UATWANS toss
ISIS ae oe)
+ Acumulago Dependente ¢ Subdesenvolvimento — André 6,
Frank
es
+ Desenvolvimento @ Crise no Brasil ~ L. C. Bresser Pereira
* Economia Bra
Bresser Pereira
#0 Senhor e 0 Unicétnio — Luiz Gonzega de M. Belluzzo
* Valor @ Capitalismo — Um Ensaio sobre a Economia Politica
= Luiz Gonzaga de M. Belluzzo
= Ladislau Dowbor
ternacional — Rabah Benakouche
+0 que 6 Recassio — Paulo Sandroni
+ 0 que é Subdesenvolvimanto — Horacio Gonzalez
Colegio Quali
‘= A Questo da Inflaglio — Carlas R. M. Ribeiro
Colego Primeiros Véos,
+ Acumulae8o Copitlista na América Latina — Héctor Bruit
‘© As Multinacionais — Do Mercanilisino a0 Capital
Internacional — Warren Dean
Paulo Davidoff Cruz
Divida externa e
politica econdmica
A experiéncia brasileira
nos anos setenta
Prefacio:
Luiz Gonzaga de Mello Belluzzo
1984Op sfelYo svonstyeyss seu sepezinn sejanbep sewunsip seu
-o8a1e9 Opunsas soyusumesed ap oSuepeg op sopep so as-nod
-tufe ‘seppiaZns sagisanb sep ogssnasip v 3v
2na1q BUN Zey9soIde
‘ajuasaid ou ‘apuaiaid as anb
|
FoRpEND wid "EyMIG BID]
20189 0 ‘tayiuoo ajuaureninse esta op OWOd umn 2g *,,opumtH
~Op-o¥s94,, 10d opeus|sep 9 ayuowTeUoJ>uDAUOD anb ojMbe >
‘e1]{SBIq eytuUOUODa v a1)U saQSvjar sup sade sep ELUN'aNb Op
‘opsemmorde exjaurad eumnu “9 stew epeu BUIDHO BpIAID W
B]U9}9S Souk SOU O}NAIEpIAIpua
Op bzamNjeU B 3$9}T9L109
SaQs¥suBl] Ula S}IDTJQp a
0U19}X9 OJWAWEPIAIPUA. PAULO DAVIDOFF CRUZ } DIVIDA EXTERNA E POLITICA ECONOMICA a
Banco Central. Nesta nova agregagao, os dados do balango A conta de comércio de jas e de servicos ro: | |
de pagamentos foram ordenados em trés grandes contas, @ dutivos € uma versio expurgada do balango de transagdes
saber: Correntes incluindo, além das exportagdes_¢ importagoes,.
i apenas os servicos ditos produtivos, ou seja, aqueles relativos:
1) conta de mercadorias ¢ de servicos produtivos; a transportes, seguro e importagao de tecnolo; |
2) conta de capital de risco; nesta conta é um indicador aproximado.do montante de re
3) conta de capital de empréstimo. cursos externos que, de alguma forma, contribui diretamente
para o crescimento do produto interno.’ As duas
contas, a medida que apresentem resultados superav
epresentam formas alternativas de financiamento-dos-even
Tovela 1 resent n :
a tuais déficits ou, na auséncia destes, formas alternativas de
Evolugéo da divide externa ruta « das reservas internacionals geracaio de reservas internacionais.
1960-1981 A conta capital de risco compreende os ingressos liqui-
ae dos a titulo de investimentos diretos e as.remessas_liquidas
relativas a.lucros_¢ dividendos, enquanto_a_conta_capital
Divide externa ruta Reservas de empréstimo abrange as entradas liquidas_referentes @
Ano 4 toma eave ‘mernaionis empréstimos e Tinanciamentos ¢ as saidas liquidas relativas a
f juros ¢ amortizagdes. Esta forma de organizagao dos dados
0,3 permite que se disponha, para cada conta, do resultado liqui-
os do dos ingressos de capital estrangeiro descontados os ser-
03 i vigos resultantes de entradas pretéritas, Alem das trés contas |
02 indicadas se considerou, ainda, a conta variacdo de reservas,
— entendida como uma conta de resultado, Os dados relevantes
a estdo consolidados na Tabela 2.
02 ,
03 7 \ Peri " a
fe eriodo 1969-73: a expansiio do euromercado
¢ 0 primeiro impulso do endividamento®
O primeiro grande impulso da divida externa brasileira,
em sua historia recente, se deu_no periodo 1969-73. Durante
quase toda a década dos sessenta, a divida externa bruta pra- |
ticamente nao se alterou, oscilando em torno dé um patamar |
i estavel, da ordem de 3 a 4 bilhdes de délares. Ea partir do |
* Para ume diecussio a respei
leira de Coméreio Exterior @
ver Doslinger,C. V. etal, A Poca Brasi- |
‘rei 7-73, Rio de Janeico, PEA
INPES, 1974,
1961-63; Reletérios de GUMOC — ? Varies das idéias expostas neste subitem t8m por base 0 estudo pionsio de
I do Brasil, ries nimeros, 4 Peroira, J. . de C., Financiamento Extemno © Crescimento Econdmice 10
(2) FMI, International Financial Staines, vrios mimeros, ‘ Brosi: 1966-73, Rio de Janeiro, IPEA/INPES, 1974
a fpret * axa olb a)ri a
soures soquar9ptp sou o1ra8uesiso peyiduo op ogdedronsed ayus9
$019 9 wanjwoUuais e anb sezpejua aqeo ‘syeanynIse sox0Tey
sov omen) “[erdes"ap sug ap ogse odin F OBSeaT ito ways
-squnradsjueyseq worqjod eum sooueuLIEd — vor|s9UIOp oBSNP
-o1d @ sojontpaxo a syeosty soanjuaou ap ogsuayxo wa ayuoUUEd
jou — so101zeque ,,sorasap,, So 411811309 puesta sepIpoUt
sepeto) uresoj opuenb ‘2uIn$as opoyrad ou owsayai“0L-9961
opopad oir ranajeaaid anb suaq ste) 9p opseyodwt ep wiop |
-viritunss ayuoureouesy woqurquoos wonjjod v “resn} osjouLId
‘wo ‘as-onbeysop oyfodsos assay ‘sfeinynsiso"9 steinyunfuoo
| sal0.8j ap opseinquioa wp noynsas *[eqIde9 ap suaq sop opel
|, oted “ordwoxs. 10d ‘oar8insopys 0 omo> sootpiens9 s910}98
sung je Wo ste uoureus0,08 seutesBo.d ap oseiie op ‘aiuaue}9
} -uasso ‘noyinsax ouaiguay 2189 soxspipouuza}ut suiaq sop ope,
ofa ‘Texdeo ap 9 sompipauniauy stag so Bred ‘yeIsodso wo
‘yowMfUOS Nas ou sopeiMesnuELH suag so Bred faDsa19 [e}0} «
BUAfS ¥ dIqos sQSe}0duu ap ayUDIDYJ209 Q “oaystEdyd O[9/9
i op Jai1099p OW MOYAU as vitojiseiq EyWOLiOs9 ep eIMIDqe
‘9p dUSIDIJOG9 0 anby ‘o¥o} apsap as-oryessa1 ‘apepioA
HUSUATOAUDSOP WHO pute elMoUoDs eUINE
ORBUBIKS Of] WN ap oL;yssaoau OPET|NGSI 0 OWID oper 1
“Wasozde719s B nosed opotiad ou Optt10D0 ows9}x2 ojUaIEp
sodod seisop ansed Y “peuoroeU wrWOoUod2 wp
P ap 0510359 ow , setLJa1x9 seSuednod,, ap o¥d
Ingo’ “voUISUE BUND Wa “eawssasdxa a uoW DnD auls
OpspuosojuETIod “e12 souso}x9 sosinoo1 B ojade © “oVUatL
-Jos030 ap exe} Wns Jws—feoR asseIUIg|N Ose “eUID}uI wsUEdnod
8 Oper ojad:omos ouserxo 10198 op opel ofad oue) s9Qdu1) ‘
| -so1 ua pyresreqso — yeitdes op a solswipauuioyuy sag sosios
“IP ep ogdnpoud y ojueNb sefougrYNsU seLIQ}OL Woo epuTE
= o1vaunAjoauasep ap offyisa nas opep *eDqISeIq wItuON
sosins \
| 1 [> 2p SepeUlo) se ‘eood9 up [eIDJo OsinosIp o opunSag
‘SoQxa[jar seitinBpe a1a%ns anb o *El-g9GT ap Oalstadxe
Opp o-utos~teyouTBIOdUIe “plows eUIaIxa BPIAIP EP OBS i
» “BDO Sp OUSUNROUT onaULId O-aNb woIsTUaIS OVS] “(1 BIE,
* BL) £261 9p suyy wa saguttq 9°71 vied go6] op suIy UID sore] .
* -9P-2P'S9QUTIQ g‘¢ ap OpuEssed ‘operojaoe OjMaLUIDSaI9 ap LE
-ojafeny eum wisiuy eynq wprayp ¥ anb Bjuasses sou sop feu
ooh
‘iBoj0u203 9p
‘snvog ansnu,
ogseriodus 9 ounder “sovodsuen :sopesmpisu0 s03IRI9S
wes ee
3
8" | copes ae
g
i
i
5
sepe0u
us
g
sgee|§
{Poapnpeud sedpcayjejiptsey
¥
maoigns
‘ow asqralua ap je
ones
$
z
i
t
3
:
a
:
z
4
i ”
“40 OsINdsIp 0 ‘apepI9s EN
-eoijU8is omjosgi9B LN optEUTULDIP BQEIe “eLOLDEIDIUL
‘optoraur ow sosaid snas ap oyseaaya & 2 [eyldvo ap 9 soureipaul
~J2]UFSu3q ap ORdeLIOdUH ap a1H—!SIJa09 0 sopEp ‘o}UALUIIsO19
ap sexe) seit ap opsuarnuemn y ,-oaens wULIOY ap wss300Id
298 OBSTOAU! ap [qO|8 exe) ep OSeN}a1 e anb 9}10s |e) ap *svO1Iq
~d-sagsisaut-sajed-opesuadwos “wpipaureog wa “9 sepeatid
S2QSTOATI Sep O1UYpDap Q ‘opoltad ou ayuasaid epuTE oWIs|WeU
“IP.op erapy euin ep anb o 1 OU “B*E ¥49*g 9p WopIO Ep
‘IpgUU wxe) euliN v 295919 ORSELNOJsUEN ap BINISNPU! y “O}UOUE
“P8917 Sp Sepedayo sexe) seyUosorde v enuNUOD ‘ogselajaoesap
9p RUS SONS sore uautradxa pf ap oadsap v “eD|IseIq
ByWOUOSD B Mb We O}WOUOU! UNU BP as [eUOHEULA
~F9un09 op sagdypuoa seu jeurs ap ogsioau! epungoud wise
BZI[ELAISHU! Se]iuOUODa sejad wpIAtA BAySSOD91
‘eamutMfUOS ep sayuos1099p soquie “vilsjlse1q wIuOUOD® vlad
openiodxe-swinjox op owuaunssa19 ap ouNH Ou Epanb wun 2
o1qwyoYo Iu ap sotiz1a) sop oRSesoLaTap BAe BUM Bly SL-hLET
6 VoINQNODa VoIL)10d 4 VNWaLXA VaIAIG. |
dine opumny dumpoided & essai |
ap soue SON» EL6I ap SUIF-U ¥pMIO90 oapoaiod op ofaxd |
op opseayidnipenb ea sepesueae seystierideo sermouoss seu |
SepedIJ}IsA ojNAUNDSSID ap SeANIWHOL sexe] se sepep ‘[euO!D
-RUs9jUl} O1DIgWIOD OU SEPEAIESGO SesiaApe sagdipuod se ‘opny
ap sayue ‘a}ayjay opeyinses 21851 “sopeIOpisuos souD s9x}-sou
sozeigp ap S3Qqii $01 ap opejtumoe yougp uliT vuosoide
anb [epi0u6> oSuBlEq Op SoLIqyNbasap s2y10j 10¢-opeoreu |
7 9L-PL6I O1NQIZ © “JoWaIUE OpoLied op oNBNUCD oy
«808191 ap opwyt,, op oyuoUNBNS o
SL-PLOL OpO}od
“oureqen ajuaseid op sojumsas sonyde |
Sou epepunjorde euro) ap oprnostp yas ‘sasosa}sod soyuaur /
“eIQOPSOPsoanworyIt91S-9p-OlLI0D-‘ousD}xo OyLOUTEPTAIpUD' 9
onisuedxs Ofp[o alua Sapsujas-sep os opu opsusaidiuod B Bed
‘BioUpHOduN waisioap ep ‘owod aisq “soureTK-sosInzer ap-|'-
pennUs teIAfoaud onb sagserodo Jod *seuis}xo suiuoD sep |”
‘opus op aquawaruapuadapuy ‘eprpuaye assoy epwreutap wssop
3]u99%039-vppored"anb—wos-merZe] OWIOIU! OreouELTY ENT
is op ASU! seor|spo}oBIR se OPO 9 SopBAafD sexe?
j98019 Opealid 1013s" jad" eproiaxa wonspuIOp epoow!'wa
oupyro 10d vpuvarap'e-pto-oUlaIUT-OAjsuedxa ofo1> Un ap B
woo [Buo|seuISUTZapMby] apuess op opsenys vum ap vous
“JaAUOD B JOF ‘WS O1Sf ‘SANOY anb O -opoyiad ou OpeAlssqa
onjsuedxa-oporo-oe—,suuso}xa-sesuednod,. 2p ogdingmtos
¥ Ouro-nO-OUISTKS IOyes-OP So}UouTE|NZUBNS> op ayueinsar
olul0d ¢1-5961 OUgNDUID ow epLOI0 TAU
opseropooe reoyjdx0 seyu>)
-nuiodo ap wosng we eNoRetiaynT o1souEUT [ede op ems
owuatAOU NU ‘seIWOtOsa seNNO seUBA WD s1UaUIEIUNt
zoo 4soalava orn a! DIVIDA EXTERNA E POLITICA ECONOMICA an |
x0 : PAULO DAVIDOFF CRUZ
eiradicagao estrutural da dependéncia da economia br. ileira s anuais, um acréscimo superior a 300% em
em_relagA0-aos_paises centrais. Para completar o cenario, é relagdo a média do qilingilénio 1969-73. Esse aumento dos
preciso ter presente que a idéia de que a economia brasil compromissos financeiros correntes.reflete, por um lado, 0 {
era uma “ilha de tranqulilidade em meio a um mar revolto”” ! simples crescimento do estoque da divida e, por outro, a dete-
era tal que nem mesmo medidas de curto prazo foram adota-
das com o objetivo de atenuar os desequilibrios da balanca
comercial, Basta ilustrar, a esse respeito, que a medida riiais
importante e, ainda assim, de eficdcia duvidosa (generaliza-
Go do depésito compulsorio de 100% sobre o valor das
importagoes pelo prazo de 360 dias), s6 veio a ser implemen-
tada em dezembro de_1975, ou seja,_passados dois-anos.de
profundos desequilibrios comerciais..
Resulta que, a diferenca do periodo 1969-73, ha no trié-
nio 1974-76 uma marcada dessimetria-no-comportamento-da
economia brasileira vis.@_vis.o.das-principais-economias-capi-
talistas, o que acaba por se refletir em vultosos déficits na ba-
Jango comercial, Ou seja, as dificuldades.pelo lado do comér-
cio de mercadorias, que estiveram ausentes no periodo do
ciclo expansivo, manifestam-se agora com grande intensidade
em fungao das adversidades que a conjuntura recessiva mun- que rebate tanto pelo lado do coméicio de mercadorias.e.dos
dial imp6e as relagdes comerciais brasileiras. As restrigbes servigos produtivos como pelo lado do custo da divida, que
externas pdcm_a_nu_o caréter_ “‘desequilibrado'” da_fase comeca a operar como auto-alimentador dos desequilibrios |
4 expansivaanterior, que esteve nao s6-dissimulado como tam- globais do setor externo. ine
bém_agravado por uma conjuntura internacional. extrema-
u mente favoravel. Além disso, os Uéficits comerciais so amy
ficad
que tem seus déficits também acrescidos no periodo, especial- Periodo 1977-78: 0 carter financeiro da divida
mente em fun¢ao do impacto do aumento do prego dos com-
bustiveis sobre o item “transportes’’, Resulta, dos elementos
mento desequilibrada, como o do periodo anterior, mas sima trignio montam a 4 fica, em
divida exerce sobre a conta financeira, Os juros vencidos al
prevalecentes no periodo.
a elevacdo observada tanto nas 1
taxas basicas de juros como nos spreads praticados no mer-
rhacional sm do mais, observa-se,
desde o inicio do periodo, uma persistente queima de reservas
internacionais, resultante da.retragAo rélativa no volume das
operacdes bancarias internacionais. Tal movimento sO vai Ser
revertido em_meados de 1976, quando voltam a expandir-se
aceleradamenté as atividades no euromercado e quando co-
megam a ser ensaiadas as ‘‘politicas restritivas’* internas.
Verifica-se, portanto, que o segundo iniomiento'de impul-
stlo da divida externa brasileira responde, dados o padrao-de
crescimento, as elevadas taxas de crescimento ea politica eco-
némica triunfalista de ‘‘Brasil-poténcia” associada_ao IL
PND, a.uma conjuntura internacional extremamente adversa
“han ic i A divida externa brasileira sofre um novo e sig ~
apresentados, que, descontada a contribuicéo liquida do on :
ingresso de capital de risco, o balango de mercadorias ¢ de porate gi ay a sone es a ald rai
servigos produtivos exerce forte pressdo sobre a tomada-de cresce a uma taxa média da ordem de J0% a,9., uma das mais * |
sursos de empréstimo, demandando algo em torno de 11,8 clevadas de todo 0 periodo em estudo. Paradoxalmente esta
Ihdes de délares no triénio.
Nao deve ser esquecido, por outra parte, que este quadro,
de desequilibrios ¢ exacerbado pelo impacto que o custo da
configurado, por esta época, um quadro de relativa re
zagho das relagdes comerciais Brasileiras_com_o “resio.do
mundo”, dadas tanto a recuperacao do nivel atividade das ~
economias capitalistas avangadas, ocorrida a partir de 1976, ~
2 Ver
spe, Bata J. PN, 9. ot |
SPREADS + Tawa de vitor. ilen ‘opeasoweoine op 209%
a
s9s}pues SP 81408 oy
Yap wn vuasoide anb yero1ou55 OSiBjeq OU soHayRbasop
ap ogSeniis eumn v Byjo4 ejad opeoseur 9 08-6261 O1tgIG.
Teuopseus9)uy opsaiow ou somnf ap wxe) Bp oyso[dxa w
208°6L61 Opoysag
= seu eueTar
SeAIDSOI 9p ONLINE 0 2 wpIAIp Bp O3SNd OL:doad o stedioutd
seppuedenuos ows opuewiasaide ‘ojnauit9so19 ov, sett
~19y¥9 seduednod,, ap ogsingltioD & wiod ‘fas no ‘soarnp
road sastaas ap 9 Seiopeoiaut ap BuO ep oWaurEyZoduIO9
Wos"I9A B Wa} Oanod wpIAIp ep OUIPDSzIOB ( “SoUID}KD SOsITIO
91 2p BPE} Bp BIOINPU a]UaMTEpIpIoap BDIMIQUOD9 BoNYTOd
Bum op 9 epacw 9p opudisuioins op” ,;oitiswepiogsweN,,
2p OyNauNTAOUT Opungos un ap noynsei Bxro|IseIq BUIOIxD
EPIAIP Bp_osinduit_oaou o anb smpouoo as-apod ‘unssy
ap wanynsa Bu ayuDosa19 osad 10} v UBIessed SoULI9}K9 SOsan9
91 $0 ‘wonyjod wssop opSunY wg “steuO!eUZDpUT soouEG soe
ovung sespoeur sepewo} v ‘sousajut sosinsa1 ap o¥dezIqou!
¥ sagdqnsas soyuaosaio via “seprznpur Ures0} syeyeIs9 SusaIdUD
se ‘oqvourmouNWS -*JeIQUIED woNyod_wusogSeaytpoU!
stenyuana ap s9jusxios9p jeiidea ap svpiod enuos ogsaio1d
‘9p-oussyteoou un *Z26] ap Sopeatu uo ‘opmnyHsut 103 ‘ossip
WaTy “OUs2}x9 O11P9I9 Op JOABY ¥ OsIYUIP OP OW8ND op [eID
-uo1gyIp wn sUEIeT opuesta ‘sounf ap seUAD}U sexB) Sep OFS
-Bx0Q]] Ep SAI OpEztwo1 10} ‘O1SIA y19s OWLOD ‘SoALssoIdKE
©¥ opu sopeynsas ap ‘epeatid opseide y onus o ‘opel |
wn tog “Soussyx0 sosinsa1 sp wpeUio} ep eiompuy ajuaW
“SuOJ vapyjod eum ‘9261 ap sopeou ap aned v ‘wrEreOpe
Sqe|MDUIBUIEAO3 SapepLO ne sv ‘2qULIpE teu OplyNostp wos
ould “epiaip EP ojowepunjoide Op viopeynuitso ayaW
~RoUuBsy BD!LUOHHODS BoNYJod BUN ‘o.
swos opeSIaUHOIND OU O71 i uy y
i 1 BL-LL6I 010319 OU opeszaut assau SepEzifea soos
@ VOINONODS VOI 10d 3 VNWAINA VaAIC
-eaa9 ap ovradsap v ‘sepaoutosna op opeosou ov o1unt [IseIg
oped sosinoas ap Sepeuior sep onawitdsaio ap sexe} sv ‘OL
-pnuos oy “opefost ouatguay wt ap Buoy F159 op
~opjad ou opyi050 oxa|Isexq OWUaUtEpEATpUD Op oUaUTEpUNy
-o1de 0 ‘wyssy “spoauds ap oysiipat 3 sozeid ap opdereltp ¥ eID
-uapus) vuin od opeyuedurose ‘Teuorseu9}uI OLyOUeG Ope
-x0U OU sepeztTeas sagsviado sep aumnjoa ou OyaUINE opides
wun ‘oyugin] ou “gH “JoLayE oporied op , 2112980 Zapinb
B ninansqns anb ‘82-9761 Opojsad ou eplio90 jeuorseUI}U
zepinbyy-epvANTEDHTUaIS OysuEdxa e OeNsgns sod wa} OM
ou ousa}xa OWaWeprArpuD Op oyMoUIeUOdWICD ass—q
“opojied op sepmby sepeur
-01 Sep %Oy Sonn Jod ‘owuerod ‘opuapuodsar ‘saxegp ap
SAQUIIG E'S 2p a1UB HOU o BSUBdTE stetOLSeULID}UT sBAIOSO sep
OpSeLA B ‘oSsIp WaTY ‘soperapisuos-soue-slop-sou EptI{O0
/
epinby Opseye2UCD Ep op9E ap BOI99 ByUaserdax aonb o ‘org ——~
Ot sarzjop 9p soguTiq g*p 9p-Bislo-w OpIBuIye sopinby soant
So opuay ‘owaurefotretty nas tied sosinoay op soaissoxdxo Sout
Moa ‘woody ¥3sa 10d ‘Jonbax yf wpIAIp ep o\sna _O “SOMISIKS
Sosinso1 SoAoU ‘9p ~epewIOT YP osTaoteUTY oyuaUTa\UeUIWIOP
aid sanyiwo 0 vjaaas ‘sesazed senno 10d ‘1Q *,;s0sin09y op
O1eI7 Op OjuaUIEIOUBUTS O WoD 194 B UID) CoNod ayLoUTEAOL
‘opopiad ou oplis020 wprAtp wp ouNosaI0e O anb aquapiaa extap
owyspidwe ap steiides ap epmby opseresuos B soarvar |
sre[9P-op's90UTIq s‘EL So wo 1opea asap ojuoIJuOD Qt
S328]9P 9p SOOUI
-1deo ap ossax8ut op epinbyt ogsinqinuos e epezuodsap ‘OUT
-sziduio ap sreyideo ap epeiios ¥ azqos oyssoid v ‘apeproA UN
“anligi aitieiseq “opet 2489 10d ‘9 Souso1xo sosinoes ap epeUIO)
8 21gos wprouaxa ogssaid B anb eoytusis onb 0 ‘orUgIg OU sozb]
-9P ap SQUIIG 8°€ ap Tego] 1Yoryap umn v as-eFay9 Soarnposd ~)
03{4198 9p 2 SEHOPROIOU 9p SeILOD sep SIID9p so sopewog |
ssoQSeriodut ap ajonuos ap seanayo stu sepipaut 3 *Z16T
wo vfos 9 gyvo ered ayuawersodsa ‘opSeriodxa ap soxrpunid
sompoud sun3je vied sfoxgsoALy ayuoureUIaNXa soSoad “sopit
9501 vf [e198 Waplo ap sazoyey sop wigTe ‘ueIMgH}UOD ope
-Insox 9189 weg “SO18{Op ap oEtiig 6‘0 SeUade ap opeinunse
IaY9p wn WoD ‘opeIqrINbs s}UdUTBANBIA [etosoUNOD Ositepe,
lun ‘oquaig o vied ‘ejanaz spetsrauioa seju0o sep auIex9Q
*o1t21q ou epeatstsaa o11a]se1q
ousoyuy oMipord Op oyWSUHIS8919 ap wxe) ep OpSnpar E CULO
‘znd 4goatava o1nva z
\
Z
272 Sop vozeu w wiedns opt ‘02st! ap PY )u 7 PAULO DAVIDOFF CRUZ
acumulado da ordem de.5,7 bilhoes de délares, Esse resultado
reflete os efeitos diretos et
petr6l
as capitalistas avang
tos se fazem sentir, também, na conta de
que acusa um déficit acumul
tal forma que, descontado o ingresso liquido de capital de
risco, resta um déficit global na conta de mercadorias ¢ de
servigos produtivos da ordem de 7,3 bilhdes de délares no
~~Mas,.o dado novo do perfodo é o impacto expl
Yo custo da divida tem sobre os desequil
faz com que o efeito cumulativo, que ja vinha se manifestan-
do em perfodos anteriores, assuma graves proporedes no bie
nig 1979-80. O expressivo aumento do custo da divida resul-
tou da elevacao das taxas basicas de juros. Praticadas no mer-
cado financeiro internacional, A LIBOR Me seis meses, por
exemplo, que apresentou um valor-médio de 9,9% a.a. no
bignio 1977-78, atinge um valor médio de 14,4% em 1979 ede
16,8% em 1980. Considerando-se que a maior parte dos con-
tratos de empréstimos e financiamentos £ firmada com claw)
apresent: sinal negativo. Isso significa que o acrésci| |
mo!da divida, 'além de nfo gerar recursos. para o financia-
' ‘mento da conta de mercadorias e de servigos.produtivos,
suficiente para fazer frente aos juros liquidos-vencidos no,
eriodo, De fato, as tomadas liquidas totalizaram 9,2 eet
iidos alcangaram o montants
ilhdes de délares. |
insuficiéncia de recursos para fechar o balango de pa:
‘te-ndio.s6.a deterioracao em geral das condicé
ternacional-ocorrida no periodo, como, princi:
palmente, a pressto exercida pelos crédores externos contra 4
politica econdmica ‘‘heterodoxa”” posta.em pratica pelo go-
‘vero brasileiro desde meados de 1979 e cons lerada agrava-
fe.) dora dos desequilibrios externos. Como conseqiléncia, 0
fechamento das contas externas s6 pode ser realizado me-
_aqueles nos quais sobrevém
as
isen fe a con-
iso de empréstimos de curto_prazo e de custos ainda
elevados do que aqueles prevalecentes no-mercads inter-
nacion:
Na verdade,-a-importincia.assumida_pelo componente
financeiro nos desequilibrios globais do setor externo s6 Téz
por revelar uma das faces petversas do elevado endividamen-
to externo. Isto porque a economia bra:
aprofundou sua d
conjunturas mundiais recessivas ¢ iiflaciondrias: por um
lado, tais conjunturas tém um pesado efeito negativo sobre a
conta de comércio —
exportagdes como pelo ‘lado dos
enquanto, por outro, & nessas oi
prevalecer, nos paises centrais, politicas monetérias ortodo-
xas que, via elevacdo das taxas de juros internacional
tam negativamente a conta financeira das econo:
dadas. Ou seja, os periodos em que s
conta de mercadorias e de servi
mos de_intercdmbio —
inturés que tendem a
de_agravamento dos ufamente_financei
nnte ja se havia configurado.no-bi
's Menos evidentes, uma vez que o estoque
ida era'relativamente pequeno e que a elevacda da taxa
s se processou coi menor intensidade. Agora, os de-
ios do” setor exteriio assiiiem um carater predomi-
nantement¢ financeiro como resultado do impacto desequi
brador que o| proprio endividamento externo exerce sobre 0.
balanco de pagamentos.
O anode 1981
recente do setor externo bri ,
géncia de superd |OBL ves "E cE oR “osu
muoweag 9p e1si0ay
109 1000
“Pa “oINed OF “eoNYOy
186 — enissoa0y eanhiog ap s05160104 #0,
8001 sanjod wp OgEENAS|P eUIN HIRE py
Ep|Ayp ep oayyE|MunND ojUdLUTAOUE Q “sepIAfosos 108 op oiiop
ureAvisa oUaIx9 suod! Op sapepInoyp se ‘opnyuoD
eqsyed ou-ofordura
op 9 oipoid op siaayu sou epanb epenjusse ewn ‘yuo
-epides ‘opeoonard opus} ‘epipons-woq 103 walsseoor von
“jody ‘sepeatad 9 svoxjand sogSeriodun sep wiasip ogsusqu03
B vied sepipaw sepeiope wea ‘ossip Waly “(SOLTypES 303] SO”
“diuBUReAISN DNS HSUNE BARSIA siod ‘Yeiored seusde OsBD a)59U)
"sSotueM«9 sowuewiBuEIsuOn,, ap opbes08 9p oxtout |
{2 wn ‘oyuawnsze © opuvzyearpes tno seuiora sapepina | ~
“UIP sep 1opezipnae o}ow9[9 wn *Bfos no ‘orIBIIUOD o 28-2a |
“EPPO! fosTUNQUOD OVLHIDS919 Op JOpE!>UD}od OWOD *, sou
Jan soWDUNFTUEN|SUOD,, ap OpSesadns 9p OWaWTa UI CID
opeoynsn{ ‘oussyxa ojtauepiaipus o :oxopesed ojuarede
lun os-eavysoyrueu ‘opepmss opoprad op yeuy ov ‘onb 4199
-ao1ad yaayssod 9 ‘opuin|suoy “|euo!oeus9}u! o1ysUEG BUDS)
Op sapmyssiora sy eisodxa aitiaueya|dusod estaliseiq eIMoUOsa
|B Opuexiap ‘souteoueuyy souqyinbasap so ureaviousjod ‘sop
| | *BAd]e 2]uDUN[ENa! spoards B seperTe ‘onb jeuo!EUTDIU! O¥19D
-UBUL] OpearaU OU SoINf ap sexe) sepEAd|a UIEHSISIOd ‘ospenb
| | oumisjatzoa eieg vsteuoysousaruy seasaras sve eeononreee,
{iA BxqoueUr ap WIadreW ap OYUeS sonbyENb sviHIG"SsOd was
| ‘ersoueMy euoo e ajuoUreAISnfoxs vIIGOD anb oUMNszudisa
9p Oxy uin 9p ‘ouyno sod ‘ogSuainueu 2 — sagSeaxidu sehs
se sepo) wos — ope] win 10d oaissoo01 aysnfe :sopunt sop
| Jord 0 eaeutquios anb 9 jaayisuy ajuatayi0y o1sqyinba ap ofS
sens wUIN fojELOd *eABIINSIy «ORSE OUT ap sasoU S41}
ap OanH9 aij Ov ‘sye1}0 sopep so opundas ‘soruareatnba
‘soxteq diliatifuionxa stoaju wo syerquiea seasoso4 se opubx
Ppp “exfgouvuyy eIUOD e seuiade Jp1q09 wsed >]U!91JNs 10] SOU
s@IUUT SOAOU 3p opmnby| ossoaFul o ‘pure ‘ones step
“seusa)xo SByu03
awuoweIM souquinbassp so ‘seu eptre
‘seavafle PABSIIUBIS anb'o — opunw op sosoreww so annua uA
ems a8 anb — sayu398049 spoadds woo eae 9p aa} eANo|ISe1q
eRMOUODd v ‘eprsEdestoD Wo ‘sey “syed o ered soMNSzIdD
2p oxny-op-pepinunuos y owen” sieuojpesarUT sooueq,
" sojed seifodwy sogsinsor se syuouwouRowow senuaye
3p O1DJ9-o~‘apEpsoA 9 ‘oA01 ,,oxoPOUO O1ZgN}19901,, OB BOTt
~guona vonyjod ep ojtourespenbua Q “soze[9p ap SeoUIIg zap
9p ayfo-v-opesueafe sopinby sont so opus} ‘seUsD}xo seyu0
seu ropesqynbasap ayuouoyioy o1>eduu| win 1a) e BAPNUTUOD
TeUEes OpSt|HOD 9 OWSOUeUIT OPEDIELL Op aialj O]SWISS OW
sepeojieid sont 9p sexe} Sep OBSEIOG|] STURUIODUOS & Wo
Oup:19 Op opstadxa wp OaTTE|AUEND a[oNUOD *sorpisans-op
“ORIMpars DDT|GHd OeF OW SHOT :taqes w ,,oxOpo}s0 o11yM,
-f0001,, Op soiuauunnsut stedioutid sou as-eavlode 9 OAIss3201
ailiaureys9qe OyuNd ap B19 ‘Otte Op sopeau op sNZed v steLOI
~Bus9qUl-sa10pa19-sojad-eprsaxa OBSSaid-a}10J-ep-opsUNy Wo
epejusuia|dun ‘wanijod 124, “OR61 ap TeUY-o apsap_os1a}{se1q
ousano’ ojad tangid wo eySod eomUQUODS9 vorylod Bp ‘zon
ens Jod ‘omnposd toy — jetpsawod Agradns o vied oatstosp —
sogseyoduur sep oytieduiasop 0 jeuorseULayU! oxtoUBUly Ope
“1a OW SepeoHexd soit 9p sexe) sepeAdfo sop aU} SoINIP
-ouuod sep osaad op oyuaurexreqas 0 opep 9 jeuOIDeUETUt
aso ved epeooaoid otustuorsajo1d-ap ‘epud eAou e epEp
‘syejuaureus9ao8 seanreysodxo’ sep wanbe-oynw 95-nonsow
‘oued pns od ‘sagseriodxa sep ojusmepoduios Q “ORT e
opdejai Wis @9T sp TeNjUEsi0d 0 “steulWou sows WS ‘Opus
une wplile Ban sep steur 10g sagsejoduxt sup z0[ea op eponb
v ‘oajonad 2 O81 w1O9 soise# so sopenysoxg “IOLIO}U OMe
ov opdvjar we 4 0'p asenb ap wpanb eun nowuesasde ‘ster
ol SouLs9} wr ‘an sogéreyzoduit sep so[ea op ‘squatupediouy
‘nasso2ap [elo10wu09 wSUE[eG EP JPABIOAZ) OEI|NSI QO. ~ —)
“ostsouvuly ayuauTeNsa sayeIe nas opuvloUapAa “ouZ OU
sopfouiaa SOunT SOP BINTTSGOT ¥ “aiuoureatsnfoxo ‘9s-roUnsap
EpIAIP ep OuILas9s98-0“eIougnbastOy DWIOD “soatMpoud SO514
~498 ap" wSUBTEG EP HDtf¥p op owwaure|ouBUTY oB SONIySsaa