dhṛ tar āṣṭr a uvāca |

dhar makśetre kur ukśetre samavetā yuyutsava ḥ |

māmakā ḥ pāṇ ḍavāścaiva kimakur vata sa ṁjaya || 1 . 1||

saṁjaya uvāca |

dṛṣṭvā tu pā ṇḍavānīka ṁ vyūḍhaṁ dur yodhanastadā |

ācār yamupasa ṁgamya r ājā vacanamab r avīt || 1 . 2||

paśyaitā ṁ pāṇḍuputr ā ṇāmācār ya mahatī ṁ camūm |

vyūḍhāṁ dr upadaputre ṇa tava śi ṣyeṇa dhīmatā | | 1 . 3| |

atra śūr ā mahe ṣvāsā b hīmārjunasamā yudhi |

yuyudhāno vir ā ṭaśca dr upadaśca mahār atha ḥ | | 1 . 4| |

dhṛ ṣṭaketuścekitāna ḥ kāśir ājaśca vīr yavān |

pur ujitkuntibh o jaśca śaibyaśca nar apu ṁgavaḥ | | 1 . 5| |

yudhāmanyuśca vikr ānta uttamaujāśca vīr yavān |

saub hadro draupadeyāśca sar va eva mahār athā ḥ || 1 . 6| |

asmāka ṁ tu viśi ṣṭā ye tānnib o dha dvijo ttama |

nāyakā mama sainyasya sa ṁjñār tha ṁ tānbr avīmi te || 1 . 7||

b havānb h īṣmaśca kar ṇaśca kṛ paśca samiti ṁjayaḥ |

aśvatthāmā vikar ṇaśca saumadattistathaiva ca || 1 . 8||

anye ca b ahava ḥ śūr ā madarthe tyaktajīvitā ḥ |

nānāśastr apr ahar a ṇāḥ sar ve yuddhaviśār adā ḥ | | 1 . 9| |

apar yāpta ṁ tadasmāka ṁ b alaṁ b hīṣmāb hir akśitam |

paryāpta ṁ tvidamete ṣāṁ b alaṁ b hīmāb hir akśitam || 1 . 10||

ayane ṣu ca sar ve ṣu yathāb hāgamavasthitā ḥ |

b hīṣmamevābhir akśantu b havanta ḥ sar va eva hi || 1 . 11| |
tasya sa ṁjanayanhar ṣaṁ kur uvṛ ddhaḥ pitāmaha ḥ |
si ṁhanādaṁ vinadyo ccai ḥ śaṅkhaṁ dadhmau pr atāpavān | |
1 . 12||

tataḥ śaṅkhāśca b heryaśca pa ṇavānakagomukhā ḥ |

sahasaivābhyahanyanta sa śab dastumulo'b havat || 1 . 13| |

tataḥ śvetair hayair yukte mahati syandane sthitau |

mādhava ḥ pāṇḍavaścaiva divyau śa ṅkhau pr adaghmatu ḥ ||
1 . 14||

pāṁcajanyaṁ hṛ ṣīkeśo devadatta ṁ dhana ṁjayaḥ |

pauṇḍr aṁ dadhmau mahāś a ṅkhaṁ b hīmakar mā v ṛ ko dar aḥ ||
1 . 15||

anaṁtavijaya ṁ r ājā kuntīputro yudhi ṣṭhir aḥ |

nakula ḥ sahadevaśca sugho ṣamaṇipuṣpakau || 1 . 16||

kāśyaśca par ame ṣvāsaḥ śikhaṇḍī ca mahār atha ḥ |

dhṛ ṣṭadyumno vir ā ṭaśca sātyakiścāpar ājit aḥ | | 1 . 17||

drupado dr aupadeyāśca sarvaśa ḥ pṛ thivīpate |

saub hadr aśca mahāb āhu ḥ śaṅkhāndadhmu ḥ pṛ thakpṛ thak ||
1 . 18||

sa gho ṣo dhārtar ā ṣṭr āṇāṁ hṛ dayāni vyadār ayat |

nab haśca p ṛ thivī ṁ caiva tumulo'b hyanunādayan | | 1 . 19| |

atha vyavasthitānd ṛ ṣṭvā dhār tar ā ṣṭr ān kapidhvaja ḥ |

pravṛ tte śastrasa ṁpāte dhanur udyamya pā ṇḍavaḥ | | 1 . 20||

hṛ ṣīkeśaṁ tadā vākyamidamāha mahīpat e |

arjuna uvāca |
senayor ub hayor madhye r atha ṁ sthāpaya me'cyuta | | 1 . 21||

yāvadetānnirikśe'ha ṁ yo ddhukāmāna vast hitān |

kair mayā saha yo ddhavyamasminr a ṇasamudyame | | 1 . 22| |

yotsyamānānavekśe'ha ṁ ya ete'tr a samāgatā ḥ |

dhār tar ā ṣṭr asya durb uddher yuddhe priyacikīr ṣavaḥ || 1 . 23||

saṁjaya uvāca |

evamukto h ṛ ṣīkeśo gu ḍākeśena b hār ata |

senayor ub hayor madhye sthāpayitvā r atho ttamam | | 1 . 24||

b hīṣmadro ṇapr amukhata ḥ sar ve ṣāṁ ca mahīkśitām |

uvāca pār tha paśyaitānsamavetānkur ūniti | | 1 . 25||

tatr āpaśyatsthitānpār tha ḥ pitṛ natha pitāmahān |

ācār yānmātulānb hr āt ṛ nputrānpautr ānsakhī ṁstathā | | 1 . 26||

śvaśur ānsuh ṛdaścaiva senayor ub hayo r api |

tānsamīkśya sa kaunteya ḥ sar vānb andhūnavasthitān || 1 . 27||

kṛpayā parayāvi ṣṭo vi ṣīdannidamabr avīt |

arjuna uvāca |

dṛṣṭvemaṁ svajana ṁ kṛ ṣṇa yuyutsu ṁ samupasthitam | |

1 . 28||

sīdanti mama gātr ā ṇi mukha ṁ ca pariśu ṣyati |

vepathuśca śar īre me ro mahar ṣaśca jāyate || 1 . 29| |

gāṇḍīvaṁ str aṁsate hastāttvakcaiva paridahyate |

na ca śakno myavasthātu ṁ b hr amatīva ca me mana ḥ | | 1 . 30||
nimittāni ca paśyāmi viparītāni keśava |
na ca śreyo 'nupaśyāmi hatvā svajanamāh ave || 1 . 31||

na kāṅkśe vijaya ṁ kṛ ṣṇa na ca r ājya ṁ sukhāni ca |

kiṁ no r ājyena go vinda ki ṁ b ho gairjīvitena vā | | 1 . 32| |

yeṣāmar the kāṅkśitaṁ no r ājya ṁ b hogāḥ sukhāni ca |

ta ime'vasthitā yuddhe pr ā ṇāṁstyaktvā dhanāni ca || 1 . 33||

ācār yā ḥ pitar aḥ putr āstathai va ca pitāmahā ḥ |

mātulā ḥ śvaśur āḥ pautr ā ḥ śyālāḥ samb andhinastathā ||
1 . 34||

etānna hantumicchāmi ghnato 'pi madhusūdana |

api tr ailo kyarājyasya heto ḥ kiṁ nu mahīkṛ te || 1 . 35||

nihatya dhār tar ā ṣṭr ānnaḥ kā pr īti ḥ syājanār dana |

pāpamevāśr ayedasmānhatvaitānātatāyina ḥ || 1 . 36| |

tasmānnār hā vaya ṁ hantuṁ dhār tar ā ṣṭrānsvab āndhavān |

svajana ṁ hi kathaṁ hatvā s ukhina ḥ syāma mādhava | | 1 . 37||

yadyapyete na paśyanti lo bho pahatacetasa ḥ |

kulakśayak ṛ taṁ do ṣaṁ mitradr o he ca pātakam | | 1 . 38||

kathaṁ na jñeyamasmāb hi ḥ pāpādasmānnivar titum |

kulakśayak ṛ taṁ do ṣaṁ prapaśyadb hir janār dana || 1 . 39| |

kulakśaye pr a ṇaśyanti kuladhar mā ḥ sanātanā ḥ |

dhar me na ṣṭe kula ṁ kṛ tsnamadhar mo 'b hib havatyuta ||
1 . 40||

adhar māb hib havātk ṛ ṣṇa pr adu ṣyanti kulast riyaḥ |

strī ṣu duṣṭāsu vār ṣṇeya jāyate var ṇasaṅkar aḥ || 1 . 41||
saṅkar o nar akāyaiva kulaghnānā ṁ kulasya ca |
patanti pitar o hye ṣāṁ luptapi ṇḍo dakakriyā ḥ || 1 . 42| |

do ṣairetai ḥ kulaghnānā ṁ var ṇasaṅkar akārakai ḥ |

utsādyante jātidhar mā ḥ kuladhar māśca śāśvat āḥ | | 1 . 43| |

utsannakuladhar mā ṇāṁ ma nuṣyāṇāṁ janār dana |

narake niyataṁ vāso b havatītyanuśuśr uma | | 1 . 44| |

aho b ata mahatpāpa ṁ kar tu ṁ vyavasitā vayam |

yadr ājyasukhalob hena hantu ṁ svajanamudyatā ḥ || 1 . 45| |

yadi māmapr atīkār amaśastra ṁ śastr apā ṇayaḥ |

dhār tar ā ṣṭr ā raṇe hanyustanme kśematara ṁ b havet || 1 . 46||

saṁjaya uvāca |

evamuktvār juna ḥ saṅkhye ratho pastha upāviśat |

visṛ jya saśar aṁ cāpaṁ śo kasaṁvignamānasa ḥ | | 1 . 47||

saṁjaya uvāca |
taṁ tathā k ṛ payāvi ṣṭamaśrupūr ṇākulekśa ṇam |
vi ṣīdantamidaṁ vākyamuvāca madhusūdana ḥ | | 2 . 1| |

śrīb hagavānuvāca |

kutastvā kaśmalamida ṁ vi ṣame samupasthitam |

anār yaju ṣṭamasvar gyamakīr tikar amar juna | | 2 . 2| |

klaibya ṁ mā sma gama ḥ pārtha naitattvayyupapadyate |

kśudr a ṁ hṛ dayadaurb alya ṁ tyaktvo tti ṣṭha par a ṁtapa ||
2 . 3||

arjuna uvāca |
kathaṁ b hīṣmamahaṁ sāṅk hye dro ṇaṁ ca madhusūda na |
iṣub hi ḥ pr atiyo tsyāmi pūjārhāvar isūdana | | 2 . 4| |

gurūnahatvā hi mahānub hāvān

śreyo b ho ktu ṁ b haikśyamapīha lo ke |
hatvār thakāmā ṁstu gur unihaiva
b huñjīya b ho gān r udhir apr adigdhān | | 2 . 5| |

na caitadvidma ḥ katar anno gar īyo

yadvā jayema yadi vā no jayeyu ḥ |
yāneva hatvā na jijīvi ṣāmaḥ
te'vasthitā ḥ pr amukhe dhārtar ā ṣṭr āḥ || 2 . 6||

kārpa ṇyado ṣopahatasvab hāva ḥ

pṛ cchāmi tvāṁ dhar masa ṁmūḍhacetā ḥ |
yacchr eya ḥ syānniścita ṁ brūhi tanme
śi ṣyaste'ha ṁ śādhi mā ṁ tvāṁ pr apannam | | 2 . 7| |

na hi pr apaśyāmi mamāpanudyād
yacchokamuccho ṣaṇamindriyā ṇām |
avāpya b hūmāvasapatnam ṛ ddhaṁ
rājyaṁ sur āṇāmapi cādhipatyam | | 2 . 8||

saṁjaya uvāca |

evamuktvā hṛṣīkeśa ṁ guḍākeśaḥ par aṁtapaḥ |

na yo tsya iti go vindamuktvā tū ṣṇīṁ b ab hūva ha | | 2 . 9||

tamuvāca h ṛ ṣīkeśaḥ pr ahasanniva b hār ata |

senayor ub hayor madhye vi ṣīdantamida ṁ vacaḥ | | 2 . 10||

śrīb hagavānuvāca |

aśocyānanvaśo castva ṁ pr ajñāvādā ṁśca b hāṣase |

gatāsūnagatāsū ṁśca nānuśo canti pa ṇḍitāḥ | | 2 . 11| |

natvevāha ṁ jātu nāsa ṁ na tvaṁ neme janādhipā ḥ |

na caiva na b havi ṣyāmaḥ sarve vayamata ḥ par am || 2 . 12| |

dehino'sminyathā dehe kaumār a ṁ yauvanaṁ jar ā |

tathā dehāntar apr āptir dhīrastatr a na muhyati | | 2 . 13| |

mātr āspar śāstu kaunteya śīto ṣṇasukhadu ḥkhadāḥ |

āgamāpāyino'nityāstā ṁstitikśasva b hār ata | | 2 . 14| |

yaṁ hi na vyathayantyete pur u ṣaṁ pur uṣar ṣab ha |

samadu ḥkhas ukha ṁ dhīr aṁ so 'mṛ tatvāya kalpate | | 2 . 15||

nāsato vidyate b hāvo nāb hāvo vidyate sata ḥ |

ub hayo r api d ṛṣṭo 'ntastvanayo stattvadar śib hi ḥ || 2 . 16||

avināśi tu tadviddhi yena sar vamida ṁ tatam |

vināśamavyayasyāsya na kaścitkar tumar hati || 2 . 17||

antavanta ime dehā nityasyo ktā ḥ śar īr i ṇaḥ |

anāśino'pr ameyasya tasmādyudhyasva bhār ata || 2 . 18| |

ya ena ṁ vetti hantār a ṁ yaścaina ṁ manyate hatam

ub hau tau na vijānīto nāya ṁ hanti na hanyate | | 2 . 19| |

na jāyate mr iyate vā kadācin

nāyaṁ b hūtvā b havitā vā na b hūya ḥ |
ajo nitya ḥ śāśvato 'ya ṁ pur āṇo
na hanyate hanyamāne śar īre || 2 . 20||

vedāvināśinaṁ nityaṁ ya enamajamavya yam |

kathaṁ sa puru ṣaḥ pār tha ka ṁ ghātayati hanti kam || 2 . 21||

vāsāṁsi jīr ṇāni yathā vihāya

navāni gṛ hṇāti naro'par ā ṇi |
tathā śar īr ā ṇi vihāya jīr ṇāni
anyāni sa ṁyāti navāni dehī | | 2 . 22| |

nainaṁ chindanti śastr ā ṇi nainaṁ dahati pāvakaḥ |

na caina ṁ kledayantyāpo na śo ṣayati māruta ḥ | | 2 . 23||

acchedyo'yamadāhyo 'yamakledyo'śo ṣya eva ca |

nityaḥ sarvagata ḥ sthāṇur acalo 'ya ṁ sanātana ḥ | | 2 . 24| |

avyakto'yamacintyo'yamavikār yo'yamucyate |
tasmādeva ṁ viditvaina ṁ nānuśo citumar hasi || 2 . 25||

atha caina ṁ nityajāta ṁ nityaṁ vā manyase m ṛ tam |

tathāpi tva ṁ mahāb āho naiva ṁ śo citumar hasi || 2 . 26||

jātasya hi dhruvo m ṛ tyur dhr uva ṁ janma m ṛ tasya ca |

tasmādapar ihār ye'r the na tva ṁ śo citumar hasi || 2 . 27||

avyaktādīni bhūtāni vyaktamadhyāni b hār ata |

avyaktanidhanānyeva tatr a kā paridevanā || 2 . 28| |

āścar yavatpaśyati kaścidenam

āścar yavadvadati tathaiva cānya ḥ |
āścar yavaccainamanya ḥ śṛ ṇo ti
śrutvā'pyenaṁ veda na caiva kaścit || 2 . 29||

dehī nityamavadhy o'yaṁ dehe sar vasya bhār ata |

tasmātsar vā ṇi b hūtāni na tva ṁ śo citumarhasi || 2 . 30||

svadhar mamapi cāvekśya na vikampitumar hasi |

dhar myāddhi yuddhācchr eyo 'nyatkśatr iyasya na vidyate ||
2 . 31||

yadṛ cchayā copapanna ṁ svar gadvār amapāv ṛ tam |

sukhina ḥ kśatriyāḥ pār tha lab hante yuddhamīd ṛ śam || 2 . 32||

atha cettvamima ṁ dhar mya ṁ saṁgr āmaṁ na kari ṣyasi |

tataḥ svadhar ma ṁ kīr ti ṁ ca hitvā pāpamavāpsyasi || 2 . 33||

akīr ti ṁ cāpi bhūtāni kathayi ṣyanti te'vyayām |

saṁb hāvitasya cākīr tir mar a ṇādatiricyate | | 2 . 34| |

b hayādr a ṇādupar ata ṁ maṁsyante tvā ṁ mahār athā ḥ |

yeṣāṁ ca tvaṁ b ahumato bhūtvā yāsyasi lāghavam || 2 . 35||

avācyavādā ṁśca b ahūnvadi ṣyanti tavāhitāḥ |

nindantastava sāmar thya ṁ tato du ḥkhataraṁ nu kim | |
2 . 36||

hato vā pr āpsyasi svar ga ṁ jitvā vā b hokśyase mahīm |

tasmādutti ṣṭha kaunteya yuddhāya k ṛ taniścaya ḥ || 2 . 37| |

sukhadu ḥkhe same k ṛ tvā lāb hālāb hau jayājayau |

tato yuddhāya yujyasva naiva ṁ pāpamavāpsyasi || 2 . 38| |

eṣā te'b hihitā sā ṅkhye b uddhiryoge tvimā ṁ śṛ ṇu |

b uddhyā yukto yayā pār tha kar mab andha ṁ pr ahāsyasi | |
2 . 39||

nehāb hikr amanāśo 'sti pr atyavāyo na vidyate |

svalpamapyasya dhar masya tr āyate mahato b hayāt || 2 . 40||

vyavasāyātmikā b uddhir ekeha kur unandana |

b ahuśākhā hyanantāśca b uddhayo'vyavasāyinām || 2 . 41| |

yāmimā ṁ puṣpitāṁ vācaṁ pr avadantyavipaścita ḥ |

vedavādar atāḥ pār tha nānyadastīti vādina ḥ | | 2 . 42||

kāmātmāna ḥ s var gapar ā janmakar maphalapr adām |

kriyāviśe ṣab ahulā ṁ b ho gaiśvar yagati ṁ pr ati || 2 . 43||

b hogaiśvaryapr asaktānā ṁ tayāpah ṛ tacetasām |

vyavasāyātmikā b uddhi ḥ samādhau na vidhīyate || 2 . 44| |

traigu ṇyavi ṣayā vedā nistr aigu ṇyo b havār juna |

nirdvandvo nityasattvastho niryogakśema ātmavān | | 2 . 45||

yāvānar tha udapāne sarvata ḥ saṁpluto dake |

tāvānsar ve ṣu vede ṣu br āhma ṇasya vijānata ḥ | | 2 . 46||

karma ṇyevādhikār aste mā phale ṣu kadācana |

mā kar maphalaheturb hūr mā te sa ṅgo 'stvakar ma ṇi || 2 . 47| |

yogastha ḥ kuru kar mā ṇi saṅgaṁ tyaktvā dhana ṁjaya |

siddhyasiddhyo ḥ samo b hūtvā samatva ṁ yoga ucyate | |
2 . 48||

dūre ṇa hyavar a ṁ kar ma b uddhiyo gāddhana ṁjaya |

b uddhau śar a ṇamanviccha k ṛpaṇāḥ phalahetava ḥ || 2 . 49| |

b uddhiyukto jahātīha ub he suk ṛ tadu ṣkṛ te |

tasmādyo gāya yujyasva yoga ḥ kar masu kauśalam || 2 . 50| |

karmaja ṁ b uddhiyuktā hi phala ṁ tyaktvā manī ṣi ṇaḥ |

janmab andhavinir muktā ḥ padaṁ gacchantyanāmayam | |
2 . 51||

yadā te mohakalila ṁ b uddhirvyatitari ṣyati |

tadā gantāsi nir veda ṁ śro tavyasya śrutasya ca || 2 . 52||

śrutivipr atipannā te yadā sthāsyati niścalā |

samādhāvacalā b uddhistadā yogamavāpsyasi || 2 . 53||

arjuna uvāca |
sthitapr ajñasya kā b hā ṣā samādhisthasya keśava |
sthitadhī ḥ kiṁ pr ab hā ṣeta kimāsīta vr ajeta kim | | 2 . 54| |

śrīb hagavānuvāca |

prajahāti yadā kāmānsar vānpār tha mano gatān |

ātmanyevātmanā tu ṣṭaḥ sthitapr ajñastadocyate || 2 . 55| |

duḥkhe ṣvanudvignamanā ḥ sukhe ṣu vigatasp ṛ haḥ |

vītar āgab hayakro dha ḥ sthitadhīr munir ucyate | | 2 . 56||

yaḥ sar vatr ānab hisnehastattatpr āpya śubhāśub ham |

nāb hinandati na dve ṣṭi tasya pr ajñā pr ati ṣṭhitā || 2 . 57| |

yadā sa ṁhar ate cāya ṁ kūrmo ' ṅgānīva sar vaśa ḥ |

indriyā ṇīndriyār the'b hyastasya pr ajñā prati ṣṭhitā || 2 . 58| |

vi ṣayā vinivartante nir āhār asya dehina ḥ |

rasavarja ṁ r aso 'pyasya para ṁ dṛ ṣṭvā nivar tate || 2 . 59| |

yatato hyapi kaunteya pur u ṣasya vipaś citaḥ |

indriyā ṇi pr amāthīni har anti pr asab ha ṁ manaḥ | | 2 . 60| |

tāni sar vā ṇi saṁyamya yukta āsīta matpar a ḥ |

vaśe hi yasyendr iyā ṇi tasya pr ajñā pr ati ṣṭhitā || 2 . 61| |

dhyāyato vi ṣayānpu ṁsaḥ saṅgaste ṣūpajāyate |

saṅgātsaṁjāyate kāma ḥ kāmātkr odho'b hijāyate | | 2 . 62| |

kro dhādb havati sa ṁmo haḥ saṁmo hātsm ṛ tivib hr ama ḥ |

smṛ tib hr aṁśād b uddhināśo b uddhināśātpr a ṇaśyati || 2 . 63||

rāgadve ṣavimuktaistu vi ṣayānindriyaiścaran |

ātmavaśyair vidheyātmā pr asādamadhigacchati | | 2 . 64||
prasāde sar vadu ḥkhānāṁ hānir asyo pajāyate |
prasannacetaso hyāśu b uddhi ḥ par yavati ṣṭhate || 2 . 65||

nāsti b uddhirayuktasya na cāyuktasya b hāvanā |

na cāb hāvayata ḥ śāntir aśāntasya kuta ḥ sukham | | 2 . 66|

indriyā ṇāṁ hi car atā ṁ yanmano 'nuvidhīyate |

tadasya har ati pr ajñā ṁ vāyur nāvamivāmbhasi || 2 . 67||

tasmādyasya mahāb āho nig ṛ hītāni sar vaśa ḥ |

indriyā ṇīndriyār theb hyastasya pr ajñā pr ati ṣṭhitā || 2 . 68| |

yā niśā sar vabhūtānā ṁ tasyāṁ jāgar ti saṁyamī |

yasyāṁ jāgr ati b hūtāni sā niśā paśyato mune ḥ || 2 . 69||

āpūr yamā ṇamacalap r ati ṣṭhaṁ

samudr amāpa ḥ pr aviśanti yadvat |
tadvatkāmā ya ṁ pr aviśanti sar ve
sa śāntimāpnoti na kāmakāmī || 2 . 70| |

vihāya kāmānya ḥ sar vānpumā ṁścar ati ni ḥspṛ haḥ |

nirmamo nir aha ṅkār aḥ sa śāntimadhigacchati | | 2 . 71||

eṣā br āhmī sthiti ḥ pār tha nainā ṁ pr āpya vimuhyati |

sthitvāsyāmantakāle'pi br ahmanir vā ṇamṛ cchati | | 2 . 72| |

arjuna uvāca |

jyāyasī cetkarma ṇaste matā b uddhirjanārdana |

tatki ṁ kar maṇi ghor e mā ṁ niyo jayasi keśava | | 3 . 1| |

vyāmiśr e ṇeva vākyena b uddhi ṁ mo hayasīva me |

tadeka ṁ vada niścitya yena śreyo 'hamāpnuyām | | 3 . 2||
śrīb hagavānuvāca |

loke'smin dvividhā ni ṣṭhā pur ā pro ktā mayānagha |

jñānayo gena sā ṅkhyānā ṁ kar mayogena yoginām || 3 . 3||

na kar ma ṇāmanār amb hānnai ṣkar mya ṁ pur uṣo 'śnute |

na ca sa ṁnyasanādeva siddhi ṁ samadhigacchati | | 3 . 4| |

na hi kaścitkśa ṇamapi jātu ti ṣṭhatyakar mak ṛ t |

kāryate hyavaśa ḥ kar ma sarva ḥ pr akṛ tijair gu ṇaiḥ || 3 . 5| |

karmendriyā ṇi saṁyamya ya āste manasā smar an |

indriyār thānvimū ḍhātmā mithyāc ār aḥ sa ucyate || 3 . 6| |

yastvindr iyā ṇi manasā niyamyār ab hate'rjuna |

karmendriyai ḥ kar mayo gamasakta ḥ sa viśi ṣyate || 3 . 7| |

niyata ṁ kur u kar ma tva ṁ kar ma jyāyo hyakar ma ṇaḥ |

śarīr ayātr āpi ca te na pr asiddhyedakar ma ṇaḥ | | 3 . 8||

yajñār thātkarma ṇo 'nyatr a lo ko'ya ṁ kar mab andhana ḥ |

tadar tha ṁ karma kaunteya muktasa ṅgaḥ samācar a || 3 . 9||

sahayajñā ḥ prajāḥ sṛ ṣṭvā puro vāca pr ajāpati ḥ |

anena pr asavi ṣyadhvame ṣa vo'stvi ṣṭakāmadhuk || 3 . 10| |

devānb hāvayatānena te devā b hāvayantu va ḥ |

paraspar a ṁ bhāvayanta ḥ śr eyaḥ par amavāpsyatha || 3 . 11||

iṣṭānb ho gānhi vo devā dāsyante yajñab hāvitā ḥ |

tair dattānapr adāyaib hyo yo b hu ṅkte stena eva sa ḥ || 3 . 12| |

yajñaśi ṣṭāśinaḥ santo mucyante sar vakilbi ṣaiḥ |

b huñjate te tvagha ṁ pāpā ye pacantyātmakār a ṇāt || 3 . 13| |
annādb havanti b hūtāni parjanyādannasa ṁb havaḥ |
yajñādb havati par janyo yajña ḥ kar masamudb hava ḥ || 3 . 14||

karma b r ahmodb hava ṁ viddhi b r ahmākśarasamudb havam |

tasmātsar vagata ṁ b r ahma nitya ṁ yajñe pr ati ṣṭhitam || 3 . 15||

evaṁ pr avar tita ṁ cakr a ṁ nānuvar tayatīha ya ḥ |

aghāyurindr iyār āmo mo gha ṁ pār tha sa jīvati | | 3 . 16||

yastvātmar atir eva syādātmat ṛ ptaśca mānava ḥ |

ātmanyeva ca sa ṁtuṣṭastasya kār ya ṁ na vidyate || 3 . 17| |

naiva tasya k ṛtenār tho nāk ṛ teneha kaścana |

na cāsy a sar vab hūte ṣu kaścidar thavyapāśr aya ḥ | | 3 . 18| |

tasmādasakta ḥ satata ṁ kār yaṁ kar ma samācar a |

asakto hyācarankar ma par amāpno ti pūr u ṣaḥ | | 3 . 19||

karma ṇaiva hi sa ṁsiddhimāsthitā janakādaya ḥ |

lokasa ṁgr ahamevāpi sa ṁpaśyankar tumarhasi || 3 . 20||

yadyadāca r ati śre ṣṭhastattadevetaro jana ḥ |

sa yatpr amā ṇaṁ kur ute lokastadanuvar tate | | 3 . 21||

na me pār thāsti kar tavya ṁ tri ṣu lo ke ṣu kiṁcana |

nānavāptama vāptavya ṁ var ta eva ca karma ṇi || 3 . 22||

yadi hyaha ṁ na var teya ṁ jātu kar ma ṇyatandr ita ḥ |

mama var tmānuvar tante manu ṣyāḥ pār tha sar vaśa ḥ || 3 . 23||

utsīdeyurime lokā na kur yā ṁ kar ma cedaham |

saṅkar asya ca kar tā syāmupahanyāmimā ḥ pr ajāḥ || 3 . 24| |

saktāḥ kar maṇyavidvā ṁso yathā kurvanti b hār ata |

kuryādvidvā ṁstathā'saktaścikīr ṣurlo kasa ṁgr aham || 3 . 25||
na b uddhib heda ṁ janayedajñānā ṁ kar masa ṅginām |
jo ṣayetsarvakar mā ṇi vidvānyukta ḥ samācar an | | 3 . 26| |

prakṛ teḥ kriyamāṇāni gu ṇaiḥ kar mā ṇi sar vaśa ḥ |

ahaṅkār avimūḍhātmā kar tāhamiti manyate | | 3 . 27||

tattvavittu mahāb āho gu ṇakar mavib hāgayo ḥ |

guṇā guṇeṣu var tanta iti matvā na sajjate || 3 . 28| |

prakṛ ter gu ṇasaṁmūḍhāḥ sa jjante gu ṇakarmasu |

tānak ṛ tsnavido mandānk ṛ tsnavinna vicālayet | | 3 . 29||

mayi sarvā ṇi kar mā ṇi saṁnyasyādhyātmacetasā |

nirāśīr nir mamo b hūtvā yudhyasva vigatajvar a ḥ || 3 . 30| |

ye me matamida ṁ nityamanuti ṣṭhanti mānavā ḥ |

śraddhāvanto'nasūyanto mucyante te'pi kar mab hi ḥ || 3 . 31||

ye tvetadab hyasūyanto nānuti ṣṭhanti me matam |

sarvajñānavimū ḍhāṁstānv iddhi na ṣṭānacetasa ḥ || 3 . 32| |

sadṛ śaṁ ce ṣṭate svasyā ḥ pr ak ṛ ter jñānavānapi |

prakṛ tiṁ yānti b hūtāni nigraha ḥ ki ṁ kar iṣyati | | 3 . 33||

indriyasyendriyasyār the r āgadve ṣau vyavasthitau |

tayor na vaśamāgacchettau hyasya paripanthinau || 3 . 34| |

śreyānsvadhar mo vigu ṇaḥ par adhar mātsvanu ṣṭhitāt |

svadhar me nidhana ṁ śr eyaḥ par adhar mo b hayāvaha ḥ | |
3 . 35||

arjuna uvāca |

atha kena pr ayukto 'ya ṁ pāpaṁ car ati pūr u ṣaḥ |

anicchannapi vār ṣṇeya b alādiva niyo jita ḥ || 3 . 36| |

śrīb hagavānuvāca |

kāma e ṣa kr o dha e ṣa r ajo guṇasamudb hava ḥ |

mahāśano ma hāpāpmā viddhyenamiha vairi ṇam | | 3 . 37| |

dhūmenāvriyat e vahnir yathādar śo malena ca |

yatholbenāvṛ to garb hastathā tenedamāv ṛ tam | | 3 . 38||

āvṛ taṁ jñānametena jñānino nityavairi ṇā |

kāmar ūpe ṇa kaunteya du ṣpūre ṇānalena ca | | 3 . 39| |

indriyā ṇi mano b uddhir asyādhi ṣṭhānamucyate |

etair vimo hayatye ṣa jñānamāv ṛ tya dehinam | | 3 . 40||

tasmāttvamindriyā ṇyādau niyamya b haratar ṣab ha |

pāpmāna ṁ prajahi hyena ṁ jñānavijñānanāśanam | | 3 . 41| |

indriyā ṇi par āṇyāhurindriyeb hya ḥ par aṁ manaḥ |

manasastu parā b uddhiryo b uddhe ḥ par atastu sa ḥ | | 3 . 42||

evaṁ b uddheḥ par aṁ b uddhvā sa ṁstab hyātmānamātm anā |

jahi śatr u ṁ mahāb āho kāmar ūpa ṁ dur āsadam | | 3 . 43||

śrīb hagavānuvāca |

imaṁ vivasvate yo ga ṁ pro ktavānahamav yayam |

vivasvānmanave pr āha manurikśvākave'br avīt || 4 . 1||

evaṁ par ampar āpr āptamima ṁ r ājar ṣayo vidu ḥ |

sa kāleneha mahatā yo go na ṣṭaḥ par aṁtapa | | 4 . 2| |

sa evāya ṁ mayā te'dya yoga ḥ pro kta ḥ pur ātana ḥ |

b hakto 'si me sakhā ceti r ahasya ṁ hyetaduttamam | | 4 . 3| |
arjuna uvāca |

apar aṁ b havato janma par a ṁ janma vivasvata ḥ |

kathametadvijānīyā ṁ tvamādau pro ktavāniti || 4 . 4||

śrīb hagavānuvāca |

b ahūni me vyatītāni janmāni tava cār juna |

tānyaha ṁ veda sar vā ṇi na tvaṁ vettha par a ṁtapa || 4 . 5| |

ajo'pi sannavyayātmā b hūtānāmīśvar o'pi san |

prakṛ tiṁ svāmadhi ṣṭhāya saṁb havāmyātmamāyayā | | 4 . 6||

yadā yadā hi dhar masya glānirb havati bhār ata |

ab hyutthānamadhar masya tadātmāna ṁ sṛ jāmyaham | | 4 . 7||

paritr ā ṇāya sādhūnā ṁ vināśāya ca du ṣkṛ tām |

dhar masa ṁsthāpanār thāya sa ṁb havāmi yuge yuge | | 4 . 8||

janma kar ma ca me divyameva ṁ yo vetti tattvata ḥ |

tyaktvā dehaṁ punar janma naiti māmeti so 'rjuna || 4 . 9| |

vītar āgab hayakro dhā manmayā māmupāśritā ḥ |

b ahavo jñānatapasā pūtā madb hāvamāgatā ḥ | | 4 . 10||

ye yathā mā ṁ pr apadyante tā ṁstathaiva b hajāmyaham |

mama var tmānuvar tante manu ṣyāḥ pār tha sar vaśa ḥ || 4 . 11||

kāṅkśantaḥ kar maṇāṁ siddhi ṁ yajanta iha devatā ḥ |

kśipr a ṁ hi mānu ṣe lo ke siddhirb havati kar majā || 4 . 12| |

cātur var ṇyaṁ mayā s ṛ ṣṭaṁ guṇakar mavibhāgaśa ḥ |

tasya kar tār amapi mā ṁ viddhyakar tār amavyayam || 4 . 13||
na māṁ kar māṇi limpanti na me kar maphale sp ṛ hā |
iti mā ṁ yo'b hijānāti kar mabhir na sa b adhyate | | 4 . 14||

evaṁ jñātvā kṛ taṁ kar ma pūr vair api mumukśub hi ḥ |

kuru kar maiva tasmāttva ṁ pūr vai ḥ pūr vatar a ṁ kṛ tam ||
4 . 15||

kiṁ kar ma kimakar meti kavayo'pyatr a mo h itāḥ |

tatte kar ma pravakśyāmi yajjñātvā mo kśyase'śub hāt | | 4 . 16||

karma ṇo hyapi b o ddhavya ṁ bo ddhavya ṁ ca vikar ma ṇaḥ |

akar ma ṇaśca b o ddhavya ṁ gahanā kar ma ṇo gati ḥ || 4 . 17| |

karma ṇyakarma ya ḥ paśyedakar ma ṇi ca kar ma ya ḥ |

sa b uddhimānmanu ṣyeṣu sa yuktaḥ kṛ tsnakar mak ṛ t | | 4 . 18||

yasya sar ve samār amb hā ḥ kāmasa ṅkalpavar jitā ḥ |

jñānāgnidagdhakar mā ṇaṁ tamāhu ḥ paṇḍitaṁ b udhāḥ ||
4 . 19||

tyaktvā kar maphalāsa ṅgaṁ nityatṛ pto nirāśr aya ḥ |

karma ṇyab hipr avṛ tto'pi naiva ki ṁcitkaroti sa ḥ || 4 . 20| |

nirāśīryat acittātmā tyaktasar vaparigr aha ḥ |

śārīr a ṁ kevalaṁ kar ma kurvannāpno ti kilbi ṣam | | 4 . 21| |

yadṛ cchālāb hasa ṁtuṣṭo dvandvātīto vimatsar a ḥ |

samaḥ siddhāvasiddhau ca k ṛ tvāpi na nibadhyate || 4 . 22| |

gatasa ṅgasya muktasya jñānāvasthitacetasa ḥ |

yajñāyācar ata ḥ kar ma samagr a ṁ pr avilīyate || 4 . 23||

brahmār pa ṇaṁ br ahma havi ḥ b r ahmāgnau br ahma ṇā hutam |

brahmaiva tena gantavya ṁ br ahma kar ma samādhinā ||
4 . 24||
daivamevāpare yajña ṁ yo ginaḥ par yupāsate |
brahmāgnāvapare yajña ṁ yajñenaivo pajuhvati || 4 . 25| |

śrotr ādīnīndriyā ṇyanye sa ṁyamāgni ṣu juhvati |

śab dādīnvi ṣayānanya indriyāgni ṣu juhvati || 4 . 26| |

sarvāṇīndriyakar mā ṇi pr āṇakar mā ṇi cāpar e |

ātmasa ṁyama yo gāgnau juhvati jñānadīpite | | 4 . 27||

dravyayajñāstapo yajñā yogayajñāstathāpar e |

svādhyāyajñānayaj ñāśca yataya ḥ saṁśitavr atā ḥ || 4 . 28| |

apāne juhvati pr ā ṇaṁ pr āṇe'pānaṁ tathāpar e |

prāṇāpānagatī r uddhvā pr ā ṇāyāmapar āyaṇāḥ | | 4 . 29||

apar e niyatāhār ā ḥ pr āṇānprāṇeṣu juhvati |

sarve'pyete yajñavido yajñakśapitakalma ṣāḥ | | 4 . 30||

yajñaśi ṣṭāmṛ tab hujo yā nti br ahma sanātanam |

nāyaṁ loko'styayajñasya kuto 'nya ḥ kur usattama | | 4 . 31| |

evaṁ b ahuvidhā yajñā vitatā br ahma ṇo mukhe |

karmajānviddhi tānsar vāneva ṁ jñātvā vimo kśyase || 4 . 32||

śreyāndr avyamayādyajñājjñānayajña ḥ par aṁtapa |

sarvaṁ kar mākhila ṁ pār tha jñāne parisamāpyate | | 4 . 33| |

tadviddhi pr aṇipātena paripr aśnena sevayā |

upadekśyanti te jñāna ṁ jñāninastattvadar śina ḥ || 4 . 34| |

yajjñātvā na punar mo hameva ṁ yāsyasi pāṇḍava |

yena b hūtānyaśe ṣāṇi dr akśyasyātmanyatho mayi || 4 . 35| |

api cedasi pāpeb hya ḥ sar vebhya ḥ pāpakṛ ttamaḥ |

sarvaṁ jñānaplavenaiva v ṛjinaṁ saṁtar i ṣyasi | | 4 . 36||

yathaidhā ṁsi samiddho'gnirb hasmasātkur ute'r juna |

jñānāgni ḥ sarvakar mā ṇi b hasmasātkur ute tathā || 4 . 37| |

na hi jñānena sad ṛ śaṁ pavitr amiha vidyate |

tatsvaya ṁ yogasaṁsiddhaḥ kālenātmani vindati || 4 . 38| |

ṁ tatpar a ḥ saṁyatendriya ḥ |
jñānaṁ lab dhvā par ā ṁ śāntimacire ṇādhigacchati | | 4 . 39| |

ajñaścāśr addadhānaśca sa ṁ śayātmā vinaśyati |

nāyaṁ loko'sti na par o na sukha ṁ saṁśa yātman aḥ | | 4 . 40||

yogasa ṁnyastakar mā ṇaṁ jñānasaṁchinnasa ṁśayam |

ātmavanta ṁ n a kar mā ṇi nibadhnanti dhana ṁjaya | | 4 . 41| |

tasmādajñāna sa ṁb hūtaṁ hṛtsthaṁ jñānās inātmana ḥ |

chittvaina ṁ saṁśayaṁ yo gamāti ṣṭho tti ṣṭha b hār ata | | 4 . 42||

arjuna uvāca |

saṁnyāsaṁ kar maṇāṁ kṛ ṣṇa punar yo ga ṁ ca śaṁsasi |

yacchr eya etayoreka ṁ tanme b r ūhi suniścitam || 5 . 1||

śrīb hagavānuvāca |

saṁnyāsaḥ kar mayogaśca ni ḥśr eyasakar āvub hau |

tayo stu kar masa ṁnyāsātkar mayo go viśi ṣyate || 5 . 2||

jñeyaḥ sa nityasa ṁnyāsī yo na dve ṣṭi na kāṅkśati |

nirdvandvo hi mahāb āho sukha ṁ b andhātpr amucyate || 5 . 3||

sāṅkhyayogau p ṛ thagb ālā ḥ pr avadanti na pa ṇḍitāḥ |

ekamapyāsthita ḥ samyagubhayor vindate phalam || 5 . 4| |
yatsāṅkhyai ḥ pr āpyate sthāna ṁ tadyo gair ap i gamyate |
ekaṁ sāṅkhyaṁ ca yoga ṁ ca yaḥ paśyati sa paśyati || 5 . 5||

saṁnyāsastu mahāb āho du ḥkhamāptumayo gata ḥ |

yogayukto munirbr ahma nacir e ṇādhigacchati || 5 . 6||

yogayukto viśuddhātmā vijitātmā jitendriya ḥ |

sarvab hūtātmab hūtātmā kur vannapi na lipyate || 5 . 7||

naiva ki ṁcitkar o mīti yukto manyeta tattvavit |

paśyañśr u ṇvansp ṛ śañjighr annaśna ṁgacchansvapanśvasan | |
5 . 8||

pralapanvisṛjang ṛ hṇannunmi ṣannimi ṣannapi |

indriyā ṇīndriyār the ṣu var tanta iti dhār ayan || 5 . 9||

brahma ṇyādhāya kar mā ṇi saṅgaṁ tyaktvā karo ti ya ḥ |

lipyate na sa pāpena padmapatr amivāmbhasā | | 5 . 10||

kāyena manasā b uddhyā kevalairindriyair api |

yoginaḥ kar ma kur vanti sa ṅgaṁ tyaktvātmaśuddhaye | |
5 . 11||

yukta ḥkar maphala ṁ tyaktvā śāntimāpno ti nai ṣṭhikīm |

ayukta ḥ kāmakāre ṇa phale sakto nib adhyate || 5 . 12||

sarvakar mā ṇi manasā sa ṁn yasyāste sukha ṁ vaśī |

navadvār e pur e dehī naiva kur vanna kārayan | | 5 . 13||

na kar tṛ tvaṁ na kar mā ṇi lokasya s ṛjati prab hu ḥ |

na kar maphalasa ṁyo gaṁ svab hāvastu pravar tate || 5 . 14| |

nādatte kasyac itpāpa ṁ na caiva suk ṛ taṁ vib hu ḥ |

ajñānenāv ṛ taṁ jñānaṁ tena muhyanti jantava ḥ | | 5 . 15| |
jñānena tu tadajñāna ṁ yeṣāṁ nāśitamātmana ḥ |
teṣāmādityavajjñāna ṁ pr akāśayati tatparam | | 5 . 16||

tadb uddhayastadātmānasta nni ṣṭhāstatparāya ṇāḥ |

gacchantyapunar āv ṛ ttiṁ jñānanir dhūtakalma ṣāḥ | | 5 . 17| |

vidyāvinayasaṁpanne br āhma ṇe gavi hastini |

śuni caiva śvapāke ca pa ṇḍitāḥ samadar śina ḥ | | 5 . 18||

ihaiva tair jita ḥ sar go ye ṣāṁ sāmye sthitaṁ manaḥ |

nirdo ṣaṁ hi sama ṁ b r ahma tasmād b r ahma ṇi te sthitāḥ | |
5 . 19||

na pr ahṛ ṣyetpriya ṁ pr āpya no dvijetpr āpya cāpriyam |

sthir ab uddhirasa ṁmūḍho br ahmavid br ahma ṇi sthita ḥ ||
5 . 20||

b āhyaspar śe ṣvasaktātmā vindatyātmani yatsukham |

sa br ahmayo gayuktātmā sukhamakśayamaśnute || 5 . 21| |

ye hi sa ṁsparśajā b hogā du ḥkhayo naya ev a te |

ādyantavanta ḥ kaunteya na te ṣu r amate budha ḥ | | 5 . 22| |

śakno tīhaiva ya ḥ so ḍhuṁ pr ākśar īr avimokśa ṇāt |

kāmakro dho db hava ṁ vegaṁ sa yukta ḥ sa sukhī nar a ḥ | |
5 . 23||

yo'nta ḥsukho'ntar ār āmastathāntar jyo tireva ya ḥ |

sa yo gī b r ahmanir vā ṇaṁ b rahmab hūto' dhigacchati | | 5 . 24||

lab hante br ahmanir vā ṇamṛ ṣayaḥ kśīṇakalmaṣāḥ |

chinnadvaidhā yatātmāna ḥ sar vab hūtahite r atā ḥ || 5 . 25| |

kāmakro dhaviyuktānā ṁ yatīnāṁ yatacetasām |

ab hito br ahmanir vā ṇaṁ var tate viditātmanām | | 5 . 26| |

spar śānkṛ tvā b ahirb āhyā ṁścakśuś caivāntar e b hr uvo ḥ |

prāṇāpānau samau k ṛ tvā nāsāb hyantar acāri ṇau || 5 . 27| |

yatendr iyamano b uddhir munir mo kśapar āya ṇaḥ |

vigatecchāb hayakro dho ya ḥ sadā mukta eva sa ḥ | | 5 . 28| |

b hoktār a ṁ yajñatapasā ṁ sar valokamaheśvar am |

suhṛ daṁ sar vab hūtānā ṁ jñātvā mā ṁ śān timṛcchati || 5 . 29||

śrīb hagavānuvāca |

anāśr ita ḥ karmaphala ṁ kāryaṁ kar ma karo ti ya ḥ |

sa saṁnyāsī ca yo gī ca na nir agnir na cākriya ḥ | | 6 . 1| |

yaṁ saṁnyāsamiti pr āhur yo ga ṁ taṁ viddhi pā ṇḍava |

na hyasa ṁnyastasa ṅkalpo yo gī b havati kaścana | | 6 . 2||

ārur ukśor muneryo ga ṁ kar ma kār a ṇamucyate |

yogār ū ḍhasya tasyaiva śama ḥ kār aṇamucyate | | 6 . 3| |

yadā hi nendriyār the ṣu na kar masvanu ṣajjate |

sarvasa ṅkalpasa ṁnyāsī yo gār ū ḍhastado cyate | | 6 . 4| |

uddhar edātmanātmāna ṁ n ātmānamavas ādayet |

ātmaiva hyātmano b andhur ātmaiva ripur ātmana ḥ | | 6 . 5||

b andhur ātmātmanastasya yenātmaivātmanā jita ḥ |

anātmanastu ś atr utve var tetātmaiva śatr uvat || 6 . 6||

jitātmana ḥ praśāntasya paramātmā samā hita ḥ |

śīto ṣṇasukhadu ḥkhe ṣu tathā mānāpamāna yo ḥ || 6 . 7||

jñānavijñānat ṛ ptātmā kūṭastho vijitendriya ḥ |

yukta ityucyate yo gī samalo ṣṭāśmakā ṁcanaḥ | | 6 . 8| |

suhṛ nmitr ār yudāsīnamadh yasthadve ṣyab andhu ṣu |

sādhu ṣvapi ca pāpe ṣu samab uddhir viśi ṣyate || 6 . 9||

yogī yuñjīta satatamātmān a ṁ r ahasi sthita ḥ |

ekākī yatacittātmā nir āśīr aparigr aha ḥ || 6 . 10||

śucau deśe prati ṣṭhāpya sthir amāsanamāt mana ḥ |

nātyucchr ita ṁ nātinīca ṁ cailājinakuśo ttaram | | 6 . 11||

tatr aikāgr a ṁ manaḥ kṛ tvā yatacittendriyakriyā ḥ |

upaviśyāsane yuñjyādyo gamātmaviśuddhaye | | 6 . 12||

samaṁ kāyaśiro gr īva ṁ dhār ayannacala ṁ sthir aḥ |

saṁpr ekśya nāsikāgr a ṁ svaṁ diśaścānavalokayan || 6 . 13||

praśāntātmā vigatab hīrbr ahmacār ivr ate sthita ḥ |

manaḥ saṁya mya maccitto yukta āsīta matpar a ḥ || 6 . 14| |

yuñjanneva ṁ sadātmāna ṁ y o gī niyatamānasa ḥ |

śānti ṁ nir vāṇapar amā ṁ matsaṁsthāmadh igacchati | | 6 . 15||

nātyaśnatastu yogo'sti na caikāntamanaśnata ḥ |

na cātisvapnaśīlasya jāgr ato naiva cārjuna | | 6 . 16| |

yuktāhār avihār asya yuktace ṣṭasya kar masu |

yuktasvapnāvab o dhasya yogo b havati du ḥkhahā | | 6 . 17| |

yadā viniyataṁ cittamātmanyevāvati ṣṭhate |

ni ḥspṛ haḥ sarvakāmeb hyo yukta ityucyate tadā | | 6 . 18||

yathā dīpo nivātastho ne ṅgate sopamā sm ṛ tā |

yogino yatacittasya yuñjato yo gamātmana ḥ | | 6 . 19| |
yatro par amate citta ṁ nir uddha ṁ yo gasevayā |
yatr a caivātmanātmāna ṁ p aśyannātmani tu ṣyati || 6 . 20| |

sukhamātyantika ṁ yattad buddhigr āhyamatīndr iyam |

vetti yatr a na caivāya ṁ sthitaścalati tattvata ḥ | | 6 . 21||

yaṁ lab dhvā cāpar a ṁ lāb haṁ manyate nādhika ṁ tataḥ |

yasminsthito na du ḥkhena gur u ṇāpi vicālyate || 6 . 22||

taṁ vidyād du ḥkhasaṁyogaviyo ga ṁ yo gasaṁjñitam |

sa niścayena yo ktavyo yogo'nirvi ṇṇacetasā | | 6 . 23| |

saṅkalpapr abhavānkāmā ṁs tyaktvā sarvānaśe ṣataḥ |

manasaivendriyagr āma ṁ viniyamya samantata ḥ | | 6 . 24| |

śanai ḥ śanairupar amed b uddhyā dh ṛ tigṛhītayā |

ātmasa ṁstha ṁ manaḥ kṛ tvā na ki ṁcidapi cintayet || 6 . 25||

yato yato niścar ati manaśca ṁcalamasthiram |

tatastato niyamyaitadātmanyeva vaśa ṁ nayet | | 6 . 26||

praśāntamanasa ṁ hyenaṁ yo ginaṁ sukhamuttamam |

upaiti śāntar ajasa ṁ b r ahmab hūtamakalma ṣam | | 6 . 27||

yuñjanneva ṁ sadātmāna ṁ y o gī vigatakalma ṣaḥ |

sukhena b r ahmasa ṁspar śamatyanta ṁ sukhamaśnute || 6 . 28||

sarvab hūtasthamātmāna ṁ s ar vab hūtāni cātmani |

īkśate yogayuktātmā sar vatr a samadar śana ḥ | | 6 . 29||

yo māṁ paśyati sar vatr a sarva ṁ ca mayi paśyati |

tasyāha ṁ na pr aṇaśyāmi sa ca me na pr a ṇaśyati | | 6 . 30| |

sarvab hūtasthita ṁ yo māṁ b hajatyekatvamāsthita ḥ |

sarvathā var tamāno 'pi sa yogī mayi var tate || 6 . 31||
ātmaupamyena sar vatr a sama ṁ paśyati yo'r juna |
sukhaṁ vā yadi vā du ḥkhaṁ sa yo gī paramo mata ḥ | | 6 . 32||

arjuna uvāca |

yo'ya ṁ yo gastvayā pr okta ḥ sāmyena madhusūdana |

etasyāha ṁ na paśyāmi ca ṁcalatvātsthiti ṁ sthir ām || 6 . 33| |

caṁcalaṁ hi mana ḥ kṛ ṣṇa pr amāthi b alavad d ṛ ḍham |

tasyāha ṁ nigrahaṁ manye vāyor iva sudu ṣkar am || 6 . 34| |

śrīb hagavānuvāca |

asaṁśayaṁ m ahāb āho mano dur nigr aha ṁ calam |

ab hyāsena tu kaunteya vairāgye ṇa ca gṛ hyate | | 6 . 35||

asaṁyatātman ā yo go du ṣpr āpa iti me mati ḥ |

vaśyātmanā tu yatatā śakyo 'vāptumupāyata ḥ | | 6 . 36||

arjuna uvāca |

ayati ḥ śr addhayo peto yo gāccalitamānasa ḥ |

aprāpya yo gasa ṁsiddhi ṁ kāṁ gati ṁ kṛ ṣṇa gacchati || 6 . 37||

kaccinnob hayavib hr a ṣṭaśchinnāb hr amiva naśyati |

aprati ṣṭho mahāb āho vimū ḍho b r ahma ṇaḥ pathi || 6 . 38| |

etanme sa ṁśayaṁ kṛ ṣṇa chettumar has yaśe ṣataḥ |

tvadanya ḥ saṁśayasyāsya chettā na hyupapadyate || 6 . 39||

śrīb hagavānuvāca |

pārtha naiveha nāmutr a vināśastasya vidyate |

na hi kalyā ṇakṛ tkaścid durgati ṁ tāta gacchati | | 6 . 40||
prāpya pu ṇyak ṛ tāṁ lokānu ṣitvā śāśvatī ḥ samāḥ |
śucīnā ṁ śr īmatāṁ gehe yogab hr a ṣṭo'b hijāyate | | 6 . 41| |

athavā yo gināmeva kule b havati dhīmatām |

etaddhi durlab hatar a ṁ loke janma yadīd ṛśam | | 6 . 42||

tatr a ta ṁ b uddhisa ṁyogaṁ lab hate paurvadehikam |

yatate ca tato b hūya ḥ saṁsiddhau kur unandana | | 6 . 43| |

pūr vāb hyāsena tenaiva hriyate hyavaśo'pi sa ḥ |

jijñāsur api yogasya śab dab rahmātivar tate || 6 . 44| |

prayatnādyatamānastu yogī sa ṁśuddhakilb i ṣaḥ |

anekajanmasa ṁsiddhastato yāti par ā ṁ gatim || 6 . 45||

tapasvib hyo 'dhiko yo gī jñānib hyo'pi mato 'dhika ḥ |

karmib hyaścādhiko yo gī tasmādyo gī b havār juna | | 6 . 46| |

yogināmapi sar ve ṣāṁ madgatenāntar ātmanā |

śraddhāvānb hajate yo mā ṁ sa me yuktatamo mata ḥ || 6 . 47||

śrīb hagavānuvāca |

mayyāsaktamanā ḥ pār tha yo ga ṁ yuñjanmadāśr aya ḥ |

asaṁśayaṁ sa magr a ṁ māṁ yathā jñāsyasi tacch ṛ ṇu || 7 . 1||

jñānaṁ te'haṁ savijñānamida ṁ vakśyāmyaśe ṣataḥ |

yajjñātvā neha b hūyo'nyajjñātavyamavaś i ṣyate || 7 . 2||

manuṣyāṇāṁ sahasr e ṣu kaścidyatati siddhaye |

yatatāmapi siddhānā ṁ kaścinmā ṁ vetti tattvata ḥ | | 7 . 3| |

b hūmir āpo'nalo vāyu ḥ khaṁ mano b uddhireva ca |

ahaṁkār a itīya ṁ me b hinnā pr ak ṛ tir aṣṭadhā | | 7 . 4| |
apar eyamitastvanyā ṁ pr akṛtiṁ viddhi me par ām |
jīvab hūtā ṁ mahāb āho yayeda ṁ dhār yate jagat || 7 . 5||

etadyo nīni b hūtāni sar vā ṇītyupadhār aya |

ahaṁ kṛ tsnasya jagata ḥ pr ab hava ḥ pr alayastathā | | 7 . 6| |

mattaḥ par atar a ṁ nānyatki ṁcidasti dhana ṁjaya |

mayi sarvamida ṁ pro taṁ sūtre ma ṇigaṇā iva | | 7 . 7| |

raso'hamapsu kaunteya pr abhāsmi śaśisūryayo ḥ |

praṇavaḥ sarvavede ṣu śab da ḥ khe paur u ṣaṁ nṛ ṣu || 7 . 8| |

puṇyo gandha ḥ pṛ thivyā ṁ ca tejaścāsmi vib hāvasau |

jīvana ṁ sar vab hūte ṣu tapaścāsmi tapasvi ṣu || 7 . 9||

b ījaṁ māṁ sar vab hūtānā ṁ viddhi pār tha sanātanam |

b uddhirb uddhimatāmasmi tejastejasvināmaham | | 7 . 10| |

b alaṁ b alavatāṁ cāhaṁ kāmar āgavivar jitam |

dhar māvir uddho b hūte ṣu kāmo 'smi b har atar ṣab ha | | 7 . 11|

ye caiva sāttvikā b hāvā r ājasāstāmasāśca ye |

matta eveti tānviddhi na tvaha ṁ te ṣu te mayi || 7 . 12||

trib hir gu ṇamayair b hāvairebhi ḥ sar vamidaṁ jagat |

mohita ṁ nāb hijānāti māmebhya ḥ par amavyayam || 7 . 13| |

daivī hye ṣā guṇamayī mam a māyā dur atyayā |

māmeva ye prapadyante māyāmetā ṁ tar anti te || 7 . 14| |

na māṁ duṣkṛtino mū ḍhāḥ pr apadyante nar ādhamā ḥ |

māyayāpah ṛ tajñānā āsur a ṁ b hāvamāśritā ḥ | | 7 . 15| |

catur vidhā b hajante mā ṁ janāḥ suk ṛ tino'rjuna |

ārto jijñāsur arthār thī jñānī ca b har atar ṣabha | | 7 . 16||

teṣāṁ jñānī nityayukta ekabhaktir viśi ṣyate |

priyo hi jñānino 'tyar thamaha ṁ sa ca ma ma priya ḥ | | 7 . 17||

udār āḥ sar va evaite jñānī tvātmaiva me matam |

āsthita ḥ sa hi yuktātmā māmevānuttamā ṁ gatim || 7 . 18| |

b ahūnā ṁ janmanāmante j ñānavānmā ṁ p r apadyate |

vāsudeva ḥ sarvamiti sa mahātmā sudur labha ḥ | | 7 . 19||

kāmaistaistairh ṛ tajñānā ḥ prapadyante'nyadevatā ḥ |

taṁ taṁ niyamamāsthāya pr ak ṛ tyā niyatāḥ svayā || 7 . 20| |

yo yo yā ṁ yāṁ tanu ṁ b haktaḥ śr addhayār citumicchati |

tasya tasyācalā ṁ śr addhā ṁ tāmeva vidadhāmyaham | | 7 . 21||

sa tayā śr addhayā yuktastasyār ādhanamīhate |

lab hate ca tata ḥ kāmānmay aiva ḥ vihitānhitān || 7 . 22| |

antavattu phala ṁ te ṣāṁ tadb havatyalpamedhasām |

devāndevayajo yānti madb haktā yānti māmapi || 7 . 23||

avyakta ṁ vyaktimāpanna ṁ manyante māmab uddhaya ḥ |

paraṁ b hāvamajānanto mamāvyayamanuttamam | | 7 . 24| |

nāhaṁ pr akāśa ḥ sar vasya yo gamāyāsamāv ṛ taḥ |

mūḍho 'yaṁ nāb hijānāti loko māmajamavyayam || 7 . 25| |

vedāhaṁ samatītāni var tamānāni cārjuna |

b havi ṣyāṇi ca b hūtāni mā ṁ tu veda na kaścana | | 7 . 26| |

icchādve ṣasamutthena dvandvamo hena b hār ata |

sarvab hūtāni sa ṁmo haṁ sa r ge yānti par a ṁtapa | | 7 . 27| |
yeṣāṁ tvantagata ṁ pāpaṁ janānāṁ puṇyakar ma ṇām |
te dvandvamohanir muktā bhajante mā ṁ dṛ ḍhavr atā ḥ ||
7 . 28||

jarāmar aṇamokśāya māmāśr itya yatanti ye |

te b r ahma tadvidu ḥ kṛ tsnamadhyātma ṁ kar ma cākhilam | |
7 . 29||

sādhib hūtādhidaiva ṁ māṁ sādhiyajña ṁ ca ye vidu ḥ |

prayā ṇakāle'pi ca mā ṁ te vidur yuktacetasa ḥ | | 7 . 30||

arjuna uvāca |
kiṁ tad br ahma kimadhyātma ṁ ki ṁ karma pur u ṣo ttama |
adhib hūta ṁ ca ki ṁ pro ktamadhidaiva ṁ kimucyate || 8 . 1||

adhiyajña ḥ kathaṁ ko 'tr a dehe'sminmadhusūdana |

prayā ṇakāle ca katha ṁ jñeyo 'si niyatātmab hi ḥ || 8 . 2||

śrīb hagavānuvāca |

akśar a ṁ br ahma par ama ṁ svab hāvo'dhyātmamucyate |

b hūtab hāvo dbhavakar o visar ga ḥ kar masa ṁjñitaḥ || 8 . 3| |

adhib hūta ṁ kśar o b hāva ḥ pur uṣaścādhidaivatam |

adhiyajño 'hamevātr a dehe dehab h ṛ tāṁ var a || 8 . 4||

antakāle ca māmeva smar anmuktvā kalevar am |

yaḥ pr ayāti sa madb hāva ṁ yāti nāstyatr a sa ṁśayaḥ | | 8 . 5||

yaṁ yaṁ vā'pi smar anb hāva ṁ tyajatyante kalevar am |

taṁ tamevaiti kaunteya sadā tadb hāvab hāvita ḥ || 8 . 6| |

tasmātsar ve ṣu kāle ṣu māmanusmar a yudhya ca |

mayyar pitamano b uddhir māmevai ṣyasyasa ṁśayaḥ | | 8 . 7||
ab hyāsayo gayuktena cetasā nānyagāminā |
parama ṁ puruṣaṁ divyaṁ yāti pār thānucintayan | | 8 . 8| |

kavi ṁ pur āṇamanuśāsitār a ṁ

aṇo r aṇīyaṁsamanusmar edya ḥ |
sarvasya dhātār amacintyarūpa ṁ
ādityavar ṇaṁ tamasa ḥ par astāt | | 8 . 9| |

prayā ṇakāle manasā'calena

b haktyā yukto yogab alena caiva |
b hruvor madhye pr ā ṇamāveśya samyak
sa taṁ par aṁ pur u ṣamupaiti divyam | | 8 . 10||

yadakśar a ṁ vedavido vadanti

viśanti yadyatayo vītar āgā ḥ |
yadicchanto br ahmacar ya ṁ car anti
tatte pada ṁ saṁgr ahe ṇa pravakśye || 8 . 11| |

sarvadvār ā ṇi saṁyamya ma no h ṛdi nir udhya ca |

mūdhnyā| r dhāyātmana ḥ prāṇamāsthito yo gadhār a ṇām | |
8 . 12||

omityekākśara ṁ b r ahma vyāhar anmāman usmar an |

yaḥ pr ayāti tyajandeha ṁ sa yāti par amā ṁ gatim | | 8 . 13| |

ananyacetā ḥ satata ṁ yo māṁ smar ati nityaśa ḥ |

tasyāha ṁ sulab haḥ pār tha nityayuktasya yo gina ḥ | | 8 . 14| |

māmupetya punar janma du ḥkhālayamaśāśvatam |

nāpnuvanti mahātmāna ḥ sa ṁsiddhi ṁ paramāṁ gatāḥ | |
8 . 15||

āb rahmab huvanāllo kā ḥ punar āvar tino 'rjuna |

māmupetya tu kaunteya punar janma na vidyate | | 8 . 16| |
sahasr ayugapar yantamaharyad br ahma ṇo vidu ḥ |
rātr i ṁ yugasahasr āntā ṁ te'ho r ātr avido janā ḥ | | 8 . 17||

avyaktād vyaktaya ḥ sar vāḥ pr ab havantyahar āgame |

rātr yāgame pralīyante tatr aivāvyaktasa ṁjñake | | 8 . 18||

b hūtagr āma ḥ sa evāya ṁ b hūtvā b hūtvā pr alīyate |

rātr yāgame'vaśa ḥ pār tha prab havatyaharāgame || 8 . 19| |

parastasmāttu b hāvo 'nyo'vyakto'vyaktātsanātana ḥ |

yaḥ sa sar ve ṣu b hūte ṣu naśyatsu na vinaśyati | | 8 . 20||

avyakto'kśar a ityuktastamāhu ḥ par amā ṁ gatim |

yaṁ pr āpya na nivar tante taddhāma par ama ṁ mama | | 8 . 21||

pur u ṣaḥ sa par a ḥ pār tha b haktyā lab hyastvananyayā |

yasyānta ḥsthāni b hūtāni yena sar vamida ṁ tatam | | 8 . 22| |

yatr a kāle tvanāv ṛ ttimāvṛ ttiṁ caiva yo gina ḥ |

prayātā yānti ta ṁ kālaṁ vakśyāmi b har at ar ṣab ha | | 8 . 23| |

agnir jo tir aha ḥ śukla ḥ ṣaṇmāsā uttar āya ṇam |

tatr a pr ayātā gacchanti brahma b r ahmavido janā ḥ || 8 . 24| |

dhūmo r ātristathā k ṛ ṣṇaḥ ṣaṇmāsā dakśi ṇāyanam |

tatr a cāndr amasa ṁ jyo tiryogī pr āpya nivar tate || 8 . 25| |

śuklakṛ ṣṇe gatī hyete jagata ḥ śāśvate mate |

ekayā yātyanāv ṛ ttimanyayāvar tate puna ḥ || 8 . 26| |

naite sṛ tī pārtha jānanyo gī muhyati kaścana |

tasmātsar ve ṣu kāle ṣu yo gayukto b havār juna | | 8 . 27||

vede ṣu yajñe ṣu tapa ḥsu caiva

dāne ṣu yatpuṇyaphala ṁ pradi ṣṭam |
atyeti tatsar vamida ṁ viditvā
yogī par a ṁ sthānamupaiti cādyam | | 8 . 28 | |

śrīb hagavānuvāca |
idaṁ tu te guhyatama ṁ pr avakśyāmyanasūyave |
jñānaṁ vijñānasahita ṁ yajjñātvā mo kśyase'śub hāt || 9 . 1| |

rājavidyā r ājaguhya ṁ pavitr amidamuttamam |

pratyakśāvagama ṁ dhar mya ṁ susukha ṁ kar tumavyayam | |
9 . 2||

aśraddadhānā ḥ pur u ṣā dharmasyāsya para ṁtapa |

aprāpya mā ṁ nivar tante mṛtyusaṁsār avar tmani || 9 . 3| |

mayā tatamida ṁ sar vaṁ jagadavyaktamūrtinā |

matsthāni sarvab hūtāni na cāhaṁ teṣvavasthita ḥ || 9 . 4| |

na ca matsthāni b hūtāni paśya me yo gamaiśvar am |

b hūtab hṛ nna ca b hūtastho mamātmā b hūtab hāvana ḥ || 9 . 5||

yathākāśasthito nitya ṁ vāyuḥ sar vatr ago mahān |

tathā sar vā ṇi b hūtāni matsthānītyupadhār aya | | 9 . 6| |

sarvab hūtāni kaunteya pr ak ṛ tiṁ yānti māmikām |

kalpakśaye punastāni kalpādau vis ṛ jāmyaham | | 9 . 7||

prakṛ tiṁ svāmavaṣṭab hya visṛ jāmi punaḥ punaḥ |

b hūtagr āmamima ṁ kṛ tsnamavaśa ṁ pr akṛ tervaśāt || 9 . 8| |

na ca mā ṁ tān i kar mā ṇi nibadhnanti dhana ṁjaya |

udāsīnavadāsīnamasakta ṁ t eṣu kar masu | | 9 . 9| |

mayādhyakśe ṇa pr akṛ tiḥ sūyate sacar ācaram |

hetunānena kaunteya jagadviparivar tate | | 9 . 10| |
avajānanti mā ṁ mūḍhā mān u ṣīṁ tanumāśritam |
paraṁ b hāvamajānanto mama b hūtamaheśvar am || 9 . 11| |

moghāśā mo ghakar māṇo mo ghajñānā vicetasa ḥ |

rākśasīmāsurī ṁ caiva pr ak ṛtiṁ mo hinī ṁ śr itāḥ || 9 . 12| |

mahātmānast u māṁ pār tha daivī ṁ pr akṛtimāśritā ḥ |

b hajantyananyamanaso jñātvā b hūtādimavyayam || 9 . 13| |

satata ṁ kīr tayanto mā ṁ yatantaśca d ṛ ḍhavr atāḥ |

namasyantaśc a mā ṁ b haktyā nityayuktā upāsate | | 9 . 14| |

jñānayajñena cāpyanye yajanto māmupāsate |

ekatvena p ṛ thaktvena b ahudhā viśvato mukham | | 9 . 15| |

ahaṁ kr atur aha ṁ yajñaḥ svadhāhamaha m au ṣadham |

mantr o'hamahamevājyamahamagnir aha ṁ hutam | | 9 . 16| |

pitāhamasya jagato mātā dhātā pitāmaha ḥ |

vedyaṁ pavitr amo ṁkār a ṛ ksāma yajureva ca || 9 . 17||

gatirb har tā prab hu ḥ sākśī nivāsa ḥ śar aṇaṁ suhṛ t |

prab hava ḥ pralaya ḥ sthānaṁ nidhāna ṁ bījamavyayam | |
9 . 18||

tapāmyahama ha ṁ var ṣaṁ nigṛ ṇhāmyutsṛ jāmi ca |

amṛ taṁ caiva m ṛ tyuśca sadasaccāhamar juna | | 9 . 19||

traividyā mā ṁ so mapā ḥ pūtapāpā

yajñair i ṣṭvā svar gati ṁ pr ārthayante |
te pu ṇyamāsādya surendr alo ka ṁ
aśnanti divyāndivi devab hogān || 9 . 20| |

te taṁ b huktvā svar galoka ṁ viśālaṁ

kśīṇe puṇye mar tyalo ka ṁ viśanti |
evaṁ tr ayīdh ar mamanupr apannā
gatāgata ṁ kāmakāmā lab hante || 9 . 21||

ananyāścintayanto mā ṁ ye janā ḥ par yupāsate |

teṣāṁ nityāb hiyuktānā ṁ yogakśema ṁ vahāmyaham | | 9 . 22||

ye'pyanyadevatāb haktā yajante śr addhayānvitā ḥ |

te'pi māmeva kaunteya yajantyavidhipūrvakam | | 9 . 23| |

ahaṁ hi sar vayajñānā ṁ b hoktā ca pr ab hur eva ca |

na tu māmab hijānanti tattvenātaścyavanti te | | 9 . 24||

yānti devavr atā devānpit ṝ nyānti pitṛ vr atāḥ |

b hūtāni yānti b hūtejyā yānti madyājino 'pi mām | | 9 . 25||

patr a ṁ puṣpaṁ phalaṁ toyaṁ yo me b haktyā pr ayacchati |

tadahaṁ b haktyupah ṛ tamaśnāmi pr ayatātmana ḥ | | 9 . 26| |

yatkaro ṣi yadaśnāsi yajjuho ṣi dadāsi yat |

yattapasyasi kaunteya tatkur u ṣva madarpa ṇam | | 9 . 27| |

śub hāśub haphalaireva ṁ mokśyase kar mab andhanai ḥ |

saṁnyāsayo gayuktātmā vimukto māmupai ṣyasi | | 9 . 28||

samo 'ha ṁ sarvab hūte ṣu na me dve ṣyo'sti na priya ḥ |

ye b hajanti tu mā ṁ b haktyā mayi te te ṣu cāpyaham || 9 . 29||

api cetsudur ācāro b hajate māmananyab hāk |

sādhur eva sa mantavya ḥ samyagvyavasito hi sa ḥ || 9 . 30| |

kśipr a ṁ b havati dhar mātmā śaśvacchānti ṁ nigacchati |

kaunteya pr atijānīhi na me b hakta ḥ pr aṇaśyati | | 9 . 31||

māṁ hi pār tha vyapāśritya ye'pi syu ḥ pāpayo naya ḥ |

striyo vaiśyāstathā śūdr āste'pi yānti par ā ṁ gatim || 9 . 32| |
kiṁ punarbr āhma ṇāḥ puṇyā b haktā r ājar ṣayastathā |
anityamasukha ṁ lo kamima ṁ pr āpya b hajasva mām | | 9 . 33||

manmanā b ha va madb hakto madyājī mā ṁ namaskur u |

māmevai ṣyasi yuktvaivamātmāna ṁ matpa r āya ṇaḥ || 9 . 34| |

śrīb hagavānuvāca |
b hūya eva mahāb āho ś ṛ ṇu me par ama ṁ vacaḥ |
yatte'ha ṁ prīyamā ṇāya vakśyāmi hitakāmyayā || 10 . 1| |

na me vidu ḥ sur aga ṇāḥ pr ab hava ṁ na mahar ṣayaḥ |

ahamādir hi devānā ṁ maharṣīṇāṁ ca sarvaśa ḥ | | 10 . 2| |

yo māmajamanādi ṁ ca vetti lo kamaheśvar am |

asaṁmūḍhaḥ sa mar tye ṣu sar vapāpai ḥ pramucyate | | 10 . 3||

b uddhirjñānamasa ṁmo haḥ kśamā satya ṁ damaḥ śamaḥ |

sukhaṁ duḥkhaṁ b havo'b hāvo b haya ṁ cāb hayameva ca | |
10 . 4||

ahi ṁsā samatā tu ṣṭistapo dāna ṁ yaśo 'yaśa ḥ |

b havanti b hāvā b hūtānā ṁ matta eva p ṛ thagvidhā ḥ | | 10 . 5||

mahar ṣayaḥ sapta pūrve catvāro manavastathā |

madb hāvā mānasā jātā ye ṣāṁ loka imā ḥ pr ajāḥ | | 10 . 6||

etāṁ vib hūtiṁ yo gaṁ ca mama yo vetti tattvata ḥ |

so'vikampena yo gena yujyate nātr a sa ṁśayaḥ || 10 . 7| |

ahaṁ sar vasya pr ab havo matta ḥ sar vaṁ pr avar tate |

iti matvā b hajante mā ṁ b udhā b hāvasamanvitā ḥ || 10 . 8| |

maccittā madgatapr ā ṇā b o dhayanta ḥ par aspar am |

kathayantaśca mā ṁ nityaṁ tuṣyanti ca r amanti ca || 10 . 9||
teṣāṁ satatayuktānā ṁ b hajatā ṁ pr ītipūrvakam |
dadāmi b uddhiyo ga ṁ taṁ yena māmupayānti te || 10 . 10||

teṣāmevānukampār thamahamajñānaja ṁ t amaḥ |

nāśayāmyātm ab hāvastho jñānadīpena b hāsvatā | | 10 . 11| |

arjuna uvāca |

paraṁ b r ahma par a ṁ dhāma pavitr a ṁ paramaṁ b havān |

pur u ṣaṁ śāśvataṁ divyamādidevamaja ṁ vib hum || 10 . 12||

āhustvām ṛ ṣayaḥ sar ve devar ṣir nār adastathā |

asito devalo vyāsa ḥ svayaṁ caiva br avī ṣi me || 10 . 13||

sarvametadṛ taṁ manye yanmā ṁ vadasi keśava |

na hi te b hagavanvyakti ṁ vidur devā na dānavā ḥ | | 10 . 14| |

svayamevātmanātmāna ṁ vettha tva ṁ puruṣo ttama |

b hūtab hāvana b hūteśa devadeva jagatpate || 10 . 15||

vaktumar hasyaśe ṣe ṇa divyā hyātmavib hūtaya ḥ |

yāb hirvib hūtib hirlo kānimā ṁstvaṁ vyāpya ti ṣṭhasi || 10 . 16||

kathaṁ vidyāmaha ṁ yo gi ṁstvāṁ sadā paricintayan |

keṣu ke ṣu ca b hāve ṣu cintyo 'si b hagavanmayā | | 10 . 17| |

vistar e ṇātmano yo ga ṁ vib hūti ṁ ca janārdana |

b hūyaḥ kathaya t ṛptir hi śṛ ṇvato nāsti me'm ṛ tam || 10 . 18| |

śrīb hagavānuvāca |

hanta te kathayi ṣyāmi divyā hyātmavib hūtaya ḥ |

prādhānyata ḥ kuruśre ṣṭha nāstyanto vistar asya me || 10 . 19||
ahamātmā gu ḍākeśa sarvabhūtāśayasthita ḥ |
ahamādiśca madhya ṁ ca b hūtānāmanta eva ca || 10 . 20| |

ādityānāmaha ṁ vi ṣṇur jyotiṣāṁ r avir a ṁśumān |

mar īcir mar utāmasmi nakśatr ā ṇāmahaṁ śa śī || 10 . 21| |

vedānāṁ sāmavedo'smi devānāmasmi vāsava ḥ |

indriyā ṇāṁ manaścā smi b hūtānāmasmi cetanā || 10 . 22| |

rudr ā ṇāṁ śaṅkar aścāsmi vitteśo yakśar akśasām |

vasūnāṁ pāvakaścāsmi meru ḥ śikhar i ṇāmaham | | 10 . 23| |

puro dhasā ṁ ca mukhya ṁ māṁ viddhi pārtha b ṛ haspatim |

senānīnāmaha ṁ skanda ḥ sar asāmasmi sāgar a ḥ | | 10 . 24| |

mahar ṣīṇāṁ bhṛ gur aha ṁ gir āmasmyekamakśar am |

yajñānā ṁ japayajño'smi sthāvar ā ṇāṁ himālaya ḥ || 10 . 25| |

aśvattha ḥ sar vav ṛ kśāṇāṁ devar ṣīṇāṁ ca nār ada ḥ |

gandhar vā ṇāṁ citr ar atha ḥ siddhānā ṁ kapilo muni ḥ ||
10 . 26||

uccai ḥśr avasamaśvānā ṁ viddhi māmam ṛto db havam |

air āvata ṁ gajendr ā ṇāṁ narāṇāṁ ca nar ādhipam || 10 . 27||

āyudhānāmah a ṁ vajr aṁ dhenūnāmasmi kāmadhuk |

prajanaścāsmi kandar pa ḥ sar pāṇāmasmi vāsuki ḥ | | 10 . 28| |

anantaścāsmi nāgānā ṁ var uṇo yādasāmaham |

pitṛ ṇāmar yamā cāsmi yama ḥ saṁyamatā maham | | 10 . 29| |

prahlādaścāsmi daityānā ṁ kālaḥ kalayatāmaham |

mṛ gāṇāṁ ca mṛ gendro'haṁ vainateyaśca pakśi ṇām || 10 . 30| |

pavana ḥ pavatāmasmi r āma ḥ śastr ab hṛ tāmaham |

jhaṣāṇāṁ mak ar aścāsmi sro tasāmasmi jāhnavī || 10 . 31| |

sargāṇāmādirantaśca madh ya ṁ caivāhamar juna |

adhyātmavidyā vidyānā ṁ vādaḥ pr avadatāmaham | | 10 . 32||

akśar ā ṇāmakāro 'smi dvandva ḥ sāmāsikasya ca |

ahamevākśaya ḥ kālo dhātā'ha ṁ viśvato mukha ḥ || 10 . 33| |

mṛ tyuḥ sar vahar aścāhamudb havaśca b havi ṣyatām |

kīr ti ḥ śr īr vākca nār ī ṇāṁ smṛtir medhā dhṛ tiḥ kśamā ||
10 . 34||

bṛ hatsāma tathā sāmnā ṁ gā yatr ī chandasāmaham |

māsānāṁ mār gaśīr ṣo'hamṛ tūnāṁ kusumākar a ḥ | | 10 . 35| |

dyutaṁ chalayatāmasmi tejastejasvināmaham |

jayo'smi vyavasāyo 'smi sattva ṁ sattvavatāmaham | | 10 . 36||

vṛṣṇīnāṁ vāsudevo 'smi pā ṇḍavānāṁ dh anaṁjayaḥ |

munīnāmapyaha ṁ vyāsaḥ kavīnāmuśanā kavi ḥ | | 10 . 37| |

daṇḍo damayatāmasmi nītir asmi jigī ṣatām |

maunaṁ caivāsmi guhyānā ṁ jñānaṁ jñānavatāmaham ||
10 . 38||

yaccāpi sarvab hūtānā ṁ b ījaṁ tadahamar juna |

na tadas ti vinā yatsyānmayā b hūta ṁ car ācar am || 10 . 39| |

nānto 'sti mama divyānā ṁ vib hūtīnā ṁ paraṁtapa |

eṣa tūddeśataḥ pro kto vib hūter vistaro mayā || 10 . 40||

yadyadvib hūtimatsattva ṁ śr īmadūr jitameva vā |

tattadevāvagaccha tva ṁ mama tejo ṁśasaṁb havam || 10 . 41||

athavā b ahunaitena ki ṁ jñātena tavārjuna |

vi ṣṭab hyāhamida ṁ kṛ tsnamekā ṁśena sthito jagat || 10 . 42| |

arjuna uvāca |
madanugr ahāya par ama ṁ guhyamadhyātmasa ṁjñitam |
yattvayokta ṁ vacastena moho 'ya ṁ vigato mama | | 11 . 1| |

b havāpyayau hi b hūtānā ṁ śr utau vis tar aśo mayā |

tvatta ḥ kamalapatr ākśa māhātmyamapi cāvyayam || 11 . 2||

evametadyathāttha tvamāt māna ṁ par ameśvar a |

draṣṭumicchāmi te r ūpamaiśvar a ṁ pur uṣo ttama || 11 . 3| |

manyase yadi tacchakya ṁ mayā dr a ṣṭumiti pr ab ho |

yogeśvar a tato me tva ṁ darśayātmānama vyayam || 11 . 4||

śrīb hagavānuvāca |

paśya me pār tha r ūpā ṇi śataśo 'tha sahasr aśa ḥ |

nānāvidhāni divyāni nānāvar ṇākṛ tīni ca || 11 . 5||

paśyādityānvasūnr udr ānaśvinau mar utastathā |

b ahūnyadṛ ṣṭapūr vā ṇi paśyāścar yā ṇi b hārata | | 11 . 6||

ihaikas thaṁ jagatk ṛ tsnaṁ paśyādya sacarācar am |

mama dehe gu ḍākeśa yaccānyad dr a ṣṭumicchasi | | 11 . 7| |

na tu mā ṁ śa kyase dr a ṣṭumanenaiva svacakśu ṣā |

divyaṁ dadāmi te cakśu ḥ paśya me yo gamaiśvar am || 11 . 8||

saṁjaya uvāca |

evamuktvā tato r ājanmahāyo geśvaro hari ḥ |

darśayāmāsa pār thāya par ama ṁ r ūpamaiśvar am || 11 . 9| |

anekavaktr anayanamanekādb hutadar śanam |

anekadivyāb har a ṇaṁ divyāneko dyatāyudham | | 11 . 10| |

divyamālyāmb ar adhar a ṁ divyagandhānulepanam |

sarvāścar yamaya ṁ devamananta ṁ viśvato mukham || 11 . 11||

divi sūr yasahasr asya b havedyugapadutthitā |

yadi b hā ḥ sadṛ śī sā syādb hāsastasya mahā tmana ḥ | | 11 . 12| |

tatr aikastha ṁ jagatkṛ tsnaṁ pr avib haktamanekadhā |

apaśyaddevadevasya śar īr e pā ṇḍavastadā || 11 . 13| |

tataḥ sa vismayāvi ṣṭo hṛ ṣṭaro mā dhana ṁjayaḥ |

praṇamya śir asā deva ṁ kṛ tāñjalir ab hā ṣata || 11 . 14| |

arjuna uvāca |

paśyāmi devāṁstava deva dehe

sarvāṁstathā b hūtaviśe ṣasaṅghān |
brahmā ṇamīśaṁ kamalāsanastha ṁ
ṛ ṣīṁśca sar vānur agā ṁśca divyān | | 11 . 15| |

anekab āhūdaravaktr anetr a ṁ

paśyāmi tvā ṁ sar vato'nantar ūpam |
nāntaṁ na ma dhya ṁ na punastavādi ṁ
paśyāmi viśveśvar a viśvarūpa || 11 . 16| |

kir ī ṭinaṁ gadinaṁ cakri ṇaṁ ca

tejo r āśi ṁ sar vato dīptimantam |
paśyāmi tvā ṁ dur nir īkśya ṁ samantād
dīptānalār kadyutima pr ameyam | | 11 . 17| |

tvamakśar a ṁ par ama ṁ veditavya ṁ

tvamasya viśvasya par a ṁ nidhānam |
tvamavyaya ḥ śāśvatadhar mago ptā
sanātanastva ṁ pur u ṣo mato me || 11 . 18| |
anādimadhyāntamanantavī r yam
anantab āhu ṁ śaśisūryanetram |
paśyāmi tvā ṁ dīptahutāśavaktr a ṁ
svatejasā viśvamida ṁ tapantam | | 11 . 19||

dyāvāp ṛ thivyor idamantar a ṁ hi

vyāpta ṁ tvayaikena diśaśca sar vā ḥ |
dṛṣṭvādb huta ṁ r ūpamugr aṁ tavedaṁ
lokatr aya ṁ pravyathita ṁ mahātman | | 11 . 20||

amī hi tvā ṁ sur asa ṅghā viśanti

kecidb hītā ḥ pr āñjalayo g ṛ ṇanti |
svastītyuktvā mahar ṣisiddhasa ṅghāḥ
stuvanti tvā ṁ stutib hi ḥ puṣkalāb hi ḥ || 11 . 21||

rudr ādityā vasavo ye ca sādhyā

viśveśvinau mar utaśco ṣmapāśca |
gandhar vayakśāsur asiddhasa ṅghā
vīkśante tvā ṁ vismitāścaiva sar ve || 11 . 22| |

rūpaṁ mahatte b ahuvaktranetr a ṁ

mahāb āho b ahub āhūrupādam |
b ahūdar a ṁ b ahuda ṁṣṭr ākarāla ṁ
dṛṣṭvā lokāḥ pr avyathitāstathāham | | 11 . 23||

nab haḥspṛ śaṁ dīptamanekavar ṇaṁ

vyāttānana ṁ dīptaviśālanetr am |
dṛṣṭvā hi tvāṁ pr avyathitāntar ātmā
dhṛ tiṁ na vindāmi śama ṁ ca vi ṣṇo || 11 . 24| |

daṁṣṭr ākar ālāni ca te mukhāni

dṛṣṭvaiva kālānalasannib hāni |
diśo na jāne na lab he ca śarma
prasīda deveśa jagannivāsa | | 11 . 25||
amī ca tvā ṁ dhṛ tar āṣṭr asya putr ā ḥ
sarve sahaivāvanipālasa ṅghai ḥ |
b hīṣmo dro ṇaḥ sūtaputr astathāsau
sahāsmadīyairapi yo d hamukhyai ḥ | | 11 . 26| |

vaktr ā ṇi te tvar amā ṇā viśanti

daṁṣṭr ākar ālāni b hayānakāni |
kecidvilagnā daśanāntar e ṣu
saṁdṛ śyante cūr ṇitair uttamā ṅgai ḥ || 11 . 27| |

yathā nadīnā ṁ b ahavo'mbuvegā ḥ

samudr amevāb himukhā dr avanti |
tathā tavāmī nar alo kavīr ā
viśanti vaktr āṇyab hivijvalanti || 11 . 28||

yathā pr adīpta ṁ jvalana ṁ pataṅgā

viśanti nāśāya sam ṛ ddhavegāḥ |
tathaiva nāśāya viśanti lokā ḥ
tavāpi vaktr āṇi samṛ ddhavegā ḥ | | 11 . 29| |

lelihyase gr asamāna ḥ sama ntāt

lokānsamagr ānvadanair jvaladb hi ḥ |
tejo b hir āpūr ya jagatsamagra ṁ
b hāsastavo gr āḥ pr atapanti vi ṣṇo || 11 . 30| |

ākhyāhi me ko b havānugr ar ūpo

namo 'stu te devavar a pr asīda |
vijñātumicchāmi b havantamādya ṁ
na hi pr ajānāmi tava pr av ṛ ttim || 11 . 31||

śrīb hagavānuvāca |

kālo 'smi lokakśayak ṛ tpr avṛddho

lokānsamāhar tumiha pr av ṛttaḥ |
ṛ te'pi tvā ṁ na b havi ṣyanti sar ve
ye'vasthitā ḥ pr atyanīke ṣu yo dhāḥ || 11 . 32| |

tasmāttvamut ti ṣṭha yaśo lab hasva

jitvā śatr ūn bhu ṅkśva r ājya ṁ samṛ ddham |
mayaivaite nihatā ḥ pūr vameva
nimitta mātr aṁ b hava savyasācin || 11 . 33| |

dro ṇaṁ ca b hīṣmaṁ ca jayadr atha ṁ ca

kar ṇaṁ tathānyānapi yo dhavīr ān |
mayā hatā ṁst vaṁ jahi māvyathi ṣṭhā
yudhyasva jetāsi r a ṇe sapatnān | | 11 . 34||

saṁjaya uvāca |

etacchr utvā vacana ṁ keśavasya

kṛ tāñjalir vepamāna ḥ kir īṭī |
namask ṛ tvā bhūya evāha k ṛṣṇaṁ
sagadgada ṁ bhītab hīta ḥ pr aṇamya | | 11 . 35| |

arjuna uvāca |

sthāne h ṛ ṣīkeśa tava pr akīr tyā

jagatpr ah ṛ ṣyatyanur ajyate ca |
rakśāṁsi b hītāni diśo dr avanti
sarve namasyanti ca siddhasa ṅghāḥ | | 11 . 36||

kasmācca te na namer anmahātman

garīyase br ahma ṇo 'pyādikar tr e |
ananta deveśa jagannivāsa
tvamakśar a ṁ sadasattatpar a ṁ yat || 11 . 37| |

tvamādideva ḥ puru ṣaḥ pur āṇaḥ

tvamasya viśvasya par a ṁ nidhānam |
vettāsi vedyaṁ ca par a ṁ ca dhāma
tvayā tata ṁ viśvamanantar ūpa || 11 . 38| |
vāyuryamo'gnir var u ṇaḥ śaśāṅkaḥ
prajāpatistva ṁ pr apitāmahaśca |
namo namaste'stu sahasr ak ṛtvaḥ
punaśca b hūyo 'pi namo namaste || 11 . 39| |

namaḥ pur astādatha p ṛ ṣṭhataste

namo 'stu te sar vata eva sar va |
anantavīr yāmitavikr amastva ṁ
sarvaṁ samāpno ṣi tato'si sar va ḥ | | 11 . 40| |

sakheti matvā pr asab ha ṁ yadukta ṁ

he kṛ ṣṇa he yādava he sakheti |
ajānatā mahimāna ṁ tavedaṁ
mayā pr amādātpr a ṇayena vā'pi | | 11 . 41||

yaccāvahāsār thamasatk ṛ to'si

vihār aśayyāsanab ho j ane ṣu |
eko 'thavāpyacyuta tatsamakśa ṁ
tatkśāmaye tvāmahamapr ameyam || 11 . 42| |

pitāsi lo kasya car ācar asya

tvamasya pūjyaśca gur ur gar īyān |
na tvatsamo 'styab hyadhika ḥ kuto'nyo
lokatr aye'pyapr atimapr ab hāva | | 11 . 43||

tasmātpr a ṇamya pr a ṇidhāya kāya ṁ

pr asādaye tvāmahamīśamī ḍ yam |
piteva putr asya sakheva sakhyu ḥ
priyaḥ priyāyār hasi deva so ḍhum | | 11 . 44| |

adṛṣṭapūr vaṁ hṛ ṣito'smi d ṛṣṭvā

b hayena ca pravyathita ṁ mano me |
tadeva me darśaya deva r ūpa ṁ
prasīda deveśa jagannivāsa | | 11 . 45||
kir ī ṭinaṁ gadinaṁ cakr ahasta ṁ
icchāmi tvā ṁ dr aṣṭumahaṁ tathaiva |
tenaiva r ūpe ṇa caturb hujena
sahasr ab āho bhava viśvamūr te || 11 . 46||

śrīb hagavānuvāca |

mayā pr asannena tavār juneda ṁ

rūpaṁ par aṁ dar śitamātmayo gāt |
tejo maya ṁ viśvamanantamā dya ṁ
yanme tvadanyena na d ṛ ṣṭapūr vam || 11 . 47||

na veda yajñādhyayanair na dānai ḥ

na ca kriyāb hir na tapo b hir ugr ai ḥ |
evaṁr ūpaḥ śakya aha ṁ nṛloke
draṣṭuṁ tvadanyena kur upr avīr a | | 11 . 48| |

mā te vyathā mā ca vimū ḍhab hāvo

dṛṣṭvā r ūpa ṁ ghor amīd ṛ ṅmamedam |
vyapetab hīḥ pr ītamanā ḥ punastva ṁ
tadeva me r ūpamida ṁ pr apaśya || 11 . 49||

saṁjaya uvāca |

ityar juna ṁ vāsudevastatho ktvā

svakaṁ r ūpaṁ dar śayāmāsa b hūya ḥ |
āśvāsayāmāsa ca b hītamena ṁ
b hūtvā puna ḥ saumyavapurmahātmā | | 11 . 50||

arjuna uvāca |

dṛṣṭvedaṁ mānuṣaṁ r ūpaṁ tava saumya ṁ janār dana |

idānīmasmi saṁvṛ ttaḥ sacetāḥ pr akṛ tiṁ gataḥ | | 11 . 51| |

śrīb hagavānuvāca |
sudur dar śamida ṁ r ūpaṁ dṛṣṭvānasi yanmama |
devā apyasya r ūpasya nitya ṁ dar śanakā ṅkśi ṇaḥ || 11 . 52| |

nāhaṁ vedairna tapasā na dānena na cejyayā |

śakya eva ṁvidho dr a ṣṭuṁ dṛ ṣṭavānasi mā ṁ yathā | | 11 . 53||

b haktyā tvananyayā śakya ahameva ṁvidho 'rjuna |

jñātu ṁ dr aṣṭuṁ ca tatvena pr ave ṣṭuṁ ca par a ṁtapa | |
11 . 54||

matkar mak ṛ nmatpar amo madb hakta ḥ saṅgavar jit aḥ |

nirvair a ḥ sarvab hūte ṣu yaḥ sa māmeti pāṇḍava | | 11 . 55| |

arjuna uvāca |
evaṁ satatayuktā ye b haktāstvā ṁ par yupāsate |
ye cāpyakśar amavyakta ṁ teṣāṁ ke yo gavittamā ḥ | | 12 . 1| |

śrīb hagavānuvāca |

mayyāveśya mano ye mā ṁ nityayuktā upāsate |

śraddhayā parayo petā ḥ te me yuktatamā matā ḥ | | 12 . 2| |

ye tvakśar amanir deśya ṁ avyakta ṁ paryupāsate |

sarvatr agamaci ṁtyaṁca kūṭasthaṁ acalaṁdhr uvam || 12 . 3||

saṁniyamyendriyagr āma ṁ sar vatr a samab uddhayā ḥ |

te pr āpnuvanti māmeva sarvab hūtahite ratā ḥ | | 12 . 4||

kle śo'dhikataraste ṣāṁ avyaktāsaktacetasām | |

avyaktāhi gatir du ḥkhaṁ dehavadb hir avāpyate || 12 . 5| |

ye tu sar vā ṇi kar mā ṇi mayi sa ṁnyasya matpar a ḥ |

ananyenaiva yo gena mā ṁ dhyāyanta upāsate || 12 . 6||
teṣāmahaṁ sa muddhar tā m ṛtyusaṁsār asāgar āt |
b havāmi na ci r ātpār tha mayyāveśitacetasām | | 12 . 7||

mayyeva mana ādhatsva ma yi b uddhi ṁ niveśaya |

nivasi ṣyasi mayyeva ata ūrdhva ṁ na saṁ śayaḥ | | 12 . 8| |

athacitta ṁ samādhātu ṁ na śakno ṣi mayi sthir am |

ab hyāsayo gena tato māmicchāptu ṁ dhanaṁjaya || 12 . 9| |

ab hyāse'pyasamar tho'si matkar mapar amo b hava |

madar thamapi kar mā ṇi kurvansiddhimavāpsyasi || 12 . 10| |

athaitadapyaśakto'si kar tu ṁ madyo gamāśr ita ḥ |

sarvakar maphalatyāga ṁ tataḥ kur u yatātmavān | | 12 . 11| |

śreyo hi jñānamab hyāsājjñānāddhyāna ṁ viśi ṣyate |

dhyānātkar maphalatyāgastyāgācchā ṁtir anantar am | | 12 . 12||

adve ṣṭā sar vab hūtānā ṁ maitr a ḥ kar u ṇa eva ca |

nirmamo nir aha ṅkār aḥ samadu ḥkhasukha ḥ kśamī || 12 . 13||

saṁtuṣṭaḥ sat ataṁ yo gī yatātmā d ṛ ḍhaniścaya ḥ |

mayyar pitamano b uddhir yo madb hakta ḥ sa me pr iya ḥ ||
12 . 14||

yasmānno dvijate lo ko lo kānno dvijate ca ya ḥ |

har ṣāmar ṣab hayo dvegair mukto ya ḥ sa ca me pr iya ḥ ||
12 . 15||

anapekśa ḥ śucir dakśa udāsīno gatavyatha ḥ |

sarvār amb hapar ityāgī yo madb hakta ḥ sa me pr iya ḥ || 12 . 16||

yo na hṛ ṣyati na dve ṣṭi na śo cati na kāṅkśati |

śub hāśub haparityāgī b haktimānya ḥ sa me priya ḥ || 12 . 17| |
samaḥ śatr au ca mitr e ca tathā mānāpamā nayo ḥ |
śīto ṣṇasukhadu ḥkhe ṣu samaḥ saṅgavivar jita ḥ | | 12 . 18||

tulyanindāstutir maunī sa ṁtuṣṭo yena kenacit |

aniketa ḥ sthiramatirb haktimānme priyo nar a ḥ || 12 . 19| |

ye tu dhar myām ṛ tamida ṁ yatho kta ṁ par yupāsate |

śraddadhānā matpar amā b haktāste'tīva me priyā ḥ | | 12 . 20||

arjuna uvāca |
prakṛ tiṁ pur uṣaṁ caiva kśetr a ṁ kśetr ajñameva ca |
etadveditumicchāmi jñāna ṁ jñeyaṁ ca keśava | | 13 . 1||

śr īb hagavānuvāca |

idaṁ śar īr aṁ kaunteya kśetr amityab hidhīyate |

etadyo vetti ta ṁ pr āhu ḥ kśetr ajña iti tadvida ḥ || 13 . 2| |

kśetr ajña ṁ cāpi mā ṁ viddhi sarvakśetre ṣu b hār ata |

kśetr akśetr ajñayor jñāna ṁ yattajjñāna ṁ m ataṁ mama | |
13 . 3||

tatkśetr a ṁ yacca yādṛ kca yadvikār i yataśca yat |

sa ca yo yatprab hāvaśca tatsamāsena me ś ṛ ṇu | | 13 . 4||

ṛ ṣib hir b ahudhā gīta ṁ chando b hir vividhai ḥ pṛ thak |

brahmasūtr apadaiścaiva hetumadb hir viniścitai ḥ || 13 . 5| |

mahāb hūtānyaha ṁkār o b uddhir avyaktameva ca |

indriyā ṇi daśaika ṁ ca paṁca cendriyagocar ā ḥ | | 13 . 6| |

icchā dve ṣaḥ sukha ṁ duḥkhaṁ saṁghātaś cetanā dh ṛ tiḥ |

etatkśetr a ṁ samāsena savikār amudāh ṛ tam | | 13 . 7||

amānitvamadamb hitvamahi ṁsā kśāntir ār javam |

ācār yo pāsanaṁ śauca ṁ sthairyamātmavinigr aha ḥ || 13 . 8||

indriyār the ṣu vair āgyamanaha ṁkār a eva ca |

janmam ṛ tyujar āvyādhidu ḥkhado ṣānudar śanam | | 13 . 9| |

asaktir anab hi ṣvaṅgaḥ putr adār ag ṛ hādi ṣu |

nityaṁ ca samacittatvami ṣṭāni ṣṭopapatti ṣu || 13 . 10| |

mayi cānanyayo gena b haktir avyab hicāri ṇī |

viviktadeśasevitvamar atir janasa ṁsadi | | 13 . 11||

adhyātmajñān anityatva ṁ tattvajñānār thadar śanam |

etajjñānamiti pro ktamajñāna ṁ yadato 'nyathā | | 13 . 12| |

jñeyaṁ yattatpr avakśyāmi yajjñātvā'm ṛ tamaśnute |

anādimatpar aṁ br ahma na sattannāsaduc yate | | 13 . 13| |

sarvata ḥ pāṇipādaṁ tatsar vato 'kśiśiro mukham |

sarvata ḥ śr utimallo ke sarvamāv ṛ tya ti ṣṭhati || 13 . 14||

sarvendriyagu ṇāb hāsa ṁ sar vendriyavivar jitam |

asakta ṁ sar vab h ṛccaiva nirgu ṇaṁ guṇab ho ktṛ ca || 13 . 15| |

b ahir antaśca b hūtānāmacara ṁ car ameva ca |

sūk śmatvāttadavijñeya ṁ dūr astha ṁ cāntike ca tat || 13 . 16||

avib hakta ṁ ca b hūte ṣu vib haktamiva ca sthitam |

b hūtab har tṛ ca tajjñeya ṁ grasi ṣṇu pr ab havi ṣṇu ca || 13 . 17||

jyoti ṣāmapi tajjyo tistamasa ḥ par amucyate |

jñānaṁ jñeyaṁ jñānagamya ṁ hṛ di sar vasya vi ṣṭhitam ||
13 . 18||

iti kśetr a ṁ tathā jñāna ṁ jñeyaṁ co ktaṁ sanāsata ḥ |

madb hakta etadvijñāya madb hāvāyo papadyate | | 13 . 19| |
prakṛ tiṁ pur uṣaṁ caiva vidyanādi ub hāvapi |
vikār ā ṁśca gu ṇāṁścaiva viddhi pr ak ṛ tisaṁb havān || 13 . 20||

kāryakār a ṇakar tṛ tve hetu ḥ pr akṛ tir ucyate |

pur u ṣaḥ sukhadu ḥkhānāṁ b hoktṛ tve hetur ucyate || 13 . 21||

pur u ṣaḥ pr ak ṛtistho hi b hu ṅkte pr ak ṛ tijāngu ṇān |

kāraṇaṁ guṇasaṅgo'sya sadasadyo nijanmasu | | 13 . 22||

upadr a ṣṭānumantā ca b har tā b ho ktā maheśvar a ḥ |

paramātmeti cāpyukto dehe'sminpur u ṣaḥ par aḥ | | 13 . 23| |

ya eva ṁ vetti pur u ṣaṁ pr akṛ tiṁ ca gu ṇaiḥ saha |

sarvathā var tamāno 'pi na sa b hūyo'b hijāyate || 13 . 24||

dhyānenātmani paśyanti kecidātmānamātmanā |

anye sā ṅkhyena yo gena karmayo gena cāpar e || 13 . 25||

anye tvevamajānant aḥ śr utvānyeb hya upāsate |

te'pi cātitar antyeva m ṛ tyuṁ śr utipar āya ṇāḥ | | 13 . 26||

yāvatsa ṁjāyate ki ṁcitsattva ṁ sthāvar aja ṅgamam |

kśetr akśetr ajñasa ṁyo gāttadviddhi b har atar ṣab ha | | 13 . 27||

samaṁ sar ve ṣu b hūte ṣu ti ṣṭhantaṁ par ameśvar am

vinaśyatsvavinaśyanta ṁ yaḥ paśyati sa paśyati | | 13 . 28| |

samaṁ paśyanhi sar vatr a samavasthitamīśvar am |

na hinastyātmanātmāna ṁ ta to yāti par ā ṁ gatim | | 13 . 29| |

prakṛ tyaiva ca kar mā ṇi kr iyamā ṇāni sarvaśa ḥ |

yaḥ paśyati tathātmānamak ar tār a ṁ sa paśyati | | 13 . 30| |

yadā b hūtap ṛ thagb hāvamekasthamanupaś yati |

tata eva ca vistār a ṁ br ahma sa ṁpadyate tadā | | 13 . 31||

anāditvānnir gu ṇatvātpar amātmāyamavyaya ḥ |

śarīr astho'pi kaunteya na kar o ti na lipyate || 13 . 32||

yathā sar vagata ṁ saukśmyādākāśa ṁ no palipyate |

sarvatr āvasthito dehe tathātmā no palipyate || 13 . 33||

yathā pr akāśayatyeka ḥ kṛ tsnaṁ lo kamima ṁ r avi ḥ |

kśetr a ṁ kśetrī tathā k ṛ tsnaṁ pr akāśayati b hār ata || 13 . 34||

kśetr akśetr ajñayor evamantar a ṁ jñānacakśu ṣā |

b hūtapr akṛ timo kśa ṁ ca ye vidur yānti te par am | | 13 . 35| |

śrīb hagavānuvāca |

paraṁ b hūyaḥ pr avakśyāmi jñānānā ṁ jñā namuttamam |

yajjñātvā munaya ḥ sar ve par ā ṁ siddhimito gatā ḥ | | 14 . 1| |

idaṁ jñānamupāśritya mama sādhar myamāgatā ḥ |

sarge'pi nopajāyante pr alaye na vyathanti ca || 14 . 2||

mama yo nir mahad b r ahma tasmingarb ha ṁ dadhāmyah am |

saṁb havaḥ sar vab hūtānā ṁ tato b havati bhār ata || 14 . 3| |

sarvayo ni ṣu kaunteya mūr taya ḥ saṁb havanti yā ḥ |

tāsāṁ b r ahma mahadyo nir aha ṁ b ījapr adaḥ pitā || 14 . 4| |

sattva ṁ r ajastama iti gu ṇāḥ pr ak ṛ tisamb havā ḥ |

nib adhnanti mahāb āho dehe dehinamavyayam || 14 . 5| |

tatr a sattva ṁ nir malatvātprakāśakamanā mayam |

sukhasa ṅgena b adhnāti jñānasa ṅgena cānagha || 14 . 6| |

rajo r āgātmaka ṁ viddhi tṛ ṣṇāsaṅgasamu db havam |

tannib adhnāti kaunteya karmasa ṅgena dehinam || 14 . 7| |

tamastvajñāna ja ṁ viddhi mo hana ṁ sar vadehinām |

pramādālasyanidr āb histannib adhnāti b hār ata || 14 . 8||

sattva ṁ sukhe sa ṁjayati r aja ḥ kar ma ṇi b hār ata |

jñānamāv ṛ tya tu tama ḥ pramāde sa ṁjayatyuta || 14 . 9| |

rajastamaścābhib hūya sattva ṁ b havati b hār ata |

rajaḥ sattvaṁ tamaścaiva tama ḥ sattvaṁ r ajastathā | | 14 . 10||

sarvadvāre ṣu dehe'sminpr akāśa upajāyate |

jñānaṁ yadā tadā vidyādviv ṛ ddhaṁ sattvamityuta || 14 . 11||

lob haḥ pr avṛ ttir ār amb ha ḥ kar maṇāmaśam a ḥ spṛ hā |

rajasyetāni jāyante viv ṛ ddhe b har atar ṣabha | | 14 . 12||

aprakāśo 'pr av ṛ ttiśca pr amādo mo ha eva ca |

tamasyetāni jāyante viv ṛ ddhe kur unandana | | 14 . 13||

yadā sattve prav ṛ ddhe tu pralaya ṁ yāti dehab hṛ t |

tado ttamavidā ṁ lo kānamalānpr atipadyate || 14 . 14||

rajasi pr alaya ṁ gatvā kar masa ṅgiṣu jāyate |

tathā pr alīnastamasi mū ḍhayo ni ṣu jāyate | | 14 . 15||

karma ṇaḥ sukṛ tasyāhu ḥ sāttvika ṁ nir mala ṁ phalam |

rajasastu phala ṁ duḥkhama jñāna ṁ tamas aḥ phalam ||
14 . 16||

sattvātsa ṁjāyate jñāna ṁ r ajaso lob ha eva ca |

pramādamo hau tamaso b havato 'jñānameva ca || 14 . 17| |

ūrdhva ṁ gacchanti sattvasthā madhye ti ṣṭhanti r ājasā ḥ |

jaghanyagu ṇavṛ ttisthā adho gacchanti tāmasā ḥ | | 14 . 18| |
nānyaṁ guṇeb hyaḥ kar tār a ṁ yadā dr a ṣṭānupaśyati |
guṇeb hyaśca par a ṁ vetti madb hāva ṁ so'dhigacchati ||
14 . 19||

guṇānetānatītya tr īndehī dehasamudb havān |

janmam ṛ tyujar ādu ḥkhair vimukto'm ṛ tamaśnute || 14 . 20| |

ar juna uvāca |

kair li ṅgaistr īngu ṇānetānatīto b havati pr ab ho |

kimācār a ḥ kathaṁ caitāṁstrīngu ṇānativartate || 14 . 21||

śr īb hagavānuvāca |

prakāśa ṁ ca pr avṛ tti ṁ ca mo hameva ca pā ṇḍava |

ta dve ṣṭi saṁpr avṛ ttāni na nivṛ ttāni kā ṅkśati || 14 . 22||

udāsīnavadāsīno gu ṇairyo na vicālyate |

guṇā var tanta ityeva yo'vati ṣṭhati ne ṅgate || 14 . 23| |

samadu ḥkhas ukha ḥ svasthaḥ samalo ṣṭāśmakāṁcanaḥ |

tuly apriyāpriyo dhīr astulyanindātmasa ṁstuti ḥ || 14 . 24||

mānāpamānay o stulyastulyo mitr āripakśayo ḥ |

sarvār amb hapar ityāgī gu ṇātītaḥ sa ucyate || 14 . 25| |

māṁ ca yo'vyab hicāre ṇa b haktiyo gena sevate |

sa gu ṇānsama tītyaitānbr ahmab hūyāya kalpate || 14 . 26| |

brahma ṇo hi pr ati ṣṭhāhamam ṛ tasyāvyayasya ca |

śāśvatasya ca dhar masya sukhasyaikāntikasya ca || 14 . 27| |

śrīb hagavānuvāca |
ūrdhvamūlamadha ḥśākham aśvattha ṁ pr āhur avyayam |
chandāṁsi yasya par ṇāni yasta ṁ veda sa vedavit | | 15 . 1||

adhaśco r dhvaṁ pr asṛ tāstasya śākhā

guṇapr av ṛ ddhā vi ṣayapr avālā ḥ |
adhaśca mūlānyanusa ṁtatā ni
kar mānub andhīni manu ṣyalo ke || 15 . 2||

na r ūpamasyeha tatho palabhyate

nānto na cādir na ca sa ṁpr ati ṣṭhā |
aśvatthamena ṁ suvir ū ḍhamūlaṁ
asaṅgaśastr e ṇa dṛ ḍhena chittvā | | 15 . 3||

tataḥ padaṁ tatparimār gitavya ṁ

yasmingatā na nivar tanti b hūya ḥ |
tameva cādyaṁ pur u ṣaṁ prapadye |
yataḥ pravṛ tti ḥ pr asṛ tā pur ā ṇī || 15 . 4||

nirmānamo hā jitasa ṅgado ṣā

adhyātmanityā viniv ṛ ttakāmā ḥ |
dvandvairvimuktā ḥ sukhadu ḥkhasaṁjñai ḥ
gacchantyamū ḍhāḥ padamavyaya ṁ tat | | 15 . 5| |

na tadb hāsayate sūr yo na śaśā ṅko na pāvaka ḥ |

yadgatvā na nivar ta ṁte taddhāma par ama ṁ mama | | 15 . 6||

mamaivā ṁśo jīvalo ke jīvab hūta ḥ sanātana ḥ |

manaḥṣaṣṭhān īndriyā ṇi pr ak ṛ tisthāni kar ṣati || 15 . 7||

śarīr a ṁ yadavāpno ti yaccāpyutkr āmatīśvar a ḥ |

gṛ hitvaitāni sa ṁyāti vāyurga ṁdhānivāśayāt || 15 . 8||

śrotr a ṁ cakśuḥ spar śana ṁ ca r asana ṁ ghrāṇameva ca |

adhi ṣṭhāya manaścāya ṁ vi ṣayānupasevate || 15 . 9||

utkr āmanta ṁ sthita ṁ vā'pi b hu ṁjānaṁ vā guṇānvitam |

vimū ḍhā nānupaśyanti paśyanti jñānacakśu ṣaḥ || 15 . 10| |

yatanto yo ginaścaina ṁ paśyantyātmanyavasthitam |

yatanto 'pyak ṛtātmāno naina ṁ paśyaṁtyacetasa ḥ || 15 . 11| |

yadādityagataṁ tejo jagadbhāsayate'khil am |

yaccandr amasi yaccāgnau tattejo viddhi māmakam | | 15 . 12||

gāmāviśya ca b hūtāni dhār ayāmyahamo jasā |

puṣṇāmi cau ṣadhīḥ sar vāḥ so mo b hūtvā rasātmaka ḥ | |
15 . 13||

ahaṁ vaiśvānar o b hūtvā prā ṇināṁ dehamāśr ita ḥ |

prāṇāpānasamāyukta ḥ pacāmyanna ṁ cat ur vid ham || 15 . 14||

sarvasya cāhaṁ hṛ di sannivi ṣṭo

mattaḥ smṛ tir jñānamapo hana ṁca |
vedaiśca sar vair ahameva vedyo
vedāntakṛ dvedavideva cāham | | 15 . 15| |

dvāvimau puru ṣau lo ke kśar aścākśar a eva ca |

kśar aḥ sarvāṇi b hūtāni kū ṭastho 'kśar a ucyate || 15 . 16||

uttama ḥ pur uṣastvanya ḥ par amātmetyudhāh ṛ taḥ |

yo lo katr ayamāviśya b ib har tyavyaya īśvara ḥ | | 15 . 17||

yasmātkśar amatīto'hamakśar ādapi co ttama ḥ |

ato'smi loke vedeca pr athita ḥ pur u ṣo ttamaḥ | | 15 . 18||

yo māmevamasa ṁmūḍho jānātipur u ṣottamam |

sa sar vavidb hajati mā ṁ sarvab hāvena b hār ata || 15 . 19| |

iti guhyatama ṁ śāstr amidamukta ṁ mayā'nagha |

etatb uddhvā b uddhimānsyātk ṛ takṛ tyaśca b hār ata || 15 . 20||
 śr īb hagavānuvāca |
ab haya ṁ sattvasa ṁśuddhirjñānayo gavyavasthiti ḥ |
dānaṁ damaś ca yajñaś ca svādhyāyastapa ār javam || 16 . 1||

ahi ṁsā satyamakr o dhastyāga ḥ śāntir apaiśunam |

dayā b hūte ṣvaloluptva ṁ mār dava ṁ hrīr acāpalam || 16 . 2| |

tejaḥ kśamā dh ṛ tiḥ śaucamadro ho nātimānitā |

b havanti sa ṁpadaṁ daivīmab hijātasya b hār ata || 16 . 3||

damb ho dar po 'b himānaśca kro dha ḥ pār uṣyameva ca |

ajñānaṁ cāb hijātasya pār tha sa ṁpadamās ur īm | | 16 . 4||

daivī sa ṁpadvimokśāya nib andhāyāsurī matā |

mā śuca ḥ saṁpadaṁ daivīmab hijāto'si pā ṇḍava | | 16 . 5| |

dvau b hūtasargau lo ke'smindaiva āsur a eva ca |

daivo vistar aśa ḥ pro kta āsur a ṁ pār tha me śṛ ṇu || 16 . 6| |

pravṛ tti ṁ ca nivṛ tti ṁ ca janā na vidur āsur ā ḥ |

na śauca ṁ nāpi cācāro na satya ṁ teṣu vidyate | | 16 . 7| |

asatyamapr ati ṣṭhaṁ te jagadāhur anīśvar am |

apar aspar asa ṁb hūtaṁ kimanyatkāmahaitukam || 16 . 8| |

etāṁ dṛ ṣṭimavaṣṭab hya na ṣṭātmāno 'lpabuddhaya ḥ |

prab havantyugr akar mā ṇaḥ kśayāya jagato 'hitā ḥ | | 16 . 9| |

kāmamāśr itya du ṣpūr aṁ damb hamānama dānvitā ḥ |

mohādg ṛ hītvāsadgr āhānpr avar tante'śucivr atā ḥ || 16 . 10| |

cintāmaparimeyā ṁ ca pr alayāntāmupāśr itā ḥ |

kāmo pab hogapar amā etāvaditi niścitā ḥ || 16 . 11| |

āśāpāśaśatairb addhā ḥ kāmakro dhapar āya ṇāḥ |

īhante kāmabho gār thamanyāyenār thasa ṁcayān || 16 . 12| |

idamadya mayā lab dhamima ṁ pr āpsye mano r atham |

idamastīdamapi me b havi ṣyati punar dhanam | | 16 . 13||

asau mayā hata ḥ śatr ur hani ṣye cāpar ānapi |

īśvaro 'hamaha ṁ b ho gī siddho 'ha ṁ b alavānsukhī || 16 . 14||

āḍhyo'b hijanavānasmi ko'nyo sti sad ṛ śo mayā |

yakśye dāsyāmi mo di ṣya ityajñānavimo hitā ḥ || 16 . 15||

anekacittavibhr āntā mo hajālasamāv ṛ tāḥ |

prasaktā ḥ kāmab ho ge ṣu patanti nar ake'śucau || 16 . 16||

ātmasa ṁb hāvitāḥ stab dhā dhanamānam ad ānvitā ḥ |

yajante nāmayajñaiste dambhenāvidhipūrvakam | | 16 . 17| |

ahaṁkār aṁ balaṁ dar paṁ kāmaṁ kro dhaṁ ca saṁśr itāḥ |

māmātmaparadehe ṣu pr adviṣanto 'b hyasūyakā ḥ | | 16 . 18| |

tānahaṁ dvi ṣataḥ kr ur ānsa ṁsār e ṣu nar ādhamān |

kśipāmyajasr amaśub hānāsurī ṣveva yo ni ṣu | | 16 . 19||

āsur ī ṁ yo nimāpannā mū ḍhā janmanijanmani |

māmapr āpyaiva kaunteya tato yāntyadhamā ṁ gatim ||
16 . 20||

trividha ṁ narakasyeda ṁ dvār aṁ nāśanam ātmana ḥ |

kāmaḥ kro dhastathā lob hastasmādetattr aya ṁ tyajet | | 16 . 21||

etair vimukta ḥ kaunteya tamo dvār aistrib hir nar a ḥ |

ācar atyātmana ḥ śr eyastato yāti par ā ṁ gatim || 16 . 22||

yaḥ śāstr avidhimuts ṛjya var tate kāmakārata ḥ |

na sa siddhimavāpno ti na sukha ṁ na parāṁ gatim || 16 . 23||
tasmācchāstr a ṁ pr amā ṇaṁ te kār yākār yavyavasthitau |
jñātvā śāstr avidhāno kta ṁ kar ma kar tumihār hasi | | 16 . 24| |

arjuna uvāca |
ye śāstr avidhimuts ṛ jya yajante śr addhayānvitā ḥ |
teṣāṁ niṣṭhā tu kā k ṛ ṣṇa sattvamāho r ajastama ḥ | | 17 . 1| |

śr īb hagavānuvāca |

trividhā b havati śr addhā dehinā ṁ sā svabhāvajā |

sāttvikī r ājasī caiva tāmasī ceti tā ṁ śṛ ṇu || 17 . 2||

sattvānur ūpā sar vasya śr addhā b havati bhār ata |

śraddhāmayo'ya ṁ pur uṣo yo yacchr addha ḥ sa eva sa ḥ | |
17 . 3||

yajante sāttvikā devānyakśar akśā ṁsi r ājasā ḥ |

pretānb hūtaga ṇāṁścānye yajante tāmasā janā ḥ | | 17 . 4| |

aśāstr avihitaṁ ghor a ṁ tapyante ye tapo janā ḥ |

damb hāha ṁkār asaṁyuktāḥ kāmar āgab alānvitā ḥ || 17 . 5||

kar ṣayantaḥ śar īr astha ṁ b hūtagr āmamacetasa ḥ |

māṁ caivāntaḥśar īr astha ṁ tānviddhyāsur aniścayān || 17 . 6||

āhār astvapi sar vasya trividho b havati priya ḥ |

yajñastapastathā dāna ṁ teṣāṁ b hedamima ṁ śṛ ṇu | | 17 . 7| |

āyuḥsattvab alār ogyasukhapr ītivivar dhanā ḥ |

rasyāḥ snigdhāḥ sthir ā hṛ dyā āhār ā ḥ sāttvikapriyā ḥ | | 17 . 8||

kaṭvamlalavaṇātyu ṣṇatīkśṇar ūkśavidāhina ḥ |

āhār ā r ājasasye ṣṭā du ḥkhaśokāmayapr adā ḥ | | 17 . 9| |
yātayāma ṁ gatar asa ṁ pūti par yu ṣitaṁ ca yat |
ucchi ṣṭamapi cāmedhya ṁ bho janaṁ tāmasapriyam || 17 . 10||

aphalā ṅkśib hir yajño vidhid ṛ ṣṭo ya ijyate |

yaṣṭavyameveti mana ḥ samādhāya sa sāttvika ḥ | | 17 . 11| |

ab hisa ṁdhāya tu phala ṁ damb hār thamapi caiva yat |

ijyate b har ataśr e ṣṭha taṁ yajñaṁ viddhi r ājasam || 17 . 12||

vidhihīnamas ṛ ṣṭānnaṁ mantr ahīnamadakśi ṇam |

śraddhāvirahita ṁ yajñaṁ tāmasaṁ par icakśate | | 17 . 13| |

devadvijagurupr ājñapūjana ṁ śaucamār javam |

brahmacar yamahi ṁsā ca śār īr a ṁ tapa ucyate | | 17 . 14| |

anudvegakar aṁ vākyaṁ satyaṁ priyahitaṁ ca yat |

svādhyāyāb hyasana ṁ caiva vā ṅmayaṁ ta pa ucyate || 17 . 15||

manaḥ pr asādaḥ saumyatva ṁ maunamāt mavinigr aha ḥ |

b hāvasa ṁśuddhirityetattapo mānasamucyate | | 17 . 16| |

śraddhayā parayā tapta ṁ tapastattrividha ṁ nar ai ḥ |

aphalākā ṅkśibhiryuktai ḥ sāttvika ṁ paricakśate | | 17 . 17| |

satkār amānapūjār tha ṁ tapo damb hena caiva yat |

kriyate tadiha pro kta ṁ r ājasaṁ calamadhruvam | | 17 . 18| |

mūḍhagr āhe ṇātmano yatpī ḍayā kriyate tapa ḥ |

parasyo tsādanār tha ṁ vā tattāmasamudā h ṛ tam || 17 . 19| |

dātavyamiti yaddāna ṁ dīyate'nupakār i ṇe |

deśe kāle ca pātr e ca taddāna ṁ sāttvika ṁ smṛ tam || 17 . 20| |

yattu pr attyupakār ār tha ṁ phalamuddiśya vā puna ḥ |

dīyate ca par ikli ṣṭaṁ taddānaṁ r ājasa ṁ smṛ tam || 17 . 21| |
adeśakāle yaddānamapātr ebhyaśca dīyate |
asatk ṛ tamavajñāta ṁ tattāma samudāh ṛ tam | | 17 . 22||

omtat saditi nir deśo br ahma ṇastr ividha ḥ smṛ taḥ |

brāhma ṇāstena vedāśca yajñāśca vihitā ḥ pur ā || 17 . 23| |

tasmādo mityudāh ṛ tya yajñadānatapa ḥkr iyāḥ |

pravar tante vidhāno ktā ḥ satataṁ b r ahmavādinām || 17 . 24| |

tadityanab hisa ṁdhāya phala ṁ yajñatapa ḥkriyāḥ |

dānakr iyāśca vividhā ḥ kr iyante mo kśakā ṅkśib hi ḥ || 17 . 25||

sadb hāve sādhub hāve ca sadityetatpr ayujyate |

praśaste kar ma ṇi tathā sacchab da ḥ pār tha yujyate || 17 . 26||

yajñe tapasi dāne ca sthiti ḥ saditi cocyate |

karma caiva tadar thīya ṁ sadityevāb hidhīyate | | 17 . 27| |

aśraddhayā huta ṁ dattaṁ tapastapta ṁ kṛtaṁ ca yat |

asadityucyate pār tha na ca tatprepya no iha | | 17 . 28||

arjuna uvāca |
saṁnyāsasya mahāb āho tattvamicchāmi veditum |
tyāgasya ca h ṛṣīkeśa pṛ thakkeśini ṣūdana | | 18 . 1| |

śr īb hagavānuvāca |

kāmyānā ṁ kar maṇāṁ nyāsaṁ saṁnyāsa ṁ kavayo vidu ḥ |

sarvakar maphalatyāga ṁ pr āhustyāga ṁ vicakśa ṇāḥ | | 18 . 2||

tyājya ṁ do ṣavadityeke kar ma pr āhur manī ṣiṇaḥ |

yajñadānatapa ḥkar ma na tyājyamiti cāpare || 18 . 3||

niścaya ṁ śṛ ṇu me tatr a tyāge b har atasattama |

tyāgo hi puru ṣavyāghr a trividha ḥ samprakīr tita ḥ | | 18 . 4||

yajñadānatapa ḥkar ma na tyājya ṁ kāryameva tat |

yajño dāna ṁ tapaścaiva pāvanāni manī ṣiṇām | | 18 . 5||

etānyapi tu kar mā ṇi saṅgaṁ tyaktvā phalāni ca |

kartavyānīti me pār tha niścita ṁ matamuttamam | | 18 . 6| |

niyatasya tu sa ṁnyāsaḥ karmaṇo no papadyate |

mohāttasya par ityāgastāmasa ḥ parikīr titaḥ | | 18 . 7| |

duḥkhamityeva yatkar ma kāyakleśab hayāttyajet |

sa k ṛ tvā r ājasa ṁ tyāga ṁ naiva tyāgaphala ṁ lab het || 18 . 8||

kāryamityeva yatkar ma niyata ṁ kriyate' r juna |

saṅgaṁ tyaktvā phala ṁ caiva sa tyāga ḥ sāttviko mata ḥ ||
18 . 9||

na dve ṣṭyakuśala ṁ kar ma kuśale nānu ṣajjate |

tyāgī sattvasamāvi ṣṭo medhāvī chinnasa ṁśayaḥ | | 18 . 10| |

na hi dehab hṛtā śakya ṁ tyaktu ṁ kar mā ṇyaśe ṣataḥ |

yastu kar maphalatyāgī sa tyāgītyab hidhīyate | | 18 . 11| |

ani ṣṭami ṣṭaṁ miśr a ṁ ca trividha ṁ kar maṇaḥ phalam |

b havatyatyāginā ṁ pr etya na tu sa ṁnyāsināṁ kvacit ||
18 . 12||

paṁcaitāni mahāb āho kār a ṇāni nibo dha me |

sāṅkhye kṛ tānte pro ktāni siddhaye sar vakar ma ṇām || 18 . 13||

adhi ṣṭhānaṁ tathā kar tā kara ṇaṁ ca p ṛ thagvidham |

vividhāśca p ṛ thakce ṣṭā daiva ṁ caivātr a pa ṁcamam | | 18 . 14||

śarīr avā ṅmano b hir yatkar ma pr ār ab hate nar a ḥ |

nyāyya ṁ vā vipar īta ṁ vā paṁcaite tasya hetava ḥ || 18 . 15||

tatr aiva ṁ sati kar tār amātmāna ṁ kevalaṁ tu yaḥ |

paśyatyak ṛ tabuddhitvānna sa paśyati durmati ḥ || 18 . 16| |

yasya nāha ṁkṛ to b hāvo b uddhiryasya na lipyate |

. 17| |
jñānaṁ jñeyaṁ parijñātā trividhā kar maco danā |
karaṇaṁ kar ma kar teti trividha ḥ kar masa ṁgr ahaḥ || 18 . 18||

jñānaṁ kar ma ca kar tāca tridhaiva gu ṇabhedata ḥ |

pro cyate gu ṇasaṅkhyāne yathāvacch ṛ ṇu tānyapi || 18 . 19| |

sarvab hūte ṣu yenaika ṁ b hāvamavyayamīkśate |

avib hakta ṁ vib hakte ṣu tajjñāna ṁ viddhi sāttvikam | | 18 . 20||

pṛ thaktvena tu yajjñāna ṁ nānāb hāvānp ṛ thagvidhān |

vetti sar ve ṣu b hūte ṣu tajjñāna ṁ viddhi r ājasam | | 18 . 21| |

yattu kṛ tsnavadekasminkārye saktamahaitukam |

atattvār thavadalpa ṁ ca tattāmasamudāh ṛ tam | | 18 . 22||

niyata ṁ saṅgar ahitamar āgadve ṣataḥ kṛ tam |

aphalapr epsunā kar ma yattatsāttvikamucyate | | 18 . 23||

yattu kāmepsunā kar ma sāha ṁkār e ṇa vā puna ḥ |

kriyate b ahulāyāsa ṁ tadr ājasamudāh ṛ tam | | 18 . 24||

anub andha ṁ kśayaṁ hi ṁsāmanapekśya ca paur u ṣam |

mohādār ab hyate kar ma yattattāmasamucyate || 18 . 25||

muktasa ṅgo'nahaṁvādī dh ṛ tyutsāhasama nvita ḥ |

siddhyasiddhyor nir vikār a ḥ kar tā sāttvika ucyate || 18 . 26| |
rāgī kar maphalapr epsurlubdho hi ṁsātmako'śuci ḥ |
har ṣaśo kānvita ḥ kar tā r ājasa ḥ parikīr titaḥ | | 18 . 27||

ayukta ḥ pr ākṛtaḥ stab dha ḥ śaṭho nai ṣkṛ tiko'las aḥ |

vi ṣādī dīrghasūtr ī ca kar tā tāmasa ucyate | | 18 . 28||

b uddherb heda ṁ dhṛ teścaiva gu ṇatastrividha ṁ śṛ ṇu |

pro cyamānam aśe ṣe ṇa pṛ thaktvena dhana ṁjaya || 18 . 29| |

pravṛ tti ṁ ca nivṛ tti ṁ ca kāryākārye b hayāb haye |

b andhaṁ mo kśaṁ ca yā vetti b uddhi ḥ sā pār tha sāttvikī ||
18 . 30||

yayā dhar mamadhar ma ṁ ca kār ya ṁ cākār yameva ca |

ayathāvatpr ajānāti b uddhi ḥ sā pār tha r ājasī || 18 . 31| |

adhar ma ṁ dhar mamiti yā manyate tamasāv ṛ tā |

sarvār thānvipar ītā ṁśca b uddhi ḥ sā pār tha tāmasī | | 18 . 32||

dhṛ tyā yayā dhār ayate manaḥpr āṇendriyakriyā ḥ |

yogenāvyab hicāri ṇyā dhṛ tiḥ sā pār tha sāttvikī || 18 . 33||

yayā tu dharmakāmār thāndh ṛ tyā dhār ayate'r juna |

prasaṅgena phalākā ṅkśī dhṛ tiḥ sā pār tha r ājasī || 18 . 34| |

yayā svapna ṁ b hayaṁ śokaṁ vi ṣādaṁ madameva ca |

na vimu ṁcati dur medhā dhṛtiḥ sā pār tha tāmasī | | 18 . 35| |

sukhaṁ tvidānī ṁ trividha ṁ śṛ ṇu me b haratar ṣab ha |

ab hyāsādr amate yatr a du ḥkhāntaṁ ca nigacchati | | 18 . 36| |

yattadagre vi ṣamiva pari ṇāme'mṛ topamam |

tatsukha ṁ sāttvika ṁ pro ktamātmab uddhipr asādajam ||
18 . 37||
vi ṣayendriyasa ṁyo gādyattadagre'm ṛ to pamam |
pari ṇāme vi ṣamiva tatsukha ṁ r ājasa ṁ smṛ tam || 18 . 38| |

yadagre cānub andhe ca sukha ṁ mo hanamātmana ḥ |

nidr ālasyapr amādo ttha ṁ tattāmasamudā h ṛ tam || 18 . 39| |

na tadasti p ṛ thivyāṁ vā divi deve ṣu vā puna ḥ |

sattva ṁ pr akṛtijair mukta ṁ yadeb hi ḥ syāttrib hir gu ṇaiḥ | |
18 . 40||

brāhma ṇakśatriyaviśā ṁ śūdr āṇāṁ ca par a ṁtapa |

karmā ṇi pr avib haktāni svabhāvapr ab havair gu ṇai ḥ || 18 . 41||

śamo damastapa ḥ śauca ṁ kśāntir ār javameva ca |

jñānaṁ vijñānamāstikya ṁ br ahmakar ma svab hāvaja m ||
18 . 42||

śaur ya ṁ tejo dh ṛ tir dākśyaṁ yuddhe cāpyapalāyanam |

dānamīśvar abhāvaśca kśātra ṁ kar ma svab hāvajam || 18 . 43||

kṛ ṣigaur akśyavā ṇijyaṁ vaiśyakar ma svabhāvajam |

paricar yātmaka ṁ kar ma śūdr asyāpi svab hāvajam | | 18 . 44| |

sve sve kar ma ṇyab hir ata ḥ saṁsiddhi ṁ lab hate nar a ḥ |
svakar manir ata ḥ siddhi ṁ yathā vindati tacch ṛ ṇu || 18 . 45| |

yataḥ pr avṛ ttirb hūtānā ṁ yena sar vamida ṁ tatam |

svakar ma ṇā tamab hyar cya siddhi ṁ vindati mānava ḥ ||
18 . 46||

śreyānsvadhar mo vigu ṇaḥ par adhar mātsvanu ṣṭhitāt |

svab hāvaniyata ṁ kar ma kurvannāpno ti kilbi ṣam | | 18 . 47| |

sahajaṁ kar ma kaunteya sado ṣamapi na tyajet |

sarvār amb hā hi do ṣeṇa dhūmenāgnirivāv ṛ tāḥ || 18 . 48| |
asaktab uddhi ḥ sar vatr a jitātmā vigatasp ṛhaḥ |
nai ṣkar myasiddhi ṁ par amā ṁ saṁnyāsenādhigacchati ||
18 . 49||

siddhi ṁ pr āpto yathā br ahma tathāpno ti nibo dha me |

samāsenaiva kaunteya ni ṣṭhā jñānasya yā par ā | | 18 . 50| |

b uddhyā viśuddhayā yukto dh ṛ tyātmāna ṁ niyamya ca |

śab dādīnvi ṣayāṁstyaktvā r āgadve ṣau vyudasya ca || 18 . 51||

viviktasevī laghvāśī yatavākkāyamānasa ḥ |

dhyānayo gapar o nitya ṁ vair āgya ṁ samupāśrita ḥ || 18 . 52||

ahaṁkār aṁ balaṁ dar paṁ kāmaṁ kro dhaṁ par igr aham |
vimucya nir mama ḥ śānto brahmab hūyāya kalpate | | 18 . 53||

brahmab hūtaḥ pr asannātmā na śo cati na kā ṅkśati |

samaḥ sar ve ṣu b hūte ṣu madb hakti ṁ labhate par ām || 18 . 54| |

b haktyā māmab hijānāti yāvānyaścāsmi tattvata ḥ |

tato mā ṁ tattvato jñātvā viśate tadana ṁtar am || 18 . 55| |

sarvakar mā ṇyapi sadā kur vā ṇo madvyapāśr ay aḥ |

matpr asādādavāpno ti śāśvata ṁ padamavyayam || 18 . 56| |

cetasā sarvakar mā ṇi mayi saṁnyasya matpar a ḥ |

b uddhiyo gamupāśritya maccitta ḥ satataṁ b hava || 18 . 57| |

maccitta ḥ sarvadur gā ṇi matpr asādāttari ṣyasi |

atha cettvamaha ṁkār ānna śro ṣyasi vina ṅkśyasi || 18 . 58| |

yadaha ṁkār amāśr itya na yo tsya iti manyase |

mithyai ṣa vyavasāyaste pr ak ṛ tistvāṁ niyo kśyati | | 18 . 59| |
svab hāvajena kaunteya nib addha ḥ svena kar ma ṇā |
kartu ṁ necchasi yanmo hātkari ṣyasyavaśo pi tat | | 18 . 60| |

īśvar a ḥ sar vab hūtānā ṁ hṛ ddeśe'r jun a ti ṣṭhati |

b hr āmayansarvab hūtāni yantr ār ū ḍhāni māyayā || 18 . 61| |

tameva śar a ṇaṁ gaccha sar vab hāvena b hār ata |

tatpr asādātpar ā ṁ śānti ṁ sthānaṁ pr āpsyasi śāśvatam ||
18 . 62||

iti te jñānamākhyāta ṁ guhyādguhyatar a ṁ mayā |

vimṛ śyaitadaśe ṣeṇa yathecchasi tathā kuru || 18 . 63| |

sarvaguhyatama ṁ b hūyaḥ śṛ ṇu me par ama ṁ vacaḥ |

iṣṭo'si me d ṛ ḍhamiti tato vakśyāmi te hitam | | 18 . 64||

manmanā b ha va madb hakto madyājī mā ṁ namaskur u |

māmevai ṣyasi satya ṁ te pr atijāne pr iyo'si me || 18 . 65||

sarvadhar mān parityajya māmeka ṁ śar aṇaṁ vr aja |

ahaṁ tvāṁ sa r vapāpeb hyo mo kśyayi ṣyāmi mā śuca ḥ | |
18 . 66||

idaṁ te nātapaskāya nāb haktāya kadācana |

na cāśuśr ū ṣave vācya ṁ na ca mā ṁ yo 'b hyasūyati | | 18 . 67| |

ya ida ṁ par ama ṁ guhya ṁ madb hakte ṣvab hidhāsyati |

b hakti ṁ mayi par ā ṁ kṛ tvā māmevai ṣyatyasaṁśayaḥ | |
18 . 68||

na ca tasmān manu ṣyeṣu kaścinme pr iyak ṛ ttamaḥ |

b havitā na ca me tasmādanya ḥ priyatar o bhuvi | | 18 . 69| |

adhye ṣyate ca ya ima ṁ dharmyaṁ saṁvād amāvayo ḥ |

jñānayajñena tenāhami ṣṭaḥ syāmiti me mati ḥ || 18 . 70||
śraddhāvānanasūyaśca ś ṛ ṇuyādapi yo nara ḥ |
so'pi mukta ḥ ṇyakar ma ṇām | |
18 . 71||

kaccidetacchruta ṁ pār tha tvayaikāgre ṇa cetasā |

kaccidajñānasa ṁmo haḥ pr anaṣṭaste dhana ṁjaya | | 18 . 72| |

ar juna uvāca |

naṣṭo mo haḥ smṛ tirlab dhā tvatpr asādānmayā'cyuta |

sthito'smi gatasa ṁdehaḥ kari ṣye vacana ṁ tava || 18 . 73| |

saṁjaya uvāca |

ityaha ṁ vāsudevasya pār thasya ca mahātmana ḥ |

saṁvādamima maśr au ṣamadb huta ṁ ro mahar ṣaṇam | | 18 . 74||

vyāsapr asādācchr utavān etadguhyamaha ṁ par am |

yogaṁ yogeśvar ātk ṛ ṣṇātsākśātkathayata ḥ svayam || 18 . 75||

rājansa ṁsmṛ tya saṁsmṛ tya saṁvādamima madb hutam |

keśavār junayo ḥ puṇyaṁ hṛ ṣyāmi ca muhur muhu ḥ || 18 . 76||

tacca sa ṁsmṛ tya sa ṁsmṛ tya r ūpamatyadbhuta ṁ har e ḥ |

vismayo me mahānr ājanhṛ ṣyāmi ca puna ḥ punaḥ || 18 . 77| |

yatr a yo geśvar a ḥ kṛ ṣṇo yatra pār tho dhanur dhar a ḥ |

tatr a śrīr vijayo b hūtir dhr uvā nītir matir mama | | 18 . 78| |