kü thuËt xung

Ch¬ng 1 : kh¸i niÖm chung

§1.1: TÝn hiÖu xung vµ tham sè

Ngµy nay c¸c thiÕt bÞ xung ®îc øng dông rÊt réng r·i trong nhiÒu lÜnh
vùc khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i nh : Th«ng tin, ®iÒu khiÓn, M¸y tÝnh ®iÖn
tö,§iÖn tö øng dông...
Tuú theo tõng nhiÖm vô mµ trong c¸c thiÕt bÞ cã sö dông nhiÒu lo¹i s¬
®å xung kh¸c nhau. Chóng kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c cÊu t¹o, vÒ nguyªn lý lµm
viÖc còng nh vÒ tham sè ...
Tæ hîp c¸c ph¬ng ph¸p vµ c¸c thiÕt bÞ ®Ó t¹o vµ biÕn ®æi d¹ng xung
gäi lµ “ kü thuËt xung “
Tríc khi ®i vµo nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh xung, ta cÇn hiÓu thÕ nµo lµ
tÝn hiÖu xung vµ c¸c tham sè ®Æc trng cña nã. Theo ®Þnh nghÜa: “ Xung
®iÒu khiÓn lµ nh÷ng ®iÖn ¸p hay dßng ®iÖn tån t¹i trong mét kho¶ng thêi
gian ng¾n cã thÓ so s¸nh ®îc víi qu¸ tr×nh qu¸ ®é trong m¹ch ®iÖn mµ chóng
t¸c dông “.
NÕu cã mét d·y xung t¸c dông lªn m¹ch ®iÖn th× ta gi¶ thiÕt thêi gian
gi÷ c¸c xung kÕ tiÕp nhau ®ñ lín so víi thêi gian qóa ®é cña m¹ch khi ®ã viÖc
nghiªn cøu t¸c dông cña mét d·y xung gièng nh viÖc nghiªn cøu t¸c dông cña mét
xung ®¬n lªn m¹ch ®ã.
Ngîc l¹i nÕu thêi gian gi÷a c¸c xung kÕ tiÕp nhau kh«ng ®ñ lín th× viÖc
nghiªn cøu t¸c ®éng cña mét d·y xung sÏ phøc t¹p h¬n.
Th«ng thêng hay gÆp lµ nh÷ng d·y xung cã chu kú lÆp l¹i T x khi ®ã d·y
xung ®îc ®Æc trng b»ng c¸c tham sè nh: TÇn sè lÆp l¹i fx , ®é rçng Qx vµ hÖ
sè ®Çy h.
+ §é rçng cña mét d·y xung lµ tû sè gi÷a chu kú lÆp l¹i T x víi ®é réng
cña xung tx
Tx
Qx 
tx
+ TrÞ sè nghÞch ®¶o cña Qx lµ hÖ sè ®Çy cña xung
tx
=
Tx
Th«ng thêng ph¹m vi biÕn ®æi cña Qx kh¸ lín tõ mét vµi cho ®Õn hµng
tr¨m, thËm chÝ hµng ngh×n ®¬n vÞ .
+ TÇn sè lÆp l¹i cña d·y xung ®îc ®o b»ng HZ tøc lµ sè xung trong mét
gi©y vµ liªn hÖ víi ®é rçng theo biÓu thøc :
1 1
fx = 
Tx Q x .t x
 D¹ng xung lµ qui luËt biÕn ®æi cña trÞ sè ®iÖn ¸p (dßng ®iÖn) xung
theo thêi gian, còng lµ mét tham sè c¬ b¶n cña tÝn hiÖu xung . Tuú theo môc
®Ých c«ng t¸c mµ ngêi ta sö dông c¸c d·y xung cã h×nh d¹ng kh¸c nhau nh:

u tx uu

um
t
u u
a Tx c Tx

t t
b Tx d Tx
H×nh 1-1: Mét sè d¹ng xung th­êng gÆp
a-xung vu«ng; b- xung tam gi¸c; c- xung
h×nh thang ; d- xung kim

Qua c¸c vÝ dô trªn ta thÊy th«ng thêng thêi gian tån t¹i cña xung tx rÊt
nhá so víi chu kú lÆp l¹i Tx vµ cã nh÷ng thêi ®iÓm xung biÕn ®æi ®ét ngét.
Tuy vËy trong thùc tÕ cßn gÆp nh÷ng d·y xung mµ mµ thêi gian tån t¹i t x b»ng
mét nöa hoÆc lín h¬n mét nöa chu kú lÆp l¹i. Nh÷ng d·y xung nh vËy ®îc gäi
lµ d·y xung réng. Tuy nhiªn kh¸i niÖm nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ tuyÖt ®èi
vÝ dô : Trong ®iÒu khiÓn tù ®éng thêng dïng xung cã ®é réng ®Õn hµng
gi©y, trong th«ng tin liªn l¹c dïng xung cã ®é réng vµi chôc ms ®Õn vµi ms.
Trong vËt lý l¹i dïng xung cì ns hoÆc xung cã ®é réng hÑp h¬n.
§Ó ®Æc trng cho d¹ng cña tÝn hiÖu xung, ngêi ta thêng dïng mét sè c¸c
tham sè c¬ b¶n sau (h×nh 1-2).
U

U

Um 0,9um
0,1um
t
ts1 tx ts2

H×nh 1-2

2
 - §é réng xung tx , lµ kho¶ng thêi gian tån t¹i cña xung .
- Biªn ®é xung Um (Im) , lµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña xung.
- §é réng sên tríc ts1 , lµ kho¶ng thêi gian t¨ng cña biªn ®é xung .
- §é réng sên sau ts2 , lµ kho¶ng thêi gian gi¶m cña biªn ®é xung .
§«i khi ®Ó thay cho tham sè vÒ ®é réng sên xung ngêi ta cßn sö dông tham sè
“ ®é rèc sên xung , tøc lµ tèc ®é t¨ng hoÆc gi¶m cña xung (®é dèc sên tríc SS1 ,
®é dèc sên sau SS2 )

Um Um
S S1  , SS2  ;
t S1 tS 2
- §é sôt ®Ønh xung DU , lµ ®é gi·n biªn ®é xung ë phÇn ®Ønh xung .
Trong thùc tÕ thêng dïng ®é sôt ®Ønh t¬ng ®èi ®Ó dÔ dµng so s¸nh møc sôt
U
®Ønh cña xung víi biªn ®é cña nã U 
Um
Trong thùc tÕ rÊt khã x¸c ®Þnh c¸c ®iÓm b¾t ®Çu vµ kÕt thóc sên xung
còng nh ®Ønh xung . bëi vËy ngêi ta thêng ®o ®é réng sên xung theo quy íc lµ
kho¶ng thêi gian ®Ó xung t¨ng tõ 0,1um ®Õn 0,9um hoÆc ngîc l¹i . Khi ®ã dé
réng xung ®îc ®o b»ng kho¶ng thêi gian xung lín h¬n 0,1um . Cã thÓ lÊy møc
 um tuú ý , nhng th«ng thêng ngêi ta lÊy  = 0,1; 0,01; 0,05 . Trong thùc tÕ
ngêi ta cßn sö dông th«ng sè ®é réng hiÖu dông cña xung tx , tøc lµ ®é réng
cña xung ë møc gi¸ rtÞ xung b»ng 0,5um .
Nh÷ng xung trªn ( h×nh 1-1vµ h×nh 1-2 ) lµ nh÷ng xung thÞ tÇn, tøc lµ
nh÷ng ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn xung mµ gi¸ trÞ tøc thêi trong mét kho¶ng thêi
gian nµo ®ã kh¸c kh«ng cã gi¸ trÞ kh«ng ®æi. Ngoµi ra ngêi ta cßn sö dông
nh÷ng xung x¹ tÇn, tøc lµ nh÷ng ®ît dao ®éng cao tÇn thêng lµ h×nh sin, cã ®-
êng bao lµ xung thÞ tÇn (h×nh 1-3 b) .
u
u
xung thÞ tÇn xung x¹ tÇn

t t

a b
H×mh 1-3

Nh ta ®· biÕt , viÖc ph©n tÝch c¸c m¹ch t¹o vµ biÐn ®æi d¹ng xung , tríc
hÕt dÉn ®Õn viÖc x¸c ®Þnh sù phô thuéc hµm sè cña ®iÖn ¸p hoÆc dßng
®iÖn trong m¹ch theo thêi gian kh«ng ph¶i ë tr¹ng th¸i x¸c lËp , mµ lµ ë tr¹ng

3
th¸i qóa ®é . Bëi vËy , viÖc ph©n tÝch c¸c m¹ch xung cß liªn quan tríc hÕt
®Õn viÖc x¸c ®Þnh qóa tr×nh qóa ®é trong m¹ch ®iÖn .
Kh¸c víi nh÷ng tÝn hiÖu h×nh sin ®¬n thuÇn , c¸c tÝn hiÖu xung cã thÓ
bÞ thay ®æi h×nh d¹ng mét c¸ch nghiªm träng ngay c¶ khi ®a qua c¸c m¹ch
®iÖn tuyÕn tÝnh . V× vËy ngêi ta ®· dïng m¹ch ®iÖn tuyÕn tÝnh ®Ó t¹o
nh÷ng tÝn hiÖu xung cã d¹ng cÇn thiÕt . Ph¬ng ph¸p ®ã ®îc gäi lµ “ph¬ng
ph¸p t¹o tÝn hiÖu xung tuyÕn tÝnh “ . Mét ph¬ng ph¸p kh¸c ®Ó t¹o tÝn hiÖu
trong kü thuËt xung lµ ph¬ng ph¸p sö dông c¸c ®o¹n kh«ng th¼ng trong ®Æc
tuyÕn cña c¸c dông cô ®iÖn tö vµ ion , thêng gäi lµ “ ph¬ng ph¸p t¹o tÝn hiÖu
xung phi tuyÕn “ . Khi ®ã c¸c ®Ìn ®iÖn tö vµ b¸n dÉn ®îc sö dông nh mét r¬le
®iÖn tö cã hai tr¹ng th¸i “ th«ng ” (tøc lµ dÉn ®iÖn) vµ “ t¾t ” (tøc lµ kh«ng
dÉn ®iÖn) .
§Ó ph©n tÝch c¸c qóa tr×nh c«ng t¸c cña thiÕt bÞ xung ta cã thÓ sö dông
bÊt kú mét c«ng cô to¸n häc nµo d· biÕt nh : ph¬ng ph¸p cæ ®iÓn , tøc lµ thiÕt
lËp vµ gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh vi ph©n hÖ sè h»ng sè. Khi ®ã , ®Æc tuyÕn cña
nh÷ng phÇn tö phi tuyÕn ®îc tuyÕn tÝnh ho¸ tõng ®o¹n , cßn ph¬ng tr×nh vi
ph©n ®îc viÕt cho tõng kh©u bao hµm gi÷a c¸c biªn cña c¸c ®o¹n ®ã . HoÆc
sö dông c¸c ph¬ng ph¸p to¸n häc kh¸c nh ph¬ng ph¸p phæ ( tøc lµ sö dông c¸c
chuçi vµ tÝch ph©n Furie ) , ph¬ng ph¸p tÝch ph©n xÕp chång (tøc lµ sö dông
tÝch ph©n Duhamen ) , ph¬ng ph¸p to¸n tö (tøc lµ sö dông ph¬ng ph¸p biÕn
®æi Laplace ) ...

§1.2.c¸c d¹ng ®iÖn ¸p ®¬n gi¶n vµ ph¶n øng cña

m¹ch ®iÖn rc - rl ®èi víi chóng

1.2.1 Kh¸i niÖm :

Nh ta ®· biÕt , ®Ó x¸c ®Þnh ®iÖn ¸p u2(t) cña m¹ch ®iÖn tuyÕn tÝnh,
khi ®Çu vµo t¸c dông u1(t) cã d¹ng phøc t¹p ta cã thÓ sö dông nguyªn lý xÕp
chång. Khi ®ã ta ph©n tÝch u1(t) cã d¹ng phøc t¹p thµnh nh÷ng thµnh phÇn
u11(t), u12(t), ...., u1n(t) cã d¹ng ®¬n gi¶n, råi t×m kÕt qu¶ trªn ®Çu ra ®èi víi
tõng thµnh phÇn ®ã mµ ta ký hiÖu lµ u 21(t), u22(t),..., u2n(t). Cuèi cïng ®em
tæng c¸c kÕt qu¶ l¹i.
MÆt kh¸c ta còng thÊy nh÷ng tÝn hiÖu xung c¬ b¶n nh h×nh ch÷ nhËt,
h×nh thang, h×nh tam gi¸c, r¨ng ca, xung nhän ®Òu cã thÓ coi lµ tæng cña ba
d¹ng ®iÖn ¸p ( dßng ®iÖn ) ®¬n gi¶n sau ( H×nh 1-4)
u
E t a
H×nh 1-4 u

=arctgk t b
u 4
E
t c
 - Mét lµ , d¹ng ®iÖn ¸p ®ét biÕn ( h×nh 1-4a ) cã thÓ viÕt theo biÓu thøc:
 E khi t  t0
u (t) =E.1(t-t0) = 
0 khi t  t0
2-1 hµm ®ãng m¹ch t¹i thêi ®iÓm
Trong ®ã 1(t - t0 ) gäi lµ hµm ®¬n vÞ , hay
t=t0
1 khi t  t 0
1(t - t0 ) = 
0 khi t  t 0
2-2
- Hai lµ , ®iÖn ¸p biÕn ®æi theo quy luËt ®êng th¼ng ( h×nh 1-4b) , cã
thÓ viÕt díi d¹ng:
 K (t  t 0 ) khi t  t 0
u(t) = K(t - t0 ).1(t - t0 ) = 
0
2-3 khi t  t 0

- Ba lµ , ®iÖn ¸p biÕn ®æi theo quy luËt hµm sè mò ( h×nh 1-4c) , cã

thÓ viÕt díi d¹ng:

- (t - t0 )
u (t) = E.[ 1 - e  ] 1(t - t0 )
2-4

u1 tx u1

  t
t u1
t01 t02 t01 t02 t03 t04
u1
u11(t)
1
u1 (t) E u14(t)
  t
t  
E u 2(t) u12(t) u13(t)
1
u1
u1

E E
t  t
u1 u1 t01 t02

u11(t) u11(t)
E t
 t
t01 t02 E 
u13(t) u12(t)
2
u1 (t) H×nh 1-5 5
 Trªn ®©y ( h×nh 1-5 ) lµ mét sè vÝ dô vÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c
®iÖn ¸p cã d¹ng phøc t¹p thµnh tæng c¸c ®iÖn ¸p thµnh phÇn ®¬n gi¶n. Nh
vËy ta cã thÓ coi ®iÖn ¸p vµo u1(t) lµ tæng cña c¸c ®iÖn ¸p thµnh phÇn u1(i)
(t) , u1(2)(t) , u1(3)(t) ,... u1(n)(t) .
u1(t) = u1(1)(t) + u1(2)(t) + u1(3)(t) +.....+ u1(n)(t) 2-5

§Ó t×m u2( t) ta t×m ph¶n øng cña m¹ch víi c¸c ®iÖn ¸p thµnh phÇn ë ®Çu
vµo u1(i)(t) , víi i=1...n lµ u2(i)(t) , råi lÊy tæng c¸c kÕt qu¶ l¹i .

u2(t) = u2(1)(t) + u2(2)(t) + u2(3)(t) +.....+ u2(n)(t) 2-6

1.2.2 Ph¶n øng cña c¸c m¹ch RC, RL víi c¸c thµnh phÇn ®iÖn ¸p ®¬n gi¶n.
a/§iÖn ¸p ®ét biÕn :
NÕu t¹i thêi ®iÓm t = 0, cã mét ®iÖn ¸p ®ét biÕn biªn ®é E, t¸c dông lªn
®Çu vµo cña mét m¹ch tuyÕn tÝnh ®¬n gi¶n gåm hai phÇn tö R vµ C m¾c nèi
tiÕp (h×nh 1-6 a) , ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc mét c¸ch rÔ rµng ®iÖn ¸p lÊy ra trªn
R lµ uR(t) vµ trªn C lµ uC(t) ( h×nh 1-6 b).

C uC(t) uV(t)
uV(t)
uC(t)
R uR(t) E
uR(t)
t

a b
H×nh 1-6

B»ng ph¬ng ph¸p biÕn ®æi Laplace, ta t×m ®îc dßng ®iÖn trong m¹ch
i(t). Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc uR(t) vµ uC(t). Nh ®· biÕt i(t) cã ¶nh lµ I(p) vµ ®îc x¸c
®Þnh:
I(p) = u1(p) Y(p)
Trong ®ã : u1(p) lµ ¶nh cña ®iÖn ¸p vµo u1(t)
Y(p) lµ ®iÖn dÉn díi d¹ng to¸n tö
Víi m¹ch R-C m¾c nèi tiÕp ta cã:

2-7
6
 1 1 1
 ; 
Y (P) = R  1   RC
R 1  
PC  P

NÕu ®iÖn ¸p ®Çu vµo u1(t) cã d¹ng ®ét biÕn t¹i t =0 ta cã:
E
u1(p) =
P
E 1 E 1 E 1
.  .  . 2-8a
VËy: I (p) = u1(p) Y(p) = P   R   R P  
R.1   P 1  
 P  P
T¬ng øng víi gèc:
E  t
i (t) = e
R
Tõ ®©y ta cã: 2-8b
E  t
uR (t) = R. i (t) = R. e = E. e-t
R
uC (t) = E - uR (t) = E - E. e-t = E(1- e-t ) 2-9
VÒ mÆt vËt lý, ta thÊy sau khi ®ãng m¹ch R-C vµo 2-10 mét nguån søc
®iÖn ®éng lµ E. Trong m¹ch sÏ ph¸t sinh qu¸ tr×nh qu¸ ®é. §ã lµ qu¸ tr×nh n¹p
®iÖn cho tô c lµm cho ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng dÇn vµ ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë gi¶m
dÇn theo qui luËt hµm sè mò. VÒ mÆt lý thuyÕt thêi gian ®Ó ®iÖn ¸p trªn tô
®¹t gi¸ trÞ x¸c lËp (E) lµ b»ng v« cïng. Song trong thùc tÕ kho¶ng thêi gian
®Ó ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng tõ mét møc  E nµo ®ã kh¸ nhá ®Õn møc E (1-  ) ®îc
coi lµ x¸c lËp. Kho¶ng thêi gian nµy dµi hay ng¾t do h»ng sè thêi gian cña
m¹ch lµ:
t=RC =1/a quyÕt ®Þnh .
Ta h·y xÐt cô thÓ kho¶ng thêi gian ®ã, thêng gäi lµ ®é réng sên cña
®iÖn ¸p d¹ng hµm mò. NÕu gäi ®é réng sên ®ã lµ tS theo h×nh 1-7ta cã :
UC(t1) =E (1-e  1 ) = E 
- t

UC(t2) =E (1-e  2 ) = E(1-  )

- t

Tõ 2 ph¬ng tr×nh trªn ta t×m ®îc t1,t2 vµ tS = t2- t1 ®îc x¸c ®Þnh theo
biÓu thøc sau:
1 
tS = RC.ln 
øng víi c¸c  kh¸c nhau ta cã c¸c gi¸ trÞ cña tS cho trong b¶ng b¶ng 1.
u
t
(1-) E
B¶ng 1

 0,01 0,05 0,1

E t1 t2 t
tS
7
H×nh 1-7
 tS 4,6  3 2,2 

Th«ng thêng ngêi ta lÊy  = 0,05 vµ tS = 3t =3RC

§èi víi m¹ch ®iÖn gåm R vµ L m¾c nèi tiÕp (h×nh 1-8 a), nÕu t¹i thêi
®iÓm t = 0, t¸c dông lªn ®Çu vµo cña m¹ch mét ®iÖn ¸p ®ét biÕn E, th× c¸c
d¹ng ®iÖn ¸p lÊy ra trªn ®iÖn trë R lµ u R (t) vµ trªn cuén c¶m L lµ uL (t) gièng
nh ®iÖn ¸p lÊy ra trªn tô C vµ ®iÖn trë R ®· xÐt ë trªn. NghÜa lµ ®iÖn ¸p lÊy
trªn ®iÖn trë R sÏ t¨ng cßn ®iÖn ¸p trªn cuén c¶m L gi¶m theo qui luËt hµm sè
mò:
uL (t) = E.e-  t = E.e-t/t
uR (t) = E.(1- e-  t ) = E.(1-.e-t/t )
R 1 L
a=   t= lµ h»ng sè thêi gian cña m¹ch.
L  R
u

R uR(t) uV(t)

uV(t) uR(t)
L uL(t) E
uL(t)
t
a b
H×nh 1-8

b/§iÖn ¸p biÕn ®æi tuyÕn tÝnh.

NÕu t¹i thêi ®iÓm t = 0, t¸c dông lªn ®Çu vµo cña m¹ch RC mét ®iÖn
¸p biÕn ®æi tuyÕn tÝnh cã d¹ng:
u1(t) = K.t th× u1(t) cã ¶nh :
K
u1(P) =
P2
K 1 K 1
   2-11
vµ 
I(P) = u1(p).Y(p) = P R (1  ) R P (1   )
2

P
T¬ng
K
øng víi gèc: i (t) =   R 1  et
 2-12

Tõ ®ã: uR (t) = 
K
1  e    K . 1  e  
- t - t/
2-13

2-14
8
 uC (t) = u1 (t)- uR (t) = K .t   1  e t /   

Gi¶n ®å thêi gian cña uR(t) vµ uC(t) vÏ trªn h×nh 1-9 :

u
u1(t)=k.t
 uC(t)
k
uR(t)
t

H×nh1-9

Theo c¸c biÓu thøc (2-13) vµ (2-14) ta thÊy ®Çu tiªn tèc ®é biÕn ®æi
®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë R b»ng tèc ®é biÕn ®æi ®iÖn ¸p cña ®iÖn ¸p vµo
nghÜa lµ :
du R (t ) du1 (t )
 k
dt t 0 dt t 0

Tèc ®é biÕn ®æi ®iÖn ¸p trªn tô ®iÖn ban ®Çu b»ng kh«ng, v× ®Çu
tiªn t¹i thêi ®iÓm t = 0 ®iÖn ¸p vµo u 1(0) vµ ®iÖn ¸p ra trªn tô uc(0) b»ng
kh«ng . §iÖn ¸p ra trªn ®iÖn trë u R(0) = 0 do ®ã dßng ®iÖn n¹p cho tô còng
b»ng kh«ng. Do ®ã tèc ®é biÕn ®æi ®iÖn ¸p trªn tô còng b»ng kh«ng. Bëi vËy
tèc ®é biÕn ®æi ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë ph¶i b»ng tèc ®é biÕn ®æi cña ®iÖn
¸p vµo vµ b»ng k. MÆt kh¸c , s¨u kho¶ng thêi gian xÊp xØ b»ng 3  th× ®iÖn
¸p trªn R vµ C ®îc coi lµ x¸c lËp .NghÜa lµ trong c¸c biÓu thøc ( 2-14 ) ,( 2-
14 ) cho t = ¥ khi ®ã :
uR(¥) = kt = const
uC(¥) = k (t- t)

§iÒu nµycã nghÜa lµ sau khi ®Õn x¸c lËp, ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë R
kh«ng t¨ng n÷a vµ gi÷a gi¸ trÞ kh«ng ®æi b»ng kt, cßn ®iÖn ¸p trªn tô C biÕn
®æi gièng hÖt nh ®iÖn ¸p vµo chØ kh¸c lµ chËm ®i so víi ®iÖn ¸p vµo mét
kho¶ng thêi gian ®óng b»ng h»ng sè thêi gian cña m¹ch. Khi ®ã tèc ®é biÕn
®æi cña ®iÖn ¸p trªn tô uC(t) b»ng k vµ ®iÖn ¸p trªn tô biÕn ®æi theo quy luËt
tuyÕn tÝnh.

C¸c c«ng thøc vµ gi¶n ®å thêi gian trªn hoµn toµn cã thÓ ¸p dông cho tr-
êng hîp m¹ch gåm 2 phÇn tö lµ R vµ L m¾c nèi tiÕp nhau.

9
 NghÜa lµ: uL(t) = k.t(1- e-t/t) 2-15
uR(t) = k. t  1  e  t /   2-16
L
Víi t = lµ h»ng sè thêi gian cña m¹ch.
R

c\. §iÖn ¸p biÕn ®æi theo qui luËt hµm sè mò

NÕu t¹i thêi ®iÓm t = 0, dÉn ®Õn ®Çu vµo cña m¹ch R vµ C m¾c nèi
tiÕp mét ®iÖn ¸p biÕn ®æi theo qui luËt hµm sè mò cã d¹ng : u1(t) = E (1- e- 
t
) th× u1(t) cã ¶nh lµ :
1 2-17
u1 (P) = a1 E P (P   )
1

Vµ ¶nh cña dßng i (t) trong m¹ch lµ:

1 1  E 1
1E   1  2-18
I (P) = P (P   1 )    R  P   1  P   
1  R
 P
T¬ng øng víi gèc:
i (t) =
E

q
R q 1

e -t  e  1t 
2-19

 RC  1 
q = 1   Víi :  1  
1   1 
Tõ ®ã ta cã:
U R t 
q
q 1

 E e t  e 1t  2-20
U C  t   U1  t   U R  t 


 E 1 - e 1t   q
q 1

 E e t  e 1t 

Gi¶n ®å thêi gian cña UR(t) vµ UC(t) víi c¸c gi¸ trÞ2-21
kh¸c nhau cña q , biÓu
diÔn rtªn hÖ to¹ ®é t¬ng ®èi ®îc vÏ trªn h×nh 1-10 vµ h×nh 1-11 .Tõ c¸c ®å
thÞ ®ã t a thÊy, khi q lín tøc lµ h»ng sè thêi gian cña m¹ch l¬ , khi q nháe tøc lµ
h»ng sè thêi gian cña m¹ch gi¶m ®i, ®é réng sên s¨u cña UR(t) sÏ gi¶m ®i ,
xongt ®ång thêi biªn ®é cùc ®¹i cña nã còng gi¶m xuèng . Khi q=1, gi¸ trÞ cùc
®¹i cña UR(t) vµo kho¶ng 0,37E
§èi víi d¹ng ®iÖn ¸p lÊy trªn tô ®iÖn C ta thÊy, khi q cµng nhá d¹ng cña
UC(t) cµng gièng d¹ng ®iÖn ¸p vµo U1(t) . Khi q < 0,3 ®êng cong UC(t) hÇu nh
lÆp l¹i ®iÖn ¸p vµo U1(t) .
T¬ng tù nh hia trêng hîp trªn, c¸c biÓu thøc va f gi¶n ®å thêi gian ë ®©y
còng cã thÓ dïng cho trêng hîp m¹ch gåm hai phÇn tö L vµ R ¾c nèi tiÕp víi
nhau . NghÜa lµ cã thÓ dïng c«ng thøc 2-20 cho ®iÖn ¸p lÊy ra trªn ®iÖn c¶m
L vµ c«ng thøc 2-21 cho ®iÖn ¸p lÊy ra trªn ®iÖn trë R . Trong ®ã:

10
 1


víi   LR

UR(t)/E

1
0,9
0,8 q=100
0,7
0,6
0,5
0,4 q=10
0,3
0,2 q=1
0,1 t/

10 20 30 40 50 60
0
H×nh 1-10

UC(t)/E

1
0,9 q=1
0,8 q=10
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3 q=100
0,2
0,1 t/

10 20 30 40 50 60
0
H×nh 1-11

11
 §1.3.Ph¶n øng cña m¹ch RC- RL ®èi víi
t¸c dông cña c¸c xung ®¬n

1.31.§iÖn ¸p ra lÊy trªn ®iÖn trë

C DU = E-E.e-t/t
uV(t) R ur(t)
= E(1- e-t/t)

uV
tx
a
E t
t0 tx
uV
uV1(t)
b E t
t0 tx E
ur uv2(t)
c ur1(t)
E t
t0 tx
E
ur2(t)
u

d
U -tx/ t
E E E.e
t0 tx

H×nh 1-12

12
 NÕu t¹i thêi ®iÓm t = 0 dÉn ®Õn ®Çu vµo m¹ch RC mét xung ®¬n cã
d¹ng h×nh ch÷ nhËt lý tëng víi biªn ®é E vµ ®é réng tx nh h×nh vÏ. B»ng c¸ch ¸p
dông nguyªn lý xÕp chång ta cã thÓ ph©n tÝch ®iÖn ¸p vµo thµnh hai thµnh
phÇn uV1(t) vµ uV2(t) (h×nh b). Khi ®ã t¸c dông cña xung vu«ng ®îc coi nh
tæng cña hai ®iÖn ¸p ®ét biÕn cã biªn ®é E (t¹i t =0) vµ cã biªn ®é -E (t¹i t =
tx). §iÖn ¸p ra ®èi víi c¸c ®iÞen ¸p thµnh phÇn ë ®Çu vµo cã d¹ng nh (h×nh c).

Trong kho¶ng thêi gian

0 ¸ tx ®iÖn ¸p ra ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: uR (t) = E.e-t/t
t = tx ®iÖn ¸p ra ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: uR (t) = E.e  t x / 
t t x
Trong kho¶ng thêi gian t > tx : 
uR t   E  e t x / 

1  e



uR(t)

uv(t)
E M=10

M=1
a
M=0,3
M=0,3
t
M=0,1
tx
M=10

M=0,1 M=1
uc(t) H×nh 1-13

uv(t)
M=0,1 M=0,1
E
b M=0,3
M=0,3 M=1
M=1
M=10 t
M=10

D¹ng ®iÖn ¸p ra øng víi c¸c h»ng sè thêi gian kh¸c nhau ®îc tr×nh bµy nh
(h×nh 1-13 )

13
 
M=
tx
Qua h×nh vÏ ta thÊy h»ng sè thêi gian cña m¹ch ®iÖn cµng nhá xung ®i qua
tx
cµng bÞ mÐo d¹ng nghiªm träng. Khi t < xung ra sÏ cã d¹ng lµ hai xung
3
nhän d¬ng vµ ©m. §ã lµ trêng hîp cña m¹ch vi ph©n . Ngîc l¹i h»ng sè thêi
gian cµng lín xung ra cµng Ýt bÞ mÐo d¹ng , ®ã lµ trêng hîp m¹ch ph©n c¸ch
dïng RC. Khi  > 10t xung ra cã d¹ng gÇn gièng xung vµo , xong bÞ sôt ®Ønh
chót Ýt vµ cã bíc ©m nhá .Yªu cÇu xung ®i qua cµng Ýt mÐo cµng tèt,
nghÜa lµ ph¶i thùc hiÖn ®îc ®iÒu kiÖn :

M  1 (*)
tx
§Ó cho tiÖn so s¸nh , trong h×nh 1-13b ta cã vÏ d¹ng ®iÖn ¸p trªn tô C víi c¸c
gi¸ trÞ M kh¸c nhau . §é sôt ®Ønh DU cña xung ra ®îc tÝnh theo biÓu thøc :
tx
DU = E(1- e   ) ( 3-1 )
tx
Khai triÓn 
 thµnh chuçi luü thõa kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn ( * ) ta cã biÓu
e
thøc gÇn ®óng nh s¨u :
tx
DU  E( - ) ( 3-2 )


Níu tÝnh theo ®é sôt ®Ønh t¬ng ®èi U, th× sù mÐo dang xung do m¹ch
ph©n c¸ch g©y ra khi xung vu«ng truyÒn qua ®îc viÕt theo biÓu thøc
u tx
U = - ( 3-3 )
Um 
NÕu ®iÖn ¸p cña m¹ch ®Çu vµo ph©n c¸ch cã d¹ng mét xung ®¬n h×nh
tam gi¸c biªn ®é lµ E , ®é réng t x, (thêng gäi lµ ®iÖn ¸p quÐt) th× ®iÖn ¸p ra
trªn R trong kho¶ng thêi gian 0  tx ®îc tr×nh bµy nh h×nh vÏ sau (h×nh1-14)
u
-t/t
uR (t) = k.t ( 1-e ) Du
uV(t)
E
Du = uV(t) - uR (t) uR(t)
 t
= k.tx - k.t ( 1- e-t/t ) ( 3- 4 )
tx
H×nh 1-
14

§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é mÐo d¹ng xung , ta dïng ®é sôt ®Ønh t¬ng ®èi U:

14
 u 1 tx
U = Um  (- ) ( 3- 5 )
2 

nh vËy theo (3-5) nÕu còng yªu cÇu ®é xôt ®Ønh t¬ng ®èi kh«ng vît qu¸ mét
phÇn tr¨m , khi truyÒn xung tam g¸c qua m¹ch ph©n c¸ch , th× h»ng sè thêi
gian cña m¹ch chØ cÇn lín h¬n n¨m m¬i lÇn ®«i réng xung lµ ®îc . Song cÇn
lu ý r»ng , dï truyÒn qua m¹ch RC nh÷ng xung ®¬n cã d¹ng nh h×nh1-13 h×nh
1-14 , víi bÊt k× h»ng sè thêi gian cña m¹ch b»ng bao nhiªu th× phÇn diÖn tÝch
giíi h¹n gi÷a trôc hoµnh víi ®êng cong ë trªn vµ ë díi trôc hoµnh lu«n lu«n b»ng
nhau. Thùc vËy , trong kho¶ng thêi gian 0  tx , tô ®iÖn ®îc n¹p ®iÖn vµ ®iÖn
tÝch trªn tô ®îc t¨ng lªn mét lîng b»ng Qn .

tx 1 tx
Qn  0
idt 
R 0
udt

Sau khi kÕt thóc xung , trong kho¶ng tx  ∞ tô sÏ phãng ®iÖn víi lîng ®iÖn
tÝch lµ:
 1 
Qp  tx
idt 
R 
tx
udt

Râ rµng lµ , kÕt thóc qu¸ tr×nh qu¸ ®é tô ®îc n¹p bao nhiªu ®iÖn tÝch sÏ ®îc
phãng hÕt ®i bÊy nhiªu nghÜa lµ:
Qn  Q p
mÆt kh¸c thao ý nghÜa h×nh häc cña tÝch ph©n , th× c¸c biÓu thøc tÝnh tÝch
ph©n trªn biÓu c¸cdiÖn tÝch giíi h¹n gi÷a trôc hoµnh vµ ®êng cong ®iÖn ¸p
ra ë trªn vµ díi nã . Do ®ã ta cã :

Sn  S p

1.3.2 §iÖn ¸p lÊy ra trªn tô ®iÖn.

Khi dÉn ®Õn ®Çu vµo m¹ch ®iÖn gåm RC m¾c nèi tiÕp t¹i thêi ®iÓm t 0
mét xung ®¬n cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt lý tëng biªn ®é E vµ ®é réng tx, t¬ng tù
nh trªn ta cã thÓ dÔ dµng t×m ®îc d¹ng ®iÖn ¸p ra trªn tô C. uC (t)
Trong kho¶ng thêi gian tõ 0 ¸ tx ®iÖn ¸p ra ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:

uc (t) = E.( 1  e   )
tx ( 3- 6 )

t t x
Trong kho¶ng thêi gian t > tx : ur (t) = uC(t) = E ( 1  e 
) ( 3- 7 ) 

Ngîc l¹i víi ®iÖn ¸p ra lÊy trªn ®iÖn trë. Trong trêng hîp nµy h»ng sè thêi
gian cña m¹ch cµng nhá xung ®i qua cµng Ýt bÞ mÐo.

uV(t) C ur(t)

15
H×mh 1-15
 tx
uV
a E
t
t0
uV uV1(t) E
b t

E
Ur RC uV2(t)

c ur1(t)
E t

RC E
Ur
ur2(t)
d RC
t

RC
H×nh 1- 16


NÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn : M = tx << 1 . Xung ra cã d¹ng hÇu nh lÆp l¹i
d¹ng xung vµo. §ã lµ trêng hîp thêng gÆp díi d¹ng ®iÖn trë kh¸ng ra cña mét bé
khuyÕch ®¹i ®iÖn dung. Mét m¹ch nh vËy ®îc minh ho¹ trªn h×nh1-17a vµ
Ri cã s¬ ®å t¬ng ®¬ng h×mh 1-17bR,tdtrong ®ã :
theo ®Þnh lý Tªvªnin
Ri Rt Rt
Rtd  vµ U td (t )  U  t 
Ri  Rt Ri  Rt
U(t) C Rt Ur(t) Utd(t) C Ur(t)

a b 16
H×nh 1-17
 Trong ®ã Ri lµ néi trë cña nguån U(t) vµ Rt lµ ®iÖn trë cña t¶i. Khi h»ng sè
thêi gian cña m¹ch cµng lín xung ra cµng bÞ mÐo d¹ng nghiªm träng, biªn ®é bÞ

gi¶m vµ ®é réng bÞ kÐo dµi ra.NÕu tho¶ m·n ®iÒu kiÖn : M = >> 1, xung
t
ra cã biªn ®é rÊt nhá, song sên tríc hÇu nh t¨ng theo qui luËt ®êng th¼ng ®ã lµ
trêng hîp m¹ch tÝch ph©n .
* NÕu t¸c dông lªn ®Çu vµo mét xung ®¬n h×nh tam gi¸c. Trong kho¶ng
thêi gian tõ 0 ¸ tx ®iÖn ¸p ra ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
tx
uC (t) = k.[ t - t ( 1  e   )] ( 3- 7 )

NÕu h»ng sè thêi gian cña m¹ch ®ñ nhá ( nghÜa lµ tho¶ m·n ®iÒu kiÖn M =

tx
<< 1) ta cã biÓu thøc gÇn ®óng sau:
uC (t) » k.( t - t )
Vµ sau khi kÕt thóc xung trong kho¶ng t > tx , ®iÖn ¸p ra cã d¹ng:
t t x
uC (t) = k.( tx - t ). e  
( 3- 8
)
Trêng hîp nµy øng víi ®êng cong 1 trªn h×nh 1-16 khi ®iÖn dung C lµ
®iÖn dung ký sinh nh ®· nãi ë trªn.

u
uV(t) 1
ur(t) 2

H×nh 1-16

17
 NÕu h»ng sè thêi gian cña m¹ch kh¸ lín, xung ra sÏ bÞ mÐo nghªm träng
( nh ®êng cong 2 ). sau khi khai triÓn thµnh phÇn hµm sè mò trong biÓu thøc
uc (t) vµ h¹n chÕ bít c¸c thµnh phÇn bËc tõ ba trë ®i ta cã biÓu thøc ®óng cña
®iÖn ¸p ra:
k  t2
uC (t) @ ( 3- 9 )
2 RC
Nh vËy, khi tÝn hiÖu ®Çu vµo thay ®æi) theo qui luËt ®êng th¼ng th×
tÝn hiÖu ®Çu ra theo qui luËt ®êng cong bËc hai. Khi ®ã m¹ch RC lµm viÖc
nh m¹ch tÝch ph©n gÇn ®óng.

§1.4 Ph¶n øng cña m¹ch – RC víi chuçi xung h×nh ch÷ nhËt

Khi cã mét d·y xung truyÒn qua m¹ch RC, nÕu h»ng sè thêi gian cña
m¹ch ®ñ nhá ®Ó qu¸ tr×nh qu¸ ®é trong m¹ch ®iÖn khi cã mét xung t¸c dông
kÞp kÕt thóc tríc khi xuÊt hiÖn xung tiÕp theo, th× ph¶n øng cña m¹ch ®iÖn.
®èi víi d·y xung hoµn toµn gièng ph¶n øng cña m¹ch víi tõng xung riªng lÎ.
Ngîc lai h»ng sè thêi gian cña m¹ch ®ñ lín ®Ó qu¸ tr×nh qu¸ ®é trong
m¹ch kh«ng kÞp kÕt thóc tríc khi xuÊt hiÖn xung tiÕp theo th× ph¶n øng cña
m¹ch sÏ phøc t¹p h¬n.
Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm t = 0, ta truyÒn ®Õn ®Çu vµo m¹ch RC mét d·y
xung vu«ng cã biªn ®é E, ®é réng t x , chu kú Tx. §Çu tiªn tô C ®îc n¹p, ®iÖn ¸p
trªn tô t¨ng lªn mét lîng nµo ®ã, do h»ng sè thêi gian cña m¹ch x¸c ®Þnh. Sau
khi hÕt xung, tô phãng ®iÖn lµm cho ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m dÇn. Song do h»ng
sè thêi gian cña m¹ch lín tô C cha kÞp phãng hÕt ®iÖn tÝch th× ®· cã xung
tiÕp theo t¸c dông vµ tô l¹i ®îc n¹p, ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng vµ lín h¬n møc cò mét
chót. Cø nh vËy ban ®Çu ®iÖn tÝch n¹p lín h¬n ®iÖn tÝch phãng song sau
mçi lÇn cã xung t¸c dông ®iÖn tÝch n¹p gi¶m dÇn ®iÖn tÝch phãng t¨ng dÇn
cho ®Õn x¸c lËp ®iÖn tÝch n¹p b»ng ®iÖn tÝch phãng vµ ®iÖn ¸p trªn tô
gÇn nh kh«ng ®æi coi gÇn ®óng b»ng ®iÖn ¸p u 0 nµo ®ã thêng gäi lµ gi¸ trÞ
trung b×nh cña ®iÖn ¸p trªn tô. Qu¸ tr×nh thiÕt lËp ®iÖn¸p trªn tô ®îc minh ho¹
trªn h×nh 1- 17. §Ó t×mgi¸ trÞ u 0 ta xÐt quy luËt biÕn ®æi ®iÖn ¸p trªn tô víi
c¸c thhêi ®iÓm t1 = Tx , t2 =2Tx , t3 = 3Tx
........ tn = nTx , ®îc biÓu diÔn b»ng hµm nguyªn u0 =f(nTx) .Muèn ph©n tÝch
hµm sè ta cã thÓ biÕn ®æi rêi r¹c Laplace ®Î thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a hai
to¹ ®é kÕ tiÕp nhau u0(nTx) vµ u0{(n+1)Tx}. Ta h·y ph©n tÝch qu¸ tr×nh n¹p
vµ phãng ®iÖn cña tô trong kho¶ng thêi gian cña chu kú lÆp l¹i thø n tøc lµ
trong kho¶ng thêi gian nTx  (n+1)Tx . Khi viÕt ph¬ng tr×nh n¹p vµ phãng ®iÖn
cña tô, ®Ó cho gän ta lÊy gèc t¹i thêi ®iÓm ®Çu cña chu kú thø n víi biÕn sè
t1= t- nTx . Trong kho¶ng thêi gian 0  t1 < tx , tô ®îc n¹p ®iÖn theo quy luËt
hµm sã mò:
t1
uc (t1) ={ E - u0(nTx) }( 1  e  ) + u0(nTx) ( 4 -1)
n

18
 tx tx
Do ®ã uc (tx) = E ( 1  e  )+ u0(nTx) e 
( 4 -2)
n n

)
Trong kho¶ng tx  t1 < Tx khi khong cã tÝn hiÖu vµo , tô phãng ®iÖn vµ
®iÖn ¸p trªn tô ®îc viÕt theo biÓu thøc :
t1 t x
uc (t1) = uc (tx) e  p ( 4 -3)
)
Tx  t x
Do ®ã uc (Tx) = u0{(n+1)Tx} = uc (tx) e  p
( 4 - 4)
)
Tõ c¸c biÓu thøc 4-3 vµ 4-1 ta ta t×m ®îc ph¬ng tr×nh liªn hÖ gi÷a c¸c to¹
®é uc(nTx) vµ uc{(n+1)Tx} cña hµm nguyªn cÇn x¸c ®Þnh :

u0{(n+1)Tx} - Au0(nTx) = B ( 4 - 5)
)
Tx  t x tx
Trong ®ã A = e ( p

n
)

tx Tx  t x
B = E ( 1  e  ) e  n p

Ph¬ng tr×nh (4-5) lµ ph¬ng tr×nh sai ph©n tuyÕn tÝnh kh«ng ®ång nhÊt
cÊp mét .B»ng phÐp biÕn ®æi rêi r¹c Laplace vµ lo¹i ®i c¸c thµnh phÇn sãng
bËc cao ta ®îc biÓu thøc gÇn ®óng cña u 0 vµ ®îc coi lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña
®iÖn ¸p trªn tô :
t ( 4 - 6)
u0 ≈ E Tx
x )
MÆt k¸c theo khai triÓn Furie , thµnh phÇn mét chiÒu cña tÝn hiÖu vµo
®îc tÝnh theo c«ng thøc :
T
1 2x 1 tx t
u0 = 
Tx  2
Tx u1 (t ) dt  
Tx 0
Edt  E x
Tx
Vëy , gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn ¸p trªn tô b»ng trÞ sè thµnh phÇn mét
chiÌu cña tÝn hiÖu vµo . §Õn ®©y ta cã thÓ kÕt luËn , khi truyÒn mét d·y
xung qua m¹ch ph©n c¸ch RC , sau khi ®· thiÕt lËp chÕ ®é c©n b»ng ®éng ,
thµnh phÇn mét chiÒu cña tÝn hiÖu vµo bÞ gi÷ lai trªn tô ®iÖn . MÆt kh¸c
trong qu¸ tr×nh ®i ®Õn x¸c lËp , ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë U r (t) bÞ dÞch dÇn
xuèngU phÝa(t) díi trôc hoµnh
Uv(t) so víi tÝn hiÖu vµo . Sau khi ®i ®Õn thiÕt lËp
Ur(t) sÏ dÞch xuèng phÝa díi mét ®o¹n b»ng U0 vµ ®iÖn ¸p trªn ®iÖn trë chØ
c
E
cßn l¹i thµnh phÇn xoay chiÒu , U cã(t)d¹ng nh h×nh 1-17 . Khi ®ã phÇn siÖn tÝch
c
S1, S2 lµ phÇn diÖn tÝch bÞ giíi h¹n bëi trôc hoµnh vµ ®êng cong ë trªn vµ díi
trôc hoµnh ph¶i b»ng nhau . Nh÷ng kÕt luËn ë ®©y hoµn toµn cã tÝnh t chÊt
quy UluËt
(t) bëi v× ë chÕ ®é x¸c lËp dßng ®iÖn mét chiÒu kh«ng cã kh¶ n¨ng
r
ch¶y qua tô ®iÖn
E
Ur(t)
s1 t
s 19
2

H×nh 1-17
 §1.5.M¹ch ph©n ¸p

Trong c¸c thiÕt bÞ xung thêng gÆp trêng hîp ph¶i lµm suy gi¶m bít mét
phÇn ®iÖn ¸p nµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o c¸c chØ tiªu kü thuËt chung, hoÆc tiÖn lîi
cho viÖc sö dông. Khi ®ã ta ph¶i dïng bé ph©n ¸p. VÊn ®Ò lµ ph¶i lµm sao
cho tÝn hiÖu trªn ®Çu ra cña bé ph©n ¸p vÉn gi÷ ®îc tÝn hiÖu ®Çu vµo mµ
chØ cã biªn ®é bÞ gi¶m ®i mµ th«i. Nh ta ®· biÕt, theo khai triÓn Furier c¸c
tÝn hiÖu kh«ng sin cã chu kú, ®Òu chøa trong nã c¸c thµmh phÇn tõ thÊp
®Õn cao. Muèn lÊy ra mét phÇn tÝn hiÖu mµ kh«ng g©y mÐo tÝn hiÖu th×
hÖ sè ph©n ¸p cña bé ph©n ¸p cã hÖ sè ph©n ¸p kh«ng phô thuéc tÇn sè, ®¬n
gi¶n ®îc tr×nh bµy nh h×nh vÏ sau:

R1 C1
uV(t) uV(t)

R2 ur(t) C2 ur(t)

a b
H×nh 1 -18

§èi víi bé ph©n ¸p ®iÖn trë (h×nh 1-18a) , hÖ sè ph©n ¸p lµ :

R2
R   const ;
R1  R2
§èi víi bé ph©n ¸p ®iÖn dung (h×nh 1-18b) , hÖ sè ph©n ¸p lµ :
C1
C   const
C1  C 2
Râ rµng c¶ hai hÖ sè ph©n ¸p xR vµ xC ®Òu kh«ng phô thuéc tÇn sè. Song
trong thùc tÕ thêng tån t¹i ®iÖn dung ký sinh C 2 m¾c song song víi R2 ë ®Çu

20
ra. §iÒu ®ã lµm cho hÖ sè ph©n ¸p xR trë nªn phô thuéc tÇn sè. Hay tÝn hiÖu
ra bÞ mÐo. §Ó bé ph©n ¸p thc tÕ kh«ng phô thuéc tÇn sè ngêi ta dïng ph¬ng
ph¸p bï mÐo b»ng c¸ch m¾c thªm tô C 1 song song víi R1 víi trÞ sè thÝch hîp.
Khi ®ã bé ph©n ¸p thùc tÕ cã d¹ng:

R1 C1 Z1
uV(t) uV(t)

R2 C2 ur(t) Z2 ur(t)

H×nh 1 -19

NÕu t¹i t = 0 t¸c dông lªn ®Çu vµo cña m¹ch mét ®iÖn ¸p ®ét biÕn biªn
®é E, th× ®iÖn ¸p ra díi d¹ng ¶nh ®îc viÕt:

U2(P) = U1(P).x(P) (5-1)

E Z 2 ( P)
Trong ®ã: U1(P) = (5-2) x(P) = Z (P)  Z (P) (5-3)
P 1 2

1
R1
PC1 R1
víi : Z1(P) = 1
= 1  RC P
R1  1 (5-4)
PC1

1
R2
PC 2 R2
Z2(P) = 1
= 1 R C P (5-5)
R2  2 2
PC 2

Tõ c¸c biÓu thøc x¸c ®Þnh Z1(P), Z2(P) ta cã :

R 1  P R R
x(P) = R  R  1   P víi : 1  R 1 C 1 ;  2  R  R  C 1  C 2 
2 1 1 2

2 1 2 1 2
Sau vµi biÕn ®æi ta cã:
R2  1 1   2 
u2(P) = E.   
R 2  R1 P 1  2 P 
T¬ng øng víi gèc: (5-6)
R2  1   2  t / 2 
u2 (t) = E. 1  e 
R 2  R1  1  2 P 
(5-7)

21
(5-10)
(5-9) (5-8)
 thay 1,2 vµo biÓu thøc trªn ta cã:
R 2  R 1 C 1  R 2 C 2  t / 2 
u2 (t) = E  1  e 
R 1  R 2  R 2  C 1  C 2  
Tõ biÓu thøc (5-8) nµy cho t   ta cã:
R
u2 () = E  R  R  E   R
1

1 2

cho t = 0 ta cã:
1 C
u2 (0) = E  C  C  E   C
1 2
Qua c¸c biÓu thøc trªn ta thÊy:
ë t =  th× trÞ sè ®iÖn ¸p ra do hÖ sè ph©n ¸p ®iÖn trë quyÕt ®Þnh.
ë t = 0 th× trÞ sè ®iÖn ¸p ra do hÖ sè ph©n ¸p ®iÖn dung quyÕt ®Þnh.
VËy nÕu ®¶m b¶o  C   R th× ®iÖn ¸p ra sÏ kh«ng bÞ mÐo nãi c¸ch
kh¸c ®iÒu kiÖn ®Ó hÖ sè ph©n ¸p kh«ng phô thuéc tÇn sè lµ:
R2 C1
  C1R1  C 2 R 2
R 1  R 2 C1  C 2
Do ®ã ®iÒu kiÖn ®Ó chän trÞ sè cho C1 ®¶m b¶o bï mÐo lµ:
C2R2
C1 
R1

D¹ng ®iÖn ¸p ra khi ®Çu vµo t¸c dông mét ®ét biÕn ®iÖn ¸p biªn ®é E øng
víi c¸c gi¸ trÞ kh¸c nhau cña  C vµ  R ®îc tr×nh bµy nh h×nh vÏ.

u
E

=R
E
t
E

H×nh 1-20

Ta cã thÓ gi¶i thÝch c¸c d¹ng ®êng cong trªn h×h vÏ nh sau : Theo lý thuyÕt
phæ cã thÓ coi ®iÖn ¸p ®ét biÕn ë ®Çu vµo b«i phan ¸p lµ tæng cña c¸c ®iÖn
¸p h×h sin cã tÇn sè biÕn ®æi liªn tôc tõ  =0 ®Õn  = ∞,nghÜa lµ trong
thµnh phÇn cña nã cã chøa ®Çy ®ñ c¸c tÇn sè mµ thµnh phÇn tÇn sè cao n»m

22
trong sên lªn cña ®iÖn ¸p ®ét biÕn . Bëi vËy t¹i thêi ®iÓm t = 0 trë kh¸ng cña
1
c¸c tô ®iÖn nãi chung Xc =  c rÊt nhá so víi ®iÖn trë m¾c song
song víi nã . v× vËy trÞ sè ®iÖn ¸p ra do ph©n ¸p ®iÖn dung  C quyÕt ®Þnh .
ngîc l¹i , sau khi kÕt thóc qu¸ tr×nh qu¸ ®é ( theo quy íc thêi gian nµy b»ng ba
lÇn h»ng sè thêi gian cña m¹ch) c¸c tô ®iÖn ®· ®îc n¹p ®Çy , trë kh¸ng cña c¸c
tô Xc rÊt lín so víi ®iÖn trë . Do ®ã trÞ sè ®iÖn ¸p ra do ph©n ¸p ®iÖn trë  R
quyÕt ®Þnh . Do ®ã , nÕu  C  R hoÆc  C  R bíc nhÈy ®iÖn ¸p ban ®Çu ,
t¹i thêi ®iÓm t=0 sÏ lín h¬n hoÆc nhá h¬n trÞ sè x¸c lËp , chØ khi  C =  R , b-
íc nh¶y ®iÖn ¸p ban ®Çu ®óng b»ng chÞ sè x¸c lËp vµ ®iÖn ¸p ra kh«ng bÞ
mÐo d¹ng .

Ch¬ng 2: c¸c chÕ ®é kho¸ cña dông cô b¸n dÉn trong thiÕt bÞ
xung

§2.1. Kh¸i niÖm chung

Trong c¸c thiÕt bÞ xung ,c¸c dông cô ®iÖn tö vµ b¸n dÉn thêng c«ng t¸c ë
tÊt c¶ c¸c chÕ ®é ,song chñ yÕu nhÊt lµ c«ng t¸c trong chÕ ®é ®ãng më .Khi
®ã ,vÒ thùc chÊt ,c¸c ®Ìn ®iÖn tö vµ dông cô b¸n dÉn ®ãng vai trß nh mét c¸i
kho¸ ®iÖn tö n»m ë mét trong hai tr¹ng th¸i :kho¸ më lµ ®Ìn t¾t vµ kho¸ ®ãng
lµ ®Ìn th«ng .ChÕ ®é ®ãng më nµy ®îc ®Æc trng b»ng sù chuyÓn ®æi cña
kho¸ mét c¸ch nhanh chãng tõ tr¹ng th¸i ®Ìn t¾t sang tr¹ng th¸i ®Ìn b·o hoµ ,vµ
ngîc l¹i ,díi t¸c dông cña tÝn hiÖu vµo ®Æt lªn c¸c ®iÖn cùc ®iÒu khiÓn .Khi
®Ìn ®· n»m ë mét trong hai tr¹ng th¸i trªn ,th× mäi sù thay ®æi nhá ë ®Çu vµo
®Òu kh«ng lµm ¶nh hëng g× ®Õn ®iÖn ¸p hoÆc dßng ®iÖn ë ®Çu ra.

Mét c¸ch gÇn ®óng khi so víi c¸c s¬ ®å thùc tÕ ,ta cã thÓ coi c¸c kho¸ lý t-
ëng cã néi trë b»ng v« cïng khi kho¸ më vµ b»ng kh«ng khi kho¸ ®ãng . Nh vËy
mét kho¸ ®iÖn tö cã thÓ ®îc ®Æc trngb»ng c¸c gi¸ trÞ néi trë cña kho¸ ë hai
tr¹ng th¸i .Ngoµi ra kho¸ cßn ®îc ®Æc trng b»ng c«ng suÊt yªu cÇu ®èi víi c¸c
tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn ë ®Çu vµo vµ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn kho¸ tõ
mét tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c .VÒ mÆt n¨ng läng mµ nãi ,c¸c kho¸
®iÖn tö dïng tranzito yªu cÇu c«ng suÊt ®iÒu khiÓn nhá h¬n so víi ®Ìn ®iÖn
tö.Song néi trë cña khãa tranzito khi kho¸ më l¹i nhá h¬n nhiÒu so víi ®Ìn ®iÖn
tö. §ã lµ ®iÒu cÇn hÕt søc lu ý trong nh÷ng s¬ ®å thùc tÕ .

Nh×n chung ,trong c¸c thiÕt bÞ xung ,c¸c ®Ìn ®iÖn tö vµ b¸n dÉn lµm viÖc
trong chÕ ®é mµ ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn trªn c¸c ®iÖn cùc thay ®æi trong ph¹m
vi lín thêng ®îc gäi lµ chÕ ®é tÝn hiÖu lín .Khi ®ã ®Æc tuyÕn v«n –ampe
cña ®Ìn cã ®é cong rÊt lín vµ, tuú theo ®é chÝnh x¸c,chóng cã thÓ thay chóng
b»ng nh÷ng ®êng cong to¸n häc kh¸c nhau.Song viÖc thay thÕ ®Æc tuyÕn v«n
–ampe cña ®Ìn b»ng nh÷ng ®êngcong nh vËy chØ dïng ®îc trong mét ph¹m vi

23
rÊt hÑp ®Ó gi¶i nh÷ng bµi to¸n ®Æc biÖt ,kh«ng ®îc ¸p dông réng r·i trong
tÝnh to¸n kü thuËt Bëi vËy, trong thùc tÕ ,thêng thay thÕ c¸c ®êng cong ®ã
b»ng nh÷ng ®êng g©ü vµ ®îc gäi lµ ph¬ng ph¸p tuyÕn tÝnh ho¸ tõng ®o¹n
.Khi ®ã ,víi nh÷ng c«ng cô to¸n th«ng thêng ,viÖc gi¶i c¸c bµi to¸n cô thÓ trë
nªn dÔ dµng, thuËn lîi h¬n .

§2.2. ChÕ ®é kho¸ cña tranzito

Tranzito lµm viÖc ë chÕ ®é kho¸ ho¹t ®éng nh mét kho¸ ®iÖn tö ®ãng më
m¹ch víi tèc ®é nhanh (10-9 –10-6s) do ®ã cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c víi chÕ
®é khuÕch ®¹i ®· xÕt ë c¸c phÇn tríc.

1-C¸c yªu cÇu c¬ b¶n :

Yªu cÇu c¬ b¶n víi mét tranzito ë chÕ ®é kho¸ lµ ®iÖn ¸p ®Çu ra cã hai tr¹ng
th¸i kh¸c biÖt :
U ra » UH khi Uvµo «UL
2 -1
U ra « UL khi Uvµo » UH

ChÕ ®é kho¸ cña tranzito ®îc x¸c ®Þnh bëi chÕ ®é ®iÖn ¸p hay dßng ®iÖn
mét chiÒu cung cÊp tõ ngoµi qua 1 m¹ch phô trî (kho¸ thêng ®ãng hay thêng
më ).ViÖc chuyÓn tr¹ng th¸i cña khãa thêng ®îc thùc hiÖn nhê mét tÝn hiÖu
xung cã cùc tÝnh thÝch hîp t¸c ®éng tíi ®Çu vµo .Còng cã trêng hîp kho¸ tõ
®éng chuyÓn ®æi tr¹ng th¸i mét c¸ch tuÇn hoµn mhê m¹ch håitiÕp sîng näi bé ,
khi ®ã kh«ng cÇn xung ®iÒu khiÓn (xem c¸c phÇn m¹ch t¹o xung tiÕp sau ).
§Ó ®a ra nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña chÕ ®é kho¸ ,h·y xÐt m¹ch cô
thÓ ( h×nh 2-1 ) .S¬ ®å thùc hiÖn ®îc diÒu kiÖn (2-1) khi lùa chän c¸c møc
UH,UL còng nh c¸c gi¸ trÞ Rc vµ RB thÝch hîp .Ban ®Çu (khi Uv =0 hay Uv «UL
) tranzito ë tr¹ng th¸i ®ãng ,dßng ®iÖn ra Ic = 0 , lóc kh«ngt cã t¶i Rt.
+ _
Ura=+Ecc EC
RC
IC
C
RB B
T Rt Ur
Uv IB
E
IB 24

H×nh 2 -1 m¹ch kho¸ (®¶o ) dïng tranzitor

 Lóc ®iÖn trë t¶i nhá nhÊt R c =Rt (víi Rt lµ ®iÖn trë vµo cña m¹h tÇng sau
nèi víi ®Çu ra cña s¬ ®å ) Ura =1/2Ecc lµ møc nhá nhÊt cña ®iÖn ¸p ra ë tr¹ng
th¸i H,®Ó ph©n biÕt ch¾c ch¾n ,ta chän UH < 1/2Ecc (ch¼ng h¹n UH =1,5V
khi Ecc =5V) Phï hîp víi ®iÒu kiÖn (3-1),®iÖn ¸p vµo ph¶i n»mdíi møc UL (®îc
hiÓu lµ ®iÖn ¸p vµo lín nhÊt ®Ó tranzito vÉn bÞ kho¸ ch¾c U L =UVmax ).Víi
tranzito silic ngêi ta chän UL =o,4V .

Khi cã xung ®iÒu khiÓn cùc tÝnh d¬ng ®a tíi ®Çu vµo Uvµo » UH tranzito
chuyÓn sang tr¹ng th¸i më (b·o hoµ) ,®iÖn ¸p ra khi ®ã ph¶i tho¶ m·n ®iÒu
kiÖn Ura «UL .§iÖn trë Rc chän thÝch hîp ®Ó thêi gian qu¸ ®é ®ñ nhá vµ dßng
Ic kh«ng qu¸ lín ,ch¼ng h¹n Rc =5kΩ.X¸c ®Þnh RB ®Ó khi Uv =UH =1,5V th×
Ura «UL =0,4V. Muèn vËy Icbh=Ecc /Rc =1mA víi β=100 khi ®ã dßng baz¬ IBbh
=10  A .§Ó tranzito b·o hoµ v÷ng ,chän IB=100 A (tøc lµ cã dù tr÷ 10
lÇn ),lóc ®ãlu ý UBE =0,6V ta cã :
(1,5  0,6)V
RB =  9k .
100A

2- §Æc tÝnh truyÒn ®¹t .

§Æc tÝnh truyÒn ®¹t cña s¬ ®å víi nh÷ng tham sè trªn cho ë h×nh 3.4 .§Ó
®¸nh gi¸ møc tin cËy cña kho¸ ,ngêi ta ®Þnh nghÜa c¸c tham sè ®é dù tr÷
chèng nhiÔu ë møc cao SHvµ ë møc thÊp SL .

SH = Ura kho¸ -UH .

2-2
SL =UL-Ura më.

ë ®©y Ura kho¸ vµ Ura më lµ c¸c ®iÖn ¸p thùc tÕ t¹i lèi ra cña tranzito lóc khãa
hay më t¬ng øng . Ur(v) Vïng
Vïng cÊm
B·o hoµ
2,5
2 SH Vïng kho¸
UH (c¾t dßng)
1
SL
0,4 UCEbh Uv(v)
0,2
UL 1 U 2 3 25
H

H×nh 2-2 §Æc tÝnh truyÒn ®¹t cña tranzito

 Víi trêng hîp cô thÓ trªn :

SH = 2,5V -1,5V = 1V (lóc Uv «UL )

SL =0,4V - 0,2V = 0,2V (lóc Uv » UH )

Tõ ®ã cã nhËn xÐt sau :

Cã thÓ dÔ dµng ®¹t ®îc møc SH lín b»ng c¸ch chän Ecc vµ c¸c tham sè Rc, RB
thÝch hîp .

Do SL thêng nhá ,cÇn ph¶u quan t©m ®Æc biÖt tíi viÖc n©ng cao tÝnh
chèng nhiÔu víi møc thÊp .V× trÞ sè ®iÖn ¸p ra U rabh =UCebh thùc tÕ kh«ng thÓ
gi¶m ®îc ,muèn SL t¨ng ,cÇn t¨ng møc UL (xem biÓu thøc 2.2 ) .Muèn vËy ngêi
ta ®a vµo m¹ch baz¬ mét hoÆc vµi ®i«t hoÆc nèi Vµo ®ã mét m¹ch ph©n ¸p
(H×nh 2-3a ,b vµ c ).
+ _ +
a EC EC
RC b RC

R1 D Ur R1 Ur
T T
Uv Uv
R2 R2
+ _
EC
c RC

R1 Ur
H×nh 2-3: c¸c biÖn ph¸p n©ng cao SH
T
Uv
R2
-EC

26
 Nh÷ng biÖn ph¸p nªu trªn nhÊt thiÕt cÇn sö dông khi dïng tranzito Gecmani
lµm phÇn tö kho¸ v× UBE ®Ó më tranzito phÇn lín nhá h¬n UCEbh. Trong m¹ch
(h×nh2-3a)®iÖn trë R2 ®Ó nèi m¹ch dßng ngîc tiÕp gi¸p víi BC vµ m¹ch
(h×nh2-3c) R2 ®îc nèi víi mét nguån 1 chiÒu ®iÖn thÕ ©m víi môc ®Ých ®Ó
tranzito kho¸ ch¾c h¬n khi kh«ng cã xung ®iÒu khiÓn ë lèi vµo .

3- Chó ý

Mét ®iÓm cÇn lu ý lµ khi sö dông tranzito lµm phÇn tö kho¸ cÇn chó ý tíi
c¸c tÝnh chÊt ®éng (qu¸ ®é ) cña m¹ch vµ yªu cÇu c¬ b¶n lµ cÇn n©ng cao
tÝnh t¸c ®éng nhanh cña khãa .Khi ®ã biÖn ph¸p c¬ b¶n lµ ng¨n ngõa hiÖn t-
äng b·o hoµ s©u cña tranzito b»ng c¸c gi¶i ph¸p kÜ thuËt m¹ch .
Uv Um

50%

Ur

50%

1 2
H×nh : 2-4 X¸c ®Þnh thêi gian trÔ cña kho¸ trong ®ã:
thêi gian trÔ s­ên tr­íc , thêi gian trÔ s­ên sau ®­îc
tÝnh ë møc ®é 50% gi¸ trÞ cùc ®¹i

Th«ng thêng ,tÝnh chÊt tÇn sè cña kho¸ ®îc biÓu thÞ bëi c¸c tham sè trung
b×nh vÒ thêi gian trÔ tÝn hiÖu (h.2-4) .

C¸c gi¸ trÞ  1 , 2 thêng nhá (10-8-10-9 s) nhng kh«ng thÓ bá qua ®Æc biÖt lµ
 2 liªn quan tíi thêi gian håi phôc ®iÖn trë ngîc khi chuyÓn tranzzito tõ më sang
kho¸ khi quan t©m tíi tÝnh lµm viÖc ®ång bé (nhÞp nhµng ) gi÷a c¸c khèi
hoÆc c¸c s¬ ®å kh¸c nhau khi thùc hiÖn mét nhiÖm vô xö lÝ tin cô thÓ ,®iÒu
nµy cµng quan träng trong c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn ,tÝnh to¸n v× khi ghÐp
nèi gi÷a c¸c khèi hoÆc c¸c m¹ch ,thêi gian trÔ nµy bÞ céng tÝch luü .

* Mét ®iÓm cÇn nhËn xÐt n÷a lµ tõ h×nh 2-1 thÊy r»ng møc cao (møc H)
n»m thÊp h¬n nhiÒu so víi gi¸ trÞ nguån cung cÊp U +cc vµ phô thuéc m¹nh vµo
gi¸ trÞ Rc ,®Ó kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy ,thùc tÕ ngêi ta thêng m¾c nèi tiÕp
sau s¬ ®å kho¸ emit¬ chung mét s¬ ®å m¹ch lÆp colect¬ chung ë chÕ ®é kho¸

27
nh h×nh 2-5 .Khi ®ã c¸c nhîc ®iÓn ®· nªu ®îc kh¾c phôc : møc UH ®îc n©ng
lªn tuy nhiªn møc UL khi ®ã còng t¨ng (cì 0,8V) [4] .

+EC
RC

H×nh 2-5 S¬ ®å kho¸ T1 cã T2

m¹ch lÆp tÇng ra T2 R1
T1 D
Uv
R2

§2.2.ChÕ ®é kho¸ cña khuÕch ®¹i thuËt to¸n

Khi lµm viÖc ë chÕ ®é xung ,m¹ch vi ®iÖn tö tuyÕn tÝnh ho¹t ®éng nh mét
kho¸ ®iÖn tö ®ãng ,më nhanh ,®iÓm lµm viÖc lu«n n»m trong vïng b·o hoµ
cña ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t Ura = f (Uvµo ) .Khi ®ã ®iÖn ¸p ra chØ n»m ë mét
trong hai møc b·o hoµ U+ramax vµU-ramax øng víi c¸c biªn ®é Uv ®ñ lín . §Ó minh
ho¹ nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña mét IC kho¸ ta xÐt mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ m¹ch
so s¸nh (compatator ).

1. M¹ch so s¸nh mét ngìng

M¹ch so s¸nh (h.2-6 ) thùc hiÖn qu¸ tr×nh so s¸nh biªn ®é cña ®iÖn ¸p ®a
vµo (Uvµo )víi mét ®iÖn ¸p chuÈn (Ungìng )cã cùc tÝnh cã thÓ lµ d¬ng hay
©m .Th«ng thêng gi¸+E trÞ Ungìng ®îc ®Þnh tríc cè
Ura®Þnh vµ mang ý nghÜa lµ mét
th«ng tin chuÈn (t¬ng tù nh qu¶ c©n trong +E phÐp c©n träng lîng kiÓu so
s¸nh),cßn gi¸ trÞ Uvµo lµ mét lîng biÕn ®æi theo thêi gian cÇn+ ®îc gi¸m s¸t theo
dâi ,®¸nh gi¸ ,mang th«ng tin cña qóa tr×nh ®éng (thêng biÕn U ra max
®æi chËm
Ura Uvµotheo
thêi
Uvµgian ) cÇn ®îc ®iÒu khiÓn trong mét d¶i hay ë mét tr¹ng th¸i mong
muèn .Khi hai møc ®iÖn -E ¸p nµy b»ng nhau 0(Uvµo Ung­=ìngUngìng ) t¹i
+ -
U -ra®Çu ra bé so s¸nh
sÏ cã sù thay ®æi
o
Ung­cùc
ìng
tÝnh cña ®iÖn ¸p tõ U ramax tíi U ramax hoÆc ngîc l¹i .Trong
max

trêng hîp riªng ,nÕu chän Ungìng = 0 th× thùc -E chÊt m¹ch so s¸nh ®¸nh dÊu lóc
a
®æi cùc tÝnh cña Uvµo . b
+E Ura
+E
U +ra max
Ura Uvµo
Uvµ
-E 0
Ung­ìng U- ra max
o
Ung­ìng
-E
c d 28

H×nh 2-6
 Trong m¹ch h×nh 2-6a Uvµo vµ Ungìng ®îc ®a tíi hai ®Çu vµo ®¶o vµ kh«ng
®¶o t¬ng øng cña IC . HiÖu c¶ chóng U 0 = Uv-Ungìng lµ ®iÖn ¸p gi÷a hai ®Çu
vµo cña IC sÏ x¸c ®Þnh hµm truyÒn cña nã :

Khi Uv <Ungìng th× U0 <0 do ®ã Ura = U+ramax .

(2-3 )
-
Khi Uv » Ungìng th× U0 > 0 vµ Ura =- U ramax.

Tøc lµ ®iÖn ¸p ra ®æi cùc tÝnh khi Uvµo chuyÓn qua gi¸ trÞ – ngìng Ungìng
.NÕu Uvµo vµ Ungìng trong h×nh 3.8a ®æi vÞ trÝ cho nhau hay cïng ®æi cùc
tÝnh (khi vÞ trÝ gi÷ nguyªn ) th× ®Æc tÝnh h×nh 3.8b ®¶o ngîc l¹i nghÜa lµ
(h,3.8c vµ d ) .

* Chó ý trong nh÷ng trêng hîp biªn ®é cña Uvµo vµ Ungìng lín h¬n gi¸ trÞ
®iÖn ¸p ®Çu vµo tèi ®a cho phÐp cña IC,cÇn m¾c chóng qua bé ph©n ¸p
®iÖn trë tríc khi ®a tíi c¸c ®Çu vµo cña IC.Gièng nh kho¸ trazito ,khi lµm viÖc
víi c¸c tÝn hiÖu xung biÕn ®æi nhanh cÇn lu ý tíi tÝnh chÊt qu¸n tÝnh (trÔ )
cña IC thuËt tp¸n .Víi c¸c IC thuËt to¸n tiªu chuÈn hiÖn,thêi gian t¨ng cña ®iÖn
¸p ra kho¶ng V/ s ,do ®ã viÖc dïng chóng trong c¸c m¹ch comparator cã nhiÒu
h¹n chÕ khi ®ßi hái ®é chÝnh x¸c cao .Trong ®iÒu kiÖn tèt h¬n ,viÖc sö dông
c¸c IC chuyªn dông ®îc chÕ tsä d½n sÏ cã tèc ®é chuyÓn biÕn nhanh h¬n
nhiÒu cÊp (cì V/ns vÝ dô lo¹i  A710, 110,LM310-339 hay NE521...). HoÆc
dïng c¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt m¹ch ®Ó gi¶m kho¶ng c¸ch gi÷a 2 møc U±ramax .

2. M¹ch so s¸nh hai ngìng

29
 X1
Ung­ìng 2
0 1 Uvµo
X1 0
K1

Uvµo X2
Ura 1 1 Uvµo
X2 0
Ung­ìng 1 K2

a Ura
0 1 Uvµo
0
H×nh 2-7 M¹ch nguyªn lÝ bé so s¸nh hai Ung­ìng 1 U
ng­ìng (a) vµ ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t (b) ng­ìng 2

§Ó x¸c ®Þnh xem ®iÖn ¸p vµo cã n»m trong mét giíi h¹n b gi¸ trÞ cho tríc
hay kh«ng ,ngêi ta sö dông m¹ch so s¸nh 2 ngìng h×nh 3.10a. Thùc chÊt m¹ch
nµy lµ sù kÕt hîp c¸c m¹ch h×nh 2-6a vµ 2-6c trong cïng mét s¬ ®é .§Ó phèi
hîp c¸c ®Çu ra cöa K1 vµ K2 ,ë ®©y dïng 1 cöa logic phô G (gäi lµ cöa “ vµ
” ,. T¹i lèi ra cñae G,Ura =Y = 1(t¬ng øng víi møc ®iÖn ¸p cao ) chØ khi t¹i c¸c
lèi ra cña K1 vµ K2 cã X1 = X2 = 1 .C¸c trêng hîp cßng l¹i víi mäi gi¸ trÞ X 1 vµ
X2 ( tøc lµ khi X1.X1 = 0 ) ,Ura =Y= 0 (t¬ng øng víi møc ®iÖn ¸p thÊp ).

KÕt hîp c¸c tÝnh chÊt cña m¹ch 2-6a vµ c víi tÝnh chÊt cña cöa G ta nhËn
®îc ®Æc tÝnh truyÒn ®¹t X1,X2 vµ Y =Ura phô thuéc Uvµo thÓ hiÖn trªn h×nh
2-7b.

Tõ 2-7b thÊy râ Ura = 1 khi Ungìng1 < Uvµo < Ungìng2

Ura = 0 khi Uvµo <Ungìng1 hoÆc Uvµo > Ungìng2 (2-4)

(Lu ý ë ®©y cÇn chän Ungìng2 > Ungìng 1)

Bé so s¸nh hai ngìng ®îc øng dông ®Æc biÖt thuËn lîi khi cÇn theo dâi vµ
khèng chÕ tù ®éng mét th«ng sè nµo ®ã cña mét qu¸ tr×nh trong mét giíi h¹n
cho phÐp ®· ®îc ®Þnh s½n (thÓhiÖn ë hai gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ngìng ) hoÆc ngîc
l¹i kh«ng cho phÐp th«ng sè nµy r¬i vµo mét vïng giíi h¹n cÊm ®· chØ ra nhê 2
ngìng ®iÖn ¸p t¬ng øng .

3. Mét sè m¹ch so s¸nh c¬ b¶n

3.1.M¹ch so s¸nh lÊy tæng:

Cã thÓ më réng chøc n¨ng cña m¹ch so s¸nh nhê m¹ch h×nh 2-8a víi ®Æc
tÝnh truyÒn ®¹t cho trªn h×nh 2-8b, gäi lµ bé so s¸nh tæng.

30
 Ura
+E
R1 P
U1
U1
R2 U +ra max
U2 N Ura Uvµo
0
-E U2 U -ra max
a
H×nh 2-8 b

Tõ ®Æc tÝnh h×nh2-8b thÊy râ bé so s¸nh tæng sÏ chuyÓn tr¹ng th¸i ë ®Çu
ra lóc tæng ®¹i sè cña hai ®iÖn ¸p vµo (®a tíi cïng mét®µu vµo ) ®¹t tíi 1 gi¸
1 2 3 4
trÞ ngìng (®a tíi ®Çu vµo kia ).NÕu chän U ngìng = 0 th× m¹ch lËt lóc cã ®iÒu
kiÖn U1 + U2 = 0 .C¸c nhËn xÐt kh¸c ®èi víi m¹ch h×nh2-6a ë ®©y ®Òu ®óng
cho bé so s¸nh tæng khi ®¶o l¹i : ®Æt U 1 vµ U2 tíi ®Çu vµo N vµ Ungìng tíi ®Çu
vµo P.
* Thùc vËy ta xÐt cô thÓ m¹ch so s¸nh lÊy tæng nh sau (h×nh 2-9) . Trong
s¬ ®å nµy ta so s¸nh hai tÝn hiÖu ®iÖn ¸p cã cùc tÝnh kh¸c nhau ®ã lµ U®k vµ
Urc . Trong ®ã U®k lµ tÝn hiÖu ®iÖn ¸p mét chiÒu kh«ng ®æi (U ®k = consta)
vµ cã cùc tÝnh ©m , cßn U=rc lµ tÝn hiÖu ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng
( ®iÖn ¸p r¨ng ca)
S¬ ®å nguyªn lý vµ gi¶n ®å xung cña m¹ch so s¸nh lÊy tæng dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n nh h×nh sau:
U
-U®k R11
R10 +UCC Urc
U®k
A2 Uss
R13 0 t1 t2 t3 t4 t
Urc R12 USS
R11 -UCC
0 t


H×nh 2-9: a./ S¬ ®å nguyªn lý : b./ Gi¶n ®å ®iÖn ¸p

31
 + Nguyªn lý lµm viÖc.
§iÖn ¸p r¨ng ca cã ®iÖn thÕ d¬ng ( Urc > 0 ) ®îc xem lµ ®iÖn ¸p tùa
(®iÖn ¸p chuÈn), ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn cã ®iÖn thÕ ©m ( U®k < 0 ), thêi ®iÓm
®iÖn ¸p ra cña bé so s¸nh lËt tr¹ng th¸i ®îc x¸c ®Þnh khi U dk  Urc (qu¸ tr×nh
so s¸nh ®îc thùc hiÖn ë sên tríc cña xung r¨ng ca )
+ U  Urc  USS  - UCC.
dk

+ U  Urc  USS  + UCC.

dk

Nh vËy ta cã thÓ thay ®æi thêi ®iÓm lËt tr¹ng th¸i cña ®iÖn ¸p ®Çu ra
bé so s¸nh b»ng c¸ch cho U®k thay ®æi tõ 0  Urcmax.

3.2. M¹ch so s¸nh song song dïng khuÕch ®¹i thuËt to¸n:
Ta xÐt cô thÓ m¹ch so s¸nh song song nh (h×nh 2-10) . Trong s¬ ®å nµy ta
so s¸nh hai tÝn hiÖu ®iÖn ¸p cã cùc tÝnh d¬ng ®ã lµ U®k vµ Urc . Trong ®ã
U®k lµ tÝn hiÖu ®iÖn ¸p mét chiÒu kh«ng ®æi (U ®k = consta) , cßn Urc lµ tÝn
hiÖu ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng ( ®iÖn ¸p r¨ng ca)
S¬ ®å nguyªn lý vµ gi¶n ®å xung cña m¹ch so s¸nh song song dïng
khuÕch ®¹i thuËt to¸n nh h×nh sau:

u
u® u®ko
+ucc
u®kt
0
u®k(+ R11 uss Usso
+ucc
)u (+) t
rc uss0 0
DZ3
-ucc
-ucc -uDZ3
uss
a  t
0
b

H×nh 2-10: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch so s¸nh.(a) 32

Gi¶n ®å thêi gian m« t¶ ho¹t ®éng cña m¹ch so s¸nh.(b)
 Víi s¬ ®å nµy :
u dk > urc  uss0  - ucc.
u dk  urc  usso  + ucc.
Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc u rc cã trÞ sè kh«ng ®æi vµ ®îc xem nh ®iÖn
¸p tùa. Cßn ®iÖn ¸p u ®k sÏ thay ®æi theo xu híng ®Ó ®¹i lîng cÇn quan
t©m ë ®Çu ra cña bé biÕn ®æi ®îc thay ®æi hay gi÷ gi¸ trÞ æn ®Þnh.
usso lµ d·y xung vu«ng cã cùc tÝnh thay ®æi, nhê R 11, DZ3 mµ ®iÖn ¸p
uss chØ cßn lµ phÇn xung d¬ng, biªn ®é b»ng uDZ3 .

Ch¬ng 3 : c¸c ph¬ng ph¸p t¹o vµ biÕn ®æi

d¹ng xung ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng.

§3.1 : M¹ch vi ph©n

3.1.1. M¹ch vi ph©n dïng RC vµ RL.

Trong kü thuËt xung m¹ch vi ph©n dïng ®Ó vi ph©n c¸c xung ®iÖn
nh»m môch ®Ých :
- Thu hÑp ®é réng xung vµ t¹o ra nh÷ng xung nhän dïng ®Ó kÝch thÝch
vµ ®ång bé c¸c thiÕt bä kh¸c.
- Thùc hiÖn thuËt to¸n vi ph©n ®èi víi hµm sè phøc t¹p trong m¸y tÝnh t-
¬ng tù, trong c¸c thiÕt bÞ do lêng, c¸ hÖ thèng tù ®éng theo dâi vµ tù ®éng
®iÒu chØnh...
Theo ®Þnh nghÜa, m¹ch vi ph©n lµ m¹ch ®iÖn mµ ®iÖn ¸p trªn ®Çu ra
tû lÖ ví ®¹o hµm theo thêi gian cña ®iÖn ¸p ®Çu vµo. Tøc lµ :
du1 (t )
u 2 (t )  k . 3-1
dt
Víi K lµ hÖ sè tû lÖ. Gi¶ thiÕt víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu b»ng kh«ng
( U1(0)=0) ta cã :
u 2 ( p)
K vp ( p)   k .P 3-2
u 1 ( p)

33
KVP(P) HÖ sè truyÒn ®¹t to¸n tö cña m¹ch vi ph©n.
i1 i2

U1 U2

H×nh 3-1
C¸c m¹ch vi ph©n ®¬n gi¶n dïng RC vµ RL ®îc tr×nh bµy nh h×nh vÏ sau:

i1 i2 i1 R i2

C
U1 R U2 U1 L U2

a b

H×nh 3-2
Gi¶ thiÕt t¶i cña m¹ch ®ñ lín ®Ó i2 << i1 (hay coi i2 ≈ 0) víi s¬ ®å (H×nh 3-
2.a) ta cã thÓ viÕt :
U ( p) 3-3
U ( p )  R.I ( p )  1
2 1 .R
1
R
PC
U ( P) R P.RC P. c
K C ( p)  2    3-4
U 1 ( P) 1 PRC  1 P c  1
R
PC
víi c = RC

Kc(P) lµ hÖ sè truyÒn ®¹t to¸n tö cña m¹ch vi ph©n ®iÖn dung.NÕu RC ®ñ

nhá ,mét c¸ch gÇn ®óng , ta cã thÓ coi :
K c ( p )   C .P  k c   C  R.C 3-5

* T¬ng tù víi s¬ ®å (H×nh 3-2b)ta cã :

3-6
PL
U 2 ( p)  I 1 ( p).PL  .U 1 ( p )
PL  R 3-7
PL P L L
 K L ( p)   Víi  L 
R  PL 1  P. L R

NÕu L ®ñ nhá th× :

3-8
34
 K(p)  P.L  kl = L = L/R.
Qua c¸c c«ng thøc 3-5 vµ 3-8 trªn ta thÊy ®Ó hÖ sè truyÒn ®¹t to¸n tö
cña m¹ch RC, RL gÇn gièng víi hÖ sè ttruyÒn ®¹t to¸n tö cña m¹ch vi ph©n lý
tëng th× C , L ph¶i ®ñ nhá. ChÝnh v× vËy c¸c m¹ch trªn chØ lµ m¹ch vi ph©n
gÇn ®óng.Theo kÕt luËn trªn muèn t¨ng ®é chÝnh x¸c vi ph©n ph¶i gi¶m nhá
h»ng sè thêi gian cña m¹ch. Song khi ®ã l¹i lµm gi¶m biªn ®é cña ®iÖn ¸p ra.
Bëi vËy muãn t¨ng biªn ®é cña ®iÖn ¸p ra mµ vÉn ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c vi
ph©n ngêi ta dïng bé K§TT vi ph©n.

3.1.2. M¹ch vi ph©n dïng K§TT.

I(P) Z2

Z1

Uv(p) uv’(p) K0 Ur(p)

H×nh 3-3

S¬ ®å tæng qu¸t cña mét bé khuyÕch ®¹i thuËt to¸n cã håi tiÕp ©m ®îc vÏ trªn
h×nh 3-3 . Gi¶ thiÕt ®©y lµ bé khuyÕch ®¹i ®iÖn ¸p cã ®iÖn trë vµo v« cïng
lín , cßn ®Çu ra ®îc thay thÕ b»ng mét nguån ®iÖn ¸p cã tri sè khi kh«ng t¶i lµ
K0UV . §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt néi trë cña nguån ®ã b»ng kh«ng . Theo h×nh
vÏ trªn ta cã hÖ ph¬ng tr×nh to¸n tö:
ur(p) = K0. uv’(p)
uv(p) = I(p).[Z1(p) + Z2(p)] + ur(p). 3-9
uv’(p) = I(p).Z2(p) + ur(p).
Tõ hÖ ph¬ng tr×nh (3-9) trªn ta x¸c ®Þnh ®îc hÖ sè truyÒn ®¹t to¸n tö cña
m¹ch :

3-10

3-11

35
 u r ( p) Z ( p) 1
K ( p)   2 .
u v ( p) Z 1 ( p) 1  Z ( p) 
1 1  2 
K0  Z 1 ( p) 
Z 2 ( p)
NÕu K 0   K(p)  -
Z 1 ( p)
1
NÕuthay Z 1  ;Z2  R
PC
p Ta ®îc m¹ch K§TT vi ph©n
 K(p)  -
1
1- (1  P)
K0
víi  = RC 3-12
NÕu K0 cã trÞ sè ©m (K0 < 0) th× :
P td
 K(p)  - K 0 .
1  P td

Víi  td 
K0  1
So s¸nh biÓu thøc 3-13 víi 3-4 cña m¹ch vi 3-13
ph©n th«ng thêng RC , ta thÊy
h»ng sè thêi gian t¬ng ®¬ng t® cña m¹ch K§TT vi ph©n ®· gi¶m ®i K0 + 1
lÇn , tøc lµ ®é chÝnh x¸c cña m¹ch vi ph©n t¨ng lªnK0 + 1 . khi ®ã biªn ®é
®iÖn ¸p ra vÉn kh«ng bÞ gi¶m nhê hÖ sè truyÒn ®¹t cña m¹ch ®· ®îc t¨ng K
lÇn. Khi K0 trë nªn v« cïng lín , hÖ sè truyÒn ®¹t to¸n tö cña m¹ch cã d¹ng t¬ng
tù nh cña m¹ch vi ph©n lý tëng .

S¬ ®å thùc tÕ :

C iR

uV ic
ur

H×nh 3-4

Gi¶ thiÕt : K0   , ZV    iC = iR. Ta cã :

36
 du c (t ) u
C.  r
dt R
du c (t )
u r  C.R (u c  u v )
dt
du (t )
u r   R.C. v
dt
Trong thùc tÕ ®Ó thùc hiÖn phÐp vi ph©n chÝnh x¸c cao ngêi ta dïng ®iÖn
trë håi tiÕp R bao nhiÒu tÇng K§ ®Ó cã kh¶ n¨ng t¨ng thËt lín hÖ sè khuÕch
®¹i cña bé khuÕch ®¹i.

§3.2: M¹ch tÝch ph©n

3.2.1.C¸c m¹ch tÝch ph©n ®¬n gi¶n:

Còng nh m¹ch vi ph©n, m¹ch tÝch ph©n ®îc øng dông rÊt réng r·i trong kü
thuËt xung ®Ó t¹o ®iÖn ¸p vµ dßng ®iÖn biÕn ®æi ®êng th¼ng dïng trong
èng tia ®iÖn tö cña c¸c m¸y hiÖn sãng, hiÖn h×nh... Nã cßn ®îc dïng ®Ó chän
xung theo ®é réng trong kü thuËt th«ng tin vµ ®iÒu khiÓn, trong c¸c hÖ thèng
theo dâi, tù ®éng ®iÒu chØnh vµ ®ång bé c¸c thiÕt bÞ.
Theo ®Þnh nghÜa : M¹ch tÝch ph©n lµ m¹ch ®iÖn cã trÞ sè ®iÖn ë
®Çu ra tû lÖ víi tÝch ph©n theo thêi gian cña trÞ sè ®iÖn ë ®Çu vµo. Tøc lµ :
t
f 2 (t )  k. f1 (t )dt 3-14
0
Víi K lµ hÖ sè tû lÖ, f 1(t), f2(t) cã thÓ lµ hµm cña ®iÖn ¸p hoÆc dßng
®iÖn theo thêi gian.
Mét sè m¹ch tÝch ph©n ®¬n gi¶n ®îc tr×nh bµy nh sau :

R i2 L i2 i1 i1

u2 C
u1 C u1 R u2 u1 u2 u1 L u2

a/ b/ c/ d/

t t t
1 R 1
t

RC 0 L 0  u1 (t )dt u2 (t )  L  u1 (t )dt
u 2 (t )  u 1 (t )dt u 2 (t )  u1 (t ) dt u 2 (t ) 
C 0
0
1 1 R 1 1
k  k  k kL
RC  c L L C

H×nh3-5

37
 Theo biÓu thøc ®Þnh nghÜa (3-14) hµm truyÒn ®¹t to¸n tö cña m¹ch
tÝch ph©n ®îc x¸c ®Þnh :
F2 ( p) K
K ( p)   (3-15)
F1 ( p) P
Víi 2 m¹ch tÝch ph©n dïng RC vµ RL (h×nh 3-5a,b) gi¶ thiÕt t¶i ®ñ lín
®Ó i2 = 0 vµ ®iÒu kiÖn ®Çu b»ng kh«ng ta cã
1 R
U 2 ( p)  .U 1 ( p ) (3-16) U 2 ( p) 
Vµ .U 1 ( p ) (3-18)
1  PRC R  PL
1 1 1 1
K ( p)   (3-17) K(p)   (3-19)
1  PRC 1  P C L 1  P L
1 P
R
 1
 K ( p )  P
NÕu C vµ L ®ñ lín th× :


K(p)  1
C
Víi h×nh a

 P L

Do ®ã 2 s¬ ®å nµy còng ®îc gäi lµ m¹ch tÝch ph©n gÇn ®óng. Muèn
Víi h×nh b
phÐp tÝch ph©n ®îc chÝnh x¸c th×  ph¶i lín song khi ®ã hÖ sè truyÒn ®¹t
cña m¹ch tÝch ph©n l¹i nhá ( cã nghÜa lµ biªn ®é xung ra nhá). Do ®ã muèn
t¨ng ®é chÝnh x¸c tÝch ph©n mµ kh«ng bÞ gi¶m biªn ®é xung ra ngêi ta còng
dïng m¹ch k§TT tÝch ph©n.

3.2.2. M¹ch tÝch ph©n dïng K§TT

S¬ ®å nguyªn lý cña m¹ch tÝch ph©n dïng K§TT ®îc tr×nh bµy nh sau :

ic
R C
iR = iC uV iR
t
1
u r   . iC dt ur
C 0
t
1
RC 0
ur   u C (t ) dt

H×nh 3-6

§3.3: C¸c m¹ch t¹o ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng

3.3.1 Kh¸i niÖm vµ ®Þnh nghÜa.

C¸c ®iÖn ¸p biªn ®é ®êng th¼ng cßn gäi lµ ®iÖn ¸p h×nh r¨ng ca hay ®iÖn

38
¸p quÐt v× c¨n cø vµo h×nh d¹ng vµ øng dông c¬ b¶n cña nã ®Ó quÐt tia ®iÖn
tö trong c¸c èng tia ®iÖn tö cña m¸y hiÖn sãng, hiÖn h×nh c¸c m¹ch t¹o ®iÖn
¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng lµ mét trêng hîp øng dông phæ biÕn cña m¹ch tÝch
ph©n vµ tÝch ph©n thuËt to¸n.
u
um
a

u0
t
tq thp
b
Tx
H×nh 3-7
H×nh 3-8

H×nh 3-3 vµ 3-8 lµ c¸c d¹ng ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng .Theo h×nh
vÏ ta thÊy c¸c ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng lµ nh÷ng xung cã chøa mét phÇn
®iÖn ¸p biÕn ®æi theo qui luËt ®êng th¼ng theo thêi gian. C¸c ®o¹n ®ã cã
thÓ lµ t¨ng hoÆc gi¶m theo qui luËt ®êng th¼ng (h×nh 3-7 a , b).
C¸c m¹ch t¹o ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng cã thÓ c«ng t¸c ë chÕ ®é
chê hoÆc tù dao ®éng. ë chÕ ®é chê tr¹ng th¸i ban ®Çu cña m¹ch lµ tr¹ng th¸i
æn ®Þnh vµ ®îc thiÕt lËp sau mçi chu kú dao ®éng, cßn chu kú dao ®éng do
chu kú cña xung ®iÒu khiÓn quyÕt ®Þnh. ë chÕ ®é tù dao ®éng m¹ch kh«ng
cã tr¹ng th¸i æn ®Þnh nµo vµ chu kú dao ®éng do c¸c tham sè cña m¹ch quyÕt
®Þnh.Khi ®ã c¸c xung ®iÒu khiÓn chØ lµm nhiÖm vô ®ång bé chu kú dao
®éng mµ th«i . Song v× nhiÒu lý do ta chØ xÐt ®èi víi lo¹i m¹ch t¹o ®iÖn ¸p
biÕn ®æi ®êng th¼ng c«ng t¸c ë chÕ ®é chê .
Th«ng thêng mét xung ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng cã d¹ng nh (h×nh
3-8).
Nã ®îc ®Æc trng b»ng c¸c tham sè sau:
+um: biªn ®é xung quÐt.
+tq: thêi gian quÐt thuËn.
+thp: thêi gian håi phôc (quÐt ngîc).
+Ngoµi ra cßn ®îc ®Æc trng bëi møc ban ®Çu U0 vµ tèc ®é biÕn ®æi
d uq
cña ®iÖn ¸p quÐt thuËn
dt
. Yªu cÇu ®èi víi mét m¹ch t¹o ®iÖn ¸p biÕn ®æi
®êng th¼ng lµ ph¶i sao cho trong thêi gian quÐt thuËn ®iÖn ¸p biÕn ®æi theo
quy luËt cµng ®êng th¼ng cµng tèt vµ trong thêi gian quÐt ngîc cµng nhá cµng
tèt .§Ó ®Æc trng cho tÝnh ®êng th¼ng cña ®iÖn ¸p quÐt ngêi ta sö dông hÑ

39
sè kh«ng ®êng th¾ng  biÎu thi sù sai lÖch ®èi víi quy luËt ®êng th¼ng cña
®iÖn ¸p quÐt.

du q du q
t 0  t t q
dt dt
Víi :  % 3-20
du q
t 0
dt
du q du q
Trong ®ã: +) t  0 vµ t  tq lµ tèc ®é biÕn ®æi ®iÖn ¸p quÐt t¹i ®iÓm
dt dt
®Çu vµ ®iÓm cuèi cña hµnh tr×nh quÐt thuËn. Trong thùc tÕ  thêng kho¶ng
0,1  10%. Trong c¸c m¸y hiÖn sãng   10%. Trong v« tuyÕn truyÒn h×nhn
  5%. Trong c¸c thiÕt bÞ ra ®a   0,1%. Ngoµi ra ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt lîng
cña mét m¹ch t¹o ®iÖn ¸p biÕn ®æi ®êng th¼ng ngêi ta cßn dïng hÖ sè lîi
dông ®iÖn ¸p  .
 = U®m/E 3-21
Trong ®ã U®m lµ biªn ®é cña ®iÖn ¸p quÐt vµ E lµ ®iÖn ¸p nguån cung cÊp.
Q: HÖ sè phÈm chÊt. Q = /.

C¸c m¹ch t¹o §AB§§T hiÖn nay chñ yÕu dùa trªn qu¸ tr×nh phãng n¹p cña tô
®iÖn. Nh ta ®· biÕt sù thay ®æi ®iÖn ¸p trªn hai b¶n cùc cña tô ®îc tÝnh theo
c«ng thøc:
1 t
u c (t )   i c dt
c 0 3-22
Víi ic lµ dßng qua tô. Qua biÓu thøc trªn ta thÊy nÕu iC kh«ng ®æi th×:
IC
u C (t )  t  k.t ; k  const 3-23
C
Râ rµng khi ®ã uC(t) sÏ biÕn ®æi tuyÕn tÝnh theo thêi gian.
§Ó t¹o ®îc mét d·y c¸c xung ®iÖn ¸p quÐt cÇn thùc hiÖn viÖc ®¶o m¹ch
n¹p vµ phãng cña tô ®iÖn t¹i thêi ®iÓm t = 0 vµ t = t q. Nh vËy mét m¹ch t¹o
§AB§§T ph¶i bao gåm hai phÇn tö c¬ b¶n nhÊt lµ nguån dßng ®iÖn kh«ng
®æi vµ thiÕt bÞ ®¶o m¹ch. C¸c thiÕt bÞ ®¶o m¹ch cÇn ph¶i co néi trë nhá vµ
æn ®Þnh trong khi ng¾n m¹ch vµ néi trë lín khi hë m¹ch. MÆt kh¸c chóng cÇn
cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn ®îc b»ng nh÷ng xung c«ng suÊt nhá. §Ó t¹o ra nh÷ng
dßng ®iÖn n¹p vµ phãng cña tô cã trÞ sè æn ®Þnh, ngµy nay ngêi ta sö dông
rÊt nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c nhau nh n¹p ®iÖn (hoÆc phãng) cho tô qua mét
®iÖn trë cã trÞ sè lín b»ng nguån ®iÖn ¸p mét chiÒu, thùc hiÖn n¹p phãng cho
tô qua m¹ng hai cùc æn dßng, hoÆc sö dông E + nh÷ng s¬ ®å bïi ®iÖn ¸p dïng
n R
Tranzitor hay dïng K§TT. Sau ®©y ta sÏ xÐt lÇn lît c¸c ph¬ng ph¸p trªn.

3.3.2. M¹ch t¹o §AB§§T dïng m¹ch tÝch ph©n ®¬n gi¶n. +
S¬ ®å c¬ b¶n cña mét m¹ch t¹o §AB§§T dïng m¹ch tÝch
K ph©n ®¬n gi¶n cã
d¹ng h×nh vÏ sau :
uq
Rik
40

3-24 H×nh 3-9

 §©y lµ m¹ch t¹o ®iÖn ¸p t¨ng ®êng
th¼ng (§AT§T). T¹i thêi ®iÓm t = 0
kho¸ k hë m¹ch tô C ®îc n¹p ®iÖn qua
®iÖn trë R tõ nguån E. Tíi thêi ®iÓm t =
tq kho¸ K ®ãng l¹i tô C phãng ®iÖn qua
néi trë kho¸ RiK. NÕu néi trë cña kho¸ R iK .
NÕu néi trë cña kho¸ RiK rÊt nhá th×
m¹ch ®iÖn sÏ nhanh chãng kh«i phôc l¹i
tr¹ng th¸i ban ®Çu. Gi¶ thiÕt ®iÖn ¸p ban
®Çu trªn tô lµ u0 th× trong hµnh tr×nh
quÐt thuËt tô C ®îc n¹p ®iÖn, ®iÖn ¸p
trªn tô thay ®æi theo qui luËt hµm sè mò
vµ ®îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc:
u(t) = uq  ( E - u0 ).(1 – e-t/ ) + u0.

Víi  = R.C lµ h»ng sè thêi gian cña m¹ch n¹p. NÕu chØ sö dông phÇn
®Çu cña ®êng cong u(t), th× ®iÖn ¸p biÕn thiªn gÇn nh qui luËt ®êng th¼ng.
Tøc lµ khi th¶o m·n ®iÒu kiÖn:
tq << 
Sau khi khai triÓn biÓu thøc x¸c ®Þnh uq theo chuçi Macloren vµ h¹n
chÕ c¸c sè h¹ng tõ bËc hai trë lªn ta cã :
tq
u(t )  u q  (E  u 0 ). + u0
3-25

Theo c«ng thøc x¸c ®Þnh u(t) vµ  ta cã :
 = 1  e t / 
tq
NÕu   t q   

tq
(E  u 0 ).
NÕu E  u 0      tq
E 
Nh vËy khi sö dông m¹ch tÝch ph©n ®¬n gi¶n ®Ó t¹o §AB§§T hÖ sè
kh«ng ®õng th¼ng gÇn b»ng hÖ sè lîi dông ®iÖn ¸p. Do ®ã nã chØ ®îc sö
dông trong nh÷ng m¹ch yªu cÇu chÊt lîng thÊp ( > 10 %) vµ biªn ®é ®iÖn ¸p
ra nhá. VÝ dô nÕu yªu cÇu  = 3 % khi sö dông nguån E = 300 V th× biªn ®é
xung ra Um = 3 V.
§Õn thêi ®iÓm t = tq kÕt thóc hµnh tr×nh quÐt thuËn kho¸ K ®ãng l¹i, tô
C phãng ®iÖn qua ®iÖn trë kho¸ RiK nèi song song víi R. Do h»ng sè thêi gian
cña m¹ch nhá, ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m nhanh chãng vµ ®¹t trÞ sè u 0 ban ®Çu theo
ph¬ng tr×nh :

41
 t t q
tq 
 hp
u (t )  ( E  u 0 ). e  u0

RiK .R
Víi  hp  C.  C.RiK ( R iK  R )
RiK  R
Do ®ã hp << .
NÕu coi ë cuèi hµnh tr×nh quÐt ngîc, khi ®iÖn ¸p trªn tô ®¹t 1,05 u0 lµ tíi
x¸c lËp th× kho¶ng thêi gian håi phôc xÊp xØ 3hp.
Cã thÓ dïng Tranzitor ®ãng vai trß kho¸ K trong s¬ ®å khi ®ã m¹ch
®iÖn cã d¹ng nh h×nh vÏ sau :

+ _ Uv
t
EC
Rb RC

Cg Ur
T Rt
C Ur EC
Uv
EC
Ucmin t

H×nh 3-10

NÕu kÓ ®Õn ¶nh hëng cña ®iÖn trë t¶i Rt th× hÖ sè kh«ng ®êng th¼ng
cña ®iÖn ¸p ra t¨ng lªn.
tq tq  R   R 
'   .1    1  
R.R t R.C  Rt   R t  .
.C
R  Rt
Rt ë ®©y bao gåm ®iÖn trë vµo tÇng sau vµ ®iÖn trë dß cña tô C bëi
vËy muèn gi¶m ¶nh hëng cña Rt cÇn dïng tÇng sau cã ®iÖn trë vµo lín vµ chän
tô cã lo¹i dß nhá.
Nguyªn lý lµm viÖc cña s¬ ®å ®îc tãm t¾t nh sau: Khi cha cã xung
®iÒu khiÓn tranzitor më b·o hoµ do viÖc chän Rb ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn:
E
I  I b. bh
Rb
Khi ®ã tô C ®îc n¹p tíi ®iÖn ¸p uCmin = uCEbh ≈ 0. T¹i thêi ®iÓm t = t 0 ë ®Çu
vµo cã xung ®iÒu khiÓn cùc tÝnh ©m lµm tranzitor kho¸ l¹i. Tô C b¾t ®Çu
®îc n¹p ®iÖn tõ nguån EC qua ®iÖn trë RC . §iÖn ¸p trªn tô t¨ng dÇn tõ trÞ sè
ban ®Çu = UcEbh theo quy luËt UC(t) = (1- e-t/RC). T¹i thêi ®iÓm t = tx nÕu ngõng
xung ®iÒu khiÓn ë ®Çu vµo, tranzitor th«ng, tô C phãng ®iÖn nhanh chãng
qua néi trë cña tranzitor th«ng b·o hoµ (kh¸ nhá) ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m nhanh vÒ
gi¸ trÞ ban ®Çu. NÕu tx (®é réng cña xung ®iÒu khiÓn) <<  vµ UcEbh = 0 th× :

42
 tq tx
um  EC.  EC. (t x  t q ).
 
um
Vµ  
EC
3.3.3. M¹ch t¹o §AB§ §T dïng phÇn tö æn dßng.
1 M¹ch t¹o §AB§ §T dïng m¹ng hai cùc æn dßng æn dßng.
§Ó t¨ng tÝnh ®êng th¼ng cña ®iÖn ¸p quÐt cã thÓ dïng ph¬ng ph¸p n¹p
®iÖn (hoÆc phãng ®iÖn) cho tô qua mét m¹ng hai cùc æn dßng. Nãi chung c¸c
m¹ch nh vËy cã d¹ng nh sau (h×nh 3-11):

+E a
I
I0
K 2
b
1
a b I0=const
C Ur t
R

H×nh 3-11 S¬ ®å nguyªn lý (a) vµ

®Æc tuyÕn v«n-ampe (b)

Mét m¹ng hai cùc æn dßng lý tëng ph¶i cã ®Æc tuyÕn V-A nh ®êng 1 h×nh
3-11b , song vÒ mÆt vËt lý kh«ng tån t¹i nh÷ng m¹ng hai cùc nh vËy mµth«ng
thêng cã d¹ng nh ®êng 2. T¹i thêi ®iÓm t = 0 , gi¶ sö kho¸ K hë , tô C sÏ ®îc
n¹p ®iÖn tõ +E qua kh©u æn dßng I 0 , qua tô vµ vÒ m¸t , ®iÖn ¸p trªn tô t¨ng
dÇn theo quy luËt .
1 I
U c (t ) 
C  I 0 dt  U 0  0 t  U 0
C
Víi U0 lµ ®iÖn ¸p ban ®Çu trªn

tô
T¹i thêi ®iÓm t = t1, tô C ®· ®îc n¹p ®Çy (Ucmacx < E) ta ®ãng kho¸ K , tô sÏ
phãng ®iÖn qua Rvµ ®iÖn tÝch trªn tô sÏ gi¶m
U dÇn tíi Ucmin=U0 v t
2. M¹ch t¹o §AB§§T dïng tranzitor cã kh©u æn dßng.
+EC
R1 RE Ur
R2
T2 EC
DZ EC
Ucmin Urmax t
Uv
T1 Ur b 43
C
C
a H×nh 3-12
 Víi s¬ ®å h×nh 3-12a Tranzitor T2 m¾c theo kiÓu baz¬ chung cã t¸c dông
nh mét nguån æn dßng ( cã bï nhiÖt nhê dßng ngîc qua ®i «ts æn ¸p DZ ) ,cung
cÊp dßng æn ®Þnh IE2 n¹p cho tô trong thêi gian cã xung vu«ng cùc tÝnh ©m
®iÒu khiÓn lµm kho¸ T1 , víi ®iÒu kiÖn gÇn ®óng dßng cùc colector T 2
kh«ng ®æi th× :
t
1
q
I 3-27
U c (t ) 
C0 I E 2 dt  E 2 t Lµ quan hÖ bËc nhÊt
C

Víi s¬ ®å n¸y cho phÐp ta tËn dông toµn bé nguån E t¹o xung tam gi¸c víi
biªn ®é nhËn ®îc lµ : Um = E . Tuy vËy , khi cã t¶i R t nèi s«ng song trùc tiÕp
víi tô C th× cã phÇn dßng qua R t dÉn ®Õn Um gi¶m vµ do ®ã sai sè  t¨ng .
§Ó sö dông tèt cÇn cã biÖn ph¸p n©ng cao Rt hay lµm gi¶m ¶nh hëng cña Rt víi
machi ra cña s¬ ®å .
* Mét d¹ng kh¸c cña m¹ch t¹o §AB§§T dïng tranzitor cã kh©u æn dßng mµ
hiÖn nay ngêi ta hay sö dông ,nhÊt lµ trong lÜnh vùc tù ®éng ho¸ ®ã lµ sö
dông trùc tiÕp ®iÖn ¸p xoay chiÒu lµm tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn. M¹ch nµy cã u
®iÓm lµ t¹o ra ®îc sù ®ång bé ho¸ trong qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn .
S¬ ®å nguyªn lý m¹ch vµ gi¶n ®å ®iÖn ¸p cña m¹ch ph¸t sãng r¨ng ca nh
1 2
h×nh 3-13.
Ucc1
BAX
DZ1 Re1
ul -Ucc2 D5 D7 G
*
D6 U
U®kTi
R2 t1 t2
be max
D T1 0 R9
* K
t
D1
R1 Urc
T2
Urc T4
C1 Urc
0 t
BA§ B R3 R4 Re2 T5

* (b)
GND GND
(a) (a)

H×nh3-13 : S¬ ®å nguyªn lý (a), gi¶n ®å thêi gian (b). 44

 Trªn s¬ ®å nguyªn lý m¹ch ph¸t sãng r¨ng ca gåm cã:

+ BA§B: Lµ biÕn ¸p ®ång bé ®Ó t¹o tÝn hiÖu ®ång bé ho¸.

+ C¸c phÇn tö cßn l¹i lµ m¹ch t¹o ®iÖn ¸p r¨ng ca, trong ®ã T1, Dz1, Re1,
R4 t¹o thµnh m¹ch æn ®Þnh dßng ®iÖn n¹p cho tô C1.

+ u®b: lµ ®iÖn ¸p ®ång bé lÊy trªn cuén thø cÊp BA§B.

* Nguyªn lý ho¹t ®éng:

Tríc tiªn ta t×m hiÓu vÒ nguyªn lý lµm viÖc cña m¹ch æn dßng, æn ®Þnh
dßng ®iÖn n¹p cho tô C1. Quan s¸t trªn s¬ ®å ta thÊy:

URe1 + UebT1 - UDz = 0.

URe1 + UebT1 = UDz = const (UDz ®iÖn ¸p æn ®Þnh trªn ®ièt æn ¸p Dz).

 IeT1.Re1 + UebT1 = UDz = const.

MÆt kh¸c IeT1 = IbT1 + IcT1  IcT1 (v× dßng IbT1 rÊt nhá so víi dßng IcT1).

Ta gi¶ thiÕt v× mét lý do nµo ®ã lµm cho dßng I cT1 t¨ng qu¸ gi¸ trÞ æn ®Þnh,
®iÒu nµy sÏ lµm cho dßng IeT1 còng t¨ng theo vµ lµm IeT1.Re1 t¨ng. Do tæng
®iÖn ¸p IeT1.Re1 + UebT1 lu«n lu«n b»ng h»ng sè nªn khi IeT1.Re1 t¨ng th× UebT1
ph¶i gi¶m. §iÖn ¸p ®iÒu khiÓn cña T1 gi¶m sÏ lµm cho T1 dÉn kÐm ®i vµ v×
thÕ mµ IcT1 gi¶m dÇn vÒ gi¸ trÞ æn ®Þnh. Ch¼ng h¹n v× mét lý do kh¸c lµm
cho dßng IcT1 gi¶m nhá h¬n gi¸ trÞ æn ®Þnh th× dÉn ®Õn I eT1 còng gi¶m theo
vµ IeT1.Re1 gi¶m. Sù gi¶m cña IeT1.Re1 lµm UebT1 t¨ng, ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn cña
T1 t¨ng lµm T1 dÉn m¹nh nªn, IcT1 t¨ng nªn gi¸ trÞ æn ®Þnh. NÕu ta gi¶ thiÕt
nguyªn nh©n g©y ra c¸c qu¸ tr×nh trªn lµ do t¶i th× I cT1 lu«n lu«n ®îc m¹ch gi÷
æn ®Þnh mÆc dï cã sù thay ®æi cña t¶i.

Khi ®iÖn ¸p ®ång bé ë nöa chu kú ©m cã cùc tÝnh d¬ng ë kh«ng (*), ©m ë

45
(*) ph©n cùc ngîc cho ®ièt D1, D1 kho¸. Díi t¸c dông cña nguån cung cÊp U CC1
qua ®iÖn trë ®Þnh thiªn R2 trong m¹ch ®Þnh thiªn theo kiÓu ph©n ¸p gåm R2
vµ R3 ,Tranzistor T1 më. Ngêi ta tÝnh chän R2 vµ R3 sao cho T1 më b·o hßa. Gi¶
sö tríc ®ã tô C1 ®· cã ®iÖn th× tô sÏ phãng ®iÖn theo ®êng: +C1  T1  Re2
 - C1. §iÖn ¸p trªn tô sÏ gi¶m vÒ ®Õn gi¸ trÞ U cebh cña Tranzistor T2, nhng gi¸
trÞ nµy rÊt nhá nªn ta coi nh tô C1 phãng hÕt ®iÖn.

Khi ®iÖn ¸p ®ång bé chuyÓn sang nöa chu kú d¬ng cã cùc tÝnh d¬ng ë (*),
©m ë kh«ng (*), ®ièt D1 ®îc ph©n cùc thuËn nªn th«ng. Trªn ®iÖn trë R 4 xuÊt
hiÖn mét ®iÖn ¸p cã cùc tÝnh d¬ng ®Æt tíi ch©n E vµ cùc tÝnh ©m ®Æt tíi
ch©n B cña T1. §iÖn ¸p nµy g©y ra bëi ®iÖn ¸p ®ång bé u ®b khi ë nöa chu kú
d¬ng. Khi ®iÖn ¸p nµy cã gi¸ trÞ ®ñ lín th× T 1 kho¸ do tiÕp gi¸p Je cña nã bÞ
ph©n cùc ngîc. Tranzistor T1 khãa th× tô C1 ®îc n¹p ®iÖn tõ nguån æn dßng,
dßng n¹p cho tô C1 chÝnh lµ dßng IcT1 = const. §iÖn ¸p trªn tô C 1 t¨ng dÇn vµ
®îc tÝnh theo biÓu thøc:
t
1 1 1
U C1 
C1 I
0
C1 .dt 
C1
I C1 .t 
C1
I cT1 .t.

Ta thÊy ®iÖn ¸p trªn tô C1 cã d¹ng lµ mét hµm bËc nhÊt, do ®ã ®iÖn ¸p trªn tô
C1 khi tô n¹p ®iÖn lµ mét hµm tuyÕn tÝnh theo thêi gian.

T¹i c¸c ®iÓm l©n cËn ®iÓm “0”, ®iÖn ¸p ®ång bé cha ®ñ lín ®Ó ph©n cùc
ngîc cho tiÕp gi¸p Je cña T1 nªn T1 vÉn më bëi cÆp ®iÖn trë ®Þnh thiªn R 2 vµ
R3.

§iÖn ¸p ra cña m¹ch §BH-FSRC Urc ®îc lÊy trªn tô C1 nªn nã còng cã c¸c

quy luËt biÕn thiªn theo ®iÖn ¸p UC1. §©y lµ mét dÉy ®iÖn ¸p r¨ng ca cã tÇn
sè b»ng tÇn sè ®iÖn ¸p u®b. Sên tríc cña ®iÖn ¸p r¨ng ca ®îc t¹o bëi qu¸ tr×nh
n¹p ®iÖn cña C1 tõ nguån dßng æn ®Þnh do ®ã nã cã d¹ng lµ ®êng th¼ng
tuyÕn tÝnh theo thêi gian. Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña tô qua T 2 t¹o nªn phÇn s-
ên sau cña ®iÖn ¸p r¨ng ca.

46
* TÝnh chän cho m¹ch §BH-FSRC:

§Ó tÝnh chän cho m¹ch §BH-FSRC ta chän nguån nu«i cã gi¸ trÞ U CC1 =+12
(v), biªn ®é cña ®iÖn ¸p r¨ng ca Urc max =+ 6,3 (v). §èi víi m¹ch æn dßng ta chän
®ièt æn ¸p cã gi¸ trÞ ®iÖn ¸p æn ®Þnh lµ UDz = 6,3 (v). Khi ®ã ta cã thÓ tÝnh
chän cho m¹ch nh sau:

Khi ®iÖn ¸p ®ång bé cã gi¸ trÞ U db  U eb max th× T2 dÉn b·o hoµ bëi cÆp
®iÖn trë ®Þnh thiªn R2, R3 vµ nguån +UCC1.

Muèn T2 më b·o hßa th× UebT2 = UR3  0,6 (v), trong ®ã 0,6 (v) lµ ngìng më
b·o hßa cña c¸c Tranzistor. Khi ®ã ta suy ra UR2  UCC1 - 0,6 = 12-0,6 =11,4 (v).
NÕu ta coi dßng ®iÖn qua R2 sÊp xØ dßng qua R3 vµ IR2  IR3 = 5(mA) =
0,005(A) th×:

R2  0,6/0,005 = 120 (). R3  11,4/0,005 = 2280 ().

Tõ trªn ta chän R2 = 470 () vµ R3 = 2200 () = 2,2 (K).

Trªn s¬ ®å Dz1 cïng R4 t¹o thµnh m¹ch æn ¸p th«ng sè, ta chän U Dz1 = 6,3 (v).
Khi ®ã ta cã gi¸ trÞ R4 lµ:

U CC1  U Dz1
R4  víi IDz1 lµ dßng dßng lµm viÖc cña ®i«t æn ¸p. Ta chän ®ièt
I Dz1

æn ¸p cã dßng ®¸nh thñng cho phÐp lµ 100(mA) vµ chän dßng lµm viÖc trong
m¹ch nµy lµ 10 (mA).

U CC1  U Dz1 12  6,3

R4    570().
I Dz1 0,01

Trªn m¹ch nµy ta thiÕt kÕ ®Ó sö dông phÇn sên tríc cña ®iÖn ¸p r¨ng ca nªn
ta muèn thêi gian n¹p cña tô cµng gÇn b»ng 1/2 chu kú T cña ®iÖn ¸p ®ång bé
cµng tèt. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu nµy ta t¨ng gi¸ trÞ cña ®iÖn ¸p ®ång bé ®Ó gi¶m
kho¶ng thêi gian mµ ®iÖn ¸p ®ång bé kh«ng ®ñ lín ®Ó më T2. Th«ng

thêng ngêi ta chän ®iÖn ¸p ®ång bé cã gi¸ trÞ vµo kho¶ng U®b = 10 (v).

47
 Trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña m¹ch §BH-FSRC ta thÊy tô C 1 ®îc n¹p tõ
nguån æn dßng theo ®êng +UCC1  Re1  T1  C1  m¸t. NÕu ta bá qua néi
trë cña Tranzistor T1 th× ta cã h»ng sè thêi gian n¹p cña tô lµ  = Re1.C1. NÕu ta
chän tÇn sè cña ®iÖn ¸p ®ång bé lµ 50Hz th× ta cã T = 0,02(s). Quan s¸t trªn
gi¶n ®å thêi gian h×nh 2-6b ta thÊy tô C1 b¾t ®Çu n¹p ®iÖn tõ thêi ®iÓm t1
vµ ®Õn thêi ®iÓm t2 th× tô n¹p ®Çy. Thêi gian tô n¹p ®iÖn sÊp xØ 1/2T nªn ta
coi thêi gian n¹p cña tô tn = 0,01(s). NÕu ta chän biªn ®é cña ®iÖn ¸p r¨ng ca
cùc ®¹i lµ Urc max = 6,3 (v) th× t¹i thêi ®iÓm t2 tô n¹p ®Çy ®Õn gi¸ trÞ UC1(t2) =
tn
6,3 (v) ta cã c«ng thøc sau: U C (t 2 )  U CC1 .(1  e   ) .

tn tn
  U C (t 2 ) 6,3 5,7
U C (t 2 )  U CC1 .(1  e 
) e 
1 1  .
U CC1 12 12

tn
12
e   2,1. LÊy ln hai vÕ vµ thay tn = 0,01;  = Re1.C1 vµ rót gän ta ®îc:
5,7

Re1.C1  0,1. Ta chän tô C1 cã dung lîng C1 = 10F = 1.10-5F  Re1=10K

3.3.4 M¹ch t¹o §AB§§T dïng ph¬ng ph¸p bï ®iÖn ¸p (ph¶n håi ®iÖn ¸p)
M¹ch t¹o §AB§§T kiÓu bï ®iÖn ¸p (håi tiÕp d¬ng) dïng Tranzitor ®îc vÏ trªn
h×nh 3-14 .

-EC D
Rb A
C2
H×nh 3-14
B T2
Cb
T1 C1
Uv Re
Ur

48
 ë tr¹ng th¸i ban ®Çu Uv= 0 ,Tranzitor T1 ,®ãng vai trß kho¸ K , th«ng vµ lµm
viÖc ë chÕ ®é b·o hoµ . do ®ã ®iÖn ¸p ban ®Çu trªn tô C 1 xÊp xØ b»ng kh«ng
. lóc nµy ®i èt d còng th«ng , tô C 2 ®îc n¹p ®iÖn tíi ®iÖn ¸p Uc20 ≈ Ec , v× xôt
¸p trªn néi trë ®ièt ,Re nhá cã thÓ bá qua .

Khi ®Çu vµo cã xung d¬ng ®a tíi Dvµ T1 kho¸ , b¾t ®Çu qu¸ tr×nh n¹p
®iÖn cho tô C1 , víi cùc tÝnh nh h×nh vÏ , lµm cho ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m theo
quy luËt ®êng th¼ng . Do ®ã ®iÖn ¸p ra trªn t¶i còng gi¶m theo quy luËt dêng
th¼ng . Lóc nµy ®iÖn thÕ t¹i ®iÓm B (còng lµ ®iÖn thÕ t¹i cùc baz¬ T 2 )
©m dÉn tíi T2 më m¹nh , gia sè Uc qua T2 , qua C2 (cã ®iÖn dung lín)gÇn nh
®îc ®a toµn bé vÒ ®iÓm A bï thªn víi phÇn ®iÖn ¸p cã s½n t¹i A ( ®ang gi¶m
theo quy luËt dßng n¹p ) , gi÷ æn ®Þnh dßng trªn R n¹p cho C 1 . Khi dßng håi
tiÕp qua C2 vÒ A cã trÞ sè b»ng E/R th× kh«ng cßn dßng qua D dÉn tíi c©n
b»ng ®éng , nguån EhÇu nh t¸ch khái m¹ch vµ C1 ®îc n¹p nhê ®iÖn thÕ E ®·
®îc n¹p tríc trªn C2.

Khi kÕt thóc xung d¬ng ë ®µu vµo T1th«ng vµ C1 phãng ®iÖn mét c¸ch
nhanh chãng qua nã . Do T1lµm viªc ë chÕ ®é b·o hoµ s©u nªn thêi gian phãng
cñ C1 rÊt ng¾n cã thÓ bá qua . Do ®ã thêi gian håi phôc cña s¬ ®å chñ yÕu do
thêi gian n¹p ®iÖn cña tô C2 quyÕt ®Þnh . Bëi v× trong thêi gian phãng ®iÖn
cña C1 ,D vÉn kho¸ nªn m¹ch n¹p cho tu C 2 bÞ ng¾t , sau khi D th«ng tô C 2 ®îc
n¹p ®iÖn qua néi trë cña D vµ R e .Do ®ã thêi gian håi phôc cã thÓ tÝnh theo
c«ng thøc :

thp = tpc1 + tnc2 ≈ tnc2

Trong ®ã : tpc1 lµ thêi gian phãng ®iÖn cña tô C1, tnc2 lµ thêi gian n¹p ®iÖn
cña tô C2 cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc:
tnc2 ≈3C2 (R® + Re)
§Ó gi¶m thêi gian n¹p cña C2 cã thÓ gi¶m gi¸ trÞ ®iÖn trë Re , song khi ®ã l¹i
lµm gi¶m ®iÖn trë vµo cña Tranzitá T2.
3.3.4 M¹ch t¹o §AB§§T dïng vi m¹ch khuyÕch ®¹i thuËt to¸n .
1/ M¹ch t¹o §AB§§T mét cùc tÝnh dïng vi m¹ch khuyÕch ®¹i thuËt to¸n .

u®bo
R7
T3 C1
t
U®bo
0
R8 +ucc
ura urc
O1
WR1
-ucc t
-ucc 0
49
H×nh 3-15: S¬ ®å nguyªn lý vµ gi¶n ®å thêi gian m¹ch ph¸t sãng r¨ng c­a.
 S¬ ®å nµy lµm viÖc ë chÕ ®é ®îi, nhËn d·y xung vµo lµ u ®bo, cho ra d·y
xung r¨ng ca cïng tÇn sè. Xung r¨ng ca cã sên tríc biÕn ®æi tuyÕn tÝnh, cã thÓ
®iÒu chØnh ®îc trÞ sè cña biªn ®é.

Khi u®bo = 0  T3 kho¸  ®iÖn ¸p -ucc qua WR1, R8 ®a ®Õn ®Çu vµo
®¶o  §Çu ra cña K§TT cã ®iÖn ¸p d¬ng  tô C1 ®îc n¹p ®iÖn, dßng n¹p cho
tô C1 trong m¹ch +ucc  IC  C1  R8  WR1  -ucc. Dßng ®iÖn nµy cã trÞ
sè kh«ng ®æi.
u cc
i C n¹ p 
1
R 8  WR 1

v× ®iÖn ¸p gi÷a 2 lèi vµo ®¶o vµ kh«ng ®¶o cña K§TT cã trÞ sè nhá nªn ®iÖn
¸p ra cã trÞ sè ®îc xem b»ng ®iÖn ¸p trªn tô C1.

1 t
u rc  u c   i dt  u C10
C1 0 C1

NÕu tÇn sè líi fl~ = 50 Hz th× kho¶ng thêi gian tô C1 ®îc n¹p cã trÞ sè 
0,01 gi©y. Víi gi¶ thiÕt sau mçi nöa chu kú cña ®iÖn ¸p líi tô C1 phãng hÕt
®iÖn tÝch, ®iÖn ¸p trªn tô C1 gi¶m vÒ 0 th× uC10 = 0. Khi ®ã:

1 0,01 u cc
u rcm¨ x 
C1
0 i C1 .dt 
C1  R 8  WR1 
.0,01 (V)

Khi thiÕt kÕ bé ph¸t sãng r¨ng ca ta cÇn ®a ra c¸c th«ng sè : ucc, urcm¨x,
fL~. Trªn c¬ së c¸c th«ng sè ®· cho ta cã thÓ tÝnh ®îc h»ng sè thêi gian cña
kh©u tÝch ph©n, chän gi¸ trÞ cña tô C1 vµ suy ra gi¸ trÞ cña (R8 + WR1).

- TÝnh chän cho m¹ch ph¸t sãng r¨ng ca:

cc u
Tõ c«ng thøc u rcm ¨ x  C  R  WR  .0,01 (V) .
1 8 1

50
 u cc
 C1  R 8  WR1   .0,01.
u rcm ¨ x

Víi Ucc = +15 (v), chän urcmax = +5 (v).

15
 C1  R 8  WR1   .0,01  0,03(s)
5

Chän C1 cã dung lîng C1 = 1 (F) = 1.10-6 (F).

0,03
  R 8  WR1   6
 3.10 4 ().
1.10

Chän R8 = 10 000 () = 10 (K). WR = 50 000 () = 50 (K).

KhuÕch ®¹i thuËt to¸n cã thÓ chän lo¹i A 741.

2/ M¹ch t¹o §AB§§T hai cùc tÝnh dïng vi m¹ch khuyÕch ®¹i thuËt to¸n .
Nguyªn lý lµn viÖc cña m¹ch t¹o §AB§§T hai cùc tÝnh dïng vi m¹ch
khuyÕch ®¹i thuËt to¸n ®îc tr×nh bÇy trªn h×nh 3-16 : Khi cã xung ®iÒu
khiÓn cùc tÝnh d¬ng , T më b·o hoµ ,th«ng m¹ch cho tô C phãng ®iÖn trong
kho¶ng thêi gian t0 ( t0 < thp víi thp = tv lµ thêi gian cã xung ®iÒu khiÓn ). Trong
kho¶ng thêi gian tq ( kh«ng cã xung ®iÒu khiÓn ) IC lµm viÖc ë chÕ ®é
khuyÕch ®¹i tuyÕn tÝnh , nÕu U0 =0 th× :
UP=UN=UC (3-38 )

Uv
R2
t
0
R1 +ucc tq ttp
+E0
O1 Uc
Ur
R3 -ucc t
+E
R4
0 t0
Ur
Rb C
T Urmax
Uv
t

Urmin 51

H×nh 3-16: S¬ ®å nguyªn lý vµ gi¶n ®å thêi gian m¹ch ph¸t sãng r¨ng c­a.
 Ta x¸c ®Þnh quy luËt biÕn ®æi cña UC(t) tõ ®ã t×m ®iÒu kiÖn ®Ó cã quan
hÖ tuyÕn tÝnh nh sau :
Ta cã ph¬ng tr×nh dßng ®iÖn t¹i nót N víi m¹ch håi tiÕp ©m :
E0  U N U N  U r R  R2 R
  Ur  UC 1  E0 2 (3-39)
R1 R2 R1 R1

Ta cã ph¬ng tr×nh dßng ®iÖn t¹i nót P víi m¹ch håi tiÕp d¬ng :
E UC dU C U C  U r
C  (3-40)
R3 dt R4

Tõ (3-39) vµ (3-40) ta cã :
dU C U C 1 R 1 E R2
 (  2 ) (  E0 (3-41)
dt C R3 R1 R4 C R3 R1 R4

Ta thÊy (3-41) lµ ph¬ng tr×nh vi ph©n tuyÕn t×nh cÊp 1, gi¶i ph¬ng tr×nh
nµy ta sÏ t×m ®îc Uc(t). MÆt kh¸c ta cã nhËn xÐt sau: TÝnh chÊt biÕn ®æi
cña UC(t) phô thuéc vµo hÖ sè cña sè h¹ng thø hai vÕ tr¸i cña (3-41) .
RR
+ NÕu R3  R  UC(t) cã d¹ng ®êng cong låi.
1 4

RR
+ NÕu R3  R  UC(t) cã d¹ng ®êng cong lâm.
1 4

R R
+ NÕu R  R 
2 4
UC(t) phô thuéc vµo t theo quan hÖ bËc nhÊt.
1 3

1 E R2
UC  (  E0 )t (3-42)
C R3 R1 R4

NÕu chän R1 =R3 vµ R2 =R4 ta cã biÓu thhøc dót gän :

1
UC  ( E  E 0 )t (3-43)
R3 C

52
 Qua (3-43) ta thÊy : NÕu E > E 0 th× Ur lµ ®iÖn ¸p t¨ng ®êng th¼ng , nÕu E
< E0 cã Ur gi¶m ®êng th¼ng .NÕu chän E0 = 0 ta nhËn ®îc xung tam gi¸c cùc
tÝnh d¬ng , cßn nÕu chän E) lµ mét nguån ®iÒu chØnh ®îc th× Ur cã d¹ng hai
cùc tÝnh ví biªn ®é gÇn b»ng 2UCC ( ±UCC lµ nguån nu«i IC). Trong thùc tÕ th-
êng chän E =UCC vµ E0 lÊy tõ UCC qua triÕt ¸p . Biªn ®é cøc ®¹i cña ®iÖn ¸p
trªn tô ®îc tÝnh theo c«ng thøc :
1
U C max  ( E  E 0 )t q .
R3 C

Ch¬ng 4 : c¸c ph¬ng ph¸p t¹o vµ biÕn ®æi

d¹ng xung vu«ng
§4.1 : c¸c m¹ch kh«ng ®ång bé hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh

C¸c m¹ch cã hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh ë ®Çu ra (cßn gäi lµ m¹ch trig¬)®îc ®Æc
trng bëi hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh bÒn theo thêi gian vµ viÖc chuyÓn nã tõ
r¹ngth¸i nµy sang tr¹ng th¸i kia (x¶y ra tøc thêi nhê c¸c vßng håi tiÕp d¬ng n«Þ
bé )chØ x¶y ra khi ®Æt tíi lèi vµo thÝch hîp cña nã c¸c xung ®iÖn ¸p cã biªn
®é vµ cùctÝnh thÝch hîp .§©y lµ phÇn tö c¬ b¶n cÊu tróc nªn mét « nhí
(ghi ,®äc ) th«ng tin díi d¹ng sè nhÞ ph©n .

4.1.1Trig¬ ®èi xøng (RS-trig¬)dïng tranzito

H×nh 4.1 a vµ b ®a ra d¹ng m¹ch nguyªn lÝ cña mét trig¬ RS ®èi xøng (lu ý
r»ng c¸ch vÏ 4-1b hoµn toµn t¬ng tù nh 4-1a).

+EC +EC

RC RC RC RC
R2 R2 R1
R1 Q Q
T1 T2 T1 T2
R3
R4 R3 R4
S
R S R
b
a
H×nh 4-1: Trig¬ ®èi xøng RS dïng
Tranzitor
53
 - Nguyªn lÝ ho¹t ®éng :M¹ch3.11 chØ cã hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh bÒn lµ :T 1
më T2 kho¸ øng víi møc ®iÖn ¸p ra Q=1, Q =0 hay T1kho¸ T2më øng víi tr¹ng
th¸i ra Q=0 Q =1.

C¸c tr¹ng th¸i cßn l¹i lµ kh«ng thÓ x¶y ra (T1vµ T2 cïng kho¸ ) hay lµ kh«ng æn
®Þnh(T1vµ T2 cïng më).T1vµ T2kh«ng thÓ cïng kho¸ do nguån +Ecckhi ®ãng
m¹ch sÏ ®a mét ®iÖn ¸p d¬ng nhÊt ®Þnh tíi c¸c cùc baz¬.T1vµ T2 cã thÓ cïng
më nhng do tÝnh chÊt ®èi xøng kh«ng lÝ tëng cña m¹ch ,chØ cÇn mét sù
chªnh lÖch v« cïng bÐ gi÷a dßng ®iÖn trªn 2 nh¸nh (IB1IB2hay Ic1Ic2), th«ng
qua c¸c m¹ch håi tiÕp d¬ng ,®é chªnh lÖch nµy sÏ bÞ khoÐt s©u nhanh chãng
tíi møc s¬ ®å chuyÓn vÒ mét trong hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh bÒn ®· nªu (ch¼ng
h¹n tho¹t ®Çu IB1>IB2tõ ®ã Ic1>Ic2,c¸c gi¶m ¸p ©m trªn colect¬ cña T1vµ d¬ng
trªn colect¬ cña T2th«ng qua ph©n ¸p R2R4hay R1R3®a vÒ lµm IB1>>IB2...dÉn
tíi T1më T2kho¸ . NÕu ngîc l¹i lóc ®Çu IB1<IB2th× sÏ dÉn tíi T1kho¸ T2më ) .

Tuy nhiªn ,kh«ng nãi h¾c ®îc m¹ch sÏ ë tr¹ng th¸i nµo trong hai tr¹ng h¸iæn
®Þnh ®· nªu .§Ó ®Çu ra ®¬n trÞ ,tr¹ng th¸i vµo øng víi lóc R=S=1(cïng cã
xung d¬ng) lµ vÞ cÊm . Nãi kh¸c ®i ®iÒu kiÖn cÊm lµ R.S=0).

Tr¹ng th¸i cña Trig¬ RS

R Q §Çu vµo §Çu ra
Trig¬ Rn Sn Qn+1 Q n+1

R-S 0 0 Qn Qn
S Q 0 1 1 0
1 0 0 1
1 1 x x

Tõ viÖc ph©n tÝch trªn rót ra b¶ng tr¹ng th¸i cña trig¬ RS cho phÐp x¸c
®Þnh tr¹ng th¸i ë ®Çu ra cña nã øng víi tÊt c¶ c¸c kh¶ n¨ng cã thÓ cña c¸c xung
®Çu vµo ë b¶ng 3.1.ë ®©y chØ sè n thÓ hiÖn tr¹ng th¸i hiÖn t¹i ,chØ sè (n+1)
thÓ hiÖn tr¹ng th¸i t¬ng lai cña ®Çu ra ,dÊu chÐo thÓ hiÖn tr¹ng th¸i cÊm
.§Çu vµo R gäi lµ ®Çu vµo xo¸ (Reset ) . §Çu vµo S gäi lµ ®Çu vµo thiÕt lËp
(Set) .

4.1.2.Trig¬ Smit dïng tranzitor .

S¬ ®å trig¬ RS ë trªn lËt tr¹ng th¸i khi ®Æt vµo cùc baz¬ cña tran zito ®ang
kho¸ mét xung d¬ng cã biªn ®é thÝch hîp ®Ó më nã (chØ xÐt víi quy íc logic
d¬ng) .Cã thÓ sö dông chie mét ®iÖn ¸p vµo duy nhÊt cùc tÝnh vµ h×nh d¹ng
tuú ý (chØ yªu cÇu møc biªn ®é ®ñ lín )lµm lËt m¹ch trig¬ .Lo¹i m¹ch nµy cã
tªn lµ trig¬ Smit,®îc cÊu t¹o tõ c¸c trazitor hay IC tuyÕn tÝnh (cßn gäi lµ bé so
s¸nh cã trÔ).

-H×nh 4-2 ®a ra m¹ch nguyªn lÝ trig¬ Smit dïng tranzito vµ ®Æc tuyÕn
truyÒn ®¹t cña nã .Qua ®Æc tuyÕn h×nh 4-2b thÊy râ :

54
 Lóc t¨ng dÇn Uvµotõ 1 trÞ sè rÊt ©m th× :
khi U v < U®ãng ; Ura = Uramin (4-1)
khi U v  U®ãng ; Ura = Uramax

Lóc gi¶m dÇn Uvµotõ 1 trÞ sè d¬ng lín th× :

khi U v > Ung¾t ; Ura=Uramax (4-2)
khi U v  Ung¾t ; Ura=Uramin

+EC Ura

RC RC
R1 Ura max
Ura
T1 T2 Ura min
Uvµo
R2
Uv ng¾t Uv®ãng
Uvµo a b
H×nh 4-2: Trig¬ smit dïng tranzitor(a),
vµ ®Æc tuyÕn truyÒn ®¹t (b0

- Cã thÓ gi¶i thÝch ho¹t ®éng cu¶ m¹ch nh sau :Ban ®Çu T1kho¸ (do B1®îc
®Æt tíi 1 ®iÖn ¸p ©m lín )T 2 më (do Rc ®Þnh dßng lµm viÖc tõ Ec) lóc ®ã
Ura=UCE2b¸ohoµ=Uramin.Khi t¨ng Uv tíi lóc Uv  U®ãng T1 më qua m¹ch håi tiÕp d-
¬ng ghÐp trùc tiÕp tõ colect¬ T1vÒ baz¬ T2bÞ kho¸ do ®ét biÕn ®iÖn ¸p ©m
tõ C1®a tíi ,qua m¹ch R1R2 ®ét biÕn ®iÖn ¸p d¬ng t¹i C2®a tíi baz¬ T1 ...qu¸
tr×nh dÉn tíi T1 më b·o hoµ ,T2 kho¸ vµ Ura=Uramax .Ph©n tÝch t¬ng tù ,m¹ch sÏ
lËt tr¹ng th¸i vÒ T1kho¸ T2 më lóc Uvµo gi¶m qua gi¸ trÞ Ung¾t .

C¸c gi¸ trÞ Uv®ãng vµ Uvng¾t do viÖc lùa chän c¸c gi¸ trÞ Rc , R1,R2 cña s¬ ®å 4-
2a quyÕt ®Þnh .HiÖn tîng trªn cho phÐp dïng trig¬ Smit nh mét bé t¹o xung
vu«ng ,nhê håi tiÕp d¬ng mµ qu¸ tr×nh lËt tr¹ng th¸i x¶y ra tøc thêi ngay c¶ khi
Uvµo biÕn ®æi tõ tõ .H×nh 4-3 m« t¶ mét vÝ dô biÕn ®æi tÝn hiÖu h×nh sin
thµnh xung vu«ng nhê trig¬ Smit. Gi¸ trÞ hiÖu sè U v®ãng -Uvng¾t gäi lµ ®é trÔ
chuyÓn m¹ch vµ cµng nhá ( ®iÒu mong muèn ) , nÕu hiÖu U rmax -Urmin cµng
nhá hay hÖ sè suy gi¶m tÝn hiÖudo ph©n ¸p R1,R2 g©y ra cµng lín tøc lµ hÖ
sè håi tiÕp d¬ng cµng gi¶m, (®iÒu nµyUlµm xÊu tÝnh chÊt cña d¹ng xung ).

H×nh 4-3: Gi¶n ®å thêi gian Ur max

biÕn ®æi tÝn hiÖu h×nh sin Ur min
U
thµnh xung vu«ng nhê trig¬ v ®ãng t
Smit 55
Uv ng¾t 0
Uv
 Nh trªn ®· ph©n tÝch ,mäi cè g¾ng lµm gi¶m ®é trÔ chuyÓn m¹ch ΔUtrÔ
=Uramax -Uramin ®Òu lµm xÊu ®i tÝnh chÊt håi tiÕp d¬ng vµ cã thÓ lµm mèt ®i
hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh ®Æc trng cña s¬ ®å hinh4-2(a) .§Ó kh¾c phôc nhîc
®iÓm nµy ,ngêi ta dïng trig¬ Smit ghÐp cùc emit¬ nh trªn h×nh 4-4a .
Ura
RC RC
Ura
Ur
R1 max
T1 T2 Ura
UV
min
Uvµo
a RE R2
b Uv ng¾t Uv®ãng

H×nh 4-4: Trig¬ kÐp vµ ®Æc tuyÕn

truyÒn ®¹t

M¹ch h×nh 4-4a lµ 1tÇng khuÕch ®¹i vi sai cã håi tiÕp d¬ng qua R1,R2 vµ
håi tiÕp ©m dßng ®iÖn qua RE.B»ng c¸ch lùa chän tham sè thÝch hîp ,cã thÓ
®¹t tíi tr¹ng th¸i khi m¹ch lËt dßng Ic cña mét tranzito (tõ më chuyÓn sang kho¸ )
hoµn toµn truyÒn tíi tranzito kia,nãi kh¸c ®i ,kh«ng x¶y ra tr¹ng th¸i b·o hoµ ë
c¸c tranzito lóc më vµ do ®ã n©ng cao ®îc møc Uramin (Uramin » UCEbh-) lµm t¨ng
tÇn sè chuyÓn m¹ch lªn ®¸ng kÓ (100MHz).

4.1.3.Trig¬ Smit dïng IC tuyÕn tÝnh .

Trig¬ Smit dïng IC tuyÕn tÝnh thùc chÊt lµ m¹ch ph¸t triÓn tiÕp theo cña
s¬ ®å h×nh 4 - 4a ,cã d¹ng c¬ b¶n lµ mét m¹ch so s¸nh ,nhng nhê cã m¹ch håi
tiÕp d¬ng nªn møc nèi vµ ng¾t m¹ch kh«ng trïng nhau nh ë bé so s¸nh b×nh th-
êng .Do cã hai d¹ng c¬ b¶n cña m¹ch so s¸nh, theo ®ã còng cã hai d¹ng c¬ b¶n
cña trig¬ Smit cho trªn h×nh 4-5a vµ h×nh 4-6 .

1- Víi trig¬ Smit ®¶o

Víi trig¬ Smit ®¶o (h×nh 4-5a) khi t¨ng dÇn Uvµo tõ 1gi¸ trÞ ©m lín ,ta thu

56
®îc ®Æc tÝnh truyÒn ®¹t d¹ng h×nh h×nh 4-5b.

+ucc Ura
Ura max
UV O1
U0
Ur
-ucc Uv ng¾t Uvµo
P Uv®ãng
R2
R1
a b Ura min

H×nh 4-5; Trig¬ Smit ®¶o vµ ®Æc tuyÕn truyÒn

®¹t
Khi Uvcã gi¸ trÞ ©m lín Ura= Uramax trªn lèi vµo kh«ng ®¶o (P) cã :
U
r max
UPmax = R  R R1 = Uvng¾t.. (4-3)
1 2

T¨ng dÇn Uvµo , tr¹ng th¸i nµy kh«ng ®æi cho tíi khi Uvµo cha ®¹t tíi Uvng¾t
.Khi Uvµo »Uvng¾t,®iÖn ¸p U0 gi÷a 2 ®Çu vµo IC ®æi dÊu ,dÉn tíi Ura=-Uramin ,
qua m¹ch håi tiÕp d¬ng cã:
 U ra min
UPmin= R  R R1=Uv®ãng (4-4)
1 2

vµ tiÕp tôc gi÷ nguyªn khi Uvt¨ng.

+ Khi gi¶m Uvµo tõ 1 gi¸ trÞ d¬ng lín ,cho tíi lóc Uv =Uv®ãng m¹ch míi lËt lµm
UrachuyÓn tõ -Uramin tíi +Uramax.

§Ó ®¹t ®îc hai tr¹ng th¸i æn ®Þnh cÇn cã ®iÒu kiÖn

R1
R1  R2
K»1 (4-5)
víi K lµ hÖ sè khuÕch ®¹i kh«ng t¶i cña IC. Khi ®ã ®é trÔ chuyÓn m¹ch ®îc
x¸c ®Þnh bëi :
R1
ΔUtrÔ = R  R (Uramax-Uramin) =β(Uramax -Uramin) (4-6)
2 1

2- Víi trig¬ Smit kh«ng ®¶o

Víi trig¬ Smit kh«ng ®¶o (h4-6a) cã ®Æc tÝnh truyÒn ®¹t( h×nh 4-6b) d¹ng
ngîc víi ®Æc tÝnh h×nh 4-5b.Thùc chÊt s¬ ®å (h4-6a)cã d¹ng lµ mét bé so
s¸nh tæng víi 1 trong sè hai ®Çu vµo ®îc nèi tíi ®Çu ra (UU2 = Ura)
R2 ra
Ura max

R1 +ucc Uv ng¾t Uvµo

UV P Uv®ãng
K
Ur
-ucc b 57
a Ura min

H×nh 4-6 trig¬ smit kiÓu kh«ng ®¶o

 Tõ ph¬ng tr×nh c©n b»ng dßng ®iÖn cho nót P cã :
U vµo U ra
 (4-7)
R1 R2

Tõ (4-7) ta suy ra gi¸ trÞ ngìng :

R1
U vng¾t = - R Uramax (4-8)
2
R1
U v®ãng= - R Uramin (4-9)
2

hay ®é trÔ chuyÓn m¹ch x¸c ®Þnh bëi :

R1
ΔUtrÔ = R (Uramax -Uramin) (4-10)
2

Do c¸ch ®a ®iÖn ¸p vµo tíi lèi vµo kh«ng ®¶o (P) nªn khi U v cã gi¸ trÞ ©m
lín :Ura =-Uramin vµ khi Uv cã gi¸ trÞ d¬ng lín : Ura = +Uramax .C¸c ph©n tÝch
kh¸c t¬ng tù nh víi m¹ch 4-5a ®· xÐt .

3.T¬ng tù nh s¬ ®å trig¬ Smit dïng tranzito h×nh 4-2a ,cã thÓ dïng c¸c m¹ch 4-
5a vµ 4-6a ®Ó t¹o c¸c xung vu«ng gãc tõ d¹ng ®iÖn ¸p vµo bÊt k× (tuÇn
hoµn ).Khi ®ã chu k× xung ra Tra = Tvµo ®iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa khi
cÇn söa vµ t¹o l¹i d¹ng mét tÝn hiÖu tuÇn hoµn víi th«ng sè c¬ b¶n lµ tÇn sè
guèng nhau (hay chu k× ®ång bé nhau ) .H×nh 4-7a vµ b ®a ra vÝ dô gi¶n ®å
minh ho¹ biÕn ®æi ®iÖn ¸p h×nh sin lèi vµo thµnh xung vu«ng lèi ra sö dông
trig¬ Smit ®¶o (4-5a) vµ trig¬ Smit kh«ng ®¶o (4-6a).

C¸c hÖ thøc tõ (4-3) ®Õn (4-10) cho phÐp x¸c ®Þnh c¸c møc ngìng lËt cña
trig¬ Smit vµ nh÷ng th«ng sè quyÕt ®Þnh tíi gi¸ trÞ cña chóng .Trig¬ Smit lµ
d¹ng U
m¹ch c¬ b¶n ®Ó
Ur tõ ®ã x©y dùng c¸c m¹ch t¹oU dao ®éng xung dïng IC
tuyÕn tÝnh sÏ ®îc xÐt trong c¸c phÇn tiÕp cña ch¬ng nµy . U r

Ur max Ur max
Uv ng¾t Uv ®ãng
t t
Uv ®ãng 0 Uv ng¾t 0
Uv Ur min Ur min
U Uv U

H×nh 4-7: Gi¶n ®å thêi gian biÕn ®æi tÝn hiÖu h×nh sin 58
thµnh xung vu«ng cïng tÇn sè nhê trig¬ Smit dïng K§TT
 §4.2 : c¸c m¹ch kh«ng ®ång bé mét tr¹ng th¸i æn ®Þnh

§©y lµ lo¹i m¹ch cã mét tr¹ng th¸i æn ®Þnh bÒn .Tr¹ng th¸i thø hai cña nã
chØ æn ®Þnh trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã (phô thuéc vµo
tham sè cña m¹ch )sau ®ã m¹ch l¹i quay vÒ tr¹ng th¸i æn ®Þnh bÒnban ®Çu
.V× thÕ m¹ch cßn cã tªn lµ trig¬ mét tr¹ng th¸i æn ®Þnh hay ®a hµi ®îi hay
®¬n gi¶n hpn lµ m¹ch r¬le thêi gian .

4.2.1 §a hµi ®îi dïng tranzito.

Uv x
t
+EC
RC RC UB1 Tv
R1
t
Ura
T1 T2
UB2 0,6v t
R2
Uvµo -E
a b
Ur Tr
E
tx t
t0 t1 t2

H×nh 4-8: §a hµi ®îi dïng Tranzitor

H×nh 4-8a lµ m¹ch ®iÖn nguyªn lÝ vµ h×nh 4-8b lµ gi¶n ®å ®iÖn ¸p thêi
gian minh ho¹ nguyªn lÝ ho¹t ®éng cña m¹ch ®a hµi ®îi dïng tranzito.

Thùc chÊt m¹ch h×nh 4-8a lµ mét trig¬ RS, trong ®ã mét trong c¸c ®iÖn trë
håi tiÕp d¬ng ®îc thay b»ng mét tô ®iÖn .Tr¹ng th¸i ban ®Çu T2 më T1 kho¸
nhê R, T2 më b·o hoµ lµm UCE2  UBE1  0 nªn T1 kho¸ ,®©y lµ tr¹ng th¸i án
®Þnh bÒn (Gäi lµ tr¹ng th¸i ®îi ) . Lóc t = t0 cã xung ®iÖn ¸p d¬ng ë lèi vµo
më T1 ,®iÖn thÕ cùc colect¬ cña T1 gi¶m tõ +E xuèng gÇn b»ng 0 .Bíc nh¶y
®iÖn thÕ nµy th«ng qua bé läc tÇn cao RC ®Æt toµn bé ®Õn cùc baz¬ cña T 2
lµm ®iÖn thÕ ë ®ã ®ét biÕn tõ møc th«ng (kho¶ng +0,6V) ®Õn møc -E +
0,6V  -E, do ®ã T2 bÞ kho¸ l¹i . Khi ®ã T1 ®îc duy tr× ë tr¹ng th¸i më nhê

59
m¹ch håi tiÕp d¬ng R1R2 ngay c¶ khi ®iÖn ¸p vµo b»ng 0 .Tô C (®Êu qua R
®Õn ®iÖn thÕ +E) b¾t ®Çu n¹p ®iÖn lµm ®iÖn thÕ cùc baz¬ T 2 biÕn ®æi
theo quy luËt :
 t 
UB2  E 1  2 exp( RC )  (4-11)
 

víi ®iÒu kiÖn ®Çu : UB2(t =t0) =-E vµ ®iÒu kiÖn cuèi : RB2(t  ∞ ) =E
T2 bÞ kho¸ cho tíi lóc t = t1 (h.4-8b) khi UB2 ®¹t tíi gi¸ trÞ +0,6 kho¶ng thêi gian
nµy x¸c ®Þnh tõ ®iÒu kiÖn UB2(t1)  0 vµ quyÕt ®Þnh ®é dµi xung ra tx :
t 1 -t0 =tx =RCln2 = 0,7RC (4-12)

Sau lóc t=t1 ,T2 më vµ qu¸ tr×nh håi tiÕp d¬ng qua R1,R2 ®a m¹ch vÒ l¹i tr¹ng
th¸i ban ®Çu ,®îi xung vµo tiÕp sau (lóc t=t 2).Lu ý nh÷ng ®iÒu tr×nh bµy
trªn®óng khi : T > tx >  x (4-13)

(  x lµ ®é réng xung vµo vµ Tv lµ chu k× xung vµo ) vµ khi ®iÒu kiÖn (4-13)
®îc tho¶ m·n th× ta lu«n cã chu k× xung ra Tra =Tv .

4.2.2.§a hµi ®îi dïng IC thuËt to¸n.

H×nh 4-9 lµ m¹ch ®a hµi ®îi dïng IC K§TT víi s¬ då nguyªn lý (a) vµ gi¶n
®å thêi gian (b) miªu t¶ ho¹t ®éng cña m¹ch . §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt IC ®îc
cung cÊp b»ng mét nguån ®èi xíng  E vµ khi ®ã Urmax = U = Umax . Ban r min

®Çu lóc t < t1 ,UV = 0 , D th«ng nèi ®Êt (bá qua xôt ¸p thuËn trªn ®i èt ) , ta cã
Ur = -Urmax tõ ®ã UN = Uc = 0 . Qua m¹ch håi tiÐp d¬ng R1,R2 , -Urmax ®a tíi
®Çu vµo P khi ®ã ®iÖn ¸p UP = -  Urmax
R1
 
víi R1  R 2 lµ hÖ sè ph©n ¸p m¹ch håi tiÕp . §©y lµ tr¹ng th¸i æn
®Þnh bÒn (tr¹ng th¸i ®îi ) cña m¹ch .
Uv
t
R 0 t1
TV Urmax
+UCC U UC = UN UP
_ Urmax
+ N K§TT
D _ C + ura t3 t
-UCC t1 t2
P Urmin
Urmin
Cg R2
U R1 Ur Tx
v
(a)
(b) Urmax
t2 t
0 t1 60
H×nh 4-9: M¹ch ®a hµi ®îi dïng Urmin
IC
 lóc t =t1 cã xung nhän cùc tÝnh d¬ng ®a tíi ®Çu vµo P , nÕu biªn ®é thÝch
hîp vît h¬n gi¸ trÞ -  Urmax , s¬ ®å lËt tr¹ng th¸i c©n b»ng khong bÒn víi U r =
+Urmax = Umax vµ qua m¹ch håi tiÕp d¬ng cã UP =  Urmax . Sau lóc t1 , ®iÖn ¸p
ra Umax n¹p cho tô C lµm cho Uc = UN d¬ng dÇn cho tíi lóc t = t2 khi ®ã UN = 
Urmax th× xÈy ra ®ét biÕn do ®iÖn thÕ ®Çu vµo vi m¹ch U N -UP ®æi dÊu ,
®iÖn ¸p ra ®æi dÊu lÇn thø hai Ur = -Urmax . Trong kho¶n thêi gian t1 ®Õn t2 ,
UN =UC > 0 nªn ®i èt bÞ ph©n cùc ngîc vµ t¸ch khái m¹ch . TiÕp ®ã , sau lóc t 2
tô C phãng ®iÖn qua R híng tíi gi¸ trÞ ®iÖn ¸p ra lóc ®ã lµ -Urmax , ®Õn khi t
=t3 th× UN =UC  0 ®i èt D më , ghim møc thÕ ®Çu vµo ®¶o ë gi¸ trÞ 0, m¹ch
quay vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu . Khi ®ã ta cã ®é réng xung  x = t2 -t1 cã liªn quan
tíi qu¸ tr×nh n¹p cho tu C tõ møc 0 tíi møc  Urmax , tõ ®ã víi gi¶ thiÕt Urmax =
U  r min = Umax ta cã :
t
UC(t) =UN(t) = Umax (1  e RC ) (4-14)

Thay c¸c gi¸ trÞ UC(t1) = 0 , UC(t2) =  Urmax ,vµo (4-14) ta cã :

1 R
 x  t 2  t1  RC ln( )  RC ln(1  1 ) (4-15)
1  R2

Goii t3 - t2 = thp lµ thêi gian håi phôc vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu cña s¬ ®å , nã cã
liªn quan tíi qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña tôc tõ møc  Urmax vÒ 0 híng tíi lóc x¸c
lËp UC(  ) = -Umax xu¸t ph¸t tõ ph¬ng tr×nh :
U vt
U C (t )  U C ()  U C ()  U C (0)e RC (4-16) tõ ®ã ta cã :
E0 t
R1
C2 t hp NRC ln(1   )  RC ln(1  0
(4-17)
+UCC R1  R2
_ UP
SoUs¸nh
v D (4-15) R vµ (4-17) ta thÊy do  < 1 nªn  x >>thp . Ngêi ta cè g¾ng chän
K§TT
c¸c th«ng sè vµ c¶i tiÕn + m¹ch ®Ó thp gi¶m ura nháE , n©ng cao ®é tin cËy cña m¹cht
0
-UCC
khi cã+E
x·y0 xung Pt¸c ®éng ®Çu vµo 0
 x + thp < Tv = Tr (4-18)
C
R1 Ur ©m cã thÓ dïng s¬ ®å h×nh 4-
* NÕu xung khëi ®«ng ®Çu v¸o cã cùc tÝnh
10a, víi tÇn sè xung ra thay(a)®æi ®îc nhê R , ho¹t ®éng cña m¹ch ®îc minh ho¹
Urmax
t
H×nh 4-10 b
Urmin 61

x
trªn h×nh4-10b

§4.3 : c¸c m¹ch kh«ng ®ång bé hai tr¹ng th¸i kh«ng æn ®Þnh (®a hµi tù dao
®éng)

§Ó t¹o ra d·y xung vu«ng liªn tôc cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch dÔ dµng biªn
®é còng nh tÇn sè ngêi ta thêng sö dông c¸c m¹ch ®a hµi tù kÝch dïng
Tranzitor hay IC tuyÕn tÝnh hoÆc dïng IC chuyªn dông nh IC 555....
4.3.1 §a hµi tù dao ®éng dïng Tranzistor.
M¹ch ®a hµi tù kÝch dïng Tranzistor cã cÊu t¹o tõ hai tÇng khuÕch ®¹i phô
t¶i cùc gãp m¾c håi tiÕp víi nhau bëi c¸c tô C1, C2 nh h×nh 4-11a.

UB1
+EC
t1 t2 t3 t4 t5
RB2 RB1 0 t
RC1 RC2
C1 C2 -EC
UC UC UC1
1 T1 T2 2 0 t
0,6V
(a) UB2
(b) 0 t

UC2
H×nh 4-11
0 t 62
* Nguyªn lý ho¹t ®éng:
Ta gi¶ thiÕt m¹ch lµ ®èi xøng th× khi ®ãng m¹ch nguån cung cÊp c¶
hai Tranzistor ®Òu th«ng, dßng ®iÖn qua hai Tranzistor lµ b»ng nhau, ®iÖn
thÕ trªn cùc gãp cña c¸c Tranzistor lµ nh nhau. Tuy nhiªn hiÖn tîng ®èi xøng
tuyÖt ®èi trong thùc tÕ lµ kh«ng tån t¹i do cã sai sè gi÷a c¸c ®iÖn trë, tô ®iÖn,
®é t¶n m¹n c¸c tham sè cña c¸c Tranzistor cïng lo¹i .. v.v nªn mét trong hai
Tranzistor sÏ dÉn m¹nh h¬n.
Gi¶ thiÕt Tranzistor T1 dÉn m¹nh h¬n  IC1 t¨ng  UC1 gi¶m, lîng gi¶m ¸p
nµy th«ng qua tô C1 ®a c¶ sang cùc gèc ®Ìn T2 lµm UB2 gi¶m theo. §iÖn ¸p
®iÒu khiÓn UB2 cña T2 gi¶m lµm IC2 gi¶m vµ UC2 t¨ng. Lîng t¨ng ¸p trªn cùc gãp
cña T2 th«ng qua tô C2 ®a c¶ ®Õn cùc gèc cña T1 nªn UB1 t¨ng  IC1 tiÕp tôc
t¨ng. Qu¸ tr×nh nµy chØ kÕt thóc khi IC2 gi¶m vÒ b»ng “0” (T2 kho¸ h¼n: UC2
EC) vµ IC1 ®¹t gi¸ trÞ IC1bh (T1 më bo· hßa: UC1  0).
Ngay khi T1 më b·o hoµ, T2 kho¸ ch¾c ch¾n th× tô C2 ®îc n¹p theo ®êng:
+EC  RC2  C2  rbeTr1  m¸t (©m nguån EC). §ång thêi víi qu¸ tr×nh n¹p
®iÖn cña tô C2 lµ qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña tô C1: +C1  rceTr1  EC (qua néi
trë cña nguån)  RB2  -C1. ChÝnh qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña tô C 1 t¹o nªn
mét sôt ¸p ©m trªn tiÕp gi¸p gèc - ph¸t cña T2 gi÷ cho T2 ë tr¹ng th¸i khãa ch¾c
ch¾n.
Theo thêi gian dßng phãng cña tô C1 gi¶m dÇn, ®iÖn thÕ trªn cùc gèc cña T2
bít ©m dÇn. Khi ®iÖn ¸p UbeTr2  0 th× ®Ìn T2 sÏ th«ng l¹i b¾t ®Çu mét qu¸
tr×nh håi tiÕp nh sau:
IC2 t¨ng  UC2 gi¶m  UB1 gi¶m  IC1 gi¶m  UC1 t¨ng  UB2 t¨ng

KÕt thóc qu¸ tr×nh håi tiÕp trªn, T1 khãa, T2 th«ng b·o hßa b¾t ®Çu qu¸

63
tr×nh n¹p ®iÖn cña tô C1 vµ phãng ®iÖn cña tô C2, UC1  EC, UC2  0.
Qua c¸c ph©n tÝch ë trªn ta thÊy m¹ch cã thÓ tù ®éng chuyÓn tõ tr¹ng th¸i
c©n b»ng kh«ng æn ®Þnh nµy sang tr¹ng th¸i c©n b»ng kh«ng æn ®Þnh kh¸c
mµ kh«ng cÇn tÝn hiÖu kÝch thÝch tõ ngoµi. M¹ch cã hai ®Çu ra ®îc lÊy trªn
hai cùc gãp cña hai Tranzistor T1 (UC1) vµ T2 (UC2). UC1, UC2 thùc chÊt lµ hai
dÉy xung cã biªn ®é sÊp xØ b»ng nguån nu«i cña m¹ch lµ EC vµ UC1 = C2. Chu
kú T cña hai dÉy xung ra nµy ®îc tÝnh theo biÓu thøc: T = 1 + 2.
Trong ®ã 1 = R1.C1.Ln2  0,7. R1.C1 (4-19)
lµ h»ng sè thêi gian phãng cña C1.
2 = R2.C2.Ln2  0,7. R2.C2 (4-20)
lµ h»ng sè thêi gian phãng cña C2.
T  0,7.(R1.C1 + R2.C2).
NÕu ta chän R1 = R2 = R, C1 = C2 = C th×:
T =1,4.R.C. (4-21)
Nh×n vµo biÓu thøc cña T ta thÊy khi muèn thay ®æi tÇn sè xung ra ta
chØ viÖc thay ®æi ®iÖn dung tô C hoÆc gi¸ trÞ ®iÖn trë R.

EC

W
H×nh 4-12: R
R R R R
C C
UC UC
1 T1 T2 2

ë H×nh 4-12, khi ta thay ®æi biÕn trë WR th× h»ng sè thêi gian phãng n¹p
cña tô C1 vµ C2 ®Òu thay ®æi, dÉn ®Õn ®é réng xung ra thay ®æi.
Víi c¸ch m¾c trªn ta cã chu kú T lµ: T  1,4.(WR + R).C.
Trong m¹ch ta chän Tranzistor lµ lo¹i N-P-N cã c«ng suÊt nhá nhng hÖ sè
khuÕch ®¹i lín nh lo¹i Tranzistor silic cã nh·n hiÖu C828, hoÆc C945.

64
4.3.2.§a hµi tù dao ®éng dïng IC K§TT.
§Ó lËp c¸c xung vu«ng tÇn sè thÊp h¬n 1000Hz s¬ ®å ®a hµi (®èi xøng
hoÆc kh«ng ®èi xøng) dïng IC tuyÕn tÝnh dùa trªn cÊu tróc cña mét m¹ch so
s¸nh håi tiÕp d¬ng cã nhiÒu u ®iÓm h¬n s¬ ®å dïng Tranzistor ®· nªu. Tuy
nhiªn do tÝnh chÊt tÇn sè cña IC kh¸ tèt nªn ë tÇn sè cao viÖc øng dông s¬ ®å
IC mang nhiÒu u ®iÓm h¬n. H×nh 4-13 lµ s¬ ®å nguyªn lý (a) vµ gi¶n ®å thêi
gian (b) lµm viÖc cña m¹ch ph¸t xung dïng vi m¹ch khuÕch ®¹i thuËt to¸n.

Uc
+U
U+P ra max
R t2 t4
0 t
t1 t3
+UCC U_P
_
-U
N K§TT U ra max
C +Ura max
r
+ ura
-UCC
P 0 t
R2
R1 -Ura max
1 2
(a) (b)
T

H×nh 4-13: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch ph¸t xung (a) vµ gi¶n ®å thêi gian (b).
Nh×n vµo s¬ ®å nguyªn lý ta thÊy K§TT (khuÕch ®¹i thuËt to¸n) cïng hai
®iÖn trë R1 vµ R2 t¹o thµnh mét m¹ch trig¬ smit cã ®iÖn ¸p ngìng lÊy trªn
®iÖn trë R1: uP = uR1. §iÖn ¸p ®Æt tíi ®Çu vµo cña trig¬ smit (®Çu vµo ®¶o
cña K§TT) ®îc lÊy trªn tô C vµ tu©n theo quy luËt biÕn thiªn cña ®iÖn ¸p trªn
tô: UN = UC. Víi c¸ch m¾c cña trig¬ smit nãi trªn cïng m¹ch R, C nh h×nh vÏ ta
®îc mét m¹ch dao ®éng tù kÝch cã gi¶n ®å thêi gian m« t¶ ho¹t ®éng nh h×nh
4-13b.
* Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch:
Khi ®iÖn thÕ trªn ®Çu vµo N (®iÖn ¸p trªn tô C) ®¹t tíi ngìng lËt cña trig¬
Smit th× s¬ ®å sÏ lËt tr¹ng th¸i vµ ®iÖn ¸p ra ®ét biÕn gi¸ trÞ ngîc l¹i víi gi¸ trÞ
cò. Sau ®ã thÕ trªn ®Çu vµo N thay ®æi theo híng ngîc l¹i vµ tiÕp tôc cho

65
®Õn khi ®¹t ngìng lËt kh¸c. Qu¸ tr×nh thay ®æi U N ®îc ®iÒu khiÓn bëi thêi
gian phãng n¹p cña C tõ Ur qua R.
+ Kho¶ng thêi gian (0  t1) ®iÖn ¸p ra cña K§TT ë gi¸ trÞ ura = +Ura max.
R1 R
 u P  U  P   U ra max   U ra max . , víi   R  R
1

R1  R 2 1 2

§Õn thêi ®iÓm t1 ®iÖn thÕ trªn N ®¹t ®Õn ngìng u c  U  P   U ra max . cña
trig¬ Smit nªn s¬ ®å lËt tr¹ng th¸i.
+ Tõ t1  t2 , ura = - Uramax  ®iÖn ¸p ngìng còng lËt tr¹ng th¸i:

u P  U  P  U ra max . , ®ång thêi tô C phãng ®iÖn tõ + C  R  K§TT  -UCC

 néi trë nguån  m¸t  - C. Khi ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m vÒ b»ng kh«ng th× tô
l¹i n¹p theo chiÒu ngîc l¹i tõ m¸t  C  R  K§TT  - Ucc, ®iÖn ¸p trªn tô
t¨ng dÇn víi cùc tÝnh ngîc l¹i. T¹i t2 ®iÖn thÕ trªn N ®¹t ®Õn gi¸ trÞ ngìng
uC = U-P = -.Uramax  s¬ ®å l¹i lËt tr¹ng th¸i  ura = + Uramax 

u c  U  P   U ra max . , ®ång thêi tô C phãng ®iÖn theo ®êng +C  m¸t  néi trë

nguån  +UCC  R  -C. Khi ®iÖn ¸p trªn tô gi¶m vÒ “0” th× tô ®îc n¹p theo
chiÒu ngîc l¹i tõ +UCC  K§TT  R  C  m¸t.
Qua c¸c ph©n tÝch trªn ta thÊy qu¸ tr×nh phãng vµ n¹p cña tô C ®Òu th«ng
qua ®iÖn trë R trong c¸c kho¶ng thêi gian 0  t1, t1  t2, lóc ®ã ph¬ng tr×nh vi
ph©n ®Ó x¸c ®Þnh UN(t) cã d¹ng:
dU N U ra max _ U N
 . (4-22)
dt RC

Gi¶i ph¬ng tr×nh vi ph©n trªn víi ®iÒu kiÖn ®Çu lµ UN(t = 0) = U-P = - Ura
 
t 
max. ta cã nghiÖm sau: (4-23)
U N ( t )  U ra max 1  (1  .e R.C ).

 


T¹i thêi ®iÓm t1 ®iÖn ¸p trªn tô ®¹t gi¸ trÞ UN(t1) = U+P = Ura max.

  
 1
 U N ( t 1 )  U  P  U ra max 1   1   .e RC   .U ra max . (*)
 
 

Víi 1 lµ h»ng sè thêi gian phãng n¹p cña tô C khi Ura = Ura max.

66
 1 R
(*)  (1  )  1  .e  RC , thay   R  R , tèi gi¶n vµ lÊy ln hai vÕ ta ®îc:
1

1 2

1 R R
  Ln(1  2 1 )   1  R.C.Ln(1  2 1 ). (4-24)
R.C R2 R2

NÕu ta chän R1 = R2 th× : 1 = R.C.Ln3 1,1. R.C.

Do qu¸ tr×nh phãng n¹p cña tô ®Òu qua R nªn ta cã 1 = 2 =   1,1.R.C nªn
chu kú T cña xung ra :
T = 2.   2.1,1.R.C = 2,2.R.C. (4-25)
Nh×n vµo biÓu thøc trªn ta thÊy: khi muèn thay ®æi tÇn sè cña dÉy xung ra
ta cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn dung cña tô C hoÆc thay ®æi gi¸
trÞ ®iÖn trë R. R

+UCCWR
_
N A741
H×nh 4-14: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch C
+ Ura
ph¸t xung sö dông A741. -UCC
P
R2
R1

H×nh4-14, lµ s¬ ®å nguyªn lý mét m¹ch ph¸t xung dïng khuyÕch ®¹i thuËt to¸n
dïng vi m¹ch A741 cã ®é réng thay ®æi ®îc nhê biÕn trë WR. Víi m¹ch nµy
ta cã c«ng thøc tÝnh chu kú cña xung ra nh sau:
T = 2.   2.1,1.(WR + R).C = 2,2.(WR + R).C. (4-26)
* Khi cÇn d¹ng xung ra kh«ng ®ãi xøng , ta cã s¬ ®å nguyªn lý (h×nh 4-
16a) vµ gi8¶n då thêi gian (h×nh 4-15b) :
R3 D1 U Ur
R4 D2
Urmax
+UCC Urmax
_
N K§TT
C Urmin
+ ura
-UCC
P uc(t)
R2
R1 1  2 (b)
(a) 67
H×nh 4-15
 S¬ ®å nµy cã ®Æc ®iÓm lµ t¹o ra sù kh«ng ®ãi xøng gi÷a m¹ch phãng
( qua R3 , D1 ) vµ m¹ch n¹p ( qua R4 , D2) víi R3  R4 . Khi ®ã :
 2 R1
 1  R4 C ln(1  R )
 2R

  R C ln(1  2 R1 )
2
 T   1   2  C ( R3  R4 ) ln(1  1 )
R2 ( 4-27)

2 3
R2

Nh vËy b»ng c¸ch thay ®æi gi¸ trÞ cña R3 vµ R4 ta sÏ thay ®æi ®îc 1
hoÆc2 trong khi ®ã chu kú T = 1 + 2 ®îc gi÷ nguyªn kh«ng ®æi . C¸c ®i èt
D1 vµ D2 cã nhiÖm vô kho¸ , ng¾t nh¸nh t¬ng øng khi nh¸nh kia lµm viÖc
hoÆc ngîc l¹i .

§4.4 : Bé dao ®éng Blocking.

Blocking (bé dao ®éng nghÑt ) lµ mét bé khuÕch ®¹i ®¬n hay ®Èy kÐo
,cã håi tiÕp d¬ng m¹nh qua mét biÕn ¸p xung (h .3.22a) ,nhê ®ã t¹o ra c¸c xung
cã ®é réng hÑp (cì 10-3  10-6s) vµ biªn ®é lín .Blocking thêng ®îc dïng ®Ó t¹o
ra c¸c xung ®iÒu khiÓn trong c¸c hÖ thèng sè .Blocking cã thÓ lµm viÖc ë
chÕ ®é kh¸c nhau :chÕ ®é tù dao ®éng ,chÕ ®é ®îi , chÕ ®é ®ång bé hay
chÕ ®é chia tÇn

H×nh 4-16a lµ m¹ch nguyªn lÝ Blocking tù dao ®éng gåm mét trazito T m¾c
emit¬ chung víi biÕn ¸p xung Tr cã 3 cuén  k (s¬ cÊp) ,  B vµ  t (thø
cÊp ) .Qu¸ tr×nh håi tiÕp d¬ng thùc hiÖn tõ  k qua  B nhê cùc tÝnh ngîc nhau
cña chóng .Tô C vµ ®iÖn trë R ®Ó h¹n chÕ dßng ®iÖn cùc baz¬ .§iÖn trö R
t¹o dßng phãng ®iÖn cho tô C (lóc T khãa ) §ièt §1 ®Ó lo¹i xung cùc tÝnh ©m
trªn t¶i sinh ra khi tranzito chuyÓn chÕ ®é tõ më sang kho¸ .Kh©u m¹ch R 1 ,§2
®Ó b¶o vÖ tranzito khái bÞ qu¸ ¸p .

-EC
k D1 D2
B t Rt
RB
Tr
C R1

T
Cg

H×nh 4-16 a :M¹ch nguyªn lý Blocking 68

®¬n
 C¸c hÖ sè biÕn ¸p xung lµ nB vµ n1 ®îc x¸c ®Þnh bëi L:
 k
 B  


 
k
B
(4-28 )


t
t

U t1 t t3 t4 t5 t6 t
2

Ec

UB
t
Ec
B
H×nh 4-16b: Gi¶n ®å thêi
gian minh ho¹ nguyªn lý Ut Ec
ho¹t ®éng cña Blocking t t

Uc
C n¹p C phãng
t

iB iBbh
iM
t

*Qu¸ tr×nh dao ®éng xung liªn quan tíi thêigian më vµ ®îc duy tr× ë tr¹ng
th¸i b·o hoµ (nhê m¹ch håi tiÕp d¬ng ) cña tranzito .KÕt thóc viÖc t¹o d¹ng
xung lµ lóc tranzito ra khái tr¹ng th¸i b·o hßa vµ chuyÓn ®ét biÕn vÒ t¾t
(kho¸ ) nhê ghåi tiÕp d¬ng .

+ Trong kho¶ng 0 < t < t1 T t¾t do ®iÖn ¸p ®· n¹p trªn C : Uc > 0 ; tô C

phãng ®iÖn qua m¹ch  B  C  R  RB   Ecc lóc t1 UC = 0

+Trong kho¶ng t1 < t < t2 ,khi Uc chuyÓn qua gi¸ trÞ 0 xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh
®ét biÕn Blocking thuËn nhê håi tiÕp d¬ng qua  B dÉn tíi më h¼n tranzito tíi
b·o hoµ .

69
+Trong kho¶ng t2 < t < t3 T b·o hoµ s©u ,®iÖn ¸p trªn cuén  k gÇn b»ng trÞ sè
Ecc ,®ã lµ giai ®o¹n t¹o ®Ønh xung ,cã sù tÝch luü n¨ng lîng tõ trong c¸c cuén
d©y cña biÕn ¸p ,t¬ng øng ®iÖn ¸p håi tiÕp qua  B lµ :
Ecc
B  (4-29)
U nB

Ecc
t t  (4-30)
Vµ ®iÖn ¸p trªn cuén t¶i lµ : U nt

Lóc nµy tèc ®é thay ®æi dßng colect¬ gi¶m nhá nªn søc ®iÖn ®éng c¶m
øng trªn  K , B gi¶m lµm dßng cùc baz¬ iB gi¶m theo ,do ®ã lµm gi¶m møc
b·o hoµ cña T ®ång thêi tô C ®îc iB n¹p qua m¹ch ®Êt -tiÕp gi¸p emit¬-baz¬
cña T - RC -  B - ®Êt .Lóc ®ã do iB gi¶m tíi trÞ sè tíi h¹n iB =iBbh = ic = icbh/ 
xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh håi tiÕp d¬ng theo híng ngîc l¹i (qu¸ tr×nh Blocking ng-
îc ) : Ttho¸t khái tr¹ng th¸i b·o hoµ ic  iB  ... ®a T ®ét ngét vÒ tr¹ng th¸i kho¸
dßng ic = 0 tuy nhiªn do qu¸n tÝnh cña cuén d©y trªn cùc colect¬ xuÊt hiÖn
s®.® tù c¶m chèng l¹i sù gi¶m ®ét ngét cña dßng ®iÖn ,do ®ã h×nh thµnh mét
møc ®iÖn ¸p ©m biªn ®é lín (qu¸ gi¸ trÞ nguån E cc ) ®©y lµ qu¸ tr×nh tiªu t¸n
n¨ng lîng tõ trêng ®· tÝch luü tríc ,nhê dßng thuËn tõ ch¶y qua m¹ch §2R1 ,lóc
nµy cuén  t c¶m øng ®iÖn duy tr× T khãa cho tíi khi U c = 0 sÏ lÆp l¹i mét
nhÞp lµm viÖc míi .

*§é réng xung Blocking tÝnh ®îc lµ :

BRt
t x  t3  t1   R  rv  C ln (4-31)
nB  Rt  rv 

Trong ®ã rv lµ ®iÖn trë vµo cña tranzito lóc më R t =nt2Rt lµ t¶iph¶n ¸nh vÒ
m¹ch cùc colect¬ (m¹ch s¬ cÊp ) .  lµ hÖ sè khuÕch ®¹i dßng tÜnh T.

*Thêi gian phôc håi t4  t6 ,do thêi gian phãng ®iÖn cña tô quyÕt ®Þnh vµ
®îc x¸c ®Þnh bëi :
 1 
thph = t6 –t4 = C RBln 1   (4-32)
 nB 

NÕu bá qua c¸c thêi gian t¹o sêng tríc vµ sên sau cña xung th× chu k× xung

Tx  t x  thph (4-33)

Vµ tÇn sè cña d·y xung lµ :

1
F= t x  thph (4-34)

70
 *§iÓm lu ý sau cïng lµ khi lµm viÖc ë chÕ ®é ®ång bé cÇn chän chu k× cña
d·y xung ®ång bé Tv nhá h¬n chu k× cña Tx cña d·y xung do Blocking t¹o ra
,cßn nÕu ë chÕ ®é chia tÇn th× cÇn tu©n theo ®iÒu kiÖn T x >> Tv vµ khi ®ã
cã d·y xung ®Çu ra chu kú lÆp lµ :

Tra = n Tvµo víi n lµ hÖ sè chia.

§4.5 : vi m¹ch ®Þnh th× 555

4.5.1. Kh¸i niÖm :

Vi m¹ch ®Þnh th× 555 vµ hä cña nã ®îc øng dông rÊt réng r·i trong mäi lÜnh
vùc ®iÖnnãi chung vµ ®iÖn tö nãi riªng , v× nÕu nã ®îc kÕt hîp víi c¸c linh
kiÖn RC rêi bªn ngoµi mét c¸ch thÝch hîp th× nã cã thÓ thùc hiÖn nhiÒu chøc
n¨ngnh ®Þnh t× , t¹o xung chuÈn , t¹o tÝn hiÖu kÝch thÝch ... Vi m¹ch 555 lµ
lo¹i vi m¹ch ®îc dïng ®Ó ph¸t xung vu«ng chuyªn dông.
4.5.2. S¬ ®å ch©n vµ cÊu tróc bªn trong cña IC555.
1. S¬ ®å ch©n :

8 7 6 5 Ch©n 1 : GND (nèi ®Êt )

Ch©n 2 : tÝn hiÖu vµo so s¸nh
Ch©n 3 : Output ( ngã ra )
NEIC555 Ch©n 4 : Reset (håi phôc )
Ch©n 5 : §iÖn ¸p ng­ìng
Ch©n 6 : tÝn hiÖu vµo so s¸nh
1 2 3 4 Ch©n 7 : X¶ ®iÖn
Ch©n 8 : Nuån d­¬ng
H×nh 4-17

8 cña6IC555.
2. CÊu tróc bªn trong

2 N
U CC R1
3 A1 R 3
5
7
R1 S Q
1 A2 T
U CC
3
R1 T0
1 IC 555

2 4 71

H×nh 4-18
 CÊu t¹o cña IC 555 gåm cã :
+ CÇu ph©n ¸p gåm 3 ®iÖn trë R 1 = 5K  nèi tõ nguån d¬ng xuèn mass cho ra
2 1
hai ®iÖn ¸p chuÈn lµ : 3
U CC vµ 3
U CC .
+ A1 vµ A2 lµ hai IC K§TT m¾c theo kiÓu so s¸nh cã ngìng lËt ®îc lÊy trªncÇu
1 2
ph©n ¸p gåm 3R1 lµ 3
U CC ®èi víi A2 vµ 3
U CC ®èi víi A1 . TÝn hiÖu ®Çu ra
cña A1 ®îc ®a tíi ®Çu vµo R cña Trig¬ RS (TÝn hiÖu nµy phô thuéc vµo tÝn
hiÖu so s¸nh ë ch©n 6 ) . TÝn hiÖu ®Çu ra cña A 2 ®îc ®a tíi ®Çu vµo S cña
Trig¬ RS (TÝn hiÖu nµy phô thuéc vµo tÝn hiÖu so s¸nh ë ch©n 2) .

+ Trig¬ RS lµ m¹ch lìng æn kÝch mét bªn . Khi ch©n set (S) cã ®iÖn ¸p cao
th× ®iÖn ¸p nµy kÝch ®ái tr¹ng th¸i cña Trig¬ lµm ngâ ra Q lªn møc cao cßn
ngâ ra Q xuèng møc thÊp . Khi ch©n Reset (R) cã ®iÖn ¸p cao th× ®iÖn ¸p
nµy kÝch ®ái tr¹ng th¸i cña Trig¬ lµm ngâ ra Q lªn møc cao cßn ngâ ra Q
xuèng møc thÊp . Khi ch©n Reset (R) vµ ch©n set (S) ®Òu cã møc ®iÖn ¸p
thÊp hoÆc chuyÓn tõ møc ®iÖn ¸p cao vÒ møc ®iÖn ¸p thÊp th× tr¹ng th¸i
®Çu ra cña Trig¬ RS ®îc d÷ nguyªn . Khi ch©n Reset (R) vµ ch©n set (S) ®Òu
cã møc ®iÖn ¸p cao th× tr¹ng th¸i ®Çu ra cña Trig¬ RS kh«ng ®îc x¸c ®Þnh .

+ M¹ch Ouput lµ m¹ch khuyÕch ®¹i ngâ ra ®Ó t¨ng ®é khuyÕch ®¹i dßng cÊp
cho t¶i . §©y lµ m¹ch khuyÕch ®¹i ®¶o cã ngâ vµo lµ ch©n Q cña Trig¬ RS ,
nªn khi Q cã møc cao th× ngâ ra ch©n 3 cã møc ®iÖn ¸p thÊp (  0V) ,vµ ngîc
l¹i Q cã møc thÊp th× ngâ ra ch©n 3 cã møc ®iÖn ¸p cao (  Ucc) .

+ Tranzitor T0 cã ch©n E nèi vµo ®iÖn ¸p chuÈn kho¶ng 1,4V , nªn khi cùc B
nèi ra ngoµi bëi ch©n 4 cã ®iÖn ¸p cao h¬n 1,4V th× T 0 kho¸ vµ kh«ng ¶nh h-
ëng tíi ho¹t ®éng cña m¹ch . Khi ch©n 4 m¾c vãi mét ®iÖn trë nhá råi nèi mass
th× T0 më b·o hoµ ,lµm ®Çu ra ch©n 3 cã ®iËn ¸p thÊp . Ch©n 4 gäi lµ ch©n
Rsset , cã nghÜa lµ nã Rsset IC 555 bÊt chÊp tr¹ng th¸i ë c¸c nâ vµo kh¸c . Khi
sö dông nÕu kh«ng dïng chøc n¨ng Rsset th× nèi ch©n 4 lªn møc ®iÖn ¸p cao
®Ó tr¸nh m¹ch bÞ Rsset do nhiÔu .

+ Tanzitor T cã cùc C ®Ó hë nèi ra ch©n 7 . Do cøc B ®îc ph©n cøc bëi møc

72
 ®iÖn ¸p ra Q nªn khi Q cã møc cao th× T më b·o hoµ vµ khi ®ã cùc C cña T
coi nh ®îc nèi mass, lóc ®ã ngâ ra ch©n 3 còng cã møc ®iÖn ¸p thÊp ( 
0V) ,vµ ngîc l¹i Q cã møc thÊp T kho¸ cøc c bÞ hë m¹ch , lóc ®ã ngâ ra ch©n
3 cã møc ®iÖn ¸p cao (  Ucc) .

+ C©n 5 thêng ®îc nèi víi mét tô cã dung lîmg nhá kho¶ng 0,01 F , rèi nèi
xuèng mass ®Ó läc nhiÔu tÇn sè cao cã thÓ lµm ¶nh hëng tíi ®iÖn ¸p chuÈn
2
U CC .
3

4.5.3. M¹ch ®a hµi tù kÝch dïng IC555.

H×nh 4-19 lµ s¬ ®å nguyªn lý cña mét m¹ch ph¸t xung vu«ng dïng IC555 .
Muèn t¹o ra ®îc dÉy xung liªn tôc ngêi ta tiÕn hµnh ghÐp vi m¹ch nµy víi tô
®iÖn vµ ®iÖn trë nh h×nh vÏ. §Ó hiÓu râ nguyªn lý ho¹t ®éng cña ph¸t xung
cña vi m¹ch 555 ta quan s¸t s¬ ®å tr¶i cña vi m¹ch 555 h×nh 4-20.
+Uc
R1
c

H×nh 4-19: S¬ ®å nguyªn lý WR1

m¹ch ph¸t xung chuÈn dïng IC 8 4
555 7
Xung ra
D1 WR2 555 3
6
R1 2 1

2 3 C1 4

+Ucc
4
G3 4
8
6
Qn

RA R
Ura
+

3
2Ucc _OA1 R
3 XUNG RA
Qn
RB R 7
G4
2 _
OA2S T Q
H×nh 7: S¬
3 ®å tr¶i cña 555 trong m¹ch ph¸t xung chñ ®¹o.
Ucc
+

C
R

73
FCD

H×nh: 4-20
 PhÇn ®îc ®ãng khung b»ng nÐt ®øt lµ vi m¹ch 555, nã cã cÊu t¹o c¬ b¶n tõ
2 phÇn tö khuÕch ®¹i thuËt to¸n OA1, OA2 vµ 1 Trig¬ R-S. Trong ®ã hai
khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®îc m¾c theo kiÓu m¹ch so s¸nh cã ®iÖn ¸p ngìng ®îc
lÊy trªn bé ph©n ¸p dïng 3 ®iÖn trë cã cïng gi¸ trÞ R. Víi c¸ch m¾c nh trªn th×
Ucc 2 Ucc
®iÖn ¸p ngìng cña c¸c m¹ch so s¸nh lµ 3
®èi víi OA2 vµ 3
®èi víi

OA1. Quan s¸t trªn s¬ ®å ta thÊy ®iÖn ¸p trªn tô C ®îc ®Æt tíi ®Çu vµo cßn l¹i
cña hai m¹ch so s¸nh nªn gi¸ trÞ ®iÖn ¸p trªn tô sÏ quyÕt ®Þnh tr¹ng th¸i cña
chóng.
 Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch ph¸t xung:
UC

2Ucc/3
Ucc/3
t
U0 t1 t2 t3 t4 t5 t6
ra

tn tp t
0
T

H×nh 4-21: Gi¶n ®å thêi gian cña ®iÖn ¸p trªn m¹ch ph¸t xung.
2 Ucc
* Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm ®Çu (t = 0) ®iÖn ¸p trªn tô C lµ UC  th× ®Çu
3

ra OA1 cã møc logic “1” cßn ®Çu ra OA2 cã møc logic “0”, ®Çu ra  cã møc
logic “1” (R = 1, S = 0), tranzitor T th«ng. Tô C phãng ®iÖn qua R B, qua T vÒ
m¸t lµm cho ®iÖn ¸p trªn nã gi¶m dÇn. §Çu ra cña m¹ch ph¸t xung kh«ng cã

74
xung ra (møc logic “0”).
Ucc 2 Ucc
+Khi  UC  th× ®Çu ra cña OA1 vµ OA2 ®Òu cã møc logic
3 3

“0” trig¬ vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i (R = 0, S = 0), T vÉn më, tô C tiÕp tôc
phãng ®iÖn, ®iÖn ¸p trªn nã tiÕp tôc gi¶m, xung ra ë møc logic “0”.
Ucc
+ §Õn thêi ®iÓm t1 UC  , ®Çu ra OA2 cã møc logic “1”, cßn ®Çu ra
3

OA1 vÉn cã møc logic “0”,  nhËn trÞ “0” (R = 0, S = 1). Qua cæng NAND ta
nhËn ®îc xung ra ë møc logic “1”, ®ång thêi tranzitor T kho¸ tô C ®îc n¹p tõ
+UCC  RA  RB  C  m¸t. Qu¸ tr×nh tô n¹p ®iÖn ¸p trªn nã t¨ng dÇn theo
biÓu thøc sau:
t t
 U 
Uc  U CC .(1  e ( R A  R B ).C
)  CC .e ( R B  R A ).C . (4-35)
3
Ucc Ucc
+ Trong kho¶ng thêi gian ®iÖn ¸p trªn tô tho¶ m·n: 2  UC  c¸c
3 3

®Çu ra bé so s¸nh ®Òu nhËn trÞ “0”, trig¬ gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i (R = 0, S = 0),
xung ra vÉn tån t¹i ë møc logic “1”, T vÉn khãa tô C tiÕp tôc ®îc n¹p ®iÖn.
+ Cho ®Õn thêi ®iÓm t2, UC  2UCC/3 ®Çu ra cña OA1 chuyÓn tr¹ng th¸i
lªn møc logic “1”, ®Çu ra cña OA 2 vÉn gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i,  nhËn trÞ “1”
(R =1, S = 0), xung ra nhËn møc logic “0” ®ång thêi T th«ng b·o hoµ, tô C
phãng ®iÖn, ho¹t ®éng cña m¹ch lÆp l¹i nh qu¸ tr×nh tõ 0 t1. KÕt qu¶ lµ ta
thu ®îc mét dÉy xung vu«ng ë ®Çu ra trªn ch©n 3 cña vi m¹ch 555.
§Ó thay ®æi tÇn sè xung ra th× thay ®æi h»ng sè thêi gian phãng, n¹p cña tô
C b»ng c¸ch thay ®æi gi¸ trÞ c¸c ®iÖn trë RA vµ RB.
Thêi gian ®Ó ®iÖn ¸p trªn tô ®îc n¹p tõ gi¸ trÞ UCC/3 ®¹t ®Õn gi¸ trÞ 2UCC /
3 ta tÝnh ®îc theo c«ng thøc sau:

tn  
tn 
2 U CC U ( R A  R B ).C  ( R A  R B ).C 
3
 CC .e
3
 U CC .1  e .
 
 
§¬n gi¶n ph¬ng tr×nh ta ®îc :
 tn
Ucc ( R A  R B ).C U CC
2 .e 
3 3

75
 Ln hai vÕ: t n  (R A  R B ).C. ln 2  0,69.(R A  R B ).C. (4-36)
Trong kho¶ng tõ 0  t1 tô C phãng ®iÖn tõ gi¸ trÞ ban ®Çu lµ 2UCC /3 ®Õn UCC
/3.
t
2 
BiÓu thøc ®iÖn ¸p trªn tô: Uc(t )  Ucc.e R B .C . (437)
3
 tp
U CC 2
T¹i t = t1:  Ucc.e R B .C .
3 3
Víi tp lµ h»ng sè thêi gian phãng cña tô C.
t p  R B .C. ln 2  0,69.R B .C.

Chu kú T cña d·y xung ra:

T = tn + tp = 0,69(RA + RB).C + 0,69RB.C = 0,69(RA + 2RB).C.
NÕu m¾c thªm ®i«t D song song víi ®iÖn trë RB nh h×nh vÏ th× tô C sÏ n¹p
®iÖn theo ®êng +Ucc  RA  D  C  m¸t, thêi gian n¹p cña tô C sÏ ®îc
tÝnh: tn = 0,69.C.RA, vµ khi nµy chu kú cña d·y xung ra sÏ ®îc tÝnh:
T = tn + tp = 0,69.RA.C + 0,69.RB.C = 0,69.(RA + RB).C.
NÕu ta chän RA = RB  tn = tp  T = 2.tn = 2.tp = 2.0,69. RA.C = 1,4.RA.C.
Trong trêng hîp nµy xung ra cã ®é réng vµ kho¶ng thêi gian kh«ng tån t¹i xung
lµ b»ng nhau. Nh×n vµo biÓu thøc ta thÊy khi muèn thay ®æi chu kú T cña
xung ra ta cã thÓ thùc hiÖn b»ng 2 c¸ch lµ thay ®æi dung lîng cña tô C hoÆc
thay ®æi gi¸ trÞ cña ®iÖn trë R A, vµ RB. Trªn h×nh 6 ®Ó cã thÓ thay ®æi ®îc
T ta ®iÒu chØnh hai biÕn trë WR1 vµ WR2, ®©y lµ hai biÕn trë ®ång trôc mµ
khi ta t¨ng th× chóng cïng t¨ng cßn khi ta gi¶m th× chóng cïng gi¶m nªn WR 1 =
WR2 = WR. Víi m¹ch nh h×nh 6 c«ng thøc tÝnh chu kú cña xung ra nh sau:
+Uc
TU= 2.0,69.(WR+R1).C1. = 1,4.(WR+R1).C1. (4-38)
Ch©n 2 c
4.5.3. M¹ch ®a hµi ®îi dïng IC555. R
t
8 4
7
6 Xung ra
Ch©n 6 C R0
555 3
2
U CC t 2 1 5
3
K
0,01
Ch©n 3
(b) (a)
t 76
tx
H×nh 4-22:
 +UC
8 4
R
6
N
R0 R1 3
C A1 R
2
U CC
3 7
R1 S Q
1 A2 T
U CC
3
K R1 T0
IC 555
2
4

H×nh 4-23

S¬ ®å h×nh 4-22 lµ s¬ ®å M¹ch ®a hµi ®îi dïng IC555 , víi s¬ ®å nguyªn lý

h×nh a vµ s¬ gi¶n ®å thêi gian t¹i c¸c ch©n h×nh b .§Ó cã thÓ ph©n tÝch
nguyªn lý lµm viÖc cña m¹ch ®a hµi ®îi dïng IC555 , ta sö dông s¬ ®å h×nh
4-23, lµ s¬ ®å cÊu chóc bªn trong cña IC . Trong m¹ch nµy ch©n 6 vµ 7 ®îc
nèi vµo ®iÓm chung cña m¹ch ®Þnh th× RC , ch©n 2 ®îc nèi víi nguån +UCC
Ucc
qua ®iÖn trë R0 =10 K sao cho ch©m nµy cã ®iÖn ¸p lín h¬n 3
, nh vËy
khi K hë th× ®Çu ra cña A2 (S) lu«n cã møc ®iÖn ¸p thÊp (  0V) , kho¸ K ë
®©y chØ cã vai trß kÝch xung ©m ®Ó m¹ch lËt tr¹ng th¸i khi kÝch xong K l¹i
Ucc
®îc më ra , biªn ®é xung ©m ph¶i > 3
.§Æc ®iÓm cña m¹ch nµy lµ khi cã
xung ©m hÑp t¸c ®éng vµo ch©n 2 m¹ch sÐ ®æi tr¹ng th¸i vµ t¹i ngâ ra ch©m
3 sÏ cã xung d¬ng ®a ra .
* Nguyªn lý lµm viÖc cña m¹ch :

77
 Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm ®Çu ®Çu ra Q cña trig¬ RS cã mÐc ®iÖn ¸p thÊp . T
më b·o hoµ ®iÖn ¸p ë ch©n 7 (  0V) vµ tô C sÏ phãng ®iÖn tøc thêi qua T ,
lóc nµy ®Çu ra A1 (R) cã møc diÖn ¸p thÊp . MÆt kh¸c ®Çu ra cña A2 (S) còng
cã møc ®iÖn ¸p thÊp (  0V) . Nh vËy ®Çu v¸o Rvµ S cña Tri g¬ ®Òu cã møc
®iÖn ¸p thÊp nªn tr¹ng th¸i ®Çu ra cña nã ®îc gi÷ nguyªn, tøc lµ Q vÉn cã
møc ®iÖn ¸p cao . Qua m¹ch ®¶o N ngâ ra ch©n 3 cã møc ®iÖn ¸p thÊp ( 
0V) .Lóc nµy tô C kh«ng ®îc n¹p ®iÖn m¹ch sÏ æn ®Þnh ë tr¹ng th¸i nµy neeus
kh«ng cã t¸c ®éng kh¸c tõ bªn ngoµi .
Khi ®ãng kho¸ K sÏ cã xung ©m kÝch vµo ch©m 2 lµm A 2 ®æi tr¹ng th¸i
cña ngâ S lªn møc cao vµ lµm cho ®Çu ra cña trig¬ lËt tr¹ng th¸i , nghiµ lµ Q
chuyÓn tõ møc ®iÖn ¸p cao xuèng møc ®iÖn ¸p thÊp , ngâ ra ch©n 3 sÏ cã
møc ®iÖn ¸p cao (  +UCC) . Lóc nµy T kho¸ , tô c ®îc n¹p ®iÖn , ®iÖn ¸p trªn
2
tô t¨ng dÇn theo quy luËt hµm sè mò . Khi ®iÖn ¸p trªn tô U C < 3
U CC th×
®Çu ra A1 (R) vÉn cã møc thÊp , trong khi ®ã kho¸ K kÝch xong l¹i më ra lµm
ch S cã møc thÊp , ®Êu ra trig¬ vÉn d÷ nguyªn tr¹ng th¸i( Q vÉn cã møc ®iÖn
2
¸p thÊp ) . Khi ®iÖn ¸p trªn tô ®¹t tíi gi¸ trÞ 3
U CC th× A1 cã ®Çu ralËt tr¹ng
th¸i , R t¨ng lªn møc cao lµm cho Q trë vÒ tr¹ng th¸i cò (®iÖn ¸p cao ) vµ
ch©n3 cã møc ®iÖn ¸p thÊp , ®ång thíi lóc nµy T më b·o hoµ vµ tô C phãng
®iÖn qua T tøc thêi .M¹ch d÷ nguyªn tr¹ng th¸i nµy cho tíi khi cã xung ©m kh¸c
kÝch vµo ch©n2 .
2
Thêi gian xung d¬ng ra chÝnh lµ thêi gian n¹p cña tô C tõ 0V lªn 3 U CC vµ ®-
îc tÝnh nh sau :
+ §iÖn ¸p trªn tô t¨ng theo hµm sè mò :
t

U C (t )  U CC (1  e 
)
tx t t t
 2U CC  x 2 2  x 1  x
 U C (t x )  U CC (1  e 
)  1 e    1  e    e 
3 3 3 3
tx

 3  e

víi   RC lÊy ln hai vÕ ta ®îc tx =  ln3 (ln3 =1,1)  tx = 1,1RC (4-39)

4.5.4. IC555 giao tiÕp víi c¸c lo¹i t¶i.

+UCC +UCC
IC 555 cã thÓ
8 giao tiÕp víi nhiÒu lo¹i t¶i kh¸c 8nhau nhng nh×n chung ®Òu
cã thÓ m¾c theo hai c¸ch sau : T¶i
T1 T
3 1 3

T2 I T2 I
T¶i
1 1
78

H×nh 4-24: §iÖn ¸p ra møc cao H×nh 4-25: §iÖn ¸p ra møc thÊp
 T¶i ®îc cÊp ®iÖn khi ngâ ra cã ®iÖn ¸p cao (h×nh 4-24) . Lóc ®ã IC sÏ
cÊp ®iÖn cho t¶i theo chiÒu dßng ®i tõ nguån qua IC råi qua t¶i .
T¶i ®îc cÊp ®iÖn khi ngâ ra cã ®iÖn ¸p thÊp (h×nh 4-25) . Lóc ®ã IC sÏ
nhËndßng ®iÖn t¶i theo chiÒu dßng ®i tõ nguån qua t¶i råi qua IC .

§4.6 : Mét sè m¹ch söa d¹ng xung c¬ b¶n.

M ¹ch söa xung cã nhiÖm vô söa l¹i d¹ng xung cho phï hîp víi yªu cÇu c«ng
nghÖ nµo ®ã khi xung vµo cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®ã . Tuy nhiªn m¹ch söa
xung ph¶i ®¶m b¶o kh«ng dÞch chuyÓn thêi ®iÓm xuÊt hiÖn xung vµo cÇn
söa .
4.6.1. M¹ch söa xung dïng m¹ch vi ph©n vµ khuÕch ®¹i thuËt to¸n:
+ucc
C
R3
R4
USS R1 R2
USX
D DZ1
DZ Co WR -ucc
USS
t
0 H×nh 4-26: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch söa
xung.
UC
t
0
UR1 U
U
t
0 ®

USX
tx
t
0 79

H×nh 4-27: Gi¶n ®å xung m¹ch söa xung

 S¬ ®å nguyªn lý cña m¹ch söa xung dïng m¹ch vi ph©n vµ khuÕch ®¹i
thuËt to¸n h×nh 4-26 vµ gi¶n ®å thêi gian h×nh 4-27 .

C¸c phÇn tö R2 ,C0 ,DZ,WR t¹o nªn m¹ch æn ¸p th«ng sè, ®iÖn ¸p trªn WR cã
gi¸ trÞ kh«ng ®æi. §iÖn ¸p USS (d·y xung vu«ng) ®îc ®Æt nªn C vµ R1 nèi tiÕp,
®iÖn ¸p trªn R1 cã d¹ng lµ 2 xung hµm mò cã cùc tÝnh tr¸i dÊu , nhê cã di«t D
ng¾n m¹ch phÇn xung ©m chØ cßn phÇn xung d¬ng qua R3 ®a tíi ®Çu vµo
kh«ng ®¶o. KhuÕch ®¹i thuËt to¸n thùc hiªn viÖc so s¸nh ®iÖn ¸p vi ph©n
(trªn R1) vµ ®iÖn ¸p ®Æt lÊy trªn R . §Çu ra cña khuÕch ®¹i thuËt to¸n lµ d·y
xung vu«ng cã cùc tÝnh thay ®æi, nhê R 1 vµ DZ1 ®iÖn ¸p USX lµ d·y xung
vu«ng cã sên tríc cña c¸c xung trïng víi sên tríc cña xung USS , ®é réng cña xung
USX cã thÓ thay ®æi ®îc . Ta nhËn thÊy ®é réng xung ra phô thuéc vµo th«ng
sè cña m¹ch vi ph©n (C,R1) vµ ®iÖn ¸p ®Æt U® .

Víi gi¶ thiÕt biªn ®é cña USS b»ng 5 V , ®iÖn ¸p trªn tô C ®îc tÝnh :
t

UC  5.e C . R1

Chän ®iÖn ¸p ®Æt U® = 2,5 V.

NÕu ®é réng theo yªu cÇu cña xung ®iÒu khiÓn lµ tx ta cã:
tx

2,5  5.e C . R1 (*) thùc hiÖn Ln hai vÕ cña (*) :

80
 tx t
  ln 0,5  0,69  t x  0,69.C. R1  C. R1  x Trêng hîp tx = 500(s)
C. R1 0,69

Ta cã : C.R1=7,25.10-4 (s) , chän C = 200nF = 2.10-7F

 2.10-7 .R1 = 7,25.10-4 (s)  R1 =3,63.103() = 3,63 (k).

4.6.2. M¹ch söa xung dïng tranzitor kÕt hîp víi m¹ch vi ph©n .
UV txv

+UCC t
t1 t2 t3
RC R1 R2 UC0
C

Co Ur t
T1 T2
UV UC
R3 UCC
R0 t
E t21
t11
(a) Ur
(b)
UCC
t
H×nh4-28 txr

Trong s¬ ®å nµy tô C vµ ®iÖn trë R lµ hai phÇn tö quyÕt ®Þnh ®é

dµi xung ra . Tô C0 lµ tô gÐp tÇng dïng ®Ó truyÒn xung tíi ®Çu vµo
m¹ch söa xung . C1 cã dung lîng ®ñ nhá , chØ cÇn ®ñ ®Ó kÝch më T1
t¹i thêi ®iÓm cã xung vµo . Nguån E vµ R 3 dïng ®Ó kho¸ T1 mét c¸ch
ch¾c ch¾n . R0 lµ ®iÖn trë cña m¹ch ph¶n håi d¬ng ®îc dïng ®Ó duy
tr× tr¹ng th¸i më T1 khi ®iÖn ¸p ra b»ng UCC .
* Nguyªn lý lµm viÖc cña s¬ ®å :
Gi¶ sö t¹i thêi ®iÓm ®Çu t = 0  t <t1 cha cã xung vµo , nhê ®iÖn trë
®Þnh thiªn R1 mµ T2 më b·o hoµ nªn ®iÖn ¸p ra Ur cã gi¸ trÞ b»ng
kh«ng . Do Ur = 0 , cha cã tÝn hiÖu vµo nªn trªn gèc - ph¸t cña T 1 cã
®iÖn ¸p ngîc g©y nªn bëi nguån thiªn ¸p ngîc E nªn T1 kho¸ . Ló n¸y tô C
®îc n¸p ®iÖn bëi nguån mét chiÒu U CC qua ®iÖn trë R , C , gèc- ph¸t T 2
vµ vÒ mass .§iÖn ¸p trªn tô t¨ng dÇn theo quy luËt hµm sè mò ch tíi khi
gÇn b»ng UCC .

81
 T¹i thêi ®iÓm t = t1 , cã xung d¬ng ®a tíi ®Çu vµo tô C0 ®îc n¹p
®iÖn bëi xung vµo C0 ,qua tiÕp gi¸p BE cña T 1 lµm cho T1 më b·o hoµ .
T1 më tô C sÏ phãng ®iÖn qua T 1 ,qua nguån UCC ,qua R1 vµ vÒ b¶n ©m
cña tô . Do sôt ¸p trªn T1 rÊt nhá cho nªn gÇn nh toµn bé ®ieenj ¸p trªn tô
C ®îc ®Æt lªn cùc gèc -ph¸t cña T 2 . Víi cùc tÝnh cña tô C lóc nµy lµm
cho T2 kho¸ l¹i , bá qua xôt ¸p trªn R 2 ta cã ®iÖn ¸p ra Ur  UCC , xuÊt
hiÖn xung ®iÖn ¸p trªn ®Çu ra . MÆc dï tô C 0 cã gi¸ trÞ rÊt nhá nªnchØ
mét thêi gian rÊt ng¾n sau thêi ®iÓm xuÊt hiÖn xung vµo th× tô C 0 ®·
n¹p ®Çy vµ dßng qua tô b»ng 0 , tô C 0 kh«ng t¸c ®éng tíi ®Çu vµo T 1
n÷a , nhng T1 vÉn ®îc duy tr× më b·o hoµ nhê ®iÖn ¸p ®Çu ra lóc nµy
Ur  UCC ®îc ®a trë l¹i cùc gèc T1 qua R0 . Khi ®iÖn ¸p trªn tô C gi¶m vÒ
b»ng kh«ng th× trªn cùc gèc T2 l¹i cã ®iÖn ¸p thuËn do nguån cung cÊp
truyÒn tíi qua R2 nªn T2 l¹i më vµ ®iÖn ¸p ra Ur  0 V .Do kh«ng cßn
xung vµo ,mÆt kh¸c do Ur  0V nªn kh«ng cã tÝn hiÖu ph¶n håi d¬ng
vÒ cùc gèc cña T1 vµ T1 kho¸ l¹i , tô C l¹i tiÕp tôc ®îc n¹p ®iÖn tõ nguån
qua C qua T2 vµ sÏ n¸p ®Õn gi¸ trÞ gÇn b»ng U CC ®Ó chuÈn bÞ cho lÇn lµm
viÖc tiÕp theo.
Nh v©y thêi gian tån t¹i cña mét xung ®iÖn ¸p ra (t xr) b»ng kho¶ng thêi gian
phãng cña tô C qu T1 më b·o hoµ . §iÖn ¸p trªn C khi phãng lµ :
t t1

u c (t )  U CC  2U CC e RC
(4-40)

Thay t = t1 + txr vµ cho uc =0 ta cã : txr = CRln2 (4-41)

Nh vËy ta thÊy r»ng ®é dµi xung ra chØ phô thuéc vµo R vµ C mµ kh«ng
phô thuéc vµo ®«i dµi xung vµo. S¬ ®å nµy tuy ®¬n gi¶n , cã thÓ söa ®îc ®é
dµi xung , ®¶m b¶o ®îc thêi ®iÓm xuÊt hiÖn xung vµo vµ xung ra lµ nh
uss viÖc tÝnh chän thiªn ¸p ngîc E vµ R3 lµ rÊt khã .
nhau ,song
t
4.6.3. M¹ch
0 söa xung dïng m¹ch vi ph©n kÕt hîp víi c¸c cæng logic
OuT3
t
0
OuTu4 C5
ss
usx t
N4 R12 N5 N6
0 N3
uR12 t
0H×nh 4-29: S¬ ®å nguyªn lý m¹ch söa uxung
LGO dïng c¸c cæng logic.

OuT5
t
0
usx
82
tx
t
0
 H×nh 4-30: Gi¶n ®å thêi gian m¹ch söa xung dïng cæng logic.
NÕu ®iÖn ra cña c¸c phÇn tö l«gic ë møc "1" lµ E th× ë phÇn d¬ng cña

t t
®iÖn ¸p trªn R12 ta cã: uR  E.e   E.e C 5 . R12 (4-42)
12

§Ó tÝnh chän th«ng sè cña m¹ch söa xung (kh©u vi ph©n) cÇn ph¶i biÕt
®é réng xung tx cÇn ph¶i t¹o ra. Trªn gi¶n ®å xung ta cã:
tx

E.e C 5 .R12
 u LGO (4-43)

Víi uLGO lµ møc l«gÝc "0" ë lèi vµo cña IC l«gÝc, th«ng sè nµy ®îc x¸c
®Þnh dùa vµo sæ tay tra cøu.
BiÕt E, uLGO, tx ta t×m ®îc trÞ sè R12.C5, chän C5 vµ suy ra ®îc R12.

4.6.4. M¹ch söa xung dïng IC 555 kÕt hîp víi c¸c cæng logic

83
 M¹ch söa xung cã thÓ ®îc thùc hiÖn bëi m¹ch ph¸t xung chïm ( IC 555)
kÕt hîp víi m¹ch AND.
uss

RA +ucc t
0
WRA 8 4 uch
uch usx
7 3
WRB 6 t
D 2 0
uss usx
RB
1 t
C 0
H×nh 4-31

H×nh 4-31 lµ S¬ ®å nguyªn lý m¹ch ph¸t xung chïm vµ gi¶n ®å thêi gian . ë
s¬ ®å nµy nÕu RA = RB th× h»ng sè thêi gian n¹p, phãng cña tô C lµ b»ng nhau,
chu kú cña dÉy xung vu«ng ®îc t¹o ra:

Tra = 1,4.R.C (R = RA = RB) (4-44)

Mçi xung ®¬n ®îc t¹o ra ph¶i cã ®é réng  tx ®Ó cã thÓ më Thyristor mét
c¸ch ch¾c ch¾n. Th«ng sè RC ®îc chän theo c«ng thøc:
1,4.RC
tx   0,7.RC
2

Chän C vµ t×m ®îc R.

§Ó xung vu«ng ®îc t¹o ra cã ®é réng tx vµ ®é rçng xung tnghØ lµ b»ng nhau
th× RA = RB = R, WRA = WRB = WR.
- TÝnh chän cho m¹ch ph¸t xung chïm:
§©y lµ mét m¹ch ph¸t ra d·y xung vu«ng, ®é réng còng nh chu kú cña dÉy
xung ®îc tÝnh chän dùa trªn c¬ së ®é réng xung theo yªu cÇu ®Æt ra .
VÝ dô : Trêng hîp ®é réng xung theo yªu cÇu tx = 200s th×:
T = 2.tx = 2.200 = 400 s = 4.10-4 s, víi T lµ chu kú cña xung ra.
MÆt kh¸c T  1,4.(WR+R).C.
 1,4.(WR+R).C = 4.10-4 .

84
 4.10 4
 ( WR  R ).C   2,9.10  4 .
1,4

Ta chän tô C cã dung lîng lµ C = 0,01(F) = 1.10-8 (F).

2,9.10 4
 ( WR  R )  8
 29.10 3   .
1.10

Chän R = 10000 () = 10 (K).  WR = 50000 () = 50 (K).

Khi ta
1 chØnh biÕn trë WR vÒ gi¸ trÞ 2min th× ®é réng xung ra cña m¹ch
3 trªn
cã gi¸ trÞ nhá nhÊt. Víi c¸c th«ng sè trªn vµ khi WR = 0 th× ta cã chu kú T min nh
sau: Tmin  1,4(WR + R).C = 1,4.10000.1.10-8 = 14.10-5 (s).
VËy ®é réng xung tx min = Tmin/2 = 7.10-5 = 70 (s).
D

T¬ng tù trªn khi ta chØnh WR nªn gi¸ trÞ max (WR = 50000) th× ta cã T max
nh sau: Tmax  1,4.(WR + R).C = 1,4.(10000 + 50000).1.10-8 = 84.10-5 (s).
 tx max = Tmax/2 = 42.10-5 = 420 (s).
4.6.5.M¹ch söa xung dïng m¹ch vi ph©n, khuÕch ®¹i xung dïng
Tranzitor lo¹i pnp l¾p theo m¹ch Dalingt¬n cã biÕn ¸p ra .

USS
t2 t3 t4
t
-Ucc3
BAX 0 t1 t’1
C D5 D7 G Ucebh
* UC3
D6
UU®kTi
SX t
R9
* 0
K

C3
UAKD4
R8
_ T4
0
t
Uss T5
D4
+
USX
(a) 0 t

(a) H×nh 4-32
B
(b)

H×nh 4-32 lµ s¬ ®å nguyªn lý m¹ch söa xung vµ khuÕch ®¹i xung cïng gi¶n
®å thêi gian m« t¶ ho¹t ®éng cña m¹ch. Trong s¬ ®å, m¹ch khuÕch ®¹i xung
®îc kÕt cÊu tõ hai Tranzistor T4, T5 ghÐp kiÓu Darlington (m¾c nèi tiÕp hai

85

A
Tranzistor) theo s¬ ®å cùc ph¸t chung. Hai Tranzistor m¾c nèi tiÕp nh vËy t-
¬ng ®¬ng víi mét Tranzistor cã hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn () theo s¬ ®å
ph¸t chung b»ng tÝch hÖ sè khuÕch ®¹i dßng cña hai Tranzistor thµnh phÇn: 
= 4. 5. Trong ®ã 4, 5 lµ hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn cña hai Tranzistor T 4
vµ T5.
Trong m¹ch ngêi ta lîi dông néi trë trªn tiÕp gi¸p Je cña T 4 vµ T5 ®Ó cïng tô
C3 t¹o thµnh m¹ch söa xung. Thùc chÊt ®©y lµ m¹ch vi ph©n tÝn hiÖu gåm tô
C3 vµ néi trë rebT4 + rebT5 cña hai Tranzistor. §iÖn ¸p vµo cña m¹ch vi ph©n lµ
®iÖn ¸p lÊy ra cña m¹ch so s¸nh U SS, cßn ®iÖn ¸p ra cña m¹ch vi ph©n ®îc lÊy
trªn ®iÖn trë cña m¹ch hay chÝnh lµ ®iÖn ¸p UKAD3 trªn ®ièt D3. Nh×n trªn s¬
®å nguyªn lý ta thÊy ®iÖn ¸p nµy ®Æt tíi ch©n E cña T 5 vµ ch©n B cña T4,
®ång thêi nã ph©n cùc thuËn cho hai tiÕp gi¸p Je cña T4 vµ T5. Do ®ã ®iÖn ¸p
nµy cã t¸c dông më hai Tranzistor T4 vµ T5.
* BiÕn ¸p xung BAX trong m¹ch cã chøc n¨ng chÝnh lµ truyÒn xung tõ m¹ch
khuÕch ®¹i xung ®Õn Tiristor ®Ó c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn vµ m¹ch
®éng lùc. Ngoµi ra nhê vµo tÝnh chÊt b·o hoµ tõ cña lâi thÐp mµ biÕn ¸p
xung cßn tham gia söa d¹ng xung khi ®é réng cña xung ®a tíi m¹ch khuÕch ®¹i
cßn qu¸ réng. Nguyªn lý söa xung cña biÕn ¸p xung ®îc thÓ hiÖn trªn h×nh 4-
32. Trong ®ã tX lµ ®é réng cña xung vµo cuén s¬ cÊp BAX (u v), cßn tbh lµ
kho¶ng thêi gian tÝnh tõ lóc cÊp xung cho BAX ®Õn lóc tõ th«ng trong lâi
thÐp cña BAX b·o hßa.

uv uv

0 t1 t2 t3 t4 0 t1 t2 t3 t4
t t’1 t
t’3
ur ur
0 t 0 t
tx  tbh (a). tx > tbh (b).
H×nh 4-33: Gi¶n ®å thêi gian m« t¶ nguyªn lý ho¹t ®éng cña BAX.

86
 * Nguyªn lý söa xung cña BAX:
Trªn h×nh 4-33a lµ trêng hîp xung vµo cuén s¬ cÊp biÕn ¸p xung cã ®é réng
nhá h¬n hoÆc b»ng kho¶ng thêi gian b·o hßa tõ cña BAX. Do ®ã xung ra u r lÊy
trªn cuén thø cÊp biÕn ¸p xung cã ®é réng b»ng ®é réng cña xung vµo.
ë h×nh 4-33b lµ trêng hîp ®é réng cña xung vµo BAX lín h¬n thêi gian b·o
hoµ tõ cña BAX. T¹i thêi ®iÓm t1 cã xung vµo cuén s¬ cÊp BAX nªn trªn cuén
s¬ cÊp BAX ta còng thu ®îc mét xung ra. §Õn thêi ®Óm t’1 tõ th«ng trong lâi
thÐp BAX b·o hßa nªn mÊt xung trªn cuén thø cÊp BAX mÆc dï lóc nµy vÉn
cßn xung vµo.
Nh vËy xung ra lÊy trªn cuén thø cÊp BAX cã ®é réng lín nhÊt lµ b»ng
kho¶ng thêi gian b·o hßa tõ cña lâi thÐp BAX. Díi ®©y ta ph©n tÝch nguyªn lý
ho¹t ®éng cña m¹ch m¹ch söa xung vµ khuÕch ®¹i xung víi gi¶ thiÕt xung ®a
®Õn m¹ch BAX cã ®é réng nhá h¬n hoÆc b»ng kho¶ng thêi gian b·o hoµ cña
BAX.
* Nguyªn lý ho¹t ®éng cña m¹ch söa xung vµ khuÕch ®¹i xung:
Tõ thêi ®iÓm t = 0  t = t1, ®iÖn ¸p USS cã gi¸ trÞ USS = Ucebh  0 nªn ta coi
®iÖn ¸p vµo m¹ch vi ph©n b»ng kh«ng, Tranzistor T 4 vµ T5 kho¸, kh«ng cã
xung ra trªn cuén thø cÊp biÕn ¸p xung.
T¹i thêi ®iÓm t = t1 ®iÖn ¸p USS = -UCC2 ®Æt tíi m¹ch vi ph©n vµ cã cùc
tÝnh nh h×nh vÏ. Khi ®ã tô C 3 ®îc n¹p ®iÖn tõ +UCC3  rebT5  rebT4  C3 
R8  néi trë cña nguån USS  m¸t. Qu¸ tr×nh n¹p ®iÖn cña tô C 3 t¹o nªn dßng
®iÖn ch¶y qua c¸c ch©n B cña hai Tranzistor T4 vµ T5 nªn chóng ®Òu më dÉn
dßng qua cuén s¬ cÊp biÕn ¸p xung theo chiÒu tõ (*) ®Õn kh«ng (*). Lóc nµy
trªn cuén thø cÊp biÕn ¸p xung còng xuÊt hiÖn mét ®iÖn ¸p cã cùc tÝnh d¬ng
ë (*) vµ ©m ë kh«ng (*). §©y chÝnh lµ xung ®a ®Õn ®iÒu khiÓn Tiristor
U®kTi > 0.
§Õn thêi ®iÓm t = t’1, ®iÖn ¸p vµo m¹ch söa xung vÉn cã gi¸ trÞ USS = -UCC2

87
nhng tô C3 ®· ®Çy ®iÖn nªn kh«ng n¹p n÷a, ®iÖn ¸p trªn tô gi÷ nguyªn ë gi¸
trÞ –UC3 = UCC2. Khi C3 ngõng n¹p th× dßng n¹p cho tô ch¶y qua c¸c ch©n B cña
Tranzistor T4, T5 còng chuyÓn vÒ b»ng kh«ng nªn T4 vµ T5 kho¸, ngõng dÉn
dßng qua cuén s¬ cÊp biÕn ¸p xung. Lóc nµy ®iÖn ¸p trªn cuén s¬ cÊp biÕn ¸p
xung b»ng kh«ng nªn ®iÖn ¸p trªn cuén thø cÊp BAX còng chuyÓn vÒ b»ng
kh«ng: U®kTi = 0. Do dßng ®iÖn ch¹y qua cuén s¬ cÊp BAX ®ét ngét gi¶m vÒ
b»ng kh«ng nªn trªn c¸c cuén d©y sÏ sinh ra mét søc ®iÖn ®éng tù c¶m cã cùc
tÝnh d¬ng ë kh«ng (*) vµ ©m ë (*) ®Ó chèng l¹i sù biÕn thiªn cña dßng ®iÖn.
Søc ®iÖn ®éng tù c¶m nµy ph©n cùc thuËn cho ®ièt D 5 nªn D5 th«ng dËp t¾t
søc ®iÖn ®éng nµy. §ièt D6 m¾c song song víi cuén thø cÊp biÕn ¸p xung
còng cã chøc n¨ng dËp søc ®iÖn ®éng tù c¶m trªn cuén thø cÊp biÕn ¸p xung.
ë thêi ®iÓm t2 ®iÖn ¸p vµo m¹ch vi ph©n l¹i chuyÓn vÒ gi¸ trÞ U SS = Ucebh 
0, tô C3 b¾t ®Çu thùc hiÖn qu¸ tr×nh phãng ®iÖn theo ®êng: +C3  D4  m¸t
 néi trë nguån USS  R8  -C3. Qu¸ tr×nh phãng ®iÖn cña tô C3 g©y ra mét
sôt ¸p thuËn trªn D4, sôt ¸p nµy ®Æt c¶ nªn hai tiÕp gi¸p Je cña T 4 vµ T5 vµ
ph©n cùc ngîc cho hai tiÕp gi¸p nµy. §©y lµ xung ©m ®Æt tíi hai tiÕp gi¸p
®iÒu khiÓn cña hai Tranzistor vµ chóng ®îc thÓ hiÖn trªn gi¶n ®å thêi gian
b»ng nÐt ®øt ë trôc UKAD4.
* KÕt luËn: Qu¸ tr×nh trªn cø diÔn ra liªn tôc vµ lÆp ®i lÆp l¹i kÕt qu¶ lµ trªn
cuén thø cÊp cña biÕn ¸p xung ta thu ®îc mét dÉy xung cã tÇn sè b»ng tÇn sè
cña dÉy xung USS. Xung ra cña m¹ch khuÕch ®¹i xung U®kTi cã sên tríc kh«ng
thay ®æi so víi xung USS, song ®é réng cña xung ®· ®îc söa víi ®é réng thÝch
hîp ®Ó më Tiristor. §é réng cña xung U®kTi ®óng b»ng kho¶ng thêi gian T4 vµ
T5 dÉn dßng qua cuén s¬ cÊp biÕn ¸p xung, ®©y còng chÝnh lµ kho¶ng thêi
gian tô C3 n¹p ®iÖn tõ gi¸ trÞ –UC3 = Ucebh  0 ®Õn gi¸ trÞ –UC3 = UCC3. Trong
thùc tÕ ngêi ta thêng tÝnh chän cho m¹ch vi ph©n sao cho ®é réng cña xung ®-
a ®Õn më Tiristor n»m trong kho¶ng tõ 200s ®Õn 600s.
* TÝnh chän cho m¹ch söa xung:

88
 §Ó tÝnh chän cho m¹ch söa xung vµ khuÕch ®¹i xung ta chän nguån nu«i cã
gi¸ trÞ UCC3 = 12 (v).
Kh©u söa xung gåm tô C3 vµ néi trë tiÕp gi¸p Je cña hai Tranzistor T4 vµ T5.
V× ®é réng cña xung U®kTi (tx) b»ng kho¶ng thêi gian tô C3 n¹p ®iÖn (tn) tõ gi¸
trÞ -UC3 = Ucebh  -UC3 = UCC3 nªn nÕu ta chän ®é réng xung tx = 200s th× tn =
200s. Trong qu¸ tr×nh tô C3 n¹p ®iÖn ta cã biÓu thøc:
tn

U C3  U CC3 (1  e 
)  U cebh .

Trong ®ã tn lµ thêi gian n¹p cña tô tõ gi¸ trÞ -UC3 = Ucebh = 0,6 (v)  -UC3=UCC3,
 lµ h»ng sè thêi gian n¹p cña tô C 3.  = (rebT5 + rebT4 + R8).C3, víi rebT5, rebT4 lµ
néi trë tiÕp gi¸p Je cña hai Tranzistor T4, T5. Do néi trë tiÕp gi¸p Je cña
Tranzistor rÊt nhá so víi R8 nªn ta coi nh kh«ng cã, vËy ta cã c«ng thøc  nh sau:
 = R8.C3. §Õn thêi ®iÓm t2 tô C3 n¹p ®Çy ®iÖn ta cã biÓu thøc:
tn

U C3 (t 3 )  U CC3 (1  e 
)  U cebh .

Thay c¸c gi¸ trÞ UCC3 = 12 (v), Ucebh = 0,6 (v), tn = 200s = 2.10-4s,  = R8.C3 ,
UC3(t3) = UCC3 = 12 (v), vµo biÓu thøc trªn ta ®îc:
tn 2.10 4
 
U C3  U CC3 (1  e 
)  U cebh  12  12.(1  e R 8 .C 3
)  0,6.
4 4
2.10 2.10

e R 8 .C 3
 0,6  e R 8 .C 3
 1,7.

4.10 4
LÊy ln hai vÕ vµ biÕn ®æi ta ®îc: R8.C3 = 4.10-4.  R8  .
C3

Chän tô C3 cã dung lîng lµ 200 (nF) = 2.10-7 (F). Khi ®ã suy ra: R8 = 2(k).
* TÝnh chän cho m¹ch khuÕch ®¹i xung:
M¹ch khuÕch ®¹i xung gåm hai Tranzistor T4 vµ T5 lµ c¸c ®Ìn thuËn ghÐp
Darlington kÕt hîp víi biÕn ¸p xung BAX. §Ó chän ®îc c¸c Tranzistor trong
tÇng khuÕch ®¹i ta ph¶i hiÓu t¹i sao ngêi ta thêng ghÐp nh vËy ®Ó t¹o ra mét
tÇng khuÕch ®¹i. Nguyªn do lµ Tranzistor c«ng suÊt dïng ®Ó khuÕch ®¹i c«ng
suÊt xung l¹i cã hÖ sè khuÕch ®¹i nhá, trong khi ®ã Tranzistor cã hÖ sè
khuÕch ®¹i lín l¹i cã c«ng suÊt nhá. VËy muèn cã mét tÇng khuÕch ®¹i cã

89
c«ng suÊt còng nh hÖ sè khuÕch ®¹i lín th× chØ cã c¸ch ghÐp nèi tiÕp chóng
l¹i víi nhau. Khi ®ã hÖ sè khuÕch ®¹i cña m¹ch sÏ t¬ng ®¬ng tÝch hÖ sè
khuÕch ®¹i cña hai Tranzistor thµnh phÇn.
§èi víi Tranzistor cã hÖ sè khuÕch ®¹i dßng ®iÖn lín ta chän lµ lo¹i B 562 hay
mét lo¹i kh¸c t¬ng ®¬ng. Cßn Tranzistor c«ng suÊt lín ta chän lµ lo¹i A671
hoÆc mét lo¹i kh¸c t¬ng ®¬ng.
BiÕn ¸p xung BAX ta chän lo¹i cã tØ lÖ 1:1. C¸c ®ièt trong m¹ch ta chän lµ
®ièt chØnh lu cã nh·n hiÖu IN 4007.

90