GLADHEN

Paku Buwono IV
Kasusun Kagem Njangkepi Gladhen Mata Kuliah Bahasa Jawa Dosen Pengampu : Joko Daryanto, S.Sn

Kasusun Dening :

NITA RIZQI. L 24 / K7109135 4C

S1 PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR FAKULTAS KEGURUAN DAN ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS SEBELAS MARET SURAKARTA 2011

A P B i K P i b t i i li i t K t i i ci P b K P i t t t i i lW l j t l t b t i B ti i t it i iS W

lit P IV, P t

B i B i

IV P III i

i B

B III. P j

R i c b , ti R t K

S l i li

b i i t

, 18 R bi l A IV c , 19 t t i l t t t l Wit i i i

1694 S l i t i i B i 1747 S i i i t , il Ki b

t b t

i 2 S S b i 32 t j

t B

1768 . Pi t. K t t t i t l

i.

, S i t

PB III. S i P

(1788 -1820), l 1820 i t i it ti i li l , l . PB IV, i t A i K i titi

, 25 B

i2O t b ti t i Si

t l l b t if t fi i l . K , B . ,

-fi i . S

ji

A Siti i

ti, A

l, P

IV i tif t l i il l li t i i t t ji b t l i li i t i A i , tif t i t i

i i j i ib t . t

kaprabon l li , i t i l PB IV, i b i j it t . I i t i i

i kapujanggan l i i . K i t i i -t t i i i i t b ib t i i i i b i i

( j - j ) i l b i, b b i t i, j , i t i b b

i i

i t l

j . E j i b b PB IV i j i t i i W l i. i il,

K t t i i t l i i

if t fi i i t b b i

i t t i

-fi i , i j l i b i , Serat

Pujangga Raja. W

Wulangreh, Serat Wulang Sunu, Serat Wulang Putri, Serat Wulang Tata Krama, Donga Kabulla Mataram, Cipta Waskita, Panji Sekar, Panji Raras, Panji Dhadhap,

Serat Sasana Prabu, l i t b tK iP t Serat Wulangreh. A i i t b K t if t i b b i ti , il if t c l i i c li t i t . i t

Serat Polah Muna Muni. P l i i( t i l i t t c l- i t l c l i, l l i PB IV

j K t b t, i i ), t ti

i i li i t i b t t

. S t

t , i ti t i, i li

i l-b

Serat Wulangreh, i l l t i. S l l), i ti l i ti ). Pi b t t pamor, b T kawula i, . W i i c l

i c l ic i

Serat Wulangreh

Pamoring Kawula Gusti ( i l P t j t t b , i til ti b t l t W t i l t W l t t t t i i b t i j t W l i i t li i , i li i t b i , t t i i t b t t t t i t i j i ( b t t t j i , t i i ti i i til t t t i i amor (b t gusti -i til t b i ti t i l t b b ti t b ti . l . R j ) b t b t b l

Serat Wulangreh, ti l t ti t i b j , t ti it b

li pamore gusti kawula. t kawula t b t j t b ti .

i b

t gusti b t

i.

i pamoring kawula-gusti b

ti

t l i t i

t li i ti , t i t i j i. bili i i t t i li il

i i t

j i j l ci i

c l PB IV bili l i t

l. R j

i t

t lit (mikro kosmos) l t i i li i i li , l , l i i . i t i, .

(makro kosmos). K i t b i t , ,

t i it

: i t j ,

ti, i

kersani

sti lan kedah dilampahi dening manungsa. K nsep punika kedah ujud samudana saking kesatuan utawi koordinasi

dipun mangert si minangka

ingkang sae. Sahingga masyarakat awi kedah Memayu Hayuning Bawana.

Punika Serat Wulangreh lan Wulangsunu

arya P

IV :

SERAT WULANGREH
P P I

01 Pamedare wasitaning ati, ujumantaka aniru Pujangga, dahat muda ing batine. anging kedah ginunggung, datan wruh yen akeh ngesemi, ameksa angrumpaka, basa kang kalantur, turur kang katula -tula, tinalaten rinuruh kalawan riri h, mrih padanging sasmita. 02 Sasmitaning ngaurip puniki, mapan ewuh yen ora weruha, tan jumeneng ing uripe, akeh kang ngaku-aku, pangrasane sampun udani, tur durung wruh ing rasa, rasa kang satuhu, rasaning rasa punika, upayanen darapon samp urna ugi, ing kauripanira. 03 roning Quran nggoning rasa yekti, nanging ta pilih ingkang unginga, kajaba lawan tuduhe, nora kena den awur, ing satemah nora pinanggih, mundak katalanjukan, tedah sasar susur, yen sira ajun waskita, sampurnane ing anggugurua. 04 anging yen sira ngguguru kaki, amiliha manungsa kang nyata, ingkang becik martabate, sarta kang wruh ing chukum, kang ngibadah lan kang wirangi, sokur oleh wong tapa, ingkang wus amungkul, tan mikir pawewehing liyan, iku pantes sira guronana kaki, sartane kawruhana. 05 amun ana wong micara kaki, tan mupakat ing patang prakara, aja sira age -age, badanira, sira

anganggep nyatanipun, saringana dipun baresih, limbangen lan kang patang : prakara rumuhun, dalil qadis lan ijemak, lan kijase papat iku s alah siji, ana-a kang mupakat. 06 Ana uga den antepi, yen ucul saka patang prakara, nora enak legetane, tan wurung tinggal wektu, panganggepe wus angengkoki, aja kudu sembah ajang, wus salat

kateng-sun, banjure mbuwang sarengat, batal haram nora nganggo den rawati, bubrah sakehing tata. 07 Angel temen ing jaman puniki, ingkang pantes kena ginuronan, akeh wong jaya ngelmune, lan arang ingkang manut, yen wong ngelmu ingkang netepi, ing panggawening sarak, den arani luput, nanging ta asesenengan, nora kena den wor kakarepaneki, pancene prijangga. 08 Ingkang lumrah ing mangsa puniki, mapan guru ingkang golek sabat, tuhu kuwal ik karepe, kang wus lumrah karuhun, jaman kuna mapan si murid, ingkang pada ngupaya, kudu angguguru, ing mengko iki ta nora, Kyai murid, dadiya kantira. uru narutuk ngupaya

P P I

II I

01 Padha gulangen ing kalbu, ing sasmita amrih lantip, aja pijer mangan nendra, kaprawiran den kaesthi pesunen sariran ira, sudanen dhahar lan guling. 02 adiya lakuniraku, cegah dhahar lawan guling, lawan ojo sukan -sukan, anganggowa sawatawis, ala watake wong suka, nyuda prayitnaning batin. 03 Yen wus tinitah wong agung, ywa sira gumunggung dhiri, aja nyelakaken wong ala, kang ala lakunireki, nora wurung ngajak -ajak satemah anenulari. 04 adyan asor wijilipun, yen kelakuwane becik, utawa sugih cerita, kang dadi misil, yen pantes raketana, darapon mundhak kang b udi.

05 Yen wong anom pan wus tamtu, manut marang kang ngadhepi, yen kang ngadhep akeh durjana, tan wurung bisa anjuti, yen kang ngadhep akeh bongsa, nora wurung dadi maling. 06 Sanadyan nora melu, pasti wruh lakuning maling, kaya mangkono sabarang, panggawe ala puniki, sok weruha gelis bisa, yeku panuntuning iblis. 07 Panggawe becik puniku, gampang yen wus den lakoni, angel yen durung linakwan, aras-arasen nglakoni, tur iku den lakonana, mufaati badanneki. 08 Yen wong anom-anom iku, kang kanggo ing masa iki, andhap asor dipun bucal, unbag gumunggung ing dhiri, obrol umuk kang den gulang, kumenthus lengus kumaki. 09 Sapa sira sapa ingsun, angalunyat sarta edir, iku lambanging waong ala, nom noman adoh wong becik, emoh angrungu carita, kang ala miwah kang be cik. 10 Cerita kang wus kalaku, panggawe ala lan becik, tindak bener lan becik, tindak bener lan kang salah, kalebu jro caritareki, mulane aran carita, kabeh -kabeh den kawruhi. 11 ulane wong anom iku, abecik ingkang taberi, jejagongan lan wong tuwa, ingka ng sugih kojah ugi, kojah iku warna -warna, ana ala ana becik. 12 Ingkang becik kojahipun, sira anggawa kang remit, ingkang ala singgahana, aja niat anglakoni, lan den awas wong kang kojah, ing lair masa puniki. 13 Akeh wong kang bisa muwus, nanging den sampar pakolih, amung badane priyangga, kang den pakolihaken ugi, panastene kang den umbar, nora nganggo sawatawis. 14 Aja ana wong bisa tutur, amunga ingsun pribadhi, aja ana amemedha, angrasa pinter ngluwihi, iku setan nunjang -nunjang, tan pantes dipun cedh aki.

15 Singakna den kaya asu, yen wong kang mangkono ugi, dahwen open nora layak, yen sira sadhinga linggih, nora wurung kat ularan, becik singkiorana kaki. 16 Poma-poma wekasingsun, mring kang maca layang iki, lan den wedi mring wong tuwa, ing lair prapto ing batin, saunine den estokna, ywa nambuh wulang kang becik.

P P

III

01 Sekar gambuh ping catur, kang cinatur polah kang kelantur, tanpa tutur katula -tula katali, kadaluwarsa katutuh kapatuh pan dadi awon. 02 Aja nganti kebanjur, barang polah ingkang nora jujur, yen kebanjur kojur sayekti tan becik, becik ngupayaa iku, pitutur ingkang sayektos. 03 Pitutur bener iku, sayektine kang iku tiniru, nadyan melu saking wong sudra papeki, lamun becik wurukipun, iku pant es sira anggo. 04 Ana pocapanipun, adiguna adigang adigung, pan adigang, kidang adigung pinasti, adiguna ula iku, telu pisan mati samyoh. 05 Sikidang umbagipun, angendelaken kebat lumpatipun, pan si gajah angendelken gung ainggil, ula ngendelaken iku, mand ine kalamun nyakot. 06 Iku upamanipun, aja ngendelaken sira iku, tukang ambeke wong digung, ing wasana dadi asor. 07 Ambek digang puniku, angungasaken kasuranipun, para tantang candala ata iya sapa kumawani, iku

anyenyampahi, tinemenan boya purun, satemah dadi geguyon. 08 Ing wong urip puniku, aja nganggo ambek kang tetelu, anganggowa rereh ririh ngatiati, den kawang -kawang barang laku, den waskitha solahing wong.

09 ening tetelu iku, si kidang suka ing panitipun, pan si gajah alena patinireki, si ula ing patinipun, ngedelken upase mandos. 10 Tetelu nora patut, yen tiniru mapan dadi luput, titikane wong anom kurang wewadi, bungah akeh wong kang ngunggung, wekasane kajalomprong. 11 Kumprung wong pengung bingung, wekasane lali nora eling, yen den gunggung katone muncu-muncu, wong pengung saya dadi, kaya wudun meh mencothot. 12 Ing wong kang anggunggung, mung sepele iku pamrihipun, mung warege wadhuke klimising lathi, lan telese gondhangipun, rerubo alaning uwong. 13 Amrih wareke iku, yen wus warek gawe nuli gawe umuk, kang wong akeh kang sinuprih padha wedi, amasti tanpa pisungsung, adol sanggap sakehing wong. 14 Yen wong mangkono iku, nora pantes pedhak lan wong agung, nora wurung anuntun panggawe juti, nanging ana pantesipun, wong mangkono didhedhoplok. 15 Aja kakehan sanggup, durung weruh tuture agupruk, tutur nempil panganggepe wruh pribadi, pangrasane keh wong nggunggung, kang wus weruh amelengos. 16 Aja nganggo sireku, kalakuwan kang mangkono iku, nora wurung cinirenen den titeni, mring pawong sanak kang weruh, nora nana kang pitados.
P P P IV

01 Kang sekar pangkur winarna, lelabuhan kang kanggo ing wong urip, ala lan becik puniku, prayoga kawruhana, adat waton puniku dipun kadulu, miwah ta ing tata krama, den kaesthi siyang ratri. 02 eduga lawan prayoga, myang watara reringa aywa lali, iku parabot satuhu tan kena

tininggala, tangi lungguh angadeg tuwin lumaku angucap meneng myang nendra, duga-duga aja kari. 03 iwah ta sabarang karya, ing prakara gedhe kalawan cilik, papat iku datan k entun, kanggo sadina-dina, rina wengi neng praja miwah ing dhusun, kabeh kang padha ambekan, papat iku aja lali. 04 Kalamun ana manungsa, tan anganggo ing duga lan prayogi, iku watake tan patut, awor lawan wong kathah, degsura ndaludur tan wruh ing edur, a ja sira pedhakpedhak nora wurung neniwasi. 05 Pan wus watake manungsa, pan ketemu ing laku lawan linggih, solah muna mininipun, pan dadi panengeran ingkang pinter kang podho miwah kang luhung, kang sugih lan kang melarat, tanapi manungsa singgih . 06 Tinitik solah muna, lawan malih ing laku lawan linggih, iku panengeranipun, winawas ginrotan, pramilane ing wong kuna -kuna iku, yen amawas ing sujalma, datan amindho gaweni. 07 inulang sadina-dina, wewekane ing basa lan basuki, ing jubriya -kibiripun, sumungah lan sesongaran, mung sumendhe sakarsanira kang rineksa, kautaman ulah wadi. 08 Ing masa mengko pan nora, kang katemu laku basa basuki, ingkang lumrah wong puniku, dhengki srei lan dora, iren meren pisastene pan kumingsun,sasola he tan prasaja, jail mutakil basiwit. 09 Alaning liyan den andhar, ing becike liya kang den simpeni, becike dhewe ginunggung, kinarya pasamuan, tan rumasa alane dhewe ngandhukur, wong mangkono wewatekny, nora pantes den pedhaki. 10 Iku wong durbala murka, nora nana mareme jroning ati, sabarang karepanipun, sanadyan wus katekan, arep maneh nora marem saya mbanjur, luwamah lawan amarah, iku kang den tuti wuri. yang Agung, ujar sirik

11 Ing sabarang solah tingkah, ing pangucap tanapi nyang alinggih, tan suka sor ambekipun, pan lumuh kaungkulan, ing sujalma pangrasane dhewekipun, tan ana kang madhanana, angrasa luhur pribadi. 12 Aja nedya katempelan, watek ingkang tan becik tinutwuri, watek rusuh nora urus, tunggal lawan manungsa, dipun sami anglabuhi kang apatut, parapan dadi tuladha , tinula mring wong kang becik. 13 Aja lunyu lumur genjah, angrong prasanakan nyumur gumuling, ambubuti arit puniku, watak kang tan raharja, pan wong lunyu nora kena dipun enut, monyar manyir tan antepan, dela lemeran puniku. 14 Para panginan tegesnya, gen jah iku cecegan barang kardi, angrong prasanak liripun, karem ulah miruda, mring rabine sadulur miwah bebatur, tuwin sanak prasanakan, sok senenga dan ramuhi. 15 yumur guling punika, ambelawah datan duwe wewadi, nora kene rubung -rubung, wadine kang den urap, mbuntut arit punika pracekanipun, apener neng pangarepan, nggarretel dumunung wuri. 16 Sabarang kang dipun ucap, nora wurung mung plehe pribadi, iku lelabuhan patut, aja nedya anelad, ing wateke kangnem prakoro punika, kang sayogya ngupayoa, anglir mastimbul ing warih.
P P S V

01 adyan silih bapa biyung kaki nini, sadulur myang sanak, kalamun muruk tan becik, nora pantes yen den nuta. 02 Apan koyo mangkono watekanneki, sanadyan wong tuwa yen duwe watak tan becik, miwah ing tindak prayoga.

03 Aja sira niru tindak kang tan becik, sanadyan wong liya, lamun pamuruke becik, miwah ing tindak prayoga. 04 Iku pantes yen sira tiruwa kaki, miwah bapa biyung, amuruk watek kang becik, kaki iku estokena. 05 Wong tan manut tuture wong tuwa ugi, pan ne mu duraka, ing donya tumekeng akhir, tan wurung kasurang-surang. 06 aratani mring anak putu ing wuri, den padha prayitna, aja ana kang kumawani, ing bapa tanapi biyang. 07 Ana uga etang etangane kaki, lelima sinembah, dununge sawiji -wiji, sembah lelima punika. 08 Ingkang dening rama iku kaping kalih, marang maratuwa, lanang wadon kaping katri, lan marang sadulur tuwa. 09 Kaping pat marang guru kang sayekti, sembah kaping lima marang pacincene kawruhana. 10 Pramila rama ibu den bekteni, kin arya jalaran, anane badanireki, kinawruhan padhang hawa. 11 Uripira pinter samubarang kardi, saking ibu rama, ing bating saking milane wajib sinembah. 12 Pan kinarsakake marang ing nyalaki becik lan ala. 13 Saking ibu rama margane udani, miwah maratuwa, lanang wadon den bekteni, aweh rasa ingkang nyata. yang Widdhi, kinarya lantaran, ana ing dunya puniki, yang Widdhi, ustinira yekti,

14 Sajatine rasa kang mencarke wiji, sembah kaping tiga, mring sadulur tuwa ugi, milane sadulur tuwa. 15 Pan sinembah gegantining rama ugi, pan sirnaning wong tuwa, sadulur tuwa gumanti, inkang pantes sira tuta. 16 Iba warah wuruke ingkang prayogi, sembah kang kaping papat, marang ing guru sayekti, marmane guru sinembah. 17 Kang pituduh marang marganing ngaurip, tumekeng antaka madhangken petenging ati, mbeneraken marga mulya. 18 Wong duraka ing guru abot sayekti, mila den prayitna, minta sih siyang ratri, ywa nganti suda sihira. 19 Kaping lima dununge sembah puniki, mring paring sandhang lawan pangan. 20 Wong neng dunya wajib manuta mring esthi, aja dumeh wis awirya. 21 ora putra santana wong cilik, pan padha ngawula, pan kabeh namani abdi, yen dosa kukume padha. 22 Yen rumasa putra santana sireki, dadine tyasira angenira s ayekti, tan wurung anemu papa. 23 Angungasken putra sentananing Aji, iku kaki aja, wong suwita nora becik, kudu wruh ing karsanira. 24 Yen tinuduh saking Sang karyanira sungkemana. aha arpati, barang pituduhnya, poma estokna sayekti, usti, lawan para lurah, sapratingkahe den usti kang urba, ing pati kalawan urip,

25 Aja menceng saprintahe sang siniwi, den pethel aseba aywa malincur ing kardi, lan aja ngepluk sungkanan. 26 uwih ala alane ing wong ngurip, wong ngepluk sungkanan tan patut ngawuleng usti, ngengera sepadha -padha. 27 adyan ngenger nen g biyungira pribadi, yen karya sungkanan nora wurung den srengeni, yen luput pasti pinala. 28 Apa kaya mangkono ngawuleng aja ngresula. 29 Pan kinarya dhewe bilahinireki, lamun tan temene, barang pakaryane batin ywa suminggah. 30 Apa Ratu tan duwe kadang myang siwi, sanak prasanakan, tanapi garwa kekasih, pan mung bener agemira. 31 Kukum adil pan mung iku kang kaesthi, mulata padha den rumeksa wong rumeksa. 32 ipun gemi nastiti lan ngati-ati, gemi mring kagungan, ing anggegampang lawan aja. 33 Wani-wani nuturken wadining barang parentah. 34 gati-ati ing rina kalawan wengi, ing rumeksanira, lan nyandh ang karsaning uduke wuluh kang tampa. usti, usti, den bisa rerawat, ing wewadi sang siniwi, nastiti usti ywa sira wani, usti, endi lire usti, lahir usti, kalamun leleda, tan wurung bilahi, ing wuri

P P

VI W

01 Wong ngawula ing Ratu luwih pakewuh, nora kena minggrang -minggring, kudu mantep karyanipun setya tuhu marang 02 Apan Ratu kinarya wakil emut, sapa tan anut ing 03 Aprasasat batali karsa yang Agung, mulane babo wong urip, sapirsa suwiteng yang Agung, marenta haken hukum adil, pramila wajib den usti, mring parentahe Sang Katong. usti, dipun purut sapakon.

Ratu, kudu eklas lair batin, aja nganti nemu ewoh. 04 Ing wurine yen ati durung tuwajuh, angur baya aja ngabdi, angur ngidunga karuhun, aja age-age ngabdi, yen durung eklas ing batos. 05 gur ngidungan bae nora ana pakewuh, lan nora nana kang ngiri, mungkul tutug karepipun, nora susah tungguk kemit, sarta seba lurahe nganggo. 06 anging iya abote wong ngidung iku, keneng patrol pinggir ma rgi,lamun nora patrol nglurung, keneng lenga pendhak sasi,katru lurahe sabotol. 07 an yen ana tetontonan aneng lurung,kemul bebede sasisih,saha mbanda tanganipun, glindhang -glindhung tanpa keris,andho dhok pinggiring bango. 08 Parandene jroning tyas kaya tumenggung, mengku bawat Senen Kemis, mankono ambeki reku, nora kaya wong ngabdi, wruh plataraning Sang Katong. 09 an kelingan sarta ana aranipun, lan ana lungguhe ugi, ing salungguh -lungguhipun, nanging ta dipun pakeling, mulane pinardi katong. 10 Samubarang ing karsaning Sang Prabu, sayekti kudu nglakoni, sapalakartine iku, lamun wong kang padha ngabdi, panggaweyane pan seyos. 11 Kaya iku bopati kliwon panewu, luwin mantri lawan miji, panglaweyan miwah pajang, tuwin kang para prajurit, kang nambut.

12 Kabeh iku kuwajiban sebanipun, ing dino kang amarengi, wiyosanira sang Prabu, sanadyan tan miyos ugi, pasebane aja towong. 13 Yen kang lumrah yen karep seba wong iku, nuli ganjaran den incih, lamun no ra yen tan nuli mutung, iku laku sewu sisip, yen wus mangerti ingkang wong. 14 Tan mangkono etunge kang wus sumurup, yen iku nora pinikir, ganjaran pan wus rumuhun mung amamrih sihing 15 Setya tuhu barang saprentah manut, ywa nglegani karseng paminipun, lir sarah aneng jaladri, darma lumampah sapakon. 16 ening beja cilaka utawa luhur, asor luhur wus pasti, ana ing bebadanira, aja sok anguring uring, 17 undhak ngakehaken ing luputireku, mring usti tuwin yang Widdhi, dening ta usti nira inggih Sang Katong. usti, wong ngawula usti, winales ing lair batos.

sabeneripun, temen pasti lawan takdir, mring badan tan kena megoh. 18 Tulisane lokhil makful kang runuhun, pepancene kang wus pasti, tan kena owah sarambut, tulise badanireki ywa ana mundur sapakon.

P P

VII

01 ipun sami ambanting ing badanira, nyudha dhahar lan guling, darapon sudaa, nepsu kang ngambra-ambra, rerema ing tyasireki, dadya sabarang, karyanira lestari. 02 Ing pangrawuh lair batin aja mamang, yen sira wus udani, mring sariranir a, lamun ana kang 03 Bener luput ala becik lawan beja, cilaka mapan saking, ing badan priyangga, dudu saking wong liya, mulane den ngati -ati, sakeh dirgama, singgahana den eling. urba, masesa ing alam kabir, dadi sabarang, pakaryanira ugi.

04 Apan ana sesiku telung prakara, nanging gedhe pribadi, puniki lilira, yokang telung prakara, poma ywa nggunggung sireki, sarta lan aja, nacat kepati pati. 05 awan aja maoni sabarang karya, sithik -sithik memaoni, samubarang polah, tan kena wong kumlebat, ing masa meng ko puniki, apan wus lumrah, uga padha maoni. 06 ung tindake dhewe datan winaonan, ngrasa bener pribadi, sanadyan benera, yen tindake wong liya, pasti den arani sisip, iku wong ala, ngganggo bener pribadi. 07 ora nana panggawe kang luwih gampang, kaya wong memamaoni, sira eling-eling, aja sugih waonan, den sami salajeng budi, ingkang prayoga, sapa -sapa kang lali. 08 Ingkang eling iku padha angilangna, marang sanak kanca kang lali, den ned ya raharja, mangkono tindakira, yen tan nggugu liya uwis, teka men enga, mung aja sok ngrasani. 09 emu dosa gawanen sakpadha-padha, dene wong ngalem ugi, yen duru ng pratela, ing temen becikira, aja age nggunggung kaki, meneh tan nyata, dadi cirinireki. 10 ene kang wus kaprah ing masa samangkya, yen ana den senengi, ing pangalemira, pan kongsi pandirangan, matane kongsi malirik, nadyan alaa, ginunggung becik ugi. 11 Aja gelem aja mada nora bisa, yen uga masa mangkin iya ing sabarang, yen nora sinenengan, den poyok kapati pati, nora prasaja, sabarang kang den pikir. 12 gandhut rukun becike ngarep kewala, ing wuri angarsani, ingkang ora -ora, kabeh kang rinasanan, ala becik den rasani, tan parah -parah, wirangronge gumanti.

P P WI

VII

01 en samya marsudeng budi, wuweka dipun was paos, aja dumeh bisa muwus, yen tan pantes ugi, sanadya mung sekecap, yen tan pantes prenahira. 02 Kudu golek masa ugi, panggonan lamun miraos, lawan aja age sira muwus, durunge den kaesthi, aja age kawedal, yen durung pantes lan rowang. 03 Rowang sapocapan ugi, kang pantes ngajak calat hon, aja sok metuwo wong celathu, ana pantes ugi, rinungu mring wong kathah, ana satengah micara. 04 an welinge wong ngaurip, aja ngakehken supaos, iku gawe reged badanipun, nanging masa mangkin, tan ana itungan prakara, supata ginawe dinan. 05 en padha gemi ing lathi, aja ngakehke pepisoh, cacah cucah erengan ngabul -abul, lamun tan lukani, den dumeling dosanya, mring abdi kang manggih duka. 06 awan padha den pakeling, teguhna lahir batos, aja ngalap randhaning sedulur, sanak miwah abdi, karsa rewang sapasang, miwah maring pasanakan. 07 awe salah graitaning, ing liyan kang sami anom, nadyan lilaa lanangipunkang angrungu elik, ing batin tan pitaya, masa kuranga wanodya. 08 awe salah graitaning, ing liyan tan sami anom, nadyan lilaa lananganipun, kang ngrungu elik, ing batin tan pitaya, masa kuranga wanodya. 09 Tan wurung dipun cireni, ing batin ingaran rusoh, akeh jaga -jaga jroning kalbu, arang ngandel batin, ing tyase padhasuda, pangandele mring bendara. 10 Anu cacat agung malih, anglangkungi saking awon , apan sakwan iku akeh pun, dhingin wong madati, pindho wong ngabotohan, kaping tiga wong durjana. 11 Kaping sakawane ugi, wong ati sudagar awon, mapan suka sugih watekipun, ing rina lan wengi, mung batine den etang, alumuh lamun kalonga.

12 Iya upamane ugi, duwe dhuwit pitung bagor, mapan nora marem ing tyasipun, ilanga sadawa, gegetun patang warsa, padha lan ilang saleksa. 13 Wong ati sudagar ugi, sabarang prakara tamboh, amung yen ana wong teka iku, anggegawe ugi, gegadhen pan tumanggal, ulate teka sumri ngah. 14 ene wong durjana ugi, nora ana den batos, rina wengi mung kang den etung, duweke liyan nenggih, dahat datan prayoga, lamun wateke durjana. 15 ene bebotoh puniki, sabarang pakaryan lumoh, lawan kathah linyok para padha, yen pawitan enting tan wurung anggegampang, ya marang darbeking sanak. 16 adyan wasiyating kaki, nora wurung dipun edol, lamun menang endang gawe angkuh, pan kaya bopati, wewah tan ngarah -arah, punika awoning bangsat. 17 Kepatuh pisan memaling, tiniteran saya awon, apan boten wont en panedinipun, pramilane sami, sadaya nyinggahana, anggegulang ngabotohan. 18 ene ta wong akng madati, sesade kemawon lumuh, amung ingkang dados senengipun, ngadep diyan sarwi, linggih ngamben jejegang, sarwi leleyang bebuden. 19 Yen leren nyeret, netrane pan merem karo, yen wus ndadi awake akuru, cahya biru putih, njalebut biru toya, lambe biru untu petah. 20 Beteke satron lan gambir, jambe suruh arang wanuh, ambekane sarwi melar mingkus, atuke anggigil, jalagra aneng dhadha, tan wurung ngestop bol iro. 21 Yen mati nganggo ndalinding, suprandene npra kapok, iku padha singgahana patut, ja ana nglakoni, wong mangan apyun ala, urpe dadi tontonan. 22 Iku kabeh nora becik, aja na wani anganggo, panggawe patang prakara iku, den padha pakeling, aja na wani nerak, kang wani nerak tan manggih arja.

23 awan ana waler malih, aja sok anggung kawuron, nginum, sajeng tanpa masa iku, dadi lire ugi, angombe saben dina, pan iku watake ala. 24 an aja karem sireki, ing wanodya ingkang awon, lan aja mbuka wadi siraku, ngarsaning pawestri tan wurung nuli corah, pan wus lumprahing wanita. 25 Tan bisa simpen wewadi, saking rupake ing batos, pan wus pinanci dening agung, nitahken pawestri, apan iku kinarya, ganjaran marang wong priya. 26 Kabeh den padha nastiti, maran g pitutur kang yektos, aja dumeh tutur tanpa dapur, yen bakale becik, den anggo weh manfaat, kaya Pucung lan kaluwak. yang

P P P

VIII

01 ipun sami marsudi ing budinipun, weweka den awas, aja dumeh bisa angling, den apantes masa kalane micara. 02 adyan namung sakecap yen nora patut, prenah ing wicara, sadurunge den kaesthi, awasane semune rewang alenggah. 03 awan aja sok metua wong celathu, aneng pasamuwan, ora pantes kang kawiji, ora ana kang kasimpen ing wardaya. 04 Wicara kang kawetu aja kabanjur, nganggowa prayoga, arahen kang ngati -ati, yen wus melu nora kena tinututan. 05 ilanipun den prayitna wong celathu, aja sok supata, pan dadi regeding urip, yen micara larangana ngucap tobat. 06 Iku dadi cilakane ing uripmu, poma -poma padha, den gemi w edaling lati, masa mangke supata ginawa dinan.

07 Akeh tiru pangucap saru rinungu, anut ukaning tyas, tan ana kang angukumi, ukuming 08 awan aja terocoh sugih pepisuh, ngucap cacah cucah, anyenengi batur sisip, yen duduka den dumeling sisipira. 09 Iku padha den teguhana den kukuh, lawan aja sira, angalap randhaning abdi, miwah sanak kanca satunggal sapangan. 10 awe salah graita kang padha ngrungu, sanadyan lilaa, iya kang anduwe rabi, sanakira ilang pitayaning mana. 11 ora wurung sinebut kalamun rusuh, batur ira padha, suda pangandeling batin, mring bandara masa kuranga parawan. 12 awan aja cacad ingkang luwih agung, pan patang prakara, ingkang dingin wong madati, pindho botoh ping telune wong durjana. 13 Kaping pate wong budi saudagar tambah, sabarang prakara, mung mungkul suka lan sugih, rina wengi mung bathine kang den etang. 14 umuh kalong tur wus nyekel reyal satus, kalonge sareyal, gegetune sangang sasi, durung marem yen durung simpen saleksan. 15 ung sukane yen ana dhedhayoh muncul, nggawa gandhen emas, anenembung utang dhuwit, sumarangal ulate teka sumringah. 16 Wong durjana kang kaesthi siang dalu, mung wong sugih arta, kang den incih den malingi, luwih ala -alane budi durjana. 17 Botoh iku sabarang panggawe lum uh, para padu dura, lamun pawitane enting, ora wurung nggegampang duweking sanak. yang kinurangan sandhang pangan.

18 ora etung wasiyate kaki buyut, tan nganggo den eman, barang wesi tumbak keris, nora wurung ingedol wataking bangsat. 19 amun menang angkuhe kaya wong agung, belaba aloma , tan anganggo ngeman picis, nora nganggo kira -kira weweh sanak. 20 ene lamun kabutuh tanwurung nguthuh, mring tetangganira, yen kalimpe denmalingi, mula aja karem nggegulang botohan. 21 ene yen wong madati keset tur angkuh, barang gawe sungkan, kang dad im kareming ati, ngadhep diyan alungguh sambi jejegang. 22 Sarta nyekel bedutane den elus -elus, angedhep pangeran, leren nyered banjur dhidis, suwe-suwe matane rem-erem ayam. 23 amun ana rewange wong nyeret iku, ingkang karujukan, crita cinrita pra gaib, para rasa sastrane ingkang rinasa. 24 Sira ingkang tyas supaya akeh wong ngrungu, andangi sabarang, nora nganggo wigah-wigih, nadyan kalah diakali pasti menang. 25 Suprihipun anaa wong aweh candu, sing wong kekurangan, pikir peteng susah ati, suka bungah adhangan akale ndara. 26 Yen wus ndadi nyerete awake kuru, mesem ulatira, njambut wadi saking warih, lambe biru untu putih arang nginang. 27 Tenmenipun satronjambe gambir suruh, injet l an mbakonya, kinira yen wedi getih, tan angandel puniku mewani cahya. 28 yeret lawas ambekane melar mingkus, jelagra neng dadha, watuke saya gumugil, yen agering ndalinding metu bolira.

29 Iya iku alane wong mangan apyun, uripira dadya, tontonan padhaning jalmi, singgahana wewaler telung prakara. 30 Ana maning wewaler aja sok wuru, nora nganggo masa, endi lirira puniki, nginum sajeg puniku watake ala. 31 Yen amendem ilang prayitnaning kalbu, tan ajeg pikirnya, sabarang angrasa wani, tinemenan wekasane dadi ala. 32 awan aja karem mring wanita ayu, kang ala anggepnya, lan aja mbukak wewadi, mring ngarsaning wanita tan wurung corah. 33 Sampun lumrah ing wanita datan brukut, asimpen raharja, saking rupake ing batin, apan uwus pinanci dening yang Suksma. 34 itahaken pawestri pan kinaryeku, ganjaraning priya, kabeh padha den nastiti, mring pitutur sayekti kudu prayitna. 35 Aja dumeh pitutur kang tanpa dapur, yen becik bakalnya, den anggowa manfaati, aja kaya Pucung kalawan kaluwak. Ing ngandhap punika inkang as linipun sampun kasekaraken Pucung 22 pada sekar.

P P P

VIII

01 Kamulane kaluwak nonomanipun, Pan dadi satunggal, pucung aranira ugi, yen wus tuwa kaluwake pisah pisah. 02 en budiya kepriye ing becikipun, aja nganti pisah, kumpule kaya nomeki, anom kumpul tuwa kumpul kang prayoga.

03 Aja kaya kaluwak duk anom, kumpul bisa wus atuwa, ting salebar siji -siji, nora wurung dadi bumbu pindhang lulang. 04 Aja kaya sadulur memanise dipun runtut, oja kongsi pisah, ing samubarang karyeki, yen arukun dinulu katon prayoga. 05 Abot enteng wong duwe sanak sadulur, ji tus tandhingira, yen golong sabarang pikir, kacek uga kang tan duwe sanak kadang. 06 uwih abot wong duwe sanak sadulur, enthenge yen pisah, pikire tan dadi siji, abotipun yen sabiyantu in g karsa. 07 amun bener apinter pamomonganipun, kang ginawa tuwa, aja nganggo abot sisih, dipun sabar pamengku ing sentana. 08 Pan ewuh wong tinitah dadi asepuh, tan kena ginampang, mring sadulurira ugi, tuwa nenom aja beda traping karya. 09 Kang saregep kalawan ingkang malincur, iku kawruh ana, sira alema kang becik, ingkang malincur den age bendanana. 10 atan mari bebendon nggone malincur, age patrapana, sapantese dosaneki, mring santara darapon dadi tuladha. 11 adyan iya wong cilik pasti piturut, kang padha ngawula, dimen padha wedi asih, pan mangkono lakune wong dadi tuwa. 12 en ajembar anggonira amangku, den pindho sageta, tyase amot ala becik, mapan ana pepancene sowang -sowang. 13 Pan sadulur tuwa wajibe pitutur, mring kadang taruna, kang anom wajib e wedi, dipun manut tuture sadulur tuwa.

14 Kang tinitah dadi anom aja masgul, ing batin ngrasaa, saking karsaning Widdhi, yen masgula ngowai kodrating Suksma. 15 adyan bener yen wong anom dadi luput, dene ingkang tuwa, den kayu banyu ing beji, awening tingale aja sumunar. 16 an maninge pan ana pituturingsun, yen sira amaca, sabarang layang den eling, aja pijer ketungkul ngelingi sastra. 17 Caritane ala becik dipun enut, nuli rasa kena, carita kang muni tulis, den karasa kang becik si ra a- nggawa. 18 Ingkang ala rasakena dadi luput, supaya tyasira, weruh ing ala lan becik, ingkang becik wiwitane kawruhana. 19 Wong kang laku mangkono wiwitanipun, becik wekasanya, wong laku mangkono ugi ing wekasanipun teka dadi ala. 20 Ing sabarang prakaran dipun kadulu, wiwit wekasanya, bener luput den atiti, ana becik wekasane dadi ala. 21 ipun weruh iya ing kawulanipun, lan wekasanira, puniku poma den ana, ala dadi becik ing wekasanira. 22 Ewuh temen babo wong urip puniku, apan nora kena, kinira -kira ing budi, arang mantep wasise basa raharja. yang

P P IJI

IX

01 Pomo kaki padha dipun eling, ing pitutur ingong, sira uga satriya arane, kudu anteng jatmika ing budi, luruh sarta wasis, samubarang tanduk.

02 ipun nedya prawira ing batin, nanging aja katon, sasona yen durung masane, kekendelan aja wani manikis, wiweka ing batin, den samar ing semu. 03 an dimantep mring panggawe becik, lawan wekas ingong, aja kurang iya panrimane, yen wis tinitah marang pepancenipun. 04 Ana wong narima ya titahing, mapan dadi awon, lan ana wong narima titahe, wekasane iku dadi, becik, kawruhana ugi, aja seling surup. 05 Yen wong bodho datan nedya ugi, atakon tetiron, anarima titah ing bodhone, iku wong 06 Kaya upamane wong angabdi, marang sing Sang Katong, lawas -lawas ketekan sedyane, dadi mantri utawa bupati, miwah saliyaneng, ing tyas kang panuju. 07 uli narima tyasing batin, tan mengen g ing Katong, rumasa ing kani matane, sihing gusti tumeking nak rabi, wong narima becik kang mangkono iku. 08 anging arang iya wong saiki, kang kaya mangkono, Kang wus kaprah iyo salawase, yen wis ana lungguhe sathithik, apan nuli lali, ing wiwitanipun. 09 Pangrasane duweke pribadi, sabarang kang kanggo, datan eling ing mula mulane, witing sugih sangkane amukti, panrimaning ati, kaya anggone nemu. 10 Tan ngrasa kamurahaning Widdhi, jalaran Sang Katong, jaman mengko ya iku mulane, arane turun wong tuwa tekw eng, kardi tyase Sariah, kasusu ing angkuh. 11 Arang nedya males sihing usti, ustine Sang Katong, lan iya ing kabehing batine, narima nora becik ndene ingkang becik, wong narima iku. yang Widhi, ing badan punika, wus

sanadyan narima ing yang Widdhi, iku wong tan wruh ing, kanikmatanipun. 12 Wong tan narima pan dadi becik, tinitah yang anon , iku iyo rerupane, kaya wong

ingkang ngupaya ilmi, lan wong nedya ugi kapintaranipun.

13 Iya pangawruh kang den senengi, kang wus sengsem batos, miwang ingkang kapinteran dene, ing samubarang karya ta uwis, nora kanggo lathi, kabeh wus kawengku. 14 Uwis pinter nanging iku maksih, nggonira pitados, ing kapinterane ing undhake, utawa unggahe kawruh yekti, durung marem 15 Yen wong kurang panrimo ugi, iku luwih awon barang gawe aja age -age, anganggowa sabar sarta ririh, dadi barang k ardi resik tur rahayu. 16 an maninge babo dipun eling, ing pituturingong, sira uga padha ngemplak emplak, iya marang kang jumeneng Aji, ing lair myang batin, den ngarsa kawengku. 17 Kang jumeneng iku ambawani, karsaning yang anon, wajib padha wedi lan batin, lamun durung tutug.

batine, aja mamang parintah ing Aji, nadyan enom ugi, lamun dadi Ratu. 18 ora kena iya den waoni, parentahing Katong, dhasar Ratu abener prentahe, kaya priye nggonira sumingkir, yen tan anglakoni, pasti tan rahayu. 19 anging kaprah ing masa samangkin, anggepe angrengkoh, tan rumangsa lamun ngempek empek, ing batine datan nedya eling, kamuktene iki, ngendi sangkanipun. 20 amun eling jalarane mukti, pasthine tan mengkuh, saking durung batin ngrasakake, ing pitutur engkang dingin -dingin, dhasar tan paduli, w uruking wong sepuh. 21 adine sabarang tindakneki, arang ingkang tanggon, saking durung ana landhesane, arip crita tan ana kang eling, elinge pribadi, dadi tanpa dhapur. 22 ulanipun wekasingsun iki, den kerep tetakon, aja isin ngatokken bodhone, saking bodho witing pinter ugi, mung abi sinelir, pinter tanpa wuruk. 23 Sabakdane tan ana kadyeki, pinter tanpa takon, apan lumrah ing wong urip kiye, mulane wong anom den taberi, angupaya ilmu pandadi pikukuh.

24 Kacek uga wong kang tanpa ilmu, sabarange kaot, d ene ilmu iku ingkang kangge, sadinane gegulangan dingin, pan sarengat ugi, parabot kang perlu. 25 Ilmu sarengat pan iku dadi, wadhah kang sayektos, kawruh tetel wus kawengku kabeh, kang sarengat kanggo lair batin, mulane den sami, brangta maring ilmu.

P P S

01 Padha netepana ugi, kabeh parentahing syara, terusna lair batine, salat limang wektu uga, tan kena tininggala, sapa tinggal dadi gabu g, yen misih remen neng praja. 02 Wiwitane badan iki, iya saking ing sarengat, anane anusa kiya, r ukune Islam

lelima, tan kerja tininggala, pan iku parabot agung, mungguh uripe neng donya. 03 Kudu uga den lakoni, rukun lelima punika, apantosa kuwasane, ning aja tan linakwan, sapa tan ngalakanana, datan wurung nemu bebendu, mula padha estokeno. 04 Parentahira yang Widdhi, kang dhawuh marang abiuullah, ing alil Khadis

enggone, aja padha sembrana, rasakna den karasa, padhang tyasira. 05

alil Khadis rasanipun, dimene

ora gampang wong ngaurip, yen tan weruh uripira, uripe padha lan kebo, angur kebo dagingira, khalal lamun pinangan, yen manungsa daging ipun, pinangan pastine kharam. 06 Poma-poma wekas mami, anak putu aja lena, aja katungkul uripe, lan aja duwe kareman, banget paes neng dunya, siang dalu dipun emut, wong urip manggih antaka.

07 awan aja angkuh bengis, lengus lanas calak lancang, langar ladak sumalonong, aja ngidak aja ngepak, lan aja siya-siya, aja jahil dhemen padu, lan aja para wadulan. 08 Kang kanggo ing masa iku, priyayi nom kang den gulang, kaya kang wus muni kowe, kudu lumaku kajinan, pan nora nganggo murwat, lunga mlaku kudhung sarung, lumaku den dhodhokana. 09 atanpa kasur Sayekti, satriya tan wruh ing tata, ngunggulaken satriyane, lamun karem pinondhokan, anganggowo jajaran, yen niyat lung anawur, aja ndhodhoken manusa. 10 enene wedi sarta sih, anggonira mengku bala, miwah yen angran ing gawe, den abisa minta-minta, karyane prawadyanira, ing sagawe gawenipun, ing karyanira prayoga. 11 Sarta kawruhana batin, gegantunganing pratopan, darapon pethel karyane, dimene aja sembrana, nggone nglakoni karya ywa, dumeh isih sireku, lamun leda patrapana. 12 adyan sanak antaneki, yen leda hya pinatrapan, murwaten lawan dosane, darapon padha wediya, ing wuri awya padha, angladeni kayaniraku, aja pegat den warata. 13 an meninge suta mami, mungguh anggering kawula, den suka sukur ing batos, aja pegat ing panedha, maring Kyang kang misesa ing, rahina wenginipun, mulyaning agara kita. 14 Iku uga dipun eling, kalamun mulyaning praja, mufaati mring wong akeh, ing rina wengi tan pegat, nenedha mring Pangeran, luluse kraton Sang Prabu, miwah arjaning negara. 15 Iku wewalesing batin, mungguh wong suwiteng ata, ing lair setya tu hu, kalawan

nyadhang ing karsa, badan datan nglenggana, ing siyang dalu pan katur, atur pati uripira. 16

Gumantung karsaning Gusti, iku traping wadya setiya, nora kaya jaman mangke, yen wus antuk palungguhan, trape kaya wong dagang, ngetung tuna bathinipun, ing tyas datan pangrasa. 17 Awite dadi priyayi, sapa kang gawe ing sira, tan weling ing wiwitane, amung weruh ing witira, dadine saking ruba, mulane ing batinipun, pangetunge lir wong dagang. 18 ung mikir gelise mulih, rerubanira duk dadya, ing rina wengi ciptane, kepriye lamun bisaa, males sihing bandara, lungguhe lawan tinuku, tan wurung angrusak desa. 19 Pamrihe gelise bathi, nadyan besuk pinocota, picisku sok wusa mulih, kepriye lamun tataa, polahe salang tunjang, padha kaya wong bebruwun, tan ngetung duga prayoga. 20 Poma padha dipun eling, nganggo syukur lawan lila, nrimaa ing pepancene, lan aja amrih sarama, mring sedya nandhang karya, lan padha amriha iku, harjane kang desa-desa. 21 Wong desa pan aja ngesthi, anggone anambut karya, sesawah miwah tegale, nggaru maluku tetapa, aja den owah dimene, tulus nenandur jagung, pari kapas lawan jarak. 22 Yen desa akeh wongneki, ingkang bathi pasthisira, wetune pajeg undhake, dipun reh pamrihira, aja kongsi rekasa, kang wani kalah rumuhun, kurang pajeg srantekena. 23 amun tan mangkono ugi, karem masesa wong desa, salin bakul pendhak gawe, pamitunge jung sacacah, bektine karo b elah, temahan desane suwung, pyayine jaga pocetan. 24 Poma aja anglakoni, kaya pikir kang mangkono, satemah lingsem dadine, den sami angestakena, mring pitutur kang arja, nora cacad alan ipun, wong nglakoni kebecikan. 25 onoman ing mengko iki, yen dituturi raharja, arang ingkang ngrungokake, sinamur

bari sembrana, ewuh yen nuruta, malah mudhar pitut ur, pangrasane pan wus wignya. 26 Aja na mangkono ugi, yen ana wong kang carita, rungokena saunine, ingkang becik sireng gawa,bawungen ingkang ala, anggiten sajroning kalbu, ywa nganggo budi nonoman.

P P SI

XI

01 Ambeke kang wus utama, tan ngendhak gunaning jalmi, amiguna ing aguna, sasolahe kudu bathi, pintere den alingi, bodhone didokok ngayun, pamrihe den inaa, mring padha padhaning jalmi, suka bungah den ina sapadha -padha. 02 Ingsun uga tan mangkana, baliku kang sun alingi, kabisan sun dokok ngarsa, isin menek den arani, balilune angluwihi, nanging tenanipun cubluk, suprandene jroning tyas, lumaku ingaran wasis, tanpa ngrasa prandene sugih carita. 03 Tur ta duk masihe bocah, akeh temen kang nuruti, lakune wong kuna -kuna, lelabetan kang abecik, miwah carita ugi, kang kajaba saking embuk, iku kang aran kojah, suprandene ingsun iki, teko nora nana undaking kabisan. 04 Carita nggonsun nenular, wong tuwa kang momong dingin, akeh kang padha cerita, sun rungokna rina wengi, samengko isih eling, sawise diwasa ingsun, bapa kang paring wulang, miwah ibu mituturi, tatakrama ing pratingkah karaharjan. 05 anging padha estokana, pitu tur kang muni tuia, yen sira nedya raharja, anggone pitutur iki, nggoningsun ngeling -eling, pitutur wong sepuh-sepuh, mugi padha bisa, anganggo pitutur iki, ambrekati wuruke wong tuwa -tuwa. 06 an aja nalimpang padha, mring leluhur dhingin dhingin, satind ake den kawruhan, ngurangi dhahar lan guling, nggone ambanting dhiri, amasuh sariranipun, temene

kang sinedya, mungguh wong nedheng tinekan. 07

yang Widdhi, lamun temen lawas enggale

yang sukma pan sipat murah, njurungi kajating dasih, ingkang temen tinemenan, pan iku ujare alil, nyatane ana ugi, nenggih Ki Ageng Tarub, wiwitira nenedha, tan

pedhot tumekeng siwi, wayah buyut canggah warenge kang tampa. 08 Panembahan senopatya, kang jumeneng ing inggih ingkang atawis, iku barang masa dhawuh,

yang Widdhi , saturune lestari, saking berkahing leluhur, mrih

tulusing nugraha, ingkang keri keri iki, wajib uga niruwa lelakonira. 09 ring leluhur kina-kina, nggonira amati dhiri, iyasa kuwatanira, sakuwatira nglakoni, cegah turu sathithik, lan nyudaa dhaharipun, p aribara bisaa, kaya ingkang dingin dingin, aniruwa sapretelon saprapatan. 10 Pan ana silih bebasan, padha sinauwa ugi, lara sajroning kapenak, lan suka sajroning prihatin, lawan ingkang prihatin, mana suka ing jronipun, iku den sinauwa, lan mati sajroning urip, ingkang kuna pan mangkono kang den gulang. 11 Pamore gusti kawula, punika ingkang sayekti, dadine socaludira, iku den waspada ugi, gampange ta kaki, tembaga lan emas iku, linebur ing dahana, luluh awor dadi siji, mari nama tembaga tuwin kencana. 12 Yen aranana kencana, dene wus awor tembagi, yen aranana tembaga, wus kaworan kancanedi, milanya den westani, aran suwasa punika, pamore mas tembaga, mulane namane salin, lan rupane sayekti yen warna beda. 13 Cahya abang tuntung jenar, puniku suwasa murni, k alamun gawe suwasa, tembaga kang nora becik, pambesate tan resik, utawa nom emasipun, iku dipunpandhinga, sorote pasthi tan sami, pan suwasa bubul arane punika. 14 Yen sira karya suwasana, darapon dadine becik, amilihana tembaga, oliha tembaga prusi, biresora kang resik, sarta masira kang sepuh, resik tan kawoworan, dhasar sari pasti dadi, iku kena ingaranan suwasa mulya.

15 Puniku mapan upama, tepane badan puniki, lamun karsa ngawruhana, pamore kawula Gusti, sayekti kudu resik, aja katempelan napsu, luwama h lan amarah, sarta suci lahir batin, pedimene apan sarira tunggal. 16 amun mangkonoa, sayektine nora dadi, mungguh ilmu kang sanyata, nora kena den sasabi, ewoh gampang sayekti, punika wong darbe kawruh, gampang yen winicara, angel yen durung marengi, in g wetune binuka jroning wardaya. 17 anging ta sabarang karya, kang kinira dadi becik, pantes yen tinalatenan, lawas lawas bok pinanggih, den mantep ing jro ngati, ngimanken tuduhing guru, aja uga bosenan, kalamun arsa udani, apan ana dalile kang wus kalaw an. 18 arang leluhur sedaya, nggone nenedha mring Widhi, bisaa ambabonana, dadi ugere rat awi, saking telateneki, nggone katiban wahyu, ing mula mulanira, lakune leluhur dingin, andhap asor anggone anamur lampah. 19 Tampane nganggo alingan, pan padha ala ku tapi, iku kang kinaryo sasap, pamriha aja katawis, jub rina lawan kabir, sumungah ingkang den singkur, lan endi kang kanggonan, wahyune karaton awi, tinampelan anggape pan kumawula. 20 Punika laku utama, tumindak sarto kekaler, nora ngatingalke lampah, wadine kang den alingi, panedyane ing batin, pan jero pangarahipun, asore ngemurasa, prayoga tiniru ugi, anak putu aja ana ninggal lanjaran. 21 an maning ana wasiyat, prasapa kang dingin dingin, wajib padha kawruhana, anak putu ingkang kari, lan aja na kang wani, nerak wewaleripun, marang leluhur padha, kang minulyakaken ing Widdhi, muga -muga mufaatana ing darah. 22 Wiwitan ingkang prasapa, Ki Ageng Tarup memaling, ing satedhak turunira, tan linilan nganggo keris, miwah waos tan keni, kang awak waja punik u, lembu tan kena dhahar, daginge pan nora keni, anginguwa marang wong wadon tan kena. 23 ene Ki ageng Sela, prasape ingkang tan keni, ing satedhak turunira, nyamping

cindhe den waleri, kapindhone tan keni, ing ngarepan nandur waluh, wohe tan kena dhahar, Panembahan Senopati, ingalaga punika ingkang prasapa. 24 Ingkang tedhak turunira, mapan nora den lilani, anitiha kuda napas, lan malih dipun waleri, yen nungganga turangga, kang kakoncen surinipun, dhahar ngungkurken lawang, wuri tan ana nunggoni, dipun emut punika mesthitan kena. 25 eng Sultan Agung ataram, apan nora anglilani, mring tedhake yen n itiha, kapal

bendana yen jurit, nganggo waos tan keni, lamun linandheyan wregu, datan ingaken darah, yen tan bisa nembang kawi, pan prayoga satedake sinauwa. 26 eng Sunan Pakubuwana, kang jumeneng ing Samawis, kondur madek ing Kartasura, prasapanira anenggih, tan linilan anitih, dipangga saturunipun, Sunan Prabu 27 awan tan kena nganggowa, dhuwung sarungan tan mawi, kandelan yen nitih kuda, kabeh aja na kang lali, lawan aja nggogampil, puniku prasapanipun, nenggih Kang jeng Susunan, Pakubuwana ping kalih, mring satedhak turunira linarangan. 28 hahar apyun nora kena, sinerat tan den lilani, nadyan nguntal linaranga n, sapa kang padha nglakoni, narajang waler iki, pan kongsi kalebon apyun, pasti keneng prasapa, linabakken tedhakneki, Kanjeng Sunan ingkang sumare glawiyan. 29 Prasapa Kangjeng Susunan, Pakubuwana kaping tri, mring satedhak turu nira, apan nora den lelani, ngawe andel ugi, wong seje ing jinipun, apan iku linarangan, anak putu wuri-wuri, poma aja wani anrajang prasapa. 30 Wonten waler kaliwatan, saking luhur dingin dingin, linarangan angumbaha, wana Krendhawahaneki, dene kang amaleri, Sang winaleran, kabeh tedhak ing 31 ene sesirikanira, yen tedhak ing emak nenggih, mangangge wulung tan kena, adiyun, lan anan aya rumuhun, lan malih angkurat, waler mring saturunreki,tan rinilan ujung astana ing Betah.

atawis, yen dolana mring wana tan kena.

ana kang nyenyirik malih, bebet lonthang tan keni, yeku yen tedh ak

paying dadaan abang, tedhak rusak. 32

adura tan keni, yen nganggowa bebathikan parang

Yen tedhak Kudus tak kena, yen dhahara daging sapi, yen tedhak Sumenep iku, nora kena ajang piring, watu tan den lilani, lawan kidang ulamipun, tan kena yen dhahara, miwah lamun dhahar ugi, n ora kena ajang godhong pelasa. 33 Kabeh anak putu padha, eling -elingan ywa lali, prasapa kang kuna-kuna, wewaler leluhur nguni, estokna away lali, aja nganti nemu dudu, kalamun wani nerak, pasti tan manggih basuki, Sin om salin Girisa ingkang atampa.

P P I

XII IS

01 Anak putu den estokna, warah wuruke pun bapa, aja na ingkang sembrana, marang wuruke wong tuwa, ing lair batin den bisa, anganggo wuruking bapa, ing tyas den padha santosa, teguhana jroning nala. 02 Aja na kurang panrima, ing pepasthening sarira, yen saking yang oha ulya,

kang nitahken badanira, lawan dipunawas padha, asor unggul waras lara, utawa beja cilaka, urip utawa antaka. 03 Pan iku saking yang Suksma, miwah ta ing umurira ingkang cedhak, lan kang yang Suksma, duraka yen maidowa, miwah yen kurang dawa, wus pinasthi ing

panrima, ing lokhilmahfut punika tulisane pan wus ana. 04 Iku padha kawruhana, sesikune badanira, aywa m arang kang amurba, Kang mana, iku kang para ulama. 05 Kang wus wruh rahsaning kitab, darapon sira weruha, wajib moka ing yang isesa,

marang sira, yen sira durung uninga, prayoga atatakona, mring kang padha wruh ing

Suksma, wiwah wajibing kawula, lan mokale kawruhana, miwah ta ing tatakrama, sarengat dipunwaspada, batal k haram takokeno.

06 Sunat lan perlu punika, perabot kanggo sadina, kaki iki dipunpadhang, tatakaniro den terang, lan aja bosen jagongan, marang kang para ulama, miwah wong kang wus sempurna, pangawruhe mring 07 iwah ta nagara krama, tindak tanduk myang bebasan, kang tumiba marang nistha, tuwin kang tiba ing madya, lawan kang timbang utama, iku sira takokena, ya marang para sujana, miwah wong kang tuwa -tuwa. 08 Kang padha bisa micara, tuwin kang ulah susastra, iku pantes takanana, bisa madhangken tyasira, karana ujaring sastra utawa saking carita, ingkang kinarya gondhelan, amemuruk mring wong mudha. 09 awan sok kerepa maca, sabarang layang carita, aja nampik barang layang, carita kang kuna-kuna, layang babat kawruhana, caritane luhuriro, dara pon sira weruha, lelakone wong prawira. 10 iwah lelakone padha, kang para Wali sadaya, kang padha antuk nugraha, angsale saking punapa, miwah kang satriya, kang digdyana ing ayuda, lakune sira tiruwa, lelabetan kang utama. 11 ora susah amirungga, mungguh lakuning satriya, carita kabeh pan ana, kang nistha lan kang utama, kang asor kang padha, miwah lakuning nagara, pan kabeh ana carita, ala becik sira wruha. 12 Yen durung mangerti sira, caritane takonana, ya marang wong tuwa -tuwa, kang padha wruh ing carita, iku ingkang dadi uga, mundhak kapinteranira, nanging ta dipun elingan, sabarang ingkang kapiyarsa. 13 Aja na tiru ing bapa, banget tuna bodho mudha, kethul tan duwe graita, ketungkul mangan anendra, nanging anak putu padha, mugi Allah ambukaa, mring pi tutur kang prayoga, kabe padha anyakepa. 14 Umure padha dawaa, padha atut aruntuta, marang sadulure padha, den padha sugih yang Suksma.

berana, tanapi sugiha putra, pepaka jalu wanodya, kalawan maninge aja, nganti kapedhotan tresna. 15 Padha sami den pracaya, aja sumelang ing nala, kabeh pitutur punika, mapan wahyuning yang Suksma, dhawuh mring sira sadaya, jalarane saking bapa, yang

suksma paring nugraha, marang anak ingsun padha. 16 en bisa nampani padha, mungguh Sasmitaning suksma, ingkang dhawuh maran g sira, wineruhken becik ala, anyegah karepanira, marang panggawe kang ala, kang tumiba siya-siya, iku peparing 17 Paring peling maring sira, tinuduhken ing dedalan, kang bener kang kanggo uga, ing dunya ingkang sampurna, mugi anak putu padha, anaa dadi tuladha, ing kabecikan manusa, tiniruwa ing sujalma. 18 Sakehing wong kepengin, nira solah bawanira,marang anak putu padha, anggepe wedi asih, kinalulutan bala, kadhepa saparentahnya, tulusa mukti wibawa, ing satedhak turunira. 19 idohna saking duraka, winantuwa ing nugraha, sakehe anak putu padha, ingkang ngimanaken samya, marang pituture bapak, Alloh ayem badanana, ing yang Suksma.

pandonganingsun mapan, ing tyasingsun wus rumasa. 20 Wekasingsun supaya surya, lingsir kulon wayahira, pedhak mr ing surupe uga, atebih marang imbulnya, pira lawase neng dunya, ing kauripaning jalma, masa nganti satus warsa, iya umuring manusa. 21 ulaningsun muruk marang, ing kabeh atmajaningwang, sun tulis ngong wehi tembang, darapon padha rahaba, nggonira padha am aca sastra ngrasakna carita, aja bosen den apalna, ing rina wengi elinga. 22 an nuli pada elinga, kaya leluhure padha, digdaya betah ing tapa, sarta waskitha ing nara, ing kasampurnaning gesang, patitis tan kasamaran, iku ta panedhaning wang, kang muga kelakonana.

23 Titi tamating carita, serat weweling mring putra, kang karya serat punika, eng Sunana Pakubuwana, Surakarta ping sekawan, ing ngalin panedhanira, kang amaca kang amiyarsa, yen lali muga elinga.

TA ATI G PA A GU Telasing panuratira, ping Ron g Puluh ing uharam Kamis Pon Taun imawal. Bumi

Karta Saptaringrat (1741). Kapitu Adidaha, obah kawula .

SERAT WULANG SUNU PupuhI 1) Wulang sunu kang kinarya gendhing, kang pinurwa tataning ngawula, suwita ing wong tuwane, poma padha mituhu, ing pitut ur kang muni tulis, sapa kang tan nuruta saujareng tutur, tan urung kasurang -surang, donya ngakir tan urung manggih billahi, tembe matine nraka. 2) apan sira mangke anglampahi, ing pitutur kang muni ing layang, pasti becik setemahe, bekti mring rama ibu duk purwa sira udani, karya becik lan ala, saking rama ibu, duk siro tasih jajabang, ibu iro kalangkung lara prihatin, rumeksa maring siro. 3) ora eco dahar lawan ghuling, ibu niro rumekso ing siro, dahar sekul uyah bae, tan ketang wejah luntur, nyakot bathok di punlampahi, saben ri mring bengawan, pilis singgul kalampahan, ibu niri rumekso duk siro alit, mulane den rumongso. 4) haharira mangke pahit getir, ibu niro rumekso ing sira, nora ketang turu samben, tan ketang komah uyuh gupak tinjo dipun lampahi, lamun sir a wawratana, tinatur pinangku, cinowekan ibu nira, dipun dusi esok sore nganti resik, lamun luwe dinulang. 5) uk sira ngumur sangang waresi, pasti siro yen bisa rumangkang, ibumu momong karsane, tan ketang gombal tepung, rumeksane duk sira alit, yen sira kirang pangan nora ketang nubruk, mengko sira wus diwasa, nora ana pamalesira, ngabekti tuhu sira niaya. 6) amun sira mangke anglampahi, nganiaya ing wong tuwanira, ingukum dening yang anon, tembe yen lamun lampus, datan wurung pulang lan geni, yen

wong durakeng rena, sanget siksanipun, mulane wewekas ingwang, aja wani dhateng ibu rama kaki, prentahe lakonano. 7) Parandene mangke sira iki, yen den wulang dhateng ibu rama, sok balawanan ucape, sumahir bali mungkur, iya iku cegahen kaki, tan becik temahira, donya keratipun, tan wurung kasurang -kasurang, tembe mati sinatru dening widhi, siniksa ing alekat. yang

8) Yen wong anom ingkang anastiti, tan mangkana ing pamang gihira, den wulang ibu ramane, asilo anem ayun, wong tuwane kinaryo Gusti, lungo teko anembah iku budi luhung, serta bekti ing sukma, hiyo iku kang karyo pati lan urip, miwah sandhang lan pangan. 9) Kang wus kaprah nonoman samangke, anggulang polah, malang sumirang, ngisisaken ing wisese, andadar polah dlurung, mutingkrang polah mutingkring, matengkus polah tingkrak, kantara raganipun, lampahe same lelewa, yen gununggungsarirane anjenthit, ngorekken wong kathah. 10) Poma aja na nglakoni, ing sabarang polah ingkang salah tan wurung weleh polahe, kasuluh solahipun, tan kuwama solah kang silip, semune ingeseman ing sasaminipun, mulaneta awakingwang, poma aja na polah kang silip, samya brongta ing lampah. 11) awan malih wekas ingsun kaki, kalamun sira andarbe karsa, aja sira tinggal bote, murwaten lan ragamu, lamun derajatiro alit, aja ambek kuwawa, lamun siro luhur, den prawira anggepiro, dipun sabar jatmiko alus ing budi, iku lampah utama. 12) Pramilane nonoman puniki, dan teberi jagong lan wong tuwa, ingkang becik pituture, tan sira temahipun, apan bathin kalawan lahir, lahire tatakromo, bathine bekti mring tuhu, mula eta wekasing wong, sakathahe anak putu buyut mami, den samya brongta lampah.

II

1)

awan malih wekas mami, anak putu butut ingwang, miwah canggih wareng ingwang, poma padha estokna, ing pitutur kang arja, aja ana wong tukar padu, amungsuh lawan sudara.

2)

hahat ingsun tan nglilami, sujatma ahli dursila, cewengan lan sudarane, temahan tan manggeh arja lan tipis kang sarira, wong liyan kathah kan purun, mejanani mring sira.

3)

okal sira tan miyarsa, kang kocap sujana kathah, gecul mgrumpul bandhol ngrompol, nanging aja kalirua, babasan kaya ika, den waskitheng surupipun, babasan kaya mangkana.

4)

ipun kumpul sira sami, aja gecul tekadira, dipun ngrompol ala bandhol, poma iku estokna, yen sira nedya arja, aja ma kawongan pocu ng, anom kumpul tuwo pisah.

5) Yen kayaa pocung ugi, salawsiro neng donya, dadi wong pidhangan bae, dudu watek wong sujana, salawasira neng donya, lamun sujalma kang surup, nom kumpul tuwa tan pisah. 6) Poma den astiti, pitutur ing layang iki, poma aja na maido, lamun sira maidoa, lan mara ayonana, dumeh tutur tanpa dhapur , tinarik tan manggih arja. 7) Yen sira karsa ngayeni, pitutur ing layang iki, a nuli solahe age, mungsuhe lawan sudara, nuli pisaha wisma, samangsane sira luput, kalawan sujalma liyan. 8) Pasti sira den ayoni, den ira sujalma liyan, sadulur wis tega kabeh, sanajan silih kataha, kadhang mangsa belas, sajege sira tan atut, lawan sanak kadhangira. 9) Pan ana saloka maning, poma padha estokna, surasane, ujaring ngong, rusak sana den karesa, mangkana tuturing wang, wonten sima tukar padu, amu ngsuh kalawan wana. 10) angkana sang sima angling, heh wana sira kapurba, denira kuwasaning ngong, yen aja na kuwating wang, pasti sira binabat, denira sujalma agung, temah sira lebur sirna. 11) Kang wana nyahuri bengis, apa ta samono ugo, yen aja na kuwating ngo ng, amasti sira meneka, den risak jalma kathah, kiniter winaos l ampuh, samana diyadiniya. 12) Sang sima lawan manadri, anulya talak tinalak, samya arengat manhe, samana sang sima kesah medal sing wana wasa, anjog wiring dhusun, anglela ing ara ara 13) Yata ganti kang winarni, wonten laren ngon maesa, saksana anulya anon, yen wonten sima punika, anglela ngara -ara, cangkelak anuli wangsul, apa jarwang tuwanira.

14) Kaget ingkang awawarti, anulya samya wawarta, ing prapat monca limane, pan samya nabuh gendhala, rame poma n dedesan, suwanten lumyang gumuruh, pan samya sikep gegaman. 15) Wusraket sikeping jurit, tumulyan sigra amedal wus prapteng jawi desane, wus prapto ing ingara -ara, sima sigra kinepung, kecandhak winaos sampun, yata ganti kawarnaha. 16) Kocapa ingkang wanadri, tet kala wahu tinilar, dhumateng sima lampahe, yata wonten kawarnaha, jalma samya kawawanan, arsa badhe karsanipun, ngupados babahing tegal. 17) Wus prapta dhateng wanadri, kang wana nuli sinuksma, suwung tan ana simane, tumulya sigra binabat, dhening sujalma kathah, wus garing nulya tinunu, wana lebur sirna ilang. 18) uli tinanduran sami, pari kapas miwah jarak, kacang dhele lombok terong, wus ilang labething wana, genggeng ponang tanduran, lama -lama dadi dhukuh, wus ilang labething wana. 19) Pan iku saloma mami, anak putu buyut ingwang, miwah canggah warenging ngong, puniku apan upama, tapa badan prayoga, lamun sira karem padu, amungsuh lawan sudara 20) Benal ngammi wal ngamati, wa bena jho jhi wa jho jhit puniku nenggih tegese, kawasa tan kawasaa, wajib sira asiha, dhumateng sudara kakung, muwah sadulur wanodya 21) Poma-poma wekas mami, anak putu buyut ingwang, aja katungkul uripe, aja lawas saya lawas, lawan den saya lawas, siyang dalu dipun imut, wong anom sedya utama.