100% found this document useful (4 votes)
1K views

Thalaite Hmathlir - Multiplex Programme

The document discusses the issues of alcohol and drug abuse among Mizo Christians. It provides context on how alcohol was traditionally part of Mizo culture but is now discouraged by the Presbyterian church. It outlines the church's efforts to prohibit alcohol in Mizoram through legislation and advocacy. Statistics are presented on the health and social impacts of drug and alcohol abuse in Mizoram in recent decades, including deaths from overdose and HIV infections linked to substance use. The Presbyterian church is highlighted as playing a key role in establishing Mizoram's reputation as a dry state through its long opposition to alcohol and drugs.
Copyright
© Attribution Non-Commercial (BY-NC)
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
100% found this document useful (4 votes)
1K views

Thalaite Hmathlir - Multiplex Programme

The document discusses the issues of alcohol and drug abuse among Mizo Christians. It provides context on how alcohol was traditionally part of Mizo culture but is now discouraged by the Presbyterian church. It outlines the church's efforts to prohibit alcohol in Mizoram through legislation and advocacy. Statistics are presented on the health and social impacts of drug and alcohol abuse in Mizoram in recent decades, including deaths from overdose and HIV infections linked to substance use. The Presbyterian church is highlighted as playing a key role in establishing Mizoram's reputation as a dry state through its long opposition to alcohol and drugs.
Copyright
© Attribution Non-Commercial (BY-NC)
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 47

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .


th

55 K.T.P . GENERAL CONFERENCE


KHAWZAWL

MULTIPLEX

PROGRAMME

March Ni 1, 2014 (Inrinni) 1:30 PM

THUPUI : |HALAITE HMATHLIR


A Hmun Hruaitu Thupui Sawitu : : : : GROUP I Khawzawl Vengsang Biak In Tv. R. Lalramnghaka, Committee Member |halaite Hmathlir - Zu & Ruihhlo chungchangah Upa Lalbiakzuala, Khatla East

GROUP II A Hmun : Khawzawl Vengthar Biak In Hruaitu : Pu Samuel Laldingliana, Committee Member Thupui : |halaite Hmathlir Hmasawnna (Globalisation & Social Media) Sawitu : Pu V.L Muanchhana, Asst. Secretary, CK|P A Hmun Hruaitu Thupui Sawitu : : : : GROUP III Electric Veng Biak In Dr. Lalliansanga, Committee Member |halaite Hmathlir - Harsatna hmachhawn Pu David Zohmangaiha, Republic Veng

GROUP IV A Hmun : Zaingena YMA Hall Hruaitu : Dr. Julie Remsangpuii, Committee Member Thupui : |halaite Hmathlir Hlemhletna (corruption) chungchangah Sawitu : Tv. Lalthlamuana Ralte, Tuikual
www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Published by Central Kristian |halai Pawl Aizawl, Mizoram

Copies - 8,000

www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

CONTENT
Phek

1. |halaite Hmathlir Zu & Ruihhlo chungchangah ............................ 4 Upa Lalbiakzuala, Khatla East 2. |halaite Hmathlir Hmasawnna (Globalisation & Social Media) 15 Pu V.L Muanchhana, Asst. Secretary CKTP 3. |halaite Hmathlir Harsatna hmachhawn ..................................... 26 Pu David Zohmangaiha, Republic Veng 4. |halaite Hmathlir Hlemhletna (corruption) chungchangah ...... 32 Tv. Lalthlamuana Ralte, Tuikual

www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

|HALAITE HMATHLIR ZU LEH RUIHHLO CHUNGCHANGAH


Upa Lalbiakzuala Khatla East

Mi fing Virgil-an, A lo dai/tem tawhtu chungah chuan rinna nghat mai rawh, a lo tih chu tun dinhmuna Mizo \halaite hian zu leh ruihhlo chungchangah kher chuan kan z^wm \ha lo hle niin a lang a, zu leh ruihhlo \hat lohzia leh pawizia nasa taka sawi ni mah se, a bawiha t^ng t^l chhuak tawhte thleng pawhin aupui mah se, \halaite s<kthl>kah tem chhin, tih chhin, in chhin duhna a awm miau si a, kan tualz^l nunah zalen takin a t^l reng bawk si a, Mizo \halai nawlpuite harsatna tawh lian ber zingah a tel ta reng a ni. |halaite zingah zu leh ruihhlo hrilhfiah a \ul tawh lo va, a tuate pawh hian eng emaw ti kawng z^wng tak chuan kan hmelhriat tlang vek niin a lang. Damdawi zawng zawng hi drugs a ni na a, a nawlpuiin drugs tia kan hriat lar chu damdawi ruih theih chi emaw, ruihhlo emaw a ni. Damdawi a nihna ang taka hman a nih lohva, hman dik loh leh hman sual a nih khan thil \ha tak kha thil \ha lo takah a lo chang mai a ni. Mi thiamte chuan zu hi damdawi hman sual luih chi nga zinga depressant group zinga tel a nih vangin damdawi ruih theih (Drugs) chi khat a ni an ti a, drugs zawng zawng hi zu erawh a ni lo thung. Zu leh ruihhlo hi ram leh hnam hmelma a ni a, taksa leh thlarau dinhmun thlenga chhiatna thlen theitu a ni tih hriaa, mahni theihna kawng kawngah hmalak a \ul hle. Bible-in zu a sawi dan Kan Bible-ah hian damdawi hman sual leh ruihhlo chungchang sawina a awm hran lo naa, zu chungchang erawh chu a lang tam hle. Juda-ho chaw rin pui ber zinga tel a ni a, chutih rual chuan
www.mizoramsynod.org

6 a tlangpuiin Bible-a zu kan hmuh dan erawh chu fimkhur a \ul thu a ni ber. Hmun tam takah zu sawiselna \awngkam na tak tak kan hmu a, a ruite lek phei chuan dem an hlawh hle. Kan Bibleah hian zu avanga Pathianin chawimawi leh fakna a dawn lam hmuh tur a awm hran lo va, zu in leh rui \hinte a duh loh thu Amah Pathian ngeiin zawlneite hmanga a puan thu hmun tam takah kan hmu thung. 1 Korinth 6:10-ah phei chuan vanram kai lo tur a tihte zingah zu ruih hmang an tel a, Rom 13:13-ah chuan ringtute chu zu in buai leh ruia awm lo turin tar lan a ni. Lal Isua pawhin Kana khua inneihnaah a tipung, Tirhkoh Paula pawhin Timothea chu uain tlem tal in \hin turin a fuih tia Bible thu \anchhan angrenga zu sawimawituten zu an fak chiam \hinte hi Bible thu awmze dik hriat loh vang a ni fo va, kh^ng laia uain leh kan tunlai zu hi tehkhin chi pawh a ni hek lo.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Mizo society leh zu Zu hian Mizo culture-ah hmun pawimawh tak a luah \hin a, hmanlai chuan kutni vangkhua leh khawtlang huapa thiltih mai ni lo, mi mal pawhin an leklam hle. Lalin mi tlawmngai leh huaisente chawimawi nana zu nopui a dawmtir \hin avangin nopui dawm pha phei chu an ngaisang a, \hian induhsakna entir nan pawh zu an dawm ho \hin. Thlirna hrang hrang awm karah Mizo nawlpui Kristian nih hma nun, mit ngeia hmutu, kan Pastor hmasa Rev. Liangkhaia chuan a lehkhabu Mizo awm dan hlui tih buah chuan, Hmanlai Mizote chuan zu an dek na hle mai a, zu ngawl vei pawh an tam bawk reng. Zu chu Mizoram hmelma bera chhiar tur a ni, a ti tawp! Mi \henkhat chuan, Zu hi Mizo culture-a bet tlat a ni a, hriat thiam a ngai, ti z^wngin ngaih dan an siam a; amaherawhchu, t<nlai chu sawi loh, hm^nlaiah pawh khan zu ruih hun chu thil sual tihna huna an hman ve tho avangin, Mizoramah Kristianna a lo luh phat a\angin missionary leh Mizo Kristian hmasate zirtirna avangin zu an maus^m ta zel a. Chumi awmzia chu Mizo Kristian culturewww.mizoramsynod.org

7 ah chuan zuin hmun a chang ta lo va, Mizo culture nawlpui chu hn^wl a ni lo na a, culture tharah chuan zu erawh a tel ta lo. Zu leh ruihhlo chungchanga zirbingna nei Rev. Lalfakzuala, ATC chuan, Kristianna a\angin zu hi tih-kristian hleih theih a nih meuh loh avangin Mizo Kristian culture-ah kan seng lut ta lo a ni, a ti.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Zu/Ruihhlo versus Mizoram Presbyterian Kohhran Mizoramah Kristianna a lo luh phat a\angin ringtu tan zu in loh tur tih chu inzirtirna a ni a. April 1910 Presbytery thurel no. 7naah chuan, Zu chu in hauh lova, chutiang in mi pawh in lo tura zirtir ve tur a ni, tiin r>l a lo ni daih tawh a. October 1911 Presbytery Inkhawmpuiah chu thurel chu an nemnghet leh nghe nghe a ni. Kristianna lo luh a\anga kum 50-na velah Mizo nawlpui chu Kristian an ni tawh a; chuti chung chuan, kohhran chuan zu a do reng a. Kum 1966-a Mizoram a lo buaia, ei leh bar zawnna kawnga harsatna namen lo a thlen vanga mi tam tak zu sak leh zawrh lama an \uan lai ngei ngei pawhin kohhran chuan a ngaih dan a sawhsawn chuang lo. Mizoram Excise Act 1973 leh Mizoram Excise Rules 1983 hmangin kum 1984 khan Aizawlah phalna pek zu dawr 10 leh inna hmun (bar) 4 siam a nih bakah Lungleiah zu dawr 4 a awm a. Mizoram Synod chuan phalna neia zu zawrh sawhkh^wk \ha lo leh harsatna namen lo thleng ta kha a hmuh hmaih hauh lo va, hun lo kal zelah zu khap burna dan hmang turin sawrkar a ngen ^wl ta lo va, Zoram Kohhran Hruaitu Committee (Tuna Mizoram Kohhran Hruaitu Committee)-in a bei nasa hle bawk. Chumi avang chu a ni mahna, March 31, 1988-ah chuan zu zawrh phalna chu tihtawp a ni leh ta a. Hun lo kal zelah Mizoram Presbyterian Kohhran leh kil hrang hrang a\anga nawrna vang a ni mai thei, Mizoram Legislative Assembly chuan Mizoram Liquor Total Prohibition Act 1995 chu a siam ta a. Chu dan chu hman a nih theih nan Mizoram Liquor Total Prohibition Rules 1996 siam a ni leh a; February 20, 1997 a\angin Lai Autonomous
www.mizoramsynod.org

8 District Council, Mara Autonomous District Council leh Chakma Autonomous District Council huam chhung tih loh, Mizoram hmun dangah chuan zu khap burna dan chu hman a lo ni ta a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Hun kal tawh thlirin eng lai mahin Presbyterian Kohhran hian zu hi a sawimawi ngai lo va, vawiin thlengin kohhran thenkhatah chuan zu zuar leh inte chu an thunun hial \hin. Ramin hma a sawn a, a \ha zawng leh chhe zawngin tun hmaa kan la hmelhriat loh thil tam tak a lo awm zel a, ruihhlo chi hrang hrang pawhin min rawn run zel a, Mizoram Presbyterian Kohhran chuan Bible tlawhchhanin a thil tawn ang zelin ngaih dan a siam ta zel a. Chutiang chuan Mizoram Presbyterian Kohhran Dan Bu bung III 2(a)(ii)-ah chuan zu te, ganja leh kani siam chhuah, kawl emaw, theh darh emaw, hman emaw te leh rilru tibuai thei damdawi hman sual lakah kohhran mite chu inthiarfihlim tura beisei an ni, tia tar lan a ni ta a. Kristian Nun Inkaihhruainaah pawh hetiang hian tar lan a ni Pathian thu nena inrem lo leh Kristianna rilru tichhe thei apiang zu in leh ruihhlo leh damdawi hman sual....te kalsan tur a ni, tiin. Mizoram dinhmun Zu leh ruihhlo chungchanga Mizoram dinhmun hi ngaihtuah peihte tan chuan lu haina tham a tling takzet a. Sualna leh thil \ha lo hrang hrang a tipung a, sualna hrang hrang rukruk, tualthah, inrawk leh pawngsual thlenna chhan tam ber chu zu leh ruihhlo avanga ngaihtuahna f$m hman loh vang a ni ch^wk. Kan rama ruihhlo khuahkhirh theihna atan ND&PS Act 1985, Assam Drugs Control Act 1950, Drugs & Cosmetics Act 1940 leh a dangte kan nei a. Chung dan hmang chuan man awm reng mah se, ruihhlo a tawmim hran chuang lo va, a mamawh leh duhte tan hmuh tur a awm reng a, ruihhlo zuar leh ti \hinte lah an pung tual tual bawk a; chutih laiin, zu khap burna dan (MLTP Act) hmanna ramah zu a zal>n em em bawk si.

www.mizoramsynod.org

9 Mizoram State AIDS Control Society (MSACS) chhinchhiah danin, kum 23 liam ta chhung (October 1990 October 2013) khan thisen endik mi 2,55,453 zinga mi 8,516 chu HIV positive an ni a, chung zinga mi 2,188 (mipa 1,864 leh hmeichhia 324), za zela 25.69 chu ruihhlova inchiu vanga kai an ni. Chumi awmzia chu, Mizorama AIDS darhna chhan langsar tak pakhat chu ruihhlo a\anga lo awm a ni, tihna a ni a. Mizoram mipui zawng zawng thisen hi endik vek ni ta se, eng zat chiahin nge a pun ang tih chu ngaihtuah tham tak a ni. Excise & Narcotics Department chhinchhiah danin, kum1984 atanga October 2013 chhungin ruihhlo vanga thi mi 1,273 an awm tawh a. Mihring nunna a hlut tehlul nen, kum 2013 chhung mai khan drugs OD mi 32 an awm a, chhinchhiah hranpa loh eng emaw zat an awm bawk ngei ang. Kum 20062010 chhung khan Aizawl Civil Hospital-ah zu in vanga thin \ha lo mi 561 enkawl an ni a, chung zinga mi 100 chu hmeichhia an ni. Kum 19972010 chhung khan Dept. of Psychiatry, Kulikawnah zu vanga rilru lama harsatna tawk mi 1,677 enkawl an ni bawk. Mizorama lirthei chetsualna 80% chu zu ruih vang nia ngaih a ni a, zu leh ruihhlo avanga natna, tualthahna leh buaina thleng chu sawi sen a ni lo va; chumi avang chuan mi tam tak chuan zu leh ruihhlo hi ram leh hnam hmelma lian ber a ni an lo ti reng a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Ram changkang zawka \halaite suattu leh tibuai em emtu, ruihhlo hlauhawm tak, chrystal- methamphetamine (Meth tia sawi) lah chu tun hnaiah kan han hmelhriat ve leh ta zel a, kan hmabak hi a thim hle a ni. Kum 2013 chhung khan Excise & Narcotics Dept. chuan chrystal- methamphetamine siam chhuahna atana hmanrua, Ephredrine/Pseudoephedrine damdawi mum vaibelchhe 2 dawn (1,89,03,478) an man a, \halaite buaipui ber spasmo proxyvon leh parvon spas pawh capsule 2,90,363 zet man a ni bawk.
www.mizoramsynod.org

|halaite hmabak

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

10

Billy Graham-a chuan, Pathian tana i beihna ai mahin Ama tana i inserh thianghlimna kha a hlu zawk, a lo ti a. Taksa leh thlarau tibawlhhlawh theitu zu leh ruihhlo laka fihlim tur \halai, ringtu kan ni a. Kan Bible-a kan hmuh angin kan taksa hi Pathian in a ni a, chumi tibawlhhlawhtu lakah Pathian thikthu a chhe hle tih kan hriat a ngai. Zu leh ruihhlovin harsatna a siam \hin \halaite rilruah tl^n chhuah duhna thinlung tak tak a awm loh phei chuan a tawp chu chhe tak a ni zel. He hunah tak hian a ni, Pathianin Baala hmaa \hing\hi ngai lo \halai/Zu leh ruihhlo hmaa buai lo \halai a mamawh ni! Mihring chuan hlimna kan mamawh a, a zawn pawh kan zawng nasa a; kan zawn dan a fuh loh leh zawnna hmun a dik loh chuan a zawngtu ngei chu buainaah a inbarh l<t \hin. Khawvel nawmsip bawlna hian thlarau nei mihring lungawina leh hlimna tluantling a pe thei lo va, chhia leh \ha hriatna hmuh fuh loh hlimna chu chatuan daih a tling ngai hek lo. Chu vang chuan, dik leh dik lo inbeihna khawvelah hian \halaite tan duhthlanna dik a pawimawh a. Lal Isua Krista lo kal leh hma zawng indona awm reng turah hian duhthlanna siam thiam apiang an nihlawh a, a thlang dik lo leh fuh lote erawh an che chhe zel ang. Mizo \halaite tluka zu leh ruihhlo \hat lohzia inzirtirna ngaithla leh hre tam kan awm kher lo vang a, kan ram tluka zu leh ruihhlo buaipui ram dang a awm kher lo vang. Chuti chung chuan, zu leh ruihhlo vanga harsatna a reh chuang lo va, hemi kawngah hian \halaite hmabak a thim hle a ni. MLTP Act hi awm ta lo phei se chuan kawtkaiah a tui \ha \ha, a f$m \ha \ha hmuh tur a awm ang a, chutih karah ruihhlo chi hrang hrang lei tur a awm reng tho avangin chhia leh \ha hriatna f$m hmang thiam lo \halai tam tak an awm zel ang a, puipunna leh thiltih khawm boruak a nu ph<t z>l ang a, khawtlang rawngbawlna lama inkiltawih \halai an pung ang a, kohhran \halai thlengin an kiam ngei ang tih chu zawlnei ni lo tan pawh huai taka sawi
www.mizoramsynod.org

lawk ngam a ni.

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

11

He khawvelah hian mi chi hnih hma lam hun a >ng zawnga thlir chi leh a thim zawnga thlir \hin kan awm naa, zu leh ruihhlo chungchangah kher hi chuan tun dinhmunah a >ng z^wnga thl$r a har khawp mai. Zu leh ruihhlo avangin HIV/AIDS a darh zel dawn a, \halaite khawvelah hian chumi nghawng tuar nasa ber tur chu \halaite tho an ni ang. Chu chuan K|P rawngbawlna thlengin nghawng a rawn nei ngei ang a, a sawhkh^wk tuar zo lovin chhungkua leh mi tam tak chu kan tal buai ngei ang. Kan t<n dinhmun a\anga han thlir chuan, kan ramah zu leh ruihhlo ngai enkawlna, deaddiction centre a pung zel ang a. |henkhat chu \hahnemngaihna kal zel vanga din a ni ang a, a \hen erawh sum siamna, eizawnna angreng deuhva din pawh a kat nuk dawn tih a lang reng a. Deaddiction centre-te hi mihring siam \hat nan kan hmang nge mi awm \ha duh lote hrem nan tih pawh ngaihtuah tham tak a tling ang. A kum telin ruihhlo a pung deuh deuh ang a, thlemna do zo lo tur \halai tam tak chuan mahni sum chauh hmang lovin mi sum hmangin ruih an tum zel ang a, chu chuan rukruk, insuam leh tualthah a tipung ngei ang. Ruihhlo ngaite zingah mahni ruihna tur thawh chhuah nan ruihhlo zuar nasa takin an pung zel ang a, K|P rawngbawlna a sak tual tual ang a, LAL Isua Kristaa hlimna zawng ni lo, ruihhlova hlimna leh lungawina, thlamuanna zawng \halai tam tak an lo chhuak ngei ang. An beisei ang hmu leh si lovin, beidawnna khurah an t^ng ang a, pawisak nei hauh lovin an nun an hmang ang a, chumi sawhkh^wk chu a tawrhhlelhawm hle ang le! KTP Handbook la keu miah lo te, piantharna tak tak nei hranpa lo, K|P-a active viau si te leh khawvela lar chhuak hla thar hre ve zung zung, Kristian Hla Bua hla pakhat pawh sa chhuak thei lawi si lote nen \halai kan ni a; chung mite nen tho
www.mizoramsynod.org

12 chuan K|P member kan ni ho va, a tuate pawh man beh tumin zu leh ruihhlovin min z$m reng bawk si a; a nawlpuia thlirin kan hmabak hi a eng lo hle.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

|halaite hmathlir Kan sawrkarin MLTP Act tihdanglam a tum tih kan hria a. Engti ang chiahin nge zu hi phalrai a nih dawn kan hre lo naa, khap bur a ni chung pawha heti khawpa kan buaipui si chuan, zal>n taka lei/hmuh tur a awm a nih ngat chuan, zu chhiah lam chu lo pung hluai pawh ni se, a lehlamah \halai tam tak insum zawh lohnain kohhran leh khawtlangah hlet \ha lo a rawn chhuah viau ang em tih chu chh<t tham tak a tling. Zu chhiah tam tak lo lut tur nge kan hlawkpui ang, zal>n taka zu a awm dawn t^k avanga harsatna lo thleng tur, tih chu \halaiten kan b<k thiam a pawimawh a; ram hmasawnna tur sum tam tak lo awm tur nge dah pawimawh ngai, hmasawnna kara mihring nun chhe tur, tih zawng pawha b<k a ngai. MLTP Act hi hlih ni se tih leh hlih a \ul lo tih hi Mizo mipuite inhnialna a ni a. Chumi karah chuan \halaiten hawina tur leh awih bik tur kan hre ta lo. Kan rama ruihhlo khuahkhirhna dan kan neihte hi kan ram milin tihdanglam ni se ti an awm laiin mi \henkhatin a awm sa hi a \ha t^wk a ni an lo ti ve tho va. |halai nawlpui hian eng hi nge \haa eng hi nge \ha lo tih pawh kan chiang thei tawh lo. Zu leh ruihhlo hi ram leh hnam hmelma a ni a, taksa leh thlarau dinhmun thlenga chhiatna thlentu a nih avangin mahni theihna kawng kawngah \halaite \an erawh a ngai ta hle. |halaite hriat tur pawimawh tak chu mihring chakna leh theihna hmanga theihtawp chhuaha beih ni \hin mah se, zu leh ruihhlo tihr>mna leh a ngawl veite chhanchhuahna bulpui chu Pathian thu a ni tho tho. Kristiante hmanraw neih \hat ber chu Lal Isua Chanchin |ha a ni tih hriaa, hmangaih rawngbawlna a\angin \halaiten kan thawh a \ul a. An chhungril hneh a ngai a, mihring rilru leh duhthlanna a hmin loh chuan a fuh tak tak thei
www.mizoramsynod.org

13 ngai lo. Iran leh Singapore velah pawh thi khawp hiala inhrem ni \hin mah se, a r>m thei chuang lo va, hmangaihnaa khat Pathian a chet a ngai fo. Thinlung kehchhiaa, inchhirna tak tak nei apiangin an kalsan thei a, tihluihna leh invauna vanga ruihhlo simten kir leh hun an nei ch^wk. He khawvel hi indona a ni a, \ha leh sual, dik leh dik lo inbeihna leh inn>kna khawvel a ni reng ang a, chu indona khawvelah chuan hnehtu nih a pawimawh hle. He inbeihna karah hian \halaite kan awm a. MLTP Act chungchangah pawh, hlih a ni emaw, ni lo emaw, \halaite hian zu leh ruihhlo chungchangah eng nge hmathlir kan neih le? Zu leh ruihhlo hi ram leh hnam tl<kchhiatna, mi mal leh chhungkaw zahawmna tichhetu leh titlarantu, khawtlang nun tir^l\itu leh thihna thlentu a ni mai lo, \halai tam tak thlarau boralna kawnga hruaitu a nih tlat avangin kut kuangkuaha thlir mai mai tur kan ni dawn em ni le? Khawvela mihring nunna suattu lian ber berte zinga tel, zu hi kan in ve loh avanga ngaihmawh ngai lo turah dah mai chi a ni lo va, a nghawng hrang hrangin eng emaw kawng z^wng takin a tuate pawh hi min khawih vek a, keimahni ngei min khawih kher lo a nih pawhin kan \halaipui, kan K|P memberpuite a khawih a. Chumi laka chhanchhuah chu Rawngbawl tura chhandam tih thupuia neitu K|P active member-te mawhphurhna a ni tho tho va. Ruihhlo laka kan fihlim a nih pawhin, a fihlim lote buaipui leh chhanchhuah chu K|P active member-te rawngbawlna tur a ni. Lamlianah leh daiahte chhuak la, sual kawng thim tak zingahte chuan kal la, ngilnei tak chungin, vakvaite rawn hruai lut rawh, tih hla tui taka kan sak dup dup lai hian, kan \halaipui tam tak chu sualin zu leh ruihhlo hmangin a khuahkhirh mek si a. Mahni in \heuh leh biak in inkar kawng bak, rawngbawlna tur kawng dang zawh tur ngahin kan inhria em le? Mi sualte thleng phak rawngbawlna hi kan rama Kristiannain a mamawh ber a ni mai lo maw?
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .
www.mizoramsynod.org

14 Heti zawng pawh hian han ngaihtuah ila: engati nge \halai piangthar \hate hi ruihhlova buaite hian min awh hran loh le; Lal Isua neitu nun chu nun awhawm leh $tawm a nih si chuan, engati nge ruihhlo ti \hinte hian nun awhawm neitute hi min awh bik chuan hauh loh le; keimahniah hian awh tur leh entawn tur a awm chuang lo em ni zawk le, tihte thlengin ngaihtuah tur a awm ta a nih hi! |halaite hian eng angin nge zu leh ruihhlo hi kan kalpui ang a, kan en zel ang le? Khawi emaw laia hnam dang kuta kan Mizopuiten tawrhna an neih chuan nasa takin an thlav^ng kan hauh \hin a; chutih laiin engati nge kan Mizo \halai sang chuang nunna laksaktu leh rualbanlova siamtu ruihhlo hi kan en liam mai \hin le? Ephesi 5:11-ah chuan, Thim thiltih rah nei ngai lovahte chuan telna reng nei suh ula, tel ahnekin a thiam lohzia hriattir zawk rawh u, tih kan hmu a. He thupek hi \halaiten engtin nge kan tihhlawhtlin le? Rawngbawlna pawnl^ng deuh, thlarau lam khawih pha lo deuhvah kan ngai em ni zawk? Tunah hian chhungkaw tam tak chuan zu leh ruihhlova buai an fate chhanchhuak turin YMA/VDP/JAC an au va. A \henin sawrkar an dem a, \henkhatin revival camping lam an b>l a, a \henin deaddiction centre an panpui a. Chutiang karah chuan \halaite hi khawiah nge kan din ve le? K|P active member-te hian eng nge tih tur kan neih ve le? Deaddiction centre siam leh ringawta, revival camping buatsaih leh mai hian rei pawh a chhanchhuak zo tawh si lo. US President John F. Kennedy-a chuan, Ramin hun khirh tak a tawh laia \an lam nei ngam lo tan hremhmun sa lai ber zuah a ni, a lo ti a. Vawiina kan ram dinhmun khirh takah hian \an lam neiin \halaiten eng kawng nge kan zawh dawn le? Zu leh ruihhlo hi kan buai ve lohna, mi dang leh chhungkaw dangte harsatna maiah kan dah dawn nge, he harsatna sutkian nan hian hma kan la ve dawn? Ngaihtuah peihte tan ngaihtuah tur tam tak a awm e.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .
www.mizoramsynod.org

15 Ram chu ka tihchhiat loh nan an zinga dai theu tur leh, ram chhana ka hmaa \ang tur mi ka zawng a, ka hmu si lo va. Chuvangin, an chungah ka thinrimna chu ka leihbaw ta a, (Ezek. 22:30) tia Pathianin Israel fate a hrem angin min hrem ve mai ang tih a hlauhawm ta. Lal Isua chhandamna chuan zu leh ruihhlo bawiha t^ng mekte pawh a huam vek si a. An t^nna lak ata chhanchhuaktu tur an mamawh a, sualin a phuar beh mekte chhanchhuaha, zu leh ruihhlo laka dai theu chu kan rawngbawlna tur a ni lo maw? Tu nge chu hna chu thawk dawn le? Chanchin |ha hrilna kawnga harsatna siamtu zu leh ruihhlo tihr>mna kawngah tute nge Lalpa tana p>n chhuak tur awm le? Vawiina \halaite hi kan ni dawn lawm ni? Nunna hrui thlung ru, tuifawn hlauhawmah, Unau boral tur, chhan ngai a awm e; Tu unau nge ni, tu nge chhanchhuak ang, A tan nunna hrui thlun siama pui turin?
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

SAWI HO TURTE: 1. MLTP Act hi hlawhtling kan ti em? A hlawhtling kan tih loh chuan a hlawhtlin nan engtia hmalak nge \ha ang? 2. 3. Zu leh ruihhlo hi engtin nge kan thlir dan le? A tihr>mna kawngah \an lak \ul kan ti em? Ruihhlo ngaite hi doctor-te chuan damlo an ti a, d^n lam khawihtute chuan mi sual an ti thung a. Eng nge kan hmuh ve dan le? MLTP Act hi hlih ni ta se, eng nge a nghawng ni ang? .....
www.mizoramsynod.org

4.

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

16

|HALAITE HMATHLIR -

TUNLAI HMASAWNNA (GLOBALISATION AND SOCIAL MEDIA)


V.L. Muanchhana Miten BANG (wall) an hmuhnaah |HALAI chuan KAWNGKHAR (doors) a hmu thei \hin. Mark Zukerberg Tin, lei chung zawng zawnga awm turin bul hmun khat vekin hnam tin mi a siam a, an tan hun bite a ruat a, an awmna rite pawh a khamsak a. Tirhkohte 17:26 Tunlai khawvel hmasawnnin a ken tel Globalisation hi hrilhfiah dawn ila, mawl taka hrilhfiah theih a nih rualin, A huam a zau lutuk avangin awlsam taka hrilhfiah mai theih a ni lo, mi thiamten an tih hi a awm viau tho mai. Globalisation chu inbiakpawhna hmanraw hrang hrang leh inkalpawh awlsamna avanga khawvel lo te ta telh telh hi a ni a. Tunlai thiamna hmanga inhriatpawhna leh inkalpawhna lo \ha ta zel hian khawvel hi khaw lian pui pakhat (Global Village) ang z^wng pawha sawi a ni hi a ^wm chho zel ta a nih hi. Globalisation hi a \ha nge \ha lo ti ta ila, aw leh aih ti ringawta chhan theih a ni awm lo ve. Computer (khawl thluak nei), cellphone/mobile phone leh internet khawvelah kan cheng mek a, hengte hi tunlai hmasawnnain a ken tel niin, heng thilin a thlen tawh \halaite tan phei chuan an tel lo chuan kan khawvel hi kim lo viauvin a hriat theih a ni lawm ni? A taka awm ho kher lova inbiakpawh tawnna leh inkawm hona hmanrua social media (facebook, twitter, whatsapp, myspace, youtube, etc.) pawh kan khawih leh hman phakah a awm ta fur mai. |halaite khawvel min rawn nek mektu globalisation leh social mediate hi engtin nge mi mal, chhungkua, khawtlang, kohhran leh ramin kan lo dawnsawna, \halaite hian eng hmathlir nge kan neih? tih hi zawhna pawimawh tak a ni ta.
www.mizoramsynod.org

GLOBALISATION : Mizoram chhung mai ni lo, India ram, khawvel hmun hrang hranga mite hi cellphone/mobile phone, internet leh social media (facebook, etc.) hmangin kan in-connect (thlun zawm) \ha tulh tulh a, thu chi hrang hrang leh sum che vel a tam tulh tulh a; khawvel lehlama thil siam pawh ni se, awlsam takin kan nei ve thei zung zung tawh a, inkalpawhna \ha a tam tulh tulh a. Heng thil thleng mek hi globalisation chu a ni mai a ni.

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

17

Swedish journalist Thomas Larsson chuan a lehkhabu, The Race to the Top: The Real Story of Globalisation-ah chuan globalisation chu khawvel lo te ta telh telh, hla deuhva awm pawh lo hnai ta te, thil reng reng lo inhnaih ta telh telh te, khawvel lehlama mi pawhin khawvel lehlama mi awlsam taka a biakpawh theihna avanga a lehlamin hlawkna a lo neih theihna te hi a ni, a ti. Eng tik a\angin nge globalisation hi a lo in\an? Globalisation lo in\an hun hi sawi dan hrang hrang a awm a, a bul \an hun leh tawp hun hi sawi ngawt theih a ni lo. Thil siam (Creation) tirh a\anga in\an kha a ni pawh ti ila, a sual
www.mizoramsynod.org

18 tam awm lo ve (Tin, Pathianin anmahni mal a sawm a: Pathian vekin an hnenah, Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula, in thu thuin awmtir rawh u... Gen 1:28).
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Globalisation thlen chhan ber eng nge ni ang ? Pathianin mihring min siam phungah hian a mala cheng tura siam ni lovin, a huhova cheng tura siam kan ni. Hei vang pawh hi a ni ang, inkalpawh awlsamna kawng zawn leh inbiakpawh awlsam dan zawn chu mihring rilrua lian berte zinga mi a ni a, inpawhtawnna leh inbiakpawhna hmanrua hmuchhuakin, chu chu tichangkang zelin tun hi kan thleng ta a ni. Heng inpawhtawnna hmanrua atana thil hmuhchhuah chhoh dan han tar lang ila Isua pian hma kum 3500 (BC 3500) velah Mesopotamian-hovin tawlailir ke (wheel) an hmuhchhuah kha khatih hun lai chuan technology changkang ber a ni awm e. Thil hrang hrang hmuhchhuah a ni chho steam engine te, motor te, thlawhtheihna te, inbiakpawhna telephone te, sawi tur tam tak a awm ^wm e. Heng zawng zawng hi mihring nun awlsam nan leh a nawm zawk nantea hmuhchhuah a ni. Hmuhchhuah hlim chuan hei bak a awm chuang lo vang a, tih tur a ni zel a; mahse, a hma aia \ha, awlsam leh nuam zawk duhna chuan thil thar, changkang leh \ha tak tak, Pathianin mihringa finna a dah hmang chuan hmuhchhuah a ni zel mai. GLOBALISATION COMPUTER-INTERNET Computer (Khawlthluaknei) leh internet hmuhchhuahna atana rahbi s^wn chhoh dan tlem han sawi ila: 3000 BC-ah Chinese abacus, 800 AD-ah algorathim, 1623-ah belh khawl chi khat hmuhchhuah a ni. 1890-ah Herman Holrith-an punch card machine a hmuhchhuah chuan digital khawvel >ng a hmuhtir \an. 1939-ah Dr. John Vencent Atanasoof leh Lifford Berry -te chuan electronic computer digital computer an hmuchhuak a. 1947-ah Transistor. 1958-ah IC Integrated Circuit. 1966-ah kuta ken tham lek calculator, 1968-ah computer
www.mizoramsynod.org

19 chip microprocessor. Hemi hmang hian tunlaia computer kan hman lar tak processor hmasa ber Intel 4004 chu 1971 khan hralh chhuah a ni. 1976-ah Personal Computer , 1977-ah computer-a hman theih modem, 1982-ah portable computer. 1991-ah World Wide Web (Internet).
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

He computer hi a thiltih theih leh hman \angkai theihna a tam lutuk hi a ni ber, tunlai khawvel rawn thlakthleng chak em emtu chu. Pathianin mihringa thiamna leh thil hmuhchhuah theihna a dah hi a ropui a; chu a thil hmuhchhuah hman \angkai dan, thiam zui zel thei tura Pathian min siam dan hi a ropui ngawt mai. Chu computer chu kawng engkimah hman \angkaina a lo awm a, thil chh<tna - calculator atan mai ni lo kawng hrang hrangah \angkaina leh a hmaa harsa taka thawh leh chawk chhuak tura hun tam tak khawh ral \hinna kha awlsam taka thawhna atan a lo hman theih ta a ni Type writer leh letter press aiah computer hmangin thil kan chhu (print) tawh a, kan thil lei leh hralh tam tak pawh computer hmangin a ni a, bank lamah pawh a hman \angkai theih nasa tawhin, tunah phei chuan computer a chhiat (down) chuan bank pawh a dawr hleih theih tawh tlat lo. Zirna lamah ni se, he khawlthluaknei hi kawng engkimah hman \angkai a ni a; medical (damdawia inenkawlna) lamah ni se, tunlai inenna khawl hrang hrangte hi he computer tel lo chuan a thawk thei lo, ti ila kan tisual tam ^wm lo ve. Science lamah te hlei hlei hian hman \angkai a ni nasa a microscope pangngaiin a en let tam taka chianga en theihna hmanrua te, a hmaa kum tam tak chh<t chhuah ngai kha second tlem tein a inchh<t zung zung tawh mai a nih hi. Computer chu inthlun zawmin, chung computer inthlun zawm chu inthlun zawm chhawng zelin Network of networks of computers internet kan tih hi a lo awm ta. Chutah chuan tawp ta mai lovin, Graham Bell-an kum 1876-a telephone a hmuhchhuahah chuan he computer thluak bur (technology) hi an han dah luh thiam t^kah chuan mi tin deuhthawin kan h<m t^k fur cellphone/mobile phone hi a lo piang ta a ni. Kan cell
www.mizoramsynod.org

20 phone hi a \hat dan azirin hi computer nen danglamna a awm tawh chuang awm lo ve.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

He computer hi thil hrang hrangah kan sawi anga hman \angkai a nihna hian he kan thupui globalisation awm chho bek bek chu rang takin, chak takin a kal chhohtir ta a. Hman deuhvah kha chuan, ram changkang kan tihah chuan khawvel hmasawnnain a ken tel thil chi hrang hrang a tahtawla lo thleng hret hret kha, rang tak leh chak takin a rawn thleng ta thut thut a. Ram changkangah chuan, entir nan, telephone hi in tin deuhthawin an hmana, \angkai taka an hman fe hnuah cellphone a lo chhuak a. He globalisation hian khawi hmun pawh min hr<t miau avangin Mizoramah chuan in tin chu sawi loh, khaw tin pawh telephone pangngaiin a thlen hmain tunah chuan mobile phone hi mi tin ban phakah a awm ta a ni. Heng bak hi ram changkang berah pawh an hmang bik chuang lo. Khawvel lehlama an neih ang leh thil thleng ang khawvel lehlama lo thleng ve zel te, kan lo inhre pawh ta zung zung te hi kan tunlai khawvel dinhmun chu a ni. Globalisation hi a \hatna leh a \hat lohna sawi dawn ila, sawi tur a tam hle awm e. Ngaih dan pakhatah chuan, Globalisation avang hian industry thar a lo chhuakin, thil thar a lo chhuak zung zung a, chu chuan hna thar a siam a ni, an ti a; lehlamah chuan, Ram changkangin an tih ang apiang ti ve turin ram changkang lo leh rethei zawkte a tihtir ve a, chu chuan retheih lehzualna a thlen a ni, an ti bawk. Globalisation : A NG LAM ZAWNGA THLIR Globalisation hian khawvel puma hmasawnna leh \hatna a thlen tlangpui han sawi ila: Inkungkaihna \ha : Indo \hin ram pawh tunah chuan insumdawn tawnna atan an inmamawh tawn tawh tlat avangin eng emaw chen chu remna leh muanna z^wnga ke p>n a awl phah. Inthlun zawmna zau zawk : Internet hmangin tunah chuan
www.mizoramsynod.org

21 khawvel pum hi kan inthlun zawm a ni tawh mai a. Chu internet chu kan mobile phone-ah hian a hman theih zel avang hian kan ngaihtuahna leh ngaih dan hrang hrangte kan thawh ho theiin, chanchin leh thil dang dang pawh kan inhriatpawhsak tawn awlsam ta.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Sumdawnna thar : Sap ram leh phai ram lam chauhva awm tur emaw kan tih sumdawnna kha tunah chuan a tam zawk chu kan ban phakah a awm ve tawh mai a, leina/hralhna man pawh a zuartuin a duh ang ang chhiar mai lovin, a siamtuin a man tur a bithliah ang chiah kha lei theihna tur a ni tih kan hre ta. Hna thar a pian phah : Ram changkangin hna hnuaihnung zawk thawk tur anmahni ram mi an neih loh laiin, ram changkang lo zawkin mi thiam an neih lohna kawnga hna thawk tura inmamawh tawnna lo piang chuan hnathawk duh tan hna zawnna kawng thar a hawn phah. Kan chhehvel (environment) venhimna kawngah min pui : Tunah chuan khawvel pumah pawh kan ram, thing leh mau, ramsa venhim a pawimawhna kan hre tawh a. Kan environment venhimna leh enkawlna \ha nei tur chuan ram pahnih khatin hma an lak mai kha a tawk lo tih hriain, khawi hmunah pawh he lam kawnga hmalakna hi a tam tulh tulh a nih hi. Zin veivah a awlsam : Tunah chuan khawi hmunah pawh kalin zin dawn ila, awlsam takin a kal dan tur a hriat zung zung theih tawhin, a awlsam dan te, a tlawm dan te, engkim hi kan awmna hmun a\angin a hriat theih deuh vek tawh avangin zin veivah a awlsamin, he lama sumdawnna pawh a \hang hle a nih hi. Inpumkhatna : Khawi hmunah pawh, khawi ramah pawh cheng ila, ram dang leh hnam dang tih dan leh ngaih dante kan inhriatpawh tawnsak nasa tawhin, mi ram leh hnam dangin an duh loh tur chu thu ho te pawh ni se, kan inhriatpawh tawn mai theih tawh avangin kan fimkhur a; hei hian khawvel pum huap pawha inpumkhatna a thlen mek a ni.
www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

22

MAHSE... A lehlama zawnga thlir chuan globalisation avangin a hmaa, Hetiang a nih chuan heti hian a ni dawn a ni, tih ang ngawt kha a theih tawh loh. Thil reng reng hi risk lak ngaihna deuh vek a ni tawh mai. Thil sawi lawk a harsa a, thil \ha/kawng \ha nia lang kha a \ha reng lo va. Zirlai leh hnathawh tur kawng (career) zawh tur \ha, $tawm tak tak thlan s>n loh a awm \uk a, a lehlamah a khawi nge \ha ber ang tih hriat a harsa hle si. TICHUAN... He globalisation hian India ram kilkhawr ber, Mizoram pawh a rawn tuam ve zel a, upa lam leh nu leh pate ai chuan \halaite hi min rawn tuam hmasain, a rawn n>k nat berte kan ni. A rawn ken tel langsar em em leh kan thlauhthlak theih hauh loh chu SOCIAL MEDIA hrang hrang facebook, youtube, blogging, linkedin, myspace, whatsapp, etc. hi a ni. Facebook duang chhuaktu Mark Zuckerberg-a chuan, Facebook chu a tirah company tana duan pawh a ni lo, khawvela mi hrang hrangte awlsam zawka inbiakpawh tawnna leh inthlun zawmna atana duan mai a ni, a ti. An tum chu an beisei leh rin ai pawhin a hlawhtling zawk awm e. Tunah hian facebook hmangtu mi nuai 12,300 (maktaduai 1,230/1,230 millions) awmin, FACEBOOK hi ram ni ta se khawvel ram lian 3-na a ni ang. SOCIAL MEDIA CHU : Social Media chu a tak taka inhmu lem lova phone, internet & computer hmanga inkawm hona hmanrua hi a ni. Heng hmang hian hmelhriat thar inchharin, \hian thar kan inchhar mek laiin kan \hian hlui, kan biakpawh phak tawh lohte nen inbiakpawh lehna kawng a rawn siam a. Social media hman avanga inbum chhuaka inruk bona leh tualthahna pawh a thlen mek laiin, chhungkua inhloh tawhte inhmuhchhuah lehna kawng a rawn hawng bawk.
www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

23

Social Media \angkaina : Inhriatpawh a tiawlsam a, kan hriat duh z^wng apiang a kim, ti ila a dik deuhthaw ang. Inchaltauh leh inhmaizah avanga inbiak kan hreh a nih pawhin, hetah hian a pumpelh theih. Bengvarna tur leh hmasawnna tur thil tam tak a f<n a. Rawngbawltu tan hriatna hnar \ha tak a ni. Social Media \hat loh theih dan : Thil \angkai tak ni lem lo hriat tur a tipung a. Miin an hriat tawh si chuan ^tchilh a awl hle si. Tisa ch^kna chawk tho thei thil lam a tam a; sakhaw biakna lam, Kristiante zirtirna do zawng pawh a tam. |halaite hun leh rilru a la p>ng nasa. Lehkhabu hlutna a tinep a, lehkhabu chhiar ai chuan mobile phone-a kan thil dawn thlalak, video leh thu chi hrang hrang kan hriatna tak tak tur, lehkhabu aiawh zo si lo kan chhiar hnem phah. SOCIAL MEDIA (FACEBOOK, ETC.) CHUNGCHANG HRIAT ATANA PAWIMAWH : 1. Mi mal nun min khawih nasa : Kan duh emaw, duh lo emaw, social media hian kan mi mal nun hi kawng hrang hrangin min deng dawt dawt a, kaihhruai chin pawh a nei chiang.
www.mizoramsynod.org

2.

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

24

A chang chuan mumang rama min awmtir a tum : Mumang ram chu a nuam a, a hlimawm rualin a hlauhawm thei bawk. Hmuhnawm tak tak chhuakte hian hmuhnawm tur ringawt min pek an tumna lamah hian thil \ha lo an tichhuak fo. Hei hi i tih chuan i hlim ang a, i buaina a kiang ang, ti zawngin min thlem a ni lawm ni? A lang leh thu kan dawn bakah thuruk a keng tel fo : Kan thil (thu, thlalak leh video) dah (post) lo ena hriat thiam theih nghal mai a awm rual hian, a rukin thil tam tak a \ha leh \ha lo a inzep thei. Hman \angkai theih a nih rualin hun khawh ralna a ni thei : |angkai taka kan hman theih rualin, leh kan hman \angkaina atan hun tlem kan hman rualin, \ul lovah hun hlu tam tak khawh ralna a ni thei a, hei hi kan fimkhurna tur pawh a ni ang. A thil min hlui a\angin mi mal ngaih dan thar a rawn piang thar fo : Mi tin hian ngaih dan, pawimawh tih zawng leh vei zawng kan nei a. Chumi rilru puthmang kan neih sa hmang chuan kan lo chhiarin kan lo en a, chu chuan ngaihtuahna thar a \ha zawng leh \ha lo zawng pawh a siam chhuak thar fo.

3.

4.

5.

6.

Thu leh thlalak/video kan hmuh/chhiar hi keimahnia a rawn thawh dan a dang daih : Thlalak kan hmuha kan thluak a zuk khawihna lai leh thu chhiar tur kan chhiara kan thluak a zuk khawihna lai hi a dang daih, mi thiamte chuan an ti a. Video-a kan thlalak hmuh leh, kan bul hnaia miten a \ha lo zawng pawh ni se an thil tawn leh ch^k zawng min hrilhhriat hian kan thluak a zuk khawih lai a dang daih a, a \ha lam pawh, a \ha lo lam pawha min hruaina hi a thawk chak bik a ni. Min khawih dan hi a zau : Social media kan tihte hian mi mal nun a rawn khawih a, chutih rual chuan kan chhungkua, khawtlang leh kohhran nun thleng pawh hian
www.mizoramsynod.org

7.

a khawih a ni. 8. Social media hmang hian keimahni hian media kan siam chhuak ve reng nghal : Newspaper siamtu pui tak emaw, film siamtu thiam tak emaw, website pui tak emaw siam thiam kan ni vek lo vang. Mahse, kan thlalak, kan zai, kan thu computer leh mobile phone-a kan chhu lut hi media hi kan chhiar/en mai ni lovin mi dang tan kan dah chhuak ve a ni. 9. Social media emaw, internet emaw hmanga kan thil dah (post) hian a daih rei : Facebook emaw, a dang danga kan thu, thlalak leh video kan dah hian a daih rei a, a ral ve mai \hin loh avangin nakin thleng pawha kan duh loh tur thil dah hian kan hma lam hun tan a \ha lo thei a. Kan duh hunah paih mai kan tum khan, tute emaw chuan kan thu dah kha an lo copy-in an lo kawl \ha daih thei tawh a ni. Fimkhur a tha. 10. Social media kan hman dan hian kan mizia dik tak a tilang : Social media kan hman dan hian kan mizia dik tak a tilang. Kan ngaih dan, kan thinrim lai leh kan lawm laia kan awm dan leh kan zia zawng zawng kan dah lan hian kan mizia dik tak pho lanna a nih avangin fimkhur a ngai a. Ram changkang zawkahte phei chuan hna zawn dawna interview leh exam bakah pawh social media an hman dan kha an en tel nasa tawh em em a ni. TLIPNA Kan sawi tawh angin globalisation avangin global village khawvel hi khaw lian pui pakhat ang mai kan nih tawh thu te, hla deuhva awmte nen kan inpawh hnai ta viau te, thil reng reng awlsam taka kan hriaa kan neih ve zung zung theih chungchang te kan sawi. |halai tan chuan globalisation leh a kaihhnawih reng rengte hi man thiam zung zung tura ngaih kan ni a. Kristian \halai ka nih phei chuan heng khawvel hmasawnnain a rawn ken telte hi Pathian Thupek tihhlawhtlinna
www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

25

26 hmanrua atana lo hman \angkai dan kan ngaihtuah vat hi a pawimawh a ni mai em? Tunlai khawvelah hian biakpawh theih lohna hmun pawh a awm tawh mang lo hial a nih hi. Tunlai \halaite hi thiamna/theihna thuk tak nei turah min ngai tawh a, kan duh z^wngah lek phei chuan thil tihlawhtling thei mai turah hian min hmu tawh a ni. Chutih lai karah chuan Isua Krista hi a la pangngai reng a, a la tunlai reng tih hi theihnghilh loh a pawimawih. Kan social media hrang hrang hmanga social networking mi hrang hrang nena kan inthlun zawmna karah hian A laiah Isua kan ti thei ang em? Tunlai khawvela Kristian \halai chuan a >ng lam zawnga hmathlir nei chungin kan goal hi tihchian tum lehzual ta ila. Hmuh theih goal ni mai lovin, kan thinlung chhungril berah kan goal hi dah ngheh a pawimawh. Inthurualin, mahni awmna hmun \heuh a\angin heng changkannain a rawn ken tel thil hrang hrangte hi Thupek Ropui tihlawhting turin ...kal ula, hnam tina mi zirtirah te siam ula.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

SAWI HO TUR : 1. Khawvel hmasawnnain a rawn ken tel hrang hrangte hi engtin nge Mizote, a bik takin K|P hian kan lo hmachhawn ang? 2. Khawvel changkanna lo thleng zel hian kan mi mal leh khawtlang nunah nghawng \ha nge a neih tam zawk ang nghawng \ha lo? Thil thar a lo chhuak zel dawn a. Heng hi a hman thiam dan lo zir zel nge \ha ang lo hnawl rih phawt zel? Social media \hatna leh kan hman \angkainate sawi ho ni se. Social media \hat lohna leh kan fimkhurna turte sawi ho ni se. _____
www.mizoramsynod.org

3. 4. 5.

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

27

|HALAITE HMATHLIR HARSATNA HMACHHAWN


- David Zohmangaiha, Republic Veng

Mihring ni tura lo piang reng reng - naupang leh pitar putar te, mi lian leh mi te, mi hausa leh rethei te pawhin mahni tawkah harsatna tawk lo tu mah an awm lo. Harsatna tawk lo chu mi pangngai lo an ni, ti ila kan tisual awm lo ve. Harsatna hi mi puitlinga siamtu, an chakna leh theihna hai langtu a nih avangin Harsatna hi mihring chher \hatu a ni. Mihringin harsatna kan tih hi, chona leh hmasawnna min petu a ni tih hriaa, chu harsatna pal tlang ngam tan chuan nun hi a zalen a, a thianghlim a, a hahdam \hin. Chu hnehna phenah chuan malsawmna a awm bawk a ni. Harsatna pal tlang turin mi tinin thuvawn kan neih tur tawi te tein han tar lang ila 1. Hmathlir (Vision) : Intihsiakna khawvela cheng kan ni a. Hnathawhna leh eizawnna emaw, hmasawn tuma kan chenna khawvela nung khawchhuak turin HMATHLIR fel tak kan neih a ngai. Tui tak leh nuam ti taka ka thawh theih tur, mi hlawhtlinna leh nuam tih zawng a nih vang mai ni lovin, nakina nih emaw, thlen emaw, tihhlawhtlin tum kan neih emaw tinzawn fel tak kan neih a ngai. Eng ang harsatna pawh lo awm se, kan tumah kan chian chuan, kan theihna leh chakna zawng zawng hmangin chung harsatna chu kan pal tlang thei ang. 2. Hmachhawp (Goal) : Zirlai kan ni emaw, hnathawk kan ni emaw kan hmaah tih hlawhtlin ngei tum hmachhawp fel tak kan neih a \ul. Zirlai leh hnathawktu pawh tum mumal tak nei lova, ram tin ngaihtuaha phar buai mai mai chu a zirlaiah emaw,
www.mizoramsynod.org

28 a hnaah emaw mi hlawhtling a ni ngai lo. A tuma chiang leh, chumi atana a theihna leh chakna zawng zawng sawm khawma beitu chuan eng ang harsatna pawh lo thleng se, amah chher hriamtu leh tumruhna petu atan hmangin, a pal tlang \hin a, a tawpah hlawhtlinna a chang \hin.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

3. Dawhtheihna (Patience) : Dawhtheihna kan neih tawk loh \hinna hian, Mizote hi hnam naupang kan nih a tilang \hin. Mi kar thu inchuh emaw, ngaih dan danglam deuh kan neih emaw, thil tih dan tur kan sawi hovin emaw, mahni \an lam chauh sawi vawng vak kan ching. Dawhtheih takin - miten engtin nge an ngaih, engtin nge an hmuh, engtin nge an hriat, tih ngaihchan fo tur a ni. Mi min sawi dan te, min hriat dan te, min ngaih dan leh min hmuh dante a\angin finna chhar chhuah kan tum tur a ni. Vawi khat hlawhchham avangin kan hnual mai tur a ni lo. Bei la, bei nawn rawh, tih thufingin a sawi ang khan, kan hmathlir tihlawhtling tura kan beihnaah hian dawhthei taka kan tih \ang \ang a \ul \hin. 4. Tuarchhelna (Long suffering) : Hlawhtlinna hi hun tawi te chhunga neih mai theih a ni lo va, hna ropui leh awhawm hi awlsam tak leh nuam taka chan theih a ni hek lo. Hun tam tak leh tha tam tak seng lo chuan eng mah a tihhlawhtlin theih ngai loh. Sap thufingin, Rom khawpui hi ni khata sak a ni lo, a tih angin, hlawhtlinna leh hna ropui chang tur chuan chhel taka tih fan fan a ngai \hin a, vawilehkhata neih mai theih a ni lo. Kut hnathawk kan ni emaw, zirlai kan ni emaw, sumdawng kan nih emaw pawhin, harsatna leh hrehawm tam tak kara chhel taka bei fan fantu chu a hlawhtling nge nge \hin. Thufing chuan, Hun tawi te tawrh hram hi dam chhung daih thil a ni, (An hour to suffer is a lifetime to live) a ti. 5. Inthununna (Self-discipline) : Khawvel mihring lo piang chhuak zingah hian thunun ngai lo fa an awm lo. Mahni
www.mizoramsynod.org

29 inthunun thei lote pawhin mi tute emaw thununtu an mamawh \hin. Mahni inthunun thei tluka chak leh thiltithei an awm lo. Kan sawi tak zawng zawng tihlawhtling tura thawh hlawk ber chu mahni inthununna hi a ni. Mahni inthunun thei chuan a hna a \an phat a\angin kawng chanve a kal tawh, an ti \hin.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

6. Tumruhna (Determination) : Tumruhna hi len leh teta teh theih a nih loh angin, upat leh naupana teh chi a ni hek lo. Miin a thiltih tur a chiangin, eng nge tih a tum, engtin nge a tih dawn tih leh, eng hunah nge tih tur, tih ruahmanna fel tak neia bul \anin, chhel tak leh inthunun tak chungin, tum dan leh tum lam fel tak neiin a bei \hin tur a ni. Mizoten at-huai kan tih ang chi ni lovin, kum eng zat nge ngai ang, eng harsatna nge thleng thei tih ang zawng zawng ngaihtuaha, inpeih sa diama bul \ana, vawi khatnaah hlawhtling lo mah se, chung chu inzir belh nana hmang chunga, a tum ram lam pana bei hram hramtu chu a hlawhtlingin, chawimawi a ni \hin. Chawimawina hi tangka leh rangkachaka lei theih a ni lo va, a hlawha hlawh chhuah \hin a ni. Harsatna leh beidawnna hi mi tin chunga thleng thei a nih avangin, chung hun lo thlena hlawkna kan chhar chhuah ve mial theih beisei chungin ka mi mal nun tlem han tar lan tel ka duh a. Kum 2013, May ni 18 zing dar 5:45 (IST) khan Mt. Everest ka lawn chhuak ve hlauh mai a, chu tlang lawn tur chuan thiamna, Basic Mountaineering Course (BMC) zir a ngai a, Grade A hmuten Advance Mountaineering Course (AMC) zir zawm lehin, Grade A bawk hmute chu tlang lawn theia ngaih an ni \hin. Chu chu ka zir ve ngei a ngai a ni tih hriain kum 2003 khan BMC chu training-in, ni 28 chhung ka zu zir ve a. Chutia bul \ana, phur tak leh tui tak chunga ka \hiante leh chhungte bula tlanglawn chanchin ka sawi mek lai chuan ka certificate chu a lo thleng a, Grade B-ah kan pass pang a. Nimahsela, kan zirtirtute leh thil dang dang mawhchhiat chung chuan kan zirlaite
www.mizoramsynod.org

30 kan inen let a, mi dang hrilh chhawn tur chu sawi loh, tlang sang taka mahni chauhva han che vel tur chuan, zir nawn leh ngei ka ngaih bakah, inbuatsaihna \ha zawk ka mamawh tih hre reng chung chuan, ka rilru tipaukhauhvin ka zir leh a, kum 2006ah chuan Instructor course thlengin \ha takin ka zawh theih phah ta a ni. North East Team (kan team) chuan Mt. Everest kum 2010-ah lawn tumin, kum 2005 khan inbuatsaihna hmasa ber \anin, state hrang hrang a\angin tlanglawn mi a ko khawm a, lawn tlak a zawng \an ta a. Kei pawh ka kal ve ta ngei a, kum nga chhung chu inbuatsaihna \ha tak nen mi za tel chuan tlin ngei tumin seat sawm inchuhin - taima, chak, fel, huaisen, fing leh thiam ber nih inchuhin kan intihsiak a ni ber mai. Nimahsela, kei chu chhungkua leh eizawnna avangin kum 2005 bak chu ka kal nawn thei ta lo va, state dangte chuan an tlin theihna turin pawl leh sawrkar lamten an nawrpui reng bawk tih te min han hrilh \hin chu, Ka zawh ve loh tur ka cho em maw ni le? te ka ti \hin. Hotute hnenah ka harsatna te leh, ka theih ang tawka ka inbuatsaih ve reng thu te leh, min thlang a nih phawt chuan eng tik hunah pawh ka inpeih reng thu te ka hrilh ve reng bawk a. Sawrkar leh pawl, min finchhuah tur an awm tehchiam lova ka hriat avang leh, beiseina ka lo nghah viau chuan min tibeidawngtu a ni thei tih ka rin avangin, keiman ka theih tawkin ka sual ang a, ka thei ta lo a nih pawhin chhuanlam dang zawng lova, ka tling zo lo a ni, tih pawm thiam thei tura rilru pu chungin ka sual ve ta zel a. Kum 2006 a\ang phei chuan mahni mihringpuite hnena beiseina nghah ai chuan Pathian hnenah dilin, kum sarih chhung ngawrh taka ka dil hnu chuan thlan ka nihna lehkha ka dawng nawlh ta mai a. Pathian hnena lawm thu sawi chungin khawvel hmun sang ber, Mt. Everest chhipah chuan ka lawm thu sawi ve nan Holy Bible dah turin ka intiam ve ta thung a ni. Ka hmathlir tihlawhtling thei tura koh ka ni chu ka lawm hle a, a kawng erawh a harsain, tih tur tam tak ka hmachhawn
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .
www.mizoramsynod.org

31 turte ka ngaihtuah a: taksa hrisel leh chak tak, pawisa mi pakhat tan cheng nuai sawmpariat, tlang sang ve tawk tak pahnih (7,100 m) leh lawn hmasak ngai tlang pahnih lawn nana senso turte chu hmachhawn tur chuan pa len leh pa tet, hmel lam a ni lo tih hre reng chungin, Ka hmaa tih tur awm chu ka thei ang, ti chungin ka thlen chin chinah hmasawn zel ka tum fan a. Hotute lamah pawh an ruahmanna chu harsatna avangin kum 2013 atan an sawn leh thu kan dawng zui nen, min huphurhpuitu zawng zawngte hmaa, Min tichaktuah chuan engkim ka ti thei, tih tum reng chungin ka hmachhawn ve zel a. Kum 2013 a lo thlen meuh chuan Mt. Everest lawn tura ka mamawh leh \ul zawng zawng chu kan hotute hnenah chuan ka pe ve thei ta vek mai a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Sawi tak ang khan, kum sarih chhung Pathian hnenah Thawh\an zan apiangin ka dil \hin a, taksa leh thiamna/hriatna lamah chuan ka inpeih khat sa viauvin ka inhria. Hetih chhung hian kawng hrang hrangin dawhthei tur te, tuarchhel tur te leh mahni inthunun thei tur tein Pathianin training min lo pe reng mai a lo ni a. Ka tum tihlawhtling tura taksa insawizawina emaw, \awng\aina emaw, tlang ka lawn theihna tura ka inbuatsaihna zawng zawng kha, pakhat pawh lo hlamchhiahin lo beidawnsan ila chuan, Hmanah chuan Mt. Everest lawn ka tum \hin, tih hialna tur hun te pawh a awmin ka hria. Kan tlang lawn hun chhung hi ni 75 a ni a (chu chu kea kan kal hun chhung zawng a ni), in kan chhuahsan a\ang phei chuan ni 100 lai kan thang a ni. Kea ni sawm kan kal hnuah kan lawn tanna tur hmun kan thleng hram a. Chuta tang phei chuan pheikhawk pangngai pawh bun thei tawh lovin, vur pheikhawk, a pair-in kg 3 laia rit chu kan bun reng tawh a, engkim mai hi hlauhawm leh harsa a ni vek mai emaw tih tur a ni. Tlang lam pana tlanglawn thuam famkim nena kan chhuah hmasak ber nia kan kawng chu, vur lian pui pui, in lian pui pui awm khawm thluah ang mai hmun hi a ni a, leilawn pawh hmun sawmthum leh pariat laia dawh ngai khawpin, feet
www.mizoramsynod.org

32 20 aia thui vur khi chat kan zawh a. Ni tin maia harsatna leh hrehawmna inang lo tak tak hmachhawn thar reng tur kan nih inhre sa renga kal ni mah ila, sum tam tak leh hun tam tak senga, nunna chan hial hlauhawm taka awm reng mai chu a atthlak tih chang leh, zan mut hmuna ngaihtuah loh loh tur ngaihtuah chang te pawh a tam duh hle. Nimahsela, chung harsatna leh min tihnual thei thil chi hrang hrang tipuitling tur khawp chuan ka dawihzep lo a ni, tia mahni infuih chungin, mi tam tak beidawnna leh harsatna tawh chu min ti\angtu leh min fuih thartua hmang chung zelin, kum 10 chhung ka lo tum tawh leh ka lo beih tawh chu hlawhtling takin ka hlen ve thei ta a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Harsatna leh hrehawm tam tak tuara, hlawhtlinna khum tura kan inbuatsaihnaah hian, kan nawmsakna tur leh chumi khami chu ka nei ang, tihah hian kan zo mai ang tih hi a hlauhawm ber chu a ni awm e. Engkim kan tih a thiangin, kan nun leh kan chak ang zawng tih hi kan Pathian thu pawhin a phal ngei mai; amaherawhchu, kan chungah Lalpan ro a rel dawn tih hre chang lova hlawhtlinna leh nawmna hian mi tam tak a lo ei ral tawh \hin, tih hi kan hriat reng a \ul hle. Thil \ha ti atana siam kan nih angin, thil \ha ti turin a tir a\anga kan inbuatsaih chuan, harsatna kan tawh laia \anpui vartu kan neih hre reng chung leh, malsawmna tluantling kan chan theih nan kan hmathlirte Lalpa hnenah kawltirin, a malsawm tlaka kan thawh theih nan i inbuatsaih thar ang u.

SAWI HO TUR : 1. Tunlai Mizo \halaiten harsatna hmachhawn kawng a kan tlakchham nia kan hriat leh hemi kawng a hma kan sawn theihna tur sawi ho nise.

www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

33

|HALAITE HMATHLIR HLEMHLETNA (CORRUPTION) CHUNGCHANGAH - Lalthlamuana Ralte Tuikual Kum 1982 kha Mizoram Synod chuan Corruption Do Kumah a puang a, kum 30 chuang zet a lo liam ta. Vawiina KTP member tam zawk hian chutih hun laia kan ram dinhmun chu kan hre pha kher lo vang. Union Territory-a kan awm lai, sawrkar laipui a\anga sum lo luang lut haka kan hnam a tal buai lai, ins<mk^r miah lova a thiltithei deuhten an eiruk buan buan tan tirh lam kha a ni a, India sawrkar atanga lo luang lut pawisa leng velin kan hnam nunphung a her danglam bawih bawih a, vawiin thleng hian kan la insiam rem thei lo zui ta reng a nih hi. Politician langsar tak Pu Lalsawia, CEM leh MP pawh lo ni tawhin U.T.-a kan awm laia eirukna a hluarzia a sawi hian ngaihtuah a tithui khawp mai: U.T.-ah chuan budget kalpui dan enin eirukna hluar lo thei a ni lo...tangka lam thu-ah buaina a awm hlei thei lo...kan bawrhsap hluiteho pawh nasa takin an buai a, an pawisa hmanna an han chhui ngial a, eng mah hremna chu an nei thei ta lo...tangka maktaduai tel hial pawh engmahlo mai maia hman (central sawrkarin) a phal avangin miin an zawngchhang a, tihsual a lo awm thei meuh lo a ni tih an hre ta a...UT kan nih laia in sak leh pawisa hmanna reng reng chu tun thleng hian a chhiatzia leh a tlaktlai lohzia kan hmu \heuhvin ka ring, a ti. Eiruk thubuai a kal thui theih loh thu leh hnam rinawm nihna kan hloh zawh tak hial thu a sawi a ni. Chuta \ang chuan kan hnam tibuaitu langsar ber a ni zui ta a. Chutih laiin, corruption hi hnam hrang hrangte pawm tlan theih tura hrilhfiahna a awm thei lo; chuvangin, a awmzia sawi fiah tum chiama, mi thiamte hrilhfiah dan sawi kual duah ai chuan mahnia kan hriat thiam dan hi a pawmawm ber chu a ni. UN hnuaia pawl pakhat, corruption do tura ram hrang hrangte thawh hona, United Nations Convention Against Corruption
www.mizoramsynod.org

34 (UNCAC) pawhin hlemhl>tna (corruption) awmzia hi an sawi fiah lem lo va, an dan bu leh an thuziakah a hrilhfiahna hmuh tur a awm lo. Sawi fiah chiam ai chuan hlemhletnain a huam chin te, a inven dan tur leh a do dan turte buaipui mai hi a \angkai zawkin an hria a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Corruption/Hlemhl>tna chu thuneihna hman dik loh hi a ni ber. Chu chuan sum leh pai eirukna te, thamna te, mi dikna chanvo palz<tsak te hi a huam vek. Kum 20 kal ta (1994) khan World Bank chuan corruption hi ram hmasawnna tisukuktu hmelma a ni tih official-in a pawm a. Chutih hun lai vel chuan corruption do tura intel khawm pawl Transparency International te hi a lo piang chhuak nghe nghe a ni. Kohhrante rawngbawlna a \angkaizia hriain World Bank bawk hian, 2007 khan retheihna tikiang tur leh corruption tireh tura Kristiante hmalakna a pawimawhzia a pawmpuina lehkhabu a tichhuak nghe nghe a ni. Kan rama hlemhl>tna (corruption) chungchang kan chai ho tak tak dawn chuan a bulth<m a\anga kan hriat a \ha awm e. Hmanlai kha chuan khawtlang inawpna leh inrelbawlna a \hat avangin suahsualna kha an veng hneh viau \hin a, Saphovin min awp hnuah pawh kan hnam tana chhiatpui tur khawp eirukna leh suahsualna thil a awm meuh lo. Pu Vanlalruata, PRISM President-in, Corruption hi keimahnia ro kan inrela, lal leh upate rorelna leh zawlbuk inthununna hmanga kan inawp lai khan a awm ve a nih pawhin a tlem hle ni tur a ni a, sawi tur pawh a vang hle a. British-in min awp lai pawh khan sawi tur a vang hle a. British awpna hnuaia awm chunga India-in thuneihna a ngah zel hnu khan sawi tur a tam tial tial a. India-in min awp tak tak hnu hian a pung ta hluai niin a lang, a tih hi a pawmawm viau awm e. Assam hnuaia district council pakhat ni \hin kha 1972 khan Union Territory kan lo ni ta a. Government of Mizoram kan lo nih tak hnua kan politician-te leh sawrkar hnathawkten sum leh paia thuneihna sang tak an han nei ta kha
www.mizoramsynod.org

corruption hluarna bul pakhat a ni ta. Mi thiamte chuan corruption-a inhnamhnawihte eiruk dan hi a systematic tial tial niin an sawi a, chu chu kan ram dinhmun a\anga thlir hian a pawmawm khawp mai. Tun hmaa eirute an inthup hleih theih loh lai ang kha a ni tawh lo va, sawrkar hnathawk fing tak tak te, politician pamham tak takte an lo chhuak zel a, chhui chhuah hleih theih lohva eiruk dan pawh an thiam tawh hle a nih hi. Journalist pakhat thusawi ka hriat reng chu, District Council hun lai pawh khan eirukna chungchang hi sawi tur tawk chu a awm ngei a; mahse, 1980 chho a\ang khan chuan systematic taka eiruk an ching tan a, dan hmang pawha hrem theih loh turin an ziak bo thiam tawh, a tih kha. Tunlaia an eiruk dan hi chu changkang tak a ni tawh thuneitu sangho zingah dan hmanga hrem theih loh tura ram leina leh zangnadawmnaa chanpual insiama sum tam tak ei ve ching an awm a, mipuiin hlemhl>tna kan la vei tawk lohzia hriain dik lo taka induhsakna te, thamna pek leh dawn te, thuneihna hmanga mi dangte chan ai pawh pen te, mipui pawisa chhehrelh te, contract hna thawh tura ruahman aia chhiaa thawh te, hun tiam chhunga contract hna thawh zawh loh leh a senso tura ruahman tihpun te leh, danin a phal baka chetna chi hrang hrangte hi an tih dan langsar zual a ni. Kan rama corruption a \ai darh zel rualin a kaihhnawih suahsualna chi hrang hrang, pipute hun laia an khuahkhirh tlat \hinte kha v>n s>n rual lohvin a lo hluar ve ta zel a. Rambuai tawp dawn hnaih, nun a r^lmuan \an lai a ni bawk a, langsar taka nawhchizuar (KS) an lo awm \an a, tualthahna/tualthihna leh pawikhawihna a thleng fo va, rukruk leh sualna chi hrang hrang a pung tial tial a. Politics inlumlet karah thu puarpawleng leh dawt thu a tam a, sum leh paia duhamna a lo nasat avangin kan ngaihhlut zawng a inthlak a, pawisa ngah apiang mi zahawma chhiar an ni ta zel a, mi dik leh rinawm, hlemhl>tna laka inthiarfihlimte chuan mi ^ nih an hlawh a, a dik a dawk thlu
www.mizoramsynod.org

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

35

36 lova mahni inhaivur thiam leh eiru thei apiang mi finga ngaih an ni thung. Hetianga corruption leh a kaihhnawih thil \ha lo tak tak, 1980 chhova a hluar lai vel bawk hian kan ramah ruihhlo (drug) a lo lut \an bawk a. Rei lo teah a hluar ta hle a, sawrkar record-a a lan dan chuan, kum 1984 a\ang khan Mizoramah drug vanga thi an awm \an a ni.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Chutia hlemhl>tna sualin kan hnam min han r<n tak tak chuan nghawng a neih belh zel a mipat hmeichhiatna lamah \halaite an khawlo tial tial a, ram hmasawnna hnathawh kawngpui siam te leh a dangte a puitling hlei thei lo va, sawrkar hnaah induhsakna hleihluak hriat tur a awm reng a. Chutih laiin, ram hruaitu (politician)-te inbeihna thawmin kan rilru put hmang pawh a nghawng nasa hle bawk. Ngun taka han chhut hian, khawtlang nuna harsatna chi hrang hrang, vawiin thlenga min chim buaitu ni zui tate hi a bulpuiah chuan hlemhl>tna vangah puh loh theih a ni lo. Chuvangin, a lo hluar \an lai kum sawm bi (1980-1990) chhung kha kan khawtlang nuna Hun thim lai (Dark Period) a tih ngam ang. A tawi zawngin sawi ta ila, U.T.a kan awm tak hnu khan corruption avangin hnam piangsual zia kan put phah a, ram hmasawnna lam han thlir pawhin hmasawnna kebai chauh kan hmu a, hlemhl>tna thlipuiin na taka min nuai takah chuan he hnam hi a kal pai ta chawn chawn a, vawiin thleng hian ke a la chhep fuh hlei thei lo a nih ber hi. Kum 2006-a mi \hahnemngaiten an din, hlemhl>tna dotu pawl langsar tak, PRISM chuan Mizorama eirukna chungchang a chhui chiang a. District Council hun lai khan mipui hriata bengchhenpui chin eirukna cheng 1 (Re. 1) a awm niin an sawi a, U.T.-a kan awm lai (1972-1986) khan cheng nuai 119.43 (Rs. 119.43 lacs) a awm a, State-a hlan kai kan nih a\anga 2010 thleng khan chutianga mipui hriat thama langsar eirukna chu cheng nuai 4,119.72 (Rs. 4,119.72 lacs) a tling an ti. CAG report an zir chiannaah, 2008 atanga 2010, kum thum chhunga department 32-te sum hman dan fel hlel chu cheng nuai 7,721.56 (Rs.
www.mizoramsynod.org

37 7,721.56 lacs) zet a tling. Kum tin hian CAG report-ah sawrkar department hrang hrangte sum hman danah fel hlel hmuh tur a tam hle \hin a; chuti chunga thubuai awrh an vang pharh zel hian kan rama mi dik lote himzia a tar lang chiang hle. PRISM chuan kum tin hian cheng nuai 10,000 (Rs. 10,000 lacs) vel zet hi eirukah a ral \hin niin a chhut. A turu khawp mai. Kan dinhmun \hat lohzia hi mutmawh hnarmawha neih a hun ta hle mai.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Kum eng emaw zat liam taah khan Zikpuii pan, Corruption hi kan hnam culture-ah >m kan la chhiar lo vang a; mahse, chiang takin kan sub-culture chu a ni tawh awmin ka hria, tiin a ziak a. He thu hi tu man an hnial ka la hre lo. Chuti a nih chuan, corruption leh a kaihhnawih chi hrang hrangte hi kan ni tin nunphunga bet tel, kan hnam zia ang hialah kan ngai ta tihna a ni a, ngaihtuah chian poh leh a rapthlak asin! Tunlaia nun dan phung pangngaia kan ngaih tam tak hi hlemhl>tna rawngkai a ni tih pawh kan hre tawh lo hial mai. Chu vang chuan alawm insawipui ching te, vantlang (sawrkar) ram nek ching tak tak takte zingah hian khawtlanga pa fel pawla ngaihte an awm fur ni. Hlemhl>tna chungchang sawi uartu \henkhatten, Corruption laka fihlim vek sawi tur kan v^ng viau ang, an tih pawh hi ngaihtuah tham a tling. Han chip neuh neuhva, han thliar s$n tak tak r^lah chuan mahni pawipanga sawrkar thil leh office bungraw hman te, chhiatni/thatnia mahni hna kalsan te, hun vawn dik loh te thlenga mipui sum eirukna nen angkhata kan ngaih dawn chuan hlemhl>tna laka him hi kan v^ng pharh mai awm asin. Mahse, henga a nawi zualte hi corruption huanga dah ai chuan nunphung siam \hatna lam (Moral reformation)-a hmalakna atan dah ila. Kan buaipui mek hlemhl>tna hi chu mipui sum eirukna/ tihchingpenna te, thuneihna hman dik loh te, induhsakna hleihluak mi dangten an tawrh phah \hin ang te hi a ni. Ngun taka chh<t chuan kan ramah hian corruption-a inhnamhnawih leh a tipunluntu hi politician-ho leh sawrkara
www.mizoramsynod.org

38 thuneitu s^ng chinte an ni ber a, a fihlim lote hian mipui nawlpui hmer tel \^lh an ching duh viau nghe nghe. Kum 1982-a Synod kum puanah pawh khan corruption sawi fiahna leh inzirtirna lam an uar avangin lang thamin a hlawhtling ta lo niin an sawi hi. Mizoram Upa Pawl (MUP) pawhin kum 2005 kha Corruption Do kumah bawk a puang ve leh a, hemi kum vek hian India ram pumah hlemhl>tna pho rona tur dan \ha pui mai Right to Information Act hman \an a ni nghe nghe. Anni bakah eirukna do \hin pawl \henkhat leh chanchinbu lamte pawhin pho ro tumin nasa takin hma an la \hin na a, zung a lo kaih thuk tawh lutuk a, kar phawh mai mai rual a ni lo va, a \ai darh zel zawk a nih hi.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Corruption chungchanga hmathlir Bible a\angin Corruption hi sual a ni a, a nihna takah chuan rilru chhungril a\anga in\an a ni a, awhna sual do zo lo leh mi duhamte hi chu sualnaah chuan an tlu lut \hin a, Pathian leh mahni mihringpui pawisakna neih loh vang a ni ber. Rilru chhungrila corrupt duhna lo piang hi Setana hnathawh a nih avangin a bul \anna atan chhia leh \ha hriatna f$m hmang tura kan inzirtir a pawimawh ang a. Min ch$m nasat em avang hian \awng\aina nen Pathian thu hmanga kan do a hun takzet a ni. Pa fel tak tak, sakhaw mi bawk si, khawtlanga pa langsar pawl tak te pawh he sualnaah hian an fihlim lo \hin hi a pawi khawp mai. Chutiang mite avang chuan mi tam takin sual an ngaihzam phah \hin. Mi tam tak chuan a t$rah inthiam lohna nei mah se, Mi tih dan tho alawm! tiin mahni an inthiam chawp a, rei lo teah chu eirukna khurpuiah chuan an pil ve ta mai \hin. Chuvangin, a \an tirha thlemna itawm tak a nih laia Pathian \ihna tak tak nena lo hmachhawn a pawimawh ang a, Setana hnathawh a ni tih hre reng chunga huaisen taka hnar ngam a ngai ang a, rinawmna hmanga hneh theih a ni tih hriat a \ul bawk ang. Bible-ah hian Pathianin hlemhl>tna a huatzia vawi tam
www.mizoramsynod.org

39 tak kan hmu a, tar lan vek sen a ni lo. Isua ngei pawh kha Setanan a thuneihna leh thiltihtheihna hmang dik lo turin tawktarh itawm tak tak hmangin a thlem chiam a; mahse, a do zo vek a nih kha. Peteran,Anmahni chu chhiatna bawih ni chung rengin mite chu bawih chhuah thu an tiam \hin a, (2 Pet. 2:19) a tih ang deuh hian, corruption-a fihlim lo tan chuan sualna khurpuia pil mek kan \halaipuite hi chhanchhuah a har khawp mai {Heta chhiatna bawih tih hi hlemhl>tna bawih (slaves of corruption) tiin Sap \awng Bible-ah chuan ziah a ni nghe nghe.)}.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Mi tam tak chuan eiru thei dinhmuna din chuan eiruk loh theih loh angin an ngai \hin a, corruption hi nihna leh dinhmunin a ken telah an ngai tihna a ni. Mahse, Lal Davida te, Josefa te, Nehemia te, Daniela te leh Bible-a mi ropui tak takte hian dinhmun sang taka an awm hnuah pawh Pathian thu an awih chhunzawm zel thei a nih chuan, keini Kristian \halaite pawh hi eiru \euh thei dinhmunah pawh ding ila kan insum thei ve dawn lom ni? Mizo officer zingah hna sang tak tak chelh, an pension thlenga hlemhl>tna laka hminghliau lo tluan zak thei sawi tur an awm nual avang hian, tum tak tak chuan a corrupt loh theih tih a chiang. Hausak hi kan ch^k \heuhvin a rinawm a; mahse, hausakna awlsam hi Pathian thu nen a inmawi lo tih kan hriat a \ha khawp mai. Bible chuan, Sum hi a tirah deh chhuah thuai theih mah sela, a tawpah malsawm a ni kher lo, a ti a. Dik lo taka hausak phei chuan a tawpah chhiatna a thlen \hin tih Pathian thu-ah kan hmu: Lei dawthei hmanga sum deh chhuah chu chh<m, thli chh>m l>n chh>m l>n a ni; a zawngtu chu thihna zawng a ni, a ti. Awlsam taka sum deh chhuah kan chak ve mai thei; mahse, Engmahlo mai maia sum deh chhuah chu tihriral a ni ang a; Thawh rimnaa kh^wl erawh chu a pung ang, tia Bible-in a sawi hi hre thar leh ang u. Duhamna vanga khaw eng pawh zah zo lova hui fai vek tum \hinte hian an hma lam hun tur an ngaihtuah ngai lo mai thei, Mi duham chuan ama chhngkua a
www.mizoramsynod.org

40 tibuai \hin a, tham hawtu erawh chu a hmuingil ang, tih hi Bible sawi dan a ni thung.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Chuvangin, \halai rualte hian mi hausate hi an hausak chhan azirin ngaihsan tur leh ngaihsan loh tur i thliar \hin ang u. Mihring zahawmna hi hausakna hmanga kan teh \hin a nih chuan kan tisual chhiava ang, mi dik lote kan ngaisangin kan zah dawn tihna a ni. Dik tak chuan, he ramah hian mi hlemhle leh mi pamhamte kan chawisang tam ta lutuk a, kan chhiat phah tawh a nih hi. Chuvangin, Mi tihhausaka a lo awma, a chhngkaw ropuina chu a lo nasat tulh tulh pawhin, hlau suh ang che, (Sam 49:16). Mi rinawm leh mi dik chawisana, mi depde leh dik lo taka ti \hinte ngaihnep ngam hi kum 60 tling tawh K|P hmathlir pawimawh tak ni teh se. Corruption vanga kan tawrhna te hi Hman deuh khan Aizawl khawpui fianrial lai deuhva kan kal laiin kawng sirah mi an lo ding bawr laih a, kawng thlang lam an lo thlir \hap hlawm a. Chinch^ng kan han zawt a, kawng thlangah chuan ruang an chhar a lo ni a, footpath a\anga tla ni ngei tur hi a ni a. Kan ding zui ve ta nghal a, kawnga veivakte pawh an rawn ding ve zel bawk a. A che sual lai tak hmuh a nih loh avangin rin dan mai lo chu sawi theih ni lo mah se, a lan dan mai a\ang pawhin eng emaw chen chu a rin z^wn theih. Footpath-a mihring leng z^na kaw huau hnuaiah chuan a chapal khing lehlam ni awm tak a la t^ng nghe nghe a, a hnuai lam chu kopang awih tak mai a ni a, tl^khawlh palh chuan inham t^nna a awm dawn si lo va, a thlang kh^mah chuan a insawh hlum ta a ni ang tih rin loh rual a ni lo. Ka ngaihtuah chian poh leh chu vanduaina thleng chu corruption vangah ka puh chiang telh telh mai. Ka han thl>k kual vel a, chu footpath siamtu contractor hming leh an siam zawh hun vel ziakna ka hmu zo lo va, engtia rei nge a nih tawh hriat ka chak khawp mai. A hnua ka hriat danin chu footpath, chh<n
www.mizoramsynod.org

41 >ngah pawh zawh ngam loh khawpa chhia leh awngrawp chu an siam zawh a\angin kum 2/1 lek a la vei, an ti. Corruption tel lova siam ni se chu thihna chu a thleng kher lo vang.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Kan rama contract hna tam ber hi politics-a induhsakna thila inpek a ni hlawm a. A thawktuten hl>p hnem an tumna lamah \ha vak lova thawh an ching hle a, rei lo teah a chhe leh mai \hin. Mipui himna tur ngaihtuah miah lo mi depdeten sum tam tak hl>p an tum \hin avangin chetsualna a thleng fo tawh a, a la thleng zel lo vang tih a sawi theih loh. Khawpui chhung kawngpui z$m lutuk te, mi \henkhat in sain kawng an n>k nasat kan hmuh chang te hian, Hei hi corruption kan tih fo hi a ni, tih hi kan rilruah lang fo \hin se, he suahsualna hi kan haw lehzual ngei ang. Kan \hian pakhat chuan, Kawng chhe taka ka tl^n sawh bawp bawp lai te hian Corruption vang a ni tih hi ka rilruah a lo lang ziah, a ti. Kan thlawp ve em? Phai lama kawngpui siamtu company/contractor lo kalte pawh hian kan ramah chuan kawng \ha leh tlo an siam hlei thei lo tlat zel te hi a mak khawp mai! Kan hruaitute zia an hriat chian vang ni maw! Chutiang zelin sawrkar nena indawr \hin hnam dang supplier-te pawh hian thuneitute chak lohna lai hi an man thiam khawp mai an ti. Kan ram hian vengtu a nei tawh lo em maw tih mai turin hlemhl>tna (corruption) hi a hluar tial tial a, hrileng ang maiin kan kai sup sup a ni ber mai. He ramah hian corruption vanga tawrhna a thlen fo tawh laiin, mi hlemhle (corrupt)-te erawh an la him viau thung. Dan hmanga hrem ngei ngei tura ngaih, an eiruk leh tih dik loh pawh mipui vantlang hriat vekte pawh mak takin an fihlim leh mai \hin a. Heti ang zela kan kal chuan kan hmabak hi a thim khawp ang. Bible chuan, Thil tihsual chungah hremna hlen nghal mai a nih \hin loh avngin, mihring fate thinlung chu thil sual ti trin a lo ngampa tawh \hin a ni, a ti (Thuhriltu 8:11). Kum tina budget sum kan hmuh \hinte hi dik taka hman ni \hin sela chuan kan ramah hian mi rethei f^l tak an awm kher
www.mizoramsynod.org

42 lo vang a, hausa f^l tak pawh tih tham an awm lo vang. Corruption avang hian mi tam takin an chanvo tur an chang lo va, mi tam tak ding chhuak tur a dang bet a, hausak phu ngawih ngawih khawpa taimaten an retheih phah a, mi rinawmten an tawrh phah a, mi rethei a siam hnem tawh hle a ni. Eirukna avangin Zo khaw lama chengte hmasawnna tur a zuzi fo va, khawpui leh thingtlang dinhmun inthlau zel avang te hian hmasawnna a kai rual loh phah a, ram hruaitute hausakna a pun th<r th<r laiin kan mi retheite retheihna a th<k tial tial thung a ni ber.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Retheihna leh corruption hi a inzawm tlat tih hi mi thiamte sawi dan a ni. Khua leh tuite ham\hatna tur pawisa a chingpen nasat chuan retheihna a thlen a, eirukna huangtau zel avangin mipuiin sawrkar an rin loh phah a, an ph<rna a tlahniam a, chu chuan beidawnna a thlen a, beisei a bo tawh chuan hmasawn a har tawh \hin. Chutianga corruption hluarna ramah chuan a rethei apiangte dinhmun a chhe salh salh a, thiltithei zawkte hausakna erawh rei lo te chhungin a pung th<r th<r thung. Kan ramah hei hi a dik viau. Nikuma MLA thlana ding ram hruaitute hausakna pun nasat dan, chanchinbua lo lang a\ang pawh khan ngaihtuah zui tur kan nei \euh awm e. Hlemhl>tna chungchanga \halaite hmathlir tur chu le K|P General Conference meuhva |halaite Hmathlir Hlemhl>tna (Corruption) Chungchangah tih thupui sawina hun siam a ni ta hian ngaihtuahna a kal thuitir khawp mai. Kan hnam min ei chhe mektu corruption do turin Kristian \halai rualte kan insang mar \an dawn tihna pawh a ni mai thei e. Eng pawh ni sela, hlemhl>tna do tak tak tur hian Kristian \halai rualte aia vauchher tur \ha zawk he ramah hian an awm chuang lo a nia. Mahse, corruption do tak tak tur chuan huaisen hle a ngai tih erawh hria ila, kan hmachhawn turte hi mi fing leh remhria, thiltithei tak takte an ni dawn a, society-a mi pawimawh tak tak, mipui vantlang chung lam, kan tluk rual loh turte an ni nawk dawn.
www.mizoramsynod.org

43 Chutih laiin, hlemhl>tna chungchanga \halaiten kan ngaih dan kan thl^k m>k hi thil lawmawm tak leh hmuhnawm tak a ni. Eirute kan ngainep \an a, kut tling lova intihausate kan nuihzat \an a, mahni thawh chhuah ni lova inchhek arbawm chingte kan hmusit mek hian a \ha zawngin min hruai zelin a rinawm. Mahse, Kristian \halaite hmalakna tur chi a ni em? Engtin nge hlemhl>tna hi kan hmachhawn ang? Kan do hneh thei ang em?
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

He khawvela Pathian ram din hi Kristiante hna pui ber tur a ni a. Suahsualna chi hrang hrang hluar zel karah hian Chanchin |ha hmanga >ng chhuak tur kan ni a, khawtlang nun siam \ha tura hmalak hi kan tih tur pawimawh tak chu a ni. Lal Isuan, Lei chi in ni e, a tih leh, Khawvel >ng in ni e. Tlang chhipa khaw awm chu thuhruk theih a ni lo, a tih angin, ringtute hian kan khawtlang leh kan hnam pum pui hi Chanchin |ha zirtirna hmanga kan al hneh a \ul. Chutianga vantlang hnen thleng phak Chanchin |ha (Social Gospel) ngaih pawimawhna hmunah chuan mipui mimir tawrhna thlentu sualna chi hrang hrang titawp turin kohhranin huai takin ke a pen \hin. Kan kohhran hruaitu hmasa, John Calvin-a te pawh kha ram siam \hatna atana nasa taka beitu an ni a; vantlang \hatna tur leh sawrkar inrelbawlna \ha duhtu kohhran kan nih avangin Synod Social Front pawhin nasa takin hma a la \hin a nih hi. Corruption chungchanga kan hmathlir pawimawh tak pakhat atan chuan Lalpa \ih chungin a hausak theih a, corruption tel miah lovin a hlawhtlin theih, tih hi ni se a \ha khawp ang. |halaite hian ngaihsan tur te, entawn tur te hi kan dap nasa hle a; a bik takin, incheina leh nungchangah kan ngaihsan zawngte tih d^n l^k chh^wn kan ching hle a nih hi. Chuti a nih avang chuan, mi dik lo, hlawhtling th<r th<r kan hmuh hnem lutuk avang hian Pathian \ih em em, mi dik takte hi an hlawhtling ve thei lo em maw kan ti mai ang tih a hlauhawm hle. Kan piputen, Mi awkhr^wl an hlawhtling rih thei; mahse, an tlu phut thei, an lo ti \hin a, chu chu Bible sawi dan pawh a ni.
www.mizoramsynod.org

44 Chuvangin, Pathian \ih chunga hlawhtlinna sual chhuakte hi lo tam deuh deuh zel sela; mi rinawm lo te, mi dik lo te an len th<r th<r lai hian Pathian \ih chunga hausa thei \halai he hnam hian a mamawh takzet. Chutiang mi chu awm ta se kan va ngaisang dawn tehlul em!
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Hlemhl>tna dona atana hmanraw pawimawh tak ni thei tur pakhat chu nationalism kaihthawh hi a ni. Pathian thu nena \ang kawpa kan beih chuan khawtlang nun siam \hatna hmanraw \angkai tak a ni ngei ang. Kum 1960 chhova hnam hmangaihna thli a tleh nasat lai khan zu rui insual leh buaina siam ching an tlem duak an ti. Tlangval hawklak tak takte pawh khan hnam rilru an han put t^kah chuan mahni Mizopuite tihbuaia, harsatna siamsak kha an duh lo va, Chawlhni tlaia insual ch$ng pawh an v^ng pharh a ni. Chu hnam hmangaihna thinlung bawk chu Pathian thu nena \ang kawpin han tharthawh leh thei ila chuan, eirukna pawh hi a kiam duakin a rinawm. Mahni hnam hmangaihna avangin chak lehzuala hmasawn duhna a lo piang ang a, mahni chipuite tawrhna thlentu nih duh lohna avangin hnam hmelma corruption pawh hi a tawmim ngei ang le. A lehlamah chuan, Kristian \halaite hian he sualna hi kan hmachhawn tak tak dawn a nih chuan keimahni lam pawh kan inpuahchah l^wk a ngai dawn. Chu chu kan hmathlir atan a pawimawh khawp ang. He thu sawi tura ka inbuatsaih lai hian sawi tur chin leh sawi loh tur chin ka ngaihtuah nasa hle a, K|P hruaitu officer pakhat sms ka dawn hian ka rilru a kap hle bawk NGO leh kohhran pawl hrang hrangte avanga ziah m^m ngai tam lutuk hi chhe te tal rawn tar lang ve teh, tih hi. Tlawmngai pawl hrang hrangte hian sum tuakna tura sawrkar kan hn$k nasat avangin sawrkar tan dik hlel deuhva thiltih a \ul phah fo, an ti. Chutiang thilah chuan kohhran \halaite pawh hi kan bang bik lo a ni mai thei. K|P leh tlawmngai pawlte avanga thu dik hr<la ziah m^m ngai a awm \hin, an tih te hi tak tak a nih ngai chuan a zia lo khawp ang. Kan sum tuak danah te, kan
www.mizoramsynod.org

45 activity hrang hrangah te hian kan tih vea mawi lo tur chin hi thliar thiam zel ang u. Tirhkoh Paulan a fa tak tak anga a en Tita hnena, Lehlama \angte zinga miin kan chungah thu \ha lo r>ng sawi tur an neih loh avanga an zah theih nan, engkimah thil \ha tih kawngah tihhmuhtuah intilang la, i zirtirnaah chuan i takzia te, i zahawmzia te, i thusawi dikzia sawisel rual loh te chu tilang rawh, a tih hi kan inen letna lo ni fo rawh se.
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Corruption leh a kaihhnawih thil kan sawi hnem ta hle mai. Kan rama corruption tipunluntu ber hi kan inpuh kual fo \hin a, mipui nge ram hruaitu/sawrkar hnathawkte thiam lo zawk ang? Kei chuan politician-te ka puh ber. Dik tak chuan, ram hruaitute leh sawrkar hnathawkte hi hmun pawimawha \hu, a kipui vuantute an ni a, an kutah mipui kan awm. Chutih laiin, inthlannaa sum leng vel tamzia te, party mi leh sa an invulh nasat \hinzia te, ram hruaitute hausakna pun chakzia te han ngaihtuah hi chuan, kan political party-te hi industry lian tak an ni ringawt tawh alawm le! Mi tam takin eizawnna atan an hmang a, ruling party nih lai phei chuan an dinhmun a k^ng zawt zawt \hin a nih hi. Ram hruaitute leh sawrkar hnathawk zingah eiruk ching te, mi dangte nena thiam taka inthurual ching te, thamna leh therhlo la \hin te, thuneihna hmang dik lo \hin te an awm nual an ti. Tak tak a nih chuan hnam pawi khawihna lian tak a ni ang. Thuthlung Hlui hunah khan lalte, roreltute leh sakhaw hruaituten sim duh lova an bawhchhiat luih zel avangin hnam pum tawrhna a thleng a nih kha. |halaite Hmathlir Hlemhl>tna Chungchang kan ngaihtuah ho lai hian, hneh loh buan tur angah kan inngai palh mai ang e. Hlemhl>tna (Corruption) hi khawvel pum huap pawhin ram hrang hrangte harsatna lian ber pawl a ni ve tho a, sawrkar leh pawl hrang hrangten a dona beihpui an thl^k reng \hin a, do hneh a harsat turzia chu hai rual a ni lo. A tir lama kan sawi tawh ang khan, min ch$m hneh tawh em avangin thin thl^k zawh rual lohva kan hnam ziaa bei nghet tawha ngai pawh kan
www.mizoramsynod.org

46 tam viau vang. Mahse, heti em ema nasaa min chim buai reng tur hi chuan tu m^n kan phal si lo vang. Chuvangin, Pathian r^lthuam famkim nena kan do a ngai ta a ni. Z^m chunga beih chi a ni lo va, dawihzep taka do chi pawh a ni lo. Thuthlung Hluiah chuan Israel faten an hmelmate chu Pathian hmelma angah an ngai \hin a, indonaah pawh Pathianin a dopui turah an ngai \hin. Keini pawh hian he suahsualna (Hlemhl>tna) hi Setana hmanrua a ni tih hriain, he indona hi Lalpa Indonaa chh^lin kan do ve mai dawn lawm ni?
THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

Kan Pathian hian tihtakzeta amah autu, a mite chu a dopui a, a hnehsak \hin. Roreltute bua kan hmuh angin, Midian-hote leh Amalek-hote leh khawchhak fate tuifinriat kama \iauvaivut zat zeta tam, khau ang maia awm hmur mai bei tura Pathianin a thlante chu Gideona leh a hote, mi 300 lek an ni. Hmanraw m^wl t> meichher leh tawtawr^wt an hmang a,LALPA leh Gideona ng<nhn^m, tia an aurawl avangin hmelma sipaiho chu an tlanchhe hum hum mai a ni. Chu indonaah chuan Pathianin hlau leh kh<r a duh lo va, chutiang mi chu a kirtir leh vek a nih kha. Keini pawh hian hlemhl>tna kan do tak tak dawn a nih chuan, kan hmaah mi ropui tak tak te, thiltithei tak tak te an ding dawn a, hlau leh kh<r chunga hmachhawn chi an ni lo vang. Hmelma sipaiten an hual mup laia Zawlnei Elisan a chhiahhlawh hlau thlabar hnena, Hlau ma ta che; an lama \ang ai chuan kan lama \ang an tam zwk alawm, tia an chhehvela mei tawlailir leh sakawra khat mup mai a hmuhtir ang khan, kan lama \ang Pathian hian a thiltihtheihna hmangin min pui ngei ngei ang. Lalpan min puih phawt chuan, eng anga huphurhawm pawh ni se kan do hneh ngei ngei ang. SAWI HO TUR : 1. Hlemhl>tna (Corruption) hi ramin a chhiatpui dan mi mal, khawtlang leh kohhran pawhin kan tawrh dan. 2. Hlemhl>tna (Corruption) dona kawnga Kristian \halaite hmalakna tur nia kan hriatte tih tur kan nei ve em?
www.mizoramsynod.org

.....

THUPUI - THALAITE HMATHLIR .

47

www.mizoramsynod.org

You might also like