Listen to the reed (flute), how it is complaining!

‫بشنـو این نی چون شکــایت می‌کـــنـد‬

It is telling about the separations:
‫از جـداییــهـــا حکـــــایت مـــی‌کــــنـد‬
“Ever since they cut me from the reed-bed,
‫کــــز نیستـــان تـــا مـــــرا ببریــــده‌انـد‬
Men and women bemoaned my lament.
‫در نفیــــــرم مــــــرد و زن نالیـــــده‌انـد‬
I want a heart that is torn, torn from separations,
‫سینه خواهم شرحـــه شرحـــه از فراق‬
so that I may explain the pain of this love.
‫تـــا بگـــویــم شـــرح درد اشتیـــــاق‬
Whoever roam in exile from his source,
‫هـــر کسی کو دور ماند از اصل خویش‬
seeks to return to the days of his union.
‫بـــاز جویـــد روزگــــــار وصـــل خـــویش‬
I lamented in every gathering;
‫مــن بــــه هــــر جمعیتی ناالن شـــدم‬
I associated with those in bad or happy circumstances
Everyone became my friend from his‫شـــدم‬ (own) ‫‌حاالن‬‫جفــت بــدحاالن و خوش‬
reasons;
‫هــر کســی از ظن خــود شــد یـار من‬
yet none searched out the secrets I contain.
‫از درون مـن نجســت اســـرار مــن‬
My secret is not far away from my lament,
yet, eye and ear do not possess that ‫نیست‬
light‫دور‬ ‫از نالـــه‌ی مـــن‬it.”
to understand ‫ســـر مــن‬
…‫لیـک چشم و گوش را آن نور نیست‬

‫ای قـوم بــه حج رفتـه کجایید کجایید‬ O you who've gone on pilgrimage -where are you, oh where?
Here, here is the Beloved! Oh come now, oh come!
‫معشــوق همیــن جـاست بیایید بیایید‬
Your beloved, he is your neighbor, he is next to your wall -
‫معشــوق تــو همسـایه و دیــوار به دیوار‬
You, erring in the desert - what air of love is this?
‫در بادیه ســـرگشته شمـــا در چــه هوایید‬ If you'd see the Beloved's form without any form -
‫گــر صـــورت بی‌صـــورت معشـــوق ببینیــد‬ You are the house, the master, you are the Kaaba, you! . . .
‫هــم خـــواجه و هــم خانه و هم کعبه شمایید‬ ten times you have gone that path to that house
‫ده بـــــار از آن راه بـــدانخـــانه بـــرفتیــــد‬ Only once come to the top from this house
‫یــک بـــار از ایـــن خانــه بــر این بام برآیید‬
That house is a blessing, you told the signs
‫آن خانــــه لطیفست نشان‌هـــاش بگفتیــد‬
But, tell me the signs of the Master of the house!
‫از خــواجــــه آن خــــانـــــه نشانـــی بنماییـــد‬
Where is a bunch of roses, if you had seen that garden?
‫یک دستـــه گــل کــو اگـــر آن بـــــاغ بدیدید‬
Where is one soul's pearly essence if you're from the Sea of God?
‫یک گـــوهر جــــان کـــو اگـــر از بحر خدایید‬
That's true - and yet your troubles may turn to your treasures -
‫با ایــــن همـه آن رنج شما گنج شما باد‬ How sad that you yourself veil the treasure that is yours! 
‫افسوس که بر گنج شما پرده شمایید‬
 ‫ای عاشقان ای عاشقان هنگام کوچ است از جهان‬ O lovers, O lovers, it is time to abandon the world ;

‫در گوش جانم می رسد طبل رحیل از آسمان‬ The drum of departure reaches my spiritual ear from Heaven.

Behold, the driver has risen and made ready the files of camels,
‫نک ساربان برخاسته قطارها آراسته‬
And begged us to acquit him of blame: why, O travelers, are you asleep ?
‫از ما حاللی خواسته چه خفته‌اید ای کاروان‬
These sounds before and behind are the din of departure and of the camel-
‫این بانگ‌ها از پیش و پس بانگ رحیل است و جرس‬ bells ;
‫هر لحظه‌ای نفس و نفس سر می کشد در المکان‬ With each moment a soul. and a spirit is setting off into the Void.

‫زین شمع‌های سرنگون زین پرده‌های نیلگون‬ From these (stars like) inverted candles, from these blue awnings ( of the sky )

‫خلقی عجب آید برون تا غیب‌ها گردد عیان‬ There has come forth a wondrous people, that the mysteries may be
revealed.
‫زین چرخ دوالبی تو را آمد گران خوابی تو را‬
A heavy slumber fell upon thee from the circling spheres :
‫فریاد از این عمر سبک زنهار از این خواب گران‬
Alas for this life so light, beware of this slumber so heavy!
‫ای دل سوی دلدار شو ای یار سوی یار شو‬ O soul, seek the Beloved, O friend, seek the Friend,
‫ای پاسبان بیدار شو خفته نشاید پاسبان‬ O watchman, be wakeful: it behoves not a watchman to sleep.

‫هر سوی شمع و مشعله هر سوی بانگ و مشغله‬ On every side is clamour and tumult, in every street are candles and torches,

‫کامشبـ جهان حامله زاید جهان جاودان‬ For to-night the teeming world gives birth to the world everlasting.

‫تو گل بدی و دل شدی جاهل بدی عاقل شدی‬ Thou wert dust and art spirit, thou wert ignorant and art wise ;

‫آن کو کشیدتـ این چنین آن سو کشاند کش کشان‬ He who has led thee thus far will lead thee further also.

How pleasant are the pains he makes thee suffer while he gently draws thee
‫اندر کشاکش‌های او نوش است ناخوش‌های او‬ to himself !
‫آب است آتش‌های او بر وی مکن رو را گران‬ His flames are as water. do not frown upon him.
‫در جان نشستن کار او توبه شکستن کار او‬ To dwell in the soul is his task, to break vows of penitence is his task ;

‫از حیله بسیار او این ذره‌ها لرزان دالن‬ By his manifold artifice these atoms are trembling at their core.

‫ای ریش خند رخنه جه یعنی منم ساالر ده‬ O ridiculous puppet that leapest out of thy hole, as if to say, ' I am the lord of
the land,'
‫تا کی جهی گردن بنه ور نی کشندت چون کمان‬
How long wilt thou leap 'I Abase thyself, or they will bend thee, like a bow.
‫تخم دغل می کاشتی افسوس‌ها می داشتی‬
Thou didst sow the seed of deceit, thou didst indulge in derision,
‫حق را عدم پنداشتی اکنون ببین ای قلتبان‬ Thou didst regard God as nothing: see now, O miscreant !
‫ای خر به کاه اولیتری دیگی سیاه اولیتری‬ O ass, thou wert best with straw; thou art a caldron: thou wert best black ;
‫در قعر چاه اولیتری ای ننگ خانه و خاندان‬ Thou wert best at the bottom of a well, O disgrace of thy house and family!

‫در من کسی دیگر بود کاین خشم‌ها از وی جهد‬ In me there is Another by whom these eyes sparkle ;

‫گر آب سوزانی کند ز آتش بود این را بدان‬ If water scalds, 'tis by fire; understand this.

‫در کف ندارم سنگ من با کس ندارم جنگ من‬ I have no stone in my hand, I have no quarrel with anyone,

I deal harshly with none, because I am sweet as a garden of roses.

‫با کس نگیرم تنگ من زیرا خوشم چون گلستان‬
Mine eye, then, is from that source and from another universe ;
‫پس خشم من زان سر بود وز عالم دیگر بود‬
Here a world and there a world: I am seated on the threshold.
‫این سو جهان آن سو جهان بنشسته من بر آستان‬
On the threshold are they alone whose eloquence is mute ;
‫بر آستان آن کس بود کو ناطق اخرس بود‬
'Tis enough to utter this intimation: say no more, draw back thy tongue.
‫این رمز گفتی بس بود دیگر مگو درکش زبان‬
My dream, my conviction

My honored blasphemy and religion ‫خيال من يقين من‬

My seventh heaven ‫جناب كفر و دين من‬

My beloved land
‫بهشت هفتمين من‬
‫ديار نازنين من‬
***
No obstacle to their will, not mountain nor hill.
‫كوه كمر غالم شان‬
What a sun! What a fire!
‫چه آفتاب و آتشي‬
Rising like the Resurrection,
‫قيامتي قيام شان‬
What a valiant people!
‫چه مردمانـ سر كشي‬
***
Across the land
‫شهادت و مراد را‬
passionately they scream to every single stone:
‫به گوش سنگ سنگ خود‬
Martyrdom and determination!
‫چه سخت نعره مي‌كشد‬
‫گلوي سر زمين من‬
No house without a Rustam, ***
That great warrior ‫به خانه خانه رستمي‬
No fortress without an Arash, ‫به خانه خانه آرشي‬
That great archer ‫براي روز امتحان‬
‫دالوري كمان كشي‬
What a brave nation! ***
What a proud people! ‫چه سر فراز ملتي‬
Let the dust of their footpath ‫چه سر بلند مردمي‬
Be an honor on my temple! ‫كه خاك راهشان بود‬
‫شرافت جبين من‬