0% found this document useful (1 vote)
418 views79 pages

Aman Di Ghuggi-1 PDF

Uploaded by

singh mandeep
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (1 vote)
418 views79 pages

Aman Di Ghuggi-1 PDF

Uploaded by

singh mandeep
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 79

nwB dh x[Zrh (|}b ;zrqfj)

e[bpho ;Zr{

gq/oBk gqekFB
nzfwqs;o.
nwB dh x[Zrh (|}b ;zrqfj)

b/ye L e[bpho ;Zr{


ph-I ¥ 293
ekj~tkB o'v, pNkbk
w'pkJhb L 98726-95039
e-mail: [email protected]
facebook id: Kulbir Saggu Batala

© b/ye

gfjbh tko L 2012

gqekFe L gq/oDk gqekFB, nzfwqs;o.

Skge L n?;H e/H fgqzNo}, nzfwqs;o.

w[Zb L 100 o[gJ/

NkJhg ;?fNzr L Fowk rqkf\e;, nzfwqs;o. c'B L 98763-33761

AMAN DI GHUGEE — A collection of Gazals by Kulbir Saggu


and Published by Prerna Prakashan, Amritsar.
smrpx
jB/fonK fto[ZX i{M ojhnK
;G fBo;tkoE skesK d/ BK
;gFN s/ ;kofEe ;[B/jk ;zukfos eodh j?
“nwB dh x[Zrh”
T[u/oh s/ wB[^y fjZs{ ;'u dk wkbe s/ uzr/oh f}zdrh dk nkFe
e[bpho ;Zr{ “gzikph b'e fbykoh wzu” pNkbk dk fJe fWnkFhb
w?Ipo j?. T[j p/jZd ;kT{, ;fji s/ ;bhe/ tkbk ftnesh j?. T[j xZN
p'bdk s/ fbydk j?, go i' p'bdk s/ fbydk j?, T[j p/jZd ;ob,
;gFN ns/ soe dh e;"Nh ’s/ ]ok T[soB tkbk j[zdk j?. T[; ~
frnkB dh nEkj G[Zy j?. fJ; bJh T[j fBozso gVQdk j? ns/ T[;
pko/ ;ZiDK, fwZsoK Bkb ftuko-uouk eodk ofjzdk j?. T[; dh
;{uBk s/ ikDekoh dk x/ok pVk ftFkb j?. T[j okiBhsh s'I b? e/
;[o-;zrhs s/ ebk-irs sZe ikD{ j?. nfjw sZE s/ tZvhnK
xNBktK T[; d/ g'fNnK ’s/ jB. ;G s'I tZX T[j ekdo dh e[dos s'I
gqkgs p[ZX ftt/e d/ ;jko/ soe dh e;"Nh ’s/ bk e/ jo uh}, xNBk
s/ tosko/ ~ t/ydk j?. fijVh rZb soe (Logic) ’s/ ]oh BjhI
T[¦sodh, T[; ~ T[j d'-N[Ze FpdK ftu ngqtkB eo fdzdk j?. fJ;
soQK T[j g{oh soQK soeFhb s/ ftfrnkBe gj[zu-fdqFNh dk XkoBh
j?. fJj ;kok e[M T[; d[nkok f;ois fFnoK ftu ;gFN j[zdk j?.
fJj mhe j? fe o'Nh-o'}h dk e'Jh ;EkJh iK gZek-m^ek t;hbk
Bk j'D ekoB T[; ~ eJh gkgV t/bD/ g? oj/ jB. fJ; soQK T[; ~
ro}K g{ohnK eoB ns/ co} fBGkT[D bJh nkgDk ehwsh ;wK
you eoBk g?Idk j?. f;ZN/ ti'I T[; gk; nfXn?B eoB ns/ ;fji
f;oiD gqfWnk bJh ;wK pVk xZN j?. fJ;/ soQK T[; ~ ;[o-;zrhs
dh ;wM j'D ns/ e[dos tZb'I fwb/ ;zrhse szs{ gqpzXK d/ pkti{d
w"e/ Bk fwbD ekoB T[j uofus “rkfJe” BjhI pD ;fenk. go
T[j uzrk rk ;edk j?.
T[j phs/ d'-fszB djkfenK s'I ;kfjs s/ ebk Bkb i[V/ j'D ns/
Fpd-iVs ;kXBk eoB d/ pkti{d nkgDh f;oiDk ~ feskph o{g
BjhI d/ fojk ;h. go phs/ e[M ;kbK dh fBozso N[zpDk ekoB T[; B/
5
“nwB dh x[Zrh” BK dh gb/mh ekft-f;oiDk gzikph gkmeK d/
;Bw[Zy g/F ehsh j?. wB[^y d/ wB-w;se ns/ u"frod/ ’u uZb oj/
fJe p/ofjw w[ekpb/ s/ :[ZX ftu “nwB dh x[Zrh” nkgDk ;kofEe
:'rdkB gkJ/rh. nfijh w/oh ekwBk s/ ftFtk; j?.
“fJFe” noph }pkB dk Fpd j?, fi; d/ noE jB fgnko, gq/w,
gqhs, w[jZps, B/j[, ik~B, ukjs s/ T[b\s nkfd.
fJB;kJheb'ghvhnk nkc fpqN?fBek “fJFe” dh gfoGkFk ~ fdbh
GktBktK Bkb i'V e/ t/ydk j?. d' ftnesh id'I fJe d{i/ ~ fgnko
ns/ Gkt[e fyZu dh GktBk Bkb fwbd/ jB sK fJ; foFs/ ~ fJFe
efjzd/ jB. n;b ftu fgnko d' ftneshnK dh nfijh wkBf;e-
p"fXe ;fEsh j? fiE/ T[j fJe d{;o/ ~ fwbD bJh gqpb s/ gqt/frs
sKx oZyd/ jBl GktBktK ftF/F fFZds Bkb T[¦mdhnK jB ns/
wkBf;e-;ohoe pDsoK ftu ftF/F fe;w dh o;kfJfDe gqfWnk
tkgodh j?, fi; Bkb nkg;h “fwbDh” dh sKx tXdh j?. T[¦bN
o{g ftu d' ftneshnK d/ ftS'V/ iK nkg; ’u ftS[zB/ ikD ’s/
fBokFsk, d[Zy s/ sVg T[sgzB s/ gqkgs jz[dh j?.
fgnko y/so d/ fuzseK dh fJj th ;wMdkoh j? fe fgnko dh
o{g-o/yk bJh fej' fijh GktBk j?l fezBh e[ fyZu j?, fe; soQK dh
B/Vsk j?, nkg;h ;wMdkoh dk gZXo eh j?l fJwkBdkoh, ;[fjodsk,
;zihdrh s/ fFZds fezBh e[ j?l gqshpZXsk s/ ik~B dk b?tb eh j?,
nkfd d/ r[D-b^SD fgnko d/ o{g s/ gqekoi ~ s?n eoB ftu
;jkJh j[zd/ jB. fgnko d/ nB/eK o{g jBL d';sK tkbk fgnkol g;zd
nkXkfos fgnkol o[wKfNe fgnkol nkdoFtkdh fgnkol d?th s/
o{jkBh fgnkol dhtkBrh, fdbbrhl ekw[esk :[es fgnko s/
;ohoe ;`p`XK nkXkfos fgnko nkfd nkfd. n;b #u e/tb s/ e/
tb ekw[esk s/ fb`r ;`p`XK #s/ nkXkfos fgnko gkFftesk j? ns/
;ohoK dh fe;/ th gZXo #s/ Fw{bhns s'I p|?o fgnko ncbks{Bh,
jtkJh s/ e/tb o{jkBh fgnko j?.
jo/e ;z;fWsh d/ b'eK B/ fJFe dh gfoGkFk ~ nkgDh-nkgDh
;wM nB[;ko T[bhfenk j?, go pj[s/ fuzse fJFe ~ w[Zy o{g ftu d'
fe;wK ’u tzv e/ t/yd/ jB. gfjbk j? ik~Bh iK F[ZX fFZdsh fgnko,
6
fi; ftu ftnesh fe;/ d{i/ Bkb v{zx/ o{g ftu i[fVnk wfj;{;
eodk j?. FkfJoK B/ fJ; fgnko ~ nkw eoe/ dhtkBrh, nkFeh iK
fdbbrh nkfd FpdK Bkb g/F ehsk j?. fJ; wB'-;ohoe ;fEsh
ftu fgnko eoB tkfbnK tk;s/ FeshFkbh i}pksK d/ tfjD dh
;fEsh jzdh j?. nfijh ;fEsh ftu gq/wh i'V/ fJFe dh uow ;hwk ’s/
ftuod/ jB. fJe d{i/ ~ fwbD bJh gqpb sKx oZyd/ ns/
gqrNkT[Id/ jB. nkgDh j'Id-j;sh ~ shpo o{g ftu fJe-d{i/ ftu
ftbhB eoBk b'ud/ jB. T[BQK dk ;w[Zuk feodko s/ fttjko, d/jh
dhnK fWnktK, wB'ftfrnkBe gqfWnktK e/tb s/ e/tb nkgD/
gq/wh nzdo ftbhB j'D dh sKx b? e/ T[rwdhnK s/ T[¦GodhnK jB.
fwbDh iK fJ; d/ nfj;k; Bkb jeheh nB`d dh g{osh, fsqgsh s/
;zs[FNh dh gqkgsh j[zdh j?. fJ; d/ T[bN id'I fgnko gqkgsh BjhI
j[zdh sK fpojk, sVg, T[dk;h, rwh, fBokFsk torhnK GktBktK
g?dk jz[dhnK jB. ftfrnkBhnK dh ;wMdkoh j? fe fgnko-gqfWnk
d"okB wB-w;se nkgDh ftFb/FDh gj[zu si-fsnkr fdzdk j?
ns/ nkgD/ gq/wh dh F];hns d/ foDkswe gk;koK s/ n"r[DK ~
B}o nzdk} eo fdzdk j?. fit/I-fit/I gq/wh i'Vk wkBf;e s/ ;ohoe
gZXo #s/ B/V/ nkT[Idk iKdk j? sK fdwkrh gqsheowK ftu'I
soe¥ftt/e yhD j'Jh iKdk j?. fJ; d/ T[¦bN wB-w;se ftu
nfij/ gqsheow g?dk j[zd/ jB, fijV/ T[sFkj, y[Fh s/ nB`d gqdkB
eod/ jB ns/ fJ; d"okB fBokFk, T[dk;h s/ d[Zy dh fFZds xNk fdzd/
jB. ftfrnkBhnK dhnK goyK d/ f;ZfNnK nB[;ko ekw[esk s/
ik~Bh fgnko Bkb i[VhnK ftF/FskJhnK fJe d{i/ Bkb g{oh soQK
obrZv B}o nkT[IdhnK jB.
fuzseK B/ d{ih gqeko d/ fgnko ~ d';sh, ;zr-;kE iK ;KM d/
v{zx/ GoZgD tkbk fgnko wzfBnk j?. Gkt/I fJBQK foFfsnK ftu
wB[^yh nfj;k; s/ GktBktK pj[s/ shyD s/ shpo o{g ftu BjhI
nkT[IdhnK sK th fJj foFs/, ftFtk;, B/Vsk, brkU, Go';rh,
gqshpZXsk s/ fB^x dhnK GktBktK ftu ftuod/ jB. pj[s/ fuzse
fJ; fe;w d/ fgnko ~ “nkdoFtkdh” iK “;Zuk” wzBd/ jB.
wB'ftfrnkBh fgnko ~ fJe fe;w dh i}pksh gqfWnk jh
7
;wMd/ jB. i}pks, wB[^yh ;zpzXK s/ foFfsnK ~ i'V e/ oZyD tkbh
w{b fJekJh j?, fijVh nzdo{Bh wkBth gqpzXK ~ f;oidh j?. wB[^yh
f}zdrh edh th “fJeZbsk” iK “ybkn” ftu'I f;ois j'Id-j;sh
BjhI j' ;edh. e"w ftF/F d/ ;[Gkn, gqfWsh s/ gqftosh, fdFk-
fBod/F, ihtB dhnK edoK-ehwsK ns/ ;w{fje wB'ftfrnkB jh
wB[^yh wB'-ftukoK, nkdsK s/ wB[^yh wB'oEK ~ pDkT[Id/, ubkT[Id/
s/ f;oid/ jB. fJ; eoe/ wB[^y fi; ftF/F ;fGnkukoe wkj"b ftu
ihIdk-EhIdk j?, sK T[; d/ i}pks, nfj;k;, GktBktK th T[;/
;fGnkukoe wkj"b d/ w[Zb gqpzXK okjhI jh fBoXkos j[zd/ ofjzd/ jB.
fJ; bJh i}pks fJe wB'ftfrnkBe, ;wkfie s/ ;fGnkukoe
toskok pD iKdk j?. i}pks, fgnko¸fJFe dh gfjbh }o{os
j[zd/ jB.
fgnko-fJFe dh fJj E'VQh b`wh ftnkfynk fJ; bJh ehsh rJh
j? feT[Ife |}b o{gkeko dk fBek; s/ ftek; fJBQK dhnK jh ;{]w
gosK dh g/Fekoh Bkb j'fJnk. ]{p;{os n"os Bkb rZbK iK T[;
pko/ rZbK |}b d/ Fkpfde noE ;wM/ iKd/ jB. okfinK-
Ffj}kfdnK d/ fJFe-fgnko dh ;{]w s/ ebkswe g/Fekoh
irhodkoh s/ ;kwzsh :[Zr d/ FkfJoK dk wB-GkT[Idk ftFk fojk j?.
|}b ekft-o{g nkgDh ;dhnK g[okDh gozgok Bkb nZi th g{oh
fFZds Bkb i[fVnk j'fJnk j?. fJ; ftu gozgok d/ Bkb-Bkb
fJFe-fgnko d/ nkfd i[rkdh s/ w{b-wB[^yh ;o'ekoK d/ ihtzs
i}p/ Bkb i[V/ j'D dh gqfWsh s/ gqftosh i?fte o{g ’u ;w'Jh j'Jh
j?. fgnko dh eoskoh G{fwek s'I fJBeko wB[^yh j'Id s/ j'D-EhD s'I
fJBeko j?. e[bpho ;Zr{ th nkgD/ gb/m/ |}b ;zrqfj “nwB dh
x[Zrh” ftu fJ; dk GotK fJ}jko eodk j?.
|}b nkgD/ o{g-ftXkB dh eoVkJh eoe/l fJFe-fgnko,
w'j-w[jZps s/ fwZsosk dhnK ;{]wsw gosK ~ tZy-tZy nzdk} ’u
g/F eoB eoe/ ns/ gzikph |}b ftu noph, cko;h s/ T[od{
Fpdktbh dh tos'I ekoB gozgokrs ekft-o{g j?. fpBK FZe
gzikph |}b nkgDk ftb^yD s/ w"fbe w[jKdok ;Ekfgs eo u[Zeh
j?. go ni/ th T[od{-cko;h Fpd tosD/ FkfJo }o{oh ;wMd/ jB.
8
e[bpho ;Zr{ B/ th nkgDh ekft-feskp ftu ;keh-U-wneF,
;keh, w?n]kBk, t\k, i\k, ]sk, wz}o s/ B}okBk nkfd FpdK dh
tos'I ehsh j?. fB^s toshId/ fuzBQK, gqsheK, fpzpK s/ o{geK dh tos'I
d/ Bkb-Bkb ;Zr{ B/ Gkosh fwfEjk; dh tos'I ehsh j?. T[IM gzikph
|}b ’u fjzdh, ;z;fWs s/ nzro/}h FpdK dh tos'I th tX ojh j?.
e[bpho ;Zr{ dh |}b d/ gqw[Zy r[D jBL (T) w[;b;b (n) rkJ/
ikD d/ :'r j'Dk. w[;b;b |}b ’u fJe jh ftF/-t;s{ iK ihtB
d/ wjK gk;ko/ d/ fJe gZy dhnK jh ftfGzB gosK ~ fJe ftF/F
soshp ’u g/F ehsk iKdk j?. fJe gqrhse o"n s/ ;zrhse o; dh
brkskosk fJ; gqeko dh |}b dk jk;b j?. fFnoK dh soshp th
|}beko dh fFbg-;wM dk gqwkD pDdh j?. w[;b;b |}bK dh
;{uh ftu “w'I pZshnK”, “nkU o[Zy bkJhJ/”, “fijV/ b'e fBGkT[Id/
foFs/”, “i/m jkVQ fijh rowh”, “ihtB dh p; fJe' gkoh”, “j[zd/
B/ fdbdko gzikph”, “pzdk wsbph” ns/ “fdb dh i's irkJh
oZy” nkfd oZy ;ed/ jK. |}b dh gqfWsh, o{gkekoe ftF/FskJh iK
|}b d/ o{g-ftXkB pko/ e[bpho ;Zr{ dk fFno j?L
;Zr{ |}b fgnkoh b^rdh
fijVh |}b ~ rkfJnk ikJ/.
;gkN fpnkBh dh EK |}b dk fFno ebk i[rsK dh ;jkfJsk Bkb
gqGkt ~ fuo;EkJh pDkT[D dk jo ;zGt :sB eodk gqshs j'Dk
ukjhdk j?. ftnzr :[es g/Fekoh fJe ftXh j?. ftnzr ebk
e[Fbsk s/ p"fXesk dk gqwkD ns/ fJe ftF/F fFbg F?bh dh g[]sk
tos'I j?. fJ; gZy'I ;Zr{ dk fJj fFno ftukfonk ik ;edk j? L
s/o/ fdb ftu w/ok yksk pzd fgnk j? fuo s'I,
|w fwo/ e'b Bed e?F j?, w?I jK pj[s nwho.
FkfJoh ekft wB-w;se dk ;fji fBqs j?. fJ; B/ ed'I eEe
pDBk j? ns/ ed'I sKvt fJj g/F gfo;fEshnK ’s/ fBoGo eodk j?.
FkfJoh ;fji gqfWnk j?. fJj ;[o ;zrhs th j? ns/ dod dh j{e th.
eftsk ’u eth dk fB^i j[zdk th j? ns/ BjhI th. ;t? dh gSkD s/
gqrNktk th FkfJoh d/ gqekoiK ’u Fkwb jB. fJj }o{oh th j? ns/

9
jZeh th. nkU e[M fFno t/yhJ/L
s/ohnK bkgotkjhnK d/ feZb,
w/o/ g?ohI m[e ikD/ B/.
fJFe ][dk j? fJFe jh oZp j?,
oZp Bk j'o pDkfJnk ikJ/.
N[ZN e/ s?E'I ihD s'I j? woBk fpjso,
t;b bJh i/ woBk j'fJnk wo iktKrk.
s{z efjzdh uzB b? d/ w?~ w?I nkyK s{z firok eo,
fJZe fJZe sko/ T[¦go ;ZiDh s/ok Bkw fbykDk w?I.
fgnko dh gqfWsh, gqftosh s/ t/r pko/ w[;b;b |}bK “tkeJh
w/ok j[DHHHHHHHHHHHH”, “fJFe MBK fwbD/HHHHHHHHHH” ns/ “fdb B/ fJZe fJZe
|w” nkfd t/yhnK ik ;edhnK jB.
eftsk ’u fJbjkw tork e[M th BjhI j[zdk ns/ Bk jh eftsk
T[¦sodh j?. eftsk ;dk jh ;[u/s f;oiDk jz[dh j?. T[IM e'Jh
f;oiDk th nu/s iK ;[Zs/-f;ZX iK T[d/F ofjs BjhI j[zdh. jo
eftsk d/ fgS'eV ’u e'Jh t;s{, xNBk iK toskok fgnk j[zdk
ekoiFhb j[zdk j?, go jo/e xNBk ~ jo/e eth eftsk ’u BjhI
Ykb ;edk. w;bk eth dh ;wMdkoh s/ ;zt/dBk dk th j[zdk. d{i/,
;wkfie ;o'ekoK s'I ftS[zBh Fpd iK tkez;, tke xkVs ~ eftsk
jh BjhI wzfBnk ik ;edk. e[bpho ;Zr{ d/ ekft ;o'ekoK ’u ;ztkd
s/ soe dh b'Vtzdh ’s/ pb fdZsk frnk j?. nwhoh rohph ftubk
nzsol feos dh b[^Nl Gkosh b'eK dk ftnkge gZXo ’s/ nBgVQsk,
nfrnkBsk s/ nzX-ftFtk; d/ uZeoftT{ ’u c;/ j'Dkl T[BQK dk
u/sBk ;zeN dk fFeko j'Dkl Gkosh b'eK d/ w{b w[ZYb/ w;fbnK dk
nZi sZe jZb Bk j'Dkl BfFnK dh fteokbsk s/ fGnzeoskl ;dhnK
dh r[bkwh ekoB ;kv/ b'eK dk d'rbk-dzGh s/ dZp{ feodko s/
fttjko ns/ pzd/ dh tk;sftesk ~ fusoDk nkfd e[bpho ;Zr{ d/
gqw[Zy ;o'eko jB. fJBQK s'I S[ZN jkewK dh x'o w"ekgq;sh, T[BQK tZb'I
;Zsk gqkgsh bJh jo r[Bkj eoB dk vol T[BQK dh fcoe{ ik~Bh
gj[zu ns/ jkewK dk d'rbk s/ b'N{ feodko s/ ftyktk :[es
10
fttjko ;Zr{ d/ fFnoK ’u o{gwkB j[zdk j?. wkBth edoK-ehwsK d/
jZe ’u vN e/ gfjok fdzfdnK ;kvk eth fJZfSs :EkoE dhnK
MbeK th g/F eodk j?. nkU ;wekbh Gkosh :EkoE d/ e[M gk;koK
dh Mbe t/yhJ/L
s/oh jo rZb B'NK Bkb.
w/ok ;kE J/ s'NK Bkb.
e[o;h fwbdh t'NK Bkb.
t'NK b? bU B'NK Bkb.
M{m jh b[^N/ M{m jh e[ZN/,
;Zu ~ gkt/ xkj Bk e'Jh.
N[ZNh ;kJheb tkb/ ekw/ dk fSzdVk
;[gB/ eheD b? ;edk j? ekoK d/<
g?;/ d/ i? eotkT[Id/,
B/sktK B/ gkb/ b'e.
d/th dh g{ik eod/,
e[VhnK wkoB tkb/ b'e.
Xow dk BK b? i' m^rd? t'NoK,
e[o;h T[¦s/ pfj th mZrdk oj/rk.
oks dh b`pkJh tXrh ikgd?
uVQB dk ;{oi ~ u/sk G[Zb frnk.
oZi e/ u'r u[rD Bk fuVhnK
voB fe dkD/ w[Ze ikD/ B/.
s/oh jo fJe oks dhtkbh torh j?,
w/oh jo dhtkbh u[Zg u[ghsh j?.
tZY' N[Ze', ;kV' c{e', oki eo',
e?;k oki e?;h oki dh Bhsh j? <
j[D i~Bh nZrk fgZSk sZed/ BJhI,
s[oB spkjh s'o fe puDk w[Feb j?.

11
JhwkB woB dk ]sok j?,
BjhI wodh s/ p/JhwkBh j?.
;wekbh Gkosh okiBhse-nkofEe s/ ;wkfie :EkoE d/ t/r dh
gqfWsh s/ gqftosh nfijh j? fe fBokFsk T[giDh p/jZd ;[Gkfte
j?. :EkoE dh eo{osk fBokFsk T[sgzB eodh j?L
fJe fJe eoe/ N[ZN ikD/ B/.
bZrd? sko/ w[Ze ikD/ B/.
f}zdrh j[D T[dk; j' rJh J/,
]sw fwbD/ dh nk; j' rJh J/.
;wekbh Gkosh :EkoE d/ doFBK bJh w[;b;b |}b “rb dk
Y'b tikT[Dk g?Idk” t/yh ik ;edh j?. fJZfSs :EkoE dh Mbe th
t/y'L
jo tk;h w[;eKdk j't/,
n?;k Bro t;kfJnk ikJ/.
ns/ L
ekfwnK dh edo j't/ b'V j?
j'o ;[D' L
e'Jh Bk soe'I ftj{Dk ukjhd?.
g/F ftt;Ek dh ekoiFhbsk dh eo{osk jh nfijh j? fe wB[^yh
edoK-ehwsK dh rZb¥okyh ngq;zfre fijh j' rJh j?. g?;/, gdth
s/ gqf;ZXh dh d"V ;ogN d"Vd/ x'V/ s'I th s/} j?. fJ; d"V B/ wZX-
torh wB[^yh wkBf;esk ~ GNekt s/ fpyokt dh ;fEsh ’u b?
nKdk j?. ni'e/ wB[^y dh j'Dh pko/ T[od{ d/ fJe Bkwto FkfJo dk
fJe fFno j?L
;e{z nkdwh eh fe;ws BjhI j? FkfJd.
:/ d[BhnK j? iZBs BjhI j? FkfJd.
;wekb ’u Gkos ’u ni/ th nBgVQsk-nfrnkBsk s/ x'o r[ops
d/ wjK gk;ko/ ekoB tfjwK-GowK, eow-eKvK, gkyzvK, ftykt/ s/
fBokoEe g{ik-gkmK nkfd bJh }whB p/jZd ioy/} j?. fJjh }whB
12
v/o/dkoK, pkfpnK, gkyzvh ;kXK, sEkefEs iK nkg/ pD/ p?m/ ;zsK,
pqjw frnkBhnK s/ nukohnK nkfd d/ ftr;D-w"bD bJh p/jZd
;jkfJe ;kps j[zdh j?. fJj mhe j? fe fit/I-fit/I nBgVQsk,
nfrnkBsk s/ x'o r[ops dk ikb N[ZNdk ikt/rk fst/I-fst/I nzX-
ftFtk; w[Zedk ikt/rk ns/ fJ; dh EK p[ZX, ftt/e ns/ soe b?Idk
ikt/rk, Bt/I-Bt/I ftuko iBw b?Dr/. go fcbjkb pkfpnK dk
p'b-pkbk j?. fJ;/ bJh e[bpho ;Zr{ ftubk ;zt/dBFhb s/ soeFhb
FkfJo pkfpnK jZE'I G'b/-Gkb/ |ohp Gkosh b'eK dh b[^N podkFs
BjhI eo ;edk ns/ T[j nkgDh ekch f;oiD Fesh fJBQK
“pkfpnK” dk jhi-fgnk} B`rk eoB ’s/ you fdzdk j?L
wfjzrhnK ekoK uVQd/ nkg
d/D T[gd/F b``r'NK Bkb.
pkp/ m^rd/ UjBK ~
neb fiBQK dh w'Nh j?.
i'eK pD e/ b[^ND b'eK,
pkp/ fuwNkwko pV/ B/.
“pkp/ nk rJ/ B/” odh\ tkbh w[ezwb w[;b;b |}b
Gkosh¥gzikph “pkfpnK” d/ d'rb/-dzGh feodko s/ fttjko bJh
t/yh ik ;edh j?. n;b ’u Gkos ’u fJ; t/b/ gqGkth
okiBhshtkBK, T[¦u nc;oFkjK, ngokXhnK, XB-e[p/oK s/
v/o/dkoK dk fJe rZmi'V ekoiFhb j?, fijVk jo gZXo ’s/ jo EK
Gkosh |ohpK dh j'Dh Bkb fybtkV eo fojk j?. d{ih pdfe;wsh
fJj j? fe nB/eK ekoB tZ; ;w{fje s/ iE/pzde GktBk s/ Fesh
ftu ftFtk; yhD j' fojk j? ns/ fJ; dh EK fB^isk s/
ftneshtkd Gko{ j' fojk j?. tor s/ toD tzv tkb/ ;wki ftu
jo ftnesh nkgDh-nkgDh j'Id s/ gSkD dh bVkJh bV fojk j?.
;t?-e/Idfos j'D dh ;fEsh n;[oZfynsk d/ fBxko dk f;yo j?. fJ;
;fEsh ftu wB[^y i[VB dh EK fp]o fojk j?. wkBth foFfsnK ftu
nk oj/ fp]okt s/ N[ZN-GZi ns/ xN oj/ w'j-fgnko B/ foFfsnK dk
pk}koheoB eo fdZsk j?. e[bpho ;Zr{ dk FkfJo wB-w;se fJ;
13
;ko/ e[M ~ podkFs BjhI eo ;edk. fJ; bJh T[j ;Zdk fdzdk j?L
fJj j? :[Zr ftfrnkB dk, j? Bk fe m^r/ ikD dk,
pkfpnK ;kXK ~ m^rhnK s'I jNkJhJ/ d';s'!
ngtkdK d/ o{g ’u ;wkfie ;o'ekoK ~ ;wofgs e[M pkp/
ekoiFhb jB, fiBQK dk f}eo eoe/ ;Zr{ nkgD/ ;`s[fbs frnkB s/
T[;ko{ gj[zu dk ;fji gqrNktk eodk fdZ;dk j?. T[j ;jh eEB
eodk j? fe L
;zs i/ j't/ ;/tk f;zx iK ;hu/tkb,
fwbdk j? sK jh ;seko wB[^ysk dk.
e[bpho ;Zr{ dk soeFhb wB-w;se e[dos ns/ fJ; d/
nzsoht B/wK-fB:wK dh ekoiFhbsk ~ sK gqtkB eodk j?, go
T[j fe;/ gok-G"fse gow;Zsk dh j'Id s'I fJBekoh j?, fit/I L
p[Zs i/ s/ok oZp j? sK ;;sk pkjbk
fJj sK ftedk fcod? ftu pk}koK d/.
oZp dh r'be ]sok j?,
bk e/ oZyD skb/ b'e.
ns/
oZp ~ b^Gh iKd/ nZi th
b^rd/ pV/ j;kT[D/ b'e.
eftsk e/tb Fpd fFbg BjhI iK Fkpfde ebk-pk}hnK iK
Fpd ib"n BjhI j? go Bkb jh eftsk Bkjok iK GkFD th BjhI j?.
d't/I eftsk Bkb i[V/ GNekt jB. fe;/ ftF/F t;s{, xNBk iK
tosko/ ~ ;zGt Fpd fFbg s/ ekft-e[Fbsk okjhI tzfus-ftj{Dh
ns/ fbskVh-fBskDh b'ekJh d/ jZe #u o{gKsfos eoBk jh eftsk
j?. FkfJo ftF/ dh u'D s/ nkgD/ T[d/F pko/ ;[u/s j'Dk ukjhdk j?.
e'Jh th f;oiDk T[d/F ofjs BjhI j[zdh. go T[d/F g{osh ;gkN
fpnkBh iK Bkjo/pk}h ftu BjhI pdbDh ukjhdh. eftsk ftubk
;[B/jk T[gd/F s'I T[oK-T[oK ofjDk ukjhdk j?. eftsk ’u B`rk-
fuZNk T[gd/F tofis j?. fJe pkohe¥;{]w nzso pfDnk ofjDk
14
ukjhdk j?. ;[oihs gkso dk fJe fFno fJ; gq;zr ’u t/yDk pDdk
j?L
X[zd, T[dk;h, p/p;h, fJj ;G e[M fe i' uzrk BjhI,
w?I T[d? j'Dk ;dk, fJ; ftu fxo/ ofjDk BjhI.
“nwB dh x[Zrh” dk fus/ok soeFhb j? ns/ T[j frnkB dh
nkXkoh wjZssk s'I ikD{ j?. jeheh frnkBtkB s/ “fvroh”
j'bvoK ftub/ coe dk T[; ~ nfj;k; j?. fJ;/ eoe/ T[j jeheh
frnkB d/ gk;ko/ d/ jZe ’u j?. T[j eZNVsk s/ ik~B dk fto'Xh j?.
T[j wkBtsk dh fpjsoh dk nkFe j?L
nk o[ZyK d/ d[ZyV/ ;[DhJ/
BQhI sK izrb ;[Ze ikD/ B/.
ezw jh g{ik Grsh j?
J/;/ ftu fuZs bkJh oZy.
jo tosko/ fgZS/ ekoB j? yVQk
“;Zr{” jo ekoB d/ ftu ftfrnkB j?.
w?I pdbKrk d[BhnK fJe fdB, jkb/ fjzws pkeh j?,
EZe iktK iK nZe, Me iktK, J/Bk BjhI fBskDk w?I.
b'V j? ;e{b dh s/ E'V dtk]kB/ dh
rbh rbh wzdo pDkJh ikDk mhe BjhI.
nwB dh x[Zrh d/ bJh nZXh e[ w[Zm dkD/ pV/,
izr d/ pfxnkV ~ ekjs'I oikJhJ/ d';s'<
b'jVh d/ G[Zr/ ftu c[Zb/ ;[ZN', fsb th ;kV',
fGqFNkuko th ;V pb ikt/, n?;k :sB eo'.
feos s/ fwjBs dh wfjwk jo Xkofwe doFB ftu rkJh rJh j?,
go ;wkfie gZXo ’s/ feos dh p/edoh dh ;kv/ d/F Bkb'I tZvh
T[dkjoD fejVh j' ;edh j?< feos s/ fwjBs ’u wB[^y dh ;t?
fJZSk p/jZd }o{oh j?. feos s/ pzX{nk w}d{oh ’u nzso }o{o eoBk
ukjhdk j?. feos eoBh }o{oh j?, go feos dh okyh T[; s'I fes/
tZX }o{oh j?. ;Zr{ dh fJZSk j?L
15
feosh vZpk o'Nh tkbk b? fB^s ezw ~ ikt/,
fB^s jh E?bk Go fbnkt/, n?;k :sB eo'.
gzikph d/ f;ow"o FkfJo ;[oihs gkso d/ fJe ;[uofus fFno ~
nkXko pDk e/ fNZgDh eofdnK e[bpho ;Zr{ fJe fFno f;oidk j?L
BQ/ok p/Fe io/ Bk io/ ;Zu ej'
FwQkdkB dhnK ohMK ihIdhnK oZfynk i/!
nfijh ekfte fNZgDh ;ztkd dk fJe o{g j?. e[Zb fwbk e/ ;Zr{ dk
fJj gb/mk |}b ;zrqfj wB[^yh edoK-ehwsK dh okyh eodkl
nwB-FKsh dk ;[B/jk fdzdk ns/ ;zy/g ’u wkBtsk B/ i' nZi sZe
;[ji f;ofink j?, T[; d/ jZe ’u yb'sk gqshs j[zdk j?. T[¦sw
ekft¥;kfjs d/ r[DK ’s/ nkXkfos ns/ T[BQK dk nB[;oD s/
gqrNktk eod/ fJ; |}b ;zrqfj ~ ih-nkfJnK efjDk ;kvk
;kfonK dk \o} pDdk j?.

nB{g f;zx (vkH)


;hBhno whs gqXkB
gzikph ;kfjs nekvwh
b[fXnkDk

16
;Zr{ j'oK dk feodko, eko-ftjko s/
T[BQK d/ ;o'eko
;qh e[bpho f;zx ;Zr{ d/ ihtB Yzr ftu fJe moQzwk, Xhoi, ;po
;zs'y s/ ;fjisk d/yh ik ;edh j?. Xhwh s/ fBozso ukb Bkb s[o/
ofjDk T[; dh nkds BjhI ;r'I ;[Gkn pD u[Zek j?. ni'eh so}/-
f}zdrh ’u i' nDukjh s/ s/}h j? T[; s'I T[;B/ ;[u/s iK nu/s y[d ~
pj[s jh puk e/ oZfynk j'fJnk j?. w/oh iku/ jEbk |}b ;zrqfj d/oh
Bkb gqekfFs j'D dk fJj th fJe gqw[Zy ekoB j?. ;k~ gzikph b/yeK
ebwekoK ~ gsk jh j? fe ;kvk ofunk Bo'nk ;kfjs th fe;/
eko'pkoh gzikph gqekFe B/ ;kE'I g?;/ bJ/ fpBK gqekfFs BjhI eoBk.
fonkbNh fwbD dh nk; sK fpbe[b jh BjhI ehsh ik ;edh. go
;kv/ nihi tho ;Zr{ ’u fJzBk dw, fJzBh XkfJnK fuo'eh j? ;h fe T[j
nkgDh ekft ouBk ~ fJe ]{p;{os g[;se dk o{gkeko d/ ;edk.
go T[; B/ Xhoi s/ ;po ;zs'y jh oZfynk. T[j wZmh-wZmh ukb/ uZbdk
fojk, ebw ubkT[Idk fojk. nkyo T[jd/ ;po ;zs'y ~ cb g? frnk
j?. vkH nB{g f;zx j'oK dh gq/oBk dk ;dek ;kv/ nih} tho B/
nkgDh |}b gNkoh dk w{zj gzikph gkmeK bJh y'bQ fdZsk j?. w/o/
bJh fJj jkofde y[Fh wfj;{; eoB ns/ fJ; y[Fh dk fJ}jko eoB
dk fJe ;[nt;o j?.
;qh e[bpho ;Zr{ Bkb w/oh gfjbh ikD-gSkD ;kvh ;Gk gzikph
b'e fbykoh wzu Bkb w/o/ i[VB d/ ;pZp j'Jh. fJj d' djkfenK s'I th
gfjbK dh rZb j?. ;Gk d/ w?Ipo pDB dk pVk ukn ;h. ;Gk d/ iBob
;eZso vkH nB{g f;zx w?~ ;Zr{ j'oK ~ ;Gk d[nkok oZyh rJh whfNzr
pko/ dZ;D G/id/. fJBQK d/ ;Zr{ FNfozr jkT{;-ew-n?;HNhHvhH ;?INo
’s/ iKdk. fJBQK ~ g{oh o[uh Bkb ezw ’u b^rk t/ydk. fco th fJj w?~
rkjeK ~ tDiD d/ Bkb-Bkb ;wK fdzd/. w/ok th :sB j[zdk fe
eko'pkoh ;ZiD dk f}nkdk ;wK b?Dk :'r BjhI. w?~ gsk b^rk fe
fJj n?bHnkJhH ;hH dk ezw th eod/ jB. fJBQK dh gq/oBk ns/ nkgDh
17
nzsoht gq/oBk dk ;dek w?I nkgD/ BK dk phwk eokfJnk. fJBQK w/oh
nkwdB s/ wkfJe jkbs d/ w[skpe w/ok thj ;kb dh ntXh tkbk
wBh p?e gkfb;h ;fjs phwk ehsk fi; dk w?~ ekch bkG j'fJnk.
phw/ dh feFs d/D d/ ;pZp fJBQK d/ xo th nkT[D-ikD pfDnk.
fJBQK dh T[dw s/ ;zxoF Gog{o so}-J/-f}zdrh ns/ fJBQK dk uzrk
gotkfoe wkj"b w?~ uzrk b^rk. fJBQK dh nkgD/ tZv/ Gok Bkb
fJe;[osk ns/ fJBQK dk nkgD/ wksk-fgsk dk Gog{o ;fseko eoBk
th w?~ uzrk b^rdk j?. w/ok fJj wzBDk j? fe ebweko, ;kfjseko,
eth, b/ye dk i/eo ihtB th uzrk j? sK ;'B/ ’s/ ;[jkr/ tkbh rZb
j' fB^pVdh j?. fJj rZb tZyoh j? fe uzr/ ihtB dh th e'Jh fJe
;gFN e;"Nh BjhI j?. jo fe;/ dk f}zdrh gqsh nkgDk B}ohnk j'
;edk j?.
;Zr{ j'ohI fJe ;kfjs o;hJ/ th jB go fJj gzikph ;kfjs d/ fJe
;[u/s s/ ;ir gkme jB. fJj uzr/ s/ Bo'J/ ;kfjs dh ;dk Gkb ’u
ofjzd/ jB ns/ ;Gk dh whfNzr ’u ed/ edkJhI Gkt/I Bk nk ;eD go
;kfjs gVQB tk;s/ fit/I-fet/I ;wK eZY jh b?Id/ jB. soeFhbK
dhnK ;wki ~ irkT[D s/ G/yh pkfpnK s'I S[vkT[D dhnK ]poK s/
fog'oN fJj f;o\ gVQd/ jh BjhI ;r'I T[BQK dk v{zxk nfXn?B eod/
jB. soeFhb ftukoXkok dhnK g[;seK s/ gfsqektK fJj Bk f;o\
y[d gVQd/ jB ;r'I T[BQK ftubk Ehw s/ ;[B/jk nkgD/ Bkb w/b-
w[bkeks eoB tkfbnK Bkb th ;KMk eod/ jB. fJt/I w?~ b^rdk j?
fe fit/I fJj soeFhb bfjo d/ fJe ;t?fJZSe eowh j'D. G'bh
b'ekJh dk p/feoeh Bkb wkfJe, ;ohfoe, wkBf;e s/ j'o eJh gqeko
dk F'FD eoB tkb/ pkfpnK fto[ZX ;Zr{ j'oK dh fxoDk pVh fsZyh j?.
jZEb/ |}b ;zrqfj ’u fJ; gZy'I eJh |}bK ns/ e[M |}bK d/ u'Dt/I
fFno gVQ/ ik ;ed/ jB.
|}b i' \ko;h T[od{ GkFktK s'I nkJh fJe ftXk j? fJ; ~
gzikph GkFk B/ T[¦u/-;[Zu/ ;B/j s/ w'j Bkb ngDkfJnk j?. gzikph
|}bekoK d/ Got/I isBK dk ;dek gzikph |}b B/ pj[s ftek;
ehsk j? yk; eoe/ ;wkie ;fGnkukoe ;o'ekoK ~ |}bK ’u fbnk
e/ fJ; d/ ftF/-y/so ~ pj[s w'ebk, b'e-efbnkDekoh s/ noE
18
Gog{o pDk fdZsk j?. bfjzd/ ns/ uVQd/ d'BK gzikpK ftu pj[s uzrh
|}b ouD tkb/ |}br'¥|}beko jB. nkgD/ ihtB-ekb ftu
;kX{ f;zx jwdod B/ |}b ~ fJzBK T[Gkfonk fe fJj j'o ekft-
ftXktK ~ fgZS/ SZvdh B}o nkT[D b^rh. nZi |}b ;kfjs-
;wkrwK dh ;G s'I tZX b'efgq: ftXk dk wkD-;BwkB nkgDh M'bh
g[nk u[Zeh j?. fJj rZb tZyoh j? fe |}b d/ BK ’s/ w/o/ fij/ euxoV
s/ f;yKdo{ f;oc s[epzdh fijh th eo oj/ jB. don;b |}b
fpnkB dh pj[s T[¦uh f]nkb T[Gkoh, ebgBk, f]nkb dh v{zxkJh s/
yk; ndkfJrh dh wzr eodh j? i' u'Dt/I |}bekoK ~ jh B;hp j[zdh
j? i' nkgD/ fFnoK ~ wKiD, ;[nkoB s/ uwekT[D tk;s/ eoVh s/
fBozso xkbDk xkbd/ jB, fijV/ g{otekbh s/ ;wekbh |}bekoK
dhnK feosK ~ v{zxkJh Bkb gVQd/ ;[Dd/ jB go nkgDh w"fbesk
gqsh th p/jZd ;[u/s s/ ;zt/dBFhb ofjzd/ jB. ;qh e[bpho ;Zr{ ftu
w?~ nfij/ r[DK d/ ;zuko-;wkt/F dk xZN'-xZN Mbekok }o{o fdZ;dk
j?. ;kv/ nkgD/ ;kfjse feosK dh ouBk gZy'I nfs ioy/} pNkb/ ’u
doiBK uzr/ gzikph |}beko ;[DB gVQB ’u nKd/ oj/ jB i' fJ;
okj ’s/ s[o/ iKd/ wz}bK jk;b eo oj/ jB. i/eo pkeh r[Z;k Bk eo
b?D sK T[dkjoD ti'I w?~ ;[bskB Gkohs, i;tzs jK; ns/ vkH
oftzdo j'oK d/ fFno p/jZd ft;wkd gqdkB eod/ jB, io{o j'oK ~ th
eod/ j'Dr/. nfij/ gzikph |}bekoK B/ jh gzikph |}b ~ cko;h
T[od{ dh }bc, ;[okjh, ;keh, g?wkB/ nkfd Bkb Goh Fpdktbh-
fpzpktbh s'I pj[s jZd se nk}kd eokfJnk j? go cko;h T[od{ dh
Bk}[e fpnkBh s/ nkd ndkfJrh dk fJBQK ~ ;[u/s f]nkb s/ fFZds
Gfonk nfj;k; j?. gzikph |}b nZi eth dopkoK s/ ;kfjse
;wkrwK dh g;zdhdk tzBrh d/ o{g ’u ;op gqtkfBs j?. fJj j[D
Fkjh dopkoK dk fFzrko sK BjhI feT[Ife nZi }wkBK jh b'eszso dk
j? go ;kfjs o;hnK d/ fdbK dh XVeB s/ okDh }o{o j?. w/oh ;ko/
uzr/ gzikph |}bekoK ~ jkofde ;bkw j?. ‘nwB dh x[Zrh’ Gkt/I
;Zr{ j'oK dk gb/mk |}b ;zrqfj j? go fJ; ’u gqekfFs |}bK ;kv/
fJ; j'Djko tho dh fpjso s/ b'e efbnkDekoh B}o, nrKjtX{
;wkfie ;'u, e"wh u/sBK, wkBtsktkdh fdqFNh, okiBhfse
u/sBsk, ;k\ ;[Eoh ;dkukoe gj[ 19zu tkbh fJZe' ;w/I ;[Xkotkdh ns/
fJBebkph ftukoXkok dh ekch GothI Fw{bhns dk nks-gsk
fdzdhnK jB. ;kvk ebweko ;zs pbpho f;zx ;hIu/tkb ns/ pkpk
;/tk f;zx yv{o ;kfjp tkfbnK d/ wkBt efbnkDekoh s/ yk; eoe/
tksktoD ;zGkb fjs ehs/ wjkB ekoiK dh w[es ezm Bkb gqFz;k
eofdnK fJe ;[B/jk fdzdk ikgdk j? fe ;jh noEK ftu ;zs dk
nfijk th b'e-efbnkDekoh feodko ftjko j'Dk ukjhdk j?, i/eo
s[;hI ;zs pkDk gfjBd/ j' sK s[jkv/ eow, s[jkv/ nwb ;wkfie
p[okJhnK s/ nbkwsK ~ d{o eoB ’u m'; fjZ;k gkT[D tkb/ j'D/
ukjhd/ jB. ;Zuw[u i/eo ;kv/ gzikp ’u ;?IeV/ j}koK ;zs pkp/ ;wki
;[Xko dk ekoi nkgD/ f}zw/ b?D, nkgD/ b'e-b'N{ feodko ftjko
goQ/ trkj wkoB sK gzikp dh ekfJnk ebg dh, yV's dk fFeko j'
u[Zeh ftek; s'o nZr/ s[o ;edh j?. n;b ’u gzikp d/ b'e ;zs pkt/
d/ fgZS/ b^rd/ jB, fJj rZb fJBQK dh wkBf;esk ’u j?. fJj f]nkb
t?;/ w/ok nkgDk j?, e[bpho ;Zr{ j'oK dk BjhIl T[BQK d/ nu/s wB ’u
fJ; dk nzF wkso Gkt/I j't/. ;Zr{ j'oK d[nkok ouhnK |}bK d/
doiBK fFno fJzB/ gqGktekoh s/ ekonkwd f;ZX j' ;eD dh
;zGktBk oZyd/ jB fe fJj gfjbK jh Gb/ gk;/ s[oB tkfbnK ~ j'o
gqgZesk Bkb s[o/ ofjD tk;s/ ;jkfJe ns/ ihtB-gzX ’s/ nNe
u[ZfenK ~ w[V s[o g?D tk;s/ gq/oe f;ZX j' ;ed/ jB. do}Bk fFno
;e{bK ekbiK d/ njkfsnK ns/ ebk; o{wK ’u w'N/, ;kc ;[Eo/ s/
;[jDh soQK fby/ nZyoK d/ wkfXnw Bkb ftfdnkoEh tor ~ ;[u/s
eoB s/ ;wkfie s/ e"wh ekoiK Bkb i[VB dh gq/oBk d/ ;de/ jB. w?I
nkgD/ fJ; pj[s j'Djko nih} tho d/ fJ; gb/m/ |}b ;zrqfj ~
jkofde ][Fnkwdhd nkydk jK.

;[fozdo f;zx fBwkDk


iBob ;eZso
gzikph b'e fbykoh wzu
pNkbk.
88727-35111

20
|}b

N[ZN/ Bk ;ztkd pfj e/ rZb eohJ/


w[Ze i{ tkd fttkd pfj e/ rZb eohJ/.

|?oK nky/ M[Zrk u"V eokJhJ/ Bk


Bk j'JhJ/ popkd pfj e/ rZb eohJ/.

jo w[Feb dk jZb th e'Jh j[zdk j?


eohJ/ jZb Jhikd pfj e/ rZb eohJ/.

fJZe' B{o s'I T[gi/ sK MrVk ekjdk


fJZe' ;G dh iks pfj e/ rZb eohJ/.

J/Xo UXo fdb eo'VK eod/ B/


fJZe' jh cfonkd pfj e/ rZb eohJ/.

B\os tkbhnK g[ZN ;[ozrK Xosh #u'I


fgnko dh gkJhJ/ ]kd pfj e/ rZb eohJ/.

nwB ;[B/jk d/t/ i' FkfJo, b/ye


T[;~ d/JhJ/ dkd pfj e/ rZb eohJ/.

–—

21
|}b (r[ioks d/ dzfrnK ’s/)

d/F d/ oky/ ftuoD tKr b[N/fonK d/


o'tDjko/ b^rd/ w[Zy pB/fonK d/.

oki Xow ~ G[Zb p?m/ t/y' oki/


o"FBh tkfbnK ~ vo g? rJ/ B/QfonK d/.

;{oi sZe sZe Fow;ko j'Jh iKdk j?


;{oitzFh eoB fFeko pN/fonK d/.

;oekoh Ffj ;G ~ F/o pDk d/Idh


feZ;/ ;G ~ gs? fJBQK d/ i/fonK d/.

e[Zbh r[Zbh i[Zbh BjhI fwb/rk okw


vZeo/ eo fdU pZfunK, p[ZfYnK m/fonK d/.

BkfJv{ wwsk FKsk u[Zgh tZN rJ/


N[Zeop'u fJj pD rJ/ pZ; pB/fonK d/.

T[m' itkB' jzGbk wko' gqD eo'


oki Gkr Bk d/Dk jZE b[N/fonK d/.

–—

22
|}b

tfjwK s/ gkyzvK d/ ftu ro foj?


t/y' pzdk nkgD/ oZp s'I vo foj?.

][d pDk e/ fwZNh rko/ d/ GtB


ftu dbQhiK wZE/ y[d orV foj?.

tos/ c?e;, ;?¦b c'B ezfgT{NoK


Bkb/ f;id/ uzB ;{oi ~ eo foj?.

i'sFh fpbe[b Fow eodk BjhI


okFhcb bJh tos ezfgT{No foj?.

fJfsjk; fe fwfEjk; dZ;/ G/d Bk


goukoe d"bs bJh N/gK Go foj?.

gZEo ;ZgK rT{nK g{i/ oks fdB


wkBtsk bJh co}K s'I eso foj?.

sKfsqeK s/ ;[nkwhnK dh y[ZbQh g'b


M{m B/ woBk ;h nk]o wo foj?.

–—

23
|}b

;[Zuh :ko dh :koh j?


J/j' n;b ][wkoh j?.

fJFe t\k s/ fwZsosk


tZ; Bk jkoh-;koh j?.

pkp/ nk rJ/ ;kv/ fgzv


b[^ND dh fsnkoh j?.

d[ZX ftu eh j? gsk BjhI


fezM ejhJ/ r[Dekoh j?.

nZi N[fon? e'Jh eZbQ N[o i{


nkgDh nkgDh tkoh j?.

o[ZyK d/ ;zr fwZsosk


Bkb wB[^ysk :koh j?.

T[j w[Feb fezi jZb j' i{


fi;~ Ffj ;oekoh j?.

–—

24
|}b

eo' c/o jhbk eo' c/o ukok


fwb/rh jK wz}b fwb/rk feBkok.

T[r ikt/rh nkg/ sbhnK #s/ ;o;'I


jE/bh dh fjzws dk wzB e/ fJFkok.

s[o/ nkU eZb/ i/ BjhI ;kE e'Jh


;jkok pD' ][d Bk b^G' ;jkok.

t/jVk ;h ;KMk ezv/ feE'I nkJ/


fe;dk e;{o j? fJj, j? fe;dk ekok.

fco d[BhnK ;koh b^rh w?~ e"Vh


sZfenk fso/ B?DhI fJe jzM{ ykok.

yVQ d' e[ gb j'o ;ZiDk w?I sZe bK


eh j? Go';k fwb/I ed d[pkok.

;wK nk foj? fco w[jZps oj/rh


fe B\os fdbK #u'I eo/rh feBkok.

–—

25
|}b

b`whnK ekbhnK ;VeK g?Ivk w[Zedk BJhI


wz}b Ujh gkT{ fijVk o[edk BJhI.

uzB s/ sko/ MZN pdbh ftu b[e iKd/


ufVQnk ;{oi E'VQh ehs/ b[edk BJhI.

w[esh dk okj dZ;D tkb/ pkjb/ B/


e'b fe;/ fJbki ni/ go G[Zy dk BJhI.

oZp ~ fgnko eoB dk dktk eod/ ;G


w?~ b^fGnk nZi sZe :ko wB[^y dk BJhI.

|wK s/ dodK fdb ftu v/o/ bkJ/ B/


gsk fmekDk nZi sZe feXo/ ;[y dk BJhI.

–—

26
|}b

s/oh jo rZb B'NK Bkb


w/ok ;kE J/ s'NK Bkb.

fuVh fbnkt/ wfjzrk u'r


tzv e/ ykt/ p'NK Bkb.

wfjzrhnK ekoK uVQd/ nkg


d/D T[gd/F b`r'NK Bkb.

dko{ BjhI phwkoh j?


edh Bk bkthI j'mK Bkb.

e[o;h fwbdh t'NK Bkb


t'NK b? bU B'NK Bkb.

–—

27
|}b

fuZNh uVQh ;t/o fe t/bk ikrD dk


j'o Bk bkt' d/o fe t/bk ikrD dk.

o'e' e'Jh nZi itkBh o[VQ uZbh


BfFnK B/ bJh x/o fe t/bk ikrD dk.

nZi j? i' T[j Gbe/ eZbQ j' ikt/rk


nZi Bk nkT{ c/o fe t/bk ikrD dk.

s/oh feos ~ b[^ND d/ bJh ekjb/ B/


pkp/ fuwNk-c/o fe t/bk ikrD dk.

J/v} dk j? ]sok |bsh wfjzrh j?


Bk gSskT[Dk c/o fe t/bk ikrD dk.

–—

28
|}b

fi;d/ g/N Bk o'Nh j?


T[; bJh jo rZb y'Nh j?.

Nhuo BJhI uotkjk j?


fi;d/ jZE ftu ;'Nh j?.

oj' ikrd/ ;"Dk Bk


g[b;-u'o dh i'Nh j?.

Bk s;eo Bk B/sk jK
w/oh fe;ws y'Nh j?.

pkp/ m^rd/ UjBK ~


neb fiBQK dh w'Nh j?.

nZi b[N/ok i/s{ j?


uko/ gk;/ b'Nh j?.

–—

29
|}b

pzdk pzdk i/ pD/ fJB;kB j?


pzdk pzdk Bk pD/ F?skB j?.

wkfJnk ~ BkrD efj G`vh ik foj?


ihjd/ bJh wkfJnk n;b GrtkB j?.

cZN/ T[¦s/ fby fbnk pkp/ dk BK


EZb/ ubdh b[^N dh d[ekB j?.

G/yhnK, ;kXK d/ gZb/ e[M BjhI


u'b/ nzdo u'o j? p/JhwkB j?.

G{s gq/sK o{jK dh e'Jh j'Id Bk


fJj BjhI ;Zu i' wzBdk BkdkB j?.

jo tosko/ fgZS/ ekoB j? yVQk


@;Zr{# jo ekoB d/ ftu ftfrnkB j?.

–—

30
|}b

n;K B/ fgnko ;h ehsk s/oh fJZe T[; t\k pdb/


eoKr/ e[M th BJhI n?go edh s/oh i\k pdb/.

j? X{znK X{znK w/o/ Ffjo dh jo fJe rbh nzdo


jfoe fdb J/jh ukj[zdk j? fe S/sh fJj jtk pdb/.

pdbd/ o'} ofjzd/ ;keh-U-wneF n;K t/y/


j? ofjzdk w?n]kBk Ujh Bk e'Jh g?wkBk pdb/.

j? B]o/pk} w/ok :ko ed/ o[Z;dk ed/ wzBd?


gsk BJhI eh ;{ woih i' fgnk gb gb ;bkj pdb/.

;dk n]pko d/ w[Zy gzB/ dh sk;ho fJe ofjzdh


;dk xNBktK Ujh B/ fwsh pdb/ irQk pdb/.

s{z ekjdk j?I ][dk s{z uko/ gk;/ c?bkJh B\os


iK s/ok fJj ubB pdb/ d[nk j? iK ][dk pdb/.

–—

31
|}b

e"w ~ e'Jh jb{Dk ukjhd?


d/F tX e/ j't/ d{Dk ukjhd?.

ukjhd? B/sk jfoe JhwkBdko


p/JhwkB ezfvnK #s/ X{jDk ukjhd?.

ekfwnK dh edo j't/ b'V j?


feosh d/ g?oK ~ S{jDk ukjhd?.

eZNVsk d[BhnK s'I w[ZeDh ukjhdh


pD f;oc fJB;kB ihT{Dk ukjhd?.

tfjwK s/ gkyzvK dh e[M b'V Bk


e'Jh Bk soe'I ftj{Dk ukjhd?.

–—

32
|}b

nkFe j'D d/ Bks/ ;G e[M s/ok jkb sK ikDk w?I


n?go w?I eh eo ;edk jK p/Fe o'r gSkDK w?I.

m/v/ yk yk J/E'I sZe sK g[Zfink jK go o[fenk BjhI


;kEh e'Jh ;jkok th BjhI fezBh d{o j? ikDk w?I.

s{z efjzdh uzB b? d/ w?~ w?I nkyK s{z firok eo


fJZe fJZe sko/ T[go ;ZiDh s/ok Bkw fbykDk w?I.

fJj jkbks-J/-p/o'}rkoh fJj nkbw p/ekoh dk


f}zdk-fdbh ed/ Bk SZvK gkgh pVk g[okDk w?I.

gqhs ;[B/jVk ;G ~ d/Dk fgnko jh tzvDk jo gk;/


fJj ezw j? e[bpho d/ f}zw/ fJj' co} fBGkDk w?I.

w?I pdbKrk d[BhnK fJe fdB jkb/ fjzws pkeh j?


EZe iktK iK nZe, Me iktK J/Bk BjhI fBskDk w?I.

–—

33
|}b

fJe fdb fJe fdb po ikBh j?


pkeh fJj d[BhnK \kBh j?.

w?I sK s/o/ #s/ wfonk ;K


fco f}zdk jK j?okBh j?.

w?I thjthI ;dh dk nkFe jK


s{z fJZehthI dk ikBh j?I.

edoK s/ ehwsK pdbdhnK


Bk pdb/ fgnko bk;kBh j?.

JhwkB woB dk ]sok j?


BjhI wodh s/ p/-JhwkBh j?.

–—

34
|}b

s/ok w/ok fgnko ;h fJe jkd;k


s?~ e[M BJhI :kd w?I BJhI G[Zfbnk.

ezBK d/ ftu jo fe;/ d/ T[IrbK


fe; ~ j'D?I w/o/ fJ; |w dk gsk.

uko/ gk;/ u[Zg Bk e'Jh e[;edk


w/o/ X[yd/ fdb dk X{znk c?fbnk.

oks dh b`pkJh tXrh ikgd?


uVQB dk ;{oi ~ u/sk G[Zb frnk.

j[D th fdb ftu s/oh jh s;tho j?


G[Zb iK< d;s{o fJj BjhI fJFe dk.

–—

35
|}b

J/dK w?~ :kdK ftu fsoh :kd ;skT[Idh w/o/ :ko!


fe w[V BhIdo B?DK tZb Bk c/ok gkT[Idh w/o/ :ko!

p'sb ftubh bkb goh ~ o'} B^u e/ ghIdk s{z


oZi oZi e/ fco p'sb s?~ nkg BukT[Idh w/o/ :ko!

eh e;{o J/ p'sb dk i/ j'F rtkT[Idh eh j'fJnk<


;Zu sK j? fe e"V/ ;Zu ~ pkjo fbnkT[Idh w/o/ :ko!

w/ok p'Mk ]kbh ;h s{z w?~ fwbD'I ;zrdk ;?I


i/p Goh s'I Y[Ze Y[Ze pfjD'I Fow Bk nkT[Idh w/o/ :ko!

nkFe jK go fJ; y/so ftu w/oh feXo/ g[ZS BjhI


p/o'}|koh jh gJh w/oh edo xNkT[Idh w/o/ :ko!

–—

36
|}b

wkoh ikDk pzd/ wotkJh ikDk mhe BjhI


bkFK T[¦s/ e[o;h fNekJh ikDk mhe BjhI.

mhe y[F ofjDk ns/ oZyDk th j'o;hI


d[yhnK ~ j'o th d[ykJh ikDk mhe BjhI.

ihIfdnK tv/fonK dh ;/tk ;KG G[Zb e/


w[ofdnK im/fonK wBkJh ikDk mhe BjhI.

w"s fJe BhId r{VQh fi;dh fe ikr BJhI


w"s'I pkd eh j? vokJh ikDk mhe BjhI.

okw wzB', nZbk wzB' wo}h j? nkg dh


xo Ykj e/ d{;ok pDkJh ikDk mhe BjhI.

eZmk eo' p?Ie Go' E'~ e"D vZedk


feosh dk jZe wko ykJh ikDk mhe BjhI.

b'V j? ;e{b dh s/ E'V dtk]kB/ dh


rbh rbh wzdo pDkJh ikDk mhe BjhI.

–—

37
|}b

fJe fJe eoe/ N[ZN ikD/ B/


bZrd? sko/ w[Ze ikD/ B/.

s/ohnK bkgotkjhnK d/ feZb


w/o/ g?ohI m[^e ikD/ B/.

nk o[ZyK d/ d[ZyV/ ;[DhJ/


BQhI sK izrb ;[Ze ikD/ B/.

oZi e/ u'r u[rD Bk fuVhnK


voB fe dkD/ w[Ze ikD/ B/.

@;Zr{# s/o/ ezw Bh w[ZeD/


dw fe;/ dw w[Ze ikD/ B/.

–—

38
|}b

eh gsk ;h fB^s Bt/I d[Zy ;j/rk


fJj ftukok fdb go/FK oj/rk.

BthI ;dh B/ uVQBk ;h ;' uVQ rJh


pzd/ ftu j?tkB ;h i' oj/rk.

d[ZX fuZNh X[zd ftu fe;~ gsk


}[bw ekbk x'o fe; #s/ Yj/rk.

;kVd? i' ;[ZfsnK ftu rZvhnK


Ujh wkBt y[d ~ Xowh ej/rk.

Xow dk BK b? i' m^rd? t'NoK


e[o;h T[¦s/ pfj th m^rdk oj/rk.

n?Nwh pzpK d/ o"b/ oZg/ ftu


G[Zy |ohph T[¦s/ godk oj/rk.

–—

39
|}b

nkU sbhnK #s/ irkJhJ/ w'I pZshnK


bhe'I gko ftyktD ikJhJ/ w'I pZshnK.

tkjr/ T[s/ d'jhI gk;hI ir ojhnK


nkU ob fwb t/yD ikJhJ/ w'I pZshnK.

d{i/ gk;/ fJzi ;ztkd ~ F[o{ eo'


nkU t/yhJ/ ns/ ftykJhJ/ w'I pZshnK.

i' B/sk fB^s nZr T[rbd/ ofjzd/ B/


T[jBhI th nZi t/yD bkJhJ/ w'I pZshnK.

;k~ nk; fe B\os ;V pb ikt/rh


nk; dhnK Bk ed/ p[MkJhJ/ w'I pZshnK.

u"dK gzdoK #r;s wBkJhJ/ ob fwb e/


dhtkbh d/ tKr irkJhJ/ w'I pZshnK.

ihn eod? fwN ikJhJ/ fgnko w[jZps s'I


tkjr/ bJh n;hI y[d pD ikJhJ/ w'I pZshnK.

–—

40
|}b

;ko/ iZr ~ skoB pkp/ nk rJ/ B/


;G d/ eki ;tkoB pkp/ nk rJ/ B/.

pkfpnK d/ tkjtk jh u'i fBokb/ B/


fJzvhnk s/ ed/ \koB pkp/ nk rJ/ B/.

pkp/ nZi ebQ wfjzrhnK ekoK uVQd/ B/


;[zdo tZid/ jkoB pkp/ nk rJ/ B/.

fJj BkrD j? efjzd/ Bkb BjhI ikDh


wkfJnk gJ/ vekoB pkp/ nk rJ/ B/.

feosh d/ xo fwjBseF d/ p'M/ #s/


fB^s fB^s vkek wkoB pkp/ nk rJ/ B/.

jZEhI GzB e/ eZy th d'jok eod/ BJhI


jZe b'eK dk wkoB pkp/ nk rJ/ B/.

w[esh fe;/ ~ ;[or fe;/ ~ d/Id/ B/


nBgVQ i{B ;tkoB pkp/ nk rJ/ B/.

BjhI ;"odk @;Zr{# fe;/ dk pkfpnK s'I


nkgDk p[Zsk ;koB pkp/ nk rJ/ B/.

–—

41
|}b

nZi d[FwD J/dK fwbd/ B/


fiT[I d';s ;kv/ fdb d/ B/.

ihj~ ukj[zd/ jK T[j bZGdk Bk


ihjs'I pud/ jK T[j fwbd/ B/.

jo fJe fJe d{i/ s'I w[Ffeb


T[Ii pj[s jh okj wzf}b d/ B/.

eo rJ/ Uj esb B/ eJhnK dk


jZE ykbh T[Ii ekfsb d/ B/.

y"o/ p/Vh pzB/ bZr ikt/


nk;ko fdZ;D ;kfjb d/ B/.

–—

42
|}b

f}zdrh j[D T[dk; j' rJh J/


]sw fwbD/ dh nk; j' rJh J/.

y[Fh fBebh fdb d/ ]kB/ #u'I


ed'I dh ;[ortk; j' rJh J/.

w;sh T[v rJh j[D itkBh dh


T[wo ykbh frbk; j' rJh J/.

j[D sK @;Zr{# ;}k }o{o fwb{


]sk s?E'I i' ]k; j' rJh J/.

–—

43
|}b

B?DhI T[so/ jzM{ tfjzd/ tfjzd/ oj/


n?go s[;K i' efjDk ;h T[j efjzd/ oj/.

;kvh j'Id ~ s[;K ed/ Bk wzfBnk ;h


ewb/ n;hI jK oZp oZp s?~ efjzd/ oj/.

UBh nkeV j'o s[jkvh tXdh rJh ;h


n;hI ;K fizB/ do s/o/ #s/ Yfjzd/ oj/.

;kE'I B p/fJB;k\h Bk j[D ;fj j[zdh


pj[s jK s/o/ }[bw }kbwk ;fjzd/ oj/.

@;Zr{# nZi wsbp ~ ih ih eod/ B/


eZbQ sheo ;B i' s/o/ ;zr yfjzd/ oj/.

–—

44
|}b

tkeJh w/ok j[D |[}kok BJhI j[zdk.


fJFe/ dk fiuo ;jkok BJhI j[zdk.

;wMKrk w?I eh s/o/ fJ; fdb ~


B?DK dk i/eo fJFkok BJhI j[zdk.

fpojk fpBK fJFe gZedk BjhI j?


fpBK |w fgnko eokok BJhI j[zdk.

w?I eh eoK d/o UBh fJj s{z dZ;


id'I she s/ok dhdkok BjhI jz[dk.

o[Z; e/ i/ :ko |?o ;zr jZ;d?


fe;/ ~ th fJj sK rtkok BjhI jz[dk.

–—

45
|}b

nkFe Bk n}wkfJnk ikJ/.


fdb Bk j'o d[ykfJnk ikJ/.

fJFe ][dk j? fJFe jh oZp j?


oZp Bk j'o pDkfJnk ikJ/.

;ko/ |w nZi |bs Bk eohJ/


eZbQ bJh e[M pukfJnk ikJ/.

jo tk;h w[;eKdk j't/


n?;k Bro t;kfJnk ikJ/.

@;Zr{# |}b fgnkoh bZrdh


fijVh |}b ~ rkfJnk ikJ/.

–—

46
|}b

s/oh fsoSh B}o uzdoh iKdh ;hBk uho


fco th f}zdk jK w?I j[D sZe fdb dk J/Bk pho.

s/o/ fdb ftu w/ok yksk pzd fgnk j? fuo s'I


|w fwo/ e'b Bed e?F j?, w?I jK pj[s nwho.

g"g fwT{f}e o"e fwT{f}e dk o"bk j? tkX{


;Z;h, fwoik Bk e'Jh rkt/, Bk e'Jh ;[Ddk jho.

frZXk j?Bh GzrVk j?Bh Bk p'bh Bk NZg/


;[o skb ~ ;wM/ fejVk sZed/ ;G ;oho.

ihIfdnK e'b'I pu e/ ofjDk w[od/ e[M BhI efjzd/


Bk e'Jh G{s u[V/b vokt/ Bk e'Jh }kjok gho.

eZNVsk s/ nBgVQsk ftu \oe BjhI j? e'Jh


gfVQnk Ujh wzB' j[zdh fi;dh ;'u nwho.

–—

47
|}b

;ko/ wkJh GkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.


J/j' n;b ewkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

sZe jfonkbh pZdb nk rJ/


oZi oZi Sfjpo bkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

;hBk Xosh dk ;V uZfbnk


o[Zy tzvd/ m`fYnkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

wwsk torh SK d/Id/ B/


o[Zy jh G?D s/ GkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

jtk Xos dh rzXbh j'Jh


o[Zy jh eoB ;ckJh, nkT[ o[Zy bkJhJ/.

gos y/s dh ][o Bk ikt/


o[ZyK geV pDkJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

o[ZyK pkM wB[^y BJhI ofjD/


w[Ze ikDh b'ekJh, nkU o[Zy bkJhJ/.

–—

48
|}b

;kX{ pD rJ/ u'o fe puDk w[Feb j?


u'oK ~ gJ/ w'o fe puDk w[Feb j?.

t/y' fco fJZe npbk ;Vdh brdh j?


s/b dh p'n s/ F'o fe puDk w[Feb j?.

jo u?Bb s/ r[o{ ;[nkwh dZ; oj/


nkgDk nkgDk }'o fe puDk w[Feb j?.

j[D i~Bh nZrk fgZSk sZed/ BJhI


s[oB spkjh s'o fe puDk w[Feb j?.

nZrK d/ tDiko/ d/ xo b^rh nZr


j'T{ spkjh j'o fe puDk w[Feb j?.

fJ; f;;Nw ftu i/s{ j? i' eo ;ed?


tB-N{ ek c'o fe puDk w[Feb j?.

–—

49
|}b

wo wo e/ fco b'e gsk BhI iKd/ feZXo B/!


b[ed/ feZE/ gsk Bh w{zj b[eKd/ feZXo B/!

nZi j? :ko i/ fwfbnk s/ ozr y[FhnK d/ SkJ/


gsk BhI feZE/ dod s/ |w fdbK d/ feZXo B/!

;keh j'ohI nZi gSkDd/ feT[I BjhI ;k~


J/Xo b^rh fgnk; s/ T[j fgbKd/ feZXo B/!

db pdbh dh t/y f;nk;s n;o j? t'No #s/


yKd/ feZXo'I t'N gsk Bh gKd/ feZXo B/!

iBw B/ b?Id/ o'} j}koK g/N i' Xosh #s/


eh dZ;hJ/ fco nzB s/ gkDh iKd/ feZXo B/.

c?FB nZi G[bkfJnk ;k~ nkgDk ;fGnkuko


feZE/ B/ j[D xZro/ bkb goKd/ feZXo B/!

–—

50
|}b

;G dh nZy d/ sko/ pZu/


brd/ pV/ fgnko/ pZu/.

d[BhnK #s/ ;G e[M fwb iKd?


w[Zb Bk fwbD j[dko/ pZu/.

tZv/ ;ko/ uzr/ BJhI jB


go uzr/ jB ;ko/ pZu/.

UjBK dk eZbQ nkg/ ftrV{


ihjBK nZi ftrkV/ pZu/.

E'VQ/ izw' oZi e/ gkb'


eo' Bk pj[s/ ;ko/ pZu/.

–—

51
|}b

f}zdrh ]kpK ;jko/ r[}odh.


j' rJh j? fJzsjk go ;po dh.

bfjoK ~ eZbQ sZe ;K w"iK nkydk


Bk ]po ;h sd ;[Bkwh epo dh.

jko EZe e/ oZp th brd? wo frnk


t/ydK g[FNh eo/ e'Jh ]po dh.

s'V e/ fdb jkb g[ZSD nk frUI


w[Zy #s/ j? w[;ekB jZd j? ipo dh.

–—

52
|}b

nzdo'I tZY tZY ykt/ pzdk wsbph.


T[go'I go w[;ekt/ pzdk wsbph.

pzd/ ~ pzdk jh pzdk ;wM/ Bk


nkgfDnK ~ Ykjt/ pzdk wsbph.

;ZiD fwZso Bks/ ;G r[nk pfjzd?


p/Fe XB ewkt/ pzdk wsbph.

nkg th T[wok ;koh u?B Bk gKdk j?


j'ohI u?B T[vkt/ pzdk wsbph.

eZmk eod? ihjBK ykso wkfJnk ~


T[B EhI edo Bk gkt/ pzdk wsbph.

xV' pjkBk Nkb fdU s/ s'o fdU


i/ E'v/ nk ikt/ pzdk wsbph.

–—

53
|}b

eh dZ;K w?I oks fe; soQK phsh j?


|w dh fJe ;[okjh Go e/ ghsh j?.

s/oh jo fJe oks dhtkbh torh j?


w/oh jo dhtkbh u[Zg u[ghsh j?.

tZY' N[Ze', ;kV' c{e' oki eo'


e?;k oki j? e?;h oki dh Bhsh j?!

w/ok fJj j[D ‘d/F wjkB j?’ e"D ej{


e'Jh fe;/ dh eodk BJhI goshsh j?.

fdb s'VBk i/ E'vh wip{oh j?


fdb puk bU, ;kvh th fJj Bhsh j?.

:kok s/o/ fwbD/ dh fJj w;sh j?


;ko/ efjzd/ B/ @;Zr{# B/ ghsh j?.

–—

54
|}b

ftu e[opkBh, sB wB nkgDk nkFe B/ fJzi ozrd/.


FwQk sK ezp iKdh n? go gotkB/ BjhI ;zrd/.

fB^s fB^s t/y' M{m wkDdk J/; ijkB #u w"iK


o'} ;Zu ~ tes d/ jkew ;{bh T[go Nzrd/.

:kok t?o fBGkfJnk w?I th }fjohb/ ;ZgK ;zr


Uj th BJhUI s/ohnK eksb }[bcK tKr{ vzrd/.

gsk BjhI eh ikd{ :kok s/oh rbh d/ nzdo


ikDk j't/ feXo/ th jK s/oh rbh jh b`xd/.

;'u' fezBk ftu f}zdrh o[ZykgD fijk j't/


i/ Bk j'tD p'b-ukb ftu fwZm/ p'b ftnzr d/.

–—

55
|}b

edh sK :ko' f;ZX/ o;s/ nkUr/.


;Zu ~ ;Zu efjD dk o[y ngDkUr/.

;kp-;p{s/ ihId/ pzfdnK ~ SZv e/


ed sZe w'fJnK ~ jh o'Id/ ikUr/.

orV e/ wZE/ BjhI bZGDk e[M gZEo #u'I


neb s'I gZEo edh sK nkg jNkUr/.

tZr B/ fcod/ rbh rbh j[D pkfpnK d/


ehjd/ ehjd/ ik g?ohI jZE bkUr/<

feos eo' s/ jZe fe;/ dk Bk wko'


fJj Bhsh ngDk bU ;'Gk gkUr/.

–—

56
|}b

fJFe MBk fwbD/ bJh s?~ so iktKrk.


eo Bk osk f]nkb edh w?I vo iktKrk.

N[ZN e/ s?E'I ihD s'I j? woBk fpjso


t;b bJh i/ woBk j'fJnk wo iktKrk.

s[o iktKrk fJ; d[BhnK s'I f\eo BjhI


Bkw fJFe dk nwo ijK #s/ eo iktKrk.

y'bQ jZEhI dotkik fdb dk w?I nktKrk


fdb d/ jo ]kB/ ftu y[FhnK Go iktKrk.

@;Zr{# fJFe y[dk j? fJFe gftZsosk


j'o e'Jh Bk fJjh pzdrh eo iktKrk.

–—

57
|}b

rb dk Y'b tikT[Dk g?Id?.


o'IfdnK th w[;ekT[Dk g?Id?.

UdK d[Zy Bk ;[Ddk e'Jh


gkV e/ ;zx ;[DkT[Dk g?Id?.

pZu/ d[ZX i/ wzrDk j't/


T[; ~ th e[obkT[Dk g?Id?.

m`Yk rzdk d[ZX pDkT[Nh


ghDk ns/ fgbkT[Dk g?Id?.

ikDd/ pkp/ G{s BhI jz[d/


wsbp bJh vokT[Dk g?Id?.

d't/I bhvo rzd/ p/Fe


t'N sK fJe ~ gkT[Dk g?Id?.

gsk j? ikp BjhI fwbDh go


pZfunK sKJhI gVQkT[Dk g?Id?.

–—

58
|}b

fijV/ b'e fBGkT[Id/ foFs/.


d[BhnK Bkb tXkT[Id/ foFs/.

foFs/ foFs/ ~ gJ/ gkbD


wkBt Xow fBGkT[Id/ foFs/.

e/tb ikfJdkdK BjhI tzvd/


d[Zy s/ dod tzvkT[Id/ foFs/.

foFfsnK ftu fJspko j? Gfonk


iZr #s/ ftjko tXkT[Id/ foFs/.

foFs/ NZgd/ foFs/ B^ud/


y[FhnK w"e/ rkT[Id/ foFs/.

N[ZN/ c[Zb Bk i[Vd/ p/Fe.


N[ZfNnK ~ rb bkT[Id/ foFs/.

–—

59
|}b

fdb dk eo' ft;kj Bk e'Jh.


fdb fijk p/gotkj Bk e'Jh.

FkfJo i/v nwho Bk e'Jh


nkFe tork Fkj Bk e'Jh.

b'e oki j? nkyD ~ go


T[¦uh b?Idk ;kj Bk e'Jh.

M{m jh b[^N/ M{m jh e[ZN/


;Zu ~ gkt/ xkj Bk e'Jh.

wzf}b ;Kjt/I e'Jh Bk fdZ;dh


xo w[VB/ dk okj Bk e'Jh.

go Bkoh fenk ;[zdo b^rdh


nkgDh dh gotkj Bk e'Jh.

–—

60
|}b

g?;k j? fdbdko pV/ B/.


i/p Goh sK :ko pV/ B/.

:ko Uj w"e/ #s/ pj[V/


p/Fe dknt/dko pV/ B/.

gho fe;/ f;o Bkr fe;/ ftu


d/thnK s/ ntsko pV/ B/.

i'eK pD e/ b[^ND b'eK


pkp/ fuwNk-wko pV/ B/.

B``r fdyktD Gow c?bktD


u?Bb s/ n]pko pV/ B/.

b^yK ~ o'}rko i/ fwb i/


fco th p/o'}rko pV/ B/.

fezBk uheo pu/rk pzdk


d[BhnK #s/ jfEnko pV/ B/!

T[Ii pdh ~ Gzvd/ ;ko/


dkn b^r/ sJhnko pV/ B/.

–—

61
|}b

fB^s G[b/y/ g?Id/ nkT[Id/ :koK d/.


fdb fgnk b'u/ Uj fdB c/o pjkoK d/.

w?I c[ZbK ~ c[ZbK tKro oZfynk ;h


T[j th w?~ vzrd/ tKro ]koK d/.

s{z efjzdh w?I fgnko jh s?~ eodh jK


n;b n;{b Bk ikD/ T[¦ek fgnkoK d/.

w?I sK oZp ~ w?nykB/ ftu sZfenk ;h


wZE/ eheD orVK dohI w}koK d/<

p[Zs i/ s/ok oZp j? sK ;;sk pkjbk


fJj sK ftedk fcod? ftu p}koK d/.

N[ZNh ;kJheb tkb/ ekw/ dk fSzdVk


;[gB/ eheD b? ;edk j? ekoK d/<

–—

62
|}b

fdb B/ fJZe fJZe |w ~ BjhI G[bkfJnk J/.


fgZS/ id th sZfenk u/sk nkfJnk J/.

:kd s/oh dh g"D B/ b'oh fdZsh J/


ikfrnk id th fJ; B/ c/o ;[bkfJnk J/.

T[go' EZbhI dodK d/ nzpko gJ/


fejVk nkgDk gsk Bh e"D gokfJnk J/!

nZX'I tZX j? b`xh E'VQh pkeh j?


d/ d/ |w i' d/Dk ni/ pekfJnk J/.

fijV/ fFno ’u s/oh i\k dk toBD j?


U; fFno ~ b'eK pVk ;okfjnk J/.

Bk ik, nZi dh oks fwbD dh pkeh j?


o[e ikt/rk tes w?I nZi wBkfJnk J/.

uzd e[ |}bK d'-fszB rhs o[pkJhnK B/


gzv |wK dh fJj w/ok ;owkfJnk J/.

id dk s?E'I d{o j' frnK brdk J/


fdb ~ nZX ftueko'I uhok nkfJnk J/.

–—

63
|}b

ebwK tkfbU ebwK fsZyhnK oZfynk i/!


nZyK tkfbU nZyK y[ZbQhnK oZfynk i/!

BQ/ok p/Fe io/ Bk io/ ;Zu ej'


FwQkdkB dhnK ohMK ihIdhnK oZfynk i/!

c/o th nk ;edk j? B\os dk ;?bkp


bkr/ ;KMhnK uZg{-p/VhnK oZfynk i/!

iksK B;bK XowK tkb/ N'e/ s'I


pu ofjU s/ ;dk d{ohnK oZfynk i/!

oZy sbhnK #s/ w'wpZshnK eo' :sB


jw;kfJnK bJh nZvhnK T[¦uhnK oZfynk i/!

–—

64
|}b

o"bk gkT[D ~ ekjb/ b'e.


;Zu Bk ;wMD pkjb/ b'e.
fJZe tkoh i/ fSV iktD
ikD Bk c/o ;zGkb/ b'e.
oZp dh r'be ]sok j?
bk e/ oZyD skb/ b'e.
p/p; s/ p/ikB gJ/
f;nk;s B/ T[Xkb/ b'e.
;'u dk dhtk pkbD Bk
pzfBnK eoB T[ikb/ b'e.
ezwhnK dk jZe fB^s wkoB
w"iK eod/ bkb/ b'e.
g?;/ d/ i? eotkT[Id/
B/sktK B/ gkb/ b'e.
pkfpnK B/ b[^N-g[ZN bhs/
nBgVQ G'b/-Gkb/ b'e.
d/th dh g{ik eod/
e[VhnK wkoB tkb/ b'e.
–—

65
|}b

i/m jkVQ fijh rowh row jtktK B/.


m`Ye fdZsh d/; dhnK g[otktK B/.

xo s'I p?mk d{o fB^xodk iKdk ;K


f}zdk oZfynk xo gosD d/ uktK B/.

xo s'I tZ;d/ d{o t/ g[Zso' x[Zr tZ;'


jo gb J/j' no} r[}koh wktK B/.

ghHnkoH ehj NhHnkoH Uj eh ;wMD


fwbDk b'uD wktK nkyo wktK B/!

w?I jK fpbe[b mhe s{` pkg{ fuzsk SZv


w/o/ Bkb i' wK-fgT[ dhnK d[nktK B/.

–—

66
|}b

;ZiD w/ok Bkb BjhI j?.


w/ok uzrk jkb BjhI j/.

fi; d/ gZb/ wkb BjhI j?


T[; dk w[ZyVk bkb BjhI j?.

gZb/ B/ gk #s/ ;G gVQB/


j[D ]'s/ rb bkb BjhI j?.

;Zu fJeZbk iod? wkoK


e'Jh pDdk Ykb BjhI j?.

rbh w'V s/ ;zs pV/ B/


jo e'Jh ;hu/tkb BjhI j?.

u'DK f;o B/ uzrk brd?


T[Ii fJj tZyok ;kb BjhI j?.

B/sk nopK yopK tkb/


okw d/t (th) ezrkb BjhI j?.

–—

67
|}b

t/yh ikj go S/VhI Bk!


p]hnk e'Jh T[X/VhI Bk!

b^Swh bJh dotkik y'bQ


u'DK ftu do G/VhI Bk!

M{m jh gbd? M{m jh cbd?


;Zu dk gzrk ;j/VhI Bk!

pD pkpk s/ oZi e/ ykj


G[Zy dk Bbek r/VQhI Bk!

w"i gkyzvh eod/ B/


soeFhbsk o/jVhI Bk.

–—

68
|}b

ihtB dh pZ; fJe' gkoh.


e"D nkT{N, eZbQ fe; dh tkoh<

ihId/ ih Uto BjhI w[Zed/


p'bv j'D #s/ w[Zedh gkoh.

nkfJnk eZbk s[fonk eZbk


nZi w'fJnk eZbQ d{Jh fdjkVh.

pZb/-pk}h tKr gsk BjhI


e"D frnk ed fe; dh tkoh!

uzr/ pZb/-pk} tKroK


eo e/ oZy' ;dk fsnkoh.

–—

69
|}b

;k~ fwb/ s[;hI fwZsoK fgnkfonK d/ tKr


T[v-g[Zv rJ/ |?; d/ r[pkfonK d/ tKr.

;kvh pd-d[nk s[jk~ phek;'b tKr b^rh


n;hI X'yk ykXk ;[Ze rJ/ S[jkfonK d/ tKr.

s?~ fwfbnk jw/F BtK edodkB uzBk


;k~ fwbh BjhUI Y'Jh N[ZN/ skfonK d/ tKr.

s[;hI id'I th p[bkfJnk, n;hI fgnko Bkb p'b/


s[;hI g?Id/ ;dk T[¦yV/ e[jkfVnK d/ tKr.

s/ok fJFe J/ eZuk eZuh B"eoh d/ tKr


s/o/ tkd/ M{m/ bhvoK d/ bkfonK d/ tKr.

nkT[D tkbhnK i' n"eVK dk M'ok ykJh iKd?


@;Zr{# f}zdrh J/ Gzr d/ j[bkfonK d/ tKr.

–—

70
|}b

eod/ b'e Go';k nZi th :koh dk.


wkD j? ;k~ J/;/ uh} fgnkoh dk.

s{` efjzdk d[BhnK #s/ ;G e[M M{mk j?


BjhI gsk go s?~ fJFe ][wkoh dk.

pzdk wod? id }who j? ;"I iKdk


ikfrnk oj/ }who, ed/ Bh jkohdk.

w?I FkfJo jK J/j' fwoh nwhoh j?


wK p'bh ~ fFnoK Bkb fFzrkohdk.

–—

71
|}b

;'u'I fijV/ p"D/ b'e.


jz[d/ pV/ vokT[D/ b'e.

oZp ~ b^Gh iKd/ nZi th


b^rd/ pV/ j;kT[D/ b'e.

u'o sK u'oh eo{ jh i/eo


b`whnK skD e/ ;"D/ b'e.

w/o/ ezw i' nkT[Id/ B/ fB^s


w?~ nkg/ GkT[D/ b'e.

Ujh bhvo eoB soZeh


ihjBK B/ wotkT[D/ b'e.

@;Zr{# fJj pbtkB pV/ ;h


BfFnK eo #s/ p"D/ b'e.

–—

72
|}b

n"eVK s/ w[FebK ftu w[;eokJhJ/ d';s'!


f}zdrh d/ rhs ~ p; rkJh ikJhJ/ d';s'!

n?Nwh pzpK pko{dh ;[ozrK dh b'V Bk


fgnko tkbh ykd Xosh #s/ ftSkJhJ/ d';s'!

dkB-g[zB dh ;{uh nzdo nkU fJZe eo bJhJ/ ;'X


nzr dkB s/ ]{B dkB dh fgos gkJhJ/ d';s'!

fJj j? :[Zr ftfrnkB dk j? Bk fe m^r/ ikD dk


pkfpnK ;kXK ~ m^rhnK s'I jNkJhJ/ d';s'!

tX ojh nkpkdh ;dek tXdhnK B/ w[FfebK


fJj sK ;kv/ tZ; j? fco feUI tXkJhJ/ d';s'<

nwB dh x[Zrh d/ bJh nZXh e[ w[Zm dkD/ pV/


izr d/ pfxnkV ~ ekjs'I oikJhJ/ d';s'<

–—

73
|}b

i' tzv b?Idk Xkn e/ Gko wB[^ysk dk.


Ujh j[zdk ;Zuk :ko wB[^ysk dk.

;zs i/ j't/ ;/tk f;zx iK ;hu/tkb


fwbdk j? sK jh ;seko wB[^ysk dk.

eZN/ o[Zy iK wko/ XhnK nzdo e[Zy


e"D j? fJ; s'I tZX rZdko wB[^ysk dk<

XhnK ~ d/Dk sK d/ fdU ftfdnk dkB


pdb/rk JheD fwnko wB[^ysk dk.

ibtk:{ s/ nkb-d[nkbk ;KG bt'


i/ eod/ ;Zu-w[Zu ;seko wB[^ysk dk.

e[dos dh ;zGkb dh ]kso bVdk i'


T[jh j? ;Zuk ;odko wB[^ysk dk.

–—

74
|}b

jo fdb M{w M{w e/ rkt/, n?;k :sB eo'!


N[ZfNnk jo fJe fdb i[V ikt/ n?;k :sB eo'!

feosh vZpk o'Nh tkbk b? fB^s ezw ~ ikt/


fB^s jh E?bk Go fbnkt/, n?;k :sB eo'.

dhtkbh ~ pkb' dht/, SZv' G{zv gNke/


BQ/ok eZNVsk dk ikt/, n?;k :sB eo'.

b'jVh d/ G[Zr/ ftu cZ[b/, ;[ZN' fsb th ;kV'


fGqFNkuko th ;V pb ikt/, n?;k :sB eo'.

pDB/ BjhI j[D ;ko/ nc;o, BjhI B"eoh fwbDh


ftfdnk go fJB;kB pDkt/, n?;k :sB eo'.

–—

75
|}b

j[zd/ B/ fdbdko gzikph.


jB :koK d/ :ko gzikph.

fiZE/ iktD eoB w[FZes


gkT[Id/ B/ ;seko gzikph.

nzB dk ;zeN nkT[D Bk d/Id/


bk d/Id/ nzpko gzikph.

d[FwD ~ GkiV g? iKdh


id d/t/ bbeko gzikph.

;ojZd ~ ]sok BjhI e'Jh


i/ j? gfjo/dko gzikph.

–—

76
|}b

fdb dh i's irkJh oZy!


fgnko dh nZr wukJh oZy!

fgnko t\k ~ u/s/ oZy


B\os fdb'I G[bkJh oZy!

tZfvnK dk ;seko Bk G[Zb


fB^fenK bJh BowkJh oZy!

ezw jh g{ik Grsh j?


J/;/ ftu fus bkJh oZy.

BfFnK d/ B/V/ Bk Y[Ze


f;js ~ iZch gkJh oZy.

M{m dh rb'I gzikbh bkj


;Zu ~ e[zvh gkJh oZy.

–—

77
|}b

s{z ;ZiDh w[;ek e/ fi; fdB w/o/ Bkb fwbkJ/ B?D.


fJBQK szrfdb b'eK sd s'I ;kv/ fgZS/ bkJ/ b?D.

eh Uj wz}o ;h fdbfyutK, uZb/ sho fBrkjK d/


d' fdb fwb e/ fJZe' j'J/, id s{z uko pDkJ/ B?D.

s{z vo rJh d[BhnK s'I ;ZiDh, w/o/ ftu sK fjzws ;h


w?I eZbk n?go eh eodk s{z jh id'I u[okJ/ B?D<

s{z i/ jZ; e/ p'bh ;ZiDh, fJ; ezw dk B}okBk b?


b? fJZe |}b j? s/o/ BK th, p/Fe s{z pukJ/ B?D.

Bk o'Idk w?I T[ek ;ZiDh, jZ; i/ s{z ftdk eodh


s/ohnK nZyK ftu sobk ;h, w/o/ th Go nkJ/ B?D.

–—

78
|}b

w?~ :koK #s/ BjhI e'Jh frbk.


w?~ X'yk fdb w/ok jh d/ fojk.

ih fojk j? gsk BjhI go b^rdk


fe; swzBk d/ ;jko/ ih fojk!

s/o/ nky/ fgnko ~ w?I g{fink


skjhIUI jK p/eko j' e/ ofj frnk.

ghD dk eh ihD dk th jZi Bk


id s'I w?:ykB/ dk ;keh pdfbnk.

sob/ ehs/ jzM{ Go w?I B?DK ftu


wzfBnk Bk :ko SZv e/ s[o frnk.

–—

79

You might also like