FULL TEXT BOOK

June, 1~2, 2020 Seoul, South Korea

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL

CONGRESS ON CONTEMPORARY STUDIES

ISBN- 978-625-7897-10-5
 Editors
Dr. Minji YANG
Samira KHADHRAOUI ONTUNC

All rights of this book belongs to IKSAD.

Without permission can’t be
duplicate or copied.
Authors of chapters are responsible both
ethically and juridically.

Issued: 10.06.2020
ISBN- 978-625-7897-10-5

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 CONFERENCE
FULL TEXT BOOK
3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

June, 1~2, 2020 Seoul – South Korea

Institute Of Economic Development And Social Researches

Publications®
(The Licence Number of Publicator: 2014/31220)
TURKEY
TR: +90 342 606 06 75
E-mail: [email protected]
www.iksad.com; www.iksadkongre.org

All rights of this book belongs to IKSAD.

Without permission can’t be duplicate or copied.
Authors of chapters are responsible both
ethically and juridically.

İksad Publications - 2020©

Issued: 10.06.2020

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 CONFERENCE ID
TITLE
3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

DATE PLACE
June, 1~2, 2020 Seoul – South Korea
ORGANIZATION
İKSAD-
INSTITUTE OF ECONOMIC DEVELOPMENT AND
SOCIAL RESEARCHES
HEAD OF CONFERENCE
PROF. NECATİ DEMİR

GENERAL COORDINATOR
SAMIRA KHADHRAOUI ONTUNC

LANGUAGES
Turkish, English, Korean, Russian

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 PRESENTATION TYPE
Oral Presentation

NUMBER OF ACCEPTED PAPERS

168 papers

NUMBER OF REJECTED PAPERS

36papers

EVALUATION PROCESS
All Applications Have Been Subjected to Double
Blind Review Process.

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 ORGANIZATION BOARD
Dr. Minji YANG- Busan University
Kaldygul Adilbekova- IKSAD Projects Head,
Yalova University
Woojin Yang-Dep. Central Asian Studies,
Hankuk University of Foreign Studies
Dr. Mariam Olsson-IKSAD Board Member,
Lebanese University
INVITED SPEAKER
Professor Shiho KIM
School of Integrated Technology at
Yonsei University

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 SCIENTIFIC & ADVISORY BOARD
Prof. Shangyao Yan
National Central University; Taoyuan, Taiwan

Prof. Byoung Wook Choi

Seoul National University of Science and Technology

Prof. Jacquelin AYOUB

Lebanese University, Rector

Prof. Sayed Mobin HASHIMI - Parwan University

Prof. Dr. Thi-Kha Nguyen

National Taiwan University of Science and Technology

Prof. Shapoor Amiri

Parwan University

Dr. Zhi Huan - Minzu University

Dr. Hussein Hussein Zidan - University of Diyala,/IRAQ

Accos. Prof. Nilay ÖZSAVAŞ ULUÇAY

Muğla Sıtkı Koçman University

Dr. Hüseyin Vedat AKMAN - Beykent University

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
CONFERENCE GALLERY

3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON

CONTEMPORARY STUDIES
 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON CONTEMPORARY STUDIES
3.ASYA Modern Bilimler
June 2, 2020
Seoul, South (VIRTUAL)
Participant Countries: Turkey, South Korea, Japan, Azerbaijan, Switzerland, Cyprus, Uzbekistan, Kazakhstan, Ethiopia, India,
Pakistan, Bangladesh, Germany, China, Brasil, Vietnam, Indonesia

Online (with Video Conference) Presentation

Join Zoom

870 8103 9707

Password: 526814

IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY

To be able to make a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID instead of “Meeting ID or Personal Link Name” and solidify the session.
The Zoom application is free and no need to create an account.
The Zoom application can be used without registration.
The application works on tablets, phones and PCs.
The options in each session must be connected to the session 5 minutes from the presentation time.
All congress participants can connect live and listen to all sessions.
Moderator - responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session.

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES

Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION

Make sure your computer has a microphone and is working.
You should be able to use screen sharing feature in Zoom.
Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.
Requests such as change of place and time will not be taken into consideration in the congress program.
If you think there are any deficiencies / spelling mistakes in the program, please inform by e-mail until 29 May 2020 (17:00) at the latest.
(All speakers required to be connected to the session 5 min before the session starts)
Moderator is responsible for ensuring the smooth running of the presentation, managing the group discussion and dynamics.
Before you login to Zoom please indicate your name_surname and session number, exp. Assoc. Prof. Dr. Yunus Emre TANSÜ–Session 1

14.00 - 16.00 South Korea’s time (08:00 – 10:00 Turkey’s time)

Hall:1, Session-1 Moderator:

Gunel ORUCOVA Lexical and grammatical elements of Central Asian Turkish in the Azerbaijani literary language of the 16th century

Asst. Prof. Sedat BAY Thiong'o's Criticism of Neocolonial Tendencies Petals of Blood and Weep Not Child
Dr. Cengiz KARAGÖZ

Gulshan The role of televisions in promotion of foreign languages and broadening of their teaching
at the international level

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
14.00 - 16.00 South Korea’s time (08:00 – 10:00 Turkey’s time)

Hall:2, Session-2 Moderators: 1.

Ziyadxan

Prof. Dr. Ramazan BICER

Dr. Metin SÜRME

rqliliyi v

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
16.30-18.30 South Korea’s time (10:30 – 12:30 Turkey’s time)

Hall:1, Session-3 Moderators: (1)Daniel JEANMONOD

Asst. Prof. Dr. Mine KÖKTÜRK -dose-acute toxicity of Carbon nanotubes encapsulated Co nanospheres (Co@CNTs) onto
zebrafish (Danio rerio) embryos/larvae
Asst. Prof. Dr. Mehmet Harbi ÇALIMLI
Asst. Prof. Dr. Mehmet Salih NAS
Assoc. Prof. Fatih SEN
Doç. Dr. Emine DIRAMAN -Lipoic Acid (ALA) on Cell Damage Caused by the Combination
of MXT + ACT in Liver, Kidney and Lung Tissues

-
Doç. Dr. Emine DIRAMAN
Zeynep TOPRAK (Caryophyllaceae)
Daniel JEANMONOD

Hayat AHAMAD Muslim Women Health in India

Design and Development of Dual Controlled Microbiorobot Prototype with Synthetic Biology Approach
Nagehan KAN

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES

16.30-18.30 South Korea’s time (10:30 – 12:30 Turkey’s time)

Hall:2, Session-4 Moderators: (1) & (2) Dr. Minji YANG

Ali KOTANCI

Olim KAYUMOV

Mukhtar AHMED
-
Dr. Jitendra KUMAR
Doç.

- -
Minji YANG

Defense Industry and Autonomy

Woojin, YANG implication to Turkey

Settlement of refugee rights in absence of specific legislation: International Refugee Law and the State
Practice in South Asia

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
19.00-21.00 South Korea’s time (13:00 – 15:00 Turkey’s time)

Hall:1, Session-5 Moderators: (1) Dr. Vijay KUMAR & (2)

Analizi
Uzma AYAZ
stage based on different morpho-physiological parameters under polyethylene glycol induced
stress
Muhammad ILYAS
Muhammad Fareed KHAN
Ceps

Kaushik PAL -Assembly Liquid Crystal/Polymer Nanocomposite:

Switchable Device Implementation

Dr. Vijay KUMAR

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES

19.00-21.00 South Korea’s time (13:00 – 15:00 Turkey’s time)

Hall:2, Session-6 Moderators: (1) Lukas Keshamo LOTTA & (2)

Lukas Keshamo LOTTA

Wolaita People –

Arif ERGÜN

OKMEYDAN

Minh. T. H Le Consumers love the brand: compulsive buying behavior tendency

JORAYEV

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES

19.00-21.00 South Korea’s time (13:00 – 15:00 Turkey’s time)

Hall:1, Session-7 Moderators: (1) & (2)

Ramin ALIYEV

Shah FAHAD Farmers' Awareness Level and Their Perceptions of Climate Change: A Case of Khyber
Pakhtunkhwa Province, Pakistan

Neel ANTARA -
Shusmita SEN shivering the Apparel Supply Chain
Sunny CHOWDHURY
The Nexus of Structure (Pukhtunwali) and Agency (Mullah): An Analysis of Women Socio-
Shakeela NAZ
Political Marginalization in Pukhtun Region of Pakistan
Wajid MEHMOOD

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
21.30-23.30 South Korea’s time (15:30 – 17:30 Turkey’s time)

Hall:2, Session-8 Moderators: (1) & (2)

Asma’u L.

Amply soft set

Ass. Prof. Dr. Orhan GÖÇÜR
Precision position control of camless engine valve using electromagnetic actuator

Ekrem AKBULUT
Metin ÖZGEN Spondyloarthritis

Asst. Prof. Ramazan ORHAN

Sibel TOPUZ
Res. Asst. Dr. Ercan

Melih KUNCAN
Naci Miraç SARAÇ

Melih KUNCAN

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
21.30-23.30 South Korea’s time (15:30 – 17:30 Turkey’s time)

Hall:3, Session-9 Moderator:

Biomass Samples

G. Vidya SAGAR

Atakan YILMAZ
Dr
Cyprus

Problems of development of non-oil sectors of Azerbaijan economy and their influence on the
state of employment
D

BAYINDIR

Asist. Prof. Dr. Selma ÖNER The Weighted Average Cost of the CBRT Funding: Does it Affect the Banking Sector Credit and
Deposit Rates?
Assist. Prof. Dr. Hakan ÖNER

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
21.30-23.30 South Korea’s time (15:30 – 17:30 Turkey’s time)

Hall:3, Session-10 Moderator: Doç. Dr. Melahet BABAYEVA

Deleuze
Az

-
Tamilla Ahmad gizi VAHABOVA
19 th century – the beginning of the 20 th century)
Assist. Prof. Dr. Özlem KAYA -

rind yerl lal l rin t tqiqi

- tl ri
Doç. Dr. Melahat BABAYEVA Azerbaycan`da çocuk folkloru
MAMMADOVA

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 III. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESSON CONTEMPORARY STUDIES
Poster Presentations
-

Photocatalytic Decolorization of Mercuric Picrate in The Presence

Jigar PATEL
Vikaskumar SHUKLA
Deen Mohd. BHAT Study on weevil, Myllocerus fotedari Ahmad, 1974 (Coleoptera: Curculionidae) a new
pest of Rosa Chinensis in Kashmir, India

Management of Polycystic ovary syndrome using drugs of herbal origin

Irfat ARA
Dr. Gopinath -urban area for Smart City Development in
India

June 1-2, 2020 Seoul, South Korea

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
FULL TEXT BOOK - CONTENTS -
OVERCOMING THE CRISIS IN SCIENCE AND TECHNOLOGY -
UNDERSTANDING EASTERN PHILOSOPHY OF SCIENCE- 1
MİNJİ YANG
EXPLORING REASONS FOR TRADITIONAL KINSHIP CARE MODALITIES
AS CHILD WELFARE SYSTEM: THE CASE OF WOLAITA PEOPLE -
7
ETHIOPIA
LUKAS KESHAMO LOTTA
MUHASEBEDE YENİ BİR RAPORLAMA MODELİ OLARAK ENTEGRE
RAPORLAMA
CEVDET KIZIL 20
VEDAT AKMAN
ARİF ERGÜN
HƏMİŞƏYAŞAR MİNİATÜR
26
ZİYADXAN ƏLIYEV
UZAY KAMU SEKTÖRÜNÜN MAKRO EKONOMİK ANALİZİ
31
LEVENT AKSU
ANDROİD PLATFORMASINDA MÜXTƏLİF TƏHDİDLƏR VƏ MÖVCUD
TƏHLÜKƏSİZLİK VƏZİYYƏTİ 41
RƏŞAD RAUF OĞLU QƏDIYEV
PARABOLİK TİP TƏNLİKLƏRİN FURYE ÜSULU İLƏ HƏLLİNİN
KOMPÜTERDƏ REALİZƏ OLUNMASI
45
ƏZİZOV OQTAY
ŞİRİNOVA CƏVAHİRAT
ABOUT ASKIA GENRE MORPHOLOGY
51
KHOLBUTAYEV GAİRATBEK OYBEKOVICH
GAZİANTEP HAMAM GELENEĞİNİN HAMAM MÜZESİNE YANSIMASI
ÜZERİNE KAVRAMSAL BİR ARAŞTIRMA
55
EYUP ATILGAN
METİN SÜRME
LEXICAL AND GRAMMATICAL ELEMENTS OF CENTRAL ASIAN
TURKISH İN THE AZERBAIJANI LITERARY LANGUAGE OF THE 16TH
73
CENTURY
ORUCOVA GUNEL
RIMPH IN THE UZBEK SHAMANISTIC SONGS
76
OLİM KAYUMOV
DÜNYADA VƏ AZƏRBAYCANDA ALTERNATIV ENERJI RESURSLARI
82
ƏHMƏDOVA ƏKİMƏ ƏMIR
CEYN OSTİN YARADICILIĞINDA CENTRİ LEKSİKONU
87
MƏMMƏDOVA AYNUR AKIF QIZI
PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF NON-OIL SECTORS OF AZERBAIJAN
ECONOMY AND THEIR INFLUENCE ON THE STATE OF EMPLOYMENT
93
ADİLOVA NOVRUZA GEYIS
AHMADOVA SEDAQET ELMAN
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
FULL TEXT BOOK - CONTENTS -
AZƏRBAYCANIN GÖRKƏMLI MAARIFÇISI H. ZƏRDABININ YENI TIPLI
TƏHSIL OCAQLARININ YARADILMASI UĞRUNDA MÜBARIZƏSI 100
RƏNA QURBANOVA
“QARA QIZIL”IN TƏRƏNNÜMÜ
107
MUSA ƏMIRASLANOV
ROLE OF EDUCATION IN CONTEMPORARY INDIAN SOCIETY: ISSUES
AND CHALLENGES 112
ANDREY SHASTRI
BUĞURT QALASİNİN TARİXİ-COĞRAFİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
120
ŞAHALI CƏLILOV
AĞSU ÇAYININ QOLLARI ÜZƏRİNDƏ YERLƏŞƏN ŞƏLALƏLƏRİN
TƏTQİQİ 123
ELSEVƏR CƏLILOV
A MATHEMATICAL MODEL AND HEURISTIC SOLUTION APPROACH FOR
VEHICLE ROUTING PROBLEM WİTH SIMULTANEOUS PICKUP AND
126
DELIVERY İN HARD TIME WINDOWS
MUSTAFA DEMİRBİLEK
MİLLİ SƏRVƏTİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNDƏ ONUN TƏRKİBİNİN
DÜZGÜN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİNİN ZƏRURİLİYİ 140
ŞƏFİQƏ MƏMMƏDOVA
KAZAKİSTAN VE TÜRKİYE’DE OKUTULAN 6. SINIF TÜRKÇE, KAZAK VE
RUS EDEBİYATI DERS KİTAPLARININ ULUSAL DEĞERLER
149
BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI
SALTANAT SERİKKHANKYZY
SALGIN DÖNEMİNDE COVID 19 VİRÜSÜNÜN İNTERNET
SÖZLÜKLERİNDE NASIL ALIMLANDIĞI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: EKŞİ
163
SÖZLÜK ÖRNEĞİ
CUDİ KAAN OKMEYDAN
REKLAMLARDA DİJİTAL HİKÂYE ANLATICILIĞI: 2019 KRİSTAL ELMA
ÖDÜLLÜ REKLAMLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 173
SELİN BİTİRİM OKMEYDAN
EXPERIMENTAL AND THEORETICAL STUDY ON MECHANICAL
PROPERTIES OF APRICOT STONE SHELL REINFORCED POLYESTER
COMPOSITES
198
RAMAZAN ORHAN
SİBEL TOPUZ
ERCAN AYDOĞMUŞ
TURKEY-SOUTH KOREA TRADE RELATIONS (EXAMPLE OF TEXTILE
AND APPAREL SECTOR) 210
ÖZLEM KAYA
BULANIK ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME İLE ALTERNATİF TEMİZLİK
FİRMASI SEÇİMİ YÖNTEMİ
220
SÜMEYYE BAYINDIR
HALİL İBRAHİM DEMİR
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
FULL TEXT BOOK - CONTENTS -
THIONG'O'S CRITICISM OF NEOCOLONIAL TENDENCIES: PETALS OF
BLOOD AND WEEP NOT CHILD
242
SEDAT BAY
CENGİZ KARAGÖZ
ETHERCAT İLE SERVO PRES KONTROLÜ
NACİ MİRAÇ SARAÇ
251
İSMET KANDİLLİ
MELİH KUNCAN
GIDA DEPOLARINDA STOK KONTROLÜ
LÜTFİYE BÜŞRA YÜREKLİ
259
İSMET KANDİLLİ
MELİH KUNCAN
BAZI ÇELTİK (ORYZA SATİVA L.) GENOTİPLERİNİN VERİM VE VERİM
KOMPONENTLERİNİN KÜMELEME TEST ANALİZİ
266
İSMAİL NANELİ
FERZAT TURAN
BAZI ÇELTİK (ORYZA SATİVA L.) GENOTİPLERİNİN KALİTE
KOMPONENTLERİ BAKIMINDAN GRUPLANDIRILMASI
275
İSMAİL NANELİ
FERZAT TURAN
PRECISION POSITION CONTROL OF CAMLESS ENGINE VALVE USING
AN ELECTROMAGNETIC ACTUATOR 283
FEVZİ CAKMAK BOLAT
16. YÜZYILDA SÖZLÜK ÇALIŞMALARI VE LÜGAT-İ MÜNTEHAB
289
MEHMET ŞAHIN
MUHASEBE VE FİNANS AÇISINDAN ENTEGRE RAPORLAMA
KAVRAMININ ANALİZİ
VEDAT AKMAN 308
CEVDET KIZIL
CİHAN ERDOĞMUŞ
AG ÇAYIN FƏRQLILIYI VƏ FAYDALARI
ULDUZ ƏLİ QIZI BABAYEVA 315
SEVDA OQTAY QIZI QURBANOVA
“SINIRLARI AŞMAK” KİŞİSEL TEKSTİL SANAT SERGİSİ BAĞLAMINDA
YARATIM SÜRECİ ÜZERİNE ÖRNEKLEM 319
ÖZLEM ERZURUMLU JORAYEV
SIMULATION ETHICS IN THE MIXED REALITY UNIVERSE
340
ALPER RAİF İPEK
AZERBAYCAN`DA ÇOCUK FOLKLORU
352
MELAHAT BABAYEVA
THE ROLE OF TELEVISIONS IN PROMOTION OF FOREIGN LANGUAGES
AND BROADENING OF THEIR TEACHING AT THE INTERNATIONAL
357
LEVEL
MAHARRAMOVA GULSHAN AKİF QIZI
3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
FULL TEXT BOOK - CONTENTS -
MULTİKULTURALİZM VƏ DİL
364
AYGÜN AKİF QIZI MƏHƏRRƏMOVA
“SETTLEMENT OF REFUGEE RIGHTS IN ABSENCE OF SPECIFIC
LEGISLATION: INTERNATIONAL REFUGEE LAW AND THE STATE
371
PRACTICE IN SOUTH ASIA”
SHADİKA HAQUE MONIA
FREE WILL OF MAN IN THE CONTEXT OF RELIGION AND
PSYCHOLOGY: MATURIDI EXAMPLE 389

Ramazan BICER
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

OVERCOMING THE CRISIS IN SCIENCE AND TECHNOLOGY -UNDERSTANDING

EASTERN PHILOSOPHY OF SCIENCE-

Minji YANG
Busan University of Foreign Studies

Science and technology made a huge leap in the 21st century. However, as the development of human
civilization is measured by modern advancements in science and technology, scientific philosophy
began to affect our society both internally and externally. Science and technology now represent
material civilization, and human beings are perceived simply as instrumental beings. The society is
facing a crisis, since there are many ethical and moral problems, including ethical issues caused by the
development of genetics and biology, destruction of the global ecosystem due to reckless development,
air and water pollution caused by industrial facilities, and the emerging of fine dust and new infectious
diseases.
In particular, the global COVID-19 pandemic is endangering nations, societies, and groups that possess
advanced science and technology. Such tensions in human society and the resulting division cannot be
described merely as apparent harms due to the ongoing scientific and technological advancements. They
are caused by philosophical thinking of our society, and national policy and ideology based on
philosophy. According to the conventional Western perspective, science involves the acquisition of
knowledge about the environment, and technology helps control the environment. Therefore, the
Western world regards science and technology to be superior for understanding and control of nature.
This view had a great impact on the attitude and awareness of non-Western people. The Western
perspective judges a society or civilization by their levels of science and technology, be it the age of
exploration, age of enlightenment, age of industrialization, or contemporary age (after World War II).
The westerners also tend to misunderstand the non-Western world, especially Africa and Asia. They
tried to reform other ethnic groups and countries and justify their ruling. From this perspective, we must
overcome problems and crises of the contemporary society by breaking away from material values and
scientific philosophy that for a long time have been used as the ruling ideology of the Western world.
This paper also examines the Eastern philosophy of science, which embraces nature (environment),
technology, and sciences, to discuss how this philosophy applies to and is perceived in traditional
Korean society. By looking back into the past, the author hopes to foster the power and knowledge to
overcome the crises at stake and get hopeful messages.

1. Eastern Philosophy of Science, and Traditional Korean Society

1). Awareness of non-Western world (Asia) by Western world before and after
industrialization
In the Western world or Europe, science signified the acquisition of knowledge about the environment.
In particular, technology signified practical control and acted as the standard for dividing the Western
and non-Western worlds after the industrialization. The exploration of Asia during the Age of
Discovery in the 15th century served as the momentum to determine the level of European civilization.
During most times prior to the industrialization, Europeans compared non-Western civilizations based
on religion (Christianity), physical appearance (Caucasian), sociopolitical organization, and custom. For
centuries, Europeans had a sense of superiority and believed they understand the world, especially the
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 1
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
natural environment, best because they are Christians. Accordingly, when contemplating and comparing
civilizations, religious thinking took priority in judging the secular world. In other words, the most
valuable truth in the Age of Discovery before the industrialization was religion instead of science or
technology. Most people who went on an expedition to Asia at the time, namely explorers, missionaries,
and travelers, were interested in religion. They did not have enough knowledge to be able to evaluate
the science and technology of Asia.
The material culture of Asia, especially China, attracted European explorers much more than India.
Early explorers, travelers, and missionaries of the Society of Jesus in the Age of Discovery praised the
Chinese civilization after witnessing gigantic ramparts of Chinese cities, vast numbers, markets
crowded with people, well-planned streets, roads, palaces, gardens, and temples. Europeans who
explored China and India perceived Asia to be more advanced and wealthier than their civilization.
However, whereas they evaluated the material civilization in a relatively positive way, they regarded
tools and technologies used by non-Westerners or Asians to be falling behind and primitive. From the
Age of Discovery and the Age of Enlightenment to the industrialization between the 15th and 18th
centuries, Europeans neglected the fact that mathematical, medical, and scientific knowledge of Europe
actually derived from the Eastern world, such as the Orient, Persia, India, and China, and flowed into
the European society through the advancement and diffusion by Islam.
As Europe made a breakthrough by undergoing the scientific revolution, experimentation, and research
starting in the late 17th century, images of Asia perceived by Europeans were affected more by
scientific standards. Science philosophers at this time became convinced that they surpassed the non-
Western civilization thanks to scientific advancement. The viewpoint of Europeans about Asia in the
18th century was formed by the field of sciences where dramatic improvement occurred. Since the
groundbreaking development of production and transportation through technology was not spread
throughout England and France, technological achievements were of much less importance than
sciences when evaluating the non-Western world. At this time, Europeans saw that mathematical and
scientific knowledge of Asia contributed nothing to knowledge attained by their ancestors, making no
progress in knowledge for many centuries. Such an aspect formed the background of Western
awareness about the material culture in the last few centuries. It also acted as the ideology of
domination and control over the non-Western world.
The industrialization in the late 18th century was a revolutionary trend that entirely changed the
appearance and spirit of Europe. Inventions were accelerated and applied to manufacture, mining,
shipping, and transportation industries. Besides, coal, electricity, and steam power played a key role in
helping England, France, Germany, and the United States get recognized as advanced, industrialized
countries. Most of intellectuals and philosophers praised that scientific and technological achievements
made by Europeans were the best outcomes accomplished by the humankind. Until the mid-19th
century, industrial countries of Europe and Western Europe and North America spurred the efforts to
rule over the non-Western civilization. Europeans gained supremacy using their material superiority,
introducing various consumer goods produced by machines to colonies. The industrialization period
showed remarkable advancement with the development and production of weapons. Europeans actively
utilized trades with non-Western countries, conversion to Christianity, and advanced weapons and
military power against anti-colonial forces of Asia. With the 19th century industrialization, science and
technology were regarded as the most objective and proper methods of evaluating other civilizations. As
such, Europeans came to realize the material wealth, comfort, and power brought about by scientific
and technological development. Also, they considered science and technology the very reason for
Europe’s dominance over the entire world. Science and technology were deemed as the criteria for
evaluating the level of other civilizations to be uncivilized, barbaric, or lagging and as a requirement for
the civilized life they defined.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 2

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2) Eastern Philosophy of Science
As mentioned earlier, factors influencing the awareness of the non-Western world by the Western world
before and after the industrialization were changed. In the Age of Discovery, primary factors included
religion, appearance, political system, and custom. With the Age of Enlightenment and the scientific
revolution, science gradually affected the thoughts of Western Europeans. During the industrialization,
technologies based on scientific knowledge brought about social changes. The degree of technological
and mechanical advancement settled down deeply as the criterion for perceiving the non-Western world.
The awareness of non-Westerners by the Western world was affected by ideological and material
changes they experienced over many centuries. Since European explorers described the material
civilization of Asia-India and China-in the early stage of the Age of Discovery, the awareness of the
non-Western world was maintained for a long time and influenced subsequent periods. As scientific
technologies of Asia, evaluated as to be falling behind Europe, were focused on tools and weapons.
European explorers did not pay attention to the philosophy of science or scientific thinking. Asia had
little opportunity to spread its philosophy of science. The loss and distortion of traditional cultures by
the colonial policy of Japan would be another reason why the philosophy of Asian countries that
suffered colonialism, like Korea, was unknown. Until the modern days, many Europeans did not know
that Asia had philosophies, the philosophy of science in particular. There would have been rare chances
for such philosophical ideas to become known because the Eastern philosophy of science and scientific
thinking represented by China and India were interpreted by Western Europeans as well. Korea had
extreme difficulty breaking away from this Western perspective because education on the modern
philosophy of science was conducted by Japan based on the Western European background.
Human beings probably turned into mere tools of civilizational development when they began to think
that the material wealth and social development are the truths and values to be pursued by the human
civilization based on the scientific revolution of the 18th century and the First and Second Industrial
Revolutions after the 19th century. They are witnessing this phenomenon amid the time of capitalistic
competition. It cannot be denied that science and technology made great contributions to civilizations.
However, human beings became tools instead of maintaining dignity. Environmental destruction and
the increasing gap between the rich and poor have become serious social issues because of sciences that
reflect the ruling ideology and technologies that rule out ethical and moral reasoning. Many actions
taken for human society are ironically threatening humankind and the environment. That is, the crises
we face today are not simply imputable to Europe but should acknowledge the mistake of Asia in
accepting such ideas uncritically, whether it was by will or force. Rather than criticizing the Western
world and contemporary society unconditionally, we should regard the environment and human beings
as the greatest values of civilization, look back at the traditional society respected in the past, and
determine the values of the traditional society. Such efforts can help overcome various social and
cultural difficulties at stake.
Humankind developed mathematics and astronomy to measure time and space. Related scientific
theories and experiences were applied to dynamics, astronomy, electrics, chemistry, biology, and other
areas. People were liberated from the religious world through science. Whether positive or negative,
science became increasingly important in many systems of thought. Various changes achieved through
science contributed to the removal of traditional and old-fashioned lifestyles and the formation of the
modern civilization centered around the Western world. In modern society, science began to have
significant influence over the values and judgment of people. The traditional Eastern philosophy of
science was formed during exchanges among three East Asian countries, including Korea, China, and
Japan, in the ancient, medieval, modern, and contemporary times. Besides China, the scientific
traditions of Korea were affected by cultural and economic exchanges with various countries around the
globe, including India, Islam, and Vietnam. Scientific development was further elaborated and
subdivided through thought and world view. In other words, philosophical thinking, thought, and world
view have a profound impact on the goals and directions of science and technology. The Eastern world
did not use terms like the East and philosophy. The East was named by Europeans, and the term
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 3
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
philosophy came to Korea, China, and Japan after Nishi Amane in the Japanese feudal period translated
philosophia from the West. The fact that there was no name for modern and contemporary philosophy
does not mean there was no study of philosophy. The fundamental difference between Eastern and
Western thoughts arises from the difference in the world view. The world view comprehensively refers
to the ideology, belief system, and value system. Therefore, the system of thought based on wisdom and
the philosophy based on knowledge are differentiated in this paper. Although the title mentions the
Korean philosophy of science from the contemporary perspective, this philosophy refers to Korean
thought in traditional Eastern society. The Eastern world view is unitary (circular), whereas the Western
world has a dualistic world view. The Eastern thought, which goes that all things are linked as one, is
based on the basic idea that everything depends on human efforts and that the sky (god, environment) is
connected organically to human beings. These are the gift of Eastern thought. The Eastern philosophy
of science is based on how the human constitution and natural characteristics of organisms differ
according to the circulation of Yin (-) and Yang (+).
Hellenism and Hebraism are the two main ideas of classical Western philosophy, where human beings
are strictly distinguished from god because they were created by god. In the classical Greek-Roman
mythologies, gods and human beings have completely different organic structures. The human world is
clearly separate from the world of gods, and the union of god and human is tabooed or subject to
persecution. In Christianity, people are created and rescued by god. Therefore, human beings cannot
become gods or reach the truth in the Western world.
Such a difference in the world view between the East and the West leads to large differences in the
philosophy of science. As mentioned earlier, Eastern thought is based on circular reasoning and monism.
Human beings and the environment must pursue a harmonic and unified relationship. It aims for unity
of subjects and objects, human beings and nature, and human beings and god. God refers to the truth,
not to the one and only god in the Christian world. For this reason, Eastern thought pursues harmony
and unification over the mainstream empiricism of Western thought, namely analysis and logic. As for
the expression method, meanings were delivered using figures of speech or symbols. Knowledge for
human life was stressed over knowledge for reformation or enlightenment. The perception that
unpracticed knowledge is meaningless is an important characteristic of Eastern philosophy and
traditional Korean thought. On the contrary, Western thought, especially the philosophy of science,
regard logical and analytical things to be extremely important. The mainstream ideology was the
dichotomy trying to divide human beings and nature, human beings and god, and mind and materials.
Knowledge theories and epistemology were developed. The circular world view is closely associated
with traditional folk religion. Especially, god shared the lives of people in traditional Korean society.
Traditional Korean beliefs are based on animism and shamanism. Koreans believed that gods (guardians
and protectorates) indwell in natural objects. Similar to the Turks, Koreans treated natural objects
directly associated with human life, such as mountains, rocks, trees, and water, as gods for protection.
They believed that the mountain god would get angry and punish people who dig up mountains or cut
off trees. They also believed that the dragon (snake) god protecting water would do harm to people who
make rivers and lakes dirty. Other than natural objects, they thought that places inside houses, for
instance, the kitchen, bathroom, shed, bedroom, and roof have gods that intervene in human life.
Particularly, Eopsin was believed to be an animal god, like snake or toad, that administers the wealth of
a house. Koreans did not drive out or kill animals that came to their houses. They adopted and raised
children abandoned in front of their houses. The traditional Korean society regarded nature and human
beings as one organic body due to the influence of circular monism.
Similar to China, Korean thought was greatly affected by Taoism, Confucianism, and Buddhism.
Traditional Eastern thinkers saw nature as a moral object and compared natural phenomena to the sky.
Therefore, nature was the sky and god in traditional society. Here, the sky was same as nature and god
that stays with human beings. The ancient Eastern world dominantly attempted to explain natural
phenomena or disasters in connection with fortune, misfortune, happiness, and misery of people. They
cannot be evaluated as to have lived passively by falling into superstitions and believing that happiness
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 4
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
of people depends upon the sky. Ancient Eastern thinkers like Xunzi claimed that human beings must
bear responsibility for what they did and have obligations. In other words, people have an ability to
improve and govern the natural environment. Xunzi argued that human beings are responsible for the
outcome of their desire because they are the ones who have the desire to use nature. Since people who
live together with nature are cultural beings that are forced to utilize (transform) nature, they must find
harmony and balance with nature.
Eastern and Western thoughts are different because of the interest pursued by each, not because of the
logical structure of consciousness. Fundamentally, Eastern and Western thoughts had different interests.
The East paid attention to the ultimate happiness of life (peace of mind), and the West was interested in
knowing (knowledge). The difference in ways of thinking between Easterners and Westerners does not
suggest innate or genetic differences. It suggests that they are the same in terms of universality, goal,
and ability, but Eastern and Western civilizations were placed in different social environments. In
ancient Greece, where slavery was in place, Greek citizens did not work for production businesses and
had no reason to cling to economic issues. Instead of paying attention to survival, they were able to
focus on knowledge and truth. Such a flow led to the scientific advancement for material wealth to
make life comfortable and bountiful. Confucius and Mencius, who set the groundwork for the Eastern
philosophy of science, explained that truth is not an objective law of nature but a rule or explanation for
human life. In other words, Eastern thought was ultimately focused on how one can live peacefully and
happily.

2. Conclusions
Science and technology can neither be denied nor thrown away by the human civilization of today.
Instead, our lives have been dominated by science and technology. The traditional Eastern philosophy
of science saw that human beings must fulfill their duties amid the harmonious relationship between
humans and nature. Human beings are obliged to comply with the principles of nature and pursue
harmony and balance with nature. Eastern thought cannot be seen as inferior simply because of the fact
that there was no term for philosophy in the East. Western thought cannot be taken to be inferior just
because the West did not have an ideology pursuing wisdom. In fact, Eastern thought must be supported
philosophically, and the Western philosophy needs to pay attention to the happiness of human beings
and peace of mind. Looking into traditional Eastern thought can leave a clue to people suffering from
the crises of contemporary civilization. The entire world is having difficulties, but they will eventually
turn into the past. Such challenges are to be overcome by the advanced national consciousness,
systematic responses of the government, and cooperation of the international society.

References

김영식 (1983), 전통문화 속에서의 과학: 중국 전통 과학연구의 제문제 , 한국과학사 학회지, p18-
36.

김영식 (2007), 동아시아 역사 속의 한국 과학, 다시 읽고 쓰기 , 역사비평, p.171-193.

김영식 (2008), 과학, 역사 그리고 과학사, 서울: 생각의 나무.

박이문(2001), 과학철학이란 무엇인가, 사이언스북스.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 5

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
박이문(2019), 생태학적 세계관과 문명의 미래, 미다스북스.

이현구, 김교빈(1993), 동양철학 에세이 1,2, 동녁.

전상운 (1994), 한국과학기술사, 서울: 정음사.

한국철학사상연구회(2008), 동양의학은 서양과학을 뒤엎을 것인가, 문사철.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 6

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
EXPLORING REASONS FOR TRADITIONAL KINSHIP CARE MODALITIES AS CHILD
WELFARE SYSTEM: THE CASE OF WOLAITA PEOPLE - ETHIOPIA

Lukas Keshamo LOTTA

Debre Berhan University

Abstract
Traditional kinship care is one of alternative childcare with informal systems. Through purposive
sampling, data consisted of participant observation, unstructured interviews with 25 participants and
researcher field notes. Analysis of data was undertaken with Creswell’s (2003) qualitative inquiry and
research design. So that, the researcher chose ethnographic approach and consisted of coding data
initially and an integrative process to develop categories to address the specific objective stated at the
beginning of the study. Thus, through the process of description, analysis, and interpretation, the
ethnographic study concludes that the reasons for traditional kinship care practices are poverty, death of
parents, migration, problem of other alternative cares, and over population. On the other hand, risks
like; lack of professional support, legal framework, biases and problems in community, and abuse. It is
anticipated that this study may lead to encourage the initial steps of resilience against the risks. This
would be done by acknowledging this system by the formal sector kinship care for holistic child welfare
system through the indicated implications so far.

Key Words: kinship care, child welfare, social network, resilience

INTRODUCTION

Background of the Study

This is a study on exploring traditional kinship care modalities as cultural or social networks-based
child welfare system among the Wolaita People - Etiopia. The study aimed to explore traditional
kinship care modalities with its social group’s experiences, risks, and resilience as child welfare system
in Wolaita. It gives attention to look at knowledge of indigenous socio-cultural ideas based care
practices within families and communities, especially ‘informal’ kinship care, in order to increase the
care and protection of children (Save the Children, 2012).
A guideline on alternative care of children (2009) indicates that majority of children without parental
cares are looked after informally by relatives or others. While in such informal care arrangements, with
due respect for cultural, economic, gender and religious differences and practices that do not conflict
with the rights and best interests of the child.
According to Jani and Roby (2011) kinship care is a component in a continuum of alternative child care
services. Kinship care is believed to have multiple of benefits. It helps to preserve continuing contact
with family, increase siblings and the extended family network, maintain identity, decrease trauma and
distress of relocation and grief of separation from parents, to reduce the likelihood of multiple
placements and to expand capacity for self-sufficiency, ongoing support throughout life, and that
children and relatives provide mutual care and support (Jani and Roby, 2011).
Kinship care is family-based care within the child’s extended family or with close friends of the family
known to the child, whether formal or informal in nature (Guidelines for the Alternative Care of
Children, 2010).
While kinship care can provide enormous benefits to children, particularly when compared to non-
family-based care, there are concerns that many careers may be struggling to cope without access to
support, and that some children in kinship care are exposed to harm for risks or rationale (UNICEF,
2004).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 7

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
The necessity of kinship in relation to legal framework is a vital for children’s wellbeing. Conventions
of Rights of Children (CRC) confirms that children have the best chance of developing their full
potential in a family environment and their care rests upon their parents and legal guardians who are
entitled to support from the government in raising their children. When parents are not able or willing to
fulfill this responsibility, kinship and community resources may be relied upon to provide care for the
children. However, the ultimate responsibility falls on the government to ensure that children are placed
in appropriate alternative care (CRC, 1989).

Statement of the Problem

There are various problems regarding kinship in Western societies. As researches indicate that it is
difficult to know just how many children today are living in informal arrangements with their kin but in
2004, there were around 1400 children in Scotland living with kin or close friends in formal placements
where care is supervised by the state (Scottish Executive, 2004). Certainly, the 21st century philosophy
for children who cannot be with their parents, set out in the Children (Scotland) Act 1995, stresses the
value of maintaining rather than severing connections between children and their families.
Consequently, there has been a growing interest in the use of kinship care as a first placement option for
children and young people who are formally ‘looked after’ by the state. However, at present, little is
known about the issues arising from these formal placements for the children, their care givers and
social work services. The Children are supportive of kinship care but the legal framework within which
it is situated is complex (Jane and Miranda, 2006).
The USA studies, found that African American children were significantly more likely to be living in
kinship care placements than white children (McFadden, 1998; p., 15; Dubowitz, et al., 1994; p., 47;
Harden 1997; p., 12) while, in the UK, the study by Broad and colleagues found that there was an over
representation of black children in kinship placements in Wands worth (Broad, et al. 2001; Broad,
2001).An increase in formal kinship care in the USA and, to a lesser degree, in the UK in recent years,
has been attributed to family preservation policies; a decline in the availability of traditional foster care
givers; the policy directive to place children with family or friends where possible; increased reporting
of abuse and neglect; and an increase in parental drug misuse(Everett, 1995 and Child Welfare League
of America 1998).
In the case of Africa, traditional kinship might provide the most reliable social security to its vulnerable
members such as poor, children, and elderly. The traditional care system was built on kinship and
extended family, which ensured the reciprocal care and assistance among generations (Aapt, 2002).
However, governments in Africa have been slow at intervening kinship care practices of children who
are orphaned, abandoned, or maltreated in a family setting.
In Ethiopia, traditional kinship or cultural support system is mainly available as child welfare provisions
to abandoned, displaced, and orphaned children without the involvement of legal authorities (Seeling
and Tesfaye, 1994; p., 15). Kinship care was by far the highest based on Demographic and Health
Survey figures of children living away from parents, the greatest proportion with grandparents. In
Ethiopia, 19% of all households include at least one child with no parent present. However, the exact
breakdown of relationship to the head of household and the total percentage of households was not
available for all countries (DHS, 2001; p., 5).
In the recent report, many orphans and vulnerable children in Ethiopia are not getting sufficient care
(FHAPCO, 2008; p., 3). Even there are no or few researches on cultural or indigenous kinship systems
for holistic child welfare, which attempts to overcome the problems.
Researches confirm that Wolaita society values marriage highly, all parents are eager to see their sons,
and daughters married and bear children. The children are usually vulnerable and the households to care
of them traditionally. Every household tends to support the most vulnerable children in the society
(Haileyesus and Menelik, 1995).
None of these researches come up with more relevant solutions for the problem, but they focus their
work on the abundance of the problems rather than identifying the possible community based social
systems with potential to intervene in the problems of children in particular and the society in general.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 8

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
There are gaps in the existing studies which indicate little emphasis that placed on developing other
alternative care options, such as kinship care beyond institutional care or adoption (FHI, 2010).

Objectives of the Study

Specifically, this study aimed to identify the reasons for functioning traditional kinship care practices in
Wolaita society.

The Rationale and significance of the study

In clearly understanding, the ideas and socio-cultural bases, purpose, and goals of kinship-based system
is assumed to be more likely to facilitate the promotion of appropriate values and care policies that are
consistent with the most basic and best interests of the children and their families who interface with the
welfare system. Research indicates that one of the benefits of kinship-based care is children being able
to maintain a sense of social identity, belonging and stability because they are placed with people they
know (Ankrah, Maxine E., 1993).
The socio-cultural and economic context of the Ethiopian family system in kinship care is socially and
morally indigenous in context of relatives to assume greater responsibility for the provision of
alternative childcare options. Therefore, “kin care giving for orphan and vulnerable children is
inevitable in the effort to address the needs of orphans and vulnerable children in Ethiopia” (Meseret,
2006; p., 19). Socio-culturally based process of kinship care is a mechanism to maintain social stability,
creating and helping to sustain bonds of cooperation and interdependence (Ankrah, 1993). In the
context of the impacts of HI V/AI DS on the victim family and the social kinship based-care system
provides positive and safe care for children living away from their natural home (Save the Children,
2007). The existence of social network of help and its practice is considered to nurture kinship or
friendship bonds, reaffirm family ties as well as political relationships, and sometimes provide
companionship or household help to a childless person.
The research on traditional socio-culturally based kinship care modalities is an innovative idea because,
it brings the child welfare system with the focus on the opportunities of the indigenous tradition by
discussing some specific constraints. Some researches concentrate on the benefits of kinship care
system. The argument is that the child is racial, cultural, religious, and linguistic needs are more likely
to be met in their family than in any other placement (Inglehart, 1994).
As per kinship care is under-researched and not well understood, the reason for this study benefits that
the finding of the research was also served as a source of information for other researchers who might
be interested to conduct research on traditional kinship rural modalities as child well-being system, and
also help for social planners to take it as an input for their development plan.

2. METHODS OF DATA COLLECTION

2.1 Study Design

This is a qualitative descriptive study as it integrates and describes the phenomenon in detail using
different data gathering techniques (Newman, 2004, p.24). Using a qualitative research design, this
study employed an ethnographic study approach. In this study I chose the impressionistic tale type of
ethnography as it is a personalized account of “fieldwork case in dramatic form” (Van Maanen, 1988:7)
and elements of both realist and confessional writing which permits to present a compelling and
persuasive story with first-person point of view and personal style of writing.
As this approach studied the meaning of the behavior, the language, and the interaction among members
of the culture-sharing group to understand the “natives’” view of their world or emic (insiders’) view
(Creswell, 2003), I could know how, when and why the people of Wolaita behave the way they do when
they interact with traditional kinship in a particular setting or situation (i.e. social interaction).
Furthermore, it aided to uncover the various contributing factors of child well-being due to the fact that
the different social and economic impacts of children in the study area.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 9

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2.1 Description of the study site
The research was carried out in “Humbo District” which is found in South Nations and Nationalities of
People Region (SNNPR) in Wolaita zone. Currently Wolaita is located in the southern part of Ethiopia
with in the area of about 4,400 square kilo meters. The northern tip of the boundary of Wolaita is at
about 360 km south from the capital Addis Ababa. Wolaita Zone is one of the 13 zones in SNNPR. It is
roughly located b/n 6.40 -7.10 N & 37.4 0 -38.2oE. The boundary areas are kambata Tambaro zone in the
North, Sidama Zone in the East, Gamo Gofa zone in south, Dawro Zone in the west. In 2012 the zone
has total population of 1743401 basing on the national census of 2007. Area of the Zone is 451170
hectare or 4511.7 /km2 (PHC, 2007).
To describe the socio-cultural welfare system of one people, information on population characteristics is
very vital. According to the 2007 Census result of the population is 1,501,112 and in 2004 E.C
projection it is 1,743,401 of which male 859,383 and Female 884,015 and the population distribution of
the zone accounts 85.75 % 14.25 % rural and urban respectively (PHC, 2007; p. 27). The numbers of
households in the zone are361,256 with average persons per household. Those of 4.8 urban household is
52,615 rural household is 308641. The Zone population is characterized by young age structure and
rapid population growth. The population of children under age 15 is estimated at 839099 (48.13%). The
proportion of the population of age in the age group 15-64 years is estimated at 873444(50.1%) and the
proportion of populations 65 and above is estimated 30,622-1(1.77%). Thus, the crude population
density of the Zone is 386 k.m2 people per Square Km. There is remarkable variation in population
density from district to district. The most densely populated district in the zone is Damot pulasa district
(735 km2), while the least populated district is Humbo (164 km2) (PHC, 2007).
The majority of the population lives in rural areas and the prevalence of relative poverty is one of their
features. The main livelihoods of the people are based on agriculture (farming and animal rearing). The
agricultural activities are practiced using simple locally-made hand tools. The land shortage (0.3 hectare
per household), environmental degradation due to natural and man-made factors, loss of fertility of land
due to prolonged over cultivation, were focused to be major challenges among many others that resulted
in low agricultural productivity which has in turn led to food shortages. Nearly half the population
suffers from food shortages; per capita income is about $98 and much of the population is below
poverty line (Fancho and Eyob, 2012). The major problem in the Zone as well as at the region is the
absence of realistic qualitative data for socio- economic development endeavor is observed. The
Wolaita Zone is one of the thirteen Zones of the SNNPR and it covers a land area of 4471.3 km2. For
administrative purposes, it is divided in to twelve districts.
Humbo is one of the districts of Woliata zone located along Lake Abaya, 408 km south of Addis Ababa.
It is found in SNNPR particularity in Wolayta Zone; 178 km from the town of the Region Hawassa and
18 km from the Zone’s town, Woliata Soddo. Its capital city (Tebela) is located at 18 km south of
Soddo town on the main road to Arba minch. It has a total population of 140,237, about 96.5 percent of
population lives in rural areas. Mix agriculture is the main economic activities and population density is
estimated at 283 person/ km2 one of the highest densities in Ethiopia (WBSDP, 2005). The district is
sub divided into 41 rural village administration and two urban centers. Mean household size is
estimated at 6.2. (CSA, 1994).
2.2 Sampling Method
The study carried on qualitative sampling which described as purposive (or purposeful) when it aims to
select appropriate information sources to explore meanings, and theoretical when its aim is the selection
of people, situations or processes on theoretical grounds to explore emerging ideas and build theory as
data analysis progresses (Rice,1999).
The target population of this study was orphan and vulnerable children among the society. As the result,
a purposive sampling of twenty-five participants were selected and participated according to the stated
criteria. These include: key informants, traditional kinship caregivers, children in kinship and
institutional cares, and children in need of placement. Each of them is five in number. Therefore,
purposive sampling of participants who had knowledge, experience, and attitudes regarding traditional
kinship participated in this study.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 10

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2.3 Research Participants
The participants of the study were children who are in kinship care, in other alternative child care (in
institutional care), and in need of any placement and currently living on street and key informants in the
community who is believed to have traditional knowledge on the role of traditional kinship modalities
in Wolaita people. Care givers of orphan and vulnerable children in traditional kinship were also the
participants for the research. The target population of this research was the orphan and vulnerable
children living in the research area. Vulnerable children were selected to participate in the interview.
The numbers of participants in the research were 25in number and such as; key informants, care givers,
children in kinship and institutional cares, and children in need of placement i.e. each group of
participant is five in number.

2.4 Data Collection Techniques

2.4.1 Sources of Primary Data

In most qualitative research, data collection methods require direct interaction between the researcher
and participants. Observation: I used both Overt and Covert Observation– while the overt observation
was primarily used to understand the general settings of the study area and general living condition of
children under study. I gave attention to the nature of interaction of children in traditional kinship care.
The observation helped me to understand the role of different forms of traditional kinship care
modalities. To this end, the observation was taken place in specified period during actual data collection
periods in the field. To this method of data collection, I used a checklist for observations, which guided
me in the process of observation.
In-depth interview: were conducted with selected key informants including government officials and
local influential people. In addition, it was also conducted with children in kinship and other alternative
cares, orphan and vulnerable children in need of placement, and traditional kinship caregivers in the
study area.
To this method of data collection, I used an unstructured interview guide for interview with the key
informants that guided me in the interviewing process. In the process, I translated the unstructured
interview guide into ‘Wolaitato donna’ (the Wolaita’s language) cross checked and edited it with
professional translators for its accuracy. In the same manner, transcription of data was also done with
the help of these professionals before data coding in the data storage process.

2.4.2 Sources of Secondary Data:

It was used to organize the relevant literatures and to support data collected from the primary sources.

2.4.3 Selection Criteria for Participants

Before commencing the research, I met with the relevant individuals and government officials to guide
and accomplish a thorough selection of the participants. The participants were selected based on
willingness of the participants. The participant children were those who: a) can communicate easily
with the researcher and under the age of 18; b) were removed from the home for abuse, neglect, or other
maltreatment or vulnerable children and in need of placement; c) are in traditional kinship care, d) are in
other alternative child cares.
In the case of key informants, the participants were selected according to their length of stay in the
community, the extent of their indigenous knowledge and their belongingness to the culture, educational
status and so on. Key informants include; government officials and local lay respected people who were
from children and women affairs, culture and tourism sector, and local people from the study area. To
this end, I informed the participants about the study process, its outcomes, and the role of the researcher
and participants in the process. Eventually, the participants signed on the consent form and began the
participation.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 11

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2.5 Data Entry and Storage Process
Based on the interviewees’ permission, all interviews were tape-recorded. Each interview was last for
an hour on average including time spent to do observation of general circumstance. Accordingly, I used
tape recording assisted with note taking and data transcription was done and the transcribed data was
also edited by professionals who engaged in the work of translation of the people’s language before data
coding in the data storage process. After all, according to Creswell (2005) the data storage process was
taken place in a thorough coding discipline with the consideration of research ethics.

2.6 Data Analysis

Data obtained from different sources were coded in terms of their themes. Thus, the data was
transcribed into recognizable patterns, themes, and linkages. In this process both informants’
perspective of reality about traditional kinship child care system (emic perspective) and researcher’s
perspective of the studied setting/actions (etic perspective) was given considerable attention. After this,
the researcher compared both to explore any differences. In general, in coding and developing category
systems, I read my transcribed data line by line, and divide the data into meaningful analytical units
(i.e., segmenting the data). When I located meaningful segments, I coded them as they are marking the
segments of data with symbols, descriptive words, or category names. Again, whenever I found a
meaningful segment of text in a transcript, I assigned a code or category name to signify that particular
segment. I continued this process until I was segmented all of my data and have completed the initial
coding. During coding, I kept a master list (i.e., a list of all the codes that will be developed and used in
the research study). Then, the codes were reapplied to new segments of data each time an appropriate
segment was encountered.

2.7 Ethical Consideration

First of all, I established a proper rapport with the participants to discuss the issue of confidentiality.
Then, the time and place of interviews was arranged after the informed consent was dealt. Therefore, I
gave all participants assurances that I will follow a code of ethics to safeguard their rights. I was aware
of my ethical obligation to treat all participants with respect, and human dignity and will conduct my
research in the field in accordance with this code. All participants gave informed consent and agreement
to be interviewed. I explained and agreed to continue to protect the identities of all participants in the
whole academic process of the research. On the day of the interview, I asked each participant to sign a
consent form to provide evidence of their willingness to participate in the study. As such, the informed
consent was taken by using pre-prepared consent forms for the participants and the consent form of the
children participants were prepared in a clear language at a level that the child can understand.
However, Orphan and Vulnerable Children (OVC) who are living on the street were preferred only the
verbal consent so that I respected their interests and rights.
On the other hand, care givers in the traditional kinship signed the informed consent form on behalf of
the children they caring for. This view on the other hand supported by Jean (2006) who argued that
written consent should be obtained from parents, in cases where children are under the age of 18 and
consent from children can be either written or verbal. Hence, children in the institutional care were the
only children participants whom signed the informed consent by themselves.
In the interviewing process, the permission was sought to tape record each interview and these was
transcribed verbatim. Each interview lasts approximately an hour. In addition, each participant was
identified by the use of a coding system, but was eventually assigned a fictitious name so as to maintain
confidentiality and anonymity.
All participants were advised that they do not have to disclose private information that would make
them feel uncomfortable, and that they can decline to answer a question at any stage of the interview.
This was given the participants rights of choice and self-determination. I gave them the option to
terminate the interview, continue when they have regained composure, and return on another occasion.
The benefits of the research was explained, and a definition of kinship care as provided to ensure that
the participants understand how I was using this term, so as to ascertain that it accords with their

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 12

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
understanding of their experiences. Interviews were conducted in the privacy of the participants’
preference place. This was aided their comfort, and reduce the likelihood of trauma.

3 FINDINGS

In this study, I organized the findings by following the three components of the ethnographic research
method as proposed by Wolcott (1999) with key steps: Description, Analysis/Themes, and
Interpretation.

3.1 Data Description

3.1.1 General Setting of the Field

Historically Wolaita people had their own traditional culture and beliefs. Although Indigenous beliefs
vary from place to place as long as the dominance of Christianity, all groups share in a common
worldview they perceive and claims” the more children you have under your care the more God blesses
you”. They also view that if someone does not care OVC they might be exposed to the curse, angry,
and consequences of land ancestral spirits and God. These strong cultural and religious beliefs shape the
Wolaita people in their customary law and cultural traditions and guides social behavior.
Spirituality or morality for Indigenous Wolaita people takes many forms. They refer spirituality as their
identities which are accomplished a sense of belonging to the lord and one to another. They followed
their own religions and rich spiritual beliefs, which are based on a reverence for God and the influence
of ancestral spiritual beings. The central tenet of the people is the belief in the interconnectedness and
unity of spiritual, human, cultural, and tribal networks. It is misleading to try to separate Wolaita
people’s religious experience from other aspects of their life, culture and history. There are often
significant cultural principles that inhibit effective communication between indigenous and non-
indigenous people, even when an Indigenous person appears to understand Wolaitato-donna-the
language of the people. Language and communication issues include: indigenous culture, the privacy of
individual thoughts and feelings are respected and information is sought through a sensitive two-way
exchange. Children are active and have confidence in communication.
Body language and behavior of the people is also interesting. In Wolaita people: high tone of voice,
limited facial expression, eye movement, subtle gestures and posture are all highly significant elements
during communication. Body language which is common to indigenous people is culturally influenced,
is not intended to be impolite, and is often misinterpreted by non-indigenous people. In addition,
lowering one's eyes to show respect to older people or persons in authority is another feature. On the
other hand, direct and prolonged eye contact with indigenous people show their expression of
discomfort and angry. Further all, silence is an important part of communication between Indigenous
people and may indicate to non-indigenous people, quite erroneously, that communication has broken
down.
As a participant observer I investigated that in Wolaita greetings and introduction of the people have
unique features. For instance, initially in social settings, it is courteous for men to communicate with
men, and for women to communicate with women. In addition, many indigenous Wolaita people do not
traditionally greet each other in the same manner as non-indigenous people; simple non-Indigenous
greeting habits such as shoulder contacts, waving, and saying hello may seem unnecessary. Therefore,
handshakes are not universally given in all indigenous communities and it is crucial to follow the local
lead which is the fast-semi-arc kiss on both sides of cheeks.
Names and titles have also their own features in among the people. For instance; many Indigenous
people do not use or are introduced by personal names; often instead use the appropriate kin
relationship term is used. It may be appropriate to ask a third party for someone’s name or extended
family’s nick name, tribal or clan’s hero name. Even family name comes first when they are called and
recorded in formal documentation as far as the publicity of their language is concerned in their area.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 13

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Thus, in communities where traditional culture is practiced, an Indigenous person may be known by
kinship, family, and tribal names.
Seating tradition of the people is also unique the arrangements for the meal times and holidays. For
example; It is appropriate to observe how people are arranged and ask where to be seated when coming
into a situation where indigenous people are gathered. Moreover, under the kinship system, there are
regulations to sit in the same room without any discrimination of kin children particularly in the public
holydays to eat together from the same dish to show strong relationship.
As I learned from published and unpublished document analysis, the people of Wolaita celebrate events
of spiritual and social significance including death and events that are based on seasons and the supply
of resources; but no strong culture in celebrating birth days so that there is no more celebration of
birthdays both for biological and in kinship care children. Ceremonies and rituals take on many
different forms and are often secret and/or sacred with attendance restricted to certain groups. In
relation to these, Wolaita people have their own new year and calendar which is called gifatta (the
finding of truth cross) in their language. This is the special holiday which is celebrated annually for the
people of Wolaita in general and for OVC in particular. In gifatta OVC usually get special attention and
treatment. However, all children in the area face a work load from usual. As the result, song and
dramatic dance are intrinsic to ceremonies, and the word “Yo-yo-maskalla” is used as a generic term for
the gifatta ceremonies involving singing and dancing. However this term does not adequately
differentiate between sacred and non-sacred ceremonies.In addition, there are a number of annual
festivals and cultural events around Wolaita which gives special attention for OVC’s (Fancho and Eyob,
2012).
As far as my observation is concerned, the traditional structure of Indigenous society is based on
extended family groups, which follow a kinship system that sets out how all members are related and
defines their position to everyone within the community as well as outsiders. The kinship system is an
intricate set of social protocols that structure behavior and binds people together in complex social
relationships. It is fundamental importance to physical and emotional survival among the people. Within
the kinship system principles of reciprocity define the rights, obligations and responsibilities between
individuals and within communities and underpin most aspects of community life, including ritual,
ceremony and protection of sacred sites. For instance; sharing of shelter, food and resources is the norm
among Wolaita’s kin and the purpose and acts of giving and receiving reinforces and displays social
relationships.
In traditional settings, all indigenous people have a recognized relationship with each other, be it
through blood, marriage, language group or clan. Closest relatives are those related by blood or
marriage, but a spiritual relationship or a connection with a language group may be acknowledged as
part of the kinship structure. As the result, traditional family structures, kinship systems, and
connections with country and culture are still evident in the organization of modern, urban indigenous
families.
Elders of a community or language group are the custodians of traditional knowledge and customary
law and are recognized and respected as such. The role of Elders is to pass down the traditional
knowledge of the children, bridge the past with the present and provide guidance for the future. On light
of these, even indigenous people have married people of non-indigenous backgrounds but Indigenous
beliefs, customs and traditional kinship systems often remain as a strong part of the family’s life even if
only one parent is indigenous. It is important to note that children are not just the concern of the
biological parents, but the entire community. Under the kinship system the raising, care, education and
discipline of children are the responsibility of everyone - male, female, young and old. In Wolaita, for
serious and/or sensitive issues including traditional kinship, it may be appropriate to identify and speak
to and consult recognized community leaders and Elders first. So, they have their own community
consultation protocols to address the communal nature of Indigenous society and cultural expression.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 14

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
3.2 Data analysis

3.2.1 Personal Background of the Participants

During the interview the participants indicated their age, educational level, ethnic group, mother tongue,
length of stay in the research area, experience of working or living with OVC and kinship care,
participation in training on kinship related issues, and traditional and cultural value of kinship child
care.
As the research showed that the age of key informants: between forty and seventy years; care givers:
between thirty-five and fifty two years; children in traditional kinship care: between eleven and fifteen
years; children in institutional care: between nine and seventeen years; and children in need of
placement: between eleven and fifteen years.
According to their response, the educational level of key informants are between BA and MA (three of
them held BA and one MA) and care givers are between grade two and Diploma (one diploma and the
rest are in grade two, five, six, and eight respectively). Children in traditional kinship are between grade
five and seven (three of them are grade five, the rest are grade six and seven); children in institutional
care are between grade three and nine (two of them are grade nine, the rest are grade three, six, and
eight), children in need of placement are between grade two and four (two of them are in grade three,
two of them are in grade four, and one children is in grade two).
The result of interview indicates that all of the participants are from the native people of Wolaita in their
ethnicity and all they speak ‘Wolaitatto Donna’(the language of Wolaita) as their mother tongue. As far
as they are native people, they born and grew up in the research are with the traditional kinship cultural
value of the living system of the indigenous people. However, their responses confirmed that only three
participants from the key informants participated in trainings related in kinship related issues though all
key informants and caregivers have an ample experience on working and living with OVC and kinship
care.

3.2.2 Field Observation

I observed the overall situation of children in Wolaita zone in general and ‘Humbo’ district in particular.
According to PHC (2007) Total child population of wolaita zone is 1,021,905 in 2013. However,
10.15% of the total population of wolaita people is vulnerable for illegal human trafficking. As I
observed so far, and evidences of districts and reformed towns confirm; there are 30,870 male and
19,483 female orphan and vulnerable children in 2004 E.C./2012 in Wolaita zone. Thus, evidences
show that 54.6% are children and most of them are vulnerable children due to poverty. According to the
information obtained from the key informant, most of them are in risk of illegal child trafficking,
misuse of child labor, and abuses by illegal child brokers. Poverty and unemployment are mainly the
causes of this illegal child trafficking. The problem for human trafficking is basically increases by the
weakening of indigenous supporting culture of wolaita people due to modernization and may be other
factors. And lack of legal framework for community based performance. Children youth and women
affairs of the zone have ample plan to overcome orphan and vulnerable children particularly by
promoting traditional kinship/community-based care by sharing the model experience of humbo district.
Having this information, the overall situation of orphan and vulnerable children in the study area is very
good. This is because of the Humbo district children and women affairs diligently work on the
promotion of indigenous culture and strengthen of traditional kinship or community-based support and
intervention in the entire district. However in all these overt observation around on the street in
‘Humbo-tebella’ town (the capital of the district), there are children in need of placements which
indicate insufficiency and ineffectiveness of other alternative child cares. In this regard I also
investigate only few NGO’s who are supporting OVC and the rest are closed due to lack of OVC
centered service.
On the other hand, in the covert observation, I have observed the nature of interaction between children
and their care givers, birth child and other relatives in the family within three villages such as; Shochora
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 15
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Fisho, Abela Sippa, and Abela Kolshobo which are models in traditional kinship/community based
approach even in district level in the guidance of Humbo district children and women affairs. Thus, I
confirmed that there are parent-child and brother-sister interaction among the kinship family in
accordance with non-discrimination and neglect at all in various dimensions of family members
interaction.
As far as my observation is concerned, there are alternative child cares in the study area (in entire
Wolaita) such as; institutional care, adoption, and kinship foster /community based cares. Among them,
seven and two institutional cares are closed (two of them were in Humbo) due to their business oriented
activities instead of service or charity activities in 2013 and 2014 respectively. The children affairs of
the zone closed these institutions in the base of convention in the rights of children in accordance with
other legal issues in the light of the interest of the child.

3.2.3 The Interview

The overall interviews are summarized in phases. In the first phase, key informants were asked three
series of interview questions. The first series of interview include four questions and focus on reasons
for traditional kinship practice. In regarding the popularity of traditional kinship, all of the respondents
except one claimed that traditional kinship modality is popular in Wolaita due to the extended family
interaction, compassionate cultural and religious values and indigenous child care as well. Accordingly
the respondents presented the basic reasons for this popularity. Thus, three of the respondents confirmed
that insufficiency and ineffectiveness of other alternative cares as the causes for traditional kinship
modalities. The rest two respondents sequentially presented that cultural and religious values, poverty,
death, over population, and abuse as the major reasons. As a result, the key informants are agreed that
something special to overcome such problem among Wolaita people.
In addition, all caregivers described that they do have equal concern for every household in all
dimensions. So that they explained their general perspectives on traditional kinship modalities that it is
good to be back to indigenous culture and acknowledged by respective bodies to promote as it is best
for child welfare systems instead of other alternative childcares. Eventually, caregivers commented on
some problems of traditional kinship care. Four respondents outlined: Lack of legal framework, biases,
and problems in community elders, and abuse are some of the risks and problems in the modalities.
Only one respondent claimed that there is no problem in this child welfare system.
In the next phase, the children in traditional kinship were asked a series of interview questions. A series
of interview include nine questions and focus on their attitudes toward traditional kinship care.
According to the respondents of children in traditional kinship, they stayed in new placement for 3-6
years and all are very happy in the placement. In addition, they all suggested their general feeling in the
care and they said that in kinship care there is family hood relationship and it is the right place for their
well-being. In the same way, they all responded that they all are learning and they are in good
educational progress. Regarding the contact with their biological family, three children have regular
contact with their biological family and two of them have no contact at all due to they lost their parents
by death. They all responded their feelings towards their caregivers that they thought them as a
biological parent as they made for them family hood spirit with equal treatment to the rest of family
members in the placement. Therefore, they worry nothing as far as they accepted as biological child,
which is indicated in brother-sister hood relationship of birth children in the placement.
In the fourth phase, the children in other alternative childcare (in institutional care) were asked a series
of interview questions. A series of interview include six questions and focus on their attitudes toward
traditional kinship care. According to the respondents of children in traditional kinship, they stayed in
new placement for 4-11years. Four of the children responded that they have an idea of traditional
kinship care that it is better placement to escape poverty. Therefore, except one respondent, all
appreciates the traditional kinship child care for the mentioned qualities and they claimed that it is a
better placement compared to institutional care. However all respondents in institutional care said that
there is nothing to worry in their placement.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 16

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Lastly, the OVC in need of placement who are currently living on the street was asked a series of
interview questions. A series of interview include four questions and focus on their attitudes toward
traditional kinship care. According to their response, all children on the street in need of placement like
to live in any alternative childcares by comparing the inconvenient street life. But they prefer to live in
kinship care for its cultural values.

3.3 Data Interpretation

3.3.1 Reasons for Traditional Kinship Practice

Both key informants and caregivers answered the question that why traditional kinship cares is
practiced in Wolaita. Poverty, death of parents, child abuse, instability, migration, and insufficiency and
ineffectiveness of other alternative cares, over population, and abuse are presented as the major reasons.
All these reasons are interconnected in the extent of consequence. For instance, Poverty in its
multidimensionality has been seriously affected the welfare of children and revealed in variety of
indicators in Wolaita like; the cause of bread winners death in house hold, child migration and
instability, abuse, any vulnerability of children to risks, and so on. As far as my field observation is
concerned, lack of basic necessities exposed the children to vulnerability and pushes them in need of
either better placement or illegal migration. According to the response from the in-depth interviews, the
death of parents with various factors and having many children in one household exacerbates the
consequences. Abuse and neglect is especially common when the child’s parents have died of
HIV/AIDS and the orphans themselves carry the stigma of the disease. Obviously, these children need
somewhere else to go.
Traditionally, many children are not denied the opportunity to live under kinship care due to death of
their parents, or the HIV/AIDS stigma in Wolaita kinship modalities. According to the key informant’s
response, Wolaita people have some classical proverbs/mottos which states; ‘ashuwa kantin sutena,
taphuwa kantin sutes’ meant contextually ‘kinship care embraces all OVC and never ever discriminate
the kin as long as blood relationship” which asserts the people’s compassion towards OVC, cultural
values and belief system. In addition, insufficiency and ineffectiveness of other alternative child cares
due to lack of quality, business centered service, their passiveness to preserve the culture in the research
area disappointed the OVC and tends them to look for traditional kinship care. I summarized below the
sequential procedures of reasons in Wolaita until OVC gets traditional kinship care. The figure also
indicates the findings that other alternative child cares are not the final and best option for OVC.

-Poverty -Poverty - -Poverty

Poverty
-Death of -Death -Death of
parents of -Death parents
parents of
- parents -
Instabilit - Instabilit
y Instabilit - y
y Instabil
ity
Figure 1. Sequential procedures of reasons for traditional kinship in Wolaita.

Risks and Resilience

From over all investigation of the data; the informality of the system, lack of professional support and
legal framework, biases and problems in community elders, and abuse are some of the risks and
problems in the modalities. Regarding legal framework, the existing policy and legal documents lacks a
bottom-up approach of policy formulation, which considers the indigenous culture in child welfare. For
the point community of resilience, the whole community and even the government bodies are diligently
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 17
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
working on to be back to indigenous culture and acknowledged by respective bodies to promote as it is
best for child welfare systems instead of other alternative child cares. They are doing to associate it with
a sense of security, self-worth, and control over one’s immediate environment. Of particular relevance
for this study is that people’s values, beliefs, and cultural practices can promote resilience in the
individual the family and community. So far, it involves the use of internal and external sources of
support to successfully adapt to stress.
In summary, Poverty, death of parents, instability and migration, insufficiency and ineffectiveness of
other alternative cares, over population, and abuse are the major findings for the reasons of Traditional
Kinship Modalities as child welfare system in the research site at large.

Reference
[1] Abebe, T., & Aase, A. (2007).Children, AIDS and the politics of Orphan care in Ethiopia: The
extended family revisited. Social Science & Medicine, 64(10), 2058-2069.
[2] Aitken, S. and Herman, T. 2009.Literature Review on Qualitative Methods and Standards for
Engaging and Studying Independent Children in the Developing World, Innocenti: WorkingPaper, no.
2009-05, Florence.
[3] Alderson, P., & Morrow, V. (2011).The Ethics of Research with Children and Young People: A
Practical Handbook. London: Sage.
[4] Aldgate J. (2009).Living in kinship care.Adoption & Fostering, 33(3), 51-63.
[5] Alternative Childcare Guidelines on Community-Based Childcare.(2009). Reuni-cation and
Reintegration Program, Foster Care, Adoption and Institutional CareService.” Addis Ababa.
[6] Bailey, C.A. (2007). A guide to qualitative field research (ed.). Thousand Oaks: Pine ForgePress.
[7] Berrick, J.D. (2000). ‘What works in kinship care’ in What Works in Child Welfare (M.P. Kluger,
G. Alexander, & P.A. Curtis eds). Washington DC: CWLA Press.
[8] British Educational Research Association. (2004). Revised Ethical Guidelines for Educational
Research. Cheshire: BERA.
[9] CRC.(2006). Adopted by the general assembly of the United Nations, on 20 November 1989; the
first and second translated text by Ministry of Women.
[10] Creswell W.John (2003) Research Design, Qualitative, Quantitative and Mixed Approaches,
Second Edition. Thousan Oak: Sage Publications Inc.
[11] Creswell W. John.(2003).Second Edition Qualitative Inquiry and Research Design choosing
Among Five Approaches.
[12] Crumbly, Joseph and Little, Robert L. (1997). Relatives Raising Children: An Overview of
Kinship Care. CWLA Incorporated.
[13] CYAO. (1995). research report on child abuse and neglect in selected parts of Ethiopia: A
collaborative study undertaken by the children and youth affair organization (CYAO) and the Italian
cooperation. Addis Ababa.
[14] Dessalegn, Rahmato. (1992). The Dynamics of Rural Poverty: Case Studies from a District in
Southern Ethiopia.
[15] Dessalegn, Rahmato. (1995). Ethiopian Land politics at the cross road. In: Dessalegn R. (ed.) Land
tenure and land policy in Ethiopia after the Derg. Proceedings of the 2 nd workshop of the land tenure
project.University of Trondheim.
[16] Dubowitz, H. (1994). Kinship care: Suggestions for future research. Child Welfare, 73(5).
[17] Ehrle, J., and Geen, R.(2002). Children cared for by relatives: Whatservices do they
need?Assessing the New Federalism, Policy BriefB–47. Washington, DC: The Urban Institute.
[18] Everett, and Dubowitz et al. (1995) the Hadley Centre for adoption and foster care studies; Child
Welfare League of America.
[19] Fancho, F. and Eyob, A. (2012).Socio- economic and political history of Wolaita. Wolait Soddo.
[20] FHI (2010) Improving Care Options for Children in Ethiopia, Improving Care Options for Children
in Ethiopia through Understanding Institutional Child Care and Factors Driving Institutionalization
June 2010.
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 18
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
[21] Gunta, Yassin (2012) Glory of Hope Orphanage Center Wolaita, Ethiopia Project
Proposal.Seattle, WA March, 2012.
Haileyesus, Seba and Menelik, Tibebe Selassie. (1995). Ethiopia village studies: Gara-Gado, Wolaita.
(First draft).
[22] Jane Aldgate and Miranda McIntosh, Edinburgh (2006), Looking after the family: a study of
children looked after in kinship care in Scotland; Published by the Social Work
InspectionAgency, June, 2006 p.2.
[23] Jini L. Roby,JD(2011) Children in Informal Alternative Care
(UNICEF), Child Protection Section in New York, 2011).
[24] Lincoln, Y.S., &Guba, E.G.(1989). Fourth generation evaluation. London: Sage.
[25] Lynda Ince.(2009).Kinship Care: An Afrocentric Perspective; A thesis submitted to The
University of Birmingham for the Degree of DOCTOR OF PHILOSOPHY; Institute ofApplied
Social Studies School of Social Sciences University of Birmingham April 2009.
[26] McFadden, E.J. (1998). ‘Kinship care in the United States’ Adoption and Fostering Vol 22 (3)
[27] Meseret Kassahun Desta .(2011).Thesis on Kinship Care for Orphans and Vulnerable Children in
Ethiopia: A Mixed Methods Study of Caregiver Coping; BY Submitted as partial fulfillment of the
requirements for the degree of Doctor of Philosophy in Social Work in the Graduate College of the
University of Illinois at Chicago.
[28] MOLSA. (1991). A study by the Ministry Of Labor And Social Affair On The State Of Children
In Ethiopia, Addis Ababa
[29] MOWA. (2009). Federal Democratic Republic of Ethiopia Ministry of Women’s Affairs Addis
Ababa - June, 2009
[30] MoWCYA. (2009). The Ministry of Women, Children and Youth Affairs, National Alternative
Child Care Guideline, 2009.
[31] N, A apt, .(2002). ‘Ageing and the changing role of the family and the communities: An African
Perspective’; 55 International social security Review 39.
[32] Neuman, L.W. (2006). Social Research Methods: Qualitative and Quantitative approaches (6
ed.). New York: Pearson.
Newman, W.L.2004, Basics of Social Research: Quantitative and Qualitative Approaches. USA:
Pearson Education Inc.
[33] O’ Reilly, K. (2005).Ethnographic methods. London: Routledge.
[34] Padgett, D.(2008). Qualitative methods in social work research: Challenges and rewards; Calfornia:
Sage Publications.
PHC.(2007). Population and Housing Census of SNNPR.Population Dynamics, Chapter 7.
[35] Roper, J.M., & Sapiar, J. (2000).Ethnography in nursing research. London: Sage Publications.
[36] Save the Children Research Initiative (2013).Understanding and Improving Informal Alternative
Care Mechanisms to increase the care and protection of children, with a focus on Kinship care in West
Central Africa,with support of the Swedish Post Code Lottery.
[37] Seeling, J,M., &Tesfaye, A. (1994), Child welfare issues in Ethiopia. International Social Work,
37(3), 221-237.
[38] SNNPR.(2007). Population and Housing Census of Socio-economic Analysis.
[39] Tapsfield, R. (2001). ‘Kinship care: A family rights group perspective’ in Kinship Care: The
placement choice for children and young people (B. Broad ed) Dorset: Russell House Publishing Ltd.
[40] UNICEF.(2004). International Social Service Improving Protection for Children without Parental
Care. Kinship care: an issue for international standards.
[41] Wolcott, H. (1999). Ethnography: A Way of Seeing. Oregon: Altamira Press
[42] Jean W. (2006). Children’s Research Centre – Ethical Guidelines;Children’s Research Centre
Ethics Pack; Trinity College, Dublin.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 19

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

MUHASEBEDE YENİ BİR RAPORLAMA MODELİ OLARAK ENTEGRE RAPORLAMA

Cevdet KIZIL
İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Vedat AKMAN
Beykent Üniversitesi
Arif ERGÜN
İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Özet
Günümüzde, geleneksel mali tablolar ve finansal raporlar işletmenin halihazırdaki gerçek finansal
performansı ile geleceğine ışık tutmakta yetersiz kalmaktadır. Aynı zamanda, çağımızda finansal
bilgiler tek başlarına işletmelerin durumunu yansıtmaktan uzaktır. Finansal olmayan bilgilerin önemi
yıllar geçtikçe daha fazla artmıştır. Geniş bir yelpazeye yayılan işletme paydaşları, işletmenin geleceği
ile köprü kurabilen, tüm riskleri bütünsel bir bakış açısıyla değerlendirebilen ve sürdürülebilirlik
kavramına önem veren yeni bir raporlama modeline ihtiyaç duymaktadırlar. Entegre raporlama, işletme
paydaşlarının belirtilen ihtiyaçlarına cevap verebilen modern bir raporlama konseptidir.

Anahtar Kelimeler: Muhasebe, Finans, Entegre Raporlama, Sürdürülebilirlik, Risk

INTEGRATED REPORTING AS A NEW REPORTING MODEL IN ACCOUNTING

Abstract
Traditional financial statements and reports are inadequate to shed light to the current actual financial
performance and the future of business today. Also, financial information is far away to solely reflect
the condition of firm in our era. The significance of non-financial information increased gradually over
the years. Wide range of business stakeholders are in need of a new reporting model, which can lay a
bridge to the firm’s future, evaluate all risks within a total perspective and put emphasis on
sustainability concept. Integrated reporting is a modern reporting ceoncept, which can satisfy the
mentioned needs of business stakeholders.
Keywords: Accounting, Finance, Integrated Reporting, Sustainability, Risk

1. GİRİŞ
Muhasebe, para ile ifade edilebilen işlem ve olayların kaydedilmesi, sınıflandırılması, özetlenmesi,
raporlanması ve analiz edilmesi ile ilgili bir bilim ve bilgi sistemidir ( Kızıl ve Kızıl, 2007). Ancak,
muhasebe de yıllar içerisinde kayda değer bir evrime sahne olmuştur. Muhasebenin ilk ortaya çıktığı yıl
ve yer hususunda hala evrensel bir görüş birliği mevcut değildir. Bazı kaynaklar muhasebenin doğduğu
yer olarak Mısır’ı, bazı kaynaklar Mezopotamya’yı, bazı kaynaklar ise Çin’i göstermektedir.
Muhasebenin ilk ortaya çıktığı yıl ve yer konusunda tartışmalar devam etse de, muhasebenin başlangıç
aşamasında yalnızca bir kayıt aracı olduğu kabul edilen bir gerçektir. Muhasebenin modern bir bilim
haline gelmesi hususunda genel kabul gören görüş Luca Pacioli’nin çift taraflı kayıt sistemini
sunmasıdır (Kızıl ve Kocur, 2017).
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 20
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Çağımızda ise muhasebe artık teknoloji ile iç içe gelmiş bir haldedir. E-defter, e-fatura, e-arşiv
uygulamaları, muhasebe ve denetim yazılımları, bulut muhasebe, muhasebede yapay zeka, makine
öğrenmesi ve muhasebe ilişkisi, entelektüel sermayenin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması, blok
zinciri teknolojisi ve kripto paraların muhasebeleştirilmesi ile entegre raporlama gibi konular gündemde
olup, sıkça tartışılmaktadır. Dolayısıyla, muhasebenin geleceğini belirtilen konuların belirleyeceği bir
gerçektedir (Kızıl ve diğ., 2019; Kızıl, Selvi Hanişoğlu ve Aslan, 2019, Kızıl ve Doğan, 2017).
Bu çalışmada, muhasebede yeni bir raporlama modeli olarak entegre raporlama ele alınmıştır.
Araştırmada, finansal bilgilerin yanında finansal olmayan bilgilere de yer veren entegre raporlamanın
önemine odaklanılmıştır. İşletmenin çevresi, stratejileri, vizyonu, riskleri, karşı karşıya olduğu fırsatlar
ve zorluklar gibi unsurların bütünsel bir perspektifle dahil olduğu entegre raporlama hakkında bilgi
sunulmuştur.

2. LİTERATÜR TARAMASI
İşletmelerin faaliyetleri ile ilgili bilgiler finansal tablolar aracılığıyla yatırımcılara, kredi kuruluşlarına,
müşterilere, tedarikçilere ve işletme ile ilgili bilgi kullanıcılarına aktarılmaktadır. Finansal tablolar uzun
süre boyunca şirketlerin yalnızca kârlılık performansını değerlendiren bir araç olarak görülmüştür.
Ancak rekabet koşullarının gittikçe zorlaştığı günümüz dünyasında şirketlerin sadece kârlılık düzeyleri
yatırımcının ilgisini çekmemektedir. Dolayısıyla, yatırım yapacakları firmaya ilişkin kârlılık oranı,
yatırımcıyı tatmin etmemektedir. Bilgi teknolojilerinin gelişmesi ve bilgiye kolay ulaşmanın verdiği
avantaj ile yatırımcılar, kararlarını iyi analiz ederek verebilmekte ve işletmelerin sahip olduğu finansal
verilerin dışında finansal olmayan verileri de göz önünde bulundurmaktadır (KPMG, 2020).
Yatırımcının güvenini kazanmak isteyen firmalar, günümüzde finansal bilgilerin bulunduğu raporlar ile
birlikte sosyal sorumluluk projelerini ve sürdürebilirlik stratejilerini açıkladıkları finansal olmayan
bilgilerin olduğu bir rapor hazırlamaktadır. Bu şekilde finansal ve finansal olmayan bilgilerin tek bir
rapor halinde düzenlenmesine “entegre rapor” adı verilmektedir. Sermayenin daha etkin ve verimli
dağıtılması için gerekli kaliteyi ve bilgiyi oluşturan entegre raporlama, kurumsal raporlama ile birlikte
hesap verilebilirlik kavramını destekleyerek daha başarılı bir raporlama yaklaşımı olarak gündeme
gelmektedir. Kısa, orta ve uzun vadede değer yaratmaya odaklanan bu yaklaşım, firmaların bugün
gerçekleştirdiği faaliyetler sonucunda elde ettiği performansı değerlendirmekte ve gelecekteki
stratejilerini kamuoyuna açıklamaktadır. Uluslararası alanda da oldukça önemli bir gündeme sahip olan
entegre raporlama, çeşitli kuruluşların çalışması sonucunda temel standartlara ve ilkelere sahip olmakta
ve sürekli geliştirilmektedir. Günümüzde isteğe bağlı olan entegre raporların, belirli bir süre sonra
zorunlu hale getirileceği düşünülmektedir (Solak,Gönen ve Rasgen, 2017).
Dünya genelinde kurumsal raporlamanın temelleri ilk tarım faaliyetlerinin gerçekleştirildiği yıllarda
tutulan muhasebe kayıtlarına kadar uzanmaktadır. Ancak finansal kayıtların yasal bir zorunluluk haline
gelmesi 1930’larda ABD’de gerçekleşmiştir. Dünya üzerinde yaşanan Büyük Buhran sonrası
yatırımcılar şirketlere ve borsaya olan güvenlerini kaybetmiş, dolayısıyla piyasalar olumsuz yönde
etkilenmiştir. Bu sorunun çözümü için Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Genel Kabul Görmüş
Muhasebe Standartları’nı yayınlamış ve Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nu kurmuştur.
Yatırımcıyı koruma amaçlı atılan bu adımlar, şirketlerin finansal kayıtlarını yayınlamalarını zorunlu
kılmış, bu gelişmelerle birlikte dönemin olumsuz etkileri ortadan kaldırılmış, piyasaya olan güven
artmıştır. Piyasalardaki olumlu etkiyi gören diğer devletler de benzer standartlar belirlemişlerdir.
Finansal raporlamanın yaygınlaşmasına neden olmasına rağmen, küreselleşen dünyada ortaya çıkan
raporlama farklılıkları uluslararası standartlarının gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu amaçla
Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi 1973 yılında kurulmuştur (Büdeyri 2016).
Entegre raporlama, mali tablo okuyucularına önemli fikirler sunarak firmanın stratejisi, süreçleri ve
uzun dönemli fırsat ile tehditleri hakkında bilgiler iletmeyi amaçlamaktadır (Fasan, Mio, Pauluzzo,
2016). Entegre raporlar finansal raporlar, finansal olmayan raporlar, sosyal sorumluluk raporları,
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 21
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
sürdürebilirlik raporları ve çevresel raporları daha kapsamlı bir rapor etrafında birleştirmektedir.
Dolayısıyla, ortaya bütünsel bir perspektif koymaktadırlar (Türker ve Sayar, 2014).
Firma ile hissedarlar arasındaki bağı, işletme tarafından yayınlanan faaliyet raporları ve finansal
raporlar gibi devam edegelen raporlar sağlamaktadır. Hissedarların iletişimini en iyi bir tarzda tesis
edebilmek için gerekli olan raporlama şekli ise entegre raporlamadır. Entegre raporlama aynı zamanda
stratejik faktörleri de entegre eden bir raporlama türüdür (Topçu ve Korkmaz, 2015).
Son yıllarda gündeme gelen, finansal veriler ile sürdürebilirlik verilerinin birbiriyle bağlantılı bir
biçimde bir araya getirilmesini sağlayan entegre raporlama, bazı kaynaklarda bütünleşik ya da tümleşik
raporlama şeklinde de isimlendirilmektedir. Entegre raporlamanın, kurumsal raporlama
uygulamalarında küresel bir devrim niteliği taşıyacağı ve yeni raporlama standardı haline geleceği
öngörülmektedir. Bir takım kaynaklara göre, entegre raporlama gelecekte tüm ülkelerde de zorunlu bir
raporlama haline gelecektir (Kaya, 2015).
İşletmeler entegre raporlarını hazırlarken sürdürebilirlik raporlarının temellerinden ve bildirimlerinden
yola çıkmalıdırlar. Entegre raporun amacı, işletmenin sürdürebilirlikle ilgili sonuç, hedef ve
beklentilerini dikkate alarak ve finansal verilerle ilişkilendirerek, firmanın kısa, orta ve uzun vadedeki
gelecek değerinin ortaya koyulmasını sağlamaktır. Dolayısıyla, entegre raporlama işletmenin geçmişini
de geleceği ile ilişkilendirme özelliğine sahiptir (Özdemir, 2014).
Entegre raporlama kavramı yeni bir mefhum olarak karşımıza çıkmasına rağmen, önceki bazı raporlama
kavramlarıyla aynı kategoride ele alınmasını savunan görüşler de vardır. Bazı şirketlerin, yıllık finansal
raporları dışında diğer zamanlarda kaleme aldıkları sosyal sorumluluk ve sürdürebilirlik raporlarının,
finansal raporlarla aynı anda yayınlanması ile benzerlik gösteren entegre raporlama, gerek akademik
çevrelerde, gerekse uygulama sahasında geçtikçe çok daha fazla dikkat çekmektedir. Entegre
raporlamanın öneminin önümüzdeki yıllarda daha da net anlaşılacağı düşünülmektedir (Budeyri, Kısa,
2016).
Entegre raporlama sonucu şirkette sağlam bir sahiplenme oluşur. Bu sebeplerden ötürü entegre
raporlamanın sadece bir bölümün (departmanın) seviyesinde değil, işletmenin üst yönetimi tarafından
tüm şirket düzeyinde takip edilmesi ve idaresi gereklidir. Entegre raporlamanın ancak bu sayede
gerçekten başarılı olması ve etki yaratması mümkün olacaktır (Mitche, 2016).
Ortaya koyulan ana malın birçok boyutu ve çok bileşeni olan bir kaynak olduğu tespitiyle, anamalın
etkili ve üretken bir biçimde gelişmesine destek olan entegre raporlama bir tarafta; finansal, sosyal ve
çevresel boyutlara birlikte odaklanmış kurumsal sürdürebilirlik raporlaması diğer tarafta etkileşimli
gelişmelerini devam ettirmektedirler. Yönetim kuruluna ve diğer ortaklara karar desteği sağlama,
kurumsal işleyişlerde ortak bir iletişim aracı olma ve nihayet bilginin derinliğini, yetkinliğini ve
zamanlılığını artırarak yığın içindeki gerçekçi sinyalleri gösterebilme yeterliliğine sahip bir kurumsal
raporlama sistematiğin yaratılması süreci, bir evirilme süreci olarak nitelendirilebilir. Entegre rapor, bir
kuruluşun stratejisinin, kurumsal yönetiminin, performansının ve beklentilerinin kuruluşun dış çevresi
bağlamında kısa, orta ve uzun vadede değer yaratmayı nasıl sağlayacağının kısa ve öz bir şekilde
bildirilmesidir. Bir entegre raporun asıl amacı, finansal sermaye sağlayan taraflara bir kuruluşun
zamanla nasıl değer yaratacağının açıklanmasıdır (Aydın, 2015).
Geleneksel olarak kullanılan raporların ihtiyaçları karşılamaması ile değişen koşullar ve yenilikler
nedeniyle yeni kurumsal raporlamalar ortaya çıkmıştır. İşletmeler ortaklarına bilgilendirme ve karar
alma noktasında kendilerine destek olmaları için finansal olmayan bilgileri de artık iletmektedir.
Finansal bilgi içeren raporların yanında finansal bilgi içermeyen bu raporlar da günümüzde kritik bir
role sahiptir. Zira, finansal raporların bilgi karmaşası ve kirliliğine yol açtığı ve istenen sonucu
sağlayamadığı da vurgulanmaktadır (Gökten,2016).
Entegre raporlama ile yatırımcılara sunulan bilgiler arasında hazırlanan fikri mülkiyet hakları ve marka
değeri gibi maddi olmayan etkenler artık raporlarda bulunmaktadır. Bu sayede, yatırımcılar şirketler
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 22
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
hakkında gerçek nitelikte bilgi sahibi olmakta ve maliyetler azalmaktadır. Bu husus, ekonomide
kaynakların etkin ve verimli tahsisi noktasında da oldukça önemlidir (Topçu ve Korkmaz, 2015).
Entegre raporlamada şekil ve kuralların pek önemi yoktur. Ana doğrultular esasına göre; kurumsal
görünüş, kurumsal yönetim, iş modeli, risk ve fırsatlar ile kaynak aktarımı temelindeki başlıklar altında
bilgilerin yer alması yeterlidir. Finansal veriler performans başlığı altında ele alınmaktadır
(Ergüden,2016).
Entegre raporlamanın amacına ulaşması için bazı özellikleri taşıması gerekmektedirler. Firmalar
hazırladıkları raporlarda bilgi ihtiyacını karşılamayı ve yatırımcı ile hissedarların doğru karar vermesini
amaçlamaktadır. Entegre raporu hazırlayan kişilerin amacı hayati ve önemli bilgilerin kısa, net ve öz bir
biçimde rapora aktarılmadır. İhtiyaç fazlası bilgiler sadece raporun sayfa sayısını artırmaktadır ve hiçbir
yararı olmamaktadır (Kaya, 2015).
İşletmenin hem finansal, hem de finansal olmayan performanslarını aynı anda araştıran entegre raporlar
sürdürebilirlik açısından öneme haizdir. Dünya’da PepsiCo ve Novo Nordisk gibi firmalarca da
kullanılmaktadır. Entegre raporlama konusunda henüz genel geçer ve herkesçe kabul edilen bir standart
mevcut olmasa da, entegre raporlama uygulamaları belirgin bir şekilde artmaktadır (Eccles ve Saltzman,
2011).
Kurumsal sürdürülebilirlik yönetimi iletişiminde de entegre raporlamanın katkısı ölçülmüştür. Bulunan
neticelere göre, sürdürebilirlik raporlarında firmaların uzun vadeli sürdürebilirlik faaliyetleri hakkında
çok az bilgi paylaşılmaktadır. Zira firmalar, rakip firmaların sürdürebilirlik raporlarını görmelerini
istememektedir. Bu nedenle, standartlara uygun entegre raporlama da uygulanamamaktadır
(Stacchezzini, Melloni, Lai, 2016).
Şirketlerin entegre raporlama sürecinde ve sonrasında, şirketlerin değerlerindeki farklılıklar da
incelenmiştir. Elde edilen verilere göre, entegre raporunu düzenli bir biçimde yayınlayan firmaların
firma değerlerinde artış gözlemlenmektedir. Firmalardaki değer artışı, raporlama için katlanılan
maliyetler hususunda da avantaj sağlamaktadır. Entegre raporlamanın bilgi edinmenin maliyetini
azalttığı düşünülmektedir (Lee ve Yeo, 2015).

3.SONUÇ
Bir entegre raporun asıl hedefi finansal sermaye sağlayan taraflara bir kuruluşun zaman içinde nasıl
değer yaratacağını iletmektir. Bir entegre rapor çalışanlar, müşteriler, tedarikçiler, iş ortakları, yerel
toplumlar, yasa koyucular, düzenleyiciler ve politika yapıcılar dahil olmak üzere bir firmanın zaman
içinde değer yaratma kabiliyeti üzerinde etkisi olan tüm paydaşları incelemeye dahil eder.
Entegre raporlama, Güney Afrika’da borsaya kote şirketlerin finansal bilgilerinin yanında çevresel ve
sosyal etkilerini de raporlamalarının, raporlamıyorlarsa da neden raporlamadıklarını açıklamalarının
(report or explain) zorunlu kılınmasını takiben ortaya çıkan bir kavramdır. Entegre raporun bir parçası
olarak firmalar, bütün faaliyetlerini ve etkilerini, bir değer yaratma mekanizması sürecinde
değerlendirerek raporlarlar.
Entegre rapor, firmanın gelecek stratejisi ve hedefleriyle harmanlanmasını içerir. Firmanın kısa, orta ve
uzun dönemdeki hedef ve stratejileri, bu hedefler ve faaliyetler kapsamındaki risk ve fırsatların
değerlendirilmesi ve performansın bu risk ve fırsatlar çerçevesinde analiz edilmesini ihtiva eder. Özetle,
entegre rapor, firmaya katkı değer sağlamayı amaçlayan analitik bir düşünce aracıdır.

KAYNAKÇA
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 23
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Aydın, S. (2015). “Kurumsal Raporlamanın Evrilme Sürecine İlişkin Bir İrdeleme” Mali Çözüm
Dergisi, Temmuz-Ağustos 2015, ss 61-72.
Solak B., Gönen S., Rasgen, M. (2017). “Muhasebe Meslek Mensuplarının Entegre Raporlamaya İlişkin
Farkındalık Düzeylerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması”, Muhasebe Bilim Dünyası
Dergisi, Mart 2017, 19(1), ss.166-168.
Budeyri, T., Kısa, A. (2016), “Entegre Raporlama”, Literatür Yayınevi.
Eccles, R. G, Saltzman, D. (2011). “Achieving Sustainability Through İntegrated Reporting”, Stanford
Social İnnovation Review, ss.56-61.
Ergüden, E. (2016). “Kurumsal Raporlamada Yeni Dönem : Entegre Raporlama”, 11. Türkiye
Muhasebe Formu, Ankara.
Fasan, M., Mio, C., Pauluzzo, R. (2016). “Internal Application of IR Principles: Generali’s Internal
Integrated Reporting”, Journal of Cleaner Production 139, ss 1-42.
Gökten, S. (2016). “Entegre Raporlama Yaklaşımı İçin Uygulamaya Yönelik Sistematik Bir Öneri”,
Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 18(4), ss.741-765.
Kaya, P. (2015). “Entegre Raporlama Sisteminin Ortaya Çıkış Sebepler ve Şirketlere Sağlayacağı
Faydalar”, Muhasebe ve Denetime Bakış, Haziran 2015, ss.113-130.
Kızıl, A., Kızıl C. (2007). "Accounting: Financial, Cost, Managerial". Bahar Yayınevi, İstanbul.
Kızıl, C., Doğan, E. (2017). "Audit Techniques for Protecting against Cyber Attacks: A Bilateral
Approach of Case Studies and Interview" in "Societal Complexity, Data Mining and Gaming; State-of-
the-Art 2017", Dorien DeTombe, Gerhard-Wilhelm Weber and Semih Kuter (Eds.), Amsterdam
Europe: Greenhill & Waterfront. Versiyon: 001, Amsterdam, Hollanda, ISBN /EAN: 978-90-77171-
54-7. ss. 125-135.
Kızıl, C., Kocur, D. K. (2017). "Antik Çağlarda Muhasebe ve Dinlerin Muhsebeye Bakış Açısı", Kesit
Akademi Dergisi (The Journal of Kesit Academy), Yıl: 3, Sayı: 10, ss. 327-
339, http://dx.doi.org/10.18020/kesit.1263,
http://www.kesitakademi.com/Makaleler/2002099859_1263%20CEVDET% 20KIZIL.pdf
Kızıl, C., Selvi Hanişoğlu, G., Aslan, T. (2019), "Kripto Paraların Finansal Piyasalara Etkileri ve
Muhasebeleştirilmesi" ("Impacts of Cyrpto Currencies on Financial Markets and their Accountancy"),
Ekin Yayınevi (Ekin Publishing), Bursa.
Kızıl, C. ve diğ. (2019). "İktisadi ve Sosyal Yönleriyle İnovasyon" kitabı içerisinde "Bölüm 5:
İnovasyonun Muhasebe ve Denetime Etkileri" kitap bölüm yazarlığı. Editörler: Birgül Uyan ve Musa
Çakır, IKSAD Yayınevi (IKSAD Publications), Temmuz 2019, Ankara. https://www.iksad.net/product-
page/iktisadi-ve-sosyal-y%C3%B6nleriyle-inovasyon
KPMG (2020). “Entegre Raporlama”, KPMG Websitesi,
https://home.kpmg/tr/tr/home/hizmetlerimiz/denetim-ve-guvence/denetim-ve-guvence-
hizmetleri/guvence-hizmetleri/entegre-raporlama.html (Erişim Tarihi: 02.03.2020).
Lee, Kin-Wai ve G. Hian-Heng Yeo (2015). “The Association Between Integrated Reporting and Firm
Valuation”, Review of Quantitative Finance and Accounting.
Mitche, S. (2016) “ Neden, Ne Zaman, Ne İçin? Entegre Raporlama Bir Bakış”, Hissedar Dergisi, Sayı
19, ss.38-39.
Özdemir, H. (2014) “Entegre Raporlama ve Değer Yaratma”, Sermaye Piyasası Kurulu Kurumsal
Yönetim Tebliği Panel Konuşması.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 24

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Stacchezzini, R., G., Melloni, G., Lai, A. (2016). “Sustainability Menagement and Reporting: The Role
of Integrated Reporting for Communicating Corporate Sustainability Management”, Journal of Cleaner
Production, Vol. 136, Part: A., ss.102-110.
Topçu, M. K. ve Korkmaz, G. (2015) “Entegre Raporlama: Kavramsal Bir İnceleme”, Dokuz Eylül
Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 30, Sayı: 1, Yıl: 2015, ss:1-22
Türker, İ. ve Sayar, Z. (2014), “The Relationship Between İntegrated Reporting and Financial
Reporting”, Management Studies, Cilt: 2, Sayı: 7, ss. 465-478.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 25

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

HƏMİŞƏYAŞAR MİNİATÜR

Ziyadxan ƏLIYEV
Azərbaycan Respublikası

Çoxəsrlik tarixə və zəngin bədii ənənələrə malik Azərbaycan incəsənətinin “tanınma nişanı”na çevrilən
sənət nümunələri arasında miniatür üslublu əsərlər xüsusi yer tutur. Amma biz onların meydana gəlməsi
barədə həqiqətləri yazmalı, tədqiqi və dünyaya yayılması ilə məşğul olmalı olduğumuz halda, çox vaxt
onun tarixini yazmaqda və ictimailəşdirməkdə gecikmişik. Əvəzimizdə bu işi başqaları, özü də duyulası
dərəcədə qərəzli şəkildə görmüşlər. Belə ki, Qərb Avropa və keçmiş SSRİ məkanında islam-ürk
mədəniyyətində miniatürə yönəli geniş yayılmış elmi münasibətlərdə stereotiplərin yaranmasının
nəticəsidir ki, indi əksəriyyət onu kitab qrafikası nümunəsi kimi qəbul etməkdədir. Bu gün də adındakı
“mini” sözü zamanın axarında dünyaya “kiçik-zərif” sözlərinin sinonimi kimi təqdimatı olunmaqdadır.
Təəssüf ki, bu cür yanlış elmi yanaşma Azərbaycan sənətşünaslığına da sirayət etmiş və bu günə kimi
də həmin münasibət müxtəlif kitablarda və tədqiqatlarda davam etdirilməkdədir.
Miniatürün bu cür – kitab qrafikası kimi qəbulunu avropalılar belə izah edirlər ki, “miniatür” sözü
latıncadan və fransızcadan tərcümədə “minium” sözündən yaranıb. Bu da ö növbəsində “qırmızı rəng”
mənasını verir və əlyazmaların tərtibatında, daha dəqiq desək, mətnin başlanğıcını bildirən baş hərfin iri
və daha bəzəkli yazılmasında ifadə olunur. Doğrudan da bu belədir və nümunələrə əsasən xristian
əlyazmalarında əksər hallarda mətnlərin qırmızı rəngli iri hərflərlə başlandığını görmək mümkündür.
Bəzən istisnalarda olub, yəni, baş hərfərin yazılışında başqa rənglər tətbiq edilsə də, onlar da öz
növbəsində iri və bəzəkli yazılıb. Bu yerdə özümüzə sual verməyə məcburuq: əgər bizim
əlyazmalarımızda ilk baş hərfin bəzədilmədiyi, ən başlıcası isə Azərbaycan-türk incəsənətində
miniatürlərə yalnız kitablarda rast gəlinmədiyi halda, niyə milli dəyərlərimizi Qərb alimləri və yaxud
müsəlman-türk olmayanlar yalnız kitab qrafikası kimi təqdim etməlidirlər? Çünki daha qədim dövrlərdə
divar rəsmlərində, keramika, xalça, parça və metalişləmə sənətlərində tətbiq edilən miniatürdən yalnız
XIII əsrdə kitab sənətində - əlyazmaların tərtibatında istifadə olunmuşdur. Elə isə miniatürlərə islam
dünyasında, türkdilli xalqlarda, o cümlədən də Azərbaycan incəsənətinin bütün sahələrində rast
gəlinməsi nədən xəbər verir?Tədqiqatlar göstərir ki, miniatür bir çoxlarının, daha çox avropalıların
düşündüyü üzrə təkcə kitab tərtibatına aid sənət növü və yaxud janr deyil. Onun zamanında təsviri və
tətbiqi yaradıcılığın yer aldığı bütün sahələrdə işlənməsinə rəğmən demək olar ki, miniatür
müsəlmanların, o cümlədən də türklərin-azərbaycanlıların davamlı olaraq tapındıqları bədii üslubdur.
Başqa sözlə desək, miniatür sənət növü yox, islam-ürk sənət növlərində tətbiq olunan ortaq-universal
bədii dildir – üslubdur!
Əgər avropalıların miniatür anlamına aydınlıq gətirməkdə davam etsək, deməliyik ki, bu onlara görə
izahdakı kimidir və ərsəyə gətirdikləri və əlyazmalarında yerləşdirdikləri rəsmlər doğrudan da ölçüsünə
görə kiçik, mətnlərin baş hərfləri iri və bəzəkli olduğundan və bütün dünyanın, o cümlədən də bizim
leksikonumuzda nəinki təsvirin, həm də kiçik və zərif əşyaların, hətta adamların balacasına yönəli
səsləndirildiyindən bu gün ictimaiyyət “miniatür” terminini “kiçik” mənasında qəbul edir. Əslində isə
avropalıların miniatür kimi qəbul etdikləri təsviri sənət nümunəsinin bizim əlyazmalarımızda rast
gəlinən oxşarlarına miniatür demək kökündən səhvdir. Çünki Şərq-müsəlman və Azərbaycan-türk
incəsənətində rast gəlinən və avropalılar tərəfindən subyektiv şəkildə miniatür adlandırılan sənət
nümunələri bədii-fəlsəfi tutumlu – çoxmənalı və çoxqatlı, bədii-estetik baxımdan daha əhəmiyyətlidir.
Belə ki, onlar adicə təsvir olmayıb, əslində özündə fəlsəfi-ruhani və mənəvi-estetik dəyərləri
qovuşduran, gerçəkliyin bədii-fəlsəfi dərkidir .Qənaətimizcə, biz özümüzün bu bənzərsiz və halal
mənəvi dəyərimizə də miniatürdən fərqli ad tapmalıyıq. Bu, “İslam-türk rəngkarlığı” də ola bilər,
“Ruhani rəngkarıq” da! Lap Tükiyədə bəzi mənbələrdə səsləndirildiyi kimi “Türkarə”,
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 26
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
yəni,”Türksayağı” da adlandırmaq mümkündür. Əgər bu cür zəngin mənəvi-eteik dəyərin yaradıcısı
türk əsilli xalqlardısa, niyə də “Türkarə” deyilməsin?
Üslubun mənşəyindən söz açsaq, onda bunun kökündə Mani təlimi-fəlsəfəsi, İslam dini dəyərləri və
Çin-uyğur rəssamlığının Soqdiya rəngkarlığı ilə qovuşağının durduğunu söyləyə bilərik. Əski dövrlərdə
indiki Səmərqəndin yerləşdiyi ərazidə mövcud soqdiyalılar incəsənətinin yaranmasında onların və
uyğurların dil yaxınlığının, iman gətirdikləri dinin və məşğul olduqları sənətkarlıq sahələri birliyinin
əhəmiyyətli təsiri olmuşdur.
1965-ci ildə arxeoloqların keçmiş Əfrasiyabda, indiki Səmərqənddə üzə çıxardıqları saraydakı freska –
divar rəsmi buna bariz nümunədir. VI əsrdə türk xaqanlığının tərkibinə daxil olan Soqdiana
mədəniyyətinin formalaşmasında türkdilli xalqların da rolu danılmazdır. Yol çəkilişi zamanı təsadüf
nəticəsində üzə çıxarılan bu divar rəsmi hökmdar Varxumanın sarayında qərarlaşıb və yerləşdiyi
Səfirlər salonunun adını daşıyır. Burada heyvan və quşlarla yanaşı, İran və türk mənşəli adamların
təsvirinə rast gəlmək olar. Saray məmurlarının səfirləri qarşılamalarını əks etdirən səhnənin şərhində
reallıqdan tutmuş geniş bədii ümumiləşdirmə kimi ifadə formalarına rast gəlmək mümkündür.
Kompozisiyanın üst-üstə sıralanma prinsipinə uyğun həlli də sonralar klassik Azərbaycan-türk
miniatrlərində də rast gəlinəcək ifadə formasıdır və heç şübhəsiz , həm də ilk bədii məktəbin gələcəkdə
bir-biri ilə əlaqəsinin davam etməsinin göstəricisidir.
Bu yerdə deyək ki, sonralar Təbriz miniatür məktəbinin timsalında bu başlanğıc kitab qrafikasında həm
də ərəb-Mesopotamiya ənənələri ilə qoşalaşmaqla daha da yeniləşmiş forma aldı. VIII əsrdən həm də
islam dəyərlərinin təsiri ilə davam edən və təsviri və tətbiqi sənətləri əhatə edən miniatür üslubu
sonradan kəskin və şaşırdıcı bədii-fəlsəfi dəyişikliklərə məruz qaldı. Başqa sözlə desək, onun öz bədii
kanonları yarandı. Allaha şərik gətirməməyə yardımçı olacaq perspektivin və şər qüvvələrin toplandığı
ehtimal olunan kölgənin yoxluğu, fiqurların bərabər ölçülü təqdimatı (subyektiv səbəblərdən bəzən bu
tələb pozulub), təzadlı rənglərin qovşağından yaranan harmoniya Qərb-Avropa rəssamlığı ilə
müqayisədə dünya təsviri sənətində inqilabi bir çevrilişin baş tutmasını şərtləndirdi, desək, yanılmarıq.
Azərbaycan miniatür məktəbinin təsiri yaxın ölkələrə də yayıldı. Bu mənada Şahqulu və Vəlicanın XVI
əsrdə Türkiyədə, Mir Seyidəlinin isə Hindistanda moğol məktəbinin yaranmasına və inkişafına duyulası
töhfələr verdiklərini qeyd etmək olar.Sonradan Avropa rəssamlıq ənənələrinin Şərqə daşınması
nəticəsində Azərbaycan rəssamlığında “Qacar üslubu” geniş yayıldı. Avşarlar nəslinə aid olan bir neçə
rəssamın, eləcə də XIX əsrdə yaşamış Mirzə Qədim İrəvani, Usta Qənbər Qarabaği, Mir Möhsün
Nəvvab və Xurşudbanu Natəvanın timsalında “Qacar üslubu” cilalanmaqla yanaşı, həm də real-gerçəkçi
cizgilərlə zənginləşdi və dünyaya yeni bədii baxışın formalaşmasını şərtləndirdi.
Sovet dönəmində mövcud kommunist rejimi üçün milli qaynaqara müraciət arzuolunmaz idi. Qəribə də
olsa, heç kim Fransada Qogen və Matissi Şərq miniatürlərindən faydalanmaqda günahlandırmadığı
halda, Bakıda milli miniatür ənənələrinə müasir görkəm verən gənc rəssamları qorxutmaq məqsədilə
miniatürə müraciətdə yox, Qərbi təqlid etməkdə günahlandırırdılar. Bu, əslində, dolayısı ilə
xəbərdarlığı yerinə yetirməyəcək gəncləri Sibirə sürgün gözlədiyinə işarə idi. O vaxtlar Ələkbər
Rzaquliyevdən başqa, digər gənc rəssamlar xəbərdarlığa təslim oldular. O da öz növbəsində
yaradıcılığını davam etdirmək, yeni əsərlər yaratmaq əvəzinə ömrünün düz 25 ilini həbsxana və
sürgündə keçirdi. Ona görə də sovet dönəminin qalan hissəsində də rəssamların müxtəlif nəsillərinin
təmsilçiləri miniatürə müasir görkəm verməyə bir o qədər meylli olmadılar. Düzdür, sovet dönəmində
öz yaradıcılığında miniatür üslubunun estetikasından istifadə etməklə sənət məkanında öz sənətkar
“mən”ini təsdiqləyən rəssamlar tapıldı. Bu mənada S.Bəhlulzadə, Ə.Hacıyev, Q.Xalıqov,
M.Rəhmanzadə, A.Mehdiyev, O.Sadıqzadə, H.Haqverdiyev, M.Mircavadov, T.Cavadov,
R.Məmmədov və başqalarının əsərlərindəki miniatür üslubu işartılarının mövcudluğunu onların
yaradıcılığına duyulası özünəməxsusluq gətirdiyini deyə bilərik.
Xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyev sovet ideologiyasının tüğyan etdiyi bir zamanda – ötən
əsrin səksəninci illərində miniatür ənənələrinin ərpası istiqamətində lazımlı addımlar atdı, İçərişəhərdə
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 27
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
“Azərbaycan miniatür mərkəzi”, Rəssamlar İttifaqının nəzdində isə “Miniatür və kiab qrafikası”
bölməsi yaradıldı. Lakin ilkin nəticələr arzulanan səviyyədə olmadığından məsələ ikinci plana keçdi.
Əslində isə bunu şərtləndirən başlıca səbəb çağaş rəssamların qədim bədii prinsiplərin ənənə və
müasirlik kontekstində həllinə yaradıcı güclərinin çatmaması idi.
Bir müddət diqqətdən geridə qalan bu önəmli yaradıcı məsələmüstəqillik illərində yenidən gündəmə
gətirildi. 2008 və 2010-cu illərdə təşkil edilən “Şərqdən-Şərqə” sərgisi də bunun təsdiqi oldu.
A.Hacıyev, R.İsmayılov, A.Hüseynov, E.Aslanov, O.Hüseynov, S.Qurbanov,Q.Yunus, F.Əkbərov və
başqa rəssamların rəngkarlıq və qrafika əsərlərində qədim üsluba yeni və müasir görkəm vermək
istəyinin qabarıqlığı göstərdi ki, dünyanı-gerçəkliyi miniatür ənənələri ilə bədiiləşdirmək potensialı
nəhayətsizdir. Yaxşı haldır ki, indiki durumda gənc yaradıcılarımız (G.Mehdizadə, A.Şirzadova,
P.Əsgərova) da ərsəyə gətirdikləri sənət nümunələrdə miniatürün bu günə qədər təravətini itirməyən
bədii şərh üsullarından uğurla faydalanmaqdadırlar...
Açar sözlər: üslub, kanon, ənənə, evolyusiya, universal, kitab qrafikası, dekorativ-tətbiqi sənət,

Ədəbiyyat
1.Azərbaycan incəsənəti (monoqrafiya). “İşıq”,Bakı. 1992. 344 səh.
2. Kərimov K. Azərbaycan miniatürləri. “İşıq”,Bakı. 1980. 220 səh.
3. Денике Б. Живопись Ирана. «Искусство»,Москва. 1938. 155 стр.
4. Каджар Ч. Искусство Азербайджана. «Оскар», Баку. 2010. 348 стр.
5. Казиев А. Художественное оформление Азербайджанской рукописной книги XIII-XVII веков.
«Книга», Москва. 1977.360 стр.

ВЕЧНОСТЬ МИНИАТЮРЫ
Резюме
Произведения в миниатюрном стиле занимают особое место среди произведений искусства,
ставших «символом признания» азербайджанского искусства с многовековой историей и
богатыми художественными традициями. Однако научный подход к этому стилю, который
является универсально однозначным, был неверным. Таким образом, это является результатом
появления стереотипов в широко распространенных научных отношениях миниатюры в
исламско-турецкой культуре в Западной Европе и бывшем СССР, что до сих пор
рассматривается многими как пример книжной графики. Фактически, древние фрески
Афрасияба 7-го века, азербайджанская керамика сельджуковской эпохи XI-XIII веков, а также
азербайджанские ковры, ткани, вышивка и металлизация 15-го и 17-го веков показывают, что
они были описательными и декоративными еще до своих рукописей как миниатюрный стиль. -
применяется в прикладном искусстве. Несмотря на свою эволюцию и обновление благодаря
своей современной эстетике, он все еще используется в азербайджанском искусстве.
Если говорить о происхождении стиля, то можно сказать, что он коренится в сочетании учения и
философии мани, религиозных исламских ценностей и китайско-уйгурской живописи с
согдийской живописью. В древние времена близость языка согдийцев и уйгуров, религия, в
которую они верили, и единство их областей искусства оказали значительное влияние на
создание искусства согдийцев в районе, где расположен современный Самарканд.
В средние века, на примере миниатюрной школы в Тебризе, это начало приобрело более
обновленный вид, сочетая его с различными видами декоративно-прикладного искусства,
включая книжную графику с арабо-месопотамскими традициями. Начиная с восьмого века стиль
миниатюры, который продолжал существовать под влиянием исламских ценностей и охватывал
изобразительное и прикладное искусство, позднее подвергся резким и удивительным
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 28
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
художественным и философским изменениям.
Позже, в результате переноса европейских традиций живописи на Восток, «каджарский стиль»
получил широкое распространение в азербайджанской живописи. В дополнение к полировке
«стиля каджар» по образу нескольких художников, принадлежащих к династии Авшар, а также
Мирзы Гадима Иравани, Уста Канбара Гарабаги, Мир Мохсуна Навваба и Хуршудбану
Натавана, которые жили в 19 веке, он был обогащен реалистическими фигурами и сформировал
новое художественное мировоззрение. Для нынешнего коммунистического режима в советское
время было нежелательно обращаться к общенациональному источнику.
Поэтому в остальную советскую эпоху представители разных поколений художников не были
так склонны придавать миниатюре современный вид. Это правда, что в советский период в
пространстве искусства были художники, которые подтверждали «я» художника, используя в
своих работах эстетику миниатюрного стиля. В этом смысле наличие признаков миниатюрного
стиля в творчестве С. Бахлулзаде, А. Гаджиева, Г. Халыкова, М. Рахманзаде, А. Мехтиева, О.
Садыхзаде, Г. Ахвердиева, М. Мирджавадова, Т. Джавадова, Р. Мамедова и других, можно
сказать, что это приносит оригинальность.

Ключевые слова: стиль, канон, традиция, эволюция, универсальность, книжная графика,

декоративно-прикладное искусство.

EVERLASTING MINIATURE
Summary
Miniature-style works have a special place among the works of art that have become a "symbol of
recognition" of Azerbaijani art with centuries-old history and rich artistic traditions. But, the scientific
approach to this style, which is universally unambiguous, was wrong. Thus, it is the result of the
emergence of widespread stereotypes in the scientific approach to miniature in Islamic-Turkish culture
in Western Europe and the former USSR, which until now is accepted by many as book graphics. In
fact, the ancient Afrasiyab murals of the 7th century, the Seljuk-era Azerbaijani ceramics of the 11th-
13th centuries, and the Azerbaijani carpets, cloth, embroidery, and artistic metal samples of the 15th and
17th centuries show that before the manuscripts, applied in decorative-applied art.
Despite its evolution and renewal due to its sufficiently modern aesthetics, it is still used in Azerbaijani
art. If we talk about the origin of the style, we can say that it is rooted in the combination of Mani
teaching and philosophy, Islamic religious values and Chinese-Uyghur painting with Sogdian painting.
In ancient times, the closeness of the language of the Sogdians and the Uyghurs, the religion
they believed and the fields of their craft had a significant impact on the creation of art in the area where
present-day Samarkand is located. In the Middle Ages, in the example of the Tabriz miniature school,
this beginning took a new form, combining it with various types of decorative and applied arts,
including book graphics with the Arab-Mesopotamian traditions.
From the eighth century onwards, the miniature style, which continued under the influence of Islamic
values and encompassed the fine and applied arts, was later subjected to sharp and astonishing artistic
and philosophical changes.
Later, as a result of the transfer of European painting traditions to the East, the "Gajar style" became
widespread in Azerbaijani painting. In the image of several artists of the Avshar dynasty, as well as
Mirza Gadim Iravani, Usta Qanbar Garabaghi, Mir Mohsun Navvab and Khurshudbanu Natava, who
lived in the 19th century, the "Gajar style" was enriched with realism and formed a new artistic view of
the world along with grinding.
For the current communist regime in the Soviet era, it was undesirable to turn to a national
source. Therefore, for the rest of the Soviet era, representatives of different generations of artists were
not so inclined to give the miniature a modern look. It is true that during the Soviet period, there were
artists who proved their way in the art space by using the aesthetics of the miniature style in their work.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 29

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
In this sense, we can say that the miniature style in the works of S. Bahlulzade, A. Hajiyev, G.
Khaligov, M. Rahmanzade, A. Mehdiyev, O. Sadigzade, H. Hagverdiyev, M. Mirjavadov, T. Javadov,
R. Mammadov and others brought originality to their work.

Key words: style, canon, tradition, evolution, universal, book graphics, decorative-applied art

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 30

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
UZAY KAMU SEKTÖRÜNÜN MAKRO EKONOMİK ANALİZİ

Levent AKSU
Balıkesir Üniversitesi

Özet
Uzay kavram olarak, bilinmeyen ve sonsuzluğu içinde barındıran, bunun yanında bir çok yıldızın,
gezegenin, uydunun, asteroitlerin bulunduğu yer olarak tanımlamak mümkündür. Önümüzdeki yıllarda
uzaydan ekonomik, teknolojik ve stratejik menfaatler elde edilmesi planlanmaktadır. Uzay sektörü, ileri
devletlerin, çok uluslu büyük şirketlerin ve çok büyük zenginlerin gelecekle ilgili yatırım
projeksiyonlarında portföy olarak ajandanın başında bulunmaktadır. Uzay sektörü, 21. yüzyılın en
önemli sektörüdür. Bu sektörün yapısında diğer bir çok sektörü bire bir etkileyecek ve pek çok unsuru
içinde barındıracak şartlar mevcuttur. Uzay sektöründe büyük yatırım harcamalarının yapılmaya
başlandığı günümüzde, gelişen beşeri sermaye yapısıyla hızla büyüyen dinamik bir sektördür. Bu
sektörün içerisinde turizmden madenciliğe, iletişimden uydu sistemlerine, askeri silah ve mühimmat
sistemlerinden yapay zeka formlarına, teknolojik ilerlemelerden mekatronik sistemlere kadar çok geniş
iş alanlarında çok büyük katma değer yaratacak karlı bir sektördür. Uzay sektörünün iktisadi büyüme
üzerindeki etkisi de uzun dönemde daha belirgin bir şekilde ortaya çıkacaktır. Uzayın içinde
barındırdığı (değerli maden, turizm, iletişim, uydu vb.) çok bilinmeyenli değişkenler nedeniyle, büyüme
üzerinde çok hızlı bir artışa sebebiyet verebilecektir. Dünyada her geçen gün yatırımların arttığı bir
sektör olarak, ülkemizinde bu sektöre karşı kayıtsız kalmaması gerekmektedir. Bu bağlamda stratejik
önemi çok yüksek olan bir sektördür. Gelecek uzaydadır. Geleceğin dünyasında söz sahibi olmak için
bu bakir alanda faaliyetlere başlamak, fizibilitesini yapmak, plan ve projeler üretmek için ciddi bir bilgi,
ilgi, projeksiyonlara ve finansal yatırımlara gereksinim vardır.

Anahtar kelimeler: Uzay, Uydu Sistemleri, Uzay Turizmi, Uzay Madenciliği, İktisadi Büyüme ve
Teknolojik İlerlemeler

MACROECONOMICS ANALYSIS OF SPACE PUBLIC SECTOR

Abstract
It is possible to define space as the concept, where it is unknown and contains infinity, as well as where
many stars, planets, satellites and asteroids are located. Economic, technological and strategic interests
are planned to be obtained from space in the coming years. The space sector is at the head of the agenda
as a portfolio for future investment projections of advanced states, multinational corporations and huge
wealthy. The space sector is the most important sector of the 21st century. In the structure of this sector,
there are conditions that will affect many other sectors one by one and contain many elements. Today,
when large investment expenditures are started to be made in the space sector, it is a dynamic sector that
grows rapidly with its developing human capital structure. Within this sector, it is a profitable sector
that will create enormous added value in a wide range of business fields from tourism to mining,
communication to satellite systems, military weapons and ammunition systems to artificial intelligence
forms, technological advances and mechatronic systems. The impact of the space industry on economic
growth will become more apparent in the long run. Due to the variables with many unknowns in space
(precious metal, tourism, communication, satellite etc.), it may cause a very rapid increase in growth.
As an industry in which investments are increasing day by day in the world, it should not be indifferent
to this sector in our country. In this context, it is a sector with high strategic importance. The future is in
space. In order to have a voice in the world of the future, serious information, interest, projections and

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 31

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
financial investments are needed to start activities in this virgin area, to make feasibility, to produce
plans and projects.
Keywords: Space, Satellite Systems, Space Tourism, Space Mining, Economic Growth and
Technological Advances.

1. GİRİŞ
Uzayı araştırmak ve bilinmeyeni bilmek ve öğrenmek yüzyıllardır astronomi bilimin temel amacı
olmuştur. İnsanoğlu gözlerini hep yukarıya doğru gökyüzüne çevirmiştir. Ondaki sırrı öğrenmek,
araştırmak ve analizler üretmek astronomi biliminin temel uğraşılarından olmuştur.
Günümüzde devletlerin, dünya çapında kapsayıcı ekonomik kurumların ve büyük fonlu uluslararası
kuruluşların temel ekonomi-politika argümanları; “uzay sektörüne yönelik teknolojik ürünler yapma
ve buna bağlı olarak uzay sektörlerüne yönelik beşeri sermayeye yatırım yapma” düşüncesidir.
Ekonomik, sosyal, askeri, siyasi, astronomik veya bilimsel açıdan bir fayda sağlamak amacıyla uzaya
yönelik olarak dünya atmosferinin dışında teknolojik, icat, inovasyon, uçuş-ulaşım, iktisadi, silahlı (ya
da son katmanlarında) faaliyetlerde bulunan devlet bazlı veya özel kesimlerin oluşturduğu, her türlü
üretime (mal ve hizmete) yönelik topluluğa, uzay ekonomi faaliyetleri ve sektörü denilebilir (Bozkurt
ve Ercan, 2016:3).
Uzay ekonomisi (space economy) içerik ve konu olarak kamu alanları (çevre, habitat, devlet, firma,
hane, kişi vb.) ile ilgili olması nedeniyle makro ekonominin içerisinde disipline edilmektedir
(Thompson and Smith, 2009:1-36; Mayer, 2009:373-395).
Uzay sektöründe yeni nesil ürünleri yaratmak ve yeni model üretim araçlarını kullanmak temel politika
haline gelmiştir. Uzay ekonomisinin üretim mantığını ve katma değer yaratma sürecini 10 M ile
açıklamak mümkündür; Mucitlik (icat etme), Makineler (akıllı ve çözüm fonksiyonlu araçlar), Madde-
Materyaller (maddelerden yeni maddeler elde etme durumu, maddenin evrilme süreci), Modeller-
Metotlar, Matematiksel-Mantıksal (düşünme), Modifikasyon-Modernizasyon (değiştirme-yenileme),
Mallar (yeni nesil ürünler), Miad (süre), Madenler ve Metabolizma (algoritmalar) olmak üzere
belirtilebilir (Frank, Roehrig ve Pring, 2019:36-38).
Günümüzde “new age product sector” denilen bir ekonomi sektörü ortaya çıkmaktadır. “Uzay
Sektörü” adını verdiğimiz bu sektörün neler getirip, neler götüreceğini bugünden kestirmek zor olsa
gerek, ancak istikbal uzaydadır. Buna göre yakın gelecekte uzayın kullanım alanlarını belirtmek
gerekirse;

• İletişim ve bilişim sektörünün ihtiyacı olan data ve desteği sağlamak,

• Seyrüsefer ve navigasyon (yönbulum) sistemlerine destek sağlamak,
• Gözlem (hava, optik, askeri, stratejik, arazi, kişi, izdüşüm ve derinlik için) yapmak,
• Erken uyarı, dinleme, güvenlik, savunma, radar ve siber istihbarat sağlamak,
• Uzayda hegemonya mücadelesi ve gelecek nesil uzay silahları yapmak,
• Koloni oluşturmak ve geçiş yapılacak yerler için uzay istasyonları kurmak,
• Uzayda bilinmeyen hedef, nokta ve varlıklara karşı ön almaktır.

2. UZAY SEKTÖRÜNÜN TEKNOLOJİK İLERLEMELERİ

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 32

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Carl SAGAN (1977)1’de yayınladığı bir çalışmasında; “insanoğlunun uzaylıların soyundan geldiğini ve
tekrar uzaya geri dönecektir.” (Petersen, 2016:10-11) diyerek, bir takım bulgu ve işaretler
doğrultusunda böyle bir yargıya varmıştır. Mitolojik çağlardan itibaren antik kadim topluluklarında,
güneş sistemindeki hareketleri, yıldızların burç konumlarını, yıl dönümlerini, ayın hareketlerini tahmin
edip tablolar çıkartmışlardır. Bu tablolar bir takım bilgileri, zaman dilimlerini ve takvimleri yaratmak
için kullanmışlardır (Petersen, 2016:10-11). Ünlü bilim adamı Michio Kaku’nun “geleceğin fiziği” adlı
çalışmasında uzayda yolculuğun geleceği konusunda, 2030’da Robotlarla derin uzaya ve yakın gezegen
sistemlerine gidileceğini, Mars’ta insanlı uzay yürüyüşü programının gerçekleşeceğini ve 2100’den
itibaren ışık yılı2 uzaklıkta olan derin uzaya insanla uçuş yapılacağını belirtmektedir (Kaku, 2014:287-
299).
Dünya bugün öyle bir hızla büyüyor ki, yirmi birinci yüzyılda yaşayacağımız ilerleme, yaklaşık 100
yıllık bir teknolojik ilerleme olmayacak, yaklaşık 20.000 yıllık ilerlemeye, ya da yirminci yüzyıldaki
ilerlemenin 1000 katı ilerlemeye şahit olunacaktır. Teknoloji de yenilik hızı ivme kazanmakta,
günümüzde her 10 yılda ikiye katlanmaktadır (Kurzweil, 2017:25; aktaran bknz: Aksu, 2018:2636-
2637). Bilimin gelişme süreci, 17. yüzyıldan bu yana üstel olarak büyümüş ve nüfus, tarımsal üretim
veya madensel üretim gibi diğer göstergeleri geride bırakmıştır. Bilimsel çalışma miktarı 17. yüzyıldan
beri 1 milyon katına çıkmıştır. Her 15 yılda bir ikiye katlandığı görülmüştür (McClellan ve Dorn,
2016:420; aktaran bknz: Aksu, 2018:2638). İktisatçı Robin Hanson’a göre, dünya ekonomisinin ikiye
katlanma zamanı Buzul çağında avcı-toplayıcı topluluklar için 224 bin yıl sürmüşken, tarım
toplumlarında bu süre 909 yıl devam etmiş, sanayi toplumu için ise 6.3 yıl gibi kısa süredir. Eğer dünya
uzay çağı-dijital çağı üretim modeline geçiş sağlayabilirse, dünya ekonomisinin iktisadi büyüme hızı
yaklaşık iki haftada bir ikiye katlanacağı ve sonuçta yeni bir büyüme rejimi ortaya çıkabilecektir
(Bostrom, 2018:19).
Modern dünyanın yaşadığı bu değişime iktisat biliminde de anlam bulunmuş ve bu sürece “yenilik
iktisat süreci” denilmiştir. İnsanlık tarihinin geçirdiği ekonomik ve toplumsal dönüşüm süreçleri 3
büyük döneme ayrılır; 1- Tarım toplumu, 2- Sanayi toplumu ve 3- Bilgi toplumu (Toffler, 1988:32;
Ayrıca bknz: Karadeniz, Durusoy ve Köse, 2007:1; aktaran bknz: Aksu, 2018:2635-36). Günümüzde
dünya milletleri 3. dönemde olup, “bilgi toplumunun” tüm özelliklerini yaşamaktadır. Bu dönemin
temel özelliği de;“teknoloji kullanımının ve toplumda bilginin yaygınlaştırılması” olgusunun
hazırladığı zeminle, 4. Döneme yani “sibernetik topluma” doğru hızlıca yol alınmaktadır. “Industry 4.0”
denilen bu yeni devrim yapılanması ekonomiden toplumsal hayata, aileden paraya, yaşam
alışkanlıklarından kültürel değişime kadar herşeyin yeniden dizayn edileceği bir sistem ve toplumsal
yapı olarak karşımıza çıkacaktır (Aksu, 2018:2636-2637).
2012 itibarıyla milli gelir büyüklüğünün 8 trilyon US $’ı aştığı tahmin edilen Çin ekonomisi dünyada
ABD ekonomisinin ardından ikinci sırada yer almaktadır. 2016 yılı itibariyle Çin’in Ar-Ge
harcamalarının GSMH’ya oranı % 6.8 iken, ABD’nin ise %2.8 olarak gerçekleşmiştir (Ülger ve
Durgun, 2017:106). Çin’in toplam Ar-Ge harcaması 2009 yılı itibarıyla 154 milyar US $, araştırmacı
sayısı ise bir milyon kişinin üzerindedir (Erkiletlioğlu, 2013:3-7). ABD, dünya nüfusunun %4.6’lık
kısmını alırken, dünya gelirinin %21.9’unu almaktadır. Buna mukabil Çin ise dünya nüfusunun
%21.1’lik kısmına sahipken, dünya gelirinden aldığı pay ise %11.2’dir. Türkiye’nin dünya nüfusunun
%1.1’ine sahipken, dünya gelirinden aldığı pay %1.3’dür (Eğilmez, 2018:55; aktaran bknz: Aksu,
2018:2640).

1
Carl SAGAN, (1977). “The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human intelligence” adlı çalışmasında.
2
Işık yılı hesaplanmasında, ışık yılı saniyede 300.000 km olan ışık hızının bir yıldaki saniyelerin tamamıyla çarpılmasından elde edilir. Işığın
bir yılda kat ettiği mesafe 9.5 trilyon km’dir. Bize en yakın yıldız 4.2 ışık yılı uzaklıktadır. Bu da 9.5 trilyon km’nin 4.2 ile çarpılmasına
eşittir. Ayrıca parsek terimide kullanılır. Bu da 3.26 ışık yılına denktir. Mesela Ülker yıldız kümesi 150 parsek (460 ışık yılına) denktir
(Petersen, 2016:13-14).
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 33
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Mevcut büyüme hızı devam ettirilirse, etkileyici sonuçlar verecektir. Eğer dünya ekonomisi son elli
yıldaki iktisadi büyüme hızıyla devam ederse, dünya 2050 yılında 4.8 kat, 2100 yılında 34 kat daha
zengin hale gelecektir (Bostrom, 2018:18).
Türkiye, uzay sektörü alanında bir strateji oluşturabilmek için öncelikle bir yol haritasının belirlenmesi
gerekmektedir. Buna göre biz neredeyiz, ne yapmak istiyoruz, nereye varmaya çalışıyoruz
düşüncesinden hareketle; kağıt üzerinde kalmayacak ve hemen uygulamaya sokulacak güçlü-zayıf,
amaç-hedef, misyon-vizyon gibi durum tespitleri yapılarak “acil üretim-eylem planına” gereksinim
vardır. Bunu yaparken uzay alanında eğitimli ve kaliteli “beşeri sermayeye ve entelektüel sermayeye”
(Aksu, 2016:69-72) çok büyük ihtiyaç vardır.
Önümüzdeki 25-30 yıl içerisinde günümüzde olmayan uzayla direk veya dolaylı 55-60 civarında yeni
meslek türü (uzay madenciliği, yeni uzay uçuş gemi modülleri, uzay hukuku, uzay ekonomik bölgesi,
uzay koloni mimari ve inşa sistemleri, solar sistemleri mühendiliği, uzay laborantı, uzay mühendisliği,
uzay turizm (gezisi) operatörlüğü, uzay tıbbı ve medikal hastalık tedavileri, uzay yiyecek-tarım
uzmanlığı, uzay yaşam sistemleri, uzay bilişim uzmanlığı, uzay strateji ve politika geliştirme uzmanlığı,
uzay askeri silah sistem üretimi, dijital iletişim ve sistemleri mühendisliği, uzay mekatronik ve akıllı
robot mühendisliği, yapay zeka formları, kuantum bilgisayar sistemleri kullanımı, vb.) ile dünya karşı
karşıya kalacaktır. Dijitalleşme süreci ve robotlaşmaya dayalı üretim modeli gelecek 10-15 yılda %12-
15 oranında ciddi bir işsizlikle dünya karşı karşıya kalacaktır. Örneğin bu oranlara göre ABD’de 19-22
milyon insan işsiz kalacaktır. Buna mukabil yeni meslek türleri ile 15-18 milyon insan iş imkanına
sahip olabilecektir (Frank, Roehrig ve Pring, 2019:51-52). Bu yol haritasına göre, ülkemizde yeni
rasyonel eğitim modellerinin ve sistemlerinin oluşturulması gerekmektedir. Eğitim sistemimizin
güncellenmesi araştırma ve düşünmeye fırsat veren inovatif eğitimlere yol verilmelidir.
21. yüzyılda ileri-sanayileşmiş ülkelerde ve merkezleri bu ülkelerde bulunan çok uluslu büyük
şirketlerin çoğunluğunda, beşeri sermaye kalitesine önem vererek uzmanlaşmış ve yeni model ürünlerle
dünya pazarlarında rekabet edebilecek Ar-Ge bölümlerini oluşturmak temel politikaları olmuştur. Bu
ekonomik üretim stratejisi birçok ülkede 1970’lerin başından itibaren, özellikle tıp, mekatronik, uzay-
havacılık, iletişim, savunma-askeri silah, tarım ve tarım ürünlerinin yetiştirilmesinde, bankacılık ve
finans sektöründe ileri teknolojik ürünler kullanılmaya başlanması, ağır sanayi sektörlerindeki seri
üretimlerde Ar-Ge faaliyetleri çok hızlı bir biçimde yayılmış ve üretim metotları çok çeşitlenmiştir.
Uzay maceramız bir zamanlar TV’lerde seyrettiğimiz Uzay Yolu (Star Trek) dizisiyle başlamış, bugünkü
hedef noktalara ulaşmıştır. 1999’larda hayal olarak görülen bu düşünceler artık iyiden iyiye realite kazanmış,
günümüzde artık uzay bir ekonomik anlamda yüksek kazanç sağlayacak bir atıl sektör durumundan
çıkartılarak, bundan azami ölçüde faydalanıp, yüksek kar getirecek bir niteliğe dönüşüm içindedir. Özellikle
son 10 yılda gerçekleşen teknolojik ilerleme ve gelişim son 120 yılda elde edilen değişime denk bir süreçtir.
Önümüzdeki 10 yıl içinde 150 yıllık bir teknolojik transformasyona neden olacaktır. Teknoloji ve yenilik
durumu iktisat literatüründe bilindiği gibi iktisadi büyümenin motoru olacaktır. İktisadi büyüme teorilerinde
optimal büyüme oranının yakalanmasında devlet müdahalesine ihtiyaç duyulmaktadır (Aksu, 2014:377).
3. UZAY EKONOMİK FAALİYETLERİNİN İKTİSADİ BÜYÜME İLE İLİŞKİSİ
Schumpeter, neoklasik yaklaşımdan farklı olarak teknolojik yenilik kavramının alanını genişletmiş,
teknolojik yenilik kavramını sadece üretim sürecinde yeni bir tekniğin kullanılması olarak değil, aynı
zamanda yeni bir malın üretilmesi, yeni pazarların açılması, yeni pazar örgütlenmelerine gidilmesi, yeni
hammadde kaynaklarının bulunması gibi süreçleri de kapsayan 4 temel görüşe dayanan bir kavram
olarak tanımlamış ve bunun üzerine teknolojik yenilik fikrini oluşturmuştur (Aksu, 2014:364-365).
Solow’un (1956:65-94), iktisadi büyüme modelini, dört değişken şeklinde geliştirerek, uzay ekonomi
modeline uyarlayarak, ortaya koymak mümkündür: Gelir (Y), fiziksel-maddi sermaye (K), emek (beşeri
sermayenin kalitesi) (L) ve teknolojik bilgi düzeyi ya da işgücü etkinliği (A). buna ilaveten uzaydan
elde edilen fiziki mineral-sermaye (U), bilinmeyen şartlar (X), t zamanındaki üretim fonksiyonu
(Aksu, 2014:372) olarak yazmak mümkündür;
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 34
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Y(t) = F [K(t),A(t),L(t),U(t),X(t),..] (1.1)
Paul M.Romer (1990:78-88), iktisadi büyüme kaynağının temelini ve büyüme modelini 4 temel
unsura dayandırmıştır (aktaran bknz: Aksu, 2014:377-378). Buna uzayın getirdiği yatırım malları ve
katma değerleri denkleme kattığımızda 7 temel değişkenin büyüme üzerindeki etkilerini ortaya koymuş
oluruz. Bu bağlamda uzay için geliştirilen yatırım ve teknolojik inovatif dönüşümler dışsallık etkisini
gösterecektir;
1- Büyümenin motoru yeni geliştirilen teknolojik altyapılar ve gelişmelerdir.
2- Bu teknolojiler ekonominin kendi içsel bir yapısı sonucunda oluşur.
3- Yeni tasarım ve ürünler kolay ulaşılabilen ya da kısmen ulaşılabilen mallardır.
4- Beşeri sermaye dışsal kaynaklı bir faktördür.
5- Uzay için geliştirilen beşeri sermaye kalitesi, yatırım malları ve teknolojilerin kullanımı pahalı ve
kolay olmayan malları kapsamaktadır (robotlaşma, otomasyon, cipleşme ve yapay zeka formlarının
oluşturulması ile teknolojiyi içselleştiren bir faktör olarak kabul edilebilir).
6- Uzaydan elde edilen mineral ve fiziki sermayeler (Bu etken kısa dönemde dünya ekonomisi
üzerinde artı değer yaratır. Ancak uzun dönemde kolonileşme sürecinin artması ve teknolojik bilgi
birikiminin taşmasını önleyecek koruyucu politikalar dış kaynaklı bir faktör olarak karşımıza
çıkacaktır).
7- Uzay alanında yapılan teknolojik icat ve inovatif ürünlerin geliştirilmesiyle diğer sektörlere
yapacağı pozitif etkiler ve diğer ürünleri geliştirmeler kısa dönemde ciddi katma değer yaratacaktır.
Uzay ekonomisi 6 ana konuda yapılan iktisadi faaliyetleri kapsamaktadır;

• Uzay madenciliği ve değerli taşların elde edilme süreci,

• Uzay turizmi ve diğer gezegenlerde kolonileşme sürecine geçiş,
• Uzay kamusal alanında askeri, iletişim ve haberleşme sistemleri ile diğer uluslara karşı
tedbir alma,
• Uzayın kamusal egemenliği ve mülkiyet haklarının sağlanması,
• Uzaya endeksli yeni meslek türleri ile sektörlerin ortaya çıkması,
• Uzay teknolojik ürünleri sanayi geliştirme süreci.

4. UZAYIN EKONOMİSİ VE MADENCİLİK SEKTÖRÜ

Uzay ile ilgili yapılan araştırmalarda, bol miktarlarda mineral kaynak bulunması dünyadaki kaynakların
sınırlı olması ve hızla tükenmesi, uzay sektörünün madenciliğe yönelmesinde (Danışman, 2019:130)
temel etken olmuştur. Uzaydaki madenlerin dünyaya getirilmesi uzaya gidilmesi noktasında birinci
aşamayı oluşturmaktadır. Asteroidlerin ağırlıklı olarak altın, kobalt, demir, manganez, molibden, nikel,
osmiyum, paladyum, platin, renyum, rodyum, rutenyum ve tungsten içerdikleri bilinmektedir
(Avşaroğlu, 2018:1-4).
Asteroitlerden maden elde etmek gezegen ve uydulardan materyal etmekten daha kolay görülmektedir.
Asteroitlerden maden elde edilip getirilmesi için 3 yöntem düşünülmektedir; birincisi, asteroitten elde
edilen ham materyali işlemek ve kullanımı için dünyaya getirmek, ikincisi, elde edilen ham materyali
yerinde işleyip kullanmak ve gün geldiğinde kolonileşme için itici bir kaynak olması, üçüncüsü ise, elde
edilen ham madenleri ve materyalleri ay ve dünya yörüngesine taşıyıp, böylece materyallerin boşa
gitmesinin ve risk durumunun önüne geçilmiş olabilecektir
(https://en.wikipedia.org/wiki/Asteroid_mining; erişim tairihi:05.04.2020).

Mars ve Jüpiter arasında bulunan Psyche 16 asteroiti, altın, demir ve nikel dahil olmak üzere bir metal
analoğunu içerir. Maden içeriği yoğun ve oldukça büyük sayılabilecek Psyche 16 asteroidinin 1,7x1019
kg metal içeriği olduğu bilinmektedir. NASA, asteroid Psyche 16'nın barındırdığı demir cevherinin
piyasa değerinin tek başına yaklaşık 8 katrilyon US $ değerinde olacağını hesaplamıştır. Bunun yanında
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 35
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
platin, iridyum ve renyum gibi teknolojik gelişmelerin çok ihtiyaç duymasına rağmen dünyamızda az
bulunması nedeniyle oldukça pahalı olan mineraller, asteroidlerden elde edilmesi durumunda çok
önemli bir ekonomik girdi yaratacaktır. Kısa bir süre içinde asteroidlerden 10 kentilyon $ elde edilmesi
planlanıyor. Daha anlaşılabilir bir tarifle; 10 trilyon doların 1 milyon katı. Bu rakam yıllık 78 trilyon $
dolarlık küresel Dünya ekonomisinin katbekat üzerinde bir miktardır (Avşaroğlu, 2018:1-4).

ABD, 2018’de keşif için asteroit göktaşı Bennu’ya robot uydu sistemini indirdi. İlk uzay
madenciliği çalışmalarına başlayacak. Sadece bir asteroit olan Bennu, trilyonlarca dolarlık demir,
kobalt, nikel, platin, amonyak, elmas ve altın gibi nice madenlere sahip olduğu belirtilmektedir. Üstelik
içi değerli madenlerle dolu büyük gezegenler dışında sadece Bennu gibi değerli madenlere sahip
binlerce asteroitte trilyon dolarlık servet ve kaynak bulunmaktadır. Özellikle Mars ile Jüpiter arasındaki
yörünge havzasında yüzen binlerce asteroit bulunmaktadır. Çıkartılacak maden türlerine kadar tek tek
belirlenmiştir. Buna göre asteroitlerden elde edilecek madenler; altın, kobalt, demir, manganez,
molibden, nikel, osmiyum, paladyum, platin, renyum, radyum, rutenyum ve elmastır
(https://en.wikipedia.org /wiki/Asteroid_mining; erişim tarihi:05.04.2020).

5. UZAYIN EKONOMİSİ VE TURİZM SEKTÖRÜ

Uzaya gitme fikri Fransız Jules Verne (1828-1905)’in 1865’te kaleme aldığı “Ay’a Seyahat” adlı
hikayesiyle, 1969’da Ay’a ayak basmadan 104 yıl önce tarihe not düşmüş, ilk kez uzaya gitmenin
önemini insanoğlunun kafasına yerleştirmiştir. Bu bağlamda Verne’in düşünce dünyasının ne kadar
geniş olduğu ve 155 yıl sonra bunun önemi daha iyi hissedilmektedir. İnsanoğlunun, uzayda farklı
gezegenlere ulaşmak, ziyaret etmek ve koloni kurmak isteği geçmişten günümüze kadar gelen bir hayal
gibi görünse de, özellikle uzay teknolojisinde meydana gelen önemli gelişmeler ve değişimler, hızlı
inovasyon ve çağ atlatan icatlar sonucunda gidilmesi olanaksız gibi görünen gezegenlere, uydulara veya
astereoitlere ulaşmak şimdilik insansız robotik uzay araçlarıyla mümkün olmaktadır.
Uzay turizminin kısa süreli gezileri için bu konuları gündeme getiriyorsa da, uzun vadeli daha derin
uzay turizm yolculuğu ve gezegenler arası kolonileşmeyi içeren durumlarda bu saydığımız faktörler
yanında bilinmeyen daha başka faktörler karşımıza çıkabilecektir. Uzay turizmini bu bağlamda
değerlendirirsek, fertlere uzaya ait muhteşem bir yaşanmışlığı tecrübe olarak kazanma imkanı
sunmaktadır. Eskiden hayal veya hikaye olarak adlandırılan bu yerlere bir adım daha yaklaşmayı
mümkün kılmaktadır. Uzay turizmi her ne kadar bir hayal ve rüya gibi görünse de, hizmet sektöründeki
küresel rekabetin artması ve yenilikçi teknolojilerin ortaya çıkması gibi nedenlerle gezgin ve maceracı
turistlerin ilgisini çekmektedir (Civelek ve Türkay, 2019:960-962).
Kapsamlı bir uzay gezisinin fiyatının 30 milyon dolar civarında olduğu belirtilmektedir. Ticari uzay
yolculuğu seferleri düzenlemek adına kurulan Virgin Galactic şirketi de 5 dakika yer çekimsiz ay
yörüngesinde kalma ve toplamda 120 dakikalık bir yolculuk için kişi başına 200 bin dolardan bilet
satıyorken, ilk başarılı test uçuşundan bu yana şirket yaklaşık 10 bin civarında rezervasyon alındığı iki
saate yakın sürmesi beklenen turistik uzay uçuşu için koltukların 250 bin dolardan satışa sunulacağı
belirtilmektedir (Burak Eroğlu, 22.12.2017, “Uzay Ekonomisi: Trilyon Dolarlık Madenler, Mülkiyet ve
Turizm”, https://konupara.com/ekonomi/uzay-ekonomisi-9801/erişim tarihi:05.04.2020).
6. UZAYIN EKONOMİSİ VE UYDU ( SATELLITE) SEKTÖRÜ
Uydu sektöründen ve faaliyetlerinden dünyada dönen para 300-400 milyar dolar mertebesinde olup, bu
rakamın çok daha fazlası 5 yıl içinde 3-4 kat artacaktır. SpaceX, 24 Mayıs 2019’da Dünya yörüngesine
60 adet mini Starlink uydusu gönderdi. Üstelik uzaydan internet teknolojisini test etmek için gönderilen
bu uydular daha başlangıçtır. Çünkü SpaceX, on yılda 10 milyar dolar maliyetle toplam 12 bin uydu
fırlatmayı planlıyor (Kozan Demircan, 10.11.2019,“Elon Musk Starlink Uyduları İle Mars’a Nasıl

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 36

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Gidecek?”, https://khosann.com /elon-musk-starlink-uydulari-ile-marsa-nasil-gidecek/; erişim tarihi:
05.04.2020).
Starlink uyduları, 2020’den itibaren uygulamaya sokulacaktır. Bu uydular vasıtasıyla internet hızı
birkaç kat artacaktır (internet fiber sistemde %45-48 azalmaktadır). Finans sektörü, havacılık şirketleri
ve istihbarat örgütleri bu gelişmeyi yakından takip etmektedir. SpaceX şirketi, Mars’a gitmek için 10
yılda 30-50 milyar dolar harcamayı hedeflemektedir. Gelecek yüzyılda 1 milyon insanı kurmayı
planladığı kente taşımayı planlamaktadır (Weinzierl, 2018:174). Ancak Mars’ta insanlı uzay istasyonu
ve insanlı yer istasyonu kurabilmek için harcanacak teknoloji ve lansman maliyeti en az 300-350 milyar
US dolar civarındadır.
Türkiye’de Türksat adı altında iletişim uydusu ailesine sahiptir. Uzaya gönderilen ve yörüngeye
yerleşen ilk uydusu olan Türksat 1B 1994 yılında göreve başlamıştır. Onu 1996'da Türksat 1C, 2001'de
Türksat 2A, 2008'de Türksat 3A, 2014’te Türksat 4A ve 2015’te Türksat 4B takip etmiştir. Türksat 1B
2006, Türksat 1C 2010 ve Türksat 2A 2016 yıllarında görev ömürlerini tamamlamışlardır. Halen
üretimleri devam eden Türksat 5A uydusunun 2020, Türksat 5B uydusunun ise 2021 yılında hizmete
girmesi planlanmaktadır. Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) bünyesindeki Uydu Sistemleri
Entegrasyon ve Test Merkezinde (USET) üretilecek olan Türksat 6A haberleşme uydusunun 2020
yılında uzaya fırlatılması planlanmaktadır (Arda Mevlütoğlu, 26.12.2018, “Uzay Ajansı ve Uzay
Teknolojilerindeki Yeri”,https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/uzay-ajansi-ve-turkiye-nin-
uzayteknolojilerindeki -yeri/1349127.; erişim tarihi:05.04.2020).
7. UZAYDA YAPILACAK YOL HARİTASI
Türkiye olarak ülkemizin uzayda yapacağı ekonomik ve teknik faaliyetler gelecekte oynayacağımız rol
ve güç mücadelesinde önem arz edecektir. Uzay madenciliği başta olmak üzere, uydu ve turizm gibi
uzay faaliyetlerinin ilgili ülkelerin GSYH’sına trilyonlarca dolar katkıda bulanacağı da apaçık ortadadır.
Bu bağlamda, devletin veya özel girişimin birlikte veya tek başına faaliyetine izin veren hukuki
düzenlemelerinin yapılması, vergi indirimlerinden yayrarlanılması ve mali yönden teşvik edilmesi ve bu
konudaki çalışmalarının desteklenmesi gerekmektedir. Türkiye’nin, uzay sektöründe var olan yarışta bir
adım öne geçebilmek amacıyla uzaya yönelik faaliyetleri düzenleyen gerekli mali ve yasal
düzenlemeleri ivedilikle bir şekilde oluşturması gerekmektedir. Türk Uzay Ajansı önemli bir adımdır.
Uzay en son teknolojilerin ortaya konmasında işletmeler ve inovatif şirketleri için bu yüzyıl çok büyük
fırsatlar sunmaktadır. Kazanılan teknolojik bilgi ve tecrübelerin paylaşılmaması uzayda söz sahibi
olmak için gerekli şartlardan birisidir. Bu konuda Türk Havacılık ve Uzay A.Ş. başarılı çalışmalar
yapmaktadır. Çalışmalarında bir adım ileriye gidecek yol haritası, stratejileri ve politikalarının acil
oluşturulması gerekir.

Tablo 1: Ticari Uzay Faaliyetlerine Katılan Şirketlerden Örnekler

Şirketler Tam Zamanlı

(alfabetik Kuruluş Çalışan
İşgücü Sayısı
Sektör Sektörel olarak) Yılı (2016)a Üretimler / Hizmetler
b
Astrobotic 2008 11–50 Transportation to the Moon
Launch vehicles and engines, space
Blue Origin 2000 875 tourism
Boeing Aerospace 1978 2,800 Crewed LEO transportation
Masten Space Systems 2004 11–50b Suborbital launches of small payloads
Orbital ATK 1982 12,700 Orbital launches of satellites and ISS

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 37

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
cargo
Sierra Nevada Corp. 1963 3,094 Cargo and crewed LEO transportation
Crewed LEO, lunar transport, and
Space Adventures 1998 17 tourism
Space SpaceX 2002 5,420 Reusable launch vehicles, colonization
access
Stratolaunch Systems 2011 501–1000b Air-launched orbital launch services
High-altitude private spaceflight
World View Enterprises 2012 11–50b balloons
United Launch Alliance 2006 4,000 Orbital launch services
Space tourism; rapid commercial
Virgin Galactic 2004 200 flight
Suborbital launches, human
XCOR Aerospace 1999 23 spaceflight

Synthetic aperture radar remote

Iceye 2012 11–50b sensing
Planet (including Terra Earth imaging and video, data
Remote Bella) 2010 251–500b provision
sensing Data gathering; Earth observation
Spire Global Inc. 2006 101–250b network
Optical LEO comms network, full
Analytical Space 2016 10 service
Astroscale 2013 11–50 Space Debris Removal
Bridgesat 2015 3 Optimal comms network, hardware
Internet communications to crafts in
Kepler Communications 2015 5 orbit
Diversified: satellites, imaging,
Maxar n/a 5,000+ robotics
Satellite
OneWeb 2012 101–250b Large-scale satellite constellation
data access
and
analytics Oxford Space Systems 2013 11–50b Deployable satellite structures
Qwaltec 2001 58 Satellite and network operations
Satellite data integration Earth
Skywatch 2014 11–50b observation
Vector Space Systems 2016 11–50b Micro satellite space vehicle
Commercial space station building off
Axiom 2015 11–50b ISS
Habitats and
space Bigelow Aerospace 1999 135 Inflatable space habitats
stations Ixion Initiative Team 2016 n/a Commercial use of rocket upper stages
Made In Space 2010 50 Additive manufacturing in space
Payload transport, deployment
Nanoracks 2009 40 hardware
Space Tango 2014 5–10 Microgravity research platforms

Deep Space Industries 2012 11–50b Asteroid mining

Golden Spike 2010 11–50b Human lunar expeditions
Beyond low Mars One 2011 11–50b Mars colonization
b
Earth orbit Moon Express 2010 51–100 Moon exploration and mining
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 38
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Planetary Resources, Inc. 2010 11–50b Asteroid mining

Kaynak: Matthew Weinzierl, 2018:178’deki tablodan alınmıştır.

List and descriptions of companies compiled from the Commercial Spaceflight Federation website and
author research.
Note: LEO is “low Earth Orbit.” ISS is the International Space Station.
a
Employee data is from private communications with companies or Capital IQ, US Department of
Labor, unless otherwise noted:
b
Data from Crunchbase;
c
Capital IQ, third-party data.

KAYNAKLAR
• AKSU, Levent, (2014). “İktisat Ekollerinin İktisadî Büyüme Konusundaki Düşünceleri ve
Modellerinin Analizi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:208, Ocak-Şubat 2014, s.351-
392.
• AKSU, Levent, (2016). “Türkiye’de Beşeri Sermayenin Önemi: İktisadi Büyüme ile İlişkisi,
Sosyal ve Stratejik Analizi”, İktisat Politikası Araştırmaları Dergisi, (Journal of Economic
Policy Researches) Cilt/Volume:3, Sayı/Issue:2, Yıl/Year: 2016, pp.68-129.
• AKSU, Levent, (2018). “Türkiye’de Bilim ve Teknoloji ile İktisadi Büyüme İlişkilerinin;
Sosyal, Ekonomik ve Stratejik Analizi”, Social Sciences Studies Journal, Volume:4, Issue:20,
pp. 2635-2670.
• AVŞAROĞLU, Nadir, (2018). “Uzay Madenciliğinin Ekonomisini”, 07.2018,
https://www.scribd.com/document/385230284/UZAYMADENC%C4%B0L%C4%B0%C4%9E
%C4%B0N%C4%B0N-EKONOM%C4%B0S%C4%B0; erişim tarihi: 05.04.2020).
• BOSTROM, Nick, (2018). Süper Zeka, Yapay Zeka Uygulamaları, Tehlikeler ve Stratejiler, Koç
Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.
• BOZKURT, İbrahim, & ERCAN, Metin Kamil, (2016). “Kamusal Bir Sektör Olarak Uzay
Sektörü Ve Uzay Sektörüne Yönelik Yatırımların Değerlemesi”, International Review of
Economics and Management (IREM), Volume:4, Number:3, pp.1-25.
• CİVELEK, Makbule, & TÜRKAY, Oğuz, (2019). “Uzay Turizmine İlişkin Uluslararası Turizm
Karikatürlerinin Göstergebilimsel Bir Analizi”, Afyon Kocatepe University Journal of Social
Sciences, Volume: 21, No: 3, September 2019, pp. 960-980.
• DANIŞMAN, Zeynep SEYİTOĞLU, (2019). Uzay Hukukunda Devlet Egemenliği ve Mülkiyet,
Adalet yayınevi,1.Baskı, Ankara.
• DEMİRCAN, Kozan, (2019). “Elon Musk Starlink Uyduları İle Mars’a Nasıl
Gidecek?”,10.11.2019,https://khosann.com/elon-musk-starlink-uydulari-ile-marsanasil -gidecek
/; erişim tarihi: 05.04.2020).
• EĞİLMEZ, Mahfi, (2018). Değişim Sürecinde Türkiye, Remzi Kitabevi, 6.Baskı, İstanbul.
• ERKİLETLİOĞLU, Hatice, (2013). “Türkiye’de ve Dünya’da AR-GE Faaliyetleri”, Türkiye İş
Bankası Yayınları, İktisadi Araştırmalar Bölümü, Haziran 2013, s.1-19.
• EROĞLU, Burak, (2017). “Uzay Ekonomisi: Trilyon Dolarlık Madenler, Mülkiyet ve Turizm”,
22.12.2017, https://konupara.com/ekonomi/uzay-ekonomisi-9801/erişim tarihi:05.04.2020).
• FRANK, Malcolm; ROEHRIG, Paul, & PRING, Ben, (2019). Makineler Herşeyi Yaptığında
Biz Ne Yapacağız, Aganta Kitap, 1. Baskı, İstanbul.
• KAKU, Michio, (2014). Geleceğin Fiziği, ODTÜ Yayınları, 2. Baskı, Ankara.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 39

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
• KARADENİZ, Oğuz; DURUSOY, Serap & KÖSE, Seyit, (2007), Türkiye’de Eğitim ve Beşeri
Sermaye, Gazi Kitabevi, Ankara.
• KURZWEIL, Ray, (2017). İnsanlık 2.0, Çeviren:Mine ŞENGEL, Alfa-Bilim Yayınları, 2. Baskı,
İstanbul.
• MAYER, Jörg, (2009). “Policy Space: What, for What, and Where?”, Development Policy
Review, 2009, 27 (4), pp. 373-395.
• McCLELLAN, James, E. & DORN, Harold, (2016). Dünya Tarihinde Bilim ve Teknoloji,
Çeviren: Haydar YALÇIN, AkılÇelen Kitaplar, 5. Baskı, Ankara.
• MEVLÜTOĞLU, Arda, (2018). “Uzay Ajansı ve Uzay Teknolojilerindeki Yeri”,
26.12.2018,(https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/uzay-ajansi-ve-turkiye-nin-uzay-
teknolojilerindeki-yeri/1349127.; erişim tarihi:05.04.2020).
• PETERSEN, Carolyn COLLINS, (2016). Evren 101, Herkes İçin Astronomi, Say Yayınları, 1.
Baskı, İstanbul.
• ROMER, Paul M., (1990). “Endogenous Technological Change”, Journal of Political Economy,
Vol:98,No:5, Part:2,(October 1990), pp.71-102.
• SAGAN, Carl, (1977). The dragons of Eden: Speculations on the evolution of human
intelligence. New York, NY: Ballantine Books.
• SCHUMPETER, J.A., (1970). Capitalism, Socialism and Democracy, Unwin University Books,
London, UK.
• SOLOW, Robert M., (1956). “A Contribution to the Theory of Economic Growth”, Quarterly
Journal of Economics, Vol:70, pp. 65-94.
• THOMPSON, Alan, D., & SMITH, Gordon, P. (2009). Space Policy Development Via Macro-
Economic Analysis,01.06.2009., (https://www.nasa.gov/pdf/ 368983main_
Applying%20a%20MacroEconomic%20Analysis%20to%20Space%20Policy%202009_06_09.
pdf; erişim tarihi:05.04.2020)
• TOFFLER, Alvin, (1988). Üçüncü Dünya, (çeviren:Ali Selen), İstanbul, Altın Kitaplar, 1988.
• ÜLGER, Özlem, & DURGUN, Özlem, (2017). “Seçilmiş OECD Ülkelerinde AR-GE
Harcamalarının Büyüme Üzerine Etkileri”, Ömer Halisdemir Üniversitesi, İktisadi ve İdari
Bilimler Dergisi, Ekim 2017, Cilt:10, Sayı:4, s.105-130.
• WEINZIERL, Matthew, (2018). “Space, the Final Economic Frontier”, Journal of Economic
Perspectives, Volume: 32, Number: 2, Spring 2018, pp. 173–192.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Asteroid_mining; erişim tairihi:05.04.2020.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 40

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ANDROİD PLATFORMASINDA MÜXTƏLİF TƏHDİDLƏR VƏ MÖVCUD

TƏHLÜKƏSİZLİK VƏZİYYƏTİ

Rəşad Rauf oğlu QƏDIYEV

Qərbi Kaspi Universiteti

Xülasə
Android sisteminin meydana gəlməsi smartfon texnologiyasını kütlələrin qapılarına gətirdi. Ən son
texnologiyalar onu cəmiyyətin hər bölməsi üçün əlverişli hala gətirdi. Ancaq ortaya çıxan Android
platforması da mobil platforma vasitəsilə kiber cinayətlərin böyüməsini sürətləndirdi. Android əməliyyat
sistemi təcavüzkarlar üçün cazibə mərkəzi halına gəldi. Bu iş Android Təhlükəsizlik domeninin
vəziyyətini hərtərəfli araşdırmağı və Android-də sistemə baş verən hücumları təsnif edir.

Açar sözlər: android əməliyyat sistemlərinin təhlükəsizliyi, zəifliklərin və zərərli proqramların

aşkarlanması, virus və antivirus proqramları

1. Giriş
Son bir neçə onillikdə smartfon istifadəçilərinin sayı eksponent olaraq artdı və 2021-ci ilə qədər 2.87
milyard istifadəçiyə çatacağı gözlənilir [1]. Cib telefonlarında yüksək sürətli internetin mövcudluğu və
artan sosial media fəallığı, xüsusən də Android əsaslı olan smartfonların sürətlə böyüməsinin əsas
səbəbləridir. Smartfonların bazardakı qiymət rəqabəti də bu böyüməyə öz töhfəsini vermiş və smartfonları
orta və aşağı səviyyəyə çıxarmışdır. Aşağı gəlirli qruplar da bu mövcudluq və ən son smartfonların
xüsusiyyətləri var. Telefon bankçılığı və ya zəruri sənədlərin ötürülməsi kimi məişət borclarını ödəmək
kimi əhalini gündəlik işlərinə görə bu telefonlardan asılı vəziyyətə gətirdi. Əməliyyat sistemi bu
smartfonların ayrılmaz hissəsidir və cihazın işləməsindən məsuldur cihazı idarə edən, hücumlara meylli
olur. Beləliklə, zərərli proqram aşkarlama vasitələrinin inkişaf etdiricilərində mövcud boşluqlar və
zəifliklər barədə təsəvvürlərin olması vacibdir
Beynəlxalq Məlumat Korporasiyasına (IDC) [2] görə, Android əməliyyat sistemi dünya smartfon bazarının
təxminən 85% -ni əhatə edir. Android 2010-cu ildə populyarlıq qazandı. O vaxtdan bəri sonra smartfon
bazarını idarə edir. Scientiamobile [3] tərəfindən hazırlanmış mobil baxış hesabatına görə, Android 6.0
(Marshmallow), smartfonun sistemində fəaliyyət göstərən ən populyar versiyasıdır.
2. Android sistemindəki hücumlar
Androidin komponentlərinə görə hücumlar 4 fərqli kateqoriyaya bölünür:
• Hardware-based attacks (Aparat əsaslı hücumlar);
• Kernel-based attacks (Kernel əsaslı hücumlar);
• Hardware abstraction layer-based attacks (Aparat abstraksiya qatına əsaslanan hücumlar);
• Applications-based attacks (Tətbiqlərə əsaslanan hücumlar);
Bu təbəqədə hakerlər cihaz komponentlərində aşkar olunan zəiflikləri hədəf alırlar. Bir çox təqdim olunan
cihazlarda istehsalçıları tərəfindən əvvəlcədən quraşdırılmış həssas komponentlər üzündən zəifliklər
mövcuddur. Sistemi bu cür komponentləri hədəf alan hücumlardan qorumaq və bu həssaslıqları yamaq
etmək çox çətindir, çünki yamalar da yalnız distribyutorlar və daşıyıcılardır. Android sisteminə hücumun
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 41
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
başqa bir yolu istismar etməkdir, yəni təmir edilmiş komponentlərdə olan təhlükəsizlik zəifliyi. [4] necə
olduğunu göstərdi toxunma, sensorlar və yaxınlıqdakı rabitə kimi təmir edilmiş Android
komponentlərindən istifadə etməklə (NFC) oxucu, orijinal avadanlıq istehsalçıları (OEM) adlanan orijinal
satıcılardan deyil, icazəsiz satıcılardan sistemin bütövlüyünü təhlükəyə ata bilər.
Android zərərli proqramların kütləvi şəkildə böyüməsinin əsas səbəblərindən biri də Android sisteminin
əsas arxitekturası və böyüyən tətbiq bazarıdır [5]. Android əməliyyat sistemi hər hansı bir istifadəçinin
tətbiqləri inkişaf etdirə biləcəyi açıq mənbə platforması təmin edir. Bu da açıq mənbə Android
platformasını, zərərli proqram təminatçılarının hücumlarına və istismarlarına qarşı daha həssas edir.
3. Android Tətbiq Təhlükəsizliyi Zəifliyi
Google, Google Play Mağazasında olan 275 mindən çox tətbiqdə təhlükəsizlik qüsurlarını tapdı [6]. Tətbiq
Təhlükəsizliyinin Təkmilləşdirilməsi Proqramında bir zəiflik tapıldığı zaman tərtibatçıya tez bir zamanda
məlumat verir. Bu proqram, Amazon Web üçün Google tətbiqlərini skan etməklə tanındı. Xidmətləri
(AWS) və Keystore faylından istinad edir. Açarların aşkarlanması, istifadəçilərin şəxsi məlumatlarına və
həmin dövrdə məlumat ötürülməsi üçün ciddi təhlükələr yaranırdı. Müəlliflər Google-da inkişaf etdiricilərə
bildirilən son təhlükəsizlik boşluqlarının siyahısını təqdim etdilər.
4. Hücumları aşkar etmək üçün yanaşmalar
Zərərli proqram aşkarlama vasitələri hücumları müəyyənləşdirmək üçün statik və dinamik aşkaretmə
mexanizmlərindən istifadə edir və sistemə nüfuz etməsinə maneə törədir. Statik aşkarlama passiv bir
yanaşmadır, alət tətbiqi icra etmədən tətbiq sənədindən xüsusiyyətləri çıxarır. Tətbiqin icrası tələb
olunmadığı üçün bu metodologiya resurs və vaxt baxımından səmərəlidir. Dinamik yanaşma aktiv bir
yanaşmadır, real mühitdə hücumları müəyyənləşdirir. Statik bir yanaşmadan fərqli olaraq, kod gizliliyi
hücumunun köməyi ilə dinamik aşkarlama vasitəsindən yayınmaq asan deyil. A statik yanaşma izinlər,
API zəngləri, opkodlar üçün .dex faylları və metadata kimi xüsusiyyətlərə nəzarət edir. Tətbiq işləyərkən
dinamik yanaşma xüsusiyyətləri təhlil edir. Bu şəbəkəyə daxildir: trafik, batareya istifadəsi, CPU
istifadəsi, IP adresləri kodları. Dinamik və statik aşkar mexanizmlərinin əksəriyyəti gözəl nəticələr üçün
maşın öyrənmə texnikasını özündə cəmləşdirir.
5. Anti-virus və ya Anti-malware alətləri
2012-ci ildə Google avtomatik olaraq aşkar etmək üçün antivirus sistemi olan Google-Bouncer-i təqdim
etdi. Android platformasındakı tətbiqlərdə zərərli məzmunlar çoxdur. Tədqiqatçılar Google-Bouncer-də
mövcud olan bir çox təhlükəsizlik cəhətlərini üzə çıxartdılar [7]. Google davamlı olaraq inkişaf etməyə
çalışır, bununla birlikdə təcavüzkarlar da davamlı olaraq bu təhlükəsizlik mexanizmini pozma üsullarını
tapmaq istiqamətində işləyirlər. 2017-ci ildə “Judy” adlı zərərli proqram Google-Bouncer təhlükəsizlik
sistemini keçə bildi. Zərərli proqram reklamlarda tıklanır və istifadəçi bilmədən arxa plana keçərək orada
virusu yaymağa başlayır. Hakerlər gəlir əldə etmək üçün bu kimi yollara əl atırlar və hər zaman ən güclü
zərərli proqramı yaradırlar.
Google-Bouncer yalnız Google Play Store-dan yükləndikdə təsirli olur. İstifadəçi tətbiqləri üçüncü
tərəfdən və ya icazəsiz mənbələrdən yüklədikdə problemlər yaranır. Əməliyyat sistemini hücumlara məruz
qoyur. Beləliklə, Android sistemini bu cür hücumlardan qorumaq üçün, Android üçün çox sayda antivirus
məhsulu (50-dən çox) bazarda da mövcuddur. Bu vasitələr sistemi zərərli proqramlardan aşkarlayır və
qoruyur. Bu antivirus tətbiqetmələrinin aşkarlanma mexanizmi genişdir və dörd kateqoriyaya bölünür:
• API əsaslı
• Dataflow əsaslıdır
• qarşılıqlı əlaqə
• İmza əsaslı
Tədqiqatçılar zərərli proqram təminatçılarının bu aşkaretmə mexanizmlərini necə uğursuz edə biləcəyini
göstərdilər. Bu antivirus məhsulları sağlam bir həll vermir və asanlıqla qaçırılır. Məsələn, a imza əsaslı
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 42
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
antivirus məhsulu proqramda müəyyən bir nümunə və ya imza axtarır və aşkar olunarsa, proqram zərərli
hesab olunur, əks təqdirdə yaxşıdır. anti-virus tətbiqləri, sadəcə hər hansı digər tətbiq kimi özlərinə hücum
etməyə meyllidirlər. Məsələn, tədqiqatçılar tərəfindən hazırlanmış (AVPASS), ən az aşkarlama nisbəti
5.8% (3.42/58) olan çox antivirus məhsullarından yayına bilər. AVPASS, hədəf sistemdə işləyən
antivirusun xüsusiyyətlərini və qaydalarını təqdim etmək üçün ikili obfuskasiya metodundan istifadə edir.
Sonra qaydaları öyrəndikdə, hər hansı digər normal tətbiq kimi davrandıqları üçün antivirus vasitəsinin
zərərli tətbiqetməni aşkar edə bilməməsi ilə davrana bilər.
Kod obfuskasiya üsulları asanlıqla edə biləcək polimorf və pligomorfik zərərli proqram yaratmaq üçün
zərərli proqram təminatçıları tərəfindən istifadə olunur. Bu cür antivirus tətbiqetmələrini və vasitələrini
aşın, beləliklə bu antivirusun istifadə sahəsini tətbiqlər məhdudlaşdırır. Üstəlik, bir çox antivirus vasitəsi
sərbəst mövcuddur və yüklənə bilər, özləri zərərli proqramlar ola bilən və hətta orijinal antivirus
vəziyyətində olan viruslar tətbiq mağazalarında mövcuddur. Bir dəfə quraşdırılmış tətbiqlər sistemin
ayrılmaz hissəsinə çevrilir. Bu üsuldan hakerlər proqramların zəifliklərindən istifadə edib sistemə giriş
əldə etmək üçün istifadə edir.
Nəticə: Bu məqalənin əsas ideyası Android sistemində təhlükəsizlik domeninin mövcud vəziyyətini
təqdim etməkdir. Tədqiqatçılar və inkişaf etdiricilər Android sistemini qorumaq və pis niyyətlərini yox
etmək üçün yeni üsullar hazırlayır. İndiki alətlər tərəfindən təmin edilmiş tam həll yolu yoxdur. Çünki
davamlı olaraq tədqiqatlar gedir və yeniliklər yaradılır. Bu sahədə ən son təhdidlərlə mübarizə aparmaq
tələb olunur.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 43

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Ədəbiyyat

1. Mobile threat report. 2014. Pulse Secure Mobile Threat Center (MTC). Retrieved from
https://www.pulsesecure.net/ lp/mobile-threat-report-2014.

2. IDC. Smartphone OS market share. 2017. Retrieved from

https://www.idc.com/promo/smartphone-market-share/os.

3. Mobile overview report. 2017. Scientiamobile. Retrieved from

https://www.scientiamobile.com/page/wpcontent/uploads/2017/05/MOVR-Q1-2017-Final.pdf.

4. Omer Shwartz, Amir Cohen, Asaf Shabtai, and Yossi Oren. 2017. Shattered trust: When
replacement smartphone components attack. In Proceedings of the 11th USENIX Workshop on
Offensive Technologies (WOOT’17), Vancouver, BC. USENIX Association. Retrieved from
https://www.usenix.org/conference/woot17/workshop-program/ presentation/shwartz.

5. Kimberly Tam, Ali Feizollah, Nor Badrul Anuar, Rosli Salleh, and Lorenzo Cavallaro. 2017.
The evolution of Android malware and Android analysis techniques. ACM Comput. Surv. 49, 4,
Article 76 (Jan. 2017), 41 pages. DOI:http:// dx.doi.org/10.1145/3017427.

6. Lucian Constantin. 2017. Google pushed developers to fix security flaws in 275,000 Android
apps. IDG News Service. Retrieved from
http://www.pcworld.com/article/3159972/security/google-pushed-developers-to-fixsecurity-
flaws-in-275000-android-apps.html.

7. Mohit Kumar. 2012. Researchers bypass Google bouncer Android security. Retrieved from
https://thehackernews. com/2012/06/researchers-bypass-google-bouncer.html.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 44

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
PARABOLİK TİP TƏNLİKLƏRİN FURYE ÜSULU İLƏ HƏLLİNİN KOMPÜTERDƏ
REALİZƏ OLUNMASI

Əzizov OQTAY
Şirinova CƏVAHİRAT
Qərbi Kaspi Universiteti

Xülasə
Məqalədə parabolik tip tənliklərin Maple sistemində Furye üsulu ilə kompüterdə realizə olunması
göstərilmişdir.

Açar sözlər: Parabolik tip tənlik, başlanğıc şərt, sərhəd şərtləri, Maple sistemi

Məqalədə parabolik tip tənliklərin Maple sistemində kanonik şəklə gətirilməsi və bircins sərhədşərtləri
daxilində istilikkeçirmə tənliyinin Furye üsulu ilə həllinin tapılmasının kompüterdə realizə olunması
göstərilmişdir. Baxılan misalların konkretliyi realizasiyanın ümumiliyinəheç bir xələl gətirmir və
verilənləri əvəz etməklə bu alqoritmdən istifadə etmək olar.

1. Parabolik tiptənliklərin kanonik şəklə gətirilməsi

Məsələ 1. u xx − 4u xy + 4u yy − u x + 3u y + u = 0 tənliyini kanonik şəklə gətirin.

Həlli. Məsələni Maple analitik hesablamalar sistemində həll edirik.Tənliyi daxil edək.
➢ a:=1,-4,4,-1,3,1,0;
𝑎𝑎 ≔ 1, −4,4, −1,3,1,0

➢ equ:=a[1]*diff(u(x,y),x,x)+a[2]*diff(u(x,y),x,y)+
a[3]*diff(u(x,y),y,y)+ a[4]*diff(u(x,y),x)+
a[5]*diff(u(x,y),y)+ a[6]*diff(u(x,y)+ a[7]=0;

𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 𝜕𝜕
𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 ≔ 2
𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) − 4 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) + 4 2
𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) − 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) + 3 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) + 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦) = 0
𝜕𝜕𝑥𝑥 𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑦𝑦 𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝜕𝜕
Yüksək tərtib törəmə əmsallar matrisinin determinantını hesablayırıq.
➢ eq:=ins(equ);
𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 𝜕𝜕
𝑒𝑒𝑒𝑒 ≔ ( 2 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)) − 4( 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)) + 4( 2 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)) − ( 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)) + 3( 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)) + 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑦𝑦)
𝜕𝜕𝑥𝑥 𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑦𝑦 𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝜕𝜕
➢ A:=linalg[matrix](2,2,[coeff(eq.diff(u(x,x),x,x)),
coeff(eq.diff(u(x,x),x,y))/2,coeff(eq.diff(u(x,x),x,y))/2,
coeff(eq.diff(u(x,x),y,y))]);
➢ Delta:=simplifu(linalg[det](A);

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 45

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
1 −2
𝐴𝐴 ≔ [ ]
−2 4

∆≔ 0
Determinant sıfır olduğundan tənlik parabolik tipdir. Xarakteristik tənliyi qurub onu həll edirik.
➢ A[1,1]*z^2-2*A[1,2]*z+A[2,2]=0;
res1:=solve(A[1,1]*z^2-2*A[1,2]*z+A[2,2],z);

𝑧𝑧 2 + 4𝑧𝑧 + 4 = 0

𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟1 ≔ −2, −2
➢ subs(y*y(x),resl[1]);resl2:=dsolve(diff(y(x),x)=%,y(x));

𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟2 ≔ 𝑦𝑦(𝑥𝑥) = 2𝑥𝑥 = 𝐶𝐶1

Xarakteristikaların bir ailəsini aldıq. Dəyişənlərin əvəz edilməsini daxil edirik.
➢ res2:=subs(y(x)=y),res2);
𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟2 ≔ 𝑦𝑦 = 2𝑥𝑥 + 𝐶𝐶1

➢ itr:={xi=solve(res2._C1).eta=x};

itr:=𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ≔ {𝜉𝜉 = 𝑦𝑦 − 2𝑥𝑥, 𝜂𝜂 = 𝑥𝑥}

Tənliyi kanonik şəklə gətiririk.
➢ tr:=solve(itr.{x,y});
PDEtools[dchange](tr.eq.itr.{eta,xi},simplifu)=0;

𝑡𝑡𝑡𝑡 ≔ {𝑥𝑥 = 𝜂𝜂, 𝑦𝑦 = 𝜉𝜉 + 2𝜂𝜂}

𝜕𝜕 2 𝜕𝜕 𝜕𝜕
𝑢𝑢(𝜂𝜂, 𝜉𝜉) + 𝑢𝑢(𝜂𝜂, 𝜉𝜉) − 𝑢𝑢(𝜂𝜂, 𝜉𝜉) + 𝑢𝑢(𝜂𝜂, 𝜉𝜉) = 0
𝜕𝜕𝜂𝜂2 𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝜕𝜕

2. İstilikkeçirmə tənliyinindəyişənlərinə ayrılma üsulu ilə həlli

Məsələ 2. u t = u xx (1)


tənliyinin { ( x ; t ) : 0  x  , t  0 } oblastında bircins
2


u (0, t ) = 0 , u ( , t ) = 0 (2)
2

sərhəd şərtlərini və

2x
u ( x ,0 ) = −+ sin x (3)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 46
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
başlanğıc şərtini ödəyən həllini tapın.
Həlli. Məsələni Maple sistemində Furye üsulu ilə həlledək.
𝜋𝜋
➢ l:= ;a:=1;
2
𝜋𝜋
𝑙𝑙 ≔ , 𝑎𝑎 = 1
2

➢ eq:=diff(u(x,t),t)-a^2*diff(u(x,t),x,x)=0;0<x,x<l,t>0;

𝜕𝜕 𝜕𝜕 2
𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 ≔ 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) − 2 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) = 0
𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑥𝑥

0 < 𝑥𝑥, 𝑥𝑥 < 𝑙𝑙, 0 < 𝑡𝑡

➢ init_c:=u(x,0)=phi(x);

𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑡𝑡− 𝑐𝑐 ≔ 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 0) = 𝜑𝜑(𝑥𝑥)

➢ bound_c:=u(0,t)=0,u(l,t)=0

2𝑥𝑥
𝜑𝜑 ≔ 𝑥𝑥 → − + sin 𝑥𝑥
𝜋𝜋
Axtarılan həlli dəyişənlərinə ayıraq.
➢ res:=pdsolve(eq.HINT=’*’);
𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟 ≔ (𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) = _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)_𝐹𝐹2(𝑡𝑡))

𝜕𝜕 2
𝜕𝜕 2
&𝑤𝑤ℎ𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒𝑒 [{ _𝐹𝐹2(𝑡𝑡) = 𝑎𝑎 _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹2(𝑡𝑡), 2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)}]
𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑥𝑥

➢ res1:=op(1,res);res2:=op(2,res);

𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟1 ≔ 𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) = _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)_𝐹𝐹2(𝑡𝑡)

𝜕𝜕 𝜕𝜕 2
𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟𝑟2 ≔ [{ _𝐹𝐹2(𝑡𝑡) = 𝑎𝑎2 _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹2(𝑡𝑡), 2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)}]
𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑥𝑥
➢ res2[1]:
𝜕𝜕 2
𝜕𝜕 2
{ _𝐹𝐹2(𝑡𝑡) = 𝑎𝑎 _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹2(𝑡𝑡), 2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)}
𝜕𝜕𝜕𝜕 𝜕𝜕𝑥𝑥

➢ s1:=op(1,res2[1]);s2:=op(2,res2[1]);
𝜕𝜕 2
𝑠𝑠1 ≔ 2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)
𝜕𝜕𝑥𝑥
𝜕𝜕
𝑠𝑠2 ≔ _𝐹𝐹2(𝑡𝑡) = 𝑎𝑎2 _𝑐𝑐1 _𝐹𝐹2(𝑡𝑡)
𝜕𝜕𝜕𝜕
Beləliklə, iki adi diferensial tənlik almış oluruq. Şturm-Liuvill məsələsini quraq. 𝑥𝑥 dəyişəninə görə şərt
bircins olduğundan 𝑆𝑆1 tənliyini əlberişli şəkildə yazırıq.
➢ eq1:=lhs(s1)+lambd*_F1(x);

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 47

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
𝜕𝜕2
𝑒𝑒𝑒𝑒1 ≔ (𝜕𝜕𝑥𝑥 2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)) + 𝜆𝜆_𝐹𝐹1(𝑥𝑥)
Bu tənliyin ümumi həllini tapıb sərhəd şərtlərinə görə bircins tənliklər sistemini qururuq.
➢ assume(lambd>0):pdsolve(eq1._F1(x));

_𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝐶𝐶1 sin(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) + _𝐶𝐶2 cos(√𝜆𝜆 𝑥𝑥)

➢ _F1:=unapply(rhs(%),x);
➢ e1:=_F1(0)=0; e2:=_F1(l)=0;
➢ sist:={e1,e2};

_𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = 𝑥𝑥 → _𝐶𝐶1 sin(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) + _𝐶𝐶2 cos(√𝜆𝜆 𝑥𝑥)

𝑒𝑒1 ≔ _𝐶𝐶2 = 0
𝑒𝑒2 ≔ _𝐶𝐶1 sin(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) + _𝐶𝐶2 cos(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) = 0
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 ≔ {_𝐶𝐶1 sin(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) + _𝐶𝐶2 cos(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) = 0, _𝐶𝐶2 = 0}

Bu sistemin determinantını hesablayırıq və sistemi həll edirik.

>A:=linalg[genmatrix](sist:={_C1._C2};

𝐴𝐴 ≔ [sin(√𝜆𝜆 𝑥𝑥) cos(√𝜆𝜆 𝑥𝑥)]

0 1
Delta:=convert(linalg[det](A),trig);

∆≔ sin(√𝜆𝜆 𝑙𝑙)
➢ _EnvallSolutions:=true:
➢ solve(Delta,lambda):
𝜋𝜋 2 _𝑍𝑍1~2
𝑙𝑙 2
➢ indets(%) minus {l};
{_𝑍𝑍1~}
➢ subs(%[1]=’k’,%%);
➢ ev:=unapply(%,k);
𝜋𝜋 2 𝑘𝑘 2
𝑒𝑒𝑒𝑒: = 𝑘𝑘 →
𝑙𝑙 2
Uyğun məxsusi funksiyalar tapılır:
➢ _F1:=’_F1’:assume(k,posint);
➢ subs(lambda=ev(k),eq1);

𝜕𝜕 2 𝜋𝜋 2 𝑘𝑘~2 _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)
( _𝐹𝐹1(𝑥𝑥)) +
𝜕𝜕𝑥𝑥 2 𝑙𝑙 2

➢ dsolve({%._F1(0)=0._F1(l)=0}._F1(x));

𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥
_𝐹𝐹1(𝑥𝑥) = _𝐶𝐶1 sin ( )
𝑙𝑙
Məxsusi funksiyaları normallaşdırırıq:

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 48

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
➢ rhs(%)/sqrt(int(rhs(%)^2,x=0..l));

𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥
_𝐶𝐶1 sin( ) √2
𝑙𝑙
√_𝐶𝐶12 𝑙𝑙
➢ simplify(%,radikal,symbolic);
➢ ef:=unapply(%,(k,x));
Beləliklə, Şturm-Liuvill məsələsinin məxsusi ədədləri və normallaşdırılmış məxsusi funksiyaları
tapılır:
➢ ef(k):ef(k,x);
𝜋𝜋 2 𝑘𝑘~2
𝑙𝑙 2
𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥)
sin( ) √2
𝑙𝑙
√𝑙𝑙
İndi ikinci 𝑆𝑆2diferensial tənliyi həll edək:

➢ eq2:=lhs(s2)+a^2*ev(k)*_F2(t);

𝜕𝜕 𝑎𝑎2 𝜋𝜋 2 𝑘𝑘~2 _𝐹𝐹2(𝑡𝑡)

𝑒𝑒𝑒𝑒2 ≔ ( _𝐹𝐹2(𝑡𝑡)) +
𝜕𝜕𝜕𝜕 𝑙𝑙 2
➢ dsolve(eq2,_F2(t));

𝑎𝑎2 𝜋𝜋2 𝑘𝑘~2 𝑡𝑡

(− )
_𝐹𝐹2(𝑡𝑡) = _𝐶𝐶1𝑒𝑒 𝑙𝑙2

Başlanğıc tənliyi aşağıdakı sıra şəklində axtarırıq.

➢ spr:=Sum(C(k)*exp(-ev(k)*a^2*t)*ef(k,x),k=1..infinity);

𝑎𝑎2 𝜋𝜋2 𝑘𝑘~2 𝑡𝑡

∞ (− ) 𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥
𝐶𝐶(𝑘𝑘~)𝑒𝑒 𝑙𝑙2 sin( )√2
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 ≔ ∑ 𝑙𝑙
𝑘𝑘~=1
√𝑙𝑙

Başlanğıc şərtlərdən istifadə edib Furye əmsalları hesablanır:

➢ Ck:=Int((phi(x)*ef(k,x),x=0..1);Ck:=value(Ck);
𝑙𝑙 2 𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥)
(− 𝜋𝜋 𝑥𝑥 + sin𝑥𝑥) sin( )√2
𝐶𝐶𝐶𝐶 ≔ ∫ 𝑙𝑙 𝑑𝑑𝑑𝑑
√𝑙𝑙
0

2√2
𝐶𝐶𝐶𝐶 ≔ (−1)𝑛𝑛+1
𝜋𝜋𝜋𝜋𝑘𝑘~(4𝑘𝑘~2 − 1)
➢ C:=unapply(Ck,k);

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 49

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2√2
𝐶𝐶 ≔ 𝑘𝑘~ → (−1)𝑛𝑛+1
𝜋𝜋𝜋𝜋𝑘𝑘~(4𝑘𝑘~2 − 1)
Nəticədə məsələnin formal həllini tapmığ oluruq:
➢ sol:=spr;
∞ 2 𝜋𝜋 2 𝑘𝑘~2 𝑡𝑡
2√2 1 𝑎𝑎 𝜋𝜋𝜋𝜋~𝑥𝑥
(− )
𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠𝑠 ≔ ∑ (−1)𝑛𝑛+1 𝑒𝑒 𝑙𝑙2 sin( )
𝜋𝜋𝜋𝜋 𝑘𝑘~(4𝑘𝑘~2 − 1) 𝑙𝑙
𝑘𝑘~=1

Beləliklə, (1)-(3) məsələsinin həlli tapılır:

∞ 2 𝜋𝜋2 𝑘𝑘 2 𝑡𝑡
2√2 1 𝑎𝑎 𝜋𝜋𝜋𝜋𝑥𝑥
(− )
𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) = ∑(−1)𝑛𝑛+1 𝑒𝑒 𝑙𝑙2 sin( )
𝜋𝜋𝜋𝜋 𝑘𝑘(4𝑘𝑘 2 − 1) 𝑙𝑙
𝑘𝑘=1

𝑙𝑙 və𝑎𝑎 – nın qiymətlərini yerinə yazıb alırıq:

4√2 1 2
𝑢𝑢(𝑥𝑥, 𝑡𝑡) = ∑∞
𝑘𝑘=1(−1)
𝑛𝑛+1
𝑒𝑒 −4𝑘𝑘 𝑡𝑡 sin 2𝑘𝑘𝑥𝑥 .
𝜋𝜋 2 𝑘𝑘(4𝑘𝑘 2 −1)

Ədəbiyyat

1. Владимиров В.С. "Уравнения математической физики", М.: Наука, 1988.

2. Сочнева В.А. "Введение в математическую физику: методическое пособие ",
Казань: Казанский университет, 2014.
3. Əzizov O.Q. "Riyazifizikanınmetodları. Mühazirələr",Bakı 2010 (Elektronvəsait).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 50

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ABOUT ASKIA GENRE MORPHOLOGY

Kholbutayev Gairatbek OYBEKOVICH

State University, Uzbekistan

Annotation
This article discusses the Askiya genre, based on the humor of Uzbek folklore, its structure and
character. In addition, the types of Askia, their differences are explained. The author first expressed his
theoretical views on Askii as a genre of humor and humor in folklore, its essence as an example of
competitive verbal art and artistic and aesthetic features, place and style of performance, performers.
Keywords: Askiya, genre, humor, performance

О МОРФОЛОГИИ ЖАНРА АСКИИ

Аннотация
В данной статье рассматривается жанр аския, основанный на юморе узбекского фольклора, его
структуре и характере. Кроме того, объясняются типы аския, их различия. Автор в первые
высказал теоретические взгляды на аскии как жанра юмора и юмора в фольклоре, его сущность
как примера соревновательного словесного искусства и художественно-эстетических
особенностей, места и стиля исполнения, исполнителей.

Ключевые слова: аския, жанр, юмор, ипольнения

Аския как один из самых деликатных примеров юмористического искусства речи в устной
поэзии узбекского народа, сегодня привлекает внимание мировых СМИ. Аския, которая является
уникальным продуктом поэтического мышления нашего народа, характеризуется выражением
слова в нескольких смыслах, основанным на возбуждении смеха как метки, означающей в уме
слушателя. Аския - один из независимых жанров узбекского фольклора, состоящий из словесных
мантр, основанных на смехе, юморе и выражающих несколько значений в диалогической форме.
Этот жанр не так глубоко изучен в фольклоре. В учебнике, изданном в 1990 году известными
фольклористами К.Имамовым, Т.Мирзаевым, О.Сафаровым и Б.Саримсаковым, аския
происходит от арабского слова, основанного на конкуренции двух или более людей,
использовании смеха, корневого значения и жанра аския в Фергане. предварительные
теоретические соображения были сделаны о его широком применении среди жителей долины.[
Имомов К., Мирзаев Т., Сафаров О. и Саримсоқов Б.1990.c.8.] Ранее в «Толковом словаре
литературных терминов», изданном Х.Хомидием, Ш.Абдуллаевой, С.Ибрагимовой. Аския был
веселым и забавным жанром узбекского фольклора. Аския - популярный жанр. Его обычно
исполняют на народных гуляниях, свадьбах и других церемониях, а также на концертах.[
Ҳомидий Ҳ., Абдуллаева Ш., Иброҳимова С.1967.c.33] Лингвисты также комментируют
красноречие и отзывчивость исполнителей аския. Однако ясно, что это описание не в полной
мере охватывает характер жанра аския, оно не отражает распространение жанра, стиль
исполнения.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 51

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Аския представляет соревнование двух или более людей на публичных собраниях посредством
художественного выражения на определенную тему. Стороны иногда стоят бок о бок или лицом
к лицу по кругу, иногда на сцене, пытаясь дать быстрый, лаконичный, смешной и скучный ответ
на вопрос, поставленный противником. Если сторона отклоняется от темы ответа, ошибается в
выборе слова или перестает искать нужную фразу, слово считается проигравшим.
Говорят, что существуют такие виды аскии, как рифма, радиф, имитация, «гулмисиз,
райхонмисиз, жамбилмисиз», ширинкорлик, афсона, лакаб»[8]. Вышеупомянутый словарь
гласит, что аския имеет тип пайров, и есть такие типы аския, как «ўхшатдим», «бўласизми»,
«қофия», «радиф», «лақаб».[ Ҳомидий Ҳ., Абдуллаева Ш., Иброҳимова С.34.]
Относительно широкое научное наблюдение жанра аския как устного искусства сделал
М.Кадыров. В исследованиях ученого этот жанр также изучается с точки зрения
искусствоведения.
Аския, как отмечалось выше, является примером искусства речи, в котором искусство находить
нелепые фразы и слова, разделенные на две или более группы красноречивыми людьми,
является состязанием красноречия. Смех - опора аскии. Итак, давайте сначала подведем
некоторые из наших комментариев о художественных эстетических требованиях этого жанра
Каковы художественные эстетические требования жанра аския? По нашему мнению, прежде
всего, в соответствии с требованиями жанра, исполнитель должен вызывать смех таким
художественным и эстетическим способом, чтобы не использовать непристойные, грубые слова,
которые четко отражают содержание оскорблений; во-вторых, фраза или слово, на которых
основан смех, должны быть понятны слушателю в обоих смыслах; и в-третьих, необходимо
стремиться к выражению реальности в рамках конкретного предмета. Мы обратимся к
примерам, чтобы уточнить наши взгляды на искусство изображения реальности и создания
смеха на основе перечисленных художественных и эстетических требований аскии. В ходе
фольклорной экспедиции в Андижанской области мы проанализировали поле «Пахта» в
контексте записанных нами сельскохозяйственных тем:
1– аскиячи: Бригадир бўлиб ишлаяпсизми? 100 гектар ерингиз бор экан, мана баҳор ойлари
ҳам бошланди. Кассага қараб турибсизми?
2–аскиячи: Ерни кузда ҳайдаб пуштани тортиб ҳозир экиб ҳам бўлдим, олди эккан ерларида
меники кўриниб ҳам қолди.
3–аскиячи: Биринчи эккан ерлар ундаги гузарларингга биринчи ўғитни бергандим ҳозир бир
қарич бўлиб плёнкани кўтариб ётибди.
4- аскиячи: Иккинчи чопиқдан кейин плёнкани териб юбориш керак эди. Ишга киргандан
кейин билдик ҳали ҳам плёнка турибди дейишди.
5-аскиячи: Айтиб қолди хосилдорликни кўтаришда плёнкани хизмати катта экан. Сизга ҳам
шуни тавсия қиламан. Мен кечаси ҳам тагимга плёнка солиб ётибман деди.
6-аскиячи: Айтиб қолди хосилдорлик кўпайди. Плёнкани хизмати катта. 20 кун пахтангиз
олдин пишиб 5 центнердан юқори бўлади. Очиғини айтсам кечаси плёнкани
тагимга солиб ётаман деди.
7-аскиячи: Шунақа бўлиб қоласиз деворадиган бўлсангиз деҳқон келиб сизни юлиб юборади
гузарда.
8-аскиячи: У сизнинг хосилингиз эмас икки ёнбошингиздан кўчам хосил сиғдиролмасдан
сизникини шохларини орасига кириб олган.
9-аскиячи: Плёнкага пахта эксангиз плёнка сувни ҳам тежайди, сувчингизга айтсангиз
сизникини сал хўллаб қўйсалар кифоя қилади.
10-аскиячи: Пахтани пуштага экишни хосияти катта. Чигитингиз уч кун эрта унади, беш кунда
плёнкани тешигидан калисаси кўриниб қолади.
11-аскиячи: Қуш кетар экадағон бўлсангиз бу усул ҳам даромадни уяси. Биринчи қатори билан
давлатни харажатини тўлайсиз, иккинчи қаторидан чиққанини ўзингиз еб
ётаверасиз.
12-аскиячи: Уруғ тиқилиб қолмаслиги учун қўлингизга бир қулоч таёқ олволиб шланкасига
ўраб ҳам турасиз.
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 52
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
13-аскиячи: Плёнкани хосияти кўп сувни тежайди бир кун оқизиб қўйсангиз бўлди, кейин
ташайди.
Эта аския описывает события вокруг семени и его посева, но вставка в речь слова "касса"
первого исполнителя послужила эпилогом для начала темы. Касса - это комната, где деньги
хранятся буквально. В сельском хозяйстве считается, что семена прорастают изнутри семян.
Появление рассады, прорастающей изнутри семенного горла, воплощено в глазах фермеров,
которые прислушиваются к форме, и означает непроизвольную метку. Известно, что корневое
значение эротично. В Аския изображение, представляющее корневое значение, воплощено в
воображении аскии и слушателя. Ответ второго участника аския, который сказал, что он будет
тянуть стебель и сажать его, и что «олди эккан ерларида меники кўриниб қолди», послужил
основанием для нового смеха, гарантируя, что смех первого участника аския будет
продолжаться. Таким образом, разделение участников на две категории, таких как начинающие и
вторые, в конкурсе аския также имеет особое значение. Новичок выбирает корневое значение,
следующие исполнители обязаны обеспечить стабильность корневого значения в правильной
смысловой теме. Корневое значение, продолжаемое последующими исполнителями, приобретает
определенную согласованность.
Во время конкурса следующие исполнители служат для создания комической и художественной
системы, формирующей воображаемый образ в воображении зрителей, значение клеёнки,
"прорастающий саженец и поднимающий клеёнку".[ Тупичекова М.П.1987.c.8]
В аския фразы и слова, которые передают образное значение исполнителями, выполняют
определенный мотивационный процесс в комической и художественной системе. Смех
возникает благодаря формированию комического состояния в умах слушателей путем
нахождения и применения метафорических связей исполнителями, которые вызывают образы,
которые представляют другие значения, которые все понимают в смысле тега. Таким образом,
посев семян, вспашка, прорастание семян, тот факт, что рассада поднимает пленку на дюйм, а
затем выбрасывает ее однажды, являются комикостимулирующими мотивами метафорического
характера.
Стимулятор – происходит от латинского слова stimulo, что означает беспокоить, возбуждать,
расширять. Обычно это слово широко используется в медицине. Учитывая роль аскии в
повышении нервной системы и настроения человека, его можно охарактеризовать как
stimulant[1], который выполняет ту же функцию, что и стимул смеха. Хороший смех и хорошее
настроение дают человеку умственную и биологическую силу, повышают продуктивность,
создают здоровую духовную среду.
Одной из отличительных морфологических особенностей Аскии является то, что
описанные события имеют разные значения в определенных оболочках. Лингвист Г.Бейтсон
назвал эту ситуацию «Фрейм»[ Bateson G. , 1972]. Фрейм английская frame - рамка; оболочка,
которая представляет переносимое значение, используя жесты и действия в речи, представляет
духовное царство. Использование фреймов в аския позволяет слушателю понять, как
понимаются выраженные идеи. Западные ученые, утверждающие, что смех - это социальный
феномен, основанный на том, что суть аскии заключается в организации смеха, носят
социальный характер.
И.Гофман, который провел серьезное исследование анализа фреймов, пришел к выводу, что
фреймы создают забавную ситуацию.[ Гофман И. 2003.-с.42] Российский ученый С.С.
Мельников, изучавший карикатуры XX и XXI веков, выявляет разнообразие кадров.[ Мельников
С.С, 2017.-С.30] Действительно, даже в аскиях мы можем наблюдать присутствие мотивов,
вызывающих смех и их духовную оболочку через корневое значение. В вышеприведенном
отрывке подзаголовки изображений посева семян, обработки почвы, начала появления рассады
также развиваются в определенной семантической оболочке, такой как поле открытого значения.
Одним словом, один из самых популярных жанров художественного слова в узбекском
фольклоре основан на логической последовательности событий, основанных на мотивах,
которые формируют комическую ситуацию в морфологически открытых и закрытых духовных
оболочках. Мы можем выразить это следующей формулой:
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 53
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
tm
mq
→ ksm = as
yam
тематическая оболочка (mq): формирование комикостимулирующего мотива (ksm) внутри
субъекта реального смысла (tm) и скрытой метки-смысловой оболочки субъекта (yam) приводит
к формированию сюжета аския (as). Мы заметили, что кадры, которые доминируют над сюжетом
аскии, имеют в основном два вида. 1. Оболочка, которая четко выражает тему аскии; 2.
Оболочка, обеспечивающая структуру корня, означающего контент. Гармония обеих оболочек
требует структуры мотивов и фраз. В результате формируется цепь комикостимулирующих
мотивов, которая является основой для возникновения аскии в целом.

Список использованной литературы

1. Большой энциклопедический политехнический словарь//wordhelp.ru
2. { Big Encyclopedic Polytechnical Dictionary // wordhelp.ru}
3. Bateson G. Steps to an Ecology of Mind. — N.-Y., 1972
4. Гофман И. Анализ фреймов: эссе об организации повседневного опыта. М.:Институт
социологии РАН.2003.-с.42.
{ Hoffman I. Analysis of frames: an essay on the organization of everyday experience. M.:
Institute of Sociology RAS. 2003.-p. 42.}
5. Мельников С.С. Политическое юмор как форма рефлексии в Российском обществе. Дисс.
на учен степен. Канд. социол. наук.Москва, 2017.-С.30. { Melnikov S.S. Political humor as a
form of reflection in Russian society. Diss. At the scientist degree. Candidate sociol. Sciences,
Moscow, 2017.}
6. Имомов К., Мирзаев Т., Сафаров О. и Саримсоқов Б. Аския// Ўзбек халқ оғзаки поэтик
ижоди. Дарслик. Ташкент, Ўқитувчи, 1990.- б. 8.
{ Imomov K., Mirzaev T., Safarov O. and Sarimsoқov B. Askiya // Oral poetry of the Uzbek
people. Textbook. Tashkent, Kituvchi, 1990.- p. 8.}
Тупичекова М.П.Проблема комического в советской прозе 60-70-х годов: (В.Шукшин,
В.Белов) Автореф. Дисс. Канд филол.наук. Москва, 1987. С.8.
{ Tupichekova M.P. The problem of the comic in Soviet prose of the 60 -70s: (V.
Shukshin, V. Belov) Abstract. Diss. Candidate of Philological Science.
Moscow, 1987. P. 8.}
7. Ҳомидий Ҳ., Абдуллаева Ш., Иброҳимова С. Аския//Адабиётшунослик терминлари
луғати.Ташкент, Ўқитувчи. 1967 - стр. 33.
{ Komidiy Ҳ., Abdullaeva Sh., Ibroimova S. Askiya // Dictionary of literary terms. Tashkent,
Kituvchi. 1967 - p. 33.}
8. http://e-adabiyot.uz

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 54

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

GAZİANTEP HAMAM GELENEĞİNİN HAMAM MÜZESİNE YANSIMASI ÜZERİNE

KAVRAMSAL BİR ARAŞTIRMA

Eyup ATILGAN
Metin SÜRME
Gaziantep Üniversitesi

Özet
Antik dönemden bu yana insanlık için hamam kültürü temizliğin çok ötesinde bir anlam ifade
etmektedir. Hamam kültürü kişisel bir yenilenme ve kökleri derinlere ulaşan bir sosyal ve kültürel bir
olaydır. Bu bağlamda gerçekleştirilen bu çalışmada somut ve soyut kültürel mirasın korunması ve
yaşatılması kapsamında Gaziantep Hamam Müzesi’nin tarihi, mimari, işlevsel ve geleneksel
boyutlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu değerlendirme kapsamında, geçmişte çok uzun yıllar
boyunca hamam olarak kullanılan ve 2015 yılında restorasyonu tamamlanarak Gaziantep hamam
kültürünün yaşatıldığı bir müze haline dönüştürülen Gaziantep Hamam Müzesi incelenmiştir.
Çalışmada, literatür taramasının yanı sıra, kişisel gözlem kullanılmış ve görsel materyaller ile
desteklenmiştir. Başka bir ifade ile gerçekleştirilen bu çalışmayla günümüzdeki ekonomik gelişmelere
bağlı olarak ortaya çıkan ve insanların hamam ihtiyacını karşılamaya çalışan daha modern yapılara
rağmen, gerçek hamam kültürünü yansıtmaya çalışan Gaziantep Hamam müzesi ve sergilenen eserler
hakkında genel bilgiler verilmiştir. Gaziantep’te hizmet vermeye devam eden ve bu çalışmada genel
özellikleri itibarı ile ele alınan Gaziantep Hamam Müzesi gibi köklü bir tarihsel geçmişi olan ve
yaşanmaya devam eden hamamların özel olarak korunması, Türk hamam kültürü ve geleneğinin
gelecek nesillere aktarılabilmesi açısından büyük bir önem taşıdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Gaziantep, hamam müzesi, hamam kültürü, kültürel miras

Abstract
Since ancient times, Turkish bath culture has meant far beyond cleanliness. Turkish bath culture is a
personal renewal and a deep-rooted social and cultural event. In this study carried out in this context, it
was aimed to evaluate the historical, architectural, functional and traditional dimensions of Gaziantep
Hamam Museum within the scope of the protection and survival of the concrete and abstract cultural
heritage. Within the scope of this evaluation, Gaziantep Hamam Museum, which has been used as a
bath for many years in the past and has been restored in 2015 and turned into a museum where
Gaziantep bath culture is kept alive, has been examined. In addition to the literature review, personal
observation was used in the study and supported with visual materials. In other words, in this study,
general information about Gaziantep Bath Museum and the works exhibited, which are reflected in
today's economic developments and try to meet the needs of people's baths, is given. It has been
concluded that the Turkish bath culture and tradition, which has a long-standing historical history and
continues to be experienced, is of great importance in terms of the special protection of Turkish baths
and its tradition, as it continues to serve in Gaziantep and is handled in general in this study.
Key words: Gaziantep, Turkish bath museum, Turkish bath culture, cultural heritage

GİRİŞ
Antik çağdan bu yana banyo yıkanmanın çok ötesinde bir anlam taşımaktadır. Öyle ki hamamların
insanların sağlığında, eğitiminde eğlenmelerinde sahip olduğu önemi tam olarak kavrayan Roma devleti
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 55
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
hamamların yapımını ve bakımını sosyal sorumluluklar listesinde en ön sıraya almıştır. Hamamlar antik
çağda imparatorun ve devletin gücünü ihtişamını, tüm zenginlik ve barışın kaynağı olan cömertliğini
yansıtmaktadır (Yegül, 2010).
İnsanlık tarihinde hem bedensel hem de zihinsel arınmanın sembolü olan hamamlar, üstlenmiş oldukları
bu eğitim, sağlık ve eğlence misyonları açısından insanoğlunun ihtiyaç duyduğu mekânların başında
gelmektedir. Suyun hem arınma hem de sağlık için kullanımına fırsat veren hamamlar, zaman içerisinde
toplumların kültür anlayışı içerisinde önemli bir yere sahip olmuştur. Çalışmaya konu olan Gaziantep
Hamam müzesi de Gaziantep Hamam kültürünü yansıtması açısından önem arz etmektedir. Kendine has
mimari yapısı ve içerisinde barındırdığı çeşitli işlevlere sahip bölümleriyle Gaziantep halkının sosyo-
kültürel yaşantısını günümüze taşımaktadır.
Gaziantep Kalesi’nin yanı başında yer alan, Osmanlı hamam mimarisi ve kültürünün en güzel
örneklerinden birisi olan yapı, Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılan külliyenin yüzyıllarca hamam
bölümü̈ olarak hizmet vermiştir. Vakfiyesine göre 1577 tarihinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Paşa
Hamamı olarak uzun yıllar hizmet veren yapı, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi tarafından 2015 yılında
restorasyonu tamamlanarak Gaziantep hamam kültürünün yaşatıldığı bir müze haline dönüştürülmüştür.
Aslına sadık kalınarak teşhir edilen hamamda; soğukluk, ılıklık, sıcaklık bölümleri, Halûk Perk
koleksiyonundan hamam araç ve gereçleri, hamam adetleri, balmumu heykeller ve maketlerle
canlandırılmıştır (http://www.gaziantepkulturturizm.gov.tr/TR-174063/gaziantep-hamam-muzesi.html) .
Gaziantep hamamlarının diğer Anadolu’daki hamamlardan farkı; zemin kotun altında yere gömülü bir
şekilde inşa edilmesidir.

Türkiye’nin somut olmayan kültürel mirası olarak hamam kültürünün unutulmamasına ve turistik ürün
olarak değerlendirilmesine yönelik önerilerle çalışmanın akademik alan-yazına ve turizm sektörüne
katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Aynı zamanda hamam kültürünü yaşayan ve yaşatmaya çalışan
Gaziantep’e gelen yerli turistlerin hamam kültürünü deneyimlemesini sağlamaya aracı olan turist
rehberlerine de kaynak olması bakımından önemlidir (Yılmaz ve Ergüven, 2017). Hem somut hem de
somut olmayan kültürel mirasımızın en güzel örneklerini bünyesinde barındıran tarihi hamamlar,
sürdürülebilir korunma, yararlanma ve yaşatma amacına hizmet edecek şekilde değerlendirilmesi önem
taşımaktadır (Sargın ve Belge,2017). Tüm bu açıklamalar, Türk Hamamı’nın kültürel miras kapsamında
korunması ve yaşatılmasının önemini ortaya koymaktadır. Somut kültürü, etrafında oluşan ritüellerden,
pratiklerden, anlatma biçimlerinden soyutlayarak anlayabilmek mümkün olmadığı gibi, somut olmayan
kültürel mirası da maddi bağlamından ayrı değerlendirmek mümkün olamamaktadır. Bu nedenle,
Türk Hamamı’nın kültürel miras kapsamında korunması, somut ve somut olmayan kültürel mirasın
korunmasına yönelik bütünsel bir yaklaşım gerektirmektedir (Özgen, 2016).

GAZİANTEP HAMAM MÜZESİ ÜZERİNE KAVRAMSAL BİR ÇALIŞMA

Gaziantep Hamam Müzesi 3 bölümden oluşmaktadır (www.gaziantephamammuzesi.org). İlk olarak

girilen bölüm Soğukluk bölümüdür ve loca anlamına da gelmektedir. Soğukluk dediğimiz yer hamama
gelen kişi ilk olarak bu bölüme gelir peştamalcıdan peştamalını aldıktan sonra soyunma kabinlerinde
üzerini değiştirir.

İkinci bölüm olan orta kısımdaki ılık bölüme geçer. Ilık kısımda kişi bir müddet vücudunu alıştırır.
Vücudunu alıştırdıktan sonra asıl yıkanılan bölüme geçer. Ayrıca sıcağa çok dayanamayan insanlar bu
kısımda yıkanır kesesini bu kısımda yaptırırlar ve sıcak yere girmeden hamamı terk ederler.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 56

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Üçüncü ve son bölüm olan sıcak kısmın orta bölümünde bulunan taş göbek taşı hamamın yapısına göre
sekizgen ya da altıgen olarak değişkenlik göstermektedir. Gaziantep Hamamında başınızı yukarıya
kaldırdığımızda kubbenin üstünde daha çok gözenek olduğunu göreceksiniz. Bu gözeneklere fil gözü
denmektedir. Buradaki gözeneklerin çok olmasının iki nedeni vardır. Birincisi doğal aydınlık, ikincisi
ise o gözeneklerin üstünde mercekli cam fanuslar takılıdır. Bu cam fanuslar güneş ışığını direkt olarak
süzerek içeriye verir ve hamam sıcak olan kısmını güneş enerjisi ile beraber daha sıcak hale getirmiş
olunur. Ayrıca bu cam fanuslar özeldir, üstten bakıldığı zaman iç kısım görülmez yani buğuludur
(https://www.turizminsesi.com/yazi/gaziantep-hamam-muzesi-1168.htm)
Yapılan bu çalışmayla günümüzdeki ekonomik gelişmelere bağlı olarak ortaya çıkan ve insanların
hamam ihtiyacını karşılamaya çalışan daha modern yapılara rağmen, gerçek hamam kültürünü
yansıtmaya çalışan Gaziantep Hamam müzesinin insanların zihninde canlı tutulması ve aynı zamanda
da kültürel sürekliliğin devamlılığının sağlanması amaçlanmaktadır.
Antik çağdan bu yana hamam kültürü insanlık için önem taşımaktadır. Bu anlamda 21. yüzyıla
gelindiğinde hamam müzeleri inşa edilerek evrensel ve toplumsal hafızada yer etmiş Türk hamam
kültürü bir bütün olarak korunmaya ve gelecek nesillere aktarılmaya çalışılmaktadır. İlk hamam müzesi
İngiltere’deki The Roman Bath Museum, ikincisi ise İsrail’de The Al-Pasha Bathhouse’dır (Demir,
2013a:1116). İlgili alan yazına bakıldığında ise konuyla ilgili sınırlı araştırmanın olduğu görülmüştür
(Ertuğrul, 2009; Emiroğlu, 2010; Tali, 2013; Demir, 2013b). Bu anlamda gerçekleştirilen bu çalışmada
Gaziantep Hamam Müzesi ve sergilenen eserler hakkında genel bilgiler verilmiştir. Çalışmada yer alan
fotoğraflar müze yetkilerinden müsaade alınarak araştırmacılar tarafından fotoğraflanmıştır.
SOĞUKLUK BÖLÜMÜ
Soğukluk bölümünde ve erkeklerin kullanım alanı olan eğlenmeler ve dinlenmeleri için ayrılan ayrıca
dinlendikleri zaman içerisinde nargile, mırra, meyve gibi yiyecekler tüketilir

Şekil 2: Gaziantep hamam müzesi soğukluk bölümü

ILIKLIK
Çalgılı, yemekli damat hamamı gelenekleri erkek hamamlarında gerçekleşen toplu etkinliklerin en
önemlilerinden biri günümüzde de yaşatılmakta olan damat hamamının geleneğidir. Düğünden bir veya
birkaç gün önce damat, sağdıcı, yakın arkadaşları ve akrabaları tarafından hamama götürülür.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 57

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 3: Gaziantep hamam müzesi ılıklık bölümü

GÖBEK TAŞI
Hamamlarda, terlemek için üzerine uzanılan ve alttan ısıtılan geniş mermer insanlar terlemek amacıyla
bu taşı kullanılırlar.

SÜS HAVUZU
Kilin ıslatılması ve aynı zamanda hamamın serinletilmesi için kullanılır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 58

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 3: Gaziantep hamam müzesi süs havuzu

BANYO SOBASI
Hamam keyfini kişisel banyolara taşımak için eski zamanlarda banyo kazanlar kullanılırdı. Odunun
ateşe verildiği dökme demirden bir soba ve üzerinden bir su tankından oluşan bu kazanlar sıcak su
sağlamalarının yanı sıra banyoları da ısıtırdı.

Şekil 4: Gaziantep hamam müzesi banyo sobası

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 59

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

HAMAM TASLARI
İşlemeli pirinç, bakır veya gümüşten yapılan ve hamamlarda su dökünmek için kullanılan kaplardır.

Şekil 4: Gaziantep hamam müzesi hamam tasları

KİRDANLIK
İçerisine sabun,lif, kese, kına ve kil konulan bakırdan yapılmış kaplardır.

Şekil 5: Gaziantep hamam müzesi kiradanlık

İBRİK
El yüz yıkamak ve abdest almak için metalden yapılan su taşıma kaplarıdır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 60

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 6: Gaziantep hamam müzesi ibrik

SABUN KUTUSU
İçerisine sabun konulan işlemeli küçük kaplardır.

Şekil 6: Gaziantep hamam müzesi sabun kutusu

ŞİFA TASI VE BARDAĞI

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 61
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Kullanan kişiye şifa vermek üzere yapılmış olup üzerinde kutsal sayı, sembol, dua ve sözlerin
bulunduğu taslardır.
Kutsallığı bedene aktarmanın değişik yollarından biri de kutsal kabul edilen suyu içmek veya bu suyla
yıkanmaktır.

Şekil 7: Gaziantep hamam müzesi şifa tası ve bardağı

TEL SIRMA HAVLULAR

Açık gri etrafı iki parmak kalınlığında sarı sırma işlemeli, gayet zarif bir kumaş olup kurulanmak
amacıyla kullanılır.

Şekil 8: Gaziantep hamam müzesi tel sırma havlular

PEŞTAMAL
Hamamda örtünmek ve kurulanmak amacı ile kullanılan ince dokumadır. Ayrıca iş yaparken önlük gibi
bele bağlanan uzun geniş dokuma örtüdür.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 62

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 9: Gaziantep hamam müzesi peştamal

İBRİK
El yıkama, abdest alma ve içirisinde çay, kahve, şerbet gibi sulu içecekleri bulundurmak amacıyla
kullanılan emzikli kulplu kaplardır.

Şekil 10: Gaziantep hamam müzesi ibrik

BERBER KOLTUĞU
Hamama gelen müşterilerin saç tıraşı, sakal tıraşı ve kişisel bakım yaptırmak amacıyla oturdukları
koltuktur.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 63

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil
10: Gaziantep hamam müzesi berber koltuğu
TIRAŞ TASI
İçine su konulan ve tıraş bıçağının temizlenmesinde kullanılan tastır.

Şekil 11: Gaziantep hamam müzesi tıraş tası

SABUN MÜHÜR BASKILARI
Üretilen sabunlar üzerine çeşitli desenler kazandırmak için kullanılan aletler.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 64

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil
11: Gaziantep hamam müzesi sabun mühür baskıları

SABUNLUK
İçine sabun konulan küçük kaplardır.

Şekil 12: Gaziantep hamam müzesi sabunluk

SABUNLUK

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 65

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Hamama giderken çanta gibi kullanılan, tarak, kese, sabun ve ayna gibi malzemelerin konulduğu
işlemeli kaplardır.

Şekil 13: Gaziantep hamam müzesi sabunluk

ŞAMŞIRAK
Şamşırak doğal bir parfümdür. Özü gül suyu olan parfümün içerisine misk, amber, tarçın gibi kokusu
hoş olan karışımlarda karıştırılarak evlenecek olan kızın başına hamamdan çıkarken sıcaklık bölümü ile
ılık bölüm arasında dökülür. Ayrıca bu şamşırağı döken kişide evliliğinde mutlu olan bir kişi olmalı ki
mutluluk ondan ona geçmelidir.

Şekil 14: Gaziantep hamam müzesi şamşırak

BUHURDANLIK
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 66
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tütsü yakmaya yarayan ve tütsülerin üzerine konulduğu bir süs eşyasıdır.

Şekil 15: Gaziantep hamam müzesi buhurdanlık

İŞLEMELİ AYNA
Varlıklı kadınların zenginliğini göstermek için kullandıkları ayna.

Şekil 16: Gaziantep hamam müzesi işlemeli ayna

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 67

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

CURUN
Hamamlarda su doldurulup yıkanmak amacıyla kullanılan derin taş küvet.

Şekil 18: Gaziantep hamam müzesi curun

PAŞA MANGALI
Eski yıllarda paşa mangalı olarak adlandırılan ve kişilerin bulunduğu ortamı ısıtmaları için içerisine köz
koyarak ısındıkları bir üründür. Ayrıca nargile közü ve Türk kahvesi pişirmek için kullanılır.

Şekil 17: Gaziantep hamam müzesi paşa mangalı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 68

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
PİRİNÇ KAHVE TAKIMI
Kahve içmek için hazırlanan gösterişli fincan takımlarıdır.

Şekil
19: Gaziantep hamam müzesi pirinç kahve takımı
CAM NARGİLE
Geleneksel tütün içme aracıdır. Hamama gelen insanların sohbetleri sırasında hoş vakit geçirmeleri için
kullanılır.

Şekil 19: Gaziantep hamam müzesi cam nargile

KURNA MUSLUKLARI
Sıcak ve soğuk su akıtan bronzdan imal edilen musluklardır. Osmanlı hamamlarında tombak ve gümüş
gibi değişik alaşımlı madenlerden de yapılan, yılan, ejderha başı, koç başı gibi şekillerde ve kazıma,
ajur (delik işi), kabartma gibi çeşitli süsleme teknikleri kullanılarak yapılan musluklardır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 69

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 20: Gaziantep hamam müzesi kurna muslukları

TAKUNYA
Hamama gelen insanların kullandığı ahşap terlik.

Şekil
21: Gaziantep hamam müzesi takunya
HAMAM TAVANI
Güneş ışınlarından faydalanarak hamam sıcaklık dengesini ayarlamak için tavanı cam faanus tasarımı
ile yapılmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 70

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 22: Gaziantep hamam müzesi hamam tavanı

SONUÇ VE ÖNERİLER
İnsan ve mekân ilişkisini ağırlıklı olarak sosyal, manevi ve estetik değerler bağlamında ortaya koyan
hamam kültürü geçmişten günümüze önem taşımaktadır. Geleneksel özellikleri korunarak, mahalle
hamamı geleneğinin sürdürülebilmesinin, şehirlerdeki çok az sayıda hamam bunu başarabilse de günlük
yaşam pratikleri açısından pek mümkün görünmediğini itiraf etmek gerekiyor. Dolayısıyla geleneklerin
yaşatılması düşünüldüğünde hamam müzesinin önemi kolayca görülecektir. Gerçekleştirilen bu
çalışmada Gaziantep hamam geleneği ve hamam müzesi incelenmiş ve görsellerle açıklanmaya
çalışılmıştır. Gaziantep halkının gerek bedensel, gerekse zihinsel olarak kendisini rahat hissetmek için
gittiği bu mekânlar hem toplumsal birlikteliğin sağlanması hem de sürdürülebilir bir kültür ortamının
oluşturulması açısından önem arz etmektedir. Gelişen teknoloji ve ekonomik refah düzeyine paralel
olarak hamamların kullanımında her ne kadar bir azalma olmuşsa da Anadolu’nun kültürel değerlerine
bağlılığın bir göstergesi olarak Gaziantep özelinde yaşatılan hamam kültürünün bir araya getirme
misyonu halen devam etmektedir. Çok öncelere dayanan gelin hamamı, lohusa hamamı; damat hamamı
gibi etkinliklerin günümüzde de devam etmesi hamamların birleştirici özelliğine iyi birer örnek teşkil
etmektedir.
Kültürel mirasın kuşaktan kuşağa aktarılması ve sürekliliği arasında sıkı bir ilişki vardır (Özünel Ölçer,
2013). Bu husus göz önüne hamam geleneğinin sürekliliği için kuşaklara aktarılmasının önemi
anlaşılmaktadır. Başka bir ifade ile yukarıda sayılan özelliklerden hareketle ilgili alkanların gerek kamu
kuruluşları gerekse yerel yönetimler tarafından desteklenerek kadim gelenekler arasında yer alan
hamam kültürünün sürdürülebilir hale getirilmesi ve aynı zamanda mekânların aslına uygun olarak
koruma ve restorasyonunun yapılması belki de unutulmaya yüz tutmuş bir geleneğin yeniden
canlandırılması açısından büyük önem arz etmektedir.

KAYNAKÇA
Demı̇ r, Z. S. (2013a). Halk bilimi müzeciliğinde deneysel yaklaşımlar: yaşayan müze. Electronic
Turkish Studies, 8(9).1111-1125.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 71

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Demir, Z. S. (2013b). Türk Hamam Müzesi ve Kına Hamamı Sergisi. Ankara Araştırmaları
Dergisi, 1(2), 48-55.
Emiroğlu, İ. (2010). Konya'da hamam kültürü ve kullanım eşyaları. T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Ertuğrul, A. (2009). Hamam yapıları ve literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 241-
266.
Özgen, Ö. (2016). Kültürel miras kapsamında “Türk Hamamı” üzerine bir inceleme. İletişim Kuram ve
Araştırma Dergisi, 42). 111-138.
Özünel Ölçer, E. (2013). Camekândan Canlı Performansa Somut Olmayan Kültürel Miras ve
Müzeler. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Geleceği Türkiye Deneyimi, 65-71.
Sargın, S., ve Belge, R. (2017). Kültürel mirasın korunması ve turizm amaçlı değerlendirilmesi üzerine
bir araştırma: Tarihi İstanbul Hamamları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi.
Tali, Ş. (2013). Kayseri etnografya müzesinde bulunan şifa tasları ve sanatı üzerine. Electronic Turkish
Studies, 8(8).
Yegül, F. (2010). Roma dünyasında yıkanma. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
Yılmaz, A. ve Ergüven, M. H. (2017). Somut Olmayan Kültürel Miras Bağlamında Eskişehir Hamam
Kültürünün Değerlendirilmesi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Uluslararası Turizm Ve Kültürel
Miras Kongresi Bildiri Özetleri Kitabı.
https://www.turizminsesi.com/yazi/gaziantep-hamam-muzesi-1168.htm Erişim tarihi:18/01/2020
http://www.gaziantepkulturturizm.gov.tr/TR-174063/gaziantep-hamam-muzesi.html Erişim
tarihi:18/01/2020
http://www.gaziantephamammuzesi.org/index.html Erişim tarihi:18/05/2020

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 72

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

LEXICAL AND GRAMMATICAL ELEMENTS OF CENTRAL ASIAN TURKISH İN THE

AZERBAIJANI LITERARY LANGUAGE OF THE 16TH CENTURY

Orucova GUNEL
ANAS

Summary
Common features of related languages are implied as the parallelism or similarity of lexical and
grammatical units. There are some elements that have passed into the structure of language after a
certain period. These were either related to the political environment or to the cultural and literary
relations of the peoples living in the vicinity. In both cases, the language relations have realized the
national unity of the peoples, further strengthened the ancestral ties between them.

Key words: political support, integration, poetic partnership, related languages, cultural ties

The rich political environment of the 16th century-Azerbaijan had favorable conditions for the period of
artistic centralization of lexical structure of its literary language and further strengthening of its
grammatical structure. Until now, the common language of the Turkic peoples played a key role in
their oral literary language, but compared to the 16th century, the lexical commonality in the written
traditions of Caucasian and Central Asian Turkic was relatively weak. Simply, the historical kinship of
Turkic languages is limited to having the general agglutinative features and some lexical units. Of
course, the migration of the Turkic peoples from the middle of the I Millennium to the first three
centuries of the II Millennium, the demographic denseness did not remain unaffected by the
composition of all Turkic languages, as a result of which small tribal languages became vernaculars.
That is, as a result of the ethnic assimilation of Turkic tribes and tribal associations, the single
vernacular languages was formed, which gradually formed the structure of literary language norms on
the basis of each vernacular.

However, it is natural that the lexemes and morphemes, which had already been established as a
linguistic element of Central Asian Turkic in the 16th century, did not appear in the written Azerbaijani
literary language. This does not deny the fact that such elements were exchanged during the period of
differentiation of Turkish languages as a national language. Such an exchange process has always been
a natural process. Root identity is cited as the real reason for this. "Such close and similar pecularities
in related languages show that they developed apart from one mother tongue. (I, p. 441)

Another condition was related to the political situation. The ethno-historical content of the rapidly
growing and strengthening Safavid state at the beginning of the 16th century confirmed it as a Turkic
entity, an attempt to achieve the political and cultural unity of the Turks of the Caucasus and Central
Asia as the most important political course of the state. First of all, this was not only a political support
to protect these peoples from foreign political interference, but also to ensure the literary unity of the
peoples. It should also be noted that if the palace and poetic language of the Ottoman Empire, one of
the two great powers of the century was Persian, then the Turkish language was supported only by the
Safavids, the second most powerful state. It was the only powerful measure. "Undoubtedly, the main
instigator for this was the founder of the state, Shah Ismail Khatai: writing beautiful poems by him in
his native language, issuing decrees in this language was a direct manifestation of the ethnic-cultural
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 73
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
element of domination." (IV, p. 206.)

The influence of language units on the literary composition of related languages can be realized in two
ways: 1. The involuntary integration of language units in connection with the interaction of cultural
relations 2. The inclusion of some elements of related languages in the internal system of language in an
informal form as a special line of language policy. The 1st fact is observed in the language of many
craftsmen acting in the 16th century. “Some words and grammatical features of Eastern Turkic
languages, especially Uyghur and Jigatay (Uzbek) languages, have been developed in the written
literary language at this stage. It is true that such a sign is more pronounced in religious-propaganda
poems, but in words written in other styles, such words are sometimes found. In particular, in the
ghazals of Khatai, Kishvari, Shahin and a number of poets who lived and created during this period
such linguistic units were developed, albeit to a lesser extent”. (II, p. 173) The grammatical elements
found here manifested itself in the suffexes in the case of the noun (for example, in the possession case -
nin instead of in (-ın, -un, -ün), in the accusative case -ni) instead of –i)-ı, -u, -ü), suffix of personal
category –mən (man) instead of -əm (-am), in participles -ğan instead of -an (-ən) and so on. Here, the
suffix of personal category -man (-mən) has historically existed in many Turkic languages, including
the Orkhon-Yenisey monuments. That is, in fact, the -man (-mən) form was used before the version of
singular of the first person -am (-am) variant. “In the language of ancient Turkic writing monuments,
the predicative category is formed by the following pronouns; Singular of the 1st person: mən, bən,
rarely mın/min; Singular of the 2nd person: sən, sen, rarely sin ... For example, Kırqız oğlu mən, that is,
"I am the son of Kyrgyz" (III, p. 470.). Such variants later became characteristic of the modern literary
language of some Turkic languages (Uzbek), for others (Azerbaijan language) underwent a phonetic
change. How was it possible to use such morphological features in the Azerbaijani poetic language of
that period? Although this situation related to historical events is not a leading case for the Azerbaijani
language, it lasted for some time.

In the 16th century, the Azerbaijani literary language was most active in Tabriz, the center of the
country. Prominent masters of words, poets and scholars of the time also gathered here. Undoubtedly,
the reference source of the literary language was the vernacular, dialects. The vernacular is used as the
main source, and the historical function of the dialects was different. Some lexical and grammatical
features of the language, which was modern for its time, later became an archaic form, preserved in
dialects as a place of preservation of these forms.
During the mentioned period, the fact of emergence of a common Turkish poetic language as a real
result of ethnolinguistic centralization was becoming inevitable. For all this, the official status of the
Turkish language as the official state language of the Safavid Empire accelerated the process. The fact
that Shah Ismail Khatai himself was engaged in art as a ruler was a positive manifestation of this step.
As mentioned earlier, the seemingly artificial language exchange served two purposes. Of course, any
lexical unit, grammatical feature, even if related, cannot be included in the national language. Because
after a while this situation did not justify itself and he had to leave the language. Stabilization or
confluence in the local language is manifested in two forms. 1. Only those used within the frame of
poetic language. 2. Those who "switch" to both poetry and the vernacular. It is interesting that it is
very difficult to distinguish such words and suffixes in the modern vernacular. First of all, as the
languages have the same origin, it is not easy to determine the exchange among which specific
languages takes place. On the other hand, similarity and parallelism had long been "qualified" in the
language's vocabulary fund because they make such language units easy to master.

The units chosen for the language of poetry are especially noticeable among the obvious advantages of
lexical expressions belonging to the Arabic and Persian languages (of course, grammatical units cannot
be compared here).

At the same time, it should be noted that there are elements in the linguistic relations of literary
languages that are not capable to protect themselves. They became archaic after a while because they
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 74
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
could not adapt to full national forms, or because the norms had already stabilized. But it is an
undenying fact that literary language has a special historical significance in relation to related
languages.

LIST OF REFERENCE

1. Afat Gurbanov: “General linguistics”, “Maarif” Publishing House, 1989

2. Abulfaz Rajabli “Language of ancient Turkic writing monuments”, part I, Baku-Nurlan-2006

3. A. Demirchizadeh: “History of Azerbaijani literary language”, part I, “Education”, 1979

4. Nizami Khudiyev: “History of Azerbaijani literary language” “Maarif” Publishing House, 1995

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 75

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

RIMPH IN THE UZBEK SHAMANISTIC SONGS

ЎЗБЕК ШОМОН ҚЎШИҚЛАРИДА ҚОФИЯ

Римфа в узбекских шаманских песнях

Olim KAYUMOV

Аннотация
Эта статья является первым исследованием узбекских шаманских песен. Существует феномен
использования рифмованной структуры узбекских шаманских песен, рифмованных форм,
примеров рифмованного искусства в шаманском фольклоре. Узбекские шаманские материалы
были типологически изучены с шаманскими материалами других тюркских народов. В статье
рассматривается роль рифмы в искусстве узбекских шаманских обрядовых песен и мастерство
шаманов в использовании других поэтических искусств. Раскрыта уникальность шаманских
песен как примера художественного слова.
Ключевые слова: римфа, шаман, песня, обряд, структура

Annotation
This article is the first study of Uzbek shamanistic songs. There is a phenomenon of using the rhymed
structure of Uzbek shamanistic songs, rhymed forms, examples of rhymed art in shamanic folklore.
Uzbek shamanistic materials were typologically studied with shamanistic materials of other Turkic
peoples. The article discusses the role of rhyme in the art of Uzbek shamanistic ritual songs and the skill
of shamans in the use of other poetic arts. The uniqueness of shamanistic songs as an example of an
artistic word is revealed.
Keywords: rhyme, shaman, song, rite, structure

Шомон маросимлари фольклори шомоний эътиқод семантикасини бадиий ифодалаган, ўзига хос
сакрал моҳият касб этувчи атамалар ва иборалар иштирок этган насрий ва шеърий шаклдаги
магик айтимлардан иборатдир. Шеърий кўринишдаги шомон айтимлари асосан қўшиқлар бўлиб
мазмунида руҳларни чорлаш, алқаш ва ёвуз руҳларни ҳайдашга қаратилганлиги билан магик
моҳият касб этади. Шомон қўшиқларида руҳларга бадиий тавсиф бериладики, айни шу тавсиф
руҳларнинг ёвузлик ва ҳомийлик каби функционал вазифаларини ойдинлаштиради. Инчинун,
шомон айтимларининг жанрий мансубиятини аниқлаштириш учун уларнинг вазн мансубияти
ҳақидаги қарашларимиз фикримизни янада тиниқлаштира олади.
Шомон қўшиқлари поэтикасида оҳанг алоҳида аҳамиятга эга. “ Ҳаёт материалини
(диспозицияни) бадиий асарга (композицияга) айлантириш зарурияти билан юзага келган поэтик
шакллардан бири – бу қўшиқ. Унда диспозицияни композицияга айлантирувчи эса қўшиқчи”
[Ражабов Д.2019.Б.20]. Масалага шу нуқтаи-назардан ёндашиб, шомоннинг руҳларни чорлашига
бағишланган айтимлари таҳлилига эътиборни қаратмоқчимиз. 2004 йил Навоий вилояти
Хатирчи тумани Мирзо Улуғбек ширкат хўжалиги Жалойир қишлоғида истиқомат қилувчи 41
ёшли Нозибуви бахшидан биз томонимиздан ёзиб олинган маълумот кўра, бахши боқим,
қайтарма, суқ чиқариш, қоқин маросимларини ўтказишда аввало ишни «авлиё териш»дан

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 76

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
бошлар экан. Ўткан улуғ авлиёларни ёд олиш, уларнинг руҳидан мадад олиш мақсадида
шомонлар авлиёлар ва ўзларининг марҳум қариндошлари номини тилга олиб қўшиқ куйлайди:
Сўзим боши бисмилло,
Ишим боши бисмилло,
Алҳам боши бисмилло,
«Қуръон» боши бисмилло,
Руҳиятлар султони,
Мен сизларга сиғиндим.
Чодир чиммат тутганлар,
Чор томондан келганлар,
Қирқ бир чироқ берганлар,
Руҳиятлар султони-яй,
Мен сизларга сиғиндим.[Қаюмов О. 2004]
Кўринадики, оҳангдорлик, халқ қўшиғининг етакчи хоссаларидан биридир.[Ражабов
Д.2019.Б.51] Оҳанг устунлиги қўшиқ матнида оҳангдошлик яъни қофиянинг майдонга келишига
сабаб бўлади. Шомон қўшиқларида оҳангдорликнинг ягона қолипда турғун ҳолатда бўлиши
кузатилмайди:
Сўзим боши бисмилло,
Ишим боши бисмилло,
Алҳам боши бисмилло,
«Қуръон» боши бисмилло,
Руҳиятлар султони,
Мен сизларга сиғиндим.
Келтирилган мисолдаги сўзим, ишим, Алҳам, “Қуъон” оҳангдош сўзлар бўлиб, боши
бисмилло эса, радиф яъни қайтариқ, айнан такрорланувчи сўзлардир. Бироқ, қофия вазифасида
келган сўзим, ишим сўзларида асосан –и+м товушлари оҳангдошликни ташкил этмоқда.
Кейинги сатрларда алҳам сўзидаги -а+м, қуръон сўзидаги –о+н товушлари уйғунлашмаган
бўлиб бу ўринда оҳангдошлик бузилганлиги кўзга ташланади. Руҳиятлар султони, мен
сизларга сиғиндим сатрлари шомон қўшиғининг нақорати вазифасини ўтайди. Шомон
қўшиқларида яхлитлик, ягона қолип мавжуд эмаслиги борасида гапиргандик. Қофиянинг
бетартиб қўлланиши, турли ўринларда келиши ягона қолип ҳукм сурмаслигини кўрсатади. Бу
юқоридаги мисолда қофия сўз бошида келган бўлса, айни шу айтим давомида қофиянинг ўрни
алмашинади:
Чодир чиммат тутганлар,
Чор томондан келганлар,
Қирқ бир чироқ берганлар,
Руҳиятлар султони-яй,
Мен сизларга сиғиндим.
Банд давомида қофия сатр охирига кўчади. Қофияда замон ва кўплик қўшимчаси орқали
оҳангдошлик ташкил этилиши шеър илмида қофия хатоси саналади ва Ийто деб
аталади[Ҳожиаҳмедов А.1999.Б.236]. Шомон қўшиқларида ийто кўп учрайдиган ҳолат.
Қирқ бир чироқ жоқтилар,
Бўйнига тасма солдилар.
Мерос қўлин олдилар,
Бандда қўлланилган жоқтилар, солдилар, олдилар сўзлари қофия вазифасини бажарган бўлса-
да, сўзлар таркибидаги -оқти, -олди кабилар оҳангдошлик учун номутаносиб бўлиб, иқво юз
берганини кўриш мумкин. Бундан ташқари, шомон қўшиқлари матнида қофия ўрни алмашиш
ҳолатлари кўзга ташланади. Аммо қўшиқнинг мазмунига путур етмайди. Балки қўшиқ давомида
оҳангдорлик ҳисси таъдил санъати воситасида янада ошади:
Ҳур қиз авлиё оналар,
Қирқ қиз авлиё оналар,
Етмиш икки парилар,
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 77
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ҳар қайсиси ҳар ишда
Етти пари оналар,
Мен сизларга сиғиндим.
Шомон ўз мифологик ҳомийларини кетма- кет санайди. Ҳур қиз, қирқ қиз каби авлиё оналар,
етмиш икки, етти пари оналарнинг кетма-кет қайд этиб уларга мурожаат қилиб,
нидо[Ҳожиахмедов А.1999.Б.110.] санъатидан фойдаланади. Мазкур бандда шомон таъдил ва
нидо санъати воситасида ўз мифопоэтик мақсадига эришади. Қўшиқ матнида Қамбар онам,
Амбар онам, каби мурожаатлар кўзга ташланади. Аллетирация воситасида ҳосил қилинган сўз
шомон ҳомийлари қаторини бойитади, қўшиқ пафосини оширади, тингловчининг онгига таъсири
кучаяди. Қофия ва товуш уйғунлашуви шомон қўшиқларида магик тасир этувчи психологик
вазифани ҳам бажаради.
Биз юқоридаги бобда Амбар она тарихий шахс эканлиги унинг шомон мифологиясидаги ўрни ва
аҳамияти борасида мулоҳаза билдирган эдик. Бироқ шомон айтимларида ҳомий руҳ сифатида
такрор – такрор тилга олинадиган Қамбар она шомоннинг бадиий тўқимасидир. Адабиётшунос
Н.Раҳмоновнинг фикрича, «Қадимги туркий адабиётнинг шаклланишида яна бир муҳим манба –
туркий халқ қўшиқларининг тарихий далиллар билан бирикуви катта роль ўйнаганини кўрамиз.
Бир тарихий маълумотдан маълум бўлишича, туркий қўшиқлар оғзаки шаклда ўйин билан ижро
этилган».[Раҳмон Н. 2002.Б.53.]
Туркий халқлар мифологиясида Қамбар номи билан боғлиқ мифологик образ учрайди фақат
унинг жинсий мансубияти ўзбек шомонларининг Қамбар онасидан фарқ қилади. Қозоқ
мифологиясида Қамбар ота кўл ва йўлнинг пири мифологик ҳомий сифатида мавжуд эканлиги
қозоқ олими С.Атакай илмий ишларида қайд этилган[Атакай С. 2011.С.249].
Навоий вилоятининг Қизилтепа туманида истиқомат қилаётган 38 ёшар қўшноч Нигора опадан
2004 йилда Навоий давлат педагогика институти Ўзбек филологияси факультети талабаси
Қаҳҳорова Гавҳар томонидан ёзиб олинган материаллар орасида қўшночнинг қисқагина йўқлови
келтирилган:
Қалъаи азизон, Хўжаи Ҳасан,
Хўжаи Ҳусан, Хўжаи Бўстон,
Хўжаи Жаҳон, Хўжаи Fалғаладон
Авлиёлар, ёр бўлинглар.
Банд тўлалигича аллетирация ҳодисаси асосида шаклланган. Шомон қўшиқларида қофияда
оҳангдошликни ташкил этувчи асосий восита–равий ҳам ўз таъсирини йўқотмайди, аксинча
равийнинг ёндош ва жуфт келиш ҳолларини кузатамиз:
Қалъаи азизон, Хўжаи Ҳасан,
Хўжаи Ҳусан, Хўжаи Бўстон,
Хўжаи Жаҳон, Хўжаи Fалғаладон
Авлиёлар, ёр бўлинглар.
Юқорида келтирилган банддаги дастлабки равий вазифасини форсий изофа бажариб у аи
қалъаи, Хўжаи сўзлари таркибида келган бўлса, иккинчи равий –о+н эса, азизон, Бўстон, Жаҳон,
Ғалғаладон сўзлари таркибида ўз поэтик вазифасини адо этган. Шуни алоҳида таъкидлашимиз
лозимки, -о+н равийнинг ёндош шакли –а+н Ҳасан, Ҳусан сўзлари таркибида келиб,
оҳангдорлик комплексини майдонга келтирган. Оҳангдорлик комплексида оҳангдошликни
ташкил этувчи товушлар уйғунлашуви, ритмик ҳолатда кетма-кет такрорланиши оҳангдош
сўзларни майдонга чиқаради. Бу эса, шомоннинг доимий равишдаги ҳозиржавоблиги,
топоғонлиги ва бадиий маҳоратидан далолат беради. Оҳангдорлик комплекси шомон
қўшиғининг магик моҳиятини кучайтирувчи психологик восита ҳамдир. Оҳангдош сўзларнинг
ноодатий кетма-кетликда ритм ва тактларда ифодаланиши тингловчида сўзнинг сеҳрига ишонч
ҳиссини оширишга хизмат қилади. Шомон амалиётида шомоннинг асосий вазифаси руҳларни
чорлаш, улар воситасида беморнинг руҳиятига таъсир ўтказишдан иборатлиги учун ҳам шомон
қўшиқлари пафоси баланд бўлиб, тингловчининг руҳини жўнбушга келтирадиган даражада
юқори бўлади.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 78

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Қофияланишнинг юқоридаги кўриниши Н.П.Дыренкова томонидан эълон қилинган телеут
шомон материаллари мантларида ҳам кўзга ташланади:
Сабылтарђа салбаj- тур,– (шомоннинг)тўлғонишига қўймай тур
Чаjбалтарђа пäрбäj –тур, – тебранишига қўймай тур
Äнilтäргä пäрбäj –тур, – энгашгани қўймай тур
Äндäдäргä салбаj –тур.– Ноқулай аҳволга солмай тур.
Кỹзi jaмaн кỹр ђỹсnа, – Ёмон кўзга кўринма
Кỹнi jaман таᶇдатна– Кўнгли ёмонга имкон берма. [Дыренкова Н.П.1931.С.116.]
Юқорида телеут шомонлари материалларидан келтирилган мисолда ҳам шомон
қўшиғининг оҳангдорлиги етакчилик қилади. Бандаги Сабылтарђа, Чаjбалђа, Äнilтäргä,
Äндäдäргä сўзларининг оҳангдошлиги арђа, алђа, äргä товушлари воситасида алоҳида, салбаj,
пäрбäj сўзлари эса баj товушлари воситасида алоҳида оҳангдошликни ташкил этган бўлса, тур
сўзининг қофиядан кейин айнан такрорланиши унинг радиф эканлигидан далолат беради.
Н.П.Дыренкованинг олтойликлар шомон маросим айтимларида эълон қилинган мантга эътибор
қаратсак:
jergeleže otturγandar,– Ёнма-ён ўтирганлар,
jebeleže otturγandar,– Бир-бирига сиқилиб ўтирганлар,
tȍrdȍ bolzo sȍngȍndȍr,– Тўрда деворга суянганлар,
tȍs alyža ottutγandar. –Бир-бирининг тўшига сингиб ўтирганлар.[Дыренкова
Н.П.1949.С.125]
Мазкур банддаги jergeleže, jebeleže, tȍs alyža сўзлари қофия, otturγandar сўзи эса, айнан
такрорланиб радиф вазифасини бажарган. Л.П.Потапов олтой турклари шомон доираси ҳақидаги
мақоласида шомоннинг ўз доираси воситасида қай тариқа руҳлар оламига саёҳат қилиши билан
боғлиқ қўшиқ матнини келтиради:
Кумандин шомонлари репертуарида:
Ташка пасан таjлыкпа – Тошни боссанг тойрилма
Муска пасан маjрылба – Музни боссанг майрилма-қийшайма
Поом чäргä пурулба – Сўқмоқ йўлда бурулма.
Челкан шомонлари реперутарида:
Таjка барзын janakпа – Тайгага борсанг қайтма
Ташkа паса таjлаkпа – Тошни боссанг торилма
Пỹскӓ паса сỹрунмӓ – Музни боссанг сурунма
Соок jарiнӓ jỹрӓрбiс – Совуқ жойларда юрармиз
Соллым jӓринӓ тỹжӓрбiс – Нотаниш жойларга тушармиз
Арлаганынг ал тȍр – Тилаб олганингни авайла
Аксаганынг тут тȍр – Оқсаганни қувватла
Ӓр багачыӊ ӓндӓбӓ – Доира эгасин унутма
Ӓр бойун ӓндӓбӓ – Ўзингни эҳтиёт қил
Ӓр баганыӊ ӓптỹг бол – доира эгасини мақтаб тур
Jakaή тургӓныӊ тараш болзын – Ёқанг тургани чиройли бўлсин.
Кумандин шомони қўшиғидаги таjлыкпа, маjрылба, пурулба сўзлари қофияни ташкил этиб
мазкур сўзлар таркибида па-ба товушлари ёндош равий вазифасини бажарган бўлса-да, аслида
оҳангдошликнинг бузилишини сездириб турган иқводир. Бу ҳол шомон қўшиқларида товушлар
уйғунлиги, оҳангдошликни ташкил этувчи товушларнинг ёндош па-ба, ўзбек шомон
қўшиқларидаги он-ан товушларининг равий сифатида ёндош қўлланиши каби характерга
эгалиги билан туркий халқлар шомон қўшиқлари бадииятидаги муштарак ҳодиса эканлигини
кўрсатади.
Челкан шомон қўшиғидаги janakпа, таjлаkпа сўзларида аkпа товушлари, jỹрӓрбiс, тỹжӓрбiс
сўзларида ӓрбiс соф оҳангдошликни ташкил этган товушлар саналади. Бу ўринда қофиянинг
бенуқсон қўлланишини кузатамиз.
Фольклоршунос Д.Ражабовнинг таъкидлашича, “...халқ қўшиқлари поэтик айтимлардан, яъни
халқ шеъридан ўз жанр табиати ҳамда композицион белгисига кўра фарқланади. Улар, яъни
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 79
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
поэтик айтимлар уч, беш, етти мисрали ҳам бўлиши мумкин. Яна улар эркин вазнда кўпроқ
учрайди”[Ражабов Д. 2019.Б.45]. Биз томонимиздан 2007 йили Самарқанд вилояти, Нуробод
тумани, Тим қишлоғида истиқомат қилувчи 69 ёшли қушноч Хожар момодан ёзиб олинган
афсун матнининг қофияланиш таркибида –им шахс сон қўшимчаси ҳамда обло, худо, Мустафо
сўзлари қофия вазифасини бажарган:
Ётдим обло,
Турдим обло,
Ёдим худо.
Дилим Муҳаммади Мустафо,
-им шахс сон қўшимчаси оҳангдошликни ташкил этувчи восита – ийто сифатида обло, худо,
Мустафо сўзлари тўлиқ қофия бўлиб, бу қофия сўзлар таркибида –о равий вазифасида келган.
Обло, худо сўзлари мазмунан синоним сўзлар бўлиб, Оллоҳ маъносини англатади. Мустафо эса,
сўнгги пайғамбар Муҳаммадад алайҳиссаломга ишора. Мазмунан бир семантик майдонда маъно
англатувчи сўзларнинг қофия сифатида кетма-кет қўлланиши шомон матнларида мазкур
сўзларнинг сакрал моҳиятини белгилаб беради. Тингловчининг шомон тилида ифодаланаётган
сўзларнинг сеҳрига ишонишини кучайтиради.
Қирқ бир чироқ жоқтилар,
Бўйнига тасма солдилар.
Мерос қўлин олдилар,
Мазкур мисолдаги жоқтилар, солдилар, олдилар каби сўзлар ҳам қофия вазифасида келган.
Олдилар, солдилар сўзлари оҳангдош бироқ, чилтонлар тасвирини ифодалаган жоқтилар сўзи
магик эҳтиёж натижасида қўлланган бўлиб ўзидан кейин келган сўзларга қофияланмаган бўлса-
да бир магиксемантик майдонда яхлит маъно англатилишига хизмат қилган. Қофиядаги бу каби
нуқсонларни биз шартли равишда шомон қўшиқларига хос бўлган қофияи ноқис яъни
нуқсонли қофия деб атадик.
Хуллас, ўзбек шомон маросимлари қўшиқлари қофияланиши борасидаги хулосаларимизни
қуйидагича умумлаштирамиз:
1. Шомон қўшиқлари қофиясида соф қофиялар билан бирга кўпчилик ўринларда ноқис
қофиялардан фойдаланиш кўзга ташланади. Қофиялар таркибида ийто, иқво каби
оҳангдошлик бузилишини кўрсатиб турувчи элементлар учрайди, бироқ аллетирация ва
оҳангдош, ярим оҳангдош товушлар биргаликда оҳангдошлик комплексини ташкил этади;
2. Шомон қўшиқлари бадииятида истиора, ўхшатиш, сифатлаш ва жонлантириш сингари
поэтик тасвир усулларидан кенг фойдаланилади.Масалан, шомон доирасига инсонга хос
сифатларнинг кўчирилиши, унинг инсон сингари ҳаракатланишда жонлантириб тасвирлаш
айтувчининг шомоний мифологик арсеналдаги ғайри табиий фаолиятини ифодалашга
хизмат қилади;
3. Шомон қўшиқларида шомон мифологиясида мавжуд табулаштириш анъанаси етакчилик
қилганлиги боис сўзларнинг кўчма маънода қўллаш, турли бадиий тасвир воситаларидан
фойдаланиш, қофия сифатида аллетирацион характердаги сакрал сўзлардан фойдаланиш
кўзга ташланади.

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
BIBLIOGRAPHY

1. Атакай С. Древние культы и традиционная культура казахского народа. Алматы,

2011.С.249. { Atakay S. 2011.Ancient cults and traditional culture of the Kazakh people.
Almaty, -p.249.}

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 80

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2. Дыренкова Н.П. Материалы по шаманству у телеутов//Сборник музея анрополгии и
этнографии. Т. Х. Москва, 1931. с.116.{ Dyrenkova N.P. 1931,Materials on shamanism at the
Teleuts // Collection of the Museum of Anthropology and Ethnography. T. Kh. Moscow, p.116.}
3. Дыренкова Н.П. Пережетки идеологии материнского рода у алтайских
тюрков//Сб.МАЭ.М,-Л.1949.-С. 125.{ Dyrenkova N.P. 1949. Reloading of the ideology of the
maternal kind in the Altai Türks // Sat.MAE.M, -L. p.125.}
4. Қаюмов О. Дала ёзувлари. Навоий вилояти Хатирчи тумани. 2004 йил. 2- дафтар.{
Qayumov O. 2004.Field records. Khatirchi district of Navoi region. 2- notebook.}
5. Ражабов Д. Ўзбек халқ қўшиқлари тузилиши: композиция ва образлилик. Филол. фан.
доктори (DsC) диссертацияси автореферати. Тошкент, 2019.-Б. 20.{ Rajabov D. 2019.The
structure of Uzbek folk songs: composition and imagery. Filol. fan. Doctor (DsC) dissertation
abstract. Toshkent, p. 20.}
6. Раҳмон Н. Руҳиятдаги нур муроди. – Т.: А.Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти,
2002. – Б.53.{ Rahmon N. 2002.The desire for light in the psyche. - T .: A.Qodiriy National
Heritage Publishing House, p.53.}
7. Ҳожиаҳмедов А. Мумтоз бадиият малоҳати. Тошкент, “Шарқ” нашриёт-матбаа концерни
бош таҳририяти, 1999.-Б.236. { Hojiahmedov A. A masterpiece of classical art. Tashkent,
Sharq Publishing and Printing Concern, 1999.p.236.}

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 81

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

DÜNYADA VƏ AZƏRBAYCANDA ALTERNATIV ENERJI RESURSLARI

Əhmədova Əkimə ƏMIR

Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Unversitenti

Xülasə
Müasir dövrdə əhalinin sayının kəskin şəkildə artması, iqtisadiyyatın, o cümlədən, enerji
tutumu çox olan sənayenin inkişafı, insanların rifah səviyyəsinin yüksəlməsi, məişətdə istifadə
olunan elektrik cihazlarına, nəqliyyat vasitələrinə tələbatın artması paralel olaraq enerji
daşıyıcılarına olan tələbatı da kəskin şəkildə artırıb.

Açar sözlər: enerji, bərpa,alternativ

АЗЕРБАЙДЖАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ НЕФТЯНОЙ И

ПРОМЫШЛЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ

Резюме
Резкий рост числа людей в современный период резко увеличил спрос на
энергоносители параллельно с ростом экономики, в том числе с развитием
промышленности с высокой пропускной способностью, благосостоянием людей, ростом
спроса на электрические приборы и транспортные средства.

Ключевые слова: енергии, восстановление, альтернатив

ALTERNATIVE ENERGY RESOURCES İN THE WORLD AND IN AZERBAIJAN

Summary
The sharp increase in the number of people in the modern period has dramatically increased
demand for energy carriers in parallel with the growth of the economy, including the
development of the industry with a high capacity, the welfare of the people, the increasing
demand for electrical appliances and vehicles.

Key Words: energy,renewal, alternative

Qeyd etmək lazımdır ki, bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadədə son illərə qədər qarşıda
duran əsas problem bu enerjinin maya dəyərinin karbohidrogen resurslarına nisbətən baha başa
gəlməsi və dünyanın bərpa olunan enerjiyə qarşı marağının az olması idi. Lakin, 70-ci illərin
neft böhranından sonra dünyanın əksər inkişaf etmiş ölkələri dünyanın gələcək enerji
xəritəsində əsas payın bərpa olunan enerji mənbələrinə düşəcəyini qəbul edərək, bu sahəyə
diqqəti artırdılar. Eyni zamanda dünyada baş verən və gələcək nəsillərin qarşısında duracaq
əsas problemlərdən biri olan ekoloji çirklənmə və tarazlığın pozulması, qlobal istiləşmə,
atmosferə atılan istixana qazlarının kəskin artması və digər ekoloji problemlər ölkələri kömür,
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 82
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
neft və qaz kimi çirklənmədə böyük rol oynayan yanacaq növlərinin istifadəsinin azaldılmasına
və bərpa olunan enerjidən istifadənin genişləndirilməsinə sövq etməkdədir. Bərpa olunan enerji
mənbələrinin maya dəyərinin yüksək sürətlə inkişaf edən texnologiya nəticəsində ciddi şəkildə
aşağı düşməsi də bu enerji növlərinə marağı yüksək şəkildə artırmaqdadır.

Dünyanın inkişaf etmiş ölkələri tərəfindən bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin
artırılmasına xüsusi diqqət yetirilməkdədir. ABŞ, Çin, Yaponiya, Avropa Birliyinə üzv ölkələr
və iqtisadi cəhətdən sürətlə inkişaf edən bir çox dövlət bu sahədə hədəflər müəyyənləşdirərək,
enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin rolunu
yüksək qiymətləndirdiklərini bəyan edirlər.

Bərpa olunan enerji mənbələri arasında güləş və külək enerjisinin önəmli yeri vardır və hal-
hazırda bu iki enerji növünə xüsusi diqqət yetirilməkdədir. Dünyanın bir çox ölkəsi günəş və
külək enerjisi potensialına malikdir. Artıq Avropanın əksər ölkələrinin və dünyanın bir çox
inkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələrinin enerji bazarında bu iki enerji növünün
nəzərəçarpacaq dərəcədə yer tutduğunu və bu payın hər il ciddi miqdarda yüksələn xətlə
artığını müşahidə edə bilirik.

Günəş enerjisi, günəş nüvəsində baş verən kimyəvi reaksiyalar nəticəsində yaranan istilik
enerjisidir. Bu enerji dünya üçün, dünyanın var olması üçün, dünyada yaşayan canlılar üçün
vacib enerji növüdür. Bu enerjidən dünyaya çatan kiçik bir hissə belə bəşəriyyətin mövcud
enerji istehlakından qat-qat çoxdur. Günəş enerjisinin miqdarı litosfer, hidrosfer təbəqələrindən,
bulud örtüyündən keçəndən sonra, havanın çirklənməsindən, dəniz səviyyəsindən, relyefin
hündürlüyündən, günün və ilin vaxtlarından asılı olur. Dünyaya günəşdən 150 milyon km qət
edərək gələn gündəlik enerji, dünyada ildə istifadə edilən enerjidən təxminən 1,5 dəfə çoxdur.
Günəş şüalanmasının təxminən 50%-i atmosferi keçərək dünya səthinə çatır. Günəş
enerjisindən istifadə edilməsi 1970-ci illərdən sonra günəş enerjisi sistemləri texnoloji olaraq
inkişaf etmiş, nəticədə dəyəri aşağı düşmüş, ekoloji təmiz bir enerji mənbəyi kimi özünü qəbul
etdirmişdir. Əvvəllər istilik enerjisi kimi istifadə edilən günəş enerjisinin fotoqalvanik panellə
vasitəsilə elektrik enerjisi istehsalında istifadəsi genişlənib. Günəş enerjisi iqtisadiyyatın və
təsərrüfatın bir çox sahələrində istifadə ediliməkdədir.
2015-ci ildə dünya üzrə günəş enerjisi istehlakı 2014-cü ilə nisbətən 32,6% artaraq 253 milyard
kilovat/saat təşkil edib. 2005-ci ilə nisbətən (10 illik) 2015-ci ildə günəş enerjisi istehlakı 64,9
dəfə çox olub. 2015-ci ildə günəş enerjisi istehlakı ümumi elektrik enerjisi istehsalının 0,8%-ni
təşkil edib. Ümumi günəş enerjisi istehlakını 39,2 milyard kilovat/saata çatdıran Çin 2015-ci
ildə lider olub. 15,5%-lik payla liderlik edən Çini 15,4%-lə ABŞ, 15,2%-lə Almaniya, 12,2%-lə
Yaponiya, 10,0%-lə İtaliya izləyib. Bu beş ölkənin günəş enerjisi istehlakında payı 68,3% olub.
2015-ci ildə Böyük Britaniyada (86,6%), Çində (69,7%) və Yaponiyada (58,6%) artım qeydə
alınıb.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 83

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən aparılmış təhlillərə və proqnozlara əsasən 2020-ci
ilin sonuna qədər günəş enerjisi gücünün 500 GVt-a qədər artacağı proqnozlaşdırılır. Avropa
Birliyi Parlamenti tərəfindən hazırlanan "Günəş Enerjisi İstehsal Hesabatında" 2020-ci ildə
günəş enerjisi istehsal olunan elektrik enerjisinin dünyada- 1 milyard insana çatacağı, 2.2
milyon insanın bu sahədə işlə təmin ediləcəyi, CO2 qazı emissiyanın ildə 169 milyon ton
azalacağı bildirilir.

Külək enerjisi – küləyi meydana gətirən hava axınının sahib olduğu hərəkət (kinetik)
enerjisidir. Alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən biri hesab olunur. Bu enerjinin
bir hissəsi faydalı olan mexaniki və ya elektrik enerjisinə çevrilə bilər. Külək enerjisi digər
alternativ enerji mənbələri olan günəş, hidroenergetika, geotermal və biokütlə enerjisindən
özünün maya dəyərinə, ekoloji təmizliyinə və tükənməzliyinə görə ən sərfəlisidir.(2)

İnsanlar yelkənlər vasitəsilə qayıq və gəmiləri hərəkət etdirmək üçün ən azı 5500 ildən bəri
küləyin gücündən istifadə edirlər. Dəyirmanlarda, suvarma proseslərində küləkdən istifadə
edilməsi 7-ci əsrdən başlanılmışdır. 19-cu əsrin sonu-20-ci əsrin əvvəllərində artıq külək
enerjisindən elektrik enerjisi alınması üçün aparılan elmi tədqiqatlar öz əməli nəticəsini
vermiş və külək qurğuları, külək turbinləri yaradılmışdır. Müasir külək enerjisi sənayesi
1979-cu ildə, Danimarkalı Kuriant, Vestas, Nordtank və Bonus şirkətlərinin külək turbin
seriya istehsal etməsilə başlamışdır. Bunlar bugünkü standartlardan balaca idi və hər biri 20-
30 kVt-lıq gücə malik idi . Hal-hazırda gücü 7 MVt-dan artıq külək turbinləri istehsal olunur
və dünyanın bir çox yerində külək enerjisindən istifadə olunur.
2014-cü ildə 716,5 milyard kilovat/saat olan külək enerjisi istehlakı 2015-ci ildə 17,4%
artaraq 841,2 milyard kilovat /saat olub. 2005-2015-ci illərdə külək enerjisi istehlakı 8 dəfə
artıb. Külək enerjisi istehlakında ən böyük pay 22,9%-lə ABŞ-a məxsusdur. Sonrakı yerləri
22,0%-lə Çin, 10,5%-lə Almaniya, 5,9%-lə İspaniya və 4,9%-lə Hindistan tutur. 2015-ci ildə
16 ölkə arasında ən böyük artım 78%-lə Braziliyada qeydə alınıb. Azalma isə yalnız İspaniya,
İtaliya və Portuqaliyada qeydə alınıb. ABŞ-da 5,1%, Çində 15,8%, Almaniyada 53,4% artım
əldə edilib. Külək enerjisi 2014-cü ildə dünya elektrik enerjisi istehsalının 3,4 faizini təşkil
edib. Külək enerjisinin ölkədəki ümumi enerji istehsalındakı payına görə lider ölkə
Danimarkadır. Danimarkada ümumi enerji istehsalında külək enerjisinin payı 39.1 % olub.(4)
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında həyata
keçirilən enerji təhlükəsizliyi siyasəti ölkəmizdə energetika sektorunda yüksək inkişafa şərait
yaradıb. Enerji təhlükəsizliyi siyasətinin təməl hədəflərindən biri ölkəmizdə bərpa olunan
enerji mənbələrindən istifadənin gücləndirilməsindən ibarətdir.

Aparılan araşdırmalar və elmi tədqiqatlar ölkəmizin bu sahədə böyük potensiala sahib

olduğunu təsdiqləməkdədir.

Ölkəmizdə bərpa olunan enerji potensialından səmərəli istifadə edilməsi məqsədilə atılmış
əsas addımlardan biri 2004-cü ildə "Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan
enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı"nın qəbul edilməsi olub.
Proqramın qəbulu bərpa olunan enerji mənbələrinin istifadəsində köklü dəyişiklikərin həyata
keçirilməsinə və ölkəmizin bu sahədəki potensialının dəyərləndirilməsinə geniş imkanlar
yaratdı.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 84

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin
gücləndirilməsinə “Azərbaycan Respublikasında kommunal xidmətlərin (elektrik və istilik
enerjisi, su və qaz) inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi”ndə də geniş yer ayrılıb.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 6 dekabr tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş
“Azərbaycan Respublikasında kommunal xidmətlərin (elektrik və istilik enerjisi, su və qaz)
inkişafına dair Strateji Yol Xəritəsi” özündə 2020-ci ilədək strateji baxışı, 2025-ci ilədək olan
dövr üçün uzunmüddətli baxışı və 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün hədəf baxışı əhatə edir.
Burada sahə üzrə fəaliyyət səmərəliliyinə və yüksək xidmət səviyyəsinə nail olmaq üçün
genişmiqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsi üzrə təkliflər verilir, həmçinin həyata keçiriləcək
tədbirlər üzrə “dövlət-özəl tərəfdaşlığı” mexanizmlərinin hazırlanması da nəzərdə tutulur.

Sözügedən Yol Xəritəsinin Tədbirlər Planında 2020-ci ilədək alternativ və bərpa olunan enerj
mənbələri hesabına 420 MVt yeni generasiya güclərinin yaradılması və nəticədə 2020-ci ildə
real ÜDM-in 70 milyon manat məbləğində artacağı və 270 yeni iş yerinin yaradılacağı
gözlənilir. Bu prioritet üzrə yeni elektrik stansiyalarının (külək, günəş enerjisi və bioenerji)
tikintisinə, təqribən 1 milyard 40 milyon manat həcmində investisiya tələb olunduğu
proqnozlaşdırılır. Layihənin həyata keçirilməsi nəticəsində ildə 1.6 milyard kVt∙/saata yaxın
elektrik enerjisinin istehsalına və 390.0 milyon kub metr təbii qaza qənaət olunmasına imkan
yaranacaqdır.

Yol Xəritəsində 2020-ci ilə qədər külək enerjisi üzrə 350 MVt, günəş enerjisi üzrə 50 MVt və
bioenerji üzrə 20 MVt olmaqla yeni enerji güclərinin istifadəyə verilməsi planlaşdırılır.
Külək elektrik stansiyalarında istehsal olunan elektrik enerjisinin miqdarı 2015-ci ildə 4,6
mln. kVt /saat, 2016-cı ildə 20,0 mln./ kVt saat, günəş elektrik stansiyalarında istehsal olunan
elektrik enerjisinin miqdarı 2015-ci ildə 4,57 mln. kVt /saat, 2016-cı ildə 35,2 mln. kVt /saat
olub. Bioenerji və məişət tullantılarının emalı müəssisələrində elektrik enerjisinin istehsalı
2016-cı ildə 174,5 mln. kVt saat /olub. Kiçik su elektrik stansiyalarının istehsalı külək elektrik
stansiyalarında istehsal olunan elektrik enerjisinin miqdarı 2015-ci ildə 30,7 mln. kVt /saat,
2016-cı ildə 42,1 mln. kVt /saat olub.(4)

Həyata keçirilən planlaşdırılmış addımlar ölkəmizdə bərpa olunan enerji mənbələrindən

istifadənin artırılması ilə yanaşı, bu sahədə tətbiq olunan texnologiyanın da ölkəmizdə
istehsalına imkan yaradıb. Sumqayıt şəhərində illik istehsal gücü 50 MVt olan “Azgüntex”
günəş panelləri zavodu və “Sumqayıt Texnologiyalar Parkı”nda (STP) günəş kollektorları
istehsal edən müəssisə yaradılıb.

Günəş panellərinin ölkəmizdə istehsalının təmin edilməsi günəş enerjisindən istifadə

sahəsində yüksək nəticələrin əldə edilməsinə imkan verəcəkdir.

Həyata keçirilmiş tədbirlərlə yanaşı gələcəkdə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə
sahəsində reallaşdırılması planlaşdırılan çox saylı layihələr hazırlanıb.

İstifadə olunan ədəbiyyat

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 85

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
1. AR ETSN– http://www.eco.gov.az

2. AR ABEMDA- http://www.area.gov.az/

3. AR İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyi - http://economy.gov.az

4. AR Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi - http://www.stat.gov.az

5. AR Azərbaycan Respublikası Energetika Nazirliyi - http://www.minenergy.gov.az

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 86

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
CEYN OSTİN YARADICILIĞINDA CENTRİ LEKSİKONU

Məmmədova Aynur AKIF QIZI

Azerbaijan State Pedagogical University

Xülasə
Məşhur ingilis yazıçısı Ceyn Ostinin yaradıcılığında, bir çox romanlarında ingilis əyalət kübar
həyatı təsvir olunur. İngiltərədə xüsusi sosial qrup təşkil edən kübarların, aristokratların
nitqində bu cəmiyyətin adət-ənənələrinə, davranış tərzinə müvafiq olaraq xüsusi leksik lay
formalaşmışdır. Bu laya aid sözlər dilçilikdə aristokrat leksikası, centry leksikonu adlandırılır.
Öz dövrünün kübar cəmiyyətinin üzvü olan C.Ostin yaradıcılığında bu leksikondan istifadə
etmişdir. Dövrün obrazlarını yaratmaq onların nitqi üçün səciyyəvi olan sözləri işlətməyi tələb
edir. Yazıçı bu postulata sadiq qalmış və əsərlərində centri leksikasına aid xeyli sayda sözdən
istifadə etmişdir. İngilis kübar cəmiyyətləri üzvlərinin nitqi üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərdən
biri də hadisələri qiymətləndirməyə münasibətlə bağlıdır. Aristokratlar hadisəni ya yetərincə
dəyərləndirmir, ya da dəyərləndirmə lazım gəldiyindən yüksək səviyyədə olur. Hadisəni,
şəraiti yetərincə dəyərləndirmək (understatement) yüksək təbəqə nümayəndələrinin müxtəlif
psixoloji durumlarda öz hisslərini cilovlama üsulu sayılır. C.Ostinin üslubunda bu cəhət
təsvirini dil vasitələri ilə ifadəsini tapmışdır.

Açar sözlər: leksika, lüğət tərkibi, məna

Bədii mətndə leksik vahidlər bir - biri və mətnin başqa elementləri ilə əlaqədə yeni mənalar
qazanır, ümumi məzmunla bağlı üslubi keyfiyyətlər əldə edir, emosional, ekspressiv fon
əmələ gətirir. Linqvistik və ekstra linqvistik amillərin leksemlərə təsiri kontekstdə aşkara
çıxarmaqla müəllifin nəzərdə tutduğu mühitin formalaşmasında əsaslı rol oynayır. Sözün
lüğəvi mənası onun potensial mənasıdır. Söyləmdə, kontekstdə və bundan böyük həcmli
praqmatik mətn vahidlərində, eləcə də mətn çərçivəsində ilkin potensial məna dəyişir. Müəllif
bu və ya digər sözü işlədərkən nitq situasiyasını, personajlar arasındakı münasibətləri,
ünsiyyət şəraitini, psixoloji və daxili vəziyyəti nəzərə alır, oxucuya təlqin etmək istədiyi
hissləri oyada biləcək dil mənzərəsi yaradır. Sözlər və onların bir-biri ilə əlaqəsi, konkret
məna, ümumi məzmun, sətiraltı məna, məna çaları bütün mətn boyu dəyişən psixoloji mühiti
ardıcıl təlqin edir. Bədii mətnin bir tam kimi təşkilində müəllifin ya öz dilində, ya da
personajların dilində işləndiyi sözlər xüsusi üslubi mahiyyət daşıyır.
Dilin lüğət fondunda elə sözlər vardır ki, onların ilkin, potensial mənasında müsbət, pozitiv
güclüdür. Bu cür sözlərin ünsiyyət prosesində istifadə olunması müsbət emosional nitq
situasiyasının yaranmasına kömək edir.Belə sözlərin istər bir başa konkret şəxsə
ünvanlanması, istərsə də ümumi şəkildə dəyişilməsi danışanın, pozitiv emosional mühit
formalaşdırmaq niyyətinin göstəricisi kimi çıxış edir. Lakin hər bir nitq situasiyasının spesifik
cəhətləri, həmçinin fərqli iştirakçıları olur. Belə şəraitdə kommunikantların bir-birinə, eləcə
də danışana münasibəti, danışanın intensiyası, iştirakçıların fon bilikləri sözün potensial
mənasının müxtəlif mənalarda yozulmasına səbəb olur. A nitqində B-nin ünvanına xoş sözlər
deyirsə və bu sözlərin canlandırılması prosesində, yaxud ünsiyyət prosesində C də iştirak
edirsə, onda müsbət emosional mənaya malik olan söz B-də müsbət emosiya oyada bilər.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 87

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Bununla belə, eyni fikri C-nin emosional vəziyyəti haqqında söyləmək olmur. Burada C-nin
B-yə münaibəti nəzərə alınmalıdır. Sözün potensial müsbət mənası ekstralinqvist amilin
(məsələn C-nin B-yə pis münasibəti) təsiri ilə C üçün neytrallaşır. Yaxud A personalı B
haqqında xoş söz deyir. Lakin ünsiyyətin digər iştirakçıları A-nın səmimi olmadığını, onun B-
də münasibəti ilə deyilən sözün, fikrin uzlaşmadığını bilirlər. Nəhayət, A-nın intensiyası
müsbət mənalı sözün əks mənada başa düşülməsinə əsas verə bilər. Qeyd olunanlar bədii
əsərdə müəllif üslubundan asılı şəkildə özünü göstərir və üslubun leksik məsələləri yazıçının
bu və ya digər sözü seçib semantikaya təsir göstərən müəyyən ətrafda işlətməsini
aydınlaşdırmağı da nəzərdə tutur. Müəllif dilinin leksik-semantik xüsusiyyətlərini öyrənmək,
ilk növbədə, istifadə olunan leksik vahidlər arasından spesifik üslubi yük daşıyan sözləri
müəyyənləşdirməyi tələb edir. Aydındır ki, bu halda əsərin qələmə alındığı dövrdə sözün
ifadə etdiyi əsas məna həmişə diqqət mərkəzinə çəkilməlidir. Ceyn Ostinin romanlarındakı
ingilis dili ilə müasir ingilis dili arasında bir çox fərqli cəhətlər vardır[1; 2]. Bu özünü həm
leksik, həm qrammatik səviyyədə göstərir. Eyni zamanda bu fərqlərin bir qismi yazıçının
üslubu ilə bilavasitə bağlıdır.
Yazılı və şifahi nitqin hər biridə bu nitq tipi üçün səciyyəvi olan leksik qat formalaşır. Bundan
başqa, nitq sosial diferensiasiyaya da məruz qalır. C.Ostinin əsərlərində lokal, yaxud əyalət
kübar cəmiyyəti, onun üzvlərinin həyat və məişəti təsvir olunur. Nəticədə əyalət kübar
cəmiyyəti üzvlərinin nitq xüsusiyyətləri aşkara çıxır [3; 4; 5]. Təbii ki, bu kübar cəmiyyətdə
üzvlər arasında nitq şifahi formada gedir. Belə cəmiyyət üzvlərinin danışmaq dili fəaliyyətdə
olur.Yazıçı bu cür cəmiyyətin həyatını təsvir edərkən onların danışıq dilini yazılı nitqə çevirir.
Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, müəllifin özü də belə kübar cəmiyyətinin üzvlərindən
biridir. Ona görə də Ceyn Ostin əyalət kübar cəmiyyət üzvlərinin nitqi ilə yaxından tanışdır.
Təsadüfi deyildir ki, tənqidçilər, ədəbiyyatçılar C.Ostinin romanlarında bəzi sürətlərin onu
onun öz obrazı olması haqqında fikirləri irəli sürmüşlər. Qeyd etmək lazımdır ki, bədii əsərdə
nəqldən və müəllif çox zaman eyni şəxs olur. Belə hallarda müəllif nitqinin obrazların nitqi ilə
müqayisəsi bədii mətnin nəql edilən hadisələrin dövrü üçün səciyyəvi olan dildə verilməsini
və müəllifin də eyni dövrdə yaşamasını təyin etməyə imkan yaradır.
XIX əsr ingilis aristokratiyası üçün kübar cəmiyyət vacib həyat hadisəsi olmuşdur. Belə
cəmiyyətlər müəyyən var dövlətə malik məhdud sayda adamları əhatə etmişdir. Bununla belə
cəmiyyət üzvlərinin say məhdudluğu həmişə qorunmuşdur. Yəni əyalət kübar cəmiyyəti bir
növ qapalı cəmiyyət kimi fəaliyyət göstərmişdir. Belə cəmiyyətə yeni üzvlərin daxil olması
yalnız konkret hadisə və səbəblərlə əlaqədar reallaşmışdır. C.Ostinin “Qürur və qərəz”
romanında mister Binqlinin Nezerfilddəki mülkü alması onu bu ərazidəki əyalət kübar
cəmiyyətinin üzvü edir. Mister Binqlinin dostu Darsi isə başqa bir kübar cəmiyyəti təmsil
edir. Darsi mister Binqlinin dostu olduğuna görə əyalət cəmiyyətinin tədbirlərinə qoşulmaq
imkanı qazanır[6].
Kübar cəmiyyətindəki nitq jarqon sözlər və slenqlə zənginliyi ilə seçilmişdir. Belə fikir vardır
ki, kübar jarqonunu dövrün tanınmış yaradıcıları yaratmışlar. Kübar cəmiyyətinin üzvləri bu
yazıçıların əsərlərini oxumuş, xoşlarına gələn nitq qəliblərini əzbərlmiş və onlardan
danışıqlarında istifadə etmişlər. Bir çox söz və ifadələr centrinin leksikonuna daxil olmuş və
beləliklə, yalnız cəmiyyət üzvlərinin başa düşdüyü jarqon sözlərə çevrilmişlər. C.Ostinin
“Ağıl və ehtiras” əsərinin qəhrəmanı Mariannanın dilində də bu fikir ifadəsini tapmışdır. “«I
detest jargon of every kind, and sometimes I have kept my feelings to myself, because I could
find no language to describe them in but what was worn and hackneyed out of all sense and
meaning»[7].

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 88

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
“Ağıl və ehtiras” romanının başqa bir qəhrəmanının işlətdiyi söz və ifadələr də bu fikri təsdiq
edir: .«When the first of hers reached me (as it immediately did, for I was in town the whole
time) what I felt is, in the common phrase, not to be expressed; in a more simple one, perhaps
too simple to raise any emotion, my feelings were very, very painful. Every line, every world,
was in the hackneyed metaphor which their dear writer, was she here, would forbid-a dagger
to my heart. To know that Marianne was in town was, in the same language, a thunder-bolt!
Thunder-bolt and daggers! What reproof she would have given me! Her tastes, her opinion –I
believe they are batter know to me then my one, and I am sure they are dearer»[6].
“A dagger”, “a thunder – bolt” kimi sözlər kübar cəmiyyətinin dilində işlənən jarqon sözlər
sırasına daxildir. Centri nitqi üçün səciyyəvi olan “worn”, “commonplace”, “hackneyed”
sözləri, “to set one`s cap at a man” , “to make a conqust” (of) kimi ifadələr də centri dili üçün
xarakterikdir.
Əyalət kübar qəbul olunmuş şablon mövzularda ünsiyyət geniş yayılmış hadisə kimi diqqəti
cəlb edir. Bədii əsərin qəhrəmanları tez-tez belə mövzularda danışır və mövzunu uğurlu
ünsiyyət qurmaq üçün istifadə edirlər.
«You must not inquire too far, Marianne; remember, I have no knowledge in the picturesque,
and I shall offend you by my ignorance and what of taste if we come to particulars. I shall call
hills steep, which ought to be bold: surfaces strange and uncouth, which ought to be irregular
and rugged; and instant objects out of sight, which ought only to be indistinct thought the soft
medium of a hazy atmosphere. You must be satisfied with such admiration as I can honestly
give. I call it a very fine country – the hills are steep, the woods seem full of fine timber, and
the valley looks comfortable and sung – with rich meadows and several neat farm houses
scattered here and there. It exactly answers my idea of a fine country because it unites beauty
with utility, and I dare say it is a picturesque one, too, because you admire it. I can easily
believe it to be, full of rocks and promontories, gray moss and brushwood, but these are all
lost on me. I know nothing of the picturesque» [6].
Verilmiş fraqmentdə kübar cəmiyyətinin üzvü olan personaj cəmiyyətdə hamının dilində
işlənən sifətlərdən istifadə edir, bəzən onları yeniləri ilə əvəz edir. O, “step hills” birləşməsini
ənənəvi “bold hills” əvəzinə işlədir. Onun nitqində irregular “strange” , “rugged surfaces” isə
“uncouth” ilə əvəz olunur. Verilmş fraqmentdə bir sıra başqa əvəzləmələr də aşkara çıxır.
C.Ostin romanlarında Centri dili üçün səciyyəvi olan bir çox sözlərdən istifadə edir. Məsələn,
piquet, cirricle, gig, sedan chair, abode, ere=before, hither- trither, office (duty mənasında),
deck – decorate, dress mənasında, fain və s.
Piquet - Mr. Hurst and Mr. Bingley were at piquet, and Mrs. Hurst was observing their game.
[6]
Gig - While Sir William was with them, Mr. Collins devoted his morning to driving him out
in his gig, and showing him the country; but when he went away, the whole family returned to
their usual employments, and Elizabeth was thankful to find that they did not see more of her
cousin by the alteration, for the chief of the time between breakfast and dinner was now
passed by him either at work in the garden or in reading and writing, and looking out of the
window in his own book-room, which fronted the road.[6]
Abode -The favor of your company has been much felt, I assure you. We know how
little there is to tempt anyone to our humble abode. Our plain manner of living, our small
rooms and few domestics, and the little we see of the world, must make Hunsford extremely
dull to a young lady like yourself; but I hope you will believe us grateful for the
condescension, and that we have done everything in our power to prevent your spending your
time unpleasantly.’[7]

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 89

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Hitherto- Gardiner, though unknown. He then handed her in, Maria followed, and the
door was on the point of being closed, when he suddenly reminded them, with some
consternation, that they had hitherto forgotten to leave any message for the ladies at
Rosings.[7]
hither - ‘He could be still amiable, still pleasing, to my uncle and aunt, when he was in
town; and why not to me? If he fears me, why come hither? If he no longer cares for me, why
silent? Teasing, teasing, man! I will think no more about him.’[6]
Dövrün sosial-mədəni xüsusiyyətlərini ifadə etmək məqsədilə nitqdə sosial marker, sosial
göstərici funksiyasını yerinə yetirən leksikadan istifadə etmək vacib şərtdir. Personajların
nitqində sosial komponentlərin işlədilməsi də eyni məqsədə xidmət edir. Nitq davranışında
fərqlərin meydana çıxması bir sıra amillərlə şərtlənir. İnsanın sosial rolu və sosial statusu,
müəyyən sosial normalara münasibəti belə amillərdəndir. Müəyyən nitq davranışı üçün
kommunikativ aktın mövzu, şərait, kommunikasiya kanalı kimi komponentləri də xüsusi
əhəmiyyət daşıyır.
Nitq davranışı modelinin fərqləndirici amillərinə mövzu ilə sıx bağlı olan məlumat forması,
nitq şəraiti (nitq iştirakçıları, nitq aktının canlandırılması zamanı və məkanı), kommunikativ
aktın məqsədi, danışanın kommunikativ niyyəti, nitq aktı kanalı (yazılı, şifahi), nitq forması
(dil, dialekt, üslub, jarqon və s.), sosial-normativ səciyyə daşıyan qarşılıqlı nitq təsiri norması,
janr və s. aid edilir [Bax: 8, с. 155; 6]. Nitq davranışı determinantlarının bütün toplusunu,
onların bir-birinə münasibətini bilməklə ünsiyyətdə sosial dəqiq variantın seçilməsini izah
etmək mümkündür.
Bədii ədəbiyyatda sosial-mədəni xüsusiyyətləri əks etdirmək üçün insanın sosial statusunu
dildə ifadə etmək üsullarını bilmək də xüsusi əhəmiyyət daşıyır [9, s. 5-6; 10, s.82]. İnsanın
sosial statusunu ifadə etmək onun hansı ictimai qrupa daxil olduğunu hansı hüquq və
öhdəliklərə malik olmasının göstəricilərini aşkarlamaqdır. Sosial status verbal və qeyri-verbal
ifadə oluna bilər. Qeyri-verbal insanın baxışında, yerişində, duruşunda və s. özünü göstərir.
Sosial statusun verbal ifadəsi fonetik, leksik, qrammatik vasitələrlə reallaşır.
Personajın sosial statusunun əsərdə ifadə olunması üslubi xüsusiyyət daşıya bilər. Müəllif
personajın hansı sosial qrupa aidliyini göstərmək üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edir.
Sosial status birbaşa ifadəsini xüsusi sözlərin nitqdə işlənməsi ilə tapır. Dolayı yolla sosial
status şəxsin təhsili, peşəsi, maddi vəziyyəti, davranış tərzi ilə aşkara çıxır.
C.Ostinin romanlarında əyalət kübar cəmiyyətinin üzvləri təsvir olunur. Bu baxımdan sosial
status həm birbaşa, həm də dolayı yolla ifadəsini tapır. Ceyn Ostin üslubi üçün səciyyəvi olan
cəhətlərdə biri odur ki, onun qəhrəmanlarının xarakteri daha çox aralarındakı dialoqlarda
açılır, müəllif onların təsvirinə öz nitqində, demək olar ki, yer vermir. Məhz buna görə
C.Ostinin əsərlərində vasitəsiz nitq üstünlük təşkil edir. Personajlar özlərinin sosial
statuslarını öz nitqlərində aydınlaşdırırlar. Qeyd olunan üslub özəlliyi personajın nitqi ilə
oxucuda ona münasibəti formalaşdırmaqdır.
XIX əsr ingilis aristokratlarının nitqində tabu söz və ifadələr, söyüşlər də xüsusi çəkiyə malik
olmuşdur.
İngilis kübar cəmiyyətləri üzvlərinin nitqi üçün səciyyəvi xüsusiyyətlərdən biri də hadisələri
qiymətləndirməyə münasibətlə bağlıdır. Aristokratlar hadisəni ya yetərincə dəyərləndirmir, ya
da dəyərləndirmə lazım gəldiyindən yüksək səviyyədə olur. Hadisəni, şəraiti yetərincə
dəyərləndirmək (understatement) yüksək təbəqə nümayəndələrinin müxtəlif psixoloji
durumlarda öz hisslərini cilovlama üsuludur. Bu onlara aralarındakı münasibəti, dostluğu,
qarşılıqlı hörməti, işgüzar əlaqələri qorumağa imkan yaradır [Bax: 3, s. 106]. Şəraiti yetərincə

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 90

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
qiymətləndirməmək ifadəsini daha çox leksik vasitələrlə tapır. Məsələn, a bit of, a spot of,
almost kimi sözlər, ikiqat inkar şərait yetərincə qiymətləndirməyəndə işlədilir.
Şəraiti yüksək səviyyədə qiymətləndirmənin xarakterik əlaməti hadisənin mahiyyətini
şişirtməklə bağlıdır. Bu üsul feil və isimlərdən metaforik istifadə, zərflər və sifətlərdən
(extremely, exceedingliy, excessively, truly, perfectly və s.).
C.Ostin romanlarında bir sıra sözlərin sosial konnotasiyası verilmişdir. Məsələn, “town” XIX
əsrdə zadəganlar üçün “London” anlamında olmuşdur. “Country” və “count” sözləri də xüsusi
mənaya malikdir. “Country” centrinin yaşadığı rayon, ərazi mənası daşımışdır: “Country”
müəyyən qraflığın və ya bölgədə yaşayan centrini bildirir. Müəyyən sosial qruplara daxil olan
adamları bildirmək üçün də müxtəlif sözlərdən istifadə olunmuşdur. Məsələn, “civil” sözü
yüksək təbəqəyə aid olmayan adamları ifadə etmişdir. Yüksək təbəqə nümayəndələri
“courteous” sözü ilə adlandırılmışdır. Ən aşağı sinfin nümayəndələri “connexion”, “alliance”,
yuxarı təbəqəni təmsil edənlər “establishment” sözü ilə nominasiya olmuşdur. Yuxarı
təbəqəyə məxsus şəxsin pozitiv gennotasiyası üçün “elegant” sözündən istifadə olunur ki, bu
da “excellent”, “first rate” mənalarını verir. Aşağı təbəqə nümayəndələrinin konnotasiyasında
“dashling” sözündən istifadə edilmişdir. Söz neqativ konnotasiyaya malikdir.
“Dinner” sözü kübar cəmiyyətinin üzvlərinin nahar etməsi vaxtını bildirməmişdir. Çünki
aristokratlar saat 5-lə 830 arasında nahar edirlər.
XVIII əsrin sonu XX əsrin əvvəlləri üçün ingilis kübar cəmiyyətlərində “have the goodness”,
to recover presence of mind”, “i shall be obliged to you” kimi ifadələr də geniş istifadə
edilmişdir.
C.Ostin İngiltərə kübar cəmiyyəti üzvlərinin nitqini, bu nitqin xüsusi ritm və üslubunu
sintaktik vasitələrin köməyi ilə canlandırmışdır.
Bədii əsərin milli və mədəni aspektlərinin təsviri, ifadəsi sosial baxımdan seçilən leksik
vasitələrlə yanaş, realiyaların köməyi ilə reallaşır. C.Ostinin əsərlərində sosial-mədəni həyatla
bağlı söz və ifadələrin təyini dövrün adət-ənənələrini, davranış tərzini, nitq davranışını
normalarını bilməyi tələb edir. Sosial-mədəni leksika dil daşıyıcılarının mədəniyyəti haqqında
informasiya daşıyır. C.Ostinin əsərlərində insanın sosial rolunu və statusunu fərqləndirən
leksika və digər dil vasitələri ilə zəngindir. Bu əsərlər XVIII əsrin sonu, XX əsrin
əvvəllərindəki ingilis əyalət kübar cəmiyyətlərinin leksikonunu, eləcə də belə cəmiyyət
üzvlərinin işlətdiyi nitq qəlibləri toplusunu tərtib etməyə kifayət qədər material verir.

ƏDƏBİYYAT
1.Амелина Т.А. Роль пейзажа и бытового фона в романах Джейн Остен. В кн.:
Проблема теории романа и рассказа. Рига: Изд-во латв. гос. ун-та им. П.Стучки, 1972.
2. Амелина Т.А. Стилистическое новаторство Джейн Остен (К вопросу о
структуре образа автора) // Инновации на разных языковых уровнях. Межвузовский
сборник научных трудов. Рига: латв. гос. ун-т.им. П.Стучки, 1978.
3. Ивушкина Т.А., Крюков Д.В. Письма английской аристократии Викторианской
эпохи: социолингвистические характеристики. Волгоград: Изд-во ВГПУ "Перемена",
2005. - 195 с.
3. Ивушкина Т. А. Язык английской аристократии: социально- исторический
аспект: монография. - Волгоград: Перемена, 1997. - 157 с.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 91

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
5. Ивушкина Т.А. «Словарь» аристократа в произведениях художественной
литературы XIX века // Филологические науки, 1996. № 2.- с. 81-89.
6. Austen Jane. Pride and Prejudice//https://www.gutenberg.org/files/1342/1342-
h/1342-h.htm
7. Austen Jane. Senceand Sensiblity//https://www.gutenberg.org/files/1342/1342-
h/1342-h.htm
8. Карасик В.И. Язык социального статуса. - М.: Типография Волгоградского
пединститута, 1991. - 388 с.
9. Комиссаров В.Н. Общая теория перевода. - М.: ЧеРо, 1999. - 133с.
10. Рецкер Я. И. Теория перевода и переводческая практика. Очерки
лингвистической теории перевода. - М.: Р. Валент, 2004. - 240 с.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 92

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF NON-OIL SECTORS OF AZERBAIJAN

ECONOMY AND THEIR INFLUENCE ON THE STATE OF EMPLOYMENT

Adilova Novruza GEYIS

Ahmadova Sedaqet ELMAN
Baku State University

Summary
In the article an author explains the impact of a phenomenon of oil prices in the world market,
i.e. on the sharp currency depreciation and currency fluctuation in Azerbaijan economy. The
article analyzes several problems of development of Azerbaijan economy, which is poor in
places in the non-oil sector. An introduction to the implementation of comprehensive benefits
on solution to the problems of unemployment and employment in non-oil sector is provided in
the article.

Key words: non-oil sector, employment, unemployment, competition, economy,

entrepreneurship, labor force

Introduction:
Since the end of the 19th century till today Azerbaijan economy, as usual, continued its
development in various areas in the oil industry. In 2014 about 92% of Azerbaijani exports
were oil products, while only 8% constituted non-oil sector goods. Agricultural products, and,
in certain cases, the materials used in building were the primary ones. This represents the fact
that there’s no steady development of non-oil sector. In result, 96% of Azerbaijan’s budget
incomes (one of the composites of which is connected with the oil sector) is generating on the
account of Absheron economic zone. The rest 4% are received from the other regions (1).
In the late 1990-s – beginning of 2000-s due to the economically inefficient application of
incomes received from significant sales of crude oil the development of agrarian sector,
processing industry and tourism in the rest part of non-oil sector wasn’t adequate. These
problems are reflected, for instance, in the structure of production that meets the demand of a
population in consumption goods. So, approximately 50% of the internal demand for the food
products is met by the local production, the rest 50% is met by the import from abroad. At the
same time the products marked as “local production” are also produced on the base of
imported raw materials. For instance, these products include tea, milk, tobacco products,
various fruit juices and other products that are sold under label “Azerbaijani tea”. The base of
these all products is composited from tea, milk, fruit concentrates from abroad. By the way,
the same can be referred to the textile production. Azerbaijan, historically famous with its
strong cotton industry, dropped the volumes of its production to 40-50 thousand tons. As a
result the development of textile industry is restrained. Nowadays more than 90% of national
customers buy clothes from abroad.
In general, the situation shows that the so-called “local production” of the abovementioned
products in a non-oil industry is connected with the direct imports of a country. That’s why

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 93

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
the challenge lies in the fact that any possible future difficulties related to the supply of local
raw materials would increase a possibility of recession in a non-oil sector.
With no oil sector the ability of Azerbaijan to attract foreign currency is quite small. To
suppose successful advances in the abovementioned oil and gas sectors, Azerbaijan could
have provided the base for the sustained economic growth. In this situation any fluctuations of
oil prices would make a less impact on the country’s economy.
The economic dependency of Azerbaijan on the oil contributes to the transition of the country
into the crisis. In fact, the economic situation in Azerbaijan in modern conjuncture depends
largely on the current oil price on the world market, as the currency inflows in Azerbaijan
economy are constrained by the oil sector incomes. Particularly, as much the oil prices are
high, as much the economic and social situation is stable, and vice versa, a rapid drop of oil
prices since the second half of the 2014 year till the beginning of 2015 year led to a
significant falling incomes from oil and gas and the currency reserves in Azerbaijan.
Nevertheless the government didn’t consider this reality seriously and calculated the incomes
of a state budget, including SOFAZ budget for 2015, taking the average price of oil as at 90
dollars per barrel. But the dramatic events in the economic life of Azerbaijan in the beginning
of 2015 concerning the national currency called into question the chance of exceeding
planned incomes in 2015.
The decision of the government which faced a sharp decline of incomes received from oil
leaked into a severe devaluation in the beginning of 2015 – in order to recover from the crisis
it devaluated the national currency for 34% in relation to $ USA. This decision results in a
severe negative impact on the economic activity of the population all over Azerbaijan,
especially in the form of an unemployment. Current country’s problems related to the fall of
oil prices in the world and a decline of production in Azerbaijan has clearly and consecutively
reminded the government of an urgent development of a non-oil sector.
Of course, the anticipation of a fall in oil prices on the world market and its impact on non-oil
sector which may be even less developed would have a greater potential to ease the possible
strain. Nowadays a high possibility of emerging of this situation is not taken into the
consideration timely; there is a little concern paid by the government, the assets are wasted
ineffectively, there is a lack of balanced development of the other sectors of the country’s
economy.
The abovementioned shows that the strategic elimination of the crisis problem in Azerbaijan
is the development of non-oil sector of the country. Accordingly, the Azerbaijani government
requires opening new enterprises both in central regions and suburbs of the country in order to
develop non-oil industry in the frames of the State Program for 2015-2020 years. The list of
enterprises includes Aluminum Combine, Azerbaijani Metallurgical Combine, Baku
Shipbuilding Factory, new concrete factories in Qazakh and Nakhchivan, tractors and
agricultural technique in Gandja, solar panels in Nakhchivan, metal-working constructions in
Karabakh and metal constructions (4).
The list of prospective industrial sectors given here that requires significant investment,
contributes to a major state funding of a non-oil sector of Azerbaijan. Consequently, the
reduction of oil extraction leads to the losses of a certain amount of incomes from oil, which
means the limitation of a sequence of a state and private investments. No wonder that more
than 84% of processing powers in the current situation face the fall in production. Extensive
building works in the country’s regions are put on hold.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 94

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
At the same time the building of abovementioned enterprises is not the main goal of a market
economy. Besides spending billions of dollars on the non-oil sector development, it’s needed
to create real possibilities for reforms and build up a reasonable policy.
The development of a non-oil sector implements through the radical reforms in the field of
liberalization of economic relations within the country. In accordance with this, it’s needed to
carry out the institutional reforms in the country in order to increase the employment in
Azerbaijan. Interventions should be carried out so that they could increase employment and
competition in the private sector. In order to strengthen the entrepreneurship in the non-oil
sector, it’s important to determine and protect the property rights. Customs tariffs should be
decreased; the trade should be eased in order to stimulate the entrepreneurship.
Nowadays Azerbaijan is open for the world market and competes by the local producers in the
context of representation of a wide spectrum of products from various recognized companies
all over the world. The solution to this problem is the creation of a market economy,
elimination of a monopoly on corruption which is widespread within the country. It’s needed
to note that creation of prerequisites for economic freedom for the entrepreneurship has an
important meaning to maintain the functioning of judicial power independently and free from
executive powers to protect entrepreneurship and, in other words, the judicial authority to be
independent. There are serious problems in solving of these questions in Azerbaijan. This
means that the entrepreneurs should always have the opportunity to solve any question in
court. Independence of judicial power is one of the main preconditions to provide and protect
economic freedom and property. But in this case the formation of a competitive structure of a
non-oil sector of the economy can be successfully implemented. For this case there’s an urge
need in competition, a high civility of production, professionalism in the field of management,
a wider usage of opportunities for integration and a skilful usage of economic levers in
addition to the maintenance of an open trade. Principles of doing business in the soviet period
production were used in a less degree due to understandable reasons. It’s hard to learn and
implement them during a short period of time, so, this requires a strong will from the side of
corresponding state authorities and executives that are directly taking part in the production
process.
In the future the economic development of economic center of Azerbaijan and regions beyond
oil industry also should be connected with the development of non-oil sector. Scientific
researches and international experience show that small and medium business which is the
key sector of non-oil industry is also an important locomotive for the existence of a
mechanism of a competitive market, especially in Azerbaijan.
In the economically developed countries of the world the major part of GDP lays on small
enterprises. Besides, small and medium business provides the most part of business
community with job positions. For example, more than 50% of activists in United States work
in small and medium enterprises and produce more than half of gross domestic product,
which is called “non-agricultural”. In contrast, a weak growth of entrepreneurship and private
non-oil sector in Azerbaijan constituted only 5% of the total number of employed. According
to the World Bank, it is estimated that the “covered employment” can be referred to 10% of
labor force and 5% of employed persons (3). This shows that solution of the employment
problem in Azerbaijan is largely connected with the development of a non-oil sector and a
higher involvement of a labor force in this field.
Small and medium business is in the focus of a market competition and also can be adapted to
the changing environment. Maintenance of the competition in the economic relations is the
obligation of government authorities. But the protection and development of competition in

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 95

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
the country still didn’t influence the formation of concrete state programs. For instance, the
“Code of competition” is discussed in Milli Majlis (National Assembly) since 2006, but still it
wasn’t enacted. Besides, the private sector also has weak possibilities for financing of
competition development all over the country. Today a complicated situation in the regions is
confirmed by the Central Bank of Azerbaijan data. According to it, the share of Baku for
deposits attracted into the country is 85% of all credit investing (4). Small enterprises
constitute the majority of enterprises in regions. Credits given by commercial banks in regions
due to the absence of middle and large business are mainly small credits. One more reason of
the established situation lies in the fact that commercial banks in Azerbaijan don’t have access
to business credits. For such credits banks should have a larger amount of capital. Money
needed for this activity should constitute from several hundred till several millions manats.
Besides, poor living conditions of the majority of a population in the regions limit the
economic factor of regions. Due to the high risk of short-termed credits, the interest rate on
credits is high, it’s weak from the point of view of profitability and attractiveness. Besides,
the Central Bank doesn’t provide the commercial banks non-adequate credits, so they can’t
provide those credits for the price of low interest rates. At the same time one of the main
reasons for high credit prices of commercial banks is high interest rates on resources which
they get from individuals. That’s why banks can’t afford credits with lower interest rates,
around 8-9%.
Taking into consideration a significant share of credits paid in Azerbaijan with high interest
rates, the country’s citizens face serious challenges at getting access to the bank assets. The
Central Bank has established the maximum annual interest rate for business credits at the
level of 25%. Besides, the population receives banking services. Credits, given in Azerbaijan,
can’t stimulate the production. On the one hand, maximal annual interest rate of banks on
consumer credits constitutes 29%; on the other hand, annual interest rate on industrial credits
is settled at the level of 25%. But, as was already mentioned above, optimal interest rate on
credits for production should constitute about 8-9%.
When developed countries invest in Azerbaijan, acknowledging from their side a high risk for
the economic sector of our republic, it has become one of the main reasons for a significant
reduction of foreign investments into our country during the last 5 years. Complaints of these
countries on the Azerbaijan monopoly, corruption, high tax rates, absence of independence
within juridical powers and other shortages sustained making negative impact on the interest
of foreign investments in the local economy. A significant part of foreign investments into
Azerbaijan is already spent not on financing of social programs, but on the investing on
development of industry in oil sector. As a result, the influence of foreign investments in the
non-oil sector on the increase of production and employment was insignificant.
A drop of production in oil and non-oil sectors will lead to the decrease in the amount of job
positions. As a result, the entrepreneurs and their employees also have to face reductions.
Besides, the personnel of government agencies are also downsized. The situation shows the
possibility of a new wave of unemployment in the country.
In recent years in Azerbaijan there is a constant reduction in oil extraction. The highest level
of oil extraction in 2010 constituted more than 50 mln. tons. In 2014 this indicator went down
to 40 mln. tons. This led to the firing of a number of a staff members and specialists working
in oil industry of the country.
According to the State Statistic Committee, on June 1, 2015 in Azerbaijan there were
officially registered 29 062 unemployed. If to take into the consideration that in the beginning
of this year there were 28 690 unemployed, this means that the official number of

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 96

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
unemployed during that period increased by 372 persons. According to the statistical data on
June 1, 2015, the highest level of unemployment was registered in 12 administrative regions
of Baku (7311 persons). But this indicator doesn’t reflect the real situation in Azerbaijan. The
real level of unemployment is several times higher than the official indicator. Sufferers are
those who are on the vacation and receiving wages.
Since 2006 about 15 bln. manats were allocated to the state enterprises that can invest on their
own. This finds a reflection in, for example, the fact that in Azerbaijan there is an absolute
and a relative number of employed in the private sector of a market economy (compared to
the state sector). According to the data of the State Statistic Committee, the most part of the
employed is engaged in the state sector. According to the data of the State Statistic
Committee, on March 1, 2015 there were 1 514 100 people employed. Of them 58% were
engaged in the state sector, 42% - in private sector (1). The reason for that hides in the fact
that the vast majority of a newly opened job positions take place in the state sector. For
instance, of 3900 newly hired employees in October, 2013 only 3400 were engaged in the
state sector, and only 500 were engaged in private sector. This shows that there are also
problems in the field of growth of number of small and medium enterprises in the country.
One of the most important reasons for these problems is the lack of freedom for the
entrepreneurship in the country. As a result, besides the internal migration, the inflow of
active businessmen from Azerbaijan during the last 20 years has made the negative impact on
the number of employed in the private sector. At explaining these concrete shortages it’s
needed to point out that the local entrepreneurs find it hard to work freely. Entrepreneurs also
suffer from the administrative interferences, inadequate audits, delays due to the absence of
suitable environment. The fact that the huge number of Azerbaijani citizens leaves their
country to get a job - the reason is the fact that they can’t attain the business growth and a
self-expression in the places where they belong. As a result, people that migrate from the
country establish their business abroad and serve to the economy of a foreign country.
One more reason for the growth of unemployment is connected with the economic crisis in
Russia. The increase of unemployment in the result of coming back of Azerbaijani citizens to
the home country that lost jobs due to the difficulties is exacerbated by this problem. Due to
the sanctions from the West that are applied in relation to Russia, and a sharp devaluation of
ruble in relation to dollar and euro, as an outcome of crisis in Russia the outflow of foreign
work force increased. Among the migrants that were coming back to their home country there
were many temporary Azerbaijanis. According to the official Russian statistics, there are 600
thousand Azerbaijanis living there. Taking into consideration that the majority of people
living there are the natives of regions, the exacerbation of the situation in Russia first of all
influences the growth of unemployment in the regions of Azerbaijan. The majority of those
who come back to Azerbaijan come from the North (Guba, Gusar and Khachmaz) and from
the West (Tovuz, Shamkir and Gazakh). The returning of Azerbaijani citizens from Russia
leads to the increase of the social strain in the country and worsening of a criminal situation.
At the same time the crisis of the world economy didn’t go that far in Azerbaijan. The
reduction of production and the oil prices in the oil sector of the economy and the following
devaluation lead to the gradual reduction in employment in this field. In the present time due
to the lack of job places in the country and a current crisis on the job places 17 factories gave
job places for more than 4500 employees in the Technopark, which has become the biggest
industrial enterprise in Sumqayit. Financial issues and a drop in the number of state contracts
(orders) have made the heads of enterprises close several factories. This was connected with a
huge downsizing of labor force. The reduction of job positions didn’t touch any other field but

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 97

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
the state sector. First of all, it was connected with the agrarian sector of local municipalities in
the country’s regions. Additionally, in 2015 in the majority of government agencies a lot of
workers were fired. The list includes Baku Metro, Azernergy, Azersu (water supply),
Azeryolservis (road service) and many more. Reductions also touched the financial sector.
According to the official data, from June till July of 2015 10.06% or 3.4 thousand workers in
financial sector of Azerbaijan have been fired.
According to the experts’ opinion, industrial enterprises remove the “excess” workers facing
the economic crisis. Managers of the enterprise started to downsize the staff to optimize the
production costs. According to the forecasts, in the beginning of 2016 the mass downsizes to
take place in the oil sector. It’s needed to mention here that in spite of growing rate of growth
of local work force, oil companies continue to invite foreign specialists to work in Azerbaijan
and give huge sums of money on their living (residence) and wages. But in our country there
are high-skilled specialists who find it hard to get a job according to their profession.
As was mentioned above, some of wealthy Azerbaijani citizens that come back into their
home country would like to launch their own business – both in cities and villages on the
account of money they earn abroad. But the other illegal restrictions in relation to the
monopoly and an entrepreneurship that took place in different regions of Azerbaijan, set
obstacles. In the free entrepreneurship economy opening of new job positions in the private
sector on behalf of a self-development is more important and profitable, rather than the
activity of government executive bodies in this direction. That’s why these unsolved problems
of a private sector don’t change the situation in Azerbaijan because of the lack of job places
and a low salary. The majority of migrants that come back to Azerbaijan, don’t find the
opportunity to make money, get a job and the means for living that are needed for living in the
home country, especially in the rural area. They prefer to return to the place which they left
after the crisis is abates. Besides, the number of people who think that it’s better to move from
Russia to other CIS countries (Ukraine, Belorussia, and Moldova) is a better option, has
sharply increased.
One more factor that limits the number of job positions, are the features of prevailing
demographic structure of the population of Azerbaijan. According to the official statistics, in
the beginning of 2015 year people younger than 25 years old were about 35% of the
population. Nowadays 70% of population is in the age of workability (1). According to the
forecasts, this high percent rate would remain in Azerbaijan till 2025. Such situation would
exacerbate the fall in unemployment in the country.
According to the data from the government, in January-June of 2014 there were opened 65
100 new job positions in the country, including 52 800 new job places (2). But one of the
ways out of the abovementioned problems should be in the fact that, when the government
opens new job positions, it relies on grants, subsidies, various credits under low interest rates,
tax benefits and other methods, but not on the increase of the number of government officials.
It’s needed to create the preconditions for development of the most prospective directions of a
non-oil sector in the near future. The difference between the amount of new and newly
opened job positions reflects the restructuring of the economy. To increase the amount of job
places in the private sector in Azerbaijan it’s needed to carry out institutional reforms.
Strategically, the unemployment problem in Azerbaijan can be significantly diminished, with
the cut on the number of labor force that moves abroad, providing the job positions to those
who search for a job. At times those places may be of a high income, which could be carried
out principally only with the recovery of a free entrepreneurship.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 98

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Reference list
1. Official statistics of State Statistics Committee for 2014-2015 years.
2. The Report of the Azerbaijani International Operational Company.
3. The World Bank Report, 2013.
4. The Central Bank of Azerbaijan Report for 2015.
5. Кэмбелл Р. Макконнелл, Стенли Л. Брю. Экономикс, 17 – издание, Москва,
Инфа – М. 2009.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 99

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

AZƏRBAYCANIN GÖRKƏMLI MAARIFÇISI H. ZƏRDABININ YENI TIPLI

TƏHSIL OCAQLARININ YARADILMASI UĞRUNDA MÜBARIZƏSI

Rəna QURBANOVA
ADPU

Açar sözlər: Həsən bəy Məlikov Zərdabi, vətənpərvər ziyalı, yeni təhsil, cəhalətlə mübarizə

Azərbaycan xalqının tarix boyunca inkişaf və ömür yolunu izlədikdə belə bir həqiqətin şahidi
oluruq ki, xalqımız tarix boyunca zaman-zaman elə böyük, nüfuzlu, əzəmətli şəxsiyyətlər
yetirmişdir ki, onlar istər milli, istərsə də bəşəri səviyyədə elmə, mədəniyyətə, ədəbiyyata,
ictimai gerçəkliyə, məktəb, maarif və pedaqoji həyata layiqli töhfələr vermiş, işıqlı zəkaları,
nurlu əməlləri ilə insanlığa düzgün yol göstərmiş, istiqamət vermişlər. Öz müsbət fəaliy-
yətləri, dəyərli əsərləri ilə bəşəriyyətin və öz xalqlarının mədəniyyət, mənəviyyat, elm və
pedaqoji xəzinəsini zənginləşdirmişlər. Xalqımızın yetişdirdiyi belə mütəfəkkir zəka
sahiblərindən biri də Həsən bəy Məlikov Zərdabidir.
H.Məlikov xalqı, onun övladlarını elmə, maarifə çağırış nidasını bütün fəaliyyəti boyu davam
etdirmiş, millətin qurtuluş harayına çevrilmişdir. Onun 1906-cı ildə, yəni ömrünün sonlarına
doğru “Həyat” qəzetində işıq üzü görən “Zindəganlıq davası və yaxud dirilik mübarizəsi”
(1906, 4 yanvar), “Açıq məktub” (1906, 13 yanvar) və s. məqalələri bu mənada xüsusi maraq
doğurur. Bunları bir növ maarif pərvanəsinin bütün ömrünü səadətinə və gələcəyinə həsr
etdiyi həmvətənlərinə vəsiyyəti, əsas məsləhəti kimi də dəyərləndirmək olar.
“Zindəganlıq davası və yaxud dirilik mübarizəsi” məqaləsindəki mətləblər “Əkinçi”də irəli
sürülən fikirlərin davamı və yekunudur. Müəllif burada təbiət hadisələri ilə cəmiyyət
hadisələri arasında əbədi bir oxşarlıq olduğunu nəzərə çatdırır. Heyvanat və nəbatat aləmində
güclülərin həmişə öz zəif həmcinslərini, yaşayış uğrunda mübarizədə sıradan çıxarıb məğlub
etdiyini söyləyir. Bunu xaşxaş tumları torpağa düşdükdən sonra bu tumlardan cücərən şivlərin
timsalında izah edir. Daha güclü olan şivlər tez böyüyüb öz həmcinslərinin qidasını, işığını
əlindən alır, özü yaşayıb yanındakı həmcinsinin məhv olmasına səbəb olur. Belə bir
“zindəganlıq davası” daim cəmiyyəti də müşayiət edir. Güclü, inkişaf etmiş xalqlar pərvəriş
tapıb gücsüz, zəif olanları sıradan çıxarır, udub məğlub edir. “Keçmişdə insan vəhşi halında
olan zaman bu davanı yumruq, sillə,sonra qılınc, qalxan və dəxi sonra tüfəng və qeyri
əsləhələr ilə edirdi. Elə ki, sonra vurmaq, öldürmək nəhy oldu, insan zindəganlıq davasını ağıl
ilə edir”. Ağılı daha çox, dərrakəsi daha yüksək olanlar indiki dünyada daha çox qalib gəlirlər.
Bəs müasir dünyanın əsas silahı olan ağıl və dərrakənin qidası nədir?
Həmin suala məqalə müəllifi belə cavab verir: “Çünki ağıl və qanacaq artıq olmağı elm təhsil
etmək ilədir, ona görə biz müsəlman qardaşlarımıza “oxuyun, elm təhsil edin!” – deyəndə zikr
olan zindəganlıq davasından ötrü deyirik ki, bu davada müsəlman qardaşlarımız məğlub olub
axırda puç olmasınlar.”

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 100

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Sonda müəllif öz nəsihətini, vəsiyyətini bu şəkildə izhar edir: “Belədə dübarə təkrar edirəm:
qardaşlar, oxuyun, elm təhsil edin. Ələlxüsus, elm təhsil etmək biz Qafqaz müsəlmanlarına
vacibdir.”
“Həyat” qəzetində çap olunan “Açıq məktub” (1906, 14 fevral) məqaləsi millət xadiminin
azərbaycanlı müəllimlərə ağsaqqal müraciəti, tövsiyəsidir. Məktub milli müəllim ordusuna
müraciət şəklində qələmə alınmışdır. Müəllif bir tərəfdən sevinir, digər tərəfdən görülməli
olan böyük məktəb və maarif işlərinin həyəcanını yaşayır. Sevinir ona görə ki, indi camaat
ayılmış, hərəkətə gəlmiş elmin, təhsilin vacibliyini, faydasını dərk etmişdir və bu yöndə
irəliləyiş tələb edir. Xüsusilə 1905-ci ildə baş verən Birinci rus inqilabı və erməni-müsəlman
qırğınları camaatı ayıltmışdır, bir maarif aclığı yaratmışdır: “Xülasə keçən ildə bir tərəfdən
tətil edənlərin “yaşasın hürriyyət” sədası və bir tərəfdən də Daşnaksütunun tapança, tüfəng və
top gürultusu hamı müsəlmanları ayıldıb, hamı oxumaq istəyir. Belə zamanda ki, hər tərəfdən
“yandıq” sədası gəlir, “elm! elm!” fəryadı ərşə bülənd olub, insafdırmı ki, siz müəllimlər guya
ağzınıza su almısınız, heç bir cavab vermirsiniz. Yazın görək nə oxuyaq, necə oxuyaq, harada
oxuyaq? Oxutmaq sizin işinizdir”.
Təcrübəli ziyalı belə bir tarixi şəraitdə bir müdərris, xalqın təhsil və tərbiyəsinə cavabdeh
vətəndaş kimi müəllimlərin üzərinə ciddi tarixi məsuliyyət, əsaslı vəzifə düşdüyünü nəzərə
çatdırır. Şükranlıqla qeyd edir ki, indi Azərbaycanda müəllimlərin sayı heç də az deyil.
Məsələn, Bakıda 10 rus-müsəlman məktəbində 40-a qədər müəllim var. Kənarda da 10 dəfə
artıq müəllim tapmaq mümkündür. Deməli, bu böyük bir təlimçi ordusu deməkdir. Bu ordu
ilə böyük işlər görmək mümkündür. Halbuki bəzi müəllimlər ancaq məktəbdə dərs deməklə
vəzifələrini bitmiş hesab edirlər. Ancaq unutmaq olmaz ki, indiki vəziyyətdə: “Damcı-damcı
ilə yaramız sağalası yara deyil. İndi sel vaxtıdır. Elm gərək sel kimi axsın ki, hər istəyən
ondan içib doya bilsin. Belə yanğı vaxtında hər millətini istəyənin borcudur ki, birə beş artıq
işləsin və bir də bizim oxuyanımız az olduğuna biz gərək nə ki, işi müftə və bitəmənna millət
üçün eləyək, hətta lazım olsa, xərcini də bəqədri-məqdur özümüz verək. Belədə iş irəli gedə
bilər”.
Göründüyü kimi, ağsaqqal ziyalı, milli mənafe və vətənin səadəti naminə “xalqa təmənnasız
xidmət” – ideyasını bir vəzifə kimi müəllimlərin qarşısına qoyur. Onların görəcəyi işlərin isə
çox olduğunu söyləyir. Göstərir ki, bunun üçün ilk növbədə bir maarif cəmiyyəti yaratmaq
lazımdır. Mən özüm bu cəmiyyətin proqramını yazaram. Belə bir cəmiyyət yaradıb
müəllimləri və başqa münasib şəxsləri o cəmiyyətə cəlb edərik. Qoy cəmiyyət həftədə bir dəfə
yığılıb müsəlmanların uşaqlarını və böyüklərini oxutmaq barədə məşvərət etsin. Müəllimlər
istər rus, istərsə də müsəlman məktəblərində dərslər qurtarandan sonra uşaqlara və böyüklərə
əlavə axşam dərsləri keçsinlər. Cəmiyyət oxuyanların məktəbdə və sinifdənxaric oxu
materialları ilə təmin olunması qayğısına da qalmalıdır. Həm dərsliklər yazmaq, həm də
qəzetlər, jurnallar çap edib burada uşaqları maraqlandıracaq, onların səviyyəsinə müvafiq
materiallar, əsərlər vermək lazımdır. Məktəblərdə oxunacaq lazımlı elm və tədris kitablarının
bir qismini də başqa dillərdən Azərbaycan dilinə çevirmək olar. Xeyriyyə-cəmiyyəti bu
kitabları pulsuz və ya ucuz qiymətə şagirdlərə paylamalı, onların oxu materialları ilə təchiz
olunmasının qayğısına qalmalıdır. Bir sözlə, müəllimlər xalqın ziyalı əsgərləri kimi millətin
maariflənməsi yolunda döyüşməlidir.
Görkəmli ziyalı “Zərdabda məktəb olacaqmı?” və onun davamı olan “Zərdab. Göyçay qəzası”
məqalələrində Zərdabda məktəb açmaq arzusundan, bunun hansı yolla və necə təsis
edilməsinin mümkünlüyündən söhbət açır. Müəllif göstərir ki, Azərbaycanda bir sıra yerlərdə,
o cümlədən Zərdab kəndi ərazisində Kür çayı üzərində bərə vardır. Həmin bərə ictimai
mülkiyyət hesab olunur və Zərdab ictimai cəmiyyətinin ixtiyarındadır. Zərdab ictimai

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 101

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
cəmiyyətlərinin sayı isə üçdür. Bərə həmin ictimai cəmiyyətlər tərəfindən icarəyə verilir və
onun gəliri bu cəmiyyətlər arasında bölünür. Bərənin illik mədaxili 1000 manatdır. Bunun 300
manatı təmir işlərinə və orada çalışanların əmək haqqına sərf olunur. Qalan 700 manat isə
Zərdab cəmiyyətləri arasında bölündükdən sonra naməlum yerlərə sərf edilir, daha doğrusu,
qeyri-qanuni şəkildə müftəxorlar tərəfindən mənimsənilir. Qolçomaqların və məmurların
cibinə gedir. Halbuki başqa müsəlman vilayətlərində olduğu kimi Zərdabda da yazıb oxumağı
bacaran savadlı adam yoxdur. Cəhalət, savadsızlıq ucbatından camaat öz hüquqlarını bilmir,
təhqir olunur, aldadılır, dövlətin verdiyi qanun və qərarlardan xəbərsiz qalır, quldurçuluq və
qarətlə məşğul olur, mövhumata və fanatizmə əsir olur. Kütləni bütün bu bəlalardan
qurtarmaqdan ötrü məktəb lazımdır. Bərədən qazanılan 700 manat heç də az məbləğ deyil.
Buna Zərdab kəndində normal şəkildə bir məktəb açmaq mümkündür. Belə olan surətdə həm
kənd camaatı maariflənər, dünyadan və öz hüquqlarından xəbərdar olar. Həm də bərədən
qazanılan mədaxil şəxsi adamların cibinə getməz, ondan camaata bir fayda hasil olar.
Həsən bəy qeyd edir ki, məktəb üçün sinif otağı tikməyi mən öz üzərimə götürürəm. Onun
yanacaq, işıq və xidmətçi xərci ildə 150 manatdan çox etməz. Deməli, təhsil ocağı təsis etmək
üçün bütün maddi imkan mövcuddur. Deməli, yalnız təşəbbüs göstərib hökumət dairələri
qarşısında bu məsələni qaldırıb onun təsisi üçün icazə almaq kifayətdir. Müəllif əlavə edir ki,
Zərdabın ehtiyaclarını nəzərə alıb onu gələcəkdə ipəkçilik öyrədən sənət məktəbinə də
çevirmək olar.
Maarif mücahidinin cəhdi, qaldırdığı ideya yuxarı dairələrin də diqqətini cəlb edir. Onun
“Kaspi” qəzetinin 26 aprel 1885-ci il tarixli “Zərdab. 22 aprel” sərlövhəli mətbu məqaləsindən
bəlli olur ki, Zərdabda ikisinifli kənd məktəbi təsis edilməsinə rəsmi səviyyədə hökumət
orqanları da razılıq verir. Bir sözlə, təlim ocağının yaradılması üçün real imkan yaranır. Bu
barədə H.Zərdabi adını çəkdiyimiz məqaləsində sevinclə belə xəbər verir: “Nəhayət, bizim
küçədə bayramdır. Bu gün-sabah Zərdabda məktəb olacaq. Deməli, mənim səsim səhradakı
haray kimi boş-boşuna getmədi. Gec də olsa, zərdablılar təlimə başlayacaqlar. Qoy Allah yeni
maarif yolunda onlara uğur versin. Mən etibarlı mənbələrdən öyrənmişəm ki, nazirlik
tərəfindən Bakı quberniyasındakı xalq məktəblərinə 10 min manat pul ayrılmışdır. Həmin
məbləğin qəzalar üzrə bölgüsündə Göyçay qəzasına 2 min manat ayrılması planlaşdırılır. Bu
məbləğ 2 ikisinifli məktəbin açılması üçün nəzərdə tutulur. Bunlardan biri Zərdabda, digəri
isə İsmayıllının dağ kəndlərində açılmalıdır”.
Məqalə müəllifi məktəb binasının tikiləcəyi məkanın da artıq müəyyənləşdirildiyini, bunun
köhnə Zərdabda yaşayış məntəqələrinin mərkəzi hissəsindəki yer olduğunu bildirir. Onu da
xəbər verir ki, bu yaxın günlərdə bu münasibətlə xalq məktəbləri direktorunun və qəza
naçalnikinin də Zərdaba gəlməsi gözlənilir.
Lakin təəssüf ki, Həsən bəyin bu nəcib, xeyirxah işi bədxahların, mürtəce ruhanilərin, yerli
fitnəkar qaragüruhçuların müqaviməti ucbatından baş tutmur. Bu işdə Zərdab və ətraf
kəndlərdə böyük nüfuz sahibi kimi tanınan, Həsən bəylə də şəxsi mənada düşmənçilik edən
Şeyx Əlibabanın da böyük rolu olur. Bu barədə həm Hənifə xanımın xatirələrində, həm də
H.Zərdabinin “Kaspi” qəzetindəki (1885, №123) “Zərdab kəndi. 28 may” sərlövhəli yazısında
ətraflı məlumat verilir.
Hənifə xanım göstərilən məsələ ilə əlaqədar öz xatirələrində yazır: “Həsən bəy Zərdabda
məktəb açmaq üçün uzun müddət çalışdı. O, məktəb tikdirmək üçün on iki min manat pul
əldə edə bilmişdi, lakin şeyx yatmamışdı. O, məktəb açılmasına razılıq verənlərə lənətlər
yağdıracağını elan etdi. Məktəbi tikmək vaxtı çatanda hər cür kömək etməyə söz vermiş kənd
camaatı toplaşıb onlara məktəb lazım olmadığını söylədi və lazım olan şeyləri verməyi
öhdəsindən atdı.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 102

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Bu vaxt Həsən bəy Bakıya gedib şeyxlərin yalnız maarifə əngəl törətdiklərini deyil,
ümumiyyətlə, qorxulu bir fanatizm qüvvəsi olduqlarını sübut etdi. Qubernatorun qərarına görə
Şeyx Əlibaba iki qardaşı ilə bərabər Qafqazdan Rusiyaya sürgün edildi”.
Görkəmli qələm sahibi “Kaspi” qəzetinin 1885-ci il tarixli 123-cü nömrəsində işıq üzü görən
yazısında məktəbin açılmamasının təfərrüatı barədə məlumat verərək göstərir ki, hökumət
rəsmiləri təhsil ocağının açılmasına və onun xəzinədən maliyyələşdirilməsinə razılıq verir. Bu
şərtlə ki, yanacaq, işıqlanma və xidmətçi üçün lazım gələn 150 manatı Zərdab cəmiyyəti
ödəsin. İkincisi, məktəb binasını camaat özü tiksin. Zərdab cəmiyyəti həmin 150 manatı
verməyə razılaşır. Həsən bəy özü isə camaatın köməyi ilə məktəb üçün bina tikməyi boynuna
götürür. Belə olduqda hökumət onun təsisinə tam razılıq verir. Hətta pristav bu işin həyata
keçirilməsi məqsədilə kəndə gəlir. Lakin bu zaman Şeyx Əlibabanın adamları toplaşan
camaata müraciətlə bu təşəbbüsün yalan olduğunu, sakinlərin aldadıldığını söyləyirlər.
Bildirirlər ki, tikiləcək bina məktəb üçün deyil. Bu, kilsə olacaq. Məqsəd müsəlmanları
xristianlaşdırmaqdır. Belə bir yalançı məlumat camaatı çaşdırır və onlar bina tikməkdən
imtina edirlər.
Həsən bəy məsələ ilə bağlı 13 may 1885-ci ildə Bakıya gedib bir həftə rəsmi dairələrlə
görüşür. Şeyxin əməlləri barədə məlumat verir. Şeyx Əlibaba isə camaat arasında konkret
şəkildə belə bir məsələ qoyur: ya Həsən bəy, ya mən. Doğrudur, Həsən bəy Şeyx Əlibabanın
günahkar olduğunu sübut edə bilir və ona layiqli cəzasını verdirir. Lakin qaragüruhçu kütlənin
cəhaləti ucbatından iş pozulur. Məktəb binasını tikmək mümkün olmadığından onun açılması
cəhdi də uğursuzluğa düçar olur.
H.Zərdabi yalnız yeni məktəblərin açılması istəyi ilə yaşamır. Mövcud tədris ocaqlarında
təlimin vəziyyəti və nəticələri, həmin məktəbi bitirən kadrların keyfiyyəti, onlara tədris
olunan fənlərin sonradan onların işinə yarayıb-yaramadığı, bir sözlə, bu kadrların xalqa gərək
olub-olmadığı da həssas maarifçini maraqlandırır. “Bizim kənd məktəbləri” məqaləsi deyilən
fikrin aydın sübutudur. 1899-cu ilin 18 avqustunda “Kaspi” qəzetində dərc edilmiş məqalədə
Zaqafqaziyada, xüsusilə də Azərbaycanda kənd ibtidai məktəblərində təlimin vəziyyəti,
keyfiyyəti, nəticələri və həmin məktəb məzunlarının bu təhsildən qazandıqlarının nə dərəcədə
səmərəli olması kimi aktual problemdən söhbət gedir.
Müəllif göstərir ki, Tiflis quberniyasında kənd ibtidai məktəbləri XIX əsrin 70-ci illərindən
açılmağa başladı. Şərqi Zaqafqaziyada, yəni Azərbaycan əyalətlərində isə həmin prosesə 90-cı
illərdən rəvac verildi. Məktəblərin açılmasını müsbət hadisə, maarif hərəkatının genişlənməsi
və tərəqqisi kimi dəyərləndirmək olardı. Ancaq təəssüf ki, şəhərlərdən fərqli olaraq kəndlərdə
xalq ibtidai məktəblərinin açılması gözlənilən nəticəni vermədi. Məzunlar və xalq üçün arzu
olunan fayda hasil olmadı.
Sonra məqalə müəllifi bir pedaqoq fəhmi ilə deyilən təhsil ocağındakı fənlər, onların
tədrisinin keyfiyyəti və sonda məzunları nə gözlədiyini şərh edir. Bunların əlaqəli şəkildə
davam edib məktəblərin uğursuzluğunu təmin etdiyini, haqlı narazılıq yaratdığını söyləyir.
Göstərir ki, kənd ibtidai məktəblərində rus dili, ana dili (yerli dil), hesab və şəriət dərsləri
təlim edilir. İbtidai məktəbləri bitirən şagirdlər kənddə yaşadıqlarından, öyrəndikləri rus dilini
tətbiq etmədiklərindən 3-4 ilə həmin dili unudurlar. Yerli dilə gəldikdə, bu dili normal tədris
edən müəllim kadrları yoxdur. Həmin fənni tədris edənlər peşəkar pedaqoqlar olmur, özləri
yerli dilin qayda-qanunlarını kifayət qədər mənimsəyə bilmədiklərindən onu yetərincə effektli
tədris edə bilmirlər. Nəhayət, məzun şagird yerli dildə danışmağı bacarsa da, onun
öyrəndiklərini tətbiq etməyə, kimlərəsə öyrətməyə şərait yoxdur. Belə bir vəziyyət nəticədə
kənd əhalisi arasında ibtidai məktəblərə biganəlik yaradır. Çünki valideyn görür ki, onun
övladı oxuduqlarından heç bir bəhrə görmür.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 103

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Bəs göstərilən nöqsanlı vəziyyətdən çıxış yolu nədədir? Həsən bəy məqalədə həmin suala
cavab verməyə çalışır. Qeyd edir ki, kəndlərdə məktəblərin tipini dəyişmək, onları istehsalat,
təsərrüfat və kənd həyatı ilə əlaqələndirmək, yəni məktəblərin sistemini praktiki işlə
uzlaşdırmaq olar: Onları kənd təsərrüfatı, heyvandarlıq, yol işləri, tikinti və s. sahələrlə
əlaqələndirmək mümkündür. Müəllif Rusiya Təhsil Nazirliyinin Kutaisi, Tiflis və Qara dəniz
quberniyalarında belə məktəblər açmağa başladığını qeyd edir və bu təşəbbüsü məqbul hesab
edir.
Ümumiyyətlə, H.Zərdabi peşə və sənət yönümlü məktəblərin qızğın tərəfdarı olmuşdur. Onun
pedaqoji səpkili məqalələrində peşə və sənət məktəblərinin intişarına xüsusi əhəmiyyət
verdiyinin şahidi oluruq. Onun bu mövzuda yazılmış bir neçə məqaləsi vardır. Həmin
məqalələrdən danışmaq yerinə düşər.
Deyilən səpkidə yazılmış mətbu məqalələrdən biri “Rəssamlıq-sənaye təhsil müəssisələri”
adlı pedaqoji əsərdir. Eyni sərlövhə və mövzuda müəllifin iki məqaləsi vardır. Onlardan
birincisi 1900-ci ildə (21 yanvar) “Kaspi” qəzetində işıq üzü görmüşdür. 1902-ci ildə Həsən
bəy mövzuya yenidən qayıtmış, “Kaspi” qəzetinin 11 iyul tarixli nömrəsində yeni məqalə ilə
çıxış edərək rəssamlıq-sənaye təhsil müəssisələri ilə bağlı fikirlərini davam etdirmişdir.
1900-cu ildə “Kaspi”də dərc olunmuş yazısında Həsən bəy canişinliyin mərkəzi olan Tiflis
şəhərində dövlət tərəfindən Kustar Komitəsi yaradıldığı, Rusiya Maliyyə Nazirliyinin razılığı
və tövsiyəsi ilə həmin komitənin Qafqazda rəssamlıq-sənaye məktəbləri açacağı barədə
məlumat verir. Göstərir ki, bu sənət məktəblərinin sayının tədricən artırılması nəzərdə tutulur.
Nazirliyin bu işə məsul komissiyası belə təhsil-sənət ocaqlarının dörd tipdə təsis edilməsini
planlaşdırır: 1. Rəssamlıq-sənaye sənət məktəbləri; 2. Rəssamlıq-sənaye məktəbləri; 3.
Rəssamlıq-sənaye yaradıcılıq sinifləri; 4. Rəsm sinifləri (243, 268). Bunlardan 1-ci tip, yəni
rəssamlıq-sənaye sənət məktəbləri ən ali, 4-cü tip, yəni rəsm sinifləri isə ibtidai tip hesab
edilirdi. Hər tipin özünəməxsus təhsil sisteminin və fənlərinin olması nəzərdə tutulurdu.
Həsən bəy bu cür təhsil-sənət müəssisələrinin Qafqazda həm təhsilin, həm də müəyyən sənət
sahələrinin inkişafına yardım göstərəcəyini vurğulayır. Sonra kütləni maarifləndirmək, həmin
məktəblərə həvəsləndirmək məqsədi ilə onların hər bir tipində keçiləcək fənlər, onların
strukturu, xüsusiyyətləri, faydası, burada öyrədiləcək predmet və sənətlərin istehsalatda
tətbiqi və s. barədə ətraflı izahat verir. Hər tip məktəbdə təhsilə neçə yaşından başlamaq
mümkün olduğunu, təhsil müddətinin neçə il nəzərdə tutulduğunu və s. məsələləri də
aydınlaşdırır. Nəhayət, Qafqazda belə tədris-sənət ocaqlarının intişarı və əhəmiyyəti barədə
qənaətini söyləyir: “Nazirlik Qafqazda yuxarıda göstərilən məktəb tiplərindən ali tipin –
rəssamlıq-sənaye sənət məktəblərinin yaradılmasını daha zəruri hesab edir. Söz yox ki,
tədricən müxtəlif bölgələrdə aşağı dərəcəli peşə məktəbləri də təsis ediləcək. Beləliklə, çox
keçmədən bizim Qafqazda yerli kustarların ehtiyaclarını ödəyən yeni məktəb şəbəkəsi
yaranacaq. Şübhəsiz ki, belə peşə-tədris ocaqlarının yaranması bizim kustar sənayemizin
düzgün istiqamətdə inkişafına təkan verəcək: onun elmi əsaslarda daha sürətli yüksəlişini,
həm daxili, həm də xarici bazarlarda layiqli yer tutmasını şərtləndirəcək. Ümid etmək olar ki,
əhali özü belə təhsil ocaqlarını xoşluqla qarşılayacaq. Belə olan surətdə yaxşı olardı ki, bizim
ibtidai məktəblərdə tədrisə rəsm fənni də daxil edilsin, hansı ki, ümumi kursa qətiyyən mane
olmur”.
Dediyimiz kimi, 1902-ci ildə H.Zərdabi eyni problemə yenidən qayıdır. “Kaspi” qəzetinin 11
iyul tarixli nömrəsində o, rəssamlıq-sənaye təhsil müəssisələri ilə əlaqəli növbəti məqalə ilə
çıxış edir. Pedaqoji məzmunlu bu məqalənin qələmə alınmasına səbəb Rusiya Maliyyə və
Daxili İşlər Nazirliklərinin rəssamlıq-sənaye məktəblərinin təsis edilməsi ilə bağlı qərarı idi.
1902-ci ildə verilən bu qərara görə 1903-cü ildən etibarən rəssamlıq-sənaye məktəblərinin,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 104

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
həmçinin bu tipli muzeylərin yaradılması üçün dövlət xəzinəsindən 5 il ərzində hər il maddi
yardım ayrılması nəzərdə tutulurdu. Maddi yardımın məbləği 60 min manat həcmində
müəyyənləşdirilirdi. Zemstvolara, şəhərlərə, şirkətlərə, cəmiyyətlərə, hətta şəxsi adamlara
belə bu cür muzeylər və rəssamlıq-sənaye məktəbləri yaratmağa icazə verilir, bu iş üçün
onlara dövlət tərəfindən müavint ayrılması planlaşdırılırdı. Muzeylərin, məktəblərin nəzdində
kolleksiya guşələri, kitabxanalar, sərgi və müsabiqələr təşkil etməyə, elmi nəşrlər həyata
keçirməyə icazə verilirdi.
Maarifçi mütəfəkkir hökumətin bu tədbirini alqışlayır, onun yerli xalqların təhsilinə,
iqtisadiyyatına, sənət sahələrinə, sənətkarlıq işlərinə, peşə təhsilinin təşəkkül tapıb
genişlənəcəyinə müəyyən töhfə verəcəyinə inanırdı. O, bu münasibətlə yazırdı: “İndi bizim
incəsənətlə əlaqəli sənayemiz özünün geniş mənada inkişafı üçün hər cür imkanlar
qazanmışdır: müxtəlif tipli xüsusi məktəblər bizim üçün incəsənət təhsilli kifayət qədər
xadimlər hazırlaya bilər; muzey və cəmiyyətlər əhalinin bədii zövqünü və tətbiqi sənətlərə
marağını daha da inkişaf etdirəcək; nəhayət, onlar rəssamlıq-sənaye məktəblərinin, sənət
muzeylərinin yaradılması və saxlanılması işinə pulla yardım göstərməyə təşəbbüs
göstərəcəklər”.
Məqalənin sonunda müəllif Qafqazda bu tipli təhsil müəssisələrinin daha geniş rəvac
tapmasını arzuladığını söyləyir.
Bir maarifçi kimi H.Zərdabini fəhlə uşaqlarının təhsili də ciddi şəkildə düşündürmüşdür.
Əlbəttə, bu təsadüfi deyildi. O zaman Bakı Rusiya imperiyası miqyasında ən iri sənaye
şəhərlərindən biri idi. Çoxlu sayda sənaye müəssisələri olan şəhərdə minlərlə fəhlə yaşayırdı.
Onların əksəriyyətinin övladları təhsildən kənarda qalırdı. Həmvətənlərinin geriliyə və ətalətə
yol açan bu cür taleyi qeyrətkeş ziyalını narahat etməyə bilməzdi.
Fəhlə uşaqlarının təlim-tərbiyəsi ilə əlaqəli mülahizələrini Həsən bəy 1900-cu ildə (1 mart)
“Kaspi” qəzetində çap edilən “Fəhlə uşaqları üçün məktəblər” məqaləsində əks etdirmişdir.
Müəllif göstərir ki, tarixi şərait son zamanlar xalqın geniş mənada təhsilə cəlb edilməsini
zəruri bir tələb kimi qarşıya qoyur. Bu sahədə müəyyən irəliləyişlər baş versə də, Rusiyada
ümumi təhsilə keçidin reallaşdırılması hələ çox uzaqdadır. Belə bir vəziyyətdə ən çox
təhsildən kənarda qalanlar fəhlə uşaqlarıdır. Hətta fəhlə uşaqlarının məktəbə cəlb edilməsi ilə
əlaqədar situasiya bir çox kəndlərdən də pisdir. Halbuki fəhlə uşaqlarını oxutmaq fabrik,
zavod, sənaye müəssisəsi sahiblərinin mənəvi borcudur. Çünki onlar məhz öz müəssisələrində
çalışan fəhlələrin əməyi hesabına milyonlarla pul qazanırlar. Məsələn, belə sahibkarlar
Rusiyada 1877-ci ildə 541 milyon, 1887-ci ildə 802 milyon, 1897-ci ildə isə 1816 milyon
manat gəlir əldə etmişlər. Rəqəmlər 20 il ərzində sənaye sahiblərinin mədaxilinin hansı
şəkildə yüksəldiyini aydın şəkildə sübut edir. Halbuki həmin sənaye müəssisələrində işləyən
fəhlələrin övladlarının təhsilinin yüksəlişi bu sürətdən çox-çox geridə qalır. Bu istiqamətdə
işlər lazım və tələb olunduğundan ləng gedir. Halbuki Almaniya, Fransa, İngiltərə və s. kimi
Avropa ölkələrində təhsil sahəsində fəhlə balalarına xüsusi diqqət və qayğı vardır.
Müəllif onu da nəzərə çatdırır ki, Rusiyada sənaye nizamnaməsinin 112-ci maddəsində deyilir
ki, fabrik, zavod və manufaktura sahibləri fəhlə uşaqları üçün ibtidai məktəblər aça bilərlər.
Belə təhsil ocaqları bir, yaxud bir-birinə yaxın ərazidə yerləşən bir neçə müəssisənin
nəzdində, onların birgə hamiliyi ilə açıla bilər.
Həsən bəy fəhlə övladlarının Rusiyadakı təhsilin vəziyyəti ilə əlaqəli “Sənaye dünyası”
(“Promışlennoqo mira”) qəzetindən alınmış rəqəmlərə də diqqəti cəlb edir. Fabrik və
zavodların nəzdində açılmış məktəblərdə oxuyanlardan çoxunun kənar, yəni fəhlə olmayan
adamların övladlarının olduğunu rəqəmlərlə sübut edir. 1896-cı ildə keçirilən ticarət-sənaye
işçiləri qurultayında da bu məsələyə toxunulduğunu, onunla əlaqədar tədbirlərin həyata

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 105

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
keçirilməsi zərurətinin irəli sürüldüyünü, hətta bununla bağlı bir layihə də hazırlandığını
söyləyir. Onu da əlavə edir ki, hal-hazırda rəsmi göstəricilərə görə fabrik məktəbləri və
sənaye müəssisələrinin nəzdində olan təlim müəssisələri üçün sərf olunan xərclər
ümmumilikdə illik 678890 manat təşkil edir. Bu, xalis gəlirin 1,5 faizi deməkdir.
H.Zərdabi göstərilən problemə xüsusi diqqət yetirilməli olduğunu söyləyir. Qeyd edir ki,
bunun üçün müvafiq qanunvericilikdə müəyyən dəyişikliklər etmək, onu təkmilləşdirmək və
yeni maddələr əlavə etmək zəruridir. Xüsusilə də sənaye nizamnaməsinin 112-121-ci
maddələrinə yenidən baxmaq, onlara düzəlişlər etmək gərəkdir. Fəhlə uşaqlarından ötrü yeni
məktəblər açmaq, onların daha geniş kəmiyyətdə təhsilə cəlb edilməsini təşkil etmək lazımdır.
Əgər sənaye müəssisəsinin məxsusi məktəbi yoxdursa, onda fəhlə balaları sahibkarın maddi
vəsaiti hesabına dövlət və ya xüsusi statuslu təhsil ocaqlarına cəlb edilməlidir. Valideynlərinin
əməyi hesabına milyonlarla pul qazanan sahibkarlar həmin valideynlərin balalarının təhsilinin
qayğısına qalmağa da borcludurlar.
Əlbəttə, millətpərvər mütəfəkkir düşünürdü ki, fəhlə övladlarının daha çox kəmiyyətdə təhsilə
cəlb edilməsi sənaye şəhəri olan Bakıda ziyalı kütləsinin sayının artmasına, nəticədə
maarifçilik hərəkatının gurlaşmasına səbəb olacaq.
H.Zərdabi və onun həmməsləklərinin XIX-XX əsrlərin qovşağında yeni tipli məktəblər
yaratmaq uğrunda apardıqları mübarizə nəticəsiz qalmadı. Azərbaycanın müxtəlif
bölgələrində bir sıra Avropa tipli təhsil ocaqları meydana gəldi. Həmin maarif ocaqlarında
təhsil alanlar xalqın milli düşüncəli ziyalı elitasına çevrildilər. Onun tərəqqisi, müstəqilliyi
younda fədakar mübarizlərə çevrildilər. Şərqdə ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti məhz həmin ziyalıların fədakar əməyi sayəsində yarandı.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 106

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

“QARA QIZIL”IN TƏRƏNNÜMÜ

Musa ƏMIRASLANOV
Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının dissertantı

Özet
XX əsr Azərbaycan təsviri sənətində duyulası bədii təşəkkülün baş verdiyi altmışıncı illərdə
geniş sərgi salonlarında əsərləri tamaşaçı diqqətini cəlb edən sənətkarlar arasında Cəmil
Müfidzadə (1934-2019) də vardı. Əvvəlcə Bakıdakı Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət
Rəssamlıq Məktəbində (1948-1955), sonra isə Xarkov Dövlət Rəssamlıq İnstitutunun qrafika
fakültəsində (1956-1962) ixtisas təhsili alan fırça ustası Bakıya qayıtdıqdan sonra müxtəlif
miqyaslı sərgilərdə fəal iştirakı ilə həmkarlarının və sənətsevərlərin diqqətini cəlb etmişdi.
Onun müxtəlif mövzularda çəkdiyi qrafik lövhələr ilk növbədə ənənəvi motivlərə yeni bədii
yanaşması ilə fərqlənirdi. Bunu onun işlədiyi “Bakı - neft paytaxtıdır” (1967-1970) və
“Abşeron nefti” (1967-1975) silsiləsinin timsalında daha qabarıq görmək mümkündür.
Onların müxtəlif qrafika texnikalarında ərsəyə gətirilməsi neftli məkanlara xas səciyyəvi
xüsusiyyətləri cəlbedici və yaddaqalan tutumda ifadə etməyə imkan vermişdir. Daha dəqiq
desək, Cəmil Müfidzadənin ilk baxışda estetikası qapalı qalan neft mədənlərinə, “qara qızıl”a
bələnmiş çən və borulara bədii münasibətində həmin dövrün aparıcı bədii cərəyanı sayılan
“sərt üslub”un lirik-romantik çalarlarını görmək mümkündür...
Rəssamın adını çəkdiyimiz neft mövzulu iki silsiləsinə daxil olan əsərlərin bədii
xüsusiyyətlərindən söz açmazdan əvvəl demək lazımdır ki, onun bu mövzuya marağı hələ
tələbəlik illərində yaranmışdı. Diplom işini “dünyanın səkkizinci möcüzəsi”ni yaradan Bakı
neftçilərinə həsr edən gənc rəssam o vaxt “Neft daşları” mövzusunda rəngli ofortlar silsiləsi
işləmişdi. Onun işlədiyi on iki əsər kompozisiya baxımından bir-birindən fərqlənməklə,
daşıdıqları estetik yükə görə kifayət qədər duyğulandırıcı görünürdülər. Bu silsiləyə daxil olan
“Aylı gecə”, “Kranlar təmirdə”, “Növbəyə gedənlər” və digər lövhələr rəng çalarlarının
zənginliyi ilə diqqət çəkirlər. Onlarda çətin neftçi əməyinin romantikasını qabartmağın
müəllifin başlıca istəyi olması duyulmaqdadır. Ofort texnikasının incəliklərindən ustalıqla
istifadə edən rəssam cizgi və rəng qovşağından tamaşaçını duyğulandıran yaddaqalan
kompozisiyalar yaratmağa nail olmuşdur...
Rəssamın “Neft Bakısı” (1974) qədim torpağın şöhrətini çox-çox uzaqlara yayan təbii
sərvətin tərənnümünə həsr olunmuş maraqlı əsərlərdəndir. Mövzunun daşıdığı əzəmətə
monumental tutum vermək istəyən müəllif bunu kompozisiyanı şaquli formatda
bədiiləşdirməklə əldə etmişdir. Belə ki, vərəqin hündürlüyünü bir iri, iki nisbətən kiçik tağlı
səthə bölən, mərkəzi hissədə “qara qızıl”ı emal edən neftayırma qurğusunu, kənarlarında isə
üst-üstə sıralanmış neft buruqlarını yerləşdirən rəssam, kompozisiyanın aşağı hissəsini neft
dolu çənlərlə tamamlamaqla, bütünlükdə neft mövzusuna özünəməxsus-obrazlı görkəm verə
bilmişdir. Ofort texnikasının rəng çalarları yaratmaq gücündən uğurla istifadə edən Cəmil
Müfidzadə, son nəticədə qrafik səthin cizgi-rəng vəhdətində ifadə olunan oynaqlığını və
gözoxşayan ritmini əldə etmişdir...

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 107

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
“Bakı krujevası” (1971) adlanan digər əsərdə yenə də şaquli kompozisiya formatından
istifadə edən rəssam ümumi səthin zərifliyinin qabarıqlığının əldə olunmasına çalışmışdır. Elə
müəllifin lövhənin məna-məzmun daşıyıcısı olan neft buruqlarının bədii şərhində də
arzulanan cizgi-təsvir incəliyini duymaq mümkündür. Qobustan qaya rəsmlərinin fonunda
üst-üstə sıralanan dörd sıra buruq və bu “sərvət zirvəsi”ni tamamlayan naxışlı günəşin
birlikdə aşıladığı estetik tutumda cəlbedici məqamlar kifayət qədərdir...
Onun ofort texnikasında ərsəyə gətirdiyi “Mənim Bakım” (1971) və “Polad meşə” (1971)
əsərləri də neft mövzusuna obrazlı yanaşma kimi çox yaddaqalandır. Bu dəfə də
kompozisiyanı şaquli vəziyyətdə təqdim edən rəssam Abşeronun qumlu “sinəsi”nə yayılmış
buruqlar məcmusunu polad meşəyə bənzətməklə, neftli-qazlı məkanın qürurdoğurucu təbii
sərvət məskəni olduğunu göstərmək istəmişdir. Yanan qazın bir-birinə “söykənən” buruqların
mərkəzində tünd rənglə naxış formasında təqdimatı da yerin təkindən çıxarılanların insan
həyatında əhəmiyyətinin vurğulanmsına xidmət edir.
“Mənim Bakım”da isə müəllif sudan və qurudan çıxarılan neftin Abşeron torpağına bəxş
etdiyi gözəllik qaynaqlarını qrafik vasitələrlə göstərmək istəmişdir. Qumun və suyun
“sinəsi”nə səpələnən metal konstruksiyaların zərgər dəqiqliyi ilə təqdimatındakı estetik
çalarlar duyulası dərəcədə təsirli və yaddaqalandır. O, bunu qrafik cizglərin məntiqlə istifadə
olunan təzadı sayəsində əldə etmişdir, desək, həqiqəti ifadə etmiş olarıq.
“Bakı - neft paytaxtıdır”(1974) və “Əməyin təntənəsi” (1976) lövhələrini isə Cəmil
Müfidzadənin ofort texnikasında yaratdığı yaddaqalan “bədii hekayət”in yekunu saymaq olar.
Belə ki, bu iki əsərdə onun kompozisiyaya daxil etdiyi müxtəlif detallar bilavasitə Azərbaycan
neftinin beynəlxalq şöhrətinin tərənnümü kimi düşünülmüşdür. Əgər birinci əsərdə qədim
şəhərin neft buruqları əlaqəli təsviri ilə qarşılaşırıqsa, digər lövhədə yer kürəsinin üzərində
ucalan Bakı ünvanlı “buruqlar meşəsi”nin respublikamıza bəxş etdiyi şan-şöhrətin bədii
ifadəsini görürük...
Bütün yaradıcılığı boyu gördüklərindən təəccüblənməyi bacaran Cəmil Müfidzadə neft
ünvanlı məkanlarda başqaları üçün də maraqlı görünə biləcək motivlər üzə çıxara bilmişdir.
Bunu onun “Keşlə”(1973), “Sənaye Bakısı” (1968) və s. lövhələrində görmək mümkündür.
Bu əsərlərində “bədii şişirtmə”yə müraciət edən qrafika ustası “qara qızıl”ın emal olunduğu
məkanları əsərin dominantına çevirməklə, onların cəlbediciliyinə nail olmuşdur.
Linoqravüra qrafikada bir qədər sadə texnikalardan hesab olunsa da, onun əksər mövzuların
bədii şərhində əvəzsiz olduğunu söyləmək mümkündür. Bu mənada Cəmil Müfidzadənin bu
texnikada ərsəyə gətirdiyi əsərlər digər müəlliflərin işlərindən fərqlənir və duyulası icra
zənginliyi ilə seçilir, desək, yanılmarıq. “Neft daşları” (1965), ”Dəniz mədəni” (1971), “Neft
dənizi” (1971), “Abşeron motivi” (1968), “Köhnə mədənlər” (1968), “Abşeron çiçəkləri”
(1971) və s. lövhələrinin cizgi zərifliyinin əldə olunmasında müəllifin nümayiş etdirdiyi
sənətkarlıq sözün əsl mənasında şaşırdıcıdır. İnsanlarla texnikanı, neft saxlancları ilə emal
qurğularını, təbiətlə sənaye obyektlərini qarşı-qarşıya qoyan rəssam, son nəticədə əldə etdiyi
təzadın ümumi duyğulandırıcı bədii ruhu ilə əsərlərin təsirliliyini əldə etmişdir.
Cəmil Müfidzadənin özünəməxsus dəst-xəttinin formalamasında onun tətbiq etdiyi qarşıq
texnikanın böyük rolu olmuşdur. Müxtəlif motivləri rəngarəng texnikaların qovşağında tətbiq
edən rəssam bununla da görüntüyə gətirdiyi məkanların daşıdığqları bədii-estetik dəyərləri

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 108

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
zərifliyinə qədər tamaşaçıya çatdırmağa nail olmuşdur. Onun “Neft məbədi” (1972),
“Neftayırma zavodu” (1972), “Neft çənləri” (1970), “Neft eşalonu” (1971), “Bakı piramidası”
(1970), “Qaradağ” (1970), “Çənlər” (1970), “Abşeron mənzərəsi” (1975), “Neft saxlancı”
(1978) və s. əsərləri bu qəbildəndir. Motivlər yığcam rəng çalarları ilə təqdim olunsalar da, bu
“qənaətcillik” məkanın-obyektin səciyyəvi xüsusiyyətlərini yaddaqalan biçimdə ifadə etmək
üçün kifayət edib...
Rəssamın Azərbaycan neftini tərənnüm edən qrafik irsi ilə tanışlıq göstərir ki, Cəmil
Müfidzadə sənətdə artıq öz sözünü demiş və yaradıcı “mən”ini təsdiqləmiş simalardandır.
Odur ki, artıq zamanın sərt sınağından çıxdığını da sübut edən əsərlərin - əvəzsiz milli
mənəvi dəyərlər məcmusunun Azərbaycan təsviri sənətinin ayrılmaz tərkib hissəsi kimi
qalacağı və dəyərləndiriləcəyi birmənalıdır.
Xalq rəssamı, professor Cəmil Müfidzadənin neft mövzusunda çəkdiyi əsərlər həm də
zamanına tutulan “bədii güzgü” kimi də dəyərlidir. Belə ki, onlar dünyanın XX əsr neft
xəritəsində özünəməxsus yeri olan Azərbaycanda bu önəmli sənaye sahəsinin yadda qalmağa
layiq olan inkişafının bədiiləşdirilmiş mənzərəsini zamansızlığa qovuşdurmaq baxımından
mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Elə onun Azərbaycan nefti yaratdıqlarının “Əsrin
müqaviləsi”nin ildönümündə xatırlanması da bunun göstəricisidir.
Açar sözlər: neft, mövzu, qrafika, qarışıq texnika, dəstxətt, süjet, bədii obraz, lirik-romantik

Ədəbiyyat
1. Azərbaycan incəsənəti (K.Kərimov, R.Əfəndiyev,N.Rzayev, N.Həbibov).
Bakı,1992. 344 səh.
2. Əliyev Ziyadxan. Cəmil Müfidzadə.Cizgilərə hopan ömür. Bakı,2010.212 səh.
3. Петров-Стромский В. Связь времен. Москва,1988. 120 стр.

РЕЗЮМЕ
Воспевание «Черного золота»
60-е годы прошлого столетия ознаменовались заметным оживлением в
изобразительном искусстве Азербайджана. Среди художников, работы которых в тот
период привлекали наибольший интерес, был и Джамиль Муфидзаде (1934-2019) . Его
графические работы на различные темы обращали на себя внимание в первую очередь
новым подходом к традиционным мотивам. Это ярко проявляется в его сериях табло
«Баку – нефтяная столица» (1967-1970) и «Нефть Абшерона» (1967-1975), которые
создавались в различных графических техниках, а это позволило изображать
характерные черты нефтепромыслов с особым колоритом, в запоминающейся форме.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 109

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Собственно говоря, художественный взгляд Муфидзаде на нефтепромыслы с их
резервуарами и извивами трубопроводов несет в себе элементы лирико-романтической
трактовки сурового стиля – ведущего направления в изобразительном искусстве того
времени.
Джамиль Муфидзаде – художник, который на протяжении всей своей творческой
жизни не терял умения удивляться виденному, и в своих картинах на нефтяную тему
сумел выявить и показать удивительные детали нефтяного пейзажа. Эти особенности
видны в сериях «Баку – нефтяная столица» (1967-1970) и «Нефть Абшерона» (1967-
1975),где автор активно прибегает к приему художественного преувеличения, достигая
запоминающейся подачи нефтепромыслов с их специфичным колоритом.
Линогравюра – относительно простая техника в искусстве графики, но при
изображении на многие темы может считаться незаменимой. Следует заметить, что
работы Дж.Муфидзаде в этой технике отличаются своей насыщенностью и богатством
исполнения. В таких табло, как «Нефтяные камни», «Морской промысел» (1971),
«Нефтяное море» (1971), «Абшеронский мотив» (1968), «Старые промыслы» (1968),
«Цветы Абшерона» (1971) бросается в глаза утонченность штрихов, в которой автор
проявил без преувеличения поразительное мастерство.
Своеобразный художественный почерк Дж.Муфидзаде сформировался не в последнюю
очередь благодаря используемой им смешанной технике. Путем сочетания различных
техник графики художник добивался донесения до зрителя эстетических особенностей
изображаемого сюжета до тонкостей. Таковы его работы «Храм нефти» (1972),
«Нефтеперерабатывающий завод» (1972), «Нефтяные резервуары» (1970), «Нефтяной
эшелон» (1971), «Бакинская пирамида» (1970), «Карадаг» (1970), «Резервуары» (1970),
«Апшеронский пейзаж» (1975), «Нефтехранилище» (1978). При всей лаконичности
цветовых тонов автор сумел достичь запоминающейся подачи характерных
особенностей индустриального пейзажа.
Клюевые слова: нефть, тема, графика, смешенная техника, почерк, сюжет,
художественный образ, лирико-романтичный

Summary
Chanting "Black Gold"

The 60s of the last century were marked by a noticeable revival in the fine arts of Azerbaijan.
Among the artists whose work at that time attracted the most interest was Jamil Mufidzadeh
(1934-2019). His graphic works on various topics attracted attention primarily with a new
approach to traditional motifs. This is clearly shown in his series of placards “Baku is the oil
capital” (1967-1970) and “Absheron Oil” (1967-1975), which were created in various graphic
techniques, and this made it possible to depict the characteristic features of oil fields with a
special flavor, in a memorable form .

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 110

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
As a matter of fact, Mufidzadeh’s artistic view of oil fields with their tanks and coils of
pipelines carries elements of a lyrical-romantic interpretation of the severe style - the leading
trend in the fine arts of that time.
Jamil Mufidzadeh is an artist who throughout his creative life did not lose his ability to be
surprised at what he saw, and in his paintings on the oil theme he managed to identify and
show amazing details of the oil landscape. These features are visible in the series “Baku - the
oil capital” (1967-1970) and “Absheron Oil” (1967-1975), where the author actively resorts to
artistic exaggeration, achieving a memorable flow of oil fields with their specific flavor.
Linocut is a relatively simple technique in the art of graphics, but can be considered
indispensable for images on many topics. It should be noted that the works of J. Mufidzadeh
in this technique are distinguished by their richness and richness of performance. In such
displays as “Oil Stones”, “Marine Craft” (1971), “Oil Sea” (1971), “Absheron Motive”
(1968), “Old Crafts” (1968), “Absheron Flowers” (1971) eye-catching finishes in which the
author showed, without exaggeration, amazing mastery.
The peculiar artistic style of J.Mufidzadeh was formed not least due to the mixed technique
used by him. By combining various graphic techniques, the artist sought to convey to the
viewer the aesthetic features of the depicted plot to the subtleties. Such are his works “The
Temple of Oil” (1972), “Oil Refinery” (1972), “Oil Tanks” (1970), “Oil Train” (1971), “Baku
Pyramid” (1970), “Karadag” (1970), "Tanks" (1970), "Absheron landscape" (1975), "Oil
storage" (1978). For all the brevity of color tones, the author managed to achieve a
memorable presentation of the characteristic features of an industrial landscape.

Key words: oil, theme, graphics, mixed media, handwriting, plot, artistic image, lyrical and
romantic

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 111

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
ROLE OF EDUCATION IN CONTEMPORARY INDIAN SOCIETY: ISSUES AND
CHALLENGES

Andrey SHASTRI
University of Lucknow

Abstract
Education is one of the important instrument that helps in bring desirable change in this
contemporary society. Education enhances the personal growth of any individuals. It enables
to break the shackles of orthodox beliefs and superstitious and bring enlightment in the world
of a person's lives. Education bring about the changes or helps in removing prejudices that
past had imposed in our lives. If we look at present scenario, then we can easily identify the
role of education in many spheres ranging from national to international platform. Education
and educated people are the hope of any society and for any country's development. Educated
individual's thus, are an asset to not only for their families but to their country and also they
are able to influence the economic positively. So, definitely education of both man and
woman are crucial for nation's development. Women who comprised half population of the
world are still in backward situation and are deprived from educational opportunities. They
had play traditional role as house maker. It's rightly said that education of women is the need
of the day and important also because, when we educate a woman, we educate the whole
family. It is the duty of men folk to encourage their female counter parts for being educated.
Development needs to be done from ground level then only we can expect a full fledge
development of any country. World today has shrunk into a global concept. Aims of
education cannot be just "pulled out of a hat". It comprises of many factors. One of the
idealistic view related to education is that, ' the main aim of education is towards the full
development of personality of an individual and to bring the different potential that is within
the individual. Self- ex
pression or self- gratification should be the aim of education'. The goal of education is to
make a good man who is to be educated for a life of freedom. Education aims at developing
the full personality of each individuals, irrespective of caste, creed, class or religion. The main
aim of this paper is to understand objective, meaning and aim of education and to also
evaluate the issues and challenges to Indian Education System. It uses secondary as well as
primary data for its analysis.

Keywords: Indian, Education, System, Development, woman, rights, globalization

Meaning of Education
The term education has several meanings; however, each person interprets the word in his
own terms. The parents, the teachers, administrators, religious leaders, and many more
interpret the term education in their own ways for example, to a student, education means
acquisition of knowledge, or may receiving a degree. The meaning of education varies from
place to place and from time to time. It has passed through many ages and stages of evolution.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 112

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
The term education is derived from the Latin word ‘educate’ which means to ‘educate’, to
‘bring up’. According to the famous Sociologists, Durkheim defined education as “the action
exercised by the older generations upon those who are not yet ready for social life. Its object
is to awaken and develop in the child those physical, intellectual and moral states which are
required of him both by his society as a whole and by the milieu for which he is specially
designed”. Education is the social process by which individual learns different kinds of
things necessary which is essential to him and fit him accordingly to the social life of his
society. Education in another word may be defined as a , organised activity through which the
physical, intellectual, moral and spiritual potentialities of the child are developed, in short in
an individual and also as a member of society.

Objectives of the study

a) To understand the meaning of Education
b) To understand the relationship between Education and society.
c) To understand the Indian Education System.
d) To evaluate issues and challenges in Indian Education System.
e) To provide with the suggestion.

Education and society

Education is generally seen as a essential and important component of any society. It also act
as a foundation of society, which helps in the economic, social, education development. It is a
major aspect of development of any modern Indian society. It is one of the most significance
indicator of overall development of any region or of any country. The primary aim of
education is to helps in sustain development and societal improvement. This process involves
many several dimensions. Social process or development are incomplete without the
development in the community in terms of economic, social, cultural and educational aspects.
Emile Durkheim emphasis the role of education system in the preservation of society and
culture. Education is concerned with all people and considered the basic need of an
individuals. Society and education completes each other. Society cannot carry on without
education and vice versa. Uneducated person not only effects himself but also effects the
whole family starts from there, especially family members.
Education, development and change
Education and development are necessity of every society. In short it is the need of the hour
on focus on education. Development and changes are necessary to change the structure of
any society. Further more, social development is a concept of indicating the increasing level
of any group or community in terms of knowledge. In this respect educational system and
development are closely related to each other. We are living in a modern society which are
dominated by changes. We should develop changes in our lives. Although education played

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 113

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
an important part in bringing about certain changes. Through education one develops the
rational thinking in their mind about right and wrong things. The technical, globalization, and
different social evolution has shaped people's way of thinking and perception related to
different things. The technological reforms and certain changes transform society into a
'knowledge-based society'. The formation of knowledge-based society is a global process and
different elements help in developing this society. The notion of 'knowledge society' emerged
with the emergence of 'modern Indian society'. The capability created by knowledge is the
foundation upon which our future is to be built. A knowledge-based society based on the
development in every sector. With the innovation in certain technology, in different tools, and
availability of higher education definitely going to enhances our society.
Indian education system: an overview
India has a strong and vast history of educational system. The Gurukul was one of the ancient
types of system of education. Later on, with the passage of time, several changes and
recommendation were made in Indian education system. The different measures like new
courses, changes in curriculum, dynamic methodologies and teacher training facilitate in
delivery of quality content. E-learning, student-friendly learning, increased adoption of extra
and co-curricular activities, etc. in India attract students and curiosity in the learners.
Unfortunately, that there is lack of quality education among the poor, and only a small
fraction of students, around one tenth from schools, go for higher studies and they are only
boys, girls are still in small in numbers.
Education on the whole, is meant to prepare an individual for life, enables individuals
physically, intellectually, emotionally and spiritually to deal with the different challenges of
life with self-assurance, audacity, helps in making the right decisions of lives, and broadening
their perspectives to different things. The primary aim of education is to direct the individual
to live his life in a useful and in a meaningful way. Education has been observed as the crucial
development tool. From ancient times till present different changes have been made in Indian
education system. India is known for its educational excellence and a rich heritage. Several
educational governs the school education system in India like, NCERT, CBSE, different
autonomous schools of higher learning. Apart from this there are different schools governed
by the State government and Central government. Private schooling has been growing and
attract students with its lavish infrastructure, and well-equipped class room and efficient
teachers and most important their teaching skills. India has about approx 152 central
universities and several state and private universities. There are different bodies who look
after these institutions. There is also option of open and distance learning education system.
At Higher educational level Indira Gandhi National Open University (IGNOU) co-ordinates
distance education system as more students can benefit from it.
Importance Of Women Education
Education is effective instrument in empowering woman in today's scenario. Education is a
powerful tool to bring desirable changes in both man and woman lives. According to
Gandhiji, education is the best means of developing an overall personality in an individual. As
Nelson Mandela said, ' Education is the most powerful weapon which you can use to change
the world'. In short in another Education plays an important role in reducing gender
inequality, in reducing poverty, helps in achieving sustainable goals and many more. The
equalisation of educational opportunities is essentially linked with the notion of equality in

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 114

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
the social system. In a social system if all the individuals are treated as equal, irrespective
belong s to any gender, caste, they get equal opportunities for advancement and it will nation
to grow. Since education is one of the most important means of upward mobility, it is through
an exposure to education one can aspire to achieve higher status, position and emoluments. As
woman constitute half of the population of our country (48.36% GOI, 2017), they should be
provided with equal opportunities as man had. Unfortunately, this half population are not able
to spread their wings. Girls’ education at all stages of education is not given the same
encouragement as boys. The social customs and taboos hinder the progress of girls’ education.
They are given inferior position in the family and their education is neglected. Achieving
education is not meant for all. They are lacking in terms of resources and many more things.
As Napoleon once said that, 'Nation's progress is impossible without trained and educated
mothers. If the women of my country are not educated, about half of the people will be
ignorant'. As educated women do plays an important role in the development of country.
Educated mothers left a great impression on their children. Educated mothers can only boost
their children for higher education. According to the 2011 Census, literacy rate of India is
74.04% where male literacy rate is 82.14% and female literacy rate is 65.46%. the increase in
female literacy rate from 2001 to 2011 is 11.4%. these figures make us happy towards their
progress, but still a lot more need to be done.

Issues And Barriers To Women Education

From different historical facts and from different studies it is seen that woman faced a lot of
troubles regarding their education. Some of the issues are discussed below:
1) negative attitude from family
2) negative attitude from society.
3) pressure regarding the birth of son in family.
4) physical abuse with the family and in society.
5) harassment at workplace.
6) pressure to get marry at very early age.
7) gender disparity in schools.
8) higher fees at higher stage of learning

Need and Importance of Education

Education has its own importance in this era. Education is the only major difference between
human being and non-human being. Education is a movement that is considered crucial for
the development of human resources. Proper and good education is very important for all of
us. It facilitates quality learning all through the life among people belong to any age group,
caste, creed, religion. It is the process of achieving knowledge, values, skills, beliefs, and
moral habits and personality development in the individuals. A

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 115

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
good education makes an individual develop personally, socially as well as economically and
a good human being. The various kinds of developments, in terms of , intellectual, social,
personal get enhanced through education. It also plays a vital role in increasing the growth
and productivity of the nation. The development of the society, community and the nation is
an imperative concern. Besides, engineering, medicine, technology, science, there are number
of other fields in education like mathematics, English, Hindi, arts, political science, history,
geography, hotel management like subjects amongst the individuals, through which they can
accomplish their desired goals and objectives. In leading to growth and productivity of the
nation, the Indian government is committed to making different provision in the field of
education with certain facilities. The different objectives of education are, the individual
should be educated in different areas that are necessary to enhance ones personality such as,
norms, values, ethics, social skills, academic knowledge, cultures, and they should learn to
use the critical thinking skills. These are the different aspects through which one can build its
own personality. Education and learning should be implemented throughout the lives of the
individuals, they should be considered as lifelong processes and a person should always focus
upon learning new things in his day to day life, as this will increase his knowledge and
develop a perception regarding different things.
Role Of Education In Society
Education plays an significant role in building up the society. Directly or indirectly education
is building block of any society. It enhances the means of communication and act as an
important link between various countries, and geographical areas and across the different
cultures. One cannot overlook the importance's of education in benefitting the society.
Education is not only about putting the individuals in contact with values, but also raising him
up to the level of these values. Up to certain levels it helps in reducing the different kinds of
problems. It develops a scientific thinking in an individual. In this global phenomenon, and
technology world, education plays an crucial role. This new society is based on knowledge
and learning. Education stand as a basis of any society, which focussed at the future, and
knowledge becomes an key element of socio-economic development. In this knowledge based
one has to be very trained and should adapt the different aspects of knowledge. Education act
as a essential activity in the development of society. Investment in the education becomes the
most important investment of the society. Education is indispensable to individual and
society, for without it there would be loss of all the accumulated knowledge of the ages and
all the standard of conduct.

Issues And Challenges – An Analysis

India has been a multi-cultural, multi-religious, and multi-linguistic society. The various
issues are outlined here:
1) Lack of quality in education: In spite of having numbers of schools, colleges,
Universities, somewhere they not able to produce the quality of education. The condition of
schools in rural area are worst as compare to school education in urban area.
2) Lack of trained teachers: Again, this seems to be a major issue in attaining full
development in education. As numbers of skilled teachers are very less. There aren't enough

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 116

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
teachers to achieve universal primary or secondary education, and many of the teachers that
are currently working are untrained. As a result, children aren’t receiving a proper education.
There are 130 million children in school who are not learning basic skills like reading, writing
and math.

3) Lack of proper classrooms: A child cannot learn without the right environment.
Classrooms is the basic need to have proper environment.
4) No proper value education: Value education is not offered in the schools and colleges.
The meaning of love is eventually changing. The education-led technology, and different
inventions are being misused by the human beings

5) Poor Women's education: Women have a much lower literacy rate than men as reveal by
Census office. Conservative cultural taboos prevent girls from attending schools. Despite
Govt’s different attempts to provide incentives viz. midday meals, free books and uniforms,
girls' attendance is poor. Although the minimum age for marriage has been raised to eighteen,
many girls get married much earlier. Therefore, at the secondary level also, female drop-out
rate is very high.

6) Lack of Facilities: Less facility of separate toilets especially for girls, proper hygiene
condition, lack of proper playground are the different kinds of facilities where are lacking.

7) Distance from home to school: Again, one of the great issues in attaining the proper
results in education. Schools are located very far from the house, because of it sometime it get
difficult to manage for girl especially, however boys manage to go.
8) Traditional Teaching Methods – In educational institutions, traditional methods of
teaching are adopted, and teachers do not make use of technology or audio-visual aids in
teaching, particularly in nursery schools. Usually this kind of facility is available in very high
profile schools, whereas common man can't even think to admit their child in that schools.
Challenges in the Indian Education System
There are different challenges that are Indian Education System is facing. The education
system within the country is more miscellaneous in nature. Although different factors involve
which defines the education system are majority based on geographical areas, more in caste
forms and many more. Different types of schools and colleges do provide different kinds of
education. Now a days there is more involvement of political leaders in education system,
which governs it accordingly from its own way. The dynamism of the students is made use of
for political purposes. Economic difficulties are the biggest challenge in the education system.
As students from minority group sometime did not meet up to the expectations of institutions.
There are number of students who experience different financial problems, due to which they
get engaged themselves into part time jobs in order to pay for their education. Later on they
are required to focus on their job and education. In this modern era, the growth of science and
technology, modernization and industrialization has minimized the moral values. Some of the
students do not establish appropriate terms and relations with the teachers. In the present
existence, everybody would like to be treated with respect and courtesy.
Solutions: A Way Forward

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 117

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
There is a need for the implementation of measures to cultivate, differentiate and upgrade the
higher education and research programs. There should be more focus on knowledge-based
society. More significance should be given towards primary education and secondary
education, as they are the backbone of our society. More focus to be paid on quality of
teachers because if the teachers at primary and secondary level are unskilled, not qualified and
less-paid, all further studies will be in danger. Hence, more attention is required on primary
education. Next, more importance should be given to technology in education system. India
has to embrace computer and high-speed internet technology. The Governments should invest
more in technological infrastructure that will ease the knowledge accessibility. In this global
era, individuals should develop skills and knowledge amongst themselves to ensure
employability and to make use of the knowledge, skills and abilities in an operative manner.
The emergence of innovative technologies lead to progress in the present world. It makes
available opportunities for economic growth, improved health and nutrition, enhanced
delivery of services, improved learning, curriculum and instruction, and socio-cultural
advancements. Efforts are required to be made to make innovative practices more usable in
the system of education. There should be more innovation and creativity in the academic
system. Ned more change in the aptitude in teaching. The teachers should use different modes
of teaching as to make it more effective. A country that lowers the quality of education that
allows towards into degradation. If we want to see our country as knowledge-based that more
efforts has to pay towards quality education. Admissions in educational institutions on caste
or religion basis should be avoided. It is vital for the teachers and the educational institutions
to adopt innovative curriculum and instructional methods, and some new approaches and
strategies to facilitate learning amongst the students which helps in their growth and
development. There should be more expansion towards education system. There should more
cultural oriented programmes which would led people to know about each other's culture and
region. Education will enable people to understand and acquire knowledge regarding each
other’s cultures and backgrounds, so that they will be able to live in unity and will not
discriminate against each other. Right education will have no discrimination society. There
should be more extra curricular activities. The system of education in builds towards the
development of the personality of the individuals in an appropriate manner. A well-educated
person is aware of how to communicate and deal with other people at home, workplace and
within the community.

Conclusion

Education is vital and essential for every person in order to enable him to better his living
conditions. Education is mile stone towards development. Obtaining of good quality
education will contribute in securing a job, making individuals aware of different aspects. In
the present existence, there have been many problems related to Indian education system; the
different issues exist regarding, teaching attribute is in a low state, financial problems,
traditional teaching methods, privatization, inadequate facilities and infrastructure and many
more. Different suggestion has also been made in the form to explore more things, mew
innovative in teaching skills, more cultural programmes, more innovative practices, more

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 118

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
advancement in resources, more towards personality development, more towards quality of
education.
In the Indian education system, there has been growth taking place. there has been an increase
in the enrolment of students in educational institutions and there have been advancements in
the teaching-learning methods also. India can use its vast human resources productively if the
learning system is made effective. Every child has unlimited potential and it should be
allowed to be free from our ill thoughts. It should be taught to reduce the inequality. We can
do a lot, but unfortunately not much is being done. Proper measures should be taken by Govt
to provide quality education to all at affordable prices. Every child born in this country should
have equal opportunity to learn, grow and excel in life with quality education blended with
character. A vibrant nation is created by the energetic youth.

REFRENCES
1) Kapur. R., Problems in the Indian Education system, Research Gate Journal.
2) Nadar.R.N., Contemporary Issues and Challenges in the Indian Education System, ISOR
Journal of Buiseness and Management, eISSN: 2278-487X, PP 86-91, 2018.
3) Singh.J.D., Role of Education in knowledge Based Society, Research Gate, 2013.
4) Somani.T., Importance of Educating Girls for the Overall Development of Society: A
Global Perspective, Journal of Education Research and Practice, Vol7,2017.
5) Tracchi.Matteo, Revisiting the Role of Education in Global Society: Relevance of the
Concept of 'Value Generalization in an Educational Context', Vol13,2019.
6) Turkkaharaman.M., The Role of Education in the Societal Development, Journal of
Educational and instructional Studies in the world, ISSN:2146-7463, Vol7.2017.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 119

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

BUĞURT QALASİNİN TARİXİ-COĞRAFİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Şahalı CƏLILOV
Qərbi Kaspi Universiteti

Xülasə
Azərbaycan Respublikası ərazisi tarixi əhəmiyyətli obiyektlərlə zəngindir. Azərbaycan təbiəti
başdan ayağa füsnkarlıqlarla doludur. Respublikamızın tarixi möhkəm köklərə söykənir. Ölkə
ərazimiz təbii sərvətlərlə zəngin olduğundan daim yadelli basqınlarına məruz qalmışdır. Məhz
bu hücumların qarsını almaq üçün müdafiə tikililəri, qalalar inşa edilmişdir.
Qalalar tarixin sirli günlərini özündə saxlayır. Respublikamızın ərazisində demək olar ki,
bütün rayonlarımızda (bir neçə rayon istisna olmaqla) qalalar vardır. Bu qalalardan biri də
Buğurt qalasıdır. Buğurt qalası Şamaxı rayonunun Qalaybuğurd kəndi ərazisində, Ağsu
çayının sağ sahilində yüksək qayalıq üzərində yerləşir. Buğurt qalası haqqında elmi
məlumatın olması çox vacib məsələlərdən biridir.

Açar söz: Qala, çay, rayon, tarix, təbiət

Buğurt qalası Ağsu çayının sağ sahilində sıldırım qaya üzərində yerləşir. Qala yerləşən dağı
şimaldan Ülgüc dağı, şərqdən Tənə dağı və Alçalı pir meşəsi, cənubdan Qız qalası və Cənqu
(cəngi) dağları, qərbdən Qaladərəsi əhatə edir. Buğurt qalasının yüksək dağlıqda yerləşməsi
onun strateji mövqeyinin əlverişli olmasına səbəb olur. Qalaya ən yaxında yerləşən dağdan
belə qalanı tam görmək olmur. Qeyd edək ki, Buğurt qalasının yerləşdiyi əraziyə çıxmaq heç
də asan deyil.
Qalaybuğurd kəndinin belə adlanma səbəbi haqqında belə deyim varki, Qartalın yüksəkdən
uçduğu yer. Yəni Berkut quşunun uçduğu yer. Daha sonradan isə bu ad dəyişərək
Qəleybuğurd formasını alıb. Buğurt qalasında bir neçə qayalardan əmələgəlmiş fiqurlar
vardır. Bu qayalardan biri yerə oturmuş dəvə fiqurunu xatırladır. Yerli əhali arasında bu qaya
haqqında bir xeyli rəvayətlər vardır.
Qala yerləşən dağ hər tərəfdən sıldırım qayalarla əhatə olunur. Qalaya çıxmaq üçün qismən
əlverişli yol qərb hissədir. Burada dağın döşü boyu meşəlik içərisində ön istehkamlar inşa
edilmişdir. Bu maneələri ötüb keçdikdən sonra dağın lap zirvəsində yerli əhalinin «Şah evi»
adlandırdığı narınqala tipinə bənzər başqa bir istehkam yerləşir. O, hər bir tərəfi sıldırım olan
qayalarla əhatə olunur. Buraya çıxmaq olduqca təhlükəli və risklidir. Yerli əhalinin fikirlərinə
əsasən narınqalaya keçidən başqa ayrı heyvan, hətta ayı belə çıxa bilmir. Buna səbəbdən də
həmin yer keçilərin rahatca otlamaları üçün yeganə təminatlı sahədir. Buğurt qalası istər
coğrafi mövqeyinə, istərsə istehkamlarının quruluşuna görə Azərbaycanda olan başqa orta əsr
qalaları, o cümlədən əsrlər boyu onunla sıx əlaqədə olmuş Gülüstan qalasından öz forma və
quruluçua görə fərqlənir. Belə ki, orta əsr qalaları adətən bir dağ və ya təpənin üzərində
tikilmişlərsə Buğurt qalasının istehkamları bir-birinə bitişik olan, bəzən təbii aşırımlar vasitəsi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 120

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
ilə birləşən dağ silsilələrinin zirvəsindədir. Bu silsilə cənubdan başlayaraq şimala doğru
getdikcə yüksəlir, əlçatmaz və riskli olur. Digər qalaların bir çoxu kimi Buğurt qalası da
əsasən müxtəlif ölçülü daşlar və qum-əhəng qarışdırılmış məhlul ilə inşa edilmişdir. Qalanın
ön istehkamı həmin silsilənin qərb döşü və şərq tərəfdən dağın zirvəsi istiqamətində təqribən
düzbucaq formada 1800X250 m sahəni əhatə edir. Bu böyük və əzəmətli divarın eni təqribən
5 m-dir. Onun bir çox hissələrini hazırda müşahidə etmək mümkündür. Bəzi yerlərdə isə
divarın yalnız qalıqları, izləri qalmışdır. Həmin istehkam ilə əlaqədar bir sıra tikintilər də
mövcuddur ki, hazırda xarabaları qalmaqdadır. Bunlardan birisi qalanın cənub-qərb küncünü
təşkil edən Qız qalası adlı dağın zirvəsində yerləşir. Bu dağ həqiqətdə qalanı cənub tərəfdən
qoruyan təbii maneələrdən birisi hesab edilir. Burada əlverişli strateji bir mövqedə yerləşən,
mühüm əhəmiyyəti olan dairəvi bürc tikilmişdir.
Təqribən bürcün diametri 3,5 m təşkil edir. Bürcün arxa hissəsində 15x5 m ölçüsündə
dördkünc tikinti qalığı yerləşir. Bura yəqin ki, qalanın əsas gözətçi bürclərindən biri olub.
Həmin bürcə bitişik olan divar 10-12 m şimala doğru davam etdikdən sonra dağın relyefinə
müvafiq olaraq düzbucaq formada şərqə tərəf əyilir, sonra yenə də dağın yuxarı döş hissəsi ilə
şimal istiqamətində təqribən 240-250 m uzununda davam edərək başqa bir dairəvi bürcə çatır.
Bu bürcün yaxınlığında, ona bitişik olan başqa tikinti mövcuddur. Bu tikinti divardan
təqribən 20 m qərb hissəyə tərəf davam etdikdən sonra düzbucaq formada cənuba doğru
yönəlir. Buranın da iki dağarası gözətçi məntəqəsi olduğunu demək olar. Həmin tikintidən
yenə də 250 m şimala doğru divar davam etdikdən sonra (burada divarın yalnız izi qalmışdır)
çox mürəkkəb formalı bir tikintiyə rast gəlmək mümkündür. Üç gözdən ibarət olan bu
tikintinin qərb tərəfində, uzunluğu təqribən 15-20 m uzunluqda, 5 m enində divar qərbə tərəf
istiqamət alaraq uzanır. Çox güman ki, buradan vaxtı ilə hərbi hissələr yerləşdirmək üçün
istifadə edilib. Eyni əhəmiyyətə malik başqa bir tikinti, divarın 200 m davam edib sona
çatdığı yerdə də vardır. Bürc formasında olan bu tikinti 35-40 m qərb tərəfə doğru çəkilmiş
divarın qurtaracağında yerləşir. Həmin divar və bürc Qaladərəsi kəndini nəzarət altında
saxlamaq üçün ən əlverişli məntəqə hesab edilə bilər. Burada yarımdairəvi bürcün arxasında
eni 1,40 m, hündürlüyü 4 m və uzunluğu təqribən 6 m olan dəhliz formalı yer vardır.
Qaladərəsinə baxan divarda gözətçi deşikləri düzəldilmişdir. İstehkamın şimal divarının ancaq
izləri qalmışdır. Burada heç bir tikinti qalığı yoxdur. Qalanın qərb divarı kimi şərq divarının,
yəni dağın zirvəsi ilə çəkilən divarın içəri tərəfində bir sıra tikintilər vardır. Şah evi qala
yerləşən dağların ən yüksək zirvəsindədir. Narınqala vəzifəsini ifa etmiş bu bina hər tərəfdən
uçurumla əhatə olunur. Bina qayaların arxasında gizlənmişdir. Belə ki, tam zirvəyə
qalxmayınca onu müşahidə etmək olmur. Burada bir-birinə bitişik üç otaq qalığı vardır.
Otaqların şimal divarları dağılmışdır. Buna görə onların ölçülərini dəqiq müəyyən etmək
mümkün deyil. Binanın salamat qalmış cənub küncləri ovala bənzəyir. Şah evinin şimal
tərəfində dağın yamacları istiqamətində bir-birindən təqribən 200-250 m aralı qoşa divar
çəkilmişdir. Bu divarlardan başqa, dağın əlverişli çıxış yerlərində də müxtəlif sədd və
maneələr tikilmişdir. Bunlar şimal tərəfdən şah evini müdafiə edən istehkamdır.
Qeyd edilənlərdən məlum olur ki, Buğurt qalası Azərbaycanın ən alınmaz və əlçatmaz
qalalarından biridir. Buğurt qalasına indinin özündə belə çıxmaq çətinlik törədir. Qala
yerləşən ərazidə zəhərli əqrəblərə də rast gəlinir. Qalanın yerləşdiyi əraziyə qalxmaq üçün
sıldırım qayaları aşmaq lazımdır. Buğurt qalasında qayalar hərəkət etmək üçün ayaq

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 121

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
qoyulacaq səviyyədə çapılmışdır. Bu qayalarda indi hərəkət etmək demək olar ki,
mümkünsüzdür.
Nəticə: Buğurt qalası Ağsu çayı və onun qolu olan duru çayın ( Ülgüc çayı) əhatəsindədir.
Buğurt qalasında arxeoloji qazıntı işləri aparılarsa buradan tariximizi daha dərindən
öyrənməyə kömək edəcək vasitələrin çıxması ehtimal olunur. Buğurt qalasının elmi cəhətdən
ətraflı surətdə öyrənilməsi vacib məsələlərdən birirdir. Buğurt qalasının bərpa edilməsi onun
turistik məqsədlər üçün istifadə imkanlarını artıra bilər.

Ədəbiyyat
1. Hüseyn Ciddi Buğurd qalası. Azərbaycan dövlət nəşriyyatı. Bakı-1973.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 122

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

AĞSU ÇAYININ QOLLARI ÜZƏRİNDƏ YERLƏŞƏN ŞƏLALƏLƏRİN TƏTQİQİ

Elsevər CƏLILOV
Gənc Səyyahlar İctimai Birliyi

Xülasə
Azərbaycan respublikası ərazisinin təbiəti geoloji təbiət abidələri ilə olduqca zəngindir.
Şəlalələr mühüm təbiət abidələrindən biridir. Dağlıq ərazidə şəlalələrin olması ərazinin
relyefinin cavanlığını göstərir.
Ağsu çayının hidriqrafiyasının və sahilboylarının relyefinin öyrənilməsi çox mühüm
məsələlərdən biridir. Ağsu çayı öz başlanğıcını Böyük Qafqaz dağlarının tərkibinə daxil olan
Qart, Fit və Niyal dağından götürür. Ağsu çayının mənbəyi Şamaxı və İsmayıllı rayonlarında
yerləşir. Çayın İsmayıllı rayonunda yerləşən qolları üzərində bir neçə şəlaləyə rast gəlinir. Bu
şəlalələr Ağsu çayının qolu olan Hərəm (Qırxotaq çay) çayında yerləşir. Bu şəlalələr haqqında
məlumatların olması çox vacib və aktual məsələdir.

Açar söz: Çay, şəlalə, qol, relyef, dağ, hidroqrafiya

Hərəm çayı Ağsu çayının sağ qoludur. Çay İsmayıllı şəhəri ərazisindən axaraq son nəticədə
Ağsu çayına qovuşur. Hərəmçayın mənbəyinə bir neçə km qalmış əsas mənzərələr görünür.
Çay dərəsinin sol sahilində ardıcıl yerləşən 7 şəlalə vardır. Bu şəlalələrdən 6-sı yüksək
torpaqlıqdan axır, şəlalə suları bulaqlardan qidalanır.
Elsevər şəlaləsi
Şəlalələr təbiətin yaratdığı möcüzələrdən biridir. Öz axımı boyu həm bərk, həm də yumşaq
suxurların ardıcıl yerləşdiyi ərazilərdə pilləli relyef zonasından keçən çaylar yüksəkdən
tökülərək şəlalə yaradır. Şəlalələr maraqlı relyef formalarına malikdir. Çay şəlalələri
morfometrik cəhətdən 2 tipə ayrılır.
1. Niaqara tipi
2. İosimit tipi
Niaqra tipinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, belə şəlalələr çox enli olub hündür deyillər.
İosomit tipinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, şəlalənin hündürlüyü enindən çoxdur.
Niaqara tipli şəlalə ilk dəfə ingilis geoloqu Ç.Layell tərəfindən öyrənilib. Bu şəlalənin
hündürlüyü 48-50 metrdir .
Bildiyimiz kimi İosimit tipli şəlalələr öz formasına görə Niaqara tipli şəlalədən fərqlənir .
İosimit şəlaləsi ABŞ-ın Kolorado ştatındadır. Bu şəlalə olduqca ensiz, amma çox hündürdür.
Onun hündürlüyü təxminən 750 metrdir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 123

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Əlverişli coğrafi mövqeyə malik olan Azərbaycanın dağlıq bölgələrində bir-birinin bənzəri
olmayan şəlalələr vardır. Bunlardan biridə Elsevər şəlaləsidir.
Elsevər şəlaləsi Hərəmçay dərəsinin mənbəyində yüksək qayalıqdan axır. Bu şəlalə
Hərəmçay şəlalələrindən 100-150 metr yuxarıda yerləşir. Şəlalə ilk dəfə 16.08.2019-cu il, saat
16:00,16:30 radələrində gənc səyyah Elsevər Cəlilov tərəfindən elmi cəhətdən öyrənilmişdir.
Elsevər şəlaləsi iki Nəhəng qayadan süzülərək ecaskar mənzərə yaradır. Şəlalə suyu
şirinsuludur. Buna görədə bu sudan içmək mümkündür. Başlanğıcını yüksək dağlardakı
bulaqlardan götürür. Fit və Qart dağı arasında yerləşir. Eni 1-2 metr, hündürlüyü isə 60-70
metrdir. Şəlalənin sol sahilində çıtqına ağacları yayılıb. Şəlalə axan qayanın eni 30-40
metrdir.
Elsevər şəlaləsi tipinə görə İosimit tipli şəlalədir. Şəlalə çılpaq qaylıqdan axdığından onun
bitki örtüyü kasıbdır. Şəlalə yerləşən dağlıq ərazi sıx meşə ilə örtülüdür, lakin dağın zirvəyə
yaxın hissədə geniş talaşəkilli çılpaq qaya diqqəti cəlb edir. Şəlalədən bir neçə km cənub-
şərqdə Qart dağının sürüşən zirvəsində təbii şam ağacları vardır. Qeyd edək ki, tətqiq edilən
çay yatağında şam ağacına rast gəlinməyib.

Şəkil 1. (Elsevər şəlaləsi tam görünüş)

Çay yatağı boyu şəlaləyə çıxmaq olduqca çətindir. Çay dərəsinin içi lil olduğundan insan
addım atdıqca batır.
Şəlalənin hər iki tərəfi sıldırımdır. Əqrəb və çay kərtənkələsi isə qayalarda yuva qurub insan
hərəkətinə maneə olur.
Qeyd etmək lazımdır ki, yer kürəsinin başqa sahələrindədə şəlalələr vardır.Şəlalənin
öyrənilməsinin mühüm nəzəri və praktiki əhəmiyyəti vardır. Belə ki, nəzəri cəhətdən şəlalənin
müəyyən sahədə yerləşməsi relyefin cavanlığını sübut edir. Qeyd etmək lazımdır ki, relyefin
cavanlığı Suxurun cavanlığıyla əlaqədar deyil.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 124

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Nəticə: Elsevər və Hərəm çay şəlalələrinə turizm istiqamətli səyahət marşrutları təşkil olunsa
bu burada hıyat müsbətə doğru istiqamətlənər. İsmayıllı rayonunun Sulit kəndində turizm
mərkəzləri yaranar və əhalinin yeni gəlir mənbəlıri yaranar.

Ədəbiyyat:
1. Səmədov S.S, Məmmədova P.Ə. Geomorfologiya və dördüncü dövr çöküntülərinin
geologiyası. Bakı-2011

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 125

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

A MATHEMATICAL MODEL and HEURISTIC SOLUTION APPROACH FOR

VEHICLE ROUTING PROBLEM with SIMULTANEOUS PICKUP and DELIVERY
in HARD TIME WINDOWS

Mustafa DEMİRBİLEK
Gaziantep Islam Science and Technology University

Abstract
Vehicle Routing Problem with Simultaneous Pickup and Delivery (VRPSPD) has been
studied for long years and used to model for many real-life applications. The problem is
basically to find optimal routes for vehicles that serve customers in a service area to collect as
well as deliver goods at the same time. Many logistic companies such as cargo, post, online
supermarket, etc. face this problem in their daily operations. Because of high competitions in
the sector, companies start to provide service time preferences that customers can choose visit
times that their parcels are delivered and collected. In this study, we consider the VRPSPD in
hard time windows. Our aim is to minimize travel times of vehicles by satisfying pickup and
delivery demands of customers in service time intervals they select before. As a solution of
the problem, we provide a mixed integer linear programming (MILP) model. The MILP is
coded in AMPL ide and solved by CPLEX 12.9. Since Vehicle Routing Problems are in NP
Hard class, exact solution methods that can guarantee optimal solutions such as branch and
bound, branch and cut, etc. work for small problem instances. Therefore,
heuristic/metaheuristic algorithms are used for solutions of large size problems. We also
propose the nearest neighbourhood algorithm (NNA) and compare results of NNA to MILP
under different number of customers, vehicles, time windows, and capacity levels to be able
observe its effectiveness. Locations of customers are randomly generated from a service area,
60X60 km2. The number of vehicles is determined based on the number of customers such a
way that no customer is rejected. Results show that MILP can provide between 5% and 20%
shorter travel times compared to NNA. However, MILP fails to find optimal solutions in
7200-second execution times for larger instances. The other important issue is that we can
observe shorter travel times when the time window is 120 minutes compared to 60-minute
time windows.

Keywords: Vehicle Routing Problem with Simultaneous Pickup and Delivery in Time
Windows, Mixed Integer Linear Programming, Nearest Neighbourhood Algorithm

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 126

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
KESİN ZAMAN PENCERELİ VE EŞ ZAMANLI DAĞITMALI/TOPLAMALI ARAÇ
ROTALAMA PROBLEMİ İÇİN MATEMATİKSEL MODEL VE SEZGİSEL ÇÖZÜM
YAKLAŞIMI

Özet
Eş Zamanlı Toplama Ve Dağıtmalı Araç Rotalama Problemi (EZTDARP) uzun zamandır
çalışılmakta ve birçok gerçek hayat problemini modellemek için kullanılmaktadır. Problem
basitçe, belirli bir bölgede bulunan müşterilerin toplama ve dağıtım taleplerini eş zamanlı
olarak yerine getiren araçların kullandıkları rotaların optimize edilmesidir. Posta, kargo,
online alışveriş gibi birçok lojistik firması günlük operasyonlarında bu problemle yüz yüze
gelmektedir. Sektördeki büyük rekabetten dolayı, firmalar müşterilerine, toplama ve dağıtım
hizmetlerinin sunulacağı zaman dilimlerini seçmelerine olanak sağlamaya başlamışlardır. Bu
çalışmada, EZTDARP için kesin zaman pencerelerini düşüneceğiz. Amacımız müşteri
dağıtım ve toplama taleplerini, müşterilerin seçtiği zaman aralıklarında karşılayan araçların
günlük seyahat zamanlarını enküçüklemektir. Çözüm metodu olarak, karışık tam sayılı
doğrusal programlama (KTDP) modeli önerilmiştir. KTDP, AMPL yazılımıyla kodlanmış ve
CPLEX 12.9 ile çözülmüştür. Araç rotalama problemleri NP zor sınıf problemlerin içerisinde
olduklarından, dal ve sınır, dal ve kes gibi kesin çözüm veren yaklaşımlar sadece küçük
ölçekte problemler için çözüm sağlamaktadırlar. Bu yüzden daha büyük problemler için
sezgisel ve metasezgisel yaklaşımlar kullanılmaktadır. Bu çalışmada, en yakın komşu
sezgiseli (EYKS) önerilmiş, KTDP ve EYKS’nin sonuçları farklı sayıda müşteri, araç, zaman
pencereleri, farklı büyüklüklerde araç kapasiteleri içeren test setleri için kıyaslanmıştır.
Müşteri lokasyonları rassal olarak 60X60 km2 lik bir alandan seçilmiştir. Araç sayılarıda
müşteri sayısına bağlı olarak hiçbir müşteri reddedilmeyecek şekilde belirlenmiştir. Sonuçlara
göre KTDP, EYKS ile kıyaslandığında %5 ve %20 aralığında daha kısa seyahat süreleri
vermektedir. Bunun yanında büyük problem setleri için KTDP 7200 saniyelik işlem süresinde
optimal sonuçlara ulaşamamaktadır. Diğer bir önemli noktada, 60 dakikalık zaman
pencerelerine göre kıyaslandığında, 120 dakikalık zaman pencerelerinde daha kısa seyahat
zamanları gözlenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Kesin Zaman Pencereli ve Eş Zamanlı Dağıtmalı/Toplamalı Araç

Rotalama Problemi, Karışık Tam Sayılı Doğrusal Pogramlama, En Yakın Komşu Algoritması

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 127

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

1.INTRODUCTION
Vehicle Routing Problems (VRP) have been studied since Dantzig and Ramser (1) defined it
in their publication, “The Truck Dispatching Problem”, 1959. After its first appearance, many
extensions have been considered such as pickup-delivery, multi depot, capacity, time
windows, etc. Interested readers can find detail explanations about the VRP and extensions in
the study of Toth and Vigo (2). One of highly studies extension, VRP with Time Windows
(VRPTW), is to minimise travel times of vehicles when visiting customers in specific time
windows. Time windows cover the earliest and latest visit times in which a customer must be
visited by a vehicle. School services, many deliveries among brunches of a bank, industrial
waste transportations, cargo services can be examples for VRPTW (3)(4). As VRP and its all
extensions are in NP Hard class, VRPTW is also in (5). VRPTW can be classified as hard and
soft time windows. In hard time windows, customers must be visited in between prespecified
earliest and latest service times. If a vehicle arrives the location of customer earlier than the
earliest service time, it must wait. On the other hand, if the vehicle arrives later than the latest
service time, it cannot be allowed to service the customer. In soft time windows, vehicles that
arrive locations of customers later than the latest service times are allowed to service
customers with the predetermined punishment (3). Another important extension is VRP with
simultaneous pickup and delivery (VRPSPD). In the VRPSPD, vehicles are delivering as well
as collecting goods at the same time. Each day in the planning horizon, a given number of
vehicles start their travels from a depot, deliver and pick up goods to/from customers by
visiting them only once, and they return the depot at the end of day. As classical VRPs, the
aim is to minimise total distances as well as to maximise total number of visited customers by
considering the capacity of each vehicle (6)(7).
In this study, two extensions, simultaneous pickup and delivery and time windows, are
considered together. This new problem is called as VRP with Simultaneous Pickup and
Delivery in Time Windows (VRPSPDTW). In this problem, customers must be visited in time
windows they have selected, and their pickup and delivery demands must be satisfied by same
vehicle. The objective is to minimise total travel times. We propose two solution methods, a
mixed integer linear programming (MILP) and a nearest neighbourhood algorithm (NNA).
Two methods are evaluated under different number of customers, vehicles, time windows, and
capacity sizes.

2.SOLUTION METHODOLOGIES
As we mentioned before, we proposed a mixed integer linear programming and a heuristic
solution method for the problem. Therefore, the mathematical formulation is explained at
first. Next, heuristic solution method is represented.
2.1. The Mathematical Formulation
We have n customers that must be visited by k homogeneous vehicles. Each customer has a
certain amount of pickup and delivery. Each customer must be visited in a prespecified time
window, between the earliest and the latest service times. When a vehicle visits a customer,
the amount of pickup and delivery of a customer cannot exceed capacity of the vehicle. Each

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 128

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
vehicle spends 5 minutes for service at each customer location. Vehicles start and return the
depot. The mathematical formulation for VRPSPD is mostly taken from the study of Montane
and Galvao (8). Followings show notations and decision variables:

Notations:
V: set of customers
V0: set of customers and the depot
K: set of vehicles
cij: distance between locations of customers i and j
pj: pickup demand of customer j, ∀𝑗𝑗 ∈ V
dj: delivery demand of customer j, ∀𝑗𝑗 ∈ V
ej: earliest visit time to customer j, ∀𝑗𝑗 ∈ V
lj: latest visit time to customer j, ∀𝑗𝑗 ∈ V
Q: vehicle capacity
T: working time limit for vehicles
M: a large number
S: service time
Decision Variables:
xijk = 1, if vehicle k moves from customer i to j. 0, otherwise.
yij = Cumulative amount of pickup at node i and transported in arc (i, j)
zij = Cumulative amount of delivery at node i and transported in arc (i, j)
sjk = Visit time of vehicle k to node j
The corresponding mathematical formulation is given by
Minimize:
𝐾𝐾 𝑉𝑉0 𝑉𝑉0

∑ ∑ ∑ 𝑐𝑐𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 , 𝑖𝑖 ≠ 𝑗𝑗
(1)
𝑘𝑘 𝑖𝑖 𝑗𝑗

Subject to:
𝐾𝐾 𝑉𝑉0

∑ ∑ 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 = 1, ∀𝑗𝑗 ∈ V
(2)
𝑘𝑘 𝑖𝑖

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 129

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
𝑉𝑉0 𝑉𝑉0

∑ 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 − ∑ 𝑥𝑥𝑗𝑗𝑗𝑗𝑗𝑗 = 0, ∀𝑗𝑗 ∈ 𝑉𝑉0 , ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾, 𝑖𝑖 ≠ 𝑗𝑗

(3)
𝑖𝑖 𝑖𝑖

𝑉𝑉

∑ 𝑥𝑥0𝑗𝑗𝑗𝑗 ≤ 1, ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾
(4)
𝑗𝑗
𝑉𝑉0 𝑉𝑉0

∑ 𝑦𝑦𝑖𝑖𝑖𝑖 − ∑ 𝑦𝑦𝑖𝑖𝑖𝑖 = 𝑝𝑝𝑗𝑗 , ∀𝑗𝑗 ∈ V

(5)
𝑖𝑖 𝑖𝑖
𝑉𝑉0 𝑉𝑉0

∑ 𝑧𝑧𝑖𝑖𝑖𝑖 − ∑ 𝑧𝑧𝑖𝑖𝑖𝑖 = 𝑑𝑑𝑗𝑗 , ∀𝑗𝑗 ∈ V

(6)
𝑖𝑖 𝑖𝑖
𝐾𝐾

𝑦𝑦𝑖𝑖𝑖𝑖 + 𝑧𝑧𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ 𝑄𝑄 ∑ 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 , ∀𝑖𝑖, ∀𝑗𝑗 ∈ V

𝑘𝑘
(7)

𝑉𝑉0 𝑉𝑉0 𝑉𝑉0 𝑉𝑉0

∑ ∑ 𝑐𝑐𝑖𝑖𝑖𝑖 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 + 𝑆𝑆 ∑ ∑ 𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ 𝑇𝑇, ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾

(8)
𝑖𝑖 𝑗𝑗 𝑖𝑖 𝑗𝑗

𝑠𝑠0𝑘𝑘 + 𝑐𝑐0𝑖𝑖 − 𝑠𝑠𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ 𝑀𝑀 ∗ (1 − 𝑥𝑥0𝑖𝑖𝑖𝑖 ), ∀𝑖𝑖 ∈ V, ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾 (9)

𝑠𝑠𝑗𝑗𝑗𝑗 + 𝑐𝑐𝑗𝑗𝑗𝑗 + 𝑆𝑆 − 𝑠𝑠𝑖𝑖𝑖𝑖 ≤ 𝑀𝑀 ∗ (1 − 𝑥𝑥𝑗𝑗𝑗𝑗𝑗𝑗 ), ∀𝑖𝑖, ∀𝑗𝑗 ∈ V, ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾 (10)

ej ≤ 𝑠𝑠𝑗𝑗𝑗𝑗 ≤ lj ∀𝑗𝑗 ∈ V, ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾 (11)

𝑥𝑥𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖𝑖 ∈ {0,1}, ∀𝑖𝑖, ∀𝑗𝑗 ∈ V0 , ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾, 𝑖𝑖 ≠ 𝑗𝑗 (12)

𝑦𝑦𝑖𝑖𝑖𝑖 , 𝑧𝑧𝑖𝑖𝑖𝑖 , 𝑠𝑠𝑖𝑖𝑖𝑖 ≥ 0, ∀𝑖𝑖, ∀𝑗𝑗 ∈ V0 , ∀𝑘𝑘 ∈ 𝐾𝐾, (13)
𝑖𝑖 ≠ 𝑗𝑗
The objective function (1) is to minimize total distance. Constraints (2) make sure that each
customer is visited by exactly one vehicle. Constraints (3) ensure that the same vehicle arrives
and departs from each customer. Constraints (4) show the maximum number of vehicles
allowed. Constraints (5) and (6) are flow equations for pick-up and delivery, respectively;
they guarantee that both are satisfied for each customer. Constraints (7) ensure that pickup
and delivery demands do not exceed capacity of the vehicle moving from customer i to j.
Constraints (8) show travelling and service times for a vehicle do not exceed the allowed
working time. Constraints (9) and (10) demonstrate that visit time of a vehicle to a customer
must be greater or equal than sum of visit time of previous customer or depot, service time (if

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 130

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
the previous node is not the depot) and travelling time. Constraint (11) guarantees that the
visit time of a vehicle to a customer is in the allowable time window. Constraints (12) and
(13) demonstrate boundaries of decision variables.
2.2. The Heuristic Algorithm
As we mentioned before, VRP and its extensions are in NP Hard class and exact solution
methods such as the Branch and Bound, Branch and Cut, etc. work for only small instance
problems. Heuristic and Metaheuristic solution approaches are mostly proposed for large size
problems (9). Therefore, a Nearest Neighbourhood Algorithm (NNA) is proposed and
evaluated by comparing to MILP in this study.
NNA is a constructive heuristic and one of the first heuristic algorithms to employ solving
travelling salesman problem. The idea behind it is to find unvisited closest node to a reference
node, add it to the existing tour, and continue this procedure till there is no unvisited node
(10). The proximity between two nodes is calculated by finding the Euclidean distance.
Because many vehicles exist in the problem, the distance for each node is calculated for the
tour of each vehicle. Since we also deal with pickup and delivery demands of customers
(nodes), not exceeding capacity of vehicles is a strict constraint. Finally, the algorithm must
assign customers in their respective time windows.
Figure 1. The Flow Chart for NNA

Figure 1 shows how NNA works. First all created customers are ordered from the earliest to
latest service times. Since all vehicles start tours from the depot, we must find the closest

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 131

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
customer to the depot primarily. However, all customers have specific service time windows,
the algorithm cannot assign a customer with late service time even though he or she has the
minimum distance cost based on the current node. If the current time interval is suitable for
more than one customer, the algorithm calculates Euclidean distance between the current
customer and candidate customers for the next visit. The customer with minimum distance is
checked whether his or her pickup and delivery demands exceed the capacity of vehicle. If
demands do not exceed the capacity of vehicle, the customer is assigned to tour of the vehicle.
Of course, capacity of the vehicle and visit times are updated for the next step. The procedure
continues until all customers are assigned to vehicles.

3.RESULTS AND DISCUSSION

To test and compare two solution methods, we have different test settings covering different
combinations of the number of customers, vehicles, time windows, and capacity level of
vehicles. As shown in Table 1, locations of all customers are randomly generated from a
geographical region, X1 = 1, Y1 = 1, X2 = 60, Y2 = 60. The depot is located, X1 = 30, Y1 = 30.
Delivery demands of customers are assigned uniformly between 3 and 9 packages, and pickup
demands are assigned uniformly between 1 and 8 packages as shown in Table 1. We have
different number of vehicles with three capacity levels, 50, 80, and 100 packages, depending
on the number of customers. The number of vehicles changes such a way that all customers
can be visited by satisfying their pickup and delivery demands and time windows. The
number of customers as well as vehicles are inclined for each test. Each working day takes
480 minutes and a vehicle spends 5 minutes in each customer location. Two-visit-time
intervals, 60 and 120 minutes, are assigned for time windows of customers. Basically, the gap
between the earliest service time (ES) and latest service time (LS) can be 60 or 120 minutes.
MILP is coded in AMPL (A Mathematical Programming Language) IDE 3.5 software and
solved with CPLEX 12.9. NNA is coded in Python programming language. All tests are
conducted in a PC with Intel i5 7200U 2.5 GHz CPU and 8 GB Ram.
Table 2 shows results of two methods and execution times for different test settings when we
set 60 minutes as time window of customers. First, MILP provides shorter travel times for
each test compared to NNA. The improvement reaches around 26% when the number of
customers is 45 and capacity of vehicles is 80. MILP mostly decreases travel times between
5% and 20%. Capacity of vehicles does not significantly affect results till the number of
customers reaches 35. NNA provides solutions under 1 second while MILP cannot find
optimal solutions in 7200 seconds in some cases. Although results are suboptimal in some
cases, travel times are still much shorter than results of NNA. It is obvious that execution
times increases significantly when we increase the number of customers and vehicles.
Table 3 demonstrates results of two methods and execution times for different test settings
when we set 120 minutes as time window of customers. One can observe that gaps between
results of two methods slightly decrease. Although MILP ensures better results compared to
NNA, improvements are mostly varying between 5% and 15%. Similarly, capacity of
vehicles does not affect results in overall. For large instances, MILP fails to find the optimal
solution in 7200 sec execution time.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 132

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Table 1. Location, Time Window, and Delivery-Pickup Demands of Customers (ES:
Earliest Service Time, LS: Latest Service Time)
60 minutes 120 minutes

Customer X Y Delivery Pickup ES LS ES LS

1 18 9 3.00 6.04 180 240 120 240

2 24 32 5.07 2.30 0 60 0 120

3 52 2 4.23 5.80 180 240 120 240

4 9 12 6.35 3.92 300 360 240 360

5 41 52 4.88 7.78 360 420 360 480

6 11 52 3.23 1.60 420 480 360 480

7 32 41 8.75 3.95 0 60 0 120

8 2 45 8.01 5.81 120 180 120 240

9 47 7 4.68 6.24 420 480 360 480

10 17 8 4.76 7.36 180 240 120 240

11 16 30 4.27 5.75 0 60 0 120

12 35 42 3.88 5.02 0 60 0 120

13 25 3 7.17 3.90 0 60 0 120

14 56 35 6.09 5.65 240 300 240 360

15 48 24 3.84 1.96 420 480 360 480

16 45 43 5.09 7.49 60 120 0 120

17 21 16 7.51 5.37 420 480 360 480

18 40 37 8.79 4.00 420 480 360 480

19 35 25 5.70 7.65 0 60 0 120

20 1 37 6.44 7.32 60 120 0 120

21 22 54 8.32 4.69 120 180 120 240

22 41 59 8.58 1.11 240 300 240 360

23 42 4 8.60 1.96 60 120 0 120

24 42 8 8.54 6.28 360 420 360 480

25 15 51 3.17 1.18 0 60 0 120

26 8 17 8.05 4.87 240 300 240 360

27 2 48 6.37 7.79 240 300 240 360

28 51 45 5.33 6.65 60 120 0 120

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 133

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
29 8 3 3.36 1.96 240 300 240 360

30 34 1 7.28 2.58 0 60 0 120

31 12 15 6.41 7.77 0 60 0 120

32 58 50 6.49 2.37 300 360 240 360

33 49 10 6.72 4.46 60 120 0 120

34 36 34 5.92 1.49 0 60 0 120

35 23 33 6.48 7.92 120 180 120 240

36 4 22 4.59 5.68 300 360 240 360

37 4 16 7.52 2.47 300 360 240 360

38 31 55 6.84 2.35 360 420 360 480

39 46 54 7.41 1.46 120 180 120 240

40 37 56 4.41 1.10 420 480 360 480

41 38 24 8.49 4.90 420 480 360 480

42 55 55 6.30 5.23 180 240 120 240

43 8 8 4.04 7.74 180 240 120 240

44 49 1 8.69 1.15 240 300 240 360

45 48 21 3.79 3.32 60 120 0 120

We use same test sets (the number of customers, vehicles, locations, etc.) for two different
time windows. One can observe that travel times mostly decrease when we increase time
windows 60 minutes to 120 minutes. Figure 1 and 2 clearly show differences between travel
times for NNA and MILP in two-time window settings. Only for 20 customers, optimal
solutions of MILP are same for two-time window settings. When the number of customer
increases, the gaps between results start inclining.

Table 2. Results of MILP and NHH, and Execution Times Under Different Test Settings
for 60-Minute Time Window (* Suboptimal, Etime, Htime: Executions Times for MILP
and NNA Respectively)
Number of Vehicle Number of Customer Etime HTime
Capacity MILP NNA %
(sec) (sec)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 134

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
3 50 315.03 324.52 3.01 0.13 0.11

2 10 80 329.96 375.84 13.90 0.12 0.02

2 100 329.96 375.84 13.90 0.15 0.14

3 50 403.27 406.38 0.77 0.57 0.02

2 15 80 425.51 444.91 4.56 0.23 0.01

2 100 425.51 444.91 4.56 0.24 0.02

4 50 422.64 459.60 8.75 0.50 0.07

4 20 80 422.64 459.60 8.75 0.50 0.02

4 100 422.64 459.60 8.75 0.50 0.02

6 50 519.67 582.42 12.07 1.19 0.13

5 25 80 519.67 558.75 7.52 1.12 0.12

5 100 519.67 558.75 7.52 1.12 0.01

6 50 581.73 675.76 16.16 2.36 0.01

5 30 80 581.73 653.99 12.42 2.24 0.03

5 100 581.73 653.99 12.42 2.13 0.02

5 50 679.65 752.96 10.79 33.23 0.08

4 35 80 676.15 773.23 14.36 6.78 0.02

4 100 663.76 695.75 4.82 4.14 0.10

6 50 772.21* 915.37 18.54 7205.63 0.03

5 40 80 730.64 763.50 4.50 7.28 0.10

4 100 737.66 824.00 11.70 9.40 0.07

7 50 844.38* 1065.62 26.20 7231.33 0.05

5 45 80 798.17 855.11 7.13 32.13 0.11

4 100 805.19 925.88 14.99 18.38 0.07

We can see a similar pattern for NNA. Travel times in NNA for 120-minute time window are
slightly greater than results for 60-minute time window. Travel times are less in rest of
scenarios when we set two-hour service horizon for customers. The other issue is that Yazgan
and Buyukyilmaz (11) conducted a regression analysis in their study to find out whether or
not capacity of vehicles has any effect on travel times. According to results, they observed a
negative relationship between them. When the time window constraint is considered as in this
study, the capacity of vehicles does not change results in many scenarios as can be seen in
Table 2 and 3. However, when the number of customers begins increasing, results change
depending on capacity of vehicles.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 135

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Figure 2. Total Travel Times (Minute) of NNA for 60- and 120-Minute Time Windows
1200

1000

800

600

400

200

0
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
10 15 20 25 30 35 40 45

NNA 60 Min. NNA 120 Min.

Figure 3. Total Travel Times (Minute) of MILP for 60- and 120-Minute Time Windows

900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100
50
80
100

10 15 20 25 30 35 40 45

MILP 60 Min. MILP 120 Min.

Table 3. Results of MILP and NHH, and Execution Times under Different Test Settings
for 120-minute Time Window (* suboptimal, Etime, Htime: Executions times for MILP
and NNA respectively)
Number of Number of Customer Capacity MILP NNA % Etime HTime

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 136

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Vehicle (sec) (sec)

3 50 296.84 315.45 6.27 0.22 0.01

2 10 80 312.24 322.52 3.29 0.12 0.00

2 100 312.24 322.52 3.29 0.12 0.00

3 50 397.75 418.77 5.28 0.29 0.01

2 15 80 409.07 432.51 5.73 0.25 0.00

2 100 409.07 432.51 5.73 0.25 0.12

4 50 422.64 456.15 7.93 0.51 0.01

4 20 80 422.64 456.15 7.93 0.58 0.01

4 100 422.64 456.15 7.93 0.52 0.06

6 50 510.44 576.84 13.01 1.29 0.02

5 25 80 510.44 576.84 13.01 1.28 0.02

5 100 510.44 576.84 13.01 1.22 0.08

6 50 569.05 680.41 19.57 7.35 0.03

5 30 80 563.99 625.71 10.94 3.17 0.03

5 100 563.99 625.71 10.94 2.29 0.02

5 50 653.28 757.14 15.90 406.40 0.03

4 35 80 632.82 682.69 7.88 5.24 0.17

4 100 632.82 668.84 5.69 4.56 0.03

6 50 737.14* 895.99 21.55 7210.72 0.03

5 40 80 691.59 722.37 4.45 12.61 0.14

4 100 691.59 722.37 4.45 15.83 0.02

7 50 792.44* 926.92 16.97 7208.02 0.08

5 45 80 747.42 825.73 10.48 28.75 0.03

4 100 754.30 791.24 4.90 32.46 0.15

4.CONCLUSION
Vehicle Routing Problem (VRP) and its extensions have been studied for long years to be
able to model real-life problems. Because of the pressure on companies to decrease costs not
to fall back in the industry, they start to plan their pickup and delivery activities together.
VRP with Simultaneous Pickup and Delivery is taken into consideration since then. The main
purpose is to minimise travel times of vehicles that visit customers ever day to delivery as
well as pick up some goods at the same time during a planning horizon. Although service
times have been determined by companies according to their optimal operational plans,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 137

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
customers are also willing to choose service times to be able to plan the remaining of times
effectively instead of waiting their parcels at homes or work places during the whole day. In
this study, we consider time windows that customers can choose beside of the VRP with
Simultaneous Pickup and Delivery. Two solution methods, the mixed integer linear
programming (MILP) and nearest neighbourhood algorithm (NNA), are proposed. Although
MILP as an exact solution methodology can provide optimal solutions, execution times take
too long for large problem instances. In this point, NNA as a heuristic solution approach plays
an important role to provide near optimal solution under a-second execution times. We
compare results of NNA with MILP under different number of customers, vehicles, time
windows, etc. Results show that MILP can provide between %5 and %20 shorter travel times
compared to NNA. However, MILP fails to find optimal solutions in 7200-second execution
times for larger instances. The other important issue is that we can observe shorter travel
times when the time window is 120 minutes compared to 60-minute time windows. On one
hand, customers most likely prefer narrow time windows to be more flexible during the
remaining of their times. On the other hand, wider time windows ensure shorter travel times
and better utilization for vehicles. In the future research, it should be considered how
companies can catch trade off between costs and service time preferences.

5.REFERENCES

1. Dantzig GB, Ramser JH. The Truck Dispatching Problem. 1959.

2. Toth P, Vigo D, Society for Industrial and Applied Mathematics. Vehicle routing :
problems, methods, and applications. 2015. 463 p.
3. Çetin S, Gencer C. KESİN ZAMAN PENCERELİ - EŞ ZAMANLI DAĞITIM
TOPLAMALI ARAÇ ROTALAMA PROBLEMİ: Matematiksel Model. Gazi Üniversitesi
Mühendislik Mimar Fakültesi Derg. 2010;25(3):0.
4. Solomon MM, Derosiers J. Time Window Constrained Routing and Scheduling
Problems. Transp Sci. 1988;22(1):1–13.
5. N SÇETİ, Gencer C. Heterojen Araç Filolu Zaman Pencereli Eş Zamanlı Dağıtım-
Toplamalı Araç Rotalama Problemleri: Matematiksel Model. Uluslararası Mühendislik
Araştırma ve Geliştirme Derg. 2011;3(1):19–27.
6. Goksal FP, Karaoglan I, Altiparmak F. A hybrid discrete particle swarm optimization
for vehicle routing problem with simultaneous pickup and delivery. Comput Ind Eng
[Internet]. 2013;65(1):39–53. Available from: http://dx.doi.org/10.1016/j.cie.2012.01.005
7. Chen JF, Wu TH. Vehicle routing problem with simultaneous deliveries and pickups. J
Oper Res Soc. 2006;57(5):579–87.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 138

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
8. Montané FAT, Galvão RD. A tabu search algorithm for the vehicle routing problem
with simultaneous pick-up and delivery service. Comput Oper Res. 2006;33(3):595–619.
9. Laporte G. Fifty years of vehicle routing. Transp Sci. 2009;43(4):408–16.
10. Pop PC, Sitar CP, Zelina I, Lupşe V, Chira C. Heuristic Algorithms for Solving the
Generalized Vehicle Routing Problem Definition of the GVRP. 2011;VI(1):158–65.
11. Yazgan HR, Büyükyılmaz RG. Eş zamanlı topla dağıt araç rotalama problemine
sezgisel bir çözüm yaklaşımı. Sak Üniversitesi Fen Bilim Enstitüsü Derg. 2017;22(2):436–49.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 139

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

MİLLİ SƏRVƏTİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİNDƏ ONUN TƏRKİBİNİN

DÜZGÜN MÜƏYYƏN EDİLMƏSİNİN ZƏRURİLİYİ

Şəfiqə MƏMMƏDOVA
i.f.d., dosent, Sumqayıt Dövlət Universiteti

Xülasə
Milli sərvət hər bir ölkənin davamlı inkişafının əsası və vacib makroiqtisadi göstəricilərdən
biri olduğundan onun tədqiqi, qiymətləndirilməsi və tərkibinin düzgün müəyyən edilməsi
müasir dövrdə aktual məsələlərdən biri kimi dəyərləndirilməlidir.Milli sərvət əmtəələrin
istehsal imkanını, xidmətlərin göstərilməsi və insanların həyatını təmin edən ölkənin bütün
növ aktivlərinin məcmusu kimi başa düşülür.Bu mənada ölkə iqtisadiyyatının vəziyyəti və
səmərəli iqtisadi siyasətin işlənməsi üçün milli sərvətin strukturu,dinamikasının tam və
obyektiv şəkildə qiymətləndirilməsi bilavasitə onun tərkib elementlərinin düzgün müəyyən
edilməsindən çox asılıdır.
Müasir dövrdə milli sərvətin qiymətləndirilməsində iki əsas baza modellərindən istifadə
olunur: statistik və Dünya Bankı modeli.Milli sərvətin qiymətləndirilməsinin statistik modeli
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Statistika Komissiyası tərəfindən beynəlxalq standart kimi
qəbul edilən Milli Hesablar Sistemi (MHS) -2008-ə əsaslanır.Bu modelin bazasını əsas
fondların, təbii resursların və qeyri–maddi, maliyyə aktivlərinin nominal qiymətləndirilməsi
təşkil edir. Bu halda milli sərvətin tərkibinə maddi aktivlərin məcmusu, cəmiyyət tərəfindən
istifadə olunan təbii resurslar və xalis maliyyə aktivləri daxil edilir. Milli sərvətin qeyd
olunan tərkiblərinin əks olunduğu milli hesablar aktivlər–yığılmış maddi sərvət və passivlər–
maliyyə öhdəlikləri və xalis sərvət balansı formasında göstərilir.Milli sərvətin
qiymətlədirilməsinin ikinci modelində Dünya Bankının ekspertləri tərəfindən təklif olunan
milli sərvət göstəricisi daha geniş əhatə dairəsinə malik olaraq təbii kapitalın (natural capital),
istehsal kapitalının (product capital), həmçinin insan, institusional, sosial kapitalın və xalis
maliyyə aktivlərin cəmi formasında göstərilən qeyri-maddi kapitalın (intangible capital)
məcmusu kimi təyin olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, statistik modeldə milli sərvətin təklif edilən iki tərkib hissəsini: 1.
Qeyri – maliyyə istehsal aktivləri anlayışı əvəzinə istehsal aktivləri kimi əsas kapitalı və
qeyri – istehsal aktivləri kimi təbii kapitalın məcmusunu təşkil edən qeyri – maliyyə maddi
aktivlər və 2. Qeyri – maliyyə qeyri – istehsal aktivləri kimi mürəkkəb formada
adlandırılan iqitisadi kateqoriya əvəzinə (bu bölmədən qeyri – maliyyə aktiv kimi təqdim
olunan təbii kapitalı təklif etdiyimiz birinci: qeyri – maliyyə maddi aktivlər bölməsinə daxil
etməklə) aktiv insanlar, bilik, intellektual, sosial, ictimai, instiuisional və s. dəyərlər kimi
təzahür edən insan kapitalını və instutisional – sosial kapitalı özündə birləşdirən qeyri –
maddi və instutisional – sosial aktivlər adlandırmaq daha məqsədli olardı.
Dünya Bankının irəli sürdüyü modeldə isə insan, instutisional – sosial və xalis maliyyə
aktivlərin məcmusu kimi göstərilən qeyri – maddi kapital ( və ya “duyulmayan”, “hiss
edilməyən”) kateqoriyalarından maliyyə aktivlərini ayrıca göstərməklə fikrimizcə, həmin

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 140

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
iqtisadi resursların dəyərcə qiymətləndirilməsinə əlverişli imkanın yaranaması qənatinə
gəlmək olar.
Məqalədə milli sərvətin qiymətləndirilməsi üçün tətbiq edilən bu iki sistem araşdırılaraq və
müasir dövrdə milli sərvətin qiymətləndirilməsində onun strukturunun düzgün müəyyən
edilməsinin əhəmiyyətini nəzərə alaraq milli sərvətin tərkibinin daha optimal yanaşma və
təsnifləşdirməsi təklif olunmuşdur.

Açar sözlər: milli sərvət,model,aktivlər və passivlər,dayanıqlı inkişaf,

qiymətləndirmə,qeyri-maddi, instutisional – sosial və maliyyə aktivləri,əsas, təbii, insan və
maliyyə kapitalı.

THE NEED TO CORRECTLY DETERMINE ITS COMPOSITION IN THE

ASSESSMENT OF NATIONAL RESOURCES

Abstract
Since national wealth is the basis of sustainable development of any country and one of the
important macroeconomic indicators, its study, assessment and proper determination of its
composition should be considered one of the most pressing issues of modern times. In this
sense, a complete and objective assessment of the structure and dynamics of national wealth
for the state of the country's economy and the development of effective economic policy
depends on the correct identification of its components.
In modern times, two main models are used to assess national wealth: the statistical model
and the World Bank model. The basis of the statistical model of national wealth valuation is
the nominal valuation of fixed assets, natural resources and intangible financial assets. In this
case, national wealth includes the amount of tangible assets, natural resources used by society
and net financial assets. National accounts that reflect the above components of national
wealth are presented in the form of assets-accumulated tangible assets and liabilities-financial
liabilities and net wealth balance. is defined as the sum of production capital, human capital
and net foreign assets.
It should be noted that in the statistical model, the proposed two components of national
wealth are: 1. Non-financial tangible assets, which constitute the sum of fixed capital as
production assets and natural capital as non-productive assets instead of the concept of non-
financial productive assets and 2. Non-financial Instead of the economic category, which is
complexly referred to as financial non-productive assets (including the natural capital
presented as non-financial assets in this section: non-financial tangible assets), active people,
knowledge, intellectual, social, public, institutional and s. It would be more appropriate to call
human capital, which manifests as values, and intangible and institutional-social assets, which
include institutional-social capital.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 141

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
In the model proposed by the World Bank, we distinguish financial assets from the categories
of intangible capital (or "intangible", "intangible"), which are defined as the sum of human,
institutional - social and net financial assets. may I come in.
The article examines these two systems used for the assessment of national wealth and
proposes a more optimal approach and classification of the composition of national wealth,
taking into account the importance of correctly determining its structure in the assessment of
national wealth in modern times.

Keywords: national wealth, model, assets and liabilities, sustainable development, outcome,
intangible, institutional - social and financial assets, fixed, natural, material and financial
capital.

Giriş
Milli sərvət əmtəə və xidmətlərinin istehsalını və insanların həyatını təmin edən ölkənin
bütün aktivlərinin məcmusudur. Milli sərvətin eyni zamanda hər bir dövıətin dayanıqlı və
davamlı inkişafının , iqtisadi artımının və insanların, cəmiyyətin yüksək həyat səviyyəsinin
əsasının olduğunu nəzərə alaraq, çox mürəkkəb iqtisadi kateqoriya kimi çıxış edən milli
sərvətin tədqiqi, onun qiymətləndirilməsi, bu qiymətləndirmə üçün tələb edilən tərkib
elementlərinin düzgün müəyyən edilməsinin və optimal təsnifləşdirilməsinin böyük
əhəmiyyətə malik olması və aktuallıq kəsb etməsi qənaətinə gəlmək olar.
Tədqiqatın əsas məzmunu
Milli sərvətin yaradılması səmərəli istifadəsi məsələləri ölkənin sosial – iqtisadi inkişafı,
rəqabətli innovasiyalı iqtisadiyyatının formalaşması ilə çox sıx bağlıdır. Bütün bunlar isə
milli sərvətin düzgün dəyərləndirilməsi və artılırması ilə birbaşa bağlıdır. Hal – hazırda milli
sərvətin qiymətləndirilməsi ilə bağlı problemlər bir sıra dünya ölkələrində olduğu kimi MDB
ölkələrində, həmçinin Azərbaycanda da mövcuddur. Bu problemlər sırasına xüsusilə
metodoloji, informasiya, milli təhlükəsizlik və s. aid etmək olar. Bura həmçinin təbii
resurların, milli - mədəni dəyərlərin, instutisional – sosial, insan kapitalının və milli sərvətin
digər tərkib elementlərinin kəmiyyətcə dəyərinin müəyyən edilməsinin mürəkkəbliyi və
onlarin hesablanmasının ümumi metodoloji bazasının olmaması, böyük həcmdə əmək
tutumlu informasiyaların əldə edilməsinin çətinliyi, maliyyə məsələləri, uçot və hesabatların
beynəlxalq standartlara lazımi səviyyədə cavab verməməsi, bazar iqtisadiyyatının özünün
təkmilləşdirilməsi problemlərinin mövcudluğu və s. aid etmək mümkündür. Bütün sadalanlar
və digər səbəblər milli sərvətin duzgun qiymətləndirilməsinin hələ də cox problemli olduğu
faktının gündəmdə olduğunu göstərir .Biz bu tədqiqatda əsasən milli sərvəti
qiymətləndirmək üçün onun tərkib elementlərinin düzgün müəyyən edilməsi və optimal
şəkildə təsnifləşdirilməsi məsələlərini araşdırmağa çalışacağıq.
Hal – hazırda milli sərvətin qiymətləndirilməsi məqsədi ilə daha çox iki əsas baza
sistemindən istifadə olunur. Birinci baza sistemi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
Statistika Komissiyası tərəfindən beynəlxalq standart kimi qəbul edilən və statistik model
adlanan Milli Hesablar Sistemi (MHS) -2008-ə əsaslanır[1].İkinci model Dünya Bankı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 142

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
tərəfindən təklif olunan sistemə əsaslanır[2və3]. Statistik modelin əsasını əsas fondların,
təbii resusrların və qeyri – maddi maliyyə aktivlərinin nominal dəyərləndirilməsi təşkil
edir.Qeyd edilən modeldə milli sərvətin tərkibinə ölkənin maddi aktivlərinin məcmusu,
cəmiyyət tərəfindən istifadə olunan təbii resurslar və xalis maliyyə aktivləri daxil edilir.
Milli sərvətin qeyd olunan tərkiblərinin əks olunduğu Milli Hesablar Sistemində aktivlər–
yığılmış maddi sərvət və passivlər–maliyyə öhdəlikləri və xalis sərvət balansı formasında
göstərilir.Milli sərvətin qiymətlədirilməsinin ikinci modelində Dünya Bankının ekspertləri
tərəfindən təklif olunan milli sərvət göstəricisi daha geniş əhatə dairəsinə malik olaraq,
ölkənin sərvəti təbii kapitalın (natural capital), istehsal kapitalının (product capital ),həmçinin
insan kapitalının,social, institusional kapitalin və xalis maliyyə aktivlərin cəmi olan qeyri –
maddi kapitalın (intangible capital) məcmusu kimi təyin olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, milli sərvətinin qiymətləndirilməsinin əsas problemi onun tərkib
elementlərinin tam,dolğun, düzgün müəyyənləşdirilməsi və onların hər birinin ayrılıqda
dəyərləndirilməsinin mürəkkəbliyi ilə sıx bağlıdır.Statistik modelin əsasını təşkil edən MHS–
2008 -ə əsasən milli sərvətin qeyd edilən iki tərkib hissəsini: qeyri-maliyyə istehsal aktivləri
və qeyri-maliyyə qeyri-istehsal aktivləri kimi mürəkkəb adlandirilan kateqoriya əvəzinə
aktivləri fikrimizcə,aşağıdakı kimi adlandırmaq daha məqsədli olardı. Bu halda həmin
modelin qeyri-maliyyə qeyri-istehsal aktivi kimi çıxış edən təbii kapitalın mahiyyətinə
uyğun olaraq qeyri-maliyyə maddi aktivlər bölməsinə daxil edilməsi aktivlərin həm
adlandırılmasını sadələşdirə bilər,həm də onlarin iqtisadi mahiyyətini duzgun əks etdirə bilər:
1. İstehsal aktivləri kimi əsas kapital və qeyri-istehsal aktivləri kimi təbii kapitalı özündə
birləşdirən qeyri-maliyyə maddi aktivlər.
2.Aktiv insanlar,bilik,intellektual,sosial,ictimai,institusional və s. dəyərlər kimi insan
kapitalını və institusional-sosial kapitalı özündə birləşdirən qeyri-maddi və institusional-
sosial aktivlər.
Maliyyə vasitələri və alətləri kimi maliyyə kapitalını özündə birləşdirən maliyyə aktivləri
üçüncü əsas aktiv növü olaraq statistik modeldə olduğu kimi saxlanması məqsədlidir.
Dünya Bankının təklif etdiyi modeldə təbii və istehsal kapitalının ayrıca verilməsini
müsbət amil kimi qarşılamaqla yanaşı,qeyri-maddi kapital (intangible capital) anlayışı ilə
bağlı fikrimizcə aşağıdakıları qeyd lazımdır:
Dünya Bankı qeyri – maddi kapital anlayışını çox ümumiləşdirərək onun tərkibinə insan
kapitalını, institusional, sosial kapitalı, həmçinin xarici maliyyə aktivlərini, ölkənin maliyyə
aktivləri ilə maliyyə öhdəlikləri balansını daxil etmişdir. [2;24]. Dünya Bankının irəli
sürdüyü modeldə insan, institusional – sosial və xalis xarici – maliyyə aktivlərin məcmusu
kimi göstərilən qeyri – maddi ( və ya “duyulmayan”, “hiss edilməyən” ) kapital
kateqoriyalarından maliyyə aktivlərini ayrıca göstərməklə həmin iqtisadi resursları dəyərcə
qiymətləndirməyə əlverişli imkanlar yaran bilir. Qeyd etmək lazımdır ki, insan kapitalı özü
çox geniş emprik olaraq , hələ də dəyərləndirilməsi çox mürəkkəb olan iqtisadi bir
kateqoriyadır. Bu halda intellektual kapitalı da unutmamaq lazımdır. Əslində institusional –
sosial, ictimai,infrasturktur dəyərlərə də insan kapitalından ayrıca bir kateqoriya kimi baxmaq
lazımdır. Çünki insan kapitalını insanların sağlamlıq, bilik, bacarıq, motivasiya sahibkarlıq
qabiliyyəti, yüksək texnologiyaları, yeni informasiyaları dərk etmə bacarığı və başqa
potensial resursların məcmusu və bu resurları artırmağa yönəldilən invesitisiyalar kimi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 143

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
dəyərləndirmək mümkündür [4;10]. Bir də qeyd etmək lazımdır ki, Dünya Bankının milli
sərvətin qeyri-maddi kapital bölməsinə aid etdiyi ölkənin maliyyə aktivlərini ümumiyyətlə
statistik modeldə də göstərildiyi kimi maliyyə kapitalı olaraq ayrıca qeyd etmək və
dəyərləndirmək daha məqsədlidir. Bundan başqa Dünya Bankı tərəfindən təklif edilən
modeldə qeyri – maddi kapitalın dəyəri ümumi sərvət göstəricisindən təbii və istehsal
kapitalının məcmu dəyəri çıxılmaqla hesablanması fikri irəli sürülüb[2]. Bu halda milli
sərvətin ümumi dəyərləndirilməsinin necə reallaşdırılması məsələləri sual doğurur.
Müasir dövrdə milli sərvəti düzgünn dəyərləndirmək üçün ilk növbədə yuxarıdakı
təsnifləşdirməni və təklifləri nəzərə alaraq, onun tərkib elementlərini tam formada duzgun
müəyyən etmək lazımdır. Beləliklə, yuxarıda qeyd edilənləri və hər iki modeli
ümumiləşdirərək və dəqiq yanaşma amillərini nəzərə alaraq milli sərvətin struktur tərkib
elementlərini və bu tərkibə daxil olan nemətlərə aktiv və kapital anlayışı nöqteyi-nəzərincə
yanaşaraq,aktivləri umumi halda uç və bu aktivlərə uygun kapital növlərini isə aşağıdakı dörd
istiqamətə ayırmaq məqsədlidir:
I. Qeyri-maliyyə maddi aktivlər:
1. Əsas – fiziki kapital (istehsal aktivləri)
2. Təbii kapital (qeyri-istehsal aktivləri)
II. Qeyri – maddi və institusional – sosial aktivlər:
3. İnsan kapitalı və institusional – sosial kapital
III. Maliyyə aktivləri
4. Maliyyə kapitalı (maliyyə vasitələri və alətləri)
Bütün qeyd edilənləri əyani formada təsvir etmək üçün milli sərvət və onun tərkib
elementlərini aşağıda verilən struktur sxemin köməyi ilə göstərmək olar (bax şəkil 1).Qeyd
etmək lazımdır ki, milli sərvət və onun tam formada tərkib elementlərinin təklif olunan
struktur sxemi onu dəyərləndirmək üçün əlverişli olmaqla, milli sərvətin mahiyyətinin də
müasir dövrün tələblərinə uyğunluğunu əks etdirir. Eyni zamanda bu yanaşmanı və
təsnifləşdirməni yuxarıda qeyd edilən hər iki modelin daha da təkmilləşdirirlmiş variantı
hesab etmək olar.
Beləliklə, milli sərvətin dolğun və tam qiymətləndirilməsi üçün onun tərkib elementlərinin
yuxarıda qeyd edilən strukturunu və tənsifləşdirilməsini optimal yanaşma kimi qəbul etmək
məqsədlidir və bu yanaşma milli sərvət anlayışı ilə bağlı bütün tələbləri özündə əks etdirir.
Bundan basqa qeyd etmək lazımdır ki, MHS–2008 – də qeyri – istehsal aktivlərin
kateqoriyasına təbii resursları, kontraktları, icarə müqavilələri, lisenziyalar əldə edilən qudvill
və marketinq aktivlərini aid edirlər. Fikrimizcə bu kateqoriyaya yalnız təbii resursları daxil
etmək lazımdır. Təbii resurlardan başqa, yuxarıda sadalanları qeyri – maddi və institusional –
sosial aktivlər kateqoriyasına daxil etməklə həmin resursların iqtisadi mahiyyətinə
uyğunluğunu düzgün əks etdirmək mümkündür. Daha dəqiqləşdirmə amillərini nəzərə
alsaq, qeyri – maddi və institusional – sosial aktivləri də öz növbəsində konkret olaraq hər
bir kapital növünə görə üç istiqamətə ayırmaq olar:

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 144

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
- Bilik, bacarıq, təhsil, ixtisas, intellektual və s. dəyərləri özündə birləşdirən insan
kapitalı:
- Patent, ixtira, NOW – HOW, qudvill, kontrakt, icarə və lisenziyaları özündə birləşdirən
intellektual capital:
- Mənəvi – ictimai, sosial, infrasturktur, institusional, informasiya, kommunikativ,
mədəni və s. dəyərləri özündə əks etdirən instiutusional – sosial kapital:
Milli sərvət və onun tam formada tərkib elementlərinin əks olunduğu sturkturda hər bir
kapital növü ( bu kapitala daxil olan iqtisadi kateqoriyalarla birlikdə) ölkənin iqtisadi sosial,
davamlı inkişafında və insanların həyat keyfiyyətinin yüksəldilməsində böyük iqtisadi gücə
və əhəmiyyətli rola malikdir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 145

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Əsas fondlar
Əsas kapital (Əsas və qeyri-əsas istehsal fondları)

Qeyri- (İstehsal aktivləri)

maliyyə Maddi dövriyyə vəsaitləri və dəyərləri
maddi
aktivlər

Torpaq resursları
(günəş, hava, iqlim)

Təbii kapital
Təbii resurslar
(Qeyri-istehsal (Yerüstü və yeraltı təbii sərvətlər- mineral, enerji,
aktivləri) bioloji və s. ehtiyatlar)

Su resursları
(Yerüstü və yeraltı təbii, bioloji
MİLLİ SƏRVƏT

su ehtiyatları)

İnsan kapitalı və İnsan kapitalı

Qeyri-
institusional sosial (Bilik, təhsil, ixtisas, intellektual
maddi və bacarıq və s. dəyərlər)
kapital
institusiona
l- sosial (Aktiv insanlar,
aktivlər bilik, intellektual, İntellektual kapital
institusional-sosial, (Patent, ixtira, NOW-HOW, qudvill, kontrakt,
ictimai, infrastruktur icarə və lisenziyalar)
və s. dəyərlər)

İnstitusional-sosial kapital
(Mənəvi-ictimai, sosial, infrastruktur,
institusional, informasiya kommunikativ, mədəni
və s. dəyərlər)

Monetar qızıl, qiymətli metallar, xüsusi borc

hüququ və s.

Maliyyə Borc qiymətli kağızları, ssudalar,

Maliyyə kapitalı səhmlər,depozitlər və s. maliyyə alətləri,
aktivləri
lisenziya, debitor/kreditor borcları
"(Maliyyə vasitələri
və alətləri)
Pul-valyuta ehtiyatları

Şəkil 1. Milli sərvət və onun tam formada struktur tərkib elementləri

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 146

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Keçmiş sovet və rusiya təcrübəsidə, o cümlədən Azərbaycanda (2005 – ci ilə qədər) milli
sərvət əsasən statistik müşahidə obyekti olaraq əsas, dövriyyə kapitalı,qeyri-maddi aktivlər
və əhalinin ev əmlakından ibarət olaraq dəyərləndirilmişdir.Bu kateqoriyaları özündə
birləşdirən Azərbaycanın milli sərvəti 2005 – ci ilin əvvəlinə 34 251.5 milyon manat
olmuşdur. Ölkənin milli sərvətində böyük həcmə malik olan əsas kapitalın 1996 – 2005 – ci
illərdə xüsusi çəkisi orta hesabla 86.9 % olmuşdur [5]. Amma sonradan milli sərvətin
qiymətləndirilməsi zamanı ölkələrdə onun yuxarida qeyd etdiyimiz digər tərkib
elemenlərinin də nəzər alınmasına ehtiyac yaranmışdır [6]. XX əsrin ortalarından başlayaraq
xarici iqtisadi tədqiqatlarda daha sonralar ölkə, Rusiya və digər keçmiş sovet iqtisadçı
araşdırmalarında iqtisadi artıma aktiv surətdə təsir edən insan kapitalının da milli sərvətin
əsas komponenti olması fikirləri irəli sürülmüş və hal – hazırda milli sərvətdə onun xüsusi
çəkisinin artması ölkənin yüksək iqtisadi inkişaf faktoru kimi qəbul edilməkdədir. Az
müddətdən sonra isə milli sərvətin tərkib hissələri genişləndirilərək ona məcazi mənada
”toxnunmaqla hiss oluna bilməyən” sosial, ictimai, institutional kapitalın daxil edilməsi
fikirləri də meydana gəlməyə başladı [2 və 3].
Beləliklə, milli sərvətin ölkənin iqtisadi inkişafının bütün mənbələrini özündə birləşdirən
əsas kapital mənbəyi kimi yuxarıda qeyd edilən dörd vacib: əsas, təbii, insan və institusional
– sosial, ictimai və maliyyə kapitalı növündən təşkil olunduğunu inamla qeyd etmək olar.
Əlbəttə, milli sərvətin təklif edilən strukturunda institusional – sosial, ictimai kapitalı ayrıca
bir kapital növü kimi də təsnifləşdirmək olar. Əsas məqsəd emprik dəyərləndirilməsi çətin
olan bu kapitalin da milli sərvətin tərkibinə daxil edilməsi təşkil edir.
Hal – hazırda Azərbaycanda milli sərvətin əsas tərkib hissəsi kimi çıxış edən əsas kapitalın
ayrıca statistik dəyərləndirilməsi həyata keçirildiyindən inamla qeyd etmək olar ki, onun milli
rifaha təsiri digər kapital növlərinə görə təsiri daha yüksəkdir. Belə ki, 2010 – cu ilə nisbətən
(66659,5 milyon manat), 2018 – ci ildə (193 491,0 milyon manat) əsas fondlar – kapitalın
həcmi 2,9 dəfə artmışdır [7]. Ancaq müasir dövrdə inkişaf etmiş ölkələrin milli sərvətində
insan kapitalının xüsusi çəkisi 70 – 80 % və daha artıqdır ki, bu da ölkənin əsas inkişaf
faktoru kimi qəbul edilir.
Nəticə
1. Milli sərvətin dinamikasında ictimai istehsalın, ölkə iqtisadiyyatının, cəmiyyətin fəaliyyət
nəticələri əks olunduğundan onun tərkibinin ayrı – ayrılıqda və nəticədə bütövlükdə səmərəli
qiymətləndirilməsi, bu məqsədlə ölçü metodlarının və meyarlarının düzgün seçilməsi həm
iqtisadi və həm də metodoloji baxımından çox mürəkkəb bir prosessdir.
2. Milli sərvətin tam və dolğun qiymətləndirilməsi üçün onun tərkib elementlərinin
yuxarıda qeyd edilən təsnifləşdirilməsini və strukturunu optimal yanaşma kimi qəbul etmək
məqsədlidir və bu yanaşma milli sərvət anlayışı ilə bağlı bütün müasir tələbləri özündə əks
etdirir.
3. Azərbaycanda 2005-ci ildən sonra milli sərvətin statistik baxımından qiymətləndirilməsinin
həyata keçirilmədiyini nəzərə alaraq bu istiqamətdə hər bir araşdırmaının nəzəri və praktiki
əhəmiyyəti olduğu qənaətinə gəlmək olar.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 147

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
4. Milli sərvətin qiymətləndirilməsi və onun dinamikasının öyrənilməsi digər makroiqtisadi
göstəricilərin qarşılıqlı əlaqəsi ilə həyata keçirilməlidir.

Ədəbiyyat
1. Система национальных счетов. Комиссия Европейских сообществ, Международный
Валютный Фонд, Организация Экономического Сотрудничества и Развития,
Организация Объединенных Наций, Всемирный Банк, Нью-Йорк, 2009, 1295 с.
(СНС) Номер публикации SNA EA 2008001. Код: ОЭСР 302009191Р1. Символ
документа ST/ESA/STAT/SER.F/2/Rev.
https.//unstats.un.org/unsd/nationalaccount/docs/SNA2008Russian.pdf.
2. The changing Wealth of Nations: Measuring Sustainable Development in the New
Millenium. Public Disclousure Authorized. The World Bank Washington, Dc,2011,242p.
www.worldbank.org.
3. The changing Wealth of Nations, 2018. The World Bank Washington, Dc,2018
www.worldbank.org.
4. Mamedova Sh. A modern and integrated approach to the human capital. Innovation and
Entrepreneurship: Collectionm of scientific articls. – Ajax Publishing, Montreal, Canada,
2019, -124p
5. Məmmədova Ş.S Azərbaycanda əsas və insan kapitalının təhlili və modelləşdirilməsi:
iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru dissertasiyası. Bakı-2008,257s.
6. О.А.Николайчук. Национальное богатство России: История и современность. Journal
of institutional studies (Журнал институциональных исследований), том 6, №2, 2014,
с. 110-117.
7. Azərbaycan statistik göstəriciləri. Azərbaycan Respublikası Dövlət Statistika Komitəsi.
Bakı-2019. 779 s.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 148

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

KAZAKİSTAN VE TÜRKİYE’DE OKUTULAN 6. SINIF TÜRKÇE, KAZAK VE RUS

EDEBİYATI DERS KİTAPLARININ ULUSAL DEĞERLER BAKIMINDAN
KARŞILAŞTIRILMASI

Saltanat SERİKKHANKYZY
Yabancı Diller ve Mesleki Kariyer Üniversitesi

Özet
Kazakistan ve Türkiye’de okutulan 6.sınıf Türkçe, Kazak Edebiyatı ve Rus Edebiyatı ders
kitaplarını ulusal değerler açısından incelemeye yönelik araştırmada doküman analizi deseni
kullanılmıştır. Çalışmada 2017-2018 eğitim-öğretim yılı içinde Türkiye ve Kazakistan’da
Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okullarda okutulmakta olan 6.sınıf Türkçe, Kazak ve Rus
Edebiyatı ders kitapları incelenmiştir. Kazakça ve Rusça ders kitapları yerine çalışmada
Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarının çalışmada tercih edilmesinin nedeni Kazakça ve
Rusça ders kitaplarının dil bilgisi ile ilgili alıştırmalar odağında şekillenmiş olmasıdır.
Çalışmada temin edilen ders kitapları içinde yer alan metinler türlerine göre tasnif edilmiş,
öğretici metinler veri setinin dışında tutulmuştur. Sonrasında metinler “ulusal değerler”
başlığı altında betimsel analize tabi tutulmuştur. Betimsel analiz sırasında yapılan
kodlamaların doğruluğunu teyit edebilmek amacıyla veri setinin bir kısmı (yalnızca Türkçe
ders kitabında yer alan hikâye metinleri) bir nitel araştırma uzmanının desteği ile
kodlanmıştır. Çalışma sonucunda incelenen kitaplarda en sık tekrar eden değerin millet ve
vatanseverlik, en az işlenen değerin ise kahramanlık ve ulusal simge olduğu sonucuna
varılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kazakistan-Türkiye, Ulusal Değer, Değerler Eğitimi

RESEARCH İNTO THE TEXTBOOKS OF TURKISH, KAZAKH AND RUSSIAN

LITERATURE TAUGHT AT GRADE 6 IN TURKEY AND KAZAKHSTAN IN
TERMS OF NATİONAL VALUES

Abstract
In the study we used the design of document analysis to examine the textbooks of Turkish,
Kazakh and Russian Literature taught at Grade 6 in Turkey and Kazakhstan in terms of
national value. We examined the textbooks of Turkish Literature, Kazakh Literature and
Russian Literature taught at Grade 6 in the schools affiliated to the Ministry of Education in
Turkey and Kazakhstan in 2017-2018 teaching years. The reason why we preferred Kazakh
and Russian Literature textbooks instead of Kazakh and Russian textbooks is that they are
shaped in the focus of the exercises related to grammar. The texts included in the textbooks
provided for the study are classified according to their types, and the tutorial texts are

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 149

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
excluded from the data set. The texts were subjected to descriptive analysis under the title of
"national values". In order to confirm the correctness of the coding made during the
descriptive analysis, part of the data set (story texts in the Turkish textbook only) is coded
with the support of a qualitative research expert. In addition, although the books have more
attention to the values with nation and patriotism, they have less attention to heroism and
national symbol values.

Keywords: Kazakhstan-Turkey, National Values, Values Education

1. Giriş
‘‘Değer’’ bir taraftan, her bireyin şu veya bu nesneye verdiği kıymeti gösterir ki; bu anlamıyla
bireyseldir, subjektiftir ve çeşitli değer yargılarına göre değişir. Diğer taraftan, bir takım
teorilere göre olgu, bu değer yargılarına temel olabilecek veya olması gereken düşünce
biçimini ifade eder (Avcı, 2007: 5). Değer; bireysel olarak güdü, karar verme, davranış
yaptırımı şeklinde bilinen; toplum içinde ise gruba uyum sürecinde, toplumsal yargılamalarda,
ideolojik ve siyasi tercihlerde kullanılan, insan hayatını tüm yönleriyle etkileyen ve
yönlendiren olgulardır (İbiş, 2017: 5). Değerlerdeki çürüme, gelişmeme, aktarılmama,
yenilenmeme sorunları toplumun yok olmasını beraberinde getirirken bireylerini bir arada
tutacak nicelik ve nitelikte değerlere sahip olan milletler varlığını sürdürür (Gürhan, 2017: 6).
Daha kapsamlı bir şekilde belirtmek gerekirse tüm bu tanımlardan, değerlerin kendine has şu
özelliklere sahip olduğu söylenebilir:
1. Toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgulardır.
2. Toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan
ölçütlerdir.
3. Sadece bilinç değil, duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır.
4. Bireylerin bilincinde yer eden davranışı yönlendiren güdülerdir (Sözkesen, 2015: 40).

Ailede Değer Eğitimi

Aile, çocuğun değerler ve ahlâk eğitiminde en etkili kurumdur. Ailenin bu önemi onun
çocukla münasebetinde diğer eğitici kurumların ulaşması mümkün olmayan bazı özelliklere
sahip olmasından kaynaklanır. Öncelikle aile çocuğun ilk ve en önemli ahlak öğretmenidir.
Çocuğun körpe yeteneklerini ilk keşfedecek ve işlemeye başlayacak olan ailedir. Öte yandan
bireyin değer kazanımının en hızlı ve etkili olduğu, karakter teşekkülünün en hızlı cereyan
ettiği çocukluk döneminin en uzun periyodu aile içinde geçmektedir (Kaymakcan ve Meydan,
2014: 193).
Yetişkinlikteki ahlâkî duyarlılıkların temeli, çocukluk döneminde anne baba ile çocuk
arasında yaşanan sevgi, saygı ve güven gibi duygulara dayalı ilişkilerle atılır. Çocuk, sevilerek

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 150

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
sevmeyi, kendisine saygı duyularak başkalarına saygı göstermeyi ve güvenli bir ortamda
yetişerek çevreye güven veren davranışlar geliştirmeyi ilk olarak ailede öğrenir (Hökelekli,
2011: 339).

Okulda Değer Eğitimi

Okullar, ailede kazanılan değerlerin daha da pekiştirileceği ve yeni bazı değerlerin
kazanılacağı ortamlardır. Ailede olduğu gibi, okulda da değerler eğitiminin yaşantıların bir
parçası haline getirilerek verilmesi en uygun olan yoldur. Kazandırılmak istenen değerlerin,
bütün okul çatısı altında kabul gören, benimsenen ve yaşanan değerler olması, bunların sosyal
öğrenme yoluyla ve doğal bir süreçte edinilmesini kolaylaştırır. Değerler gelişiminde
öğrencilerin üzerinde olumlu etkileri olduğu görülen okulların, katılıma önem veren, sorumlu
bir şekilde davranmayı cesaretlendiren, düzenli bir okul görüntüsü veren, dürüst bir şekilde
uygulanan ve açık kuralları olan okullar olduğu görülmüştür. Ayrıca, bir okulun değerler
hakkındaki açıklığı ve bu değerlerin gerçekte paylaşılan değerler olma derecesi de değerler
gelişiminde öğrencilerin üzerinde önemli etkileri olan hususlar olduğu tespit edilmiştir
(Hökelekli, 2011: 340).
Okullardaki değerler eğitiminin amaçlarından biri, öğrencilerde sağlıklı, tutarlı ve dengeli bir
kişilik oluşturmaktır. Diğer bir amacı ise “her öğrenciyi hem ilgi ve yetenekleri doğrultusunda
yetiştirerek hayata ve üst öğrenime hazırlamak, hem de “iyi insan”, “iyi vatandaş” olmalarını
sağlamak için gerekli bilgi, beceri, tutum, davranış ve alışkanlıklar kazandırıp onları kendi
ahlak anlayışına uygun olarak yetiştirmektir. Bu birinci amaç, yani, “öğrencilerde sağlıklı,
tutarlı ve dengeli bir kişilik oluşturmak”, esasen eğitimin en temel amacıdır. Zira o olmadan,
belirlenmiş diğer amaçlara ulaşılsa bile çok fazla bir anlam ifade etmez (Aydın, 2010: 3).
2. Yöntem
Çalışmanın amacı
Çalışma, 2017-2018 eğitim-öğretim yılında Türkiye ve Kazakistan’da Milli Eğitim
Bakanlığına bağlı okullarda okutulmakta olan 6.sınıf Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders
kitaplarında yer alan ulusal değerlerin tespit edilip karşılaştırması amacıyla yapılmıştır.
Çalışmanın Deseni
Türkiye ve Kazakistan’da okutulan 6.sınıf Türkçe, Kazak Edebiyatı ve Rus Edebiyatı ders
kitaplarını ulusal değerler açısından incelemeye yönelik araştırmada doküman analizi deseni
kullanılmıştır. Doküman analizi, araştırılması gereken olgu ve olgular hakkında yazılı
materyallerin analizini içerir (Yıldırım ve Şimşek, 2011: 187). Çalışmada Türkiye ve
Kazakistan’da okutulan 6.sınıf Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitapları ulusal değerler
açısından incelendiği için doküman analizi deseni kullanılmıştır.
İncelenen Dokümanlar
Çalışmada 2017-2018 eğitim-öğretim yılı içinde Türkiye ve Kazakistan’da Millî Eğitim
Bakanlığına bağlı okullarda okutulmakta olan 6.sınıf Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders
kitapları incelenmiştir. Kazakça ve Rusça ders kitapları yerine çalışmada Kazak ve Rus
Edebiyatı ders kitaplarının çalışmada tercih edilmesinin nedeni Kazakça ve Rusça ders
kitaplarının dil bilgisi ile ilgili alıştırmalar odağında şekillenmiş olmasıdır. Çalışmaya konu
olan kitapların künye bilgilerine aşağıda yer verilmiştir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 151

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tablo 1. İncelemeye Konu Olan Ders Kitaplarına İlişkin Bilgiler
Kitabın adı Editör Yazar Yayınevi

Türkçe Ders Kitabı Filiz Şenses Nihat Erdal Dörtel

Қазақ Əдебиеті ( Kazak G.D.Rıskeldieva Arman-PV
Edebiyatı) S.Ç.Tursıngalieva
Литературное чтение ( Rus R.Nurtazina Bilim
Edebiyatı) E.Suleymanova
K.Urazaeva
Tablo 1’de görüldüğü üzere Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarında editör belirtilmemiştir.
Türkçe ders kitabı tek yazarlı, Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitapları ise çok yazarlıdır.
Çalışmada 6. sınıf düzeyindeki Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarında değerler
tespit edilmeye çalışılırken kitaplardaki lirik, anlatma ve gösterme esaslı metinler dikkate
alınmış, öğretici metinler çalışmanın kapsamı dışında tutulmuştur. İncelenen kitaplardaki
metinlerin yazar, dil ve tür bilgilerine aşağıda yer verilmiştir.

Tablo 2. İncelemeye Konu Olan Metinlere İlişkin Bilgiler

Metnin Adı Dil Yazar Tür
Doğayı Ağlatmayın Türkçe Emin Özdemir Fabl
Eskici Türkçe Refik Halit Karay Hikâye
Yeryüzünün İlk ve Tek Mucize Ailesi Türkçe Mahmut Temizyürek Hikâye
Forsa Türkçe Ömer Seyfettin Hikâye
Rumeli Hisarı’nda Bir Sığır Derisi Türkçe Mehmet Önder Hikâye
Toprak
Kırkikindiler Türkçe Hikmet Birand Hikâye
Kışla İlkyaz Türkçe Aisopos Masal
Türkiye Türkçe Adil Turan Şiir
Bayrak ve Cumhuriyet Türkçe Mahmut Bağcı Şiir
Atatürk’ten Son Mektup Türkçe Halim Yağcıoğlu Şiir
Atatürk Türkçe Nahit Akgün Şiir
Kütüphanelerden Geçer Türkçe Naim Yalnız Şiir
Kitaplarım Türkçe İhsan Bulur Şiir
Robenson Türkçe Cahit Sıtkı Tarancı Şiir
Uçun Kuşlar Türkçe Rıza Tevfik Bölükbaşı Şiir
Gelir Nevruz Bayramı Türkçe Yakup Arslan Şiir
Çanakkale İçinde Türkçe İhsan Ozanoğlu Şiir
Özür Türkçe Nail Tan Şiir
Atamız Atatürk Türkçe Hadi Besleyici Tiyatro
En İyi Arkadaş Türkçe Hadi Besleyici Tiyatro
Bir Hilal Uğruna Türkçe Semih Sergen Tiyatro
Sahnede Canlanan Oyuncak: Kukla Türkçe Gökhan Tok Tiyatro
Tüyebay Kazakça Beyimbet Mailin Hikâye
Avtobiografiyalık Angime Kazakça Gabit Müsirepov Hikâye
Garıştagı Kımız Kazakça Abdulhamit Marhabayev Hikâye
Kılau Kazakça Sayın Muratbekov Hikâye
Jauıngerdin Tulgası Kazakça Bauırjan Momışulı Hikâye (Alıntı)
Menin Atım- Koja Kazakça Berdibek Sokpakbaev Hikâye (Alıntı)
Ata Ümiti Kazakça Dulat İsabekov Hikâye (Alıntı)
Tampiş Kara Kazakça Sansızbai Sargaskaev Hikâye (Alıntı)
Şınırau Kazakça Abiş Kekilbaev Hikâye (Alıntı)
Bir Atanın Balaları Kazakça Muhtar Magauin Hikâye (Alıntı)
Tutkın Bala Kazakça Şerhan Murtaza Roman (Alıntı)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 152

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Birjan Sal Abay Auılında Kazakça Muhtar Auezov Roman (Alıntı)
Kobılandı Batır Kazakça Anonim Şiir
Alpamıs Batır Kazakça Anonim Şiir
O, Aktan Jas, Aktan Jas Kazakça Dulat Babataiulı Şiir
Jaksı Menen Jamannın Ayırması Kazakça Süinbai Aronulı Şiir
Asempaz Bolma Arnege Kazakça Abai Kunanbaiulı Şiir
Adamdık Borışın Kazakça Şakarim Kudaiberdiulı Şiir
Şıgamın Tiri Bolsam, Adam Bolıp Kazakça Sultanahmet Toraigırov Şiir
Men- Kazak Kazakça Sultanahmet Toraigırov Şiir
Kara Bult Kazakça Ahmet Baitursınulı Şiir
Anama Hat Kazakça Ahmet Baitursınulı Şiir
Kazak Tili Kazakça Magjan Jumabaev Şiir
Boztorgai Kazakça Sabit Dönentaev Şiir
Zaman Kimdiki Kazakça Sabit Dönentaev Şiir
Dalada Kazakça Saken Seifullin Şiir
Anam Tili Kazakça İliyas Jansügirov Şiir
Tugan Jer Kazakça Abu Sarsenbaev Şiir
Sen Kurmette Onı Kazakça Abu Sarsenbaev Şiir
Ana Tilim Gajap Dep Aita Alamın Kazakça Muzafar Alimbaev Şiir
Byikter Kazakça Muzafar Alimbaev Şiir
Kayırlı Tün Kazakça Mukagali Makataev Şiir
Kara Ölen Kazakça Mukagali Makataev Şiir
Elim Barda Kazakça Mukagali Makataev Şiir
Manas Jırı Kazakça Anonim Şiir
Seraya Şeika Rusça Dmitrii Mamin- Sibiryak Hikâye
Rasskaz o Vinograde İz ‘‘ Poemı o Rusça Rumi Djalaliddin Hikâye
Skrıtom Smısle’’
Zimnii Dub Rusça İurii Nagibin Hikâye
Yanko- Muzıkant Rusça Genrik Senkeviç Hikâye
Timur i Ego Komanda Rusça Arkadii Gaidar Hikâye
Perepelka Rusça İvan Turgenev Hikâye
Staraya Loşad’ Rusça Lev Tolstoi Hikâye
Priemış Rusça Dmitrii Mamin-Sibiryak Hikâye
Mı Liubim Liudei Uspeha Rusça İurii Trifonov Hikâye
Zolotıe Slova Rusça Mihail Zoşenko Hikâye
Çujaya Pyaterka Rusça Veniamin Rosin Hikâye
Dve Uçenitsı i Tridtsat’ Uçitelei Rusça Yakov Taits Hikâye
Bukva ‘‘Tı’’ Rusça Leonid Panteleev Hikâye
Vratar’ Rusça Vasilii Golışkin Hikâye
Aist i Solovei Rusça Valentin Berestov Hikâye
Vertel Rusça Dmitrii Mamin-Sibiryak Hikâye
Za Çto Liubyat Rusça Anatolii Aleksin Hikâye
Samıy Sçastlivıy Den’ Rusça Anatolii Aleksin Hikâye
Tsarevna-Lyaguşka Rusça Anonim Masal
Boltlivaya Jena Rusça Anonim Masal
Lisa, Zayats i Petuh Rusça Anonim Masal
Skazka o Tsare Saltane Rusça Aleksandr Puşkin Masal
Novıy Naryad Korolya Rusça Gans-Hristian Andersen Masal
Strekoza i Muravei Rusça İvan Krılov Masal
Strekoza i Murav’i Rusça Lev Tolstoi Masal
Lebed’, Şuka i Rak Rusça İvan Krılov Masal
Muha i Pçela Rusça Sergei Mihalkov Masal
Muha i Pçela Rusça İvan Krılov Masal
Lev i Muha Rusça Sergei Mihalkov Masal

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 153

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Daj’bog Rusça Anonim Mit
Ya Pamyatnik Sebe Vozdvig Rusça Aleksandr Puşkin Şiir
Nerukotvornıy
Nyane Rusça Aleksandr Puşkin Şiir
Utes Rusça Mihail Lermontov Şiir
Na Severe Dikom Rusça Mihail Lermontov Şiir
Mujiçok s Nogotok Rusça Nikolai Nekrasov Şiir
Vrednıe Sovetı Julikam i Voram Rusça Grigorii Oster Şiir
Volk i Yagnenok Rusça İvan Krılov Şiir
Tablo 2’de çalışmada incelenen metinlere ilişkin bilgiler verilmiştir. Çalışmada Türkçe ders
kitabında 22, Kazak Edebiyatı ders kitabında 35 ve Rus Edebiyatı ders kitabında 37 metin
olmak üzere toplamda 94 metin incelenmiştir. Bu metinlerin 41’i şiir, 33’ü hikâye, 12’si
masal, 2’si roman, 4’ü tiyatro, 1’i fabl, 1’i mittir. Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders
kitaplarındaki metin yazarlarının tümü erkektir. Türkçe ders kitabının yazarlarından 19’ı
Türk, 1’i İtalyan, 1’i Amerikalı, 1’i Yunandır; Kazak Edebiyatı ders kitabının yazarlarından
25’i Kazak, 1’i Amerikalıdır; Rus Edebiyatı ders kitabının yazarlarından 21’i Rus, 2’si Kazak,
1’i Danimarkalı, 1’i Fars, 1’i Polonyalı, 1’i Ukraynalıdır. Bunun yanında “Kobılandı Batır”,
“Alpamıs Batır”, “Manas”, “Dajbog”, “Boltlivaya Jena”, “Tsarevna- Lyaguşka” , “Lisa”, ve
“Zayats i Petuh” metinlerinin yazarları bilinmemektedir.
Verilerin Toplanması ve Analizi
Türkiye ve Kazakistan’da 2017-2018 eğitim-öğretim yılında 6. sınıf düzeyinde okutulan
Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarına ulaşılmıştır. Sonrasında bu ders kitapları
içinde yer alan metinler türlerine göre tasnif edilmiş, öğretici metinler veri setinin dışında
tutulmuştur. Bu tasnif yapılırken Türkçe ders kitabı için bir Türk Edebiyatı uzmanının, Kazak
ve Rus Edebiyatı ders kitapları için Kazakça ve Rusça bilen bir Kazak Edebiyatı uzmanının
görüşünden faydalanılmıştır. Sonrasında metinler “ulusal değerler” başlığı altında betimsel
analize tabi tutulmuştur. Betimsel analiz sırasında yapılan kodlamaların doğruluğunu teyit
edebilmek amacıyla veri setinin bir kısmı (yalnızca Türkçe ders kitabında yer alan hikâye
metinleri) bir nitel araştırma uzmanının desteği ile kodlanmıştır. Nitel araştırma uzmanı ve
araştırmacının yapmış olduğu kodlamalar arasındaki tutarlığın Miles ve Huberman’ın (1994)
güvenirlik formülüne göre (Güvenirlik= Görüş Birliği/ (Görüş Birliği + Görüş Ayrılığı))
.70’in üzerinde olmasına dikkat edilmiştir. Tüm bunların dışında çalışmanın güvenirlik ve
geçerliğini artırabilmek amacıyla veri seti birkaç kez okunmuş, özellikle bulgular kısmında
doğrudan alıntılara yer verilmiş, Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitabından alınan kesitlerin
açıklamaları parantez içi ifadelerle aktarılmaya çalışılmıştır.

3. Bulgular
Ulusal Değerler Türünün Alt Değerlerine Yönelik Bulgular

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 154

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tablo 3. İncelenen Ders Kitaplarında Bulunan Ulusal Değerler
Alt Değerler Türkçe Kazak Edebiytaı Rus Edebiyatı
Dil 3 6 4
Gelenek ve Görenek 1 8 2
Kahramanlık 2 5
Millet 4 4 2
Şehitlik 3 1
Ulusal Simge 5 1
Vatanseverlik 7 6 1

İncelenen ders kitaplarında bulunan ulusal değerler Tablo 3’te verilmiştir. Bu tabloya göre
ulusal değerler başlığı altında Türkçe ders kitabında 25, Kazak Edebiyatı ders kitabında 31,
Rus Edebiyatı ders kitabında ise 9 alt değere rastlanmıştır. Türkçe ders kitabında en sık
görülen ulusal değerler vatanseverlik, ulusal simge, dil, millet ve şehitlikken; Kazak Edebiyatı
ders kitabında gelenek ve görenek, dil, kahramanlık, vatanseverlik ve millet; Rus Edebiyatı
ders kitabında ise dil, gelenek-görenek ve millettir. Diğer taraftan Türkçe ders kitabında hiç
rastlanmayan ya da çok az rastlanan ulusal değerler gelenek-görenek ve kahramanlıkken;
Kazak Edebiyatı ders kitabında şehitlik ve ulusal simge; Rus Edebiyatı ders kitabında ise
kahramanlık, şehitlik, ulusal simge ve vatanseverliktir.
Söz konusu üç ders kitabında ulusal değerlerle ilgili toplamda 65 alt değer bulunmaktadır.
Dil Değeri ile İlgili Bulgular
Türkçe ders kitabında dil değeri ile ilgili ifadeler 3, Kazak Edebiyatı ders kitabında 6, Rus
Edebiyatı ders kitabında ise 4 defa geçmektedir. Bu ifadelerden birkaçı şöyledir:
Arı Türkçe konuşuyorsak
Türkçe düşünüyorsak bugün,
Her işimizde onun gücü
Büyük öğretmeni Türk’ün (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 46).

Eskici başka söz bulamamıştı. Bunu işiten çocuk hıçkıra hıçkıra, katıla katıla ağlamaktadır,
bir daha Türkçe konuşacak adam bulamayacağına ağlamaktadır (İlköğretim Türkçe Ders
Kitabı, 2016: 16).

Jarık körmei jatsan da uzak, ken tilim,

Taza, teren, ötkir, küşti, ken tilim.
Tarap ketken balalarındı bauırına,
Ak kolınmen tarta alarsın, sen tilim (Kazak Adebiyeti, 2015: 65).
(Şiirde saf dilin öneminden bahsedilmektedir. Yazılanlardan hareketli bir millet diline sahip
çıkarsa birliğini korur kanısına varılabilir.)

Ana tilim gajap dep aita alamın,

Jannattai jan balkıta jai tabarım.
Şırkatıp gumır boyı aitar anim,
Keledi tolas tappai kaitalagım (Kazak Adebiyeti, 2015: 142).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 155

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
(Bu dörtlükte ana dil sevgisi ele alınmıştır. Birey kendi dilinde şarkılar söylemekten
bıkmayacağını ve ana dilini duyduğunda cennetten bir nâme duymuş gibi olduğunu
anlatmaktadır.)

Pervogo sentiabria devoçki poşli v russkuiu şkolu. Uçit’sia Monişe i Şomite bılo trudno. Oni
znali tol’ko slovo ‘‘spasibo’’. İh spraşivali:
- Kak tebia zovut?
- Spasibo.
- Gde tı jiveş’?
- Spasibo? (Literaturnoe çtenie, 2015: 139).
(Eylül ayında okula başlayan iki yabancı kız öğrenci Rus okulunda Rusların dilini öğrenirken
çok zorlanmışlardır. Tüm dönem boyunca öğrendikleri tek sözcük ‘‘teşekkür ederim’’
olmuştur. Kendilerine her ne sorulursa sorulsun onlara bu şekilde cevap vermişlerdir.)

Za kakih-nibud’ desyat’ dnei mı odoleli s nei vsiu russkuiu azbuku, mogli uje svobodno çitat’
i ‘‘papa’’, i ‘‘mama’’, i ‘‘Saşa’’, i ‘‘Maşa’’, i ostavalas’ u nas nevıuçennoi odna tol’ko
samaya poslednyaya bukva- ‘‘ya (я)’’ (Literaturnoe çtenie, 2015; 142).
(Bu cümlelerde Rus dilini öğrenirken neredeyse bütün alfabeyi öğrenilip, sadece ‘‘ya (я)’’
harfinin öğrenilememiş olması anlatılmaltadır.)

Gelenek ve Görenek Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında gelenek ve görenek değeri ile ilgili ifadeler 1, Kazak Edebiyatı ders
kitabında 8, Rus Edebiyatı ders kitabında ise 2 defa geçmektedir. Bu ifadelerden birkaçı
şöyledir:
Benim çiğdem kokulu memleketim,
Nice türküler yakıldı senin için;
Destanlar yazıldı, bayrak bayrak,
Davullar vuruldu, dize geldi zeybeklerin (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2015: 18).

Eti mol, kımızı mol, kaltası tok,

Mineki men-ak kisi desendiki,
Jarıska tikken baige ozgandiki,
Em bolmas öneşin kur sozgandiki (Kazak Adebiyeti, 2015: 73).
(Bu şiirde Kazakların kültüründen bahsedilmiştir. Onların et ve kımızı çok tüketmelerinden, at
oyunları kültürünü devam ettirmelerinden söz edilmiştir.)

Üstinde kara makpal, ken, jenil şapanı bar. Omırauı agıtılgan, seri jaga ak koilektin sırtınan
kigen sargılt tüsti, kıtayı jibek kamzolı bar. Okalı takiasının jibek şogı ırgala tüsedi (Kazak
Adebiyeti, 2015: 98).
(Bu cümlelerde Kazakların kültürel kıyafetleri olan ‘‘şapan, kamzol, takia’’dan
bahsedilmiştir.)

Zaslonyas’ poloi halata,

Gonyat jenşinı telyat.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 156

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Duşno v iurte polutemnoi-
Nagluho zakrıt tiunduk (Literaturnoe çtenie, 2015: 169).
(Bu dörtlükte bir Kazak kadının günün bitimiyle hayvanlarını yerlerine yerleştirip kendi
çadırının perdesini kapatması anlatılmıştır.)

Kahramanlık Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında kahramanlık değeri ile ilgili ifadeler 2, Kazak Edebiyatı ders kitabında
5 defa geçmektedir. Rus Edebiyatı ders kitabında ise kahramanlık değeri ile ilgili herhangi bir
ifadenin bulunmadığı görülmektedir. Türkçe ve Kazak Edebiyatı ders kitabındaki ifadeler
şöyledir:
Her Türk çocuk çok iyi bilip tanımalı onu... Sevmeli sevilerin en yücesiyle. Düşün bir kere
yavrum, yokluklar içinde bir vatan, üstelik her köşesi bir düşman çizmesi altında inim inim
inliyor. Bir güneş doğuyor ufuktan, adına Mustafa Kemal deniyor... Uyanıyor Türk ulusu
derin uykudan... Önde yücelerden yüce bir kumandan, kurtarıyorlar vatanı düşmandan
(İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 42).

Askerlerin arasında onun kahramanlık serüvenlerini bilmeyen, şöhretini duymayan yoktu.

Biraz güvertede durdu. Sevinçten, kırk yıldır özlemini çektiği soydaşlarını görmekten,
şaşırmış, aptallaşmıştı. Ayağına bir çakşır geçirdiler. Sırtına bir kaftan attılar. Başına bir
kavuk koydular (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 72).

Badana köz, togız tor,

Sauıt kiyer me ekensin?
Biltelini tutatıp,
Tütinin üzbei ok atıp,
Jau kaşırar ma ekensin (Kazak Adebiyeti, 2015: 30).
(Bu dörtlükte kahramanın savaşa giderken zırh giymesi ve düşmana ok atması gerektiği
belirtilmektedir.)

Sogıska batal’onmen jyırma jeti ret kirip, durıs urıs ötkizdin. Bes ret duşpannın korşauınan
kak jarıp alıp şıktın. Kırgın sogısta san ret sınnan öttin, jas ta bolsan, asker atagın kişi de
bolsa, senip, jogarılatıp, jana orınga tagayındap otırmız (Kazak Adebiyeti, 2015: 123).
(Bu cümlelerde genç olmasına rağmen savaş sırasındaki kahramanlıklarından dolayı bir
askerin rütbesinin yükselmesi anlatılmaktadır.)

Millet Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında millet değeri ile ilgili ifadeler 4, Kazak Edebiyatı ders kitabında 4, Rus
Edebiyatı ders kitabında ise 2 defa geçmektedir. Bu ifadelerden birkaçı şöyledir:
Türk milleti, bin yıldan fazla bir zamandır bu topraklarda yaşama hakkına sahiptir... Osmanlı
Devleti’ne gelince bu devlet yedi yüzyıldan beri yaşamaktadır ve muhteşem geçmişi ve
tarihiyle övünebilir. Biz, kudreti ve haşmeti bütün dünyada; Asya, Avrupa ve Afrika
kıtalarında tanınan bir milletiz (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 36).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 157

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Türk milleti, sen, Anadolu denilen yurda sonradan gelme değil, ilk yerleşip medeniyet
kuranların çocuklarısın (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 38).

Men Kazak, Kazakpın dep maktanamın,

Uranga ‘‘Alaş’’ degen attı alamın.
Süigenim –kazak ömiri, özim- kazak,
Men nege kazaktıktan saktanamın (Kazak Adebiyeti, 2015: 54).
(Bu dörtlükte bireyin Kazak olduğu ve kimliğiyle gurur duyup kimliğinden asla utanmaması
gerektiği belirtilmektedir.)

Ne sıylasın, nesin bersin el magan?!

Tursak eken elim de aman, men de aman.
Taular- menin tausılmaitın bakıtım,
Al ırısım-ulan-gayır ken dalam (Kazak Adebiyeti, 2015: 162).
(Bu dörtlükte bireyin millet sevgisi anlatılmaktadır.)

On golıy!- zakriçal nakonets ves’ narod. İ koroliu stalo ne po sebe: emu kazalos’, çto liudi
pravı, no on dumal pro sebya: ‘‘Nado je vıderjat’ protsessiu do kontsa (Literaturnoe çtenie,
2015: 63).
(Bu masalda Rus kralının bir hırsıza inanıp halkının görüşünü önemsememesi ve bunun
sonucunda haksız çıkması ele alınmıştır.)

Na Edil’ narod daleko tı uvel,

İ, unijennıy, na zemliu etu prişel,
Tı sovetu ne vnyal, i çujbina tesna,
Na skitan’ya narod tvoi teper’ obrekla (Literaturnoe çtenie, 2015: 168).
(Bu bölümde birey memleketinden uzaklara gitmiş; o memleketinde değilken memleketini
geride kalan milleti korumuştur. Birey neticede milletine olan sevgi ve özleminden vatanına
geri dönmüştür.)

Şehitlik Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında şehitlik değeri ile ilgili 3, Kazak Edebiyatı ders kitabında 1 ifade
geçmektedir. Rus Edebiyatı ders kitabında ise şehitlik değeri ile ilgili herhangi bir ifadenin
bulunmadığı görülmektedir. Türkçe ve Kazak Edebiyatı ders kitabındaki ifadeler şöyledir:
Bırakın o altın yaprağı artık,
Bırakın rahat etsin anılarda şehitler,
Siz bana, neler yaptınız ondan haber verin?
Hakkından gelebildiniz mi yokluğun, sefaletin (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 32)?

Çanakkale içinde toplar kuruldu

Vay bizim uşaklar orda vuruldu
Of gençliğim eyvah
Çanakkale içinde bir dolu testi
Analar babalar umudu kesti
Of gençliğim eyvah (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 95).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 158

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ör keudesimen kaktı.
Ol arıstanşa alıstı,
Ölim sokkısın öz üstine aldı.
Denesin ok parşelese de,
El namısın korgap kaldı (Kazak Adebiyeti, 2015: 116).
(Bu dörtlükte kahramanın vatanı için savaştığı ve oklara hedef olsa bile vatan için
savaşmaktan vazgeçmeyeceği belirtilmektedir.)

Ulusal Simge Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında ulusal simge değeri ile ilgili 5, Kazak Edebiyatı ders kitabında 1 ifade
geçmektedir. Rus Edebiyatı ders kitabında ise ulusal simgelerle ilgili herhangi bir ifadenin
bulunmadığı görülmektedir. Türkçe ve Kazak Edebiyatı ders kitabındaki ifadeler şöyledir:
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 3).

O günler ne samimi ne heyecan verici günlerdi. Kurtuluş dakikalarının beklendiği bir

zamanda yazılan o marş, o günlerin en kıymetli bir hatırasıdır. O şiir bir daha yazılamaz. Onu
kimse yazamaz. Onu ben de yazamam. Onu yazmak için o günleri görmek, o günleri yaşamak
lazım. O şiir artık benim değildir. O milletindir, benim milletime karşı en kıymetli hediyem
budur (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 79).

Küş kemidi, aibındı tu kuladı,

Keşe batır, bügin korkak bugadı.
Erikke umtılgan uşkır janı kisende,
Kan suıngan, jürek solgın sogadı (Kazak Adebiyeti, 2015: 65).
(Bu dörtlükte savaş sırasında alınan mağlubiyet ve bunun sonucunda bayrağın yere düştüğü
belirtilmektedir.)

Vatanseverlik Değeri ile İlgili Bulgular

Türkçe ders kitabında vatanseverlik değeri ile ilgili 7, Kazak Edebiyatı ders kitabında 6, Rus
Edebiyatı ders kitabında ise 1 ifade geçmektedir. Bu ifadelerden birkaçı şöyledir:
Türkiye, doğduğum,
Türkiye, doyduğum;
Türkiye, konduğum yurt!
Sevgim, inancım, özlemim!
Beşiğimi salladın, sendedir mezarım,
Sen gönlümde yatan memleketim (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 19).

Temsil et göklerde şanlı milleti,

Atanın kurduğu yüce devleti,
En büyük eseri cumhuriyeti

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 159

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Korusun bu gençlik, vermesin sakın (İlköğretim Türkçe Ders Kitabı, 2016: 26).

Ua, tugan jer, topıragınnan jaraldım,

Alabınnan armanıma nar aldım.
Tunıgınnan jüzip iştim sendegi,
Altın arai tangı jupar samaldın (Kazak Adebiyeti, 2015: 115).
(Bu dörtlükte bireyin vatan toprağında yaşadıkları ve bundan yola çıkarak vatan sevgisi dile
getirilmiştir.)

Ne istemekpin altın, gauhar, jakuttı,

Olardı izdep ötkizbespin uakıttı.
Men bakıtsız bola koiman sira da,
Tugan elim bolsa eken bakıttı.
Danene de sıylamasın keler kün,
Sıy körmei-ak sualarmın, sönermin.
Tugan elim tugırında tursa eken,
Ari karai...
Ari karai körermin (Kazak Adebiyeti, 2015: 162).
(Bu şiirde bireyin gözünün zenginlikte olmadığı; vatanın, miletin huzur içinde yaşaması ve
gök bayrağın yükseklerde dalgalanmasıyla mutlu olacağı anlatılmaktadır.)

Pust’ trava vısokoi budet,

Zaslonit stada stenoi!
Pust’ liubuitsya vse liudi
Krasotoi zemli rodnoi (Literaturnoe çtenie, 2015: 169).
(Bu dörtlükte birey vatanının güzelliğinden yola çıkarak vatan sevgisini dile getirmiştir.)

4. Sonuç
‘‘Türkiye ve Kazakistan’da okutulmakta olan 6. sınıf Türkçe, Kazak Edebiyatı ve Rus
Edebiyatı ders kitaplarında yer alan ulusal değerler nelerdir?’’ sorusunun yanıtının arandığı
araştırmada Türkiye ve Kazakistan’da okutulan 6. sınıf Türkçe, Kazak ve Rus Edebiyatı
kitapları içerdikleri ulusal değerler açısından karşılaştırılmıştır.
Türkçe ders kitabında ulusal değerler başlığı altında 25, Kazak Edebiyatı ders kitabında 31,
Rus Edebiyatı ders kitabında ise 9 değer tespit edilmiştir. Türkçe ve Kazak Edebiyatı ders
kitabında ulusal değerlere daha sık yer verilirken Rus Edebiyatı ders kitaplarında çok az yer
verilmektedir. Kazakistan topraklarında okutulan Rus Edebiyatı ders kitabında millilikle ilgili
değerlerin az yer alması anlaşılabilir bir konudur. İki toplumun birlikte yaşadığı
Kazakistan’da hâkim unsurun Kazaklar olduğu düşünülürse Rus Edebiyatı ders kitabında
millilikle ilgili söylemlerden ziyade daha kuşatıcı nitelikteki ulusal söylemlerin yer bulması
normal karşılanabilir. Aynı şekilde bağımsızlığını kısa süre önce elde etmiş Kazak
toplumunda millilik değerinin öne çıkması da doğaldır. Zira Türkiye’de Cumhuriyet
döneminin ilk yıllarındaki yayınlara bakıldığında millî söylemin ön planda olduğu görülür.
Gürbüz Türk Çocuğu ve İleri Yavrutürk dergileri üzerine yapılan çalışmalarda en çok öne
çıkan değerin millilik olması bu tespiti destekler niteliktedir (Esmer 2007; Kıymaz 2011).
Türkçe ders kitabında millilik değerine sıkça yer verilmesi ise son dönem Türkiye’sinde

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 160

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
yaşanan sosyal ve siyasal gelişmelerle ilgili olabilir. Zira bu değer zor zamanlarda toplumun
kenetlenmesinde önemli bir rol oynar.
Sonuç olarak ulusal değerler açısından değerlendirildiğinde Türkçe ders kitabında
vatanseverlik, ulusal simge, dil, millet ve şehitlik gibi değerlere çok fazla rastlanırken; Kazak
Edebiyatı ders kitabında millet, dil, kahramanlık, vatanseverlik, gelenek ve görenek; Rus
Edebiyatı ders kitabında ise dil, millet, gelenek ve görenek gibi ulusal değerlere çok fazla yer
verilmektedir. Bulgulardan da anlaşıldığı üzere dil ve millet gibi ulusal değerler her üç ders
kitabında da bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Türkçe ders kitabında kahramanlık, gelenek ve
görenek gibi ulusal değerlere hiç rastlanmaz yahut çok az rastlanırken; Kazak Edebiyatı ders
kitabında şehitlik ve ulusal simge; Rus Edebiyatı ders kitabında ise kahramanlık, şehitlik,
ulusal simge ve vatanseverlik gibi ulusal değerlerin olmadığı ya da çok az olduğu
görülmüştür. Araştırmada alt değerlerin kitaplara göre dağılımı da dikkat çekici niteliktedir.
Ulusal değerler başlığı altında düşünülen ulusal simge ve şehitlik gibi değerler Türkçe ders
kitabında fazlasıyla yer bulurken bu değerler Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarında
neredeyse hiç yer almamaktadır. Türkçe ders kitaplarında ulusal değerler daha belirgin ve net
simgelerle anlatılmış ancak Kazak ve Rus Edebiyatı ders kitaplarında kahramanlık ve
gelenek-görenek gibi daha yumuşak temlerle verilmiştir. Kuşkusuz Kazakistan’ın iki
toplumlu yapısının ulusal değerlerin ders kitaplarına yansımasında payı büyüktür. Bunun
yanında şehitlik değeri özelinde Rus Edebiyatı ders kitabında böyle bir değere yer
verilmemesi ise inanç eksenli bir durumdur.

Kaynaklar
AVCI, N. (2007). Toplumsal Değerler ve Gençlik. Ankara: Siyasal Yayınevi.
AYDIN, K. (2015). Türkiye’de Çocuk Dergiciliği: Diyanet Çocuk Dergisinin İçerik Analizi.
Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
ERDAL, N. (2016). İlköğretim 6.sınıf Türkçe Ders Kitabı. Ankara: Dörtel Yayıncılık.
ESMER, S. K. (2007). Cumhuriyet Dönemi’nin İlk Yıllarında (1923-1928) Yayımlanan Çocuk
Dergilerindeki Tahkiyeli Metinlerin Çocuklara Değer Akatarımı Açısından
Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
GÜRHAN, E. (2017). İlkokullarda Değerler Eğitimi Uygulamalarının Yönetici ve Sınıf
Öğretmenlerinin Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Konya:
Necmettin Erbakan Üniversitesi.
HÖKELEKLİ, H. (2011). Ailede, Okulda, Toplumda Değerler Psikolojisi ve Eğitimi. İstanbul:
Timaş Yayınları.
İBİŞ, E. (2017). Değerler Eğitimi Temelli Yaratıcı Drama Programının 5-6 Yaş Çocuklarının
Sosyal Becerilerinin Gelişimine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
KAYMAKCAN, R. ve MEYDAN, H. (2014). Ahlâk Değerler ve Eğitimi. İstanbul: Değerler
Eğitimi Merkezi Yayını.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 161

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
MILES, M. B. ve HUBERMAN, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Espended
Sourcebook. California: SAGE Publications.
NURTAZİNA, R., SULEYMENOVA, E. ve URAZAEVA, K. (2015). Literaturnoe Çtenie.
Almatı: Bilim Yayınevi.
RISKELDİEVA, G. ve TURSINGALİEVA, S. (2015). Kazak Adebiyeti, Astana: Arman-PV.
SÖZKESEN, A. (2015). 60-72 Aylık Çocukların Değer Eğitiminde Öykü Temelli Yaratıcı
Drama Yönteminin Etkisi. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi.
YILDIRIM, A. ve ŞİMŞEK, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri.
Ankara: Seçkin Yayıncılık.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 162

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
SALGIN DÖNEMİNDE COVID 19 VİRÜSÜNÜN İNTERNET SÖZLÜKLERİNDE
NASIL ALIMLANDIĞI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: EKŞİ SÖZLÜK ÖRNEĞİ

Cudi Kaan OKMEYDAN

Yaşar Üniversitesi

Özet
Gerçek zamanlı akışa dayalı, kullanıcı içerikli forum ve wiki karışımı yapısıyla günümüzde
Türkiye’de ve dünyada oldukça popüler olan internet sözlükleri, özellikle güncel olaylar
üzerine fikir ve bilgi paylaşımının ortaya çıktığı sosyal ortamlar olarak kabul edilmektedir.
İçeriklerin sözlük üyeleri tarafından oluşturulduğu, sözlük üyeleri arasında etkileşim
olanağının bulunduğu, sözlük üyesi olmayan kişilerin içerik üretemese bile içerikleri takip
etme imkânının bulunduğu bu siteler, interaktif ve kullanıcı içerikli yapılarıyla sosyal medya
ortamı olarak kabul edilmektedir. Bu ortamlar, güncel olaylara yönelik hassasiyetleri, gündem
belirleme üzerindeki etkileri ve hızlı reaksiyonları ile dikkat çekmektedir. Bununla birlikte bu
tip ortamlar, güncel bir konunun kamuoyu tarafından nasıl alımlandığının öğrenilmesi ve
incelenmesi adına da son derece önemli araçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışma Türkiye’de COVID 19 hastalığı görülen ilk vakanın vefatının Sağlık Bakanlığı
tarafından resmî olarak açıklandığı 16 Mart’tan bu yana, sözlük yazarlarının salgın ve salgınla
ilintili unsurları nasıl alımladıklarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Türkiye’nin en popüler ve
en çok üyeye sahip internet sözlüğü olan Ekşi Sözlük özelinde gerçekleşen bu çalışmanın
küresel pandemiye ve krize dönüşen güncel bir konuya odaklanması ayrıca önem arz
etmektedir. Bu bağlamda dünya çapında önemli ölçüde can kaybına ve ekonomik sorunlara
neden olan bu tarihi krizle ilgili Ekşi Sözlük’te 16 Mart ile 16 Nisan arasında açılan başlıklar
ve yazılan yorumlar içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik analizi yöntemi ile edinilen bu
veriler kendi aralarında farklı kategorilere ayrılarak kategori cetveli üzerinden açıklanmıştır.
Edinilen bulgular neticesinde sözlük yazarlarının konuya yönelik yaklaşımları, konuyu nasıl
alımladıkları ve kendi aralarındaki etkileşimleri değerlendirilmiştir. Bu bağlamda sözlükteki
tartışmaların temel olarak sağlık, sosyal ve ekonomi içerikli yorumlar olmak üzere üç eksen
üzerinde şekillendiği görülmüştür. Açılan başlık ve tartışma konularının ise sağlık emekçileri,
Türkiye’deki önlemlere ve uygulamalara yönelik olumlu ya da olumsuz eleştiriler ve vaka
sayıları üzerine odaklandığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Sosyal Medya, İnternet Sözlüğü, Ekşi Sözlük, İçerik Analizi

A RESEARCH ON PERCEPTION OF COVID 19 VIRUS IN THE INTERNET

DICTIONARIES DURING THE PANDEMIC: THE EXAMPLE OF THE EKŞİ
SÖZLÜK

Abstract
Nowadays internet dictionaries with the real-time streaming, user-content forum and wiki mix
structure are so popular in Turkey and rest of the World. Internet dictionaries are accepted as
social media sites, where ideas and information are shared on current events. These sites,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 163

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
where dictionary members create content, interact with each other, also provide to non-
dictionary members have the opportunity to follow the content even if they cannot produce
content. Therefore, these sites are accepted as a social media platform with their interactive
and user-oriented structures. These dictionaries draw attention with its sensitivity towards
current events, its effects on agenda setting and its rapid reactions. Nevertheless, such
dictionaries are also essential for learning and examining how the public receive a current
issue.
This study aims that to determine how dictionary writers perceive COVID 19 epidemic and
epidemic-related elements after the first death case which officially announced by the
Ministry of Health on 16 March. Ekşi Sözlük as the most popular and most member-owned
internet dictionary is the focal point on this study it is also important that this study focuses on
the global pandemic and a current issue that turns into a crisis. In this context, opened titles
and comments between 16 March and 16 April in the Ekşi Sözlük related to this historical
crisis, which caused significant loss of life and economic problems worldwide, were subjected
to content analysis. These data, which were acquired by the content analysis method, were
divided into different categories among themselves and explained on the category table. As a
result of the findings, dictionary authors’ approaches to the subject, how they got the subject
and their interactions were evaluated. In this context, it was observed that the discussions in
the dictionary were formed on three axes, mainly health, social and economic comments. The
findings show that social and economic thoughts are stands out, such as about health workers
situation and criticism of precautions and implementations in Turkey.

Keywords: Social Media, Internet Dictionaries, Ekşi Sözlük, Content Analysis

Giriş
İnternet sözlükleri ya da Türkçe literatürdeki bir diğer adıyla katılımcı sözlükler (Üngüren,
2019), çevrim içi çeviri sözlüklerinin aksine çok farklı konu, olay, güncel olay, kişi, kuruluş
ya da kavramlarla ilgili paylaşımlar içeren sosyal medya siteleridir. Bu sitelerin en büyük
özelliği içeriğinde barındırdığı bilgilerin kullanıcı içerikli olmasıdır. Ancak internet
sözlükleri, Vikipedi gibi kullanıcı içerikli ansiklopedilerden de kesin bir biçimde
farklılaşmaktadır. Öncelikle internet sözlükleri ansiklopedik bilgi paylaşma kaygısı
taşımamaktadır. Bununla birlikte sözlük üyeleri tarafından açılan konu başlıklarının altında
öbeklenen tartışmalarla platform içinde yüksek oranda etkileşim ortaya çıkmaktadır. Bu
ortamlarda oluşturulan başlıklar ve tartışmalar, her ne kadar site üyeleri tarafından
gerçekleştirilse de içerikler herkesin erişimine açıktır. İnternet sözlükleri, yapıları gereği
teknik farklılıklar gösterebilmektedir. Bazı sözlükler farklı türlerde medya dosyalarını
desteklerken bazı sözlükler ağırlıklı olarak metin üzerine şekillenmektedir. Görüntü ve teknik
anlamda birbirlerinden farklılık göstermekle birlikte dünya genelinde en çok bilinen internet
sözlüklerinin başında Reddit (Widman, 2020), Everything 2 ve Urban Dictionary (Smith,
2011: 45-47) gelmektedir. Türkiye’nin ise en popüler internet sözlüğü olarak Ekşi Sözlük öne
çıkmaktadır (Taşdemir ve Çevik, 2013: 29; Yıldırım ve Başer, 2016: 185).
Bu çalışma, Türkiye’nin en popüler internet sözlüğü olan Ekşi Sözlük üzerine
odaklanmaktadır. Türkiye’de Covid 19 hastalığı görülen ilk vakanın, Sağlık Bakanlığı
tarafından resmî olarak açıklandığı 11 Mart’tan bu yana, Ekşi Sözlük yazarlarının salgın ve

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 164

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
salgınla ilintili unsurları nasıl alımladıklarının belirlenmesi amacıyla ilk hastanın 16 Mart’ta
vefat etmesinin ardından, 16 Mart-16 Nisan tarihleri arasında COVID 19 ile ilgili açılan tüm
başlıklar ve başlıklara yönelik tüm yorumlar (entry) içerik analizine tabi tutulmuştur. Böylece
Ekşi Sözlükte COVID 19 çerçevesinde yapılan paylaşımlar ve ortaya çıkan tartışmalar
kategorilere ayrılarak açıklanmaya ve paylaşım içerikleri irdelenmeye çalışılmıştır. Türkiye
ve dünyada diğer sosyal medya ortamlarının aksine internet sözlükleri üzerine yapılan
çalışmaların son derece az olması ve COVID 19 krizinin yaşandığı bir dönemde bu sorunun
popüler bir internet sözlüğüne yönelik yansımasının sorgulanması bu çalışmayı özgün
kılmaktadır.
Yapılan içerik analizi sonucunda Ekşi Sözlük’te COVID 19 ile ilgili açılan başlıklar ve bu
başlıklara yönelik yorumlar (entryler) incelendiğinde sözlük yazarlarının olguyu sağlık
boyutunun dışında sokağa çıkma yasağı, eğitimde yaşanan aksamalar ve sosyal güvenlik gibi
daha geniş bir perspektifte değerlendirdikleri gözlemlenmiştir. Bununla birlikte konuyla ilgili
girilen içeriklerin ağırlıklı olarak fikir paylaşımı ve haber aktarımından oluştuğu saptanmıştır.
Bu noktada ortaya çıkan haber ve görüş zenginliği, Ekşi Sözlük’ü fikir ve bilgi tartışma
platformuna dönüştürmüştür.
1. İlgili Literatür
Sosyal medya, 2004 yılında O’Reilly Media’nın kurucusu Tim O’Reilly tarafından kullanıcı
içerikli ve interaktif Web teknolojilerini tanımlamak için ortaya atılan Web 2.0 kavramı ile
ortaya çıkmıştır. Bu bağlamda dönemin yeni nesil Web teknolojisini ifade den Web 2.0
kullanıcı içerikli, içeriklerin başkalarıyla paylaşılabildiği, kolektivist bir Web anlayışını ifade
etmektedir (Darwish ve Lakhtaria, 2011: 204-205). Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere sosyal
medya; internet kullanıcılarına kendi içeriklerini oluşturma, başkalarıyla paylaşma ve
etkileşim kurma olanağı tanıyan web siteleri olarak tanımlanabilmektedir. Sosyal medya
olarak adlandırılan bu web siteleri kendi aralarında kullanım amacı ve destekledikleri biçimler
(format) bakımından farklılık gösterebilmektedir. Bu nedenle sosyal medya siteleri; sosyal
ağlar, bloglar, mikro bloglar, fotoğraf ve video paylaşım odaklı medya paylaşım siteleri ve
forumlar gibi geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır (Okmeydan, 2018: 100). Her bir sosyal
medya sitesi kendisine has bir özellik ile kullanım amaçlarını farklılaştırmakta ve
rakiplerinden ayrışmaya çalışmaktadır.
Günümüzde sözü edilen sosyal medya sitelerine ek olarak giderek popülerleşen bir diğer
sosyal medya türü ise internet sözlükleri veya literatürdeki bir diğer adıyla katılımcı
sözlüklerdir. İnternet sözlükleri en sade tanımıyla sözlükten esinlenerek oluşturulmuş,
üyelerinin olaylar, kişiler, kavramlar üzerine tanımlamalar ve yorumlarda bulunduğu
interaktif internet siteleridir (Üngüren, 2019: 2884). İnternet sözlükleri, sözlük üyelerinin
doğrudan katılım sağladığı ancak sözlüğe üye olmayan kimselerin de içeriğe ulaşarak dolaylı
yoldan katılım sağlayabildiği ortamlardır (Abel ve Meyer, 2013: 180-181). Günümüzde
internet sözlükleri herhangi bir olay, kişi, kuruluş veya ürün hakkında bilgi edinmek veya
günceli takip etmek isteyen internet kullanıcıları için popüler bir enformasyon kaynağı olarak
görülmektedir. Sosyal medya ortamlarının hızlı bir biçimde haber yayma ve gündem
belirleme gücüne sahip olduğu birçok akademik çalışmada kabul görmektedir (Salman vd.
2016; Feezel, 2017; Aruguete, 2017). Sosyal medyanın bu fonksiyonu haberin doğruluğu,
yanlılığı veya yansızlığı ve bilgi kirliliği gibi birçok tartışmayı da beraberinde getirmektedir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 165

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Barthel ve arkadaşları (2016), ABD’de yetişkinlerin sosyal medya kullanımına yönelik olarak
gerçekleştirdikleri araştırmada; yetişkinlerin %23’ünün doğru olmayan haberleri
paylaşmaktan kaçınmadığını ve sosyal medyadaki kullanıcı içerikli haberlerin doğruluğunun
sorgulanması gerektiğinin altını çizmiştir. Ancak bu noktada internet sözlükleri, diğer sosyal
medya sitelerinden ayrılmaktadır. İnternet sözlükleri, oluşturulan içerikler, ya da sözlük
terminolojisine göre “entry”lerin diğer sözlük yazarları tarafından yorumlanabilmesi ve
katkıda bulunabilmesiyle diğer sosyal medya sitelerine göre daha güvenilir bir enformasyon
kaynağına dönüşmektedir. Buna ek olarak kullanıcı içerikli ve etkileşimli yapılarıyla internet
sözlükleri, güncel olaylar ve siyaset üzerine oluşan tartışmalar nedeniyle de bazı akademik
çalışmalarda sanal bir kamusal alan sunduğu şeklinde de değerlendirilmektedir (Kekeç ve
Taşçıoğlu, 2018: 441). Bu değerlendirmeyi, sözlük yazarlarının rumuzlar kullanarak
özgürleşmeleri, farklı görüşlerin tartışılması ve görüş zenginliğinin ortaya çıkması (Duman ve
Özdoyran, 2018: 84) gibi hususlar desteklemekle birlikte sözlük kurucularının ve
yöneticilerinin üye alma, üye çıkarma yetkileri ve içeriğin üzerindeki hakimiyetleri hiyerarşik
bir yapıya da işaret etmektedir (Emet ve Yakın, 2007: 205-206).
İnternet sözlükleri de kendi aralarında farklılıklar gösterebilmektedir. Bu farklılıkları
belirleyen unsurlar video, fotoğraf, GIF gibi sözlük sitelerinin destekledikleri biçimlere
(formatlara) dayanan teknik konulardan veya mesleki sözlükler, üniversite sözlükleri veya
genel bilgilerin paylaşıldığı aktüel sözlükler gibi kullanım amaçlarından
kaynaklanabilmektedir. Üngüren’e (2019) göre sözlük siteleri “Genel Etkileşimli”, “Tematik
Etkileşimli” ve “Üniversite Sözlükleri” olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Dünya çapında en
popüler sosyal haber tartışma ve sözlük sitesi örneği, desteklediği farklı diller ve zengin
görsel öğeleriyle ABD merkezli Reddit’tir (Widman, 2020). Daha sade tasarımları ile
Everything 2 ve Urban Dictionary ise ABD merkezli Reddit kadar olmasa da dünya genelinde
tanınan diğer internet sözlükleridir.
Türkiye’de internet sözlüklerinin ilki olarak kabul edilen Ekşi Sözlük 15 Şubat 1999 yılında
bir bilgisayar programcısı olan Sedat Kapanoğlu tarafından kurulmuştur. ‘Kutsal Bilgi
Kaynağı’ sloganına sahip bu interaktif bilgi paylaşım sitesi kısa zamanda Türkiye’nin en çok
takip edilen siteleri arasına girmiştir (Öztekin, 2015: 930). Ekşi Sözlük kuruluşunun ardından
benzeri oluşumların da ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu süreçte İnstela (ilk adıyla İtü Sözlük),
Uludağ Sözlük gibi üniversite sözlükleri ve ilerleyen yıllarda İnci Sözlük, Galatasaray Sözlük,
Kutup Sözlük, Süslü Sözlük gibi farklı sözlükler ortaya çıkmıştır (Duman ve Özdoyran, 2018:
84). Günümüzde sözlükler, sözlük üyelerinin oluşturduğu içerikler ile özgür bir tartışma
platformu niteliği taşırken sözlük üyesi olmayan kişiler bakımından modern bir enformasyon
kaynağı özelliği taşımaktadır.
2. Araştırma
Bu çalışma Türkiye’de COVID 19 hastalığı görülen ilk vakanın, Sağlık Bakanlığı tarafından
resmî olarak vefat tarihinin açıklandığı 16 Mart’tan bu yana, Ekşi Sözlük yazarlarının salgın
ve salgınla ilintili unsurları nasıl alımladıklarını belirlemeyi amaçlamaktadır. Türkiye’nin en
popüler ve en çok üyeye sahip internet sözlüğü olan Ekşi Sözlük özelinde gerçekleşen bu
çalışmanın küresel pandemiye ve krize dönüşen güncel bir konuya odaklanması ve bununla

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 166

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
birlikte Ekşi Sözlük’ün internet kullanıcıları tarafından bir enformasyon kaynağı olarak
görülmesi bu çalışma adına ayrıca önem arz etmektedir.
2.1. Yöntem
Ekşi Sözlük’te 16 Mart ile 16 Nisan arasında COVID 19 salgını ile ilgili olarak açılan
başlıklar ve her bir başlığın altındaki ilk 10 yorum içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik
analizi, bir metnin içeriğine odaklanan esnek bir araştırma aracı olması, içeriğin nesnel ve
sistematik olarak anlatımında kullanılması (Kızıltepe, 2015: 253) nedeniyle doküman
incelemelerinde sıklıkla başvurulan bir veri toplama tekniğidir. Bununla birlikte içerik
analizine tabi tutulacak olan dokümanlar CD, DVD, mesajlar, e-postalar, e-gruplar ve WEB
sayfası gibi elektronik ortamlara da ait olabilmektedir (Baş ve Akturan, 2008: 119). Bu
çalışmada da edinilen veriler kategorilere ayrılarak kategori cetveli üzerinden analiz
edilmektedir. Bu süreçte güvenirliliği arttırmak adına kategori cetveli bir alan uzmanıyla
birlikte oluşturulmuştur.
Çalışmada Ekşi Sözlük, Türkiye’de en çok ziyaret edilen (Papuççiyan, 2020), en eski ve en
popüler sözlük olmasından dolayı (Duman ve Özdoyran, 2018: 84) amaçlı örnekleme
yöntemine göre seçilmiştir. Amaçlı örneklemede araştırmacının evren hakkında çok iyi fikir
sahibi olması esastır (Güler vd., 2013:93). Olasılık olmayan örneklem yöntemlerinden biri
olan amaçlı örneklem, araştırmacının çalışma evrenindeki hangi ögenin evreni en iyi temsil
edeceği kanısıyla örneklem seçen bir yöntemdir (Güçlü, 2019: 90). Bu araştırmanın amacı ve
deseni göz önüne alındığında amaçlı örnekleme yöntemi en doğru seçenek olarak öne
çıkmaktadır.
2.2. Araştırma Soruları
Bu araştırma COVID 19 salgını bağlamında kullanıcı içerikleri üzerine odaklanmaktadır. Bu
noktadan hareketle araştırmanın soruları Ekşi Sözlük yazarlarının COVID 19 krizini nasıl
alımladıklarını açıklamak ve olguya hangi perspektiflerden yaklaştıklarını öğrenmeyi
amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda araştırma soruları aşağıdaki gibidir:
A.S1 COVID 19 salgınıyla ilgili başlıklar, olgunun hangi boyutu üzerine odaklanmaktadır?
A.S2 Sözlük yazarları tarafından en çok ilgi gören COVID 19 başlıkları hangileridir?
A.S3 COVID 19 ile ilgili açılan başlıklara ne tür yorumlar (entry) yapılmıştır?
2.3. Bulgular
Ekşi Sözlük’te 16 Mart-16 Nisan tarihleri arasında COVID 19 ile ilgili açılan toplam başlık
sayısının 36 olduğu saptanmıştır. Bu başlıklardan 22’si COVID 19, Coronavirus,
Koronavirüsü ve Corona olmak üzere virüs ismi ile açılan başlıklardan oluşmaktadır. Diğer 14
başlıkta ise doğrudan virüsün adı geçmemekle birlikte virüsün neden olduğu olaylar ve virüsle
ilgili konuların yer aldığı görülmüştür. Tablo 1’de Ekşi Sözlük’te ilgili tarihler arasında açılan
başlıklar ve bu başlıklara yazılan yorum (entry) sayısı yer almaktadır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 167

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tablo 1. COVID 19 ile İlgili Açılan Başlıklar 3

Başlık Adı Yorum (Entry) Sayısı

yazarların coronavirüs vaka sayısı tahminleri 307
türkiye’de 6. Koronavirüs vakasının duyurulması 577
19 mart 2020 covid 19 vakasının 359’a yükselmesi 774
20 mart Covid 19 vakasının 670’e yükselmesi 872
23 mart 2020 fatih terim’in covid 19 kapması 840
26 mart 2020 covid 19 vakasının 3629’a yükselmesi 730
koronavirüs sebebiyle istifa eden doktorlar 1.080
beylikdüzü’nde koronavirüs vakası 202
kitap isimlerini korona ile değiştir 486
yılmaz özdil’in çok ciddi coronavirüs iddiası 120
koronavirüs bittikten sonra yapılacaklar 388
taksicilerin korona eylemi 447
ibb’nin korona için kürtçe afiş asması 308
coronavirüs balonunun yavaş yavaş sönmesi 460
coronavirüs son bulduğunda yapılacaklar 301
korona hastası tanıdığı olan yazarlar 310
corona nedeniyle ertelenmek zorunda kalınan şey 1.047
corona virüsü sayesinde fark edilen gerçekler 961
corona virüsü nedeniyle erzak depolamak 850
biletix coronavirus bilet iptal rezaleti 110
türkiye’de 601 sağlık çalışanının covid-19 olması 244
corona virüsü bitiş tarihi tahminleri 753
corona virüsünün yayılmaması için çözüm önerileri 584
sokağa çıkma yasağından sonra markete koşmayanlar 820
sokağa çıkma yasağı öncesi luppo alan adam 546
10 nisan 2020 31 ilde 48 saat sokağa çıkma yasağı 2.760
21 mart 2020 65 yaş üstüne sokağa çıkma yasağı 1.050
3 nisan 2020 20 yaş altına sokağa çıkma yasağı 660
kitap isimlerini iban ile değiştir 585
atasözlerini iban ile değiştir 114
21 mart 2020 berber ve kuaförlerin kapatılması 158
karantina bittikten sonra gidilecek ilk mekan 1.069
karantina otobüsünden polis eşliğinde alınan yolcu 866
karantina günlerinde yapılanlar 696
karantina günlerinde oynanacak oyunlar 498
karantina günlerinde oynanacak mobil oyunlar 1

Tablo 1’de yer alan başlıklar incelendiğinde COVID 19 virüsü ile ilgili başlıkların ağırlıklı
olarak vaka sayıları ve sokağa çıkma yasağı üzerine odaklandığı tespit edilmiştir. Bu
bağlamda her gün tarih verilerek artan vaka sayılarının başlıklar altında tartışıldığı
gözlemlenmiştir. Üzerinde en çok durulan bir diğer konunun ise sokağa çıkma yasağı olduğu
saptanmıştır. Bu süreçte de vaka sayılarına benzer şekilde, ilan edilen her bir sokağa çıkma

3
İnternet sözlüklerinin çoğunda olduğu gibi Ekşi Sözlükte de büyük harf uygulaması bulunmamaktadır. Bu
nedenle tablodaki başlıklar aslına uygun olarak küçük harf yazılmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 168

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
yasağı uygulamasının tarihleri ile birlikte başlık olarak açıldığı belirlenmiştir. Başlıkların
ağırlıklı olarak odaklandığı bir diğer boyutun ise salgının sosyal etkileri üzerine fikir
alışverişinde bulunmak üzere açılan başlıklar olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda A.S1
açılan konu başlıklarının vaka sayıları, sokağa çıkma yasağı ve olgunun sosyal etkileri üzerine
şekillendiği yönünde cevaplanabilmektedir. Bunların dışında; “karantina günlerinde
yapılacaklar”, “karantina günlerinde oynanacak oyunlar”, “kitap isimlerini korona ile değiştir”
gibi olguyla ilgili yazarların kendi aralarında eğlence amaçlı fikir alışverişinde bulunmak
amacıyla açılan az sayıda başlık da saptanmıştır.
Sözlükte açılan başlıklara yönelik yorumların sayıları, başlığın ortaya çıkardığı etkileşim ve
sözlük yazarlarının başlığa gösterdiği ilginin saptanması açısından önemli bir unsurdur. Bu
bağlamda Tablo 1’de yer alan 16 Mart-16 Nisan 2020 arasında COVID 19’la ilgili açılan ve
en çok yorum (entry) alan başlıkların konularına göre değişkenlik gösterdiği saptanmıştır. Bu
noktadan hareketle ilgili tarihler arasında Ekşi Sözlük’te COVID 19’la ilgili en çok yorum
alan başlık 2.760 entry ile “10 nisan 2020 31 ilde 48 saat sokağa çıkma yasağı” başlığı olarak
saptanmıştır. Buna karşın bu tarihten önce gerçekleşen daha küçük ölçekli sokağa çıkma
yasaklarıyla ilgili başlıkların bu kadar ilgi görmediği saptanmıştır. Sözlükte olguyla ilgili
ikinci en çok ilgi gören başlık ise 1.080 entry ile “koronavirüs sebebiyle istifa eden doktorlar”
başlığı olarak belirlenmiştir. Söz konusu dönemde medyada yer alan bu haberin, sözlük
yazarlarınca yoğun bir ilgiyle karşılandığı ve bu başlık altında uzun tartışmaların yer aldığı
gözlemlenmiştir. En çok ilgi gören üçüncü başlığın 1.069 entry ile “karantina bittikten sonra
gidilecek ilk mekan” ve 1.050 entry ile “21 mart 2020 65 yaş üstüne sokağa çıkma yasağı”
başlıklarından oluştuğu görülmüştür. Bu noktadan hareketle A.S2 sözlükte en çok ilgi gören ve
etkileşim ortaya çıkaran başlıkların karantina süreciyle ilgili üç başlıktan ve sağlık
çalışanlarıyla ilgili bir başlıktan oluştuğu şeklinde yanıtlanabilmektedir.
COVID 19 ile ilgili 36 başlığa ait yorumlar (entry) incelendiğinde içeriklerden yola çıkarak
beş kategori oluşturulmuştur. Bu kategorilerden ilki, yazarların açılan başlıklarla ilgili kendi
fikirlerini paylaştıkları “Fikir Paylaşımı” kategorisi olarak belirlenmiştir. İkinci sırada,
yazarların medyadan veya çevrelerinden duymuş oldukları haberleri aktardıkları “Haber”
kategorisi; üçüncü sırada, yazarların açılan başlığa, medyaya, kamu kuruluşlarına ve halka
yönelik eleştirel düşüncelerini paylaştıkları “Eleştirel Yorumlar” kategorisi; dördüncü sırada,
yazarların uzmanlık alanlarından yola çıkarak çevrelerinden veya medyadan öğrendikleri
bilgileri paylaştıkları “Bilgi Paylaşımı” kategorisi ve son olarak yazarların esprili yorumlarına
yönelik “Mizah” kategorisi yer almaktadır. Şekil 1’de sözlük yazarlarının yazmış oldukları
yorumlar (entry) kategoriler halinde yüzdelik olarak yer almaktadır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 169

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Şekil 1. Başlıklara Yapılan Yorum (Entry) İçerikleri

COVID 19 ile ilgili 36 başlığa ait yorumlar (entry) incelendiğinde yorumların %42’sinin
yazarların fikir paylaşımlarından, %25’inin yazarlar tarafından paylaşılan haberlerden,
%16’sının ağırlıklı olarak kamu kuruluşlarına, medyaya ve halkın olguyu yeterince ciddiye
almadığına yönelik eleştirilerden, %13’ünün somut bilgi paylaşımından, %4’ünün ise mizah
içerikli esprili yorumlardan oluştuğu belirlenmiştir. Bu sayılardan hareketle A.S3 16 Mart-16
Nisan tarihleri arasında COVID 19 krizine yönelik yorumların ağırlıklı olarak fikir paylaşımı
ve haber duyurumuna yönelik olduğu şeklinde yanıtlanmaktadır.
Ortaya çıkan tüm bulgular ışığında, Ekşi Sözlük yazarlarının olguyu sağlık boyutunun yanı
sıra karantina, sokağa çıkma yasağı, bu süreçte ortaya çıkan eğitim ve sosyal güvence
sorunları gibi geniş bir perspektifte değerlendirdiği ve ortaya çıkan tartışmaların bu çerçevede
şekillendiği gözlemlenmiştir.
Sonuç
Sosyal medya olarak adlandırılan kullanıcı içerikli Web siteleri, internet kullanıcılarına kendi
içeriklerini oluşturma ve başkalarıyla paylaşma özgürlüğünü vermiştir. Bu süreçte sosyal
ağlar, bloglar ve medya paylaşım siteleri gibi birçok popüler sosyal medya sitesi ortaya
çıkmıştır. Ancak bu sosyal medya siteleri içinde en çok farklılaşanlar, Türkçe literatürdeki
diğer adıyla katılımcı sözlükler olan internet sözlükleridir. Bu siteler, isimlerinden dolayı hem
ülkemizde hem de yurt dışında ilk duyulduğunda çevrim içi çeviri sözlükler ile karıştırılsalar
da asıl işlevleri bir sözlüğün çok daha ötesindedir. Görsel açıdan genellikle popüler sosyal
medya sitelerinden çok daha sade, hatta metin odaklı olan bu sitelere ilgi duyulmasını
sağlayan asıl unsur ise bu sitelerin bilgi ve fikir paylaşımı üzerine şekillenerek günümüzde
özlemi duyulan yeni nesil bir kamusal alan düşüncesi uyandırmasıdır.
Bu çalışmada COVID 19 krizi yaşadığımız bu günlerde Türkiye’nin en popüler internet
sözlüğü olan Ekşi Sözlük’ün olguya yaklaşımı belirlenmeye çalışılmıştır. Bu süreçte 16 Mart
16 Nisan tarihleri arasında sözlükte COVID 19’a ilişkin başlıklar ve bu başlıklara yazılan
yorumlar değerlendirildiğinde ortaya ilgi çekici bulgular çıkmıştır. Bu bağlamda ilgili tarihler

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 170

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
arasında sözlükte açılan başlıkların ağırlıklı olarak COVID 19 vaka sayıları ve karantina-
sokağa çıkma yasağı üzerine şekillendiği görülmüştür. Yine aynı şekilde en çok etkileşim
ortaya çıkaran ve ilgi gören başlıkların da bu konuya yönelik başlıklar olduğu saptanmıştır.
Bununla birlikte yazılan yorumlar -sözlük dilinde entryler- ve içerikleri incelendiğinde ise
yazarların ağırlıklı olarak fikir paylaşımı ve fikir tartışmalarında bulundukları görülmüştür. En
çok içerik girilen ikinci kategoriyi ise haber paylaşımlarının oluşturduğu belirlenmiştir. Bu tip
içeriklerde yazarların çevreleri ve medyadan edindikleri haberleri aktarmaları söz konusudur.
En çok yazılan üçüncü yorum kategorisi ise yaşanan pandemi sürecinde kamu kuruluşlarının
tutum ve uygulamalarına, medyaya ve halkın olguyu yeterince ciddiye almamasına yönelik
eleştirel yorumların yer aldığı görülmüştür. En çok içerik girilen dördüncü kategoride ise
yazarların bilgi paylaşmaları söz konusudur. Bu tip paylaşımlarda yazarların kendi uzmanlık
alanlarına dayanarak aktardığı veya farklı kaynaklardan edindikleri bilgileri paylaştıkları
gözlemlenmiştir. Açılan ilgili başlıklar ve girilen içerikler olgunun sözlük yazarları tarafından
sadece sağlık değil aynı zamanda sokağa çıkma yasağı, aksayan eğitim ve sosyal güvenlik
gibi sosyal yönlerine de değerlendirdiklerini ve bu doğrultuda bilgi paylaşımı ve fikir
tartışmaları yürüttüklerini göstermiştir. Bu durum sözlük yazarlarının olguyu çok daha geniş
bir perspektifte alımladıklarını göstermektedir. Bu noktadan hareketle COVID 19 salgınına
ilişkin içerikler incelendiğinde Ekşi Sözlük’ün sıradan eğlence ve iletişime dayalı bir sosyal
medya sitesinden ayrılarak günümüzde özlemi duyulan sanal bir kamusal alan fikrini
oluşturduğu söylenebilmektedir.
İnternet sözlükleri ülkemizde giderek popülerleşmekte ve bilgi kaynağı olarak görülmektedir.
Özellikle aktarılan bilgilerin fikir ve görüş zenginlikleriyle sunulması bu platformları çok
daha cazip kılmaktadır. İlerleyen yıllarda farklı bir güncel konu ya da olgu bağlamında
internet sözlükleri üzerine yapılacak bir araştırma çok daha zengin ve farklı bulgular ortaya
koyabileceğinden çalışmanın belirli aralıklarda farklı konu ve olgular bağlamında
tekrarlanması önem arz etmektedir.

KAYNAKÇA
Abel, A. V. (2013). The Dynamics Outside the Paper: User Contributions to Online
Dictionaries. Electronic Lexicography in the 21st Century, (s. 179-194). Tallinn,
Estonia, 17-19 October.
Aruguete, N. (2017). The Agenda Setting Hypothesis in the New Media Environment.
Communicacion y Sociedat(28), 35-58.
Barthel, M. M. (2016, December 15). Many Americans Believe Fake News Is Sowing
Confusion. 4 2, 2020 tarihinde Pew Research Center:
https://www.journalism.org/2016/12/15/many-americans-believe-fake-news-is-
sowing-confusion/ adresinden alındı
Baş, T. v. (2008). Nitel Araştırma Yöntemleri (2 b.). Ankara: Seçkin Yayınları.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 171

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Darwish, A. v. (2011). The Impact of the New Web 2.0 Technologies in. Journal of Advances
In Information Technology, 2(4), 204-216.
Duman, K. v. (2018). Dijital Emek ve Kullanıcı İçeriğinin Metalaşması: Katılımcı Sözlük
Yazarları Üzerine Bir İnceleme. Erciyes İletişim Dergisi, 5(4), 75-99.
Feezell, J. (2017, December). Agenda Setting through Social Media: The Importance of
Incidental News Exposure and Social Filtering in the Digital Era. Political Research
Quarterly, 1-13.
Gören Kekeç, S. v. (2018). Özgecan Aslan Cinayetinin Dijital Platformlarda Yansıması: Ekşi
Sözlük Üzerine Bir İnceleme. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi(30),
439-452.
Gürel, E. v. (2007). Ekşi Sözlük: Postmodern Elektronik Kültür. Selçuk İletişim, 4(4), 203-
219.
Kızıltepe, Z. (2015). İçerik Analizi. F. N. Seggie (Dü.) içinde, Nitel Araştırma Yöntem,
Teknik, Analiz ve Yaklaşımlaro (s. 253-266). Ankara: Anı Yayıncılık.
Okmeydan, C. K. (2018). Marka Olarak Spor Kulüplerinin Sosyal Medya Kullanımı: Türk
Spor Kulüpleri Üzerine Bir Araştırma. The Journal of International Scientific
Researches, 3(4), 98-110.
Öztekin, H. (2015). Yeni Medyada Nefret Söylemi: Ekşi Sözlük Örneği. 8(38), 925-936.
Papuççiyan, A. (2020, 5 12). Türkiye'nin En Çok Ziyaret Edilen 20 Web Sitesi. webrazzi:
https://webrazzi.com/2020/05/12/turkiye-nin-en-cok-ziyaret-edilen-20-web-sitesi/
adresinden alındı
Salman, A. M. (tarih yok). Social Media and Agenda Setting: Implications on Political
Agenda. Malaysian Journal of Communication, 31(1), 607-623.
Smith, R. E. (2011). Urban Dictionary: Youth Slanguage and the Redefining of Definition.
English Today, 27(4), 43-48.
Taşdemir, B. v. (2013). Hâkim Tasarım ve Ekşi Sözlük: İnternet'in Dönüşümünü Anlamak.
İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi(37), 22-39.
Üngüren, E. (2019). Yeni Medya İletişim Kanalı Olarak Katılımcı Sözlük Sitelerine Yönelik
Bir Değerlendirme. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 2879-2907.
Widman, J. (2020). What is Reddit? 5 24, 2020 tarihinde Digital Trends:
https://www.digitaltrends.com/web/what-is-reddit/ adresinden alındı
Widman, J. (2020, March 11). What is Reddit? 4 30, 2020 tarihinde Digital Trends:
https://www.digitaltrends.com/web/what-is-reddit/ adresinden alındı
Yıldırım, O. v. (2016). İnternetin Girişimciliği Kapsamında Değişen Enformasyon Siteleri
Üzerine Bir Değerlendirme. Global Media Journal TR Edition, 6(12).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 172

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

REKLAMLARDA DİJİTAL HİKÂYE ANLATICILIĞI: 2019 KRİSTAL ELMA

ÖDÜLLÜ REKLAMLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Selin BİTİRİM OKMEYDAN

Ege Üniversitesi

Özet
En güçlü iletişim araçlarından biri olan hikâyeler, insanlık tarihiyle birlikte ortaya çıkmış ve o
günden bu yana kültürün ortak ve kalıcı parçası olagelmiştir. Hikâyelerin, insanları
etkilemedeki gücü iletişim uzmanları tarafından keşfedilince marka mesajları
hikâyeleştirilerek iletişim stratejilerine dahil edilmeye başlanmıştır. Bir markaya kimlik
oluşturacak en uygun hikâyenin duygusal içeriklerle hedef kitlelere aktarılmasını ifade eden
hikâye anlatıcılığı; günümüzde pazarlama, halkla ilişkiler ve reklam çalışmaları başta olmak
üzere iletişim alanındaki her çalışmada profesyonel şekilde kullanılmaktadır. Dijital
teknolojilerdeki hızlı gelişmelerle hikâye anlatıcılığının kullanımı da giderek
yaygınlaşmaktadır. Bu süreçte hikâye anlatıcılığı da dijital bir nitelik kazanmakta ve marka
iletişimini güçlendirmek için reklam uygulamalarında sıklıkla kullanılan yöntemler arasında
kendine yer bulmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, reklam ve dijitalleşme ekseninde dijital hikâye anlatıcılığına
odaklanmak ve 2019 Kristal Elma ödüllü reklamlara yönelik bir değerlendirme sunmaktır.
Alanyazın taraması yapıldığında dijital hikâye anlatıcılığının; kişisel hikâyeler, tarihi olaylara
dayanan hikâyeler ve bilgilendirici/yol gösterici hikâyeler olmak üzere üç kategoride
yoğunlaştığı görülmüştür. Bu nedenle sözü edilen farklı kategorilere ait olan ve dijital
mecralarda yer alan üç reklam filmi, Riessman’ın anlatı analizi modelini oluşturan dört
aşamada incelenmiştir. Buna göre her üç reklamın anlatı analizi; tematik, yapısal, etkileşimsel
ve edimsel analiz doğrultusunda ele alınmıştır. Anlatı analizinin dört aşamasının her birinin
farklı odak noktaları bulunmaktadır. Bu çerçevede tematik analizde; hikâyenin olay örgüsü ve
hangi konunun (neyin) hikâyeleştirildiği ortaya çıkarılmaktadır. Yapısal analizde; hikâyenin
nasıl anlatıldığını içeren söylem düzeyi belirlenmektedir. Etkileşimsel analizde; hikâyenin
içindeki roller ve bu rollerin hangi bağlamda geliştiği diyaloglar üzerinden tespit
edilmektedir. Son aşama olan edimsel analizde ise hikâyenin sanatsal veya eylemsel
performansının dinleyicilerde hangi etkilere yol açtığı ve nasıl karşılık bulduğu açığa
çıkarılmaktadır. Belirlenen üç reklam filmi anlatı analizi modeline göre değerlendirilmiş ve
elde edilen bulgularda, reklamların dijital hikâye anlatıcılığı ekseninde gelişim gösterdiği
tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Dijital Hikâye Anlatıcılığı, Dijital Reklam, Anlatı Analizi Modeli

DIGITAL STORYTELLING IN ADVERTISIMENTS: EVALUATION OF 2019

KRISTAL ELMA AWARDED ADVERTISEMENTS

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 173

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Abstract
Stories, one of the most powerful communication tools, have emerged with the history of
humanity and have been a common and permanent part of the culture since then. When the
power of stories to influence people was discovered by communication specialists, brand
messages began to be included in communication strategies by storytelling. Storytelling,
which refers to the transfer of the most appropriate story to target audiences with emotional
content, nowadays it is used professionally in every work in the field of communication,
especially in marketing, public relations and advertising studies. Due to rapid developments in
digital technologies, the use of storytelling is becoming more and more common. In this
process, storytelling also gains a digital qualification and it is used among the methods in
advertising applications commonly to strengthen brand communication.
The aim of this study is to focus on digital storytelling in the advertising and digitalization
axis and to provide an evaluation for the 2019 Kristal Elma awarded advertisements. In the
literature review, it has been observed that digital storytelling is concentrated into three
categories. These categories are personal stories, stories based on historical events and
informative/guiding stories. Therefore three advertising films which are taking place in the
different categories and digital media has been examined in four stages that constitute
Riessman’s narrative analysis model. Accordingly, narrative analysis of all three
advertisements has been handled in the perspective of thematic, structural, interactive and
performative analysis. In this framework, the plot of the story and which topic (what) is
narrated is examined in thematic analysis. The level of discourse that includes how the story
has been told is determined in structural analysis. The roles in the story and the context in
which these roles develop are determined through dialogues in the interactive analysis. The
artistic or actantional performance of the story and how it affects the audiences and how they
respond to the story is revealed in the performative analysis which is the final stage. Each of
the three specified advertising films has been evaluated according to the narrative analysis
model. In the results obtained that the advertisements develop in the axis of digital
storytelling have been discovered.

Keywords: Digital Storytelling, Digital Advertisement, Model of Narrative Analysis

Giriş
Hikâye anlatıcılığı kavramının günümüzde daha çok dijitalleştiği ve dijital hikâye anlatıcılığı
ekseninde ele alındığı görülmektedir. İster geleneksel isterse dijital olsun, hikâye anlatıcılığı
kavramının temelinde, herhangi bir olayı hikâyeleştirirken o olayları rasyonel kalıplardan
çıkarmak ve duygusal ögelerle anlatmak yer almaktadır. Söz konusu bu anlatım, en başta dil
gibi sözel anlatım şeklinde olabileceği gibi görsel ve işitsel materyalleri de içerebilmektedir.
Zira herhangi bir olayı, istenen duyguları aktaracak şekilde görselleştirmek ve işitsel kanallara
hitap edecek biçime getirmek de anlatılan hikâyeler ile duygusal bağ kurulmasına yardımcı
olmaktadır. Dolayısıyla sözel, görsel veya işitsel olarak hikâyeleştirilen anlatımlar, hedef

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 174

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
kitleler ve markalar arasında duygusal bağ inşa etmeye yönelik eğlence, eğitim, halkla
ilişkiler, reklam ve pazarlama gibi farklı sektörlerde kendine yer bulabilmektedir.
Günümüzde bilişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler sonucunda dünya giderek
dijitalleşmiştir. Dijital medya ortamlarının yaşamımıza girmesiyle birlikte zaman ve mekân
sınırı olmadan içerik üretmek kolaylaşmış; düşük maliyet ve çift yönlü etkileşimle artık
neredeyse herkes kendi medyasını yaratır hale gelmiştir. Bu gibi yenilikler, hikâye
anlatıcılığını giderek daha önemli bir noktaya taşırken aynı zamanda dijitalleşmesine de yol
açmıştır. Dijital hikâye anlatıcılığı, günümüzde bireysel içerik üretimini mümkün kıldığı gibi
kurumsal açıdan da işletmelere; diğerlerinden farklılaşma, görünür olma, tercih edilme ve
işletmelerin hedef kitleleri ile arasında duygusal bağ kurarak etkileşimin sürekliliği sağlama
gibi avantajlar getirmiştir. Söz konusu avantajlar nedeniyle her geçen gün kurumsal imajını ve
itibarını geliştirmeyi hedefleyen işletmelerin dijital hikâye anlatıcılığına daha fazla yöneldiği
dikkat çekmektedir. Robin’e (2006) göre dijital hikâye anlatıcılığı, içeriğine göre üç temel
kategoride toplanmaktadır. Bu kategoriler; kişisel hikâyeler, bilgilendiren veya yol gösteren
hikâyeler ve tarihsel olayları analiz ederek yeniden anlatan hikâyeler olarak sıralanmaktadır.
Hedef kitlelerini kaybetmek istemeyen ve müşterileriyle uzun soluklu iletişim kurmayı
amaçlayan her işletme, profesyonel reklamcılık hizmeti alarak kendi ürün ve hizmet sektörüne
uygun olan ya da kurumsal imajını güçlendirecek duygusal hikâyelerin gücünden
yararlanmaktadır.
Hikâye anlatıcılığına konu olan reklamların çok çeşitli olduğu görülse de temelde
incelendiğinde burada belirtilen üç kategori altında toplandığını söylemek mümkündür. Bu
çalışmada da dijital hikâye anlatıcılığının ilgili üç kategorisine örnek olan ve 2019 yılında
Kristal Elma Ödülü alan reklamlar seçilip analiz edilmiştir. Buna göre uluslararası filo
kiralama şirketi olan LeasePlan’ın “Hizmet” temalı reklamı kişisel hikâyeye, Turkcell’in
“Metin Oktay-Yoldayken Sadece Yola Bak” temalı reklamı bilgilendiren veya yol gösteren
hikâyeye ve Ziraat Bankası’nın 155. kuruluş yılı kapsamındaki “Yeşilçam” temalı reklamı ise
tarihsel olayları anlatan hikâyeye örnek olarak seçilmiştir. Seçilen reklamlardaki hikâyelerin
çözümlenmesinde Riessman’ın (2005); tematik analiz, yapısal analiz, etkileşimsel analiz ve
edimsel analizden oluşan dört aşamalı anlatı analiz modeli referans alınmıştır. Böylelikle
reklamların dijital hikâye anlatıcılığı ekseninde bütünsel şekilde çözümlenmesi amaçlanmıştır.
Alanyazın incelendiğinde hikâye anlatıcılığı ile reklamlar üzerine yapılan ve özellikle son
yıllarda yoğunlaşan çok sayıda çalışma görülmüştür. Woodside vd. (2008), hikâye anlatıcılığı
teorisini psikoloji ve pazarlama araştırmaları açısından incelemişler ve hikâyelerin belirli
arketipler üzerine kurgulandığı için tüketicileri duygusal yönden daha fazla etkilediğini tespit
etmişlerdir. Singh ve Sonnenburg (2012), marka hikâyelerinin markaya sunduğu avantajlar
üzerinde durdukları çalışmalarında hikâyeleştirmenin; marka farkındalığı, empati, tanıma ve
hatırlamanın artmasına ve markanın daha duygusal bir anlam kazanmasına yol açtığına dikkat
çekmişlerdir. Şardağı ve Yılmaz (2017), anlatıların reklamda kullanımına odaklanan
çalışmalarında hikâyelerin iletişim kurmadaki önemine değinerek anlatı analizinin ve hikâye
anlatıcılığının temel yapılarına yer vermişlerdir. Hong vd. (2018), hikâye anlatıcılığı ile
ağızdan ağıza pazarlama (WOM) ilişkisine odaklanan çalışmada; anlatılan hikâyelerin,
tüketiciler üzerinde önemli bir etki gösterdiğini ve bu nedenle hikâye anlatıcılığının reklam,
pazarlama ve iletişimde ikna aracı olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Madura ve Nowacki
(2018), reklam mesajlarının etkinliğini artıran bir aktivite olarak hikâye anlatıcılığının
algılama üzerindeki etkisine odaklanmış ve daha yüksek satın alma niyeti, reklamlara karşı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 175

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
olumlu tutum ve reklamların içeriğine daha fazla bağlılık ile yakın ilişkisini ortaya
çıkarmıştır. Şahin (2018), reklam stratejilerinde hikâye anlatıcılığına odaklandığı
çalışmasında, anlatı analizinin örnek reklamlar üzerinden nasıl kullanıldığını ortaya çıkarmak
için tematik ve yapısal çözümleme yapmış ve hikâye anlatıcılığı ile tüketicilerin ürün satın
alınmasında daha kolay ikna edildiği sonucuna ulaşmıştır. Bassano vd. (2019), hikâye
anlatıcılığının bir destinasyonun pazarlanmasının ve stratejik iletişim faaliyetlerinde
kullanılmasının rekabet gücü açısından önemli olduğu bulgularını paylaşmışlardır.
Alanyazındaki belli başlı araştırmalardan da anlaşılabileceği üzere hikâye anlatıcılığını konu
alan çalışma sayısının özellikle son yıllarda artış göstermesine rağmen hikâye anlatıcılığı
ekseninde üretilen reklamların anlatı analizine göre çözümlendiği çalışma yok denecek kadar
azdır. Bu nedenle çalışma, alanyazında var olan boşluğu doldurmak ve bu alanda yapılan
çalışmalara özgün katkı sağlamak amacıyla kaleme alınmıştır. Dijital hikâye anlatıcılığını
kavrayabilmek için öncelikle hikâye anlatıcılığından dijital hikâye anlatıcılığına uzanan süreci
anlamlandırmak gerekmektedir. Bu nedenle çalışmada ilk olarak hikâye anlatıcılığı konu
edilmiş, sonrasında ise dijital hikâye anlatıcılığına yer verilmiştir.
Hikâye Anlatıcılığı
Bir hikâye, gerçek veya kurgusal bir olayın veya olayların, anlatımsal ifadesidir. Bir örnek
vermek ve bir hikâye anlatmak arasındaki fark, hikâyelere duygusal içeriğin eklenmesi ve
anlatımın duygusal ayrıntılarla süslenmesidir (Simmons, 2002: 31). Hikâyeleştirilerek sunulan
bilgilerin içeriği insanlar tarafından rahatlıkla algılanmakta ve hatırlanması da daha kolay
olmaktadır (Lien ve Chen, 2013: 517). Bu nedenle hikâyelerin insanlar üzerindeki olumlu
etkileri, kısa zamanda halkla ilişkiler, pazarlama ve reklam uzmanları tarafından da fark
edilmiş ve hikâyeleştirme gerek satışları artırmak gerekse hedef kitlelerle duygusal bağ
kurmak için popüler bir yöntem olarak iletişim çalışmalarında da kullanılmaya başlanmıştır.
Chautard ve Lachaud (2019: 28), hikâyelerin insan yaşamı için önemi keşfedildikçe kültür,
sanat, medya, reklam, halkla ilişkiler ve gazetecilik alanında hikâye kullanımının artmaya
başladığına ve hikâye anlatıcılığının farklı disiplinlerin iş birliğinde geliştiğine işaret
etmektedir. Liu ve Wu (2011: 61) hikâye anlatıcılığını, marka ile ilgili bilgileri, özel bir marka
kişiliği inşa etmek için ilgi çekici hikâyelere dönüştürmek olarak ifade etmektedir. Hikâye
anlatıcılığı ile marka imajı güçlenerek markalar ve müşterileri, duygusal olarak birbirine
kenetlenmektedir. Hikâye anlatıcılığı hem tüketiciler ve işletmeler hem de tüketicilerin kendi
aralarında duygusal bağ oluşturarak satın alma niyetlerini ve davranışlarını etkilemektedir.
Escalas’a (2004: 168) göre hikâyeler, belirli bir zamanı ve belirli bir yeri anlatır; hedeflere,
eylemlere ve sonuçlara odaklanır ve bellekteki hikâyeleri birbiriyle ilişkili hale getirir.
Dolayısıyla bir reklam hikâyesi ile markanın kendisi arasında rahatlıkla ilişki kurulmakta ve
markaya değer yaratma hedefi başarıyla gerçekleşerek marka ve hedef kitle arasındaki
etkileşim istenen düzeye gelmektedir. Hikâyeler, uygun görüntüler ve çarpıcı sözel kodlarla
birlikte sunulduğunda etkisi daha da yoğunlaşmakta, duygusal mesajlar hem anlatıcı hem de
dinleyicileri daha fazla etkilemektedir (Guber, 2011: 6). Bu nedenle günümüzde de hikâye
anlatıcılığı, ağızdan ağıza pazarlama ile birlikte birçok ülkede markaların içerik pazarlamasına
yönelik yaygın iletişim aracı olarak kullanılmaktadır (Lee ve Shin, 2015: 282). Hikâyeler,
kurum değerlerini ortaya çıkaran ve aktaran bir araç olarak işlev görmektedir. Böylelikle
hikâye anlatıcılığı ile kurumsal değerlere uygun imaj oluşturmak da mümkün olmaktadır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 176

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Prindle’a (2011: 33) göre, kurumsal reklamların hikâye yaratıcısı olarak marka yönetimindeki
rolü; hedef kitlelere rasyonel bilgiler veren duygusal içerikli bir anlatı geliştirmek ve bu
hikâyeyi sunmak için uygun araçların kullanılmasını sağlamaktır. Tüketicilerin satın alma
davranışlarının ve niyetlerinin yorumlanmasının ötesinde hikâye anlatımı, bir işletmenin
potansiyel paydaşlarıyla bağlantı kurmak için halkla ilişkiler, reklam, pazarlama iletişimi,
markalaşma ve yönetim alanlarında ikna edici bir araca dönüşmektedir. Örneğin yapılan
çalışmalar hikâye anlatıcılığının, rakiplerinden farklılaşmak ve kurumsal marka itibarı
oluşturmak isteyen işletmeler tarafından ikna edici iletişim yöntemi olarak kullanıldığını
göstermektedir (Smith, 2011: 27). Bu alanda yapılan çalışmalar, hikâye anlatımının
müşterileri duygusal açıdan oldukça güçlü şekilde etkilediğini ve hikâyeleştirmenin, marka ve
müşterileri arasında duygusal bağ yaratmada en uygun yollardan biri olduğunu ortaya
koymaktadır. Özellikle gerçek hayata dayanan hikâyeler anlatmak duyguları uyandırmakta ve
markaya karşı yoğun hisler oluşturmaktadır (Dhote ve Kumar, 2019: 32). Kurumun
geçmişindeki değerleri ve gelecek vizyonunu ortak paydada toplayan kurumsal reklam
uygulayıcılarından, kurum için en uygun olacak hikâyeleri duygusal ve etkileyici bir dille
sunması beklenmektedir.
Hikâye anlatıcılığı, işletmeleri ‘insanlaştırır’ ve hedef kitlelere daha ulaşılabilir hale getirir.
Marka hikâyesi anlatıcılığı, işletme ile ilgili değerli bilgileri hedef kitlelerle paylaşmanın
etkili bir yoludur. Zira hikâyeler, hedef kitlelerle daha iyi bir ilişki kurar ve markanın daha iyi
anlaşılmasını sağlar (du Plessis, 2015: 87). Tüketicileri, birer izleyici rolünden çıkararak
kahraman rolüne getiren ve hikâyenin içine katan kurumlar, hikâye anlatıcılığının en başarılı
örnekleri arasında yer almaktadır. Hikâye anlatıcılığında önemli olan tüketiciye yalnızca ilgi
çekici hikâye anlatmak değil, onu hikâyenin içine katmak ve merkezine yerleştirmektir
(McColl ve Legorburu, 2016: 35). Fog vd. (2005: 15), markaların nasıl inşa edildiğini
anlamada hikâye anlatımının anahtar kavramlardan biri haline geldiğini; hikâye anlatımı ile
markaların görünürlüğünün arttığını, daha yüksek hatırlanma oranına ulaştığını ve markanın
müşterileri arasında duygusal bağın geliştiğini ileri sürmektedir. Kurumsal reklamlarda
kullanılan güncel yöntemlerden biri olarak hikâye anlatıcılığı, hikâyede aktarılan mesajların
kişiselleştirilmesiyle markanın bağlılık ve hatırlanma kapasitesini önemli seviyede artırmakta
ve hedef kitlelerle daha derin ve yoğun etkileşim kurma fırsatı sağlamaktadır.
Hikâye anlatıcılığı teknik açıdan konu, karakter ve estetik (Pan ve Chen, 2019: 706); giriş,
gelişme ve sonuç (Rodney, 2016: 8-10); bakış açısı, tarz ve tema (Miller ve Pennycuff, 2008:
39) gibi bileşenlere dayalı olarak farklı şekillerde sınıflandırılmaktadır. Burada sözü edilen
bileşenler hem iyi bir hikâyenin hem de iyi bir hikâye anlatımının sahip olması gereken temel
özellikleri vurgulamaktadır. Ancak tüm araştırmacılar, teknik bileşenlere göre yapılan
sınıflandırmaların ötesinde hikâye anlatıcılığının bir sanat olduğunu; bu sanatın anahtarının
ise hedef kitlelerin zihninde ve kalbinde dramatik ve akılda kalıcı resimlerle ve anlatılarla yer
etme olduğu konusunda hemfikirdirler (Bennett, 2015: 440). Bu noktaya yapılan vurgu,
hikâye anlatıcılığının kurumsal reklamlardaki rolüne dikkat çekmekte ve herhangi bir kuruma
ya da markaya olumlu imaj yaratmak isteyen reklam uzmanlarının, günümüzde her şeyden
önce iyi birer hikâye anlatıcısı olmaları gerektiğini ifade etmektedir. İyi yönetilen markaların
özünde, temel değerleriyle tutarlı hikâyesi olduğu görülür. Ancak, bir hikâye anlatmak, tek
başına başarının garantisi değildir. Ne tür hikâye anlatılacağını ve bu hikâyenin kurumla nasıl
etkileşime gireceğini bilmek de son derece önemlidir (Mucundorfeanu, 2018: 46). Bu noktada
kurumun imajını ve itibarını artırmadan sorumlu kurumsal iletişim uzmanları devreye
girmektedir. Hedef kitlelerden topladıkları bilgiler ile kurumun geçmişindeki değerleri ve

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 177

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
gelecek vizyonunu ortak paydada toplayan profesyonel uygulayıcılardan, kurum için en
uygun olacak hikâyeleri çarpıcı bir dille sunması beklenmektedir. Günümüzde bilişim
teknolojilerinde yaşanan gelişmelerle birlikte hikâye anlatıcılığının, dijital hikâye
anlatıcılığına dönüştüğü görülmektedir.
Dijital Hikâye Anlatıcılığı
İçinde yaşadığımız çağa ve dünyaya yön veren bilişim teknolojilerindeki gelişmeler,
dijitalleşmeyi beraberinde getirmekte ve giderek dijitalleşen dünya, tüm iletişim süreçlerini
yeniden şekillendirmektedir. Bu süreçte hikâye anlatıcılığı da dijital bir nitelik kazanmakta ve
dijital hikâye anlatıcılığına evrilmektedir. “İlk kez 1990’larda ortaya çıkan dijital hikâye
anlatıcılığı kavramı, insanların birbiri ile paylaştığı hikâye zincirleri ile farklı hikâyelerin
üretilmesine olanak tanıyan etkileşimli medya temelinde gelişmektedir. Dijital hikâye
anlatıcılığının esas önemi, kişisel deneyimlerin aktarılıp diğerleriyle kolayca paylaşılmasına
dayanmaktadır” (Bal ve Onay, 2018: 867). Bilişim teknolojilerinin hüküm sürdüğü yeni
yüzyılda dijital hikâye anlatıcılığı da teknolojik olanaklarla birlikte gelişmektedir. Dijital
hikâye anlatıcılığının en temel özelliği, “dijital teknolojiler ve medya aracılığıyla hedef
kitlelere ulaşan anlatı eğlencesi olmasıdır. Hedef kitleler ile anlatı materyali arasında karşılıklı
etkileşime dayanan duygu aktarımı, dijital hikâye anlatıcılığına eşsiz bir özellik katmaktadır
(Handler-Miller, 2012: 31). Dijital hikâye anlatıcılığında, dijital teknolojilerle hikâyeler
anlatılmakta ve karşılıklı iletişim ile etkileşim ortaya çıkmaktadır. Dijital hikâyeler ise siber
kültürden inşa edilen duygusal anlatılardır” (Alexander, 2011: 3). Figa’ya (2004) göre ise
dijital hikâye anlatıcılığı, dijital teknoloji tabanlı karşılıklı etkileşimin var olduğu ortamlarda
metin (yazılar vb.), görüntü (resim, grafik, hareketli grafik vb.) ve ses (müzik vb.) içeren
duygusal anlatımın sunulup paylaşılması sürecidir. Bu tanımlara göre dijital hikâye
anlatıcılığı, çift yönlü ve karşılıklı etkileşimi olanaklı kılan dijital teknolojiler yardımıyla
hedef kitleler ve markalar arasında duygusal bağ oluşturacak çeşitli anlatımların üretilmesini
ifade etmektedir.
Dijital hikâye anlatıcılığının temelinde dijital teknolojiler yer almakta ve dijital
teknolojilerdeki gelişmeler ve ilerlemeler, hikâye anlatıcılığını daha farklı noktalara
taşımaktadır. Dijitalleşme süreci, tüm toplumların yaşam biçimini tamamen değiştirdiği gibi
işletmelerin kararlarını da doğrudan etkilemektedir. Dijitalleşmenin temelinde yatan internet
tabanlı teknolojiler ve uygulamalar tüm toplumsal kuralları ve iş dünyasındaki dengeleri alt
üst etmiş; zaman ve mekân kavramlarını ortadan kaldırmıştır (Karahasan, 2012:18). Dijital
teknolojilerin ulaşılabilirliği ve düşük maliyet avantajı, zaman ve mekân engeli olmaksızın
gerçekleştirilen bireysel içerik üretiminin toplumsal paylaşımını beraberinde getirmektedir.
“Bugün hikâyeler her yerdedir ve bu noktada kişisel yaşantılarla ilgili hikâyelerin, dijital
araçlardan yararlanarak video formatı şeklinde sunulduğu çeşitli uygulamalar da dijital hikâye
anlatıcılığı kapsamında değerlendirilmektedir” (Hartley ve McWilliam, 2009: 3). Dijital
iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmelerle pasif tüketici kavramı da tarihe karışmış ve bunun
yerini aktif tüketiciler almıştır. Gradınaru’ya (2015: 72) göre bilişim teknolojileri aracılığıyla
kişisel hikâyeler kolaylıkla üretilebilmekte ve diğer kişilerle hızlıca paylaşılarak kamusal bir
özelliğe bürünmektedir. Bu noktadan hareketle dijital hikâye anlatıcılığının, bireysel olduğu
kadar toplumsal özgürlüğü ve demokrasiyi de geliştirmede etkili olduğu söylenebilmektedir.
Her ne kadar bireylere özgürlük, kendi içeriğini üretme ve diğerleriyle paylaşabilme olanağı
tanısa da dijital hikâye anlatıcılığının asıl önemi, işletmelerin ve markaların mevcut ve
potansiyel hedef kitleleri arasında duygusal bağ inşa etme işlevine sahip olmasıdır. “Şirketler

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 178

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
bugün, içerik temelli stratejiler geliştirmek için markaları hakkında neler yazıldığını bilmek
ve anlamak için her iletişim kanalını çevrim içi olarak izlemek zorundadır. Bu bilinç, müşteri
memnuniyetinde önemli rol oynamakta ve şirketlere, markalarının hikâyesi konusunda yararlı
fikirler vermektedir” (Booth ve Matic, 2011: 185). Günümüzde şirketlerin marka hikâyelerine
sahip olması adeta bir zorunluluk halini almıştır. Zira rekabet, artık küresel boyuttadır ve
akılda kalıcılık, fark edilirlik, benzerleri arasından sıyrılmak ve tercih edilmek, rasyonel
anlatılardan ziyade duygusal anlatılar yoluyla sağlanmaktadır. “Anlatısal reklam içeriklerinde,
izleyicilerin duygusal bir hikâye çerçevesinde ürüne ya da markaya karşı olumlu tutum ve
satın alma davranışı sergilemesi beklenmektedir. Bu nedenle reklam anlatılarında özellikle
betimleyici hikâyelerden yararlanılmakta ve izleyicilerin bu hikâyeler ve ürünü ya da markayı
ilişkilendirmesi hedeflenmektedir” (Adaval ve Wyer, 1998: 214). Dolayısıyla dijital
hikâyelerin, markalar ve hedef kitleler arasında uzun dönemli ilişki ve sadakat yaratması
beklenmektedir. “Günümüzde dijital hikâye anlatıcılığı, pazarlama iletişiminin stratejik
araçlarından biri olarak düşünülmekte ve özünde bir fikri, diğer benzer fikir, ürün veya
hizmetlerden öne çıkacak şekilde aktarırken duygulara atıfta bulunmakta ve markaya yönelik
olumlu imaj yaratmaktadır” (Madura ve Nowacki, 2018: 695). Bununla birlikte dijital hikâye
anlatıcılığının reklamlar açısından birçok avantajından söz etmek mümkündür. “Marka
hikâyelerini reklam amacıyla dijital platformlardan aktaran şirketler, tüketicilerin dikkatini
çekebilmekte ve sürdürebilmektedir. Aynı zamanda anlatılar, reklamlara daha etkileyici, ikna
edici ve anlamlı bir yapı kazandırmaktadır. Böylece reklamın anlamı üretilip
güçlendirilmekte, reklam ve hedef kitleler arasında duygusal bağ inşa edilmektedir” (Erdem,
2017: 254). Dolayısıyla markaların, benzerleri arasından sıyrılmak için hedef kitlelerin
rasyonel ve duygusal tüm ihtiyaçlarını karşılamayı vaat eden içerikleri üretip uygun
hikâyelerle dijital ortamlarda paylaşmaları, markaların sürdürülebilirliği açısından büyük
önem taşımaktadır.
Günümüzde tüketicilerin yalnızca rasyonel ihtiyaçları yoktur. Tüketiciler artık kendilerini
tanımlayacak ve psikolojik eksiklerini tamamlayacak nesnelere ve duygusal tüketim
edimlerine ihtiyaç duymaktadır. Dolayısıyla artık tüketiciler, satın aldıkları ürünler üzerinden
kişiliklerini belirleyecek imajlara ve yaşam tarzlarına da kolaylıkla ulaşmaktadır. Tüketicileri
istenen edimleri gerçekleştirmeye yönlendiren çekim noktasında ise hikâyeler yer almaktadır.
Bu nedenle tüketicilerin beklentilerine yanıt veren sevgi, kontrol, kabul edilme, özgürlük,
gelenek, değişiklik, koruma, çatışma ve cevap arama gibi duygusal ihtiyaçlarının hikâyelerle
karşılanması gerekmektedir (Jensen, 2002: 7). Bu ihtiyaçlar, farklı dijital hikâye
kategorilerinin oluşmasında da etkili olmaktadır. Birbirinden farklı anlatılara göre temelde üçe
ayrılan dijital hikâye anlatıcılığı kategorileri şu şekilde açıklanabilmektedir (Karoğlu, 2015:
96):
1- Kişisel hikâyeler: Herhangi bir konuda bireysel deneyimlerin anlatıldığı hikâyelerdir.
2- Bilgilendiren veya yol gösteren hikâyeler: Bireysel ya da toplumsal bilgi sunmak ve
önemli bilgileri dijital ortamlardan aktararak öğretmek amacıyla kullanılan
hikâyelerdir.
3- Tarihi olayları inceleyen hikâyeler: Tarihteki belirli olayları anlatmak için fotoğraflar,
gazete başlıkları, konuşmalar ve önemli kişiler gibi ögelerden yararlanarak tarihsel
olaylara derinlik ve anlam kazandıran hikâyelerdir.
Sözü edilen her üç kategori, dijital hikâye anlatıcılığında hedef kitlelerin ihtiyaçlarını
karşılamada önem arz etmektedir. Günümüzde herhangi bir ürünü satın alma kararında
duygular ve deneyimler aktif rol oynamaktadır. Deneyimlerin ise sadece bireysel deneyimler

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 179

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
olması değil, bizim için güvenilir olan yakın çevreden, arkadaşlardan ya da takip edilen
blogger/vlogger veya YouTuber gibi etkileyicilerden (influencer) gelmesi tercih edilmektedir.
Nitekim deneyimler, güvenme duygusunu pekiştirmekte ve hikâyeler, güvenilir deneyim
araçlarına dönüşmektedir. Bu nedenle genel olarak yukarıdaki üç kategoriye ait hikâyelerin
dijital mecralarda yer alması beklenmektedir. Znanewitz ve Gilch’e (2016: 32) göre
reklamlarda etkili dijital hikâye anlatıcılığı için aşağıdaki kriterlerin dikkate alınması
gerekmektedir:
- Doğru hikâye: Hikâye, kuruluşun özünü temsil etmelidir. Kuruluşun tarihine veya üyelerinin
veya diğer paydaşların deneyimlerine dayanan hikâyeler üretilmelidir.
- Eğlence ve heyecan: Hikâyeler, hedef kitlelerin güncel eğilimleri ile uyumlu olmalıdır.
- Teklik: Diğer işletmelerin reklam hikâyelerinden farklılık göstermelidir.
- Kısa ve öz olma: Hikâyeler, birkaç cümle ile özetlenmelidir.
- Sadelik: Hikâyeler, karmaşık yerine basit olmalı ve alıcıların hikâyeleri yeniden yaratmasına
izin vermelidir.
- Bağlantı: Hikâyeler, alıcılar tarafından tamamlanacak boşluklara, açık uçlara ve eksik arka
plan bilgilerine sahip olmalıdır.
- Marka personası (kişiliği): Hikâyeler, izleyicilerle hızlı ve kolay bağlantı kurmak için
arketiplerden yararlanmalıdır. Hikâyelerdeki arketip, marka kişiliğine uymak zorundadır.
Hikâyeler ile markalar, kendilerine bir kişilik ve karakter yüklemektedir. Marka kişiliği veya
karakteri oluşturulurken hedef kitlelerin rasyonel ihtiyaçlarından ziyade duygusal
ihtiyaçlarına yanıt verecek, hedef kitlelerle özdeşleşecek ve satın alındığında hedef kitlelere
psikolojik tatmin sağlayacak hikâye anlatımlarından yararlanılması beklenmektedir (Dias ve
Dias, 2018: 50). Bu amaçla, dijital hikâye anlatıcılığında marka kişiliği yaratmak için
markalarla ilişkili mitler yaratılmakta ve marka mitolojisinden hareket edilmektedir.
“Markanın ne olduğunu ve marka ruhunu ortaya çıkaran marka mitolojisi, markanın tüketici
zihnindeki konumunu ve o marka ile ilgili duygular, değerler, semboller, imgeler ve imajlarla
neyi temsil ettiğini ifade eden bir kavramdır” (Randazzo, 1993: 50). Nihai olarak ürün veya
markanın tercih edilerek satın alma davranışını ortaya çıkarmak amacıyla kullanılan
reklamların, genel düzeyde “bilgilendirmek, ikna etmek ve hatırlatmak olmak üzere üç amacı
vardır. Bilgilendirici reklamda; marka, ürün veya hizmet ile ilgili hedef kitlelere çeşitli
bilgiler aktarılır. İkna edici reklamda; hedef kitlelerde istenen tutum ve davranış değişiminin
gerçekleşmesi hedeflenir. Hatırlatıcı reklamda ise; marka, ürün ve hizmetin hedef kitlelerin
aklında yer etmesi ve bunlara yönelik farkındalık geliştirmesi sağlanır” (Kotler ve Armstrong,
2006: 456). Bu amaçlar doğrultusunda reklam hikâyelerinin mesaj stratejileri, reklam
çekicilikleri ve reklam tipolojileri belirlenmektedir. Reklam hikâyelerinde kullanılan mesajlar
reklam çekicilikleri üzerinde belirleyicidir ve bu çekicilikler de reklam tipolojilerini görünür
kılar. Bilgi verme, neden-sonuç, kanıt, marka bilinirliği, merak uyandırma, duygusal ve teşvik
edici unsurlar, reklam çekicilikleri olarak reklam tipolojilerini oluşturmaktadır (Eşiyok, 2017:
646). Reklam tipolojileri ise markanın yararlanacağı hikâye içerikleri ile doğrudan ilişkilidir.
Mark ve Pearson’a (2001) göre hikâyeleştirilen marka mitolojileri, reklamların dolaylı
anlamlarını, diğer bir deyişle sembolik faydalarına odaklanan yan anlamlarını üretmekte ve bu
üretim için dijital reklam hikâyelerinde arketiplerden yararlanılmaktadır. Dove ‘Gerçek
Güzellik İçtedir’, Coca-Cola ‘Mutluluğa Kapak Aç’, Orkid ‘Çocuk da Yaparım Kariyer de’,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 180

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Adidas ‘İmkânsız Yoktur’, Nike ‘Geleceği Yaz’ gibi sloganlar, aynı zamanda marka
mitolojisini yansıtmakta ve tüketicilerin markayı konumlandırmasına yardımcı olmaktadır
(Campbell, 2007: 32; Holt, 2004: 85; Simmons, 2007: 26). Marka kişiliği geliştirmek için
marka mitolojisi yaratırken bilinçli ya da bilinçsiz şekilde arketiplerden yararlanılmaktadır.
Psikanalizin öncü isimlerinden Carl G. Jung tarafından ortaya atılan arketip kavramı, insan
düşüncelerine, duygularına ve davranışlarına yön veren kolektif bilinçaltının bileşenleri olarak
derinlere işlemiş kişilik örüntüleri olarak tanımlanabilmektedir (Kurultay, 2017: 362).
Arketipler, markalara kişilik katmakta ve tüketici nezdinde markaların canlı bir kişilik gibi
konumlanmasını sağlamaktadır. Böylelikle reklam hikâyelerinde kullanılan arketiplerle
tüketiciler arasında duygusal bağ gelişmekte; bu bağ sonucunda marka sadakati yaratılıp
sürdürülmektedir (Tsai, 2006: 649). Bu nedenle reklamlarda dijital hikâye anlatıcılığında
markaya uygun düşecek ve hedef kitleler tarafından direnç gösterilmeden kabul edilecek
arketipleri bulmak ve hikâye örüntülerine entegre etmek gerekmektedir. Mark ve Pearson
(2001) tarafından geliştirilen 12 arketip şu şekilde sıralanmaktadır: Kahraman, yardımsever,
aşık, yaratıcı, soytarı, kâşif, bilge, asi, kral/hükümdar, sihirbaz, masum ve sıradan adam/insan
arketipi (Yılmaz ve Sarı, 2019: 95-97). Günümüzde markaların dijital mecralarda paylaştıkları
hikâyelerde bu arketiplerden birine ya da birden fazlasına yer vererek bilinçli şekilde marka
kişiliği yaratma ve sürdürme çabası içine girdikleri görülmektedir.
Araştırmanın Yöntemi
Her araştırmanın amacı, araştırmanın yöntemi üzerinde belirleyici etkiye sahiptir. Bu
araştırmanın amacı, dijital hikâye anlatıcılığının üç kategorisine örnek olarak seçilmiş ve 2019
yılında Kristal Elma Ödülü almış reklamları, anlattıkları hikâyeler ekseninde incelemektir. Bu
amaç doğrultusunda çalışmada nitel araştırma yöntemi izlenmiştir. Öyküleri dinlemek ve
açıklamaları yorumlayıp yeniden anlatmak nitel araştırmaların vazgeçilmez bir parçasıdır.
Nitel araştırmacılar sıklıkla eylemleri, anlatıları ve bunların nasıl kesiştiğini anlamaya
çalışmaktadır (Glesne, 2015: 1). Nitel araştırmalarda anlamın nasıl inşa edildiği ortaya
çıkarılmakta ve ele alınan konu derinlemesine incelenmektedir. Nitel araştırmalarda birçok
modelden ya da bu modellerin bileşkesinden yararlanmak mümkündür. Bu araştırmada durum
çalışması modelinden yola çıkılmış ve iç içe geçmiş çoklu durum deseninden hareket
edilmiştir. Durum çalışmasında, başarısız olup olmadığı belirsiz sıradan sayılabilecek
durumlar veya olaylar seçilip derinlemesine incelenir. Bunun için öncelikle durumun
tanımlanması gerekir. Sonrasında ise durum çalışmasının deseni belirlenir. Çalışma birçok
aşamayı ve değişkeni kapsıyorsa iç içe geçmiş seviyelerden söz edilebilir. Bu çerçevede
çalışma, tek durum/olay ile sınırlıysa iç içe geçmiş tek durum, iki ya da daha fazla durum/olay
varsa iç içe geçmiş çoklu durum deseni ortaya çıkar (Yin, 2017: 6-7). Çalışmada araştırmak
üzere üç reklam filminin seçilmesi ve her üç reklam filminin dört basamaklı anlatı analizi
doğrultusunda çözümlenmesi, iç içe geçmiş çoklu durum desenini gerektirmiştir. “Durum
çalışmasında amaç, genel sonuçlara ulaşmak değildir. Temel amaç durumu, kişiyi veya
olguyu özgün ortamı içerisinde keşfetmek, ayrıntılı olarak betimlemek ve yorumlamaktır”
(Paker, 2015: 120). Bunun yanı sıra durum çalışmasının türleri; keşfedici, açıklayıcı ve
betimleyici durum çalışması olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Betimleyici durum
çalışmalarında araştırmacı, çalışma boyunca kendine ışık tutacak genel bir çerçeveye sahiptir,
çalışma başlamadan önce analiz birimleri belirlenir ve incelenen durumlara odaklanılır (Berg
ve Lune, 2019: 333-334). Bu çerçevede çalışma, dijital hikâye anlatıcılığı kategorilerine göre
seçilen reklamlardaki hikâye anlatıcılığının analizine odaklandığından betimleyici durum
çalışması üzerine kurgulanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 181

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Çalışmanın kuramsal altyapısında belirtildiği gibi birbirinden farklılık gösteren dijital hikâye
anlatıcılığı kategorileri; kişisel hikâyeler, bilgilendiren veya yol gösteren hikâyeler ve tarihi
olayları inceleyen hikâyeler olmak üzere üçe ayrılmaktadır. 2019’da Kristal Elma Ödülü
kazanan reklamlar arasından dijital hikâye anlatıcılığının bu üç kategorisi doğrultusunda her
birine örnek olacak toplam üç reklam seçilmiştir. Böylece nitel araştırmaya dayanan
çalışmada amaçlı örnekleme yöntemi izlenmiştir. “Neredeyse nitel araştırmalar ile eş anlamlı
olan amaçlı örnekleme, çalışma evrenini en iyi temsil edecek örneklerin seçilmesidir. Amaçlı
örneklemenin en büyük avantajlarından biri, örnekleri derinlemesine inceleme olanağı
sunmasıdır (Güçlü, 2019: 90). Çalışmada amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme
tercih edilmiştir. Ölçüt örnekleme, belirli ölçütleri karşılayan önemli durumlar ve örnekler
üzerinde çalışmayı gerektirir (Koç, 2017: 491). Bu çalışmada 2019 yılında Kristal Elma
Ödülü alan ve dijital hikâye anlatıcılığının üç kategorisine uygun olan reklamlar ölçüt olarak
belirlenmiştir. Amaçlı örnekleme yönteminden ölçüt örneklemeye göre dijital hikâye
anlatıcılığının kategorileri doğrultusunda 2019 Kristal Elma Ödüllü reklamlar şu şekilde
sıralanmaktadır:
1- Kişisel Hikâye: LeasePlan/Ticaret Hayatı Riskleri- “Hizmet”
2- Bilgilendiren veya Yol Gösteren Hikâye: Turkcell/Metin Oktay- “Yoldayken Sadece
Yola Bak”
3- Tarihi Olayları İnceleyen Hikâye: Ziraat Bankası/155. Yıl Reklam Filmi- “Yeşilçam”
Nitel araştırmalara zengin içerik sunan anlatılar, birçok yöntemi olan anlatı analizi
çerçevesinde ele alınabilmektedir. “Anlatı analizi yöntemlerinin her biri, nitel araştırmaların
diğer türlerindeki gibi birçok modelden ve yaklaşımdan yararlanır. Her model ve yaklaşım,
anlatıların nasıl oluştuğunu, hangi dilbilimsel araçların kullanıldığını ve anlatının kültürel
bağlamını inceler (Merriam, 2018: 32). Bu çalışmada araştırma yöntemi olarak Riessman’ın
(2005) anlatı analizi modelinden hareket edilmiştir. Riessman (2008), anlatı analizini sözlü,
yazılı ve görsel biçimli ortak hikâyesi olan metinleri yorumlamak için geniş bir yöntem
şemsiyesi olarak ifade etmektedir. Esasında alanyazında birçok anlatı analizi modeline
ulaşmak mümkündür. Zira kaydedilmiş günlük konuşmalarda, röportajlarda, günlüklerde,
fotoğraflarda, TV programlarında, gazete makalelerinde, reklamlarda veya insanların günlük
yaşamlarındaki aktivitelerinde hikâyeler vardır ve anlatı analizleri, hikâyelere epistemolojik
önem kazandırmaktadır (Squire vd., 2013: 1). Ancak reklamlardaki hikâye örüntülerini
bütünsel şekilde ele almayı sağladığı için bu çalışmada Riessman’ın anlatı analizi modelinden
yararlanılmıştır. Riessman’ı diğer kuramcılardan ayıran ve anlatı analizlerinde onun
modelinin tercih edilmesini sağlayan birçok etmen vardır. Her şeyden önce Riessman,
araştırmacıları hikâye temalarını geliştirmeye yönlendiren temel süreçleri araştırır. Sunduğu
analiz modeli, metinlere olduğu kadar mülakatlara da uygulanabilir. Ayrıca Riessman, anlatı
analizi modelini geliştirirken diğer araştırmacılardan yararlanmış ve diğer analizleri
bütünleyen bir model ortaya atmıştır (Victor, 2009: 174). Riessman’a göre anlatı analizi
modeli; tematik, yapısal, etkileşimsel ve edimsel analiz olmak üzere dört aşamadan
oluşmaktadır. Her aşama, kendi içerisinde tutarlı, nedenselliğe ve kronolojiye dayalı bir
sıralama içerisindedir (2005: 2-5). Reklam anlatılarını çözümlemede bir yöntem olarak
benimsenen bu modeldeki dört aşamanın bileşimi; hikâyelerin örüntüsünü, temel fikrini ve
anlatısını ortaya çıkarmaktadır.
Çalışmanın yöntemi olarak belirlenen Riessman’ın anlatı analizi modeline göre ilk aşama olan
tematik analizde; reklamın metin içeriği vurgulanmaktadır. Bu analiz aşamasında reklamın ne
söylediği, diğer bir deyişle reklamın konusu üzerinde durulmaktadır. Tematik analiz, reklam

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 182

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
tipolojisini ve marka mitolojisini belirlemek için faydalıdır. Reklam filminin içeriği ön plana
çıktığından bu aşamada söylenenler, hikâyenin anlamının yorumlanmasına olanak
tanımaktadır (Riessman, 2005: 2). İkinci aşama olan yapısal analizde; hikâyenin anlatım şekli
öne çıkmaktadır. Bu analiz aşamasında, hikâyenin nasıl söylendiği önem kazanmaktadır.
Yapısal analizde, hikâyeyi ikna edici hale getiren söylemlere ve hikâyenin nasıl anlatıldığına
odaklanılmaktadır. Bu aşamada söylemi oluşturan dil, doğrudan ve açıkça ele alınmaktadır
(Ahmed ve Rogers, 2017: 4). Üçüncü aşama olan etkileşimsel analizde; reklamın diyalogları
yer almakta ve reklam karakterleri veya bu karakterler ile dış ses arasında geçen sohbet ya da
soru-cevap etkinliği ile izleyiciler hikâyenin içine çekilerek bir parçası haline getirilmektedir.
Böylece izleyicilerin kişisel deneyimlerini oluşturmaya yönelik iş birliği ile hikâye yeniden
üretilmekte ve tüm katılımcıları içeren güçlü bir anlam yaratılmaktadır. Etkileşimsel analiz,
diyaloğa dayalı ilişkiler yoluyla anlamın karşılıklı olarak inşa edildiği ortama ve bağlama
odaklanmaktadır (Chattoo, 2015: 5-6). Dördüncü ve son aşama olan edimsel analizde ise
hikâye, söylenen sözlerin ve diyalogların ötesine geçerek reklamda tek başına konuşmak
yerine dil ve jestlerle izleyicileri ikna eden ve onları istenen yönde harekete geçiren bir sahne
performansı sunmaktadır. Bu aşama, izleyici tepkilerine odaklanmaktadır. Performans analizi,
anlatıların sonucunu incelemenin işlevsel bir yoludur. Bu analiz ile reklam filmlerinin
izleyiciler üzerindeki yansımaları ve etkileri ortaya çıkarılmaktadır (Crowhurst, 2015: 39).
Edimsel analiz; reklamda sunulan fikrin icra edilmesini, düşüncenin somut davranışa
dönüşmesini ve reklam sonucunda harekete geçilmesini tanımlamaktadır. Bu aşama, hikâye
anlatımının belirli bir yerde ve zamanda gerçek, somut ve koşullu süreçte somut olarak
gerçekleştirilmesini ifade etmektedir (Berns, 2009: 96). Bir reklam anlatısını çözümlerken bu
aşamaların tek birine odaklanılabileceği gibi bütünsel olarak dört aşamayı ele almak da
mümkündür. Çalışmanın amacı, dijital hikâye anlatıcılığının kategorilerine uygun olan ve
2019’da Kristal Elma Ödülü alan reklamların hikâyesini ele almayı gerektirdiğinden bütünsel
bir bakış açısına ulaşmak hedeflenmiştir. Bu nedenle dijital hikâye anlatıcılığının üç
kategorisine örnek olarak seçilen üç reklamda, Riessman’ın (2005) anlatı analizi modelinin
dört aşamasına bütüncül şekilde yer verilmiştir. Bu yöntemin kullanılması ile aşağıdaki
araştırma sorularına (A.S.) yanıt aranmıştır:
A.S1. Dijital hikâye anlatıcılığı kategorilerinde hangi reklam tipolojileri ortaya çıkmıştır?
A.S2. Çalışmada yararlanılan anlatı analizi modeline göre dijital hikâye anlatıcılığı
kategorilerinde hangi unsurlar ön plana çıkmıştır?
A.S3. Dijital hikâye anlatıcılığı kategorilerine örnek olan reklamlarda hangi arketipler ortaya
çıkmıştır?
Bulgular
Araştırmak üzere seçilen üç reklamın Riessman’ın (2005) anlatı analizi modeline göre dört
aşamadan oluşan bulguları ayrı alt başlıklar halinde incelenmiştir.
1- Kişisel Hikâye: LeasePlan/Ticaret Hayatı Riskleri- “Hizmet” Reklamının
Analizi: Birçok risk ile karşı karşıya kalınan ticaret hayatında gerçek bir hikâyeye dayalı
kişisel girişimcilik öyküsünün anlatıldığı reklam, 2019 Kristal Elma Ödülleri kapsamında
“Online Film/Turizm ve Taşımacılık” kategorisinde yer almış ve Lokal Reklam Ajansı
tarafından hazırlanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 183

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
a) Tematik Analiz: Reklamın tematik analizinde hikâyenin içeriği ortaya çıkmaktadır.
Reklam, 1976’da Boğaziçi Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra Hizmet Limited Şirketi’ni
kuran girişimci ve akademisyen Nejat Kutup’un gerçek yaşam hikâyesini konu edinmektedir.

Görsel 1. LeasePlan Reklamının Tematik Analiz Kesitleri

Kaynak: LeasePlan, Ticaret Hayatının Riskleri 1. Bölüm, “Hizmet”, (03 Mayıs, 2020).
https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=_knBVbZWYJA
Reklam, anlatıcı tarafından üniversiteden mezun olduktan hemen sonra bir masa ve altı
sandalye ile Hizmet Ltd. Şirketi’nin kurulduğu bilgisiyle başlamaktadır. Anlatıcı, şirketin ilk
üyeliğini nasıl ve kime sattığını kendi ağzından izleyicilere aktarmaktadır. İlk üyelikten
sadece birkaç hafta sonra yüzlerce üyeliğe ulaştığının bilgisini vermekte ve İstanbul
Belediyesi, Yılmaz Güney ve o dönemki milletvekilleri ile birlikte çalıştıklarını
belirtmektedir. Kısa zamanda verdikleri yoğun emek sonucunda çok para kazandıklarını ve
bunun üzerine mafyanın sürekli şirkete gelerek kendilerini rahatsız ettiklerini ve mafyaya
istedikleri payı vermeyince bir sabah şirketi yaktıklarını anlatmaktadır. Bunun üzerine anlatıcı
ilk otobüsle Ankara’ya döndüğünü ve bu işin bittiğini dile getirmektedir. Reklamın hikâyesi
bu sahnede bitmekte ve ekranda ticaret hayatının her devirde risklerle dolu olduğu ve araç
satın alarak daha fazla risk alınmamasına yönelik yazı çıkmakta ve ‘satın alma, kirala’
sloganından sonra ekrana gelen LeasePlan’ın ‘sıradaki ne?’ sorusundan oluşan logosu ile
reklam sona ermektedir.
b) Yapısal Analiz: Reklamın yapısal analizinde hikâyenin anlatım şekli karşımıza
çıkmaktadır. Reklamın anlatım şekli olarak yalın, anlaşılır, sade ve samimi bir dil kullanıldığı
göze çarpmaktadır.

Görsel 2: LeasePlan Reklamının Yapısal Analizinden Bir Kesit

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 184

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Kaynak: LeasePlan, Ticaret Hayatının Riskleri 1. Bölüm, “Hizmet”, (03 Mayıs, 2020).
https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=_knBVbZWYJA
Kişisel ve gerçek bir hikâyeye dayanan reklam filmi için, reklamın yapısına uygun dil
ve söylem kullanıldığı görülmektedir. Bu çerçevede reklama hâkim olan ‘ben dili’ ile hikâye
birinci ağızdan anlatılmakta ve reklamın etkisi artmaktadır. Reklam anlatımına uygun olarak
mekân seçiminin de resmiyetten uzak, herkesin her an bulunabileceği rahat bir kafe tarzında
olduğu göze çarpmaktadır. Anlatının kişisel ve gerçek bir hikâyeden oluşması, reklamın ikna
ediciliğini artırmakta ve söylemlerin duygusal boyut kazanmasına yardımcı olmaktadır. Son
derece iyi giden, kısa zamanda başarıya ulaşan ve şirkete çok para kazandıran girişim fikrinin,
her şey iyi gitmesine rağmen dışarıdan gelen yıkıcı faktörler nedeniyle bir günde yok
olabileceğine yönelik rasyonel mesajlar, duygusal anlatımla dile getirilmektedir. Anlatıcının
aktardığı rasyonel mesajlarda sesinin titremesi ve vurgularının değişmesi, hikâyenin duygusal
etkisini açığa çıkarmaktadır. Hikâyenin gerçek olması, kişisel yaşamdan bir kesit sunması ve
duygusal bir anlatım zemini üzerine inşa edilmesi reklamın inandırıcılık, ikna edicilik ve
etkileyicilik düzeyini artırmaktadır. Reklamda ticaret hayatının her zaman risklerle dolu olan
doğası; sade, çarpıcı ve bilgilendirici bir dille sunulmaktadır.
c) Etkileşimsel Analiz: Reklamın etkileşimsel analizinde anlatıcı ve izleyiciler arasındaki
etkileşim ortaya çıkmaktadır. Reklamda, gerçek hayat hikâyesinden bir kesit sunulduğu ve
olayı yaşayan kişinin ağzından birebir anlatıldığı için monolog anlatım göze çarpmaktadır.
Monolog anlatımın gerçek bir hikâyeyi daha güçlü kıldığı düşünülebilmektedir. Reklamda
herhangi bir diyalog geçmediğinden, dış ses ve müzik kullanılmadığından izleyicilerin
anlatılan hikâye ile özdeşim sağlamaları amacıyla çizimlerden yararlanıldığı görülmektedir.

Görsel 3. LeasePlan Reklamının Etkileşimsel Analiz Kesitleri

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 185

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Kaynak: LeasePlan, Ticaret Hayatının Riskleri 1. Bölüm, “Hizmet”, (03 Mayıs, 2020). Erişim Adresi:
https://www.youtube.com/watch?reload=9&v=_knBVbZWYJA
Reklamda başarılı bir girişim fikrini bir anda yok edecek risklere yönelik izleyicilerin
dikkatini çekecek ve hikâyeyi gözünde canlandırabilmesini sağlayacak illüstrasyona dayalı
çizimlere yer verildiği görülmektedir. Yaşadığı kişisel deneyimini birebir anlatan girişimcinin
duygusal anlatımını kuvvetlendirecek çizimlerin kullanılması ile izleyiciler reklamın içine
çekilmeye ve bu hikâye ile özdeşim kurarak hikâyenin bir parçası haline getirilmeye
çalışılmaktadır. Böylelikle izleyicilerin anlatılan hikâyeden ders çıkararak yaşamlarında ticari
risk almaması ve ticarette risk içeren faktörlerden uzaklaşması beklenmektedir. Bu
beklentinin, reklamdaki anlamı da yeniden ürettiği söylenebilmektedir. Zira herkesin risk
algısı farklı düzeyde seyretmektedir. Bu nedenle herkesin reklamdan çıkaracağı sonucun ve
anlamın da farklılık göstereceğini söylemek mümkündür. Dolayısıyla söz konusu farklılıklar
reklam hikâyesinin yorumlanmasına zenginlik katacak bir unsur olarak da
değerlendirilebilmektedir.
d) Edimsel Analiz: Reklamın edimsel analizinde, reklamın performansı ve izleyiciler
üzerindeki etkisi söz konusu olmaktadır. Reklam hikâyesi baştan sona ticaret hayatındaki
risklere dikkat çekmekte ve ticarette risk alınmaması gerektiği bilgisini içermektedir. Kişisel
yaşam hikâyesini konu alan reklamda girişimcinin kendi hayat hikâyesini anlatırken başından
geçen olaylarda bazen heyecanlanarak vurgularını ve sesini yükselttiği bazen de üzülerek
daha kısık sesle konuştuğu dikkat çekmektedir. Duygusal söylemi ve rasyonel mesajları
kuvvetlendiren bu gibi jestlerin, aynı zamanda izleyicileri ikna etme işlevi gördüğü de
söylenebilmektedir. Reklamın hikâyesi içerisinde anlamı daha da vurgulayan jest ve mimikler
gibi sözsüz iletişim unsurlarının sözel mesajları bütünleyecek şekilde kullanıldığı göze
çarpmaktadır. Bu şekilde reklam hikâyesinin izleyiciler üzerinde daha büyük etki yaratması
ve izleyicileri ticaret yaşamındaki riskler üzerinden araç satın almanın risklerine yönelik
bilgilendirmesi hedeflenmektedir. Uluslararası filo kiralama şirketi olan LeasePlan’ın
reklamda öne çıkardığı hikâye ile izleyiciler bilgilendirilmekte ve risk almamak için
LeasePlan şirketi aracılığıyla filo kiralamaya yönlendirilmektedir.
2- Bilgilendiren veya Yol Gösteren Hikâye: Turkcell/Metin Oktay- “Yoldayken
Sadece Yola Bak” Reklamının Analizi: Trafikte cep telefonu kullanılmaması konusunda

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 186

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
toplumu bilgilendirmek üzere kamu spotu olarak hazırlanan reklam, 2019 Kristal Elma
Ödülleri kapsamında “Film-TV ve Sinema/Toplumsal Sorumluluk” kategorisinde yer almış
ve Rafineri Reklam Ajansı tarafından hazırlanmıştır.
a) Tematik Analiz: Reklamın tematik analizinde hikâyenin konusu ve içeriği
çözümlenmektedir. Reklam, Galatasaraylı Millî Futbolcu Emre Akbaba’nın gece ıssız
sayılabilecek bir yolda araç kullanırken elindeki cep telefonuyla mesajlaşması ile
başlamaktadır. Ünlü futbolcu, yolun kenarında bekleyen bir adam olduğunu fark eder ve
şaşırarak aracı durdurur. Gece ve yolun ıssız olmasından dolayı camı açarak yolda bekleyen
kişiyi gideceği yere kadar bırakmayı teklif eder ve bekleyen kişi araca biner.

Görsel 4. Turkcell Reklamının Tematik Analiz Kesitleri

Kaynak: Emre Akbaba-Metin Oktay Turkcell Reklam Filmi, “Yoldayken Sadece Yola Bak”, (01 Mayıs, 2020).
Erişim Adresi: https://www.youtube.com/watch?v=8pGwPSoPrDM
Gece karanlığında araçla yolda ilerleyen iki yolcu, futbol hakkında sohbet etmeye başlarlar.
Ancak sohbet sırasında genç futbolcunun elinden cep telefonu hiç düşmez. Bir yandan yola
bakmakta bir yandan da elindeki cep telefonu ile mesaj yazmaya çalışmaktadır. Arabasına
aldığı ve tanımadığı kişi ise yeni nesil genç futbolculara olan inancından ve onlardan
beklentilerinden söz eder. Araçtaki yabancı, gençlerin bu beklentileri yerine getirebilmeleri
için tek bir tavsiyesinin olduğunu söyler. Ünlü futbolcu bir yandan cep telefonuyla
ilgilenirken bu tavsiyenin ne olduğunu sorar ve gizemli yabancıdan ‘yoldayken sadece yola
bak’ tavsiyesi gelir. Ünlü futbolcu yanında oturan kişiye hak verir, elindeki telefonu konsola
bırakır ve yola tekrar baktığında karşısına aniden yol çalışması ve yolun kenarında duran bir
kamyon çıkar. Aracın kontrolünü kaybeder, sağa sola savrulmaya başlar ve aracı güçlükle
durdurarak kaza yapmaktan son anda kurtulur. Panikle araçtan indiğinde çevredeki görevliler
yanına koşup ünlü futbolcuyla ilgilenir. Futbolcu ise o ana kadar aracın içinde yan yana

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 187

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
yolculuk yaptığı ve bir anda ortadan kaybolan kişiyi arar. Yolda durup aracına aldığı kişi, sarı
paltosu ve kırmızı atkısıyla uzak bir noktadan genç futbolcuya bakar, yüzünü örten şapkasını
çıkarır ve elini kalbine götürüp kendisini selamlar. O sırada ünlü futbolcu, aracına aldığı bu
kişinin Galatasaray’ın efsane futbolcusu Metin Oktay olduğunu anlar. Genç futbolcu da
gözleri dolmuş şekilde Metin Oktay’a gülümseyerek elini kalbine götürür ve Metin Oktay’ı
selamlar. Bu sahnenin ardından Metin Oktay’ın yıllar önce bir trafik kazasında hayatını
kaybettiği bilgisi ekranda belirir. Genç değerlerin kaybedilmemesi için yoldayken cep
telefonu kullanılmamasına yönelik mesajla reklam sona erer.
b) Yapısal Analiz: Reklamın yapısal analizinde hikâyenin anlatımı, dili ve söylemi
çözümlenmektedir. Hikâyenin anlatımında kullanılan dil, iki karakterde farklılık
göstermektedir. Genç futbolcu Emre Akbaba’nın günümüzdeki günlük konuşma dilinde
sıklıkla kullanılan kelimelerle konuştuğu görülürken Metin Oktay karakterinin ise ‘muvaffak
olmak’ gibi daha eski sözcüklerden yararlandığı dikkat çekmektedir. İki karakter arasında
farklılık gösteren dil kullanımının, zamanın ruhuna uygun nitelik sergilediği ve her karakterin
kendi zamanını yansıtacak kelimeleri tercih ettiği söylenebilmektedir. Dildeki bu yapısal
farklılaşma, karakterlerin rolünü, reklamın etki gücünü, işlevselliğini ve duygusallığını
artırmaktadır. Metin Oktay’ın söylemlerinde genç futbolculara olan inanç, yeni nesli takdir
etme ve başarılarıyla gururlanma ön plana çıkmakta ve kendi ağzından “zamanında biraz
futbol oynamış biri olarak” gençlere ağabey tavsiyesi vermektedir. Sosyal mesaj içermesine
rağmen reklamın anlatım dili didaktik değil; samimi, ikna edici ve duygusal bir tonda
ilerlemektedir. Türk futbolunun efsanelerinden Metin Oktay’ın yıllar önce bir trafik kazasında
hayatını kaybetmiş olması; onun ağzından aktarılan mesajların daha etkili ve ikna edici
olmasına neden olmaktadır. Metin Oktay karakterini canlandırarak Türk futbolunda
unutulmaz bir isim üzerinden direksiyondayken cep telefonunu kullanılmaması konusunda
sosyal sorumluluk ile ilgili mesaj vermek, reklamın hikâyesini ve anlatımını daha duygusal
bir zemine çekmektedir. Araç kullanırken cep telefonu ile ilgilenmenin dikkatsizliğe yol
açacağı, bir anlık dikkatsizliğin bedelinin çok ağır olabileceği, gençlerin canını kaybederken
Türkiye’nin de önemli değerlerini yitireceği, gerçek hayattan yaşanmış bir hikâyenin
uyarlanmasıyla aktarılmaktadır.
c) Etkileşimsel Analiz: Reklamın etkileşimsel analizi, Emre Akbaba ve Metin Oktay’ın
diyaloglarından, reklamın etkisini artıran müzik kullanımından ve reklamın sonunda duyulan
dış seslendirmeden oluşmaktadır. Reklam, hikâye anlatıcılığı ekseninde karşılıklı konuşma,
sohbet ve diyalog üzerinden ilerlemektedir. Diyalogların, karakterlerin rollerine uygun
mesajlardan oluştuğu söylenebilmektedir. Karakterlerin rolüne uygun diyaloglar ile
izleyicilerin karakterleri içselleştirmeleri ve karakterler üzerinden aktarılan mesajlara ikna
olmaları ve bu mesajları kabul etmeleri beklenmektedir. Bu nedenle reklamda duyguları en
üst noktaya çıkaracak müzik kullanımının tercih edildiğini ve müziğin, dramatik sahnelerdeki
diyalogları bütünleyip tamamlayacak şekilde yer aldığını söylemek mümkündür. Böylece
izleyicilerin reklamdaki karakterleri benimsemesine, mesajlara hak vermesine ve verilen
mesaj ile özdeşim kurarak hikâyenin parçası olmasına yönelik çaba sergilenmektedir. Metin
Oktay’ın gerçek yaşamda bir trafik kazası sonucu hayatını kaybetmiş olması, reklamda
canlandırılan Metin Oktay karakterinin ağzından aktarılan mesajların daha anlamlı olmasına
ve izleyicilerde daha büyük etki bırakmasına yol açmaktadır. Zira günümüzde araç
kullanırken cep telefonunun da kullanılması trafik güvenliğini tehlikeye atan faktörler
arasında yer almaktadır. Bu nedenle izleyicilerin reklamın içine girmeleri, reklam mesajını
kendi yaşamlarına uyarlayıp bu davranıştan vazgeçmeleri hedeflenmektedir. Dolayısıyla

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 188

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
reklam hikâyesinin bağlamı izleyicilerin yaşamındaki gerçeklerden uzak olmadığı için
reklamdaki mesaj, izleyicilerin kişisel deneyimlerine katkı sağlayacak şekilde açık ve
doğrudan bir etkiye sahiptir. Bu etki ile mesajın anlamı da reklamın temsil ettiği hikâye
bağlamı içerisinde kişisel deneyimlere ve algılamalara göre istenen davranış değişimi
doğrultusunda yeniden üretilmektedir.
d) Edimsel Analiz: Edimsel analizde reklamın izleyiciler üzerindeki ikna ediciliği konu
olmaktadır. Bu analiz aşamasında karakterlerin diyaloglarının yanı sıra jest ve mimikleri gibi
sözsüz iletişime dair unsurlar da reklam hikâyesinin çözümlenmesinde önem taşımaktadır.
Reklamdaki hikâyenin çözüldüğü, verilen mesajın en açık şekilde vurucu son bir sözle,
davranışla ya da cümleyle sabitlendiği ve duyguların ön plana çıktığı edimsel analiz, bu
reklam açısından Metin Oktay’ın Türk futbolu için ne kadar büyük bir kayıp olduğunu ve
Türkiye için trafik kazasında yitirilen önemli bir değeri olduğu duygularını pekiştirmektedir.
Trafik kazalarının çoğunun dikkatsizlikten kaynaklandığı düşünüldüğünde kazaların
önlenebileceği gerçeği de karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla bu nokta, reklam filminin
izleyicilere aktarmak istediği temel mesajı ifade etmektedir. Trafikte seyir halindeyken cep
telefonu kullanmak, sürücülerin dikkatini dağıtmakta, kazalara sebep olmakta ve geri
getirilemeyecek kayıplara yol açmaktadır. Reklamın duygusal atmosferli hikâyesi,
izleyicilerin bu gerçekler üzerinde düşünmesini sağlamakta ve trafikte seyir halindeyken cep
telefonu kullanılmamasına yönelik beklenen davranış değişimi için izleyicileri ikna etmeyi
hedeflemektedir. Rasyonel mesajları duygusal tonda aktaran reklam filmi, ‘Taçsız Kral’
lakaplı Türk futbolunun efsane ismi Metin Oktay’ın trafik kazası sonucu aramızdan ayrıldığı
bilgisini vermekte, trafik kazalarında yaşanan can kayıplarına ve bu kayıpların yıkıcılığına
dikkat çekmektedir. Edimsel analize göre reklamın hikâyesi; sevenlerini selamlarken elini
kalbine götürüp gülümseme jesti ile hatırlanan karakteri yeniden canlandırmakta, onun
ağzından bir ağabey tavsiyesi olarak ‘yoldayken sadece yola bakılması’ ve cep telefonu
kullanılmaması mesajını aktarmakta; lirik bir müzik eşliğinde duygusal anlatımla ‘sevenlerini
üzmemek için’ istenen davranışın benimsenmesi amacıyla izleyicileri ikna etmeye
odaklanmaktadır. Halen sevilen, anılan ve unutulmaz bir futbol karakteri üzerinden herkesin
kolayca özdeşim sağlayabileceği hikâye ile bu reklamın, izleyicilerin duygularına hitap
etmesinin daha kolay olduğu söylenebilmektedir. Aynı zamanda Turkcell’in sosyal
sorumluluk yaklaşımını sergileyen reklam, 2019 yılında dokuz günlük bayram tatili öncesinde
yayınlanarak izleyicilerin güvenli trafik konusundaki farkındalığını artırmayı amaçlamakta ve
Turkcell’in kurumsal imajını ve itibarını güçlendirmeye yönelik iletişim stratejisinden hareket
etmektedir.
3- Tarihi Olayları İnceleyen Hikâye: Ziraat Bankası/155. Yıl Filmi- “Yeşilçam”
Reklamının Analizi: Ziraat Bankası’nın 155. kuruluş yılı için eski Yeşilçam filmlerinden
yola çıkarak hazırlanan ve Yeşilçam’ın unutulmaz oyuncularının filmlerdeki görüntülerine ve
repliklerine yer veren reklam, 2019 Kristal Elma Ödülleri kapsamında “Film-TV ve
Sinema/Banka, Sigorta ve Finansal Hizmetler” kategorisinde yer almış ve Happy People
Project Reklam Ajansı tarafından hazırlanmıştır.
a) Tematik Analiz: Reklamın tematik analizi hikâyenin konusunu içermektedir. Buna
göre hikâye, eski Türk filmlerinden tanıdık bir melodi ile dış seslendirme tarafından Ziraat
Bankası’nın yaşının 155 olduğu bilgisi ile başlamakta ve seslendirilen metin aynı zamanda
altyazı olarak takip edilmektedir. Eski Türk filmlerinden ‘Neşeli Günler’ filminin bilinen
melodisine Türkiye’den ev ve iş yaşamına ait görüntüler eşlik etmektedir. Bu görüntülere

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 189

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
uygun olarak reklamın dış sesi, günlük yaşamı hikâyeleştirerek anlatmakta ve bu hikâyenin
içerisinde Yeşilçam’ın dev oyuncularının kurgulanmış görüntüleri yer almaktadır.

Görsel 5. Ziraat Bankası Reklamının Tematik Analiz Kesitleri

Kaynak: Ziraat Bankası 155. Kuruluş Yılı Reklam Filmi, “Yeşilçam”, (03 Mayıs, 2020). Erişim Adresi:
https://www.youtube.com/watch?v=bm63JYzlGfA
Reklam hikâyesinde yaşam akıp giderken mutlu ve mutsuz günlerden geçildiği, zorluklar olsa
da asla vazgeçilmemesi gerektiği Yeşilçam’ın unutulmaz oyuncuları üzerinden
vurgulanmaktadır. Hikâyenin başında her şey yolunda giderken birden keyif kaçıracak
durumların ortaya çıkması, Yeşilçam’ın ‘kötü adam’ karakterlerinin montajlanarak sahnelere
yerleştirilmesiyle aktarılmaktadır. Herkesin umutsuzluğa kapıldığı ve her şeyin bittiği
düşünüldüğü anda ise birden Yeşilçam’ın en sevilen karakterleri bir kahraman olarak
reklamda belirmekte ve yine Yeşilçam filmlerindeki kendi görüntüleri ve replikleri ile
insanlara umudun her zaman var olduğunu ve asla pes etmemek gerektiğini hatırlatmaktadır.
Reklamın sonunda gündelik yaşamdan kesitlerin yer aldığı sahnelerde herkesin yüzü
gülmekte, herkes geleceğe umutla bakmakta, yaşanan zorlukların birlik ve beraberlikle
aşılacağı ve filmin sonunda iyi insanların mutlaka sevineceği ve kazanacağı
vurgulanmaktadır. Yine Yeşilçam’ın unutulmaz oyuncularının ekrana el sallaması ile
reklamın son sahnesi karşımıza çıkmaktadır. Bu sahne dondurularak Ziraat Bankası’nın 155
yıldan beri bir bankadan daha fazlası olduğu dış ses tarafından dile getirilmekte ve reklam
sona ermektedir.
b) Yapısal Analiz: Reklamın yapısal analizi, dil ve söylem yapısını kapsamaktadır.
Reklamın çocuklara anlatılan bir masal veya okunan bir öykü gibi başladığı ve hikâye
anlatıcılığının somut örneği olduğu izlenmektedir. İzleyicilerin hikâyeyi kaçırmaması için
anlatıma altyazının da eşlik ettiği görülmektedir. Hikâyenin nostaljik ve mutlu atmosferine
uygun olarak eski Türk filmlerinin bilinen neşeli müziklerinden birinin kullanıldığı
söylenebilmektedir. Hikâyenin konusu doğrultusunda zorlukların baş gösterdiği, işlerin
bozulmaya başladığı ve kötü adam karakterlerinin ortaya çıktığı sahnelerde; dış sesin
anlatımının da etkilendiği, vurguların değiştiği, sesin ciddileştiği ve eş zamanlı olarak

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 190

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
melodinin de yavaşlatılarak dramatik bir müziğe dönüştüğü görülmektedir. Ancak
Yeşilçam’ın sevilen oyuncularının kurtarıcı olarak bir anda karşımıza çıktığı sahneler ile
birlikte müzik yeniden canlanmakta, neşeli melodi yükselmekte ve dış seslendirmenin de
coşkuyla hikâyeyi anlatmaya devam ettiği izlenmektedir. Birlik, beraberlik, dayanışma,
cesaret ve umut söylemleri, bu söylemlere uygun olan günümüzden karelerle birlikte
sunulmaktadır. Böylelikle hikâye anlatım dilinin izleyicilerde karşılık bulması
hedeflenmektedir. Dilin ve söylemin, eski ve güzel günlere duyulan özlemi yansıttığı ve
nostaljik temaya uygun duygusal bir atmosferde gelişim gösterdiği söylenebilmektedir. Eski
Türk filmlerinin sıcaklığı ve samimiyeti ile harmanlanmış birlik ve beraberliğin her zaman
kazandıracağı mesajı aktarılarak Ziraat Bankası’nın insanların zor günlerinde de yanında
olduğu, onlara güven verdiği ve gelecekte daha güzel günlerin yine birlikte inşa edileceğine
yönelik dolaylı dil kullanımı öne çıkmaktadır.
c) Etkileşimsel Analiz: Reklamın etkileşimsel analizine reklam karakterlerinin
diyalogları ve dış seslendirmenin anlatımı dahil edilmektedir. Bu doğrultuda reklam
hikâyesinin öncelikle bir masal ya da öykü gibi anlatımla başladığı anlaşılmaktadır. Eski Türk
filmleri üzerinden gündelik yaşamın inişli çıkışlı hikâyesini anlatma görevinin reklamın ilk
yarısında dış sese ait olduğu görülmektedir. Her şey yolunda giderken bir anda işlerin
bozulmasıyla Yeşilçam’ın kötü adam karakterlerinin karşımıza çıktığı sahneler, reklamın ilk
yarısını oluşturmaktadır. İlk yarıda anlatıcı rolü sadece dış seslendirme üzerinden gitmekte ve
neşe ya da üzgünlük gibi duygulara uygun olan müziklerle etkileşimin pekiştirildiği
görülmektedir. Ancak içimizdeki kahramanı uyandıracak bir kurtarıcı rolünde, Yeşilçam’ın
iyilik timsali karakterlerinin reklama dahil olmasıyla anlatım zenginleşmektedir. Reklam
filminin ikinci yarısına denk gelen bu sahnelerde anlatım, bugünün gerçek karakterleri ile
Yeşilçam filmlerinin unutulmaz karakterlerinin kendi replikleri üzerinden umut dolu
diyaloglarla şekillenmektedir. Bu umut dağıtan diyaloglarda tercih edilen müzik de yine eski
filmlerden hatırlanan neşeli ve tanıdık bir melodi olmakta ve bu müzik, izleyicilerin
duygularını pekiştirme işlevi görmektedir. Böylelikle izleyiciler eski Türk filmlerinin temsil
ettiği samimi atmosferle nostaljik bir yolculuğa çıkmakta ve kendilerini reklam hikâyesine
daha yakın hissederek reklamın içine girmeleri kolaylaşmaktadır. Reklamın etkileşimsel
analizine konu olan ‘yaşamda karşımıza çıkabilecek çeşitli zorlukların yine birlik ve
beraberlik ile üstesinden gelinebileceği’ mesajı, çeşitlenen kişisel deneyimler üzerinden
yeniden üretilmektedir. Zira her izleyici kendi yaşamında farklı zorluklarla yüzleşmektedir.
Bu nedenle her izleyicinin reklam mesajından payına düşen yine kendi algısı ile
sınırlanmaktadır. Dolayısıyla izleyicilerin birbirinden farklılık gösteren algı ve anlam
evreninde reklam hikâyesinin de yeniden üretildiği ve hikâyenin izleyicilerde bıraktığı
duygusal izlerle etkileşimin daha da güçlendiği söylenebilmektedir.
d) Edimsel Analiz: Reklamın edimsel analizinde, reklam mesajını güçlendiren sözsüz
iletişim unsurları dahilindeki jest ve mimikleri de içeren ve izleyicilerde istenen etkinin ortaya
çıkmasını sağlayan bütünsel reklam performansı değerlendirilmektedir. Bu aşamada,
Yeşilçam filmlerinin unutulmaz iyi ve kötü karakterlerinin jest ve mimiklerinin reklama dahil
edildiği, bu görüntülere uygun gerçek yaşam kareleri seçildiği ve reklamın aktarmak istediği
duyguların daha kolay ortaya çıktığı görülmektedir. Örneğin, her şey iyi giderken birden her
şeyin bozulduğu, insanların bıkkın ve sıkkın göründüğü sahnelerde; Yeşilçam’daki kötü adam
karakterleri reklamda yer almakta, insanlara kötü davranmakta ve nihayetinde Erol Taş’ın
meşhur kötü adam kahkahası kulakları çınlatmaktadır. Bunun zıt örneğinde ise her şeyin
bittiğinin düşünüldüğü anda, Hulusi Kentmen’in iyi bir patron ve zorlukların aşılmasında bir

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 191

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
kahraman olarak belirdiği sahnede, insanlara umut veren sözlerinin yanı sıra sözlerini
destekleyen jest ve mimikleri de göze çarpmaktadır. Ardından gelen diğer Yeşilçam
karakterlerinin de herkese güç veren sözleri, manen destekleyici tavırları, jestleri ve mimikleri
dikkat çekmektedir. Bu sahnelerde izleyiciler de reklamdaki gerçek karakterlerle özdeşim
kurmakta, Yeşilçam karakterlerinin destekleyici söylemlerinden ve tavırlarından ders
çıkarmakta ve birlik ve beraberlikle her zorluğun mutlaka üstesinden gelineceğini
hatırlamaktadır. Yaşanan her türlü zorluk karşısında ne olursa olsun pes edilmemesi gerektiği
mesajını işleyen ve bunu nostaljik Yeşilçam filmlerinin unutulmaz oyuncuları ile mutlu sonla
biten klasik bir hikâye üzerinden aktaran reklam, Ziraat Bankası’nın kurumsal imajını
güçlendirmeye ve izleyiciler ile arasında duygusal bağ kurup geliştirmeye yönelik işlev
görmektedir. Nitekim 155 yıllık varlığı ile Türkiye Cumhuriyeti tarihine tanıklık eden Ziraat
Bankası, 155 yıldan beri iyi ve kötü her olayda bu ülkenin yanında olduğunu izleyicilere
hatırlatmakta ve bundan sonra da ülkeye her daim destek olacağını duygusal bir hikâye ile
anlatmaktadır. Bu şekilde bankanın, izleyiciler nezdinde kendini hatırlatıp emsallerinden
farklılaşmayı amaçladığı ve Ziraat Bankası’nı tercih etmeleri için izleyicileri ikna edecek
nostaljik hikâye üretiminden yararlandığı söylenebilmektedir.
Değerlendirme ve Sonuç
Hikâyelerin markalaşma süreci üzerindeki etkilerinin keşfedilmesiyle hikâye anlatıcılığı da
büyük ilgi görmeye başlamış ve iletişim profesyonelleri tarafından tercih edilir olmuştur.
Markalar için profesyonel olarak üretilen ve reklamlar aracılığıyla aktarılan hikâyelerin temel
amacı, izleyicileri söz konusu ürünü, markayı ya da hizmeti satın almaya motive etmek ve bu
davranışın sürekliliğini sağlamaktır. Bu noktada hikâyeler, markaları geçmişten geleceğe
taşıyan güçlü duygusal aracılar olarak varlık göstermektedir. Günümüzde hikâye anlatıcılığı,
bilişim teknolojilerindeki ilerlemelere bağlı olarak giderek dijital boyut kazanmaktadır. Dijital
teknolojilerin olanakları çerçevesinde hikâye üretmek ve hedef kitlelerle paylaşmak
kolaylaşmaktadır. Rakiplerinden farklılaşmak, hedef kitleleriyle duygusal bağ ve
sürdürülebilir etkileşim kurmak isteyen işletmelerin, bu amaçlarını karşılamak üzere
günümüzde dijital hikâye anlatıcılığına yöneldiği görülmektedir. Dijital hikâyeler ile çok
çeşitli içeriklere sahip hikâyeler oluşturmak mümkünse de dijital hikâye anlatıcılığı kavramı,
genel sınıflandırmaya göre kişisel hikâyeler, bilgilendiren veya yol gösteren hikâyeler ve
tarihi olayları anlatan hikâyeler olmak üzere üç kategori altında toplanmaktadır. Söz konusu
üç kategori, dijital hikâye anlatıcılığının içerikleri hakkında bilgi vermekte ve çeşitli reklam
tipolojilerinin ortaya çıkmasını sağlamaktadır.
Bu çalışmada belirlenen araştırma sorularına yanıt bulmak amacıyla dijital hikâye anlatıcılığı
kategorilerine uygun olan ve 2019 yılında Kristal Elma Ödülü kazanan üç reklam belirlenmiş
ve Riessman’ın (2005) anlatı analizi modelini oluşturan tematik, yapısal, etkileşimsel ve
edimsel analiz çerçevesinde çözümlenmiştir. Bu çözümlemeler doğrultusunda kişisel
hikâyede bilgi vermenin, bilgilendiren veya yol gösteren hikâyede bilgi ve kanıt içeriğinin,
tarihi olayları anlatan hikâyede ise duygusallık boyutunun öne çıktığı saptanmıştır. Buna göre
araştırmak üzere seçilen üç reklamın; bilgi verme, ikna etme ve hatırlatma içeriğinden
oluştuğu görülmüştür. Dolayısıyla incelenen reklamlarda kişisel hikâyede bilgilendirmeye,
bilgilendiren veya yol gösteren reklamda ikna etmeye ve tarihi olayları inceleyen hikâyede ise
hatırlatmaya yönelik reklam tipolojisinin kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Böylelikle ilk araştırma
sorusu yanıt bulmuştur. Yine gerçekleştirilen çözümlemede dijital hikâye anlatıcılığı
kategorilerine göre belirlenen her üç reklamın; diyalog, ses ve müzik, seslendirme,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 192

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
grafik/çizim, geçmişe özlem (nostalji), samimiyet, yaşanmışlık/yaşamdan kesit, gerçeklik,
duygusallık, umut, dayanışma ve mutluluk unsurlarını barındırdığı tespit edilmiştir. Bu tespit,
aynı zamanda ikinci araştırma sorusunu da yanıtlamıştır. Ayrıca gerçekleştirilen çözümleme
ile dijital hikâye anlatıcılığı kategorilerine uygun örnek olarak seçilen reklamlardaki kişisel
hikâyede yaratıcı ve sıradan adam arketipi; bilgilendiren veya yol gösteren hikâyede
kahraman ve bilge arketipi; tarihi olayları inceleyen hikâyede ise yardımsever ve masum
arketipi ön plana çıkmıştır. Böylece reklamda görünürlük kazanan arketipler, üçüncü
araştırma sorusuna da yanıt vermiştir.
İncelenen reklamlarda ortaya çıkan arketiplerin hikâyelerdeki rolünün ve işlevinin belirgin
olduğu izlenmiştir. Bu çalışmaya konu olan üç reklamda temaya uygun ve belirgin şekilde
ortaya çıkan arketiplerin, hikâyelerin duygusal yapısını güçlendirdiği keşfedilmiştir. Bu
sonuç, Woodside vd.’nin (2008) hikâye anlatıcılığını belirli arketiplerin izleyiciler üzerindeki
etkileri açısından inceledikleri çalışma sonucu ile benzerlik göstermektedir. Nitekim
Woodside vd. (2008) gerçekleştirdikleri araştırmada, belirli arketiplerin izleyicileri duygusal
olarak daha çok etkilediği bulgusunu paylaşmışlardır. Yararlanılan anlatı analizi modeline
göre dijital hikâye anlatıcılığında öne çıkan diyalog, ses ve müzik, samimiyet, yaşam kesiti,
gerçeklik ve duygusallık, anlatı oluşturmada temel unsurlar arasında yer almıştır. Bu bulgu,
Şardağı ve Yılmaz’ın (2017), bir reklam hikâyesini anlatı analizine göre inceledikleri
çalışmada, hikâye anlatıcılığında öne çıkan temel yapı ve unsurlar ile örtüşmektedir.
Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre dijital hikâye anlatıcılığı kategorileri çerçevesinde
incelenen reklamlarda ağırlıklı olarak duygusal içerikten yararlanılmasının, reklam
mesajlarının etkinliğini artırdığı ve izleyicilerin ikna edilmesini kolaylaştırdığı ortaya
çıkmıştır. Bu sonuç, Şahin’in (2018) hikâye anlatıcılığını anlatı analizine göre ele aldığı
çalışmasında hikâye anlatıcılığının, satın alma davranışının ortaya çıkması noktasında
tüketicileri daha kolay ikna ettiği bulgusu ile benzerlik taşımaktadır.
Dijital hikâye anlatıcılığına yönelik çalışmaların her geçen yıl arttığı ve çeşitlilik kazandığı
görülmektedir. Bundan sonra gerçekleştirilecek benzer araştırmalarda elde edilecek sonuçların
karşılaştırılması, dijital hikâye anlatıcılığını ve bu kavram ile bağıntılı konuları daha ileri
noktalara taşıyacaktır. Özellikle son yıllarda dijital hikâye anlatıcılığına artan ilginin
reklamcılık, psikoloji ve sosyoloji gibi birbirine bağlı ancak birbirinden farklı çalışma
disiplinlerini daha fazla bir araya getireceği ve bu durumun, söz konusu kavramın kuramsal
altyapısını güçlendirmede önemli bir adım olacağı öngörüsüne ulaşmak mümkündür.

KAYNAKÇA
Adaval, R. and Wyer, S. R. (1998). The Role of Narratives in Consumer Information
Processing. Journal of Consumer Psychology, 7(3), 207-245.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 193

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ahmed, A. and Rogers, M. (2017). Polly’s Story: Using Structural Narrative Analysis to
Understand a Trans Migration Journey. Qualitative Social Work, 16(2), 1-26.
Bal, D. ve Onay, A. (2018). Yeni Medya ve Dijital Hikâye Anlatıcılığının Geleceği. 16.
Uluslararası Sempozyum Communication in Millennium-CIM 2018 (s. 863-875). Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi.
Bassano, C., Barile, S., Piciocchi, P., Spohrer, J. C., Iandolo, F. and Fisk, R. (2019).
Storytelling about Places: Tourism Marketing in the Digital Age. Cities, 87, 10-20.
Bennett, T. (2015). The Power of Storytelling. MDRT/Resourcezone Special Issues, 438-445.
Berg, B. L. ve Lune, H. (2019). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. A. Arı (Çev.).
9. Baskı, Konya: Eğitim Yayınevi.
Berns, U. (2009). The Concept of Performativity in Narratology. European Journal of English
Studies, 13(1), 93-108.
Booth, N. and Matic, J. (2011). Mapping and Leveraging Influencers in Social Media to
Shape Corporate Brand Perceptions. Corporate Communication: An International Journal,
16(3), 184-191.
Campbell, J. (2013). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
Chattoo, S. (2015). Interactional Analysis of In-Depth Interviews. SAGE Research Methods
Cases, 2-18.
Chautard, T. and Lachaud, I. C. (2019). Introducing the Storytelling Analysis Methodology in
Marketing: Principles, Contributions and Implementation. Research and Application in
Marketing, 34(3), 27-46.
Crowhurst, M. (2015). Sideline Two-Performativity as Analysis. Beginning Teachers, 39-41.
Dhote, T. and Kumar, V. (2019). Long-duration Storytelling: Study of Factors Influencing
Retention Ability of Brands. Journal of Creative Communications, 14(1), 31-53.
Dias, L. and Dias, P. (2018). Beyond Advertising Narratives: Josefinas and their Storytelling
Products. Analisi, 58, 47-62.
du Plessis, C. (2015). Brand Storytelling: The Case Of Coca-Cola’s Journey Corporate
Website. Communitas, 20, 84-103.
Erdem, N. M. (2017). Dijital Çağda Kültür, Yeni Tüketici Kapitalizmi ve Reklam Anlatısı. I.
Uluslararası İletişimde Yeni Yönelimler Konferansı (s. 247-259). İstanbul: İstanbul Ticaret
Üniversitesi.
Escalas, J. E. (2004). Narrative Processing: Building Consumer Connections to Brands.
Journal of Consumer Psychology, 14(1-2), 168-180.
Eşiyok, E. (2017). Dergi Reklamlarındaki Reklam Çekiciliklerine Yönelik Bir İnceleme: All
Dergisi Örneği. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-GİFDER),
5(2), 641-656.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 194

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Figa, E. (2004). The Virtualization of Stories and Storytelling. Storytelling Magazine, 16(2),
34-36.
Fog, K., Budtz, C. and Yakaboylu, B. (2005). Storytelling: Branding in Practice. Berlin:
Springer.
Glesne, C. (2015). Nitel Araştırmaya Giriş. A. Ersoy ve P. Yalçınoğlu (Çev.). 5. Baskı,
Ankara: Anı Yayıncılık.
Gradınaru, C. (2015). Digital Storytelling as Public Discourse. Journal of Seminar of
Discursive Logic. Argumentation Theory and Rhetoric, 13(2), 66-79.
Guber, P. (2011). Tell to Win: Connect, Persuade, and Triumph with the Hidden Power of
Story. New York: Crown Business.
Güçlü, İ. (2019). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Hartley, J. and McWilliam, K. (2009). Computational Power Meets Human Contact. In Story
Circle: Digital Storytelling Around the World. Oxford: Wiley-Blackwell.
Holt, D. B. (2004). How Brands Become Icons. Boston: Harward School Publishing.
Jensen, R. (1999). The Dream Society: How the Coming Shift from Information to
Imagination will Transform Your Business. New York, NY: McGraw-Hill.
Karahasan, F. (2012). Taşlar Yerinden Oynarken: Dijital Pazarlamanın Kuralları. İstanbul
Doğan Yayınları.
Karoğlu, A. A. (2015). Öğretim Sürecinde Hikâye Anlatmanın Teknolojiyle Değişen Doğası:
Dijital Hikâye Anlatımı. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 5(2), 89-106.
Koç, Y. (2017). Sosyal Bilimlerde Örnekleme Kuramı. Akademik Sosyal Araştırmalar
Dergisi, 5(47), 480-495.
Kotler, P. and Armstrong, G. (2006). Principles of Marketing. 11th Ed., UK: Pearson Prentice.
Kurultay, A. B. (2017). Arketipler: Markaların Yeni Anlam Yaratıcıları. Global Media
Journal TR Edition, 7(14), 360-378.
Lee, Y. S. and Shin, W. J. (2015). Marketing Tradition-bound Products through Storytelling:
A Case Study of a Japanese Sake Brewery. Service Business, 9(2), 281-295.
Lien, N. H. and Chen, Y. L. (2013). Narrative Ads: The Effect of Argument Strength and
Story Format. Journal of Business Research, 66, 516-522.
Liu, H. Y. and Wu, C. Y. (2011). Storytelling for Business Blogging: Position and
Navigation. World Academy of Science, Engineering and Technology, 5(9), 718-723.
Madura, B. S. and Nowacki, R. (2018). Storytelling and Its Impact on Effectiveness of
Advertising. 8th International Conference on Management (ICoM) 2018 (pp. 694-699),
Czestochowa, Poland: Czestochowa University of Technology Faculty of Management.
Mark, M. and Pearson, C. S. (2001). The Hero and The Outlaw: Building Extraordinary
Brands through the Power of Archetypes. New York: McGraw-Hill.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 195

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
McColl, D. ve Legorburu, G. (2016). Hikâye Tasarımı. M. Benveniste (Çev.). İstanbul:
MediaCat.
Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. S. Turan (Çev.).
3. Baskı, Ankara: Nobel Yayıncılık.
Miller, S. and Pennycuff, L. (2008). The Power of Story: Using Storytelling to Improve
Literacy Learning. Journal of Cross-Disciplinary Perspectives in Education, 1(1), 36-43.
Mucundorfeanu, M. (2018). The Key Role of Storytelling in the Branding Process. Journal of
Media Research,11, 1(30), 42-54.
Paker, T. (2015). Durum Çalışması. F. N. Seggie ve Y. Bayyurt (Ed.), Nitel Araştırma içinde
(ss. 119-134), Ankara: Anı Yayıncılık.
Pan L. Y. and Chen, K. H. (2019). A Study on the Effect of Storytelling Marketing on Brand
Image, Perceived Quality, and Purchase Intention in Ecotourism. Ekoloji, 28(107), 705-712.
Prindle, R. (2011). A Public Relations Role in Brand Messaging. International Journal of
Business and Social Science, 2(18), 32-36.
Randazzo, S. (1993). Mythmaking on Madison Avenue. Chicago, Cambridge: Probus
Publishing.
Riessman, C. K. (2008). Narrative Methods for the Human Sciences. London: SAGE.
Riessman, C. K. (2005). Narrative Analysis. N. Kelly, C. Horrocks, K. Milnes, B. Roberts and
D. Robinson (Eds.), In Narrative, Memory & Everyday Life. (pp. 1-7), UK: Huddersfield,
University of Huddersfield.
Rodney, S. (2016). Storytelling Handbook The Basics of Storytelling. Washington:
Smithsonian Institution, Museweb Foundation.
Simmons, A. (2002). The Story Factor Secrets of Influence from the Art of Storytelling. New
York: Basic Books.
Simmons, A. (2007). Etkileme ve İkna Sanatında Hikâyenin Gücü. İstanbul: MediaCat.
Singh, S. and Sonnenburg, S. (2012). Brand Performances in Social Media. Journal of
Interactive Marketing, 26(4), 189-197.
Smith, T. (2011). Brand Salience not Brand Science: A Brand Narrative Approach to
Sustaining Brand Longevity. The Marketing Review, 11(1), 25-40.
Squire, C., Andrews, M. and Tamboukou, M. (2013). What is Narrative Research? M.
Andrews, C. Squire and M. Tamboukou (Eds.), In Doing Narrative Research, (pp. 1-27),
London: SAGE.
Şahin, E. (2018). Reklam Stratejileri Kapsamında Hikâye Anlatımı Kullanımı: Sanal Marka
Topluluklarında Reklam Mesajlarının Aktarımı. E-Kurgu, 26(3), 147-169.
Şardağı, E. ve Yılmaz, R. A. (2017). “Anlatı Kuramı ve Reklamda Kullanımı: Anlatı Analizi
Çerçevesinde Bir İnceleme”. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 4(2), 88-133.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 196

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tsai, S. P. (2006). Investigating Archetype-icon Transformation in Brand Marketing.
Marketing Intelligence and Planning, 26, 648-663.
Victor, S. (2009). Telling Tales: A Review of C. K. Riessman’s Narrative Methods for the
Human Sciences. The Qualitative Report, 14(3), 172-176.
Woodside, A. G., Sood, S. and Miller, K. E. (2008). When Consumers and Brands Talk:
Storytelling Theory and Research in Psychology and Marketing. Psychology & Marketing,
25(2), 97-145.
Yılmaz, B. ve Sarı, B. (2019). Marka Kişiliği Oluşumunda ve Yansıtılmasında Reklamlarda
Arketip Kullanımı: Türkiye’nin En Değerli İlk 10 Markasının Reklamlarına Yönelik Bir
Analiz. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 32, 90-116.
Yin, R. K. (2017). Durum Çalışması Araştırması Uygulamaları. İ. Günbayı (Çev.). 3. Baskı,
Ankara: Nobel Yayınları.
Znanewitz, J. and Gilch, K. (2016). Storytelling-a Guideline and an Application in the
Bundeswehr’s (Personnel) Marketing. Transfer: Werbeforchungs & Praxis, 4, 30-35.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 197

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

EXPERIMENTAL AND THEORETICAL STUDY ON MECHANICAL PROPERTIES

OF APRICOT STONE SHELL REINFORCED POLYESTER COMPOSITES

Ramazan ORHAN
Sibel TOPUZ
Ercan AYDOĞMUŞ
University of Firat

ÖZET

Bu çalışmanın amacı, kayısı çekirdeği kabuğunun güçlendirilmiş polyester özellikleri

üzerindeki etkisini araştırmaktır. Polyester esaslı kompozit malzemeler, doymamış bir
polyester reçineye ağırlıkça % 5, 10, 20 ve 40'lık farklı oranlar kullanılarak 149-297 µm
boyutunda kayısı çekirdeği kabuğu ilave edilerek elle döküm yöntemi ile hazırlandı. Elde
edilen kompozit ve polyester numuneleri, performanslarını değerlendirmek için çekme
mukavemeti, eğilme mukavemeti ve sertlik gibi farklı mekanik testlere tabi tutulmuştur.
Mekanik testlerin sonuçlarına göre, polyester reçineye eklenen kayısı taşı kabuğunun
genellikle kompozit numunelerin gerilme ve eğilme mukavemeti değerlerini azalttığı, ancak
sertlik değerini çok fazla olumsuz etkilemediği tespit edilmiştir. Karışımdaki kayısı çekirdeği
kabuğunun oranı arttıkça, üretilen kompozit numunelerin esneklik modülü de azalmıştır.
Ayrıca, çekme dayanımı üzerine teorik modelleme analizi ANSYS programında sonlu
elemanlar yöntemi ile incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Kayısı çekirdeği kabuğu, Poli ester reçine, Mekanik özellikler, Esneklik
modülü

ABSTRACT

The aim of this study was to investigate the effect of apricot stone shell on the properties of
reinforced polyester. The polyester based composite materials were prepared by hand-lay-up
method with the addition of apricot stone shell in the size range of 149-297 µm using different
ratios of 5, 10, 20 and 40 wt% into an unsaturated polyester resin. The composite and
polyester samples obtained were subjected to different types of mechanical tests such as
tensile strength, flexural strength and hardness in order to evaluate their performance.
According to the results of the mechanical tests, it has been determined that the apricot stone
shell added into the polyester resin generally reduces the tensile and flexural strength values
of the composite samples, but does not affect the hardness value too many negatively. As the

198
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ratio of apricot stone shell in the mixture increases, the modulus of elasticity of the composite
samples produced have also decreased. In addition, theoretical modelling analysis on tensile
strength was studied in ANSYS program by finite element method.

Keywords: Apricot Stone Shell, Polyester Resin, Mechanical Properties, Modulus of

Elasticity
INTRODUCTION

Composite materials are made from two or more constituent materials (matrix and
reinforcement) with significantly different mechanical properties and which remain separate
and distinct within the finished structure. They display a combination of the best
characteristics of each individual material. The matrix forms the continuous phase while the
reinforcement forms the disperse phase. Composite materials have superior mechanical
properties such as lightness, high impact resistance and corrosion resistance compared to
metallic materials. Therefore, composite materials are; It has started to be used as an
alternative to metallic materials, especially in air, sea and land vehicles.
In composite structures; Criteria such as lightness, strength, fatigue strength, abrasion
resistance, electrical-thermal conductivity and low cost play an important role in the selection
of the reinforcing material. Composite materials that can provide the desired properties can be
created when polymers that do not meet any of the necessary physical and/or chemical
characteristics in the application fields are supported by fibers of various types and
proportions [Fowler et al., 2006]. However, the natural fiber and shell have been become
mandatory to use instead of glass, carbon, aramid, etc. reinforcing elements that are used as
supports for composite materials; because of the difficulty of recycling and long extinction
life in nature and expensive production costs [Lampinen, 2009]. For the alleviation of these
problems and more efficient use of agricultural waste, the production and use of natural fiber-
reinforced composites by supporting bast fibers of polymers that are generally in the class of
cellulosic herbal fibers with natural fibers such as those from fruit and leaves has become
widespread [Santos Ribeiro et al., 2016]. It was reported by Sewench and Samah that
increasing the amount of filler in the production of epoxy composites with chestnut shell filler
developed some mechanical, thermal and dielectric properties [Sewench and Samah, 2013]. It
was found by Chensong and Ian that the visible gaps of polyester composite samples
reinforced with macadamia nut shell particles grew with increasing reinforcement, but their
flexural properties changed little [Chensong and Ian, 2012]. In the study conducted by
Borazan et al., It was stated that the increased amount of filler in the production of polyester
composite with pine cone powder filler led to a decrease in flexural strength and an increase
in elastic modulus [Borazan et al., 2017].
Waste generation is a significant burden on the environment. Most food and forestry industry
activities result in large amounts of by-products that are often treated as waste and sent to
landfill. One of them is an apricot stone shell. Apricot Stone Shell is obtained from the
separation from the core of the apricot tree fruit which is mostly grown in Malatya and Elazig
cities in Turkey. Apricot Kernel Shell is an organic product, abundant in nature, cheap in cost,
and also a waste to be removed, so this study has been studied as a composite reinforcement
material. The present study is channelled towards producing a composite using a polyester
resin (as matrix) and apricot stone shell (as reinforcement) and to investigate the effect of
199
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

apricot stone shell on the mechanical properties of the composite and to performing the
theoretical modelling analysis for values of the tensile strength.

MATERIAL AND METHOD

Materials

In this study, the unsaturated orthophthalic polyester resin was used as matrix material, the
methyl ethyl ketone peroxide (MEKP) as the hardening agent and cobalt octoate as an
accelerator in the curing process of the polyester resin. In addition, apricot stone shell in
the

Fig. 1. Apricot stone shell used as reinforcing element

size range of 149-297 µm was used as a reinforcing element (Fig. 1). Four weight fractions of
apricot stone shell 5%, 10%, 20% and 40% were chosen to be studied. For reference,
polyester resin specimens were also prepared and tested.

Fabrication of composites

The Apricot stone shell /polyester composites were made as per the hand lay-up method by
pouring into mould prepared according to the standards [Ray et al., 2005]. Prior to
manufacturing, the mold surfaces were prepared by applying to the mold release wax
(Polivaks SV-6).
The flow chart for the production of the polyester composite is shown in Fig. 2. The ratio of
cobalt octoate that provides the gelling of the polyester resin in the 100 g adhesive is 0.5 wt%
and the MEKP, which ensures the hardening, is 1.0 wt%. Polyester resin and prepared fillers
were weighed in the proportions specified in the recipe (Table 1).

200
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Fig. 2. Simplified flow chart for the manufacturing process of polyester composite

Table 1. The composition of composite samples and polyester resin

Filler content Polyester resin Cobalt octoate MEKP
[wt%] [wt%] [wt%] [wt%]
0 98.5 0.5 1.0
5 93.5 0.5 1.0
10 88.5 0.5 1.0
20 78.5 0.5 1.0
40 58.5 0.5 1.0

The required amount of unsaturated polyester resin was measured in a mixing cup.
Accelerator and hardener were added into the polyester resin and mixed using a magnetic
stirrer. After obtaining a homogeneous mixture, the appropriate amount of filler was added
and were mixed thoroughly with the polyester resin. The mixture was then poured slowly into
the mold at a distance of 30 cm above the mold, allowing extremely thin pouring stream to
reduce trapping of air bubbles. Then the composition was allowed curing without any
disturbance at room temperature (for 4–6 h). The slabs were removed from the mold. This
was followed by post cure in an oven at 80°C for one hour. The typical prepared specimens
are shown in Fig. 3.

201
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Fig. 3. Prepared specimens

Tensile test

The tensile behaviour of the composite and polyester samples was prepared as per the
standard ASTM D 638M-91a. The specimens were tested at a cross-head speed of 1.0
mm/min, using Universal tensile testing machine. Three samples were tested for each
composition and the average of results was taken. The modulus and tensile parameters were
reported according to the average of these results. Modulus of elasticity (E) was obtained as:

E = σ/ε (1)

ε = ∆L/Lo (2)

where, σ is stress induced in the body (MPa); ε is the strain, L is change in the length of the
standard sample (mm) and L0 is initial length of standard sample (115 mm).

Flexural test

Three point bend tests of the composite and polyester samples were performed in accordance
with ASTM D 790-03 to measure flexural properties. The length, width and thickness of the
test specimens were 80, 20 and 4 mm, respectively. In three point bending test, the outer
rollers were 40 mm apart and samples were tested at a strain rate of 1.0 mm/min. The
specimens were tested using the same testing machine mentioned above at same crosshead
speed. Flexural strength (σf) of the composite was calculated using the following relationship:

σf =3PL/2bd2 (3)

where, P is the maximum load (N); L is the support span (mm); b is the width (mm) and d is
the thickness (mm).

Shore hardness test

202
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

The hardness measurement tests of the composite and polyester samples were carried out
using Shore-D hardness in accordance with the ASTM D2240 standard. The specimens were
80 mm long, 20 mm wide and 10 mm thick. Samples were placed on the hardness measuring
machine and hardness measurement was performed in 5 different regions of the composite
materials (TIME TH-210 Dijital Shoremetre). The average of these 5 values obtained in the
calculations was used.

RESULTS AND DISCUSSION

Tensile strength

Fig. 4 shows the variation of the tensile strength of the composite and polyester samples with
weight percentage of the apricot stone shell. The variation of the elastic modulus of polyester
and composite samples with weight percentage of the apricot stone shell was also obtained as
shown in Fig. 5. It was observed from Figs. 4 and 5 that both tensile strength and the
modulus

Fig. 4. Variation of tensile strength of polyester and composite samples with weight
percentage of filling material

203
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Fig. 5. Modulus of elasticity of polyester and composite samples with weight percentage
of filling material

of elasticity decreased with the addition of apricot stone shell. This decrease in tensile
strength and the modulus of elasticity may be due to the lower efficiency of stress transfer
between the filling material-polyester matrix interface because of weak adhesion force at the
interface, direct contact between particles and possibly the existence of void/porosity [Albano
et al., 2001]. The apricot stone shell particles may hinder the crosslinking and reduces the
interaction between polymer network, and thereby reducing the strength of composite.
Mechanical properties of composites generally depend on factors such as filler content,
particle size and shape, the degree of adhesion between the filler and the polymer matrix and
the dispersion degree of the filler within the matrix.

Theoretical modelling analysis on tensile properties of composite

In this study, the mechanical properties of the composite were determined by adding apricot
stone shell to the polyester resin in different proportions. Theoretical modelling analysis on
tensile strength was studied in ANSYS program by finite element method. Theoretical tensile
strengths and experimental data were compared with the finite element method. It has been
determined that the elastic modulus and percent elongation rate of pure polyester is higher
than composites. In addition, maximum stress and minimum deformation were seen in pure
polyester against force.
While preparing the polyester composite; the particle size and quantity of the additive is very
important. The mechanical behavior of pure polyester (a), 5% filler added composite (b), 10%
filler added composite (c), 20% filler added composite (d) and 40% filler added composite (e)
under tensile strength is seen in Fig. 6. Here, a theoretical model is created according to the
experimentally calculated elasticity module. It has been observed that experimental and
204
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

theoretical values for tensile strength are compatible. In ANSYS model studies, polyester
composites show elastic behavior in green and lighter color areas. In yellow and darker
regions, the neck begins to grow in the material. The standard sample reaches the breaking
value in the red zone.

205
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

206
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Fig. 6. Modeling of elasticity of polyester and composite samples with weight percentage
of filling material

As seen in the Fig. 6 for the composite models, the breaking occurs in sections with maximum
tensile strength. As the weight percentage of the filler in the polyester composite increased,
the tensile strength and elasticity module decreased.

Flexural Strength

The variation of flexural strength belonging to the polyester and composite samples is
presented in Fig. 7. It is determined that the flexural strength value of composite samples is
lower than the value of the pure polyester sample. The bending strength decreased along with
the apricot stone shell amount in the increasing organic structure. The reason is possibly
hydrophilic apricot stone shell is incompatible with hydrophobic polyester. This will result in
poor interfacial adhesion. In addition, the existence of voids in the composite structure causes
also decreased flexural strength [Dong and Davies, 2011].

Hardness

In Fig. 8 the Shore-D hardness value belonging to the pure polyester and composite samples
is given. It is inferred that the addition of apricot stone shell reduces the hardness little with
increase in weight percentage. The dispersion of the apricot stone shell in the polyester is
reason for the small variation in the Shore-D hardness value.

207
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Fig. 7. Variation of flexural strength of polyester and composite samples with weight
percentage of filling material

Fig. 8. Variation of Hardness of polyester and composite samples with weight percentage
of filling material

CONCLUSIONS

In this work, apricot stone shell reinforced polyester composite was prepared. It was found
that the tensile strength, elastic modulus, flexural strength of the composite materials
decreased with the increasing ratio of filler, but did not affect the hardness much, and this
reduction in the mechanical properties is due to process-induced voids. In theoretical
modeling analysis, experimental and theoretical values of tensile strength were found to be
compatible.
In addition to the physical and mechanical properties, the filler amount influences the cost of
the product. By lowering the resin content in the particle filled composite, costs can also be
lowered. Resin is relatively expensive compared to other kinds of fillers. This is the main
motivation that leads manufacturers to seek methods to lower the filler content. The
Successful commercialization of apricot stone shell/polyester composite products depends on
the development of a cost-effective manufacturing process on a commercial scale and the
establishment of a market base for sustainable products. This will also lead to reducing and
preventing waste.

208
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Although the filling material used negatively affects the mechanical properties of the
composite, it can be said that this filling material can be used as a cost reducer without
affecting much the mechanical performance.

REFERENCES

Albano, C., Ichazo, M., Gonza´lez, J., Delgado, M., Poleo, R. Effects of filler treatments on
the mechanical and morphological behavior of PP+wood flour and PP+sisal fiber. Mater. Res.
Innov. 4 (5–6), 284–293, 2001.

Borazan, A.A., Gokdai, D., Acikgoz, C., Adiguzel, D.A. The Influence of Chemically Pre-
treated Chestnut Waste and Pinecone Filler Content on the Properties of Polyester
Composites, Environment and Ecology Research. 5(3), 235-243, 2017.

Chensong, D., Ian, J.D. Flexural properties of macadamia nutshell particle reinforced
polyester composites, Composites Part B: Engineering. 43(7), 2751-2756, 2012.

Dong, C., Davies, I.J. Flexural Properties of Wheat Straw Reinforced Polyester Composites,
American Journal of Materials Science.1(2), 71-75, 2011.

Fowler, P.A., Hughes, J.M., Elias, R.M. Biocomposites: technology, environmental

credentials and market forces. Journal of the Science of Food and Agriculture. 86(12), 1781-
1789, 2006.

Lampinen, J. Biocomposite research as a way to add value and sustainability to composites.

Proceedings of the 4th Wood Fibre Polymer Composites International Symposium, 2009.

Ray, D., Rout, J. Thermoset biocomposites. In: Mohanty, A. K., Misra, M., Drzal, L. T., eds.
Natural Fibers, Biopolymers, and Biocomposites. CRC Press, Boca Raton, F.L: Taylor &
Francis; pp.291-345, 2005.

Santos Ribeiro, M.C., Fiúza, A., Ferreira, A., Lurdes Dinis, M., Meira Castro, A.C., Meixedo,
J. P., Alvim, M.R. Recycling Approach towards Sustainability Advance of Composite
Materials’ Industry, Recycling. 1(1), 178-193, 2016.

Sewench, N.R., Samah, M.H. Characteristic of Hybrid Chestnut Shell Fillers/Epoxy

Composite, The Journal of Engineering and Technology. 31(3), 368-380, 2013.

209
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

TURKEY-SOUTH KOREA TRADE RELATIONS (EXAMPLE OF TEXTILE AND

APPAREL SECTOR)

Özlem KAYA
Hitit University

Abstract
Who wrote one of the global economy's most striking success story in the Asia-Pacific region,
located in South Korea, especially the rapidly increasing its economic size of the last thirty
years with important reforms and the need Turkey with our major foreign trade partner as it
has raised the foreign trade volume trade volume with while both other countries the target
market, which has a high potential for our exporters, has become a country due to the fact that
it has increased.
South Korea and Turkey's trade and economic relations, one of the major actors of the global
economy, have developed in parallel with the economic development process of both
countries. Today, South Korea's investments in Turkey constitute the point of gravity of these
relations. In this process, the trade in textile and apparel sector of the two countries has
developed over the years and gained momentum especially in the early 2000s.
In the past, the textile and apparel sector has become a sector that provides raw materials for
traditional products such as apparel and home textiles, but has also provided input to other
sectors such as automotive, industry and health over the years. Since the textile and apparel
sector plays an important role in the revitalization of the economy today, it is important to
evaluate the current situation of the sector and to identify and resolve the areas that need
improvement.
The textile and apparel sector plays an important role in the economic development of South
Korea and Turkey. At the same time, international trade has become extremely important in
today's economic conditions. In this respect, it is important for the sector of the two countries
to identify the current situation in terms of the development of trade and to determine the
future predictions. In this study, trade in textile and apparel sectors of South Korea and
Turkey, which are among the fastest growing and developing economies in the world in the
last three decades, was discussed.

Keywords: Apparel sector, Import and export rates, South Korea, Turkish apparel trade,
Textile sector

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 210

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
TÜRKİYE-GÜNEY KORE TİCARİ İLİŞKİLERİ (TEKSTİL VE HAZIR GİYİM
SEKTÖRÜ ÖRNEĞİ)

Özet
Küresel ekonominin en çarpıcı başarı hikayelerinden birini yazmış olan Asya-pasifik
bölgesinde yer alan Güney Kore, özellikle son otuz yılda önemli reformlarla ekonomik
büyüklüğünü hızla artırmış ve gerek Türkiye ile dış ticaret hacmini yükseltmiş olması
itibariyle önemli bir dış ticaret ortağımız olurken gerekse diğer ülkelerle dış ticaret hacmini
arttırmış olması nedeni ile ihracatçılarımız için yüksek potansiyeli olan hedef pazar ülke
konumuna gelmiştir.
Küresel ekonominin önemli aktörlerinden biri olan Güney Kore ile Türkiye’nin ticari ve
ekonomik ilişkileri de her iki ülkenin ekonomik kalkınma sürecine paralel bir gelişme
kaydetmiştir. Bu ilişkilerin ağırlık noktasını günümüzde Güney Kore’nin, Türkiye’deki
yatırımları oluşturmaktadır. Bu süreçte iki ülke tekstil ve hazır giyim sektörü ticareti de yıllar
içerisinde gelişim kaydederek özellikle 2000’li yılların başında ivme kazanmıştır.
Tekstil ve hazır giyim sektörü geçmişte daha çok hazır giyim ve ev tekstili gibi geleneksel
ürünler için hammadde sağlayan bir sektörken yıllar itibarıyla otomotiv, endüstri ve sağlık
gibi diğer sektörlere de girdi sağlayan bir sektör haline gelmiştir. Tekstil ve hazır giyim
sektörü günümüzde ekonominin canlandırılmasında önemli bir rol oynadığı için sektörün
mevcut durumunun değerlendirilmesi ile iyileştirmeye ihtiyaç duyulan alanların tespit
edilmesi ve çözüme kavuşturulması önem arz etmektedir.
Tekstil ve hazır giyim sektörü Türkiye ile Güney Kore’nin ekonomik kalkınma sürecinde
önemli rol oynamaktadır. Söz konusu sektörler aynı zamanda ülkelerarası ticarette günümüz
ekonomik koşullarında son derece önemli bir hal almıştır. Bu bakımdan sektörel anlamda
ticaretin gelişimi açısından mevcut durumun ortaya konulması ve gelecek öngörülerin
belirlenmesi iki ülke sektörü açısından önemlidir. Söz konusu çalışmada son otuz yılda
dünyanın en hızlı büyüyen ve gelişen ekonomileri arasında yer alan Güney Kore ile
Türkiye’nin tekstil ve hazır giyim sektörü ticareti ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Hazır giyim sektörü, İthalat ve ihracat oranları, Güney Kore, Türk hazır
giyim ticareti, Tekstil sektörü

INTRODUCTION
Textile and apparel sector has an important place in world trade and production. Textile and
apparel industry, their interactions with each other and the close relationship arising from the
production and distribution chain of the apparel industry often come across as two terms used
instead of each other.
For many developing countries, manufacturing industries are considered as the driving force
due to both export revenues and employment potentials. The same approach was observed in
Turkey during the early years of liberalization.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 211

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
The textile and apparel industry has played a vital role in both industrialization and market
formation in the country's economy over the last thirty years.
Textile and apparel industry has been one of the largest revenue generating sectors in the
world throughout history. As a matter of fact, the sector played a vital role in early
industrialization in Britain, North America and Japan (Rossen, 2004).
However, it has been observed that textile products production and export has been shifting
from developed countries to developing countries since 1970s. For example, it is known that
Japanese textile and apparel companies directed their production investments to Asian
countries in the 1970s due to the increase in production costs and restrictions in employment.
With the effect of this trend, Hong Kong, South Korea and Taiwan have become the new
industrialized countries of Asia after Japan and textile and apparel industry became the main
export item (Au and Chan, 2003). Together with these countries, underdeveloped countries
such as Bangladesh and Indonesia have begun to take part in global markets by turning low
labor costs into a competitive force (Owen, 2001). The globalization trend that has accelerated
since the 1980s has accelerated the trade flow in the textile and apparel industry, and
approximately half of the total capacity of the sector has shifted from developed countries to
developing countries in the last thirty years (Ramaswamy and Gereffi, 2000). Naturally, the
sector is defined as one of the most globalized industries today.
In this study, the commercial structure of the sector between South Korea and Turkey was
evaluated. In this context, considering the commercial structure of South Korea, it is seen that
South Korea has written one of the most striking success stories of the global economy. After
the Korean War, which took place between 1950-1953 and which Turkey participated in with
a military brigade, it is cited as one of the poorest countries in the world in the conditions of
the period. Having entered into a strong development process in the years following the war
and became one of the leading actors of the global economy in a short time, South Korea is
today the 8th largest exporting country in the world, as it is the 12th largest economy in the
world.
South Korea and Turkey's trade and economic relations, one of the major actors of the global
economy, have recorded a parallel developed to the economic development process of both
countries. South Korea's investment in Turkey is the main focus of these relations. According
to Central Bank data, as of 2016, the total investment of residents in South Korea in Turkey is
US $ 566 million. However, considering that the Central Bank's balance of payments data
does not include investments made through third countries and gains converted into domestic
investments, it is predictable that South Korean investment in Turkey is far above these
figures.
On the other hand, according to the Ministry of Economy data, there are 55,205 foreign-
owned enterprises in Turkey as of June 2017, of which 326 have South Korean capital. Again,
according to Central Bank data, foreign direct investment in South Korea by residents in
Turkey stands at 40 million US dollars.
Considering the Ministry of Trade data (2019), there is an unbalanced situation in trade
relations against Turkey in response to this picture in investment relations. In 2016, Turkey,
South Korea, while exports of 519 million US dollars, 6.4 billion US dollars has made
imports from this country. In other words, Turkey, each worth of goods that are sold to South
Korea 12.3 dollars to buy goods from this country.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 212

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
South Korean investments in Turkey contribute to the country's economy through
employment, production, exports and tax revenue. In the field of trade, although exports and
imports are carried out in accordance with the principles of mutual benefit and free market,
there is an unstable situation for Turkey. In the face of this situation, Turkey's relations with
South Korea, just to focus on bilateral investment or trade in goods from the country, it is
necessary to develop a multi-dimensional way.
Turkey's exports to South Korea by focusing on products bearing potential efforts to increase
the market share of these products should be made. The textile and apparel sector is one of the
leading sectors of the products with this potential. Textile and apparel sector is one of the
largest industrial sectors in Turkey in terms of its contribution to employment and exports.
In this context, the study aimed to reveal the situation of textile and apparel trade between
Turkey and South Korea. For this purpose, in addition to providing online access to the
world's largest trade database, countries ' export performance, international demand,
alternative markets, and competitors in terms of both product and country in terms of
providing indications about the role of “TradeMap” using specifically textile and apparel
tabular data and evaluations are reviewed.

TEXTILE AND APPAREL TRADE BETWEEN TURKEY AND SOUTH KOREA

The textile and apparel sector started to grow rapidly with the export-oriented development
policy implemented in 1980 and investments in the sector have increased since that date. The
textile and apparel sector is one of the most important sectors of Turkey in terms of macro-
economic magnitudes such as share in manufacturing and industrial production, employment,
exports, net foreign currency inflows to the economy and investment. Today, the Turkish
textile and apparel sector is a largely export-oriented sector (When considered alongside the
textile and apparel sector).
The Turkish apparel sector is the 7th largest apparel exporter in the world with a 3.2% share
as of 2018. In the export of apparel to EU countries, our country is ranked 3rd after China and
Bangladesh. Today, the apparel sector is one of the locomotive sectors of our country's
economy with its great weight in production and employment.
Most of the apparel products produced in Turkey are cotton products. The sector needs raw
materials and decals such as cotton, wool, yarn and fabric are met to a large extent from
within the country, but a significant amount of imports are also carried out. Although Turkey
is the 6th largest cotton producer in the world in the 2019/20 season, domestic production
does not meet domestic demand. Our country is ranked 5th in world cotton consumption
(Ministry of Trade, 2020).
South Korea's economy, on the other hand, depends significantly on international trade.
According to 2016 data, the share of the services sector was 59.2% while industry was 38.6%
of the country's GDP. South Korea has the world's 11th largest economies among 191
countries as of 2017. South Korea's population, which ranked 26th in the world with an
increase of 0.4% in 2017 with 51.5 million people, is estimated to be 52.7 million in 2023.
Today, South Korea is within the Asian continent's markets, with a population of 4.46 billion
in 2018 and its population expected to grow to 5.3 billion by 2050. The total population of the
Asian continent is expected to reach approximately 5.6 billion people by 2050, according to

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 213

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
United Nations data. While South Korea became the 12th largest economy in the world with a
GDP of 1.62 trillion dollars, it became the 27th most populous country in the world with a
population of 51.6 million. South Korea, which is the 5th most exported country in the world
in 2018 with its export of 605.2 billion dollars, shows itself as an important market for
Turkish exporters as the 8th most imported countries in the world with its imports of 535.2
billion dollars. At the same time, it should be taken into consideration that South Korea has a
foreign trade surplus of 70 billion dollars and approximately 14% of exports of goods
constitute high technology products (TEA (Turkish Exporters Assembly), 2019)

Table 1. South Korean Foreign Trade Figures (Billion USD)

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Export 555 549 560 573 526 495 573 605

Import 524 520 516 526 436 406 478 535

Source: TradeMap

An important aspect of the South Korean economy is that it is highly dependent on

international trade. Unlike the USA and Japan, both of which are important export countries,
the unemployment rate in South Korea was 3.3% in 2017.
Turkey's trade with South Korea gained momentum at the beginning of the 2000s, but in this
case the result has been a gradual increase in the deficit is Turkey's trade with the countries
concerned. While Turkey's exports increased at a restricted level, there were larger increases
in imports, although Turkey's imports from this country decreased during the Asian crisis that
heavily affected the South Korean economy in 1997-98, imports began to increase again in
the following years. In the last two years, it is observed that Turkey's imports from South
Korea decreases again.
The Republic of South Korea is one of the countries where we have the most deficit in our
foreign trade proportionately. In 2015, despite the increase in our exports, the trade deficit fell
to 6.4 billion dollars due to the decrease in our imports. This deficit, which was around 6
billion US dollars in 2017, was realized as 5.4 billion US dollars in 2018. In 2017, the
country's share of our total exports was 0.37% and ranked 49th. Our exports to South Korea
were $ 926 million in 2018 (Ministry of Trade, 2019).
When we look at the export and import products with South Korea, the main export products
are clothing and leather goods. Among our main imported products are artificial and synthetic
fibers suitable for weaving (Ministry of Foreign Affairs, 2019).
South Korea made 1.2 billion dollars of imports from Turkey in 2018, equivalent to about
0.22% of its total imports from the world. South Korea has a high trade potential and despite
the FTA (Free Trade Agreement) signed with Turkey, the fact that Turkey imports the most
45th countries shows that Turkish exporters have a long way to go in this market.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 214

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Table 2. South Korea Imports the Most from Turkey 6 '' GTIP (Customs Tariff Statistics
Positions) with The Code Top Ten Products

6 ' GTIP Code Product Description

'620342 For boys/boys, short pants, shorts etc. cotton
'620462 For women/girls, trousers, shorts, etc. cotton
'430219 Other tanned finished (whole) furs
Source: Turkish Statistical Institute (TÜİK), 2019

South Korea's imports from Turkey did in the first 10 items in 2018 to 622.1 million dollars,
while the top 10 products imports constitutes 52.33% of the total imports from Turkey. In
other words, one out of every two products that in 2018 South Korea's imports from Turkey
took place within the first 10 items. This shows that our exporters are concentrating on export
products made to South Korea and cannot diversify their export products sufficiently (TEA,
2019). Textiles and apparel products are not included among the top 10 products South Korea
imports most from Turkey in 2018. However, textile and apparel products are among the
products with code 6, which it imports the most from Turkey in 2019. (Table 2)

Table 3. South Korea's Sectoral Distribution of Goods Imported from the Earth (2018 $
billion) (in terms of South Korea's imports from Turkey and Turkey's export rates to South
Korea – two countries and on a world scale)
Ranking Ranking by TEA Sector South Turkey's South Total Share of Share of The Share South
by Imports Korea's Exports to Korea's Exports in Turkish The Sector of South Korea's
Imports from Imports The World Imports The World Exports in in Turkey's Korea's Share of
from The Turkey from The from Total Exports to Imports Imports
World World Turkey Exports in South from from
The World Korea Turkey in Turkey in
Turkey's Total
Total Imports
Exports
9 4 Clothing and 11,68 17,56 0,089 572,11 3,1% 7,5% 0,5% 0,8%
Apparel
16 12 Textiles and 5,07 7,89 0,016 268,67 2,9% 1,4% 0,2% 0,3%
Raw Materials
14 6 Leather and 6,79 1,60 0,057 267,70 0,6% 4,8% 3,6% 0,8%
Leather
Products
Source: International Trade Centre (ITC), Trademap, 2019 and TEA

South Korea is the 11th country with the most imports from Turkey, while Turkey imported $
6.3 billion from South Korea in 2018. The share of Turkey's imports from this country in total
imports was 2.84%.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 215

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Table 4. Distribution of Turkey's Imports from The World by TEA Sector Classification
(2012-2018 billion $)
TEA Sector Number of 6 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Change (2012- Sectoral Share Sectoral Share
Class GTIP Coded 2018) (2012, %) (2018, %)
Products in the
Sector

Clothing and 288 2,15 2,88 3,38 2,75 3,25 3,36 3,09 2,90 2,47 2,03
Apparel
Textiles and Raw 505 6,18 8,95 10,22 8,54 9,15 9,56 8,09 7,95 9,51 8,57
Materials
Leather and 87 1,17 1,46 1,88 1,83 2,04 1,95 1,55 1,31 1,23 1,11
Leather Products

Source: (International Trade Centre (ITC), Trademap, 2019)

Turkey realized the biggest increase in imports from South Korea in the period 2012-2018 in
the “steel” sector, this sector by the "chemical substances and products" and "textile and raw
materials" have been carried out in the sector.
Turkey has a competitive advantage, but the garment and apparel sector is located between
the products find a place in any desired ratio in the South Korean market. South Korea
imports from Turkey the most among this sector, "confection and apparel" were made in the
sector.
Turkey was a competitive advantage in the international market and the market share of South
Korea's imports from Turkey is ready located between the 104 items in the range 1-5% in the
clothing and apparel sector imports amounted to $ 60 million.
Foreign investments to South Korea have increased in a fluctuating manner in recent years.
Although the country's fast economic growth and expertise in innovative information and
communication technologies are quite good, the lack of transparency in the laws is a concern
for foreign investors (Ministry of Trade, 2018).
Especially in some areas, as we can see the continuation of the traditional lines in South
Korean preferences, the Western style of life is rapidly spreading. This tradition and change
shows itself mostly in clothing. In this regard, look at it as a potential market in these
countries will be extremely accurate for Turkey.
When South Korea was considering having the technology and production capacity, it is
considered that Turkey can make its imports in such a way as to provide more added value to
the country's economy. Leave it needs Turkey's imports of finished products and components
should be considered as potential in South Korea, South Korea should become a high-quality
source of supply to Turkey in these areas.
The composition of South Korea's exports has varied over time. Although there has been
stagnation or contraction in clothing and shoes, which are important export products in the
recent past, they are still among the important product groups. Cheap labor is no longer
available in South Korea, and since there is no competitive advantage arising from this factor,
many of the factories have moved to other countries in South East Asia. Capital intensive and
advanced engineering and technology products have now become more important and
competitive export products for South Korea.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 216

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
South Korea is one of the 8th largest importers in the world with its $ 535.5 billion in imports
in 2018, making it a critical target market for our exporters. It said that the businesses that
want to export to markets with high share of imports from the world and between them they
made the imports from Turkey FTA (Free Trade Agreement) cause of which could be further
developed effective strategies for this market there is a need to develop.
Said the market of more than shares get to name both the determination of our country would
follow macro strategy in the products we have to move a competitive advantage from
Turkey's exports in other words in the products it is strong supply side is important that our
position on the South Korean market. In addition, South Korea's imports of the products
heavily imported by South Korea in other words, the demand direction is strong in the
determination of the products to be used as the methods stand out.

CONCLUSION
Textile and apparel sector is one of the most competitive sectors in the world. The policies
and strategies pursued by countries in this sector are very important. The textile and apparel
sector, which plays an important role in the economic development of the countries, has an
important trading power. In this research, trade relations between Turkey and South Korea
were evaluated in the textile and apparel sector and the current situation was tried to be
determined with the most current data.
One of the major economic actors of East Asia, the new economic center of the world, is
South Korea. South Korea is one of the major economic actors in East Asia, the world's new
economic center of attraction. South Korea has a distinct position in the region with its strong
economy and forms a vital part of that region with its trade links, investment relations, supply
chains and location in regional production networks. Therefore, it is a must for Turkey to
increase its economic relations with this country to a higher level. In this regard, South Korea
is a market that supply growth potential for Turkey. In general, Turkey and South Korea
textile and apparel trade is considered the following points are noteworthy.
- Textile and apparel sector, which is defined as one of the traditional sectors of our country,
is one of the leading industries in Turkey today in terms of production, employment and
export volume and the technology it uses. The sector has made a huge investment move in the
last 30 years and has become an industry that uses high technology in almost all rings of the
value chain. The sector also uses superior production method techniques and communication
facilities in its production processes. (TQM, Kaizen, Six Sigma etc.) With these aspects, it can
be a strong commercial partner for South Korea.
- Turkish textile and apparel sector has the potential to take a stronger position in global
exports.
- The number of companies that use government support in the sector is low. By overcoming
this situation, stronger commercial developments can be achieved.
- The concept of high added value production should be emphasized rather than traditional
textile understanding. In this context, it should be aimed to carry out activities that improve
the design and branding activities of the companies.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 217

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
- The sector should be producing for export and closely follow the changes and trends in the
global scale in line with the targets and priorities set out in the development plan. Firms
should be encouraged to accelerate the transition from labor-intensive production to
technology-intensive production in order to increase productivity in production, and to
prioritize R & D and innovation activities. (wearable technologies, nanotechnology, etc.)
- When evaluated in the context of firm strategy, structure and competitive conditions, the
sector should spend more work and focus on branding activities first.
- When the sector is evaluated under the main variable of input conditions, it is seen that labor
costs constitute an important item and affect competitiveness.
- In order for industry to have a globally sustainable competitive power, it should be aimed to
combine cost, quality and diversity in the most effective way and to achieve a rising growth
trend with niche products in new markets while maintaining its share in the EU market. One
of these markets should be considered as South Korea, the positive and negative aspects of the
market should be determined, trade relations should be arranged in this direction.
- It is important for the industry to be innovative and creative and to show the necessary
dedication and courage. The biggest goal should be to create a portfolio where the risks in the
market portfolio are combined with high risk and high profit margin markets (such as South
Korea, Russia) and stable U.S.-like markets.
In this context, focusing on products bearing potential Turkey's exports to South Korea are
working towards increasing the market share of these products should be made. At the same
time an effective disposal of the steps to be taken in this direction, if well analyzed and better
management of risks and the creation of a continuous process in these areas, Turkey's more
balanced in their economic relations with South Korea, trade sustainable in the long term,
despite a trade deficit and Turkey, providing more value to the economy it is inevitable to
reach a structure.
A continuously close relationship with consumers and business partners should be maintained
between the two countries. In order for these relationships to be sustained in the long term,
mutual business visits should be made continuously and trust should be renewed. South
Korean manufacturers are paying attention to the cheapness of raw materials especially in
order to maintain their competitiveness. Comparison of prices should be done well. The
balance of quality and price must be appropriately determined according to the price and
quality in the South Korean market. In case of attention to these points, it will be possible to
reach the desired points in the textile and apparel industry trade between the two countries.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 218

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
REFERENCES

Au, K. F. and Chan, N.Y. (2003). The World Textile and Apparel Trade: Globalization
Versus Regionalization, Proceeding of the Seventh International Conference on Global
Business and Economic Development, 1063-1070.
ITC (Trade Map). (2019). South Korea and Turkey Trade,
https://www.trademap.org/Index.aspx, Access: 12.11.2019
Owen, G. (2001). Globalization in Textiles: Corporate Strategy and Competitive Advantage,
http://www.lse.ac.uk/collections/MES/pdf/pasold.pdf . Access: 12.01.2020
Ramaswamy, K. V. and Gereffi, G. (2000). India’s Apparel Exports: The Challenge of Global
Markets., The Developing Economies, XXXVIII-2, 186–210.
Rossen, E. I. (2004). The Globalization of the US Apparel Industry: Making Sweatshops,
Berkely, University of California Press.
T.C. Dışişleri Bakanlığı, (Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs) (2019). Güney
Kore’nin Ekonomisi, http://www.mfa.gov.tr/guney-kore_ekonomisi.tr.mfa, Access:
12.09.2019
T.C. Ticaret Bakanlığı, (Republic of Turkey Ministry of Trade) (2020). Hazır Giyim Sektör
Raporu,
https://ticaret.gov.tr/data/5b87000813b8761450e18d7b/Hazır%20Giyim%20Sektörü_2018.
pdf, Access: 19.05.2020
T.C. Ticaret Bakanlığı, (Republic of Turkey Ministry of Trade) (2019). Hazır Giyim Sektörü,
https://ticaret.gov.tr/data Access: 26.01.2020
T.C. Ticaret Bakanlığı, (Republic of Turkey Ministry of Trade) (2019). Güney Kore,
https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/dogu-asya/guney-kore-cumhuriyeti/ulke-profili/dis-
ticaret, Access: 16.04.2019
T.C. Ticaret Bakanlığı, (Republic of Turkey Ministry of Trade) (2018). Güney Kore,
https://ticaret.gov.tr/yurtdisi-teskilati/dogu-asya/guney-kore-cumhuriyeti/ulke-profili/genel-
ekonomik-durum, Access: 31.08.2018
TEA (TİM), (2019). Güney Kore İle İlgili Makroekonomik Göstergeler,
https://www.tim.org.tr/files/downloads/Analiz_Rapor/Güney%20Kore%20Hedef%20Pazar%
20Ülke%20Analizi.pdf, Access: 30.04.2020
TEA (TİM). (2019). Güney Kore Hedef Pazar Ülke Analizi, Türkiye İhracatçılar Meclisi,
https://www.tim.org.tr/files/downloads/Analiz_Rapor/Güney%20Kore%20Hedef%20Pazar%
20Ülke%20Analizi.pdf, Access: 29.04.2020
Turkish Statistical Institute. (2019). South Korea Imports the Most from Turkey 6 '' GTIP
(Customs Tariff Statistics Positions) with The Code Top Ten Products,
http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist, Access: 11.02.2020

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 219

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

BULANIK ÇOK KRİTERLİ KARAR VERME İLE ALTERNATİF TEMİZLİK

FİRMASI SEÇİMİ YÖNTEMİ

Sümeyye BAYINDIR
Halil İbrahim DEMİR
Sakarya Üniversitesi

Özet
Günlük hayatta firmalar için tedarikçi seçimi maliyet ve fayda açısından bakıldığında karar
verilmesi zor bir problem haline dönüşmektedir. Bu zor karar sonucu firmalar yanlış seçimler
yapabilmektedir. Bu seçimler firmalar için çok fazla kriter içermekte ve çözümü
zorlaştırmaktadır. Özellikle kamu sektöründe yapılan tedarikçi seçimlerinde ihale esaslı
çalışıldığından genellikle maliyet kriteri göz önüne alınarak seçimler yapılmaktadır ve bu
kararlar yanlış seçimlere gidilebilmektedir. Kamu sektöründe öncelikle gerekli olan ihtiyaç
belirlenin ve bu ihtiyaca göre duyuru yapılarak firmaların ihaleye girmesi sağlanır.
Tedarikçi seçimi gibi çok alternatifli ve çok kriterli problemlerin çözümünde, kararları doğru
verebilmek adına, devreye literatürde kullanılan çok kriterli karar verme yöntemleri
girmektedir. ÇKKV (Çok kriterli karar verme) yöntemleri sayesinde karar vericiler her bir
kriteri tüm alternatifler bazında sırasıyla değerlendirir ve istenilen kriterler için en iyi sonucu
veren alternatif en ideal çözümü oluşturur. ÇKKV yöntemlerinden klasik yöntemler yerine
günümüzde yaygınca kullanılan bulanık yöntemler kullanılmaktadır. Bulanık yöntemler
sayesinde veriler net bir sayısal karşılık yerine dilsel ifadeler kullanılarak karar vericinin
kriterler ve alternatifler arasında doğru değerlendirilmesi kolaylaşmaktadır.
Burada ÇKKV yöntemlerinden olan Bulanık AHP kullanılarak kriterler kendi aralarında ve
alternatifler her bir kritere göre değerlendirilmiştir. Literatürde Bulanık AHP yöntemiyle
tedarikçi seçimi problemi çok fazla karşılaşılmasına rağmen özellikle kamu sektöründe bu
alanda yapılan çalışma azdır ve bu çalışmada temizlikçi firması seçimi problemi göz önüne
alınmıştır. Çalışmada 3 ana kriter ve 20 alt kriter 4 farklı tedarikçi firma için
değerlendirilmiştir. Bu çalışmada ele alınan ana kriterler Çevresel, Sosyal ve Ekonomik ana
kriterleridir. Çevresel kriterler arasında günümüzde öncelik gösterilen Yeşil tasarım ve
Satınalma (YTS), Yeşil yönetim (YY), Atık yönetimi ve Kirlilik önleme (AYKÖ) gibi
kriterler de ele alınmıştır.
Saaty’in 1-9 kesin önem ölçeği ile değerlendirilen anket sonuçlarına göre Chang’in önerdiği
bulanık önem ölçeği dönüşüm skalası kullanılarak veriler gözden geçirilmiştir. Elde edilen
verilere göre Bulanık AHP yöntemi adımları kullanılarak sentetik değerlere dönüştürülmüş ve

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 220

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
bu değerler ardından ağırlıklar hesaplanmış sonuçlara ulaşılmış ve bu sonuçlara göre firmalar
arasında seçim yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Çok Kriterli Karar Verme, Bulanık AHP, Tedarikçi Seçimi, Kamu
Sektörü

ALTERNATIVE CLEANING COMPANY SELECTION METHOD WITH FUZZY

MULTI-CRITERIA DECISION MAKING

Abstract
Choosing a supplier for companies in daily life becomes a difficult problem to decide on in
terms of cost and benefit. As a result of this difficult decision, companies can make wrong
choices. These choices contain many criteria for companies and make the solution difficult.
Especially in the selection of suppliers made in the public sector, tender-based work is
generally made, considering the cost criterion, choices are made and these decisions can be
made wrong. In the public sector, firstly, the necessary needs are determined and
announcements are made according to this need and firms are allowed to participate in the
tender.
In the solution of multi-alternative and multi-criteria problems such as supplier selection,
multi-criteria decision making methods used in the literature are used in order to make correct
decisions. Decision makers evaluate each criterion on the basis of all alternatives,
respectively, using the methods of MCDM (Multi-Criteria Decision Making) and create the
most ideal solution that gives the best results for the desired criteria. Fuzzy methods, which
are widely used today, are used instead of classical methods. Thanks to the fuzzy methods, it
is easier to evaluate the decision correctly among the criteria and alternatives by using
linguistic expressions instead of a clear numerical response.
Here, using Fuzzy AHP, which is one of the MCDM methods, the criteria were evaluated
among themselves and alternatives were evaluated according to each criterion. Although the
problem of selecting suppliers with Fuzzy AHP method is encountered in the literature,
especially in the public sector, the work done in this area is small and in this study the
cleaning company selection problem is considered. In the study, 3 main criteria and 20 sub
criteria were evaluated for 4 different suppliers. The main criteria handled in this study are
Environmental, Social and Economic main criteria. Among the environmental criteria which
are prioritized nowadays, Green design and Purchasing (GDP), Green management (GM),
Waste management and Pollution prevention (WMPP) are used.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 221

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
According to the survey results evaluated with Saaty's 1-9 exact significance scale, the data
was revised using the fuzzy importance scale conversion scale proposed by Chang. According
to the data obtained, by using the Fuzzy AHP method steps, synthetic values are obtained and
after these values weights are calculated and the results were reached and a selection was
made among the companies according to these results.

KeyWords: Multi Criteria Decision Making, Fuzzy AHP, Supplier Selection, Public Sector

1. GİRİŞ
Hemen hemen her gün, her an günlük hayatımızda, iş hayatımızda belli başlı problemlerle
karşı karşıya geliriz. Bu problemler bizleri belirli kararlar verme zorunluluğunda bırakır. Bu
kararları aldıktan sonra sonucunun başarılı, doğru veya uygun olduğunu görmek isteriz.
Günümüzde rekabet koşulları giderek zorlaşmakla beraber maalesef “en ucuza tedarik etme”
yaklaşımı ile firmalar tedarikçilerini seçebilmektedirler. Bu yaklaşım düşük kalite ile temin
edilen malzemelerden kaynaklı işin de kalitesinin düşmesine ve maliyetin yükselmesine yol
açabilmektedir. Bu nedenlerden dolayı, işletmeler için tedarikçi seçimi kararı stratejik öneme
sahip bir karardır.
Şirketler için de bu durum söz konusudur. Bir karar alınmadan önce bir sürü kriteri ve
alternatifleri göz önünde bulundurması gerekir. Bu kararlar şirketin geleceğini belirleme
noktasında önemli etkilere neden olabilmektedirler. Şirketin geleceği için verilecek kararın
doğruluğu bilhassa karlılığı önem arz etmektedir.
Özellikle kamu sektöründe yapılan tedarikçi seçimlerine ihale esaslı çalışıldığından genellikle
maliyet kriteri göz önüne alınarak seçimler yapılmaktadır. Türkiye’de ihaleler 4734 sayılı
Kamu İhale Kanununa göre yapılmaktadır. Burada alınacak hizmet karşılığında ihaleye
katılacak tedarikçiler için yaklaşık maliyetin gizli tutularak ihaleye fesat karıştırılması
engellenmeye çalışılmaktadır. İhale yayınlandıktan sonra tedarikçilerin başvuruları sonucu
uygun ve bu kararlar yanlış seçimlere gidilebilmektedir. Kamu sektöründe öncelikle hizmet
alınacak iş ihtiyaçları belirlenir ve bu ihtiyaçlara göre duyuru yapılarak firmaların ihaleye
girmesi sağlanır. İhaleye başvuran tedarikçilerin teklifleri ilgili kurumca değerlendirilir.
Sorumlu personel tarafından değerlendirme işlemi yapılırken tedarikçilere eşit mesafede
yaklaşılmalı, ihalenin sonucunun güvenilir ve yalın olması gerekmektedir. Değerlendirme
sonucunda genellikle ihaleler ekonomik olarak en düşük fiyat teklifini veren tedarikçi üzerine
bırakılır (İLHAN, Ocak-Mart 2013) . Bu da ne yazık ki yapılacak işin tek kriter altında
değerlendirildiği için kalitesinin düşük olmasına ve belki de ileride doğabilecek maliyet artışlarına
neden olabilmektedir.
Bu tip tedarikçi seçimi problemi çözümünde literatürde Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri
kullanılmaktadır. Burada öncelikli olarak karar vereceğimiz firmalar bazında kriterlerimizi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 222

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
belirlememiz gerekmektedir. Sonucu belirlemek adına vereceğimiz kararları belirlerken ele
alınması gereken bir sürü kriter ve alternatif ortaya çıkacaktır. Bu ana kriterler ve alt kriterler
ile alternatiflerimiz uzmanlar tarafından önem derecelerine göre karşılaştırılır. Uygun
tedarikçinin belirlenmesinde alternatiflerin güçlü ve zayıf yönleri ele alınarak incelenir.
Tedarikçi seçimi ile ilgili en ayrıntılı çalışmalardan birisi Dickson’un yapmış olduğu
çalışmadır. Dickson çalışmasında 23 kriterden oluşan bir ölçüt listesi belirlemiştir ve bu
yaptığı çalışmayla daha sonraki tedarikçi seçim problemlerinde yol gösterici olmuştur
(Dickson, 1966).
Çalışmada tedarikçi seçimi problemi çok kriterli karar verme metotları ile çözülerek konu
analitik bir şekilde ele alınmış ve kriterlerin önem dereceleri belirlenmiştir. Kriterlerin
ağırlıklarına göre Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi (Bulanık AHP) yöntemi kullanılarak en
iyi tedarikçi seçimi yapılmıştır. Literatürde Bulanık AHP yöntemiyle tedarikçi seçimi
problemi çok fazla karşılaşılmasına rağmen özellikle kamu sektöründe bu alanda yapılan
çalışma azdır.
Kamu sektöründe temizlikçi firması seçimi için yayınlanan ihale sonucunda ihaleye başvuran
4 firma değerlendirilmiştir. Çalışmada 3 ana kriter ve 20 alt kriter 4 farklı tedarikçi firma için
değerlendirilmiştir. Belirlenen ana kriterler; Çevresel, Sosyal ve Ekonomik ana kriterleridir.
Çevresel kriterler arasında günümüzde öncelik gösterilen Yeşil tasarım ve Satınalma (YTS),
Yeşil yönetim (YY), Atık yönetimi ve Kirlilik önleme (AYKÖ) gibi kriterler de ele alınmıştır.

2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Firmalar önemli kararları verebilmek adına her an firma maliyetini minimuma indirmek için
kararlar vermek zorunda kalırlar. Bu durum araştırmacıların çalışmalarına da sıkça
yansımaktadır. Tedarikçi seçimi ile ilgili literatürde çok fazla çalışma mevcuttur. Yapılan
çalışmalar incelendiğinde, (Hacer & Mutlu, 2005) Denizli'de faaliyet gösteren bir mermer-
traverten işletmesinin sektör bazında kriterlerini göz önünde bulundurarak kriterlerini
uzmanlar tarafından belirleyip dört tedarikçi arasındaki en iyi seçimini Bulanık AHP yöntemi
kullanarak değerlendirmiştir. (Seçme & Özdemir, 2008) Türkiye’de faaliyet gösteren bir
mobilya fabrikasının stratejik tedarikçi seçim problemini ele alarak en iyi seçimi Bulanık
AHP yöntemiyle analiz etmiştir. (Gülşen & Atakan, 2006) Kocaeli’de otomotiv yan
sanayiinde faaliyet gösteren bir firmada performans değerleme için bu yöntemi kullanmıştır.
(Çalık & Ahmet, 2018) Yeşil Tedarikçi Seçimi problemi için iki aşamadan oluşan entegre bir
model önermiş ve ilk aşamasında karar vericilerin seçimlerini açıklayabilmek için Bulanık
AHP yöntemini kullanırken, (Büyüközkan, 2012) ve (Ardalı, 2020) de çalışmalarında yeşil
tedarikçi seçimi için değerlendirme kriterlerinin göreli ağırlıklarını belirlemek için Bulanık
AHP uygulamış ve yeşil tedarikçileri sıralarken Bulanık Aksiyomatik Tasarımdan
yararlanmışlardır.
(Ünal, Güven, & İpekçi, 2019) Antalya’da faaliyetini sürdüren beş yıldızlı bir otel işletmesi
için tedarikçi seçimi problemi bilimsel bir yaklaşımla ele alarak çözümünde Bulanık AHP ile

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 223

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Hedef Programlama yöntemini entegre ederek tedarikçi seçimini değerlendirmiştir.
(Karabayır, 2018) yüksek lisans tezinde iki farklı sektör için tedarikçi seçimi problemini
uygulamış, inşaat sektörü için 7 ana kriter ve 24 alt kriter, otomotiv sektörü için 6 ana kriter
ve 26 alt kriter belirledikten sonra bulanık AHP ile kriter ağırlıkları hesaplanıp daha sonra
bulanık TOPSIS ile tedarikçileri sıralayarak en uygun tedarikçi seçilmiştir. (Çelik, Alkan, &
Aladağ, 2016) otomotiv sektöründe faaliyet gösteren bir firmanın tedarikçi seçim problemini
çok kriterli karar verme yaklaşımı kullanarak değerlendirmiştir. (Özdağoğlu & Özdağoğlu,
2007) ise çalışmalarında AHP ve Bulanik AHP'nin dilbilimsel değerlendirmeler ile çok yönlü
karar verme süreçlerinin karşılaştırılmasını yapmıştır. (Supçiller & Deligöz, 2018)
çalışmalarında Denizli’de bir tekstil firmasında hammaddelerinin yaklaşık %90’ını oluşturan
ve maliyeti en çok etkileyen iplik tedarikçilerinin seçiminde AHP, TOPSIS, VIKOR, SAW,
GRİ İLİŞKİSEL ANALİZ, MOORA, ELECTRE II, M-TOPSIS yöntemleri tek tek
uygulayarak tedarikçi sıralamaları belirlemiştir. (Doğan & Akbal, 2019) Niğde’de bir
üniversite hastanesinde medikal firma seçiminde hasta ve hastane açısından en uygun
tedarikçi seçim kararının verilebilmesi için ÇKKV yöntemlerinden biri olan AHP yöntemi
kullanılmıştır. (Aydın & Eren, 2018) ülkemizde hava savunma sanayisinde faaliyet gösteren
bir firmada tedarikçi seçim problemi ele alınmış ve çok kriterli karar verme araçlarından
Bulanık AHP ve Hedef Programlama yöntemleri kullanılarak işletme için en uygun tedarikçi
seçimi yapılmıştır. (Yıldırım & Timor, 2019) ise çalışmalarında otomotiv sektöründe faaliyet
gösteren bir işletme için kriterlerin önem derecelerini Bulanık AHP yöntemi ile belirlerken,
tedarikçi alternatiflerini değerlendirmek üzere COPRAS-F ve COPRAS-G yöntemlerini
kullanmışlardır. (Balbaş & Turan, 2019) özel bir tersane işletmesi için inşa edilecek uygun
gemi modelini belirlemede Bulanık AHP ve bulanık TOPSIS yöntemlerini kullanarak
sonuçları değerlendirmişlerdir. (Öztürk & Başkaya, 2012) çalışmalarında bir ekmek
fabrikasının, un tedarikçisi seçim süreci Bulanık AHP ile değerlendirilmiş ve genişletilmiş
analiz ile toplam integral tekniği arasında karşılaştırma yapılmıştır. (Akay & Pehlivan, 2018)
çalışmadında Selçuk Üniversitesi’ndeki öğrencilerin teknolojinin değişimi ve gelişimiyle çok
hızlı değişen telefon markaları üzerinde tercih ettikleri cep telefonu markalarının belirlenmesi
amacıyla ÇKKV yöntemlerinden Bulanık AHP ve Bulanık Analitik Ağ Sürecini uygulamıştır.
(Kiraz, Gençer, Taş, & Teke, 2018) çalışmalarında Bulanık AHP ve Bulanık TOPSİS
kullanarak Sakarya ili için yatırm öncelikli projelerin belirlenmesinde bu metodları
kullanmışlar ve duyarlılık analizi yaparak durumları karşılaştırmıştır.
İlgili literatürler incelendiğinde kamu sektöründe tedarikçi seçimi probleminde sadece ihale
yönteminin kullanıldığı ve genellikle teklifte maliyet açısından incelenerek en düşük veren
firmanın seçildiği görülmüştür. Hatayı en aza indirmek ve sadece maliyetin dikkate alındığı
görüldüğünden çalışmada kamu sektörü özelinde tedarikçi firması seçilirken Bulanık AHP
yöntemi kullanılmış ve tedarikçiler değerlendirilmiştir.

3. BULANIK ANALİTİK HİYERARŞİ SÜRECİ

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 224

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
İlk defa Azerbaycan asıllı L.A. Zadeh (1965) tarafından geliştirilen bulanık küme teorisi esas
olarak insan düşünce ve algılarındaki belirsizliklerle ilgilenmekte ve bu belirsizlikleri
sayısallaştırmaya çalışmaktadır. İnsanın fiziki olaylar hakkındaki bilgi ve yorumları genellikle
kişisel görüşleri seklinde ortaya çıkmaktadır (Şen, 2001). İlk defa Saaty tarafından ortaya
atılan Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) birçok alternatif arasından seçim yapmayla ilgili
karşılaştırma sağlayan bir yaklaşımdır. AHP problemin hiyerarşik olarak çok ölçütlü karar
verme tekniğidir. Bu teknik uygulanırken Satty tarafından belirlenen [1-9] skalası kullanılır
(Saaty, 1990). Karar vericiden bu skala dikkate alınarak ölçütlerin ve alternatiflerin
karşılaştırılması istenilir. Bu nedenle AHP’nin anlaşılması aslında kolaydır, nitel ve nicel
verileri etkin olarak ele alabilmektedir fakat tutarsızlıklar oluşturabilmektedir. Bu
tutarsızlıklar seçim sürecini etkilemekte ve zorlaştırmaktadır.
Klasik AHP’de karşılaşılan durumlar, kullanılan gerçek sayıların çözümü zorlaştırması ve
karar vericinin daha kolay kriterleri değerlendirebilmesi adına Bulanık Analitik Hiyerarşik
yöntemi bulanık problemleri çözmek amacıyla geliştirilmiştir (Mahmoodzadeh, Shahrabi,
Pariazar, & Zaeri, 2007). Bu yüzden insan düşüncesinde var olan sözel verileri
sayısallaştırarak kullanmamıza imkan sağlayan bulanık kümeler teorisi bize Klasik AHP’de
uzman kişilerden alınan bilginin net sayılarla ifade edilmesinden çok Bulanık AHP ile insan
düşünce yapısını yansıtan dilsel ifadeleri kullanarak çözüm yöntemimizi kolaylaştırır.
Klasik AHP yöntemi belirsizlik durumunda karar alma işlemini gerçek ortama tam uygun
olarak gerçekleştiremediğinden dolayı, bulanık mantıkla bütünleştirilerek Bulanık AHP ile
adlandırılan yöntem ortaya konmuştur. Bu yöntemde karar verici genellikle kesin ve net
değerler içeren sayısal nitelendirmeler yapmak yerine, ara değerlerden oluşan ve problemi
gerçek ortama daha düzgün şekilde nitelendirebilecek değerlendirme yapmayı daha güvenilir
bulmaktadır (Zhu, Jing, & Chang, 1999)
Bulanık AHP sürecinde karar matrislerinde yer alan çok ölçütlü karşılaştırmalar karar
vericinin uygulamasına göre dönüştürülen bulanık sayılardır (Kahraman & Ulukan, 2003).
Bulanık AHP, karar vericinin belirsizliğini hesaba katmak ve tutarsızlıkları önlemek için tam
değer yerine bir aralıkta yer alan dilsel değerleri kullanmaktadır (Kahraman C. , 2008)
1983 yılında Van Laarhoven ve Pedrycz yaptıkları çalışmada, ilk defa üçgensel üyelik
fonksiyonlarıyla tanımlanmış olan bulanık değerleri kullanmışlardır. Öncelik değerlerinin
bulunmasında logaritmik regresyondan yararlanılan çalışmada bulanık ortamda bir üniversite
için profesör seçimi problemine çözüm aranmıştır. Matematiksel yaratıcılık, uygulamada
yaratıcılık, yönetim becerileri ve insani yönler bakımından üç profesör adayını bulanık
sayılarla değerlendirmişler ve çalışmada önerilen yaklaşımla en iyi aday seçilmiştir
Bulanık mantıkla karar verme sürecindeki belirsizliği gidermek mümkün olabilmektedir.
Klasik AHP yönteminde karar vericiler değerlendirmeleri yaparken gerçek sayıları
kullandıkları için oldukça zorlanmaktadırlar. Bulanık AHP sayesinde karar vericiler ikişerli
karşılaştırmalar yaparken “İyi”, “Daha iyi” şeklinde dilsel ifadeleri kullanarak değerlendirme
yapabilmektedir. Dilsel ifadelerin kullanılması, karar vericilerin değerlendirme yapmalarını

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 225

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
kolaylaştırmaktadır. Bulanık AHP’nin de klasik AHP’ye göre üstünlükleri şu şekilde
sıralanabilmektedir (Güner, 2005):
1. Bulanık sayılar kullanıldığı için gerçek değerlere göre insanların belirli kriterler
kapsamında değerlendirmelerini daha iyi yansıtabilmektedir.
2. Bulanık sayılar, karar vericilere ana amacına ulaşmak için yapılan değerlendirmede
kolaylık sağlamaktadır.
Bulanık AHP yi kullanmanın en önemli avantajı, çoklu kriterleri ele alırken getirdiği
kolaylıktır. Deterministik tercihleri oluşturmak karar verici için daha zor olduğundan,
bunların yerine algı-tabanlı yargı aralıkları kullanılabilmektedir. Buna ek olarak, AHP’deki
tercihler, mecburen karar vericilerin algısına dayanan yargıları olmak durumundadır. Bu
durumda bulanık yaklaşım daha doğru bir karar verme süreci tanımlayabilmektedir (Kuo, Chi,
& Kao, 1997).
3.1. Genişletilmiş Analiz (CHANG 1996) Yöntemi
Bulanık AHP yönteminin uygulandığı karar problemlerinin bir çoğunda Genişletilmiş Analiz yöntemi
kullanılmıştır. (Chang, 1996) Bulanık AHP yöntemini kullanarak değerlendirmek için bir yöntem
geliştirmiştir. Chang’in genişletilmiş analiz yöntemine göre, her bir ölçüt alınır ve her bir hedef için
mertebe analizi uygulanır. Böylelikle her bir kriter için m tane mertebe analiz değerleri elde edilir. Bu
değerler şu şekilde gösterilir.

1 2 𝑚𝑚
𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 , 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 , . . . , 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 𝑖𝑖 = 1, 2, … , 𝑛𝑛

𝑗𝑗
Burada tüm 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 ( 𝑗𝑗 = 1,2, … , 𝑚𝑚) ‘ ler üçgensel bulanık sayılardır.

Probleme ait hiyerarşik yapı oluşturulduktan sonra, hiyerarşide yer alan elemanların ikili
karşılaştırmaları bulanık sayılar kullanılarak yapılır. İkili karşılaştırmalarla matrislerin elde
edilmesinden sonra Chang’in mertebe analizinin adımları şu şekilde özetlenebilir.
Adım 1: Her bir kritere göre bulanık sentetik mertebenin değeri şu şekilde tanımlanır. Bu
işlem bir bakıma, klasik AHP yöntemindeki normalizasyon işlemine benzemektedir.
𝑗𝑗 𝑗𝑗 −1
𝑆𝑆𝑖𝑖 = ∑𝑚𝑚 𝑛𝑛 𝑚𝑚
𝑗𝑗=1 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 ⨂ [∑𝑖𝑖=1 ∑𝑗𝑗=1 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 ] (1)

Bu formülasyonda yer alan ifadeler (2) ve (3) numaralı ifadeler ile hesaplanmaktadır.
(2) numaralı ifade de belli bir matris için m genişletme analiz değerlerinin bulanık toplama
işlemi yapılır. Örneğin birinci satır için S değerini hesaplıyorsak, 1. satırla kesişen sütunların
tüm l değerlerini toplayıp yazarız, tüm m değerlerini toplayıp yazarız, tüm u değerlerini
toplayıp yazarız.
𝑗𝑗
∑𝑚𝑚 𝑚𝑚 𝑚𝑚 𝑚𝑚
𝑗𝑗=1 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 = (∑𝑗𝑗=1 𝑙𝑙𝑖𝑖 , ∑𝑗𝑗=1 𝑚𝑚𝑖𝑖 , ∑𝑗𝑗=1 𝑢𝑢𝑖𝑖 )
(2)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 226

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
(3) numaralı ifade de ise, burada elde ettiğimiz karşılaştırma matrisindeki tüm l değerlerini,
tüm m değerlerini, tüm u değerlerini toplayıp yazarız. Sonrasında üçgensel bulanık sayılarda
ters alma işlemi yapılır.
𝑗𝑗 −1 1 1 1
[∑𝑛𝑛𝑖𝑖=1 ∑𝑚𝑚
𝑗𝑗=1 𝑀𝑀𝑔𝑔𝑔𝑔 ] = (∑𝑚𝑚 , ∑𝑚𝑚 , ∑𝑚𝑚 )
𝑗𝑗=1 𝑢𝑢𝑖𝑖 𝑗𝑗=1 𝑚𝑚𝑖𝑖 𝑗𝑗=1 𝑙𝑙𝑖𝑖

(3)

Adım 2: 𝑀𝑀2 = (𝑙𝑙2 , 𝑚𝑚2 , 𝑢𝑢2 ) ≥ 𝑀𝑀1 = (𝑙𝑙1 , 𝑚𝑚1 , 𝑢𝑢1 ) ‘nın olabilirlik derecesi şu şekilde
tanımlanır:
1, 𝑚𝑚2 ≥ 𝑚𝑚1
𝑉𝑉(𝑀𝑀2 ≥ 𝑀𝑀1 ) = { 0, 𝑙𝑙1 ≥ 𝑢𝑢2
𝑙𝑙1 − 𝑢𝑢2
(𝑚𝑚2 − 𝑢𝑢2 )−(𝑚𝑚1 − 𝑙𝑙1 )
, 𝑑𝑑𝑑𝑑ğ𝑒𝑒𝑒𝑒 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑𝑑
(4)
Burada her iki durum için de kesişim noktası bulunur. M1 ve M2’yi kıyaslayabilmek için
V(M2 ≥ M1) ve V(M1 ≥ M2) değerlerinin her ikisi de gerekmektedir.
Adım 3: Bu adımda 1. satır diğer tüm satırlarla karşılaştırılır. Bu karşılaştırmalar sonucunda
çıkan değerlerin minimumu alınır(d’(A1)). Aynı şekilde 2. satırda diğer tüm satırlarla
karşılaştırılır ve minimumu alınır(d’(A2)). Bu işlem tüm satırlar için devam ettirilir. Her satır
için bulunan minimum değerler birleştirilerek ağırlık vektörü elde edilir
𝑇𝑇
𝑊𝑊 ′ = (𝑑𝑑′ (𝐴𝐴1 ), 𝑑𝑑′ (𝐴𝐴2 ), … , 𝑑𝑑′ (𝐴𝐴𝑛𝑛 )) (5)
Adım 4: W bulanık olmayan sayı olmak üzere ağırlık vektörü normalize edilir.
𝑇𝑇
𝑑𝑑 ′ (𝐴𝐴1 ) 𝑑𝑑 ′ (𝐴𝐴2 ) 𝑑𝑑 ′ (𝐴𝐴𝑛𝑛 )
𝑊𝑊 = [∑𝑛𝑛 ′ , ∑𝑛𝑛 ′ (𝐴𝐴 ) , … , ∑𝑛𝑛 𝑑𝑑 ′ (𝐴𝐴 ) ] (6)
𝑖𝑖=1 𝑑𝑑 (𝐴𝐴𝑖𝑖 ) 𝑖𝑖=1 𝑑𝑑 𝑖𝑖 𝑖𝑖=1 𝑖𝑖

Bulanık AHP’de kullanılan ölçeklerden biri Chan (1996) tarafından önerilen dilsel değişkenler ve bu
dilsel değişkenler için tanımlanan üçgensel bulanık sayılar kullanılacaktır. Bunun nedeni Klasik AHP’de
Satty [1-9] skalası ile değerlendirilen anketlerin bulanık sayılara dönüştürülmesindeki kolaylığıdır.

Bu yöntemde, probleme ait değerlendirme kriterleri ve seçenekleri tespit edildikten sonra kriterlerin
ve her kritere göre seçeneklerin aldığı puanlar, Tablo 1’ de yer alan üçgensel bulanık sayılar
kullanılarak ifade edilmektedir.
Tablo 1: Üçgensel bulanık sayılar ve tersleri
Üçgensel Bulanık Sayı Üçgensel Bulanık Sayıların Tersi

1 1,00 1,00 2,00 0,50 1,00 1,00

2 1,00 2,00 3,00 0,33 0,50 1,00

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 227

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
3 2,00 3,00 4,00 0,25 0,33 0,50
4 3,00 4,00 5,00 0,20 0,25 0,33
5 4,00 5,00 6,00 0,17 0,20 0,25
6 5,00 6,00 7,00 0,14 0,17 0,20
7 6,00 7,00 8,00 0,13 0,14 0,17
8 7,00 8,00 9,00 0,11 0,13 0,14
9 8,00 9,00 9,00 0,11 0,11 0,13

4. BULANIK ÇKKV İLE ALTERNATİF TEMİZLİK FİRMASI SEÇİMİ

Çalışmada İstanbul’da kamu sektöründe faaliyet gösteren bir firmanın temizlikçi firması
ihtiyacı üzerine yayınlanan ihaleye başvuran 4 firma değerlendirilmiştir. Uygulamada 3 ana
kriter ve 20 alt kriterler temizlik işi sektöründe çalışan 4 firma için değerlendirilmiştir. Daha
sonra 3 farklı senaryo için Duyarlılık Analizi yapılarak kriterlerin ağırlıklarındaki
değişimlerin firma ağırlık sıralamalarına etkileri incelenmiştir. Ayrıca, önerilen modelin kriter
ağırlıklarındaki değişikliklere olan duyarlılığını görmek amacıyla duyarlılık analizi
yapılmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 228

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Hizmetin Fiyatı (HF)

ALTERNATİF 4
Hizmetteki Kar (HK)
Hizmetin Kalitesi (HKA)
KAMU SEKTÖRÜNDE TEMİZLİKÇİ FİRMASI SEÇİMİ

Esneklik (ES)
EKONOMİK Teknik ve Finansal Yeterlilik (TFY)
Tesisler ve Kapasite (TK)
Hizmetin Doğruluğu (HD)

ALTERNATİF 3
Hizmetin Süresi (HS)
Ödeme Koşulları (ÖK)

Çevresel Yönetim Sistemi (ÇYS)

Yeşil Tasarım ve Satınalma (YTS)
Yeşil Yönetim (YY)

ALTERNATİF 2
ÇEVRESEL Atık Yönetimi ve Kirlilik Önleme (AYKÖ)
Çevresel Maliyetler (ÇM)
Çevresel Yeterlilikler (ÇY)
Yeşil Arge ve İnovasyon (YARGE)

ALTERNATİF
İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG)
Çalışanların Hak ve Menfaatleri (ÇH)
1

SOSYAL
Paydaşların Hakları (PH)
Bilgi Açıklama (BA)
Şekil 1: Temizlik firması ile ilgili hiyerarşi modeli

4.1. Kriterlerin Açıklamaları

Çalışmada 3 ana kriter ve 20 alt kriter üzerinden temizlik firması tedarik seçimi yapılmıştır.
Temizlik firması seçimi için ana kriterler; Ekonomik, Çevresel ve Sosyal kriterlerdir. Bu
kriterlere bağlı alt kriterler ve açıklamaları Tablo 2, Tablo 3 ve Tablo 4’de gösterilmiştir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 229

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tablo 2: Ekonomik Ana Kriter Tablosu

Ekonomik Ana Kriterler Kriter Açıklaması

Hizmetin Fiyatı (HF) Makul bir fiyata hizmet temin etme kabiliyeti

Hizmetteki Kar (HK) Makul bir kar elde etmek

Hizmetin Kalitesi (HKA) Önemli bir kalite düzeyi sağlamak

Değişen müşteri beklentilerine hızlı cevap verme problem çözme

Esneklik (ES)
yeteneği

Teknik ve Finansal Yeterlilik (TFY) Tedarikçi ile ilgili teknolojik ve mali yönler

Tesisler ve Kapasite (TK) Tedarikçinin hizmet için tesis ve kapasite gereksinimleri

Hizmetin Doğruluğu (HD) Şartnameye uygun çalışma

Hizmetin Süresi (HS) İstenen sürelerde hizmet temin etme kabiliyeti

Ödeme Koşulları (ÖK): Ödeme vadesi

Tablo 3: Çevresel Ana Kriter Tablosu

Çevresel Ana Kriterler Kriter Açıklaması

Çevresel Yönetim Sistemi (ÇYS) Çevre koruma için tedarikçi politikalarını planlayan ve uygulayan yapı

Yeşil Tasarım ve Satınalma (YTS) Çevre dostu uygulamaları tasarım ve satın alma aşamalarına dahil etmek

Hizmetin çevresel performans ve yönetimini en üst düzeye çıkarma

Yeşil Yönetim (YY)
kabiliyeti

Atık Yönetimi ve Kirlilik Önleme

Hizmeti üretirken atığı ve kirliği minimum girdi kullanmak
(AYKÖ)

Çevresel Maliyetler (ÇM) Hizmet çevreye minimum maliyet ve hasar vermelidir

Tedarikçinin çevre dostu malzemeler kullanma, temiz teknolojiler

Çevresel Yeterlilikler (ÇY)
uygulama ve kirlilik etkilerinin azaltma yetkinlikleri

Tedarikçinin daha temiz teknolojiler, prosesler, uygulamalar ve metotlar

Yeşil Arge ve İnovasyon (YARGE)
inovasyonları yapması için ARGE çabaları sağlama yetkinliği

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 230

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Tablo 4: Sosyal Ana Kriter Tablosu

Sosyal Ana Kriterleri Kriter Açıklamaları

İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Hizmette çalışanların sağlığı, güvenliği ve refahı ile ilgilidir

Çalışan Hak ve Menfaatleri (ÇH) Uzun dönemde sürdürülebilir etkinliğe ulaşmak için Çalışanların ilgili
faktör ve gereksinimleriyle ilgilidir

Paydaşların Hakları (PH) Paydaşların ahlaki haklarıyla ilgilidir

Bilgi Açıklama (BA) Kullanılan malzeme, hizmet sırasında açığa çıkan karbon emisyonu ve
toksinler vb. ile ilgili müşteri ve paydaşlarına bilgi sağlama

4.2. Uygulama
Problemin Bulanık AHP yöntemiyle çözülmesinde Excel ‘de ilgili şablonlar oluşturulmuş ve
gerekli formülasyonlar girilerek sonuca ulaşılmıştır.
Ana kriterlerin amaca göre değerlendirildiği ikili karşılaştırma matrisi Tablo 5’de verilmiştir.
Tablo 5: Ana kriterlerin bulanık üçgensel sayılarla ikili karşılaştırılması
Ana Kriter Ekonomik Çevresel Sosyal

Ekonomik 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 2,00 1,00 1,00 2,00
Çevresel 0,50 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 2,00 3,00 4,00
Sosyal 0,50 1,00 1,00 0,25 0,33 0,50 1,00 1,00 1,00

Chang (1996)’ın Genişletmiş Analiz Yöntemi’ne göre, Eşitlik (1)’den yararlanarak tüm ana
kriterler için bulanık sentetik mertebenin değerini hesaplamamız gerekmektedir. Sentetik
değer formülünden;
SEkonomik = (3, 3, 5) ⨂ ((1/13.50), (1/10.33), (1/ 8.25)) = (0.222, 0.290, 0.606)
SÇevresel = (3.5, 5, 6) ⨂ ((1/13.50), (1/10.33), (1/ 8.25)) = (0,259, 0,484, 0,727)
SSosyal = (1.75, 2.33, 2.50) ⨂ ((1/13.50), (1/10.33), (1/ 8.25)) = (0,130, 0,226, 0,303)
şeklinde hesaplanmıştır. Elde edilen bu vektörleri kullanarak karşılaştırma işlemleri yapılır.
Her bir kriteri diğer kriterlerle (2) numaralı eşitlik yardımıyla karşılaştırılır. Örneğin;
V(SEkonomik ≥ SSosyal) = 1 (mekonomik = 0.290 ≥ msosyal = 0.226)
V(SÇevreseş ≥ SSosyal) = 1 (mçevresel = 0.484 ≥ msosyal = 0.226)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 231

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Tablo 6: Ana kriterlerin sentetik değerlerin karşılaştırma sonuçları ve ağırlık vektörü

SEkonomik SÇevresel SSosyal
SEkonomik X 1,000 0,556
SÇevresel 0,874 X 0,145
SSosyal 1,000 1,000 X
Min Değer 0,874 1,000 0,145
Ağırlık (W) 0,433 0,495 0,072

Tablo 6’ da W’ ağırlık vektörleri verilmiştir. Değerler (6) numaralı eşitlik ile normalize
edilerek W değerleri bulunmuştur. Buna göre ana kriterlerin önem dereceleri yüzde ile ifade
edilirse, temizlikçi firması için ekonomik % 43.3, çevresel % 49.5 ve sosyal % 7.2 öneme
sahiptir.
Aynı şekilde bu işlemler belirlenen tüm alt kriterlerin ilişkili olduğu ana kriterlere ve
alternatiflerin tüm alt kriterlerine göre değerlendirilmesi sonucu oluşturulan bulanık ikili
karşılaştırma matrislerine Chang (1996)’ın Genişletilmiş Analizi yöntemi uygulanmıştır.
Ekonomik, çevresel ve sosyal ana kriterlerinin alt kriterlerinin değerlendirildiği bulanık ikili
karşılaştırma matrisleri ve hesaplanan ağırlık vektörleri Tablo 7, Tablo 8 ve Tablo 9’da
verilmiştir.

Tablo 7: Ekonomik ana kriterine ilişkin alt kriterlerin bulanık ikili karşılaştırma matrisi ve
hesaplanan ağırlıklar
Ağırlık
HF HK HKA ES TFY TK HD HS ÖK
(W)
HF 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 4,0; 5,0; 6,0 3,5; 4,5; 5,5 1,0; 1,4; 2,4 3,5; 4,5; 5,5 2,0; 3,0; 4,0 0,22
HK 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 2,0; 3,0; 4,0 2,0; 3,0; 4,0 0,5; 1,0; 1,0 1,4; 2,4; 3,5 1,0; 2,0; 3,0 0,22
HKA 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 4,0; 5,0; 6,0 3,5; 4,5; 5,5 1,0; 1,4; 2,4 3,5; 4,5; 5,5 2,0; 3,0; 4,0 0,22
ES 0,3; 0,5; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 1,4; 2,4; 3,5 1,0; 2,0; 3,0 0,4; 0,7; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,4; 2,4 0,10
TFY 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,3; 0,5 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,4; 0,7 1,0; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,2; 0,3; 0,4 0,5; 1,0; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 0,00
TK 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,3; 0,5 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,0; 1,0 0,3; 0,3; 0,5 0,5; 1,0; 1,0 0,4; 0,7; 1,0 0,00
HD 0,4; 0,7; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 0,4; 0,7; 1,0 1,0; 1,4; 2,4 2,4; 3,5; 4,5 2,0; 3,0; 4,0 1,0; 1,0; 1,0 2,0; 3,0; 4,0 1,0; 2,0; 3,0 0,22
HS 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,4; 0,7 0,2; 0,2; 0,3 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,0; 2,0 0,3; 0,3; 0,5 1,0; 1,0; 1,0 0,4; 0,7; 1,0 0,00
ÖK 0,3; 0,3; 0,5 0,3; 0,5; 1,0 0,3; 0,3; 0,5 0,4; 0,7; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,4; 2,4 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,4; 2,4 1,0; 1,0; 1,0 0,00

Tablo 7’den, Ekonomik ana kriterine ilişkin alt kriterlerden elde edilen sonuç, kriterlerin
yüzde olarak ifade edilirse; hizmetin faydası, hizmetteki kar, hizmetin kalitesi ve hizmetin
doğruluğu %22 ve esneklik %10 şeklinde sıralanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 232

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Tablo 8: Çevresel ana kriterine ilişkin alt kriterlerin bulanık ikili karşılaştırma matrisi
ve hesaplanan ağırlıklar
ÇYS YTS YY AYKÖ ÇM ÇY YARGE Ağırlık (W)
ÇYS 1,0; 1,0; 1,0 1,4; 2,5; 3,5 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 2,0; 3,0 0,5; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 0,07
YTS 0,3; 0,4; 0,7 1,0; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,4; 0,7; 1,0 0,3; 0,3; 0,5 0,0; 0,4; 0,7 0,3; 0,5; 1,0 0,13
YY 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 0,4; 0,7; 1,0 0,10
AYKÖ 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,4; 2,5 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,0; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 0,3; 0,5; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,12
ÇM 1,0; 1,0; 2,0 2,0; 3,0; 4,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,4; 2,5 0,20
ÇY 1,0; 1,0; 2,0 1,4; 2,5; 3,5 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 2,0; 3,0 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 0,20
YARGE 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,4; 2,5 1,0; 2,0; 3,0 0,4; 0,7; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 0,20

Tablo 8’e göre, Çevresel ana kriterine ilişkin alt kriterlerden elde edilen sonuç, kriterlerin
yüzde olarak ifade edilirse; çevresel maliyetler, çevresel yeterlilikler, yeşil arge ve inovasyon
%20, yeşil tasarım ve satın alma %13, atık yönetimi ve kirlilik önleme %12, yeşil yönetim
%10 ve çevresel yönetim sistemi %7 öneme sahip olduğu görülmüştür.
Tablo 9: Sosyal ana kriterine ilişkin alt kriterlerin bulanık ikili karşılaştırma matrisi ve
hesaplanan ağırlıklar
İSG ÇH PH BA Ağırlık (W)
İSG 1,0; 1,0; 1,0 2,0; 3,0; 4,0 1,0; 1,4; 2,5 1,4; 2,5; 3,5 0,42
ÇH 0,3; 0,3; 0,5 1,0; 1,0; 1,0 0,3; 0,4; 0,7 0,4; 0,7; 1,0 0,06
PH 0,4; 0,7; 1,0 1,4; 2,5; 3,5 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 0,34
BA 0,3; 0,4; 0,7 1,0; 1,4; 2,5 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 0,18

Tablo 9’a göre, sosyal ana kriterine ilişkin alt kriterlerin ağırlıkları yüzde olarak ifade edilirse;
İSG %42 ve paydaş hakları %34 ile en önemli kriterler olduğu, bunları bilgi açıklama %18,
çalışanların hak ve menfaatleri %6 olarak takip ettiği gözükmektedir.
Her bir alternatifin tüm alt kriterlere göre değerlendirildiği bulanık ikili karşılaştırma
matrisleri Excel’de ayrıntılı biçimde incelenerek çözümleri yapılmıştır. Burada örnek olarak,
4 temizlikçi firma alternatiflerinin “hizmetin fiyatı” alt kriterine göre değerlendirildiği bulanık
ikili karşılaştırma matrisi ve hesaplanan ağırlık vektörü Tablo 10’da verilmiştir.
Tablo 10: Hizmetin fiyatı alt kriterine göre alternatiflerin bulanık ikili karşılaştırma
matrisi ve ağırlık vektörü
Alternatif 1 Alternatif 2 Alternatif 3 Alternatif 4 Ağırlık (W)
Alternatif 1 1,0; 1,0; 1,0 1,0; 2,0; 3,0 1,0; 1,4; 2,5 1,0; 1,0; 2,0 0,28
Alternatif 2 0,3; 0,5; 1,0 1,0; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,4; 0,7; 1,0 0,29
Alternatif 3 0,4; 0,7; 1,0 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,0; 1,0 0,5; 1,0; 1,0 0,19
Alternatif 4 0,5; 1,0; 1,0 1,0; 1,4; 2,5 1,0; 1,0; 2,0 1,0; 1,0; 1,0 0,24

Tablo 10’da hizmetin fiyatı alt kriterinin alternatiflere göre Excel de tek tek hesaplanmıştır.
Ekonomik ana kriterine ait diğer 8 alt kriter içinde bu işlem yapılır ve ekonomik ana kriterine

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 233

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
ait alt kriterlerin alternatiflere göre toplam ağırlık vektörleri bulunur. Ekonomik ana kriterinin
alternatiflerle karşılaştırılması toplam ağırlık vektörlerine eşittir.
Tablo 10 da çözüm örneği verilen alternatiflerin tüm alt kriterlere göre değerlendirilmesi
sonucunda hesaplanan ağırlık vektörleri, sırasıyla Tablo 8, Tablo 9 ve Tablo 10’da her bir alt
kritere ait ağırlıklar tabloda gösterilmiştir. Bu ağırlıkların ilişkili olduğu alt kriter ağırlıkları
ile çarpımı sonucunda alternatifler için “Toplam Ağırlık Vektörü” elde edilmiştir.
“Ekonomik”, “Çevresel” ve “Sosyal” ana kriterleri için hesaplanan alternatiflere ilişkin
öncelik ağırlıkları, sırasıyla Tablo 11, Tablo 12 ve Tablo 13’da verilmiştir.
Tablo 11: Ekonomik ana kriterinin alt kriterlerine göre hesaplanan alternatiflere ilişkin
ağırlıkları
0,22 0,22 0,22 0,10 0,00 0,00 0,22 0,00 0,00
Alternatifler HF HK HKA ES TFY TK HD HS ÖK Toplam W
Alternatif 1 0,28 0,25 0,22 0,29 0,25 0,00 0,21 0,27 0,29 0,25
Alternatif 2 0,29 0,25 0,27 0,29 0,25 0,37 0,26 0,27 0,26 0,27
Alternatif 3 0,19 0,25 0,27 0,15 0,25 0,34 0,26 0,22 0,18 0,23
Alternatif 4 0,24 0,25 0,24 0,27 0,25 0,30 0,26 0,24 0,27 0,25

Tablo 12: Çevresel ana kriterinin alt kriterlerine göre hesaplanan alternatiflere ilişkin
ağırlıkları
0,07 0,13 0,10 0,12 0,20 0,20 0,20
Alternatifler ÇYS YTS YY AYKÖ ÇM ÇY YARGE Toplam W
Alternatif 1 0,23 0,00 0,02 0,00 0,24 0,27 0,00 0,12
Alternatif 2 0,28 0,36 0,35 0,33 0,33 0,26 0,35 0,32
Alternatif 3 0,28 0,36 0,35 0,33 0,18 0,22 0,30 0,27
Alternatif 4 0,22 0,29 0,28 0,33 0,25 0,26 0,35 0,29

Tablo 13: Sosyal ana kriterinin alt kriterlerine göre hesaplanan alternatiflere ilişkin
ağırlıkları
0,42 0,06 0,34 0,18
Alternatifler İSG ÇH PH BA Toplam W
Alternatif 1 0,00 0,00 0,11 0,21 0,08
Alternatif 2 0,30 0,33 0,32 0,26 0,30
Alternatif 3 0,38 0,32 0,32 0,26 0,34
Alternatif 4 0,31 0,35 0,24 0,26 0,28

Elde edilen bu verilerin ışığında her bir alternatifin bu kriterlerden aldığı toplam ağırlıklar
hesaplanacak ve sonuca ulaşılmış olacaktır. Tablo 14 ‘de Bulanık AHP metoduna göre
alternatiflerin ağırlık vektörü verilmiştir.
Tablo 11, Tablo 12 ve Tablo 13’den elde edilen bu verilerin ışığında her bir alternatifin bu
kriterlerden aldığı toplam öncelik ağırlıkları ile Tablo 6’dan gelen ana kriter ağırlıklarının

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 234

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
çarpımı sonucunda, her bir alternatif için nihai ağırlıklar hesaplanmış ve Tablo 14 de
gösterilmiştir.

Tablo 14: Alternatiflere ilişkin Bulanık AHP metoduna göre hesaplanan nihai ağırlıklar
Ana Kriterlerin Ağırlık
0,43 0,50 0,07
Vektörü
Toplam Ağırlık
Alternatifler EKONOMİK ÇEVRESEL SOSYAL
Vektörü
Alternatif 1 0,25 0,12 0,08 0,17
Alternatif 2 0,27 0,32 0,30 0,30
Alternatif 3 0,23 0,27 0,34 0,26
Alternatif 4 0,25 0,29 0,28 0,27

Tablo 14’de hesaplanan Bulanık AHP sonuçlarına göre, en yüksek ağırlığı (0.30) olarak
bulunan temizlik firması olarak belirlenen Alternatif 2’nin seçilmesi gerektiği görülmüştür.
Bunu, sırasıyla Alternatif 4, Alternatif 3 ve Alternatif 1 takip etmektedir.

Bulanık AHP’de karar vericinin yargılarının kişiden kişiye farklılık gösterebileceği veya
kişilerin zaman içerisinde düşüncelerinin değişebilmesinin mümkün olacağı göz önüne
alındığında ortaya çıkan karar için farklı olası durumların da meydana gelmesi mümkün
olabilmektedir. Duyarlılık analizi bu varsayımlardan yola çıkılarak nihai kararın esneklik
durumunu analiz etme amaçlı geliştirilen bir yöntem olup incelenen kriterlerde yapılacak olan
değişimin tüm sistemi nasıl etkilediğini görmek için bir yol göstermektedir. Uygulamada
duyarlık analizleri 3 farklı senaryo üzerinden yapılmıştır.

1.Senaryo: Ekonomik ana kriterinin alt kriterlerinde eşit ve sıfır çıkan ağırlık değerlerinin,
daha farklı uzman kişilere sorulduğunda ya da zamanla değişeceği düşünüldüğünde farklı
ağırlıklar verilerek duyarlılık analizi yapılmıştır. En yüksek kriter Hizmetin Kalitesi (HK)
ardından Hizmetin Fiyatı (HF)’ye verilmiştir. Verilen yeni ağırlıklar için alternatif öncelikli
ağırlıklar Tablo 15’de, Bulanık AHP sonucu nihai yeni ağırlıklar ise Tablo 16’daki gibidir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 235

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Tablo 15: Ekonomik ana kriterinin alt kriterlerine göre hesaplanan alternatiflere ilişkin
yeni ağırlıkları
Eski Değerler 0,22 0,22 0,22 0,10 0,00 0,00 0,22 0,00 0,00
Yeni Ağırlık
0,27 0,10 0,30 0,10 0,01 0,03 0,11 0,06 0,02
Vektörler
Toplam Ağırlık
Alternatifler HF HK HKA ES TFY TK HD HS ÖK
Vektörü
Alternatif 1 0,28 0,25 0,22 0,29 0,25 0,00 0,21 0,27 0,29 0,24
Alternatif 2 0,29 0,25 0,27 0,29 0,25 0,37 0,26 0,27 0,26 0,28
Alternatif 3 0,19 0,25 0,27 0,15 0,25 0,34 0,26 0,22 0,18 0,23
Alternatif 4 0,24 0,25 0,24 0,27 0,25 0,30 0,26 0,24 0,27 0,25

Tablo 16: Duyarlılık analizi için alternatiflere ilişkin Bulanık AHP metoduna göre
hesaplanan yeni nihai ağırlıklar
Ana Kriterlerin
0,43 0,50 0,07
Ağırlık Vektörü
Toplam Ağırlık
Alternatifler EKONOMİK ÇEVRESEL SOSYAL
Vektörü
Alternatif 1 0,24 0,12 0,08 0,17
Alternatif 2 0,28 0,32 0,30 0,30
Alternatif 3 0,23 0,27 0,34 0,26
Alternatif 4 0,25 0,29 0,28 0,27

2.Senaryo: Günümüzde giderek önem kazanan yeşil tedarikçi konusu düşünüldüğünde yeni
senaryoya göre hesaplanan ve değişecek alt kriter ağırlıkları Çevresel ana kriterine aittir.
Burada da eşit ağırlıklara sahip alt kriter ağırlıkları değiştirilerek Bulanık AHP sonuçları
hesaplanmıştır. En yüksek ağırlık Çevresel Maliyet kriterine verilirken diğer kriter ağırlıkları
buna göre şekillenmiştir. Verilen yeni ağırlıklar için alternatif öncelikli ağırlıklar Tablo 17’de,
Bulanık AHP sonucu nihai yeni ağırlıklar ise Tablo 18’deki hesaplanmıştır.

Tablo 17: Çevresel ana kriterinin alt kriterlerine göre hesaplanan alternatiflere ilişkin
yeni ağırlıkları
Eski Değerler 0,07 0,13 0,10 0,12 0,20 0,20 0,20
Yeni Ağırlık
0,07 0,05 0,08 0,10 0,34 0,20 0,16
Vektörü
Toplam Ağırlık
Alternatifler ÇYS YTS YY AYKÖ ÇM ÇY YARGE
Vektörü
Alternatif 1 0,23 0,00 0,02 0,00 0,24 0,27 0,00 0,15
Alternatif 2 0,28 0,36 0,35 0,33 0,33 0,26 0,35 0,32
Alternatif 3 0,28 0,36 0,35 0,33 0,18 0,22 0,30 0,25
Alternatif 4 0,22 0,29 0,28 0,33 0,25 0,26 0,35 0,28

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 236

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Tablo 18: Duyarlılık analizi için alternatiflere ilişkin Bulanık AHP metoduna göre
hesaplanan yeni nihai ağırlıklar
Ana Kriterlerin
0,43 0,50 0,07
Ağırlık Vektörü
Alternatifler EKONOMİK ÇEVRESEL SOSYAL Toplam Ağırlık Vektörü
Alternatif 1 0,25 0,15 0,08 0,19
Alternatif 2 0,27 0,32 0,30 0,30
Alternatif 3 0,23 0,25 0,34 0,25
Alternatif 4 0,25 0,28 0,28 0,27

3.Senaryo: Burada alt kriterlerin ağırlıklarında hiçbir değişiklik yapılmamış, ana kriterlerin
ağırlıklarına yeni değerler verilerek Bulanık AHP sonucuna ulaşılmıştır. Sosyal ana kriterine
ait ağırlık çok düşükken Ekonomik ve Çevresel ana kriterlerinin ağırlıkları yüksek ve
değerlerini birbirine yakın olduğu için değerlerde oynamalar yapılmış ve sonuç Tablo 19’da
hesaplanmıştır.

Tablo 19: Duyarlılık analizi için farklı kriter ağırlıkları için Bulanık AHP metoduna
göre alternatiflerin yeni nihai ağırlıkları
Eski Ağırlıklar 0,43 0,50 0,07
Ana Kriterlerin Ağırlık 0,38 0,48 0,14
Vektörü
Alternatifler EKONOMİK ÇEVRESEL SOSYAL Toplam Ağırlık
Vektörü
Alternatif 1 0,25 0,12 0,08 0,16
Alternatif 2 0,27 0,32 0,30 0,30
Alternatif 3 0,23 0,27 0,34 0,27
Alternatif 4 0,25 0,29 0,28 0,27

Şekil 2’te görüldüğü gibi duyarlılık analizi sonuçlarına göre Bulanık AHP sonuçları
sıralaması büyük ölçüde benzerlik taşımaktadır. Sadece 3. Senaryoda Alternatif 3 ve
Alternatif 4 aynı sıralamada yer almıştır. Her senaryo için de firmanın öncelikli olarak
temizlikçi firması olan Alternatif 2 seçilmesi gerektiği anlaşılmaktadır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 237

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
B UL ANI K AH P S O NUÇ
KARŞ I L AŞ T I RMA
Alternatif 1 Alternatif 2 Alternatif 3 Alternatif 4
0,40
0,20
0,00
HESAPLAN SENARYO 1 SENARYO 2 SENARYO 3

Şekil 2: Duyarlılık analizi sonuçları

5. SONUÇ
Bu çalışmada İstanbul’da bir kamu kuruluşunun yayınladığı ihaleye başvuru yapan ve
değerlendirmeler sonucu belirlenen 4 temizlik tedarikçisi, 3 ana ve 20 alt kriter olmak üzere
toplam 23 adet kriter kullanılarak uzmanlar tarafından değerlendirilmiş ve Bulanık AHP
yaklaşımı ile bu kriterlerin ağırlıkları hesaplanmıştır. Bulanık AHP yöntemi kullanılarak en
uygun tedarikçi bulunmaya çalışılmıştır.
Bulanık AHP metodunun çözümünde Excel uygulamasından yararlanılmıştır. Çalışma
sonucunda temizlik tedarikçisi uygunluk sıralaması Alternatif 2, Alternatif 4, Alternatif 3 ve
Alternatif 1 olarak hesaplanmıştır. Bu sıralamalarda kriterlerin farklı değerlendirildiği,
zamanla değişeceği düşünüleceğinden duyarlılık analizi 3 farklı senaryo için uygulanmış fakat
sonuçlarda çok büyük farklılıklar gözlenmemiştir. Sadece 3.senaryo için Alternatif 3 ve
Alternatif 4 aynı ağırlıklara sahip olarak eş sıralamada çıkmıştır.

KAYNAKÇA
Akay, Ö., & Pehlivan, N. Y. (2018). Cep Telefonu Seçiminin Bulanık Analitik Hiyerarşi
Süreci Ve Bulanık Analitik Ağ Süreci İle Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40; S.161-175.

Ardalı, Z. (2020). Bulanık Ahp Ve Bulanık Aksiyomatik Tasarım İle Yeşil Tedarikçi Seçimi.
Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Aydın, Y., & Eren, T. (2018). Hava Savunma Sanayii Alt Yüklenici Seçiminde Bulanık
Mantık Altında Çok Kriterli Karar Verme Ve Hedef Programlama Yöntemlerinin
Kullanılması. Journal Of Aviation, 10-30.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 238

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Balbaş, O., & Turan, E. (2019). Tersanelerde İnşa Edilecek Gemi Tipinin Belirlenmesinde
Bulanık Ahp Ve Bulanık Topsıs Yöntemlerinin Uygulanması. Gemi Ve Deniz
Teknolojisi Dergisi.

Büyüközkan, G. (2012). An İntegrated Fuzzy Multi-Criteria Group Decision-Making

Approach For Green Supplier Evaluation. Internatıonal Journal Of Productıon
Research, Cilt.50, S.2892-2909.

Chang, D.-Y. (1996). Applications Of The Extent Analysis Method On Fuzzy Ahp .
European Journal Of Operational Research, 95(3); S.649-655 .

Çalık, & Ahmet. (2018). Bulanık Çok-Amaçlı Doğrusal Programlama Ve Aralık Tip-2
Bulanık Ahp Yöntemi İle Yeşil Tedarikçi Seçimi. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der., S.96-
109.

Çalık, A. (2018). Bulanık Çok-Amaçlı Doğrusal Programlama Ve Aralık Tip-2 Bulanık Ahp
Yöntemi İle Yeşil Tedarikçi Seçimi. Selçuk Ün. Sos. Bil. Ens. Der., 96-109.

Çelik, C., Alkan, A., & Aladağ, Z. (2016). Otomotiv Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir
Firmada Tedarikçi Seçimi: Ahp-Bulanık Ahp Ve Topsıs Uygulaması. Beykent
Unıversıty Journal Of Scıence And Engıneerıng, Sayı 9(1), 43 – 83.

Dickson, G. W. (1966). An Analysis Of Vendor Selection: Systems And Decisions. Journal

Of Purchasing, 5-17.

Doğan, N. Ö., & Akbal, H. (2019). Sağlık Sektöründe Tedarikçi Seçim Kararının Ahp
Yöntemi İle İncelenmesi: Bir Üniversite Hastanesi Örneği. Celal Bayar Üniversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (4); 440-456.

Gülşen, A., & Atakan, A. (2006). Tedarik Zinciri Yönetiminde Bulanık Ahp Yöntemi
Kullanılarak Tedarikçilerin Performansının Ölçülmesi: Otomotiv Yan Sanayiinde Bir
Uygulama. İstanbul Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, S.23-46.

Güner, H. (2005). Bahp Ve Bir İşletme İçin Tedarikçi Seçimi Problemine Uygulanması .
Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

Hacer, G., & Mutlu, Ö. (2005). Bulanık Ahp İle Tedarikçi Seçim Problemi Ve Bir Uygulama .
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu (S. 473-477). İstanbul Ticaret
Üniversitesi.

İlhan, İ. (Ocak-Mart 2013). Türkiye’de Belediyeler Ve Şirketleri Arasındaki İhale. Sayıştay

Dergisi.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 239

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Kahraman, C. (2008). Fuzzymulti-Criteria Decision Making: Theoryand Applications With
Recent Developments. Springer., Vol. 16; 1-18.

Kahraman, C. C., & Ulukan, Z. (2003). Multi-Criteria Supplier Selection Using Fuzzy Ahp.
Logistics Information Management, 16(6); 382-394.

Karabayır, A. N. (2018). Bulanık Ahp - Bulanık Topsıs Yöntemleri Entegrasyonu İle

Tedarikçi Seçim Problemi Ve Uygulama. Necmettin Erbakan Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.

Kiraz, A., Gençer, N., Taş, M., & Teke, Ç. (2018). Bulanık Ahp Ve Bulanık Topsıs
Yöntemleri İle Sakarya İlinin Yatırım Öncelikli Sektörlerinin Belirlenmesi. Bayburt
Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 1(1); S.53-66.

Kuo, R., Chi, S., & Kao, S. (1997). A Decision Support System For Locating Convenience
Store Through Fuzzy Ahp. Computers & Industrial Engineering, 37, S. 323-326.

Mahmoodzadeh, S. J., Shahrabi, Pariazar, M., & Zaeri, M. (2007). Project Selectionby Using
Fuzzy Ahp And Topsıs Technique. World Academy Of Science, Engineering And
Technology, Vol:30; 333-338.

Özdağoğlu, A., & Özdağoğlu, G. (2007). Comparıson Of Ahp And Fuzzy Ahp For The
Multıcrıterıa Decısıon Makıng Processes Wıth Lınguıstıc Evaluatıons. İstanbul
Ticaret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, Sayı:11, 65-85.

Öztürk, B. A., & Başkaya, Z. (2012). Bulanık Analitik Hiyerarşi Süreci İle Bir Ekmek
Fabrikasında Un Tedarikçisinin Seçimi. Business And Economics Research Journal,
3(1), S. 131-159.

Saaty, T. L. (1990). How To Make A Decision:The Analytic Hierarchy Process. European

Journal Of Operational Research, Vol: 48, No:1; 9-26.

Seçme, Y. N., & Özdemir, A. İ. (2008). Bulanık Analitik Hiyerarşi Yöntemi İle Çok Kriterli.
Atatürk Üniversitesi İibf Dergisi, 22(2), S.175-191.

Supçiller, A. A., & Deligöz, K. (2018). Tedarikçi Seçimi Probleminin Çok Kriterli Karar
Verme Yöntemleriyle Uzlaşık Çözümü. International Journal Of Economic And
Administrative Studies, S. 355 - 368.

Şen, Z. (2001). Bulanık Mantık Ve Modelleme İkeleri. İtü İnşaat Fakültesi, Bilge Sanat Yapım
Yayınları.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 240

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ünal, Z., Güven, S., & İpekçi, Ç. E. (2019). Otel İşletmelerinin Tedarikçi Seçiminde Bulanık
Ahp İle Ağırlıklandırılmış Hedef Programlama Uygulaması. Hitit Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), S.188-204.

Yıldırım, B. F., & Timor, M. (2019). Bulanık Ve Gri Copras Yöntemleri Kullanılarak
Tedarikçi Seçim Modeli Geliştirilmesi. Optimum Journal Of Economics And
Management Sciences, 6(2), 283-310.

Zhu, K., Jing, Y., & Chang, D. (1999). A Discussion Of Extent Analysis Method And
Applications Of Fuzzy Ahp. European Journal Of Operational Research.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 241

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

THIONG'O'S CRITICISM OF NEOCOLONIAL TENDENCIES: PETALS OF BLOOD

AND WEEP NOT CHILD

Sedat BAY
Cumhuriyet University
Cengiz KARAGÖZ
Namık Kemal University

Abstract
Ngugi Wa Thiong'o is a Kenyan postcolonial writer whose works bear on the persistent
impacts and ruin of colonialism on once-colonized nations. Although both his fiction and
non-fiction works concentrate on postcolonial issues, especially political matters and
exploitation of the masses in Kenya, they also question similar problems which would
possibly come into existence in almost all of the once-colonized nations around the world
and harass them acutely. This paper aims to discuss two novels of Thiong'o, Petals of Blood
and Weep Not Child, by laying emphasis on the writer's concerns about the emergence of
local elites in the wake of independence and the role of colonial languages in mental
colonization. For the writer, postcolonial period is very likely to amount to the outset of
neocolonialism on the grounds that white colonizers are replaced with upper classes of the
native population in order to initiate a new phase of exploitation. Thus, gaining political
independence does not come to signify an anti-colonialist system; rather, it indicates a grim
reality in which exploitative power passes into the hands of the native elites that work at the
white man's service. The writer also raises the major role that colonial languages play in
begetting minds which are disposed to be servants of the colonial system. Thiong'o asserts
that acquiring a language expresses much deeper implications than simply being a tool of
communication since language carries a reserve of collective memories and cultural
background of a society. Using colonial languages precipitates alienation of the native
society from their local culture and adoption of Western values without questioning.

Keywords: Thiong'o, Postcolonialism, Local Elites, Language, Exploitation

Introduction
The perceptions of Ngugi Wa Thiong’o concerning the reflection and impacts of colonialism
from the viewpoints of the colonial languages and the local elites constitute the main
substance of his theoretical and literary works. While aiming to arouse the colonized
peoples’ awareness of the prospective risks of acquiring the colonial languages and the
emergence of the local elites working in harmony with the white colonizers after formal
colonization ends, Thiong’o attempts to be an inspirational source of regaining anti-
colonialist national culture and system for his society.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 242

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
The effects of learning and using a foreign language have been discussed for a long time as
these effects can turn out to be much more comprehensive than they are imagined. Thiong’o
concerns himself with how the colonialist nations’ languages and their enduring impacts
have the potential to penetrate deep into the colonized peoples notwithstanding they do not
seem to be aware of these impacts. Thiong’o is of the opinion that language does not have
only the function of supplying people with communicative means but reflects other ignored
attributes. Thiong’o believes that choosing a language to use plays a fundamental role in
identifying its users with respect to nature and society or the whole life (Decolonizing 4). He
also claims: “Culture is almost indistinguishable from the language that makes it possible its
genesis growth banking, articulation and indeed its transmission from one generation to the
next.” (Decolonizing, 14). Thus, Western languages cause the colonized nations to lose their
connection and identification with their local culture and ancestral values and gain a new
awareness which is governed by the Western culture. He argues the significant role that
native languages play in raising the awareness of a non-western civilization and culture as
such:
Only by a return to the roots of our being in the languages and cultures and heroic histories
of the Kenyan people can we rise up to the challenge of helping in the creation of a Kenyan
patriotic national culture that will be the envy and pride of Kenyans (Writers 65).
As for whether the ex-colonized nations have reached their entire independence or not, it has
still been argued by many critics who claim that the colonialist countries renounced their
formal colonialism but have succeeded in maintaining their indirect colonialism through
dominating the local elites in the native land. Even though the nationalist attempts to achieve
a revolutionary outcome seemed propitious at first, they even simplified the transmission of
the political power of the colonizers to the new native rulers, which preserved the financial
colonization in support of the colonial countries (Kohn and McBride, 106).
These elites occasionally leave their native land so as to be instructed at the European
schools where they are instilled with the colonialist assumptions which always embrace the
western cultural attributes, which ends in their emulating the European standards of living as
they begin to suppose that these European standards and thoughts are above theirs and that
they have to be stripped of their indigenous viewpoints and conventions (MacQueen, 146).
As these chosen local elites’ calling is to perform the recurrent operation of the colonialist
system with their own committed participation in the government, their education and new
manners compel them to attach the contempt for their native background and values to the
prerequisite of civilization and advancement (Kebede, 156). “As a result, educated Africans
are unable to adopt a moral standard: the contempt – mostly unconscious – that they feel for
Africannes totally deprives them of ethical relations with themselves and their original
society” (Kebede, 162). Thus, the Europeans often succeed in pacifying the native elites
after educating them with the colonialist logic which convinces them to believe that they can
be civilized and modern only if they view the world through the lens of the Eurocentric
perceptions.
Thiong'o seems to adopt these perceptions as regards the emergence of a new local upper
class after independence and thinks that these elites are the primary executive figures of the
neo-colonial system in which nothing changes for the masses in terms of their exploitation.
He asserts:

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 243

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
The economic goes hand in hand with political control. Under colonialism political control
was often direct through the settler representatives or through a white-controlled native
administration; and of course, through the colonial army and police forces. Under the neo-
colonial form, control is exercised through a comprador bourgeoisie. (Moving 68).
The native society is kept under control through the security forces that are under the elites'
orders. In this system, political control facilitates an economic system which serves the
profits of the imperialist countries. Thiong'o continues to mention the local elites as follows:
This thoroughly colonised petty bourgeoisie was the class that inherited the management of
the colonial state under new flags raised aloft at independence... Their mission became
that of overseeing the continuity of the colonial state in a new guise, the neo-colonial guise.
They are able to carry out their mission with absolute conviction because they have
inherited the same world outlook, even vis-à-vis themselves, formerly held by the
imperialist bourgeoisie. This is seen for instance in Africa where in a neocolonial regime the
same old disregard of African lives continue (Moving 69-70).
He thinks that the new colonizers take over their once-colonized land with the aim of
maintaining the colonial system even though their skins are black and their ancestors were
killed by the colonialist powers. The white colonizers leave the native land to their black
servants who have become the new masters of the native society recently.
A Postcolonial Review of Thiong’o’s Fiction
The main issues of colonialism such as the colonial languages and the local elites being
illustrated above might be utilized as an instrument of laying out an alternative interpretation
of the novels of Thiong’o such as Weep Not Child and Petals of Blood.
Weep Not Child, for instance, may be treated from the outlook ofThiong'o's argument on
learning the colonial language in that the characters utter complimentary remarks on English
and education that is rooted in this language. In the novel, Njoroge, the main character, and
Mwihaki, the daughter of a native elite man, take their education in which English is taught.
The author denotes the general views of Africans on English in the novel: “It was in
Standard IV that they began to learn English … A knowledge of English was the criterion of
a man’s learning” (Weep 50). Being exposed to English vocabulary and speech in the class
every day, the Africans seem to adopt the perception that learning English very well and
acquiring it through education can grant them the power and prestige they need in order to
fight the white colonizers, but the problem begins after the native peoples absorb the
Western culture as well as the colonial language. An “inferiority complex” penetrates the
native people who feel embarrassed because of their cultural properties as soon as they
embark on acquiring the colonial language, that is, the colonial cultural properties (Fanon
Black Skin 9). Thiong’o draws attention to the idea that Njoroge knows that the white
colonizers are their enemies and oppressors, but he is immersed in English language and
literature where the Western manners and thinking are attempted to be manifested as the
praiseworthy ones that need to be imitated and embraced, mentioning that “The first class
was English. Njoroge loved English literature.” (Weep 128). Because literature can be
manipulated as a kind of propaganda so as to brainwash its readers from other foreign
nations, particularly the colonized societies, the native peoples instantly lose themselves in
this propaganda tool in which they meet and view the Western cultural notions as highly
regarded and the only passage into civilization or development. Njoroge and Mwihaki

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 244

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
believe that the white colonizers seized their native land only because their ancestors were
not educated and did not know English, which Mwikahi emphasizes: “I’ve heard my father
say so. He says that if people had had education, the white man would not have taken all the
land”, and Njoroge expresses as an answer to her thought: “There was nobody to teach them
English” (Weep 42). The novel includes a number of references concerning education in
England; for example, one of these references is concerned with Njoroge: “He fell asleep
and dreamed of education in England” (Weep 50). And Njoroge mentions England as “the
home learning”, which demonstrates the other characters’ acceptance of the quality and
power of education in England or in Europe even though they are conscious of the European
oppression and colonization which are fulfilled on account of capturing these native
people’s land (Weep 5). Then, the white colonizers have possibly achieved in instilling into
the native people the conviction that the Western logic and educational system have already
outdistanced those of the colonized societies on the grounds that they often articulate the
superiority of the European education.
Such characters are in a way adapted to the colonialist assertion that the West countries are
much more powerful and respectable than the Eastern nations like Africa as their adoption
of this idea amounts to the fact that they accept their inferiority, uncivilized lifestyles and
backwardness. These characters become so desperate and despondent about their own
indigenous civilization and conceptions that they cannot assert their own discourse and
methods in order to overwhelm the white colonizers, thus feeling it requisite to use the
Western language and education in their struggle as the only method for their liberation.
They want to regain their strength and self-confidence with the help of the colonial language
and education which they suppose can lead them to get rid of inferiority complex and carry
them to a powerful status. Instead of looking back at their history and native civilization as a
source of inspiration and stimulus in their route to independence and decolonization, they
seek motivation in imagining that learning English and graduating from the schools whose
education is based on the Western logic and ambitions will not make them vulnerable and
helpless in front of the colonialist powers. In addition to their expectation that the colonial
language and education could save their land from the white colonizers and the native elites,
education is accepted as necessary for the family’s management of their lives and being
wealthy, which is underlined in the dialogue of Njoroge’s brother with him: “Everything
will be alright. Get education, I’ll get carpentry. Then we shall, in the future, be able to have
a new and better home for the whole family” (Weep 4). As a member of a crowded family in
straitened circumstances, Njoroge’s individual education and success make up the only
source of hope for the family’s getting wealth and of being free from working in poor
conditions which operate in favour of the native elites. Therefore, all the family members
encourage Njoroge to be a hardworking and successful student in order to have a well-paid
and prestigious job since they are looking forward to having a much better life with the help
of him.
Thiong’oPetals of Blood might be handled through the same emphasis placed by Thiong'o
on the potency of the colonial languages as regards putting out new alienated identities and
minds. To illustrate, when imparting the school memories in the past, Karega complains of
the fact the Western literature and English language are taught at school in place of their
national historical achievements and literature by turning attention to the black headmaster’s
reprimand of the teachers concerning the insufficient education of English: “Teach them
good idiomatic English” (Petals 173), which points out his adoption of the significance of

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 245

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
English and his anxiety to impose it on the colonized students. Karega continues to narrate
the approach of the headmaster to Shakespeare whom he speaks in praise of since he
attributes significance and perfection to this poet as is disclosed in the novel: “He read a
passage from Shakespeare … ‘Those words are words of a great writer – greater even than
Maillu and Hadley Chase.’ … whoever heard of African, Chinese and Greek mathematics
and science?” (Petals 172). This specifies the belief that the Eastern nations have not been
able to make any contributions to the scientific world whereas the Western science and
literature as more estimable and praiseworthy subjects have to be instructed at each school
in Africa. Karega reveals his discomfort caused by the subjects and fields of study at their
school that are inculcated into them in order to make the Western figures and historical
events absorbed well when he mentions it: “Chaucer, Shakespeare, Napoleon, Livingstone,
Western conquerors, Western inventors and discoverers were drummed into our heads with
even greater fury. Where, we asked, was the African dream?” (Petals 173). In preference to
the indigenous subjects and fields of the African studies, the English language and other
branches of Eurocentric studies are always chosen to enlighten the fresh and blank minds of
the native students. As regards the intense effect of language on imposing a worldview on its
users, Fanon argues: “To speak a language is take on a world, a culture. The Antilles Negro
who wants to be white will be the whiter as he gains greater mastery of the cultural tool that
language is” (Black Skin 25). Therefore, the educational system with English and the
Western subjects carry the means of removing the African culture and civilization from the
native students’ brains and cramming them with the so-called supreme European thinking.
With the colonial languages and Western studies taught at native schools, a new phase of
colonialism which does not take in any violent and bloody actions forming the first phase
emerges. Being aware of the possibility that the ex-colonized nations might enter the
protests and nationalist struggles against the colonial system, the Western powers have
endeavored to set up formidable barriers between the native peoples and these peoples’
civilization or indigenous culture with the help of the colonial languages and education that
have enabled them to make the native peoples forget their local values and to make them
overcome by an inferiority complex as well as deviated by the desire to mimic the European
models.
In Weep Not Child, Thiong’o also deals with the issues of the local elites and narrates one of
the local elites, called Jacobo, retaining exploitation of the native society in a coalition with
the white colonizers and getting his monetary rewards in return for his services. The writer
gets across the role and affluent conditions in the following expressions:
If you stood there in the daytime, you could more or less see the whole land of Jacobo. It
was very big – as big as a settler’s farm. The land was full of pyrethrum flowers and forests
of black wattle trees. Jacobo was lucky because he had for many years been the only African
allowed to grow pyrethrum. It was said that he had stood in the way of similar permits being
given to other people. White farmers who planted it did not want many Africans to be
allowed to grow any cash crop like pyrethrum because this would lower the standards and
quality of production. (Weep 45)
Jacobo, as a local elite person whose fundamental function is to serve as a protector of the
profits and policies of the white colonizers, is under the obligation of performing his role in
this colonial system which is determined his white masters. Rather than acting together with
his native peoples regarding their troubles and financial problems and seeking to find the

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 246

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
key solution for these problems, he sides with the white colonizers: for instance, he attempts
to preclude the native people’s strike as is imparted in the novel:
A white police inspector had got up on to the platform. And with him – Jacobo! At first
Ngotho could not understand. It was all strange. It was only when Jacobo had begun to
speak and was urging people to go back to work and not listen to some people from
Nairobi who had nothing to lose if people lost their jobs that Ngotho understood.
Jacobo, the richest man in all the land around, had been brought to pacify the people.
Everyone listened to him in silence. But something unusual happened to Ngotho. For
one single moment Jacobo crystallized into a concrete betrayal of the people. He
became the physical personification of the long years of waiting and suffering – Jacobo
was a Traitor. Ngotho rose. He made his way towards the platform while everyone
watched, wondering what was happening. He was now near Jacobo. The battle was now
between these two – Jacobo on the side of the white people and he on the side of the
black people. (Weep 66)
Since these elites prefer to embrace the colonialist perceptions and to be alienated from their
indigenous roots, their attitudes, being directed and motivated by the Western logic, towards
their citizens turn out to be ruthless (Kebede, 120). The principal reason for Jacobo’s
brutality against the native society and his merciless method of preventing a strike is as a
result of his adoption of the colonialists' contempt for his citizens whom he accepts as
merely an object and a means of contributing to his richness. For example, the writer raises
the violent actions of the police officers struggling to protect Jacobo and discard the native
crowd by articulating:
And then all of a sudden, as if led by Ngotho, the crowd rose and rushed towards Jacobo. At
once the police acted, throwing tear-gas bombs and firing into the crowd, and two men fell
as the panic-stricken mob scattered. Ngotho’s courage now failed him. He was lost in the
crowd. So he ran blindly, not knowing wither. He wanted only to save his life. A policeman
struck at his face with a baton and drew blood. (Weep 66-67)
Not regarding whether the native masses’ lives are in danger because of the fierce attacks of
the police officers, Jacobo is preoccupied with his personal gains and rewards provided for
him by Howlands as his only concern has to do with stopping the native crowds from
initiating a strike which can endanger his commercial advantages.
Jacobo’s white master is Howlands whom he consults to whenever he wants to ask
something as regards getting more yield and profits and through whom he is allowed to farm
pyrethrum, but he supplies Howlands with employing more workforce and offers useful
opinions in response to the assistance of Howlands (Weep 88). This relationship between
Jacobo and Howlands is embedded in mutual interests and benefits which are tried to be
reached by these characters regardless of the native societies’ problems and concerns.
Taking into consideration only their income and comfort, they close their eyes to the
troubles and sufferings of the native workers being not satisfied with the working conditions
as well as considerably low wages and thus striving to organize a strike as a reaction against
the colonial system.
It makes sense that Petals of Bloodmay be interpreted with an eye to Thiong'o's argument on
the potential dangers springing up in once colonized countries with the colonial interests and
concerns of the local elites. Denoting the indigenous elites’ direct participation in

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 247

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
colonization in the wake of formal independence as the surrogates of exploitation with the
European colonizers, Fanon holds the vision that patriotic parties only prove their immediate
waning into current hands of exploitation passed on by the previous white colonizers albeit
these parties are founded with the aim and discourse of serving the interests of the country
(Caute 74). With regard to the native elites in the novel, the author gives an account of one
of the elected deputies called Nderi not having any intention to provide any assistance for
his society that is brimming with troubles and woes owing to drought and unemployment in
the country. Nderi gives advice to several natives seeking help from him for the problems in
Ilmorog, uttering that:
Now I want you to go back to Ilmorog. Get yourselves together. Subscribe money. You can
even sell some of the cows and goats instead of letting them die. Dive deep into your
pockets. Your businessmen, your shopkeepers, instead of telling stories, should contribute
generously. Get also a group of singers and dancers – those who know traditional songs.
Gitiro, Muthuu, Ndumo, Mumburo, Muthungucu, Mwomboko, things like that. Our culture,
our African cultural and spiritual values, should form the foundation for this nation. (Petals
172)
While accentuating the nationalist premises and discourses in order to delude the natives
into the conception that he strains only for his society’s advantage and well-being, Nderi, on
the other hand, does not display any interest for the native citizens’ anxieties about famine
and poverty, only suspending the agency of solutions and pointing them to beseech
assistance from other citizens in Ilmorog. Turning to certain evasiveexpressions like “Thank
you. My people of Ilmorog. This is the happiest day of my life since you gave me your votes
and told me to go forward and forever fight as your servant in Parliament” (Petals 182), his
speech encompasses so-called sincerity and modesty which at first alleviate these people’s
apprehension; however, they rapidly notice their misunderstanding and being misled by
Nderi whom they see as the only prospect of hope and concrete solution (Petals 182). These
natives, as innocent and poor citizens who come near Nderi after a long travel merely in
order to ask for his assistance, are arrested by the police since they are accused of prompting
a protest and riot against Nderi although they are not involved in such a protest which is
triggered by a number of citizens in the streets being really bothered by Nderi’s delusive and
vain promises that he never stands by faithfully (Petals 183). Supposing these citizens as
those who could pose an obstacle to his private and self-centered financial schemes, Nderi
decides to exterminate them when dwelling on his profits as the writer puts it:
KCO had originally been a vague thing in his mind. It had grown out of his belief in his
cultural authenticity which he had used with positive results in his business partnership with
foreigners and foreign companies… He, Nderi wa Riera, was convinced that Africa could
only be respected when it had had its own Rockefellers, its Hughes, Fords, Krupps,
Mitsubishis … KCO would serve the interests of the wealthy locals and their foreign
partners to create similar economic giants! (Petals186)
As a black politician who is convinced that the European logic and styles are essential to be
imitated and attained by such societies as themselves, Nderi pursues the colonialist desires
covering Kenya’s transformation into a setting which is a quintessential European country
where imperialistic ambitions are brought into action. He wishes to produce a native country
that does not lag behind the modern and developed European countries. Rather than getting
a handle on Ilmorog’s sufferings and famine, he is obsessed with giving extension to his

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 248

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
economic and political relations with foreign sectors and dignitaries being his cooperators
on the course to generating a new country with the replacement of the so-called old,
backward and expired one. In considering the native delegation members demanding
immediate help and elucidating the country’s knots as overload and his adversaries, he
contemplates that “It might be his enemies who had learned about the drought and
engineered the whole thing to see what he would do about it, certainly to embarrass him”
(Petals 180). The priest sums up the suffering and agonies experienced in the once colonized
countries as he emphasizes:
So I said: let me return to my home, now that the black man has come to power … I cried to
myself: how many Kimathis must die, how many motherless children must weep, how long
shall our people continue to sweat so that a few, a given few, might keep a thousand dollars
in the bank of the one monster-god that for four hundred years had ravished a continent?
And now I saw in the clear light of day the role that Fraudshams of the colonial world
played to create all of us black zombies dancing pornography in Blue Hills while out people
are dying of hunger, while our people cannot afford decent shelter and decent schools.
(Petals 165-166)
The priest’s acknowledgement as regards the stage after official independence in Africa
affirms the native citizens’ frustration arising from the moment they witness the great efforts
and dedication of the local elites, like Nderi, to enhancing their possessions and firming up
the close financial bonds with their white partners. After being oppressed and exploited by
the white colonizers for ages, the native citizens now undergo a native type of oppression
and colonization through the native rulers that they never guess before since they count on
their new black rulers as their saviors who would secure the country’s stability and comfort
with their nationalist exertions against the ex-colonizers. As soon as the native rulers ascend
the administrative ranks via the nationalist citizens’ self-sacrifice or the colonial powers’
support, the native citizens discern the fact that nothing in the colonial system is altered with
regard to their troubles and that what is modified is only the subjects, who have been
exploited and coerced, being as the Europeans primarily and then replaced with the native
people being in charge to sustain the colonial system. Their mere intention becomes adding
to their prosperity and assuring their privileged status though they always swear, before
elections, that they will be very enthusiastic about watching over the citizens’ sufferings and
burdens. After being elected by the citizens’ votes, they never recall their promises, ruling
the country in keeping with their own pecuniary interests and political advantages that bear
out their losing interest in the citizens’ concerns.
Conclusion
Concerning colonialism and its outcomes foronce colonized societies, Thiong’o may be
claimed to handle mainly the issues of the colonial languages and the local elites in his
works. One of Thiong'o's views on the consequences of acquiring or learning the colonial
languages is that colonialism is not only a process of material exploitation of the colonized
societies with rigid force as this process also needs to encompass the alienation of the native
minds which are preoccupied with the nationalist and patriotic ideology, so language takes
on the role of making the native society vulnerable to the colonialist ambitions. He proposes
the potential disadvantages of the colonial languages which have been utilized by the
Western nations so as to bring the colonial process into its final and most effective phase
where the native peoples begin to take up inferiority complex due to their local languages

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 249

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
and culture. Supposing the language as a conduit of culture and worldviews of a society, he
thinks that language serves as an integral process of inculcating the Western ideology into
the minds of the native citizens. Thus, language learning is not an innocent process of
enrichment and development in that it supplies the colonizing nations with new types of the
colonized individuals who are unconsciously willing to be exploited because of being
brainwashed by adopting the colonial language or the colonial culture and civilization. The
reader often comes upon characters who are eager to learn the colonial languages and who
are hammered with the Western views as well as these languages in the fiction of Thiong’o
such as Njoroge in Weep Not Child and the black headmaster Chui in Petals of Blood.
Thiong'o usually makes references in his theoretical works to the local elites in the once
colonized countries in which the tools of colonization are transmitted to the native rulers
whose only aim becomes accumulating their wealth and sway over the native land. He
argues that the ex-colonized countries have to question their current circumstances and
discuss if they desire to gain their entire independence by forcing the colonial powers and
their exploitive system out of the country. Given that each once colonized nation owns the
chance of generating its own colonialist elites who the white colonizers hearten to enter a
rigorous partnership in exploiting the masses, the countries gaining their independence
recently must construct a secure basis so that the harmful legacy of colonialism cannot trace
a fitting space for its persistence. Jacobo as a member of the local elites having black
workers and servants performs his colonialist practice and cooperation with the white
colonizer, Howlands, who manipulates Jacobo in suppressing the riots of the working
peasants. Jacobo is encumbered with nourishing the colonial system on account of the
oppressive acts and contempt for the native citizens. Assuming the role of the native elites
with his reckless manners towards the sufferings and crisis of the native society as an elected
deputy, Nderi is obsessed with strengthening hispartnership with foreign entrepreneurs and
engendering a new country drawing inspiration from the European countries.

Works Cited
Caute, David. Frantz Fanon, New York: The Viking Press, 1970.
Fanon, Frantz.Black Skin White Masks, Trans. Charles Lam Markmann. London: Pluto
Press, 2008.
Kebede, Messay.Africa’s Quest for a Philosophy of Decolonization, Amsterdam: Editions
Rodopi, 2004.
Kohn Margaret, and Keally McBride. Political Theories of Decolonization, New York:
Oxford University Press, 2011.
MacQueen, Norrie. Colonialism, United Kingdom: Pearson Education Limited, 2007.
Thiong’o, Ngugi. Weep Not Child, London: Heinemann Educational Books, 1964.
_____Homecoming, London: Heinemann Educational Books, 1978.
_____ Writers in Politics, London: Heinemann, 1981.
_____Decolonizing the Mind, Zimbabwe: Zimbabwe Publishing House, 1987.
_____Petals of Blood, New York: Penguin Books, 1991.
_____Moving the Centre, Nairobi: East African Educational Books, 1993.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 250

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ETHERCAT İLE SERVO PRES KONTROLÜ

Naci Miraç SARAÇ

Sibernetik ARGE Merkezi Makine & Otomasyon
İsmet KANDİLLİ
Kocaeli Üniversitesi
Melih KUNCAN
Siirt Üniversitesi

Özet
Günümüzde, saç şekillendirme işi yapan birçok sektörde, yüksek iş yapma kabiliyeti
ve karmaşık parçaların kolayca şekillendirilmesi gibi avantajlardan dolayı, servo presler
yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Servo presler kolay kontrol edilebilirliği, düşük
enerji tüketimleri ve hızlı müdahaleler yapılabilmesi sebebiyle günümüzde önemli bir seçenek
haline gelmiştir. Çalışmadaki yük hücresinden veri okuma ve kuvvet-yol parametreleri de
incelenmiştir. Bu çalışmada, servo presin yörünge hareketinin kontrolü sağlanmıştır.
LabVIEW programının avantajları kullanılarak görselleştirme ve izleme çalışmaları
yapılmıştır. Servo pres 5 ton (50kN) kapasiteye ve 400 mm stroka sahiptir. Servo presin
kontrolü sahadaki sensörlerden gelen veriler doğrultusunda endüstriyel pc ile motor yörünge
hareketi, LabVIEW yazılımı tabanında gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Servo Pres, Servo Pres Kontrol, Endüstriyel PC, LabVIEW, Ethercat

SERVO PRESS CONTROL BY ETHERCAT

Abstract
Today, servo presses have been widely used in many sectors that do styling work due to their
high work ability and easy shaping of complex parts. Servo presses have become an important
option today due to their easy controllability, low energy consumption and fast interventions.
Reading data from the load cell in the study and force-path parameters are also examined. In
this study, the control of the orbital movement of the servo press is provided. Visualization
and monitoring studies were carried out using the advantages of the LabVIEW program.
Servo press has 5 tons (50kN) capacity and 400 mm stroke. The control of the servo press was
carried out on the basis of LabVIEW software with the industrial orbital motion of the
industrial pc in line with the data from the sensors in the field.

Keywords: Servo Press, Servo Press Control, Industrial PC, LabWIEW, Ethercat

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 251

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
1. GİRİŞ

Enerji, ülkemiz ekonomisi için önemli bir unsurdur. Pnömatik sistemlerde basınçlı havanın
üretilebilmesi için elektrik enerjisi kullanarak gerçekleştirilir. Elektrik kullanarak, basınçlı
hava üretme ve havayı kullanma işleminin genel verimliliği %30 yakındır. Hidrolik
sistemlerde, kullandıkları akışkanı devir daim oluşturma yapılmaktadır. Fakat, gerekli olan
pompa sistemlerini kullandıkları elektrik enerjisi, servo preslere nazaran çok yüksek
değerdedir. Ayrıca, servo presler elektriği direkt olarak kullanırlar ve sistem olarak verimliliği
çok yüksek değerdedir. Yapılan incelemelerde servo aktüatörlerin pnömatik eşdeğerlerine
nazaran 8-12 kat daha az elektrik harcadığı tespit edilmiştir. Servo presler, geleneksel ve
hidrolik preslere nazaran endüstride metal şekillendirme işlemlerinde daha fazla tercih
edilmeye başlamıştır. Bu preslerde kullanılan servo eğleyicileri volan ve kavrama gibi ayrıca
donanıma gerek olmadan sistemi tahrik edebilirler [1,2]. Araştırmacılardan biri Servo krank
presi GA-PID (Genetik Algoritma Tabanlı PID) ile denetlemiş, model sonuçlarını PID
parametreleri ile sunmuşlardır. CNC servo sistemi bulanık-PID konum denetleyiciyle
çalıştırmıştır [3]. Son yıllarda birçok akademik ve endüstriyel çalışmada sistemlerin kontrol
işlemleri için farklı kontrol sistemleri (PI, PD, PID, Bulanık Mantık v.b.) yaygın olarak
kullanılmaktadır [4-6]. Literatürde yapılan çalışmaların birçoğunda kullanılan kontrolörler ile
sistem hatalarının minimize edilerek sistem başarısının yükseltilmesinin amaçlandığı
görülmüştür. Başta farklı motor çeşitleri (DC, AC, Servo, Step v.b.) olmak üzere birçok farklı
alanda kontrol en önemli parametredir. Sistemler için gerekli senaryolar ve proses hatları v.b.
çalışmalara optimal olacak kontrol işlemlerinin gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir [7-8].

2. SERVO MOTOR VE SÜRÜCÜSÜ

Servo Motorlar yapısı olarak, DC veya AC motora tiplerine benzemektedir. Servo motor, iç
yapısında bir potansiyometre veya enkoder bulunmaktadır. Motor milinin (şaft) konumunu
ölçen bir kontrol devresi bulunmaktadır. Ayrıyeten, servo motor üç bağlantı ucu vardır. İki
ucu motoru çalıştırırken, bir ucu da sistemin girişine motor şaftının konumunu bildirmektedir.
Kodlanmış elektronik sinyalleri, motor sistem mekanizmasına göndererek, motorun milinin
yani şaftına açısal pozisyonda döndüren, elektronik sistem bir amplifikatör tipidir. Servo
motor, çalışması durumunda açısal olarak milin hareket ettiğinde ve titreşim değerini
düşürmektedir. Bu nedenle, servo motorlar çok hassas bir yapıda çalışmaktadır. Ayrıca, servo
sürücü ve servo motorun moment gücü yüksek değerde olmaktadır [9].

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 252

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 1. Servo motor ve sürücüsü [10]

3. ENDÜSTRİYEL PC VE ETHERCAT

Endüstriyel sistemlerde, gündelik hayatımızda kullandığımız, farklı yazılımlarla çeşitli

şekillerdeki kişisel bilgisayarlar makinelerin, proseslerin veya lojistik sistemlerin kontrolünün
gerçekleştirilmesi, sistemin bileşenlerinin ağ sistemi üzerinden birbirine bağlanmaktadır. Veri
alma veya görüntü işleme teknikleri kullanarak, birçok çeşitli otomasyon sistemlerinin
vazgeçilmez ürünü olarak kullanılmaktadır. PC tabanlı kontrol teknolojisi klasik kontrol
sistemleri için mükemmel ölçeklendirilme ve kolaylık sunmaktadır. Bundan dolayı,
programlanabilir denetleyicilerin, PLC’lerin yerine, otomasyon sistemlerinde kullanımı
artmaktadır [11-14].

Şekil 2. Endüstriyel PC [11]

EtherCAT, günümüze kadar en çok kullanılan endüstriyel ağ sistemidir. Endüstriyel gerçek

zamanlı ve deterministik ethernet Fieldbus standardı olarak kullanılmaktadır. EtherCAT,
kontrol, sistem mühendisliği ve makine sistem kontrol mekanizması çözümleri için
kullanılmaktadır. Güvenilir ve yüksek hızlı gerçek zamanlı sistemin, bir ağ olarak
kullanılması daha çok artmaktadır. Belirleyici ve yüksek hızlı güncelleme oranları
bulunmaktadır. Tüm ağ sistemindeki cihazların son derece hassas senkronizasyonu
gerçekleştirmektedir. Makine imalatçıları ve sistem entegratörleri, en yüksek performans
seviyesini korumaktadır. Makine kontrol sistemi çözümü gerçekleştirmek

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 253

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
için, EtherCAT sistemi kullanan, özel hareket kontrol ve makine kontrol sistemlerinden
yararlanmaktadır [15]. Ethercat ile birden çok servo motorun bulunduğu bir süreç otomasyonu
gerçekleştirilmiştir [16-18].

Şekil 3. Otomasyon sistemi [17]

Sahadaki sensörlerden (yük hücresi, lineer cetvel) gelen bilgiler doğrultusunda endüstriyel PC
kontrollü, EtherCAT haberleşmeli servo presin otomasyon sistemi yukarıdaki Şekil 3 ile
anlatılmaya çalışılmıştır. Aşağıda Şekil 4’te, gerçekleştirilen servo pres makinesi
görülmektedir.

Şekil 4. Servo pres makinesi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 254

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
4. SERVO PRES MANUEL KONTROL SAYFASI

Manuel Kontrol sayfası LabVIEW yazılımı tabanında gerçekleştirilmiştir. Kontrol ekranında

motor parametre girdileri girilebilir, vidalı mil hız bilgisi alınabilir ve konum bilgisi
alınabilmektedir. Bu ekranda aynı zamanda kuvvet-konum (F-x) grafiği çıktısı
alınabilmektedir. Yük hücresinden ve lineer cetvelden gelen bilgiler doğrultusunda kuvvet-
konum grafiği çizdirilebilmektedir (Şekil 5).

Şekil 5. Kontrol ekranı sistemi

Şekil 6. Örnek kontrol ekranı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 255

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Şekil 7’de örnek bir uygulama yapılmış olup Şekil 6’da kontrol ekranında motor konumu, yük
hücresi verileri gözlemlenmiştir. Kuvvet-Konum grafiği çizdirilmiştir.

Şekil 7. Örnek uygulama

5. SONUÇ

Günümüzde, saç şekillendirme işi yapan birçok sektörde, yüksek iş yapma kabiliyeti
ve karmaşık parçaların kolayca şekillendirilmesi gibi avantajlardan dolayı, servo presler
yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Servo presler kolay kontrol edilebilirliği, düşük
enerji tüketimleri ve hızlı müdahaleler yapılabilmesi sebebiyle günümüzde önemli bir seçenek
haline gelmiştir. Çalışmadaki yük hücresinden veri okuma ve kuvvet-yol parametreleri de
incelenmiştir. Servo presler geleneksel preslere göre çok daha iyi sonuç vermiştir. Bu
çalışmada, şekil verilecek olan malzemeye zarar vermeden şekillendirme işlemi
gerçekleştirilmiştir. Presleme esnasında LabVIEW yazılımının görselliği kullanılarak kuvvet-
konum incelerek gerekli zamanda kontrol sağlanmıştır. Kalıp aşınmalarının önüne geçilmiş
olup, presleme işlemi çok daha kolay hassas kontrol edilebilir şekilde gerçekleştirilmiştir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 256

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
6. KAYNAKÇA

[1] http://www.pulsar.com.tr/robotik/kategori/servo-presler (Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2020).

[2] Halıcıoğlu, R. Dülger L.C. ve Bozdana, A. T. ,”Sezgisel Algoritmalarla Hareket

Denetimi: Servo Pres Uygulaması”, 17. UMTS-TRISTOMM Uluslararası Katılımlı 17.
Makina Teorisi Sempozyumu, İzmir, 963-970, 2015.
[3] Huang X. and Shi,L., “Simulation on Fuzzy-PID Position Controller of the CNC
Servo System”, Proceedings of the Sixth International Conference on Intelligent Systems
Design and Applications (ISDA 2006), 16-18 October, , Jinan, China, 2006.
[4] Tekinalp, Z., Öztürk, S., & Kuncan, M. (2013). OPC Kullanılarak Gerçek Zamanlı
Haberleşen Matlab ve PLC Kontrollü Sistem. Otomatik Kontrol Ulusal Toplantısı, TOK2013,
26-28.
[5] Doğan H, Kaplan K, Kuncan M, Ertunç, HM, 2015. Araç süspansiyon sistemi kontrolüne
PID ve bulanık mantık yaklaşımları/PID and Fuzzy Logic Approach to Vehicle Suspension
System Control, Otomatik Kontrol Ulusal Toplantısı (TOK'2015), 10-12 Eylül 2015, Denizli.
[6] Karakoç H, Erin K, Çağıran R, Subaşı A, Kuncan M, Kaplan K, Ertunç HM, 2015. Uçak
yükseklik kontrolünde PD kontrolör ve bulanık mantık kontrolör performans
karşılaştırması/The Performance Comparison of PD Controller and Fuzzy Logic Controller
for the Aircraft Height Control (TOK'2015), 10-12 Eylül 2015, Denizli.
[7] Kaplan, K., Kuncan, M., Polat, H., Tepe Burak, & ERTUNÇ, H. M. PID ve Bulanık
Mantık Tabanlı DC Motorun Gerçek Zamanlı Konum Kontrolü. Iğdır Üniversitesi Fen
Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(2), 900-916.
[8] Erol, F., Emren, M., Öztürk, S., & Kuncan, M. (2015). PI denetleyici ile sıvı seviye
kontrolünün gerçek zamanlı olarak PLC ile gerçeklenmesi, Otomatik Kontrol Ulusal
Toplantısı (TOK'2015), 10-12 Eylül 2015, Denizli.
[9] https://www.aksaotomasyon.com/haberler/servo-motor-nedir-cesitleri-nelerdir, (Erişim
Tarihi: 20 Şubat 2019).
[10] https://www.beckhoff.com/compact-drive-technology/, (Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2020).
[11] https://beckhoff.com.tr/tr/default.htm?industrial_pc/default.htm, (Erişim Tarihi: 31
Mayıs 2020).
[12] Çubukçu A, Öztürk S, Kuncan M, 2014. DC Motor Hız Kontrolünün Görüntü İşleme ve
OPC Kullanarak S7-1200’de Gerçeklenmesi, Otomatik Kontrol Ulusal Toplantısı
(TOK'2014), 11-13 Eylül 2014, Kocaeli.
[13] Şengül, Ö., Öztürk, S., & Kuncan, M. (2020). Color Based Object Separation in
Conveyor Belt Using PLC. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (18), 401-412.
[14] Köse, İ., Öztürk, S., & KUNCAN, M. PANTOGRAPHY APPLICATION WITH REAL-
TIME PLC BASED ON IMAGE PROCESSING IN GANTRY ROBOT SYSTEM. European
Journal of Technique, 9(2), 219-229.
[15] https://proente.com/ethercat-nedir/ , (Erişim Tarihi: 5.Aralık.2019).
[16] Güler İ., “EtherCAT ile bir süreç otomasyonu”, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
[17] Pişirir O. M., Yüksek Lisans Tezi, “Güneş güç kuleleri için endüstriyel pc tabanlı
heliostat kontrolü”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans
Tezi, 2014.
[18] Öksüz M., Yüksek Lisans Tezi, “Aa krank servo preste hareket denetimi: Bulanık mantık
yaklaşımı”, Gaziantep Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,2017.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 257

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 258

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
GIDA DEPOLARINDA STOK KONTROLÜ

Lütfiye Büşra YÜREKLİ

İsmet KANDİLLİ
Kocaeli Üniversitesi
Melih KUNCAN
Siirt Üniversitesi

Özet
Üretim insan hayatında önemli bir yere sahiptir. İnsanlar yaşamını sürdürebilmek için
beslenmeli ve bunu sağlamak için üretim yapmalıdır. Üretilen besinlerin korunması ve daha
uzun saklanması için depolarda muhafaza edilmektedir. Bu depolarda stok kontrolü, depoların
tamamen boşalmadan insanların ürün temini yapmasını sağlamaktadır. Bu çalışma ile
ultrasonik sensör kullanılarak depolardaki stok kontrolü sağlanmaktadır. Deponun üstüne
yerleştirilen bir ultrasonik sensör, ses sinyalleri göndererek mesafeyi ölçmektedir. Çalışmada,
mikrodenetleyici olarak STM32F4 Discovery Kit kullanılmıştır. Mikrodenetleyici sayesinde
sensörden gelen sinyal işlenir. Mesafe belli bir seviyenin altına düşünce kırmızı led
yanmaktadır. Diğer durumlarda mavi led yanmaktadır. Ayrıca yazılan yazılım sayesinde LCD
ekran üzerinde seviye sürekli kontrol edilebilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ultrasonik sensör, mikrodenetleyici, stok kontrolü

FOOD STOCK CONTROL

Abstract
Production has an important place in human life. People must be fed to survive and produce to
achieve this. It is stored in warehouses for the preservation and longer storage of the produced
food. Inventory control in these warehouses enables people to supply products before the
warehouses are completely emptied. With this study, stock control in warehouses is provided
by using ultrasonic sensors. An ultrasonic sensor placed on top of the tank measures the
distance by sending sound signals. STM32F4 Discovery Kit was used as microcontroller in
the study. Thanks to the microcontroller, the signal from the sensor is processed. The red led
lights up when the distance is below a certain level. In other cases, the blue led is on. In
addition, thanks to the software written, the level can be continuously controlled on the LCD
screen.

Keywords: Ultrasonic sensor, microcontroller, stock control

1. GİRİŞ

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 259

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
İnsanlar yaşantılarını sürdürebilmek için hep bir üretim içerisindedirler. Üretim arttıkça
insanlar bu ürettikleri ürünleri depolama gereksinimi duymuştur. Günümüzde dünya nüfusu
hızla artmakta olup, az gelişmiş ülkelerde yaşanabilecek olası kıtlık, gıda krizleri için temel
besin kaynağı olan tahıllar, hububatlar aynı zamanda savaş, afet gibi önemli durumlarda da
hızlı ve kolay hazırlanabilmesi sebebiyle insan hayatında önemli bir yere sahiptir. Bu sebeple
tahılların üretimi kadar üretildikten sonra saklanması da önem kazanmıştır.
İnsanlar depolama işlemini çuvallara koyarak ya da dökerek büyük silolar ve ya yatay
depolarda yapmaktadırlar. Bu kullanılan depoların doluluğunun kontrolü, depolama kadar
gerekli bir işlemdir. Çünkü depodaki ürünün ne kadar kaldığı, ürün bitmeden takviye için
gerekli hazırlıkların yapılması adına yeterli zamana sahip olmak için önemlidir. Doluluğun
kontrolü ultrasonik sensörler ile mesafe ölçerek, yük hücresi kullanılarak ağırlık ölçerek vb.
yöntemler ile yapılabilmektedir [1-5].
Son yıllarda farklı sensörler kullanılarak kontrol çalışmaları için birçok farklı alanda yeni
çalışmaların olduğu görülmüştür. Literatür çalışmaları incelendiğinde, yapılan çalışmaların
ağırlıklı olarak sistemlerin kontrol ve analiz kısmında yoğunlaştığı görülmüştür [6-8].
Bu çalışma ile mikrodenetleyici ve ultrasonik sensör kullanılarak depolardaki stok
kontrolünün, ürünlerin en yüksek nokta ile mesafesine bakılarak tespit edilmesi
amaçlanmıştır. Ultrasonik sensörler ses dalgaları kullanarak mesafe ölçümünü yapmaktadır.
Mikrodenetleyici gelen sinyali işleyip bir çıkış sinyali oluşturur. Depodaki ürünün yüksekliği
belirli bir seviyenin altına düşünce çalışmada LCD sayesinde devamlı olarak
gözlenebilecektir. Bu kontrol işlemi Şekil 1’de de gösterildiği üzere depodan ürün transferi
gerçekleştiğinde yapılacaktır.

Şekil 1. Silodan ürün transferi [9]

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 260

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

2. GIDA STOK KONTOLÜ TASARIMI

Bu çalışmada, ultrasonik sensör, mikrodenetleyici, LCD kullanılmıştır. Ultrasonik sensör
gönderdiği ses sinyalinin tekrar kendine ulaşması arasında geçen süreyi mikrodenetleyiciye
gönderir. Mikrodenetleyici gelen sinyali işleyerek bir çıkış sinyali oluşturur. Çıkış sinyali de
LCD ile gözlemlenir. Ayrıca belirli bir mesafenin altında ise mikrodenetleyici üzerindeki
kırmızı LED üstünde ise mavi LED yakılmıştır. Bu çalışmanın blok diyagramı ise Şekil 2’ de
ve algoritması Şekil 3’ te gösterilmektedir.

Ultrasonik
sensör
Mikrodenetleyici LCD Gözlem
STM32F4

Şekil 2. Sitemin blok diyagramı.

Şekil 3. Sistemin çalışmanın Algoritması.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 261

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ultrasonik sensörler mesafe ölçümlerinde kullanılmaktadır. Ultrasonik sensör kelimesi
‘yüksek ses’ anlamındadır. Bu yüksek ses, insan kulağının duyamayacağı 20 kHz-500 kHz
frekans bandına sahiptir. Bu ses dalgaları sayesinde nesnelere temas olmadan uzak mesafe
ölçümleri yapılabilmektedir. Bu işlem ise Şekil 4’ te de gösterildiği üzere ses dalgalarının,
mesafesi ölçülmek istenen nesneye gidip gelme süreleri ölçülerek yapılır.

Şekil 4. Ultrasonik sensör çalışma prensibi [10]

Bu çalışmada, Şekil 5’ te de gösterilen HC-RS04 kullanılmıştır. 2cm ile 400 cm arası mesafe
en sağlıklı okuma yaptığı aralıktır. Üzerinde bir alıcı bir verici bulunur.

Şekil 5. HC-RS04 ultrasonik sensör [11]

Mikrodenetleyici dışarıdan gelen bilgiyi hafızasına alıp, derleyip daha sonrasında bir çıktı
oluşturan küçük bir bilgisayardır. Mikrodenetleyicinin yapısında CPU, RAM, ROM,
Giriş/Çıkış portları, Seri-Paralel portlar, sayıcılar, ADC ve DAC bulunmaktadır (Şekil 6).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 262

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 6. Mikrodenetleyici yapısı [12]

Gerçek zamanlı uygulamalarda tercih edilip başarılı sonuçlar vermektedir. Bu işlemi daha
küçük boyutlarda ve daha az enerji ile gerçekleştirebilmektedir. Bu sebeple gömülü
sistemlerde tercih edilmektedirler. Üzerinde bulunan dönüştürücüler sayesinde
algılayıcılardan alınan bilgileri toplayıp işleyebilirler. Mikrodenetleyici, yazılan programı
hafızasına alıp, işleyebileceği şekilde derleyip sonucunda bir çıkış sinyali elde edip gönderir.
Mikrodenetleyiciler elektronik tasarımlarda beyin görevi görmekte olup tasarımları daha rahat
kontrol edilmesine yardımcı olur.
Bu çalışmada Şekil 7’de de gösterilen STM 32F4 Discovery Kiti kullanılmaktadır. STM 32F4
ARM-M4 Cortex mimarisine sahip bir mikrodenetleyicidir. Üzerinde STM32F407VG model
işlemci vardır. Üzerinde buluna ST-LINK/V2 sayesinde harici bir hata ayıklayıcıya(debugger)
ihtiyaç duymaz. Ayrıca üzerinde dijital ivmeölçer, dijital mikrofon, LED’ler, buton, DAC,
kulaklık girişi, USB port ve çıkış pinleri bulunmaktadır.

Şekil 7. STM32F4 Discovery Kiti [13]

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 263

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Mikrodenetleyici özellikler; 1 MB Flash, 192 KB RAM 32-bit ARM Cortex-M4F çekirdeğe

sahiptir. Ayrıyeten, On ST-LINK Debugger, USB veri yolu üzerinden ya da harici 5 V
besleme, Harici uygulama güç kaynağı 3 V ve 5 V, ST MEMS hareket sensörü, 3-eksenli
dijital çıkış ivmeölçer (LIS302DL), ST MEMS ses sensörü, dijital mikrofon(MP45DT02),
CS43L22 entegre D sınıfı hoparlör sürücüsü, DAC, ADC ve sekiz LED bulunmaktadır [14].
Karakter LCD gösterge, ASCII tablodaki "yazdırılabilir" karakterleri ekranlarında
gösterebilen göstergelerdir. ASCII tabloda decimal 32 ile 126 arasındaki kodlara karşılık
düşen karakterler basılabilir karakterlerdir. LCD göstergeler gösterebildikleri karakter ve satır
sayısına göre sınıflandırılmaktadır. Örneğin 2*16 LCD gösterge her biri 16 karakter
uzunluğunda 2 satır içermektedir. Bu çalışmada da 2*16 LCD kullanılacaktır. Yani
harfler(büyük-küçük), sayılar, noktalama işaretleri oluşmaktadır. Bütün LCD göstergeler
HD44780 işlemcisini kullanırlar [15].
Gıda stok kontrolü gerçekleştirilmesinin için çalışmamızda, mikrodenetleyici de giriş ve çıkış
tanımlamaları gerçekleştirildi ve fonksiyon oluşturulup ana fonksiyonda çağrılmıştır. Daha
sonra mesafe algılama için bir fonksiyon oluşturulmuştur. Bu fonksiyonda ana fonksiyonda
çağrılarak ölçüm işlemi yapıldı. Daha sonra bu sonuç LCD ekranına gösterilmiştir. Mesafeye
bağlı olarak kırmızı ve mavi renkler yakılmıştır.

3. SONUÇ
Gıda stok kontrolü gerçekleştirilmesinin için çalışmamızda, mikrodenetleyici ve ultrasonik
sensör kullanılarak depolardaki stok kontrolünün, ürünlerin en yüksek nokta ile mesafesine
bakılarak tespit edilmesi amaçlanmıştır. Ultrasonik sensörler ses dalgaları kullanarak mesafe
ölçümü yapılmıştır. Mikrodenetleyici gelen sinyali işleyip bir çıkış sinyali oluşturur.
Depodaki ürünün yüksekliği belirli bir seviyenin altına düşünce çalışmada LCD sayesinde
devamlı olarak gözlenmiştir. Böylelikle, gıda stok kontrolleri daha hızlı ve güvenirlikli oranı
yüksek kontrol işlemi gerçekleştirilmiştir.

4. KAYNAKLAR
[1] Şahbazlı R., ‘SU TANKLARINDA SIVI SEVİYE KONTROL SİSTEMİNİN
GELİŞTİRİLMESİ’, Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Üniversitesi, Makine
Mühendisliği Anabilim Dalı, AYDIN, 2017.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 264

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
[2] Keskin M., Sarıbaş D. ,”Contanier Level Measurement Methods and Testing an Ultrasonic
Level Sensor”, International Advanced Resarches&Engineering Congress, Osmaniye,
November 2017.
[3] Erol, F., Emren, M., Öztürk, S., & Kuncan, M. (2015). PI Denetleyici İle Sıvı Seviye
Kontrolünün Gerçek Zamanlı Olarak PLC İle Gerçeklenmesi Real Time PI Implementation
on Liquid Level Control by means of PLC. Otomatik Kontrol Ulusal Toplantısı, TOK, 10-12.
[4] Sönmez, M., Şen, C., Kandilli, İ., Kuncan, M., & Kuncan, F. (2018, May). İçmesuyu isale
hattının basınç yönetimi sistemiyle kontrolü ve analizi. IETS'18 International Engineering and
Technology Symposium.
[5] Kaplan, K., Kundakci, I. M., Kuncan, M., Toprak, E., Izgu, A., & Ertunc, H. M. (2016).
Process Control Methods Application in Training Set. International Journal of Natural &
Engineering Sciences, 10(2).
[6] Sarac, G., Kandilli, İ., & Kuncan, M. (2016, October). Uzaktan erişimli tavuk çiftliği
otomasyonu, remote access chicken farm automation. 1. Uluslararası Akdeniz Bilim ve
Mühendislik Kongresi (IMSEC 2016), 1st International Mediterranean Science and
Engineering Congress (IMSEC 2016).
[7] Uğur, T., Sıtkı, Ö., İsmet, K., & Melih, K. (2016, October). Elektropnömatik sistemin
gerçek zamanlı kontrolü ve gözlemlenmesi, Real-time control and monitoring
electropneumatic system. 1. Uluslararası akdeniz bilim ve mühendislik kongresi, 1st
ınternational mediterranean science and engineering congress (IMSEC 2016).
[8] Sönmez, M., Şen, C., Kandilli, İ., & Kuncan, M. (2017). Measuring and controlling water
quality in real time in distribution network. 8th International Advanced Technologies
Symposium (IATS’17).
[9]https://polimak.com/urun/hammadde-dolum-bosaltma-tasima-ve-depolama-sistemleri/
[Erişim zamanı: 17 Aralık 2019].
[10]https://www.elektrikport.com/teknik-kutuphane/ultrasonik-sensor-nasil-calisir-menzil-vs-
frekans/17051#ad-image-0 [Erişim zamanı: 21 Ocak 2020].
[11]https://sinancanbayrak.com/hc-rs04-ultrasonik-mesafe-sensoru-nedir-nasil-calisir/ [Erişim
zamanı: 21 Ocak 2020].
[12] https://maker.robotistan.com/mikrodenetleyici-mikroislemci/ [Erişim zamanı: 19 Aralık
2019].
[13] http://roboturka.com/stm32f4discovery/stm32f4-discoverye-genel-bakis/ [Erişim zamanı:
19 Aralık 2019].
[14]https://isahatipoglu.com/2012/01/07/stm32-discovery-kit-arm-cortex-m4-genel
ozellikleri-ve-tanitimi/ [Erişim zamanı: 19 Aralık 2019].

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 265

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
[15]http://ramazansural.blogspot.com.tr/2009/10/karakter-lcd-gostergeler-nedir-venasl.html
[Erişim zamanı: 21 Ocak 2020].

BAZI ÇELTİK (ORYZA SATİVA L.) GENOTİPLERİNİN VERİM VE VERİM

KOMPONENTLERİNİN KÜMELEME TEST ANALİZİ

İsmail NANELİ
Ferzat TURAN
Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi

Özet
Çeltik verimi, genetik ve çevre koşullarından etkilenmekte olup çevre koşullarına bağlı olarak
verim ve verim komponent değerleri değişmektedir. Bu çalışma 15 farklı çeltik genotiplerinde
verim potansiyeli ve çeşitliliği araştırmak amacıyla Erbaa, Niksar ve Pazar lokasyonlarında,
2016-2017 yılları arasında tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak
yürütülmüştür. Birleştirilmiş varyans analiz sonuçlarına göre, lokasyonlarda genotipler arası
önemli farklılıklara rastlanmıştır. Metrekarede salkım sayısı (salkım.m-2), salkım uzunluğu
(cm), salkımda tane sayısı (adet/salkım), tek salkım verimi (g), bin tane ağırlığı (g), çeltik tane
verimi (kg.da-1) gibi bazı verim parametrelerinin Ward yöntemi kullanılarak kümeleme testi
analizi yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda; Erbaa lokasyonunda genotipler 2
gruba bölünmüştür. Birinci grupta, Osmancık-97, Hamzadere, Şumnu, Edirne, Efe, Cammeo,
Vasco verim ve verim komponentleri bakımından yüksek değerler elde edilirken, ikinci
grupta Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Halilbey, Kızıltan, Ronaldo, Meco ve Nembo
genotiplerinden düşük değerler saptanmıştır. Niksar lokasyonunda genotipler 3 farklı gruba
ayrılmıştır. Osmancık-97 ve Meco genotipleri yüksek verim ile birinci grup, Tosyagüneşi,
Hamzadere, Çakmak, Kızıltan, Cammeo, Vasco ve Nembo orta seviyede verim elde ederken
ikinci grup, Mis 2013, Halilbey, Şumnu, Edirne, Efe ve Ronaldo genotiplerinden üçüncü grup
olarak düşük değerler saptanmıştır. Pazar lokasyonunda ise genotipler verim ve verim
parametreleri açısından 3 farklı gruba ayrılmıştır. Şumnu ve Vasco yüksek verimden dolayı
birinci grup, ikinci grupta orta verimden dolayı Osmancık-97, Hamzadere, Halilbey, Efe,
Cammeo ve Nembo yer almışlardır. Üçüncü grupta Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Edirne,
Kızıltan, Ronaldo ve Meco genotiplerinin verimleri düşük oldukları saptanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 266

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Anahtar Kelimeler: Çeltik, Genotip, Kümeleme Analizi, Verim, Verim Komponentleri

CLUSTER TEST ANALYSIS OF YIELD AND YIELD COMPONENTS OF SOME

PADDY (ORYZA SATIVA L.) GENOTYPES

Abstract
Paddy yield is affected by genetic and environmental conditions, and yield and yield
components values vary depending on environmental conditions. This study was conducted in
Erbaa, Niksar, and Pazar locations according to a randomized complete block design with
four replications between 2016 and 2017 to investigate the yield potential and diversity in 15
different paddy genotypes. According to the combined variance analysis results, significant
differences between the genotypes were found at the locations. Cluster test analysis of some
yield parameters such as the number of panicles per square meter (panicle.m-2), panicle length
(cm), grain number in panicle (grain no./panicle), single panicle yield (g), thousand-grain
weight (g), and paddy grain yield (kg.da-1) were performed using Ward method. In line with
the results obtained; genotypes are divided into 2 groups in Erbaa location. In the first group,
Osmancık-97, Hamzadere, Şumnu, Edirne, Efe, Cammeo, Vasco high yielded values in terms
of yield and yield components, on the other hand, the second group, low values in terms of
Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Halilbey, Kızıltan, Ronaldo, Meco, and Nembo genotypes
were determined. Genotypes in Niksar location are divided into 3 different groups. Osmancık-
97 and Meco genotypes are the first groups with high yield, Tosyagüneşi, Hamzadere,
Çakmak, Kızıltan, Cammeo, Vasco and Nembo are with medium yields second group, Mis
2013, Halilbey, Shumen, Edirne, Efe and Ronaldo genotypes with low yield values the third
group was determined. In the Pazar location, genotypes are divided into 3 different groups in
terms of yield and yield parameters. Şumnu and Vasco were in the first group due to high
yield, and Osmancık-97, Hamzadere, Halilbey, Efe, Cammeo, and Nembo in the second
group due to medium yield. In the third group, Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Edirne,
Kızıltan, Ronaldo, and Meco genotypes were found to be low.

Keywords: Cluster Analysis, Genotype, Paddy, Yield, Yield Components

GİRİŞ
Çeltik (Oryza sativa L.), Güneydoğu Asya orjinli olup, yaklaşık 6000 yıl önce Güney
Hindistan’dan Çin’e yayılış göstermiş, ülkemizde ise yaklaşık 500 yıl önce üretilmeye

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 267

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
başlanmıştır (Kün, 1996). Üretimi gerçekleştirilen çeltikler, farklı habitatlara kolaylıkla uyum
sağlayan Oryza türleridir (Vaughan, 1994). Dünya’da farklı bölgelerde; sığ suda, taban
araziler ve nemli iklim alanlarında kır çeltiği, derin suda ve yüzen çeltik gibi farklı üretim
sistemleri bulunmakta olup, sığ su yetiştiriciliği ülkemiz de üreticiler tarafından en fazla tercih
edilen sistemdir (Sezer ve ark., 2012). Bu bağlamda, çeltik yetiştiriciliğinin yapılacağı
alanlarda tarım alanlarının sulanabilir olması ve bitkinin su ihtiyacının karşılanması elzemdir.
Çeltik, Dünya’da yaklaşık 167.2 milyon hektar ekim alanı ve 782.1 milyon ton üretim miktarı
ile diğer tahıl cinsleri arasında ekim alanı bakımından üçüncü, üretim miktarı ve verim
açısından ikinci sırada yer almaktadır (Anonim, 2019a). Çeltik üretiminin önemli bir kısmı (%
90’dan fazlası) Asya ülkelerinde gerçekleştirilmektedir (Kato ve Katsuro, 2014). Çin (212.7
milyon ton), Hindistan (168.5 milyon ton) ve Endonezya (81.4 milyon ton) en fazla çeltik
üretimi gerçekleştirilen ülkelerin başında gelmektedir (Anonim, 2017). Türkiye’de ise
yaklaşık 126 bin hektar alanda, 1 milyon ton çeltik üretimi gerçekleştirilmekte olup, dekara
verim 791 kg’dır (Anonim, 2019b).
Dünya’da ve ülkemizde çeltik üretim miktarında herhangi bir azalış görüldüğünde pirinç
fiyatları veya pirinçten yapılan gıda ürünlerinin fiyatları yükselerek tüketiciyi doğrudan
olumsuz yönde etkilemektedir. Ülkemizde çeltik üretim miktarının artırılması için; bölge
ekolojik koşullarına uyum sağlayan, birim alandaki verim ve kalite parametreleri yüksek olan
çeltik genotiplerinin belirlenmesi son derece önemlidir. Çeltikte de verim ve verim
komponentleri yetiştirildiği bölgeden önemli oranda etkilenmektedir (Şavşatlı ve ark., 2008).
Çeltik üretiminin yapılacağı bölgeye uygun genotiplerin seçilmesi; yüksek verimlilik
açısından üreticiye, kalite açısından da tüketiciye fayda sağlayacaktır. Tokat’ta yaklaşık
olarak 100 ha alanda 658 ton çeltik üretimi gerçekleştirilmekte olup, dekara elde edilen 658
kg verim ülke ortalamasının altındadır (Anonim, 2018). Çeltik üretiminin gerçekleştirildiği
ilçeler sırasıyla; Erbaa ve Niksar’dır. Üretim miktarı bakımından her iki ilçede de
dalgalanmalar görülmüş, 2017 yılına göre 2018 yılında da Erbaa’da çeltik üretim miktarı 679
tondan 658 ton’a kadar gerilemiş, Niksar’da ise üretim miktarı yok denecek kadar azdır
(Anonim, 2018). Yörede çeltik üreticisinin adaptasyon kabiliyeti yüksek genotipleri
bilmemesi, her yıl farklı genotip kullanmaları veya önceki yıllardan kalan çeşit karışıklığının
görüldüğü tohumları kullanmaları, gübreleme ve yabancı ot mücadelesi gibi bazı bakım
işlemlerini zamanında uygun olarak yapamamaları üreticinin birim alandan istediği verimi
elde edememesinin ve üretimdeki kârlılığın azalmasının temel sebepleri arasındadır. Yörede
farklı lokasyonlarda yapılan bu çalışma sonucunda lokasyonlara uyumlu adaptasyon kabiliyeti
yüksek genotiplerin kümeleme yöntemi ile belirlenmesine çalışılmıştır.

MATERYAL-YÖNTEM
Bu araştırma, 2016 ve 2017 yılı yetiştirme döneminde Pazar (yükselti 540 m)- Niksar
(yükselti 350m)- Erbaa (yükselti 230m) lokasyonlarında yürütülmüştür. Çalışmada 15 genotip
ve denemenin su sıcaklık değişimlerinden etkilenmemesi amacıyla 1 adet kör genotip olmak
üzere toplam 16 genotip kullanılmıştır. Yapılan toprak tahlil sonuçlarına göre deneme alanları
killi-tınlı potasyum içeriği ‘’fazla’’ pH kapsamı ‘’nötr-alkali’’ reaksiyonlu, ‘’tuzsuz’’, organik
madde kapsamı ‘’az-orta’’, azot, fosfor gibi makro, çinko gibi mikro element bakımından
‘’zayıf’’’ yapıya sahiptir. Farklı lokasyonlarda kurulan denemede Pazar lokasyonu Tokat’ın
(merkez) 27 km batısında bulunmaktadır. Pazar lokasyonunda ilk yıl, ikinci yıl ve iki yıllık

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 268

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
ortalama sıcaklık (19.5 °C, 21.0 °C, 20.3 °C) ile nem miktarı (%61.4, %54.9, %58.2) diğer
lokasyon ortalamalarına göre daha düşük, toplam yağış miktarı (200.2 mm) ise, Erbaa (167.9
mm) lokasyonu yağış miktarından daha yüksektir. Niksar lokasyonu, Tokat’ın (merkez)
kuzeydoğusunda bulunmakta olup, diğer lokasyonlara göre toplam yağış miktarı ilk yıl 10-98
mm, ikinci yıl 5-28 mm, ortalama 19-51 mm arasında daha fazladır. Erbaa diğer lokasyonlara
göre rakımı en düşük olan Tokat’ın (merkez) kuzeyinde bulunan, ilk yıl, ikinci yıl ve iki yıllık
ortalama sıcaklık miktarı ise en yüksek (20.7 °C, 22.6 °C, 21.7 °C) olan bölgedir. Denemeler
2016 ve 2017 yılı çeltik yetiştirme dönemlerinde tesadüf blokları deneme desenine göre 4
tekerrürlü olarak kurulmuştur. Denemeye alınan çeltik genotipleri serpme ekim yöntemiyle
m2‘ye 500 bitki olacak şekilde ekilmiştir (Sezer ve Köycü, 1994). Parsel boyutları 4 m × 3
m=12 m2’dir. Parsel aralarında 40 cm boşluk bırakılmıştır. Hasat, parsellerin etrafından 0.5
m’lik kısımlar kenar tesiri olarak alındıktan sonra kalan 6 m2’lik alanda yapılmıştır. Ekim
öncesi yapılan toprak tahlili sonucuna göre tavsiye edilen miktarda azot, fosfor ve çinko
gübrelemesi yapılmıştır. Çeltik yetiştiriciliğinde dekara tavsiye edilen saf azot dozu 16 kg
amonyum sülfat, saf fosfor dozu dekara 8 kg triple süper fosfat, saf potasyum dozu 19 kg
potasyum sülfat formunda, saf çinko ise 1.5-2 kg çinko sülfat formunda uygulanmaktadır
(Yakan ve ark., 2000; Anonim, 2016). Toprakta potasyum yeterli miktarda bulunduğundan
dolayı potasyumlu gübre kullanılmamıştır. Toprak tahlili sonuçlarına göre; pH sınırda (7-8)
olduğu için granül formda saf çinko sülfat (2 kg/da) gübrelemesi yapılmıştır. Azot uygulaması
ise 1/3’ü ekim öncesinde kalan azotun 1/3’ü ekimin 35, 36 ve 37. günlerinde (kardeşlenme
başlangıcında), 1/3’ü ise çiçeklenme evresinden 1 hafta önce (salkım oluşum evresi)
verilmiştir (Anonim, 1990; Sürek ve Beşer, 1997; Sürek ve ark., 1998). Deneme alanlarında
kardeşlenme başlangıcında yapılan üst gübreleme işleminden yaklaşık 1 hafta önce 420 g/l
Bispyribac-sodium ile dekara 5 ml ilaç + 10 ml Amesol-polyoxyethylene isodecyl ether
(yayıcı yapıştırıcı) dozlarda yabancı otlar için ilaçlama işlemi gerçekleştirilmiştir. Sonraki
dönemlerde yabancı otlarla fiziksel olarak (elle) mücadele edilmiştir. Deneme görüntüleri
Drone DJI Phantom 3 Advanced ile 720p HD formatında 94º açıyla Erbaa 9 m, Niksar 12 m,
Pazar 26 m yükseklikte elde edilmiştir (Şekil 1).

Şekil 1. Erbaa, Niksar ve Pazar deneme Lokasyonlarının Drone ile parsel görüntüleri

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 269

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Verilerin Analizi
Araştırma sonucunda elde edilen veriler, Yıllar ve lokasyonlarda tekrarlanan tesadüf blokları
deneme desenine göre MSTAT-C istatistik programı kullanılarak analiz yapılmıştır
(Düzgüneş ve ark., 1987). Kümeleme analizi ise Ward yöntemi kullanılarak SPSS 16
istatistiksel yazılım programı ile yıllar ve lokasyonlar ortalamalarına göre uygulanmıştır.

BULGULAR-TARTIŞMA
Farklı lokasyonlarda metrekarede salkım sayısı (salkım.m-2), salkım uzunluğu (cm), salkımda
tane sayısı (adet/salkım), tek salkım verimi (g), bin tane ağırlığı (g), çeltik tane verimi (kg.da-
1
) gibi bazı verim ve verim komponentlerinin incelendiği çalışmada Erbaa lokasyonunda
genotipler iki farklı küme olarak belirlenmiş, Efe, Vasco, Şumnu, Edirne, Hamzadere,
Cammeo, Osmancık-97 incelenen parametreler bakımından yüksek gruplarda yer alırken, Mis
2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Halilbey, Kızıltan, Ronaldo, Meco, Nembo genotipleri diğer
kümede yer alıp verim ve verim komponentlerinin daha az olduğu saptanmıştır (Tablo 1).
Erbaa lokasyonunda verim ve verim komponentleri yüksek kümede bulunan genotiplerin
özellikle çeltikte tane verimlerinin yüksek olduğu saptanmıştır (Naneli, 2020). İncelenen
verim komponentlerinden m2’de salkım sayısı ve 1000 tane ağırlığı özellikleri bakımından
yüksek grupta bulunan genotiplerin çeltik tane verimlerinin de yüksek olduğu saptanmıştır.
m2’de salkım sayısı, 1000 tane ağırlığı çeltikte tane verimine etki eden önemli verim
komponentleridir (Sürek ve Beşer, 2003). Bazı morfolojik karakterler çeltik tane verimini
belirlemede önemli faktörlerdir (Hirata ve ark., 2007).
Tablo 1. Bazı çeltik genotiplerinin Erbaa lokasyonunda verim ve verim komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

Niksar lokasyonunda incelenen parametrelere göre 3 farklı küme belirlenmiştir. Mis 2013,
Halilbey, Şumnu, Edirne, Efe, Ronaldo genotipleri 1. küme, Tosyagüneşi, Hamzadere,
Çakmak, Kızıltan, Cammeo, Vasco, Nembo 2. küme, Osmancık-97, Meco genotipleri 3. küme
olarak saptanmıştır (Tablo 2). İncelenen verim ve verim parametreleri bakımından 3. kümede
genotipler yüksek, 2. kümede bulunan genotipler orta, 1. kümede bulunan genotipler düşük

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 270

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
değerler elde edilmiştir. Erbaa lokasyonunda verim ve verim komponentleri yüksek olarak
belirlenen Şumnu, Edirne, Efe genotipleri (Tablo 1) Niksar lokasyonunda düşük değerler elde
edilmiştir (Tablo 2). Niksar lokasyonunda 3. kümede yüksek grupta bulunan Meco genotipi
(Tablo 2) Erbaa lokasyonunda düşük grupta yer almaktadır (Tablo 1). Pazar lokasyonunda 3
farklı küme elde edilmiştir. Şumnu ve Vasco genotipleri 1. küme, Osmancık-97, Hamzadere,
Halilbey, Efe, Cammeo, Nembo genotipleri 2. küme, Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak,
Edirne, Kızıltan, Ronaldo, Meco genotipleri 3. küme olarak belirlenmiştir (Tablo 3).
Tablo 2. Bazı çeltik genotiplerinin Niksar lokasyonunda verim ve verim komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

Farklı kümelerden 1. kümede bulunan genotipler yüksek, 2. kümede yer alan genotipler orta,
3. kümede belirlenen genotipler düşük değerler saptanmıştır. Pazar lokasyonunda yüksek
gruplar arasında bulunan Şumnu ve Vasco genotiplerinin (Tablo 3) Erbaa lokasyonunda da
yüksek (Tablo 1), Niksar lokasyonunda Şumnu genotipi düşük, Vasco genotipi orta grupta
bulunmaktadır (Tablo 2). Pazar lokasyonunda düşük grupta bulunan Mis 2013, Tosyagüneşi,
Çakmak, Edirne, Kızıltan, Ronaldo, Meco genotipleri (Tablo 3), Niksar lokasyonunda Mis
2013, Edirne, Ronaldo düşük, Tosyagüneşi, Kızıltan, Çakmak orta, Meco yüksek (Tablo 2),
Erbaa lokasyonunda Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak, Kızıltan, Ronaldo, Meco düşük, Edirne
genotipi yüksek grupta olduğu saptanmıştır (Tablo 1). İncelenen genotiplerin verim ve verim
özellikleri ile coğrafik orijinleri arasında ilişki saptanmamıştır. Çalışmalarda araştırıcılar
benzer sonuçlar elde etmişlerdir (Dias ve ark., 1993; Amurrio ve ark., 1995; Khan ve ark.,
2008; Rabbani ve ark., 2008; Rashid ve ark., 2008; Yong-xiang, 2008; Akter ve ark., 2009;
Seetharam ve ark., 2009; Zhang ve ark., 2010; Rahman ve ark., 2011; Younan ve ark., 2011;
Vanniarajan ve ark., 2012).
Tablo 3. Bazı çeltik genotiplerinin Pazar lokasyonunda verim ve verim komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 271

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

SONUÇ
Elde edilen sonuçlara göre farklı lokasyonlarda farklı sayılarda kümeler saptanmıştır. Farklı
lokasyonlarda farklı genotipler ön plana çıkmıştır. Erbaa lokasyonunda Efe, Vasco, Şumnu,
Edirne, Hamzadere, Cammeo, Osmancık-97 genotipleri, Niksar lokasyonunda Şumnu, Edirne,
Efe genotipleri, Pazar lokasyonunda Şumnu ve Vasco genotipleri yüksek gruplarda oldukları
belirlenmiştir. Erbaa, Niksar, Pazar lokasyonlarında iki yıl yapılan çalışma sonuçları
doğrultusunda lokasyonlarda verim ve verim komponentlerinin genotipler üzerinde etkisi
saptanmıştır.

KAYNAKLAR
Akter, A., Hasan, M.J., Paul, A.K., Motalib, M.M. ve Hossain, M.K., 2009. Selection of
parent for improvement of restorer line in rice (Oryza sativa.). SAARC J. Agri., 7(2) :
43-50.
Amurrio, J.M., de Ron, A.A. ve Zeven, A.C., 1995. Numerical taxonomy of Iberian pea
landraces based on quantitative and qualitative characters. Euphitica, 82 : 195−205.
Anonim, 1990. Trakya tarımsal araştırma enstitüsü. Ülkesel çeltik araştırmaları projesi, Proje
Raporu (Yayınlanmamış), Edirne.
Anonim, 2016. www.knowledgebank.irri.org/step-by-step-production/growth/soilfertility
(27.1.2016).
Anonim, 2017. FAO, Food and agriculture organization of the United Nations,
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC
Anonim, 2018. TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu,
https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr
Anonim, 2019a. FAO, Food and agriculture organization of the United Nations,
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC
Anonim, 2019b. TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu,
https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 272

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Dias, J.S., Monteiro, A.A. ve Lima, M.B., 1993. Numerical taxonomy of Por tuguese
Tronchuda cabbage and Galega kale landraces using morphological characters.
Euphitica, 69: 51−68.
Düzgüneş, O., Kesici, T., Kavuncu, O. ve Gürbüz F., 1987. Araştırma ve Deneme Metotları
(İstatistik Metotları II).Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1021. 295 s.
Ankara.
Elçi, Ş., Geçit, H. ve Kolsarıcı, Ö., 1994. Tarla bitkileri ders kitabı. Ankara Üniversitesi, Tarla
Bitkileri Bölümü, Ankara.
Hirata, Y., Hien, N.L., Sarhadi, W.A. ve Oikawa, Y. 2007. Genetic diversity of morphological
responses and the relationships among Asia aromatic rice (Oryza sativa L.) cultivars.
Tropics, 16 (4) : 343-355.
Kato, Y. ve Katsura, K., 2014. Rice adaptation to aerobic soils: Physiological considerations
and implications for agronomy. Plant Production Science, 17 (1) : 1-12.
Kün, E., 1996. Tahıllar-I (Serin İklim Tahılları). Ankara Üniv. Ziraat Fakültesi Yayınları,
Yayın No:1451, Ankara.
Naneli, İ., 2020. Bazı çeltik çeşitlerinin farklı lokasyonlarda verim ve kalite özelliklerinin
belirlenmesi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri
Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, ss: 144, Tokat.
Rabbani, M.A., Pervaiz, Z.H. ve Masood, M.S., 2008. Genetic diversity analysis of traditional
and improved cultivars of Pakistani rice (Oryza sativa L.) using RAPD markers. Elect J.
Biotech. 11(3) : 1-10.
Rahman, M.M., Hussain, A., Sayed, M.A., Ansari, A. ve Mahmud, M.A.A., 2011.
Comparison among clustering in multivariate analysis of rice using morphological
traits, physiological traits and simple sequence repeat markers. American-Eurasian J.
Agric. Environ. Sci. 11 (6) : 876-882.
Rashid, M., Cheema, A.A. ve Ashraf, M. 2008. Numerical analysis of variation among
basmati rice (Oryza sativa.) mutants. Pak. J. Bot. 40(6): 2413-2417.
Seetharam, K., Thirumeni, S. ve Paramasivam, K., 2009. Estimation of genetic diversity in
rice (Oryza sativa) genotypes using SSR markers and morphological characters. Afr. J.
Biotech. 8(10): 2050-2059.
Sezer, İ. ve Köycü, C., 1994. Çeltiğin verim ve verim unsurları ile bazı kalite karakterlerine
ekim yöntemi ve bitki sıklığının etkileri üzerine bir araştırma. Tarla Bitkileri Kongresi,
Agronomi Bildirileri Kitabı, (1) : 72, İzmir.
Sezer, İ., Akay, H., Öner, F. ve Şahin, M., 2012. Çeltik üretim sistemleri. Türk Bilimsel
Derlemeler Dergisi, 5 (2) : 06-11.
Sürek, H. ve Beşer, N. 1997. Trakya Bölgesi’nde farklı dozlarda azotlu gübrelemenin çeltikte
(Oryza sativa L.) tane verimi, saplı ağırlık verimi ve hasat endeksine etkisi. I. Trakya
Toprak ve Gübre Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 22 Ekim, 127135, Tekirdağ.
Sürek, H., Beşer, N., Neğiş, M. ve Kuşçu, H., 1998. Bölgemizde ekonomik bir çeltik tarımı
için yerine getirilmesi gereken şartlar. Marmara Tarım, 68 : 43-45.
Sürek, H. ve Beşer, N., 2003. Correlation and path coefficient analysis for some yield-related
traits in rice (Oryza sativa L.) under thrace conditions. Turkish Journal of Agriculture
and Forestry, 27 : 77-83.
Şavşatlı, Y., Gülümser, A. ve Sezer, İ., 2008. Samsun ekolojik şartlarında yetiştirilen çeltik
genotiplerinin verim ve verim unsurları bakımından karşılaştırılması. Ondokuz Mayıs
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 23 (1) : 7-16.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 273

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Vanniarajan, C., Vinod, K.K. ve Pereira, Y., 2012. Molecular evaluation of genetic diversity
and association studies. J. Genet. 91: 9–19.
Vaughan, D., 1994. The wild relatives of rice: A genetic resources handbook. International
Rice Research Institute, Los Baos, Philippines, 1-101.
Yakan, H., Gürbüz, M. A., Avşar, F., Sürek, H. ve Beşer, N., 2000. The effect of zinc
application on rice yield and some agronomic characters. Cahiers Options
Méditerranéennes, 58 : 1-5.
Yong-xiang, F. 2008. Correlation and cluster analysis for yield properties of early-japonica
rice in cold area. J. Anhui. Agric. Sci. 23 (49) : 150-186.
Younan, H.Q., Kareem, A., Kazaz, A., Bilal, K. ve Sulaiman, K., 2011. Investigation of
genetic diversity and relationships among a set of rice varieties in Iraq using random
amplified polymorphic DNA (RAPD) analysis. JJBS. 4 (4) : 249-256.
Zhang, C.H., Li, J.Z., Zhu, Z., Zhang, Y.D., Zhaq, L. ve Wang, C.L. 2010. Cluster analysis on
japonica rice (Oryza sativa) with good eating quality based on SSR markers and
phenotypic traits. Rice Sci. 17: 111-121.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 274

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
BAZI ÇELTİK (ORYZA SATİVA L.) GENOTİPLERİNİN KALİTE
KOMPONENTLERİ BAKIMINDAN GRUPLANDIRILMASI

İsmail NANELİ
Ferzat TURAN
Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi

Özet
Çeltik üretiminde yüksek verimlilik ile birlikte kaliteli üretim önemlidir. Kaliteli pirinç
üretimine etki eden unsurlar; ekilecek çeşidin seçimi ile birlikte tarlada uygulanacak tüm zirai
faaliyetlerdir. Buna rağmen yetişme dönemindeki iklim şartları özellikle tane dolumu
sırasındaki sıcaklık değişimleri de pirinç kalitesi, özellikle kırıksız randımanı üzerine önemli
etki yapmaktadır. Bu sebepten dolayı bölgeye ait kaliteli çeltik genotiplerin gruplandırması
için 15 farklı çeltik genotipleri, Erbaa, Niksar ve Pazar lokasyonlarında 2016-2017 yılları
arasında tesadüf blokları deneme desenine göre dört tekerrürlü olarak araştırma
yürütülmüştür. Birleştirilmiş varyans analizi sonuçlarına göre, farklı lokasyonlarda genotipler
arasında önemli farklıklara rastlanmıştır. Kırıklı pirinç randımanı (%), kırıksız pirinç
randımanı (%), kargo protein oranı (%), tebeşirimsi tane oranı (%) gibi bazı verim
parametrelerinin Ward yöntemi kullanılarak kümeleme testi analizi yapılmıştır. Elde edilen
sonuçlar doğrultusunda; Erbaa lokasyonunda genotipler 3 gruba bölünmüştür. Halilbey,
Şumnu, Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Vasco ve Nembo genotipleri birinci grup olarak
yüksek kalite, Osmancık-97, Hamzadere, Edirne ve Meco genotipleri orta kalitede olan ikinci
grup ve üçüncü grup ise Mis 2013, Tosyagüneşi ve Çakmak genotipleri düşük kalite olarak
yer almıştır. Niksar lokasyonunda genotipler 3 gruba ayrılmıştır; birinci ve yüksek kalitede
yer alan genotipler Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Meco ve Nembo, ikinci grupta ise
Halilbey, Şumnu ile Vasco orta kalite, Mis 2013, Tosyagüneşi, Osmancık-97, Hamzadere,
Çakmak ve Edirne genotiplerinde düşük kalite değerleri elde edildiği için üçüncü grupta yer
almıştır. Pazar lokasyonunda ise kalite açısından genotipler üç farklı gruba bölünmüştür;
birinci grupta Çakmak, Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Cammeo, Meco ve Vasco genotipleri
yüksek oranda kalite, Osmancık-97, Hamzadere, Edirne, Ronaldo genotipleri orta seviyede
ikinci grup ve Mis 2013, Tosyagüneşi, Nembo genotiplerinde kalite parametreleri bakımından
üçüncü ve düşük kümede oldukları belirlenmiştir. Sonuç olarak; Efe, Kızıltan, Cammeo ve
Meco genotipleri her üç bölgede yüksek kalite oranlarına sahip olarak ekimi tavsiye
edilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Çeltik, Genotip, Kalite, Kalite Parametreleri, Kümeleme Analizi

CLUSTERING OF SOME PADDY (ORYZA SATIVA L.) GENOTYPES IN TERMS

OF QUALITY COMPONENTS

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 275

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Abstract
Quality of production is important together with high productivity in rice production. Factors
affecting the production of quality rice; These are all agricultural activities to be applied in the
field with the selection of the cultivar to be planted. However, the climatic conditions during
the growing period, especially the temperature changes during grain filling, also have a
significant impact on the rice quality, especially the unbroken yield. For this reason, to group
the quality of paddy genotypes according to the region, 15 different paddy genotypes, four
replications researches were carried out in Erbaa, Niksar and Pazar locations between 2016-
2017 according to a randomized complete block design. According to the combined variance
analysis results, significant differences were found between genotypes in different locations.
Cluster test analysis of some yield parameters such as broken rice yield (%), unbroken rice
yield (%), cargo protein ratio (%), chalky grain ratio (%) was made using the Ward method.
In line with the results obtained; genotypes are divided into 3 groups in Erbaa location.
Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Vasco and Nembo genotypes are high
quality as the first group, Osmancık-97, Hamzadere, Edirne and Meco genotypes are the
second group to mid-quality and the third group is Mis 2013, Tosyaguneşi and Çakmak
genotypes with low quality. Genotypes are divided into 3 groups in Niksar location; the
genotypes in the first and high quality are Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Meco and
Nembo, in the second group, Halilbey, Şumnu, and Vasco medium quality, Mis 2013,
Tosyagüneşi, Osmancık-97, Hamzadere, Çakmak, and Edirne genotypes the third group. In
the Pazar location, genotypes are divided into three different groups in terms of quality; In the
first group, Cakmak, Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Cammeo, Meco and Vasco genotypes
are high-quality ratio, Osmancık-97, Hamzadere, Edirne, Ronaldo genotypes are the second
group at the medium level in terms of quality parameters, and Mis 2013, Tosyagüneşi, Nembo
genotypes are third and low in terms of quality parameters that were determined to be in the
cluster. As a result; Efe, Kızıltan, Cammeo, and Meco genotypes are recommended for
cultivation with high-quality rates in all locations.

Keywords: Cluster Analysis, Genotype, Quality, Quality Parameters, Paddy

GİRİŞ
Çeltik (Oryza sativa L.), Dünya’da yaklaşık 167.2 milyon hektar ekim alanı ve 782.1 milyon
ton üretim miktarı ile diğer tahıl cinsleri arasında ekim alanı bakımından üçüncü, üretim
miktarı ve verim açısından ikinci sırada yer almaktadır (Anonim, 2019). Temel besin
maddeleri ihtiyacının %80’inin tahıllardan karşılandığı dünya da nüfusun hızlı bir artış
göstermesi tahıl üretiminin artırılmasını önemli kılmaktadır. Çeltik diğer tahıllara göre
oldukça zengin bir karbonhidrat içeriğine sahip olup, tahıl cinsleri arasında insan
beslenmesinde buğdaydan sonra en fazla tüketilen besin maddesidir (Elçi ve ark., 1994; Sezer
ve ark., 2012). İnsanlar için önemli aminoasitlerden lisin ve threonin oranının çoğu bitkilere
göre fazla miktarda bulunmasından dolayı pirinç ve türevleri ürünler, Asya ülkelerinde günlük
ihtiyaç duyulan bitkisel proteinlerin de önemli bir kısmını karşılamaktadır (Duff, 1991; Sürek,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 276

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
2002; Sezer ve ark., 2012). Çevresel koşullar tane gelişim oranına etki etmektedir (Ebata ve
Nagato, 1967). Ülkemizde çeltik üretim miktarının artırılması için; bölge ekolojik koşullarına
uyum sağlayan, birim alandaki kalite parametreleri yüksek olan çeltik genotiplerinin
belirlenmesi son derece önemlidir (Naneli, 2020). Çeltik üretiminin yapılacağı bölgeye uygun
çeşitlerin seçilmesi kalite açısından tüketiciye fayda sağlayacaktır. Türkiye’de yetiştirilen bazı
çeltik genotiplerinin kalite özelliklerinin belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada kırıklı,
kırıksız pirinç randımanı bakımından genotipler arasında önemli farklılıklar olduğu
saptanmış, incelenen parametreler kalite bakımından önemli özellikler olarak belirlenmiştir
(Anıl ve Koca, 2006; Şişman, 2016). Çeltikte tebeşirimsi tane, pirincin merkezinde bulunan
kaliteyi olumsuz yönde etkileyen, tebeşirimsi görünümde yapıdır (Lisle ve ark., 2000). Tane
dolum döneminde meydana gelen yüksek sıcaklık tane verimi ve kalitesi üzerinde olumsuz
etkilere sahiptir (Peng ve ark., 2004). Çeltik üretiminde kaliteyi etkileyen en önemli
unsurların başında kuşkusuz çeşit özelliği ve yöreye uygun çeşidin seçimi gelmektedir.
Türkiye’de tüketici tercihleri Baldo çeşidi ve onun özelliğindeki çeşitler en yüksek fiyatla
satılmaktadır. Bu nedenle kaliteli pirinç üretimi olabilecek çeşit seçiminde 15 genotip ile
yürütülen çalışmada bazı kalite parametreleri incelenmiştir. Çeltik üretiminin yapılacağı
bölgeye uygun genotiplerin seçilmesi; kalite açısından tüketiciye fayda sağlayacaktır.
Çalışmanın yapıldığı Erbaa, Niksar, Pazar lokasyonlarında üretim Erbaa ve Niksar’da
görülmekte olup, verim ve kalite amacıyla yapılan ilk çalışma niteliği taşımaktadır. Erbaa,
Niksar, Pazar lokasyonlarında kalite özellikleri yüksek çeşitlerin bilinmemesi, bakım
işlemlerinin zamanında ve uygun olarak yapılmaması kalitenin azalmasına neden olmaktadır.
Bu durum üretimdeki kârlılığın azalmasının temel sebepleri arasındadır. Yörede farklı
lokasyonlarda yapılan bu çalışma sonucunda lokasyonlara uyumlu adaptasyon kabiliyeti
yüksek genotiplerin kümeleme yöntemi ile belirlenmesine çalışılmıştır.

MATERYAL-YÖNTEM
Bu araştırma, 2016 ve 2017 yılı yetiştirme döneminde Pazar (yükselti 540 m)- Niksar
(yükselti 350m)- Erbaa (yükselti 230m) lokasyonlarında yürütülmüştür. Çalışmada 15 genotip
ve denemenin su sıcaklık değişimlerinden etkilenmemesi amacıyla 1 adet kör genotip olmak
üzere toplam 16 genotip kullanılmıştır. Denemeler 2016 ve 2017 yılı çeltik yetiştirme
dönemlerinde tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulmuştur.
Denemeye alınan çeltik genotipleri serpme ekim yöntemiyle m2‘ye 500 bitki olacak şekilde
ekilmiştir (Sezer ve Köycü, 1994). Parsel boyutları 4 m × 3 m=12 m2’dir. Parsel aralarında 40
cm boşluk bırakılmıştır. Hasat, parsellerin etrafından 0.5 m’lik kısımlar kenar tesiri olarak
alındıktan sonra kalan 6 m2’lik alanda yapılmıştır. Erbaa, Niksar, Pazar lokasyonlarından elde
edilen çeltik örnekleri kargo olarak öğütüldükten sonra, protein oranları Amerikan Tahıl
Kimyacıları Derneği (AACC International) tarafından önerilen Kjeldahl yöntemiyle (AACC
Method 44-15 and 46-11) ve Nx6.25 faktörü kullanılarak elde edilen standartlar ile örneklerin
protein oranları biüret yöntemiyle belirlenmiştir (Noll ve ark., 1974). 100 gr çeltiğin pirince
işlenmesi sonucunda elde edilen materyalde bulunan tebeşirimsi tane miktarının
oranlanmasıyla tespit edilmiştir. Tebeşirimsi tane oranı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon
Merkezi Müdürlüğü Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı doğrultusunda
sınıflandırılmıştır. Kırıklı pirinç randımanı (%) ise, kavuzsuz taneler parlatılıp veya
beyazlatıldıktan sonra tartılmış ve değer % olarak belirlenmiştir. Kırıksız pirinç randımanı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 277

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
(%), 100 g çeltiğin kavuzlarının soyularak pirince işlenmesi sonucu elde edilen beyazlatılmış
pirinç içinden, kırık tanelerin ayrılması ile elde edilmiştir (Şekil 1).

Şekil 1. Pirinç ve kepek ayırma makinesi

Verilerin Analizi
Araştırma sonucunda elde edilen veriler, yıllar ve lokasyonlarda tekrarlanan tesadüf blokları
deneme desenine göre MSTAT-C istatistik programı kullanılarak analiz yapılmıştır
(Düzgüneş ve ark., 1987). Kümeleme analizi ise Ward yöntemi kullanılarak SPSS 16
istatistiksel yazılım programı ile yıllar ve lokasyonlar ortalamalarına göre uygulanmıştır.

BULGULAR-TARTIŞMA
Erbaa, Niksar ve Pazar lokasyonlarında kırıklı pirinç randımanı (%), kırıksız pirinç randımanı
(%), kargo protein oranı (%), tebeşirimsi tane oranı (%) gibi bazı kalite parametrelerinin
incelendiği çalışmada Erbaa lokasyonunda genotipler üç farklı küme olarak belirlenmiş
(Tablo 1), Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Vasco, Nembo genotipleri 1.
küme, Mis 2013, Tosyagüneşi, Çakmak genotipleri 2. küme, Osmancık-97, Hamzadere,
Edirne, Meco genotipleri 3. kümede yer almaktadır. 1. kümede bulunan genotipler kalite
parametreleri bakımından yüksek değerlere sahip olurken, 3. kümede yer alan genotipler
düşüktür. 2. kümede bulunan genotipler kalite bakımından orta seviyededir (Tablo 1).
Tablo 1. Bazı çeltik genotiplerinin Erbaa lokasyonunda kalite ve kalite komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 278

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Niksar lokasyonunda 3 farklı küme elde edilmiştir (Tablo 2). İncelenen çeltik genotiplerinin
yüksekten düşük seviyelere kalite parametreleri sırasıyla; Efe, Kızıltan, Ronaldo, Cammeo,
Meco, Nembo genotipleri 1. küme, Halilbey, Şumnu, Vasco genotipleri 2. küme, Mis 2013,
Tosyagüneşi, Osmancık-97, Hamzadere, Çakmak, Edirne genotipleri 3. küme olarak
saptanmıştır (Tablo 2).
Tablo 2. Bazı çeltik genotiplerinin Niksar lokasyonunda kalite ve kalite komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

Pazar lokasyonunda bazı çeltik genotiplerinin kalite parametrelerinin incelendiği araştırmada,

Mis 2013, Tosyagüneşi, Nembo genotipleri 1. küme, Osmancık-97, Hamzadere, Edirne,
Ronaldo 2. küme, Çakmak, Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Cammeo, Meco, Vasco 3. küme
olarak saptanmıştır. 1. kümede bulunan Mis 2013, Tosyagüneşi, Nembo genotipleri kalite
bakımından olumsuz etkiye sahip olan tebeşirimsi tane oranı bakımından diğer genotiplere
göre düşük, incelenen tüm kalite parametreleri bakımından yüksektir. Osmancık-97,
Hamzadere, Edirne, Ronaldo genotipleri 2. kümede olup tüm kalite parametreleri orta

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 279

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
seviyededir. 3. kümede bulunan Çakmak, Halilbey, Şumnu, Efe, Kızıltan, Cammeo, Meco,
Vasco genotipleri kalite bakımından Erbaa lokasyonunda düşük seviyededirler (Tablo 3).
Tablo 3. Bazı çeltik genotiplerinin Pazar lokasyonunda kalite ve kalite komponentlerinin
Ward yöntemiyle kümeleme analizi

Çeltikte, lif ve kül içeriği bakımından kargo, pirinçten daha yüksek, protein ve karbonhidrat
bakımından daha düşük değerlere sahip olduğu bildirilmiştir (Juliano ve Bechtel, 1985).
Uluslararası Çeltik Araştırma Enstitüsü (IRRI) dünya koleksiyonunda bulunan 17 587 çeşit
kargo pirinç protein oranının %4.3-18.2 arasında değişiklik gösterdiği (Gomez, 1979), 1930
japonica tipinde kargo pirinç ortalama protein oranının %11.1 olduğu açıklanmıştır (Juliano
ve Bechtel, 1985). Kırıklı pirinç randımanı çeltikte yaklaşık %70 civarındadır, bunun %10-
20’lik kısmını kırık tane, %50-60’lık kısmını kırıksız tane oluşturmaktadır (Sürek, 2002).
Kırıklı ve kırıksız pirinç randımanı çeşit, çevre ve yıllara göre farklılıklar göstermektedir
(Clement ve Seguy, 1994). Çeltikte tebeşirimsi tane, pirincin merkezinde tane yüzeyinin
yaklaşık %50’den fazlasında görülebilen, kaliteyi olumsuz yönde etkileyen, tebeşirimsi
görünümde yapıdır (Lisle ve ark., 2000). Tebeşirimsi taneler daha az amiloz (daha fazla
amilopektin) ve daha kısa zincir bağlı amilopektin içermektedir (Patindol ve Wang, 2003). Bu
durum, pişme kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Amerika pirinç kalite standartlarına
göre pirinçlerde tebeşirimsi tane oranının %2-15 arasında değişiklik gösterdiği bildirilmiştir
(USDA, 1983). Pirinç çeşitlerinde tebeşirimsi tane oranının yüksek olması, pişme sırasında
jelatinizasyon için yüksek sıcaklık ve enerji ihtiyacı gerektirmesi nedeniyle beslenme
açısından olumsuz etkiye sahiptir (Normand ve Marshall, 1989; Fujita ve ark., 1993; Shi ve
ark., 1997). Araştırıcılar, tebeşirimsi tane oranında genotip ve çevresel faktörlerin etkisinin
yüksek olduğunu, tebeşirimsi tane oranındaki artışın kırıksız pirinç randımanını azalttığını
bildirmişlerdir (Sezer ve ark., 2007). Bazı çeşitlerde genetik faktörlerin tebeşirimsi tane
oranında etkisi daha yüksek olarak bulunmuştur (Şişman, 2016). Çeltikte tane oluşum
evresinde gerçekleşen yüksek sıcaklıklar kuru madde üretimini ve tane ağırlığını azaltıp, tane
boyutunu küçültür. Bu durum aynı zamanda pirinçte tebeşirimsi tane oluşumunda önemli
faktördür. Çeltikte tebeşirimsi taneler fabrikasyon işlemlerini ve pişme sonrası lezzetin
olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır (Sakamoto ve Matsuoka, 2008).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 280

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

SONUÇ
Elde edilen sonuçlara göre farklı lokasyonlarda yapılan kümeleme analizi sonucu kalite
bakımından bazı genotipler ön plana çıkmıştır. Erbaa lokasyonunda Halilbey, Şumnu, Efe,
Kızıltan, Ronaldo, Cammeo, Vasco, Nembo genotipleri, Niksar lokasyonunda Efe, Kızıltan,
Ronaldo, Cammeo, Meco, Nembo genotipleri, Pazar lokasyonunda Mis 2013, Tosyagüneşi,
Nembo genotipleri yüksek kalite özelliklerine sahiptir. Erbaa, Niksar, Pazar lokasyonlarında
iki yıl yapılan çalışma sonuçları doğrultusunda lokasyonlarda kalite ve kalite
komponentlerinin genotipler üzerinde önemli etkileri saptanmıştır.

KAYNAKLAR
AACC, 1983. AACC Re-approval methods (46-11). St. Paul, MN: American association of
cereal chemists international.
AACC, 1999. AACC Re-approval Methods (44-15). St. Paul, MN: American association of
cereal chemists international.
Anıl, M. ve Koca, A.F., 2006. Pirinç kalitesi üzerine farklı ambalaj tipi ve depolama süresinin
etkisi. Türkiye 9. Gıda Kongresi; 24-26 Mayıs, Bolu.
Anonim, 2019. FAO, Food and agriculture organization of the United Nations,
http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC
Clement, G. ve Seguy, J.L., 1994. Le Comportement Du Riz Al’Usinage. Agriculture at
developpement, 3 : 38-46.
Duff, B., 1991. Trends and patterns in Asian rice consumption in: marketing and quality.
International Rice Research Institute, Manila, Philippines, 1–22.
Ebata, M. ve Nagato, K., 1967. Ripening conditions and grain characteristics. Int. Rice
Comm. Newsl. (spec. issue) : 10-17.
Elçi, Ş., Geçit, H. ve Kolsarıcı, Ö., 1994. Tarla bitkileri ders kitabı. Ankara Üniversitesi, Tarla
Bitkileri Bölümü, Ankara.
Fujita, S., Morita, T. ve Fujiyama, G., 1993. The study of melting temperature and enthalpy of
starch from rice, barley, wheat, fortail- and proso-millets. Starch/Starke, 45 : 436-441.
Gomez, K.A., 1979. Effect of environment on protein and amylose content of rice, in: Proc.
Workshop on Chemical Aspects of Rice Grain Quality. International Rice Research
Institute, Los Banos, Laguna, Philippines, 59-68.
Juliano, B.O. ve Bechtel, D.B., 1985. The rice grain and ıts gross composition. Rice
Chemistry and Technology, Second Edition., 17-57.
Lisle, A.J., Martin, M. ve Fitsgerald, M.A., 2000. Chalky and translucent rice grains differ ın
starch composition and structure and cooking properties. Cereal Chemistry, 77 : 627-
632.
Naneli, İ., 2020. Bazı çeltik çeşitlerinin farklı lokasyonlarda verim ve kalite özelliklerinin
belirlenmesi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri
Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, ss: 144, Tokat.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 281

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Noll, J.S., Simmonds, D.H. ve Bushuk, W., 1974. A modified biuret reagent for determination
of protein. Cereal Chemistry, 48 : 448.
Normand, F.L. ve Marshall, W.E., 1989. Different scanning calorimetry of whole grain milled
rice and milled rice flour. Cereal Chemistry, 66 : 317-320.
Patindol, J. ve Wang, Y.J., 2003. Fine structures and physicochemical properties of starches
from chalky and translucent rice kernels. Journal of Agriculture Food Chemistry, 51:
2777-2784.
Peng, S., Huang, J., Sheehy, J.E., Laza, R.C., Visperas, R.M., Zhong, X., Centeno, G.S.,
Khush, G.S. ve Cassman, K.G., 2004. Rice yields decline with higher night temperature
from global warming. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 101 : 9971-9975.
Sakamoto, T. ve Matsuoka, M., 2008. Identifying and exploiting grain yield genes in rice.
Current Opinion in Plant Biology, 11 : 209-214.
Sezer, İ. ve Köycü, C., 1994. Çeltiğin verim ve verim unsurları ile bazı kalite karakterlerine
ekim yöntemi ve bitki sıklığının etkileri üzerine bir araştırma. Tarla Bitkileri Kongresi,
Agronomi Bildirileri Kitabı, (1) : 72, İzmir.
Sezer, İ., Mut, Z.ve Öner, F., 2007. Çeltikte (Oryza sativa L.) kırıklı randımana etkili
faktörler. Türkiye 7. Tarla Bitkileri Kongresi, 25-27 Haziran, Erzurum, Bildiriler Kitabı,
226-230.
Sezer, İ., Akay, H., Öner, F. ve Şahin, M., 2012. Çeltik üretim sistemleri. Türk Bilimsel
Derlemeler Dergisi, 5 (2) : 06-11.
Shi, C.H., Zhu, J., Zhang, R.C. ve Chen, G.L. 1997. Genetic and heterosis analysis for
cooking quality traits of ındica rice ın different environments. Theoretical Applied
Genetetis, 95 : 294-300.
Sürek, H., 2002. Çeltik Tarımı. Hasad Yayıncılık, 1-240.
Şişman, A., 2016. Türkiye’de yetiştirilen bazı çeltik genotiplerinin tane kalite
parametrelerinin belirlenmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 121.
USDA, 1983. United States standarts for rice, US Department of Agriculture Federal Grain
Inspection Service, Washington, DC., 28.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 282

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
PRECISION POSITION CONTROL OF CAMLESS ENGINE VALVE USING AN
ELECTROMAGNETIC ACTUATOR

Fevzi Cakmak BOLAT

Bolu Abant Izzet Baysal University

Abstract
Optimum fuel consumption and reduction of exhaust emission values in vehicles are possible
by precisely position control of engine valves. Electromagnetic actuators are one of the
systems that can be used for positioning engine valves. Electromagnetic actuators are
controllable systems that allow precise positioning and fast response time. In this study
proposed an electromagnetic actuator for the precision position control the engine valves.
These actuators, which generate force according to the Lorentz principle, have axial bi-
directional motion and are systems that react quickly to the applied control current. This
actuator structure is an electromagnetic system consisting of the interaction of a single coil
and permanent magnets. As the advantage of this actuator is single winding, valve control can
be performed precisely with less hardware. With the electric field to be supplied to the coil,
the position control operation is provided with the desired speed and precision axially. In this
study, a mathematical model was created for the proposed actuator design and state-space
model was obtained. PID (Proportion Integration Differentiation) controller design was
realized for the proposed actuator model and precisely positioning condition was examined.
The results of simulations show that the electromagnetic actuator is efficient for positioning
the valve.

Keywords: Electromagnetic actuator, camless engine valve, lorentz principle, precisely

positioning

INTRODUCTION

In conventional internal combustion engines, the completion of the combustion cycle occurs
with the direct effect of the crank angle. This causes engine parameters not to be changed as
desired in different operating conditions in internal combustion engines. It is possible to
change the engine parameters at the right and at the desired time, and to increase fuel
efficiency, and to achieve fuel savings with variable valve operation. One of the methods used
to perform variable valve actuation is actuators working according to electromagnetic
principle. There are several studies on this subject in the literature (Hassan, et al., 2016,
Zhang et al., 2019, Fan and Chang, 2019, Basaran et al., 2011). Kim et al., 2007) are
examined of electromagnetic engine valve actuator is introduced utilizing permanent magnets
to aid in valve latching. Hey et al (2013) have done research on thermal degradation in
precision positioning systems. They obtained the state space model by creating the

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 283

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
mathematical model of the system and estimated the location error with the Kalman filter
approach. Montanari et al (2004) was examined of camless motor electromagnetic actuator
control position and dynamic performance analysis. They realized the tracking control design
using double electromagnets and gave the results in detail. A micro electromagnetic actuator
was produced by Noda et al (2008). This actuator has been examined using different design
parameters.

In this study, the precise positioning of the camless motor valve position using an
electromagnetic actuator operating according to the lorentz principle was investigated. A
mathematical model was created by giving the design of the proposed actuator. PID control
design was performed in Matlab simulink environment and results were given.

ELECTROMAGNETIC CAMLESS VALVE STRUCTURE

The motion equation of the valve can be defined as follows.

Mx + cx + kx =fc
(1)

Here x represents valve movement in the axial direction, M represents the mass of the valve, k
is the spring stiffnes and c the friction damping coefficient. It also shows the electromagnetic
force f c . In order to make the modeling more understandable, the schematic representation
and working principle is shown in Figure 1.

Figure 1. Electromagnetic valve schematic representation and working principle.

Using any coil electrical circuit equations, the back electromagnetic force can be expressed as

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 284

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Ea = Blv (2)

B is the flux density and l is the coil length and v is the moving coil velocity. The
electromagnetic force as follow

f c = BlI c (3)

B and l are both constants depending on the moving coil electromagnetic valve actuator. The
Lorentz force can be defined as follows

fc = Km Ic (4)
In this equation,the control current calculated by the controller is ic . Also, y0 is the gap
between the electromagnet and PM. The camless engine valve system is given follow [Liu
and Chang, 2009]

R U
Ic =
− a Ic + a
La La

c k K
x=
− x − x + m Ic
m m m
(5)

Here Ra resistance of the coil La inductance of coil K m is the constant of the coil and U a is
the applied voltage. Assuming (d / dt ) x = x , state-space model of the actuator system is
obtained as follow

 Ra  1
 − 0 0  L 
 I c   La I
  c   a 
d  
x =  0 0 1   x  +  0  U a 
dt      
 x   K m k c   x   0 
− −
 m m m   
(6)

CONTROL STUDY

The simulation model was created by using the mathematical equations of the actuator. The
mass of the valve to be moved was taken as 100 g. PID control design was performed for the
model and its coefficients were determined as P = 2, I = 80, D = 15. The simulation model
created in Matlab /Simulink environment is given in Figure 2.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 285

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Figure 2. Control structure of the camless engine valve.

Figures 3,4 and 5 show the results obtained from the PID control. Figure 3 shows the change
of the control current size, figure 4 shows the change of the control force. Figure 5 illustrates
the time-dependent variation of the displacement. When these graphics are examined, the
controller realizes the desired behavior in a very short time.

Figure 3. Control current response of the PID controller.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 286

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Figure 4. Force response of the PID controller.

Figure 5. Displacement response of the PID controller.

RESULTS

In this study, an electromagnetic actuator is designed that works according to the lorentz
principle. A mathematical model was created using the dynamics of this electromagnetic
actuator. Simulation study of the created mathematical model has been analyzed by creating it
in Matlab / SIMULINK environment. In order to ensure the desired position of the actuator,
PID control design was realized and the control coefficients were determined. As a result of
the work obtained some results were given at figures. The first of these results the controls

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 287

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
current sent by the controller to the actuator. As a result of the control current, force and
displacement results were obtained by simulation.

REFERENCES

Başaran, S., Sivrioğlu, S., Okur, B., & Zergeroğlu, E. (2011, May). Robust H∞ control of
flexible rotor active magnetic bearing system. In 6th International Advanced Technologies
Symposium (IATS'11), Elaziǧ, Turkey, 16-18 May 2011.

Hassan, A., Torres-Perez, A., Kaczmarczyk, S., & Picton, P. (2016). Vibration control of a
Stirling engine with an electromagnetic active tuned mass damper. Control Engineering
Practice, 51, 108-120.

Hey, J., Kiew, C. M., Yang, G., & Martinez-Botas, R. (2013). Model-based compensation of
thermal disturbance in a precision linear electromagnetic actuator. IEEE/ASME Transactions
on Mechatronics, 19(5), 1477-1488.

Fan, A., & Chang, S. (2019). Extended state observer-based backstepping sliding mode
control for an electromagnetic valve actuator. Journal of Mechanical Science and
Technology, 33(2), 847-856.

Kim, J., & Lieu, D. K. (2007). A new electromagnetic engine valve actuator with less energy
consumption for variable valve timing. Journal of mechanical science and technology, 21(4),
602-606.

Liu, L., & Chang, S. (2009, August). A moving coil electromagnetic valve actuator for
camless engines. In 2009 International Conference on Mechatronics and Automation (pp.
176-180). IEEE.

Montanari, M., Ronchi, F., Rossi, C., & Tonielli, A. (2004). Control of a camless engine
electromechanical actuator: Position reconstruction and dynamic performance analysis. IEEE
transactions on Industrial Electronics, 51(2), 299-311.

Noda, D., Setomoto, M., Kobayashi, Y., & Hattori, T. (2008, December). Fabrication and
estimation of electromagnetic type microactuators with microcoil. In Smart Structures,
Devices, and Systems IV (Vol. 7268, p. 726802). International Society for Optics and
Photonics.

Zhang, L., Liu, L., Zhu, X., & Xu, Z. (2019). An Electric Load Simulator for Engine Camless
Valvetrains. Applied Sciences, 9(8), 1591.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 288

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

16. YÜZYILDA SÖZLÜK ÇALIŞMALARI VE LÜGAT-İ MÜNTEHAB

Mehmet ŞAHIN
Akdeniz Üniversitesi

Özet
16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin topraklarının genişlemesine paralel olarak Türk dili de
büyük bir gelişme göstermiştir. Türk şiirinin en klasikleri ortaya çıkmış ve Türk edebiyatı, dil
ve üslup bakımından klasik edebiyat hüviyeti kazanmıştır. Bu yüzyılda Klasik Türk Edebiyatı,
Fuzuli, Baki, Hayali, Nev’î, Lami’î Çelebi, Zâtî, Taşlıcalı Yahya Bey, Kemal Paşazâde,
Gelibolulu Âlî gibi çok değerli şairler yetişmiştir. Bu dönemde kültür ve medeniyetin
gelişmesinde saray çevresi öncü olmuştur. II. Beyazıt (Adlî), Yavuz Sultan Selim (Selimî),
Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî), III. Murat (Muradî), Cem Sultan, Şehzade Korkut
(Harimî), Mustafa (Muhlisî) şiirleri topluma öncülük etmişlerdir. Kültür ve medeniyetin
zirvede olduğu bu asırda sözlük çalışmaları da aynı derecede gelişerek birbirinden kıymetli
eserler verilmiştir: Bunlar; Câmiu’l-Fâris, Şâmilü’l-Lüga, Lügat-i Müntehab/Müntehab-ı
Vesiletü’l-Mekâsıd, Tercüman, Tuhfe-i Şâhidî, Dekâyiku’l-Hakâyık, Lügat-i Manzûme,
Sıhahu’l-Acem, Lügat-i Ni’metullah, Lügat-i Bostân-ı Şeyh Sadî-i Şirâzî, Tertîb-i Dekâyiku’l-
Hakâyık, Tercümân-ı Fârisî, Tuhfetü’l-Uşşâk, Câmiu’l-Fürs, İlm-i Lügât, Tuhfetü’s-Seniyye
ile’l-Hazreti’l-Haseniyye Müsennâ ve Müselles, Manzûme, Cinânü’l-Cinâs, Mesâdır-ı Elsine-
i Erbaa, Müşkilât-ı Gülistan, Lügat-i Abdülkerim, Lügat-i Minyasoğlu, Fethu’l-Fettâh.
Bu dönemde yazılan sözlüklerden biri de satır arası Arapça-Türkçe sözlük olan Müntehabü’l-
Lugati’l-Arabiyye isimli sözlüktür. Tanıtacağımız nüsha Prof. Dr. Mehmet Sait Hatipoğlu
özel kütüphanesinde bulunmaktadır. Eserin adı “Hâzâ Kitâb-ı Lügat-i Müntehab” şeklinde
geçmektedir. Sözlük yazılış tarihi ile ilgili gerek mukaddimede ve itmam kaydında gerekse
metin kısmında bir kayıt bulunmamaktadır. Ancak eserin sonunda eserin müstensihi Hanifi
bin Muhammed tarafından kaleme alınan “Temmetü’l-kitâb bi-avni’llâhi’l-melikü’l-vehhâb an
yedi’l-fakîri’l-hakîr ed’afe’l-ibâd Hanifi bin Muhammed temâm fî sene evâhir-i şehr-i
Şa’bâni’l-muazzam sene erbaa selâsîne ve tis’a-mie” ibaresi yer almaktadır. İbareden
anlaşılacağı üzere eser 934/1528 tarihinde istinsah edilmiştir.
Çalışma ile Türk sözlükçülüğünün tarihi seyri hakkında kısaca bilgi verilip özel lügat-i
müntehab nüshası tanıtılacak ve söz varlığı hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Lügat-i müntehab, Sözlük, Satır arası, Kur’an sözlüğü

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 289

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
DICTIONARY STUDIES AND LÜGAT-I MÜNTEHAB (DISTINGUISHED
DICTIONARY) IN THE 16TH CENTURY

In parallel with the expansion of the territory of the Ottoman Empire in the 16th century, the
Turkish language also showed great development. The most classics of Turkish poetry have
emerged and Turkish literature has gained classical literary identity in terms of language and
style. In this century, Classical Turkish Literature trained significant poets such as Fuzuli,
Baki, Hayali, Nev’î, Lami'î Çelebi, Zâtî, Taşlıcalı Yahya Bey, Kemal Paşazâde and
Gelibolulu Âlî.In this period, the palace environment was a pioneer in the development of
culture and civilization. The poems of II. Beyazıt (Adlî), Yavuz Sultan Selim (Selimî),
Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî), III. Murat (Muradî), Cem Sultan, Şehzade Korkut
(Harimî), Mustafa (Muhlisî) led the society. In this century, when culture and civilization
were at the top, dictionary studies developed equally and precious works emerged: These are;
Câmiu’l-Fâris, Şâmilü’l-Lüga, Lügat-i Müntehab/Müntehab-ı Vesiletü’l-Mekâsıd, Tercüman,
Tuhfe-i Şâhidî, Dekâyiku’l-Hakâyık, Lügat-i Manzûme, Sıhahu’l-Acem, Lügat-i Ni’metullah,
Lügat-i Bostân-ı Şeyh Sadî-i Şirâzî, Tertîb-i Dekâyiku’l-Hakâyık, Tercümân-ı Fârisî,
Tuhfetü’l-Uşşâk, Câmiu’l-Fürs, İlm-i Lügât, Tuhfetü’s-Seniyye ile’l-Hazreti’l-Haseniyye
Müsennâ ve Müselles, Manzûme, Cinânü’l-Cinâs, Mesâdır-ı Elsine-i Erbaa, Müşkilât-ı
Gülistan, Lügat-i Abdülkerim, Lügat-i Minyasoğlu, Fethu’l-Fettâh.
One of the dictionaries written in this period is the dictionary named Müntehabü’l-Lugati’l-
Arabiyye, which is an interliner Arabic-Turkish dictionary.The copy we will introduce is in
the private library " Prof. Dr. Mehmet Sait Hatipoğlu. The name of the work is “Hâzâ Kitâb-ı
Lügat-i Müntehab”.There is no record regarding the production date of the dictionary either in
the introduction, conclusion or the main text section. However, at the end of the work, there is
phrase " “Temmetü’l-kitâb bi-avni’llâhi’l-melikü’l-vehhâb an yedi’l-fakîri’l-hakîr ed’afe’l-
ibâd Hanifi bin Muhammed temâm fî sene evâhir-i şehr-i Şa’bâni’l-muazzam sene erbaa
selâsîne ve tis’a-mie” written by the copyist Hanifi bin Muhammed.As can be understood
from the phrase, the work was copied on 934/1528. With the study, brief information will be
given about the historical course of Turkish lexicography, and a special glossary will be
introduced and information will be given about the vocabulary.

Keywords: Distinguishes dictionary, Dictionary, Interliner, The Qur’an dictionary

Giriş
Bir milletin medeniyetinin oluşmasında edebiyat ve kültür şüphesiz ki en önemli
unsurlardandır. Yılların birikimiyle oluşan bu medeniyetin gelecek nesillere aktarılması ise
toplumların kendi dilleri ile mümkündür. Toplumlar hem kendi dillerini, kültürlerini korumak
ve gelecek nesillere aktarmak için, hem de diğer toplumlarla olan ilişkilerinde dillerini
öğrenmek ve diğer dilleri öğrenmek için sözlük yazmışlardır. Sözlükler sadece bir dilin
dayanaklarını ortaya koymasının ötesinde aynı zamanda bir dilin şahsında o dilin sahibi
toplumun kültürünü, edebiyatını, tarihini ve yöresel ağızlarını içermektedir. Sözlükler bu
anlamı ile de yazıldığı dönemin tanıklarıdır. Bu bağlamda inceleyeceğimiz sözlüğün daha iyi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 290

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
anlaşılması için sözlükle ilgili genel bilgiler verildikten sözlüğümüzün yazıldığı yüzyılın
genel özelliklerine kısaca değinilecektir.
Sözlük, belli bir düzene göre bir dilin söz varlığını bir araya getiren eserlerdir. Ayrıca, “bir
dilin ya da bir dilin bir bölümünün genel olarak veya belirli bir zamanda kullanılan kelime ve
deyimlerini umumiyetle alfabe sırasına, bazen de kavram alanlarına göre ele alıp aynı dille
tanımlarını yapan, örnek vererek açıklayan veya başka bir dildeki karşılıklarını yazan kitap”
şeklinde tanımlanmaktadır.1
Dilimizde ise sözlüğün eş anlamlısı olarak lügat ve kâmûs da kullanılmaktadır.2 Arap dilcileri
lügat kelimesini “her milletin kendi meramını ifade ettikleri sesler” ya da “duygu, amaç ve
düşünceleri ifade etme aracı” olarak tanımlamışlardır.3 Arapça olan lügat kelimesi Türkçe’de
ise, dil, bir kavim, millet ve ümmetin konuştuğu dil, bir dili oluşturan kelimelerin her biri gibi
anlamları ifade eder.4 Dilimizde lügat kelimesi, Arapça kâmûs ve Farsça ferheng ile birlikte
kullanılmış, 1932 yılında Türk Dili Tedkik Cemiyeti tarafından Türkmencede yer alan sözlük
kelimesi önerilmiştir.5 Bugün ülkemizde sözlük kelimesi yaygın olarak kullanılmaktadır.
Türkler tarih boyunca başka toplumlarla olan etkileşimleri neticesinde, gerek o toplumların
dillerini öğrenmek, gerekse kendi dillerini öğretmek maksadıyla eserler vermişlerdir. Türk
Edebiyatının bilinen ilk sözlüğü Kaşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lügati’t-Türk 6 adlı eseridir.
Madde başları Türkçe, açıklamaları Arapça olan bu eser Kaşgarlı Mahmud tarafından
Araplara Türkçe’yi öğretmek için kaleme alınmıştır. Bu eser bir taraftan Türk edebiyatı,
coğrafyası ve tarihi açısından ansiklopedik bir özellik gösterirken, diğer taraftan Türkçe’nin
dil yapısını ortaya koyması bakımından bir gramer kitabı özelliği göstermektedir. Bu anlamda
Dîvânu Lügati’t-Türk, Türk sözlükçülük geleneğini de başlatmıştır.
Anadolu sahasında sözlükler genellikle iki dilli ve üç dilli olarak hazırlanmıştır. Bu diller ise
genellikle Arapça ve Farsça olmuştur. Bu iki dil dışındaki diğer dillere yönelik yazılan
sözlüklerin ise genellikle Tanzimatla birlikte başladığı bilinmektedir.
Türklerin sözlük geleneğinde sözlükler hem manzum hem de mensur olarak kaleme
alınmıştır. Bu sözlüklerin büyük çoğunluğunu ise manzum sözlükler oluşturmaktadır. Bugün
tespit edilebilen sözlüklerin çoğu Kur’an-ı Kerim ve hadis-i şerifleri doğru anlama gayreti
sonucu ortaya çıkmıştır. Bu amaçla yazılan manzum sözlükler de hem Kur’an-ı Kerim’de yer
alan kelimeleri daha iyi anlayabilmek, hem de öğrencilere grameri daha kolay öğretebilmek
amaçlarıyla kaleme alınmışlardır.

1. Manzum Sözlükler
Klâsik Türk Edebiyatında kullanılan nazım şekillerinin, nazım türlerinin, işlenen konuların ve
daha birçok unsurun asıl kaynağının Arap Edebiyatı olduğu gibi manzum sözlük türünün de
ilk kaynağı Arap Edebiyatıdır. Klâsik Türk Edebiyatında manzum türlerin arasında manzum
sözlüklerin de önemli bir yerinin olduğu muhakkaktır. 7
1
Ahmet Topaloğlu-Mustafa S. Kaçalin, “Sözlük”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, (DİA), 37/403.
2
Türk Dili ve Edebiyâtı Ansiklopedisi, Dergâh yayınları, İstanbul 1998, VIII/43.
3
İlyas Karlı, Mütercim Ahmed Âsım Efendi ve Arap Lügatçılığındaki Yeri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum 2000.
4
Şemseddin Sâmî, Kâmûs-ı Türkî, Lügat maddesi, s. 1241, Dersaadet 1317.
5
Ahmet Topaloğlu-Mustafa S. Kaçalin, “Sözlük”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, (DİA), 37/402.
6
Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lügati’t-Türk, (I-IV), Çeviri: Besim Atalay, TDK, Ankara 1992.
7
Mustafa Arslan, Mustafa Hâkî el-Üsküdârî Menâzimü’l-Cevâhir (Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük)
(İnceleme, Metin, Dizin), Genesis Kitap, Ankara 2011.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 291

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Manzum sözlükler tertip özellikleri bakımından Klasik Türk Edebiyatı geleneğine uygun
olarak genellikle mesnevi nazım şekliyle yazılmışlardır. Eser besmele, mukaddime, sebeb-i
telif, eser adı, sözlük metni ve hâtime ile son bulur.
Bu alanda Tuhfe-i Hüsâm, Tuhfe-i Şâhidî, Tuhfe-i Vehbî, Lügat-i Bahrü’l-Garâyib, Lügat-i
Halimî, Lügat-i Nazmü’l-esâmî, Tuhfe-i Şemsî ve Tuhfe-i Remzî , Lugat-ı Ferişteoğlu,
Nazmü’l-Leâl, Cevâhirü’l-Kelimât, Lugat-ı İbn Kalender, Tuhfe-i Âsım, Mahmûdiyye, Nazm-ı
Ferâid, Sübha-i Sıbyân, U’cûbetü’l-garâyib fî nazmi’l-cevâhiri’l-‘acâyib, Genc-i Leâl, Se
Zebân, Tuhfetü’lİhvân ve Hediyyetü’s-Sıbyân, Nazm-ı Giridî ve Hayrü’l-Lugat,Manzûme-i
Keskin gibi en çok bilinen eserleri sayabiliriz.8
Manzum sözlük çalışmalarına kısaca değindikten sonra mensur sözlük çalışmalarına genel
hatları ile bakacağız. Anadolu’da telif edilen ilk mensur sözlük, 14. yüzyılın sonları ile 15.
yüzyılın ilk yıllarında kaleme alınmıştır. Mevcut olan ilk mensur sözlük ise Miftâhu’l-Edeb
(tlf.1400-1)’dir.9

2. Mensur Sözlükler
Klasik Türk edebiyatında çok sayıda mensur sözlük kaleme alınmıştır. İlmiye sınıfının
yazdığı mensur sözlükler aracılığıyla da dönemin dilinin kelime ve deyimleri kayıt altına
alınmıştır.
“Anadolu sahasında ilk mensur Farsça-Türkçe sözlükler, VIII/XIV. yüzyılın sonundan
itibaren görülmeye başlanmıştır. Bu tür sözlüklerin yazımı XV. yüzyılda hız kazanmış ve
sonraki yüzyıllarda da artarak devam etmiştir. Bu yüzyılda yazılan mensur sözlükler, bazı
istisnalar dışında Farsça öğretiminin başlangıcında, okunmak ve manzum sözlükler gibi
ezberlenmek amacıyla yazılmış muhtasar sözlüklerdir.”10 “Bu sözlüklerin birçoğunda, verilen
kelimelerin konularına, kelime türlerine göre sınıflandırılması ve bir kısmının sonunda Farsça
dilbilgisi kurallarının yer aldığı bölümlerin bulunması asıl amacın Farsça öğretimi olduğunu
açıklar mahiyettedir. Yine aynı dönemlerde Fars edebiyatının klâsikleri arsında yer alan Şeh-
nâme, Mesnevî, Gülistân, Bostân gibi eserlerin sözlüklerinin hazırlanması XVI. yüzyıldan
itibaren artan tercüme faaliyetlerinin bir sonucu olsa gerekir. Bu tür eser sözlüklerinin de asıl
yazılış amacının Farsça öğretimi olduğu bilinmektedir. Öğretim amaçlı yazılan bu mensur
sözlüklerin, muhtasar ve satır arası olarak düzenlenmesindeki gaye ise sözlüğün kolayca
okunmasını temin etmek ve sözlükten istifadeyi pratik hale getirmektir.”11
8
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara 1996; Ahmet Hilmi İmamoglu, Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi’nin Sözlügü(İnceleme-Metin),
(Basılmamıs doktora tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1993; Ahmet Hilmi İmamoğlu, Muğlalı
Şâhidî İbrahim Dede Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006; Atabey Kılıç,
“Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Vehbî (Metin)” Turkish Studies, c. I, sayı:4, Bahar 2007, s. 410-475.
http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi4/kilicatabey.pdf; Necmettin Yurtseven, Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe
Manzum Lugatler ve Sünbülzâde Vehbî’nin Nuhbe’si, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Ankara 2003; Cemal Muhtar, İki Kur’an Sözlügü Lugat-ı Feristeoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî, Marmara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1993; Atabey Kılıç, “Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve
Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân”, Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, 6-7 Mayıs 2005, Şanlıurfa; Atabey Kılıç,
Mustafâ bin Osman Keskin, Manzume-i Keskin, Laçin Yayınevi, Kayseri, 2001. Abdülkerim Gülhan, “Manzum Sözlük Nazmü’l-
Leâl’in Dil ve Üslûp Özellikleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Celal Bayar Üniversitesi II. Uluslararası Türk Tarihi ve Edebiyatı
Kongresi, Manisa, 11-13 Kasım 2005.
9
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 75.
10
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 76.
11
Mustafa Arslan, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yz. A. 210 Numarada Kayıtlı Lügat Mecmuası Üzerine Bir
Değerlendirme, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 292

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Mensur sözlüklerin tertibi, Arap leksikografisinin usul ve kaideleri ekseninden iki temel
üzerine kurulmuştur. Bunlardan biri anlama göre yazılırken diğeri ise kelimeye göre
yazılmıştır. Anlamı esas alan sözlükler konu gruplarına göre düzenlenmişler; kelimeyi esas
alan sözlükler ise alfabetik olarak düzenlenmişlerdir. Mensur sözlükler, farklı şekillerde tatbik
edilmiş bir alfabe sistemiyle tertip edilmişlerdir. Bu sistem, maddelerin yalnızca alfabe
harfleri ya da ilk harfler ile son harfleri esas alınmak suretiyle kısmen alfabetik ya da tam
alfabetik olmak üzere farklı şekillerde uygulanmıştır.12
Lügat-i Halîmî, Miftâhu’l-Lüga, Dekâyiku’l-Hakâyık, Lügat-i Ni’metullah, Câmi’u’l-Fürs,
Tuhfetü’s-Seniyye gibi hacimli, muteber ve örnekli şahitli sözlükler kaleme alınmıştır.
Mensur sözlüklerin önemli bir kısmında Farsça gramerine, Lügat-i Halîmî, Câmi’u’l-Fürs,
Vesiletü’l-Mekâsıd, Tuhfetü’s-Seniyye ve Lügat-i Minyasoğlu adlı sözlüklerde de aruz, edebi
bilgiler, tarihi takvimler, gezegenler ve burçlar gibi, sözlüklerin muhtevasına uygun düşmeyen
konulara ve muhtelif bilgilere de yer verilmiştir.13

3. Satırarası Kur’an Sözlüğü

Türklerin İslamı kabul etmesinden sonra İslam dinini daha iyi kavrayabilmek için Arapçayı
öğrenmişlerdir. Kur’an-ı Kerim ve peygamberin hadislerini daha iyi anlayabilmek için
sözlükler hazırlamışlardır. Manzum ve mensur olarak kaleme alınan bu sözlüklerde ilk
dönemler itibariyle estetik kaygı gözetilmemiş, sadece daha iyi anlama çabaları ön plana
çıkmıştır. Farsçanın da önem kazanması ile birlikte hem Farsça hem de Arapça sözlükler
birlikte kaleme alınır olmuştur.
Bu alanda ise, Abdüllatif ibn Melek, Lügat-ı Firişteoğlu; Abdülmecid Firişteoğlu, Lügat-i
Kânûn-ı İlâhî gibi yazılmış olan Kur’an sözlükleri mevcuttur.

4. Müntehap Sözlükler
İnceleyeceğimiz sözlüğün de bir müntehap sözlük olması hasebiyle bu konudan bahsetmekte
fayda görüyoruz. Müntehap 14 seçilmiş, en iyi olmak üzere ayrılmış gibi anlamlara
gelmektedir. Bu tip eserler, hacimli sözlüklerin istinsahını kolaylaştırmak ve bu yolla daha
fazla kimse tarafından temin edilmelerini sağlamak, istifadeyi ve okumayı kolaylaştırmak gibi
maksatlarla, muhtevalı ve muteber sözlüklerdeki hareke kayıtlarının, kelimelerin anlamları ve
Türkçe karşılıkları dışındaki izahların, sözlükte yer alan nadir Farsça kelimelerin, şevahidin
ve sözlüğün muhtevasına uygun düşmeyen fevaidin atılması ya da maddelerin daha kolay
bulunması amacıyla sözlükte yer alan kelimelerin alfabetik olarak tertip edilmesi suretiyle
meydana getirilmiş sözlüklerdir15 şeklinde izah edilmektedir.
Bu alanda Hasan Şu’ûrî’nin Müntehab-ı Ferheng-i Şu’ûrî ve Muhtasar ve Müntehab-ı Şu’ûrî
adlı eserleri olduğu bilinmektedir.

or TurkicVolume 8/1 Winter 2013, p. 579-600, ANKARA-TURKEY.

(http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1165372687_25_Arslan%20Mustafa-edb.pdf)
12
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 79.
13
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 88.
14
Şemseddin Sâmî, age., Müntehab maddesi, s. 1411.
15
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 99.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 293

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
5. 16. yüzyılda Sözlük Çalışmaları
Eserimizin yazım tarihi olan 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin topraklarının genişlemesine
paralel olarak dili de büyük bir gelişme göstermiştir. Türkçe hem eğitimde, hem sarayda hem
de askeri alanda etkin şekilde kullanılmıştır. Edebiyat ve kültür alanında da kullanılan Türk
dili, Arap ve Fars edebiyatlarıyla sürekli etkileşim halinde olmuştur. Bu yüzyılda, Fuzuli,
Baki, Hayali, Nev’î, Lami’î Çelebi, Zâtî, Taşlıcalı Yahya Bey, Kemal Paşazâde, Gelibolulu
Âlî gibi çok değerli şairler yetişmiştir. Bu dönemde Türk şiirinin en klasikleri ortaya çıkmış
ve Türk edebiyatı, dil ve üslup bakımından klasik edebiyat hüviyeti kazanmıştır. Bu dönemde
kültür ve medeniyetin gelişmesinde saray çevresi öncü olmuştur. II. Beyazıt (Adlî), Yavuz
Sultan Selim (Selimî), Kanuni Sultan Süleyman (Muhibbî), III. Murat (Muradî), Cem Sultan,
Şehzade Korkut (Harimî), Mustafa (Muhlisî) şiirleri topluma öncülük etmişlerdir. Kültür ve
medeniyetin zirvede olduğu bu asırda da sözlük çalışmaları aynı derecede devam etmiştir. Bu
asırda yazılan sözlükler ise şunlardır:
1. Câmiu’l-Fâris (907/1501-2), Şeyh Ahmed el-Bardahî
2. Şâmilü’l-Lüga (910/1504), Hasan b. Hüseyin b. İmad el-Karahisârî
3. Lügat-i Müntehab/Müntehab-ı Vesiletü’l-Mekâsıd (910/1504)
4. Tercüman (913/1507), Ahmed b. İsmail b. İbrahim
5. Tuhfe-i Şâhidî (921/1515), Şâhidî İbrahim Dede
6. Dekâyiku’l-Hakâyık (929-940/1523-1534), Kemal Paşazâde Şemseddin Ahmed b.
Süleyman
7. Lügat-i Manzûme (933/1527), Lâmi’î Çelebi
8. Sıhahu’l-Acem (872-939/1467-1532)
9. Lügat-i Ni’metullah (947/1540), Ni’metullah b. Ahmed b. Mübârek er-Rûmî
10. Lügat-i Bostân-ı Şeyh Sadî-i Şirâzî (957/1550)
11. Tertîb-i Dekâyiku’l-Hakâyık (957/1550), Ahmed b. Hızır el-Üskübî el-Ulvî
12. Tercümân-ı Fârisî (957/1550), Ali b. Veli
13. Tuhfetü’l-Uşşâk (957/1551)
14. Câmiu’l-Fürs (971/1563), İnegöllü Mustafa ibn. Mehmed b. Yusuf
15. İlm-i Lügât (968/1560), İmadzâde Veli b. Yusuf-ı İmâdî
16. Tuhfetü’s-Seniyye ile’l-Hazreti’l-Haseniyye (988/1580), Derviş Mehmed b. Mustafa b.
Şeyh Lütfullah
17. Müsennâ ve Müselles (991/1583), Münşî Mehmed b. Bedreddin
18. Manzûme ((991/1583), Osman b. Hüseyin Bosnavî
19. Cinânü’l-Cinâs (992/1584), Münşî Mehmed b. Bedreddin
20. Mesâdır-ı Elsine-i Erbaa (100/591), Muhammed Muhyi-i Gülşenî
21. Müşkilât-ı Gülistan (1001/1593)
22. Lügat-i Abdülkerim (1002/1594)-Abdülkerim
23. Lügat-i Minyasoğlu (1004/1596), Minyasoğlu
24. Fethu’l-Fettâh (1008/1599), Sun’î-i Malatyavî
25. Mecmû’u’l-Lugat – Şinâsî-Ca’fer b. Hacı Davud
26. Abuşka Lugati
27. Lugat-i Manzûme – Bursalı Lami’î Çelebi
28. Nazmü’l-Esâmî
29. Ma’denü’l-Ma’ârif
30. Nevâdirü’l-Emsâl-Nakşibendi Mîrek Muhammed
31. Ahterî-i Kebîr (952/1545)-Muslihuddin Mustafa b. Şemseddin el-Karahisârî

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 294

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
32. el-Bâbûsü’l-Vasît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (950/1543)-Merkezzâde Ahmed Efendi
33. Lugat-i Visâlî (981/1574)-Visâlî
34. Mahmûdiyye (911/1505)-Şeyh Bedreddin el-Kâdî Mahmud b. Eş-Şeyh Mehmed b.
Tanrıvermiş
35. Medâru’l-Efâzıl (1001/1593)-Allâh-dâd Feyzî b. Esedü’l-Ulemâ
36. Mirkatü’l-Luga (1533)-Abdullah Kestelî
37. Müeyyidü’l-Fuzalâ (925/1519)-Muhammed b. Şeyh Lâd-i Dihlevî
38. Müşkilât-ı Şâhnâme (954/1547)-İbrahim el-Hâfız ez-Zâifî
39. Nazmü’l-Esâmî
40. Nisâb-ı Türkî be Fârsî (970/1563)-Cânî b. Melik-Şâh-i Horasânî
41. Te’lîfü’l-Emîr (1001/1593)-Hâce Emîr Hân
42. Tercüme-i Sıhah-ı Cevherî (997/1589)-Mehmed b. Mustafa
43. Teşrîh-i Tıbâ’ (1000/1591)-Budinli Cihâdî16

6. Lügat-i Müntehab
Eserin müellifi belli değildir. Kitabın adı muakaddime kısmında “Hâzâ Kitâbu Lügat-i
Müntehâb17” şeklinde geçmektedir. Hanifi b. Muhammed tarafından H.934/M.1528 tarihinde
istinsah edilmiştir. Eserin sonunda Temmetü’l-kitâb bi-avni’llâhi’l-melikü’l-vehhâb an yedi’l-
fakîri’l-hakîr ed’afe’l-ibâd Hanifi bin Muhammed temâm fî sene evâhiri şehri Şa’bâni’l-
muazzam sene erbaa selâsîne ve tis’a-mie” ibaresi yer almaktadır. Yapılan incelemelerde
yazar ve müstensih hakkında bilgiye rastlanılmamıştır.
Satırarası bir sözlük olan Lügat-i Müntehab, Kur’an-ı Kerim’in anlaşılması için kaleme
alınmış Arapça-Türkçe bir sözlüktür.

6.1. Yazılış Sebebi

Eserin yazılış sebebi lügatin mukaddime kısmında yer almaktadır. " ‫اِ َّٓنَّا اَ ْنزَ ْلنَاهُ قُ ْرءٰ نا ً َع َر ِبيا ًّ لَ َعلَّـ ُك ْم‬
َ‫( تَ ْع ِقلُون‬Yusuf/2) “Biz onu, akıl erdiresiniz diye Arapça bir Kur’an olarak indirdik” ayet-i
kerimesini verdikten sonra Kur’an’ın Arapça indiğini, Peygamberin sözlerinin Arapça
olduğunu vurgulamıştır. Kur’an’ı ve Peygamber sözlerini Arapların anladığını ancak Arap
olmayanların anlayamadığını bu sebeple de Türkçe bir sözlüğe ihtiyaç olduğu noktasından
hareketle eserini kaleme aldığını belirtmektedir. Eserin mukaddime kısmında şu ifadeler yer
almaktadır:
“Allah, Kur’an-ı Kerim’i Arapça olarak göndermiştir. Sünnetler de Hz. Peygamberden Arapça
gelmiştir. Araplar, Kur’an’ın hitap şekillerini, belagatını ve sanatlarını idrak edebilir. Hz.
Peygamber de Kur’an’ın mücmelini, gavamızını, müteşabihatını ve açıklamaya ihtiyaç
duyulan yerleri açıklamıştır. Arap olmayanlar Kur’an ve Sünnet’teki bu manaları
anlayabilmek için Arapça lügatlere ihtiyaç duyar. Şu halde Arap olmayan kişinin, Arapçanın
üslûplarını öğrenmek için çok çalışması gerekmektedir. Zira Arapların tuttukları yol gayet
geniş, kullandıkları lafızlar da gayet fazladır. Peygamber (sav) dışında birinin onları ihata
ettiği de bilinmemektedir. Fakat bazı Araplar bunların çoğunluğunu ihata etmişler, tamamen
kavramışlardır. Ben, Arap lügatlerin çoğunun ya Arapça ya da Farsça tercüme edildiğini

16
Gülbahar Uğur, Türkçenin Tarihî Sözlükleri, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Siirt 2019, s. 279-287.
17
Eser elyazmasıdır. Şu ana kadar tespit edilebilen tek nüshadır. Eser Prof. Dr. Mehmet Sait Hatipoğlu özel
kütüphanesinde bulunmaktadır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 295

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
gördüm. Bunlara rağbet eden bazı dostlar da bunlardan istifade etmede aciz kalıp benden
gayet kolay ifadeli bir lügat isteyince ben de tedavülde olan lügatleri, tedavülde olan
kelimeleri Allah rızası için bir kitapta topladım. Kelimeleri, onların ihtiyaçlarına ve asla göre
(kelimenin aslını/kök harflerini dikkate alarak), tefsircilerin ve hadislerin te’villerine ve Arap
dili ehlinin uygun gördüğü manalara göre topladım. Çünkü onlar bazı kelimeleri kendi
içtihatlarına uygun bir şekilde yorumlarlar/te’vil ederler. Ben de faydası umûmî olsun diye,
kullanılan manalardan bulabildiklerimi yazdım. Altına da isteyen herkes için faydalı bir
Türkçe tercüme kaydettim. Bu, her ne kadar Arap dilinin tamamını toplamasa da umulur ki
ihtiyaç duyan herkese faydalı olacaktır. Çünkü onun lafızları az da olsa manaları çoktur. Bu
sözlük, Cârullah 18 ile çeşitli tercümelerden isimleri kapsamaktadır. Lügatteki kelimeler
Sıhâh, 19 mastarlardan çoğunun alındığı et-Tehzîb, 20 et-Tâm, ed-Düstûr, 21 el-Kânûn 22 , el-
Kâmûs 23 ve el-Mu’rib 24 adlı eserlerden alınmıştır. Ele aldığım her bir kelimede, alfabetik
sırayla ilk harfi “bâb” ikinciyi de “fasıl” yaptım. Gerçek şu ki Arapça sözlüklerde yanlış
hareke ile harekelemek ya da harflerini benzer harflerle karıştırmak vâkidir ve büyük
belağatçılar arasında kelimelerin manaları hususunda ihtilaf çoktur. Fakat ben gücüm
yettiğince doğrusunu araştırmayı ihmal etmedim. Belki de benim şu kitabımı inceleyen birisi
onda, ona halel getirecek şeyler de görebilir. Benim gücümün dışında olan bu durumu
düzeltiversin inşallah. Ey Rahmân, senden hidayet istiyoruz ve dalâlate karşı senden yardım
diliyoruz.”
Yazar sözlüğün hazırlanmasında Mukaddimetü’l-Edeb, es-Sıhah, el-Masâdir, Tehzîbü’l-
Ezherî, et-Tâmm, el-Düstûr, el-Kânûn, el-Kâmûs, el-Mu’rib gibi sözlüklerden istifade ettiğini
mukaddimede belirtmiştir.

6.2. Nüshaları
Eserler ilgili Esra Elsir Abdelhai Babiker tarafından yüksek lisans çalışması yapılmıştır. 25
Yapılan çalışmada, sözlüğün 87 nüshası tespit edilmiştir.26 Çalışmamıza konu olan nüsha ise

18
Çok yaygın olarak kullanılan Ebu’l-Kâsım Carullah Mahmud ez-Zemahşerî’nin yazdığı Mukaddimetü’l-Edeb
isimli satırarası Arapça-Türkçe sözlüktür. Arap olmayanlara Arapçayı öğretmek için hazırlanmıştır. Harezm,
Çağatay, Moğolca ve Farsça dilleri bulunmaktadır. Geniş bilgi için bkz. Emin Eminoğlu, Türk Dilinin Sözlükleri ve
Sözlükçülük Kaynakçası, Asitan Yayıncılık, Sivas 2010, s. 21; Nuri Yüce, “Mukaddimetü’l-Edeb”, TDVİA, C. 31,
İstanbul 2006, s. 120-121.
19
İsmail b. Hammad Cevherî’nin Tâcü’l-luga isimli eserdir. Sıhahu’l-luga, es-Sıhâh fi’l-luga veya es-Sıhah olarak
bilinir. Bkz. Bkz. Hulusi Kılıç, “Tâcü’l-Luga”, TDVİA, C. 39, İstanbul 2010, s. 356-357.
20
Muhammed b. Ahmed Ezherî’nin Tehzîbü’l-Luga isimli eseridir. Bkz. Selahattin Kıyıcı, “Ezherî, Muhammed b.
Ahmed”, TDVİA, C. 12, İstanbul 1995, s. 65.
21
Riyâzî Mehmed’in Düstûrü’l-Amel isimli eseridir. Bkz. Namık Açıkgöz, “Riyâzî”, TDVİA, C. 35, İstanbul 2008, s.
144-145.
22
Abdülmecid b. Ferişteh İzzeddin et-Tirevî’nin Lugat-i Kânûn-ı İlâhî isimli eseridir. Bkz. Cemal Muhtar, İki Kur’an
Sözlüğü: Lugat-ı Ferişteoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları,
İstanbul 1993.
23
Fîrûzâbâdî’nin el-Kâmûsu’l-Muhît olarak bilinen eseridir. Bkz. Hulusi Kılıç, “Fîrûzâbâdî”, TDVİA, C. 13, İstanbul
1996, s. 142-145.
24
Abdisseyyid b. Alî el-Mutarrizî el-Harizmî’nin el-Mu’rib fî lugati’l-fıkh isimli eseridir. Bkz. M. Sadi Çöğenli,
“Mutarrizî”, TDVİA, C. 31, İstanbul 2006, s. 375-377.
25
Esra Elsir Abdelhai Babiker, Müntehabü’l-Lugati’l-Arabiye (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Süleyman
Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2018.
26
Bkz. Esra Elsir Abdelhai Babiker, Müntehabü’l-Lugati’l-Arabiye (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), s. 6-13.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 296

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
Prof. Dr. Mehmet Sait Hatipoğlu’nun özel kütüphanesinde bulunmaktadır. Bu nüshada eserin
adı “Hâzâ Kitâb-ı Lügat-i Müntehab” şeklinde geçmektedir.
Yazma, çahar kuşe, miklepsiz, sırtı siyah, meşin mukavva ciltli, kağıdı aharlı, sarı, 217 varak,
nesih hattıyla yazılmış, 7 satır, her satır arasında Arapça kelimelerin Türkçe karşılığı
verilmiştir. Ser-levhası süslemesiz ve siyah mürekkeple yazılmıştır. Eser 1b’den başlayıp
217b’de son bulmaktadır.

6.3. Tertip Şekli ve Bölümleri

Eser mukaddime ve lügat olmak üzere iki kısım olarak düzenlenmiştir. Sözlük bu haliyle
Anadolu sahasında kaleme alınan ve kelimenin satır altında Türkçe karşılıklarının yazılması
ile oluşturulan ilk dönem sözlüklerinin tertip özelliklerini taşımaktadır.
Eserin mukaddimesi, Allah’a hamd ve Hz. Peygamber’e salât ü selâm ile başlamaktadır.
Hamdele ve salvele kısmından sonra ise sebeb-i telif kısmı yer almaktadır. Müellif, sebebi
telif kısmında eserin yazılış sebebini izah ettikten sonra lügatin tertip özellikleri hakkında
bilgi vermiş ve dua ile mukaddime kısmını sona erdirmiştir.
Eserin lügat kısmı besmele ile başlamaktadır. Bu bölümde o dönemde kullanılmakta olan
kelimeler bulunmakta ve bu kelimelerin halkın anlayacağı Türkçe karşılıkları verilmektedir.
Müellif lügatine sınırlı sayıda kelime alabildiğini mukaddime kısmında açıklamıştır. Sözlükte
yer alan kelimelerin ilk harfleri bâb ikinci harfleri fasıl olarak düzenlemiştir. Sözlüğün madde
başı sistemi Arap ve Fars sözlükçülüğündeki gibidir. Kelime esas alınmıştır ve alfabetiktir.
Tekrarlardan kaçınılmıştır. Müellif sözlüğüne aldığı kelimelerde Arap dilcilerinin
manalarında ihtilaf ettikleri kelimeleri de aldığını ancak gücünün yettiği kadar doğru manayı
bulmaya çalışarak sözlüğe eklediğini belirtmiştir.
Sözlük; harf, bab ve fasl sırasına göre düzenlenmiştir. Kelimelerden ilk harfleri aynı olanlar
bab, ikinci harfleri aynı olanlar ise fasl başlığı altında toplanmış ve düzenlenmiştir.
Kelimelerin ilk ve ikinci harflerinde alfabetik sıra gözetilmiş, diğer harflerinde alfabetik sıra
gözetilmemiştir.
Bu sistemi ilk defa Edib Natanazzi, Kitâbü’l-halâs ya da Düstûru’l-lüga adıyla bilinen
Arapça-Farsça sözlüğünde kullanmıştır. Daha sonra ise Şerefüddin Ebu’l-Fazl Hubeyş
(Hüseyin) b. İbrahim b. Muhammed et-Tiflisî Kanûnu’l-Edeb adlı Arapça-Farsça sözlüğünde
uygulamıştır.27
Bu sistem; Miftâhu’l-Edeb, Sıhâhu’l-Acem, Miftâhu’l-Me’ânî, Lügat-i Ni’metullah ve
Lisânü’l-Acem gibi, toplam 33 mensur sözlük kullanılmıştır. Bu usulün mensur Farsça-Türkçe
sözlüklerde 19. yüzyılın son çeyreğine kadar kullanıldığı görülmektedir. 28
Sözlük pratik kullanım esas alınarak hazırlanmıştır. Kelimeler harekelidir. Bazı yerlerde bab
ve fasıllarda ilk harfin harekesine göre fetha, kesre ve zamme şeklinde de tasnif edilmiştir.
Kelimelerin halkın anlayabileceği en yalın Türkçe karşılıkları, kelimenin altına veya üzerine
yazılmıştır.
Lügatte bab, fasıl başlıkları ve kelime arası ayrımlarda kırmızı mürekkep kullanılmıştır.

6.4. Muhtevası/Sözvarlığı
Eserde kelimelerin Türkçe karşılığı verilmiştir. Müfred kelime ile çoğulu yanyana verildiği
durumlarda ise ilkine kelimenin üstünde Türkçe anlamı verilmiş, çoğuluna ise cemi’

27
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 79.
28
Yusuf Öz, Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, s. 80.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 297

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES
anlamında ve kelimenin altında “cim” harfi konulmuş, bazen de kelimenin altına veya
üzerine cem’ yazılmıştır:  ‫اخت‬: Kız karındaş, ‫اخوات‬: ‫جمع‬. Bazı durumlarda ise ‫اخبار‬: ‫جمع خبر‬
şeklinde yazılmıştır. Bilinen kelimeler için ma’lum anlamında “mim”, müfret kelimeler için
de “f” harfi kullanılmıştır.
Eşanlamlı kelimelerde ilkinin Türkçe karşılığı verilmiştir. Sonraki kelimeye ise benzer, eş,
onun gibi anlamlarına gelen “misluhu” yazılmıştır: ‫استخراج‬: çıkarmak, ‫استنباط‬: misluhu.
Türkçede de aynı anlamla kullanılan kelimelerin üzerine ise “ma’rûf” ibaresi ilave edilmiştir:
‫ ابریشيم‬: ‫( معروف‬6b) örneğinde olduğu gibi.
Eserde babların altında yer alan fasıl başları kırmızı mürekkeple ayrı olarak yazılırken,
134’ncü varaktan itibaren bu uygulama terk edilmiştir. Yeni başlayan fasıla uygun ilk kelime
kırmızı mürekkeple yazılmıştır.
Birkaç yerde kelime yerleri boş bırakılmakla beraber lügatte bazı kelimeler de varak
kenarlarına yazılmıştır. Ayrıca bazı fasıllar da varak kenarına ilave edilmiştir. Yapılan bu tür
ilaveler eserin sonradan gözden geçirildiğini göstermektedir.

Lügatin Sözvarlığı
Bab/Fasl Madde başlığı sayısı ‫بب‬ 2
‫ باب االلف‬: Bâbu’l-elif 88 ‫بت‬ 14
‫ بااللف‬،‫ فصل البا‬: Faslu’l- 135 ‫بث‬ 2
bâ bi’l-elif ‫بج‬ 12
‫ات‬ 50 ‫بح‬ 5
‫اث‬ 39 ‫بخ‬ 17
‫اج‬ 89 ‫بد‬ 26
‫اح‬ 95 ‫بذ‬ 11
‫اخ‬ 86 ‫بر‬ 88
‫اد‬ 60 ‫بز‬ 15
‫اذ‬ 32 ‫بس‬ 24
‫ار‬ 146 ‫بش‬ 11
‫از‬ 49 ‫بص‬ 15
‫اس‬ 295 ‫بض‬ 6
‫اش‬ 95 ‫بط‬ 37
‫اص‬ 66 ‫بظ‬ 2
‫اض‬ 39 ‫بع‬ 22
‫اط‬ 34 ‫بغ‬ 14
‫اظ‬ 9 ‫بق‬ 21
‫اع‬ 121 ‫بك‬ 13
‫اغ‬ 56 ‫بل‬ 46
‫اف‬ 73 ‫بم‬ 1
‫اق‬ 103 ‫بن‬ 38
‫اك‬ 64 ‫بو‬ 20
‫ال‬ 103 ‫به‬ 20
‫ام‬ 118 ‫بی‬ 51
‫ان‬ 233 ‫باب التاء‬: Bâbu’t-tâ 51
‫او‬ 79 ‫تب‬ 52
‫اه‬ 35 ‫تت‬ 7
‫ای‬ 95 ‫تث‬ 7
‫باب الباء‬: Bâbu’l-bâ 73 ‫تج‬ 28

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 298

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫تح‬ ‫‪42‬‬ ‫جز‬ ‫‪27‬‬
‫تخ‬ ‫‪26‬‬ ‫جس‬ ‫‪9‬‬
‫تد‬ ‫‪16‬‬ ‫جش‬ ‫‪6‬‬
‫تذ‬ ‫‪10‬‬ ‫جص‬ ‫‪2‬‬
‫تر‬ ‫‪73‬‬ ‫جع‬ ‫‪15‬‬
‫تز‬ ‫‪11‬‬ ‫جف‬ ‫‪19‬‬
‫تس‬ ‫‪42‬‬ ‫جل‬ ‫‪57‬‬
‫تش‬ ‫‪22‬‬ ‫جم‬ ‫‪39‬‬
‫تص‬ ‫‪23‬‬ ‫جن‬ ‫‪46‬‬
‫تض‬ ‫‪7‬‬ ‫جو‬ ‫‪55‬‬
‫تط‬ ‫‪15‬‬ ‫جه‬ ‫‪21‬‬
‫تظ‬ ‫‪4‬‬ ‫جی‬ ‫‪27‬‬
‫تع‬ ‫‪54‬‬ ‫‪: Bâbu’l-hâ‬باب الحاء‪ ،‬حا‬ ‫‪52‬‬
‫تغ‬ ‫‪12‬‬ ‫حب‬ ‫‪52‬‬
‫تف‬ ‫‪41‬‬ ‫حت‬ ‫‪8‬‬
‫تق‬ ‫‪29‬‬ ‫حث‬ ‫‪5‬‬
‫تك‬ ‫‪27‬‬ ‫حج‬ ‫‪38‬‬
‫تل‬ ‫‪45‬‬ ‫حد‬ ‫‪29‬‬
‫تم‬ ‫‪43‬‬ ‫حذ‬ ‫‪16‬‬
‫تن‬ ‫‪44‬‬ ‫حر‬ ‫‪70‬‬
‫تو‬ ‫‪46‬‬ ‫حز‬ ‫‪19‬‬
‫ته‬ ‫‪21‬‬ ‫حس‬ ‫‪35‬‬
‫تی‬ ‫‪23‬‬ ‫حش‬ ‫‪17‬‬
‫‪: Bâbü’s-se‬باب الثاء‬ ‫‪10‬‬ ‫حص‬ ‫‪34‬‬
‫ثب‬ ‫‪10‬‬ ‫حض‬ ‫‪15‬‬
‫ثج‬ ‫‪4‬‬ ‫حط‬ ‫‪12‬‬
‫ثخ‬ ‫‪3‬‬ ‫حظ‬ ‫‪9‬‬
‫ثد‬ ‫‪2‬‬ ‫حف‬ ‫‪23‬‬
‫ثر‬ ‫‪13‬‬ ‫حق‬ ‫‪19‬‬
‫ثط‬ ‫‪2‬‬ ‫حك‬ ‫‪15‬‬
‫ثع‬ ‫‪7‬‬ ‫حل‬ ‫‪48‬‬
‫ثغ‬ ‫‪10‬‬ ‫حم‬ ‫‪58‬‬
‫ثف‬ ‫‪5‬‬ ‫حن‬ ‫‪33‬‬
‫ثق‬ ‫‪14‬‬ ‫حو‬ ‫‪57‬‬
‫ثك‬ ‫‪2‬‬ ‫حی‬ ‫‪40‬‬
‫ثل‬ ‫‪13‬‬ ‫‪:‬باب الخاء‪ ،‬فصل االلف‬ ‫‪39‬‬
‫ثم‬ ‫‪14‬‬ ‫‪Bâbu’l-hâ, faslu’l-elif‬‬
‫ثن‬ ‫‪11‬‬ ‫خب‬ ‫‪34‬‬
‫ثو‬ ‫‪17‬‬ ‫خت‬ ‫‪12‬‬
‫ثی‬ ‫‪6‬‬ ‫خث‬ ‫‪2‬‬
‫‪: Bâbu’l-cîm‬باب الجيم‬ ‫‪44‬‬ ‫خج‬ ‫‪2‬‬
‫جب‬ ‫‪29‬‬ ‫خد‬ ‫‪18‬‬
‫جث‬ ‫‪7‬‬ ‫خذ‬ ‫‪8‬‬
‫جح‬ ‫‪17‬‬ ‫خر‬ ‫‪59‬‬
‫جخ‬ ‫‪1‬‬ ‫خز‬ ‫‪19‬‬
‫جد‬ ‫‪41‬‬ ‫خس‬ ‫‪10‬‬
‫جذ‬ ‫‪22‬‬ ‫خش‬ ‫‪18‬‬
‫جر‬ ‫‪65‬‬ ‫خص‬ ‫‪31‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪299‬‬

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫خض‬ ‫‪12‬‬ ‫رخ‬ ‫‪18‬‬
‫خط‬ ‫‪39‬‬ ‫رد‬ ‫‪20‬‬
‫خظ‬ ‫‪3‬‬ ‫رذ‬ ‫‪2‬‬
‫خف‬ ‫‪23‬‬ ‫رز‬ ‫‪8‬‬
‫خل‬ ‫‪79‬‬ ‫رس‬ ‫‪24‬‬
‫خم‬ ‫‪24‬‬ ‫رش‬ ‫‪14‬‬
‫خن‬ ‫‪26‬‬ ‫رص‬ ‫‪11‬‬
‫خو‬ ‫‪34‬‬ ‫رض‬ ‫‪13‬‬
‫خی‬ ‫‪47‬‬ ‫رط‬ ‫‪9‬‬
‫‪: Bâbu’d-dâl‬باب الدال‪ ،‬دا‬ ‫‪53‬‬ ‫رع‬ ‫‪22‬‬
‫دب‬ ‫‪28‬‬ ‫رغ‬ ‫‪16‬‬
‫دت‬ ‫‪4‬‬ ‫رف‬ ‫‪25‬‬
‫دج‬ ‫‪10‬‬ ‫رق‬ ‫‪42‬‬
‫دح‬ ‫‪5‬‬ ‫رك‬ ‫‪32‬‬
‫دخ‬ ‫‪13‬‬ ‫رم‬ ‫‪43‬‬
‫دد‬ ‫‪1‬‬ ‫رن‬ ‫‪2‬‬
‫در‬ ‫‪56‬‬ ‫رو‬ ‫‪49‬‬
‫دس‬ ‫‪12‬‬ ‫ره‬ ‫‪28‬‬
‫دش‬ ‫‪1‬‬ ‫ری‬ ‫‪39‬‬
‫دع‬ ‫‪16‬‬ ‫‪: Bâbu’z-zâ‬باب الزاء‪ ،‬زا‬ ‫‪20‬‬
‫دغ‬ ‫‪6‬‬ ‫زب‬ ‫‪25‬‬
‫دف‬ ‫‪14‬‬ ‫زج‬ ‫‪10‬‬
‫دق‬ ‫‪11‬‬ ‫زح‬ ‫‪8‬‬
‫دك‬ ‫‪7‬‬ ‫زخ‬ ‫‪3‬‬
‫دل‬ ‫‪24‬‬ ‫زد‬ ‫‪3‬‬
‫دم‬ ‫‪30‬‬ ‫زر‬ ‫‪33‬‬
‫دن‬ ‫‪9‬‬ ‫زس‬ ‫‪1‬‬
‫دو‬ ‫‪41‬‬ ‫زط‬ ‫‪2‬‬
‫ده‬ ‫‪19‬‬ ‫زع‬ ‫‪11‬‬
‫دی‬ ‫‪28‬‬ ‫زغ‬ ‫‪4‬‬
‫‪: Bâbu’z-zâl‬باب الذال‪،‬ذا‬ ‫‪28‬‬ ‫زف‬ ‫‪6‬‬
‫ذب‬ ‫‪15‬‬ ‫زق‬ ‫‪6‬‬
‫ذخ‬ ‫‪3‬‬ ‫زك‬ ‫‪5‬‬
‫ذر‬ ‫‪30‬‬ ‫زل‬ ‫‪20‬‬
‫ذع‬ ‫‪3‬‬ ‫زم‬ ‫‪24‬‬
‫ذف‬ ‫‪3‬‬ ‫زن‬ ‫‪18‬‬
‫ذق‬ ‫‪1‬‬ ‫زو‬ ‫‪16‬‬
‫ذك‬ ‫‪11‬‬ ‫زه‬ ‫‪10‬‬
‫ذل‬ ‫‪12‬‬ ‫زی‬ ‫‪22‬‬
‫ذم‬ ‫‪16‬‬ ‫‪: Bâbu’s-‬باب السين‪ ،‬سا‬ ‫‪68‬‬
‫ذو‬ ‫‪21‬‬ ‫‪sîn‬‬
‫ذه‬ ‫‪9‬‬ ‫سب‬ ‫‪59‬‬
‫ذی‬ ‫‪12‬‬ ‫ست‬ ‫‪17‬‬
‫‪: Bâbu’r-râ‬باب الراء‪ ،‬را‬ ‫‪72‬‬ ‫سج‬ ‫‪21‬‬
‫رب‬ ‫‪48‬‬ ‫سح‬ ‫‪16‬‬
‫رت‬ ‫‪17‬‬ ‫سخ‬ ‫‪14‬‬
‫رج‬ ‫‪45‬‬ ‫سد‬ ‫‪27‬‬
‫رح‬ ‫‪19‬‬ ‫سذ‬ ‫‪1‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪300‬‬

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫سر‬ ‫‪69‬‬ ‫صف‬ ‫‪40‬‬
‫سط‬ ‫‪9‬‬ ‫صق‬ ‫‪9‬‬
‫سع‬ ‫‪27‬‬ ‫صك‬ ‫‪4‬‬
‫سغ‬ ‫‪4‬‬ ‫صل‬ ‫‪22‬‬
‫سف‬ ‫‪41‬‬ ‫صم‬ ‫‪14‬‬
‫سق‬ ‫‪30‬‬ ‫صن‬ ‫‪25‬‬
‫سك‬ ‫‪30‬‬ ‫صو‬ ‫‪31‬‬
‫سل‬ ‫‪61‬‬ ‫صه‬ ‫‪13‬‬
‫سم‬ ‫‪67‬‬ ‫صی‬ ‫‪33‬‬
‫سن‬ ‫‪41‬‬ ‫‪: Bâbü’d-‬باب الضاد‪،‬ضا‬ ‫‪17‬‬
‫سو‬ ‫‪51‬‬ ‫‪dâd‬‬
‫سه‬ ‫‪16‬‬ ‫ضب‬ ‫‪24‬‬
‫سی‬ ‫‪48‬‬ ‫ضث‬ ‫‪1‬‬
‫‪: Bâbü’ş-şîn‬باب اشين‪ ،‬شا‬ ‫‪53‬‬ ‫ضج‬ ‫‪4‬‬
‫شب‬ ‫‪24‬‬ ‫ضح‬ ‫‪14‬‬
‫شت‬ ‫‪9‬‬ ‫ضخ‬ ‫‪2‬‬
‫شج‬ ‫‪18‬‬ ‫ضد‬ ‫‪1‬‬
‫شح‬ ‫‪8‬‬ ‫ضر‬ ‫‪35‬‬
‫شخ‬ ‫‪6‬‬ ‫ضط‬ ‫‪1‬‬
‫شد‬ ‫‪8‬‬ ‫ضع‬ ‫‪7‬‬
‫شذ‬ ‫‪5‬‬ ‫ضغ‬ ‫‪7‬‬
‫شر‬ ‫‪66‬‬ ‫ضف‬ ‫‪6‬‬
‫شس‬ ‫‪3‬‬ ‫ضل‬ ‫‪5‬‬
‫شص‬ ‫‪3‬‬ ‫ضم‬ ‫‪9‬‬
‫شط‬ ‫‪12‬‬ ‫ضن‬ ‫‪7‬‬
‫شظ‬ ‫‪2‬‬ ‫ضو‬ ‫‪6‬‬
‫شع‬ ‫‪41‬‬ ‫ضی‬ ‫‪20‬‬
‫شغ‬ ‫‪10‬‬ ‫‪: el-‬الباب الطی‪ ،‬طا‬ ‫‪35‬‬
‫شف‬ ‫‪29‬‬ ‫‪Bâbu’t-tı‬‬
‫شق‬ ‫‪19‬‬ ‫طب‬ ‫‪17‬‬
‫شك‬ ‫‪15‬‬ ‫طح‬ ‫‪12‬‬
‫شل‬ ‫‪5‬‬ ‫طخ‬ ‫‪1‬‬
‫شم‬ ‫‪28‬‬ ‫طر‬ ‫‪54‬‬
‫شن‬ ‫‪13‬‬ ‫طس‬ ‫‪7‬‬
‫شو‬ ‫‪35‬‬ ‫طع‬ ‫‪2‬‬
‫شه‬ ‫‪19‬‬ ‫طغ‬ ‫‪5‬‬
‫شی‬ ‫‪28‬‬ ‫طف‬ ‫‪11‬‬
‫‪: Bâbu’s-‬باب الصاد‪ ،‬صا‬ ‫‪40‬‬ ‫طل‬ ‫‪27‬‬
‫‪sâd‬‬ ‫طم‬ ‫‪13‬‬
‫صب‬ ‫‪37‬‬ ‫طن‬ ‫‪9‬‬
‫صت‬ ‫‪1‬‬ ‫طو‬ ‫‪26‬‬
‫صح‬ ‫‪21‬‬ ‫طه‬ ‫‪5‬‬
‫صخ‬ ‫‪5‬‬ ‫طی‬ ‫‪22‬‬
‫صد‬ ‫‪37‬‬ ‫‪: el-‬الباب الظی‪ ،‬ظا‬ ‫‪6‬‬
‫صر‬ ‫‪40‬‬ ‫‪Bâbü’z-zı‬‬
‫صط‬ ‫‪2‬‬ ‫ظب‬ ‫‪7‬‬
‫صع‬ ‫‪21‬‬ ‫ظر‬ ‫‪3‬‬
‫صغ‬ ‫‪10‬‬ ‫ظع‬ ‫‪5‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪301‬‬

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫ظف‬ ‫‪6‬‬ ‫غن‬ ‫‪16‬‬
‫ظل‬ ‫‪24‬‬ ‫غو‬ ‫‪14‬‬
‫ظم‬ ‫‪4‬‬ ‫غی‬ ‫‪37‬‬
‫ظن‬ ‫‪5‬‬ ‫‪: Bâbü’l-fa‬باب الفاء‪ ،‬فا‬ ‫‪45‬‬
‫ظه‬ ‫‪12‬‬ ‫فب‬ ‫‪1‬‬
‫ظی‬ ‫‪2‬‬ ‫فت‬ ‫‪29‬‬
‫‪: el-‬الباب العاین‪ ،‬عا‬ ‫‪61‬‬ ‫فج‬ ‫‪14‬‬
‫‪Bâbü’l-ayn‬‬ ‫فح‬ ‫‪13‬‬
‫عب‬ ‫‪34‬‬ ‫فخ‬ ‫‪8‬‬
‫عت‬ ‫‪26‬‬ ‫فد‬ ‫‪12‬‬
‫عث‬ ‫‪16‬‬ ‫فر‬ ‫‪109‬‬
‫عج‬ ‫‪55‬‬ ‫فز‬ ‫‪5‬‬
‫عد‬ ‫‪26‬‬ ‫فس‬ ‫‪15‬‬
‫عذ‬ ‫‪19‬‬ ‫فش‬ ‫‪2‬‬
‫عر‬ ‫‪86‬‬ ‫فص‬ ‫‪16‬‬
‫عز‬ ‫‪29‬‬ ‫فض‬ ‫‪12‬‬
‫عس‬ ‫‪24‬‬ ‫فط‬ ‫‪16‬‬
‫عش‬ ‫‪30‬‬ ‫فظ‬ ‫‪3‬‬
‫عص‬ ‫‪38‬‬ ‫فع‬ ‫‪7‬‬
‫عض‬ ‫‪23‬‬ ‫فق‬ ‫‪18‬‬
‫عط‬ ‫‪17‬‬ ‫فك‬ ‫‪7‬‬
‫عظ‬ ‫‪12‬‬ ‫فل‬ ‫‪26‬‬
‫عف‬ ‫‪18‬‬ ‫فم‬ ‫‪2‬‬
‫عق‬ ‫‪58‬‬ ‫فن‬ ‫‪10‬‬
‫عك‬ ‫‪18‬‬ ‫فو‬ ‫‪35‬‬
‫عل‬ ‫‪74‬‬ ‫فه‬ ‫‪9‬‬
‫عم‬ ‫‪31‬‬ ‫فی‬ ‫‪35‬‬
‫عن‬ ‫‪69‬‬ ‫‪: Bâbü’l-kâf‬باب القاف‪ ،‬قا‬ ‫‪53‬‬
‫عو‬ ‫‪40‬‬ ‫قب‬ ‫‪47‬‬
‫عه‬ ‫‪12‬‬ ‫قت‬ ‫‪19‬‬
‫عی‬ ‫‪45‬‬ ‫قث‬ ‫‪6‬‬
‫‪: Bâbü’l-‬باب الغين‪ ،‬غا‬ ‫‪28‬‬ ‫قح‬ ‫‪9‬‬
‫‪gayn‬‬ ‫قد‬ ‫‪38‬‬
‫غب‬ ‫‪22‬‬ ‫قذ‬ ‫‪13‬‬
‫غت‬ ‫‪5‬‬ ‫قر‬ ‫‪120‬‬
‫غث‬ ‫‪4‬‬ ‫قز‬ ‫‪10‬‬
‫غد‬ ‫‪23‬‬ ‫قس‬ ‫‪25‬‬
‫غذ‬ ‫‪2‬‬ ‫قش‬ ‫‪12‬‬
‫غر‬ ‫‪58‬‬ ‫قص‬ ‫‪43‬‬
‫غز‬ ‫‪10‬‬ ‫قض‬ ‫‪16‬‬
‫غس‬ ‫‪11‬‬ ‫قط‬ ‫‪38‬‬
‫غش‬ ‫‪11‬‬ ‫قع‬ ‫‪18‬‬
‫غص‬ ‫‪4‬‬ ‫قف‬ ‫‪23‬‬
‫غض‬ ‫‪16‬‬ ‫قل‬ ‫‪40‬‬
‫غط‬ ‫‪3‬‬ ‫قم‬ ‫‪37‬‬
‫غف‬ ‫‪16‬‬ ‫قن‬ ‫‪44‬‬
‫غل‬ ‫‪39‬‬ ‫قو‬ ‫‪41‬‬
‫غم‬ ‫‪32‬‬ ‫قه‬ ‫‪7‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪302‬‬

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫قی‬ ‫‪45‬‬ ‫مت‬ ‫‪70‬‬
‫‪: Bâbü’l-kâf‬باب الكاف‬ ‫‪30‬‬ ‫مث‬ ‫‪44‬‬
‫كب‬ ‫‪30‬‬ ‫مج‬ ‫‪71‬‬
‫كت‬ ‫‪19‬‬ ‫مح‬ ‫‪144‬‬
‫كث‬ ‫‪10‬‬ ‫مخ‬ ‫‪71‬‬
‫كح‬ ‫‪2‬‬ ‫مد‬ ‫‪77‬‬
‫كد‬ ‫‪9‬‬ ‫مذ‬ ‫‪19‬‬
‫كذ‬ ‫‪6‬‬ ‫مر‬ ‫‪159‬‬
‫كر‬ ‫‪66‬‬ ‫مز‬ ‫‪42‬‬
‫كز‬ ‫‪2‬‬ ‫مس‬ ‫‪162‬‬
‫كس‬ ‫‪19‬‬ ‫مش‬ ‫‪74‬‬
‫كش‬ ‫‪7‬‬ ‫مص‬ ‫‪67‬‬
‫كظ‬ ‫‪4‬‬ ‫مض‬ ‫‪35‬‬
‫كع‬ ‫‪15‬‬ ‫مط‬ ‫‪45‬‬
‫كف‬ ‫‪31‬‬ ‫مظ‬ ‫‪7‬‬
‫كل‬ ‫‪65‬‬ ‫مع‬ ‫‪143‬‬
‫كم‬ ‫‪21‬‬ ‫مغ‬ ‫‪44‬‬
‫كن‬ ‫‪27‬‬ ‫مف‬ ‫‪51‬‬
‫كو‬ ‫‪32‬‬ ‫مق‬ ‫‪120‬‬
‫كه‬ ‫‪11‬‬ ‫مك‬ ‫‪61‬‬
‫كی‬ ‫‪16‬‬ ‫مل‬ ‫‪98‬‬
‫‪: Bâbü’l-lâm‬باب الالم‬ ‫‪38‬‬ ‫مم‬ ‫‪40‬‬
‫لب‬ ‫‪38‬‬ ‫من‬ ‫‪187‬‬
‫لت‬ ‫‪4‬‬ ‫مو‬ ‫‪93‬‬
‫لث‬ ‫‪4‬‬ ‫مه‬ ‫‪60‬‬
‫لج‬ ‫‪12‬‬ ‫می‬ ‫‪57‬‬
‫لح‬ ‫‪26‬‬ ‫‪: Bâbu’n-nûn‬باب النون‪،‬نا‬ ‫‪73‬‬
‫لخ‬ ‫‪4‬‬ ‫نب‬ ‫‪42‬‬
‫لد‬ ‫‪10‬‬ ‫نت‬ ‫‪9‬‬
‫لذ‬ ‫‪2‬‬ ‫نث‬ ‫‪6‬‬
‫لز‬ ‫‪6‬‬ ‫نج‬ ‫‪39‬‬
‫لس‬ ‫‪7‬‬ ‫نح‬ ‫‪21‬‬
‫لص‬ ‫‪4‬‬ ‫نخ‬ ‫‪10‬‬
‫لط‬ ‫‪12‬‬ ‫ند‬ ‫‪29‬‬
‫لظ‬ ‫‪3‬‬ ‫نذ‬ ‫‪5‬‬
‫لع‬ ‫‪26‬‬ ‫نر‬ ‫‪1‬‬
‫لغ‬ ‫‪11‬‬ ‫نز‬ ‫‪19‬‬
‫لف‬ ‫‪5‬‬ ‫نس‬ ‫‪40‬‬
‫لق‬ ‫‪26‬‬ ‫نش‬ ‫‪37‬‬
‫لك‬ ‫‪16‬‬ ‫نص‬ ‫‪27‬‬
‫لم‬ ‫‪23‬‬ ‫نض‬ ‫‪12‬‬
‫لن‬ ‫‪2‬‬ ‫نط‬ ‫‪9‬‬
‫لو‬ ‫‪26‬‬ ‫نظ‬ ‫‪9‬‬
‫له‬ ‫‪28‬‬ ‫نع‬ ‫‪32‬‬
‫لی‬ ‫‪27‬‬ ‫نغ‬ ‫‪7‬‬
‫‪: Bâbü’l-‬باب الميم‪ ،‬ما‬ ‫‪105‬‬ ‫نف‬ ‫‪45‬‬
‫‪mîm‬‬ ‫نق‬ ‫‪39‬‬
‫مب‬ ‫‪47‬‬ ‫نك‬ ‫‪30‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪303‬‬

 ‫‪3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON‬‬
‫‪CONTEMPORARY STUDIES‬‬
‫نم‬ ‫‪19‬‬ ‫هن‬ ‫‪22‬‬
‫نو‬ ‫‪44‬‬ ‫هو‬ ‫‪38‬‬
‫نه‬ ‫‪38‬‬ ‫هی‬ ‫‪32‬‬
‫نی‬ ‫‪25‬‬ ‫‪: Bâbü’l-yâ‬باب الياء‪ ،‬یا‬ ‫‪18‬‬
‫‪: Bâbu’l-vâv‬باب الواو‬ ‫‪40‬‬ ‫یب‬ ‫‪9‬‬
‫وب‬ ‫‪7‬‬ ‫یت‬ ‫‪2‬‬
‫وت‬ ‫‪8‬‬ ‫یث‬ ‫‪3‬‬
‫وث‬ ‫‪15‬‬ ‫یح‬ ‫‪2‬‬
‫وج‬ ‫‪26‬‬ ‫ید‬ ‫‪6‬‬
‫وح‬ ‫‪19‬‬ ‫یر‬ ‫‪8‬‬
‫وخ‬ ‫‪6‬‬ ‫یس‬ ‫‪5‬‬
‫ود‬ ‫‪22‬‬ ‫یش‬ ‫‪1‬‬
‫وذ‬ ‫‪2‬‬ ‫یع‬ ‫‪11‬‬
‫ور‬ ‫‪27‬‬ ‫یغ‬ ‫‪1‬‬
‫وز‬ ‫‪9‬‬ ‫یف‬ ‫‪4‬‬
‫وس‬ ‫‪24‬‬ ‫یق‬ ‫‪5‬‬
‫وش‬ ‫‪14‬‬ ‫یل‬ ‫‪4‬‬
‫وص‬ ‫‪18‬‬ ‫یم‬ ‫‪14‬‬
‫وض‬ ‫‪14‬‬ ‫ین‬ ‫‪9‬‬
‫وط‬ ‫‪14‬‬ ‫یو‬ ‫‪39‬‬
‫وظ‬ ‫‪3‬‬ ‫یه‬ ‫‪3‬‬
‫وع‬ ‫‪17‬‬
‫وغ‬ ‫‪7‬‬
‫وف‬ ‫‪13‬‬
‫وق‬ ‫‪27‬‬
‫وك‬ ‫‪15‬‬
‫ول‬ ‫‪24‬‬
‫ون‬ ‫‪3‬‬
‫وه‬ ‫‪11‬‬
‫وی‬ ‫‪10‬‬
‫‪: Bâbü’l-hâ‬باب الهاء‬ ‫‪43‬‬
‫هب‬ ‫‪16‬‬
‫هت‬ ‫‪8‬‬
‫هج‬ ‫‪18‬‬
‫هد‬ ‫‪23‬‬
‫هذ‬ ‫‪8‬‬
‫هر‬ ‫‪21‬‬
‫هز‬ ‫‪18‬‬
‫هش‬ ‫‪5‬‬
‫هص‬ ‫‪1‬‬
‫هض‬ ‫‪6‬‬
‫هط‬ ‫‪2‬‬
‫هظ‬ ‫‪1‬‬
‫هع‬ ‫‪1‬‬
‫هف‬ ‫‪3‬‬
‫هك‬ ‫‪2‬‬
‫هل‬ ‫‪16‬‬
‫هم‬ ‫‪33‬‬

‫– ‪June 1-2, 2020‬‬ ‫ ‪Seoul, South Korea‬‬ ‫‪304‬‬

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Eserde 28 bab, 601 fasl, 16196 madde başlığı yer almaktadır. Müellif lügatine aldığı
kelimelerde Türkçe karşılığını vermediği kelime olmakla birlikte bu oran çok değildir.
Sözlükteki kelimelerin çok büyük oranda anlamı verilmiştir. Örnekleri müfessir ve
muhaddislerin eserlerinden seçmiştir. Sözlükte madde başları Arapça kelimelerin açıklaması
ise Türkçedir.
Arapça sözlüklerdeki tekrarlar bu esere alınmamıştır. Kelimelerin seçildiği Arapça
sözlüklerdeki kelimelerin birden fazla anlamı var ise, anlamlar kısa ve muhtasar olarak
verilmiştir. Sözlük, müellifin mukaddimede belirttiği gibi, kolay ve anlaşılır olması
hedeflendiğinden, günlük kullanımdaki kelimeleri içermesi ve Arapça kelimelerin Türkçe
karşılıklarının vermesi açılarından değerlidir. Özellikle kişi, kabile, yer, bölge ve şehir adları
madde başı olarak kullanılmıştır.
Bir başka çalışmada ise sözlükte yer alıp da günümüze kadar ulaşamamış veya değişikliğe
uğramış kelimeler incelenecektir.

Sonuç
Lügat-i Müntehab, 16. yüzyılın sözvarlığını aktaran satırarası bir sözlüktür. Eserde 28 bab,
601 fasl, 16196 madde başlığı yer almaktadır. H.934/M.1528 tarihinde Hanifi bin Muhammed
tarafından istinsah edilmiş olan eserin müellifi bilinmemektedir. Sözlük, İslami kaynakları
okuyup anlayabilmek için kaleme alınmıştır. Türk dilinin zenginliğini göstermesi, İslami
kavramların karşılıklarının Türkçe olarak vermesi açısından son derece önemlidir. Türk dili
ve kültürünü yansıtan bu müntehab sözlük, Türkçenin sözvarlığını yansıtan zengin
örneklerden biridir.

Kaynakça
Abay, Muhammed, Haherzâde’nin Minhâcü’l-Beyan adlı Kur’an Sözlüğünün Tahkîki
(Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2003.
Açıkgöz, Namık, “Riyâzî”, TDVİA, C. 35, İstanbul 2008.
Aksu, Hüsamettin, “Firişteoğlu, Abdülmecid” md., Türkiye Diyanet Vakfı İslâm
Ansiklopedisi, c. XIII, İstanbul, 1996.
Arslan, Mustafa, Mustafa Hâkî el-Üsküdârî Menâzimü’l-Cevâhir (Arapça-Farsça-Türkçe
Manzum Sözlük) (İnceleme, Metin, Dizin), Genesis Kitap, Ankara 2011.
……………., Türk Dil Kurumu Kütüphanesi Yz. A. 210 Numarada Kayıtlı Lügat Mecmuası
Üzerine Bir Değerlendirme, Turkish Studies - International Periodical For The Languages,
Literature and History of Turkish or TurkicVolume 8/1 Winter 2013, p. 579-600, ANKARA-
TURKEY. (http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1165372687_25_Arslan%20Mustafa-
edb.pdf)
Babiker, Esra Elsir Abdelhai, Müntehabü’l-Lugati’l-Arabiye (İnceleme-Metin-Dizin-
Tıpkıbasım), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi, Isparta 2018.
Çöğenli, Sadi, “Eski Harflerle Basılmış Türkçe Sözlükler Kataloğu”, Akademik Araştırmalar
Dergisi Yıl: 2, Sayı : 7-8, Kasım 2000-Nisan 2001.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 305

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

………………, “Mutarrizî”, TDVİA, C. 31, İstanbul 2006, s. 375-377.

Derleme Sözlüğü, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. C. I-XII. 2. Baskı. TDK
Yayınları, Ankara 1993.
Eminoğlu, Emin, Türk Dilinin Sözlükleri ve Sözlükçülük Kaynakçası, Asitan Yayıncılık, Sivas
2010.
Gümüş, Zehra, Pîrî Paşa-Zâde Mehmed b. Abdü’l-Bâkî El-Cemâlî,2nin Tuhfe-i Şâhidî Şerhi:
Tuhfe-i Mîr, Turkish Studies, Volume 2/3, s. 297-312.,
Summer.http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi5/gumuszehra.pdf
İmamoğlu, Ahmet Hilmi, Farsça-Türkçe Manzum Sözlükler ve Şahidi’nin Sözlügü(İnceleme-
Metin), (Basılmamıs doktora tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum
1993.
İmamoğlu, Ahmet Hilmi, Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe
Manzum Sözlük, Muğla Üniversitesi Yayınları, Muğla 2006.
Karaismailoğlu, Adnan, “Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Remzî”, Millî Kültür, sayı: 74,
Temmuz 1990.
Karlı, İlyas, Mütercim Ahmed Âsım Efendi ve Arap Lügatçılığındaki Yeri, Atatürk
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi,
Erzurum 2000.
Kartal, Ahmet, Tuhfe-i Remzî. Akçağ Yayınları. Ankara 2003.
Kılıç, Hulusi, “Tâcü’l-Luga”, TDVİA, C. 39, İstanbul 2010.
……………., “Fîrûzâbâdî”, TDVİA, C. 13, İstanbul 1996.
Kılıç, Atabey, Denizlili Osman b. Mustafa Keskin ve Eseri Manzûme-i Keskin. Turkish
Studies, Volume 2/3 s. 341-348.,Summer .
www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi5/sayi5pdf/kilicatabey2.pdf
……………., Manzum Sözlüklerimizden Sübḥa-i Ṣıbyān Şerhi “Hediyyetü’l-İḫvân”, Turkish
Studies, Sayı 1, s. 19-28.www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi1/makale/kilic.pdf
……………., Mustafa bin Osman Keskin, Manzûme-i Keskin (İnceleme-Metin-Sözlük). Laçin
Yayınları, Kayseri 2001.
……………., Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuḥfe-i Şâhidî (Metin). Turkish Studies,
Volume 2/4 s. 516-548.,Fall. http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi6/34kılıçatabey.pdf
……………., Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Vehbî. Turkish Studies,
Volume 2/2 s. 410-475., Spring.
http://www.turkishstudies.net/dergi/cilt1/sayi4/kilicatabey.pdf
Kıyıcı, Selahattin, “Ezherî, Muhammed b. Ahmed”, TDVİA, C. 12, İstanbul 1995.
Muhtar, Cemal, İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî. Marmara
Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
Öz, Yusuf, Tarih Boyunca Türkçe-Farsça Sözlükler. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Esntitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1996.
Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları, İstanbul 2001.
Tarama Sözlüğü, Tarama Sözlüğü. C. I-VIII. TDK Yayınları, Ankara 1965-1988.
Topaloğlu, Ahmet -Kaçalin, Mustafa S., “Sözlük”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, C. 37, s. 402-
414.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Manzum Lügatler. C. VI. Dergâh Yayınları, İstanbul
1986.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 306

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Türkmen, Dursun Ali, Mütercim Asım Efendi ve Tuhfe-i Asım, (Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi). On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1995.
Uğur, Gülbahar, Türkçenin Tarihî Sözlükleri, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Siirt 2019.
Yurtseven, Necmettin, Türk Edebiyatında Arapça-Türkçe Manzum Lügatler ve Sünbülzâde
Vehbî’nin Nuhbe’si. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora
Tezi), Ankara 2003.
Yüce, Nuri, “Mukaddimetü’l-Edeb”, TDVİA, C. 31, İstanbul 2006, s. 120-121.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 307

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

MUHASEBE VE FİNANS AÇISINDAN ENTEGRE RAPORLAMA KAVRAMININ

ANALİZİ

Vedat AKMAN
Beykent Üniversitesi
Cevdet KIZIL
Cihan ERDOĞMUŞ
İstanbul Medeniyet Üniversitesi

Özet
Kurumsal yönetim şirketin ortakları, hissedarları ve diğer paydaşların haklarının ve
çıkarlarının korunması, şirketin işlevselliğinin göz ardı edilmeden ilerlemesine dayalı bir
sistemdir. Bu durumda tüm yöneticilerin, hissedarların, paydaşların ve ilintili bireylerin
çıkarlarının hak, adalet ve eşitlik gibi ilke ve kurallara uygun olarak korunması, şeffaflık gibi
unsurların net ve anlaşılır biçimde olmasının sağlanması adına kurumsal raporların düzgün ve
doğru ilkelere dayalı bir biçimde hazırlanması gerekmektedir. İşletmeler sadece kendi
içlerinde hazırlanan mali tablolar ve finansal bilgiler neticesinde ölçülememektedir. Çevresel
ve sosyal riskler de mevcuttur. Bundan ötürü, finansal bilgi ve finansal olmayan bilginin
birbiriyle entegre biçimde raporlanması gerekir. Böylece, Dünya’da entegre raporlama sistemi
ortaya çıkmış ve sunulmuştur. Çalışmanın amacı entegre raporlama kavramının açıklanması
ve analiz edilmesidir.

Anahtar Kelimeler: İşletme, Finans, Muhasebe, Entegre Raporlama, Kurumsal Yönetim

THE ANALYSIS OF INTEGRATED REPORTING CONCEPT FROM AN

ACCOUNTING AND FINANCE PERSPECTIVE

Abstract
Corporate governance is a system which is based on protecting the rights and interests of firm
owners, shareholders and other stakeholders as well as advancing on solid foundations
without neglecting the functionality of company structure. In this case, in order to ensure that
the interests of all managers, shareholders, stakeholders and related individuals are protected
in accordance with principles and rules such as rights, justice and equality, and in order to
ensure that the elements such as transparency are clear and understandable, the corporate
reports should be prepared in a manner that is based on proper and correct principles.
Businesses cannot be measured only as a result of financial statements and financial
information. Environmental and social risks exist as well. As a result, both the financial
information and non-financial information need to be reported in an integrated manner. Thus,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 308

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

the integrated reporting system emerged and was presented in the World. The aim of this
study is to explain and analyze the concept of integrated reporting.

Keywords: Business, Finance, Accounting, Integrated Reporting, Corporate Governance

1. GİRİŞ
Bilgi ihtiyacının artmasının nedeni, iş dünyasında küresel ve kurumsal perspektif için
paydaşların bilgiye duydukları ihtiyaçtır. İşletmelerin kaynak kullanımlarını etkin, verimli ve
şeffaf bir şekilde gerçekleştirmeleri şarttır. Aynı zamanda, etik ilkelere bağlı olarak gerçek ve
doğru bilgilerden yararlanılması gerekmektedir. Bilgiler kurumsal raporlama çerçevesinde
elde edilirken sonra, işletmenin sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerinin dikkate alınarak bir
raporlama yapılması daha güvenilir ve paydaşlarla uzun vadeli ilişki kurulmaları yönünde
avantajlı görülmektedir. Yatırımcı ve paydaşların topluma olan sorumlulukları sürekli
değişmektedir. Bu değişen beklentilere uyum sağlamak için yeni bir raporlama anlayışının
geliştirilmesi söz konusu olmuştur. Bunlarla birlikte, paydaşların ihtiyaçlarına karşı çözüm
üretmek, sürekli değişen ve farklı özelliklere sahip olan müşterilerin ihtiyaçlarına tepki
vermek zorunda da kalınmıştır. İşletmeler ise finansal ve finansal olmayan bilgileri tek rapor
şeklinde sunarak entegre raporlama modelini benimsemeye başlamışlardır. Entegre raporlama
işletmenin yönetimi, performansı ve stratejisi gibi finansal verileri ticari ve sosyal çevresiyle
birleştirerek kabul görmüş bir çerçeve yaratarak sürdürülebilir bir raporlama sağlamaktadır.
Temel amacı finansal olan ve olmayan verileri tek raporda birleştirerek geleceğe yönelik
faydalara yoğunlaşmaktır. Aynı zamanda, entegre raporlama bir çok bilgi karmaşıklığını
azaltmıştır. Günümüzde, birçok kurum entegre rapor yayımlayarak girişimde bulunmaktadır.
Belirtilen kurumların lokomotifleri arasında bankalar da yer almaktadır. Örnek vermek
gerekirse, Vakıfbank entegre faaliyet raporu yayımlayarak bir ilki başarmış ve Türkiye’de
entegre faaliyet raporu yayımlayan ilk kamu bankası olmuştur (Entegre Raporlama Türkiye,
2020).
Yeni yüzyılda ortaya çıkmaya başlayan ve genel olarak kabul gören küreselleşme,
liberalleşme ve sürdürülebilirlik gibi kavramlar hem işletme, hem de tüketicilerin genel
ihtiyaçlarını değiştirmiştir. Sosyal medya ve çevrimiçi platformların yaygın hale gelmesi
toplum, devlet, işletme ve tüm sosyal ekosistemde etkilere neden olmuştur. Bireylerin
faaliyetlere karşı daha hassas duruma gelmesini, tüm kesimlerin görüşlerinin şekillenmesini
ve belirli talepler üzerinde yoğunlaşılmasını sağlamıştır.
Rekabet ortamında işletmenin sadece kendi iç işleyiş ve çıkarlarını dikkate almak günümüzde
pek sağlıklı değildir. Artık çağımızda içinde bulunduğumuz iş dünyasında bütün toplumun
tüm kesimlerini paydaş olarak dikkate almak gerekir. Aksi halde, işletmelerin ömürlerinin
uzun olması beklenmemelidir. 21. yüzyılda şeffaflık ilkesi büyük önem taşımaktadır.
Şeffaflığın sağlanmadığı ve göz ardı edildiği durumlarda birçok sorun ortaya çıkmaktadır.
Genel çerçevede işletmelerin raporlama ile şeffaflık hususlarında eksik kaldığı
gözlemlenmeye başlanmış ve bu eksikliklerin giderilebilmesi için entegre raporlama ve
sürdürülebilirlik raporlaması kavramları ön plana çıkmıştır (Köse ve Çetinel, 2017).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 309

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

2. ENTEGRE RAPORLAMA KAVRAMI

Borsaya kote olan şirketlerin yılda en az bir kez finansal anlamda raporlama gerçekleştirmesi
gereklidir. Ancak, günümüzde finansal raporlama firmalar tarafından çok daha sık
gerçekleştirilmektedir. Aynı zamanda, yapılacak olan raporlamaların ise Uluslararası Finansal
Raporlama Standartları’na (International Financial Reporting Standards – IFRS) uygun olması
şarttır. Verimli bir finansal raporlama ve işleyen sermaye piyasalarının temel yapı taşı ise
gerçekleştirilen finansal raporlamaların şeffaf ve doğru olmasına bağlıdır (Eccles ve
Saltzman, 2011).
Geleneksel finansal raporlama genellikle geçmişe dönük bir raporlama sunarken, iş hayatının
dinamikleri ve finansal konjonktür açısından yeterli bilgiler sunmamaktadır. Geleneksel
muhasebe ve finansal raporlamanın en çok eleştiriye tabi olan yönlerinden biri de budur.
Çağımızda eş zamanlı ve daha stratejik bir raporlamaya ihtiyaç olmasına karşın geleneksel
muhasebe ve finansal raporlama bu noktalarda tam başarı sağlayamamaktadır (Eccles ve
Saltzman, 2011).
Entegre raporlamanın temel amacı şirketlerin gelecekteki beklentilerini, bunlarla birlikte
şirketin kısa, orta ve uzun vadede değerini ortaya koymaktır (Kılıç, 2018). Entegre raporlama,
şirketin önceden neler yaptığına, gelecekteki hedeflerine nasıl ulaşacağına ve ileriye yönelik
nasıl değer katabileceğine dair bilgiler vermektedir. Dolayısıyla, entegre raporlama modern
bir raporlama formatıdır (Öztürk, 2019).

3. ENTEGRE RAPORLAMANIN GELİŞİMİ

Entegre raporlamanın başlangıç aşamasında Güney Afrika’da bulunan kurumlara istinaden
hazırlanan King Raporları etkili olmuştur. Nelson Mandela 1994 yılında kurumlara duyulan
güvensizliğin giderilmesi için üç adet King Raporu yayımlamıştır. Raporlarda ise ekonomik,
sosyal ve çevresel sorumlulukların sonuçları, finansal ve finansal olmayan bilgilerin
raporlanmasına olanak sağlanmıştır. Güney Afrika’da, 2010 yılından itibaren Dünya’da ilk
kez borsaya kote tüm şirketlerin entegre rapor yayımlaması, ve yayımlamayanların neden
entegre rapor yapmadıklarına dair açıklama yapmaları zorunlu hale getirilmiştir (Öztürk,
2019).
2000’li yılların başından itibaren entegre raporlama hazırlama çabaları başlamıştır. Uzmanlar,
akademisyenler, yöneticiler ve muhasebe uzmanları şirketlerin yaptıkları uygulamaları
gözlemleyerek entegre raporlama hakkında temel bir uygulama modeli belirlemeye
başlamışlardır. Entegre raporlamanın nasıl başlayacağı, şirket için maliyetleri, zararları,
zorlukları ve bunlara karşı neler yapılabileceği hakkında teoriler kurulmaya başlanmıştır.
2005 yılında Allen L.White, ‘’New Wine, New Bottles: The Rise of Non-Financial
Reporting’’ isimli bir makale yayınlamıştır. 2010 yılında ise Eccles ve Krzus ‘’One Report’’
isimli bir kitap yayınlamıştır (Eccles ve Krzus, 2010).
Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) 1929’da ortaya çıkan Büyük Buhran’dan (The Great
Depression) sonra yatırımcıların borsa ve işletmelere olan inançları tamamen sarsılmış, bu

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 310

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

nedenle ABD’de Genel Kabul Görmüş Muhasebe Standartları (United States Generally
Accepted Accounting Principles - US GAAPs) ile Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu
(Securities and Exchange Commission - SEC) kurulmuştur. Aynı zamanda, borsaya kote
işletmelerin finansal verilerinin yayımlanması zorunlu kılınmıştır ve farklı ülkelerde benzer
uygulamalar gözlemlenmiştir. Ek olarak yeni standartlar ile kuruluşlar ortaya çıkmaya
başlamıştır. Fakat, ülkeler arasında raporlamalarda farklılıklar gözlemlenmeye başladığında,
2001 senesinde ortak bir raporlama dili olan Uluslararası Finansal Raporlama Standartları
(International Financial Reporting Standards) gündeme gelmiştir (Büdeyri ve Kısa, 2016).
Aşağıdaki şekilde, entegre raporlamanın gelişimi yer almaktadır.

Şekil 1. Entegre Raporlamanın Gelişimi

Kaynak: Altınay, A. T. (2016). “Entegre Raporlama ve Sürdürülebilirlik Muhasebesi”,

Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2016/3, Sayı: 25,
ss.47-64.

4. ENTEGRE RAPORLAMANIN FAYDALARI

Entegre raporlamanın faydaları, dahili faydalar ve harici faydalar olmak üzere ikiye ayrılır.
Aşağıda, entegre raporlamanın dahili ve harici faydaları listelenmektedir: (Battal, 2018)

Dahili Faydalar:
- Şirketlerin performans ölçümünde daha iyi bir anlayışa sahip olmasına yol açar.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 311

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

- İşletme birim ve fonksiyonlarında çalışan şahıslar için performansların daha belirgin

ve bütüncül gözükmesini sağlar.
- İyi bir risk yönetimi sağlar.
- İşletmelerin verimlilik ve süreçlerinin ilerleyen zamanlarda daha çok artmasına
yardımcı olur.
- Çalışanlar ve paydaşların daha iyi bir iletişime sahip olmasına yol açar.

Harici Faydalar:
- Sosyal sorumluluk amacı taşıyan yatırımcıların görevlerini yerine getirmiş olur.
- Borsada artan seyirde sürdürülebilirlik endeksine sahip olmak mümkün olur.
- Tedarik zincirlerinin oluşan risklerini azaltmak için yüklenicilerden daha faydalı olan
bilgi alınabilir.
- Daha iyi bir bilgi akışı ve tüm paydaşların verimli iletişimi, çeşitli riskleri ortadan
kaldırabilir.

5. ENTEGRE RAPORLAMADA KILAVUZ İLKELER

Kılavuz ilkeler, entegre raporlama için belirli sınırlar ve çerçeveler çizmektedir. Kulavuz
ilkeler tarafından çizilen çerçeveler içinde ise, hangi bilgilerin nasıl ve ne şekilde
kullanılacağına dair veriler sunulur. Daha gelişmiş ve büyük şirketler için bu durum, ne kadar
bilgiyle ne kadar derinlere inileceği hususunda önemlidir. Kılavuz ilkeler önceliklerin
değerlenmesi için önemli bir kaynaktır. Kılavuz ilkeler şu şekilde listelenebilir: (Battal, 2018)

- Stratejik Odak ve Geleceğe Yönelim: Entegre rapor şirketin çıkarları doğrultusunda

etkileri açıklar. Tamamen geleceğe ışık tutmak adına hedefleri, stratejileri, riskleri ve
engel olan durumları değerlendirir.

- Bilgiler Arası Bağlantı: Zaman içerisinde bütünlük anlamını ifade eder. Kavramlar
arası etkileşim ve değer yaratarak tamamen bütüne yönelik yaklaşım sağlamak
amaçlanmaktadır.

- Paydaşlarla İlişkiler: Paydaşlar ile şirketin ilişkisinin derecesini ve kalitesini

arttırmak, daha şeffaf bir ilişki kurmak hedeflenmektedir.

- Önemlilik: Şirket için entegre raporlama organizasyonel yapı üzerinde bir değer
yaratmaya çalışır ve bunun öneminin vurgulanması kritik bir husustur.

- Kısa ve Öz Olmak: Açıklayıcı ve net bir entegre raporlama yapılması gerekir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 312

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

- Güvenilirlik ve Tamlık: Yapılan entegre raporlamanın kayıtlarının tam ve güvenilir bir

şekilde tutulması gerekir.

- Karşılaştırılabilirlik ve Tutarlılık: Entegre raporlamanın karşılaştırılabilir ve tutarlı

olması, böylece de değer katması amaçlanır.

6. SONUÇ
Günümüzde sürdürülebilirlik, sosyal çevre ve paydaşlar açısından önemini arttıran bir kavram
haline gelmiştir. Yatırımcılar ve paydaşlar işletmelerin performanslarının nasıl olduğunu ve
firmaların nasıl yönetildiğini daha iyi bilmek istemekteler. Bunu öğrenmenin yolu ise ancak
finansal raporlamayı finansal olmayan bir raporlama ile birleştiren bir yöntemi kullanmaktan
geçmektedir. Belirtilen raporlamanın hazırlanabilmesi ve yapılabilmesi için uzun, orta ve kısa
vadeli işletme faaliyeti verileri gerekmektedir.

Bütüncül bir bakış açısına sahip olmak için entegre raporlama ortaya çıkmıştır. Dünya
üzerinde bir çok ülke entegre raporlamayı şu anda kullanmaktadır. Bunların başlıcaları Kuzey
Amerika, Afrika, Orta Asya ve Doğu Asya bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Buna karşın, henüz
entegre raporlamaya dair belirlenmiş ve genel kabul görmüş bir kurallar bütünü
bulunmamaktadır. Entegre raporlamanın belirli bir şablon kapsamında oluşturulması ve
hazırlanması gerekmektedir. Dünya’da ve Türkiye’de entegre raporlama kavramı yine de hala
gelişme safhasındadır. Dünya’daki gelişmelere uyum sağlayarak, Türkiye’de entegre
raporlama sürecini teşvik edici faaliyetlere ihtiyaç vardır. Entegre raporlama sektörden
sektöre ve faaliyet kollarına göre farklılık gösterebilir. Zira, genel itibariyle çeşitli sektörlerde
faaliyet gösteren yatırımcılar, paydaşlar ve endüstrilerin dahil olduğu çevre birbirlerinden
farklıdır. Hiç şüphesiz, entegre raporlama üretilen değere odaklanarak işletmeler için
verimlilik ve etkinlik sağlayabilir.

Dünya üzerinde paydaş ile yatırımcılar için sürdürülebilirlik ve şeffaflık çok büyük bir önem
arz etmektedir. Yatırımcı ile paydaşlar finansal olan ve olmayan performans arasındaki
ilişkinin nasıl olduğunu, nasıl yönetildiğini ve nasıl ilerlediğini daha iyi bilmek isterler. İş
dünyası değişimini ve gelişimini sürdürdükçe, faaliyet raporlamaları da buna parallel olarak
değişim ve gelişim sergilemelidir. Aksi halde, işletmelerin ihtiyaçlarına cevap veremeyen ve
yalnızca finansal bilgilere odaklanan çağ dışı bir raporlama kaynakların tahsisinde de olumsuz
sonuçlara yol açacaktır. Zamanla gerek zorunlu, gerekse ihtiyarı bir biçimde entegre
raporların şeffaflık için yayımlanması, paydaşlar ve diğer gruplar için güven aşılayan bir
raporlama formatı sağlamıştır. Entegre raporlama, halihazırda Dünya üzerinde yaygınlaşmaya
devam etmektedir. Bu noktada en büyük etkenlerden bir tanesi, entegre raporun işletmenin
geçmişi ve geleceği arasında köprü kurması, geleceği yönelik stratejik bir yol haritası
sunmasıdır.

KAYNAKÇA

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 313

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Altınay, A. T. (2016). “Entegre Raporlama ve Sürdürülebilirlik Muhasebesi”, Süleyman

Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 2016/3, Sayı: 25, ss.47-64.
Battal, Ü. (2018). “Sürdürülebilirlik Raporlaması ve Entegre Raporlama: Türk Hava Yolları
ve Güney Afrika Hava Yolları İncelemesi”, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, Cilt:
11, Sayı: 3, ss.393-424.
Büdeyri, T. ve Kısa, A. (2016). “Entegre Raporlama (ER): Literatür Araştırması”,
Proceedings of SOCIOINT 2016 3rd International Conference on Education, Social Sciences
and Humanities, 23-25 Mayıs 2016, İstanbul, ss. 182-188.
Eccles, R. G. ve Krzus, M. P. (2010). One Report: Integrated Reporting for a Sustainable
Strategy. John Wiley & Sons.
Eccles, R. G. ve Saltzman, D. (2011). Achieving Sustainability Through Integrated Reporting.
Stanford Social Innovation Review,Vol. 9, No: 3, pp. 7-20.
Entegre Raporlama Türkiye (2020), “Vakıfbank Entegre Faaliyet Raporu Yayımlayarak,
Türkiye’de Entegre Faaliyet Raporu Yayımlayan İlk Kamu Bankası Oldu”, Entegre
Raporlama Türkiye Websitesi, 7 Mart 2020, http://www.entegreraporlamatr.org/tr/guncel/7-
mart-2020.aspx (Erişim Tarihi: 20.04.2020).
Kılıç, B. İ. (2018), “Entegre Raporlama ve Türkiye’deki Gelişmeler: Entegre Rapor
Hazırlayan İşletmeler ve BIST Kurumsal Sürdürülebilirlik Endeksinde Yer Alan İşletmeler
Açısından Bir İnceleme”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, Mart 2018, 20(1), ss.28-64.
Köse, E.ve Çetinel T.(2017),’’Kurumsal ve Entegre Raporlama: Bir Araştırma’’,Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:8, ss.3-4.
Öztürk, S. (2019), “Geleceğin Kurumsal Raporlama Yaklaşımı Olarak Entegre Raporlama:
Garanti Bankası Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 81, ss.1-20.
Öztürk, S. (2019),’’Geleceğin Kurumsal Raporlama Yaklaşımı Olarak Entegre Raporlama:
Garanti Bankası Örneği”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:81, ss.5-6.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 314

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

AG ÇAYIN FƏRQLILIYI VƏ FAYDALARI

Ulduz ƏLİ QIZI BABAYEVA

Sevda OQTAY QIZI QURBANOVA
Azərbayvcan Texnologiya Universiteti

Özət
Dünyada hər saniyədə 10 min fincan çay içilir. Təkcə bu statistik rəqəm çayın bütün dünyada
nə qədər önəmli içki olduğunu sübut edir. Əlbəttə ki, bu rəqəm əsas olaraq qara çaya aiddir.
Dünyada ümumi çay istehsalının demək olar ki, 90 faizini qara məxməri çay təşkil edir. Ağ
çay isə ən az bilinən, ancaq yüksək antioksidant xüsusiyyətiylə ən sağlam çay tipidir. Qara və
yaşıl çaya nisbətən daha az istifadə olunan ağ çay zəngin kimyəvi tərkibi və emal
texnologiyası səbəbindən insan orqanizmi üçün daha faydalıdır. Qara çay, yaşıl çay və ağ çay,
hamısı eyni bitkidən əldə edilsədə, ancaq yığılma vaxtları və toplandıqdan sonra keçirdikləri
əməliyyatlar fərqlidir. Ən erkən toplananı ağ çaydır, hələ yetkinləşmədən toplanır. Daha sonra
yaşıl çay, yarpaqlar yetkinləşdikdən sonra da qara çay toplanar. Yaşıl çay çox az
əməliyyatdan keçir və az miqdarda mayalanmasına icazə verilər. Antioksidant məzmunu
yüksəkdir. Ancaq ağ çay heç mayalanmadığı üçün antioksidant sıxlığı 3 dəfə çoxdur.
Çində ağ çayın faydalı xüsusiyyətləri o qədər dəyərləndirilir ki, bu içki Çin imperatorlarının
"ölməzlik iksiri" adlanır. Çünki, bu içki ürək xəstəliklərinin inkişafına mane olur, immunitet
sistemini gücləndirir, yaraların sağalmasını sürətləndirir və toksinləri çıxarır. Erkən dövrlərdə
xərçəngə səbəb olan hüceyrə mutasiyalarına mane olur, dərini gözəlləşdirir, təzyiq və
xolesterolu aşağı salır. Bundan əlavə, ağ çay artıq çəki ilə mübarizədə, həmçinin dişlərdə
çürümənin qarşısını almaqda, ateroskleroz və osteoporozda etibarlı bir vasitədir.
Ağ çayın yığılması da xüsusilik təşkil edir. Belə ki, yazın gəlişi ilə ilk tumurcuqlar əmələ
gəldiyində, martın ortalarında və aprelin əvvəlində səhər saat 5-dən 9-a qədər əl ilə
yığılmalıdır. Hava aydın və günəşli olmalıdır. Ağ çay həm yığımında, həm istehsal
texnologiyasında olan fərqliliklərə, həmçinin tərkibinin zənginliyi baxımından faydalılığına
görə dünyada ən bahalı olan çaydır.

Açar sözlər: Ağ çay, antioksidant, ölməzlik iksiri, çay tumurcuqları

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 315

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

DIFFERENCES AND BENEFITS OF WHITE TEA

Summary
Every second 10 thousand cups of tea are drink in the world. Only this statistical figure proves
how important beverage, tea is all over the world. Of course, this figure mainly belongs to
black tea. Black velvet tea is almost 90% of total tea production in the world. White tea is the
least known but it is the healthiest type of tea with high antioxidant properties. Less used than
black and green tea, white is more useful for human organism because of its rich chemical
composition and processing technology. Although black tea, green tea and white tea are all
derived from the same plant, the harvesting time and post-collection operation are different.
The earliest collecting is white tea which is collected before maturing later green tea and after
the leaves mature black tea are collected green tea is less processed and to be fermented only
a little. Contains high amount of antioxidant. But as white tea is never fermented, its
antioxidant density is 3 times higer.
In Chine useful features of white tea are so much appreciated that it is called “potion of
immortality” of Chinese emperors. Because, this beverage prevents the development of heart
diseases, strengthens the immune system, accelerates healing of wounds and removes toxins.
It also prevents cell mutations that cause cancer in the early stages, beautifies the skin, lavers
blood pressure and cholesterol. Besides, white is also a reliable remedy in the prevention of
tooth decay, atherosclerosis and osteoporosis.
The collection of tea is also a feature. So that it must be harvested by hand when the buds first
appear with the arrival of spring, from 5 to 9 in the morning, in mid – March and early April.
The weather must be clear and sunny. White tea is the most expensive tea in the world due to
its differences in both the collection and production technology as well as usefulness in terms
of richness of composition.

Key words: white tea, antioxidant, potion of immortality, tea buds

Dünyada hər saniyədə 10 min fincan çay içilir. Təkcə bu statistik rəqəm çayın bütün dünyada
nə qədər önəmli içki olduğunu sübut edir. Əlbəttə ki, bu rəqəm əsas olaraq qara çaya aiddir.
Dünyada ümumi çay istehsalının demək olar ki, 90 faizini qara məxməri çay təşkil edir.
Dünyanın bir sıra subrtopik iqlim qurşağı olan ölkələrində çay bitkisi becərilir. Hazırda Çin,
Hindistan, Keniya, Şri-Lanka, Türkiyə və İndoneziya dünyanın çay istehsal edən ən böyük
ölkələridir. Bu ölkələrdə istehsal edilmiş çay məhsullarının təxminən 60-65 faizi daxili
tələbatın ödənilməsinə, 35-40 faizi isə ixraca yönəldilir. Azərbaycan da 100 ildən artıqdır ki,
çay bitkisi becərilir və istehsal olunur. Lakin 1970-80-ci illərdə bizim ölkəmiz daxili
tləbatının 70 faizə qədərini ödəyə bildiyi halda hazırda yalnız 5 faizini ödəyə bilir. 95 faiz isə
digər ölkələrdən idxal olunur.
Dünyada çay istehsalının tarixi qədimdir və eramızdan əvvəllərə təsadüf edir. Çay ağacının
vətəni Çin hesab edilir. Məhz çinlilər yarpaqdan hazırlanmış içkinin insan orqanizminə olan
təsirinə diqqət yetirmiş və bu bitkinin becərilməsinə başlamışlar. Çayla bağlı ilk məlumatlara
təxminən 5000 il bundan əvvəl Çin əlyazmalarında rast gəlinir. Onu da qeyd edək ki, Qədim

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 316

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şərq aləmində çaydan içki kimi deyil, məhz dərman bitkisi kimi bir sıra xəstəliklərin
müalicəsində istifadə olunurdu. Əgər XIX -cu əsrin əvvəllərində çayın tərkibinin yalnız
dörd-beş maddədən ibarət olduğu düşünülürdü, hazırda sübut edilib ki çayda onlarla kimyəvi
qrupa aid olan maddələrin elementləri mövcuddur. Çay Theaceae fəsiləsinə aid çoxillik
həmişəyaşıl bitkidir. Bu fəsilənin yer kürəsinin tropik və subtropik qurşaqlarında yetişən 23
cinsi və 380 növü məlumdur. Çay istehsalı üçün Thea cinsinə aid bitkidən istifadə olunur.
Çayın növ adı ilk dəfə 1753-cü ildə yunan ilahəsi Teanın şərəfinə məşhur botanik Karl
Linney tərəfindən verilmişdir. Çayın bu cinsinin 2 növü vardır və bu növlər bioloji və
morfoloji xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirlər:
1.Çin çayı. – T.siensis, buraya Yapon, Çin və iriyarpaqlı Çin çayının müxtəliflikləri aiddir.
2.Hindistan çayı- T. assamica, buraya yerli Assam, luşay, Nahahil, Manipur, Sinqlo, Birma,
Şan, Seylon hibridinin müxtəliflikləri aiddir.
Azərbaycanda daha çox Çin müxtəlifliyinə aid növ əkilir. Eyni zamanda çay hazırlanma
texnologiyasından asılı olaraq ən çox rəngi ilə əlaqələndirilən ağ, yaşıl, sarı, qırmızı kimi
növlərə də ayrılır. Dünyada ən çox istifadə olunan və insanların daha çox içdiyi əlbəttə ki,
qara çaydır. Yaşıl çaydan da istifadə edənlərin sayı get-gedə artır. Sarı və qırmızı çay isə
demək olar ki, yalnız Çində istehsal olunur.
Tədqiqat işində Ağ çayın digər çaylardan olan fərqli xüsusiyyətləri. həmçinin insan
orqanizminə faydalılığı araşdırılmışdır. Ağ çay çaylar içərisində daha az bilinən olsada,
ancaq yüksək antioksidant xüsusiyyətiylə ən sağlam çay tipidir. Qara və yaşıl çaya nisbətən
daha az istifadə olunan ağ çay zəngin kimyəvi tərkibi və emal texnologiyası səbəbindən insan
orqanizmi üçün daha faydalıdır. Qara, yaşıl, sarı, qırmızı və ağ çaylar hamısı eyni bitkidən
əldə edilsədə, ancaq yığılma vaxtları və toplandıqdan sonra keçirdikləri əməliyyatlar
fərqlidir. Ən erkən toplananı ağ çaydın istehsalı üçün nəzərdə tutulan tumurcuqlardır, hələ
yetkinləşmədən toplanır. Daha sonra yaşıl çay, yarpaqlar yetkinləşdikdən sonra da qara çay
üçün yığım aparılır. Yaşıl çay çox az əməliyyatdan keçir və az miqdarda mayalanmasına
icazə verilər. Antioksidant məzmunu yüksəkdir. Ancaq ağ çay heç mayalanmadığı üçün
antioksidant sıxlığı 3 dəfə çoxdur. Ümumiyyətlə çay yarpaqları aprelin aхırından, oкtyabrın
əvvəllərinə qədər 4-5 dəfə yığılır və çayın ilкin emalı fabriкlərinə göndərilir. Çay əl ilə və
yaхud maşınlarla yığılır. Lakin ağ çay üçün yığımda maşınlardan istifadə edilmir. Bu yığın
yalnız əllə və çox ehtiyatla aparılmalıdır. Eyni bir çay kolunda zərif və kobudlaşmış yarpaqlar
ola bilər. Çay yarpaqları zərif ikən yığılmalıdır. Yazbaşı kolda 5 yarpaq əmələ gəlir. Belə
zoğa məhsuldar zoğ deyilir. Bu zoğlardan tumurcuqla birlikdə fleş adlanan 3 yarpaq qoparılır.
Fleşin ən dəyərli hissəsi tumurcuqla birlikdə 2 yarpağı hesab olunur. Ağ çayın yığılması
fərqlilik və xüsusilik təşkil edirvə seçmə qaydada yığılır. Belə ki, yazın gəlişi ilə ilk
tumurcuqlar əmələ gəldiyində, martın ortalarında və aprelin əvvəlində səhər saat 5-dən 9-a
qədər əl ilə yığılmalıdır. Hava aydın və günəşli olmalıdır. Çayı yığanlar və qəbul edənlərin
soğan, sarımsaq, ədviyyat yeməyə, alkoqol içməyə ixtiyarı yoxdur ki, qoxu yarpaqların ətirini
korlamasın. Toplama zamanı külək başlayırsa və ya yağış yağırsa, bütün məhsul öz
keyfiyyətini itirir və qiyməti aşağı düşür.
Ağ çay üçün, demək olar ki, hələ yarpaq halına gəlməmiş tumurcuqlar toplanır. Bu ən
keyfiyyətli və bahalı çaydır. Yeni yaranan çox zərif çay fleşi də toplana bilər. Çeşidləmə
zamanı isə tumurcuqlar və ikinci yarpaqlar ayrılır. Lakin hər iki xammal yüksək keyfiyyətli
olduğundan bütün ağ çay növləri elit sayılır. Çay ağacının yaşıl yarpaqları kimyəvi maddələr
və birləşmələrlə olduqca zəngindir. Əgər XIX -cu əsrin əvvəllərində çayın tərkibinin yalnız

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 317

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

dörd-beş maddədən ibarət olduğu düşünülürdü, hazırda sübut edilib ki çayda onlarla kimyəvi
qrupa aid olan maddələrin elementləri mövcuddur. Çayın tərкibində 300-dən çoх müхtəlif
birləşmələr və maddələr vardır. Lakin emal zamanı bu maddələrin bir qismi parçalanır və
miqdarı azalır. Bu baxımdan ağ çayın çox az prosesdən keçməsi, demək olar ki, bütün faydalı
maddələri qoruyub saxlamağa imkan verir. Ağ çay kalium, maqnezium, kalsium, sink, flor
kimi minerallarla zəngindir. Tərkibində B, P, C, A, K qruplarının vitaminləri, antioksidant ,
askorbin, nikotin və amin turşuları var.
Ağ çay zəif fermentasiya keçirən çay növüdür. Fermentasiya dərəcəsinə təxminən 5-7% -dir.
Demək olar ki, emal prosesi yığıldıqdan sonra yalnız qurutmadan ibarətdir. Qurutma isə 2
mərhələyə ayrılır. İlk olaraq yığılan yarpaqlar təbii günəş şüaları altında qurudulur, alternativ
olaraq kölgəyə qoyulur. Buna günəş kölgəsi fermentasiyası deyilir. Əgər Ağ çay istehsalında
hava şəraiti günəşdə qurutmağa imkan vermirsə, bu zaman qapalı vəziyyətdə zəif istilikdə
quruducu sobalardan istifadə olunur. Lakin bu cür istehsaldan keçən çayın keyfiyyəti təbii
günəş şüaları ilə fermentasiyadan keçən məhsuldan qat-qat aşağı olur.
Aradakı fərqi daha aydın izah etmək üçün qeyd edək ki, qara çay istehsalında texnoloji proses
aşağıdakl ardıcıllıqda aparılır:
- çay yarpağının yığılması və saхlanılması;
- yaşıl çay yarpağının soldurulması;
- çay yarpağının eşilməsi(burulması);
- yaşıl sortlaşdırma;
- çayın fermentasiyası;
- çayın qurudulması;
- qurudulmuş çayın sortlaşdırılması və qablaşdırılması.
Qırmızı çay isə qismən fermentasiya və qovrulmadan keçirilir.
Ağ çay hazırlandıqdan dərhal sonra istehlak edilmir, ən azı bir ay saxlanılmalıdır. Saxlanma
zamanı yarpaqlarda baş verən kimyəvi proseslər nəticəsində çayda xüsusi ətir və dad əmələ
gəlir. Ancaq yadda saxlamaq lazımdır ki, ağ çay uzun müddət saxlanmaya da dözmür.
Quruduqdan sonra çay çeşidlənir və ya dərhal qablaşdırılır. Ağ çay, burulmadığı üçün
unikaldır. Ağ çayın əsas fərqliliyi çay yarpağını mümkün qədər kolda böyüdüyü formada
saxlanmaqla, ən az işləm görməklə, insanın minimal təsirləri ilə maksimum təbiliyinin
qorunmasıdır.
Ag çayın faydalılığı araşdırılarkən məlum olmuşdur ki, məhz əllə toplanma, mayalanma
dərəcəsi az olan tumurcuq və yarpaqların yığılması və çox az texnoloji prosesdən keçmə
nəticəsində çox faydalı maddələr bu məhsulun tərkibində etibarlışəkildə qorunmuş olur. Çin
təbabətindəki ağ çay gəncliyi uzadan, sağlamlığı qoruyan və ruhu gücləndirə bilən müalicəvi
içki hesab olunur. Çində ağ çayın faydalı xüsusiyyətləri o qədər dəyərləndirilir ki, bu içki Çin
imperatorlarının "ölməzlik iksiri" adlanır. Çünki, bu içki ürək xəstəliklərinin inkişafına mane
olur, immunitet sistemini gücləndirir, yaraların sağalmasını sürətləndirir və toksinləri çıxarır.
dərini gözəlləşdirir, təzyiq və xolesterolu aşağı salır. Bundan əlavə, ağ çay artıq çəki ilə
mübarizədə, həmçinin dişlərdə çürümənin qarşısını almaqda, ateroskleroz və osteoporozda
etibarlı bir vasitədir. Ağ çay təsirli bir antidepresan hesab olunur, sinir sisteminə faydalı təsir
göstərir və qıcıqlanma və yorğunluqla mübarizə aparır. Çayın tərkibindəki polifenollar
qandan ağır metalları təmizləyə bilir. Bu səbəbdən zəhərlənmələr zamanı bir stəkan ağ çay
içilməsi bədənin daha sürətli sağalmasına kömək edir. Qeyd etdiyimiz kimi ağ çayın
antioksidant sıxlığı digər çay növlərindən 3 dəfəyədək artıq olduğundan erkən dövrlərdə

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 318

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

xərçəngə səbəb olan hüceyrə mutasiyalarına mane olur. Eyni zamanda maddələr mübadiləsini
sürətləndirir, arıqlamağa kömək edir. Qara çayın təzyiqi yüksəltdiyi və ürək döyüntülərini
artırdığı ilə bağlı bir sıra araşdırmalr var. Bu ümumiyyətlə çayın tərkibində olan kofeinlə
əlaqədardır. Ağ çayın da qan təzyiqini qaldırması və ya aşağı salması ilə əlaqədar çox
mübahisə var. Kofein ilə əlaqədar olaraq, bu içki ürəyin və qan dövranının işini
gücləndirməli və buna görə də təzyiqi artırmalı olduğu görünür. Lakin , bununla yanaşı, ağ
çay içən zaman qan damarlarının genişlənməsi, bədəndən artıq mayenin çıxarılması və
xolesterolun əmələ gəlməsinin qarşısının alınması müşahidə edilir. Nəticədə ağ çay qan
təzyiqinə sabitləşdirici və tənzimləyici təsir göstərmiş olur.
Beləliklə, ağ çay həm yığımında, həm istehsal texnologiyasında olan fərqliliklərə, həmçinin
tərkibinin zənginliyi baxımından faydalılığına görə dünyada ən bahalı olan çaydır.

ƏDƏBİYYAT
1. “Azərbaycan Respublikasında çayçılığın inkişafına dair 2018–2027-ci
illər üçün Dövlət Proqramı”, Bakı 2018
2. Babayeva U.Ə., Əsədova G.V. Çayının tərkibindəki antioksidantlar və onların
orqanizmə təsiri.Azərbaycan texnologiya Universitetinin Elmi Xəbərlər jurnalı,
Gəncə,2019, №4(27) səh. 25-28
3. Əhmədov Ə.İ. Azərbaycan çayı. / monoqrafiya, Bakı- ADİU. 2010- 170 səh.
4. Əhmədov Ə.İ. Ərzaq mallarının əmtəəşünaslığı./ II nəşr. Bakı.”İqtisadiyyat
Universiteti” nəşriyyatı. 2006.- 480 s.
5. Цоциашвили И.И., Бокучава М.А. Химия и технология чая./ Москва
ВО «Агропромиздат» 1989.391 стр.
6. www. kayzen.az
7. www. medicina.az

“SINIRLARI AŞMAK” KİŞİSEL TEKSTİL SANAT SERGİSİ BAĞLAMINDA

YARATIM SÜRECİ ÜZERİNE ÖRNEKLEM

Özlem ERZURUMLU JORAYEV

Marmara Üniversitesi

Özet
Geleneksel ve endüstriyel üretimde önemli bir yer tutan dokuma yönteminin, sanat alanında
da yaygın kullanımı ile karşılaşılmaktadır. Bu yöntem ile elde edilen sanat nesnelerine
bakıldığında, dikey ve yatay tezgâh tiplerinde yapılan uygulamalar görülmektedir. Tezgâha
bağlı çalışmalarda, tezgâh tipi ve dokuma yapısının sanat nesnesi oluşumunda önemli bir
etken olduğu söylenebilir. Kuşkusuz, sanatçıların yapıya hâkim olması, tasarlanan sanat
nesnelerinin uygulanabilmesi ve formun oluşturulabilmesi açısından önemlidir.
Tekstil malzemeleri ve dokuma yöntemi ile elde edilen sanat nesnelerinin oluşum süreci bu
çalışmada bir örneklem üzerinden ele alınmıştır. Süreç, “Sınırları Aşmak” adlı tekstil sanat
sergisi bağlamında irdelenmektedir. Eserlerin yaratım ve uygulama süreci ile izleyicilere

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 319

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

sunulmasına kadar edinilen deneyimler aktarılmaya çalışılmıştır. Sergide bulunan on dört

parçanın tümü dokuma yöntemi ile oluşturulmuştur. Uygulamalarda her bir eser tek parça
halinde dokunmuş, tezgâhtan çıkarıldıktan sonra kişisel müdahaleler yapılmadan
sergilenmiştir.
“Sınırları Aşmak” isminin belirlenmesinde, ilk kişisel sergi olması, özgün yaratım süreci ve
sonunda elde edilen sanat nesneleri, etken olmuştur. Uygulamalar mekanik dokuma
tezgâhında gerçekleştirilmiştir. Tezgâhın belirlediği alanda çalışmak “Sınırları Aşmak”
dürtüsünü kuvvetlendirmiş, yer yer alan içinde farklı söylemler aranmış, yer yer de sınırların
dışına taşan adımlar atılmaya çalışılmıştır. Yapının elde edilmesinde en büyük araç olan
tezgâh, yaratım sürecinde sanatçının dokuma ve malzeme ile diyalog kurmasında belirleyici
bir unsur oluşturmuştur.
Dokuma yöntemi ile yapılan uygulama sürecinde malzeme ve yapı ile kurulan diyalog ve bu
diyalog sonucunda elde edilen görsel ve estetik değerlerin, sanatsal formlara yansıması
irdelenmiştir. Ayrıca malzeme ve dokuma tekniği birlikteliğinin plastik etkileri ve sanat
nesnesinin ifadesine sağladığı olanaklara değinilmiştir. Yapılan bu çalışma ile, tekstil sanatı
bağlamında dokuma yönteminin, çağdaş sanat nesnesine dönüşüm sürecinde örneklem
oluşturabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Dokuma, Armürlü Dokuma, Dokuma Sanatı, Tekstil Sanatı

A SAMPLE ON THE CREATING PROCESS WITHIN THE CONTEXT OF

PERSONAL TEXTILE ART EXHIBITON NAMED “GOING BEYOND”

Abstract
Having a significant place in traditional and industrial production, the weaving method can
also be widely seen in the art, itself. Examining the art pieces created with this weaving
method, practices on vertical and horizontal loom types can be seen. It can be said that the
loom type and weaving structure are important factors in the formation of art objects in the
works related to the loom. It is, of course, also of vital importance for the artists to have wide
knowledge on the structure, along with bearing the ability to put the created art pieces into
practice and creating its form.
In this study, the creation process of art pieces created with textile materials and through
weaving method is examined through a sample. This process is examined within the contest
of the textile art exhibition named “Going Beyond”. It's tried to set forth the whole process
from the creation of art pieces, practical process to the presentation of the same to the
audience. All fourteen pieces in the exhibition were created by weaving method. In the
practice, each piece was subjected to weaving as a single unit, after which they were exhibited
without any personal intervention.
In terms of finding the name for it: “Going Beyond”, the fact that the exhibition was the first
personal exhibition, in addition to having an original creation process and the art objects
obtained at the end were factors. The practices were carried out on mechanical weaving loom.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 320

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Working on an area as specified by the loom has strengthened the motivation on “Going
Beyond”, while seeking for different expressions and taking steps outside the limits. As the
most important tool in creating the structure, the loom created a determining factor for the
artist to connect with weaving and the material.
Connecting with the material and the structure in the practical process through weaving
method, along with the visual and aesthetical values obtained after this connection were
analyzed in terms of being reflected on artistic forms. Additionally, it's is also mentioned the
plastic effects of the combination of material and weaving technique, along with the
opportunities brought in by the same on the art piece. With this study, it is thought that
weaving method in the context of textile art can form a sample in the process of
transformation into a contemporary art object.

Key Words: Weave, Dobby Weave, Weaving Art, Textile Art

GİRİŞ
Sanat alanında yapılan eserler gözlemlendiğinde, dikey ve yatay tezgâh tiplerinde dokuma
yöntemi ile elde edilen uygulamalarla yaygın olarak karşılaşılmaktadır. Uygulama aracı olan
tezgâh ve dokuma yapısı, tasarlanan çalışmanın kurgulanmasında, estetik ve teknik
çözümlemede önemli bir etkendir. Bu nedenle dokuma yöntemi ile çalışan sanatçıların yapıya
ve tekniğe hâkim olması, tasarlanan sanat nesnesinin görsel anlatımına uygun bir ifade ile
elde edilmesi açısından önemlidir.
Yapılan çalışma, “Sınırları Aşmak” kişisel tekstil sanat sergisi bağlamında yaratım süreci ele
alınarak gerçekleştirilmiştir. Konu, ““Sınırları Aşmak” Sergisi Yaratım Süreci” ve “Sergi
Çalışmaları” başlıkları altında aktarılmıştır. Öncelikle serginin temasının belirlenmesi ile
izleyicilere sunumuna kadar geçen yaratım sürecinde; konu tespiti, eskiz ve tasarım
çalışmaları, teknik çözümleme, malzeme seçimi, uygulamalar ve sergi alanının tespitine kadar
tüm önemli noktalara değinilmiştir. Sonrasında, sergide yer alan on dört eser üzerinden görsel
ve estetik değerler irdelenmiştir. Eserler üzerinden bu çözümlemeler yapılırken örgü,
malzeme ve sıklık faktörleri ile elde edilen doku etkisi, malzeme ve yapı ilişkisinin
kurgulanması, uygulama biçimi yaklaşımları ile tasarımda hacimli formun oluşturulmasına
değinilerek, yaratım sürecinin ve sanat nesnelerinin görsel anlatıma yansımaları ele alınmıştır.

“SINIRLARI AŞMAK” SERGİSİ YARATIM SÜRECİ

Sergi kapsamında tasarlanan eserlerde öncelikle temaya uygun analizler yapılmış, ardından,
taslaklar, eskiz çalışması, sonrasında tasarıma uygun teknik çözümlemeler yapılarak, eserlerin
dokuması gerçekleştirilmiştir. Birinci uygulama olan “İlk Adım” a başlarken, hayal edilenin
sınırların çok ötesinde olduğu yoğun olarak hissedilmiş, özgün yaratım sürecinin bütünü göz
önünde bulundurularak sergi adının “Sınırları Aşmak” olmasına karar verilmiştir. İlk kişisel
serginin heyecanı, tasarım sürecinde eserlerin kâğıt üzerinde şekillenmesinde ve eser adlarının
belirlenmesinde etkili olmuştur.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 321

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

“Sınırları Aşmak” kavramı içinde yapılan tasarlama sürecinde durum analizi yapılırken,
sonbahar yürüyüşünü konu alan “Yolculuk”, sarkıtları anlatan “Akış”, kayaçları yansıtan
“Kırılma” adlı çalışmalarda olduğu gibi doğa ve doğal oluşumlardan esinlenerek konular
kurgulanmış, sonrasında eskiz çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Yapılan çalışmaların tümünde kurgulanacak olan; eserlerin etrafında dokuma çerçeve
yapılması, yapı, teknik ve malzeme seçimi ile sınırların zorlanması ve olanakların bütüncül
kullanımının da ötesine geçerek sınırların aşılması öngörülerek, sergi teması oluşturulmuştur.
Tasarımlarda, örgü farklılıklarından yararlanılarak bütün oluşturulmuş, her bir eserde yer yer
tümden ayrı, yer yer de birlikte uygulama yapılarak, tezgâh üzerinde, dokumada yapılması
planlanan çerçeve kurgulanmıştır. Çerçeve içinde kalan alanda sınırlar zorlanarak, bazı
çalışmalarda belirlenen imkânlar içinde araştırmalar yapılırken, bazı alanlarda ise sınırların
dışına taşan adımlar atılmıştır.

Şekil 1. Atölye çalışması. Fotoğraf: Selahattin Nizam.

Malzeme seçimi noktasında, tasarımlar göz önünde bulundurularak, elde edilmek istenen
etkiye uygun nitelikte çözgü ve atkı iplikleri belirlenmiştir. Eserlerin en ve boy ölçüleri
belirlenirken eskiz boyutu üzerinden orantı kurularak esas ölçü tespit edilmiştir. Tasarımların
uygulanmasında kullanılacak ipliğin, bir santimde kaç adet olacağı hesap edilerek, eserin
boyutuna uygun toplam çözgü tel adedi hesaplanmıştır. Orijinal boyutta dokuma yapılmadan
önce, deneme dokuma örneği uygulanarak ön çalışma gerçekleştirilmiştir. Tasarımın görsel
anlatımına uygun malzeme etkisi ve form elde edildikten sonra eserler gerçek boyutlarında
uygulanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 322

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 2. Ön çalışma; deneme dokuma örneği. Fotoğraf: Özlem Erzurumlu Jorayev.

Şekil 3. Ön çalışma; Deneme dokuma örneği detay. Fotoğraf: Özlem Erzurumlu Jorayev.
Şekil 4. Ön çalışma; Atkı malzemesi ile deneme dokuması. Fotoğraf: Özlem Erzurumlu
Jorayev.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 323

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Sergi kapsamında üretilen eserler mekanik dokuma tezgâhı kullanılarak dokunmuştur. Tekstil
malzemeleri ile yapının, tekniğin, uygulama biçiminin sağladığı olanaklardan faydalanarak
tasarımlar gerçekleştirilmiştir. Eserlere kişisel müdahaleler yapılmadan, tasarlanan nesne tek
parça halinde elde edilmiş ve sergilenmiştir. Dokumaların bütününde kullanılan 24 çerçeveli
armürlü mekanik tezgâh, en fazla 48cm tarak eninde dokuma olanağı sunmaktadır. Bu
ölçünün altında kalan küçük boyutlu çalışmalar dikey biçimde, büyük çalışmalar ise yatay
biçimde kurgulanarak çözümlemesi yapılmıştır.
Çalışmanın genelinde, malzeme kullanımı göz önünde bulundurulduğunda, eserler iki ana
grup altında tanımlanabilir. İlk yapılan çalışma grubunda zemin çözgü olarak her santimde altı
çözgü ipi yer alacak şekilde polyester ve polyester muline ip, her dişten tek zemin çözgü teli
geçirilerek on santiminde altmış diş boşluğu olan tarak kullanılarak dokuma yapılmıştır.
İkinci çalışma grubunda ise on santiminde kırk diş boşluğu olan tarak dişinden tek zemin
çözgü teli geçirilerek jüt iplik ile uygulama gerçekleştirilmiştir.
“Sınırları Aşmak” sergisi kapsamında yapılan çalışmalarda, tasarımlar farklı iki tahar planı ile
uygulanmıştır. Yapılacak olan eserin boyutu, yüzeyde elde edilecek birimlerin zemine oranı
ve ilişkisine göre çözgü tel adedi hesaplanarak söz edilen iki tahar planı üzerinden tezgâh
hazırlığı yapılmıştır. Uygulamalarda kullanılan her iki tahar sisteminde de örgü farklılıklarının
yapılabilmesi amacıyla dokuma çerçeve ile zemin ayrı çerçevelere gruplandırılmıştır. Birinci
tahar planı ile kurgulanan eserlerde, planlanan hacimli birimlerin elde edilebilmesi için her üç
grup zemin çözgü sıklığına uygun biçimde farklı çerçevelerde çift kat dokuma yapısına uygun
yapılmıştır. Böylelikle zemin ve gruplar belirlenen sıklıkta birlikte dokunurken, birim
dokumalarda çözgü sıklığı yarıya düşmüş ve atkı sıklığı arttırılmış, çalışmalarda atkı
malzemesi ile renk etkisi ön plana çıkarılmıştır. İkinci tahar planında da çerçeve ve zemin ayrı
gruplar halinde sınıflandırılmış, bant dokuma zeminle aynı sıklıkta ikinci kat olarak
yapılandırılmıştır. Yapılan tahar düzeni ile iki katın birlikte dokunduğu kısımlar çözgü
sıklığının artması nedeni ile daha sıkı bir yapıya sahip olmuştur. Çalışma zorluklarının
engellenmesi amacıyla mumlama yapılarak jüt malzemeden çözgü hazırlanmış, ipliklerin
tahar işlemi tamamlandıktan sonra, çözgü levendine sarımı yapılmıştır.
Ön hazırlık aşamasından sonra eserlerin uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Sert bir yapıya
sahip jüt malzeme ile yapılan çalışmalar tamamlanırken, atkı iplik sökülmesini engellemek
amacıyla, çözgü kesilmeden tezgâh üzerinde kenar temizleme ve doku sabitleme işlemi
yapılmıştır. Bu sayede çözgü ipliğinin dokumaya dâhil edilmediği kısımlarda olabilecek atkı
sökülmeleri ile karşılaşılma riski engellenmiş, eserin tasarım formuna uygun ve estetik bir algı
yaratacak biçimde elde edilmesi sağlanmıştır. Sergi kapsamında üretilen tüm eserlerin, sunum
biçimini destekler anlayışta sergileme çözümlemeleri yapılmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 324

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 5. ve Şekil 6. Dokuma işlemi sonunda kenar dikimi.

Fotoğraf: Selahattin Nizam.

Sergilemenin yapılacağı mekân seçiminde, galeri ile ön görüşmeye gidildiğinde öncelikle

mekânın ulaşılabilirliği ve boyut olarak serginin temasını yansıtacak biçimde, yapılan
çalışmaların tümünü sergileme imkânı sunup sunamayacağı irdelenmiştir. Eserlerin duvara
asılarak sergilenecek yapıda olması nedeniyle, galeri duvarının renk ve dokusunun
çalışmaların görsel anlatımına uygunluğu gözlemlenmiştir. Son olarak galerinin
konukseverlik yönetimi hakkında bilgi alınıp tüm değerlendirmeler sonucunda galerinin
“Sınırları Aşmak” sergisine uygun bir mekân olduğuna karar verilmiştir. Sonrasında eserlerin
profesyonel fotoğraf çekimleri gerçekleştirilip, sergi temasına uygun katalog çalışması
yapılarak sergi yaratım sürecinde hazırlık aşaması tamamlanmıştır.

Şekil 7. Galeri Mod, sergileme alanı. Fotoğraf: Selahattin Nizam.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 325

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

SERGİ ÇALIŞMALARI

Şekil 8. Özlem Erzurumlu Jorayev, “İlkadım I”, 42x42cm, 2019.

Şekil 9. Özlem Erzurumlu Jorayev, “İlkadım II”, 41x44cm, 2019.
Şekil 10. Özlem Erzurumlu Jorayev, “İlkadım III”, 42x43cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, Şekil 8 s. 5., Şekil 9 s. 7., Şekil 10 s. 9.

“İlk Adım I”, “İlk Adım II” ve “İlk Adım III” adlı çalışmalar, aynı tahar planında, ortak
çözgüde, polyester iplik ile uygulanmıştır. Çözgü ve atkıda aynı malzemeler kullanılmış farklı
tasarımlar olarak dokunmuştur. Tasarıma göre yüzeyde elde edilmek istenen etki göz önünde
bulundurularak grup hesapları yapılmıştır. Farklı genişliklerdeki üç ana grubun tek veya
birlikte dokunmaları ile birimler hacimsel etkileri göz önüne alınarak uygulanmıştır. Zeminin
ve her grubun çözgü sağılımlarının farklı olması, çözgülerin dört ayrı levende sarılmasını
gerektirmiştir. Kullanılan mekanik tezgâh üzerinde iki çözgü levendi bulunması, uygulamada
sanatçıyı, tezgâh sınırını aşıp bir başka tezgâhın çözgü levendini de birlikte kullanmaya
yönlendirmiştir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 326

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 11. “İlkadım” adlı dokuma grubu dokuma detayı.

Şekil 12. “İlkadım” adlı dokuma grubu, birimlerin dokuma detayı.
Fotoğraf: Özlem Erzurumlu Jorayev.

Yapılan üç çalışmada da yapı ve doku etkisinin daha belirgin hissedilmesi amacıyla malzeme
seçiminde renk faktörü kullanılmamıştır. Zeminde bezayağı örgü kullanılırken, Şekil 11’de
görülen dimi örgü ile dokuma yapılarak tasarımlarda bulunan çerçeve algısı örgü farklılığı ile
belirgin şekilde ortaya konmaya çalışılmıştır. Dokuma esnasında katlı dokuma birimlerinin
dokuma alanına gelindiğinde, tasarıma uygun olarak belirlenen birimde ilgili katman ile
dokuma işlemine devam edilmiş, diğer dokuma katmanları bekletilmiştir. Grup çözgüsü tahar
düzenine göre zemin dokuma ile bire bir paralel tahar yapıldığından, çözgü sıklığı yarıya
düşürülmüş, buna karşın atkı sıklığı arttırılarak yüzeyden farklı bir doku etkisi oluşması
tasarlanmıştır. Üç çalışmanın bütününde birimler, zemin çerçeve ve çerçeve içi zemin alanın
dokuları birbirinden farklı üç yapı olarak planlanmış, uygulamada planlanan görüntüye
ulaşılmış ve görsel anlatım, dokuma yapısı ve dokusu ile çeşitlendirilmiştir. Tamamlanan
birim dokumanın çözgü levendi serbest bırakılarak zeminle aynı hizaya getirilip zeminle
birlikte dokumaya devam edilmiştir. Çözgü gerginliğini eşitlemek amacıyla Şekil 12’de
görüldüğü gibi zemin dokumaya paralel etkide ağırlık uygulanmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 327

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 13. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Basamak”, 43x68cm, 2019.

Şekil 14. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Kırılma”, 43x77cm, 2019.
Şekil 15. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Sınırda”, 43x70cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, Şekil 13. s. 19, Şekil 14. s. 21, Şekil 15. s. 23.

“Basamak”, “Kırılma”, “Sınırda” adlı eserlerin uygulamalarında “İlkadım” çalışmaları ile

aynı tahar düzeninde dört çözgü levendi kullanılarak dokuma yapılmıştır. Dokuma işlemi,
polyester ve polyester muline iplikle gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma grubunda, anlatımda
renk etkisinin ön plana çıkarılması planlanmış ve çözgü hazırlığı buna göre
gerçekleştirilmiştir. Dokuma çerçevelerin uygulanmasında çözgü ve atkıda renkli iplikler
kullanılarak dimi örgü, zeminde ise bezayağı örgü ile dokuma yapılmıştır.

Şekil 16. “Basamak”, detay.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 328

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Zemin dokuma tek mekik, çerçeve dokumanın sağ ve sol kısımların uygulanmasında iki
mekik kullanılmıştır. Çerçeve ile zeminin bağlantısı, çerçeve dokumasında kullanılan renkli
atkı ipliğin yer yer dokuma eninde örgü düzenine göre açılan bütün ağızlıklardan ortak
geçirilmesi ile yapılmıştır. Katlı dokuma birimler gerçekleştirilirken, çerçeve ve zemin
bekletilmiş, gruplar farklı ritimlerde ve farklı renkte ipliklerle uygulanarak (Şekil 16) görsel
beklentiyi karşılayan ifade çeşitliliği sağlanmıştır. Birimlerin çözgü sıklığı seyrek yapıda
planlandığından zemine göre atkı sıklığı artmış, bu sayede renkli atkı ipliğin görsel etkisi ön
plana çıkarılmıştır.

Şekil 17. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Arayış”, 43x110cm, 2019.

Şekil 18. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Akış”, 43x110cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, Şekil 17. s. 15, Şekil 18. s. 17.

“Arayış” ve “Akış” adlı eserlerin uygulanmasında, “Basamak”, “Kırılma”, “Sınırda” adlı

çalışmalarla aynı malzeme, tahar ve çözgü renk düzeni kullanılmıştır. Şekil 17’de görülen
çalışmada, dokuma tasarıma uygun olarak iki çerçeve alanında planlanmış grupların dokuma

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 329

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

biçiminde ve renk seçiminde farklılık yapılarak görsel anlatım tamamlanmıştır. Dokuma

çerçeve ve zeminde ayrı mekiklerle çalışılmıştır. Eserin üst kısmında bulunan çerçeve içi katlı
dokuma birimlerin serbest düzenlenmesi ile elde edilirken, alt kısmında bulunan zeminde ise
tasarıma uygun olarak grupların dokuması tamamlanmış, sonrasında çözgü iplikleri serbest
bırakılarak malzemenin dili belirginleştirilmiştir. Benzer uygulama Şekil 18’de bulunan
“Akış” adlı eserin dokumasında da gerçekleştirilmiştir. İki dokuma çerçeve ile tamamlanan
çalışmada, gruplar dokuma işleminden sonra zemin dokuma ile birleştirilmeden çözgü
yüzmeleri bırakılarak (Şekil 19) görsel anlatım tamamlanmıştır. Dokuma esnasında serbest
bırakılan ipliklere ağırlık uygulanarak zemin çözgü ile benzer gerginlikte olması sağlanmıştır
(Şekil 20). Çalışmada dokuma çerçevelerin renkli atkı iplikleri yer yer tüm dokuma eninde
kullanılarak zemin alan ve dokuma çerçevenin birbiri ile bağlantı kurması sağlanmıştır.

Şekil 19. “Arayış”, detay. Şekil 20. “Arayış”, detay.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 330

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 21. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Direnç”, 33x65cm, 2019.

Şekil 22. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Devinim”, 33x65cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, Şekil 21 s. 25, Şekil 22 s. 27.

“Direnç” ve “Devinim” adlı çalışmaların dokumasında, tasarım gereği daha tok bir görünüm
elde edilmesi gerekliliğinden, malzeme seçiminde çözgü ipliği olarak jüt tercih edilmiş,
dokuma çerçevelerde yün/akrilik, zemin ve bant alanlarda keten/pamuk karışımı atkı ipliği
kullanılmıştır. Her iki çalışma da aynı tahar düzeninde ve ortak çözgüde dokunmuştur.
Sergide yer alan eserlerde ortak payda olarak kullanılmış dokuma çerçeveler bu çalışmanın da
görsel anlatımında yer almıştır. Dokuma çerçeve ve zemin aynı çözgü levendinde
bulundurulurken, farklı gerilim gerektiren ve yüzeyde elde edilen bant dokumanın çözgü
sarımında ikinci bir levend kullanılmıştır. Tek kat ve çift kat dokuma yapısı bir arada
uygulanan çalışmalarda, bezayağı örgü ile dokuma yapılmıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 331

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 23. “Devinim”, detay. Şekil 24. “Devinim”, uygulama aşaması.

Şekil 23’de detayı görülen esere bakıldığında, zemin ve bant birlikte tek kat dokunurken,
yüzeyde bulunan etkinin elde edilmesi için yer yer bant çözgüler zeminden ayrıştırılarak
(Şekil 24) katlı dokuma yapıldığı görülmektedir. Uygulama esnasında tasarımın görsel
etkisine uygun biçimde iki kat dokunduktan sonra zemin bekletilip bant dokumaya devam
edilmiş, istenilen hacim elde edildikten sonra tekrar iki çözgü ortak hareket ettirilerek tek kat
dokuma yapılmıştır. İki katın bir arada uygulandığı kısımlarda çözgü yoğunluğu nedeni ile
daha sık yapı elde edilmiş, zeminde doku farklılıkları oluşturulmuştur.
“Kabuğu Kırarken” adlı eser çözgüde jüt, atkıda dokuma çerçeve pamuk/polyester, zemin ve
bant keten/pamuk ipliklerle bezayağı örgü düzeninde dokunmuştur. Planlanan çalışma
formuna uygun biçimde teknik hesaplama yapılarak çözgü tel adedi belirlenip, Şekil 21 ve
Şekil 22’de yer alan eserlerin uygulamasında kullanılan tahar planı üzerinden çalışmaya
devam edilmiştir. Dokuma çerçevelerde atkı iki mekikle, zeminden ayrı beyaz fantezi iplik
kullanılarak uygulanmış, malzemenin kattığı doku etkisi ile görsel anlatım zenginleştirilmiştir.
Çalışma genelinde bant dokuma ayrı bir kat olarak çalışılmış, sadece iki kısımda zemin ile bir
arada tek katlı yapının uygulanmasıyla bant ve zemin birbirine tutturulmuştur. Zemin dokuma
çerçeve ile sınırlandırılırken, bant dokumanın uygulaması uzun tutularak sınırın dışına aşan
görünüm elde edilmiştir. Ayrıca iki kat yapılan kısımda zemin bir noktadan sonra bekletilip
bant dokumasına devam edilmiş, yüzeyde tasarıma uygun hacim etkisi elde edilebilecek
biçimde katlar birlikte çalışılarak tasarıma uygun görsel etki oluşturulmuştur.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 332

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 25. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Kabuğu Kırarken”, 39x131m, 2019.

Kaynak: Sergi kataloğu, s. 31.

“Yolculuk” adlı çalışma tek kat ve çift kat dokuma yapısının bir arada kullanılması ile elde
edilmiştir. Diğer eserlerde olduğu gibi bu eserde de yer alan dokuma çerçeve dimi örgü ile,
zemin ve bant dokuma bezayağı örgü ile uygulanmıştır. Tasarım planına göre tok görünüme
sahip uzun bant dokumanın etkisi (Şekil 28), çözgüde jüt ipliği ile elde edilmiştir. Atkı
malzemesi olarak da dokuma çerçeve pamuk/polyester, çerçeve içi ve bant keten/pamuk iplik
kullanılarak uygulanmıştır.
Eserin dokunmasına, izleyicinin görüş açısına göre üst kısımdan başlanmıştır. Öncelikle
zemin ve bant çözgü iplikleri ortak hareket ettirilerek tek kat dokuma yapılmış, sonrasında iki
çözgü grubu ayrı dokunarak çift kat tekniği ile çalışılmıştır. Dokuma çerçeve tamamlandıktan
sonra zemin çözgüler dokumaya dâhil edilmeden kumaş levendine sarılarak bant
uygulamasına (Şekil 27) devam edilmiştir. Kumaş levendinde bulunan çözgü bağlama sopası,
eserin sergilenmesinde de taşıyıcı unsur olarak yer almıştır. Uzun bant dokumanın görsel

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 333

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

anlatımı, dokumaya dâhil edilmeyen çözgü ipliklerinin serbest bırakılması ile

güçlendirilmiştir.

Şekil 26. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Yolculuk”, 70x180m, 2019.

Kaynak: Sergi kataloğu, s. 29.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 334

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 27. ve Şekil 28. “Yolculuk”, uygulama aşaması. Fotoğraf: Selahattin Nizam.

“Rindlerin Dansı I” adlı çalışmanın uygulamasında malzeme olarak, çözgüde jüt, dokuma
çerçevede pamuk/polyester, çerçeve içinde ve bantta keten/pamuk atkı ipliği kullanılmıştır.
Tasarım gereği hem elde edilmek istenen etkinin yakalanması hem de büyük boyutlu olması
nedeni ile yatay biçimde dokuması yapılan eser, tek kat ve çift kat yapıların bir arada
kullanılması ile uygulanmıştır. Başlangıçta zemin ve bant birlikte tek kat dokunurken, tasarım
planına göre katların çözgüsü ayırılarak, iki katlı yapı ile (Şekil 31) çalışmaya devam
edilmiştir. Eserin bütününe bakıldığında iki parça yapılan zemin dokumanın, bant
uygulamasıyla birbirine bağlandığı görülmektedir.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 335

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 29. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Rindlerin Dansı I”, 95x88 cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, s. 11.

Uygulamada dokuma çerçevelerin biri tamamlanıp zemin çözgü dokumaya dâhil edilmeden
serbest bırakılarak bant dokumaya devam edilmiş, sonrasında ikinci çerçevenin dokumasına
geçilmiştir. Tek parça olarak elde edilen çalışmada, her iki dokuma çerçeve uygulanırken tek
tarafta atkı ipliği uzun bırakılıp (Şekil 30) tasarım planına uygun görsel anlatım
gerçekleştirilmiştir. Çalışma tezgâhtan çıkarıldıktan sonra çözgüye uygulanan gerginliğin
ortadan kalkmasına bağlı olarak, kenarda serbest kalan çözgü ipliklerin, atkı yüzmelerinin
oluşturduğu serbest alana kayarak dokuma çerçeve formunu bozacağı ön görülerek, bir atkı
ipliği ilavesi ile desteklenmesi sağlanmıştır. Dokuma sırasında örgü düzenine göre açılan her
ağızlıktan, bu ince atkının da dokumaya dâhil edilmesi ile kenar dönüşleri yapılmış ve bu
sayede eser tezgâhtan çıkarıldığında form bozulmamıştır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 336

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Şekil 30. ve Şekil 31. “Rindlerin Dansı I”, uygulama aşaması.

Fotoğraf: Selahattin Nizam.

Şekil 32. Özlem Erzurumlu Jorayev, “Rindlerin Dansı II”, 98x66 cm, 2019.
Kaynak: Sergi kataloğu, s.13.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 337

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

“Rindlerin Dansı II” adlı çalışma, “Rindlerin Dansı I” ile aynı tahar düzeninde, yatay olarak
uygulanmıştır. Çalışmanın dokuması, çözgüde jüt, dokuma çerçeve yün/akrilik/polyester,
çerçeve içi ve bant keten/pamuk atkı ipliği ile yapılmıştır. Tek kat ve çift kat dokuma
yapısının bir arada kullanıldığı eserin uygulaması bezayağı örgüyle gerçekleştirilmiştir. İki
dokuma çerçeve alanı ile kurgulanan çalışma, çözgü yüzmeleri ve bant dokuma ile
birleştirilerek tek parça halinde çalışılmıştır. Eserin dokumasına tek katlı yapı ile başlanıp,
devamında katlar ayrılarak çift katlı (Şekil 33) yapı ile çalışmaya devam edilmiştir. Birinci
dokuma çerçeve tamamlandıktan sonra zemin çözgü dokuma işlemine dâhil edilmeden
tasarım planına uygun biçimde zemin çözgü bekletilerek, öncelikle bant dokumaya devam
edilmiş, sonrasında ikinci dokuma çerçeve uygulanmış ve böylelikle boyut farklılığı elde
edilmiştir.
Bant dokuma tam ende uygulanırken, her atkı sırasında belli bir ritimde çözgü teli dokumaya
dâhil edilmeden dokumanın bir kenarında diyagonal bitimde bir görünüm elde edilerek
tamamlanmış, sonrasında kısa çözgü yüzmesi bırakılıp yapılan uygulamanın simetrik
görünümü elde edilecek biçimde dokumaya tekrar başlanmıştır. Çalışmada teknik ve malzeme
yaklaşımı tezgâh olanaklarını zorlayan serbest manipülasyonlar ile desteklenerek güçlü görsel
etki yakalanmıştır.

Şekil 33. ve Şekil 34. “Rindlerin Dansı II”, uygulama aşaması.

Fotoğraf: Selahattin Nizam.

Sonuç
“Sınırları Aşmak” adlı tekstil sanat sergisi bağlamında yapılan çalışma, yaratım sürecinin
irdelenmesi, sürecin sonucunda elde edilen sanat nesnelerinin teknik ve estetik açıdan
değerlendirilmesini ele almaktadır. Süreç sonucunda yapılan eserler ile ilgili dokuma yapı,
teknik ve malzeme yaklaşımları ve bu yaklaşımların görsel anlatıma etkileri incelenerek
aktarılmıştır. Eserlerin tümünde malzemenin plastik dilinden, tekniğin ve dokuma yapının
sağladığı olanaklardan yararlanılarak formlar oluşturulmuştur.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 338

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Yapılan uygulamalarda, birim tekrarı, zıtlık kavramı, büyük küçük ilişkisi gibi tasarım
ilkelerinden, renk faktörü, doku etkisi, hareket ve biçim gibi tasarım öğelerinden
yararlanılarak sanatsal ve estetik değerler elde edilmiştir. Görsel ifade de etkili bir unsur olan
malzeme; tasarlanan sanat nesnesinin anlatımına uygunluğu göz önünde bulundurularak
seçilmiştir. Bazı çalışmaların uygulanmasında, yumuşak malzeme ile grup dokumalar ve
birim tekrarları sakin bir dille ifade edilirken, bazı çalışmalarda sert malzeme kullanımı ile
güçlü bir anlatım elde edilmiştir. Yapının sağladığı olanaklar irdelenmiş, tasarımın
gerçekleştirilmesinde tek kat ve çift kat uygulamalardan yararlanılmış, bazen de dokuma
yapıya dâhil edilmeden çözgü ve atkı ipliklerinin serbest bırakılması ile görsel ifade
çeşitlendirilmiştir.
Yapılan bu çalışmanın; belirlenen sergi temasına uygun hazırlık ve yaratım süreçlerinin
detaylarıyla ele alınması, süreç sonucunda hedeflenen sanat nesnelerinin tasarlanana uygun
elde edilmiş olması bakımından yapılacak yeni çalışmalara örneklem oluşturacağı ve alana
katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

KAYNAKLAR
Acuner, Altuğ. “Tasarımda Konstrüksiyon Esasları”. Ofset Hazırlık ve Baskı: İstanbul, 2001.
Erzurumlu Jorayev, Özlem. “Tekstil Sanat Nesnelerinde Malzeme, Yapı ve Form İlişkisi”.
Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Ülkü Akça Tokatlı,
Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, 2018.
Güngör, İ. Hulusi. “Temel Tasar”. Bilgisayar Destekli Baskı ve Reklam Hizmetleri: İstanbul,
3. Baskı, 2005
Gürcüm, Banu Hatice. “Tekstil Malzeme Bilgisi”. Grafiker Yayınları: Ankara, 2005.
İmer, Zahide. “Dokuma Tekniği: 369 Renkli Desen Örnekleri ile Basit Dokuların Kumaş
Analizi ve Meslek Hesapları”. Mayaş Matbaacılık ve Yayıncılık: Ankara, 1987.
Sergi Kataloğu, “Sınırları Aşmak”, Galeri Mod, 2019.
Tokatlı, Ülkü Akça ve Erzurumlu Jorayev, Özlem. “Tekstilde Yapı Oluşturma Yöntemlerinin
Sanat Alanında İfade Aracı Olarak Kullanımı”. Yıldız Journal of Art and Design, Volume: 3,
Issue: 2, 2016, s.193-213.
Tunalı, İsmail. “Tasarım Felsefesine Giriş”, Yapı Yayın: İstanbul, 2. Baskı, Ağustos 2004.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 339

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

SIMULATION ETHICS IN THE MIXED REALITY UNIVERSE

Alper RAİF İPEK

Başkent University

Abstract
From the real environment to the virtual environment, the reality is structured in a wide
variety of ways. The augmented reality and augmented virtuality structures between the real
environment and the virtual environment are named in various ways. Mixed reality, including
augmented reality and virtual reality in the movement from the real environment to the virtual
environment, covers all of them. Although augmented, virtual and mixed reality seem
complicated, they are easily separated from each other. Augmented reality is to increase
perception with numerical data on the real environment. Virtual reality is to create a digital
artificial immersive environment. The mixed reality is to provide perception-increasing data
flow while enabling physical movement in the virtual environment parallel to the real
environment.

Processors, screens, sensors and input devices are used for all realities. Augmented, virtual
and mixed reality applications owe today’s breakthrough to the hardware and software of
mobile phones and mobile devices. Modern mobile computers such as smartphones and
tablets have become suitable platforms for realities with GPS, accelerometers and compasses
thanks to cameras and MEMS sensors. It is anticipated that mixed reality devices will be in
much smaller sizes and at affordable prices with the advances in technology.

While mass media devices are designed to communicate, they will turn into devices that make
the individual live in a virtual environment by independently from their identities. Such a
virtual universe is the simulation universe. Everything will be lifeless and just an image.
Before the universe called Metaverse 2.0, where the body will be completely abandoned and
loaded into a cloud-like structure, avatars will replace the bodies in the mixed real
environment in the meta universe. Since everything will be based on software in such a
computer-aided universe, physical reality will be replaced by virtual reality. Physical
boundaries can be foreseen to disappear to a large extent. Such a universe would be a land of
functions. Each selection will reach another sub-menu. Many notions will be in vain as the
traditional truth will lose its meaning. What is the limit of such a universe and where is it?
Can ethics play a role here?

Keywords: Mixed reality, Reality, Virtual, Simulation, Ethics

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 340

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Özet
Gerçek çevreden sanal çevreye kadar sanallık sürecinde gerçek, çok çeşitli yapılanmıştır.
Gerçek çevreden sanal çevreye kadar arada kalan artırılmış gerçeklik ve artırılmış sanallık
yapıları çeşitli şekillerde adlandırılmışlardır. Gerçek çevreden sanal çevreye doğru hareket
içinde artırılmış gerçeklik ve sanal gerçeklik dahil olarak karma gerçeklik hepsini
kapsamaktadır. Artırılmış, sanal ve karma gerçeklik karışık gözükmesine rağmen
birbirlerinden kolaylıkla ayrılmaktadırlar. Artırılmış gerçeklik, gerçek çevre üzerine sayısal
verilerle algıyı yükseltmektir. Sanal gerçeklik, sayısal yapay sarmalayıcı çevre yaratmaktır.
Karma gerçeklik, sanal çevre içinde gerçek çevreye paralel fiziki harekete olanak sağlarken
algıyı yükseltici veri akışı sağlanmasıdır.
Bütün gerçeklikler için için işlemciler, ekranlar, sensörler ve giriş cihazları kullanılmaktadır.
Artırılmış, sanal ve karma gerçeklik uygulamaları günümüzdeki atılımını cep telefonu ve
mobil cihazların donanım ve yazılımına borçludur. Akıllı telefon ve tabletler gibi modern
mobil bilgisayarlar kamera ve MEMS sensörleri sayesindeki GPS, ivmeölçer ve sabit konum
pusulalarıyla gerçeklikler için uygun platformlar olmuşlardır. Karma gerçeklik cihazlarının
teknolojideki gelişmelerle ileride çok daha küçük ebatlarda ve ulaşılabilir fiyatlarda olacağı
ön görülmektedir.
Kitle iletişim araçları iletişim kurmak için tasarlanmışken ileri bir zamanda bu kimliklerinden
bağımsızlaşarak bireyi sanal bir çevrede yaşatan cihazlara dönüşeceklerdir. Böyle sanal bir
evren simülasyon evrenidir. Herşey cansız ve sadece görüntü olacaktır. Bedenin tamamen terk
edilip bulut benzeri bir yapıya yükleneceği Metaverse 2.0 olarak adlandırılan evren öncesinde
Evrenötesi evreninde karma gerçek çevrede bedenlerin yerini avatarlar alacaktır. Bilgisayar
estekli böyle bir evrende herşey yazılıma dayanacağı için fiziki gerçek yerini sanal gerçeğe
bırakacaktır. Fiziki sınırların büyük oranlarda ortadan kalkması öngörülebilir. Böyle bir evren
işlevler diyarı olacaktır. Her seçim başka bir alt menüye ulaşacaktır. Geleneksel gerçek
anlamını yitireceği gibi birçok kavram boşa çıkacaktır. Böyle bir evrenin sınırı nedir ve
neresidir? Etik burada rol alabilir mi?

Anahtar Sözcükler: Karma gerçeklik, Gerçek, Sanal, Simülasyon, Etik

The relationship of humankind with knowledge has written the history of civilization. Since
ancient ages, humankind has tried to analyze home Earth and the Universe which is in it.
Searched for the reality in this analysis. Theology, mythology, philosophy, literature, art and
science have been ways to search for the reality. It started to augment the reality with the
invention of the lens in the age of Enlightenment, and today it creates new realities.
Humankind, which has established the internet, a second virtual world called Cyber Space,
has begun to move to this Metaverse with its avatars. It is believed that in Metaverse 2.0,
humankind will not need physical assets.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 341

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

The map of humankind’s journey to this nearest distant future was drawn up for technology,
physics and perception methods with theories and laws such as Turing Test, Moore’s Law,
The Uncanny Valley and Simulation Theory. The software and hardware developments in
today’s computer technologies and the point reached proves that the distant future is not as far
as thought.
In such a future with avatars, the reality of many concepts will be questioned. In such a reality
that even the reality of the reality will be questioned, many concepts will be wasted.
Computer adapted person will live the fully augmented in a virtual reality universe. Real-time
rendering will offer the right to create infinite preferences, while the human with the
augmented data will experience its virtual universe entirely with its own preferences. In this
virtual universe, preference over preference will be infinite. For instance; a black clouded bad
day might prefer to see as a sunny day, all people prefer to see as a pink bunny, a lost person
prefer to see as living, and an ugly thing prefer to see as a beautiful thing. It can be argued
how the boundaries of such a universe will be. Such a universe will need new ethical rules.

Reality and Realities

Reality is the oldest subject of philosophy that has been discussed the most, and it is a concept
that is tried to be described, difficult to explain and proves itself with its own existence. By its
wide definition, it means that it exists or will exist. Reality defines what exists as a concept.
Hançerlioğlu states that “Reality is concrete and objectively present” (Hançerlioğlu, 2015, p.
132). Cevizci, on the other hand, is not a fiction in the past or future, or theoretical, but it is
present, (Cevizci, 2003, p. 943), while defining it as possible or contrary to what it may be, it
is constructive, deceiving, artificial, he explains as the visual and objectively existent,
independent of perception and memory, which is the opposite of the imaginary and fantasy.
Real; whether it is abstract or concrete, it can exist for that moment, that is, it is perceived.
There is a link between reality and perception.
According to Sözen and Tanyeli, a work of art must be perceived before it can be interpreted.
They explained the concept of perception in this direction over the concept of reality. They
described the reality taken with sensory organs as information in mind, that is, the process of
defining the realizing of reality (Sözen and Tanyeli, 1992, p. 17). The act of perception is to
see, hear, taste, smell, touch and / or feel an object, event or relationship. Sensory information
of the abstract and concrete images of the outside world is perception, that is, the images of
the world are assimilated with five sense organs. The definition of perception is based on the
senses and therefore the sensations are real. If the post is perceived as concrete or abstract, it
turns out to be true. On the other hand, it is known that perception can be diverted, deceived
and spoiled, and this is the senses themselves allowing this situation. These distortions in
perception allow the creation of a virtual real situation, which is not physical but is real with
these sense guides. This is how all virtualities work in mechanics.
AUGMENTED REALITY; computer-aided information is the interactive experience of the
real world with enhanced perceptions, including the somatosensor system with visual,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 342

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

auditory, tactile, and olfactory senses. Augmented reality is a version of physical real world
reality developed by computer-generated elements or real world perception such as sound,
video, graphic or haptics (Schueffel, 2017, p: 3). AAlthough the concept of augmented reality
seems to be related only to computer technology, King says in his book “Augmented” that
today is “Augmented Age”. Many similar technologies such as advanced prostheses, agent
drugs, life-regulating applications and disability systems create a universe with augmented
reality.
VIRTUAL REALITY; it does not mean anything close to reality, but the simulation of reality
(Cotton and Oliver, 1997, p. 209). The Merriam-Webster dictionary describes virtual reality;
an artificial environment which is experienced through sensory stimuli (such as sights and
sounds) provided by a computer and in which one’s actions partially determine what happens
in the environment (Merriam-Webster). Mutlu, by referring to Biocca, virtual reality; it
describes the environment in which the user feels inside the computer or other means of
communication (Mutlu, 2012, p. 264). In the Cyber Space Dictionary of Cotton and Oliver, he
defines the concept as follows:
Virtual Reality; Reality simulation through three-dimensional real-time model, location
tracking and stereo audio / visual techniques. It destroys the user / display interface tradition
and surrounds the user with a “realistic” environment created on the computer. The user can
directly participate in the simulation of various processes at any level, and can call up related
hypermedia information and explanations when necessary. (Cotton and Oliver, 1997, p: 208).
True virtual environments are artificially created without capturing any content from the real
world. The goal of virtual environments is to completely engage a user in an experience so
that she feels as if she is present in another world such that the real world is temporarily
forgotten, while minimizing any adverse effects. (Jerald, 2016, p. 30).
Reality takes many forms and can be considered to range on a virtuality continuum from the
real environment to virtual environments (Fig.: 1) (Milgram and Kishino, 1994, pp. 1-16).
These forms, which are somewhere between virtual and augmented reality, are broadly
defined as “mixed reality,” which can be further broken down into “augmented reality” and
‘augmented virtuality,” This book focuses on the right side of the continuum from augmented
virtuality to virtual environments (Jerald, 2016, p. 29).
Although the augmented, virtual and mixed reality process can be mixed very easily, it can
actually be separated as easily. Augmented reality (AR); it superimposes virtual objects in the
real world. Virtual reality (VR); surrounds users with a completely artificial digital
environment. Mixed reality (MR) connects not only overlays, but also virtual objects to the
real world. (Tokareva, 2018)
Augmented virtuality (AV) is the mixing of the real world into VR by increasing the virtual
world with real world artificiality. Increased virtuality can include reflecting the individual
into a virtual environment; virtual objects can be kept or virtual organs can be seen. Such
actions are possible through tracking or with motion sensors located inside the VR headset or
in the room where the VR unit is placed. (King, 2016, p. 218).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 343

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Figure 1: Simplified representation of a “virtuality process”.

(Milgram and Kishino, 1994, p: 3).

MIXED REALITY; covers a continuum between graphics enhanced by video and video
enhanced by graphics (Tamura, 1999, p. 2).However, there are important categories of visual
information processors that do not fit within this taxonomy or continuum. Thus a more
general concept than that of mixed reality is needed. Because of the existence of a broad range
of devices that modify human perception, mediated reality, a more general framework that
includes the reality virtuality continuum, as well as devices for modifying as well as mixing
these various aspects of reality and virtuality has been proposed. Mediated Reality, therefore,
refers to a general framework for artificial modification of human perception by way of
devices for augmenting, deliberately diminishing, and more generally, for otherwise altering
sensory input (Fig.: 2) (Mann, 2002, p. 4).

Figure 2: Taxonomy of Reality, Virtuality, Mediality. (Mediated Reality with

implementations for everyday, Mann, 2002).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 344

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Software and Hardware

The first functional augmented reality system that can successfully realize an immersive
mixed reality experience for its users in the early 1990s is the “VIRTUAL FIXTURE”
developed in 1992 at the US Air Force Armstrong Laboratory. (Rosenberg, 1993, p: 76-82).
The system was developed by Louise Rosenberg. Processors, screens, sensors and input
devices are used for augmented reality. Modern mobile computers such as smartphones and
tablets have become suitable platforms for augmented reality with GPS, accelerometer and
fixed position compasses thanks to cameras and MEMS sensors. Another factor that triggers
augmented reality studies is the path traveled in “Artificial Intelligence” studies. While
technologies such as the bionic retina and the bionic eye are in the stage of thought or being
developed for augmented reality, the most common and effective are the display or projection
display systems. In creating augmented reality, screens, projectors, systems that create many
kinds of stimulation worn on the head, hand and body are used. In the progress of augmented
reality applications, the movement of the technological and historical process together reveals
the applications simultaneously. At this point, hardware and software are intertwined.
Augmented reality is fully immersed in modern life in developments in computer
technologies. Rapid research in hardware and software is constantly opening new fields for
augmented reality, bringing new applications with it. Today, augmented reality is used in a
wide range from medicine to military . For instance; Modiface develops AR technologies for
beauty brands like MAC, L’Oreal, Estee Lauder, Sephora. With the applications it develops,
users experience the products on their own faces and can make purchases with the basket
button (Fig.: 3).

Figure 3: Modiface App.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 345

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Referring to Hopkins, Jearld says that the forerunners of today’s VR can go as far as man can
communicate with imagination, verbal communication, and cave paintings, and that in the
Middle Ages, magicians used magic illusions to control and control the masses, and in the
Middle Ages, magicians and devils to influence the audience. exemplifies that they use smoke
and concave mirrors to produce illusions (Jerald, 2016, p. 15). The development of the
perspective in the Renaissance created realistic descriptions of nonexistent spaces called
“Multiplying Of Artificial Worlds” (Baltrušaitis, 1977, p. 4). VR systems used today are
developed for smart phones; gyroscope, motion sensor, small size HD screens that monitor
head, hand and body positions are based on processor technologies (Kelly, 2016). Virtual
reality continues to be developed for many industry branches in line with technological
developments. There are successful examples in fields such as oil and gas exploration,
scientific imaging, architecture, flight simulation, therapy, military training, theme park,
entertainment, engineering analysis and design review. For instance; “Tilt Brush” is a room-
scale 3D painting virtual reality application published by Google. It is a new generation
artistic creation method in which the canvas possibilities of the room are endless with three-
dimensional brush strokes, stars, light and even fire, with the slogan “To Picture From A New
Perspective”. Various artists work as Google “artist in residence” within the scope of the
project. Google’s Tilt Brush application has 18 awards, primarily 2018 Webby, 2017 Cannes
Lions 2 Gold and 1 Silver Lion, 2017 CES and 2017 SXSW awards (Fig.: 4).

Figure 4: Google Tilt Brush

The realization of the mixed reality from its conceptual reality was achieved by transferring
mobile technologies led by mobile phones to VR systems. The release of Oculus Rift and its
purchase by Facebook was followed by VIVE, which Steam developed in partnership with
HTC. Environmental support equipment is being developed. Microsoft is not hardware with
the name “Mix Reality”; software is included in the game. Valve company, owner of Steam,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 346

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

the American game distribution center in 2015, announced at the Game Developers
Conference in San Francisco that it will showcase its own virtual reality hardware (Conditt,
2015). Valve’s VR title is called Vive and is produced by HTC (Fig.: 5). The system uses a
gyroscope, accelerometer, and laser position sensor to track head movements exactly one-
tenth of a degree. Unlike Oculus, Vive determines the physical location by allowing
controllers in a virtual space within a physical area of 5 meters to 5 meters using controllers
called base stations placed in a cross (D’Orazio & Savov, 2015)

Figure 5: HTC Vive

Mixed reality has started to find its place in many fields in line with technological new
developments. Since the virtuality process does not have very strict limits, some applications
are closer to AR and others are closer to VR, but applications and areas are exciting and
important for the vision of the future. Below are examples of commercial or non-commercial
applications in the trial phase or supplied for MR areas that may be related to graphic design.
For instance; Yapı Kredi Kültür Sanat hosted Mat Collishaw’s Thresholds exhibition between
16 May - 29 July 2018. The mixed reality exhibition, the first screening of which was held at
Somerset House in London in 2017, made the first leg of the world tour in Istanbul.
Thresholds takes the viewer to the world’s first photo print exhibition in 1839 at Birmingham
King Edward’s School, opened by British scientist William Henry Fox Talbot (Fig.: 6).
Viewers can touch objects and surfaces and feel the smell and heat of the fireplace as they
navigate the space, digitally and three-dimensionally, while examining the photos in digitally-
built windows (Fig.: 7). The workers’ organization Chartists, who were making protests at the
opening of the exhibition in 1839, can be watched through the glass below.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 347

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Figure 6: Digitally recreated exhibition hall in Thresholds of Mat Collishaw

Figure 7: Thresholds exhibition visitors

Outcome
The advances in technology have increased and started a new era for virtual reality. Unlike
the first virtual reality era in the 80s, this time technology does not lag behind imagination,
but rather takes on the locomotive. Nevertheless, there is no possibility that the growing
virtual systems market will not suddenly become saturated as it was then. The biggest
obstacle to the spread of virtual systems today is high investment costs.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 348

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

With the new developments, an immersive virtuality has been possible for the first time.
Physical inactivity is no longer inpossible in the virtual environment. Mixed reality has also
been paved. It has been a new technical application for augmented reality, virtual reality and
mixed reality application areas. Nevertheless, it may not meet the assumption that everything
will be carried over virtual systems. No matter how different the experience it offers as a
technical application, it should not mean that other techniques will cease to be used.
Augmented reality / AR, virtual reality / VR, and mixed reality / MR applications will create
new areas for them, just as with the invention of television after radio, if they were not
abandoned for the previous one and opened new areas for use. While its usage areas have
spread over a wide area today, it is at this stage that the existing applications are moved over
these new techniques and virtualized. Virtual museums, virtual trainings, virtual games and so
on are examples of this situation.
Although virtual systems at the beginning of the second era of today are subject to criticism
on image quality and similar issues, they will not be an obstacle to the formation of a new
sector and to be new methods for art and science, just like other inventions. On the other
hand, it is possible for window systems operating systems to turn computers from personal
machines and open them for personal use, as well as applications such as Facebook,
Instagram and Tweeter are similar to transforming computers into a social machine.
Virtual reality systems are developing very fast. While “VIVE” had only one system in 2017,
today it has 4 different systems and wireless feature. The competing hardware “OCULUS”,
on the other hand, had only “RIFT” model and “GEAR VR” system with “SAMSUNG”
partnership, today it has 3 different hardware systems. These examples are evidence of how
fast and tough the virtual world market is developing.
3Lateral introduced the most advanced people-oriented digital characters starring actress
Andy Serkis in the “State of Unreal” opening session of the Game Developers Conference
held on March 21, 2018. Real-time viewing of Unreal Engine 3Lateral’s Meta Human
Framework has brought the groundbreaking digital human performance to life with volume
capture, restructuring and compression technology. Volumetric data were obtained by
capturing a series of high-quality HFR images of Andy Serkis from multiple angles under
controlled lighting . Part of the process developed by 3Lateral includes geometry, part of the
view, and various capture scenarios focused on the rest. All of these inputs have been applied
to create digital representation of Andy Serkis and to extract universal facial semantics that
represent muscle contractions that make performance so realistic (Unrealengine, 2018).
This demo shows Rig Logic and Gene Splicer technologies of 3Lateral, components of the
Meta Human Framework, which enables the transition between spatial and human digital
DNA. 3Lateral has developed a unique file format for comprehensive and memory digital
display of different characters. The Morph video also shows how multiple different characters
are driven with the same animation curves throughout the transition from creature to person.
This is proof of the strong nature of 3Lateral technologies (Cowley, 2018).
3Lateral’s knowledge and level of photorealism, which has a great influence on machine
learning, seems applicable in entertainment, biometrics, medicine and many other fields.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 349

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Today, cost and resolution are the first obstacles to be overcome for mixed reality systems.
The systems focus on the senses of seeing and hearing. In mixed reality systems, the sense of
touch must be improved. In addition, the systems offer the possibility of movement in a
limited area. This is because systems can perform indoor positioning only. On the other hand,
all these deficiencies can be improved. TThe first forms of inventions such as cars, cinemas,
planes, and phones are very different today. Moreover, they still continue to be developed. It
can be expected that this is the case in mixed reality systems. A new era will begin when
mixed reality systems are able to position outdoors by GPS system or any other way. One day
they can be a fixed accessory, such as a mobile phone, or they can also be an electronic eye
prosthesis. After this hardware milestone, the application period will begin. Applications such
as artificial intelligence, machine learning, face recognition and real time rendering will open
the doors of an endless preference. The period of preferences over preferences will begin.
TAs with any new invention, new rules will come to daily life. In addition to legal
restrictions, new ethical rules will emerge.

References
Hançerlioğlu, O. (2015). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Cevizci, A. (2003). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Paradı̇ gma Yayınlar.
Sözen, M., Tanyeli, U. (1992). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Cotton, B., Oliver, R. (1997). Siberuzay Sözlüğü (Ö. Arkan, Ö. Çendeoğlu Çev.). İstanbul:
Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları.
MERRIAM-WEBSTER. Virtual. Erişim: 10.06.2020. merriam-
webster.com/dictionary/virtual
Mutlu, E. (2012). İletişim Sözlüğü. Ankara: Sofos. ISBN: 9786056182273
Jerald, J. (2016). The VR Book: Human-Centered Design for Virtual Reality. ABD:ACM
Books
Milgram, P., Kishino, F. (1994). A Taxonomy Of Mixed Reality Visual Displays. EICE
Transactions on Information Systems. Sayı: E77-D.
Tokareva, J. (2018). The Difference Between Virtual Reality, Augmented Reality And Mixed
Reality. Forbes. Erişim: 10.09.2018 forbes.com/sites/quora/2018/02/02/the-difference-
between-virtual-reality-augmented-reality-and-mixed-reality/#614c6f4c2d07

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 350

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Rosenberg, L.B. (1993). “Virtual Fixtures: Perceptual Overlays for Telerobotic

Manipulation”. IEEE Annual Int. Symposium on Virtual Reality. s: 76–82.
Baltrušaitis, J. (1977). Anamorphic Art. New York: Harry N. Abrams. ISBN 9780810906624.
Kelly, K. (2016). The Untold Story of Magic Leap, the World’s Most Secretive Startup.
Wired. Erişim: 29.08.2018. wired.com/2016/04/magic-leap-vr/
Conditt, J. (2015). Valve is making a VR headset and its own Steam Machine. Engadget.
Erişim: 10.09.2018. engadget.com/2015/02/23/steamvr-valve-virtual-reality-gdc/
D’Orazio, D., Savov, V. (2015). Valve’s VR headset is called the Vive and it’s made by HTC.
Theverge. Erişim: 10.09.2018. theverge.com/2015/3/1/8127445/htc-vive-valve-vr-headset
UNREALENGINE. (2018). Epic Games and 3Lateral Introduce Digital Andy Serkis. Erişim:
10.09.2018. unrealengine.com/en-US/blog/epic-games-and-3lateral-introduce-digital-andy-
serkis
Cowley, D. (2018). 3Lateral Reveals Digital Human and Character Performance
Advancements in UE4. Unrealengine. Erişim: 10.09.2018. unrealengine.com/en-
US/blog/3lateral-reveals-digital-human-and-character-performance-advancements-in-ue4

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 351

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

AZERBAYCAN`DA ÇOCUK FOLKLORU

Melahat BABAYEVA
ADPU

Summary
The child folklore is created by adults and children, it expresses the ways of the children’s
life, plays, entertainments, rests, injoyment, desires and wishes and it is adapted to the babies’
taste, knowledge, world outlook, level of age, psychology with the themes, ideas, forms,
maintenance style, being formed and elected of the words, manner of expression. It is
analysed the theoretical bases of the child folklore, the ways of creating, gathering
publication, the history of investigation, classification, the poetics of lyrical, epic, and
dramatic genres, the maintenance of the idea, the specificity for the first time in this
monograph. In the first part called «The origin, the ways of creating, the history of
investigation, and the classification» which is defined the place of the Azerbaijan child
folklore in oral folk art, shown the features, revealed the origin, defined factors causing
development, looked trough the gathering, publication, and the history of investigation,
divided into periods, given the specific signs of every time, analysed the sources which were
gathering, published and kept of the child folklore, analysed the sources which were kept;
classified according to the circle of using and function.

Anahtar kelmeler: çocuk, folklor, tür, sanat, ninni, masal

Keywords: child, folklore, type, art, lullaby, parable

Yüksek maneviyat, sanat ve halka yakınlık Azerbaycan çocuk folklorunun temel

özellikleridir. Çocuk folklorunun çeşitli türlerinin tarihi çok eskidir. En eski efsanevi
görüntülerin izlerinin hala güneşe, sise, bulutlara, yağmura ait şarkılarda kaldığını hatırlamak
yeterlidir. "Çocuk folkloru" terimi ilk olarak Rus folklorunda 1926'da Irkutsk Üniversitesi
profesörü G.S. Vinogradov ve daha sonra (1928'de) önde gelen pedagog O.I.Kapitsa
tarafından kullanıldı ve teorik olarak doğrulandı. Azerbaycan'da bu terimi 60'lı yıllarda A.
Garabagli'nin ortaokullarda sözlü halk edebiyatının yorumlanmasına adanmış eserlerinde
buluyoruz. Azerbaycanlı çocuk folkloru sözlü folklorun önemli bir parçasıdır. Bazı
edebiyatlarda "küçük folklor türleri" olarak anılan ninniler, benzetmeler, harapiyetler,
öğretiler, numaralandırmalar, gerçekler, sanrılar, itirazlar, itirazlar, çocuk dünyasının tüm
yönlerini her zaman tatlılık ve tuzlulukla yansıtmıştır. "Halk pedagojisi, kelimenin tam
anlamıyla, çalışan kitlelerin eğitim meseleleri üzerine bir görüş, fikir, fikir, pratik deneyim,
kurallar, gelenek ve gelenekler koleksiyonudur ... Bir insan nasıl beslenir, nasıl yetiştirilir,
içinde yetiştirilecek nitelikler "Bunun için hangi yöntemler ve araçlar kullanılmalı, hangi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 352

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

gereksinimlere dayandırılmalıdır, insani gelişmeyi belirleyen faktörler, ekibin ve eğitimcinin

eğitim çalışmalarındaki rolü, vb. Bu tür konular halk pedagojisinin çalışma alanlarıdır." Bu
etkinlikler halk pedagogları - bilge yaşlılar, beyaz yakalı çalışanlar tarafından çocuk
folkloruyla gerçekleştirildi.
Bir tür çocuk folkloru onlar için bir ders kitabının rolünü oynadı. Çocuk folklorunun aynı
anda ve halk pedagojisi ile bağlantılı olarak ortaya çıktığı sonucuna varılabilir. A. Haşimov
şöyle yazıyor: "Halk pedagojisinin tarihi, yazının yaratılmasından çok önce, insan
toplumunun ilk zamanlarından başlar." Görünüşe göre, bir çocuğun doğduğu günden itibaren,
folklor örnekleri ile karşılaşır, büyükannelerin, teyzelerin, teyzelerin hüzünlü şarkıları
tarafından sevilir, annelerin tatlı ağıtlarıyla uyur, ellerini komik oyunlar ve eğlencelerle açar,
tuzlu imalarla güler, sanrılarla konuşur vb. ilk payını alır.
Çocuklarımızın folklorunun toplanması ve yayınlanması 19. yüzyılın ikinci yarısında başladı.
On dokuzuncu yüzyılın başlarında Avrupa'daki Grimm kardeşler tarafından yanan folklor
meşalesi Rusya üzerinden Azerbaycan'a geçti. 40'lı yılların efsanelerimiz, masallarımız,
fıkralarımız ve destanlarımız basında düzenli olarak yer bulmuştu. Bu o zamanlar çocuk
folkloru söz konusu değildi. Bununla birlikte, Azerbaycan folklorunun ilk koleksiyonlarının
ağırlıklı olarak aydınlandığını unutmamalıyız. Halk sanatına döndüklerinde, her şeyden önce
öğrencilerinin yaş düzeyine, bilgisine, zevkine uygun, özlü, özlü, özlü ve oyunla ilgili
örneklerle meraklı, ninniler, bilmeceleri büyük bir coşku ile topladılar ve yayınladılar.
Professor R.Kafarlının söylediyi kibi genel olarak, XIX yüzyılın ikinci yarısında ve XX
yüzyılın başlangıcında aşağıdaki kaynaklarda çocuk folkloruna daha fazla örnek oluşur:
1. Rus basınında.
2. İlkokulda ders kitapları ve kitap okuma.
3. Azerbaycanlı çocuk basınında.
4. Folklor koleksiyonlarında.
P.Afendiyev "Azerbaycan folklor tarihi" doktora tezinde şöyle yazıyor:
“Folklorumuzun ilk örnekleri 1820-30'da Rus basınında görünmeye başladı. 1839-cu yıldan
sonra bu örneklerin sayısı yıllar içinde yavaş yavaş artmaktadır. 1840-1850 sonraki yıllarda
malzemeler düzenli olarak yayınlanmaktadır. Azerbeycan folklor örnekleri, neredeyse ana
türler XIX yüzyılda Rus basında toplanmış ve yayınlanmıştır.
Azerbaycan çocuk folklorunun toplanması ve yayınlanması alanındaki en büyük çalışma,
Kafkasya Toprakları ve Halklarının Tanımı Merkezi'nin çalışmasıdır. // Smompk -«Kafkasya
yer ve kabilelerinin tanımı için malzeme toplama ») Yaratıcıları tanınmış Azerbaycan
edebiyat eleştirmeni Firudin bey Köçarli gördü. SMOMPK'nin ilk sayısından itibaren
neredeyse her sayı Azerbaycan çocuk folklorunu içeriyordu.
Azerbaycan çocuk folkloru SMOMPK'da esasen toplandı. Örneklerin zenginliği ve çeşitliliği
on dokuzuncu yüzyıl folklorumuzun bir başarısı olarak düşünülebilir. Ancak bazı durumlarda
koleksiyoncular bilmeceler nedeniyle bilmeceler, ninniler ve çocuk şarkıları metinlerde
eksiklikler de vardı.
Halk çocuk oyunlarımızın kapsamlı tanımında ilk kez "Okul" (“Mekteb”) dergisinde
buluşuyoruz. Orada "Qalandar, ay Qalandar" "Yakala, gel, yakala" ve "Dar-Dar" olarak
bilinen oyunlar yer almıştır.
19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında çocukların okuryazarlığı ve ruhsal gelişimi
hakkında yayınlandı. Toplu, alfabe kitabları ve okuma kitapları büyük rol oynadı. Çocukların
yaş düzeyine ve bilgisine göre ders kitaplarında folklor numunelerin yerleştirilmesi tesadüfi

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 353

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

değildi. Her şeyden önce, derleyicilerin çoğunun çalışkan insanlar olduğu unutulmamalıdır.
Çocuk hikayeleri, sözleri, atasözlerini, bilmeceleri, yanılgıları ve şarkılar yetiştirildi. Örneğin:
1.A.Chernyayevsky ve S.Valibeyov tarafından yazılan "Vatan dili" (bölüm II, I baskı, Tiflis,
1888); 2. R. Efendiyev'in "Anaokulu" (I. basım, İstanbul, 1898 ve IV baskısı, Bakü, 1912),
"Basuratul-etfal" (Bakü, 1901); 3. M. Mahmudbeyov ve diğerleri tarafından "ikinci yıl"
(Bakü, 1908 ve 1912 baskıları); 4. "Çocuk gözlükleri" A.Shaig (Bakü, 1910) ve 1919
baskıları), "Gulzar" (Bakü 1912); 5. Mirza Abbas Abbaszadeh'in "Birinci yılın Tatar alfabesi"
(IV baskısı, Bakü, 1913) ve 6. A.Afendiyev'in "Son Türk Alfabesi" (Bakü, 1919).
Ders kitaplarına baktığımızda, derleyicilerin çocuk folklor örneklerini, esas olarak iki
kaynaktan aldığını görüyoruz. Böylece, 1912'den önce yayınlanan yayınlarda ("Vatan Dili"
hariç) SMOMPK'daki bilmecelerin, oyunların ve şarkıların metinleri tekrarlanır. 1912 ve 20
arasında yayınlanan ders kitapları, çocuk folklorunun bazı örneklerini içerir (ders kitaplarının
yeniden basılması dahil). F. Kocharli'nin "Çocuklar için hediyeler" koleksiyonundan
alınmıştır. Örneğin, "Çocuk Gözleri" nin ilk baskısı (1910) ünlü "Çocuk Hediyesi" ne giden
"Çoban" şarkısını içermiyordu. 1919-yılın sayısında bu şarkıyla karşılaşıyoruz. Bu şiir
Abdullah bey Efendizade'nin 1919'daki "Son Türk Alfabesi" adlı kitabı yayın yolunu buldu
(sayfa 25). Veya "Çocuklar için hediyeler" "Animal Talk" ile ("İnekler, Boğalar ve
Mandalar") "İlk yıl Tatar alfabesi" nin IV baskısında karşımıza çıkıyor (sayfa 14).
Ancak, ders kitapları yalnızca bilinen örnekleri yeniden basmanın bir yoludur gibi
görünmeyecek. Çünkü burada SMOMPK ve "Çocuklar için Hediye" de değil ya da ilk kez
yayınlandı.
"Vatan Dili" ders kitabının da bir SMOMPK koleksiyonu olduğu bilinmektedir. Azerbaycan
çocuk folklorunun örneklerini yansıtan ana basımlardan (IX, XIII, XVI, XVIII) önce
yayınlandı. Bu nedenle, A.O Chernyayevsky ve S. Valibeyov tarafından ders kitabında
tanıtılan bitkilerin bilmeceleri, yanlış anlamaları ve değişiklikleri - «Buğday ve darı
"çocuklarımızın folklorunun toplanma ve yayınlanma tarihini başlatır. Gori Öğretmenleri
Semineri Alexei Chernyayevsky Azerbaycan departmanının müfettişi olarak çalışırken
köylerimizi ve kasabalarımızı gezdi. O öğrencileri topluyordu. Şu anda, yerel çocukların
hayatı, oyunlar, ayrıca istihdam, eğlence ve sözlü yaratıcılıkla da ilgileniyordu.
F. Kocharli, “Chernyayev sıradan insanlar ve çocuklar tarafından konuşulan Azerbaycan
dilini iyi biliyordu. Azerbaycan halk atasözleri kimse konuşmasında yaptığı gibi yerel olarak
kullandı ”.
F. Köçarlinin "Çocuklara hediye" koleksiyonu masallarla dikkat çekiyor. İşte çocuk
masallarının özellikleri ilk defa birçok örnek yayınlandı. Kitapta toplanan neredeyse tüm
masallar hayvanlar, kuşlar ve bitkiler hakkında. "Tembel köpek", "Yaşlı kadın ve kedi",
"Koyun", "Horoz ve kral", "Nazikbenazik-Tazikbatazik", "Deve ve dikenler ”,“ Tilkinin
hikayesi ”,“ Tilki ve keklik ”,“ Bayan Pispisa ve fare bey ” masallarının özellikleri var:
birbirlerine nefret, kıskançlık.
Devrim öncesi dönemde Azerbaycan çocuk folklorunun toplanması ve yayınlanması
düşündüğümüz kaynaklarla sınırlı olamaz. Bu nedenle, öğretmen M.A.Abbaszaden'in
"Karının ağıtları ..." 2 kitabında, kadınlar bebeklerini beslemeli ve uykularını tatlandırması
için şiirler var.
M. Gamarli'nin "Atasözleri" kitabında, çocuklar arasındaki yaygın acıtma atasözü verilir.
R.Afendiyev tarafından toplandı ve toplandı ve bazı nedenlerden dolayı yayınlamadığı folklor
örnekleri arasında ninniler ile de karşılaşıyoruz

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 354

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

V.Khuluflu ve H.Zeynalli, bilmecelerden oluşan iki kitab çıkardılar. Hem yapı, tasarım
prensibi hem de malzemeler zenginliği nedeniyle önceki koleksiyonlardan temelde farklıydı.
V.Khuluflu bilmeceleri alfabetik sırayla düzenledi ve her birinin sonunda toplandıkları yeri
belirtti. Örneklerde lehçe özellikler beklendi, çoğu seçenekle birlikte verildi.
Halk masallarını bölerken Y.V. Çamanzaminli de çocuk folklorunun sorunlarına atıfta
bulunarak makaleler yazdı. M.Rzaguluzade ve A.Gahramanov pedagoji okulları için "Çocuk
edebiyatı" derlendi "İnsanlar çocuk edebiyatı »masallar, bilmeceler, ninniler, sanrılar başlığı
altında dizgiler etdiler.
20. yüzyılın başlarında Azerbaycan çocuk folkloruna örnekler başka bir kaynakta görünmeye
başladı. "Debistan", "Okul" ve okul dışı öğrenciler için "Lider" (“Rehber”) gibi çocuk
dergileri okumada çok yardımcı oldu. "Okul" dergisi, neredeyse her sayıda fıkralar, masallar
(çoğunlukla yazılı edebiyat örnekleri), atasözleri ve benzetmeleri ele almıştır.
Azerbaycan folklorunun toplanması ve yayınlanması ve diğer dillere aynı anda çeviri tarihi –
XIX yüzyılın 30'lu yıllarına dayanmaktadır. Avrupa'da ortaya çıkan folklor teorilerini
destekleyenler, özellikle "Mitoloji Okulu" eski çarlık imparatorluğunda yaşayan halkların
folklorunu yazmak çeşitli dergilerde satın aldı ve yayınladı, daha sonra bu çalışma yerel
olarak entelektüellerin birleşmesinin bir sonucu olarak, çok sayıda efsane, efsane, masallar,
destanlar, fıkralar, atasözleri, ashug şiiri ve çocuk folkloru örnekler yayınlandı.
Azerbaycan çocuk folklorunun toplanması, yayınlanması ve araştırılması tarihi XIX yüzyılın
80'lerinden başlayarak, iki ana aşamaya ayrılmıştır. Birincisi 1880-1920 arasındaki dönemi
kapsar. Bu yıllar boyunca çocuk folklor örneklerinin bir koleksiyonu şeklinde, esas olarak iki
Kaynakta bulundu: aggregate (QAXTDMT // SMOMPK) ve toplu ("Çocuklar için hediyeler")
ve ders kitapları ("Anadil", "İkinci yıl", "Çocuk" anaokulu "," Çocuk gözlükleri "," Gülzar ","
Yeni Türk alfabesi "vb.), çocuk basını ("Debistan", "Okul" ve "Rehber" dergileri) sayfalarda
yayınlanır. Sovyet döneminde çocuk folkloru1920'lerden sonra toplama, yayın ve araştırma
çalışmalarıyaygınlaştı. A.Chernyayevski, M.Bejanov, A.Kalashev, A.Zaxrov, O.Ioakimov,
F.Kocharli, R.Afendiyev, A.Shaig, YVChamanzaminli, H.Zeynalli, V.Kuluflu, A.Garabagli,
A.Akhundov, V.Valiyev, P.Afendiyev. Bir yandan, A. Nabiyev gibi pedagoglar ve
folkloristler yeni insanlardan toplanan örnekler, öte yandan, bir ders kitabı, bir monografi ve
makalelerinde analiz ettiler.
Azerbaycan'daki çocuk folklorunun araştırmamızdan önce ayrıntılı bir şekilde analiz
edilmemesi talihsiz bir durumdur. Ramazan Kafarlı 1988'de "Azerbaycan çocuk folkloru"
üzerine yaptığı tezi savundu ve basınında bilimsel makaleler yayınladı. Bu araştırmalar
Azerbaycan çocuk folklorunun sözlü folklordaki yerini belirler, özelliklerini gösterir:
kökenini ortaya çıkarır, gelişimini belirleyen faktörleri belirler, toplama, yayın ve araştırma
tarihine bakar, periyodize eder, her dönemin kendine özgü özelliklerini verir, toplanan,
yayınlanan ve korunan çocuk folklorunun kaynaklarını analiz eder tamamlandı; Çocuk
folkloru, kökenine, kapsamına ve işlevlerine göre fonksiyonel gruplara ayrılır - yetişkinler ve
çocuklar tarafından düzenlenmiş, oyunlu veya oyunsuz çocuk folklor örnekleri; ninniler,
benzetmeler, sayımlar, gerçekler, bilmeceler, bilmeceler, çocuk masalları vb. türlerin fikir
içeriği ortaya çıkar, çocukların yaşamlarındaki yerleri belirlenir; çocukların folklorunu
tanımlayan özellikler, farklı türlerin biçimi, içeriği, dili ve stili belirtilir, çocuklara ait olmaları
bilimsel kanıtlarla kanıtlanır; Çocuk folklorunun önemi, resmin tamamlanmasındaki rolü,
uygun yetiştirme ve çocukların kapsamlı gelişimi açıklanmaktadır. Araştırmanın kaynağı,
XIX yüzyılın ikinci yarısında Rus ve Azerbaycan basınında toplanan materyaller, çocuk

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 355

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

dergileri, ders kitapları, koleksiyonlar ve kişisel arşivlerde tutulan el yazmaları, folklor

keşifleri sırasında kaydedilen ve çeşitli koleksiyonlarda ve kitaplarda yer alan örneklerdir.
Yazarın kendisi, çocukların ve yetişkinlerin dilinde bir dizi çocuk folklor türü kaydetmiştir.
Bu arada, halk sanatının farklı örneklerinin varyantları karşılaştırıldı, metin karşılaştırma ile
açıklığa kavuşturuldu.

Edebiyyat

1. Arvad ağısı... Toplayıb tərtib edəni B.Abbaszadə, Bakı, 1911.

2. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqatlar, I-V kitablar, Bakı, 1961-
1977, IV kitab, 172 s., V kitab, 194 s.
3. Azərbaycan klassik uşaq ədəbiyyatı antologiyası. Tərtibçilər: Salamoğlu T.,
Babayev Y. Bakı, Elm, 1998, 300 s.
4. Azərbaycan tapmacaları. Toplayıb tərtib edəni H.Zeynallı. - Bakı, 1928.
5. Birinci il tatar əlifbası (IV nəşr). Müəllifi Mirzə Abbas Abbaszadə. Bakı, 1913
6. Çəmənzəminli Y.V. Folklor yolunda. Əsərləri. III cild. Bakı, Elm, 1977,326
7. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. Bakı, Maarif, 1992, 408 s.
8. Xuluflu V. Azərbaycan tapmacaları haqqında. Şaiq A. Uşaq gözlüyü, Bakı, 1910 (I
nəşr). «Tapmacalar» kitabında, Bakı, 1928, s. 3-9.
9. Köçərli F. Balalara Hədiyyə. Bakı, 1912 (I nəşr).
10. Qafarlı R. Uşaq folklorunun janr sistemi və poetikasi, Bakı, «Elm və Təhsil»,
2013, 540 səh.
11. Qəmərli M.V. Atalar sözü. Tiflis, 1899.
12. Şaiq A. Gülzar. Bakı, 1912

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 356

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

THE ROLE OF TELEVISIONS IN PROMOTION OF FOREIGN LANGUAGES AND

BROADENING OF THEIR TEACHING AT THE INTERNATIONAL LEVEL

Maharramova Gulshan AKİF QIZI

Azerbaijan, Azerbaijan University of Languages

Abstract
Both the diverse methodological means, linguistic programs and the modern technological
means are widely used in teaching and promotion of the national languages as the foreign
ones. Television plays a crucial role in promotion of foreign languages both from the
methodological and ideological standpoints. It can be said on the basis of the historical
experience that television has a very strong influence on broadening of communication
geography of the foreign languages. Sometime television used to be one of the important
means of promotion of the Russian language in the former USSR. Despite the small number
of TV channels at that time several televisions performed this work perfectly. The programs
in Russian and foreign films dubbed in Russian were at the basis of broadcasting. The system
was formed so steadily that even after the collapse of the USSR nearly most foreign films and
serials were dubbed in Russian despite increase of number of televisions. At present one can
see the same situation on the Turkish and English channels in a more effective form.

Experience shows that the films demonstrate action in broadening of the scope of the foreign
televisions. Those who watch films and serials in the foreign languages regularly begin
learning gradually the phrases and expressions from these films. Tracing of this language in
the teaching process has a more serious impact on the language acquisition. However, it has
quite a different content in education.

Thus, it is impossible to study a foreign language by this way for a person who has no idea
about this language. Word for methodology. So, it is appropriate to use short films in order to
give an idea about the notions by means of these primary words to those who study a foreign
language for the first time. Naturally, full-length films that went around the world and were
translated into the appropriate language should be demonstrated.
It would be more effective if a person first watches such films in the native language and only
then in the foreign language.

The article deals with the above-mentioned issues, especially with the experience of the
Turkish and English televisions in this sphere.

Keywords: language, television, methodology, promotion, films

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 357

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Increasing of the efficiency of study and teaching the national languages as foreign ones is
one of the crucial tasks of the modern education system.

Both the different scientific-methodological means, linguistic programs and modern

technological means are widely utilized in teaching and promotion of the national languages
as foreign ones. With increasing scientific advances, the new information and communication
technological production is created, and therefore the demands of the global economy are
changing, and this renewal does not bypass education, either. From this standpoint
development of ICT (Information and Communication Technology) in modern society is
considered to be one of the important indicators of any country’s intellectual and scientific
potential. Use of modern technologies, determination of teachers’ learning objectives as stated
by their meaningful standards in the teaching process has a serious impact on improving of
the quality of education.

The analysis of methodological literature displays that traditional one-sided teaching must be
replaced by communicative-interactive teaching methodology. A teacher organizes his/her
work on the basis of explanation, giving exercises and checking in the traditional method; the
communication “a student (or a learner)–a teacher” is realized not directly, but indirectly.
Meanwhile, during the new interactive method a teacher establishes a link with a student
directly, and as a result becoming a main functional figure a student is able to express his/her
skill. At that time a student overcomes language barriers more easily, gradually he/she does
not feel shy to speak a foreign language, and as a result there is an opportunity for dealing
with real situations during the lesson.

As a language is means of communication the main goal of learning it is to be able to

establish communication in this language. Actually, special attention should be paid to the
following points before applying any methods:
1) the chosen method should be coordinated with the teaching goal;
2) the chosen method should meet the learners’ visual, acoustic requirements;
3) if there is a significant difference between the learners’ language levels
differentiation should be used (1, p. 35).

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 358

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Moreover, it is incorrect to be limited only to school programs, and textbooks in order to learn
a foreign language well. To that end, a teacher must constantly work on himself/herself; a
teacher must be able to use appropriate additional literature and books, at the same time use
and demonstrate audio-visual materials, organize certain games, distribute roles among the
students, sing songs together, draw everybody into discussion. The modern teaching method
requires a teacher to conduct new lessons by using both familiar foreign words, passed
language formulas, grammar constructions, facial expressions, gestures and pictures and other
visual means. For instance, one of such methods is a communicative method which
developing written and spoken languages forms students’ ability to speak fluently and
consolidates their knowledge during this conversational process.

All in all, frequent use of mutual question-answer and tests at the lessons is one of the pros of
the interactive method. Drawing all learners into this process a teacher creates competitive
environment among them and removes both teaching and communication obstacles. Taking
into account students’ propensity for stimulation every teacher can apply his/her special small
methods of awarding.

Students must not be embarrassed about expressing their thoughts in the foreign language;
they must be able to give the required answer. Such new methods also are to organization of a
certain team competition, proportional division of groups in which every student feels like an
important member of the team.

It should not be forgotten that at present a student’s personality, unique world are at the centre
of attention during the teaching process including teaching of foreign languages. The foreign
language teacher’s task is to create condition for practical learning for every student; to
choose teaching methods which allow to demonstrate their activity, creation and strengthen
their skills in learning the foreign language (3,p.232). The modern technologies of teaching
the foreign language- learning in conditions of collaboration, project methodology, use of new
information technologies, internet resources, taking into account their role in realization of
personal approach, learners’ skills and levels create conditions for individualization and
differentiation of teaching.

At present foreign language teachers face serious challenges: growth of students’ scientific
interest in learning the language, search for ways of strengthening positive motivation in
learning. One of the solution of these problems is use of interactive teaching technologies.
Use of interactive forms and methods of teaching the foreign language must accomplish the
following tasks on the basis of the personal approach:
- to create comfortable and free atmosphere for a student; to encourage student’s interests; to
develop student’s wish to use the foreign language practically; to increase student’s desire to
learn, thus a teacher must provide real conditions for successful comprehension of the
theme.
-a student should be promoted as a leading person who actively cooperates with the other
members of teaching;
-a student must understand teacher’s connection with his/her person and interests more than
the methods and means given by a teacher during the teaching process; individual, group,

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 359

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

collective and other different forms of work that encourage students’ activities, independence,
creation in the audience must be considered.

All these factors can be realized through the interactive forms and methods that create novel
opportunities for establishment of relationship between persons by means of the external
dialogue during the study of materials (5,s.222-223).

Certainly, the goal of all these methods-innovation is to improve the quality of education, and
teaching of the foreign language, education of young people who will be able to demonstrate
their high intellectual potential, scientific worldview, independent thinking, and creative
activities.

Currently there is not only student and teacher’s ability among the requirements for teaching a
language; learning the foreign language in improved form is rapidly realized through the use
of modern, latest technologies. Teachers intensify their educational work and creative
activities by applying ICT in the teaching process. A teacher can add his/her own original
tasks that are not in any textbook; a teacher also gains the ability to present illustrations,
factual materials, schedules, schemes, practical tasks, tests, problematic issues. Such
presentations not only save teacher’s time but also increase efficiency of the lesson and
students’ motivation, develop their creative abilities, facilitate integration into the other
subjects. Application of ICT forms ability to utilize modern assessment mechanisms and
additional resources independently, to involve learners in the teaching process more actively,
to develop logical thinking, to create communication and collaboration, to get information, to
think analytically and to solve the problem quickly, to make a plan freely, to approach the
teaching process more creatively. Using disparate types of tasks, animation, slides, internet it
is possible to expand the teaching of the foreign language and diversify it.

At the same time application of ICT plays an invaluable role in exchange of information
among students, better study and remembering pictures, music, text related to the topic in the

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 360

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

textbook, discussion of the theme and revival of the teaching process. Simultaneously,
watching films, different TV programs, is of particular significance in study of foreign
languages. One of the effective methods of study of the language is watching news and
listening to music in the foreign language. In this regard, televisions play an important role
and function in promotion of foreign languages both from the methodological and ideological
standpoints. Based on the historical experience one can say that televisions have a strong
impact on expansion of communicative geography of foreign languages. Television
broadcasting, the various TV channels in the diverse countries of the world cover a vast
territory at present. Expansion of geography of TV channels in the English, Russian, Turkish
and other languages cases the growing interest in these languages. It also promotes
dissemination of the different countries’ cultures and strengthening of ideological propaganda.

Television used to be one of the most important means in promotion of the Russian language
during the Soviet period. Channels formed on the basis of the central television were
intended directly for TV teaching; their main goal was to communicate to teenagers, young
people education policy which has the ideological character by means of the silver screen.
Literature, geography, history, physics lessons are taught through these channels and the
material taught by means of visual aids, films gave an effective impression.

As well as, the special programs related to economy, economics, labor organizations, for
teachers, doctors were prepared in order to improve specialists of the different fields, for
students English, German, Spanish, French lessons- were carried out for those who wanted to
learn a foreign language themselves. The renowned scientists, inventors, artistic people were
involved in the channel work, so television played a crucial role in updating of the knowledge
system and application of scientific and teaching process.

Television did sufficient work to promote the Russian language. At the present moment we
can perceive the same situation in a more effective form on TV channels of Turkey, England,
America and other countries. As can be seen, Turkey experience can be considered a
successful step in teaching of the national languages as foreign ones because Turkish business
people’s work carried out in the various fields in the different countries in the world has a
serious impact on the expansion of communicative geography of the Turkish language, its
promotion and study as a foreign one. For example, Turkish lyceums, colleges, training
courses in the different countries including the Turkic countries increase the communicative
scope of this language as a foreign one. The students who study in these educational centers
are not only individuals, each of them represents a family. Firstly, these students learn Turkish
on the scientific-grammatical basis, i.e. these lyceums introduce Turkish into each family.
Turkish televisions cover much more listenership and viewership than these schools. So the
problem language comprehension must be organized more perfectly on television. Turkish
television teaches the Turkish language for the world. That is to say: what the Turkish
emperors once did, television does at present. Currently Turkish television functions as the
Turkish language emperor (4, p.137).

It is known that Turkish, English, American, Korean and other televisions are watched in
Azerbaijan and Azerbaijan television is watched in other foreign countries. We are interested

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 361

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

in political information, daily news, sports programs nature and animated films, scientific-
documentary programs, religious talks in these TV programs. Children and adults watch them
with great interest, too. What adults learn from the dictionary, children learn from nature and
animated films. Adults learn these languages as their native language from television.

We have highlighted all these moments together with their political-ideological aspects
because such a system of promotion leads to spread of the national languages as foreign ones
on a global scale, as a result of which these languages “draw an audience of learners” in
everyday life. Experience manifests that films are more dynamic, vibrant in the process of
learning and comprehension of the language. People who regularly watch films in the foreign
language commence to learn phrases, expressions from them. However the situation has quite
a different content in the teaching process. Consequently a person who has no notion of the
foreign language cannot learn it in this way at all. Here word for methodology. It is important
to take into account the theoretical level of the language during teaching of the language.

Thereby it is appropriate to use short films for those who learn the foreign language for the
first time. The primary words can give an impression about the notions. It would be better to
approach the problem of diction more seriously in such films because diction is a main factor
for clear speech and it is a very mandatory condition for a listener the following problem
should be also taken into account: the topic of the short film must be common for everybody
or must correspond to learner’s mentality or include similar theme.

Naturally, full-length film are the next stage. Full-length film that went around the world and
were translated into the appropriate language should be demonstrated. The most effective way
is first to watch the films in the native language and only then in the foreign language. After
some time the difficulties in understanding the film will disappear.

It should be also noted that social networks are one of the main forms of promotion at present,
and they are closely linked to televisions. Every TV channel places video materials of its TV
programs on social networks, especially on the platform of You Tube and thereby increases
its audience.

Repeated watching the different films, programs, music on the platform, of YouTube
strengthens the leaner’s individual attempts to learn the language. As a result of infection
COVID-19 covering the whole world in the first five months of 2020 education was
suspended and significance of television and internet resources has increased. This process

June 1-2, 2020 - Seoul, South Korea

362
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

covers not only subjects of education but also the people who were deprived of television for
a long time because of their working regime. They had to stay at home and gathered all this
shows that Televisions being a part of ICT are very important and significant in language
learning, and there is a need for system improvement of the work carried out in this direction.

Thus in general, dissemination of scientific information, inventions, researches teaching of the

different subjects and developing knowledge through the television increases significance of
educational programs teaching must be presented to viewers in the understandable and
desirable form and this is the greatest opportunity of TV-using video image skillfully to create
visibility. The program based on the perfect, detailed, consistent video image can make it
interesting and alluring. Regardless of the essence of the theme its video image must be
dynamic and enjoyable. Technological progress and application of new technologies in TV
system allows to present visibility by means of computer graphics in desired form and live-
action, blissfully.

REFERENCES

1. Alizadeh, A. (2008). New pedagogical technologies: Some psychological and

pedagogical issues\\ “Kurikulum”, № 1, Baku.
2. Alibeyli, E. (2011). The fundamentals of television theory. Baku, Elm.
3. Guzel, A., Barin, E. (2013). Teaching of the Turkish language as a foreign one.
Ankara; Akchag, (in the Turkish language) .
4. Hajiyev, T. (2013). The common language of communication for Turks. Baku: Tehsil.
5. Huseynzadeh, G.J. (2009). Application of reforms in teaching of the foreign
languages: transition from teaching aimed at a teacher to teaching aimed at a pupil\\
The actual problems of teaching of the foreign languages dedicated to the “Science”
year. The materials of the II Republican scientific conference. Baku; ALU, p.220-226.
6. Kerimov, Y. (2005). Teaching methodology of the native language. Baku: Nurlan.
7. Mahmudov, M. (2013). Computational linguistics. Baku: Elm ve tehsil.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 363

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

MULTİKULTURALİZM VƏ DİL

Aygün AKİF qızı MƏHƏRRƏMOVA

Azərbaycan, Bakı Dövlət Universiteti

Özet
Multikulturalizm elə bir siyasətdir ki, o, mədəni plüralizmi qəbul edir və onun inkişafına
şərait yaradır. Bu, ölkə əhalisinin etnik irqi və dini müxtəlifliyindən asılı olmayaraq, onların
hamısının hüquq və azadlıqlarına hörmətlə əlaqədardır. Multikultural cəmiyyətdə hər bir
vətəndaş öz mədəniyyətini, dilini, ənənəsini, etnik və dini dəyərlərini inkişaf etdirmək, ana
dilində məktəb açmaq, qəzet, jurnal dərcində və başqa sahələrdə bərabər hüquqlara malikdir.
Multikulturalizm siyasəti assimilyasiyanı inkar edən inteqrasiyaya aparır. Məhz buna görə də
bu siyasəti təkcə siyasi elita deyil, eyni zamanda millətin yüksək vəzifə tutmayan digər
nümayəndələri ilə yanaşı həm də milli və dini azlıqlar da dəstəkləyirlər.

Bildiyimiz kimi, dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan xalqlar dil amilini tarixi mədəniyyətin
və digər özünəməxsus xüsusiyyətlərin kompleks halında birləşdiyi unikal hadisə kimi
dəyərləndirirlər. Dilin suveren xarakterə malik olduğunu təsdiqləyən əsas amillərdən biri də
budur ki, o, istənilən xalq və ya etnos üçün ən ümdə fərqlənmə etalonu kimi qəbul edilir. Dilin
yayılma arealı və işlənmə sferası mikromühitdən tutumuş makromühitə qədər bütün
imkanlardan asılı olaraq müəyyənləşir. Nəticədə, bəzən bir dil bütün regoinun ümumünsiyyət
vasitəsinə çevrilə bildiyi halda, bəzən isə yad millətlərin təsiri ilə məhv olub gedir. Dillə
millət məfhumları çox vaxt eyni anlamda qavranılır. Bu prinsip, demək olar ki, bütün sosioloq,
kulturoloq və digər fikir adamları tərəfindən mənimsənilmişdir. Dil birliyi təmin edilməyən
bir cəmiyyətdə milli kimlik və milli şəxsiyyət axtarışı da mənasızdır. Ona görə də dil faktoru
birinci növbədə milli ideologiyanın önəmli amilidir və onun multikultural sferada inkişafı
sonrakı mərhələdə özünü göstərir.

Bu mənada, məqalədə çoxdillilik şəraitində yaşayan millətlər arasında dialoqun reallaşmasın-

da dil faktorunun önəmli və özünəməxsus cəhətləri qeyd olunacaq, türk dünyasında, xüsusilə
Azərbaycanda tolerant mühitdə yaşayan azsaylı xalqların ana dillərinin qorunmasına dövlət
qayğısı və onlar arasında vahid dialoqun baş tutmasında Azərbaycan dilinin rolu haqqında
ətraflı danışılacaq. Həmçinin türk xalqları arasında vahid ünsiyyət dilinin yaradılmasında da
multikultural amillərə toxunulacaq.

Açar sözlər: multikulturalizm, dil, milli dəyərlər, azsaylı xaqlar, dil siyasəti, regional
ünsiyyət

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 364

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

MULTICULTURALISM AND A LANGUAGE

Abstract
Multiculturalism is such a policy that accepts cultural pluralism and creates conditions for its
development. Regardless of the country population’s ethnic racial and religious diversity all
this is connected with the respect for their rights and freedoms. In multicultural society every
citizen has the equal rights to develop own culture, language, traditions, ethnic and religious
values, to open schools and publish newspapers and journals in the native language. Policy of
multiculturalism leads to integration which rejects assimilation. It is for this reason that such a
policy is supported not only by the political elite but also by the representatives of the nation
who do not occupy high-level positions and by national and religious minorities.

As is known, the peoples living in the different places of the world assess the language factor
as a unique phenomenon that integrates historical culture and other peculiarities. The main
factor which confirms the sovereign character of the language is the following: it is accepted
as the most significant distinctive standard for any people or ethnos. The area of distribution
and use of the language is determined depending on all possibilities - from its
microenvironment to macro environment. As a result, sometimes a language may become
means of communication of the whole region, but sometimes it may disappear completely
under the influence of the other nations.

The notions of language and nation are often understood equally. It may be said that this
principle is accepted by all sociologists, culturologists and other thinkers. If society is not
provided with the common language search for a national identity and a national person is
meaningless. So the language factor is first of all the important factor of the national ideology
and its development in the multicultural sphere manifests itself in the next stage.
In this sense, the article emphasizes the important and significant peculiarities of the language
factor in realization of the dialogue between the nations living in conditions of
multiculturalism; government’s concerns for the preservation of the small nations’ native
languages living in the tolerant environment in the Turkic world, especially in Azerbaijan and
the role of the Azerbaijani language in the common dialogue between them will be
highlighted in detail in this article. The special attention will be also paid to the multicultural
factors in creation of the common language of communication between the Turkic peoples.

Keywords: multiculturalism, language, national values, small peoples, language policy,

regional communication

Multikulturalizm eyni bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət

hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşü və ona uyğun olan siyasətdir. O, ölkədə və
dünyada müxtəlif millətlərə və məzhəblərə məxsus insanların mədəni müxtəlifliklərinin
qorunması, azsaylı xalqların dövlətlərin milli mədəniyyətinə inteqrasiyasına yönəldilib.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 365

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Humanist və demokratik nəzəriyyə, yaxud ideologiya olaraq multikulturalizm, tolerantlığın

təcəssümüdür ki, onsuz humanizm, yüksək fərdi və beynəlxalq münasibətlər mədəniyyəti,
insanlar arasında qarşılıqlı anlaşma, qarşılıqlı zənginləşmə,dostluq və əməkdaşlıq mümkün
deyil. Multikulturalizm mədəniyyətlərin və sivilizasiyaların dialoqunun zəruri alətidir.

Multikultural dəyərlərin inkişafında əsas vasitələrdən biri dildir. Çoxmədəniyyətliliyin olduğu

yerdə mütləq çoxdillilik amili də ortaya çıxır. Burada dil insanlar arasında təkcə ünsiyyət
faktoruna çevrilmir, həm də bir xalqın, millətin mədəniyyətinin başqa xalq və millətlərin
mədəniyyəti ilə dialoqunun əsas vasitəçisi olur.

Dilin universal mahiyyətini təsdiqləyən bir əsas cəhət də odur ki, o istənilən etnos üçün
fərqlənmə etolonudur. Hər bir millət tarixin keşməkeşli mərhələlərindən, sınaqlarından
keçərək, özü ilə bərabər, milli dəyərlərini, xüsusən də ana dilini bu və ya digər şəkildə
mühafizə edir və bu dəyərli mirası gələcək nəsillərə ötürməyə çalışır. Təbii ki, bu prosesdə
tarixin sınağından keçən etnosun, millətin müqavimət dərəcəsi və gücü də ortaya çıxır. Lakin
bu proses yer üzərində vaxtilə yaşamış və indi də yaşamaqda olan bütün millətlərdə eyni
şəkildə getməmişdir.

Dilin yayılma arealı və işlənmə sferası mikromühitdən tutumuş makromühitə qədər bütün
imkanlardan asılı olaraq müəyyənləşir. Nəticədə, bəzən bir dil bütün regoinun ümumünsiyyət
vasitəsinə çevrilə bildiyi halda, bəzən isə yad millətlərin təsiri ilə məhv olub-gedir. Deməli,
eyni dövlətin ərazisində, hətta eyni coğrafiyada yaşayan mikromillətlərdən tutumuş
makromillətlərə qədər milli dəyərlərin, xüsusilə milli dillərin mühafizə olunması və çağdaş
dövrümüzə qədər gəlib-çatması bu ərazilərdə tolerantlılığın və multikulturallığın möhkəm
təməllər üzərində qurulması ilə bağlıdır.

Dil maddi sərvət deyil, ancaq elə bir xəzinədir ki, bəşəriyyətin bütün nailiyyətləri burada
toplanır. Dil sülhü və müharibəni elan edir, elm və mədəniyyəti geniş areallarda yayır.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 366

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Dünyanın aparıcı multikulturalizm modellərinə nəzər yetirəndə görmək olar ki, bir ərazidə
məskunlaşmış müxtəlif millətlərin multikultural şəraitdə yaşamasında dil ən önəmli
funksiyanı yerinə yetirir. Məsələn, ABŞ və Avstraliyadan fərqli olaraq Kanadada hər bir
etnik qrupun üzvləri öz ana dilini azad şəkildə istifadə etmək, həmçinin öz doğma dillərində
təhsil almaq hüququna malikdirlər. Bu vacib situasiya Kanadada yaşayan etnik azlıqların öz
mədəni dəyərlərini qoruya bilməsinə şərait yaradır.

Bu gün tolarentlılığın, multikultural dəyərlərin fonunda sabit həyat tərzi sürmək, tərəqqi və
intibaha doğru addımlamaqda dil faktoru milli, siyasi, ideoloji və eyni zamanda multikultural
əhəmiyyət daşımaqdadır. Bu mənada, dövlət müstəqilliyinin bərpasından sonrakı 25 ildə
ölkəmizdə aparılan dil quruculuğu prosesində bir sıra uğurlu addımlar atıldığı kimi,
Azərbaycanda yaşayan azsaylı millətlərin ana dillərinin qorunması və onların Azərbaycan
dilindən ümumünsiyyət vasitəsi kimi rahat istifadə etmələri istiqamətində ciddi islahatlar
aparılmışdır.

Milli azlıqların nümayəndələri ölkə rəhbərliyinin yürütdüyü Azərbaycanda millətlərarası

münasibətlər sahəsindəki dövlət siyasətini müsbət qiymətləndirirlər. Təbii ki, bu uğura zorla
nail olunmamışdır. Düşünürük ki, xalqımız buna ancaq özünün milli-mənəvi iradəsi və
mentaliteti ilə nail olub. Həqiqətən də tolerantlıq milli mentalitetimizin xarakterik cəhəti kimi
ölkəmizdə stabilliyin əsasına çevrilib. Bunu milli müstəqilliyimizi qazandıqdan sonrakı
dövrdə yaşadığımız hadisələr də bir daha təsdiq edir.

Hazırda Azərbaycanda ölkənin əsas və çoxluq təşkil edən əhalisi - azərbaycanlılar

(Azərbaycan türkləri) ilə yanaşı, bir sıra digər millət, xalq və etnik azlıqlar da çiyin-çiyinə
yaşayırlar. Dövlətin özünün milli azlıqlara qarşı münasibəti aşağıdakı prinsiplərlə ölçülür:
- dövlətin ərazi bütövlüyü və onun suverenliyi prinsiplərinə qeyd-şərtsiz əməl edilməsi;
- milli azlıqların hüquq və azadlıqlarının qorunması;
- milli azlıqların dillərinin, mədəniyyətlərinin, məişətinin qorunmasında dövlətin təminatı;
- ölkə Konstitusiyası, Milli Məclisin müvafiq qanunları və prezidentin fərmanları əsasında
milli azlıqların hüquqlarının qorunması.
Azərbaycan çoxmillətli dövlət olduğu üçün ölkədə yaşayan bütün xalqların dillərinin
qorunması və inkişafı üçün təminat verir. Lakin hər hansı bir çoxmillətli dövlətdə müxtəlif
xalqların bir-bir ilə ünsiyyət saxlaması üçün millətlərarası ünsiyyət vasitəsi olan dili də
olmalıdır (5,23).

Azərbaycanda yaşayan milli azlıq və etnik qrupların mədəniyyəti Azərbaycan mədəniyyətinin

tərkib hissəsi kimi qorunur və inkişaf edir, onların milli mədəniyyətinin, incəsənətinin, adət-

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 367

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ənənələrinin və dilinin qorunub saxlanılması üçün məqsədyönlü iş aparılır. 1992-ci ildə

“Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və
azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətlərin inkişafı üçün dövlət yardımı haqqında”
fərman imzalanmışdır. (4).

Respublikamızda yaşayan milli azlıqların, demək olar ki, hamısı Azərbaycan dövlət dilini və
onların təqribən beşdən dördü rus dilini də bilir. Əlbəttə ki, bu dillərə real yiyələnmək
səviyyəsi fərqlidir. Avropa Şurasının tam hüquqlu üzvü olan Azərbaycan bu mötəbər
qurumun 05 noyabr 1992-ci ildə qəbul etdiyi “Regional dillərin və ya azsaylı xalqların
dillərinin Avropa Xartiyası”nın prinsiplərini daim diqqət mərkəzində saxlayır (4).

Avropa Şurası və Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi hələ 2003-cü ilin mayında Bakıda “Təhsil
siyasəti və milli azlıqlar” mövzusunda seminar keçirib, elə həmin ilin noybar ayında isə bu
məsələ ətrafında Strasburqda AŞ-ın iqamətgahında beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə
müzakirələr aparılıb. Hər iki tədbirdə ölkədəki milli azlıqların təhsilinə münasibət yüksək
dəyərləndirilib. Bu gün Təhsil Nazirliyi ölkə Konstitusiyası, “Təhsil haqqında” qanunun
tələbləri və “Avropa Xartiyası”nın prinsiplərini əldə rəhbər tutaraq, azsaylı xalqların dilləri,
tarixi və mədəniyyətinin öyrənilməsi istiqamətində mümkün imkanlardan istifadə edir.

Milli azlıqların dillərində onlarla qəzet və jurnal nəşr olunur, radio və televiziya proqramları
yayımlanır, mütəmadi olaraq, kürd, ləzgi, talış, gürcü və rus dillərində dövlət büdcəsindən
maliyyələşdirilən verilişlər hazırlanır. Balakən rayonunda avar dilində, Xaçmaz rayonunda
ləzgi və tat dillərində, Qusar və Xaçmaz rayonlarında isə yerli televiziyada ləzgi dilində
verilişlər yayımlanır. Bakıda rus, kürd, ləzgi və talış dillərində qəzetlər nəşr olunur. Ölkə
rəhbəri cənab İlham Əliyev çıxışlarının birində demişdir: “Azərbaycanda bütün millətlərin və
xalqların nümayəndələri vahid bir ailənin üzvləri kimi yaşayırlar. Milli azlıqların qorunması
Azərbaycan rəhbərliyi tərəfindən həyata keçirilən siyasətin ən əsas istiqamətlərindən biridir.
Azərbaycanda digər xalqların və millətlərin də azad və firavan yaşaması üçün hər cür şərait
yaradılmışdır və bu siyasət bundan sonra da davam etdiriləcəkdir” (7, 6).

Dil faktorunun nüfuz etdiyi əsas məsələlərdən biri də regional mühitdə multikultural
dəyərlərin inkişafına təkan verməkdir. Məlumdur ki, vaxtilə Azərbaycan dili Qafqazda
ümumünsiyyət vasitəsi olub. Dilimiz uzun illər dövlət dili səviyyəsindən kənarda qalsa da, öz
regional nüfuzu ilə aparıcı mövqeyə malik olmuşdur. Əlinə qələm alan, müxtəlif

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 368

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

ideologiyaların təbliğatını həyata keçirən qüvvələr məhz Azərbaycan dilinin nüfuzundan

məharətlə istifadə etmişlər. Vaxtilə Azərbaycanda hürufiliyin təbliğatının nümayəndəsi olan
Nəsimi təkcə fəlsəfi şeirin ustadı deyildi. Nəsimi həm də ona görə qüdrətli şair idi ki, o,
hürufiliyin təbliğini doğma Azərbaycan türkcəsində aparırdı, özü də geniş kütlənin anlayacağı
dildə yazmağa çalışırdı. Ancaq bu proses təkcə dini bir təlimin təbliğatını həyata keçirmədi,
eyni zamanda Azərbaycan dilinin nüfuz dairəsini genişləndirdi, ünsiyyət sərhədlərini bir qədər
də uzaqlara apardı.

Ana dilimizin yayılma arealının geniş olduğunu və bölgədə multikultural sabitliyin keşiyində
durmasını təsdiqləyən faktlardan biri də tanınmış rus ədibi M.Lermontovun Azərbaycan dili
barəsində tarixi əhəmiyyətli qeydləridir. Çıxışlarının birində ümummilli liderimiz bu vacib
faktı belə dəyərləndirmişdir: “Mənim xatirimdədir, keçmiş zamanda ədəbiyyat tarixini
öyrənərkən fəxr edirdik ki, vaxtilə Lermontov bir müddət Azərbaycanda olmuş, Quba
zonasında yaşamışdır. O, öz dostuna məktub yazmışdı ki, mən burada Azərbaycan dilini
öyrənirəm. Avropada fransız dili kimi, Qafqazda da Azərbaycan dili çox məşhur və mötəbər
bir dildir. Hətta Lermontovun belə bir yazısı da var. Biz bunu böyük iftixar hissi ilə qeyd
edirik... Bunun özü tarixdə nadir bir hadisədir. İndinin özündə də bizim dili öyrənməyə
çalışırlar” (6, 135).

Deməli, Azərbaycan dili geniş coğrafiyanın ümumünsiyyət vasitəsi kimi regiondakı

multikultural həyat tərzinin möhkəmlənməsində tarixi bir vəzifəni yerinə yetirmişir.

Türk dünyasında ortaq türk dili məsələsinin müqəddəratının müəyyən edilməsində də

multikultural amillər xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu gün məsələyə yanaşmada müxtəlif fikirlər
özünü göstərir. Bəziləri mövcud türkcələr əsasında yeni, ortaq türk ədəbi dilinin yaradılmasını,
bəziləri isə türkcələrdən birinin ortaq ünsiyyət vasitəsi kimi götürülməsini təklif edir. Bu,
məntiqə sığmayan təklifdir. Belə ki, hansısa bir türk dilini ortaq ünsiyyət vasitəsi kimi təqdim
etmək başqa türk xalqlarında “inciklik” kimi qarşılana bilər. Ancaq səmimiyyətlə etiraf edək
ki, son 25 ildə türk xalqları arasındakı mədəni, iqtisadi, diplomatik əlaqələrin genişlənməsi
artıq problemin həllinə öz müsbət təsirini göstərmişdir. Belə ki, bu gün türkcələrdən birinin,
elə Türkiyə türkcəsinin ortaq ünsiyyət dili kimi işlənməsi artıq heç bir türk xalqında mənfi
emosiya yarada bilməz. Demək ki, uzun illər bir-birindən təkcə coğrafi baxımdan deyil, həm
də mədəni, siyasi və digər cəhətlərdən uzaqlaşmış türk dünyasını bir araya gətirəcək vahid
ünsiyyət dili bu coğrafiyadakı münasibətləri daha da yaxınlaşdıracaqdır.

Göründüyü kimi, dil təkcə bir dövlət daxilindəki multikultural həyat tərzini tənzimləmir, həm
də qonşu və ya uzaq ərazilərdə, ümumən, geniş coğrafiyada yaşayan millətlər arasında
dialoqun əsasını təşkil edir. Biz bunu ölkəmizdə gedən tarixi və müasir proseslərin fonunda
açıq şəkildə görürük. Azərbaycan dili vaxtilə regional statusa malik olduğu kimi, bu gün də
ölkəmizdə yaşayan bütün millətləri birləşdirən əsas milli-mədəni və siyasi faktordur. Ulu
öndərimiz H.Əliyevin dediyi kimi: “Azərbaycan Azərbaycanda yaşayan bütün millətlərin
vətənidir. Azərbaycan vətəndaşları, Azərbaycan xalqı deyəndə biz Azərbaycanda yaşayan
bütün millətlərin birliyini dərk edirik... Eyni zamanda Azərbaycan dili bizi bir-birimizlə
birləşdirib. Burada bizim çox etnik köklü millətlərə mənsub olan adamların hamısı

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 369

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Azərbaycan dilini öz ana dili kimi qəbul edib. Azərbaycan dili bizi bu gün də, gələcəkdə də
birləşdirəcəkdir” (6, s. 89).

Deməli, multikultural dəyərlərin qorunması, etnoçalarlığın, çoxdinli mərkəzlərin təmin

edilməsi indiki zamanda hər bir dövlətin sivil funksiyası, vəzifə və öhdəliyidir. Bu gün bəşəri
inkişaf tendensiyaları da məhz bunları tələb edir. Çünki heç bir xalq təkbaşına, mədəni
baxımdan təcrid olunmuş vəziyyətdə yaşaya bilməz.

ƏDƏBİYYAT
1. ABDULLAYEV, K. (2016). Multikulturalizmin elmi-nəzəri əsasları və Azərbaycan
reallığında inkişaf perspektivləri // “525-ci” qəzet, 10 fevral, s .4.
2. Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. (2007). Bakı: AME Elmi Mərkəzi.
3. Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları (2016). (Baş elmi rekdoru
akademik K.Abdullayev). Bakı: BMM.
4. “Azərbaycan Respublikasında yaşayan milli azlıq, azsaylı xalq və etnik qrupların
hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətinin inkişafı üçün dövlət
yardımı haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanı / http://www.e-
qanun.az/
5. ƏBÜLHƏSƏNLİ, T., ZÜLFÜQARLI, T., RZAİ, A.(2014). Azərbaycan dili və nitq
mədəniyyəti. Bakı: ADİU.
6. XUDİYEV, N.(1997). Heydər Əliyev və Azərbaycan dili. Bakı: Təhsil.
7. NƏRİMANOĞLU, M. (2016). Multikulturalizm dövlət siyasətinin ən yaxşı
modellərindəndir // “Azərbaycan” qəzeti, 15 yanvar, s. 5

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 370

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

“SETTLEMENT OF REFUGEE RIGHTS IN ABSENCE OF SPECIFIC

LEGISLATION: INTERNATIONAL REFUGEE LAW AND THE STATE PRACTICE
IN SOUTH ASIA”

Shadika HAQUE MONIA

Britannia University

Abstract
The consequences of conflicts in many parts of the world as well as persecution of people for
their ethnicity, politics or religion in countries on all continents continue to be facts of
modernday life which is responsible to increase stateless people, refugees and asylum crisis
and is being alarmed for the world community, although United Nations aim is to maintain
international peace and security.
In International refugee law designed by 1951 Geneva
Convention, those people are eligible for protection who meets the definition and statues of
Refugee formulated by this convention. But South Asian countries are hosting a large number
of refugees although the countries have not yet acceded international refugee conventions and
its additional protocol except Afghanistan. At the same time the countries are obliged to
provide basic human rights to the refuges under international human rights law although they
don’t have specific domestic legislations as well. The controversies arise when those less
developed countries can not comply with refugee influx for a long time. Therefore, the
countries of this region have some own arguments regarding non-compliance with
international refugee movements.
The objective of this research is to find out the impact of present legislation relating to the
protection of refugee right in South Asia. To analyze the possible reasons behind non-
acceding to the refugee convention of South Asian countries including the contemporary
judicial mechanism to deal with refugee and to suggest the ways of balancing both state
interest and protection of Refugee rights. The research will be a doctrinal based analytical
study of the respective subject area. It would be a discussion based work with the available
sources of law relating to the subject matter and would be based on both primary and
secondary sources. The limitation of the paper is only restricted o the state practice of South
Asia.
Keywords: Refugee, stateless, South Asia, Protection, Legislation.

* The paper is important part of my LL.M dissertation in South Asian University, New Delhi,
India.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 371

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

INTRODUCTION

The consequences of numerous conflicts as well as persecution of people for their ethnic,
political or religious identity continued to be a big fact of daily life in many parts of the world
which is responsible to increase stateless people, refugees and asylum crisis worldwide. The
continued dynamic facts regarding migration and refugee issues have been alarming the world
community it’s as the bighest hinderance aganist world peace and security. Although United
Nations’ aim is to maintain international peace and security as well as human rights, along
with world community, this organization has various insufficiency, mismanagment as well as
well misconduct regarding the contiunuous threat producing through migration and refugee
crisis. National as well as regional arrangments have not also been seen so fruitful to
oversome the same facts in South Asia.1

As a result of the partition of British and India, present South Asia exists this is the most
significant refugee generating region of the world. Usually, South Asia dealt refugee as a
matter of inter-state policy and hosting 10% of world’s Refugee population. 2 South Asian
countries have been experiencing a large number of Refugees from a long time ago, except
Afghanistan other South Asian countries are not the signatory of 1951 convention and its
additional protocols, but without acceding these instruments, the countries are dealing with
refugee issues. 3 For example, Bangladesh has been hosting Rohingya Refugees from
Myanmar, India has been hosting refugees from Afghanistan, Sri Lanka, Bhutan, and Pakistan
has been hosting a large number of refugees from Afghanistan. Many governments of South
Asia have experienced the admission and protection of Refugees as a real shortcut to obtain
permanent residence by some fraudulent immigration. The stability of Refugee is neither a
means to subvert legitimate immigration objectives and purposes, nor to mitigate outside the
parameter of refugee law. There is no prominent international legislation which obliges states
to grant Refugee Status and accordingly accepts refugees into one’s territory. 4 State practice
authorizes only one conclusion such as ‘individual has no right to be granted Refugee status.’
There is no necessary connection between Non-Refoulement and admission or Refugee
instead the prerogative to grant Refugee status and the obligation to oblige by Non-
Refoulement remain divided. But, the commentary of 1951 convention UNHCR provided that,
the Principle of Non-Refoulement is also applicable for the Refugees who meets the definition
of Refugee, although Convention does not deal with the question of admission, and neither
does it oblige a state of refuge as such, or provide for the sharing of responsibilities.

To determine the relationship between international law and International Relations such as
UNHCR is being criticized for failing to use the term ‘refugee’ in describing displaced

1
South Asia or Southern Asia is the southern region of the Asia, which is defined in
both geographical and ethno-cultural terms. The region consist
of Afghanistan, Bangladesh, Bhutan, India, Maldives, Nepal, Pakistan, and Sri Lanka.
2
Smyser, W. R. (1991). "New Priorities in RefugeeCare." The World and I 6:142-14
Read more: http://www.everyculture.com/South-Asia/Refugees-in-South-Asia.html#ixzz5BPjqULhw
3
Partha S. Ghosh.Migrants, Refugees, and the Stateless in South Asia, Sage publication, 2006, 384p
4
M. Islam. Rafiqul & Bhuiyan Jahid An Introduction to International Refugee Law Hardcover, Martinus Nijhoff
Publishers (17 April 2013)

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 372

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

persons by the Indochinese crisis. The core finding of this ‘critical legal approach’ is linked
with the rejection of international refugee law by South Asian nations. South Asian states
justified this attitude with the references to the terms of these two instruments and were
legitimized in the international refugee law framework. With the respect of the principle of
interpretation, refugee law is not inconsistent with the fulfillment of national interest, the
OAU convention was initiated by the government of African states with a view to ensuring
cross-border population displacement which was managed in a predictable manner and in a
way which safeguards for the national security and interstate interest. Thus while deciding the
status or principle of Non-refoulement at customary international law for the reason of
national security or safety of the public, then the state must have to take reasonable steps to
secure their life to a third country.

SETTLEMENT OF REFUGEE RIGHTS IN ABSENCE OF SPECIFIC

LEGISLATION

Refugee rights protection in the absence of specific legislation in this region is mainly
completed through ad-hoc administrative procedures. 5 Therefore, there exist four types of
procedure to determine refugee status in the south Asian countries. Refugee status should
determine individually under UNHCR’s mandate or the provision of 1951 refugee
convention, but it becomes difficult to determine refugee status individually in mass influx
rather protection and assistance for refugees become urgent. During 1978 and 1992 the mass
influx of Rohingya refugees from Myanmar, when thousands of people cross the border every
day, the report of UNHCR’s technical mission provided that, without group determination,
there is no way to manage these large number of refugees.6
Refugee status determination by the UNHCR, when a large number of people are not involved
and national interest doesn’t facilitate positively than the UNHCR can determine refugee
statue individually. 7 The government of India provided a decision to the UNHCR to
determine refugee status individually after determining refugee status; the UNHCR provides a
certificate indicating individual ‘Refugee Status’. At present almost 10,000 Afghan Refugees
live in India with refugee status determined by the UNHCR, they can renew and receive
material assistance from the New Delhi office of the UNHCR.8 Refugee status determination
by the UNHCR at the court, the judiciary played a major role, when a refugee took the issue
of status determination before the court by challenging their position under Foreigners Act. In
the refugee context, UNHCR’s rule is praiseworthy, as UNHCR is involved in assisting
specific refugee groups through providing them shelter as well as refugee status under any

5
Ahmed. Z.S, South Asia’s emerging refugee crisis, Asian Studies Association of Australia.
6
Ivor C. Jackson, The Refugee Concept in Group Situations, (The Hague: MartinusNijhoff Publishers, 1999) at
314
7
Procedural standard for Refugee status determination by UNHCR, http://www.unhcr.org/refugee-status-
determination.html
8
Asian Recorder, 1992, March 25-31, p.22211.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 373

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

administrative rules.9 Although South Asian countries are not the party to 1951 convention,
and its additional protocol but, Bangladesh, India, Nepal, Sri Lanka and Pakistan have the
established office of UNHCR along with its additional offices to some places.10
In Bangladesh, UNHCR is involved to repatriate Rohingya Refugees to Myanmar UNHCR
has established extended offices in Madras, Tamil Nadu in India to protect refugee rights.11
During 2000s, as a part of resolving refugee issues in Nepal, the High Commissioner Mrs.
Ogata travelled Indian sub-continent for nine days and initiated many supportive measures.12
Thus, without being parties to refugee convention and its additional protocol south Asian
countries are having protective measures form UNHCR. Similarly, along with the UNHCR,
some NGO’s are working in this region to protect refugee rights through ensuring basic needs
and durable solutions also.13

CONTEMPORARY STATE PRACTICE OF SOUTH ASIAN STATES

Afghanistan
On September 2, 2005, Afghanistan has signed the 1951 convention relating to the status of
refugee and its additional protocol 1967. Afghanistan’s respect in international law in the
context of Asylum has enshrined with the accession, as Afghanistan’s doors are open for
refugees. Article 4 of the constitution of Afghanistan provided that, the nation’s belonging
Afghanistan’s national sovereignty shall manifestd by its elected representatives, and the
nation is composed those individuals who hold the citizenship of Afghanistan, suh as Pashtun,
Tajik, Hazara, Uzbek, Turkman, Baluch, Pachaie, Nuristani, Aymaq, Arab, Qirghiz,
Qizilbash, Gujur, Brahwui and other tribes, nobody will deprive forme the protection of
citizenship as the word Afghan is applicable for all citizen of Afghanistan, similarly
citizenship, as well as the asylum related matters, shall be governed by law.14 Therefore, the
citizenship process of Afghanistan is dealt under the law on citizenship of the Islamic
Emirates of Afghanistan of Jun 2000. 15 Similarly, Article 7 of citizenship act stated that,

9
World Refugee Survey, 1999, U.S. Committee for Refugees at 128. The World Refugee Survey, 2000, at168,
relying on the UNHCR report, states that during 1999 a total 2182 Tibetans entered Nepal for onward journey to
India
10
In Bangladesh UNHCR is involved to repatriate Rohingya Refugees to Maynmar UNHCR has established
extended offices in Madras, Tamil Nadu in India to protect refugee rights.
11
Ben parker, Bangladesh resists greater UNHCR role in Rohingya crisis,GENEVA, 23 October
2017https://www.irinnews.org/news/2017/10/23/bangladesh-resists-greater-unhcr-role-rohingya-crisis
12
V. Vijayakumar.A Critical Analysis of Refugee Protection in South Asia, Vol 19, No 2 (2001): Meeting The
Refugee Challenge, Available at- https://refuge.journals.yorku.ca/index.php/refuge/article/view/22073/20741
13
E. Lester. The Role of NGOS in Refugee Protection: International Advocacy and Policy Making January 2005,
Refugee Survey Quarterly 24(2):125-142
14
The Constitution of the Islamic Republic of Afghanistan.2004. [Accessed 25 March. 2020]
15
Law on Citizenship of the Islamic Emirate of Afghanistan.2000 [Accessed 25 March. 2020]

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 374

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

according to the order of this law, anyone is a citizen of Afghanistan can hold dual
citizenship.16
Since the 1990s, Afghan Refugees have been suffering from economic difficulties and
seeking asylum not only Pakistan but also in Europe, although Pakistan has responded by
pushing for stronger borders and deportation, alarming that refugees are the threat for internal
security. 17 As a result of ongoing insecurity, conflict and violence refugees, an internally
displaced person is increasing day by day in Afghanistan. The Taliban along with other
insurgence continuous attacks by bombing, killings with any other moods of attacks, even the
safe areas are often unsecured. The Religious minorities in Afghanistan are Bahil, Sikh, and
Hindu; those are facing discrimination, harassment in some cases, girls and women are at high
risk, thus living condition in Afghanistan are being difficult. In late 2001, over 3.5 million
Afghan refugees have repatriated from neighbouring country Iran and Pakistan on the history
of UNHCR.18

Bangladesh
Like any other south Asian countries, Bangladesh is not a party to UN Convention but has a
long history of hosting refugees.19 Without having national or international legislation, the
country has been following the principle of Non-Refoulement, and some human rights
documents objected to initiate protection for the refuges.20 The constitution of Bangladesh is
treated as the supreme law and within the part III of this convention provides equality before
law along with 18 fundamental rights which are also applicable to non-citizen also.
In absence of specific legislation, Bangladesh deals refugees or provide protection for Non-
citizen through The Passport Act, 1920, The Naturalization Act 1926, The Registration of
foreigner Act, 1939, The Foreigners Act, 1946, The Registration of Foreigners Rules Act,
1966, The Bangladeshi Citizenship Act 1951, The Bangladeshi Control of Entry Act, 1952;
The Bangladeshi Citizenship (Temporary Provision) 1972; The Bangladeshi Passport Order,
1973; and the Extradition Act, 197421).
In the point of the legal status of refugees in Bangladesh, it follows the customary
international law which is internationally accepted and recognized standard. But the reality is

16
United Nations (UN). N.d. UN High Commissioner for Refugees. "Law of Citizenship in Afghanistan."
[Accessed 25 March. 2020]
17
Mashal Khan Takkar, “Over 7,000 Afghan Refugees Detained in Pakistan,” Voice Times, July 1, 2016,
www.thevoicetimes.com/7000-afghan-refugees-detained/; “Pakistan: Coerced Refugee Return
EndangersThousands,” Human Rights Watch, September 14, 2016, www.hrw.org/news/2016/09/14/pakistan-
coerced-refugee-return-endangers-thousands.
18
OCHA Afghanistan, “Afghanistan: Returnee Crisis,” Situation report no. 4 (December 2016), UN Office for
the Coordination of Humanitarian Affairs.
19
Mohammmad.N.Refugee Protection Under the constitution of Bangladesh, A Brief Overview,
20
The CONSTİTUTİON of the People's Republic of BANGLADESH is the CONSTİTUTİONAL document of
BANGLADESH. It was adopted on 16 December 1972.http://bdlaws.minlaw.gov.bd/pdf_part.php?id=367
21
Md. Akhtaruzaman, Legal Protection of Refugees under Bangladesh Laws, in Dr.Mizanur Rahman (ed),
Human Rights & Domestic Implication Mechanisms,, ELCOP, Dhaka, 2006, pp 175.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 375

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

different from the legislative formalities, such as Bangladesh has been hosting Rohingya
Refugees from a long time ago.22 In 2017 from July to December almost 1100000 Rohingya
refugees fled to Bangladesh from the Rakhine state of Myanmar. 23 Along with Rohingya
refugees, a large number of Bihari refugees are living in Bangladesh for last three years.
Almost 250,000 and 500,000 Bihari Refugee and around 2, 38,400 of them are in sixty-six
ragged camps in thirteen districts across the country. In 1947, one million Biharies fled to
Bangladesh (then East Pakistan) and in 1971 after liberation war Biharies supported West
Pakistan (Present Pakistan). The newly formed Bangladeshi government confiscated their
property, between 1974 and 1922 almost 175000 Charles returned to Pakistan, although
Pakistani government denies and disagree with any proposal regarding the repatriation of
Biharis from Bangladesh.24

Bhutan
The legal system of Bhutan has originated from religious Laws of Buddhism; the domestic
laws are mainly based on English legal system. Under the provisions of the constitution,
rights to all people have enshrined, through “an equal protection clause” of Bhutan’s
constitution, all persons are equal before the law and entitled to be protected under law, for
race, sex, language, political opinion nobody shall be discriminated.25 With the provision of
“Principle of state policy,” the constitution fosters co-operation with nations, respect for
International Law and treaty obligations.26
Bhutan has acceded few international instruments, in 1971 under the sponsorship of India,
Bhutan has become a member of UN, has acceded CEDAW, CRC but has not acceded any
instruments relating to refugee protection.27 In the 1970s, the government of Bhutan started to
distinguish between citizen and Non-citizens among the people of Southern Bhutan and in
1977, the government of Bhutan stringent the nationality law of the state. Section 4(3) of 1958
Nationality Law of Bhutan provided that when any person deprived or forfeited Bhutanese
Nationality only if His Majesty the Druk Gyalpo approved then the person become. Most of
the Bhutanese Refugee are Nepali speaking group, originated from southern part of Bhutan. In
the early 1990s, they fled to Nepal as the government of Bhutan’s crackdown affected their
rights. UNHCR was continuously supporting them for voluntary repatriation through durable
solutions. Therefore, some diplomatic efforts have failed, at the same time, the result of
bilateral initiatives between both the states was negative, without finding any other solutions,
22
Bangladesh Rohingya Emergency, http://www.unhcr.org/ph/campaigns/rohingya-emergency
23
Zaman.M. Coping with Rohingya Refugee, The Daily star,http://www.thedailystar.net/opinion/human-
rights/coping-rohingya-refugee-crisis-153464515 Feb, 2018
24
How a Bangladesh court ruling changed the lives of more than 300,000 stateless people.
By OnchitaShadman/Roland Schönbauer, ed. Leo R. Dobbs.23 February 2015,
http://www.unhcr.org/news/latest/2015/2/54ec22869/bangladesh-court-ruling-changed-lives-300000-stateless-
people.html
25
Article 7, Fundamental Rights, The constitution of Bhutan.
26
Ibid Article 9, principles of State policy.
27
Mattew F. Ferrao, Addressing Bhutan’s Refugee Crisis: Through the Court Bhutan’s own impressively
progressive Constitution could resolve the plight of the Lhotshampas, The Diplomate. July 23,
2013,https://thediplomat.com/2013/07/addressing-bhutans-refugee-crisis-through-the-courts/

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 376

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

after 20 years, in 2007 UNHCR along with IOM initiated a resettlement programme. Till
2010, almost 31,836 Bhutanese has been repatriated to America, Australia, Canada, Denmark,
the Netherlands, New Zealand and Norway from Nepal.

Nepal
Although Nepal is a small country but has hosted over 1,30,000 refugees where almost
111000 Bhutanese refugees and provided shelter through seven camps in eastern Nepal for
sixteen years.28There are also between 10,000 and 15,000 unregistered Bhutanese Refugee as
well. For the determination rights, national protection and nationality of citizens and non-
citizen’s rights there are Citizenship Act 2063, 2006.Immigration Act 2049, 1992 and
Extradition Act 2045, 1988 in the domestic arena of Nepal. The immigration Act 1992 of
Nepal allowed the government to release any class, group, nationality, under 1966 Extradition
Act. Extradition is prohibited for political crime and legislative mandate determined the legal
rights of refugees.
In Nepal, refugees have competent to access to court along with the civil matters, but only
citizens can challenge the constitutional provisions before the Supreme Court. Therefore,
equal protection of laws won’t be denied, and nobody will be deprived of national protection
although there are some exceptions for enemy states.
UNHCR along with the national Unit for refugees co-ordination Unit (NURCU) under the
Ministry of Home Affairs of Nepal, to promote health care, sanitation, pure drinking water,
education and legal aid in the refugee camps.29In 1989, the government of Bhutan launched a
Drukpa nationalization campaign under the banner of “One Nation one people”, Later on, a
large number of pole left Bhutan and migrated to Nepal and majority of people before leaving
the country, were coerced by the government to sign voluntary migration document, prepared
under Bhutanese national Law.30 More than 100000 Nepali speaking Bhutanese from southern
Bhutan for the generation (wounded) up in refugee camps in eastern Nepal.

India
The word refugee is closely related to the origin of India. Historically, the country has been
hosting refugees from Bangladesh, Afghanistan, and Sri Lanka although there is no specific
legislation and hasn’t ratified any international instruments regarding refugee protection.
Article 2 of the Constitution of India provided that, according to procedure established by
law, no person shall be devoid of his liberty,31 in part IV, Directive principles of state policy
under Article 51 stated about promoting international peace and security.32 The Indian Courts
28
Bhutan refugees in Nepal, Editorial, 22 May, 2007. https://editorials.voa.gov/a/a-41-2007-05-25-voa1-
84653292/1480983.html
29
Ibid
30
Erika Schultz, Bhutanese refugee crisis, A Brief Analysis,Seattle TimesOct14, 2004
31
Article 2, Constitution India, https://www.india.gov.in/my-government/constitution-india
32
Ibid

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 377

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

have read the International provisions along with the Constitution to ensure that refugees
realize their human rights and have thus achieved by judge-made law what the legislature has
failed by not having a refugee-specific law.33
Although India hasn’t acceded any international instruments regarding Refugee protection,
the country is bound to respect other International conventions and treaties. In the case of,
Ktaer Abbas Habib V. Union of India, the Gujarat High Court considered that Constitution of
India guarantees certain fundamental rights to citizens, as well as to noncitizens.34 The Court
held that given the directions under the Art.51(c) and 253 of the Constitution, International
laws and treaty obligations are to be respected. The government must respect international
Conventions and treaties. In case of Arunachal Pradesh vs. Khudiram Chakma, the SC
reiterated the earlier stand taken that even foreigners are entitled to specific guarantee under
the Constitution of India.

Pakistan
Pakistan has been hosting one of the most massive refugees in the world for 25 years although
the country is not a signatory of 1951 convention relating to the status of refugee and its
additional protocols. From 1970, the country has hosted Afghan refugees due to the
insurgency, the north-western region of Pakistan along with the neighboring Afghanistan
province and Federally Administered Tribal areas are affected by a large number of
displacements. Therefore, natural disasters and food scarcity increased the sufferings of the
country.35
In Pakistan, the refugee and illegal immigrants have been protected under the constitution and
provision of the domestic legislation. Article 4 of the constitution of Pakistan stated that,
every citizen will be protected under law and enjoying protection will be treated as inalienable
rights wherever he may and everybody for the time being within the territory of Pakistan,
therefore, fundamental rights chapter has provided rights to life, liberty, fair trial, dignity of
man, privacy of home and protection against deprivation of property.36
Under the Citizenship Act, 1951 of Pakistan stated that the citizenship would be determined
by birth, under section 4 of this Act, if any children born in the soil of Pakistan will be
identified as a citizen of Pakistan although the parents are refugees and illegal immigrants. 37

33
Chimni.B.S “Status of Refugees in India: Strategic Ambiguity.” In SAMADDARRANABİR ED.
REFUGEES AND THE STATE: PRACTİCES OF ASYLUM AND CARE İN INDİA, 1947-2000, 455. 2nd
ed. Sage Publications, 2008.
34
Ktaer Abbas Habib Al Qutaifi and ... vs Union Of India (Uoi) And Ors. on 12 October, 1998.
https://indiankanoon.org/doc/1593094/
35
Mirza.B.The refugee crisis in Pakistan.The Express Tribune. Dec.8,
2005,https://tribune.com.pk/story/1006300/the-refugee-crisis-in-pakistan/
36
Constitution of Pakistan, Article 4
37
Gilani.U. The rights of the Refugee, The news, Sep 11, 2016.
https://www.thenews.com.pk/print/151332-The-rights-of-the-refugee

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 378

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

In 1980, the government provided passbook to the refugee families who provided assistance
and used as an identity document. 38There are over one hundred and fifty refugee camps in
Pakistan, and most are located around the Peshawar, areas near the Afghan border, and others
are near Quetta in Baluchistan province. There isn’t any Domestic legislation in Pakistan, the
Foreigners order of October 1951, was disseminated pursuant to the Foreigners Act of 1946,
under which Non-citizens are not in possession of getting passport or visa valid for Pakistan,
therefore, there is no particular provision for granting Asylum Seekers or refugees to enter the
country, and the central protection problem existed from the Afghan Refugees whose have
been residing for many years.39 Not only refuges a large number of people become internally
displaced for natural disasters including earthquake and devastating floods between 2010 and
2015. Pakistan deported almost 3.9 million refugees to Afghanistan between 2002 and 2015
and asserted that it is safe for NATO intervention, although Taliban insurgency was there. Till
2016, more than 4.3 million Afghans have repatriated Pakistan with the help of UNHCR since
2002.40 Before this, the government of Pakistan started to register Afghans in 2005 and within
the February 2007, 2.15 million Afghan was reported in Pakistan, who’s received “proof of
registration” (PoR) card which is generated by the computer with biometric features. Pakistan
prohibited entrance without having a valid passport as well as visa of January 2017 and
Pakistan has introduced a new visa regime with the different category for Afghan regime.

Sri Lanka
Sri Lanka does not have any domestic legislation to deal with Asylum seekers and has not
ratified international instruments. Therefore, there are no specific regulations to deal the issue
when asylum seekers enter the country.41In Sri Lanka there is Immigrants and Emigrants Act
of 1949, under which the issue of Refugee, as well as asylum seekers, are dealt, part III of this
Act provides the controlling procedure of refugees in time of entering the country, which tried
to imposes strict border control policies and protect illegal entry or overstaying of
visas.42Therefore, under Section 28(2) of this Act, the minister –in-charge has the right to
arrest any non-citizen of Srilanka when the visa is expired, and section 31(I) (IV) (d) also
provided the rights to minister –in-charge to deport any person for the Protection of National
interest.43Moreover, in 1987 Sri Lanka had entered into an agreement with UNHCR and was
mandated to assist Asylum seekers to come in Sri Lanka with the help of UNHCR after

38
Jamil.M.Afghan Refugees and Pakistan's Problems, March6, 2017,https://dailytimes.com.pk/24795/afghan-
refugees-and-pakistans-problems/
39
Supra note 25
40
Pakistan: New refugee law should Meet Global standards, Ratify, Implement UN Treaty on Refugees. Human
rights Watch, Nov 15, 2013.https://www.hrw.org/news/2013/11/15/pakistan-new-refugee-law-should-meet-
global-standards
41
T.Ramakrishnan,The forgotten people: On Sri Lankan Refugees, The Hindu,Nov,14,2017
http://www.thehindu.com/opinion/op-ed/the-forgotten-people/article20394214.ece
42
Immigrants and Emigrants Act, No. 20 of 1949.(Amendment) ACT, No. 31 of 26 September 2006
43
Ibid section 28

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 379

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

determining legitimate cases, Refugee status is provided through a process known as Refugee
Status Determination (RSD).44

POSSIBLE REASONS FOR NON-ACCEDING TO INTERNATIONAL

INSTRUMENTS

The refugee of this region is increasing with insufficient international attention. Although a
huge number of Refugee are being hosted by South Asian region, the countries haven’t
acceded international instruments regarding (i.e., 1951 convention relating to the status of
refugee and its additional protocol) refugee protection except for Afghanistan. Various
scholars have found some reasons behind non-acceding to Refugee conventions and its
additional protocol. 45 BS Chimni has stated that South Asian states should abstain from
acceding to the refugee convention as well as its protocol because the very states dismantled
the instruments which formed the convention, there should be linked to the withdrawal of
measures of ant talk of accession which constitute the non-entrance and transitory protection
regimes. 46 On the other hand, justice V.R.Krishna Iyer, the former judge of the Indian
Supreme Court, stated on this regard that, “ being an executive member India should be a
member state and to vacillate in time of dictating moral values, Humanity should not be
failed, particularly in the disparate sectors when people were driven out across the world for
survival.47

44
Thangavelu.D. Eight years after the end of war Tamil refugees divided over returning to Sri Lanka, Live Mint.
Mon, Jun 05 2017, https://www.livemint.com/Politics/9E7ixOgfifB7jOGGqdqaFK/Eight-years-after-end-of-
war-Tamil-refugees-divided-over-re.html
45
Klug.A.Enhancing Refugee Protection In The Asia-pacific Region, ASIL procedings,2013.
46
B.S.Chimni, The Legal Condition of Refugees in India, (1994) 7 Journal of Refugee Studies.vol.4 at 378-401
47
JusticeV.R.KrishnaIyer, The Legal Saga for Refugees and Humanitarian Odyssey, Bulletin on International
Humanitarian Law and Refugee Law, Vo1.2, No. 2(A), p.313.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 380

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Table: Treaty parties on 31 October 2017

Country Refugee Convention and CAT ICCPR
Protocol

Afghanistan Yes Yes Yes

Bangladesh No Yes Yes

Bhutan No No No

India No No Yes

Nepal No Yes Yes

Maldives No Yes Yes

Pakistan No Yes Yes

Sri Lanka No Yes Yes

The first and very obvious cause for non-existing can be the absence of border definition of
Refugees. In the debate of the successor to the International Refugee Organization (IRO) both
India and Pakistan sharply recommended for providing a Liberal meaning of the Term
‘Refugee” as well, although it was not accepted and later on, there has been developed a
negative attitude by both the countries towards the Refugee convention.48 Another important
line of argument is that category based refugee protection have not provided through this
convention but, most of the South Asian countries have a more significant reliance on
category-based status determination such as determining Political, legal and ethno-political
problems with processing asylum. 49 On the other hand, the convention has provided the
criteria for deciding refugees, and there are some specific grounds. Thus some scholar’s
argued that this definition as vague, the reason behind this argument may be, convention
focuses on the word ‘persecution’ although failed to define it precisely. 50 Therefore, there is
an option to apply this definition to the states which have been practiced from the long time
ago, where the interest of the state is treated as the priority.51
South Asian countries such as India and Pakistan argued that the Refugee definition provided
by this convention is Eurocentric which would not cover the South Asian context. They
perceived these instruments as ‘Eurocentric,’ and the nature of these instruments is like
imposition unacceptably in “developing countries” as the burden, therefore, south Asian states

48
PiaOberoi, 'Regional Initiatives on Refugee Protectionin South Asia', (1999)11 International Journal of
Refugee Law.vol.1 at 193
49
Nayak Kumar Prafulla, “Protection of Refugees: A Humanitarian Crisis in India” Voice of Research,
Vol.2,Issue 3, 2013
50
C. Harvey “Restructuring Asylum: Recent Trends in Uk Law and policy’ (1997) 9IJRL 60
51
Ibid

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 381

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

believe that these instruments are not relevant to their experience and state practice.52 The
perception that the Convention is being squeezed by different refugee groups in the developed
countries especially who are gathering funds for terrorist activities in their countries of origin
and is derogated by developed countries of international refugee protection principles. The
possibility of economic migrants is benefitting from the Convention principles. 53 Therefore,
acceding in these instruments would enforce to establish for some administrative and quasi-
judicial bodies for determination of refugee status which initiates numerous expenditure for
the states. Moreover, South Asian states are least developed and developing countries, and it
is quite difficult for them to afford such huge amount of money as expenditure to determine
refugee status.54

The apprehension of policymakers is that the outcome of signing the Convention might create
additional obligations that they may unable to meet regarding resource mobilization. Another
most common allegation by the states of the South Asian region is that the states which have
ratified the convention or protocol, they are not following the provisions thus and adequately
acceding these instruments would not be lucrative for them and there is no definite impact to
ratify these documents too.55The 1951 Convention is treated as Cold War instrument, tilted in
favour of ‘political refugees’ and therefore inappropriate for the South Asian countries where
the mass exodus of refugees is caused mainly by generalized conflict. Bureaucratic wariness
of the perceived ‘interventionist’ activities of UN and other international agencies, therefore,
there also exits bureaucratic insensitivity relating to lack of political will which deems as
dominating factors for this region. 56 The convention along with the protocol have not
addressed the meaning of “National Security” issue which should be in the priority, and the
provisions are being invoked by a large number of Economic migrants, Religious group,
terrorists and other social groups of forced migrations.57 Therefore, the line of argument can
also be such as, that, borders of South Asian countries are highly perforated or cellular and
mass movement can be the result of any conflict. Which embraced on internal infrastructure
along with the natural resources of the countries. The SA countries do not share the broad
worldview of perceiving refugees as humanitarian and human rights concerns, the countries of
this region have settled their policies, internal conflicts, population movements and so on.
According to this argument, there may create scope for domestic interventions by
internationalizing the Refugee issues; this can be influenced by states policymaking autonomy

52
Asia Pacific Refugee Rights Network (2010). Statement of concern on the detention of refugees and asylum
seekers of Pakistani origin in Thailand. Retrieved 17/01/11,
http://refugeerightsasiapacific.org/2010/12/20/statement-of-concern-on-the-detention-of-refugeesand-asylum-
seekers-of-pakistani-origin-in-thailand/
53
Ibid
54
McKinsey, K. (2010). Preventing Statelessness: Southeast Asian Countries Share Lessons. 29 October.
Retrieved 02/12/10. http://www.unhcr.org/4ccae1009.html.
55
Ibid
56
supra note 112
57
Sen, Sarbani. “Paradoxes of the International Regime of Care: Role of the UNHCR in India.”
In SAMADDARRANABİR ED. REFUGEES AND THE STATE: PRACTİCES OF ASYLUM AND
CARE İN INDİA, 1947-2000, 2nd ed. Sage Publications, 2008

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 382

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

to an outside authority. 58 Therefore, most of the South Asian states have initiated highest
priority to the concept of National Sovereignty. Thus they usually frown at any types of
intervention within their internal matters. In the idea of Burden sharing, Amitav Acharya and
David B.Dewitt have observed that “In the fact of Humanitarian operation, the government of
the Third world is exceptionally concise, even to Neutral Multilateral organizations, which are
like violation of state sovereignty and institute an unacceptable interference in their internal
affairs.59
CONTEMPORARY REFUGEE CRISIS IN SOUTH ASIA

From August 2017 to end of 2018 almost 500,000 Rohingya fled Myanmar to Bangladesh as a
result of ‘Ethnic cleansing’ by the Myanmar Government, according to the UNHCR report the
total number of Rohingya in Bangladesh is nearly 700, 000. Although Bangladesh is
hosting Rohingyas for last 40 years, but the country is not willing to provide refugee status to
the present Rohingyas fled from Myanmar, there are numerous reasons behind this, such as
during 1978 and the time between 1991 to 1992, the Rohingya asylum seekers from
Myanmar, were provided refugee status under ‘Executive orders’ of the Government of
Bangladesh. 60 They were granted prima facie refugee status. This adoption of different
approaches by the authority creates the problem. The situation gets further complicated as
Bangladesh adopts different solutions and varying standards of treatment for the refugees.
During the refugee influx from 1991 to 1992, the Government invited the International
Refugee Agency UNHCR, to launch their operation in Bangladesh.61 Governmental and non-
governmental organizations were allowed in the refugee operation. But it was quite
challenging to return them legitimately to Myanmar; this process took time till 2005 for their
settlement and once refugee status is given that they can’t be deported to their native country
where they have a fear of persecution.62 For this reason, before providing shelter to refugee,
they need legal status which required some conditions. Before ensuring this legal status, it is
essential to observe some situations such as the legal identity of Rohingyas in their home state
and host state too.
According to many historical Rohingya groups, Muslim has been leaving in Myanmar since
the 12th century. In the report of Human Rights Watch (HRW), in time British rule (1824-
1948), more than 100years significant amount of workers Migrant to Myanmar from present
Bangladesh and India, the reason behind this was that the British administered Myanmar as a
province of India and such migration was considered as internal. But migrant labour was
treated negatively by the local people and this migration was determined as illegal after
independence, and it was one of the reasons behind refusing citizenship to the majority of

58
Myron Weiner, Rejected Peoples and Unwanted Migrants in South Asia, Economic and Political Weekly,
Vol.XXVII1, No.34, August 21, 1993,at 1745
59
Amitav Acharya and David B. Dewitt, Fiscal Burden Sharing, James C. Hathaway, Ed., Reconceiving
International Refugee Law, (The Hague: MartinusNijhoff Publishers, 1997) at 126.
60
“Bangladesh.” Refugees International. https://www.refintl.org/where-we-work/asia/bangladesh.
61
Ibid
62
Nemoto, Kei. "The Rohingya Issue: A Thorny Obstacle between Burma (Myanmar) and Bangladesh." (1991).
http://www.burmalibrary.org/docs14/Kei_Nemoto-Rohingya.pdf.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 383

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Rohingya. For this reason, many Buddhists consider the Rohingya are Bengali, rejecting the
term Rohingya as a recent invention, which is created for political purposes. 63 After the
independence of Myanmar from the British in 1948, the Union Citizenship Act was passed,
which defined ethnicities could gain citizenship, but the Rohingya were not included instead
allowed identity card for those families only whose family had lived for at least two
generations in Myanmar. In 1962 after the military coup in Myanmar, suffering started for
the Rohingyas. All citizens were required to gain national registration cards
although Rohingyas provide foreign identity card, limited the job and education opportunity.64
The situations become serious after passing a new citizenship law in 1982 through
which Rohingyas were observed stateless, and they were not recognized as one of the 135
ethnic groups in the country.65 Some crackdowns in Rakhine state started since 1970, have
forced Rohingyas to flee to Bangladesh, Myanmar, Thailand and other Southeast Asian
countries. Thus, Rohingyas are Stateless, and according to the UNHCR, the scope and
mandate of the refugee convention also include the non-refugee stateless person.

There exist numerous practices within south Asian states; the most common findings are that
the countries comply with refugee crisis with their policies. To cope up with the situations
raised different times, countries initiate procedure which is most flexible to them. Similarly,
UNHCR has a significant role in protecting refugee rights; the IO’s and NGO’s are having
been playing a vital role to this extent. Although many scholars have provided their views
about the possible reason for non-acceding international instruments, it is high time for South
Asian countries to adopt the national legal framework and acceding international instruments
regarding refugee protection.

GAPS IN CONTEMPORARY STATE PRACTICE IN SOUTH ASIA UNDER IRL

The South Asian inhabitants are mostly from a different culture as well as highly religious
oriented thus, in protecting refugee rights there exists some gapes under the contemporary
state practice of South Asia, these gapes should overcome through initiating complementary
mechanism along with some other possible initiatives. The grapes are such as;
Although 1951 convention has provided some procedure of RSD in reality, Refugee status
determination is determined under ad hoc administrative process by the countries and most of
the cases countries provided sticker slanders which are arbitrary in Nature. In the early 1990s,
refugee status determination was applied within the different process; sometimes many failed
asylum seekers were returned without providing adequate assistance. 66 Refugee status
determination under ad-hoc administrative process is treated as arbitrary and there, is no-

63
Under the general provision initially Rohingyas were provided such identification card,
several Rohingya served in parliament during this time.
64
Syed Zain Al-Mahmood, “Timeline: A Short History of Myanmar’s Rohingya Minority,” The Wall Street
Journal, December 23, 2016. https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2016/12/23/timeline-a-short-history-of-
myanmars-rohingya-minority/.
65
Thus the Rohingyas treated as stateless people, and since that time they lost their right to vote, right to study,
travel, marry as well as practice their religion.
66
UNHCR (2007). Bangladesh: Analysis of Gaps in the Protection of Rohingya Refugees. Retrieved 28/10/10,
http://www.unhcr.org/protect/PROTECTION/46fa1af32.pdf; p. 19

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 384

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

binding duty for the state to provide Refugee status and it mostly depends on the will of the
host state.67 Therefore, controversy arises when there is no specific legislation to deal this
issue. As refugee status determination only depends on the host state and sometimes the
refugees have to suffer a lot for identity, in the absence of specific legislation definition, status
and identity is determined under the domestic mechanism of particular states, such as
Pakistan government provided identity card for the refugees, UNHCR has registered the
Refugees in Bangladesh.68
A large number of refugees and asylum seekers in this region are at risk of the identity crisis
due to non-recognizing their status. Most of the cases, the detention formalities are designed
as according to the nature of violence, conflicts and so on. 69 It is a matter of great regret that,
in some countries, the refugee camps are comparable to prison. There exists human rights
crisis in this region and absence of individual concerned with human rights. Sometimes it
becomes difficult for the host countries to receive a large number of refugees cordially, within
the domestic arena it is not always favourable to provide basic human rights for every refugee
as most of the South Asian countries are developing and the cultural diversity prompts to
suffer a lot.70 UNAIDS has enumerated that, more than 36 million people live with the threads
of HIV/AIDS all over the world, among them, eighty-nine percent are in the developing
countries of Asia and sub-Saharan African Refugee camps. Sexual abuses, insecure shelter,
inhuman sexual behavior with girls and children, sexual harassment including rape are the
direct cause of HIV/AIDS. Multiple sex-partner, commercial sex, forced prostitution, the poor
social status of Refugee women, drug abuses are the principle caused by expands HIV in the
Refugee camps.71
There is the commonality of problems, policies, and practice among the South Asin states
develops a regional approach. Thus capacity buildings are not designed yet, and the major
gaps of contemporary state practice of South Asia are that there is the absence of specific
concern about refugee protection.72 When a large number of people cross the border at the
same time for seeking Asylum or shelter, it seems overwhelming for the host state when its
local capacity isn’t favourable to protect and help them, such as the present situation of
Bangladesh. 73 To overcome this situation, international community especially neighboring
countries need to share the responsibility to initiate assistance for the host state, which is
absence among the south Asian countries mostly. For example, in 1971 in the liberation war
of Bangladesh India hosted a large number of refugees and from 1978 Bangladesh has been

67
Chowdhury R Abrar.Legal protection of refugees in South Asia, Forced Migration,
Vol.10.http://www.fmreview.org/sites/fmr/files/FMRdownloads/en/unhcr-convention-50/abrar.pdf
68
UNHCR, 2018. https://data2.unhcr.org/en/documents/details/62506.
69
Human Rights Watch 2017, World Report 2017, https://www.hrw.org/world-report/2017
70
Sara.E.Davies, The Asian Rejection?: Internationa Refugee law in
Asia.Dec.6.2006.https://doi.org/10.1111/j.1467-8497.2006.00433a.x
71
A guide to international refugee protection and building state asylum systems Handbook for Parliamentarians
N° 27, 2017, http://www.unhcr.org/3d4aba564.pdf
72
LokRajBaral and S.D.Muni, Eds., Refugees andRegiona1 Security in South Asia, (Delhi: Konark Publishers
Private Limited, 1996) at 10.
73
Bangladesh: Analysis of Gaps in the Protection of Rohingya Refugees May 2007, UNHCR.
http://www.unhcr.org/protection/convention/46fa1af32/bangladesh-analysis-gaps-protection-rohingya-refugees-
2007.html

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 385

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

hosting substantial Rohingya refugees from Myanmar, but at the same time, international
community or policymakers are silent to resolve this issue.74
As there arises some issues regarding the durable solution as most of the countries of South
Asia are not the party of Refugee instruments and most of the time they don’t follow the
process and roles provided under international refugee law for durable solutions.75 Moreover,
in this region the possibilities of proper durable solutions of refugees are limited. Therefore
most of the countries are unwilling to initiate local integration. A durable solution such as
Repatriation, Reintegration and Resettlement process doesn’t always full filled in a proper
way.76 Sometimes, refugees and asylum seeker are forced to return to their country of origin
where there is fear of persecution; similarly, after determining refugee status very often,
refugees are unwilling to go back to their countries and thus mass influx become a great
problem for the host countries.
The previous chapter has discussed contemporary state practice of South Asian countries
regarding refugee protection. Although nations are coming forward to protect refugee rights,
therefore, there exist some gapes in present state practice as there is no specific legal
framework, thus the problem regarding durable solutions become severe, and population
movement is increased similarly in the countries. Therefore, national security concern should
be there.
CONCLUSION

The outcome of ongoing study has experienced that; there are numerous issues regarding the
definition of refuges provided by 1951 Convention and 1967 Protocol as the states do not
comply with the obligation of existing instruments. Although the OAU convention has
provided a full-fledged or extended definition, the world community is unwilling to comply
with this provision instead argued that the definition applies to African Countries only. Thus
many scholars, human rights advocates provide their views to adopt new instrument which
can accept unanimously specially by South Asian Countries.
The SAARC member states would formulate a platform within the UN body to force western
countries to adhere to present international instruments, which are being undermined by their
“non-entree” procedure to keep out asylum seekers. The SAARC is the suitable platform to
open its corridor for local debate on the issue of the refugee crisis. Although South Asian
countries are hosting the largest refugees of the world in the absence of the national legal
framework, the refugee protection scenario in different countries or camps is not so
vulnerable than developed countries although national security concern, economic condition,
and cultural diversities are there, but sometimes discriminatory treatment also exists which
need to mitigate.To comply with such situations, the state needs to adopt national legal
framework by following the principles and mandate provided by Refugee convention and

74
ibid
75
VititMuntarbhorn, The Status of Refugees in Asia (Oxford: Clarend on Press, 1992) at 52.
76
Non-Refoulement Run Afoul: The Questionable Legality of Extraterritorial Repatriation Programs Robert L.
Newmark, Washington University Law Review.Vol.71. No 3. January 1993

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 386

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

state can do so even without being a party to this convention. Similarly, the pro-active role of
south Asian Judiciary is praiseworthy in providing protection and rights.

BIBLIOGRAPHY

• Davies.E Sara, (2009) International Refugee Law in Southeast Asia,Martinous Nijhoff

Publisher.
• Goodwin-Gill, Guy andMacdam, Jane, (eds), (2007) The Refugee in International
Law, (New York, Oxford)
• Hathaway, James, (2005),The Rights of Refugees under International Law,
(Cambridge, United Kingdom,)
• Human Right First(2009), “The impact of the Immigration Law´s ‘Terrorism Bars’ on
Asylum Seekers and Refugees in the United States”,
• James C.Hathaway .The Law of Refugee Status, second edition.And Michelle Foster.
Cambridge: Cambridge University Press, 2014
• Lauterpacht, Elihu and Bethlehem, (2003), Daniel, the Scope and Content of the
Principle of Non-Refoulement: UNHCR's Global Consultations on International
Protection. Cambridge, Cambridge University Press, 88-177.
• M. Islam. Rafiqul & Bhuiyan Jahid (2013) An Introduction to International Refugee
Law Hardcover, Martinus Nijhoff Publishers
• McADAM, Jane, (2007) Complementary protection in International refugee law.
(Oxford Univ. Press, Oxford
• Simon.C,(2010) Critical issues in international refugee law Strategies Toward
Interpretative Harmony,(ed),Cambridge University press.
• Suhrke, “The ‘High Politics’ of Population Movements”; M. Weiner, “Rejected
Peoples and Unwanted Migrants in South Asia”, in M. Weiner, ed., International
Migration and Security (Boulder, 1995); A.A. Afolayan, “Issues and Challenges of
Emigration Dynamics in Developing Countries”, International Migration, Vol. 39, 4
(2001), p. 17.
• Ahmed .S.Z. “The Role of SAARC and EU in Managing Refugees in South Asia and
Beyond: Potential for North-South Cooperation,”Global Policy.Vol 9. Issue 1.
February 2018
• Alice Edwards, Human Rights, Refugees, and the Right ‘To Enjoy’ Asylum,
International Journal of Refugee Law, Vol.17, Issue 2, 1 January 2005, Pages 293–
330, https://doi.org/10.1093/ijrl/eei011

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 387

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

• Chetaili, Vincent, (2014) “Are Refugee Rights Human Rights? An Unorthodox

Questioning of the Relations between Refugee Law and Human Rights Law”, Human
Rights and Immigration, Oxford University Press.
• Chimni.B.S “Status of Refugees in India: Strategic Ambiguity.” In Samaddar Ranabir
Ed. Refugees and the State: Practices of Asylum and Care in India, 1947-2000, 455.
2nd ed. Sage Publications, 2008.

• Chowdhury R Abrar.Legal protection of refugees in South Asia, Forced Migration,

Vol.10.http://www.fmreview.org/sites/fmr/files/FMRdownloads/en/unhcr-convention-
50/abrar.pdf
• Darling. Kate, (2009),“ Protection of stateless person in International Asylum and
Refugee Law”, Oxford University press
• Edwards. Alice, (2005), “Human rights, Refugees, and The Rights ‘To Enjoy’
Asylum”, The Author, Oxford University press.
• Farmer, Alice (2008): ‘Non-refoulement and jus cogens: limiting anti-terror measures
that threaten refugee protection.’ Georgetown Immigration Law Journal 23, 1-38.
• Feller.Erika, (2006) “Asylum, Migration and Refugee protection: Realities, Myths and
the promise of Things to come”, The Author. Oxford University press.
• Gilbert, G. (2015) ‘Why Europe Does Not Have a Refugee Crisis,’International
Journal of Refugee Law, 27 (4), 531–535.See also (2015). Annual Report on the
Situation of Asylum in the European Union 2015. Brussels: European Asylum Support
Office, European Union.
• Guy.S.Goodwin-Gill, (1993) “The Principle of Non-Refoulement' Its Standing and
Scope in International Law”.International Journal of Refugee Law, Vol.12,pp.1-57
• Guy.S.Goodwin-Gill, (2011), “The Right to Seek Asylum: Interception at Sea and the
Principle of Non-Refoulement”,International Journal of Refugee Law, Volume 23,
Issue 3, 1 October 2011, Pages 443–457
• Hamlin. Rebecca, (2012) “Competing Policy ideas and the Rise of the Regime of
Deterrence in American Asylum politics”,Refugee Survey Quarterly, Vol. 31, No. 2,
pp. 33–53
• Hathaway, James C. "Making International Refugee Law Relevant Again: A Proposal
for Collectivized and Solution-Oriented Protection." R.A.Neve, co-author. Harv. Hum.
Rts. J. 10 (1997): 115-211.

June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea 388

 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

FREE WILL OF MAN IN THE CONTEXT OF RELIGION AND

PSYCHOLOGY: MATURIDI EXAMPLE

Ramazan BICER
Sakarya University

Abstract

Abu Mansur Al Maturidi is one of the fundamental believers of Muslims. He is

Turkish and lived in Transoxiana (Mawarau Nahr). Abu Mansur Al Maturidi is
one of the greatest scholars of the Muslims and one of the most apparent Islamic
profiles who have a significant role in explaining the Muslim concept and
clarifying it by transportation and reason. All of the Muslims in Turkey, Turkic
republics, East Turkestan (Xinjiang Uyghur Autonomous Region), and Korean
Muslims depend on Maturidite religious understanding.
Human freedom" and "freedom of his will" constitute the domain of research and
discussion in the humanities and everything that deals with the human subject of
studies, such as philosophy and psychology, and in this direction, these issues
constitute a mysterious node waiting for the solution of all religions. Therefore,
the will - as a humanitarian issue - was first the focus of philosophers and then of
theologians and psychologists who have been conducting their research and
studies in this area throughout the ages.
The central question in this topic is the area of freedom towards the responsibility
of the ego, or the will expressed, in the divine sense, as giving the creator of man
and the universe the "great trust" of man—this understanding distanced man from
his thought and responsibilities towards God and people in his thoughts and
actions.
And another group by giving man absolute freedom, they tried to cut the link of
the human creator and the formation of a secular perception. This realization is
God's deity and prepared the ground for the idea of secularism and individuality in
the present day.
Imam al-Maturidi claimed that man is not like a "mechanic" programmed or like a
paper in the wind; he has free will and his own, and the responsibility of his will
has significant consequences. The human being was not able to live independently
of his Lord, which is based on the struggle of being alone; he emphasized the need
of man to his Lord, before the secular and individual perception would not be
consistent.
Keywords: Al-Maturidi, Psychology, God, Human Freedom, Freedom of will.
389
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

INTRODUCTION

MATURIDI
His full name is Abu Mansur Mohammed, son of Mahmoud Al Maturidi the
Samarkandi the Hanafi. He is known by many other famous names such as ‘The
Enlightenment Scholar’, ‘The Imam of Enlightenment’, ‘The Speakers Imam’,
‘The Corrector of Muslims Doctrines’, ‘The President of Sunni People’ and all
these names were because of his debates to the opponents of Sunni People (Nasafi
1999, 32).
He is called the Samarkandi, which is related to Samarkand city in the Uzbekistan
Republic, where he grew up, and the word Maturidi is related to the village of
Maturid where he was born. He had dedicated all of his life fighting for the
correct appropriate Islamic Akida ( doctrine) and teaching it to people until his
death in the place of his birth Maturid. He was buried in the cemetery of the city's
highest leaders and scholars in Jakardiza residency in Samarkand year of 333 AH
/ 944 AD (Ibn Qutluboga 1992, 200; Tashkoprizada 1961, 56).

The Hosting Environment

It can be said that the host environment of Al Maturidi in time is the narrowed
period of the ninth century to the beginnings of the tenth one and in place is the
beyond-river area that was the floor of different religions, sectors, philosophies,
cultures, and varied civilizations, it was the sand of other movements and
activities; thus, this city that was described as an Islamic civilization has created
the biggest center in the Islamic world for many religious and theological points
to meet up, specifically, in the tenth century where there were many changes and
adjustments in the Islamic world.

LEGACIES AND INITIATIVES

The Maturidi gave the most significant works and the most memorable ones that
were the essential indexes for different sciences as speech science, Al-Hadith, Al-
Fiqh, Tafsir science, sections (mazhab) history, Al-Fiqh origins, Sociology
science, and psychology. Some of those great works still exist nowadays like “The
Book of Al-Tawhid” that includes all of his experiences in the speech science,
philosophy, and debating, as well as his book ” Quran Interpretations” which is a
full legacy in the fields of Tafsir, Hadith, Fiqh, Doctrines, Philosophy, and
psychology (Nasafi 1999:32).
The Maturidi oriented his cares to organize the speech of the Sunni people and to
develop it before the appearing of “Al Ashari", by then he had already created an
independent Kalam school that is considered as his most important initiatives and
contributions in Islamic theology field; he is the founder of the speech thinking to
the Sunni people. All these contributions have many reasons, such as the birth of
El Ashari twenty years earlier. El-Ashaari spent forty years of his life defending
Mutazila's way of thinking (Maturidi 2005:19-20).
390
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

THE WILL
The Maturidi has produced original ideas in the Islamic theology field that the
issue of the human-being freedom and his freedom of will comes as an essential
priority in this science, especially the relationship of the man with his God taking
into consideration that the man's will is what makes him a particular creator in the
universe. It is claimed that the man has made up his conciseness because of
external circumstances; thus, the thinking is estimated as a stimulus to all the
problems that happen in the outside world and not as an instinctive or a reflection
response (Ozakpinar 2002:307).
If it is hypothesized that the first indicator for the man's ability to see his outside
look that kind of acquiring his body if we can say as a physical and a mental
concept or anything alike, it is acceptable to anyone to feel according to this
awareness that he is free, therefore, the will is defined to be the ability of the man
to orient his actions for the sake of investigating as well as his ability to apply his
effects, and he is the one who decides upon his actions freely. Even if he accepts
that animals have a will, but they don't own it, and they cannot control it. In other
words, it means that animals lack the self that monitors their thinking. They don't
have an ego, which analyzes the thought as they analyze external stuff through
their instinct. This led us to the nonexistence of ethics to animals. We conclude
after a deep understanding of the last point that the consciousness of the man is
from his mind and his knowledge that he chooses his actions, and he decides
freely, in addition to his feeling of power to apply these decisions deliberately and
inadvertently (Ozakpinar 2002:309, 311).
Therefore, the human being that was gifted by his high awareness of what is
happening around him can make his ideas and orientations come true because of
his will alongside the effect of the existing neighborhood on him, its
contributions, and the intervention of nature's laws.
According to the researchers who analyze the psychological motives of the man's
actions and the motivation of decision making see the man who views the solution
sees that the majority of these solutions are reasonable and choosing them is more
beneficial (Gerrig&Zimbardo 2013:261).
The researchers of the man's will who compare between the issue of weighting
and canceling have concluded that they are the same; the man, when he chooses
the weighting option, he takes into consideration the positive sides and goes to the
evidence of this side. Yet, if he decides the canceling team, he starts looking for
the contrary indications of this side. This already mentioned conclusion and other
ones prove that there are psychological motives that affect the decision making
(Gerrig&Zimbardo 2013:260).
However, when we see clearly in Al Maturidi way of thinking, he accepts the
existence of psychological motives in influencing the will’s orientation. And what
comes in the head of these motives is the level of thinking, the ignorance, and the
man’s environment, as well as, his behavior and the attitude that he grew up upon,
his orientation, his intolerance and imitation, and his feeling weakness; because
391
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

whatever effects the man it necessarily affects his sense, his emotions, and orient
his will.
It is agreed that the will can be oriented by external motives. It is viewed that the
man can weight his options under kind of pressure, which can create through it a
charged leaning. Still, this one does not prevent the man from his ability to make
decisions, and in this context, the advertisements and the scientific orientations
give the best conclusion of the man weighting (Sezgin&Sezgin 2011:115).
For the researchers who name specific results of the attitude by "MOTIF", they
see that thinking in the process of taking actions, and its effects can be caused by a
strong motif that led to it. And in this case, the will may stand upon elucidations
that do not include awareness and feeling. It can be named "the strong desire," and
it is not a voluntary initiative; in the case of multiple motives and their
contradictions, choosing one of those is already an expression of the will. This
choice is a result of a mental battle, and when there is an absence of internal self-
discussion and revision, there will be doubts and hesitations on the surface side
(Sezgin&Sezgin 2011:21).
And for the followers of the man's will which appeared as a movement in the
west, especially, concerning the topic of the will and the source of actions, they
see that the first initiated movement appears as a reaction to money, orientations,
and desires that are part of the human being nature. Operations for them are not
done just by visualizing the action. Still, by linking the tools, they have to get a
purpose in mind by visualizing the emotions that can lead to the satisfaction of the
desired thing. That is why the will followers see that choosing one of those
contradictive motives and deciding upon it is a sign of the free will (Sezgin
1999:20).
The researchers who accept that the most dominant aspects of the will are the
decision and the judgment; they see the experience as an operation of making a
way of thinking about people and the situations to reach out to a specific result or
making critical evaluations. Yet, the decision is choosing between the available
options and accept them or refusing those options (Gerrig&Zimbardo 2013:257).
To have a strong desire of the will is not the most critical indicator of the will, but
that the will comes back to the soul many times. This is what is called the strength
of the will and its persistence (Sezgin, 1999:20).

THE FREEDOM OF WILL

What is meant by "the freedom of man" is the freedom of his will? Above it all,
the man can recognize his existence from the other creatures, which means that he
can identify himself and feels it and feel its freedom.
In Arabic, the word Will which is "Irada" is derived from the stem "Rawad,"
which means wishing, willing, the desire of possessing, aiming, intention, and
purpose; in conclusion, Irada in Arabic is the will (Maturidi 2007 3:187).

392
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Besides, the Maturidi does not go further than this meaning. He defined the will as
the godly willing, and he recognized it as a godly characteristic (Maturidi
2005:77, 297; Maturidi 2007 1:65).
Islamic thinking is derived into three primary meanings in the topic of the will;
the first one is back to the Mu'tazila, who cared about the centrality of the man
and praised his absolute will. The second meaning is the Djabria’s one who sees
that the man is obliged. God controls his will. The last one is what can be the
middle of both those opinions, which is the Sunni's meaning that God owns the
will from aside, and as well as the man, on the other hand, holds it.
Those who represent the Sunni from The Asharia Side say that God owns the
man's will; in this manner, The Asharia is considered as a soft group from the
Djabria (Obligatory). The Sunni accepted that the deeds of the man affect a
universe that God has created everything in; that's how they reached a balanced
path between The Djabria and The Mu'tazila. Thus, we can say that this
understanding looks somehow like The Djabria one. However, on the other side,
we can see how close they are from The Mu'tazila by their tightening on the man's
will under The Sunni people concept in general, they did not accept The Djabria
and The Mu'tazila 's thoughts and did not refuse them at all. Thus, The Sunni
people always have a middle way between The Djabria and The Mu'tazila: God
created the man and created his actions as well, yet what makes these actions and
pushes them forward is the man, and this is the primary purpose which is that the
man does not get away from responsibility and not to give a vision that is opposite
to God’s judgment to monotheism.
The essential human phenomena that represent the freedom of man is the partial
will which is according to The Ashaira created by God. Yet what is more common
in The Maturidi way of thinking is the non-existence of the partial will.
The viewer of The Maturidi approach can see in the first place that it is a way
against the verse that says, “Allah is the creator of everything” (Al-Zumar 39:62).
However, once he starts the mentioned verse clearly, he will find that there is
what remains out of the concept "thing". For instance, in verse, God expressed
himself as "Thing" because he is an undeniable truth. In verse as follow, “There is
nothing like unto him” (Ash-Shura 42:11). God described the speakers by "thing".
This theological approach also indicates that all "things" do not include the things
mentioned in verse.
The Sunni people used the word “thing” for what is existed that its existence is
absolute in the outside that we can know it and mention it (Pakoğlu 1999:1). Yet,
to the Maturidi the word” thing” means stability; this concept is used to prove the
external entities. In conclusion, the expression” nothing” has a negative meaning
(Maturidi 2005:132-133).
According to all this, what is impossible to be found in the outside cannot be
described by a Thing. The partial will is only limited on orienting the will into
action, and it has no existence in the outside universe in case it is only "by
strength "and not "by force". The status is what is not judged by its existence or
393
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

by its non-existence. Because it does not reach the state of "by force," it is a status
that pushed the mental phenomena forward. It does include the inclusion of
creation because "creation" is possible to aspects by force. To Maturidi, God
(Allah) stands alone and has continuous absolute power. However, Man has
limited influence in specific domains only. The man can possess this power only
if two main criteria have existed: the safety of reasons which means reasons are
equivalent to his work efforts. The protection of tools, which means the assisting
tools to achieve any action has to have existed and appropriate. In this
phenomenon, the man takes responsibility for his actions and gets rid of the
obligatory way of thinking (Maturidi 2005:328-329).
This power that The Maturidi called it "Power by Force" appears when the man
fulfills his work, it is created by God, and it does not always exist in him. This
power that is related to the action's happening does neither exist before the
happening of the work nor after the happening of the action. That is why the man
is always in need of his God. This divine power is shown when the human ability
is granted, and acts are thus obtained. The man has a responsibility for this power.
Yet, this power is not estimated to the point of creating an "action"; the man has a
responsibility towards it.
The Quranic phrase “Allah does not charge a soul except [with that within] its
capacity” (Al-Baqara 2:284) is the center of this last analysis.
The Maturidi bases upon the healthy people when he tackles the process of the
Man's will; he assumes that the people who do not have mental health are further
than taking the sacred responsibility. Alongside this notion, those who do not have
psychological and physical health are exposed to religious responsibility only in
specific conditions. With this approach, The Maturidi claims that people who are
physically and mentally sick should not exclude from life. They should contribute
in the responsibilities that most people are included in, that is how those people
can prove their existence even if it is in a limited way, and this approach can help
the man in his social effectiveness and his mental health.
The approach of the will to The Maturidi in at the level of "force" requires the
weakness of the human being and requires him as well as the orientation to God in
full. He points that the man should have a belief in himself; the man is always in
need for God support in addition to his partial will and the capacity to fulfill the
action to the man who is unable of controlling his internal pace as well as his
inability of orienting the environmental conditions that face all world creators.
The speakers ‘mutakallimūn’ differed in defining the statement ‘capacity’ that is
derived into two definitions ‘power’ and ‘action’. For instance, to most of the
Asharia people, the capacity is the power to do something or leave it. And to the
Mu'tazila, the capacity is what makes the actions towards the will of the man
(Qadi Abd Al-Jabbar 1965:151-156).
To the Maturidi scholars, it was defined as the power that makes the action
happen (Maturidi 2005:59-60).

394
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

What is confident in the last three definitions that the three of them are going in a
positive direction? The approach of the Asharia, the negative action is under the
notion of capacity. This last definition is not complete because there is no need for
the action not to happen. In the view of the Mu'tazila, a man is dressed as a
"creator of action" in a metaphorical sense. Yet, the approach of the Maturidi in
this context helps to represent the positive side of the man and helps him to
develop his self-confidence and fruits with absolute obedience to God.
What follows the Maturidi opinion is the saying that the capacity that is needed
for the action to happen comes with the timing of its happening because it does
exist after or before the move. Thus, the man does not have absolute power in his
hand; he is a part of this exhaustive universe, he must not interpret himself, and he
cannot separate himself from the concept of slavery. The existence of capacity ‘by
force’ is the essential engine for the action of the man. The man has to be
responsible for what he has done because of this capacity" by force," and if it was
not enough, the action could not happen. In this line, the Holly Quran praised the
positive thinking and the orientation to good; it dispraised the negative
perceptions and the adjustment to the devil.
In this context, the man is rewarded even for the wrong things he left, also if he
committed them. In the holly Hadith, Ibn Abbas (May Allah Be Pleased With
Them) that the Prophet (Peace Be Upon Him) said in the name of his almighty
God: "God has created the good deeds and the bad deeds and what is between
them, who has intended to do a good thing and he did not do it God wrote him a
complete favor if he wills and completes it God wrote him ten to seven hundred to
double seven hundred to many doubles of favors and benefits. If he has intended
to do a bad thing and he did not do it, God wrote him a complete favor; if he wills
and completes it, God wrote him one single bad deed".
Amro Ben-Alasse heard that the Prophet said: "If the ruler ruled and read up, then
he got the right thing he has a doubled wage of favors, if read up then got the
wrong thing he has one wage of favors".
The main goal in the approach of The Maturidi is to use the power of man in an
absolute way and acquiring him the capacity to produce in this way. As long as
understanding that the capacity that makes the actions comes with the actions does
encourage the true believers in Islam to think positively in life and to work hard.
This meaning is flourishing in Islam as flowers in a productive garden "So, verily,
with every difficulty, there is relief (5) Verily, with every difficulty there is relief
(6) Therefore, when thou art free (from thine immediate task), still labor hard, (7)
And to thy Lord turn (all) thy attention.” (Surah Al-Inshirah:94, 8-5)
"A strong believer is better and dearer to Allah than a weak one, and both are
good. Adhere to that which is beneficial for you. Keep asking Allah for help, and
do not refrain from it. If you are afflicted in any way, do not say: 'If I had taken
this or that step, it would have resulted in such and such,' but say only: 'Allah so
determined and did as He willed.' The word 'if' opens the gates of evil thoughts"

395
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

(Muslim, Al-Sahih, ‘Qadr’, 34; Ibn Majah, Al-Sunan, ‘İntroduction’, 10; Ibn
Hanbal, Al-Musnad, 2/366-370).
Another interesting approach to The Maturidi about human ability is the approach
to the validity and non-problems of power machines, rather than the validity of the
ability to act.
Accordingly, capacity is shaped in the direction of conditions and causes. Partial
will in an initiative is directed at the phenomenon of what the source is, and the
reasons are the means, the absolute will is the result. In this case, the partial will
and pure will are the real motives for the realization of the act. They are fixed and
existing, but the reasons may be true or not true, and this indicates their volatility
in this approach. The state of the reasons known as the safety of the reasons, and
the validity of the machines is not always that existing capacity. In Maturidi,
though, the creature is created at the time of the act and influences the directing of
the reasons for positive or negative (Maturidi 2005:328-329).
The Maturidi addresses this ability in two stages. The first is in the physical and
natural characteristics that a human being must characterize to achieve the act.
And the second is the ability to choose the action according to production
punishment and reward, and show the second stage in the following form: the
choice of the individual engine for its motives directed to this act, and the creation
of God, which is shaped towards his direction. In this context, man has the power
to take responsibility for his actions (Maturidi 2005:287-289).
This realization introduces the idea that the believer is always in a state of
movement, coming out of time and place to a new time and a new place. It should
not be related to the past because the ability to act is always created and renewed.
Also, according to the ability of the Maturidi, there is a sign that the means and
machines that achieve power are ever-changing, and that man should not relate to
them and that the real escape is always God because he is the creator of cause.
The beliefs that are obtained by the will are valuable things that cannot be pressed
or controlled, based on psychological and social analysis. It is for this reason that
no one can prevent or force another person to believe.
The Maturidi people give themselves or believe in three ways; because people
have different mental levels and perceptions, these methods include:
1. He thinks through his tradition of "someone who sees more than himself insight,
experience, and knowledge"; because of his superiority in this area.
2. Falls in the suspicion of the thing that believes in him and doubt his faith.
3. He believes and knows that what he believes in is right by thinking about the
evidence that has reached him.
The Maturidi explains that faith and disbelief are chosen from here because
coercion nullifies belief or disbelief. The reason for the existence of fidelity or
infidelity is free will, and each is weighted (Maturidi 2007:3:197-198).
The Maturidi accepts that guidance may be achieved as a result of the weight of
the words "blindness of the heart" contained in the Holy Quran in this context:" it

396
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

does not blind the eyes but blind the hearts in the breasts" 46. He claims in the
subject of weighting some people to disbelief rather than guidance that God gave
all power, and the grace of choice, and creates the act at the moment of the request
of the man for guidance or misguidance (Maturidi 2005:382-384; Isık 2013:76-
81).
The Maturidi believes that the place of faith and denial is the heart, not the tongue
or the other intruders, but all the non-hearted members can be forced to intervene
(Maturidi 2005:480, 492).
Thus, the Maturidi explains that faith and disbelief occur as a result of weighting.
Because external influence invalidates faith or infidelity, the attainment of faith
and disbelief is achieved by free will. (Maturidi 2005, 493; Maturidi 2005, 493;
Maturidi 2007:7:50-51, 98, 200)
These maturidi phrases indicate that religion and belief are achieved by accepting
the heart for them. And this – no doubt- passes through the channel of love
(centered on the heart) and drinking (centered mind). An outside factor can't
intervene and guide them.
The writer expresses the psychological elements of the human being with the
words of the heart and determines that the guiding factor that drives the actions of
man is the heart. In this way, the Maturidi doubts the validity of the motivation of
the will in the case of different heart and mind, indicating that the heart has its
own and psychological functions. This is the lack of correctness of the will, and
the cruelty: that the demand is intolerant, and the cover: that the heart is seduced
and has prejudices, and blindness: the impossibility of directing the will to the
right motive, and the inevitable: the request to exit the control of the person
entirely and so on. Despite the above, the Maturidi asserts that at the heart of
freedom is this primary advantage (Bicer 2004:58).

EVALUATION:
"If the researcher focuses on the work of men among the speakers:
-It is algebraic who accept the absolute influence of divine will and authority over
human actions, and they are" absolute constraint."
-The Ashariyaa adopts the idea of" divine intervention," but not strictly as it is
when it is algebraic.
-The Mu’tazilah, who gives absolute power and free will to the slave in his
actions, is the supreme authority.
-There are also matriarchal assessments, which at the same time represent the will
of God and man as an “average mandate”.
The Maturidi approach is different in “freedom will” and “human freedom” than
that of the Mu’tazila and Ashariya. While the Asharyaa claimed that the acts of
worship were formed only by the power of God, we find – on the other hand- that
the Matriarchs accept that the actions of people have been produced by the power
of God and the servant together.
On the other hand, the Maturidi belief that this will contradict God’s absolute will.
For this reason, they do not ignore the influence of God in human actions.

397
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

The partial will does not exist and is not non-existent but in a situation between
them. This approach aims to prevent the consequences of the belief that partial
will is not created.

CONCLUSION
Human freedom" and "freedom of his will" constitute the domain of research and
discussion in the humanities and everything that deals with the human subject of
studies, such as philosophy and psychology, and in this direction, these issues
constitute a mysterious node waiting for the solution of all religions. Therefore,
the will - as a humanitarian issue - was first the focus of philosophers and then of
theologians and psychologists who have been conducting their research and
studies in this area throughout the ages.
The central question in this topic is the area of freedom towards the responsibility
of the ego, or the will expressed, in the divine sense, as giving the creator of man
and the universe the "great trust" of man. This understanding distanced man from
the mind of responsibility towards God and the people in his thoughts and actions.
And another group by giving man absolute freedom, they tried to cut the link of
the human creator and the formation of a secular perception. This realization is
God's deity and prepared the ground for the idea of secularism and individuality in
the present day.
Imam al-Maturidi claimed that man is not like a "mechanic" programmed or like a
paper in the wind; he has free will and his own, and the responsibility of his will
has significant consequences. The human being was not able to live independently
of his Lord, which is based on the struggle of being alone; he emphasized the need
of man to his Lord, before the secular and individual perception would not be
consistent.

References
Bicer, R. (2004). Human Weaknesses and Their Appearances Hindering Divine
Guidance in the Opinion of Maturidi. The Journal of Cumhuriyet University
Theology Faculty 8 (1): 41-59.
Gerrig, R & P. Zimbardo. (2013). Introduction to Psychology: Psychology and
life. Istanbul: Ekin Press.
Hanbal, A. (1991). Al-Musnad. Cairo: Dar al-Fikr.
Ibn al-majah, A. A. (1992). Al-Sunan. Istanbul: Cagri Press.
Ibn manzoor. (1968). The Arab Language, Beirut: Dar Sade Press.
Ibn Qutluboga, Q. (1992). Taj al-Tarajam, ed. by Ibrahim Saleh. Damascus: Dar
al-Ma'moun Press.
Işık, H. (2013). Freedom of belief in Matüridi. Istanbul: Arastirma Press.
Maturidi, A. M. (2007). Ta’vilat al-Qur’an, edited by Bakr Topaloglu. Istanbul:
Al-Mizan Press.
398
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea
 3. ASIA PACIFIC INTERNATIONAL CONGRESS ON
CONTEMPORARY STUDIES

Maturidi, A. Mansur. (2005). Al-Kitab al-Tawhid, Istanbul: ISAM Press.

Muslim, I. H. (1992). Al-Sahih. Istanbul: Cagri Press.
Nasafi, O. (1999). Al-Kand fi zikr ulama Samarkand edited by Mohammed
Freabi. Riyad: Al Kawthar Press.
Onal, R. (2013). Non-Islamic religions according to Maturidi. Bursa: Emin Press.
Ozakpinar, Y. (2002). Dimensions of Human Thought. Istanbul: Otuken Press.
Pakoglu, A. (1999). The Concept of “al-Shay”. Sivas: Cumhuriyet University
press.
Qadi abd al-Jabbar. (1965). Sharh al-Usul al-Khamsa. Cairo: Loot Press.
Sezgin, O & Sezgin S. (2011). Globalization by Psycho-social Point of View,
Imposed Culture and its Reflections in Behaviour. Kalem International Journal
of Education and Human Sciences 1(1): 91-122.
Sezgin, O. (1999). Education of the third generation. Ankara: TDV Press,.
Tashkpruzade, A. H. I. (1961). Tabaqat al-Fuqaha. Mawsel: Al-Zahraa Press,.
Topaloglu, B. (2003). Maturidi. The Encyclopedia of Islam 17:151-157. Istanbul: TDV
Press.

399
June 1-2, 2020 – Seoul, South Korea