0% found this document useful (0 votes)
427 views2,412 pages

Biblia Quechua

This document is a Quechua translation of the Bible titled "Biblia Diospa Palabran" or "The Word of God Bible". It contains introductory information about the translation including that it was translated from the English New World Translation of the Holy Scriptures (2013) and aims to convey the Bible's message in a way that is easy to understand. The document provides brief summaries of the main topics covered in each book of the Bible to help readers understand the essential messages.

Uploaded by

Pedro
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
427 views2,412 pages

Biblia Quechua

This document is a Quechua translation of the Bible titled "Biblia Diospa Palabran" or "The Word of God Bible". It contains introductory information about the translation including that it was translated from the English New World Translation of the Holy Scriptures (2013) and aims to convey the Bible's message in a way that is easy to understand. The document provides brief summaries of the main topics covered in each book of the Bible to help readers understand the essential messages.

Uploaded by

Pedro
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 2412

BIBL I A

D I O S PA PA L A B R A N
Kayman sutiykita churay


MOSOJ JALLPAPI K AUSAJKUNAPAJ

BIBLIA
D I O S PA PA L A B R A N

Kay Bibliaqa ruwakun inglespi Diospa Palabran Bibliaman jina (2013).


Kay Bibliata traducishaspaqa qhawaykorqanku ima parlaykunapichus
˜
Biblia qhelqakorqa chay naupa qhelqasqasta.

˜ ´
“Tukuyta Kamachej Se nor Jehova [565
, YHWH ]
Diosqa nin: ‘[...] Noqaqa mosoj cielota,
˜
mosoj jallpatawan ruwasaj, naupa imastaj
˜
mana na yuyarisqachu kanqa,
˜
mana na sonqomanpis kutirimonqachu’”.
´
(Isa ıas 65:13, 17; 2 Pedro 3:13 versiculota leerillaytaj).
 

˘ 2021 Maymantachus fotos


orqhokusqan:
WATCH TOWER BIBLE
AND TRACT SOCIETY 2368 paginapi:
OF PENNSYLVANIA Patan: Courtesy of Shrine of
the Book, Israel Museum,
200 Watchtower Drive Jerusalem
Patterson, NY 12563-9205
U.S.A. Uran: Courtesy of Ben-Zvi
Institute; photographer:
QHELQAJKUNA Ardon Bar-Hama
WATCHTOWER BIBLE 2370 paginapi:
AND TRACT SOCIETY ˘ The Trustees of the
OF NEW YORK, INC. Chester Beatty Library,
Dublin
Wallkill, New York, U.S.A.
2372 paginapi:
 Shrine of the Book,
Photo ˘ The Israel Museum,
Kay Bibliaqa tukuynin chayri Jerusalem
˜
wakillan 200 kuraj qalluspina
kashan. Ima parlaykunapichus 2374 paginapi:
kasqanta yachanaykipajqa ˘ The British Library Board
Internetpi www.jw.org nisqaman (G.12161)
yaykuy. 2378 paginapi:
Kunankamaqa Diospa Palabran Lloqe lado: From the book
nisqa Bibliaqa: A Pre-Massoretic Biblical
˜ Papyrus, by Stanley A. Cook,
240 millones kurajna ruwakun M. A. (1903)
2021 watapi ruwakun 2379 paginapi:

From The Codex Alexandrinus
in Reduced Photographic
Kay Bibliaqa mana Facsimile, 1909
vendenapajchu. Astawanpis
ruwasqa kashan, Jehovaj
testigosnin jallpantinpi
Bibliamanta yachachinankupaj.

Mosoj Jallpapi Kausajkunapaj


Diospa Palabran
New World Translation
of the Holy Scriptures
Quechua (Bolivia) (nwt-QUB)

Made in Japan
nwt-QUB
211022
Diospa Palabranmanta yachakuna
Bibliapeqa imatachus Dios runasman willasqanta tarinchej.
Chayrayku Bibliataqa Diospa Palabran nikun. Chaypi willawanchej
imatachus ruwanata kusisqas kausakunanchejpaj, imaynatachus
Diosta kusichinatapis. Kay tapuykunamantaj kutichin:
 
˜
1. ¿Pitaj Diosri ? 12. ¿Wanusqas

´ kausarimunkumanchu?
2. ¿Imaynata Diosta rejsiwaj? 


13. ¿Imatataj Biblia nin
3. ¿Biblia qhelqakunanpaj trabajanamanta?
pitaj yuyaycharqa? 

14. Qolqeykita mana
4. ¿Biblia cientificospa tukurpanallaykipaj,
nisqankuwan kikinchu? ´

¿imata ruwawaj?


5. ¿Imatataj Biblia yachachin? 15. ¿Imaynamantataj



´ kusisqa kausakusunman?
6. ¿Imata Biblia Mesiasmanta 
˜ ´
willarqana? 16. ¿Imata ruwasunman

´ llakiykuna kajtin?
7. ¿Imata Biblia nin 

kay tiemponchejmanta? ´

17. ¿Imaynata familiapi
kusisqa kausakusunman?
8. ¿Dioschu juchayoj 

runa sufrinanpaj? ´

18. ¿Imaynata Diosman
´ ˜ qayllaykusunman?
9. ¿Imarayku runas nakarinku? 

´ 19. Bibliaj librosnin,
10. ¿Imata Biblia nin jamoj ´
¿imasmanta parlan?
kausaymanta? 
 ´
˜ 20. ¿Imaynata Bibliata leesqayki
11. Runa wanupojtin, sumajta yanapasunkiman?
´
¿imapı tukun? 


´
¿IMAYNATA VERSICULOSTA BIBLIAPI MASKANA?
Bibliaqa 66 librosniyoj. Iskaypitaj taqasqa kashan: Hebreo, Arameo
Qhelqasqaspi, Griego Qhelqasqaspi ima. Wakenqa chaykunata ninku:
˜ ´
Naupa Testamento chanta Mosoj Testamento, nispa. Bibliapeqa sapa
libro taqasqa kashan capitulospi, sapa capitulotaj versiculospi.
˜
Uj versiculota maskana kajtenqa, naupajta chay libroj sutin rikhurin,
ladonpi rikhurej numeroqa capitulon kashan, qhepan numerotaj
´ ´ ´ ´
versiculon. Genesis 1:1, niyta munan Genesis capıtulo 1, vers ıculo 1.

5
1 tapuy

¿Pitaj Diosri ?



“Runasqa yachachunku sutiyki Jehova´ kasqanta.


Runasqa yachachunku, tukuy jallpantinpi qanlla
Aswan Patapi kaj Dios kasqaykita”.
´
Salmo 83:18 (pagina 1103)


“Yachaychej Diosqa Jehova´ kasqanta. Paymin


ruwawarqanchej, noqanchejtaj paypata kanchej.
Llajtan kanchej, qomer pastosninpi michisqan
ovejitasnin kanchej”.
´
Salmo 100:3 (pagina 1118)


“Noqa Jehova´ kani. Chaymin suteyqa. Jatun kayniytaqa


mana pimanpis qonichu, nillataj yupaychasqa
kanaytapis santosman qonichu”.
´ ´
Isa ıas 42:8 (pagina 1324)


“Jehova´ Diospa sutinta tukuy oqharejkunaqa salvasqa


kanqanku”.
´
Romanos 10:13 (pagina 2026)


“Sapa waseqa ruwajniyojpuni. Tukuy imata ruwajtajrı´


Diospuni”.
´
Hebreos 3:4 (pagina 2156)

6


“Cielota qhawariychej. ¿Pitaj chay imasta ruwan? Chay


imasta ruwajqa soldadosta jina paykunata llojsichimun,
ujmanta uj yupaspa. Sapa ujninkuta sutinmanta wajyan.
Kallpanqa may jinapuni, atiyninpis manchay tukuna,
chayrayku ni ujninkupis chinkanchu”.
´ ´
Isa ıas 40:26 (pagina 1320)
2 tapuy

´
¿Imaynata Diosta rejsiwaj?



“Kay libropi qhelqasqa Leymantaqa willaypuni.


Tuta punchay kay librota leerispa tukuriy,
chaypi imatachus nisqanta tukuyninta sumajta
kasukunaykipaj. Ajinamanta tukuy imapi allin risonqa,
sumaj yuyaywantaj imatapis ruwanki”.
´ ´
Josue 1:8 (pagina 438)


“Cheqa Diospa Leyninmanta librota jatunmanta


leesharqanku, sumajtataj sutinchasharqanku
imachus niyta munasqanta. Ajinata runasman
entiendecherqanku chay leesqankuta”.
´ ´
Nehem ıas 8:8 (pagina 919)


“Kusisqamin pichus sajra runaspa yuyaychasqankuman


jina mana kausakojqa [...]. Astawanqa Jehova´ Diospa
leyninta mayta munakun. Tuta punchay Diospa
leyninta leerispa tukurin. [...] Tukuy ima ruwasqanpitaj
allin renqa”.
´
Salmo 1:1-3 (pagina 1018)


“Felipetaj carretaj ladonta correrqa, uyarerqataj


eunucota profeta Isaiaspa qhelqasqanta jatunmanta
leeshajta, taporqataj: ‘¿Entiendenkichu leeshasqayki-
ta?’, nispa. Eunucotaj nerqa: ‘¿Imaynatataj entiendesaj
mana pipis sutinchawajtinri?’, nispa”.
´
Hechos 8:30, 31 (pagina 1964)

8


“Imaraykuchus Diospa mana rikukoj imasnenqa,


˜
nisunman winay atiynin, paypuni Dios kasqanpis,
paypa ruwasqasninpi suti rikukun, runata rikhurichis-
qanmantapacha. Chayrayku mana niyta atinkumanchu
Dios mana kasqantaqa”.
´
Romanos 1:20 (pagina 2010)


“Chay imaspi tukuriy. Chay imasta ruwaspallapuni


˜
kay. Ajinamanta nauparishasqaykita tukuy sutita
rikunankupaj”.
´
1 Timoteo 4:15 (pagina 2137)


“Ujkuna ujkunawan purajmanta qhawarinakunachej,


ajinamanta astawan munakuy kananpaj, allin
ruwaykunatataj ruwananchejpaj. Amataj
tantakuykunaman riyta saqenachu”.
´
Hebreos 10:24, 25 (pagina 2166)


“Sichus qankunamanta pillapis pisi yachayniyoj chayqa,


˜
Diosmanta manakullachunpuni. Diostaj yachayta
qonqa. Diosqa tukuyman mana michakuspa qon,
mana rimaspallataj”.
´
Santiago 1:5 (pagina 2175)

9
3 tapuy

¿Biblia qhelqakunanpaj
pitaj yuyaycharqa?


“Chaymanta Moisesqa Jehova´ Diospa tukuy nisqasninta


qhelqarqa”.
´ ´
Exodo 24:4 (pagina 182)


˜
“Danielqa camanpi punushaspa mosqokorqa, mosqoypi
jinataj imaymanasta rikorqa. Chant a´ payqa chay
mosqokusqanta qhelqarqa, tukuy imatataj qhelqasqata
saqerqa”.
´
Daniel 7:1 (pagina 1619)


“Imaraykuchus Diospa palabranta qankunaman


willajtiyku, qankunaqa chayta japikorqankichej
mana runaspa palabranta jinachu, manachayqa Diospa
palabranta jinapuni”.
´
1 Tesalonicenses 2:13 (pagina 2124)


“Diosmanta tukuy Qhelqasqaqa Diospa yuyaychasqan


kashan, may sumajtaj yachachinapaj”.
´
2 Timoteo 3:16 (pagina 2145)


“Diospa willasqanqa ni jaykaj runaj munayninmantachu


´
jamorqa. Astawanqa runas espıritu santowan
yuyaychasqa kaspa Diospa sutinpi parlarqanku”.
´
2 Pedro 1:21 (pagina 2192)

10
4 tapuy

¿Biblia cientificospa
nisqankuwan kikinchu?


“Diosqa cielota aysarin ni ima patallaman, jallpatapis


mana imallaman warkhuykun”.
´
Job 26:7 (pagina 983)


“Tukuy mayusqa mar qochaman chayanku, mar


qochataj mana juntaykuspa wasariykunchu. Yakusqa
maymantachus puririmunku, chayllamantaj kutirinku
ujtawan jamunankupaj”.
´ ´
Eclesiastes 1:7 (pagina 1225)



“Diosqa muyu jallpaj


patanpi tiyakun”.
´ ´
Isa ıas 40:22 (pagina 1320)
5 tapuy

¿Imatataj Biblia yachachin?



“Qantawan warmitawan chejninachisqaykichej,


mirayniykiwan, paypa mirayninwanpis chejnina-
konqanku. Miraynenqa umaykita paltarparisonqa,
qantaj mirayninpa chaki talonninta khaninki”.
´ ´
Genesis 3:15 (pagina 48)


“Kay jallpapi tukuy naciones mirayniykinejta


bendecisqa kanqanku, qan imatachus nisusqayta
kasukuwasqaykirayku”.
´ ´
Genesis 22:18 (pagina 76)


“Gobiernoyki jamuchun. Munayniykitaj ruwasqa kachun,


imaynachus cielopi, ajinallatataj kay jallpapipis”.
´
Mateo 6:10 (pagina 1745)


“Allin kausayta qoj Diosqa, pisimantawan Satanasta


chakiykichej uraman churaspa paltarparenqa”.
´
Romanos 16:20 (pagina 2036)


“Maypachachus Dios tukuy imata Wawanpa chakisnin


uraman churanqa chaypacha, kikin Wawanpis paypa
makinman churakonqa. Diosmin tukuy imata Wawanpa
chakisnin uraman churan, ajinamanta Dioslla tukuyta
kamachinanpaj”.
´
1 Corintios 15:28 (pagina 2063)

12


“Diosqa Abrahanman, mirayninmanta kajmanwan sumaj


imasta qonanta nerqa [...], chaytaj Cristo”.
“Sichus Cristojta kankichej chayqa, Abrahanpa miraynin
kankichej”.
´ ´
Galatas 3:16, 29 (pagina 2090, 2091)


“Diosninchejpata, Cristonpatawan Gobiernonqa runasta


˜ payqa winaypaj
kamachishanna, ˜ ˜
winaynintinpaj rey jina
kamachenqa”.
´
Apocalipsis 11:15 (pagina 2226)


“Ajinapi chay jatun sierpetaqa uraman wijchuykamor-


˜
qanku, chay naupa katarita, pichus sutichasqa Diablo,
Satanastaj chayta. Payqa jallpapi kaj tukuy runasta
chaukiyashan. Paytaqa jallpaman wijchuykamorqanku,
angelesnintapis paytawan khuska wijchuykamullarqan-
kutaj”.
´
Apocalipsis 12:9 (pagina 2227)


˜
“Payqa sierpeta japiykorqa, chay naupa katarita,
pichus Diablo, Satanastaj chayta. Wataykorqataj
1.000 wataspaj”.
´
Apocalipsis 20:2 (pagina 2238)

13
6 tapuy

´
¿Imata Biblia Mesiasmanta
˜
willarqana?
´
PROFEC IA JUNTAKUSQAN


“Qanmantataj Belen ´ “Jesusqa Judeapi kaj


Efrata, [...] qanmantaqa Belen´ llajtapi nacekorqa,
noqapaj uj kamachej rey Herodes kamachi-
llojsenqa, Israelpi shajtin. Chaymantataj
kamachinanpaj”. inti llojsimuynejmanta
Miqueas 5:2 ´
(pagina 1687) chaskasta qhawaj yatiris
Jerusalenman jamuspa”.
´
Mateo 2:1 (pagina 1738)


“Ropasniyta partinakun- “Jesusta rakhu kaspiman


ku, ropayrayku suerteta clavaytawan, soldadosqa
choqanku”. ropanta tawaman taqas-
Salmo 22:18 ´
(pagina 1036) pa partinakorqanku [...].
Chay ropanqa mana
sirayniyoj karqa, pata-
manta urakama awasqa
kasqanrayku. Soldadostaj
ninakorqanku: ‘Kaytaqa
ama llikinachu. Suerteta
choqanachej pipajchus
kananta yachanapaj’,
nispa”.
´
Juan 19:23, 24 (pagina 1940)

14
´
PROFEC IA JUNTAKUSQAN


“Payqa tukuy tullusninta “Jesusman qayllaykuspataj


waqaychashan. Ni uj ˜
wanusqata ˜ rikorqanku.
na
tullullanpis pakisqachu Chayrayku mana chakis-
karqa”. ˜
ninta pakerqankunachu”.
´ ´
Salmo 34:20 (pagina 1048) Juan 19:33 (pagina 1940)


“Paytaqa juchasninchej- “Ujnin soldadotaj Jesuspa


rayku tojserqanku”. wajtannin chaynejta
´ ´ lanzawan tojserqa, chay
Isa ıas 53:5 (pagina 1345)
ratopachataj yawarwan
yakuwan llojsimorqa”.
´
Juan 19:34 (pagina 1940)


“Paykunataj pagapuwar- “Chaypacha 12 aposto-


qanku 30 qolqesta”. lesmanta ujnin, Judas
´ Iscariote sutiyojqa kuraj
Zacarıas 11:12, 13
´
(pagina 1723) sacerdotesman rerqa,
taporqataj: ‘Jesustachus
jaywaykuykichejman
chayqa, ¿imatataj qowan-
kichejman?’, nispa.
Paykunataj 30 qolqesta
qonankuta nerqanku”.
Mateo 26:14, 15; 27:5
´
(pagina 1788, 1791)

15
7 tapuy

´
¿Imata Biblia nin
kay tiemponchejmanta?


“Uj nacionqa waj nacionwan maqanakonqa,


uj gobiernopis waj gobiernowan maqanakonqa [...].
˜
Chay tukuy imasqa manchay nakariykunaj
qallariynillanraj kanqa”.
´
Mateo 24:7, 8 (pagina 1783)


“Ashkha llulla profetas rikhurimuspa ashkhasta


pantachenqanku. Sajra kausay yapakusqanraykutaj,
casi tukuypa munakuynin chiriyaponqa”.
´
Mateo 24:11, 12 (pagina 1783)


“Tukuynejpi guerras kashasqanta uyarispaqa, ama


mancharikunkichejchu. Chay imasqa kananpuni tiyan,
chaywanpis manaraj tukukuychu kanqa”.
´
Marcos 13:7 (pagina 1824)


“Kallanqataj sinchi terremotos, kaynejpi jaqaynejpitaj


˜
yarqhaykuna, wanuchej onqoykuna ima. Runasqa
rikonqanku mancharina imasta, cielopitaj tukuna
˜
senalesta”.
´
Lucas 21:11 (pagina 1887)

16


“Qhepa punchaykunapeqa
kausay may llakiy kanqa, may-
tataj sajrayanqa. Runasqa pay-
kunallata munakonqanku, qol-
qeta munakonqanku, alaracos
kanqanku, jatunchakonqanku,
Diospa contranta, wajkunaj
contrantapis sajrata rimanqan-
ku, tatasninkuta mana kasu-
konqankuchu, malagradecidos
kanqanku, wasanchajkuna kan-
qanku, runa masinkuta mana
munakonqankuchu, mana uj
yuyayllaman chayayta munan-
qankuchu, wajkunamanta llu-
llakuspa parlanqanku, munay-
ninkuwan atipachikonqanku,
manchay phinas˜ kanqanku,
allin kajta mana munakonqan-
kuchu, amigosninkoj contranpi
sayaykonqanku, kullus kan-
qanku, mayta runaykachan-
qanku, Diosta munakunan-
kumantataj munaynillankuta
ruwanqanku, Diosta tukuy
sonqo yupaychajkunaman
rijchakullanqanku, mana-
taj chayman jinachu
kausanqanku”.
2 Timoteo 3:1-5
´
(pagina 2144)

17
8 tapuy

¿Dioschu juchayoj
runa sufrinanpaj?


“Diosqa nipuni ima sajratapis ruwanmanchu.


Tukuy Atiyniyoj Diosqa ni imarayku mana cheqan
kajtaqa ruwanmanchu”.
´
Job 34:10 (pagina 994)


“Pruebapi kaspaqa ama pipis nichunchu: ‘Dios


pruebaman churashawan’, nispa. Diostaqa mana
pipis sajra imaswan pruebaman churayta atinchu,
nitaj payqa pitapis pruebaman churanchu”.
´
Santiago 1:13 (pagina 2175)


“Diosqa qankunamanta llakikun, chayrayku tukuy


llakiyniykichejta makinman saqepuychej”.
´
1 Pedro 5:7 (pagina 2190)


“Jehova´ Diosqa mana latuchu nisqanta juntananpaj,


wakin runas yuyanku jinaqa. Astawanpis qankunawan
pacienciakun. Mana munanchu ni pi chinkachisqa ka-
nanta. Astawanqa munan tukuy arrepientekunankuta”.
´
2 Pedro 3:9 (pagina 2195)

18
9 tapuy

´ ˜
¿Imarayku runas nakarinku?



“Usqhayta correjkunaqa mana carrerapi atipankuchu.


Kallpasapaspis mana maqanakupi atipankuchu.
Yachayniyojkunapis mana mikhunayojpunichu kanku.
Yachaysapaspis mana qhapajyankupunichu. Sumajta
yachajkunatapis mana allinpunichu rin. Desgracia
tiempopis, mana yuyasqallamanta ima llakiypis
tukuyninkuman chayan”.
´ ´
Eclesiastes 9:11 (pagina 1236)


“Uj runanejta jucha kay mundoman yaykumorqa,


˜
juchanejtataj wanuy ˜
yaykumorqa. Ajinamanta wanoyqa
tukuy runasman chayarqa, tukuyninku juchallikusqan-
kurayku...”.
´
Romanos 5:12 (pagina 2017)


“Chayrayku Diospa Wawanqa jamorqa Diabloj


ruwasqasninta tukuchinanpaj”.
´
1 Juan 3:8 (pagina 2200)


“Yachanchej Diosmanta kasqanchejta, mundontintaj


Diabloj makinpi kasqanta”.
´
1 Juan 5:19 (pagina 2204)

19
10 tapuy

´
¿Imata Biblia nin jamoj
kausaymanta?



“Cheqan runasqa kay jallpata herenciata jina


˜
japenqanku, kay jallpapitaj winaypaj kausakonqanku”.
´
Salmo 37:29 (pagina 1053)


“Jallpatajrı´ winaypaj
˜ kallanqapuni”.
´ ´
Eclesiastes 1:4 (pagina 1225)


˜
“Payqa wanuyta ˜
winaypaj chinkachenqa, Tukuyta
Kamachej Senor Jehova´ Diosqa tukuypa uyasnin-
˜
kumanta waqayta pichanqa”.
´ ´
Isa ıas 25:8 (pagina 1294)


“Chaypacha ciegosqa qhawarenqanku, joqaraspis


uyarenqanku. Chaypacha cojosqa tarukas jina
phinkiykachanqanku, opaspis kusiywan qhapa-
renqanku. Chin jallpasmanta yaku llojsimonqa,
chaki jallpaspipis yaku purirenqa”.
´ ´
Isa ıas 35:5, 6 (pagina 1311)


˜
“Payqa nawisninkumanta tukuy waqayta pichanqa,
˜ ˜
mananataj wanuy kanqachu, nitaj llakiypis, nitaj
˜
waqaypis, nitaj nanaypis. Chay naupaj kaj imasqa
˜
chinkapunna”.
´
Apocalipsis 21:4 (pagina 2240)

20


“Wasista ruwakonqanku, chaypitaj


tiyakonqanku, uva huertasta
churanqanku, poqoynintapis
mikhonqanku. Wasistaqa mana
wajkunalla tiyakunankupajchu
ruwanqanku, uva huertastapis
mana wajkunalla mikhunankupaj-
chu churanqanku. Nacionniy-
manta kajkunaqa sacha jina
unayta kausakonqanku, ajllakus-
qasniypis imastachus makisnin-
kuwan ruwasqankuwan mayta
kusikonqanku”.
´ ´
Isa ıas 65:21, 22 (pagina 1364, 1365)
11 tapuy

˜
Runa wanupojtin,
´
¿imapı tukun?


˜
“Runa wanojtenqa jallpaman kutipun. Chay kikin
punchaytaj tukuy ima yuyasqanpis chinkapun”.
´
Salmo 146:4 (pagina 1165)


˜
“Kausaj runasqa yachanku wanunankuta, ˜
wanusqastaj
ni imata yachankuchu”.
“Imatacha´ ruwayta atinki chaytaqa tukuy kallpaykiwan
ruway. Maymanchus chayanki chay Sepulturapeqa ni
ima ruwanapis kanchu, ni ima yuyaychakuypis kanchu,
ni yachanapis kanchu, nitaj yachaypis kanchu”.
´ ´
Eclesiastes 9:5, 10 (pagina 1235)


˜
´ nillarqataj: ‘Amigonchej Lazaroqa punushan,
“[Jesus]
noqataj rispa rijcharichimusaj’, nispa”.
´
“Jesusqa L azaro ˜
wanupusqanmanta parlasharqa.
˜
Discipulosnintaj yuyarqanku punushasqanmanta,
samarikushasqanmanta parlashasqanta. Chayrayku
Jesusqa sutita paykunaman nerqa: ‘Lazaroqa
˜
wanupun’ ”.
´
Juan 11:11, 13, 14 (pagina 1923)

22
12 tapuy

˜
¿Wanusqas
kausarimunkumanchu?


“Ama chay nisqaymanta tukuychejchu. Hora chaya-


monqa, chaypachataj sepulturaspi tukuy kajkunaqa
wajyasqayta uyarenqanku, kausarimonqankutaj”.
´
Juan 5:28, 29 (pagina 1908)


“Cheqan runasta, mana cheqan runastapis Dios


kausarichimunanta”.
´
Hechos 24:15 (pagina 1999)


˜
“Rikorqanitaj wanusqasta, pikunachus kanku jatunpaj
qhawasqa kajkuna, pisipaj qhawasqa kajkunapis
˜
chaykunata, kamachina tiyanaj naupaqenpi sayashajta,
kuyuna librostaj kicharikorqanku. Waj kuyuna libropis
kicharikullarqataj: Kausay kuyuna libro. Kuyuna
˜
librospi qhelqasqa kasqanman jinataj, wanusqasqa
juzgasqa karqanku ruwasqasninkuman jina. Mar
˜
qochapis paypi kaj wanusqasta ˜
jaywaporqa. Wanuypis
˜
Sepulturapis paykunapi kaj wanusqasta jaywapullar-
qankutaj. Sapa ujninkutaj juzgasqa karqanku
ruwasqasninkuman jina”.
´
Apocalipsis 20:12, 13 (pagina 2239)

23
13 tapuy

¿Imatataj Biblia nin


trabajanamanta?


“Sichus uj runa imitatapis sumajta ruwayta yachan


chayqa, payqa reyesta sirvenqa, manataj pitapis
sirvillanqachu”.
´
Proverbios 22:29 (pagina 1208)


“Suwakojqa amana˜ suwakuchunchu. Astawanqa sinchita


trabajachun, makisninwan allin kajta ruwaspa. Ajina-
manta pisichikojkunaman imatapis qoriyta atinanpaj”.
´
Efesios 4:28 (pagina 2103)



“Reparallanitaj runasqa
mikhunanku kasqanta,
ujyananku kasqanta,
sinchita trabajaspataj
kusikunanku kasqanta.
Chayqa Diospa regalon”.
´ ´
Eclesiastes 3:13 (pagina 1228)

24
14 tapuy

Qolqeykita mana
tukurpanallaykipaj,
´
¿imata ruwawaj?


˜
“Sonqonta kusirichiyllamanta wanurejqa wajchayanqa.
˜
Vinomanta, aceitemantawan wanurej runapis ni jaykaj
qhapajyanqachu”.
´
Proverbios 21:17 (pagina 1205)


“Manukoj runapis manojninpa esclavon”.


´
Proverbios 22:7 (pagina 1206)


“Mayqennillaykichejpis wasita ruwakuyta munan chayqa,


˜
¿manachu naupajtaqa tiyaykukuspa qolqentaraj qhawa-
rikun, wasinta tukuchananpaj kapunchus manachus
chayta? Cimientota churaspana˜ manachus tukuchayta
atinman chayqa, tukuy rikojkuna asipayankuman:
‘Kay runaqa wasita ruwayta qallarisqa, manataj
tukuchayta atisqachu’, nispa”.
´
Lucas 14:28-30 (pagina 1874)


“Sajsakojtinkutaj, Jesusqa discipulosninta nerqa:


‘Puchojta tantaychej ama usunanpaj’, nispa”.
´
Juan 6:12 (pagina 1910)

25
15 tapuy

¿Imaynamantataj kusisqa
kausakusunman?


“Munanakuy kajtenqa aswan sumaj uj plato verdurasta


mikhoyqa, chejninakuypi wira torota mikhunaman-
taqa”.
´
Proverbios 15:17 (pagina 1195)


“Noqa Jehova´ Diosniyki kani, noqa yachachiyki


imachus qanpaj allin kasqanta, noqa rikuchiyki
˜
may nantachus purinaykita”.
´ ´
Isa ıas 48:17 (pagina 1337)


“Kusisqa kanku Diosta necesitasqankuta reparakoj-


kunaqa, cielopi kaj Gobiernoqa paykunajta”.
´
Mateo 5:3 (pagina 1742)


“Runa masiykita munakunayki tiyan qan kikiykita jina”.


´
Mateo 22:39 (pagina 1780)


“Imatachus munankichej runas ruwapusunaykichejta,


chayllatataj paykunapajpis ruwapuychej”.
´
Lucas 6:31 (pagina 1850)


“Diospa palabranta uyarispa kasukojkunamin kusisqaqa


kanku”.
´
Lucas 11:28 (pagina 1865)

26


“Runaqa ashkha kapuyniyojpis kachun, mana chaychu


kausayta qonqa”.
´
Lucas 12:15 (pagina 1867)


“Chayrayku mikhunayoj, ropayojtaj kaspaqa,


chaywan sonqo juntasqa kausakuna”.
´
1 Timoteo 6:8 (pagina 2139)



“Aswan kusisqa
kanchej wajman
qorispa, qori-
chikunamanta
nisqaqa”.
Hechos 20:35
´
(pagina 1991)

27
16 tapuy

´
¿Imata ruwasunman
llakiykuna kajtin?


“Tukuy llakiyniykita Jehova´ Diosman saqepuy.


Paytaj sayachisonqa. Payqa ni jaykaj saqenqachu
cheqan runa urmananta”.
´
Salmo 55:22 (pagina 1071)


“Kuchi runaj wakichikusqanqa allinpuni llojsin.


Mana allinta yuyaychakuspa imatapis ruwarpajkunataj
wajchayanku”.
´
Proverbios 21:5 (pagina 1205)


“Ama manchachikuychu, noqa qanwan kashani.


Ama llakikuychu, noqa Diosniyki kani.
Noqa kallpachasqayki, noqa yanapasqayki.
˜ makiywan japisqayki”.
Justiciata ruwaj pana
´ ´
Isa ıas 41:10 (pagina 1321)


“¿Mayqenniykichejtaj llakikusqanrayku,
uj chhikallantawanpis kausayta atinmanri?”.
´
Mateo 6:27 (pagina 1747)


“Chayrayku ama jaykajpis phutikuychejchu imachus


qaya kananmanta, qaya punchaypa llakiynenqa
kallanqa. Sapa punchaypa llakiynenqa kallan”.
´
Mateo 6:34 (pagina 1747)

28


˜
“Diosmanta manakullanitaj, imaschus aswan allin imas
kasqanta reparanaykichejta”.
´
Filipenses 1:10 (pagina 2108)


“Ama imamantapis llakikuychejchu. Astawanpis tukuy


˜
imapaj Diospa yanapayninta manakuychej. Paymantaqa
˜
tukuy sonqo manakuychej, rogakuspa, graciasta
qospataj. Diostaj sonqo tiyaykuyta qosonqachej,
mayqentachus runas mana entiendeyta atinkuchu
chayta. Ajinamanta payqa sonqoykichejta, yuyay-
niykichejtawan Cristo Jesusnejta waqaychanqa”.
´
Filipenses 4:6, 7 (pagina 2113)

29
17 tapuy

´
¿Imaynata familiapi kusisqa
kausakusunman?

QOSAS/TATAS


“Ajinallatataj qosaspis warminkuta munakunanku


tiyan, cuerponkuta jina. Warminta munakojqa pay
kikinta munakun. Manapuni pipis kikin cuerpontaqa
chejnikunchu. Astawanpis cuerponta mikhunawan
kallpachan, munakuntaj”.
“Sapa ujniykichej warmiykichejta munakunaykichej
tiyan, qankuna kikiykichejta jina”.
´
Efesios 5:28, 29, 33 (pagina 2105)


˜
“Tatas, ama wawasniykichejta phinachiychejchu.
Astawanpis paykunata uywaychej, Jehova´ Dios
nisqanman jina cheqanchaspa, yachachispataj”.
´
Efesios 6:4 (pagina 2105)


CASARASQA WARMIS


“Warmitajrı´ qosanta sonqomantapacha respetanan tiyan”.


´
Efesios 5:33 (pagina 2105)


“Casarasqa warmis, qosaykichejta kasukuychej.


˜
Imaraykuchus chaymin allin Senorpata kajkunapajqa”.
´
Colosenses 3:18 (pagina 2120)

30

WAWAS


“Wawas, tataykichejta, mamaykichejtawan kasuychej,


˜
Senor munasqanman jina. Imaraykuchus chayta
ruwayqa allin. ‘Tataykita, mamaykitawan respetay’.
˜
Chaymin naupaj kaj kamachiy, kay bendiciontataj
apamun: ‘Ajinamanta allin risonqa, kay jallpapitaj
unayta kausakunki’ ”.
´
Efesios 6:1-3 (pagina 2105)


“Wawas, tataykichejta, mamaykichejtawan tukuy imapi


˜
kasuychej. Imaraykuchus chayqa, Senorta mayta
kusichin”.
´
Colosenses 3:20 (pagina 2120)

31
18 tapuy

´
¿Imaynata Diosman
qayllaykusunman?


´ qanmin runaspa manakusqankuta


“Diosnıy, ˜ uyarinki,
qanman tukuy laya runas jamonqanku”.
´
Salmo 65:2 (pagina 1078)


“Tukuy sonqoykiwan Jehova´ Diospi atienekuy,


amataj yachasqallaykipeqa atienekuychu. Tukuy ima
ruwasqasniykipi Diosmanta yuyarikuy, paytaj allinta
purinaykipaj yanapasonqa”.
´
Proverbios 3:5, 6 (pagina 1175)


˜
“Kaymin winay kausayqa: Qan kata cheqa Diosta
rejsisunanku, kachamusqayki Jesucristotapis”.
´
Juan 17:3 (pagina 1935)


“[Diosqa] mana karupichu kashan sapa ujninchejmanta”.


´
Hechos 17:27 (pagina 1985)


˜
“Diosmanta siga manakullanipuni, munakuyniykichej
˜
astawan astawan winananta cheqa yachaypi, sumajta
reparaypi ima”.
´
Filipenses 1:9 (pagina 2108)

32


“Chayrayku sichus qankunamanta pillapis pisi yachay-


˜
niyoj chayqa, Diosmanta manakullachunpuni. Diostaj
yachayta qonqa. Diosqa tukuyman mana michakuspa
qon, mana rimaspallataj”.
´
Santiago 1:5 (pagina 2175)


“Diosman qayllaykuychej, paytaj qankunaman qayllay-


kamusonqachej. Juchasapas, makisniykichejta llim-
phuchakuychej. Iskay sonqoyojkuna, sonqoykichejta
chuwachaychej”.
´
Santiago 4:8 (pagina 2180)


“Diosta munakoyqa kamachisqasninta kasukuymin,


kamachisqasninta kasukuytaj atina jinalla”.
´
1 Juan 5:3 (pagina 2203)

33
19 tapuy

Bibliaj librosnin,
´
¿imasmanta parlan?

˜
HEBREOPI QHELQASQAS CHAYRI NAUPA TESTAMENTO


PENTATEUCO (5 LIBROS):
´ ´ ´ ´
Genesis, Exodo, Levıtico, Numeros, Deuteronomio
´
Mundo ruwakusqanmantapacha, Israel nacion rikhurisqankama


UNAY TIEMPOMANTA PARLAJ LIBROS (12 LIBROS):


´
Josue, Jueces, Rut
Israelitas sumaj jallpaman chayasqankumanta,
chaymanta qhepaman imaschus kasqanmantawan
´ ´
1 Samuel, 2 Samuel, 1 Reyes, 2 Reyes, 1 Cronicas, 2 Cronicas
´ ˜
Israel nacionmanta parlashan Jerusalen thu nisqa kanankama
´
Esdras, Nehemıas, Ester
´
Jud ıos Babiloniamanta kutimusqankumantapacha


YARAWI LIBROS (5 LIBROS):


´
Job, Salmos, Proverbios, Eclesiastes, Cantares
Takiykuna, sumaj yuyaychaykuna, yachachiykuna ima


PROFECIASMANTA LIBROS (17 LIBROS):


´ ´
Isaıas, Jeremıas, Lamentaciones, Ezequiel, Daniel, Oseas,
´ ´ ´ ´
Joel, Amos, Abd ıas, Jonas, Miqueas, Nah um, Habacuc,
´ ´ ´
Sofonıas, Ageo, Zacarıas, Malaquıas
´
Diospa llajtanmanta profecıas

34

GRIEGOPI QHELQASQAS CHAYRI MOSOJ TESTAMENTO


EVANGELIOS (4 LIBROS):
Mateo, Marcos, Lucas, Juan
Jesuspa kausayninmanta, willasqanmantawan parlashan


HECHOS. APOSTOLESPA RUWASQASNINKU (1 LIBRO):


Cristiana congregacionpa qallariyninmanta, misioneros
llankasqankumantawan parlashan


CARTAS (21 LIBROS):


´
Romanos, 1 Corintios, 2 Corintios, Galatas, Efesios,
Filipenses, Colosenses, 1 Tesalonicenses, 2 Tesalonicenses
Ashkha congregacionesman apachikusqan cartas
´
1 Timoteo, 2 Timoteo, Tito, Filemon
Wakin cristianosman apachikusqan cartas
Hebreos, Santiago, 1 Pedro, 2 Pedro, 1 Juan, 2 Juan, 3 Juan,
Judas
Cristianosman waj cartasta apachikusqan


APOCALIPSIS (1 LIBRO):
´
Apostol Juan imaschus qhepaman kananta,
mosqoypi jina rikusqanmanta parlashan

35
20 tapuy

´
¿Imaynata Bibliata leesqayki
sumajta yanapasunkiman?

BIBLIATA LEEYTAWAN KAYTA TAPURIKUY:


¿Imatataj kay leesqay Diosmanta yachachiwan?


´
¿Imaynata kay leesqay yanapawanman Bibliaj
willasqanta entiendenaypaj?
´
¿Imaynata kay leesqay kausayniypi yanapawanman?
´
¿Imaynata kay textosta leesqaywan wajkunata
yanapariyman?



“Palabraykeqa chakisniy-
´
paj uj lampara jina,
˜nanniytataj kanchan”.
´
Salmo 119:105 (pagina 1145)
QALLARIYNIN
Diosqa Bibliata qhelqacherqa tukuy noqanchejpaj. Payta rejsinapaj-
taj Bibliata estudiananchej tiyan (Juan 17:3; 2 Timoteo 3:16). Jeho-
´
va Diosqa Bibliapi willawanchej imatachus runaspaj ruwananta, kay
´
jallpata uj paraisoman tukuchinanta ima (Genesis 3:15; Apocalipsis
21:3, 4).
Bibliaqa sumajtapuni runasta yanapan, chayrayku ni mayqen libropis
´
Bibliaman rijchakunchu. Bibliaqa Jehova Dios jina kanapaj yanapa-
wanchej, pay jina munakuyniyoj, jatun sonqoyoj, khuyakuyniyoj ka-
napaj. Chantapis willawanchej qhepaman uj sumaj kausay kananta,
chayta yachaytaj yanapawanchej ima llakiytapis aguantanapaj. Chan-
tapis Bibliaqa sutiman orqhon kay mundomanta runaspa ruwasqas-
ninkoqa mana Diospa munayninman jinachu kasqanta (Salmo 119:
105; Hebreos 4:12; 1 Juan 2:15-17).
Bibliataqa qhelqarqanku hebreo parlaypi, arameo parlaypi, griego
parlaypi ima. Bibliaqa tukuynin chayri wakin librosnillan 3.000 kuraj
˜
parlaykunapi na kashan. Kunankamaqa ni mayqen librotapis ajinata
traducikunchu ashkha runasman chayananpaj. Chaytaj mana tukuna-
pajchu, kikin Bibliallataj niwanchej: “Diospa Gobiernonmanta sumaj
willaykunapis jallpantinpi willakonqa tukuy naciones yachanankupaj,
´
chaypachama tukukoyqa jamonqa”, nispa (Mateo 24:14).
Bibliaj willasqan manchay sumaj kasqanrayku mayta kallpachakor-
˜
qayku sumajta traducinaykupaj, imaynachus Biblia naupajta karqa
chay kikin kananpaj. Chantapis kallpachakorqayku kay Biblia sutisitu
kananpaj, leeyta atinapaj jinallataj kananpaj. Kay Bibliaj yanapasnin-
pi willashan imaynatachus kay Biblia traducikusqanta, ima waj yana-
paschus kay Bibliapi kasqanta ima. Chay yanapasqa kanku: “¿Imay-
´ ´
nata Bibliata traducikun?”, “¿Imayna ruwasqataj kay Biblia?”, chanta
´
“¿Imaynata Biblia kunankama kashallanpuni?”.
´
Jehova Diosta munakojkuna, paytataj yupaychajkunaqa munanku
˜
Diospa Palabran imaynachus naupajta qhelqakorqa chay kikin ka-
nanta, chuwitataj kananta ( 1 Timoteo 2:4). Munayku Diospa Pala-
bran Biblia ashkha parlaykunapi tijrachisqa kananta, chayrayku kay
Bibliata quechuaman traducerqayku. Munasqa runa masi, Diosman-
˜
ta manapuyku kay Biblia payta tarinaykipaj yanapasunanta (Hechos
17:27).
´
Diospa Palabran Bibliata Ruwaj Comision

39
LIBROSPA SUTISNIN,
MAYPICHUS KASQANKU IMA
H E B R E O P I , A R AM E O P I Q H E LQ A S Q AS
´ ´
LIBRO ABREVIASQA PAGINA LIBRO ABREVIASQA PAGINA
´ ´ ´
G´ enesis ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ G´ e 41 Eclesiastes ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ec 1223
Exodo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ex 135 Cantares ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Can 1239
´ ´
Levıtico ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Le 220 Isa ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Isa 1251
´ ´ ´
Numeros ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nu 281 Jerem ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jer 1368
Deuteronomio ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dt 361 Lamentaciones ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lam 1492
´
Josue ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jos 436 Ezequiel ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eze 1505
Jueces ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jue 482 Daniel ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Da 1602
Rut ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Rut 529
Oseas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Os 1632
1 Samuel ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Sa 535
Joel ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Joe 1652
2 Samuel ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Sa 597 ´
Amos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Am 1659
1 Reyes ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Re 646 ´
Abd ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Abd 1674
2 Reyes ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Re 707 ´
´
1 Cronicas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Cr 765 Jonas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jon 1677
´
2 Cronicas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Cr 819 Miqueas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Miq 1681
´
Esdras ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Esd 886 Nahum ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Na 1691
´ Habacuc ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Hab 1696
Nehem ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ne 906
´
Ester ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Est 933 Sofon ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sof 1702
Job ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Job 947 Ageo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ag 1707
´
Salmos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sl 1008 Zacarıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Zac 1710
´
Proverbios ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Pr 1169 Malaqu ıas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mal 1728

G R I E G O P I Q H E LQ A S Q AS
´ ´
LIBRO ABREVIASQA PAGINA LIBRO ABREVIASQA PAGINA
Mateo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mt 1734 1 Timoteo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ti 2132
Marcos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mr 1796 2 Timoteo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ti 2141
Lucas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lu 1833 Tito ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Tit 2147
´
Juan ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jn 1897 Filemon ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flm 2151
Hechos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Hch 1945 Hebreos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Heb 2152
Romanos ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ro 2008 Santiago ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Snt 2174
1 Corintios ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Co 2037 1 Pedro ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pe 2182
2 Corintios ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Co 2066 2 Pedro ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pe 2191
´ ´ 1 Juan ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛
Galatas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 2085 1Jn 2196
Efesios ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 2096 2 Juan ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Jn 2204
Filipenses ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2107 3 Juan ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 3Jn 2205
Colosenses ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Col 2114 Judas ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Jud 2206
1 Tesalonicenses ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Te 2122 Apocalipsis ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ap 2209
2 Tesalonicenses ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Te 2129

Bibliaj librosnin ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2244 Yanapa A ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2357


Versiculosta tarinapaj yanapa ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2246 Yanapa B ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2405
Glosario ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2287

40
´
GENESIS
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Diosqa ruwan cielotawan Runaspa sajra ruwasqasninku


´
kay jallpatawan (1, 2) Jehova Diospa sonqonta
Diosqa sojta punchaykunapi nanachin (5-8)
jallpata wakichin (3-31) Diosqa Noeta nin uj arcata
˜
Naupaj kaj punchay: kanchay, ruwananta (9-16)
punchaywan tutawan (3-5) Diosqa Jatun Para kananta nin (17-22)
Iskay kaj punchay: jarkachina (6-8) 7 Arcaman yaykunku (1-10)
Kinsa kaj punchay: chaki jallpa, Jallpantinpi Jatun Para (11-24)
tukuy rijchaj qomerkuna ima (9-13)
8 Para yaku chakipuyta qallarin (1-14)
Tawa kaj punchay:
Palomata kacharin (8-12)
cielopi kanchaykuna (14 -19)
Arcamanta llojsinku (15-19)
Phishqa kaj punchay:
pescados, pisqos ima (20-23) Dios imatachus jallpamanta
nisqan (20-22)
Sojta kaj punchay:
jallpa patapi tukuy laya animales, 9 Runaspaj kamachiykuna (1-7)
runas ima (24 -31) Yawarta mana mikhunamanta
2 Diosqa qanchis kaj punchaypi ley (4 -6)
samarikun (1-3) Kuychita churaspa tratota ruwan (8-17)
Cielotawan kay jallpatawan Noeqa nin imachus wawasninwan
´ kananta (18-29)
Ruwajqa Jehova Dios (4)
Qhariwan warmiwan 10 Naciones rikhurin (1-32)
´
Eden huertapi (5-25) Jafetpa miraynin (2-5)
Diosqa runata jallpamanta ruwan (7) Campa miraynin (6-20)
´
Mana mikhuna sacha (15-17) Nemrodqa Jehova Diospa
Diosqa warmita ruwan (18-25) contranpi oqharikun (8-12)
3 Jucha rikhurin (1-13) Sempa miraynin (21-31)
˜
Naupaj kaj llullakuy (4, 5) 11 Babel torre (1-4)
´ ´
Jehova Diosqa contranpi Jehova Diosqa runaspa
oqharikojkunata juzgan (14 -24) parlayninkuta chajrun (5-9)
Warmej miraynin Semmanta Abrankama (10-32)
rikhurinanta nikun (15) Tarejpa familian (27)
´ Abranqa Urmanta ripun (31)
Diosqa runata Eden huertamanta
wijchun (23, 24) 12 Abranqa Haranmanta ripun
4 Cainwan Abelwan (1-16) Canaanman (1-9)
Cainpa miraynin (17-24) Diosqa Abranman nin
Setwan wawan Enoswan (25, 26) imatachus qonanta (7)
5 Adanmanta Noekama (1-32) Abranwan Saraiwan
Adanpata tiyapun qhari wawasnin, Egiptoman rinku (10-20)
´
warmi wawasnin (4) 13 Abran Canaanman kutipun (1-4)
Enocqa Diospa munayninta ruwaspa Abranwan Lotwan taqanakunku (5-13)
kausakorqa (21-24) Diosqa watejmanta Abranman nin
6 Angelesqa runaspa warmi imatachus qonanta (14 -18)
wawasninkuwan casarakunku (1-3) 14 Abranqa Lotta qhechukanpun (1-16)
May jatuchaj runas rikhurinku (4) Melquisedecqa Abranta bendecin (17-24)

41
´
GENESIS Kaykunamanta parlan 42

15 Diosqa uj tratota Abranwan 24 Isaacpaj warmita maskanku (1-58)


ruwan (1-21) Rebeca Isaacwan tinkukun (59-67)
Diosqa nin 400 watasta 25 Abrahanqa watejmanta
llakiy kananta (13) casarakun (1-6)
Diosqa watejmanta Abranman nin ´ ˜
Abrahan wanupun (7-11)
imatachus qonanta (18-21) Ismaelpa wawasnin (12-18)
16 Agarwan Ismaelwan (1-16) Jacobwan Esauwan nacekunku (19-26)
17 Abrahanqa ashkha nacionespa Esauqa kuraj wawa kaspa
tatanku kanqa (1-8) imatachus japinanta venden (27-34)
˜
Sutenqa manana Abranchu, 26 Isaacwan Rebecawan
´
manachayqa Abrahan (5) Guerarpi tiyakunku (1-11)
´ ˜
Circuncision trato (9-14) Diosqa Isaacmannataj nin
˜
Sutenqa manana Saraichu, imatachus qonanta (3-5)
manachayqa Sara (15-17) ˜
Pozosmanta phinanakunku (12-25)
Abrahanpataqa Isaac sutiyoj Isaacwan Abimelecwan
wawan kanqa (18-27) uj tratota ruwanku (26-33)
´ Esauqa iskay hitita warmiswan
18 Kinsa angeles Abrahanta visitanku (1-8)
Sara uj qhari wawitayoj kananta ninku, casarakun (34, 35)
Sarataj asiykukun (9-15) 27 Jacobqa tatan Isaacwan
˜
Abrahanqa Diosmanta manakun bendecichikun (1-29)
Sodomata perdonananta (16-33) Esauqa bendecichikuyta munan,
´
19 Angeles Lotta visitanku (1-11) manataj arrepientekunchu (30-40)
´
Angelesqa ninku Lotwan Esau mayta chejnikun Jacobta (41-46)
familianwan usqhayta 28 Isaacqa Jacobta kachan
ayqenankuta (12-22) ´
Padan-Aramman (1-9)
Sodomawan Gomorrawan Jacob Betelpi mosqokun (10-22)
chinkachisqa kanku (23-29) ˜
Diosqa Jacobmannataj nin
Lotpa warmin kachi pilarman imatachus qonanta (13-15)
tukun (26)
29 Jacob Raquelwan tinkun (1-14)
Lotwan warmi wawasninwan (30-38)
Jacobqa Raquelta mayta
Moabitaspatawan
munakun (15-20)
ammonitaspatawan
Jacob casarakun Leawan
rikhuriynin (37, 38)
Raquelwan ima (21-29)
20 Sara Abimelecmanta Jacobpata Leapi tawa wawasnin:
kacharichisqa (1-18) ´ ´ ´ ´
Ruben, Simeon, Levı, Juda ima (30-35)
21 Isaac nacekun (1-7) ´
30 Bilha nacechikun Danta,
Ismaelqa Isaacta asipayan (8, 9) Neftalitawan (1-8)
Agarwan Ismaelwan ´
Zilpa nacechikun Gadta,
wijchuchikunku (10-21) Asertawan (9-13)
Abrahanwan Abimelecwan Lea nacechikun Isacarta,
uj tratota ruwanku (22-34) Zabulontawan (14 -21)
22 Diosqa Abrahanman nin Raquel nacechikun Joseta (22-24)
Isaacta jaywananta (1-19) Jacobpa uywasnin may chhikata
Abrahanpa mirayninnejta miraykun (25-43)
´
bendicion (15-18)
31 Jacobqa pakayllamanta
Rebecaj familian (20-24) Canaanman ripun (1-18)
˜ ´
23 Sara wanupun, pampankutaj (1-20) Laban Jacobta taripamun (19-35)
´
43 GENESIS Kaykunamanta parlan
´
Jacobwan Labanwan uj tratota Jose hermanosninwan tinkun,
ruwanku (36-55) pruebamantaj churan (5-25)
´ Josejpa hermanosnin
32 Angeles Jacopta taripaj jamunku (1, 2)
Jacobqa Esauwan tinkunanpaj wasinkuman kutinku,
wakichikun (3-23) tatanku Jacobpaman (26-38)
Jacobqa uj angelwan 43 Josejpa hermanosnin ujtawan
´
maqanakun (24 -32) Egiptoman rinku Benjamın
˜ pusarisqa (1-14)
Manana Jacobchu sutikun,
´
manachayqa Israel (28) Jose watejmanta hermanosninwan
33 Jacobqa Esauwan tinkukun (1-16) tinkun (15-23)
Jacob Sichem llajtaman ripun (17-20) Joseqa hermanosninwan
mikhun (24 -34)
34 Sichem Dinata abusan (1-12)
Jacobpa wawasnin Sichemta, 44 Josejpa qolqe copanta
tatantawan entablanku (13-31) Benjaminpa costalninpi tarinku (1-17)
´
Juda Benjaminrayku rogakun (18-34)
35 Jacobqa tukuy rijchaj ´
santosta wijchun (1-4) 45 Jose hermanosninwan rejsichikun (1-15)
Jacob Betelman kutin (5-15) Josejpa hermanosnin tatanku Jacobta
´ pusarimoj rinku (16-28)
Benjamın nacekun,
˜ 46 Jacobqa Egiptoman ripun familianwan,
Raqueltaj wanupun (16-20)
Israelpa 12 wawasnin (21-26) tukuy wasinpi kajkunawan ima (1-7)
˜ Egiptoman riporqanku chaykunaj
Isaac wanupun (27-29)
sutisnin (8-27)
36 Esaujpa miraynin (1-30) ´
Jose tatan Jacobwan
Edompa mirayninmanta reyes,
Gosenpi tinkukun (28-34)
kurajkuna ima (31-43)
´ 47 Jacob faraonta rejsin (1-12)
37 Jose mosqokun (1-11) ´
Jose allin yuyaywan kamachin (13-26)
Josemanta hermanosnin ´
envidiakunku (12-24) Israelitas Gosen jallpapi
tiyakapunku (27-31)
Joseta esclavo kananpaj
vendenku (25-36) 48 Jacobqa Josejpa iskaynin wawasninta
bendecin (1-12)
38 Judawan Tamarwan (1-30) ´
´ Efraın aswan jatun bendicionta
39 Jose Potifarpa wasinpi (1-6) japin (13-22)
´
Jose mana munanchu Potifarpa ˜ ˜
˜ 49 Jacobqa wanuy patapina kashaspa
warminwan punuykuyta (7-20)
´ imachus wawasninwan kananmanta
Jose carcelpi (21-23)
´ parlan (1-28)
40 Jose presospa mosqokusqankuta Siloqa Judamanta kanqa (10)
sutinchan (1-19) Jacob kamachin maypichus
“¿Manachu mosqoykunataqa pampanankuta (29-32)
Dios sutinchan?” (8) ˜
Jacob wanupun (33)
Faraonqa dianpi jatun mikhuyta
50 Joseqa tatan Jacobta Canaanpi
waykuchin (20-23)
´ pampamun (1-14)
41 Jose faraonpa mosqoyninta ´
Jose hermanosninman nin
sutinchan (1-36) paykunata perdonasqanta (15-21)
´ ´ ˜
Joseta faraon jatunchan (37-46a) Jose wanupunan patapi,
Joseqa mikhunata tantachin (46b-57) ´ ˜
chanta wanupun (22-26)
´
42 Josejpa hermanosnin Jose kamachin tullusninta
Egiptoman rinku (1-4) apakapunankuta (25)
´
GENESIS 1:1-20 44

1 Qallariypeqa Dios ruwarqa


cielotawan jallpatawan. a
CAP. 1
a Sl 102:25
poqoj sachaspis layankuman
jina,1 poqochunku, mujuyojtaj
2 Kay jallpaqa mana imayoj Isa 42:5
Isa 45:18
kachunku”, nispa. Ajinapunitaj
˜
chusajlla kasharqa. Yaku patapis Ro 1:20
karqa. 12 Jallpapeqa winarqa
laqhalla kasharqa. b Diospa Heb 1:10 pastos, mujuyoj plantas, a
atiynintaj1c yaku patapi kayman Ap 4:11 frutata poqoj sachas,
Ap 10:6
jaqayman kuyuykachasharqa. d mujuchaj sachaspis, tukuyninku
´ layankuman jina. Diostaj
3 Chanta Diosqa nerqa: b Pr 8:27, 28
“Kanchay kachun”, nispa. chay ruwasqan sumaj kasqanta
Kanchaytaj karqa. e rikorqa. 13 Ajinamanta
c Sl 33:6 chisiyarqa, sutiyarqataj. Chaytaj
4 Diostaj rikorqa kanchayqa Isa 40:26
sumaj kasqanta. Kanchaytataj karqa kinsa kaj punchay.
laqhamanta taqarqa. 14 Chaymanta Diosqa nerqa:
d Sl 104:5, 6
5 Kanchaytaqa suticharqa “Cielopi kanchaykuna kachun, b
Punchay nispa, laqhatataj punchayta wajman taqananpaj,
e Isa 45:7 tutatapis wajman taqananpaj. c
Tuta nispa. f Ajinamanta 2Co 4:6 ˜
chisiyarqa, sutiyarqataj. Chaytaj Chay kanchaykunataj senales
˜ jina kanqanku tiempospaj,
karqa naupaj kaj punchay.1 f Ge´ 8:22
6 Chaymanta Diosqa nerqa: punchaykunapaj, wataspajwan. d
“Yaku chaupipi uj jarkachina 15 Chay kanchaykunaqa
g Ge´ 1:20 cielopi lliphipirenqanku
kachun, g chaytaj yakuta
taqachun”, h nispa. jallpata kanchanankupaj”,
7 Ajinapunitaj karqa. Diosqa
h 2Pe 3:5 nispa. Ajinapunitaj karqa.
16 Diosqa ruwarqa iskay jatuchaj
uj jarkachinata ruwarqa,
i Ge´ 7:11 kanchaykunata. Uj kanchaytaqa
yakutataj iskayman taqarqa. Pr 8:27, 28 ruwarqa punchaypi sinchita
Khuskanqa quedakorqa chay
kanchananpaj, e ujnin
jarkachina urapi, khuskantaj j Job 38:8, 11 kanchaytataj tutapi
jarkachina patapi. i 8 Diosqa Sl 104:6-9
pisillata kanchananpaj.
chay jarkachinata Cielo nispa Sl 136:6
Estrellastapis ruwallarqataj. f
suticharqa. Ajinamanta
17 Diosqa chay kanchaykunata
chisiyarqa, sutiyarqataj. k Sl 95:5
cielopi churarqa jallpata
Chaytaj karqa iskay kaj punchay. kanchamunankupaj,
9 Chaymanta Diosqa nerqa: l Pr 8:29 18 punchaynintin, tutantin
“Cielo urapi kaj yakoqa kanchamunankupaj,
uj cheqallaman tantakuchun, m Dt 32:4 kanchaytapis laqhamanta
chaki pampa rikhurinanpaj”, j  taqananpaj. g Diostaj chay
nispa. Ajinapunitaj karqa. ˜
Pana lado ruwasqan sumaj kasqanta
10 Chay chaki pampata a Sl 104:14 rikorqa. 19 Ajinamanta
Diosqa suticharqa Jallpa chisiyarqa sutiyarqataj.
nispa, k uj cheqallaman tantakoj b Dt 4:19 Chaytaj karqa tawa kaj punchay.
yakustataj suticharqa ´
20 Chanta Diosqa nerqa:
Mar Qochas nispa. l Diostaj c Sl 104:19 “Yakupi mirachunku ashkha
chay ruwasqan sumaj kasqanta animales,1 phawajkunapis2
rikorqa. m 11 Chaymanta Diosqa
˜ d Ge´ 8:22
nerqa: “Jallpapi wi nachun 1:11 1 Chayri “rijchayninkuman jina”.
pastos, mujuyoj plantas, frutata 1:20 1 Chayri “almas”. Glosariopi alma
e Sl 136:7, 8 nisqata leeriy. 2 Hebreo
´
1:2 1 Chayri “Diospa esp ıritu parlaypi phawajkuna nispaqa
santontaj”. 1:5 1 Bibliapi punchay f Sl 8:3 parlashanman pisqosmanta,
nispaqa mana 24 horasniyoj Jer 31:35 waj phawaykachajkunamantawan,
punchayllamantachu parlan, kanman phawaykachaj khurus,
manachayqa ashkha watasmantapis. g Sl 74:16 wajkuna ima.
´
45 GENESIS 1:21–2:4
cielopi phawaykachachunku”, a CAP. 1 28 Chantapis Diosqa
nispa. 21 Chayrayku Diosqa a Ge´ 2:19 paykunata bendecispa nerqa:
ruwarqa mar qochapi jatuchaj “Miraychej, ashkhayaychejtaj.
animalesta, tukuy Jallpantinman juntaykuychej, a
waj animalestapis,1 b Ne 9:6 tarpuychejtaj. b Atiyniykichejpi
Sl 104:25
mayqenkunachus yakupi kachunku: c mar qochapi kaj
miranku chaykunata, pescados, phawajkuna,
layankuman jina. Ruwallarqataj jallpa patapi tukuy kausaj
c Ge´ 2:19
tukuy phawajkunata layankuman animalespis”, nispa.
jina. Diostaj chay ruwasqan 29 Diosqa paykunaman
sumaj kasqanta rikorqa. d Ge´ 5:1 nillarqataj: “Qankunaman
22 Chaymantataj Diosqa chay 1Co 11:7 qoykichej jallpa patapi tukuy
animalesta bendecispa nerqa: Snt 3:9 mujuyoj plantasta, tukuy
“Miraychej, ashkhayaychejtaj, poqoyniyoj sachastawan.
mar qochaman juntaykuychej. b Chaykunaqa mikhunaykichejpaj
e Pr 8:30
Phawajkunapis jallpa patapi Jn 1:3 kanqa. d 30 Tukuy monte
mirachunku”, nispa. Col 1:16 animalesman,
23 Ajinamanta chisiyarqa phawajkunaman, jallpa patapi
sutiyarqataj. Chaytaj karqa kausaj animalesmanpis1 qomer
phishqa kaj punchay. f Ge´ 9:2 qhorasta qoni mikhunankupaj”, e
24 Chaymanta Diosqa nerqa: nispa. Ajinapunitaj karqa.
“Jallpa patapi rikhurichunku 31 Chaymanta Diosqa
animales1 layankuman jina: g Sl 139:14
Mt 19:4 rikorqa tukuy ima ruwasqanqa
uywas, qhatatakoj animales,2 Mr 10:6 sumajpuni kasqanta. f
monte animalespis layankuman 1Co 11:7, 9 Ajinamanta chisiyarqa,
jina”, c nispa. Ajinapunitaj karqa.  sutiyarqataj. Chaytaj karqa
˜
25 Diosqa ruwarqa monte Pana lado sojta kaj punchay.
a Ge´ 9:1
2
animalesta layankuman jina, Ajinata Diosqa cielota,
uywasta layankuman jina, kay jallpata, chaypi
qhatatakoj animalestapis kajkunatawan ruwayta
layankuman jina. Diostaj chay b Ge´ 2:15
tukorqa. g 2 Niraj qanchis kaj
ruwasqan sumaj kasqanta
punchay kashajtin, Diosqa
rikorqa.
tukuy imata ruwayta tukorqa.
26 Chaymanta Diosqa nerqa: c Sl 8:4, 6
Chay qanchis kaj punchaypitaj
“Runata noqanchejman tukuy imata ruwasqanmanta
rijchakojta d ruwana. e Paykunaj samarikuyta qallarerqa. h
d Ge´ 9:3
atiyninpi kachunku mar Sl 104:14 3 Chaymanta Diosqa
qochapi kaj pescados, Hch 14:17
qanchis kaj punchayta
phawajkuna,1 uywas, tukuynin bendicerqa, paypajtaj taqarqa,
jallpa, jallpapi tukuynin imaraykuchus Diosqa chay
qhatatakoj animalespis”, f nispa. e Sl 147:9
punchaypi tukuy imata
27 Diosqa runata ruwarqa Mt 6:26
ruwasqanmanta samarikuyta
payman rijchakojta, qharitawan ´
qallarerqa. Payqa imatacha
warmitawan ruwarqa. g f Dt 32:4 ruwasaj nerqa, tukuy
Sl 104:24 chaykunata ruwarqa.
1:21 1 Chayri “almastapis”. Glosariopi 1Ti 4:4
alma nisqata leeriy. 1:24 1 Chayri  4 Kaypi qhelqasqa kashan
“almas”. Glosariopi alma nisqata CAP. 2
cieloj qallarikuyninmanta, kay
leeriy. 2 Qhatatakoj animales g Ne 9:6
jallpaj qallarikuyninmantawan,
nispaqa parlashanman katarismanta, Sl 146:6 maypachachus ruwasqa
lagartosmanta, jukuchaman rijchakoj karqanku chaymanta,
animalesmanta, khurusmantawan.
1:26 1 Hebreo parlaypeqa nin, “cielopi ´
h Ex 31:17 1:30 1 Chayri “kausaj almasmanpis”.
phawajkuna”. Heb 4:4 Glosariopi alma nisqata leeriy.
´
GENESIS 2:5-22 46
´
ima punchaychus Jehova1 Dios CAP. 2 Chay mayutaj Asiriaj inti
ruwarqa kay jallpata, cielotawan a Isa 45:18 llojsimuynin ladoman rishan. a
chaymanta. a Tawa
´ kaj mayutaj sutikun
5 Jallpa patapeqa manaraj b Ge´ 3:19
Eufrates. b
´
ima sachapis karqarajchu, nitaj Sl 103:14 15 Jehova Diosqa runata
˜ ´
ima plantapis winarqarajchu, Ec 3:20 Eden huertaman churarqa
´
imaraykuchus Jehova Diosqa llankananpaj, qhawananpajtaj. c
´ ´
manaraj kay jallpa pataman c Ge´ 7:22 16 Chant a Jehova Diosqa
parachimorqarajchu, nitaj Isa 42:5 runaman kayta kamacherqa:
Hch 17:25
runapis karqarajchu jallpata “Huertapi kaj tukuynin
llankananpaj. 6 Chaywanpis sachasmanta mikhullanki
Diosqa vausita jallpamanta d 1Co 15:45, 47 sajsakunaykikama. d
llojsichimoj, chaywantaj 17 Chaywanpis allin kajta,
tukuy jallpata joqochaj. e Ge´ 2:15 mana allin kajta yachanamanta
´ ´
7 Chanta Jehova Diosqa ´
Ge 3:23 sachaj poqoynintaqa amapuni
runata jallpamanta ruwarqa, b mikhunkichu. Chay sachaj
senqanmantaj kausay samayta f Ge´ 1:26
poqoynintachus mikhunki
phukuykorqa. c Ajinamanta chayqa, chay punchaypacha
˜
runaqa kausayta qallarerqa.1d wanunki”, e nispa.
´ g Ge´ 3:22, 24 ´ ´
8 Chantapis Jehova Diosqa Ap 2:7
18 Chanta Jehova Diosqa
Edenpi uj huertata ruwarqa, e nerqa: “Mana allinchu runaqa
inti llojsimuy ladopi. Chaymantaj sapallan kanan. Uj yanapajta
h Ge´ 2:17 ˜
churarqa chay ruwasqan runata. f ruwapusaj, sumaj companeran
´ ´
9 Jehova Diosqa chay huertapi kananpaj”, f nispa. 19 Jehova
˜
winacherqa tukuy rijchaj sumaj i Da 10:4 Diosqa jallpamanta ruwasqa
sachasta, sumaj poqoyniyojta.  monte animalesta,
˜ ˜
Huerta chaupipi winachillarqataj Pana lado phawajkunatawan. Chay
kausay sachata, g jinallataj a Ge´ 10:8, 11 animalestataj runaman pusarqa
allin kajta, mana allin kajta ima sutitachus sapa ujman
yachanamanta sachatapis. h churananta yachananpaj.
b Ge´ 15:18 ´
10 Chay huertata Dt 11:24 Runa ima sutitacha sapa
qarpanapajtaj kikin Edenmanta animalman1 churarqa,
uj mayu llojsej. Chaymantataj chay sutiwan rejsisqa karqa. g
c Ge´ 1:28
tawa˜ mayusman taqakoj. ´
Ge 2:8
20 Ajinata runaqa sutita
11 Naupaj kaj mayoqa sutikun Sl 115:16 churarqa uywasman,
´ phawajkunaman, tukuy monte
Pis on. Chay mayoqa
´ animalesmanpis. Chaywanpis
muyuykushan tukuy Havila d Ge´ 2:8, 9 ˜
jallpata. Chaypitaj oro tiyan. ´
Ge 3:2 runaj companeranqa manaraj
12 Chay jallpapi kaj oroqa may karqachu payta yanapananpaj.
´
sumaj. Chaypi kallantaj sumajta 21 Chayrayku Jehova Diosqa
´ e Ge´ 3:19
qapaj sacha waqay, onice Sl 146:4 qharita sinchita
˜
valorniyoj rumipis. 13 Iskay kaj Ec 9:5, 10 pu nurparicherqa.
Eze 18:4 Chaykamataj ujnin wajtanninta1
mayoqa sutikun Guihon. Chay Ro 5:12
mayutaj muyuykushan tukuy 1Co 15:22 orqhorqa, orqhoytawantaj
Cus jallpata. 14 Kinsa kaj aychanta kaskaykuchiporqa.
´ ´
mayoqa sutikun Hidequel.1i 22 Chanta Jehova Diosqa qharej
f 1Co 11:8, 9
1Ti 2:13
wajtanninta orqhosqanmanta
˜
2:4 1 Kaypi naupajta Diospa sutin uj warmita ruwarqa, jinaspataj
rikhurin. Hebreo parlaypeqa ajina qhariman pusamorqa. h
qhelqakun: 565
(YHWH). Yanapa A4 g Ge´ 1:26
nisqata leeriy. 2:7 1 Chayri “kausaj 2:19 1 Chayri “almaman”. Glosariopi
almaman tukorqa”. Glosariopi alma h Mr 10:9 alma nisqata leeriy. 2:21 1 Chayri
nisqata leeriy. 2:14 1 Chayri “Tigris”. 1Ti 2:13 “wajtanta”.
´
47 GENESIS 2:23–3:13
23 Qharitaj nerqa: CAP. 2 6 Warmeqa sachaj
“Kayqa kikin tulluymantapuni, a 1Co 11:8 poqoyninta qhawarispa rikorqa
kikin aychaymantapuni. mikhunapaj sumaj kasqanta,
qhawarispa moqenapaj jinapuni1
Sutenqa kanqa Warmi,
kasqanta. Chay sachaj
imaraykuchus Diosqa payta b Mal 2:16
poqoynenqa ima munaypuni
Mt 19:5
qharimanta ruwarqa”,a Mr 10:7, 8 karqa. Chayrayku payqa chay
nispa. Ro 7:2
sachaj poqoyninta pitispa2
24 Chayrayku qhareqa tatanta, 1Co 6:16 ˜
Ef 5:31 mikhuykorqa. a Qosanwanna
mamantawan saqespa, Heb 13:4 kashaspataj paymanpis
warminman ujchaykukonqa,1 jaywallarqataj, qosantaj
˜
iskayninkutaj ujllana mikhuykorqa. b 7 Chay
kanqanku.2 b 25 Chaypacha ˜
c Ge´ 3:7 ratopachataj nawisninku
qhariwan warmiwanqa qalaslla  kicharikunmanpis jina karqa,
kasharqanku, c manataj CAP. 3 qalaslla kashasqankutataj
penqakojchu kanku. d 2Co 11:3 reparakorqanku. Chayrayku

3 Katareqa d aswan yuyayniyoj


´
karqa Jehova Dios
Ap 12:9
Ap 20:2
higo laqhesta sirakuspa chaywan
cinturankuman
tukuy monte animalesta wataykukorqanku. c
´
ruwasqasninmanta nisqaqa. 8 Chanta qhariwan
Payqa warmita taporqa: e Ge´ 2:17 warminwanqa diapi ima
“¿Ciertopunichu Diosqa horastachus wayrarimun
´
mana mikhojta saqesunkichej chay horapi Jehova Diospa
huertapi kaj tukuynin f Ge´ 2:16 parlasqanta uyarerqanku,
sachaspa poqoyninta?”, e huerta ukhupi purishajtin.
nispa. 2 Warmitaj katariman Paykunataj huertapi kaj
´
kuticherqa: “Atiyku mikhuyta sachas ukhuman Jehova
g Ge´ 2:8, 9
huertapi kaj tukuynin sachaspa Diosmanta pakaykukorqanku.
´ ´
poqoyninta. f 3 Huerta chaupipi 9 Jehova Diostajr ı qharita
kaj sachaj g poqoynillanmanta kutin kutita wajyarqa:
Diosqa niwayku: ‘Ama h Jn 8:44 “¿Maypitaj kashanki?”, nispa.
chaymanta mikhunkichejchu, 1Jn 3:8
10 Chaymantaraj qhareqa
nitaj llojchirillankichejpischu. nerqa: “Huertapi parlasqaykita
Mikhunkichejchus chayqa, uyarerqani, qalalla kaspataj
˜ i Ge´ 3:22 manchachikorqani. Chayrayku
wanunkichej’, nispa”.
´ 
4 Kataritajrı warmita nerqa: ˜
pakaykukorqani”, nispa.
“Chayqa mana jinachu, Pana lado 11 Diostaj nerqa: “¿Pitaj nisorqa
˜ a 2Co 11:3 qalalla kashasqaykitari? d
mana wanunkichejchu. h
1Ti 2:14
5 Diosqa yachan chay sachaj Snt 1:14, 15
¿Ama mikhunkichu nerqayki
poqoyninta mikhojtiykichej, chay sachaj poqoynintachu
chay punchaypacha mikhuykorqanki?”, e nispa.
sumaj yachayniyojman 12 Qharitaj kuticherqa:
b Ro 5:12 “Noqawan kananpaj qowarqanki
tukunaykichejta.1 Yachallantaj
pay jina kanaykichejta, imachus chay warmi, chay sachaj
allin, imatajchus mana allin poqoyninta qowarqa, noqataj
kasqantapis yachanaykichejta”, i c Ge´ 3:21 mikhuykorqani”, nispa.
´
nispa. 13 Jehova Diostaj warmita
nerqa: “¿Imatataj kayta
2:24 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan ruwankiri?”, nispa.
d Ge´ 2:25
sumajta kaskaykukuy, machawan jina.
˜
2 Chayri “iskayninkutaj uj runa jinallana 3:6 1 Moqenapaj jina: waj lugarespi
kanqanku”. 3:5 1 Hebreo parlaypeqa ninku deseanapaj jina, antojakunapaj
˜
nin, “nawisniykichej kicharikunanta”. e Ge´ 2:17 jina. 2 Pitiy: waj lugarespi ninku tipiy.
´
GENESIS 3:14–4:3 48
Warmitaj kuticherqa: “Katari CAP. 3 20 Chaymanta
˜
enganawan. Chayrayku a 2Co 11:3 Adanqa warminman Eva1
mikhuykorqani”, a nispa. 1Ti 2:14 sutita churarqa, imaraykuchus
´
14 Jehova Diosqa katarita b payqa tukuy kausajkunaj
b Ge´ 3:1
nerqa: “Chayta ruwasqaykirayku mamankuman tukunan karqa. a
´ ´
maldecisqa kanki tukuy uywas c Ap 12:9
21 Jehova Diostajr ı
ukhupi, monte animales Adanpajwan warminpajwan
ukhupipis. Chantapis pampapi d Ap 12:1 qarasmanta jatuchaj ropasta
qhatatakuspa purinki, ruwaporqa churakunankupaj. b
´ ´
tukuy kausayniykipitaj e Ap 12:7, 17 22 Chant a Jehova Diosqa
jallpata mikhunki. nerqa: “Runaqa ujninchej
f Jn 8:44 ˜
15 Qantawan c warmitawan d 1Jn 3:10
jinana, kunanqa yachan allin
chejninachisqaykichej, e kajta, mana allin kajtapis. c
mirayniykiwan, f paypa g Ge´ 22:18 Kunanqa ama makinta
´
mirayninwanpis g Ge 49:10 oqharillachuntajchu kausay
´
Gal 3:16, 29 ˜
chejninakonqanku. Miraynenqa sachaj poqoynintanataj d
umaykita paltarparisonqa, h orqhonanpaj, mikhuykuspataj
h Ap 20:2, 10 ˜
qantaj mirayninpa chaki winaypaj kausananpaj”, nispa.
´
talonninta khaninki”, i nispa. i Mt 27:50 23 Chaymanta Jehova Diosqa
´
16 Warmimantaj nerqa: Hch 3:15 runata Eden huertamanta e
“Onqoj kashajtiyki wijchumorqa, jallpata
j Ge´ 2:17 llankananpaj,
nanayniykita astawan yapasaj.
Wawasniykitapis nanaywan mayqenmantachus ruwasqa
k Ge´ 5:29
nacechikunki. Qosaykiwan karqa chayta. f 24 Ajinata
kaytapis mayta munanki, Diosqa runata jawaman
l Ro 8:20 ´
paypa mandonpitaj kanki”, wijchumorqa. Eden huertaj
nispa. m Ge´ 2:7 inti llojsimuynin ladomantaj
´
17 Adantataj1 nerqa: querubın1g nisqa angelesta
“Warmiykej nisqanta uyarispa, n Sl 104:29 churarqa, uj laurashaj
Ec 3:20 espadatawan muyushajta.
chay sachaj poqoyninta Ec 12:7
‘amapuni mikhunkichu’  Chaykunataqa churarqa
nishajtiy j mikhuykusqaykirayku, ˜
Pana lado
amapuni pipis kausay sachaman
jallpaqa maldecisqa kanqa. k qayllaykunanpaj.
a Hch 17:26 ´
Sinchita llankaspataj2
mikhunaykipaj poqochinki, b Ge´ 3:7 4 Chanta Adanqa warmin
˜
Evawan pu nuykorqa,
tukuy kausayniykipi. l Evataj onqoj rikhurerqa. h
c Ge´ 3:5
18 Jallpaqa khishkasta, Cainta nacechikuspataj i Evaqa
khishka qhorastawan nerqa: “Uj qhari wawitata
˜ d Ge´ 2:9 ´
winachipusonqa. Qantaj nacechikuni Jehova Diospa
campopi kaj plantaspa e Ge´ 2:8
yanapayninwan”, nispa.
poqoyninta1 mikhunki. 2 Aswan qhepaman Evaqa
˜
19 Jumpi suruyta llankanki f Ge´ 3:19 Abeltanataj nacechikorqa, j
mikhunaykipaj, jallpaman Cainpa hermanonta.
kutinaykikama, jallpamanta g Sl 80:1 Abelqa ovejasta michej,
Isa 37:16
ruwasqa kasqaykirayku. m Eze 10:4
Caintaj jallpata llankaj.
Jallpa kanki, jallpallamantaj  3 Chaymanta qhepamantaj
´
kutinki”, n nispa. CAP. 4
Cainqa, Jehova Diosman
h Ge´ 1:28
jaywananpaj jallpapi
´
3:17 1 Adan suteqa niyta munan poqochisqanmanta wakin
runa. 2 Hebreo parlaypeqa nin, i 1Jn 3:10-12
˜ ´
“Ancha nakariywantaj”. 3:18 1 Icha Jud 11 3:20 1 Eva suteqa niyta munan kausaj.
´
kallanmantaj karqa “kita plantaspa 3:24 1 Glosariopi querub ın nisqata
poqoynin”. j Mt 23:35 leeriy.
´
49 GENESIS 4:4-21
´
poqoykunata aparqa. 4 Abeltaj CAP. 4 nispa. 13 Caintaj Jehova Diosta
˜ ´
ovejasninpa naupaj kaj a Ex 13:12 nerqa: “Juchaymanta
˜
unitasninmanta wakinta castigoqa ancha sinchipuni.
jaywarqa, a wirasnintawan 14 Kunanqa kay jallpamanta
´
khuska. Jehova Diostaj Abelta wijchushawanki, qanmantataj
allinpaj qhawarqa, jinallataj pakakunay kanqa. Kay jallpapi
´
jaywasqantapis. b 5 Caintatajrı forastero kasaj,
Diosqa mana allinpajchu ayqeykachakuspataj purisaj.
qhawarqa, nillataj Pillapis tariwaspaqa
˜
jaywasqantapis. Chayrayku wanuchillawanqachari”, nispa.
˜ ´
Cainqa mayta phinakorqa, b Heb 11:4
15 Chayrayku Jehova Diosqa
uyanpis uj jinayarqa. Cainta nerqa: “Mana ajina
´
6 Jehova Diostaj Cainta nerqa: kananpajqa, pillapis qanta
˜
“¿Imaraykutaj chay jina wanuchisojqa qanchis kutita
˜
phinasqa kashankiri, uyaykipis castigasqa kanqa”, nispa.
uj jinayanri? 7 Cambiaspa ´
Chayrayku Jehova Diosqa
allin kajta ruwanki chayqa, ˜
Cainpaj uj senalta churaporqa,
¿manachu watejmanta allinpaj ama pipis tariytawan
qhawaykiman?1 Manachus ˜
wanuchinanpaj.
cambiaspa allin kajta ruwanki
˜ 16 Chaymanta Cainqa
chayqa, juchaqa japisunanpajna c Mt 23:35 ´ ˜
1Jn 3:10-12
Jehova Diospa naupaqenmanta
kashan, atipasuytataj munashan. Jud 11 riporqa. Tiyakorqataj
Allin kanman juchata Nod jallpapi,1 Edenmanta
atipanaykeqa”, nispa. inti llojsimuy cheqapi. a
8 Chaymanta Cainqa ´
17 Chanta Cainqa warminwan
hermanon Abelta nerqa: ˜
pu nuykorqa. b Warmintaj
“Jaku, monteman rina”, nispa. onqoj rikhurerqa, Enoctataj
Montepitaj Cainqa hermanon nacechikorqa. Chaymanta
Abelta maqaspa Cainqa uj llajtata sayarichiyta
˜
wanurparicherqa. c 9 Chay qallarerqa, chay llajtatataj
´
qhepatataj Jehova Diosqa Cainta d Heb 12:24 suticharqa wawan Enocpa
nerqa: “¿Maytaj hermanoyki sutinwan. 18 Enocqa Iradpa
Abelri?”, nispa. Caintaj nerqa: tatan karqa. Iradtaj Mehujaelpa
“Mana yachanichu. ¿Noqachu tatan karqa. Mehujaeltaj
hermanoyta qhawanay karqa Metusaelpa tatan karqa.
imatajri?”, nispa. 10 Diostaj Metusaeltaj Lamecpa tatan
Cainman nerqa: “¿Imatataj kayta karqa.
ruwankiri? Allinta uyariway. 19 Lamecqa iskay
Hermanoykej yawarnenqa warmisniyoj karqa. Ujnin
jallpamantapacha ´
e Ge´ 9:5 warmenqa Ada sutikorqa,
´
qhaparikamushawan. d  ujnintaj Zila. 20 Adaqa Jabalta
11 Kunanqa maldecisqa kanki, ˜ nacechikorqa. Jabalqa
Pana lado ˜
hermanoykej yawarninta tukuymanta naupajta toldo
a Ge´ 2:8
upiykun chay jallpamantataj wasispi1 tiyakuyta qallarerqa,
wijchusqa kanki. Paytaqa uywasniyoj kaytapis.
˜
qan wanucherqanki. e 21 Hermanontaj Jubal
12 Llankanki chaypis jallpaqa sutikorqa. Jubalqa arpata,
mana poqonanta jinachu qenata1 tocajkunamanta
poqonqa. Qanqa kay jallpapi
forastero kanki, 4:16 1 Nod jallpaqa niyta munan
ayqeykachakuspataj purinki”, wijchusqaspaj jallpa. 4:20 1 Chayri
“carpa wasispi”. 4:21 1 Chayri
4:7 1 Chayri “jatunchaykiman”. b Ge´ 5:4 “caramillota”.
´
GENESIS 4:22–5:16 50
˜
naupaj karqa. 22 Zilataj CAP. 4 paykunata bendicerqa,
Tubal-Cainta nacechikorqa. a Ge´ 4:15 suticharqataj Runa1 nispa.
´
Tubal-Caintaj cobremanta, 3 Adan 130 watasniyoj
fierromantawan tukuy laya1 kashajtin, ujnin qhari wawan
herramientasta ruwaj. nacekorqa payman rijchasqa,
Tubal-Cainpa hermananqa
´ b Ge´ 5:3 Set sutitataj churarqa. a 4 Wawan
Naama sutikorqa. 1Cr 1:1 Set nacekusqanmanta qhepaman,
23 Lamecqa warmisnin Adaman, Adanqa 800 watastawanraj
Zilamanwan kayta nerqa: kausarqa. Wawasnintaj
´ karqankuraj qharispis,
“Warmisnıy, parlasqayta
c Ge´ 4:8 warmispis. 5 Adanqa
uyariwaychej. Mt 23:35
Imatachus nisqayta 930 watasta kausakorqa,
Heb 11:4 ˜
uyariwaychej. chaymantataj wanuporqa. b
Uj runata maqawasqanrayku 6 Setqa 105 watasniyoj
˜ ´
wanuchini. karqa wawan Enos
´
d Ge´ 5:6 nacekushajtin. c 7 Wawan Enos
Chay joventa
Lu 3:23, 38 nacekusqanmanta qhepaman,
maqawasqanrayku 
˜ Setqa 807 watastawanraj
wanuchini.
˜ CAP. 5 kausarqa. Wawasnintaj
24 Sichus Cainta wanuchej runa e Ge´ 1:26 karqankuraj qharispis,
qanchis kutita castigasqa Snt 3:9 warmispis. 8 Setqa 912 watasta
kanqa chayqa, a kausakorqa, chaymantataj
˜ ˜
noqata wanuchiwajqa wanuporqa.
77 kutista castigasqa 9 Enosqa 90 watasniyoj karqa
kanqa”. f Ge´ 1:27 ´
wawan Quenan nacekushajtin.
25 Adanqa watejmanta
Mr 10:6 ´
˜ 10 Wawan Quenan
warminwan punuykorqa. nacekusqanmanta qhepaman,
Warmintaj qhari wawitata Enosqa 815 watastawanraj
nacechikorqa, Set1 sutitataj g Ge´ 2:23
kausarqa. Wawasnintaj
churarqa. b Ajinata suticharqa Isa 45:12 karqankuraj qharispis,
imaraykuchus Evaqa nerqa: Mt 19:4 warmispis. 11 Enosqa
“Diosqa waj wawata qowan  905 watasta kausakorqa,
Abelpa cuentanmanta, pitachus
˜ ˜
´ ˜
Pana lado chaymantataj wanuporqa.
Ca ın wanucherqa chaypa a Ge´ 4:25 12 Quenanqa 70 watasniyoj
cuentanmanta”, c nispa. karqa wawan Mahalalel
26 Setpatapis wawan nacekushajtin. d 13 Wawan
´
kallarqataj, Enos sutitataj Mahalalel nacekusqanmanta
churarqa. d Chay tiempopi b Ge´ 2:17 qhepaman, Quenanqa
´ ´
Ge 3:19
runasqa Jehova Diospa sutinta 840 watastawanraj kausarqa.
Ro 6:23
oqhariyta qallarerqanku. 1Co 15:22 Wawasnintaj karqankuraj

5 Kaypi qhelqasqa kashan


pikunachus Adanpa miraynin
qharispis, warmispis.
14 Quenanqa 910 watasta
karqanku chaykunamanta. kausakorqa, chaymantataj
˜
Adanta Dios ruwarqa chay c Ge´ 4:26 wanuporqa.
punchaypi, Diosqa payman Lu 3:23, 38 15 Mahalalelqa
rijchakojta ruwarqa. e 2 Diosqa 65 watasniyoj karqa wawan
ruwarqa qharita, warmitawan. f Jared nacekushajtin. e
Paykuna ruwasqa karqanku 16 Wawan Jared
d Lu 3:23, 37 nacekusqanmanta qhepaman,
chay punchaypi, g Diosqa
Mahalalelqa 830 watastawanraj
4:22 1 Chayri “tukuy rijchaj”. 4:25 kausarqa. Wawasnintaj
1 Set suteqa niyta munan ajllasqa,
´
sutichasqa, churasqa. e Lu 3:23, 37 5:2 1 Chayri “Adan”.
´
51 GENESIS 5:17–6:5
karqankuraj qharispis, CAP. 5 llankayninchejmanta,
warmispis. 17 Mahalalelqa a Jud 14 makisninchejwan atispa mana
895 watasta kausakorqa, atispa llankasqanchejmantapis”,
˜ ´
chaymantataj wanuporqa. nispa. 30 No e
18 Jaredqa 162 watasniyoj b Lu 3:23, 37 nacekusqanmanta qhepaman,
karqa wawan Enoc Lamecqa 595 watastawanraj
nacekushajtin. a 19 Wawan Enoc kausarqa. Wawasnintaj
nacekusqanmanta qhepaman, karqankuraj qharispis,
c Ge´ 6:9
Jaredqa 800 watastawanraj Dt 8:6
warmispis. 31 Lamecqa
kausarqa. Wawasnintaj Dt 13:4 777 watasta kausakorqa,
karqankuraj qharispis, ˜
3Jn 4 chaymantataj wanuporqa.
warmispis. 20 Jaredqa Jud 14, 15 ´
32 Noe 500 watasniyoj
962 watasta kausakorqa, ˜
˜ kasqanmantana wawasnin
chaymantataj wanuporqa. nacekorqanku. Sutikorqankutaj
21 Enocqa 65 watasniyoj d Jn 3:13 Sem, a Cam, b Jafet. c
´ Heb 11:5

6
karqa wawan Matusalen Kay jallpa patapi runasqa
nacekushajtin. b 22 Wawan mirayta qallarerqanku,
´
Matusalen nacekusqanmanta warmi wawasniyojtaj karqanku.
qhepaman, Enocqa e Lu 3:23, 36
2 Chaypachataj angelesqa,1 d
300 watastawanraj kausarqa.
reparayta qallarerqanku
Payqa cheqa Diosllawanpuni1
runaspa warmi wawasninkoqa
purerqa. Wawasnintaj f Ge´ 7:1
kachitas kasqankuta. Chayrayku
karqankuraj qharispis, Eze 14:14
warmispis. 23 Tukuyninpi Mt 24:37 chay warmiswan casarakuyta
Enocqa 365 watasta
Heb 11:7 qallarerqanku, munasqankuman
´
kausakorqa. 24 Enocqa cheqa
1Pe 3:20
2Pe 2:5
jina ajllakuspa. 3 Jehova
Diosllawanpuni purerqa. c Diostaj nerqa: “Noqaqa mana
˜ ˜
Chaymantataj manana pipis wi naypaj qhawakullasajchu
payta rikorqachu, Dios runaspa ruwasqankutaqa, e may
g Ge´ 3:17
chaymanta apasqanrayku. d juchasapas kasqankurayku.

25 Matusalenqa ˜ Chayrayku paykunaqa
Pana lado ˜
187 watasniyoj karqa wawan 120 watasllatawan na
a Ge´ 10:21
Lamec nacekushajtin. e ´
Ge 11:10
kausanqanku”, f nispa.
26 Wawan Lamec Lu 3:23, 36 4 Dios chayta nishajtenqa,
nacekusqanmanta qhepaman, kay jallpa patapi nefilimkuna1
˜
Matusalenqa 782 watastawanraj karqana. Chay runasqa
kausarqa. Wawasnintaj b Ge´ 6:10 karqanku angelespa
´ wawasninku, runaspa warmi
karqankuraj qharispis, Ge 10:6
˜
warmispis. 27 Matusalenqa wawasninkuwan punuykorqanku
969 watasta kausakorqa, chaykunaj wawasninku. Chay
˜ ˜
chaymantataj wanuporqa. c Ge´ 10:2 wawasninkoqa naupa tiempopi
28 Lamecqa 182 watasniyoj  may kallpasapas, may
karqa qhari wawan CAP. 6 rejsisqastaj karqanku.
´
nacekushajtin. 29 Paymantaj d Job 1:6 5 Jehova Diosqa rikorqa,
´ runaspa sajra ruwasqasninkoqa
No e1 sutita churarqa, f Job 38:7
2Pe 2:4
imaraykuchus nerqa: jallpapi may jinapuni
´ Jud 6
“Jehova Diosqa kay jallpata kasqanta, sonqonkupi
maldecin. g Kay wawataj yuyasqankupis tukuy
samarichiwasun2
e Ge´ 7:4 6:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Diospa
1Pe 3:20
5:22 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata wawasnenqa”. 6:4 1 Nefilimkuna
´
leeriy. 5:29 1 No e suteqa niyta palabraqa ichapis niyta munan
munanman samarichej, sonqochaj. wajkunata urmachejkuna.
2 Chayri “sonqochawasun”. f 2Pe 3:9 Glosariopi nefilim nisqata leeriy.
´
GENESIS 6:6-21 52
tiempo sajrallapuni kasqanta. a CAP. 6 15 Arcataqa kay jinata ruwanki:
´
6 Jehova Diosqa pesachikorqa1 a Ge´ 8:21 largonman 134 metrosniyojta,
kay jallpapi runasta Jer 17:9 anchonmantaj 22 metrosniyojta,
Mt 15:19
ruwasqanmanta, sonqonpis sayayninmantaj
mayta nanarqa. b 7 Chayrayku 13 metrosniyojta.1 16 Arcataqa
´
Jehova Diosqa nerqa: “Jallpa b Sl 78:40, 41 kinsa pisosniyojta ruwanki,
patamanta chinkachisaj kanchay yaykunanpaj
ruwarqani chay runasta, ventanayojta.1 Chay ventanaqa
c Ge´ 7:1
jinallataj uywasta, qhatatakoj Eze 14:14
kanqa techomanta medio
animalesta, phawajkunatapis. Heb 11:7 metropi jina.2 Arcaj ujnin
Noqaqa pesachikuni paykunata ladonpitaj punkuta ruwanki. a
´
ruwasqaymanta”, nispa. 17 ”Noqatajrı manchaytapuni
´ d 2Pe 2:5
8 Chaywanpis Jehova Diosqa parachimusaj, b yakuwan
Noeta allinpaj qhawarqa. jallpa pampasqa kanankama.
9 Noejpa kausaynenqa e Ge´ 5:32 Chaywantaj jallpa patapi
kay jina karqa. tukuy kausajkunata
Noeqa cheqan runa karqa. c tukuchisaj, tukuy kausay
f Ap 11:18
Payqa chay tiempomanta runas samayniyojkunata. Jallpapi
ukhupi mana juchachana karqa. tukuy kausajkunaqa
˜
Noeqa cheqa Diosllawanpuni1 g Mt 24:37-39 wanonqanku. c 18 Noqaqa
purerqa. d 10 Chaymanta 2Pe 2:5 qanwan uj tratota ruwashani.
qhepaman Noejpata kinsa Qanqa arcaman yaykuy,
wawasnin tiyaporqa: Sem, Cam, h Ge´ 7:4
yaykullachunkutaj wawasniyki,
˜
Jafet ima. e 11 Cheqa Diosqa warmiyki, nojchasniykipis.1 d
rikorqa kay jallpaqa 19 Arcaman apaykullankitaj
maqanakuykunawan junta i Heb 11:7 sapa laya1 animalmanta e
kashasqanta, millachikunataj iskayta, ujta orqota, ujtataj
kasqanta. 12 Diosqa kay chinata. f Ajinamanta qanwan
j G´ e´ 14:10
jallpata qhawarimuspa rikorqa Ex 2:3 kanqanku kausanankupaj.
millachikuna kasqanta. f  20 Tukuy laya animalesmanta
˜ iskaymanta iskay qanman
Tukuy runasqa millay imasta Pana lado
kay jallpapi ruwasharqanku. g a Ge´ 7:16 jamonqanku: phawajkunamanta,
13 Chaymantataj Diosqa uywasmanta, pampapi tukuy
Noeta nerqa: “Tukuy runasta qhatatakoj animalesmantapis.
b Ge´ 1:7 Arcamantaj yaykonqanku
chinkachisaj. Paykunanejta ´
Ge 7:6, 11 ´
jallpaqa maqanakuykunawan kausanankupaj. g 21 Qantajr ı
junta kashan. Chayrayku tukuy laya mikhunata tantay, h
c Ge´ 7:21 qan mikhunaykipaj, animales
paykunata tukuchisaj, jinallataj Sl 104:29
jallpa patapi tukuy mikhunankupajpis”, nispa.
Mt 24:39
kausajkunatapis. h 14 Qanqa 2Pe 2:5
6:15 1 Hebreo parlaypeqa nin,
sumaj maderamanta1 uj arcata2 “largonman 300 codosniyojta,
ruway. i Arca ukhupitaj d Ge´ 7:13 anchonmantaj 50 codosniyojta,
´
cuartosta ruwanki. Chanta sayayninmantaj 30 codosniyojta”.
alquitranwan j arcaj ukhunta, ´
Uj codoqa 44,5 centımetros karqa.
jawantawan llutaykunki.3 e Ge´ 8:17 Yanapa B14 nisqata leeriy. 6:16
´
1 Hebreo parlaypeqa nin, tsohar.
6:6 1 Chayri “sonqonta nanachikorqa”. Ichapis uj ventanalla arcaj tawantin
f Ge´ 7:2
6:9 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata ladosninta muyurerqa. Wakenqa ninku
leeriy. 6:14 1 Chay maderaqa ichapis techon medio metro jina caidayoj
pino sachamanta karqa. 2 Chay g Ge´ 7:14, 15 kasqanta. 2 Hebreo˜ parlaypeqa nin,
arcaqa karqa uj jatun chhoqo caja jina, “uj codo”. 6:18 1 Nojcha:
yakupi barco jina tuytunanpaj. waj lugarespi ninku qhachuni, yerna.
3 Chayri “machaykunki”. h Ge´ 1:29, 30 6:19 1 Chayri “rijchaj”.
´
53 GENESIS 6:22–7:19
22 Noeqa Diospa tukuy ima CAP. 6 yaykorqanku iskaymanta iskay,
´
kamachisqanta ruwarqa. Payqa a Ex 40:16 orqowan chinawan, Noeman
Dios nisqanman jinapuni Heb 11:7 Dios kamachisqanman jina.
 10 Qanchis punchayninmantaj
ruwarqa. a

7
CAP. 7 parayta qallarerqa. Yakutaj
Chaymanta qhepaman
´ b Ge´ 6:9 jallpata pampaykuyta
Jehova Diosqa Noeta Heb 10:38
nerqa: “Arcaman yaykuy, qallarerqa.
Heb 11:7 ´
tukuy familiaykiwan khuska. 1Pe 3:12 11 Noe 600 watasniyoj
2Pe 2:5, 9 kashajtin, iskay kaj killaj
Noqaqa rikuni qanqa kay
tiempo runas ukhupi aswan 17 punchayninpi, cielopi kaj
cheqan runa kasqaykita. b tukuy yakus phatamorqa, cielopi
2 Arcaman yaykuchinki tukuy c Ge´ 8:20
kaj yakuspa punkusninpis
laya1 llimphupaj qhawasqa kicharikunman jina. a 12 Paraqa
animalesmanta qanchista,2 c kay jallpa pataman maytapuni
orqotawan chinatawan. jichakamorqa 40 punchayta,
Tukuy chichipaj qhawasqa d Ge´ 7:23 40 tutatawan. 13 Noeqa chay
´
animalesmantataj iskayllata Ge 8:19 kikin punchaypi arcaman
yaykuchinki, orqotawan yaykorqa wawasnin Semwan,
chinatawan. Camwan, Jafetwan, b jinallataj
3 Phawajkunamantapis warminwan, kinsantin
e Ge´ 2:5 ˜
qanchista2 yaykuchinki, nojchasninwan ima. c
orqotawan chinatawan. 14 Paykunaqa arcaman
Ajinamanta chay animalesqa yaykorqanku tukuy laya monte
jallpa patapi f Ge´ 7:11, 12 animaleswan, tukuy laya
kausakunallankupajpuni. d uywaswan, tukuy laya pampapi
4 Noqaqa qanchis qhatatakoj animaleswan,
punchaymantawan jallpa jinallataj tukuy laya
pataman parachimusaj, e g Ge´ 6:7, 17 phawajkunawan, tukuy laya
40 punchayta 40 tutatawan. f pisqoswanpis. 15 Kausay
Chaywan jallpa patamanta samayniyoj tukuy laya
´
chinkachisaj ruwarqani chay animalesqa Noe kasharqa
h Ge´ 8:13 chayman risharqanku,
tukuy kausajkunata”, g nispa.
´ iskaymanta iskaytaj arcaman
5 Noetaj ruwarqa Jehova Diospa
tukuy ima kamachisqanta. yaykusharqanku. 16 Tukuy laya
6 Noeqa 600 watasniyoj karqa i Lu 17:27
animalesmanta yaykorqanku,
Jatun Para kay jallpata Heb 11:7 orqowan chinawan, Noeman
pampaykushajtin. h 7 Niraj chay Dios kamachisqanman jina.
´
Jatun Para qallarishajtin Chaymantataj Jehova Diosqa
Noeqa arcaman yaykorqa punkuta wisqaykorqa.
j Ge´ 6:19, 20 17 Paraqa 40 punchayta
wawasninwan, warminwan, 
˜ jichakamullarqapuni,
nojchasninwan1 ima. i ˜
Pana lado
8 Yaykullarqankutaj yakutaj kay jallpaman
a Ge´ 1:7 juntaykushallarqapuni,
llimphupaj qhawasqa animales, ´
Ge 8:2
chichipaj qhawasqa animales, arcatataj oqhariyta qallarerqa.
phawajkuna, jallpa patapi kausaj Arcaqa yaku patapi tuytusharqa.
tukuy animalespis. j 9 Chay 18 Yakoqa maytapuni
´ b Ge´ 9:18 kay jallpaman juntaykusharqa,
animalesqa No e kasharqa
chayman rerqanku, arcamantaj
1Cr 1:4 astawan astawantaj
yapakusharqa. Arcataj yaku
7:2 1 Chayri “tukuy rijchaj”. 7:2, 3 patapi tuytusharqa. 19 Yakoqa
´
2 Icha nillanmantaj “qanchis orqosta,
˜ c Ge´ 6:18
maytapuni kay jallpaman
qanchis chinastawan”. 7:7 1 Nojcha: 1Pe 3:20 juntaykorqa, kay jallpapi kaj
waj lugarespi ninku qhachuni, yerna. 2Pe 2:5 tukuynin jatuchaj orqostapis
´
GENESIS 7:20–8:13 54
pampaykorqa. a 20 Chay orqo CAP. 7 17 punchaypi arcaqa tiyaykorqa
puntasmantataj yakoqa a 2Pe 3:5, 6 Ararat orqo pataman. 5 Yakoqa
sojta metros khuskanniyoj chunka kaj killakama astawan
jinatawanraj1 wicharerqa. astawan chakipushallarqapuni.
˜
21 Ajinamanta jallpa patapi Chunka kaj killaj naupaj
˜
b Ge´ 6:7, 17
tukuy kausajkuna punchayninpitaj napis orqoj
˜ ˜
wanorqanku: b phawajkuna, puntasnenqa rikukorqana. a
uywas, monte animales, 6 Noeqa 40 punchaymanta
juchuy animales,1 jinallataj c Lu 17:27 kicharerqa arcapi ruwarqa
´
tukuy runaspis. c 22 Chaki chay ventanata. b 7 Chanta
˜
pampapi tukuy kausajkuna uj qharqanata kacharerqa.
˜ ˜
wanorqanku, senqankupi kausay Chay qharqanaqa rerqataj
d Ge´ 2:7
samayniyoj kajkuna. d 23 Diosqa ´
Ge 7:15
kutimorqataj, yaku kay
kay jallpa patamanta tukuy Ec 3:19 jallpamanta chakinankama.
´
kausajkunata chinkacherqa: Isa 42:5 8 Chant a Noeqa
˜
runasta, animalesta, qhatatakoj uj palomatanataj kacharerqa,
˜
animalesta, phawajkunatapis. jallpa rikhurerqanachus
Tukuyninku jallpa patamanta e Ge´ 6:7 manarajchus chayta
chinkachisqa karqanku. e 2Pe 3:5, 6 yachananpaj. 9 Chay
Noewan paywan palomataj mana tarerqachu
arcaman yaykorqanku maypichus tiyaykunanta.
chaykunawan imalla mana Chayrayku arcaman
˜ f Mt 24:37-39
wanorqachu. f 24 Yakutaj 1Pe 3:20
kutinpullarqataj, imaraykuchus
150 punchaykunatawan kay 2Pe 2:5, 9 tukuy jallpaqa yakuwan
jallpa patapi qocharayarqa. g pampasqallapuni kasharqa. c
´
8 Diostajr ı yuyarikorqa Noetaj makinta aysarispa
Noemanta, tukuy monte palomata arca ukhuman
g Ge´ 8:3
animalesmanta, uywasmantapis, 
apaykakaporqa. 10 Noeqa
mayqenkunachus Noewan arcapi qanchis punchaytawan suyarqa.
CAP. 8 ´
kasharqanku chaykunamanta. h Chanta watejmanta palomata
´ h Ge´ 6:19, 20
Chanta Diosqa jallpa pataman arcamanta kacharillarqataj.
Heb 11:7 ˜
wayrachimorqa, yakutaj 11 Palomataj na
˜
chakipuyta qallarerqa. chisiyaykushajtinna Noeman
2 Cielopi kaj tukuy yakusqa kutinporqa. Noetaj rikorqa
˜ i Ge´ 7:11, 12 pikitunpi1 olivo sachaj qomer
manana phullchimorqankuchu, 
yakuspa punkusninpis laqhenta apamusqanta.
˜
wisqakapunman jina.
Pana lado Ajinamanta Noeqa yacharqa,
a Ge´ 7:20 yakoqa jallpamanta
Ajinamanta paraqa pasaporqa.1i ˜
3 Yakutaj pisimanta pisi chakipushasqantana. d
chakiyta qallarerqa, 12 Qanchis punchayta
suyaytawan palomata
150 punchayninmantaj yakoqa b Ge´ 6:16
˜ watejmanta kacharillarqataj,
astawan na chakiykorqa. ˜
palomataj manana Noeman
4 Qanchis kaj killapi,
kutimorqachu.
´
7:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, c Ge´ 7:19 13 Noe 601 watayoj kashajtin, e
˜ ˜
“15 codosta”. Uj codoqa 44,5 naupaj kaj killaj naupaj
´ ˜
centımetros karqa. Yanapa B14 nisqata punchayninpi jallpaqa manana
leeriy. 7:21 1 Juchuy animales nispaqa yakuwan pampasqachu
˜ d Ge´ 7:20
parlashan aywirispa chayri junarispa ´
Ge 8:3 kasharqa. Noetaj arcaj
may chhika ukhu purinku techonmanta uj cheqanta
chaykunamanta, khuruspis kachunku,
juchuy animalespis kachunku. 8:2 8:11 1 Chayri “chhutitunpi”,
1 Chayri “jarkasqa karqa”. e Ge´ 7:6, 11 “chhuritunpi”.
´
55 GENESIS 8:14–9:6
kicharispa, rikorqa jallpaqa CAP. 8 ujtawan chinkachisajchu tukuy
˜
chaki na kashasqanta. a Ge´ 7:7 kausajkunata, imaynatachus
14 Iskay kaj killaj 1Pe 3:20 ruwarqani ajinataqa. a
2Pe 2:5
27 punchayninpi jallpaqa 22 Kunanmanta qhepamanqa
˜
sumaj chakinapuni kasharqa. jallpapeqa kallanqapuni tarpuna
´ b Ge´ 6:19, 20
15 Chant a Diosqa Noeta ´
Ge 7:14, 15 tiempo, cosechana tiempopis.
˜
nerqa: 16 “Arcamanta llojsimuy, Kallanqataj chiripis, qonipis,
˜
warmiykiwan, wawasniykiwan, c Ge´ 1:22 jinallataj qoni tiempopis, chiri
˜ ´
nojchasniykiwan1 ima. a tiempopis, chanta punchaypis,
17 Jinallataj qanwan khuska d Ge´ 6:10 tutapis”, b nispa.
´
kashanku chay tukuy laya1
˜
animalesta kacharillay na: b e Ge´ 7:13, 14 9 Chant a Diosqa Noeta,
wawasnintawan bendicerqa,
phawajkunata, uywasta, monte paykunamantaj nerqa:
animalesta, jallpa patapi f Ge´ 12:7 “Miraychej, ashkhayaychejtaj,
tukuy qhatatakojkunatapis. jallpamantaj juntaykuychej. c
Ajinamanta paykuna jallpapi g Ge´ 7:2 2 Qankunaqa sigue
˜ Le 20:25
miranankupaj,2 u nasniyoj manchachinkichej,
kanankupaj, jallpapitaj kharkatichinkichejtaj
h Dt 27:6
ashkhayanankupaj”, c nispa. tukuy animalesta, tukuy
18 Chaymanta Noeqa phawajkunata, jallpa patapi
i Ge´ 3:17
arcamanta llojserqa ´
Ge 5:29 kausaj juchuy animalesta,
wawasninwan, d warminwan, mar qochapi kaj tukuy
˜
nojchasninwan ima. j Ge´ 6:5 pescadostapis. Chay animalesqa
19 Jinallataj arcamanta Ec 7:20 atiyniykichej urapi kanqanku. d
llojserqanku tukuy animales, Mt 15:19
3 Mikhuyta atinkichej jallpapi

tukuy qhatatakoj animales, ˜ kausaj tukuy animalesta. e
Pana lado
tukuy phawajkuna, jallpa patapi Imaynatachus tukuy plantasta1
a Ge´ 6:7, 17
kausaj tukuy animalespis, ´
Ge 9:11
mikhunaykichejpaj
mayqen layamantachus Isa 54:9 qorqaykichej, ajinallatataj chay
kasqankuman jina. e tukuy animalestapis qoykichej. f
´ ´ 4 Yawarniyoj aychallata g
20 Chanta Noeqa Jehova b Ge´ 1:14
Diospaj uj altarta1 ruwarqa. f Sl 74:17 amapuni mikhunkichejchu, h
Ec 1:4
Chaypitaj llimphupaj qhawasqa 
imaraykuchus kausayqa
animalesmanta wakinta, chay yawarpi kashan. 5 Sichus
CAP. 9
phawajkunamantapis wakinta g uj animal chayri uj runa
c Ge´ 1:28 ˜
qolachina2 ofrendata jina wanuchisonqachej chayqa,1
jaywarqa.h 21 Chay qolachisqa noqaqa paymanta cuentata
´ d Ge´ 1:26 ˜
qapaytaj Jehova Diospajqa may manasaj. Sichus uj animal uj
Snt 3:7 ˜
sumajpuni karqa.1 Chayrayku runata wanuchenqa chayqa,
´ ˜
Jehova Diosqa sonqonpi nerqa: e 1Ti 4:3 chay animalqa wanuchisqa
˜ kanqa. Sitajchus uj runa,
“Manana ujtawan runaj ˜
juchanraykoqa jallpata f Ge´ 1:29 runa masinta wanuchenqa
˜
maldecisajchu. i Runaj sonqonqa chayqa, paypis wanuchisqallataj
wawamantapacha g Le 17:11, 14 kanqa hermanonpa yawarninta
sajrallapuni. j Ni jaykaj jichasqanrayku. i 6 Sichus
˜
˜ h Le 3:17 pillapis uj runata wanuchenqa
8:16 1 Nojcha: waj lugarespi ninku Le 7:26 chayqa,1 paytapis waj runa
qhachuni, yerna. 8:17 1 Chayri “tukuy Le 17:10, 13
Dt 12:16, 23
rijchaj”. 2 Chayri “aywirinankupaj”. Hch 15:20, 29
9:3 1 Chayri “qomerkunata”. 9:5
8:20 1 Glosariopi altar nisqata Hch 21:25 1 Chayri “yawarniykichejta jichanqa
leeriy. 2 Chayri “ruphachina”. 8:21 chayqa”. 9:6 1 Hebreo parlaypeqa
´
1 Chayri “Jehova Diospa sonqonta i G´ e´ 4:8, 10 nin, “Sichus pillapis uj runaj yawarninta
tiyaykucherqa”. Ex 21:12 jichanqa chayqa”.
´
GENESIS 9:7-25 56
˜
wanuchillanqataj, a imaraykuchus CAP. 9 tukuy animalestapis
noqa runataqa ruwarqani ´
a Ex 20:13 chinkachinanpaj. a 16 Kuycheqa
´
noqaman rijchakojta.1 b Nu 35:30 phuyupi rikhurenqa. Noqataj
´ Mt 26:52
7 Qankunatajrı wawasniyoj chayta rikuspa yuyarikusaj
kaychej, ashkhayaychejtaj. jallpa patapi tukuy laya
˜
Miraychej, kay jallpamantaj kausajkunawan winaypaj tratota
juntaychej”, c nispa. ruwasqaymanta”, nispa.
´ b Ge´ 1:27
8 Chanta Diosqa Noetawan 17 Diosqa Noeta ujtawan
˜
wawasnintawan nillarqataj: nillarqataj: “Chaymin senalqa
9 “Noqa qankunawan kanqa, noqa kay jallpapi
uj tratota ruwashani, d jinallataj tukuy kausajkunawan tratota
mirayniykichejwanpis, c Ge´ 1:28 ruwasqaymanta”, b nispa.
´
10 qankunawan arcamanta Ge 10:32 18 Noejpa wawasnin
llojsimorqanku chay tukuy arcamanta llojsimojkunaqa
animaleswanpis: pisqoswan, karqanku Sem, Cam, Jafet
uywaswan, monte ima. c Camtaj Canaanpa tatan
animaleswanpis, nisunman d Ge´ 9:15 karqa. d 19 Chay kinsa karqanku
jallpamanta tukuy Isa 54:9 Noejpa wawasnin. Tukuy
animaleswan. e 11 Kaymin jallpapi kausakojkunaqa chay
qankunawan ˜ ˜ ruwashani chay wawasninmanta rikhurerqanku,
tratoqa: Nina jaykajpis jatun tukuynejmantaj chayarqanku. e
parata apachimusajchu tukuy e Ge´ 8:17
´
20 Chanta Noeqa jallpata
runasta, tukuy animalestapis llankayta qallarerqa, chaypitaj
chinkachinaypaj, nitaj uvasta poqocherqa.
jallpatapis chay jina llakiyta 21 Uj kuti Noeqa vinota
ruwaykunaypaj”, f nispa. tomaykuspa machaykorqa,
f Ge´ 8:21
12 Diosqa nillarqataj:  toldo wasin1 ukhupitaj qalalla
˜
“Kaymin se nalqa kanqa ˜
Pana lado wijchurparikorqa. 22 Canaanpa
noqa qankunawan tratota a Ge´ 8:21 tatan Camtaj, tatan Noeta
ruwasqaymanta, jinallataj ´
qalallata rikorqa, chanta rispa
qankunawan kashanku chay iskaynin hermanosninman
animaleswanpis. Chay tratoqa willamorqa. 23 Semwan
kanqa qhepaman jamonqanku Jafetwantaj uj mantota
tukuy chaykunapajwan. b Ge´ 9:12, 13
oqharerqanku, iskayninkumanta
13 Phuyupi kuychiyta1 churani. hombrosninkupi japispataj
˜
Chaytaj senal kanqa jallpapi wasallamanta thaskispa
tukuy kausajkunawan ´
yaykorqanku. Chanta mana
tratota ruwasqaymanta. c Ge´ 5:32 qhawarispalla tatankuta
´
14 Maypachachus jallpaman Ge 7:7
´ qhataykorqanku. Ajinamanta
Ge 10:1
phuyuta kachamusaj mana rikorqankuchu tatanku
chaypachaqa, phuyupi qalalla kashasqanta.
kuychi rikhurenqa. 15 Noqataj 24 Noeqa chaki sonqoman
yuyarikusajpuni qankunawan kutispa rijchariytawan,
tukuy laya1 animaleswanpis d Ge´ 10:6
imatachus sullka wawan
tratota ruwasqaymanta. payta ruwasqanta yacharqa.
˜
Manana ujtawan jatun para 25 Nerqataj:
kanqachu tukuy runasta,
“Canaanqa maldecisqa
e Ge´ 10:32
9:6 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Diosqa kachun. f
runata ruwarqa payman rijchakojta”. Payqa kachun
9:13 1 Kuychi: waj lugarespi ninku hermanosninpa aswan
´
kuyrami, kuyka, cumbre, arcoıris.
9:15 1 Chayri “tukuy rijchaj”. f Dt 7:1 9:21 1 Chayri “carpa wasin”.
´
57 GENESIS 9:26–10:18
´ ´ ´
pisipaj qhawasqa CAP. 9 Havila, Sabta, Raama, a
´
esclavonku”, a nispa. a Jos 17:13 Sabteca ima.
26 Noeqa nillarqataj: b Jue 1:28 Raamajpa qhari wawasnenqa
“Sempa Diosnin Jehovaqa c Ge´ 7:6 karqanku Sebawan Dedanwan.
jatunchasqa kachun.
 8 Nemrodpis Cuspa
Canaantaj Sempa esclavon CAP. 10 wawallantaj karqa. Nemrodqa
kachun. b d Lu 3:23, 36 kay jallpapi niraj pipis atiyniyoj
e Ge´ 9:18, 19 kashajtin, may atiyniyoj
27 Diosqa Jafetman jatun
jallpata qochun. f Eze 38:6 runaman tukorqa. 9 Payqa
g Eze 38:2 wapu karqa animalesta
Payqa Sempa toldosninpi ´
h Isa 66:19 japinanpaj,1 Jehova Diospa
tiyakuchun.
Eze 27:13 contranpitaj kasharqa.
Canaanqa Jafetpatapis i Sl 120:5 Chayrayku runasqa wajkunata
esclavollantaj kachun”, Eze 32:26 Nemrodwan kikinchaspa
nispa. j 1Cr 1:5-7 ninku: “Payqa Nemrod jina,
28 Noeqa Jatun Para k Jer 51:27 pichus wapu runa karqa
pasasqanmanta ´
l Eze 27:14 animalesta japinanpaj, Jehova
350 watastawanraj kausakorqa. c Eze 38:6
Diospa contranpitaj kasharqa
29 Noeqa tukuyninpi m Eze 27:7 chay jina”, nispa.
950 watasta kausakorqa, n Jon 1:3 10 Nemrodqa gobernayta
˜
chaymantataj wanuporqa. o Isa 23:1 qallarerqa Sinar jallpapi b kaj
10 Kaykuna karqanku
Noejpa wawasninpa
p Ge´ 50:11
q Jer 46:9
llajtasta: Babelta, c Erecta, d
Akkadta, Calneta ima.
miraynin, Sempata, d Campata, Na 3:9 11 Chay jallpamanta
Jafetpatawan. r Nu´ 34:2 llojsispataj Asiriaman e
1Cr 1:8-10
Paykunaqa Jatun Para yaykorqa. Chaypitaj ruwarqa
s Sl 72:10
kasqanmanta qhepamanraj 
kay llajtasta: Niniveta, f
wawasniyoj karqanku. e ˜ Rehobot-Irta, Calahta,
Pana lado
2 Jafetpa qhari wawasnenqa 12 Resenta ima. Resenqa
´ a Eze 27:22 ´
karqanku: Gomer, f Magog, g kasharqa Nınive llajtamanta
´ ´ b Da 1:2 ´
Madai, Javan, Tubal, h Mesec, i Calah llajtaman rinapi.
´ c Ge´ 11:9
Tiras j ima. Chay tukuynin llajtastaj
3 Gomerpa qhari d Esd 4:9 jatun llajta nisqa karqanku.
wawasnintaj karqanku:
´
e Miq 5:6
13 Mizraimqa Ludimpa g
Askenaz, k Rifat, Togarma l ima. f Jon 3:3 ´
tatan karqa, chant a
Mt 12:41
4 Javanpa qhari Anamimpata, Lehabimpata,
´ g Jer 46:9
wawasnenqa karqanku: Elisa, m Naftuhimpata, h
h 1Cr 1:11, 12
Tarsis, n Kitim, o Dodanim ima. 14 Patrusimpata, i
i Eze 29:14
5 Paykunaj mirayninkumanta Casluhimpata, Caftorimpata j
wakenqa tiyakoj riporqanku j Dt 2:23 ima. Filisteosqa k Casluhinpa
yaku chaupipi churusman.1 k Jos 13:2, 3 mirayninmanta karqanku.
Jer 47:4
Riporqankutaj kikin parlayniyoj 15 Canaanpa kuraj
kajkuna, kikin familiayoj l Jos 13:6 ´
Mr 7:24 wawanqa Sidon l karqa,
kajkunataj. Tiemponmantaj m Ge´ 25:10 sullkantaj Het m karqa.
nacionesman tukorqanku. ´
Ge 27:46 16 Canaanpa mirayninmanta
6 Campa qhari wawasnenqa 1Cr 1:13-16 jamorqanku: jebuseos, n
karqanku: Cus, Mizraim, p Put, q n Jue 1:21 amorreos, o guirgaseos,
´
Canaan r ima. o Ge´ 15:16 17 heveos, p arqueos,
7 Cuspa qhari wawasnenqa Dt 3:8
sineos, 18 arvadeos, q
´ p Jos 11:3
karqanku: Seb a, s zemareos, hamateos r ima.
q Eze 27:11
˜
10:5 1 Chayri “islasman”. r 1Re 8:65 10:9 1 Chayri “runata wanuchinanpaj”.
´
GENESIS 10:19–11:5 58
Qhepamantaj cananeospa CAP. 10 Abimaelpata, Sebajpata,
familiasninkoqa tukuy ladoman a Ge´ 20:1 29 Ofirpata, a Havilajpata,
riraporqanku. Jobabpatawan. Chay tukuynin
19 Cananeospa jallpankoqa karqanku Joctanpa wawasnin.
´ b Jos 15:20, 47
karqa Sidon llajtamantapacha Hch 8:26 30 Maypichus paykuna
Guerar a llajtakama. Guerarqa tiyakorqanku chay jallpasqa
kashan Gaza b llajta qayllapi. ´
karqa Mesa jallpamanta Sefar
Jallpankoqa kallarqataj c Ge´ 13:10 jallpakama, chayqa kashan
´ ´
Ge 19:24
Sodoma, Gomorra, c Adma, Jud 7 inti llojsimuy ladopi ashkha
Zeboyim d llajtaskama. lomas tiyan chaypi.
Chay llajtastaj kashanku 31 Chaykuna karqanku
Lasa llajta qayllapi. d Dt 29:23
Sempa wawasnin, ima
20 Tukuy chaykuna familiamantachus kasqankuman
karqanku Campa wawasnin, e Ge´ 11:17 jina, ima parlayniyojchus
ima familiamantachus kasqankuman jina, mayqen
kasqankuman jina, jallpapichus tiyakusqankuman
ima parlayniyojchus f Esd 4:9 jina, mayqen nacionmantachus
kasqankuman jina, mayqen Hch 2:8, 9
kasqankuman jinataj. b
jallpapichus tiyakusqankuman 32 Chaykuna karqanku Noej
jina, jinallataj mayqen g Eze 27:23 wawasninpa familiasnin, mayqen
nacionmantachus familiamantachus kasqankuman
kasqankuman jina. jina, mayqen nacionmantachus
21 Jafetpa sullka1 hermanon h Ge´ 11:10
kasqankuman jinataj. Jatun
Sempatapis wawasnin Paramanta qhepamanqa, chay
kallarqataj. Semqa Eberpa e i 1Cr 1:17 familiasmanta miraspa tukuynin
tukuynin wawasninpata jallpaman juntarqanku,
˜
naupa tatanku karqa. 22 Sempa nacionesmantaj tukorqanku. c
qhari wawasnenqa karqanku: j Ge´ 11:12
Elam, f Asur, g Arpaksad, h Lud,
Aram i ima.
Lu 3:23, 35
11 Chay tiempopeqa kay
jallpapi tukuy runas
23 Arampa qhari uj parlayllata parlaj kanku,
k Ge´ 11:16
wawasnintaj karqanku: Uz, Hul, tukuyninku kikin palabraswan
´
Gueter, Mas ima. parlaj kanku. 2 Runasqa inti
l 1Cr 1:19 llojsimuy ladoman rishaspa,
24 Arpaksadqa Selaj j tatan
Sinar jallpapi d uj wayqo
karqa. Selataj Eberpa tatan
karqa. pampata tarerqanku, chaypitaj
m 1Cr 1:20-23 ´
tiyakorqanku. 3 Chant a
25 Eberpataqa iskay qhari 
˜ paykunapura ninakorqanku:
wawasnin karqa. Ujninpata Pana lado
´ “Ladrillosta ruwanachej,
sutin karqa Peleg,1 k chay a 1Re 9:28
ninapi chayachispa”, nispa.
tiempopi runas kay jallpapi 1Re 10:11
Paykunaqa rumej cuentanmanta
taqanakusqankurayku.
ladrillota churarqanku, mezclaj
Pelegpa hermanontaj b Ge´ 10:5
´ cuentanmantataj alquitranta
Joctan l sutikorqa.
churarqanku. 4 Chaymantataj
26 Joctanqa Almodadpa nerqanku: “Kunanqa ruwanachej
´ c Ge´ 9:7
tatan karqa, chanta Selefpata, ´
Ge 9:19 uj llajtata, uj torretawan
Hazarmavetpata, Jerahjpata, m Hch 17:26 cielokama chayajta. Ajinamanta
27 Hadorampata, Uzalpata,  may rejsisqas kasunchej,
Diclajpata, 28 Obalpata, CAP. 11 nitaj tukuy jallpantinman
d Ge´ 10:9, 10 taqarakusunchu”, e nispa.
10:21 1 Hebreo parlaypeqa Da 1:2 ´ ´
entiendechillanmantaj Semqa Jafetpa 5 Jehova Diostajr ı
´
kurajnin kasqanta. 10:25 1 Peleg uraykamorqa chay llajtata
suteqa niyta munan taqay. e Ge´ 9:1 qhawarej, runas ruwayta
´
59 GENESIS 11:6-27
qallarerqanku chay torretawan. CAP. 11 karqankuraj qharispis,
´ ´
6 Chanta Jehova Diosqa nerqa: a Ge´ 11:1 warmispis.
“Kay runasqa ujchasqa 16 Eberqa 34 watasniyoj
kashanku, uj parlayllatataj ´
karqa wawan Peleg a
´
parlanku. a Qhawariy imatachus b Ge´ 1:26 nacekushajtin. 17 Peleg
ruwayta qallarisqankuta. nacekusqanmanta qhepaman,
Kunanqa imatachus ruwayta Eberqa 430 watastawanraj
˜
yuyasqankuta ruwallanqankuna. c Dt 32:8 kausakorqa. Wawasnintaj
7 Jaku b uraykunachej karqankuraj qharispis,
parlayninkuta chajroj. warmispis.
Ajinamanta parlanakusqankuta d Jer 50:1 18 Pelegqa 30 watasniyoj
mana entiendenakunankupaj”, ´
´ karqa wawan Re u b
nispa. 8 Ajinapi Jehova Diosqa nacekushajtin.
chay lugarpi tiyakojkunata e Ge´ 6:10
´
19 Reu nacekusqanmanta
jallpantinman taqararqa.1 c Lu 3:23, 36
qhepaman, Pelegqa
Pisimanta pisitaj chay llajtata 209 watastawanraj kausakorqa.
ruwayta saqeporqanku. Wawasnintaj karqankuraj
9 Chayrayku chay llajtaj sutenqa f Ge´ 10:22
qharispis, warmispis.
´ 1Cr 1:17
Babel1 d karqa, chaypi Jehova 20 Reuqa 32 watasniyoj
Diosqa kay jallpapi runaspa karqa wawan Serug
parlayninkuta chajrusqanrayku. nacekushajtin.
´ g Ge´ 10:21
Jehova Diosqa chay lugarpi 21 Serug nacekusqanmanta
tiyakoj runasta jallpantinman qhepaman, Reuqa
taqararqa. 207 watastawanraj kausakorqa.
h Ge´ 10:24
10 Kaykuna karqanku 1Cr 1:18 Wawasnintaj karqankuraj
Sempa e miraynin. Lu 3:23, 35 qharispis, warmispis.
Semqa 100 watasniyoj 22 Serugqa 30 watasniyoj
karqa wawan Arpaksad f karqa wawan Nacor
nacekushajtin. Chaytaj karqa i Ge´ 10:21
1Cr 1:18
nacekushajtin.
Jatun Para kasqanmanta iskay 23 Nacor nacekusqanmanta

watanman. 11 Wawan Arpaksad ˜ qhepaman, Serugqa
nacekusqanmanta qhepaman, Pana lado
a Ge´ 10:25 200 watastawanraj kausakorqa.
Semqa 500 watastawanraj 1Cr 1:19 Wawasnintaj karqankuraj
kausarqa. Wawasnintaj qharispis, warmispis.
karqankuraj qharispis,
24 Nacorqa 29 watasniyoj
warmispis. g ´
b Lu 3:23, 35 karqa wawan Tare c
12 Arpaksadqa 35 watasniyoj nacekushajtin. 25 Tare
´
´
karqa wawan Sel a h
´ nacekusqanmanta qhepaman,
nacekushajtin. 13 Sel a c Ge´ 11:32 Nacorqa 119 watastawanraj
nacekusqanmanta qhepaman, Lu 3:23, 34
kausakorqa. Wawasnintaj
Arpaksadqa 403 watastawanraj
karqankuraj qharispis,
kausakorqa. Wawasnintaj
warmispis.
karqankuraj qharispis, d Ge´ 12:7
warmispis.
´
Ge 15:1, 6 26 Tareqa 70 watasniyoj
´ ˜
Ge 17:5 kasqanmantana wawasniyoj
14 Selaqa 30´ watasniyoj Snt 2:23 karqa. Chay wawasnintaj
karqa wawan Eber i ´ ´
karqanku: Abran, d Nacor, e
nacekushajtin. 15 Eber ´
Haran ima.
nacekusqanmanta qhepaman,
Selaqa 403 watastawanraj
e Jos 24:2
27 Kaykuna karqanku
kausakorqa. Wawasnintaj Tarejpa miraynin.
Tareqa Abranpa tatan karqa,
f Ge´ 12:4
11:8 1 Chayri “takararqa”. 11:9 1 Babel ´
Ge 19:1 jinallataj Nacorpata, Haranpata
suteqa niyta munan chajruy. 2Pe 2:7 ima. Harantaj Lotpa f tatan
´
GENESIS 11:28–12:12 60
˜
karqa. 28 Haranqa wanuporqa CAP. 11 Saraita, a sobrinon Lotta, b
´
tatan Tare kausakushajtillanraj, a Hch 7:4 tukuy tantasqanku imasta, c
´
maypichus nacekorqa chay b Ge´ 15:7 Haran jallpapi kamachisninku
Ne 9:7 ´
llajtapi, caldeospa a llajtanku karqa chaykunatapis. Canaan
Urpi. b 29 Chaymanta Abranqa c Ge´ 12:11 jallpaman chayaspataj,
´
Ge 17:15
casarakaporqa, Nacorpis ´
Ge 20:12, 13 6 Abranqa rillarqapuni Sichem1
casarakullarqataj. Abranpa 1Pe 3:6 llajtaman d chayanankama,
´ ´ ´
warmenqa Sarai c sutikorqa, d Ge 22:20 More jallpapi jatuchaj sachas
´ ´
Ge 24:15
Nacorpa warmintaj Milc a d ´ tiyan chay qayllaman. e
e Ge 16:1, 2
sutikorqa. Milcaqa karqa Ro 4:19 Chay tiempopeqa cananeos
Haranpa wawan, hermanantaj Heb 11:11 chay jallpapi tiyakusharqanku.
´ ´
karqa Isc a. 30 Saraiqa f ´
Ge 10:19 7 Jehova Diostaj Abranman
mana wijsallikuyta aterqachu, e ´
g Ge 11:27, 28 rikhurispa nerqa: “Kay
´
mana wawasnin karqachu. h Ge 12:4 jallpata mirayniykiman f qosaj”, g
´ ´
31 Chanta Tareqa caldeospa Ge 27:42, 43
nispa. Abrantaj chaypi
Hch 7:2, 4 ´
llajtanku Urmanta llojsiporqa,  uj altarta ruwarqa, Jehova
´
Canaan jallpaman ripunanpaj. f CAP. 12 Dios payman rikhurerqa
Pusariykukorqataj wawan i Jos 24:3
chaypi. 8 Chaymanta qhepaman
Abranta, allchhin Lotta, g pichus Hch 7:3, 4 Abranqa riporqa Betel h llajtaj
Haranpa wawan karqa chayta, j Ge´ 13:14, 16 inti llojsimuynin ladoman,
˜ ´
jinallataj nojchan1 Saraitapis, Ge 15:1, 5
´ ashkha lomas tiyan chayman.
Ge 17:5
wawan Abranpa warminta. ´ Betelwan Haiwan tinkuypitaj
´ Ge 22:17, 18
Tiempowantaj Haran llajtaman Dt 26:5 toldo wasinta1 sayaricherqa.
chayaspa, h chaypi tiyakorqanku. k Ge´ 27:29, 30 Betelqa inti yaykuy ladopi
32 Tareqa 205 watasta l Hch 3:25
´
karqa, Haitaj i inti llojsimuy
kausarqa, Haranpitaj Gal 3:8
˜ ladopi. Abranqa chaypi uj altarta
wanuporqa. m Heb 11:8 ´
Jehova Diospaj ruwaspa, j
´ n Ge´ 11:29 ´
12 Jehova Diosqa Abranta
nerqa: “Jallpaykimanta

˜
Pana lado
Jehova Diospa sutinta oqhariyta
qallarerqa. k 9 Chaymanta
ripuy, saqeytaj parientesniykita, ´ Abranqa toldo wasinta
a Ge 11:31 ´
tataykej wasintawan. ´ oqharispa, Negueb l ladoman
b Ge 13:5, 6
Rikuchisqayki chay jallpaman ´ jarakuspa jarakuspa rerqa.
c Ge 26:3 ´
ripuy. i 2 Mirayniykita uj jatun d Hch 7:15, 16
10 Chaypachaqa Canaan
nacionman tukuchisaj, e ´
Ge 35:4 jallpapi yarqhay karqa.
´
bendecisqaykitaj. Sutiykita Dt 11:29, 30 Abrantajrı Egiptoman uraykorqa
´
may rejsisqaman tukuchisaj, f Ge 3:15
´
uj tiempota chaypi
wajkunapis qannejta bendecisqa Ge 21:12
´
Ge 28:13, 14
tiyakunanpaj,1m imaraykuchus
kanqanku. j 3 Bendecisojkunata Ro 9:7 yarqhayqa manchaypuni chay
bendecisaj, maldecisojkunatataj ´
Gal 3:16 jallpapi karqa. n 11 Egiptoman
´ ˜
maldecisaj. k Qannejta g Ge 13:14, 15
´
chayashaspana, Abranqa warmin
bendecisqa kanqanku1 jallpa Ge 15:1, 7
´
Ge 17:1, 8
Saraita nerqa: “Ama jina kaspa
patapi tukuy naciones”, l nispa. Dt 34:4 uyarillaway ari. Noqa yachani
´
4 Abranqa Haran jallpamanta h ´
Ge 28:16-19 qanqa may kachita kasqaykita. o
´ ´
riporqa Jehova Dios nisqanman Ge 31:13 12 Egiptomanta runasqa
´
jina, Lotpis paywan rerqa. i Ge 13:1, 3 rikususpa nenqanku:
Jos 7:2
Abranqa 75 watasniyoj karqa ´ ‘Kay warmeqa chay runaj
´ j Ge 8:20 ´
Haran jallpamanta ripushajtin. m ´
Ge 35:2, 3 warmin’, nispa. Chanta noqata
´ ˜ ´
5 Abranqa Canaan jallpaman k ´
Ge 26:25 wanuchiwanqanku, qantar ı
riporqa, n apakaporqataj warmin l ´
Ge 20:1
˜
´
Ge 24:62 12:6 1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2
11:31 1 Nojcha: waj lugarespi ninku m Sl 105:13 nisqata leeriy. 12:8 1 Chayri “carpa
qhachuni, yerna. 12:3 1 Chayri n Ge´ 26:1, 2 wasinta”. 12:10 1 Chayri “forastero jina
“paykunapaj bendicionta tarenqanku”. o Ge´ 26:7 chaypi tiyakunanpaj”.
´
61 GENESIS 12:13–13:10
mana. 13 Chayrayku ninki ari, CAP. 12 tukuy imasninwan ima. Lotpis
qanqa hermanay kasqaykita. a Ge´ 20:11, 12 paywan riporqa. 2 Abranpataqa
Ajinamanta qanrayku tiyaporqa ashkha uywasnin,
allin rinawanpaj, amataj qolqen, oronpis. a 3 Payqa
˜
wanuchinawankupaj”, a nispa. jarakuspa jarakuspa rillarqapuni,
´
14 Abran Egiptoman Neguebmanta Betel llajtakama.
´
b Ge´ 20:14
chayasqantawan, egipciosqa ´
Ge 24:34, 35
Chant a chayarqa Betelwan
rikorqanku Saraiqa may kachita Haiwan tinkuyman, maypichus
˜
warmi kasqanta. 15 Faraonpa1 naupajta toldo wasinta1
˜
kuraj kamachisninpis, Saraita sayarichisqana chayman, b
rikuytawan faraonman 4 maypichus uj altartapis
c Ge´ 11:29
˜
willamorqanku may kachita ruwasqana chayman. Abranqa
´
Ge 17:15 ´
kasqanta. Chayrayku Saraitaqa ´
Ge 23:2, 19
chaypi Jehova Diospa sutinta
pusarqanku faraonpa wasinman. oqharerqa.
16 Faraonqa Sarairayku 5 Lotqa Abranwan risharqa.
Abranta allinpaj qhawarqa, Paypatapis tiyapullarqataj
qorqataj ovejasta, wakasta, china ovejasnin, wakasnin, toldo
burrosta, orqo burrosta, qhari d Ge´ 20:11, 12 wasisninpis. 6 Maypichus
kamachista, warmi kamachista,1 kasharqanku chay jallpaqa
´
camellosta ima. b 17 Jehova mana jatunchu karqa chay
´
Diostajrı, faraontawan wasinpi chhika uywasninkupaj.
kajkunatawan sinchi Chayrayku mana khuskallapuni
onqoykunawan castigarqa,1
e Sl 105:14 ˜
 tiyakuyta aterqanku nachu.
Abranpa warmin Saraita c CAP. 13 7 Abranpa uywasninta
wasinman pusachimusqanrayku. f Ge´ 12:9 michejkunawan, Lotpa
´
18 Chant a faraonqa Abranta ´
Ge 20:1 uywasninta michejkunawanqa
wajyaspa nerqa: “¿Imatataj 
˜
phi nanaykukorqanku.
kayta ruwawankiri? ¿Imajtintaj ˜ Chay tiempopeqa cananeoswan
Pana lado
mana niwarqankichu warmiyki a Ge´ 24:34, 35 perizitaswan chay jallpaspi
kasqantari? 19 ¿Imaraykutaj tiyakusharqanku. c 8 Abrantaj
nerqanki ‘hermanallay’ d ´
˜ Lotta d nerqa: “Waway,
nispari? Noqaqa warmiypajna uj familialla kanchej.
japikapuyta munasharqani. Mana noqanchejpuraqa
Kayqa warmiyki, pusakapuy, b Ge´ 12:8, 9 ˜
Jos 7:2
phinanakusunmanchu, nillataj
kaymanta ripuy”, nispa. uywasninchejta michejkunapis
´ ˜
20 Chanta faraonqa qhari phi nanakunkumanchu.
kamachisninta kamacherqa 9 Taqanakapuna ari, kay
Abranta kachapunankuta. jallpasmanta maynejllatapis
Chay kamachisnintaj Abranta c Ge´ 10:19 ajllakuy. Sichus lloqe ladoman
Egiptomanta kachaporqanku, ˜
rinki chayqa, noqaqa pana
warmintawan, ˜
ladoman risaj. Sichus pana
kamachisnintawan, imasninchus ladoman rinki chaytaj, noqaqa
karqa chaytawan. e lloqe ladoman risaj”, nispa.
d Ge´ 11:27

13 Abranqa Egiptomanta
´
llojsispa Negueb f
10 Lotqa tukuy ladota
qhawarispa rikorqa tukuy
´ ´
jallpaman wicharerqa Jordan pampasta1 e Z oar f
warminwan, kamachisninwan, llajtakama. Chay jallpaqa sumaj
e Ge´ 19:28 yakusniyoj karqa, rijchakorqataj
12:15 1 Faraonqa mana sutichu,
´ 13:3 1 Chayri “carpa wasinta”.
manaqa Egiptomanta reyesta faraon
nej kanku. 12:16 1 Chayri “sirvientesta, 13:10 1 Pampas nispaqa parlashan
´ ´
sirvientasta”. 12:17 1 Chayri “jatun Jordan mayoj pampasninmanta Zoar
llakiykunawan castigarqa”. f Ge´ 19:20-22 llajtakama.
´
GENESIS 13:11–14:9 62
´ ´
Jehova Dios Eden huertata CAP. 13 Kedorlaomertaj a Elamb jallpapi,
ruwarqa chayman, a Egipto a Ge´ 2:8, 9 Tidaltaj Goyim jallpapi.
jallpamanpis. Chayqa ajina 2 Chay reyesqa guerrapi
´ b Ge´ 19:28, 29
karqa niraj Jehova Dios maqanakorqanku kay reyeswan:
Sodoma llajtata, Gomorra Sodoma c llajtamanta rey Berawan,
c Ge´ 18:20
llajtatawan chinkachishajtin. ´ Gomorra d llajtamanta rey
´ Ge 19:5 ´
11 Lotqa ajllakorqa Jordan 2Pe 2:6-8 Birsawan, Adma llajtamanta rey
pampasta. Toldo wasintataj Jud 7 Sinabwan, Zeboyime llajtamanta
astakaporqa inti llojsimuy rey Semeberwan, Bela llajtamanta
d Ge´ 12:7
ladoman. Ajinata Abranwan ´
Ge 15:18 reywanpis. Bela llajtaqa
´
Lotwanqa taqanakorqanku.
´
´
Ge 24:7
´ sutikullantaj Zoar. 3 Tukuy
12 Abranqa tiyakorqa Canaan Ex 33:1 paykunaqa Sidim f ura pampaspi
´
jallpapi, Lottajr ı tiyakorqa soldadosninkuta tantaykorqanku,
´ e Ge´ 12:2
Jordan pampaspi b kaj llajtas ´
Ge 15:1, 5 nisunman Kachi qocha1g chaypi.
´
chaupipi. Chaymantataj Lotqa Ex 1:7 4 Chay reyesqa
Sodoma llajta qayllapi toldo Heb 11:12 ˜
rey Kedorlaomerta 12 watastana
wasinta sayaricherqa. f Ge´ 18:1 sirvisqanku, 13 watapitaj
13 Sodoma llajtapi runasqa ´
Ge 23:19 contranta oqharikorqanku.
´
millay sajra runas karqanku,
´
Ge 25:9, 10
´ 5 Kedorlaomerwan, paywan
Ge 35:27
Jehova Diospa contranpitaj kasharqanku chay reyeswanqa
millay juchasta ruwaj kanku. c g Ge´ 23:2 14 watapi Asterot-Carnaimman
14 Lot ripusqanmanta rispa refaimkunata
´
qhepaman, Jehova Diosqa h Ge´ 12:7 atipaykorqanku,
Abranta nerqa: “Ama jina kaspa,  zuzimkunatataj Campi
maypichus kashanki chaymanta CAP. 14 atipaykorqanku, emimkunatataj h
´
qhawariy norte ladota,1 sur i Ge´ 10:9, 10 Save-Quiryataimpi,
´
ladota,2 inti llojsimuy ladota,  6 horeostataj i Seır orqospi, j
inti yaykuy ladotawan. ˜
Pana lado El-Parankama. Chayqa kashan
15 Chay rikushanki chay tukuy a Ge´ 14:17 chin jallpa kantupi.
jallpataqa qanman qopusqayki.
˜ 7 Kutimushaspataj En-Mispat
Qanpaj wi naypaj kanqa, b Ge´ 10:22 jallpaman chayarqanku, chay
jinallataj mirayniykipajpis. d ´
c Ge´ 10:19
jallpaqa sutikullantaj Cades. k
16 Mirayniykitaqa may chhikata ´
Ge 13:12 Chaypitaj amalequitaspa l
mirachisaj jallpapi tiyu chhikata tukuy jallpasninkuta
jina. Tiyoqa mana yupay atina, d Ge´ 13:10, 12 japikaporqanku. Jinallataj
ajinallataj mirayniykipis mana amorreostapis m atiparqanku,
yupay atina kanqa. e e Dt 29:23
paykunaqa tiyakusharqanku
17 Kunanqa rispa kay tukuynin ´
f Ge´ 14:10
Hazazon-Tamar n nisqa llajtapi.
´
jallpata muyumuy. Kay 8 Chanta phishqa
jallpataqa qanman qopusqayki”, g Nu´ 34:2, 12 reyes ujchaykukuspa
nispa. 18 Jinamanta Abranqa maqanakoj llojsimorqanku:
toldo wasisllapipuni tiyakorqa. h Dt 2:10, 11 Sodoma llajtamanta rey,
Chaymantataj chayarqa Gomorra llajtamanta rey,
Mamrepi f jatuchaj sachas karqa i Dt 2:12 ´
Adma llajtamanta rey,
chayman, Hebronman. g Chaypi j Ge´ 36:8 Zeboyim llajtamanta rey, Bela
´
tiyakorqa, Jehova Diospajtaj llajtamanta rey ima. Bela
uj altarta ruwaporqa. h k Nu´ 20:1
´
llajtaqa sutikullantaj Z oar.
14 Chay tiempopeqa Amrafel
rey karqa Sinar jallpapi,i l Ge´ 36:12
1Sa 15:2
Paykunaqa Sidim ura pampaspi
maqanakunankupaj wakichisqas
Arioctaj Elasar jallpapi, sayaykorqanku. 9 Chay phishqa
m Ge´ 10:15, 16
13:14 1 Chayri “pata ladota”. 2 Chayri 14:3 1 Chay Kachi qochaqa sutikun
˜
“ura ladota”. n 2Cr 20:2 Wanusqa qocha.
´
63 GENESIS 14:10-21
´
reyesqa maqanakorqanku kay CAP. 14 wakichisqas. Chant a chay
tawa reyespa contranpi: Elam a Ge´ 14:1, 2 apakapojkunata qhatiykorqanku
nacionmanta rey Kedorlaomerpa Dan llajtakama. a 15 Chisintaj
contranpi, Goyim nacionmanta Abranqa kamachisninta
´
rey Tidalpa contranpi, Sinar grupospi taqarqa. Chanta
nacionmanta rey Amrafelpa paywan kamachisninwanqa
b Ge´ 14:16 reyesta maqaj sayaykorqanku,
contranpi, Elasarmanta a
rey Ariocpa contranpi ima. atipaykorqankutaj.
10 Chaypachaqa Sidim ura Paykunataqa qhatiykorqanku
´ ´
pampaspi ashkha alquitran Hoba jallpakama. Chayqa kashan
toqos karqa. Sodomamanta c Ge´ 19:1 Damasco llajtamanta norte
reywan Gomorramanta ladopi.1 16 Abranqa
reywantaj, ayqekushaspa paykunamanta qhechumorqa
chay toqosman wakin tukuy imata. Sobrinon Lottapis
soldadosninkuwan qhechukanporqa,
urmaykorqanku, wakin d Ge´ 13:18 tukuy imasnintawan,
soldadostaj lomasman jinallataj warmista, waj
ayqekorqanku. 11 Chay atipaj presochasqastapis.
tawa reyesqa Sodomamanta, 17 Abranqa Kedorlaomerta,
Gomorramantawan tukuy jinallataj paywan kasharqanku
e Ge´ 14:24
kaj chhikata apakaporqanku, chay reyestapis atipaytawan
jinallataj mikhunankutapis. kutinpusharqa. Sodomamanta
´ ˜
Chant a nanninkuta reytaj payta taripaj rerqa
´
riporqanku. b 12 Abranpa Save ura pampasman,
sobrinon Lotqa Sodoma f Ge´ 11:27 mayqenchus Reypa ura
llajtapi tiyakusharqa. c Paytapis  pampasnin b nisqa chayman.
´
japispa apakapullarqankutaj, ˜
Pana lado 18 Chanta Salemmanta rey c
´
tukuy imasnintawan. Chant a a Jue 18:29 Melquisedecqa d apamorqa
˜
nanninkuta ripullarqankupuni. tantata, vinotawan.
13 Uj runataj chay Payqa Aswan Patapi kaj Diospa
maqanakumanta ayqemuspa sacerdoten1 karqa. e
´
Abranman1 willarqa imachus 19 Chanta Abranta
pasasqanta. Abranqa b 2Sa 18:18 bendecispa nerqa:
tiyakusharqa2 amorreo “Aswan Patapi kaj Diosqa
Mamrejpata jatuchaj sachasnin bendecisuchun,
karqa chay chaupipi. d Mamreqa pichus cielota, kay
Escolpatawan Anerpatawan e c Heb 7:1, 2 jallpatawan ruwarqa chay.
hermanonku karqa. Paykunaqa 20 Jatunchasqa kachun
Abranwan tratota ruwasqanku Aswan Patapi kaj Diosqa.
yanapanakunankupaj.
Payqa enemigosniykita
14 Abranqa sobrinon1 Lotta f
makisniykiman
presota apakapusqankuta d Sl 110:4
Heb 6:20 jaywaykusunki”, nispa.
yachaspa, usqhayllata
tantaykorqa wasinpi nacekoj Abrantaj tukuy ima
qhari kamachisninta.2 qhechusqanmanta,
Tukuyninpi karqanku 318 runas sapa chunkamanta ujta f
maqanakupaj sumaj Melquisedecman qorqa.
e Sl 83:18
Heb 5:5, 10 21 Chaymantataj
14:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, Sodomamanta reyqa, Abranta
“hebreo Abranman”. 2 Chayri “toldo nerqa: “Runasllata qopuway,
wasispi tiyakusharqa”. 14:14 1 Hebreo
parlaypeqa nin, “hermanon”. 2 Chayri 14:15 1 Chayri “pata ladopi”. 14:18
“sirvientesninta”. f Heb 7:4 1 Glosariopi sacerdote nisqata leeriy.
´
GENESIS 14:22–15:14 64
´
chay tukuy imastaqa qan CAP. 14 nispa. 6 Abranqa Jehova Diospi
´
japikapuy”, nispa. 22 Abrantajrı a Ge´ 14:13 creerqa. a Diostaj payta cheqan
Sodomamanta reyman nerqa:  runapaj qhawarqa. b 7 Diosqa
´
“Makiyta oqharispa jurani Aswan CAP. 15 nillarqataj: “Noqa Jehova Dios
´
Patapi kaj Jehova Diospa sutinpi, b Sl 27:1 orqhomuyki caldeospa llajtanku
pichus cielota kay jallpatawan Isa 41:10 Urmanta, kay jallpata
Ro 8:31
ruwarqa chaypa sutinpi. Heb 13:6 herenciata jina qopusunaypaj”, c
23 Qanpata kajtaqa mana nispa. 8 Abrantaj nerqa:
˜
imaykitapis japikapusajchu, “Tukuyta Kamachej Senor
´
ni uj hilollatapis, nitaj jukuta1 c Dt 33:29 Jehova Dios, ¿imaynapitaj
watullatapis. Ama ninaykipaj: Pr 30:5 yachasaj kay jallpata
‘Noqa Abrantaqa qhapajyachini’, noqapuni japikapunaytari?”,
nispa. 24 Kamachisniy nispa. 9 Diostaj Abranta nerqa:
˜ d Ge´ 17:5, 6 “Noqapaj apamuway
imastachus mikhunku na
chayllata qanmantaqa japisaj. kinsa watayoj malta wakata,
Noqawan rerqanku Aner, Escol, kinsa watayoj cabrata,
e Ge´ 24:2, 3 kinsa watayoj carnerota,1
Mamrepis, a paykuna
japikapuchunku imaschus uj jurkutata, uj paloma
´
paykunaman chayajta”, nispa. irpatawan”, nispa. 10 Chanta
´ f Ge´ 12:7

15
Abranqa tukuy chay uywasta
Chay qhepata Jehova Hch 7:5 ˜
apamuspa nakarqa.1 Sapa ujta
Diosqa mosqoypi jina
khuskanmanta partiraspataj,
Abranman nerqa: “Ama
´ g Ge´ 17:15, 16
ujnin khuskanninta chay ujnin
manchachikuychu b Abran. ´
Ge 21:12 khuskanninpa chimpanman
Noqa jarkasoj escudoyki kani. c
churarqa. Jurkutatawan,
Tinkaykeqa may jatun kanqa”, d
paloma irpatawantaj mana
nispa. 2 Abrantaj kuticherqa:
˜ h Ge´ 22:17 partirarqachu. 11 Chay
“Tukuyta Kamachej Se nor Dt 1:10 ˜
´ wanusqa uywaspa patanmantaj
Jehova Dios, ¿imatataj Ro 4:18
aycha mikhu pisqos
Heb 11:12
qowankiri? Noqaypataqa niraj uraykamorqanku. Abrantaj chay

waway kapuwanchu, tukuy ˜ pisqosta phawarachispa karqa.
Pana lado
imasniytaqa Damasco ˜
´ a Heb 11:8 12 Inti yaykupunanpajna
llajtamanta Eliezercha e ˜
kashajtin Abranqa punuywan
herenciata jina japikaponqa”, ˜
atipachikuspa punurparerqa,
nispa. 3 Abranqa nillarqataj:
b Ro 4:13, 22 mosqokorqataj manchay
“Kunankamaqa manaraj ´
Gal 3:6 mancharina laqhapi
uj wawallatapis qowankichu. f ´
Snt 2:23
kashasqanta. 13 Chanta Diosqa
Herenciaytaqa kamachillay Abranta nerqa: “Kayta yachay,
´
japikaponqa”, nispa. 4 Jehova mirayniykeqa runaj jallpanpi
´ c Ge´ 11:31
Diostajrı Abranman kuticherqa: forasteros kanqanku.
Ne 9:7
“Mana paychu herenciaykitaqa Chaypi tiyakoj runastaj
japenqa. Manachayqa kikin paykunata esclavosninkuman
wawayki herenciaykitaqa tukuchenqanku, 400 watastataj
d G´ e´ 21:9
japenqa”, g nispa. ˜
´ Ex 1:13, 14
´ nakarichenqanku. d
5 Chanta Diosqa Abranta ´
Ex 3:7
Hch 7:6, 7
14 Noqatajr ı chay sirvichikoj
jawaman llojsichispa nerqa: nacionta juzgasaj, e mirayniykitaj
“Ama jina kaspa cielota ashkha imas aparisqa
qhawariy, estrellastataj yupay ´ chaymanta llojsenqa. f
e Ex 7:4
sichus yupayta atinki chayqa”, ´
Nu 33:4
´
nispa. Chant a nerqa: “Ajina 15:9 1 Carnero: waj lugarespi ˜ ninku
ashkha kanqa mirayniykeqa”, h mocho, oveja toro. 15:10 1 Nakay:
´ waj lugarespi ninku degollay,
f Ex 3:22 ˜
14:23 1 Chayri “abarca”. Sl 105:37 wanuchiy.
´
65 GENESIS 15:15–16:12
´
15 Qantajrı mana ima llakiyniyoj CAP. 15 Agarqa patronan Saraita
˜
wanupunki, ashkha watasta a Ge´ 25:8 pisipaj qhawayta qallarerqa.
˜ ´
allinta kausakuytawan
˜ ˜ viejituna 5 Chanta Saraiqa Abranta
wanupunki. Naupa tatasniyki nerqa: “Qan juchayoj kanki
jinataj pampasqa kanki. a b Jos 14:1 Agar pisipaj qhawanawanpaj.
16 Kaymanqa mirayniykej Hch 7:7 Noqa paytaqa entregarqayki.
˜
allchhisninpa wawasnin na Paytaj onqoj kasqanta
kutimonqanku, b imaraykuchus reparakuspa pisipaj qhawayta
manaraj chayamunchu amorreos c 1Re 21:26 qallariwan. Kunanqa
2Re 21:11 ´
juchasninkumanta castigasqa Jehova Dios juzgachun ari,
kananku tiempoqa”, c nispa. qanchus juchayoj kanki,
17 Inti yaykupusqantawan, noqachus juchayoj kani”, nispa.
˜ d Ge´ 17:19 6 Abrantaj Saraita nerqa:
allin laqhana kashajtin ´
Ge 22:17
uj laurashaj horno rikhurerqa, “Payqa sirvientayki, qan atinki
uj nina kanchaytaj pasarqa imatapis paywan ruwayta”,
iskayman partisqa karqa chay ´ nispa. Saraitaj Agarta
e Ex 3:8 ´
uywaspa chaupinta. 18 Chay kumuykachacherqa, Agartajrı
´ paymanta ayqekorqa.
punchay Jehova Diosqa ´ ´
Abranwan uj tratota ruwaspa d 7 Chanta Jehova Diospa
f 1Re 4:21
nerqa: “Mirayniykiman angelnenqa, Agarta tariparqa
kay jallpata qosaj, e Egipto chinnejpi, yaku juturi qayllapi.
mayumantapacha, jatun mayu Chay yaku jutureqa kashan
g 1Sa 15:6
Eufrateskama. f 19 Chay Sur nisqa jallpaman rinapi. a
jallpasqa kashan quenitaspata, g 8 Chaypi angelqa Agarta
quenizitaspata, cadmonitaspata, taporqa: “Agar, Saraijpa
h Jos 1:4
20 hititaspata, h perizitaspata, i sirvientan, ¿maymantataj
refaimkunajta, j jamushankiri? ¿Maymantaj
21 amorreospata, rishankiri?”, nispa. Agartaj
´
cananeospata, guirgaseospata, i Ex 3:17 nerqa: “Patronay Saraimanta
jebuseospata ima”, k nispa. ayqekushani”, nispa.
´
9 Jehova Diospa angelnintaj
16 Abranpa warmin Saraiqa
mana wawayoj kayta
j Jos 17:15 nerqa: “Patronaykiman
´
kutipullay. Imatacha pay nisunki
aterqachu. l Tiyaporqataj uj
chayta kumuykukoj sonqowan
egipcia sirvientan, sutintaj karqa
kasuy”, nispa. 10 Chaymanta
Agar. m 2 Jinapi Saraiqa Abranta k Dt 7:1 ´
 Jehova Diospa angelnenqa
nerqa: “Ama jina kaspa nillarqataj: “Mirayniykita
´ CAP. 16
uyarillaway ari. Jehova Diosqa ashkhayachisaj. Mirayniykeqa
l Ge´ 15:2, 3
mana saqewanchu wawasniyoj mana yupay atina kanqa”, b nispa.
kanayta. Ama jina kaspa ´
˜ 11 Jehova Diospa angelnenqa
sirvientaywan punuykuy. Ichapis ujtawan nerqa: “Qanqa onqoj
paynejta wawasniyoj kayman”, n m Gal´ 4:25
´ kashanki, qhari wawitatataj
nispa. Abrantajrı Saraij nisqanta nacechikunki. Paymanqa Ismael1
kasorqa. 3 Chaypachaqa sutita churanki, imaraykuchus
´ n Ge´ 30:1, 3 ´
Canaan jallpapi chunka Jehova Diosqa llakiyniykita
˜ 
watastana tiyakusharqanku. ˜ uyarisunki. 12 Wawaykeqa kita
Abranpa warmin Saraiqa, Pana lado
burro jina mana dominay atina
egipcia sirvientan Agarta a G´ e´ 25:17, 18
Ex 15:22 kanqa. Payqa tukuywan
Abranman entregarqa warmin maqanakonqa, paywanpis
kananpaj. 4 Jinamanta tukuy maqanakonqanku.
˜
Abranqa Agarwan punuykorqa,
b Ge´ 17:20
Agartaj onqoj rikhurerqa. ´
Ge 25:13-16 16:11 1 Ismael suteqa niyta munan
Onqoj kasqanta reparakuspataj, 1Cr 1:29-31 Diosqa uyarin.
´
GENESIS 16:13–17:14 66
Hermanosninpa qayllanpitaj CAP. 16 paykunamantataj rikhurenqanku
tiyakonqa”,1 nispa. a Pr 15:3 naciones, reyes ima. a
˜
13 Chaymanta Agarqa 7 ”Noqaqa qanwan winaypaj
´
Jehova Diospa sutinta tratota ruwasqayta
oqharispa, payta nerqa: juntasajpuni. b Chay tratoqa
b Ge´ 21:9
“Qanqa tukuy imata rikoj Dios ´
Gal 4:22, 24 chayanqa mirayniykimanpis.
kanki”, a nispa. Chayta nerqa,  Ajinamanta Diosniyki kanaypaj,
imaraykuchus yuyarqa: CAP. 17 jinallataj mirayniykejtapis.
“Rikumuwaj Diosta rikuni”, c Ge´ 15:18 8 Qanman, mirayniykimanpis
´
nispa. 14 Chayrayku chay Sl 105:8-11 kay tukuynin Canaan jallpata
´ ´
pozoqa sutikun Beer-Lahai-Roı.1 qosqaykichej, maypichus
Chay pozoqa kashan forastero jina tiyakorqanki
Cadesmanta Beredman rinapi. chayta. c Ajinamanta
´ d Ge´ 22:17
15 Chanta Agarqa Abranpa Dt 1:10 herenciaykichej unay wataspaj
wawanta nacechikorqa. Heb 11:11, 12 kanqa. Noqataj mirayniykej
Abrantaj chay wawanman Diosnin kasaj”, d nispa.
Ismael sutita churarqa. b 9 Diosqa Abrahanman
´
16 Abranqa 86 watasniyoj e Sl 105:9-11
nillarqataj: “Qantajrı tratoyta
karqa, wawan Ismaelta Agar juntanayki tiyan, jinallataj
nacechikushajtin. mirayniykipis. 10 Noqaqa
´
17 Abran 99 watasniyoj
´
kashajtin, Jehova Diosqa f Ge´ 13:16
Ro 4:17
qankunawan kay tratota ruwani,
qanpis, mirayniykipis kay tratota
juntanaykichej tiyan: Qankuna
payman rikhurispa nerqa: 
“Noqa kani Tukuy Atiyniyoj ˜ ukhupi tukuy qharista
˜ Pana lado circuncidankichej.1 e 11 Tukuy
Dios. Qanqa naupaqeypi allinta
a Ge´ 35:10, 11 qharisqa jispanaykichejpa
puriy, mana juchachanataj kay.1
2 Qanwan tratota ruwasqaytaqa puntanmanta qaritanta
juntasajpuni, c mirayniykitataj khuchuchikunkichej. Chayqa
˜
ashkhayachisaj”, d nispa. b Lu 1:72, 73 senal kanqa noqa qankunawan
´ tratota ruwasqaymanta. f
3 Abrantajr ı chayta
uyariytawan, qonqoriykukuspa 12 Kunanmanta qhepamanqa,
pampakama kumuykukorqa. ´
qankuna ukhupi tukuy qharis
c Ex 6:4 nacekusqankumanta pusaj
Diostaj payta nillarqataj: Heb 11:8, 9
4 “Noqa qanwan tratota punchayninman circuncidasqa
ruwani, e qhepaman ashkha kanqanku, g wasiykichejpi
nacionespa tatanku kanaykipaj. f nacekojkuna, mana
˜ mirayniykichejmantachu
5 Sutiykeqa manana Abranchu1 d Dt 14:2
´ kajkuna, forasteromanta
kanqa, manachayqa Abrahan,2
qantaqa churasqayki rantisqa kajkunapis.
ashkha nacionespa tatanku 13 Wasiykipi nacekoj qharispis,
e Ge´ 21:4
kanaykipaj. 6 Chantapis Ro 2:29
qolqewan rantisqayki qharispis
mirayniykita ashkhayachisaj, circuncidasqa kanqanku. h
˜
Chayqa aychaykichejpi senal
´ kanqa, qankunawan unay
16:12 1 Icha nillanmantaj “Tukuy
˜ f Hch 7:8 wataspaj tratota
hermanosninwan phi nanakuspa
´ ´ Ro 4:11
ruwasqaymanta. 14 Mayqen
kausanqa”. 16:14 1 Beer-Lahai-Ro ı
suteqa niyta munan kausashaj Diospa qharillapis jispananpa
pozon, rikumuwaj Diospata. 17:1 puntanmanta qaritanta
1 Chayri “mana kaminataj kay”. 17:5 g Lu 2:21
´
1 Abr an suteqa niyta munan 17:10 1 Circunciday niyta munan
´
jatunchasqa tata. 2 Abrahan suteqa qharejpa jispananpa puntanmanta
niyta munan may chhika runaspa qaritanta khuchurpariy. Glosariopi
´ ´
tatan. h Ex 12:44 circuncision nisqata leeriy.
´
67 GENESIS 17:15–18:5
mana khuchuchikojqa, CAP. 17 22 Diosqa Abrahanwan
˜
wanuchisqa kanqa. a Ge´ 11:29 parlayta tukuytawan,
Payqa tratoyta pakin”, nispa. chay lugarmanta riporqa.
15 Diosqa Abrahanman 23 Abrahanqa chay kikin
b Ge´ 18:10 punchaypacha wawan Ismaelta,
nillarqataj: “Warmiyki Saraiqa1 a
˜ ´ wasinpi nacekoj qhari
manana Sarai sutiyojchu kanqa,
kunanmantapachaqa Sara2 c Ge´ 18:12
wawasta, rantisqa kajkunata,
sutikonqa. 16 Noqaqa payta wasinpi kaj tukuy qharista
bendecisaj, uj wawatataj jispanankoj puntanmanta
paynejta qosqayki. b Paytaqa d Ro 4:19 qaritanta khuchorqa. Chaytaqa
bendecisajpuni, paymantataj Heb 11:11 Dios nisqanman jinapuni
rikhurenqanku naciones, reyes ruwarqa. a 24 Abrahanqa
´
ima”, nispa. 17 Abrahantajr ı e Ge´ 16:11
99 watasniyoj karqa jispananpa
qonqoriykukuspa pampakama puntanmanta qaritanta
kumuykukorqa, asikorqataj khuchushajtinku. b 25 Wawan
sonqonpi kay jinata nispa: c f Mt 1:2 Ismaeltaj 13 watasniyoj karqa
“¿Atinmanrajchu 100 watasniyoj jispanitanpa puntanmanta
runaqa wawayoj kayta? qaritanta khuchushajtinku. c
˜ g Ge´ 26:24 26 Abrahanqa uj punchayllapi
Sarapis 90 watasniyojnaqa,
¿wawayojrajchu chanta circuncidasqa karqa wawan
kanman?”, d nispa. Ismaelwan khuska. 27 Paywan
h Ge´ 16:10
18 Chayrayku Abrahanqa ´
Ge 21:13, 18
khuska circuncidasqallataj
Diosta1 nerqa: “Ama jina
´
Ge 25:13-16 karqanku wasinpi kaj tukuy
kaspa, waway Ismaelta
1Cr 1:29-31 qharis, wasinpi nacekojkuna,
bendeciy ari”, e nispa. forasteromanta rantisqa
19 Diostaj nerqa: “Warmiyki kajkunapis.
i Ge´ 26:3 ´
Sarapuni qanpaj wawayoj
kanqa, chay wawaykimantaj
Heb 11:8, 9
18 Jehova Diosqa, d
chaupi punchayta jina
Isaac1 sutita churanki. f Abrahanman rikhurerqa
j Ge´ 18:10, 14 Mamrepi jatuchaj sachas tiyan
Tratoytaqa paywan ruwasaj, ´
Ge 21:1
jinallataj mirayninwanpis.  chaypi. e Payqa toldo wasin1
˜ ˜ punkupi tiyakusharqa.
Chaytaj winaypaj kanqa. g Pana lado
20 Wawayki Ismaelmanta 2 Jinallapi Abrahanqa
a Ge´ 17:13
niwasqaykitapis uyariyki, qhawarispa rikorqa kinsa
paytapis bendecisajpuni. qharista as jaqaynejpi sayashajta. f
Wawayki Ismaelqa ashkha b Hch 7:8 Rikuytawantaj paykunata taripaj
´ ˜
wawasniyoj kanqa, miraynintapis Ro 4:11 correrqa. Chanta naupaqenkupi
ashkhayachisaj. Payqa qonqoriykukuspa pampakama
12 kurajkunaj tatanku kanqa, kumuykukorqa. 3 Nerqataj:
c Ge´ 16:16 ´ ´
paymantaqa uj jatun nacionta 
“Jehova Diosnıy, allinpaj
ruwasaj. h 21 Chaywanpis qhawawanki chayqa,
CAP. 18
tratoytaqa wawayki Isaacwan waturikuway ari. 4 Kunitan
d Ge´ 16:7
ruwasaj. i Wata kunan jina, Jue 13:21
yakuta apamonqanku
warmiyki Saraqa qanpaj chakisniykichejta
wawayoj kanqa”, j nispa. mayllasunaykichejpaj. g
e Ge´ 13:18 Chantaqa kay sacha urapi
´ ´
Ge 14:13 samarikunkichej.
17:15 1 Sar ai suteqa ichapis niyta
munan siminakoj. 2 Sara suteqa niyta 5 Qankunaqa chayamunkichej
munan reypa familianmanta kaj. f Ge´ 19:1
kamachiykichej tiyakun
17:18 1 Chayri “cheqa Diosta”. chayman. Chayrayku tantata
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. aparinpusqaykichej,
17:19 1 Isaac suteqa niyta munan g Ge´ 19:2
asikuy. ´
Ge 24:32 18:1 1 Chayri “carpa wasin”.
´
GENESIS 18:6-21 68
chayta mikhurikuspa CAP. 18 asiykukunri? ¿Imaraykutaj
˜
kallpacharikunaykichejpaj. a Heb 13:2 pay nin ‘viejana kashaspachu
˜
Chantaqa nanniykichejta wawayoj kasaj’ nispari?
´
ripullankichej”, nispa. 14 Jehova Diospajqa,
Paykunataj nerqanku: “Ruwallay b Ge´ 17:15
¿kanmanchu imallapis mana
nisqaykiman jina”, nispa. ruway atinaqa? a Noqa kutimusaj
6 Abrahantaj toldo wasinman wata kunan jina. Chaypaj Saraqa
˜
usqhayllata qhari wawitayojna kanqa”, nispa.
˜ rispa, warmin Sarata c Ge´ 17:21
´
nerqa: “ Nutu jakuta arrobata 15 Saratajr ı mancharikuspa
´
Ge 21:2 ´
jina1 orqhomuspa usqhayllata nerqa: “Wiraqoch ıy, mana
Ro 9:9 ´
tantata ruwarqoy”, nispa. asikunichu”, nispa. Diostajrı
7 Chaymanta Abrahanqa wakas nerqa: “Mana, qanqa
kasharqa chayman correrqa. asikusharqankipuni”, nispa.
d Ge´ 17:17 ´
Sumajnin kaj torillota ajllaspataj 16 Chant a Abrahanta
ujnin kamachinman aysarqa. watukoj runasqa sayarerqanku
Kamachintaj usqhayllata ripunankupaj. Abrahantaj
˜
nakaspa1 aychata chayacherqa. e Ro 4:19 kacharpayaj jina uj chhikanta
´
8 Chant a Abrahanqa paykunawan khuska rerqa.
mantequillata, lecheta, chayasqa Chay runastaj Sodoma
aychatawan paykunaman llajtata qhawarerqanku. b
f Heb 11:11 ´ ´
jaywarqa. Sacha urapi 1Pe 3:6 17 Chanta Jehova Diosqa
mikhunankukamataj, Abrahanqa  nerqa: “Imatachus ruwanay
˜ kasqantaqa mana Abrahanmanta
ladonkupi sayasharqa. a Pana lado
9 Paykunataj Abrahanta a Isa 40:29 pakasajchu. c 18 Miraynenqa
taporqanku: “¿Maypitaj Mt 19:26 may atiyniyoj jatun nacionman
Lu 1:36, 37
warmiyki Sara kashanri?”, b tukonqa. Kay jallpapi tukuy
nispa. Paytaj kuticherqa: “Kay nacionesqa paynejta bendecisqa
toldo wasipi kashan”, nispa. kanqanku.1 d 19 Noqa paytaqa
´ b Ge´ 13:12
10 Chanta ujnenqa nerqa: ajllakuni, wawasninta, tukuy
“Wata kunan jina kutimusaj. miraynintapis kamachinanpaj.
Chaypaj warmiyki Saraqa qhari Ajinamanta paykuna allin kajta,
˜ cheqan kajtawan ruwaspa,
wawitayoj na kanqa”, c nispa. c Sl 25:14 ´
´ noqa Jehova Diosta
Saratajr ı toldo wasi Am 3:7
punkumanta uyarimusharqa, kasuwaspa kausakunankupaj. e
´
imaraykuchus chay toldo waseqa Ajinamanta noqa Jehova
chay runaj wasanpi kasharqa. d Ge´ 12:1-3
Diosqa Abrahanman imatachus
11 Abrahanwan Sarawanqa allin ´
Gal 3:14 nisqayta juntasaj”, nispa.
˜ ´
viejitusna karqanku, d Sarajtaqa 20 Jehova Diosqa nillarqataj:
˜ “Sodoma llajtamanta, Gomorra
killa yawarninpis manana
jamojchu. e 12 Chayrayku e Dt 4:9
llajtamantawan jatunmanta
Saraqa asiykukuspa sonqonpi qhaparispa quejakushanku, f
nerqa: “¿Imaynamantataj juchasninkoqa manchay jatuchaj
chay jina kusiy kanman kay jina juchas kanku. g 21 Chayrayku
f 2Pe 2:7, 8 qhawarej uraykusaj, chay
viejapajri, Abrahanniypis1
˜ ´
viejonaqa?”, f nispa. 13 Jehova quejakusqanku jinapunichus
Diostaj Abrahanta taporqa: manachus kasqanta
“¿Imaraykutaj warmiyki Sara g Ge´ 13:13 yachanaypaj, millaytapunichus
Jud 7 kausashanku manachus chayta
18:6 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kinsa yachanaypaj. Manachus ajina
seasta”.˜ Yanapa B14 nisqata leeriy. chayqa, yachallasajtaj”, h nispa.
18:7 1 Nakay: waj lugarespi ninku h G´ e´ 11:5
˜
degollay, wanuchiy. 18:12 1 Hebreo Ex 3:7, 8 18:18 1 Chayri “paykunapaj bendicionta
parlaypeqa nin, “wiraqochiypis”. Sl 14:2 tarenqanku”.
´
69 GENESIS 18:22–19:3
´ ˜
22 Chant a CAP. 18 ama phinakuychu ari, a ama jina
waturikojkunamanta iskayqa a Ge´ 31:11 kaspa saqellaway ujtawan
´
Sodoma llajtaman rerqanku. Ge 32:30 tapurisunayta. ¿30 cheqan
´
Abrahantaj qhepakorqa runaslla kajtinkurı?”, nispa.
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. a Diostaj kuticherqa: “Chay
23 Qayllaykuspataj taporqa: 30 cheqan runasrayku mana
“¿Cheqan runataqa juchayoj chay llajtataqa chinkachisajchu”,
runatawan khuskachu nispa. 31 Abrahantaj nerqa:
chinkachinki? b 24 Sichus chay ´
b Nu´ 16:22
“Saqellaway ari qan Jehova
llajtapi 50 cheqan runas Diosta ujtawan tapurisunayta,
kankuman chayqa, ¿sichus 20 cheqan runaslla
¿tukuyninkutachu ´
kankuman chayr ı?”, nispa.
chinkarparichiwaj? ¿Manachu Diostaj kuticherqa: “Chay
chay 50 cheqan runasrayku 20 cheqan runasrayku mana
chay llajtapi runasta chay llajtataqa chinkachisajchu”,
perdonawaj? 25 Qanqa mana c Sl 37:10, 11 nispa. 32 Chaywanpis
yuyallawajpischu cheqan ´
Pr 29:16 Abrahanqa nillarqataj: “Jehova
runatawan juchayoj runatawan Mal 3:18 ´ ˜
˜ Mt 13:49 Diosnıy, ama phinakuychu ari.
ujllapi wanuchiytaqa. Ama jina kaspa saqellaway
Chaytachus ruwawaj chayqa, ˜
ujsitullatawanna tapurisunayta.
cheqan runaqa juchayoj runawan ¿Sichus chunkalla cheqan
khuska castigasqa kanman. c ´
runas kankuman chayr ı?”,
Mana chaytaqa ruwawajchu. d nispa. Diostaj kuticherqa:
Qanqa jallpantinmanta Juez “Chay chunka cheqan
kanki. Chayrayku, ¿manachu d Dt 32:4 runasrayku mana chay
cheqan kajtapuni ruwanki?”, e llajtataqa chinkachisajchu”,
´
nispa. 26 Jehova Diostaj nerqa: nispa. 33 Chant a Jehova
´ ´
“Sichus 50 cheqan runasta
Diosqa Abrahanwan parlayta
Sodoma llajtapi tarisaj chayqa,
tukuytawan riporqa. b Abrahantaj
paykunarayku chay llajtapi
toldo wasinman kutiporqa.
runasta perdonasaj”, nispa. ˜ ˜
19
´ Na chisiyaykushajtinna
27 Abrahantajr ı e Job 34:12 ´
watejmanta nillarqataj: Isa 33:22 iskaynin angeles Sodoma
“Noqaqa mana imapischu kani, llajtaman chayarqanku. Lottaj
jallpalla kani. Saqellaway ari, Sodoma llajtaman yaykuna
´ punkupi tiyakusharqa. Chay
qan Jehova Diosta ujtawan
tapurisunayta. 28 ¿Sichus angelesta rikuytawantaj,
50 cheqan runasmanta phishqa paykunata taripaj rerqa,
´ ˜
mana kankuman chayr ı, chay naupaqenkupi
f Nu´ 14:18
llajtata chinkachiwajchu phishqa Sl 86:15
qonqoriykukuspataj
mana kasqanrayku?”, nispa.  pampakama kumuykukorqa. c
´
Diostaj nerqa: “Sichus 45 cheqan ˜
Pana lado 2 Nerqataj: “Wiraqochisnıy,
runasta tarisaj chayqa, ´
a Ex 34:6
ama jina kaspa kunan chisi
mana chay llajtataqa wasiypi qhepakuychej ari.
chinkachisajchu”, f nispa. Chakisniykichejtapis
´
29 Abrahantajrı ujtawan mayllachisqaykichej. Qayaqa
nerqa: “¿Sichus 40 cheqan tutamanta jatarikuspa
´ ˜
runaslla kankuman chayrı?”, nanniykichejta ripullankichej”,
nispa. Diostaj nerqa: “Chay nispa. Paykunataj nerqanku:
40 cheqan runasrayku mana b Ge´ 18:2, 22 “Mana, kunan chiseqa plazallapi

˜
chay llajtataqa chinkachisajchu”, pu nukusqayku”, nispa.
nispa. 30 Abrahanqa nillarqataj: CAP. 19 3 Lot mayta rogakojtintaj
´ ´
“Jehova Diosn ıy, c Ge´ 18:2, 22 paywan wasinman rerqanku.
´
GENESIS 19:4-17 70
Lottaj sumaj mikhunata CAP. 19 punkuta maskaspa
paykunapaj wakichiporqa, a Jud 7 saykorqanku.
´
mana levadurayoj tantatawan 12 Chanta wasi ukhupi
ruwaporqa. Paykunataj chayta kasharqanku chay runasqa
mikhorqanku. Lotta nerqanku: “¿Kaypi waj
4 Manaraj familiasniyki tiyapusunkirajchu?
˜
pu nukapushajtinkutaj, Tolqasniykita, qhari
Sodoma llajtamanta tukuy wawasniykita, warmi
´
qharis, aswan jovenmanta wawasniykita, piniykicha
aswan viejokama, Lotpa wasinta b Jue 19:23, 24 tiyapusunki chaykunatawan
muyuykorqanku. 5 Lottataj  orqhoy kay llajtamanta.
˜
kutin kutita qhaparerqanku: Pana lado 13 Kay llajtata
“¿Maytaj kunan chisi a Ge´ 13:13 chinkarparichisqayku,
´
Ge 18:20
wasiykiman chayamunku chay kay llajtayojkunamantaqa
˜ ´ ˜
qharis? Paykunawan punuykuyta Jehova Diospa naupaqenpi
munayku. Orqhomuy”, a nispa. jatunmanta qhaparispa
6 Lottaj llojserqa quejakushanku. a Chayrayku
´
paykunawan parlaj wasi Jehova Diosqa kachamuwayku
punkunta sumajta wisqaykuspa. kay llajtata
´
7 Nerqataj: “Hermanosn ıy, chinkarparichinaykupaj”,
ama chay jina millaytaqa nispa. 14 Lottaj usqhayllata
b Lu 17:28
ruwaychejchu ari. 8 Kaypi willamoj rerqa tolqasninman,
tiyapuwan iskay warmi wawasninwan casarakunanku
wawasniy. Paykunaqa karqa chaykunaman.
mana pi qhariwanpis Paykunatataj nerqa:
˜ “Usqhayta jatariychej.
punuykunkurajchu. Paykunata
orqhonpullasqaykichej ari, Kaymanta ayqekuychej,
´
munasqaykichejta imaraykuchus Jehova Diosqa
´ kay llajtata chinkarparichenqa”,
ruwanaykichejpaj. Kay qharistarı c Lu 17:29-31 ´
amapuni imanaychejchu, nispa. Tolqasnintajr ı
paykunaqa wasiyman chanseakushasqanta
chayakamunku”, b nispa. 9 Chay yuyarqanku. b
´ ˜
runastajr ı Lotta nerqanku: 15 Sutiyamushajtinnataj
“Jatariy kaymanta”, nispa. angelesqa Lotta apuraspa
´
Chant a nillarqankutaj. nerqanku: “Usqhayta ayqey.
“Kay runaqa forasterolla Pusakapuy warmiykita,
kanpis. ¿Pi kasqa ´ iskaynin warmi
d Ex 33:19
qhawaranawanchejpaj? wawasniykitawan, kay llajtata
Kunanqa aswan mana allinta juchanrayku chinkachishajtiyku
˜
qanta ruwasqayku ama wanunaykipaj”, c nispa.
´
paykunamanta nisqaqa”, nispa. 16 Lottajrı manapuni usqhayta
´
Chant a ujllata Lotman purirerqachu. Jinapis
´
phinkiykuspa punkuta Jehova Diosqa Lotta
apaykuyta munarqanku. khuyakorqa. d Chayrayku
10 Wasi ukhupi kasharqanku e 2Pe 2:7-9 chay runasqa Lotta, warminta,
´
chay runastajrı, makisninkuta iskaynin warmi wawasnintawan
orqhomuspa Lotta wasi makisninkumanta aysarqanku
ukhuman aysaykorqanku, llajtamanta jawakama. e
˜
punkutataj wisqaykamorqanku. 17 Llajtamanta jawapi na
11 Wasi punkupi kajkunatataj kashajtinkutaj chay runasmanta
ciegoyarpacherqanku, ujnenqa nerqa: “Usqhayta
˜
jovenmanta viejokama. ayqekuy ama wanunaykipaj. Ama
Jinamanta chay runasqa f Lu 9:62 qhepata qhawarimunkichu, f
´
71 GENESIS 19:18-34
amataj kay pampasta1 CAP. 19 27 Abrahanqa tutamanta
˜
rishaspaqa maynejpipis a Ge´ 13:10 jatarikuspa, maypichus naupajta
´
sayankichu. a Usqhayta ayqey Jehova Dioswan parlarqa
˜
orqosman, ama wanunaykipaj”, chayman rerqa. a 28 Chaymanta
nispa. qhawarerqa Sodoma llajtata,
´ b Sl 143:11
18 Lottajrı paykunata nerqa: Gomorra llajtata, chay tukuynin
´
“Ama chaymanqa ari Jehova pampastawan. Rikorqataj chay
´
Diosn ıy. 19 Qanqa noqata tukuyninmanta manchay yana
˜ ˜
khuyawankina, may kachataj c Sl 6:4 qosh ni llojsimushasqanta
noqawan kanki kausajta uj hornomanta jinapuni. b
saqewaspa. b Chaywanpis 29 Maypachachus Diosqa
orqosmanqa mana riymanchu. d Sl 34:15 chay pampaspi kaj llajtasta
Ichapis chaypeqa imapis chinkarparicherqa chaypacha,
˜
pasawanman, wanuymantaj. c Abrahanmanta yuyarikorqa.
20 Jaqaypi uj juchuy llajta Chayrayku Lotta chay
kashan, qayllitallapitaj. e Ge´ 19:30 chinkachinan karqa chay
Sl 68:20
Saqellaway ari chayman llajtasmanta orqhorqa,
ayqekojta, juchuy llajtallaqa. maypichus tiyakorqa
Chayman rispaqa mana chaykunamanta. c
˜
wanusajchu”, nispa. 21 Paytaj f 2Pe 3:9 30 Chay qhepata Lotqa
Lotta nerqa: “Ya, chay Zoarllapipuni tiyakuyta
˜
manakuwasqaykitapis ruwasaj. d manchachikorqa. d Chayrayku
Chay nishawanki chay llajtataqa g Ge´ 14:2 orqosman tiyakoj riporqa
mana chinkachisajchu. e iskaynin warmi wawasninwan. e
22 Apurakuy. Chayman Chaypi tiyakorqanku uj cuevapi.
˜
ayqekullay na. Jaqayman 31 Uj kuti Lotpa kuraj wawanqa
chayanaykikamaqa manaraj h Dt 29:23
Lu 17:29 sullkanman nerqa: “Tatanchejqa
imatapis ruwayta atisajrajchu”, f ˜
2Pe 2:6 viejitu na. Manataj kay
nispa. Chayrayku chay llajtaqa jallpapeqa ni pi qharipis
´
Zoar1g sutikorqa. kanchu paykunawan
´
23 Zoar llajtaman Lot casarakunanchejpaj, runas
i Ge´ 13:10
chayashajtin inteqa casarakunku ajinataqa.
˜ ´
llojsimorqana. 24 Chanta 32 Tatanchejta vinowan
´ ´
Jehova Diosqa ninata, machaykuchina. Chanta paywan
azufretawan parachimorqa j Lu 17:32 ˜
punuykuna, jinamanta paypaj
Sodoma llajtaman, Gomorra Heb 10:38
wawasniyoj kananchejpaj”,
´ 
llajtamanwan. Chayqa Jehova ˜ nispa.
Diosmanta jamorqa, cielomanta. h Pana lado
a Ge´ 18:2, 22
33 Chay chiseqa tatankuta
25 Ajinata Diosqa chay
vinowan machaykucherqanku.
llajtasta chinkarparicherqa, ´
Chant a kuraj kajqa tatan
chay pampaspi kaj tukuynin
kasharqa chayman yaykuspa
llajtastawan, jinallataj chay b Jud 7 ˜
tatanwan punuykorqa. Tatantaj
llajtaspi tukuy kausajkunata,
mana repararqachu ima
chaypi kaj tukuy plantastapis. i
´ ratochus wawan paywan
26 Lotpa warmintajrı qhepanta ˜
c 2Pe 2:7, 8 punuykusqanta, ima ratochus
rishaspa, qhepata qhawarerqa.
Pachanpitaj kachi pilarman llojsipusqantapis.
tukorqa. j 34 Qayantintaj kuraj kajqa
sullkanman nillarqataj: “Noqa
d Ge´ 19:20, 22 ˜
19:17 1 Pampas nispaqa parlashan chisi tatanchejwan punuykuni.
´ ´ Kunan chisipis vinowan
Jordan mayoj pampasninmanta Zoar ˜
´
llajtakama. 19:22 1 Zoar suteqa niyta machaykuchinallataj. Qannataj
˜
munan juchuysitu. e Ge´ 19:17 yaykuspa paywan punuykunki,
´
GENESIS 19:35–20:12 72
jinamanta paypaj wawasniyoj CAP. 19 nillawarqataj ‘hermanollay’
kananchejpaj”, nispa. 35 Chay a Dt 2:9 nispa. Noqaqa allin sonqowan
chisipis tatankuta vinowan chayta ruwarqani, chayrayku
machaykuchillarqankutaj. mana juchayojchu kani”,
´ ˜
Chanta sullka kajnataj rispa nispa. 6 Diostaj1 Abimelecman
˜ b 1Cr 18:2
tatanwan pu nuykamorqa. mosqoyninpi nerqa: “Yachani
Tatantaj mana repararqachu allin sonqowan chayta
ima ratochus wawan paywan ruwasqaykita. Chayrayku
˜ c Dt 2:19
punuykusqanta, ima ratochus Jue 11:4
mana saqerqaykichu payman
llojsipusqantapis. Ne 13:1 qayllaykojta, ama contraypi
36 Ajinamanta iskayninku Sof 2:9 juchallikunaykipaj. 7 Kunanqa

tatankupaj onqoj rikhurerqanku. chay warmita qosanman
37 Kuraj kajqa uj qhari wawitata CAP. 20 kutichipuy. Payqa profeta,1 a
d Ge´ 13:18 ˜
nacechikorqa, paymantaj Moab paytaj ama wanunaykipaj
˜
sutita churarqa. a Paymanta manapusonqa. b Manachus
mirajkunaqa kay tiempomanta kutichipunki chayqa qanpis,
moabitas kanku. b 38 Sullka e Nu´ 13:26 wasiykipi tukuy kajkunapis
˜
kajpis uj qhari wawitata wanunkichejpuni”, nispa.
´
nacechikullarqataj, paymantaj
´ 8 Abimelectajr ı
Ben-Amm ı sutita churarqa. f Ge´ 25:17, 18 tutamanta jatariytawan tukuy
Paymanta mirajkunaqa kay kamachisninta wajyarqa,
tiempomanta ammonitas kanku. c paykunamantaj willarqa

20 ´
Abrahanqa maypichus
kasharqa chaymanta
g Ge´ 10:19
´
Ge 26:6
chay mosqokusqanta.
Chayta uyarispataj mayta
Negueb jallpaman riporqa. d mancharikorqanku.
´ 9 Chaymanta Abimelecqa
Tiyakorqataj Cades e jallpamanta
Sur f nisqa jallpaman rinapi. h Ge´ 12:11-13
Abrahanta wajyaspa nerqa:
´ ´ “¿Imatataj kayta ruwawaykuri?
Chant a Guerar g llajtapi Ge 20:11, 12
uj tiempota tiyakullarqataj.1 ¿Ima juchatataj contraykipi
2 Abrahanqa warmin Saramanta ruwarqaniri? ¿Imajtintaj
nillajpuni: “Hermanallay”, i Ge´ 12:15 chay chhikan jatun juchata
nispa. h Chayrayku Guerarmanta apamuwanki noqapaj,
rey Abimelecqa Sarata wasinman kamachishani chay runaspaj
pusacherqa. i 3 Diostaj uj chisi j Ge´ 12:17
imari? Kay ruwasqaykeqa
Abimelecman mosqoyninpi manapuni allinchu”, nispa.
Sl 105:14 ´
nerqa: “Chay warmita 10 Chant a Abimelecqa
pusachimusqaykirayku Abrahanta ujtawan nerqa:
˜ “¿Ima nispataj kay jinata
wanunki. j Chay warmeqa k Dt 22:22
casada, payqa qosayoj”, k  ruwawaykuri?”, c nispa.
´ 11 Abrahantaj kuticherqa:
nispa. 4 Abimelectajrı manaraj ˜
˜ Pana lado
“Noqaqa yuyarqani Diosta
Sarawanqa punuykusqachu.1 a Sl 105:14, 15
Chayrayku Abimelecqa nerqa: mana manchachikusqaykichejta,
´ ˜ jinamanta warmiyta
“Jehova Dios, ¿wanuchillawajchu
kay nacionmanta tukuy runasta qhechuwayta munaspa
b Job 42:8 ˜
mana juchayoj kashajtinkupis?2 wanuchinawaykichejta. d
5 Abrahanqa niwarqa 12 Chantapis payqa
‘hermanallay’ nispa, Sarapis hermanaypuni, uj tatayojlla
c Ge´ 12:18, 19 kayku, mamasnillayku
´
20:1 1 Chayri “forastero jina Ge 26:9, 10 waj waj kanku.
tiyakullarqataj”. 20:4 1 Hebreo
´
parlaypeqa nin, “Abimelectajrı manaraj 20:6 1 Chayri “cheqa Diostaj”.
payman qayllaykusqachu”. 2 Chayri d Ge´ 12:11, 12 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
“cheqan runas kashajtinkupis”. ´
Ge 26:7 20:7 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy.
´
73 GENESIS 20:13–21:10
Noqataj paywan casarakorqani. a CAP. 20 Jehovaqa juntarqapuni
13 Maypachachus Diosqa a Ge´ 11:29 Saraman imatachus nisqanta. a
tataypa wasinmanta 2 Chayrayku Saraqa onqoj
orqhomuwarqa b rikhurerqa. b Jinamanta qosan
chaymantapacha tukuynejta Abrahanpaj qhari wawitayoj
purini. Warmiy Saratataj b Ge´ 12:1 karqa, Dios maykajchus
nerqani: ‘Tukuy sonqo wawayoj kananta nerqa,
munakuwanki1 chayqa, chayman jinapuni. c Chaypacha
´ ˜
maymancha chayasun chaypi Abrahanqa viejitu na karqa.
ninki, noqa hermanoyki c Ge´ 12:13 3 Abrahanqa warmin Sara
kasqayta’”, c nispa. nacechikorqa chay
14 Ajinamanta Abimelecqa wawitankuman Isaac sutita
´
Abrahanman kutichiporqa churarqa. d 4 Chanta Abrahanqa
warmin Sarata. Chantapis qorqa d Ge´ 20:2, 12 wawan Isaacta circuncidarqa1
ovejasta, wakasta, qhari nacekusqanmanta pusaj
kamachista, warmi kamachista1 punchayninman, Dios
ima. 15 Abimelecqa Abrahanta kamachisqanman jina. e
nillarqataj: “Qhawariy, jallpaypis
˜ e Ge´ 12:17 5 Abrahanqa 100 watasniyoj
naupaqeykipi kashan. Ajllakuy  karqa wawan Isaac
´ ˜
maynejtacha munasqaykita, Pana lado nacekushajtin. 6 Chaypacha
chaypi tiyakunaykipaj”, nispa.  Saraqa nerqa: “Diosqa kusiyta
´ ˜
16 Chanta Saramannataj nerqa: CAP. 21 apamuwan. Kayta yachajkunataj
“Hermanoykiman qoshani a Ge´ 18:10 noqawan khuska
˜
1.000 qolqesta.1 d Chaytaj senal kusikonqanku”,1 nispa.
´
kanqa wasiykipi kajkunaj
˜ 7 Chanta nillarqataj: “¿Pitaj
naupaqenpi, tukuy runaspa yuyanman karqa Abrahanpaj
˜
naupaqenpiwan, mana ima b Heb 11:11 wawayoj kanaytari? Chaywanpis
juchatapis ruwasqaykimanta. payman wawata rejsichiniraj
Kunanqa ni pi ima sajratapis ˜
viejituna kashajtinpis”, nispa.
qanpaj rimayta atinchu”, nispa. ˜
8 Isaacqa jatunna karqa,
17 Abrahantaj Abimelecpaj ˜ ˜ ˜
˜ c Ge´ 17:21 nu numantapis pitisqana.1
Diosmanta manaporqa. ´
Ge 18:10, 14 Chay pitisqanku punchaypi
Diostaj Abimelecta, warminta, Ro 9:9 Abrahanqa uj jatun mikhuyta
sirvientasnintawan watejmanta wakicherqa. 9 Saraqa
wawasniyoj kanankuta saqerqa. rikullajpuni egipcia Agarpa
Ajinamanta watejmanta wawan f Ismaelqa1 Isaacta
wawasniyoj kayta aterqanku. d Ge´ 17:19
´ asipayasqanta. g 10 Chayrayku
18 Jehova Diosqa Abrahanpa Jos 24:3
Ro 9:7 Saraqa Abrahanta nerqa:
warmin Sararayku mana “Kay sirvientata, wawantawan
saqesqachu Abimelecpa wasinpi wijchuy. Kay sirvientaj
tiyakoj warmis ni mayqenninku wawanqa mana waway Isaacwan
onqoj rikhurinankuta. e e Ge´ 17:12 khuskachu herenciataqa
´
21 Jehova Diosqa nisqanman
jina Saramanta
Le 12:3
Hch 7:8 21:4 1 Circunciday niyta munan
yuyarikorqa. Chantapis qharejpa jispananpa puntanmanta
qaritanta khuchurpariy. Glosariopi
´
20:13 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan circuncision nisqata leeriy. 21:6
´
mana tukukoj munakuy, mana tukukoj f Ge´ 16:4, 15 1 Icha nillanmantaj “noqamanta
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj asikonqanku”. 21:8 1 Pitiy:
munakuy nisqata leeriy. 20:14 1 Chayri waj lugarespi ninku tipiy. 21:9
“sirvientesta, sirvientasta”. 20:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, “egipcia
1 Chay qolqesqa qolqe metalmanta g Ge´ 15:13 Agarpa wawan, pitachus Abrahanpaj
ruwasqa karqa. ´ nacechikorqa chay wawa”.
Gal 4:22, 29
´
GENESIS 21:11-29 74
japenqa”, a nispa. 11 Abrahanqa CAP. 21 wawan Ismaelman tomacherqa.
˜
mayta llakikorqa wawan a Ge´ 15:2, 4 20 Wi nasqanman jina
´
Ismaelmanta imatachus Sara Gal 4:30 Ismaelqa a chin jallpallapipuni
´ ´
nisqanta uyarispa. b 12 Diostajrı tiyakorqa. Diostajr ı payta
Abrahanta nerqa: “Ama bendecillarqapuni.
llakikuychu chay wawaykimanta, b Ge´ 17:18 Tiempowantaj Ismaelqa
nitaj sirvientaykimantapis. arcowan1 flechayta yachakorqa.
´
Imatachus Sara nisusqanta 21 Ismaelqa tiyakorqa Paran
´
uyarillay. Mirayniykeqa chin jallpapi. b Chanta mamanqa
c Ge´ 17:19
wawayki Isaacmanta jamonqa. c Ro 9:7 payta casaracherqa Egipto
13 Sirvientaykej Heb 11:18 jallpamanta warmiwan.
wawanmantapis d uj nacionta 22 Chay tiempollapitaj
ruwasaj, e imaraykuchus Abimelecqa soldadosninpa
paypis wawallaykitaj”, nispa. d Gal´ 4:22 comandanten Ficolwan khuska
14 Abrahantaj tutamanta Abrahanwan parlaj rerqa.
jatariytawan Agarman jaywarqa Nerqataj: “Diosqa qanwanpuni
tantata, qara botapi1 kashan tukuy ima
e Ge´ 16:9, 10
yakutawan. Chaykunata Agarman ´ ruwasqaykipi. c 23 Chayrayku
Ge 17:20
´ ˜
qepiriykuchispataj wawantawan Ge 25:12, 16 Diospa naupaqenpi juraway, ama
khuska kachaporqa. f Ajinata chaukiyanawaykipaj1 ni noqata,
Agarqa riporqa. Puriykacharqataj ni wawasniyta, ni mirayniytapis.
Beer-Seba g qayllapi kaj chin f Ge´ 25:5, 6 Jurallawaytaj noqawan kacha
jallpapi, maymanchus rinanta kanaykita, jinallataj
´
mana yachaspa. 15 Chanta kay tiyakushanki chay jallpapi
qara botamanta yakunkoqa tiyakojkunawanpis, imaynatachus
g Ge´ 22:19
tukukaporqa, Agartaj wawanta noqa qanwan kacha karqani
juchuy sacha uraman ajinata”, d nispa. 24 Abrahantaj
´
tanqaykorqa. 16 Chaymanta kuticherqa: “Arı, jurani”, nispa.
Agarqa karunejman rispa h Ge´ 16:11 25 Chaywanpis Abrahanqa
chaypi tiyaykukorqa, nerqataj: Abimelecman quejakorqa,
˜
“Mana wawayta wanojta rikuyta Abimelecpa kamachisnin ujnin
munanichu”, nispa. Chaypi i Ge´ 16:7, 8 yaku pozonta mana munashajta
tiyashaspataj sonqo nanayta qhechusqankuta. e
´
waqarikorqa. 26 Abimelectajrı nerqa:
17 Jinallapi Diosqa Ismaelpa “Mana yachanichu pichus
j 1Cr 1:29-31
waqasqanta uyarerqa. h chayta ruwasqanta. Qanpis

Chayrayku Diospa angelnenqa ˜ chaymantaqa mana imatapis
Pana lado
cielomantapacha nimorqa: i niwarqankichu. Nitaj
a Ge´ 16:16
“¿Imanantaj Agar? Ama kunankamaqa imatapis
llakikuychu. Diosqa sacha urapi chaymanta uyarerqanichu”,
wawayki waqashasqanta nispa. 27 Abrahantaj ovejasta,
uyarin. 18 Sayariy, wawaykita b Nu´ 10:12 wakastawan qhatimuspa
aysarimuy, hombroykiman Abimelecman qorqa.
arrimaykuchispataj pusay. Iskayninkutaj uj tratota
´
Noqa paymanta uj jatun nacionta c Ge´ 20:17, 18 ruwarqanku. 28 Chant a
ruwasaj”, j nispa. 19 Jinapi ´
Ge 26:26, 28 Abrahanqa qanchis china malta
Diosqa Agarman rikucherqa ovejasta chay tropamanta
uj yakuyoj pozota. Agartaj rispa wajnejman taqarqa.
qara botaman yakuta d Ge´ 20:14, 15
29 Abimelectaj Abrahanta
juntaykucherqa, apamuspataj
21:20 1 Arco: waj lugarespi ninku
21:14 1 Glosariopi qara bota nisqata camba flecha. 21:23 1 Chayri
˜
leeriy. e Ge´ 26:15, 20 “engananawaykipaj”.
´
75 GENESIS 21:30–22:11
taporqa: “¿Imapajtaj kay qanchis CAP. 21 burronta caronaykuytawan1
malta ovejasta taqashankiri?”, a Ge´ 26:32, 33 iskay kamachisninta wajyarqa,
nispa. 30 Abrahantaj paywan wawan Isaacwan
´
kuticherqa: “Kay qanchis malta khuska rinankupaj. Chant a
ovejasta qoshayki kay pozota qolachina ofrendapaj llantata
˜
noqa allasqaymanta se nal b Ge´ 26:26, 28 chejtaytawan, Dios maymanchus
kananpaj”, nispa. 31 Chayrayku rinanta nerqa chayman rerqa.
chay lugartaqa suticharqa 4 Kinsa punchayninman
Beer-Seba1 nispa, a Abrahanqa karumanta rikorqa,
imaraykuchus chaypi iskayninku c Ge´ 10:13, 14 maymanchus rinan karqa chay
´
juramentota ruwarqanku. Ge 26:1 lugarta. 5 Kamachisnintataj
32 Ajinata paykunaqa nerqa: “Qankunaqa kayllapi
Beer-Sebapi uj tratota burrowan qhepakuychej.
ruwarqanku. b Chaymantataj Wawaywan noqawanqa
d Sl 90:2 jaqayman rispa Diosta
Abimelecqa soldadosninpa Isa 40:28
comandanten Ficolwan 1Ti 1:17 yupaychamusqayku,
´
khuska kutiporqa filisteospa chanta kutinpusqayku”, nispa.
jallpankuman. c 33 Abrahantaj 6 Abrahanqa wawan
tamarisco sachata Isaacman qepiriykucherqa
Beer-Sebapi plantarqa. e Ge´ 12:8, 9 qolachina ofrendapaj llantata.
˜ ´
Chaypitaj winaypaj kausaj Ge 26:25 Paytaj ninatawan cuchillotawan
´
Jehova Diospa d sutinta apariykukorqa. Ajinata
oqharerqa. e 34 Ajinamanta iskayninku rillarqankupuni.
Abrahanqa filisteospa 7 Rishaspataj Isaacqa tatan
f Heb 11:8, 9 ´
jallpankupi unayta tiyakorqa.1 f Abrahanta nerqa: “Tatay”, nispa.


22 Chaymanta aswan Tatantaj nerqa: “¿Imataj


CAP. 22 ´
qhepaman Diosqa1 waway?”, nispa. Isaactaj nerqa:
g Heb 11:17 “Llantawan ninawanqa
Abrahanta pruebaman churarqa g
may jina sinchichus creeynin tiyapuwanchej, ¿maytaj chanta
kasqanta yachananpaj. qolachina ofrendapaj ovejari?”,
´ nispa. 8 Abrahantaj kuticherqa:
Diosqa nerqa: “Abrahan”, nispa. h Jn 3:16 ´
Paytaj kuticherqa: “Kaypi “Waway, qolachina ofrendapaj
kashani”, nispa. 2 Diostaj ovejataqa Diosninchej
nerqa: “Ama jina kaspa, ancha qollawasun”, a nispa.
´
munasqa kata wawayki1 h Chanta khuska rillarqankupuni.
i Ge´ 17:19
Isaacta i pusariykukuspa Jos 24:3
9 Dios maymanchus rinanta
Moria jallpaman j riy. Chayman Ro 9:7 nerqa chayman chayaspa,
chayaspataj mayqen Abrahanqa chaypi uj altarta
´ ruwarqa, patanmantaj llantata
orqomancha noqa rinaykita
nisqayki, chaypi wawaykita churaykorqa. Chaymantataj
jaywawanki qolachina2 j 2Cr 3:1 wawan Isaacpa makisninta,
 chakisnintawan wataykuspa,
ofrendata jina”, nispa. ˜
3 Chaymanta Abrahanqa Pana lado altar patapi llanta kasharqa
tutamanta jatarikuspa, a Jn 1:29 chayman winkuykucherqa.1 b
´
1Pe 1:18, 19 10 Chant a Abrahanqa
21:31 1 Beer-Seba suteqa ichapis niyta cuchillota oqharerqa. Wawanta
˜ ˜
munan juramento pozo, qanchis wanuchinanpajna kashajtintaj, c
´
ovejaswan jurasqa pozo. 21:34 11 Jehova Diospa angelnenqa
1 Chayri “forastero jina tiyakorqa”. b Jn 10:17, 18 cielomantapacha nimorqa:
22:1 1 Chayri “cheqa Diosqa”. Glosariopi
´ ´
“Abrahan, Abrahan”, nispa.
cheqa Dios nisqata leeriy. 22:2
1 Chayri “sapan wawayki”. 2 Chayri 22:3 1 Chayri “wakichiytawan”. 22:9
“ruphachina”. c Heb 11:17 1 Winkuy: waj lugarespi ninku siriy.
´
GENESIS 22:12–23:6 76
Abrahantaj kuticherqa: “Kaypi CAP. 22 khuskataj Beer-Sebamana
´
kashani”, nispa. 12 Chay a Heb 11:17-19 kutiporqa. Chanta Abrahanqa
angeltaj nerqa: “Ama wawaykita Snt 2:21 Beer-Seballapipuni tiyakorqa.
˜
wanuchiychu, ama imanaychu.
˜ 20 Chay qhepata
Yachani na Diosta b Ge´ 22:2 Abrahanman willarqanku:
manchachikusqaykita. Qanqa 2Cr 3:1 “Hermanoyki Nacorpa b
mana kata wawallaykitapis warmin Milcapis wawasniyoj.
michakunkichu qonawaykipaj”, a c Heb 6:13, 14 21 Kuraj wawanqa sutikun Uz,
nispa. 13 Abrahanqa hermanontaj Buz, ujnintaj
qhawarispa, aswan jaqaynejpi d Jn 3:16 Quemuel. Quemuelqa Arampa
rikorqa uj carnerota1 Ro 8:32 tatan. 22 Milcaj waj
wajrasninmanta juchuy Heb 11:17 ´ ´
wawasnintaj kanku Kesed, Hazo,
sachas ukhupi japisqata. ´
Pildas, Jidlaf, Betuel c ima”,
Rispa chay carnerota apamorqa,
˜ e Ge´ 13:14, 16
´
nispa. 23 Chay pusaj karqanku
wanuchispataj wawanpa Ge 15:1, 5
Milcaj wawasnin Abrahanpa
Hch 3:25
cuentanmanta qolachina hermanon Nacorpaj. Betuelqa
ofrendata jina jaywarqa. Rebecaj d tatan karqa.
14 Abrahanqa chay lugarta ´
´ ´
f Sl 2:8
Da 2:44
24 Chanta Nacorpata wawasnin
suticharqa Jehova-Yire1 nispa. kallarqataj tanta warmin1
Chayrayku kunankama ajinata Reumapi, chay wawasnenqa
´ ´
ninku: “Jehova Diosqa orqonpi g Ge´ 3:15 karqanku Tebah, Gaham, Tahas,
qon imachus Ro 9:7 ´
´
Gal 3:16 Maaca ima.
mana kanchu chayta”, b nispa.
´
15 Jehova Diospa angelnenqa
ujtawan cielomantapacha h Gal´ 3:8
23 Saraqa 127 watasta
kausakorqa. e 2 Chant a
˜
´
´
 payqa wanuporqa Quiryat-Arba
Abrahanta nimorqa: ˜ ´
´ Pana lado llajtapi, f chayqa Hebron llajta g
16 “Jehova Diosqa nin: ´
a Ge´ 21:31 kashan, Canaan jallpapi. h
‘Noqa kikinrayku jurani: c
Abrahantaj mayta waqarqa,
Kayta ruwasqaykirayku,
b Ge´ 11:26, 29
manchaytataj llakikorqa warmin
kata wawaykitapis mana ˜
Sara wanupusqanmanta.
michakuwasqaykirayku, d
3 Chaymanta Abrahanqa
17 bendecisqaykipuni, c Ge´ 25:20 warminpa cuerponta saqespa,
mirayniykitapis ashkhayachisaj
Hetpa i mirayninmanta
cielopi estrellas chhikata, mar
d Ge´ 24:15 kajkunawan parlaj rerqa.
qocha kantupi tiyu chhikatataj. e
Mirayniykeqa enemigosninkoj
Ro 9:10 Nerqataj: 4 “Noqaqa forastero

llajtasninkuta1 japikaponqanku. f jinalla qankuna ukhupi tiyakuni. j
CAP. 23 Jallpaykichejmanta uj cheqata
18 Kay jallpapi tukuy e Ge´ 17:17
naciones mirayniykinejta g venderiwaychej ari. Chaypi
bendecisqa kanqanku,1 warmiyta pampakapunaypaj”,
qan imatachus nisusqayta f Jos 14:15 nispa. 5 Hetpa mirayninmanta
kasukuwasqaykirayku’, h nispa”. kajkunataj Abrahanta nerqanku:
´
g Ge´ 35:27 6 “Wiraqoch ıy, uyariwayku
19 Chaymanta Abrahanqa ´
Nu 13:22 ari. Qanqa noqayku ukhupi
kamachisnin kasharqanku
Diospa ajllakusqan kamachej
chayman kutiporqa. Paykunawan
h Ge´ 12:5 kanki. k Aswan sumaj aya1
22:13 1 Carnero: waj lugarespi pampanaykupi warmiykita
ninku mocho, oveja toro. 22:14 pampakapullay. Ni mayqenniyku
´ ´ i Ge´ 10:15
1 Jehova-Yire suteqa niyta munan nisqaykuchu ama chaypi
´ ´ warmiykita pampanaykitaqa”,
Jehova Dios qonqa, Jehova Dios
ruwallanqa. 22:17 1 Hebreo j Ge´ 17:1, 8 nispa.
Heb 11:9, 13
parlaypeqa nin, “punkunkuta”. 22:18
1 Chayri “paykunapaj bendicionta 22:24 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
tarenqanku”. k Ge´ 21:22 leeriy. 23:6 1 Chayri “cuerpo”.
´
77 GENESIS 23:7–24:5
´
7 Chanta Abrahanqa CAP. 23 rikushajtinku. Chay
sayariytawan Hetpa a a 1Cr 1:13 pesapusqanqa karqa chay
mirayninmanta kajkunaman tiempopi comerciantespa
kumuykukorqa. 8 Nerqataj: pesonkuman jina. a 17 Ajinata
´
“Sichus munankichej warmiyta Efronqa Mamre chimpapi kaj
´
kaypi pampakapunayta Macpela jallpanta, nisunman
chayqa, uyariwaychej ari: b Ge´ 23:15 chay jallpata, cuevata, chay
Zoharpa wawan Efronta jallpapi karqa chay tukuynin
´
niripuwaychej, 9 Macpel a sachastapis pasacherqa
cuevanta vendepunawanta, 18 Abrahanpa makinman.
mayqenchus jallpan kantupi Chay rantikapusqanmantaqa
kashan chayta. Chay cuevanta c Ge´ 25:9, 10 testigos karqanku Hetpa
´
vendepuwachun qankunaj Ge 49:29-33
´ mirayninmanta kajkuna,
˜ Ge 50:13, 14
jinallataj llajta punkunta
naupaqeykichejpi, mashkhachus
valen chay preciopi. b Ajinamanta tukuy yaykojkunapis.
chay cuevapi warmiyta 19 Chaymanta Abrahanqa
´
pampakapunaypaj”, c nispa. warmin Sarata Macpel a
´
10 Efronqa Hetpa cuevapi pampakanporqa, Mamre
d Rut 4:1
miraynillanmantataj karqa, 
chimpapi, nisunman Hebronpi,
´
paykuna ukhupitaj tiyasqa ˜ Canaan jallpapi. 20 Ajinamanta
Pana lado
kasharqa. Ajinapi Efronqa Hetpa mirayninmanta kajkunaqa
a Hch 7:15, 16
paykunaj uyarinankuta, chay jallpata, chaypi kaj
jinallataj llajta punkunta d cuevatapis Abrahanman
yaykojkunaj uyarinankuta vendeporqanku. Paytaj chaypi
Abrahanman nerqa: warminta pampakaporqa. b
˜
24
´
11 “Mana wiraqochıy, uyariway. b Ge´ 25:9, 10
Abrahanqa allin viejituna
´
Qollasqayki chay jallpataqa, ´
Ge 49:29-33 karqa. Jehova Diostaj
´
cuevatapis. Kay llajta masisniypa Ge 50:13, 14 tukuy imapi payta bendicerqa. c
 2 Uj kuti Abrahanqa wajyarqa
rikunankuta qopusqayki. Chaypi
warmiykita pampakapullay”, CAP. 24 aswan kuraj kamachinta,
´ c Ge´ 13:2
nispa. 12 Abrahantajr ı mayqenchus Abrahanpa tukuy
chay llajtayoj runasman ima kapusqanta qhawaj chayta. d
kumuykukorqa. 13 Tukuypa Paytataj nerqa: “Ama jina
uyarinankutataj Efronta nerqa: kaspa makiykita piernay uraman
“Uyarillaway ari. Noqa churaykamuy. 3 Juraway ari
d Ge´ 15:2, 3
´
pagapusqayki mashkhachus Jehova Diospa sutinpi,
chay jallpayki valesqanta. cielomanta kay jallpamantawan
Japikullaway ari. Noqataj chaypi aswan patapi kaj Diospa sutinpi.
warmiyta pampakapusaj”, nispa. Amapuni wawaytaqa
14 Efrontaj Abrahanman casarachinkichu cananeospa
´ e Ge´ 28:1 warmi wawasninkuwan,
kuticherqa: 15 “Wiraqoch ıy, Dt 7:1, 3
uyarillaway. Chay jallpaqa valen 2Co 6:14
maypichus noqa tiyakushani
400 siclos1 qolqella. Chaytaqa chay llajtayojkunawanqa. e
qopullawanki. Warmiykita 4 Astawanqa llajtayman rispa
chaypi pampakanpullay”, nispa. familiay ukhumanta f waway
16 Abrahanqa Efronpa nisqanta Isaacpaj warmita pusamunki”,
uyariytawan, chay ratopacha f Ge´ 22:20-23 nispa.
400 siclos qolqeta pesaporqa, 5 Kamachintaj nerqa:
Hetpa mirayninmanta kajkuna “¿Chay warmi mana kay
´
jallpaman jamuyta munajtinrı?
23:15 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos ¿Wawaykitachu pusasaj may
(0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata g Ge´ 11:27, 28 jallpamantachus jamorqanki
leeriy. ´ chayman?”, g nispa.
Ge 15:7
´
GENESIS 24:6-22 78
´
6 Abrahantajr ı nerqa: CAP. 24 chay sipas kachun kamachiyki
“Amapuni wawaytaqa jaqayman a Heb 11:15 Isaacpaj ajllasqayki warmi.
pusankichu. a 7 Cielopi kaj Ajinamanta yachasaj patronniyta
´
Jehova Diosqa, tataypa khuyakusqaykita”, nispa.
˜
wasinmanta, familiasniypa 15 Niraj manakuyta
jallpankumanta orqhomuwarqa. b tukushajtin, uj sipas Rebeca
Payqa juraspa niwarqa: c b Ge´ 12:1 sutiyoj llajtamanta llojsimorqa
Heb 11:8
‘Kay jallpataqa mirayniykiman d hombronpi yuru aparisqa.
qosaj’, e nispa. Payllataj Rebecaqa karqa Betuelpa
angelninta kachamonqa wawan. a Betuelpa mamanqa
˜ ´
naupaqeykita rinanpaj. f Payqa karqa Milca, b tatantaj karqa
yanapasonqa jaqaymanta c Miq 7:20
Nacor. c Nacortaj Abrahanpa
uj warmita wawaypaj Lu 1:72, 73 hermanon karqa. 16 Rebecaqa
pusamunaykipaj. g 8 Sichus Heb 6:13, 14 manchay kachita karqa,
chay warmi mana qanwan nitaj pi qhariwanpis
jamuyta munanqachu chayqa, ˜
punuykusqarajchu. Payqa
kay jurasqaykimanta librakunki. pozoman uraykamuspa,
Jinapis amapuni wawaytaqa yurunman yakuta
jaqayman pusankichu”, nispa. d Heb 11:18 juntachiytawan kutipusharqa.
9 Chayta nisqantawan 17 Chayllapitaj Abrahanpa
chay kamachenqa, makinta kamachenqa payta taripamoj
Abrahanpa piernan uraman correspa nerqa: “Ama jina
churaykuspa jurarqa kaspa yuruykimanta uj chhika
e Ge´ 13:14, 15
chay nisqanta juntananta. h ´
Ge 26:3, 4
yakituta qoriway”, nispa.
10 Chaymantataj patronninpa Dt 34:4 18 Rebecataj nerqa: “Kayqa
´
chunka camellosninta ajllarqa. Hch 7:4, 5 tomarikuy wiraqochıy”, nispa.
´
Patronninpa ashkha sumachaj Chant a usqhayllata yurunta
imasninta apariykukuspataj hombronmanta uraykucherqa,
kachaykukorqa. Ajinata yuruta makillanpi japispataj
Abrahanpa kamachenqa yakuta tomacherqa. 19 Ajinata
f Heb 1:7, 14
Mesopotamiaman rerqa, Nacor yakuta tomachiytawantaj,
nisqa llajtaman. 11 Chayaspataj Rebecaqa nerqa:
chay llajta kantupi camellosninta “Camellosniykipajpis yakuta
samaricherqa,
˜ pozo qayllapi. orqhopusqayki sajsanankukama
˜ tomanankupaj”, nispa.
Napis tardeyaykusharqana, g Ge´ 12:5
warmis yakuman jamoj kanku 20 Rebecaqa usqhayta rispa
˜ yakuta jichaykorqa uywaspa
chay horas jinana karqa.
12 Chaypi payqa Diosmanta ujyanankuman. Kutin kutita
˜ correspataj pozomanta yakuta
manakorqa: “Patronniypa
´ orqhomorqa, tukuynin
Diosnin Jehova, yanapariway h Ge´ 24:2, 3
ari kay punchay allin  camellosta sajsachinankama.
rinawanpaj. Patronniy ˜
Pana lado 21 Chaykama Abrahanpa
Abrahantaqa khuyakuypuni a Ge´ 22:23
kamachenqa chinllamanta
ari. 13 Kay pozo qayllapi tukuspa qhawarqa, ni imata
suyasaj kay llajtayojkunaj nispa. Yuyayninpitaj
warmi wawasninku yakuman tapukusharqa chay risqanpi
´
jamunankuta. 14 Noqa allin rinanpaj Jehova Dios
´ yanapasqantachus manachus.
pi sipastacha nisaj ‘ama jina b Ge´ 11:29
kaspa yuruykita uraykuchispa 22 Camellos yakuta tomayta
yakuta qoriway’ nispa, paytaj tukusqankutawan, Abrahanpa
niwanqa ‘kayqa tomarikullay, kamachenqa qepinmanta
camellosniykipajpis yakuta orqhospa Rebecaman uj oro
orqhopusqayki’ nispa chayqa, c Ge´ 11:26 anillota qorqa senqanman
´
79 GENESIS 24:23-38
churakunanpaj, chaytaj pesarqa CAP. 24 bendecisunki. Ama kayllapeqa
6 gramos jina.1 Chantapis a Ge´ 22:23 kaychu ari. Wasita qanpaj
˜
qollarqataj iskay oro manillasta, kuchunchanankuta ninina,
chaytaj pesarqa 114 gramos.2 camellosniykipajpis
´ ˜
23 Chant a Abrahanpa campochanankuta ninina”,
kamachenqa Rebecata nerqa: nispa. 32 Chayta nejtintaj
“Willariway ari, ¿pejpa wawantaj Abrahanpa kamachenqa
b Ge´ 11:29
kanki? ¿Tataykej wasinpi kunan wasinkuman rerqa. Labantaj1
˜
chisi pu nukuykumanchu?”, camellosmanta qepista
´
nispa. 24 Rebecataj kuticherqa: uraykucherqa. Chant a
“Betuelpa wawan a kani, pajatawan qachutawan
Nacorpatawan Milcajpatawan camellosman qararqa.
´
allchhin”, b nispa. 25 Chant a c Ge´ 25:20
´
Abrahanpa kamachinmantaj
Ge 29:10
nillarqataj: “Wasiykupeqa tiyan yakuta jaywarqa chakisninta
˜ 
campo pu nukunaykichejpaj. ˜ mayllakunanpaj, jinallataj
Pana lado
Camellosniykipajpis tiyan paja, paywan kajkunapis
a Ge´ 15:2, 3 mayllakunankupaj.
jinallataj ashkha qachu”,
nispa. 26 Abrahanpa 33 Mikhunata jaywarejtinkutaj,
´
kamachintaj Jehova Diosman Abrahanpa kamachenqa nerqa:
qonqoriykukuspa pampakama “Mana mikhuymanrajchu
kumuykukorqa. 27 Nerqataj: imatachus qankunaman ninay
´
“Jehova Diosqa jatunchasqa b Ge´ 12:15, 16 kashan chayta niraj nishaspaqa”,
´
kachun, patronniy Abrahanpa Ge 13:2
´ nispa. Labantaj nerqa:
Ge 24:1
Diosnin. Payqa patronniyta “Nillawayku”, nispa.
mayta khuyakun, nisqantapis
´ 34 Paytaj nerqa:
juntanpuni. Jehova Diosqa “Noqaqa Abrahanpa kamachin
´
cheqanta pusamuwan kani. a 35 Jehova Diosqa
patronniypa familiasninpa patronniyta mayta bendecin,
wasinman”, nispa. c Ge´ 21:1, 2 qhapajyachintaj. Paymanqa
Ro 4:19
28 Chaykamataj Heb 11:11
qon ovejasta, wakasta,
Rebecaqa usqhayta correrqa qolqeta, orota, qhari
tukuy chay imasta willaj kamachista, warmi kamachista,1
mamanpa wasinpi kajkunaman. camellosta, burrosta ima. b
29 Rebecajtaqa uj hermanon 36 Warmin Sarapis
´
tiyaporqa Lab an sutiyoj. c viejayayninpi uj qhari wawata
Labanqa usqhayllata yaku d Ge´ 25:5 nacechikun. c Patronneyqa chay
pozoman correrqa, Abrahanpa wawanman tukuy kapuyninta
kamachinta taripaj. 30 Labanqa qoponqa. d 37 Patronniy
rikorqa Rebecaj senqanpi Abrahanqa jurachiwaspa
anillota, makisninpitaj oro niwarqa: ‘Qanqa amapuni
manillasta. Chantapis Rebecaj e Ge´ 24:2, 3 wawaytaqa casarachinkichu
´
siminmanta uyarerqa, chay runa Ge 28:1 cananeospa warmi
imatachus nisqanta. Chayrayku wawasninkuwan, maypichus
Labanqa chay runawan tinkoj noqa tiyakushani chay
rerqa. Chay runaqa pozo chaypi llajtayojkunawanqa. e
kasharqa camellosninpa ladonpi. 38 Manachayqa riy tataypa
31 Paytataj nerqa: “Jamuriy ari, f Ge´ 22:20-23 wasinman, familiaypaman. f
´ Chaymanta wawaypaj warmita
qantaqa Jehova Dios
pusamunki’, g nispa.
24:22 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“uj beka”. Yanapa B14 nisqata leeriy. 24:32 1 Hebreo parlaypeqa nin,
2 Hebreo parlaypeqa nin, “chunka “Paytaj”. 24:35 1 Chayri “sirvientesta,
siclos”. Yanapa B14 nisqata leeriy. g Ge´ 24:4 sirvientasta”.
´
GENESIS 24:39-54 80
39 Noqataj patronniyta nerqani: CAP. 24 taporqani: ‘¿Pejpa wawantaj
‘¿Chay warmi mana noqawan a Ge´ 24:5 kankiri?’, nispa. Paytaj
´
jamuyta munajtinr ı?’, a nispa. niwarqa: ‘Noqaqa Betuelpa
´
40 Paytaj niwarqa: ‘Jehova wawan kani, Nacorpatawan
Diosqa, pitachus sirvini,1 b Milcajpatawan allchhin’, nispa.
paymin angelninta kachamonqa Niwajtintaj senqanman uj anillota
yanapasunanpaj, c ajinamanta b Ge´ 48:15 churaykorqani, makisninmantaj
´
risqaykipi allin risunanpaj. oro manillasta. a 48 Chanta
´ ˜
Qanqa familiaymanta wawaypaj Jehova Diospa naupaqenpi
uj warmita pusamunki, qonqoriykukuspa pampakama
tataypa wasinmanta. d kumuykukorqani. Ajinamanta
41 Familiaypaman rejtiyki c Heb 1:7, 14 ´
patronniypa Jehova Diosninta
paykuna mana pusamunaykita ˜
jatuncharqani, b pay cheqan nanta
munanqankuchu chayqa, pusamuwasqanmanta,
kay jurasqaykimanta librasqa patronniypa hermanonpa
kanki’, e nispa. d Ge´ 11:25 allchhinta wawanpaj
42 ”Kunan pozoman pusanaypaj. 49 Kunanqa
chayamuspa kay jinata niwaychej ari, patronniyta
˜
manakorqani: ‘Patronniypa khuyakusqaykichejtachus
´
Diosnin Jehova, sichus kay manachus, Rebecatapis
jamusqaypi allin rinawanta e Ge´ 24:9 kachanaykichejtachus manachus.
munanki chayqa, 43 kay jina Chayta sutita niwaychej.
kachun ari: Kay yaku pozo Ajinamanta yachanaypaj
qayllapi sayashajtiy uj sipas imatachus ruwanayta”,1 c nispa.
jamuchun f yakuta orqhoj. 50 Labanwan Betuelwantaj
Noqataj payta nisaj: “Ama jina f Ge´ 24:16 kuticherqanku: “Kay tukuy
kaspa yuruykimanta uj chhika ´
imaqa Jehova Diosmanta jamun,
yakituta qoriway”, nispa. noqaykoqa mana niykumanchu
44 Chayta nejtiytaj sichus pay ´
arı nispa, nitaj mana nispapis.1
˜
niwanqa “kayqa tomarikullay, 51 Kayqa, naupaqeykipi Rebeca
camellosniykipajpis yakuta g Ge´ 24:14
kashan, pusallay ari. Payqa
orqhomusaj” nispa chayqa, patronniykej wawanpa warmin
´ ´
Jehova Dios, chay warmi kachun kachun, Jehova Dios nisqanman
ari patronniypa wawanpaj jina”, nispa. 52 Chayta
ajllasqayki warmi’, g nispa. uyariytawan, Abrahanpa
˜ h Ge´ 24:15, 17
45 ”Sonqoypi niraj manakuyta kamachenqa qonqoriykukuspa
tukushajtiy, Rebecaqa llajtamanta ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi
llojsimorqa hombronpi yuru pampakama kumuykukorqa.
aparisqa. Yaku pozoman 53 Chaymantataj qepinmanta
uraykamuspataj yakuta orqhorqa. i Ge´ 24:18 orqhorqa qolqemanta oromanta
Noqataj payta nerqani: ‘Ama jina  ruwasqa imasta, ropastawan.
kaspa yakuta qoriway ari’, h ˜
Pana lado Chaykunatataj Rebecaman
nispa. 46 Paytaj chay ratopacha ´
a Ge´ 24:22, 23 jaywarqa. Chanta valorniyoj
yurunta hombronmanta imasta qollarqataj Rebecaj
uraykuchispa niwarqa: ‘Kayqa hermanonman, mamanmanpis.
tomarikullay, i camellosniykipajpis 54 Chaymantaraj mikhorqa,
yakuta orqhopusqayki’, nispa.
Noqataj yakuta tomarqani, b Ge´ 24:27 24:49 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜
camellosniypajpis yakuta “Ajinamanta pa namanpis chayri
´ lloqemanpis rinaypaj”. 24:50 1 Chayri
orqhorqa. 47 Chanta payta
“noqaykoqa mana niykumanchu allin
24:40 1 Hebreo parlaypeqa nin, “pejpa kasqanta, nitaj mana allin
˜
naupaqenpichus purini”. c Ge´ 24:8 kasqantapis”.
´
81 GENESIS 24:55–25:3
ujyarqataj, paywan rerqanku CAP. 24 Abrahanpa kamachinpa
chaykunawan khuska. a Ge´ 28:5 qhepantataj rerqanku.
Chay chisitaj chaypi Ajinata Abrahanpa kamachenqa
˜
punukorqanku. Rebecata pusariykukuspa
Qayantintaj tutamanta kutiporqa.
jatarispa, Abrahanpa 62 Chayashajtinku, Isaacqa
b Ge´ 35:8
´ ´
kamachenqa nerqa: kutimusharqa Beer-Lahai-Roı
˜
“Kunanqa kachapuwayku ari pozoman a rina nanmanta,
´
patronniypaman”, nispa. imaraykuchus Negueb jallpapi b
55 Chayta nejtintaj, Rebecaj tiyakorqa. 63 Isaacqa
hermanon, mamanpis nerqanku: campoman puriykachaj risqa
“Rebecaqa chunka diastawan c Ge´ 22:15, 17 tukurinanpaj. c Chayqa karqa
 ˜
noqaykuwan karikullachunraj ˜
chisiyaykushajtinna. Jinallapi
ari. Chaymantaqa pusallanki”, Pana lado payqa ujta qhawarispa,
nispa. 56 Abrahanpa a Ge´ 16:14 camellosta jamushajta rikorqa.
´
kamachintaj nerqa:
Ge 25:11
64 Rebecapis qhawarispa
“Ama jarkawaychejchu ari. Isaacta rikorqa, usqhayllatataj
´ ˜ camellomanta uraykorqa.
Jehova Diosqa nin na kay ´
jamusqayqa mana qhasichu 65 Chanta Rebecaqa Abrahanpa
˜ kamachinta taporqa: “¿Pitaj
kasqanta. Kachapullawaychejna b Ge´ 12:9
patronniypaman”, nispa. ´
Ge 20:1 jaqay taripaj jamushawanchej
´
57 Paykunataj nerqanku: Nu 13:22 chay runari?”, nispa. Abrahanpa
Jue 1:9 kamachintaj kuticherqa.
“Sipastaraj wajyaspa
tapurinachej, pay ima “Payqa patronniy”, nispa.
nenqachus”, nispa. 58 Rebecata Chayrayku Rebecaqa velowan
´
wajyaspataj taporqanku: qhataykukorqa. 66 Chant a
˜ Abrahanpa kamachenqa, tukuy
“¿Paywan rillaytanachu c Sl 77:12
munanki?”, nispa. Rebecataj Sl 143:5
ima ruwasqanta Isaacman
´
kuticherqa: “Arı, riyta munani”, willarqa. 67 Chaymanta Isaacqa
nispa. Rebecata pusaykorqa maman
Sarajpa toldo wasinman.1 d
59 Ajinata kachaporqanku
˜ ˜ Ajinamanta Isaacqa Rebecawan
Rebecata,1 a payta nunuchispa
d Heb 11:9 casarakorqa. Isaacqa Rebecata
uywarqa chay warmitawan,2 b mayta munakorqa, e paywantaj
Abrahanpa kamachintawan sonqochakorqa maman
khuska, paywan jamorqanku ˜
wanupusqanmanta. f
chaykunatawan. 60 Rebecata ´
bendecispataj nerqanku:
´
“Hermanay, qanqa waranqa
e Ge´ 26:8 25 Chanta Abrahanqa
watejmanta
waranqaspa mamanku kanki. casarakullarqataj. Chay
Mirayniykeqa enemigosninkoj warminpa sutintaj karqa
´
llajtasninkuta1 Quetura. 2 Tiemponmantaj
japikapuchunku”, c nispa. Abrahanpa wawasnenqa
f Ge´ 23:2, 19
´
Quetura warminpi kaykuna
61 Chayta nisqankutawan,  ´ ´
karqanku: Zimran, Jocsan,
Rebecawan sirvientasninwanqa ´ ´
CAP. 25 Medan, Madian, g Isbac,
camellosman wicharerqanku, g G´ e´ 37:28
´
Suah h ima.
Ex 2:15
24:59 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
Nu 31:2
3 Jocsanpa wawasnenqa
“hermananku Rebecata”. Jue 6:2 karqanku Sebawan Dedanwan.
˜ ˜
2 Nunuchispa uywarqa chay warmeqa, Dedanpa wawasnintaj
Rebecata kachapusharqanku chay karqanku: Asurim, Letusim,
˜
tiempopajqa sirvientan na karqa. Leumim ima.
24:60 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“punkunkuta”. h 1Cr 1:32, 33 24:67 1 Chayri “carpa wasinman”.
´
GENESIS 25:4-23 82
4 Madianpa qhari CAP. 25 16 Chaykuna karqanku
´
wawasnenqa
´ karqanku: Efa, a Ge´ 24:36 Ismaelpa 12 wawasnin,
´ ´
Efer, Hanok, Abida, Eldaa ima. paykunataj familiasninkupi
Tukuy chaykuna karqanku kurajkuna karqanku. a Maypichus
b Ge´ 21:14
Queturaj wawasnin.1 tiyakorqanku chay lugares,
´
5 Chanta Abrahanqa tukuy campamentosninkupis1
kapuyninta wawan Isaacman c Ge´ 23:8, 9 paykunaj sutisnillankuwantaj
´
qoporqa. a 6 Tanta warmisninpi1 Ge 49:29, 30 rejsisqa karqa. 17 Ismaelqa
wawasninmantaj wakin imasllata 137 watasta kausakorqa.
˜
qorqa. Chaymanta Abrahanqa d Ge´ 23:2, 19
Chaymantataj wanupuspa
˜
kausashaspallaraj, chay naupa tatasnin jina pampasqa
wawasninta inti llojsimuy ladopi karqa. 18 Mirayninmanta
jallpasman kachaporqa, e Ge´ 17:19 kajkunaqa tiyakorqanku
´
Ge 26:12-14
Isaacmanta karupi Havilamantapacha b Asiriakama.
tiyakunankupaj. b 7 Abrahanqa Havilaqa kashan Sur nisqa
tukuyninpi 175 watasta f Ge´ 16:14 jallpa c qayllapi, Surtaj kashan
´
kausakorqa, 8 chant a Egipto qayllapi. Paykunaqa
˜
wanuporqa. Payqa ashkha hermanospura qayllasllapi
watasta allinta kausakorqa, allin g Ge´ 16:10, 11 tiyakorqanku.1 d
˜ ˜ ˜
viejitunataj wanuporqa, naupa 19 Kay jina karqa Abrahanpa
tatasnin jinataj pampasqa karqa. h Gal´ 4:24 wawan Isaacpa e kausaynin.
9 Paytaqa wawasnin Isaacwan Abrahanqa Isaacpa
Ismaelwan pampamorqanku tatan karqa. 20 Isaacqa
´ i Ge´ 36:2, 3
Macpela cuevapi, hitita Zoharpa 40 watasniyoj karqa
´ Isa 60:7
wawan Efronpa jallpanpi, Mamre Rebecawan casarakushajtin.
chimpapi. c 10 Chay jallpataqa Rebecaqa Betuelpa wawan
´
Abrahan rantikusqa Hetpa j Sl 120:5 karqa, f Labanpa hermanantaj.
mirayninmanta. Abrahantaqa Jer 49:28
Paykunaqa arameos karqanku,
pamparqanku warmin Sara Eze 27:21 ´
Padan-Arampitaj
pampasqa kasharqa tiyakorqanku. 21 Rebecaqa
´
chayllapitaj. d 11 Abrahan k 1Cr 1:29-31 mana aterqachu wawasniyoj
˜
wanupusqanmanta qhepaman,  kayta. Chayrayku Isaacqa
Diosqa bendecillarqapuni wawan ˜ ´
Pana lado Rebecapaj Jehova Diosmanta
Isaacta. e Isaacqa tiyakorqa a Ge´ 17:20
˜ ´
´ ´ manapullajpuni. Jehova Diostaj
Beer-Lahai-Roı pozo f qayllapi. ˜
Isaacpa manakusqanta uyarerqa,
12 Abrahanpa wawan ajinamanta Rebecaqa onqoj
Ismaelpa kausaynenqa kay jina b 1Sa 15:7
rikhurerqa. 22 Wijsanpitaj
karqa. g Ismaeltaqa egipcia wawasnenqa takanakoj
Agar h Abrahanpaj nacechikorqa. c Ge´ 16:7, 8 kanku. g Chayrayku Rebecaqa
Agarqa Saraj sirvientan karqa. nerqa: “Sichus ajinallapuni
13 Kaykuna karqanku ˜
kanqa chayqa, ¿imapajnataj
Ismaelpa wawasnin, chay d Ge´ 16:11, 12
kausasajri?”, nispa. Ajinapi
wawasninpa familiasninkupis ´
Rebecaqa Jehova Diosta
paykunaj sutisnillankuwantaj ´
e Ge´ 22:2 tapukorqa. 23 Jehova Diostaj
rejsisqas karqanku. Ismaelpa Mt 1:1, 2 nerqa: “Wijsaykipi h iskay wawas1
kuraj wawanqa Nebayot
´
karqa, i chant a Quedar, j
´ 25:16 1 Chayri “perqawan muyurisqa
f Ge´ 22:23
Adbeel, Mibsam, k 14 Misma, campamentosninkupis”.
´ ´ ´
Duma, Masa, 15 Hadad, Tema, Campamentoqa ashkha toldo wasis.
´ ´ ´
25:18 1 Icha nillanmantaj
Jetur, Nafıs, Quedema ima. g Ro 9:10 ˜
“hermanospura phi nanakuspa
25:4 1 Chayri “miraynin”. 25:6 kausakorqanku”. 25:23 1 Hebreo
1 Glosariopi tanta warmi nisqata leeriy. h Sl 139:15 parlaypeqa nin, “naciones”.
´
83 GENESIS 25:24–26:5
kashanku, nacekuspataj iskay CAP. 25 vendepuway”, a nispa.
nacionesman tukonqanku. a Ujnin a Ge´ 36:31 32 Esautaj nerqa: “Qhawariy,
´ ˜ ˜
nacionqa aswan atiyniyoj kanqa Nu 20:14 yarqhaywan wanushani na.
ujninmanta nisqaqa. b Kuraj kajqa ¿Imapajtaj sirviwanqa kuraj
b Ge´ 27:29, 30
sullka kajta sirvenqa”, c nispa. wawa kasqayri?”, nispa.
Dt 2:4 ´
24 Rebecaqa nacechikunan 33˜ Jacobtajr ı nerqa:
punchay chayamojtin c 2Sa 8:14 “Naupajtaqa jurayraj”, nispa.
gemelostapuni nacechikorqa. Mal 1:2, 3 Esautaj jurarqa, ajinamanta
˜ Ro 9:10-13
25 Naupajta nacekojqa kuraj wawa kaspa imatachus
pukapacha karqa, tukuy japinanta Jacobman
d Ge´ 27:11
cuerpituntaj peloraralla karqa, vendeporqa. b 34 Chaymanta
millma ropayojpis kanman jina. d e Ge´ 27:32
Jacobqa tantata, lenteja
´ ´ uchutawan Esauman jaywarqa.
Chayrayku paymanqa Esau1 e Ge 36:9
sutita churarqanku. 26 Ujnin Mal 1:3 Esautaj mikhuykuspa,
kajtaj Esaujpa chaki talonnin ujyaykuspataj sayarispa riporqa.
f Os 12:3 Ajinata Esauqa kuraj wawa kaspa
japirisqa nacekorqa. f
Chayrayku paymanqa imatachus japinanta pisipaj
g Ge´ 27:36
Jacob1 sutita churarqanku. g qhawarqa.
Isaacqa 60 watasniyoj karqa
warmin Rebeca chay iskay
h Ge´ 27:3, 5
26 Chaypacha watejmanta
´
Canaan jallpapi yarqhay
wawasninta nacechikushajtin. i Heb 11:9 karqa, imaynachus Abrahanpa
27 Chay wawasqa tiemponpi yarqhay karqa
˜ j Ge´ 27:6, 7, 46 ajina. c Chayrayku Isaacqa
wi narqanku. Tiempowantaj
Esauqa kita animalesta sumajta Guerar jallpaman riporqa,
k Ge´ 36:1 maypichus filisteospa reynin
japiyta yacharqa, h nitaj toldo  ´
´ Abimelec tiyakorqa chayman.
wasipi1 sayajchu. Jacobtajr ı ˜ ´
mana juchachana runa karqa, Pana lado 2 Chaypi Jehova Diosqa
a Dt 21:16, 17 Isaacman rikhurispa nerqa:
toldo wasispitaj tiyakoj. i
28 Isaacqa mayta gustachikoj “Ama Egiptomanqa uraykuychu,
b Heb 12:16
Esaujpa japisqan animalespa maypichus tiyakunaykita

aychanta mikhuyta. Chayrayku nisqayki chayllapi tiyakuy.
Esauta astawan munakoj,
CAP. 26
3 Kay jallpallapi forastero jina
´ c Ge´ 12:10 tiyakuy. d Noqaqa qanwanpuni
Rebecatajrı Jacobta astawan
munakoj. j 29 Uj kuti Jacobqa kasaj, bendecisqaykitaj.
d Ge´ 20:1
lenteja uchuta waykusharqa. Heb 11:8, 9 Qanman, mirayniykimanwan
Esautaj animalesta japej tukuy kay jallpasta
risqanmanta may saykusqa e Ge´ 12:7 qosqaykichej. e Ajinamanta
´
kutimorqa. 30 Jacobtataj
Ge 15:18 juntasaj tatayki Abrahanman
nerqa: “Ama jina kaspa imatachus jurarqani chayta. f
f Ge´ 22:16-18 Payman nerqani:
usqhayta chay puka Sl 105:9-11
mikhunaykimanta uj chhikata Heb 6:13, 14 4 ‘Mirayniykitaqa
qoriway. May saykusqa kashani, ashkhayachisaj cielopi estrellas
yarqhasqataj”, nispa. g Ge´ 15:1, 5 chhikata, g paykunamantaj qosaj
Chayrayku Esaujpa ujnin
Heb 11:12 tukuy kay jallpasta. h Kay jallpapi
´ tukuy naciones mirayniykinejta
sutenqa Edom.1k 31 Jacobtajrı h Dt 34:4
nerqa: “Kuraj wawa kaspa paykunapaj bendicionta
imatachus japinaykitaraj i Ge´ 12:1-3
tarenqanku’, i nispa. 5 Chay
Hch 3:25 jurasqaytaqa juntasajpuni,
´ ´
imaraykuchus kamachiy
25:25 1 Esa u suteqa niyta munan Gal 3:8
pelorara. 25:26 1 Jacob suteqa niyta Abrahanqa noqata kasuwarqa,
j Ge´ 17:10, 23 juntarqataj nisqasniyta,
munan chaki talonta japej, qhechoj. ´
Ge 22:3, 12
25:27 1 Chayri “carpa wasipi”. 25:30 Heb 11:8 kamachisqasniyta,
1 Edom suteqa niyta munan puka. Snt 2:21 leyesniytapis”, j nispa.
´
GENESIS 26:6-22 84
6 Jinamanta Isaacqa Guerar a CAP. 26 kamachisninwan allacherqa
jallpallapipuni tiyakorqa. a Ge´ 26:17 chay pozosta jallpawan
7 Chay lugarpi tiyakojkunaqa juntaykucherqanku. a
Isaacta warminmanta tapoj 16 Abimelectaj Isaacta nerqa:
kanku. Isaactaj “hermanallay” b “Ripuy kaymanta, qankunaqa
˜
nej, manchachikoj warmin b Ge´ 12:11-13 ancha ashkhana kankichej”,
kasqanta niyta. Rebeca may nispa. 17 Isaactaj chaymanta
kachita kasqanrayku Isaacqa ripuspa Guerar b mayupi1
yuyarqa: “Kaypi tiyakoj runasqa tiyakuyta qallarerqa.
Rebecarayku 18 Isaacqa watejmanta
˜ c Ge´ 24:16 ´
wanuchiwankuman”, c nispa. allachillarqataj, tatan Abrahan
8 Chaymanta qhepaman kausashaspa allachisqa chay
filisteospa reynin Abimelecqa pozosta, mayqenkunatachus
wasi ventanamanta qhawaspa, filisteos pampaykorqanku
d Ge´ 24:67
´ ˜
Isaacta rikorqa Rebecata Abrahan wanupusqanmanta
munarikushajta.1 d 9 Chay qhepaman chaykunata. c
ratopacha Abimelecqa Isaacta Chay pozosmantaj tatan
wajyachispa nerqa: “Payqa ima sutistachus churarqa
warmiykipuni kasqa. e Ge´ 20:11 chay sutisllatataj churarqa. d
¿Imaraykutaj ‘hermanallay’ 19 Isaacpa kamachisnenqa
nerqankiri?”, nispa. Isaactaj chay mayupi1 pozosta
kuticherqa: “Manchachikorqani allashaspa, chuwa yakuyoj
warmiyrayku pozota tarerqanku.
˜ f Ge´ 12:18
wanuchinawaykichejta”, e 20 Chayta rikuspa Guerarmanta
nispa. 10 Abimelectaj nerqa: michejkunaqa Isaacpa
“¿Imatataj kayta ruwawaykuri? f michejkunasninwan
Kay llajtamanta mayqellanpis ˜
˜ phinanakorqanku, nerqankutaj:
warmiykiwanqa punuykunman g Ge´ 20:9
“Chay yakoqa noqaykojta”,
karqa. Qanqa ajinamanta nispa. Chayrayku Isaacqa chay
juchallichiwaykuman karqa”, g ´
pozota suticharqa Esec1 nispa,
nispa. 11 Chaymanta ˜
paywan phinanakusqankurayku.
Abimelecqa llajtanpi h Ge´ 24:34, 35 21 Isaacpa kamachisnenqa
tiyakojkunaman kamacherqa: ˜
waj pozotanataj allarqanku,
“Pichus kay runata, warmintapis chay pozomantapis
˜
imanajqa wanuchisqa kanqa”, chay michejkunaqa
nispa. ˜
i Ge´ 12:16 phi nanakullarqankutaj.
12 Isaacqa chay wata  Chayrayku chay pozotaqa
chay jallpapi tarporqa. ˜ ´
Pana lado suticharqa Sitna1 nispa.
Tarpusqanmantataj pachaj a Ge´ 21:27, 30 22 Chay qhepata Isaacqa
jinastawanraj oqharerqa, waj cheqaman ripuspa, chaypi
´
imaraykuchus Jehova Dios waj pozota allacherqa. Chaypeqa
payta bendecisharqa. h ˜
manana chay pozomanta
13 Jinamanta Isaacqa tukuy ˜
phinanakorqankuchu, chayrayku
b Ge´ 10:19
imayoj karqa, maytataj ´
Ge 20:1 chay pozota suticharqa
qhapajyarqa. 14 Paypataqa Rehobot1 nispa. Nerqataj:
tiyaporqa ashkha ovejasnin, ´
“Jehova Diosqa jatun jallpata
ashkha wakasnin, ashkha
kamachisnin ima. i Filisteostaj 26:17 1 Chayri “Guerar wayqopi”.
c Ge´ 21:25
paymanta envidiakorqanku. 26:19
´ 1 Chayri “wayqopi”. 26:20
˜
15 Chayrayku filisteosqa 1 Esec suteqa niyta munan phinanakuy.
´ ´
26:21 1 Sitna suteqa niyta munan
tatan Abrahan kausashaspa
tumpay. 26:22 1 Rehobot suteqa niyta
26:8 1 Chayri “abrazaykushajta”. d Ge´ 21:31 munan jatun jallpa.
´
85 GENESIS 26:23–27:5
qowanchej, ashkhamantaj CAP. 26 ujyarqankutaj. 31 Qayantintaj
mirachiwanchej”, a nispa. a Ge´ 17:5, 6 tutamanta jatarispa,
´
23 Chaymanta Isaacqa Ge 28:1, 3 purajmanta juramentota
Beer-Sebaman b wicharerqa. ruwarqanku. a Chaymantataj
´
24 Chay chisitaj Jehova Diosqa Isaacqa paykunata kachamanta
payman rikhurispa nerqa: “Noqa b Ge´ 21:31 kachaporqa.
tatayki Abrahanpa Diosnin kani. c 32 Chay kikin
Ama manchachikuychu, d punchayllapitaj, Isaacpa
noqa qanwan kashani. c Ge´ 17:1 kamachisnenqa allarqanku
´
Ge 28:13
Kamachiy Abrahanrayku chay pozomanta willarqanku: b
bendecisqayki, mirayniykitapis “Yakuta tariyku”, nispa.
ashkhayachisaj”, e nispa. d Ge´ 15:1
33 Isaactaj chay pozota
´
25 Isaactaj chaypi uj altarta suticharqa Sib a nispa.
´
ruwarqa, Jehova Diospa Chayrayku chay llajtaqa
sutintataj oqharerqa. f Chaypi kunankama Beer-Seba c
e Ge´ 17:19
toldo wasinta1 armarqa, g Sl 105:9-11 nisqa kashan.
kamachisnintaj chaypi 34 Esauqa 40 watasniyoj
uj pozota allarqanku. kashaspa, hitita Beerijpa wawan
26 Chaymanta qhepaman f Ge´ 12:8, 9 Juditwan casarakorqa.
´
Abimelecqa Guerarmanta Chanta casarakullarqataj hitita
jamorqa Isaacwan parlaj. Elonpa wawan d Basematwan.
Paywantaj jamorqanku g Heb 11:9 35 Chay iskay warmisqa
yuyaychajnin Ahuzat, Isaactawan Rebecatawan
soldadosninpa comandanten mayta llakichej kanku. e
˜
Ficol ima. h 27 Isaactaj
paykunata nerqa: “Chay jinata
h Ge´ 21:32
27 Isaacqa viejituna karqa,
˜
nawisninpis manana
˜
chejnikushawaspa, rikorqachu. Chaypacha payqa
jallpaykichejmantapis i Ge´ 21:22 kuraj wawan Esauta f wajyaspa
qharqomushawaspa, ´
nerqa: “Waway”, nispa.
¿ima nispataj taripaj Esautaj kuticherqa:
jamuwankichejri?”, nispa. j Ge´ 21:27
´ ´
“¿Imachus ı tatay?”, nispa.
28 Paykunataj kuticherqanku:  ´
2 Isaactaj nerqa: “Waway,
“Noqaykoqa rikuyku ˜ ˜
´
Pana lado noqaqa viejona kani. Manataj
Jehova Diosqa qanwanpuni a Ge´ 21:22-24 yachanichu maykajchus
˜
kashasqanta. i Chayrayku nisuyta wanupunayta. 3 Chayrayku
munayku: ‘Ama jina kaspa, ama jina kaspa rerqoy ari,
qanwan noqaykuwan b Ge´ 26:18 flechana arcoykitawan1
uj juramentota ruwana. flechasniykitawan
Kay tratota ruwanachej: j oqhariykukuspa, ima
29 Qanqa ama ima sajratapis c Jue 20:1 animalllatapis japispa
ruwawasqaykuchu, aparqanpuway. g
imaynatachus noqaykupis qanta 4 Chaymantataj gustawasqan
mana imanarqaykuchu ajinata. d Ge´ 36:2, 3 mikhunata waykorqapuwanki,
Astawanqa qanpaj allinta apanpuwankitaj
´
ruwarqayku, kachamantataj mikhurikunaypaj. Chanta
˜
kachanporqayku. Qantaqa e Ge´ 27:46 manaraj wanushaspa
´ ´
Jehova Dios bendecisunki’”, Ge 28:8 bendecisqayki”, nispa.
nispa. 30 Chaymanta Isaacqa  ´
5 Rebecatajr ı uyarisharqa
paykunapaj uj jatun mikhuyta CAP. 27 imatachus Isaac wawan Esauman
´ f Ge´ 25:28
waykucherqa. Chant a nishasqanta. Chaymanta Esauqa
paykunaqa mikhorqanku,
27:3 1 Flechana arco: waj lugarespi
26:25 1 Chayri “carpa wasinta”. g Ge´ 25:27 ninku camba flecha.
´
GENESIS 27:6-25 86
tatanpaj uj animalta japinpoj CAP. 27 churaykorqa, maypichus
rerqa. a 6 Chay rinankamataj a Ge´ 27:30 mana pelon karqachu chayman. a
Rebecaqa wawan Jacobta 17 Chayta ruwaytawantaj
nerqa: b “Tataykita uyarini Rebecaqa wawan Jacobman
Esauman kayta nishajta: jaywarqa chay sumaj mikhunata,
b Ge´ 25:28
7 ‘Ima animalllatapis ruwasqan tantatawan. b
´
japinpuway, chaywantaj sumaj 18 Jacobtajrı tatan kasharqa
mikhunata waykupuwanki chayman yaykuspa nerqa:
mikhunaypaj. Noqataj manaraj ´
c Ge´ 27:30, 31 “Tatay”, nispa. Tatantaj nerqa:
˜ ´
wanushaspa Jehova Diospa “Jay, ¿mayqen wawaytaj
˜
naupaqenpi bendecisqayki’, c
´ kankiri?”, nispa. 19 Jacobtaj
nispa. 8 Chayrayku waway, tatanta nerqa: “Kuraj wawayki
sumajta uyariway, ruwaytaj d Ge´ 27:13, 43 ´
Esa u kani. c Niwasqaykita
imatachus nisqayki chayta. d ˜
ruwanina. Ama jina kaspa
9 Ama jina kaspa rerqoy tiyaykamuy, japimusqay
uywasninchej kashan chayman, ˜
e Ge´ 25:25 animalta waykorqonina,
´
apamunkitaj iskay sumajnin Ge 27:23 mikhurikuy. Chantaqa
chivitosta, tataykipaj bendeciwanki”, d nispa.
gustasqan sumaj mikhunata 20 Isaactaj taporqa:
waykupunaypaj. 10 Qantaj ´
f Ge´ 27:21
“Waway, ¿imaynapitaj chay jina
chayta tataykiman jaywamunki usqhayta japerqamorqankiri?”,
mikhurikunanpaj, ajinamanta nispa. Jacobtaj nerqa:
˜ ´
niraj wanupushaspa “Jehova Diosniyki chay rato
bendecisunanpaj”, nispa. g Ge´ 27:8, 43 tarichiwan”, nispa. 21 Isaactaj
´
11 Jacobtajr ı maman nerqa: “Ama jina kaspa
´
Rebecata nerqa: “Hermanoyqa qayllaykamuway waway
´
pelorara, e noqatajr ı mana. h Ge´ 25:23, 26
llojchirisunaypaj. Ajinamanta
´
12 ¿Tatay llojchiriwanqa  yachasaj Esau wawaypunichus
´
chayr ı? f Rejsirpariwaspa ˜
Pana lado
kanki manachus chayta”, e
yuyanqa paymanta nispa. 22 Jacobtaj tatan
a Ge´ 25:25
burlakushasqayta. Jinamanta ´
Ge 27:11 Isaacman qayllaykorqa.
bendecinawanmantaqa Isaactaj llojchiriytawan nerqa:
maldeciwanqa”, nispa. “Parlasqanqa Jacobpata,
´
13 Mamantaj nerqa: makisnintajrı Esaujpata”, f
b Ge´ 27:9 nispa. 23 Isaacqa Jacobta
“Noqaman chay maldicionqa
´
chayamuwachun waway. mana rejserparqachu,
˜ Jacobpa makisnin peloraralla
Kunanqa rillayna, imatachus
nisusqayta ruway. g Iskay c Ge´ 25:31-33 kasqanrayku, hermanon
chivitosta aparqamuy”, nispa. Ro 9:10-12 Esaujpata jina. Chayrayku
´
14 Chant a Jacobqa rispa Jacobta bendicerqa. g
´
iskay chivitosta aparqamorqa 24 Chant a tapullarqataj:
mamanman. Mamantaj sumajta d Ge´ 27:4
“¿Waway Esaupunichu kanki?”,
waykuporqa, Isaacman nispa. Jacobtaj nerqa:
´
gustasqanman jinapuni. “Arı, Esaupuni kani”, nispa.
´
15 Chaymanta Rebecaqa 25 Isaactajr ı nerqa:
e Ge´ 27:11, 12
´
orqhomorqa kuraj wawan “Waway, mikhunaypaj
Esaujpa sumaj ropanta, imatachus japisqaykita
´
wasinpi jallchasqa kasharqa jaywariway. Chant a
chayta. Chaytataj sullka bendecisqayki”, nispa.
f Ge´ 27:16
wawan Jacobman churaykorqa. h Chayta nejtintaj Jacobqa chay
16 Chaymantataj mikhunata tatanman jaywarqa.
´
makisninman, kunkanmanwan Chanta vinotawan jaywarqa.
chivitospa qarasninta g Heb 11:20 Isaactaj mikhuykorqa,
´
87 GENESIS 27:26-40
´
ujyaykorqataj. 26 Chanta CAP. 27 bendicionniyta qoni, paytaj
Isaacqa Jacobta nerqa: a Ge´ 48:10 bendecisqapuni kanqa”, nispa.
´
“Waway, ama jina kaspa, 34 Esauqa tatanpa nisqanta
qayllaykamuwaspa b Ge´ 25:27 uyariytawan, jatunmanta
´
muchaykuway”, a nispa. Ge 27:15 qhaparispa mayta waqarqa.
27 Jacob qayllaykuspa Tatanmantaj nerqa:
muchaykojtintaj, tatanqa c Dt 11:11 “Noqamanpis qollawaytaj
muskhirerqa ropanpa ´
bendicionniykita ari tatay”, a
d Nu´ 13:26, 27
´
qapayninta. b Bendecispataj nispa. 35 Isaactajrı nerqa:
nerqa: “Hermanoyki jamuspa
“Wawaypa qapaynenqa e Ge´ 27:37 llullakuwan, pay japikapun
´ Dt 7:13
Jehova Diospa bendecisqan qanpaj karqa chay
campoj qapaynin jina. bendicionta”, nispa. 36 Esautaj
f Ge´ 25:23 ´
28 Diosqa1 qosuchun nerqa: “Chayraykucha payqa
´ ˜
cielomanta chhullata, c Jacob1 sutikun a. Iskay kutitana
sumaj poqoj jallpasta, d g Ge´ 12:1, 3 noqa japinay ˜karqa chayta
´
Ge 28:1, 3
ashkha mikhunata,2 mosoj ´
Ge 31:42 qhechuwan. b Naupajtaqa kuraj
vinota e ima. 29 Llajtas qanta Eze 25:12, 13 wawa kaspa imatachus japinayta
sirvisuchunku, naciones qhechuwan, c kunantaj noqaman
qanman kumuykukuchunku. h Ge´ 27:3 chayawaj bendiciontapis
Hermanosniykej patronnin kay, qhechullawantaj”, d nispa.
´
mamaykej wawasninpis i Ge´ 25:25, 31 Chanta nillarqataj: “Kunanqa,
qanman kumuykukuchunku. f Heb 12:16 ¿manachu ima bendicionllatapis
 ´
Maldecisojkunaqa maldecisqa ˜
puchuripuwarqanki tat ay?”,
kachunku, bendecisojkunataj Pana lado nispa. 37 Isaactaj kuticherqa:
a Heb 12:16, 17 ˜
bendecisqa kachunku”, g nispa. “Paytaqa nini na qanpa
30 Wawan Jacobta Isaac patronniyki kananta, e tukuy
bendeciyta tukusqantawan, b Ge´ 25:26 hermanosnintaj payta
´
Ge 32:28
Jacobqa tatanpa Os 12:3
sirvinankuta. Nillanitaj paypaj
˜ ashkha mikhuna, mosoj vino ima
naupaqenmanta llojsiporqa. ´ ˜ ´
Llojsejtinkamataj, Esauqa c Ge´ 25:32-34
kananta. f Waway, ¿imatana
chayamorqa animalta japej qanman qosqaykiri?”, nispa.
risqanmanta. h 31 Paypis sumaj d Ge´ 27:28
38 Esautaj tatanta
´
mikhunata waykupullarqataj, nerqa: “¿Tat ay, manachu
tatanman apaspataj nerqa: e Ge´ 25:23
noqatawan bendeciwankiman?
´ ´ Noqatapis bendecillawaytaj ari
“Jatarikuy tat ay. Kay Ge 27:29
´ ´
japimusqayta mikhurikuy. Ro 9:10, 12 tat ay”, nispa. Chant a
Ajinamanta bendecinawaykipaj”, Esauqa jatunmanta
nispa. 32 Isaactaj taporqa: f Dt 33:28 qhaparispa waqallarqataj. g
“¿Pitaj kankiri?”, nispa. 39 Tatan Isaactaj nerqa:
Paytaj nerqa: “Kuraj wawayki g Heb 12:16, 17 “Qanqa karupi tiyakunki
´
Esa u kani”, i nispa. sumajta poqoj jallpasmanta,
33 Isaacqa mancharikorqa, h Jos 24:4 cielomanta urmamoj
Heb 11:20 chhullamantapis. h
kharkatitispataj nerqa:
“Chanta, ¿pitaj animalta 40 Espadayki japirisqapuni
japimuspa mikhunata i Ge´ 32:6 purinki, i hermanoykitataj
´ ˜
Nu 20:18
apamuwarqari? Noqaqa sirvinki. j Manana aguantayta
˜ ´
mikhuni na niraj atispatajr ı hermanoykej
˜ j Ge´ 25:23
chayamushajtiyki. Paymanna 2Sa 8:14 esclavon kanaykimanta
Mal 1:2, 3 kacharichikunki”, k nispa.
27:28 1 Chayri “Cheqa Diosqa”.
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. k 2Re 8:20 27:36 1 Jacob suteqa niyta munan
2 Chayri “trigota chayri granota”. 2Cr 28:17 chaki talonta japej, qhechoj.
´
GENESIS 27:41–28:11 88
41 Chaymantapacha Esauqa CAP. 27 Chaypi casarakunki tioyki1
mayta chejnikorqa Jacobta, a Am 1:11 Labanpa ujnin warmi
tatan payta bendecisqanrayku. a wawanwan. a 3 Tukuy Atiyniyoj
´ Diosqa qanta bendecisonqa,
Chant a sonqonpi
b Ge´ 35:28, 29 mirachisonqa,
nishallarqapuni: “Tatayqa
˜ ˜ ˜ ashkhayachisonqataj.
wanuponqana. b Wanupojtintaj
hermanoy Jacobta c Ge´ 28:5 Qanmantaqa ashkha llajtas
˜ rikhurenqanku. b 4 Diosqa
wanurparichisaj”, nispa.
42 Rebecaqa imatachus qanman, mirayniykimanwan
´ d Ge´ 26:34, 35 qosonqachej, imatachus
wawan Esau ruwasaj nisqanta ´
Ge 28:8 Abrahanman qonanta
yachaytawan, sullka wawan
Jacobta wajyachispa nerqa: nerqa chay bendicionesta. c
“Hermanoyki Esauqa e Ge´ 24:2, 3 Ajinamanta japikapunaykipaj
˜  forastero jina tiyakushanki
manchay phinasqa kashan,
˜ chay jallpata, d mayqentachus
wanuchisunanpaj CAP. 28
wakichikushan.1 43 Kunanqa f G´ e´ 24:34, 37
Diosqa Abrahanman
´ Ex 34:15, 16 qorqa chayta”, nispa.
waway, kayta ruway. Ayqekuy ´
hermanoy Labanpa wasinman,
1Re 11:1-3 5 Chanta Isaacqa Jacobta
2Co 6:14 ´
payqa tiyakun Haranpi. c  kacharqa Padan-Aramman,
44 Chaypi paywan tiyakunki ˜ Labanpa wasinman. Labanqa
˜ Pana lado
hermanoykej phi nakuynin arameo Betuelpa e wawan karqa,
a Ge´ 29:16
pasanankama, 45 imatachus Rebecaj hermanontaj. f Rebecataj
payta ruwasqaykita Jacobpatawan Esaujpatawan
qonqanankama, b Ge´ 17:5 mamanku karqa.
˜ ´
contraykipi phinakusqan
Ge 46:15, 19 6 Esauqa rikorqa tatan
1Cr 2:1, 2
thasnukunankamataj. Isaacqa Jacobta bendecisqanta,
´
Chaymantaqa willachimusqayki Padan-Arammantaj kachasqanta
kutinpunaykipaj. c Ge´ 12:2, 3 chaypi casarakamunanpaj,
Mana munaymanchu bendecishaspataj kay jinata
uj diallapi iskaynin wawasniyta kamachisqanta: “Amapuni
d Ge´ 12:7 casarakunkichu kay
pierdeyta”, nispa. ´
Ge 15:13
´ Canaanmanta warmiswanqa”, g
46 Chaymanta Rebecaqa Ge 17:1, 8
Heb 11:9 nispa. 7 Chantapis rikullarqataj
Isaacta kutin kutita nerqa:
˜ Jacobqa tatanta, mamantawan
“Anchatana umayta ´
kasuspa Padan-Aramman h
nanachiwanku Esaujpa e Ge´ 25:20
risqanta. 8 Ajinamanta
warmisnin, chay hitita warmis. d Esauqa repararqa
´
Sichus Jacobpis kay Canaan Canaanmanta warmisqa,
f Ge´ 24:29
llajtayoj hitita warmisllawantaj tatan Isaacpaj mana allinchu
˜
casaranqa chayqa, ¿imapajnataj kasqankuta. i 9 Chayrayku
kausaymanri?”, e nispa. g Ge´ 28:1
˜
Esauqa iskay warmisniyojna
28 Chaymanta Isaacqa 2Co 6:14
kashaspa, Ismaelpaman rerqa.
Jacobta wajyaspa Chaypitaj Ismaelpa wawan
bendicerqa. Kay jinatataj h Ge´ 27:43 Mahalatwan casarakamorqa.
kamacherqa: “Amapuni Ismaelqa Abrahanpa wawan
casarakunkichu kay karqa. Mahalatpa hermanontaj
Canaanmanta warmiswanqa. f i Ge´ 27:46 Nebayot sutikorqa. j
´
2 Riy Padan-Aramman, 10 Jacobqa Beer-Sebamanta
aweloyki1 Betuelpa wasinman. j Ge´ 36:2, 3
llojsispa, Haranman k risharqa.
11 Chaymantataj uj lugarman
27:42 1 Chayri “sonqochakushan qanta
˜
wanuchisuyta yuyaspa”. 28:2 1 Hebreo k Ge´ 11:31 28:2 1 Hebreo parlaypeqa nin,
parlaypeqa nin, “mamaykej tatan”. ´ “mamaykej hermanon”.
Ge 27:43
´
89 GENESIS 28:12–29:5
chayaspa, chaypi uj tutata CAP. 28 cabeceranman churaykukusqan
´
quedakorqa, imaraykuchus a Ge´ 28:18, 19 rumita sayaykucherqa. Chanta
˜ ˜
inti yaykupusqana. Pununanpaj chay rumej puntanman
cabeceranman uj rumita aceiteta jichaykorqa. a
churaykukuspataj, a chaypi b Jn 1:51 19 Chaymanta chay lugarta
winkuykukorqa.1 12 Jacobqa Heb 1:7, 14
Betel1 nispa suticharqa.
˜
chaypi punushaspa mosqoyninpi Chay qayllapi kaj llajtaqa
˜
rikorqa uj escalerata.1 naupajta Luz sutikorqa. b
c Ge´ 26:24, 25
Chay escaleraqa pampamanta 20 Chaypi Jacobqa imatachus
cielokama chayasharqa, Diospa ruwananta nerqa: “Sichus Dios
angelesnintaj chayninta d Ge´ 12:7 noqallawanpuni kanqa,
uraykamusharqankutaj, ´
Ge 28:4 kay risqaypipis yanapawanqa,
wicharisharqankutaj. b Sl 105:9-11 mikhunatapis1 ropatapis
´
13 Chay patapitaj Jehova Dios qowanqa, 21 sitajchus tataypa
kasharqa, nerqataj: wasinman allillanta kutipusaj
´ e Ge´ 13:14, 16 ´
“Noqa kani Jehova, aweloyki 1Re 4:20
chayqa, chaypi yachasaj Jehova
Abrahanpa Diosnin, c tatayki Diosqa, Diosniy kasqanta.
Isaacpa Diosnintaj. Qanman, 22 Kay rumita sayachisqayqa,
´
mirayniykimanwan f Ge´ 18:18 Diospa wasin kanqa. c Diosnıy,
´
qopusqaykichej kay jallpata, d Ge 22:15, 18 qanman qosqaykipuni tukuy
˜ imata qowasqaykimanta sapa
maypichus punushanki chayta.
14 Mirayniykeqa tiyu jina chunkamanta ujta”, nispa.
g Ge´ 35:6
may chhika kanqa. e
Juntaykonqankutaj inti yaykuy 29 Chaymanta Jacobqa
rillarqapuni inti llojsimuy
ladoman, inti llojsimuy ladoman, h Ge´ 31:3 ladopi tiyakoj runaspa
norte ladoman,1 sur ladoman2 ´
Nu 23:19 jallpankuman. 2 Chaynejpitaj
ima. Kay jallpapi tukuy Jos 23:14 rikorqa uj pozota, chay
Heb 6:18
nacionestaj qannejta qayllapitaj kinsa tropa ovejasta
˜
bendecisqas kanqanku,3 punurashajta, imaraykuchus
jinallataj mirayniykinejtapis. f i Sl 47:2
chay pozomanta ovejasman
15 Noqa qanwan kashani. yakuta tomachej kanku. Chay
Noqa jarkasqayki mayman pozoqa uj jatun rumiwan tapasqa
rejtiykipis, kutichimusqaykitaj j Ge´ 35:1 kasharqa. 3 Tukuy tropa ovejas
kay jallpaman. g Manapuni  tantakamojtinkutaj,
saqerparisqaykichu, imatachus ˜ michejkunaqa pozomanta rumita
Pana lado
qosunayta nerqani chayta a Ge´ 31:13 tanqarparej kanku,
juntanaykama”, h nispa. ovejasninkuman yakuta
16 Jacobqa rijchariytawan tomachinankupaj. Chaymantataj
´
nerqa: “Jehova Diosqa b Ge´ 35:6 pozota chay rumiwan
kaypipuni kashasqa, noqataj Jos 16:1, 2 tapaykapullajtaj kanku.
mana yacharqanichu”, nispa. 4 Jacobqa chayman
´
17 Chanta mayta tukuspa chimpaykuspa paykunata
c Ge´ 35:1 ´
nillarqataj: “Kay lugarqa 
taporqa: “Hermanosn ıy,
tukunapaj jinapuni. i Kayqa ¿maymantataj kankichejri?”,
CAP. 29
Diospa wasin, j cieloj punkuntaj”, nispa. Paykunataj nerqanku:
d Ge´ 27:42, 43
nispa. 18 Chaymanta Jacobqa Hch 7:2
“Haranmanta kayku”, d nispa.
tutamanta jatarikuspa, 5 Jacobtaj ujtawan taporqa:
“¿Rejsinkichejchu Nacorpa e
28:11 1 Winkuy: waj lugarespi ninku e Ge´ 24:24 allchhin Labanta?”, f nispa.
siriy. 28:12 1 Chayri “gradasta”. ´
Ge 31:53
28:14 1 Chayri “pata ladoman”. 28:19 1 Betel suteqa niyta munan
2 Chayri “ura ladoman”. 3 Chayri Diospa wasin. 28:20 1 Hebreo
“paykunapaj bendicionta tarenqanku”. f Ge´ 24:29 parlaypeqa nin, “tantatapis”.
´
GENESIS 29:6-25 90
Paykunataj kuticherqanku: CAP. 29 willarqa. 14 Labantaj nerqa:
´
“Arı, rejsiyku”, nispa. 6 Jacobqa a Ge´ 46:19 “Qanqa kikin tulluymanta, kikin
ujtawan tapullarqataj: Rut 4:11 aychaymantataj kanki”,1 nispa.
“¿Allillanchu kakushan?”, nispa. Ajinamanta Jacobqa uj killata
´
Paykunataj kuticherqanku: “Arı, Labanwan tiyakorqa.
allillan kakushan. Qhawariy, 15 Chaymanta Labanqa
jaqayqa wawan Raquel, a Jacobta nerqa: “Familiay
ovejasninta qhatimushan”, nispa. kajtiykipis, a ¿imaynatataj
´
7 Chant a Jacobqa nerqa: qhasilla trabajachiykimanri?
“Chaupi punchayllarajqa, b Ge´ 24:29 Niway, ¿mashkhatataj
manaraj ovejasta wisqana  pagasunayta munanki?”, b nispa.
horasrajchu. ¿Manachu yakuta ˜
Pana lado 16 Labanqa iskay warmi
tomachiytawan ovejastaqa a Ge´ 28:5 wawasniyoj karqa. Kuraj kajqa
michimullawajchejraj?”, nispa. Lea sutikorqa, sullka kajtaj
˜
8 Paykunataj nerqanku: Raquel. c 17 Leaj nawisnenqa
“Mana tomachiykumanrajchu, mana kachituschu karqa,
´
suyanaykuraj tiyan tukuynin Raqueltajrı may kachitapuni
tropa ovejas tantakamunankuta. karqa. 18 Jacobqa Raquelta
Chaymantaraj kay pozota mayta munakorqa, chayrayku
taparasqayku ovejasman yakuta Labanta nerqa: “Sullka wawayki
b Ge´ 30:27, 28
tomachinaykupaj”, nispa. ´
Ge 31:7 Raquelrayku qanchis watasta
9 Ajinata Jacob paykunawan trabajapusqayki”, d nispa.
parlashajtillanraj, Raquelqa 19 Labantaj nerqa:
tatanpa ovejasnin qhatirisqa “Allin kanman wawayta
chayamorqa. Payqa ovejerita qanman qopusunay
karqa. 10 Jacobtaj, tion1 waj runaman qonaytaqa.
˜
Labanpa wawan Raquelta Noqallawan na qhepakapuy”,
rikuytawan ovejasnintapis nispa. 20 Ajinamanta Jacobqa,
c Rut 4:11
rikuytawan, chay rato pozoman Raquelrayku qanchis watasta
qayllaykuspa rumita Labanpaj trabajarqa. e
´ Jinapis Jacobmanqa pisi
tanqarparerqa. Chanta tion
Labanpa ovejasninman yakuta tiempolla rijcharqa, Raquelta
tomacherqa. 11 Chaymanta mayta munakusqanrayku.
Jacobqa Raquelta muchaykuspa 21 Qanchis watas
waqarikorqa. 12 Raquelmantaj juntakojtintaj Jacobqa
willarqa Rebecaj wawan d Ge´ 31:41 Labanta nerqa: “Kunanqa
˜
kasqanta, tatan Labanpa warmiyta qopullawayna paywan
˜
sobrinontaj.1 Raqueltaj pu nuykunaypaj. Noqaqa
˜
chayta uyarispa tatanman juntanina qanpaj trabajanayta
willaj correrqa. nerqayki chayta”, nispa.
13 Labantaj b hermananpa 22 Chayrayku Labanqa tukuy
wawan Jacob chaypi chay llajtayoj runasta
kashasqanta yachaytawankama e Ge´ 30:26 casamientoman wajyacherqa.
taripaj correrqa. Os 12:12 23 Chay ch’isitaj Labanqa,
Taripaytawantaj abrazaykorqa, kuraj wawan Leallata
muchaykorqataj. Jacobman pusaykorqa paywan
˜
Chaymantataj wasinman pu nuykunanpaj. 24 Labanqa
´
pusarqa. Jacobtaj tukuy ima Zilpa sutiyoj sirvientanta
qhatirisqanta Labanman wawan Leaman qorqa sirvientan
kananpaj. f 25 Jacobtaj
29:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, f Ge´ 16:1, 2 qayantinraj reparakorqa
“mamanpa hermanon”. 29:12 1 Hebreo ´
Ge 30:9
parlaypeqa nin, “hermanon”. ´
Ge 46:18 29:14 1 Chayri “yawar masiy kanki”.
´
91 GENESIS 29:26–30:4
˜
Leallawan punushasqanta. CAP. 29 kashasqayta, a kunanqa qosay
Chayrayku Labanta nerqa: a Ge´ 31:7, 42 munakuwanqapuni”, nispa.
“¿Imatataj kayta ruwawankiri? 33 Leaqa watejmanta onqoj
¿Manachu Raquelrayku rikhurispa waj qhari wawitata
trabajaporqayki? ¿Ima nispataj b Ge´ 31:41 nacechikorqa. Nerqataj:
˜ ´
kay jinata enganawankiri?”, a “Jehova Diosqa uyarin
˜
nispa. 26 Labantaj kuticherqa: manakusqayta, yachantaj
“Kaypeqa mana costumbrechu c Ge´ 35:22
qosay mana munakuwasqanta.
sullka kajtaraj ˜ Chayrayku kay wawatawan
´
casarachinaykoqa. Naupajtaqa qowan”, nispa. Chanta chay
´
kuraj kajtaraj casarachinayku wawanman Sime on1 b sutita
d Ge´ 30:1, 3
tiyan, chaymantaraj sullka churarqa. 34 Leaqa watejmanta
kajtaqa. 27 Leawan onqoj rikhurillarqataj. Uj qhari
casarasqaykimanta kay wawitata nacechikuspataj nerqa:
e Os 12:12
semanata fiestachakuyta “Kunanqa qosay noqaman
tukuyraj. Chaymantaqa kaskakuwanqa, imaraykuchus
˜
Raqueltapis qollasqaykitaj, kinsa wawasniyoj na paypaj
sichus qanchis watastawan f Ge´ 46:15 kani”, nispa. Chay wawanmantaj
Rut 4:11 ´
noqapaj trabajapuwanki Lev ı1 sutita churarqa. c
chayqa”, b nispa. 28 Jacobtaj 35 Aswan qhepaman Leaqa
chay nisqanta kasuspa, watejmanta onqoj rikhurispa
g Ge´ 30:22
Leawan casarasqanmanta uj qhari wawitata nacechikorqa,
´
semanantinta fiestachakorqa. nerqataj: “Kunanqa Jehova
Chaymanta Labanqa wawan Diosta jatunchasaj”, nispa.
˜ h Ge´ 35:22 Chayrayku chay wawanman
Raqueltanataj warmin kananpaj ´
Ge 37:22 ´
qorqa. 29 Chantapis Labanqa ´
Ge 49:3, 4 Juda1 sutita churarqa. d
´c ´
Chaymantataj Leaqa uj tiempota
Bilha sutiyoj sirvientanta Ex 6:14
˜
1Cr 5:1 manana onqoj rikhurerqachu.
wawan Raquelman qollarqataj

sirvientan kananpaj. d
30 Ajinamanta Jacobqa
˜
˜
Pana lado
a Ge´ 30:20
30 Raquelqa Jacobpaj mana
wawasniyoj kayta
Raquelwanpis punuykullarqataj. 1Sa 1:5, 6 atisqanrayku, hermanan
Jacobqa Raquelta astawan Lu 1:24, 25 Leamanta envidiakorqa.
munakorqa Leamanta nisqaqa. Jacobmantaj nerqa: “Wawasta
˜
Labanpajtaj qanchis watastawan qoway, manachayqa wanusaj”,
´
trabajaporqa. e 31 Jehova b Ge´ 34:25 nispa. 2 Jacobtaj Raquelpaj
´ ˜
Diosqa rikorqa Jacobqa Ge 49:5 phinakuspa nerqa: “¿Noqaqa
1Cr 4:24 ´
Leata mana munakusqanta.1 Dioschu kani imataj? Paycha
´
Chayrayku payqa ma munanchu wawasniyoj
Leaman wawasta qorqa.2 f kanaykita”, nispa. 3 Raqueltaj
´ c Ge´ 34:25
Raqueltajrı mana aterqachu ´ nerqa: “Kaypi kashan
Ge 49:5 ´
wawasniyoj kayta. g 32 Leaqa ´
Ex 6:16 sirvientay Bilha, e paywan
˜
´
Jacobpaj onqoj rikhurerqa. Nu 3:12 punuykuy. Paypa wawasnenqa
Uj qhari wawitata 1Cr 6:1 wawasniy kanqanku.
´
nacechikuspataj, Ruben1h Ajinamanta noqapis paynejta
sutita churarqa. Nerqataj: wawasniyojllataj kasaj”, nispa.
´ d Ge´ 35:23
“Jehova Diosqa rikuwan llakisqa ´ 4 Ajinata Raquelqa sirvientan
Ge 37:26
´
Ge 44:18
Bilhata qosan Jacobman
29:31 1 Hebreo parlaypeqa nin, “rikorqa ´
Ge 49:8
Leaqa chejnisqa kasqanta”. 2 Hebreo ´
1Cr 2:3 29:33 1 Simeon suteqa niyta munan
´
parlaypeqa nin, “payqa matrizninta Ap 5:5 uyariy. 29:34 1 Levı suteqa niyta
´  munan kaskakuy, ujchakuy. 29:35
kicharerqa”. 29:32 1 Ruben suteqa
´
niyta munan qhawariychej, CAP. 30 1 Jud a suteqa niyta munan
wawayoj kani. e Ge´ 29:29 jatunchasqa.
´
GENESIS 30:5-21 92
qorqa warmin kananpaj. CAP. 30 apamusqan mandragorasta
˜
Jacobtaj Bilhawan punuykorqa. a a Ge´ 35:22 qoriway ari”, nispa. 15 Leataj
5 Bilhataj Jacobpaj onqoj nerqa: “¿Qanpajqa pisichu kasqa
rikhurispa, uj qhari wawitata qosayta qhechuwasqaykeqa? a
´ b Ge´ 35:25
nacechikorqa. 6 Chant a ´ Kunanqa, ¿wawaypa apamusqan
Ge 46:23
Raquelqa nerqa: “Diosqa juezniy. ´ mandragorastawanchu
˜ Ge 49:16
Manakusqaytapis uyariwan. qhechuwayta munashanki?”,
Chayrayku uj qhari wawitata ´
nispa. Raqueltajr ı nerqa:
qowan”, nispa. Chayrayku Dan1b c Ge´ 35:25 “Chay mandragorasniykita
sutita churarqa. 7 Chay qhepata ´
Ge 46:24
´ qoriwajtiykeqa, kunan chisi
Bilhaqa watejmanta Jacobpaj Ge 49:21 ˜
Dt 33:23 Jacobqa qanwan punuykonqa”,
onqoj rikhurispa, waj qhari nispa.
wawitata nacechikullarqataj. ˜
´ 16 Jacob tardeyaykuytana
8 Chant a Raquelqa nerqa: d Ge´ 35:26 campomanta kutimushajtintaj
“Tukuy kallpaywan hermanaypa Leaqa payta taripamuspa
contranpi maqanakuni, nerqa: “Kunan chiseqa
atipanitaj”, nispa. Chayrayku e Ge´ 49:19 ˜
´ ´
Nu 32:33
noqawan punuykunki, wawaypa
chay wawitamanqa Neftalı1c apamusqan mandragoraswan
sutita churarqa. ˜
˜ Raquelmanta manakuyki
9 Leapis manana wawayoj ˜
f Lu 1:46, 48 noqawan pu nuykunaykipaj”,
kayta atispa, sirvientan Zilpata nispa. Chayrayku Jacobqa chay
Jacobman qorqa warmin ˜
chisi Leawan pu nuykorqa.
kananpaj. d 10 Zilpataj Jacobpaj g Ge´ 35:26 17 Diostaj Leaj manakusqanta
˜
uj qhari wawitata nacechikorqa. ´
Ge 46:17 uyarerqa. Leataj Jacobpaj
´
11 Leataj nerqa: “May Ge 49:20
onqoj rikhurispa, uj qhari
Dt 33:24
bendecisqa kani”, nispa. wawitata nacechikorqa.
Chayrayku chay wawitaman ˜
Chaywanqa phishqana
Gad1 e sutita churarqa. h Ge´ 29:32 wawasnin karqa. 18 Chayrayku
12 Chay qhepata Zilpaqa  Leaqa nerqa: “Dios pagapuwan
watejmanta uj qhari wawitata ˜
Pana lado sirvientayta qosayman
Jacobpaj nacechikullarqataj. a Ge´ 29:30 qosqaymanta”, nispa. Chayrayku
13 Leataj nerqa: “Kayqa may chay wawanman Isacar1 b
kusiy noqapajqa. Kunanqa
sutita churarqa. 19 Chay
warmis niwanqanku may kusisqa b Ge´ 35:23
´ qhepata Leaqa Jacobpaj ujtawan
kasqayta”, f nispa. Chayrayku Ge 46:13
´
Ge 49:14 onqoj rikhurispa waj qhari
chay wawaman Aser1g sutita
Dt 33:18 wawitata nacechikullarqataj.
churarqa. ˜
Chaywanqa sojtana wawasnin
14 Uj kuti Leaj wawan ´
karqa. c 20 Chanta Leaqa nerqa:
Rubenqa h trigo oqhariy c Rut 4:11 “Diosqa uj sumaj regalota
tiempota puriykacharej rerqa.
´ qowan. Kunan qosayqa
Chaypitaj mandragora nisqa
d Ge´ 29:32
pacienciakuwanqa, d
poqoyta1 tarispa, mamanman
´ imaraykuchus sojta
aparqa. Raqueltajr ı chayta ˜
wawasniyojna e paypaj kani”,
rikuspa Leata nerqa:
e Ge´ 35:23 nispa. Chayrayku chay
“Ama jina kaspa, wawaykej ´ ´
Ge 46:15 wawanman Zabulon1f sutita
30:6 1 Dan suteqa niyta munan juez.
Sl 127:3 churarqa. 21 Chaymanta
´ ˜
30:8 1 Neftal ı suteqa niyta munan Leaqa uj warmi wawitatanataj
maqanakusqasniy. 30:11 1 Gad suteqa f Ge´ 46:14
nacechikorqa, paymantaj Dina g
´
niyta munan jatun bendicion. 30:13 ´
Ge 49:13 sutita churarqa.
1 Aser suteqa niyta munan kusisqa, Dt 33:18
´ 30:18 1 Isacar suteqa niyta munan
kusiy. 30:14 1 Warmisqa mandragora
´
poqoyta mikhoj kanku, onqoj payqa pago. 30:20 1 Zabulon suteqa
rikhurinankupaj yanapananta yuyaspa. g Ge´ 34:1 niyta munan paciencia.
´
93 GENESIS 30:22-37
´
22 Chant a Diosqa CAP. 30 31 Labantaj taporqa:
Raquelmanta yuyarikorqa. a Ge´ 29:31 “¿Imatataj munanki qosunayta?”,
˜
Manakusqanta uyarispataj nispa. Jacobtaj kuticherqa:
wawayoj kananta saqerqa.1 a “Ama imatapis qowaychu.
23 Ajinamanta Raquelqa onqoj Kayllata noqapaj ruwapuway,
rikhurispa, uj qhari wawitata noqataj uywasniykita
nacechikorqa. Nerqataj: “Diosqa b Lu 1:24, 25 michipullasqaykipuni. a 32 Jaku
mana wawayoj kasqaymanta rinachej uywasniyki kashan
penqayniyta chinkachin”, b nispa. chayman. Qantaj chaypi taqanki
24 Chayrayku chay wawanman chejchi ovejasta, alqa1 ovejasta,
´ ´
Jose1c sutita churarqa, nerqataj: pukarau malton carnerostapis,2
´
“Jehova Diosqa waj wawatawan c Ge´ 35:24 jinallataj taqanki chejchi
´
yapawan”, nispa. Ge 45:4
Dt 33:13
cabrasta, alqa cabrasta ima.
25 Raquel Joseta Hch 7:9 Kunanmantapacha chay jina
nacechikusqantawan, Jacobqa colorniyoj nacenqanku chay
Labanta nerqa: “Saqeway uywasqa pagoy kanqa. b
llajtayman kutipojta. d 33 Maykajllapis jamuspa chay
26 Qopuway warmisniyta, pagoyta qhawaykurejtiykeqa
wawasniytapis, paykunawan d Ge´ 28:15 qanpuni rikunki kay nisqayta
´
ripunaypaj. Noqaqa Ge 31:13 juntashanichus manachus
paykunarayku qanpaj chayta. Sichus cabrasniy ukhupi
trabajaporqayki. Qan yachanki kanqa mana chejchis chayri
imaynatachus qanpaj mana alqas, ovejasniy ukhupipis
trabajasqayta”, e nispa. ´
´ sichus mana pukarau malton
27 Labantajrı Jacobta nerqa: e Ge´ 31:41
Os 12:12
carneros kanqa chayqa,
“Ama jina kaspa noqawan niwanki suwasusqayta”, nispa.
qheparikullay ari. Adivinaspa 34 Labantaj nerqa:
´
yachani qanrayku Jehova Diosqa “Walejpacha, chay nisqaykiman
bendecishawasqanta”,1 nispa. jina kachun”, c nispa.
´
28 Chanta Labanqa nillarqataj: f Ge´ 31:7 35 Labanqa chay punchaypacha
“Niway mashkhatachus taqarqa chivosmanta
ganayta munasqaykita, noqataj rayitasniyojta, alqasta ima,
chayta pagapusqayki”, f nispa. cabrasmantataj chejchista,
29 Jacobtaj nerqa: “Qanqa ´
alqasta ima, mayqencha mana
yachanki imaynatachus g Ge´ 31:38 yanapurituchu karqa
qanpaj trabajasqayta, chaytapis. Jinallataj taqarqa
uywasniykitapis imaynatachus ´
pukarau malton carnerosta.
qhawapususqayta. g 30 Manaraj Tukuy chay taqasqan
kayman chayamushajteyqa, uywastataj wawasninman qorqa
uywasniykeqa pisilla karqa, h Ge´ 32:9, 10 michinankupaj. 36 Chaymanta
˜
kunankamataj may chhikatana  Labanqa chay uywasninta
´
miraykun. Jehova Diosqa ˜
Pana lado qhatikaporqa, maypichus Jacob
chayamusqaymantapacha a Os 12:12 kasharqa chaymanta kinsa
bendecisunki. ¿Maykajtaj
punchay puriyman jina.
familiaypaj trabajasajri?”, h nispa. ´
Jacobtajr ı michillarqapuni
30:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Payta Labanpa puchoj uywasninta.
´
uyarerqa, matriznintataj kicharerqa”. 37 Chant a Jacobqa
´
30:24 1 Jose suteqa pisi letrasllapi b Ge´ 31:7 kuturarqa estoraque sacha
´
kashan, Josifıas sutimantataj jamun. ramasta, almendro sacha
´
Josif ıas sutitaj niyta munan Jah
yapachun. 30:27 1 Chayri “Reparani 30:32 1 Alqa: waj lugarespi ninku lunku.
´ 2 Carnero: waj lugarespi ninku mocho,
qanrayku Jehova Diosqa
bendecishawasqanta”. c Ge´ 31:8 oveja toro.
´
GENESIS 30:38–31:10 94
´
ramasta, jinallataj armon sacha CAP. 30 nishasqankuta: “Jacobqa
ramastapis. Chay ramastataj a Ge´ 31:9 tatanchejpa tukuy kapuyninta
parte partesta laymararqa1 japikapun. Payqa tatanchejpa
yurajnin rikukunanpaj. kapuyninwan chay jinata
38 Chay laymarasqan qhapajyaykun”, a nispa.
ramastataj uywaspa
˜ 2 Chantapis Jacobqa rikorqa
naupaqenman churarqa, yaku Labanpa uyan uj jinayasqanta,
˜ ˜
larqasman, maymanchus b Ge´ 32:5 nina naupajta jinachu paypaj
uywas yakuta tomaj rej kanku ´
Ge 36:6, 7 kasqanta. b 3 Jinallapitaj
chayman. Ajinamanta uywasqa  ´
Jehova Diosqa Jacobta nerqa:
chay ramasta qhawaspa ˜ ˜
˜ Pana lado “Kutipuy naupa tatasniykej
qonirikunankupaj.  jallpankuman, familiayki kashan
39 Ajinamanta uywasqa CAP. 31 chayman. c Noqataj qanwanpuni
˜ ´
qonirikoj kanku chay a Ge´ 30:33 kasaj”, nispa. 4 Chant a
˜
laymasqa ramaspa naupaqenpi. Jacobqa Raquelta, Leatawan
˜
U nitasninkutaj karqa wajyacherqa, maypichus
rayitasniyoj, chejchis, alqas ima. ovejasninta michisharqa
´
40 Chaymanta Jacobqa malton chayman rinankupaj.
carnerosta taqakapoj. Labanpa 5 Paykunamantaj nerqa:
uywasnin ukhupi yurajpuritu “Noqaqa reparani tataykichej
b Ge´ 30:27
yanapuritu kajkunatataj, noqapaj uj jinayasqanta. d
rayitasniyoj chayri pukarau Chaywanpis tataypa Diosnenqa
kajkuna ladoman qhawarisqata noqawanpuni kashan. e
kachej. Chay qhepata Jacobqa 6 Qankuna yachankichej
uywasninta taqakaporqa, tukuy kallpaywan tataykichejpaj
˜
mananataj Labanpa trabajasqayta. f 7 Paytaj sapa
uywasninwan chajruykorqachu. c Ge´ 28:15
´
Ge 32:9 kuti chaukiyawan,1 pagoytapis
41 Sapa kuti wira kaj uywas ´
Ge 35:27 chunka kutista cambian.
˜
qonirikojtinku, Jacobqa Diostaj mana saqenchu
chay laymasqa ramasta yaku imananawantapis.
larqasman churaj, uywaspa
˜ 8 Tataykichej ‘chejchis
naupaqenkuman. Ajinamanta pagoykeqa kanqa’ nejtin,
uywasqa chay ramaspa tukuy uywasqa chejchisllatapuni
˜ ˜
naupaqenpi qonirikunankupaj. d Ge´ 30:27 wachakoj kanku. ‘Rayitasniyoj
42 Tullu uywas jamojtinkutaj kajkuna pagoykeqa kanqa’
Jacobqa mana chay laymasqa nejtintaj, tukuy uywasqa
ramasta churajchu. Ajinamanta rayitasniyojllatapuni wachakoj
tullitus kajkunaqa Labanpaj kanku. g 9 Diosqa ajinata
karqa, chay wiritas kajkunataj tataykichejmanta uywasninta
Jacobpaj karqa. a qhechullarqapuni,
e Ge´ 48:15
43 Jacobqa maytapuni noqaman qopunawanpaj.
qhapajyaykorqa, tiyaporqa 10 Uj kuti uywas
ashkha uywasnin, qhari ˜
qonirikusharqanku
kamachisnin, warmi chaypacha mosqokorqani.
kamachisnin,1 camellosnin, Chay mosqoyniypitaj
burrosnin ima. b rikorqani chivosta cabraswan
f Ge´ 30:29, 30

31 Chaymanta qhepaman
Jacobqa uyarerqa
cruzakushasqankuta.1
Chay chivostaj karqanku
Labanpa wawasnin ajinata rayitasniyoj, chejchis, lunkus2
˜
30:37 1 Laymaray: waj lugarespi 31:7 1 Chayri “enganawan”. 31:10
ninku raymaray. 30:43 1 Chayri 1 Chayri “lloqakushasqankuta”.
“sirvientesnin, sirvientasnin”. g Ge´ 30:32 2 Lunku: waj lugarespi ninku alqa.
´
95 GENESIS 31:11-27
ima. a 11 Diospa1 angelnintaj CAP. 31 19 Chaykama Labanqa
chay mosqoyniypi niwarqa: a Ge´ 30:39 ovejasninpa millmasninta
‘Jacob’, nispa. Noqataj nerqani: ruthusharqa. Raqueltaj
‘Kaypi kashani’, nispa. 12 Paytaj tatanpa a wasi santosninta1 b
niwarqa: ‘Ama jina kaspa b Ge´ 29:25 suwarqa. 20 Jacobqa arameo
´
Ge 31:39
allinta qhawariy, rikunkitaj Labanmanta aswan vivo karqa,
cabrasta cruzaj1 tukuy chivosqa chayrayku mana willaspalla
rayitasniyoj, chejchis, lunkus c Ge´ 12:8, 9 riporqa. 21 Ajinata Jacobqa
´
ima kasqankuta. Noqa rikuni Ge 35:15 familianwan ayqekorqa, tukuy
´
imatachus Lab an imasnintataj apakaporqa.
´
ruwashasusqanta. b 13 Noqaqa Chaymantataj Eufrates
d Ge´ 28:18, 22 ´
Betelpi c rikhurisoj Dios kani, mayuta pasarqa. c Chanta
maypichus qan uj rumita rillarqapuni Galaad orqos
sayaykuchispa aceiteta e Ge´ 35:14 ladoman. d 22 Labanqa kinsa
jichaykorqanki, niwarqankitaj ´
Ge 37:1 punchayninmanraj yacharqa
imatachus ruwanaykita. d Jacob ayqekusqanta.
Kunanqa sayariy, ripuy kay 23 Chayrayku payqa
jallpamanta, maypichus f Ge´ 31:41 familianmanta qharista
Os 12:12
nacekorqanki chayman’, e nispa pusariykukuspa, Jacobpa
niwarqa”. qhepanta kachaykukorqa.
14 Chayta nejtintaj g Ge´ 31:1 Qanchis punchay puriyta
Raquelwan Leawanqa nerqanku: rispataj, Galaad orqospi
˜
“Noqaykojtaqa manana ima taripamorqa. 24 Diosqa
herenciaykupis kanchu tataykoj h Ge´ 31:3 chay chisi arameo Labanta e
wasinpeqa. 15 Noqaykutapis mosqoyninpi f nerqa: “Pajtataj
˜
˜
waj runata jinallana phinakuspa Jacobta imatapis
i Ge´ 33:13
qhawawayku, qanmantaj nishawaj”, g nispa.
vendeykuwayku. Noqaykumanta 25 Jacobqa Galaad orqospi
pagasqayki qolqetapis j Ge´ 30:42, 43 toldo wasinta1 sayaricherqa.
tukuykakapun. f Labanpis pikunawanchus
16 Tataykumanta tukuy rerqa chaykunawan khuska,
kapuyninta Dios qhechusqanqa k Ge´ 35:27 chay orqosllapitaj jarakorqa.
noqanchejpata,  ´
Chant a Labanqa Jacob
˜
wawasninchejpatawan. g Pana lado kasharqa chayman
Chayrayku ruwallay imatachus a Ge´ 31:14 qayllaykuspa 26 nerqa:
Dios ruwanaykita nisunki “¿Imatataj kayta ruwankiri?
chayta”, h nispa. ¿Imaraykutaj chaukiyawankiri?
17 Chaymanta Jacobqa b Ge´ 35:2 Qanqa pakayllamanta
Jos 24:2
wakichikuytawan, wawasninta wawasniyta pusakanpunki,
warmisnintawan camellosman imaynatachus maqanakumanta
montaykucherqa. i c Ge´ 15:18 presosta apakapunku ajinata.
18 Jinaspataj uywasninta 27 ¿Imaraykutaj pakayllamanta
qhatikaporqa, imasninchus ayqekamunkiri? Noqata
tiyaporqa chaykunatapis d Nu´ 32:1 chaukiyawanki, nitaj imatapis
apakaporqa, mayqenkunatachus willawankichu.
´
Padan-Arampi ganakorqa Willawankimanchus karqa
´ e Ge´ 25:20
chaykunata, j Canaan jallpaman Os 12:12 chayqa, kusiywan
kutipunanpaj, tatan Isaac kachanpuykiman karqa.
tiyakorqa chayman. k Takipuykuman karqa,
f Ge´ 20:3
31:11 1 Chayri “Cheqa Diospa”. 31:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, “terafim
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. santosninta”. 31:25 1 Chayri “carpa
31:12 1 Chayri “lloqaj”. g Sl 105:15 wasinta”.
´
GENESIS 31:28-42 96
tocapuykumantaj karqa CAP. 31 maskashallarqapuni, manataj
panderetasta,1 arpastapis. a Ge´ 31:24 santosninta tarikaporqachu.
´
28 Mana saqewankichu 35 Chanta Raquelqa tatanta
´
allchhisniytawan1 warmi nerqa: “Tat ay, ama
˜ ˜
wawasniytawan phinakuychu naupaqeykipi mana
muchaykurejllatapis. sayarisqaymanta. Kunanqa killa
Kaytaqa loco jina ruwanki. yawarniypi kashani, chayrayku
29 Noqamantaqa imatapis mana sayariymanchu”, a nispa.
ruwarpayta atiykichejman karqa. b Ge´ 31:19 Jinamanta Labanqa chay
´
Ge 35:2
Chaywanpis tataykichejpa santosninta maskallarqapuni, b
Diosnin chisi mosqoypi niwan: manapunitaj tarerqachu.
˜ ´
‘Pajtataj phinakuspa Jacobta 36 Chanta Jacobqa mayta
˜
imatapis nishawaj’, a nispa. phi narikorqa, Labantataj
30 Qanqa tataykej wasinman kay jinata kamerqa: “¿Imatataj
mayta kutipuyta munaspa mana allintachu ruwarqaniri?
ripushanki. Chaywanpis, c Ge´ 46:18, 25 ¿Ima juchatataj ruwarqani

˜
¿imaraykutaj santosniyta1 chay jina phi nasqa
suwawankiri?”, b nispa. ˜
Pana lado qhatiykamunawaykipajri?
˜
31 Jacobtaj Labanman nerqa: a Le 15:19 37 Tukuy imasniyta na
“Noqaqa manchachikorqani. maskanki. ¿Imaykitataj
Yuyarqanitaj wapuchakuspa tarikapunkiri? Kaypi kashanku
wawasniykita qhechunawaykita. chay familianchejpa
˜
32 Sichus kaypi mayqellanpis naupaqenman churay chay
santosniykita japishan chayqa, tarisqaykita. Paykuna nichunku
˜ mayqenninchejchus
wanuchisqa kachun. Kay
tukuy familianchejpa rikunanta b Ge´ 31:19 juchayoj kasqanchejta.
maskay, sichus tarinki 38 Kay 20 watasta qanpaj
chayqa, imachus qanpata kajta trabajasqaypeqa ni jaykaj
apakapuy”, nispa. Chaywanpis ovejasniyki, nitaj cabrasniykipis
Jacobqa mana yacharqachu sullorqankuchu. c Nillataj
chay santosnintaqa Raquel jaykajpis uj carnerollaykitapis1
suwasqanta. 33 Chayrayku mikhuykorqanichu. 39 Ni jaykaj
c Ge´ 30:27
Labanqa chay santosninta monte animalpa mitharpasqan1d
maskaj yaykorqa Jacobpa toldo uywataqa qanman apamojchu
wasinman, chaymantataj kayki, manachayqa wajta qopoj
´ kayki. Sichus punchay chayri
Leaj toldo wasinman, chanta
iskaynin sirvientasninkoj c tutan uj uywata suwaj kanku
toldo wasisninkuman, nitaj chayqa, noqamanta
˜
tarikaporqachu. Leaj toldo d 1Sa 17:34 manakapuwaj kanki. 40 Sapa
wasinmanta llojsimuspataj, punchay ruphaypi tuntej kani,
˜ tutantaj chiriwan pasachikoj
Raquelpa toldo wasinmannataj ˜
yaykorqa. 34 Chaykamataj kani, nitaj punuytapis atejchu
˜
Raquelqa chay santosta camelloj kani. e 41 Noqaqa 20 watastana
monturan1 uraman satiykorqa, qanpaj wasiykipi trabajani:
patanmantaj tiyaykorqa. 14 watasta iskay warmi
´ e Ge´ 47:9 wawasniykirayku, sojta
Labantajrı toldo wasi ukhupi
watastataj uywasniykirayku.
31:27 1 Chayri “tamborcitosta”. 31:28 Qantaj pagoytaqa chunka kutista
1 Hebreo parlaypeqa nin, “qhari cambiarqanki. f 42 Sichus
wawasniytawan”. 31:30 1 Hebreo
parlaypeqa nin, “diosesniyta”. 31:34 31:38 1 Carnero: waj lugarespi ninku
´
1 Chay monturaqa jallchanitayojcha mocho, oveja toro. 31:39 1 Mithay:
kanman karqa. f Ge´ 31:7 waj lugarespi ninku wikhay, tisay.
´
97 GENESIS 31:43–32:2
Abrahanpa Diosnin, a pitachus CAP. 31 qanwan noqawan mana
tatay Isaac yupaychan a Ge´ 28:13 rikunakushajtinchejpis.
´
chay Dios, b mana noqawan Ge 31:29 50 Sichus wawasniyta
kanman karqa chayqa, mana llakichipuwanki, waj
´
imayojtacha kachanpuwankiman warmiswantaj casaranki chayqa,
karqa. Diosqa rikun llakiyniyta, Dios rikusonqa ni pi
imaynatachus qanpaj rikusojtinpis. Yuyarikuy pay
trabajasqaytapis. Chayrayku b Ge´ 31:53 testigonchej kasqanta”, nispa.
chisi qanta kamisunki”, c nispa. 51 Labanqa Jacobta nillarqataj:
´
43 Labantaj Jacobta nerqa: “Kaypi kashan rumi monton,
“Warmisniykeqa wawasniy sayarichisqanchej rumipis,
kanku, wawasniykitaj allchhisniy trato ruwasqanchejmanta
˜
kanku, uywasniykipis uywasniy c Ge´ 31:24 senal kanankupaj. 52 Kay rumi
kanku. Kay tukuy imastachus montonpis, kay rumita
rikushanki chaykunaqa noqajta sayarichisqanchejpis testigo jina
kanku, wawasniypatawan. kanqa, a mana noqa
¿Imaynatataj paykunata, chay ladoman pasamunaypaj,
wawasninkutapis d Ge´ 28:18 nitaj qanpis kay ladoman
imanaymanri? 44 Chayrayku pasamunaykipaj, ajinamanta
kunanqa uj tratota ama imata ruwanakunanchejpaj.
ruwanachej. Chaytaj testigo jina 53 Abrahanpata, b Nacorpata,
kanqa noqanchej ukhupi”, tatankojtawan Diosnenqa
nispa. 45 Jinata nejtintaj e Ge´ 31:22, 23
juezninchej kachun”, nispa.
Jacobqa uj rumita oqharispa  Jacobtaj jurarqa tatan Isaac
cheqanta sayaykucherqa. d ˜
Pana lado
yupaycharqa chay Diospa
´ sutinpi. c
46 Chant a Jacobqa a Ge´ 31:44, 45
familianmanta qharisman nerqa: 54 Chay qhepata Jacobqa,
“Rumista tantamuychej”, nispa. chay lomapi uj uywa
˜
Paykunataj rumista tantamuspa wanuchisqata Diosman
´
montonaykorqanku. jaywarqa. Chanta chaypi
´ kasharqanku chay tukuy
Chaymantataj chay rumi monton b Ge´ 17:1, 7
qayllapi mikhorqanku. familiasninta wajyarqa
47 Labanqa chay rumi montonta mikhunankupaj. Ajinamanta
´ mikhorqanku, chay lomapitaj
suticharqa Jegar-Sahadut a1 ˜
nispa, Jacobtaj suticharqa chay chisi punukorqanku.
Galeed2 nispa. 55 Qayantintaj Labanqa
c Ge´ 31:42 tutamanta jatarispa
48 Chaymanta Labanqa
nerqa: “Kunan kay rumi allchhisnintawan1
montonqa testigo jina kanqa wawasnintawan muchaykorqa. d
noqanchej ukhupi”, nispa. Paykunata bendeciytawantaj e
Chayrayku Jacobqa chay rumi wasinman kutiporqa. f
d Ge´ 31:28
montonta suticharqa Galeed
nispa. e 49 Sutichallarqataj 32 Jacobqa chaymanta
ripullarqapuni.
Qhawana Torre nispa, Diospa angelesnintaj payta
imaraykuchus Labanqa nerqa: taripaj jamorqanku.
´ 2 Jacobqa paykunata
“Kunanqa Jehova Dios
qhawawasunchej, e Ge´ 24:59, 60 rikuytawan nerqa: “Kayqa
Diospa soldadosninpa
´
31:47 1 Jegar-Sahaduta suteqa arameo campamenton”,1 nispa.
parlaypi kashan, chaytaj niyta munan
´
testigo jina sayaj monton. 2 Galeed 31:55 1 Hebreo parlaypeqa nin, “qhari
suteqa hebreo parlaypi kashan, chaytaj f Ge´ 27:43 wawasninta”. 32:2 1 Campamentoqa
´ ´
niyta munan testigo jina sayaj monton. Ge 28:2 ashkha toldo wasis.
´
GENESIS 32:3-18 98
Chayrayku chay cheqata CAP. 32 noqawan karqanki, tukuy ima
suticharqa Mahanaim1 nispa. a Ge´ 27:39 niwasqaykitataj juntarqanki,
´ ´
3 Chanta Jacobqa runasta Ge 36:8 kay kamachiyki mana chaypaj
´
´ Dt 2:5
jinachu kashajtinpis. a Jordan
kacharqa hermanon Esa u Jos 24:4
kasharqa chayman. Esauqa mayutaqa tojnuy oqharisqalla
´ pasamorqani, kunantaj
kasharqa Se ır jallpapi, a
mayqenchus sutikullantaj may chhika tiyapuwan, iskay
b Ge´ 25:30 ˜
Edom. b 4 Paykunamantaj campamentosmanna taqanipis. b
´
kamacherqa kay jinata 11 Diosn ıy, libraway ari c
nimunankuta: “Kayta niychej hermanoy Esaujpa makinmanta.
wiraqochiy Esauman: c Ge´ 31:41 Manchachikuni jamuspa
˜
‘Kamachiyki Jacobqa noqata wanuchinawanta, d
nichimusunki: “Noqaqa jinallataj warmisniyta,
˜ ˜
Labanwan unaytana tiyakuni.1c d Ge´ 30:43 wawasniytapis wanuchinanta.
´
5 Kunantaj tiyapuwan wakas, Ge 33:11 12 Qan niwarqanki:
burros, ovejas, qhari ‘Noqaqa bendecisqaykipuni,
kamachis, warmi kamachis1 mirayniykitapis ashkhayachisaj
´ e Ge´ 33:1, 2 mar qocha kantupi tiyu
ima. d Wiraqochıy kaytaqa
nichimushayki qanpa chhikata, mana yupay atinata’, e
khuyakuyniykita tarinaypaj”, nispa”.
nispa’”. f Ge´ 27:41 13 Chay chisitaj Jacobqa
´ ˜
6 Chay kachasqan runastaj Ge 32:11 chaypi pu nukorqa.
risqankumanta kutimuytawan Chaymantataj hermanon
Jacobman nerqanku: Esauman apachinanpaj
“Hermanoyki Esauwan tinkuyku. g Ge´ 31:3, 13 uywasninmanta kaykunata
Kunantaj qanta taripaj  ajllarqa: f 14 200 cabrasta,
˜ ˜ 20 chivosta, 200 china ovejasta,
jamushanna 400 runaswan”, e Pana lado
nispa. 7 Jacobqa chayta a Ge´ 28:15 20 carnerosta,1 15 30 china
˜
uyarispa mayta mancharikorqa, Sl 100:5 camellosta u nasnintinta,
llakikorqataj. f Chayrayku iskay jinallataj 40 wakasta, chunka
campamentosman taqarqa torosta, 20 china burrosta,
paywan kasharqanku b Ge´ 28:10 chunka orqo burrostawan. g
´
chaykunata, ovejasninta, Ge 30:43
´ 16 Chay uywasnintataj
Ge 32:7
cabrasninta, wakasninta, kamachisninwan qhaticherqa,
camellosnintawan. 8 Payqa sapa tropata waj wajllata,
kay jinata yuyarqa: “Sichus kay
˜ jinata kamachispa:
´ ˜ c Sl 34:4
Esa u naupajta rejkunawan “Naupaykuychej, kay mayutataj
˜
maqanakonqa chayqa, qhepanta chimpallaychej na. Sapa
rejkunaqa ayqekonqanku”, nispa. tropataqa karu karullata
´
9 Chanta Jacobqa Diosmanta d Ge´ 27:41 qhatinkichej”,
˜ nispa.
˜ ´ 17 Naupajta qhatejmanqa
manakuspa nerqa: “Jehova
´ kay jinata kamacherqa: “Sichus
Diosnıy, aweloy Abrahanpa ´
Diosnin, tatay Isaacpatawan e Ge´ 28:14 hermanoy Esau qanwan tinkuspa
´ tapusonqa ‘¿pitaj patronniykiri?
Diosnin, qan niwarqanki: Ge 46:2, 3
´
‘Kutipuy jallpaykiman, Ex 1:7
´ ¿Maymantaj rishankiri? ¿Pejpa
Ex 32:13
familiayki kashan chayman, Hch 7:17 uywasnintaj kaykuna kankuri?’
noqataj bendecisqayki’, g nispa. nispa chayqa, 18 qanqa
´
10 Qanqa manchay kacha ninkipacha: ‘Wiraqoch ıy,
kamachiyki Jacobpa kamachin
f Ge´ 33:10
32:2 1 Mahanaim suteqa niyta munan kani, kaykunataqa qanman
iskay campamentos. 32:4 1 Chayri
“forastero jina tiyakuni”. 32:5 1 Chayri 32:14 1 Carnero: waj lugarespi ninku
“sirvientes, sirvientas”. g Ge´ 30:43 mocho, oveja toro.
´
99 GENESIS 32:19–33:3
apachimusunki. a Payqa CAP. 32 nerqa: “Jacob”, nispa. 28 Chay
qhepaykutaraj jamushan’, a Ge´ 33:8 runataj nerqa: “Sutiykeqa
˜
nispa”. 19 Jacobqa kikillantataj manana Jacobchu kanqa,
kamacherqa iskay kajman, kunanmantaqa Israel1
b Ge´ 43:11
kinsa kajman, tukuynin 1Sa 25:18
sutikunki. a Qanqa Dioswan
qhatisharqanku maqanakunki, b jinallataj
chaykunamanpis, kay jinata runaswanpis, atipankitaj”, nispa.
nispa: “Qankunapis kikillantataj c Ge´ 29:30 29 Jacobtaj nerqa: “Ama jina
Rut 4:11
ninkichej Esauwan tinkuspa. kaspa, sutiykita willarillaway”,
´
20 Chant a nillankichejtaj: nispa. Chay runataj nerqa:
‘Kamachiyki Jacobqa d Ge´ 30:3, 9 “¿Imapajtaj sutiyta yachayta
qhepaykutaraj jamushan’, munankiri?”, c nispa. Jinata
nispa”. Jacobqa sonqonpi nerqa: niytawan chay kikinpi Jacobta
e Dt 3:16
“Kay uywasta apachispaqa bendicerqa. 30 Jacobqa chay
˜ Jos 12:2
phi nakuyninta Jue 11:13 lugarta suticharqa Peniel1 d
tiyaykuchiyman. b Ajinamanta nispa. Imaraykuchus pay nerqa:
paywan tinkojteyqa ichapis “Dioswan uyapura tinkuni, e
f Os 12:3
tukuy sonqo japikapuwanqa”, jinapis kausashaniraj”, nispa.
nispa. 21 Ajinata Jacobpa 31 Inti llojsimushajtin,
kamachisnenqa chay uywasta g Ge´ 32:31, 32 Jacobqa chay Penielmanta1
˜
naupajta qhaterqanku, riporqa. Caderan nanasqa
mayutataj pasarqanku. kasqanraykutaj Jacobqa
´ h Os 12:4
Jacobtajr ı chay chisi cojoykachaspa riporqa. f
˜ 
campamentollapi punukorqa. ˜ 32 Chayrayku kunankama
Pana lado
22 Chay chisillataj Jacobqa Israelpa mirayninmanta
a Ge´ 35:10
rijchariytawan pusariykukorqa kajkunaqa mana mikhunkuchu
iskaynin warmisninta, c uywaspa caderan chaynejpi
iskaynin sirvientasninta, d b Os 12:3 kan chay ankuta, imaraykuchus
11 wawasnintawan. Rispataj piwanchus maqanakorqa
Jaboc mayuta e pasarqa. chay runaqa, Jacobpa cadera
23 Ajinata Jacobqa paykunata c Jue 13:17, 18
tullunta llankhaykuspa
pasacherqa chay mayu chutarparicherqa.

33
chimpaman, tukuy imasninchus d 1Re 12:25 Jacobqa qhawarispa
tiyaporqa chaykunatawan. Esauta rikorqa
24 Pasachiytawantaj 400 runaswan jamushajta. g
e Ge´ 16:7, 13
Jacobqa sapallan qhepakorqa. Jue 6:22 Chayrayku wawasta taqarqa
Jinallapi uj runa jamuspa Jn 1:18 Leaman, Raquelman, iskaynin
paywan maqanakorqa sirvientasninmanpis. h
˜
sutiyamunankama. f
f Ge´ 32:25
2 Naupajmanqa churarqa
25 Jacobta mana atipayta iskaynin sirvientasninta

atispataj, maqanakushajtillanku wawasninkutawan, i
CAP. 33
cadera tullunta1 llankhaykuspa chaymantataj churarqa
g Ge´ 32:6
chutarparicherqa. g Leata wawasnintawan, j
´
26 Chanta nerqa: “Kachariway, qhepankumantaj churarqa
˜ ˜
napis sutiyamushan na”, h Ge´ 32:22 Raquelta wawan Josetawan. k
´ ´
nispa. Jacobtajr ı nerqa: 3 Jacobtajr ı tukuyninkuta
“Bendeciwayraj, h manachayqa ˜
naupaykorqa. Hermanonman
manapuni kacharisqaykichu”, i Ge´ 30:7, 12
nispa. 27 Chay runataj taporqa: 32:28 1 Israel suteqa niyta munan
“¿Imataj sutiyki?”, nispa. Paytaj j Ge´ 30:19 Dioswan maqanakuspa sinchita sayaj,
Dios maqanakun. 32:30 1 Peniel
32:25 1 Hebreo parlaypeqa nin, suteqa niyta munan Diospa uyan.
“cadera toqonta”. k Ge´ 30:22-24 32:31 1 Chayri “Penuelmanta”.
´
GENESIS 33:4–34:1 100
˜
qayllaykusqanman jinataj CAP. 33 Noqa naupaqeykita risaj”,
´
qanchis kutita pampakama a Ge´ 32:22 nispa. 13 Jacobtajrı nerqa:
´
kumuykukorqa. Sl 127:3 “Wiraqoch ıy, rikunki jina
´
4 Esautajrı correspa wawasneyqa juchuysitusllaraj
Jacobta abrazaykorqa, kanku, a chantapis ovejasniy,
b Ge´ 33:2 ˜
muchaykorqataj. Iskayninkutaj wakasniypis unasniyoj kanku.
mayta waqarikorqanku. Sichus uj diallatapis usqhayllata
5 Chaymanta Esauqa warmista, c Ge´ 32:16
qhatiyman chayqa, tukuyninku
˜ ´
wawastawan qhawarispa, wanurankuman. 14 Wiraqoch ıy,
Jacobta taporqa: “¿Pikunataj ama jina kaspa kay kamachiykita
˜
paykuna kankuri?”, nispa. naupaykushay ari. Noqaqa
d Ge´ 32:4, 5
Jacobtaj kuticherqa: “Paykunaqa allillanwan jamusaj, uywaspa
kanku kay kamachiykej wawaspa purisqankuman jinalla.
´
wawasnin, mayqenkunatachus e Ge´ 36:6, 7
Chantaqa Se ır jallpapi
´
Dios qowan chaykuna”, a nispa. tinkullasunchej wiraqochıy”, b
´ nispa. 15 Esautaj nerqa:
6 Chanta iskaynin sirvientasnin
wawasninkuwan qayllaykuspa, f Ge´ 32:11, 20 “Wakin runasllatapis
kumuykukorqanku. saqesqayki ari”, nispa.
˜ ´
7 Qhepankutaqa Leanataj Jacobtaj nerqa: “Wiraqochıy,
wawasninwan qayllaykuspa g Ge´ 32:13-15 ama chaymantaqa llakikuychu,
˜
kumuykukorqanku. tarinina khuyakuyniykita”, nispa.
Chaymantataj Josewan 16 Chay punchaypacha
˜ h Ge´ 30:43 Esauqa Seirman kutiporqa.
Raquelwannataj qayllaykuspa ´
kumuykukorqanku. b
 17 Jacobtajr ı
´ ˜
8 Chanta Esauqa Jacobta
Pana lado chaymanta riporqa Sucotman. c
a Ge´ 31:17 Chaypitaj wasita ruwakorqa,
taporqa: “¿Imapajtaj
˜ uywasninpajpis chujllasta
naupaqeykita uywasta
ruwaporqa. Chayrayku chay
qhatichimorqankiri?”, c nispa. b Ge´ 32:3 lugarta suticharqa Sucot1 nispa.
Jacobtaj kuticherqa:
´
“Wiraqoch ıy, chaykunataqa 18 Jacobqa
˜ ´
qhatichimorqani allin nawiwan Padan-Arammanta d walejllata
c Jos 13:24, 27 ´
qhawanawaykipaj”, d nispa. chayarqa Canaan jallpaman.
1Re 7:46
´ Canaanman e chayaspataj
9 Esautaj nerqa: “Hermanoy,
noqajtaqa tukuy imaypis Sichem1 llajta qayllapi f
d Ge´ 25:20 campamentonta2 sayaricherqa.
tiyapullawan. e Qanpata ´
Ge 28:6 19 Toldo wasinta1 sayaricherqa
kajtaqa japikapullay”, nispa.
´ chay jallpataqa Hamorpa
10 Jacobtajrı nerqa: “Sichus
˜ wawasninmanta 100 qolqeswan
allin nawiwan qhawawanki e Ge´ 10:19 rantikorqa. Hamorpa ujnin
chayqa, kay uywasta ´
Ge 12:6
wawanqa sutikorqa Sichem. g
japikullaway ari. Qanta
20 Chayllapitaj Jacobqa
rikuspaqa Diospa uyantapis
uj altarta ruwarqa, chay
rikushayman jina kani, f Jos 24:1
altartataj suticharqa Diosqa
imaraykuchus qanqa may kacha Israelpa Diosninpuni nispa. h
sonqowan taripawanki. f
11 Ama jina kaspa japikullaway
ari kay uywasta. g Diosqa
g Jos 24:32
Hch 7:15, 16 34 Jacobpata Leajtawan
wawanku Dinaqa, i
mayta bendeciwan, nitaj imaypis rillajpuni chay llajtayoj
pisiwanchu”, h nispa. Chay h Ge´ 35:1, 7 33:17 1 Sucot suteqa niyta munan
jinatapuni Jacob japikunanta  chujllas, pakakuna wasis. 33:18
˜
nejtin Esauqa japikullarqana. CAP. 34 1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2 nisqata
12 Chaymanta Esauqa i Ge´ 30:19, 21 leeriy. 2 Campamentoqa ashkha toldo
Jacobta nerqa: “Jaku ripuna. ´
Ge 46:15 wasis. 33:19 1 Chayri “Carpa wasinta”.
´
101 GENESIS 34:2-17
sipaskunata waturikoj. a CAP. 34 munasqaykichejta japikuychej
2 Chaypitaj chay llajtamanta a Ge´ 26:34, 35 chaypi tiyakunaykichejpaj.
´
kuraj kaj heveo b Hamorpa Ge 27:46 Imatapis munasqaykichejta
wawan Sichemqa1 Dinata vendekuychej, rantikuychejtaj,
rikorqa. Uj punchaytaj pusaspa kay jallpapi tukuy imata
mana munashajtin paywan ruwakuychej”, nispa.
˜ ´ ´ ˜
punuykuspa abusarqa. 3 Chanta 11 Chanta Sichemnataj Dinaj
Sichemqa manapuni qonqayta tatanman, hermanosninmanpis
aterqachu Jacobpa wawan b Dt 7:1 nerqa: “Allinpaj
Dinata. Paytaqa anchatapuni 1Cr 1:13-15 qhawanawaykichejpajqa
´ ˜
munakorqa, sonqonta imatacha manawasqaykichejta
suwananpajtaj kachamanta qosqaykichej. 12 Paywan
parlapayaj. 4 Chayrayku casaranaypaj mashkhatapis
˜ ´
Sichemqa tatan Hamorta c manakullawaychej, imastacha
˜
nerqa: “Manaqanpuway ari chay munankichej chayta
sipasta, warmiy kananpaj”, qosqaykichej. a Mashkhapis
c Ge´ 33:18, 19
nispa. kachun noqaqa qollasqaykichej.
5 Jacobqa uyarerqa wawan Ama jina kaspa
Dinaj honranta Sichem sipasnillaykichejta qowaychej
takasqanta. Wawasnin warmiy kananpaj”, nispa.
uywasninta 13 Jacobpa wawasnintaj
michishasqankuraykutaj, hermananku Dinaj honranta
Jacobqa manaraj imatapis d 2Sa 13:22 Sichem takasqanrayku
nerqachu paykuna Sichemta, tatantawan
chayamunankukama. entablaspa kuticherqanku.
6 Chaykamataj Sichempa tatan 14 Nerqankutaj:
Hamorqa Jacobwan parlaj “Mana chaytaqa
jamorqa. 7 Jacobpa ruwaykumanchu. Mana
´
wawasnintajr ı imachus hermanaykutaqa qoykumanchu
e Heb 13:4
pasasqanta yacharqosqanku. mana circuncidasqa1
Chay ratopachataj campomanta runamanqa. b Chayqa noqaykupaj
jamorqanku. Paykunaqa may
˜ penqay kanman. 15 Paytaqa
rabiasqas, phi nasqastaj qoykuman kayta ruwanaykichej
kasharqanku. Sichem Jacobpa kajtillan: Noqayku jina
wawanta abusasqanqa d manchay kanaykichejpaj, qankuna ukhupi
penqay karqa Israelpaj, f Ge´ 24:2, 3 tukuy qharista circuncidaychej. c
manapuni allinchu karqa. e  16 Chaymantaraj warmi
˜
8 Hamorqa paykunaman Pana lado wawasniykuwan casarakuyta
nerqa: “Waway Sichemqa a Ge´ 24:53 atinkichej, noqaykupis warmi
˜ Os 3:2
wawallaykichejpina yuyashan. wawasniykichejwan casarakuyta
Ama jina kaspa warmin atisqayku. Ajinamanta khuska
kananpaj qopuychej ari. tiyakusunchej, uj llajtallataj
9 Wawasninchejta kasunchej. 17 Manachus
casarachina ari, ujchasqa nisqaykuman jina
kananchejpaj. Noqayku warmi circuncidachikunkichej
wawasniykichejwan b Ge´ 17:9, 12 chayqa, kaymanta ripusqayku,
casarasqayku, qankunapis hermanaykutapis
warmi wawasniykuwan pusakapusqayku”, nispa.
casarankichej. f 10 Noqaykuwan
tiyakuychej, jallpatapis 34:14 1 Circunciday niyta munan
qharejpa jispananpa puntanmanta
34:2 1 Chayri “Siquemqa”. Yanapa A2 qaritanta khuchurpariy. Glosariopi
´
nisqata leeriy. c Ge´ 17:10 circuncision nisqata leeriy.
´
GENESIS 34:18–35:1 102
˜
18 Chay nisqankoqa allin CAP. 34 qharista wanuracherqanku,
rijcharqa Hamorman, a wawan a Ge´ 33:18, 19 mana pipis yuyarqachu
Sichemmanpis. b 19 Sichemqa chayta ruwanankutaqa. a
´
chay nisqankuta usqhayllata 26 Chanta Hamorta, wawan
ruwarqa, c imaraykuchus Sichemtapis espadankuwan
˜
maytapuni munakorqa wanuchillarqankutaj.
Jacobpa wawan Dinata. Chayta ruwaytawantaj
b Ge´ 34:2
Sichemqa tatanpa wasinpi hermananku Dinata Sichempa
may sumajpaj qhawasqa karqa. wasinmanta orqhomuytawan
20 Chaymanta Hamorwan, pusakaporqanku. 27 Tukuy
˜
wawan Sichemwanqa llajta chay runas wanuchisqa
punkuman rerqanku. kasqankutawantaj, Jacobpa chay
Llajta masisninkumantaj c Ge´ 34:15 ujnin wawasnenqa jamuytawan
kay jinata nerqanku: d llajtaman yaykuspa tukuy
21 “Kay runasqa noqanchejwan imasninkuta apakaporqanku,
allinta kausakuyta munanku. hermanankoj honranta
Saqenachej paykuna Sichem takasqanrayku. b
noqanchejwan tiyakunankuta, 28 Apakapullarqankutaj
d Zac 8:16
rantikunankuta, ovejasninkuta, cabrasninkuta,
vendekunankutapis. wakasninkuta, burrosninkuta
Jallpanchejqa jatun, ima, jinallataj llajta ukhupi
paykunapajwan kallanqa. Warmi kaj imasninkuta, jallpankupi
wawasninkuwan casarakuyta kaj tukuy imasninkutapis.
atisunchej, paykunapis warmi e Ge´ 34:8, 9 29 Tukuy kapuyninkutapuni
wawasninchejwan casarakuyta apakaporqanku, wasismantapis
atenqanku. e 22 Chaypajqa tukuy imasninkuta
kayllata ruwananchejta ninku: orqhorarqanku. Wawasninkuta,
Noqanchej ukhupi tukuy warmisninkutapis presosta
qharis paykuna jina apakaporqanku.
f Ge´ 17:11
circuncidasqa kananchej tiyan. 30 Chayta ruwasqankurayku
Ajinallamanta paykunaqa Jacobqa Simeonman,
noqanchejwan tiyakonqanku, Levimanwan c nerqa:
uj llajtallataj kasunchej. f “Qankunaqa mana allinman
23 Chantaqa tukuy kapuyninku, churaykuwankichej. Kunanqa
uywasninku noqanchejpata g Ge´ 46:15 kaynejpi tukuy tiyakojkuna
kanqa. Chayrayku ruwanalla  cananeos, perizitas ima
imatachus paykuna niwanchej ˜
Pana lado chejnikuwanqanku.
chayta, ajinamanta paykunaqa a Ge´ 49:5-7 Ujchaykukuspataj noqawan
noqanchejwan tiyakonqanku”, maqanakoj jamonqanku. Pisi
nispa. 24 Llajta punkupi runasniyojta rikuwaspataj
tantakoj qharistaj, ˜
wanuchiwanqanku, jinallataj
Hamorta wawan Sichemtawan ˜
familiaytapis wanuchenqanku”,
kasuspa, tukuyninku nispa. 31 Paykunataj
circuncidachikorqanku, llajta b Ge´ 34:2
nerqanku: “¿Hermanaykutaqa
punkupi tukuy tantakojkuna. uj khuchi warmita jina1 imatapis
25 Chaymanta kinsa ruwallanqankuchu?”, nispa.
´
35
punchayninman chay qharis Chanta Diosqa Jacobta
nanasqallaraj kashajtinku, nerqa: “Jatarikuy,
Jacobpa iskay wawasnenqa, c Ge´ 49:5 Betelman d tiyakoj ripuy.
Dinaj hermanosnin g Simeonwan 
Leviwanqa, chay llajtaman CAP. 35 34:31 1 Khuchi warmi nispaqa
yaykorqanku espadasninku ˜
d Ge´ 28:19 parlashan qhariswan pu nuykoj
oqharisqa. Yaykuspataj tukuy ´ warmimanta, astawanqa qolqerayku.
Ge 31:13
´
103 GENESIS 35:2-17
´
Chaypitaj uj altarta CAP. 35 8 Chay qhepata Debora a
˜
ruwapuwanki. Noqa Dios kani, a Ge´ 27:42-44 wanuporqa, payqa Rebecata
˜ ˜
noqa rikhurerqayki hermanoyki nu nuchispa uywakorqa.
Esaumanta ayqekushajtiyki”, a Deborataqa pamparqanku
nispa. uj roble sacha uraman, Betel
b Ge´ 31:19
2 Chaymanta Jacobqa Dt 5:7 qayllapi. Jacobtaj chay sachata
´
familianman nerqa, jinallataj Jos 23:7 suticharqa Alon-Bacut1 nispa.
´
paywan kasharqanku 1Co 10:14
9 Jacob Padan-Arammanta
chaykunamanpis: “Qankuna kutimushajtin, Diosqa ujtawan
ukhupi kaj tukuy rijchaj payman rikhurispa bendicerqa.
´ 10 Nerqataj: “Sutiykeqa Jacob b
santosta1 wijchuychej. b Chanta c Ge´ 28:13, 15
´
mayllakuychej, ropaykichejtapis Ge 31:42 karqa. Kunanmantapachataj
˜
cambiakuychej. 3 Betelman manana Jacobchu sutiyki kanqa,
wicharisunchej. Chaypi Diospaj1 manachayqa Israel sutiyki
uj altarta ruwamusaj. Payqa d Ge´ 28:19 kanqa”, nispa. Chaymantapacha
˜
llakiy punchayniypi uyariwarqa, Diosqa Israel c sutillawan na
noqawanpunitaj karqa tukuy parlapayarqa. 11 Diosqa
purisqaypi”, c nispa. 4 Ajinata nillarqataj: “Noqa kani Tukuy
e Ge´ 28:20-22 Atiyniyoj Dios. d Mirayniykita
Jacob nejtinkama, paykunaqa 
usqhayllata jaywarqanku tukuy ˜ ashkhayachisaj. Qanmantaqa
Pana lado ashkha naciones
rijchaj santosta, ninrisninkupi
a Ge´ 24:59 rikhurenqanku, e may ashkha
karqa chay aretesninkutapis.
Jacobtaj tukuy chay imasta llajtas. Mirayniykimanta
uj jatun sacha uraman wakenqa reyes kanqanku. f
pampaykorqa,1 Sichem2 llajta b Ge´ 25:26 12 Abrahanman Isaacman
´
qayllapi. Ge 27:36 qorqani chay jallpataqa qanman
˜
5 Chaymanta llojsishajtinku, qopusqayki, wanupojtiykitaj
Diosqa chay qaylla llajtaspi mirayniykiman qopusaj”, g nispa.
´
tiyakojkunaj sonqosninkuman c Ge´ 32:28 13 Chant a Diosqa riporqa
manchachikuyta churarqa. Jacobwan parlarqa chaymanta.
Chayrayku Jacobpa 14 Jacobtaj uj rumita
wawasnintaqa ni pipis sayaykucherqa, maypichus Dios
d G´ e´ 17:1 paywan parlarqa chaypi. Chay
qhatiykorqachu. 6 Jacobqa Ex 6:3
Luz d llajtaman chayarqa, Ap 15:3 sayaykuchisqan rumimantaj
tukuy pikunachus paywan jichaykorqa vinota, chantataj
kasharqanku chaykunawan aceiteta. h 15 Chay lugartataj
khuska. Chay llajtaj ujnin Jacobqa watejmanta suticharqa
´ e Ge´ 48:3, 4
sutenqa karqa Betel, Canaan Betel i nispa, maypichus Dios
jallpapitaj kasharqa. 7 Chaypi paywan parlarqa chayta.
Jacobqa uj altarta ruwarqa, 16 Chaymanta Jacobqa,
chay lugartataj suticharqa f Ge´ 17:5, 6 paywan kajkunawan khuska
Jn 12:13 Betelmanta purirerqanku.
El-Betel1 nispa. Diosqa chay
cheqapi payman rikhurisqa Efrat llajtamanta karullapiraj
hermanonmanta ayqekushajtin. e kashajtinku, Raquelqa
g Ge´ 15:18 nacechikunanpaj
35:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, Dt 34:4 nanaywan japichikorqa,
“forasterospa diosesninkuta”. 35:3 manataj wawitanta nacechikuyta
1 Chayri “cheqa Diospaj”. Glosariopi atisharqachu. 17 Ajinata
˜
cheqa Dios nisqata leeriy. 35:4 h Ge´ 28:18 nakayllata nacechikushajtintaj,
1 Chayri “pakaykorqa”. 2 Chayri parteraqa nerqa:
“Siquem”. Yanapa A2 nisqata leeriy.
35:7 1 El-Betel suteqa niyta munan ´
35:8 1 Alon-Bacut suteqa niyta munan
Diosqa Betelpi kashan. i Ge´ 28:19 waqana roble sacha.
´
GENESIS 35:18–36:9 104
˜
“Ama manchachikuychu, kay CAP. 35 wanuporqa. Payqa ashkha
wawitatawan nacechikunki”, a a Ge´ 30:22-24 watasta kusisqa kausakorqa.
˜ ˜
nispa. 18 Raquelqa Wanupuspataj naupa tatasnin
˜ ˜ ˜ ˜
wanupushaspana, nakayllatana b Ge´ 46:21 jina pampasqa karqa. Paytaqa
´ ´
wawanta suticharqa Ben-Onı1 Ge 49:27 pamparqanku wawasnin
´ Dt 33:12
nispa. Tatantajr ı suticharqa Esauwan Jacobwan. a
´ ´
Benjamın2b nispa. 19 Chanta
˜
Raquelqa wanuporqa. Paytaqa
pamparqanku Efrat llajtaman
c Ge´ 48:7
Miq 5:2
36 Kay jina karqa Esaujpa
kausaynin. Esauqa
Mt 2:6 sutikullantaj Edom. b
rinapi. Chay llajtaqa ´
´ ´ 2 Esauqa casarakorqa Canaan
sutikullantaj Belen. c 20 Chanta
d Ge´ 49:3, 4 jallpamanta warmiswan: hitita
Jacobqa Raquelpa sepulturan 1Cr 5:1 Elonpa c wawan Adawan, d
patapi uj jatun rumita Anaj1 wawan Oholibamawan. e
sayaykucherqa. Chay e Ge´ 49:3 Oholibamaqa karqa heveo
sayaykuchisqan rumeqa kunan Zibeonpa allchhin.
punchaykama kakushallanpuni. 3 Casarakullarqataj Ismaelpa
f Ge´ 31:17, 18
21 Chaymanta ripuspataj wawan Basematwan, f payqa
Israelqa toldo ´ wasinta1 karqa Nebayotpa hermanan. g
g Ge´ 15:13
sayaricherqa, Eder torremanta Heb 11:9 4 Esaujpa wawasnenqa
aswan jaqaynejpi. 22 Uj kutitaj,
kaykuna karqanku, warmin
Israel chay jallpapi tiyakushajtin
˜ h Ge´ 25:20, 26 Adapeqa karqa Elifaz,
Rubenqa Bilhawan punuykorqa,  Basematpitaj Reuel.
tatanpa tanta warminwan.1 d ˜
Israelmantaj chayta willarqanku.
Pana lado 5 Oholibamapitaj karqanku:
a Ge´ 49:30, 31
´ ´
Jeus, Jalam, Core h ima.
Jacobpa qhari wawasnenqa 
12 karqanku. 23 Leapi kuraj kaj Chaykuna karqanku Esaujpa
´ ´ CAP. 36 ´
wawanqa Ruben e karqa, chanta wawasnin, Canaan jallpapi
´ ´ ´ b Ge´ 25:30 nacekojkuna. 6 Esauqa
Sime on, Lev ı, Juda, Isacar, Eze 25:12, 13
´ hermanon Jacobmanta
Zabulon ima. 24 Raquelpitaj Ro 9:13
karqanku Josewan karunchakunanpaj waj
Benjaminwan. 25 Raquelpa c Ge´ 26:34
jallpaman tiyakoj riporqa.
sirvientan Bilhapitaj karqanku Apakaporqataj warmisninta,
Danwan Neftaliwan. 26 Leaj qhari wawasninta, warmi
d Ge´ 36:10
sirvientan Zilpapitaj karqanku wawasninta, paywan
Gadwan Aserwan. Chaykuna tiyakorqanku chaykunata,
e Ge´ 36:18 ´
karqanku Jacobpa wawasnin, tukuy animalesninta, Canaan
´ jallpapi i tantasqan imastawan. j
Padan-Arampi nacekojkuna.
f Ge´ 36:17 7 Iskayninku ashkha
27 Chaymanta Jacobqa
Mamreman chayarqa, tatan animalesniyoj kasqankurayku,
g Ge´ 25:13
˜
Isaac kasharqa chayman, f ´
manana aterqankuchu
´ Ge 28:9
khuskallapuni tiyakuyta.
Quiryat-Arba cheqaman, ujnin
´ Tiyakusharqanku1 chay jallpaqa
sutenqa Hebron. Chayllapitaj h 1Cr 1:35
Abrahanwan Isaacwan ancha juchuy karqa, chay chhika
forasteros jina tiyakusqanku. g animalesninkuta michinankupaj.
28 Isaacqa 180 watasta i Ge´ 27:39 8 Chayrayku Esauqa chayri
´
Ge 32:3 ´
kausakorqa, h 29 chaymantataj Edomqa k Seır orqosman l tiyakoj
riporqa.
´ j Ge´ 33:9 9 Kaykuna kanku edomitaspa
35:18 1 Ben-Onı suteqa niyta munan
˜
llakisqa kashajtiy nacechikusqay naupa tatanku Esaujpa miraynin.
´
wawa. 2 Benjamın suteqa niyta munan k Ge´ 25:30
˜ ´
waway, pa na makiy. 35:21 1 Chayri 36:2 1 Kay versiculopi Ana suteqa qhari
“carpa wasinta”. 35:22 1 Glosariopi l Ge´ 14:6 suti. 36:7 1 Chayri “Forasteros jina
tanta warmi nisqata leeriy. Dt 2:5 tiyakusharqanku”.
´
105 GENESIS 36:10-30
Paykunaqa tiyakorqanku CAP. 36 18 Esaujpa ujnin warmin
´
Seır orqospi. a a Dt 2:12 Oholibamaj wawasninmanta
10 Esauj wawasninpa sutisnin kurajkunaqa kaykuna karqanku:
´ ´
kaykuna kanku: warmin Adapi Je us, Jalam, Core ima.
b 1Cr 1:35
wawan Elifaz, warmin Chaykuna karqanku Oholibamaj
Basematpitaj wawan Reuel. b wawasninmanta kurajkuna.
11 Elifazpa wawasnenqa c Ge´ 36:34 Oholibamaqa Anaj wawan karqa,
´ Esaujpa warmintaj.
karqanku: Teman, c Omar,
´ 19 Chay tukuyninku
Zefo, Gatam, Quenaz d ima.
d Ge´ 36:40, 42
12 Esaujpa wawan Elifazpata 1Cr 1:36
karqanku Esaujpa miraynin,
tiyaporqa uj tanta warmin,1 jinallataj mirayninmanta
´ kurajkunapis. Esauqa
Timna sutiyoj. Paypitaj ´
uj wawan tiyaporqa Amalec e Ex 17:8
´
sutikullantaj Edom. a
sutiyoj. e Chaykuna karqanku
Nu 13:29
´
Nu 24:20
20 Kaykuna karqanku horeo
Esaujpa warmin Adajpa Dt 25:19 Seirpa wawasnin, pikunachus
˜
allchhisnin. 1Sa 15:8 naupajta chay jallpapi
1Sa 30:1 ´
13 Reuelpa wawasnenqa tiyakusqanku chaykuna: b Lotan,
´ ´ ´ ´ ´ c ´
karqanku: Nahat, Zerah, Sama, Sobal,
´ Zibe on, An a, 21 Dis on,
´ ´
Miza ima. Chaykuna karqanku f Ge´ 26:34 Ezer, Dis an d ima. Paykuna
Esaujpa warmin Basematpa f karqanku horeo Seirpa
allchhisnin. ´ wawasninmanta kurajkuna,
g Ex 15:15 Edom jallpapi tiyakojkuna.
14 Esaujpa wawasnenqa
warmin Oholibamapi kaykuna 22 Lotanpa wawasnin
´ ´ karqanku Horiwan Hemamwan.
karqanku: Jeus, Jalam, Core h 1Cr 1:53, 54
ima. Oholibamaqa karqa Anaj Lotanpa hermanantaj karqa
´
wawan, Zibeonpa allchhintaj. Timna. e
15 Kaykuna karqanku
i 1Cr 1:36
23 Sobalpa wawasnintaj
´ ´
Esaujpa mirayninmanta karqanku: Alvan, Manahat,
´
kurajkuna.1 g Esaujpa kuraj j Nu´ 20:23 Ebal, Sefo, Onam ima.
wawan Elifazpa wawasninmanta 1Re 9:26 24 Zibeonpa f qhari
 wawasnin karqanku Ayawan
kurajkunaqa kaykuna karqanku: ˜
´ ´ Pana lado Anawan. Anaqa chin lugarpi
Teman, Omar, Zefo, Quenaz, h ˜
´ a Ge´ 25:30 qoni yaku juturista tarerqa,
16 Core, Gatam, Amalec ima. ´
Ge 32:3
Chaykuna karqanku Elifazpa tatan Zibeonpa burrosninta
wawasninmanta i kurajkuna, michishaspa.
Edom jallpapi tiyakojkuna. b Ge´ 14:6 25 Anajpa ujnin qhari
Dt 2:12, 22 ´
Paykuna karqanku Adajpa wawanqa karqa Dison, warmi
´
allchhisnin. wawantaj karqa Oholibama.
17 Esaujpa wawan c 1Cr 1:40 26 Disonpa wawasnin
´ ´
Reuelpa wawasninmanta karqanku: Hemdan, Esban,
´ ´
kurajkunaqa kaykuna karqanku: Itran, Keran g ima.
´ ´ ´ ´ d 1Cr 1:38 27 Ezerpa wawasnintaj
Nahat, Zerah, Sama, Miza ima. ´ ´
Chaykuna karqanku Reuelpa karqanku: Bilhan, Zaavan,
´
wawasninmanta kurajkuna, e 1Cr 1:39 Achan1 ima.
Edom jallpapi j tiyakojkuna. 28 Disanpa wawasnintaj
Chaykuna karqanku karqanku Uzwan Aranwan. h
f Ge´ 36:2
Esaujpa warmin Basematpa 29 Horeospa kurajkunankoqa
´
allchhisnin. kaykuna karqanku: Lotan, ´ Sobal,
´ ´ ´
g 1Cr 1:41 Zibe on, Ana, 30 Dison, Ezer,
36:12 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
´
leeriy. 36:15 1 Chay kurajkunaqa 36:27 1 Chayri “Acan”. Yanapa A2
karqanku uj ayllumanta kurajkuna. h 1Cr 1:42 nisqata leeriy.
´
GENESIS 36:31–37:8 106
´
Disan a ima. Paykuna karqanku CAP. 36 Esauqa edomitaspa a
˜
horeospa kurajkunanku, a 1Cr 1:38 naupa tatanku karqa.
´ ´
37
Seır jallpapi. Jacobqa tiyakorqa Canaan
31 Kay reyes Edom jallpapi b jallpapi, maypichus tatan
gobernarqanku israelitas1 b Nu´ 20:14 forastero jina tiyakusqa chaypi. b
manaraj reyesniyoj kashajtinku: c 2 Kay jina karqa Jacobpa
32 Beorpa wawan Belaqa familianpa kausaynin.
Edompi gobernarqa, llajtantaj c Dt 17:14, 15
Joseqa c 17 watasniyoj joven
´
karqa Dinhaba nisqa. 33 Bela 1Sa 10:19
kashaspa hermanosninta
˜ 1Cr 1:43-50
wanupojtintaj, Zerahj wawan ovejasta michiysikamoj. d Chay
Jobab gobernarqa. Zerahqa hermanosnenqa karqanku
´
Bozra llajtamanta karqa. d G´ e´ 25:1, 2 tatanpa warmisninpata
˜
34 Jobab wanupojtintaj, Ex 2:15
wawasnin, Bilhajta e
´
cuentanmanta gobernarqa Nu 31:2
Zilpajtawan. f Uj kuti Joseqa
Husam. Payqa karqa tatanman willamorqa chay
temanitaspa jallpankumanta. hermanosnin mana allintachu
˜
35 Husam wanupojtintaj, e 1Cr 1:51-54
purishasqankuta. 3 Israelqa
Bedadpa wawan Hadad
wawan Joseta astawan munakoj
gobernarqa. Payqa Moab jallpapi
f Dt 2:5 tukuy wawasninmanta nisqaqa, g
madianitasta d atiparqa,
 imaraykuchus chay wawantaqa
llajtantaj Avit karqa. ˜
˜ Pana lado machuyayninpi rejserqa.
36 Hadad wanupojtintaj
´ a Ge´ 25:30 Chayrayku uj jatun kachitu
Samla gobernarqa, payqa ´
´ Ge 36:8 ropata paypaj ruwachiporqa.
Masreca llajtayoj karqa. 
´ ˜ 4 Hermanosnintaj
37 Samla wanupojtintaj
´ CAP. 37 repararqanku tatankoqa
Sha ul gobernarqa, payqa b Ge´ 23:3, 4 payllata astawan munakusqanta.
karqa Mayu kantupi Rehobot ´
Ge 28:1, 4
´ Chayrayku Joseta chejnikuyta
llajtamanta. 38 Sha ul Heb 11:8, 9
˜ qallarerqanku, nitaj kachamanta
wanupojtintaj, Acborpa wawan
´ parlapayayllatapis munajchu
Baal-Hanan gobernarqa.
´ c Ge´ 30:25 kanku.
39 Acborpa wawan Baal-Hanan
˜
wanupojtintaj, Hadar
´
Ge 46:19 5 Uj kuti Joseqa imatachus
gobernarqa. Hadarpa llajtanqa mosqokusqanta
´ hermanosninman willarqa. h
Pau karqa, warmintaj Mehetabel
d Ge´ 47:3 Chaynejta paykunaqa astawanraj
sutikorqa. Warmenqa Matredpa
wawan karqa, Mezahabpa payta chejnikorqanku.
allchhintaj. 6 Joseqa paykunaman nerqa:
e Ge´ 35:25 “Ama jina kaspa uyariwaychej,
40 Kaykuna sutisninku karqa
Esaujpa mirayninmanta mosqokusqayta
kurajkunajpata, mayqen willarisqaykichej. 7 Chajrapi
f Ge´ 35:26
familiamantachus kasqankuman trigota marqa marqata
jina, may lugarmantachus watashasqanchej. Trigo
´ watasqaytaj cheqanta
kasqankuman jinataj: Timna, g 1Cr 2:1, 2
´ ´ sayaykusqa. Qankunaj trigo
Alva, Jetet, e 41 Oholibama,
´ ´ ´ watasqasniykichejtaj trigo
Ela, Pinon, 42 Quenaz, Teman,
Mibzar 43 Magdiel, Iram ima. watasqayman muyuykuspa
h Ge´ 37:19
Chaykuna karqanku Edompa kumuykukushasqanku”, i
mirayninmanta kurajkuna, nispa. 8 Chayta nejtintaj
mayqen jallpapichus i Ge´ 42:6, 9
hermanosnenqa nerqanku:
´
tiyakusqankuman jina. f “Ja, ¿kaywanqa niytachu
munashawayku qan reyniyku
36:31 1 Hebreo parlaypeqa nin, j Ge´ 45:8 kanaykita? ¿Qanchu noqaykuta
“Israelpa wawasnin”. ´ kamachiwasqayku?”, j nispa.
Ge 49:26
´
107 GENESIS 37:9-25
Chayrayku paytaqa astawanraj CAP. 37 maskashani. Ama jina
chejnikorqanku chayta a Ge´ 44:14 kaspa willariway, ¿maypitaj
´
mosqokusqanmanta, Ge 45:9 ovejasta michishanku?”, nispa.
paykunaman willasqanmantapis. 17 Chay runataj nerqa:
˜
9 Aswan qhepaman ujtawan “Ripunkuna. ‘Dotanman
mosqokullarqataj, chaytapis qhatina’ ninakusqankuta
hermanosninman willallarqataj: uyarini”, nispa. Chayrayku
“Kay jinata mosqokullanitaj: Joseqa rerqa hermanosninta
Intiwan, killawan, b Hch 7:9 maskaj, Dotanpitaj paykunata
11 estrellaswan ima noqaman taripamorqa.
kumuykukushawasqanku”, a 18 Hermanosnintaj
´
nispa. 10 Jos e chay karumanta Joseta rikorqanku
mosqokusqanta tatanman, jamushajta. Manaraj
hermanosninmanwan willajtin, paykunaman qayllaykushajtintaj
tatanqa payta kamerqa: c Ge´ 33:18
yachachinakorqanku payta
˜
“¿Imatataj niyta munanki chay wanuchinankupaj.
mosqokusqaykiwanri? ¿Noqawan 19 Ninakorqankutaj:
´
mamaykiwan hermanosniykiwan “Qhawariychej a, sumajta
imachu qanman mosqorikoj runa jamushan. a
kumuykukuykuman kasqa?”, 20 Kunanqa payta
˜
nispa. 11 Hermanosnintaj wanuchinachej, chaymantataj
d Ge´ 23:19 uj pozoman wijchuykusunchej.
Josemanta envidiakorqanku, b ´
˜ ´
´ Ge 35:27
tatantajr ı chay nisqanpi  Nisuntaj ‘uj phina animalcha
yuyashallarqapuni. ˜
Pana lado
paytaqa mikhuykun’ nispa.
12 Uj punchay a Ge´ 37:5
Chanta qhawasunchej chay
hermanosnenqa tatankoj mosqokusqan juntakonqachus
ovejasninta qhaterqanku manachus chayta”, nispa.
´
Sichem1 llajta qayllaman, c chaypi 21 Rubentajrı b chayta uyarispa,
michimunankupaj. 13 Chay Joseta paykunamanta
qhepata Israelqa wawan librayta munaspa nerqa:
˜
Joseta nerqa: “Hermanosniykeqa “Ama wanuchinachu”, c nispa.
b Ge´ 49:3 ´
Sichem llajta qayllapi ovejasta 22 Chant a nillarqataj:
´ “Kay chinnejpi pozoman
michishanku. Rerqoy waway,
paykunata qhawarej”, nispa. wijchuykunachej, ama paytaqa
´ imananachu”,1d nispa. Rubenqa
Josetaj nerqa: “Ya tatay”, nispa.
14 Tatanqa nillarqataj: chayta nerqa Joseta
“Ama jina kaspa, librananrayku, tatanman
hermanosniykita qhawarimuy c G´ e´ 9:5 kutichipunanpaj.
´
imaynachus kashasqankuta, Ex 20:13 23 Jos e paykuna
ovejastapis qhawarimuy. kasharqanku chayman
´ chayajtinkama, hermanosnenqa
Chanta kutimuspa willawanki”,
nispa. Ajinata Israelqa wawan chay kachitu jatun ropanta
´ lluchorqanku. e
Joseta kacharqa Hebron
ura pampasmanta, d Sichemman. 24 Japiytawantaj paytaqa chay
15 Sichem chaynejpi d Ge´ 4:8, 10 pozoman choqaykorqanku.
´ ´
Ge 42:21 Chay pozoqa chaypacha chakilla
Jose puriykachashajtintaj, ´
Ge 42:22
uj runa paywan tinkuspa kasharqa, mana yakuyoj.
´
taporqa: “¿Imata maskaspataj 25 Chanta paykunaqa
purishankiri?”, nispa. 16 Josetaj mikhoj tiyaykukorqanku.
nerqa: “Hermanosniyta Ujta qhawarispataj
37:12 1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2 37:22 1 Chayri “ama paymanqa
nisqata leeriy. e Ge´ 37:3 makinchejta churanachu”.
´
GENESIS 37:26–38:3 108
rikorqanku ismaelitas a sinrulla1 CAP. 37 apachispa nicherqanku:
Galaadmanta jamushasqankuta. a Ge´ 25:12 “Kayta tariyku. Ama jina
Paykunaqa camellosninkupi kaspa qhawariy, wawaykej
apasharqanku sumaj qapaj ropanchus manachus
sacha waqayta, balsamota,2 kasqanta”, a nispa. 33 Jacobtaj
sacha qarasta ima.3 b b Ge´ 43:11 chay ropanta rejsikapuspa
Egiptomantaj nerqa: “Kayqa wawaypa ropan.
´ ˜ ´
uraykusharqanku. 26 Chant a Uj phina animalcha wawaytaqa
Judaqa hermanosninman nerqa: mikhuykun. Ima llakiytachus
“¿Ima allintataj ruwasun Joseytaqa mitharpanpis1 ari”,
˜ c Ge´ 4:8, 10
hermanonchejta wanuchispari, nispa. 34 Jinapi Jacobqa
chay ruwasqanchejtataj ropasninta llikirakorqa, llakiy
pakaykuspari? c 27 Chayta qhashqa telatataj cinturanman
ruwanamantaqa ismaelitasman wataykukorqa. Jacobqa unayta
vendeykunachej. d Ama paytaqa d Hch 7:9 chay llakiy telata churakorqa
imananapischu, payqa wawanmanta waqaspa.
hermanonchej, yawar 35 Tukuy qhari wawasnin,
masinchejtaj”,1 nispa. warmi wawasnin payta
Hermanosnintaj chay nisqanta ´
e Ge´ 25:1, 2 sonqocharqanku. Jacobtajrı
kasorqanku. 28 Ranqhero manapuni sonqochakuyta
madianitasqa e chaynejta aterqachu, nerqataj:
jamusharqanku. Hermanosnintaj ˜
“Noqaqa wanupunaykama1 b
Joseta pozomanta orqhoytawan, wawaymanta waqasaj”, nispa.
f Ge´ 40:15
chay ismaelitasman ´
Ge 45:4 Ajinata tatanqa unayta
20 qolqespi1 vendeykorqanku. f Sl 105:17 Josemanta waqallarqapuni.
Chay runastaj Joseta Egiptoman 
˜ 36 Madianitasqa
apakaporqanku. Pana lado
Egiptoman chayaspa Joseta
29 Chaymanta Rubenqa a Ge´ 37:3
Potifarman vendeykorqanku.
kutimuspa, pozota qhawaykorqa, Potifarqa karqa faraonpa1
manataj Joseta tarerqachu. kuraj kamachejnin, c guardiaspa
Chayrayku llakiywan ropasninta kamachejninkutaj. d
llikirakorqa. 30 Maypichus b Ge´ 42:38
hermanosnin kasharqanku
chayman kutispataj qhaparispa
´
Ge 44:29
Sl 89:48 38 Chaypacha Judaqa
hermanosninmanta
nerqa: “Hermanitonchej
Ec 9:10 taqakuspa, uj toldo wasita1
Os 13:14
mana kanchu. ¿Kunan ruwakamorqa maypichus
Hch 2:27 ´
imanasajtajri?”, nispa. Ap 20:13 adulamita Hira tiyakorqa chay
´
31 Chanta uj chivota qayllapi. 2 Chaypi Judaqa
˜ ´
wanucherqanku, rikorqa uj cananeo e Sua nisqa
yawarninmantaj Josej ropanta runaj warmi wawanta. Chay
chhapuykorqanku. c Ge´ 39:1 sipaswan casarakuspataj paywan
˜
32 Chaymantataj paykunaqa punuykorqa. 3 Chay warmintaj
chay ropanta tatanman onqoj rikhurispa uj qhari
wawitata nacechikorqa,
37:25 1 Chayri “qhepan qhepanta”. d Ge´ 40:2, 3
paymantaj Er sutita churarqa. f
2 Balsamoqa sumaj qapayniyoj aceite 
karqa, chaytataj wakin plantasmanta, 37:33 1 Mithay: waj lugarespi ninku
CAP. 38 wikhay, tisay. 37:35 1 Chayri
wakin sachasmanta orqhoj kanku, may ´
valesqa karqa. 3 Chay sacha qaraj e Ge 24:2, 3
´ “Sepulturaman uraykunaykama”. Chayri
Ge 28:1
waqayninmantaqa perfumeta ruwaj “Seolman uraykunaykama”. Glosariopi
kanku. 37:27 1 Hebreo parlaypeqa nin, sepultura nisqata leeriy. 37:36
“kikin aychallanchejtaj”. 37:28 1 Chay 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
qolqesqa qolqe metalmanta ruwasqa Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
karqa. ´
f Nu 26:19 38:1 1 Chayri “carpa wasita”.
´
109 GENESIS 38:4-18
4 Chaymanta ujtawan CAP. 38 millmasninta ruthusharqanku
onqoj rikhurispa uj qhari a Jos 19:29, 31 chayman. Amigon adulamita
wawitata nacechikullarqataj, Hirataj a paywan rerqa.
´
Onan sutitataj churarqa. 13 Chaytataj Tamarman
5 Tiemponmantaj watejmanta willarqanku: “Suegroykeqa
qhari wawitata b Mt 1:3 Timnaman wicharishan
´
nacechikullarqataj, Sela ovejasninpa millmasninta
sutitataj churarqa. Chay ruthoj”, nispa. 14 Chayta
wawanku nacekushajtenqa yachaspa Tamarqa viuda
Aczib llajtapi kasharqanku. a c Dt 25:5, 6 ropanta orqhokuspa uj
6 Aswan qhepaman Judaqa Mt 22:24 velowan uyanta qhataykukorqa,
kuraj wawan Erta Tamarwan b mantillanwantaj mantaykukorqa.
´ ´
casaracherqa. 7 Jehova Chant a Enaim llajtaman
´
Diostajrı, mana allinpajchu yaykunapi tiyaykukorqa.
´
qhawarqa Judajpa kuraj d Rut 4:6 Chayqa kashan Timna llajtaman
˜
wawan Erpa kausayninta. rina nanpi. Chayta Tamarqa
´ ´ ˜
Chayrayku Jehova Diosqa payta ruwarqa Sela jatunyasqantana
˜ ´
wanucherqa. 8 Chaymanta yachasqanrayku, suegrontajrı
Judaqa wawan Onanta nerqa: e Dt 25:7, 9 mana paytaqa Selawan
˜
“Wanoj hermanoykej warminwan casaracherqarajchu. b
casarakuy, ajinamanta 15 Judaqa chay warmita
hermanoykej miraynin qannejta rikuspa, yuyarqa uj khuchi
kananpaj”, c nispa. 9 Onanqa f 1Cr 2:3
warmi1 kasqanta, imaraykuchus
yacharqa chay mirayqa uyanqa qhatasqa kasharqa.
˜
mana paypatachu kananta. d
˜ 16 Chayrayku Judaqa nanmanta
Chayrayku wanoj hermanonpa wistuykuspa chay warmi
˜
warminwan sapa punuykuspa kasharqa chayman chimparqa,
g Nu´ 26:19 ˜
mujuntaqa pampallaman nojchan kasqanta mana
suruchej. Ajinamanta yachaspalla. Paytataj nerqa:
hermanonpa miraynin ˜
“Ama jina kaspa, punuykuna
ama paynejta kananpaj. e ´
ari”, c nispa. Chay warmitajrı
10 Chay ruwasqanqa h Ge´ 38:2
´ nerqa: “¿Imatataj qowanki
mana allinchu karqa Jehova ˜
˜ qanwan punuykojtiyri?”, nispa.
Diospa naupaqenpi. Chayrayku
˜ 17 Judataj nerqa:
paytapis wanuchillarqataj. f “Cabrasniymanta uj malta
´ ˜
11 Chanta Judaqa nojchan1 i Jos 15:10, 12 cabrata apachimusqayki”, nispa.
Tamarta nerqa: “Kunanqa Jue 14:1 ´

Chay warmitajr ı nerqa:
ajina viudallapuni tiyakamuy ˜ “¿Ima prendatataj
´ Pana lado
tataykej wasinpi, waway Sel a saqewanki chay cabrata
a Ge´ 38:1
jatunyanankama”, nispa. Judaqa apachimunawaykikamari?”,
chayta nerqa wawan Selapis
˜ nispa. 18 Judataj nerqa:
wanunallantataj yuyaspa. g “¿Ima prendatataj saqesunayta
Jinamanta Tamarqa tatanpa munanki?”, nispa. Chay warmitaj
wasinman tiyakoj riporqa. b Dt 25:5 nerqa: “Saqeway sellana
´
12 Aswan qhepamantaj anilloykita, d watunta ima, chanta
˜
Judajpa warmin wanuporqa, japishanki chay tojnuykitawan”,
Suaj h wawan karqa chay. Judataj nispa. Judataj chaykunata
c Ge´ 38:11 ´
unayninmanraj sonqochakorqa. jaywarqa. Chant a paywan
´ ´ ˜
Chant a Timna llajtaman punuykorqa. Jinamanta chay
rerqa, i maypichus ovejasninpa
˜ 38:15 1 Khuchi warmi nispaqa
˜
38:11 1 Nojcha: waj lugarespi ninku d Ge´ 41:42 parlashan qhariswan pu nuykoj
qhachuni, yerna. 1Re 21:8 warmimanta, astawanqa qolqerayku.
´
GENESIS 38:19–39:3 110
´
warmeqa Judapaj onqoj CAP. 38 noqatajr ı mana. Noqaqa
´
rikhurerqa. 19 Chanta Tamarqa a Ge´ 38:1 mana payta casaracherqanichu
wasinman kutiporqa. Mantillanta waway Selawan”, a nispa.
˜
orqhokuspataj viuda ropanta Chaymanta Judaqa manana
churaykakaporqa. jaykajpis Tamarwan
˜ ˜
20 Chaymanta Judaqa punuykorqanachu.
amigon adulamitawan a 27 Tamarqa nacechikunan
apacherqa uj malta cabrata, b Le 21:9 tiempo chayamojtin,
saqesqan prendata chay gemelitosta nacechikorqa.
´
warmi qopunanpaj. Amigontajrı 28 Nacechikushajtenqa
˜
mana chay warmita ujnin kaj naupajta makisitunta
tarerqachu. 21 Payqa chaypi orqhomorqa. Parterataj uj puka
tiyakoj runasta tapukorqa: c Ge´ 38:16, 18
qaytuwan makisitunman
“¿Maytaj Enaimmanta khuchi  usqhayllata wataykorqa,
˜ ˜
warmi1 nan patapi tiyasharqa ˜ nerqataj: “Kayqa naupaj kaj”,
´ Pana lado
chayri?” nispa. Paykunatajrı a Ge´ 38:11
nispa. 29 Chay wawitataj
nerqanku: “Mana ima khuchi Dt 25:5 chay rato makisitunta
warmipis kaypeqa kanchu”, aysaykakaporqa. Ajinamanta
˜
nispa. 22 Chaymanta Judajpa hermanitonraj naupajta
amigonqa kutipuspa payman llojsimorqa. Parterataj chay
willarqa: “Mana chay warmita wawata nerqa: “¿Imaynatataj
tarinichu, chaypi tiyakoj campota ruwakuspa
runaspis niwanku: ‘Mana ima b Ge´ 46:12 llojsimunkiri?”, nispa. Chayrayku
Rut 4:12 ´
khuchi warmipis kaypeqa 1Cr 2:4 paymanqa Perez1 b sutita
kanchu’, nispa”. 23 Judataj Lu 3:23, 33 churarqanku. 30 Chaymantaraj
nerqa: “Jina japikapuchun chay hermanitonqa nacekorqa,
saqesqay prendata, ama pipis makisitunta puka qaytuwan
burlakunawanchejpaj. Noqaqa wataykorqa chay. Paymantaj
´
nisqayman jina apachiyki malta Zerah sutita churarqanku. c

39
cabrata, chay warmitaj Josetaqa Egiptoman
c Mt 1:3
mana tarichikusunkichu”, nispa. uraykucherqanku. d

24 Kinsa killanman jinataj, Chaypitaj uj egipcio runa
CAP. 39
Judaman
˜ willaj jamorqanku: Potifar e sutiyoj payta
d Sl 105:17
“Nojchayki Tamarqa khuchi Hch 7:9 ismaelitasmanta f rantikorqa.
warmi jina purisqa, kunantaj Potifarqa faraonpa1 kuraj
onqoj kashan”, nispa. kamachin karqa, guardiaspa
´
Judataj nerqa: “Jawaman
˜ kamachejnintaj. 2 Jehova
orqhomuychej, wanuchispataj Diosqa Josewanpuni kasharqa. g
ruphaykuchiychej”, b nispa. Chayrayku Josetaqa tukuy imapi
25 Orqhomushajtinkutaj e Ge´ 37:36 allin rerqa, egipcio patronnintaj
Tamarqa suegronman wasinpi encargado kananpaj
willachimorqa: “Kay prendata churarqa. 3 Patronnenqa
saqewarqa chay runapaj onqoj ´
repararqa Jehova Diosqa
kashani. Ama jina kaspa, allinta Josewanpuni kashasqanta,
qhawariy pejpatachus kasqanta ´
Jehova Dios yanapasqanraykutaj
f Ge´ 17:20
kay sellana anillo, kay watu, ´
Ge 37:25 tukuy ima ruwasqanpi
kay tojnupis”, c nispa. allin risqanta.
26 Judataj chay imasta
´
qhawarispa nerqapacha: 38:29 1 Perez suteqa niyta munan
“Payqa maychus kajta ruwan, llikiy, ichapis nacekushajtin
mamanpa partenta llikirpasqanrayku.
38:21 1 Chayri “templopi khuchichakoj g Ro 8:31 39:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
warmi”. Heb 13:6 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
´
111 GENESIS 39:4-22
4 Ajinamanta Joseqa CAP. 39 ruwaj, nitaj wasipeqa
patronnin Potifarwan a Ge´ 30:27 ni uj kamachipis karqachu.
munachikorqa, chayrayku 12 Chayrayku chay warmeqa
paytaqa yanapajnin kananpaj Joseta ropanmanta japiykuspa
˜
churarqa. Aswan qhepamantaj nerqa: “Punuykunalla ari”, nispa.
´
Potifarqa Joseta churarqa Josetajr ı chay warmej
wasinmanta cuentayoj makinpi ropanta saqerparispa,
kananpaj, tukuy imasnintataj ayqerikaporqa. 13 Chay
´
qhawananpaj. 5 Potifar warmitaj Jose ayqekusqanta
wasinta, tukuy imasnintawan rikuspa, ropantapis makinpi
qhawananpaj Joseta saqerparisqanta rikuspa,
churasqanmantapacha,
´ 14 jatunmanta qhaparikorqa
Jehova Diosqa Joserayku wasinmanta qharis
bendicerqa Potifarpa wasinpi jamunankupaj, paykunamantaj
´
tiyakojkunata. Jehova Diosqa nerqa: “Qhawaychej, qosayqa
bendecillarqataj Potifarpa chay hebreo runata pusamun
wasinpi tukuy ima kajta, noqanchejmanta burlakunanpaj.
jinallataj chajrasnintapis. a Kay runaqa yaykumun
6 Chay qhepatataj Potifarqa ˜
noqawan punuykuyta munaspa.
tukuy imasninta Josejpa Chayrayku tukuy kallpaywan
makisninman saqeporqa.
˜ qhaparikamuni. 15 Paytaj
Potifarqa manana ima qhaparikusqaytawankama
ruwananmantapis llakikojchu, ima jina ayqen, ropanta
˜ b Ge´ 2:24
imatachus mikhunallanmantana ´ kaypi saqerparispa”, nispa.
Ge 20:3, 6 ´
llakikoj. Joseqa kallpasapa
´ Sl 51:qa, 4 16 Chanta chay warmeqa
karqa, simpatico joventaj. Mr 10:7, 8 Josejpa ropanta jallcharqa
7 Chayrayku patronninpa Heb 13:4 qosan chayamunankama.

warmenqa, Joseta qhawakuyta ˜ 17 Qosan chayamojtintaj
qallarerqa, nerqataj: “Jamuy, Pana lado payman kikillantataj willarqa:
˜ ´
punuykuna”, nispa. 8 Josetajrı a Sl 105:17, 18 “Chay pusamusqayki hebreo
mana munajchu, patronninpa kamacheqa, kayman yaykumun
warmintataj nej: “Patronneyqa honrayta takaj.1 18 Tukuy
tukuy imasninmanta cuentayoj kallpaywan qhaparikojtiytaj,
kanaypaj noqata churawan. ima jina ayqen ropanta
Noqa kaypi kashajteyqa mana kaypi saqerparispa”, nispa.
imamantapis llakikunchu. 9 Kay 19 Josej patronnenqa “ajinata
wasipeqa mana pipis noqamanta kamachiykeqa ruwawan” nispa
aswan atiyniyoj kanchu. warmin willajtin, maytapuni
˜ ´
Patronneyqa tukuy imata phi narikorqa. 20 Chant a
mandoyman churan, qanllawan Potifarqa Joseta carcelman
ni ima ruwanay kanchu, aparqa, maypichus reypa
warmin kasqaykirayku. presosnin kasharqanku
Chayrayku, ¿imaynatataj chayman. Josetaj chaypi
ruwayman kasqa chay millaytari, wisqasqa qhepakorqa. a
juchallikuymantaj Diospa ´ ´
21 Jehova Diostajr ı
contrantari?”, b nispa. Josewanpuni kasharqa,
´
10 Chay warmeqa sapa dıa tukuy imapi payta khuyaspa.
Joseta parlapayaj. Josetaj Jinamanta Joseqa carcelta
˜ ˜
manapuni paywan punuykuyta qhawajkunaj capitanninwannataj
munarqachu, nitaj paywan munachikorqa. b 22 Chayrayku
sapallan kaytapis munarqachu.
b Ge´ 40:2, 3
11 Uj punchaytaj Joseqa Sl 105:19 39:17 1 Hebreo parlaypeqa nin,
wasiman yaykorqa ruwanasninta Hch 7:9 “burlakoj”.
´
GENESIS 39:23–40:16 112
chay capitanqa Joseta churarqa CAP. 39 “Sapa ujniyku mosqokuyku,
carcelpi tukuynin presosta a Ge´ 39:6 manataj pipis kanchu
qhawananpaj. Joseqa cuentayoj chay mosqokusqaykuta
karqa tukuy ruwanasninkuta sutinchanawaykupaj”, nispa.
ruwachinanmanta. a Josetaj paykunata nerqa:
23 Ajinamanta carcelta “¿Manachu mosqoykunataqa
qhawajkunaj capitannenqa b Ge´ 49:22, 25 Dios sutinchan? a Ama jina
Hch 7:9, 10
mana imamantapis llakikojchu, 
kaspa willariwaychej chay
´
Jose carcelmanta cuentayoj mosqokusqaykichejta”, nispa.
´ CAP. 40
kashajtenqa. Jehova Diosqa 9 Coperospa
c Ge´ 40:11
Josewanpuni kasharqa. kamachejninkutaj
´
Chantapis Jehova Diosqa Joseta mosqokusqanta Joseman
yanaparqa tukuy ima ruwasqanpi kay jinata willarqa:
allin rinanpaj. b “Mosqoyniypeqa uj uva sacha
˜
40 Chaymanta qhepaman
Egiptomanta reypa
d Ge´ 40:20-22 naupaqeypi kashasqa. 10 Chay
sachaqa kinsa ramasniyoj
´
coperon,1 c jinallataj tantata kasqa. Chanta putumuspa
ruwajkunajta kamachejninkupis tikasqa, tikasnintaj sumaj
Egiptomanta patronninku reypa poqosqa uvasman tukusqanku.
contranta juchallikorqanku. e Ge´ 37:36 11 Noqaqa faraonpa copanta
2 Faraontaj1 iskayninkupaj japishasqani. Uvasta
˜ japiytawantaj chay copaman
mayta phinakorqa. Ujnenqa ´
karqa coperospa chirwashasqani. Chanta chay
kamachejninku, ujnintaj tantata copata faraonpa makinman
f Ge´ 39:20 jaywashasqani”, nispa.
ruwajkunajta kamachejninku. d Sl 105:17, 18
3 Paykunataqa wisqachimorqa 12 Josetaj payta nerqa:
guardiaspa kamachejninkoj “Chay mosqokusqaykeqa kayta
wasin qayllapi kasharqa chay niyta munan: Kinsa ramasqa
´
carcelman. e Josepis chayllapitaj kinsa dıas kanku. 13 Faraonqa
wisqasqa kasharqa. f g Ge´ 39:22 kinsa diasmantawan kaymanta
˜
4 Guardiaspa kamachejnintaj  orqhochisonqa, naupajta
˜ imatachus ruwaj kanki
Joseta kamacherqa chay iskay Pana lado
presosta qhawananpaj. g a Ge´ 41:15, 16 chayllamantaj
Paykunataj chaypi unayta Da 2:28, 45 kutiykuchipusonqa. b Jinamanta
qhepakorqanku. qanqa faraonpa coperollanpuni
˜
5 Uj chisitaj Egiptomanta kanki naupajta jina. c 14 Ajina
reypa coperonpis, tantata allin risojtintaj noqamanta
ruwajninpis mosqokorqanku. yuyarikunki ari. Ama jina kaspa
b Ge´ 41:12, 13
Sapa ujninkoj khuyarikuwanki ari. Faraonman
´ noqamanta willarinkipuni
mosqokusqankutaj imacha niyta
munarqa. 6 Qayantintaj Joseqa kaymanta orqhonawankupaj.
chay presosta watukuspa, 15 Noqataqa mana munashajta
rikorqa llakisqa uyalla c Ge´ 40:20, 21
hebreospa jallpankumanta
kashasqankuta. 7 Paykunatataj apamuwanku. d Kay
taporqa: “¿Imamantataj llakisqa carcelmanpis1 qhasimanta
uyalla kashankichejri?”, nispa. wisqaykuwanku”, e nispa.
8 Paykunataj kuticherqanku: 16 Tantata ruwajkunajta
d Ge´ 37:28 kamachejninkutaj, Josejpa
40:1 1 Uj coperoqa reypa wasinpi sutinchasqan allin kasqanta
llankaj, reyman vinota chayri waj rikuspa nerqa: “Noqapis
ujyanasta jaywaspa. 40:2 1 Faraonqa
mana sutichu, manaqa Egiptomanta 40:15 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
reyesta faraon nej kanku. e Ge´ 39:7, 8 “juskumanpis”.
´
113 GENESIS 40:17–41:10
mosqokullanitaj, umay patapeqa CAP. 40 millay tullu wakas mayumanta
sumaj tantasniyoj kinsa a Ge´ 40:20, 22 llojsimullasqankutaj, chay
canastas kashasqa. 17 Patan kaj wira wakaspa ladonkupitaj
canastapeqa imaymana sayaykusqanku Nilo mayu
tantas faraonpaj kashasqa. kantupi. 4 Chay millay tullu
Pisqostaj chay canastamanta wakastaj chay sumaj wira
mikhukapushasqanku”, nispa. wakasta oqoykakapusqanku.
18 Josetaj nerqa: Ajinata mosqokushaspa
“Mosqokusqaykeqa kayta niyta faraonqa ujllata rijcharisqa.
munan: Chay kinsa canastasqa
´ 5 Chaymanta ujtawan
kinsa d ıas kanku. b Mr 6:21 mosqokullarqataj. Chay
19 Kinsa diasmantawan mosqoyninpitaj rikusqa, qanchis
faraonqa umaykita sumachaj trigo1 umasta
qholuchisuspa rakhu ˜ ˜
uj canallamanta winashajta. a
˜
kaspiman1 warkhuykuchisonqa. 6 Chaymanta winallasqankutaj
Pisqostaj jamuspa aychaykita qanchis chusu trigo umas,
mikhukaponqanku”, a nispa. chaykunataqa inti llojsimuy
20 Chaymanta kinsa ladomanta jamoj wayra
punchayninman, faraonpa chakirparichisqa. 7 Chay
dian karqa. b Faraontaj c Ge´ 40:8 chusu trigo umastaj chay sumaj
tukuy kamachisninpaj jatun trigo umasta oqoykushasqanku.
mikhuyta waykucherqa. Jinallapi faraonqa rijcharispa
Chay runaspa rikunantataj mosqokushasqanta reparakusqa.
coperospa kamachejninkuta 8 Qayantin paqarenqa may
orqhochimorqa, jinallataj llakisqa kasharqa. Chayrayku
tantata ruwajkunaj wajyacherqa Egiptomanta tukuy
kamachejninkutapis. yatirista, jinallataj tukuy
21 Coperospa yachayniyoj runastapis.
kamachejninkutaqa d Ge´ 40:14 Faraontaj paykunaman
watejmanta churarqa copero 
willarqa chay mosqokusqanta.
kananpaj. Jinamanta payqa CAP. 41 Chaywanpis ni mayqenninku
ujyanasta faraonman e Da 2:1 sutinchayta aterqankuchu
jaywallarqapuni. 22 Tantata chay mosqokusqan imachus
ruwaj runatataj rakhu kaspiman niyta munasqanta.
´ ˜
warkhuchimorqa, Jos e 9 Chaymantana coperospa1
paykunaman sutinchasqanman kamachejninkoqa faraonman
jinapuni. c 23 Chaywanpis nerqa: “Kunan yuyarikuni
coperospa kamachejninkoqa imatachus mana willasusqayta.2
mana Josemanta ´ ´
10 Qan reyn ıy faraon,
yuyarikorqachu, qonqakaporqa. d maypachachus noqaykupaj
˜
41 Iskay watasna pasarqa. f Ge´ 41:18-21 ˜

phinakorqanki chaypacha,
Faraontaj1 kay jinata ˜ noqata, jinallataj
mosqokorqa: e Nilo mayu Pana lado
tantata ruwajkunajta
kantupi kashasqa. 2 Chaypitaj a Ge´ 41:22-24
kamachejninkutapis carcelman
rikusqa qanchis sumaj wira wisqaykuchiwarqayku,
wakasta Nilo mayumanta guardiaspa kamachejninpa
llojsimushajta, mayu kantupitaj wasin qayllapi kaj carcelman. b
pastota mikhushajta. f 3 Chay
wakaspa qhepantataj qanchis 41:5 1 Chayri “grano”. 41:9
1 Uj coperoqa reypa wasinpi llankaj,
40:19 1 Chayri “posteman”. 41:1 reyman vinota chayri waj ujyanasta
1 Faraonqa mana sutichu, manaqa jaywaspa. 2 Chayri “imatachus
´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. b Ge´ 40:2, 3 mana allintachu ruwasqayta”.
´
GENESIS 41:11-30 114
11 Chaypitaj paywan noqawan CAP. 41 kay tukuy Egiptopeqa. 20 Chay
uj chisilla mosqokorqayku. Sapa a Ge´ 40:5 millay tullu wakastaj chay
ujniykoj mosqokusqaykutaj niyta qanchis sumaj wira wakasta
munarqa imachus noqaykuwan oqoykakapushasqanku.
kananta. a 12 Chayllapitaj 21 Oqoykuyta tukojtinkupis,
noqaykuwan kasharqa uj hebreo b Ge´ 39:1 ni pi reparasqachu
˜
joven, payqa guardiaspa oqoykusqankuta, naupajta jina
kamachejninpa kamachin millay tullusllapuni
karqa. b Mosqokusqaykuta kashasqankurayku.
willarejtiykutaj, c c Ge´ 40:8 Noqataj ujllata rijcharerqani.
´
sutinchawarqayku 22 ”Chanta mosqoyniypi
imachus mosqokusqayku rikullarqanitaj qanchis sumaj
niyta munasqanta. poqosqa trigo umasta,
˜ ˜
13 Niwasqaykuman jinapunitaj d Ge´ 40:21, 22 uj canallamanta winashajta. a
juntakorqa. Noqaqa 23 Rikullarqanitaj qanchis
ruwanayman kutiykanpuni, chaki chusu trigo umasta
˜
chay ujnintaj rakhu kaspipi1 wi nashajta, chaykunataqa
warkhusqa karqa”, d nispa. e Sl 105:20 inti llojsimuy ladomanta jamoj
14 Chayta uyarispa faraonqa wayra chakirparichisqa.
Joseta wajyachimorqa. e 24 Chay chusu trigo umastaj
Paytaqa usqhay usqhayllata chay sumaj poqosqa trigo
carcelmanta orqhomorqanku. f f Ge´ 40:15 umasta oqoykushasqanku.
Joseqa umanta pajlakorqa, Chay mosqokusqaytaqa
barbanta1 rasurakorqa, yatirisman willarqani, b nitaj
ropantapis cambiakorqa. ni mayqenninku sutinchayta
´ ´ atiwankuchu”, c nispa.
Chanta yaykorqa faraon g Da 5:12
kasharqa chayman. Hch 7:9, 10 25 Josetaj faraonman nerqa:
15 Faraontaj Joseta nerqa: “Chay mosqokusqasniykeqa
“Ujta mosqokuni, nitaj pipis ujllata niyta munan. Diosqa1
mosqokusqayta sutinchayta qanman willashasunki imatachus
atiwanchu. Willawanku h Ge´ 40:8 pay ruwananta. d 26 Qanchis
Da 2:23, 28
qan mosqoykunata uyarispa wira wakasqa qanchis
sutinchayta atisqaykita”, g nispa. sumaj watas kanku, kikillantaj
16 Josetaj nerqa: “Chayqa niyta munan qanchis
mana noqamantachu. Dios sumaj trigo umaspis.
i Ge´ 41:2-4
chaytaqa sutinchasonqa, chaytaj 
Chay iskaynin mosqoykunaqa
allinniykipaj kanqa”, h nispa. ˜ ujllata niyta munan.
´ Pana lado
27 Wira wakaspa qhepanta
17 Chanta faraonqa Joseman
a Ge´ 41:5-7
willarqa: “Mosqoyniypeqa llojsimoj qanchis millay tullu
Nilo mayu kantupi sayashasqani. wakasqa qanchis yarqhay watas
18 Chay mayumantataj qanchis kanku, qanchis chusu trigo
sumaj wira wakas llojsimuspa, umaspis chay qanchis yarqhay
b Ge´ 41:8
mayu kantupi pastota Da 2:2
watasllataj kanku. 28 Nerqayki
mikhushasqanku. i jina Dios willashasunki
19 Chay wakaspa qhepankutataj imatachus pay ruwananta.
llojsimushasqanku qanchis 29 ”Kay tukuy Egipto
millay tullu wakas. Manapuni c Da 2:27 jallpapi qanchis watasta
jaykajpis chay jina millay Da 4:7 sumajta poqonqa. 30 Chay
wakastaqa rikorqanichu qanchis watas pasaytataj
sinchi yarqhay kanqa.
41:13 1 Chayri “postepi”. 41:14
1 Barba: waj lugarespi ninku chhunka, d Da 2:28 41:25 1 Chayri “Cheqa Diosqa”.
sunkha. Am 3:7 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
´
115 GENESIS 41:31-45
Nitaj pipis yuyarikonqachu CAP. 41 sumaj yuyayniyoj, yachayniyoj
Egipto jallpapi qanchis watasta a Hch 7:11 runaqa. Qanmanqa Dios
sumajta poqosqanta. kay tukuy imas kananta
Yarqhayqa manchaypuni sutinchasunki.
kanqa kay jallpapi. a 31 Sinchi 40 Kunanmantapacha
yarqhay kasqanrayku ni pi qan cargoyoj kanki
yuyarikonqachu kay jallpapi wasiymanta. Kay llajtamanta
sumajta poqosqanta, tukuy runastaj, qanta tukuy
imaraykuchus yarqhayqa b Ge´ 41:26, 47 imapi kasusonqanku. a
mana aguantay atina kanqa. Noqalla qanmanta aswan
32 Iskay kutita kuraj kasaj, rey kasqayrayku”,
´
mosqokusqaykeqa niyta munan, nispa. 41 Chant a faraonqa
Diosqa nisqanta juntanantapuni. Joseta nillarqataj: “Qantaqa
Chaytataj Diosqa usqhayllata churashayki tukuy Egipto
ruwanqa. jallpamanta cargoyoj
33 ”Chayrayku allin kanman kanaykipaj”, b nispa.
c Ge´ 41:48, 49
uj sumaj yuyayniyoj, Hch 7:12 42 Chayta niytawan faraonqa
yachayniyoj runata maskanayki, makinmanta sellana anillonta
Egiptomanta cuentayoj orqhokuspa, Josejpa makinman
kananpaj. 34 Qanqa kayta churaykorqa. Chaymantataj
ruwawaj: Allin kamachejkunata sumaj lino ropata
ajllay nacionnintinpi, chay churacherqa, kunkanmantaj
qanchis wataspi Egiptopi oro collarta1 warkhuykorqa.
sumajta poqoshajtin, b d Ge´ 45:9, 11
43 Chantapis Josetaqa
´ wicharicherqa ujnin sumaj
phishqaman taqaspa ujnin kajta Ge 47:13, 19

˜
tantanankupaj. 35 Paykunaqa carretanman, naupaqentataj
˜ runas qhaparispa rerqanku:
chay sumaj wataspi chay Pana lado
tukuynin trigota1 tantachunku. a Ge´ 39:6 “Payman kumuykukuychej”,1
Chay trigotataj sapa llajtapi
Sl 105:21 nispa. Ajinata faraonqa
Hch 7:9, 10
jallchachunku. c Chaytaj Joseta churarqa Egiptomanta
faraonpata kanqa. 36 Chayqa cargoyoj kananpaj.
kanqa runaswan uywaswan 44 Faraonqa Joseta
mikhunankupaj, qanchis nillarqataj: “Noqamin faraonqa
watasta Egiptopi sinchi kani. Chaywanpis tukuy
yarqhay kashajtin. Ajinamanta Egiptopeqa, mana pipis imata
ni runaspis, ni uywaspis ruwayta atenqachu,1 qan mana
˜ b Da 5:7
yarqhaywan wanonqankuchu”, d imatapis kamachejtiykeqa”, c
nispa. nispa. 45 Chaymantataj
faraonqa Joseman
37 Josejpa nisqanqa ´
Zafenat-Paneah sutita churarqa.
faraonman allin rijcharqa,
Casaracherqataj Asenatwan, d
jinallataj tukuy
On1 llajtamanta sacerdote
kamachisninmanpis.
Potiferaj warmi wawanwan.
38 Chayrayku faraonqa c Ge´ 44:18
´ Joseqa tukuynin Egipto
kamachisninman nerqa: Ge 45:8
“¿Waj runata tarisunmanchu kay Hch 7:9, 10
41:42 1 Chayri “walqhata”, “cadenata”.
runata jina Diospa espiritunwan 41:43 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´ ´ ´
juntata?”, nispa. 39 Chant a “Avrekh”. Chay palabraqa icha niyta
faraonqa Joseta nerqa: munanman runas jatunpaj qhawananku
“Mana pipis kanchu qan jina kasqanta. 41:44 1 Hebreo parlaypeqa
nin, “mana pipis makinta, nitaj
´
41:35 1 Icha kallanmantaj karqa chakintapis oqharenqachu”. 41:45
´
“cebada”. d Ge´ 46:20 1 Chayri “Heliopolis”.
´
GENESIS 41:46–42:5 116
´
jallpamanta cargoyoj karqa.1a CAP. 41 Jose nisqanman jinapuni. a
46 Joseqa Egiptomanta rey a Sl 105:21 Chaypacha tukuy nacionespi
˜
faraonpa naupaqenman yarqhay karqa, Egipto jallpallapi
yaykushaspa1 30 watasniyoj b Nu´ 4:3 mana yarqhay karqachu,
karqa. b 2Sa 5:4 chaypeqa mikhuna1 kallarqa. b
Chaypachataj Joseqa Lu 3:23 55 Aswan qhepamantaj Egipto
˜ jallpapipis yarqhay kallarqataj,
faraonpa naupaqenmanta
llojsispa tukuynin Egipto c Ge´ 48:5 runastaj faraonman rerqanku
˜
jallpata muyumorqa. 47 Chay mikhunata1 manakoj. c Faraontaj
qanchis watasta jallpaqa d Ge´ 50:23 tukuy egipciosta nerqa: “Rispa
´ ˜
sumajta poqorqa, mana Nu 1:34, 35 Josemanta manakamuychej,
oqhariy atinatapuni. 48 Joseqa paypa nisqantataj ruwaychej”, d
chay qanchis wataspi Egipto e Ge´ 48:17 nispa. 56 Yarqhayqa tukuynin
´
jallpapi sumajta poqosqanta Nu 1:32, 33 jallpapi kallarqapuni. e Josetaj
Dt 33:17 kicharerqa tukuy trigo pirwasta,
tantacherqa, llajtaspitaj Jos 14:4
jallchacherqa. Sapa llajtapeqa egipciosman vendenanpaj, f
jallchacherqa chay qayllaspi Egipto jallpapi may
f Sl 105:17, 18
poqosqanta. 49 Joseqa trigota Hch 7:9, 10
sinchipuni yarqhay
ashkhata jallchacherqa, kasqanrayku. 57 Runastaj
mar qocha kantupi tiyu tukuynin jallp’amanta Egiptoman
g Ge´ 41:26 jamorqanku Josemanta trigota
chhikatapuni. May chhika 
˜ rantikunankupaj, tukuynin
kasqanraykutaj manana ˜
Pana lado jallp’api sinchi yarqhay
pesaspachu jallchacherqa.
a Ge´ 41:30 kasqanrayku. g
50 Manaraj chay yarqhay Hch 7:11
watas chayamushajtin, Josewan
warmin Asenatwanqa iskay
˜ b Ge´ 45:9, 11
42 Jacobqa Egiptopi trigo1
kasqanta yachaytawan, h
wawasniyoj na karqanku. c ´
Ge 47:17 wawasninta nerqa: “¿Imatataj
Asenatqa karqa On1 llajtamanta kaypi ruwashankichej
sacerdote Potiferaj wawan. c Ge´ 47:13
uyaykichejta qhawanakuspari?”,
´
51 Joseqa kuraj wawanman nispa. 2 Chant a nillarqataj:
´ “Uyarini Egiptopi trigo kasqanta.
Manas es1 sutita churarqa, d
d Sl 105:21 Jaqayman rispa rantimuychej
imaraykuchus pay nerqa: “Dios
qonqachiwan tukuy llakiyniyta, mikhunanchejpaj, amataj
e Ge´ 43:1
˜
jinallataj tataypa wasintapis”, yarqhaywan wanunanchejpaj”, i
nispa. 52 Sullka kajmantaj nispa. 3 Chayrayku Josejpa
´ chunka hermanosnenqa j
churarqa Efra ın1 sutita, e f Ge´ 41:48, 49
´
imaraykuchus pay nerqa: Ge 47:16 Egiptoman uraykorqanku
“Diosqa wawasta qowan trigota rantimoj. 4 Jacobqa
sufrisqay jallpapi”, f nispa. g Ge´ 47:4 Josejpa hermanon Benjaminta k
53 Ajinamanta juntakorqa  mana kacharqachu chay
chay qanchis watas, Egipto CAP. 42 hermanosnintawan,
´
jallpapi sumajta poqorqa chay h Ge´ 41:48, 49 imaraykuchus pay nerqa: “Icha
´ imapis wawaytaqa pasanman,
watas. g 54 Chanta qallarerqa ˜
qanchis yarqhay watas wanunmantaj”, l nispa.
i Hch 7:12
5 Ajinata Israelpa
41:45 1 Chayri “tukuynin Egipto wawasnenqa rantej rerqanku,
j 1Cr 2:1, 2
jallpata muyumorqa”. 41:46 1 Chayri wajkuna risharqanku
“faraonpaj llankayta qallarishaspa”. chaykunawan khuska,
´
41:50 1 Chayri “Heliopolis”. 41:51 k Ge´ 35:18, 19
´ ´
1 Manas es suteqa niyta munan Ge 42:38
´ 41:54 1 Hebreo parlaypeqa nin, “tanta”.
qonqaskiriman tukuchej, qonqachej. Ge 44:20
41:55 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´ ´
41:52 1 Efraın suteqa ichapis niyta “tantata”. 42:1 1 Icha kallanmantaj
munan iskay wawasta qowan. l Ge´ 43:14 karqa “cebada”.
´
117 GENESIS 42:6-21
´ ´ ˜
imaraykuchus Canaan CAP. 42 Ujnin hermanoykutajrı manana
jallpapipis yarqhay kallarqataj. a a Ge´ 41:57 noqaykuwanchu”, a nispa.
6 Chaypacha Joseqa Hch 7:11 14 Joseqa ujtawan
Egiptopi kamachisharqa, b ´
nillarqataj: “Chayqa ı,
tukuynejmanta jamoj nisharqanipuni. Qankunaqa
runasmantaj trigota wateqajkunapuni kankichej.
b Ge´ 41:44
vendesharqa. c Hermanosnintaj ´
Ge 45:8 15 Kunanqa kaywan yachasaj
chayaytawan paypa Sl 105:21 cheqatachus manachus
˜
naupaqenman Hch 7:9, 10
parlashasqaykichejta.
qonqoriykukuspa, pampakama Faraonpa1 sutinrayku
kumuykukorqanku. d juraykichej, kaymantaqa
7 Josetaj hermanosninta manapuni ripunkichejchu sullka
c Ge´ 47:14
rikuytawan rejsirparerqapacha, hermanoykichej jamunankama. b
mana rejsejmantaj tukorqa. e
˜ 16 Ujnillaykichej rinkichej
May phinasqataj paykunata hermanoykichejta pusarimoj.
´
taporqa: “¿Maymant a d Ge´ 37:7, 9 Wakintaj kaypi presos
jamushankichej?”, nispa. qhepakunkichej. Chaypi
´
Paykunataj nerqanku: “Canaan yachasaj cheqatachus manachus
jallpamanta jamushayku parlashasqaykichejta.
mikhunata rantikoj”, f nispa. e Ge´ 42:23 Manachus ajina chayqa,
8 Ajinata Joseqa faraonpa sutinrayku
hermanosninta rejsirparerqa, juraykichej wateqajkunapuni
´
paykunatajr ı manapuni kasqaykichejta”, nispa.
f Ge´ 37:1 ´
rejserparqankuchu.
Hch 7:11, 12
17 Chant a tukuyninkuta
9 Josetaj chay rato carcelman wisqaykucherqa
yuyarikorqa imastachus kinsa punchayta.
paykunamanta mosqokusqanta. g 18 Kinsa punchayninmantaj
Paykunamantaj nerqa: g Ge´ 37:7-9 Joseqa paykunata nerqa:
“Qankunaqa wateqajkuna “Noqaqa Diosta manchachikuni.
kankichej. Jamunkichejtaj Qankunaqa kayta ruwaychej
nacionniykupi kausanaykichejpaj. 19 Sichus
maynejkunachus mana sumaj h 1Cr 2:1, 2 qankuna cheqantapuni
jarkasqachu kasqanta qhawaj”, parlashankichej chayqa, ujnin
nispa. 10 Paykunataj nerqanku: hermanoykichejta carcelpi
´
“Mana wiraqochıy. Noqaykoqa ´ saqeychej, qankunataj
mikhunata rantikojlla jamuyku. i Ex 1:1-4
ripuychej. Trigotataj apakuychej
11 Tukuyniyku uj tatayojlla familiasniykichej ama
kayku. Noqaykoqa mana ima ˜
yarqhaywan wanunankupaj. c
´
sajratapis ruwayta yachaykuchu.
j Ge´ 35:18, 19
20 Chant a sullka
Mana wateqajkunachu ´ hermanoykichejta
´ Ge 42:38
´
kayku wiraqochıy”, nispa. Ge 43:7 pusamuwankichej. Chaypi
12 Josetaj nerqa: “Chayqa  yachasaj cheqatachus
mana jinachu. Qankunaqa ˜
Pana lado manachus parlashasqaykichejta,
jamunkichej nacionniykupi a Ge´ 37:27, 35
˜
´ nitaj wanunkichejchu”, nispa.
may cheqaschus mana sumaj Ge 44:20
Paykunataj chayta ruwanankuta
jarkasqachu kasqanta nerqanku.
qhawaj”, nispa. 13 Paykunataj ´
21 Chanta paykunapura
´
nerqanku: “Wiraqoch ıy, ninakorqanku:
b Ge´ 42:34
noqaykoqa 12 hermanos ´
Ge 43:29 “Hermanonchejta chay jinata
kayku, h uj tatayojlla. i
´
Tataykoqa Canaan jallpapi 42:15 1 Faraonqa mana sutichu,
kashan, sullka hermanoykutaj ´
manaqa Egiptomanta reyesta faraon
paywan qhepakun. j c Ge´ 45:21, 23 nej kanku.
´
GENESIS 42:22-35 118
ruwasqanchejrayku kay jinapi CAP. 42 burronman qarananpaj. Paytaj
rikukushanchej. a Payqa waqaspa a Ge´ 37:18, 28 chay costalninpa siminpi
˜ ´
manakuwarqanchej Ge 50:17 qolqe chuspanta tarikaporqa.
Hch 7:9
khuyarikunanchejta, 28 Hermanosninmantaj nerqa:
noqanchejtaj mana “Qhawariychej, qolqeyta
uyarerqanchejchu. Chayrayku kutichipuwasqanku. Kayqa,
˜
kunanqa noqanchejmannataj costalniypi kashan”, nispa.
b Ge´ 37:21
kay llakiy chayamuwanchej”, Chayta rikuspa paykunaqa
nispa. 22 Chaymanta Rubenqa mayta mancharikorqanku,
paykunata nerqa: “Noqaqa kharkatitispataj ninakorqanku:
nerqaykichejpuni: ‘Ama ima “¿Imatataj Dios ruwawanchejri?”,
sajratapis payta ruwanachu’, c Ge´ 9:5
´ nispa.
nispa. Qankunatajr ı mana ´
29 Canaan jallpaman
uyariwarqankichejchu. b chayaspataj, tatanku Jacobman
Chayrayku kunanqa willarqanku imachus
waqayninman chayanchej, d Ge´ 43:30
˜ paykunawan kasqanta.
wanuyninmantataj1 Nerqankutaj: 30 “Egiptopi
juchachasqa kashanchej”, c kamachej wiraqocheqa
nispa. 23 Paykunaqa ˜
may phinasqa parlawayku. a
mana yacharqankuchu e Ge´ 42:19 Niwaykutaj nacionninkuta
Joseqa chay parlasqankuta wateqaj risqaykuta.
entiendeshasqanta. Joseqa 31 Noqaykutaj nerqayku:
egipcio parlayllapi paykunawan ‘Mana ima sajratapis ruwayta
parlarqa, waj runataj f Ge´ 43:23 yachaykuchu. Mana wateqajchu
parlayninkupi paykunaman  jamuyku. b 32 Noqaykoqa
willarqa imatachus nishasqanta. ˜
´ Pana lado 12 hermanos kayku, c uj tatayojlla.
24 Josetajr ı ladonkumanta a Ge´ 42:7, 9 Ujnin hermanoykoqa
karunchakuspa waqarikorqa. d ˜
manana noqaykuwanchu. d
Kutimuspataj watejmanta Sullka hermanoykutaj
paykunawan parlarqa. ´
tataykuwan qhepakun Canaan
Paykuna ukhumanta Simeonta b Ge´ 42:11 jallpapi’, e nispa. 33 Egiptomanta
japispataj, e rikushajtinku wiraqochitaj niwayku:
wataykorqa. f 25 Chaymanta
‘Kaypi yachasaj cheqatachus
Joseqa kamacherqa
manachus parlashasqaykichejta.
costalesninkuman trigota
c Ge´ 42:13 Kaypi saqeychej ujnin
juntachipunankuta,
hermanoykichejta, f qankunataj
pagasqanku qolqetapis
ripuychej. Trigota apaychej
sapa ujpa costalesninkuman
familiasniykichej ama
churaykapunankuta. Nerqataj ˜
˜ d Ge´ 37:28, 35 yarqhaywan wanunankupaj. g
nanpi mikhunankupaj aviuta ´
34 Chanta pusamuwankichej
churapunankuta. Joseqa tukuy
sullka hermanoykichejta. Ajinapi
chayta ruwacherqa paykunapaj.
yachasaj mana wateqajkunachu
26 Chaymanta paykunaqa
e Ge´ 35:18, 19 kasqaykichejta, manachayqa allin
trigota burrosninkuman ´
Ge 42:4 kajta ruwaj runas kasqaykichejta.
chajnaykuspa1 riporqanku.
˜ Chaymantaraj kacharipusaj
27 Maypichus punukunanku
kay hermanoykichejtaqa.
karqa chay lugarman
Qankunataj kay
chayaspataj, ujninkoqa
f Ge´ 42:19 nacionniykumanta mikhunata
costalninta phaskararqa
rantikuyta atillankichej’, nispa”.
´
42:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, 35 Chanta sapa ujninku
“yawarninmantataj”. 42:26 1 Chayri costalesninkumanta
“cargaykuspa”. g Ge´ 42:2 trigota thallishaspa,
´
119 GENESIS 42:36–43:11
qolqe chuspasninkuta CAP. 42 5 Manachus pusanaykuta
tarikaporqanku. Chay a Ge´ 43:14 saqewasqayku chaytaj, mana
qolqenkuta rikuspataj mayta riykumanchu. Chay runaqa
mancharikorqanku, jinallataj niwayku: ‘Sichus chay
b Ge´ 37:28, 35
tatankupis. 36 Chaymanta hermanoykichejta mana
Jacobqa paykunata nerqa: pusamuwankichej chayqa,
˜
“Qankunaqa mana wawasniyojta c Ge´ 42:24 amana jamuwankichejchu
˜
saqewankichej. a Joseqa manana ni uyaykichejta rikuchikojllapis’, a
´
noqanchejwanchu, b Simeonpis nispa”. 6 Chant a Israelqa b
d Ge´ 43:8, 9
manallataj kaypichu. c Kunanqa, ´
Ge 44:32 nerqa: “¿Imaraykutaj kay jina
˜ mana allinta ruwawankichejri?
¿Benjaminniytanatajchu
qhechuwankichej? ¿Imapajtaj chay runaman
e Ge´ 37:22
¿Imaraykutaj noqatapuni ´
Ge 46:9
willarqankichej waj
kay tukuy imas qhatiriwanri?”, hermanoykichej kasqantari?”,
´
nispa. 37 Rubentaj tatanta nispa. 7 Paykunatajr ı
nerqa: “Noqa Benjaminmanta f Ge´ 37:31-34 nerqanku: “Chay runapuni
´
Ge 44:20
cuentayoj kasaj, paytaqa mayta tapuykuwayku
kutichinpusqaykipuni. d pikunachus kasqaykuta,
Manachus kutichinpusqayki g Ge´ 37:34, 35 pikunachus familiayku
˜ ´
Ge 44:29 kasqantapis. Kay jinata
chayqa, wanuchinki iskaynin Sl 89:48
wawasniyta”, e nispa. Ec 9:10 tapuwarqayku: ‘¿Tataykichej
´
38 Jacobtajr ı nerqa: Os 13:14 kausakushanrajchu?
“Benjaminneyqa mana Hch 2:27 ¿Tiyapusunkichejchu waj
Ap 20:13
qankunawan renqachu. 
hermanoykichej?’, nispa. Ajinata
˜ tapuwajtiykutaj noqaykoqa
Hermanon Joseqa wanupun,
˜ CAP. 43
willarqayku ari. c ¿Imaynapitaj
kunantaj payllana qhepakun. f h Ge´ 41:30
˜ yachaykuman karqa pay
Sichus nanta rishajtiykichej Hch 7:11
wawayta imapis pasanman, ninawaykuta: ‘Hermanoykichejta
˜ pusamuwankichej’ nispari?”. d
wanunmantaj chayqa, qankuna ´
i Ge´ 42:1, 2
juchayoj kankichej kay jina 8 Chanta Judaqa tatan
viejoyayniypi llakiywan Israelta rogakorqa: “Sichus
˜ mana munanki yarqhaywan
wanunaypaj”,1g nispa. j Ge´ 42:15
˜
43
 wanunanchejta chayqa,
Yarqhayqa chay jallpapi ´
˜ ˜
Pana lado Benjamın noqawan rinanta
manchaynapuni karqa. h
2 Egiptomanta rantimusqanku a Ge´ 42:15 saqellay ari. e Kunanpachataj
trigota1 tukusqankutawan, i risqayku. Ajinamanta mana
˜
Israelqa wawasninta nerqa: yarqhaywan wanusunchu f ni qan,
b Ge´ 32:28
“Ujtawan rispa trigota ni noqayku, nitaj
rantimuychej”, nispa. wawasniykupis. g 9 Noqa
´ c Ge´ 42:13 paymanta cuentayoj kasaj. h
3 Judatajrı tatanta nerqa: “Chay
runaqa sutita niwarqayku: Ima kajtinpis noqamanta
˜
‘Sichus sullka hermanoykichejta cuentata manawanki. Manachus
d Ge´ 42:16
mana pusamuwankichej chayqa, kutichinpusqayki chayqa,
˜ ˜ ˜
amana jamuwankichejchu naupaqeykipi winaypaj juchayoj
˜
ni uyaykichejta rikuchikojllapis’, j e Ge´ 37:26 kasaj. 10 Sichus riykumanna
´
Ge 42:38 ˜
nispa. 4 Sichus hermanoykuta karqa chayqa, iskay kutitana
pusajta saqewasqayku chayqa, chayamuykuman karqa”, nispa.
risqayku mikhunata rantimoj. f Ge´ 42:1, 2 11 Chaymanta tatanku
Israelqa nerqa: “Jina kajtenqa
42:38 1 Chayri “Seolman kayta ruwaychej: Chay
g Hch 7:14
uraykunaypaj”. Glosariopi sepultura runaman jaywanaykichejpaj
´
nisqata leeriy. 43:2 1 Icha costalesniykichejpi apaychej
kallanmantaj karqa “cebada”. h Ge´ 44:32 imachus kay jallpapi tiyan
´
GENESIS 43:12-25 120
chay sumajnin kaj imasta: a CAP. 43 pusarqa. 18 Josejpa wasinman
balsamota,1 b abeja miskita,2 a Ge´ 32:20 pusasqa kasqankurayku,
sumajta qapaj sacha waqayta, paykunaqa may mancharisqas
sacha qarasta,3 c pistachos ninakusharqanku: “Kayman
poqoyta, almendrasta ima. pusamuwanchej chay uj kuti
12 Qolqetapis uj jinatawan costalesninchejpi qolqeta
apaychej, costalesniykichejman b Jer 8:22 kutichipuwasqanchejmanta.
Eze 27:17
churaykusqanku chay qolqetapis Kunanqa maqaykuwasun,
kutichipuychej. d Ichapis esclavosninkuta jinataj
pantaspa churaykorqanku. japiwasun, burrosninchejtapis
13 Benjamintapis japikaponqanku”, a nispa.
pusallaychejtaj, usqhayta rispa c Ge´ 37:25 19 Jinapi paykunaqa Josejpa
chay runawan parlamuychej. wasinmanta cargoyoj runaman
14 Tukuy Atiyniyoj Diosqa qayllaykuspa, paywan
munachun chay runa parlarqanku wasi punkupi.
´
qankunamanta khuyakunanta, 20 Nerqankutaj: “Wiraqochıy,
d Ge´ 42:25, 35
˜ ˜
ujnin hermanoykichejta naupaj kutipina jamorqayku
kacharinpunanpaj, jinallataj trigota rantikoj. b
Benjaminniytapis 21 Kutipushaspataj maypichus
˜
kachanpunanpaj. Sichus pu nukunayku karqa chay
wawasniyta pierdesaj chayqa, lugarman chayarqayku.
´ e Ge´ 42:36
jinacha mana wawasniyojpis Chaypitaj costalesniykuta
qhepakusaj ari”, e nispa. qhawaykuspa, chay pagasqayku
15 Ajinamanta paykunaqa qolqeta tarikaporqayku.
apananku karqa chay imasta, Sapa ujniykojta tukuynin qolqe
qolqetapis uj jinatawan f Ge´ 37:7, 9
kakushasqa. c Chayta kunanqa
´
oqhariykukuspa, Benjamintawan apanpuyku. 22 Chant a
apamullaykutaj waj qolqetawan
pusariykukuspa Egiptoman
trigota rantikunaykupaj.
kuterqanku. Chayaspataj
´ Kunantaj mana yachaykuchu
Jos e kasharqa chayman
g Ge´ 41:39, 40 pichus chay pagasqayku qolqeta
yaykorqanku. f 16 Josetaj
 costalesniykuman
Benjaminta hermanosnintawan ˜
Pana lado churaykusqanta”, d nispa.
rikuspa, wasinmanta cargoyoj ´
a Ge´ 42:25, 35 23 Chay runatajr ı nerqa.
runata chay rato nerqa: “Ama manchachikuychejchu.
“Kay runasta wasiyman pusay. Tukuy imapis allillan kashan.
˜
Uywasta nakaspa1 waykuy, Diosniykichej chay qolqetaqa
imaraykuchus kay runasqa costalesniykichejman
chaupi punchayta noqawan b Ge´ 42:3 churaykorqa, tataykichejpa
mikhonqanku”, nispa. 17 Chay Diosnin. Chay pagasqaykichej
runataj usqhayllata ruwarqa qolqeqa makiymanraj
´
Jos e nisqanman jina. g chayamorqa”, nispa.
Paykunataqa Josejpa wasinman ´
Chanta Simeonta paykunaman
c Ge´ 42:27
pusamorqa. e
43:11 1 Balsamoqa sumaj qapayniyoj
aceite karqa, chaytataj wakin 24 Jinaspataj, paykunata
plantasmanta, wakin sachasmanta Josejpa wasinman pusaykorqa.
orqhoj kanku, may valesqa karqa. Chaypitaj yakuta jaywarqa
2 Ichapis kallanmantaj karqa d Ge´ 43:12 chakisninkuta
frutasmanta ruwasqa miski. 3 Chay mayllakunankupaj,
sacha qaraj waqayninmantaqa burrosninkupajtaj pajata
´
perfumeta ruwaj kanku. 43:16 apamorqa. 25 Chant a
˜
1 Nakay: waj lugarespi ninku degollay, paykunaqa imastachus
˜
wanuchiy. e Ge´ 42:23, 24 aparqanku chay imasta
´
121 GENESIS 43:26–44:4
wakicherqanku, a chaupi CAP. 43 mikhojchu kanku. Paykunaqa
´
punchayta Jose chayamojtin a Ge´ 43:11 hebreoswan mikhuyta
jaywanankupaj. Paykunaqa millachikoj kanku. a
uyarerqanku chaypi paykunawan
´ 33 Joseqa hermanosninta
mikhunanta. b 26 Jos e chimpanpi tiyaracherqa,
chayamojtintaj, chay apasqanku kurajmanta qallarispa1 b
˜ b Ge´ 43:16
imasta jaywarqanku, naupaqenpi sullkakama. Paykunataj may
qonqoriykukuspataj pampakama mancharisqas tukusharqanku,
kumuykukorqanku. c paykunapura qhawanakuspa.
27 Chaymantataj Joseqa 34 Josetaj mesanmanta
paykunata taporqa: “¿Imaynataj tukuyninkuman mikhunata
c Ge´ 37:7, 9 ´
kashankichej? ¿Imaynataj ´
Ge 42:6 apacherqa. Benjaminmanr ı
kashan machitu tataykichej, astawan yapasqata apacherqa,
mayqenmantachus tukuyninkumanta nisqaqa
willawarqankichej chay? uj phishqa jinastawan. c Ajinata
¿Kausakushanrajchu?” d nispa. paykunaqa Josewan khuska
28 Paykunataj nerqanku: d Ge´ 43:7 mikhorqanku, ujyarqankutaj
´
“Wiraqochıy, tataykoqa walejlla sumajta sajsakunankukama.
´
44
kakushan, kausakushanraj”, Chant a Joseqa
nispa. Chantataj ujtawan wasinmanta cargoyoj
qonqoriykukuspa pampakama runata nerqa: “Kay runaspa
kumuykukullarqankutaj. e e Ge´ 37:7, 9
costalesninkuman trigota1
29 Chaymanta Joseqa juntachiy, atisqankuta
muyuyninta qhawarispa apakunankupaj. Sapa ujninkoj
Benjaminta rikorqa, piwanchus costalesninkumantaj2
uj tatayojlla, uj mamayojlla chay pagasqanku qolqeta
´ f Ge´ 35:24
karqanku f chayta. Chanta nerqa: churaykapuy. d 2 Chantaqa
“¿Kaychu chay sullka kaj qolqemanta ruwasqa copayta
hermanoykichej, sullka kajpa costalninman
mayqenmantachus churaykunki, trigomanta
willawarqankichej chay?”, g g Ge´ 42:13 pagasqan qolqetawan khuska”,
nispa. Benjamintataj nerqa: ´
´ nispa. Paytaj Jose nisqanman
“Dios bendecisuchun waway”, jina ruwarqa.
nispa. 30 Chayta niytawan, ˜
3 Qayantintaj napis
Joseqa casipuni waqaywan ˜
sutiyamushajtin na,
atipachikorqa, imaraykuchus h Ge´ 42:23, 24
Josejpa hermanosnenqa
hermanonta rikukapuspa 
˜ burrosninkuman cargasta
sonqon wawayarqa. Chayrayku Pana lado
chajnaykuspa1 riporqanku.
usqhayllata uj cuartoman a G´ e´ 46:33, 34
4 Llajtamanta niraj karuta
yaykorqa. Chaypitaj sapallanpi Ex 8:26
rishajtinkutaj, Joseqa
waqarikorqa. h 31 Sonqon
wasinmanta cargoyoj runata
tiyaykojtintaj, uyanta
kay jinata yachaykucherqa:
mayllarqokuytawan
“Chay runasta qhatiykuy,
llojsimorqa, nerqataj:
˜ b Ge´ 49:3 taripaspataj ninki: ‘¿Imaraykutaj
“Mikhunata apamullaychejna”, Dt 21:17 patronniy qankunapaj may
nispa. 32 Josemanqa waj
kacha kashajtin mana allinwan
mesapi mikhunata jaywarqanku,
hermanosninmantaj waj mesapi. 43:33 1 Chayri “kuraj wawa kaspa
Josejpa wasinpi kasharqanku imatachus japinan kasqanman jina”.
chay egipciospajtaj waj mesapi c Ge´ 45:22 ´
44:1 1 Icha kallanmantaj karqa
mikhunata churaporqanku,  “cebada”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
imaraykuchus egipciosqa mana CAP. 44 “costalesninkoj simisninmantaj”. 44:3
jaykajpis hebreoswan khuska d Ge´ 42:25 1 Chayri “cargaykuspa”.
´
GENESIS 44:5-20 122
kutichinkichejri? 5 ¿Ima CAP. 44 Joseqa chayllapiraj kashasqa.
˜
nispataj patronniypa ujyana a Ge´ 43:12 Paykunataj Josejpa naupaqenpi
copanta suwamunkichejri? Chay pampakama
copawan allinta adivinayta kumuykukorqanku. a
yachan. Kaytaqa mana allintachu 15 Josetaj paykunata nerqa:
ruwankichej’, nispa”. “¿Imatataj kayta
6 Chay runataj paykunata ruwawankichejri? ¿Manachu
b Ge´ 44:2 yachankichej noqaqa sumajta
taripaspa, chay kikinta nerqa.
´
7 Paykunatajrı kuticherqanku: adivinayta yachasqayta?”, b
´
“Wiraqoch ıy, ¿imaraykutaj nispa. 16 Judataj kuticherqa:
´
chay imasta nishawaykuri? “Wiraqoch ıy, ¿imatataj
Noqaykoqa ni jaykaj chayta astawan qanman niykumanri?
ruwayta yachaykuchu. 8 Qan c Ge´ 43:8 ¿Imaynatataj kunan nisqayku
yachanki jina, qolqentapis ´ mana juchayoj kasqaykutari?
Ge 44:32
´ 
kutichinpuyku Canaan Dios1 taripawayku juchayku
˜ ´
jallpamantapacha sapa Pana lado patapi. c Kunanqa wiraqochıy,
ujniykojpa costalesniykupi a Ge´ 37:7, 9 tukuyniyku qanpa esclavosniyki
rikhurejta. a ¿Ima nispataj kasqayku, pejpa makinpichus
suwaykuman kasqa patronniykej copayki rikhurin chaywan
wasinmanta oronta, khuska”, nispa. 17 Josetaj
qolqentapisri? 9 Sichus nerqa: “Mana tukuyniykichejqa
noqaykumanta mayqenpis esclavosniy kawajchejchu. Pejpa
˜ b Ge´ 44:5
japishan chayqa, wanuchisqa makinpichus copay rikhurin,
kachun, noqaykutaj chaylla esclavoyqa kanqa. d
patronniykej1 esclavosnin Qankunataj kutipullaychej
kasqayku”, nispa. 10 Chay tataykichejpa wasinman, mana
runataj nerqa: “Nisqaykichejman pipis ni imata nisonqachejchu”,
jina kachun. Pejpa makinpichus c Ge´ 37:18, 28 nispa.
´
rikhurenqa, chaylla esclavoyqa ´
Ge 42:21, 22 18 Chanta Judaqa Joseman
kanqa. Ujkunataj mana chimpaykuspa nerqa:
juchachasqachu kankichej”, ´ ˜
“Wiraqochıy, ujta manarikuyki.
nispa. 11 Chay ratopachataj Ama jina kaspa uyarillaway ari.
tukuyninku burrosninkumanta ˜
Ama ari noqapaj phinakuychu.
cargasta uraykuchiytawan, Qanqa kanki kikin faraonpis1
d Ge´ 44:9 ´
costalesninkuta kawaj jina. e 19 Wiraqochıy,
phaskararqanku. 12 Chay qanqa tapuwarqayku:
runataj patronninpa copanta ‘¿Tiyapusunkichejchu
maskarqa kuraj kajpa tataykichej, waj
costalninmanta qallarispa, hermanoykichejpis?’, nispa.
sullka kajpa costalninkama. e Ge´ 41:44 20 Noqaykutaj qanman
Jinapitaj Benjaminpa costalninpi ´ ´
Ge 45:8 willarqayku: ‘Ar ı, tataykoqa
chay copata tarerqa. b ˜
kausakushanraj, viejituna. Waj
13 Tukuyninkutaj llakiywan hermanoykupis kallantaj aswan
ropasninkuta llikirakorqanku. sullka kaj, f payqa nacekorqa
´ ˜
Chant a sapa ujninku tatayku viejituna kashajtin. Chay
burrosninkuman cargasninkuta f Ge´ 42:13
hermanoykoj kuraj hermanonqa
chajnaykuytawan, llajtaman ˜ ˜
´
Ge 43:7 wanupun. g Chayrayku payllana
kutirerqanku. 14 Judawan c kausakushan mamanpa
hermanosninwan Josejpa
wasinman yaykushajtinku, 44:16 1 Chayri “Cheqa Dios”. Glosariopi
cheqa Dios nisqata leeriy. 44:18
44:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
“patronniykoj”. g Ge´ 37:31-34 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
´
123 GENESIS 44:21–45:3
wawasninmantaqa. a Tataykutaj CAP. 44 hermanoykuta. Manapuni
paytaqa mayta munakun’, nispa. a Ge´ 35:18, 19 paymanta kacharikuyta
21 Chaymanta qan niwarqayku: munanchu. Chayrayku sichus
‘Payta pusamunkichej kay hermanoyku mana
˜
nawisniywanpuni rikunaypaj’, b noqaykuwanchu kutenqa
nispa. 22 Noqaykutaj b Ge´ 42:15 chayqa, 31 tataykoqa payta
´ ´
wiraqochıy, qanta nerqayku: Ge 43:29 mana rikuspa llakiywan
˜
‘Sullka hermanoykoqa mana wanuponqa. Ajinamanta
tataykuta saqeyta atinmanchu, noqayku juchayoj kasqayku,
sapantachus saqenman chayqa tatayku viejoyayninpi llakiywan
˜ c Ge´ 42:38
˜
tataykoqa wanupunman’, c wanupunanpaj.1 32 Noqaqa
nispa. 23 Qantaj niwarqayku: tatayman nerqani kay
‘Sichus hermanoykichejta mana hermanoymanta cuentayoj
´
pusamuwankichej chayqa, kanayta, chanta nillarqanitaj:
˜ d Ge´ 42:20
amana jamuwankichejchu ni ‘Manachus kutichinpusqayki
˜
uyaykichejta rikuchikojllapis’, d chayqa, noqa naupaqeykipi
˜
nispa. winaypaj juchayoj kasaj’, a nispa.
´
24 ”Noqaykutaj kutispa 33 Chayrayku wiraqoch ıy,
tataykuman willarqayku e Ge´ 43:2 ama jina kaspa saqeway ari noqa
imatachus qan niwarqayku esclavoyki kanayta hermanoypa
chayta. 25 Aswan qhepaman cuentanmanta. Paytataj saqellay
tataykoqa niwarqayku: ‘Ujtawan ari hermanosniywan ripunanta.
rispa trigota rantimuychej’, e f Ge´ 43:5 34 ¿Imaynatataj kunan
´
nispa. 26 Noqaykutajr ı tatayman chayayman mana
tataykuta nerqayku: ‘Manachus hermanollaywanri? Mana rikuyta
sullkaykuta pusasqayku munaymanchu tatay chay jinata
chayqa, manapuni riykumanchu. g Ge´ 29:18 sufrinantaqa”, nispa.

45
´
Chay wiraqocheqa niwayku Ge 30:22-24
´ Chayta uyarispa Joseqa
Ge 35:18, 19 ˜
sullkaykuta pusanaykutapuni, ´
Ge 46:19 waqanayasharqana. b
mana pusaspaqa mana Kamachisnintataj sinchimanta
˜
naupaqenman1 kutiykumanchu’, f nerqa: “Jawaman llojsiychej”,
nispa. 27 Tataykutaj nispa. Jinamanta tukuy
niwarqayku: ‘Qankuna allinta h Ge´ 37:33 kamachisnenqa mana
yachankichej warmeyqa iskay Josewanchu kasharqanku
wawasllata qowasqanta. g hermanosninman
28 Ujnin wawayqa chinkan, rejsichikushajtin. c
˜
paytaqa manana ujtawan
˜ i Ge´ 37:34, 35 2 Chaymanta Joseqa
rikunichu. Uj phina animalchari ´
Ge 42:38 jatunmanta waqarikorqa.
wawaytaqa mitharparin.1 h Sl 16:10 Chaytataj egipciosqa
29 Sichus kay wawaytawan Sl 88:3
Ec 9:10 uyarimorqanku, faraonpa1
pusankichej chayqa, sitajchus Os 13:14 wasinmanta kajkunapis.
˜ ´
imapis pasanman wanunmantaj Hch 2:27 3 Chant a Joseqa
Ap 20:13
chayqa, qankuna juchayoj  hermanosninman nerqa:
kankichej kay jina viejoyayniypi ´
˜ ˜
Pana lado
“Noqa kani Jose. ¿Tatayqa
llakiywan wanunaypaj’,1i nispa. kausakushanrajchu?”, nispa.
a Ge´ 43:9 ´
30 ”Ajina ari, tataykoqa  Hermanosnintajr ı ni imata
maytapuni munakun kay CAP. 45
kutichiyta aterqankuchu,
b Ge´ 43:30
44:26 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uyanta 44:31 1 Chayri “Seolman
qhawaj”. 44:28 1 Mithay: waj uraykunanpaj”. Glosariopi sepultura
lugarespi ninku wikhay, tisay. 44:29 nisqata leeriy. 45:2 1 Faraonqa mana
1 Chayri “Seolman uraykunaypaj”. sutichu, manaqa Egiptomanta reyesta
´
Glosariopi sepultura nisqata leeriy. c Hch 7:13 faraon nej kanku.
´
GENESIS 45:4-19 124
imaraykuchus may CAP. 45 allchhisniykiwan,
mancharisqas kasharqanku a Ge´ 37:28 uywasniykiwan, tukuy imayki
ni imanakuyta atispa. 4 Josetaj Hch 7:9 kapusojwan ima. Ajinamanta
hermanosninta nerqa: “Ama jina qayllallaypi kanki. 11 Chaypi
kaspa, qayllaykamuwaychej”, mikhunata qosqaykichej
nispa. Paykunataj qanman, pikunachus qanwan
b Ge´ 47:23, 25
qayllaykorqanku. ´
Ge 50:20 kashanku chaykunamanpis ama
Josetaj nerqa: “Noqa kani Sl 105:17 imaykichejpis tukukunanpaj,
´
Jos e, hermanoykichej, nitaj yarqhaywan
˜
pitachus kay Egiptoman wanunaykichejpaj. a Yarqhayqa
vendemuwarqankichej chay. a phishqa watastawanraj kanqa”,
5 Kunanqa ama chaymanta c Ge´ 41:30 nispa’. 12 Qankunapis,
´
Ge 47:18
llakikuychejchu, hermanoy Benjaminpis,
˜
nitaj qankunapura nawisniykichejwan
˜
phinanakuychejchu noqata rikushawankichej noqapuni
vendewasqaykichejmanta. d Ge´ 46:26 qankunawan parlashasqayta. b
Diosmin noqata kachamuwan
˜ 13 Tatayman willapuwankichej,
qankunaj naupaqeykichejta, kay Egipto nacionpi may
˜
ama wanunanchejpaj. b 6 Kay atiyniyoj kasqayta, tukuy ima
jallpapi yarqhay kasqanqa iskay e Sl 105:21 rikusqaykichejtapis. Kunanqa
˜ Hch 7:9, 10
watasna kashan, c chaywanpis usqhayllata riychej, tataytataj
phishqa watastawanraj kayman pusamuychej”, nispa.
manapuni tarpunapis, ´
14 Chanta Joseqa hermanon
ni cosechanapis kanqachu. Benjaminta ojllaykuspa
f Ge´ 45:26
7 Dios noqata kayman waqarikorqa. Benjaminpis
kachamuwan qankunarayku. ´
waqarikullarqataj Jos e
Ajinamanta jatun salvacionwan ojllarisqa. c 15 Chantapis
salvasqa kanaykichejpaj, g Hch 7:14 Joseqa tukuynin hermanosninta
familiasniykichejpis ama muchaykorqa, paykunata
˜
wanunankupaj.1 d 8 Mana ojllaykuspataj waqarikorqa.
qankunachu kay nacionman ˜
Chaymantana hermanosnenqa
kachamuwankichej, manachayqa h Ge´ 46:33, 34 paywan parlarqanku.
´
Dios1 kachamuwan. Paymin Ge 47:1
´ 16 Faraonpa wasinpi
Ex 8:22
churawan faraonpa aswan ´
Ex 9:26 kajkunaqa, uyarerqanku Josejpa
sumaj yuyaychajnin kanaypaj,2 
´ hermanosnin jamusqankuta.
wasinpi tukuy imamanta patron ˜
Pana lado Faraontaj mayta kusikorqa,
kanaypaj, tukuy Egipto a Ge´ 47:12 jinallataj kamachisninpis.
jallpatataj kamachinaypaj. e ´
17 Chant a faraonqa
9 ”Kunanqa usqhayllata Joseta nerqa: “Hermanosniykita
kutiriychej, maypichus tatay niy: ‘Kayta ruwaychej:
kashan chayman. Ninkichejtaj: b Ge´ 42:23 Burrosniykichejman
‘Wawayki Joseqa kay jinata ´
cargaykuspa Canaan
nichimusunki: “Dios churawan
jallpaman kutiychej.
tukuy Egiptota kamachinaypaj. f
´ 18 Pusamuwankichejtaj
Usqhayllata jampuy tat ay. g c Ge´ 46:29
´ tataykichejta,
10 Kaypi tiyakunki Gos en
familiasniykichejtawan. Noqataj
jallpapi h tukuy wawasniykiwan,
qosqaykichej Egipto jallpamanta
45:7 1 Chayri “qankunamanta wakin d Ge´ 47:6 sumajnin kajta, d mikhunkichejtaj
kay jallpapi kanallanpajpuni”. 45:8 kaypi sumajta poqon chayta’.
1 Chayri “cheqa Dios”. Glosariopi 19 Kayta kamachillaytaj: e
cheqa Dios nisqata leeriy. 2 Hebreo ‘Kaytawan ruwaychej:
parlaypeqa nin, “faraonpa tatanta jina”. e Ge´ 41:39, 40 Kay Egipto nacionmanta
´
125 GENESIS 45:20–46:7
carretasta apaychej, a CAP. 45 28 Chaymanta Israelqa nerqa:
´
chaypi wawasniykichejta, a Ge´ 45:27 “Kunanma creeykichejqa. Waway
´
warmisniykichejtapis Ge 46:5 Joseqa kausakushasqaraj.
˜
apamunaykichejpaj, Manaraj wanupushaspa rinay
ujnin carretapitaj tataykichejta tiyan paywan tinkumoj”, a nispa.

46
apamunkichej. b 20 Ama b Ge´ 47:9 Jinamanta Israelqa
imasniykichejmantapis purirerqa tukuy
llakikuychejchu, c kay Egipto imasninwan, tukuy
jallpapi sumajnin kajqa familianwan ima. Chayarqataj
qankunapaj kanqa’, nispa”. c Ge´ 46:6
Beer-Sebaman, b chaypitaj uywa
21 Israelpa wawasnintaj ˜
wanuchisqasta jaywarqa tatan
ajinata ruwarqanku. Joseqa Isaacpa Diosninman. c 2 Chay
paykunaman carretasta qorqa d Ge´ 43:34 chisitaj Diosqa Israelman
´
faraon kamachisqanman jina, mosqoyninpi parlamorqa,
˜
qoqawitapis qollarqataj nanpi nerqataj: “Jacob, Jacob”, nispa.
mikhunankupaj. 22 Sapa Jacobtaj kuticherqa: “Kaypi
ujninkuman mosoj ropasta e Ge´ 42:21, 22 kashani”, nispa. 3 Diostaj nerqa:
qorqa. Benjaminmantaj qorqa “Noqa Dios1 kani, tataykej
300 qolqesta,1 phishqa mosoj Diosnin. d Ama manchachikuychu
ropastawan. d 23 Tatanmantaj f Sl 105:21 Egiptoman uraykuyta. Chaypi
apacherqa Egiptomanta mirayniykita uj jatun nacionman
sumajnin kaj imasta, chunka tukuchisaj. e 4 Noqa qanwan
burrospi cargasqasta. Egiptoman uraykusaj, noqallataj
Waj chunka china burrospitaj g Ge´ 42:38 chaymanta kayman
´
apacherqa trigota,1 tantata, Ge 44:27, 28
´  kutichimusqayki. f
chant a qoqawitawan tatan ˜
˜ ˜ Wanupojtiykitaj wawayki
nanta jamushaspa mikhunanpaj. Pana lado ´
Jose ladoykipi kanqa”,1g nispa.
24 Joseqa hermanosninta a Ge´ 46:30
 5 Chaymanta Jacobqa
kacharpashaspa nerqa: Beer-Sebamanta purirerqa.
˜ CAP. 46
“Pajtataj nanpi Wawasnenqa1 faraonpa2
˜ b Ge´ 21:31
phinanakushawajchej”, e nispa. apachimusqan carretaspi
´
Chanta paykunata kachaporqa. aparqanku tatanku Jacobta,
25 Ajinata Egiptomanta wawasninkuta, warmisninkuta
´
wichariytawan Canaan c G´ e´ 31:42 ima. 6 Paykunaqa
jallpaman chayarqanku, tatanku Ex 3:6
apakaporqanku uywasninkuta,
Jacob kasharqa chayman. ´
´ Canaan jallpapi tantasqanku
26 Chant a tatankuman imastawan. Ajinata Jacobqa
willarqanku: “Joseqa d Ge´ 28:13 Egiptoman riporqa tukuy
kausakushasqaraj, payqa tukuy familianwan khuska. 7 Jacobqa
Egipto jallpapi kamachishasqa”, f Egiptoman pusakaporqa
nispa. Tatankutaj ni imata tukuynin familianta,
niyta aterqachu, imaraykuchus e G´ e´ 12:1, 2 qhari wawasninta,
nisqankuta mana creerqachu. g Ex 1:7
Dt 26:5 warmi wawasninta, jinallataj
27 Maypachachus Josejpa tukuynin allchhisnintapis.
tukuy ima nisqanta
willajtinkuraj, Josejpa 46:3 1 Chayri “cheqa Dios”. Glosariopi
apachisqan carretasta f Ge´ 15:16 cheqa Dios nisqata leeriy. 46:4
´
rikusparaj, tatanku Jacobqa Ge 28:15
´ 1 Hebreo parlaypeqa nin, “makisninta
Ge 47:29, 30 ˜
mayta kusikorqa. ´
Ge 50:13 nawisniykiman churaykonqa”. 46:5
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa
45:22 1 Chay qolqesqa qolqe wawasnintaj”. 2 Faraonqa mana
metalmanta ruwasqa karqa. 45:23 sutichu, manaqa Egiptomanta reyesta
´ ´
1 Icha kallanmantaj karqa “cebada”. g Ge´ 50:1 faraon nej kanku.
´
GENESIS 46:8-27 126
´
8 Kaykuna karqanku Israelpa CAP. 46 sirvientan karqa, pitachus Laban
´
wawasninpata sutisnin, a Ex 1:1-4 qorqa chay. Zilpajtawan
nisunman Jacobpata, b Ge´ 35:23 Jacobpatawan mirayninkoqa
pikunachus Egiptoman 1Cr 5:1 tukuyninpi karqanku 16 runas.
riporqanku chaykunajta. a c Nu´ 26:5, 6 19 Jacobpa warmin Raquelpa
Jacobpa kuraj wawanqa wawasnenqa karqanku Josewan a
´ d Ge´ 29:33
Ruben karqa. b Benjaminwan. b
e Nu´ 26:12, 13
9 Rubenpa wawasnenqa 20 Josejpa wawasnintaj
´ ´ 1Cr 4:24
karqanku Hanok, Palu, Hezron, warmin Asenatpi karqanku
´ f Ge´ 29:34
Carmı ima. c Manaseswan c Efrainwan. d
10 Simeonpa d wawasnenqa g 1Cr 6:16 Paykunaqa Egiptopi
´ h Ge´ 29:35
karqanku Jemuel, Jam ın, nacekorqanku. Asenatqa e
´ ´ ´ Ap 5:5
Ohad, Jakın, Zohar, Shaul karqa On1 llajtamanta
ima. e Shaulpa mamanqa i Ge´ 38:2-5 sacerdote Potiferaj wawan.
cananea karqa. j Lu 3:23, 33 21 Benjaminpa f
11 Levijpa f wawasnenqa k Ge´ 38:30 wawasnintaj karqanku Bela,
´ ´ ´
´
karqanku Guerson, Cohat, Beker, Asbel, Guera, g Naaman,
´ l Ge´ 38:7, 9, 10 ´
Merarı ima. g Eh ı, Ros, Mupim, Hupim, h
m Nu´ 26:21
12 Judajpa h wawasnenqa Ard ima. i
´ ´ 1Cr 2:5
karqanku Er, Onan, Sel a, i 22 Chaykuna karqanku
´ ´ n Nu´ 26:23, 24
Perez, j Zerah ima. k Chaywanpis Raquelpatawan Jacobpatawan
´ 1Cr 7:1
Erwan Onanwanqa Canaan mirayninku, tukuyninpitaj
˜ ˜ o Ge´ 30:20
jallpapina wanuporqanku. l karqanku 14 runas.
p Nu´ 26:26 23 Danpa j wawantaj karqa1
Perezpa wawasnintaj
karqanku Hezronwan q Ge´ 30:21 Husim. k
Hamulwan. m r Ge´ 30:11 24 Neftalijpa l wawasnenqa
´ ´
13 Isacarpa wawasnenqa s Nu´ 26:15-17 karqanku Jahzeel, Gunı, Jezer,
´ ´
karqanku Tola, Puva, Yob, Silem ima. m
´ t Ge´ 30:13
Simron ima. n 25 Chaykuna karqanku
u Nu´ 26:44, 45
14 Zabulonpa o wawasnenqa Bilhajpa miraynin. Bilhaqa karqa
´ ´ v Ge´ 29:24 Raquelpa sirvientan, pitachus
karqanku Sered, Elon, Jahleel ´
ima. p  Laban qorqa chay. Bilhajtawan
˜
15 Chaykuna karqanku Pana lado Jacobpatawan mirayninkoqa
Jacobpa warmin Leajpa a Ge´ 30:24 tukuyninpi karqanku qanchis.
miraynin. Wawasnenqa b Ge´ 35:18 26 Jacobpa tukuy
´ miraynin, paywan khuska
nacekorqanku Padan-Aram c Ge´ 41:51
jallpapi, wawan Dinapis q Egiptoman chayajkunaqa
d Ge´ 41:52 ˜
chayllapitaj nacekorqa. karqanku 66, nojchasninta1
e Ge´ 41:50 mana yupaspalla. n
Chay tukuy miraynintaj
karqanku 33 runas. f 1Cr 7:6 27 Josejpa wawasnenqa
16 Gadpa r wawasnenqa g 1Cr 8:1, 3 karqanku iskay, Egiptopi
´ ´ ´ nacekojkuna. Ajinata
karqanku Zifion, Haguı, Sunı, h 1Cr 7:12
´ ´ ´ ´ Jacobqa tukuy familianwan1
Ezbon, Erı, Arodı, Arelı ima. s i Nu´ 26:38-40
17 Aserpa t wawasnenqa Egiptoman chayarqa,
´ ´ ´ j Ge´ 30:6 tukuyninkutaj karqanku
karqanku Imna, Isva, Isvı,
´ k Nu´ 26:42 70 runas. o
Berıas ima, hermanankutaj
´
karqa Serah. l Ge´ 30:8 ´
46:20 1 Chayri “Heliopolis”. 46:23
Beriaspa wawasnintaj m Nu´ 26:48, 49 1 Hebreo parlaypeqa nin,
karqanku Heberwan ˜ “wawasnintaj
n Ge´ 35:10, 11 karqanku”. 46:26 1 Nojcha: waj
Malkielwan. u ´ lugarespi ninku qhachuni, yerna.
o Ex 1:5
18 Chaykuna karqanku Dt 10:22 46:27 1 Chayri “tukuy wasinmanta
Zilpajta miraynin. Zilpaqa v Leaj Hch 7:14 kajkunawan”.
´
127 GENESIS 46:28–47:9
´ ˜
28 Jacobqa wawan Judata a CAP. 46 Paykunaqa Gosen jallpapina a
kacharqa, Joseman a Ge´ 43:8 kashanku ovejasninkuwan,
´ ´
willamunanpaj Gos en Ge 44:18 tukuy uywasninkuwan, tukuy
˜
jallpaman chayashasqantana. imasninkuwan ima”, nispa.
´ ´
Gos en jallpaman b b Ge´ 45:10 2 Chanta Joseqa phishqa
´
chayasqankutawantaj, Ge 47:1 hermanosninta pusarqa
29 Joseqa carretanta faraonman rejsichimunanpaj. b
wakichipunankuta c Ge´ 41:39, 40 3 Faraontaj chay
kamacherqa, tatan Israelta hermanosninta taporqa:
´
Gosen jallpapi taripamunanpaj. “¿Imatataj ruwayta
d Ge´ 45:19
Tatanwan tinkuspataj, Joseqa Hch 7:13 yachankichejri?”, nispa.
sumajta ojllaykorqa, unaytataj Paykunataj kuticherqanku:
waqarikorqa tatan ojllarisqa. ´
´ “Wiraqoch ıy, noqaykoqa
30 Chant a Israelqa wawan e Ge´ 31:38
´ ovejasta michiyta yachayku,
Joseta nerqa: “Kikin
Ge 46:6 ˜
˜ naupa tatasniyku jina”, c nispa.
´
nawisniywan rikukapuyki, 4 Chant a faraonman
kausashajta tarikapuyki. f Ge´ 31:17, 18 ´
˜ ˜ ´
Ge 47:3
nillarqankutaj: “Wiraqochıy,
Kunanqa wanupullaymannapis”, kunanqa kayman jampuyku
nispa. forasteros jina tiyakunaykupaj, d
g Ge´ 30:35, 36 ´
31 Chaymanta Joseqa imaraykuchus Canaan
hermanosninta, tatanpa jallpapeqa manchay yarqhay
familiantawan nerqa: h Ge´ 45:17, 18 kashan, e ni pastollapis kanchu
´ ´
“Risaj faraonman willamoj: c Ge 47:27 uywasniykupaj. Wiraqoch ıy,
‘Hermanosniy, tataypa familian ama jina kaspa saqewayku ari
´ ´
ima Canaan jallpamanta kayman i Ge´ 43:32 Gosen jallpapi tiyakunaykuta”, f
jampunku. d 32 Paykunaqa  nispa. 5 Chaymanta faraonqa
apakanpunku ovejasninkuta, CAP. 47 Joseta nerqa: “Tataykiwan
´
wakasninkuta, imasninkucha j Ge´ 46:31 hermanosniykiwanqa qanwan
Canaanpi tiyaporqa chay  tiyakoj jamunku. 6 Egipto
imastawan. e Paykunaqa uywasta ˜ jallpaqa makiykipi kashan.
Pana lado
michejkuna kanku’, f nispa. a G´ e´ 45:10 Paykunaman qoy sumajnin kaj
´ ´
33 Maypachachus faraon Ex 8:22 jallpata, g tiyakuchunku Gosen
wajyasonqachej, ´
jallpapi. Chant a sichus
tapusonqachejtaj: ‘¿Imatataj b Hch 7:13 mayqenninkupis sumajta
ruwayta yachankichej?’ nispa uywasta michiyta yachanku
chayqa, 34 qankunaqa chayqa, paykunata churay
´ c Ge´ 12:16
ninkichej: ‘Wiraqochıy, wawa ´
Ge 26:12, 14
uywasniytapis
kasqaykumantapacha uywasta ´
Ge 31:17, 18 michipunawankupaj”, nispa.
˜ ´
michiyta yachayku, naupa Ge 46:33, 34 7 Chaymanta Joseqa tatan
tatasniyku jina’, g nispa. ˜
´ Jacobtanataj pusarqa
Ajinamanta qankunaqa Gosen d Ge´ 15:13 faraonman rejsichimunanpaj.
jallpapi tiyakunkichej, h Dt 26:5 Jacobtaj faraonta bendicerqa.
imaraykuchus egipciosqa Sl 105:23
8 Faraonqa Jacobta taporqa:
millachikunku ovejasta
Hch 7:6 ˜
“¿Mashkha watasniyoj nataj
michejkunataqa”, i nispa. kankiri?”, nispa. 9 Jacobtaj
47
e Hch 7:11 faraonman kuticherqa:
Chaymanta
Joseqa faraonwan1 “Forastero jina purisqaypi1
˜
parlaj rerqa, j nerqataj: f Ge´ 45:10 130 watasniyojna kani. Jinapis
“Tataywan hermanosniywan kausayneyqa pisillaraj,
´ ˜
Canaan jallpamanta jampunku. g Ge´ 45:17, 18
may llakiytaj. h Mana naupa

47:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa 47:9 1 Chayri “Kayman jaqayman


´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. h Job 14:1, 2 purisqaypi”.
´
GENESIS 47:10-23 128
tatasniypa kausayninku jinachu, CAP. 47 kajtenqa, uywasniykichejta
paykunaqa forasteros jina a Ge´ 25:7 apamuwaychej, noqataj
´
purispa1 aswan unayta Ge 35:28 mikhunata qosqaykichej”, nispa.
kausakorqanku”, a nispa. 17 Chayta nejtin egipciosqa
10 Chaymanta Jacobqa faraonta Joseman aparqanku
˜
bendeciytawan, naupaqenmanta caballosninkuta, ovejasninkuta,
llojsiporqa. cabrasninkuta, wakasninkuta,
11 Josetaj tatanman, burrosninkuta ima. Josetaj
hermanosninmanwan Egiptopi chay wata juntata uywasninkoj
sumajnin kaj jallpasta qorqa, cuentanmanta mikhunata qorqa.
´ 18 Chay wata tukukojtintaj,
chaypi tiyakunankupaj faraon
kamachisqanman jina. qhepan wataqa Joseman
´
Ajinamanta tatanwan jamuspa nerqanku: “Wiraqochıy,
b G´ e´ 45:10 qanmantaqa mana imatapis
hermanosninwanqa ˜
´ Ex 1:8, 11
´ pakayta atiykumanchu. Manana
jallpasniyoj karqanku Rameses Ex 12:37
´
jallpaspi. b 12 Chantapis Nu 33:3 kapuwaykuchu qolqeyku,
Joseqa mikhunata1 qollarqapuni ni uywasniykupis, chaykunaqa
˜ ´
tatanman, hermanosninman, qanpatana kanku. Wiraqochıy,
˜
tatanpa tukuy familianmanwan, manana imaykupis kanchu
mashkha wawasniyojchus apamunaykupaj, manachayqa
kasqankuman jina. jallpasniykuwan
˜
13 Egipto jallpapi, jinallataj noqaykullawanna. 19 Ama
´ qhawakullawaykuchu ari
Canaan jallpaspipis mana ˜
mikhuna1 karqachu, yarqhaytaj yarqhaywan wanojtaqa,
astawan astawan yapakusharqa. jallpasniykupis usunantaqa.
Chay jallpaspi tiyakoj runastaj Noqaykuta, jallpasniykutapis
llauchiyasharqanku, chay jina c Ge´ 41:30, 31 mikhunawan rantikapuwayku
yarqhay kasqanrayku. c ari. Noqaykoqa faraonpa
14 Joseqa tukuy qolqeta esclavosnin kasqayku,
˜
tantarqa Egipto jallpamanta, jallpasniykupis paypallatana
´ kanqa. Qowayku ari mujuta,
Canaan jallpamantapis, runas
trigomanta1 pagasqankuta. d tarpuspa kausanaykupaj,
Chay qolqetataj jallcharqa jallpasniykupis ama usunanpaj”,
faraonpa wasinpi. nispa. 20 Yarqhay sinchipuni
15 Tiempowanqa kasqanrayku, egipciosqa
Egipto jallpamanta, jallpasninkuta venderqanku,
´ Josetaj tukuynin jallpasninkuta
Canaan jallpamantapis qolqe
tukukaporqa. Tukuy egipciostaj d Ge´ 41:56 faraonpaj ranterqa. Ajinamanta
´ ˜
Joseman jamuspa
Ge 44:25 tukuy jallpasqa faraonpatana
´  karqa.
nerqanku: “Wiraqochıy, ˜
mikhunata qowayku.
Pana lado 21 Chaymanta Joseqa tukuy
a Ge´ 41:48, 49 Egipto jallpapi tiyakoj runasta
Ama qhawakullawaykuchu ari
˜ kamacherqa, campomanta
yarqhaywan wanojta,
˜ llajtasman ripunankuta. a
imaraykuchus manana
qolqeykupis tiyapuwaykuchu”, 22 Joseqa sacerdotespa
nispa. 16 Josetaj paykunata jallpasnillankuta mana
˜ ranterqachu, b imaraykuchus
nerqa: “Manana qolqeykichej ´
paykunamanqa faraon qoj
47:9 1 Chayri “kayman jaqayman mikhunata. Chayrayku
purispa”. 47:12 1 Hebreo parlaypeqa paykunaqa jallpasninkuta mana
nin, “tantata”. 47:13 1 Hebreo venderqankuchu, imaraykuchus
´
parlaypeqa nin, “tanta”. 47:14 1 Icha faraonpa qosqan mikhunallawan
kallanmantaj karqa “cebada”. b Ge´ 41:45 kausakorqanku. 23 Chaymanta
´
129 GENESIS 47:24–48:7
Joseqa runasta nerqa: CAP. 47 kay Egiptomanta orqhowaspa,
˜
“Kunanqa jallpasniykichejwan a Ge´ 41:34 naupa tatasniy pampasqa
˜
khuska faraonpatana kashanku chay sepulturapi
kankichej, noqa qankunataqa b Ge´ 45:5 pampamuwanki”, a nispa. Josetaj
paypaj rantiykichej. Kayqa Hch 7:11 kuticherqa: “Niwasqaykita
´
muju, kunanqa tarpumuychej. ruwasaj tat ay”, nispa.
24 Cosechasqaykichejtataj c Ge´ 47:19 31 Israeltaj nerqa: “Juray
´
phishqaman taqaspa ujta waway”, nispa. Josetaj jurarqa. b
faraonman qonkichej. a d Ge´ 47:22
Chaymanta Israelqa cabeceran
Chay wakintaj qankunapaj chaynejman kumuykukuspa
˜
kanqa tarpunaykichejpaj, Diosmanta manakorqa. c
e Ge´ 47:4
mikhunaykichejpaj,
wawasniykichej
mikhunankupaj, pikunacha
´ ´
f Ex 1:7
48 Chaymanta
qhepaman Joseman
Dt 10:22 willamorqanku: “Tataykeqa
wasiykichejpi tiyakunku Sl 105:24 may onqosqa kashan”, nispa.
chaykunapis mikhunankupaj”, Hch 7:17 Josetaj chayta uyariytawan,
nispa. 25 Paykunataj nerqanku: iskaynin wawasninta Manasesta
´
“Wiraqoch ıy, qan g Ge´ 47:9 Efraintawan d pusariykukuspa
˜ ´
wanuymanta salvawayku. b tatanta watukoj rerqa. 2 Chanta
Qan munajtiykeqa faraonpa h Ge´ 49:33 Jacobman willarqanku:
esclavosnin kasqayku”, c nispa. ´
“Wawayki Jose jamusqa, watukoj
26 Josetaj uj leyta churarqa, i Ge´ 46:4 jamususqa”, nispa. Israeltaj
chay leytaj kunankama ´ ˜
Ge 50:13 mayta kallpakuspa nakayta
˜
Egiptopi kashallanpuni: Hch 7:15, 16 pununanmanta tiyaykamorqa.

Cosechasqankumanta ˜
3 Chaymanta Jacobqa
phishqaman taqasqaj ujnin Pana lado Joseta nerqa:
partenqa faraonpaj. a Ge´ 25:9, 10 “Tukuy Atiyniyoj Diosqa
´
Ge 49:29, 30
Sacerdotespa jallpasnillanku Luz llajtapi rikhuriwaspa
mana faraonpa makinman ´
bendeciwarqa, Canaan jallpapi. e
b Ge´ 50:5
chayarqachu. d 4 Niwarqataj:
27 Israelitasqa Egiptopi ‘Mayta mirachisqayki,
´ c Heb 11:21
tiyakaporqanku, Gosen jallpapi. e ashkhayachisqaykitaj.

Chaypitaj karqanku jallpasniyoj, Qanmantaqa rikhurichisaj
wawasniyoj, may ashkhamantaj CAP. 48 ashkha llajtasta. f Kay
mirarqanku. f 28 Jacobqa d Ge´ 41:50 jallpataqa mirayniykiman qosaj,
Jos 14:4
17 watasta tiyakorqa paykunajta unay wataspaj
Egiptopi. Jinamanta payqa kananpaj’, g nispa. 5 Kunanqa
˜ e Ge´ 28:13, 19
147 watasniyojna karqa. g iskaynin wawasniyki noqajta
Os 12:4
29 Uj punchay Israelqa kanqanku, h paykunaqa Egipto
˜ ˜ jallpapi nacekorqanku
wanupoj jinana kaspa, h wawan
f Ge´ 35:10, 11 manaraj kayman jamushajtiy.
Joseta wajyachimuspa nerqa:
“Sichus allinpaj qhawawanki Efrainwan Manaseswanqa
g Ge´ 28:13, 14 wawasniy kanqanku, Rubenwan
chayqa, makisniykita piernay
uraman churaykamuspa Simeonwan jina. i 6 Qhepaman
juray ari, imatachus h Jos 14:4 nacekoj wawasniykitaj qanpata
1Cr 5:1 kanqanku. Efrainwan
nisusqayta juntanaykipaj,
khuyakunawaykipajtaj. Manaseswan japenqanku chay
Ama jina kaspa ama kay i Ge´ 35:23 herenciataj, chay qhepaman
Egiptopi pampawankichu. i nacekoj wawasniykipajwan
˜ kanqa. j 7 Padanmanta
30 Wanupojteyqa1 j Jos 13:29
Jos 16:5 jamushajtiy, mamayki Raquelqa
˜
47:30 1 Hebreo parlaypeqa nin, ladoypi wanuporqa k
´
“Tatasniywan samarikoj rejteyqa”. k Ge´ 35:19 Canaan jallpapi.
´
GENESIS 48:8-20 130
Efrat llajtaman a chayanapaj CAP. 48 “Diosqa,1 pitachus aweloy
karuraj kasqanraykutaj, paytaqa a Miq 5:2 Abrahanwan tatay
Efratman rinapi pampaykorqani, Isaacwan sirverqanku,2 a
kunantaj chay llajtaqa pitajchus wawa
´ b 1Sa 17:12
Belen sutikun”, b nispa. Mt 2:6 kasqaymantapacha
´
8 Chanta Israelqa Josejpa kunankama qhawawan,3b
wawasninta rikuspa taporqa: 16 pichus angelninta
“¿Pikunataj kaykunari?”, nispa. c Ge´ 41:50 kachamuwan tukuy ima
9 Josetaj tatanman kuticherqa: sajra kajmanta
“Kaykunaqa wawasniy kanku, d Heb 11:21 libranawanpaj chay Dios, c
pikunatachus kay Egiptopi kay wawasta bendecichun. d
Dios qowarqa chaykuna”, c Paykunaqa sutiyta
nispa. Tatantaj nerqa: “Ama e Ge´ 37:34, 35 apachunku,1 jinallataj
´
Ge 42:36
jina kaspa qayllaykuchimuway ´ aweloy Abrahanpa sutinta,
´ Ge 46:30
waway, paykunata tatay Isaacpa sutintapis.
bendecinaypaj”, d nispa. Kay wawasqa may
˜ f Ge´ 41:52
10 Israelqa allin viejituna karqa, ashkhaman mirachunku
˜ ˜
chayrayku nawisnenqa manana kay jallpa patapi”, e nispa.
˜
allinta rikuyta atej nachu. g Ge´ 41:51 17 Josemanqa mana
Josetaj wawasninta tatan
allinchu rijcharqa tatan
Israelman qayllaykucherqa, ˜
h Ge´ 41:51
pana makinta Efrainpa
paytaj muchaykuspa paykunata
´ ´ umanman churasqan.
abrazaykorqa. 11 Chant a Ge 46:20 ˜
Chayrayku tatanpa pa na
Israelqa Joseta nerqa:
˜ makinta japispa, Manasespa
“Noqaqa mananapuni ujtawan i 1Cr 5:2 umanman churayta munarqa.
uyaykita rikuyta yuyarqanichu. e 
˜ 18 Tatanmantaj nerqa:
Chaywanpis Diosqa Pana lado ´
“Mana jinachu tatay. Kayraj
wawasniykitapis rejsichiwanraj”, a Ge´ 17:1 kuraj kajqa. f Paypa umanman
nispa. 12 Joseqa wawasninta ´
Ge 24:40 ˜
pana makiykita churay”, nispa.
tatanpa moqosnin chaymanta ´
˜ 19 Tatantajrı mana munaspa,
suchurichispa, naupaqenpi b Ge´ 28:13 nerqa: “Chaytaqa yachallani
qonqoriykukuspa pampakama Sl 23:1 ´
waway, yachallani. Paymantapis
kumuykukorqa. uj llajta rikhurenqa, may
13 Chaymanta Joseqa rejsisqataj kanqa. Chaywanpis
c Ge´ 28:15
iskaynin wawasninta ´
Ge 31:11 kay sullka kajqa, aswan
aysariykukorqa Efrainta f Sl 34:7
rejsisqaraj kanqa paymanta
˜
pana makinwan, Manasestataj g nisqaqa. g Miraynintaj may
lloqe makinwan. Jinaspataj chhika kanqa, ashkha naciones
d Ge´ 32:26
tatan Israelman kanankupaj jina”, h nispa.
qayllaykucherqa. Ajinamanta 20 Jacobqa chay punchaypi
´
Efrainqa Israelpa lloqenman e Ex 1:7 kay jinata paykunata
´
chayarqa, Manasestaj Nu 26:34, 37
bendicerqa: i
˜ ´ ˜
pananman. 14 Israeltajrı pana
makinta jaywarispa churarqa “Israelitasqa qanpa sutiykita
f Ge´ 41:51 oqharispa paykunapura
Efrainpa umanman, sullka
kajman. Lloqe makintataj 48:15 1 Chayri “Cheqa Diosqa”.
churarqa Manasespa umanman. g Nu´ 2:18-21
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
Israelpuni ajinata makisninta 2 Hebreo parlaypeqa nin, “pejpa
´ ˜
cruzaykorqa Manas es kuraj naupaqenpichus tatasniy Abrahanwan
h Nu´ 1:32, 33
kasqanta yachashaspa. h
´ Isaacwan purerqanku”. 3 Chayri
15 Chanta Joseta bendicerqa “uj michej jina qhawawan”. 48:16
kay jinata: i i Heb 11:21 1 Chayri “ama chinkachichunkuchu”.
´
131 GENESIS 48:21–49:11
bendecinakonqanku CAP. 48 chichichapuwarqanki. Qanqa
˜
kay jinata: a Ge´ 50:24 warmiywan punuykorqanki.
‘Diosqa qanta bendecisuchun 5 ”Simeonwan
imaynatachus Efrainta b Ge´ 15:14 Leviwanqa hermanos kanku. a
´ ˜
Manasestawan bendicerqa Ge 26:3 Espadasninkoqa wanuchinapaj
ajinata’, nispa”. Dt 31:8

espadas kanku. b 6 Noqaqa
Ajinata Jacobqa Efrainta ni jaykaj paykunawan
˜ CAP. 49
naupajman churarqa tantakuyta munanichu. Mana
c Dt 33:6
Manasesmanta nisqaqa. yaykuyta munanichu paykuna
´ tantasqa kashanku chaymanqa.
21 Chanta Israelqa Joseta d G´ e´ 29:32 ˜
˜ ˜ Paykunaqa phi nakuyninkupi
nerqa: “Noqaqa wanupusajna. a Ex 6:14 ˜
runasta wanuracherqanku, c
Chaywanpis Diosmin 1Cr 5:1
˜ torostapis asikunallankupaj
qankunawan kanqa, naupa
e Ge´ 35:22
cojoyacherqanku.
tatasniykichejpa jallpanmantaj
 7 Maldecisqa kachun chay kajaj
kutichisonqachej. b 22 Noqataj ˜
˜ phinakuyninkoqa, maldecisqa
qanman qoyki aswan jatun Pana lado
a Ge´ 29:33, 34
kachun chay kajaj
jallpata, hermanosniykimanta ´
Ge 35:23 rabiakuyninkoqa. d Noqa
uj jinatawan, mayqentachus
paykunata takarasaj Jacobpa
espadaywan flechana arcoywan1
b Ge´ 34:25 jallpanpi, noqallataj paykunata
amorreosmanta qhechorqani
taqarasaj Israelpa jallpanpi. e
chay jallpata”, nispa. ´
´ 8 ”Juda, f qantaqa
49
c Ge´ 34:7
Chanta Jacobqa tukuynin hermanosniyki
wawasninta wajyachispa jatunchasonqanku. g
nerqa: “Qayllaykamuwaychej d Ge´ 34:25
´ Enemigosniykita
wawasn ıy, noqaqa kunkankumanta japinki. h
willasqaykichej imachus e Jos 19:1
Tataykej wawasnenqa qanman
qankunapaj qhepaman kananta. Jos 21:41 ´
kumuykukusonqanku. i 9 Juda,
2 Qayllaykamuwaychej. ˜ ´
qanqa u na le on jina kanki. j
Uyariwaychej, Jacobpa f Ge´ 29:35 ´
Dt 33:7 Waway, qanqa uywa japisqaykita
wawasnin. Uyariychej, mikhuykuytawan ripunki.1
tataykichej Israelta. ´
´ g Ge´ 43:8, 9 Uj leon jina winkurikuspa2
3 ”Rub en, c qanqa kuraj ´
Ge 46:28 aysaykacharikunki.
waway kanki, d kallpay kanki, 1Cr 5:2 ¿Pitaj uj leonta toreaspa
˜
aswan naupaj kaj wawaytaj.1 jatarichinmanri?
Qanqa aswan kuraj kanki h Jue 1:2 10 Judamantaqa
jatunpaj qhawasqa kaypi, mana qhechusqachu kanqa
kallpayoj kaypipis. i Nu´ 10:14 kamachina vara, k nillataj
˜
4 Chaywanpis qanqa manana 2Sa 5:3 chakisnin chaupimanta
´
ajina kurajpajchu qhawasqa kamachina tojnupis Silo1
kanki, imaraykuchus ashkha j Ap 5:5 chayamunankama. l Silotaqa
correshaj yaku jina mana tukuy llajtas kasukonqanku. m
sujetakuyta aterqankichu. k Nu´ 24:17 11 Judaqa burronta wataykonqa
˜
Qanqa tataykej warminwan 2Sa 2:4 uva sachaman, u nantataj
˜ 2Sa 7:16, 17
punuykorqanki.1e Chaypacha sumajnin kaj uva sachaman.
qanqa camayta Ropantaqa tajsanqa vinopi,
l Isa 9:6 mantontataj tajsanqa uvas
48:22 1 Flechana arco: waj Eze 21:27
Lu 1:32
lugarespi ninku camba flecha. Heb 7:14 49:9 1 Hebreo parlaypeqa nin,
49:3 1 Chayri “wawayoj kayta “wicharinki”. 2 Winkuy: waj lugarespi
´
atisqaymanta qallariynintaj”. 49:4
m Sl 2:8
ninku siriy. 49:10 1 Silo suteqa niyta
1 Hebreo parlaypeqa nin, “qanqa Isa 11:10 munan pichus japinan kashan chay,
tataykej camanman wicharerqanki”. Mt 2:6 pejpatachus kanan kashan chay.
´
GENESIS 49:12-28 132
˜
chirwasqapi. 12 Nawisnenqa CAP. 49 ramasnenqa perqa patasta
yana pukas kanku vinota a Dt 33:18, 19 wasaykurin. 23 Arcoswan1
˜
tomasqanrayku, kirusninpis flechajkunaqa payta wanuchiyta
yurajpacha kanku lecheta b Mt 4:13 munaspa flecharqanku, paytaqa
tomasqanrayku. mayta chejnikorqanku. a
´
13 ”Zabulonqa a tiyakonqa c Jos 19:10 24 Josetajrı flechana arcontaqa
mar qocha kantupi, maypichus sumajta japiykorqa, b makisnintaj
barcos sayanku chaypi. b d Dt 33:18 manchay kallpasniyoj karqa,
´ 1Cr 7:5
Lindesnintaj1 kanqa Sidon sumajtataj pujllaricherqa. c
ladoman rinapi. c Chayqa karqa Jacobta yanapaj
e Dt 33:22
14 ”Isacarqa d sumaj atiyniyojmanta, michejmanta,
tullusniyoj burro jina, iskay Israelpa ruminmantataj.
˜ f Jue 13:2, 24
25 Joseqa1 tatanpa
cargas chajnarisqa1 punoj burro Jue 15:20
jina. 15 Samarikoyqa paypaj Diosninmanta uj regalo jina.
may sumaj kanqa, jallpapis g Jue 14:19 Diosmin paytaqa yanapanqa.
paypajqa kachitu kanqa. Payqa Jue 15:15 Joseqa Tukuy Atiyniyoj Dioswan
cargata apallanqa, mana imata kashan. Diosqa payta
nispataj sinchita trabajallanqa. h Dt 33:20 bendicenqa cielomanta
16 ”Danqa e Israelpa ujnin bendicioneswan, ukhu yakuswan
i Jos 13:8
ayllun,1 llajtanpaj justiciata ima. d Bendecillanqataj
˜
ruwanqa.2 f 17 Danqa nan ashkha wawaswan, ashkha
j Dt 33:24
kantupi kashaj katari jina kanqa, animaleswantaj. 26 Tatanpa
˜ bendicionesnenqa aswan sumaj
nan patapi kashaj wajrasniyoj k 1Re 4:7, 16 ˜
katari jina. Payqa caballospa kanqa winaypaj sayanku chay
chaki talonesninta khanispa, orqospa bendicionesninmanta
l Dt 33:23
caballospi rejkunata qhepaman nisqaqa, mana tukukoj kachitu
´
urmachenqa. g 18 Jehova lomaspa valorniyoj
´ m Mt 4:13, 15
imasninkumanta nisqapis. e Chay
Diosn ıy, suyasaj qan
salvanawaykita. n Dt 33:13-17
bendicionesqa Josejpa umanpi
19 ”Gadtaqa h suwa runas  kanqa, pichus hermanosnin
´ ˜ ukhumanta ajllasqa karqa
muyuykonqanku. Paytajr ı Pana lado
chay runasta ayqechenqa, a Ge´ 37:5, 8 chaypa coronan patapi. f
qhepallankumanta qhatiykuspa. i ´
Ge 40:15 27 ”Benjaminqa g uj atoj jina1
20 ”Aserqa j ashkha japisqan animalta mitharanqa.2h
mikhunayoj1 kanqa, paypa b Ge´ 50:20 Sutiyaytaqa japisqan animalta
qosqan mikhunataj uj reypa mikhuykakaponqa,
mikhunan jina kanqa. k c Jos 1:1, 6 chisiyaykuytataj qhechusqanta
Jue 11:32
21 ”Neftaliqa l usqhayta correj partiranqa”, i nispa.
taruka jina. Payqa kachitu d Dt 33:13
28 Chayta tatankoqa
palabrasta parlan. m nerqa wawasninta
22 ”Joseqa n sumajta poqoj e Jos 17:14 bendecishaspa. Sapa
sachaj ijiynin jina,1 yaku ujninkuta bendicerqa ima
kantupi sumajta poqoj sachaj f Dt 33:16 bendicioneschus
ijiynin jina. Chay sachaj paykunapaj kasqanman jina. j
g Dt 33:12 Chaykuna kanku 12 Israel ayllus.
49:13 1 Linde: waj lugarespi ninku
lindero. 49:14 1 Chayri “cargaykusqa”. h Jue 20:15, 16
49:23 1 Arco: waj lugarespi ninku
49:16 1 Uj aylloqa uj familiamanta 1Sa 9:16 camba flecha. 49:25 1 Hebreo
miraj ashkha familias kanku. 2 Hebreo parlaypeqa nin, “Payqa”. 49:27
parlaypeqa nin, “llajtanta juzganqa”. i Est 2:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj lobo
49:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, Est 8:7 jina”. Loboqa atojman rijchakun, aswan
“tantayoj”. 49:22 1 Ijiy: waj lugarespi jatuntaj. 2 Mithay: waj lugarespi ninku
˜
ninku chillchiy, retonay. j Heb 11:21 wikhay, tisay.
´
133 GENESIS 49:29–50:12
´
29 Chanta Jacobqa CAP. 49 faraonman kay jinata
wawasninman kayta a Ge´ 35:29 niripuwaychej ari: 5 ‘Tatayqa
´ ´
kamacherqa: “Wawasnıy, noqaqa Ge 49:33 jurachiwaspa a niwarqa:
˜ ˜ ˜ ˜
wanuy patapi na kashani. a “Noqaqa wanupusaj na. b
˜ ˜
Pampakapuwankichej ari naupa Wanupojteyqa pampamuwanki
´
tatasniy kashanku chaypi, hitita b Ge´ 23:17, 18 Canaan jallpapi c wakichikorqani
Efronpa jallpanpi tiyan chay chay cuevapi”, d nispa. Chayrayku
˜
cuevapi. b 30 Chayqa kashan ama jina kaspa manarikuyki
´
Macpelapi, Mamre chimpapi, c Ge´ 23:2, 19 kachanawaykita tatayta
´ ´
Canaan jallpapi. Chay jallpataqa Ge 25:9, 10 pampamunaypaj. Chaymantataj
´
Abrahan rantikaporqa hitita kutimusajpacha’, nispa”.
Efronmanta, chaypi warminta 6 Faraontaj nerqa: “Rillay,
pampananpaj. 31 Chaypi d Ge´ 35:29 tataykita pampakanpullay, pay
pamparqanku Abrahanta, jurachisusqanman jina”, e nispa.
´
warmin Sarata, c Isaacta, d 7 Chanta Joseqa tatanta
warmin Rebecata ima. e Ge´ 23:17, 18 pampaj rerqa. Paywantaj
Chayllapitaj Leatapis rerqanku faraonpa tukuy
pamparqani. 32 Chay trabajadoresnin, kamachina
jallpata, chaypi kaj cuevatapis wasinmanta kurajkuna, f Egipto
´ f Hch 7:15
Abrahan ranterqa Hetpa  jallpamanta tukuy kurajkunapis.
mirayninmanta”, e nispa. CAP. 50 8 Rillarqankutaj Josejpa
33 Jacobqa ajinata g Ge´ 46:4 wasinmanta tukuyninku,
wawasninta kamachiytawan, hermanosnin, tatanpa
camanman winkuykuspa kikinpi wasinmanta kajkunapis. g
˜ ˜ ´
wanuporqa, naupa tatasnin Gosen jallpapeqa saqerqanku
h Ge´ 50:26
jinataj pampasqa karqa. f  juchuy wawasnillankuta, tukuy
´ ´
50 Josetajrı tatanpa ayanta1
ojllaykuytawan, g
˜
Pana lado
a Ge´ 47:29-31
uywasninkutawan. 9 Chant a
kallarqankutaj carretaspi h
muchaykuspa waqarikorqa. rejkuna, caballospi rejkunapis.
2 Chaymantataj Joseqa Josewanqa may ashkha
´
doctoresta kamacherqa runaspuni rerqanku. 10 Chanta
b Ge´ 48:21
tatanpa ayanta jampiswan chayarqanku Atad eraman,1
´
chakichinankuta. h Chay mayqenchus Jordan chimpapi
doctorestaj Israelpa ayanta1 kashan chayman. Chaypitaj
c Ge´ 23:17, 18 jatunmanta waqarqanku, sonqo
jampiswan chakicherqanku. ´
Ge 49:29, 30
3 Chaytaqa ruwarqanku nanaytataj. Joseqa qanchis
40 diaspi. Doctoresqa chay punchaytawan tatanmanta
chhika diaspi uj ayata1 mayta llakikorqa. 11 Chaynejpi
d Ge´ 46:4
jampiswan chakichej kanku. ´
Ge 47:29
tiyakoj cananeostaj Atad erapi
Egipciostaj 70 punchaykunata chay jinata llakikushasqankuta
waqarqanku Josejpa tatan rikuspa nerqanku:
˜ “Chay jinatapuni egipcios
wanupusqanmanta. e Ge´ 47:31
4 Chay waqasqanku llakikunankuri”, nispa.
punchaykuna juntakojtintaj, Chayrayku chay lugartaqa
Joseqa faraonpa1 suticharqanku Abel-Mizraim1
f Sl 105:21, 22 ´
kurajkunanman nerqa: nispa, chayqa Jordan chimpapi
“Sichus qankuna allinpaj kashan.
qhawawankichej chayqa, 12 Jacobpa wawasnenqa
g Ge´ 46:27 ´
ruwarqanku imatacha tatanku
50:1, 2 1 Chayri “cuerponta”. 50:3
1 Chayri “uj cuerpota”. 50:4 50:10 1 Glosariopi era nisqata leeriy.
1 Faraonqa mana sutichu, manaqa h Ge´ 41:43 50:11 1 Abel-Mizraim suteqa niyta
´ ´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. Ge 46:29 munan egipcios mayta llakikunku.
´
GENESIS 50:13-26 134
paykunaman kamacherqa CAP. 50 20 Qankunaqa mana allin kajta
chayta. a 13 Chayrayku Jacobpa a Ge´ 47:29 ruwayta munawarqankichej, a
´ ´
ayantaqa1 Canaan jallpaman Diostajr ı chaytaqa allinman
apaspa chaypi pampamorqanku, tukucherqa, ashkha runasta
´
Macpel a jallpapi tiyan chay kausachinanpaj, imaynatachus
´ b Ge´ 23:17, 18 kunan ruwashan ajinata. b
cuevapi, Mamre chimpapi. ´
´ Ge 25:9, 10
21 Chayrayku ama
Chay jallpataqa Abrahan ´
Ge 35:27
´
rantikorqa hitita Efronmanta, Ge 49:29, 30 manchachikuychejchu.
chaypi warminta pampananpaj. b Mikhunata qollasqaykichejpuni
14 Joseqa tatanta qankunaman,
pampaykuytawan Egiptoman wawasniykichejmanpis”, c nispa.
c Ge´ 37:18, 28
kutiporqa hermanosninwan, ´
Ge 42:21 Ajinata Joseqa hermanosninta
pikunachus pampaysej rerqanku Sl 105:17 sonqocharqa, kachamanta
chaykunawan ima. parlapayaspa.
15 Ajinata tatanku 22 Josepis, tatanpa tukuy
˜ familianpis1 Egiptollapipuni
wanupojtin, Josejpa d Ge´ 37:7, 9
hermanosnenqa ninakorqanku:  tiyakorqanku. Joseqa kausarqa
´ 110 watasta. 23 Joseqa
“Ichapis kunanqa Jos e ˜
Pana lado
chejnikuwasunchej, rikorqaraj wawan
a Ge´ 37:18
tukuy ima sajrata paypaj Efrainpa allchhisninta, d
ruwasqanchejmantataj jinallataj Manasespa wawan
pagachikuwasunchej”, c nispa. Makirpa e wawasnintapis.
16 Chayrayku hermanosnenqa b Ge´ 45:5 Josepajqa chay allchhisnin
Joseman kay jinata Sl 105:17 wawasnin jina karqanku.1
nichimorqanku: “Tatanchejqa 24 Uj kuti Joseqa
˜ hermanosninman nerqa:
manaraj wanupushaspa kayta ˜ ˜ ´
nisunaykuta niwarqayku: “Noqaqa wanupusajna. Diostajrı
c Ge´ 47:12
17 ‘Kayta ninkichej Joseman: qankunata yanapasonqachej. f
´ ˜ Payqa kay jallpamanta
“Waway, manakuyki, ama jina
kaspa hermanosniyki sajra kajta orqhosonqachejpuni,
ruwasusqankuta perdonallay ari, d 1Cr 7:20 pusasonqachejtaj may
contraykita jallpatachus juraspa qonanta
juchallikusqankutapis”, nispa’. nerqa Abrahanman, Isaacman,
Chayrayku ama jina kaspa Jacobman ima chayman”, g nispa.
´
perdonariwayku ari sajra kajta
e Jos 17:1
1Cr 7:14
25 Chant a Joseqa Israelpa
wawasninta nerqa:
ruwasusqaykuta, noqaykoqa
“Diosqa qankunata
tataykej Diosninpa kamachisnin
qhawarimusonqachejpuni.
kayku”, nispa. Chayta ´
f Ex 4:31 Chaypachataj kaymanta
uyariytawan Joseqa
´ tullusniyta apakapunkichej”, h
waqarikorqa. 18 Chant a
nispa. Chayta ruwanankupajtaj
hermanosnenqa jamuspa,
˜ juracherqa. 26 Ajinata
Josejpa naupaqenpi g Ge´ 12:7 ˜
´ Joseqa Egiptopi wanuporqa
qonqoriykukuspa pampakama Ge 17:8
´ 110 watasniyoj kashaspa.
Ge 26:3
kumuykukorqanku, ´
Ge 28:13 Ayantataj1 jampiswan
nerqankutaj: “Noqaykoqa ´
chakicherqanku. i Chant a
esclavosniyki kayku, uj cajonman churaykorqanku.
imanawaykupis ari”, d nispa.
´ ´
19 Josetajrı paykunata nerqa: h Ex 13:19
50:22 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Jos 24:32
“Ama chaymantaqa Heb 11:22 “tatanpa wasinpis”. 50:23 1 Hebreo
manchachikuychejchu. ¿Noqaqa parlaypeqa nin, “Paykunaqa
Dioschu kasqani imatajri? nacekorqanku Josejpa chaki
moqosnin patapi”. 50:26 1 Chayri
50:13 1 Chayri “cuerpontaqa”. i Ge´ 50:2 “Cuerpontataj”.
´
E XO D O
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Israelitas Egiptopi miraykunku (1-7) Kinsa kaj castigo:


´ zancudos juntaykun (16-19)
Faraon israelitasta sinchita
trabajachin (8-14) Tawa kaj castigo:
Diosta manchikoj parteras saqellanku khanikoj chuspis juntaykun (20-32)
qhari wawasta kausajta (15-22) ´
Khanikoj chuspis mana Gosen
´ jallpaman juntaykunchu (22, 23)
2 Moises nacekun (1-4)
Faraonpa warmi wawanqa Moisesta 9 Phishqa kaj castigo:
˜
wawanpaj rejsikapun (5-10) uywas wanuranku (1-7)
´ Sojta kaj castigo: sarna juntaykun
Moises ayqekun Madianman,
Ziporawantaj casarakun (11-22) runasman, animalesmanwan (8-12)
Dios uyarin israelitas sonqo nanayta Qanchis kaj castigo: granizan (13-35)
waqashasqankuta (23-25) ´
Faraon Diospa atiyninta rikonqa (16)
´ ´
3 Moises khiskarara sachitata Jehova Diospa sutin
laurashajta rikun (1-12) willasqa kanqa (16)
´
Jehova Dios willan sutin 10 Pusaj kaj castigo:
ima niytachus munasqanta (13-15) langostas juntaykun (1-20)
´
Jehova Diosqa Moisesman nin Jisqon kaj castigo:
imatachus ruwananta (16-22) manchayta laqhayaykun (21-29)
´ ˜
4 Moises kinsa senalesta ruwanqa (1-9) 11 Chunka kaj castigomanta willakun (1-10)
´
Moises mana allinta parlayta Israelitas valorniyoj imasta
atisqanta nin (10-17) ˜
manakunankuta nikun (2)
´
Moises Egiptoman kutin (18-26) 12 Pascua Fiestata ruwayta
´
Moises Aaronwan tinkun (27-31) qallarinku (1-28)
5 Moiseswan Aaronwanqa Punkoj kaspisninpi yawar (7)
Faraonwan parlaj rinku (1-5) Chunka kaj castigo:
Israelitasta aswan sinchita ˜
kuraj wawas wanuchisqas kanku (29-32)
trabajachinku (6-18) Israelitas Egiptomanta
Israelitas Moisestawan llojsipunku (33-42)
Aarontawan juchachanku (19-23) 430 watas juntakun (40, 41)
´ Pascuata mikhunapaj
6 Jehova Dios ujtawan nin
israelitasta kacharichinanta (1-13) kamachiykuna (43-51)
´ ˜
Diosqa manaraj Jehova 13 Naupajta nacekojkuna
sutinwan rejsichikorqachu (2, 3) ´
Jehova Diospata kanku (1, 2)
Moisespatawan Aaronpatawan Mana Levadurayoj Tanta Fiesta (3-10)
˜ ˜ ´
naupa tatasninku (14 -27) Naupajta nacekojkuna Jehova Diospaj
´
Moises ujtawan faraonpaman taqasqa kanku (11-16)
kutinan tiyan (28-30) Dios israelitasta pusan
´ Puka mar qayllanta (17-20)
7 Jehova Dios Moisesta kallpachan (1-7)
Aaronpa tojnun jatun katariman Punchay chhoqo phuyu,
tukun (8-13) tutantaj chhoqo nina (21, 22)
˜
Naupaj kaj castigo: 14 Israelitas mar qochaman
yaku yawarman tukun (14 -25) chayanku (1-4)
´
8 Iskay kaj castigo: Faraon israelitasta qhatiykun (5-14)
kaylankulas juntaykun (1-15) Israelitas Puka marta chimpanku (15-25)

135
´
EXODO Kaykunamanta parlan 136

Egipciosta yaku pampaykun (26-28) Uj qhari uj sipasta miski


´ palabraswan umanta
Israelitas Jehova Diospi creenku (29-31)
15 Moiseswan israelitaswan Dios muyuchisqanmanta (16, 17)
atipasqanmanta takinku (1-19) Diosllata yupaychanamanta,
´ cheqan kajta
Mıriam takin (20, 21)
ruwanamantawan (18-31)
Jaya yaku miskiyapun (22-27)
23 Israelitaspaj leyes (1-19)
16 Israelitas mikhunamanta
Cheqan kajta ruwanamanta (1-9)
quejakunku (1-3)
´ Samarikuna punchaymanta,
Jehova Dios uyarin contranta
waj fiestasmantawan (10-19)
rimasqankuta (4 -12) ´
´ Israelitasta uj angel pusananta
Dios qon yuthusta, mana nisqa
nikun (20-26)
mikhunatawan (13-21)
Ima jallpastachus
Samarikuna punchaypi mana kanchu
´ japikapunankumanta (27-33)
mana nisqa mikhuna (22-30)
´ 24 Israelitas trato ruwasqankuta
Mana nisqata jallchanku
yuyarikunankupaj (31-36) juntanankuta ninku (1-11)
´ ´
Moises Sinaı orqopi (12-18)
17 Yaku mana kasqanmanta
Horebpi siminakunku (1-4) 25 Diosta yupaychana toldopaj
Chhankamanta yaku phullchimun (5-7) ofrendas (1-9)
Amalequitasqa israelitaswan Arca nisqa caja (10-22)
maqanakunku, atipachikunkutaj (8-16) Mesa (23-30)
Candelero (31-40)
18 Jetrowan Ziporawan Moisesta
watukamunku (1-12) 26 Diosta yupaychana toldo (1-37)
Jetroqa Moisesta yuyaychan Diosta yupaychana
juezkunata churananta (13-27) toldopaj telas (1-14)
´ Marcoswan chukusninwan (15-30)
19 Sinaı orqo (1-25)
Israelitas reyestaj sacerdotestaj Ukhu cortina, punku cortina
kanankuta nikun (5, 6) ima (31-37)
Israelitas llimphuchakunku 27 Ofrenda qolachina altar (1-8)
Diosta yupaychanankupaj (14, 15) Patio (9-19)
20 Chunka kamachiykuna (1-17) Candeleropaj aceite (20, 21)
Israelitasqa rikusqankumanta 28 Sacerdotespaj ropas (1-5)
mancharikunku (18-21) Efod (6-14)
Diosta yupaychanapaj Pechera (15-30)
kamachiykuna (22-26) Urimwan Tumimwan (30)
21 Israelitaspaj leyes (1-36) Mana mangasniyoj ropa (31-35)
Hebreo esclavosmanta (2-11) Uma maytunapaj oro cinta (36-39)
Runa masinkuta Sacerdotespaj waj ropas (40-43)
imanasqankumanta (12-27) 29 Sacerdotesta churanamanta (1-37)
Animalesmanta (28-36) Sapa diapaj ofrendas (38-46)
22 Israelitaspaj leyes (1-31) 30 Incienso altar (1-10)
Suwakoj runamanta (1-4) Israelitasta yupakunanmanta,
˜ kausayninkumanta
Chajrata danuykuchisqankumanta,
ruphaykuchisqankumanta ima (5, 6) paganankumantawan (11-16)
Uj jinatawan kutichipunamanta, Mayllakunapaj cobre wirkhi (17-21)
˜
duenoj derechonmantawan (7-15) Santo aceiteta wakichinapaj (22-33)
´
137 EXODO Kaykunamanta parlan –1:8

Diospaj taqasqa inciensota 36 Ancha ashkha ofrendas (1-7)


wakichinapaj (34 -38) Diosta yupaychana toldota
31 Dios runasman espiritunwan juntachin ruwanku (8-38)
kachitu imasta ruwanankupaj (1-11) 37 Arca nisqa cajata ruwanku (1-9)
Samarikuna punchayqa trato Mesata ruwanku (10-16)
˜
ruwasqamanta senal (12-17) Candelerota ruwanku (17-24)
Iskay palta rumis (18) Incienso altarta ruwanku (25-29)
˜
32 Waka unaman rijchakoj 38 Ofrenda qolachina altarta
santota yupaychanku (1-35) ruwanku (1-7)
´
Moises waj laya takiykunata Cobre wirkhita ruwanku (8)
uyarin (17, 18) Patiota ruwanku (9-20)
´
Moises palta rumista tunarparin (19) Diosta yupaychana toldota
´
Levitas Jehova Diosta imaswanchus ruwasqankumanta
kasukunku (26-29) lista (21-31)
33 Dios israelitasta kamin (1-6) 39 Sacerdotespaj ropasta ruwanku (1)
Dioswan tinkukuna toldo Efodta ruwanku (2-7)
campamentomanta jawapi (7-11) Pecherata ruwanku (8-21)
´ ´
Moises Jehova Diosta rikuyta Mana mangasniyoj ropata
munan (12-23) ruwanku (22-26)
´
34 Moises waj palta rumista ruwakun (1-4) Sacerdotespaj waj ropasta
´
Moises Diospa jatun kayninta rikun (5-9) ruwanku (27-29)
Tratomanta ujtawan sutinchakun (10-28) Oromanta cintata ruwanku (30, 31)
Moisespa uyan kancharin (29-35) Moisesqa allinta qhawaykurin
35 Samarikuna punchaypaj yupaychana toldota (32-43)
kamachiykuna (1-3) 40 Diosta yupaychana toldota
Diosta yupaychana armanku (1-33)
toldopaj ofrendas (4 -29) ´
Jehova Diospa jatun kayninpa
Dios espiritunwan juntachin kanchaynenqa yupaychana
Bezalelman, Oholiabmanwan (30-35) toldoman juntaykun (34 -38)

1 Kaykuna kanku Israelpa


wawasninpata sutisnin,
CAP. 1
a Ge´ 46:8
tiemponkumanta runaspis1
˜
wanupullarqankutaj.
pikunachus Jacobwan khuska 7 Israelitasqa1
sapa ujninku familiantin1 b 1Cr 2:3, 4 ashkhata miraykorqanku,
Egiptoman riporqanku manchaytataj yapakorqanku.
´
chaykunajta: a 2 Ruben, c Ge´ 46:17
Paykunaqa usqhayllata
´ ´ ´
Sime on, Lev ı, Juda, b ashkhayasharqanku, may
´ ´
3 Isacar, Zabulon, Benjamın, atiyniyojmantaj tukusharqanku.
´ d Ge´ 46:26
4 Dan, Neftalı, Gad, Aser c ima. Dt 10:22
Ajinata paykunaqa chay
5 Chaypacha Jacobpa Hch 7:14 jallpaman juntaykorqanku. a
tukuy miraynenqa karqanku
´ ˜ 8 Chaymanta qhepaman
70 runas. Josetajrı Egiptopina ˜
e Ge´ 50:26 waj rey nataj Egiptopi
kasharqa. d 6 Chaymantaqa  kamachiyta qallarerqa.
Josewan hermanosninwan ˜
Pana lado
˜ ˜
wanuporqanku, e a Ge´ 46:3 1:6 1 Chayri “wina masisninkupis”. 1:7
Dt 26:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa
1:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, “wasintin”. Hch 7:17-19 wawasnenqa”.
´
EXODO 1:9–2:1 138
˜
Paytaj Josetaqa manana CAP. 1 warmista nacechikushajtinku
rejserqachu. 9 Chayrayku a Sl 105:24, 25 yanapankichej chayqa, a
chay reyqa llajtanta nerqa: allinta qhawankichej
“Qhawaychej, israelitasqa qharitachus warmitachus
noqanchejmanta aswan nacechikusqankuta. Qhari wawa
˜ ˜
ashkhana kanku, aswan kajtenqa wanuchinkichej,
atiyniyojtaj. a 10 Kunanqa warmi wawa kajtintaj
sumaj yuyaywan imatapis b G´ e´ 15:13 saqellankichej kausajta”,
˜ Ex 3:7
ruwananchej tiyan, amana ´
Nu 20:15 nispa. 17 Chaywanpis
astawan miranankupaj. Dt 26:6 parterasqa Diosta1
Manachayqa guerra kajtin, manchachikusqankurayku,
enemigosninchejwan Egiptomanta reypa nisqantaqa
ujchaykukuspa contranchejpi mana kasorqankuchu,
maqanakunkuman, saqellarqanku qhari wawitasta
ripunkumantaj”, nispa. kausajta. b 18 Chayta yachaspa
c Ge´ 47:11
11 Chayrayku Egiptomanta Egiptomanta reyqa, chay
kajkunaqa capatazkunata parterasta wajyachispa nerqa:
churarqanku, israelitasta “¿Imaraykutaj qhari wawasta
mayta trabajachinankupaj. b kausajta saqellankichejri?”,
Paykunawanqa iskay llajtasta nispa. 19 Parterastaj
ruwacherqanku Pitom llajtata, ´
d Ex 1:7 faraonman kuticherqanku:
´ “Hebrea warmisqa mana egipcia
Raams es llajtatawan. c Sl 105:24, 25
Chay llajtasqa karqa warmis jinachu kanku.
poqoykunata, waj imastawan Paykunaqa wapu warmis kanku,
´ ˜
faraon1 jallchachinanpaj. niraj partera chayashajtin napis
˜
12 Ajinata astawan nacechikunkuna”, nispa.
˜
nakarichejtinkupis, israelitasqa ´ 20 Chayrayku Diosqa
e Ex 2:23
astawan miraykorqanku, Hch 7:6 chay parterasta bendicerqa.
astawantaj chay jallpaman Israelitastaj astawan
juntaykusharqanku. miraykusharqanku,
Chayrayku egipciosqa aswan atiyniyojmantaj
manchaytapuni israelitasta tukusharqanku.
manchachikorqanku. d 21 Aswan qhepaman
13 Jinapi egipciosqa israelitasta f Le 26:13 Diosqa parterasman

esclavosta jina manchayta ˜
wawasta qorqa payta
sufricherqanku. e 14 Sinchita Pana lado manchachikusqankurayku.
trabajachispa sufricherqanku: a Eze 16:4 22 Chaymanta faraonqa tukuy
turuta sarucherqanku, adobesta egipciosman kamacherqa:
ruwacherqanku, campopipis “Hebrea warmismanta
mayta llankacherqanku. nacekoj tukuy qhari wawasta
Paykunataqa mayta Nilo mayuman
˜
nakaricherqanku, b Ge´ 9:5, 6
wijchuykamuychej,
esclavosta jina tukuy imapi warmi wawastataj kausajta
sinchita trabajachispa. f saqellaychej”, c nispa.
´ ´
15 Chanta Egiptomanta
reyqa hebrea warmispa 2 Chaypacha Levı ayllumanta1
uj qhareqa casarakorqa Levı
´
parterasninkuman, Siframan, ayllullamantataj uj warmiwan. d
Puamanwan 16 kay jinata c Hch 7:18, 19
kamacherqa: “Sichus hebrea  1:17 1 Chayri “cheqa Diosta”. Glosariopi
CAP. 2 cheqa Dios nisqata leeriy. 2:1
1:11 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa ´
d Ex 6:20 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
´ ´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. Nu 26:59 ashkha familias kanku.
´
139 EXODO 2:2-15
2 Chay warmitaj onqoj CAP. 2 mamallantataj wajyamorqa. a
rikhurispa uj qhari wawitata a Hch 7:20 9 Faraonpa wawantaj chay
nacechikorqa. Kacha wawita Heb 11:23 warmita nerqa: “Kay wawata
kajtintaj pakayllapi uywakorqa apaspa uywanpuway,1 noqataj
˜
kinsa killata. a 3 Manana pagapusqayki”, nispa. Chay
astawan pakayta atispataj, b warmitaj wawata apaspa
˜
papiro nisqa totoramanta uywanporqa. 10 Jatun na
b Hch 7:18, 19
uj chhoqo canastata1 ruwaspa, kajtintaj faraonpa wawanman
alquitranman rijchakoj apaporqa, paytaj chay wawataqa
machawan sumajta llutaykorqa wawanpaj rejsikaporqa. b
´
ama yaku yaykunanpaj. Moises1 sutita churaspataj
´
Chant a wawanta chay ´
c Ex 15:20 nerqa: “Kay wawataqa
canastaman churaykuspa, 1Cr 6:3 yakumanta orqhorqani”, c nispa.
Nilo mayu kantuman Miq 6:4 11 Tiemponman
churaykamorqa totoras ˜
Moisesqa machu jovenna kaspa,1
chaupiman. hebreo hermanosninta watukoj
4 Chay wawaj hermanitantaj c rerqa, rikorqataj sinchita
karullamanta qhawamorqa trabajashasqankuta. d
d Hch 7:21
yachananpaj imachus  Rikullarqataj uj egipcio runa
chay wawawan kananta. ˜ ujninkuta maqashasqanta.
Pana lado
5 Jinapi faraonpa1 ´
a Ex 6:20
12 Moisesqa tukuynejta
warmi wawanqa Nilo mayuman qhawarispa, ni pita rikuytawan
˜
banakoj uraykorqa. chay maqaj egipciota
˜
Sirvientasnin Nilo mayu wanurparicherqa, ayantataj1
kantuta puriykachashajtinkutaj, tiyuman pampaykorqa. e
payqa rikorqa totoras chaupipi b Heb 11:24, 25 13 Qayantintaj
uj canastata tuytushajta. llojsispa rikullarqataj iskay
Chay ratopachataj esclavanta ˜
hebreostanataj maqanakushajta.
kacharqa chay canastata Qayllaykuspataj juchayoj kajta
oqharinpunanpaj. d nerqa: “¿Imaraykutaj
6 Apamojtintaj, faraonpa c Hch 7:21 hermanoykita maqashankiri?”, f
wawanqa chay canastata nispa. 14 Chay runataj nerqa:
qhawaykuspa rikorqa “¿Pitaj qanta churasunki kuraj
uj wawitata waqashajta. kamachejniyku, juezniykutaj
Chay wawitata khuyakuspataj kanaykipajri? ¿Chay egipcio
nerqa: “Kayqa hebreospa d Ex
´
1:11 ˜
´ runata jinachu wanuchiyta
Ex 3:7
wawasninkumanta ujnin”, nispa. Hch 7:23 munashawanki?”, g nispa.
7 Jinallapi chay wawaj Moisestaj chayta uyariytawan
hermanitanqa faraonpa mancharikuspa sonqonpi nerqa:
wawanman qayllaykuspa nerqa: ˜
“Egipcio runata wanuchisqayqa
“¿Munawajchu uj hebrea ˜
yachakunna”, nispa.
warmita wajyanpusunayta,
˜ ˜
e Hch 7:24 15 Faraonqa chayta
kay wawata nu nuchispa yachaytawan, Moisesta
uywapusunanpaj?”, nispa. ˜
wanuchiyta munarqa. Chayrayku
8 Faraonpa wawantaj nerqa: Moisesqa faraonmanta
´ ´
“Ar ı, riy wajyarqamuy”, ayqekuspa, Madian jallpaman
nispa. Chay imillitataj f Hch 7:26
˜ ˜
usqhayllata rispa chay wawaj 2:9 1 Chayri “nunuchinpuway”. 2:10
´
1 Mois es suteqa niyta munan
2:3 1 Chayri “arcata”. 2:5 1 Faraonqa orqhosqa, nisunman yakumanta
˜
mana sutichu, manaqa Egiptomanta salvasqa. 2:11 1 Chayri “kallpayojna
´
reyesta faraon nej kanku. g Hch 7:27, 28 kaspa”. 2:12 1 Chayri “cuerpontataj”.
´
EXODO 2:16–3:6 140
tiyakoj riporqa. a Chayman CAP. 2 esclavosllapuni kasqankumanta
chayaspataj uj pozo qayllapi a G´ e´ 25:1, 2 may phutisqas kasharqanku,
tiyaykukorqa. 16 Chaypi tiyasqa Ex 3:1
´ qhaparikusharqankutaj.
Ex 4:19
kashajtintaj, Madianmanta Ajinata paykunaqa esclavos
sacerdotej b qanchis warmi kasqankumanta Diosmanta1
wawasnin jamorqanku, yakuta ˜
´
yanapata manakuspa
orqhospa uywa ujyachinaman b Ex 18:12 qhaparikushallarqankupuni. a
juntachinankupaj, tatankoj 24 Diostaj uyarerqa sonqo
ovejasninman yakuta nanayta waqashasqankuta, b
tomachinankupaj. ´
c Ex
´
4:18 yuyarikorqataj Abrahanwan,
17 Chaywanpis waj kutispi Ex 18:1
´ Isaacwan, Jacobwan tratota
Nu 10:29
jinallataj waj michejkuna ruwasqanmanta. c 25 Jinamanta
jamuspa chay sipaskunata Diosqa israelitasta qhawarispa
vakiyarqanku. Moisestaj chayta rikorqa mayta sufrishasqankuta.

3
rikuspa mana saqerqachu d Hch 7:22
Moisesqa suegron Jetrojpa
chay sipaskunata vakiyajta,
ovejasninta michej. d Jetroqa
ovejasninkumantaj yakuta
Madianpi sacerdote karqa.
tomacherqa. 18 Chay sipaskuna ´
e Ex 18:2-4
´ Uj punchay Moisesqa ovejasta
wasinkuman kutejtinkutaj, Nu 12:1
chin jallpaj inti yaykuynin
tatanku Reuelqa1c taporqa:
ladoman qhatishaspa, Diospa1
“¿Imajtintaj kay kuti aswan
usqhayta chayamunkichejri?”, orqon Horebman chayarqa. e
´
nispa. 19 Paykunataj
f 1Cr 23:15 2 Chaypitaj Jehova Diospa
kuticherqanku: “Uj egipcio angelnenqa payman rikhurerqa,
runa d waj michejkuna uj khishkarara sachitapi
vakiyashawajtiyku g Hch 7:29 nina lauray ukhupi. f Moisesqa
jarkakuwayku, allinta qhawarispa repararqa
ovejasninchejmanpis pay kikin chay laurashaj sachitaqa
yakuta orqhospa tomachin”,
´
h Ex 7:7 mana ruphaykushasqanta.
nispa. 20 Tatankutaj nerqa: Hch 7:30 3 Chayrayku Moisesqa nerqa:
 “Kayqa tukunapaj jina.
“¿Kunan maypi kashan ˜
chay runari? ¿Imapajtaj Pana lado ¿Imaraykutaj jaqay
´
saqerparinkichejri? Rispa a Ex 3:7 khishkarara sachita
1Re 8:51 mana ruphaykushanchuri?
wajyamuychej, noqanchejwan
mikhunanpaj”, nispa. 21 Ajinapi Qhawarimusaj”, nispa.
´
Moisesqa Reuelwan tiyakaporqa. 4 Jehova Diosqa
Qhepamantaj Reuelqa wawan b Hch 7:34 qayllaykushasqanta rikuspa,
Ziporawan e Moisesta chay khishkarara sachitamanta
´ ´
casaracherqa. 22 Chaymanta nimorqa: “Mois es, Mois es”,
Ziporaqa uj qhari wawitata c G´ e´ 15:13, 14 nispa. Paytaj kuticherqa: “Kaypi
nacechikorqa, Moisestaj chay Ex 6:5
´
kashani”, nispa. 5 Diostaj nerqa:
Nu 20:15, 16
wawanman Guersom1f sutita “Ama astawan qayllaykamuychu.

churarqa, imaraykuchus pay Jukutasniykita1 orqhokuy.
CAP. 3
nerqa: “Kay jallpapi forasterolla ´ Maypichus sayashanki chay
d Ex 2:16
kani”, g nispa. ´
Ex 18:1
jallpaqa santomin”, nispa.
´
23 Chaymanta unayninman1 6 Chanta Diosqa nillarqataj:
Egiptomanta reyqa “Noqamin tataykej
˜
wanuporqa. h Israelitastaj ´
e Ex 24:12, 13 2:23 1 Chayri “cheqa Diosmanta”.
´ 1Re 19:8, 9
2:18 1 Sutikullantaj Jetro. 2:22 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
1 Guersom suteqa niyta munan 3:1 1 Chayri “cheqa Diospa”. Glosariopi
forastero. 2:23 1 Hebreo parlaypeqa cheqa Dios nisqata leeriy. 3:5 1 Chayri
nin, “Ashkha punchaykunasninman”. f Hch 7:30-34 “Abarcasniykita”.
´
141 EXODO 3:7-18
Diosnin kani, Abrahanpa CAP. 3 13 Moisestaj Diosta nerqa:
Diosnin, a Isaacpa Diosnin, b a Ge´ 17:1, 7 “Sichus˜ noqa rispa israelitasman
Jacobpa Diosnin c ima”, nispa. b Ge´ 26:24 nisaj: ‘ Naupa tatasniykichejpa
Moisestaj uyanta pakaykukorqa, Diosnin qankunaman
c Ge´ 28:13
Diosta qhawariyta ´
Ge 32:9
kachamuwan’, nispa chayqa,
manchachikusqanrayku. Mt 22:32 paykunaqa tapuwanqanku:
´
7 Jehova Diosqa nillarqataj: Hch 7:32 ‘¿Imataj sutinri?’, a nispa.
´ ´
“Noqa rikuni israelita d Ex 1:11 Chanta, ¿imata nisajri?”, nispa.
wawasniy Egiptopi mayta Isa 63:9 14 Diostaj Moisesta nerqa:
Hch 7:34
sufrishasqankuta. Uyarini mayta ´
“Noqa Kasaj Imachus Kayta
qhaparikusqankuta capatazkuna e Ex 12:51 Munani Chay”,1 b nispa.
´
sinchita trabajachisqankurayku. f Nu´ 13:26, 27 Chanta nillarqataj: “Kayta ninki
Allinta yachani mayta Dt 27:3 israelitasman: ‘Noqa Kasaj nej
sufrishasqankuta. d 8 Chayrayku g G´ e´ 10:15-17 Dios qankunaman kachamuwan’,
uraykusaj egipciospa Ex 33:1, 2
Dt 7:1
nispa”. c 15 Diosqa ujtawan
makinkumanta paykunata Jos 3:10 Moisesman nerqa:
kacharichinaypaj, e chay Ne 9:7, 8 “Israelitasman kayta ninki:
´ ´
jallpamanta orqhospataj sumaj h Ex 1:11 ‘Jehova Diosmin qankunaman
˜
jatun jallpaman pusanaypaj, i Sl 105:26, 38 kachamuwan, naupa
maypichus lechewan miskiwan Hch 7:34 tatasniykichejpa Diosnin,
jinantin tiyan chayman. f j Dt 31:23 Abrahanpa Diosnin, d Isaacpa
Chay jallpaspeqa tiyakushanku Jos 1:5 Diosnin, e Jacobpa Diosnin’, f
˜
cananeos, hititas, amorreos, Isa 41:10 nispa. Kay suteyqa winaypaj
Ro 8:31
perizitas, heveos, jebuseos Flp 4:13 kanqa, g kay sutiwantaj runas
˜
ima. g 9 Noqa uyarini israelita ´ rejsiwanqanku wi nay
k Ex 19:2 ˜
wawasniy mayta Dt 4:11, 12 winaynintinpaj. 16 Kunanqa
qhaparikusqankuta.  israelitas ukhumanta tukuy
´ ˜
Chanta rikullanitaj egipciosqa Pana lado kurajkunata tantamuspa,˜
paykunata maytapuni ´ paykunata ninki: ‘ Naupa
˜ a Ex 15:3
nakarichishasqankuta. h Sl 96:8 tatasniykichej Abrahanpata,
10 Chayrayku kunanqa Sl 135:13
Isaacpata, Jacobpata Diosnin
Os 12:5 ´
faraonman1 kachasqayki, Jn 17:26 Jehova rikhuriwaspa, kay jinata
israelita wawasniyta Ro 10:13 nisunkichej: “Qhawarimuspa
Egiptomanta orqhomunaykipaj”, i b Job 23:13 rikuni h imatachus egipcios
nispa. Isa 14:27 ruwashasusqaykichejta.
´ Jn 12:28
11 Moisestajrı Diosta nerqa: ´
17 Chayrayku noqa nini,
“¿Pitaj noqa kasqani faraonman c Ex 6:3, 7 Egiptopi may llakiyta
Ro 9:17
rispa israelitasta Egiptomanta sufrishasqaykichejmanta
orqhomunaypajri?”, nispa. d Ge´ 17:1, 7 kacharichisqaykichej. i
12 Diostaj kuticherqa: e Ge´ 26:24 Pusasqaykichejtaj maypichus
“Noqa qanwan kasaj. j f Ge´ 28:13 lechewan miskiwan jinantin
Noqa kachasusqayta Mt 22:32 tiyan chay jallpaman. j Chay
˜
yachanaykipajqa kay se nal g Sl 135:13 jallpaspeqa tiyakushanku
kanqa: Maypachachus israelita cananeos, hititas, amorreos, k
h G´ e´ 50:24
wawasniyta Egiptomanta Ex 13:19 perizitas, heveos, jebuseos ima”, l
orqhomunki chaypachaqa, nispa’.
i Ge´ 15:13, 14
tukuyniykichej kay orqopi Le 26:13 18 ”Israelitas ukhumanta
noqata sirviwankichej”,1 k nispa. j Nu´ 13:27
kurajkunataj chay nisqaykita
Dt 8:7-9
3:10 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa 3:14 1 Chayri “Noqa Tukusaj
´ k Ge´ 15:16
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. Imamanchus Tukuyta Munani
´
3:12 1 Chayri “yupaychawankichej”. l Ex 23:23 Chayman”. Yanapa A4 nisqata leeriy.
´
EXODO 3:19–4:10 142
uyarisonqanku. a Chaymantataj CAP. 3 Moisesta nerqa: “Chay
´
chay kurajkunawan khuska a Ex 4:31 katarita makiykiwan
Egiptomanta reyman kayta chupanmanta japiykuy”, nispa.
nimunkichej: ‘Hebreospa Paytaj makinwan chupanmanta
´
Jehova Diosnin b rikhuriwayku. japiykorqa, chay ratopachataj
b Ge´ 14:13
Chayrayku ama jina kaspa katareqa tojnullanmantaj
saqewayku ari, kinsa punchay tukuporqa. 5 Diostaj nerqa:
puriyta chin jallpaman “Ajinamanta paykunaqa
´ ´
rinaykuta, chaypi uywa c Ex 5:3 yachanqanku Jehova Dios
˜ ´ ˜
wanuchisqasta Ex 10:25, 26 rikhurisusqanta, a naupa
´
Jehova Diosniykuman tatasninkoj Diosnin, Abrahanpa
jaywamunaykupaj’, c nispa. Diosnin, Isaacpa Diosnin,
19 Chaywanpis allinta yachani, d Ex
´
5:2 Jacobpa Diosnin”, b nispa.
´ ´ ´
Egiptomanta reyqa mana Ex 14:8 6 Chanta Jehova Diosqa
munanqachu rinaykichejta Ro 9:17
ujtawan Moisesta nerqa: “Ama
atiyniywan matiykunaykama. d jina kaspa makiykita ropayki
20 Chayrayku tukuynin ukhuman satiykuy, pechoyki
Egiptota castigasaj atiyniywan ´
e Ex
´
7:3 chayman”, nispa. Moisestaj
tukuna imasta ruwaspa. Ex 12:33 makinta chayman satiykorqa.
Dt 6:22
Chaymantaraj chay reyqa Orqhojtintaj makenqa lepra
ripojta saqesonqachej. e onqoyniyoj kasharqa. Riti jina
21 Egipciostapis israelitaspaj yurajpacha kasharqa. c 7 Diosqa
´
kachasman tukuchisaj. f Ex
´
11:2 nillarqataj: “Ujtawan makiykita
Qankunaqa ripushaspa mana Ex 12:35, 36 ropayki ukhuman satiykuy,
chusaj makillachu ripunkichej. f pechoyki chayman”, nispa.
˜
22 Sapa warmeqa mananqa Moisestaj ujtawan makinta
qayllanpi tiyakoj warmimanta, g G´ e´ 15:13, 14 ropan ukhuman satiykorqa.
wasinpi tiyakoj warmimantapis Ex 12:36 Orqhojtintaj makenqa sanito
qolqemanta, oromanta ruwasqa  rikhurerqa tukuy cuerpon jina.
´
imasta, ropastapis. Chaytataj CAP. 4 8 Chant a Diosqa nerqa:
´
churankichej qhari h Ex 2:13, 14 “Sichus mana creesonqankuchu,
wawasniykichejman, warmi ˜ ˜
naupaj kaj se naltapis mana
wawasniykichejmanpis. Ajinata kasuranqankuchu chayqa,
Egiptotaqa chusajpachata ˜
´
i Ex 7:9
kay qhepan kaj se naltaqa
saqerpankichej tukuy  kasonqankupuni. d 9 Sichus
kapuyninta apakapuspa”, g nispa. ˜
˜
Pana lado
chay iskay senalesta mana
´
4 Moisestajrı nerqa: “Mana
creewanqankuchu, nitaj
a Ex
´
´
3:16
Ex 4:31
creenqankuchu, nitaj
uyarisonqankuchu chayqa, Nilo
kasuwanqankuchu. h Paykunaqa mayumanta yakuta orqhomuspa
´ chaki jallpaman jichanki. Chay
niwanqanku: ‘Jehova Diosqa
mana qanman rikhurisunkichu’, jallpaman jichasqayki yakutaj
´ b Lu 20:37
nispa”. 2 Jehova Diostaj nerqa: yawarman tukonqa”, e nispa.
´
“¿Imataj makiykipi kashan?”, 10 Moisestaj Jehova Diosta
´
nispa. Moisestaj nerqa: “Tojnuy”, nerqa: “Ay Jehova Dios.
´
nispa. 3 Chant a Diosqa c Nu´ 12:10 Noqaqa mana allinta
nillarqataj: “Pampaman choqay parlayta atinichu. Chayqa
chay tojnuykita”, nispa. mana kunallanmantachu,
Moisestaj pampaman choqarqa. nitaj noqawan
d Hch 7:36
Chay ratopachataj tojnonqa parlasqaykimantapachallachu.
katariman tukorqa, i Moisestaj Noqa kamachiykeqa
chay katarimanta ayqerqa. unaymantapuni ajina kani,
´ ´
4 Chant a Jehova Diosqa ´
e Ex 4:30 qalloyqa parlashajtiy
´
143 EXODO 4:11-26
watakullawanpuni”, a nispa. CAP. 4 manachus chayta”, nispa.
´
11 Chaymanta Jehova Diosqa ´
a Ex 6:12 Jetrotaj Moisesta nerqa:
´
nerqa: “Chanta, ¿pitaj runaman Nu 12:3 “Allillanta rerqoy”, nispa.
Jer 1:6 ´
simita qorqari? ¿Pitaj runata 19 Moises Madianllapiraj
Hch 7:22 ´
opayachinman, kashajtin, Jehova Diosqa
joqarayachinmantaj?1 payta nerqa: “Egiptoman
b Isa 50:4 ˜
¿Pitaj runata qhawarichinman, Mr 13:11 kutillay, qanta wanuchisuyta
˜ ˜
ciegoyachinmantaj? ¿Manachu munajkunaqa wanunkuna”, a
´
noqa Jehova Dios chayta c Nu´ 26:59
nispa.
ruwani? 12 Chayrayku ´
20 Chant a Moisesqa
kunanqa rillay. Noqamin ´ warminta, wawasninta burroman
d Ex 4:27
qanwan kasaj parlashajtiyki.1 wicharichispa Egipto jallpaman
Imatachus parlanaykitapis noqa ´
kuterqa. Apallarqataj Dios1
yachachisqayki”, b nispa. e Ex 4:28 apananta nerqa chay tojnutapis.
´ ´
13 Moisestajr ı nerqa: 21 Jehova Diostaj Moisesta
´
“Ay Jehova Dios. Ama jina f Jer 1:9 nerqa: “Egiptoman kutispaqa
kaspa waj runallata kachay ari, atiyta qosusqaywan milagrosta
´ ˜
pitacha munanki chayta”, nispa. ´ ruwanki faraonpa1 naupaqenpi. b
´ ´ g Ex 7:1, 2 ´ ´
14 Chant a Jehova Diosqa Noqatajr ı saqellasaj faraon
˜
Moisespaj phinakuspa nerqa: ´ sonqonta rumiyachinanta, c
h Ex 8:5
“Chaypaj kashan levita1 ´ paytaj israelita wawasniytaqa
´ Ex 17:5, 6
´
hermanoyki Aaron. c Noqa Nu 20:11 mana llojsejta saqenqachu. d
yachani payqa sumajta parlayta 22 Qanqa faraonman ninki:
yachasqanta. Chantapis payqa ´ ´
˜ ˜ i Ex
´
2:18, 21 ‘Jehova Diosqa ajinata nin:
napis taripasoj jamushanna, Ex 18:1
´
“Israelqa kuraj waway. e 23 Noqa
rikususpataj sonqonpi mayta Nu 10:29

niyki: Wawayta kachariy noqata
kusikonqa. d 15 Qanqa payman ˜ yupaychanawanpaj.1 Manachus
willanki imatachus nisusqayta, Pana lado
´ kacharinki chayqa, kuraj
siminmantaj churanki imatachus a Ex 2:15 ˜
wawaykita wanuchisaj” ’, f nispa”.
ninanta. e Noqa qankunawan ˜
´
24 Maypichus punukunanku
kasaj parlashajtiykichej, f b Ex 7:9 karqa chay lugarman
yachachisqaykichejtaj imatachus ´
rishajtinkutaj, Jehova Diosqa g
ruwanaykichejta. 16 Aaronqa ´ ˜
c Ex
´
7:3 paywan tinkorqa, wanuchiytataj
qanpa cuentaykimanta Ex 8:15
´ munarqa. h 25 Ziporataj i
runasman parlanqa. Qantaj Ex 9:12
´ chayta rikuspa, uj filo rumita1
Ex 11:10
Aaronpajqa Dios jina kanki.1g Ro 9:17, 18 oqharispa wawanpa
17 Kunanqa chay tojnuykita jispananpa puntanmanta
apakuy, chaywan milagrosta ´
d Ex 7:22 qaritanta khuchorqa. Chay
ruwamunki”, h nispa. khuchusqanta chakisninman2
18 Moisestaj suegron chayaykuchispataj nerqa:
e Dt 7:6
Jetrojpaman i kutispa nerqa: Dt 14:2 “Qanqa noqapaj yawar
“Ama jina kaspa saqeway ari Os 11:1 novio3 kanki”, nispa.
Egiptoman kutejta. Ro 9:4
26 Chaymantaraj Diosqa
Kutiyta munani
´
yachamunaypaj hermanosniy f Ex 12:29 4:20 1 Chayri “cheqa Dios”. Glosariopi
kausakushankurajchus cheqa Dios nisqata leeriy. 4:21
g Nu´ 22:22
1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
4:11 1 Joqarayachiy: waj lugarespi 1Cr 21:16 Egiptomanta reyesta faraon nej
ninku lojtuyachiy. 4:12 1 Hebreo kanku. 4:23 1 Hebreo parlaypeqa nin,
parlaypeqa nin, “Noqamin simiykiwan “sirvinawanpaj”. 4:25 1 Chayri “rumi
h Ge´ 17:14
kasaj”. 4:14 1 Glosariopi levita nisqata cuchillota”. 2 Ichapis angelpa
leeriy. 4:16 1 Chayri “Qantaj sutiypi chakisninmanta parlashan. 3 Chayri
´
Aaronman parlanki”. i Ex 2:16, 21 “qosa”.
´
EXODO 4:27–5:9 144
˜
mana payta wanucherqachu. CAP. 4 nispa. 3 Paykunataj
´
Chaypacha Ziporaqa “yawar a Ex 4:14 nerqanku: “Hebreospa Diosnin
novio” nerqa, wawanpa rikhuriwayku. Chayrayku
jispananpa puntanmanta ama jina kaspa saqewayku ari,
qaritanta khuchusqanrayku. b Ex
´ kinsa punchay puriyta chin
´ ´ 3:1
27 Chanta Jehova Diosqa ´
Ex 20:18
´
jallpaman rinaykuta,1
˜
Aaronta nerqa: “Riy chin Ex 24:16 chaypi uywa wanuchisqasta
´
jallpaman Moisesta taripaj”, a Jehova Diosniykuman
nispa. Paytaj rispa Moisesta jaywamunaykupaj. a
´ Ajinamanta ama ima onqoytapis
taripamorqa Diospa orqonpi, b c Ex 4:15
napaykuspataj hermanonta apachimunawaykupaj,
muchaykorqa. 28 Moisestaj nitaj enemigosniykuwanpis
˜
Aaronman willarqa imastachus ´ wanuchichinawaykupaj”, nispa.
´ d Ex 4:8 ´
Jehova Dios payman willananta 4 Chant a Egiptomanta
nerqa chayta, c jinallataj ima reyqa paykunata nerqa:
´ ´
milagrostachus ruwananta “Moises, Aaron, ¿imaraykutaj
´
kamachisqantapis. d e Ex
´
3:16 israelitaspa trabajosninkuta
Ex 24:1
29 Chaymanta Moiseswan saqechiyta munankichejri?
Aaronwanqa rispa Riychej trabajamuychej”, b nispa.
´
tantacherqanku israelitas 5 Chanta faraonqa nillarqataj:
´
ukhumanta tukuy kurajkunata. e f Ex 4:3, 6, 9 “May chhika israelitas Egiptopi
´
30 Aarontaj paykunaman trabajashanku. Qankunatajr ı
´ trabajosninkuta saqechiyta
willarqa imastachus Jehova
Diosqa Moisesman nerqa chayta. ´
g Ex 3:18 munashankichej”, nispa.
Moisestaj israelitaspa 6 Chay punchaypacha
˜ faraonqa capatazkunata,
naupaqenkupi milagrosta
ruwarqa. f 31 Israelitastaj chay capatazkunata
h Ge´ 50:25
chayta rikuspa chay nisqanta yanapajkunatawan kamacherqa:
´ 7 “Kunanmanta jaqaymanqa
creerqanku. g Jehova Dios ˜
paykunata yanapananta amana pajata israelitasman
´
uyariytawan, h llakiyninkutapis i Ex
´
1:14 qonkichejchu adobesta
Ex 3:7
rikusqanta yachaytawan, i Dt 26:6
ruwanankupaj. c Paykuna kikin
tukuyninku qonqoriykukuspa  rispa apakamuchunku pajataqa.
´
pampakama kumuykukorqanku. 8 Qankunatajr ı may
CAP. 5 ´
chhikatacha adobesta ruwaj
5
´
Chaymanta Moiseswan j Ex
´
7:5
kanku chay chhikallatapuni
Ex 9:15, 16
Aaronwanqa, faraonman1 ruwachinkichej, ama
parlaj rispa nerqanku: “Israelpa pisiyachinkichejchu.
Diosnin Jehovaqa ajinata nin: Paykunaqa qhellallamanta
‘Saqey israelita wawasniy k 2Re 18:28, 35
nishanku: ‘Rispa Diosniykuman
chin jallpaman rinankuta, ˜
uywa wanuchisqasta
chaypi noqapaj fiestata jaywamusqayku’,1 nispa.
ruwanpunawankupaj’, nispa”. ´
´ l Ex 3:19 9 Qankunaqa aswan
2 Faraontajr ı kuticherqa: 
sinchita trabajachiychej,
´ ˜
“¿Pitaj kasqa chay Jehova Pana lado mana tiempoyojtataj japiychej,
´
Diosri? j ¿Pitaj pay kasqa nisqanta a Ex 3:18 ama llulla palabrasta
kasunaypajri, israelitastataj rejta kasunankupaj”, nispa.
saqenaypajri? k Mana rejsinichu
´ ´
chay Jehova Diostaqa, nitaj ´
b Ex 1:11
5:3 1 Icha nillanmantaj “chin
israelitasta rejta saqesajchu”, l jallpaman rispa kinsa punchayta
chinkamunaykuta”. 5:8
5:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa 1 Jaywamusqayku: waj lugarespi ninku
´ ´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. c Ex 1:14 jaywamusajku.
´
145 EXODO 5:10–6:1
10 Chayrayku chay CAP. 5 18 Riychej trabajamuychej.
´
capatazkuna, a paykunata a Ex 1:11 Pajataqa mana qosonqachejchu,
´
yanapajkunapis, llojsispa adobestataj may chhikatacha
israelitasman nimorqanku: ruwaj kankichej chay
“Faraonqa kay jinata nin: chhikallatapuni ruwankichej”,
˜
‘Manana pajata nispa.
qosqaykichejchu. 11 Kunanqa 19 Israelitas ukhumanta
´
qankuna kikin maymantapis b Ex 2:11 yanapakojkunaqa ni imanakuyta
pajataqa oqharikamuychej. ´
´ aterqankuchu, fara on kayta
Adobestataj may chhikatacha ´
nisqanrayku: “May chhikatacha
ruwasharqankichej chay adobesta ruwaj kanku
chhikallatapuni ruwankichej’, chay chhikallatapuni
nispa”. 12 Chayrayku ruwachinkichej”, nispa.
israelitasqa tukuynin Egipto ´
c Ex 5:7, 8 20 Chaymanta paykunaqa
jallpasman rerqanku, faraonwan parlasqankumanta
pajaj cuentanmanta llojsimuspa, Moiseswan
lastrojota oqharikamoj. Aaronwan tinkukorqanku.
13 Capatazkunataj astawan Paykunaqa chay jawapi
sinchita trabajacherqanku, suyasharqanku.
nerqankutaj: “Pajata qoshajtiyku
´
´
d Ex 5:3 21 Paykunamantaj nerqanku:
may chhikatacha adobesta ruwaj ´
 “Jehova Dios ruwasqaykichejta
kankichej, chay chhikallatapuni ˜
Pana lado qhawamuchun, juzgachuntaj.
´
sapa dıa ruwankichej”, nispa. ´
a Ex 6:9 Qankuna juchayoj kankichej
14 Chantapis faraonpa faraonwan kamachisninwan
churasqan capatazkunaqa, chejninawaykupaj.
paykunata yanapaj kanku chay Qankuna juchayoj kankichej
israelitasta seqorqanku, b ˜
wanuchiyta munanawaykupaj”, a
pikunatachus israelitasmanta nispa. 22 Chayta uyarispa
cargoyoj kanankupaj ´
´
b Ex 5:1 Moisesqa Jehova Diosmanta
churarqanku chaykunata. ˜ ´ ´
manakorqa: “Jehova Diosnıy,
Nerqankutaj: “¿Imaraykutaj may ¿imaraykutaj chay jinatapuni
´
chhikatacha adobesta ruwaj llakichinki kay israelita
kankichej chay chhikallatapuni wawasniykitari? ¿Imapajtaj
mana ruwankichejchuri, ni kachamuwarqankiri?
qayna, nitaj kunanpisri?”, nispa. ´
c Ex 5:6, 9
23 Kayman jamuspa faraonman
15 Israelitas ukhumanta sutiykipi parlasqaymantapacha, b
yanapakojkunataj faraonman israelitasta aswan llakiyman
quejakoj rispa nerqanku: churan. c Qantaj manaraj
“¿Imaraykutaj chay jinata kay librankichu israelita
kamachisniykita ruwawaykuri? wawasniykitaqa”, d nispa.
˜ ´ ´
16 Manana pajatapis
qowaykuchu, munankutaj
adobesta ruwanallaykutapuni.
´
d Ex 3:8
 6 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nerqa:
CAP. 6 “Kunanraj rikunki imatachus
Chantapis seqowayku ´ faraonta1 ruwasaj
e Ex 14:13
paykunallataj juchayoj chayta. e Paymantaqa atiyniyoj
kashaspapis”, nispa. makiywan kacharichisqaykichej.
´
17 Faraontajrı paykunata nerqa: Atiyniyta rikuspataj
“Qankunaqa qhellas kankichej. pay kikin jallpanmanta
Qhellallamanta nishankichej: c qharqosonqachej”, f nispa.
´
‘Rispa Jehova Diosman ´
˜ f Ex 9:3
uywa wanuchisqasta ´
Ex 11:1 6:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
jaywamusqayku’, d nispa. ´ ´
Ex 12:29, 31 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
´
EXODO 6:2-17 146
´
2 Chanta Diosqa Moisesta CAP. 6 kasharqanku, esclavos jina
nillarqataj: “Noqamin kani a Ge´ 17:1 sinchita sufrishasqankumanta. a
´ ´ ´ ´
Jehova Diosqa. 3 Abrahanman, Ge 35:10, 11 10 Chanta Jehova Diosqa
Isaacman, Jacobman rikhurispa, Moisesta nerqa: 11 “Rispa
Tukuy Atiyniyoj Dios jinalla b Sl 83:18
´ Lu 11:2 Egiptomanta rey faraonman
rejsichikorqani, a Jehova Jn 12:28 nimuy israelitasta jallpanmanta
´
sutiywantajrı b mana paykunaman Hch 15:14 llojsejta saqenanta”, nispa.
Ap 15:3 ´ ´
rejsichikorqanichu. c 12 Moisestajr ı Jehova Diosta
4 Chantapis paykunawan nerqa: “Qhaway, ni israelitaspis
´ c Ge´ 12:8
uj tratota ruwarqani, Canaan ´
Ge 28:16 uyarishawankuchu, b
jallpata paykunaman qonaypaj, ´
Jer 32:20 ¿imaynatataj faraon uyariwanqa
maypichus forasteros jina mana chuwata parlayta
tiyakorqanku chayta. d d Ge´ 15:18 atishajtiyri?”, c nispa.
´
5 Uyarini israelitas Ge 28:4 ´
13 Chaywanpis Jehova Diosqa
may phutisqas kashasqankuta. Moisesmanwan Aaronmanwan
e G´ e´ 17:1, 7
Paykunataqa esclavosta jina Ex 2:24 watejmanta nillarqataj
egipcios trabajachishanku. kamachisqanta israelitasman
Tratoymantapis yuyarikuni. e f Dt 4:20 willamunankuta, Egiptomanta
6 ”Chayrayku rey faraonmanpis.
israelitasman kay jinata nimuy: g Dt 26:8 Ajinamanta israelitasta Egipto
´ 1Cr 17:21
‘Noqamin kani Jehova Diosqa. jallpamanta orqhomunanpaj.
Hch 13:17
Librasqaykichejtaj egipcios 14 Kaykuna karqanku sapa
˜
chay jinata nakarichispa ´
h Ex 29:45 ayllumanta1 uma kajkuna:
trabajachishasusqaykichejmanta, Dt 7:6 Israelpa kuraj wawan Rubenpa
esclavos kasqaykichejmantapis. f 2Sa 7:24
wawasnenqa kaykuna karqanku: d
Sl 33:12 ´ ´ ´
Atiyniyoj makiywan Hanok, Palu, Hezron, Carm ı
kacharichisqaykichej,
i Ge´ 15:18 ima. e Chaykuna karqanku
egipciosman jatuchaj castigosta ´
Ge 26:3 Rubenpa mirayninmanta
apachispa. g 7 Qankunataj ´
Ge 35:12
´
Ex 32:13 kajkuna.
wawasniy kankichej,
noqataj Diosniykichej kasaj. h 15 Kaykuna karqanku
´
Chaypi yachankichej noqamin j Ex 20:2 Simeonpa wawasnin: Jemuel,
´ ´ ´ ´
Jehova Diosniykichej kasqayta,
Isa 42:8 Jam ın, Ohad, Jak ın, Z ohar,
˜  ´
Egiptopi mayta nakarispa ˜
Shaul ima. Shaulpa mamanqa
Pana lado cananea karqa. f Chaykuna
trabajasqaykichejmantapis ´
a Ex 5:21
qankunata karqanku Simeonpa
librashasusqaykichejta. ´ mirayninmanta kajkuna.
b Ex 5:21
8 Noqaqa pusasqaykichej ´
Ex 6:9
16 Kaykuna karqanku Levijpa
ima jallpatachus Abrahanman, wawasninpa sutisnin, g chay
´ wawasninpa familiasninkupis
Isaacman, Jacobman ima c Ex 4:10
juraspa1 qonayta nerqani Hch 7:22 paykunaj sutisnillankuwantaj
´
chayman. Chay jallpataqa rejsisqas karqanku: Guerson,
d Ge´ 49:3 ´
herenciata jina qosqaykichej. i Cohat, Merarı ima. h Leviqa
´ 137 watasta kausakorqa.
Noqamin kani Jehova Diosqa’”, j
e Ge´ 46:9
nispa. 17 Guersonpa wawasnintaj
9 Moisesqa chayta f 1Cr 4:24
karqanku Libniwan
israelitasman willamorqa. Simeiwan. Chay wawasninpa
´ familiasninkupis paykunaj
Paykunatajrı Moisestaqa g Ge´ 29:34
mana creerqankuchu, sutisnillankuwantaj rejsisqas
imaraykuchus may llakisqas h Ge´ 46:11 karqanku. i
´
Nu 26:57
6:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “makiyta 6:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
oqharispa”. i Nu´ 3:18 ashkha familias kanku.
´
147 EXODO 6:18–7:5
18 Cohatpa wawasnintaj CAP. 6 parlamojkuna, israelitasta
karqanku: Amram, Izhar, a Nu´ 3:19 Egiptomanta orqhomunankupaj.
´ ´
Hebron, Uziel ima. a Cohatqa
b Nu´ 3:20
28 Jehova Dios Egipto
133 watasta kausakorqa. jallpapi Moiseswan parlashajtin,
´ ´
19 Merarijpa wawasnintaj c Ex 2:1 29 Jehova Diosqa Moisesta
´
Nu 26:59 ´
karqanku Mahliwan Musiwan. nerqa: “Noqamin Jehova Diosqa
Tukuy chaykuna karqanku d 1Cr 23:13 kani. Rispa Egiptomanta rey
Levijpa mirayninmanta faraonman willamuy, imatachus
e Nu´ 16:1, 32
kaj familias, mayqen ´
Nu 26:10 noqa nishayki chayta”, nispa.
´ ´
familiamantachus 30 Moisestajr ı Jehova Diosta
f Le 10:4
kasqankuman jina. b ´ nerqa: “Noqaqa mana chuwata
Nu 3:30 ´ ´
20 Amramqa casarakorqa parlayta atinichu. ¿Imata faraon
g Rut 4:19-21 uyariwanqari?”, a nispa.
tatanpa hermanan Jokebedwan. c ´ ´
7
Mt 1:4
Wawasninkutaj karqanku Chant a Jehova Diosqa
h Nu´ 3:2 Moisesta nerqa: “Uyariway,
Aaronwan Moiseswan. d
Amramqa 137 watasta i Nu´ 26:10, 11 noqa qanta churayki Diosta
kausakorqa. jina1 faraonpaj.2 Hermanoyki
j Nu´ 26:58
21 Izharpa wawasnenqa 1Cr 9:19
Aarontaj profeta jina3
´ ´ cuentaykimanta parlanqa. b
karqanku: Core, e Nefeg,
´ k Nu´ 3:32 2 Qanqa hermanoyki Aaronman
Zicrı ima. ´
22 Uzielpa wawasnenqa l Nu´ 25:7 willanki imatacha noqa nisqayki
´ ´
Nu 31:6 chayta, paytaj faraonwan
karqanku: Misael, Elzafan, f
´ Jos 22:31 parlanqa. Chaymantaraj
Sitrı ima. Jue 20:28
faraonqa israelitasta
23 Aaronqa casarakorqa ´
m Ex 6:19 jallpanmanta llojsejta saqenqa.
Elisebawan, payqa karqa ´ ´
´ 3 Noqatajrı saqellasaj faraon
Aminadabpa wawan, Nahsonpa n Ex
´
7:2, 4
Ex 12:41 sonqonta rumiyachinanta. c
hermanantaj. g Elisebajpa Hch 7:35 Chantapis ashkha tukuna
wawasnintaj karqanku: milagrosta ruwasaj Egipto
´ o Sl 77:20
Nadab, Abihu, Eleazar, Itamar jallpapi. d 4 Chaywanpis

ima. h ˜ faraonqa manapuni
Pana lado
24 Corejpa wawasnintaj ´ uyarisonqachejchu. Chanta
´
´ a Ex 4:10
karqanku: Asir, Elcana, ´
Ex 6:12 noqaqa atiyniyta rikuchisaj
Abiasaf ima. i Chay wawasninpa  Egiptopi.1 Mana yupay atina
familiasninkutaj coreitas CAP. 7 llajtay israelitastataj2
karqanku. j b Ex
´
4:14-16 orqhokapusaj Egipto
´
25 Aaronpa wawan Ex 4:30 jallpamanta, jatuchaj castigosta
Eleazarqa k casarakorqa Putielpa c Ex
´
4:21 apachispa. e 5 Chaymantaraj
´
ujnin warmi wawanwan. Ex 7:13, 22 egipciosqa yachanqanku noqa
´ ´ ´
Wawankutaj karqa Finehas. l Ex 8:15, 19
´ Jehova Dios kasqayta f
Ex 9:12, 35
Chaykuna karqanku Levijpa ´
Ex 10:20, 27 Egiptopi atiyniyta rikuchejtiy,
´
wawasninmanta rikhurej Ex 11:10
´ israelitastataj paykunaj
Ex 14:8
familiaspi uma kajkuna. m Ro 9:17, 18
chaupinkumanta orqhokapojtiy”,
26 Aaronwan Moiseswanqa ´
chay ayllumanta karqanku. d Ex 3:19, 20 7:1 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´ Sl 105:26, 27 “ruwayki Diosta”. 2 Faraonqa
Jehova Diosqa paykunaman Hch 7:36
mana sutichu, manaqa Egiptomanta
nerqa: “Israelitasta Egipto ´ ´
e Ex 12:12, 51 reyesta faraon nej kanku.
jallpamanta orqhomuychej 3 Glosariopi profeta nisqata leeriy.
´
may chhika soldadosta jina”, n f Ex
´
7:17 7:4 1 Hebreo parlaypeqa nin,
nispa. 27 Paykuna kanku Ex 8:9, 10
´
´
“Chant a noqaqa makiyta churasaj
Ex 8:22
Moiseswan Aaronwan, o ´
Ex 9:29 Egiptoman”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
´
Egiptomanta rey faraonwan Ex 14:4 “Ejercitosniyta, llajtayta”.
´
EXODO 7:6-20 148
nispa. 6 Moiseswan CAP. 7 israelitas llojsinankuta.
´
Aaronwanqa Jehova Diospa a Dt 34:7 15 Qaya tutamanta faraonwan
kamachisqanta ruwarqanku. Hch 7:22, 23 parlaj rinki. Payqa Nilo mayuman
Nisqanman jinapuni uraykonqa. Qantaj chay mayu
ruwarqanku. 7 Faraonwan kantupi suyamunki, makiykipitaj
parlashajtinku Moisesqa apakunki katariman tukorqa
80 watasniyoj kasharqa, ´
b Ex 4:2, 3 chay tojnuta. a 16 Chaypitaj
Aarontaj 83 watasniyoj faraonta ninki: ‘Hebreospa
´
kasharqa. a Jehova Diosnenqa qanman
´
8 Jehova Diosqa Moisesman, kachamuwan, b kaytataj nisunki:
Aaronmanwan ujtawan “Saqey israelita wawasniy chin
´ c Ge´ 41:8 jallpaman rinankuta, chaypi
nillarqataj: 9 “Sichus faraon 2Ti 3:8
nisonqachej: ‘Milagrosta yupaychanawankupaj”,1 nispa.
ruwaychej’, nispa chayqa, Kunankamataj qanqa manapuni
qanqa Aaronman ninki: kasunkichu. 17 Chayrayku
´
‘Tojnuykita japispa choqay Jehova Diosqa nimusunki:
´
˜ d Ex 7:20, 22 “Kaypi yachanki noqa
faraonpa naupaqenman’, nispa. ´
Ex 8:7, 18 ´
Chay tojnuntaj uj jatun ´
Ex 9:11
Jehova Dios kasqayta. c
katariman tukonqa”, b nispa. Kay tojnuywan wajtasaj kay
10 Moiseswan Aaronwantaj Nilo mayupi yakuta, yakutaj
yaykorqanku maypichus faraon
´ yawarman tukonqa. 18 Jinapi
kasharqa chayman. Paykunaqa kay Nilo mayupi kaj tukuy
´
´
e Ex 7:3 ˜
Jehova Dios kamachisqanman pescados wanonqanku, mayutaj
jinapuni ruwarqanku. Aaronqa millayta asnarenqa. Tukuy
tojnunta choqarqa faraonpa egipciostaj millachikonqanku
˜ ´ kay Nilo mayumanta yakuta
naupaqenman, faraon ´ tomayta”, nispa’ ”.
kamachisninwan kashajtin. Chay f Ex 10:1 ´ ´
tojnuntaj uj jatun katariman  19 Chanta Jehova Diosqa
´ ˜ Moisesta kamacherqa:
tukorqa. 11 Chant a faraonqa Pana lado
wajyacherqa yachayniyojkunata,
´
a Ex 4:2, 3 “Kayta niy Aaronman:
layqasta1 ima. Egiptomanta ‘Tojnuykita japispa Egiptopi
yakusman makiykita aysariy, d
layqa sacerdotestaj c layqayta
mayusninman, canalesninman,1
yachasqankuwan kikillantataj
qochasninman, e tukuy jallchasqa
ruwarqanku. d 12 Sapa ujninku ´
b Ex 3:18 yakusninmanpis, chay tukuynin
tojnusninkuta choqarqanku.
yakus yawarman kutinanpaj’,
Chay tojnusninkupis jatuchaj
nispa. Ajinamanta tukuynin
katarisman tukullarqankutaj.
´ Egipto jallpapi yawar kanqa,
Aaronpa katarintajr ı1 ´ jinallataj kullu fuentespi,
c Ex 7:5
paykunaj katarisninkuta ´
Ex 8:9, 10 rumi fuentespipis”, nispa.
mikhuykakaporqa. 13 Chayta ´
Ex 8:22
´ 20 Moiseswan Aaronwanqa
rikuspapis faraonpa sonqonqa Ex 9:29
´ kikinta ruwarqanku,
Ex 14:4 ´
astawan rumiyarqa, e imaynatachus Jehova Dios
nitaj Moisestawan Aarontawan kamacherqa ajinata. Aaronqa
´
kasorqachu, Jehova Dios tojnunta japispa Nilo mayupi
nisqanman jina. yakuta wajtarqa, faraonwan
´ ´ ´
14 Chanta Jehova Diosqa d Ex
´
9:22
kamachisninwan
Ex 10:12
Moisesman nerqa: “Faraonpa ´
Ex 14:21 rikushajtinku. Nilo mayupi tukuy
sonqonqa anchatapuni rumiyan, f
manapunitaj munashanchu 7:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“sirvinawankupaj”. 7:19 1 Canales
7:11 1 Chayri “brujosta”. 7:12 1 Hebreo nispaqa parlashan Nilo mayoj
´ ´
parlaypeqa nin, “tojnuntajrı”. e Ex 8:5 canalesninmanta.
´
149 EXODO 7:21–8:10
yakustaj yawarman tukorqanku. a CAP. 7 hornosniykiman, jinallataj
˜
21 Chay mayupi kaj pescadostaj a Sl 78:44 masa punanasniykimanpis.1 a
˜
wanurarqanku, b mayutaj 4 Kaylankulasqa jamonqanku
millayta asnarerqa. Egipciostaj qanman, egipcio runasman,
mana chay Nilo mayumanta tukuy kamachisniykiman ima”,
yakuta tomayta aterqankuchu. c nispa’ ”.
´
Tukuynin Egipto jallpapi kaj 5 Chaymanta Jehova Diosqa
yakusqa yawarman tukorqanku. b Sl 105:29
Moisesta kamacherqa:
22 Egiptomanta layqa “Aaronman niy: ‘Tojnuykita
´
sacerdotestajr ı layqayta japispa makiykita aysariy
yachasqankuwan kikillantataj mayus ladoman, Nilo mayoj
ruwarqanku. d Chayrayku canalesninman, qochasmanpis,
faraonpa sonqonqa astawan ´
c Ex 7:18, 24 kaylankulasta Egipto jallpaman
rumiyarqa, nitaj kasorqachu juntaykuchinaykipaj’, nispa”.
Moisestawan Aarontawan, 6 Aarontaj makinta aysarerqa
´
Jehova Dios nisqanman jina. e Egiptoj yakusnin ladoman.
23 Chaymanta faraonqa Chay ratopachataj
wasinman riporqa, kaylankulasqa llojsimorqanku,
´
chayta mana kasuraspa. d Ex
´
7:11, 12 Egipto nacionman
24 Egipciostaj Nilo mayu Ex 8:7, 18
´ juntaykunankukama.
Ex 9:11
kantuspi pozosta allarqanku 2Ti 3:8 7 Egiptomanta layqa1
yakuta tomanankupaj, sacerdotespis layqayta
Nilo mayu yakuta mana yachasqankuwan kikillantataj
tomayta atisqankurayku. ruwarqanku. Paykunapis Egipto
´
25 Jehova Diosqa Nilo mayuta jallpaman kaylankulasta
yawarman tukucherqa yakusmanta llojsichimorqanku. b
´ ´
qanchis punchay juntata. e Ex 3:19 8 Chanta faraonqa Moisesta,
´ 

8 Chaymantataj Jehova Diosqa Aarontawan wajyachispa


CAP. 8 ´
Moisesta kamacherqa: nerqa: “Jehova Diosmanta
´
f Ex 3:12 ˜
“Faraonman1 rispa nimuy: manapuwayku noqata,
´ tukuy egipciostawan
‘Jehova Diosqa kayta
nisunki: “Saqey israelita kaylankulasmanta
wawasniyta llojsejta, noqata libranawaykuta. c Noqataj
yupaychanawankupaj.2 f saqesaj israelitas rinankuta
˜ ´
2 Manachus llojsejta g Sl 78:45
uywa wanuchisqasta Jehova
saqenki chayqa,  Diosman jaywamunankupaj”,
noqa castigasaj tukuynin ˜
Pana lado
nispa. 9 Moisestaj kuticherqa:
Egiptota, kaylankulasta1 “Niway, maykajtaj munanki
a Sl 105:30 ˜
kachaykamuspa. g Diosmanta manapusunayta
3 Nilo Mayoqa kaylankulasta kaylankulasmanta
mirachenqa. Chaymanta librakunaykichejpaj
llojsimuspataj juntaykonqanku qanpis, kamachisniykipis,
˜ tukuy egipciospis, wasisniykipis.
wasiykiman, pu nuna
´
cuartoykiman, camaykiman, b Ex 7:11, 12 Kaylankulasqa Nilo
´ ˜
kamachisniykej Ex 7:20, 22
´ mayullapina kanqa”, nispa.
Ex 8:17, 18
wasisninkuman, tukuy ´
Ex 9:11
10 Faraontaj nerqa:
egipciospa wasisninkuman, 2Ti 3:8 “Qayapacha”, nispa. Moisestaj
nerqa: “Niwasqaykiman jina
˜
8:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa manakusaj. Ajinamanta
´
Egiptomanta reyesta faraon nej
kanku. 2 Hebreo parlaypeqa nin, ˜
8:3 1 Chayri “masa pu nana
“sirvinawankupaj”. 8:2 1 Kaylankula: fuentesniykimanpis”. 8:7 1 Chayri
´
waj lugarespi ninku pikaltulti. c Ex 10:16-19 “brujo”.
´
EXODO 8:11-24 150
´
yachanki Jehova Diosniyku CAP. 8 runasta, animalestapis
´
jinaqa mana waj kasqanta. a a Ex
´
9:14 tukuykusharqanku.
11 Kaylankulasqa Ex 15:11 19 Chaymanta layqa
Sl 83:18
wasisniykimanta Sl 86:8
sacerdotesqa faraonman
chinkanqanku, ajinamanta Isa 46:9 nerqanku: “Kaytaqa Dios
qanpis, kamachisniykipis, tukuy Jer 10:6, 7 atiyninwan ruwan”,1a nispa.
Ro 9:17 ´
egipciospis kaylankulasmanta Faraontajr ı astawan sonqonta
librakunkichej. Kaylankulasqa rumiyacherqa, nitaj kasorqachu
˜ Moisestawan Aarontawan,
Nilo mayullapina kanqa”, b nispa. ´
12 Moiseswan Aaronwantaj ´ Jehova Dios nisqanman jina.
˜ b Ex 8:3 ´ ´
faraonpa naupaqenmanta 20 Chanta Jehova Diosqa
llojsiporqanku. Moisestaj Moisesta kamacherqa: “Qaya
´ ˜ tutamanta jatarispa faraonwan
Jehova Diosmanta manakorqa
faraonman apachimusqan c Ex
´ tinkoj rinki. Payqa Nilo mayuman
´
8:30, 31 ´
kaylankulasta chinkachinanta. c Ex 9:33 uraykonqa. Qantaj ninki: ‘Jehova
´ Diosqa kayta nisunki: “Saqey
13 Jehova Diostaj Moisespa
˜ israelita wawasniyta llojsejta,
manakusqanman jina ruwarqa.
Ajinapi kaylankulasqa noqata yupaychamunawankupaj.
´
˜ d Ex 4:21 21 Manachus israelita
wanurarqanku wasispi, ´
Ex 7:3
patiospi, pampaspi ima. wawasniyta llojsejta saqenki
˜ chayqa, noqaqa khanikoj
14 Runastaj wanusqa
kaylankulasta tantarqanku chuspista1 apachimusaj
may chhika montonesta. qanman, kamachisniykiman,
e Sl 105:31
Tukuynin Egiptotaj millayta tukuy egipciosman,
asnarerqa. 15 Faraontaj wasisniykiman ima.
˜ Chay chuspistaj tukuy
kaylankulas manana kasqanta
rikuspa sonqonta astawan f Ex
´
7:11, 12
egipciospa wasisninkuman
´ juntaykonqanku, pampaspipis
rumiyacherqa, d nitaj kasorqachu Ex 7:20, 22
´
Ex 8:7 aywirenqanku. 22 Ajina
Moisestawan Aarontawan, ´
Ex 9:11 ´
´ kashajtinpis, Gosen jallpapeqa
Jehova Dios nisqanman jina. 
´ mana kanqachu b khanikoj
16 Jehova Diostaj Moisesta ˜
Pana lado chuspis, maypichus israelita
´
kamacherqa: “Aaronman kayta a Ex 31:18 wawasniy tiyakushanku chaypi.
niy: ‘Tojnuykita oqharispa Lu 11:20
Ajinamanta yachanki noqa
pampata wajtay. Jallpataj ´
Jehova Dios kay jallpa patapi
zancudosman1 tukuspa tukuynin kashasqayta. c 23 Ajinata
Egipto jallpaman juntaykonqa’, ´ noqaqa israelita wawasniyta
nispa”. 17 Paykunaqa ajinata b Ex
´
9:4, 26
Ex 10:23 taqasaj egipciosmanta. Chaytaj
´
ruwarqanku. Aaronqa tojnunta Ex 12:13 qayapacha kanqa”, nispa’ ”.
japiytawan pampata wajtaspa ´
24 Jehova Diosqa chayta
jallpata oqharicherqa. Chaytaj ruwarqa. Khanikoj chuspisqa
zancudosman tukorqa tukuynin manchay ashkhas
Egipto jallpapi. Chay c 1Sa 17:46
aywirimorqanku,
1Re 20:28
zancudostaj runasta, 2Re 19:17, 19 juntaykorqankutaj faraonpa
animalestapis tukuykorqanku. e wasinman, kamachisninpa
18 Layqa sacerdotespis wasisninkuman, jinallataj
kikillantataj ruwayta munaspa, tukuynin Egipto jallpamanpis. d
layqayta yachasqankuwan f ´
d Ex 8:3 Khanikoj chuspisqa egipciosta
zancudosta rikhurichiyta ˜
maytapuni nakaricherqa. e
munarqanku, manataj
aterqankuchu. Chay zancudosqa 8:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Kayqa
e Sl 78:45 Diospa dedon”. 8:21 1 Chayri
8:16 1 Chayri “tiulasman”. Sl 105:31 “tabanosta”.
´
151 EXODO 8:25–9:7
´
25 Chaymanta faraonqa CAP. 8 31 Jehova Diostaj Moisespa
˜
Moisestawan Aarontawan a G´ e´ 46:33, 34 manakusqanman jina ruwarqa.
wajyachispa nerqa: “Rispa Ex 10:25, 26 Jinamanta faraonpis,
Diosniykichejman uywasta kamachisninpis, tukuy
˜
wanuchispa jaywamuychej, egipciospis khanikoj
kay Egipto jallpamanta chuspismanta librakorqanku.
mana llojsispalla”, nispa. Ni uj chuspipis puchorqachu.
´ ´ ´
26 Moisestajr ı kuticherqa: b Ex 3:18 32 Faraontajr ı sonqonta
“Chayta ruwanaykoqa mana rumiyachillarqapuni,
allinchu kanman. Egipciosqa manapunitaj saqerqachu
˜
mayta phinakunkuman ima israelitas llojsinankuta.
˜ ´
9
uywastachus wanuchispa Chaymanta Jehova Diosqa
´ ´
Jehova Diosniykuman c Ex
´
8:8 Moisesta kamacherqa:
jaywasqayku chayta rikuspa. a Ex 9:28
“Rispa faraonman1 nimuy:
Sichus egipcios rikuwasqayku ´
˜ ‘Hebreospa Jehova Diosnenqa
chay uywasta wanuchispa kayta nisunki: “Saqey israelita
jaywashajta chayqa, rumiswan wawasniyta llojsejta, noqata
˜
chanqaspa wanurachiwasqayku. ´ yupaychamunawankupaj.2 a
27 Noqaykoqa rinayku tiyan d Ex 8:15 2 Manapunichus kacharinki,
kinsa punchay puriyta astawanchus paykunata
chin jallpaman. Chaypi jarkallankipuni chayqa,
˜ ´
uywasta wanuchispa
´ 3 noqa Jehova Diosqa
Jehova Diosniykuman atiyniywan b uywasniykita
jaywamunaykupaj, pay ´ ˜
e Ex 9:33 wanurachisaj. Uj onqoy
kamachiwasqaykuman jina”, b  ˜
˜
wanurachenqa caballosta,
nispa. Pana lado burrosta, camellosta, wakasta,
28 Faraontaj nerqa:  ovejasta ima. c 4 Chaywanpis
“Saqesqaykichej chin jallpaman ´
´ CAP. 9 noqa Jehova Diosqa
rispa Jehova Diosniykichejman a Ex
´
5:1 israelitaspa uywasninkuta,
˜ ´
uywasta wanuchispa Ex 8:1 egipciospa uywasninkumanta
jaywamunaykichejta, taqasaj. Chayrayku israelitaspa
ama ancha karuman rinaykichej uywasninkoqa ni ujpis
kajtillan. Jinapis noqapajraj ˜
wanonqachu”, d nispa’ ”.
´
Diosniykichejmanta
˜ 5 Chantapis Jehova Diosqa
´
manapuwaychej”, c nispa. b Ex 7:4 nerqa maykajchus chayta
29 Moisestaj nerqa: ruwananta: “Qayapacha noqa
“Kaymanta llojsiytawan ´
´ ˜ Jehova Diosqa chayta ruwasaj
Jehova Diosmanta manakusaj kay nacionpi”, nispa.
´
qayapacha kay khanikoj 6 Qayantinpachataj Jehova
chuspismanta librananta ´
c Ex 9:15 Diosqa chayta ruwarqa. Egiptopi
faraonta, kamachisninta, tukuy ˜
´ ˜ uywas wanuyta qallarerqanku. e
egipciostapis. Faraontajrı amana ´
Israelitaspa uywasninkutajr ı
ujtawan chaukiyanawaykuchu ˜
˜ ni ujpis wanorqachu.
tiyan.1 Amanataj israelitasta 7 Faraonqa israelitaspa
jarkachunchu uywa ´ uywasninkuta qhawarejta
˜ ´ d Ex
´
8:22
wanuchisqasta Jehova Ex 10:23 kacharqa, nitaj ujllatapis
Diosman jaywamunankuta”, d
´
Ex 11:7 ˜
´ wanusqata tarerqankuchu.
nispa. 30 Moisesqa faraonpa Ex 12:13
Jinapis faraonqa sonqonta
˜
naupaqenmanta llojsispa,
´ ˜
Jehova Diosmanta manaporqa. e 9:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
Egiptomanta reyesta faraon nej
˜ kanku. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
8:29 1 Chayri “ama na ujtawan
noqaykuwan pujllakunanchu tiyan”. e Sl 78:48 “sirvimunawankupaj”.
´
EXODO 9:8-23 152
˜
rumiyachillarqapuni, nitaj CAP. 9 makiyta oqhariymanna karqa,
´
israelitasta llojsejta saqerqachu. a a Ex 4:21 qantawan egipciostawan
´ ˜
8 Chaymanta Jehova Diosqa wanuchej onqoywan
Moisesmanwan Aaronmanwan castiganaypaj chayqa, kay
˜
nerqa: “Hornomanta jallpa patamanta chinkachisqana
qhechimichata1 iskaynin kawaj karqa. 16 Chaywanpis
makisniykichej juntata apaychej. kausajta saqeyki, qanman
´
Chanta Moisesqa chayta atiyniyta rikuchisunaypaj,
pataman qhallachun2 faraonpa sutiytaj willasqa kananpaj tukuy
˜ ´ ´
naupaqenpi. 9 Chay b Ex
´
7:11, 12
jallpantinpi. a 17 Qantajr ı
˜ Ex 7:20, 22
qhechimichataj nutu jallpaman ´
Ex 8:7, 18 astawanraj runaykacharishanki,
tukuspa, tukuynin Egipto 2Ti 3:8 nitaj saqeshankichu israelita
´
jallpaman juntaykonqa. Chanta wawasniyta llojsejta.
Egiptopi kaj runasman, 18 Chayrayku qaya kay
animalesman ima chayaspa horasta jina manchayta
sarnaman tukonqa”, nispa. granizachimusaj. Chay jina
10 Paykunataj hornomanta granizoqa ni jaykaj karqarajchu
qhechimichata orqhospa Egipto jallpapi, runas chaypi
makinkupi aparqanku faraonpa ´ tiyakusqankumantapacha.
˜ c Ex 4:21
naupaqenman. Chaypitaj ´
Ex 8:31, 32
´
19 Chayrayku kamachiy
Moisesqa pataman qhallarqa. Ex 14:17 pakamunankuta tukuy
Chaytaj runasman, animalesman uywasniykita, imaschus
ima chayaspa sarnaman tukorqa. jallpasniykipi tiyapusunki
11 Layqa1 sacerdotesqa mana chaykunatapis. Sichus runas
Moiseswan tinkoj riyta chayri ima uywallapis campopi
aterqankuchu, imaraykuchus kashanqanku mana pakakuspa
paykunapis sarna onqoywan ˜
chayqa, granizo wanurachenqa”,
kasharqanku, tukuy egipcios ´ nispa’”.
´ ´ d Ex 8:9, 10
jina. b 12 Jehova Diostajr ı 20 Faraonta
´ 2Sa 7:22
saqellarqa faraon sonqonta Sl 83:18 yanapajkunamanta wakenqa
rumiyachinanta. Chayrayku  ´
˜ Jehova Diospa nisqanta
faraonqa mana kasorqachu Pana lado uyarispa manchachikorqanku.
´
Moisestawan Aarontawan, a Ex 14:17 Chayraykutaj usqhayllata
´ Jos 2:9, 10
Jehova Dios Moisesman kamachisninkuta,
1Cr 16:24
nisqanman jina. c Pr 16:4 uywasninkutapis wasisninkupi
´
13 Chaymanta Jehova Diosqa Isa 63:12
pakamorqanku. 21 Pikunachus
Moisesta nerqa: “Qaya paqarin Ro 9:17 ´
Jehova Diospa nisqanta mana
tutamanta jatarispa faraonman kasuta ruwarqankuchu
´
nimuy: ‘Hebreospa Jehova chaykunaqa kamachisninkuta,
Diosnenqa kayta nisunki: “Saqey uywasninkutapis campopi
israelita wawasniyta llojsejta, saqellarqanku.
noqata yupaychamunawankupaj. ´ ´
22 Chanta Jehova Diosqa
14 Kunanqa tukuy castigosta
Moisesta nerqa: “Makiykita
apachimusqayki qanpa b Sl 78:47 oqhariy pataman, tukuynin
contraykipi, kamachisniykej Sl 105:32
Egipto jallpa pataman granizo
contranpi, egipciospa contranpi
urmamunanpaj runaspa
ima. Ajinamanta yachanki
kay jallpa patapi mana pipis patankuman, b animalespa
noqa jina kasqanta. d 15 Sichus patankuman, jinallataj Egipto
jallpapi tukuy plantaspa
9:8 1 Chayri “qhesimita”, “ushphata”. patankumanpis”, c nispa.
´
2 Qhallay: waj lugarespi ninku qhalliy. 23 Chanta Moisesqa tojnunta
´ ´
9:11 1 Chayri “brujo”. c Ex 10:4, 5 pataman oqharerqa. Jehova
´
153 EXODO 9:24–10:3
Diostaj troneachimorqa, CAP. 9 chajrastawan pierderqanku,
´ ˜
granizachimorqataj. Ninapis1 a Ex 9:18 cebadaqa qelluyaykusharqana,
˜
jallpaman urmamorqa. linazapis tikarisharqana.
´
Ajinata Jehova Diosqa 32 Trigotawan espeltatawantaj
granizachimullarqapuni mana pierderqankuchu,
tukuynin Egipto jallpaman. aswan qhepamanraj
24 Granizoqa manchaytapuni b Sl 105:33 poqosqankurayku. 33 Moisesqa
urmamorqa, ninataj granizo ´
faraon kasharqa chay
chaupipi lliphipirerqa. Chay jina llajtamanta llojsiytawan,
granizoqa ni jaykaj karqachu ´
Jehova Diosman makisninta
Egipto nacionpi, runas chaypi ´ oqharerqa. Chay ratotaj
c Ex 8:22
tiyakusqankumantapacha. a ´
Ex 9:3, 4 truenoswan granizowan
25 Chay granizoqa Egipto ´
Ex 10:23
´ kitakaporqanku, parapis
Ex 11:7 ˜
jallpapi runasta, animalesta
˜ ´
Ex 12:13
thaniporqa. a 34 Faraonqa
ima wanuracherqa. Jinallataj para pasapusqanta rikuspa,
jallpapi kaj tukuy rijchaj ˜ ˜
nina granizamojtin, ninataj
qhorasta, sachastapis qara truenospis sonamojtin,
kaspillata saqerparerqa. b ujtawan juchallikullarqataj.
´
26 Granizoqa Gos en d Ex
´
´
7:5, 17 Chantapis astawan sonqonta
jallpallaman mana chayarqachu, Ex 8:9, 10
´ rumiyacherqa, b
Ex 8:22
maypichus israelitas ´
Ex 14:4 kamachisninpis sonqonkuta
tiyakorqanku chayman. c Dt 10:14 rumiyachillarqankutaj.
27 Chaymanta faraonqa Sl 24:1
35 Ajinata faraonqa sonqonta

Moisestawan Aarontawan ˜ rumiyachillarqapuni,
wajyachimuspa nerqa: Pana lado
´ manapunitaj israelitasta llojsejta
“Kay kuteqa noqa juchallini. a Ex 10:17-19
´ saqerqachu, Moisesman
Jehova Diosqa cheqantapuni ´
Jehova Dios nisqanman jina. c
ruwan, noqawan egipcioswan ´ ´
pantayku. 28 Jehova
˜
Diosmanta manakuychej
´
´
10 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nerqa:
truenostawan granizotawan
b Ex
´
4:21 “Riy faraonman.1 Noqa saqeni
˜ ˜ Ex 8:13, 15
thanichinanta. Noqataj manana faraonpis, kamachisninpis
jarkasqaykichejchu, ripojta sonqonkuta rumiyachinankuta. d
saqellasqaykichej”, nispa. Ajinamanta faraonqa pay kikin
29 Moisestaj nerqa: “Kay rikunanpaj kay milagrosta
llajtamanta llojsiytawanpacha
´
c Ex 7:4 ruwasqayta. e 2 Chantapis
´  qan willanki wawasniykiman
makisniyta Jehova Diosman
oqharisaj. Truenostaj CAP. 10 allchhisniykiman ima,
˜ ´ imaynatachus Egiptota
thaniponqa, granizopis d Ex
´
4:21
kitakaponqa. Ajinamanta Ex 9:34 castigasqayta, ima
yachanaykipaj kay jallpaqa milagrostachus paykuna
´ ukhupi ruwasqaytapis. f
Jehova Diospata kasqanta. d
´ ˜ Chaywan qankunaqa
30 Noqatajr ı yachani na
´ yachankichej noqamin
ni chaywanpis Jehova Diosta ´
e Ex 9:15, 16 ´
manchachikunaykichejta Sl 78:12 Jehova Dios kasqayta”, nispa.
ni qanpis, ni kamachisniykipis”, Ro 9:17 3 Chaymanta Moiseswan
nispa. Aaronwanqa rispa faraonman
31 Chaypachaqa willamorqanku: “Hebreospa
´
linaza chajrastawan cebada Jehova Diosnenqa kayta
´ nimusunki: ‘¿Maykajkamataj
f Ex 13:3, 8
9:23 1 Ichapis nina nispa nishan
´ Dt 4:9
10:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
relampagos manchayta lliuj lliuj Dt 6:20-22 ´
nimusqanrayku. Sl 44:1 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
´
EXODO 10:4-14 154
˜
sonqoykita naupaqeypi CAP. 10 pikunachus rinankuta”, nispa.
mana llampuyachinkichuri? a ´
a Ex 9:17 9 Moisestaj kuticherqa:
Saqey israelita wawasniyta “Noqaykoqa rinayku tiyan
llojsejta noqata tukuy jovenesniykuwan,
yupaychamunawankupaj.1 sipaskunasniykuwan,
4 Manapunichus israelita machu runasniykuwan,
wawasniyta llojsejta saqenki qhari wawasniykuwan,
chayqa, qayapacha warmi wawasniykuwan,
nacionniykiman langostasta ovejasniykuwan, wakasniykuwan
kachamusaj. 5 Chay ima. a Uj fiestata ruwamunayku
langostasqa aywirimuspa ´ ´
b Ex 9:31, 32 tiyan Jehova Diospaj”, b nispa.
´
jallpata pampaykonqanku, 10 Faraontajr ı paykunata
pampataj mana rikukonqachu. ´
nerqa: “Aja, ¿yuyashankichejchu
Imaschus granizomanta noqa qankunata wawasnintinta
puchorqa chay imasta llojsejta saqenayta? Sichus
mikhukaponqanku, jinallataj saqeykichejman chayqa,
˜
jallpasniykipi wi nashanku qankunaqa niwajchej
chay sachastapis. b ´
Jehova Dios qankunawan
6 Chaymantaqa kashasqanta. c Qankunaqa
juntaykonqanku ´ ´
c Ex 9:24 imatacha ruwayta
wasisniykiman, tukuy  yuyashankichej. Chayqa sutilla
kamachisniykej wasisninkuman, ˜
Pana lado kashan. 11 Mana rinkichejchu.
tukuy egipciospa wasisninkuman ´ ´
a Ex 10:25, 26 Chay jinatapuni Jehova Diosta
ima. Manapuni chay jinataqa yupaychayta munaspaqa,
rikorqankuchu tatasniyki, qharislla riychej”, nispa.
nitaj awelosniykipis, Chay ratopachataj faraonpa
paykuna kay jallpapi ˜
naupaqenmanta paykunata
tiyakusqankumantapacha’, c qharqorqanku.
nispa”. Ajinata niytawan ´
12 Chaymanta Jehova Diosqa
Moisesqa kutirispa chay Moisesta nerqa: “Makiykita
ratopacha llojsiporqa oqhariy Egipto jallpas
˜
faraonpa naupaqenmanta. b Ex
´
ladoman, langostas jamuspa
´ 3:18
7 Chant a faraonpa ´
Ex 5:1
tukuynin Egipto nacionman
kamachisnenqa payta nerqanku: juntaykunankupaj.
“¿Maykajkamataj Mikhukapunankupajtaj tukuy
kay runa imaymanaswan ´
˜ plantasta, imascha granizomanta
nakarichiwasunri?1 puchorqa tukuy chaytapis”,
Saqey llojsejta kay runasta. nispa. 13 Moisesqa chay
´
Jehova Diosninkuta ratopacha tojnunta oqharerqa
yupaychamuchunchu. Egipto jallpas ladoman.
¿Manachu reparanki Egiptoqa ´
˜ ´ Jehova Diostaj inti llojsimuy
kay jina phirisqana kasqanta?”, c Ex 12:31, 32
ladomanta Egiptoman
nispa. 8 Chayrayku faraonqa
wayrachimorqa uj diata,
Moisesta Aarontawan ujtawan
uj tutatawan. Sutiyananpajtaj
wajyachimuspa nerqa: “Riychej,
´ chay wayraqa langostasta
Jehova Diosniykichejta
rikhurichimorqa.
yupaychamuychej. Pero
˜ 14 Langostasqa Egipto
naupajtaqa willawaychejraj
jallpapi manchayta aywirispa
10:3 1 Chayri “sirvimunawankupaj”. tukuynin nacionman
10:7 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´ juntaykorqanku. d Chay chhika
d Ex 10:5
“¿Maykajkamataj kay runa Sl 78:46
langostasqa mana jaykajpis
noqanchejpaj uj lazo kanqanri?”. Sl 105:34, 35 karqachu, nitaj jaykajpis
´
155 EXODO 10:15-29
kanqachu. 15 Langostasqa CAP. 10 mana rikunakorqankuchu, nitaj
´
manchayta aywirispa Egipto a Ex 8:30, 31 pipis kuyurerqachu maypichus
nacionta laqhayaykucherqanku. kasharqa chaymanta kinsa
Chay nacionpi tukuy plantasta punchay juntata. Israelitas
´
mikhukaporqanku, jinallataj tiyakusharqanku chaypitajrı
tukuy sachaspa poqoynintapis, kanchayqa kallarqapuni. a
´ ´
imascha granizomanta puchorqa 24 Chanta faraonqa Moisesta
chaytawan. Chay jinamanta wajyachimuspa nerqa:
´
tukuynin Egipto jallpapeqa “Rispa Jehova Diosta
ni ima qomer puchorqachu, ni b Ex
´
7:3
yupaychamuychej, b jina
´
sacha laqhespis, nitaj qhoraspis. Ex 11:10 pusaychej wawasniykichejtapis.
Qarapacha qhepakorqa. Ro 9:17, 18 Ovejasniykichejtawan
16 Chaymanta faraonqa wakasnillaykichejtawan
usqhay usqhayllata Moisestawan ama apaychejchu”, nispa.
Aarontawan wajyachimuspa, 25 Moisestaj nerqa:
nerqa: “Noqaqa juchallikuni “Mana, uywastapis
´ qonallawaykutaj tiyan,1
Jehova Diosniykichejpa ˜ ´
contranpi, qankunaj wanuchispa Jehova
contraykichejpiwan. Diosniykuman
17 Ama jina kaspa kay kutillata c Sl 105:28 jaywamunaykupaj. c 26 Tukuy
 uywasniykupis noqaykuwan
juchayta perdonawaychej ari.
˜ ´ ˜
Pana lado renqanku. Ni ima uywaykupis
Manapuwaychej Jehova ´
Diosniykichejmanta, a Ex´
8:21, 22 qhepakonqachu, imaraykuchus
˜ Ex 9:3, 6 chay uywasmanta wakinta
kay wanuchej castigota ´
Ex 9:26 ´
noqamanta qhechunanta”,
´
Ex 11:7 jaywasqayku Jehova
´
nispa. 18 Moisestaj faraonpa Ex 12:13 Diosniykuta yupaychanaykupaj.
˜ Manaraj yachaykuchu ima
naupaqenmanta llojsiytawan, ´
´ ˜ uywastachus Jehova Diosman
Jehova Diosmanta manaporqa. a
´ jaywanaykutaqa, maymanchus
19 Jehova Diostaj inti yaykuy
ladomanta sinchi wayrata rishayku chayman chayasparaj
wayrachimorqa, chaytaqa yachasqayku”,1 nispa.
´
chaytaj langostasta 27 Jehova Diostaj
Puka marman apakaporqa. saqellarqa faraonqa
´
Jinamanta langostasqa b Ex
´
8:28 sonqonta rumiyachinanta.
ni ujpis qhepakorqankuchu
Ex 9:28 Chayrayku faraonqa manapuni
tukuynin Egipto jallpapi. paykunata kacharerqachu. d
´
20 Jehova Diostaj saqellarqa 28 Astawanpis faraonqa
faraonqa sonqonta Moisesman nerqa:
rumiyachinanta. b Faraontaj “Riy kaymanta.
˜
mana israelitasta Kunanmantaqa amana
kacharerqachu. ujtawan kutimuwankichu.
´ ´ Sichus maykajllapis ujtawan
21 Chanta Jehova Diosqa ´
c Ex 3:18 kutimuwanki chayqa,
Moisesta nerqa: “Makiykita ´
Ex 5:3 ˜
wanunki”, nispa.
pataman oqhariy Egipto
29 Moisestaj kuticherqa:
jallpapi laqhayaykunanpaj,
“Allinta chaytaqa ninki.
manchay tuta laqha kananpaj”, ˜ ˜
Manana ujtawan naupaqeykiman
nispa. 22 Moisesqa chay
kutimusajchu”, nispa.
ratopacha makinta pataman
oqharerqa. Manchaytataj 10:25 1 Chayri “Mana, uywasniykutapis
laqhayaykorqa tukuynin Egipto apajta saqenawayku tiyan”. 10:26
jallpapi kinsa punchay juntata. c d Ex
´
4:21 1 Yachasqayku: waj lugarespi ninku
23 Ajinamanta runasqa ´
Ex 14:4 yachasajku.
´
EXODO 11:1–12:5 156
´ ´
11 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nerqa:
CAP. 11
a Dt 4:34
Noqataj chaymantaraj ripusaj”,
nispa. Jinata niytawan Moisesqa
˜
“Uj castigotawan apachimusaj may phi nasqa llojsiporqa
˜
faraonman1 egipciosmanpis. ´
b Ex 12:31, 32 faraonpa naupaqenmanta.
´
Chaymantaraj faraonqa 9 Chaymanta Jehova Diosqa
kaymanta llojsejta ´ Moisesta nerqa: “Faraonqa
saqesonqachej. a Pay kikintaj c Ex 3:21, 22
´
Ex 12:35, 36 manapuni uyarisonqachejchu. a
kaymanta qharqosonqachej. b Sl 105:37 Chaytaj ajina kanqa Egipto
2 Kunantaj israelitasman niy, jallpapi ashkha milagrosta
qharisman, warmisman ima, ´
d Ex 12:29 ruwanaypaj”, b nispa.
sapa ujninku qayllankupi tiyakoj 10 Moiseswan Aaronwanqa
˜
egipciosmanta manakunankuta, ´ tukuy chay milagrosta
qolqemanta, oromanta e Ex 4:22, 23
Sl 78:51 ruwarqanku faraonpa
ruwasqa imasta”, c nispa. ˜ ´ ´
´ Sl 105:36 naupaqenpi. c Jehova Diostajrı
3 Jehova Diosqa egipciosta Sl 136:10 ´
saqellarqa faraon sonqonta
may kachasman tukucherqa Heb 11:28
rumiyachinanta. Chayrayku
israelitaspaj. Chantapis faraonqa manapuni israelitasta
´
Moisestaqa tukuynin Egipto f Ex 12:12
nacionninmanta llojsejta
jallpapi respetaj kanku faraonpa saqerqachu. d
kamachisninpis, runaspis. ´ ´
12
´ g Ex 12:30 Jehova Diosqa
4 Chant a Moisesqa
Moisestawan
faraonta nerqa: “Ajinata nin ´
´ h Ex 8:22 Aarontawan Egipto jallpapi
Jehova Diosqa: ‘Chaupi tutata ´
jina jamuspa tukuynin Egiptonta
Ex 9:3, 4
´ ajinata nerqa: 2 “Qankunapajqa
Ex 10:23
´ ˜
pasasaj. d 5 Chaypachataj Ex 12:13 kay killa kanqa naupaj kaj
˜ killa, wataj qallarikuynin
wanonqanku egipciospa tukuy
kuraj wawasninku, e kamachina ´
i Ex 12:33
killa. e 3 Qankunaqa tukuynin
tiyanapi tiyashan chay faraonpa  israelitasman kay jinata niychej:
kuraj wawanmantapacha, ˜
Pana lado
‘Kay killaj chunka kaj
maki molinota muyuchej esclavaj a Ex
´
3:19
punchayninpi sapa ujniykichej
´ ´ uj corderota f ajllankichej
kuraj wawankama. Chant a Ex 7:4
˜ Ro 9:17, 18 familiaykichejpaj,1 chaytaj
wanullanqankutaj tukuy uywaspa
˜ ˜ kachun sapa wasipi. 4 Sichus
naupaj kaj unasninkupis. f ´
6 Tukuynin Egipto jallpapeqa b Ex 7:3 familiaykichejpi pisilla
sinchi waqay uyarikonqa. kankichej, mana chay
Chay jina waqayqa ni jaykaj c Sl 135:9
corderota tukunaykichejpaj jina
uyarikorqarajchu, nitaj jaykajpis chayqa, qayllaykichejpi tiyakoj
˜ vecinoykichejta
uyarikonqanachu. g d Ex
´
4:21
7 Chaywanpis israelitasta, ´
Ex 9:15, 16
wasiykichejman wajyankichej,
´
uywasninkutapis ni uj alqollapis Ex 10:20 paykunawan khuska chayta
˜  mikhunaykichejpaj. Chay
ay nanqachu. Ajinamanta
qankuna yachanaykichejpaj CAP. 12 cordero aychataqa mashkha
´ ´
runaschus chayta mikhunkichej
Jehova Diosqa israelitasta e Ex
´
13:4
Ex 23:15 chayman jina partirankichej.
egipciosmanta taqasqanta’, ´
Nu 28:16 ´
nispa. h 8 Chaymantaqa tukuy Dt 16:1 5 Chay malton carneroqa1
kamachisniyki jamuwanqanku, sano kanan tiyan, g
˜
naupaqeyman uj watayojllataj. Chaytaj
f Jn 1:29
qonqoriykukuspataj niwanqanku: 1Co 5:7 kanan tiyan uj corderitopis
‘Ripuy, qanwan kajkunapis Ap 5:6 chayri uj chivitopis.
ripuchunku’, i nispa.
g Le 22:18-20
12:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, “tataspa
11:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa Dt 17:1 wasinkupaj”. 12:5 1 Carnero: waj
´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. 1Pe 1:19 lugarespi ninku mocho, oveja toro.
´
157 EXODO 12:6-19
´
6 Chay uywamanqa CAP. 12 Jehova Diosqa kani.
mikhuchinkichej kay killaj 14 a Nu´ 28:16 13 Wasiykichej punkupi
punchayninkama. a Chay chajchusqa yawarqa qankunapaj
˜
punchaypitaj Israel nacionmanta uj senal kanqa. Chay yawarta
´ qhawarispaqa qankunata
sapa familia chay uywata b Ex 12:18
˜
nakankichej1 Le 23:5 pasallasqaykichej. Egipciosta
˜ ˜ Dt 16:6
napis chisiyaykushajtinna.2b castigashajtiy qankunataqa
7 Yawarninta japispataj mana imanasqaykichejchu. a
chajchunkichej punkoj 14 ” ’Chay punchayqa kanqa
c 1Co 5:7
sayanta kaspisninman, pata Heb 11:28
yuyarikunaykichejpaj. Chay
kaspinmanpis may wasipichus punchaypitaj qankunapis
mikhunkichej chaypi. c mirayniykichejpis sapa wata
´
8 ” ’Chay aychataqa chay chisi d Dt 16:6, 7
ruwankichej Jehova Diospaj
mikhunkichej d ninapi kankaspa, fiestata. Chayqa uj ley kanqa
mana levadurayoj tantatawan, e unay wataspaj. 15 Qankunaqa
jaya qhorastawan. f 9 Ama e Ex
´
13:3
qanchis diasta mikhunkichej
´ mana levadurayoj tantata. b
chay aychataqa chawata Ex 34:25
˜
mikhunkichejchu, nitaj yakupi Dt 16:3 Wasiykichejpeqa naupaj kaj
1Co 5:8
chayasqatapis, manachayqa diamantapacha mana
ninapi kankankichej chay levadura1 kananchu tiyan.
aychata, umanta, chakisninta, Pillapis chay qanchis diaspi
f Nu´ 9:11
chunchulasnintapis.1 imatapis levadurayojta
˜
10 Chay chisi mikhusqaykichej mikhojqa
˜ wanuchisqa kanqa.2
aychataqa amapuni 16 Naupaj kaj punchaypeqa
g Le 7:15 tantakunkichej Diosta
puchuchinkichejchu Le 22:29, 30
qayantinpaj. Puchonqapuni Dt 16:4 yupaychanaykichejpaj,
chaytaj ninapi ruphachinkichej. g qanchis kaj punchaypipis
11 Chay aychataqa tantakullankichejtaj. Chay
mikhunkichej sumaj h Ex
´
11:4, 5 punchaykunapeqa ama ima
´
chumpiykusqas, Ex 12:29 trabajotapis ruwankichejchu, c
jukutasniykichej1 churasqas, imatachus mikhunallaykichejta
tojnuykichej japirisqas ima. waykukunkichej.
Chantapis usqhayllata i Nu´ 33:4 17 ”’Mana Levadurayoj
 Tanta Fiestataqa d sapa wata
mikhunkichej. Chayqa
´ ˜
Pana lado ruwankichej, imaraykuchus
Jehova Diospa Pascuan. ´
12 Chay chisi noqaqa Egipto a Ex´
8:22 chay kikin punchaypi
Ex 9:4, 26 Egipto jallpamanta
jallpanta pasasaj, ´
Ex 10:23
˜ ´ orqhosqaykichej tukuy
wanuchisajtaj tukuy egipciospa Ex 11:7
kuraj kaj wawasninkuta, qankunata. Chay punchaytaqa
˜ yuyarikunallankutaj tiyan
jinallataj animalespa naupaj kaj
˜ ´ tukuy mirayniykichejmanta
unasninkutapis. h Chaypimin b Ex 23:15
noqa castigasaj Egiptopi kaj Le 23:6 kajkunapis. Chayqa uj ley
tukuy dioskunata. i Noqamin kanqa unay wataspaj.
18 Mana levadurayoj tantataqa
˜ ˜
12:6 1 Nakay: waj lugarespi ninku c Le 23:8 naupaj kaj killapi mikhunkichej,
˜
degollay, wanuchiy. 2 Chayqa kanman 14 punchay chisiyaymantapacha
karqa inti yaykupusqantawan, niraj 21 punchay chisiyaykama. e
laqhayaykushajtin. 12:9 d Le 23:6 19 Levaduraqa1 chay qanchis
1 Chunchulasnin nispaqa Lu 22:1
parlashanman corazonninmanta, 1Co 5:8 12:15 1 Chayri “poqosqa masa”.
˜
higadonmanta, rinonesninmanta, waj 2 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelmanta
imasninmantawan. 12:11 1 Chayri chinkachisqa kanqa”. 12:19 1 Chayri
“abarcasniykichej”. e Le 23:5, 6 “poqosqa masaqa”.
´
EXODO 12:20-32 158
diaspi amapuni kachunchu CAP. 12 fiestataqa ruwallankichejpuni. a
wasiykichejpi. Sichus pipis a Nu´ 9:14 26 Sichus wawasniykichej
´
imatapis levadurayojta Dt 16:3 tapusonqachej, ‘¿ima niyt a
˜ 1Co 5:7
mikhonqa chayqa, wanuchisqa munan kay fiesta qankunapaj?’ b
kanqa,1 kikin llajtayoj nispa chayqa, 27 qankunaqa
kajtinpis chayri forastero ninkichej: ‘Kay uywataqa
kajtinpis. a 20 Amapuni imatapis ˜ ´
´
b Ex 3:16 nakayku Jehova Diospaj
levadurayojta mikhunkichejchu. ´
Nu 11:16 Pascua Fiestata ruwanaykupaj.
Tukuy wasisniykichejpi Israelitas Egiptopi kashajtiyku
mana levadurayoj tantata Diosqa egipciosta castigarqa,
mikhunkichej’, nispa”. wasiykutataj pasallarqa.
´
21 Chanta Moisesqa chay c Heb 11:28 Ajinamanta familiasninchejta
ratopacha tukuy kurajkuna salvarqa’, nispa”.
israelitasta tantachispa, b nerqa: Chayta uyarispa israelitasqa
“Sapa ujniykichej rispa, qonqoriykukuspa pampakama
´ d Dt 16:3
ajllamuychej uj malton uywata1 kumuykukorqanku.

familiaykichejpaj. 28 Rispataj kikinta
˜ ˜
Pana lado
Chay uywatataj nakaychej ruwamorqanku, Moisesman
Pascuata ruwanaykichejpaj. a Jos 5:10 ´
Aaronmanwan c Jehova Dios
22 Oqharimunkichejtaj uj qapi kamachisqanman jina.
hisopo qhorata. Chaytataj 29 Chaupi tutata
uj fuentepi kashan chay ´
´
b Ex 13:3, 8 Jehova Diosqa Egipto jallpapi
yawarman chhapunkichej, ˜
Dt 6:6, 7 wanuracherqa egipciospa
chaywantaj chajchunkichej
tukuy kuraj wawasninkuta, d
punkoj sayanta kaspisninman,
kamachina tiyanapi tiyasharqa
pata kaspinmanpis.
chay faraonpa1 kuraj
Nitaj mayqenniykichejpis c Heb 11:28 wawanmantapacha, carcelpi
wasiykichejmanta
wisqasqa kasharqa chaypa
llojsinkichejchu
kuraj wawankama. Uywaspa
sutiyamunankama. ˜ ˜
´ naupaj kaj unasninkutapis
23 Jehova Diosqa jamuspa d Nu´ 33:4 ˜
egipciosta castiganqa. Mayqen Sl 78:51
wanurachillarqataj. e
punkupichari iskaynin sayanta Sl 105:36 30 Chaupi tutata faraonqa
kaspisninpi, pata kaspinpipis jatarerqa, jinallataj kamachisnin,
yawar chajchusqata tarenqa tukuynin egipciospis.
´ Tukuynin Egiptopitaj
chay punkutaqa, Jehova
e G´ e´ 15:14 sinchi waqay uyarikorqa.
Diosqa pasallanqa. Ajinamanta Ex 11:4, 5
payqa mana saqenqachu ´ Ni uj wasillapis karqachu mana
Nu 3:13 ˜
˜
wasiykichejman wanuchej Sl 135:8 wanusqayojqa. f 31 Chay
castigo chayananta. c chisipacha faraonqa Moisesta
24 ”Kay fiestataqa Aarontawan g wajyachimuspa
ruwankichejpuni. Chayqa ´
nerqa: “Llojsiychej kaymanta,
f Ex 11:6 tukuy israelita
uj ley kanqa unay wataspaj,
qankunapaj, jinallataj masisniykichejwan khuska.
´
wawasniykichejpajpis. d Rispa Jehova Diosta
´ yupaychamuychej qankuna
25 Jehova Dios qonanta nerqa ´
g Ex 10:28, 29
chay jallpaman chayaspapis chay nisqaykichejman jina. h
32 Ovejasniykichejta,
12:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israel cabrasniykichejta,
ukhumanta chinkachisqa kanqa”. ´
´ h Ex 3:19, 20
12:29 1 Faraonqa mana sutichu,
12:21 1 Malt on uywa nispaqa ´
Ex 6:1
´ ´
parlashanman uj corderitomanta chayri Ex 10:8-11 manaqa Egiptomanta reyesta faraon
uj chivitumanta. Sl 105:38 nej kanku.
´
159 EXODO 12:33-46
wakasniykichejtapis CAP. 12 cabrasninku, wakasninku,
´
apakapuychej nisqaykichejman a Ex 10:26 tukuy˜ uywasninkupis.
jina. a Noqapajpis 39 Nanta rishaspataj mana
Diosmanta bendicionta levadurayoj muyu tantasta
˜ ´
manapuwaychej”, nispa. b Ex 12:11 ruwakorqanku, Egiptomanta
´
33 Chanta egipciosqa apakusqanku masamanta.
israelitasta nerqanku Chay masaqa mana levadurayoj
´ karqa, imaraykuchus egipciosqa
nacionninkumanta usqhayta c Ex 10:7
ripunankuta, b imaraykuchus paykunata usqhayllata
nerqanku: “Manachus qharqorqanku, manataj
ripunkichej chayqa tukuyniyku d G´ e´ 15:14 tiemponku karqachu ima
˜
wanusqayku”,1 c nispa. Ex 3:21
´ aviutapis qepichakunankupaj. a
34 Israelitasqa mana Ex 11:2
Sl 105:37 40 Israelitasqa 430 watasta b
levadurayoj tanta masasninkuta, Egiptopi c tiyakusqanku.
˜
masa pu nanasninkupi1 41 Maypachachus chay
tapasqata apakaporqanku ´
e Ex 3:22 430 watas juntakorqa, chay kikin
hombronkuman churaykukuspa. ´
punchayllataj Jehova Diospa
35 Chantapis israelitasqa tukuy ayllun1 Egipto jallpamanta
´
Mois es nisqanman jina,
˜ f G´ e´ 47:11 llojsimorqa. 42 Chay
egipciosmanta manakorqanku ´
Ex 1:11 punchayllataj Jehova Diosqa
qolqemanta, oromanta ruwasqa israelitasta tutan Egiptomanta
imasta, jinallataj ropastapis. d orqhomorqa. Chaytataj tukuy
´
36 Jehova Diostaj egipciosta g Nu´ 33:5 israelitas, tukuy mirayninkupis
israelitaspaj may kachasman yuyarikonqankupuni
tukucherqa. Chayrayku ´
´ Jehova Diospa sutinpi. d
egipciosqa imastacha israelitas h Ge´ 12:1, 2 43 Chaypacha
˜ ´ ´
manakusqankuta jaywarqanku. Ge 15:1, 5 Jehova Diosqa Moisesman
´
Ajinata Egiptotaqa Ge 46:2, 3
´ Aaronmanwan nerqa:
Ex 1:7
chusajpachata ´
Nu 2:32 “Kaykuna kanku Pascuamanta
saqerparerqanku, tukuy kamachiykunaqa: Ni mayqen
kapuyninkuta apakapuspa. e forasteropis mikhunanchu tiyan
37 Israelitasqa i Nu´ 11:4 Pascua mikhuytaqa. e 44 Sichus
Ramesesmanta f llojsispa  uj israelitajta qolqewan rantisqa
Sucotman g rerqanku. Qharisqa1 ˜
Pana lado esclavon tiyapun chayqa,
karqanku 600.000 jina, mana ´ ˜
a Ex 12:31 naupajtaqa circuncidananraj1
wawasta nitaj warmistawan tiyan. f Chaymantaraj chay
yupaspalla.2h 38 Paykunawan esclavonqa mikhuysikonqa.
khuska rillarqankutaj b Ge´ 46:2, 3 45 Chay Pascua mukhuytaqa
´
waj llajtayoj ashkha Ge 47:27
mana mikhunankuchu tiyan
runaspis,1i jinallataj ovejasninku, Hch 13:17
qankuna ukhupi tiyakoj
˜
12:33 1 Wanusqayku: waj lugarespi
forasteros, nitaj peonmanta
˜ trabajakoj forasterospis.
ninku wa nusajku. 12:34 1 Chayri c Gal´ 3:17
˜
“masa punana fuentesninkupi”. 12:37 46 Chay Pascua mikhuytaqa
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Chakipi rej uj wasillapi mikhunkichej,
qharisqa”. Chakipi rej qharis d Dt 16:1
nitaj uj chhikan aychallatapis
nispaqa parlashanman guerraman riyta jawaman orqhonkichejchu,
atej qharismanta. 2 Hebreo parlaypeqa
nin, “mana wawasta yupaspalla”. 12:41 1 Hebreo parlaypeqa nin, “tukuy
12:38 1 Waj llajtayoj runas nispaqa e Le 22:10 ejercitosnin”. 12:44 1 Circunciday
parlashan mana israelitaschu niyta munan qharejpa jispananpa
kajkunamanta, kallarqankutaj puntanmanta qaritanta khuchurpariy.
´
egipciospis. f Ge´ 17:12, 23 Glosariopi circuncision nisqata leeriy.
´
EXODO 12:47–13:11 160
amataj ni uj tullullantapis CAP. 12 abib1 killapi. a 5 Maypachachus
´
pakinkichejchu. a 47 Pascua a Nu´ 9:12 Jehova Dios lechewan miskiwan
Fiestataqa tukuy israelitas Sl 34:19, 20 jinantin tiyan chay jallpasman b
Jn 19:33, 36
ruwankichej. 48 Sichus chayachisonqachej
uj forastero qankuna ukhupi chaypachaqa, abib killallapitaj
tiyakuspa, munanman Pascua b Nu´ 9:14 kay fiestata ruwankichej. Chay
´
Fiestata Jehova Diospaj ruwayta jallpaspeqa kunan tiyakushanku:
chayqa, circuncidachikunanraj cananeos, hititas, amorreos,
tiyan, wasinpi kaj qharispis c Le 24:22 heveos, jebuseos c ima,
´
Nu 15:16
circuncidachikunallankutaj  mayqentachus Dios juraspa
tiyan. Chaymantaraj chay runaqa ˜
CAP. 13
nerqa naupa tatasniykichejman
Pascua Fiestata ruwayta atenqa, qonanta chay jallpapi. d
d Nu´ 3:13
llajtaykichejmantapis kanman
´
´
Nu 18:15 6 Qankunaqa qanchis diasta
jina. Mana circuncidachikojr ı Dt 15:19 mikhunkichej mana levadurayoj
manapuni chayta mikhuyta Lu 2:22, 23
tantata. e Qanchis kaj diapitaj
atenqachu. b 49 Uj leylla kanqa ´
Jehova Diospaj fiestata
kikin llajtayojkunapaj, jinallataj ´
e Ex 12:42 ruwankichej. 7 Qanchis diasta
qankuna ukhupi tiyakoj Dt 16:3 mikhunkichej mana levadurayoj
forasterospajpis”, c nispa. tantata. f Qankuna ukhupeqa
50 Chay kikinta ruwarqanku mana kananchu tiyan
f Dt 4:34
tukuy israelitas, imaynatachus levadurayoj imas, g tukuynin
´ Ne 9:10
Jehova Dios kamacherqa  jallpaykichejpi1 mana kananchu
Moisesman Aaronmanwan ˜
Pana lado tiyan levadura.2 8 Chaypacha
chayman jina. 51 Chay kikin wawasniykichejman kay jinata
´ a Dt 16:1
punchayllataj Jehova Diosqa willankichej: ‘Kaytaqa
tukuynin israelitasta1 Egipto ruwashanchej yuyarikuspa
jallpamanta orqhomorqa. ´ ´
b Ex 3:17 imaynatachus Jehova Dios
´
13
Dt 8:7-9
Jehova Diosqa ujtawan Egiptomanta
Moisesta nerqa: orqhomuwasqanchejta’, nispa. h
2 “Noqapaj taqay israelitas c Ex
´
3:8 9 Kayqa makiykichejpi,
´ ˜
ukhupi tukuy kuraj qhari Ex 34:11 frenteykichejpipis1 uj senal
wawasta. Noqajta kanku jina kaskasqa kanqa
kuraj qhari wawas, jinallataj yuyarikunaykichejpaj. i
˜ d G´ e´ 15:18 ´
uywaspa naupaj kaj orqo Ex 6:5, 8
Ajinamanta Jehova Diospa
˜
unasninkupis”, d nispa. leynin simiykichejpi kananpaj.
´
3 Moisestaj tukuy runasman ´
Jehova Diosqa atiyniyoj
nerqa: “Egiptomanta e Ex
´
12:15 makinwan Egiptomanta
Ex 34:18
llojsimorqankichej chay orqhomusorqachej.
punchaymanta yuyarikuychej. e 10 Chayrayku kay fiestataqa
´ ´ sapa wata ruwankichejpuni,
Chay punchay Jehova Diosqa f Ex 23:15
atiyniyoj makinwan maychus fechanpi. j
´
orqhomusorqachej esclavos 11 ”Jehova Dios
´
kasqaykichejmanta.1f Chayrayku g Dt 16:3 Canaan jallpaman
ama imatapis levadurayojtaqa chayachisojtiykichejqa,
˜
mikhunkichejchu. ´ mayqentachus naupa
h Ex 12:26, 27
4 Qankunaqa chay punchay tatasniykichejman,
llojsimorqankichej Egiptomanta,
´
i Ex 12:14
13:4 1 Yanapa B15 nisqata leeriy. 13:7
12:51 1 Hebreo parlaypeqa Dt 11:18 1 Chayri “poqosqa masapis”. 2 Hebreo
nin, “Israelpa wawasninta, parlaypeqa nin, “lindesniykichej
ejercitosninkutawan”. 13:3 1 Hebreo ukhupi”. 13:9 1 Hebreo parlaypeqa
´ ˜
parlaypeqa nin, “esclavo wasimanta”. j Ex 12:24, 25 nin, “nawisniykichej chaupipipis”.
´
161 EXODO 13:12–14:2
´
qankunamanpis jurarqa CAP. 13 Jehova Diosqa atiyniyoj
qosunaykichejta chayman a Ge´ 15:18 makinwan Egiptomanta
´
chayaspaqa, a 12 Jehova Diospaj orqhomuwasqanchejta”, nispa.
´
taqankichej tukuy kuraj qhari 17 Maypachachus faraon
wawasniykichejta, jinallataj israelitasta kacharerqa
˜ b Ex
´
22:29
uywasniykichejpa naupaj kaj ´ chaypacha, Diosqa israelitasta
˜ Ex 34:19, 20
orqo u nasninkutapis. mana filisteospa jallpankuman
´ Le 27:26
´ ˜
Orqos kajkunaqa Jehova Nu 3:13 rej nantachu pusarqa,
Diospata kanku. b 13 Sichus Lu 2:22, 23 ˜
˜ mayqenchus cheqan nan karqa
burroykichejpata naupaj kaj chayta. Diosqa nerqa:
˜
u nan tiyapun chayqa, chay “Israelitasqa guerrapi
˜
unanpa cuentanmanta uj ovejata c Nu´ 18:15 tinkunanku kajtin Egiptoman
˜
Diospaj nakankichej.1 kutiriyta munankuman”, nispa.
´
Mana jinata ruwaspatajr ı
˜ 18 Chayrayku Diosqa
chay una burritotaqa kunkanpi israelitasta muyuchimorqa
˜
wajtaspa wanuchinkichej. d Dt 7:7, 8 chin jallpanta, Puka mar
Tukuynin kuraj qhari qayllanta. a Israelitasqa
wawasniykichejmantapis Egiptomanta llojserqanku
qolqeta pagankichej. c guerraman llojsej soldados jina,
´
14 ”Maypachachus e Ex 5:2 manataj pejtupachachu.
wawasniykichej 19 Moisesqa Josejpa tullusninta
tapusonqachej: ‘¿Imapajtaj kay apakaporqa. Joseqa Israelpa
fiestata ruwanchejri?’, nispa ´ wawasninta jurachispa nisqa:
f Ex 12:29
chayqa, qankunaqa ninkichej: “Diosqa qankunata
´ Sl 78:51
‘Kaytaqa ruwanchej Jehova Dios qhawarimusonqachejpuni.
atiyniyoj makinwan Egiptomanta Chaypachataj kaymanta
orqhomuwasqanchejrayku, tullusniyta apakapunkichej”, b
maypichus esclavos g Dt 11:18 nispa. 20 Paykunaqa
karqanchej chaymanta. d 
˜
Sucotmanta llojsispa
15 Chaypacha faraonqa1 Pana lado Ezampi toldo wasisninkuta1
´
sonqonta rumiyachispa mana a Ex 14:2, 3
´ armarqanku, chin jallpa kantupi.
llojsimojta saqewarqanchejchu. e Nu 33:5 ´
´ 21 Jehova Diostaj
Jehova Diostaj Egipto jallpapi ˜
paykunaj naupaqenkuta rerqa,
tukuy kuraj wawasta punchayqa chhoqo phuyupi
˜ ˜
wanuracherqa, jinallataj b Ge´ 50:24, 25 nanta pusaspa. c Tutantaj rerqa
˜
uywaspa tukuy naupaj kaj Jos 24:32 chhoqo ninapi kanchaspa.
˜
unasninkutapis. f Chayrayku Heb 11:22
Ajinamanta tuta punchay
´
Jehova Diosman jaywanapaj rinankupaj. d 22 Chay chhoqo
˜
uywaspa naupaj kaj orqo phuyoqa punchay
˜ ˜
unasninkuta nakanchej, kuraj ´ nipuni paykunamanta
c Ex 14:19
qhari wawasninchejmantataj karunchakojchu, chay chhoqo
qolqeta paganchej’, nispa. ninapis tutan nipuni
16 Chay ruwasqaykichejqa paykunamanta karunchakojchu. e
˜
kanqa makiykichejpi uj senal, ´ ´
14
d Nu´ 9:15 Chanta Jehova Diosqa
frenteykichejpitaj1 uma watana Sl 78:14
jina. g Yuyarikunaykichejpaj Moisesta nerqa:
2 “Niy israelitasman, kutirispa
˜ jarakunankuta Pihahirot
13:13 1 Nakay: waj lugarespi
˜ qayllapi, Migdol lugarmanta
ninku degollay, wanuchiy. 13:15 e Sl 105:39
1 Faraonqa mana sutichu, manaqa 1Co 10:1 mar qochaman rinapi,
´  ´
Egiptomanta reyesta faraon nej Baal-Zefon chimpapi. f
kanku. 13:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, CAP. 14
˜ ´
“nawisniykichej chaupipitaj”. f Ex 13:17, 18 13:20 1 Chayri “carpa wasisninkuta”.
´
EXODO 14:3-16 162
Chay chimpapi jarakunkichej CAP. 14 kachaykukorqanku. a
´
mar qocha qayllapi. a Ex 7:13 Israelitasqa jarakusharqanku
3 Faraontaj1 israelitasmanta Ro 9:17, 18 mar qocha qayllapi, Pihahirot
´
nenqa: ‘Paykunaqa qayllapi, Baal-Zefon chimpapi.
musphaykachashanku.2 ´ Chaypi jarakushajtinkutaj
b Ex 9:15, 16
Chin jallpapitaj ni mayman ´
Ex 15:11 faraonpa caballosnin,
´
riyta atishankuchu’, nispa. Ex 18:10, 11 carretasnin, caballospi
4 Noqataj saqellasaj Jos 2:9, 10 rej soldadosnin, jinallataj
faraonqa sonqonta tukuy soldadosninpis israelitasta
˜
rumiyachispa a israelitaspa ´ taripaykusharqankuna.
c Ex 7:5 ´ ˜
qhepankuta jamunanta. ´
Ex 8:22 10 Faraon astawanna
Chaypi rikuchisaj jatun kayniyta qayllaykushajtintaj,
faraontawan soldadosnintawan israelitasqa rikorqanku
´
atipaspa. b Ajinamanta d Ex 12:33 egipcios jamushasqankuta.
egipciosqa yachanqanku Chayrayku paykunaqa
´
noqamin Jehova Dios kasqayta”, c maytapuni mancharikorqanku,
´
e Ex 14:23 ´
nispa. Israelitastaj chayta Jehova Diosmantaj
uyarispa kikinta ruwarqanku. qhaparikorqanku. b
´ 11 Moisestataj nerqanku:
5 Chant a Egiptomanta f Nu´ 33:3
reyman willarqanku israelitas  “¿Imapajtaj kay chin jallpaman
˜
ayqekusqankuta. Chay ˜ wanunaykupaj pusamuwaykuri? c
Pana lado
ratopachataj faraonwan ´ ¿Manachu Egiptopi
a Ex 15:9
kamachisninwanqa mayta sepulturas karqa?
pesachikorqanku paykunata ¿Imatataj kayta ruwawaykuri?
˜
ripojta saqesqankumanta. d b Jos 24:6, 7 ¿Wanunaykupajchu Egiptomanta
Nerqankutaj: “¿Imatataj kayta Ne 9:9 orqhomuwayku? 12 ¿Manachu
ruwanchejri? ¿Imapajtaj Egiptollapiraj kashajtiyku
israelitasta kacharinchej ´
nerqayku ‘saqewayku egipciospa
c Ex 16:3 esclavosnin kanaykuta’ nispa?
esclavosninchej kashajtinkuri?”, ´
Ex 17:3
nispa. 6 Faraonqa chay ´
Nu 14:2-4 Noqaykupajqa aswan allin
ratopacha kamacherqa Sl 106:7 egipciospa esclavosnin
maqanakuna carretasninta kanayku, kay chin jallpapi
˜
wakichipunankuta, wanunaykumantaqa”, d nispa.
´ ´
soldadosnintapis
d Ex
´
5:21 13 Moisestajrı paykunata nerqa:
Ex 6:6, 9
´ “Ama manchachikuychejchu. e
tantamunankuta. e 7 Chanta
aparqa 600 sumachaj Sumajta sayaychej,
carretasninta, Egiptomanta e Nu´ 14:9 rikunkichejtaj imaynatachus
´
tukuy waj carretastawan, sapa Dt 20:3 Jehova Dios kunan
2Cr 20:15, 17
carretata soldadosniyojta. Sl 27:1
salvasonqachej chayta. f
´ Kunan rikushankichej chay
8 Jehova Diosqa saqellarqa Sl 46:1
˜
´ Isa 41:10 egipciostaqa nina jaykajpis
Egiptomanta rey faraon ˜ ´
sonqonta rumiyachinanta. rikunkichejnachu. g 14 Jehova
Chayrayku faraonqa israelitaspa Diosmin cuentaykichejmanta
f 2Cr 20:17
qhepankuta kachaykukorqa, maqanakonqa. h Qankunaqa
israelitas ni imamanta pachallanpi kakuychej”, nispa.
´ ´
manchachikuspa llojsishajtinku. f g Ex
´
14:30
15 Chanta Jehova Diosqa
´
9 Ajinata egipciosqa Ex 15:5 Moisesta nerqa: “¿Imaraykutaj
israelitaspa qhepankuta
Sl 136:15 noqata qhaparikamushawankiri?
˜
Niy israelitasta naupajman
´
14:3 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa rinallankutapuni. 16 Qantajr ı,
´ h Dt 1:30
tojnuykita oqharispa makiykita
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. Dt 20:4
2 Chayri “pawichikushanku”. 2Cr 20:29 aysariy mar qocha ladoman,
´
163 EXODO 14:17-29
iskaymantaj taqarpariy. CAP. 14 jina kasharqa lloqenkupitaj,
˜ ´
Ajinamanta israelitas chay ´
a Ex 9:15, 16 panankupitaj. a 23 Chant a
chaupinta, chaki jallpanta egipciosqa paykunata
pasanankupaj. 17 Noqataj ´
b Ex 14:4 qhatiykorqanku.
saqellasaj egipcios sonqonkuta Ro 9:17, 18 Qhepankutataj marman
rumiyachinankuta, israelitaspa yaykorqanku faraonpa tukuynin
qhepankuta jamunankupaj. c G´ e´ 48:16 caballosnin, maqanakuna
Chaypi jatun kayniyta rikuchisaj Ex 32:34 carretasnin, caballospi rej
´ ´
faraonta atipaspa, jinallataj Nu 20:16
soldadosninpis. b 24 Jehova
Jud 9 ´
tukuy soldadosninta, Diostajrı niraj sutiyamushajtin1
maqanakuna carretasninta, ´ egipciosta chhoqo ninamanta
d Ex 13:21
caballospi rej soldadosnintapis. a phuyumantawan c qhawarimorqa,
18 Chaypacha egipciosqa paykunatataj pejturparerqa.
´
yachanqanku noqamin Jehova e Jos 24:6, 7 25 Carretasninkoj ruedasninta
Dios kasqayta, maypachachus urmaracherqa, mana apayta
jatun kayniyta rikuchisaj f Sl 105:39 atinankupaj. Egipciostaj
faraonta atipaspa, jinallataj ninakorqanku: “Ayqekunachej
´ ˜
maqanakuna carretasninta, g Ex 14:16 israelitaspa naupaqenkumanta.
´
caballospi rej soldadosnintapis Hch 7:36 Jehova Diosqa paykunaman
chaypacha”, b nispa. kutikuspa contranchejta
´
19 Chant a Diospa1 h Ne 9:10, 11 maqanakushan”, d nispa.
´ ´
angelnenqa c israelitaspa Sl 78:13 26 Chanta Jehova Diosqa
˜ Sl 136:13
naupaqenkuta rishaspa, Isa 63:12 Moisesta nerqa: “Makiykita
˜
qhepankutanataj rerqa. aysariy mar qocha ladoman,
˜
Jinallataj naupaqenkuta i Jos 2:9, 10
yaku kutiykamuspa
risharqa chay chhoqo Sl 66:6 pampaykunanpaj egipciosta,
phuyupis, qhepankuman Sl 106:9 maqanakuna carretasninkuta,
˜ Sl 114:3
kutirimuspa qhepankutanataj jinallataj caballospi rej
rerqa. d 20 Ajinamanta chay soldadosninkutapis”, nispa.
phuyoqa chaupipi rikhurerqa. e j 1Co 10:1 27 Chay ratopacha Moisesqa
Heb 11:29
Egipciosta laqhayaykorqa,  makinta aysarerqa mar qocha
˜
israelitastataj tutan kancharqa. f ˜
Pana lado
ladoman. Sutiyamushajtinnataj
Chayrayku egipciosqa chay ´
a Ex 15:8
mar yakusqa maychus kananman
tutantin manapuni israelitasman kutiykaporqa. Egipcios
´
qayllaykuyta aterqankuchu. ´ ayqekushajtinku, Jehova Diosqa
´ b Ex 14:17
21 Chanta Moisesqa makinta yakuwan paykunata
aysarerqa mar qocha ladoman. g ´
pampaykorqa mar qochapi. e
´ c Ex 13:21 28 Yakoqa tukuyninkuta
Jehova Diostaj chay tutantin
inti llojsimuy ladomanta pampaykorqa, maqanakuna
´
sinchita wayrachimuspa, d Ex 14:4 carretasta, caballospi rej
yakuta iskayman taqarparerqa. soldadosta, faraonpa tukuy
Ajinamanta mar qochaqa ´
e Ex 15:1, 4 soldadosnintapis, pikunachus
iskayman qhallarparikorqa,1h israelitaspa qhepanta
chay cheqataj chakiman ´
f Ex 15:5, 10
yaykorqanku tukuy chaykunata. f
tukorqa. i 22 Israelitastaj chay Dt 11:3, 4 Chaykunamantaqa ni ujpis
mar chaupinta, chaki jallpanta Jos 24:6, 7 salvakorqachu. g
Ne 9:10, 11
pasarqanku, j yakutaj jatun perqa Sl 78:53
29 Israelitasqa mar qocha
Heb 11:29 chaupinta pasarqanku chaki
14:19 1 Chayri “cheqa Diospa”.
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. ´ 14:24 1 Hebreo parlaypeqa parlashan
g Ex 14:13 ˜
14:21 1 Qhallay: waj lugarespi ninku Sl 106:11 las 2 de la mananamanta jina, las 6 de
˜
qhalliy. Sl 136:15 la mananakama.
´
EXODO 14:30–15:11 164
jallpanta, a yakutaj jatun perqa CAP. 14 5 Qhollchoqeyaj yakus
jina kasharqa lloqenkupitaj, a Sl 77:19 paykunata pampaykun.
˜
panankupitaj. b 30 Ajinata Yaku ukhuman rumi jina
´ ´
chinkaykunku. a
Jehova Diosqa israelitasta chay b Ex 15:8
´ ´ ˜
punchaypi salvarqa egipciospa 6 Jehova Diosnıy, pana
makinkumanta. c Israelitasqa c Dt 4:20 makiykeqa may atiyniyoj. b
˜ Sl 106:8-11 ´ ´ ˜
rikorqanku wanusqa egipciospa Jehova Diosnıy, pana
ayasninkuta,1 mar qocha kantupi d Ex
´
4:31 makiykeqa enemigota
˜ ´
wijchu wijchullatana. Ex 19:9 phiriykun.
´
31 Israelitasqa Jehova Dios Sl 106:12
7 Qanqa jatun atiyniykiwan

jatun atiyninwan1 egipciosta contraykipi
chinkarparichisqanta CAP. 15
oqharikojkunata
´ e Jue 5:1
rikuspa, Jehova Diosta chinkarparichinki. c
manchachikorqanku,
2Sa 22:1 ˜
´ Ap 15:3 Kajaj phinakuyniykeqa
creerqankutaj Jehova Diospi, lastrojota jina paykunata
´
kamachin Moisespipis. d f Ex
´
9:16 rupharparin.

15 8 Senqaykej samaynillan
Ex 18:10, 11
Chaypacha Moiseswan Sl 106:11, 12
israelitaswanqa yakustaqa
´ ´ kuchuncharparin.
Jehova Diospaj kay takiyta g Ex 15:21
takerqanku: e Sl 136:15 Chay yakusqa pachanpi
´ qhepakunku, nitaj
“Noqaqa takisaj Jehova h Isa 12:2
Diosman, payqa manchay kutiykamunkuchu.
tukunatapuni atipan. f Qhollchoqeyaj yakusqa
i 2Sa 22:47
Payqa caballospi rejkunata, Isa 25:1 mar qochaj sonqonpi
caballosnintinta mar tikayarparin.
´
qochaman choqaykun. g j Ex 3:15 9 Enemigoqa nin:
´ ‘Qhatiykusaj
2 Jehova1 Diosqa kallpay,
atiyniytaj. Paymin
k Sl 83:18 taripamunaykama.
Sl 148:13
salvawajneyqa. h Qhechusqaytaqa
partirasaj, munasqayta
Paymin Diosneyqa, payta l Sl 24:8
japikapusaj.
yupaychasaj. i Paymin ´
tataypa Diosnin, j m Ex 6:3 Espadayta sikikusaj.
payta jatunchasaj. k
Isa 42:8 Makeyqa paykunata
´ chinkachenqa’, d nispa.
3 Jehova Diosqa ´
n Ex 14:27
maqanakunapaj wapu. l 10 Qanqa samayniykiwan
´ ´ phukurimunki,
Sutintaj Jehova. m o Ex 14:6, 7
 mar qochataj paykunata
4 Payqa faraonpa1
˜ pampaykun. e
carretasninta, Pana lado
Paykunaqa plomo jina1
soldadosnintapis mar a Ne 9:10, 11
chinkaykunku
yakusman choqaykun. n
b Sl 60:5 qhollchoqeyashaj
Faraonpa aswan wapu yakuman.
Sl 89:13
soldadosnenqa ´ ´
11 Jehova Diosnıy, dioses
Puka marman c Isa 37:23 ukhupi, ¿pitaj qan jinari? f
chinkaykunku. o
´ Qanqa may llimphu Dios
d Ex 14:5, 9
14:30 1 Chayri “cuerposninkuta”. 14:31 kanki. g Ni pi diospis
1 Hebreo parlaypeqa nin, “makinwan”. ´
e Ex 14:21, 28
qan jinaqa kanchu.
15:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Jah”. Qanqa yupaychanapaj jina
´
Jah suteqa pisi letrasllapi Jehova niyta f Dt 3:24 Dios kanki, takiykunawan
munan. 15:4 1 Faraonqa mana 2Sa 7:22 alabanapaj jina kanki.
sutichu, manaqa Egiptomanta reyesta
´
faraon nej kanku. g Isa 6:3 15:10 1 Chayri “titi jina”.
´
165 EXODO 15:12-25
´
Qanqa may jina tukuna CAP. 15 18 Jehova Diosqa rey jina
´ ˜
imasta ruwanki. a a Ex 11:9 gobernanqa winaypaj
˜ ˜
12 Pana makiykita oqharejtiyki, winaynintinpaj. a
jallpaqa paykunata 19 Faraonpa caballosnin,
b Sl 78:53
oqoykun. b Heb 11:29
maqanakuna carretasnin,
13 Salvasqayki israelitasta caballospi rej
khuyakuspa1 pusashanki. c soldadosninpis mar
Kallpaykiwantaj paykunata c Sl 106:10 qochaman yaykojtinku, b
´
pusashanki sumaj llimphu Jehova Diosqa yakuta
wasiykiman. maychus kananman
d Nu´ 14:13, 14
kutiykuchispa paykunata
14 Nacionesqa chayta
pampaykun. c
uyarenqanku. d Paykunaqa ´
kharkatitenqanku. e Nu´ 22:1, 3 Israelitastajrı mar chaupinta
pasarqanku chaki
Filisteapi tiyakojkunaqa jallpanta”, d nispa.
mayta llakikonqanku. f Jos 2:9-11 ´
15 Chaypachaqa Edompi tiyakoj Jos 5:1 20 Chant a Aaronpa
hermanan profetisa Miriamqa
kurajkunapis1 mayta
uj panderetata1 oqharikuspa
mancharikonqanku. g Dt 11:25 llojserqa, qhepantataj tukuy
Moabpi gobernajkunaqa warmis llojsillarqankutaj
kharkatitenqanku. e panderetasta tocaspa, tususpa
Canaanpi tukuy h 2Sa 7:23
Isa 43:1 ima. 21 Miriamqa qharispa
tiyakojkunapis takisqankuman, kay takiywan
manchachikuywan kuticherqa:
llauchiyanqanku. f i Nu´ 20:14, 17 ´
´ “Takiychej Jehova
16 Paykunaman urmachun Nu 21:21, 22
Diosman, payqa manchay
manchachikuy, sinchi tukunatapuni atipan. e
mancharikuypis. g j Sl 80:8 Payqa caballospi rejkunata,
Makiykej atiyninwan rumi 
˜ caballosnintinta mar
jina ama kuyurichunkuchu, Pana lado qochaman choqaykun”, f
´ ´
Jehova Diosnıy, israelita a Sl 10:16 nispa.
wawasniyki ´
22 Chant a Moisesqa
pasanankukama, ´
israelitasta Puka marmanta
b Ex 14:23
ajllakusqayki israelitas h pusarqa Sur nisqa chin
pasanankukama. i jallpaman. Chaymanta
´ ´ ´
17 Jehova Diosnıy, qan c Ex 14:28 rillarqankupuni chin jallpanta
paykunata pusamunki kinsa punchay puriyta,
orqoykipi tiyakunankupaj,1j ´ nitaj yakuta tarerqankuchu.
d Ex 14:22 ´ ´
maypichus qan tiyakunki 23 Chant a Mara1 g nisqa
chaypi, maynejtachus qan cheqaman chayarqanku.
´
ajllakorqanki chaypi. e Ex
´
9:16 Chaypi kaj yakutataj mana
´ ´ Ex 18:11 tomayta aterqankuchu jaya
Jehova Diosnıy,
makisniykej sayachisqan kasqanrayku. Chayrayku
llimphu lugarpi. ´
f Ex 14:27, 28 payqa chay lugarta suticharqa
´
Sl 106:11, 12 Mara nispa. 24 Israelitastaj
15:13 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan Moisespa contranta rimaspa h
mana tukukoj munakuy, mana tukukoj nerqanku: “¿Ima yakutataj
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj g Nu´ 33:8
kunan tomasqaykuri?”, nispa.
munakuy nisqata leeriy. 15:15 1 Chay ´
25 Moisesqa Jehova Diosmanta
kurajkunaqa karqanku uj ayllumanta ´
h Ex 16:2, 3
kurajkuna. 15:17 1 Hebreo parlaypeqa ´
Ex 17:3 15:20 1 Chayri “tamborcitota”. 15:23
´
nin, “plantanaykipaj”. 1Co 10:6, 10 1 Mara suteqa niyta munan jaya.
´
EXODO 15:26–16:8 166
˜ ´
yanapata manakorqa, a CAP. 15 karqa Jehova Diosqa makinwan
´ ´ ˜
Jehova Diostaj uj sachata a Ex 17:4 Egiptopi wanurachinawayku.
rikucherqa. Moisestaj chay Chaypeqa aycha mankayku
sachata sikispa yakuman ´
ni jaykaj pisejchu, a tantatapis
wijchuykorqa, yakutaj b Ex 16:4 sajsakunaykukama mikhoj
Dt 8:2
chaywan miskiyaporqa. kayku. Qankunaqa kay chin
Chaypi Diosqa uj kamachiyta jallpaman pusamuwayku
paykunaman qorqa, tukuyniyku yarqhaywan
c Dt 28:1 ˜
reparacherqataj imatachus wanunaykupaj”, b nispa.
´ ´
ruwananku kasqanta. 4 Chanta Jehova Diosqa
Diosqa yachayta munarqa d Dt 7:12, 15 Moisesta nerqa:
imachus sonqosninkupi “Mikhunata cielomanta
kasqanta. b 26 Chayrayku ´
parachinpusqaykichej. c
Diosqa nerqa: “Sichus noqa e Ex 23:25 Israelitasqa sapa ujninku
´ Sl 103:3
Jehova Diosniykichejpa nisqayta 
chayta pallakonqanku sapa
tukuy sonqo uyariwankichej, paqarin, mashkhatachus
CAP. 16 ´
imatachus allinpaj qhawasqayta uj dıa mikhunku chayllata. d
f Nu´ 33:10, 11
ruwankichej, sitajchus Chaypi yachasaj paykuna
kamachisqayta leyesniyta kasukonqankuchus
kasukuwankichej, leyesniytapis ´
g Ex 15:24 manachus chayta. e 5 Sojta kaj
juntankichej chayqa, c 1Co 10:6, 10 punchaypitaj, f sapa punchay
egipciosman apacherqani  pallakusqankumantaqa
chay onqoykunataqa ˜
Pana lado uj jinatawan pallakonqanku,
ni mayqenta qankunaman a Nu´ 11:4 chayachenqankutaj qayantin
´
apachimusqaykichejchu. d Nu 14:2, 3 mikhunankupajwan”, g nispa.
´ ´
Noqa Jehova Diosmin 6 Chant a Moiseswan
sanoyachejniykichej kani”, e ´ Aaronwanqa tukuy israelitasman
b Ex 17:3
nispa. ´
Nu 16:13 nerqanku: “Chisiyaykuyta
´
27 Chaymantaqa yachankichej Jehova
chayarqanku Elimman, Diosmin Egiptomanta
maypichus karqa 12 yaku juturis, c Sl 78:24, 25 orqhomususqaykichejta. h
70 palmera sachaspis chayman. Sl 105:40
7 Tutamantataj rikunkichej
Jn 6:31, 32 ´
Chay yaku qayllapitaj toldo Jn 6:58 Jehova Diospa jatun kayninpa
´
wasisninkuta1 armarqanku. 1Co 10:1, 3 kanchayninta. Jehova
´
16 Chant a tukuynin
israelitasqa Elimmanta d Mt 6:11
Diosqa uyarin contranta
rimasqaykichejta. ¿Pitaj
puririspa, chayarqanku noqayku kasqayku contraykuta
Sin nisqa chin jallpaman. f rimanaykichejpari?”, nispa.
Chayqa kashan Elimmanta 8 Moisesqa nillarqataj:
e Dt 8:2 ´
Sinaiman rinapi. Chayman “Chisiyaykuyta Jehova Diosqa
chayarqanku iskay kaj killapi, aychata qosonqachej
´ mikhunaykichejpaj, sutiyaytataj
15 punchaypi. Egiptomanta f Ex 35:2
llojsimusqankumantaqa tantata qosonqachej
˜ sajsakunaykichejkama
uj killana pasarqa. ´ ´
2 Chay chin jallpapi g Ex 16:22 mikhunaykichejpaj. Jehova
kashaspa tukuynin israelitasqa Diosqa uyarisunkichej paypa
ujtawan rimayta qallarerqanku ´
contranta rimasqaykichejta.
h Ex 6:7 ¿Pitaj noqayku kasqaykuri?
Moisespa contranta, Aaronpa ´
Nu 16:28, 29
contranta ima. g 3 Paykunaqa Qankunaqa mana noqaykoj
ajinata nerqanku: “Allin kanman contraykutachu rimashankichej,
´
i Nu´ 21:7 manachayqa Jehova Diospa
15:27 1 Chayri “carpa wasisninkuta”. 1Sa 8:7 contranta”, i nispa.
´
167 EXODO 16:9-22
´
9 Chanta Moisesqa Aaronta CAP. 16 ‘Sapa ujniykichej pallakuychej
´
nerqa: “Tukuynin israelitasman a Ex 16:2 mashkhatachus mikhunkichej
´
kayta nimuy: ‘Qayllaykuychej Nu 11:1 chayllata, sapa toldo wasipi1
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenman, mashkhachus kankichej
imaraykuchus payqa chayman jinalla.
uyarimusunkichej contranta ´ Sapa ujniykichej pallakuychej
b Ex 13:21
rimasqaykichejta’, a nispa”. ´ iskay litrosniyoj jina
´ Nu 16:19
10 Aaron israelitasman chayta Mt 17:5 mankaman yaykojta’,2a nispa”.
willajtinkamataj, paykunaqa 17 Israelitasqa ajinata
chin jallpa ladoman kutirikuspa ruwarqanku. Wakenqa ashkhata
rikorqanku uj chhoqo phuyupi pallakorqanku, wakintaj
´ c Nu´ 14:27
Jehova Diospa jatun kayninpa pisillata. 18 Chay
kanchayninta rikhurimojta. b pallakusqankuta iskay litros
´
11 Jehova Diosqa Moisesta jina yaykoj mankapi
nillarqataj: 12 “Noqa uyarimuni midejtinkoqa ashkhata
d Sl 105:40
israelitaspa rimasqankuta. c pallakojpataqa mana puchojchu,
Paykunaman kayta niy: pisillata pallakojpatapis mana
˜ faltajchu. b Sapa ujninku
‘Qankunaqa na
˜ pallakorqanku mashkhatachus
chisiyaykushajtinna1 aychata e Ex
´
4:5
´ mikhusqankuman jina.
mikhunkichej, sutiyaytataj Ex 6:7
tantata mikhunkichej 19 Chaymanta Moisesqa
sajsakunaykichejkama. d paykunaman nerqa:
Chaypi yachankichej noqa “Ama mayqenniykichejpis
´ f Nu´ 11:31, 34
Jehova Diosqa, qankunaj chay pallakusqaykichejtaqa
Sl 78:27-29
Diosniykichej kasqayta’, e nispa”. qayantinpaj
13 Chantaqa puchuchinkichejchu”, c nispa.
˜ ˜ 20 Chaywanpis wakenqa
na chisiyaykushajtin na
campamentonkuman1 yuthus2 g Nu´ 11:7
Moisesta mana uyarerqankuchu,
juntaykamorqanku. f Dt 8:3 qayantin mikhunankupaj
Sutiyaytataj chhullalla kasharqa Ne 9:15 puchuchikorqanku.
campamentoj muyuyninpi. Chay puchuchisqankutaj
14 Chay chhulla chakipojtintaj, khuruykorqa, asnaykorqataj.
chay chin pampaspi Chayrayku Moisesqa paykunapaj
h Nu´ 21:5 ˜
rikhurerqa tuna mujitus jina, g Dt 8:14, 16
phi nakorqa. 21 Paykunaqa
pampapi escarchaman Jos 5:11, 12 sapa paqarin sapa ujninku
rijchakoj. 15 Chayta rikuspataj Jn 6:31, 32
Jn 6:58
pallakoj kanku mashkhatachus
israelitasqa paykunapura 1Co 10:1, 3 mikhusqankuman jina.
ninakorqanku, “¿imataj kayri?”  Chay pampapi puchojtaj
˜ inti rupharimojtinkama
nispa, imaraykuchus mana Pana lado
yacharqankuchu imachus ´
a Ex 16:36 unuyarparipoj.
kasqanta. Chaymanta Moisesqa 22 Sojta kaj punchaypitaj
paykunaman nerqa: “Kaytaqa uj jinatawan pallakorqanku, d
´ iskay litros jina yaykoj
Jehova Dios qosunkichej
mikhunaykichejpaj. h b 2Co 8:15 mankapi iskay kutita
´
16 Jehova Diosqa kayta midispa sapa ujninkupaj.
kamachisunkichej: Chaymantaqa israelitasmanta
tukuy kamachejkuna
16:12 1 Chayqa kanman karqa c Mt 6:11, 34 jamuspa, Moisesman
inti yaykupusqantawan, niraj
laqhayaykushajtin. 16:13 16:16 1 Chayri “carpa wasipi”. 2 Chayri
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. “pallakuychej uj omerta”. Yanapa B14
´
2 Chayri “codornices”. d Ex 16:5 nisqata leeriy.
´
EXODO 16:23-36 168
willarqanku mashkhatachus CAP. 16 llojsinkichejchu maypichus
pallakusqankuta. 23 Moisestaj a Ex
´
´
20:8 kashankichej chaymanta”, nispa.
paykunaman nerqa: “Kayta nin Ex 31:15
´ 30 Chayrayku israelitasqa
´ Ex 35:2
Jehova Diosqa. Qayaqa Le 23:3 qanchis kaj punchaypi
samarikuna punchay kanqa, samarikorqanku. a
´
Jehova Diospaj taqasqa. a 31 Israelitasqa chay
Tukuyniykichej ´
mikhunata suticharqanku mana1
samarikunaykichej tiyan. b Nu´ 11:7, 8
nispa. Chaytaj yurajsitus karqa,
Kunan chayachiychej imatachus culantro2 mujitus jina, miskitaj,
chayachinaykichejta, miskiyoj tantapis kanman jina. b
timpuchiychejtaj imatachus c Ex
´
20:9, 10 32 Chaymanta Moisesqa nerqa:
timpuchinaykichejta. b Puchoj
´ ´
Ex 31:13 “Jehova Diosqa kayta
mikhunatataj jallchaychej Dt 5:15
kamachiwanchej: ‘Iskay litros
qayantinpaj”, nispa. jina yaykoj mankaman
´ ´
24 Paykunaqa Moises mana nisqa mikhunata
kamachisqanman jina, d Nu´ 14:11 juntachiychej, chaytataj
puchoj mikhunata Sl 78:10
jallchaychej. Ajinamanta
Sl 106:13
jallcharqanku qayantinpaj. mirayniykichejmanta kajkuna
Chay jallchasqankutaj mana yachanankupaj, c ima
khuruykorqachu, mikhunatachus qankunaman
´
nitaj asnaykorqachu. e Ex 31:13 chin jallpapi mikhuchisqayta
25 Qayantintaj Moisesqa nerqa:  Egipto jallpamanta qankunata
˜
“Chay jallchasqaykichejta kunan Pana lado orqhomushaspa’, nispa”.
mikhuychej, imaraykuchus a Le 23:3 33 Chaymanta Moisesqa
kunanqa samarikuna punchay, Dt 5:13, 14
´ Aaronta nerqa: “Uj jarraman
Jehova Diospaj taqasqa. ´
juntaykuchiy mana nisqa
Kay punchayqa mana pampapi mikhunata, iskay litros jina
tarinkichejchu chay mikhunata. ´
b Ex 16:15 yaykoj mankapi midispa.
26 Chay mikhunataqa sojta ´
Nu 11:7 ´
Chaytataj Jehova Diospa
punchaykunata pallakunkichej. ˜
´ naupaqenman churanki
Qanchis kaj punchaytajrı mana jallchasqa kananpaj,
imapis tarikonqachu samarikuna c Sl 105:5, 40 mirayniykichejmanta
punchay kasqanrayku”, c nispa. kajkunapis rejsinankupaj”, d
27 Chaywanpis wakin nispa. 34 Aaronqa imatachus
israelitasqa qanchis kaj ´
Jehova Dios Moisesman
punchaypi llojserqanku pallakoj, d Heb 9:4
kamachisqanman jina ruwarqa.
nitaj imatapis tarerqankuchu. Chay jarrataqa churarqa testigo
´ ˜
28 Chayrayku Jehova Diosqa jina kaj cajaj naupaqenman, e
Moisesta nerqa: ´
e Ex 27:21 chaypi jallchasqa kananpaj.
“¿Maykajkamataj mana ´
35 Israelitasqa mana nisqa
kasuwankichejchu mikhunata mikhorqanku
kamachiykunasniyta, 40 watasta, f may jallpaspichus
leyesniytapisri? d 29 Ama f Dt 8:2
runas tiyakorqanku
´ Ne 9:21
qonqaychejchu Jehova Diosqa Sl 78:24 chayman chayanankukama. g
samarikuna punchayta ´
Chay mana nisqa mikhunataqa
qosusqaykichejta. e Chayrayku ´
mikhorqanku Canaan h jallpaj
sojta kaj punchaypi cantosninman chayanankukama.
qosunkichej mikhunata, iskay g Jos 5:11, 12
36 Israelitasqa mikhuykunata
diaspaj pallakunaykichejpaj.
´
Sapa ujniykichej qhepakunkichej 16:31 1 Mana suteqa hebreo parlaypi
maypichus kashankichej chaypi. h Nu´ 33:48 niyta munanman ¿imataj kayri?
Qanchis kaj punchayqa ama Dt 34:1 2 Chayri “cilantro”.
´
169 EXODO 17:1-12
midej kanku iskay litros jina CAP. 17 Qantaj chay chhankata
yaykoj mankapi,1 chayri 20 litros a Nu´ 33:12 tojnuykiwan wajtanki, yakutaj
jina yaykoj mankapi.2 chay chhankamanta
´
17 Chant a tukuynin
israelitasqa purirerqanku b Nu´ 33:2
phullchimonqa israelitas
tomanankupaj”, a nispa.
Sin nisqa chin jallpamanta. a Moisestaj tojnunwan chhankata
Paykunaqa samarispa samarispa wajtarqa israelitas ukhumanta
´ c Nu´ 33:14
rerqanku, Jehova Dios kurajkuna rikushajtinku.
kamachisqanman jina. b 7 Chaymanta Moisesqa chay
´
Jinata rispallapuni, chayarqanku ´
d Ex 5:19, 21 lugarta suticharqa Meriba1b
´
Refidim c lugarman. Chaypipis Nu 14:2, 3
´
nispa, israelitas paywan
Nu 20:3
manallataj yaku karqachu siminakusqankurayku.
´
tomanankupaj. Chant a sutichallarqataj
´
2 Israelitasqa rabiakuspa e Nu´ 14:22
Mas a2 c nispa, imaraykuchus
´
Moiseswan siminakorqanku: d Sl 78:18, 22 israelitas chaypi Jehova Diosta
“Yakuta qowayku Sl 106:14 pruebaman churarqanku, d
´
tomanaykupaj”, nispa. Moisestaj “¿noqanchejwanchu Jehova
paykunata nerqa: “¿Imaraykutaj ´ Diosqa kashan, manachu?” nispa.
f Ex 16:2, 3
noqawan siminakushankichejri? 8 Israelitas Refidimpi
´ kashajtinku, amalequitasqa e
¿Imaraykutaj Jehova Diosta
´ paykunawan maqanakoj
pruebaman churayta g Ex 7:20
munashankichejri?”, e nispa.  jamorqanku. f 9 Chayrayku
˜
3 Israelitasqa manchay yaku Pana lado Moisesqa Josueta nerqa: g
chakiywan kasharqanku. a Nu´ 20:8 “Wakin qharista ajllay.
Chayrayku Moisespa Dt 8:14, 15 Paykunawan rispataj
Ne 9:15
contranta rimaspa nerqanku: f Sl 78:15 amalequitaswan maqanakamuy.
“¿Ima nispataj Egiptomanta Sl 105:41 Noqataj qaya loma puntapi
1Co 10:1, 4 kamusaj tojnuy japirisqa, Dios1
orqhomuwarqayku
wawasniykutawan apakunayta niwan chay tojnu
uywasniykutawan kaypi b Sl 81:7
japirisqa”, nispa. 10 Josueqa
yaku chakiywan amalequitaswan maqanakoj
˜ ´
wanuchinawaykupajri?”, nispa. rerqa Moises nisqanman jina. h
4 Jinata nejtinku, Moisesqa c Dt 9:22 Chaykama Moiseswan,
´
Jehova Diosman qhaparikorqa: Aaronwan, Hurwan i ima loma
“¿Imanasajtaj kay runaswanri? puntaman wicharerqanku.
´
Pisimantawanqa rumiswan
´
d Dt 6:16 11 Moises makisninta
Sl 95:8, 9
chanqaykuspacha pataman oqharishajtenqa,
˜ Heb 3:8, 9
wanuchiwanqanku ari”, nispa. israelitas amalequitasta
´ ´
5 Chanta Jehova Diosqa atipasharqanku. Makisninta
e Ge´ 36:12
´
Moisesta nerqa: “Israelitasta uraykuchejtintajr ı
˜ ˜
naupaykuy, paykuna ukhumanta amalequitasnataj israelitasta
wakin kurajkunata atipasharqanku. 12 Ajinata
pusariykukuspa. Apakuytaj f Dt 25:17
1Sa 15:2
oqharisqanpi Moisespa
tojnuykita, mayqenwanchus makisnenqa utiykorqa.
Nilo mayuta wajtarqanki chayta. g Chayrayku Aaronwan
6 Noqaqa Horeb chhanka patapi g Nu´ 11:28 Hurwanqa uj rumita
˜
sayasaj naupaqeykipi. ´
17:7 1 Merib a suteqa niyta munan
´
16:36 1 Hebreo parlaypeqa nin, h Jos 11:15 siminakuy. 2 Masa suteqa niyta munan
“uj omer”. Yanapa B14 nisqata leeriy. pruebaman churay. 17:9 1 Chayri
´
2 Hebreo parlaypeqa nin, “uj efa”. “cheqa Dios”. Glosariopi cheqa Dios
´
Yanapa B14 nisqata leeriy. i Ex 24:13, 14 nisqata leeriy.
´
EXODO 17:13–18:9 170
churaporqanku, Moisestaj CAP. 17 sutikorqa Guersom.1a Chay
´
chaypi tiyaykorqa. Chant a a Jos 11:12 sutita Moisesqa churarqa:
Aaronwan Hurwanqa Moisespa “Runaj llajtanpi forastero
makisninta japerqanku kani”, nispa. 4 Ujnin wawantaj
ujqa ujnin makinta, ujtaj ujnin sutikorqa Eliezer.1 Chay sutita
makinta. Ajinamanta Moisespa b Nu´ 24:20 Moisesqa churarqa: “Tataypa
Dt 25:19
makisnenqa oqharisqallapuni 1Cr 4:42, 43 Diosninmin yanapawajneyqa,
karqa inti yaykupunankama. payqa faraonpa2 espadanmanta
13 Ajinapi Josueqa librawan”, b nispa.
amalequitasta espadawan 5 Moisesqa jarakusharqa chin
atipaykorqa. a c Ap 19:1 jallpapi, Diospa1 orqon nisqa
´ ´
14 Chanta Jehova Diosqa chay qayllapi. c Chaypi
Moisesta nerqa: kashajtin suegron Jetroqa
“Kay jinata uj libropi qhelqay Moisespa warminta, iskaynin
d 1Sa 15:20
yuyarisqa kananpaj: ‘Noqaqa Est 9:24
wawasnintawan pusariykukuspa
amalequitasta kay jallpa  Moisesta waturikoj jamusharqa.
patamanta1 chinkachisaj, CAP. 18 6 Moisesmantaj nichimorqa:
˜ ´ “Noqa suegroyki Jetroqa d qanta
mananataj jaykajpis e Ex
´
2:16, 21
yuyarisqachu kanqanku’, b Ex 3:1 watukoj jamushayki,
nispa. Chaytaqa Josuemanpis warmiykitawan iskaynin
willallaytaj”. 15 Chaymanta wawasniykitawan
Moisesqa uj altarta1 ruwaspa pusariykukuspa”, nispa.
´ ´
suticharqa Jehova-Nisı2 nispa.
f Jos 2:9, 10 7 Chayta uyarispa Moisesqa
Jos 9:3, 9
16 Nerqataj: “Amalequitas chay rato llojserqa suegron
´ Jetrota taripamoj.
makisninkuta Jehova1 Diospa c ˜
kamachina tiyananpa Naupaqenman
contranta oqharisqankurayku, g Hch 7:29 kumuykukuspataj
´
 muchaykorqa. Chant a
Jehovaqa maqanakullapipuni ˜
kanqa amalequitaswan, Pana lado willanakorqanku imaynachus
´ kashasqankuta. Chaymantataj
mirayninkuwanpis”, d nispa. a Ex 2:22
Moisesqa toldo wasinman1
18 Moisespa suegron Jetroqa
Madianmanta sacerdote
´
pusaykorqa.
8 Chaypi Moisesqa
karqa. e Payqa uyarerqa b Ex 2:15 suegronman willarqa
imastachus Dios ruwasqanta ´
imatachus Jehova Dios
israelita wawasninpaj, faraontawan egipciostawan
´
Moisespajpis. Chant a ruwasqanta israelitasta
´ ´
uyarillarqataj Jehova Diosqa c Ex 19:2
yanapananpaj. e Willallarqataj
israelitasta Egiptomanta 1Re 19:8, 9 ˜
ima llakiykunapichus nanta
orqhomusqanta. f 2 Moisesqa jamushaspa rikukusqankuta, f
warmin Ziporata kachasqa ´
imaynatachus Jehova Dios
suegron Jetrojpaman. Jetrotaj ´
d Ex 4:18
´
chaykunamanta librasqantapis.
cargo ruwakusqa Ziporamanta, Nu 10:29
9 Jetroqa chayta uyarispa
3 iskaynin wawasninmantawan. g mayta kusikorqa, chay jina allin
Moisespa ujnin wawanqa
´ 18:3 1 Guersom suteqa niyta munan
17:14 1 Hebreo parlaypeqa nin, “cielo e Ex
´
7:3
forastero. 18:4 1 Eliezer suteqa niyta
Ex 14:27, 28
uramanta”. 17:15 1 Glosariopi altar munan Diosniymin yanapawajneyqa.
´ ´ Dt 4:34
nisqata leeriy. 2 Jehova-Nisı suteqa 2 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´ ´
niyta munan Jehov a Diosqa Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
˜
churasqa senalniy jina. 17:16 1 Hebreo 18:5 1 Chayri “cheqa Diospa”. Glosariopi
parlaypeqa nin, “Jah”. Jah suteqa ´ cheqa Dios nisqata leeriy. 18:7
´ f Ex
´
15:22
pisi letrasllapi Jehova niyta munan. Ex 16:3 1 Chayri “carpa wasinman”.
´
171 EXODO 18:10-23
´
imasta Jehova Dios israelitaspaj CAP. 18 noqaman jamuwanku,
´
ruwapusqanmanta, jinallataj a Ex 15:11 noqa ninaypaj mayqenchus
egipciospa makinkumanta Sl 95:3 juchayoj chayri mana juchayoj
´ Sl 97:9
librasqanmantapis. 10 Chanta 
kasqanta. Chantapis noqa
Jetroqa nerqa: “Jatunchasqa ˜ paykunaman willani Diospa
´ Pana lado
kachun Jehova Diosqa, kamachiykunasninta,
a Dt 4:5
egipciospa makinkumanta, Dt 5:1 leyesnintapis”, a nispa.
faraonpa makinmantawan 17 Suegrontaj nerqa:
librasusqaykichejrayku. “Mana allinchu chayta
Jatunchasqallataj kachun ruwashasqaykeqa.
egipciospa makinkumanta
b Jos 1:5, 17
18 Saykunki, qanwan
israelitasta kashanku chay runaspis
kacharichisqanrayku. saykullanqankutaj.
´
11 Kunanqa yachani Jehova Ruwanasniykeqa ancha ashkha.
Diosqa waj diosesmanta aswan ´
Qanllaqa mana ruwayta
patapi kasqanta. a Egipciosqa c Ex 20:19 atiwajchu. 19 Uyariway
´
umata oqharispa israelita Moises, kayta yuyaycharisqayki,
˜
wawasninta nakaricherqanku, Diostaj qanwan kanqa. b Qanqa
Diostaj paykunamanta librarqa”, israelitaspa cuentankumanta
´
nispa. 12 Chant a Moisespa d Nu´ 27:1-5 Dioswan parlay. c Qan Diosman
suegron Jetroqa, qolachina1 willay imaschus paykuna ukhupi
ofrendata, waj ofrendastapis mana allinchu kasqanta. d
Diospaj apamorqa. Chaymantataj 20 Qan paykunaman yachachiy
Aaronwan Israelmanta tukuy Diospa kamachisqasninta,
e Dt 7:11
kurajkunawan jamorqanku, leyesnintapis. e Chantapis
˜
Diospa naupaqenpi Moisespa paykunaman niy imaynatachus
suegronwan khuska mikhoj. kausakunankuta, imastachus
13 Qayantintaj Moisesqa ruwanankutapis. 21 Chantapis
tiyaykukorqa tukuy ima f Nu´ 11:16, 17 ajllallaytaj israelitas ukhumanta
Dt 1:13
quejasta uyarispa juzgananpaj. Hch 6:3
allin yuyayniyoj runasta, f
Israelitasqa quejasninkuwan Diosta manchachikojkunata,
˜ imatapis cheqanta ruwajkunata,
Moisespa naupaqenman rej
kanku, paqarinmantapacha nitaj paykunallapaj imatapis
chisiyaykunankama. ´ munajkunata. g Chay
g Ex 23:8
14 Suegron Jetrotaj rikorqa 1Ti 3:2, 3
runastataj churay sapa taqapi
´ kurajkuna kanankupaj.
imastachus Moises runasrayku Tit 1:7
ruwashasqanta, chayrayku 1Pe 5:2 Wakenqa kamachichunku
taporqa: “¿Imatataj kunan qan 1.000 runasta, wakintaj
ruwashanki kay runaswanri? 100 runasta, wakintaj 50 runasta,
¿Imaraykutaj sapallayki wakintaj chunka runasta. h
tiyaykukunki juzgajri? h Dt 1:15 22 Paykuna chuwachachunku
´
¿Imaraykutaj runas Hch 14:23 ima demandatapis. Imatacha
paqarinmantapacha mana chuwachayta atinkuchu
chisiyaykunankama chaykunallata qanman
˜ pasachimuchunku, i chay
naupaqeykiman jamusunkuri?”,
nispa. 15 Moisestaj i Le 24:10, 11 wajkunataqa paykunalla
´
suegronman kuticherqa: Nu 15:32, 33 chuwachachunku. Ajinamanta
Dt 1:17 qanpataqa mana ancha ashkha
“Runasqa jamuwanku Diosta
tapuripunaypaj. 16 Paykuna ruwanasniyki kanqachu,
ukhupi imapis kajtenqa paykuna yanapasonqanku
chay imasta ruwayta. j 23 Sichus
18:12 1 Chayri “ruphachina”. j Nu´ 11:17 kay imasta ajinata ruwanki,
´
EXODO 18:24–19:9 172
Diospa munaynintaj kanqa CAP. 18 parlamuspa nimorqa: “Ajinata
chayqa, mana saykunkichu, a Hch 15:2 ninki Jacobpa miraynin
tukuy runaspis kusisqas israelitasman: 4 ‘Qankuna
riponqanku wasinkuman”, nispa. rikorqankichej imastachus
24 Moisestaj suegronpa egipciosta ruwasqayta. a
nisqanta uyarerqa, nisqanman Rikullarqankichejtaj
b Nu´ 10:29
jinapunitaj ruwarqa. 
imaynatachus
25 Moisesqa israelitas CAP. 19
pusamorqaykichej noqa kashani
ukhumanta allin yuyayniyoj ´ chayman chayta, imaynatachus
c Ex 17:1 ´
runasta ajllarqa. uj aguila irpitasninta lijrasninpi1
Paykunatataj churarqa apan ajinata apamorqaykichej. b
israelitas ukhupi kurajkuna 5 Kunanqa sichus qankuna
kanankupaj. Wakintaqa nisqayta tukuy imapi allinta
´
churarqa 1.000 runasta d Ex 3:1, 12 kasuwankichej, qankunawan
kamachinankupaj, wakintataj tratota ruwasqaytapis
100 runasta kamachinankupaj, juntankichej chayqa, noqapaj
´
wakintataj 50 runasta uj sumaj nacion kankichej,
kamachinankupaj, tukuy nacionesmanta aswan
´ e Hch 7:38
wakintatajrı chunka runasta 
sumaj, c imaraykuchus
kamachinankupaj. ˜ noqajtamin tukuy jallpaqa. d
Pana lado
26 Chay kurajkunallana juzgaj
˜ 6 Qankunaqa kankichej reyestaj
a Dt 4:34
kanku israelitas ukhupi ima sacerdotestaj,1 noqapaj taqasqa
´
demandapis kajtin. Imatachus nacion’. e Chay imasta nimuy
mana chuwachayta israelitasman”, nispa.
aterqankuchu, chayllatana
˜ 7 Chay orqomanta
Moisesman apamoj kanku, a b Dt 32:11, 12 uraykamuspa Moisesqa
Isa 63:9
imachus chuwachanapaj jinalla tantachimorqa israelitas
˜ ukhumanta tukuy kurajkunata.
kajtataj paykunallana chuwachaj
kanku. 27 Chaymanta Moisesqa Paykunamantaj
suegronta kacharpariporqa. b willarqa imastachus
´
Suegrontaj llajtanman c 1Re 8:53 Jehova Dios kamachisqanta. f
kutiporqa.
Sl 135:4 8 Chayta uyarispa tukuy
israelitasqa uj similla
19 Israelitasqa Egipto
jallpamanta
´
nerqanku: “Jehova Diospa
tukuy nisqasninta
llojsimusqankumanta kinsa kaj kasusqayku”, g nispa. Moisestaj
´ d Dt 10:14
killapi chayarqanku Sinaı chin chay ratopacha kuterqa
jallpaman. 2 Maypachachus ´
Jehova Diosman willamoj
Refidimmanta c purirerqanku, israelitaspa nisqankuta.
chay kikin punchaypacha ´ ´
´ 9 Chanta Jehova Diosqa
chayarqanku Sina ı chin e Le 11:44 Moisesman nerqa:
jallpaman. Chay chin Dt 7:6
1Pe 2:9 “Noqa jamusaj uj yanayarishaj
jallpapitaj toldo wasisninkuta1 Ap 5:9, 10 phuyupi, qanwan parlasqayta
´
armarqanku, Sina ı orqo israelitas uyarinankupaj.
qayllapi. d Ajinamanta qantapis
3 Chaymanta Moisesqa creesunankupaj”, nispa.
orqoman wicharerqa Diospa1 ´ Moisestaj imatachus
˜ ´ f Ex 24:3
naupaqenman. Jehova Diostaj israelitas nisqankuta
chay orqomantapacha e ´
Jehova Diosman willarqa.
19:2 1 Chayri “carpa wasisninkuta”. 19:4 1 Lijra: waj lugarespi ninku ala.
19:3 1 Chayri “cheqa Diospa”. Glosariopi ´
g Ex 24:7 19:6 1 Glosariopi sacerdote nisqata
cheqa Dios nisqata leeriy. Jos 24:24 leeriy.
´
173 EXODO 19:10-23
´
10 Jehova Diostaj Moisesta CAP. 19 17 Moisestaj tukuy israelitasta
nerqa: “Rispa israelitasta a Heb 12:20 campamentomanta1 llojsicherqa,
llimphuchamuy, kunantawan Dioswan tinkukamunankupaj.
qayatawan. Paykunataj Ajinamanta tukuyninku
ropasninkuta tajsakuchunku. rerqanku orqo kuchukamalla.
11 Minchhapajtaj tukuyninku ´
18 Sinaı orqoqa manchayta
wakichisqas kananku tiyan. ˜
´ ´ qosh nirerqa, imaraykuchus
Minchhaqa Jehova Dios b Ex 20:18 ´
´ Jehova Dios ninapi uraykamorqa
uraykamonqa Sinaı orqoman, ˜
chay orqoman. a Qosh neqa
tukuy israelitaspa rikunankuta. llojsisharqa uj hornomantapis
12 Qanqa orqoj muyuyninman llojsishanman jina. Tukuynin
˜
se nalesta churamuy. orqotaj manchayta
´
Israelitasmantaj nimuy: ‘Ama c Ex 19:10 kharkatiterqa. b 19 Putututaj
orqoman wicharinkichejchu, ni astawan astawan sinchita
chakillaykichejtapis chayman waqarqa. Chaypi Moisesqa
´
churaykunkichejchu. Picha chay Dioswan parlarqa, Diostaj
orqoman chakinta churaykojqa payman kuticherqa.
˜
wanuchisqa kanqa. 13 Chay 20 Jehova Diosqa
´
d Dt 4:11 ´
runataqa ni pi llojchirinanchu 1Re 8:12 Sinaı orqoman uraykamorqa,
tiyan. Paytaqa rumiswan Sl 97:2 kikin orqo puntaman.
chanqaykunkichej chayri ´ ´
Chanta Jehova Diosqa
flechawan kachaykunkichej.1
Moisesta wajyarqa chay
Runapis kachun, animalpis
˜ orqoman wicharinanpaj,
kachun wanuchisqa kanqa’, a
Moisestaj wicharerqa. c
nispa. Chay orqomanqa ´
e Heb 12:18-21 21 Chaypi Jehova Diosqa
wicharenqanku carnero2  Moisesman kamacherqa:
wajramanta pututu ˜
waqamojtillan”, b nispa.
Pana lado “Uraykuspa runasman nimuy,
´ ˜
´ a Ex 24:17 chay churasqayki senalesta
14 Chant a Moisesqa chay Dt 4:11, 12 ama pasamunankuta
orqomanta uraykamuspa runasta 2Cr 7:1-3 ´
Jehova Diosta rikuyta munaspa.
llimphuchamorqa. Paykunataj
ropasninkuta tajsakorqanku. c Pajtataj chayta ruwaspa
˜
15 Moisesqa runasman ashkhas wanurankuman.
´
nillarqataj: “Minchhapaj 22 Jehova Diosman
sumaj wakichisqas kaychej. sapa kuti qayllaykunku
b Sl 68:8 chay sacerdotespis,
Chaykamaqa
ama warmiykichejwanpis llimphuchakuchunku
˜ Diosta yupaychanankupaj.
punuykunkichejchu”, nispa. ´
16 Minchhantintaj Ajinamanta Jehova Diosqa
sutiyamuyta lliuj lliuj nishaj mana paykunata
´ ˜
relampagos rikhurimorqa,
´
c Ex 24:12 wanuchenqachu”, d nispa.
´
qhorurun qhorurun nispataj 23 Moisestaj Jehova Diosman
sonarimorqa. Yanayarishaj nerqa: “Israelitasqa mana
´
phuyutaj d orqoman kay Sina ı orqoman
´ wicharimunkumanchu,
tiyaykamorqa. Chanta pututoj
waqaynin sinchita uyarikorqa, qan chayta kamachiwarqayku,
d Le 10:1, 2
tukuy runastaj maypachachus niwarqanki:
1Cr 13:10 ˜
kharkatiterqanku. e ‘Senalesta churamuy kay orqoj
muyuyninman, taqaytaj santo
´
19:13 1 Icha nillanmantaj “tojsina kananpaj’, e nispa chaypacha”.
lanzawan choqaykunkichej”.
2 Carnero: waj lugarespi ninku mocho, 19:17 1 Campamentoqa ashkha
´
oveja toro. e Ex 19:12 toldo wasis.
´
EXODO 19:24–20:18 174
´ ´
24 Jehova Diostajrı nerqa: CAP. 19 sutinta qhasi manakajta
´
“Uraykuy, chant a qanwan a Nu´ 16:19, 35 oqharejtaqa. a
Aaronllawan wicharimunkichej.  8 ”Ama qonqankichu
´
Sacerdoteswan runaswantajr ı CAP. 20 samarikuna punchayqa
ama chay churasqayki b Dt 5:22 Diospaj taqasqa kasqanta. b
˜
se nalesta pasamuspa Hch 7:38 9 Sojta diasta trabajanki,
c Dt 5:6 chay diaspi tukuy ima
wicharimuchunkuchu
´ Os 13:4
Jehova Dios kashan chayman. ruwanaykita ruwanki. c
d Dt 5:7-10 ´ ´
Manachayqa paykunata 10 Qanchis kaj diarı Jehova
˜ e Le 26:1
Diosniykipaj samarikuna
wanuchenqa”, a nispa. Dt 4:15, 16
25 Moisestaj uraykuspa Isa 40:25 punchay kanqa. Chay diaqa
Hch 17:29
runasman chay kikinta ´ ama trabajankichu, ni qan,
f Ex 23:24 ni qhari wawayki, ni warmi
willamorqa. 1Co 10:20
´
20 Chant a Diosqa 1Jn 5:21 wawayki, ni qhari kamachiyki,
´ ni warmi kamachiyki,1
kay imasta nerqa: b g Ex 34:14
´ Mt 4:10 ni uywasniyki, nillataj qankuna
2 “Noqa Jehova Diosniyki Lu 10:27
ukhupi tiyakoj forasterospis. d
kani, noqa Egiptomanta ´
h Ec 12:13
11 Jehova Diosqa sojta
orqhomorqayki, maypichus i Le 19:12
punchaypi ruwarqa cielota,
esclavo karqanki chaymanta. c 
jallpata, mar qochata,
3 Ama waj diosniyki kachunchu ˜
Pana lado
chaypi kaj imastawan.
noqamanta wajqa. d a Le 24:15, 16 ´
Qanchis kaj punchaypitajrı
4 ”Ama ima santotapis chayri Dt 5:11
´ samarikuyta qallarerqa. e
waj imastapis ruwakunkichu b Ex
´
16:23 ´
Ex 31:13, 14 Chayrayku Jehova Diosqa
yupaychanaykipaj, ni cielopi Dt 5:12-14 samarikuna punchayta
kajman rijchakojta, ni kay ´
c Ex 23:12 bendicerqa, paypajtaj taqarqa.
jallpapi kajman rijchakojta, ´
d Ex 16:29
´ 12 ”Tataykita, mamaykitawan
nillataj yakuspi kajman Ex 34:21 ´
´ respetay, f ajinamanta Jehova
rijchakojtapis. e e Ge 2:2
Diosniyki qosonqa chay jallpapi
´
5 Ama chaykunaman f Ex 21:15
unayta kausakunaykipaj. g
Le 19:3
qonqorikunkichu, nitaj Pr 1:8 13 ”Ama runata
chaykunata sirvinaykipaj ˜
g Dt 5:16 wanuchinkichu. h
aysachikunkichu. f Mt 15:4
14 ”Ama
´ Ef 6:2, 3
Noqa Jehova Diosniykeqa qhenchachakunkichu. i
munani noqallata h Ge´ 9:6
Dt 5:17 15 ”Ama suwakunkichu. j
yupaychanawankuta. g Snt 2:11 16 ”Testigomanta sayaspaqa
Noqata chejnikuwajkunataqa 1Jn 3:15
Ap 21:8 ama runa masiykej contranta
castigani. Tataspa
i Ge´ 39:7-9 llullakuspa parlankichu. k
juchasninkumantaqa Dt 5:18 17 ”Ama munapayankichu
wawasninkuta castigani, Pr 6:32
´ runa masiykej wasinta.
chant a allchhisninkuta, Mt 5:27, 28
Ro 13:9 Amallataj munapayankichu
allchhisninkoj wawasninkutapis. 1Co 6:18 runa masiykej warminta, l
6 Khuyakunitaj pikunachus Heb 13:4
ni qhari kamachinta, ni warmi
munakuwanku, j Le 19:11
kamachinta, ni wakanta,
kamachisqaytapis kasuwanku Dt 5:19
Mr 10:19 ni burronta, nitaj imantapis”. m
chaykunata, h wawasninkoj
˜ 1Co 6:9, 10 18 Tukuy israelitasqa
wawasnintapis wi naypaj Ef 4:28
rikorqanku, uyarerqankutaj
khuyakuni. k Le 19:16
Dt 5:20 truenosta, lliuj lliuj nishaj
7 ”Ama qhasi manakajta relampagosta, wajramanta
´ Dt 19:16-19
oqharinkichu Jehova Diosniykej l Mt 5:28
´
sutintaqa. i Jehova Diosqa m Dt 5:21 20:10 1 Chayri “ni sirvienteyki,
castiganqapuni pichus Ro 7:7 ni sirvientayki”.
´
175 EXODO 20:19–21:7
pututu waqamusqanta, chay CAP. 20 chay rumista cheqonkichejchu. a
˜ ´
orqopis qoshnishasqanta. a Ex 19:16 Cincelwanchus chay rumista
Chayta rikuspa paykunaqa Heb 12:18, 19 cheqonkichej chayqa,
˜
kharkatiterqanku, nitaj astawan chay altarqa manana noqapaj
qayllaykorqankuchu. a jinachu kanqa. 26 Altarta
19 Chayrayku Moisesman b Hch 7:38 ruwapuwaspaqa ama
´
nerqanku: “Qanlla parlawayku, Gal 3:19 gradasniyojtachu ruwankichej,
noqaykutaj uyarisqayku. chayninta wicharishajtiykichej
Diosqa ama noqaykuwan ama partesniykichej1
parlachunchu ari, manachayqa rikukunanpaj’, nispa.
˜ c Dt 8:2

21
wanusqayku”, b nispa. ”Kay leyesta
20 Moisestaj paykunata nerqa: israelitasman willanki: b
“Ama manchachikuychejchu,
2 ”Sichus rantikunki
Diosqa1 jamun yachananpaj d Jos 24:14
Job 28:28 uj hebreo esclavota chayqa, c
imayna runachus Pr 1:7 sojta watata sirvisonqa.
kasqaykichejta. c
Qanchis kaj watapitaj
Ajinamanta payta
ripullanqa ni imata
manchachikunaykichejpajpuni,
amataj juchallikunaykichejpaj”, d e Dt 5:5 pagasuspa. d 3 Sichus sapallan
nispa. 21 Israelitasqa Sl 97:2 yaykumorqa chayqa, sapallantaj
karullapi qhepakorqanku, llojsiponqa. Sitajchus
´ warminwan yaykumorqa chayqa,
Moisestajrı qayllaykorqa
chay yana phuyuman, f Dt 4:36
warminwan khuskallataj
Dios kasharqa chayman. e Ne 9:13 llojsiponqa. 4 Sichus
´ ´ patronnin chay esclavota
22 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nerqa: “Kay jinata casarachin, esclavojtataj chay
nimuy israelitasman: ‘Qankuna warminpi qhari wawasnin chayri
g Hch 17:29
˜ warmi wawasnin tiyapun chayqa,
rikunkichej na imaynatachus
cielomantapacha qankunawan chay warmiwan wawasninwanqa
parlasqayta. f 23 Ama ima patronninpata kaponqa. Chay
diostapis ruwakunkichejchu ni
h Dt 12:5, 6 esclavotaj sapallan llojsiponqa. e
qolqemanta, nitaj oromantapis. g
2Cr 6:6
5 Sichus chay esclavo ninman

Mana waj diosniykichej ˜ ‘noqaqa munakuni patronniyta,
Pana lado
kananchu tiyan noqamanta warmiyta, wawasniytapis.
a Dt 27:5
jawaqa. 24 Jallpamanta Jos 8:30, 31
Mana sapallayqa ripuymanchu’ f
altarta ruwapuwankichej.  nispa chayqa, 6 patronnin payta
˜
Chay altar patapitaj CAP. 21 pusanqa Diospa1 naupaqenman.
jaywawankichej qolachina1 ´
b Ex 24:3 Chaypitaj punkuman
ofrendasniykichejta, khuska Dt 4:14 chayri punkoj marconman
mikhurikuy ofrendasniykichejta, kaskaykuchispa, ninrinta
ovejasniykichejta, juskonqa uj juskunawan.
wakasniykichejta ima. Ajinamanta esclavon kanqa
c Le 25:39, 40 ˜
Sutiy yuyarisqa kananpaj h wanupunankama.
´ 7 ”Sichus uj runa warmi
may cheqatacha ajllakusaj,
chayman jamuspa wawanta vendenman
bendecisqaykichej. d Dt 15:12 esclava kananpaj chayqa,
25 Sichus rumismanta altarta payqa mana llojsipullanqachu,
ruwapuwankichej chayqa, imaynatachus qhari esclavos
ama ima herramientawanpis e Dt 15:12
20:26 1 Hebreo parlaypeqa nin,
20:20 1 Chayri “cheqa Diosqa”. “qalaykichej”. 21:6 1 Chayri “cheqa
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. Diospa”. Glosariopi cheqa Dios nisqata
20:24 1 Chayri “ruphachina”. f Dt 15:16, 17 leeriy.
´
EXODO 21:8-23 176
llojsipunku ajinataqa. 8 Sichus CAP. 21 mamanta maldicejqa1
˜
patronnin chay esclavata mana a 1Co 7:3 wanuchisqa kanqa. a
tanta warminpaj1 japikapunchu 18 ”Ichapis iskay runas
mana gustasqanrayku chayqa, ˜
phinanakojtinku, ujnenqa chay
waj runaman vendepunan b Ge´ 9:6 ujninta rumiwan chanqaspa
tiyan. Chaywanpis mana ´
Nu 35:30 chayri sajmaspa1 parti
uj forasteromanqa Mt 5:21 ˜
wanusqata saqenman,
vendeyta atinchu payta ˜
chayraykutaj chay parti wanusqa
chaukiyasqanrayku.2 ˜
´ runaqa pu nunanpi
9 Sitajchus chay patron qhari c Nu´ 35:11 qhepakunman, 19 sichus chay
´ ˜
wawanwan chay esclavata Nu 35:22-25
Dt 4:42 parti wanusqa runa pisimanta
casarachin chayqa, warmi Dt 19:3-5 pisi sayarispa tojnunwan
wawanta jina qhawanan tiyan. Jos 20:7-9 puririnman chayqa, chayta ruwaj
10 Sichus pay1 chay runaqa mana juchachasqachu
esclavawan casarasqa kashaspa kanqa. Chaywanpis paganan
waj warmiwan casarakun d Nu´ 15:30 tiyan mashkha unaytachus
chayqa, warmillanpuni kanqa,2a ˜
chay parti wanusqa runa
kikillantapuni mikhuchenqa, mana trabajaspa karqa
vistenqa ima. 11 Sichus chay chaymanta, sumajta
e Dt 19:11, 12
kinsa imasta mana ruwanqa 1Re 1:50 sanoyapunankama.
chay warminpaj chayqa, 1Re 2:29 ´
1Jn 3:15 20 ”Sichus uj patron
chay warmeqa ripuyta atin
esclavonta chayri esclavanta
ni ima qolqeta pagaspa.
kaspiwan wajtarpaspa
12 ”Pichus runa masinta ˜
˜ ´ wanuchinman chayqa, chay
maqaspa wanuchejqa, paypis f Ex 20:12
˜ patronqa castigasqa kanqa. b
wanuchisqallataj kanqa. b ´
21 Chanta sichus chay esclavo
13 Sichus pipis mana cuentata
chayri chay esclava kausanraj
qokuspalla uj runata g Ge´ 40:15
˜ uj diata chayri iskay diata
wanuchinman, Diostaj chayta
chayqa, patronqa mana
saqen chayqa, noqa nisqayki
˜ castigasqachu kanqa,
chay wanuchej runa maypichus h Ge´ 37:28
pakakamunanta. c 14 Sichus chay esclavota qolqenwan
˜ rantikusqanrayku.
pipis mayta phi nakuspa
˜
runa masinta wanurpachinman 22 ”Sichus iskay runas
mana khuyarispa chayqa, d i Dt 24:7 maqanakushaspa uj onqoj
 warmita japirparichinkuman,
altarniyman pakakoj ˜
˜ Pana lado chay warmitaj manaraj
ayqekojtinpis, wanuchisqapuni
kanqa. e 15 Pichus tatanta a Le 20:9 nacechikunanpi wawitanta
Pr 20:20
chayri mamanta maqajqa Pr 30:11, 17
nacechikunman, c nitaj
˜ chay warmi chayri wawitan
wanuchisqa kanqa. f Mt 15:4
˜
16 ”Sichus pipis runa masinta wanunmanchu chayqa,1 pichus
suwaspa venden g chayri juchayoj kajqa paganan tiyan
japishajta taripachikun chayqa, h b Ge´ 9:5, 6 mashkhatachus chay warmej
˜ ˜
wanuchisqa kanqa. i Le 24:17 qosan mananqa chayta, jueces
17 ”Pichus tatanta chayri nisqankuman jina. d 23 Sitajchus
chay warmi chayri wawitan
˜
21:8 1 Glosariopi tanta warmi nisqata c Sl 139:16 wanunman chayqa, chay
˜
leeriy. 2 Chayri “enganasqanrayku”. Jer 1:5
21:10 1 Pay nispaqa parlashanman 21:17 1 Chayri “imapis qhatirichun
´
patronmanta chayri patronpa nejqa”. 21:18 1 Icha nillanmantaj
wawanmanta. 2 Warmillanpuni kanqa ´
d Ex 18:25, 26
“chayri ima herramientallawanpis”.
nispaqa parlashan qhariwarmi jina Dt 16:18 21:22 1 Chayri “sinchi nanasqachu
˜
punuykunankumanta. Dt 17:8 kanman chayqa”.
´
177 EXODO 21:24–22:2
˜
wanuchej runaqa kausayninwan CAP. 21 jinallataj ruwanqanku.
˜
paganqa,1 a 24 nawimanta a Ge´ 9:6 32 Sichus uj waka uj qhari
˜ Le 24:17
nawiwan, kirumanta kiruwan, ´ esclavota chayri uj warmi
Nu 35:31
makimanta makiwan, Ap 21:8 esclavata wajraykunman
chakimanta chakiwan, b chayqa, wakayojqa chay
25 ruphasqamanta esclavoj patronninman
ruphasqawan, nanachisqamanta paganqa 30 siclos1 qolqeta,
nanachisqawan, maqasqamanta chay wakatataj rumiswan
˜
maqasqawan. chanqaykuspa wanuchinkichej.
´
26 ”Sichus uj patron 33 ”Sichus uj runa uj juskuta
˜
esclavonpa nawinta chayri taparaspa chayri allaspa
˜
esclavanpa nawinta mana tapaykusqata saqenman,
imanarpaspa chaymantaj uj waka chayri
b Le 24:20
ciegoyarpachinman chayqa, Mt 5:38 uj burro urmaykunman chayqa,
˜
ripojta saqenan tiyan, nawinta 34 chay runaqa1 paganan tiyan
˜
chay jinata ruwasqanrayku. c chay wanusqa uywamanta. a
˜
27 Sitajchus ujta maqaspa Duenonman pagapunan tiyan,
˜
esclavonpa kirunta chayri chay wanusqa uywatataj pay
esclavanpa kirunta japikaponqa. 35 Sichus uj runaj
phawarpachinman chayqa, wakan wajpa wakanta wajraspa
˜
ripojta saqenan tiyan kirunta wanuchinman chayqa, chay
phawarpachisqanrayku. wajraj wakaqa vendesqa kanqa.
28 ”Sichus uj waka Chay qolqetataj iskayninku
c Ef 6:9
uj qharita chayri uj warmita Col 4:1 khuskanmanta partinakonqanku.
˜ ˜
wajraykuspa wanuchinman Chay wanusqa wakaj aychantapis
chayqa, chay wakataqa partinakullanqankutaj.
rumiswan chanqaykuspa 36 Sichus uj runaj wakan
˜ ˜
wanuchinkichej, d aychantataj wajrayta yachajpuni, duenontaj
ama mikhunkichejchu. yachashaspa mana wisqanchu
´
Chay wakayojtajrı mana chayqa, chay wakayojman
juchachasqachu kanqa. kausashaj wakanta qoponqa,
´ ˜
29 Chanta sichus chay waka chay wanusqa wakataj
wajrayta yachajpuni, jinamanta paypaj kanqa.
d Ge´ 9:5
uj qharita chayri uj warmita
22
´ ”Sichus uj runa uj torota
˜ ˜ Nu 35:33
wajraspa wanuchin, duenontaj  chayri uj ovejata
yachashaspa mana wisqarqachu ˜ ˜
Pana lado suwakuspa nakarparin1
chayqa, chay wakataqa a Ex
´
22:6 chayri venderparin chayqa,
rumiswan chanqaykuspa
´
Ex 22:14 ˜
˜ chay toromantaqa duenonman
wanuchinkichej, chay Dt 22:8
˜  kutichiponqa phishqa torosta,
wakayojpis wanuchisqallataj ovejamantataj tawa ovejasta. b
˜ CAP. 22
kanqa. 30 Chay runa wanunan 2 ”Sichus pipis uj suwata c
b 2Sa 12:6
kashajtin sichus ninkuman Lu 19:8 tuta wasinman yaykushajta
kausayninmanta uj preciota taripanman, maqaspataj
pagananta chayqa, paganan ˜
wanuchinman chayqa,
tiyan mashkhatachus pagananta mana juchayojchu kanqa chay
nisqankuta. 31 Sichus uj waka
uj lloqallituta chayri uj imillitata 21:32 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos
wajraykun chaypis, (0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata
chay wakayojtaqa chay leyman leeriy. 21:34 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜
“chay
˜ juskoj due nonqa”. 22:1
˜
21:23 1 Chayri “chay wanuchej runaqa 1 Nakay: waj lugarespi ninku degollay,
˜ ´ ˜
wanuchisqallataj kanqa”. c Ex 20:15 wanuchiy.
´
EXODO 22:3-14 178
˜
suwata wanuchisqanmantaqa.1 CAP. 22 Ajinamanta yachanankupaj
3 Sichus punchay ´
a Ex 22:4 ciertopunichus suwachikun
˜
wanuchinman chaytaj, manachus chayta. 9 Chinkasqa
˜
chay wanuchej runaqa juchayoj imasta japikapojkunamantaqa
˜ ´
kanqa wanuchisqanmanta.1 kay jina kanqa: Icha pillapis
”Pichus suwakojqa toronta chinkachikunman chayri
pagananpuni tiyan burronta chayri ovejanta,
suwakusqanmanta. Manachus ropanta chayri waj imantapis,
˜
pagananpaj kapun chayqa, pay duenontaj rikhurimuspa ninman
kikin vendesqa kanqa, chaywan ‘kayqa noqajta’ nispa, ujpis
suwakusqanmanta juntananpaj. nillanmantaj ‘mana, kayqa
4 Sichus suwaj makinpi tarinku noqajtapuni’ nispa. Ajinatachus
suwasqan torota, burrota chayri ninakunku chayqa, iskayninku
˜
ovejata kausashajta chayqa, Diospa naupaqenman richunku. a
chay suwaqa uj jinatawan Chaypi Dios nenqa mayqenchus
˜ juchayoj kasqanta. Juchachasqa
kutichipunan tiyan duenonman. ˜
5 ”Sichus pillapis uywasninta b Dt 16:18
kajtaj uj jinatawan duenoman
pastonpi chayri uvas huertanpi Dt 19:17 kutichipuchun. b
michishaspa, wajpa chajranta
 10 ”Ichapis uj runaqa
˜
chayri uvas huertanta Pana lado rejsisqanta minkakunman
˜ a Dt 16:18 burronta, toronta, ovejanta
danuykuchin chayqa, pagapunan Dt 25:1
tiyan chajranmanta chayri chayri mayqen uywantapis
´
uvas huertanmanta qhawapunanpaj. Chant a
˜
aswan sumaj poqoyninwan. sichus chay uywa wanunman
6 ”Sichus pipis ninata chayri imanakunman chayri
suwankuman, nitaj pipis
japichinman, chay ninataj
rikunmanchu chayqa,
khishkasman japiykukuspa,
11 chay minkasqa runaqa
chaynejpi trigo1 gavillasta2 ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi
chayri ruthunapaj jina kashaj
juramentota ruwanqa,
trigota chayri tukuynin trigo
mana paychu chay uywata
chajrata ruphaykunman chayqa,
imanasqanta ninanpaj.
chay ruphachisqanmanta ˜
Due nontaj chay nisqanta
paganan tiyan.
creenan tiyan. Chay minkasqa
7 ”Sichus mayqen runapis runataj mana imatapis
qolqenta chayri waj imantapis paganqachu. c 12 Sitajchus
´
rejsisqanman japichikun, chay b Ex 22:4 chay uywata mana allinta
runataj wasinmanta suwachikun, qhawasqanrayku
chay suwatataj japinku chayqa, suwachikunman chayqa,
chay suwaqa uj jinatawan ˜
pay duenonman paganqa.
kutichiponqa. a 8 Sichus 13 Sichus uj phina animal
˜
suwata mana japinkuchu chay uywata mikhuykunman
chayqa, chay wasiyojta Diospa1 ˜
˜ chayqa, chay wanusqa puchuta
naupaqenman pusachunku. b ˜
due nonman rikuchimunan
tiyan. Chaywanqa mana
22:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “paypa ˜
paganqachu phina animal
yawarninmantaqa”. 22:3 1 Hebreo
parlaypeqa nin, “paypa mikhuykusqanmanta.
yawarninmanta”. 22:6 1 Icha
´ 14 ”Sichus pipis ima
˜
kallanmantaj karqa “cebada”. 2 Chayri uywallatapis manarikun,
˜
“trigo marqasta”. 22:8 1 Chayri “cheqa chay uywataj duenon mana
Diospa”. Glosariopi cheqa Dios nisqata rikushajtin imanarpakunman
˜
leeriy. c Le 6:2-5 chayri wanunman chayqa,
´
179 EXODO 22:15-30
˜ ˜
pichus manakojqa duenonman CAP. 22 23 Sichus paykunata
´
paganan tiyan. 15 Chant a a Dt 22:28, 29 llakichinkichej, noqamantaj
˜
sichus duenon rikushajtin qhaparikamuwanqanku
imanarpakunman chayri b Le 19:26 chayqa, noqa paykunata
˜ ´
wanunman chayqa, pichus Le 20:6 uyarisaj. a 24 Chant a
˜ Dt 18:10-12 ˜
manakojqa mana paganqachu. 1Sa 28:3
phinakuyneyqa qankunapaj
Sichus pagaspa chay uywata ´
Gal 5:20 kajarenqa, espadawantaj
˜ ˜
manakorqa chayqa, Ap 22:15 wanuchisqaykichej.
chay pagasqallanta Warmiykichejtaj viudas
˜
duenoqa japikaponqa. c Le 18:23 qhepakonqanku,
Le 20:15
16 ”Sichus uj qhari uj sipasta1 Dt 27:21
wawasniykichejpis
miski palabraswan umanta mana tatayoj qhepakonqanku.
muyuchinman, manaraj d Nu´ 25:3
25 ”Sichus qolqeta manunki
casarakunanpaj parlapayasqa 1Re 18:40 israelita wawasniymanta wajcha
kashajtin, paywantaj 1Co 10:20 kajman1 chayqa, ama qolqe
˜
pu nuykunman chayqa, manojkuna jinaqa interesniyojta
chay qhareqa paganan tiyan e Le 25:35 manunkichu. b
chay sipaswan casarakunanpaj, 26 ”Sichus runa masiyki
mashkhatachus pagayta f Le 19:33, 34 qolqeta manusqaykimanta
yachakun chayta. a Dt 10:19 ropanta prendata c saqesunki
17 Sichus chay sipaspa tatan chayqa, kutichipunayki tiyan
mana casarachiyta g Dt 27:19 niraj inti yaykupushajtin.
munanmanchu chayqa, Snt 1:27

27 Paypataqa chay ropitallan
chay qhareqa pagananpuni tiyan ˜ tiyapun chirimanta
Pana lado
mashkhatachus uj sipasmanta qhatakunanpaj. Manachayqa,
a Sl 10:18 ˜
pagakun chayta. Snt 5:4
¿imawantaj pu nunanpaj
18 ”Layqa1 warmitaqa qhatakunmanri? d Paychus
˜ qhaparikamuwanqa chayqa,
wanuchinkichej. b b Le 25:35, 36
19 ”Pichus uj animalwan Dt 23:19 noqa payta uyarisaj
˜ Lu 6:34, 35 khuyakoj kasqayrayku.1e
khuchichakojqa wanuchisqa
kanqa. c 28 ”Ama Diosta
´
20 ”Pichus Jehova Diosllapaj c Dt 24:6 maldecinkichu, f
˜ nitaj llajtaykipi kamachejtapis
uywa wanuchisqasta
qolachinanmantaqa1 waj d Dt 24:13 maldecinkichu. g
dioskunapaj qolachin chayqa, 29 ”Tukuy sonqo
˜ apamuwanki sumajta
wanuchisqa kanqa. d e Dt 10:18
21 ”Ama forasterosta Sl 34:6 cosechasqaykimanta
llakichinkichejchu, nitaj ofrendasta, jinallataj ashkha
˜ f Le 24:11, 14 vinota ruwasqaykimanta,
nakarichinkichejchu, e
imaraykuchus qankunapis ashkha aceiteta
Egipto jallpapi forasterosllataj g Ec 10:20 ruwasqaykimantapis. h
karqankichej. f Hch 23:5 Kuraj kaj qhari wawaykitapis
Jud 8
22 ”Ama llakichinkichejchu noqaman qopuwanki. i
ni mayqen viudata, 30 Toroykiwan ovejaykiwanpis
h Pr 3:9 ˜
nitaj wajcha wawatapis.1g 2Co 9:7
kayta ruwanki: j U nitasqa
nacekusqankumanta qanchis
22:16 1 Hebreo parlaypeqa sipas nispa ´ diasta mamankuwan kanqanku,
˜ i Ex 13:2
pusaj kaj diapitaj noqaman
parlashan qhariwan mana punuykoj
warmimanta. 22:18 1 Chayri “bruja”. qopuwanki. k
22:20 1 Chayri “ruphachinanmantaqa”. j Dt 15:19
22:22 1 Chayri “mana tatayoj 22:25 1 Chayri “llakiypi kajman”. 22:27
wawatapis”. k Le 22:27 1 Chayri “kacha kasqayrayku”.
´
EXODO 22:31–23:15 180
31 ”Qankunaqa noqapaj CAP. 22 8 ”Ama llukichikunkichu.1
´
taqasqa nacion kankichej. a a Le 19:2 Llukeyqa runata mana saqenchu
´
Ama mikhunkichejchu Nu 15:40 cheqan kajta ruwajta, cheqan
˜ 1Pe 1:15
phina animalpa mitharasqan1 runastapis llullata parlachin. a
aychataqa. b Chaytaqa 9 ”Forasterostaqa ama
alqosman qarankichej. b Le 22:3, 8 llakichinkichu. Qanpis Egiptopi


23 ”Ama llullakuspaqa forasterollataj karqanki,


CAP. 23 chayrayku yachanki imaynachus
imatapis willaraychu. c c Le 19:16
Amallataj sajra runata Pr 6:16, 19
waj runaj llajtanpi tiyakuy
yanapaychu wajkunapaj kasqanta.1b
sajrata wakichej testigo 10 ”Sojta watasta jallpaykita
d Dt 19:18, 19
kaspa. d 2 Ama ashkha Pr 19:5
tarpuspa poqoyninta oqharinki. c
runas sajra kajta 11 Qanchis kaj watapitaj
ruwasqankuraykoqa ama imatapis tarpunkichu,
e Le 19:15
qanpis kikillantataj jallpasniykita samarichinki.
ruwaychu. Uj demandapi Chay watapi kipa poqoytaqa
testigomanta sayaspaqa, f Pr 25:21 llajtaykimanta wajchas
1Te 5:15
ama ashkha runas llullata mikhonqanku, chaymanta
parlasqankuraykullaqa puchojtataj kita animales
qanpis llullallatataj parlaychu. g Dt 22:4 mikhonqanku. Ajinallatataj
Lu 6:27 ruwanki uvas huertaykiwan,
Chayta ruwaspaqa justiciata Ro 12:21
qewinki. 3 Uj wajcha runata olivo sachasniykiwanpis.
uj demandapi juzgashaspaqa 12 ”Sojta punchayllata
h Dt 16:19
ama payman sayakuychu llankanki, qanchis kaj
2Cr 19:7 ´
wajcha kasqanraykullaqa. e punchaypitajr ı samarikunki.
Ajinamanta toroyki, burroykipis
4 ”Sichus enemigoykej i Pr 17:15
samarinanpaj, esclavaykej
chinkachisqan toronta Ro 1:18
Ro 2:6 wawanpis, forasteropis
chayri burronta tarinki  kallpachakunanpaj. d
chayqa, payman qhatipuy. f ˜
Pana lado 13 ”Tukuy kay nisqasniyta
5 Sichus enemigoykej
a Ec 7:7 kasuwanki. e Ama jaykajpis
burron cargawan wijchukun
waj dioskunaj sutinta
chayqa, ama qhawallaychu.
b Le 19:34 oqharinkichu, f amapuni
Astawanqa burronpa
chayqa simiykimanta
carganta phaskaraysiy. g
uyarikuchunchu.
6 ”Qankuna ukhupi c Le 25:3, 4
14 ”Watapi kinsa
tiyakoj wajcha runa
fiestasta ruwapuwanki. g
demandapi kajtenqa, ´
d Ex 20:9, 10 15 Mana Levadurayoj Tanta
ama justiciata qewiychu. h Dt 5:14
Fiestata ruwanki. h Qanchis
7 ”Uj runata llullakuspa punchaykunata mana
juchachashajtinku, e Dt 4:9 levadurayoj tantata mikhunki
ama ima ruwanayki kamachisusqayman jina,
kachunchu chaypeqa. abib1 killapi, i maychus
˜ f Dt 12:3
Nillataj wanuchichiychu Jos 23:6, 7 fechanpi, chay fechapi
mana juchayoj runata Egiptomanta
chayri cheqan runataqa. g Dt 16:16 llojsimusqaykirayku.
Sajra runataqa mana cheqan
runata jinachu qhawasaj.1 i 23:8 1 Llukiy: waj lugarespi ninku
h Le 23:6 coimeay. 23:9 1 Chayri “yachanki
22:31 1 Mithay: waj lugarespi ninku Lu 22:7
imaynachus uj forasteroj kausaynin
wikhay, tisay. 23:7 1 Chayri “mana kasqanta”. 23:15 1 Yanapa B15 nisqata
´
nisajchu mana juchayoj kasqantaqa”. i Ex 12:18 leeriy.
´
181 EXODO 23:16-28
Ama pipis chusaj makillaqa CAP. 23 sayaykojkunamantaj
noqaman jamuwanqachu. a a Dt 16:17 sayaykusaj. 23 Angelneyqa
´ ˜
16 Chant a ruwallankitaj naupaqeykichejta rispa
Cosecha Fiestata,1 b Nu´ 28:26 pusasonqachej amorreospa
˜ Dt 16:9, 10 jallpankuman, hititaspaman,
tarpusqaykimanta naupaj kaj
Hch 2:1
poqoyta oqharispa. b perizitaspaman,
Ruwallankitaj Cosecha Tukukuy cananeospaman, heveospaman,
c Dt 16:13
Fiestata2c tukuynin cosechaykita Ne 8:14 jebuseospaman ima.
oqhariytawan. 17 Tukuy Jn 7:2 Noqa paykunataqa
qharisqa watapi kinsa kutita chinkachisaj. a 24 Ama paykunaj
˜ ´ d Dt 12:5, 6 diosesninkuman
renqanku Senor Jehova Diospa
˜ kumuykukunkichejchu,
naupaqenman. d
˜ e Nu´ 18:8, 12 amataj chaykunata
18 ”Uywa wanuchisqa 1Co 15:20
ofrendaj yawarnintaqa, ama sirvinaykichejpaj
jaywawankichu levadurayoj aysachikunkichejchu,
f Dt 14:21
imastawan khuskaqa. Pr 12:10
nillataj costumbresninkutapis
Fiestasniypi uywaspa wiranta ruwaj churakunkichejchu. b
jaywawaspaqa ama ´
g Ex 14:19
Manachayqa chay
puchuchinkichu qayantinkama. diosesninkuta tunarankichej,
h Nu´ 20:16
jinallataj yupaychana
19 ”Jallpaykimanta
˜ rumi pilaresninkutapis. c
naupaj kaj aswan sumaj
i Nu´ 14:35
25 Qankunaqa
poqoynintaqa apamunki ´
´ Jos 24:19 Jehova Diosniykichejta
Jehova Diosniykej wasinman. e 
˜ sirvinkichej. d Paytaj bendicenqa
”Cabra unitaj aychantaqa ˜
Pana lado tantaykichejta,
ama mamanpa lechenpi ´
a Ex 34:11 yakuykichejtawan. e
timpuchinkichu. f Jos 5:13, 14 Noqaqa qankuna ukhumanta
20 ”Noqa uj angelta Jos 24:8
onqoykunata orqhosaj. f
˜
kachamusaj naupaqeykichejta 26 Llajtaykichejpeqa ni mayqen
˜ ´
b Ex 20:5
rinanpaj, g nanta rishajtiykichej warmipis onqoj kashaspa
Le 18:3
cuidasunaykichejpaj, Dt 12:30 wawitanta pierdenqachu,
chayachisunaykichejpajtaj 2Cr 33:2 nillataj mana wawayoj kayta
may jallpatachus qankunapaj atej warmipis kanqachu. g
´
wakichini chayman. h c Ex 20:3
´ Noqaqa ashkha watasta
21 Paytaqa sumajta Nu 33:52
kausachisqaykichej.
uyarinkichej, nisqantataj
d Dt 6:13
27 ”Maymanchus
kasunkichej. Dt 10:12 rinkichej chay jallpaman
Ama paypa contranta Jos 22:5 niraj chayashajtiykichej,
oqharikunkichejchu, Mt 4:10 ˜
chaypi tiyakojkunaqa napis
manachayqa juchasniykichejta ˜
manchachikuwanqankuna. h
mana perdonanqachu, i e Dt 7:13
Chantapis qankunawan
imaraykuchus payqa sutiypi maqanakoj jamoj runasta
chay imasta ruwanqa. f Dt 7:15
musphaykachachisaj.1
22 Sichus paypa nisqanta Enemigosniykichejta
g Dt 7:14
kasunkichej, tukuy ima Dt 28:4
qankunamanta ayqechisaj.2i
nisqaytataj ruwankichej chayqa, 28 Niraj chayashajtiykichej
noqa enemigosniykichejpa h Dt 2:25 enemigosniykichejta
enemigonman tukusaj, Jos 2:9 mayta manchaykuchisaj, j
˜
contraykichejta naupaqeykichejmantataj
i Dt 7:23, 24 qharqosaj heveosta, cananeosta,
23:16 1 Sutikullantaj Semanas Fiesta
´
chayri Pentecost es Fiesta. j Dt 7:20 23:27 1 Chayri “pawichisaj”. 2 Chayri
2 Sutikullantaj Chujllas Fiesta. Jos 2:11 “Enemigosniykichejta kutirichisaj”.
´
EXODO 23:29–24:9 182
hititasta ima. a 29 Chay CAP. 23 nitaj waj runaspis paywan
runastaqa mana uj watallapichu a Jos 24:11 wicharichunkuchu”, a nispa.
˜
naupaqeykichejmanta 3 Moisesqa chaymanta
qharqosaj. Ajinamanta b Dt 7:22
kutirispa, israelitasman
chay jallpa ama chinpacha willamorqa imastachus
´
qhepakunanpaj, nitaj kita Jehova Dios nisqanta, tukuy
animales chaypi miraykuspa ima c Dt 9:4 leyesnintawan. b Israelitastaj
sajratapis ruwasunaykichejpaj. b chay nisqanman jina uj similla
30 Pisimanta pisi d Ge´ 15:18 kuticherqanku: “Noqaykoqa
´
˜
naupaqeykichejmanta Dt 1:7 Jehova Diospa tukuy
Jos 1:4 nisqasninta ruwasqayku”,1 c
paykunata qharqosaj 1Re 4:21
ashkhata miranaykichejkama, nispa. 4 Chaymanta Moisesqa
´
chay jallpastataj Jehova Diospa tukuy
japikapunaykichejkama. c e Jue 1:4 nisqasninta qhelqarqa. d
Jue 11:21
31 ”Noqa lindesta1 Tutamanta jatarispataj orqo
churapusqaykichej kuchupi uj altarta ruwarqa,
´
Puka marmantapacha f Ex 34:12
´
12 rumistataj sayaricherqa
Nu 25:1, 2 Israelpa 12 ayllusninman1 jina.
filisteospa mar qochankukama, Dt 7:2
chin jallpamantapacha 2Co 6:14 5 Chaymanta Moisesqa israelita
´ jovenesta ajllarqa. Paykunataj
Eufrates mayukama. d ´
Chay jallpaspi tiyakojkunataqa Jehova Diosman jaywarqanku
g Jos 23:12, 13
makisniykichejman jaywaykusaj, qolachina1 ofrendasta.
Jue 1:28 ˜
qankunataj paykunata Sl 106:36 Torosta wanuchispataj
˜  khuska mikhurikuy ofrendasta e
naupaqeykichejmanta
qharqonkichej. e 32 Ama CAP. 24 jaywarqanku. 6 Moisestaj
paykunawanqa ima tratotapis h Le 10:1 chay yawarta japispa khuskanta
 fuentesman jichaykorqa,
ruwankichejchu, nillataj ˜
diosesninkuwanpis. f Pana lado khuskanwantaj chay altarta
´
33 Ama paykunata
´
a Ex 20:21 chajchorqa. 7 Chant a
´
jallpaykichejpi tiyakojta
Nu 12:8 Moisesqa trato librota oqharispa
saqenkichejchu, israelitaspaj jatunmanta
´ leeporqa. f Chayta uyarispataj
ama noqaj contrayta b Ex 21:1
Dt 4:1 israelitasqa nerqanku:
juchallichisunaykichejpaj. ´
“Noqaykoqa Jehova Diospa
Diosesninkutachus
c Dt 5:27 tukuy nisqasninta ruwasqayku,1
yupaychankichej1 chayqa,
Jos 24:22 kasukusqaykutaj”, g nispa.
trampa jina kanqa
8 Moisestaj yawarwan
urmachisunaykichejpaj”, g nispa. ´ israelitasta chajchuykorqa,
´ ´
24
d Ex 34:27
Chanta Jehova Diosqa Dt 31:9 nerqataj: h “Kay yawarqa
Moisesta nerqa: ´
Jehova Dios qankunawan
“Orqoman wicharimuy uj tratota ruwasqan yawar.
Aaronwan, Nadabwan, e Le 3:1
Le 7:11
Chay tratopeqa qankuna
Abihuwan, h Israelmanta nerqankichej chay
70 kurajkunawan ima. uyarisqaykichejman jina
Karullapiraj kashaspataj f Dt 31:11 ruwanaykichejta”, i nispa.
Hch 13:15 ´
qonqorikunkichej.
´ 9 Chanta Moisesqa orqoman
2 Moiseslla Jehova Diosman wicharerqa Aaronwan,
´
qayllaykonqa. Chay ujkunaqa g Ex 19:8 Nadabwan, Abihuwan,
ama qayllaykuchunkuchu,
h Heb 12:24
24:3, 7 1 Ruwasqayku: waj lugarespi
23:31 1 Linde: waj lugarespi ninku ninku ruwasajku. 24:4 1 Uj aylloqa
lindero. 23:33 1 Hebreo parlaypeqa uj familiamanta miraj ashkha familias
nin, “sirvinkichej”. i Heb 9:18-20 kanku. 24:5 1 Chayri “ruphachina”.
´
183 EXODO 24:10–25:10
Israelmanta 70 kurajkunawan CAP. 24 manchayta laurarisharqa.
ima. 10 Chaypitaj Israelpa a Jn 1:18 18 Moisestaj chay phuyu
Diosninta rikorqanku. a Paypa ukhuman yaykuspa orqoman
b Eze 1:26
chakisnin urapitaj rikorqanku Ap 4:3
wicharerqa. a Chay orqopitaj
zafiro rumimantapis ruwasqa ´
payqa 40 diasta 40 tutastawan
kanman jina pampata, pichasqa c Ex 24:1 qhepakorqa. b
´
25
cielota jina sutisituta. b d Dt 5:22 Jehova Diosqa
11 Diostaj paykunataqa mana Moisesta nerqa:
imanarqachu. c Paykunaqa e Nu´ 11:28
2 “Niy israelitasman noqapaj
mikhushaspa, ujyashaspa ´
f Ex 24:2 ofrendasta apamunawankuta,
mosqoypi jina Diosta1 sapa ujninku sonqonkupi
´
rikorqanku. g Ex 32:1 munasqankuman jina. c
´
12 Jehova Diostaj Moisesta ´
h Ex 17:10 Qankunataj chayta
nerqa: “Jamuy, maypichus
´
japinkichej. 3 Kay jina
noqa kashani chay orqoman i Ex 18:25, 26 ofrendasta japinkichej:
wicharimuy, chaypitaj qhepakuy. ´
j Ex 19:9 orota, d qolqe metalta, e
Noqataj palta rumista1 qosqayki.
´
cobreta, f 4 azul hilota,
Chay rumispeqa qhelqasaj k Ex 16:10 kulli hilota,1 puka qaytuta,
leyesta, kamachiykunasta ima, Le 9:23
´
Nu 16:42 sumaj linota, cabra pelota,
˜
israelitasta yachachinaypaj”, d
´
5 pukaman tinisqa carnero1
nispa. 13 Chaymanta Moisesqa, l Ex 19:11 qarasta, foca2 qarasta, acacia
yanapajnin Josuewan orqoman 
˜ maderasta, g 6 mecherospaj
wichariyta qallarerqanku. e Pana lado aceiteta, h jinallataj
´
Moisestaj Diospa orqonman a Ex 19:20 balsamotapis.
wicharillarqapuni. f 14 Moisesqa ´ Chay balsamoqa kanqa
˜ b Ex 34:28
chay kurajkunaman nisqa na: Dt 9:9 santo aceitepaj, i sumajta
“Kayllapi suyawayku  qapaj inciensopajwan. j
kutimunaykukama. g ´
CAP. 25 7 Chanta japillankichejtaj
Qankunawan qhepakushanku ´ ´
c Ex 35:4-9 onice valorniyoj rumista,
Aaronwan Hurwan. h 1Cr 29:9
waj valorniyoj rumistawan
2Co 9:7
Ima demanda kajtapis efodman,1k pecheramanwan
´
paykunaman willankichej”, i d Ex 38:24 churanapaj. l 8 Noqata
nispa. 15 Ajinata Moisesqa ´ yupaychanawaykichejpaj
e Ex 38:25
orqoman wicharillarqapuni, uj toldo wasita1
chay orqotaj phuyuwan ´
˜ f Ex
´
38:3 ruwapuwankichej, noqataj
pampasqana kasharqa. j Ex 38:29
qankuna ukhupi kasaj. m
´
16 Jehova Diospa jatun ´
g Ex 36:20 9 Yupaychana toldota,
kayninpa kanchaynintaj k chaypi kanqa chay
´ ´
chay Sina ı orqomanta h Ex 27:20
imastawanqa ruwankichej,
mana kuyurerqachu. l ´
i Ex 30:23-25 imaynatachus noqa
Chay phuyoqa sojta punchayta rikuchisqayki chay kikinta. n
´ ´
chay orqota pampaykorqa. j Ex 30:34, 35
10 ”Chanta arca nisqa
Qanchis kaj punchaypitaj Diosqa ´
k Ex 28:6 cajata ruwankichej
phuyu ukhumanta Moisesta acacia maderamanta,
´
wajyamorqa. 17 Israelitas l Ex 28:15
uramanta qhawashajtinkutaj ´ 25:4 1 Chayri “morado hilota”. 25:5
´ m Ex 29:45
Jehova Diospa jatun kaynenqa 1Re 6:13 1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho,
chay orqo puntapi nina jina Heb 9:11 oveja toro. 2 Focaqa yakupi kausaj
animal. 25:7 1 Efodqa uj mandil jina
24:11 1 Chayri “cheqa Diosta”. n 1Cr 28:12 karqa. Chaytataj sacerdotes churakoj
Hch 7:44
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. Heb 8:5 kanku. Glosariopi efod nisqata leeriy.
24:12 1 Chayri “losa rumista”. Heb 9:9 25:8 1 Chayri “carpa wasita”.
´
EXODO 25:11-25 184
largonman uj metro CAP. 25 18 Chaymantaqa arcaj tapanpi
´
11 centimetrosniyojta, a Ex 37:1-5 ruwallankitaj oromanta
anchonman iskay querubinesta1 martillowan
67 centimetrosniyojta, takaspa, uj querubinta
sayayninmanpis b Heb 9:4
ujnin kantunpi, ujnintataj
67 centimetrosniyojllatataj.1a ujnin kantunpi. a
11 Chay cajaj ukhuntawan 19 Chay querubinestaqa
jawantawanqa oro purituwan ´
ruwanki tapaj ujnin kantunpi
forraykunki, b kantusnintapis c Ex 30:1, 3 ujta, ujnin kantunpitaj ujninta.
orollawantaj muyuykuchinki 20 Chay querubinespa
moldurawan jina.1 c lijrasnenqa1 pataman oqharisqa
12 Ruwallankitaj oromanta ´
d Ex 30:1, 5 kanqa, arcaj tapantataj
tawa anillosta. Chaykunatataj 1Cr 15:15 llanthuykonqa. b Chantapis
churanki arcaj tawantin chay querubinesqa uyapura
esquinasninman, chakisnin qhawanasqas kanqanku,
patitaman. Iskay anillostaqa e 1Re 8:8 tapaman kumuykusqastaj.
churanki arcaj ujnin ladoman, 21 Chaywantaj arcata
iskay anillostataj ujnin ladoman. tapaykunki. c Chay arca
´
13 Chant a ruwallankitaj ´ ukhumantaj churaykunki
f Ex 31:18
acacia maderamanta kaspista. ´
Ex 40:20
palta rumispi qhelqasaj
Chaykunatataj orowan 1Re 8:9 chay kamachiykunata.2
forraykunki. d 14 Chay Heb 9:4 22 Chay trato ruwasqamanta
kaspistataj arcaj ladosninpi arcaj1 tapan patapi rikhurisuspa
kaj anillosninta pasachinki, qanman parlamusqayki, d
chay kaspismanta japispa arcata ´
g Ex 37:6-9 tapanpi kanqa chay iskay
apanapaj. 15 Chay kaspisqa  querubinespa chaupinkumanta
˜ willamusqayki imastachus
arcaj anillosnillanpi kanqa, Pana lado
chaymantaqa ni pi orqhonanchu a 1Sa 4:4 israelitas ruwanankuta.
´
tiyan. e 16 Chay arca Heb 9:5 23 ”Chanta ruwallankitaj
ukhumanqa churanki acacia maderamanta
palta rumispi1 qhelqasaj, uj mesata, e largonman
chay kamachiykunata.2f b 1Re 8:7 89 centimetrosniyojta,
17 ”Chay arcaj tapantaqa 1Cr 28:18 anchonman
ruwanki oro puritumanta, 44 centimetrosniyojta,
largonman uj metro sayayninmantaj
11 centimetrosniyojta, ´
c Ex 40:20 67 centimetrosniyojta.1f
anchonmantaj Heb 9:4, 5 24 Chay mesataqa oro
67 centimetrosniyojta.1 g purituwan forraykunki,
kantusnintapis orollawantaj
25:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
d Ex 30:6
muyuykuchinki moldurawan
“largonman iskay codos Le 16:2 jina. 25 Chay mesaj
´
khuskanniyojta, anchonman uj codo Nu 7:89 kantusninmanqa maderaswan
Jue 20:27
khuskanniyojta, sayayninmanpis muyuykuchinki, chay maderasqa
Sl 80:1
uj codo khuskanniyojllatataj”.
´ ´
Uj codoqa 44,5 centımetros karqa. 25:18 1 Glosariopi querubın nisqata
Yanapa B14 nisqata leeriy. 25:11 leeriy. 25:20 1 Lijra: waj lugarespi
´
1 Chayri “ribetewan jina”. 25:16 e Ex 40:22 ninku ala. 25:22 1 Chayri
1 Chayri “losa rumispi”. 25:16, 21 Le 24:6
´ “testigo jina kaj palta rumisniyoj
2 Chayri “testigo jina kaj rumista”. Nu 3:30, 31
Heb 9:2
arcaj”. 25:23 1 Hebreo parlaypeqa nin,
25:17 1 Hebreo parlaypeqa nin, “largonman iskay codosniyojta,
“largonman iskay codos anchonman uj codoyojta,
khuskanniyojta, anchonmantaj uj codo sayayninmantaj uj codo
´
khuskanniyojta”. f Ex 37:10-15 khuskanniyojta”.
´
185 EXODO 25:26–26:2
anchonman uj maki tajllu1 CAP. 25 mukusniyoj, tikasniyoj ima.
´
kanqa. Chay maderaspa a Ex 37:16 Ujnin ladopipis sapa ramapi
´
kantusnintapis orollawantaj Nu 4:7 kikillantaj kanqa. Ajinata
1Re 7:48, 50
muyuykuchinki moldurawan sojtantin ramas llojsenqa chay
´
jina. 26 Chanta ruwallankitaj candeleroj chaupi kaspinmanta.
oromanta tawa anillosta. 34 Candeleroj chaupi kaspinpi
Chaykunatataj churanki b Le 24:5, 6 kallanqataj tawa tika chupas
mesaj tawantin esquinasninman, 1Sa 21:6 almendro tikasman rijchakoj,
1Cr 9:32
maykunapichus tawantin 2Cr 13:11 mukusniyoj, tikasniyoj ima.
˜
chakisnin japichisqas kanqa Mt 12:4 35 Chaupi kaspimanta naupajta
chaynejman. 27 Chay anillosqa sapa ladoman ramas llojsishan
kanqa mesata maderaswan chay urapeqa uj muku kanqa.
muyuykuchinki ´ Qhepan kajpi sapa ladoman
c Ex 40:24
chay uritapi, chayninta 1Re 7:48, 49 ramas llojsishan chay urapipis
kaspista pasachinaykipaj, Heb 9:2 uj muku kallanqataj, qhepan
chay kaspismanta japispa kajpipis kikillantaj kanqa. Ajina
mesata apanapaj. 28 Chay kanqa chaupi kaspimanta sojta
kaspisqa acacia maderamanta ´ ramas llojsishanku chaykunapi.
d Ex 37:17-24
kanqa. Chaykunatataj orowan 
36 Candeleroj mukusnin,
forraykunki, chay kaspismanta ˜ ramasnin, tukuy imasninpis
Pana lado
japispa mesata apanapaj. ujlla kanqa, oro puritumanta
´ a Nu´ 8:4
29 ”Chanta chay mesapaj martillowan takasqa. a
ruwallankitaj oro puritumanta 37 Chay candeleromanqa
platosta, vasostawan. churanki qanchis mecherosta
´
Ruwallankitaj yurusta, b Ex 30:8 mechasniyojta. Chay
fuentestawan vino ofrendasta Le 24:2, 3 mecherosmantaj ninata
´
Nu 8:2
jichanapaj. a 30 Chay 2Cr 13:11 japichinki kanchanankupaj. b
´
mesamanqa churankipuni 38 Chant a tenazasnin,
˜ brasa apaykachanasninpis oro
Diospa naupaqenpi kaj nisqa
tantata. b puritullamantataj kanqa. c
´ c Nu´ 4:9 39 Chay candelerotaqa tukuy
31 ”Chanta martillowan
takaspa uj candelerota1 c imasnintawan ruwanki
ruwanki oro puritumanta. 34 kilos1 oro puritumanta.
Chay candelerojtaqa tiyaponqa: ´
d Ex 39:42
40 Chaykunataqa ruwanki
sayanan, chaupi kaspin, ´
Nu 8:4 imaynatachus kay orqopi
ramasnin, tika chupasnin, Hch 7:44 rikuchiyki chay kikinta. d

26
Heb 8:5
mukusnin,2 tikasnin ima.  ”Yupaychana toldotaqa e
Tukuynintaj kikinmanta CAP. 26 chunka telasmanta
ruwasqa kanqa, mana waj e Heb 8:5 ruwanki. Chay telasqa
wajchu. d 32 Chay candeleroj Heb 9:9, 11 sumaj kantisqa lino hilomanta
chaupi kaspinmantaqa sojta awasqa kanqa. Chay telaspitaj
ramas llojsenqa, uj ladonman querubinesta1f bordanki, azul
kinsa, uj ladonmantaj kinsa. hilowan, kulli hilowan,2 puka
f Ge´ 3:24
33 Ujnin ladopeqa sapa ramapi qaytuwan ima. g 2 Tukuynin
kinsa tika chupas kanqa,
Sl 99:1 ˜
telasqa h uj tamanolla kanqanku,
almendro tikasman rijchakoj,
25:39 1 Hebreo parlaypeqa nin,
25:25 1 Uj maki tajlloqa kanman ´
g Ex 36:8-13 “uj talento”. Uj talentoqa pesarqa
´
7,4 centımetros jina. Yanapa B14 34,2 kilos (1.101 onzas troy). Yanapa
nisqata leeriy. 25:31 1 Chayri B14 nisqata leeriy. 26:1 1 Glosariopi
´
“uj candelabrota”. 2 Muku: querub ın nisqata leeriy. 2 Chayri
waj lugarespi ninku mutu. h Nu´ 4:25 “morado hilowan”.
´
EXODO 26:3-17 186
largonmanqa kanqa 12 metros CAP. 26 10 Chay iskaynin telasta
´
khuskanniyoj, anchonmantaj a Ex 39:33, 34 japichinaykipajqa, uj telaj
kanqa casi iskay metrosniyoj.1 puntanman 50 ninrista
3 Phishqa telasta siraykuspa siraykunki, ujnin kaj telaj
uj telallaman tukuchinki, puntanmanpis 50 ninrisllatataj
chay waj phishqa telastapis siraykunki. 11 Chantaqa
siraykuspa uj telallaman 50 ganchosta cobremanta
tukuchinki. Ajinamanta ruwanki. Chaykunawantaj
iskay jatuchaj telas kananpaj. chay iskay telasta
4 Chay iskaynin telasta ninrisninmanta japirachinki.
japichinapajqa ujnin telaj Ajinamanta uj telalla
puntanman azul qaytumanta kananpaj. 12 Yupaychana
ninrista siraykunki, ujnin telaj ´ toldoj wasa ladonpeqa khuskan
puntanmanpis ninrista b Ex 35:26
˜ tela puchonqa. Chaytaqa
siraykullankitaj. 5 Naupaj kaj warkhusqallata saqenki.
telaj puntanmanqa 50 ninrista 13 Yupaychana toldoj puraj
siraranki, ujnin kaj telaj ladosninpi warkhusqa kanqa
puntanmanpis 50 ninrisllatataj chay telaqa, sapa ladoman
siraranki. Ajinamanta 44 centimetroswan1 kuraj kanqa
ninrispurata japichinaykipaj. linomanta awasqa telamantaqa.
´
6 Chant a ruwallankitaj Ajinamanta chay toldota puraj
oromanta 50 ganchosta, ladosninmanta tapaykunanpaj.
chaykunawan iskaynin telasta 14 ”Chay toldota
japirachinaykipaj. Jinamanta qhataykunaykipajqa,
yupaychana toldopajqa ´ ruwallankitaj uj qhatanata
c Ex 36:14-18 ˜
uj telalla kanqa. a  pukaman ti nisqa carnero1
´
7 ”Chanta awallankitaj cabra ˜ qarasmanta. Chay patanman
Pana lado
pelomanta1 b 11 telasta, ´ qhataykunaykipajtaj waj
a Ex 36:19
yupaychana toldota qhatanapaj. c qhatanata ruwallankitaj
˜
8 Chay 11 telasqa uj tamanolla foca2 qarasmanta. a
kanqanku, largonman kanqa 15 ”Yupaychana toldota
13 metrosniyoj, anchonmantaj
ruwanaykipajqa,
kanqa casi iskay metrosniyoj.1
acacia maderamanta marcosta
9 Phishqa telasta siraykuspa
ruwanki. b Chay marcostataj
uj telallaman tukuchinki,
cheqanta sayarachinki. c
sojta telastapis siraykuspa
16 Sapa marcoqa sayayninman
uj telallamantaj tukuchinki.
´ tawa metros khuskanniyoj
Chanta yupaychana toldoj
kanqa, anchonmantaj
punku patanpi sojta kaj
67 centimetrosniyoj.1
telamanta khuskan puchojtaqa, b Nu´ 4:29, 31 17 Sapa marcotaqa
doblaykuspa kutiykuchipunki.
ruwanki iskay japichinasqa
26:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, chakisniyojta. Ajinata ruwanki
“largonmanqa kanqa 28 codosniyoj, sapa marcota, yupaychana
anchonmantaj kanqa tawa toldota sayachinaykipaj.
codosniyoj”. Uj codoqa 44,5
´ 26:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sapa
cent ımetros karqa. Yanapa B14
nisqata leeriy. 26:7 1 Wakin lugarespi ladoman uj codo”. 26:14 1 Carnero:
cabrasqa pelosapas kanku. Chayrayku waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
cabra pelota phushkanku. 26:8 2 Focaqa yakupi kausaj animal. 26:16
1 Hebreo parlaypeqa nin, “largonman 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sayayninman
kanqa 30 codosniyoj, anchonmantaj 10 codos kanqa, anchonmantaj uj codo
´
kanqa tawa codosniyoj”. c Ex 36:20-23 khuskanniyoj”.
´
187 EXODO 26:18-34
18 Yupaychana toldoj lloqe1 CAP. 26 maderamanta phishqa
ladonpajqa 20 marcosta ruwanki. a Nu´ 3:36 sujetana kaspista ruwanki. a
˜
19 ”Chay 20 marcosta 27 Pana ladonpi marcosta
sayachinapajqa qolqe japichinaykipajpis phishqa
metalmanta ruwanki sujetana kaspisllatataj ruwanki.
40 chukusta. a Uj marcoj iskay ´
Phishqatataj ruwanki wasa
chakisninpajqa iskay chukusta b Ex 36:24-26 ladonpaj.1 28 Ujnin sujetana
ruwanki. Chay ujkunapajpis kaspitaqa pasachinki ujnin
kikillantataj ruwanki, kantunmanta ujnin kantunkama,
sapa marcoj iskay marcospa chaupinpi
chakisninpaj iskay chukusta. b ´ ninrista churanki chayninta.
˜ c Ex 36:27-30
20 Yupaychana toldoj pana1  29 ”Chay marcostaqa orowan
ladonpajpis 20 marcosllatataj ˜
Pana lado
forraykunki. b Chay marcospajtaj
ruwanki. 21 Chay marcosta ´
a Ex 36:31-33
anillosta oromanta ruwanki,
sayachinaykipajtaj qolqe chayninta chay sujetana
metalmanta ruwallankitaj kaspista pasachinaykipaj.
40 chukusta. Uj marcota Chay kaspistapis orollawantaj
sayachinaykipajqa iskay chukus forraykunki. 30 Ajinata
kanqa. Chay ujnin marcosta b Ex
´
12:35, 36 yupaychana toldota ruwanki,
´
sayachinaykipajpis sapa ujpaj Ex 36:34 imaynatachus kay orqopi
iskay chukus kanqa. rikuchiyki chay kikinta. c
22 Yupaychana toldoj 31 ”Ruwallankitaj
wasa ladonpajqa1 sojta uj cortinata d azul hilomanta,
marcosta ruwanki. c ´ kulli hilomanta, puka
23 Iskay marcostawan c Ex
´
19:3
Ex 25:9 qaytumanta, sumaj kantisqa lino
ruwanki yupaychana toldoj Hch 7:44 hilomantawan. Chay cortinapitaj
wasa ladonpi esquinasninman Heb 8:5 querubinesta bordanki.
sayachinaykipaj. 24 Chay ´
32 Chanta ruwallankitaj
marcosqa iskay maderasmanta acacia maderamanta
ruwasqa kanqa, sayachispataj tawa machonesta,1 orowantaj
pata kantusninta kaskanachinki, ´ forraykunki. Chay
˜ d Ex 36:35, 36
maypichus naupaj kaj anillo Lu 23:45 machonestataj sayaykuchinki,
kanqa chaypi. Ajinata sayachinki Heb 6:19 qolqe metalmanta ruwasqa tawa
puraj lado esquinasninpi. Heb 9:3
chukusman churaykuspa.
25 Yupaychana toldoj wasa
Heb 10:19, 20 ´
Chanta chay machonesman
ladonpi tukuynin marcosqa chay cortinata japiykuchinki
pusaj kanqa. Chaykunatataj oromanta ruwasqa ganchoswan.
sayachinki qolqe metalmanta 33 Chay cortinaqa warkhusqa
ruwasqa 16 chukusman e 1Re 8:6 kanqa, telasta ganchoswan
churaykuspa. Uj marcota japirachinki chay urapi.
sayachinaykipajqa iskay chukus Chay cortina ukhumantaj
kanqa. Chay ujnin marcosta apaykunki trato ruwasqamanta
sayachinaykipajpis sapa ujninpaj arca nisqa cajata.1 e
´
iskay chukusllataj kanqa. f Ex 40:22, 26 Chay cortinaqa taqanqa
26 ”Yupaychana toldoj Santo Lugarta, f Aswan Santo
´
lloqe ladonpi marcosta Lugarmanta. g 34 Chanta trato
japichinaykipajqa, acacia
´
26:27 1 Hebreo parlaypeqa nin,
26:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sur”. g Ex 40:21 “inti yaykuy ladonpaj, wasa ladonpaj”.
26:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, “norte”. Le 16:2
26:32 1 Chayri “columnasta”. 26:33
1Re 8:6
26:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, “wasa Heb 9:2-4 1 Chayri “testigo jina kaj palta
ladonpaj, inti yaykuy ladonpajqa”. Heb 9:12, 24 rumisniyoj arca nisqa cajata”.
´
EXODO 26:35–27:12 188
ruwasqamanta arcata1 CAP. 26 tukuy imasnintaqa cobremanta
´
tapaykuspa, Aswan Santo Lugar a Le 24:2, 3 ruwanki. a 4 Chant a altarpaj
nisqaman apaykunki. 1Re 7:48, 49 ruwallankitaj cobremanta
35 ”Mesatataj churanki uj rejillata. Chay rejillaj
cortinamanta jawaman, tawantin esquinasninmantaj,
˜ cobrellamantataj anillosta
yupaychana toldoj pana
ladonman. Candelerotataj1 a ´ churanki. 5 Chay rejillataqa
b Ex 36:37, 38
churanki mesaj chimpanman, altar ukhuman churanki,

yupaychana toldoj lloqe kantusnin uraman, altarpa
CAP. 27 ´
ladonman. 36 Chay toldo ´ khuskanninman. 6 Chant a
c Ex 40:29
punkupajqa, uj cortinata awanki 2Cr 4:1
ruwallankitaj kaspista acacia
azul hilowan, kulli hilowan, puka Heb 13:10 maderamanta. Chaykunatataj
qaytuwan, sumaj kantisqa lino cobrewan forraykunki.
hilowan ima. b 37 Chay cortinata 7 Chay kaspistaqa anillosninta
warkhuykunaykipajqa, phishqa pasachinki, altarpa iskaynin
machonesta ruwanki acacia ladosninpi kananpaj, chay
´
maderamanta, orowantaj d Ex 38:1-7 kaspismanta oqharispa altarta
forraykunki. Ganchosnintapis apanaykichejpaj. b 8 Altartaqa
´ tablasmanta ruwanki uj cajonta
oromanta ruwanki. Chant a
ruwallankitaj cobremanta jina, patantapis urantapis
phishqa chukusta, chay juskullata. Chaytaqa ruwanki
machonesta sayachinaykipaj. e Le 4:25 imaynatachus kay orqopi

27 ”Ruwallankitaj uj altarta rikuchiyki chayman jina. c


´
acacia maderamanta. c 9 ”Chant a yupaychana
Chay altarqa cuadrado kanqa. toldopaj uj patiota ruwanki. d
Sapa ladonman kanqa iskay Lloqe1 ladomanqa
f 1Re 8:64 muyuykuchinki sumaj kantisqa
metros 20 centimetrosniyoj, 
sayayninmantaj kanqa ˜ linomanta cortinaswan.
Pana lado Chay lloqe ladoqa 44 metros
uj metro 30 centimetrosniyoj.1d a 1Re 7:45
2 Altarpa tawantin khuskanniyoj2 kanqa. e
esquinasninpeqa kikinmanta 10 Ruwallankitaj cobremanta
llojsej wajrasta e ruwanki chay 20 kaspista, 20 chukustawan.
altarwan ujlla kananpaj. Chay kaspispa ganchosninwan
Chay altartataj tukuyninta japichinasninwantaj1
b Nu´ 4:14, 15 qolqe metalmanta kanqa.
cobrewan forraykunki. f ˜
´
3 Chanta ruwallankitaj ushpha1 11 Patioj pana3 ladonpis
wijchuna baldesta, palasta, cortinasniyojllataj kanqa,
fuentesta, trinchesta, brasa midenqataj 44 metros
˜
apaykachanasta ima. Altarpa ´ khuskanniyoj.2 Chay pana
c Ex 25:40
1Cr 28:12
ladonpajqa ruwanki cobremanta
26:34 1 Chayri “testigo jina kaj palta Hch 7:44 20 kaspista, 20 chukustawan.
rumisniyoj arcata”. 26:35 1 Chayri Heb 8:5 Chay kaspispa ganchosninwan
“Candelabrotataj”. 27:1 1 Hebreo japichinasninwantaj1 qolqe
parlaypeqa nin, “Largonman kanqa metalmanta ruwasqa kanqa.
phishqa codos, anchonman kanqa 12 Patioj wasa1 ladonpipis
phishqa codos, sayayninmantaj kanqa
´
kinsa codos”. Uj codoqa 44,5 d Ex 40:8 27:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Sur”.
´
centımetros karqa. Yanapa B14 nisqata 1Re 6:36 27:9, 11 2 Hebreo parlaypeqa nin,
leeriy. 27:3 1 Chayri “wirarara ushpha”. “100 codosniyoj”. 27:10, 11 1 Chayri
Wirarara ushpha nishan imaraykuchus japichinapaj “anillosninwantaj”,
˜
uywa wanuchisqasta qolachejtinku “argollasninwantaj”. 27:11 3 Hebreo
wira sutuykoj. Chayrayku ushphaqa parlaypeqa nin, “Norte”. 27:12
´
wirarara karqa. e Ex 38:9-15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “inti yaykuy”.
´
189 EXODO 27:13–28:4
cortinas kallanqataj, 22 metros CAP. 27 20 ”Israelitasta kamachiy
´
20 centimetrosniyoj1 patioj a Ex 39:33, 40 sumajnin aceite de olivata
anchonpaj. Chaypajqa apamunankuta kanchachinapaj.
´
ruwallankitaj chunka kaspista, b Ex 35:25 Chaywan mecheros
chunka chukustawan. ´ kanchanallankupajpuni. a
˜ 21 Aaronwan wawasninwan
13 Patioj anchonqa naupaj2 c Ex 38:18, 19

ladonman 22 metros ´ cuentayoj kanqanku chay


d Ex 38:17 ´
20 centimetrosniyoj1 kanqa. mecherosta Jehova Diospa
˜
14 Punkoj ujnin ladonpeqa ´
e Ex 27:9
naupaqenpi kanchachinankupaj
sojta metros khuskanniyoj1 inti yaykupusqanmantapacha
cortinas kanqa, kinsa ´
f Ex 38:20 sutiyamunankama. b Ajinata
´
kaspisniyoj, kinsa chukusniyoj. a Nu 3:36, 37 kanchanqa tinkukuna toldo
15 Punkoj ujnin ladonpipis sojta  ukhupi, cortinamanta jawapi,
˜
metros khuskanniyoj1 cortinas Pana lado maypichus trato ruwasqamanta
´
kallanqataj, kinsa kaspisniyoj, a Ex 39:33, 37 arca1 nisqa caja kashan chay
Le 24:1-3 jawapi. c Chayta israelitasqa
kinsa chukusniyoj.
16 ”Patio punkupaj cortinaqa ´ ruwanankupuni tiyan, jinallataj
b Ex 30:8
largonman jisqon metrosniyoj mirayninkupis. Chayqa uj ley
kanqa.1 Awasqataj kanqa azul c Ex
´
26:33
churasqa kanqa unay wataspaj. d

28
´
hilowan, kulli hilowan,2 puka Ex 40:3 ”Wajyachimuy hermanoyki
Heb 9:2, 3
qaytuwan, sumaj kantisqa lino Aaronta, e wawasnin
hilowan ima.b Kaspisnenqa d Nu´ 18:23
Nadabta, Abihuta, f Eleazarta,
tawa kanqa, tawa chukus  Itamarta g ima. Paykunatataj
patapi sayasqas. c 17 Patiota CAP. 28
israelitas ukhumanta taqay
muyurej tukuynin kaspisqa kanqa ´
e Ex 6:23
sacerdotesniy kanankupaj. h
qolqe metalmanta japichinasniyoj, 1Cr 6:3 2 Hermanoyki Aaronpajqa
ganchosniyoj ima. Sayachina Heb 5:4 sacerdote ropasta ruwapuy,
chukusnintaj cobremanta kanqa.d sumajpaj qhawasqa kananpaj,
f Le 10:1
18 Patioqa largonman kanqa ´
Nu 26:61
kachitu vistisqataj kananpaj. i
44 metros khuskanniyoj, e 3 Qan parlay tukuy
anchonmantaj 22 metros ´
g Ex 38:21 yachayniyojkunawan,
20 centimetrosniyoj, Le 10:16 pikunamanchus noqa yachayta
1Cr 24:2 qoni chaykunawan, j
sayayninmantaj kanqa iskay
metros 20 centimetrosniyoj.1 Chay Aaronpaj ropasta
h Le 8:2
patiota muyurej telasqa awasqa Heb 5:1
ruwapunankupaj, noqapaj
kanqa sumaj kantisqa linomanta, taqasqa sacerdotey kananpaj.
chukusnintaj kanqa cobremanta.
´
i Ex 29:5 4 ”Paykunaqa kay ropasta
19 Yupaychana toldopi ruwanapaj Le 8:7 ruwanqanku: pecherata, k
tukuy imasnenqa cobremanta ´ efodta,1 l mana mangasniyoj
j Ex 31:6
ruwasqa kanqa, jinallataj ´
Ex 36:1
ropata, m pallayniyoj camisonta,2
estacasnin, patioj estacasninpis. f uma maytunata, n chumpitawan. o
´ Paykunaqa chay sacerdote
k Ex 39:8, 15
27:12, 13 1 Hebreo parlaypeqa nin, Le 8:8 ropasta ruwanqanku
“50 codosniyoj”. 27:13 ´ hermanoyki Aaronpaj,
2 Hebreo parlaypeqa nin, l Ex 39:2 wawasninpajwan, paykuna
“Inti llojsimuy”. 27:14, 15 1 Hebreo ´ sacerdotesniy kanankupaj.
parlaypeqa nin, “15 codosniyoj”. m Ex 39:22
27:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´ 27:21 1 Chayri “testigo jina kaj
“20 codos kanqa”. 2 Chayri “morado n Ex
´
39:27, 28
palta rumisniyoj arca”. 28:4 1 Efodqa
Ex 39:30, 31
hilowan”. 27:18 1 Hebreo parlaypeqa Le 8:9 uj mandil jina karqa. Chaytataj
nin, “largonman kanqa 100 codos, sacerdotes churakoj kanku.
anchonmantaj 50 codos, ´ Glosariopi efod nisqata leeriy.
o Ex 39:27, 29
sayayninmantaj phishqa codos”. Le 8:7 2 Chayri “cuadraditosniyoj camisonta”.
´
EXODO 28:5-23 190
5 Chay yachayniyoj runasqa CAP. 28 tullkusqa1 watusta oro puritu
´
chay ropasta ruwanqanku a Ex 39:2-5 hilosmanta. a Chay watustataj
oromanta, azul hilomanta, kulli pasachinki oro japichinasninta. b
hilomanta,1 puka qaytumanta, 15 ”Juzgana pecheratapis c
sumaj linomantawan. sumajta bordaykunki. Chaytaqa
6 ”Efodtaqa awanqanku azul efodta jinallataj bordanki
´
hilowan, kulli hilowan, puka b Ex 29:5 orowan, azul hilowan,
qaytuwan, sumaj kantisqa kulli hilowan, puka qaytuwan,
linowan ima, oro hiloswantaj sumaj kantisqa linowan ima. d
bordaykonqanku. a 7 Chantapis 16 Chay pecheraqa doblasqa
iskay telitas kallanqataj kajtin cuadrado kanqa. Sapa
´
hombrosninman japichisqas, c Ex
´
35:5, 9 ladonmantaj uj maki cuarta1
Efodpa iskaynin pata Ex 35:27 midenqa. 17 Chay pecheraj
kantusninta tinkuchinapaj. patanmantaj churanki
8 Chay efodpeqa kikinpi japichinasniyoj
˜ rumista, tawa
uj chumpi japichisqa kanqa filasta. Naupaj kaj filamanqa
´
watakunanpaj. Chay chumpitaj ´ churanki rubı rumita, topacio
d Ex 1:1-4
awasqa b kanqa orowan, rumita, esmeralda rumitawan.
azul hilowan, kulli hilowan, 18 Iskay kaj filamantaj churanki
puka qaytuwan, sumaj kantisqa turquesa rumita, zafiro rumita,
lino hilowan ima. jaspe rumitawan. 19 Kinsa kaj
´ ´ ´
9 ”Chanta iskay onice nisqa filamanqa churanki l eshem
´
e Ex 39:6, 14 ´
valorniyoj rumispi, c rumita,1 agata rumita, amatista
Israelpa wawasninpa rumitawan. 20 Tawa kaj
´
sutisninkuta churanki. d filamantaj churanki crisolito
´
10 Chay sutistaqa churanki rumita, onice rumita,
kurajmanta qallarispa sullkapi ´
jade rumitawan. Chay tukuynin
f Ex 39:7 rumisqa oro japichinaswan
tukuchispa. Ujnin rumimanqa 
churanki sojta sutista, ujnin ˜ japichisqas kanqanku.
rumimanpis sojta sutisllatataj.
Pana lado
´ 21 Chay rumisqa 12 kanqanku,
a Ex 39:15 Israelpa wawasnin mashkhachus
11 Chaytaqa ruwanqa rumipi
sutista churayta yachaj runa. kanku chayman jina.
Chay iskay rumispeqa Sapa rumipeqa uj suti ruwasqa
˜
churanqa Israelpa wawasninpa kanqa sello nitina jina,
˜ 12 aylluspa1 sutisnin.
sutisninta sello nitinata jina. e ´
´ b Ex 39:18
22 ”Chaymantataj
Chant a chay rumista
churaykuchinki oromanta pecherapaj oro puritu
ruwasqa japichinasman. hilosmanta tullkusqa watusta
12 Chay iskaynin rumistataj ruwanki. e 23 Pecherapaj
japichinki efodpa ´ ruwallankitaj oromanta iskay
c Ex 28:30 anillosta. Chaytataj pecheraj
hombrosninman, Israelpa Le 8:8
wawasnin yuyarisqa ´
Nu 27:21 puraj lado pata esquinasninman
kanankupaj. f Aarontaj
28:14 1 Chayri “kuyusqa”. 28:16
chay sutista puraj lado 1 Uj maki cuartaqa kanman
hombrosninpi apaykachanqa ´
´ ˜ 22,2 centımetros jina. Yanapa B14
Jehova Diospa naupaqenpi, ´ nisqata leeriy. 28:19 1 Mana
ajinamanta israelitas yuyarisqa d Ex 39:8-14
´ yachakunchu mayqen valorniyoj
kanankupaj. 13 Chant a rumipunichus kasqan. Ichapis karqa
oromanta japichinasta ruwanki. ´ ´
ambar rumi, jacinto rumi, opalo
14 Ruwallankitaj iskay rumi chayri turmalina rumi. 28:21
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
´
28:5 1 Chayri “morado hilomanta”. e Ex 39:15-18 ashkha familias kanku.
´
191 EXODO 28:24-38
´ ´
japirachinki. 24 Chanta chay CAP. 28 apanqapuni Jehova Diospa
´ ˜
iskay oro watustaqa pasachinki a Ex 39:19-21 naupaqenman yaykunanpaj.
pecheraj pata esquinasninpi 31 ”Efodpa ukhunman
kaj iskay anillosninta. churakunanpajtaj, mana
25 Chay iskaynin oro watuspa mangasniyoj ropata ruwanki
pata puntasnintataj, pasachinki azul hilomanta. a 32 Chay mana
efodpa puraj lado mangasniyoj ropaqa cuelloyoj
hombrosninpa iskay kanqa. Chay cuellonpa
japichinasninta. Ajinamanta kantusnintaj sumaj awasqa
˜ ´
pecheraqa efodpa naupaqenpi b Ex 28:8 kanqa fierro chalecoj1 kunkan
´
warkhusqa kananpaj. 26 Chanta Le 8:7
jina, ama llikikunanpaj.
ruwallankitaj oromanta iskay 33 Chay mana mangasniyoj
anillosta. Chaykunatataj ropaj ura kantusninmantaj
churanki pecheraj ura tikanchasta churanki
esquinasninman ukhu granadasta jina: azul
ladonman, efod qhawarisqata. a hilomanta, kulli hilomanta,
27 Ruwallankitaj oromanta puka qaytumantawan. Chay
iskay anillosta, maypichus chaupisninmantaj oromanta
c Le 8:8
chumpi efodpi japichisqa kanqa ´ campanillasta muyuynintinman
˜ Nu 27:21
chaypi, efodpa naupaqenpi, Dt 33:8 warkhuranki. 34 Chaytaqa
hombrosmanta aswan urapi, 1Sa 28:6
chajrusqata churanki ujta oro
Esd 2:62, 63
awasqa chumpimanta  campanillata, ujtataj granadata.
patanejpi. b 28 Ajinamanta ˜ Ajinata chay mana mangasniyoj
Pana lado
pecheraj anillosninwan efodpa ´ ropaj ura kantusninta
a Ex 39:22-26
anillosninwan japichisqas Le 8:7 muyurichinki. 35 Chay mana
kanqanku azul qaytuwan. ´
mangasniyoj ropataqa Aaron
Ajinamanta pecheraqa efodpa churakonqa sacerdote
chumpin patannejpi ruwanasninta ruwananpaj. Chay
qhepakunanpaj, efodpa
campanillasqa chhulloj chhulloj
patanmantataj ama kuyunanpaj.
nispa sonanqanku santo
29 ”Aaronqa santo lugarman1 lugarman Jehova Diospa
´
yaykuspa, pechon2 patapi ˜
naupaqenman yaykushajtin,
apanqa juzgana pecherapi b Le 16:2
llojsimushajtintaj. Ajinamanta
´
Israelpa wawasninpa sutisninku Nu 18:7 ´ ˜
Aaron ama wanunanpaj. b
churasqata. Ajinamanta ´
36 ”Chanta oro puritumanta
israelitas yuyarisqapuni
´ uj cintata ruwallankitaj
kanankupaj Jehova Diospa
˜ lliphipishajta. Chaymantaj
naupaqenpi. 30 Chay juzgana ˜
pechera ukhumantaj uj sello nitinata jina ruwanki,
´
churaykunki Urimtawan nenqataj: ‘Jehova Diosmin
Tumimtawan.1 c Ajinamanta llimphoqa’, c nispa.
Aaronqa chayta pechon2 patapi
´
c Ex 39:30, 31 37 Chay lliphipej oro cintatataj
´ Le 8:9 azul qaytuwan sumajta
apanqa Jehova Diospa 1Cr 16:29
˜ wataykunki, uma maytunaj
naupaqenman yaykunanpaj. Sl 93:5 ˜
Israelitasta juzganapaj 1Pe 1:16 naupajninman. d 38 Chay
´
imastachus apaykachakun chay cintataqa Aaron frentenpi
imastaqa, Aaronqa pechonpi apanqa. Sichus israelitas
Diospaj ofrendasta apasqankupi
28:29 1 Santo lugar nispaqa juchallikonqanku chayqa,
´
yupaychana toldomanta parlashan. Aaron chay juchasninkuta
28:29, 30 2 Hebreo parlaypeqa nin,
“sonqon”. 28:30 1 Glosariopi Urim, 28:32 1 Fierro chalecotaqa churakoj
´
Tumim nisqata leeriy. d Ex 29:6 kanku guerraman rinankupaj.
´
EXODO 28:39–29:8 192
apanqa. a Chay ofrendasninkoqa
Diospaj taqasqa kanku,
CAP. 28
a Le 22:9
´
29 ”Paykuna noqapaj taqasqa
sacerdotesniy
mayqenkunatachus israelitas Nu 18:1 kanankupajqa kayta ruwanki:
apamonqanku chaykuna. Ajllanki uj torillota, iskay
´
Chay cintaqa Aaronpa b Ex 28:4 carnerostawan1 sano kajkunata. a
´ ´
frentellanpipuni kanqa, Ex 39:27-29 2 Chant a trigo jakoj sumaj
´ ˜
israelitas Jehova Diospa nutitunmanta ruwanki mana
˜ c Le 8:13 levadurayoj tantata, aceitewan
naupaqenpi allinpaj qhawasqa ˜
kanankupaj. punasqa1 muyu tantastawan2
´ ´
39 ”Pallayniyoj camisontaqa d Ex 28:2 mana levadurayojta. Chant a
awanki sumaj lino hilowan, ruwallankitaj mana levadurayoj
uma maytunatapis sumaj lino e Ex
´
29:4, 7
tortillasta, aceitewantaj
´ ´
jawerqonki. b 3 Chay tantasta
hilollawantaj awanki. Chanta Ex 30:30
awallankitaj uj chumpita. b Hch 10:38 uj canastaman churaykuspataj, c
2Co 1:21 ˜
40 ”Aaronpa wawasninpajpis c naupaqeyman apamunki
ruwallankitaj camisonesta, ´
chay torillotawan, iskay
f Ex 29:8, 9 carnerostawan.
chumpista, uma maytunasta Le 8:33 ´
ima,1 paykuna sumajpaj
´
Nu 3:2, 3 4 ”Chanta Aaronta,
qhawasqa kanankupaj, kachitu wawasnintawan pusanki
vistisqataj kanankupaj. d g Le 6:10 tinkukuna toldo punkuman. d
41 Ajinata hermanoyki Aaronta,  Chaypitaj paykunata yakuwan
wawasnintawan vistiykunki. ˜
Pana lado mayllanki. e 5 Aaronmanqa
Chaymantataj umasninkuman 
churanki camisonta,
aceitewan jichaykuspa e patanmantaj mana mangasniyoj
CAP. 29
paykunata churanki sacerdotes ropata,1 patanmantaj efodta,2
a Le 8:2
kanankupaj,1 f noqapajtaj Dt 17:1 chaypa patanmantaj pecherata.
taqanki. Ajinamanta paykunaqa Chaymantataj efodpi kashan
sacerdotesniy kanqanku. b Le 6:20
chay awasqa chumpiwan sumajta
´
42 Chanta linomanta cortosta1 chumpiykunki. f 6 Chantaqa
ruwapullankitaj qala umanta maytuykunki uma
c Le 8:26
ukhunkuman churakunankupaj. g maytunawan, chay uma
˜
Chay cortostaj chayanqa maytunaj naupajninmantaj
´
cinturankumanta
d Ex
´
26:36 churanki Diospaj taqasqa
Ex 40:28
piernankukama. 43 Chay kasqanta rikuchej santa
Le 8:2, 3 ˜ ´
ropastaqa Aaronwan se nalta.1 g 7 Chant a santo
aceiteta1h umanman jichaykuspa
wawasninwan churakonqanku e Le 8:6
sacerdote kananpaj churanki. i
tinkukuna toldoman Heb 10:22
yaykunankupaj chayri altarman 8 ”Chaymantaqa Aaronpa
˜ ˜
qayllaykuspa santo lugarpi f Ex
´
28:4
wawasnintanataj naupaqeyman
´
sirvinankupaj. Ajinamanta Ex 28:8
Le 8:7 29:1 1 Carnero: waj lugarespi ninku
ama juchallikunankupaj, nitaj ˜
˜ Le 16:4 mocho, oveja toro. 29:2 1 Punay: waj
wanunankupaj. Chayqa unaypaj ˜
lugarespi ninku natuy. 2 Chay muyu
uj ley kanqa Aaronpaj, g Ex
´
28:36 tantasqa chaupinpi juskuyoj karqa.
´
mirayninpajpis. Ex 39:30 29:5 1 Chayri “efodpa ukhunman
Le 8:9 churakun chay mana mangasniyoj
28:40 1 Sacerdotespa uma ropata”. 2 Efodqa uj mandil jina
maytunankoqa mana kikinchu ´
h Ex 30:23-25 karqa. Chaytataj sacerdotes churakoj
karqa kuraj kaj sacerdotej uma kanku. Glosariopi efod nisqata leeriy.
maytunanwanqa. 28:41 1 Hebreo 29:6 1 Chayri “santa qori cintata”.
i Le 8:12
parlaypeqa nin, “makisninkuta Sl 133:2
29:7 1 Chay santo aceitetaqa uj runaj
juntachinki”. 28:42 1 Corto: Isa 61:1 umanman jichaykoj kanku uj cargota
waj lugarespi ninku calzona. Hch 10:38 japinanpaj.
´
193 EXODO 29:9-23
qayllaykuchimuspa, camisonesta CAP. 29 yawarninwan chajchunki
´
churanki. a 9 Chant a Aaronta, ´
a Ex 28:40 altarpa muyuynintinta. a
´
wawasnintapis chumpiswan Le 8:13 17 Chanta carnerota chhikan
chumpiykunki, umasninkutapis chhikanta khuchuranki.
uma maytunaswan ´ Chunchulasnintawan b
b Ex 28:1-3
maytuykunki. Ajinamanta ´
Ex 28:40, 43 chakisnintawantaj mayllanki.
´
paykuna, jinallataj wawasninkoj Ex 40:15 Chay khuchurasqaykitataj
wawasninpis sacerdotes ladonpurata altar pataman
kanqanku, chayqa uj ley kanqa ´ churanki, jinallataj umantapis.
unay wataspaj. b Ajinata Aaronta, c Ex 28:41
18 Ajinata ruwaspa tukuynin
wawasnintawan churanki carnerota altar patapi
sacerdotes kanankupaj.1c ´
d Le 8:14-17
qolachinki. Chayqa Jehova
10 ”Chantaqa torillota apanki Diospaj qolachina ofrenda,
˜
tinkukuna toldoj naupaqenman. ima munayta qaparispa c
Chaypitaj Aaronwan e Le 4:3 sonqonta tiyaykuchinanpaj.
´
wawasninwanqa chay torilloj Chayqa Jehova Diospaj ninapi
umanman makisninkuta ´
qolachina ofrenda.
churachunku. d f Ex 27:2 19 ”Chaymantaqa chay ujnin
11 Chaymantataj chay torillota ˜
˜ carneroj umanman nataj
nakanki1 tinkukuna toldo Aaronwan wawasninwan
´ g Le 4:7
punkupi, Jehova Diospa makisninkuta churachunku. d
˜ ´
naupaqenpi. e 12 Chant a 20 Chantaqa chay carnerota
dedoykita yawarninman ˜
h Le 3:17 nakaspa, uj chhika yawarninwan
chhapuykurispa altarpa ˜
Aaronpa pana ninrinpa
wajrasninta jawiykunki. f ura puntanta jawiykunki.
Chay puchoj yawartataj altar i Le 4:8-10 Wawasninmanpis
uraman jichaykunki. g ˜
jawiykullankitaj pana
13 Chaymantaqa ninrisninkoj ura puntanta,
chunchulasmanta, j Le 1:4 ˜
Le 8:18-21
jinallataj pana makisninkoj
higadomantawan wirasninta  machu dedosninkuta,
orqhoranki. h Orqhollankitaj ˜
˜ ˜
Pana lado pana chakisninkoj machu
iskaynin ri nonesninta dedosninkutapis. Chay puchoj
a Heb 9:22
wirantinta. Tukuy chaytataj altar yawarwantaj altarpa
patapi qolachinki.1 i 14 Torilloj muyuynintinta chajchunki.
´
aychantataj, qarantawan b Le 1:13 21 Chant a altar patapi kaj
wanuntawanqa ruphaykuchinki uj chhika yawarwan, uj chhika
campamentomanta1 jawapi. santo aceitewan e ima
Chay torilloqa jucharayku c Ge´ 8:21 Aaronman, ropasninmanwan
ofrenda kanqa. chajchuykurinki,
´
15 ”Chant a chay jinallataj wawasninman,
d Le 8:22-24
iskay carnerosmanta ujninpa ropasninkumanpis. Ajinamanta
umanman Aaronwan Aaronwan wawasninwanqa
wawasninwan makisninkuta ´
e Ex 30:23-25 Diospaj taqasqa kanqanku,
churachunku. j 16 Chay jinallataj ropasninkupis. f
˜
carnerota nakaspataj, 22 ”Chantataj orqhonki
f Le 8:30 carneroj wiranta, wira chupanta,
29:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
“Aaronpa makisninta, wawasninpa
chunchula wirasninta, hıgado
˜
makisnintawan juntachinki”. 29:11 wiranta, iskaynin rinonesninta
˜ g Le 3:9, 10 ˜
1 Nakay: waj lugarespi ninku degollay, wirantinta, g pana piernantawan.
˜ ˜
wa nuchiy. 29:13 1 Chayri Chay carnerotaqa nakanki
“ruphachinki”. 29:14 h Le 8:22 sacerdotesta churanapaj. h
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. Le 8:25-28 23 Oqharillankitaj uj muyu
´
EXODO 29:24-36 194
tantata, aceitewan ruwasqa CAP. 29 churasqa kanqanku chaypacha.
´ ˜
tantata,1 uj tortillatawan. a Le 8:29 30 Aaron wanupojtin,
´
Chaykunaqa kashan Jehova Sl 99:6 mayqen wawanpis cuentanmanta
˜
Diospa naupaqenpi mana sacerdote yaykojqa qanchis
levadurayoj tanta canastapi. diasta a chay ropasta
24 Chaykunatataj churanki churakonqa, tinkukuna
Aaronpa makisninman, jinallataj ´
b Ex 29:22 toldoman yaykuspa santo lugarpi
wawasninpa makisninkumanpis, ruwanasninta ruwananpaj.
kayman jaqaymantaj kuyuchinki 31 ”Sacerdotesta
kuyuchisqa ofrendata jina ˜
´ ˜ churanapaj nakasqayki carneroj
Jehova Diospa naupaqenpi. aychantaqa, uj santo lugarpi
25 Chaykunata makinkumanta c Le 7:34 chayachinki. b 32 Aaronwan
Le 10:14
oqhariytawantaj altarpi wawasninwantaj chay carneroj
qolachinki, qolachina ofrenda aychanta mikhonqanku, c
´
patapi. Chayqa Jehova Diospaj canastapi kashan chay
ninapi qolachina ofrenda, ima tantatawan, tinkukuna toldo
´
munayta qaparispa Jehova d Le 7:11, 14 punkupi. 33 Chaykunaqa
Diospa sonqonta perdonta tarinankupaj jaywasqa
tiyaykuchinanpaj. karqa, sacerdotes kanankupaj
´
26 ”Chant a Aaronta churasqa kashajtinku,1
sacerdoteta churanaykipaj a ´ Diospajtaj taqasqa kashajtinku.
˜ e Ex 28:4
nakasqayki carneroj pechonta Chaykunataqa paykunalla
orqhospa, kayman jaqayman mikhonqanku. Mana
kuyuchinki kuyuchisqa ´
´ sacerdotechu kaj runatajrı2
ofrendata jina Jehova Diospa mana chaytaqa mikhunanchu
˜
naupaqenpi. Chay pechotaj f Nu´ 20:26 tiyan, Diospaj taqasqa
qanpaj kanqa. 27 Aaronwan  kasqanrayku. d 34 Sichus
wawasninwan sacerdotes ˜
Pana lado qayantinpaj chay carneroj
churasqa kanankupaj b a Le 8:35 aychan, tanta ima puchunman
jaywarqanki chay chayqa, ninapi ruphachinki e
carneromantaqa kay imasta ama pipis mikhunanpaj,
taqanki: pechonta, imaraykuchus chayqa santomin.
piernantawan, 35 ”Ajinata qanqa Aaronpaj
mayqenkunatachus kayman b Le 8:31
ruwanki, wawasninpajwan,
jaqayman kuyucherqanki imaynatachus noqa
chaykunata. 28 Israelitasqa kamachisusqayman jina.
khuska mikhurikuy ofrendasta c Paykunataqa qanchis diaspi
´
jaywaspa, Jehova Diospaj c 1Co 9:13 sacerdotes kanankupaj
taqanankupuni tiyan d churanki.1 f 36 Sapa diataj
pechonta, piernantawan. jucharayku ofrenda torillota
Chay taqasqankutaj Aaronpaj, Diosman jaywanki. Chaytaqa
wawasninpajwan kanqa. ruwanki juchasmanta
Chayqa unaypaj uj ley kanqa d Le 22:10 ˜
´
Nu 3:10
perdonta mananapaj, altarpis
israelitas juntanankupaj. llimphuchasqa kananpaj.
29 ”Aaronpa sacerdote ´
Chant a altarta aceitewan
ropasnintaqa e aswan qhepaman
wawasninmanta kajkuna 29:33 1 Hebreo parlaypeqa nin,
churakonqanku, f maypachachus e Le 8:32 “makisninku juntachisqa kashajtin”.
aceitewan jichaspa 2 Mana sacerdotechu kaj runa
sacerdotes kanankupaj nispaqa parlashan mana Aaronpa
familianmantachu kaj runamanta.
29:23 1 Chay tantaqa chaupinpi 29:35 1 Hebreo parlaypeqa nin,
juskuyoj karqa. f Le 8:4, 33 “makisninkuta juntachinki”.
´
195 EXODO 29:37–30:6
chajchuykunki Diospaj taqasqa CAP. 29 wawasnintawan a sacerdotesniy
kananpaj. a 37 Altartaqa ´
a Ex 30:26, 28 kanankupaj. 45 Noqamin
qanchis diasta llimphuchanki. Le 8:11
´ israelitas ukhupi tiyakusaj,
Nu 7:1
Ajinamanta chay altarqa Diospaj Diosninkutaj kasaj. b
taqasqa kanqa, may llimphutaj. b 46 Ajinamanta paykuna
Chay altarmanqa Diospaj ´
yachanqanku noqa Jehova
´
taqasqa kajkunalla b Ex 40:10 Diosninku kasqayta, pichus
qayllaykuyta atinku. paykunata Egipto jallpamanta
´
38 ”Altarpeqa sapa dıa orqhomorqani, paykuna
jaywanki uj watayoj c 2Cr 2:4 ukhupi tiyakunaypaj c chay.
iskay carnerosta, chaytaqa ´
Heb 7:27 Noqamin Jehova Diosninkoqa
ruwanki mana qonqaspa. c Heb 10:11 kani.
´
39 Ujnin malton carnerotaqa ´
tutamanta jaywanki, ujnintataj
˜
na chisiyaykushajtin
˜
na.1 d
30 ”Chanta ruwallankitaj
acacia maderamanta
˜ ´ d Nu´ 28:4-6 uj altarta, d chaypi inciensota
40 Naupaj kaj malton ˜
qoshnichinapaj. e 2 Chay altarqa
carnerotaqa jaywanki uj kilo cuadrado kanqa.
˜
jina1 sumaj nutu jakutawan, casi ´ Sapa ladomanqa kanqa
uj litro2 aceitewan chajrusqata. e Ex 25:22
Le 1:1 44 centimetrosniyoj,
Jaywallankitaj casi uj litro ´
Nu 17:4 sayayninmantaj kanqa
vino ofrendata. 41 Chay ujnin
´ ˜ 89 centimetrosniyoj.1
malton carnerotataj na
˜ Wajrasninpis kikinmanta
chisiyaykushajtinna1 jaywanki, ´
f Ex 40:34 llojsenqa. f 3 Chay tukuynin
jakutawan vino ofrendatawan ´
Nu 12:5 altartaqa oro purituwan
khuska, tutamanta jaywarqanki 1Re 8:11
´ forraykunki patanta, tukuynin
ajinata. Chayqa Jehova Diospaj 
ninapi qolachina ofrenda, ima ˜ muyuyninta, wajrasninta ima.
Pana lado
munayta qaparispa sonqonta Pata kantusnintapis orollawantaj
a Le 22:9
tiyaykuchinanpaj. 42 Chay muyuykuchinki moldurawan
qolachina ofrendastaqa jina.1 4 Chay moldura uritapitaj
´ oro anillosta churanki, ujnin
mirayniykichejpis Jehova ´
Diosman jaywanankupuni tiyan, b Ex 25:8 ladopi iskayta, ujnin ladopitaj
tinkukuna toldo punkupi.
Le 26:12 iskayta. Chay anillosnintataj
Zac 2:11
Chaypi noqaqa qankunaman 2Co 6:16 kaspista pasachinki, chaymanta
rikhurispa qanman parlasqayki. e oqharispa apanapaj.
43 ”Noqaqa chaypi 5 Chay kaspistapis acacia
israelitasman rikhurisaj. ´ maderamanta ruwanki,
c Ex 20:2
Chay lugartaj noqapaj taqasqa orowantaj forraykunki.

kanqa, chaypi jatun kayniypa 6 Chay altartaqa churanki
CAP. 30
kanchaynin f kasqanrayku. ´ Aswan Santo Lugarpa cortinan
d Ex 37:25-28 ˜
44 Noqapaj taqasaj tinkukuna kashan chaypa naupaqenman,
´ trato ruwasqamanta arca nisqa
toldota, altarta ima. Chant a
noqapaj taqallasajtaj Aaronta, cajaj1 g qayllanpi kananpaj.
´
e Ex 40:5 Noqaqa chay arcaj tapan
29:39, 41 1 Chayqa kanman karqa
inti yaykupusqantawan, niraj 30:2 1 Hebreo parlaypeqa nin,
laqhayaykushajtin. 29:40 1 Chayri ´
“Largonman kanqa uj codo, anchonman
“uj efata chunkaman taqasqamanta f Ex 27:1, 2 kanqa uj codo, sayayninmantaj kanqa
Le 4:7
ujnin parten”. Yanapa B14 nisqata iskay codos”. Uj codoqa 44,5
´
leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa nin, centımetros karqa. Yanapa B14 nisqata
“uj hin medidaj cuarton”. Uj hin leeriy. 30:3 1 Chayri “ribetewan jina”.
medidaqa karqa 3,67 litros. Yanapa B14 ´
g Ex 26:33 30:6 1 Chayri “testigo jina kaj palta
nisqata leeriy. Heb 9:3 rumisniyoj arca nisqa cajaj”.
´
EXODO 30:7-21 196
´
patapi qanman CAP. 30 pesan.1 Jehova Diospaj
´
rikhurimusqayki. a a Ex 25:22 ofrendaqa sojta gramos qolqe
7 ”Aaronqa b chay altarpi c kanqa. a 14 Yupachikojkunaqa
sumaj qapaj inciensota 20 watasniyojmanta pataman
˜ ´
qoshnichenqa. d Chaytaqa b 1Cr 23:13 Jehova Diosman ofrendata
sapa paqarin ruwanqa qonqanku. b 15 Sapa ujninku
mecherosta
˜ wakichishaspa. e sojta gramos qolqeta1
˜ c Nu´ 16:39, 40 ´
8 Na chisiyaykushajtin na1 Jehova Diosman qonqanku
1Sa 2:27, 28
mecherosta japichishaspapis, Lu 1:9 kausayninkumanta pagaspa.
chay inciensota Qhapajkunaqa mana astawanchu
˜
qoshnichillanqataj. Chayqa qonqanku, wajchaspis mana
´
incienso ofrenda, chaytaqa d Ex 30:34, 35 aswan pisitachu qonqanku.
´
kunanmantapacha Jehova
˜ 16 Ajinata qanqa japinki
Diospa naupaqenpi ruwakonqa. israelitas kausayninkumanta
´
9 Chay altar patapeqa e Ex 27:20 qolqeta pagasqankuta. Chay
amapuni waj inciensotaqa qolqetaj kanqa tinkukuna
˜
qosh nichinkichejchu, f toldopi ruwanasta ruwanapaj.
amallataj jaywankichejchu f Le 10:1
2Cr 26:18 Chayqa kanqa israelitas
qolachina1 ofrendasta, nitaj ´ ˜
Eze 8:11, 12 Jehova Diospa naupaqenpi
chaki mikhuy ofrendastapis. yuyarisqa kanankupaj, jinallataj
Vino ofrendatapis ama chayman kausayninkumanta
jichaykunkichejchu. g Le 16:5, 6 pagasqa kananpaj”, nispa.
10 Aaronqa chay altarpa Le 16:18, 19 ´ ´
17 Chanta Jehova Diosqa
wajrasninta watapi uj kutita
Moisesman nillarqataj:
jawenqa jucharayku ofrendaj
h Le 23:27 18 “Ruwallankitaj cobremanta
yawarninwan, altarta Heb 9:7 uj wirkhita c mayllakunapaj,
llimphuchananpaj. g
imapichus churasqa kanqa
Chaytaqa kunanmantapacha
chaytapis cobrellamantataj
watapi uj kutita ruwakonqapuni. h ´
i Ex 38:25
´ ´ ruwanki. Chay wirkhitataj
Altarqa Jehova Diospaj Nu 1:2
may llimphumin”, nispa. 2Sa 24:10, 15 churanki altarwan tinkukuna
´ ´ toldowan kashan chay
11 Chanta Jehova Diosqa
chaupiman. Chaymantaj yakuta
Moisesta nillarqataj:
12 “Maypachachus israelitasta
j Le 27:25 juntaykuchinki. d 19 Aaronwan
 wawasninwantaj chay yakuwan
yupanki i chaypachaqa, sapa ˜
ujninku kausayninkumanta
Pana lado mayllakonqanku makisninkuta,
´
Jehova Diosman qolqeta
a 2Cr 24:9 chakisninkutawan. e 20 Ajinata
Mt 17:24
paganqanku, paykunata mayllakonqanku tinkukuna
yupashajtiyki ama ima castigopis toldoman manaraj yaykushaspa.
paykunaman chayananpaj. ´
b Ex 38:26
Mayllakullanqankutaj manaraj
13 Sapa uj yupasqa kajqa
´
Nu 1:3 altarman sirvej qayllaykushaspa,
´ ´
paganqa sojta gramos qolqeta,1 Nu 26:1, 2 jinallataj Jehova Diosman
santo lugarpi mashkhachus niraj ofrendasta qolachishaspa.
˜
uj siclo pesasqanman jina. j ´ Ajinamanta ama wanunankupaj.
Sapa uj sicloqa 12 gramos
c Ex 38:8
Le 8:11
21 Paykunaqa ajinata chay
1Re 7:38 yakuwan mayllakonqanku
30:8 1 Chayqa kanman karqa
inti yaykupusqantawan, niraj 30:13 1 Hebreo parlaypeqa
laqhayaykushajtin. 30:9 1 Chayri ´
d Ex 40:7 nin, “20 guerasqa uj siclo”.
“ruphachina”. 30:13 1 Hebreo Uj gueraqa pesarqa 0,57 gramos
parlaypeqa nin, “khuskan siclota”. (0,01835 onzas troy). Yanapa B14
Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos (0,367 ´
e Ex 40:30, 31 nisqata leeriy. 30:15 1 Hebreo
onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy. Heb 10:22 parlaypeqa nin, “khuskan siclota”.
´
197 EXODO 30:22-36
´
makisninkuta chakisninkutapis, CAP. 30 31 ”Chanta kayta
˜
ama wanunankupaj. Chay a 2Cr 4:6 israelitasman ninki:
ruwanaqa unaypaj uj ley kanqa ‘Kaymin kanqa santo aceiteqa.
paykunapaj, Aaronpaj, Chay aceitewanqa
mirayninpajwan”, a nispa. chay imasllata ruwanqanku
´ b Nu´ 3:47
22 Jehova Diosqa Moisesta mirayniykichejmanta
nillarqataj: 23 “Qanqa ajllay kay kajkunapis. a 32 Chay
sumaj qapaj imasta: sojta kilos aceitewanqa ama pi
chaki mirrata,1 kinsa kilos sumaj ´
c Ex 37:29
runallamanpis
qapaj canelata, kinsa kilos sumaj jichaykunkichejchu, amallataj
˜ kay aceiteman rijchakojta waj
qapaj canata, 24 sojta kilos waj
jina canelata,1 santo lugarpi aceiteta wakichikunkichejchu.
´
mashkhachus uj siclo d Ex 40:9 Kayqa santo aceite,
´
Nu 7:1 santo aceiteta jinallapunitaj
pesasqanman jina b pesaspa,
kinsa litros khuskanniyoj2 aceite qhawankichej. 33 Pillapis
de olivatawan. 25 Chaykunawan chay aceiteman rijchakojta
wakichinki santo aceiteta, e Le 8:10 ruwajqa, chay aceitewantaj mana
imaynatachus sumaj qapaj sacerdotechu kaj runaman1
˜
jichaykojqa wanuchisqa kanqa’, b
imasta wakichinku c ajinata.
nispa”.
Chaymin santo aceite kanqa. ´ ´ ´
f Ex 29:37 34 Chanta Jehova Diosqa
26 ”Chay aceitewantaj
Moisesta nillarqataj:
chajchuykurinki tinkukuna
“Kay sumaj qapaj imasta taqay: c
toldota, d trato ruwasqamanta sumaj qapaj sacha waqayta,
arca nisqa cajata,1 27 jinallataj g Le 8:12
sumaj qapaj inciensota, sumaj
mesata tukuy imasnintinta, qapaj galbanota,1 puritu yuraj
candelerota1 tukuy imasnintinta, inciensota ima. Sapa ujtaj
˜
incienso qosh nichina altarta, chhikan chhikan kanqa.
´ h Nu´ 3:2, 3
28 chanta ofrenda qolachina 35 Chay tukuyninta sumajta
altarta tukuy imasnintinta, chajruspa wakichiy inciensota, d
wirkhita, imapichus churasqa imaynatachus sumajta qapaj
kashan chaynintinta. ´
i Ex 40:15 imasta wakichikun ajinata.
29 Chaykunataqa Diospaj  Chay inciensoqa kanqa sumaj
taqanki may llimphu kananpaj. e ˜
Pana lado
´
kachinchasqa, e mana waj
Chay imastaqa a Ex 37:29 imaswan yapasqa, Diospaj
apaykachanqanku Diospaj 1Re 1:39
Sl 89:20
taqasqataj. 36 Chay
taqasqa kajkunalla. f inciensomanta wakintaqa sumaj
30 Chaymantataj Aaronta, g ˜
nutituta kutanki. Chay
wawasnintawan h chay kutasqaykimanta wakintataj
´
aceitellawantaj umasninkuman b Ex 30:37, 38 churanki tinkukuna toldopi,
jichaykuspa noqapaj taqanki, trato ruwasqamanta arca nisqa
paykuna sacerdotesniy ˜
cajaj naupaqenman, maypichus
kanankupaj. i ´ noqa qanman rikhurisqayki
c Ex 25:3, 6
chayman. Chay inciensotaqa
30:23 1 Glosariopi mirra nisqata leeriy. Diospaj taqasqata jina
30:24 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“casiata”. Glosariopi casia nisqata ´ 30:33 1 Mana sacerdotechu kaj
d Ex 37:29
leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa nin, Sl 141:2 runaman nispaqa parlashan mana
“uj hin”. Uj hin medidaqa karqa 3,67 Ap 5:8 Aaronpa familianmantachu kaj
litros. Yanapa B14 nisqata leeriy. runamanta. 30:34 1 Galbanoqa sacha
30:26 1 Chayri “testigo jina kaj palta waqay. Waj qapaj imaswan chajrusqa
rumisniyoj arca nisqa cajata”. 30:27 kajtintaj aswan sumajta qaparin,
1 Chayri “candelabrota”. e Le 2:13 unaytataj aguantan.
´
EXODO 30:37–31:15 198
qhawankichej. 37 Chay CAP. 30 cajata,1 a tapantawan. b
inciensoman rijchakojtaqa ´
a Ex 30:31, 32 8 Ruwallanqankutaj mesata c
amapuni qankunapaj  tukuy imasnintinta, oro
ruwakunkichejchu. a CAP. 31 puritumanta candelerota1
´ ´
tukuy imasnintinta, d
Chay inciensotaqa Jehova b Ex 37:1
˜
Diospaj taqasqata jina incienso qoshnichina altarta, e
qhawankichej. 38 Sichus ´
c Ex 35:30-34 9 ofrenda qolachina1 altarta f
pillapis chay inciensoman 1Cr 2:20 tukuy imasnintinta, wirkhita,
rijchakojta qaparichikunanpaj imapichus churasqa kanqa
´ ´
ruwakonqa chayqa, d Ex 28:9-11 chaynintinta. g 10 Chant a
˜ awanqanku sumaj ropasta,
wanuchisqa kanqa”, nispa.
´
31 Jehova Diosqa e 2Cr 2:13, 14 Aaronpaj sacerdote ropasta,
Moisesta nillarqataj: wawasninpaj ropastawan,
´ ´
f Ex 38:23 sacerdotes jina sirvinankupaj. h
2 “Noqa ajllani1 Juda
11 Chantapis wakichenqanku
ayllumanta2 Bezalelta, b ´
g Ex 36:1 santo aceiteta, santo lugarpaj
pichus Urijpa wawan, Hurpa
sumaj qapaj inciensota ima. i
allchhintaj chayta. c 3 Payman ´
h Ex 36:8 Ajinata paykunaqa imastachus
espirituywan juntachisaj1
 kamachisusqayta ruwanqanku”,
yachayniyoj kananpaj, tukuy ˜ nispa.
Pana lado
imata ruwayta yachananpaj, ´ ´
´
a Ex 37:1 12 Chanta Jehova Diosqa
yuyayniyoj kananpaj tukuy
Moisesta nillarqataj:
rijchaj imasta sumajta ´ 13 “Israelitasman kayta niy:
ruwananpaj, 4 ajinamanta b Ex 37:6
‘Qankunaqa samarikuna
˜ ˜
naupajmantana ´ punchaykunasniyta j
yuyaychakunanpaj c Ex 37:10
ruwankichejpuni,
imaynatachus imatapis ´ chay punchayqa qankunawan
kachituta ruwananta, oromanta d Ex 37:17, 24
trato ruwasqaymanta
imasta, qolqemanta imasta, ˜ ˜
´ se nal. Chay se nalqa
cobremanta imastawan e Ex 37:25
mirayniykichejtapis
ruwananpaj, 5 jinallataj yuyarichillanqapuni, noqa
´
valorniyoj rumista d kutunanpaj, f Ex 38:1 ´
´
Ex 40:6
Jehova Dios qankunata
japichinasninmantaj noqapaj taqasqayta.
churananpaj, maderamantapis ´ 14 Samarikuna punchayta
g Ex 30:18
tukuy imata ruwananpaj. e ´
Ex 38:8 respetankichej, qankunapaj
6 Payta yanapananpajtaj santo punchay kasqanrayku. k
ajllani Dan ayllunmanta h Ex
´
28:2, 15 Pichus samarikuna punchayta
Ahisamacpa wawan Oholiabta. f ´ ˜
Ex 39:1, 27 mana respetajqa wanuchisqa
Chantapis pikunachus Le 8:7
kanqa. Pichus chay punchay
yachayniyoj kanku chaykunaman ´ ima trabajotapis ruwajqa
aswan yachayta qosaj, i Ex 30:25, 35 ˜
´
Ex 37:29
wanuchisqallataj kanqa. l
imastachus kamachisusqayta 15 Sojta punchaykunata
ruwanankupaj. g Paykunaqa ´ trabajankichej,
kay imasta ruwanqanku:
j Ex 20:8 ´
Le 19:30 qanchis kaj punchaytajr ı
7 tinkukuna toldota, h Col 2:16, 17 samarikuna punchay, may jatun
chay toldopi kaj imasta, trato punchay. m Chay punchayqa
´
ruwasqamanta arca nisqa k Dt 5:12 Jehova Diospaj taqasqa. Pichus
chay samarikuna punchaypi
31:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
l Ex 35:2
“sutinmanta wajyani”. 2 Uj aylloqa ´
Nu 15:32, 35 31:7 1 Chayri “testigo jina kaj palta
uj familiamanta miraj ashkha rumisniyoj arca nisqa cajatawan”.
familias kanku. 31:3 1 Chayri “Diospa m Ex
´
16:23 31:8 1 Chayri “candelabrota”. 31:9
´
espiritunwan juntachisaj”. Ex 20:10 1 Chayri “ruphachina”.
´
199 EXODO 31:16–32:10
˜
trabajajqa wanuchisqa kanqa. CAP. 31 santota1 uj cincelwan ruwarqa. a
´
16 Israelitasqa samarikuna ´
a Ex 31:13 Chant a wakin israelitasqa
punchayta respetananku nerqanku: “Israelitas, kaymin
tiyan. Samarikuna punchayta Diosninchejqa,
ruwanankupuni tiyan, jinallataj b Ge´ 2:2 pichus Egiptomanta
mirayninkupis. Chayqa unay orqhomuwarqanchej chay”, b
wataspaj trato. 17 Samarikuna nispa.
punchayqa unay wataspaj
˜ c Ex
´
´
24:12 5 Chayta rikuspa Aaronqa
se nal kanqa israelitaspaj, Ex 32:15 uj altarta ruwarqa chay waka
noqapajwan, a imaraykuchus Dt 4:13 ˜ ˜
´ u naj naupaqenpi. Chantataj
Jehova Diosqa sojta diaspi
Dt 9:15 ´
nerqa: “Qayaqa Jehova Diospaj
ruwarqa cielotawan jallpatawan, uj fiestata ruwasunchej”,
qanchis kaj diapitaj
d Mt 12:28
nispa. 6 Qayantintaj tutamanta
samarikorqa, b kusikorqataj Lu 11:20 jatarikuspa jaywarqanku
ruwasqasninmanta’, nispa”. 2Co 3:3 qolachina1 ofrendasta, khuska
18 Diosqa ajinata 
´ mikhurikuy ofrendastawan.
Sinaı orqopi Moiseswan CAP. 32 Chaymantataj runasqa
´
parlayta tukuytawan, e Ex 24:18 tiyaykukuspa mikhorqanku,
Dt 9:9
Moisesman iskay palta rumispi1 tomarqankutaj.
qhelqasqa kamachiykunata Sayarikuytawantaj
qorqa,2 c kikin dedonwan mayta kusirikorqanku. c
f Hch 7:40 ´ ´
qhelqasqata. d 7 Chanta Jehova Diosqa

32 ´
Chaykamataj
israelitasqa repararqanku ´
g Ex 12:35, 36
Moisesta nerqa: “Kunanqa
uraykuy, imaraykuchus
Mois es mana usqhaytachu 
Egiptomanta orqhomorqanki
orqomanta uraykamusqanta. e ˜ chay runasqa, millay imasta
Pana lado
Chayrayku tukuyninku ruwashanku. d 8 Paykunaqa
a Dt 9:16
Aaronman chimpaykuspa Isa 46:6 usqhayllata wistuykunku, ima
˜
nerqanku: “Kunanqa uj diosta Hch 7:41 nantachus noqa rinankuta
˜ nerqani chaymanta. e Waka
ruwapuwayku naupaqeykuta ˜
rinanpaj. f Egiptomanta u naman rijchakoj santota1
´
orqhomuwarqayku chay b Ex 20:4 ruwakunku. Kunantaj chayman
Ne 9:18 kumuykukuspa, uywasta
Moisesqa imanakunchus Sl 106:19, 20 ˜
kanpis, mana yachaykuchu”, nakaspa jaywashanku,
nispa. 2 Aarontaj paykunata nishankutaj: ‘Israelitas,
nerqa: “Sapa ujniykichej kaymin Diosninchejqa,
c 1Co 10:7
warmiykichejpa ninrisninkupi pichus Egiptomanta
kashan chay oro aretesta g orqhomuwarqanchej chay’,
´
orqhospa apamuwaychej, nispa”. 9 Chant a
d Dt 4:15-18 ´
jinallataj qhari Jehova Diosqa Moisesta
wawasniykichejpata, nillarqataj: “Noqa allinta
warmi wawasniykichejpatapis”, ´ yachani kay runasqa kullu
nispa. 3 Tukuy israelitastaj, e Ex
´
18:20
Ex 20:3
runas1 kasqankuta. f
ninrisninkumanta oro 10 Kunanqa ama jarkawaychu,
˜
aretesninkuta orqhokuytawan phi nakuyniypi paykunata
Aaronman aparqanku. ´
f Ex 34:9
chinkarparichisaj, qanmantataj
4 Paytaj chay orota japiytawan, Dt 9:6 uj jatun nacionta ruwasaj”, g
˜
waka u naman rijchakoj Hch 7:51 nispa.

31:18 1 Chayri “losa rumispi”. 2 Chayri 32:4, 8 1 Chayri “unuyachisqa


“Moisesman testigo jina kaj iskay palta g Nu´ 14:12 metalmanta santota”. 32:6 1 Chayri
rumista qorqa”. Dt 9:14 “ruphachina”. 32:9 1 Chayri “tercos”.
´
EXODO 32:11-23 200
´
11 Moisestajr ı chayta CAP. 32 chay rumispi qhelqasqatapis
´
uyarispa, Jehova Diosninmanta a Sl 106:23 Diospuni qhelqarqa. a
˜ ´ ´ ´
manakorqa:1a “Jehova Diosnıy, 17 Chant a Josueqa
¿imaraykutaj israelita israelitaspa chajwasqankuta
wawasniykej contranta uyarispa, Moisesta nerqa:
˜ b Dt 9:18, 19
sinchita phinakuwajri, “Campamentopeqa1
paykunata Egiptomanta maqanakuspapis
manchay kallpawan, chajwashankuman jina
atiyniyoj makiykiwantaj c Dt 9:28 uyarikun”, nispa.
´
orqhomushaspari? b 18 Moisestajrı nerqa:
12 ¿Manachu chayta yachaspa “Mana maqanakupi atipaspa
egipciosqa ninkuman: kusiywan takisqanku
d Ge´ 22:15-17
‘Diosninkoqa sajra yuyaywan ´
Ge 35:10, 11 jinachu uyarikun,
paykunata Egiptomanta Heb 6:13, 14 nitaj atipachikuspa llakiywan
orqhon, orqospi paykunata qhaparikusqanku jinachu
˜
wanuchimunanpaj, uyarikun.
kay jallpamantataj Waj laya1 takiykunata
˜ e Ge´ 13:14, 15
chinkachinanpaj’, c nispa? Amana ´
Ge 26:3, 4 uyarishani”, nispa.
˜
ajinata phi nakuychu ari,
˜
amana israelita wawasniykitaqa 19 Moisesqa
chinkachiyta yuyaychu.1 campamentoman qayllaykuspa
˜
13 Yuyarikuy ari kamachiyki f Sl 106:45 rikorqa waka u naman
Abrahanmanta, Isaacmanta, rijchakoj santota, b israelitastataj
Israelmanta ima, pikunamanchus tusushajta. Chayta rikuspa,
˜
sutiykirayku juraspa nerqanki: ´ payqa manchayta phinarikorqa.
g Ex 40:20
‘Noqa mirayniykichejta Dt 5:22
Makinpi kasharqa chay palta
ashkhayachisaj cielopi estrellas Dt 9:15 rumista pampaman choqaspataj,
 chay orqo kuchupi
chhikata. d Tukuy kay ajllasqay
jallpastaqa mirayniykichejman
˜
Pana lado tunarparerqa. c 20 Ruwasqanku
´
qosaj, unay wataspaj a Ex 31:18 santota japiytawantaj ninaman
herencianku kananpaj’, e nispa”.
Dt 9:10 wijchuykorqa. Chaymantataj
˜
´ chay santotaqa nutituta
14 Chayrayku Jehova Diosqa
˜ kutarparerqa. d Chay
manana yuyarqachu israelita
b Ne 9:18 kutasqatataj yakuman
wawasninta chinkachiyta.1f
Sl 106:19, 20 jichaykorqa, israelitasmantaj
15 Moisestaj chay Hch 7:41 chay yakuta tomacherqa. e
orqomanta uraykamorqa ´
21 Chanta Moisesqa Aaronta
iskay palta rumispi1 qhelqasqa
nerqa: “¿Imanasorqankutaj
kamachiykuna2 aparisqa. g
c Dt 9:16, 17 kay runas, kay jina jatun
Chay palta rumispeqa puraj
juchata ruwachinaykipajri?”,
ladopi qhelqasqa kasharqa, ´
˜ nispa. 22 Aarontajr ı
naupaj ladonpi, wasa ˜
kuticherqa: “Ama phinakuychu
ladonpiwan. 16 Chay palta d Dt 7:25 ´
tatay. Qan allinta yachanki, kay
rumistaqa Diospuni ruwarqa,
runasqa mana allin kajllatapuni
´ ruwayta munasqankuta. f
32:11 1 Chayri “Jehova Diosninpa
uyanta llampuyacherqa”. 32:12 e Dt 9:21 23 Paykunaqa niwarqanku:
1 Chayri “israelita wawasniykita ‘Uj diosta ruwapuwayku
˜
chinkachiyta yuyasqaykimanta naupaqeykuta rinanpaj.
pesachikuy”. 32:14 1 Chayri ´
Egiptomanta orqhomuwarqayku
“pesachikorqa israelita wawasninta f Ex
´
15:24 chay Moisesqa imanakunchus
Ex 16:2
chinkachiyta yuyasqanmanta”. 32:15 ´
Ex 17:2
1 Chayri “losa rumispi”. 2 Chayri Dt 9:7 32:17 1 Campamentoqa ashkha toldo
“testigo jina kaj iskay palta rumis”. Dt 31:27 wasis. 32:18 1 Chayri “waj rijchaj”.
´
201 EXODO 32:24–33:3
kanpis, mana yachaykuchu’, a CAP. 32 nispa. 31 Ajinamanta Moisesqa,
´
nispa. 24 Noqataj paykunata ´
a Ex 32:1 maypichus Jehova Dios kasharqa
nerqani: ‘Pejpatachus oron Hch 7:40 chayman kutirispa nerqa:
tiyajtenqa apamuwaychej’, nispa. “Kay israelitasqa jatun
´
Chant a chay orota ninaman juchatapuni ruwanku.
choqaykorqani, jinamanta b Jos 24:15
˜ 2Re 10:15
Paykunaqa oromanta uj santota
kay waka una rikhurin”, nispa. ruwakunku diosninku
25 Moisesqa runasta rikorqa kananpaj. a 32 Chaywanpis
mana paykunapichu c Nu´ 25:5 munanki chayqa, juchankuta
´
kashasqankuta, Aaron perdonay. b Manachus
qhawallasqanrayku. Chayrayku juchankuta perdonanki chayqa,
paykunaqa enemigosninkoj d Nu´ 25:11 ama jina kaspa libroykipi
´
asikunan karqanku. 26 Chanta Dt 13:6-9 qhelqasqayki sutiyta orqhoy
´
Moisesqa campamento punkupi ari”, c nispa. 33 Jehova
sayaykuspa nerqa: “Pikunachus ´
´ Diostajr ı Moisesman nerqa:
Jehova Diosman sayasqa e Dt 33:8, 9 “Pichus contraypi juchallikojpa
kajkuna, jamuychej noqaman”, b sutinta libroymanta orqhosaj.
nispa. Chayta uyarispa, 34 Kunanqa kutispa israelitasta
tukuynin levitasqa Moisesman f Nu´ 16:47 pusay maymanchus noqa
´
Nu 21:7
qayllaykorqanku. Dt 9:18 nerqayki pusanaykita chayman.
27 Chaymantataj Moisesqa ˜
 Angelneyqa naupaqeykita
paykunata nerqa: “Kayta nin ˜
Pana lado renqa. d Maykajchus cuentata
Israelpa Diosnin Jehovaqa: ´ ˜
a Ex 20:23 manasaj, chay punchay
‘Sapa ujniykichej juchasninkumanta castigasaj”,
espadaykichejta oqharikuspa ´ ´
nispa. 35 Chanta Jehova Diosqa
campamentoman kutiykuychej. b Nu´ 14:19 israelitasta castigarqa,
Punkumanta punku ˜
chay waka unaman rijchakoj
rispataj, sapa ujniykichej santota Aaronwan
˜
wanuchimuychej c Flp 4:3 ruwachikusqankumanta.
hermanoykichejta, ´ ´
33
Ap 3:5
runa masiykichejta, Chanta Jehova Diosqa
amigosniykichejta ima’, c nispa”. Moisesta nerqa:
28 Levitasqa Moisespa nisqanta d Ex
´
23:20 “Kunanqa puririy Egiptomanta
´
kasorqanku. Ajinamanta chay Ex 33:2 orqhomorqanki chay runaswan
 khuska. Riytaj ima jallpatachus
punchayqa 3.000 jinapuni qharis
˜ ´ juraspa nerqani Abrahanman,
wanorqanku. 29 Chant a CAP. 33
Moisesqa levitasta kamacherqa: e Ge´ 12:7 Isaacman, Jacobmanwan ‘kay
´
´ Ge 26:3
jallpataqa mirayniykiman qosaj’ e
“Kunan qankunaqa Jehova
Diospaj taqasqa kankichej, nispa, chay jallpaman.
wawaykichejpa contranta, ´ 2 Noqaqa angelniyta
f Ex 23:20 ˜
hermanoykichejpa contranta ´
Ex 32:34 kachamusaj naupaqeykita
˜
sayaykusqaykichejrayku. d rinanpaj, f naupaqeykimantataj
Chayrayku Diosqa kunan qharqosaj cananeosta,
punchay qankunata g Dt 7:1, 22 amorreosta, hititasta,
bendecisonqachej”, e nispa. Jos 24:11 perizitasta, heveosta, jebuseosta
30 Qayantin Moisesqa ima. g 3 Qankunaqa riychej,
israelitasta nerqa: “Qankunaqa ´ maypichus lechewan miskiwan
h Ex 3:8 jinantin tiyan chay jallpaman. h
jatun juchatapuni ruwankichej. Dt 8:7-9 ´
Kunanqa wicharisaj orqoman, Noqarı mana qankunawanchu
´
chaypi Jehova Diosmanta risaj. Qankunawanchus
˜ ˜
manakamusaj. Ichapis payqa ´
i Ex 32:10 riyman chayqa nanpi
juchaykichejta perdonanqa”, f ´ tukurparichiykichejman, i
Nu 16:21
´
EXODO 33:4-17 202
qankunaqa ancha kullu runas1a CAP. 33 punkupi kumuykukoj kanku.
´
kankichej”, nispa. ´
a Ex 32:9 11 Chaypi Jehova Diosqa
4 Israelitasqa Dios chay jinata Dt 9:6
Hch 7:51
uyapura Moiseswan parlaj,
nisqanta uyarispa mayta imaynatachus pipis uj runawan
´
llakikorqanku, nitaj parlarikun ajinata. a Mois es
b Nu´ 16:45 campamentoman kutejtintaj,
mayqenninkupis ´
kachanchanasninkuta Nunpa wawan Josue b chay
´
churakorqankuchu. c Ex 34:9 tinkukuna toldopi qhepakoj.
´ Dt 9:6
5 Jehova Diostaj Moisesta Hch 7:51
Payqa Moisespa yanapajnin,
nerqa: “Israelitasman kayta niy: kamachintaj karqa. c
´
‘Noqaqa jamuspa uj rato ´ 12 Chant a Moisesqa
d Ex 18:25, 26 ´
tukurpachiykichejman. b ´
Nu 27:1-5 Jehova Diosta nerqa: “Qan
Qankunaqa ancha kullu runas nishawanki: ‘Kay runasta pusay’,
kankichej. c Kunanqa ama ´
e Ex 13:21
nispa. Manataj niwankichu
kachanchanasniykichejta Sl 99:7 pitachus kachanaykita noqawan
churakuychejchu, imatachus rinanpaj. Chantapis niwarqanki:
qankunata ruwanayta f Nu´ 11:16, 17 ‘Qantaqa allintapuni rejsiyki,1
ninaykama’, nispa”. ´ allinpajtaj qhawayki’, nispa.
Nu 12:5
6 Chayraku israelitasqa Horeb  13 Kunanqa sichus allinpaj
˜
orqopi kachanchanasninkuta Pana lado qhawawanki chayqa, ama jina
´
orqhokorqanku. a Ex 33:22, 23 kaspa rejsichiway ari
˜ ´
Nu 12:8 ˜
Chaymantapachataj nina nanniykita, d qanta rejsisunaypaj,
Dt 34:10 ˜
churakorqankuchu. Jn 1:18 naupaqeykipitaj allinpaj
7 Moisesqa toldonta1 Jn 6:46 qhawasqa kanaypaj. Amataj
Hch 7:38
campamentomanta2 jawaman qonqakuychu kayqa nacionniyki
apaspa karunejpi armamorqa. kasqanta”, e nispa. 14 Diostaj1
Chaytataj suticharqa Dioswan b Nu´ 11:28 nerqa: “Noqapuni qanwan risaj, f
Dt 1:38
tinkukuna toldo nispa. Jos 1:1
noqallataj samarichisqaykipis”, g
´
Pillapis Jehova Diosta nispa. 15 Moisestaj kuticherqa:
tapurikuyta munajqa d ´ “Sichus mana noqaykuwanchu
c Ex 17:9
campentomanta llojsispa, ´
Ex 24:13 rinki chayqa, ama waj ladoman
chay tinkukuna toldoman rej. kachawaykuchu ari.
8 Chay toldoman Moisesta d Sl 25:4
16 ¿Imaynapitaj runas
rishajta rikuspa, israelitasqa Sl 27:11 yachanqanku noqatawan
tukuyninku sayaykoj kanku toldo Sl 86:11 israelita wawasniykitawan allin
Sl 119:33 ˜
wasisninku punkupi, Isa 30:21
nawiwan qhawawasqaykutari?
Moisestataj qhawaj kanku Sichus qan noqaykuwan rinki
chay toldoman yaykunankama. chayqa, h chaypi yachanqanku
´ e Dt 9:26
9 Chay toldoman Mois es noqatawan israelita
yaykojtinkamataj, chhoqo ´ wawasniykitawan kay jallpapi
phuyoqa e uraykamuspa chay f Ex
´
13:21 llajtasmanta taqawasqaykuta”, i
Ex 40:34
toldo punkuman tiyaykoj. Jos 1:5, 17 nispa.
´ ´
Chaypitaj qhepakoj Moiseswan Isa 63:9 17 Chanta Jehova Diosqa
Dios parlayta tukunankama. f Moisesta nerqa: “Kay
10 Chay chhoqo phuyuta ˜
g Jos 21:44 manakuwasqaykitapis
toldo punkupi kashajta Jos 23:1 ruwallasajtaj, imaraykuchus
rikuspa, israelitasqa allinpaj qhawayki, allintataj
tukuyninku toldo wasisninku h Nu´ 14:13, 14
33:12 1 Chayri “Noqa qanta ajllayki”.
33:3 1 Chayri “tercos”. 33:7 1 Chayri Hebreo parlaypeqa nin, “sutiykimanta
i Dt 4:34
“carpanta”. 2 Campamentoqa ashkha 2Sa 7:23 rejsiyki”. 33:14 1 Hebreo parlaypeqa
toldo wasis. Sl 147:20 nin, “Paytaj”.
´
203 EXODO 33:18–34:9
´
rejsiyki”,1 nispa. 18 Moisestajrı CAP. 33 Nillataj ovejaspis ni wakaspis
´
kuticherqa: “Ama jina kaspa, a Ex
´
3:13 chaynejpi mikhuchunkuchu”, a
saqeway ari qanta rikusunayta”,1 Ex 6:3 nispa.
´
nispa. 19 Diostaj nerqa:
Ex 34:6 ´ ˜
˜ 4 Chanta Moisesqa naupajta
“Noqa naupaqeykita pasasaj, b Ro 9:15 jina, iskay palta rumista
qantaj rikunki kacha sonqo ruwakorqa. Qayantintaj
´ c Jn 1:18
kasqayta, Jehova sutiytataj  tutamanta jatarikuspa,
rejsichisqayki. a Piwanchus ´
CAP. 34
chay rumis oqharisqa Sinaı
kacha kayta munani orqoman wicharerqa
chaywan kacha kasaj,
d Dt 10:1 ´
Jehova Dios kamachisqanman
´
pitachus khuyakuyta munani e Ex 32:19 jina. Moisesqa chay iskay
chayta khuyakusaj”, b nispa. Dt 9:17
palta rumista makinpi aparqa.
20 Chaywanpis nillarqataj: ´
f Dt 9:10 5 Jehova Diostaj phuyupi
“Manapuni uyayta ´ chay orqoman uraykamorqa. b
rikuwankimanchu, g Ex 19:20
´ Moisesman qayllaykuspataj,
imaraykuchus pipis rikuwajqa
Ex 24:12 ´
 Jehova Diosqa sutinta
manapuni kausanmanchu”, ˜
Pana lado rejsicherqa. c 6 Chaypacha
nispa. ´
´ Jehova Diosqa Moisespa
´ a Ex 19:12, 13
21 Jehova Diosqa nillarqataj: qayllanta pasaspa nerqa:
´ ´
“Kay qayllaypi uj cheqan b Hch 7:38 “Jehova Dios, Jehova Dios,
tiyan. Chay cheqapi kaj c Ex
´
6:3 khuyakoj Dios, d kacha
´
chhanka patapi sayaykuy. Ex 33:19 sonqoyoj,1e pacienciayoj,2f
22 Jatun kayniy kaynejta may jina munakuyniyoj, g
d Lu 6:36
pasashajtin, chhanka juskuman nisqantapis juntanpuni. h
churaykusqayki, makiywantaj ´
e Ex 22:27 7 Munakuynenqa waranqa
pakaykusqayki, chaynejta 2Cr 30:9 waranqa runaspaj, i perdonantaj
Ne 9:17
pasanaykama. 23 Chaymantataj Sl 86:15 runaspa pantasqasninkuta,
makiyta oqharisaj, qantaj Joe 2:13 mana kasukuspa imatapis
´
wasallayta rikuwanki, uyaytar ı ruwasqankuta, juchasninkuta
f Nu´ 14:18
manapuni rikuwankichu”, c nispa. 2Pe 3:9 ima. j Payqa mana
´ ´
34 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nillarqataj:
g Jer 31:3
Lam 3:22
qhawakullanqachu juchayoj
runataqa, k manachayqa tataspa
“Iskay palta rumista1 Miq 7:18 juchasninkumantaqa
˜ wawasninkuta castiganqa,
ruwallaytaj naupajta jina, d
h Sl 31:5
mayqenkunatachus choqaspa Ro 2:2
jinallataj allchhisninkuta,
tunarparerqanki e chaykunata allchhisninkoj
jina. Noqataj chayman qhelqasaj i Da 9:4 wawasninkutapis”, l nispa.
˜
naupajta qhelqarqani, chay kikin j Sl 103:12 8 Moisestaj usqhay usqhayta
palabrasllatataj. f 2 Kunanqa Isa 55:7 qonqoriykukuspa pampakama
qayapaj wakichikuy. Tutamanta Ef 4:32 kumuykukorqa. 9 Nerqataj:
´ 1Jn 1:9 ´ ´
Sinaı orqoman wicharimunki, “Jehova Diosn ıy, sichus
kay orqo puntapitaj noqaman k Dt 32:35 allinpaj qhawawanki chayqa,
Jos 24:19
qayllaykamuwanki. g noqaykuwan riy ari.
Ro 2:5 ´ ´
3 Ama pipis qanwan 2Pe 2:4 Jehova Diosn ıy, ama jina
wicharimuchunchu, Jud 14, 15 kaspa noqaykuwan rillay ari m
nitaj pipis chay orqoman ´
l Ex 20:5
may kullu runas1 kajtiykupis. n
qayllaykamuchunchu. Dt 30:19 Perdonawayku ari
1Sa 15:2
33:17 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´ 34:6 1 Kacha sonqoyoj: waj lugarespi
m Ex 33:14
“sutiykimantataj rejsiyki”. 33:18 ninku jatun sonqoyoj. 2 Chayri “mana
˜
1 Chayri “jatun kayniykita rikuchiway n Ex
´
32:9 usqhayllata phi narparikoj”. 34:9
´
ari”. 34:1 1 Chayri “losa rumista”. Ex 33:3 1 Chayri “tercos”.
´
EXODO 34:10-20 204
pantasqasniykuta, CAP. 34 diosesninkuta yupaychaspa
juchasniykutapis. a a Nu´ 14:19 qhenchachakonqanku,
Japikapuwaykutaj qanpata qarakustapis ruwanqanku1a
kanaykupaj”, nispa. b 2Sa 7:23 chaypacha qankunata
10 Diostaj kuticherqa: Sl 147:19, 20 inkitasonqachej, chay
“Kunanqa qankunawan uj tratota jaywasqanku imastataj
´
ruwasaj: Noqaqa tukuna imasta c Ex 33:16 mikhuchisonqachej. b
Dt 10:21
ruwasaj israelitas rikunankuta. 16 Chaypachataj qankunaqa
Chaytaqa manaraj maynejpipis ´ qhari wawasniykichejta
ruwarqanirajchu ni kay jallpapi, d Ex 19:5, 6
Dt 12:28
warmi wawasninkuwan
nitaj mayqen nacionpipis. b casarachiyta munankichej. c
Mayqen naciones chaupipichus ´ Chay warmi wawasninkutaj
e Ex
´
3:8
tiyakunkichej chaykunaqa, Ex 33:2 diosesninkuta yupaychaspa
´
rikonqanku noqa Jehova Dios Dt 7:1 qhenchachakonqanku,
imatachus ruwasqayta. qhari wawasniykichejtapis
Qankunarayku ruwasqayqa f Dt 7:2 inkitanqanku chay diosesninkuta
tukunapaj jinapuni kanqa. c yupaychaspa
´
11 ”Imatachus kunan g Ex 23:32, 33 qhenchachakunankupaj. d
kamachishaykichej chayta 17 ”Amapuni qankunaqa
´
kasuwaychej. d Noqa h Ex 23:24 metalta unuyachispa ima
˜
naupaqeykichejmanta Dt 12:3
diostapis ruwakunkichejchu. e
qharqosaj amorreosta, ´ 18 ”Mana Levadurayoj Tanta
cananeosta, hititasta, i Ex 20:3
Fiestataqa ruwankichejpuni. f
1Co 10:14
perizitasta, heveosta, 1Jn 5:21 Mana levadurayoj tantata
jebuseosta ima. e mikhunkichej, qankunaman
12 Amapuni ima tratotapis j Jos 24:19 kamachisqayman jina.
ruwankichejchu may  Chay tantataqa qanchis
jallpamanchus rishankichej ˜
Pana lado punchayta mikhunkichej abib1
chaypi tiyakoj runaswanqa, f a 1Co 10:20 killapi, g maychus fechanpi,
imaraykuchus paykunaqa
abib killapi Egiptomanta
urmachisunkichejman.g b Nu´ 25:2 llojsimusqaykichejrayku.
13 Qankunaqa 2Co 6:14
urmarachinkichej 19 ”Tukuy kuraj qhari
altaresninkuta, tunarankichej wawasniykichejqa noqajta
c Esd 9:2
yupaychana rumi pilaresninkuta, kanku, h jinallataj
˜
yupaychana kullu uywasniykichejpa naupaj kaj
d Dt 7:4 ˜
postesninkutapis1 wachasqa orqo unasninkupis
Dt 31:16 ˜
kuturankichej. h 14 Amapuni Jue 2:17 noqajta kanku, naupaj kaj torito,
˜
kumuykukunkichejchu qhasi
Jue 8:33 jinallataj naupaj kaj
1Re 11:2
manakaj diosesninkumanqa, i Ne 13:26 corderitopis. i 20 Sichus
´ ˜
imaraykuchus Jehova Diosqa1 Sl 106:28 burroykichejpata naupaj kaj
˜
payllata yupaychanata munan.2 unitan tiyapunman chayqa, chay
´ ˜
Payqa payllata yupaychanata e Ex 32:8 unanpa cuentanmanta uj ovejata
Le 19:4 ˜
munaj Diospuni. j 15 Amapuni Diospaj nakankichej.1
´
ima tratotapis ruwankichejchu Mana jinata ruwaspatajrı chay
f Le 23:6 ˜
chay jallpaspi tiyakojkunawanqa. u na burritotaqa kunkanpi
˜
Maypachachus paykunaqa ´
wajtaspa wanuchinkichej.
g Ex 23:15 Tukuynin kuraj qhari
34:13 1 Glosariopi yupaychana kullu
´
poste nisqata leeriy. 34:14 1 Hebreo h Ex 13:2 34:15 1 Chayri “ofrendastapis
´ Lu 2:23 jaywanqanku”. 34:18 1 Yanapa B15
parlaypeqa nin, “Jehova, sutenqa”. ˜
2 Chayri “mana qhawakullanchu nisqata leeriy. 34:20 1 Nakay: waj
´ ˜
waj dioskunata yupaychajkunata”. i Ex 22:30 lugarespi ninku degollay, wanuchiy.
´
205 EXODO 34:21-34
wawasniykichejmantapis CAP. 34 imaraykuchus kay palabrasman
´
qolqeta pagankichej. a Ama pipis a Ex 13:15 jina uj tratota ruwashani,
´
chusaj makillaqa noqaman Nu 18:15, 16 qanwan israelitaswan ima”, a
jamuwankichejchu. nispa. 28 Chaypi Moisesqa
´
21 ”Sojta diasta b Dt 5:12 qhepakorqa Jehova Dioswan,
llankankichej, qanchis kaj 40 diasta 40 tutastawan,
´
diatajr ı samarikunkichej,1 b ´
c Ex 23:16
ni imata mikhuspa, nitaj
tarpuna tiempopis kachun chayri Le 23:34 yakutapis tomaspa. b Diostaj1
cosechana tiempopis kachun. chay palta rumispi qhelqarqa
´
22 ”Chanta ruwallankichejtaj d Dt 16:16
trato ruwasqanmanta Chunka
Semanas Fiestata, trigo Kamachiykunata.2c
˜
chajraykichejmanta naupaj kaj 29 Chaymanta Moisesqa chay
´
e Ex 34:11 ´
poqoyta jaywaspa. Wata Sinaı orqomanta uraykamorqa,
tukukuytataj ruwankichej iskay palta rumispi qhelqasqa
´
Cosecha Tukukuy Fiestata.1c f Ex 23:18 kamachiykuna1 oqharisqa. d
23 ”Tukuy qharisqa watapi Moisestaj chay orqomanta
kinsa kutita renqanku ´ uraykamushaspa, mana
˜ g Ex 12:10
Israelpa Diosnin Senor ´
Nu 9:12 reparakorqachu uyan
˜
Jehovaj naupaqenman. d kancharishasqanta
˜
24 Noqa naupaqeykichejmanta Dioswan parlamusqanrayku.
h Nu´ 18:8, 12
waj nacionesta qharqosaj, e Dt 26:2 30 Aaronwan tukuy
jallpaykichejtataj Pr 3:9 israelitaswantaj Moisesta
jatunyachisaj. Mana pipis qhawarispa repararqanku
chay jallpaykichejtaqa ´
i Ex 23:19 uyan kancharishasqanta.
munapayanqachu, nitaj Dt 14:21 Chayrayku paykunaqa
japikaponqachu watapi kinsa manchachikorqanku
´
kutita Jehova Diosniykichejpa ´
j Ex 24:4 payman qayllaykuyta. e
˜ ´
naupaqenman Dt 31:9, 11 31 Moisestajr ı
wicharinaykichejkama.  paykunata wajyarqa. Chantaraj
˜ ˜
25 ”Uywa wanuchisqa Pana lado Aaronwan israelitasmanta
´
ofrendaj yawarnintaqa, ama a Ex 24:8 tukuy kamachejkunawan
Dt 4:13
jaywawankichejchu levadurayoj Moisesman qayllaykorqanku.
imastawan khuskaqa. f Moisestaj paykunawan
Pascua Fiestapi imatachus b Dt 9:18 parlarqa. 32 Chaymantaraj
jaywawasqaykichejtapis, tukuy israelitasqa Moisesman
ama puchuchinkichejchu ´
c Ex 31:18 qayllaykorqanku. Moisestaj
qayantinkamaqa. g Dt 10:2 chaypi paykunaman willarqa,
26 ”Jallpaykichejmanta ´
˜ imastachus Jehova Dios
naupaj kaj aswan sumaj ´ ´
d Ex 32:15 Sinaı orqopi kamachisqanta. f
poqoynintaqa, apamunkichej
´ 33 Moisesqa israelitaswan
Jehova Diosniykichejpa parlayta tukuytawan,
e 2Co 3:7
wasinman. h uyanta velowan qhataykukoj. g
˜ ´
”Cabra unitaj aychantaqa
´
34 Jehova Dioswan parlaj
ama mamanpa lechenpi f Ex 24:3 rispataj Moisesqa chay
Dt 1:3
timpuchinkichejchu”, i nispa. velonta orqhokoj. h Kutimuspataj
´ ´
27 Chanta Jehova Diosqa israelitasman willaj imastachus
Moisesta nillarqataj: “Tukuy g 2Co 3:13 Dios kamachisqanta. i
kay palabrasta qhelqay, j
34:28 1 Hebreo parlaypeqa nin,
h 2Co 3:16
34:21 1 Chayri “samarikuna punchayta “Paytaj”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
respetankichej”. 34:22 1 Sutikullantaj “Chunka Palabrasta”. 34:29 1 Chayri
Chujllas Fiesta. i Dt 27:10 “testigo jina kaj iskay palta rumis”.
´
EXODO 34:35–35:19 206
35 Israelitasqa Moisesta CAP. 34 waj valorniyoj rumistawan
qhawarispa uyanta a 2Co 3:7, 13 efodman,1a pecheramanwan b
kancharishajta rikoj kanku.  churanapaj.
´
Moisestajr ı uyanta velowan CAP. 35 10 ” ’Qankuna ukhupi tukuy
´
qhataykukoj, ujtawan Dioswan1 b Ex 34:32 yachayniyojkuna c jamuychej,
´
parlamunankama. a ´ imastachus Jehova Dios
´
35
c Ex 20:9, 10
Chanta Moisesqa Le 23:3
kamachin chay imasta
tukuy israelitasta ruwanaykichejpaj.
´
tantachimuspa, paykunaman d Ex 31:14, 15
´
11 Qankunaqa ruwankichej
´ Nu 15:32, 35 Diosta yupaychana toldota,
nerqa: “Jehova Diosqa kay
imasta ruwanata kamachin: b e Ex
´
25:2-7
qhatanasninta, jawa
´ qhatanasninta, ganchosninta,
2 Sojta punchaykunata Ex 35:29
trabajankichej, qanchis kaj marcosninta, sujetana
´ f 2Co 8:12 kaspisninta, machonesninta,1
punchaytajrı qankunapaj santo 2Co 9:7
punchay kanqa. Chay chukusninta ima, 12 jinallataj
´ arca nisqa cajata, d apana
samarikuna punchayqa g Ex
´
26:7

jatun punchay kanqa,


Ex 36:8 kaspisninta, e chay arcaj
´ ´ tapanta, f chay qayllapi kanqa
Jehova Diospaj taqasqa. c h Ex 25:3, 6
Pichus chay punchay  chay cortinata, g 13 mesata, h
˜ ˜ apana kaspisninta, imaschus
trabajajqa wanuchisqa kanqa. d Pana lado
3 Samarikuna punchaypeqa ´ chay mesapi kanqa chay imasta,
a Ex 28:9 ˜
amapuni ninallatapis
´
Ex 39:14 Diospa naupaqenpi kaj nisqa
wasiykichejpi ´
tantata, i 14 jinallataj
b Ex 28:15 candelerota,1 j tukuy
japichinkichejchu”, nispa.
´ ´ imasnintinta, mecherosninta,
4 Chanta Moisesqa tukuy c Ex
´
31:6
kanchachina aceiteta, k
israelitasta nillarqataj: Ex 36:1 ´ ˜
´ 15 chanta incienso qoshnichina
“Jehova Diosqa kamachillantaj: ´
altarta, l apana kaspisninta,
´ d Ex 25:10
5 ‘Qankunaqa Jehova Diospaj santo aceiteta, sumaj qapaj
´
ofrendasta apamuychej. e e Ex 25:13
inciensota, m Diosta yupaychana
Sapa ujniykichej ofrendasta ´ toldo punkupaj cortinata,
´ f Ex 25:17
Jehova Diospaj apamuychej 16 ofrenda qolachina1 altarta, n
sonqoykichejpi ´
g Ex 26:31 cobre rejillanta, apana
munasqaykichejman jina: f kaspisninta, imaschus chay
´
orota, qolqe metalta, cobreta, h Ex 25:23
altarpaj kanqa chaykunata,
6 azul hilota, kulli hilota,1 ´ wirkhita, imapichus chay
i Ex 25:30
puka qaytuta, sumaj linota, Le 24:5, 6 wirkhi churasqa kanqa
cabra pelota, g 7 pukaman chaynintinta, o 17 jinallataj
˜ ´
tinisqa carnero1 qarasta, j Ex 25:31
patiopaj cortinasta, p
foca2 qarasta, acacia ´ kaspisninta, chukusninta,
k Ex 27:20
maderasta, 8 mecherospaj patio punkupaj cortinata,
aceiteta, jinallataj balsamotapis. ´
l Ex
´
30:1 18 Diosta yupaychana toldoj
Chay balsamoqa kanqa Ex 37:25
´ estacasninta, patioj
Ex 40:5
santo aceitepaj, sumajta estacasninta, chay estacaspa
qapaj inciensopajwan. h
´
´
m Ex 30:34, 35 watanasninta, q 19 yupaychana
9 Chanta apamullaychejtaj toldopi sirvinapaj sumaj awasqa
´ ´
onice valorniyoj rumista, n Ex 27:1
´ 35:9 1 Efodqa uj mandil jina karqa.
34:35 1 Hebreo parlaypeqa nin, o Ex
´
30:18
Chaytataj sacerdotes churakoj kanku.
Ex 38:8
“paywan”. 35:6 1 Chayri “morado Glosariopi efod nisqata leeriy.
hilota”. 35:7 1 Carnero: waj lugarespi ´
p Ex 27:9 35:11 1 Chayri “columnasninta”. 35:14
ninku mocho, oveja toro. 2 Focaqa 1 Chayri “candelabrota”. 35:16 1 Chayri
´
yakupi kausaj animal. q Ex 27:19 “ruphachina”.
´
207 EXODO 35:20-34
ropasta, a Aaronpaj sacerdote CAP. 35 cabra pelosta1 tukuy sonqo
´
ropasta, b jinallataj wawasninpaj a Ex
´
31:6, 10 phushkarqanku.
ropastapis, sacerdotes jina Ex 39:33, 41
27 Israelmanta
sirvinankupaj’, nispa”. kamachejkunataj apamorqanku
´ ´
20 Chanta tukuynin onice valorniyoj rumista, waj
israelitasqa Moisespa valorniyoj rumistawan efodman,
˜
naupaqenmanta riraporqanku. ´
pecheramanwan churanapaj. a
21 Chaymantataj ofrendasta b Ex 39:1 28 Apamullarqankutaj
´
Jehova Diospaj apamorqanku, balsamota, aceitetapis.
pikunachus tukuy sonqowan Chay aceiteqa karqa
qoyta munarqanku chaykuna. c kanchachinapaj, santo
Chaytaqa apamorqanku aceitepaj, b sumajta qapaj
´
Dioswan tinkukuna toldo c Ex
´
25:2 inciensopajwan. c 29 Ajinata
Ex 36:2
ruwakunanpaj, imasninchus 2Co 8:12
tukuy qharis, warmis ima
kanan karqa chaykunapajwan, 2Co 9:7 apamorqanku imastachus tukuy
jinallataj sacerdote ropaspajpis. sonqowan qoyta munasqankuta,
´
22 Ajinata jamorqanku qharis Moisesman Jehova Dios
warmis ima, imastachus tukuy kamacherqa chay imasta
sonqowan qoyta munarqanku ruwanankupaj. Israelitasqa
chay aparisqas. Paykunaqa ´
d Ex 38:24 chay ofrendasta tukuy sonqo
kay imasta apamorqanku: ´
apamorqanku Jehova Diospaj. d
´
japichinasta, aretesta, anillosta, 30 Chanta Moisesqa
waj valorniyoj imasta, oromanta israelitasman nerqa:
ruwasqa tukuy laya1 imastawan. ´ ˜ ´
“Jehova Diosqa ajllanna Juda
Ajinata paykunaqa chay oro ´ ayllumanta1 Bezalelta, pichus
´ e Ex
´
28:3
ofrendasta2 Jehova Diospaj Ex 31:6 Urijpa wawan, Hurpa
´ ´
apamorqanku. d 23 Chant a Ex 36:8 allchhintaj chayta. e 31 Diosqa
apamullarqankutaj: azul hilota, 
˜ payman juntachin espiritunwan,
kulli hilota, puka qaytuta, sumaj Pana lado
´ yachayniyoj kananpaj,
linota, cabra pelota, pukaman a Ex 28:15, 28
˜ ´
Ex 39:15, 21
tukuy imata ruwayta
tinisqa carnero qarasta, foca yachananpaj, yuyayniyoj
qarasta ima. 24 Wakintaj kananpaj tukuy laya imasta
´
Jehova Diospaj ofrendata sumajta ruwananpaj,
˜ ˜
qonankupaj apamorqanku 32 ajinamanta naupajmantana
qolqe metalta, cobretawan. ´ yuyaychakunanpaj
b Ex 30:23-25
Chantapis pikunajtachus imaynatachus imatapis
tiyaporqa acacia maderasninku kachituta ruwananta, oromanta
chaytapis apamullarqankutaj, imasta, qolqemanta imasta,
imaschus ruwakunan karqa cobremanta imastawan
chaykunata ruwanapaj. ´ ruwananpaj, 33 jinallataj
25 Sumajta phushkayta c Ex 30:34, 35
valorniyoj rumista kutunanpaj,
yachaj warmispis e japichinasninmantaj
phushkasqankuta churananpaj, maderamantapis
apamorqanku: azul hilota, tukuy imata kachituta
kulli hilota, puka qaytuta, ´ ruwananpaj. 34 Chantapis
sumaj linotawan. d Ex 36:5 Diosqa Bezalelpa sonqonman
2Co 9:7
26 Chantapis sumajta
phushkayta yachaj warmisqa 35:26 1 Wakin lugarespi cabrasqa
pelosapas kanku. Chayrayku cabra
35:22 1 Chayri “tukuy rijchaj”. 2 Chayri pelota phushkanku. 35:30 1 Uj aylloqa
“kayman jaqayman kuyuchisqa uj familiamanta miraj ashkha familias
´
ofrendasta”. e Ex 31:2-6 kanku.
´
EXODO 35:35–36:12 208
yachayta churan, Dan CAP. 35 nispa. 6 Chaymanta Moisesqa
´
ayllumanta Ahisamacpa wawan a Ex 36:1 tukuynin campamentopi1
Oholiabpa sonqonmanpis kajkunaman willachimorqa:
˜
yachayta churallantaj, “Qharispis warmispis amana
paykuna wajkunaman imatapis apamuychejchu Diosta
yachachinankupaj. a 35 Diosqa yupaychana toldota ruwanapaj”,
paykunaman yachayta qon, b nispa. Ajinata israelitastaqa
˜
tukuy imata kachituta ´
jarkarqa amana imatapis
ruwanankupaj, sumajta b Ex 31:3 apamunankupaj. 7 Tukuy ima
 ˜
bordanankupaj, jinallataj ruwakunanpajqa ashkhana
sumajta awanankupajpis azul CAP. 36 karqa, necesitakusqanmantapis
c Ex
´
25:9 ˜
hilowan, kulli hilowan, puka ´ aswan ashkhana.
Ex 31:6
qaytuwan, sumaj linowan ima. 8 Tukuy yachayniyojkunaqa a
Paykunaqa tukuy imasta chunka telasmanta ruwarqanku
˜ ˜
ruwanqanku, naupajmantanataj Diosta yupaychana toldota. b
wakichenqanku imaynatachus Chay telastaqa sumaj kantisqa
chay imasta kachituta linomanta awarqanku.
ruwanankuta. Bezaleltaj1 chay telaspi

36
´
”Bezalelwan, d Ex
´
28:3 querubinesta2 bordarqa azul
Ex 35:10
Oholiabwan, tukuy hilowan, kulli hilowan,3 puka
yachayniyojkunawan Diosta qaytuwan ima. c 9 Tukuynin
˜
yupaychana toldopaj tukuy telasqa uj tamanolla karqanku,
´
imasta ruwanqanku, Jehova Dios largonmanqa karqanku
kamachisqanman jina. 12 metros khuskanniyoj,
´
Jehova Dios paykunaman anchonmantaj casi iskay
˜ ´
yachayta qon na imatapis ´
e Ex 35:21, 26 metrosniyoj.1 10 Chanta
sumajta ruwanankupaj”, c nispa. Bezalelqa chay chunka
´
2 Chanta Moisesqa telasmanta phishqata ujllaman
wajyarqa Bezalelta, Oholiabta, siraykorqa, chay ujnin phishqa
tukuy yachayniyojkunatawan, telastapis ujllaman siraykorqa.
´ ´
pikunamanchus Jehova Dios 11 Chant a chay iskaynin
yachayta sonqonkuman churarqa telasta japichinanpajqa, ujnin
´
chaykunata. d Paykunataj f Ex 35:5-9 telaj puntanman azul
Pr 3:9
nerqanku imatapis tukuy sonqo 2Co 9:7
qaytumanta ninrista siraykorqa,
ruwaysikunankuta. e  ujnin telaj puntanmanpis
3 Moisestaj paykunaman ˜
Pana lado
ninrista siraykullarqataj.
˜
qorqa tukuy ofrendasta, f ´
a Ex 31:6
12 Chay naupaj kaj telaj
mayqenkunatachus israelitas puntanmanqa 50 ninrista
apamusqanku Diosta yupaychana siraykorqa, ujnin kaj telaj
toldopaj chayta. Israelitastaj puntanmanpis 50 ninrisllatataj
sapa paqarin ofrendasta siraykorqa. Ajinamanta
apamullarqankupuni ninrispurata japirachinanpaj.
tukuy sonqo.
´ ´ 36:6 1 Campamentoqa ashkha toldo
4 Chant a tukuy b Ex
´
25:9
yachayniyojkunaqa Diosta Ex 39:32 wasis. 36:8 1 Hebreo parlaypeqa
´
Heb 9:9 nin, “Paytaj”. 2 Glosariopi querubın
yupaychana toldopaj imastachus nisqata leeriy. 3 Chayri “morado
ruwashasqankuta saqespa, hilowan”. 36:9 1 Hebreo parlaypeqa
Moisesman jamorqanku qhepan nin, “largonmanqa karqanku
qhepanta, 5 nerqankutaj: 28 codosniyoj, anchonmantaj
˜
“Israelitasqa ancha ashkhatana tawa codosniyoj”. Uj codoqa
´ ´
ofrendasta apamunku Jehova 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
´
Dios kamachisqanta ruwanapaj”, c Ex 26:1-6 nisqata leeriy.
´
209 EXODO 36:13-30
´
13 Chanta ruwallarqataj CAP. 36 67 centimetrosniyoj.1 22 Sapa
´
oromanta 50 ganchosta, a Ex 26:7-11 marcotaqa ruwarqa iskay
chaykunawantaj chay iskaynin japichinasqa chakisniyojta.
telasta japiracherqa. Ajinata ruwarqa sapa marcota
Jinamanta Diosta yupaychana Diosta yupaychana toldopaj.
toldopajqa uj telalla karqa. 23 Diosta yupaychana
14 Chaymantaqa toldoj lloqe1 ladonpajqa
awallarqataj cabra pelomanta1 20 marcosta ruwarqa. 24 Chay
11 telasta, Diosta yupaychana 20 marcosta sayachinapajtaj
toldota qhatanapaj. a 40 chukusta ruwarqa qolqe
˜ metalmanta. Uj marcoj iskay
15 Chay 11 telasqa uj tamanolla
karqanku, largonman karqa chakisninpajqa iskay chukusta
13 metrosniyoj, anchonmantaj ´
b Ex 26:14
ruwarqa. Chay ujkunapajpis
casi iskay metrosniyoj.1 kikillantataj ruwarqa,
16 Phishqa telastaqa siraykuspa sapa marcoj iskay chakisninpaj
uj telallaman tukucherqa, iskay chukusta. a 25 Diosta
˜
chay ujnin sojta telastapis yupaychana toldoj pana1
siraykuspa uj telallamantaj ladonpajpis 20 marcosllatataj
´
tukucherqa. 17 Chant a chay ruwarqa. 26 Chay marcosta
iskaynin telasta japichinapajqa, sayachinapajtaj qolqe
uj telaj puntanman 50 ninrista metalmanta ruwallarqataj
40 chukusta. Uj marcota
siraykorqa, ujnin telaj
sayachinapajqa iskay chukus
puntanmanpis 50 ninrisllatataj
karqa. Chay ujnin marcosta
siraykorqa. 18 Chantaqa c Ex
´
25:10, 23
´ sayachinapajpis sapa ujpaj
50 ganchosta cobremanta Ex 27:1
´
Ex 30:5 iskay chukusllatataj karqa.
ruwarqa, chaywan chay ´
Ex 36:36 27 Diosta yupaychana toldoj
iskaynin telasta japichinapaj.
wasa ladonpajqa1 sojta marcosta
Ajinamanta uj telalla ´
ruwarqa. b 28 Chant a iskay
kananpaj.
marcostawan ruwarqa Diosta
19 Chay toldota qhatanapaj yupaychana toldoj wasa ladonpi
ruwallarqataj uj qhatanata iskaynin esquinasninman
˜
pukaman ti nisqa carnero1 sayachinapaj. 29 Chay iskay
qarasmanta. Chay patanman marcostaqa iskay maderasmanta
qhatanapajtaj waj qhatanata ruwarqa, pata kantusnintataj
ruwallarqataj foca2 qarasmanta. b ˜
kaskanacherqa, naupaj kaj anillo
20 Diosta yupaychana karqa chaypi. Ajinata ruwarqa
toldopajqa, marcosta ruwarqa ´
d Ex 26:15-18 puraj lado esquinasninpaj.
acacia maderamanta. c  30 Diosta yupaychana toldoj
Chay marcosqa cheqanta ˜
Pana lado wasa ladonpi tukuynin marcosqa
sayachinapaj karqa. d ´
a Ex 26:19-21 pusaj karqa. Chaykunata
21 Sapa marcoqa sayayninman sayachinapajtaj qolqe
tawa metros khuskanniyoj metalmanta 16 chukus karqa.
karqa, anchonmantaj Sapa marcota sayachinapajqa
iskay chukus karqa.
36:14 1 Wakin lugarespi cabrasqa
pelosapas kanku. Chayrayku cabra 36:21 1 Hebreo parlaypeqa nin,
pelota phushkanku. 36:15 1 Hebreo “sayayninman 10 codosniyoj karqa,
parlaypeqa nin, “largonman karqa anchonmantaj uj codo khuskanniyoj”.
30 codosniyoj, anchonmantaj tawa 36:23 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sur”.
codosniyoj”. 36:19 1 Carnero: waj 36:25 1 Hebreo parlaypeqa nin, “norte”.
lugarespi ninku mocho, oveja toro. 36:27 1 Hebreo parlaypeqa nin, “wasa
´
2 Focaqa yakupi kausaj animal. b Ex 26:22-25 ladonpaj, inti yaykuy ladonpajqa”.
´
EXODO 36:31–37:7 210
31 Diosta yupaychana toldoj CAP. 36 forraykorqa. Phishqa
´
lloqe ladonpi marcosta a Ex 26:26-28 chukusnintataj cobremanta
japichinapajtaj, acacia ruwarqa.
´
maderamanta phishqa
sujetana kaspista ruwarqa. a
˜
´
b Ex 26:29 37 Chanta Bezalelqa a
arca nisqa cajata b
32 Pana ladonpi marcosta ruwarqa acacia maderamanta.
japichinapajpis phishqa Chayqa largonman karqa
´
sujetana kaspisllatataj ruwarqa. c Ex 40:21 uj metro 11 centimetrosniyoj,
Phishqatataj ruwarqa wasa Heb 10:19, 20
anchonmantaj
ladonpaj.1 33 Ujnin sujetana 67 centimetrosniyoj,
kaspitaqa ruwarqa ujnin sayayninmanpis
d Ge´ 3:24
kantunmanta ujnin kantunkama 67 centrimetrosniyoj.1 c
pasachinapaj, marcospa 2 Chay arcaj ukhuntawan
chaupinpi anillosta ´ jawantawanqa oro purituwan
e Ex 26:31, 32
churarqa chayninta. forraykorqa, pata
34 Chay marcostaqa orowan kantusnintapis orollawantaj
forraykorqa. Chay marcospajtaj ´ muyuykucherqa moldurawan
f Ex 26:36, 37
anillosta oromanta ruwarqa, 
jina.1d 3 Chaymantataj ruwarqa
chayninta chay sujetana ˜ oromanta tawa anillosta.
Pana lado
kaspista pasachinapaj. Chaykunatataj churarqa
 arcaj tawantin esquinasninman,
Chay kaspistapis orollawantaj
forraykorqa. b CAP. 37 chakisnin patitaman,
´
35 Ruwallarqataj uj cortinata c a Ex
´
31:2-5
Ex 38:22
iskay anillosta arcaj ujnin
azul hilomanta, kulli ladonman, iskay anillostataj
hilomanta, puka qaytumanta, chay ujnin ladonman.
´
sumaj kantisqa linomantawan. ´ 4 Chanta ruwallarqataj acacia
b Ex 40:3
Chay cortinapitaj querubinesta d ´
Nu 10:33 maderamanta kaspista,
bordarqa. e 36 Chay orowantaj forraykorqa. e
cortinapajqa ruwarqa acacia 5 Chay kaspistataj pasacherqa
maderamanta tawa ´
c Ex 25:10-15 arcaj ladosninpi kaj anillosninta,
machonesta,1 orowantaj chaymanta japispa arcata
forraykorqa, ganchostapis apanapaj. f
orollamantataj ruwarqa. Chay d Heb 9:4 6 Chay arcaj tapantaqa
machonesta sayachinapajtaj oro puritumanta ruwarqa, g
qolqe metalmanta tawa chukusta largonman uj metro
ruwarqa. 37 Diosta yupaychana e 2Cr 5:9 11 centimetrosniyojta,
toldo punkupajqa uj cortinata anchonmantaj
awarqa azul hilowan, 67 centimetrosniyojta.1 h
kulli hilowan, puka qaytuwan, f Jos 3:8 7 Chay arcaj tapanpitaj i ruwarqa
sumaj kantisqa linowan ima. f oromanta iskay querubinesta1 j
38 Chay cortinata
37:1 1 Hebreo parlaypeqa nin,
warkhuykunapajtaj ruwarqa g Le 16:2, 14
“largonman karqa iskay codos
1Cr 28:11
phishqa machonesta, khuskanniyoj, anchonmantaj uj codo
´
ganchosta ima. Chanta chay khuskanniyoj, sayayninmanpis
machonespa pata puntasninta, ´ uj codo khuskanniyoj”. Uj codoqa
japichinasnintapis1 orowan
h Ex 25:17-20 ´
44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
nisqata leeriy. 37:2 1 Chayri
36:32 1 Hebreo parlaypeqa nin, “inti ´ “ribetewan jina”. 37:6 1 Hebreo
yaykuy ladonpaj, wasa ladonpaj”. i Ex 40:20 parlaypeqa nin, “largonman iskay
36:36 1 Chayri “columnasta”. 36:38 codos khuskanniyojta, anchonmantaj
1 Chayri japichinapaj “anillosnintapis”, uj codo khuskanniyojta”. 37:7
´
“argollasnintapis”. j Ge´ 3:24 1 Glosariopi querubın nisqata leeriy.
´
211 EXODO 37:8-23
martillowan takaspa, ujta ujnin CAP. 37 mesata apanapaj. 15 Chay
kantunpi, ujtataj ujnin kantunpi. a Heb 9:5 kaspistaqa ruwarqa acacia
8 Chay querubinestaqa tapaj maderamanta, orowantaj
iskaynin kantusninpi ruwarqa, forraykorqa, chaymanta
ujta ujnin kantunpi, japispa mesata apanapaj.
´
ujtataj ujnin kantunpi. 16 Chant a chay mesapaj
9 Chay iskay querubinespa ruwallarqataj oro puritumanta
lijrasnenqa1 pataman oqharisqa platosta, vasostawan. Jinallataj
karqa, arcaj tapantataj ruwarqa yurusta, fuentestawan
llanthuykorqa. a Chantapis vino ofrendasta jichanapaj. a
chay querubinesqa uyapura b 1Sa 4:4 17 Chantaqa martillowan
qhawanasqas karqanku, Sl 80:1
takaspa uj candelerota1 b
tapaman kumuykusqastaj. b ruwarqa oro puritumanta.
´ ˜
10 Chant a mesatanataj Chay candeleroj sayanan,
ruwarqa acacia maderamanta, c chaupi kaspin, tika chupasnin,
largonman mukusnin,2 tikasnin imaqa
89 centimetrosniyojta, kikinmanta ruwasqa karqa, mana
anchonman waj wajchu. c 18 Chay candeleroj
44 centimetrosniyojta, chaupi kaspinmantaqa sojta
sayayninmantaj ´ ramas llojserqa, uj ladonman
67 centimetrosniyojta.1d c Ex 40:4
kinsa, uj ladonmantaj kinsa.
11 Chay mesataqa oro 19 Ujnin ladopeqa sapa ramapi
purituwan forraykorqa. kinsa tika chupas karqa,
Kantusnintapis orollawantaj almendro tikasman rijchakoj,
muyuykucherqa moldurawan mukusniyoj, tikasniyoj ima.
jina. 12 Chay mesaj Ujnin ladopipis sapa ramapi
kantusninmanqa maderaswan kikillantaj karqa. Ajinata
muyuykucherqa, chay sojtantin ramas llojserqa chay
maderasqa anchonman uj maki ´ candeleroj chaupi kaspinmanta.
tajllu1 karqa. Chay maderaspa d Ex 25:23-28
 20 Candeleroj chaupi kaspinpi
kantusnintapis orollawantaj ˜ kallarqataj tawa tika chupas
muyuykucherqa moldurawan Pana lado
´ almendro tikasman rijchakoj,
jina. 13 Chaymantaqa ruwarqa a Ex 25:29
mukusniyoj, tikasniyoj ima.
oromanta tawa anillosta. 21 Chaupi kaspimanta
Chaykunatataj churarqa ˜
naupajta sapa ladoman ramas
mesaj tawantin esquinasninman, llojsishan chay urapeqa
maykunapichus chakisnin uj muku karqa. Qhepan kajpi
japichisqas kasharqanku sapa ladoman ramas llojsishan
chaynejman. chay urapipis uj muku
14 Chay anillosqa kasharqa kallarqataj, qhepan kajpipis
maderaswan muyuykucherqa ´ kikillantaj karqa. Ajina karqa
chay uritapi, chayninta b Ex 40:24
candeleroj chaupi kaspinmanta
Le 24:4
kaspista pasachinapaj, 2Cr 13:11 sojta ramas llojsishanku
chay kaspismanta japispa
chaykunapi. 22 Candeleroj
37:9 1 Lijra: waj lugarespi ninku ala. mukusnin, ramasnin,
37:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, tukuy imasninpis ujlla karqa,
“largonman iskay codosniyojta, oro puritumanta martillowan
anchonman uj codoyojta, takasqa. 23 Chay candeleropajqa
sayayninmantaj uj codo oro puritumanta ruwarqa qanchis
khuskanniyojta”. 37:12 1 Uj maki
´ 37:17 1 Chayri “candelabrota”.
tajlloqa kanman 7,4 centımetros jina.
´
Yanapa B14 nisqata leeriy. c Ex 25:31-39 2 Muku: waj lugarespi ninku mutu.
´
EXODO 37:24–38:8 212
mecherosta mechasniyojta, a CAP. 37 sayayninmantaj karqa uj metro
jinallataj tenazasninta, a Nu´ 8:2 30 centimetrosniyoj.1 a
´
brasa apaykachanasnintapis. 2 Chanta altarpa tawantin
24 Chay candelerotaqa esquinasninpeqa kikinmanta
tukuy imasnintawan ruwarqa llojsej wajrasta ruwarqa,
34 kilos1 oro puritumanta. chay altarwan ujlla kananpaj.
´
25 Chanta ruwallarqataj Chay altartataj cobrewan
acacia maderamanta ´ forraykorqa. b 3 Chaymantaqa
b Ex 30:7
uj altarta, chaypi inciensota ´
Ex 40:5
cobremanta ruwarqa altarpaj
˜ imaschus kanan karqa
qosh nichinapaj. b Sl 141:2
Chay altarqa cuadrado karqa. Ap 8:3 tukuy chayta: ushpha wijchuna
Sapa ladonmanqa karqa baldesta, palasta,
44 centimetrosniyoj, fuentesta, trinchesta,
sayayninmantaj karqa brasa apaykachanasta ima.
89 centimetrosniyoj.1 4 Altarpajqa ruwallarqataj
Wajrasninpis kikinmanta cobremanta uj rejillata.
llojserqa. c 26 Tukuynin ´
c Ex 30:1-5
Chay rejillataqa altar ukhuman
altartaqa oro purituwan churaykorqa, kantusnin uraman,
forraykorqa patanta, tukuynin altarpa khuskanninman.
´
muyuyninta, wajrasninta ima. 5 Chanta tawa anillosta
Pata kantusnintapis orollawantaj metalmanta ruwarqa.
muyuykucherqa moldurawan Chaykunatataj churarqa
jina. 27 Chay moldura uritapitaj altarpa tawantin
´
oro anillosta churarqa,
d Ex
´
30:25, 33 esquinasninman, cobre rejilla
Ex 40:9
ujnin ladopi iskayta, ujnin kashan chay qayllaman,
ladopitaj iskayta. Chayninta chayninta kaspista
pasachinanpaj. 6 Chantaqa
kaspista pasachispa altarta
ruwarqa kaspista acacia
apanapaj. 28 Chay kaspistaqa
maderamanta. Chaykunatataj
ruwarqa acacia maderamanta,
cobrewan forraykorqa.
orowantaj forraykorqa.
´ ´
e Ex 30:34, 35 7 Chay kaspistaqa pasacherqa,
29 Chanta wakicherqa santo Sl 141:2 altarpa iskaynin ladosninman
aceiteta, d jinallataj sumaj qapaj  anillosta churarqa chayninta,
inciensotapis mana waj imaswan ˜
Pana lado chay kaspismanta oqharispa
yapasqata. e Chaykunataqa  altarta apanapaj. Altartaqa
wakicherqa imaynatachus tablasmanta ruwarqa uj cajonta
CAP. 38
sumajta qapaj imasta ´
jina, patantapis urantapis
a Ex 27:1-8
wakichinku ajinata. ´
Ex 40:10 juskullata.
38 Bezalelqa ruwallarqataj ´
8 Chanta ruwallarqataj
ofrenda qolachina1 cobremanta uj wirkhita, c
altarta acacia maderamanta. churanantawan. Chaykunataqa
Chay altarqa cuadrado karqa. ruwarqa Dioswan tinkukuna
Sapa ladonman karqa iskay toldo punkupi sirvinku, chay
metros 20 centimetrosniyoj, b 2Cr 1:5 warmispa espejosninkumanta.1
37:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, 38:1 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“uj talento”. Uj talentoqa pesarqa “Largonman karqa phishqa codos,
34,2 kilos ( 1.101 onzas troy). anchonman phishqa codos,
Yanapa B14 nisqata leeriy. 37:25 sayayninmantaj karqa kinsa codos”.
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Largonman ´
Uj codoqa 44,5 centımetros karqa.
karqa uj codo, anchonman uj codo, ´ Yanapa B14 nisqata leeriy. 38:8
c Ex 30:18
sayayninmantaj karqa iskay codos”. Le 8:11 1 Espejos nispaqa parlashan sumaj
38:1 1 Chayri “ruphachina”. 1Re 7:23 lluskachasqa metal espejosmanta.
´
213 EXODO 38:9-21
˜
9 Chaymantaqa patiotanataj CAP. 38 sojta metros khuskanniyoj1
´
ruwarqa. a Chay patioj a Ex 40:8 cortinas karqa, kinsa
lloqe1 ladonpajqa sumaj kaspisniyoj, kinsa chukusniyoj.
kantisqa linomanta cortinasta 15 Patio punkoj ujnin
ruwarqa. Chay lloqe ladoqa ladonpajpis sojta metros
44 metros khuskanniyoj khuskanniyoj1 cortinas
karqa.2 b 10 Kallarqataj kallarqataj, kinsa kaspisniyoj,
20 kaspis, 20 chukus ima kinsa chukusniyoj. 16 Patioj
cobremanta ruwasqas. muyuynintinpi kaj cortinasqa
Chay kaspispa ganchosninwan sumaj kantisqa linomanta
japichinasninwantaj1 ruwasqa karqa. 17 Kaspista
qolqe metalmanta karqa. sayachinapaj chukusqa
˜ cobremanta ruwasqa karqa.
11 Patioj pana3 ladonpipis
Chay kaspispa ganchosninwan
cortinas kallarqataj,
˜ japichinasninwantaj1 qolqe
chay pana ladoqa 44 metros
metalmanta ruwasqa karqa,
khuskanniyoj karqa.2 pata puntasninpis qolqe
Chay cortinaspa 20 kaspisnin, ´
b Ex 27:9-15 metalwan forrasqa karqa.
20 chukusninpis cobremanta  Patioj tukuynin kaspisninpajqa
ruwasqa karqa. Chay kaspispa ˜
Pana lado qolqe metalmanta japichinas
ganchosninwan ´
a Ex 27:17 karqa. a
japichinasninwantaj1 18 Patio punkupaj cortinaqa
qolqe metalmanta awasqa karqa azul hilowan,
ruwasqa karqa. 12 Patioj wasa1 kulli hilowan,1 puka qaytuwan,
ladontaj 22 metros sumaj kantisqa linowan ima.
20 centimetrosniyoj karqa,2 Chay cortinaqa largonman
chaypajpis cortinas karqa jisqon metrosniyoj,
kallarqataj. Chay cortinaspajqa anchonmantaj patioj cortinasnin
karqa chunka kaspis, jinallataj karqa iskay metros
chunka chukus ima. 20 centimetrosniyoj.2 b
Chay kaspispa ganchosnin, 19 Chay cortinaj tawa
japichinasninpis3 qolqe kaspisnin, tawa chukusninpis
metalmanta ruwasqa karqa. cobremanta ruwasqa karqa.
˜
13 Naupaj1 ladoman Chay kaspispa ganchosninwan
patioj anchonqa karqa japichinasninwantaj1 qolqe
22 metros 20 centimetrosniyoj.2 ´ metalmanta ruwasqa karqa,
b Ex 27:16 pata puntasninpis qolqe
14 Punkoj ujnin ladonpajqa
metalwan forrasqa karqa.
38:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, 20 Diosta yupaychana toldoj
“sur”. 38:9, 11 2 Hebreo parlaypeqa estacasnin, jinallataj patioj
nin, “100 codosniyoj karqa”. 38:10, estacasninpis tukuynin
11, 17, 19 1 Chayri japichinapaj cobremanta ruwasqa karqa. c
´
“anillosninwantaj”, 21 Moises kamachisqanman
“argollasninwantaj”. 38:11 3 Hebreo jina, levitasqa listata
parlaypeqa nin, “norte”. 38:12 ruwarqanku imaswanchus
1 Hebreo parlaypeqa nin, “inti ruwasqankuta Diosta
yaykuy”. 2 Hebreo parlaypeqa nin, yupaychana toldota, maypichus
“50 codosniyoj karqa”. 3 Chayri
japichinapaj “anillosninpis”, 38:14, 15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “15
“argollasninpis”. 38:13 1 Hebreo codosniyoj”. 38:18 1 Chayri “morado
parlaypeqa nin, “Inti llojsimuy”. hilowan”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
2 Hebreo parlaypeqa nin, “karqa “largonman karqa 20 codosniyoj,
´
50 codosniyoj”. c Ex 27:19 anchonmantaj phishqa codosniyoj”.
´
EXODO 38:22–39:2 214
Diospa trato ruwasqan CAP. 38 chukuspis ruwasqa karqa
´
arca nisqa caja kashan chay a Ex
´
25:16 3.420 kilos qolqe metalmanta.1
toldota. a Levitastaqa chayta Ex 31:18 Pachaj chukusqa ruwasqa
´
Nu 17:7
ruwanankupaj b kamachisharqa karqa 3.420 kilos qolqemanta,
sacerdote Aaronpa wawan sapa chukoqa karqa 34 kilos
Itamar. c 22 Imastachus 200 gramosniyoj qolqemanta.2a
´ b Nu´ 3:6
Jehova Dios Moisesman ´ 28 Bezalelqa 20 kilos1
Nu 4:46, 47
kamacherqa tukuy chaytaqa, qolqe metalmanta ruwarqa
´
Juda ayllumanta1 Bezalel d machonespa2 ganchosninta,
ruwarqa. Payqa Urijpa wawan ´ pata puntasnintapis chay
karqa, Hurpa allchhintaj. c Ex 6:23 qolqellawantaj forraykorqa,
´
Nu 4:28
23 Paywan kasharqa Dan 1Cr 6:3 sumajtataj japiykucherqa.
ayllumanta Ahisamacpa wawan 29 Cobre ofrendaqa1
Oholiab. e Payqa sumajta karqa 2.420 kilos.2
yacharqa tukuy imata kachituta d Ex
´
31:2-5
30 Chay cobremantaqa
ruwayta, sumajta bordayta, ´
Ex 35:30
´
ruwarqa Dioswan tinkukuna
sumajtataj awayta azul hilowan, Ex 36:1
´ toldo punkupaj chukusta,
Ex 37:1
kulli hilowan, puka qaytuwan, 2Cr 1:5
jinallataj cobre altarta,
sumaj linowan ima. cobre rejillata, imaschus
24 Ima orowanchus chay altarpaj karqa chay
santo lugar ruwakorqa chay oroqa ´ imastawan. 31 Ruwallarqataj
e Ex 31:6
kuyuchisqa ofrenda jina ´
Ex 35:34
patioj muyuyninpaj chukusta,
´
jaywasqa karqa. f Chay orotaj Ex 36:2 patio punkupaj chukusta,
pesarqa 1.000 kilos,1 santo jinallataj Diosta yupaychana
lugarpi mashkhachus uj siclo toldopaj tukuy estacasta,
pesasqanman jina. 25 Israelitas ´
f Ex 35:22 patioj muyuynintinpaj
yupachikusqankumanta estacastawan. b
´
apamusqanku qolqe metalqa
pesarqa 3.440 kilos,1 santo ´
g Ex 12:37
39 Chant a sumaj ropasta
awarqanku azul hilowan,
lugarpi mashkhachus ´
Nu 1:45, 46 kulli hilowan,1 puka
uj siclo pesasqanman jina. qaytuwan. c Chay ropasqa
26 Tukuy 20 watasniyojmanta karqa santo lugarpi sacerdotes
pataman yupachikojkunaqa ´ ruwanasninkuta ruwanankupaj.
karqanku 603.550 israelitas. g
h Ex 30:15 ´
 Chant a awallarqankutaj
Sapa ujninku apamorqanku ˜ Aaronpaj sacerdote ropasta, d
Pana lado ´
sojta gramos qolqeta.1 h ´ Jehova Dios Moisesman
a Ex 26:19-21
Chaytaj pesasqa karqa ´
Ex 26:25, 32 kamachisqanman jina.
santo lugarpi mashkhachus 2 Chantataj efodta1e
uj siclo pesasqanman jina. ruwarqanku oromanta,
27 Santo lugarpaj chukus, ´
b Ex 27:19
jinallataj chaupipi kaj cortinapaj  38:27 1 Hebreo parlaypeqa nin,
CAP. 39
“100 talentosmanta”. 2 Hebreo
38:22 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´ parlaypeqa nin, “uj talentomanta”.
c Ex 35:23
ashkha familias kanku. 38:24 38:28 1 Hebreo parlaypeqa nin, “1.775
1 Hebreo parlaypeqa nin, “29 talentos, siclos”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
730 siclospiwan”. Uj talentoqa 2 Chayri “columnaspa”. 38:29 1 Chayri
´
pesarqa 34,2 kilos ( 1.101 onzas d Ex
´
28:4, 5 “Kayman jaqayman kuyuchisqa cobre
troy), uj siclotaj pesarqa 11,4 gramos Ex 29:5
´ ofrendaqa”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
(0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata Ex 35:10, 19 “70 talentos, 2.400 siclospiwan”.
leeriy. 38:25 1 Hebreo parlaypeqa 39:1 1 Chayri “morado hilowan”. 39:2
nin, “100 talentos, 1.775 siclospiwan”. 1 Efodqa uj mandil jina karqa. Chaytataj
38:26 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
e Ex 28:6-8 sacerdotes churakoj kanku. Glosariopi
“khuskan siclota”. Le 8:7 efod nisqata leeriy.
´
215 EXODO 39:3-19
azul hilomanta, kulli hilomanta, CAP. 39 valorniyoj rumista,
˜
´
puka qaytumanta, sumaj a Ex 29:5 tawa filasta. Naupaj kaj
´
kantisqa linomantawan. filapeqa karqa rub ı rumi,
3 Orotaqa martillowan topacio rumi, esmeralda rumi.
takaspa sillpayacherqanku. 11 Iskay kaj filapitaj karqa
Bezaleltaj chay turquesa rumi, zafiro rumi,
sillpayachisqanku orota jaspe rumi. 12 Kinsa kaj filapitaj
´ ´
qaytusta jina kutuspa chaywan karqa leshem rumi,1 agata rumi,
efodta bordaykorqa. Efodqa amatista rumi. 13 Tawa kaj
´
awasqa karqa azul hilowan, filapitaj karqa crisolito rumi,
´
kulli hilowan, puka qaytuwan, onice rumi, jade rumi.
sumaj kantisqa lino hilowan Chay tukuynin rumisqa oro
ima. 4 Iskay telitasta ´
japichinaswan japichisqas
awallarqankutaj, chaykunaqa b Ex 28:9, 10 karqanku. 14 Chay rumisqa
hombrosninman japichisqas 12 karqanku, Israelpa wawasnin
karqa, Efodpa iskaynin pata mashkhachus karqanku
kantusnintataj tinkuchej. chayman jina. Sapa rumipeqa
5 Chay efodpeqa kikinpi uj suti ruwasqa karqa
˜
japichisqa karqa uj chumpi sello nitina jina, 12 aylluspa1
watakunanpaj. a Chay chumpitaj sutisnin.
awasqa karqa orowan, 15 Chaymantataj
azul hilowan, kulli hilowan, pecherapaj ruwarqanku oro
puka qaytuwan, sumaj kantisqa puritu hilosmanta tullkusqa1
´
lino hilowan ima, watusta. a 16 Chant a
´ ruwallarqankutaj oromanta
Jehova Dios Moisesman ´
c Ex 28:12
kamachisqanman jina. iskay japichinasta,
´ ´ oromanta iskay anillostawan.
6 Chanta onice valorniyoj
rumista churarqanku oromanta Chay anillostataj japicherqanku
ruwasqa japichinasman, pecheraj pata esquinasninman,
´
chay rumispitaj Israelpa puraj ladoman. 17 Chanta chay
wawasninpa sutisninta iskay oro watustaqa
˜ pasacherqanku pecheraj
churarqanku sello nitinata jina. b
7 Chaymantataj Bezalelqa pata esquinasninpi
chay rumista japicherqa kaj iskay anillosninta.
efodpa hombrosnin pataman, 18 Chay iskaynin oro
watuspa puntasnintataj,
Israelpa wawasnin yuyarisqa
´ pasacherqanku efodpa
kanankupaj, c Jehova Dios d Le 8:8
puraj lado hombrosninpa
Moisesman kamachisqanman
iskay japichinasninta.
jina. 8 Pecherataqa d efodta
Ajinamanta pecheraqa
jinallataj sumajta bordarqa ˜
efodpa naupaqenpi warkhusqa
orowan, azul hilowan, ´
kananpaj. 19 Chant a
kulli hilowan, puka qaytuwan,
ruwallarqankutaj oromanta
sumaj kantisqa lino hilowan
iskay anillosta. Chaykunatataj
ima. e 9 Chay pecheraqa churarqanku pecheraj
doblasqa kajtin cuadrado karqa.
Sapa ladomanqa uj maki cuarta1 39:12 1 Mana yachakunchu mayqen
miderqa. 10 Chay pecheraj valorniyoj rumipunichus kasqan.
patanmantaj churarqanku ´
´ Ichapis karqa ambar rumi, jacinto
e Ex 28:15-21 ´
rumi, opalo rumi chayri turmalina
39:9 1 Uj maki cuartaqa kanman  rumi. 39:14 1 Uj aylloqa
´ ˜
22,2 centımetros jina. Yanapa B14 Pana lado uj familiamanta miraj ashkha familias
´
nisqata leeriy. a Ex 28:22-25 kanku. 39:15 1 Chayri “kuyusqa”.
´
EXODO 39:20-32 216
ura esquinasninman CAP. 39 granadata. Ajinata chay
´
ukhu ladonman, efod a Ex 28:26-28 mana mangasniyoj ropaj ura
qhawarisqata. a kantusninta muyuricherqanku.
20 Ruwallarqankutaj Chay mana mangasniyoj
oromanta iskay anillosta. ropaqa karqa sacerdote
Chaykunatataj churarqanku ruwanasta ruwanapaj,
´
maypichus chumpeqa efodpi Jehova Dios Moisesman
japichisqa kashan chayman, kamachisqanman jina.
˜
efodpa naupaqenman, ´ 27 Chantaqa sumaj lino
b Ex 28:31-35
hombrosmanta aswan uraman, hilowan awarqanku

awasqa chumpimanta ˜ camisonesta Aaronpaj,
Pana lado
patanejman. 21 Chaymantataj ´ jinallataj wawasninpajpis. a
a Ex 28:39, 40 ´
azul qaytuta wataykorqanku 28 Chanta sumaj linomanta
pecheraj anillosninman, ruwarqanku uma maytunata, b
efodpa anillosninmanwan. jinallataj Aaronpa wawasninpaj
Ajinamanta pecheraqa kachitu uma maytunastapis. c
efodpa chumpin patannejpi Ruwallarqankutaj cortosta1 d
qhepakunanpaj, sumaj kantisqa linomanta.
efodpa patanmantataj 29 Chumpitapis awarqanku
ama kuyurinanpaj, ´ sumaj kantisqa lino hilowan,
´ b Ex 28:4
Jehova Dios Moisesman azul hilowan, kulli hilowan,
kamachisqanman jina. puka qaytuwan ima,
´ ´
22 Chant a Bezalelqa Jehova Dios Moisesman
mana mangasniyoj ropata kamachisqanman jina.
awarqa azul hilowan, chaypa 30 Chaymantaqa
patanpi efod kananpaj. b ruwarqanku oro puritumanta
23 Chay mana mangasniyoj ´ uj cintata lliphipishajta,
c Ex 29:8, 9
ropaqa cuelloyoj karqa, chay Diospaj taqasqa kasqanta
˜
cuellonpa kantusnintaj sumaj rikuchej santa se nalta.1
awasqa karqa fierro chalecoj1 Chaymantaj qhelqarqanku
˜
kunkan jina, sello nitinata jina.
´
ama llikikunanpaj. Chaypitaj nerqa: “Jehova
24 Ura kantusninmantaj Diosmin llimphoqa”, e nispa.
tikanchasta churarqanku 31 Chay oro cintatataj,
granadasta jina. ´
d Ex 28:42 azul qaytuwan wataykorqanku
Chay granadasta uma maytunaman
´
ruwanankupajqa azul hilotawan, churanankupaj, Jehova Dios
kulli hilotawan, puka Moisesman kamachisqanman
qaytutawan tullkorqanku. jina.
25 Chaymantaqa 32 Ajinata tukuy imata
ruwallarqankutaj oro ruwayta tukorqanku
puritumanta campanillasta. ´
Diosta yupaychana toldopaj,
Chay campanillastataj e Ex 28:36, 37 nisunman Dioswan tinkukuna
Le 8:9
warkhurarqanku granadaspa toldopaj. Ajinata israelitasqa
chaupisninman, chay mana ruwarqanku imastachus
mangasniyoj ropaj ura kantusnin ´
Jehova Dios Moisesman
muyurisqata. 26 Chaytaqa kamacherqa tukuy chayta. f
chajrusqata churarqanku Paykunaqa Dios
ujta campanillata, ujtataj
39:28 1 Corto: waj lugarespi ninku
39:23 1 Fierro chalecotaqa churakoj ´
f Ex 25:40 calzona. 39:30 1 Chayri “santa qori
kanku guerraman rinankupaj. Heb 8:5 cintata”.
´
217 EXODO 39:33–40:7
kamachisqanman jinapuni CAP. 39 yupaychana toldopi
´
ruwarqanku. a Ex 36:8 sirvinapaj sumaj awasqa
´
33 Chanta israelitasqa ´
b Ex 36:14 ropasta, Aaronpaj sacerdote
Moisesman apamorqanku ´ ropasta, a jinallataj wawasninpaj
c Ex 36:18
Diosta yupaychana toldoj a ´
ropastapis, sacerdotes jina
d Ex 36:20 sirvinankupaj.
imasninta, nisunman
´
telasninta, b tukuy imasnintawan: e Ex 36:31 42 Chay tukuy imasta
ganchosninta, c marcosninta, d ´ israelitasqa ruwarqanku,
f Ex 36:24 ´
sujetana kaspisninta, e ´
g Ex 36:19
imaynatachus Jehova Dios
machonesninta,1 chukusninta, f ´ Moisesman kamachisqanman
˜ h Ex 36:35
jina. b 43 Moisesqa chay
34 pukaman tinisqa carnero1 ´
qarasmanta qhatananta, g i Ex 37:1, 4 ruwasqankuta sumajta
´ qhawaykurispa, rikorqa
foca2 qarasmanta qhatananta, j Ex 37:6 ´
cortinata, h 35 Diospa trato ´
k Ex 37:10, 16
Jehova Dios kamachisqanman
ruwasqan arca nisqa cajata,1 ´ jinapuni ruwasqankuta.
l Ex 37:17, 23 ´
apana kaspisninta, i Chanta Moisesqa paykunata
´
chay arcaj tapanta, j m Ex 25:38 bendicerqa.
36 mesata, imaschus chay
40
´
n Ex 35:27, 28 Chaymanta
´
mesapi kanan karqa ´
o Ex 37:25 Jehova Diosqa
chay imasta, k Diospa ´ Moisesta nerqa:
˜ p Ex 37:29
naupaqenpi kaj nisqa tantata, ´ 2 “Yupaychana toldotaqa
37 jinallataj oro puritumanta q Ex 30:34, 35
nisunman tinkukuna
´ ˜
candelerota,1 uj filitallapi r Ex 36:37 toldotaqa armanki naupaj kaj
´ ˜
kashan chay mecherosnintinta, l s Ex 38:1, 4 killaj naupaj punchayninpi. c
´
chant a candeleroj tukuy ´
t Ex 38:6
3 Chay toldo ukhumantaj
imasninta, m kanchachina ´ churaykunki trato
aceiteta, n 38 oro altarta, o u Ex 38:30
ruwasqamanta arca nisqa
´
santo aceiteta, p sumajta qapaj v Ex
´
30:18 cajata,1 d chay arcatataj
Ex 38:8
inciensota, q Diosta yupaychana cortinawan taqanki pakasqa
´ ´
toldo punkupaj cortinata, r w Ex 38:9-11 kananpaj. e 4 Chanta mesata f
39 cobre altarta, s cobre ´
x Ex 38:18 apaykuspa tukuy imasninta
rejillanta, apana kaspisninta, t ´
y Ex 38:20
maychus kananman churanki.
imaschus chay altarpaj  Candelerotapis1 g apaykuspa
kanan karqa chaykunata, u ˜
Pana lado mecherosninta japichinki. h
˜
wirkhita, wirkhi churanata, v ´
a Ex 28:3 5 Incienso qoshnichina oro
40 jinallataj patiopaj ´ altartaqa i churanki trato
b Ex 35:10
cortinasta, kaspisninta, ´
Ex 36:1
ruwasqamanta arca1 nisqaj
chukusninta, w patio punkupaj  chimpanman. Chantaqa
cortinata, x watanasninta, CAP. 40 yupaychana toldo punkuman
estacasninta, y Diosta c Nu´ 7:1 cortinata warkhuykunki,
yupaychana toldopi, ´ maychus kananman. j
d Ex 25:21
nisunman Dioswan tinkukuna 6 ”Ofrenda qolachina1
e Nu´ 4:5
toldopi ruwanapaj Heb 9:3
altartaqa k churanki
tukuy imasnintawan. ´ yupaychana toldo punkoj
´ f Ex 26:35 ˜
41 Chanta apamullarqankutaj ´
naupaqenman, nisunman
g Ex 25:31 tinkukuna toldo punkoj
39:33 1 Chayri “columnasninta”. 39:34 ˜
Heb 9:2
´
naupaqenman. 7 Wirkhitataj
1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho, h Ex 25:37
oveja toro. 2 Focaqa yakupi kausaj i
´
Ex 30:1
40:4 1 Chayri “Candelabrotapis”. 40:5
animal. 39:35; 40:3 1 Chayri “testigo ´ 1 Chayri “testigo jina kaj palta
jina kaj palta rumisniyoj arca nisqa j Ex 26:36
rumisniyoj arca”. 40:6 1 Chayri
´
cajata”. 39:37 1 Chayri “candelabrota”. k Ex 38:1 “ruphachina”.
´
EXODO 40:8-23 218
churanki, altarwan tinkukuna CAP. 40 tukuy chayta ruwarqa, a
´
toldowan kashan chay a Ex 30:18 maychus nisqanman jinapuni
chaupiman. Yakutataj chay ´ ruwarqa.
b Ex 27:9
wirkhiman juntaykuchinki. a 17 Diosta yupaychana
8 Chantaqa yupaychana c Ex
´
27:16 toldoqa iskay kaj watapi
toldoj pationta ruwanki. b
´
Ex 38:18 ˜
armasqa karqa, naupaj kaj
Punkunmantaj cortinata ˜
´
d Ex 30:23-25 killaj naupaj punchayninpi. b
warkhuykunki. c
´ Le 8:10 18 Moisesqa Diosta
9 Chanta yupaychana ´
Nu 7:1 yupaychana toldota
toldota santo aceitewan ˜
´
e Ex 29:36, 37 armashaspa, naupajtaqa
chajchuykurinki, d imasninchus Le 8:11 churarqa chukusta, c
chaypi kashan chaykunatawan. chaymantaj sayaykucherqa
Jinaytawantaj chay toldota f Le 8:6
marcosta. d Chantataj
Diospaj taqanki, jinallataj ´
g Ex 29:5 sujetana kaspista e
imasninchus chaypi kashan Le 8:7 pasacherqa anillosninta,
chaykunatapis, ajinamanta machonesnintapis1
h Le 8:12 ´
may llimphu kanankupaj. Sl 133:2 sayaracherqa. 19 Chant a
10 Chajchuykurillankitaj Moisesqa Diosta yupaychana
ofrenda qolachina altarta, i Le 8:13
´ toldoj marcosnin pataman
tukuy imasnintawan. Chanta j Le 8:30 qhatanaswan qhataykorqa, f
chay altarta Diospaj taqanki ´
Jehova Dios payman
may llimphu kananpaj. e k Heb 7:11
kamachisqanman jina.
11 Wirkhitapis churanantinta 
˜ 20 Chantaqa arca nisqa
aceitewan chajchuykurinki, Pana lado
´ caja g ukhuman churaykorqa
Diospajtaj taqanki. a Ex 39:43
palta rumispi1 Diospa
´ Dt 4:2
12 ”Chanta Aaronta, qhelqasqan kamachiykunata.2 h
wawasnintawan pusanki b Nu´ 7:1 Kaspisnintataj i arcaj anillosninta
´
tinkukuna toldo punkuman. Nu 9:15
pasacherqa, arcatataj tapanwan
Chaypitaj paykunata yakuwan ´ ´
c Ex 36:24 tapaykorqa. j 21 Chant a
mayllanki. f 13 Chaymantataj ´ Moisesqa chay arcata
Aaronman churanki sacerdote d Ex 26:15
apaykorqa Diosta yupaychana
ropasta. g Umanman aceiteta ´
e Ex 36:31 toldoman. Cortinata k
jichaykuspataj noqapaj warkhuykuspataj chaywan
´
taqanki, h sacerdotey f Ex
´
26:7
Diospa trato ruwasqan
´
kananpaj. 14 Chant a Ex 26:14
arcata1 taqarqa pakasqa
˜ ´ ´
wawasnintanataj g Ex 25:22 kananpaj, l Jehova Dios
˜ ´
naupaqeyman Ex 37:1
payman kamachisqanman jina.
qayllaykuchimunki, ´
h Ex 31:18 22 Mesatapis m apaykorqa
paykunamantaj camisonesta
Dioswan tinkukuna toldo
churanki. i 15 Jinaytawantaj ´
i Ex 37:4
umankuman aceiteta 1Re 8:8 ukhuman, Diosta yupaychana
˜
jichaykunki, imaynatachus ´ toldoj pana1 ladonman,
j Ex 37:6 cortinamanta jawaman.
tatankuman jichaykorqanki Le 16:2
ajinata, j paykunapis 1Cr 28:11 23 Moisesqa chay mesa
sacerdotesniy kanankupaj. ´ pataman tantasta n
k Ex 36:35 ´
Sacerdotes kanankupaj Heb 10:19, 20
sukaykorqa Jehova Diospa
aceitewan jichaykusqaykeqa 40:18 1 Chayri “columnasnintapis”.
l Heb 9:3
unay wataspaj kanqa, 40:20 1 Chayri “losa rumispi”.
´
mirayninkoj mirayninkupajpis”, k m Ex 37:10 2 Chayri “testigo jina kaj rumista”.
nispa. Heb 9:2
40:21 1 Chayri “testigo jina kaj palta
16 Moisesqa imastachus ´
n Ex 25:30 rumisniyoj arcata”. 40:22 1 Hebreo
´
Jehova Dios kamacherqa Mt 12:4 parlaypeqa nin, “norte”.
´
219 EXODO 40:24-38
˜
naupaqenpi, imaynatachus CAP. 40 toldoman yaykunankupaj
´ ´
Jehova Dios payman a Ex 37:17 chayri altarman
kamachisqanman jina. qayllaykunankupaj, a
´
24 Candelerotaqa a Jehova Dios Moisesman
´
churarqa Diosta yupaychana b Ex
´
25:37 kamachisqanman jina.
´
toldoj lloqe1 ladonman, Ex 37:23
33 Chanta Diosta
nisunman Dioswan tinkukuna yupaychana toldoj
toldoj lloqe ladonman, ´ muyuyninpi, altarpa
c Ex 30:1
mesaj chimpanman. ´
Ex 37:25 muyuyninpiwan uj patiota
´
25 Chant a Moisesqa ruwarqa. b Chay patio
mecherosta japiracherqa b punkumantaj cortinata
´ ˜ ´
Jehova Diospa naupaqenpi, d Ex 30:7 warkhuykorqa. c
´ ´
Jehova Dios payman Ex 30:34, 35 Ajinata Moisesqa chay
kamachisqanman jina. tukuy imasta ruwayta
26 Oro altartapis c ´ tukucherqa. 34 Chantaqa
e Ex 26:36
apaykorqa Dioswan ´
Ex 36:37
Dioswan tinkukuna toldo
tinkukuna toldoman, pataman phuyu tiyaykuyta
˜ ´
cortinaj naupaqenman. qallarerqa, Jehova Diospa
27 Chay altarqa karqa ´
f Ex 38:1 jatun kayninpa kanchaynintaj
sumaj qapaj inciensota chay yupaychana toldoman
˜ ´
qoshnichinapaj, d Jehova Dios juntaykorqa. d 35 Moisesqa
Moisesman kamachisqanman ´
g Ex 29:38 mana yaykuyta aterqachu
jina. Dioswan tinkukuna toldoman,
´
28 Chant a Diosta imaraykuchus phuyu
´
yupaychana toldo punkuman h Ex 30:18 chay patapi kasharqa,

´
cortinata e warkhuykorqa, Jehova Diospa jatun
˜
maychus kananman. Pana lado kayninpa kanchaynintaj
´
29 Diosta yupaychana a Ex 30:18, 19 chay yupaychana toldoman
toldo punkumanqa churarqa juntaykorqa. e
ofrenda qolachina altarta, f ´
36 Israelitasqa Diosta
nisunman Dioswan b Ex
´
27:9 yupaychana toldomanta
Ex 38:9
tinkukuna toldo punkuman. phuyu oqharikojtinraj,
Chaypi jaywanapaj qolachina toldo wasisninkuta1
ofrendasta, g chaki ´
c Ex 38:18
oqharej kanku puririnankupaj.
mikhuy ofrendastapis, Ajinata ruwaj kanku
´
Jehova Dios Moisesman sapa purirejtinku. f
kamachisqanman jina. d Nu´ 9:15 37 Phuyu mana
´
30 Chaymantaqa wirkhita Ap 15:8 oqharikojtintajr ı,
churarqa altarwan Dioswan mana toldo wasisninkuta
tinkukuna toldowan oqharejchu kanku,
kashanku chay chaupiman. e 2Cr 5:14 ima diachus chay phuyu
Chaymantaj yakuta oqharikunankama. g
juntaykucherqa 38 Israelitasqa chay
mayllakunapaj. h 31 Chay f Nu´ 10:11 tukuy puriyninkupi
Ne 9:19
yakuwantaj makisninkuta, rikoj kanku, punchayqa
´
chakisninkuta mayllakorqanku Jehova Diospa phuyun
Moiseswan, Aaronwan, g Nu´ 9:17, 22
yupaychana toldo
Aaronpa wawasninwan ima. patallapipuni kasqanta,
32 Paykunaqa mayllakojpuni tutantaj nina kanchayllapuni
kanku Dioswan tinkukuna ´
h Ex 13:21 chay toldo patapi kasqanta. h
´
Nu 9:16
40:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sur”. Sl 78:14 40:36 1 Chayri “carpa wasisninkuta”.
´
LE VITI CO
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Qolachina ofrenda (1-17) 14 Lepra onqoyniyojkuna


2 Chaki mikhuy ofrenda (1-16) llimphuchakunankupaj (1-32)
Leprayoj wasita
3 Khuska mikhurikuy ofrenda (1-17)
llimphuchanamanta (33-57)
Mana mikhunachu wirata,
nitaj yawartapis (17) 15 Qhariwan warmiwan chichipaj
qhawasqa kasqankumanta (1-33)
4 Jucharayku ofrenda (1-35)
16 Perdonta Tarina Punchay (1-34)
5 Wakin juchasmanta jaywanas (1-6)
Wajkunaj juchankuta 17 Diosta yupaychana toldoqa ofrendasta
mana pakanachu (1) jaywanapaj (1-9)
Wajchas apanankupaj ofrendas (7-13) Yawarta mana mikhunachu (10-14)
˜
Pantasqarayku ofrenda, Wanusqa animalta mikhuspaqa
mana cuentata qokuspalla llimphuchakuna (15, 16)
juchallikojtinku (14 -19) 18 Piwanchus mana
˜
6 Pantasqarayku ofrendamanta punuykunamanta (1-30)
astawan sutinchakun (1-7) Ama Canaanpi tiyakojkuna jina
Ofrendasta jaywanapaj ruwanachu (3)
kamachiykuna (8-30) Familiapura mana
˜
Qolachina ofrenda (8-13) punuykunachu (6-18)
Chaki mikhuy ofrenda (14 -23) Warmi killa yawarninpi kashajtin
˜
Jucharayku ofrenda (24 -30) mana paywan punuykunachu (19)
˜
7 Ofrendasta jaywanapaj Ama qharipura punuykunachu (22)
kamachiykuna (1-21) Ama ima animalwanpis
Pantasqarayku ofrenda (1-10) khuchichakunachu (23)
Khuska mikhurikuy ofrenda (11-21) Chichichakojtiykichejqa jallpamanta
Mana mikhunachu wirata, qharqosqa kankichej (24 -30)
nitaj yawartapis (22-27) 19 Llimphu kausayniyoj kanapaj
Sacerdotespaj taqasqa aycha (28-36) kamachiykuna (1-37)
Ofrendasmanta parlayta tukukun (37, 38) Chajrata mana tukuynintachu
8 Aaronta, wawasnintawan sacerdotes cosechana (9, 10)
kanankupaj churakun (1-36) Joqaratapis, cieguitotapis
´ mana imananachu (14)
9 Aaron ofrendasta jaywan (1-24)
´ Wajkunamanta mana llullata
10 Jehova Diosmanta nina parlanachu (16)
llojsimuspa, Nadabtawan Abihutawan Ama runa masinchejta
˜
wanurparichin (1-7) chejnikunachu (18)
Sacerdotesqa mana tomanankuchu Ama adivino kanachu,
tiyan. Paykunapaj taqasqa nitaj layqapis (26, 31)
mikhuna (8-20)
Ama tatuajesta ruwakunachu (28)
11 Llimphupaj qhawasqa, Kuraj runata respetana (32)
chichipaj qhawasqa animales (1-47) Forasterosta llajta masinchejta jina
12 Wawata nacechikoj warmi qhawana (33, 34)
llimphuchakunanmanta (1-8) ´
20 Molek diosta mana yupaychanachu,
13 Lepra onqoymanta kamachiykuna (1-46) nitaj adivinostapis, aysiristapis
Ropapi lepra onqoy rikhurejtin (47-59) tapukunachu (1-6)

220
´
221 LEVITICO Kaykunamanta parlan –1:4

Llimphus kana, tatamamatataj 24 Diosta yupaychana toldopi kaj


mana maldecinachu (7-9) mecherospaj aceite (1-4)
Khuchichakuy juchata ruwajta ˜
Diospa naupaqenpi kaj nisqa
˜
wanuchina (10-21) tanta (5-9)
Jallpamanta mana qharqosqa Diospa sutinpa contranta
kanankupaj llimphus kananku parlajta rumiswan chanqaykuspa
karqa (22-26) ˜
wanuchinku (10-23)
˜
Aysirispis, adivinospis wanuchisqas 25 Samarikuna wata (1-7)
kachunku (27) Kacharichina Wata (8-22)
21 Sacerdotesqa Diospaj taqasqa kanku, Jallpatapis, wasitapis watejmanta
llimphustaj kananku tiyan (1-9) rantikapuyta atinku (23-34)
Kuraj kaj sacerdoteqa Wajchasta khuyakuna (35-38)
llimphu kanan tiyan (10-15) Esclavospaj leyes (39-55)
Sacerdotesqa sanospuni 26 Mana waj dioskunata
kananku tiyan (16-24) yupaychanachu (1, 2)
22 Sacerdotes llimphu kanankumanta, Kasukojkunapaj bendiciones (3-13)
llimphuchasqa imasta Mana kasukojkunapaj castigo (14 -46)
mikhunankumanta ima (1-16)
27 Imatachus Diosman qosqata
Sano kaj uywasllata jaywana (17-33)
watejmanta rantikapuyta atikun (1-27)
23 Diospaj taqasqa punchaykuna, Runasta (1-8)
fiestas ima (1-44) Uywasta (9-13)
Samarikuna punchay (3) Wasista (14, 15)
Pascua Fiesta (4, 5) Jallpasta (16-25)
Mana Levadurayoj ˜ ˜
Naupaj kaj unasta (26, 27)
Tanta Fiesta (6-8) ´ ˜
˜ Jehova Diosman winaypaj
Naupaj poqoy ofrenda (9-14) qosqa imas (28, 29)
Semanas Fiesta (15-21) Sapa chunkamanta ujta qosqata
Chajrata mana tukuynintachu rantikapuyta atikun (30-34)
cosechana (22)
Cornetas Fiesta (23-25)
Perdonta Tarina Punchay (26-32)
Chujllas Fiesta (33-43)

´
1 Jehov a Diosqa
Moisesta wajyamorqa ´
CAP. 1
a Ex 40:34
3 ”’Sichus mayqellanpis
wakasninmanta qolachina1
Dioswan tinkukuna ofrendata apamonqa chayqa,
toldomanta, a nerqataj: uj sano torillota apamuchun. a
2 “Israelitasman1 niy: Chaytaqa tukuy sonqo
´
‘Pichus uywasninmanta b Le 22:18-20 apamuchun b Jehova Diospa
´ 
˜
Jehova Diosman jaywananpaj naupaqenman, tinkukuna toldo
´
ofrendasta apamojqa, ˜
Pana lado punkuman. 4 Chanta makinta
apamuchun wakasninmanta, a Dt 15:19, 21 churanqa chay qolachina
ovejasninmanta chayri Mal 1:14 ofrendaj umanman. Diostaj
cabrasninmanta. b chayta allinpaj qhawanqa,
juchasnintapis perdonanqa.
1:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa
wawasninman”. b 2Co 9:7 1:3 1 Chayri “ruphachina”.
´
LEVITICO 1:5-17 222
˜
5 ”’Chay torilloqa nakasqa1 CAP. 1 sacerdotestaj chay uywaj
´
kanqa Jehova Diospa a Heb 10:11 yawarninwan altarpa
˜
naupaqenpi. Aaronpa muyuynintinta chajchonqanku. a
´
wawasnin sacerdotestaj,2a 12 Chant a chay uywaj
chay torilloj yawarninta aychanqa khuchurasqa kanqa.
Diosman jaywanqanku. Sacerdotetaj altarpi laurashaj
b Heb 9:13, 14 llanta pataman churanqa
Chantataj chay yawarwan
chajchonqanku altarpa3 chay uywaj aychasninta,
muyuynintinta, b mayqenchus umanta, wirasnintawan.1
kashan tinkukuna 13 Chunchulasnin, chakisnin
toldo punkupi chayta. c Le 7:8
imataj yakuwan mayllasqa
´
6 Chant a chay qolachina kanqa. Sacerdotetaj chaykunata
ofrendaj qaranqa chuskisqa1 Diosman jaywanqa, altarpitaj
kanqa, aychanpis chhikan qolachenqa. Chayqa qolachina
chhikan khuchurasqa kanqa. c ofrenda, ninapi qolachina
7 Aaronpa wawasnin d Le 6:12 ofrenda, ima munayta qaparispa
´
sacerdotestaj nina brasasta Jehova Diospa sonqonta
altarman d apamonqanku, tiyaykuchinanpaj.
chay patamantaj llantata 14 ”’Sichus pipis pisqosta
´
churaykonqanku. 8 Chay Jehova Diospaj qolachina
e 1Re 18:23
laurashaj llanta patamantaj ofrendata jina apamonqa chayqa,
chay torilloj khuchurasqa jurkutasta chayri paloma irpasta
aychasninta, umanta, apamuchun. b 15 Sacerdotetaj
wirasnintawan1 chaykunata altarpi Diosman
churaykonqanku. e f Ge´ 8:20, 21 jaywanqa. Payqa sillunwan
9 Chunchulasnin, chakisnin ´
Nu 15:2, 3 kunkanmanta kichirparispa
˜ ´
imataj yakuwan mayllasqa wanuchenqa, chanta altarpi
kanqa. Sacerdotetaj chaykunata qolachenqa. Chaywanpis
˜
altarpi qolachenqa. Chayqa naupajtaqa yawarninta altarpa
qolachina ofrenda, ninapi uj lado uyanman suruchenqa.
g Ge´ 4:4
qolachina ofrenda, ima munayta 16 Buchisituntawan
´
qaparispa Jehova Diospa phurusnintawan orqhospataj
˜
sonqonta tiyaykuchinanpaj. f altarpa naupaqenman
10 ”’Sichus mayqenpis choqaykonqa, inti llojsimuy
ovejasmanta chayri cabrasmanta h Le 12:6 ladoman, ushpha1
´
qolachina ofrendapaj apamonqa Le 22:18-20 wijchunaman. c 17 Chanta
 chay palomataqa lijrasnin1
chayqa, g apamuchun orqotapuni, ˜
´ Pana lado chaynejmanta japispa
malton carnerota1 chayri ´
chivota mana iman imanasqata. h a Ex 29:16-18 kicharpanqa, mana iskayman
˜ Le 8:18-21
11 Chay uywaqa nakasqa kanqa Le 9:12-14
taqaspalla. Sacerdoteqa chayta
´ ˜ altarpi qolachenqa laurashaj
Jehova Diospa naupaqenpi,
˜ llanta patapi. Chayqa qolachina
altarpa pana1 ladonpi.
Aaronpa wawasnin ofrenda, ninapi qolachina
˜ ofrenda, ima munayta qaparispa
´
1:5 1 Nakay: waj lugarespi ninku b Le 5:7 Jehova Diospa sonqonta
˜
degollay, wanuchiy. 2 Glosariopi Le 12:8
tiyaykuchinanpaj.
Lu 2:24
sacerdote nisqata leeriy.
3 Glosariopi altar nisqata leeriy. 1:6 1:16 1 Chayri “wirarara ushpha”.
1 Chayri “lluchusqa”. 1:8, 12 1 Chayri Wirarara ushpha nishan imaraykuchus
˜ ˜
“rinonesninpa wirasnintawan”. 1:10 uywa wanuchisqasta qolachejtinku
1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho, ´
c Ex 27:3
wira sutuykoj. Chayrayku ushphaqa
oveja toro. 1:11 1 Hebreo parlaypeqa Le 4:11, 12 wirarara karqa. 1:17 1 Lijra:
nin, “norte”. Le 6:10 waj lugarespi ninku ala.
´
223 LEVITICO 2:1-14

2 ”’Sichus pipis chaki mikhuy


´
ofrendata Jehova Diospaj
a
˜
CAP. 2
a Le 9:17
´
Nu 15:2-4
kajtintaj, chay ofrendataqa
´
apamunkichej Jehova Diosman.
apamonqa chayqa, sumaj nutu Chaytataj sacerdoteman
jakuta apamuchun. jaywankichej. Paytaj altarman
´
Chay jakumanqa jichaykuchun apanqa. 9 Chanta sacerdoteqa
´
aceiteta, patanmantaj b Ex 29:1-3 chay chaki mikhuy
churaykuchun yuraj inciensota. b Le 6:14, 15 ofrendamanta uj mashkhata
´
Nu 7:13
2 Chaytataj jaywachun Aaronpa orqhonqa yuyarikuna ofrendata
wawasnin sacerdotesman. jina, a altarpitaj qolachenqa.
Ujnin kaj sacerdotetaj chay Chayqa ninapi qolachina ofrenda
˜ c Nu´ 5:25, 26
aceiteyoj nutu jakumanta kanqa, ima munayta qaparispa
´
uj makita orqhospa, altarpi Jehova Diospa sonqonta
qolachenqa1 tukuynin yuraj tiyaykuchinanpaj. b 10 Chay
inciensotawan, yuyarikuna d Le 7:9, 10 chaki mikhuy ofrendamanta
ofrenda kananpaj. c Chayqa puchojqa Aaronpaj kanqa,
ninapi qolachina ofrenda kanqa, wawasninpajwan. Chaytaj may
´
ima munayta qaparispa llimphu kanqa Jehova Diospaj
´ e Le 10:12
Jehova Diospa sonqonta ´
Nu 18:9 ninapi qolachina ofrendas
tiyaykuchinanpaj. 3 Chay ukhupi. c
chaki mikhuy ofrendamanta 11 ”’Chay chaki mikhuy
puchojqa Aaronpaj kanqa, ´
f Le 8:26, 28 ofrendasta Jehova Diosman
wawasninpajwan. d ´
Nu 6:13, 19 jaywanaykichejpajqa, amapuni
Chaytaj may llimphu kanqa e levadurata churankichejchu. d
´ ´
Jehova Diospaj ninapi qolachina Jehova Diospajqa amapuni
ofrendas ukhupi. g Le 6:20, 21 qolachinkichejchu ni
4 ”’Hornopi chayasqa levaduratapis,1 nitaj miskitapis2
chaki mikhuy ofrendata ninapi qolachina ofrendasta
apamuspaqa, apamunkichej jinaqa.
˜ h Nu´ 28:9
nutu jakumanta aceitewan
˜ 
12 ”’Chay levaduratawan1
punasqa1 muyu tantasta2 ´
˜ miskitawanqa Jehova Diosman
mana levadurayojta chayri Pana lado ˜
jaywayta atinkichej naupaj
a Le 2:2
mana levadurayoj tortillasta Le 5:11, 12 poqoy ofrendata jina. e
aceitewan jawisqasta. f Chaywanpis amapuni
5 ”’Sichus paylapi chayasqa altarpeqa qolachinkichejchu ima
ofrendata apamunkichej ´ munayta qaparinanpaj.
b Ex 29:38-41
chayqa, g apamunkichej sumaj
˜
´
Nu 28:4-6 13 ”’Tukuy chaki
nutu jakumanta aceitewan mikhuy ofrendataqa
˜
pu nasqa tantata mana kachinchankichejpuni. Chaki
levadurayojta. 6 Chay tantata mikhuy ofrendaykichejmanqa
c Nu´ 18:9
partiraspataj, patanman churankichejpuni
aceitewan jichaykunkichej. h Diosniykichejpa trato
Chayqa chaki mikhuy ofrenda. ruwasqan kachita.
7 ”’Sichus mankapi chayasqa d Le 6:14, 17 Tukuy ofrendasniykichejmanqa
ofrendata apamunkichej chayqa, kachita churankichejpuni. f
˜
kanan tiyan sumaj nutu
˜ 14 ”’Tarpusqaykichejmanta
jakumanta aceitewan punasqa ´ ˜
˜ e Ex 23:19 naupaj kaj poqoyta chaki
´
tanta. 8 Ajina wakichisqana Nu 15:20
2Cr 31:5 2:11 1 Chayri “poqosqa masata”.
Pr 3:9
2:2 1 Chayri “ruphachenqa”. 2:4 2 Chay miskeqa mana abeja
˜ ˜
1 Punay: waj lugarespi ninku natuy. miskichu kanman karqa, manachayqa
2 Chay muyu tantasqa chaupinpi frutasmanta ruwasqa miski. 2:12
juskuyoj karqa. f Eze 43:23, 24 1 Chayri “poqosqa masatawan”.
´
LEVITICO 2:15–3:11 224
´
mikhuy ofrendata jina Jehova CAP. 2 khuska orqhonqa. a 5 Tukuy
´
Diosman jaywankichej chayqa, a Ex
´
23:16 chaykunatataj Aaronpa
sumaj poqosqa mosoj trigota1 Ex 34:22
´ wawasnenqa qolachenqanku
Nu 28:26
jankaspa apamunkichej, altarpi, llanta patapi qolachina
chhama chhamallata ofrenda kashan chaytawan
˜
kutarqospa. Chayqa naupaj kaj khuska. b Chayqa ninapi
poqochisqaykichejmanta qolachina ofrenda, ima munayta
b Le 5:11, 12 ´
chaki mikhuy ofrenda kanqa. a qaparispa Jehova Diospa
Le 6:14, 15
15 Chay ofrendaykichejmanqa  sonqonta tiyaykuchinanpaj. c
jichaykunkichej aceiteta, CAP. 3 6 ”’Sichus pipis khuska
patanmantaj churankichej yuraj mikhurikuy ofrendata
inciensota. Chayqa chaki mikhuy
c Le 22:21 ´
´
Nu 6:13, 14 Jehova Diosman apamunman
ofrenda. 16 Sacerdotetaj chay ovejasninmanta chayri
aceitewan chajrusqa chhama cabrasninmanta chayqa,
chhamalla kutasqamanta apamuchun orqotapis chinatapis
´
uj chhikanta orqhospa, tukuynin d Le 7:29-31 sano kajta. d 7 Sichus uj malton
yuraj inciensotawan qolachenqa, carnerota1 apamunman chayqa,
yuyarikuna ofrenda kananpaj. b ´ ˜
´ Jehova Diospa naupaqenman
Chayqa kanqa Jehova Diospaj apamuchun. 8 Pichus chay
ninapi qolachina ofrenda. ´ uywata apamojqa makinta

3
e Ex 29:13
”’Sichus pipis khuska churanqa chay uywaj umanman.
Le 7:23-25 ˜
mikhurikuy ofrendata c 1Re 8:64 Chay uywataj nakasqa kanqa
´  tinkukuna toldo punkupi.
Jehova Diosman qonanpaj
˜
uywasninmanta apamunman Pana lado Aaronpa wawasnin sacerdotestaj
uj wakata chayri uj torota a Le 7:1-4 chay uywaj yawarninwan
chayqa, apamuchun sano kajta. chajchonqanku altarpa
´
2 Chanta chay runaqa makinta muyuynintinta. 9 Payqa chay
churanqa chay uywaj umanman. khuska mikhurikuy ofrendaj
˜ ´
Chay uywataj nakasqa1 b Le 6:12 wirasninta jaywanqa Jehova
kanqa tinkukuna toldo Diospaj ninapi qolachina
punkupi. Aaronpa wawasnin ofrendata jina.e Orqhonqa uywaj
sacerdotestaj chay uywaj wira chupanta wasa tullun
yawarninwan chajchonqanku c Le 4:29, 31
kuchitumantapacha
altarpa muyuynintinta. khuchuspa, panza wiranta,
3 Payqa chay khuska tukuynin chunchula
mikhurikuy ofrendamanta wirasnintawan, 10 iskaynin
˜
wakin imasta jaywanqa ri nonesninta wirantinta,
´ d Nu´ 6:13, 14
Jehova Diospaj ninapi mayqenchus chillan chaynejpi
qolachina1 ofrendata jina. d kashan chayta, jinallataj
´ ´
Jaywanqa uywaj panza hıgado wirantapis. Chay hıgado
˜
wiranta, e tukuynin chunchula wirantaqa ri nonesnintawan
´
wirasninta, 4 iskaynin e Ex 29:22 khuska orqhonqa. f 11 Tukuy
˜ Le 9:18-20
ri nonesninta wirantinta, 2Cr 7:7
chaykunatataj sacerdoteqa
mayqenchus chillan chaynejpi altarpi qolachenqa mikhuna1
kashan chayta, jinallataj ofrendata jina. Chayqa
´ ´ ´
hıgado wirantapis. Chay hıgado Jehova Diospaj ninapi qolachina
˜
wirantaqa ri nonesnintawan ofrenda. g
f Le 4:8, 9
Le 9:10
2:14 1 Chayri “qomer espigasta”. 3:7 1 Carnero: waj lugarespi ninku
´ mocho, oveja toro. 3:11 1 Hebreo
Icha kallanmantaj ˜ karqa “mosoj
cebada”. 3:2 1 Nakay: waj lugarespi parlaypeqa nin, “tanta”. Chay
˜
ninku degollay, wanuchiy. 3:3 1 Chayri tantataqa khuska mikhurikuy
“ruphachina”. g Le 4:31 ofrendamanta Diospaj taqaj kanku.
´
225 LEVITICO 3:12–4:10
12 ”’Sichus pipis uj cabrata CAP. 3 3 ”’Kuraj kaj sacerdotechus1a
ofrendapaj apamunman chayqa, a Le 4:24, 26 juchallikuspa b llajtantinta
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenman juchayojta rikhurichinman
´
apamuchun. 13 Pichus chay chayqa, Jehova Diosman
uywata apamojqa makinta b Le 7:23 apamuchun uj torillota sano
churanqa chay uywaj 1Sa 2:15-17 kajta, juchanrayku jaywasqa
umanman. Chay uywataj kananpaj. c 4 Chay torotaqa
˜ ´
nakasqa kanqa tinkukuna apamuchun Jehova Diospa
c Ge´ 9:4 ˜
toldo punkupi. Aaronpa naupaqenman, tinkukuna toldo
Le 17:10, 13
wawasnin sacerdotestaj, Dt 12:23 punkuman. d Chaypitaj chay
chay uywaj yawarninwan Hch 15:20, 29 toroj umanman makinta
 ´
chajchonqanku altarpa churaspa, Jehova Diospa
˜ ˜
muyuynintinta. CAP. 4 naupaqenpi wanuchichun. e
´
14 Payqa kay imasta d Le 5:17 5 Chanta chay kuraj kaj
´ ´
Nu 15:27, 28
jaywanqa Jehova Diospaj ninapi 
sacerdoteqa, f chay toroj
qolachina ofrendata jina: ˜ yawarninmanta uj chhikanta
Pana lado
uywaj panza wiranta, apaykonqa tinkukuna toldo
a Le 8:12
chunchula wirasninta, a
˜ Le 21:10 ukhuman. 6 Chaypitaj
15 iskaynin ri nonesninta sacerdoteqa dedonta yawarman
wirantinta, mayqenchus chillan chhapuykurispa, g qanchis kutita
chaynejpi kashan chayta, ´
´ b Nu´ 12:1, 11 chajchonqa h Jehova Diospa
jinallataj hıgado wirantapis. ˜
´ naupaqenpi, santo lugarpi,
Chay h ıgado wirantaqa ukhu cortina chaynejpi.
˜ ´
rinonesnintawan khuska c Heb 5:1-3 7 Chanta sacerdoteqa yawarwan
orqhonqa. 16 Tukuy Heb 7:27 jawiykonqa sumaj qaparishaj
chaykunatataj sacerdoteqa ˜
incienso i qoshnichina altarpa
altarpi qolachenqa mikhuna1 ´
wajrasninta, Jehova Diospa
ofrendata jina. Chayqa ninapi d Le 6:25
˜
naupaqenpi, tinkukuna toldo
qolachina ofrenda, ima munayta ukhupi. Tukuynin puchoj
qaparispa Diospa sonqonta yawartataj jichaykonqa ofrenda
´
tiyaykuchinanpaj. e Ex 29:10, 11 qolachina1 altar uraman. j
Chay uywaj tukuy wirasnenqa Chayqa kashan tinkukuna
´
Jehova Diospaj kanqa. b toldo punkupi.
17 ”’Chayqa unaypaj
´ ´
f Ex 30:30 8 ”’Chanta orqhonqa
uj kamachiy kanqa qankunapaj, jucharayku ofrendapaj
mirayniykichejpajwan. ˜
´ wanuchisqa toroj tukuy
Maypicha tiyakunkichej g Le 8:15, 16 wirasninta: panza wiranta,
chaypeqa amapuni chunchula wirasninta,
˜
mikhunkichejchu wirata, 9 iskaynin ri nonesninta
nitaj yawartapis’”. c h Le 16:14, 19 wirantinta, mayqenchus chillan
´
4 Jehova Diosqa
Moisesta ujtawan nerqa: ´
chaynejpi kashan chayta,
´
jinallataj hıgado wirantapis.
´
2 “Israelitasman kayta niy: i Ex 30:10 Chay h ıgado wirantaqa
˜
‘Sichus pipis mana ri nonesnintawan khuska
´
reparakuspalla d Jehova Diospa orqhonqa. k 10 Tukuy chaytaqa
j Le 5:9
mayqen kamachisqantapis orqhonqa imaynatachus khuska
pakispa juchallikunman mikhurikuy ofrenda toromanta
chayqa, kayta ruwanqa: orqhokun ajinata. l Chaytataj
k Le 9:8, 10
3:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, “tanta”. 4:3 1 Glosariopi kuraj kaj sacerdote
Chay tantataqa khuska mikhurikuy nisqata leeriy. 4:7 1 Chayri
ofrendamanta Diospaj taqaj kanku. l Le 3:3, 4 “ruphachina”.
´
LEVITICO 4:11-25 226
´ ˜
sacerdoteqa qolachenqa ofrenda CAP. 4 Jehova Diospa naupaqenpi,
´
qolachina altarpi. a Ex 29:14 ukhu cortina chaynejpi. a
´
11 ”’Chaymantataj chay 18 Chant a yawarwan
toroj qaranta, aychasninta, jawiykonqa altarpa wajrasninta. b
´
umanta, chakisninta, Chay altarqa kashan Jehova
b Le 8:14, 17 ˜
chunchulasninta, akanta, a Heb 13:11
Diospa naupaqenpi, tinkukuna
12 toroj tukuy imasnintawan toldo ukhupi. Tukuynin puchoj
campamentomanta1 jawaman yawartataj jichaykonqa ofrenda
orqhochenqa llimphu lugarman, qolachina altar uraman.
maypichus ushphata2 jichakun c Jos 7:11 Chaytaj kashan tinkukuna
´
chayman. Chaypitaj llanta toldo punkupi. c 19 Chanta chay
patapi ruphachenqa. b Chayqa toroj tukuy wirasninta orqhospa,
ushphata jichakun chay lugarpi d Nu´ 15:22-24
altarpi qolachenqa. d
ruphachisqa kanan tiyan.  20 Chay torotaqa ruwanqa
13 ”’Sichus tukuynin ˜
Pana lado
imaynatachus jucharayku
israelitas mana cuentata a Ex
´
26:31
ofrendapaj torota ruwarqa
´ ajinata. Ajinata sacerdoteqa
qokuspalla juchallikunkuman, c Ex 40:21
nitaj reparakunkumanchu1 Heb 10:19, 20 chay torota jaywanqa israelitas
´ juchasninkumanta perdonta
Jehova Diospa ujnin
kamachiyninta pakisqankuta tarinankupaj. e Juchasninkutaj
chayqa, d 14 juchankuta ´
b Ex 30:1, 6
perdonasqa kanqa.
reparakuytawanqa uj torillota 21 Chaymantataj chay torota
apamuchunku1 jucharayku campamentomanta jawaman
ofrendapaj. Chaytaqa orqhospa, ruphachimonqa
´ ˜
apamuchunku tinkukuna toldo c Ex
´
27:1 imaynatachus naupaj kaj torota
punkuman. 15 Israelitasmanta Ex 40:6
ruphachimorqa ajinata. f
kurajkunaqa makisninkuta Chay toroqa jaywasqa kanqa
churachunku chay toroj tukuynin israelitaspa
´ juchankurayku. g
umanman, Jehova Diospa d Le 3:16
˜
naupaqenpi. Chay torotaj 22 ”’Sichus israelitaspa
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi kamachejkunasninkumanta
˜
nakasqa1 kanqa. ´ mayqenpis h mana cuentata
´ e Ex 32:30
16 ”’Chanta kuraj kaj Le 16:17
qokuspalla juchallikunman,
´
sacerdoteqa, chay toroj ´
Nu 15:25 juchayojtaj rikhurinman Jehova
yawarninmanta uj chhikata Ef 1:7 Diosninpa ujnin kamachiyninta
apaykonqa tinkukuna toldo Heb 2:17
pakisqanmanta 23 chayri
ukhuman. 17 Chaypitaj sichus reparakunman Diospa
sacerdoteqa dedonta kamachiyninta pakispa
yawarman chhapuykurispa, f Le 4:11, 12 juchallikusqanta chayqa,
qanchis kutita chajchonqa uj chivitota apamuchun sano
kajta, juchanrayku jaywananpaj.
4:12 1 Campamentoqa ashkha toldo 24 Makinta chay chivitoj
wasis. 2 Chayri “wirarara ushphata”. g Le 16:15 umanman churaytawantaj,
Wirarara ushpha nishan 1Jn 2:1, 2 ˜ ´
˜ nakachun Jehova Diospa
imaraykuchus uywa wanuchisqasta ˜
naupaqenpi, maypichus
qolachejtinku wira sutuykoj. Chayrayku ˜
´ qolachina ofrendata nakanku
ushphaqa wirarara karqa. 4:13 1 Icha ´
nillanmantaj “Israel ukhupi kurajkunataj
h Ex 18:21 chaypi. i Chayqa jucharayku
mana yachankumanchu”. 4:14 1 Icha
´ ofrenda. 25 Chaymantataj
nillanmantaj “Israelmanta kurajkunaqa sacerdoteqa jucharayku
uj˜ torillota apamuchunku”. 4:15 ofrendaj yawarninman dedonta
i Le 1:10, 11
1 Nakay: waj lugarespi ninku degollay, Le 6:25
chhapuykurispa, jawiykonqa
˜
wanuchiy. Le 7:2 ofrenda qolachina altarpa
´
227 LEVITICO 4:26–5:2
wajrasninta. a Tukuynin puchoj CAP. 4 sano kajta. 33 Chay
yawartataj jichaykonqa ofrenda a Le 9:8, 9 jucharayku ofrendaj umanman
qolachina altar uraman. b Le 16:18 makinta churachun,
´ Heb 9:22 ˜
26 Chant a chay chivitoj nakachuntaj jucharayku
tukuynin wirasninta altarpi ofrendata jina, maypichus
˜
qolachenqa, imaynatachus qolachina ofrendata nakanku
khuska mikhurikuy ofrendaj b Le 8:15 chaypi. a 34 Chaymantataj
wiranta qolachikun ajinata. c sacerdoteqa jucharayku
Ajinata sacerdoteqa ofrendaj yawarninman dedonta
ruwanqa chay runa juchanmanta chhapuykurispa, jawiykonqa
c Le 3:3-5
perdonta tarinanpaj. ofrenda qolachina altarpa
Juchantaj perdonasqa kanqa. wajrasninta. b Tukuynin puchoj
27 ”’Sichus yawartataj jichaykonqa altar
´
israelitasmanta mayqen d Nu´ 15:27-29 uraman. 35 Chant a chay
runallapis mana cuentata ovejaj tukuynin wirasninta
qokuspalla juchallikunman, orqhonqa, imaynatachus khuska
´ ´
juchayojtaj rikhurinman Jehova mikhurikuy ofrenda malton
e Le 1:10, 11
Diospa ujnin kamachiyninta Le 6:25 carneroj1 wiranta orqhokun
pakisqanmanta d 28 chayri ajinata. Sacerdoteqa chay
sichus reparakunman imapipis wirasninta altarpi qolachenqa,
juchallikusqanta chayqa, uj malta ´
maypichus Jehova Diospaj
cabrata apamuchun sano f Le 4:25 ninapi qolachina ofrendas
Le 8:15
kajta, juchanrayku ofrendata kashan chay patapi. c
´ Le 9:8, 9
jina jaywananpaj. 29 Chanta Heb 9:22 Ajinata sacerdoteqa
chay jucharayku ofrendaj ruwanqa chay runa juchanmanta
umanman makinta churachun, perdonta tarinanpaj.
˜
nakachuntaj maypichus Juchantaj perdonasqa kanqa. d
˜ g Le 3:16

5
qolachina ofrendata nakanku ”’Sichus pipis rikunman
chaypi. e 30 Chaymantataj mayqen runallatapis juchata
sacerdoteqa chay ofrendaj
ruwashajta chayri chay
yawarninman dedonta h Le 3:3, 4 juchamanta yachanman chayqa,
chhapuykurispa, jawiykuchun 
˜ chay patapitaj uyarinman
ofrenda qolachina altarpa Pana lado
testigosta wajyashasqankuta1e
wajrasninta. Chay tukuynin a Le 1:10, 11
chay jucha sutinchakunanpaj,
puchoj yawartataj jichaykuchun
´ nitaj declaraj rinmanchu
altar uraman. f 31 Chanta chay
chayqa, chay runaqa
ofrendaj tukuynin wirasninta
b Le 4:25 juchayoj rikhurenqa, chay
orqhochun, g imaynatachus Le 16:18 juchanmantataj cuentata qonqa.
khuska mikhurikuy ofrendaj
wiranta orqhokun ajinata. h 2 ”’Sichus pillapis
´ llojchirinman ima chichi
Chant a sacerdoteqa chayta
altarpi qolachenqa ima munayta
´
c Ex 29:13, 14 kajtapis, kachun chichipaj
´ ˜
qaparishajta, Jehova Diospa Le 3:3, 4 qhawasqa wanusqa monte
Le 6:12 animalta, chichipaj qhawasqa
sonqonta tiyaykuchinanpaj. Le 9:8, 10 ˜
Ajinata sacerdoteqa wanusqa uywata chayri
ruwanqa chay runa juchanmanta
4:35 1 Carnero: waj lugarespi ninku
perdonta tarinanpaj. mocho, oveja toro. 5:1 1 Chayri
d Nu´ 15:28
Juchantaj perdonasqa kanqa. 1Jn 1:7 “uyarinman maldecisqankuta”. Ichapis
32 ”’Sichus mayqenpis 1Jn 2:1, 2 chay maldiciontaqa nej kanku juchata
jucharayku ofrendapaj  ruwaj runaj contranta, chayri chay
apamunman uj ovejata chayqa, CAP. 5 juchamanta yachashaspa mana declaraj
apamuchun malta ovejata e Pr 29:24 rejchu chay runaj contranta.
´
LEVITICO 5:3-13 228
˜
chichipaj qhawasqa wanusqa CAP. 5 sacerdoteman apachun.
˜
juchuy animalta1 a chayqa, a Le 11:21-24 Sacerdotetaj naupajtaqa
paypis chichipaj qhawasqallataj Le 17:15 jucharayku ofrendapaj kashan
Dt 14:8
kanqa. Mana reparakuspalla chayta jaywanqa.
chayta llojchirejtinpis, chay Kunkanmanta sillunwan
˜
runaqa juchayoj rikhurenqa. kichirparispa wanuchenqa,
3 Sichus pillapis mana b Le 12:2 mana umanta pitispalla.1
´
reparakuspalla llojchirinman Le 13:3 9 Chanta jucharayku ofrendaj
Le 15:3
chichipaj qhawasqa runata b ´
Nu 19:11
uj chhika yawarninwan
chayri chichipaj qhawasqa chajchonqa altarpa uj lado
´ ´
imasta, chanta recien cuentata uyanta. Puchoj yawartataj
qokunman chayqa, juchayoj suruchenqa altar uraman. a
rikhurenqa. c Mt 5:33 Chayqa jucharayku ofrenda.
´
4 ”’Sichus pipis mana 10 Chant a sacerdoteqa
˜
allinta piensarikuspalla, nitaj qolachina ofrendapaj kajtanataj
reparakuspalla juranman allin jaywanqa, imaynatachus ruwana
d Nu´ 5:7 kasqanman jina. b Sacerdoteqa
kajta chayri mana allin kajta
´ ´ Sl 32:5
chaykunata jaywanqa
ruwananpaj, chant a recien Pr 28:13
cuentata qokunman mana allinta 1Jn 1:9 chay runa juchanmanta
piensarikuspalla jurasqanta perdonta tarinanpaj,
chayqa, juchayoj rikhurenqa.1c juchantaj perdonasqa kanqa. c
5 ”’Sichus pipis chay e Le 7:1
11 ”’Sichus chay runajta
imaspi juchallikunman chayqa, Le 14:2, 12 mana qolqen kapunmanchu
imaynamantachus Le 19:20, 21
´
iskay jurkutasta chayri iskay
Nu 6:12
juchallikusqanta rimarichun. d paloma irpasta rantinanpaj
6 Chantapis pantasqarayku chayqa, juchanrayku apamuchun
˜
´ uj kilo jina1 d sumaj nutu
ofrendata Jehova Diosman
apamuchun e uj malta ovejata f Lu 2:24 jakuta jucharayku ofrendapaj.
chayri uj malta cabrata Chay jakumanqa ama
jucharayku ofrendapaj. churaykuchunchu aceiteta, nitaj
Sacerdotetaj chayta jaywanqa yuraj inciensotapis, jucharayku
chay runa juchanmanta g Le 12:7, 8 ofrenda kasqanrayku.
perdonta tarinanpaj.
Le 14:21, 22 12 Chayta sacerdoteman
Le 15:13-15
7 ”’Sichus chay runajta mana  apamojtin, sacerdoteqa chay
qolqen kapunmanchu ovejata ˜
Pana lado
jakumanta uj makillata
rantinanpaj chayqa, chay a Le 1:4, 5
orqhospa, jaywanqa yuyarikuna
´ ofrendata jina. Chaytaqa
juchanrayku Jehova Diosman Le 7:2
apamuchun iskay jurkutasta Heb 9:22 altarpi qolachenqa, maypichus
´
chayri iskay paloma irpasta, f Jehova Diospaj ninapi
pantasqarayku ofrendapaj. qolachina ofrendas kashan
Ujnenqa kanqa chay patapi. Chayqa jucharayku
b Le 1:15-17
jucharayku ofrendapaj, ofrenda. 13 Ajinata
ujnintaj kanqa qolachina1 sacerdoteqa chayta jaywanqa
ofrendapaj. g 8 Chaykunataqa chay runa juchanmanta
c Le 6:7 perdonta tarinanpaj. Chay
5:2 1 Juchuy animal nispaqa parlashan juchasmanta mayqenpis kachun
˜ chay juchanqa perdonasqa
aywirispa chayri ju narispa may
chhika ukhu purinku kanqa. e Chay jaywanamanta
´
chaykunamanta, khuruspis kachunku, d Ex 16:36
juchuy animalespis kachunku. 5:4 5:8 1 Pitiy: waj lugarespi ninku tipiy.
1 Chay runaqa juchayoj rikhurej 5:11 1 Chayri “uj efata chunkaman
jurasqanta mana juntasqanraykusina. taqasqamanta ujnin parten”.
5:7 1 Chayri “ruphachina”. e Le 4:26 Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
229 LEVITICO 5:14–6:6
puchojqa sacerdotepaj kanqa, a CAP. 5 Sacerdotetaj chayta jaywanqa
imaynachus chaki mikhuy a Le 2:10 chay runa perdonta tarinanpaj.
ofrendamanta puchojpis Le 7:1, 6 Ajinamanta chay runaqa
sacerdotepaj ajina’”. b perdonasqa kanqa,
´ ´
14 Chanta Jehova Diosqa mana cuentata qokuspalla,
Moisesman nillarqataj: b Le 6:14-16 mana reparakuspallataj
1Co 9:13
15 “Sichus mayqenpis juchallikusqanmanta.
mana cuentata qokuspalla 19 Chayqa pantasqarayku
´ ofrenda. Chay runaqa
Jehova Diospaj taqasqa ´
c Le 10:17, 18
imaswan mana ruwananta Jehova Diospa contranpi
ruwaspa juchallikunman juchallikorqa”.
´ ´
chayqa, c Jehova Diosman
apamuchun uywasninmanta
d Le 6:6 6 Jehova Diosqa Moisesman
ujtawan nerqa: 2 “Uj runaqa
´
uj carnerota1 sano kajta, Jehova Diospa contranpi
pantasqarayku ofrendapaj. d ´ juchallikun, a maypachachus
e Ex 30:13 ˜
Mashkhachus chay carnero Le 27:25 runa masinta enganan
qolqepi2 valenantaqa sacerdote kay jinata: payman imatachus
nenqa. Chay qolqetaj kanan saqekusqanta japikapun, b chayri
tiyan santo lugarpi mashkhachus f Le 6:4, 5 uj prendata japikapun, chayri
uj siclo pesasqanman jina. e Le 22:14 suwakun, chayri chaukiyaspa1
´
16 Chantapis chay runaqa Nu 5:6, 7 imatapis japikapun, 3 chayri
Diospaj taqasqa kajmanta imatapis tarikusqanta pakaykun.
pagachun, chay imaswan ´
Sichus chay runa llullakuspa
mana ruwananta ruwaspa g Ex 32:30 ‘mana chayta ruwanichu’ c
juchallikusqanrayku, nispa juranman chayqa,
chay valorninmantaj sapa kay jina kanan tiyan: 4 Chay
phishqamanta ujtawan h Le 6:7 imasta ruwaspa juchayoj
Le 19:22
yapaykuchun. f Chaytataj rikhurin chayqa, runa masinman
sacerdoteman jaywachun, kutichipunan tiyan imatachus
pantasqarayku ofrendapaj g suwakusqanta, chaukiyaspa
i Le 5:2 imatachus japikapusqanta,
carnerotawan. Sacerdotetaj
chay carnerota jaywanqa runa masinpa saqekusqanta,
chay runa juchanmanta tarikuspa pakaykusqanta
perdonta tarinanpaj, j Le 6:6 5 chayri qhasimanta juraspa

juchantaj perdonasqa kanqa. h imatachus japikapusqanta.
´ ˜
Pana lado ˜
17 ”Sichus pipis Jehova Payqa due nonman
 tukuyninta kutichipuchun
Diospa kamachisqanta pakispa
juchallikunman chayqa, mana CAP. 6 chayri pagapuchun. d
reparakuspalla juchallikojtinpis a Nu´ 5:6 Chay valorninmantaj sapa
juchayoj rikhurenqa, phishqamanta ujtawan
chay juchanmantataj cuentata yapaykuchun. Chaytaqa
´
qonqa. i 18 Pantasqarayku b Ex 22:7 kutichiponqa ima punchaychus
ofrendapajtaj sacerdoteman Le 19:11 juchan yachakun chay
apamuchun uywasninmanta uj punchaypacha. 6 Chay runaqa
carnerota sano kajta, sacerdote pantasqarayku ofrendapaj
´
c Ex 22:10, 11 ´
preciota churasqanman jina. j Jehova Diosman apachun
Le 19:12
Ef 4:25
uywasninmanta uj carnerota,1
5:15; 6:6 1 Carnero: waj lugarespi ninku Col 3:9 sano kajta, sacerdote preciota
mocho, oveja toro. 5:15 2 Hebreo churasqanman jina. Chaytataj
parlaypeqa nin, “siclospi”. Uj sicloqa sacerdoteman apanqa,
pesarqa 11,4 gramos (0,367 onzas d Le 5:15, 16 ˜
troy). Yanapa B14 nisqata leeriy. ´
Nu 5:6, 7 6:2 1 Chayri “enganaspa”.
´
LEVITICO 6:7-20 230
pantasqarayku ofrendata jina. a CAP. 6 Aaronpa wawasnin altarman
´
7 Sacerdotetaj chayta a Le 5:15 apamuspa, Jehova Diospa
´ ˜
Jehova Diosman jaywanqa, Le 7:1 naupaqenpi jaywanqanku.
Isa 53:10
chay runa perdonta tarinanpaj. 15 Ujnin sacerdoteqa chay
Ajinamanta chay runaqa b Le 5:18 chaki mikhuy ofrendamanta
˜
perdonasqa kanqa imapichus ´
aceiteyoj nutu jakuta uj makita
juchayoj rikhurisqanmanta”. b c Ex 29:38-42 orqhonqa, jaku patamanta
´
´ ´ Nu 28:3
8 Chanta Jehova Diosqa Heb 10:11
tukuynin yuraj inciensontinta.
Moisesman nillarqataj: Chaytataj altarpi qolachenqa
´
9 “Kayta kamachiy Aaronman, d Ex 28:39 ima munayta qaparishajta,
´
Le 16:32 Jehova Diospa sonqonta
wawasninmanpis: ‘Kay leymin Eze 44:17
kanqa qolachina1 ofrendapaj. c tiyaykuchinanpaj. a Chayqa
´
Chay ofrendaqa altar patapi e Ex
´
28:42 yuyarikuna ofrenda kanqa.
tutantin qolanqa Ex 39:27, 28 16 Chay ofrendamanta
sutiyamunankama. Ninaqa ´
f Ex 27:3
puchojtaqa mikhonqanku
altarpi laurallanqapuni. Le 1:16 Aaronwan wawasninwan. b
10 Sacerdoteqa churakonqa Paykunaqa mana levadurayoj
g Le 16:23 tantasta mikhonqanku uj santo
linomanta ruwasqa sacerdote Eze 44:19
ropanta, d qala ukhunmantaj lugarpi, tinkukuna toldoj
churakonqa linomanta h Le 4:3, 12 pationpi. c 17 Chaytaqa
ruwasqa cortonta.1e Chayta amapuni levadurayojtachu
i Le 1:7 chayachichunku, d
churakuytawan orqhonqa Ne 13:30, 31
altarpi qolachisqa ofrendaj imaraykuchus noqa paykunaman
ushphanta.2f Chay ushphatataj j Le 3:5, 16 qoni ninapi qolachina
altarpa ujnin ladonman ofrendasniymanta. e Chay chaki
churanqa. 11 Chaymantataj k Le 2:1
´ mikhuy ofrendaqa may
Nu 15:3, 4
sacerdoteqa chay ropasninta 
llimphumin, f jucharayku ofrenda
lluchukonqa. g Waj ropasta ˜ jina, jinallataj pantasqarayku
Pana lado
churaykukuytawantaj chay ofrenda jina. 18 Chay
a Le 2:2, 9
ushphata campamentomanta1 Le 5:11, 12
ofrendamantaqa mikhonqanku
jawaman apanqa, uj llimphu Aaronpa mirayninmanta tukuy
lugarman. h 12 Altar patapeqa b Le 2:3 qharis. g Chayqa paykunapajpuni
Le 5:13 ´
nina laurallanqapuni, manapuni kanqa Jehova Diospaj ninapi
˜ Eze 44:29
wanunanchu tiyan. Sacerdoteqa 1Co 9:13 qolachina ofrendasninmanta. h
sapa paqarin llantata yapanan Imallapis chay ofrendasman
c Le 10:12 chayajqa Diospaj taqasqa
tiyan. i Chaymantaj churanqa
qolachina ofrendata. kanqa’, nispa”.
d Le 2:11 ´
Chay patapitaj qolachenqa 19 Jehova Diosqa
khuska mikhurikuy ofrendaspa e Nu´ 18:9 Moisesta nillarqataj:
´
wirasninta. j 13 Chay altar 20 “Aaron kuraj kaj sacerdote
f Le 2:3, 10 jina churasqa kashajtin, i
patapi ninaqa laurallanqapuni,
˜ paywan wawasninwanqa kay
manapuni wanonqachu. g Nu´ 18:10 ´
14 ”’Kay leymin kanqa chaki ofrendata Jehova Diosman
˜
mikhuy ofrendapaj. k Chaytaqa h Le 24:8, 9 jaywanqankupuni: Sumaj nutu
´ jakuta uj kilota jina.1j Chaytaqa
i Ex 30:30
6:9 1 Chayri “ruphachina”. 6:10 Heb 5:1
jaywanqanku chaki mikhuy
1 Corto: waj lugarespi ninku ofrendata jina, k khuskanta
´
calzona. 2 Chayri “wirarara ushphata”. j Ex 16:36 tutamanta, khuskantataj
Wirarara ushpha nishan imaraykuchus
˜ ˜
˜ ´ na chisiyaykushajtin na.
uywa wanuchisqasta qolachejtinku k Ex
´
29:1, 2
Ex 29:40, 41
wira sutuykoj. Chayrayku ushphaqa Le 2:1
6:20 1 Chayri “uj efata chunkaman
wirarara karqa. 6:11 1 Campamentoqa Le 9:17 taqasqamanta ujnin partenta”.
ashkha toldo wasis. ´ Yanapa B14 nisqata leeriy.
Nu 28:4, 5
´
231 LEVITICO 6:21–7:7
´
21 Chay ofrendataqa Aaron CAP. 6 kanan tiyan. Sichus uj cobre
paylapi chayachichun a a Le 2:5 mankapi chayachisqa kanqa
˜
aceitewan pu nasqata.1 Le 7:9 chaytaj, chay mankataqa
´ 1Cr 23:29
Chanta chay chayasqa ofrendata sumajta khituspa yakuwan
pakiraytawan, jaywachun mayllachunku.
b Dt 10:6
aceitewan jichaykuspa, ima 29 ”’Tukuy qharis,
munayta qaparishajta pikunachus sacerdotes kanku
´ c Le 4:3
Jehova Diospa sonqonta chaykunalla, chay jaywasqa
tiyaykuchinanpaj. 22 Chaytaqa aychataqa mikhonqanku. a
d Le 1:3, 11
jaywanqa pichus Aaronpa Chayqa may llimphupaj
cuentanpi wawasninmanta qhawasqamin. b 30 Chaywanpis
e Le 10:17
ajllasqa kanqa b kuraj kaj ´
Nu 18:9
jucharayku ofrendaj aychantaqa,
sacerdote kananpaj chay. Eze 44:29 mana mikhuyta atinkuchu
Chay ofrendataqa tukuyninta sichus yawarninta juchasmanta
´ ´
Jehova Diospaj qolachenqanku. f Ex 27:9 perdonta tarinapaj tinkukuna
Chaytaj uj ley kanqa unay Le 6:14, 16 toldo ukhuman apaykunku
wataspaj. 23 Sacerdoterayku Eze 42:13
chayqa, nisunman santo

chaki mikhuy ofrendataqa ˜ lugarman. c Chayqa ninapi
Pana lado
tukuynintapuni qolachinanku qolachisqa kanan tiyan.

7
a Le 6:14, 18
tiyan, mana pipis chaytaqa Le 21:21, 22 ”’Kaymin pantasqarayku
mikhunanchu tiyan”, nispa. ´
´
Nu 18:10 ofrendapaj leyqa. d Chay
24 Jehova Diosqa ofrendaqa may llimphupaj
Moisesman ujtawan b Le 6:25 qhawasqa. 2 Pantasqarayku
nillarqataj: 25 “Aaronta, ˜
ofrendataqa nakanqanku1
wawasnintawan niy: c Le 4:5 maypichus qolachina2
‘Kay ley kanqa jucharayku Le 10:18 ˜
Le 16:27
ofrendasta nakanku chaypi.
ofrendapaj. c Maypichus Heb 13:11 Yawarninwantaj e
˜
qolachina ofrendata nakanku,1d  chajchonqanku altarpa
˜
chayllapitaj nakanqanku CAP. 7 muyuynintinta. f 3 Sacerdotetaj
jucharayku ofrendatapis d Le 5:6 tukuy wirasninta g orqhonqa:
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. Le 6:6 wira chupanta, chunchula
Chay jaywanaqa may llimphupaj Le 14:2, 12
wirasninta, 4 iskaynin
Le 19:20, 21 ˜
qhawasqa. 26 Mayqen ´
Nu 6:12 ri nonesninta wirantinta,
sacerdotechus chayta mayqenchus chillan chaynejpi
´
juchasrayku jaywajqa, chay e Heb 9:22 kashan chayta. Chant a
´
jaywanamanta mikhonqa. e orqhollanqataj hıgado wiranta
˜
Chaytataj mikhonqa uj santo f Le 3:1, 2 ri nonesnintawan khuska. h
lugarpi, tinkukuna toldo patiopi. f Le 5:9 5 Chay wirastaqa sacerdote
´
27 ”’Imallapis chay uywaj ´
qolachenqa altarpi, Jehova
aychanman chayajqa, Diospaj g Ex 29:13, 14 Diospaj ninapi qolachina
Le 3:9, 17
taqasqa kanqa. Sichus pillapis Le 4:8, 9
ofrendata jina. i Chaymin
chay uywaj yawarninwan Le 8:18, 20 pantasqarayku ofrenda kanqa.
ropanman challpaykuchikun 6 Chay jaywasqa aychataqa
chayqa, chay ropantaqa tajsanan h Le 3:3, 4 mikhonqanku sacerdotes
tiyan uj santo lugarpi. 28 Sichus kanku chay qharislla. j
chay jaywana aycha turu i Le 3:14-16 Mikhonqankutaj uj santo lugarpi.
mankapi chayachisqa kanqa Chay aychaqa may llimphupaj
chayqa, chay mankaqa pakisqa j Le 5:13 qhawasqa. k 7 Uj leylla kanqa
Le 6:14, 16 jucharayku ofredapaj, jinallataj
˜ ´
6:21 1 Punay: waj lugarespi
˜ ninku Nu 18:9 pantasqarayku ofrendapajpis.
˜
natuy. 6:25; 7:2 1 Nakay: waj
˜
lugarespi ninku degollay, wanuchiy. k Le 2:3 7:2 2 Chayri “ruphachina”.
´
LEVITICO 7:8-21 232
Chay jaywasqa aychataj, chayta CAP. 7 uywaj aychanqa, chay diapacha
jaywaj sacerdotepaj kanqa. a a Le 6:25, 26 mikhusqa kanqa, ima diachus
8 ”’Piraykullapis qolachina Le 14:13 jaywasqa kanqa chay diapacha.
ofrendata jaywaj sacerdoteqa, Qayantinpajqa mana imatapis
´
chay qolachina ofrendaj b Ex 29:14 puchuchinanchu tiyan. a
qaranta b japikaponqa. Le 1:6
16 ”’Sichus pipis imatachus
9 ”’Chaki mikhuy ruwasaj nerqa chaymanta b
ofrendasmantaqa, kachun c Le 6:20, 21 uj uywata apamun chayri
1Cr 23:29
hornopi chayasqa, mankapi qoyta munasqanrayku chay
chayasqa chayri paylapi c uywata aparimun chayqa, c ima
chayasqapis sacerdotepaj kanqa, d Le 2:3-7
´
punchaychus jaywanqa chay
Nu 18:9
pichus chaykunata jaywaj 1Co 9:13
punchayllataj chay uywaj
sacerdotepaj. d 10 Chawa aychanqa mikhusqa kanqa.
chaki mikhuy ofrendasmantaqa, Puchoj aychataqa qayantinpis
e Le 14:21
aceitewan chajrusqapis e mikhuyta atikullantaj.
kachun chayri mana imawan 17 Sichus kinsa punchaykama
chajrusqapis kachun, f f Le 5:11
´
chay aycha puchunrajpuni
Nu 5:15
Aaronpa wawasninpaj kanqa. chayqa, tukuyninta
Chaytaqa tukuyninku ninapi ruphachenqanku. d
uj rejta japikonqanku. g Le 3:1 18 Sichus kinsa punchaymanta
Le 7:20
11 ”’Kay leymin kanqa khuska Le 22:21
pipis chay khuska mikhurikuy
´ ofrendamanta puchoj aychata
mikhurikuy ofrendata g Jehova 1Co 10:16
Diosman jaywanapaj. 12 Sichus mikhonqa chayqa, mana
pipis khuska mikhurikuy h Le 22:29 allinpajchu qhawasqa kanqa
˜
ofrendata agradecekunanpaj 2Cr 29:31 Diospa naupaqenpi. Chay
apamonqa chayqa, h chaytawan jaywasqanpis qhasilla kanqa.
khuska apamuchun aceitewan i Le 6:25, 26 Chay aychaqa chichipaj
˜ Le 10:14 qhawasqa kanqa. Pichus chay
punasqa1 muyu tantasta2 mana ´
levadurayojta, mana levadurayoj
Nu 18:8 aychata mikhojtaj chay

tortillasta aceitewan jawisqasta, ˜
juchanmanta cuentata qonqa. e
˜
jinallataj nutu jakumanta
Pana lado 19 Sichus chay aycha ima
a Le 22:29, 30 chichimanpis chayanman
ashkha aceitewan sumaj
˜ chayqa, ama pipis chay aychata
punasqa muyu tantastapis.
13 Apamullachuntaj b Le 22:21 mikhuchunchu. Chay aychaqa
levadurayoj muyu tantasta, ninapi ruphachisqa kanan tiyan.
khuska mikhurikuy ofrendata c Le 22:23 Mana ima chichimanpis chayaj
agradecekunanpaj apamonqa Dt 12:5, 6 aychatataj, llimphupaj qhawasqa
chaytawan khuska. 14 Chay kajkunalla mikhonqanku.
tukuynin tantasmantaqa d Le 19:5, 6 20 ”’Sichus pipis chichipaj
´ ´
ujtakama taqanqa Jehova qhawasqa kashaspa, Jehova
Diospaj. Chay taqasqataj Diosman jaywasqa khuska
e Le 19:7, 8
sacerdotepaj kanqa, pichus mikhurikuy ofrendamanta
khuska mikhurikuy jaywana mikhunman chayqa, chay runaqa
f Nu´ 19:20 ˜
uywaspa yawarninta altarpi wanuchisqa kanqa. f 21 Sichus
chajchonqa chaypaj. i pipis chichipaj qhawasqa kajta
15 Khuska mikhurikuy g Le 12:2, 4 llankhanman, kanman chichipaj
ofrendasnenqa, mayqentachus qhawasqa runata, g chayri
agradecekunanpaj apamun chay h Le 11:21-24 chichipaj qhawasqa animalta, h
Dt 14:7 chayri ima millay chichitapis, i
˜ ˜
7:12 1 Punay: waj lugarespi ninku natuy. chantataj khuska mikhurikuy
2 Chay muyu tantasqa chaupinpi i Le 11:10 ofrendata, mayqenchus
´
juskuyoj karqa. Dt 14:10 Jehova Diospaj kashan chayta
´
233 LEVITICO 7:22–8:2
mikhunman chayqa, chay runaqa CAP. 7 sacerdotepaj taqankichej. a
˜ ˜
wanuchisqa kanqa’”. a Le 3:16, 17 33 Chay pana piernaqa Aaronpa
´
22 Jehova Diosqa Le 4:8-10 wawanpaj kanqa, pichus
1Sa 2:16, 17
Moisesman nillarqataj: khuska mikhurikuy ofrendaspa
´
23 “Israelitasman ajinata niy: b Ex 22:31 uywaj yawarninta, wirantawan
‘Ama mikhunkichejchu toro Le 17:15 jaywajpaj. b 34 Israelitaspa
´ khuska mikhurikuy
wirata, malton carnero1 c Ge´ 9:4
wirata, nitaj cabra wiratapis. a Le 3:17 ofrendasninkumantaqa noqa
˜
24 Wanusqa uywaspa wiranwan Le 17:10 taqakuni kuyuchisqa ofrenda
˜ Dt 12:16
pechota, sacerdotespaj taqasqa
chayri phi na animalpa 1Sa 14:33
japisqan uywaspa wiranwanqa Hch 15:20, 29 piernatawan. Chaykunatataj
imatapis ruwayta atillankichej. qoni sacerdote Aaronman,
d Le 17:14
Chaywanpis amapuni wawasninmanwan. Chaytaj
mikhunkichejchu. b 25 Sichus e Le 3:1 unaypaj uj ley kanqa israelitas
pipis jaywananpaj apasqan juntanankupaj’, nispa”. c
uywaj wiranta mikhuykakaponqa
f Le 3:3
35 Chayqa sacerdotespaj
´ ´
Jehova Diospaj ninapi qolachina ´
g Ex 29:24 taqasqa karqa Jehova Diospaj
ofrenda kanan kashajtin chayqa, Le 8:25-27 ninapi qolachina
˜ Le 9:21 ofrendasmanta, nisunman
wanuchisqa kanqa.
´
26 ”’Maypicha tiyakunkichej h Le 3:3-5 Aaronpaj, wawasninpajwan,
´
chaypeqa amapuni ima ima diachus Jehova Diospa
i Le 8:29 sacerdotesnin kanankupaj
yawartapis mikhunkichejchu, 
ni phuruyojkunaj yawarninta, ˜
churasqa karqanku
Pana lado chay diamantapacha. d
nitaj animalespa yawarnintapis. c ´ ´
27 Pichus ima yawarllatapis a Ex 29:27, 28 36 Jehova Diosqa israelitasman
˜ Le 10:14
´ kamacherqa chay imasta
mikhojqa wanuchisqa kanqa’”. d Nu 6:20
´ ´ qonankuta Aaronman
28 Chant a Jehova Diosqa
b Dt 18:3 wawasninmanpis, ima diachus
Moisesman parlaspa nillarqataj:
29 “Israelitasman kayta niy: c Le 10:14
sacerdotes kanankupaj churasqa
‘Pichus khuska mikhurikuy karqanku chay diamantapacha. e
´ ´
ofrendata Jehova Diosman d Ex
´
28:1 Chayqa uj ley kashan unay
Ex 29:4, 7 wataspaj mirayninkoj
´
apamojqa, chay ofrendanmanta Ex 40:13
´ mirayninkupajpis.
wakinta Jehova Diosman ´
jaywanqa. e 30 Chay uywaj e Ex 40:15 37 Chay leymin kashan
Le 8:12
wirantawan f pechontawanqa qolachina ofrendapaj, f chaki
kikin makisninwan apamonqa f Le 6:9 mikhuy ofrendapaj, g jucharayku
´ ofrendapaj, h pantasqarayku
Jehova Diospaj ninapi g Le 2:1
qolachina ofrendata jina. ofrendapaj, i sacerdotesta
Le 6:14
Pechontaqa kayman jaqayman churana ofrendapaj, j khuska
kuyuchenqa kuyuchisqa h Le 6:25 mikhurikuy ofrendapajpis, k
´ ´
´
ofrendata jina Jehova Diospa 38 Jehova Dios Sinaı orqopi l
˜ ´ i Le 5:6
naupaqenpi. g 31 Chant a Moisesman kamachisqanman
Le 7:1 ´
sacerdoteqa chay uywaj ´
jina, ima punchaychus Sinaı
wiranta altarpi qolachenqa. h
j Ex 29:1 chin jallpapi israelitasman
Le 6:20 ´
Chay uywaj pechontaj Aaronpaj kamacherqa Jehova Diosman
kanqa, wawasninpajwan. i k Le 3:1 ofrendasninkuta jaywanankuta
chay punchay. m
32 ”’Khuska mikhurikuy ´
´
8
l Ex 34:27
ofrendasniykichejmantaqa, Jehova Diosqa Moisesman
˜ m Le 1:2 nillarqataj: 2 “Kunanqa
uywaj pana piernanta
 Aaronta, wawasnintawan n
7:23 1 Carnero: waj lugarespi ninku CAP. 8 pusay yupaychana toldo
´
mocho, oveja toro. n Ex 28:1 punkuman. Chantapis apay
´
LEVITICO 8:3-17 234
ropasta, a santo aceiteta,1b CAP. 8 Diosta yupaychana toldota,
´
jucharayku ofrenda torota, a Ex
´
28:4 chaypi kaj tukuy imastawan, a
iskay carnerosta,2 canastapi Ex 39:33, 41 chaykunata Diospaj taqananpaj.
mana levadurayoj tantastawan. c
´ ´
11 Chay aceitellawantaj qanchis
3 Chant a tukuy israelitasta b Ex
´
30:23-25 kutita chajchuykorqa altarta,
Ex 40:15
tantachimuy tinkukuna tukuy imasnintawan, wirkhita,
toldo punkuman”, nispa. ´ imapichus wirkhi churasqa
c Ex 29:1, 2
4 Moisestaj ruwarqa kashan chaynintinta, tukuy
´
Jehova Dios kamachisqanman ´ chaykunata Diospaj taqananpaj.
jina. Israelitasqa d Ex
´
29:4
Ex 40:12
12 Chaymanta Moisesqa
tantakamorqanku Dioswan Aaronpa umanman santo
tinkukuna toldo punkuman. ´ aceiteta jichaykorqa,
e Ex 28:39
5 Chaypitaj Moisesqa payta Diospaj taqananpaj. b
´ ´
israelitasman nerqa: “Jehova ´ 13 Chant a Moisesqa
Diosqa kayta ruwananchejta f Ex 39:27, 29 ˜
Aaronpa wawasnintanataj
kamachiwanchej”, nispa. ´ qayllaykuchimuspa,
6 Chaymanta Moisesqa g Ex 39:22
paykunaman camisonesta
Aaronta, wawasnintawan ´ churarqa, chumpiswantaj
qayllaykuchimuspa paykunata h Ex
´
28:6
chumpiykorqa, umasninkutataj
´ Ex 39:2
yakuwan mayllarqa. d 7 Chanta uma maytunaswan
Aaronman camisonta e churarqa, ´ maytuykorqa. c Chayta Moisesqa
chumpiwantaj f chumpiykorqa, i Ex
´
28:8 ´
Ex 29:5 ruwarqa Jehova Dios payman
patanmantaj mana mangasniyoj ´
Ex 39:20 kamachisqanman jina.
ropata g churarqa, chaypa 14 Chaymanta Moisesqa
patanmantaj efodta1h churarqa, j Ex
´
28:15 jucharayku ofrenda torota
´
sumajtataj chumpiykorqa efodpi Ex 39:9
apamorqa. Aaronwan
kasharqa chay awasqa wawasninwantaj chay
chumpiwan. i 8 Chaypa ´
k Ex 28:30
jucharayku ofrenda toroj
patanmantaj churarqa umanman makisninkuta
pecherata. j Chay pechera ´ ´
l Ex
´
29:6 churarqanku. d 15 Chanta
ukhumantaj churaykorqa Urim, Ex 39:27, 28
Moisesqa chay torota
Tumim1 k nisqa imasta. ˜
´ nakarqa.1 Yawarninman e
9 Umantataj uma maytunawan l m Ex
´
28:36
dedonta chhapuykurispataj
Ex 39:30
maytuykorqa, chay uma altarpa tukuy wajrasninta
˜ 
maytunaj naupajninmantaj ˜ jawiykorqa, chay altarta
Pana lado
churarqa qorimanta ruwasqa ´
a Ex 30:26-28 juchamanta llimphuchananpaj.
lliphipej cintata, Diospaj
Chay puchoj yawartataj altar
taqasqa kasqanta rikuchej santa
˜ b Ex
´
29:4, 7 uraman jichaykorqa. Ajinamanta
se nalta.1 m Chayta Moisesqa ´
´ Ex 30:30 chay altarta llimphucharqa,
ruwarqa Jehova Dios payman ´
Ex 40:13 chaypi ofrendasta jaywaspa
kamachisqanman jina. Le 21:10
´ juchasmanta perdonta
10 Chanta Moisesqa santo Sl 133:2
tarinapaj. 16 Chaymanta
aceitewan chajchuykorqa ´ Moisesqa orqhorqa tukuy
c Ex
´
28:40
8:2 1 Chay santo aceitetaqa uj runaj Ex 29:8, 9 chunchula wirasninta,
´
umanman jichaykoj kanku uj cargota hıgado wirasninta, iskaynin
´ ˜
japinanpaj. 2 Carnero: waj lugarespi d Ex 29:10-14 ri nonesninta wirantinta.
ninku mocho, oveja toro. 8:7 1 Efodqa Le 4:3, 4 Chaykunatataj altarpi
Le 16:6
uj mandil jina karqa. Chaytataj qolacherqa.1f 17 Chaymantataj
sacerdotes churakoj kanku. Glosariopi ˜
efod nisqata leeriy. 8:8 1 Glosariopi e Heb 9:21, 22 8:15 1 Nakay: waj lugarespi ninku
˜
Urim, Tumim nisqata leeriy. 8:9 degollay, wanuchiy. 8:16 1 Chayri
1 Chayri “santa oro cintata”. f Le 4:8, 9 “ruphacherqa”.
´
235 LEVITICO 8:18-29
Moisesqa kamacherqa ninawan CAP. 8 machu dedontawan.
´
ruphachimunankuta chay toroj a Le 4:11, 12 24 Chant a Moisesqa
˜
qaranta, aychasninta, wanunta Le 16:27 Aaronpa wawasnintanataj
ima, campamentomanta1 qayllaykuchimuspa, uj chhika
´ ˜
jawapi, a Jehova Dios Moisesman yawarwan jawiykorqa pana
kamachisqanman jina. ninrisninkoj ura puntanta,
´ ˜
18 Chanta Moisesqa pana makisninkoj machu
˜
qolachina ofrendapaj dedosninkuta, pana chakisninkoj
˜
carnerotanataj ´
b Ex 29:15-18 machu dedosninkutawan.
qayllaykuchimorqa. Aaronwan Le 1:4 Chay puchoj yawarwantaj
wawasninwantaj chay carneroj chajchorqa altarpa
umanman makisninkuta muyuynintinta. a
churarqanku. b 19 Chaymanta 25 Chaymanta Moisesqa
Moisesqa chay carnerota orqhorqa chay carneroj wiranta,
˜
nakarqa, yawarninwantaj wira chupanta, chunchula
chajchorqa altarpa ´
´ c Le 8:33 wirasninta, hıgado wiranta,
muyuynintinta. 20 Chant a ˜
iskaynin ri nonesninta
Moisesqa chay carneroj aychanta ˜
wirantinta, pana piernantawan. b
chhikan chhikanta khuchurarqa. ´
26 Chantaqa Jehova Diospa
Jinaytawantaj chay carneroj ˜
naupaqenpi kasharqa chay
umanta, chay khuchurasqan canastamanta mana levadurayoj
aychanta, wirasnintawan1 tantasta orqhorqa: mana
altarpi qolacherqa. ´
d Ex 29:19, 20 levadurayoj muyu tantata, c
21 Chaymanta Moisesqa 
aceitewan ruwasqa tantata,1 d
chay carneroj chunchulasninta, ˜
Pana lado uj tortillatawan. Chaykunatataj
chakisnintawan yakuwan ´
a Ex 24:6 churarqa wiras pataman,
mayllaspa altarpi ˜
pana pierna pataman ima.
qolachillarqataj.
27 Tukuy chaykunatataj
Chayqa qolachina ofrenda
churarqa Aaronpa makinman,
karqa ima munayta qaparispa
wawasninpa makisninkumanpis.
Diospa sonqonta ´
Chant a kayman jaqayman
tiyaykuchinanpaj.
´ ´
b Ex 29:22-25 kuyucherqa kuyuchisqa
Chayqa Jehova Diospaj ninapi ´
qolachina ofrenda karqa, ofrendata jina Jehova Diospa
˜
´
Jehova Dios Moisesman naupaqenpi. 28 Chaykunata
kamachisqanman jina. makisninkumanta
oqhariytawantaj Moisesqa
22 Chaymantataj chay ujnin
˜ altarpi qolacherqa, qolachina
carnerotanataj apamorqa,
sacerdotesta churanapaj ofrenda patapi, ima munayta
c Le 2:4 qaparispa Diospa sonqonta
carnerota. c Aaronwan
wawasninwantaj chay carneroj tiyaykuchinanpaj. Chaykunaqa
umanman makisninkuta jaywasqa karqa sacerdotesta
´
churarqanku. d 23 Moisestaj churanapaj. Chayqa Jehova
˜ Diospaj ninapi qolachina
chay carnerota nakaspa,
uj chhika yawarninwan ofrenda karqa.
˜ ´
Aaronpa pana ninrinpa ´
d Ex 29:1, 2 29 Chanta Moisesqa carneroj
ura puntanta jawiykorqa, pechonta oqharispa kayman
˜ jaqayman kuyucherqa
jinallataj pana makinpa
˜ kuyuchisqa ofrendata jina
machu dedonta, pana chakinpa ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. e
8:17 1 Campamentoqa ashkha toldo
˜ 8:26 1 Chay tantaqa chaupinpi
wasis. 8:20 1 Chayri “rinonesninpa
wirasnintawan”. e Le 7:29, 30 juskuyoj karqa.
´
LEVITICO 8:30–9:7 236
Sacerdotesta churanapaj CAP. 8 36 Aaronwan
´
jaywasqa carneroj pechonqa a Ex 29:26, 27 wawasninwantaj ruwarqanku
´ Le 7:34, 35 ´
Moisespaj karqa, Jehova Dios imastachus Jehova Dios
Moisesman kamachisqanman Moisesman kamacherqa
jina. a ´
b Ex 30:30
tukuy chayta.
´
30 Chant a Moisesqa
altarpi kaj uj chhika santo 9 Pusaj kaj punchaypi a
Moisesqa, Aaronta
aceitewan, b uj chhika yawarwan c Nu´ 3:2, 3 wawasnintawan wajyarqa,
ima chajchuykurerqa Aaronman, israelitaspa
ropasninmanwan, jinallataj ´ kurajkunasninkutawan.
d Ex 29:21
Aaronpa wawasninman, 2 Aaronmantaj nerqa:
ropasninkumanpis. Ajinata “Jucharayku ofrendaykipaj b
Aaronta, wawasnintawan c ˜
e Le 6:28 uj waka unata apamuy sano
Diospaj taqarqa, jinallataj kajta, apamullaytaj mana
ropasninkutapis. d imanasqa carnerota1 qolachina2
´
31 Chaymanta Moisesqa f Ex 29:31, 32 ofrendapaj. Chaykunataqa
1Co 9:13 ´
Aaronman, wawasninmanwan jaywanki Jehova Diosman.
nerqa: “Dioswan tinkukuna toldo 3 Israelitasmantaj niy:
punkupi aychata chayachispa e ´ ‘Apamuychej uj chivota
g Ex 29:34
chay kikinpi mikhuychej, jucharayku ofrendapaj,
sacerdotesta churanapaj jinallataj uj watayoj waka
´
h Ex 29:30, 35 ˜ ´
canastapi kaj tantastawan. ´ u nata, uj watayoj malton
Nu 3:2, 3
Diosqa kay jinata kamachiwarqa: carnerotawan sano kajkunata
‘Aaronwan wawasninwan qolachina ofrendapaj.
chaykunata mikhonqanku’, f ´
i Ex 29:36 4 Apamullaychejtaj
nispa. 32 Puchoj aychatawan Le 17:11 uj torotawan uj carnerotawan
tantatawantaj ninapi khuska mikhurikuy ofrendapaj, c
´
ruphachinkichej. g 33 Dioswan ´ chaykunata Jehova Diosman
j Ex 29:37 ´
tinkukuna toldo punkumantaqa jaywanapaj. Chant a
ama karunchakunkichejchu apamullaychejtaj chaki
qanchis diasta, sacerdotes k Nu´ 1:53 mikhuy ofrendata, d aceitewan

´
churasqa kasqaykichej chajrusqata. Jehova Diosqa
punchaykuna juntakunankama. ˜ kunan punchay qankunaman
Pana lado
Chay qanchis diaspi  rikhurisonqachej’, e nispa”.
sacerdotes churasqa kankichej.1h
´ CAP. 9 5 Paykunataj apamorqanku
´
34 Jehova Diosqa kamacherqa a Le 8:35 imastachus Mois es
kay tukuy imasta apamunankuta kamacherqa
ruwananchejta, imaynatachus chayta, Dioswan tinkukuna
kunan ruwanchej ajinata, b Le 4:3 toldo punkuman. Chaymantataj
juchasniykichejmanta perdonta tukuy israelitas qayllaykamuspa,
´ ˜
tarinaykichejpaj. i 35 Chayrayku Jehova Diospa naupaqenpi
c Le 3:1 ´
qankunaqa Dioswan tinkukuna sayarqanku. 6 Chant a
toldo punkupi kanaykichej tiyan Moisesqa nerqa: “Ajinata
´
tuta punchay, qanchis diasta. j d Le 2:4 Jehova Diosqa kamachin
´ ´
Jehova Diospa kamachisqantataj Le 6:14 ruwanaykichejta, Jehova
sumajta juntaychej, k ajinamanta Diospa jatun kaynintaj
˜
ama wanunaykichejpaj. Ajinata ´ qankunaman rikhurisonqachej”, f
e Ex 29:43
ari Diosqa kamachiwarqa”, nispa. nispa. 7 Chaymanta Moisesqa
8:33 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´ 9:2 1 Carnero: waj lugarespi ninku
f Ex 16:10
“Qanchis diaspi makisniykichej ´
Ex 24:16 mocho, oveja toro. 2 Chayri
´
juntachisqa kanqa”. Ex 40:34 “ruphachina”.
´
237 LEVITICO 9:8-22
Aaronta nillarqataj: “Altarman CAP. 9 altarpi qolacherqa, qolachina
qayllaykuspa Diosman jayway a Le 4:3 ofrenda patapi.
´
jucharayku ofrendaykita, a 15 Chant a
qolachina ofrendaykitawan, Aaronqa israelitaspa
b Heb 7:27
qan perdonta tarinaykipaj, b ofrendankuta jaywarqa:
jinallataj familiaykipis.1 Israelitaspa juchasninkurayku
˜
Chantataj israelitaspa c Heb 5:1-3 ofrendamanta chivota nakarqa.
jaywanankuta c jayway Chaytaqa jucharayku ofrendata
paykunapis perdonta jina jaywarqa imaynatachus
´ d Le 16:33 ˜
tarinankupaj, d Jehova Dios waka u nata jaywarqa
kamachisqanman jina”, nispa. ajinallatataj. 16 Qolachina
8 Chay ratopacha Aaronqa e Le 4:3, 4 ofrendatapis jaywallarqataj,
altarman qayllaykuspa, imaynatachus ruwana
˜ kasqanman jina. a
nakarqa1 juchasninrayku ´
˜ f Heb 9:22
17 Chanta chaki mikhuy
ofrendapaj waka u nata. e ˜
´
9 Chanta Aaronpa wawasnenqa ofrendamantanataj b uj maki
payman jaywarqanku yawarta. f g Le 4:7 juntata japispa altarpi
Aarontaj dedonta chay Le 8:14, 15 qolacherqa, tutamanta
yawarman chhapurispa, qolachina ofrendatawan c
altarpa wajrasninta jawirarqa. h Le 4:8-10 khuska.
Chay puchoj yawartataj altar 18 Chaymanta
uraman jichaykorqa. g Aaronqa khuska mikhurikuy
10 Jinaspataj Aaronqa altarpi i Le 4:11, 12
Heb 13:11
ofrendamanta torotawan
˜
qolacherqa jucharayku carnerotawan wanucherqa
ofrendapaj uywaj wiranta, israelitasrayku. Wawasnintaj
˜ ´ chay uywaspa yawarninta
rinonesninta, hıgado wirasninta j Le 1:5
´  payman jaywarqanku, paytaj
ima, Jehova Dios Moisesman ˜
kamachisqanman jina. h Pana lado chay yawarwan chajchorqa
11 Chay uywaj aychanta, a Le 1:3 altarpa muyuynintinta. d
qarantawantaj
Le 6:9
19 Toroj wirasninta, e carneroj
campamentomanta1 jawaman wira chupanta, chunchula
˜
orqhospa ruphachimorqa. i b Le 2:1, 11, 13 wirasninta, ri nonesninta,
´ ´
12 Chant a Aaronqa h ıgado wirasnintawanqa f
˜
qolachina ofrendata nakarqa. ´ 20 churaykorqanku uywaspa
c Ex 29:39 pechosnin pataman. Aarontaj
Wawasnintaj yawarta payman
jaywarqanku, paytaj chay chay wirasta oqharispa altarpi
yawarwan chajchorqa altarpa d Le 3:1, 2 qolacherqa. g 21 Chay
´ animalespa pechosnintawan
muyuynintinta. j 13 Chant a ˜
wawasnenqa jaywallarqankutaj pana piernasnintawantaj,
e Le 3:3, 4 Aaronqa kayman jaqayman
chay qolachina ofrendaj
aychasninta chhikan chhikan kuyucherqa kuyuchisqa
´
khuchurasqasta, umantawan. f Le 3:9, 10 ofrendata jina Jehova Diospa
˜ ´
Aarontaj chaykunata altarpi naupaqenpi, Mois es
qolacherqa. 14 Chaymantataj kamachisqanman jina. h
yakuwan mayllarqa chay
g Le 7:29-31 22 Chaymanta Aaronqa
uywaj chunchulasninta, israelitasta qhawarerqa,
chakisnintawan. Chaykunatataj
´
h Ex 29:27, 28 makisninta oqharispataj
paykunata bendicerqa. i
˜ Chantaqa jucharayku ofrendata,
9:7 1 Chayri “aylluykipis”. 9:8 1 Nakay:
waj lugarespi ninku degollay, i Nu´ 6:23-27 qolachina ofrendata, khuska
˜ Dt 10:8
wanuchiy. 9:11 1 Campamentoqa Dt 21:5 mikhurikuy ofrendasta ima
ashkha toldo wasis. 1Cr 23:13 jaywaytawan, altarmanta
´
LEVITICO 9:23–10:10 238
´
jatariporqa.1 23 Chanta CAP. 9 kay hermanosniykichejta
Moiseswan Aaronwanqa a 2Sa 6:18 santo lugarmanta.
Dioswan tinkukuna toldoman 2Cr 6:3 Apaychej campamentomanta1
yaykorqanku. Chaymanta jawaman”, nispa. 5 Paykunataj
˜
llojsimuspataj israelitasta qayllaykuspa, chay wanusqasta
bendicerqanku. a b Le 9:6 camisonesnintinta aparqanku
´
Jinallapi Jehova Diospa campamentomanta
´
jatun kayninpa kanchaynin jawaman, Moises paykunaman
tukuy paykunaman rikhurerqa. b nisqanman jina.
´ c Jue 6:21
24 Chaymantataj Jehova 1Cr 21:26 6 Chaymanta Moisesqa
Diosmanta nina lauray Aaronta, chay ujnin wawasnin
uraykamuspa, c qolachina Eleazarta, Itamartawan
ofrendata, wirastawan altarpi nerqa: “Ama umaykichejta
d 1Re 18:38, 39
qolaykuyta qallarerqa. 2Cr 7:1, 3 chichita japiychejchu,
Chayta rikuspa tukuy  nitaj ropasniykichejtapis
israelitasqa mayta tukuspa CAP. 10 llikirakuychejchu a llakisqa
qhaparerqanku, pampakamataj ´
e Ex 6:23 kasqaykichejta rikuchispa, ama
kumuykukorqanku. d ˜
1Cr 24:2 qankunapis wanunaykichejpaj,
´ ˜
10 Chant a Aaronpa
wawasnin Nadabwan
amataj Diosqa phinakunanpaj
tukuy israelitaspaj.
´
Abihuwanqa, e sapa ujninku ´
f Ex 30:34, 35 Pikunatachus Jehova Dios
˜
brasa apaykachanasninkuman Le 16:12 ninawan wanuchin
churarqanku ninata, chaykunamantaqa, tukuy
patanmantaj inciensota. f israelita hermanosniykichej
Chantaqa mana jaywananku ´ waqallanqanku. 7 Qankunaqa
´ g Ex 30:9
ninata Jehova Diospa Le 10:9 amapuni karunchakuychejchu
˜
naupaqenpi jaywayta Le 16:1, 2 Dioswan tinkukuna toldo
qallarerqanku, mayqentachus punkumantaqa, manachayqa
˜
Diosqa mana kamacherqachu wanunkichej, imaraykuchus
´
jaywanankuta chayta. g h Nu´ 16:35 Jehova Diospa santo aceitenqa1
´
2 Jehova Diospa qankunapi kashan”, b nispa.
˜ ´
naupaqenmantataj ujllata Paykunataj Moises nisqanman
nina llojsimuspa, paykunata jina ruwarqanku.
˜ i Nu´ 26:61 ´ ´
wanurparicherqa. h Ajinamanta
˜ 8 Chanta Jehova Diosqa
paykunaqa wanorqanku
´ ˜ Aaronta nerqa: 9 “Qanpis
Jehova Diospa naupaqenpi. i chayri wawasniykipis
´
3 Chanta Moisesqa Aaronta ´
j Ex 19:22 tinkukuna toldoman
´
nerqa: “Jehova Diosqa ajinata yaykunaykichej kajtenqa, ama
nin: ‘Qayllaypi kajkunaqa tomankichejchu vinota, nitaj ima
yuyarikunanku tiyan llimphu ´ machachej ujyanatapis, c
kasqayta, j tukuy israelitastaj
k Ex 6:18 ˜
 ama wanunaykichejpaj.
jatunchanawanku tiyan’, nispa”. ˜ Chayqa uj ley unay wataspaj
Pana lado
Aarontaj chinpacha churasqa kanqa qankunapaj,
a Le 21:10
qhepakorqa. mirayniykichejpajwan.
4 Chaymanta Moisesqa, 10 Ajinamanta qankunaqa
Aaronpa tion Uzielpa k ´
allinta reparayta atinkichej
wawasnin Misaelta, b Ex 28:41 imachus santo kasqanta,
Le 8:12
Elzafantawan wajyaspa, Le 21:11, 12
nerqa: “Jamuychej, orqhoychej 10:4 1 Campamentoqa ashkha toldo
wasis. 10:7 1 Chay santo aceitetaqa
9:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, uj runaj umanman jichaykoj kanku
“uraykamorqa”. c Eze 44:21 uj cargota japinanpaj.
´
239 LEVITICO 10:11–11:3
imachus mana santochu CAP. 10 16 Chaymanta Moisesqa mayta
kasqantapis, imachus a Eze 44:23 maskarqa jucharayku ofrenda
llimphupaj qhawasqa kasqanta, chivota.a Chay chivotataj
˜
imachus chichipaj qhawasqa qolaykuchisqankuna. Chayta
kasqantapis. a 11 Chantapis yachaspa Moisesqa mayta
b Dt 33:10 ˜
qankuna israelitasman phinakorqa Aaronpa iskaynin
´ 2Cr 17:8, 9
yachachinkichej Jehova Diospa Ne 8:7, 8 qhepakoj wawasnin Eleazarpaj,
tukuy kamachiykunasninta, Mal 2:7 Itamarpajwan, nerqataj:
mayqenkunatachus Moisesman 17 “¿Imaraykutaj jucharayku
willarqa chaykunata”, b nispa. ofrenda uywaj aychanta mana
´
12 Chanta Moisesqa Aaronta, mikhorqankichejchu santo
c Le 6:14, 16 lugarpiri? b Chayqa may llimphu
iskaynin qhepakoj wawasnin
Eleazarta, Itamartawan nerqa: karqa. Chayta Diosqa
“Chaki mikhuy ofrendamanta qankunaman qosorqachej,
´ qankuna israelitaspa
wakinta Jehova Diosman d Le 21:22
ninapi qolacherqankichej.1 juchasninkuta apanaykichejpaj,
Kunanqa puchojmanta mana chaywantaj paykuna perdonta
´
levadurayoj tantata ruwaychej, tarinankupaj Jehova Diospa
˜
chaytataj mikhuychej altar e Le 6:26 naupaqenpi. 18 Chay chivoj
´ yawarnenqa mana santo
qayllapi. c Chay puchoj Nu 18:10
ofrendaqa may llimphumin. d lugarman apaykusqachu karqa.c
13 Chaytaqa mikhuychej Chay jaywasqa aychataqa
uj santo lugarpi. e Chayqa ´ mikhunaykichej karqa santo
f Ex 29:26-28 lugarpi, Dios kamachiwasqanman
qanman, wawasniykimanwan ´
´ Le 7:31, 34
jina”, nispa. 19 Aarontajrı
qosqa kanku, Jehova Diospaj Le 9:21
ninapi qolachina ofrendasmanta. Moisesman kuticherqa:
Chayta Diosqa kamachiwarqa. “Israelitasqa jucharayku
14 Chantapis uj llimphu ofrendankuta, qolachina
lugarpi mikhullaychejtaj g Le 22:13 ofrendankutawan apamorqanku
´
Nu 18:11 ´ ˜
kuyuchisqa ofrenda pecho Jehova Diospa naupaqenman. d
aychata, sacerdotespaj Chaywanpis noqaqa mana
taqasqa piernatawan. f mikhuymanchu karqa chay
Chaytaqa mikhunkichej qan, h 1Co 9:13
jaywasqa aychataqa. Qan
qhari wawasniyki,  yachanki imachus kay punchay
warmi wawasniykipis. g ˜
Pana lado pasawasqanta. Sichus jucharayku
Chay imasqa qanman, qhari a Le 9:3, 15 ofrenda aychata mikhuyman
´
wawasniykimanwan qosqa karqa, karqa chayqa, ¿Jehova Diospajqa
israelitaspa khuska mikhurikuy allinchu kanman karqa?”, nispa.
ofrendasninkumanta. 20 Moisestaj chayta uyarispa
15 Israelitasqa apamonqanku b Le 6:25, 26 sonqo juntasqa qhepakorqa.
´
11
Eze 44:29
uywaj piernanta, pechontawan, Chaymanta Jehova Diosqa
jinallataj ninapi qolachinapaj Moisesman, Aaronmanwan
wirasnintawan. Ajinata nerqa: 2 “Israelitasman
apamonqanku kuyuchisqa niychej: ‘Jallpa patapi kausaj
´ c Le 6:29, 30
ofrendata Jehova Diosman animalesmantaqa kaykunata
jaywanapaj. Chay piernawan mikhuyta atinkichej: e
pechowanqa qanman, 3 Kutipakoj animalesta,1
wawasniykimanpis qosqapuni d Le 9:8, 12 iskayman palqasqa chaki
´
kanqa, h Jehova Dios  sillusniyojta.
kamachisqanman jina”, nispa. CAP. 11
e Dt 14:4-6 11:3 1 Kutipakoj animales: waj lugarespi
10:12 1 Chayri “ruphacherqankichej”. Eze 4:14 ninku kanoj animales.
´
LEVITICO 11:4-24 240
4 ”’Chaywanpis CAP. 11 amataj aychankutaqa
ama mikhunkichejchu a Dt 14:7, 8 mikhunkichejchu,a
˜
kutipakullanku chaykunataqa wanojtinkupis millachikunkichej.
chayri chaki sillusnillanku 12 Yakupi kajkunamanta mana
palqasqa kashan chaykunataqa. aletasniyoj, nitaj escamasniyoj
Ujnenqa kashan camello, kajkunaqa, qankunapaj
imaraykuchus camelloqa millaypaj qhawasqa kanqa.
kutipakun, manataj chaki
b Pr 30:26
13 ”’Phawajkunamantaqa
sillusnin palqasqachu. kaykunata ama
Chayrayku chay animalqa mikhunkichejchu, millaypajtaj
´
chichipaj qhawasqa. a 5 Daman b qhawankichej: aguilata, b
nisqa kita qowitapis amallataj pescado mikhu aguilata,
mikhunkichejchu, imaraykuchus yana suwintuta,1 c
damanqa kutipakun, chaywanpis 14 pukarau ankata,1
chaki sillusnenqa mana c Isa 65:4 imaymana waj yana ankasta,
Isa 66:3, 17 ˜
palqasqachu. Chayrayku chay 15 imaymana qharqanasta,
animalqa chichipaj qhawasqa. 16 surita,1 chuseqata, gaviota
6 Liebre nisqa castilla qowipis nisqa leuqe leuqeta, imaymana
kutipakun, chaywanpis chaki mamanista, 17 juchuy jukuta,
sillusnenqa mana palqasqachu. yana pilita, ninrisapa jukuta,
Chayrayku chay animalqa 18 jatun kunkayoj pilita,
chichipaj qhawasqa. d Hch 10:14 jatun pikuyoj1 pilita,2 suwintuta,
7 Khucheqa c iskayman palqasqa ¨ ˜
19 cigue nata, imaymana
chaki sillusniyoj, chaywanpis garzasta, abubilla pisqota,
˜
mana kutipakunchu. Chayrayku chinita ima. 20 Pampapi
chay animalqa chichipaj purej lijrasniyoj1 tukuy
qhawasqa. 8 Chay animalespa khurustapis millaypaj
aychankutaqa amapuni qhawankichej.
˜ e Dt 14:9, 10
mikhunkichejchu, wanojtinkupis  21 ”’Pampapi purej lijrasniyoj
ama llojchinkichejchu. ˜
Pana lado khurusmantaqa, mikhuyta
Chaykunaqa chichipaj a Dt 14:3 atinkichej pampapi
qhawasqa animales kanku. d phinkiykachanankupaj
9 ”’Yakupi kausajkunamantaqa iskay jatuchaj chakisniyoj
kaykunata mikhuyta atinkichej: kanku chaykunallata.
Aletasniyojtaj escamasniyojtaj 22 Chaykunamantaqa
kajkunata, mar qochamantapis, mikhuyta atinkichej kaykunata:
mayusmantapis.e tukuy laya1 langostasta, d
10 Jinapis qankunapajqa b Job 39:27, 30 sirpitasta, saltamontesta ima.
millaypaj qhawasqa kanqa mar 23 Tukuy waj phawaykachaj
qochapipis mayuspipis mana pampapi purej khurustataj,
aletasniyoj, nitaj escamasniyoj millaypaj qhawankichej.
kajkuna, yakupi kaj tukuy juchuy 24 Chaykunatachus
animalesmantapis1 kachunku mikhunkichej chayqa,
chayri yakupi kaj waj animalespis c Dt 14:12-19 chichipaj qhawasqa kankichej.
kachunku. 11 Chaykunataqa
millaypaj qhawankichej, 11:13 1 Suwintoqa condorman
rijchakun. 11:14 1 Chayri “milano
11:10 1 Juchuy animales nispaqa realta”. 11:16 1 Chayri “avestruzta”.
˜
parlashan aywirispa chayri junarispa 11:18 1 Chayri “chhutuyoj”, “chhuruyoj”.
may chhika ukhu purinku 2 Chayri “pelicanota”. 11:20 1 Lijra:
chaykunamanta, khuruspis kachunku, d Mt 3:4 waj lugarespi ninku ala. 11:22 1 Chayri
juchuy animalespis kachunku. Mr 1:6 “tukuy rijchaj”.
´
241 LEVITICO 11:25-39
˜
Chay wanusqa animalesta CAP. 11 waj kullu imas, ropas, qaras,
llojchirejpis chichipaj qhawasqa a Le 14:46, 47 qhashqa telas. Chay imasqa
kanqa chisiyaykunankama. a Le 15:8 yakuman churasqas kanqanku,
˜ Le 17:15
25 Pillapis chay wanusqa Le 22:4-6 chichipajtaj qhawasqas
animalesta oqharejqa kanqanku chisiyaykunankama.
ropasninta tajsakunan tiyan, b Chaymantaraj llimphupaj
chisiyaykunankamataj qhawasqa kanqanku.
˜
chichipaj qhawasqa kanqa. 33 Sichus chay wanusqa
26 ”’Mayqen animal uj yuruman
aminalespatachus chaki b Le 14:2, 8 urmaykunman chayqa, chay
sillusnin palqasqa jina, manataj Le 15:2, 5
´
yurutaqa pakinkichej, imachus
Nu 19:10 chay yuru ukhupi kajpis
iskayman partisqapunichu,
nitaj kutipakunchu chayqa, chichipaj qhawasqa kanqa. a
chay animalesta chichipaj 34 Sichus chay yurumanta
qhawankichej. Pichus yaku ima mikhunallamanpis
chaykunata llojchejqa chichipaj jichaykukunman chayqa, chay
qhawasqa kanqa. c 27 Tawa mikhunaqa chichipaj qhawasqa
c Dt 14:7, 8 kanqa. Chay yuruman ima
chakisniyoj animalesmantaqa,
chaki plantasninkuwan ujyanapis jichaykusqa kajqa,
purejkunata1 chichipaj chichillapajtaj qhawasqa kanqa.
qhawankichej. Pichus chay 35 Sichus imamanpis chay
˜ ˜
wanusqa animalesta llojchejqa wanusqa animal urmaykonqa
chisiyaykunankama chichipaj chayqa, chay imasqa chichipaj
qhawasqa kanqa. 28 Pichus d Le 17:15, 16 qhawasqa kanqanku. Hornopis
˜ kachun chayri qonchapis
chay wanusqa animalesta ˜
oqharejqa ropasninta tajsanan kachun thunisqa kanan tiyan.
tiyan, d paytaj chisiyanankama Chaykunaqa chichipaj qhawasqa
chichipaj qhawasqa kanqa. e kanku, chichillapajpunitaj
Qankunaqa chay animalesta qhawankichej. 36 Sichus chay
˜
chichipaj qhawankichej. e Le 5:2 wanusqa animal yaku juturiman
29 ”’Kay jallpa patapi kanku chayri uj estanqueman
chay juchuy animalesmantaqa urmaykunman chayqa, chay
chichipaj qhawankichej juturiwan estanquewanqa
kaykunata: tuju nisqa jatun mana chichipajchu qhawasqa
jukuchata, jukuchata, f kanqanku. Jinapis chay
˜
tukuy laya lagartosta, f Isa 66:17 yakumanta chay wanusqa
30 ararankhata, jatun animalta orqhojqa, chichipaj
lagartota, yaku ararankhata, qhawasqa kanqa. 37 Sichus
´ ˜
lagartijata, camaleon lagartota chay wanusqa animal tarpuna
ima. 31 Chay animalestaqa mujuman urmaykonqa chayqa,
chichipaj qhawankichej. g Pichus chay mujoqa mana chichipajchu
˜ qhawasqa kanqa. 38 Sichus
chay wanusqa animalesta g Dt 14:19
llojchejpis, chichipaj qhawasqa muju joqo kashajtin chay
˜
kanqa chisiyaykunankama. h wanusqa animalpa imallanpis
32 ”’Imamanchus chay patanman urmaykunman
˜ chayqa, chay mujoqa
wanusqa animales urmaykonqa
chaykunapis, chichillapajtaj chichipaj qhawasqa kanqa.
qhawasqas kanqanku, kachun h Le 11:24
39 ”’Sichus
kullu vasos, kullu platos, Le 22:4, 5 mikhunaykichejpaj kaj uywa

˜
wanunman chayqa,
˜
11:27 1 Chaki plantasninkuwan purej Pana lado pichus chayta llojchejqa
´ chisiyaykunankama chichipaj
animalesqa kanku leon, misi, alqo. a Le 15:12
´
LEVITICO 11:40–12:6 242
qhawasqa kanqa. a 40 Sichus CAP. 11 patapi aywirinku chay
˜
pipis chay wanusqa uywaj a Le 11:23, 24 animalesmantapis.
´
imallantapis mikhunman chayqa, Nu 19:11, 16 47 Ajinamanta
ropasninta tajsanan tiyan, reparanaykichejpaj mayqenchus
chisiyanankamataj chichipaj chichipaj qhawasqa kasqanta,
˜ b Le 17:15
qhawasqa kanqa. b Chay wanusqa Le 22:3, 8 mayqenchus llimphupaj
uywata apakapojpis ropasninta Dt 14:21 qhawasqa kasqantapis,
Eze 4:14
tajsanqa, chisiyaykunankamataj Eze 44:31
mayqentachus mikhunata,
chichipaj qhawasqa kanqa. mayqentachus
41 Kay jallpa patapi chichipaj mana mikhunatapis’”. a
´
qhawasqa juchuy animalestaqa1
amapuni mikhunkichejchu.
c Le 11:21
12 Jehova Diosqa
Moisesman ujtawan nerqa:
Chaykunaqa millaypaj 2 “Israelitasman kayta niy:
d Dt 14:3
qhawasqa kanku. c 42 Ama ‘Sichus uj warmi onqoj
mikhunkichejchu chay juchuy rikhurispa uj qhari wawitata
animalesta, kachun pampapi e Le 20:25 nacechikun chayqa, chay
qhatatakuspa purejkuna, warmeqa qanchis diasta
tawa chakiswan purejkuna chichipaj qhawasqa kanqa,
´
chayri ashkha chakiswan f Ex 20:2 imaynatachus killa yawarninpi
purejkunapis. Chaykunaqa chichipaj qhawasqa ajinata. b
´
millaypaj qhawasqa kanku. d ´ 3 Chanta chay qhari wawita
g Ex 19:6
43 Ama chay animalesnejtaqa Le 19:2
nacekusqanmanta pusaj
millayman tukunkichejchu. Dt 14:2 punchayninman, wawitaj
Nitaj chaykunanejta 1Te 4:7 jispanitanpa puntanmanta
chichichakunkichejchu, qaritan khuchusqa kanqa. c
nillataj chichipaj qhawasqaman 4 Chay warmitaj 33 diastawan
h 1Pe 1:15, 16
tukunkichejchu. e Ap 4:8 yawarninmanta
´
44 Noqa Jehova Diosniykichej llimphuchakonqa. Chaykamaqa
kani. f Chayrayku ´
mana imatapis Diospaj taqasqa
llimphuchakunaykichej tiyan i Ex
´
6:7 kajta llojchenqachu, nitaj
Ex 29:46
llimphupaj qhawasqa Os 11:1
santo lugarman yaykuyta
kanaykichejpaj, g noqaqa llimphu atenqachu, llimphuchakunan
´
kani. h Jallpa patapi kaj dıas juntakunankama.
´
juchuy animaleswanqa, amapuni j Ex 22:31
´
5 ”’Sichus chay warmi
Nu 15:40
chichichakunkichejchu. uj warmi wawitata nacechikun
´ Dt 7:6
45 Noqamin Jehova Dios kani, chayqa, 14 diasta chichipaj
noqa qankunata Egiptomanta qhawasqa kanqa, imaynatachus
orqhomorqaykichej k Le 20:7, 26 killa yawarninpi chichipaj
Jos 24:19 qhawasqa ajinata. Chantataj
Diosniykichej kanaypaj. i 1Sa 2:2
Noqaqa llimphu kani, j  66 diastawan yawarninmanta
chayrayku qankunapis ˜
Pana lado
llimphuchakonqa.
llimphus kanaykichej tiyan. k a Le 20:25
6 Chay warmeqa
46 ”’Kaymin leyqa kashan Eze 44:23 qhari wawitata chayri
animalesmanta, jinallataj  warmi wawitata
phawajkunamanta, yakupi CAP. 12 nacechikusqanmanta
kausajkunamanta, jallpa b Le 15:19 llimphuchakunan punchaykuna
juntakojtin, tinkukuna
11:41 1 Juchuy animales nispaqa toldo punkuman apamuchun
˜
parlashan aywirispa chayri junarispa c Ge´ 17:12 ´
´ uj watayoj malton carnerota,1
Ge 21:4
may chhika ukhu purinku
Lu 1:59
chaykunamanta, khuruspis kachunku, Lu 2:21, 22 12:6 1 Carnero: waj lugarespi ninku
juchuy animalespis kachunku. Jn 7:22 mocho, oveja toro.
´
243 LEVITICO 12:7–13:8
qolachina1 ofrendapaj. a CAP. 12 Sichus chay cheqapi pelosnin
Apamullachuntaj uj paloma a Le 1:10 yurajyanman, aychantaj
irpata chayri uj jurkutata, toqoykusqa kashanman chayqa,
jucharayku ofrendapaj. lepra onqoypuni. Sacerdoteqa
˜
Chaykunataqa sacerdoteman chayta qhawaspana nenqa
apamonqa. 7 Sacerdotetaj chay runaqa chichipaj
´
chaykunata Jehova Diosman qhawasqa kasqanta.
jaywanqa, chay warmi perdonta 4 Sichus chay runaj cuerponpi
tarinanpaj. Ajinamanta chay rikhurisqan chejchisitu yuraj
warmeqa yawar apayninmanta kanman, manataj aychan
b Le 1:14
llimphuchasqa kanqa. Chaymin Le 5:7 toqoyanmanchu, nitaj
leyqa kashan qhari wawata Le 14:21, 22 pelosninpis yurajyanmanchu
chayri warmi wawata nacechikoj Lu 2:24

chayqa, sacerdoteqa chay runata
warmipaj. 8 Sichus chay wajkunamanta karunchanqa1
CAP. 13
warmejta mana tiyapunmanchu qanchis diasta. a 5 Chay qanchis
ovejata apamunanpaj chayqa, c Nu´ 12:10, 12
2Cr 26:19 diasmanta sacerdoteqa ujtawan
apamuchun iskay jurkutasta Mt 8:3 chay runata qhawallanqataj.
chayri iskay paloma irpasta. b Sichus chay runaj cuerponpi
Ujqa kanqa qolachina imachus rikhurerqa chay
ofrendapaj, ujnintaj kanqa kikillanpuni, manataj astawan
jucharayku ofrendapaj. jatunyanchu chayqa,
Sacerdotetaj chaykunata sacerdoteqa qanchis diastawan
jaywanqa, chay warmi chay runata wajkunamanta
juchanmanta perdonta karunchanqa.
tarinanpaj. Chay warmitaj 6 ”Chay qanchis diasmanta
d Dt 24:8
llimphupaj qhawasqa kanqa’, Eze 44:23 sacerdoteqa ujtawan chay
nispa”. Mal 2:7
runata qhawallanqataj. Sichus
´
13
Lu 17:14
Jehova Diosqa  chaykama chay chejchisitu
Moisesman, ˜
˜
Pana lado chinkashan na, manataj
Aaronmanwan nillarqataj: astawan jatunyanchu chayqa,
a Le 13:50
2 “Sichus uj runaj cuerponpi1 Le 14:38 sacerdoteqa nenqa chay runa
´
ima punkiypis rikhurinman, Nu 12:15 llimphupaj qhawasqa kasqanta. b
chayri qarachaykukunman, Cuerponpi rikhurerqa
chayri uj chejchisitu chayqa qarachalla karqa.
rikhurinman chayqa, ichapis Chay runataj ropasninta
lepra onqoy2 c kanman. tajsakonqa, llimphupajtaj
Chayrayku chay runaqa qhawasqa kanqa. 7 Chaywanpis
sacerdote Aaronman sichus llimphupaj qhawasqa
rikuchikamunan tiyan, kananpaj sacerdoteman
´ ˜
manachayrı Aaronpa wawasnin b Mt 8:4 risqanmantana chay qaracha
sacerdotesman. d 3 Sacerdotetaj Mr 1:44 astawan jatunyanman chayqa,
chay runaj cuerponpi imachus Lu 5:14
Lu 17:14 ujtawan renqa sacerdotewan
rikhurerqa chayta qhawanqa. qhawachikamoj. 8 Sichus
12:6 1 Chayri “ruphachina”. 13:2
sacerdote qhawaspa rikun
1 Hebreo parlaypeqa nin, “aycha chay qaracha astawan
qaranpi”. 2 Hebreo parlaypi lepra jatunyasqanta chayqa,
onqoy nispaqa parlashan cuerpopi pay nenqa chay runa chichipaj
rikhurej imaymana onqoykunamanta, qhawasqa kasqanta.
chay onqoykunataj wajkunaman Chayqa lepra onqoypuni. c
usqhayllata chimpaykoj. Chantapis chay
c Le 13:15, 25,
lepra onqoyqa rikhurillajtaj ropaspi, 30, 42 13:4 1 Chayri “chay runata
wasispi ima. ´ cuarentenaman churanqa”.
Nu 12:10, 12
´
LEVITICO 13:9-26 244
9 ”Sichus uj runapi lepra CAP. 13 Chay runaqa llimphupaj
˜
onqoy rikhurinman chayqa, a Le 13:3 qhawasqana.
sacerdoteman pusachunku. 18 ”Sichus uj runaj
10 Sacerdotetaj payta aychanpi sarna rikhurinman,
qhawanqa. a Sichus chay runaj sanoyapunmantaj, 19 sitajchus
punkisqan yuraj kanman, chay sanoyasqa cheqapi
pelosninpis yurajllataj kanman, yurajta punkinman chayri
chay punkisqanpitaj herida b Le 13:24, 25 yuraj pukata chejchiyanman
jina kicharikunman chayqa, b chayqa, chay runaqa
11 chay runaj onqoynenqa sacerdoteman rikuchikamuchun.
uj saphichasqa lepra onqoy. 20 Sichus sacerdote chay
Sacerdoteqa nenqa chay runa onqoyta qhawaspa a rikun
chichipaj qhawasqa kasqanta. aychan toqoyasqanta,
Chantapis chay runataqa pelosninpis yurajyasqanta
˜ c Le 13:4
manana ujtawan qanchis chayqa, sacerdoteqa nenqa chay
diasmanta qhawanqachu, c runa chichipaj qhawasqa
imaraykuchus chichipaj kasqanta. Chay sanoyasqa
˜
qhawasqana. 12 Sichus lepra cheqapi rikhurejqa lepra
onqoy uj runaj cuerponman onqoypuni. 21 Sichus sacerdote
juntaykun, uma puntanmanta qhawaspa rikun chay cheqapi
d Dt 24:8
chaki puntankama sacerdote pelosnin mana yurajyasqanta,
rikuyta atisqanman jina nitaj aychanpis toqoyasqanta,
chayqa, 13 sitajchus ˜
manachayqa chinkashasqantana
sacerdoteqa qhawaspa rikun chayqa, sacerdoteqa chay runata
lepraqa chay runaj tukuy wajkunamanta karunchanqa
cuerponman juntaykusqanta qanchis diasta. b 22 Sichus chay
chayqa, sacerdoteqa nenqa e Le 13:8
chejchisitu astawan jatunyan
chay runa llimphupaj qhawasqa chayqa, sacerdoteqa nenqa chay
kasqanta,1 chay lepra onqoynin runa chichipaj qhawasqa
yurajman tukusqanrayku. Chay kasqanta. Chay runaqa lepra
˜
runaqa llimphupaj qhawasqana. onqoyniyoj. 23 Sichus chay
14 Chaywanpis sichus chay chejchisitu kikillanpuni,
runaj cuerponpi maynejllapipis f Lu 5:14
nitaj astawan jatunyanchu
Lu 17:14
herida jina kicharikunman chayqa, sarnaj punkisqallan.

chayqa, chay runaqa chichipaj ˜ Sacerdotetaj nenqa chay runa
Pana lado
qhawasqa kanqa. llimphupaj qhawasqa kasqanta. c
15 Sacerdoteqa chay runaj a Eze 44:23
24 ”Sichus pipis ninawan
heridanta rikuspa, chichipaj
ruphachikunman, chay ruphasqa
qhawasqa kasqanta nenqa. d Chay
aychan cheqapitaj rikhurinman
heridaqa chichipaj qhawasqa.
´ yuraj puka chejchisitu chayri
Chayqa lepra onqoy. e 16 Chanta
yuraj chejchisitu chayqa,
sichus chay herida watejmanta
25 sacerdoteqa chayta
yurajman tukonqa chayqa, chay b Le 13:4, 50
runaqa sacerdoteman renqa. Le 14:38 qhawanqa. Sichus chay
´
17 Sacerdotetaj payta
Nu 12:15 chejchiyasqapi pelosqa
qhawanqa. f Sichus chay herida yurajman tukunman, aychanpis
˜ toqoyasqa kanman chayqa,
yurajyasqana kanqa chayqa,
sacerdoteqa nenqa chay runa chay ruphasqa aychanpi lepra
llimphupaj qhawasqa kasqanta. onqoy rikhurin, sacerdotetaj
nenqa chay runaqa chichipaj
c Mt 8:4 qhawasqa kasqanta. Chayqa
13:13 1 Chayri “chay runaj onqoynenqa
˜ Mr 1:44
lepra onqoypuni. 26 Sichus
manana wajkunaman chimpaykunanpaj Lu 5:14
jinachu kasqanta”. Lu 17:14 sacerdote qhawaspa rikun
´
245 LEVITICO 13:27-39
chay chejchiyasqapi pelosnin CAP. 13 nitaj pelosninpis qelluyanchu,
mana yurajyasqanta, nitaj a Le 13:4, 50 nitaj astawan aychan
aychanpis toqoyasqanta, Le 14:38
´ toqoyanchu chayqa, 33 chay
˜ Nu 12:15
manachayqa chinkashasqantana runaqa umanta pajlakuchun
chayqa, sacerdoteqa chay runata chayri barbanta rasurakuchun,
wajkunamanta karunchanqa maynejpichus chay onqoy
qanchis diasta. a 27 Chay kashan chaynejllata ama
qanchis diasmanta sacerdoteqa pajlakuchunchu chayri ama
ujtawan chay runata qhawanqa. rasurakuchunchu. Chaymantataj
Sichus chay onqoy astawan sacerdoteqa qanchis diastawan
jatunyan chayqa, sacerdoteqa payta wajkunamanta
nenqa chay runa chichipaj karunchanqa.
qhawasqa kasqanta. Chayqa 34 ”Chay qanchis diasmanta
lepra onqoypuni. 28 Sichus sacerdoteqa chay onqoyta
chay chejchisitu kikillanpuni, ujtawan qhawanqa. Sichus
nitaj astawan jatunyanchu, umanpi chayri barbanpi onqoy
manachayqa chinkapushan b Dt 24:8 mana astawan jatunyanchu, nitaj
chayqa, chay punkisqaqa Mal 2:7 aychanpis astawan toqoyanchu
ruphasqa kasqanraykulla karqa. chayqa, sacerdoteqa nenqa
Sacerdoteqa nenqa chay runa chay runa llimphupaj qhawasqa
llimphupaj qhawasqa kasqanta, kasqanta. Chaymantataj chay
imaraykuchus chay punkisqaqa runaqa ropasninta tajsanqa,
ruphasqa kasqanraykulla karqa. llimphupajtaj qhawasqa kanqa.
29 ”Sichus uj qharejta chayri 35 Sichus chay onqoy astawan
uj warmejta umanpi chayri jatunyanman, llimphupaj
˜
quijadanpi uj onqoy rikhurin qhawasqa kasqanmantana
chayqa, 30 sacerdoteqa chay chayqa, 36 sacerdoteqa
onqoyta qhawanqa. b Sichus ujtawan chay runata
aychan toqoyasqa kashan, chay qhawanqa. Sichus chay onqoy
cheqapi pelosninpis qelluman astawan jatunyan chayqa,
˜
tukuspa pisiyashan chayqa, sacerdoteqa manana qellu
c Le 13:4, 50
sacerdoteqa nenqa chay runa Le 14:38 pelosta maskanqachu. Chay
´ ˜
chichipaj qhawasqa kasqanta, Nu 12:15 runaqa chichipaj qhawasqana.
imaraykuchus uj onqoy rikhurin  37 Sichus sacerdote qhawaspa
˜
chujchanpi chayri barbanpi.1 Pana lado rikun chay onqoy mana astawan
Chayqa lepra onqoypuni a Mt 8:4 jatunyasqanta, chay cheqapitaj
Mr 1:44 ˜ ˜
umanpi chayri quijadanpi. Lu 5:14
yana pelos wi nasqantana
31 Sichus sacerdote chay Lu 17:14 chayqa, niyta munan chay
˜
onqoyta qhawaspa rikunman onqoyqa sanoyapusqantana.
˜
chay runaj aychan mana Chay runaqa llimphu na.
astawan toqoyasqanta, nitaj Sacerdotetaj nenqa chay runa
chaynejpi yana pelos kasqanta llimphupaj qhawasqa kasqanta. a
chayqa, sacerdoteqa chay runata 38 ”Sichus uj qharejta
wajkunamanta karunchanqa chayri uj warmejta cuerpon1
qanchis diasta. c 32 Chay yurajta chejchiyanman
qanchis diasmanta sacerdoteqa chayqa, 39 sacerdoteqa
ujtawan chay onqoyta qhawanqa. chayta qhawanqa. b Sichus
Sichus chay onqoy mana chay chejchiyasqan oqeyasqa
astawan jatunyanchu, yuraj kanman chayqa, mana
13:30 1 Barba: waj lugarespi ninku 13:38 1 Hebreo parlaypeqa nin,
chhunka, sunkha. b Le 13:2 “aycha qaranpi”.
´
LEVITICO 13:40-55 246
sajra onqoychu. Chay runaqa CAP. 13 qaraspi, chayri qaramanta ima
llimphupaj qhawasqa kanqa. a Nu´ 5:2 ruwasqapipis, 49 sitajchus chay
´
40 ”Sichus mayqen qharejta Nu 12:14
2Re 7:3
onqoyqa chay ropapi, qaraspi,
chujchasnin takakunman, 2Cr 26:20, 21 awasqa telaj qaytusninpi chayri
pajlataj rikhurinman chayqa,  qaramanta ima ruwasqapipis
chay runaqa llimphupaj ˜ qomer qelluyasqa chayri
Pana lado
qhawasqa kanqa. 41 Sichus a Le 13:4 pukayasqa kanman chayqa,
frenten patallamanta Le 14:38
´
lepra onqoypuni kashan.
Nu 12:15 Chaytaqa apaspa sacerdoteman
chujchasnin takakunman, jinataj
pajla frente rikhurinman rikuchimuchunku.
chayqa, chay runapis llimphupaj 50 Sacerdoteqa chay onqoyta
qhawasqallataj kanqa. qhawaytawan, chay onqoyniyoj
´
42 Chanta sichus chay pajlanpi imasta qanchis diasta waj
chayri frenten patapi yuraj puka lugarman churanqa. a 51 Chay
llejti jina rikhurinman chayqa, qanchis diasmanta chay onqoyta
lepra onqoypuni rikhurishan ujtawan qhawallanqataj. Sichus
pajlanpi chayri frenten patapi. chay ropapi, awasqa telaj
43 Sacerdoteqa chay runata qaytusninpi, qarapi chayri
qhawanqa. Sichus chay runaj qaramanta ima ruwasqapipis
pajlanpi chayri frenten patapi astawan jatunyanman chayqa,
llejti jina rikhurisqanpi yuraj chay onqoyqa millay leprapuni
pukata punkinman, lepra kashan. Chay imasqa chichipaj
onqoyman rijchakojta chayqa, qhawasqa kanqanku. b 52 Payqa
44 chay runaqa lepra ninawan ruphaykuchenqa
onqoyniyojpuni. Chayrayku imaspichus chay onqoy rikhurin
chay runaqa chichipaj chay imasta, ropasta,
qhawasqa kanqa. Sacerdoteqa millmamanta, chayri linomanta
nenqa chay runa chichipaj awasqata, chayri qaramanta
qhawasqa kasqanta, umanpi ima ruwasqatapis, imaraykuchus
chay onqoy rikhurisqanrayku. chayqa millay lepra onqoy.
45 Lepra onqoyniyoj runaqa Chay imasqa ruphachisqa kanqa.
ropasninta llikirakuchun, 53 ”Sichus sacerdote
umantapis chichipachata qhawaspa rikun chay ropaspi,
japichun. Chantapis chay chayri awasqa telaj qaytusninpi,
runaqa siminta1 tapaykukuspa chayri qaramanta ima
qhaparichun: ‘Chichi kani, ruwasqapipis chay onqoy mana
chichi kani’, nispa. 46 Lepra astawan jatunyasqanta chayqa,
onqoyniyoj kashaspaqa, 54 sacerdoteqa kamachenqa
chichipaj qhawasqallapuni chay imasta tajsanankuta.
kanqa. Chichipaj qhawasqa Paytaj chay imasta ujtawan
kasqanraykutaj wajkunamanta qanchis diasta waj lugarman
karupi tiyakonqa, churanqa. 55 Sumaj tajsasqa
campamentomanta1 jawapi. a kasqanmanta qanchis
47 ”Sichus lepra onqoy diasninman sacerdoteqa ujtawan
rikhurinman millmamanta qhawanqa. Sichus chay onqoy
chayri linomanta ruwasqa kikillanpuni, nitaj jatunyanchu
ropapi, 48 jinallataj chayqa, chichipaj qhawasqa
millmamanta, chayri linomanta kanqa. Imapichus chay onqoy
awasqa telaj qaytusninpi, chayri kashan chayqa ruphachisqa
kanqa ismuykusqanrayku,
13:45 1 Chayri “barbanta”. 13:46 jawanmantapis chayri
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. b Le 14:44, 45 ukhunmantapis kachun.
´
247 LEVITICO 13:56–14:10
56 ”Sichus sumajta CAP. 13 apamunanta kausashaj
˜
tajsasqankumantana a Le 13:52 iskay pisqosta llimphupaj
sacerdoteqa ujtawan qhawaspa  qhawasqasta, cedro kaspita,
rikunman chay onqoy CAP. 14 puka qaytuta, hisopo
˜
chinkashasqantana chayqa, b Le 13:2 qhoratawan llimphuchasqa
´
sacerdoteqa chay cheqata Mt 8:4 kananpaj. a 5 Chant a
Mr 1:44
kutonqa ropamantapis, sacerdoteqa kamachenqa ujnin
Lu 5:14 ˜
qaramantapis chayri awasqa Lu 17:14 pisqota wanuchinankuta,
telamantapis. 57 Sichus chay  juturimanta orqhosqa yakuyoj
˜
ropaspi, awasqa telaspa Pana lado turu manka patapi.
qaytusninpi chayri qaramanta a Le 14:49-53 6 Chaymantataj sacerdoteqa
´
ruwasqa imaspi chay onqoy Nu 19:6, 9 oqharenqa kausashaj pisqota,
˜ Sl 51:7
cedro kaspita, puka qaytuta,
wajnejpi nataj rikhurinman
chayqa, chayqa niyta munan hisopo qhoratawan.
chay onqoy astawan Chaykunatataj joqochanqa
˜
jatunyashasqanta. Chayrayku wanuchisqa pisqoj yawarninwan,
chay imasqa ruphachisqa mayqenchus juturimanta
kanqa. a 58 Sichus tajsasqa orqhosqa yaku patapi
˜ ˜
kasqanmantana chay onqoy wanuchisqa karqa chaywan.
´
chinkanman ropamanta, awasqa 7 Chant a qanchis kutita
telaspa qaytusninmanta chayri chay yawarwan chajchonqa
qaramanta ima ruwasqamantapis lepra onqoyninmanta
chayqa, ujtawan tajsasqa kanqa, llimphuchakushan chay runata,
´ nenqataj llimphupaj qhawasqa
chant a llimphupaj
qhawasqa kanqa. kasqanta, kausashaj pisqotataj
59 ”Chaymin leyqa kashan kachariponqa. b
imatachus ruwanamanta lepra 8 ”Llimphuchakushan chay
onqoy rikhurejtin ropaspi, runaqa ropasninta tajsakonqa,
millmamanta, chayri linomanta chujchasninta kutukonqa,
awasqa telaspi, chayri cuerpontataj rasurakonqa,
´ ˜
qaramanta ruwasqa imaspipis. chanta banakonqa. Ajinamanta
Ajinamanta sacerdote ninanpaj llimphupaj qhawasqa kanqa.
chay imas llimphupajchus Chaymantaraj yaykonqa
campamentoman, chaywanpis
chichipajchus qhawasqa
qanchis diastawanraj toldo
kasqanta”.
´ wasinmanta1 jawallapi
14 Jehova Diosqa Moisesman
ujtawan parlaspa
tiyakonqa. 9 Qanchis kaj
diapitaj umanta pajlakonqa,
˜
nillarqataj: 2 “Kaymin leyqa barbanta1 rasurakonqa, nawi
kanqa lepra onqoyniyojkunapaj, cejasnintawan. Tukuy pelosninta
ima diachus llimphupaj ˜
rasurakuytawantaj banakonqa,
qhawasqa kanqanku chay diapaj. ropasnintapis tajsakonqa.
Leprayoj runaqa pusasqa kanqa Ajinamanta payqa llimphupaj
sacerdoteman. b 3 Sacerdotetaj qhawasqa kanqa.
campamentomanta1 llojsispa, 10 ”Pusaj kaj punchaypitaj
chay onqosqa runata ´
apamonqa iskay malton
qhawamonqa. Sichus rikonqa carnerosta1 sano kajkunata,
chay runa lepra onqoyninmanta uj watayoj ovejatawan sano
˜
sanoyasqantana chayqa,
4 sacerdoteqa kamachenqa 14:8 1 Chayri “carpa wasinmanta”.
14:9 1 Barba: waj lugarespi ninku
14:3 1 Campamentoqa ashkha chhunka, sunkha. 14:10 1 Carnero:
toldo wasis. b Le 16:22 waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
´
LEVITICO 14:11-21 248
kajllatataj. a Chaki mikhuy CAP. 14 Chay dedonwantaj qanchis kutita
˜ ´
ofrendapajtaj b apamonqa nutu a Le 4:32 chajchonqa Jehova Diospa
˜
jakuta aceitewan chajrusqata, naupaqenpi. 17 Chaymanta
kinsa kilos khuskanniyojta jina,1 sacerdoteqa makinpi puchoj
apamullanqataj uj vaso2 b Le 2:1 aceitewan jawenqa chay
˜
aceiteta. c 11 Llimphupaj llimphuchakoj runaj pana
˜
qhawasqa kasqanta nej ninrinpa ura puntanta, pana
sacerdoteqa, chay llimphuchakoj ˜
makinpa machu dedonta, pana
c Mr 1:44
runata ofrendasnin aparisqata chakinpa machu dedontawan,
´
pusamonqa Jehova Diospa maynejkunapichus
˜
naupaqenman, tinkukuna toldo pantasqarayku ofrendaj
punkuman. 12 Sacerdoteqa d Le 6:6 ˜
yawarninwan jawerqana
pantasqarayku ofrendapaj d chaykunaman.
´
ujnin kaj malton carnerota 18 Chaymantataj makinpi
jaywanqa, uj vaso1 aceitetawan. e Le 14:21, 24 puchoj aceiteta, chay
Chaykunataqa kayman jaqayman llimphuchakoj runaj umanman
kuyuchenqa kuyuchisqa jichaykonqa. Chayta
´ ´
ofrendata jina Jehova Diospa sacerdoteqa ruwanqa Jehova
˜ f Le 1:10, 11 ˜
naupaqenpi. e 13 Chaymantataj Le 4:3, 4 Diospa naupaqenpi, chay runa
´ ˜
malton carnerota nakanqa,1 perdonta tarinanpaj. a
˜ ´
maypichus nakakun jucharayku 19 ”Chant a sacerdoteqa
ofrendata, qolachina2 g Le 2:3 jucharayku ofrendata jaywanqa, b
ofrendatapis chaypi, f uj santo Le 7:7 chay runa chichipaj qhawasqa
lugarpi. Imaynachus jucharayku 1Co 9:13
kasqanmanta perdonta
1Co 10:18
ofrendaqa sacerdotepaj, tarinanpaj, ajinamanta chay
ajinallataj pantasqarayku runaqa llimphuchasqa kanqa.
ofrendapis sacerdotepaj kanqa. g Chaymantaqa qolachina
Chayqa may llimphumin. h h Le 6:25 ˜ ˜
ofrendatanataj nakanqa.
14 ”Chaymantataj 20 Chantataj sacerdoteqa
sacerdoteqa, pantasqarayku chay qolachina ofrendata,
ofrendaj uj chhika i Le 14:10 chaki mikhuy ofrendatawan c
yawarninwan jawiykonqa chay 
˜ ˜
altarpi jaywanqa, chaywan chay
llimphuchakojpa pana ninrinpa Pana lado runa perdonta tarinanpaj. d
˜
ura puntanta, pana makinpa a Le 6:7 Ajinamanta chay runaqa
˜ 1Jn 1:7
machu dedonta, pana chakinpa llimphupaj qhawasqa kanqa. e
1Jn 2:1, 2
machu dedontawan. 21 ”Sichus chay runa wajcha
15 Chantataj sacerdoteqa kaspa mana atinmanchu
chay uj vaso1 aceitemanta i apamuyta chay kamachisqa
uj chhikata jichaykonqa lloqe b Le 5:6
ofrendata chayqa, apamuchun
makinman. 16 Jinaspataj ´
uj malton carnerollata
sacerdoteqa chay lloqe makinpi
˜ pantasqarayku ofrendata jina
kaj aceiteman pana maki c Le 2:1
kuyuchisqa ofrendapaj, chaywan
dedonta chhapuykonqa. Le 14:10
´ ´
Nu 15:4 perdonta tarinanpaj. Chant a
14:10 1 Chayri “uj efata chunkaman chaki mikhuy ofrendapaj
taqasqamanta kinsa partesta”. apamullachuntaj aceitewan
˜
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo d Mt 8:4 chajrusqa sumaj nutu jakuta,
parlaypeqa nin, “uj log”. Uj logqa karqa uj kilota jina,2 uj vaso1
0,31 litros. Yanapa B14 nisqata leeriy. aceitetawan.
14:12, 15, 21 1 Hebreo
˜ parlaypeqa nin,
e Le 14:9 14:21 2 Chayri “uj efata chunkaman
“uj log”. 14:13 1 Nakay: waj lugarespi
˜ Mr 1:44
ninku degollay, wanuchiy. 2 Chayri Lu 5:14 taqasqamanta ujnin partenta”.
“ruphachina”. Lu 17:14 Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
249 LEVITICO 14:22-38
22 Apamullachuntaj iskay CAP. 14 ajinamanta chay runa perdonta
jurkutasta chayri iskay paloma a Le 1:14 tarinanpaj.
irpasta atisqanman jina. Le 5:7 30 ”Payqa jaywanqa
Le 12:8
Ujnenqa kanqa jucharayku jurkutasmanta ujninta chayri
ofrendapaj, ujnintaj qolachina paloma irpasmanta ujninta,
ofrendapaj. a 23 Pusaj kaj qoyta atisqanman jina, a
punchaypitaj b tukuy b Le 15:13, 14 31 mayqentachus apamuyta atin
chaykunata sacerdoteman jucharayku ofrendata jina
apanqa llimphuchasqa kananpaj, chayta. Ujnintataj qolachina
tinkukuna toldo punkuman, ofrendata jina jaywanqa b chaki
´ ˜ c Le 14:10, 11
Jehova Diospa naupaqenman. c mikhuy ofrendatawan khuska.
24 ”Sacerdotetaj Chay tukuy imasta sacerdoteqa
´
pantasqarayku ofrendapaj d ruwanqa Jehova Diospa
´ ˜
malton carnerota, uj vaso1 naupaqenpi, ajinamanta
d Le 6:6
aceitetawan kayman jaqayman chay llimphuchakoj runa
kuyuchenqa kuyuchisqa perdonta tarinanpaj. c
´
ofrendata jina Jehova Diospa 32 ”Chaymin leyqa kashan
˜
naupaqenpi. e 25 Chaymanta e Le 14:12 pisi kapuyniyojkunapaj,
´
sacerdoteqa chay malton lepra onqoyninkumanta
˜ llimphuchasqa kanankupaj”.
carnerota nakanqa, mayqenchus
´ ´
pantasqarayku ofrendapaj 33 Chanta Jehova Diosqa
chayta. Chay carneroj uj chhika f Le 14:14 Moisesman, Aaronmanwan
yawarninta japispataj, nerqa: 34 “Maypachachus
´
chaywan jawenqa chay Canaan jallpaman d
˜
llimphuchakojpa pana ninrinpa yaykunkichej, qankunaman
˜ g Le 14:15-18
ura puntanta, pana makinpa  qosqaykichej chay jallpaman, e
˜
machu dedonta, pana ˜
Pana lado
chaypitaj sichus noqa mayqenpa
chakinpa machu dedontawan. f a Le 12:8
wasinpipis lepra onqoyta
26 Chantataj sacerdoteqa Le 14:22 rikhurichisaj chayqa, f 35 chay
uj chhika aceiteta jichaykonqa wasiyojqa renqa sacerdoteman
lloqe makinman. g 27 Chay lloqe willamoj: ‘Wasiypi uj onqoy
˜ rikhurin lepraman rijchakoj’,
makinpi kaj aceiteman pana
maki dedonta chhapuykuspataj, b Le 5:7 nispa. 36 Sacerdotetaj
qanchis kutita chajchonqa kamachenqa manaraj chay
´ ˜ onqoyta qhawamoj rishajtin
Jehova Diospa naupaqenpi.
28 Chaymanta sacerdoteqa c Le 14:20
chay wasita chusajchanankuta.
makinpi kaj aceitewan Ajinamanta sacerdoteqa ama
jawiykonqa chay llimphuchakoj ninanpaj chay wasipi kaj
˜ tukuy imas chichipaj qhawasqa
runaj pana ninrinpa ura
˜ kasqanta. Chaymantaraj
puntanta, pana makinpa machu d Nu´ 35:10
˜ sacerdoteqa qhawaj yaykonqa.
dedonta, pana chakinpa machu
dedontawan, maynejkunapichus 37 Sichus sacerdote chay
pantasqarayku ofrendaj onqoyta qhawaspa rikunman
˜ e Ge´ 17:8 perqapi rikhurisqanta qomer
yawarninwan jawerqana
chaykunaman. 29 Makinpi qelluyasqa toqos chayri
puchoj aceitetataj sacerdoteqa pukayasqa toqos, chaytaj
chay llimphuchakoj runaj perqata toqoyachisqanta
f Dt 7:12, 15
umanman jichaykonqa. chayqa, 38 sacerdoteqa
Chayta sacerdoteqa ruwanqa chay wasi punkuman llojsimuspa
´ ˜ punkuta wisqaykonqa.
Jehova Diospa naupaqenpi,
g Le 13:4, 50 Kamachenqataj qanchis diasta
14:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj log”. ´
Nu 12:15 ajina wisqasqa kananta. g
´
LEVITICO 14:39–15:2 250
39 ”Chay qanchis diasmanta CAP. 14 chay wasi ujtawan llutasqa
˜
sacerdoteqa ujtawan chay a Le 13:51 kasqanmantana chayqa,
wasita qhawamullanqataj. sacerdoteqa nenqa chay wasi
Sichus chay onqoy, wasi llimphupaj qhawasqa kasqanta,
perqaspi astawan jatunyan chay onqoy chinkapusqanrayku.
chayqa, 40 sacerdoteqa b Le 14:41
49 Chay wasi llimphuchasqa
kamachenqa chay onqoywan kaj kananpaj sacerdoteqa
rumista orqhospa llajtamanta oqharenqa iskay pisqosta,
jawaman wijchumunankuta, cedro kaspita, puka qaytuta,
chichipaj qhawasqa lugarman. hisopo qhoratawan. a
´
41 Chanta chay wasi ukhuta c Le 14:38 50 Ujnin kaj pisqotaqa
˜
tukuyninta rasphachenqa. wanuchenqa juturimanta
Chay rasphasqankumanta orqhosqa yakuyoj turu manka
jallpatataj llajtamanta jawaman patapi. 51 Chaymantataj
jichamonqanku, chichipaj d Le 11:23-25 oqharenqa cedro kaspita,
qhawasqa lugarman. Le 15:8 puka qaytuta, hisopo qhorata,
42 Chay rumista Le 17:15
Le 22:4-6
kausashaj pisqotawan.
orqhosqankumantaj waj rumista  Chaykunatataj joqochanqa
˜
churanqanku, chay wasi ˜
Pana lado wanusqa pisqoj yawarninwan,
perqastataj waj turuwan a Le 14:3, 4
juturimanta orqhosqa yakuwan
llutaykuchenqa. ´
Nu 19:6, 7 ima. Chaywantaj qanchis kutita
43 ”Sichus chay onqoy chajchonqa wasi ladoman. b
ujtawan rikhurillantaj rumista 52 Ajinamanta chay wasita
˜ ˜
orqhosqankumantana, llimphuchanqa wanusqa pisqoj
˜ yawarninwan, juturimanta
perqasta rasphasqankumantana, b Le 14:6, 7
turuwanpis orqhosqa yakuwan, kausashaj
˜ pisqowan, cedro kaspiwan,
llutaykusqankumantana
chayqa, 44 sacerdoteqa hisopo qhorawan, puka
´
yaykuspa ujtawan chay wasita qaytuwan ima. 53 Chanta chay
c Le 13:30 kausashaj pisqota llajtamanta
qhawanqa. Sichus chay onqoy
astawan jatunyan chayqa, jawapi kachariponqa.
millay leprapuni a rikhurin Ajinata chay wasita
chay wasipi. Chay waseqa llimphuchanqa, chay wasitaj
chichipaj qhawasqa kanqa. d Le 13:47 llimphupaj qhawasqa kanqa.
45 Sacerdoteqa chay wasita 54 ”Chaymin leyqa kashan
˜ ´ lepra onqoy rikhurejtin umapi
thunichenqa. Chanta rumisninta,
maderasninta, tukuy jallpatawan chayri barbapi, c 55 ropapi d
´
llajtamanta jawaman apachenqa, e Le 14:34
chayri wasipi, e 56 chant a
chichipaj qhawasqa lugarman. b cuerpopi ima punkiy rikhurejtin,
46 Sichus pipis chay wasiman qarachaykukojtin chayri
yaykunman wisqasqa kasharqa chejchiyajtin. f 57 Ajinamanta
chay punchaykunapi chayqa, c yachanapaj chichipajchus
chay runaqa chichipaj qhawasqa f Le 13:2 llimphupajchus qhawasqa
kanqa chisiyaykunankama. d kasqanta. g Chaymin leyqa
˜
47 Pillapis chay wasipi punojqa kashan lepra onqoymanta”. h
´
ropasninta tajsakunan tiyan,
pillapis chay wasipi mikhojqa g Le 10:10 15 Jehova Diosqa
Moisesman,
ropasninta tajsakunallantaj Eze 44:23 Aaronmanwan nillarqataj:
tiyan. 2 “Israelitasman niychej:
48 ”Sichus sacerdote ujtawan ‘Sichus uj qharejta
qhawamuspa rikun chay onqoy jispananmanta qeya
mana astawan jatunyasqanta, h Dt 24:8 surumunman chayqa, chichipaj
´
251 LEVITICO 15:3-17
˜
qhawasqa kanqa. a 3 Sichus CAP. 15 yakuwantaj banakonqa.
chay qeya surumullanqapuni a Le 22:4 Chisiyaykunankamataj chichipaj
´
chayri chay qeyarayku mana Nu 5:2 qhawasqa kanqa. 11 Sichus
jispayta atenqachu chayqa, chay qeya onqoyniyoj a runa
chay runaqa chichipaj mana makisninta yakuwan
qhawasqallapuni kanqa. mayllakuspalla pitapis
4 ”’Chay qeya onqoyniyoj llojchirinman chayqa, pitachus
˜ llojchirin chay runaqa
runa maypichus punun chay
camapis chichipaj ropasninta tajsakunan tiyan,
˜
qhawasqallataj kanqa. yakuwantaj banakunan tiyan.
Chay runa imapichus Chisiyaykunankamataj
b Le 11:24, 25
tiyaykun chaypis chichipaj Le 14:46, 47 chichipaj qhawasqa kanqa.
qhawasqallataj kanqa. Le 17:15 12 Sichus chay qeya onqoyniyoj
5 Pichus chay runaj camanta Le 22:6 runa turumanta ruwasqa

llojchejqa, ropasninta ˜
imasta llankhanman chayqa,
Pana lado chay imasqa pakisqa kanqanku.
tajsakunan tiyan, yakuwantaj
˜ a Le 15:2 Kullumanta kajtintaj yakuwan
banakunan tiyan.
Chisiyaykunankamataj chichipaj mayllasqa kanqa. b
qhawasqa kanqa. b 6 Chay qeya 13 ”’Sichus chay runaj
˜
onqoyniyoj runa imapichus jispananmanta manana
tiyasqanpi pipis tiyaykojqa, qeya surumunchu, manaqa
˜
ropasninta tajsakunan tiyan, sanoyapunna chayqa, chay
˜ runaqa qanchis diasta
yakuwantaj banakunan tiyan.
Chisiyaykunankamataj yupanqa llimphuchasqa
chichipaj qhawasqa kanqa. kananpaj. Chantataj ropasninta
b Le 11:32, 33
7 Pichus chay qeya onqoyniyoj tajsakonqa, purej yakuwantaj
˜
runaj cuerponta llankhajqa banakonqa. Ajinamanta chay
ropasninta tajsakonqa, runaqa llimphupaj qhawasqa
˜ kanqa. c 14 Pusaj kaj
yakuwantaj banakonqa.
Chisiyaykunankamataj chichipaj punchaypitaj iskay jurkutasta
qhawasqa kanqa. 8 Sichus chay chayri iskay paloma irpasta d
´
qeya onqoyniyoj runa apariykukuspa, Jehova Diospa
˜
uj llimphu runaman naupaqenman renqa, tinkukuna
thoqaykunman chayqa, c Le 14:8
toldo punkuman. Chaypitaj
chay thoqaykuchikoj runaqa sacerdoteman chaykunata
ropasninta tajsakuchun, qonqa. 15 Sacerdotetaj
˜ chaykunata Diosman jaywanqa,
yakuwantaj banakuchun.
Chisiyaykunankamataj chichipaj ujnintaqa jucharayku
qhawasqa kanqa. 9 Sichus ima ofrendapaj, ujnintataj
monturallamanpis1 chay qeya qolachina1 ofrendapaj. Ajinata
onqoyniyoj runa montaykunman sacerdoteqa chay qeya
´
chayqa, chay monturaqa suruyniyoj runata Jehova Diospa
˜
chichipaj qhawasqa kanqa. d Le 1:14 naupaqenpi llimphuchanqa.
10 Pichus chay runaj 16 ”’Sichus uj qharejta mujun
tiyaykusqan imasta llankhajqa, llojsimunman chayqa, yakuwan
˜
chisiyaykunankama chichipaj cuerponta banakuchun.
´ Chisiyaykunankamataj
qhawasqa kanqa. Chant a
pichus chay imasta apajqa chichipaj qhawasqa kanqa. e
ropasninta tajsakonqa, 17 Sichus chay runaj mujun
ima ropamanpis chayri ima
15:9 1 Montura nispaqa parlashan qaramanpis chayanman chayqa,
uj animalpa wasanman churakun e Le 22:4
chay monturamanta. Dt 23:10, 11 15:15 1 Chayri “ruphachina”.
´
LEVITICO 15:18-32 252
chay imastaqa yakuwan CAP. 15 aswan unaytaraj kanman
´
tajsanan tiyan. Chay imastaj a Ex 19:15 chayqa, chay warmeqa chichipaj
chichipaj qhawasqa kanqanku 1Sa 21:5 qhawasqa kanqa chay yawarnin
chisiyaykunankama. sayanankama, imaynatachus
18 ”’Sichus uj qharejta killa yawarninpi chichipaj
mujun llojsinman warminwan b Le 12:2, 5 qhawasqa karqa ajinata.
˜ 26 Maypichus chay warmi
punuykojtin chayqa, iskayninku
˜ yawar apayninwan kashaspa
yakuwan banakonqanku. a ˜
Chisiyaykunankamataj chichipaj punun chay camaqa chichipaj
c Le 20:18
qhawasqas kanqanku. qhawasqa kanqa,
19 ”’Sichus uj warmi killa imaynatachus killa yawarninpi
yawarninwan kashanman chichipaj qhawasqa karqa
d Le 15:4-6 ajinata. a Imapichus chay
chayqa, qanchis punchayta
chichipaj qhawasqa kanqa. b warmi tiyaykun chaypis
Pichus chay warmita llojchejtaj chichipaj qhawasqallataj kanqa,
chichipaj qhawasqallataj kanqa e Le 15:10 imaynatachus killa yawarninpi
chisiyaykunankama. c 20 Chay chichipaj qhawasqa ajinata.
warmi killa yawarninwan 27 Pichus chay imasta
˜ llankhajqa chichipaj qhawasqa
kashaspa imaspichus punun chay f Le 18:19
imasqa, chichipaj qhawasqa Le 20:18 kanqa. Chay llankhajqa
´ ropasninta tajsakunan tiyan,
kanqa. Chanta imaspichus chay ˜
warmi tiyaykun chaykunapis yakuwantaj banakunan tiyan.
chichipaj qhawasqallataj kanqa. d Chisiyaykunankamataj
g Mt 9:20
21 Sichus pillapis chay warmej Lu 8:43
chichipaj qhawasqa kanqa. b
camanta llankhanman chayqa, 28 ”’Chay warmeqa qanchis
ropasninta tajsakunan tiyan, diasta yupanqa maykajchus
˜ yawarnin sayanqa
yakuwantaj banakunan tiyan.
h Le 15:19
Chisiyaykunankamataj 
chaymantapacha. Chaymantaraj
chichipaj qhawasqa kanqa. ˜ llimphupaj qhawasqa kanqa. c
Pana lado
22 Pichus chay warmej 29 Pusaj kaj punchaypitaj
a Le 15:21
tiyaykusqan imasta llankhajqa, iskay jurkutasta chayri iskay
ropasninta tajsakonqa, paloma irpasta d sacerdoteman
˜ apamonqa, tinkukuna toldo
yakuwantaj banakonqa.
Chisiyaykunankamataj b Le 15:22 punkuman. e 30 Sacerdotetaj
chichipaj qhawasqa kanqa. chaykunata Diosman jaywanqa,
23 Sichus chay warmi camapi ujnintaqa jucharayku
chayri waj imaspi tiyaykorqa c Le 15:13 ofrendapaj, ujnintataj qolachina
chayqa, chay imasta ofrendapaj. Ajinata sacerdoteqa
llankhajqa chichipaj qhawasqa chay warmita llimphuchanqa
´ ˜
kanqa chisiyaykunankama. e Jehova Diospa naupaqenpi. f
d Le 1:14
24 Sichus uj qhari warminwan 31 ”’Qankunaqa
˜
punuykushajtin warminpa killa israelitasta yanapankichej
yawarnin payman chayanman paykuna llimphupaj qhawasqa
chayqa, f chay qhareqa chichipaj e Le 15:14, 15 kanankupaj. Ajinamanta ama
˜
qhawasqa kanqa qanchis diasta. wanunankupaj yupaychana
˜
Maypichus chay qhari punonqa toldoyta chichichasqankurayku,
chay camapis chichipaj f Le 12:7 mayqenchus paykuna ukhupi
qhawasqallataj kanqa. kashan chayta. g
25 ”’Sichus uj warmejta 32 ”’Chaymin leyqa kashan
yawarnin unayta jamunman g uj qharej jispananmanta qeya
g Le 19:30
manaraj killa yawarnin ´
Nu 5:3
surumojtin chayri mujun
kashajtin h chayri killa yawarnin ´ llojsimusqanrayku chichipaj
Nu 19:20
´
253 LEVITICO 15:33–16:11
qhawasqa kajtin, a 33 jinallataj CAP. 15 torota jaywanqa, pay perdonta
uj warmej killa yawarnin a Le 15:16 tarinanpaj, a jinallataj
jamojtin, b chayri uj warmi yawar familianpis.1
apaywan onqosqa kajtin, chayri b Le 15:19 7 ”Chantataj chay iskay
uj qhari warmin chichipaj ´
chivitosta Jehova Diospa
˜
qhawasqa kashajtin paywan c Le 15:2, 25 naupaqenman apamonqa,
˜
punuykojtin’”. c  tinkukuna toldo punkuman.
´
16 Jehova Diosqa Moisesman
parlarqa, Aaronpa iskay
˜ ˜
CAP. 16
d Le 10:1, 2
8 Jinaspataj Aaronqa
chay iskay chivitos
wawasnin wanusqankumantana. patapi suerteta1 choqanqa.
˜ ´ ´
Paykunaqa wanorqanku Jehova e Le 23:27 Ujnenqa kanqa Jehova Diospaj,
Diosman qayllaykuspa mana ujnintaj kanqa israelitaspa
ruwanankuta ruwasqankurayku. d ´
f Ex 40:21 juchankuta apakapunanpaj.2
´ 9 Mayqen chivitomanchus
2 Jehova Diosqa Moisesman Heb 6:19
´
nerqa: “Hermanoyki Aaronman Heb 9:3, 7 suerte chayanqa b Jehova
niy, ama sapa munarispa Diospaj kananpaj chay
g Nu´ 4:19, 20
´
yaykunanta Aswan Santo chivitotaqa, Aaron
Lugarman, e mayqenchus cortinaj qayllaykuchimonqa
´
wasanpi kashan chayman, f h Ex 25:22 jucharayku ofrendata jina
nillataj arca nisqa cajaj tapanpa jaywananpaj. 10 Mayqen
´
qayllanmanpis, g ama paypis i Ex 40:34 chivitomanchus suerte
˜ chayanqa israelitaspa
wanunanpaj. h Noqaqa chay
arcaj tapan patapi rikhurimusaj j Le 4:3 juchankuta apakapunanpaj1
phuyupi. i chay chivitotataj, kausashajta
´
3 ”Aaronqa Aswan Santo k Le 1:3 apamonqa Jehova Diospa
˜
Lugarman yaykunanpaj naupaqenman, israelitas
apamuchun uj torillota ´
l Ex 30:20 juchasninkumanta
jucharayku ofrendapaj, j Heb 10:22 perdonta tarinankupaj.
uj carnerotawan1 qolachina2 Chaymantataj chay
´ chivitoqa chin jallpaman
ofrendapaj. k 4 Aaronqa m Ex 28:2
˜ kacharisqa kanqa juchasta
yakuwan banakuytawan l
churakuchun sacerdote
´
n Ex 28:39 apakapunanpaj.2c
ropasta: m linomanta ruwasqa 11 ”Aaronqa juchasninrayku
camisonta, n lino chumpita, o ´
o Ex 39:27, 29 ofrendapaj torota altarman
ukhunmantaj lino cortota.1p qayllaykuchenqa, paypa
´ ´ juchasnin, familianpa1
Chant a umanta p Ex 28:42
maytuykukuchun linomanta juchasninpis perdonasqa
ruwasqa uma maytunawan. q ´
q Ex 28:4
kananpaj. Chaymantaraj chay
Chaykunaqa llimphupaj juchasninrayku ofrendapaj
˜
qhawasqa ropas kanku. torota nakanqa.2d
r Heb 7:27
5 ”Aaronqa israelitasmanta 
˜ 16:6 1 Chayri “ayllunpis”. 16:8
japenqa r iskay chivitosta Pana lado 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
jucharayku ofrendapaj, a Heb 5:1-3 2 Hebreo parlaypeqa nin, “ujnintaj
uj carnerotataj qolachina kanqa Azazelpaj”. Azazel suteqa
ofrendapaj. b Pr 16:33 ichapis niyta munanman chinkaj
´
6 ”Chant a Aaronqa chivo. Glosariopi Azazel nisqata
juchasninrayku ofrendapaj c Le 14:7, 53
leeriy. 16:10 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Le 16:21, 22 “suerte chayanqa Azazelpaj kananpaj”.
16:3 1 Carnero: waj lugarespi ninku Isa 53:4 2 Hebreo parlaypeqa nin, “kacharisqa
mocho, oveja toro. 2 Chayri Ro 15:3 kanqa Azazelpaj”.
˜ 16:11 1 Chayri
“ruphachina”. 16:4 1 Corto: “ayllunpa”. 2 Nakay: waj lugarespi
˜
waj lugarespi ninku calzona. d Le 16:6 ninku degollay, wanuchiy.
´
LEVITICO 16:12-23 254
12 ”Chantaqa brasa CAP. 16 ukhupi yawarta chajchonqa
apaykachanata a oqharenqa, a Heb 9:4 juchasnin perdonasqa kananpaj,
altarmanta nina brasasniyoj b ´ jinallataj familianpata,1 a
´ b Ex 40:29
juntata Jehova Diospa Le 6:13 tukuy israelitaspatawan. b
˜ ´
naupaqenpi. Oqharillanqataj Nu 16:46 18 ”Chaymantataj
´ ´ ˜
kutasqa sumaj qaparishaj c Ex 30:34-36 Jehova Diospa naupaqenpi
inciensota c iskay maki juntata. Ap 5:8 kashan chay altarman c
Ap 8:3-5 ˜
Chaykunatataj apaykonqa llojsimonqa, chay altartanataj
´
cortina wasaman. d d Le 16:2 llimphuchaj. Chant a toroj
´
13 Chanta chay nina brasasman Heb 6:19
Heb 10:19, 20
uj chhika yawarninwan, chivitoj
chay inciensota jichaykonqa ´ uj chhika yawarninwanpis
´ ˜ e Ex 25:22
Jehova Diospa naupaqenpi. e altarpa tukuynin wajrasninta
˜ 2Re 19:15
Chay inciensoj qoshnisqantaj ´
jawenqa. 19 Dedonwanpis
trato ruwasqamanta arca f nisqa f Ex 34:29 qanchis kutita chay yawarta
´
cajaj tapanta g pampaykonqa, g Ex 25:18, 21 altarman chajchonqa.
´ ˜ 1Cr 28:11 Ajinamanta altarta Diospaj
ama Aaron wanunanpaj.
´
14 ”Chanta Aaronqa toroj h Heb 9:22 taqanqa israelitaspa chichi
uj chhika yawarninta japispa h i Ro 3:25
kayninkumanta llimphuchaspa.
dedonwan chajchonqa chay Heb 9:12 20 ”Aswan Santo Lugarta,
˜ Heb 9:24, 25 tinkukuna toldota, altartawan d
arcaj tapanpa naupaqenman,
Heb 10:4, 12
inti llojsimuy ladoman. llimphuchayta tukuspa, e
Qanchis kutita chay yawarta j Le 16:5 kausashaj chivitota
Heb 2:17
dedonwan chajchonqa arcaj Heb 5:1-3
qayllaykuchimonqa. f
˜ 21 Aaronqa chay kausashaj
tapanpa naupaqenman. i Heb 9:26
15 ”Chaymantataj 1Jn 2:1, 2 chivitoj umanman iskaynin
˜ makisninta churaspa, Diosman
nakanqa runaspa k Heb 6:19
juchasninkurayku ofrendapaj Heb 9:3, 7 rimarenqa israelitaspa tukuy
Heb 10:19, 20 pantasqasninkuta, mana
chivitota. j Yawarnintataj cortinaj
wasanman k apaykonqa. l Le 17:11 kasukusqankuta, tukuy
Chaypitaj chay yawarta m Ec 7:20
juchasninkutawan. Ajinamanta
chajchonqa l arca nisqa  chay juchasta chay chivitoj
˜ ˜ uman pataman churanqa. g
cajaj tapanpa naupaqenman, Pana lado
imaynatachus toroj yawarninwan a Le 16:6
Chaymantataj chay chivitota
ruwarqa ajinata. apachenqa chaypaj
b Mr 10:45 ˜
16 ”Ajinamanta Aaronqa Heb 2:9
kamachisqana kashan chay
Aswan Santo Lugarta Heb 7:27 runawan,1 chin jallpaman
Heb 9:7, 12 kacharpamunanpaj.
llimphuchanqa israelitas Ap 1:5 22 Chay chivitoqa israelitaspa
chichipaj qhawasqa ´
c Ex 38:1 tukuy juchasninkuta
kasqankumanta, mana
d Le 16:16 chin jallpaman h apanqa. i
kasukusqankumanta,
Chay runataj chay chivitota chin
juchasninkumantawan. m Chayta e Heb 9:23
jallpaman kacharparimonqa. j
ruwanqa tinkukuna toldopaj, ´
mayqenchus kashan israelitas
f Le 16:8, 10 23 ”Chant a Aaronqa
g Isa 53:5, 6 tinkukuna toldoman yaykuspa,
ukhupi, chichipaj qhawasqa
2Co 5:21 linomanta ruwasqa ropasninta
kayninku chaupipi chaypaj.
´ orqhokonqa, mayqenkunatachus
17 ”Aaron Aswan Santo h Sl 103:12
churakorqa Aswan Santo
Heb 13:12
Lugarman juchasmanta Lugarman yaykunanpaj
perdonta tarinanpaj i Isa 53:12
Ef 1:7 chayta, chay kikinpitaj
yaykusqanmantapacha Heb 9:28
llojsimunankamaqa, ni pipis 1Pe 2:24 16:17 1 Chayri “ayllunpata”. 16:21
1Jn 3:5 ˜
tinkukuna toldo ukhupi 1 Chayri “chaypaj wakichisqana
kananchu tiyan. Payqa chay j Le 16:10 kashan chay runawan”.
´
255 LEVITICO 16:24–17:3
saqeponqa. 24 Aaronqa CAP. 16 allinyakunkichej, a llimphupaj
˜ ´
yakuwan banakonqa a uj santo a Ex 30:20 qhawasqa kanaykichejpaj.
˜
lugarpi. Banakuytawantaj waj ´
Ajinamanta qankunaqa tukuy
ropasninta churaykukuspa b b Ex 28:4 juchasniykichejmanta
Le 8:7
qolachina ofrendanta c jaywanqa, llimphuchasqa kankichej
´ ˜
jinallataj israelitaspa qolachina c Le 16:3 Jehova Diospa naupaqenpi. b
ofrendankutapis. d Ajinamanta 31 Chayqa uj samarikuna
pay perdonta tarinanpaj, d Le 16:5 punchay kanqa qankunapaj,
israelitaspis perdonta may jatun punchay.
´
tarinankupaj. e 25 Chant a e Ef 1:7 Chay punchayqa
jucharayku ofrendaj wirasninta juchasniykichejrayku llakisqa
altarpi qolachenqa. f Le 16:8, 21
kasqaykichejta rikuchinkichej. c
26 ”Pichus juchasta Chayqa uj ley kanqa unaypaj.
g Le 4:11, 12
apakapunanpaj1 f chivitota Heb 13:11, 12 32 ”Sacerdote
kacharparimojqa ropasninta kananpaj aceitewan jichasqa
tajsakonqa, yakuwantaj h Le 23:27, 28 kajqa, d pichus tatanpa
˜ ´
Nu 29:7
banakonqa. Chaymantaraj cuentanmanta e sacerdote

campamentoman2 yaykuponqa. ˜ kananpaj churasqa1f kanqa
Pana lado
27 ”Jucharayku ofrendapaj chayqa, ofrendasta jaywanqa
a Jn 3:16
torowan, jucharayku Ro 8:32 juchas perdonasqa kananpaj.
ofrendapaj chivitowanqa, Tit 2:13, 14 Chaytaqa ruwanqa linomanta
mayqenkunajtachus yawarninku 1Jn 1:7 ruwasqa ropasta churakuspa, g
1Jn 3:16
Aswan Santo Lugarman nisunman sacerdote ropasta. h
apaykusqa karqa juchasmanta b Jer 33:8 33 Jinamanta payqa
perdonta tarinapaj chaykunaqa, Heb 9:13, 14 llimphuchanqa Aswan Santo
campamentomanta jawaman Heb 10:2 Lugarta, i tinkukuna toldota, j
orqhosqa kanqanku. Chaypitaj altarta k ima. Chay ofrendastaqa
c Le 23:32
qarasnin, aychasnin, akasnin jaywallanqataj sacerdotespa
ima ninawan ruphachisqa ´
d Ex 29:4, 7 juchasninku perdonasqa
kanqa. g 28 Pichus chaykunata Le 8:12 kananpaj, jinallataj tukuy
ruphachimojqa ropasninta israelitaspa juchasninkupis
tajsakonqa, yakuwantaj e Nu´ 20:26 perdonasqa kananpaj. l
˜
banakonqa. Chaymantaraj 34 Chayqa qankunapaj
campamentoman yaykuponqa. f Le 8:33
uj ley kanqa unay wataspaj. m
29 ”Kaymin qankunapaj ´ Chaytaqa watapi uj kutillata
g Ex 28:39
uj ley kanqa unay wataspaj: ´
Ex 39:27, 28 ruwakonqa, israelitas tukuy
Qanchis kaj killaj juchasninkumanta perdonta
´
chunka kaj punchayninpi, h Ex
´
28:2 tarinankupaj”. n
juchasniykichejrayku Ex 29:29
Le 16:4 Aarontaj imaynatachus
llakisqa kasqaykichejta ´
Jehova Diosqa Moisesman
rikuchinkichej,1 amataj ima i Le 16:16 kamacherqa chay kikinta
trabajotapis ruwankichejchu, h ruwarqa.
ni kikin llajtayoj israelitaspis, ´
17
j Le 16:20
Jehova Diosqa
nitaj qankunawan tiyakoj
Moisesta nillarqataj:
forasterospis. 30 Chay k Le 16:18
2 “Aaronta, wawasninta,
punchaypeqa Dioswan
l Le 16:24 israelitastawan niy:
´
16:26 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Pichus 1Jn 2:1, 2 ‘Jehova Diosqa kayta kamachin:
Azazelpaj”. 2 Campamentoqa ashkha 3 ”’“Sichus mayqen
m Le 23:31
toldo wasis. 16:29 1 Chay llakiytaqa ´
Nu 29:7 israelitallapis uj torota,
ichapis rikuchej kanku ayunaspa,
chayman rijchakoj waj imastawan ´
n Ex 30:10 16:32 1 Hebreo parlaypeqa nin,
ruwaspa. Heb 9:7 “makisnin juntachisqa”.
´
LEVITICO 17:4-14 256
´
uj malton carnerota,1 chayri CAP. 17 8 ”Paykunaman nillaytaj:
uj cabrata campamento2 a Le 3:1, 2 ‘Sichus mayqen israelitallapis,
˜
ukhupi nakanman,3 chayri Le 7:11 chayri qankunawan tiyakoj
campamentomanta jawapi mayqen forasterollapis
˜
nakanman chayqa, 4 chay uj qolachina ofrendata, chayri
runaqa juchayoj rikhurenqa. b Le 3:3-5 ima ofrendallatapis waj ladopi
Chay uywataqa tinkukuna toldo Le 7:29-31
jaywanman, 9 manataj
punkuman apamunan karqa apamunmanchu tinkukuna toldo
´ ´
Jehova Diosman jaywananpaj, punkuman Jehova Diosman
´ c Dt 32:17
Jehova Diosta yupaychana jaywananpaj chayqa, chay
˜ Jos 24:14 ˜
toldoj naupaqenpi. Waj ladopi runaqa wanuchisqa kanqa. a
˜
chay uywata nakasqanrayku 10 ”’Sichus mayqen
˜
chay runaqa wanuchisqa kanqa. ´ israelitallapis chayri
d Ex 34:15
5 Chay kamacheyqa kashan, Dt 31:16 qankunawan tiyakoj mayqen
˜
israelitas amana uywasninkuta  forasterollapis ima yawarllatapis
˜ ˜
campopi nakanankupaj, Pana lado mikhonqa chayqa, b noqaqa
´
manachayqa Jehova Diosman a Le 1:3 chay yawarta mikhojpa
apamunankupaj tinkukuna Dt 12:5, 6 contranpi kasaj, paytataj
˜
toldo punkuman, sacerdoteman. Dt 12:13, 14
wanuchisaj. 11 Tukuy
Chaykunataqa khuska kausajpata kausaynenqa
mikhurikuy ofrendasta jina yawarninpi kashan. c Noqaqa
´ b Ge´ 9:4
Jehova Diosman jaywanqanku. a yawarta qoykichej altarpi
Le 3:17
6 Sacerdotetaj chay uywaspa Le 7:26 jaywanaykichejpaj d
yawarninwan chajchonqa Le 19:26 juchasniykichejmanta
´ 1Sa 14:33
Jehova Diospa altarninta, Hch 15:20, 29
perdonta tarinaykichejpaj.
mayqenchus kashan tinkukuna Yawarpi kausay kasqanrayku,
toldo punkupi chayta. chaywan juchasniykichejmanta
Wirasnintataj qolachenqa1 ima perdonta tariyta
c Le 17:14
munayta qaparishajta Dt 12:23 atinkichej. e 12 Chayrayku
´
Jehova Diospa sonqonta israelitasman nerqani: “Ama
tiyaykuchinanpaj. b mayqenniykichejpis yawarta
˜
7 Chayrayku amana d Le 8:15 mikhunkichejchu, qankunawan
qarakusta ruwachunkuchu1 Le 16:18 tiyakoj forasterospis f nillataj
cabraman rijchakoj yawarta mikhonqankuchu”, g
demoniosman,2 c nispa.
mayqenkunatachus yupaychaspa e Mt 26:28 13 ”’Sichus mayqen
qhenchachakushanku d Ro 3:25 israelitallapis chayri
Ro 5:9
chaykunaman. Chayqa uj ley Ef 1:7 qankunawan tiyakoj
kanqa qankunapaj, Heb 9:22 forasteropis, mikhunapaj
mirayniykichejpajwan Heb 13:12 monte animalta chayri
1Pe 1:2
unay wataspaj”, nispa’. 1Jn 1:7 phawajkunatapis japin chayqa,
Ap 1:5 yawarninta suruchispa jallpawan
17:3 1 Carnero: waj lugarespi ninku pampaykuchun. h 14 Tukuy
mocho, oveja toro. 2 Campamentoqa
˜ kausajpata kausaynenqa
ashkha toldo wasis. 3 Nakay: waj ´
yawarninpi kashan. Chayrayku
˜ f Ex 12:49
lugarespi ninku degollay, wanuchiy.
israelitasman nerqani:
17:6 1 Chayri “ruphachenqa”. 17:7
1 Chayri “ofrendasta jaywachunkuchu”. “Ama mayqenniykichejpis
2 Hebreo parlaypeqa nin, “cabrasman”. g Dt 12:23 mikhunkichejchu ni mayqen
Ichapis chay demoniosta yupaychaj kausajpata yawarninta,
runasqa, yuyaj kanku chay demoniosqa imaraykuchus tukuy ima
cabraman rijchakoj peloraras h Dt 12:16 kausajpata kausaynenqa
kasqankuta. Dt 15:23 yawarninpi kashan. Pichus
´
257 LEVITICO 17:15–18:17
˜
yawarta mikhojqa wanuchisqa CAP. 17 Chayta ruwaspaqa tataykita
kanqa”, a nispa. 15 Sichus a Le 17:10, 11 penqaypi rikhurichinki.
mayqen israelitallapis chayri 9 ”’Ama hermanaykiwan
˜ ˜
forasteropis, wanusqa animalta ´ pu nuykunkichu, tataykej
b Ex 22:31
tarisqanta mikhun chayri Dt 14:21 warmi wawan kajtinpis chayri
˜ ˜
uj phina animalpa wanuchisqan mamaykej warmi wawan
aychata mikhun chayqa, b chay kajtinpis, wasiykipipis
c Le 11:40 nacekuchun chayri waj ladopipis
runaqa ropasninta tajsakuchun,
˜ nacekuchun. a
yakuwantaj banakuchun.
Chisiyaykunankamantaj d Nu´ 19:20 10 ”’Ama warmi
˜
chichipaj qhawasqa kanqa,  allchhiykiwan punuykunkichu,
chaymantaraj llimphupaj CAP. 18 qhari wawaykej wawanpis
qhawasqa kanqa. c 16 Sichus e G´ e´ 17:7 kachun chayri warmi wawaykej
mana ropasninta tajsakonqachu, Ex 6:7 wawanpis kachun. Chayqa
˜ qanllapajtaj penqay kanqa.
nitaj banakonqachu chayqa, ˜
juchanmanta cuentata qonqa’”. d ´
f Ex 23:24 11 ”’Ama punuykunkichu
´
18 Jehova Diosqa ujtawan Le 20:23 tataykej warminpa warmi
Moisesman nillarqataj: wawanwanqa, payqa tataykej
2 “Israelitasman niy: ‘Noqa wawan, qanpataqa hermanayki.
´ g Le 20:22 ˜
kani Jehova Diosniykichej. e Dt 4:1 12 ”’Ama punuykunkichu
3 Ama Egiptopi tiyakojkuna tataykej hermananwanqa,
jina purinkichejchu, maypichus imaraykuchus payqa tataykej
h Lu 10:27, 28 qaylla familian. b
qankuna tiyakorqankichej Ro 10:5 ˜
chay runas jinaqa. Maymanchus
´
Gal 3:12 13 ”’Ama punuykunkichu
noqa pusashaykichej chay mamaykej hermananwanqa,
´ imaraykuchus payqa mamaykej
Canaan jallpapi tiyakojkunaj i Le 20:17
ruwasqankutapis amallataj qaylla familian.
ruwankichejchu. f Ama paykunaj 14 ”’Ama tataykej
costumbresninkuta j Ge´ 35:22 hermanonta penqaypi
´
Ge 49:4 rikhurichinkichu warminwan
ruwankichejchu. 4 Juiciopi Le 20:11 ˜
nisqasniyta juntankichej, Dt 27:20 punuykuspaqa, imaraykuchus
kamachisqasniytapis 2Sa 16:21 payqa tiayki. c
˜
kasukunkichej, chaykunaman
1Co 5:1
15 ”’Ama nojchaykiwan1
 ˜
jinataj kausakunkichej. g Noqalla ˜ pu nuykunkichu, d payqa
´ Pana lado
Jehova Diosniykichej kani. qhari wawaykej warmin.
a Le 20:17
5 Kamachisqasniyta, juiciopi Chayrayku amapuni paywan
Dt 27:22 ˜
nisqasniytapis kasukunkichej. 2Sa 13:10-12 punuykunkichu.
˜
Pichus chayta ruwajqa 16 ”’Ama punuykunkichu
kasukusqanrayku kausanqa. h hermanoykej warminwanqa, e
b Le 20:19
´ imaraykuchus hermanoykita
Noqamin Jehova Diosqa kani.
penqaypi rikhurichinki.
6 ”’Qankunamanta ni pi
qharipis qaylla familianwan
c Le 20:20 17 ”’Uj warmiwan
˜ casaraspaqa, ama warmi
punuykuchunchu. i Noqamin ˜
´ wawanwan punuykunkichu. f
Jehova Diosqa kani. 7 Ama d Le 20:12 ˜
˜ Amallataj pu nuykunkichu
tataykiwan punuykunkichu,
warmiykej warmi allchhinwan,
nillataj mamaykiwanpis
˜ e Le 20:21 qhari wawanpa wawanpis
punuykunkichu. Payqa Dt 25:5 kachun chayri warmi wawanpa
mamaykimin, amapuni Mr 6:17, 18
wawanpis kachun. Paykunaqa
˜
paywanqa punuykunkichu.
˜
8 ”’Ama tataykej f Le 20:14 18:15 1 Nojcha: waj lugarespi ninku
˜
warminwanqa punuykunkichu. j Dt 27:23 qhachuni, yerna.
´
LEVITICO 18:18–19:4 258
qaylla familias kanku, chayrayku CAP. 18 Chaypi tiyakojkunaqa kikin
chayqa may millay ruwaypuni.1 a Ge´ 30:15 jallpankumanta qharqosqa
18 ”’Warmiyki kanqanku. a 26 Qankunataj
kausakushajtenqa b Le 15:19, 24 kamachisqasniyta, juiciopi
Le 20:18
ama hermananwan nisqasniytapis kasukunaykichej
casarallankitajchu paywan ´
c Ex 20:14 tiyan. b Ama chay millay imastaqa
˜ ruwankichejchu, ni kikin
pu nuykunaykipajqa, Le 20:10
Dt 22:22 llajtayoj israelitaspis,
ama paykunapura Pr 6:29
chejninakunankupaj. a Mt 5:27, 28 ni qankunawan tiyakoj
19 ”’Ama warmiykiwan 1Co 6:9, 10 forasterospis. c 27 Chay tukuy
˜ Heb 13:4 millay imastaqa ruwarqanku
pu nuykunkichu killa ˜
yawarninrayku chichipaj d Le 20:2
qankunamanta naupajta chay
qhawasqa kashajtin. b Dt 18:10 jallpapi tiyakojkuna. d Chayrayku
˜ chay jallpaqa chichichasqa
20 ”’Ama punuykunkichu 1Re 11:7

runa masiykej1 warminwanqa,


2Re 23:10
kashan. 28 Sichus chay jallpata
ama chichipaj qhawasqa e Le 20:3
mana chichichankichejchu
kanaykipaj. c chayqa, chay jallpamanta
21 ”’Ama mirayniykimanta f Ge´ 19:5 mana qharqosqachu kankichej,
´ Le 20:13 imaynatachus qankunamanta
mayqentapis Molek diosman Jue 19:22 ˜
jaywankichu.1d Ama chayta Ro 1:26, 27
naupajta tiyakoj naciones
ruwaspa Diosniykej sutinta 1Co 6:9, 10 qharqosqa kanqanku ajinataqa.
pisipaj qhawankichu. e Jud 7 29 Sichus pipis chay millay
´ imasmanta mayqellantapis
Noqamin Jehova Diosqa kani. ´
g Ex 22:19
22 ”’Ama qharipuraqa ruwanman chayqa, tukuy
˜
Le 20:15, 16 ˜
pu nuykunkichejchu chayta ruwajkunaqa wanuchisqa
warmiwanpis h Le 20:23 kanqanku. 30 Chayrayku
˜ Dt 18:12 qankunaqa kamachisqayta
punuykushawajchej jinaqa. f 
Chayqa may millay jucha. ˜
kasukunaykichej tiyan ama
Pana lado chay millay costumbresta
23 ”’Uj qhareqa ama ima a Ge´ 15:16
animalwanpis ruwaspa, mayqenkunatachus
˜
qankunamanta naupajta
khuchichakuchunchu, b Le 20:22
ama chichipaj qhawasqa Dt 4:1, 40 ruwarqanku chaykunata. e
Ajinamanta ama chay imaswan
kananpaj. Nillataj uj warmipis ´
˜ c Ex 12:49 chichichakunaykichejpaj.
uj animalpa naupaqenman ´
Noqamin Jehova
sayaykuchunchu chay d Dt 20:17, 18 Diosniykichejqa kani’”.
animalwan khuchichakunanpaj. g ´
19
2Re 16:2, 3
Chayqa may millaypuni. 2Re 21:1, 2 Jehova Diosqa ujtawan
24 ”’Ama chay imasta Moisesta nerqa: 2 “Tukuy
e Le 18:3 ´
ruwaspa chichichakuychejchu. israelitasman niy: ‘Noqa Jehova
˜ Le 20:23
Diosniykichejqa llimphu kani, f
Naupaqeykichejmanta qharqosaj Dt 18:9
chay nacionesqa chay imasta  chayrayku qankunapis llimphus
ruwaspa chichichakorqanku. h CAP. 19 kanaykichej tiyan.
25 Chayrayku chay jallpaqa f Le 11:44 3 ”’Sapa ujpis jatunpaj
chichipaj qhawasqa kashan. Isa 6:3 qhawaychej1 mamaykichejta,
1Pe 1:15, 16
Noqataj chay juchasninkurayku Ap 4:8
tataykichejtawan. g Samarikuna
paykunata castigasaj. punchaykunasniyta, samarikuna
´
g Ex 20:12 watasniytapis ruwaychejpuni. h
´
18:17 1 Chayri “penqay juchapuni”, Ef 6:2 Noqamin Jehova Diosniykichej
Heb 12:9
“may millay juchapuni”. 18:20 1 Chayri kani. 4 Ama qhasi manakaj
“vecinoykej”, “rejsisqaykej”. 18:21 ´
˜ h Ex 20:8, 11
19:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
1 Ichapis uj wawata wanuchispa chay ´
Ex 31:13
diosman qaraj kanku. Lu 6:5 “manchachikuychej”.
´
259 LEVITICO 19:5-19
dioskunaman chimpaychejchu, a CAP. 19 ruwaspaqa Diosniykichejpa
amallataj ruwakuychejchu a Le 26:1 sutinta pisipaj qhawachiwajchej.
Sl 96:5 ´
metal unuyasqamanta diosesta. b Noqamin Jehova Diosqa kani.
´ Hab 2:18
Noqamin Jehova 1Co 10:14 13 Ama runa masiykita
Diosniykichejqa kani. ´
b Ex 20:4, 23
chaukiyankichu,1 a nitaj
5 ”’Khuska mikhurikuy Dt 27:15 suwakunkichu. b Ama peonniykej
´ pagonta qayantinkama
ofrendata Jehova Diosman c Le 3:1
jaywaspaqa, c Diospa japikapunkichu. c
˜ d Le 7:11, 12
naupaqenpi allinpaj qhawasqa 14 ”’Ama uj joqara1 runataqa
e Le 7:17, 18
kanaykichejpaj jina maldecinkichu. Ama uj ciego
˜
jaywankichej. d 6 Chayqa chay f Le 23:22 runaj naupaqenman imatapis
Dt 24:19
diapacha mikhusqa kanan urmananpaj churankichu, d
´ g Dt 15:7 ´
tiyan, manachayrı qayantinpis. ´
manachayr ı Diosniykita
Minchhantinpaj puchojtaj h Ex 20:15 manchachikunki. e Noqamin
Ef 4:28 ´
ninawan ruphachisqa kanqa. e Jehova Diosqa kani.
7 Sichus chay puchoj aycha, i Le 6:2
15 ”’Uj juiciopeqa ama
Pr 12:22
minchhantin mikhusqa kanqa Ef 4:25 mana cheqan kajta ruwankichu.
chayqa, chay ofrenda aychaqa ´
j Ex 20:7 Ama wajchaman kutikunkichu,
chichipaj qhawasqa kanqa. Mt 5:33, 37 nitaj qhapajpajpis uyata
Diosqa mana chayta Snt 5:12 orqhonkichu. f Runa
japikonqachu. 8 Pichus chayta 
˜ masiykipajqa cheqan justiciata
mikhojqa juchanmanta cuentata Pana lado ruwapunki.
´
qonqa, Jehova Diospaj taqasqa a Pr 22:16
Mr 10:19
16 ”’Ama pimantapis llullasta
kajta chichichasqanrayku. parlaspa llajtaykipi purinkichu. g
Chayrayku chay runaqa b Pr 22:22
˜ Amallataj runa masiykita
wanuchisqa kanqa. c Dt 24:15 llullakuspa juchachankichu
9 ”’Cosecha chayamojtenqa
Jer 22:13 ˜
Snt 5:4 payta wanuy pataman
ama chajraykichejpa churaspa.1 h Noqamin
kantusninmanta tukuyninta
d Dt 27:18 ´
Jehova Diosqa kani.
e Le 25:17
ruthunkichejchu. Ne 5:15 17 ”’Ama hermanoykita
Nillataj qhepakojtapis Pr 1:7 sonqoykipi chejnikunkichu. i
chajmakapunkichejchu.1 f Pr 8:13
Runa masiykita kamina kajtenqa
1Pe 2:17
10 Ama uva huertaykichejmanta ´ kamiy, j juchallikojtin ama qanpis
puchusqanta f Ex 23:3
Dt 1:16, 17 juchayoj kanaykipaj.
pallakapunkichejchu, nitaj Dt 16:19 18 ”’Ama runa masiykimanta
pampaman takakoj uvastapis 2Cr 19:6
vengakunkichu, k nitaj
Ro 2:11
oqharikapunkichejchu. Snt 2:9 chejnikunkichu. Runa
Chaykunataqa saqellankichej masiykitaqa munakunki
g Sl 15:1, 3
wajcha runaswan1 g ´ qan kikiykita jina. l Noqamin
forasteroswan h Ex 20:16 ´
1Re 21:13 Jehova Diosqa kani.
pallakunankupaj. Noqamin 19 ”’Juntallaychejtaj kay
´ i Pr 10:18
Jehova Diosniykichejqa kani. 1Jn 2:9 kamachiykunasniytapis: Ama
11 ”’Ama suwakunkichejchu. h 1Jn 3:15 ima uywaykitapis waj laya1
˜
Ama pitapis enganankichejchu. i j Sl 141:5 uywaykiwan cruzachinkichu.2
Ama qankunapura Pr 9:8
Ama jallpaykipi tarpunkichu
Mt 18:15
wasanchanakunkichejchu.
12 Ama sutiypi juraspa ˜
k Pr 20:22 19:13 1 Chayri “enganankichu”. 19:14
Ro 12:19
llullakunkichejchu, j chayta 1 Joqara: waj lugarespi ninku lojtu.
´
l Mt 5:43, 44 19:16 1 Icha nillanmantaj “Amallataj
19:9 1 Chajmakuy: waj lugarespi ninku Mt 22:39 ˜
Ro 13:9
qhawakullankichu runa masiyki wanuy
pallakuy, chajmikuy. 19:10 1 Chayri ´
Gal 5:14 patapi kashajtin”. 19:19 1 Chayri “waj
“llakiypi kajkunawan”. Snt 2:8 rijchaj”. 2 Chayri “lloqachinkichu”.
´
LEVITICO 19:20-32 260
iskay laya mujusta chajruspa. a CAP. 19 ”’Ama adivinos kaychejchu,
Amallataj iskay rijchaj a Dt 22:9 amallataj layqaspis1
qaytusmanta awasqa ropata kaychejchu. a
churakunkichu. b 27 ”’Ama chujchaykichejtaqa
´
20 ”’Icha pi qharillapis b Dt 22:11 patillasniykichej chaynejta
uj sirvienta warmiwan rasurakuychejchu,1
˜
punuykunman, chay warmi nitaj barbaykichejpa2
c Le 6:6, 7
waj qhariwan casarananpaj kantusnintapis fierota
˜
parlasqana kashajtin. Chay kutukuychejchu. b
˜
warmitaj manaraj rantisqachu, d Dt 26:1, 2 28 ”’Ama wanusqaraykoqa1
nitaj kacharisqarajchu kanman Pr 3:9 cuerpoykichejta2 imawanpis
chayqa, iskayninku castigasqas qallurakunkichejchu. c Amallataj
kanqanku. Chaywanpis mana tatuajesta ruwakunkichejchu.
˜ e Le 3:17 ´
wanuchisqachu kanqanku, Le 17:13
Noqamin Jehova Diosqa kani.
imaraykuchus chay warmeqa Dt 12:23 29 ”’Ama warmi wawaykej
manaraj kacharichisqachu Hch 15:20, 29 honranta takankichu khuchi
´ 
karqa. 21 Chay qhareqa Jehova ˜ warmiman1 tukuchispa. d
Diosman apamunan tiyan Pana lado Ajinamanta ama llajtayki
´
uj carnerota,1 pantasqarayku a Ex 8:7 chichichasqa kananpaj khuchi
Dt 18:10-12
ofrendata jina. c Chaytaqa ´
Gal 5:19, 20 warmiswan, nitaj millay kausay
apamonqa tinkukuna toldo Ap 21:8 llajtaykiman juntaykunanpaj. e
punkuman. 22 Sacerdotetaj 30 ”’Samarikuna
´
chay carnerota Jehova Diosman punchaykunasniyta, f
b Le 21:1, 5
jaywanqa, chay runa samarikuna watasniytapis
juchanmanta perdonta ruwankichejpuni.
tarinanpaj. Chay juchantaj c Dt 14:1 Toldo wasiytaqa1 respetowan2
perdonasqa kanqa. qhawankichej. Noqamin
´
23 ”’May jallpamanchus Jehova Diosqa kani.
pusashaykichej chayman d Dt 23:17 31 ”’Ama aysirista tapukoj
yaykuspa frutata poqoj riychejchu, g nitaj adivinostapis
sachasta plantankichej watukuychejchu, h ama
chayqa, poqoynintaqa ama e Heb 13:4 chaykunanejta chichipaj
1Pe 4:3
mikhunkichejchu kinsa watas qhawasqa kanaykichejpaj.
´
juntata. Chay poqoynintaqa Noqamin Jehova
chichipaj qhawankichej, amataj ´ Diosniykichejqa kani.
f Ex
´
20:10
qayllaykullankichejpischu. Ex 31:13 32 ”’Yuraj chujchayoj
24 Tawa watanmantaj tukuy ˜
runaj naupaqenpi sayarikuy. i
poqoynin Diospaj taqasqa Kuraj runataqa respetay, j
g Le 20:6
kanqa. Qankunataj chayta
´ Dt 18:10-12
19:26 1 Chayri “brujospis”.
kusiywan Jehova Diosman 1Cr 10:13
jaywankichej. d 25 Phishqa Isa 8:19 19:27 1 Chayri “kutukuychejchu”,
watanmantaj chay sachaspa “ruthukuychejchu”. 2 Barba:
poqoyninta mikhuyta atinkichej, waj lugarespi ninku chhunka,
h Le 20:27 sunkha. 19:28 1 Chayri “almaraykoqa”.
ajinamanta chay poqoytawan Hch 16:16 Kay versiculopi hebreo parlaypi
pallaspa cosechaykichejman ´ ˜
nefesh nispaqa wanusqa runamanta
yapankichej. Noqamin parlashan. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
´
Jehova Diosniykichej kani. i Pr 16:31 “aychaykichejta”. 19:29 1 Khuchi
26 ”’Ama ima aychatapis Pr 20:29
warmi nispaqa parlashan qhariswan
˜
yawarnintinta mikhunkichejchu. e punuykoj warmimanta, astawanqa
j Job 32:6
qolqerayku. 19:30 1 Chayri “Carpa
19:21 1 Carnero: waj lugarespi ninku Pr 23:22 wasiytaqa”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
mocho, oveja toro. 1Ti 5:1 “manchachikuywan”.
´
261 LEVITICO 19:33–20:9
˜
Diosniykitapis manchachikuy. a CAP. 19 wanuchisqapuni kanqa. a
´
Noqamin Jehova Diosqa kani. a Job 28:28 Llajta masisnenqa rumiswan
33 ”’Jallpaykichejpi Pr 1:7 chanqaykuspa payta
Pr 8:13 ˜
qankunawan tiyakoj 1Pe 2:17 wanuchenqanku. 3 Noqaqa
forasterostaqa ama chay runaj contranpi kasaj,
´ ˜
llakichinkichejchu. b b Ex 23:9 chay runatataj wanuchisaj.
34 Qankunawan tiyakoj Payqa mirayninmanta kajta
´
forasterostaqa llajta ´
c Ex 12:49 Molek diosman jaywaspa, santo
masiykichejta jina lugarniyta chichichan, b llimphu
qhawankichej, c qankuna ´
d Ex 22:21 sutiytapis pisipaj qhawan.
kikiykichejta jina 4 Sichus chay llajtayojkuna
munakunkichej, imaraykuchus e Dt 25:13, 15 qhawakullanqanku chay runata
qankunapis forasteros jinallataj ´
Pr 20:10 Molek diosman mirayninmanta
Egiptopi tiyakorqankichej. d mayqellantapis jaywajta, nitaj
´ ˜
Noqamin Jehova f Pr 11:1 wanuchenqankuchu chayqa, c
Diosniykichejqa kani. 5 noqamin chay runaj contranpi
35 ”’Maychus kajta g Le 18:5 kasaj, jinallataj familianpa
Dt 4:6
ruwankichej imallatapis contranpipis. d Noqa chay runata
 ˜
midishaspa chayri pesashaspa. e ˜ wanuchisaj, pikunachus paywan
36 Balanzasniykichejqa Pana lado ´
khuska Molek diosta
cabal kanan tiyan, jinallataj 
yupaychaspa qhenchachakunku
pesasniykichejpis cabal kanan CAP. 20
chaykunatapis.
tiyan. Chaki mikhuy a Le 18:21
6 ”’Sichus pipis rinman
Dt 18:10
midinasniykichejpis cabal1 aysirista e adivinosta tapukoj, f
kanan tiyan, jinallataj yaku2 chayta ruwaspataj waj
b Eze 5:11
midinasniykichejpis cabal3 dioseswan qhenchachakunman1
´
kanan tiyan. f Noqamin Jehova chayqa, noqa chay runaj
c Dt 13:6-9 ˜
Diosniykichej kani, pichus contranpi kasaj, wanuchisajtaj. g
Egiptomanta orqhomusorqachej ´ 7 ”’Qankunaqa
chay. 37 Chayrayku d Ex 20:5
llimphuchakunaykichej tiyan
qankunaqa kasukunaykichej
e Le 19:31 llimphus kanaykichejpaj, h
tiyan tukuy kamachiykunasniyta, Dt 18:10-12 imaraykuchus noqamin
juiciopi tukuy nisqasniytapis, ´
Gal 5:19, 20 ´
chaykunataqa Ap 21:8
Jehova Diosniykichej kani.
juntankichejpuni. g Noqamin 8 Kamachiykunasniyta
´ kasukunaykichej tiyan,
Jehova Diosqa kani’”. f Le 20:27
´ juntanaykichejtaj tiyan. i
20
Hch 16:16
Jehova Diosqa ´
Noqamin Jehova Diosqa kani,
Moisesman nillarqataj: g 1Cr 10:13 noqa qankunata noqapaj
2 “Israelitasman kayta niy:
taqashaykichej. j
‘Sichus mayqen israelitallapis h Le 11:44 9 ”’Sichus pipis tatanta
chayri qankunawan tiyakoj 1Pe 1:15, 16
forasteropis mirayninmanta chayri mamanta maldecin
´ ˜
mayqentapis Molek diosman chayqa, wanuchisqa kanqa. k
i Le 18:4 ˜
jaywanqa1 chayqa, Ec 12:13 Chay wanuyninmantaqa
payllataj juchayoj kanqa1
´ tatanta chayri mamanta
19:36 1 Hebreo parlaypeqa nin, j Ex 31:13
“efaykichejpis cabal”. Yanapa B14 Le 21:8 maldecisqanrayku.
nisqata leeriy. 2 Chayqa kanman karqa 1Te 5:23
2Te 2:13
vino, aceite, wajkunapiwan. 3 Hebreo 20:6 1 Waj dioseswan
parlaypeqa nin, “hinniykichejpis cabal”. ´ qhenchachakunman nispaqa waj
k Ex 21:17 diosesta yupaychasqanta nishan.
Yanapa B14 nisqata leeriy. 20:2
˜ Dt 27:16
20:9 1 Hebreo parlaypeqa nin,
1 Ichapis uj wawata wanuchispa chay Pr 20:20
diosman qaraj kanku. Mt 15:4 “Yawarnenqa paypa patanpi kashan”.
´
LEVITICO 20:10-22 262
10 ”’Kaymin castigo kanqa CAP. 20 16 Sichus uj warmi ima
˜
uj qhari waj runaj warminwan a Dt 5:18 animalpa naupaqenmanpis
qhenchachakojtin: Sichus pipis Dt 22:22 sayaykunman chay animalwan
Ro 7:3
runa masinpa warminwan khuchichakunanpaj chayqa, a
1Co 6:9, 10 ˜
qhenchachakun chayqa, chay chay warmita wanuchinkichej,
qhenchachakoj qhari, jinallataj jinallataj chay animaltapis.
˜
chay qhenchachakoj warmipis b Le 18:8 Wanuyninkumantaqa
˜ paykunallataj juchayoj
wanuchisqas kanqanku. a Dt 27:20
11 Pichus tatanpa warminwan kanqanku.
˜
punuykojqa tatanta penqaypi 17 ”’Sichus uj qhareqa
˜
rikhurichin. b Chay qhareqa c Le 18:15, 29 hermananwan punuykunman,
˜
wanuchisqapuni kanqa, tatanpa warmi wawan kajtinpis
jinallataj chay warmipis. chayri mamanpa warmi wawan
˜
Chay wanuyninkumantaqa d Ge´ 19:5 kajtinpis chayqa,
paykunallataj juchayoj Le 18:22 chay ruwayqa manchay
Jue 19:22
kanqanku. 12 Sichus uj qhari penqaypuni. b Paykunaqa
˜
˜ ˜ Ro 1:26, 27
wanuchisqa kanqanku
nojchanwan1 punuykunman 1Co 6:9, 10
chayqa, iskayninku Jud 7 israelitas rikushajtinku.
˜ Payqa hermananta penqaypi
wanuchisqas kanqanku.
Chay ruwasqankoqa may rikhurichin. Chayrayku
˜ e Le 18:17 juchanmanta cuentata qonqa.
millaypuni. Wanuyninkumantaqa
paykunallataj juchayoj
Dt 27:23
18 ”’Sichus uj qhari
˜
kanqanku. c uj warmiwan punuykunman killa
13 ”’Sichus qharipura yawarninpi kashajtin chayqa,
˜ f Le 21:9
paykunaqa chay yawarta pisipaj
punuykunkuman uj warmiwan
jina chayqa, iskayninku qhawasqankuta rikuchinku. c
˜ Chayrayku paykunaqa
wanuchisqas kanqanku, ´ ˜
g Ex 22:19 wanuchisqas kanqanku.
imaraykuchus paykunaqa Dt 27:21 ˜
millay juchata ruwanku. d  19 ”’Ama punuykunkichu
˜ ˜ mamaykej hermananwanqa,
Wanuyninkumantaqa Pana lado
paykunallataj juchayoj a Le 18:23
nillataj tataykej
kanqanku. hermananwanpis, imaraykuchus
14 ”’Sichus uj qhareqa penqaypi rikhurichiwaj qaylla
uj warmiwan casaranman, familiaykita. d Chay juchata
´ b Le 18:9
chant a suegranwanpis Dt 27:22 ruwajkunaqa, iskayniyku
˜ cuentata qonqanku. 20 Pichus
pu nuykullanmantaj chayqa, ˜
chayqa may millay ruwaypuni.1e tionpa warminwan punuykojqa
Chay qharitawan chay iskaynin c Le 18:19 tionta penqaypi rikhurichin. e
˜ Paykunaqa juchankumanta
warmistawanqa wanuchispa
ninawan ruphaykuchinkichej, f cuentata qonqanku, mana
˜
ama qankuna ukhupi chay d Le 18:12, 13
wawasniyojtaj wanonqanku.
millay ruway kanallanpajpuni. 21 Sichus uj qhari hermanonpa
15 ”’Sichus uj qhari ima warminwan casaranman chayqa,
animalwanpis khuchichakun e Le 18:14
chay ruwasqanqa may
˜ millaypuni. f Chay runaqa
chayqa, wanuchisqapuni
hermanonta penqaypi
kanqa. Chay animaltapis
˜ rikhurichin. Chayrayku
wanuchillankichejtaj. g f Le 18:16
paykunaqa mana wawasniyoj
˜ Dt 25:5 ˜
20:12 1 Nojcha: waj lugarespi ninku wanonqanku.
qhachuni, yerna. 20:14 1 Chayri 22 ”’Qankunaqa tukuy
“penqay juchapuni”, “may millay ´
g Ex 21:1 kamachisqasniyta, juiciopi
juchapuni”. Dt 5:1 tukuy nisqasniytapis kasuychej, g
´
263 LEVITICO 20:23–21:6
juntaychejtaj, a ajinamanta CAP. 20 chayri adivino1 kanman
˜
mana qharqosqachu a Ec 12:13 chayqa, wanuchisqapuni kanqa. a
kankichej tiyakunaykichepaj Llajta masisninkoqa paykunata
pusashaykichej chay rumiswan chanqaykonqanku
b Le 18:26, 28 ˜
jallpasmanta. b 23 Qankunaqa wanuchinankukama. Chay
˜
ama chay nacionespa wanuyninkumantataj
costumbresninkuta c Le 18:3, 24 paykunallataj juchayoj
Dt 12:30
ruwankichejchu, kanqanku’”.
´
mayqenkunatachus
˜
naupaqeykichejmanta qharqosaj d Le 18:27
Dt 9:5
21 Jehova Diosqa Moisesman
nillarqataj: “Kayta niy
chaykunaj costumbresninkuta. c Aaronpa wawasnin
Paykunaqa tukuy chay imasta sacerdotesman: ‘Ama mayqen
´
ruwarqanku, chayrayku noqaqa e Ex
´
3:17 sacerdotepis
paykunata millachikuni. d Ex 6:8
Dt 8:7-9
chichichakuchunchu
24 Qankunamantaj Eze 20:6 llajtanmanta mayqen runa
nerqaykichej: “Qankunaqa ˜
wanusqamanpis1 chimpaspa.2b
paykunaj jallpankuta
f Ex
´
19:5
2 Chaywanpis chichipaj
japikapunkichej. Noqa chay ´
Ex 33:16 qhawasqa kayta atin qaylla
jallpata qankunaman ˜
1Re 8:53 familian wanupojtin: maman,
qosqaykichej herenciata jina, 1Pe 2:9
tatan, qhari wawan, warmi
maypichus lechewan miskiwan wawan chayri hermanon.
jinantin tiyan chayta. e
´ g Le 11:46, 47 3 Jinallataj chichipaj qhawasqa
Noqamin kani Jehova Dt 14:4-20 ˜
kayta atin hermanan wanupojtin,
Diosniykichejqa, noqa tukuy sichus paywan tiyakorqa, nitaj pi
llajtasmanta taqaykichej”, f ˜
h Le 11:43 qhariwanpis punuykorqarajchu,
nispa. 25 Qankunaqa sumajta nitaj casararqarajchu chayqa.
reparanaykichej tiyan 4 Chantapis amallataj
i Le 19:2
animalesmanta mayqenchus Sl 99:5
chichichakuchunchu llajta
llimphupaj qhawasqa kasqanta, 1Pe 1:15, 16 masinpa warminpa ayanman1
mayqenchus chichipaj Ap 4:8 qayllaspa, ama chichipaj
qhawasqa kasqantapis, qhawasqa kananpaj.
phawajkunamanta mayqenchus j Dt 7:6 5 Sacerdotesqa ama
˜
llimphupaj qhawasqa kasqanta,  uj wanusqarayku umankuta
mayqenchus chichipaj ˜ pajlakuchunkuchu, c nitaj
Pana lado
qhawasqa kasqantapis. g ´ barbankoj1 kantusnintapis
a Ex 22:18
Ama chichichakuychejchu Le 19:31 rasurakuchunkuchu,
Le 20:6
ni ima animalwanpis, Dt 18:10-12
nillataj cuerponkutapis
ni phawajkunawanpis, Ap 21:8 qallurakuchunkuchu. d
nillataj pampapi qhatatakoj  6 Paykunaqa Diosninkoj
˜
animaleswanpis, CAP. 21 naupaqenpi llimphus kachunku, e
mayqenkunatachus noqa b Nu´ 19:14 amataj Diosninkoj sutintaqa
taqani qankuna chichipaj pisipaj qhawachunkuchu, f
qhawanaykichejpaj imaraykuchus paykunaqa
c Dt 14:1
chaykunawan. h 26 Qankunaqa
˜ 20:27 1 Chayri “imachus qhepaman
naupaqeypi llimphus
kanaykichej tiyan, imaraykuchus d Le 19:27, 28 kananta ninanpaj yachayniyoj”. 21:1
´
noqa Jehova Diosqa may llimphu 1 Chayri “almamanpis”. Glosariopi
alma nisqata leeriy. 2 Sacerdotesqa
kani. i Noqamin qankunata tukuy ´
e Ex 29:44 chichipaj qhawasqa kankuman karqa
llajtasmanta taqashaykichej ˜
wanusqa cuerpota llankhaspa, chayri
noqajta kanaykichejpaj. j ˜
f Le 18:21
chay wanusqamanta waqaspa. 21:4
27 ”’Sichus pi qharipis, chayri Le 19:12 1 Chayri “cuerponman”. 21:5 1 Barba:
pi warmipis aysiri kanman, Le 22:32 waj lugarespi ninku chhunka, sunkha.
´
LEVITICO 21:7-21 264
´ ˜
Jehova Diospaj ninapi CAP. 21 ni maman wanupojtinpis,
qolachina1 ofrendasta a Isa 52:11 ama chichipaj qhawasqa
jaywanku, Diosninkupaj nisqa 1Pe 1:15, 16 kananpaj. 12 Ama llojsichunchu
tantata.2 Chayrayku paykunaqa Diosninpa toldo wasinmanta,1
llimphus kananku tiyan. a amallataj pisipaj qhawachunchu
7 Chantapis sacerdotesqa ama b Le 19:29 chay toldo wasinta, a
casarachunkuchu uj khuchi imaraykuchus paypa umanpi
˜
warmiwan,1b nitaj qhariwanna kashan Diosninpa santo aceiten, b
˜ mayqenchus rikuchin sacerdote
punuykoj warmiwanpis, nillataj c Dt 24:1 ´
divorciasqa warmiwanpis, c Eze 44:22 kasqanta chay. Noqamin Jehova
imaraykuchus sacerdotesqa Diosqa kani.
Diospaj taqasqa kanku. 13 ”’Payqa casarakunan
8 Sacerdotestaqa Diospaj ´
d Ex 28:41 tiyan doncella warmillawan. c
taqasqata jina qhawaychej, d 14 Mana casarayta atinchu
Diosniykichejpaj nisqa tantata uj viuda warmiwan, nitaj
jaywasqankurayku. ´
e Ex 28:36 divorciasqa warmiwan, nitaj
˜ ˜
Sacerdotesqa qankunapaj Le 11:45 qhariwanna punuykoj warmiwan,
llimphupaj qhawasqa kananku Le 20:7, 8 nillataj khuchi warmiwanpis,
tiyan, imaraykuchus noqa manachayqa casaranan tiyan
´ llajtanmanta uj doncellawan.
Jehova Diosqa llimphu kani, e
noqa qankunata taqakuykichej. f Le 20:14 15 Ajinamanta ama llajtan
9 ”’Sichus uj sacerdotej ukhupi mirayninta penqaypi
warmi wawan, khuchi warmi rikhurichinanpaj. d
˜ ´
jina piwanpis punuykun chayqa, g Le 8:12 Noqa Jehova Diosmin paytaqa
tatanta penqaypi rikhurichin, taqakushani’, nispa”.
´
paypis penqayllapitaj rikhurin. 16 Jehova Diosqa Moisesman
˜ ´ nillarqataj: 17 “Aaronman niy:
Paytaqa wanuchispa ninawan h Ex 28:2
´
ruphaykuchinkichej. f Ex 29:29 ‘Mirayniykimanta mayqen
Le 16:32
10 ”’Sacerdotes1 ukhupi qharipis mana sanochu kajtenqa,
kuraj kaj sacerdote mana jaykajpis qayllaykuyta
kananpaj churasqa kajqa,2 atenqachu Diosninpaj nisqa
pichus santo aceitewan3 i Ge´ 37:34 tantata payman jaywajqa.
umanman jichasqa, g sacerdote
Le 10:6
18 Mana qayllaykuyta atinchu
ropasta churakunanpajtaj kay jina qhari kajtenqa: ciego,
churasqa kajqa, h ama umanta cojo, uyan imanasqa,1 uj lado
j Nu´ 6:7 jatun makiyoj chayri uj lado
chichita japichunchu, ´
nitaj ropasnintapis
Nu 19:11, 14

jatun chakiyoj, 19 chakin
llikirakuchunchu llakisqa ˜ pakisqa chayri makin pakisqa,
Pana lado
kasqanta rikuchinanpaj. i 20 moqo wasa, juchuy runita1
a Le 10:7 ˜
11 Amataj qayllaykuchunchu chayri nawin imanasqa, marayoj,
˜ kancha kancha onqoyniyoj2
ni mayqen runa wanusqaman, j
˜ chayri runtusnin imanasqa. e
ni tatan wanupojtinpis,
b Le 8:12 21 Sacerdote Aaronpa
21:6 1 Chayri “ruphachina”. 2 Tanta mirayninmanta mana sanochu
nispaqa parlashan jaywanasmanta. kajqa, mana altarman chimpayta
´
21:7 1 Khuchi warmi nispaqa parlashan c Eze 44:22 atinchu Jehova Diospaj ninapi
˜
qhariswan pu nuykoj warmimanta, qolachina ofrendasta jaywaj.
astawanqa qolqerayku. 21:10 1 Hebreo
parlaypeqa nin, “Hermanosnin”. 21:12 1 Chayri “carpa wasimanta”.
d Esd 9:2
2 Hebreo parlaypeqa nin, “makisnin 21:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, “qasa
juntachisqa kajqa”. 3 Chay santo ´
senqa”. 21:20 1 Icha nillanmantaj
aceitetaqa uj runaj umanman jichaykoj “onqoywan tulluyasqa”. 2 Chayri
kanku uj cargota japinanpaj. e Dt 23:1 “culebrilla onqoyniyoj”.
´
265 LEVITICO 21:22–22:10
˜
Mana sanochu kasqanrayku CAP. 21 kanankama. a Runa wanusqata1
mana chimpayta atinchu a Le 2:10 llojchirisqanrayku chichipaj
Diosninpaj nisqa tantata Le 6:14, 16 qhawasqa runata llankharej
Le 24:8, 9
jaywajqa. 22 Chaywanpis ´
Nu 18:9 sacerdotepis b amallataj chayta
payqa mikhuyta atin Diosninpaj mikhuchunchu. Nillataj
nisqa tantata, may llimphu b Le 22:10
mikhuchunchu mujun
kaj ofrendasmanta, a jinallataj ´
Nu 18:19 llojsimojtin, c 5 chayri juchuy
llimphu ofrendasmantapis. b animalesmanta1 chichipaj
23 Jinapis mana qayllaykuyta ´
c Ex 30:6
qhawasqa kajkunata
atinchu cortina chayman, c llankharejtin, d chayri chichipaj
nillataj altarmanpis d mana sano ´ qhawasqa runata llankharejtin. e
d Ex 38:1
runachu kasqanrayku. Payqa 6 Chay imasta llankhajqa
ama toldo wasiyta pisipaj ´
chichipaj qhawasqa kanqa
qhawachunchu, e imaraykuchus e Ex 25:8 chisiyaykunankama.
´ Payqa ama mikhuchunchu
noqamin Jehova Diosqa kani,
´
pichus paykunata1 noqapaj f Ex 28:41 llimphuchasqa imasta, manaraj

˜
taqakuni chay’, f nispa”. yakuwan banakushaspaqa. f
24 Moisestaj tukuy chayta CAP. 22 7 Inti yaykupojtintaj llimphupaj
´
willarqa Aaronman, g Ex 28:38 qhawasqa kanqa. Chaymantaraj
´
Nu 18:32 llimphuchasqa imasta
wawasninman, tukuy
israelitasmanwan. mikhonqa, imaraykuchus chayqa
´
22 Jehova Diosqa ujtawan
h Le 21:6 mikhunanpaj taqasqa kashan. g
Moisesman nerqa: 8 Manallataj mikhunanchu tiyan
˜ ˜
wanusqatana tarisqan animalpa
2 “Aaronman wawasninmanwan i Le 7:20 ˜
aychanta, nillataj uj phi na
niy israelitas apamuwanku ˜
animalpa wanuchisqantapis,
chay llimphuchasqa imasta j Le 13:2
ama chaykunawan
jatunpaj qhawanankuta. g Ama
chichichakunanpaj. h
sutiyta pisipaj qhawachunkuchu h k Le 15:2 ´
Noqamin Jehova Dios kani.
chay apamuwasqanku imasta 
chichichaspa. Noqamin ˜ 9 ”’Paykunaqa kamachisqayta
Pana lado
´ kasukunanku tiyan, ama
Jehova Dios kani. a Le 14:2
3 Paykunaman nillaytaj: juchayoj rikhurinankupaj, nitaj
Le 15:13 ˜
‘Kunanmanta qhepamanqa wanunankupaj llimphuchasqa
mirayniykichejmanta sichus imasta chichichasqankurayku.
b Le 21:1 ´
´
Nu 19:11, 22 Noqamin Jehova Diosqa kani,
mayqenpis chichipaj qhawasqa
noqa paykunata taqakushani.
kashaspa llimphuchasqa imasta,
mayqenkunatachus israelitas c Le 15:16 10 ”’Llimphuchasqa
´ imastaqa mana mikhunankuchu
Jehova Diosman apamunku
chay imasta tojpenqa chayqa, tiyan pikunachus mana
d Le 11:24, 43
˜ sacerdote familiamantachu
naupaqeymanta chinkachisqa
´ kanku1 chaykuna. i Sacerdotej
kanqa.1 i Noqamin Jehova e Le 15:7, 19
Diosqa kani. 4 Sichus Aaronpa wasinpi qhepakoj forasteropis
mirayninmanta mayqen qharipis 22:4 1 Chayri “almata”. Glosariopi alma
f Nu´ 19:6, 7
lepra onqoyniyoj j kanman nisqata leeriy. 22:5 1 Juchuy animales
chayri jispananmanta qeya nispaqa parlashan aywirispa chayri
surumunman chayqa, k g Nu´ 18:11 ˜
ju narispa may chhika ukhu purinku
llimphuchasqa imasta ama chaykunamanta, khuruspis kachunku,
´
mikhuchunchu, llimphuchasqa h Ex 22:31 juchuy animalespis kachunku. 22:10
Le 17:15 1 Mana sacerdote familiamantachu
21:23 1 Paykunata nispaqa ichapis Dt 14:21
kanku nispaqa parlashan
parlashan sacerdotesmanta. 22:3 mana Aaronpa familianmantachu
˜ ´
1 Chayri “wanuchisqa kanqa”. i Ex 29:33 kaj runasmanta.
´
LEVITICO 22:11-23 266
chayri sacerdotej peonninpis CAP. 22 saqesqankurayku. Noqamin
´
manallataj mikhunanchu tiyan a Nu´ 18:11 Jehova Diosqa kani, noqa
chay llimphuchasqa imastaqa. paykunata taqakushani’”.
´ ´
11 Sichus sacerdoteqa uj runata 17 Chanta Jehova Diosqa
qolqenwan rantikun chayqa, Moisesman nillarqataj:
chay rantikusqan runaqa 18 “Kayta niy Aaronman,
mikhuyta atillan chay wawasninman, tukuy
llimphuchasqa imasta. b Le 10:14
´ israelitasman ima:
Nu 18:19
Sacerdotej wasinpi nacekoj ‘Sichus uj israelita chayri
esclavospis paypa mikhunanta paykunawan tiyakoj forastero,
´
mikhuyta atillankutaj. a uj qolachina1 ofrendata Jehova
12 Sichus sacerdotej Diosman jaywananpaj apamonqa
warmi wawan mana chayqa, a ruwasaj nisqanta
sacerdotewanchu casarakun c Le 5:15, 16
juntananpajpis kachun chayri
chayqa,1 mana mikhunanchu aparimusqan ofrendapis
tiyan sacerdoteman qosqa kachun, b 19 apamuchun orqo
llimphuchasqa imasta. uywata sano kajta, c torotapis,
´
13 Sichus sacerdotej warmi malton carnerotapis1 chayri
wawan viuda qhepakunman chivotapis. Ajinamanta
chayri divorciakunman, nitaj d Nu´ 18:32 allinpaj qhawasqa kananpaj.
wawasniyojchu kanman,  20 Amapuni apamunkichejchu
tatanpa wasinmantaj ˜
Pana lado mana sano uywataqa, d chayqa
kutipunman chayqa, tatanpa a Nu´ 15:14, 16 mana yanapasonqachejchu allin
˜
mikhunanta mikhuyta atillan, b nawiwan qhawasqa
imaynatachus sipas kashaspa kanaykichejpajqa.
mikhoj ajinata. Mana sacerdote
´ 21 ”’Sichus uj runa khuska
familiamantachu kajtajr ı1 mikhurikuy ofrendata e
chay mikhunataqa manapuni ´
Jehova Diosman apamonqa
mikhunanchu tiyan. b Le 7:16 ruwasaj nisqanta juntananpaj
´
14 ”’Sichus uj qhari Nu 15:3 chayri aparimuyta
Dt 12:5, 6
llimphuchasqa imasta munasqanraykulla apamonqa
pantaspa mikhunman chayqa, chayqa, sano uywata apamunan
sacerdoteman wajta tiyan wakatapis, ovejatapis
kutichipunan tiyan chay chayri cabratapis. Ajinamanta
mikhusqanmanta. Chaymantaj allinpaj qhawasqa kananpaj.
yapanan tiyan mashkhatachus c Le 1:3 Chay uywaqa sano kanan tiyan.
´
mikhusqanmanta phishqaman Le 22:22 22 Jehova Diosmanqa
taqaspa ujnintawan. c amapuni apamunkichejchu
15 Sacerdotesqa ama kay jina uywastaqa: ciegota,
chichichachunkuchu israelitas tullun pakisqata, iman
´
Jehova Diosman apamunku qallusqata, sirkiyojta,
chay llimphuchasqa imasta. d qarachasniyojta chayri kancha
16 Ajinamanta ama d Dt 15:19, 21 kancha onqoyniyojta.1 Ama
Dt 17:1 ´
israelitasman castigota Mal 1:8
ajina uywastaqa altarpi Jehova
chayachinankupaj Heb 9:14 Diosman jaywankichejchu.
llimphuchasqa imasta mikhojta 1Pe 1:19 23 Sichus uj torota chayri
uj ovejata aparimuyta
22:12 1 Chayri “waj runawan casarakun
chayqa”. 22:13 1 Mana sacerdote 22:18 1 Chayri “ruphachina”. 22:19
familiamantachu kaj nispaqa parlashan 1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho,
mana Aaronpa familianmantachu oveja toro. 22:22 1 Chayri “culebrilla
kaj runamanta. e Le 3:1 onqoyniyojta”.
´
267 LEVITICO 22:24–23:6
munasqaykichejrayku CAP. 22 Amapuni qayantinpajqa
´
apamunkichej chayqa, mana a Ex 22:30 puchuchinkichejchu. a
´
imananchu jatun chakiyojpis Noqamin Jehova Diosqa kani.
kasqan juchuy chakiyojpis 31 ”Qankunaqa
´
kasqan. Sichus ruwasaj b Ex 23:19 kamachisqasniyta kasuychej,
Dt 22:6
nisqaykichejmanta ofrendapaj juntaychejtaj. b Noqamin
´
chay jina uywasllatataj Jehova Diosqa kani. 32 Ama
qonkichej chayqa, mana allinpaj llimphu sutiytaqa pisipaj
c Le 7:12
qhawasqachu kanqa.  qhawankichejchu. c Noqaqa
´
24 Amallataj Jehova Diosmanqa ˜
Pana lado
israelitas ukhupi llimphupaj
apamunkichejchu runtusnin1 qhawasqa kanay tiyan. d Noqamin
a Le 7:15 ´
imanasqata, paltasqata chayri Jehova Diosqa kani, noqa
capasqata. Llajtaykichejpeqa qankunata taqakushaykichej. e
amapuni chay jina b Le 19:37
33 Noqa Egiptomanta
uywasta jaywankichejchu. ´ orqhomorqaykichej
Nu 15:40
25 Forasterospa Dt 4:40 Diosniykichej kanaypaj. f
´
makinkumantapis amallataj Noqamin Jehova Diosqa kani”.
´
japinkichejchu chay jina uywasta
Diosniykichejman jaywasqa c Le 18:21
Le 19:12
23 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
kananpaj.1 Chay uywasqa 2 “Israelitasman kay jinata niy:
mana sanoschu kanku, nitaj ´
‘Jehova Diospaj ruwankichej
jaywanapaj allinchu kanku. d Le 10:3 chay fiestaspeqa g wajyanakuspa
Chayrayku chay uywasqa tantakunkichej h payta
mana allinpaj qhawasqachu yupaychanaykichejpaj. Chay
´
kanqanku’, nispa”. e Ex 19:5 fiestasniytaj kaykuna kanku:
´
26 Jehova Diosqa ujtawan Le 20:8
3 ”’Sojta diasta
˜ Le 21:8
Moisesman nerqa: 27 “Una trabajankichej, qanchis kaj
˜ ´
toritopis, u na carneritopis diatajrı samarikuna punchay
˜
chayri u na chivitopis ´
f Ex 6:7 kanqa, i may jatun punchay.
nacekojtenqa mamanwan kanqa Le 11:45 Chay diaqa ama ima
qanchis punchayninkama. a  trabajotapis ruwankichejchu,
Pusaj punchayninmantataj CAP. 23 Diosta yupaychanaykichejpaj
´ ´
qoyta atinkichej ofrendata jina, g Ex 23:14 tantakunkichej. Maypicha
´ Le 23:37
Jehova Diospaj ninapi qolachina tiyakunkichej chaypi, chay
ofrendata jina. 28 Ama uj samarikuna punchayqa
´
˜ Jehova Diospaj taqasqa kanqa. j
punchayllapi nakankichejchu1
h Nu´ 10:10 ´
uj wakata chayri uj ovejata 4 ”’Kaykuna kanku Jehova
˜
unantawan khuskaqa. b Diospaj taqasqa fiestasnin. Chay
´
29 ”Sichus Jehova Diosman i Ex
´
16:30
fiestaspaj wajyanakunkichej ima
´ fechaspichus
agradecekunaykichejpaj
˜
Ex 20:10 ˜ ruwakunan tiyan
uj uywata nakankichej chayqa, c Hch 15:21 chaypi. 5 Naupaj kaj killaj
chayqa kanan tiyan allinpaj 14 punchayninpi, k
˜ ˜
qhawasqa kanaykichejpaj jina. na chisiyaykushajtin na1
j Ne 13:22 ´
30 Chantapis chay Jehova Diospaj Pascua Fiestata l
uywaj aychantaqa chay ruwankichej.
diapacha mikhunkichej. 6 ”’Chay killallapitaj
k Nu´ 9:2, 3 ´
´
Nu 28:16
15 punchayninpi, Jehova Diospaj
22:24 1 Chayri “qorotasnin”. 22:25 ruwankichej Mana Levadurayoj
1 Hebreo parlaypeqa nin,
“Diosniykichejpaj
˜ tantan kananpaj”. ´
l Ex 12:3, 6
23:5 1 Chayqa kanman karqa inti
22:28 1 Nakay: waj lugarespi ninku Dt 16:1 yaykupusqantawan,
˜
degollay, wanuchiy. 1Co 5:7 niraj laqhayaykushajtin.
´
LEVITICO 23:7-18 268
´
Tanta Fiestata. a Chaypeqa CAP. 23 Chanta apamullankichejtaj
qanchis diasta mana levadurayoj a Nu´ 28:17 casi uj litro1 vino ofrendata.
tantata
˜ mikhunkichej. b 1Co 5:8 14 Ima punchaychus
7 Naupaj kaj diapeqa Diosta poqochisqasniykichejmanta
yupaychanaykichejpaj Diosniykichejman ofrendata
tantakunkichej, c amataj ima apamunkichej chaykamaqa,
sinchi trabajotapis b Ex
´
12:15
amaraj mikhunkichejchu mosoj
´
ruwankichejchu. Ex 13:6
´
granomanta1 ruwasqa tantata,
8 Qanchis diasta apamunkichej Ex 34:18 grano jankata chayri llullu
´
Jehova Diospaj ninapi granota. Chayqa unay wataspaj
qolachina1 ofrendata. uj ley kanqa, qankunapaj
Qanchis kaj diapitaj Diosta mirayniykichejpajwan,
´
yupaychanaykichejpaj ´
c Ex 12:16
maypicha tiyakunkichej chaypi.
tantakullankichejtaj, 15 ”’Ima diachus cebada
amataj ima sinchi gavillata kuyuchisqa
trabajotapis ruwankichejchu’”. ofrendapaj apamunkichej, a
´
9 Jehova Diosqa Moisesman chay samarikuna punchaypa
nillarqataj: 10 “Israelitasman d 1Co 15:20, 23 qayantinmantapacha
kayta niy: ‘May jallpatachus yupankichej qanchis
noqa qosqaykichej chayman semanasta.1 16 Chay qanchis
˜
chayaspa naupaj kaj semanaspa qayantinkamaqa
´
poqochisqaykichej cebadata ruwakun 50 dıas. b Chaypachataj
e Nu´ 18:8, 12 ´
ruthuspaqa, d uj gavillata1 Pr 3:9
Jehova Diosman jaywankichej
sacerdoteman apankichej. e Eze 44:30 mosoj trigo ofrendata. c
11 Sacerdotetaj chay gavillata  17 Wasiykichejmanta
´ ˜ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi Pana lado apamullankichejtaj iskay
kayman jaqayman kuyuchenqa, ´
˜ a Ex 34:22 tantasta kuyuchisqa ofrenda
qankuna allin nawiwan Dt 16:9, 10 kananpaj. Chay tantastataj
qhawasqa kanaykichejpaj. ruwankichej iskay kilos jina
˜
Sacerdoteqa chayta ruwanqa sumaj nutu jakumanta. Chay
samarikuna punchaypa tantastaqa levadurayojta
´
qayantin. 12 Ima diachus ruwankichej. d Chaytaj Jehova
b Hch 2:1 ˜
chay gavillata sacerdote Diospaj kanqa naupaj kaj
kuyuchipusonqachej, chay poqoymanta ruwasqa ofrenda. e
diallataj apamunkichej
´ 18 Chay tantastawan khuska
uj watayoj malton carnerota1 apamullankichejtaj uj watayoj
mana iman imanasqata, c Nu´ 28:26-31 qanchis sano corderosta, uj
´
Jehova Diospaj qolachina Dt 16:16 torillota, iskay carnerostawan. f
´ ´
ofrenda kananpaj. 13 Chanta Chaykunaqa Jehova Diospaj
apamullankichejtaj aceitewan qolachina ofrenda kanqa,
˜
chajrusqa sumaj nutu jakuta, chaki mikhuy ofrendankuwan
iskay kilosta jina.1 Chaytaj khuska, vino ofrendasninkuwan
´ d Le 7:11, 13
Jehova Diospaj ninapi khuska ima. Chayqa ninapi
qolachina ofrenda kanqa, qolachina ofrenda, ima munayta
ima munayta qaparispa ´
qaparispa Jehova Diospa
sonqonta tiyaykuchinanpaj.
e Ex
´
23:16 23:13 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
23:8 1 Chayri “ruphachina”. 23:10 Ex 34:22 “uj hin medidaj cuarton”. Uj hin
1 Chayri “uj marqata”. 23:12 medidaqa karqa 3,67 litros. Yanapa B14
1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho, nisqata leeriy. 23:14 1 Grano:
oveja toro. 23:13 1 Chayri “uj efata waj lugarespi ninku cebada. 23:15
chunkaman taqasqamanta iskay 1 Hebreo parlaypeqa nin, “qanchis
partesta”. Yanapa B14 nisqata leeriy. f Nu´ 28:26, 27 samarikuna punchaykunata”.
´
269 LEVITICO 23:19-34
sonqonta tiyaykuchinanpaj. CAP. 23 apamunkichej,
´
19 Chant a apamunkichej a Le 4:23 amataj ima sinchi trabajotapis
´
uj malton chivitota jucharayku ruwankichejchu’, nispa”.
´
ofrendapaj, a uj watayoj iskay 26 Jehova Diosqa ujtawan
corderostataj khuska b Le 3:1 Moisesman nerqa: 27 “Chay
mikhurikuy ofrendapaj. b qanchis kaj killallapitaj,
20 Sacerdotetaj chay iskay chunka kaj punchayninpi
corderosta kayman jaqayman Perdonta Tarina Punchay
˜ c Le 7:34
kuyuchenqa, naupaj kaj Le 10:14 kanqa. a Chaypachaqa
poqoymanta ruwasqa ´
Nu 18:9 Diosta yupaychanaykichejpaj
tantastawan khuska, Dt 18:4
tantakunkichej,
1Co 9:13
kuyuchisqa ofrendata jina juchasniykichejmanta llakisqa
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. kasqaykichejtataj
´
Chaytaj Jehova Diospaj rikuchinkichej.1 b
llimphupaj qhawasqa kanqa, d Nu´ 10:10 ´
Apamunkichejtaj Jehova Diospaj
sacerdotepajtaj kanqa. c ninapi qolachina ofrendata.
21 Chay kikin punchayllapitaj 28 Chay punchayqa ama ima
wajyanakuspa tantakunkichej e Le 19:9 trabajotapis ruwankichejchu.
Diosta yupaychanaykichejpaj, d Dt 24:19 ´
Rut 2:2, 3 Chay punchayqa Jehova
amataj ima sinchi
Diosniykichejmanta perdonta
trabajotapis ruwankichejchu.
tarinaykichej punchay. c
Chayqa unay wataspaj
29 Pichus chay diapi
uj ley kanqa, qankunapaj f Isa 58:7
juchanrayku mana llakisqa
mirayniykichejpajwan,
´ kasqanta rikuchejqa,
maypicha tiyakunkichej chaypi. ˜ ´
wanuchisqa kanqa. d 30 Chay dıa
22 ”’Maypachachus cosecha g Le 19:33
ima trabajotapis ruwajtaqa
chayamonqa chaypachaqa, ˜
wanuchisaj. 31 Chay diaqa
ama chajraykichejpa
amapuni ima trabajotapis
kantusninmanta tukuyninta h Nu´ 10:10
ruthukapunkichejchu. ´ ruwankichejchu.
Nu 29:1
Nillataj qhepakojtapis  Chayqa unay wataspaj
chajmakapunkichejchu.1 e ˜ uj ley kanqa, qankunapaj
Pana lado ´
Chaykunataqa saqenkichej ´
a Ex 30:10
mirayniykichejpajwan, maypicha
wajcha runaspaj,2 f Le 25:9 tiyakunkichej chaypi. 32 Chay
forasterospajwan, g paykuna diaqa qankunapaj samarikuna
chajmakunankupaj. Noqamin punchay kanqa. Qanchis killaj
´ jisqon punchayninpi
Jehova Diosniykichejqa kani’”. b Le 16:29, 30 ˜ ˜
´ ´ na chisiyaykushajtin na,
23 Jehova Diosqa Moisesman Nu 29:7

nillarqataj: 24 “Israelitasman juchasniykichejmanta llakisqa


niy: ‘Qanchis kaj killapi kasqaykichejta rikuchinkichej. e
˜ Chay samarikuna punchaytaqa
naupaj kaj punchay kashajtin, c Le 16:34
samarikuna punchayta Heb 9:12, ruwankichej chisiyaykuymanta
24-26 qayantin chisiyaykuykama”.
ruwankichej. Chay punchayqa Heb 10:10 ´
yuyarinapaj punchay kanqa. 1Jn 2:1, 2 33 Jehova Diosqa
Cornetas waqajtinku h Diosta Moisesman nillarqataj:
yupaychanaykichejpaj 34 “Israelitasman kay jinata niy:
tantakunkichej. 25 Chay d Nu´ 9:13 ‘Chay qanchis kaj killallapitaj
´ ´ 15 punchay kashajtin, qanchis
punchaypeqa Jehova Diospaj Nu 15:30
´ ´
ninapi qolachina ofrendata dıas juntata Jehova Diospaj

23:22 1 Chajmakuy: waj lugarespi ninku 23:27 1 Chay llakiytaqa ichapis rikuchej
e Le 16:29-31
pallakuy, chajmikuy. 2 Chayri “llakiypi Le 23:27 kanku ayunaspa, chayman rijchakoj
kajkunapaj”. ´ waj imastawan ruwaspa.
Nu 29:7
´
LEVITICO 23:35–24:4 270
´
Chujllas
˜ Fiestata ruwankichej. a CAP. 23 alamo sachaspa ramasninta
35 Naupaj kaj punchaypeqa ´
a Ex 23:16 ima. Ajinata qanchis punchayta
´ ´
Diosta yupaychanaykichejpaj Nu 29:12 kusikunkichej a Jehova
Dt 16:13 ˜
tantakunkichej, amataj ima Esd 3:4 Diosniykichejpa naupaqenpi.
sinchi trabajotapis Ne 8:14-18 41 Chay fiestataqa sapa wata
´
ruwankichejchu. 36 Qanchis Jn 7:2 qanchis kaj killapi Jehova
´
diasta apamunkichej Jehova b Ne 8:18 Diospaj ruwapunkichej,
Diospaj ninapi qolachina ´
qanchis diasta. b Chayqa uj ley
ofrendata. Pusaj kaj c Ex 23:14 kanqa unay wataspaj,
Dt 16:16
punchaypitaj Diosta qankunapaj
yupaychanaykichejpaj d Nu´ 28:26 mirayniykichejpajwan.
´
tantakunkichej, b Nu 29:7 42 Chay qanchis diasta
´
apamunkichejtaj Jehova e Le 1:3
chujllaspi tiyakunkichej. c
Diospaj ninapi qolachina Tukuy israelitas chay chujllaspi
ofrendata. Chay punchayqa f Le 2:1, 11 tiyakunkichej. 43 Ajinamanta
uj sumaj tantakuy kanqa. qhepaman jamoj tukuy
g Nu´ 15:5
Ama ima sinchi trabajotapis ´
Nu 28:6, 7 mirayniykichej yachanankupaj, d
ruwankichejchu. ´
noqa israelitasta Egiptomanta
37 ”’Chaykuna kanku h Ex
´
16:23 orqhomushaspa chujllaspi
´ Ex 20:8
tiyachisqayta. e Noqamin
Jehova Diospaj taqasqa ´
Ex 31:13 ´
fiestasnin. c Chay fiestaspajqa ´
Jehova Diosniykichejqa kani’”.
wajyanakunkichej Diosta i Ex 28:38
´ 44 Moisestaj israelitasman
´ Nu 18:29
yupaychanaykichejpaj, d Jehova willarqa chay fiestasta
´
Diospaj ninapi qolachina j Dt 12:11 Jehova Diospaj ruwanankuta.
´
24
ofrendata apamunaykichejpaj: Jehova Diosqa
k Nu´ 29:39
qolachina ofrendata, e chaki Dt 12:6 Moisesman nillarqataj:
mikhuy ofrendata, f vino 1Cr 29:9 2 “Israelitasta kamachiy
ofrendatawan, g ima diachus 2Cr 35:8
kanchachinapaj sumajnin aceite
Esd 2:68
jaywana kasqanman jina. de olivata apamunankuta,
´
38 Chaywanpis Jehova Diosman l Dt 16:13 ajinamanta candeleroj1
jaywallankichejpuni samarikuna mecherosnin
m Nu´ 29:12
punchaykunamanta ofrendasta, h kanchanallanpajpuni. f
waj ofrendasta, i ruwasaj ´
n Ne 8:15 3 Aaron cuentayoj
nisqaykichejmanta ofrendasta, j Ap 7:9 kanqa chay mecherosta
aparimusqaykichej 
˜ kanchachinallanpajpuni
ofrendastapis. k Chaykunataqa Pana lado ´ ˜
´ Jehova Diospa naupaqenpi,
Jehova Diosman a Dt 16:15 inti yaykupusqanmantapacha
Ne 8:10
jaywallankichejpuni. sutiyamunankama. Ajinata
39 Qanchis kaj killaj b Nu´ 29:12 kanchachenqa tinkukuna toldo
15 punchayninpi, ukhupi, cortinamanta jawapi,
cosechaykichejta c Dt 31:10, 11
˜ maypichus trato ruwasqamanta
oqharisqaykichejmantana arca nisqa caja kashan chay
´ d Dt 31:13
qanchis diasta l Jehova Diospaj Sl 78:6 jawapi. Kayqa unay wataspaj
fiestata
˜ ruwapunkichej. ´ uj kamachiy kanqa, qankunapaj
e Ex 12:37, 38
Naupaj kaj punchaypeqa ´
Nu 24:5 mirayniykichejpajwan.
samarikunkichej, jinallataj  4 Aaronqa chay mecherosta
pusaj˜ kaj punchaypipis.
m
CAP. 24 listotapuni japenqa oro
40 Naupaj kaj punchaypeqa ´
f Ex 27:20, 21 puritumanta candeleropi, g
tantankichej sumaj sachaspa ´ ´ ˜
Nu 8:2 Jehova Diospa naupaqenpi
poqoyninta, palmera sachaspa ´ kanchanallanpajpuni.
g Ex 25:31
ramasninta, n ramarara sachaspa ´
Ex 39:33, 37
ramasninta, mayu patapi Heb 9:2 24:2 1 Chayri “candelabroj”.
´
271 LEVITICO 24:5-21
˜
5 ”Sumaj nutu jakumanta CAP. 24 Selomit, payqa Dibrijpa wawan
´
12 muyu tantasta1 ruwaspa a Ex 25:23, 24 karqa Dan ayllumanta.1
chayachinki. Sapa ujqa kachun 1Re 7:48 12 Chay runatataj
´
iskay kilos jina2 jakumanta. wisqaykorqanku Jehova Dios
´
6 Chay tantastataj churanki b Ex 40:22, 23 imatachus ruwanankuta
´ ˜ 1Sa 21:4
Jehova Diospa naupaqenman, ninankama. a
Mr 2:25, 26 ´
oro puritumanta ruwasqa mesa a 13 Jehova Diostaj Moisesta
pataman iskay sukasta, sapa
c Le 2:2
nerqa: 14 “Campamentomanta
ladopi sojtata. b 7 Sapa suka Le 6:15 jawaman orqhomuy sutiyta
patamantaj churanki puritu maldicej runata. Chay nisqanta
yuraj inciensota. Chay uyarejkunataj makisninkuta
d Nu´ 4:7
inciensotaj tantaj cuentanmanta 1Cr 9:32 churachunku chay runaj
´
jaywasqa kanqa, c Jehova Diospaj 2Cr 2:4 umanman. Chantataj tukuy
ninapi qolachina1 ofrenda israelitas rumiswan
kananpaj.2 8 Chay tantataqa ˜
e Le 21:22 chanqaykuspa wanuchichunku. b
sacerdote churanqapuni Le 22:10
15 Kunanqa israelitasman
´ ˜ 1Sa 21:4, 6
Jehova Diospa naupaqenman Mt 12:3, 4 nillaytaj: ‘Pichus Diosninta
sapa samarikuna punchay. d Lu 6:3, 4 maldicejqa chay juchanmanta
Chayqa unay wataspaj uj trato ´
cuentata qonqa. 16 Jehova
kanqa israelitas juntanankupaj. f Le 6:14, 16 Diospa sutinpa contranta
9 Chay tantasqa kanqa ˜
parlajqa wanuchisqapuni kanqa. c
Aaronpaj, wawasninpajwan. e ´
g Ex 12:38 Paytaqa tukuy israelitas
Chaytataj mikhonqanku uj santo ´
Nu 11:4 rumiswan chanqaykuspa
lugarpi. f Chay tantaqa kashan ˜
´ wanuchenqanku. Forasteropis
Jehova Diospaj ninapi qolachina h Ex
´
20:7 kachun israelitapis
ofrendasmanta may llimphu, ´
Ex 22:28 ˜
kachun wanuchisqapuni kanqa
chaytaj kashan sacerdotepaj. Le 19:12
Diospa sutinpa contranta
Chayqa unay wataspaj parlasqanrayku.
´
uj ley kanqa”, nispa. i Ex 18:22
17 ”’Pichus runa masinta
10 Israelitas ukhupi  ˜ ˜
˜ wanuchejqa wanuchisqallataj
uj runa karqa, mamanmanta Pana lado
´ kanqa. d 18 Pichus waj runaj
israelita, tatanmantataj egipcio. g a Ex 18:15, 16 ˜
´
Nu 15:32, 34 uywanta wanuchejqa
Chay runataj uj israelita pagapunan tiyan uywamanta
runawan maqanakuyta uywallawantaj.1 19 Sichus pipis
qallarerqa campamento1 ukhupi. b Nu´ 15:32, 35
´ Dt 17:7 runa masinta imanarpanman
11 Chant a israelita mamayoj chayqa, paytapis kikillantataj
runaqa Diospa sutinpa1 ruwanqanku. e 20 Sichus pipis
c Dt 5:11
contranta parlarqa, pejpa tullunta pakinman chayqa,
maldicerqataj. h Chayrayku paypaj tullunpis pakisqallataj
chay runataqa Moisesman d G´ e´ 9:6 ˜ ˜
Ex 21:12 kanqa. Nawimanta nawi,
pusamorqanku. i Chay runaj ´ ´
Nu 35:31 kirumanta kiru. Imantacha waj
mamanpa sutenqa karqa Dt 19:11-13
runata nanachin, chayllatataj
24:5 1 Chay muyu tantasqa chaupinpi ´ paytapis nanachenqanku. f
juskuyoj karqa. 2 Chayri “uj efata
e Ex 21:23, 24 21 Uj runaj uywanta
˜
chunkaman taqasqamanta iskay wanuchejqa pagapunan tiyan. g
f Dt 19:21
˜ ´
partes”. Yanapa B14 nisqata leeriy. Pichus uj runata wanuchejtajrı
Mt 5:38 ˜
24:7 1 Chayri “ruphachina”. 2 Chayri wanuchisqallataj kanqa. h
“yuyarikuna ofrenda kananpaj”. 24:10 ´
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. g Ex 22:1 24:11 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
24:11 1 Sutin nispaqa parlashan ashkha familias kanku. 24:18 1 Chayri
´ “almamanta almallawantaj”. Glosariopi
Jehova sutimanta. Chaytaqa astawan h G´ e´ 9:6
sutinchashan 15, 16 versiculospi. Ex 21:12 alma nisqata leeriy.
´
LEVITICO 24:22–25:13 272
22 ”’Chay kikin leyllataj CAP. 24 jinallataj mikhonqanku qhari
´
kanqa forasterospaj, jinallataj a Ex 12:49 kamachisniykichej, warmi
chay kikin llajtayojkunapajpis. a Le 17:10 kamachisniykichej,1
´ Le 19:34
Noqamin Jehova ´
Nu 9:14 peonesniykichej, qankunawan
Diosniykichejqa kani’”. ´
Nu 15:16 tiyakoj forasterospis.
´
23 Moises chay imasta 7 Chayta mikhullanqankutaj
israelitasman willajtin, uywasniykichej, tukuy chay
paykunaqa Diospa sutinta jallpaspi kaj kita animalespis.
´
maldicej runata Imascha chay jallpaspi
campamentomanta jawaman b Nu´ 15:33, 36 poqonqa chay poqoykunaqa
orqhorqanku. Chaypitaj Dt 17:7 mikhunaykichejpaj kanqa.

rumiswan chanqaykuspa 8 ”’Qanchis kutita
˜ CAP. 25
wanucherqanku. b Chayta yupankichej qanchis samarikuna
c Ge´ 15:16
israelitasqa ruwarqanku watasta. Jinamanta chay
´
Jehova Dios Moisesman watasqa tukuyninpi kanqa
kamachisqanman jina. 49 watas. 9 Phishqa chunka
´
25 Jehova Diosqa
´
Sinaı orqopi kaytawan
d Le 26:34
watapitaj, qanchis kaj killaj
chunka punchaynin kashajtin,
Moisesman nerqa: 2Cr 36:20, 21
wajramanta putututa sinchita
2 “Israelitasman kayta niy: waqachinkichej, Perdonta
‘May jallpatachus qosqaykichej Tarina Punchaypi. a Chay
˜ ´ punchayqa tukuy jallpaykichejpi
chayman yaykuspanaqa, c Jehova
Diospaj samarikuna watata uyarikunan tiyan chay pututoj
ruwankichej. Chay wataqa ´
e Ex 23:10, 11
waqaynin. 10 Chay 50 wataqa
jallpata samarichinkichej. d  Diospaj taqasqa kanqa. Chay
3 Chay jallpaspi sojta watasta ˜
Pana lado
wataqa tukuyman willankichej,
tarpunkichej, uva a Le 16:30
chay jallpaspi tiyakoj runas
sachasniykichejpa Le 23:27, 28 kacharichisqa kanankuta. b
ramasnintapis sojta watasta Chay wataqa qankunapaj
kutunkichej, jallpaj Kacharichina Wata kanqa.
poqoynintapis sojta watasta Sapa ujpis vendesqan jallpanta
oqharinkichej. e 4 Qanchis kaj kutichichikaponqa, esclavo jina
´ vendesqa kajpis familianman
watapitajr ı jallpata b Isa 61:1, 2
samarichinkichej. Chay wataqa Lu 4:18, 19 kutiponqa. c 11 Chay 50 wataqa
´ Ro 8:20, 21
qankunapaj Kacharichina Wata
Jehova Diospaj taqasqa kanqa.
Chay watapeqa ama imatapis sutichasqa kanqa. Chay wataqa
jallpaykichejpi tarpunkichejchu, ama imatapis tarpunkichejchu,
nitaj uva sachasniykichejpa nitaj ruthunkichejchu kipa
ramasnintapis trigostapis, nillataj
´ c Le 27:24
kutunkichejchu. 5 Chant a ´
Nu 36:4 pallankichejchu uva
nillataj ruthunkichejchu chay Dt 15:1 sachasniykichejmanta
wataspi poqoj kipa trigosta,1 uvastapis. d 12 Chay wataqa
nillataj pallankichejchu uva Kacharichina Wata kanqa.
sachasniykichejmanta uvastapis. Qankunapajqa santo wata kanqa.
Jallpaqa watantinta sumajta Imachus jallpapi sapallanmanta
samarinan tiyan. 6 Jallpata d Le 25:5 poqon chayllata mikhunkichej. e
samarichishankichej chay 13 ”’Chay Kacharichina
wataqa, imachus sapallanmanta Watapeqa sapa ujpis
poqojta mikhullankichej, vendesqan jallpanta
´
25:5 1 Icha kallanmantaj karqa ´
e Ex 23:11 25:6 1 Chayri “sirvientesniykichej,
“cebada”. Le 25:6 sirvientasniykichej”.
´
273 LEVITICO 25:14-29
kutichichikaponqa. a 14 Sichus CAP. 25 mikhuykunata. Chaytataj
imatapis runa masiykichejman a Le 25:29, 30 mikhullankichejpuni jisqon kaj
vendenkichej chayri Le 27:24 watapi cosechanaykichejkama.
˜
runa masiykichejmanta 23 ”’Jallpataqa ama winaypaj
rantikunkichej chayqa, ama b 1Sa 12:3 vendenkichejchu, a
aprovechakunkichejchu. b Pr 14:31 imaraykuchus noqajtamin
15 Runa masiykichejmanta jallpaqa. b Qankunaqa
jallpata rantispaqa, c Le 27:18 forasteroslla noqapaj kankichej,
Kacharichina Watamantapacha jallpaypi tiyakoj forasteros
mashkha watachus d Le 19:13
jina. c 24 Chayrayku ima
pasasqanman jina rantinkichej. Pr 22:22 jallpapis makiykichejman
Paytaj mashkha cosechasrajchus chayajtaqa saqenaykichej tiyan
˜ ˜
kanan kashan chayman jina e Le 25:43
naupa due non watejmanta
vendesonqachej. c Pr 1:7 rantikapunanta.
16 Qhepan kaj Kacharichina Pr 8:13 25 ”’Sichus mayqen llajta
Watapaj ashkha watasraj faltan masiykipis wajchayaspa
chayqa, chay jallpaqa astawan f Isa 33:22 jallpanta vendenman chayqa,
˜
valenqa, pisi watasllana faltan aswan qaylla familian jamuspa,
´ ˜
chaytajr ı pisillana valenqa. g Dt 12:10
chay vendesqan jallpata
Jallpaqa vendekunan tiyan Sl 4:8 watejmanta rantipunan tiyan. d
mashkha cosechasrajchus kanan Pr 1:33 26 Pejpatachus mana qaylla
kashan chayman jina. 17 Ni familian kanchu chay jallpanta
pipis aprovechakunanchu tiyan h Sl 67:6 rantipunanpaj, chaywanpis
ni mayqen runa masinmanta. d sichus pay kikin
Diosniykichejta qhapajyanman, qolqentaj
i Le 26:3-5 ˜
manchachikunaykichej tiyan, e tiyapunmanna chay jallpanta
´
noqamin Jehova Diosniykichejqa watejmanta rantikapunanpaj
kani. f 18 Sichus j Le 25:4, 5 chayqa, 27 maykajchus
Mt 6:25
kamachiykunasniyta, juiciopi venderqa chay watamantapacha
˜
nisqasniytapis kasukunkichej yupanqa mashkha watasnachus
k Ge´ 26:12 ´
chayqa, ni imamanta pasasqanta. Chanta mashkha
Dt 28:8
manchachikuspa chay jallpapi Mal 3:10 watasrajchus qhepan kaj
tiyakunkichej. g 19 Jallpaqa  Kacharichina Watapaj faltan
˜
sumajta poqonqa, h qankunataj ˜
Pana lado chay watasllamantana qolqeta
chayta mikhunkichej a 1Re 21:3 kutichenqa, pimanchus
sajsakunaykichejkama, venderqa chayman. Ajinamanta
ni imamanta manchachikuspataj rantikaponqa chay jallpanta. e
b Sl 24:1
tiyakunkichej. i 28 ”’Sichus mana qolqen
20 ”’Ichapis qankuna kapunchu chay jallpanta
´ c 1Cr 29:15
tapukunkichej: “¿Imat a watejmanta rantikapunanpaj
mikhusun chay qanchis kaj chayqa, chay jallpaqa pichus
watapi mana tarpuspari, nitaj d Rut 2:20 rantikojpa makinpi qhepakonqa
cosechastapis oqharispari?”, j Rut 4:4-6 Kacharichina Watakama. f
nispa. 21 Noqa bendicionniyta Kacharichina Watapitaj chay
˜ ˜
apachimusqaykichej sojta kaj e Le 25:50 jallpataqa naupa due non
watapi. Chay watapi jallpaqa japikaponqa. g
sumajta poqonqa, kinsa wata f Le 27:24
29 ”’Sichus pipis wasinta
juntata mikhunaykichejpaj jina. k perqawan muyuykusqa
22 Pusaj kaj watapi llajtapi vendenman chayqa,
tarpushajtiykichejqa, g Le 25:10, 13 vendesqanmanta
mikhushankichejraj sojta kaj watankamalla atin watejmanta
watamanta rezago h Le 25:25-27 rantikapuyta. h Vendesqanmanta
´
LEVITICO 25:30-45 274
uj wata juntakunankamalla CAP. 25 aprovechakunkichu, a
atin watejmanta rantikapuyta. a Nu´ 35:2, 8 manachayqa Diosniykita
30 Sichus chay wasita vendej manchachikunki. b Ajinamanta
runa mana chay watapi b Le 25:28 chay llajta masiykeqa
watejmanta rantikapunchu qankunawan tiyakullanqapuni.
c Nu´ 18:20
chayqa, chay waseqa pichus ´
Nu 35:2, 4 37 Qolqeta
rantikojpa makinpi Dt 18:1 manusqaykimantapis ama
˜
qhepakaponqa, paypata, interesta manankichu, c ima
mirayninpatawan kanqa d Nu´ 35:7 mikhunata manuspapis ama
Jos 14:4 ˜
unay wataspaj. Manataj kurajta manakapunkichu.
kutichiponqachu Kacharichina e Dt 15:7 38 Noqamin kani
´
Watapipis. 31 Chaywanpis Sl 41:1 Jehova Diosniykichejqa,
Sl 112:5
mana perqawan muyuykusqa noqa Egiptomanta
Pr 3:27 ´
ranchospi wasistaqa Pr 19:17 orqhomorqaykichej d Canaan
maykajllapis watejmanta Mr 14:7 jallpata qosunaykichejpaj,
Hch 11:29
rantikapuyta atenqanku, 1Ti 6:18
Diosniykichejtaj kanaypaj. e
imaynatachus jallpata 1Jn 3:17 39 ”’Sichus mayqen llajta
watejmanta rantikapuyta atinku ´ masiykipis wajchayaspa qanman
ajinata. Kacharichina Watapitaj f Ex
´
22:21 vendekusunkiman chayqa, f ama
˜ Ex 23:9
chay waseqa due nonman Le 19:34 esclavota jina trabajachinkichu. g
kutichisqa kanqa. Dt 10:18 40 Paytaqa qhawanki
32 ”’Chaywanpis  peonniykita jina h chayri
˜
levitasqa1 llajtasninku a ukhupi Pana lado qankunawan tiyakoj forasterota
´
wasisninkuta watejmanta a Ex 22:25 jina. Payqa qanpaj trabajanqa
Dt 23:19
rantikapuyta atillanku Sl 15:5
Kacharichina Wata
maykajllapis. 33 Sichus Pr 28:8 chayamunankama. 41 Chay
uj levita chay llajtasninku watataj wasiykimanta riponqa
ukhupi wasinta mana b Pr 8:13 wawasninwan.1 Kutiponqataj
watejmanta rantikapuyta ˜
familianman, naupa
c Dt 23:20
atinchu chayqa, chay wasita Lu 6:34, 35 tatasninmanta japisqan herencia
rantejqa Kacharichina Watapi jallpanman. i 42 Tukuy
´
payman kutichipunan tiyan, b d Ex 20:2 israelitasqa noqaj esclavosniy
imaraykuchus levitaspataqa 1Re 8:51 kanku, noqa paykunata
chaylla kapun israelitas ukhupi ´ Egiptomanta orqhomorqani. j
e Ex 6:7
tiyakunankupaj. c 34 Levitaspa Chayrayku ama wajman
llajtasninkoj muyuyninpi pasto ´
f Ex 21:2 vendekuchunkuchu esclavos
jallpasninkoqa d mana vendeyta Dt 15:12 kanankupaj. 43 Chantapis ama
atikunchu. Chayqa levitaspaj ˜
˜ paykunata nakarichinkichu, k
winaypaj kanqa. g 1Re 9:22
manachayqa Diosniykita
35 ”’Sichus qayllaykipi tiyakoj h Le 25:53
manchachikunki. l 44 Sichus
llajta masiyki wajchayanman, munankichej esclavosniyoj kayta
kausakunanpajtaj mana ´
i Ex 21:3 chayri esclavasniyoj kayta
ganakuyta atinmanchu chayqa, Le 25:10 chayqa, paykunaqa kananku
qan yanaparinayki tiyan e ´ tiyan muyuyniykichejpi kaj
uj forasterota jina chayri j Ex 1:13, 14
´
Ex 19:5
nacionesmanta. Chay
llajtaykipi tiyakoj forasterota Le 25:55 nacionesmanta rantikuyta
jina, f ajinamanta qankunawan ´
atinkichej uj esclavota chayri
tiyakunallanpajpuni. k Ex 3:7 uj esclavata. 45 Chantapis
36 Paymantaqa ama interesta Ef 6:9
esclavosta rantikuyta
˜ Col 4:1
manankichu, nitaj paymanta
l Le 25:17 25:41 1 Hebreo parlaypeqa nin,
25:32 1 Glosariopi levita nisqata leeriy. Ec 12:13 “qhari wawasninwan”.
´
275 LEVITICO 25:46–26:4
atillankichejtaj qankunawan CAP. 25 qolqeta pagapuchun
tiyakoj forasteros ´
a Ex 12:38 llojsipunanpaj. 52 Sichus pisi
˜
kajkunamanta, a jinallataj Jos 9:21 watasllana Kacharichina Watapaj
˜
llajtaykichejpi na miraj faltan chayqa, mashkha
familiasninkumantapis. watachus faltasqanta yupaspa
b Le 25:39, 43
Paykunata rantikuyta chayman jina pagapuchun
atinkichej qankunajta llojsipunanpaj. 53 Patronninpaj
kanankupaj. 46 Qankuna ´
˜ c Le 25:25 trabajashajtenqa uj pe on jina
wanupojtiykichejtaj, chay qhawasqa kanan tiyan.
esclavosniykichejtaqa Amataj saqenkichu patronnin
˜
wawasniykichej japikaponqanku d Le 25:26, 27 nakarichinanta. a 54 Sichus
herenciata jina. Ajinamanta kay leyman jina mana pay
paykunaqa wawasniykichejpa kikinmanta pagakuyta atinchu
esclavosnillanpuni kanqanku. e Le 25:10 llojsipunanpaj chayqa,
Chaywanpis israelita ˜
Kacharichina Watallapina
masiykichejtaqa amapuni llojsiponqa wawasninwan.1b
˜
nakarichinkichejchu. b f Le 25:15, 16
55 ”’Israelitasqa
47 ”’Sichus mayqen esclavosniy kanku, paykunaqa
forasteropis chayri qankuna esclavosniypuni kanku,
g Dt 15:18
ukhupi tiyakoj forasteropis noqa paykunata Egiptomanta

qhapajyanman, ujnin israelita ˜ orqhomorqani. c Noqamin
Pana lado ´
masiykichejtaj wajchayaspa Jehova Diosniykichejqa kani.
vendekunman chay forasteroman, a Le 25:40, 43
chayri qankuna ukhupi tiyakoj
forasteroman, chayri forasteroj
Col 4:1
26 ”’Ama ruwakunkichejchu
qhasi manakaj
familianman chayqa, ´ dioskunataqa, d nillataj ima
˜ b Ex 21:3
48 vendekusqanmantana santotapis. e Ama yupaychana
derechoyojllapuni kanqa rumi pilaresta
watejmanta rantisqa kananpaj. ´
c Ex 20:2 sayachinkichejchu.
Mayqen hermanonpis Le 25:42 Llajtaykichejpeqa ama cheqosqa
 rumista sayachinkichejchu f
rantikapuyta atin.c
49 Rantikapuyta atillantaj tion, CAP. 26 chaykunaman
´
tionpa wawan chayri mayqen d Ex 20:4 kumuykukunaykichejpaj. g
Le 19:4 ´
qaylla familianpis.1 Noqamin kani Jehova
Hch 17:29
”’Sichus pay qhapajyan 1Co 8:4 Diosniykichejqa.
chayqa, pay kikin pagaspa 2 Ruwankichejpuni samarikuna
rantikuyta atin. d 50 Chaypajqa punchaykunasniyta, samarikuna
rantejninwan khuska allinta e Dt 5:8 watasniytapis. Toldo wasiytapis1
yupanqanku ima watapichus respetowan2 qhawankichej.
´
vendekusqanmantapacha Noqamin kani Jehova Diosqa.
f Nu´ 33:52
Kacharichina Watakama. e 3 ”’Sichus leyesniyman jina
Mashkhapichus vendekusqanqa kausakunkichej,
chay watasman jina kanqa. f Chay g Da 3:18
kamachiykunasniytapis
tiempopi mashkha diastachus 1Co 10:14 juntankichej, chaykunatataj
trabajasqanmanta precioqa kasukunkichej chayqa, h
´
uj peon mashkhatachus ganan 4 maychus tiemponpi
chayman jina kanqa. g 51 Sichus h Dt 11:13-15 sumajta parachinpusqaykichej. i
ashkha watasraj Kacharichina Ec 12:13
Chajrasniykichejtaj
Watapaj faltan chayqa,
chay faltasqan watasman jina 25:54 1 Hebreo parlaypeqa nin, “qhari
i Dt 28:12
Isa 30:23
wawasninwan”. 26:2 1 Chayri “Carpa
25:49 1 Chayri “mayqen yawar Eze 34:26 wasiytapis”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
masinpis”. Joe 2:23 “manchachikuywan”.
´
LEVITICO 26:5-19 276
´
sumajta poqonqa, a fruta CAP. 26 Jehova Diosniykichejqa,
sachasniykichejpis sumajta a Sl 67:6 noqa qankunata Egiptomanta
˜
poqollanqataj. 5 Trigo Sl 85:12 orqhomorqaykichej amana
trillanaykichejqa uvas paykunaj esclavosnin
pallanaykichej tiempokama b Le 25:18 kanaykichejpaj. Noqa
kanqa. Uvas pallanaykichejpis yugoykichejta pakerqani,
tarpuy tiempokama kanqa. umaykichejtataj patata
c 1Cr 22:9
Tantatapis mikhunkichej Sl 29:11 oqharichispa puricherqaykichej.
sajsakunaykichejkama, Ag 2:9 14 ”’Chaywanpis
ni imamanta manchachikuspataj sichus qankuna mana
jallpaykichejpi tiyakunkichej. b d Miq 4:4 uyariwankichejchu, nitaj
6 Chay jallpapi allin kausayta tukuy kay kamachiykunata
qosqaykichej, c ni pita juntankichejchu, a 15 sitajchus
e Dt 28:7
manchachikuspataj kamachisqasniyta
˜ Jos 23:10
punukunkichej. d Noqa chay Jue 7:15, 16 qhesachankichej, b juiciopi
˜
jallpata jarkasaj phi na Jue 15:15, 16 nisqasniytapis mana
1Cr 11:20
animalesmanta, nitaj pipis valechinkichejchu, ajinamanta
espadawan jamonqachu tukuy kamachiykunasniyta
qankunawan maqanakoj. f Dt 28:4 mana juntankichejchu,
7 Qankunaqa tratoytapis pakinkichej chayqa, c
enemigosniykichejta ´
g Ex 6:4 16 noqapis qankunawan
ayqechinkichej. Paykunataqa kayta ruwasaj: llakiykunata
˜
espadawan wanurachinkichej. ´ apachimusqaykichej, jinallataj
h Ex 25:8
8 Qankunamanta phishqalla Eze 37:26 tuberculosis onqoyta,
100 runasta ayqechinkichej, Ap 21:3 calenturata1 ima.
jinallataj 100 runaslla Chaykunawantaj
˜
10.000 runasta ayqechinkichej. i Dt 23:14
nawisniykichejta laqhayachisaj,
Ajinamanta enemigosniykichejqa kallpaykichejtapis pisiyachisaj.
˜
naupaqeykichejpi Tarpuspapis qhasillata
˜ ´
j Ex 6:7
wanuranqanku espadawan 2Co 6:16
tarpunkichej, imajtinchus
tojsisqas. e  enemigosnillaykichej
9 ”’Noqa qankunata ˜
Pana lado
poqochisqaykichejtaqa
bendecisqaykichej,1 a Dt 28:15
mikhukaponqanku. d
noqa mirachisqaykichej, 17 Noqa qankunaj
ashkhayachisqaykichejtaj. f contraykichejpi kasaj,
b 2Re 17:15 enemigosniykichejtaj
Qankunawan uj tratota
ruwasqaytapis juntasajpuni. g atipasonqachej. e Qankunata
10 Pasaj watamanta rezagota ´
c Ex 24:7 chejnisojkunaqa chakinku
mikhushallajtiykichejraj, Dt 31:16 uraman churasonqachej, f
Heb 8:9
chay rezagotaqa jawaman qankunataj ni pejpa
orqhonaykichej kanqa mosoj qhatiykusqallan ayqenkichej. g
poqoyta waqaychanaykichejpaj. d Dt 28:22, 33 18 ”’Sichus chay tukuywanpis
Jue 6:3
11 Qankuna chaupiman manapuni uyariwankichejchu
churasaj yupaychana toldoyta, h chayqa, qanchis kutitawan
nitaj qhesachasqaykichejchu. e Dt 28:15, 25 castigasqaykichej
12 Qankunaj chaupiykichejpi Jue 2:14
1Sa 4:10
juchasniykichejmanta.
purisaj, Diosniykichejtaj 19 Noqa tukuchisaj
kasaj. i Qankunataj llajtay wapu wapu purispa
kankichej. j 13 Noqamin kani f Sl 106:41
Lam 1:5
runaykachasqaykichejta.
Cielota wisqaykusaj
26:9 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“qankunaman kutirikamusaj”. g Le 26:36 26:16 1 Chayri “kaja onqoyta”.
´
277 LEVITICO 26:20-33
mana paramunanpaj,1a CAP. 26 uj hornollapi tantata
jallpasniykichejtapis a Dt 11:17 chayachenqanku. Chay
mana poqojta ruwasaj.2 1Re 17:1 tantatataj pesaspa may
20 Kallpaykichejtaqa qhasillata b Jer 12:13 pisillata sapa ujman
tukuchinkichej, imaraykuchus Ag 1:6, 10 partisonqachej. a Qankunataj
jallpaykichejpeqa c Dt 32:24 chayta mikhunkichej,
mana imapis poqonqachu, b Jer 15:3 nitaj sajsakunkichejchu. b
fruta sachasniykichejpis d Eze 5:17 27 ”’Sichus ajina kashajtinpis,
nillataj poqonqachu. manapuni uyariwankichejchu,
e Jue 5:6
21 ”’Sichus contrallaypipuni Isa 33:8 contrallaypipunitaj kankichej
kankichej, nipunitaj Zac 7:14 chayqa, 28 noqaqa astawanraj
uyariwankichejchu chayqa, f Isa 1:16 contraykichejpi kasaj. c
juchasniykichejmanta uj qanchis Jer 2:30 Uj qanchis kutitawantaj
Jer 5:3
kutitawan castigasqaykichej. castigasqaykichej
´
22 Jallpasniykichejman g Ex 24:7 juchasniykichejmanta.
˜
apachimusaj phina animalesta, c h Dt 28:21 29 Jinamanta qankunaqa
wawasniykichejta Jer 24:10 mikhukapunkichej qhari
mikhukapunankupaj, d Am 4:10
wawasniykichejta, warmi
uywasniykichejtapis i Jue 2:14 wawasniykichejtapis. d
˜
mikhukapunankupaj.
˜
1Sa 4:10
30 Noqataj thu nirasaj
Ajinamanta qankunaqa pisillana j Eze 5:16 maypichus santosniykichejta
˜ 
kankichej, nankunasniykichejpis yupaychankichej chay
˜
chinpacha kanqa. e Pana lado pata lugaresta, e incienso
23 ”’Sichus chay tukuywanpis a Eze 4:16 altaresniykichejtapis. Qankunaj
manapuni kamisqayta b Isa 9:20 ayasniykichejtaqa1 tauqarasaj
uyariwankichejchu, f Miq 6:14 chay mana kausayniyoj millay
Ag 1:6
contrallaypipunitaj kankichej santosniykichej2 f pataman.
chayqa, 24 noqapis qankunaj c Jer 21:5 Qankunata millachikuspa
contraykichejpi kasaj. Uj qanchis d Dt 28:53 waj ladoman kutirisaj. g
kutitawantaj castigasqaykichej 2Re 6:29 31 Llajtasniykichejta
Jer 19:9 ˜
juchasniykichejmanta. thunirasaj, h yupaychana
Lam 4:10
25 Enemigosniykichejtaqa Eze 5:10 lugaresniykichejtapis
espadawan jamuchisaj chinpachata saqesaj. Sumaj
e 2Cr 34:3
qankunawan Isa 27:9 qapaj ofrendasniykichejtapis
˜
maqanakunankupaj, tratoyta manana muskhirisajchu.
f 1Re 13:2
pakisqaykichejmanta g 2Re 23:8, 20 32 Llajtaykichejta chinman
qankunata castiganaypaj. Eze 6:5 tukuchisaj, i chayman tiyakoj
Sichus llajtasniykichej g Sl 78:58, 59 jamonqanku chay
ukhuman pakakoj ayqekunkichej enemigosniykichejtaj
h 2Re 25:9, 10
chayqa, noqa chayman 2Cr 36:17
tukushaj qhepakonqanku. j
onqoykunata Ne 2:3 33 Qankunata waj nacionesman
apachimusqaykichej, h Isa 1:7 taqarasqaykichej, k
Jer 4:7
qankunataj enemigoykichejpa enemigosniykichejta espadawan
makinman urmankichej. i i Jer 9:11 jamuchisaj qankunawan
26 Mikhunata pisichisqaykichej j j Dt 28:37 maqanakunankupaj. l
chaypachaqa, chunka warmis Dt 29:22-24
Jer 18:16 26:30 1 Chayri “cuerposniykichejtaqa”.
26:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, Lam 2:15
Eze 5:15
2 Hebreo parlaypi millay santos
“Cieloykichejta fierroman jina palabraqa aka palabraman
tukuchisaj”. 2 Hebreo parlaypeqa nin, k Sl 44:11 rijchakunman, chay palabratataj
“jallpaykichejtapis cobreman jina l Jer 9:16 oqharikun imamantapis millachikuspa
tukuchisaj”. Eze 12:14 parlanapaj.
´
LEVITICO 26:34-46 278
Jallpaykichejtaj chinpacha CAP. 26 ruwasqankuta, a 41 chayrayku
qhepakonqa, a llajtasniykichejpis a Zac 7:14 noqapis contrankupi kasqayta, b
˜
thunisqa kanqa. enemigosninkoj jallpanmantaj
b 2Cr 36:20, 21
34 ”’Enemigosniykichejpa wijchuykusqayta. c
jallpankupi kanaykichejkamaqa c Isa 24:6 ”’Chaypacha ichapis
jallpasniykichej rumi sonqosninkuta
˜ d Le 26:17
samarikonqanku, naupajta Isa 30:17
llampuyachenqanku, d
mana samarikusqankumanta. juchasninkumantataj
Chaypacha jallpaqa e Jos 7:12 paganqanku. 42 Noqataj
˜ Jue 2:14
samarikonqa naupajta Jer 37:10
yuyarikusaj tratota
mana samarikusqanmanta. b ruwasqaymanta Jacobwan, e
35 Jallpaqa chinpacha f Dt 4:27 Isaacwan, f Abrahanwan g ima.
Dt 28:48
qhepakuspa samarikonqa, Jer 42:17
Yuyarikullasajtaj ima
qankuna chaypi jallpatachus qankunaman
tiyakushajtiykichej mana g Dt 28:65 qonayta nerqani chaymantapis.
samarichisqaykichejmanta. ´ 43 Mana jallpankupi
h Ex 20:5
36 ”’Pikunachus ´
Nu 14:18 kanankukamaqa, chay jallpaqa
enemigosniykichejpa jallpankupi chinpacha qhepakuspa
i 1Re 8:33 ˜
kausankichejraj chaykunaman, c samarenqa, naupajta mana
Ne 9:2
sinchi manchachikuyta Eze 6:9 samarisqanmanta. h Chaykamataj
churasaj sonqosniykichejman. Da 9:5 paykunaqa juchasninkumanta
Ayqenkichejtaj uj sacha laqheta  paganqanku juiciopi nisqasniyta
˜
urmajta uyarispalla. Pana lado mana kasukusqankurayku,
Ajinata qankunaqa a Eze 36:31 kamachiykunasniytapis
ayqenkichej pipis espadawan mana valechisqankurayku. i
b Le 26:24
qhatiykushasunkichejman jina. 44 Tukuy chaywanpis,
Qankunaqa ni pejpa c 1Re 8:47 enemigosninkoj jallpankupi
qhatiykusqallan urmankichej. d 2Cr 36:20 kashajtinkupis ni jaykaj
37 Qankunapuralla d Dt 30:6 paykunata qhesachasqataqa
takanakuspa urmankichej Jer 4:4 qhesachasajchu, j nitaj
pipis espadawan Hch 7:51 wijchusajchu paykunata
qhatiykushasunkichejman jina e Ge´ 28:13 tukuchinaykamaqa.
ni pejpa qhatiykusqallan. Chaytachus ruwayman chayqa,
Nitaj enemigosniykichejman f Ge´ 26:3 paykunawan trato ruwasqayta
sayaykuyta atinkichejchu. e g Ge´ 12:7
pakiyman, k imaraykuchus
´
38 Ajinamanta qankunaqa Dt 4:31 noqamin kani Jehova
waj nacionespa jallpankupi Sl 106:45 Diosninkoqa. 45 Chantapis
˜ allinninkupaj yuyarikullasajtaj
wanunkichej. f h Le 26:34 ˜
Enemigosniykichejpa 2Cr 36:20, 21 naupa tatasninkuwan tratota
jallpankoqa oqoykusonqachej. ruwasqayta, l pikunatachus
´
39 Chant a qankunamanta i 2Re 17:15 Egiptomanta orqhomorqani
puchojkunaqa j Dt 4:31 waj naciones rikushajtinku
enemigosniykichejpa 2Re 13:23 chaykunawan. m Ajinamanta
jallpankupi juchasninkurayku Ne 9:31 Diosninku kanaypaj. Noqamin
˜ ´
nakarenqanku. g Paykunaqa k Dt 4:13 Jehova Diosqa kani’”.
tatasninkoj juchasninkurayku Jer 14:21 46 Chaykuna kanku
˜ ´
nakarenqanku. h ´ Jehova Diospa
l Ex 24:3, 8
40 Chaypacha rimarenqanku Dt 9:9 kamachiykunasnin, juiciopi
contrayta churakusqankuta, i nisqasnin, leyesninpis,
wasanchawasqankuta, m Eze 20:9 mayqenkunatachus Moisesman
´
contraypitaj juchallikusqankuta, n Le 27:34 Sinaı orqopi qorqa israelitasman
tatasninkupis kikillantataj Dt 6:1 willananpaj chaykuna. n
´
279 LEVITICO 27:1-17
´
27 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
CAP. 27
a Dt 23:21
kajwanpis. Sichus chay
uywata waj uywawan
2 “Israelitasman kay jinata niy: Jue 11:30, 31 cambianman chayqa, chay
1Sa 1:11
‘Sichus pipis imatachus iskaynin uywas Diospaj taqasqa
´
ruwasaj nisqanta juntananpaj, a kanqa. 11 Jehova Diosman
uj runa mashkhachus valen chay mana jaywanapaj jina
´
kikin preciota Jehova Diosman chichipaj qhawasqa uywata a
pagananta nin chayqa, kay jina qonanta nin chaytaj, chay
kanqa: 3 Qharismantaqa uywataqa sacerdoteman apanqa.
20 watasniyojmanta 12 Sacerdotetaj nenqa chay
60 watasniyojkama, 50 siclos1 uywa mashkhachus valesqanta,
qolqeta paganqa, santo lugarpi allinchus manachus kasqanman
mashkhachus uj siclo jina. Chay uywaj preciontaj
pesasqanman jina. b Le 5:7, 11 sacerdote nisqanman jina kanqa.
4 Warmismantataj 30 siclos Le 12:8 13 Sichus maykajllapis chay
´ Le 14:21
qolqeta paganqa. 5 Chanta uywata watejmanta rantikapuyta
phishqa watasniyojmanta munan chayqa, mashkhachus
20 watasniyojkama chay uywa valen chay kikinta
qharismantaqa 20 siclos qolqeta pagachun, chay valorninmantaj
paganqa, warmismantataj phishqaman taqaspa ujnintawan
chunka siclos qolqeta. yapachun. b
6 Uj killayojmanta phishqa 14 ”’Sichus pipis wasinta
watasniyojkama qharismantaqa ´
Jehova Diospaj taqasqa
phishqa siclos qolqeta paganqa, kananpaj qon chayqa, sacerdote
warmismantataj kinsa siclos chay wasita qhawarispa nenqa
qolqeta. c Lu 21:2-4 mashkhachus valesqanta,
7 ”’Sojta chunka 2Co 8:12 allinchus manachus kasqanman

watasniyojmanta pataman ˜ jina. Chay wasej preciontaj
qharismantaqa 15 siclos qolqeta Pana lado sacerdotej nisqanman jina
paganqa, warmismantataj a Le 20:25
Dt 14:7, 8
kanqa. c 15 Sichus chay wasita
chunka siclos qolqeta. qojqa watejmanta rantikapuyta
8 Sichus chay runa may wajcha munan chayqa, mashkhachus
kaspa, mana pagayta atinchu chay wasi valen chay kikinta
mashkhatachus pagananta pagachun, chay valorninmantaj
chayqa, b sacerdoteman rinan phishqaman taqaspa ujnintawan
tiyan sacerdote ninanpaj yapachun. Ajinamanta chay
mashkhatachus pagananta. waseqa chay runajllatapuni
Sacerdotetaj mashkhatachus kanqa.
pagananta tanteanqa chay runa 16 ”’Sichus pipis
pagayta atisqanman jina. c ´
jallpanmanta uj cheqata Jehova
9 ”’Sichus pipis llimphupaj b Le 27:19 Diospaj taqasqa kananpaj qon
´
qhawasqa uywata Jehova chayqa, precionqa kanan tiyan
Diosman qonanta nin chayqa, mashkha mujuwanchus
´
chay uywaqa Jehova Diospaj tarpukusqanman jina. Kinsa
taqasqa kanqa. 10 Chay quintal jina1 grano2 mujuwan
uywataqa mana cambiayta tarpukoj jallpaqa, 50 siclos
atinchu waj uywawan, ni aswan qolqe valenqa. 17 Sichus chay
allin kajwan, nitaj mana allin jallpanta
27:3 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos 27:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
(0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata “Uj homer”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
leeriy. c Le 27:11, 12 2 Grano: waj lugarespi ninku cebada.
´
LEVITICO 27:18-30 280
Diospaj taqasqa kananpaj CAP. 27 chay jallpanta japikaponqa,
˜ ˜
Kacharichina Watapi a qon a Le 25:10 pay naupa duenon kasqanrayku. a
chayqa, chay jallpaj precionqa 25 ”’Imapis mashkhachus
pachallanpuni kanqa. valen chaytaqa, tanteakonqa
18 Sitajchus chay jallpanta santo lugarpi mashkhachus
b Le 25:15, 16
Diospaj taqasqa kananpaj uj siclo pesasqanman jina.
Kacharichina Watamanta Sapa sicloqa 12 gramos pesan.1
˜
qhepatana qon chayqa, 26 ”’Tukuy uywaspa
˜ ˜
sacerdoteqa preciota churanqa c Nu´ 18:8, 14 naupaj kaj unasninkoqa
˜ ´
mashkha watasllanachus Jehova Diospata kanku, b
qhepan Kacharichina Watapaj chayrayku mana pipis payman
faltasqanman jina. Chayman qonanta nenqachu. Waka
d Le 25:25 ˜ ˜
jinataj precionta bajanqa unapis chayri oveja unapis
´ ˜
mashkhachus valerqa kachun Jehova Diospatana
chaymanta. b 19 Sichus chay kanku. c 27 Sichus chichipaj
jallpanta Diospaj taqasqa e Le 27:11, 12 qhawasqa uywa kanman
kananpaj qojqa maykajllapis Le 27:18 chayqa, rantikapuyta atenqa

watejmanta rantikapuyta munan ˜ mashkhachus valesqanta
chayqa, mashkhachus chay Pana lado pagaspa. Chay valorninmantaj
jallpa valen chay kikinta a Le 25:10, 28 phishqaman taqaspa ujnintawan
pagachun, chay valorninmantaj yapachun. d Sichus mana
phishqaman taqaspa ujnintawan rantikapunman chayqa,
yapachun. Ajinamanta chay ´
b Ex 13:2 chay uywaqa vendesqa
´
jallpaqa payllapatapuni kanqa. Nu 18:17 kanqa mashkhachus
20 Sichus chay jallpanta valesqanman jina.
mana watejmanta 28 ”’Sichus pipis
´
rantikapunchu, chay jallpataj ´ kapuyninmanta Jehova
c Ex 22:30 ˜
waj runaman vendesqa kanman Dt 15:19 Diosman winaypaj qopunman
˜
chayqa, manana jaykajpis runasta, uywasta chayri
watejmanta rantikapuyta jallpasninta chayqa,
atenqachu. 21 Maypachachus chaykunataqa mana
d Le 27:11-13
chay jallpa Kacharichina Watapi vendekapuyta atinchu, nitaj
kacharichisqa kanqa chaypacha, watejmanta rantikapuytapis.
´ ´
chay jallpaqa Jehova Diospaj Chaykunaqa Jehova Diospaj
˜
kanqa, paypaj taqasqa jallpa. e Nu´ 18:8, 14 taqasqana kanku,
Chay jallpatataj sacerdotes may llimphutaj kanku. e
japikaponqanku. c 29 Nillataj pipis kacharichiyta
˜
22 ”’Sichus pipis rantisqan f Nu´ 21:2
atinchu wanuchisqa kananpaj
´ juchachasqa runataqa.1 f
jallpata Jehova Diospaj taqasqa ˜
kananpaj qon, manataj herencian Chay runaqa wanuchisqapuni
jallpachu kanman chayqa, d kanan tiyan. g
23 sacerdoteqa nenqa chay g Jos 6:17 30 ”’Jallpapi poqosqanmanta
jallpa mashkhachus valesqanta, 1Sa 15:3, 18 sapa chunkamanta ujqa1 h
´
mashkha wataschus qhepan Jehova Diospaj kanqa,
Kacharichina Watapaj
faltasqanman jina. Chay kikin 27:25 1 Hebreo parlaypeqa nin,
h Ge´ 14:20 ´
´ “Uj sicloqa 20 gueras kanan tiyan”.
punchayllapitaj chay runaqa Ge 28:22
´ Uj gueraqa pesarqa 0,57 gramos
Nu 18:21, 26
sacerdotej nisqanman jina Dt 14:22 (0,01835 onzas troy). Yanapa B14
paganqa. e Chay pagasqan 2Cr 31:5 nisqata leeriy. 27:29 1 Chayri
´
qolqetaj Jehova Diospaj taqasqa Ne 13:12
“tukuchisqa kananpaj taqasqa
Mal 3:10
kanqa. 24 Pichus jallpata Lu 11:42 runataqa”. 27:30 1 Chayri “sapa
vendejqa Kacharichina Watapi Heb 7:5 diezmoqa”.
´ ´
281 LEVITICO 27:31 – NUMEROS Kaykunamanta parlan
chajra poqoymanta, ˜ yupashaspa,1 sapa chunka kajta
Pana lado
sachaspa poqoyninmantapis.  Diospaj taqankichej. 33 Allinpis
´ kachun mana allinpis kachun
Chayqa Jehova Diospaj CAP. 27
taqasqamin. 31 Sichus pipis a Le 27:9, 10
ama ajllankichejchu,
sapa chunkamanta ujta nitaj wajwan cambiankichejchu.
qosqanmanta maykajllapis Sichus chay uywata
rantikapuyta munan chayqa, waj uywawan cambiawajchej
chay qosqan mashkhachus chayqa, chay iskaynin
valen chayta pagachun, uywas Diospaj taqasqa
chay valorninmantaj kanqanku. a Nitaj watejmanta
phishqaman taqaspa rantikapuyta atinkichejchu’”.
ujnintawan yapachun. 34 Chay kamachiykunata
´ ´
32 Wakasmanta, Jehova Diosqa Sinaı b orqopi
Moisesman qorqa israelitaspaj.
ovejasmanta, cabrasmanta
imaqa sapa chunkamanta 27:32 1 Michejkunaqa uywasninkuta
´
ujta Jehova Diosman qonkichej. ´
b Ex 3:1 yupaj kanku tojnunku urata
Chaypajqa uywasniykichejta ´ pasachispa.
Nu 1:1

´
NUMEROS
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Guerraman rinankupaj israelita 4 Cohatitaspa ruwanasninku (1-20)


qharista yupanku (1-46) Guersonitaspa ruwanasninku (21-28)
Levitas mana guerraman Meraritaspa ruwanasninku (29-33)
rinankumanta (47-51) Mashkhachus yupasqa
Maynejpichus israelitas kasqankumanta (34 -49)
jarakunankumanta (52-54)
5 Mana llimphupaj qhawasqa kajkunata
2 Sapa ladopi kinsa ayllusniyoj jawaman orqhonamanta (1-4)
grupo (1-34) Juchata rimarinamanta,
Judaj gruponqa inti llojsimuy pagapunamantawan (5-10)
ladopi kanqa (3-9) Qosa warminta celajtin imatachus
Rubenpa gruponqa sur ladopi ruwakunanmanta (11-31)
kanqa (10-16)
Levitaspa campamentonkoqa 6 Nazareos kanankuta nejkuna (1-21)
chaupipi kanqa (17) Sacerdotes imaynatachus
Efrainpa gruponqa inti yaykuy bendecinankumanta (22-27)
ladopi kanqa (18-24) 7 Yupaychana toldota Diosman
Danpa gruponqa norte ladopi jaywanapaj ofrendas (1-89)
kanqa (25-31) ´
8 Aaron qanchis mecherosta
Tukuynin anotasqa qharis (32-34) japichin (1-4)
3 Aaronpa wawasnin (1-4) Levitasta llimphuchakun,
Levitas ajllasqa kanku ruwanasninkutataj ruwayta
sacerdotes kanankupaj (5-39) qallarinku (5-22)
Kuraj wawasrayku Ima edadniyoj levitaschus tinkukuna
pagakunanmanta (40-51) toldopi llankanankumanta (23-26)
´
NUMEROS Kaykunamanta parlan 282

9 Pascuata waj fechapi Mana cuentata qokuspalla


ruwayta atikun (1-14) juchallisqamanta ofrendas (22-29)
Diosta yupaychana toldo patapi Jucha kasqanta yachashaspa
phuyu, nina ima (15-23) juchallikojpaj castigo (30, 31)
10 Qolqe metalmanta cornetas (1-10) Samarikuna punchaypi llantata
´ ˜
Israelitas Sinaı chin jallpamanta pallaj runata wanuchinku (32-36)
puririnku (11-13) Ropaspi waychas (37-41)
Israelitas ima ordenpichus 16 Corewan, Datanwan,
puririsqanku (14 -28) Abiramwan ima oqharikunku (1-19)
´
Moises Hobabta nin israelitasta Oqharikojkuna castigasqa
pusananta (29-34) kanku (20-50)
´
Campamento purirejtin Moises 17 Aaronpa tojnun tikarin,
˜ ˜
Diosmanta manakun (35, 36) chaytaj uj senal (1-13)
11 Dios ninata apachimun 18 Sacerdoteswan levitaswan
quejakusqankurayku (1-3) imatachus ruwanankumanta (1-7)
Israelitas aychamanta waqanku (4 -9) Sacerdotespaj taqasqa imas (8-19)
´
Moises nin israelitasta Kachi trato (19)
˜
manana pusayta atisqanta (10-15) Levitas sapa chunkamanta
´
Jehova espiritunta qon ujta japinku, qonkutaj (20-32)
70 kurajkunaman (16-25)
Eldadwan Medadwan. 19 Puka waka, llimphuchana
´ yaku ima (1-22)
Josue Moisesmanta llakikun (26-30)
´ ˜
Dios yuthusta apachimun, 20 Mıriam Cadespi wanupun (1)
´
israelitastataj castigan aychamanta Moises tojnunwan chhankata wajtan,
˜ juchallikuntaj (2-13)
wanurisqankurayku (31-35)
12 Miriamwan Aaronwan Moisespa Edommanta reyqa israelitasta
contranta rimanku (1-3) mana pasachinchu (14 -21)
´ ´ ˜
Moises tukuymanta Aaron wanupun (22-29)
aswan llampu sonqoyoj runa (3) 21 Israelitas Aradmanta
´ reyta atipanku (1-3)
Jehova Moisesman kutikun (4 -8)
Miriamman lepra onqoy juntaykun (9-16) Cobre katari (4 -9)
´ Israelitas Moab jallpa kantunta
13 Canaan jallpata qhawamunankupaj
12 runasta kachanku (1-24) muyumunku (10-20)
Qhawamojkunamanta chunkaqa Israelitas amorreospa
mana allin kajta willanku (25-33) reyninku Sehonta atipanku (21-30)
Israelitas amorreospa
14 Israelitas Egiptoman kutiyta
reyninku Ogta atipanku (31-35)
munanku (1-10)
Josuewan Calebwan 22 Balac wajyachimun
allin kajta willanku (6-9) Balaamta (1-21)
´ ˜ Balaampa burron parlan (22-41)
Jehova Dios mayta phinakun,
˜
Moisestaj israelitaspaj manapun (11-19) 23 Balaam Diospa nisqanta sutinchan,
˜
Dios nin 40 watasta juchasninkumanta naupaj kaj (1-12)
paganankuta (20-38) Balaam Diospa nisqanta sutinchan,
Amalequitas israelitasta iskay kaj (13-30)
atipaykunku (39-45) 24 Balaam Diospa nisqanta sutinchan,
15 Ofrendasmanta leyes (1-21) kinsa kaj (1-11)
Israelitaspaj, forasterospajpis Balaam Diospa nisqanta sutinchan,
uj leylla (15, 16) tawa kaj (12-25)
´
283 NUMEROS Kaykunamanta parlan –1:12

25 Israelita qharis Moabmanta 30 Qharispa ruwasaj nisqanku (1, 2)


˜
warmiswan punuykunku (1-5) Warmispata, sipaskunajta
Finehaspa ruwasqan (6-18) ruwasaj nisqanku (3-16)
26 Israelitasta watejmanta 31 Israelitas madianitasmanta
yupanku (1-65) vengakunku (1-12)
˜
27 Zelofehadpa warmi wawasnin (1-11) Balaamta wanuchinku (8)
´ Maqanakumanta apamusqanku
Josue yaykun Moisespa
cuentanmanta (12-23) imas (13-54)
´
28 Ofrendasmanta kamachiykuna (1-31) 32 Jordan mayoj inti llojsimuynin ladopi
´ jallpasta japikunku (1-42)
Sapa dıa qolachina ofrendas (1-8)
Samarikuna punchaypaj 33 Israelitaspa jarakusqasninku (1-49)
´
ofrendas (9, 10) Canaan jallpaman yaykunankumanta
Sapa killapaj ofrendas (11-15) kamachiykuna (50-56)
Pascuapaj ofrendas (16-25) ´
34 Canaan jallpaj lindesnin (1-15)
Semanas Fiestapaj Jallpata partejkuna (16-29)
ofrendas (26-31)
35 Levitaspaj llajtas (1-8)
29 Ofrendasmanta kamachiykuna (1-40) Pakakuna llajtas (9-34)
Cornetata waqachina
36 Warmispa herenciankumanta ley (1-13)
punchay (1-6)
Perdonta Tarina Punchay (7-11)
Chujllas Fiesta (12-38)

´ ´
1 Chant a Jehova Diosqa
´
Moiseswan parlarqa Sinaı ´
CAP. 1
a Ex 19:1
Hch 7:38
4 ”Yanapachikuychejtaj
sapa ayllumanta1 uj qhariwan,
chin jallpapi, Dioswan
a ayllunmanta uma kajwan. a
tinkukuna toldopi, b ´
b Ex 25:22 5 Kaykuna kanku pikunachus
israelitas Egiptomanta ´ yanapasonqachej chaykunaj
c Ex 40:17 ´
llojsimusqankumanta iskay kaj sutisnin: Rub en ayllumanta
˜ ´
watapi, iskay kaj killaj naupaj d Ex 30:12 Sedeurpa wawan Elizur. b
´
punchayninpi. c Diosqa ´
e Ex 30:14
6 Sime on ayllumanta
Moisesman kay jinata nerqa:  Zurisadaijpa wawan Selumiel. c
´
2 “Israelitasmanta1 tukuy ˜
Pana lado 7 Juda ayllumanta Aminadabpa
´
qharista yupaychej, d ujmanta ´
a Ex 18:25 wawan Nahs on. d 8 Isacar
´ ayllumanta Zuarpa wawan
uj sutisninkuta qhelqaspa, Nu 1:16
´
mayqen familiamantachus Jos 22:13, 14 Netanel. e 9 Zabulon ayllumanta
˜ Jos 23:2
Helonpa wawan Eliab. f
kasqankuman jina, naupa 1Cr 27:1
tatasninkoj sutisninman 10 Josejpa wawasninpa
b Nu´ 2:10 ´
jinataj. 3 Qanwan Aaronwan ayllusninkumanta: Efra ın
sutisninkuta qhelqaychej taqa c Nu´ 7:11, 36 ayllumanta g Amihudpa wawan
´ ´
taqasta1 veinteyojmanta d Rut 4:20
Elisama. Manases ayllumantataj
pataman kajkunata, e guerraman Lu 3:23, 32 Pedahzurpa wawan Gamaliel.
´
riyta atinku chay israelitasllata. 11 Benjam ın ayllumanta
e Nu´ 10:15 ´
Guideonijpa wawan Abidan. h
1:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa f Nu´ 7:11, 24 12 Dan ayllumanta Amisadaijpa
wawasninmanta”. 1:3 1 Hebreo
g Ge´ 48:20
parlaypeqa nin, “ejercitosninkuman 1:4 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
jina”. h Nu´ 2:22 ashkha familias kanku.
´
NUMEROS 1:13-32 284
´
wawan Ahiezer. a 13 Aser CAP. 1 24 Gadpa mirayninmanta
ayllumanta Ocranpa wawan a Nu´ 7:11, 66 kajkunaj a sutisninpis qhelqasqa
Paguiel. b 14 Gad ayllumanta karqa mayqen familiamantachus
Deuelpa wawan Eliasaf. c kasqankuman jina,
´ b Nu´ 7:11, 72 ˜
15 Neftalı ayllumanta Enanpa naupa tatasninkoj sutisninman
´
wawan Ahira. d 16 Chaykuna jinataj. Veinteyojmanta pataman
kanku israelitas ukhumanta c Nu´ 2:14 yupasqa karqanku, guerraman
´
ajllasqa kajkuna, tatasninkoj Nu 7:11, 42
´ riyta atej tukuy qharis.
ayllusninkumanta Nu 10:20
25 Gad ayllumanta yupasqa
kamachejkuna, e Israelpi waranqa kajkunaqa tukuyninpi
runasta kamachejkuna”. f d Nu´ 2:29 karqanku 45.650 qharis.
´ ´
17 Chant a Moiseswan Nu 10:27 26 Judaj mirayninmanta
Aaronwanqa, wajyacherqanku kajkunaj b sutisninpis qhelqasqa
chay pikunatachus Dios ajllarqa ´ karqa mayqen familiamantachus
e Ex 18:21 ˜
chaykunata. 18 Iskay kaj killaj ´
Nu 7:2 kasqankuman jina, naupa
˜
naupaj punchayninpi tatasninkoj sutisninman jinataj.
tukuy israelitasta tantarqanku f Dt 1:15
Veinteyojmanta pataman
veinteyojmanta yupasqa karqanku, guerraman
pataman kajkunata, g riyta atej tukuy qharis.
´ ´
ujmanta uj yupanankupaj, g Ex 30:14 27 Juda ayllumanta yupasqa
sutisninkutataj qhelqanankupaj kajkunaqa tukuyninpi
mayqen familiamantachus karqanku 74.600 qharis.
h Nu´ 26:1, 2
kasqankuman jina,
˜ 28 Isacarpa mirayninmanta
naupa tatasninkoj sutisninman kajkunaj c sutisninpis qhelqasqa
jinataj, 19 Moisesman i Ge´ 29:32 karqa mayqen familiamantachus
´ ´
Nu 2:10, 11 ˜
Jehova Dios kamachisqanman kasqankuman jina, naupa
jina. Ajinata Moisesqa tatasninkoj sutisninman jinataj.
israelitaspa sutisninkuta j Ge´ 29:33 Veinteyojmanta pataman
´ ´
qhelqarqa Sinaı chin jallpapi. h Ge 46:10
´
yupasqa karqanku, guerraman
20 Israelpa kuraj wawan Nu 2:12, 13

riyta atej tukuy qharis.
Rubenpa i mirayninmanta ˜ 29 Isacar ayllumanta yupasqa
Pana lado
kajkunaj sutisnenqa qhelqasqa kajkunaqa tukuyninpi
a Ge´ 30:10, 11
karqa mayqen familiamantachus ´ karqanku 54.400 qharis.
˜ Ge 46:16
kasqankuman jina, naupa ´
Nu 2:14, 15 30 Zabulonpa mirayninmanta
tatasninkoj sutisninman jinataj. kajkunaj d sutisninpis qhelqasqa
Ujmanta uj yupasqa karqanku, karqa mayqen familiamantachus
b Ge´ 29:35 ˜
veinteyojmanta pataman, ´
Ge 46:12 kasqankuman jina, naupa
guerraman riyta atej tukuy ´
Nu 2:3, 4 tatasninkoj sutisninman jinataj.
´
qharis. 21 Ruben ayllumanta 1Cr 5:2 Veinteyojmanta pataman
Mt 1:2
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi Heb 7:14 yupasqa karqanku, guerraman
karqanku 46.500 qharis. riyta atej tukuy qharis.
´
22 Simeonpa mirayninmanta 31 Zabulon ayllumanta
c Ge´ 30:17, 18 yupasqa kajkunaqa tukuyninpi
kajkunaj j sutisninpis qhelqasqa ´
Ge 46:13
karqa mayqen familiamantachus ´
Nu 2:5, 6 karqanku 57.400 qharis.
˜
kasqankuman jina, naupa 32 Josejpa mirayninpis,
tatasninkoj sutisninman jinataj. Efrainmanta jamojkunaqa e
d Ge´ 30:20
Ujmanta uj yupasqa karqanku, ´
Nu 2:7, 8
qhelqasqa karqanku
veinteyojmanta pataman, mayqen familiamantachus
˜
guerraman riyta atej tukuy kasqankuman jina, naupa
´ e Ge´ 41:51, 52
qharis. 23 Simeon ayllumanta ´ tatasninkoj sutisninman jinataj.
Ge 46:20
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi ´
Ge 48:17-19 Veinteyojmanta pataman
karqanku 59.300 qharis. ´ yupasqa karqanku, guerraman
Nu 2:18, 19
´
285 NUMEROS 1:33-51
˜
riyta atej tukuy qharis. CAP. 1 kasqankuman jina, naupa
´
33 Efra ın ayllumanta a Nu´ 2:20, 21 tatasninkoj sutisninman jinataj.
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi Veinteyojmanta pataman
karqanku 40.500 qharis. yupasqa karqanku, guerraman
b Ge´ 43:29
34 Manasespa mirayninmanta ´
Ge 46:21 riyta atej tukuy qharis.
´
kajkunaj a sutisninpis qhelqasqa ´
Nu 2:22, 23 43 Neftalı ayllumanta yupasqa
karqa mayqen familiamantachus kajkunaqa tukuyninpi
˜
kasqankuman jina, naupa c Ge´ 30:4-6 karqanku 53.400 qharis.
tatasninkoj sutisninman jinataj. ´
Ge 46:23
´
44 Ajinata israelitasta
Veinteyojmanta pataman Nu 2:25, 26
´
Nu 10:25
yuparqanku Moiseswan,
yupasqa karqanku, guerraman Aaronwan, Israelmanta
riyta atej tukuy qharis. 12 kamachejkunawan ima,
´ d Ge´ 35:26
35 Manas es ayllumanta ´ ayllusninkumanta umas
Nu 2:27, 28
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi karqanku chay
karqanku 32.200 qharis. kamachejkunawan.
˜
36 Benjaminpa e Ge´ 30:7, 8
´ 45 Yuparqankutaj naupa
Ge 46:24
mirayninmanta kajkunaj b ´
Nu 2:29, 30
tatasninkoj sutisninkuman jina
sutisninpis qhelqasqa karqa ´
Nu 26:48 veinteyojmanta pataman,
mayqen familiamantachus  guerraman riyta atej tukuy
˜ ˜
kasqankuman jina, naupa Pana lado qharista. 46 Chay yupasqa
tatasninkoj sutisninman jinataj. a Ge´ 13:16 kajkunaqa tukuyninpi
´
Veinteyojmanta pataman Ge 22:17
´ karqanku 603.550 qharis. a
Ge 46:3
yupasqa karqanku, guerraman ´
Ex 38:26 47 Levita1 familiastaj b
riyta atej tukuy qharis. ´
Nu 2:32 tukuy aylluntin mana
´
37 Benjam ın ayllumanta yupasqaschu karqanku chay
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi ujnin aylluswan khuska. c
b Ge´ 29:34 ´
karqanku 35.400 qharis. ´
Ge 46:11 48 Jehova Diosqa Moisesman
38 Danpa mirayninmanta ´ ´
Nu 3:12 nerqa: 49 “Lev ı ayllumanta
kajkunaj c sutisninpis qhelqasqa kajkunallata ama yupankichu,
karqa mayqen familiamantachus c Nu´ 2:33 ama paykunaj sutisninkuta
˜ ´
kasqankuman jina, naupa Nu 26:63, 64 qhelqankichu chay ujnin
tatasninkoj sutisninman jinataj. israelitaspa sutisninkuta
Veinteyojmanta pataman d Nu´ 26:62, 63 qhelqashaspaqa. d
yupasqa karqanku, guerraman 50 Levitastaqa churanki trato
riyta atej tukuy qharis. ´ ruwasqamanta arca nisqa caja
39 Dan ayllumanta e Ex 31:18
kashan chay toldomanta
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi cargoyoj kanankupaj, e
karqanku 62.700 qharis. ´
f Ex 38:21 tukuy imasninmantawan. f
40 Aserpa mirayninmanta ´
Nu 3:6, 8 Paykuna apanqanku yupaychana
kajkunaj d sutisninpis qhelqasqa toldota, tukuy imasnintawan. g
karqa mayqen familiamantachus g Nu´ 4:15 Chaypi ruwanastapis
˜ ´
kasqankuman jina, naupa Nu 4:24-26
´ paykunalla ruwanqanku. h
tatasninkoj sutisninman jinataj. Nu 4:31-33
Chantapis levitasqa
Veinteyojmanta pataman tiyakonqanku chay toldoj
yupasqa karqanku, guerraman h Nu´ 3:30, 31 muyuyninpi. i 51 Yupaychana
´
riyta atej tukuy qharis. Nu 4:12
toldotaqa mayman apanapajpis
41 Aser ayllumanta levitas phaskaranqanku. j
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi i Nu´ 2:17 Maymanpis chayaspataj
´
karqanku 41.500 qharis. Nu 3:23, 29
´ paykunallataj watejmanta
42 Neftalijpa mirayninmanta Nu 3:35, 38
chay toldota armanqanku.
kajkunaj e sutisninpis qhelqasqa
karqa mayqen familiamantachus j Nu´ 10:17, 21 1:47 1 Glosariopi levita nisqata leeriy.
´
NUMEROS 1:52–2:16 286
´
Sichus waj runa1 chay CAP. 1 4 Juda ayllumanta guerraman
toldoman qayllaykonqa chayqa, a Nu´ 3:10 rinankupaj anotasqa kajkunaqa
˜ ´
wanuchisqa kanqa. a Nu 18:22 kanku 74.600 qharis. a
52 ”Sapa israelitaqa toldo 5 Paykunaj ladonkupitaj Isacar
wasinta1 armanqa mayqen b Nu´ 2:2, 34 ayllu jarakonqa. Isacar ayllutaqa
campamentopichus2 kamachenqa Zuarpa wawan
tocan chaypi, maypichus c Nu´ 8:19 Netanel. b 6 Isacar ayllumanta
´
kinsa ayllusniyoj grupon b Nu 18:5 guerraman rinankupaj anotasqa
taqa taqaspi3 kanqa chaypi. kajkunaqa kanku 54.400 qharis. c
´
53 Levitasqa toldo d Nu´ 8:24 7 Juda aylloj ujnin ladonpitaj
´ ´ ´
wasisninkuta armanqanku Nu 18:2, 3 Zabulon ayllu jarakonqa. Zabulon
1Cr 23:32
trato ruwasqamanta arcayoj 
ayllutaqa kamachenqa Helonpa
´
yupaychana toldoj muyuyninpi. wawan Eliab. d 8 Zabulon
˜ CAP. 2
Ajinamanta ama phinakuyniy ayllumanta guerraman
e Nu´ 1:52
israelitasman jamunanpaj. c rinankupaj anotasqa kajkunaqa
Levitasqa cuentayoj kanqanku1 kanku 57.400 qharis. e
f Nu´ 7:12
trato ruwasqamanta arcayoj ´
Nu 10:14
9 ”Judaj campamentonmanta
yupaychana toldomanta”, d nispa. Rut 4:20 guerraman rinankupaj anotasqa
54 Israelitastaj ruwarqanku Mt 1:4 kajkunaqa, tukuyninku kanku
´ 
imastachus Jehova Dios 186.400 qharis. Paykuna
Moisesman kamacherqa
˜
Pana lado ˜
naupajta campamentonkuta
tukuy chayta. Paykunaqa a Nu´ 1:27 oqharenqanku. f
nisqanman jinapuni ruwarqanku. 10 ”Sur ladopeqa1 Rubenpa
´
2 Jehova Diosqa Moisesman
Aaronmanpis nerqa:
b Nu´ 7:11, 18
´
Nu 10:15
campamentonmanta g kinsa
ayllusniyoj grupo jarakonqa,
´
2 “Israelitasqa jarakonqanku taqa taqaspi.3 Ruben ayllutataj
maypichus kinsa ayllusniyoj1 c Nu´ 1:29 kamachenqa Sedeurpa wawan
´
gruponku kanqa chaypi. e Elizur. h 11 Rub en ayllumanta
Sapa israelitaqa jarakonqa d Nu´ 7:11, 24 guerraman rinankupaj anotasqa
˜ ˜ ´
naupa tatanpaj se nal2 Nu 10:16 kajkunaqa kanku 46.500 qharis. i
churasqa kanqa chay qayllapi. 12 Paykunaj ladonkupitaj
´
Tukuy israelitasqa jarakonqanku e Nu´ 1:31 Sime on ayllu jarakonqa.
tinkukuna toldo qhawarisqa, ´
Simeon ayllutaqa kamachenqa
chay toldoj muyuynintinpi. f Nu´ 10:14 Zurisadaijpa wawan Selumiel. j
´
3 ”Este ladopeqa, nisunman 13 Sime on ayllumanta
inti llojsimuy ladopeqa guerraman rinankupaj anotasqa
g Nu´ 1:20
Judaj campamentonmanta2 kajkunaqa kanku 59.300 qharis. k
´
kinsa ayllusniyoj grupo 14 Ruben aylloj ujnin ladonpitaj
jarakonqa, taqa taqaspi.3 h Nu´ 7:11, 30 Gad ayllu jarakonqa.
´
´ Nu 10:18
Juda ayllutataj kamachenqa Gad ayllutaqa kamachenqa
´
Aminadabpa wawan Nahson. f Reuelpa wawan Eliasaf. l
i Nu´ 1:21
15 Gad ayllumanta guerraman
1:51 1 Waj runa nispaqa parlashan rinankupaj anotasqa kajkunaqa
mana levitachu kajmanta. 1:52 j Nu´ 7:11, 36 kanku 45.650 qharis. m
1 Chayri “carpa wasinta”. 1:52; 2:3 ´
Nu 10:19
2 Campamentoqa ashkha toldo wasis. 16 ”Rubenpa
1:52; 2:3, 10 3 Hebreo parlaypeqa nin, campamentonmanta
k Nu´ 1:23
“ejercitosninkuman jina”. 1:53 1 Chayri guerraman rinankupaj anotasqa
“toldota waqaychanqanku”, “toldopi kajkunaqa, tukuyninku kanku
ruwanasninkuta ruwanqanku”. 2:2 l Nu´ 7:11, 42 151.450 qharis. Paykunaqa
´ ˜
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Nu 10:20
naupaj kaj campamentoj
ashkha familias kanku. 2 Chayri
“estandarte”. m Nu´ 1:25 2:10 1 Chayri “Ura ladopipis”.
´
287 NUMEROS 2:17–3:2
´
qhepanta campamentonkuta CAP. 2 Ahiezer. a 26 Dan ayllumanta
oqharenqanku. a a Nu´ 10:18 guerraman rinankupaj anotasqa
17 ”Tinkukuna toldota kajkunaqa kanku 62.700 qharis. b
astana kajtin, b levitaspa b Nu´ 1:51 27 Paykunaj ladonkupitaj
campamentonkoqa Aser ayllu jarakonqa. Aser
c 1Co 14:33, 40
chay ujnin campamentospa ayllutaqa kamachenqa
chaupinta renqa. d Nu´ 7:11, 48 Ocranpa wawan Paguiel. c
”Ayllusqa purirenqanku
´
Nu 10:22 28 Aser ayllumanta guerraman
imaynatachus jarakunku rinankupaj anotasqa kajkunaqa
e Nu´ 1:33 kanku 41.500 qharis. d 29 Dan
chay kikin ordenllapitaj, c ´
turnonkuman jina, kinsa f Ge´ 48:20
aylloj ujnin ladonpitaj Neftal ı
´
ayllusniyoj gruponkuman jina. ayllu jarakonqa. Neftalı ayllutaqa
18 ”Inti yaykuy ladopeqa g Nu´ 7:11, 54 kamachenqa Enanpa wawan
´ ´
Efrainpa campamentonmanta
´
Nu 10:23 Ahira. e 30 Neftal ı ayllumanta
kinsa ayllusniyoj grupo guerraman rinankupaj anotasqa
h Nu´ 1:35
jarakonqa, taqa taqaspi.1 kajkunaqa kanku 53.400 qharis. f
´ 31 ”Danpa
Efraın ayllutataj kamachenqa i Nu´ 7:11, 60
´ ´
Nu 10:24 campamentonmanta anotasqa
Amihudpa wawan Elisama. d
´ kajkunaqa, tukuyninku kanku
19 Efraın ayllumanta guerraman j Nu´ 1:37
rinankupaj anotasqa kajkunaqa 157.600 qharis. Paykunaqa
kanku 40.500 qharis. e tukuymanta qhepata
k Nu´ 10:22
20 Paykunaj ladonkupitaj  campamentonkuta
´ ˜ oqharenqanku g kinsa ayllusniyoj
Manas es ayllu jarakonqa. f Pana lado
´ gruponkuman jina”.
Manases ayllutaqa kamachenqa a Nu´ 7:11, 66
Pedahzurpa wawan Gamaliel. g ´
Nu 10:25 32 Tukuy chay
´ campamentosmanta guerraman
21 Manas es ayllumanta
b Nu´ 1:39 rinankupaj yupasqa israelitasqa
guerraman rinankupaj anotasqa ˜
kajkunaqa kanku 32.200 qharis. h anotasqa karqanku naupa
´ c Nu´ 7:11, 72
22 Efraın aylloj ujnin ladonpitaj ´
Nu 10:26
tatasninkoj sutisninkuman jina.
´ Tukuyninkutaj karqanku
Benjam ın ayllu jarakonqa.
´ d Nu´ 1:41 603.550 qharis.h 33 Levitastaj
Benjamın ayllutaqa kamachenqa
´ tukuy aylluntin mana
Guideonijpa wawan Abidan. i e Nu´ 7:11, 78
´ yupasqachu karqanku i chay ujnin
23 Benjam ın ayllumanta ´
Nu 10:27 ´
guerraman rinankupaj anotasqa aylluswan khuska, j Jehova Dios
kajkunaqa kanku 35.400 qharis. j f Nu´ 1:43 Moisesman kamachisqanman jina.
24 ”Efrainpa 34 Israelitasqa tukuy chayta
g Nu´ 10:25
´
campamentonmanta ruwarqanku Jehova Dios
guerraman rinankupaj anotasqa Moisesman kamachisqanman
h G´ e´ 15:5
kajkunaqa, tukuyninku kanku Ex 38:26
jina. Paykunaqa jarakoj kanku
108.100 qharis. Paykunaqa
´
Nu 1:46 kinsa ayllusniyoj gruponkuman
´
iskay kaj campamentoj
Nu 14:29
´
jina, k chayman jinallataj
Nu 26:51, 64
qhepanta campamentonkuta campamentonkuta oqharej
i Nu´ 1:47
kanku, l mayqen familiamantachus
oqharenqanku. k ˜
´
Nu 26:62, 63 kasqankuman jina, naupa
25 ”Norte ladopeqa2 Danpa
tatasninkoj sutisninkuman jinataj.
campamentonmanta kinsa j Nu´ 3:15 ´
ayllusniyoj grupo jarakonqa,
taqa taqaspi.1 Dan ayllutataj k Nu´ 2:2
3 Maypachachus Jehova Diosqa
´
Moiseswan Sinaı orqopi
kamachenqa Amisadaijpa wawan parlarqa chaypacha,
l Nu´ 10:28 Aaronpatawan Moisespatawan
2:18, 25 1 Hebreo parlaypeqa nin,  mirayninku kaykuna karqanku.m
“ejercitosninkuman jina”. 2:25 2 Chayri CAP. 3 2 Aaronpa wawasnenqa kaykuna
´
“Pata ladopipis”. m Ex 19:2 karqanku: Kuraj kajqa Nadab,
´
NUMEROS 3:3-20 288
´ ´ ˜
chanta Abihu, a Eleazar,b Itamar CAP. 3 qayllaykonqa chayqa, wanuchisqa
ima. c 3 Chaykuna karqanku a Le 10:1 kanqa”,a nispa.
´
Aaronpa wawasnin, ajllasqa 1Cr 24:2 11 Jehova Diosqa Moisesman
sacerdotes,1 pikunachus ´
b Ex 6:25 parlaspa nillarqataj:
sacerdotes kanankupaj Dt 10:6 12 “Israelitas ukhumanta
churasqa karqanku chaykuna. d ´ levitasta ajllakuni israelitaspa
´ c Ex 6:23
4 Nadabwan Abihuwanqa Jehova ´
Ex 38:21 tukuy kuraj wawasninkoj
˜ ˜
Diospa naupaqenpi wanorqanku, 1Cr 6:3 cuentanmanta. b Chayrayku
´
imaraykuchus Jehova Diosman ´
d Ex 28:1
levitasqa noqajta kanqanku.
mana jaywananku ninata
´ Le 8:2, 3 13 Tukuy kuraj wawasqa
jaywarqankue Sinaı chin noqajta kanku. c Maypachachus
e Le 10:1, 2
jallpapi. Chantapis paykunajtaqa Egiptopi kuraj wawasta
˜
mana wawasninku karqachu. f Nu´ 3:32 wanucherqani chaypacha, d
´
Eleazarwanf Itamarwantaj g Nu 20:26 noqapaj taqakorqani israelitaspa
tatanku Aaronwan khuska g Nu´ 4:28 tukuy kuraj wawasninkuta,
´ ˜
sacerdotesllapuni karqanku. Nu 7:8 jinallataj uywaspa naupaj kaj
´ ˜
5 Jehova Diosqa Moisesta h Nu´ 8:6
unasninkutapis. e Chaykunaqa
´
nerqa: 6 “Levı aylluta1 ´
Nu 18:2 noqajta kanku. Noqamin
´
qayllaykuchiyh sacerdote Aaronpa Jehova Diosqa kani”, nispa.
˜ i Nu´ 1:50 ´
naupaqenman. Paykunaqa ´ 14 Jehova Diosqa
Nu 8:11 ´
Aaronta yanapachunku. i Sinaı chin jallpapi Moisesman
7 Levitasqa tinkukuna toldoj j Nu´ 4:12 nillarqataj: f 15 “Levitasmanta
˜
naupaqenpi ruwanasninkuta k Nu´ 1:51 tukuy qharista yupaspa
ruwachunku Aaronpaj, tukuy sutisninkuta qhelqay,
israelitaspajpis, yupaychana l Nu´ 8:15, 16 uj killayojmanta pataman, g
´ ˜
Nu 18:6
toldopaj ruwanasninkuta ruwaspa. naupa tatasninkoj
´
8 Levitasqa tinkukuna m Ex 40:15
´
sutisninkuman jina, mayqen
toldoj tukuy imasninmanta Nu 18:7 familiamantachus kasqankuman

cuentayoj kachunku.j Chantapis ˜ jinataj”, nispa. 16 Moisestaj
israelitaspaj ruwanasninkuta Pana lado paykunata yupaspa sutisninkuta
a Nu´ 16:39, 40 ´
ruwachunku, yupaychana 1Sa 6:19
qhelqarqa Jehova Dios
toldopaj ruwanasta ruwaspa. k 2Cr 26:16, 18 kamachisqanman jina.
9 Levitastaqa Aaronman, 17 Levijpa wawasnenqa
b Nu´ 3:41, 45
wawasninmanwan entreganayki kaykuna karqanku:
˜ ´ ´ ´
tiyan. Paykunaqa entregasqana c Ex 13:2 Guerson, Cohat, Merarı ima. h
´
kanku, israelitas ukhumanta
˜
Ex 34:19
´ 18 Guersonpa wawasnenqa
Nu 18:15
paypaj taqasqana kanku. l Lu 2:23
karqanku Libniwan Simeiwan. i
10 Aaronta wawasnintawan ´
Chay wawasninpa
churay sacerdotes kanankupaj. d Ex 13:15 familiasninkupis paykunaj
Paykuna sacerdote e Le 27:26 sutisnillankuwantaj
ruwanasta ruwachunku.m ´
rejsisqas karqanku.
Diospa toldo wasinman1 mana f Ex 19:1 19 Cohatpa wawasnenqa
sacerdotechu kaj runa2 g Nu´ 3:39 karqanku: Amram, Izhar,
´
´ Hebron, Uziel ima. j
3:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, h Ex 6:16
Chay wawasninpa
´
“jawisqa sacerdotes”. Glosariopi Nu 26:57
1Cr 23:6 familiasninkupis paykunaj
sacerdote nisqata leeriy. 3:6
sutisnillankuwantaj
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´
i Ex 6:17
ashkha familias kanku. 3:10 rejsisqas karqanku.
1 Chayri “carpa wasinman”.
´
j Ex 6:18 20 Merarijpa wawasnenqa
2 Mana sacerdotechu kaj runa nispaqa karqanku Mahliwan k
k 1Cr 6:29
parlashan mana Aaronpa Musiwan. l Chay wawasninpa
´
familianmantachu kaj runamanta. l Ex 6:19 familiasninkupis paykunaj
´
289 NUMEROS 3:21-38
´
sutisnillankuwantaj rejsisqas CAP. 3 wawan Elizafan. 31 Cohatitasqa
karqanku. a 1Cr 6:20 cuentayoj karqanku arca nisqa
Chaykuna karqanku levita cajamanta, a mesamanta, b
˜ b Nu´ 4:38-40
familias, naupa tatasninkoj candeleromanta,1 c
sutisninkuman jina. c Nu´ 1:53 altaresmanta, d imaschus santo
21 Guersonmanta kay lugarpi karqa chay imasmanta, e
d Nu´ 4:24-26 cortinamanta, f chay ruwaypaj
familias jamorqanku: libnitas, a
´ ´ kaj tukuy imasmantawan. g
simeıtas ima. Chay familias e Ex 26:7
karqanku guersonitas. ´ 32 Levitaspa kuraj
22 Paykuna ukhumanta f Ex 26:14 kamachejninkoqa karqa
tukuy yupasqa qharisqa ´
g Ex 26:36 sacerdote Aaronpa wawan
uj killayojmanta pataman ´
Eleazar. h Pay kamachej santo
7.500 qharis karqanku. b h Ex 27:9 lugarpi ruwanasmanta
23 Guersonita familiasqa ´
i Ex 27:16
cuentayoj kajkunata.
toldo wasisninkuta armaj kanku 33 Merarimanta kay familias
Diosta yupaychana toldoj j Nu´ 3:19 jamorqanku: mahlitas, musitas
wasanpi, c inti yaykuy ladopi. k Nu´ 4:34-36
ima. Chay familias karqanku
24 Guersonita familiasta meraritas. i 34 Paykuna
kamachejqa karqa Laelpa wawan l Nu´ 1:53 ukhumanta tukuy yupasqa
Eliasaf. 25 Guersonitasqa ´ qharisqa uj killayojmanta
m Ex 6:22
Dioswan tinkukuna toldopi 1Cr 6:18 pataman 6.200 qharis karqanku. j
cuentayoj karqanku d Diosta  35 Merarita familiasta
yupaychana toldomanta, e ˜ kamachejqa karqa Abihailpa
Pana lado
tukuy qhatanasninmanta, f ´ wawan Zuriel. Paykunaqa toldo
a Ex 25:10
toldo punkoj cortinanmanta, g ´ wasisninkuta armaj kanku
26 patioj cortinasninmantawan, h b Ex 25:23
Diosta yupaychana toldoj ujnin
mayqenchus Diosta yupaychana ´
c Ex 25:31 ladonpi, norte ladopi.1 k
toldotawan altartawan1 36 Meraritasqa cuentayoj
´ d Ex
´
muyurej chaymanta, chanta ´
27:1, 2 karqanku Diosta yupaychana
Ex 30:1-3
patio punkoj cortinanmanta, i toldoj marcosninmanta, l
´
watanasninmanta, e Ex 38:3 sujetana kaspisninmanta, m
chay ruwaypaj kaj tukuy ´ machonesninmanta,1 n
f Ex 26:31
imasmantawan. chukusninmanta, tukuy
27 Cohatmanta kay familias g Nu´ 4:15 imasninmanta, o chay ruwaypaj
jamorqanku: amramitas, kaj tukuy imasmantawan. p
h Nu´ 4:16
izharitas, hebronitas, uzielitas ´
Nu 20:28
37 Cuentayojllataj karqanku
ima. Chay familias karqanku patioj muyuyninpi karqa chay
cohatitas. j 28 Paykuna i Nu´ 3:20
´
kaspismanta, chay kaspispa
Nu 26:58
ukhumanta tukuy qharisqa chukusninmanta, q
uj killayojmanta pataman j Nu´ 4:42-44 estacasninmanta,
8.600 qharis karqanku. watanasninmantawan.
k Nu´ 1:53
Paykunaqa santo lugarmanta 38 Diosta yupaychana toldoj
˜
cuentayoj karqanku. k ´
l Ex 36:20 naupaqenpi, inti llojsimuy
29 Cohatita familiasqa toldo ladopi, Dioswan tinkukuna
wasisninkuta armaj kanku
´
m Ex 36:31 ˜
toldoj naupaqenpi jarakoj
Diosta yupaychana toldoj ´ ´
n Ex
´
26:32, 37
kanku Moises, Aaron, wawasnin
´
ujnin ladonpi, sur ladopi.1l Ex 36:37, 38 ima. Paykunaqa israelitaspa
30 Cohatita familiasta ´ cuentankumanta Diospa toldo
o Ex 27:19
kamachejqa karqa Uzielpa m
p Nu´ 4:31, 32
3:31 1 Chayri “candelabromanta”. 3:35
3:26 1 Glosariopi altar nisqata leeriy. 1 Chayri “pata ladopi”. 3:36 1 Chayri
´
3:29 1 Chayri “ura ladopi”. q Ex 27:10, 11 “columnasninmanta”.
´
NUMEROS 3:39–4:5 290
wasinta qhawananku karqa. CAP. 3 qharismanta nisqaqa. a
Sichus waj runa1 chay toldoman a Nu´ 3:10 Chay qharistaqa rantinki, b
˜
qayllaykoj chayqa wanuchisqa 47 sapa ujmanta phishqa siclos1
kanan karqa. a qolqeta tantaspa, c santo
39 Moiseswan Aaronwanqa lugarpi mashkhachus uj siclo
b Nu´ 3:15
tukuy levita qharista pesasqanman jina. Sapa sicloqa
yuparqanku uj killayojmanta 12 gramos pesan.2 d 48 Chay
´
pataman, Jehova Dios 273 qharispa cuentanmanta
kamachisqanman jina. c Nu´ 3:12 tantasqa qolqetataj, Aaronman
Paykunaqa levitasta yuparqanku wawasninmanwan jayway”,
mayqen familiamantachus nispa. 49 Moisestaj chay
kasqankuman jina. ´
qolqeta tantarqa, levitasmanta
Tukuyninpitaj 22.000 qharis d Ex 13:2
´ aswan ashkha karqanku
Nu 18:15
karqanku. 
chaykunamanta pagakusqanta.
´ 50 Chay 273 qharismanta
40 Jehova Diosqa Moisesman ˜
Pana lado
nerqa: “Israelitaspa tukuy pagakusqan qolqeta tantasqanqa
a Nu´ 3:39, 43
kuraj qhari wawasninkuta yupay 1.365 siclos karqa, santo lugarpi
uj killayojmanta pataman. b mashkhachus uj siclo
Paykunata yupaspa sutisninkuta pesasqanman jina.
qhelqay. 41 Israelitaspa b Nu´ 18:15 51 Chaymantataj Moisesqa
tukuy kuraj wawasninkoj chay qolqeta Aaronman,
cuentanmantaqa levitasta wawasninmanwan jaywarqa,
´
noqapaj taqapuway. c Noqamin Jehova Dios nisqanman jina,
´ c Nu´ 18:15, 16 ´
Jehova Diosqa kani. Israelitaspa imaynatachus Jehova Dios
˜
uywasninkoj tukuy naupaj kaj Moisesman kamacherqa
˜
u nasninkoj cuentanmantataj chayman jinapuni.
´
levitaspa uywasninkuta noqapaj
taqapuway”, d nispa. 42 Chanta
´ d Le 27:25
 4 Jehova Diosqa Moisesman,
Aaronmanwan parlaspa
Moisesqa israelitaspa tukuy CAP. 4 nerqa: 2 “Levitasmanta
kuraj wawasninkuta yupaspa e Nu´ 3:19, 27 cohatitasta yupaychej, e mayqen
´
sutisninkuta qhelqarqa, Jehova familiamantachus kasqankuman
Dios payman kamachisqanman ˜
jina, naupa tatankoj sutinman
jina. 43 Tukuynin kuraj jinataj. 3 Yupaychejtaj
wawasqa uj killayojmanta f 1Cr 23:3
30 watasniyojmanta f
Lu 3:23
pataman tukuyninpi karqanku 50 watasniyojkama kajkunata, g
22.273 qharis. tinkukuna toldopi ruwanasta
´
44 Jehova Diosqa Moisesman ruwanqanku chaykunata. h
parlaspa nillarqataj: g Nu´ 8:25, 26 4 ”Kaymin tinkukuna toldopi
45 “Israelitaspa tukuy kuraj cohatitaspa ruwanasninkoqa. i
wawasninkoj cuentanmantaqa Chayqa may santomin.
levitasta noqapaj taqapuway, 5 Israelitas puririnanku kajtin,
israelitaspa uywasninkoj h Nu´ 4:30
1Cr 6:48 Aaronwan wawasninwanqa
cuentanmantataj levitaspa yupaychana toldoman
uywasninkuta taqapuway. yaykuspa taqaj cortinata
Levitasqa noqajta kanqanku. uraykuchenqanku, j chaywantaj
´
Noqamin Jehova Diosqa kani. i Nu´ 3:30, 31
´
46 Israelitaspa kuraj Nu 4:15
3:47 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos
wawasninkoqa 273 qhariswan (0,367 onzas troy). Yanapa B14
aswan ashkha kanku levita nisqata leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa
´
´ nin, “Uj sicloqa 20 gueras”. Uj gueraqa
j Ex 26:31
3:38 1 Waj runa nispaqa parlashan ´
Ex 40:3 pesarqa 0,57 gramos (0,01835 onzas
mana levitachu kajmanta. Le 16:2 troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
291 NUMEROS 4:6-16
qhataykonqanku trato CAP. 4 tukuyninta oqharispa azul
´
ruwasqamanta arca nisqa a Ex 25:10 telaman churanqanku, foca
cajata.1a 6 Chaypa patanmantaj qaramanta ruwasqa qhatanawan
qhataykonqanku foca1 ´
b Ex 25:13 qhataykonqanku, wantuna
qaramanta ruwasqa qhatanawan. kaspimantaj churanqanku.
´
Chaypa patanmantaj ´ 13 ”Chanta altarmanta
qhataykullanqankutaj azul c Ex 25:23, 24
ushphata1 orqhoytawan, a
telawan. Chaymantataj apana kulli telawan2 altarta
´
kaspisninta b churaykonqanku. d Ex 25:29 qhataykonqanku. 14 Chay
˜
7 ”Diospa naupaqenpi kaj patanmantaj churanqanku
nisqa tantayoj mesatapis c azul e Le 24:5, 6 altarpi sirvinankupaj
telawan qhataykonqanku. apaykachanku tukuy chay
Chay patanmantaj churanqanku ´ imasta: brasa apaykachanasta,
f Ex 25:28
platosta, vasosta, fuentesta, vino trinchesta, palasta, fuentestapis,
ofrendapaj yurustapis. d ´ nisunman altarpa tukuy
Sapa kuti jaywakun chay g Ex 25:31
imasninta. b Patanmantaj
tantaqa e chay patapi kanan qhataykonqanku foca qaramanta
tiyan. 8 Chay patanmantaj ´
h Ex 25:37 ruwasqa qhatanawan,
qhataykonqanku puka wantuna kaspisnintataj c
telawan. Chaypa patanmantaj ´
i Ex 25:38 churaykonqanku.
qhataykonqanku foca qaramanta
15 ”Israelitas puririnanku
ruwasqa qhatanawan.
j Ex
´
30:1 kajtin, Aaronwan
Chaymantataj wantuna ´
Ex 37:25, 26 wawasninwanqa santo lugarpa
kaspisninta f churaykonqanku.
tukuy imasninta
9 Chantaqa candelerota1g azul
telawan qhataykonqanku,
´
k Ex 30:5 qhataykonqanku. d Ajinata
jinallataj mecherosninta, h qhataykuyta tukojtinkuraj
cohatitasqa chay imasta
tenazasninta, brasa l Nu´ 3:30, 31
apaykachanasninta, i  apanankupaj yaykonqanku. e
kanchananpaj imaswanchus ˜
Pana lado
Chaywanpis santo lugarpa
aceiteta jichanku chaykunata a Le 6:12
imasnintaqa amapuni
ima. 10 Chantataj chay llankharenqankuchu, manaqa
˜
candelerota, tukuy ´ wanuchisqa kanqanku. f
b Ex 27:3 Cohatitasqa tinkukuna toldopi
imasnintawan
maytuykonqanku foca tukuy chay imasmanta
´
qaramanta ruwasqa qhatanawan, c Ex 27:6 cuentayoj kanqanku.
wantuna kaspimantaj 16 ”Sacerdote
´
churanqanku. 11 Chanta oro d Nu´ 4:5 Aaronpa wawan Eleazarqa g
˜ cuentayoj kanqa kanchachina
altartanataj j azul telawan
qhataykonqanku. Chaypa e Nu´ 7:6-9
aceitemanta, h sumaj qapaj
´
patanmantaj qhataykonqanku 1Cr 15:2 inciensomanta, i sapa dıa jaywana
foca qaramanta ruwasqa chaki mikhuy ofrendamanta,
qhatanawan. Chaymantataj f 2Sa 6:6, 7
santo aceitemantawan. j Pay
wantuna kaspisninta k cuentayoj kanqa yupaychana
churaykonqanku. 12 Chantaqa toldomanta, tukuy
g Nu´ 3:32
santo lugarpi sirvinankupaj imasninmantawan,
imastachus apaykachayta
yachanku chaykunata l
´
h Ex 27:20 4:13 1 Chayri “wirarara ushphata”.
Wirarara ushpha nishan imaraykuchus
˜
4:5 1 Chayri “testigo jina kaj palta ´ uywa wanuchisqasta qolachejtinku
i Ex 30:34, 35
rumisniyoj arca nisqa cajata”. 4:6 wira sutuykoj. Chayrayku ushphaqa
1 Focaqa yakupi kausaj animal. 4:9 wirarara karqa. 2 Chayri “morado
´
1 Chayri “candelabrota”. j Ex 30:23-25 telawan”.
´
NUMEROS 4:17-36 292
santo lugarmantawan, CAP. 4 ruwanankuta kamachenqanku,
tukuy imasninmantawan”. a Nu´ 3:27 imastachus apanankutapis.
´
17 Jehova Diosqa Moisesman, Qankuna ninkichej imastachus
b Nu´ 4:4 paykuna apanankuta.
Aaronmanwan nillarqataj:
18 “Qankunaqa ama ´
c Ex 19:21
28 Guersonita familiasqa chay
saqenkichejchu levitas 1Sa 6:19 imasta apanqanku tinkukuna
ukhumanta Cohatpa miraynin a toldomanta. a Paykunatataj
chinkapunanta. 19 Imatachus d Nu´ 3:21 kamachenqa sacerdote
ruwanaykichejtaqa Aaronpa wawan Itamar. b
e Nu´ 3:25, 26
ruwaychejpuni cohatitas 29 ”Meraritastapis c
´
kausanallankupajpuni, amataj f Ex 26:1 yupallaytaj mayqen
˜
wanunankupaj may llimphu familiamantachus
´
g Ex 26:7, 14 ˜
imasman qayllaykuspa. b kasqankuman jina, naupa
Aaronwan wawasninwanqa ´ tatankoj sutinman jinataj.
h Ex 26:36
tinkukuna toldoman yaykuspa 30 Anotay 30 watasniyojmanta
paykunata kamachenqanku sapa ´
i Ex 27:9 50 watasniyojkama, tinkukuna
ujninku imatachus ruwanankuta, ´
toldopi ruwanasta ruwanqanku
imastachus apanankutapis. j Ex 27:16 chaykunata. 31 Paykunaqa
20 Cohatitasqa yaykuspa tinkukuna toldomanta kay
k Nu´ 3:21, 23
amapuni qhawachunkuchu chay  imasta apanqanku: d yupaychana
llimphu imasta ni uj ratollatapis, ˜ toldoj marcosninta, e sujetana
˜ Pana lado
manachayqa wanuchisqas kaspisninta, f machonesninta,1g
a Nu´ 3:25, 26
kanqanku”, c nispa. chukusninta, h 32 patiota
´ ´
21 Chanta Jehova Diosqa ´
b Ex 6:23 muyuykushan chay kaspista, i
´
Moisesta nerqa: Nu 4:33 chay kaspispa chukusninta, j
˜ ´
22 “Guersonitasta d yupay naupa Nu 7:8
estacasninta, k watanasninta,
tatankoj sutinman jina, ´
c Ex 6:19 chay ruwaypaj kaj tukuy
´
mayqen familiamantachus Nu 3:33 imastawan. Sapa ujninkuman
kasqankuman jinataj. qankuna kamachinkichej
d Nu´ 3:36, 37
23 Yupay 30 watasniyojmanta imastachus apanankuta.
50 watasniyojkama, tinkukuna ´
e Ex 26:15 33 Merarita familiasqa l chay
toldopi ruwanasta ruwanqanku imasta apanqanku tinkukuna
chaykunata. 24 Guersonita ´
f Ex 26:26 toldomanta. Paykunataqa
familiaspa ruwanasninkoqa ´ kamachenqa sacerdote
kay jina kanqa: e 25 Paykunaqa g Ex
´
26:37
Aaronpa wawan Itamar”. m
Ex 36:38 ´
apanqanku yupaychana toldoj 34 Chanta Moiseswan,
´
telasninta, f tinkukuna toldoj h Ex
´
26:19 Aaronwan, Israelmanta
qhatananta, pata qhatananta, Ex 38:27
kamachejkunawanqa n
patanpi kaj foca qaramanta ´ cohatitasta o yupaspa
i Ex 27:10
ruwasqa qhatanata, g sutisninkuta qhelqarqanku,
tinkukuna toldo punkoj ´
j Ex 27:11 mayqen familiamantachus
cortinanta, h 26 patioj ˜
´ kasqankuman jina, naupa
cortinasnintawan, i mayqenchus k Ex 27:19
tatasninkoj sutisninman jinataj.
yupaychana toldotawan
l Nu´ 3:33
35 Yuparqankutaj tukuy
altartawan muyuykushan pikunachus 30 watasniyojmanta
´
chayta, chant a patio punkoj m Nu´ 4:28 50 watasniyojkama karqanku
cortinanta, j watanasninta, tukuy chaykunata, Dioswan tinkukuna
imasnintawan, chay ruwaypaj kaj n Nu´ 1:16 toldopi ruwanasta ruwananku
tukuy imastawan. Guersonitasqa karqa chaykunata. p 36 Chay
o Nu´ 3:19, 27
chay imasta apanqanku. yupasqa kajkunaqa tukuyninpi
27 Aaronwan wawasninwanqa p Nu´ 4:47
imatachus guersonitas k ´
Nu 8:25, 26 4:31 1 Chayri “columnasninta”.
´
293 NUMEROS 4:37–5:3
karqanku 2.750 runas, mayqen CAP. 4 Moisesman kamachisqanman
familiamantachus kasqankuman a Nu´ 3:27, 28 jina chaykuna. a
jina. a 37 Chaykuna anotasqa 46 Moiseswan,
karqanku cohatita Aaronwan, Israelmanta
familiasmanta, Dioswan kamachejkunawanqa tukuy
b Nu´ 3:15
tinkukuna toldopi tukuy chay levitasta anotarqanku,
sirvejkuna. Paykunataqa mayqen familiamantachus
˜
anotarqanku Moiseswan kasqankuman jina, naupa
´ c Nu´ 3:21
Aaronwan, Jehova Dios tatasninkoj sutisninman
Moisesman kamachisqanman jinataj. 47 Paykunaqa
jina. b karqanku 30 watasniyojmanta
38 Guersonitaspis c d Nu´ 3:21, 22
50 watasniyojkama,
anotasqa karqanku mayqen tukuyninkuta churarqanku
familiamantachus Dioswan tinkukuna toldopi
˜ sirvinankupaj, chay toldoj
kasqankuman jina, naupa
tatankoj sutinman jinataj. e Nu´ 4:22, 23 imasnintataj apanankupaj. b
39 Anotasqataj karqanku tukuy 48 Tukuy chay anotasqa
pikunachus 30 watasniyojmanta kajkunataj karqanku 8.580
50 watasniyojkama karqanku f Nu´ 8:25, 26
runas. c 49 Paykunaqa
´
chaykuna, Dioswan tinkukuna anotasqa karqanku Jehova Dios
toldopi ruwanasta ruwananku Moisesman kamachisqanman
karqa chaykuna. 40 Chay jina, sapa ujninku imatachus
g Nu´ 3:33, 34 ruwananku kasqanman jina,
yupasqa kajkunaqa tukuyninpi
 imatachus apananku kasqanman
karqanku 2.630 runas, mayqen ˜
familiamantachus kasqankuman Pana lado jinataj. Paykunaqa anotasqa
˜ ´
a Nu´ 4:29 karqanku Jehova Dios
jina, naupa tatankoj sutinman
jinataj. d 41 Chaykuna anotasqa Moisesman kamachisqanman
karqanku guersonita jina.
´
familiasmanta, Dioswan
tinkukuna toldopi tukuy
b Nu´ 4:15
´
Nu 4:24-26
´
5 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
sirvejkuna. Paykunataqa
Nu 4:31-33 2 “Israelitasman kamachiy
Moiseswan Aaronwan campamentomanta1 jawaman
´ orqhonankuta lepra onqoyniyoj
anotacherqanku Jehova Dios
kamachisqanman jina. e c Nu´ 3:39 kajkunata, d jispanankumanta
42 Meraritaspis  qeya surumullanpuni
anotasqa karqanku mayqen CAP. 5 chaykunata e chayri yawar
familiamantachus kasqankuman d Le 13:45, 46 apaywan onqosqa kajkunata,
˜ ˜
jina, naupa tatankoj sutinman jinallataj runa wanusqata2
jinataj. 43 Anotasqataj llankhasqankurayku chichipaj
karqanku 30 watasniyojmanta qhawasqa kajkunatapis. f
50 watasniyojkama, Dioswan
e Le 15:2
3 Campamentomanta jawaman
tinkukuna toldopi ruwanasta paykunata orqhoychej qharipis
ruwananku karqa chaykuna. f kachun, warmipis kachun.
44 Chay yupasqa kajkunaqa f Le 22:4 Ajinamanta ama chichipaj
´
tukuyninpi karqanku
Nu 19:11 qhawachinankupaj, g
pikunaj chaupinkupichus
3.200 runas, mayqen
kashani1 h chaykunaj
familiamantachus kasqankuman
g Nu´ 19:22 campamentosninkuta”, nispa.
jina. g 45 Chaykuna anotasqa
karqanku merarita 5:2 1 Campamentoqa ashkha toldo
familiasmanta, pikunatachus wasis. 2 Chayri “almata”. Glosariopi
Moiseswan Aaronwan
´
´
h Ex 25:8 alma nisqata leeriy. 5:3 1 Chayri
anotarqanku Jehova Dios Le 26:11 “tiyakushani”.
´
NUMEROS 5:4-19 294
4 Israelitasqa chay nisqanta CAP. 5 manapunitaj yachakunmanchu,
kasuspa chay runasta a Le 5:1, 17 chay jinata chichichakojtinpis
campamentomanta jawaman mana testigos kanmanchu
orqhorqanku. Israelitasqa sutinchanankupaj, nillataj pipis
´
Jehova Dios Moisesman paykunata taripaykunmanchu
kamachisqanman jinapuni b Le 5:5 chayqa, kay jina ruwakonqa:
ruwarqanku. Jos 7:19 14 Sichus qosan warminta
´
5 Jehova Diosqa Moisesman Snt 5:16 celaspa waj qhariwan
nillarqataj: 6 “Israelitasman wasanchasqanta yuyanman
niy: ‘Sichus uj qharipis chayri chayqa, warmin
´
uj warmipis Jehova Diospa khuchichakojtinpis manapis,
contranpi juchallikun, waj runaj c Le 6:4, 5 15 qosaqa warminta
contranpi ima sajratapis ruwaspa sacerdoteman pusanqa.
chayqa, juchachasqa kanqa. a Chantapis ofrendata
7 Payqa juchanta rimarichun,1b warminrayku apanqa grano1
chantapis runa masinman d Le 5:16 jakuta uj kilota jina.2 Chay
kikillantataj kutichipuchun. Le 6:6, 7 jakumantaj ama aceiteta
Le 7:7
Chay valorninmantaj sapa jichaykonqachu, nitaj yuraj
phishqamanta ujtawan inciensotapis, imaraykuchus
yapaykuchun. c 8 Sichus chay chay ofrendaqa celosakuymanta
pimanchus paganan karqa chaki mikhuy ofrenda, juchata
˜
chay runa wanupun, nitaj e Le 6:14, 17 yuyarichej chaki mikhuy
Le 7:1, 6
qaylla familian kanmanchu Le 10:12, 13
ofrenda.
payman kutichipunanpaj chayqa, 16 ”’Sacerdoteqa chay
imatachus paganan karqa warmita qayllaykuchimuspa
´ ´ ˜
chaytaqa Jehova Diosman Jehova Diospa naupaqenman
´
qoponqa, chaytaj sacerdotepaj ´
f Ex 29:27, 28
sayaykuchenqa. a 17 Chant a
kanqa. Chaytawan khuskataj uj ´
Nu 18:8 sacerdoteqa uj yuruwan llimphu
carnerotawan1 apanqa sacerdote Dt 18:3 yakuta wisenqa. Chay
Eze 44:29
chayta Diosman jaywananpaj, 1Co 9:13
yakumantaj jichaykonqa
ajinamanta juchasnin yupaychana toldoj
perdonasqa kananpaj. d pampanmanta uj chhika
´
9 ”’Imastachus israelitas jallpata. 18 Chant a
Diospaj taqaspa e sacerdoteman sacerdoteqa chay warmita
g Le 18:20 ´ ˜
apanku chaykunaqa, Dt 5:18
Jehova Diospa naupaqenman
sacerdotepaj kanqa. f  sayaykuchispa chujchanta
10 Imastachus sapa israelita ˜
Pana lado phaskaranqa, makisninmantaj
Diospaj taqaspa sacerdoteman a Jer 17:10 churanqa juchanta yuyarichej
apan chaykunaqa sacerdotepaj Heb 13:4 chaki mikhuy ofrendata,
kanqa’”. nisunman celosakuymanta chaki
´
11 Jehova Diosqa Moisesman mikhuy ofrendata. b Sacerdotetaj
nillarqataj: 12 “Israelitasman makinpi japenqa maldicionta
kayta niy: ‘Sichus uj casada b Nu´ 5:15, 25 apamoj jaya yakuta. c
warmi juchallikunman, 19 ”’Chaymanta sacerdoteqa
qosantataj wasanchanman chay warmita jurachenqa
˜
13 waj qhariwan punuykuspa, kay jinata nispa: “Sichus
qosantaj mana yachanmanchu, g c Nu´ 5:22, 24 casarasqa kashaspa d mana waj
5:7 1 Hebreo parlaypeqa nin, 5:15 1 Grano: waj lugarespi ninku
“Paykunaqa juchankuta rimarichunku”. cebada. 2 Chayri “uj efata chunkaman
5:8 1 Carnero: waj lugarespi ninku taqasqamanta ujnin partenta”.
mocho, oveja toro. d Ro 7:2 Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
295 NUMEROS 5:20–6:3
˜
qhariwan pu nuykorqankichu, CAP. 5 qolachenqa.1 a Chayta
˜
nitaj waj qhariwan punuykuspa a Le 18:20 ruwaytawan chay yakuta
chichichakorqankichu chayqa, 1Co 6:9, 10 warmiman tomachenqa.
kay maldicionta apamoj jaya 27 Chay yakuta tomachejtin,
yakoqa mana imanasonqachu. sichus chay warmi
20 Sitajchus casarasqa waj qhariwan khuchichakuspa
kashaspa waj qhariwan qosanta wasancharqa chayqa,
˜ maldicionta apamoj yakoqa
pu nuykuspa a qosaykita
wasancharqanki, ajinamantataj ukhunman yaykuspa
chichichakorqanki chayqa, kay nanachenqa, wijsantaj
maldicionqa chayasonqa”, nispa. punkiykonqa, manataj
´ ˜
21 Chant a sacerdoteqa wawasniyoj kayta atenqanachu.
maldicionta apamoj juramentota Ajinamanta chay warmej
ruwachenqa, warmiman sutenqa oqharisqa kanqa runas
´ maldecishajtinku. 28 Sichus
kay jinata nispa: “Jehova
Diosqa sutiykita oqharichichun chay warmi mana waj qhariwan
wajkunata maldecinankupaj, khuchichakorqachu,
juramentota ruwanankupajpis. manachayqa llimphupaj
Sichus khuchichakorqankipuni qhawasqa kakushan chayqa,
´ chay castigoqa mana payman
chayqa, Jehova Diosqa mana
saqenqachu wawasniyoj chayanqachu, astawanqa onqoj
kanaykita, wijsaykitataj rikhurispa wawasniyoj
punkiykuchenqa. 22 Kay kayta atenqa.
maldicionta apamoj yakoqa 29 ”’Chaymin
b Nu´ 5:15
chunchulasniykiman yaykuspa 
celosakuymanta leyqa, b uj warmi
wijsaykita punkiykuchenqa, ˜ qosanwan casarasqa kashaspa
Pana lado ˜
manataj wawasniyoj kayta waj qhariwan pu nuykuspa
a Le 2:9
˜
atinki nachu”, nispa. chichichakojtinpis 30 chayri
qosan qhasi manakajllamanta
Chayta nejtintaj warmeqa nenqa:
´ ´ celaspa waj qhariwan
“Amen, amen”,1 nispa.
wasanchasqanta yuyajtinpis.
23 ”’Sacerdoteqa chay Ajina kajtin qosaqa warminta
maldicionesta uj libroman ´
pusanqa Jehova Diospa
qhelqanqa, chay jaya yakuwantaj ˜
naupaqenman. Chaypitaj
chay qhelqasqanta mayllanqa. sacerdoteqa chay leyman jina
´
24 Chant a warmiman chay ruwanqa. 31 Qhareqa mana
yakuta ujyachenqa. Chay yakutaj ´
juchayojchu kanqa, warmintajrı
ukhunman yaykuspa wijsanta juchanmanta paganqa’”.
nanachenqa. 25 Sacerdotetaj ´
celosakuymanta chaki mikhuy
ofrendata b warmej makinmanta
6 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
2 “Israelitasman kay jinata niy:
oqharenqa. Chay ofrendatataj ‘Sichus uj qharipis chayri
kayman jaqayman kuyuchenqa ´
´ ˜ uj warmipis Jehova Diospaj
Jehova Diospa naupaqenpi, taqasqa nazareo1c kananta nin
chaymantaqa altarman chayqa, 3 ama tomachunchu
´
qayllaykuchenqa. 26 Chanta vinota, nitaj ima machachej
sacerdoteqa chay chaki ujyanatapis. Ama tomachunchu
mikhuy ofrendamanta uj maki
jakuta orqhonqa yuyarikuna 5:26 1 Chayri “ruphachenqa”. 6:2
b Nu´ 5:14, 15 ´
ofrenda kananpaj, altarpitaj 1 Hebreo parlaypeqa nin, nazır.
 Chaytaj niyta munan ajllasqa,
5:22 1 Chayri “Ajina kachun, ajina CAP. 6 jaywasqa, taqasqa. Glosariopi nazareo
kachun”. c Jue 13:5 nisqata leeriy.
´
NUMEROS 6:4-16 296
vinomanta ruwasqa vinagreta, CAP. 6 irpasta, tinkukuna toldo
nitaj waj machachej a Le 10:9 punkuman. 11 Sacerdoteqa
ujyanasmanta ruwasqa Am 2:11, 12 ujnin kajta jaywanqa
Lu 1:15
vinagretapis. a Ama jucharayku ofrendapaj,
tomachunchu uvas chirwasqata, ujnintataj qolachina1
nitaj mikhuchunchu uvasta, ofrendapaj. Ajinamanta
ni uvas kisatapis. 4 Nazareo chay runaj juchan perdonasqa
˜
kashaspaqa amapuni b Jue 13:5 kanqa a wanusqawan2
Jue 16:17 ´
mikhuchunchu uvasmanta ima 1Sa 1:11 chichichakusqanmanta. Chanta
ruwasqatapis, kachun mana chay runaqa chay punchayllataj
poqosqa uvasmanta chayri Diospaj taqakunan tiyan
qarasninmantapis. chujchanta watejmanta
˜
5 ”’Nazareo kashaspaqa ama wi nachikuspa. 12 Payqa
c Le 21:1, 11 ´
chujchanta kutukuchunchu. b watejmanta qallarenqa Jehova
˜
Payqa chujchanta winachikunan Diospaj taqasqa nazareo kayta.
´ ´
tiyan Jehova Diospaj taqasqa Apamonqataj uj watayoj malton
kasqanta rikuchinanpaj, carnerota,1 pantasqarayku
d Nu´ 19:14
˜
mashkha tiempopajchus ajina ofrendapaj. Chaywanpis naupaj
˜
taqasqa kananta nerqa punchaykunataqa manana
chay tiempo juntakunankama. yupanqachu, nazareo kasqanta
´
6 Jehova Diospaj taqasqa chichichasqanrayku.
kashaspaqa ama runa
˜ e Nu´ 6:13, 18 13 ”’Kaymin leyqa nazareo
wanusqaman1  runapaj: Nazareo kasqan
qayllaykuchunchu.2 7 Tatan, ˜
Pana lado tiempo juntakojtin, b tinkukuna
maman, hermanon chayri a Le 5:8, 10 toldo punkuman renqa.
˜ ´
hermanan wanupojtinpis 14 Jehova Diosmantaj apanqa
amapuni qayllaykuchunchu, ama kay ofrendasta: uj watayoj sano
jinamanta chichichakunanpaj. c ´
˜ malton carnerota qolachina
Umanpi wi nachikusqan ofrendapaj, c uj watayoj sano
˜ b Nu´ 30:2
chujchanqa senal kashan Diospaj Ec 5:4 malta ovejata jucharayku
taqasqa nazareo kasqanmanta. ofrendapaj, d uj sano
8 ”’Mashkha tiempopajchus carnerotawan khuska
nazareo kananta nisqan mikhurikuy ofrendapaj. e
´
juntakunankamaqa Jehova 15 Uj canastapitaj apanqa
Diospaj taqasqallapuni kanan
c Le 1:10 ˜
nutu jakumanta aceitewan
tiyan. 9 Sichus pipis kaymanta ˜
punasqa1 muyu tantasta2 mana
jinalla chay nazareoj qayllanpi levadurayojta, mana levadurayoj
˜
wanunman, d Diospaj taqasqa tortillastawan aceitewan
kasqanta rikuchej chujchantataj d Le 4:32 jawisqasta, apallanqataj
chichipaj qhawachinman chaki mikhuy ofrendata, f
chayqa, payqa umanta vino ofrendastapis. g
pajlakunan tiyan e ima 16 Sacerdotetaj tukuy
punchaychus llimphuchasqa ´
e Le 3:1 chaykunata Jehova Diospa
kanqa chay punchay, nisunman ˜
naupaqenman
˜ qayllaykuchenqa.
qanchis kaj punchay. Naupajtaqa Diosman jaywanqa
10 Pusaj kaj punchaypitaj
sacerdoteman apanan tiyan iskay 6:11 1 Chayri “ruphachina”. 2 Chayri
f Le 2:1
jurkutasta chayri iskay paloma Le 6:14
“almawan”. Glosariopi alma nisqata
leeriy. 6:12 1 Carnero: waj lugarespi
6:6 1 Chayri “almaman”. Glosariopi alma ninku mocho, oveja toro. 6:15
˜ ˜
nisqata leeriy. 2 Chayri “amallataj 1 Punay: waj lugarespi ninku natuy.
˜ 2 Chay muyu tantasqa chaupinpi
wanusqa kashan chay qayllasman
richunchu”. g Nu´ 15:8, 10 juskuyoj karqa.
´
297 NUMEROS 6:17–7:5
´
jucharayku ofrendata, qolachina CAP. 6 24 “Jehova Diosqa
ofrendatawan. 17 Sacerdoteqa a Le 2:9 bendecisuchun, a
´
Jehova Diosman jaywallanqataj waqaychasuchuntaj.
´
khuska mikhurikuy ofrendapaj 25 Jehova Diosqa qanwan
carnerota, canastapi mana b Nu´ 6:5 kacha kachun,1b allin
levadurayoj muyu tantastawan. ˜
nawiwantaj qhawasuchun.
Chaytawan khuska ´
c Le 8:31
26 Jehova Diosqa qanwan
jaywallanqataj chaki mikhuy kacha kachun,
ofrendata, a vino ofrendatapis. sonqo tiyaykuytataj
´
18 ”’Chant a chay nazareo ´ qosuchun”, nispa’. c
d Ex 29:23, 24
runaqa, umanmanta chujchanta
pajlakuchun b tinkukuna toldo 27 Paykunaqa israelitasta
punkupi. Chay chujchanta bendecinankupaj sutiyta
e Le 7:34 oqharichunku, d noqataj
japispataj, khuska mikhurikuy
ofrendaj uranpi kashan chay paykunata bendecisaj”, e nispa.
ninaman churaykuchun. Chay
˜
chujchantaqa winachikorqa
f Jue 13:5
7 Moisesqa Diosta yupaychana
toldota f armayta tukuytawan
Diospaj taqasqa nazareo aceitewan chajchuykorqa, g
kashaspa. 19 Nazareo g Le 9:22 Diospajtaj taqaporqa, tukuy
˜ imasnintawan, jinallataj
kasqanmanta umanpi senalta Dt 10:8
 altarta, tukuy imasnintapis. h
pajlachikojtintaj, sacerdoteqa ˜ ´
chay runaj makisninman Pana lado Moises chay imasta aceitewan
churanqa carneroj maki palanta a Rut 2:4 chajchusqantawan, Diospajtaj
´ Sl 134:3
yakupi chayasqata, c chant a taqapusqantawan, i
canastamanta mana levadurayoj 2 Israelmanta kamachejkunaqa j
uj muyu tantata,1 mana b Sl 31:16
ofrendasta apamorqanku,
levadurayoj uj tortillatawan. Sl 67:1 sapa ayllumanta1 kamachejkuna.
20 Sacerdotetaj chaykunata Chay ayllusmanta
kayman jaqayman kuyuchenqa kamachejkunaqa israelitasta
kuyuchisqa ofrendata jina c Sl 29:11 yupanamanta cuentayoj
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. d Lu 2:14
karqanku. 3 Paykunaqa
´
Chaytaj sacerdotepaj santopaj Jehova Diosman
qhawasqa kanqa, kuyuchisqa ofrendasninkuta apamorqanku,
d Dt 28:10
ofrenda pecho jina, jaywasqa Isa 43:7, 10 sojta qhatasqa carretasta,
´
pierna jina. e Chanta nazareo 12 torostawan. Sapa carretataqa
karqa chay runaqa vinota iskay kamachejkuna
˜
tomayta atillanqana. e Sl 5:12 apamorqanku, sapa torotataj
21 ”’Sichus uj nazareo runa Sl 67:7
sapa ayllumanta uj kamachej

imatachus qonan kasqanmanta, apamorqa. Tukuy
CAP. 7
kapusqanman jina waj ´ chaykunataqa apamorqanku
´ f Ex 40:17
ofrendastawan Jehova Diosman Diosta yupaychana toldoj
˜ ´
qonanta nin chayqa, chay naupaqenman. 4 Jehova
nisqantaqa juntananpuni tiyan. ´ Diosqa Moisesta nerqa:
g Ex 30:26
Chaymin nazareopaj leyqa’”. f
´ ´ 5 “Chay apamusqankuta japiy.
22 Chanta Jehova Diosqa Chaykunaqa tinkukuna toldoj
Moisesman nillarqataj: h Le 8:10 imasninta apanapaj kanqa.
23 “Kayta niy Aaronman, Chaykunataqa levitasman qoy
wawasninmanwan: ‘Israelitasta necesitasqankuman jina”, nispa.
bendecishaspaqa g kay jinata ´
i Ex 40:10
niychej: 6:25 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“uyanwan kanchasuchun”. 7:2
6:19 1 Chay muyu tantaqa chaupinpi ´
j Ex 18:21 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
juskuyoj karqa. ´ ashkha familias kanku.
Nu 1:4, 16
´
NUMEROS 7:6-24 298
6 Moisesqa carretasta CAP. 7 chaytaj pesarqa chunka
torostawan japispa a Nu´ 3:25, 26 siclos, chaytaqa inciensoyojta
´
levitasman partirarqa. Nu 4:24-26 apamorqa. 15 Qolachina1
7 Guersonitasmanqa qorqa ofrendapajqa a apamorqa
iskay carretasta, tawa b Nu´ 3:36, 37 uj torillota, uj carnerota,2
´
torostawan necesitasqankuman Nu 4:31-33 uj watayoj corderotawan.
jina. a 8 Meraritasmantaj qorqa 16 Jucharayku ofrendapajtaj
tawa carretasta, pusaj c Nu´ 3:30, 31 apamorqa uj chivitota. b
torostawan necesitasqankuman ´
Nu 4:15 17 Khuska mikhurikuy
jina. Guersonitaswan ofrendapajqa c apamorqa iskay
meraritaswan imatachus torosta, phishqa carnerosta,
d 2Sa 6:13
ruwanankumantaqa cuentayoj 1Cr 15:15 phishqa chivosta, uj watayoj
karqa sacerdote Aaronpa wawan phishqa corderostawan. Chay
Itamar. b 9 Cohatitasmantaj ofrendas karqanku Aminadabpa d
mana imatapis qorqachu, e 1Re 8:63
wawan Nahsonpata.
2Cr 7:5
imaraykuchus paykunaqa santo 18 Iskay kaj punchayqa
lugarpi c apaykachakoj imasta Zuarpa wawan Netanel e
hombronkupi apananku karqa. d f Nu´ 1:4, 7 ofrendanta apamorqa. Payqa
´
10 Kamachejkunaqa Nu 2:3
Rut 4:20 Isacar ayllumanta kamachej
waj ofrendastawan apamorqanku Mt 1:4 karqa. 19 Netanelpa
maypachachus altarqa Diosman ofrendanqa karqa qolqe
jaywasqa karqa chaypacha, e metalmanta uj plato, chaytaj
g Le 27:25 ´
ima punchaychus altar pesarqa 130 siclos, chanta qolqe
aceitewan chajchusqa karqa metalmanta uj fuente, chaytaj
chay punchay. Chay h Le 2:1 pesarqa 70 siclos, santo lugarpi
kamachejkuna ofrendasninkuta 
˜ ˜ mashkhachus uj siclo
altarpa naupaqenman Pana lado pesasqanman jina. f
´
apajtinkutaj, 11 Jehova a Le 1:3 Chay iskayninpeqa juntata
Diosqa Moisesman nerqa: “Sapa
´ apamorqa aceitewan chajrusqa
dıa sapa ayllumanta uj kamachej ˜
b Le 4:22, 23 nutu jakuta, chaki mikhuy
jamunan tiyan ofrendan aparisqa ´
ofrendapaj. g 20 Chant a
altar noqaman jaywasqa
apamullarqataj uj oro copata,
kananpaj”,˜ nispa. c Le 3:1
chaytaj pesarqa chunka
12 Naupaj kaj punchayqa
´ siclos, chaytaqa inciensoyojta
Juda ayllumanta Aminadabpa
´ ´
d Ex 6:23 apamorqa. 21 Qolachina
wawan Nahson f ofrendanta Lu 3:23, 33 ofrendapajqa h apamorqa
apamorqa. 13 Ofrendanqa
uj torillota, uj carnerota,
karqa qolqe metalmanta uj plato,
chaytaj pesarqa 130 siclos,1 e Nu´ 1:4, 8 uj watayoj corderotawan.
´
chant a qolqe metalmanta uj
´
Nu 2:5
´
22 Jucharayku ofrendapajtaj
Nu 10:15
fuente, chaytaj pesarqa 70 siclos, apamorqa uj chivitota. i
santo lugarpi mashkhachus 23 Khuska mikhurikuy
uj siclo pesasqanman jina. g Chay f Le 27:25 ofrendapajqa j apamorqa iskay
iskayninpeqa juntata apamorqa torosta, phishqa carnerosta,
˜ phishqa chivosta, uj watayoj
aceitewan chajrusqa nutu g Le 2:1
jakuta, chaki mikhuy phishqa corderostawan.
´ Chay ofrendas karqanku
ofrendapaj. h 14 Chant a
apamullarqataj uj oro copata,1 h Le 1:3 Zuarpa wawan Netanelpata.
24 Kinsa kaj punchayqa
´
7:13 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos i Le 4:22, 23 Zabulon ayllumanta
(0,367 onzas troy). Yanapa B14
nisqata leeriy. 7:14 1 Chayri “juchuy 7:15 1 Chayri “Ruphachina”. 2 Carnero:
fuentecitota”. j Le 3:1 waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
´
299 NUMEROS 7:25-44
kamachej, Helonpa wawan Eliab a CAP. 7 ofrendapajtaj a apamorqa iskay
25 ofrendanta apamorqa, qolqe a Nu´ 2:7 torosta, phishqa carnerosta,
´
metalmanta uj platota, chaytaj Nu 10:16 phishqa chivosta, uj watayoj
´
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe phishqa corderostawan.
metalmanta uj fuenteta, chaytaj b Le 27:25 Chay ofrendas karqanku
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi Sedeurpa wawan Elizurpata. b
mashkhachus uj siclo c Le 2:1 36 Phishqa kaj punchayqa
´
pesasqanman jina. b Chay Simeon ayllumanta kamachej,
iskayninpeqa juntata apamorqa d Le 1:3 Zurisadaijpa wawan Selumiel c
˜
aceitewan chajrusqa nutu 37 ofrendanta apamorqa, qolqe
jakuta, chaki mikhuy e Le 4:22, 23 metalmanta uj platota, chaytaj
´ ´
ofrendapaj. c 26 Chant a pesarqa 130 siclos, chanta qolqe
apamullarqataj uj oro copata, f Le 3:1 metalmanta uj fuenteta, chaytaj
chaytaj pesarqa chunka pesarqa 70 siclos, santo lugarpi
siclos, chaytaqa inciensoyojta g Nu´ 1:4, 9 mashkhachus uj siclo
apamorqa. 27 Qolachina pesasqanman jina. d Chay
ofrendapajqa d apamorqa h Nu´ 2:10 iskayninpeqa juntata apamorqa
uj torillota, uj carnerota,
´
Nu 10:18 ˜
aceitewan chajrusqa nutu
uj watayoj corderotawan. jakuta, chaki mikhuy
´
28 Jucharayku ofrendapajtaj i Le 27:25 ofrendapaj. e 38 Chant a
apamorqa uj chivitota. e apamullarqataj uj oro copata,
29 Khuska mikhurikuy j Le 2:1 chaytaj pesarqa chunka
ofrendapajqa f apamorqa iskay siclos, chaytaqa inciensoyojta
torosta, phishqa carnerosta, k Le 1:3 apamorqa. 39 Qolachina
phishqa chivosta, uj watayoj ofrendapajqa f apamorqa
phishqa corderostawan. l Le 4:22, 23 uj torillota, uj carnerota,
Chay ofrendas karqanku  uj watayoj corderotawan.
˜
Helonpa wawan Eliabpata. g Pana lado 40 Jucharayku ofrendapajtaj
30 Tawa kaj punchayqa a Le 3:1 apamorqa uj chivitota. g
´
Ruben ayllumanta kamachej, 41 Khuska mikhurikuy
Sedeurpa wawan Elizur h b Nu´ 1:4, 5 ofrendapajqa h apamorqa iskay
31 ofrendanta apamorqa, qolqe torosta, phishqa carnerosta,
metalmanta uj platota, chaytaj c Nu´ 2:12 phishqa chivosta, uj watayoj
´
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe phishqa corderostawan. Chay
metalmanta uj fuenteta, chaytaj d Le 27:25 ofrendas karqanku Zurisadaijpa
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi wawan Selumielpata. i
mashkhachus uj siclo e Le 2:1 42 Sojta kaj punchayqa Gad
pesasqanman jina. i Chay ayllumanta kamachej, Deuelpa
iskayninpeqa juntata apamorqa f Le 1:3 wawan Eliasaf j 43 ofrendanta
˜
aceitewan chajrusqa nutu apamorqa, qolqe metalmanta
jakuta, chaki mikhuy g Le 4:22, 23 uj platota, chaytaj pesarqa
´ ´
ofrendapaj. j 32 Chant a 130 siclos, chant a qolqe
apamullarqataj uj oro copata, h Le 3:1 metalmanta uj fuenteta,
chaytaj pesarqa chunka siclos, chaytaj pesarqa 70 siclos,
chaytaqa inciensoyojta i Nu´ 1:4, 6 santo lugarpi mashkhachus
apamorqa. 33 Qolachina uj siclo pesasqanman jina. k Chay
ofrendapajqa k apamorqa j Nu´ 2:14 iskayninpeqa juntata apamorqa
´ ˜
uj torillota, uj carnerota, Nu 10:20 aceitewan chajrusqa nutu
uj watayoj corderotawan. jakuta, chaki mikhuy
´
34 Jucharayku ofrendapajtaj k Le 27:25 ofrendapaj. l 44 Chant a
apamorqa uj chivitota. l apamullarqataj uj oro copata,
35 Khuska mikhurikuy l Le 2:1 chaytaj pesarqa chunka
´
NUMEROS 7:45-65 300
siclos, chaytaqa inciensoyojta CAP. 7 mashkhachus uj siclo
apamorqa. 45 Qolachina a Le 1:3 pesasqanman jina. a Chay
ofrendapajqa a apamorqa iskayninpeqa juntata apamorqa
˜
uj torillota, uj carnerota, b Le 4:22, 23 aceitewan chajrusqa nutu
uj watayoj corderotawan. jakuta, chaki mikhuy
´
46 Jucharayku ofrendapajtaj c Le 3:1 ofrendapaj. b 56 Chant a
apamorqa uj chivitota. b apamullarqataj uj oro copata,
d Nu´ 1:4, 14
47 Khuska mikhurikuy chaytaj pesarqa chunka siclos,
ofrendapajqa c apamorqa iskay chaytaqa inciensoyojta
e Nu´ 2:18
torosta, phishqa carnerosta, ´
Nu 10:22 apamorqa. 57 Qolachina
phishqa chivosta, uj watayoj ofrendapajqa c apamorqa
phishqa corderostawan. f Le 27:25 uj torillota, uj carnerota,
Chay ofrendas karqanku uj watayoj corderotawan.
Deuelpa wawan Eliasafpata. d g Le 2:1 58 Jucharayku ofrendapajtaj
48 Qanchis kaj punchayqa apamorqa uj chivitota. d
´
Efraın ayllumanta kamachej, h Le 1:3 59 Khuska mikhurikuy
´
Amihudpa wawan Elisama e ofrendapajqa e apamorqa iskay
49 ofrendanta apamorqa, qolqe i Le 4:22, 23 torosta, phishqa carnerosta,
metalmanta uj platota, chaytaj phishqa chivosta, uj watayoj
´ j Le 3:1
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe phishqa corderostawan. Chay
metalmanta uj fuenteta, chaytaj ofrendas karqanku Pedahzurpa
k Nu´ 1:4, 10
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi wawan Gamalielpata. f
mashkhachus uj siclo l Nu´ 2:20 60 Jisqon kaj punchayqa
´ ´
pesasqanman jina. f Chay Nu 10:23 Benjamın ayllumanta kamachej, g
 ´
iskayninpeqa juntata apamorqa Guideonijpa wawan Abidan h
˜ ˜
aceitewan chajrusqa nutu Pana lado 61 ofrendanta apamorqa, qolqe
jakuta, chaki mikhuy a Le 27:25 metalmanta uj platota, chaytaj
´ ´
ofrendapaj. g 50 Chant a pesarqa 130 siclos, chanta qolqe
apamullarqataj uj oro copata, b Le 2:1 metalmanta uj fuenteta, chaytaj
chaytaj pesarqa chunka siclos, pesarqa 70 siclos, santo lugarpi
chaytaqa inciensoyojta c Le 1:3 mashkhachus uj siclo
apamorqa. 51 Qolachina pesasqanman jina. i Chay
d Le 4:22, 23
ofrendapajqa h apamorqa iskayninpeqa juntata apamorqa
˜
uj torillota, uj carnerota, aceitewan chajrusqa nutu
e Le 3:1
uj watayoj corderotawan. jakuta, chaki mikhuy
´
52 Jucharayku ofrendapajtaj f Nu´ 1:4, 10 ofrendapaj. j 62 Chant a
apamorqa uj chivitota. i apamullarqataj uj oro copata,
53 Khuska mikhurikuy g Nu´ 1:16 chaytaj pesarqa chunka siclos,
ofrendapajqa j apamorqa iskay chaytaqa inciensoyojta
torosta, phishqa carnerosta, h Nu´ 2:22 apamorqa. 63 Qolachina
´
phishqa chivosta, uj watayoj Nu 10:24 ofrendapajqa k apamorqa
phishqa corderostawan. Chay uj torillota, uj carnerota,
ofrendas karqanku Amihudpa i Le 27:25
uj watayoj corderotawan.
wawan Elisamajpata. k 64 Jucharayku ofrendapajtaj
j Le 2:1
54 Pusaj kaj punchayqa apamorqa uj chivitota l
´
Manases ayllumanta kamachej, k Le 1:3
65 Khuska mikhurikuy
Pedahzurpa wawan Gamaliel l ofrendapajqa m apamorqa iskay
55 ofrendanta apamorqa, qolqe l Le 4:22, 23 torosta, phishqa carnerosta,
metalmanta uj platota, chaytaj phishqa chivosta, uj watayoj
´
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe m Le 3:1 phishqa corderostawan.
metalmanta uj fuenteta, chaytaj Chay ofrendas karqanku
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi n Nu´ 1:4, 11 Guideonijpa wawan Abidanpata. n
´
301 NUMEROS 7:66-85
66 Chunka kaj punchayqa CAP. 7 76 Jucharayku ofrendapajtaj
Dan ayllumanta kamachej, a Nu´ 2:25 apamorqa uj chivitota. a
´ ´
Amisadaijpa wawan Ahiezer a Nu 10:25 77 Khuska mikhurikuy
67 ofrendanta apamorqa, qolqe ofrendapajqa b apamorqa iskay
metalmanta uj platota, chaytaj b Le 27:25 torosta, phishqa carnerosta,
´
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe phishqa chivosta, uj watayoj
metalmanta uj fuenteta, chaytaj c Le 2:1 phishqa corderostawan.
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi Chay ofrendas karqanku
mashkhachus uj siclo d Le 1:3 Ocranpa wawan Paguielpata. c
pesasqanman jina. b 78 Chunka iskayniyoj
Chay iskayninpeqa juntata ´
e Le 4:22, 23 punchayqa Neftal ı ayllumanta
´
apamorqa aceitewan chajrusqa kamachej, Enanpa wawan Ahira d
˜
nutu jakuta, chaki mikhuy
´ f Le 3:1 79 ofrendanta apamorqa, qolqe
ofrendapaj. c 68 Chant a metalmanta uj platota, chaytaj
´
apamullarqataj uj oro copata, g Nu´ 1:4, 12
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe
chaytaj pesarqa chunka metalmanta uj fuenteta,
siclos, chaytaqa inciensoyojta chaytaj pesarqa 70 siclos,
h Nu´ 2:27
apamorqa. 69 Qolachina ´
Nu 10:26 santo lugarpi mashkhachus
ofrendapajqa d apamorqa uj siclo pesasqanman jina. e
uj torillota, uj carnerota, i Le 27:25 Chay iskayninpeqa juntata
uj watayoj corderotawan. apamorqa aceitewan chajrusqa
˜
70 Jucharayku ofrendapajtaj nutu jakuta, chaki mikhuy
j Le 2:1 ´
apamorqa uj chivitota. e ofrendapaj. f 80 Chant a
71 Khuska mikhurikuy apamullarqataj uj oro copata,
k Le 1:3
ofrendapajqa f apamorqa iskay  chaytaj pesarqa chunka
torosta, phishqa carnerosta, ˜ siclos, chaytaqa inciensoyojta
Pana lado
phishqa chivosta, uj watayoj
a Le 4:22, 23
apamorqa. 81 Qolachina
phishqa corderostawan. ofrendapajqa g apamorqa
Chay ofrendas karqanku uj torillota, uj carnerota,
b Le 3:1
Amisadaijpa wawan uj watayoj corderotawan.
Ahiezerpata. g 82 Jucharayku ofrendapajtaj
c Nu´ 1:4, 13
72 Chunka ujniyoj punchayqa apamorqa uj chivitota. h
Aser ayllumanta kamachej, 83 Khuska mikhurikuy
Ocranpa wawan Paguiel h d Nu´ 2:29 ofrendapajqa i apamorqa iskay
´
Nu 10:27
73 ofrendanta apamorqa, qolqe torosta, phishqa carnerosta,
metalmanta uj platota, chaytaj phishqa chivosta, uj watayoj
´ e Le 27:25
pesarqa 130 siclos, chanta qolqe phishqa corderostawan.
metalmanta uj fuenteta, chaytaj Chay ofrendas karqanku
f Le 2:1 Enanpa wawan Ahirajpata. j
pesarqa 70 siclos, santo lugarpi
mashkhachus uj siclo 84 Israelmanta
pesasqanman jina. i Chay g Le 1:3 kamachejkunaqa chay
iskayninpeqa juntata apamorqa ofrendasta apamorqanku altar
˜
aceitewan chajrusqa nutu h Le 4:22, 23 Diosman jaywasqa kashajtin, k
jakuta, chaki mikhuy altarqa chay punchay aceitewan
´
ofrendapaj. j 74 Chant a i Le 3:1 chajchusqa karqa. Chay
apamullarqataj uj oro copata, apamusqankoqa karqa qolqe
chaytaj pesarqa chunka j Nu´ 1:4, 15 metalmanta 12 platos, qolqe
siclos, chaytaqa inciensoyojta metalmanta 12 fuentes,
apamorqa. 75 Qolachina k Nu´ 7:10 12 oro copas ima. l 85 Sapa
ofrendapajqa k apamorqa Esd 2:68 platoqa pesarqa 130 siclos, sapa
uj torillota, uj carnerota, fuentetaj pesarqa 70 siclos.
uj watayoj corderotawan. l Nu´ 7:13-17 Chay qolqe metalmanta
´
NUMEROS 7:86–8:12 302
platoswan, fuenteswanqa CAP. 7 jina. 4 Chay candeleroqa
tukuyninpi pesarqanku a Le 27:25 oromanta karqa, chaupi
2.400 siclos, santo lugarpi kaspinmantapacha
mashkhachus uj siclo b Nu´ 7:10 tikasninkama martillowan
pesasqanman jina. a takasqa. a Candeleroqa ruwasqa
´
86 Inciensoyoj 12 oro copasqa c Nu´ 7:1 karqa Jehova Dios
sapa uj pesarqa chunka siclos, Moisesman mosqoypi jina
´
santo lugarpi mashkhachus d Ex 33:9 rikuchisqanman jina. b
´ ´
uj siclo pesasqanman jina. Nu 11:17
´ 5 Jehova Diosqa Moisesman
Nu 12:8
Chay oro copasqa tukuyninpi nillarqataj: 6 “Levitasta
pesarqanku 120 siclos. e Ex
´
25:22
israelitas ukhumanta taqay,
87 Qolachina ofrendapaj ´
Ex 37:6 paykunatataj llimphuchay. c
tukuynin uywasqa karqanku 7 Kay jinata paykunata
12 torillos, 12 carneros, ´ llimphuchanki: Paykunaman
f Ex 25:18
uj watayojkama 12 corderos, 1Sa 4:4 chajchuykunki juchata
Sl 80:1
chaki mikhuy ofrendasnintin. 
llimphuchaj yakuwan.
Jucharayku ofrendapajtaj Paykunataj navajawan umankuta
CAP. 8
karqa 12 chivitos. 88 Khuska ´ pajlakuchunku, cuerponkupi
g Ex 25:37
mikhurikuy ofrendapajtaj, ´
Ex 40:24, 25
tukuy pelosninkutapis
tukuynin uywasqa karqanku Le 24:2 rasurakuchunku,
24 toros, 60 carneros, 60 chivos, ropasninkutapis
uj watayojkama 60 corderos ima. h Heb 9:2 tajsakuchunku. d Ajinamanta
Chay ofrendasta jaywarqanku  llimphupaj qhawasqa kanqanku.
˜ ´
altar Diosman jaywasqa Pana lado 8 Chant a paykunaqa
´
kashajtin, b aceitewan a Ex 37:17 uj torillota e aysamuchunku,
chajchusqa kasqantawan. c apamullachunkutaj aceitewan
´ ˜
89 Moisesqa tinkukuna b Ex 25:9, 40 chajrusqa nutu jakuta,
1Cr 28:12, 19 chaki mikhuy ofrendapaj. f
toldoman Dioswan parlaj d
yaykojtin, Diospa parlamusqanta ´
Qanpis uj torillota
c Ex 29:4 aysamullankitaj jucharayku
uyarej. Diosqa parlamoj trato Isa 52:11
ruwasqan arca nisqa cajaj1 ofrendapaj. g 9 Chantataj
tapan patamanta, e ´ levitasta qayllaykuchimunki
d Ex 30:18, 19 ˜
iskay querubinespa2 f Le 16:28 tinkukuna toldoj naupaqenman,
´
chaupinkumanta. Diosqa Nu 19:7 chantapis tukuynin israelitasta
ajinata Moiseswan parlaj. tantachimunki. h 10 Levitasta
´ ´ ˜
8 Jehova Diosqa Moisesman
e Le 1:3 Jehova Diospa naupaqenman
nerqa: 2 “Aaronman kayta qayllaykuchejtiyki, israelitasqa
niy: ‘Candeleroj1 qanchis
f Le 2:1 makisninkuta churachunku
mecherosninta japichispaqa, levitaspa umasninkuman. i
˜ g Le 4:3 11 Aarontaj levitasta jaywanqa
naupaqen ladoman
kuyuchisqa ofrendata jina
kanchananpaj jinapuni ´ ˜
h Le 8:2, 3 Jehova Diospa naupaqenpi, j
churanki’, g nispa”. 3 Aarontaj
israelitaspa sutinkupi.
ajinata ruwarqa: Payqa i Nu´ 3:9, 41 Chaymantaraj levitasqa
candeleroj h mecherosninta ´
˜ Jehova Diospaj ruwanasninkuta
japiracherqa naupaqen ladoman
´ j Le 7:30 ruwayta qallarenqanku. k
kanchananpaj jina, Jehova Dios ´ ´ ˜
Moisesman kamachisqanman
Nu 8:21
12 ”Chanta levitasnataj
torillospa umasninkuman
k Nu´ 1:50
7:89 1 Chayri “testigo jina kaj palta ´ makisninkuta churanqanku. l
Nu 3:6 ´
rumisniyoj arca nisqa cajaj”. 2Cr 31:2 Chantataj chay torillosqa Jehova
´
2 Glosariopi querubın nisqata leeriy. Diosman jaywasqa kanqa,
´
8:2 1 Chayri “Candelabroj”. l Ex 29:10 ujnenqa jucharayku ofrendapaj,
´
303 NUMEROS 8:13–9:3
´
ujnintaj qolachina1 ofrendapaj, CAP. 8 Jehova Dios levitasmanta
ajinamanta levitas perdonta a Le 1:4 Moisesman kamachisqanman
tarinankupaj. a 13 Levitastaqa jina. 21 Levitasqa
˜
sayachinki Aaronpa naupaqenpi, llimphuchakorqanku,
˜
wawasninpa naupaqenpiwan. b Nu´ 3:45 ropasninkutapis tajsakorqanku. a
´ ´
Jehova Diosmantaj paykunata Nu 16:9 Chantataj Aaronqa paykunata
jaywanki kuyuchisqa kuyuchisqa ofrendata jina
´
ofrendata jina. 14 Ajinata jaywarqa Jehova Diospa
˜ ´
levitastaqa taqapuwanki c Nu´ 3:12 naupaqenpi. b Chanta Aaronqa
israelitas ukhumanta, noqajta uj ofrendata jaywarqa levitas
´
kanankupaj. b 15 Chant a juchasninkumanta perdonta
´
levitasqa tinkukuna toldopi d Ex 13:2, 12 tarinankupaj, ajinamanta
ruwanasta ruwanqanku. Le 27:26 llimphuchasqa kanankupaj. c
Ajinata levitasta llimphuchanki 22 Chaymantataj levitasqa
llimphupaj qhawasqa ´
Dioswan tinkukuna toldopi
kanankupaj, paykunatataj e Ex
´
12:29 imachus ruwana kajta ruwayta
Ex 13:15
jaywawanki kuyuchisqa qallarerqanku. Chaytataj
ofrendata jina. 16 Paykunaqa Aaronwan wawasninwan
´
˜ ruwacherqanku. Jehova Dios
entregasqana kanku, israelitas
˜ f Nu´ 3:9
ukhumanta noqapaj taqasqana ´
Nu 18:6
Moisesman levitasmanta
kanku. Noqa paykunata ajllakuni 1Cr 23:32 kamachisqanman jina
israelitaspa tukuy kuraj Eze 44:11 paykunawan ruwarqanku.
´ ´
wawasninkoj cuentanmanta. c 23 Chanta Jehova Diosqa
17 Israelitaspa tukuy kuraj Moisesman nerqa: 24 “Kayqa
wawasninkoqa noqajta kanku, g Nu´ 1:53 levitaspaj kanqa: Levita qharisqa
´
˜ Nu 18:5
25 watasniyojmanta pataman
uywasninkoj naupaj kaj 1Sa 6:19
˜ tinkukuna toldopi imatachus
unasninkupis noqajta kanku. d 
Maypachachus Egiptopi tukuy ˜
Pana lado ruwanankuta ruwayta
˜ qallarenqanku.
kuraj wawasta wanucherqani a Nu´ 8:7
chaypacha, noqa paykunata 25 Cincuentayojmanta
taqakorqani. e 18 Levitasta patamantaj chay ruwanasmanta
˜
ajllakuni israelitaspa b Nu´ 8:11
llojsiponqanku, manana
tukuy kuraj wawasninkoj chay ruwanasta ruwanqankuchu.
cuentanmanta. 19 Levitasqa 26 Paykunaqa
israelitas ukhumanta hermanosninkuta yanapayta
c Nu´ 8:12
entregasqa kanqanku Aaronta, atinku, pikunachus tinkukuna
wawasnintawan sirvinankupaj, toldopi ruwanasninkuta
israelitaspa cuentanmanta ruwanku chaykunata,
d Nu´ 1:53 ˜
tinkukuna toldopi ruwanasta ´
Nu 3:32
chaywanpis manana chaypi
ruwanankupaj, f ´
Nu 18:4 llankanankupunichu kanqa.
sacerdotestataj yanapanankupaj  Chayta ruwanki levitaswan
israelitas perdonta tarinankupaj. CAP. 9 ruwanasninkuwanpis”, d nispa.

9
´
Ajinamanta israelitasqa e Ex 40:2
´
Israelitas Egiptomanta
Nu 1:1
santo lugarman mana llojsimusqankumanta
˜
qayllaykonqankuchu, iskay kaj wataj naupaj killanpi, e
´ ´
nitaj ima castigopis paykunaman ´ Jehova Diosqa Sina ı chin
f Ex 12:27 jallpapi Moisesman kay jinata
chayanqachu”. g
20 Moiseswan, Aaronwan, nerqa: 2 “Israelitasqa Pascua
tukuy israelitaswanqa chay ´
Fiestata f ruwachunku maychus
tukuyta juntarqanku g Ex 12:3, 6 fechanpi. g 3 Pascuataqa
Le 23:5
Dt 16:1 ruwankichej maychus fechanpi,
8:12 1 Chayri “ruphachina”. 1Co 5:7 kay killaj 14 punchayninpi
´
NUMEROS 9:4-17 304
˜ ˜
na chisiyaykushajtinna.1 CAP. 9 killaj a 14 punchayninpi,
´ ˜ ˜
Chaytaqa ruwankichej ima a Ex 12:8 na chisiyaykushajtin na.1
kamachiykunachus Pascuata Chay punchay cordero2 aychata
ruwanapaj tiyan chayman jina, mikhuchun mana levadurayoj
b Nu´ 5:2
imaynatachus ruwakunan tiyan ´
Nu 19:14, 16
tantatawan, jaya qhorastawan. b
ajinata”, a nispa. 12 Qayantinpajqa
´
4 Chanta Moisesqa ´
ama puchuchichunchu, c
israelitasman nerqa Pascua c Ex 18:15
´ nitaj chay corderoj
Nu 15:33
Fiestata ruwanankuta. ´
Nu 27:1, 2
tullusnintapis pakichunchu. d
5 Israelitastaj Pascua Fiestata Pascuataqa ruwachun ima
˜ kamachiykunachus tiyan
ruwarqanku naupaj kaj
killaj 14 punchayninpi d Le 7:21 chayman jina. 13 Sichus uj runa
˜ ˜ ´ Dt 16:2
llimphupaj qhawasqa kashaspa
na chisiyaykushajtinna,1 Sinaı
chin jallpapi. Paykunaqa chayri wasillanpi kashaspa
´ ´
ruwarqanku Jehova Dios e Ex 25:22 Pascuata mana ruwanchu
˜
Moisesman kamachisqanman jina. Le 16:2 chayqa, chay runaqa wanuchisqa
Sl 99:6
6 Wakin qharisqa kanqa, e maychus fechanpi
´
chichipaj qhawasqa ofrendata Jehova Diosman mana
˜ f Nu´ 5:2 jaywasqanrayku. Chay runaqa
kasharqanku wanusqata
llankhasqankurayku. b  juchanmanta paganqa.
˜
Chayrayku paykunaqa chay Pana lado 14 ”’Sichus uj forastero
punchay Pascuata mana ruwayta a 2Cr 30:2, 15 qankunawan tiyakun chayqa,
´
aterqankuchu. Jinapi paykunaqa paypis Jehova Diospaj
chay diapacha rerqanku ´ Pascuata ruwanallantaj tiyan. f
b Ex 12:8
Moiseswan Aaronwan parlamoj. c Paypis ruwanan tiyan ima
7 Chayaspataj Moisesman kamachiykunachus Pascuapaj
˜ ´
nerqanku: “Wanusqata c Ex 12:10 tiyan chayman jina,
llankhasqaykurayku chichipaj imaynatachus ruwakunan tiyan
qhawasqa kashayku. ¿Kunanqa ´ ajinata. g Kikin kamachiyllataj
d Ex 12:46
manachu atiykuman maychus kanqa qankunapaj,
´ Sl 34:20
fechanpi ofrendata Jehova Jn 19:36 forasterospajpis’”. h
Diosman jaywayta israelitaswan 15 Ima punchaychus Diosta
khuska?”, d nispa. 8 Moisestaj ´ yupaychana toldo armasqa karqa
e Ex 12:15
paykunata nerqa: “Kaypi chay punchayqa, i phuyoqa chay
´
suyariwaychej, Jehova Diosta toldo pataman tiyaykorqa,
´
tapurimusaj, imatachus f Ex 12:19, 48 maypichus Diospa trato
qankunamanta niwanqa”, e nispa. ruwasqan arca nisqa
´ ´
9 Chanta Jehova Diosqa ´ kasharqa chay toldoman.
g Ex 12:8
Moisesman nerqa: Chisiyaykuymantapachataj
10 “Israelitasman kay jinata uj nina lauray jina kancharqa
niy: ‘Sichus qankunamanta h Le 24:22 Diosta yupaychana toldo patapi
mayqellanpis, chayri Dt 31:12 sutiyamunankama. j
˜
mirayniykichejpis wanusqata 16 Ajinallapuni karqa chay
llankhasqanrayku chichipaj ´
i Ex 40:2, 17
toldopi: Punchayqa chay toldo
qhawasqa kanman, f chayri patapi phuyu kaj, tutantaj
karuman rinman chayqa, uj nina lauray jina kanchaj. k
´ ´
chay runaqa Jehova Diospaj j Ex 40:34, 38 17 Chay toldo patamanta phuyu
Pascuata ruwananpuni tiyan. oqharikojtintaj israelitasqa
11 Ruwachuntaj iskay kaj ´
k Ex 13:22
chay ratopacha purirej kanku. l
Ne 9:19
9:3, 5, 11 1 Chayqa kanman karqa 9:11 2 Cordero nispaqa parlashan
inti yaykupusqantawan, niraj uj watayojmanta chayri aswan
˜
laqhayaykushajtin. l Nu´ 10:11, 34 unitamanta.
´
305 NUMEROS 9:18–10:9
Maypichus phuyu sayaj chaypitaj CAP. 9 martillowan takaspa.
´
jarakoj kanku. a 18 Jehova Dios ´
a Ex 40:36, 37 Chaykunaqa kanqa israelitasta
puririnankuta kamachejtin tantachimunapaj, jinallataj
israelitasqa purirej kanku, campamentosninkuta1
´
Jehova Dios jarakunankuta oqharinankupajpis.
kamachejtintaj jarakoj kanku. b ´
b Ex 17:1 3 Sichus chay iskaynin cornetas
´
Diosta yupaychana toldo patapi Nu 10:11-13 waqanqa chayqa, tukuynin
˜
phuyu qhepakojtenqa paykunapis israelitas naupaqeykiman
pachanpi qhepakoj kanku. tantakamonqanku, tinkukuna
19 Sichus chay phuyu Diosta ´ toldo punkuman. a
yupaychana toldo patapi ashkha c Ex 40:37 4 Sichus uj cornetalla waqanqa
punchaykunata kaj chayqa, chaytaj, kamachejkunalla
´ ˜
israelitasqa Jehova Diosta naupaqeykiman
kasukuspa mana purirejchu ´
tantakamonqanku,
kanku. c 20 Wakin kutispi chay d Ex 40:36 Israelpi waranqa runasta
Sl 78:14
phuyoqa pisi punchaykunallata  kamachejkunalla. b
˜ ˜
Diosta yupaychana toldo
CAP. 10 5 ”Cornetas nanumantataj
patapi kaj. Israelitasqa rakhumantataj waqamojtinku,
´ e Le 23:24
Jehova Dios jarakunankuta  inti llojsimuy ladopi kashanku
kamachejtin jarakoj kanku, ˜ chay kinsa ayllus1 c
´ Pana lado
Jehova Dios puririnankuta purirenqanku. 6 Cornetas
a Nu´ 1:18 ˜ ˜
kamachejtintaj purirej kanku. Dt 29:10, 11 watejmanta nanumantataj
21 Wakin kutispeqa rakhumantataj waqamojtinku,
chisiyaykuymanta sur ladopi1 kashanku chay
sutiyamunankamalla chay phuyu ˜
kinsa ayllusnataj d purirenqanku.
toldo patapi qhepakoj, ´
b Ex 18:21 Ajinata cornetasta
´
qayantintaj tutamanta oqharikoj. Nu 1:16
´ waqachenqanku sapa taqa
Jina kajtin, israelitasqa Nu 7:2
Dt 1:15 puririnanpaj.
puririllajtaj kanku. Punchaypis Dt 5:23 7 ”Israelitasta
kachun tutapis kachun, phuyu tantachimunaykichejpajqa
oqharikojtenqa paykunapis ˜
cornetasta e waj jinatanataj
puririllajtaj kanku. d 22 Sichus waqachinkichej. 8 Chay
iskay punchayta, uj killata chayri c Nu´ 2:3 cornetastaqa waqachenqanku f
aswan unayta Diosta yupaychana Aaronpa wawasnin sacerdotes.
toldo patapi phuyu qhepakoj Cornetasta imaynatachus
chayqa, israelitaspis chaypi waqachinamanta
qhepakoj kanku, paykunaqa mana d Nu´ 2:10 leyqa qankunapaj,
purirejchu kanku. Maypachachus
mirayniykichejpajpis
chay phuyu oqharikoj chaypacha,
unay wataspaj kanqa.
paykunapis puririllajtaj kanku.
´ 9 ”Sichus jallpaykichejpi
23 Israelitasqa Jehova Dios e Nu´ 10:3
jarakunankuta kamachejtin kashajtiykichej
´ enemigosniykichej
jarakoj kanku, Jehova Dios
puririnankuta kamachejtintaj qankunawan maqanakoj
´ jamonqanku chayqa, cornetasta
purirej kanku. Paykunaqa Jehova f Nu´ 31:6
Diosta kasukoj kanku imatachus waqachinkichej maqanakoj
´
1Cr 15:24 ´
Jehova Dios Moisesman 1Cr 16:6 rinaykichejpaj. g Jehova
kamacherqa tukuy chayta.
2Cr 29:26 Diosniykichejtaj qankunamanta
Ne 12:35, 41
´ ´
10 Chanta Jehova Diosqa
Moisesta nerqa:
10:2 1 Campamentoqa ashkha
toldo wasis. 10:5 1 Uj aylloqa
2 “Iskay cornetasta e qolqe uj familiamanta miraj ashkha familias
metalmanta ruwakuy, g 2Cr 13:12 kanku. 10:6 1 Chayri “ura ladopi”.
´
NUMEROS 10:10-29 306
yuyarikusonqachej, CAP. 10 toldota apanankupaj cuentayoj
enemigosniykichejmantataj a 1Cr 15:28 karqanku.
salvasonqachej. 2Cr 5:12 18 Paykunaj qhepankutataj
2Cr 7:6
10 ”Maypachachus Esd 3:10 Rubenpa campamentonmanta
˜
kusikunaykichej kajtinpis, a b Le 23:24
kinsa ayllusniyoj gruponataj
fiestasta ruwashaspa b chayri ´
Nu 29:1 purirerqa taqa taqaspi.1
killa qallarikuytapis, cornetasta c Nu´ 28:11 Sedeurpa wawan Elizurtaj a
waqachinkichej qolachina1 taqanta kamachisharqa.
d Le 3:1 ´
ofrendasta c jaywashaspa, ´ 19 Sime on ayllumanta
e Ex 6:7 taqata kamachejqa karqa
khuska mikhurikuy ofrendasta d Le 11:45
jaywashaspa ima. Ajinamanta ´
Zurisadaijpa wawan Selumiel. b
Diosniykichej qankunamanta
f Nu 1:1
20 Gad ayllumanta taqata
´
yuyarikusonqachej. g Nu 9:17 kamachejqa karqa
´ Sl 78:14
Deuelpa wawan Eliasaf. c
Noqamin Jehova Diosniykichej ´
kani”. e h Ex 40:36
´
Nu 2:9, 16, 17,
21 Paykunaj qhepankutataj
11 Iskay kaj watamanta 24, 31 cohatitas purirerqanku,
iskay kaj killaj i ´
Nu 12:16
santo lugarpa imasninta apaspa. d
´ Paykuna chayanankupajqa,
20 punchayninpi, f phuyu Nu 13:26
˜
oqharikorqa Diosta yupaychana Dt 1:1, 2 napis Diosta yupaychana
´ ˜
toldo patamanta, g maypichus j Nu 2:34
´
toldoqa armasqana kanan karqa.
Diospa trato ruwasqan arca
Nu 9:23
22 Paykunaj qhepankutataj
k ´ ´
nisqa caja kasharqa chaymanta. Nu 1:4, 7
´ Efraın aylloj campamentonmanta
´ Nu 2:3 ˜
12 Israelitastaj Sina ı chin ´
kinsa ayllusniyoj gruponataj
l Nu 1:4, 8 purirerqa taqa taqaspi.1
jallpamanta purirerqanku, ima ´
Nu 2:5
ordenpichus puririnanku karqa ´
Amihudpa wawan Elisamataj e
m Nu 2:7
taqanta kamachisharqa.
chay ordenpi. h Phuyutaj sayarqa ´
´ n ´
Nu 1:51 23 Manas es ayllumanta
Paran chin jallpapi. i
13 Chay kuti israelitasqa o ´
Nu 3:25, 26 taqata kamachejqa karqa
˜ ´ Pedahzurpa wawan Gamaliel. f
naupaj kutirayku purirerqanku p Nu 3:36, 37 ´
´  24 Benjam ın ayllumanta
Jehova Dios Moisesman
kamachisqanman jina. j ˜ taqata kamachejqa karqa
Pana lado
˜ Guideonijpa
14 Naupajtaqa purirerqa a Nu´ 1:4, 5 ´
´ ´
Nu 2:10 wawan Abidan. g
Juda aylloj campamentonmanta
kinsa ayllusniyoj grupo, b Nu´ 1:5, 6 25 Paykunaj qhepankutataj
´
taqa taqaspi.1 Aminadabpa Nu 2:12 Dan aylloj campamentonmanta
˜
wawan Nahsontaj k c Nu´ 1:4, 14 kinsa ayllusniyoj gruponataj
´
Nu 2:14 purirerqa taqa taqaspi.1
taqanta kamachisharqa.
d Nu´ 3:30, 31 Paykunaqa tukuymanta
15 Isacar ayllumanta ´
Nu 4:15
taqata kamachejqa karqa ´
Nu 7:9
qhepata rerqanku chay ujnin
Zuarpa wawan Netanel. l ´ campamentosta jarkanankupaj.
´ e Nu 1:4, 10
16 Zabulon ayllumanta ´
Nu 2:18, 24
Amisadaijpa wawan Ahiezertaj h
taqata kamachejqa karqa ´ taqanta kamachisharqa.
f Nu 1:4, 10
Helonpa wawan Eliab. m ´
Nu 2:20 26 Aser ayllumanta taqata
17 Diosta yupaychana ´ kamachejqa karqa Ocranpa
g Nu 1:4, 11 ´
toldo phaskarasqa kajtin, n
´
Nu 2:22 wawan Paguiel. i 27 Neftal ı
guersonitaswan o ´ ayllumanta taqata kamachejqa
h Nu 1:4, 12
´ ´
meraritaswan p purirerqanku. Nu 2:25, 31 karqa Enanpa wawan Ahira. j
Paykunaqa Diosta yupaychana i ´
Nu 1:4, 13 28 Israelitasqa chay ordenpi
´
Nu 2:27 sapa kuti purirej kanku,
10:10 1 Chayri “ruphachina”. 10:14, 18, j ´
Nu 1:4, 15 taqa taqaspi.1k
´ ´
22, 25, 28 1 Hebreo parlaypeqa nin, Nu 2:29 29 Chant a Moisesqa
´ Hobabwan parlarqa. Hobabqa
“ejercitosninkuman jina”. k Nu 2:34
´
307 NUMEROS 10:30–11:8
madianita Reuelpa1a wawan
karqa, Reueltaj Moisespa
CAP. 10
´
a Ex
´
2:16, 18 11
˜
Uj pacha israelitasqa
´
Jehova Diospa
suegron karqa. Hobabmantaj Ex 3:1
´ naupaqenpi manchayta
´ Ex 18:1, 5
nerqa: “Jehova Dios quejakuyta qallarerqanku.
´
‘qosqaykichej’ niwayku chay b Ge´ 12:7 Jehova Diostaj chayta uyarispa
´ ˜
jallpaman rishayku. b Qanpis Ge 13:14, 15 sinchita phinakorqa, paykunaj
´
Ge 15:18 ´
noqaykuwan riy ari, c qanwan patankumantaj Jehova Diosqa
´ ninata apachimorqa.
kachas kasqayku. Jehova c Jue 1:16
Diosqa israelitasman sumaj Jue 4:11 Chay ninataj paykunamanta
1Sa 15:6 wakinta ruphaykorqa
imasta qonanta nin”, d nispa.
´
30 Hobabtajr ı Moisesman d Ex
´
3:8
campamentomanta1 jawapi.
´
nerqa: “Mana, noqaqa kutipunay
´
Ex 6:7 2 Chanta runas Moisesman
tiyan llajtayman, familiay qhaparikojtinku, Moisesqa
e Jue 1:16 ´ ˜
kashan chayman”, nispa. Jehova Diosmanta manakorqa, a
Jue 4:11 ˜
31 Moisestaj nerqa: “Ama jina ´
ninataj wanuporqa.
kaspa ama saqerpariwaykuchu f Ex 3:1 3 Chayrayku chay lugartaqa
´
Ex 19:3 ´
ari. Qan sumajta rejsinki kay ´ suticharqanku Tabera1 nispa,
Ex 24:16 ´
chin jallpaspi maynejpichus Dt 5:2 chaypi Jehova Dios ninata
jarakunaykuta. Chayrayku qan ´
paykunaman
g Ex 25:10, 17
pusawayku ari. 32 Sichus apachimusqanrayku. b
noqaykuwan rinki chayqa, e h Dt 1:32, 33 4 Israelitas ukhupeqa
´ waj llajtayoj ashkha runas1c
allin imasta Jehova Dios Jos 3:3, 4
qowasqayku chayta qanpis ´ karqanku. Paykunataj
i Ex 13:21
japillankitaj”, nispa. waj mikhunasmanta
Ne 9:12 ˜
33 Ajinamanta israelitasqa Sl 78:14 wanurisharqanku, d
´ israelitaspis watejmanta waqayta
Jehova Diospa orqonmanta f j Sl 132:8
purirerqanku, rerqankutaj kinsa qallarerqanku, nerqankutaj:
´ ´ “¿Pitaj kunan aychata
d ıa puriyta. Jehova Diospa k Dt 1:10
trato ruwasqan arca nisqa  mikhuchiwasqaykuri? e
cajaqa, g chay kinsa diasta ˜
Pana lado 5 Egiptopeqa qhasilla
˜ pescadosta mikhoj kayku.
naupaqenkuta rerqa, 
maypichus samarikunankuta Mikhullajtaj kayku pepinosta,
CAP. 11
maskaspa. h 34 Jarakorqanku ´ sandiasta, puerrosta, cebollasta,
a Ex 32:11 ´
chaymanta purirejtinku, Dt 9:19 ajosta ima. f 6 Kaypitajrı qalata
´ Sl 106:23 llauchhuyapushayku. Ni imapis
Jehova Diospa phuyonqa i Snt 5:16 ´
punchay paykunaj patankupi kaypeqa kanchu, mana nisqa
kasharqa. b Dt 9:22
mikhunalla tiyan”, g nispa.
´
35 Arca nisqa cajata 7 Mana h nisqa mikhunaqa
´
sapa puririchejtinku
c Ex 12:37, 38 culantro1 mujitus jina i karqa,
´ ´ Le 24:10
Moisesqa nej: “Jehova Diosnıy, colornintaj karqa sacha waqay
sayarikuspa j enemigosniykita d 1Co 10:6, 10 jina. 8 Sabornenqa karqa
cheqerachiy,1 chejnisojkunata aceiteyoj miski tantapis
˜ e Sl 78:18, 22 kanman jina. Runasqa llojsispa
naupaqeykimanta ayqerachiy”, Sl 106:14
nispa. 36 Chay arca ´ 11:1 1 Campamentoqa ashkha
sayajtintaj Moisesqa nej: f Ex 16:3 ´
´ ´ toldo wasis. 11:3 1 Tabera suteqa
“Jehova Diosnıy, kutimuy ´
g Ex 16:35 niyta munan ruphaykuy. Ruphaykuy
mana yupay atina waranqa ´
Nu 21:5 nispataj parlashan manchayta
waranqa israelitasman”, k nispa. ´ lauraykusqanmanta. 11:4 1 Waj
h Ex 16:14 llajtayoj ashkha runas nispaqa
Ne 9:20
10:29 1 Chayri “Jetrojpa”. 10:35 Jn 6:31 parlashanman israelitas ukhupi tiyakoj
1 Cheqerachiy: waj lugarespi ninku mana israelitaschu kajkunamanta.
´
taqarachiy. i Ex 16:31 11:7 1 Chayri “cilantro”.
´
NUMEROS 11:9-20 308
˜ ˜
pampasmanta pallakamoj kanku. CAP. 11 wanuchikapullawayna ari. a
´ ´ ˜
Chant a maki molinospi jakoj a Ex 16:16, 23 Sichus allin nawiwan
kanku chayri maranpi kutaj qhawawanki chayqa,
˜
kanku. Jinaspataj mankaspi amana ima llakiytapis
chayachej kanku chayri muyu b Sl 78:24 rikuchiwaychu”, nispa.
´
tantasta ruwakoj kanku. a 16 Jehova Diostaj Moisesman
9 Campamento pataman kuticherqa: “Israelpi
c Nu´ 11:1
chisisnin chhulla urmamojtin, kurajkunamanta 70 qharista
´
mana nisqa mikhunapis tantapuway, pikunatachus
urmamullajtaj. b ´
d Ex 17:4 qan churawaj israelitaspa
10 Moisesqa uyarerqa tukuy Dt 1:12 kurajkunasninku,
runas waqashasqankuta. Sapa kamachejkunasninkutaj
familia, sapa runapis toldo kanankupaj chaykunata.1 b
wasin1 punkupi waqasharqa. e Ge´ 13:14, 15 Paykunatataj pusay tinkukuna
´
´ Ge 26:3
Jehova Diostaj chaymanta toldoman, chaypitaj
˜
sinchita phi nakorqa, c suyawaychej. 17 Noqataj
Moisesmanpis manallataj ´
f Ex 18:17, 18 chayman uraykamuspa c
´
allinchu rijcharqa. 11 Chanta Dt 1:9 qanwan parlasaj. d Chantaqa
´  ´
Moisesqa Jehova Diosman qanpi kaj espıritu santoymanta e
˜
nerqa: “¿Imaraykutaj kay Pana lado paykunamanpis qollasajtaj.
kamachiykita kay jinata a 1Re 19:2, 4 Paykunataj kay runasta
Job 6:8, 9
llakichinkiri? ¿Imatataj qhawayta yanapasonqanku,
ruwarqani mana allinpaj mana atikunanpaj jina
qhawanawaykipajri? b Dt 16:18 kashajtinpis. Ajinamanta
˜
¿Imajtintaj kay tukuynin runasta manana sapallaykichu chayta
qhawanaypaj churawankiri, ruwanki. f 18 Qantaj tukuy
mana atinaypaj jina kashajtinri? d ´ runasman ninki: ‘Qayapaj
c Ex
´
19:11
12 ¿Noqachu kay tukuy Ex 25:22
´ llimphuchakuychej. g Qayaqa
Ex 34:5
runaspa mamanku kani ´ aychata mikhunkichej,
Nu 12:5 ´
imatajri? ¿Noqachu paykunata imaraykuchus Jehova Diosqa
nacechikorqani, ‘makiykipi waqasqaykichejta uyarin, h
ichurikuy1 imaynatachus d Nu´ 11:25 kay nisqaykichejtapis:
˜ ˜ ´
uj kamachi2 nunoj wawata Nu 12:8 “¿Pitaj aychata qowasunchej
ichurikun ajinata’ nispa mikhunanchejpajri?
ninawaykipaj, may jallpatachus Egiptopeqa aswan allinta
˜ e 1Sa 10:6
naupa tatasninkuman 2Re 2:15 kausakusharqanchej”, i nispa.
´
qonaykita jurarqanki chayman Ne 9:20 Jehova Diosqa
pusanaypaj? e 13 ¿Maymantataj Hch 2:17 aychata qosonqachej
aychata apamusaj kay chhika mikhunaykichejpaj. j
runasta mikhuchinaypajri? ´ 19 Aychataqa mikhunkichej
f Ex 18:21, 22
Paykunaqa noqallata waqaspa mana uj diallatachu, nitaj
nishawanku: ‘Aychata qowayku iskay diallatachu, nitaj phishqa
mikhunaykupaj’, nispa. ´
g Ex 19:10 diasllatachu, nitaj chunka
14 Mana sapallayqa kay runasta diasllatachu, nitaj
qhawayta atinichu, anchapuni 20 diasllatachu. 20 Manachayqa
noqapajqa. f 15 Sichus ´
h Ex 16:7 uj killa juntata mikhunkichej,
ajinallatapuni ruwawanki senqasniykichejmanta
chayqa, ama jina kaspa
i Nu´ 11:4, 5 11:16 1 Chayri “pikunamantachus qan
11:10 1 Chayri “carpa wasin”. 11:12 yachanki israelitaspa kurajkunasninku,
1 Chayri “marqarikuy”. 2 Chayri “wawa kamachejkunasninkutaj kasqankuta
´
qhawaj qhari”. j Ex 16:8 chaykunata”.
´
309 NUMEROS 11:21-31
llojsiramunankama, CAP. 11 26 Jinapis iskayqa
millachikunaykichejkamataj. a a Sl 78:29 campamentollapi
´
Qankunaqa Jehova Diosta qhepakorqanku. Paykunaqa
qhesachankichej, qankuna karqanku Eldadwan Medadwan.
ukhupi kashajtin. Chantapis Paykuna toldoman mana
˜ b Nu´ 21:5 ´
paypa naupaqenpi rejtinkupis chay espıritu santoqa
waqashankichej, nishankichejtaj: paykunamanpis chayallarqataj,
“¿Imapajtaj Egiptomanta paykunaj sutisninku chay
llojsimorqanchejri?”, b nispa’”. c Ex
´
12:37
ujkunajtawan khuska qhelqasqa
´
21 Moisestajrı Diosman nerqa: ´
Ex 38:26
´
kasqanrayku. Jinapi paykunaqa
“Noqawan rejkunaqa Nu 1:45, 46 profetas jina campamentopi
600.000 qharis1 c kanku. parlayta qallarerqanku.
Chaywanpis qan nishanki: 27 Uj joventaj Moisesman
‘Uj killa juntata mikhunankupaj willaj correrqa: “Eldadwan
d Ge´ 18:14
paykunaman aychata qosaj’, Isa 59:1 Medadwanqa profetas jina
nispa. 22 Tropa ovejasta, Mr 10:27 campamentopi parlashanku”,
´
˜ Lu 1:37 nispa. 28 Chant a Nunpa
tropa wakasta nakajtiypis,1
¿chaywan sajsakunkumanchu? wawan Josueqa, a pichus
Mar qochamanta tukuynin jovenmantapacha Moisespa
pescadosta japejtiypis, ¿chaywan e Nu´ 11:16 yanapajnin karqa, Moisesman
´
sajsakunkumanchu?”, nispa. nerqa: “Wiraqochi Mois es,
´ niy ari ama jinata
23 Jehova Diostaj Moisesman
´ ruwanankuta”, b nispa.
nerqa: “¿Manachu Jehova ´
Diosqa chayta ruwayta
´
f Ex 33:9 29 Moisestajr ı payman
´
´ Nu 12:5 kuticherqa: “¿Noqamantachu
atinman? d Kunanma rikunki Dt 31:15
parlasqayta juntasajchus llakikushanki? Ama llakikuychu.
manachus chayta”, nispa. Noqaqa munayman
´
24 Moisestaj llojsiytawan Jehova Diospa tukuy
runasman willamorqa g Sl 99:7 israelita wawasnin profetas
´ kanankuta, tukuyninkumantaj
imatachus Jehova Dios payman ´ ´
´ Jehova Diosqa espıritu
nisqanta. Chant a israelitas
santonta qonanta”, nispa.
ukhumanta 70 kurajkunata h Nu´ 11:17 30 Chay qhepatataj
tantachispa toldoj muyuyninman 2Re 2:9, 15
´ Moisesqa Israelmanta
sayaracherqa. e 25 Jehova
kurajkunawan khuska
Diostaj chayman uj phuyupi
campamentoman
uraykamuspa f Moiseswan
i 1Sa 10:6 kutiporqanku.
parlarqa. g Moisespi kasharqa
´
chay espıritu santonmantataj h
1Sa 19:20 31 Chaypacha ujllata
 ´
70 kurajkunamanpis qollarqataj, ˜
Jehova Diosqa wayrachimorqa,
´ Pana lado chay wayrataj ashkha
sapa ujninkuman. Chay espıritu a Ex
´
paykunaman chayajtintaj, ´
17:9 yuthusta1 mar qochamanta
Ex 24:13
´ apamorqa. Chaykunataj
chay kutilla profetas jina1 Ex 33:11
´
Nu 27:18-20 israelitaspa campamentonkoj
parlayta qallarerqanku.2 i Dt 31:3 muyuyninman
11:21 1 Hebreo parlaypeqa nin, juntaykamorqanku, c
´
“600.000 chakipi rejkuna”. Parlashan ujnin ladonmanqa uj dıa
guerraman riyta atej qharismanta. puriyman jina, ujnin
˜ b Mr 9:38 ´
11:22 1 Nakay: waj lugarespi ninku ladonmanpis uj dıa puriyman
˜
degollay, wanuchiy. 11:25 1 Glosariopi jinallataj, tukuy campamentoj
profeta nisqata leeriy. 2 Chayri “chay muyuyninman. Chay yuthusqa
kutilla Diospa sutinpi parlayta ´
c Ex 16:13
qallarerqanku”. Sl 78:26, 27 11:31 1 Chayri “codornicesta”.
´
NUMEROS 11:32–12:12 310
´
montonakorqanku uj metrota CAP. 11 4 Chayllapi Jehova Diosqa
jina,1 patan patanpi. 32 Jinapi a Sl 78:30, 31 Moisesman, Aaronman,
runasqa chay yuthusta 1Co 10:10 Miriamman ima nerqa:
japillarqankupuni tukuy chay “Kinsantiykichej riychej
diantin, tutantin, qayantinpis. tinkukuna toldoman”, nispa.
Aswan pisita japej runaqa b Nu´ 33:16 Jinata nejtintaj kinsantinku
´
chunka wirkhisman Dt 9:22
rerqanku. 5 Jehova Diostaj
juntachinapaj jina1 japerqa. chhoqo phuyupi uraykamuspa a
Jinamanta runasqa chay chay toldo punkupi sayaykorqa.
c 1Co 10:6 Chantataj Aarontawan
japisqanku yuthu aychasta
campamentoj muyuyninman Miriamtawan wajyarqa,
chakirachikorqanku. paykunataj qayllaykorqanku.
33 Chay aycha simillankupiraj d Nu´ 33:17 6 Diostaj paykunata nerqa:

kashajtin, niraj khamuyta “Ama jina kaspa imatachus
´ CAP. 12
tukushajtinku, Jehova Diosqa nisqayta uyariwaychej. Sichus
˜ ´
e Ex 2:16, 21 ´
paykunapaj sinchita phinakorqa. qankuna ukhupi Jehova Diospa
´
Chayraykutaj Jehova Diosqa profetan kanman chayqa,
may chhika runasta paywanqa uj mosqoypi jina b
˜ ´
wanucherqa. a f Ex
´
4:14-16 rejsichikuyman, mosqoypitaj
Ex 4:30
34 Chayrayku chay cheqata ´ paywan parlayman. c
´
´ Ex 15:20
´ 7 Kamachiy Moiseswanrı
suticharqanku Quibrot-Hataava1b Ex 28:30
nispa, imaraykuchus chaypi Miq 6:4 mana jinatachu parlani.
pamparqanku mikhunallapi Makinman churani tukuy
´
yuyajkunata. c 35 Chant a israelita wawasniyta.1 d
israelitasqa chay g Nu´ 11:1 8 Paywanqa uyapura1 parlani, e
Quibrot-Hataavamanta sumaj sutitataj, mana imata
´
Hazerotman rerqanku, pakaspa. Noqa Jehova Diosqa
Hazerotpitaj qhepakorqanku. d h Mt 11:29 payman rikhurini. ¿Imaraykutaj

12
 kunan kamachiy Moisespa
Uj kuti Miriamwan ˜
Aaronwanqa Moisespa Pana lado contranta rimayta mana
´
contranta rimayta a Ex 34:5 manchachikunkichejchuri?”,
´
qallarerqanku, Cus llajtayoj
Nu 11:25 nispa.
´ ´
warmiwan casarakusqanrayku. e 9 Chant a Jehova Diosqa
˜
2 Paykunaqa nisharqanku: paykunapaj mayta phinakuspa
´ b Ge´ 15:1 riporqa. 10 Phuyupis toldo
“¿Jehova Diosqa ´
Ge 46:2
Moisesllawanchu parlan? ´
Ex 24:9-11
patamanta oqharikorqa.
¿Manachu noqaykuwanpis Miriamtaj lepra onqoyniyoj
parlallantaj?”, f nispa. rikhurerqa, chay lepraqa riti
´ ´
Jehova Diostaj chay nisqankuta c Ge´ 31:10, 11
jina yurajpacha karqa. f Aaron
uyarisharqa. g 3 Moisesqa aswan Miriamta qhawarinanpajtaj,
llampu sonqoyoj h karqa Miriamqa lepra onqoywan
˜
kay jallpa patapi tukuy juntana kasharqa. g 11 Aarontaj
d Heb 3:2, 5
runasmanta nisqaqa. chay rato Moisesta nerqa:
´
“Ay wiraqoch ıy. Ama jina
11:31 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´ kaspa, ama kay juchaykurayku
e Ex 33:11
“iskay codosta jina”. Uj codoqa 44,5 Dt 34:10
castigawaykuchu ari. Noqaykoqa
´ wampumanta kay jinata
centımetros karqa. Yanapa B14 nisqata
leeriy. 11:32 1 Hebreo parlaypeqa nin, juchallikuyku. 12 Ama jina
“chunka homeresta”. Uj homerqa
f Dt 24:9
220 litros karqa. Yanapa B14 nisqata 12:7 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
leeriy. 11:34 1 Quibrot-Hataav a “Payqa tukuy wasiypi rikuchishan
suteqa niyta munan mikhunallapi atienekunapaj jina kasqanta”. 12:8
yuyajkunata pampanapaj cheqas. g 2Cr 26:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, “simipura”.
´
311 NUMEROS 12:13–13:20
kaspa, ama saqeychu ari CAP. 12 uma kajkuna karqanku.
˜
Miriamqa wanusqa nacekoj ´
a Ex 32:11 4 Sutisninkutaj kaykuna karqa:
´
wawaj qetayasqa aychan jina Snt 5:16 Rub en ayllumanta Zacurpa
´ ´ ´
kananta”, nispa. 13 Chant a wawan Samua. 5 Sime on
´ ayllumanta Horijpa wawan
Moisesqa qhaparikuspa Jehova ´
˜ ´ b Le 13:45, 46 Safat. 6 Juda ayllumanta
Diosmanta manakorqa: “Diosnıy, ´
Nu 5:2
ama jina kaspa sanoyachillay ari, Jefunejpa wawan Caleb. a
sanoyachillay ari”, nispa. a 7 Isacar ayllumanta Josejpa
´ ´
14 Jehova Diostaj Moisesman c Dt 24:9
wawan Igal. 8 Efraın ayllumanta
kuticherqa: “Sichus Miriamta Nunpa wawan Hosea. b
´
tatan uyanman thoqaykunman 9 Benjamın ayllumanta Rafujpa
´ ´
karqa chayqa, qanchis diasta d Nu´ 11:35
wawan Palt ı. 10 Zabulon
penqaywan kanman karqa. ´
Nu 33:18 ayllumanta Sodijpa wawan
´c
Chayrayku Miriamta qanchis Gadiel. 11 Jos e ayllumanta
´
diasta campamentomanta1 nisunman Manases1d ayllumanta
´
jawaman b wijchuychej.2 e Nu´ 10:12 Susijpa wawan Gadd ı. 12 Dan
 ayllumanta Guemalijpa wawan
Chaymantaraj campamentoman
kutiykamuchun”, nispa. CAP. 13 Amiel. 13 Aser ayllumanta
´
15 Chayrayku Miriamqa qanchis f Ex 18:25 Miguelpa wawan Setur.
´
diasta campamentomanta
Dt 1:15 14 Neftalı ayllumanta Vofsijpa
´
jawaman wijchusqa karqa. c wawan Nahb ı. 15 Gad
ayllumanta Makijpa wawan
Chaykamataj israelitasqa mana g Dt 1:22, 23 Gueuel ima. 16 Chay qharista
maymanpis purirerqankuchu, ´
´ Moisesqa kacharqa Canaan
Mıriam campamentoman
jallpata qhawamunankupaj.
kutiykamunankama. h Nu´ 12:16 ´ e
´ Moisesqa Josue1 sutita
16 Chant a israelitasqa Dt 1:19

churarqa Nunpa wawan
Hazerotmanta d purirerqanku, Hoseaman.
´ ˜
Paran chin jallpapitaj e toldo Pana lado
a Nu´ 13:30
17 Moisesqa chay
wasisninkuta1 armarqanku. ´
´ ´ qharista Canaan jallpata
13
Nu 14:30, 38
Jehova Diosqa Moisesman ´
Nu 34:18, 19 qhawamunankupaj
nerqa: 2 “Qharista 1Cr 4:15 kachashaspa nerqa: “Neguebman
´
kachay Canaan jallpata wichariychej, chaymantataj
qhawamunankupaj,1 orqosman wicharinkichej. f
mayqentachus israelitasman b Nu´ 11:28 18 Chaymanta qhawankichej
´
Nu 13:16
qosaj chay jallpata. ´
Nu 14:30 imaynachus chay jallpas
Sapa ayllumanta2 uj qharita ´
Nu 34:17 kasqankuta, g chaypi tiyakoj
kachaychej, ayllunkupi runaspis kallpasapaschus kanku
kurajkuna f kanku ´
manachus chayta, chant a
chaykunamanta ujta”, g nispa. c Ge´ 48:5 ashkhachus pisillachus
3 Chayrayku Moisesqa tiyakunku chaytapis.
´
qharista kacharqa Paran chin 19 Qhawallankichejtaj
´ d Ge´ 48:17, 19
jallpamanta, h Jehova Dios chay jallpas sumajchus kanku
kamachisqanman jina. manachus chayta, tiyakushanku
Chay qharisqa Israelmanta ´
chay llajtasninkupis perqaswan
e Ex 17:9 muyurisqachus kanku manachus
12:14 1 Campamentoqa ashkha toldo chayta. 20 Qhawallankichejtaj
wasis. 2 Chayri “campamentomanta jallpasninkupi sumajtachus
jawapi cuarentenapi kachun”. 12:16 f Dt 1:7
1 Chayri “carpa wasisninkuta”. 13:2 13:11 1 Manasesqa Josejpa wawan
1 Chayri “wateqamunankupaj”. karqa. 13:16 1 Hebreo parlaypeqa
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´ ´ ´
g Ex 3:8 nin, “Jehosua”. Jehosua suteqa niyta
ashkha familias kanku. Dt 8:7 munan Jehovamin salvacionqa.
´
NUMEROS 13:21-33 312
poqon manachus chayta, a CAP. 13 willarqanku imatachus
sachasninkupis kanchus a Ne 9:25 rikusqankuta,
manachus chayta. Ama Eze 20:6 rikucherqankutaj chay jallpaspi
manchachikuychejchu. b b Dt 31:6 poqojta. 27 Moisesmantaj
Chay jallpaspi imachus poqon Jos 1:6, 9 kay jinata willarqanku:
chaymantapis uj chhikata c Nu´ 13:23 “Noqaykoqa maymanchus
apamunkichej”, nispa. kachawarqayku chay jallpaman
˜ d Nu´ 34:2, 3
Chay tiempoqa karqa naupaj kaj chayarqayku. Chay jallpapeqa
˜ Jos 15:1
ciertopuni lechewan miskiwan
uvas poqosqana kashajtin. c
e 2Sa 10:6, 8
21 Jinamanta chay qharisqa jinantin kasqa. a Kay jinata
wicharispa chay jallpasta f Nu´ 34:8 chay jallpaspeqa poqoj kasqa. b
qhawamorqanku Zin nisqa 28 Chaywanpis chaypi tiyakoj
g Ge´ 13:18
chin jallpamantapacha d Rehob e Jos 15:13 runasqa manchay kallpasapas
´ kasqanku, llajtasninkupis
cheqakama, Leb o-Hamat f Jos 21:11, 12
qayllakama.1 22 Neguebman h Jue 1:10
jatuchaj kasqa, perqaswan sumaj
´ muyuykusqa. Chaypi rikuyku
wichariytawan Hebron g
i Dt 9:1, 2 Anacpa mirayninmanta runasta. c
llajtaman chayarqanku. Jos 11:21 ´
Chaypeqa tiyakusharqanku 29 Negueb d cheqaspeqa
´ ´ ´ j Nu´ 32:9 amalequitas e tiyakushanku,
Ahiman, Sesai, Talmai h ima,
paykunaqa Anacpa miraynin i k Dt 1:25 orqos chaynejpitaj tiyakushanku
´ Dt 8:7-9 hititas, jebuseos, f amorreos g
karqanku. Hebron llajtaqa
ruwasqa kasqa Egiptopi Zoan l Dt 1:24
ima. Cananeostaj h tiyakushanku
llajtamanta qanchis watas mar qocha chaynejpi, i
˜ m Nu´ 14:33, 34
´
naupajta. 23 Chaymantaqa Jordan qayllapi”, nispa.
´
Escol mayuman1j chayarqanku, n Dt 1:19 30 Calebtajr ı
˜
chaypitaj kutorqanku  Moisespa naupaqenpi
˜ kasharqanku chay israelitas
uj uva sachaj ramanta, uvas Pana lado
´
chhullchuyojta.2 Chaytataj a Ex 3:8 ama manchachikunankupaj
kaspiman warkhuykuspa
Le 20:24 kay jinata nerqa: “Kunanpacha
´ wicharispa chay jallpasta
iskay ukhu aparqanku. Chanta b Dt 1:25
apallarqankutaj uj mashkha japikanpunanchej tiyan.
c Nu´ 13:22, 33
granadasta, higostawan. k Dt 1:27, 28
Noqanchejqa paykunata
24 Chay cheqata Escol1 atipayta atinchej”, j nispa.
d Nu´ 13:17 31 Calebwan khuska
mayu l nispa suticharqanku, ´
israelitas chaypi uvas e G´ e´ 36:12 rejkunatajr ı kuticherqanku:
chhullchuta kutusqankurayku.
Ex 17:8 “Mana. Mana atipasunmanchu
1Sa 15:3
chay runastaqa. Paykunaqa
25 Chay rejkunaqa
f Jue 1:21 noqanchejmanta aswan kallpayoj
40 punchaykunamanta m 2Sa 5:6, 7 kanku”, k nispa. 32 Chay
kutimorqanku, chay jallpata
g Ge´ 10:15, 16 jallpasmantataj mana
qhawamusqankumanta.
´ ´ allin kajta israelitasman
26 Kutimorqanku Paran chin h Ex 23:23
Dt 7:1 willallarqankupuni: l
jallpaman, Cadesman. n Chaypi Dt 20:17 “Qhawamorqayku chay
suyasharqanku Moiseswan
i Ge´ 10:19 jallpasman rispaqa
Aaronwan tukuy israelitaswan ˜
´ wanusunchej. Chaypi tiyakoj
ima. Chant a israelitasman j Jos 14:7, 8 runasqa may jatuchachaj
13:21 1 Chayri “Hamatman k Nu´ 32:9 kanku. m 33 Chaypi rikuyku
yaykunakama”. 13:23 1 Chayri “Escol nefilimkunata, Anacpa
l Nu´ 14:36
wayqoman”. 2 Uvas chhullchu: waj wawasninta, n paykunaqa
lugarespi ninku uvas racimo. 13:24 m Am 2:9 nefilimkunaj miraynin kanku.
1 Escol suteqa niyta munan uvas n Dt 1:28 Noqaykoqa paykunaj qayllankupi
chhullchu. Dt 9:1, 2 saltamontes jina juchuysitus
´
313 NUMEROS 14:1-14
kayku, paykunapis juchuysitusta CAP. 14 chay jallpaspi tiyakoj
jina qhawariwayku”, nispa. a Dt 1:32, 33 runasta. a Paykunataqa imata

14 Chay imasta uyariytawan


tukuy israelitasqa mayta b Dt 1:27
jina atipasunchej.1 Paykunaman
˜
kutikojqa manana pipis kanchu,
´ ´
chajwarqanku, tukuy chay Sl 106:25 noqanchejwanr ı Jehova Dios
tutantintaj jatunmanta kashan. b Chayrayku
´
waqarqanku. a 2 Chanta tukuy c Sl 78:40 ama paykunata
israelitas Moisespa contranta, manchachikuychejchu”, nispa.
Aaronpa contrantawan thutuyta d Nu´ 14:31 10 Chayta uyarispa tukuy
Dt 1:39
qallarerqanku, b tukuyninku israelitasqa paykunata rumiswan
paykunapaj rimarqanku: chanqaykuyta munarqanku. c
e Nu´ 11:5 ´
“Allin kanman karqa Egiptopi Jinallapitaj Jehova Diospa
˜
wanunanchej chayri chin jatun kayninpa kanchaynin
˜
jallpapipis wanunanchej. f Ne 9:17 rikhurerqa Dioswan
´
3 ¿Imapajtaj Jehova Dios kay tinkukuna toldo patapi,
jallpasman pusamuwanchejri? g Nu´ 13:8, 16 tukuy israelitas rikunankuta. d
˜ ´ ´
¿Espadawan wanuchisqas 11 Chanta Jehova Diosqa
kananchejpajchu h Nu´ 13:6, 16 Moisesta nerqa:
´
pusamuwanchej? c Nu 14:30
“¿Maykajkamataj kay runasqa
Warmisninchejta, pisipaj qhawawanqankuri? e
wawasninchejtapis presosta i Nu´ 13:26, 27 ¿Paykunaj chaupinkupi
Dt 1:25
apakaponqanku. d ¿Manachu Dt 8:7, 8 milagrosta ruwashajtiypis
aswan allin kanman maykajkamataj mana
Egiptoman kutipunanchej?”, e ´
j Ex 3:8 creewanqankuchuri? f
nispa. 4 Paykunapurataj ˜
 12 Paykunataqa wanuchej
ninakusharqanku: ˜
Pana lado onqoywan castigasaj,
“Uj kamachejta ajllakunachej, a Dt 7:17, 18 chinkarparichisajtaj.
Egiptomantaj kutipunachej”, f Dt 20:3 Qanmantataj uj jatun
nispa. nacionta ruwasaj
5 Chayta uyarispa ´
b Ex 33:16 paykunamanta aswan
Moiseswan Aaronwanqa, Dt 20:1 atiyniyojta”, g nispa.
´ ´
chaypi tantasqa kasharqanku
˜ ´
13 Moisestajr ı Jehova
chay israelitaspa naupaqenpi c Ex 17:4 Diosman nerqa: “Qanqa kay
pampakama kumuykukorqanku. israelitasta atiyniykiwan
6 Nunpa wawan Josuewan, g ´
d Ex 16:10 Egiptomanta orqhomorqanki.
Jefunejpa wawan Calebwantaj, h Sichus chayta ruwawaj
pikunachus jallpasta qhawaj ´
e Ex 16:28 chayqa egipciosqa chayta
´ ´
rerqanku chaykuna, Nu 14:22, 23
yachanqanku, h 14 Canaan
ropasninkuta llikirakorqanku. jallpaspi tiyakojkunamantaj
7 Tukuy israelitasmantaj f Dt 9:23 willanqanku. Paykunapis
nerqanku: “Qhawamorqayku Heb 3:19 ´
yachanku qan Jehova Dios,
chay jallpasqa ´ israelitaspa chaupinkupi
may sumajpuni. i 8 Sichus g Ex 32:10
kasqaykita, i paykunawantaj
´ ˜
Jehova Dios allin nawiwan uyapura rikuchikusqaykita. j
´ ´
qhawawanchej chayqa, chay h Ex 32:12
Qanmin Jehova Diosqa
Eze 20:9
jallpasman pusaykuwasunchej, kanki, phuyuykipis paykunaj
chay jallpastataj qowasunchej. ´ patankupi kashan. Punchayqa
Chay jallpaspeqa lechewan i Ex 15:13, 14 ˜
Jos 2:10 naupaqenkuta uj chhoqo
miskiwan jinantin tiyan. j Jos 5:1 phuyupi rinki, tutantaj
´
9 Chayrayku ama Jehova Diospa
contranta oqharikuychejchu, j Dt 4:12 14:9 1 Chayri “Paykunaqa noqanchejpaj
amataj manchachikuychejchu Dt 5:4 tanta jinalla kanku”.
´
NUMEROS 14:15-30 314
uj chhoqo ninapi. a 15 Sichus CAP. 14 rikushaspapis, a chunkasta1
´
ujllapi1 kay tukuy israelitasta a Ex 13:21 pruebaman churawanku, b nitaj
˜
wanurachinki chayqa, may Sl 78:14 nisqayta uyariwankuchu. c
rejsisqa kasqaykita uyarej b Dt 9:28 Paykunamantaqa ni ujpis
´
nacionesqa nenqankucha ari: 23 ni jaykaj rikonqachu
´
16 ‘Jehova Diosqa israelitasta c Sl 103:8 tatasninkuman juraspa qonayta
Miq 7:18
mana chayachiyta atinchu nerqani chay jallpastaqa.
´
juraspa qonanta nerqa chay d Ex 34:6, 7 Pisipaj qhawawajkunaqa
jallpasman. Chayrayku chin ´ manapuni rikonqankuchu chay
jallpaspi paykunata e Ex 34:9
jallpastaqa. d 24 Kamachiy
˜ Sl 78:38 ´
wanurachin’, b nispa. Calebtajr ı e mana paykuna
17 Chayrayku kunanqa f Snt 5:16 jinachu karqa, tukuy sonqowan
´ ´
Jehova Diosnıy, ama jina g Sl 72:19
kasukullawarqapuni.
kaspa atiyniyki may jatun Hab 2:14 Chayrayku qhawamoj rerqa chay
kasqanta rikuchiy ari,  jallpasman payta pusaykusaj,
nisqaykiman jina. Qan nerqanki: ˜ mirayninpis chay jallpasta
Pana lado
´ japikaponqa. f 25 Ura
18 ‘Jehova Diosqa pacienciayoj,1 a Ne 9:17
may jina munakuyniyoj,2 c ´ pampaspeqa amalequitaswan
b Ex 17:2 cananeoswan g tiyakushanku.
perdonantaj runaspa Sl 95:9
pantasqasninkuta, mana Sl 106:14 Chayrayku qankunaqa
kasukuspa ruwasqankutapis. Heb 3:16 qayapacha kutiriychej
Payqa mana qhawakullanchu chin jallpaman,
c Sl 81:11 ˜
juchayoj runataqa, manachayqa Puka mar nanninta”, h nispa.
´ ´
tataspa juchasninkumantaqa d Nu´ 26:63, 64
´
26 Chanta Jehova Diosqa
Nu 32:11
wawasninkuta castigan, Dt 1:35
Moisestawan Aarontawan
jinallataj allchhisninkuta, Sl 95:11 nerqa: 27 “¿Maykajkamataj
allchhisninkoj Sl 106:26 kay sajra israelitas contrayta
Heb 3:18
wawasninkutapis’, d nispa. Heb 4:3
thutonqankuri? i Uyarini paykuna
19 Ama jina kaspa, may jatun contrayta thutusqankuta. j
munakuyniyoj kasqaykirayku e Nu´ 13:30 28 Paykunaman niychej:
´
Nu 26:65 ´
kay runaspa juchasninkuta ‘Jehova Diosqa nin:
perdonay ari, imaynatachus f Jos 14:9, 14 “Kausayniyrayku jurani:
Egiptomantapacha kunankama Chay nisqaykichejman jina
g Nu´ 13:29 ruwasqaykichej. k 29 Tukuy
perdonarqanki ajinata”, e nispa.
´ ´
20 Chanta Jehova Diosqa h Dt 1:40 pikunachus contrayta
nerqa: “Paykunata perdonani ´
thutojkuna, 20 watasniyojmanta
i Ex 16:28 pataman yupasqa kajkuna,
chay niwasqaykiman jina. f ´
Nu 14:11 ˜
21 Chay tukuywanpis kay chin jallpapi wanunkichej, l
kausayniyrayku jurani, j 1Co 10:6, 10 ayasniykichejtaj1 chaypi
´ wijchurayanqanku. m
Jehova Diospa jatun kayninpa k Nu´ 14:2
kanchaynenqa jallpantinman ´
Nu 26:64 30 Tiyakunaykichejpaj
´
juntaykonqa. g 22 Paykunaqa Nu 32:11 juraspa1 qonayta nerqani
jatun kayniyta rikushaspapis, Dt 1:35 chay jallpasmanqa, n
´ ni mayqenniykichej
Egiptopi chanta chin jallpapi l Sl 106:26
milagrosta ruwasqayta 1Co 10:5 yaykunkichejchu. Chaymanqa
Heb 3:17 yaykonqanku Jefunejpa wawan
14:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, m Nu´ 1:45, 46 Calebwan, Nunpa wawan
“uj runata jinalla”. 14:18 1 Chayri Jud 5 Josuellawan. o
˜
“mana usqhayllata phinarparikunchu”. ´
2 Hebreo parlaypeqa niyta munan mana n Ex 6:8 14:22 1 Chayri “kutin kutita”. 14:29
tukukoj munakuy, mana tukukoj kacha o Nu´ 26:65
1 Chayri “cuerposniykichejtaj”. 14:30
kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy ´
Nu 32:11, 12 1 Hebreo parlaypeqa nin,
nisqata leeriy. Dt 1:34-38 “makiyta oqharispa”.
´
315 NUMEROS 14:31-45
31 ”’”Presos apasqa CAP. 14 wawan Calebllawan kausashaj
kanankuta nerqankichej a Nu´ 14:3 qhepakonqanku”’”. a
´
chay wawasniykichejta a Dt 1:39 39 Moises chayta tukuy
chay jallpasman pusaykusaj. israelitasman willajtin,
Mana munasqaykichej b Sl 106:24 paykunaqa maytapuni
jallpastaqa paykuna llakikorqanku. 40 Qayantintaj
rikonqanku. b 32 Qankunaj israelitasqa tutamanta
ayasniykichejtaj1 kay chin c Nu´ 32:13 jatarispa, orqos pataman
Jos 14:10
jallpapi wijchurayanqanku. wicharinayarqanku.
33 Wawasniykichejqa Ninakorqankutaj: “Kunanqa
´
40 watasta c uywasniykichejta d Dt 1:3 Jehova Dios qonawanchejta
Dt 2:14
kay chin jallpaspi nerqa chay jallpasman
michenqanku. Wawasniykichej risunchej. Noqanchejqa Diospa
paganqanku contraypi e Nu´ 13:25 contranta juchallerqanchej”, b
´
juchallikusqaykichejmanta,1 nispa. 41 Moisestajr ı
˜
kay chin jallpaspi wanuspa paykunata nerqa: “¿Imaraykutaj
f Sl 95:10 ´
tukukunaykichejkama. d Hch 7:36
Jehova Diospa kamachisqanta
34 Qankunaqa jallpasta Hch 13:18 pakishankichejri? Imatachus
qhawamorqankichej ruwayta yuyashankichej
40 punchaykunapi, e chaypeqa mana allinchu
g Nu´ 14:29
ajinallatataj 40 watasta f Heb 3:17 risonqachej. 42 Ama
´
juchasniykichejmanta wichariychejchu. Jehova Diosqa
pagankichej, sapa mana qankunawanchu kashan,
h Nu´ 13:32 enemigosniykichejtaj
punchaymanta uj watata.
Ajinamanta qankunaqa atipasonqachej. c
yachankichej imaynachus i 1Co 10:6, 10 43 Amalequitaswan
contrayta oqharikuy kasqanta.1 Jud 5 cananeoswanqa chaypi
´ 
35 ”’”Noqa Jehova Dios ˜
suyashasunkichej qankunawan
chayta nini. Ajinata ruwasaj Pana lado maqanakunankupaj. d
kay sajra israelitasta, contraypi a Nu´ 14:30 Qankunataqa espadawan
´
Nu 26:65 ´
oqharikunankupaj tantakunku ´
Nu 32:11, 12
atipasonqachej. Jehova Diosta
chaykunata. Paykunaqa kay chin Dt 1:35, 36 mana kasusqaykichejrayku
´ ˜
jallpapi tukukonqanku, chaypitaj Jos 14:6 Jehova Diosqa manana
˜
wanonqanku. g 36 Pikunatachus qankunawanchu kashan”, e nispa.
´
´ 44 Chay jinata Mois es
Mois es kacharqa jallpasta b Dt 1:41
qhawamunankupaj chaykunaqa, nishajtinpis, israelitasqa mana
chay jallpasmanta mana allin kasuspa chay orqos pataman
c Le 26:14, 17 wicharerqankupuni. f
imasta willaspa israelitasta Dt 1:42 ´
contranpi thutucherqanku. h Jehova Diospa trato ruwasqan
37 Chay jallpasmanta mana allin arca nisqa cajataj
imasta willajkunaqa castigasqas d Nu´ 13:29 mana campamentomanta1
´ kuyurerqachu, nitaj Moisespis
kanqanku, Jehova Diospa
˜ ˜ paykunawan rerqachu. g
naupaqenpitaj wanonqanku. i e 2Cr 15:2 ´
38 Chay jallpasta 45 Chant a chay orqospi
qhawamojkunamanta Nunpa tiyakoj amalequitas, cananeospis
wawan Josuewan, Jefunejpa f Dt 1:43 israelitaswan maqanakoj
uraykamorqanku. Israelitasta
14:32 1 Chayri “cuerposniykichejtaj”. atipaykuspataj, Hormakama
g Nu´ 10:33
14:33 1 Chayri “khuchi warmi jina qhatiykorqanku. h
purisqaykichejmanta”. 14:34 1 Chayri
“imaynachus enemigoykichej kajtiy h Nu´ 21:1, 3 14:44 1 Campamentoqa ashkha toldo
kasqanta”. Dt 1:44 wasis.
´
NUMEROS 15:1-15 316
´ ´
15 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
CAP. 15
a Ge´ 15:18
ofrendapaj. 7 Chant a
apamullankichejtaj uj litro kuraj3
2 “Israelitasman kay jinata niy: vino ofrendata, ima munayta
´
‘Tiyakunaykichejpaj qaparispa Jehova Diospa
qosqaykichej chay jallpaman sonqonta tiyaykuchinanpaj.
˜ ´ b Le 1:9 ´
yaykuspanaqa, a 3 Jehova 8 ”’Sichus Jehova Diosman
Diosman apamuyta atinkichej uj torota apamunkichej
wakasniykichejmanta, qolachina ofrendapaj, a chayri
ovejasniykichejmanta, chayri c Le 1:2, 3 ruwasaj nisqaykichejta
cabrasniykichejmanta ninapi juntanaykichejpaj ofrendapaj, b
qolachina1 ofrenda kananpaj, chayri khuska mikhurikuy
ima munayta qaparispa
´ ofrendapaj c chayqa, 9 chay
d Le 7:16
Jehova Diospa sonqonta torotawan khuska apamunkichej
Le 22:18, 19 ˜
tiyaykuchinanpaj, b qolachina Le 22:21 sumaj nutu jakuta kinsa kilos
ofrendapis c kachun chayri waj khuskanniyojta jina,1 casi iskay
ofrendapis kachun, kanman litros2 aceitewan chajrusqata,
ruwasaj nisqaykichejta chaki mikhuy ofrendapaj. d
e Le 23:4 ´
juntanaykichejpaj, chayri ´
Nu 28:16
10 Chanta apamullankichejtaj
aparimusqaykichej ofrenda, d ´
Nu 29:1 casi iskay litros2 vino
chayri fiestasniykichejpi e Dt 16:13, 16 ofrendata, e ninapi qolachina
qosqaykichej ofrenda. ofrendata jina, ima munayta
´
4 Pichus ofrendanta qaparispa Jehova Diospa
´
apamojqa, Jehova Diosman ´ sonqonta tiyaykuchinanpaj.
˜ f Ex 29:40
apamullachuntaj sumaj nutu Le 2:1, 11 11 Ajinata ruwankichej sapa
jakuta f uj kilota jina,1 casi torowan, sapa carnerowan,
uj litro2 aceitewan chajrusqata, sapa corderowan, sapa
chaki mikhuy ofrendapaj. chivowanpis. 12 Mashkha
g Nu´ 28:6, 7
5 Qolachina ofrendapaj g ´
Nu 28:11, 14 uywasta jaywawajtiykichejpis,
chayri cordero1 ofrendapajpis  ajinata ruwankichej sapa
apamunkichej casi uj litro2 ˜
Pana lado uywawan. 13 Ajinata tukuy
vino ofrendata. 6 Uj carnerota1 a Le 1:3 israelitasqa apamunanku tiyan
apamunkichej chayqa, chaypaj ninapi qolachina ofrendata,
˜
apamunkichej sumaj nutu ima munayta qaparispa
´
jakuta iskay kilosta jina,2 Jehova Diospa sonqonta
uj litro kuraj3 aceitewan b Le 7:16 tiyaykuchinanpaj.
chajrusqata, chaki mikhuy 14 ”’Sichus qankunawan
tiyakoj forastero chayri qankuna
15:3 1 Chayri “ruphachina”. 15:4 ˜
c Le 3:1, 3 ukhupi unaytana tiyakoj
1 Chayri “uj efata chunkaman Le 7:11 forasteropis, ninapi qolachina
taqasqamanta ujnin partenta”. ofrendata apamonqa,
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo
ima munayta qaparispa
parlaypeqa nin, “uj hin medidaj ´
cuarton”. Uj hin medidaqa karqa Jehova Diospa sonqonta
d Le 6:14
3,67 litros. Yanapa B14 nisqata leeriy. ´
Nu 28:11, 12
tiyaykuchinanpaj chayqa, paypis
´ qankuna jinallataj ruwachun. f
15:5 1 Cordero nispaqa parlashan Nu 29:6
uj watayojmanta chayri aswan 15 Qankuna israelitaspaj,
˜
unitamanta. 2 Hebreo parlaypeqa nin, jinallataj qankunawan tiyakoj
“uj hin medidaj cuarton”. 15:6 forasterospajpis uj leylla
e Nu´ 28:11, 14
1 Carnero: waj lugarespi ninku kanqa. Chay leytaj unay
mocho, oveja toro. 2 Chayri “uj efata
chunkaman taqasqamanta iskay 15:9 1 Chayri “uj efata chunkaman
partesta”. 15:6, 7 3 Hebreo parlaypeqa ´
f Ex 12:49
taqasqamanta kinsa partesta”. 15:9,
nin, “uj hin medidata kinsaman Le 24:22 10 2 Hebreo parlaypeqa nin, “uj hin
taqaspa ujnin parten”. ´ medidaj khuskannin”.
Nu 9:14
´
317 NUMEROS 15:16-30
wataspaj kanqa qankunapaj CAP. 15 chayqa, tukuy nacionnintin
mirayniykichejpajwan. a Le 19:34 uj torillota apamunkichej
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpeqa qolachina ofrendapaj, ima
forasterospis, qankunapis munayta qaparispa
´
uj rejlla kankichej. a 16 Uj leylla, Jehova Diospa sonqonta
uj kamachiyllataj kanqa tiyaykuchinanpaj. Chay
qankunapaj, jinallataj b Jos 5:11, 12 torillotawan apamullankichejtaj
qankunawan tiyakoj chaki mikhuy ofrendata, vino
forasterospajpis’”. ofrendatawan, imaynatachus
´ ´
17 Jehova Diosqa Moisesman ruwana kasqanman jina. a Chanta
nillarqataj: 18 “Israelitasman ´ apamullankichejtaj uj chivitota
c Ex 23:19
kay jinata niy: ‘Ima Le 2:14
jucharayku ofrendapaj. b
jallpamanchus pusashaykichej ´
Nu 18:8, 12 25 Sacerdotetaj chay ofrendasta
chayman yaykuspaqa, Dt 26:1, 2 jaywanqa tukuynin
Pr 3:9
19 chay jallpapi poqojta1 
israelitas juchaykichejmanta
mikhunkichej. b Chaywanpis ˜ perdonta tarinaykichejpaj,
´ Pana lado
juchaykichejtaj perdonasqa
chay poqoymantaqa Jehova a Nu´ 15:8-10
Diosman ofrendata qonkichej. kanqa. c Qankunaqa mana
˜ reparakuspalla pantarqankichej,
20 Naupaj kaj chhama
chhamalla kutasqa jakumanta c pantasqaykichejmantataj
´
ofrendata apamunkichej muyu ofrendata Jehova Diospa
˜
tantasta1 ruwaspa. Chaytaqa b Nu´ 28:15
naupaqenman apamorqankichej,
´
Diosman jaywankichej Jehova Diospaj ninapi qolachina
imaynatachus eraykichejmanta2 ofrendata, jucharayku
ofrendata jaywankichej ajinata. ofrendatawan. 26 Ajinamanta
˜ tukuynin israelitas perdonasqa
21 Naupaj kaj chhama
chhamalla kutasqa jakumantaqa c Le 4:20 kankichej, jinallataj qankuna
´ Heb 2:17 ukhupi tiyakoj forasterospis,
Jehova Diosman 1Jn 2:1, 2
ofrendata qonkichejpuni, tukuyniykichej mana
mirayniykichejpis kikillantataj reparakuspalla
ruwanqanku. pantasqaykichejrayku.
22 ”’Ichapis nacionnintin 27 ”’Sichus uj runa
pantaspa, mana juntawajchejchu d Le 4:27, 28 mana cuentata qokuspalla
kay kamachiykunata juchallikun chayqa, uj watayoj
´ cabritata apamuchun jucharayku
mayqenkunatachus Jehova Dios
Moisesman kamacherqa ofrendapaj.d 28 Sacerdotetaj
chayta, 23 nisunman chay cabritata jaywanqa chay
´ e Le 4:32, 35 runa juchanmanta perdonta
imatachus Jehova Moisesnejta
kamachisorqachej chayta. tarinanpaj. Payqa pantaspa,
´
Chay kamachiykunaqa kashan mana cuentata qokuspalla Jehova
˜
qankunapis mirayniykichejpis Diospa naupaqenpi juchallikorqa.
juntanaykichejpaj, Perdonta tarinanpajqa
´
´ f Ex 12:49 sacerdote chay cabritata
Jehova Dios chay Le 24:22
´ jaywanqa, juchantaj perdonasqa
kamachiykunata qosorqachej Nu 9:14
´
Nu 15:15 kanqa. e 29 Chay kikin leyllapuni
chay punchaymantapacha.
kanqa israelitaspaj, paykuna
24 Sichus mana reparakuspalla
ukhupi tiyakoj forasterospajpis,
nacionnintin pantawajchej
mana cuentata qokuspalla
15:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, juchallikojtinku.f
´
“tantata”. 15:20 1 Chay muyu g Ex 21:14 30 ”’Sichus uj runa
Dt 17:12
tantasqa chaupinpi juskuyoj karqa. Heb 10:26,
juchallikun jucha kasqanta
2 Glosariopi era nisqata leeriy. 27 yachashaspa chayqa, g
´
NUMEROS 15:31–16:3 318
israelitapis kachun chayri CAP. 15 muyurisqata. a 39 Paykunaman
forasteropis kachun, a Heb 10:28 niy: ‘Ropasniykichejpa
´
Jehova Diospa contranta kantusninman chay waychasta
rimashan. Chayrayku chay churankichej, chayta qhawarispa
˜ b Eze 18:20 ´
runaqa wanuchisqa kanqa. Jehova Diospa tukuy
´
31 Chay runaqa Jehova Diospa kamachiykunasninta
nisqanta pisipaj qhawan, ´ yuyarikunaykichejpaj, jinamanta
c Ex
´
20:9, 10
kamachisqantataj pakin. Ex 35:2 chaykunata juntanaykichejpaj. b
Dt 5:13, 14
Chayrayku chay runaqa Ama sonqoykichejpa
˜
wanuchisqapuni kanqa, a munasqallantaqa
juchanmantataj paganqa’”. b d Le 24:11, 12 ruwankichejchu, nitaj
˜
32 Chin jallpapi kashaspa nawiykichejpa rikusqallantaqa,
israelitasqa, uj runata ´ chayqa waj dioseswan
e Ex 31:14
tarerqanku samarikuna qhenchachakuyman
punchaypi llantata pallashajta. c apashasunkichej.1 c
33 Pikunachus llantata f Le 24:14 40 Chay waychasqa
pallashajta tarerqanku  tukuy kamachiykunasniyta
chaykunaqa, chay runata ˜ yuyarichisonqachej,
Pana lado
pusarqanku Moisesman, a Dt 22:12 ajinamanta chaykunata
Aaronman, tukuy Mt 23:5 juntankichej, Diosniykichejpa
˜
israelitasmanwan. naupaqenpitaj llimphus
34 Paykunataj chay runata kankichej. d 41 Noqamin
b Dt 11:18 ´
wisqaykorqanku, d imaraykuchus Jehova Diosniykichej kani. Noqa
manaraj leypi sutita nikorqachu Egiptomanta orqhomorqaykichej
´
imatachus chay runata c Ex 34:15 Diosniykichej kanaypaj. e
´
ruwanankuta. Noqamin Jehova
´
35 Jehova Diostaj Moisesman d Le 11:44
Diosniykichejqa kani’”. f
nerqa: “Chay runaqa
˜
wanuchisqapuni kanan tiyan. e
Ro 12:1
1Pe 1:15 16 Uj levita karqa
´
Core g sutiyoj, payqa
Tukuynin israelitas ujchaykukorqa Datanwan,
campamentomanta1 jawaman e G´ e´ 17:8 Abiramwan, Onwan ima. Coreqa
orqhospa rumiswan Ex 29:45 Levijpa mirayninmanta karqa.
chanqaykuchunku”, f nispa. Le 25:38
Levijpa wawanqa h karqa Cohat, i
36 Jinapi tukuynin israelitasqa Cohatpa wawantaj karqa Izhar, j
chay runata campamentomanta ´ ´
f Ex 3:15 Izharpa wawantaj karqa Core.
´
jawaman orqhospa, chaypi Ex 6:2, 3 Datanwan, Abiramwan, Onwan
rumiswan chanqaykuspa  imaqa karqanku Rubenpa k
˜ ´
wanucherqanku, Jehova Dios CAP. 16 mirayninmanta. Datanwan
Moisesman kamachisqanman g Jud 11 Abiramwantaj karqanku Eliabpa
jina. wawasnin, l Ontaj Pelezpa wawan
´
37 Jehova Diosqa ´ karqa. 2 Paykunaqa Moisespa
h Ex 6:16
Moisesman kayta nillarqataj: contranta oqharikorqanku
38 “Israelitasman niy 250 israelitaswan khuska. Chay
´
ropasninkoj ura kantusninman i Ex 6:18 runasqa karqanku Israelmanta
waychasta1 churanankuta, kamachejkuna, israelitas ukhupi
mirayninkupis kikillantataj ´ ajllasqa kajkuna, may rejsisqa
j Ex 6:21
ruwanankuta. Ropasninkoj ura runastaj. 3 Paykunaqa
kantusninpa patitanmantaj
azul qaytuta siraykuchunku k Ge´ 46:8 15:39 1 Waj dioseswan
qhenchachakuyman
15:35 1 Campamentoqa ashkha toldo apashasunkichej nispaqa waj diosesta
wasis. 15:38 1 Chayri “flecosta”. l Nu´ 26:7-9 yupaychasqankuta nishan.
´
319 NUMEROS 16:4-17
tukuyninku tantaykukorqanku. a CAP. 16 qan parte kajkunawanqa
´
Moisesman, Aaronman ima a Nu´ 12:1, 2 Jehova Diospa contranpi
´
rispataj nimorqanku: Nu 14:2 tantasqa kashankichej. ¿Pitaj
Sl 106:16 ´
“Kaykamalla qankunawanqa. Aaron kasqa paypa contranta
Tukuynin israelitasqa Diospaj thutunaykichejpajri?”, a nispa.
´ ´ ´
taqasqa kanku, b Jehova Diostaj b Ex 19:6 12 Chanta Moisesqa
paykuna ukhupi kashan. c wajyachimorqa Eliabpa
¿Imaraykutaj qankuna ´
c Ex 29:45 wawasnin Datanta,
´
Jehova Diospa wawasnin Abiramtawan. b
israelitaspa patanpi Paykunataj nimorqanku:
d 2Ti 2:19
churakushankichejri?”, nispa. “Mana jamusqaykuchu.
4 Moisesqa chayta 13 ¿Qanpajqa pisichu kasqa
´
uyariytawan qonqoriykukuspa e Ex 28:43 lechewan miskiwan jinantin
Le 21:6
pampakama kumuykukorqa. tiyan chay jallpamanta
´
5 Chaymantataj Coreman, Core orqhomuwasqaykoqa kay chin
parte kajkunaman ima nerqa:
´
f Ex 28:1 ˜
´ ´ jallpapi wanuchinawaykupaj? c
Nu 17:5
“Qaya paqarin Jehova Diosqa Sl 105:26 ¿Kunanqa tukuy imapichu
nenqa pichus paypata kasqanta, d autoridadniyku kayta
pichus paypaj taqasqa munanki?1 14 Qanqa manaraj
kasqanta, pitajchus payman g Nu´ 16:2
pusaykuwaykuchu lechewan
qayllaykunanta. e Pitachus pay miskiwan jinantin tiyan
ajllakonqa, f chaymin payman h Le 10:1 chay jallpamanqa, d
qayllaykonqa. 6 Qankunataj nitaj jallpasta, ni uva
kayta qaya ruwaychej: Corepis, huertastapis qowaykuchu
´ i Nu´ 3:10
Core parte kajkunapis g brasa herenciayku kananpaj.
apaykachanasta h apakamuychej. ¿Chay runas ciego runas jina
7 Chaykunamantaj ninata, j Nu´ 16:1
qhatisunankutachu munanki?1
inciensotawan churankichej Mana jamusqaykuchu”, nispa.
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. k Nu´ 3:9, 41 15 Chayta uyarispa Moisesqa
´ ˜
Pitachus Jehova Dios ajllanqa maytapuni phi nakorqa,
chaymin paypaj taqasqa kanqa. i ´
˜ l Nu´ 1:53 Jehova Diosmantaj nerqa:
Levitas, j qankunaqa anchanataj ´
Nu 3:6 “Ama chaki mikhuy
kankichej”, nispa. ´
Nu 4:4 ofrendankuta japikuychu.
8 Chaymantataj Moisesqa Dt 10:8
Noqaqa paykunamanta ni uj
Coreman nerqa: “Ama jina burrollankutapis qhechunichu,
kaspa, uyariwaychej levitas. m Flp 2:3 nitaj ima sajratapis ruwanichu
9 Israelpa Diosnin Jehovaqa 
ni mayqenninkuta”, e nispa.
˜ ´
qankunata ajllakusunkichej Pana lado
16 Chanta Moisesqa Coreman
´
tukuy israelitas ukhumanta, k a Ex 16:8 ´
nerqa: “Qaya Jehova Diospa
paymantaj qayllaykojta Sl 106:16 ˜
naupaqenman qayllaykuy,
saqesunkichej. Payqa qan parte kajkunawan khuska,
churasunkichej yupaychana b Nu´ 16:1
qanpis, paykunapis, Aaronpis.
toldonpi sirvinaykichejpaj,
17 Sapa ujninku brasa
israelitastapis sirvinaykichejpaj. l ´
c Ex 16:3 apaykachanankuta
¿Qankunapajqa pisichu chayqa? ´
Nu 14:28, 29
´ apakamuchunku, chaymantaj
10 Core, ¿qanpajqa pisichu
inciensota churaykuchunku.
qantawan hermanosniyki ´
d Ex 3:8
levitastawan payman Le 20:24 16:13 1 Chayri “¿Kunanqa
qayllaykojta munaynillaykitachu ruwachiyta
saqesusqaykichejqa? ¿Kunanqa
˜ munawayku?” 16:14 1 Hebreo
e 1Sa 12:1, 3
sacerdotes natajchu kayta Hch 20:33 parlaypeqa nin, “¿Chay runaspa
munashankichej? m 11 Qanwan, ˜
2Co 7:2 nawisninkutachu orqhonki?”
´
NUMEROS 16:18-32 320
´
Jinaspataj Jehova Diospa CAP. 16 kay sajra runaspa toldo
˜
naupaqenman qayllaykuchunku a Nu´ 16:2 wasisninkumanta, ama paykunaj
brasa apaykachanasninkuwan. imasninkuta llankhaychejchu,
Qan parte kajkunaqa 250 brasa ama qankunapis paykunaj
apaykachanasta apamonqanku. juchankurayku chinkachisqa
´
Chanta qanpis, Aaronpis brasa kanaykichejpaj”, nispa.
apaykachanaykichejta b Nu´ 12:5 27 Chayta uyarispa paykunaqa
´
apakamullankichejtaj”, nispa. Nu 14:10 chay ratopacha
18 Ajinapi sapa ujninku karunchakorqanku Corejpa,
´
brasa apaykachanasninkuta Datanpa, chanta Abirampa
apamorqanku. Chaymantaj toldo wasisninkumanta.
ninata, inciensotawan Datanwan Abiramwantaj toldo
´
churaykorqanku. Chanta c Nu´ 3:10, 38 wasisninkumanta llojsimuspa,
´
Dioswan tinkukuna toldo Nu 16:45 toldonku punkupi
punkupi sayarqanku Moiseswan sayaykorqanku,
Aaronwan khuska. 19 Coreqa warmisninkuwan,
pay parte kajkunata a wawasninkuwan,
˜
Dioswan tinkukuna toldo una wawasninkuwan ima.
punkuman tantaykorqa. d Job 12:10 28 Chaymanta Moisesqa
Ec 3:19
Tantaykusqantawantaj Ec 12:7 nerqa: “Kunanqa kaypi
Jehovaj jatun kayninpa yachankichej kay tukuy imasta
kanchaynin tukuy israelitasman ´
ruwanaypajqa Jehova Dios
rikhurimorqa. b kachamuwasqanta, manataj
´
20 Jehova Diostaj Moisesta, noqallamantachu ruwasqayta:
Aarontawan nerqa: 21 “Kay e Ge´ 18:23
29 Sichus kay runas,
runasmanta karunchakuychej. imaynatachus runas
˜ ˜ ˜
Paykunataqa uj nawi chirmiypi wanunallankuta wanunku ajinata
˜
chinkarparichisaj”, c nispa. wanonqanku, castigonkutaj tukuy
22 Chayta uyarispa paykunaqa runaspata jinalla kanqa chayqa,
´
qonqoriykukuspa pampakama chaypi yachakonqa mana Jehova
f Nu´ 16:1, 2
kumuykukorqanku, Dioschu kachamuwasqanta.a
´ ´
nerqankutaj: “Diosnıy, tukuy 30 Sitajchus Jehova Dios
runasman kausayta qoj Dios, d mana jaykaj rikusqaykichejta
¿uj runaj juchanraykuchu tukuy ruwaspa jallpaj siminta
˜
israelitaspaj phi nakunki?”, e kicharenqa, jallpataj paykunata
nispa. g Nu´ 11:16 tukuy imasninkutawan
´ 
23 Jehova Diostaj Moisesta ˜ khuska oqoykonqa,
Pana lado
nerqa: 24 “Tukuy israelitasman kausashajtaj Sepulturaman1
a Dt 18:21, 22
niy: ‘Karunchakuychej Corejpa, chinkaykonqanku chayqa, chaypi
Datanpa, Abirampa toldo yachankichej Jehovata pisipaj
wasisninkumanta’,1f nispa”. qhawasqaykichejta”, nispa.
´ ´
25 Chanta Moisesqa 31 Mois es parlayta
sayarispa Israelmanta tukusqantawan, chay runaspa
kurajkunawan g khuska b Nu´ 26:10 chakinku uramanta jallpa ujllata
Dt 11:6
rerqa, maypichus Datanwan Sl 106:17 kicharikorqa. b 32 Ajinamanta
Abiramwan kasharqanku jallpaqa siminta kicharispa
chayman. 26 Israelitasmantaj paykunata oqoykorqa, wasinkupi
´
nerqa: “Ama jina kaspa, kajkunatawan, jinallataj Core c
karunchakuychej parte kajkunata, tukuy
´
c Ex 6:24
16:24 1 Chayri “carpa ´
Nu 26:11 16:30 1 Chayri “Seolman”. Glosariopi
wasisninkumanta”. 1Cr 6:31, 37 sepultura nisqata leeriy.
´
321 NUMEROS 16:33-46
imasninkutawan. 33 Ajinata CAP. 16 forranapaj, 40 imaynatachus
´
paykunaqa Sepulturaman1 a Jud 11 Jehova Dios Moisesman
kausashaj chinkaykorqanku, kamacherqa chayman jina.
˜
paykuna parte kajkunawan Chayqa karqa uj senal israelitas
khuska. Jallpataj b Le 10:1, 2 yuyarikunankupaj, Aaronpa
´ ´
wisqaykukorqa, ajinamanta Nu 11:1 mirayninmanta kajlla Jehova
˜
israelitaspa chaupinkumanta Diospa naupaqenpi inciensota
˜
chinkachisqa karqanku. a qoshnichiyta atisqanta, manataj
34 Paykunaj qhaparisqankuta c Nu´ 16:17 waj runaqa. a Chantapis
´ ´
Nu 26:10
uyarispa, chay qayllapi Sl 106:18 yuyarikunankupaj mana Core
muyurisqa kasharqanku chay jinachu kananku kasqanta,
´
israelitasqa mancharikuspa nitaj Core parte kajkuna
ayqekorqanku: “Noqanchejtawan d Nu´ 16:6, 7 jinachu. b
jallpaqa oqoykuwasunchej”, 41 Qayantinpacha tukuy
´
nispa. 35 Chantataj Jehova israelitasqa Moisespa contranta,
Diosqa ninata apachimorqa. b ´ Aaronpa contrantawan thutuyta
e Ex 38:1
Chay ninataj chay 250 runasta qallarerqanku: c “Qankuna
˜ ˜ ´
ruphaykuspa wanuracherqa, wanurachinkichej Jehova Diospa
pikunachus inciensota f Nu´ 16:5 israelita wawasninta”, nispa.
jaywasharqanku chaykunata. c ´
Nu 17:10 42 Israelitas tantaykukuspa
´ ´ 
36 Chant a Jehova Diosqa ˜
Moisespa contranpi Aaronpa
Moisesta nerqa: 37 “Sacerdote Pana lado contranpiwan rimashajtinku,
Aaronpa wawan Eleazarta niy, a Nu´ 3:10 Dioswan tinkukuna toldo ladota
´
Nu 18:7
nina ukhumanta orqhomunanta 2Cr 26:16-18
qhawarerqanku, rikorqankutaj
brasa apaykachanasta, d chay toldo patapi phuyuta.
´
imaraykuchus chaykunaqa Chant a Jehovaj jatun
Diospaj taqasqa kanku. b Sl 106:17
kayninpa kanchaynin rikhuriyta
´ qallarerqa. d
Chanta nillaytaj nina brasasta Jud 11
karuman choqamunanta. 43 Moiseswan
38 Juchallikusqankurayku Aaronwantaj Dioswan
˜
˜ c Nu´ 14:2 tinkukuna toldoj naupaqenman
wanorqanku chay runaspa
brasa apaykachanasninkoqa rerqanku. e 44 Chaypitaj
´
Diospaj taqasqa kanku, Jehova Diosqa Moisesman
imaraykuchus chaykunataqa
´
d Ex 16:7 nerqa: 45 “Karunchakuychej
´ ˜ ´
Nu 14:10 kay israelitasmanta,
Jehova Diospa naupaqenman ´
Nu 16:19 ˜
apamorqanku. Chayrayku chay paykunataqa uj nawi chirmiypi
brasa apaykachanasninkoqa chinkarparichisaj”, f nispa.
sillpa latasman jina Chayta uyarispa paykunaqa
e Nu´ 20:2, 6
tukuchisqa kachunku, altarta qonqoriykukuspa pampakama
forraykunapaj. e Chaytaj kumuykukorqanku. g
˜ ´
israelitaspaj uj senal kanqa”, f ´ 46 Chanta Moisesqa Aaronta
´ f Ex 23:20, 21
nerqa: “Brasa apaykachanata
nispa. 39 Chanta sacerdote 1Co 10:6, 10
Eleazarqa, ninawan ruphasqa apamuy. Chaymantaj churaykuy
˜ altarpi kashan chay nina
wanurarqanku chay runaspa
brasa apaykachanasninkuta g Nu´ 16:21, 22 brasasta, h patanmantaj
oqharerqa, cobremanta inciensota jichaykuy. Chayta
ruwasqa karqanku chaykunata. oqhariykukuspataj usqhayta riy
Chaykunatataj takaspa h Le 6:12 israelitas kashanku chayman,
sillpayacherqa altarta juchankumantataj perdonta
´
tarimuy. i Jehova Diosqa sinchi
˜ ˜
16:33 1 Chayri “Seolman”. Glosariopi ´
i Ex 34:9 phinasqa kashan. Wanuchej
´ ˜
sepultura nisqata leeriy. Nu 8:19 onqoyqa qallarinna”, nispa.
´
NUMEROS 16:47–17:13 322
´
47 Aaronqa Moises nisqanman CAP. 17 6 Moisestaj israelitaswan
jina brasa apaykachanata a Nu´ 1:4, 16 parlarqa, tukuy kurajkunataj
oqhariykukuytawan, usqhayllata tojnunkuta jaywarqanku.
correrqa israelitas kasharqanku Sapa ayllumanta kurajkunaqa
chayman. Chayananpajqa uj tojnuta jaywarqanku,
˜
israelitas ukhupi wanuchej ajinapi 12 tojnus karqa.
˜ ´
onqoy qallarisqana. Chant a Aaronpa tojnunpis chayllapitaj
´
Aaronqa brasa apaykachanaman ´
b Ex 34:29 kasharqa. 7 Chanta Moisesqa
inciensota jichaykorqa ´
chay tojnusta Jehova Diospa
israelitaspa juchankumanta ˜
naupaqenman churamorqa,
perdonta tarinanpaj. maypichus Diospa trato
48 Chaymantataj Aaronqa ruwasqan arca kasharqa
˜
sayaykorqa wanusqaswan chay toldoman.
kausashajkunawan kasharqanku c Ex
´
25:22 8 Qayantintaj
´
chay chaupipi. Ajinapitaj Ex 30:36 Moisesqa yaykorqa maypichus
˜
wanuchej onqoyqa sayaporqa. Le 16:2
Diospa trato ruwasqan arca
˜
49 Chay wanuchej onqoywan kasharqa chay toldoman.
˜ ´
wanojkunaqa tukuyninku Chaypitaj rikorqa Lev ı
karqanku 14.700 runas. Corej ayllumanta Aaronpa tojnunta
˜
juchanrayku wanojkunataj wajlla tikarishajta. Tojnonqa kasharqa
karqanku. 50 Aaronqa chay mukusniyoj,1 tikasniyoj, sumaj
˜ ˜ d Nu´ 16:5
wanuchej onqoy sayajtinna,
´ poqosqa almendrasniyoj ima.
Mois es kasharqa chayman ´
9 Chant a Moisesqa chay
kuterqa, Dioswan tinkukuna ´
tojnusta Jehova Diospa
toldo punkuman. ˜
´ naupaqenmanta orqhomuspa,
17 Jehova Diosqa
Moisesman nerqa:
e Nu´ 11:1
tukuy israelitasman rikucherqa.
Paykunataj chay tojnusta
2 “Israelitasman niy sapa ´ sumajta qhawaykuytawan,
Nu 14:27
ayllumanta1 kurajkuna a ´
Nu 16:11 sapa ujninku tojnunkuta
tojnunkuta apamunankuta, 1Co 10:6, 10
oqharikaporqanku.
sapa ayllumanta uj tojnuta ´
10 Chaymanta Jehova Diosqa
apamuchunku. Tukuyninpi
Moisesta nerqa: “Aaronpa
kanqa 12 tojnus. Sapa ujpa
tojnunta ujtawan churaykamuy a
tojnunmanqa sutisninkuta
´ trato ruwasqamanta arca nisqa
qhelqay. 3 Levı ayllumanta ˜
f Nu´ 14:2
cajaj naupaqenman. Chay
tojnumanqa Aaronpa sutinta ˜
qhelqay. Sapa ayllumanta uma
´
Nu 16:13, 41 tojnoqa uj se nal kanqa b
 contraypi oqharikoj runaspaj. c
kajpataqa uj tojnu kanqa. ˜ ˜
4 Chay tojnustataj churamuy Pana lado Chaytaqa ruway amana
tinkukuna toldoman, trato a Heb 9:4 contraypi thutunankupaj,
˜
ruwasqamanta arca nisqa cajaj ajinamanta ama wanunankupaj”,
˜
naupaqenman, b maypichus noqa nispa. 11 Moisestaj chay
´
rikhuriykichejpuni chayman. c ratopacha Jehova Diospa
5 Noqataj ajllasqay runaj d kamachisqanman jina ruwarqa.
tojnunta chaypi tikarichisaj. Payqa maychus nisqanman
Ajinamanta sayachisaj b Nu´ 16:38 jinapuni ruwarqa.
´
israelitaspa thutusqankuta. 12 Chant a israelitasqa
Paykunaqa thutushanku noqaj Moisesman nerqanku: “Kunanqa
˜ ˜
contraypi, e jinallataj qankunaj wanusqayku, wanusqaykupuni,
˜
contraykichejpipis”, f nispa. tukuyniyku wanusqayku.
´
13 Pichus Jehova Diosta
17:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj c Dt 9:7
ashkha familias kanku. Dt 31:27 17:8 1 Muku: waj lugarespi ninku mutu.
´
323 NUMEROS 18:1-10
˜
yupaychana toldoman CAP. 17 altarpipis. a Ajinamanta amana
˜
qayllaykojqa wanonqa. a a Nu´ 1:51 israelitaspa contranpi astawan
´ ˜
¿Kunanqa tukuychu ajinata Nu 18:4, 7 phi nakunaypaj. b 6 Noqaqa
˜
wanusqayku imatajri?”, b nispa. b Nu´ 16:49 hermanosniykichej levitasta
´ ´
18 Chanta Jehova Diosqa  israelitas ukhumanta ajllani
Aaronman nerqa: CAP. 18 qankunajta kanankupaj. c
´ ´
“Qanwan, wawasniykiwan, c Ex 25:8 Paykunaqa Jehova Diosman
mirayniykimanta kajkunawan Le 21:10-12 entregasqa kanku, tinkukuna
ima cuentata qonkichej santo ´
d Ex 28:38 toldopi ruwanasta
lugarpa contranta pipis Le 22:9
´
ruwanankupaj. d 7 Qanwan
Nu 18:23 wawasniykiwan cuentayoj
juchallejtin. c Sichus sacerdote
ruwanasniykichejmanta e Nu´ 3:6 kankichej sacerdote
´
kamachiykunata pakinkichej Nu 8:22
´
ruwanasmanta, altarpi, jinallataj
Nu 16:9
chayqa, qanwan cortina wasapi kashan chay
wawasnillaykiwantaj cuentata f Nu´ 1:53 imasmantapis. e Chay
´
qonkichej. d 2 Chantapis Levı g Nu´ 3:25, 26
ruwanastaqa qankuna
ayllumanta1 hermanosniykita, ´
Nu 3:30, 31 ruwankichej. f Qankunaman
˜ ´
Nu 3:36, 37 qopuykichej sacerdote
nisunman naupa tataykej
ayllunmanta kajkunata pusamuy, h Nu´ 4:15, 20 ruwanasta. Toldo wasiman
´ mana sacerdotechu kaj runa1
paykuna qanwan khuska Nu 16:39, 40
trabajanankupaj, e jinallataj chimpaykonqa chayqa,
i Nu´ 1:51 ˜
qanta, wawasniykitawan ´
Nu 3:10 wanuchisqa kanqa”, g nispa.
´
yanapasunaykichejpaj trato 8 Jehova Diosqa Aaronman
j Le 24:2, 3
ruwasqamanta arca kashan ´
Nu 3:32 nillarqataj: “Qan cuentayoj
˜ kanki noqaman apamuwanku
chay toldoj naupaqenpi. f 
3 Paykunaqa ruwanqanku ˜
Pana lado chay ofrendasmanta. h Ima
´ ofrendastachus israelitas
imatachus paykunaman a Ex 30:7
kamachisqaykita, jinallataj toldo noqaman apamuwanku
b Nu´ 16:46
wasipi ruwanastapis. g Jinapis chaykunamantaqa qanman,
ama qayllaykuchunkuchu santo c Nu´ 3:9, 12 wawasniykimanpis uj chhikata
´
lugarpa imasninman, nillataj Nu 8:15, 16 qoykichej. Chaytaj qankunapaj
altarmanpis. Ajinamanta ama d Nu´ 8:19 taqasqallapuni kanqa. i 9 Ninapi
˜ qolachina1 may llimphuchasqa
wanunankupaj, nitaj qankunapis
˜ e Le 16:2, 12
ofrendasmantaqa kaykuna
wanunaykichejpaj. h Heb 9:3, 7
4 Paykunaqa qanta qanpaj kanqa: israelitaspa
yanapasonqanku tinkukuna f 1Sa 2:28 apamusqanku chaki
Heb 5:4
toldopi llankayninkuta juntaspa, mikhuy ofrendasninku, j
jinallataj chay toldopi ruwanasta g Nu´ 3:10 jucharayku ofrendasninku, k
´
Nu 16:39, 40
ruwaspa. Sacerdote ruwanasta pantasqarayku
´
ruwashajtiykichejqa, h Ex 23:19 ofrendasninkupis, l
pichus mana sacerdotechu Le 27:28, 30
´ mayqenkunatachus noqaman
Nu 18:11, 26
kajqa1 ama qankunaman apamuwanku chaykuna. Chay
qayllaykamuchunchu. i i Le 7:34
´
llimphuchasqa ofrendasqa
5 Qankunalla sacerdote Nu 5:9 qanpaj, wawasniykipajwan
ruwanasta ruwankichej j Le 2:3 kanqa. 10 Chaytaqa uj santo
santo lugarpi, j jinallataj lugarpi mikhunkichej. m Qankuna
k Le 5:11, 12
Le 6:25, 26
ukhumanta tukuy qharis
18:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
ashkha familias kanku. 18:4 1 Mana l Le 7:1, 7 18:7 1 Mana sacerdotechu kaj runa
sacerdotechu kaj nispaqa parlashan ´ nispaqa parlashan mana Aaronpa
m Ex 29:32
mana Aaronpa familianmantachu kaj Le 6:14, 16 familianmantachu kaj runamanta.
runamanta. Le 10:12, 13 18:9 1 Chayri “ruphachina”.
´
NUMEROS 18:11-21 324
chayta mikhunkichej. Chaytaqa CAP. 18 Sapa sicloqa 12 gramos pesan.1
Diospaj taqasqata jina a Le 6:18 17 Wakaspata, ovejaspata,
˜
qhawanki. a 11 Kaykunapis Le 7:1, 6 cabraspata naupaj kaj orqo
Le 14:13 ˜
qanllapajtaj kanqa: israelitaspa Le 21:22 u nasnillankumanta ama
apamusqanku ofrendas, b waj uywata qochunkuchu. a
b Nu´ 15:20 ˜
kuyuchisqa ofrendaspis. c Chaykunaqa Diospaj taqasqana
Eze 44:30
Chaykunataqa qanman qoyki, kanku. Chay uywaspa
´
jinallataj qhari wawasniykiman, c Ex 29:27 yawarninkuwanqa altarta
warmi wawasniykimanpis. Le 7:34 chajchunki, b wirasninkutataj
Chaytaj qankunaman d Le 10:14 qolachinki ninapi qolachina
qosqallapuni kanqa. d Dt 18:3 ofrendata jina, ima munayta
´
Chaytaqa wasiykipi tukuy qaparispa Jehova Diospa
e Le 22:4-6
llimphu kajkuna mikhonqanku. e sonqonta tiyaykuchinanpaj. c
12 ”Qanman qollaykitaj f Pr 3:9 18 Aychasnintaj qanpaj kanqa,
˜ imaynatachus kuyuchisqa
israelitas naupaj kaj ˜
´ g Le 2:14
ofrenda pecho aycha, pana
poqochisqankumanta f Jehova Dt 18:4
Diosman apamusqankumanta ´
piernapis qanpaj ajina. d
aswan sumaj aceiteta, aswan h Ex 23:19 19 Israelitas llimphuchasqa
´
sumaj mosoj vinota, aswan sumaj i Le 27:21, 28
ofrendasta Jehova Diosman
trigota1 ima. g 13 Jallpasninkoj jaywasqankutapis e qanman
´
˜ j Ex 13:2 qollaykitaj, jinallataj qhari
naupaj kaj poqoyninmanta
´ Le 27:26
´ wawasniykiman, warmi
Jehova Diosman Nu 3:13
apamusqankoqa qanpaj kanqa. h wawasniykimanpis. Chaytaj
´
Chaytaqa wasiykipi tukuy k Ex 13:13 qankunaman qosqallapuni
llimphu kajkuna mikhonqanku. ´ kanqa. f Kay tratoqa kachi trato1
l Ex 34:20
nisqa, unay wataspaj. Chaytaqa
14 ”Imatachus israelitas Le 27:27 ´
˜ Jehova Diosmin qanwan ruwan,
Diosman winaypaj qopunku m Le 27:6 jinallataj mirayniykiwanpis”.
chay imasqa qanpaj kanqa. i  ´
´ 20 Jehova Diosqa Aaronman
15 ”Israelitas Jehova ˜
Pana lado
´ nillarqataj: “Qanqa mana ima
Diosman apamonqanku chay a Ex 22:30
herenciatapis japinkichu
tukuy kuraj wawasninkoqa Dt 15:19
israelitaspa jallpasninku ukhupi,
qanpaj kanqa, jinallataj b Le 17:11 jallpaykeqa ni uj chhikallanpis
˜
uywasninkoj naupaj kaj kanqachu paykuna ukhupi. g
˜
unasninkupis. j Chaywanpis c Le 3:16
Noqa qanpata kani, israelitas
kuraj kaj wawasninkumantaqa ´
d Ex 29:26 ukhupi noqa herenciayki kani. h
qolqeta pagachunku, k Le 7:31, 34
21 ”Israelitas
mana llimphupaj qhawasqa ´
˜ e Ex 23:19 poqochisqankumanta
uywasninkoj naupaj kaj ´
sapa chunkamanta ujta
˜ Nu 15:18, 19
´
unasninkoj cuentanmantataj Nu 18:11, 26
apamusqankutaqa levitasman
´
waj uywata qochunku. l Nu 31:28, 29
qoni i herencianku kananpaj.
16 Uj killayojmanta pataman f 2Cr 31:4 Chaytaj pagonku jina kanqa
kuraj kaj wawasmantaqa tinkukuna toldopi ruwanasta
kacharichina preciota g Nu´ 26:62, 63
Dt 10:9 ruwasqankumanta, chaypi
pagachunku phishqa siclos1 Dt 14:27 llankasqankumanta.
qolqeta.m Chaytaj kanan tiyan Jos 14:3
santo lugarpi mashkhachus h Dt 18:1, 2 18:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Chayqa
uj siclo pesasqanman jina. ´
Jos 18:7 20 gueras”. Uj gueraqa pesarqa
Eze 44:28 0,57 gramos (0,01835 onzas troy).
´
18:12 1 Icha kallanmantaj karqa Yanapa B14 nisqata leeriy. 18:19
“cebada”. 18:16 1 Uj sicloqa pesarqa i Le 27:30
Ne 10:37
1 Kachi trato nispaqa chay trato
11,4 gramos (0,367 onzas troy). Ne 12:44 unay wataspaj kasqanta nishan,
Yanapa B14 nisqata leeriy. Heb 7:5 nitaj cambiayta atikusqanta.
´
325 NUMEROS 18:22–19:4
´
22 Israelitasqa tinkukuna CAP. 18 ofrendatapis Jehova Diosman
˜
toldoman manana a Nu´ 3:6, 7 qospaqa japisqaykichejmanta
´
qayllaykunankuchu tiyan. Nu 18:1 aswan sumajnin kajta qonkichej. a
Chayman qayllaykuspaqa Chayqa santo kanqa’.
´
juchallikonqanku,
˜ 30 ”Chanta paykunaman
wanonqankutaj. 23 Levitaslla nillankitaj: ‘Qankuna levitas,
tinkukuna toldopi ruwanasta imatachus japisqaykichejmanta
ruwanqanku. Paykuna b Jos 13:33 aswan sumajnin kaj ofrendata
cuentata qonqanku santo qonkichej chayqa,
lugarpa contranpi israelitas eraykichejmantapis trigota
juchallikojtinku. a Levitasqa apamushawajchej jina kanqa
mana ima herenciatapis chayri vinotawan aceitetawan
japenqankuchu israelitas c Dt 10:9 ruwasqaykichejmantapis
ukhupi. b Chaytaj uj ley kanqa apamushawajchej jina kanqa.
unay wataspaj, paykunapaj 31 Chaytaqa qankuna,
mirayninkupajpis. wasiykichejpi kajkunapis
24 Levitasmanqa mayllapipis mikhunkichej,
herenciankupaj qoni israelitas d Nu´ 18:21
imaraykuchus chayqa
sapa chunkamanta ujta Dt 12:19 tinkukuna toldopi ruwanasta
´
apamusqankuta, Jehova ruwasqaykichejmanta
Diospaj apamunku chay pagoykichej. b 32 Imastachus
imasta. Chayrayku nini: japisqaykichejmanta manachus
‘Levitasqa mana ima aswan sumajnin kajta qonkichej
herenciatapis japenqankuchu e Ne 10:38 chayqa, juchallinkichej.
israelitas ukhupi’, c nispa”. Israelitas apamonqanku chay
´ ´
25 Chanta Jehova Diosqa llimphuchasqa imastaqa ama
Moisesman nerqa: chichichankichejchu,
˜
26 “Levitasman niy: manachayqa wanunkichej’”. c
´
‘Qankunaqa japinkichej sapa
chunkamanta ujta israelitas
f Nu´ 15:20

19 Jehova Diosqa
Moisesman,
qosqankuta. Chayta qoykichej ˜ Aaronmanwan nillarqataj:
Pana lado ´
herenciaykichej kananpaj. d
a Nu´ 18:8, 12 2 “Noqa Jehova Dios kay leyta
Qankunataj chaymanta qoni: ‘Israelitasman niychej
sapa chunkamanta qankunaman apamunankuta uj
´
ujta Jehova Diosman puka wakata sano kajta, mana
qollankichejtaj. e 27 Chay iman imanasqata, d manaraj
qosqaykichejqa qhawasqa kanqa umanman yugo chayajta.
b 1Co 9:13
eraykichejmantapis1 trigota 3 Chay wakataqa sacerdote
apamushawajchej jina f Eleazarman qonkichej, paytaj
chayri ashkha vinotawan campamentomanta1 jawaman
ashkha aceitetawan aysanqa. Chaypitaj paypa
ruwasqaykichejmantapis ˜ ˜
naupaqenpi nakanqanku.2
´
apamushawajchej jina. c Le 22:2, 15 4 Chanta sacerdote Eleazarqa
28 Ajinamanta qankunapis 
´ dedonta chay wakaj
Jehova Diosman qollankichejtaj CAP. 19 yawarninman chhapuykonqa.
sapa chunkamanta ujta, d Le 22:20 Chay yawarwantaj tinkukuna
Mal 1:14
israelitas apamusqankuta toldo punku ladoman qanchis
´
japisqaykichejmanta. Jehova kutita chajchonqa. e
Diospata kajtataj sacerdote
Aaronman qonkichej. 29 Ima 19:3 1 Campamentoqa
˜ ashkha toldo
wasis. 2 Nakay: waj lugarespi ninku
˜
18:27 1 Glosariopi era nisqata leeriy. e Heb 9:13, 14 degollay, wanuchiy.
´
NUMEROS 19:5-19 326
5 Chaymantataj chay wakaqa CAP. 19 punchaypeqa mana
sacerdote qhawashajtin a Le 4:11, 12 llimphupajchu qhawasqa kanqa.
˜
qolachisqa1 kanqa: qaran, 13 Pichus runa wa nusqata1
aychasnin, yawarnin, akasnin llojchirin, manataj
´
ima. a 6 Chant a sacerdoteqa llimphuchakunchu chayqa,
b Sl 51:7 ´
cedro kaspita, hisopo qhorata, b Jehova Diospa yupaychana
puka qaytutawan oqharispa, toldonta chichichan. a Chayrayku
waka qolashan chay ninaman ˜
chay runaqa wanuchisqa
wijchuykonqa. 7 Chaymanta kanqa.2b Chay runaqa chichipaj
c Heb 9:13, 14
sacerdoteqa ropasninta qhawasqa kanqa, llimphuchana
tajsakonqa, yakuwantaj yakuwan c mana chajchusqa
˜
banakonqa. Chaymantaraj kasqanrayku.
campamentoman yaykuponqa. d Nu´ 19:13, 21 14 ”’Uj toldo wasi1
Chaywanpis chisiyaykunankama ˜
ukhupi pillapis wanojtenqa
chichipaj qhawasqa kanqa. kay ley kanqa:
8 ”’Chay wakata qolachejpis Pichus chay toldo ukhuman
ropasninta tajsakonqa, ´ ˜
˜
e Ex 12:49 yaykoj, chay ukhupina kajpis,
yakuwantaj banakonqa. Paypis Le 24:22
´
Nu 15:15
qanchis diasta chichipaj
chisiyaykunankama chichipaj qhawasqa kanqa. 15 Chay toldo
qhawasqallataj kanqa. ukhupi imallapis taparasqa
´
9 ”’Chanta uj llimphupaj mana tapan watasqa kajqa,
qhawasqa runa, qolachisqa f Le 21:1, 11 chichillapajtaj qhawasqa kanqa. d
´
wakaj ushphanta oqharenqa, c Nu 5:2
´
Nu 6:9
16 Pillapis campamentomanta
chaytataj uj llimphu lugarman ´
Nu 9:6 jawapi kashaspa espadawan
churanqa campamentomanta ´ ˜
Nu 31:19 wanuchisqa runata, uj ayata,1
jawapi. Chay ushphataqa  runa tulluta chayri sepulturata
˜
israelitas jallchanqanku Pana lado llankharejqa, qanchis diasta
llimphuchana yakuta a Le 15:31 chichipaj qhawasqa kanqa. e
wakichinankupaj. d 17 Chay chichipaj qhawasqa
Chay wakaqa jucharayku runa llimphuchasqa kananpajqa,
ofrenda. 10 Qolachisqa wakaj uj fuenteman churanqanku
ushphanta oqharejqa b Le 22:3
Heb 10:28 jucharayku qolachisqa ofrendaj
ropasninta tajsakonqa, ushphanta. Chaymantaj
chisiyaykunankamataj juturimanta orqhosqa yakuta
chichipaj qhawasqa kanqa. jichaykonqanku. 18 Chantataj
”’Chaytaj uj ley kanqa unay c Nu´ 19:9 uj llimphupaj qhawasqa runa, f
wataspaj, israelitaspaj, jinallataj hisopo qhorata g chay yakuman
paykuna ukhupi tiyakoj chhapuykuspa chajchonqa
forasterospajpis. e 11 Pillapis toldota, chaypi kaj tukuy
˜
runa wanusqata llankharejqa, d Le 11:31, 32
imasta, jinallataj chay ukhupi
qanchis diasta chichipaj karqanku chay runastapis.
qhawasqa kanqa. f 12 Chay ´
Chant a chajchullanqataj
runaqa chay llimphuchana pichus runa tulluta,
e Nu´ 19:11 ˜
yakuwan kinsa kaj punchaypi ´
Nu 31:19 espadawan wanuchisqa runata,
llimphuchakonqa, ajinamanta ayata1 chayri sepulturata
qanchis kaj punchaypi llojchirejta. 19 Chaymantataj
llimphupaj qhawasqa kanqa.
Sichus kinsa kaj punchaypi f Nu´ 19:9 19:13 1 Chayri “almata”. Glosariopi alma
mana llimphuchakonqachu nisqata leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa
chayqa, qanchis kaj nin, “Israelmanta chinkachisqa kanqa”.
19:14 1 Chayri “carpa wasi”. 19:16, 18
19:5 1 Chayri “ruphachisqa”. g Sl 51:7 1 Chayri “cuerpota”.
´
327 NUMEROS 19:20–20:10
chay llimphupaj qhawasqa CAP. 19 Aaronpa contranpiwan
runaqa, chay yakuwan a Le 14:9 tantaykukorqanku.
´
chajchonqa chichipaj qhawasqa Nu 19:12
´ 3 Paykunaqa Moiseswan
Nu 31:19
runata, ujtaqa kinsa kaj siminakuspa a nerqanku:
punchaypi, ujtataj qanchis kaj “Allin kanman karqa
punchaypi. Chay qanchis kaj b Nu´ 19:13 hermanosniyku israelitaswan
˜
punchaypitaj a chay runata khuska wanunayku, paykuna
´ ˜
juchanmanta llimphuchanqa. Jehova Diospa naupaqenpi
´ ˜
Chanta chay chichipaj qhawasqa c Nu´ 19:18 wanushajtinku. 4 ¿Imapajtaj
´
runaqa ropasninta tajsakonqa, Heb 9:9, 10 Jehova Diospa israelita
˜ Heb 9:13, 14
yakuwantaj banakonqa, wawasninta kay chin jallpaman
chisiyaykuytataj llimphupaj pusamunkichejri?
qhawasqa kanqa. ¿Animalesniykuwan khuska
d Le 15:4, 5 ˜
20 ”’Sichus chay chichipaj  wanunaykupajchu
qhawasqa runa mana CAP. 20
pusamuwayku? b 5 ¿Imapajtaj
llimphuchakonqachu chayqa, e Nu´ 13:26
Egiptomanta orqhomuwayku
˜ ´ kay jina millay lugarmanri? c
wanuchisqa kanqa,1 b Nu 20:22
´ ´
Nu 33:36 Kaypeqa mana imatapis
Jehova Diospa toldo wasinta
Dt 2:14
chichichasqanrayku. Payqa tarpunapaj jinachu, mana
llimphuchana yakuwan mana kanchu higos, ni uva
chajchusqa kasqanrayku ´
f Ex 15:20
sachaspis, nitaj granadaspis.
chichipaj qhawasqa kanqa. ´
Nu 26:59 Kaypeqa ni yakullapis kanchu
21 ”’Paykunapaj kay ley Miq 6:4 tomanaykupaj”, d nispa.
´
kanqa unay wataspaj: Pichus 6 Chant a Moiseswan
llimphuchana yakuwan c ´ Aaronwanqa israelitaspa
g Ex 17:1 ˜
chajchojqa ropasninta naupaqenkumanta jatarispa,

tajsakunan tiyan. Pillapis chay ˜ Dioswan tinkukuna toldo
Pana lado
llimphuchana yakuta tojpirejqa ´ punkuman rerqanku. Chaypitaj
a Ex 17:2
chichipaj qhawasqa kanqa qonqoriykukuspa pampakama
chisiyaykunankama. kumuykukorqanku. Jinallapi
22 Chichipaj qhawasqa runa ´ Jehovaj jatun kayninpa
b Ex 14:11
imastachus llankharin
´
Ex 17:3 kanchaynin paykunaman
´
chay imasqa, chichipaj Nu 16:13, 14 rikhurimorqa. e
´ ´
qhawasqallataj kanqa. Chay
Nu 21:5
7 Chaypi Jehova Diosqa
imasta llankharej runapis Moisesman nerqa: 8 “Kunanqa
chichipaj qhawasqallataj c Dt 8:14, 15
tojnuykita oqharispa, qanwan
kanqa chisiyaykunankama’”. d hermanoyki Aaronwan tukuy

20 Wata qallarikuy killapi israelitasta tantachimuychej.


tukuynin israelitasqa, d Dt 8:7, 8 Paykuna rikushajtinkutaj
Zin nisqa chin jallpaman chhankata parlapayaychej,
chayarqanku, Cadespitaj chaymanta yaku
´
qhepakorqanku. e Miriamqa e Ex 16:10 phullchimunanpaj.
´
˜ Nu 14:10 Chay chhankamanta yakuta
chaypi wanuporqa, f
chayllapitaj pamparqankupis. orqhonki paykunaman
tomachinaykipaj, jinallataj
2 Chaypi israelitaspaj ´
f Ex 17:5, 6
animalesninkumanpis”, f nispa.
mana yaku kasqanrayku, g Sl 78:15 ´
paykunaqa Moisespa contranpi, Sl 105:41 9 Moisesqa Jehova Diospa
Sl 114:8 ˜
naupaqenmanta tojnunta
Isa 48:21
19:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, oqharerqa g Dios
“congregacionmanta chinkachisqa kamachisqanman jina.
´ ´
kanqa”. Glosariopi congregacion ´
g Ex 7:12, 19 10 Chanta Moiseswan
nisqata leeriy. ´ Aaronwanqa israelitasta
Nu 17:10
´
NUMEROS 20:11-24 328
´
tantachimorqanku chhankaj CAP. 20 Chanta angelninta kachamuspa a
˜
naupaqenman. Chaypitaj a Sl 106:32, 33 Egiptomanta orqhomuwarqayku.
´
Moisesqa paykunata nerqa: Kunantaj Cades llajtapi
“Uyariwaychej kunanqa, b 1Co 10:1, 4 kashayku, jallpaykiwan tinkuypi.
mana kasukoj runas. 17 Ama jina kaspa, jallpaykita
¿Kay chhankamantachu pasarichiwayku ari. Mana
c Nu´ 27:12-14
tomanaykichejpaj yakuta Dt 1:37
chajrasniyki chaupitachu,
orqhonaykuta Dt 3:26 nitaj uva huertasniyki
munashankichej?”, a nispa. Dt 32:51, 52 chaupitachu pasasqayku,
Dt 34:4
11 Chayta niytawan Moisesqa Jos 1:2 nillataj pozosniykimantapis
makinta oqharispa iskay kutita yakuta
˜ tomasqaykuchu. Reypa
chhankata tojnunwan wajtarqa, Nanninta cheqanta pasasqayku,
d Sl 106:32, 33 ˜
ashkha yakutaj phullchimorqa. ni panaman ni lloqeman
Israelitastaj chay yakuta wistuykuspa, jallpasniykita
tomarqanku, jinallataj e Jue 11:17 pasanaykukama’, b nispa”.
´
animalesninkupis. b 18 Edommanta reytajrı nerqa:
´ f Ge´ 36:8
12 Jehova Diostaj “Mana jallpasniykuta
Dt 2:4 pasankichejchu.
Moisestawan Aarontawan Dt 23:7
nerqa: “Mana noqapi Jamunkichejchus chayqa,
creesqaykichejrayku, nitaj espadawan llojsimusaj
˜ g Ge´ 46:6 qankunawan tinkoj”, nispa.
israelitaspa naupaqenkupi
jatunchawasqaykichejrayku, 19 Israelitastaj
˜
mana qankunachu israelitastaqa h G´ e´ 15:13 kuticherqanku: “Jatun nanninta
Ex 12:40 cheqanta pasapusqayku. Sichus
pusaykunkichej ima jallpatachus
paykunaman qosaj chayman”, c noqaykupis animalesniykupis
´
nispa. 13 Chaymin kashan i Ex 1:11, 14 yakusniykita tomasqayku
´ chayqa, pagapusqayku. c
Meriba1 yakus, d maypichus
´ ´ Jallpaykita pasarillayta
israelitas Jehova Dioswan j Ex
´
2:23
siminakorqanku chay. Ex 3:7 munayku”, d nispa.
 ´
Chaypi Diosqa sutinta 20 Edommanta reytajrı nerqa:
˜
jatuncharqa paykuna ukhupi. Pana lado “Mana pasankichejchu”, e nispa.
´
´ a Ex Chaymantataj Edommanta reyqa
14 Chant a Moisesqa ´
14:19
Ex 23:20
Cadesmantapacha willajkunata ´
Ex 33:2
paykunawan tinkoj llojsimorqa,
kacharqa, Edommanta may ashkha runaswan, sumaj
reyman e nimunankupaj: atiyniyoj ejercitowan ima.
b Nu´ 21:21, 22
“Hermanosniyki israelitasqa f Dt 2:26, 27
21 Ajinata Edommanta reyqa
kayta nichimusunku: ‘Qan allinta mana saqerqachu israelitas
yachanki ima llakiykunapichus jallpanta pasanankuta.
˜ c Dt 2:5, 6
Chayrayku israelitasqa
rikukusqaykuta. 15 Naupa ˜
tatasniykoqa Egiptoman waj nanta riporqanku. f
riporqanku. g Chaypi noqaykoqa
d Dt 2:26, 28 22 Tukuy israelitasqa
may chhika watasta1 Cadesmanta puririspa, Hor
tiyakorqayku. h Egipciosqa mayta e Jue 11:17 orqoman chayarqanku. g
´
sufrichiwarqayku, jinallataj 23 Jehova Diostaj chay orqopi,
˜ Edom jallpa kantupi Moisesman,
naupa tatasniykutapis. i f Dt 2:8
´ Aaronmanwan nerqa:
16 Ajinapi Jehova Diosmanta Jue 11:18
˜
˜
yanapata manakorqayku, j paytaj 24 “Aaronqa wanuponqa, h
˜ ˜
manakusqaykuta uyariwarqayku. g Nu´ 21:4 naupa tatasnin jinataj pampasqa
´ kanqa. Payqa mana yaykonqachu
Nu 33:37
´
20:13 1 Merib a suteqa niyta munan israelitasman qosaj chay
siminakuy. 20:15 1 Hebreo parlaypeqa h Nu´ 33:38 jallpaman, imaraykuchus
nin, “diasta”. Dt 32:50 iskayniykichej mana
´
329 NUMEROS 20:25–21:11
´
kasuwarqankichejchu Merib a CAP. 20 4 Israelitasqa Hor orqomanta a
˜
yakusmanta kamacherqaykichej a Nu´ 20:12 puririspa Puka mar nanninta
´
chayta. a 25 Qanqa Mois es, Dt 32:51, 52 rerqanku, Edom jallpata
pusay Aaronta wawan muyuykamunankupaj. b Jinata
´
Eleazartawan Hor orqoman. b Ex
´
28:2 rishaspataj saykuporqanku.
26 Aaronmanta sacerdote Ex 29:29 5 Chayraykutaj Diospa
ropasninta lluchuspa, b contranta, Moisespa
´
wawan Eleazarman c c Ex 6:23
´
contrantawan kutin kutita
Nu 4:16
churaykuy. Aarontaj chaypi rimarqanku: c “¿Imapajtaj
˜
wanuponqa”, nispa. Egiptomanta orqhomuwaykuri?
´ d Nu´ 33:39
27 Moisesqa Jehova Dios ¿Kay chin jallpapi
˜
Dt 10:6
kamachisqanman jina ruwarqa. Dt 32:50
wanunaykupajchu pusamuwayku
Paykunaqa Hor orqoman imatajri? Kaypeqa ni
wicharerqanku tukuy israelitas mikhunapis, ni yakupis kanchu. d
e Dt 34:8 ˜
qhawashajtinku. 28 Chaypitaj  Kay millay tantapis amisqatana
´
Moisesqa Aaronmanta sacerdote amiwayku”, e nispa. 6 Jehova
CAP. 21 ˜
ropasninta lluchuspa, wawan Diostaj venenoyoj phi na
f Nu´ 33:40
Eleazarman churaykorqa. Jos 12:7, 14 katarista israelitasman
´ apachimorqa. Chay kataristaj
Chant a Aaronqa chay orqo
˜ paykunata khanirarqanku,
patapi wanuporqa. d Moiseswan g Nu´ 14:45
Eleazarwantaj chay orqomanta  chay jinapi ashkha israelitas
˜
uraykanporqanku. ˜
Pana lado
wanurarqanku. f
´ 7 Chayrayku israelitasqa
29 Israelitasqa Aaron a Nu´ 33:41
˜ Moisesman rispa kayta
wanupusqanta yachaspa,
tukuyninku mayta Aaronmanta nimorqanku: “Noqaykoqa
b Nu´ 20:21 ´
waqarqanku 30 diastapuni. e Dt 2:8 Jehova Diospa contranta

21 Arad f llajtamanta Jue 11:18 rimaspa, qanpa contraykitawan


´
cananeo reyqa, Neguebpi rimaspa juchalliyku. g Jehova
´ ˜
tiyakushaspa uyarerqa israelitas c Ex 14:11 Diosmanta manapuwayku ari,
˜ ´
Atarim nanta jamushasqankuta. Ex 15:24
´
kay katarista noqaykumanta
Nu 16:13
Chayrayku payqa israelitaswan chinkachinanpaj”, nispa.
maqanakoj rispa, paykunamanta Moisestaj israelitaspaj
d Nu´ 20:5
˜
wakinta presosta apakaporqa. Diosmanta manaporqa. h
´ ´
2 Israelitastaj juraspa Jehova
´ 8 Chanta Jehova Diosqa
´
Diosman nerqanku: “Sichus e Ex 16:15 Moisesman nerqa: “Kay
´
kay runasta makisniykuman
Nu 11:6 venenoyoj katarisman
Sl 78:24, 25
jaywaykuwasqayku chayqa, rijchakojta uj katarita ruway.
tukuy llajtasninkuta Chaytataj uj jatun kaspiman
f 1Co 10:6, 9 warkhuykuy. Pipis katariwan
chinkarparichisqayku”, nispa.
´ khanichikuspaqa chay
3 Jehova Diostaj chay
˜ g Sl 78:34 warkhusqa katarita qhawachun,
manakusqankuta uyarispa,
cananeosta israelitaspa jinamanta kausanallanpajpuni”,
makisninkuman jaywaykorqa.
´
h Ex 32:11 nispa. 9 Moisestaj chay
Israelitastaj paykunata ratopacha cobremanta katarita
˜ ruwaspa, i uj jatun kaspiman
wanuracherqanku, i 2Re 18:1, 4
llajtasninkutapis warkhuykorqa. j Pillapis
chinkarparicherqanku. katariwan khanichikojqa
j Jn 3:14, 15
Chayrayku chay cheqataqa chay cobre katarita qhawaspa
´ ˜
suticharqanku Horma1g nispa. mana wanojchu. k
k Jn 6:40 10 Israelitasqa chaymanta
´
21:3 1 Horma suteqa niyta munan puririspa, Obotpi jarakorqanku. l
chinkarparichiy. l Nu´ 33:43 11 Obotmanta puririspataj,
´
NUMEROS 21:12-26 330
´
Iye-Abarim nisqa lugarpi CAP. 21 rerqanku. 19 Matanamantaqa
jarakorqanku, a chin jallpapi. a Nu´ 33:44 rerqanku Nahalielman,
Chay chin jallpaqa inti Nahalielmantataj rerqanku
llojsimuy ladopi kashan, Bamotman. a 20 Bamotmantataj
chaymantataj Moabqa b Dt 2:13 rerqanku Moab jallpapi b
˜ ´
rikukun na. 12 Chaymanta kashan chay wayqoman, Pisga
puririspataj Zered mayupi1 c Nu´ 22:36
loma patakama, c maymantachus
´
jarakorqanku. b 13 Chaymanta Jue 11:18 Jesimon1 rikukun chayman. d
´
puririspataj Arnon mayu cheqapi  21 Israelitasqa runasta
jarakorqanku, c mayqenchus chin ˜
Pana lado kacharqanku amorreospa
jallpapi tarikun chaypi. Chay a Jos 13:15, 17 reyninku Sehonman kayta
chin jallpaqa qallarin nimunankupaj: e 22 “Jallpaykita
amorreospa jallpankoj pasarichiwayku ari.
´ b Nu´ 33:49
kantunmantapacha. Arnon Mana chajrasniyki chaupitachu,
mayoqa Moab jallpaj linden,1 nitaj uva huertasniyki
taqashantaj Moab jallpata, chaupitachu pasasqayku,
c Dt 3:27
amorreospa jallpankumanta. Dt 34:1 nillataj pozosniykimantapis
´
14 Chayrayku Jehova Diospa yakuta tomasqaykuchu.
Guerrasninmanta ˜
Noqaykoqa Reypa Nanninta
Libropeqa parlan “Sufapi kaj d Nu´ 23:28
cheqanta pasasqayku,
Vaheb lugarmanta, jallpasniykita pasanaykukama”, f
´ ´
Arnon mayusmanta,1 nispa. 23 Sehontajr ı mana
e Dt 2:26-28
15 uray mayusmantawan, saqerqachu israelitas jallpanta
mayqenkunachus Ar pasanankuta. Manachayqa tukuy
chaynejkama chayan, Moab f Nu´ 20:14, 17 ejercitonta tantaykuspa chin
jallpaj kantusnintataj rishan jallpaman llojserqa israelitaswan
chaykunamanta”. maqanakamoj. Jahazman
16 Chaymantataj Beerman g Dt 2:30-35
chayaspataj israelitaswan
Dt 29:7
rerqanku. Chay pozo chaypi maqanakuyta qallarerqa. g
´ Jue 11:19, 20
´
Jehova Diosqa Moisesman 24 Israelitastajr ı Sehonta
nerqa: “Israelitasta tantachiy, espadawan atipaykorqanku, h
noqataj paykunaman h Sl 135:10, 11 jallpasnintapis japikaporqanku i
yakuta qosaj”, nispa. Arnonmantapacha j Jabockama, k
17 Chaypacha israelitasqa ammonitas tiyakunku chay
i Nu´ 32:33
kay takiyta takerqanku: Ne 9:22 qayllakama. Jazer llajtamanta l
˜
“Pozo, yakuta aswan jaqaymantaj manana
phullchichimuy. Pozopaj rerqankuchu, imaraykuchus
j Nu´ 21:13
uj takiyta takiriychej. Jazerqa ammonitaspa
Dt 3:16 ˜
18 Chay pozotaqa kuraj jallpankoj m kantusninpina
kamachejkuna allarqanku, kashan.
israelitaspa k Jue 11:21, 22 25 Ajinata israelitasqa
kamachejkunasninku amorreospa n tukuy chay
kicharerqanku, llajtasninkuta japikapuspa
l Nu´ 32:1 ´
kamachina tojnuwan, 1Cr 6:77, 81
chaypi tiyakorqanku, Hesbon
tojnusninkuwan ima llajtapi, muyuyninpi kaj tukuy
´
kicharerqanku”, nispa. ranchosninpiwan. 26 Hesbon
´ m Jos 12:1, 2 llajtaqa amorreospa reyninku
Chanta israelitasqa chay chin
´ Sehonpa llajtan karqa.
jallpamanta Matana nisqakama ˜
Sehonqa naupajta Moabmanta
n Ge´ 10:15, 16
21:12 1 Chayri “Zered wayqopi”. 21:13 ´
Ge 15:16
reywan maqanakuspa, tukuy
1 Linde: waj lugarespi ninku lindero. ´
Ex 3:8 ´
21:14 1 Chayri “wayqosmanta”. Dt 7:1 21:20 1 Icha nillanmantaj “chin jallpa”.
´
331 NUMEROS 21:27–22:6
´
jallpasninta qhechusqa Arnon CAP. 21 jaywaykusaj, jinallataj tukuy
mayukama. 27 Chayrayku a Jue 11:23, 24 ejercitonta, tukuy
runasqa burlakuspa kay jinata 1Re 11:7 jallpasnintapis. a Imaynatachus
2Re 23:13
niyta yachanku: Hesbonpi tiyakoj amorreospa
“Hesbonman jamuychej. reyninku Sehonta ruwarqanki,
b Jos 13:15, 17 ajinallatataj paytapis ruwanki”, b
Sehonpa llajtan ruwasqa
kachun, sumaj nispa. 35 Ajinata israelitasqa
˜
sayachisqataj kachun. c Jos 13:8, 9 wanucherqanku Ogta,
28 Hesbonmanta nina llojsimun, wawasninta, tukuy
Sehonpa ranchonmanta d Nu´ 32:1 ejercitontawan. Ni pita
lauray llojsimun. kausashajta saqerqankuchu, c
jallpasnintapis tukuyninta
Chay ninataj ruphaykun e Dt 3:11
japikaporqanku. d
Moabmanta Ar llajtata, Dt 4:47

22
´ Jos 13:8, 12 Israelitasqa chaymanta
Arnon mayoj loma
patasninpi kaj rispallapuni Moab chin
kamachejkunata. f Dt 3:1 pampaspi toldo wasisninkuta1
29 Ay qanmanta Moab.
Dt 3:8, 10 armarqanku. Chayqa kashan
´ ´
Kemosta yupaychajkuna, a Jerico chimpapi, Jordan mayu
chinkachisqa kankichej. g Dt 20:3 qayllapi. e 2 Ziporpa wawan
 Balacqa f yacharqa imatachus
Payqa qhari wawasninta ˜
ayqechin, warmi Pana lado israelitas amorreosta
wawasnintataj presosta
´
a Ex 23:27 ruwasqankuta. 3 Moabitaspis
Dt 7:24 mayta mancharikorqanku
apachin amorreospa
reyninku Sehonwan. israelitas may chhika
30 Paykunata flechaykunachej. b Dt 3:2 kasqankumanta.
Sl 135:10, 11 Paykunaqa israelitasta
Hesbonqa chinkachisqa
kanqa Dibonkama. b rikuspa manchariywan
˜ ˜
c Dt 3:3 wanusharqanku na. g
Chinpachata
4 Chayrayku moabitasqa
saqerparinachej
d Jos 12:4-6 Madianmanta kurajkunaman
Nofahkama.
 nerqanku: h “Kay chhika
Ninaqa ruphaykonqa ´
CAP. 22 runasqa qalatacha jallpanchejta
Medebakama”, c nispa. tukuchenqanku, imaynatachus
e Nu´ 33:48
31 Ajinamanta israelitasqa uj toro pastota tukuchin
amorreospa jallpasninkupi ajinata”, nispa.
f Jos 24:9
tiyakuyta qallarerqanku. Chaypacha Moabpeqa Ziporpa
´ Jue 11:25
32 Chant a Moisesqa wakin wawan Balac rey kasharqa.
runasta kacharqa Jazer llajtata d ´ 5 Paytaj Beorpa wawan
g Ex 15:15
qhawamunankupaj. Israelitasqa Dt 2:25 Balaamman i runasta kacharqa.
chay llajtata japikaporqanku, Balaamqa tiyakusharqa llajtan
jinallataj muyuyninpi kaj Petorpi, chaytaj kashan
h Nu´ 31:7, 8 ´
ranchosnintapis, chaypi tiyakoj Jos 13:15, 21 Eufrates mayu qayllapi. Balacqa
amorreostapis chaymanta kayta Balaamman nichimorqa:
qharqorqanku. 33 Chaymanta “Egiptomanta may chhika runas
i Dt 23:3, 4
israelitasqa wicharerqanku llojsimunku, paykunaqa tukuy
´ ˜ Jos 13:22
Basan Nanninta. Basanmanta 2Pe 2:15 kay jallpasman juntaykamunku, j
rey Ogtaj e tukuy ejercitonwan ˜
naupaqeypitaj tiyakushanku.
rerqa israelitaswan Edreipi f j Ge´ 13:14, 16 6 Kunanqa jamuy ari kay
´
maqanakamoj. 34 Jehova runasta maldecipunawaykipaj. k
Diostaj Moisesta nerqa: “Ama Paykunaqa noqamanta
k Nu´ 23:7
paytaqa manchachikuychu. g Jos 24:9
Noqa payta makisniykiman Ne 13:1, 2 22:1 1 Chayri “carpa wasisninkuta”.
´
NUMEROS 22:7-22 332
´
aswan atiyniyoj kanku. Ichapis CAP. 22 kutipuychej. Jehova Diosqa
paykunata atipayman, kay a 2Pe 2:15 mana munanchu qankunawan
jallpasmantataj qharqoyman. Jud 11 rinayta”, nispa. 14 Moabmanta
Noqa allinta yachani qan pitapis kuraj kamachejkunataj kutipuspa
bendicejtiykeqa bendecisqa Balacman willamorqanku:
kasqanta, maldicejtiykitaj “Balaamqa mana munanchu
maldecisqa kasqanta”, nispa. noqaykuwan jamuyta”, nispa.
´
7 Moabmanta kurajkunawan 15 Balactajr ı watejmanta
˜
Madianmanta kurajkunawanqa waj kuraj kamachejkunatanataj
b Nu´ 22:20
qolqe aparisqa rerqanku kacharqa. Paykunaqa aswan
adivinasqanmanta ashkha karqanku, aswan
˜
paganankupaj. Ajinata jatunpaj qhawasqastaj naupajta
paykunaqa Balaampaman kachasqasninmanta nisqaqa.
rerqanku. a Chayaspataj payman 16 Paykunataj Balaamman rispa
willarqanku imatachus Balac willamorqanku: “Ziporpa wawan
nisqanta. 8 Balaamtaj Balacqa kayta nimusunki: ‘Ama
c Nu´ 22:5, 6 jina kaspa jamuwaypuni ari,
paykunaman nerqa: “Kunan chisi ´
˜ Nu 23:7, 11
kaypi pu nukuychej. Noqataj ´
Nu 24:10 ama mana niwaychu. 17 Noqaqa
qaya nisqaykichej imatachus imatachus munanki chayta
´ ˜
Jehova Dios niwanqa chayta”, qosqayki, imatachus manawanki
nispa. Ajinapi Moabmanta kuraj chayta ruwapusqayki.
kamachejkunaqa chay chisi Chayrayku jamullay ari,
˜
Balaampajpi punukorqanku. kay runasta maldecipuway’,
´ ´
9 Chanta Diosqa Balaamman nispa”. 18 Balaamtajrı Balacpa
nerqa: b “¿Pikunataj kanku d Ge´ 12:1-3 kamachisninman kuticherqa:
´
qanwan kashanku chay Ge 22:15, 17 “Sichus Balac wasinta qolqewan
Dt 33:29
runasri?”, nispa. 10 Balaamtaj 
orowan juntata qowanman
Diosman1 kuticherqa: ˜ chaypis, noqaqa manapuni
Pana lado
“Kay runastaqa kachamusqa ni juchuytapis ni jatuntapis
a Nu´ 24:13 ´
Moabmanta Ziporpa wawan rey ruwaymanchu Jehova Diosniypa
Balac, kayta willanawankupaj: kamachiwasqanta pakispaqa. a
11 ‘Egiptomanta may chhika 19 Ama jina kaspa, qankunapis
runas llojsimuspa, tukuy kay kunan chisi kaypi
jallpasman juntaykamushanku. qheparikuychej ari. Noqataj
´
Kunanqa jamuy ari kay Jehova Diosta waturisaj,
runasta maldecipunawaykipaj. c imatawanchus niwanqa”, b nispa.
b Nu´ 22:8
Ichapis paykunawan 20 Diostaj chay chisi
maqanakuspa kaymanta Balaamman nerqa: “Sichus chay
paykunata qharqoyman’, nispa”. runas qanta wajyasoj jamunku
´
12 Diostajrı Balaamman nerqa: chayqa, paykunawan rillay.
´
“Ama chay runaswan riychu. Jinapis imatacha noqa
Ama israelitasta maldecinkichu, nisqayki chayllata parlanki”, c
imaraykuchus paykunataqa nispa. 21 Balaamqa qayantin
c Nu´ 22:35
noqa bendecini”, d nispa. ´
Nu 23:11, 12 tutamanta jatarikuspa china
13 Qayantintaj Balaamqa burronta caronaykuytawan1
tutamanta jatarispa Moabmanta kuraj
Balacpa kachasqan kuraj kamachejkunawan rerqa. d
kamachejkunata nerqa: 22 Balaamqa burronpi
“Nacionniykichejman montasqa risharqa, iskay
kamachisninta pusariykukuspa.
22:10 1 Chayri “cheqa Diosman”. d 2Pe 2:15
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. Jud 11 22:21 1 Chayri “wakichiytawan”.
´
333 NUMEROS 22:23-37
´ ˜
Diostajrı mayta phinakorqa CAP. 22 “Noqaqa qanpa burroyki
˜
Balaam rishasqanmanta. a 2Pe 2:15, 16 kani, qanqa unaymantapachana
´
Chayrayku Jehova Diospa noqapi purinki. ¿Maykajllapis
˜
angelnenqa nanpi sayaykorqa noqaqa ajinata ruwajchu kayki?”,
payta jarkananpaj. nispa. Balaamtaj kuticherqa:
´
23 Balaampa burrontaj rikorqa “Mana”, nispa. 31 Chant a
´ ´
Jehova Diospa angelninta, Jehova Diosqa Balaampa
˜ ˜
espada oqharisqa nanpi nawisninta kicharerqa. a
˜ ´
sayashajta. Chayrayku nanmanta Balaamtaj rikorqa Jehova Diospa
´ ˜
llojsinayarqa. Balaamtajr ı angelnin nanpi espada oqharisqa
˜
nanman kutiykuchimunanpaj sayashajta. Rikuspataj chay
burronta seqoyta qallarerqa. ratopacha qonqoriykukuspa
´ ´
24 Chant a Jehova Diospa pampakama kumuykukorqa.
´
angelnenqa, uva huertas
˜ ˜ 32 Jehova Diospa angelnintaj
chaupinta rej kullku nanpinataj Balaamta nerqa: “¿Ima
˜
sayaykorqa. Chay nanqa puraj nispataj burroykita kay kinsa
ladonpi rumi perqayoj karqa. b Nu´ 22:32 kutita seqonkiri? Noqamin
´
25 Burrotaj Jehova Diospa  qanta jarkasoj llojsimuni.
angelninta rikorqa, perqaman ˜
Pana lado Rishasqaykeqa mana
kaskaykuspataj Balaampa a 2Re 6:17 munasqayman jinachu. b
˜
chakinta perqaman nitiykorqa. 33 Burroykeqa noqata
Chayrayku Balaamqa rikuwaspa kinsa kutita
watejmanta burronta ˜
naupaqeymanta ladeakorqa. c
seqoyta qallarerqa. ˜
´ Sichus naupaqeymanta mana
26 Jehova Diospa angelnintaj ladeakunman karqa chayqa,
˜ ˜ ˜
aswan naupajman rispa qantaqa wanuchiykimanna
˜ ˜
uj kullku nanpi nataj karqa, burrollaykita mana
˜ ˜
sayaykorqa. Chay nanmantaqa wanuchiymanchu karqa”,
˜ ´
mana karqachu ni panaman nispa. 34 Balaamtaj Jehova
ni lloqeman llojsinapaj. Diospa angelninman nerqa:
´
27 Burroqa Jehova Diospa “Noqaqa juchallikuni. Mana
angelninta rikuytawan pachanpi ˜
yacharqanichu nanpi sayaykuspa
lastarparqa.1 Balaamtaj mayta jarkashawasqaykita. Sichus kay
˜
phinakuspa burronta tojnunwan rishasqay qanpaj mana
´
seqollarqapuni. 28 Chant a b Nu´ 22:12 allinchu chayqa, kaymanta
´ ´
Jehova Diosqa burrota 2Pe 2:15, 16 kutiripusaj”, nispa. 35 Jehova
parlaricherqa.1a Burrotaj ´
Diospa angelnintajrı Balaamman
Balaamta nerqa: nerqa: “Rillay chay runaswan.
“¿Imanarqaykitaj noqa Chaywanpis imatachus noqa
˜
qanta kay kinsa kutitana nisqayki chayllata parlanki”,
seqonawaykipajri?”, b nispa. nispa. Ajinamanta Balaamqa
29 Balaamtaj burronman rillarqapuni Balacpa kachasqan
kuticherqa: “Qanqa sonsopis kuraj kamachejkunawan.
kayman jina burlakushawanki.
36 Balaam jamushasqanta
Sichus makiypi uj espada
yachaytawan Balacqa
kanman chayqa, kunitan
˜ usqhayllata rerqa payta taripaj
wanuchiykiman”, nispa.
Moabpi kaj ujnin llajtaman. Chay
30 Burrotaj Balaamman nerqa: ´
llajtaqa kashan Arnon kantupi,
22:27 1 Lastarpay: waj lugarespi Moab jallpaj tukukuyninpi.
ninku chukurpay. 22:28 1 Hebreo 37 Taripaspataj Balacqa
c Nu´ 22:23
parlaypeqa nin, “china burroj siminta ´
Nu 22:25
Balaamman nerqa: “Chay jinata
kicharerqa”. ´ wajyachimuyki. ¿Imaraykutaj
Nu 22:27
´
NUMEROS 22:38–23:10 334
mana jamuwarqankichuri? CAP. 22 Balaamtaj Diosman nerqa:
¿Manachu yuyarqanki a Nu´ 22:16, 17 “Qanchis altaresta ruwani fila
´
jamojtiykeqa imatachus Nu 24:10, 11 filallata, sapa uj altarpitaj
munasqaykita qosunayta?”, a qolachini uj torotawan uj
´ ´
nispa. 38 Balaamtajr ı carnerotawan”, nispa. 5 Jehova
Balacman kuticherqa: “Pero b Nu´ 23:26 Diostaj Balaampa siminman
˜ ´
kaypina kaneqa. Chaywanpis Nu 24:13 churarqa imatachus ninanta, a
mana munasqaytachu imatapis nerqataj: “Kutispa, Balacman
parlasaj. Imatachus Dios nimuy imatachus nishayki
niwanqa chayllata parlasaj”, b chayta”, nispa. 6 Balaamtaj
c Nu´ 23:13, 14
nispa. 
kutispa, Balacta tariparqa
39 Chaymanta qolachina ofrendan chaypi
CAP. 23
Balaamqa Balacwan rerqa sayashajta, Moabmanta tukuy
d Nu´ 22:41
Quiryat-Huzotman. kuraj kamachejkunatawan
40 Chaypitaj Balacqa wakasta, khuska. 7 Chaymanta
˜ Balaamqa, Diospa nisqasninta
ovejasta ima nakarqa.1
Chay aychamanta wakintataj e Nu´ 23:13, 14 sutinchayta qallarerqa: b
´
Balaamman qorqa, paywan Nu 23:28-30
“Moabmanta rey Balacqa
kasharqanku chay kuraj Arammantapacha
kamachejkunamanwan. kayman pusachimuwan, c
41 Qayantin paqarintaj f Nu´ 22:20 inti llojsimuy ladopi kaj
Balacqa Balaamta pusarqa  orqosmantapacha:
Bamot-Baalman. Chay ˜
Pana lado ‘Jamuy ari, Jacobta
patamanta Balaamqa tukuy a Nu´ 22:35 maldecipuway,
israelitasta rikorqa. c Israelta juchachay’, d nispa.
´
23 Chanta Balaamqa
Balacman nerqa:
b Nu´ 23:18
8 ¿Ima nispataj maldeciyman
kasqa pikunatachus
“Kaypi ruway qanchis ´
Nu 24:3 Dios mana maldecinchu
altaresta, d wakichipuwaytaj chaykunatari?
qanchis torosta, qanchis ¿Ima nispataj juchachayman
carnerostawan”,1 nispa. kasqa pikunatachus
2 Balactaj chay ratopacha c Ge´ 10:22 ´
´
Nu 22:5
Jehova Dios mana
ruwarqa Balaampa nisqanta. juchachanchu
´ Dt 23:3, 4
Chanta Balacwan Balaamwanqa chaykunatari? e
uj torotawan uj carnerotawan 9 Chhanka patamantapacha
qolacherqanku1 sapa altarpi. e paykunata rikuni.
3 Chaymanta Balaamqa Balacta d Nu´ 22:6
Loma patasmantapacha
nerqa: “Kayllapi quedakuy, paykunata qhawashani.
qolachina ofrendayki chaypi. Paykunaqa sapallanku
Noqataj jaqayman risaj. Ichapis
´ e Nu´ 22:12 tiyakushanku. f
Jehova Diosqa noqaman
Paykunaqa waj
rikhuriwanqa. Kutimuspataj
nacionesmanta waj jina
willasqayki imatachus niwanqa
kasqankuta ninku. g
chayta”, nispa. Chaymanta f 1Re 8:53
10 ¿Pitaj Jacobpa mirayninta
Balaamqa wicharerqa
yupayta atinmanri?
uj qara lomaman.
Paykunaqa tiyu jina
4 Chaypitaj Diosqa ´
may chhika kanku. h
g Ex 33:16
Balaamman rikhurerqa. f
¿Pitaj yupayta atinman
˜ Israelpa khuskanninpa
22:40 1 Nakay: waj lugarespi ninku
˜ khuskannillantapisri?
degollay, wanuchiy. 23:1 1 Carnero: h Ge´ 13:14, 16
waj lugarespi ninku mocho, oveja toro. ´ Allin kanman kay cheqan
Ge 22:17
´ ˜
23:2 1 Chayri “ruphacherqanku”. Ex 1:7 runas jina wanunay,
´
335 NUMEROS 23:11-25
tukukuyniypis paykunaj CAP. 23 Nitaj runaj wawanchu
tukukuynin jina kanan”, a Nu´ 24:10 nisqanmanta wajta
nispa. Jos 24:10 ruwananpajqa.1a
´ Ne 13:1, 2
11 Chanta Balacqa Balaamta Imatapis nin chayqa,
nerqa: “¿Imatataj kayta ¿manachu juntanqa?
b Nu´ 22:38 Parlan chaypis,
ruwawankiri? Noqaqa ´
Nu 24:13
pusachimorqayki enemigosniyta ¿manachu ruwanqa? b
´ 20 Noqaqa bendecinaypaj
maldecipunawaykipaj. Qantajr ı
c Nu´ 22:11 jamuni.
paykunata bendeciykunkiraj”, a
nispa. 12 Balaamtaj kuticherqa: Dios bendecin c chayqa, mana
“¿Manachu noqaqa nerqayki d Dt 34:1 chaytaqa qewiymanchu. d
´
imatachus Jehova Dios 21 Payqa mana saqenchu
simiyman churanqa chayllata e Nu´ 22:41 Jacobta layqachinankuta.
´
parlasaj nispa?” b Nu 23:1 Mana saqenchu Israel ima
´ ´
13 Balactajrı payman nerqa: Nu 23:28, 29
llakiypipis rikhurinanta.
´
“Ama jina kaspa, Jehova Diosninkoqa
˜ f Nu´ 22:35
waj cheqamannataj rina ari. ´ paykunawan kashan. e
Nu 23:5
Chaymantaqa wakillanta Paykunaqa jatunmanta
rikunki, mana tukuyninkutachu. qhaparinku Diosqa
Chaymantapacha g Nu´ 23:7 reyniyku nispa.
´
Nu 24:3
maldecipuwanki chay runasta”, c 22 Diosqa paykunata
nispa. 14 Ajinamanta Egiptomanta orqhomorqa. f
Balaacqa Balaamta pusarqa h Sl 89:35 Payqa kita toroj wajrasnin
´ Tit 1:2
Zofim cheqaman, Pisga loma  jina may atiyniyoj
pataman. d Chaypitaj qanchis ˜ paykunata yanapananpaj. g
Pana lado
altaresta ruwaspa, sapa ujninpi 23 Jacobta layqaswan1
a 1Sa 15:29
qolacherqa uj torotawan maldecichejtinkupis,
´
uj carnerotawan. e 15 Chanta mana imananchu. h
Balaamqa Balacta nerqa: b Isa 14:24 Adivinaspa Israelta ima
Isa 46:10
“Kayllapi quedakuy, qolachina Miq 7:20 qhatirinanta nejtinkupis,
ofrendayki chaypi. Chaykamataj qhasilla. i
jaqayman risaj Dioswan Kunanqa Jacobmanta,
´ c Ge´ 12:1, 2
parlamoj”, nispa. 16 Jehova ´
Ge 22:15, 17 Israelmantawan ninkuman:
Diosqa Balaamman rikhurispa, ´
Nu 22:12 ‘Qhawariychej imatachus
siminman churarqa imatachus Dios ruwasqanta’, nispa.
ninanta, f nerqataj: “Kutispa, ´
d Nu´ 22:18 24 Kay runasqa uj leon jina
Balacman nimuy imatachus sayarenqanku.
nishayki chayta”, nispa. ´
´ Paykunaqa uj leon jina
17 Balaamqa kutispa Balacta e Ex
´
13:21
jatarenqanku, j
Ex 23:20
tariparqa qolachina ofrendan ´
Ex 29:45 imaynatachus uj leonqa
chaypi sayashajta, Moabmanta Isa 8:10 ˜
mana punuykunchu
kuraj kamachejkunatawan japisqan animalta
khuska. Balactaj payta taporqa: ´
f Ex 20:2 mikhuykunankama,
´
“¿Ima nisunkitaj Jehova ˜
wanuchisqan animalespa
Diosri?”, nispa. 18 Balaamtaj
g Nu´ 24:8 yawarninta
Diospa nisqasninta sutinchayta
llajwarqonankama ajinata”,
qallarerqa: g nispa.
h Ge´ 12:1, 3
“Balac jatarikuy, uyariytaj. 25 Chaymanta Balacqa
Ziporpa wawan Balac, Balaamta nerqa: “Sichus kay
uyariway. i Nu´ 22:7
19 Diosqa mana runachu 23:19 1 Chayri “pesachikunanpajqa”.
llullasta parlananpajqa. h j Nu´ 24:9 23:23 1 Chayri “brujoswan”.
´
NUMEROS 23:26–24:8 336
˜
runasta manapuni maldeciyta CAP. 23 pitachus nawisninta
atinkichu chayqa, amallataj a Nu´ 22:38 kicharinku chaypa
´
bendeciychu ari”, nispa. Nu 23:12 willaynin.
26 Balaamtaj Balacman 4 Kayqa Diospa nisqasninta
kuticherqa: “¿Manachu nerqayki uyarejpa willaynin,
´ b Nu´ 23:13
‘noqaqa Jehova Diospa Tukuy Atiyniyojta
niwasqallanta ruwasaj’ nispa?”. a mosqoypi jina rikojpata,
´ ˜
27 Balactajrı Balaamman c Nu´ 21:20 nawisnin kicharisqa
nerqa: “Ama jina kaspa, pampakama
˜ kumuykukojpata: a
wajnejman nataj rina ari.
Ichapis Diospajqa1 allin kanqa d Nu´ 22:41 5 Jacob, toldo wasisniykeqa1
´
chaymantapacha kay runasta Nu 23:1, 14 may kachitus kanku.

maldecipunawayki”, b nispa. Israel, tiyakuna
CAP. 24
28 Ajinapi Balacqa Balaamta toldosniykeqa may
e Nu´ 23:3, 15 kachitus kanku. b
pusarqa Peor loma pataman, ´
Nu 23:23
´ 6 Toldo wasisniykeqa mastalla
maymantachus Jesimon1
rikukun chayman. c kanku chaki mayus jina, c
´
29 Chanta Balaamqa Balacta f Nu´ 2:2 mayu kantupi huertas jina,
´
´
nerqa: “Kaypi ruwapuway Nu 23:9 Jehova Diospa
´
qanchis altaresta, plantasqasnin aloe1
wakichipuwaytaj qanchis sachas jina,
g 1Sa 19:20
torosta, qanchis yaku qayllapi cedro
carnerostawan”, d nispa. sachas jina.
30 Balactaj Balaampa nisqanta h Nu´ 23:7, 18
7 Yakoqa iskaynin
ruwarqa, sapa altarpi  baldesninmanta
qolacherqa uj torotawan ˜
Pana lado
sutumullanpuni,1
uj carnerotawan. a Nu´ 24:16
mujonqa2 ashkha yakus
chaypi tarpusqa. d
24 Balaamqa repararqa
´
Jehova Diosqa
b Nu´ 1:52
Reyninpis e Agagmanta
nisqaqa aswan
israelitasta bendeciytapuni ´
Nu 2:2 rejsisqa kanqa, f
munasqanta.1 Chayrayku
˜ gobiernontaj may
Balaamqa manana adivinacionpi
˜ jatunchasqa kanqa. g
se nalesta maskamoj c Nu´ 22:11
8 Diosqa payta Egiptomanta
rerqachu. e Astawanpis
orqhomorqa.
kutirikuspa chin jallpata
Payqa kita toroj wajrasnin
qhawarerqa. 2 Rikorqataj d Dt 8:7
jina may atiyniyoj
israelitasta aylluspi1 taqasqata. f
paykunata yanapananpaj.
Diospa espirituntaj Balaamman ˜
´ e Ge´ 49:10 Israelqa payta nakarichej
jamorqa. g 3 Chant a payqa
Sl 2:6 nacionesta
Diospa nisqasninta kay jinata Jn 1:49 oqoykakaponqa, h
sutinchayta qallarerqa: h
paykunaj tullusninkuta
“Kayqa Beorpa wawan khamuranqa,
f Nu´ 24:20
Balaampa willaynin, flechasninwantaj
paykunata tunaranqa.
23:27 1 Chayri “cheqa Diospajqa”.
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. g 1Cr 14:2
´ Da 2:44
24:5 1 Chayri “carpa wasisniykeqa”.
23:28 1 Icha nillanmantaj “chin jallpa”. Ap 11:15 24:6 1 Aloeqa sumaj qapayniyoj sacha.
24:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, Unayqa chay sachamanta perfumeta
˜
“allin nawiwan qhawasqanta”. 24:2 ruwaj kanku. 24:7 1 Sutuy:
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´
h Ex 23:27 waj lugarespi ninku chaqay. 2 Chayri
ashkha familias kanku. Dt 9:5 “miraynenqa”.
´
337 NUMEROS 24:9-21
´
9 Israelqa uj leon jina CAP. 24 16 Diospa nisqasninta
´
wateqan, uj leon jinataj a Ge´ 12:1-3 uyarejpa willaynin,
´
winkurikunpis.1 Ge 27:29
pichus Aswan Patapi kajta
¿Pitaj chanta uj leonta rejsin chaypata.
toreaspa jatarichinmanri? b Nu´ 22:10, 11 Payqa Tukuy Atiyniyojta
´
Nu 23:11
Bendecisojkunaqa Ne 13:1, 2
mosqoypi jina rikorqa,
bendecisqa kachunku, ˜
nawisnin kicharisqa
maldecisojkunataj pampakama
c Nu´ 22:16, 17
maldecisqa kachunku”, a kumuykukushajtin:
nispa. 17 Noqa payta rikusaj,
d Nu´ 22:18, 38
10 Balactaj maytapuni chaywanpis mana
˜
Balaampaj phi narikorqa. kunanchu.
˜
May phinasqataj makisninta e Nu´ 23:7 Noqa payta qhawasaj,
laqarakuspa Balaamta nerqa: chaywanpis mana
“Noqaqa enemigosniyta f Nu´ 24:3, 4 kunanpachachu.
maldecinaykipaj  Jacobmanta uj chaska a
´ ˜
pusachimorqayki,b qantajrı kay Pana lado llojsenqa,
˜
kinsa kutistana paykunata a Ap 22:16 Israelmanta uj kamachina
bendecinki. 11 Kunanqa ripuy vara b llojsenqa. c
kaymanta. Noqaqa imatachus Paytaj Moabpa frententa
b Sl 110:2
munasqaykita qoyta Heb 1:8 partirparenqa, d
´ ´
munarqayki, c Jehova Diostajrı ˜
runata wanuchejkunaj
mana saqesunkichu chayta
c 2Sa 7:16, 17 umasninkutapis
japinaykita”, nispa. Isa 9:7 partirparenqa.
12 Balaamtaj Balacman
18 Payqa Edomta japikaponqa
kuticherqa: “Noqaqa d 2Sa 8:2 paypata kananpaj, e
kachamuwasqayki runasman 1Cr 18:2
nerqani: 13 ‘Sichus Balac Sl 108:9
Seirpa f enemigonqa Seirta
wasinta qolqewan orowan japikaponqa paypata
juntata qowanman chaypis, kananpaj, g
´ e Ge´ 27:37
noqaqa mana Jehova Diosniypa 2Sa 8:14 Israelqa mana manchachikoj
kamachiwasqanta pakisajchu, Am 9:11, 12 kasqanta rikuchenqa.
nitaj allin kajta, mana allin 19 Jacobmanta uj atipaj runa
kajtapis noqallamantaqa f Ge´ 36:8 llojsenqa. h
´ Jos 24:4 Paytaj tukuchenqa
ruwasajchu. Noqaqa Jehova ˜
Diospa niwasqallanta parlasaj’, d pikunachus llajta thunisqa
nispa. 14 Kunanqa g 1Cr 4:42, 43 kajtin mana
˜
Eze 25:14 wanonqankuchu
nacionniyman ripusaj.
Chaywanpis niraj ripushaspa chaykunata”, nispa.
willasqayki imatachus kay h Ge´ 49:10 20 Chaymanta Balaamqa
´ Sl 2:9
nacion qhepaman1 nacionniykita Amalecta qhawarispa Diospa
´ Sl 72:11
ruwananta”, nispa. 15 Chant a Ap 6:2 nisqanta sutincharqa:
Balaamqa Diospa nisqasninta Ap 19:15
“Amalecqa waj
sutinchayta qallarerqa: e
´ nacionesmanta
“Kayqa Beorpa wawan i Ex 17:8, 14 ˜
naupaj kaj karqa, i
Balaampa willaynin, chaywanpis tukuchisqa
˜
nawisninta kicharinku j Dt 25:19 kanqa”, j nispa.
chaypa willaynin, f 1Sa 15:3 ´
1Cr 4:43 21 Chant a Balaamqa
˜
24:9 1 Winkuy: waj lugarespi ninku quenitastanataj qhawarispa k
siriy. 24:14 1 Chayri “tukukuy k Ge´ 15:18, 19 Diospa nisqanta
punchaykunapi”. Jue 1:16 sutinchallarqataj:
´
NUMEROS 24:22–25:13 338
´
“Wasiykipeqa ni imamanta CAP. 24 ruway. Ajinamanta Jehova
˜
manchachikunkichu, a Ge´ 10:2, 4 Diosqa manana israelitaspaj
˜ ˜
wasiykeqa chhanka Eze 27:6 phinakonqanachu”, nispa.
patapi kashan. 5 Moisestaj israelitaspa
´
22 Quenitastaqa1 picha b Na 3:18 juecesninkuman a nerqa:
˜
ruphaykuchenqa. “Sapa ujniykichej wanuchiychej,
˜ pikunachus Baal Peor nisqa
Mana unaynachu faltan c Nu´ 31:7, 8
Asiria paykunata presosta diosta yupaychamoj rerqanku

apakapunanpaj”, nispa. chaykunata”, b nispa.
CAP. 25
23 Chaymanta 6 Chaypachallataj
d Jos 2:1
Balaamqa Diospa nisqanta Miq 6:5
uj israelitaqa uj madianita
sutinchallarqataj: warmita campamentoman1
´
pusamorqa, c Moises rikunanta,
“¿Pitaj kausayta atinman kay e Nu´ 31:16 jinallataj tukuy israelitas
imasta Dios ruwashajtinri? 1Co 10:8
Ap 2:14 rikunankuta. Chaytaqa ruwarqa
24 Kitim a mar qocha tukuy israelitas Dioswan
kantusmanta barcos ´ tinkukuna toldo punkupi
f Ex 34:15
jamonqanku.
˜ 1Co 10:20 waqashajtinku. 7 Chayta
Asiriata b nakarichenqanku rikuspa Eleazarpa wawan
˜
Ebertapis nakarichenqanku. ´ Finehasqa, d sacerdote
g Ex 20:5 Aaronpa allchhenqa, israelitas
Jinapis payqa
chinkachisqallataj kanqa”, tantasqa kasharqanku
nispa. h Dt 4:3 chaymanta usqhayllata llojserqa,
´ Jos 22:17 uj tojsina lanza aparisqa.
25 Chant a Balaamqa c
sayariytawan riporqa. Balacpis
Sl 106:28, 29
Os 9:10
8 Chay israelita qharej qhepanta
˜  toldo wasiman1 yaykuspataj,
nanninta ripullarqataj.
˜ chaypi iskayninkuta lanzawan
25 Israelitas Sitimpi Pana lado ˜
´
a Ex 18:21 tojsispa wanucherqa, chay
tiyakushajtinku, d israelita israelita qharita, chay
qharisqa Moabmanta warmiswan warmitapis partesninpi tojsispa.
˜ ´ ˜
pu nuykuyta qallarerqanku. e b Ex
´
22:20 Jinallapi israelitasta wanuchej
2 Chay warmistaj paykunata Ex 32:25, 27
onqoyqa chinkaporqa. e
Dt 13:6-9 ˜
inkitarqanku diosesninkuman 9 Chay wanuchej onqoywanqa
ofrendasta jaywasharqanku ˜
24.000 israelitas wanorqanku. f
chayman. f Israelitastaj c Nu´ 25:14, 15 ´ ´
10 Chanta Jehova Diosqa
chay diosesman jaywasqa Moisesman nerqa:
ofrendasta mikhorqanku, ´
d Ex 6:25 11 “Eleazarpa wawan
chay diosesninkumantaj Jos 22:30 Finehasqa, g sacerdote Aaronpa
kumuykukorqanku. g allchhenqa, israelitaspaj
3 Ajinamanta israelitasqa ˜
e Sl 106:30 phinasqa kasqayta tiyaykuchin.
paykunawan khuska Baal Peor Payqa mana saqerqachu noqata
nisqa diosta yupaycharqanku, h wasanchanawankuta. h
´ f Nu´ 25:4
Jehova Diostaj israelitaspaj Chayrayku israelitastaqa
˜ ´ Dt 4:3
mayta phinakorqa. 4 Chanta 1Co 10:8 mana chinkarparichinichu.
´
Jehova Diosqa Moisesman Noqaqa munani noqallata
nerqa: “Chay runaspa yupaychanawankuta. i
g Nu´ 25:7
cabecillasninkuta tantachimuy,
˜ 12 Kunanqa Finehasman niy,
paykunata wanuchispataj noqa paywan allinyakuy
´
warkhuykuy Jehova Diospa
˜
h Sl 106:30, 31 tratota ruwasqayta. 13 Chay
naupaqenpi, chaytaqa punchay tratotaj unay wataspaj kanqa,
´
i Ex 20:5
24:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
Ex 34:14 25:6 1 Campamentoqa ashkha toldo
“Cayintaqa”. Dt 4:24 wasis. 25:8 1 Chayri “carpa wasiman”.
´
339 NUMEROS 25:14–26:14
paypaj, jinallataj mirayninpajpis CAP. 25 veinteyojmanta pataman
´
sacerdotes kanankupaj. a Payqa a 1Cr 6:4 kajkunata, Jehova Dios
mana saqerqachu Diosninta Esd 7:1, 5 Moisesman kamachisqanman
Esd 8:1, 2
wasanchanankuta. b Chayta jina”, a nispa.
ruwaspa payqa israelitaspaj b 1Re 19:10 Egiptomanta llojsimoj
perdonta tarerqa”, nispa. c Nu´ 31:7, 8
israelitasqa kaykuna karqanku:
14 Madianita warmiwan Jos 13:21 5 Israelpa kuraj wawan
˜
khuska wanuchisqa karqa chay Rubenpa b wawasninmanta miraj
´ d 1Cr 1:32, 33
israelitaj sutenqa karqa Zimrı, familias: c Hanokmanta jamoj
payqa Salujpa wawan karqa. e Nu´ 31:1, 2 hanokitas, Palumanta jamoj
Zimriqa simeonitas ayllu1 ukhupi f Nu´ 25:3
paluitas, 6 Hezronmanta jamoj
kurajkunamanta ujnin karqa. ´
Nu 31:16 hezronitas, Carmimanta jamoj
15 Chay madianita warmej carmitas ima. 7 Chaykuna
´ g Nu´ 25:8, 15
sutenqa karqa Cozbı. Payqa karqanku rubenita familias.
Zurpa c warmi wawan karqa. h Nu´ 25:9 Tukuynin yupasqa kajkunaqa
Zurtaj Madianpi d ujnin  karqanku 43.730 qharis. d
ayllumanta kuraj karqa. CAP. 26 8 Palujpa wawanqa Eliab
´ ´ i Nu´ 25:7, 8 karqa. 9 Eliabpa wawasnenqa
16 Chanta Jehova Diosqa ´
Moisesman nillarqataj: j Ex
´
30:12
karqanku Nemuel, Dat an,
17 “Madianitaswan ´
Ex 38:26 Abiram ima. Datanwan
´
maqanakamuychej, Nu 1:2 Abiramwanqa israelitas ukhupi
˜ ajllasqa kajkuna karqanku.
wanuchimuychejtaj. e k Nu´ 20:26 ´
18 Paykunaqa imaymana Paykunataj Core parte
˜ ˜ l Nu´ 22:1 kajkunawan e khuska
enganoswan nakarichisorqachej ´
Nu 33:48
Baal Peor nisqa diosta oqharikorqanku Moisespa
´ m Jos 6:1 contranta, f Aaronpa
yupaychachispa, f chant a
 contrantawan, maypachachus
Madianmanta ujnin kuraj kajpa ˜ ´
warmi wawan Cozbij Pana lado Jehova Diospa contranpi
juchanrayku. Cozbiqa a Nu´ 1:3 oqharikorqanku chaypacha. g
˜ ˜ ´
wanuchisqa karqa g wanuchej b Ge´ 29:32 10 Chanta jallpaqa siminta
onqoy karqa chay punchay, kicharispa paykunata
c G´ e´ 46:8, 9 ´
israelitas Baal Peorta oqoykorqa. Coretajrı pay parte
Ex 6:14 ˜
yupaychasqankurayku”, h nispa. kajkunawan khuska wanorqa,
˜ d Nu´ 1:21
26 Chay wanuchej onqoy maypachachus 250 runasta
´ ˜
pasasqantawan, i Jehova e Nu´ 16:1
nina ruphaykuspa wanuracherqa
Diosqa Moisestawan sacerdote chaypacha. h Imachus
f Nu´ 16:12 paykunata pasasqanqa, wajkuna
Aaronpa wawan Eleazartawan
nerqa: 2 “Tukuynin israelitasta g Nu´ 16:5, 19 mana kikinta ruwanankupaj
˜
yupaychej, naupa tatasninkoj Dt 11:6 karqa. i 11 Chaywanpis
Sl 106:17 Corejpa wawasnenqa
sutisninman jina, veinteyojmanta ˜
pataman. Yupaychej h Nu´ 16:32, 35 mana wanorqankuchu. j
pikunachus guerraman riyta Sl 106:18 12 Simeonpa k
atinku chay israelitasta”, j i Nu´ 16:38 wawasninmanta miraj
nispa. 3 Chayrayku Moiseswan 1Co 10:10, 11 familiasqa kaykuna karqanku:
sacerdote Eleazarwanqa k ´
j Ex 6:24
Nemuelmanta jamoj nemuelitas,
kay jinata israelitasman ´
Nu 26:58 Jaminmanta jamoj jaminitas,
nerqanku Moab chin pampaspi, l Sl 42:qa Jakinmanta jamoj jakinitas,
´ ´ 13 Zerahmanta jamoj
Jordan qayllapi, Jeric o k Ge´ 35:23 ´
chimpapi: m 4 “Yupaychej
´
Ge 46:10
´
zerahıtas, Shaulmanta jamoj
Ex 6:15 shaulitas ima. 14 Chaykuna
1Cr 4:24
25:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj karqanku simeonita familias,
ashkha familias kanku. l Nu´ 1:23 22.200 qharis. l
´
NUMEROS 26:15-39 340
15 Gadpa a wawasninmanta CAP. 26 28 Josejpa a miraynenqa
´ ´
miraj familiasqa kaykuna a Ge´ 35:26 karqa Manases aylluwan1 Efraın b
´
karqanku: Zefonmanta jamoj Ge 46:16 aylluwan. 29 Manasesmanta c
zefonitas, Haguimanta jamoj b Nu´ 1:25 miraj familiasqa karqanku
haguitas, Sunimanta c Ge´ 29:35 Makirmanta d jamoj makiritas.
jamoj sunitas, 16 Oznimanta ´
Ge 46:12 Makirpa wawanqa Galaad e karqa.
jamoj oznitas, Erimanta jamoj d Ge´ 38:2-4 Galaadmantaqa jamorqanku
eritas, 17 Arodmanta jamoj galaaditas. 30 Galaadpa
e Ge´ 38:7-10
aroditas, Arelimanta jamoj wawasninmanta miraj
arelitas ima. 18 Chaykuna f Ge´ 38:2, 5 familiastaj kaykuna karqanku:
´
Ge 38:26
karqanku Gadpa wawasninmanta 1Cr 4:21 Yezermanta jamoj yezeritas,
miraj familias. Tukuynin yupasqa Helecmanta jamoj helequitas,
g Ge´ 38:29
kajkunaqa karqanku Rut 4:18 31 Asrielmanta jamoj
40.500 qharis. b Mt 1:3 asrielitas, Sichemmanta1 jamoj
19 Judajpa c wawasnenqa h Ge´ 38:30 sichemitas, 32 Semidamanta
´
karqanku Erwan Onanwan. d 1Cr 2:4 jamoj semida ıtas, Hefermanta
´ jamoj heferitas ima. 33 Heferpa
Chaywanpis paykunaqa Canaan i Rut 4:19
˜ ˜ wawan Zelofehadpataqa mana
jallpapi na wanorqanku. e j 1Cr 2:5
20 Judajpa chay waj qhari wawasnin kaporqachu,
k Nu´ 1:27 warmi wawasnillan kaporqa. f
wawasninmanta miraj familiastaj
l Ge´ 30:18 Zelofehadpa warmi
kaykuna karqanku: Selamanta f ´
Ge 35:23
jamoj selanitas, Perezmanta g ´ wawasnenqa g karqanku
Ge 46:13 ´ ´ ´ ´ ´
jamoj perezitas, Zerahmanta h 1Cr 7:1 Mahla, Noa, Hogla, Milca, Tirza
´ ima. 34 Chaykuna karqanku
jamoj zerahıtas ima. 21 Perezpa m 1Cr 7:2
wawasninmanta miraj familiasqa Manasesmanta miraj familias.
n Nu´ 1:29
karqanku Hezronmanta i jamoj Tukuynin yupasqa kajkunaqa
o Ge´ 30:20 karqanku 52.700 qharis. h
hezronitas, Hamulmanta j jamoj ´
Ge 46:14
hamulitas ima. 22 Chaykuna 35 Efrainpa i
p Nu´ 1:31 wawasninmanta miraj
karqanku Judamanta miraj 
familias. Tukuynin yupasqa familiasqa kaykuna karqanku:
˜
Pana lado ´
kajkunaqa karqanku 76.500 Sutelahmanta j jamoj sutelahıtas,
a Ge´ 30:24 Bekermanta jamoj bekeritas,
qharis. k ´
Ge 35:24
23 Isacarpa l wawasninmanta ´
Ge 46:20
Tahanmanta jamoj tahanitas
miraj familiasqa kaykuna ima. 36 Sutelahj wawanqa
b Ge´ 41:52 ´
karqanku: Tolamanta m jamoj Eran karqa, Eranmantataj
´ c Ge´ 41:51 eranitas familia karqanku.
tola ıtas, Puvamanta jamoj
punitas, 24 Jasubmanta jamoj d Ge´ 50:23 37 Chaykuna karqanku Efrainpa
Dt 3:15 wawasninmanta miraj familias.
jasubitas, Simronmanta 1Cr 7:14
jamoj simronitas ima. Tukuynin yupasqa kajkunaqa
e Jos 17:1 karqanku 32.500 qharis. k Tukuy
25 Chaykuna karqanku
f Nu´ 27:7 chaykuna karqanku Josejpa
Isacarmanta miraj familias. 1Cr 7:15 wawasninmanta miraj familias.
Tukuynin yupasqa kajkunaqa
g Nu´ 36:11 38 Benjaminpa l
karqanku 64.300 qharis. n
h Nu´ 1:35 wawasninmanta miraj familiasqa
26 Zabulonpa o
i Ge´ 41:52
kaykuna karqanku: Belamanta m
wawasninmanta miraj familiasqa ´
jamoj belaıtas, Asbelmanta jamoj
kaykuna karqanku: Seredmanta j 1Cr 7:20
asbelitas, Ahirammanta jamoj
jamoj sereditas, Elonmanta jamoj k Nu´ 1:33 ahiramitas, 39 Sefufammanta
elonitas, Jahleelmanta jamoj Jos 17:17
jahleelitas ima. 27 Chaykuna l Ge´ 35:24 26:28 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
karqanku zabulonita familias. ´
Ge 46:21 ashkha familias kanku. 26:31 1 Chayri
Tukuynin yupasqa kajkunaqa 1Cr 8:1 “Siquemmanta”. Yanapa A2 nisqata
karqanku 60.500 qharis. p m 1Cr 7:6 leeriy.
´
341 NUMEROS 26:40-62
jamoj sufamitas, Hufammanta CAP. 26 mashkha sutischus qhelqasqa
jamoj hufamitas ima. 40 Belaj a 1Cr 8:3, 4 kasqanman jina. a
wawasnenqa karqanku Ardwan b Nu´ 1:37 54 Ashkha kajkunamanqa
Naamanwan. a Paykunamanta c Ge´ 30:6 jatun jallpata qonki, pisilla
jamoj familiastaj karqanku d Nu´ 1:39
kajkunamantaj juchuy
arditaswan naamitaswan. jallpallata qonki. b Sapa aylloqa
e Ge´ 30:13
41 Chaykuna karqanku ´
Ge 35:26 jallpata japenqa mashkhachus
Benjaminpa wawasninmanta ´ yupasqa kasqankuman jina.
Ge 46:17
miraj familias. Tukuynin 1Cr 7:30 55 Jallpataqa partiranki
´
yupasqa kajkunaqa karqanku f Nu 1:41 suerteta1 choqaspa. c Sapa
45.600 qharis. b ´
g Ge 30:8
´
familiaqa ayllunman tocasqan
42 Danmanta c miraj Ge 35:25
´ jallpamanta herenciata
Ge 46:24
familiasqa karqanku 1Cr 7:13 japenqa. 56 Ashkha kajkunapaj,
Suhammanta jamoj suhamitas. h ´
Nu 1:43 pisilla kajkunapajpis herencia
Chaykuna karqanku Danpa i
´
Ex 38:26
jallpankoqa suerteta choqaspa
mirayninmanta familias. ´
Nu 1:46, 49 yachakonqa”, nispa.
43 Suhamitas familiasmanta ´
Nu 14:29 57 Levitasmanta d
tukuynin yupasqa kajkunaqa 
˜
yupasqa familiasqa kaykuna
karqanku 64.400 qharis. d Pana lado karqanku: Guersonmanta jamoj
44 Aserpa e wawasninmanta a Jos 11:23 guersonitas, Cohatmanta e jamoj
Jos 14:1
miraj familiasqa kaykuna cohatitas, Merarimanta jamoj
b Nu´ 33:54
karqanku: Imnamanta jamoj meraritas ima. 58 Kaykuna
imnitas, Isvimanta jamoj isvitas, c Nu´ 34:13 karqanku levita familias:
Jos 14:2
Beriasmanta jamoj beritas ima. Jos 17:4 libnitas, f hebronitas, g mahlitas, h
45 Beriaspa wawasninmanta ´
Jos 18:6 musitas, i coreıtas j ima.
familiastaj karqanku Pr 16:33
Cohatqa Amrampa k tatan
´
Hebermanta jamoj heberitas, d Ge 46:11
´ karqa. 59 Amrampa warmenqa
Malkielmanta jamoj malkielitas Ex 6:16 ´
´ sutikorqa Jokebed. l Payqa
ima. 46 Aserpa warmi e Nu 3:19
Levijpa wawan karqa,
´ ´ ´
wawanqa sutikorqa S erah. f Ex 6:17
´ nacekorqataj Levı Egiptollapiraj
47 Chaykuna karqanku Aserpa Nu 3:18
´ kashajtin. Amrampatawan
wawasninmanta miraj familias. g Nu 3:27
´ Jokebedpatawan qhari
Tukuynin yupasqa kajkunaqa h Ex 6:19
´ wawasninkoqa Aaronwan
Nu 3:33
karqanku 53.400 qharis. f ´ Moiseswan karqanku, warmi
48 Neftalijpa g i Nu 3:20 ´
1Cr 23:23 wawankutaj Mıriam m karqa.
wawasninmanta miraj ´ 60 Aaronpa wawasnintaj
familiasqa kaykuna karqanku:
j Ex 6:24 ´
´ karqanku Nadab, Abihu, Eleazar,
k Ex 6:18
Jahzeelmanta jamoj jahzeelitas, ´
Nu 3:19 Itamar ima. n 61 Nadabwan
Gunimanta jamoj gunitas, ˜
l
´
Ex 2:1
Abihuwanqa wanorqanku
49 Jezermanta jamoj jezeritas, ´
Ex 6:20 mana jaywananku ninata
Silemmanta jamoj silemitas ´ ´
m Ex 15:20 Jehova Diosman
ima. 50 Chaykuna karqanku Miq 6:4 jaywasqankurayku. o
Neftalijpa mirayninmanta n
´
Ex 6:23 62 Uj killayojmanta pataman
´
familias, 45.400 qharis. h Ex 24:9
yupasqa levitasqa 23.000 qharis
51 Tukuynin yupasqa o Le 10:1, 2
´ karqanku. p Paykunaqa
israelitasqa karqanku Nu 3:2, 4
1Cr 24:2 mana tukuynin israelitaswan
601.730 qharis. i khuskachu yupasqa karqanku, q
´ p Nu´ 3:39
52 Chaymantataj Jehova imaraykuchus levitasqa mana
Diosqa Moisesta nerqa: q Nu´ 1:49
ima herenciatapis japinankuchu
53 “Jallpaqa paykunaman r Nu´ 18:24
Dt 10:9
karqa israelitas ukhupi. r
partirasqa kanqa herencianku Dt 14:27
kananpaj, chay yupasqapi Jos 14:3 26:55 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
´
NUMEROS 26:63–27:14 342
63 Tukuy chay israelitasta CAP. 26 qowayku ari, tataykoj
yuparqanku Moiseswan a Nu´ 1:2 hermanosnin ukhupi”, nispa.
sacerdote Eleazarwan, Moab Dt 2:14 5 Moisestaj chay warmispa
´ 1Co 10:5 ˜
chin pampaspi, Jordan qayllapi, manakusqankuta
´ ´ ´
Jerico chimpapi. 64 Sinaı chin Jehova Diosman willarqa. a
´
jallpapi Moiseswan sacerdote
b Heb 3:17
6 Jehova Diostaj Moisesman
Aaronwan yuparqanku chay nerqa: 7 “Zelofehadpa warmi
israelitasmantaqa, ni ujpis wawasnenqa cheqallanta
˜
karqanachu Moiseswan parlashanku. Paykunaman
c Nu´ 14:29, 30
Eleazarwan yupasharqanku chay Jos 14:14 jallpata qollay, ajinamanta
kutipajqa. a 65 Paykunamanta Jos 19:49 tatankoj hermanosnin ukhupi
´ 
Jehova Diosqa nisqa: herencianku kananpaj.
“Paykunaqa chin jallpapi CAP. 27 Tatanku japinan karqa chay
˜
tukuyninku wanonqanku”, b d Nu´ 26:33 jallpata paykunaman qoy
nispa. Chayrayku
˜ herenciankupaj.b 8 Chantapis
paykunamantaqa manana ujpis israelitasman niy: ‘Sichus uj runa
´
karqachu. Jefunejpa wawan e Ex 18:25, 26 mana qhari wawasniyoj
Calebwan Nunpa wawan ˜
˜ wanupun chayqa, paypa
Josuellawan na herenciantaqa pasachinkichej
kausakusharqanku. c f Nu´ 14:35 warmi wawasninman. 9 Sichus
´
27
´
Nu 16:1, 2 warmi wawasninpis mana
Chanta Zelofehadpa ´
Nu 16:19, 35
warmi wawasnin d  kanchu chayqa, herenciantaqa
qayllaykamorqanku. ˜ hermanosninman qopunkichej.
´ ´ Pana lado
10 Sichus hermanosninpis mana
Sutisninkoqa karqa Mahla, Noa, ´
´ ´ ´ a Ex´
18:15, 16
kanchu chayqa, herenciantaqa
Hogl a, Milc a, Tirz a ima. Ex 33:11
Zelofehadqa Heferpa wawan Le 24:11, 12 tatanpa hermanosninman
karqa, Manasesmanta miraj qopunkichej. 11 Sichus tatanpa
familiasmanta. Hefertaj hermanosninpis manallataj
Galaadpa wawan karqa, b Nu´ 36:2 kanchu chayqa, herenciantaqa
Jos 17:3, 4
Galaadtaj Makirpa wawan qopunkichej familianmanta
karqa, Makirtaj Manasespa aswan qaylla parientenman,
wawan karqa, Manasestaj paytaj chay herenciata
c Nu´ 33:47 japikaponqa. Kay kamachisqaqa
Josejpa wawan karqa. Dt 32:48, 49
2 Ajinata Zelofehadpa warmi uj ley kanqa israelitaspaj,
´
wawasnenqa qayllaykorqanku Jehova Dios Moisesman
Moisesman, sacerdote d Ge´ 13:14, 15
kamachisqanman jina’, nispa”.
´ ´
Eleazarman, kurajkunaman, e Dt 3:27 12 Chanta Jehova Diosqa
tukuy israelitasmanwan Dioswan Dt 32:52 Moisesta nillarqataj: “Wichariy
Dt 34:1
tinkukuna toldo punkupi, Abarim orqoman, c chaymanta
nerqankutaj: 3 “Tataykoqa chin rikunki israelitasman qosaj chay
˜
jallpapi wanuporqa. Chaywanpis jallpata. d 13 Chayta rikuytawan,
´ e Nu´ 20:24, 28 ´
mana Core parte kajkunawan f ´ qanpis hermanoyki Aaron jina
´ Nu 31:2 ˜
khuskachu karqa Jehova Diospa ´
Nu 33:38 wanupunki. e 14 Israelitas
contranpi oqharikushajtinku. Dt 10:6 Zin nisqa chin jallpapi
Dt 32:50
Payqa kikin juchanrayku noqawan siminakushajtinku,
˜ Dt 34:7
wanuporqa, nitaj qhari wawasnin qankunaqa mana kamachisqayta
kaporqachu. 4 ¿Imaraykutaj kasuwarqankichejchu, nitaj
˜
tataykoj sutin chinkachisqa f Nu´ 20:10, 12 israelitaspa naupaqenkupi
kanman familian ukhumanta Dt 1:37 jatunchawarqankichejchu,
mana qhari wawan maypachachus yakuta
kasqanraykullari? phullchichimorqani chaypacha. f
Noqaykumanpis jallpata g Sl 106:32, 33 Chayqa kashan Cadespi g
´
343 NUMEROS 27:15–28:8
´ ´ ´
Meriba yakus, a Zin nisqa
chin jallpapi”, b nispa.
´ ´
CAP. 27
a Dt 1:2 28 Chant a Jehova Diosqa
Moisesta nerqa:
15 Chanta Moisesqa Jehova 2 “Israelitasman kamachiy:
´
Diosman nerqa: 16 “Jehova ‘Apamuwankichejpuni
´ b Jos 15:1 ofrendayta, tantayta. Ninapi
Diosn ıy, tukuy runasman
kausayta qoj Dios, uj runata qolachina1 ofrendasniytaqa,
churay ari, israelitasmanta ima munayta qaparispa
c Dt 34:9
cuentayoj kananpaj. 17 Pay Hch 6:5, 6
sonqoyta tiyaykuchinku chay
kamachejninku kanqa tukuy ofrendasniytaqa maychus
imapi, paykunata pusanqataj fechasninpi jaywawankichej’, a
pusamonqataj. Ajinamanta d Dt 31:7 nispa.
´ ´ ´
Jehova Diosn ıy, israelita 3 ”Chanta paykunaman
´
wawasniyki ama mana nillaytaj: ‘Jehova Diosman
michejniyoj ovejas jina e Dt 1:38 apamunkichej kay ninapi
Dt 31:3 ´
kanankupaj”, nispa. Dt 34:10
qolachina ofrendata: Sapa dıa
´
18 Jehova Diostaj Moisesman apamunkichej uj watayoj iskay
nerqa: “Nunpa wawan Josueta sano corderosta qolachina
pusamuy. Payqa kamachinanpaj f Jos 1:17 ofrendapaj. b 4 Ujnin
˜ corderotaqa tutamanta
wakichisqana. Paypa umanman
´
makiykita churay. c 19 Chanta ´
jaywankichej, ujnintataj
˜ ˜
sayaykuchiy sacerdote g Ex 28:30 na chisiyaykushajtinna.1 c
˜ 1Sa 23:9
5 Chaykunatawan khuska
Eleazarpa naupaqenman, 1Sa 28:6
tukuynin israelitaspa Ne 7:65 jaywankichej chaki mikhuy
˜ ofrendata. Sapa ujpajqa kanqa
naupaqenkumanwan. Paykuna ˜
rikushajtinku kamachej uj kilo jina1 sumaj nutu jaku,
kananpaj churay. d 20 Payman h Nu´ 27:18 casi uj litro2 aceitewan
´
autoridadniykimanta1 chajrusqa. d 6 Chayqa sapa dıa
uj chhikanta qoy. e Ajinamanta qolachina ofrenda, e ima
i Dt 3:28 munayta qaparispa Diospa
tukuynin israelitas payta Dt 31:14, 23
uyarinankupaj. f 21 Josueqa  sonqonta tiyaykuchinanpaj.
´
renqa sacerdote Eleazarman, ˜
Pana lado
Chayqa Jehova Diospaj ninapi
paytaj Urimta1 g orqhospa qolachina ofrenda. Chayta
´  ´
Jehova Diosta tapuponqa, ruwanataqa Sina ı orqopi
ajinamanta imatachus Dios
CAP. 28 kamachikorqa. 7 Sapa
a 2Cr 8:13 corderotaqa Diosman
nisqanta yachananpaj. Ne 10:32, 33
Josuewan tukuy israelitaswanqa jaywankichej casi uj litro1
paypa kamachisqanta vino ofrendatawan. f Chay
ruwanqanku”, nispa. ´
b Ex 29:38 vinotaqa jichankichej santo
´ ´
22 Chant a Moisesqa Le 6:9 lugarpi, chayqa Jehova Diospaj
´ Eze 46:15 vino ofrenda. 8 Chay ujnin
Jehova Dios kamachisqanman
jina ruwarqa. Josueta corderotataj jaywankichej
˜ ˜
pusarqa sacerdote ´ na chisiyaykushajtinna.1
˜ c Ex 29:39
Eleazarpa naupaqenman,
28:2 1 Chayri “ruphachina”. 28:4, 8
tukuy israelitaspa 1 Chayqa kanman karqa inti
˜ ´
naupaqenkumanwan. d Ex 29:40
´ yaykupusqantawan, niraj
23 Chaypitaj makisninta Nu 15:4
laqhayaykushajtin. 28:5 1 Chayri
umanman churaspa kamachej “uj efata chunkaman taqasqamanta
´
kananpaj churarqa, h Jehova Dios ´
e Ex 29:38, 42
ujnin parten”. Yanapa B14 nisqata
Moisesman nisqanman jina. i 2Cr 2:4 leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa nin, “uj hin
Esd 3:3 medidaj cuarton”. Uj hin medidaqa
27:20 1 Chayri “jatunpaj qhawasqa karqa 3,67 litros. Yanapa B14 nisqata
kasqaykimanta”. 27:21 1 Glosariopi leeriy. 28:7 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
Urim, Tumim nisqata leeriy. f Ex 29:39, 40 “uj hin medidaj cuarton”.
´
NUMEROS 28:9-20 344
˜
Chaytaqa chaki mikhuy CAP. 28 chajrusqa sumaj nutu jakuta,
´
ofrendatawan vino ofrendatawan a Ex 29:41 uj kilota jina. Chaymin
jaywankichej, imaynatachus qolachina ofrendaqa, ima
tutamanta jaywarqankichej munayta qaparispa Diospa
ajinata. Chaymin ninapi b Ex
´ sonqonta tiyaykuchinanpaj. a
´
16:29 ´
qolachina ofrendaqa, Ex 20:10 Chayqa Jehova Diospaj ninapi
Eze 20:12 qolachina ofrenda kanqa.
ima munayta qaparispa
´ 14 Vino ofrendasninkutaj sapa
Jehova Diospa sonqonta
tiyaykuchinanpaj. a toropajqa kanqa casi iskay
9 ”’Samarikuna c Nu´ 28:3, 7 litros,1b carneropajtaj uj litro
´ kuraj,2c sapa corderopajtaj casi
punchaypitajr ı b Diosman
jaywankichej uj watayoj iskay uj litro.3d Chaymin kashan sapa
sano corderosta. Chaki mikhuy d Nu´ 10:10 killapaj qolachina ofrendaqa,
ofrendapajtaj jaywankichej 1Cr 23:31 chaytataj sapa killa watantinta
2Cr 2:4
aceitewan chajrusqa sumaj Ne 10:32, 33
Diosman jaywankichej.
˜
nutu jakuta, iskay kilosta 15 Chantapis uj chivito
´
jina.1 Chaytawan khuska Jehova Diosman jaywasqa kanqa
jaywallankichejtaj vino jucharayku ofrendapaj.
e Le 2:11 ´
ofrendata. 10 Chaymin Chayqa wajlla kanqa sapa dıa
qolachina ofrendamanta
kashan samarikuna punchaypaj
nisqaqa, mayqentachus vino
qolachina ofrendaqa.
´ f Le 1:10 ofrendatawan jaywakun
Chayqa wajlla kanqa sapa dıa  chaymanta.
qolachina ofrendamanta ˜ ´ ˜
Pana lado 16 ”’Chanta naupaj killaj
nisqaqa, mayqentachus vino a Le 1:10, 13 ´
14 punchayninpeqa Jehova
ofrendatawan jaywakun
Diospa Pascua Fiestan kanqa. e
chaymanta. c
17 Chay killallapitaj
11 ”’Sapa killa1 b Nu´ 15:8, 10 15 punchayninpi, waj fiesta
´
qallarikuytaqa Jehova Diospaj kallanqataj. Chaypeqa qanchis
qolachina ofrendata jina diasta mana levadurayoj tantata
apamunkichej iskay torillosta, ˜
c Nu´ 15:6, 7 mikhunkichej. f 18 Naupaj kaj
uj carnerota,2 uj watayoj sano punchaypeqa Diosta
qanchis corderostawan. d yupaychanaykichejpaj
12 Sapa toropajqa chaki mikhuy tantakunkichej, amataj ima
ofrendata e apamunkichej, d Nu´ 15:5
sinchi trabajotapis
aceitewan chajrusqa sumaj ´
˜ ruwankichejchu. 19 Jehova
nutu jakuta, kinsa kilos Diospaj ninapi qolachina
´
khuskanniyojta jina.1 e Ex 12:14
ofrendapajqa apamunkichej
Le 23:5
Carneropajpis f chaki mikhuy Dt 16:1 iskay torillosta, uj carnerota,
ofrendata apamullankichejtaj, Eze 45:21 uj watayoj qanchis corderosta
aceitewan chajrusqa sumaj 1Co 5:7
ima. Chay uywasqa mana
˜
nutu jakuta, iskay kilosta imanasqas kananku tiyan. g
jina. 13 Sapa corderopajpis 20 Chay uywastawan khuska
´
chaki mikhuy ofrendata f Ex 12:15 jaywanapaj apamunkichej chaki
Le 23:6
apamullankichejtaj, aceitewan mikhuy ofrendata, aceitewan
1Co 5:8 ˜
chajrusqa sumaj nutu jakuta. h
28:9 1 Chayri “uj efata chunkaman
taqasqamanta iskay partesta”. 28:14 1 Hebreo parlaypeqa nin,
28:11 1 Hebreo parlaypeqa nin, g Le 22:20, 22 “uj hin medidaj khuskannin”. 2 Hebreo
“Killasniykichej”. 2 Carnero: waj Dt 15:21
parlaypeqa nin, “uj hin medidata
lugarespi ninku mocho, oveja toro. kinsaman taqaspa ujnin parten”.
28:12 1 Chayri “uj efata chunkaman 3 Hebreo parlaypeqa nin,
taqasqamanta kinsa partesta”. h Le 2:1 “uj hin medidaj cuarton”.
´
345 NUMEROS 28:21–29:4
Sapa toropajqa kanqa kinsa kilos CAP. 28 chaki mikhuy ofrendata,
´ ˜
khuskanniyoj jina, carneropajtaj a Ex 13:6 aceitewan chajrusqa sumaj nutu
kanqa iskay kilos jina, jakuta. Sapa toropajqa kanqa
21 qanchis corderospajtaj, kinsa kilos khuskanniyoj jina,
sapa ujpaj kanqa uj kilo jina. carneropajtaj kanqa
´
22 Chant a jucharayku iskay kilos jina, 29 qanchis
´
ofrendapajqa uj chivota b Ex 12:16 corderospajtaj, sapa ujpaj
´
apamunkichej, ajinamanta Le 23:8 kanqa uj kilo jina. 30 Chanta
Dt 16:8
perdonta tarinaykichejpaj. uj chivitota apamullankichejtaj,
23 Chaykunataqa wajllata chayta jaywaspa perdonta
jaywankichej tutamanta tarinaykichejpaj. a
qolachina ofrendamanta
´ 31 Chaykunaqa wajlla kanqa
´
nisqaqa, mayqentachus sapa dıa ´ sapa d ıa qolachina
c Ex 34:22
jaywankichej chaymanta. Dt 16:10 ofrendamanta nisqaqa,
24 Chaykunataqa mikhunata Hch 2:1 mayqentachus chaki mikhuy
jina1 jaywankichej qanchis ofrendantawan jaywakun
˜
diasta, imaynatachus naupaj kaj chaymanta. Sano uywasta
punchaypi jaywankichej ajinata. jaywankichej, b vino
Chayqa ninapi qolachina ofrendasninkutawan khuska.
´ ˜
29
ofrenda, ima munayta d Ex 23:16
”’Qanchis kaj killaj naupaj
´
qaparispa Jehova Diospa punchayninpi, Diosta
sonqonta tiyaykuchinanpaj. yupaychanaykichejpaj
Chayqa jaywasqa kanqa sapa tantakunkichej, amataj ima
´
d ıa qolachina ofrendawan sinchi trabajotapis
khuska, mayqentachus vino e Le 23:15, 16
ruwankichejchu. c Chay
ofrendatawan jaywakun punchayqa cornetata waqachina
chaywan khuska. punchay. d 2 Qolachina1
25 Qanchis kaj punchaypitaj ofrendata jina apamunkichej
Diosta yupaychanaykichejpaj uj torillota, uj carnerota,2
tantakullankichejtaj, a amataj f Le 23:16, 21 uj watayoj qanchis
ima sinchi trabajotapis corderostawan, ima munayta
ruwankichejchu. b ´
´ qaparispa Jehova Diospa
26 ”’Chanta Semanas sonqonta tiyaykuchinanpaj.
Fiestaykichejpi c Diosta Chay uywasqa mana
yupaychanaykichejpaj g Le 23:16, 18 imanasqas kananku tiyan.
˜ 
tantakullankichejtaj, naupaj kaj 3 Chay uywastawan khuska
˜
poqoy fiestapi d mosoj trigota Pana lado
jaywanapaj apamunkichej chaki
´
Jehova Diosman jaywankichej a Le 23:16, 19
mikhuy ofrendankuta,
chay punchay. e Chay diaqa ˜
aceitewan chajrusqa sumaj nutu
ama ima sinchi trabajotapis jakuta. Toropajqa kanqa
ruwankichejchu. f 27 Qolachina kinsa kilos khuskanniyoj jina,1
ofrendapajtaj apamunkichej carneropajtaj kanqa
iskay torillosta, b Le 1:3 iskay kilos jina,2 4 qanchis
uj carnerota, uj watayoj qanchis 
corderospajtaj, sapa ujpaj
corderostawan, ima munayta CAP. 29
´
qaparispa Jehova Diospa c Le 23:24, 25 29:2 1 Chayri “Ruphachina”.
sonqonta tiyaykuchinanpaj. g 2 Carnero: waj lugarespi ninku mocho,
28 Chay uywastawan khuska oveja toro. 29:3 1 Chayri “uj efata
jaywanapaj apamullankichejtaj chunkaman taqasqamanta kinsa
partes”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
28:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, d Nu´ 10:2 2 Chayri “uj efata chunkaman
“tantata jina”. Sl 81:3 taqasqamanta iskay partes”.
´
NUMEROS 29:5-18 346
´
kanqa uj kilo jina.1 5 Chanta CAP. 29 wajlla kanqa perdonta tarinapaj
jucharayku ofrendapajqa a Nu´ 28:3, 5 jucharayku ofrendamanta
´ ´ ´
uj malton chivitota Nu 28:11-13 nisqaqa, jinallataj sapa dıa
apamunkichej, chayta jaywaspa qolachina ofrendamanta
perdonta tarinaykichejpaj. nisqapis, mayqentachus
6 Chayqa wajlla kanqa sapa chaki mikhuy ofrendatawan
killa qolachina ofrendamanta b Nu´ 28:6, 7 jaywankichej chaymanta.
´
nisqaqa, jinallataj sapa dıa Chaykunataqa jaywankichej
qolachina ofrendamanta vino ofrendastawan khuska.
nisqapis, mayqenkunatachus 12 ”’Chay qanchis killaj
chaki mikhuy ofrendankutawan a 15 punchayninpitaj Diosta
vino ofrendasninkutawan b c Le 16:29 yupaychanaykichejpaj
jaywakun chaykunamanta, tantakullankichejtaj, amataj
imaynatachus ruwana ima sinchi trabajotapis
kasqanman jina. Chayqa ninapi ´
ruwankichejchu. Qanchis dıas
qolachina ofrenda kanqa, ´
d Le 23:27-31 juntata Jehova Diospaj
ima munayta qaparispa fiestata ruwankichej. a
´
Jehova Diospa sonqonta 13 Qolachina ofrendata jina
tiyaykuchinanpaj. apamunkichej 13 torillosta,
7 ”’Chay qanchis killaj iskay carnerosta, uj watayoj
chunka kaj punchayninpitaj e Le 1:3 14 corderostawan. Chayqa
Le 22:22
Diosta yupaychanaykichejpaj Dt 15:21 kanqa ninapi qolachina
tantakunkichej. c Dt 17:1 ofrenda, b ima munayta
Chay punchayqa ´
qaparispa Jehova Diospa
juchasniykichejrayku llakisqa sonqonta tiyaykuchinanpaj.
kasqaykichejta rikuchinkichej,1 Chay uywasqa mana
amataj ima sinchi trabajotapis imanasqas kananku tiyan. c
´
ruwankichejchu. d 8 Jehova f Le 16:3
14 Chay uywastawan khuska

Diospaj qolachina ofrendata jina ˜ jaywanapaj apamunkichej chaki
Pana lado
apamunkichej uj torillota, ´ mikhuy ofrendankuta, aceitewan
uj carnerota, uj watayoj a Ex 23:16 ˜
Le 23:34-36 chajrusqa sumaj nutu jakuta.
qanchis corderostawan, ima Dt 16:13-15 Chay 13 torospajqa sapa ujpaj
munayta qaparispa sonqonta Ne 8:14-18
kanqa kinsa kilos khuskanniyoj
tiyaykuchinanpaj. Chay uywasqa jina, iskay carnerospajtaj
mana imanasqas kananku tiyan. e sapa ujpaj kanqa iskay kilos jina,
9 Chay uywastawan khuska 15 chay 14 corderospajtaj,
jaywanapaj apamunkichej chaki b Esd 3:4 sapa ujpaj kanqa uj kilo jina.
mikhuy ofrendankuta, aceitewan ´
˜ 16 Chant a jucharayku
chajrusqa sumaj nutu jakuta. ´
ofrendapajqa uj malton chivitota
Toropajqa kanqa kinsa kilos apamunkichej. Chayqa wajlla
khuskanniyoj jina, carneropajtaj ´
kanqa sapa d ıa qolachina
kanqa iskay kilos jina, c Le 22:22
ofrendamanta nisqaqa,
10 qanchis corderospajtaj, Dt 17:1
mayqentachus chaki mikhuy
sapa ujpaj kanqa uj kilo jina. ofrendatawan vino ofrendatawan
´
11 Chant a jucharayku jaywankichej chaymanta. d
´
ofrendapajqa f uj malton 17 ”’Iskay kaj punchaypitaj
chivitota apamunkichej. Chayqa d Nu´ 28:3-8 apamunkichej 12 torillosta,
29:4 1 Chayri “uj efata chunkaman iskay carnerosta, uj watayoj
taqasqamanta ujnin parten”. 29:7 14 corderostawan. Chay uywasqa
1 Chay llakiytaqa ichapis rikuchej kanku sanos kananku tiyan. e 18 Chay
ayunaspa, chayman rijchakoj e Le 22:22 torosta, chay carnerosta, chay
waj imastawan ruwaspa. Dt 17:1 corderostapis jaywankichej
´
347 NUMEROS 29:19-33
chaki mikhuy ofrendatawan vino CAP. 29 ofrendatawan jaywankichej
ofrendastawan khuska, mashkha a Nu´ 28:3-8 chaymanta. a
uywaschus kasqankuman jina, 26 ”’Phishqa kaj
imaynatachus ruwana punchaypitaj apamunkichej
´
kasqanman jina. 19 Chanta jisqon torosta, iskay
jucharayku ofrendapajqa uj carnerosta, uj watayoj
´
malton chivitota apamunkichej. 14 corderostawan. Chay uywasqa
´ b Le 22:22
Chayqa wajlla kanqa sapa dıa Dt 17:1 sanos kananku tiyan. b 27 Chay
qolachina ofrendamanta torosta, chay carnerosta, chay
nisqaqa, mayqentachus chaki corderostapis jaywankichej
mikhuy ofrendantawan chaki mikhuy ofrendatawan vino
jaywankichej chaymanta. ofrendastawan khuska, mashkha
Chaykunataqa jaywankichej vino uywaschus kasqankuman jina,
c Nu´ 28:3-8
ofrendasninkutawan khuska. a imaynatachus ruwana
´
20 ”’Kinsa kaj punchaypitaj kasqanman jina. 28 Chanta
apamunkichej 11 torosta, jucharayku ofrendapajqa
iskay carnerosta, uj watayoj uj chivota apamunkichej. Chayqa
´
14 corderostawan. Chay uywasqa wajlla kanqa sapa dıa qolachina
sanos kananku tiyan. b 21 Chay d Le 22:22 ofrendamanta nisqaqa,
torosta, chay carnerosta, Dt 17:1 mayqentachus chaki mikhuy

chay corderostapis jaywankichej ˜
ofrendatawan vino ofrendatawan
chaki mikhuy ofrendatawan vino Pana lado jaywankichej chaymanta. c
ofrendastawan khuska, mashkha a Nu´ 28:3-8 29 ”’Sojta kaj punchaypitaj
uywaschus kasqankuman jina, apamunkichej pusaj torosta,
imaynatachus ruwana iskay carnerosta, uj watayoj
´
kasqanman jina. 22 Chanta 14 corderostawan. Chay uywasqa
jucharayku ofrendapajqa sanos kananku tiyan. d 30 Chay
uj chivota apamunkichej. Chayqa b Dt 15:21 torosta, chay carnerosta, chay
´
wajlla kanqa sapa dıa qolachina Dt 17:1 corderostapis jaywankichej
ofrendamanta nisqaqa, chaki mikhuy ofrendatawan vino
mayqentachus chaki mikhuy ofrendastawan khuska, mashkha
ofrendatawan vino ofrendatawan uywaschus kasqankuman jina,
jaywankichej chaymanta. c imaynatachus ruwana
´
23 ”’Tawa kaj punchaypitaj c Nu´ 28:3-8 kasqanman jina. 31 Chanta
apamunkichej chunka torosta, jucharayku ofrendapajqa
iskay carnerosta, uj watayoj uj chivota apamunkichej. Chayqa
´
14 corderostawan. Chay wajlla kanqa sapa dıa qolachina
uywasqa mana imanasqas ofrendamanta nisqaqa,
kananku tiyan. d 24 Chay mayqentachus chaki mikhuy
torosta, chay carnerosta, chay d Le 22:22 ofrendatawan vino
Dt 17:1
corderostapis jaywankichej ofrendastawan jaywankichej
chaki mikhuy ofrendatawan vino chaymanta. e
ofrendastawan khuska, mashkha 32 ”’Qanchis kaj
uywaschus kasqankuman jina, punchaypitaj apamunkichej
imaynatachus ruwana qanchis torosta, iskay
´ e Nu´ 28:3-8
kasqanman jina. 25 Chanta carnerosta, uj watayoj
jucharayku ofrendapajqa uj 14 corderostawan. Chay uywasqa
´
malton chivitota apamunkichej. sanos kananku tiyan. f 33 Chay
´
Chayqa wajlla kanqa sapa dıa torosta, chay carnerosta,
qolachina ofrendamanta chay corderostapis jaywankichej
nisqaqa, mayqentachus chaki f Le 22:22 chaki mikhuy ofrendatawan vino
mikhuy ofrendatawan vino Dt 17:1 ofrendastawan khuska, mashkha
´
NUMEROS 29:34–30:8 348
uywaschus kasqankuman jina, CAP. 29 tukuy chayta israelitasman
´
imaynatachus ruwana a Nu´ 28:3-8 willarqa, Jehova Dios payman
´
kasqanman jina. 34 Chanta kamachisqanman jina.
´
30
jucharayku ofrendapajqa Chanta Moisesqa
b Le 23:36, 39
uj chivota apamunkichej. Chayqa Israel ayllusta1
´
wajlla kanqa sapa dıa qolachina kamachejkunaman a nerqa:
ofrendamanta nisqaqa, ´
c Le 22:22 “Jehova Diosqa kayta kamachin:
mayqentachus chaki mikhuy ´
Dt 17:1
2 Sichus uj qhari Jehova
ofrendatawan vino ofrendatawan Diosman juraspa nin imatapis
jaywankichej chaymanta. a d Nu´ 28:3-8 ruwananta b chayri juraspa nin c
35 ”’Pusaj kaj punchaypitaj imamantapis waqaychakunanta
uj sumaj tantakuyta ruwankichej, chayqa, chay nisqantaqa
amataj ima sinchi trabajotapis e Le 23:2 juntanan tiyan. d Payqa
Dt 16:16
ruwankichejchu. b ruwananpuni tiyan imatachus
36 Qolachina ofrendata jina ruwasaj nisqanta. e
apamunkichej uj torota, f Dt 12:5, 6 3 ”Sichus uj sipas tatanpa
uj carnerota, uj watayoj qanchis wasinpi tiyakushaspallaraj,
corderostawan. Chayqa kanqa ´
Jehova Diosman juraspa nin
ninapi qolachina ofrenda, g Le 7:16
Le 22:21 imatapis ruwananta chayri
ima munayta qaparispa imamantapis waqaychakunanta,
´
Jehova Diospa sonqonta 4 tatantaj chay ruwasaj nisqanta
tiyaykuchinanpaj. Chay uywasqa h Le 1:3 yachaspa mana imatapis ninchu
sanos kananku tiyan. c chayqa, chay sipasqa juntanan
37 Chay torota, chay carnerota, tiyan imastachus ruwasaj
i Le 2:1
chay corderostapis jaywankichej nisqanta chayri imasmantachus
chaki mikhuy ofrendatawan vino waqaychakunanta nisqanta.
ofrendastawan khuska, mashkha j Nu´ 15:5 5 Sitajchus tatan imastachus
uywaschus kasqankuman jina, ruwasaj nisqanta yachaspa
imaynatachus ruwana chayri imasmantachus
´
kasqanman jina. 38 Chanta k Le 3:1
waqaychakunanta nisqanta

jucharayku ofrendapajqa ˜ yachaspa mana munanchu
uj chivota apamunkichej. Chayqa Pana lado
´ ruwananta chayqa, chay
wajlla kanqa sapa dıa qolachina  ˜
nisqantaqa manana juntananchu
ofrendamanta nisqaqa, CAP. 30 ´
´ tiyan. Jehova Diostaj
mayqentachus chaki mikhuy a Ex 18:25 chay sipasta perdonanqa,
ofrendatawan vino ofrendatawan tatan mana ruwananta
jaywankichej chaymanta. d munasqanrayku. f
b Ge´ 28:20-22
39 ”’Tukuy chaykunataqa Jue 11:30, 31 6 ”Sichus chay sipas imatapis
´ ˜
Jehova Diosman jaywankichej ruwasaj nisqanmantana chayri
fiestasniykichejpi. e mana allinta piensarikuspalla
Chaykunaqa wajlla kanqa c Sl 132:1-5 ˜
imatapis ruwasaj nisqanmantana
ruwasaj nisqaykichej casarakun, 7 qosantaj chayta
ofrendasniykichejmanta f ´
d Dt 23:21 yachasqan dıa mana imatapis
nisqaqa, jinallataj Sl 116:14 ninchu chayqa, chay warmeqa
aparimusqaykichej Sl 119:106
Ec 5:4 juntanan tiyan imatachus
ofrendasniykichejmantapis, g Mt 5:33 ruwasaj nisqanta chayri
mayqenkunachus kanku imamantachus waqaychakunanta
qolachina ofrendasniykichej, h nisqanta. 8 Sitajchus qosan
chaki mikhuy ofrendasniykichej, i e Sl 50:14 ´
Sl 66:13 chayta yachasqan d ıa
vino ofrendasniykichej, j khuska
mikhurikuy ofrendasniykichej k
´ 30:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
ima’”. 40 Chant a Moisesqa ´
f Ex 20:12 ashkha familias kanku.
´
349 NUMEROS 30:9–31:7
mana ruwananta munanchu CAP. 30 qosanqa warminta saqeshan
˜
chayqa, chay warmeqa manana a Ro 7:2 imatachus ruwasaj nisqanta
juntananchu tiyan chay 1Co 11:3 juntananta. 15 Sichus qosan
Ef 5:22 ˜
ruwasaj nisqanta chayri yachasqan diamanta qhepatana
mana allinta piensarikuspalla mana ruwananta nin chayqa,
imatapis ruwasaj nisqanta. a pay apanqa warminpa
´
Jehova Diostaj payta juchanta”, a nispa.
´
perdonanqa. 16 Chay imasta Jehova
9 ”Sichus uj viuda warmi Diosqa Moisesman kamacherqa
b 1Co 11:3
chayri uj divorciasqa warmi 1Pe 3:1 uj qosamanta warminmantawan,
juraspa nin imatapis ruwananta  jinallataj uj tatamanta wasinpi
chayqa, juntananpuni tiyan ˜
Pana lado tiyakoj sipas wawanmantawan.
´ ´
31
chay ruwasaj nisqanta. a Dt 23:21 Chanta Jehova Diosqa
10 ”Sichus uj casarasqa  Moisesta nerqa:
warmi qosanpa wasinpi CAP. 31 2 “Madianitas imatachus
kashaspa juraspa nin imatapis b Nu´ 22:7 israelitasta ruwasqankumanta b
´
ruwananta chayri imamantapis Nu 25:1-3
´ vengakamuy. c Chay qhepatataj
waqaychakunanta, 11 qosantaj Nu 25:17, 18 ˜
1Co 10:8 wanupunki”, d nispa.
chayta yachaytawan mana ´
Ap 2:14 3 Chanta Moisesqa
imatapis ninchu, nitaj jarkanchu israelitasman nerqa:
chayqa, chay warmeqa juntanan “Qankuna ukhumanta runasta
tiyan imatachus ruwasaj wakichiychej madianitaswan
nisqanta chayri imamantachus maqanakoj rinankupaj,
waqaychakunanta nisqanta. ´
ajinamanta Jehova Diospa
12 Sitajchus qosan imatachus c Sl 94:1 sutinpi madianitasmanta
ruwasaj nisqanta yachaspa Isa 1:24 vengakunaykichejpaj.
Na 1:2
chayri juraspa imamantapis 4 Sapa ayllumanta1
waqaychakunanta nisqanta 1.000 israelitasta guerraman
´
yachaspa, chay yachasqan dıa kachaychej”, nispa.
mana munanchu ruwananta 5 Ajinapi waranqa waranqa
chayqa, warmenqa imatachus israelitas ukhumanta, e
˜
ruwasaj nisqanta manana 12.000 soldadosta guerraman
juntananchu tiyan. b d Nu´ 27:12, 13
´ Dt 32:48-50 rinankupaj wakicherqanku,
Jehova Diostaj chay warmita sapa ayllumanta
perdonanqa, qosan mana 1.000 israelitasta.
ruwananta munasqanrayku. ´
6 Chanta Moisesqa sapa
13 Qosanqa imatachus warmin ayllumanta 1.000 israelitasta
ruwasaj nisqanta yachaspa guerraman kacharqa, Eleazarpa
chayri juraspa imamantapis wawan sacerdote Finehastawan
e Nu´ 26:51
waqaychakunanta nisqanta khuska. f Finehasqa soldadoswan
yachaspa, niyta atin warmin rerqa, makinpitaj aparqa Diospaj
ruwananta chayri mana taqasqa imasta, maqanakupaj
ruwanantapis. 14 Sichus qosan waqachina cornetastawan. g
chayta yachaspa mana imatapis 7 Paykunaqa madianitaswan
ninchu, diastaj pasapunman maqanakamorqanku,
paytaj chinllapuni kanman f Nu´ 25:7, 8 ´
Jehova Dios Moisesman
chayqa, payqa saqeshan warmin kamachisqanman jina.
juntananta imatachus ruwasaj Chaypitaj tukuynin qharista
nisqanta chayri imamantachus ˜
wanuracherqanku.
waqaychakunanta nisqanta.
´
Chayta yachasqan d ıa 31:4 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
mana imatapis nisqanrayku, g Nu´ 10:2, 9 ashkha familias kanku.
´
NUMEROS 31:8-23 350
˜
8 Wanuchillarqankutaj CAP. 31 16 Kay warmisqa Balaampa
Madianmanta phishqa reyesta: a Nu´ 22:12 nisqanta uyarispa israelitasta
´
Evita, Requemta, Zurta, Hurta, 2Pe 2:15 inkitarqanku Jehova Diosta
Ap 2:14
Rebata ima. Chantapis wasanchanankupaj, a
˜ Baal Peor nisqa diostataj b
espadawan wanucherqanku
Beorpa wawan Balaamta. a yupaychanankupaj. Chayrayku
˜
9 Chaywanpis israelitasqa wanuchej onqoy jamorqa
´
Madianmanta warmista, wawasta Jehova Diospa wawasnin
ima presosta apakaporqanku. israelitasman. c 17 Kunanqa
b Nu´ 22:1 ˜
Chantapis madianitaspa 
wanuchiychej tukuy qhari
tukuy animalesninkuta, ˜ wawasta, jinallataj qhariwan
Pana lado ˜ ˜
tukuy imasninkutawan pu nuykorqanku na chay
a Nu´ 25:1, 2
japikaporqanku. warmistapis. 18 Jinapis
Ap 2:14 ˜
10 Madianitas tiyakorqanku ama wanuchiychejchu
˜
chay tukuynin llajtasninkutataj manaraj qhariwan punuykoj
ninawan ruphaykucherqanku, sipaskunataqa. d
jinallataj tukuynin 19 Chaymantataj
campamentosninkutapis.1 campamentomanta jawapi
11 Paykunaqa tukuy ima b Nu´ 25:17, 18 qanchis diasta kankichej.
qhechusqankuta Dt 4:3 Kinsa kaj punchaypi,
apakaporqanku, runasta,
Jos 22:17 qanchis kaj punchaypipis
´ llimphuchakunkichej, e
uywasta ima. 12 Chanta chay
presosta, chay tukuy ima tukuy pikunachus runata1
˜
qhechusqankutawan aparqanku wanuchejkuna, jinallataj
˜
Moisesman, sacerdote wanusqata llojchejkunapis. f
Eleazarman, israelitasmanwan. Apamorqankichej chay presospis
c Nu´ 25:9 llimphuchakullachunkutaj.
Chaykunataqa aparqanku 1Co 10:8 ´
campamento qayllaman, 20 Chant a tukuy ropasta,
qaramanta ruwasqa imasta,
mayqenchus kasharqa Moab
´ cabra pelomanta1 ruwasqa
chin pampaspi, b Jordan qayllapi,
´ imasta, kullumanta ruwasqa
Jerico chimpapi chayman.
imastapis llimphuchaychej”,
13 Moiseswan, sacerdote nispa.
Eleazarwan, Israelmanta d Nu´ 31:35
21 Chaymanta sacerdote
tukuynin kamachejkunawantaj, Eleazarqa guerraman rej
paykunata taripaj rerqanku soldadosman nerqa: “Kay leyta
campamentomanta jawaman. ´
˜ Jehova Diosqa Moisesman
14 Moisesqa mayta phinakorqa qorqa: 22 ‘Orota, qolqeta,
guerramanta kutimoj cobreta, fierrota,
kurajkunapaj, pikunachus e Nu´ 19:20 ˜
estanota, plomota,1
soldadosta kamachejkuna ´
23 imascha ninapi mana
karqanku chaykunapaj. ruphanchu chaykunata,
Wakenqa 1.000 soldadosta ninaman churaspa
kamachejkuna karqanku, llimphuchaychej. Chaykunataqa
wakintaj 100 soldadosta llimphuchana yakuwanpis
kamachejkuna. f Nu´ 5:2 llimphuchallaychejtaj. g
´
15 Paykunamantaj nerqa: Nu 19:11, 16 ´
Imastacha nina ruphan
“¿Ima nispataj warmista
˜
mana wanuchinkichejchuri? 31:19 1 Chayri “almata”. Glosariopi alma
nisqata leeriy. 31:20 1 Wakin lugarespi
31:10 1 Chayri “perqawan muyurisqa cabrasqa pelosapas kanku. Chayrayku
campamentosninkutapis”. cabra pelota phushkanku. 31:22
Campamentoqa ashkha toldo wasis. g Nu´ 19:9 1 Chayri “titita”.
´
351 NUMEROS 31:24-48
chaykunatataj yakullawan CAP. 31 tukuyninpi karqa1 675.000
´
mayllaychej. 24 Qanchis kaj a Nu´ 19:19, 20 ovejas, 33 chanta 72.000 wakas,
´
punchaypitaj ropasniykichejta 34 chant a 61.000 burros.
˜
tajsakunkichej, 35 Mana qhariwan punuykoj
llimphuchasqataj kankichej. warmistaj a 32.000 karqanku.
Chaymantaraj campamentoman 36 Guerraman rej soldadosman
yaykumunkichej’, a nispa”. khuskan tocajqa karqa
´ ´ b Jos 22:7, 8
337.500 ovejas. 37 Chay
25 Chanta Jehova Diosqa 1Sa 30:24 ´
Moisesta nerqa: 26 “Qanwan, ovejasmanta Jehova Diospaj
sacerdote Eleazarwan, taqasqa kajtaj 675 ovejas karqa.
israelitasmanta familiaspi uma 38 Paykunaman tocallarqataj
kajkunawan ima, yupaychej 36.000 wakas. Chaykunamantaqa
´
imastachus guerraman rejkuna Jehova Diospaj taqarqanku
c Nu´ 18:20, 29 ´
apamusqankuta, warmista, 72 wakasta. 39 Chant a
uywasta ima. 27 Chay 30.500 burrosmanta
´
apamusqankutaqa iskayman Jehova Diospaj taqarqanku
taqanki. Khuskanqa guerraman 61 burrosta. 40 Warmistaj
rej soldadospaj kanqa, 16.000 karqanku.
khuskantaj chay ujnin d Dt 12:19 Chaykunamantaqa
´
israelitaspaj kanqa. b Jehova Diospaj taqarqanku
28 Guerraman rej soldadosman 32 warmista. 41 Moisesqa
´ ´
tocasqanmantaqa, Jehova Jehova Diospaj tukuy chay
Diospaj taqapunki sapa taqasqa kajta sacerdote
´
Eleazarman qorqa, b Jehova Dios
phishqa pachajmanta ujta,1 e Nu´ 3:6, 7
´ payman kamachisqanman jina.
warmismanta, wakasmanta, Nu 18:2, 3
burrosmanta, ovejasmanta 1Cr 23:32 42 Guerraman rej
ima. 29 Chaytaqa  soldadosman tocasqanmanta
˜ ´
soldadosman khuskan Pana lado Moises israelitaspaj khuskanta
a Nu´ 31:18 taqasqantaj 43 karqa 337.500
tocasqanmanta taqanki, ´
ovejas, 44 chanta 36.000 wakas,
sacerdote Eleazarmantaj qonki ´
´ 45 chant a 30.500 burros.
Jehova Diospaj kananpaj. c
46 Warmistaj 16.000 karqanku.
30 Israelitasman khuskan ´
47 Chant a Moisesqa
tocasqanmantataj, sapa phishqa
israelitasman tocarqa chay
chunkamanta ujta taqanki, b Nu´ 18:8, 19 khuskanmanta taqarqa sapa
warmismanta, wakasmanta, phishqa chunkamanta ujta,
burrosmanta, ovejasmanta, warmismanta, uywasmanta ima.
´
ima uywascha kan Chaytataj levitasman qorqa, c
chaykunamantawan. ´
pikunachus Jehova Diosta
Chaykunatataj levitasman yupaychana toldo wasipi
c Dt 12:19
qonki, d pikunachus ruwanasta ruwanku
´
Jehova Diosta yupaychana chaykunaman. d Chaytaqa
toldo wasipi ruwanasta ruwanku ´
ruwarqa Jehova Dios payman
chaykunaman”, e nispa. kamachisqanman jina.
31 Moiseswan sacerdote ´
48 Chanta tropa soldadosta
Eleazarwantaj tukuy chayta d Nu´ 3:6, 7
´ ´
Nu 18:2, 3
kamachejkunaqa, nisunman
ruwarqanku, Jehova Dios 1Cr 23:32 1.000 soldadosta
Moisesman kamachisqanman kamachejkuna, e 100 soldadosta
jina. 32 Guerraman rej
soldadospa qhechumusqankoqa 31:32 1 Chayri “Qhechusqa
imasqa, guerraman rejkuna
31:28 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj apamusqankumanta puchojqa
almata”. Glosariopi alma nisqata leeriy. e Nu´ 31:4 tukuyninpi karqa”.
´
NUMEROS 31:49–32:9 352
kamachejkuna ima, Moisesman CAP. 31 Paykunaqa repararqanku Jazer a
´
chimpaykorqanku, a Ex 23:27 jallpaswan Galaad jallpaswanqa,
49 nerqankutaj: “Noqayku Le 26:7, 8 uywasta michinapaj sumaj

kamachisniykeqa cuentaykupi kasqanta. 2 Chayrayku
kaj soldadosta yupayku, CAP. 32 Rubenpa mirayninmanta
pikunachus guerraman b Nu´ 26:7 kajkuna, Gadpa mirayninmanta
rerqanku chaykunata, nitaj kajkunapis Moisesman,
ujpis faltanchu. a 50 Kunanqa sacerdote Eleazarman,
sapa ujniyku imastachus israelitasmanta
apamorqayku chaymanta c Nu´ 26:18 kamachejkunaman ima
´
Jehova Diosman jaywasqayku  chimpaspa nerqanku: 3 “Atarot,
˜ ´ ´ ´
ari, oromanta ruwasqa imasta, Pana lado Dib on, Jazer, Nimra, Hesb on, b
´ ´
chakiman churakuna a Nu´ 21:32 Eleale, Sebam, Nebo, c Beon ima, d
cadenasta, manillasta, sellana 4 mayqenkunatachus
´
anillosta, aretesta, waj israelitas Jehova Diospa
kachanchanastawan. Chaywan yanapayninwan qhechorqanchej
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi chay jallpasqa, e uywasta
b Nu´ 21:26
perdonta tarinaykupaj”, nispa. michinapaj sumaj kanku.
51 Moiseswan sacerdote Noqayku kamachisniykitaj
Eleazarwanqa tukuy chay ashkha uywasniyoj
´
orota japerqanku, nisunman kayku”, f nispa. 5 Chant a
tukuy chay kachanchanasta. c Nu´ 33:47 nillarqankutaj: “Sichus qanman
52 Waranqa soldadosta allin rijchasunki chayqa,
´ noqayku kamachisniykiman
kamachejkuna, chant a
100 soldadosta kamachejkuna chay jallpasta qowayku ari.
´ ˜ ´
Jehova Diosman jaywanankupaj Amanataj Jordan mayuta
d Nu´ 32:37, 38 chimpachiwaykuchu ari”, nispa.
orota apamusqankoqa, tukuynin
´
pesarqa 16.750 siclos.1 6 Moisestajr ı Gadpa
53 Guerraman rej soldados mirayninmanta kajkunaman,
sapa ujninku chay imasta Rubenpa mirayninmanta
apakamusqanku. 54 Moiseswan e Nu´ 21:23, 24 kajkunamanpis nerqa:
sacerdote Eleazarwanqa Dt 2:24 “Hermanosniykichej maqanakoj
˜
tukuy chay orota japerqanku, rinankukama, ¿kayllapi nachu
mayqentachus 1.000 soldadosta qhepakuyta munashankichej?
kamachejkuna, 100 soldadosta 7 ¿Imaraykutaj israelitasta
´
kamachejkuna ima apamorqanku f Dt 2:35 iskayrayachishankichej Jehova
chayta. Chaytataj apaykorqanku Dios paykunaman qonanpuni
Dioswan tinkukuna toldoman, kashan chay jallpaman mana
ajinamanta israelitas chimpanankupajri?
yuyarikunankupaj imatachus 8 Tatasniykichejpis
´ g Nu´ 13:31
Jehova Dios paykunarayku kikillantataj ruwarqanku
Jos 14:7, 8
ruwasqanta.1 jallpasta qhawamunankupaj
´
32 Rubenpa mirayninmanta Cades-Barneamanta kacharqani
kajkuna, b Gadpa chaypacha. g 9 Paykunaqa Escol
mirayninmanta kajkunapis c mayuman1h rispa chay jallpasta
h Nu´ 13:23 qhawamorqanku. Kutimuspataj
ashkha uywasniyoj karqanku. Dt 1:24
israelitasta iskayrayacherqanku,
´
31:52 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 ima jallpatachus Jehova Dios
gramos (0,367 onzas troy). Yanapa paykunaman qonanta nerqa
´
B14 nisqata leeriy. 31:54 1 Icha chayman ama yaykunankupaj. i
´
nillanmantaj “ajinamanta Jehova Dios i Nu´ 13:32
israelitasmanta yuyarikunanpaj”. Dt 1:26-28 32:9 1 Chayri “Escol wayqoman”.
´
353 NUMEROS 32:10-24
´
10 Chayrayku Jehova Diosqa CAP. 32 kashan chay jallpaman
chay punchay mayta a Sl 95:11 chayachinaykukama.
˜ Eze 20:15
phinakorqa, juraspataj nerqa: a Chaykamataj wawasniykoqa
Heb 3:18
11 ‘Egiptomanta sumaj jarkachasqa llajtaspi
llojsimojkunamanta qhepakonqanku, kay
b Nu´ 14:29, 30
veinteyojmanta pataman Dt 2:14 llajtayojkunamanta sumaj
kajkunaqa, mana rikonqankuchu jarkasqas. 18 Noqaykoqa
ima jallpatachus b Abrahanman, c Ge´ 13:14, 15 mana wasisniykuman
Isaacman, Jacobman ima ´
Ge 26:3
´
kutinpusqaykuchu sapa israelita
juraspa qonayta nerqani Ge 28:13
jallpata japikunankama. a
˜
chayta. c Imaraykuchus 19 Kay inti llojsimuy ladopina
paykunaqa mana tukuy d Nu´ 13:30 ˜
jallpata japispaqa, manana
nisqayta kasuwarqankuchu. ima jallpatapis japisqaykuchu
12 Quenizita Jefunejpa e Jos 19:49 ´
Jordan chimpapeqa, nitaj
wawan Calebwan, d Nunpa aswan jaqaypipis”, b nispa.
wawan Josuellawan e chay f Nu´ 14:24
Dt 1:34-38
20 Moisestaj paykunaman
jallpataqa rikonqanku, kuticherqa: “Qankunaqa
´ Jos 14:8
Jehova Diosta tukuy sonqo kaytaraj ruwankichej:
kasukusqankurayku’, f nispa. ´
´ g Nu´ 14:33 Jehova Dios nisqanman jina
13 Chayrayku Jehova Diosqa Dt 29:5 maqanakuman rinkichej. c
chay israelitaspaj mayta Jos 5:6
21 Sapa ujniykichej
˜ Sl 95:10 ´
phinakorqa, chin jallpapitaj Hch 13:18 Jordan mayuta chimpaspa
paykunata 40 watasta ´
´ Jehova Diospa sutinpi
puriykachacherqa, g Jehova
˜ h Nu´ 26:63, 64 maqanakamunkichej, paytaj
Diospa naupaqenpi mana allinta Dt 2:14 ˜
enemigosninta naupaqenmanta
ruwasqankurayku tukuyninku 1Co 10:5 ´
˜ Heb 3:17 wijchonqa. d 22 Jehova Diospa
wanuranankukama. h
˜ yanapayninwan
14 Kunanqa qankunanataj
i Dt 3:18 maqanakamunkichej, chay
chay juchasapa tatasniykichej
´ Jos 4:12 jallpaspi tiyakojkunata
jina ruwayta munaspa, Jehova 
˜ atipanaykichejkama. e Sichus
Diosta astawan phinachiyta ˜
Pana lado chayta ruwankichej chayqa,
munashankichej israelitaspa a Jos 22:1, 4 ´
recien kutinpunkichej, f
contranpi. 15 Sichus qankuna
nisqallaykichejta ruwankichej ajinamanta mana juchayojchu
b Nu´ 32:33
´
chayqa, payqa watejmanta kankichej Jehova Diospa
Jos 12:1 ˜
israelitasta chin jallpaspi naupaqenpi, israelitaspa
´
Jos 13:8 ˜
saqerparenqa. Chanta qankuna naupaqenkupipis. Chantaraj
´
juchayoj kankichej tukuy c Jos 4:13 kay jallpataqa Jehova Dios
˜ qankunaman qosonqachej. g
israelitas wanunankupaj”, nispa.
16 Chaymanta paykunaqa d Sl 78:55
23 Sichus chayta mana
Moisesman qayllaykuspa ruwankichejchu chayqa,
´
nerqanku: “Uywasniykupaj e Jos 11:23
Jehova Diospa contranpi
kaypi rumi kanchasta1 Jos 18:1 juchallikunkichej, chay
perqakullasqayku ari,
Sl 44:2 juchaykichejmantataj cuentata
wawasniykupajpis qonkichej. 24 Kunanqa
f Jos 22:4, 9 wawasniykichejpaj llajtasta
llajtasta ruwapusqayku.
17 Wakichisqallapunitaj ruwakullaychej,
kasqayku maqanakupaj, i
g Dt 3:19, 20 uywasniykichejpajpis
˜ Jos 1:14, 15
kanchasta perqakullaychej. h
israelitaspa naupaqenkutataj Jos 13:8
risqayku japikunanku Jinapis maqanakamusqayku
h Nu´ 32:16 nishankichej chaytaqa
32:16 1 Chayri “corralesta”. ´
Nu 32:34-38 juntankichejpuni”, nispa.
´
NUMEROS 32:25-40 354
´ ´
25 Chanta Gadpa CAP. 32 Canaan jallpaman chimpaspa
mirayninmanta kajkunawan a Jos 1:12-14 maqanakamusqayku. a
Rubenpa mirayninmanta Chaywanpis jallpataqa
´
kajkunawanqa, Moisesta Jordan mayoj kay ladonpi
´ b Jos 4:12
nerqanku: “Wiraqoch ıy, japikusqayku”, nispa.
kay kamachisniykeqa imatachus 33 Ajinamanta Moisesqa
kamachishawayku chayta c Jos 13:15, 24 jallpasta qorqa Gadpa

ruwasqaykupuni. ˜
mirayninmanta kajkunaman,
26 Wawasniyku, warmisniyku, Pana lado Rubenpa mirayninmanta
tukuy uywasniykupis Galaadpi a Jos 4:13 kajkunaman, b Manasespa
ruwakusqayku chay llajtaspi khuskan ayllunman c ima.
qhepakonqanku. a 27 Noqayku b Dt 3:12 Manasesqa Josejpa wawan
´ karqa. Paykunamanqa qorqa
kamachisniykitajr ı
chimpasqayku. Tukuyniykutaj amorreospa reyninku
´ ˜ c Jos 22:7
Sehonpa kamachiyninpi
Jehova Diospa naupaqenpi
maqanakamusqayku, b karqa chay jallpasta, d
´ d Nu´ 21:23, 24 Basanmanta rey Ogpa
imaynatachus qan wiraqoch ıy
Dt 2:31
kamachishawayku ajinata”, nispa. kamachiyninpi karqa
28 Chaymanta Moisesqa chay jallpastawan. e
uj kamachiyta qorqa sacerdote e Dt 3:4 Tukuy chay jallpasta,
Eleazarman, Nunpa llajtasninta, muyuyninpi kaj
wawan Josueman, israelita f Nu´ 33:45 llajtastawan paykunaman qorqa.
ayllusmanta1 familiaspi Jos 13:15, 17 34 Gadpa mirayninmanta
uma kajkunaman ima. kajkunaqa watejmanta
29 Moisesqa paykunaman g Nu´ 32:3, 4 ruwarqanku kay llajtasta:
kay jinata kamacherqa: “Sichus Dibonta, f Atarotta, g Aroerta, h
Gadpa mirayninmanta kajkuna, 35 Atrot-Sofanta, Jazerta, i
Rubenpa mirayninmanta
h Dt 2:36
Jos 12:1, 2
Jogbehata, j 36 Bet-Nimrata, k
´ Bet-Haranta l ima. Chaykunaqa
kajkunapis Jordan mayuta
qankunawan khuska chimpaspa, jarkachasqa llajtas karqanku.
´ ˜ i Nu´ 21:32 Uywasninkupajpis rumi
Jehova Diospa naupaqenpi
maqanakamonqanku kanchasta perqarqanku.
chay jallpasta j Jue 8:11 37 Rubenpa mirayninmanta
japikapunaykichejkama kajkunataj watejmanta
chayqa, Galaad jallpata ruwarqanku kay llajtasta:
k Nu´ 32:3, 4
paykunaman qopunkichej, Hesbonta, m Elealeta, n
chaypi tiyakunankupaj. c Quiryataimta, o 38 Nebota, p
30 Sichus mana qankunawan l Jos 13:27, 28 Baal-Meonta q ima.
chimpanqankuchu maqanakamoj Chay llajtasmantaj waj sutista
chayqa, paykunaqa qankunawan m Nu´ 21:26 churarqanku. Chantapis
´
khuska jallpata Canaanpi ruwallarqankutaj Sibma llajtata.
japikonqanku”, nispa. Chay ruwasqanku llajtasmantaj
n Nu´ 32:3, 4
31 Chayta uyarispa Gadpa waj sutista churarqanku.
mirayninmanta kajkunawan 39 Manasespa wawan
Rubenpa mirayninmanta o Jos 13:15, 19 Makirpa mirayninmanta
kajkunawan kuticherqanku: kajkunaqa, r Galaadpi
´ tiyakoj amorreosta
“Kay kamachisniykeqa Jehova p Nu´ 32:3, 4
Diospa nisqanta ruwasqayku. qharqospa chay jallpasta
´ ˜ paykunamanta qhechorqanku.
32 Jehova Diospa naupaqenta q Jos 13:15, 17
40 Chaymantataj Moisesqa chay
32:28 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Galaad jallpasta Manasespa
ashkha familias kanku. r Nu´ 26:29 wawan Makirpa mirayninmanta
´
355 NUMEROS 32:41–33:22
´
kajkunaman qoporqa. CAP. 32 5 Israelitasqa Rames es
Ajinamanta paykunaqa chaypi a Dt 3:13 jallpamanta llojsispa Sucotpi
´
tiyakorqanku. a 41 Manas es Jos 13:31 jarakorqanku. a 6 Sucotmanta
Jos 17:1
ayllumanta Jairpis Galaad puririspataj Ezampi
jallpaspi toldosniyoj1 ranchosta b Dt 3:14 jarakorqanku, b chin jallpa
amorreosmanta qhechumorqa, Jos 13:29, 30 kantupi. 7 Ezammanta

chaykunatataj suticharqa puririspataj Pihahirotman
´ CAP. 33 ´
Havot-Ja ır2 b nispa. ´ kutirerqanku, Baal-Zefon
42 Nobahtaj Quenat llajtata c Ex 12:51 chimpaman, c Migdol
qhechuspa japikaporqa, ´
d Ex 13:18 qayllapitaj jarakorqanku. d
muyuyninpi kaj ranchostawan. 8 Pihahirotmanta puririspataj
´ e Jos 24:5 mar qocha chaupinta e chin
Chay llajtatataj kikin Nobah 1Sa 12:8
sutillanwantaj suticharqa. jallpaman f chimparqanku.
´
33
f Nu´ 9:17 Chaymantataj kinsa dıa puriyta
Kaykuna karqanku
israelitaspa Ezam g chin jallpanta riytawan,
g G´ e´ 47:11
jarakusqasninku, Egiptomanta Ex 12:37 Marapi jarakorqanku. h
´
llojsimusqankumantapacha. ´ 9 Chant a Maramanta
h Ex 12:2
Israelitasqa llojsimorqanku c ´
Ex 13:4
puririspa Elimman chayarqanku.
mayqen taqamantachus ´
Chaypeqa karqa 12 yaku
kasqankuman jina.1 d
i Ex 12:3, 6 juturis, 70 palmera sachas i ima,
Dt 16:1
Paykunataqa Moiseswan chayrayku chaypi jarakorqanku.
Aaronwan pusarqanku. e
´
j Ex 12:29 10 Elimmanta puririspataj Puka
2 Moisesqa qhelqarqa
Sl 78:51 mar chaynejpi jarakorqanku.
maykunapichus israelitas k Ex
´
12:12
11 Puka marmanta puririspataj
´ ´
Ex 18:11 Sin nisqa chin jallpapi
jarakusqankuta, Jehova Dios
kamachisqanman jina.
 jarakorqanku. j 12 Sin nisqa
˜
Kaykunataj karqanku chay Pana lado chin jallpamanta puririspataj
´
jarakusqasninku, maymantachus a Ex 12:37 Dofcapi jarakorqanku.
purirerqanku, maymanchus ´ 13 Dofcamanta puririspataj
b Ex 13:20
chayarqanku chaykunaj Aluspi jarakorqanku.
sutisnin: f 3 Israelitasqa
´
c Ex 14:9 14 Alusmanta puririspataj
Ramesesmanta g purirerqanku ´ Refidimpi jarakorqanku. k
˜ d Ex 14:2
naupaj kaj killaj Chaypeqa mana yaku
´
15 punchayninpi, h Pascua e Ex 14:22 karqachu tomanankupaj.
´ 15 Refidimmanta puririspataj
punchaypa qayantin. i f Ex 15:22 ´
Sina ı chin jallpapi
Paykunaqa mana ´
g Ex 13:20 jarakorqanku. l
manchachikuspa llojserqanku ´
tukuy egipciospa rikunankuta. ´ 16 Sina ı chin jallpamanta
h Ex 15:23
4 Chaykamataj egipciosqa puririspataj Quibrot-Hataavapi m
´
tukuy kuraj wawasninkuta i Ex 15:27 jarakorqanku.
pampasharqanku, ´ 17 Quibrot-Hataavamanta
j Ex 16:1
´ puririspataj Hazerotpi n
pikunatachus Jehova Dios ´
˜ k Ex 17:1, 8 jarakorqanku.
wanurachisqa chaykunata. j
´ ´ 18 Hazerotmanta puririspataj
Chantapis Jehova Diosqa l Ex 18:5
´ Ritmapi jarakorqanku.
egipciospa diosesninkuta Ex 19:1, 2
´
Nu 1:1 19 Ritmamanta puririspataj
castigarqa. k ´ ´
Nu 3:4 Rimon-Perezpi jarakorqanku.
´ ´
32:41 1 Chayri “carpasniyoj”.
Nu 9:1
20 Rimon-Perezmanta
´ m Nu´ 11:34 puririspataj Libnapi
2 Havot-Jaır suteqa niyta munan Jairpa
toldosniyoj ranchosnin. 33:1 1 Hebreo Dt 9:22 jarakorqanku. 21 Libnamanta
parlaypeqa nin, “ejercitosninkuman n Nu´ 11:35 puririspataj Risapi jarakorqanku.
jina”. ´
Nu 12:16 22 Risamanta puririspataj
´
NUMEROS 33:23-54 356
Quehelatapi jarakorqanku. CAP. 33 41 Chay qhepata israelitasqa
23 Quehelatamanta puririspataj a Nu´ 9:17 Hor orqomanta a puririytawan
´
Sefer orqopi jarakorqanku. Zalmonapi jarakorqanku.
´
24 Sefer orqomanta b Dt 10:6 42 Zalmonamanta puririspataj
puririspataj Haradapi Punonpi jarakorqanku.
jarakorqanku. 25 Haradamanta c Dt 10:7 43 Punonmanta puririspataj
puririspataj Maquelotpi Obotpi jarakorqanku. b
jarakorqanku. 26 Maquelotmanta d Dt 2:8 44 Obotmanta puririspataj
´
puririspataj a Tahatpi 1Re 9:26 Iye-Abarimpi jarakorqanku,
jarakorqanku. 27 Tahatmanta Moab jallpawan c tinkuypi.
puririspataj Tarepi jarakorqanku. e Nu´ 20:1 45 Iyimmanta puririspataj
´ ´
28 Taremanta puririspataj Nu 27:14
Dib on-Gadpi d jarakorqanku.
Dt 32:51 ´
Mitcapi jarakorqanku. Jos 15:1 46 Dibon-Gadmanta puririspataj
´
29 Mitcamanta puririspataj Almon-Diblataimpi
Hasmonapi jarakorqanku. f Nu´ 20:22 jarakorqanku.
30 Hasmonamanta puririspataj ´
47 Almon-Diblataimmanta
Moserotpi jarakorqanku. g Dt 10:6 puririspataj Abarim orqospi e
31 Moserotmanta puririspataj jarakorqanku, Nebo f chimpapi.
Bene-Jaacanpi b jarakorqanku. h Nu´ 21:1 48 Abarim orqosmanta
32 Bene-Jaacanmanta  puririspataj Moab chin
puririspataj Hor-Haguidgadpi ˜
Pana lado pampaspi jarakorqanku,
jarakorqanku. ´ ´
a Nu´ 21:4 Jordan mayu qayllapi, Jerico
33 Hor-Haguidgadmanta chimpapi. g 49 Israelitasqa
puririspataj Jotbatapi c ´
b Nu´ 21:10 jarakorqanku Jordan mayu
jarakorqanku. 34 Jotbatamanta kantupi, Bet-Jesimotmanta
puririspataj Abronapi Abel-Sitimkama. h Chayqa kashan
c Ge´ 19:36, 37
jarakorqanku. 35 Abronamanta ´
Nu 21:11, 13 Moab chin pampaspi.
´ ´
puririspataj Ezion-Gueberpi d 50 Jehova Diosqa Moab chin
jarakorqanku. ´
´ d Nu´ 32:34 pampaspi Jordan mayu qayllapi,
36 Ezion-Guebermanta ´
Jeric o chimpapi Moisesman
puririspataj Cadespi e Nu´ 27:12 nerqa: 51 “Israelitasman kayta
jarakorqanku, Zin nisqa Dt 32:48, 49 ´
niy: ‘Jordan mayuta chimpaspa
chin jallpapi. e ´
´ Canaan jallpaman yaykuychej. i
37 Chanta Cadesmanta f Dt 34:1 52 Chayman yaykuspataj
puririspa Hor orqopi f tukuy chaypi tiyakojkunata
jarakorqanku, Edom jallpawan g Nu´ 22:1
˜
naupaqeykichejmanta
tinkuypi. 38 Sacerdote qharqonkichej. Chantapis
Aaronqa, chay Hor orqoman h Nu´ 25:1 phirirankichej tukuynin
´
wicharerqa Jehova Dios Jos 2:1
yupaychana rumisninkuta, j
kamachisqanman jina. metalmanta santosninkutapis.1k
˜
Chaypitaj wanuporqa i Jos 3:17
Phirillankichejtaj maypichus
israelitas Egiptomanta santosninkuta yupaychanku
llojsimusqankumanta 40 watapi, j Le 26:1 chay pata lugarestapis. l
˜
phishqa kaj killaj naupaj 53 Chay jallpasta japikapuspa
punchayninpi. g 39 Aaronqa k Le 19:4 chaypi tiyakunkichej. Noqamin
˜
chay Hor orqopi wanuporqa Dt 27:15
chay jallpasta qankunaman
123 watasniyoj kashaspa. ´ qosqaykichej chaypi
40 Chaypacha Arad h l Ex
´
23:24
tiyakunaykichejpaj. m 54 Chay
Ex 34:13, 17
llajtamanta cananeo reyqa Dt 7:5 jallpastaqa tukuy familias
´
Neguebpi tiyakusharqa, Canaan Dt 12:3
jallpapi. Payqa uyarerqa 33:52 1 Chayri “unuyachisqa
israelitas jamushasqankuta. m Dt 32:8 metalmanta santosninkutapis”.
´
357 NUMEROS 33:55–34:13
´
partinakunkichej suerteta1 CAP. 33 Chanta Zin nisqa chin jallpanta
´
choqaspa. a Ashkha a Pr 16:33 pasaspa, Cades-Barneaj a sur
kajkunamanqa jatun jallpata ladonkama chayanqa.
b Nu´ 26:53, 54
qonkichej, pisilla kajkunamantaj Chaymantataj
juchuy jallpallata qonkichej. b c Jos 15:1 Hazar-Addarninta b rillanqapuni
Sapa ujqa jallpata japikonqa Jos 16:1 Azmonkama. 5 Azmonmanta
Jos 18:11
maymanchus suerte chayanqa linkuykuspataj chay lindeqa
chayman jina. Jallpataqa d Jue 1:21 rillanqapuni Egipto mayunta1
japikunkichej mayqen Sl 106:34 Jatun markama.2c
ayllumantachus2 tatasniykichej ´
e Ex 23:31-33 6 ”’Inti yaykuy ladoman
kasqankuman jina. c Dt 7:3, 4 lindeqa Jatun mar2 kantunta
55 ”’Sichus qankuna chay Jos 23:12, 13
Jue 2:2, 3
renqa. Chay mar kanqa inti
runasta chay jallpasmanta yaykuy ladoman jallpaykichejpa
mana qharqonkichejchu f Le 18:28 lindenqa. d
Jos 23:15
chayqa, d chaypi qhepakojkunaqa 
7 ”’Norte ladoman1 lindeqa
˜
nawisniykichejpi qopa jina kanqa Jatun marmanta
CAP. 34
kanqanku, khishka Hor orqokama. 8 Chay Hor
g Ge´ 15:18
jinataj cuerpoykichejta1 ´
Ge 17:8 orqomantataj rillanqapuni
´
tojsisonqachej. Paykunaqa chay Leb o-Hamatkama.1 e
jallpaspi tiyakushajtiykichej h Ge´ 10:19 Chaymanta rispallapunitaj
´ Dt 4:38
llakichisonqachej. e 56 Chanta Jos 1:4 chayanqa Zedadkama. f 9 Chay
noqaqa qankunata Jos 14:1 lindeqa rillanqapuni Zifronkama,
´ Jer 3:19
ruwasqaykichej imatacha chay tukukonqataj Hazar-Enanpi. g
Hch 17:26
jallpaspi tiyakojkunata ruwayta Chaymin kanqa norte ladoman
yuyarqani chayta’, f nispa”. i Jos 15:1, 2 lindeykichejqa.
´
34 Jehova Diosqa
Moisesman nillarqataj:
j Jue 1:36

10 ”’Inti llojsimuy ladoman
lindeqa kanqa Hazar-Enanmanta
2 “Israelitasman kayta ˜
Pana lado Sefamkama. 11 Sefammantataj
´ renqa Riblakama. Chayqa
kamachiy: ‘Canaan jallpaman g a Nu´ 13:26
chayaspaqa chay jallpasta ´
Nu 32:8 kashan Ainpa inti llojsimuynin
herenciapaj japikapunkichej. ladopi. Chaymanta uraykuspataj
b Jos 15:1, 3 ´
Chay jallpaspa lindesnenqa1 pasanqa Kineret qochaj1 h
´
kaykuna kanqa: h c Ex 23:31 lomasninta, inti llojsimuy
3 ”’Sur ladoman1 lindeqa Jos 15:1, 4 ladonta. 12 Chay lindeqa
´
kanqa Zin nisqa chin d Jos 1:4 rillanqapuni Jordan mayunta
jallpamantapacha. Chayqa Jos 15:12 Kachi qochaj i tukukuyninkama.
kashan Edomwan tinkuypi. Chaymin jallpasniykichejpa j
e Nu´ 13:21
Chay lindeqa qallarenqa inti 2Re 14:25 lindesnin kanqa’”.
´
llojsimuy ladopi, Kachi 13 Chant a Moisesqa
f Eze 47:15
qochaj2 ura kantunmantapacha. i israelitasman kayta kamacherqa:
4 Chaymanta linkuykuspataj1 g Eze 47:17 “Chay jallpastaqa
Acrabim wichaykama j chayanqa. partinakunkichej suerteta1
h Dt 3:16, 17 ´
Jos 11:1, 2
choqaspa. k Chayta Jehova
33:54; 34:13 1 Glosariopi suerte Lu 5:1 Diosqa nerqa jisqon ayllus2
nisqata leeriy. 33:54; 34:13 Jn 6:1 khuskanniyojman qonanta.
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
i Jos 15:1, 2
ashkha familias kanku. 33:55 1 Hebreo 34:5 1 Chayri “Egipto wayqonta”.
parlaypeqa nin, “costadosniykichejta”. j Dt 8:7-9 34:5, 6 2 Chay Jatun marqa sutikun mar
34:2 1 Linde: waj lugarespi ninku ´
Mediterraneo. 34:7 1 Chayri “Pata
lindero. 34:3 1 Chayri “Ura ladoman”. k Nu´ 26:55 ladoman”. 34:8 1 Chayri “Hamatman
´ ´
2 Chay Kachi qochaqa sutikun Nu 33:54
yaykunakama”. 34:11 1 Chay Kineret
˜ Jos 14:2
Wanusqa qocha. 34:4 1 Linkuykuy: Jos 18:6 qochaqa sutikun Genesaret qocha,
waj lugarespi ninku wistuykuy. Pr 16:33 Galilea qocha.
´
NUMEROS 34:14–35:8 358
´
14 Ruben ayllumanta kajkunaqa CAP. 34 qollachunkutaj chay llajtaspa
˜
jallpata japikunkuna, jinallataj a Nu´ 32:33 muyuyninpi pasto jallpasta. a
Gad ayllumanta kajkunapis, Dt 3:12, 13 3 Levitasqa chay llajtaspi
Jos 13:8
Manasespa khuskan ayllunpis. a tiyakonqanku, chay pasto
15 Chay iskay ayllus b Nu´ 32:5, 32 jallpaspitaj uywasninkuta
khuskanniyojqa, jallpata c Nu´ 3:32 michenqanku, waj
˜ ´
herenciankupaj japikunkuna Nu 20:26 animalesninkupis chaypi
´ Jos 14:1
Jordan mayoj inti llojsimuynin kanqanku. 4 Levitasman
´ d Nu´ 14:38
ladopi, Jerico chimpapi”, b nispa. ´ qonkichej chay llajtaspa
´ Nu 27:18
16 Chaymanta Jehova Diosqa Jos 19:51 muyuyninpi pasto jallpasqa,
Moisesta nerqa: 17 “Chay e Nu´ 1:4, 16
llajta perqamanta jawaman
jallpastaqa partisonqachej 445 metros kanqa.1 5 Chay
sacerdote Eleazarwan, c f Jos 15:1 pasto jallpasqa sapa ladoman
Nunpa wawan Josuewan. d g Nu´ 14:30 chhikachajkama kanqanku
´
18 Qankunaqa sapa ayllumanta Nu 26:65 890 metroskama, inti llojsimuy
uj kurajta ajllankichej jallpata h Jos 19:1 ladoman, sur ladoman,1
partiypi yanapakunanpaj. e i Jos 18:11 inti yaykuy ladoman, norte
19 Kay runasta ajllankichej: ladomanpis,2 llajtaj kantun
´ j Jos 19:40
Juda ayllumanta f Jefunejpa muyurisqa.
´ k Ge´ 46:20
wawan Calebta, g 20 Sime on ´ 6 ”Levitasman qonkichej
Ge 48:5
ayllumanta h Amihudpa wawan Jos 16:1 chay llajtasmanta sojtaqa
´
Semuelta, 21 Benjam ın l Jos 17:1
pakakuna llajtas b kanqanku.
ayllumanta i Kislonpa wawan Chay llajtasmanqa
Elidadta, 22 Dan ayllumanta j m Jos 16:5 ˜
runata wanuchejkuna
Joglijpa wawan Buquita. ´
´
n Jos 19:10 ayqekonqanku. c Chant a
23 Josejpa wawan k Manases o Jos 19:17 levitasman qollankichejtaj
ayllumantataj l ajllankichej waj 42 llajtastawan.
p Jos 19:24
Efodpa wawan Hanielta.
´ 7 Levitasmanqa tukuyninpi
24 Josejpa ujnin wawan Efraın q Jos 19:32
qonkichej 48 llajtasta, pasto
ayllumantataj m ajllankichej r Nu´ 34:18 jallpasninkutawan. d 8 Chay
Siftanpa wawan Quemuelta. Dt 32:8
´ Jos 19:51
llajtastaqa qonkichej israelitas
25 Ajllallankichejtaj Zabulon Hch 17:26 japikusqanku jallpaspi. e
ayllumanta n Parnacpa wawan  Jatuchaj ayllus1 kajkunamantaqa
Elizafanta, 26 Isacar CAP. 35 aswan ashkha llajtasta
ayllumanta o Azanpa wawan s Nu´ 22:1 qonkichej, juchuy aylluslla
Paltielta, 27 Aser ayllumanta p ´
Nu 36:13 kajkunamantataj pisi
Selomijpa wawan Ahihudta, t Ge´ 49:7 llajtasllata qonkichej. f
´
28 Neftal ı ayllumanta q Dt 18:1 Sapa aylloqa llajtasta levitasman
Jos 14:4
Amihudpa wawan Pedahelta qonkichej may chhikanchus

ima”, nispa. 29 Chay runasman ˜ jallpaykichej kasqanman jina”,
´ Pana lado
Jehova Diosqa kamacherqa nispa.
´ a Le 25:32-34
Canaan jallpata israelitasman Jos 21:3
partinankuta. r 2Cr 11:14 35:4 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
35 Jehova Diosqa Moab “1.000 codos kanqa”. Uj codoqa
´ b Jos 20:2, 3, ´
chin pampaspi, Jordan 7, 8 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
´ Jos 21:13, 21, nisqata leeriy. 35:5 1 Chayri “ura
mayu qayllapi, s Jeric o 27, 32, 36, 38 ladoman”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
chimpapi Moisesman nerqa: “inti llojsimuy ladomanqa kanqa
c Dt 4:42
2 “Israelitasman niy ima 2.000 codos, sur ladomanpis 2.000
jallpastachus japikonqanku d Jos 21:3
codos, inti yaykuy ladomanpis 2.000
chay jallpaspi levitasman e Ge´ 49:7 codos, norte ladomanpis 2.000 codos”.
llajtasta qonankuta, chaypi f Nu´ 26:54 35:8 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
tiyakunankupaj. t Chantapis ´ ashkha familias kanku.
Nu 33:54
´
359 NUMEROS 35:9-25
´ ´ ˜
9 Chanta Jehova Diosqa CAP. 35 wanun chayqa, chay runaqa
´ ˜
Moisesta nillarqataj: a Ex 3:8 runa wanuchi. Chayrayku
´ ˜
10 “Israelitasman kayta niy: Ex 23:23
´ wanuchisqallataj kanan tiyan.
´ Nu 34:2 ˜
‘Qankunaqa Jordan mayuta
´ 19 ”’Runata wanuchejtaqa,
chimpankichej Canaan ˜
chay wanojpa vengakojnin
jallpaman. a 11 Wakin llajtasta ˜
´ taripaspa wanuchenqa.
b Ex 21:12, 13
ajllankichej pakakuna llajtas Dt 4:42
20 Sichus pipis runa masinta
kanankupaj. Chay llajtasqa Dt 19:4, 5 chejnikusqanrayku maymanpis
chayayta atinapaj jinalla tanqaykun, chayri
kananku tiyan. Chaymanqa ˜
wanuchiytapuni munaspa1
ayqenqa pichus mana c Nu´ 35:19 imawanpis chanqaykun, a
˜ ´
munaspalla runata wanuchej. b Dt 19:6 21 manachayrı chejnikuspa
12 Chaypi payqa pakakonqa sajmarpan, chay runataj
˜ ˜
wanojpa vengakojnin1 c wanun chayqa, chayta ruwaj
˜ ˜
ama payta wanuchinanpaj. d Dt 19:11, 12 runaqa wanuchisqa kanan tiyan,
Ajinamanta chay runaqa ˜
˜
Jos 20:5, 9 runa wanuchi kasqanrayku.
mana wanuchisqachu kanqa ˜
Paytaqa wanojpa vengakojnin
juezkuna juzganankukama.2 d ˜
taripaspa wanuchenqa.
13 Levitasman qonkichej chay e Dt 4:41-43 22 ”’Sichus pipis mana
llajtasmanta sojtaqa, pakakuna yuyaspalla, nitaj chejnikuspalla
llajtas kanqanku. 14 Kinsa runa masinta maymanpis
pakakuna llajtasqa kanqanku tanqaykun, chayri mana
´ f Dt 19:8, 9
˜
Jordan mayumanta kay ladopi, e Jos 20:7 wanuchiyta munaspalla1
kinsa pakakuna llajtastaj imawanpis chanqaykun, b
´ ´
Canaan jallpapi. f 15 Chay sojta 23 manachayrı mana rikuspalla
llajtaspi pakakuyta atenqanku ´
g Ex 12:49 rumiwan kachaykun, nitaj
israelitas, forasteros, g Le 19:34
´ enemigonchu karqa, nitaj
israelitaswan tiyakoj Nu 15:16
imanaytapis munarqachu,
forasteros ima. Chayman ˜
chay runataj wanun chayqa,
pakakoj ayqenqanku mana ˜
24 chay runata wanuchejwan,
munaspalla runata h Jos 20:2, 3 ˜
˜ wanojpa vengakojninwanqa
wanuchejkuna. h juezkunaman rinanku tiyan,
16 ”’Sichus pillapis paykuna kay kamachiykunaman
runa masinta ima fierrowanpis i G´ e´ 9:5 jina ruwanankupaj. c
maqaykun, chay runataj
˜
Ex 21:12
Le 24:17
25 Ajinamanta juezkunaqa
wanun chayqa, chay runaqa Dt 19:11, 12 chay runata libranqanku
˜ ˜
runa wanuchi. Chayrayku  wanojpa vengakojnin
˜ ˜ ˜
paypis wanuchisqallataj kanan Pana lado wanuchinanmanta. Paytataj
tiyan. i 17 Sichus pipis ´
a Ex 21:14 kutichenqanku pakakuna
˜
wanuchinanpaj jina rumiwan Dt 19:11, 12 llajtaman, maymanchus
runa masinta chanqaykun, ayqekorqa chayman.
˜
chay runataj wanun chayqa, Paytaj chaypi tiyakonqa,
˜ ´
chay runaqa runa wanuchi. b Ex 21:12, 13 santo aceitewan jichasqa
˜
Chayrayku wanuchisqallataj Dt 19:4, 5
karqa chay kuraj kaj sacerdote1
kanan tiyan. 18 Sichus pillapis Jos 20:2, 3 ˜
˜ wanupunankama. d
wanuchinanpaj jina ima
kulluwanpis runa masinta 35:20 1 Hebreo parlaypeqa nin,
c Nu´ 35:12 ˜
wajtarpan, chay runataj “wanuchinanpaj wateqaspa”. 35:22
Jos 20:4, 5
1 Hebreo parlaypeqa nin, “mana
35:12 1 Chayri “yawarmanta vengakoj”. ˜
wanuchinanpaj wateqaspalla”. 35:25
2 Hebreo parlaypeqa nin, “asambleaj 1 Glosariopi kuraj kaj sacerdote nisqata
˜ ´
naupaqenpi juzgasqa kanankama”. d Ex 29:4, 7 leeriy.
´
NUMEROS 35:26–36:5 360
26 ”’Sichus chay runa CAP. 35 34 Maypichus tiyakunkichej
pakakuna llajtaj lindesninmanta1 a Jos 20:6 chay jallpastaqa ama
˜
llojsinman, 27 wanojpa chichichankichejchu,
vengakojnintaj llajtamanta imaraykuchus noqa
jawapi taripaspa payta ´
˜ Jehova Diosqa qankunawan
wanuchinman chayqa, chay tiyakushani, noqamin qankuna
vengakojqa mana juchayojchu b G´ e´ 9:6 ukhupi kashani’”. a
˜ Ex 20:13

36
kanqa wanuchisqanmanta. Galaadpa mirayninmanta
28 Chayrayku chay runaqa uma kajkunaqa
mana llojsinanchu tiyan qayllakorqanku Moisesman,
pakakuna llajtamanta, kuraj kaj israelitasmanta kurajkunaman
˜
sacerdote wanupunankama. c Dt 17:6 ima. Galaadqa Makirpa b wawan
Kuraj kaj sacerdote Dt 19:15
karqa, Makirtaj Manasespa
˜
wanupojtintaj jallpanman Heb 10:28
wawan karqa, Manasestaj
´
kutipuyta atenqa. a 29 Maypicha Josejpa wawan karqa.
tiyakunkichej chaypi pitapis
2 Chay uma kajkunaqa
juzgashaspaqa kay leyesman jina
qayllaykuspa nerqanku:
ruwankichej. Mirayniykichejpa ´ ´
d G´ e´ 9:5 “Wiraqochıy, Jehova Diosqa
mirayninpis kikillantataj Ex 21:14 kamachisorqa suerteta1
ruwanqanku. Dt 19:13
choqaspa israelitasman jallpasta
30 ”’Sichus pillapis uj runata
˜ partinaykita. c Chantapis
wanuchin chayqa, testigos ´ ´
wiraqoch ıy, Jehova Diosqa
kanan tiyan chay runa
˜ kamachillasorqataj hermanoyku
wanuchisqallataj kananpaj. b
´ e Ge´ 4:8, 10 Zelofehadpa jallpasninta
Uj testigolla kajtintajrı c chay
˜ Sl 106:38 warmi wawasninman
runaqa mana wanuchisqachu
˜ Lu 11:50
qopunaykita. d 3 Kunanqa
kanqa. 31 Runata wanuchejpa
sichus chay warmi wawasnin
kausayninmantaqa, ama ima
qolqetapis japinkichejchu ama waj ayllumanta1 israelita
˜ qhariswan casarakonqanku
wanuchisqa kananpajqa. Chay
˜ f Ge´ 9:6 chayqa, herencia jallpasninkoqa
runaqa wanuchisqapuni kanan
tiyan. d 32 Pakakuna llajtaman  tatasniykoj herencianmanta
˜ qhechusqa kanqa. Chay
ayqekojmantapis amallataj Pana lado
qolqeta japinkichejchu,
´
a Ex 25:8 jallpasqa mayqen ayllumanta
llajtanman kutipunanpaj pagayta Le 26:12 kajkunawanchus
 casaranqanku chayman
munajtenqa. Payqa chay
pakakuna llajtapi kanqa kuraj kaj CAP. 36 pasaponqa. Ajinamanta suertepi
˜ b Nu´ 26:29 chayawarqayku chay jallpasqa
sacerdote wanupunankama.
33 ”’Ama tiyakunkichej pisiyaponqa. 4 Israelitaspaj
chay jallpasta Kacharichina Wata e
chichichankichejchu runata chayamojtinpis, chay warmispa
˜ ˜ herencia jallpankoqa, ima
wanuchispa. Runata wanucheyqa c Nu´ 26:55
jallpata chichichan. e Jallpataj ´
Nu 33:54
ayllumanta kajkunawanchus
˜ casarakonqanku chay ayllupaj
runata wanuchisqamanta mana
llimphuchasqa kayta atinchu.1 kaponqa. Ajinamanta chay
˜
Llimphuchasqa kananpajqa, jallpasqa manana tatasniykoj
˜ ˜
pichus runata wanuchejqa ayllunpatanachu kanqa”, nispa.
˜ d Nu´ 27:1-7 5 Chaymanta Moisesqa
wanuchisqallataj kanan tiyan. f
israelitasman kamacherqa
35:26 1 Linde: waj lugarespi ninku
lindero. 35:33 1 Hebreo parlaypeqa 36:2 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
nin, “Jallpapajqa mana perdonta 36:3 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
tariyta atikunchu”. e Le 25:10 ashkha familias kanku.
´
361 NUMEROS 36:6– DEUTERONOMIO Kaykunamanta parlan
´
Jehova Diospa nisqanta: CAP. 36 pasananchu tiyan.
“Josejpa mirayninpa a 1Cr 23:22 Tukuy israelita ayllusqa
ayllunmanta kajkunaqa  paykunalla jallpasninkuta
˜
maychus kajllata parlashanku. Pana lado japinanku tiyan’, nispa”.
´
6 Jehova Diosqa kayta a Nu´ 36:6 10 Zelofehadpa warmi
´
kamachin Zelofehadpa wawasnenqa, Jehova Dios
wawasninpaj: ‘Paykunaqa Moisesman kamachisqanman
pillawanpis casarakuyta atinku, jina ruwarqanku. a
chaywanpis casarakunanku 11 Paykunaqa tatankoj
tiyan tatankoj ayllunmanta kaj hermanosninpa wawasninkuwan
qharisllawan. 7 Israelitaspa casarakorqanku. Zelofehadpa
herencia jallpankoqa mana chay warmi wawasnenqa
´ ´
uj ayllumanta waj aylluman karqanku Mahl a, Tirz a,
´ ´ ´
pasananchu tiyan. Hogl a, Milc a, No a ima. b
˜
Tukuy israelitasqa naupa b Nu´ 27:1 12 Paykunaqa Josejpa wawan
tatasninkoj ayllunman chayaj Manasespa familiasninmanta
jallpata japinanku tiyan. kaj qhariswan casarakorqanku.
8 Israelita ayllus ukhupi Ajinamanta herencia
sichus uj warmejta herencia jallpankoqa tatankoj ayllun
jallpan tiyapun chayqa, ukhullapipuni karqa.
tatanpa ayllunmanta kaj 13 Chay kamachiykunata,
qharillawan casaranan tiyan. a chay leyestawan
´
Ajinamanta israelitas Jehova Diosqa Moisesman
˜
naupa tatasninkoj jallpasninkuta kamacherqa israelitasman
japinallankupajpuni. willananpaj, Moab chin
c Nu´ 26:3 ´
9 Herencia jallpasqa mana ´ pampaspi, Jordan mayu
Nu 33:50
´ ´
uj ayllumanta waj aylluman Nu 35:1 qayllapi, Jerico chimpapi. c

DEUTERONOMIO
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Israelitas Horeb orqomanta 3 Basanmanta rey Ogta


ripunku (1-8) israelitas atipanku (1-7)
Kamachejkunata, juezkunata ima ´
Jordan mayoj inti llojsimuynin
churakun (9-18) ladopi jallpasta partikun (8-20)
Israelitasqa mana Diosta kasunkuchu Josueqa mana manchachikunanchu
´
Cades-Barneapi (19-46) tiyan (21, 22)
Israelitas mana munankuchu
Moisesqa mana sumaj jallpaman
sumaj jallpaman yaykuyta (26-33)
yaykonqachu (23-29)
Israelitas maqanakoj rispa
atipachikunku (41-46) 4 Israelitasqa kasukunanku tiyan (1-14)
2 Israelitasqa chin jallpaspi Diospa ruwasqanta
38 watasta purinku (1-23) mana qonqanachu (9)
´
Hesbonmanta rey Sehonta Jehova Diosqa payllata
israelitas atipanku (24 -37) yupaychanata munan (15-31)
DEUTERONOMIO Kaykunamanta parlan 362
´
Jehovamanta wajqa mana 11 Jehova Diospa jatun kayninta
waj Dios kanchu (32-40) rikorqankichej (1-7)
´
Jordan mayoj inti llojsimuynin Sumaj jallpa (8-12)
ladopi pakakuna llajtas (41-43) Kasukojkunapaj bendiciones (13-17)
Leymanta parlakunanpaj Diospa nisqasninta sonqoykichejpi
qallariy palabras (44 -49) japikuychej (18-25)
´ “Churashani bendicionta,
5 Jehova uj tratota Horebpi ruwan (1-5)
Watejmanta parlakun chunka maldiciontawan” (26-32)
kamachiykunamanta (6-22) 12 Diosta yupaychakonqa ima
Israelitas Diosta manchachikunku lugartachus ajllakonqa chaypi (1-14)
´
Sinaı orqopi (23-33) Aychata mikhuyta atinku,
´ yawartataj mana (15-28)
6 Jehova Diosta tukuy sonqo
munakuna (1-9) Ama waj diosesta
“Uyariychej israelitas” (4) yupaychaychejchu (29-32)
Tatasqa wawasninkuman 13 Diospa contranta oqharikoj runa
yachachinanku tiyan (6, 7) rikhurejtin (1-18)
´
Ama Jehova Diosta ˜
qonqapunachu (10-15) 14 Pipis wanupojtin imatachus
´ mana ruwanamanta (1, 2)
Ama Jehova Diosta pruebaman
churanachu (16-19) Chichipaj qhawasqa animales,
llimphupaj qhawasqa animales (3-21)
Tatasqa wawasninkuman
willananku tiyan (20-25) Sapa chunkamanta ujta
Jehovapaj taqanamanta (22-29)
7 Qanchis naciones chinkachisqa
kanqanku (1-6) 15 Sapa qanchis watapi
´ manusta perdonanku (1-6)
Israelitasqa ajllasqa nacion kanku (7-11)
Kasukojkunaqa bendicionesta Wajchasta yanapanamanta (7-11)
japinku (12-26) Sapa qanchis watapi esclavosta
´ kacharipunku (12-18)
8 Jehova Diospa bendicionesnin (1-9)
Uj esclavoj ninrinta juskunawan
‘Runaqa mana tantallawanchu
juskunamanta (16, 17)
kausan’ (3)
´ Diospaj taqanku uywaspa
Ama Jehova Diosta ˜ ˜
naupaj kaj unasninta (19-23)
qonqapunachu (10-20)
16 Pascua Fiesta, Mana Levadurayoj
9 Dios israelitasman jallpasta qonqa (1-6)
Tanta Fiesta ima (1-8)
Israelitasqa tawa kutispi
˜ Semanas Fiesta (9-12)
Jehovata phinacherqanku (7-29)
˜ Chujllas Fiesta (13-17)
Waka unaman rijchakoj santota
ruwakunku (7-14) Juecesta churanamanta (18-20)
´ Imastachus mana
Moises Diosmanta israelitaspaj
˜ yupaychanamanta (21, 22)
manapun (15-21, 25-29)
Israelitasqa kinsa kutispiwan 17 Ama Diosman jaywankichejchu
˜
Diosta phinachinku (22) iman imanasqa uywasta (1)
10 Iskay palta rumista Pipis Diospa contranta oqharikojtin
watejmanta ruwakun (1-11) imatachus ruwanamanta (2-7)
´ Mana chuwachay atina demandas (8-13)
Imatachus Jehova Dios
˜ Reypaj kamachiykuna (14 -20)
manasqan (12-22)
´ Reyqa Leyta uj libroman
Jehova Diosta manchachikuna,
munakunataj (12) copiakunan tiyan (18)
363 DEUTERONOMIO Kaykunamanta parlan

18 Sacerdotespaj, levitaspaj 24 Casarakuymanta,


taqasqa imas (1-8) divorciakuymantawan (1-5)
Layqeriosta mana ruwanamanta (9-14) Wajkunata khuyanamanta (6-9)
´ Wajchasta khuyanamanta (10-18)
Moises jina uj profeta
sayarinanmanta (15-19) Chajmakunapaj saqenamanta (19-22)
Llulla profetata imaynatachus 25 Mashkhakamallachus
rejsinamanta (20-22) seqonamanta (1-3)
˜ Trillashaj toromanqa
19 Runata wanuchejkunapaj
˜
pakakuna llajtas (1-13) ama nukuta churanachu (4)
˜
Mojonesta mana kuyuchinamanta (14) Uj warmi cunadonwan
Testigos juiciopi casarananmanta (5-10)
declaranankumanta (15-21) Qosanta maqaj qharita partesninmanta
“Iskay chayri kinsa testigospuni japiykojtin (11, 12)
declarananku tiyan” (15) Midinaswan pesaswanqa
20 Maqanakuykunamanta (1-20) maychus kaj kananku tiyan (13-16)
Pikunachus maqanakuman Amalequitasqa chinkachisqa
mana rinankumanta (5-9) kananku tiyan (17-19)
˜
˜ 26 Naupaj kaj poqoykunata
21 Pichus uj runata wanuchisqan
jaywanamanta (1-11)
mana yachakojtin (1-9)
Kinsa kaj watapi sapa chunkamanta
Presochasqa warmiswan
ujta taqanamanta (12-15)
casaranamanta (10-14) ´
Israelitas Jehova Diospa
Kuraj wawaj herencian (15-17)
sumaj nacionnin (16-19)
Kullu wawa (18-21)
Rakhu kaspipi warkhusqa runaqa 27 Leyta rumispi qhelqanankumanta (1-10)
Diospa maldecisqan (22, 23) Ebal orqopi, Guerizim orqopi (11-14)
Maldiciones (15-26)
22 Wajpa uywanta kutichipunamanta,
yanapanamanta ima (1-4) 28 Kasukojkunapaj bendiciones (1-14)
Qhari ropa, warmi ropa (5) Mana kasukojkunapaj
Animalitosta khuyanamanta (6, 7) maldiciones (15-68)
Terrazataqa perqawan 29 Moabpi israelitaswan uj tratota
muyurisqata ruwana (8) ruwakun (1-13)
Imastachus mana chajrunamanta (9-11) Mana kasukojtinku imachus
Mantaspaj tikanchas (12) kananmanta (14 -29)
Warmista yanapaj leyes (13-30) Pakasqa imas, sutinchasqa imas (29)
´
23 Diospa nacionninman 30 Jehova Diosman kutirikunamanta (1-10)
´
mana yaykuyta atejkuna (1-8) Jehova Diospa kamachiykunasnenqa
Campamento llimphu ruwayta atinapaj jinalla (11-14)
˜
kananmanta (9-14) Kausayta, wanuyta
Ayqekamoj esclavos (15, 16) ajllakunamanta (15-20)
˜ ˜
Mana kananchu tiyan qolqerayku 31 Moisesqa wanupunanpajna kashan (1-8)
cuerponkuta vendej warmis, Leyta leekunanmanta (9-13)
nitaj qharispis (17, 18) Josueta churakun Moisespa
˜ cuentanmanta (14, 15)
Ama interesta mananachu,
Diosman qonata nikusqantataj Israelitas Diosta wasanchanankuta
juntana (19-23) nikun (16-30)
Wajpa chajranmanta Uj takiyta qhelqakun israelitas
orqhorikunamanta (24, 25) yachakunankupaj (19, 22, 30)
DEUTERONOMIO Kaykunamanta parlan –1:13 364

32 Moisespa takiynin (1-47) Moisesqa Nebo orqopi


´ ˜
Jehova Diosqa pakakuna wanuponqa (48-52)
Chhanka (4) ´
33 Moises israelita ayllusta bendecin (1-29)
Israelitasqa pakakunanku ´ ˜
Jehova Diospa winay makisnin (27)
Chhankamanta qonqapunku (18) ´
34 Jehova Diosqa Moisesman sumaj
“Noqamin vengakusaj” (35)
jallpata rikuchin (1-4)
“Naciones, kusikuychej Diospa ´ ˜
Moises wanupun (5-12)
nacionninwan khuska” (43)

1 Kayta Moisesqa parlarqa


´
tukuy israelitasman Jordan
CAP. 1
a Dt 9:23
tukuy jallpasninkuman,
chant
´
´ ´
a Lıbano orqosman, a
qayllapi, chin pampapi, Suf b Nu´ 32:13 Eufrates jatun mayukama. b
chimpapi, Paranwan, Tofelwan, ´
Nu 33:38 8 Noqa chay jallpasta
Labanwan, Hazerotwan, c Nu´ 21:23, 24 qankunaman qoykichej.
Dizahabwan ima kashan, chay Jos 12:1, 2 Kunanqa rispa chay
´
chaupipi. 2 Horebmanta Seır d Nu´ 21:33-35 jallpasta japikanpuychej,
˜
orqo nanninta rispa, 11 diasta mayqenkunatachus
´ e Jos 13:8, 12 ´
purina Cades-Barneaman a noqa Jehova Dios juraspa
chayanapaj. 3 Moisesqa f Dt 4:8 ˜
Dt 17:18
qonayta nerqani naupa
40 wata kashajtin, b 11 killaj tatasniykichej Abrahanman,
˜ Ne 8:7
naupaj punchayninpi ´ Isaacman, c Jacobman, d
g Ex 19:1
israelitasman1 willarqa ´ jinallataj mirayninkumanpis
´ Nu 10:11, 12
imatachus Jehova Dios payman chayta’, e nispa.
h Ge´ 15:16
kamachisqanta. 4 Chayqa 9 ”Chaypacha
karqa Hesbonpi tiyakoj i Jos 12:2, 3
noqaqa nerqaykichej:
amorreospa reyninku Sehonta c j Jos 9:1, 2 ‘Sapallayqa mana qankunata
´
Mois es atipasqanmanta1 
´ ˜ pusayta atiykichejmanchu. f
qhepata, chant a Astarotpi Pana lado ´
10 Jehova Diosniykichejqa
tiyakoj Basanmanta rey Ogta d a Jos 13:1, 5
kay chhikata mirachisunkichej.
Edreipi e atipasqanmanta 1Re 9:19
´ Kunantaj cielopi estrellas jina
qhepata. 5 Moisesqa Jordan b Ge´ 15:18
qayllapi, Moab jallpapi may ˜ chhika kankichej. g
c Ge´ 26:3 11 Naupa tatasniykichejpa
kay Leyta f sutincharqa: ´
´ d Ge´ 28:13 Jehova Diosnenqa, waranqa
6 “Jehova Diosninchejqa
e Ge´ 12:7 jinastawan qankunata
Horebpi kashajtinchej kay jinata ´
niwarqanchej: ‘Qankunaqa Ge 13:14, 15
´
ashkhayachichun. h Chantapis
˜ Ge 17:1, 7 qankunata bendecichun
unaytana kay orqospi ´ ´
tiyakushankichej. g 7 Kunanqa
f Ex 18:17, 18 imaynatacha nisorqachej
kutirispa riychej amorreospa h g G´ e´ 15:1, 5 ajinata. i 12 ¿Imaynatataj noqa
orqosninkuman, muyuyninpi Ex 32:13
´
sapallay pusaykichejmanri?
Nu 26:51
kaj jallpasmanwan: Arabaman, i Dt 10:22
Chayqa ancha trabajo noqapajqa.
orqosman, Sefelaman, Chay jina siminakojkunarajtaj
Neguebman, mar kantu
h 1Re 3:8
kankichejpis. j 13 Chayrayku
i Ge´ 12:1-3 ajllakuychej sapa ayllumanta1
jallpasman, j cananeospa ´
Ge 22:15, 17
´
Ge 26:3, 4
yachayniyoj runasta,
´
1:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, Ex 23:25 allin yuyayniyoj runasta,
´
“Israelpa wawasninman”. 1:4 1 Moises ´
j Ex 18:17, 18
´ 1:13 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
atipasqanmanta nispaqa nishan Moises ´
Nu 11:11
´ ´
Jehova Diospa atiyninwan atipasqanta. Nu 20:3 ashkha familias kanku.
365 DEUTERONOMIO 1:14-26
problemasta allinchayta CAP. 1 mayqentachus qankuna
´
yachajkunata ima. Noqataj a Ex 18:21 kikin rikorqankichej
paykunata churasaj qankunata chayninta, amorreospa a
˜
kamachisunaykichejpaj’, a ´
orqosninman rej nanninta.
nispa. 14 Qankunataj b Ex 18:25 Chaymantataj
´
kutichiwarqankichej: Cades-Barneaman b
‘Chay nisqaykeqa sumajpuni’, ´ chayarqanchej.
c Ex 23:8
nispa. 15 Chayrayku sapa Dt 16:18 20 Noqataj nerqaykichej:
˜
ayllumanta kamachejkunata Jn 7:24 ‘Kunanqa chayamunchejna
ajllarqani, yachayniyojkunata, amorreospa orqosnin
problemasta allinchayta cheqaman, mayqentachus
yachajkunata ima. Paykunatataj
´
d Ex 22:21 ´
Le 19:34
Jehova Diosninchej
churarqani, wakinta Le 24:22 qowasunchej chayman.
´
1.000 runasta kamachinankupaj, 21 Jehova Diosniykichejqa
wakintataj 100 runasta kay jallpasta qankunaman
kamachinankupaj, wakintataj e Le 19:15 qosunkichej. Kunanqa
50 runasta kamachinankupaj, Ro 2:11
wicharispa japikanpuychej,
wakintataj chunka runasta ˜
´ imaynatachus naupa
kamachinankupaj, wakintatajrı ´
f Ex 23:3 tatasniykichejpa
sapa ayllupi cargoyoj ´
Diosnin Jehova
kanankupaj. b nisusqaykichejman jina. c
16 ”Chaypacha g Pr 29:25 Ama manchachikuychejchu,
noqaqa juezkunaman nitaj kharkatiychejchu’, nispa.
´
kayta kamacherqani: 22 ”Qankunatajr ı
‘Israelitas ukhupi demandasta h 2Cr 19:6 jamuspa niwarqankichej:
atiendespaqa cheqanta ‘Wakin qharistaraj
juzgankichej, c israelitapura ´ kachana chay jallpasta
i Ex 18:25, 26
demandanakojtinkupis chayri qhawamunankupaj. Paykuna
uj israelitawan uj forasterowan kutimuspa willawasunchej
demandanakojtinkupis. d ˜
j Nu´ 10:12 may nantachus rinanchejta,
17 Qankunaqa justiciata Dt 8:14, 15 chay llajtas imayna llajtaschus
ruwashaspa ama ujllaman Jer 2:6
kasqankutapis’, d nispa.

kutikunkichejchu. e ˜ 23 Chay niwasqaykichejqa
Wajchatapis, qhapajtapis Pana lado
allin rijchawarqa. Chayrayku
uj rejllata juzgankichej. f a Nu´ 13:29
12 runasta ajllarqani, sapa
Ama pitapis ayllumanta ujta. e 24 Paykunataj
manchachikunkichejchu, g rispa chay orqosman
b Nu´ 13:26
qankunaqa Diospa sutinpi wicharerqanku. f Escol
juzgashankichej. h Sichus mayuman1 chayaspataj chay
uj demandata mana ´
c Ex 23:27 jallpasta qhawamorqanku.
chuwachayta atinkichejchu Dt 1:8 25 Chay jallpasmanta
chayqa, noqaman poqoykunata apamuspataj,
apamuwankichej. Noqa chay kay jinata willawarqanchej:
demandataqa chuwachasaj’, i d Nu´ 13:1, 2 ´
‘Jehova Diosninchej
nispa. 18 Chaypacha noqa qowasunchej chay jallpasqa
kamacherqaykichej imatachus may sumajpuni kanku’, g nispa.
e Nu´ 13:3
ruwanaykichejta. 26 Chaywanpis qankunaqa
´
19 ”Chant a Horebmanta mana munarqankichejchu
´
puririspa, Jehova Diosninchej f Nu´ 13:17 chay jallpasman wichariyta.
kamachiwasqanchejman jina ´
Jehova Diosniykichejpa
rerqanchej chay jatun
mancharina chin jallpasninta, j g Nu´ 13:23-27 1:24 1 Chayri “Escol wayqoman”.
DEUTERONOMIO 1:27-41 366
kamachisqantataj mana CAP. 1 rispa maypichus
kasorqankichejchu. a a Nu´ 14:1-4 jarakunaykichejta
27 Qankunaqa toldo maskapusorqachej. Tutanqa
wasisniykichejpi1 b Nu´ 32:9 ninapi rerqa, punchaytaj
´ Jos 14:7, 8
thutorqankichej: ‘Jehova Diosqa phuyupi rerqa, jinamanta
chejnikuwanchej. Chayrayku rikuchisorqachej may
c Nu´ 13:28, 33 ˜
Egiptomanta orqhomuwanchej nantachus rinaykichejta. a
´
amorreospa makisninkuman d Nu´ 13:22 34 ”Jehova Diosqa
jaywaykunawanchejpaj, Jos 11:21 thutusqaykichejta uyarispa
˜
jinamantataj mayta phinakorqa, juraspataj
tukuchinawanchejpaj. e Nu´ 14:9 nerqa: b 35 ‘Qankuna sajra
28 ¿Imaynatataj chayman ´ runasqa ni mayqenniykichej
risunchejri? Mancharinastaqa f Ex 14:14 rikunkichejchu chay sumaj
Jos 10:42
hermanosninchej jallpata, mayqentachus
willawanchejqa. b g Nu´ 14:22 tatasniykichejman qonayta
Paykunaqa niwanchej: nerqani chayta. c 36 Chaywanpis
“Chaypi tiyakojkunaqa h Sl 78:22 Jefunejpa wawan Calebqa
manchay kallpasapas kanku, Sl 106:24 chay jallpasta rikonqa. Noqa
Heb 3:16, 19
noqanchejmantapis Jud 5
payman, wawasninmanwan qosaj
aswan jatuchajpuni kanku.  maymanchus pay rerqa chay
´
Llajtasninkupis tukunapaj jina ˜
Pana lado
jallpasta, noqa Jehova Diosta
jatuchaj kanku, llajta ´ tukuy sonqo kasuwasqanrayku’, d
a Ex 13:21 ´
perqasninkupis cielokamapuni1 ´
Ex 40:36 nispa. 37 Jehova Diosqa
´
chayashan. c Chaypi rikuyku Nu 10:33, 34 juchaykichejrayku noqawanpis
Sl 78:14 ˜
Anacpa mirayninmanta d phi nakorqa, niwarqataj:
runasta”, nispa’. ‘Qanpis mana chay jallpaman
´ b Nu´ 14:28, 35
29 ”Chant a noqaqa ´
Nu 32:10-12 yaykunkichu. e 38 Nunpa wawan
´
nerqaykichej: ‘Ama paykunataqa Dt 2:14 Josue chay jallpaman yaykonqa,
Sl 95:11 pichus yanapajniyki
manchachikuychejchu, Heb 3:11
nitaj kharkatiychejchu. e chay. f Payta kallpachay,1g
´
30 Jehova Diosniykichejqa c Nu´ 14:29, 35 imaraykuchus paymin
˜ israelitasta pusanqa h chay
naupaqeykichejta rispa 1Co 10:1, 5
qankunarayku maqanakonqa, f Heb 3:17 jallpasta japikapunankupaj’,
imaynatachus Egiptopi nispa. 39 Diosqa
d Nu´ 14:24
maqanakojta rikorqankichej Jos 14:9
nillasorqachejtaj: ‘Qankunaqa
´
ajinata. g 31 Jehova nerqankichej wawasniykichej
˜ presos apasqa kanankuta. i
Diosniykichejqa nanta e Nu´ 20:12
´
pusamusorqachej kayman Nu 27:13, 14 Kunantaj paykuna chay
Dt 3:26 jallpasman yaykonqanku,
chayamunaykichejkama, Sl 106:32
imaynatachus uj runa wawanta pikunachus manaraj
pusaykachan ajinata. Chaytaqa ´
f Ex 33:11 yachankuchu imachus allin,
´ imatajchus mana allin kasqanta
chin jallpaspi purishaspa Nu 11:28
rikorqankichej’, nispa. chaykuna. Paykunaman chay
32 Chay tukuywanpis g Nu´ 27:18 jallpasta qosaj chaypi
Dt 31:7
qankunaqa manapuni tiyakunankupaj. j
´ Jos 1:6, 9 ´
Jehova Diosniykichejpi 40 Qankunatajr ı kutirispa
creerqankichejchu. h h Nu´ 14:38 riychej chin jallpasman Puka
˜ ˜
33 Payqa naupaqeykichejta mar nanninta’, k nispa.
i Nu´ 14:3 41 ”Qankunataj chaypacha
1:27 1 Chayri “carpa wasisniykichejpi”. niwarqankichej: ‘Noqaykoqa
1:28 1 Cielokamapuni nispaqa nishan j Nu´ 14:30, 31
´
llajta perqasninku may jatuchaj 1:38 1 Icha nillanmantaj “Dios payta
kasqanta. k Nu´ 14:25 kallpachan”.
367 DEUTERONOMIO 1:42–2:9
´ ˜
Jehova Diospa contranta CAP. 1 ladomannataj1 kutiriychej.
juchallikuyku. Kunanqa a Nu´ 14:39-45 4 Israelitasmantaj kayta
wicharispa maqanakamusqayku, kamachiy: “Qankunaqa
´ ´
Jehova Diosninchej pasankichej Seır jallpaj
kamachiwasqanchejman jina’, kantunta, a maypichus
nispa. Ajinamanta qankunaqa b Le 26:14, 17 hermanoykichej
maqanakuna armasniykichejta  Esaujpa mirayninmanta b
oqhariykukorqankichej, CAP. 2 kajkuna tiyakushanku
chay orqosman wicharispa c Nu´ 14:25 chayninta. Paykunaqa
paykunawan maqanakamuy  manchachikusonqachej, c
facilpis kanman jina. a ˜ qankunataj ama paykunata
Pana lado
´ ´
42 Jehova Diostajrı niwarqa: a Ge´ 27:39, 40 imanankichejchu.
´
‘Paykunaman niy: “Ama Ge 36:8, 9 5 Ama paykunawan maqanakoj
maqanakoj wichariychejchu, churakunkichejchu,
noqaqa mana qankunawanchu imaraykuchus paykunaj
kasaj. b Sichus wicharinkichej jallpankutaqa mana
chayqa, enemigosniykichej b Nu´ 20:14 uj chhikallantapis qankunaman
Dt 23:7
atipaykusonqachej”, nispa’. qosqaykichejchu, ni uj chaki
43 Noqataj chayta ´
´ saruyllatapis. Noqaqa Se ır
willarqaykichej, qankunatajrı orqota Esauman qopuni. d
mana uyariwarqankichejchu.
´ ´ 6 Paykunamantaqa qolqewan
Astawanpis Jehova Diospa c Ex 15:15
´
Ex 23:27 mikhunata rantikunkichej,
kamachisqanta mana yakuta tomasqaykichejmantapis
valecherqankichejchu, pagapunkichej. e 7 Qankunataqa
may kasqaykichejta ´
Jehova Diosniykichej
yuyakuspataj chay orqosman bendecisunkichej tukuy ima
d Dt 32:8
wicharerqankichej. Jos 24:4 ruwasqaykichejpi.
44 Chay orqospi tiyakoj Hch 17:26 Pay kay jatun chin jallpaspi
´
amorreostajr ı qankunawan pusaykachasorqachej.
maqanakoj jamorqanku, abejas ´
Jehova Diosniykichejqa kay
jinataj qhatiykamusorqachej. 40 watasta qankunawan
Atipaspataj Seirmantapacha e Nu´ 20:18, 19 karqa, manataj imatapis
Hormakama pisichisorqachejchu”, nispa’. f
ayqechimusorqachej. ´
8 Chaymantaqa Seır jallpanta
45 Chaymanta kutimuspataj pasarqanchej, maypichus
´
qankunaqa Jehova Diospa f Dt 29:5 hermanonchej Esaujpa miraynin
˜
naupaqenpi waqarqankichej, Ne 9:21
tiyakunku chayninta. g Manataj
´ ´ Sl 23:1 ´
Jehova Diostajr ı mana Sl 34:9, 10 qayllaykorqanchejchu Araba
uyarisorqachejchu, nitaj ˜
nanman, nitaj Elatman,
qhawarimullasorqachejpischu. ´
nillataj Ezion-Guebermanpis. h
46 Chayrayku qankunaqa may ”Chantaqa kutirispa
unayta Cadespi tiyakorqankichej. rerqanchej Moab chin jallpaman
g Nu´ 20:20, 21

2
˜ ´
”Chaymanta kutirispa, rej nanninta. i 9 Jehova Diostaj
chin jallpasman niwarqa: ‘Moabitaswanqa ama
˜ ˜
rerqanchej Puka mar nanninta, phi nanakunkichejchu, nitaj
´
Jehova Dios kamachiwasqanman paykunawan maqanakoj
´ h 2Cr 8:17
jina. c Seır orqoj muyuynintataj churakunkichejchu,
unayta purerqanchej. imaraykuchus paykunaj
´ ´
2 Chanta Jehova Diosqa jallpankutaqa mana
niwarqa: 3 ‘Qankunaqa uj chhikallantapis qankunaman
˜ i Nu´ 21:13
unaytana kay orqota Jue 11:17, 18 ˜
muyushankichej. Kunanqa norte 2Cr 20:10 2:3 1 Chayri “pata ladomannataj”.
DEUTERONOMIO 2:10-24 368
qosqaykichejchu. Ar jallpastaqa CAP. 2 nisunman Ar jallpanta.
Lotpa mirayninmanta a Ge´ 19:36, 37 19 Ammonitas tiyakunku
kajkunaman
˜ qopuni’, a nispa. chayman qayllaykuspaqa,
10 ( Naupajtaqa chaypi tiyakoj b Ge´ 14:5 ama paykunawan maqanakoj
kanku emimkuna. b Paykunaqa churakunkichejchu, nitaj
˜
atiyniyoj karqanku, c Dt 3:11
phi nachinkichejchu,
may ashkhataj, Anacpa 1Cr 20:6 imaraykuchus paykunaj
mirayninmanta jina jallpankutaqa mana
may chhikachachaj runas. d Nu´ 13:22, 33 uj chhikallantapis qankunaman
11 Wakin runasqa yuyaj qosqaykichejchu. Noqaqa chay
kanku, refaimkunaqa c Anacpa e Ge´ 14:6
jallpasta Lotpa mirayninmanta
mirayninmanta d kasqankuta. ´
Ge 36:20 kajkunaman qopuni’, a nispa.
Moabitastaj paykunata 20 (Chay jallpasqa refaimkunaj
emimkuna nej kanku. f Ge´ 27:39, 40 jallpanku
˜ nisqa karqa. b
´ ˜
12 Seır jallpaspeqa naupajta Naupajtaqa paykuna chaypi
horeos e tiyakoj kanku. Esaujpa g Nu´ 21:12
tiyakoj kanku, ammonitastaj
mirayninmanta kajkunataj paykunata zamzumimkuna nej
jallpasninkuta qhechuspa kanku. 21 Refaimkunaqa
h Nu´ 14:33
paykunata chinkacherqanku. ´
Nu 32:11
atiyniyoj, may ashkhataj
Chantaqa paykuna chay jallpaspi Dt 1:35 karqanku, Anacpa
tiyakaporqanku. f Ajinallatataj Sl 95:11 mirayninmanta jina c
Heb 3:18
israelitaspis jallpasta Jud 5 may chhikachachaj runas.
´ ´
japikaponqanku, Jehova Diostajrı ammonitasta
´
mayqentachus Jehova Dios i 1Co 10:1, 5
yanaparqa paykunata
paykunaman qonqa chayta). chinkachinankupaj,
13 Diosqa nillawarqataj: chaypitaj tiyakapunankupaj.
j Nu´ 26:63, 64
‘Kunanqa puririspa Zered 
22 Ajinallatataj Diosqa Esaujpa
mayuta1 chimpaychej’, nispa. ˜ mirayninmanta kajkunatapis
Pana lado
Chanta Zered mayuta yanaparqa horeosta d
a Ge´ 19:36, 38
chimparqanchej. g Dt 2:9 chinkachinankupaj,
´
14 Cades-Barneamanta Jue 11:15 ajinamanta paykunaqa chay
2Cr 20:10
jamusqanchejmantapacha, Hch 17:26
jallpasninkupi tiyakaporqanku.
Zered mayuta Chayrayku Esaujpa
chimpananchejkamaqa mirayninmanta kajkunaqa
b Ge´ 15:18-20
38 watas pasarqa. Chaykamataj Dt 3:11 kunan punchaykama Seirpi
˜ ˜
wanorqanku na guerraman tiyakushanku. e 23 Avimkunaqa
riyta atej tukuy qharis, c Nu´ 13:33
Gaza f qaylla ranchospi
´
pikunamanchus Jehova Diosqa Dt 9:1, 2 tiyakorqanku. Caftorimkunataj g
˜
juraspa nerqa wanunankuta Caftormanta1 jamuspa
´
chaykuna. h 15 Jehova Diosqa1 d Ge´ 14:6 paykunata chinkacherqanku,
paykunaj contrankupi karqa, Dt 2:12 chay jallpasninkupitaj
˜
wanuspa tukukunankukama. i tiyakaporqanku).
16 ”Maypachachus e Ge´ 36:8 24 ”Diosqa nillawarqataj:
´
guerraman riyta atej qharis ‘Kunanqa puririspa Arnon
˜
tukuyninku wanurarqanku f Ge´ 10:19 mayuta1 h chimpaychej.
´
chaypacha, j 17 Jehova Diosqa Noqaqa makisniykichejman
ujtawan niwarqa: 18 ‘Kunan g Ge´ 10:13, 14
jaywaykusaj Hesbonpi tiyakoj
pasankichej Moab jallpanta, amorreospa reyninku Sehonta. i
Paywan maqanakamuspa
2:13 1 Chayri “Zered wayqota”. 2:15 h Nu´ 21:13
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Diospa 2:23 1 Sutikullantaj Creta. 2:24
´
makenqa”. i Nu´ 21:23 1 Chayri “Arnon wayqota”.
369 DEUTERONOMIO 2:25–3:2
jallpasninta japikanpuychej. CAP. 2 nispa. 32 Chaypacha Sehonqa
25 Kunanmantapacha kay a Ex
´
´
15:14 tukuy soldadosninwan
jallpa patapi tiyakojkunaj Ex 23:27 llojsimorqa, Jahazpi a
Dt 11:25
sonqonkuman churasaj Jos 2:9, 10 noqanchejwan maqanakoj.
´
qankunata manchachikuyta, 33 Jehova Diosninchejtaj payta
sinchi manchariyta ima. makisninchejman
Paykunaqa qankunamanta jaywaykuwarqanchej.
b Jos 13:15, 18
parlajta uyarispa manchariywan Jos 21:8, 37
Ajinamanta payta atiparqanchej,
kharkatitenqanku’,1a nispa. jinallataj qhari wawasninta,
´
26 ”Chanta Quedemot b chin tukuy soldadosnintapis.
jallpasmantapacha runasta 34 Chantataj tukuy
c Dt 20:10 llajtasninman yaykuykuspa
kacharqani Hesbonpi tiyakoj ˜
rey Sehonman miski simiwan thu nirarqanchej,
˜
kay jinata nimunankupaj: c wanuracherqanchejtaj
27 ‘Jallpaykita
˜ pasarichiwayku d Nu´ 21:21, 22 qharista, warmista, wawasta ima.
ari. Nanta cheqanta pasasqayku, Ni pita kausashajta
˜ saqerqanchejchu. b
ni panaman, nitaj lloqemanpis
wistuykuspa. d 28 Chayninta 35 Uywasnillankuta
e Ro 9:18
pasashaspaqa mikhunatapis, apakanporqanchej, jinallataj
yakutapis qolqewan chay llajtaspi kaj imastapis.
rantikususqayku. 36 Chaytaqa ruwarqanchej
Pasarichillawayku ari, f Nu´ 21:25 Aroermantapacha, c
29 imaynatachus Seirpi tiyakoj mayqenchus kashan
´
Esaujpa mirayninmanta Arnon mayu kantupi
kajkuna, jinallataj Arpi tiyakoj chaymantapacha, jinallataj
g Nu´ 32:33
moabitaspis pasarichiwarqayku Sl 135:10-12 chay mayu kantupi kaj
ajinata. Qankunapis  llajtamantapacha Galaadkama.
´ ˜ Mana mayqen ranchotapis
pasarichiwayku ari Jordan Pana lado
mayuta chimpanaykukama, a Nu´ 21:23, 24 puchucherqanchejchu.
´ Jue 11:20 Tukuy chaykunataqa
Jehova Diosniyku qowasqayku ´
chay jallpaman yaykunaykupaj’, Jehova Diosninchej
nispa. 30 Hesbonmanta rey makisninchejman
´ jaywaykuwarqanchej. d
Sehontajr ı, mana jallpasninta b Dt 20:16, 17
pasachiyta munawarqanchejchu, 37 Jinapis mana
´ qayllaykorqanchejchu
imaraykuchus Jehova
Diosniykichejqa saqellarqa ammonitaspa jallpasninkuman, e
c Dt 3:12 nitaj Jaboc mayu1 f
kullukunanta,1 sonqontapis Dt 4:47, 48
rumiyachinanta. e Ajinamanta Jos 13:8, 9 jallpasmanpis, nillataj
payta makisninchejman2 orqos chaynejpi kaj
jaywaykunanpaj, imaynachus llajtasmanpis. Manallataj
kunan kashan ajinata. f qayllaykorqanchejchu may
´ ´ d Sl 44:3 ´
31 ”Chanta Jehova lugaresmanchus Jehova
Diosqa niwarqa: Diosninchej ama rinanchejta
‘Sehontawan jallpasnintawan niwarqanchej chaykunamanpis.
´
3
e Dt 3:16 ”Chaymantaqa Bas an
makisniykichejman jaywaykuyta ˜
˜ Jue 11:15
Nanninta wicharerqanchej.
qallarini na. Kunanqa chay
jallpasninta japikanpuychej’, g Basanmanta rey Ogtaj tukuy
ejercitonwan llojsimorqa
2:25 1 Chayri “nacechikoj warmi jina f Nu´ 21:23, 24 noqanchejwan Edreipi
nanaywan kanqanku”. 2:30 1 Chayri  ´
maqanakoj. g 2 Jehova Diostaj
“terco kananta”. 2 Hebreo parlaypeqa CAP. 3
nin, “makisniykiman”. g Nu´ 21:33-35 2:37 1 Chayri “Jaboc wayqo”.
DEUTERONOMIO 3:3-14 370
´
niwarqa: ‘Ama paytaqa CAP. 3 Sirion nej kanku, amorreostaj
manchachikuychu. Noqa payta a Nu´ 32:33 Senir nej kanku. 10 Tukuy
makisniykiman jaywaykusaj, Dt 29:7, 8 chay pata pampaspi kaj
Jos 13:29, 30
jinallataj tukuy ejercitonta, llajtasta, tukuy Galaadta,
tukuy jallpasnintapis. Basantawan japikaporqanchej,
´ ´ ´
Imaynatachus Hesbonpi tiyakoj Saleca llajtakama chanta Edrei
amorreospa reyninku Sehonta llajtakama. a Chay llajtasqa
ruwarqanki, ajinallatataj b Le 27:29 Basanmanta rey Ogpa
paytapis ruwanki’, nispa. kamachiyninpi karqanku.
´
3 Ajinata Jehova Diosninchejqa 11 Refaimkunamantaqa
˜
Basanmanta rey Ogtapis Basanmanta rey Ogllana
makisninchejman c Le 18:25
qhepakorqa. Pampakuna
jaywaykuwarqanchej, cajonnenqa1 fierromanta2
tukuy ejercitontawan khuska. ruwasqa karqa. Chay cajonnenqa
Noqanchejqa paykunata largonman miderqa tawa metros,
˜
wanuracherqanchej, anchonmantaj casi iskay
mana pitapis kausashajta d Nu´ 32:33 metros.3 Chaytaj kunankama
´
saqerqanchejchu. 4 Chanta kakushan ammonitaspa llajtanku
tukuynin llajtasninta Rabapi. 12 Chaypachaqa kay
japikaporqanchej, ni ujta jallpasta japikaporqanchej,
´
puchuchispa. Tukuyninpi e Jos 12:1, 2 Arnon mayu chaypi kaj Aroer
japikaporqanchej 60 llajtasta,  llajtamantapacha, b Galaad
tukuy Argob jallpaspi llajtasta, ˜ orqospa khuskanninkama.
Pana lado
mayqenkunachus Basanmanta a Nu´ 21:33 Chaypi kaj llajtastataj
rey Ogpa kamachiyninpi qorqani rubenitasman,
karqanku chaykunata. a gaditasmanwan. c
5 Chay llajtasqa karqanku 13 Manasespa khuskan
jatuchaj perqaswan ayllunmantaj1 qorqani Galaad
b Nu´ 32:34 orqosmanta khuskanta,
muyuykusqas, punkusniyoj,
´ jinallataj rey Ogpa
trancanasniyoj ima. Chanta
kallarqataj mana perqawan kamachiyninpi kaj tukuynin
´
muyuykusqa ashkha ranchospis. Basan jallpastapis. d Basanpi
6 Tukuy chaykunatataj c Nu´ 32:33 kaj tukuynin Argob jallpasqa
chinkacherqanchej, b rejsisqa karqa refaimkunaj
imaynatachus Hesbonmanta jallpasninku jina.
´
rey Sehonta ruwarqanchej 14 ”Manases ayllumanta
ajinata. Chinkacherqanchej Jairqa, e tukuynin Argob
d Nu´ 32:39
tukuynin llajtasta, Jos 13:29-31 jallpasta f japikaporqa,
˜ guesuritaspa jallpasninkoj
wanuracherqanchejtaj qharista, 1Cr 5:23
warmista, wawasta ima. c kantusninkama, jinallataj
´
7 Chanta tukuy uywasninkuta maacatitaspa g jallpasninkoj
apakanporqanchej, jinallataj kantusninkama. Chay Basanpi
chay llajtaspi kaj imastapis. e 1Cr 2:22 kaj ranchostataj kikin
8 ”Chaypacha
japikaporqanchej amorreospa 3:11 1 Chayri “Cajonta churana
´
patillanqa”. 2 Icha nillanmantaj “yana
iskaynin reyesninkoj
rumimanta”. 3 Hebreo parlaypeqa nin,
jallpasninkuta, d “largonman miderqa jisqon codos,
´ f Dt 3:4
mayqenkunachus Jordan anchonmantaj tawa codos”. Uj codoqa
jallpaspi kashanku chaykunata, ´
´ 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
Arnon mayumantapacha nisqata leeriy. 3:13 1 Uj aylloqa
´
Hermon orqokama. e uj familiamanta miraj ashkha
9 Sidoniosqa chay orqota g Jos 13:13 familias kanku.
371 DEUTERONOMIO 3:15-28
´
sutinwan suticharqa Havot-Jaır1 CAP. 3 paykunatapis qankunata jina
nispa. a Kunankamapis chay a Nu´ 32:40, 41 samarichinankama. Chantaraj
sutillawanpuni rejsisqa kashan. qankunaqa kutinpunkichej
15 Galaadtaqa Makirman b b Nu´ 32:39 qorqaykichej chay jallpasman’, a
qoporqani. 16 Rubenitasman, Jos 17:1 nispa.
gaditasmanwantaj c qorqani
´ 21 ”Chaypacha Josueman b
Galaadmantapacha Arnon c Nu´ 32:33 kayta kamacherqani: ‘Qanqa
mayukama. Chaypa lindenqa1 ˜
´ Jos 22:9 nawisniykiwan rikorqanki
khuskan mayunta rishan. Chanta ´
imatachus Jehova Diosninchej
qollarqanitaj Jabockama, d Nu´ 34:11, 12 kay iskay reyesta ruwasqanta.
chayqa kashan ammonitaspa ´
Ajinallatataj Jehova Diosqa
lindenkuwan tinkuypi. ruwanqa mayu chimpapi kaj
e Nu´ 32:20-22
17 Paykunaman qollarqanitaj nacionesta, reyesnintapis. c
´ ´ 
Araba jallpasta, Jordan mayuta, ˜ 22 Ama paykunataqa
Pana lado
jinallataj chay mayu kantoj inti manchachikunkichejchu,
llojsimuynin ladopi jallpastapis, a Jos 1:14, 15 ´
´ ´ Jos 22:4, 8 imaraykuchus Jehova
Kineret qochamantapacha Araba Diosniykichejqa qankunarayku
qochakama, nisunman maqanakonqa’, d nispa.
b Nu´ 11:28
Kachi qochakama.1 Chayqa ´ 23 ”Chaypachallataj
´ Nu 14:30
´
kashan Pisga kinraykuna2 ´
Nu 27:18 Jehova Diosmanta rogakuspa
kuchupi, inti llojsimuy ladopi. d ˜
manakorqani: 24 ‘Tukuyta
18 ”Chay kuti noqaqa chay c Jos 10:25
˜
Kamachej Senor Jehova Diosnıy,
´ ´
iskay ayllus khuskanniyojman qanqa noqaman rikuchiwarqanki
´
kamacherqani: ‘Jehova ´ jatun kayniykita, atiyniyoj
d Ex 14:14
Diosniykichejqa qankunaman ´
Ex 15:3 makiykitawan. e Mana waj dios
kay jallpasta qopusunkichej, Dt 1:30 kanchu ruwasqasniykita jina
chaypi tiyakunaykichejpaj. Dt 20:4
ruwajqa, ni cielopipis ni kay
Jos 10:42
Kunanqa tukuy mana jallpa patapipis. f 25 Ama jina
manchachikoj qharis ´
´ kaspa Jordan mayuta
armasniykichejta oqharikuspa, e Ex 15:16
chimparichillaway ari.
Dt 11:2 ´
israelita hermanosniykichejpa Rikuyta munani Jordan mayu
˜
naupaqenkuta mayuta ´ chimpapi kaj sumaj jallpasta,
chimpankichej. e f Ex 15:11
jaqay kachitu orqosta,
19 Qorqaykichej chay 2Sa 7:22
1Re 8:23
´
Lıbano orqostapis’, g nispa.
llajtaspeqa qhepakonqanku ´ ´
Sl 86:8
26 Jehova Diostajr ı
warmisniykichej, wawasniykichej, Jer 10:6, 7
qankunarayku noqawan
uywasniykichej ima. Noqaqa ˜
´ phinasqallapuni kasharqa, h
yachani may chhika uywasniyoj g Ex 3:8
nitaj uyariwarqachu.
kasqaykichejta. 20 Qankunaqa Dt 1:7 ´
Dt 11:11, 12 Manachayqa Jehova niwarqa:
israelita hermanosniykichej
´ ‘Ama rabiachiwaychu.
Jordan mayu chimpapi ˜
h Nu´ 20:12 Amana chaymanta ujtawan
jallpasta japikunankukama ´
´
Nu 27:13, 14 parlawaychu. 27 Pisga loma
maqanakamunkichej,
´ Dt 4:21 pataman i wicharispa
mayqentachus Jehova Sl 106:32
qhawarimuy inti yaykuy ladota,
Diosniykichej paykunaman
´ norte ladota, sur ladota,1
qonqa chayta, Jehova Dios i Nu´ 27:12 inti llojsimuy ladotawan. Chay
´ ˜
3:14 1 Havot-Jaır suteqa niyta munan jallpasta nawisniykiwanpuni
´
Jairpa toldosniyoj ranchosnin. 3:16 j Dt 34:1, 4 rikumuy. Imaraykuchus Jordan
1 Linde: waj lugarespi ninku lindero. mayutaqa mana chimpankichu. j
3:17 1 Chay Kachi qochaqa sutikun
˜ ´ k Nu´ 27:18-20
28 Josueta k cuentaykimanta
Wanusqa qocha. 2 Chayri “Pisga Dt 1:38
faldas”. Dt 31:7 3:27 1 Chayri “pata ladota, ura ladota”.
DEUTERONOMIO 3:29–4:12 372
churay, payta sonqochay, CAP. 3 juntaychej. a Ajinamanta
kallpachaytaj, imaraykuchus a Jos 1:1, 2 waj llajtayoj runasqa chay
paymin mayuta chimpanqa a kamachiykunamanta parlajta
israelitasta pusaspa. Paymin b Dt 4:45, 46 uyarispa, yachanqanku
jallpasta paykunaman qonqa, Dt 34:5, 6 may yachayniyoj, b sumaj
mayqentachus rikumunki 
yuyayniyojtaj c kasqaykichejta.
chayta’, nispa. 29 Tukuy chay CAP. 4 Nenqankutaj: ‘Kay jatun
imasqa mayu chaypi c Le 18:5 nacionmanta runasqa may
tiyakushajtinchej karqa, yachayniyoj kanku, sumaj
Bet-Peor chimpapi. b d Dt 12:32 yuyayniyojtaj’, d nispa.

4
Pr 30:5, 6
”Kunanqa israelitas, Ap 22:18, 19 7 ¿Mayqen jatun nacionpa
uyariychej kay diosesnintaj qayllankupi
kamachiykunata, kay leyestapis, e Nu´ 25:5, 9 kashanku, imaynatachus
´
mayqenkunatachus Sl 106:28 Jehova Diosninchej
Os 9:10 qayllanchejpi kashan ajinatari?
yachachishaykichej 1Co 10:7, 8 ˜
kasukunaykichejta Payqa manakojtinchej
chaykunata, ajinamanta ama uyariwanchejpuni. e 8 ¿Mayqen
˜ f Le 26:46
´ jatun nacionpatapis tiyapunchu
wanunaykichejpaj, c jallpastataj Nu 30:16
´
japikapunaykichejpaj, Nu 36:13 cheqan kamachiykunas, leyespis
˜ Dt 6:1 kay tukuynin Leyta qoshaykichej
mayqenkunatachus naupa 
´ jinaqa? f
tatasniykichejpa Diosnin Jehova ˜
Pana lado
qosonqachej chaykunata. 9 ”Chayrayku qankunaqa
a 1Re 2:3
2 Imatachus kamachishaykichej allinta qhawarikuychej.
chaymanqa ama imatapis Ama qonqapuychejchu
b Sl 119:98, ˜
yapankichejchu, nitaj imatapis 100 imastachus nawisniykichejwan
pisiyachinkichejchu. d rikorqankichej chayta, nitaj
Qankunaqa juntaychej c Sl 111:10 tukuy kausayniykichejpi chay
´
Jehova Diosniykichejpa imas sonqoykichejmanta
kamachiykunasninta, d 1Re 4:34
karunchakuchunchu. Chantapis
mayqenkunatachus 1Re 10:4-7 chaytaqa wawasniykichejman,
willashaykichej chaykunata. Da 1:19, 20 allchhisniykichejmanpis
˜
3 ” Nawisniykichejwan willaychej. g 10 Horebpi
´
e Ex 25:8 ´
rikorqankichej imatachus Jehova Diosniykichejpa
´ Le 26:12 ˜
Jehova Dios ruwasqanta naupaqenpi kashajtiykichej,
Dt 5:26 ´
Baal Peor nisqa diosta e 2Sa 7:23 Jehova Diosqa niwarqa:
´ ‘Tukuy israelitasta tantapuway
yupaychajkunata. Jehova
Diosniykichejqa qankuna f Sl 147:19, 20 nisqasniyta uyarinankupaj, h
ukhumanta chay runasta ajinamanta tukuy kausayninkupi
chinkacherqa. 4 Chaywanpis g Ge´ 18:19 noqata manchachikuyta
´
´ Dt 6:6, 7 yachakunankupaj, i chanta
tukuy pikunachus Jehova
Diosniykichejman kaskasqa ´
wawasninkumanpis chayta
kankichej chaykunaqa h Ex 19:9 yachachinankupaj’, j nispa.
kausakushankichejraj. ´
11 ”Qankunaqa orqo
5 Noqa yachacherqaykichej i Ex 20:20 kuchuman chimparqankichej.
Dt 5:29
Diospa kamachiykunasninta, Chay orqomantataj nina lauray
´
leyesninta f ima, Jehova Dios llojserqa, cielokamapunitaj
j Pr 22:6
kamachiwasqanman jina. Ef 6:4 chayarqa, yana phuyustaj
Ajinamanta qankuna manchayta laqhayaykamorqa. k
´
chaykunata kasukunaykichejpaj ´
k Ex 19:18 12 Jehova Diostaj chay nina
may jallpastachus Heb 12:18, 19 ukhumanta parlamusorqachej. l
japikapunkichej chaypi. 6 Chay Qankunaqa chay parlasqanta
kamachiykunataqa sumajta l Dt 9:10 uyarerqankichej,
373 DEUTERONOMIO 4:13-26
´
chaywanpis paytaqa mana CAP. 4 20 Jehova Diosqa qankunata
rikorqankichejchu, a a Isa 40:18 orqhomusorqachej Egiptomanta,
parlamusqallanta Jn 1:18 mayqenchus fierro unuyachina
Jn 4:24
uyarerqankichej. b 13 Chaypi horno jina chaymanta,
Diosqa trato ruwasqanta ´
b Ex 20:22 ajinamanta paypa llajtan
willasorqachej, c kanaykichejpaj,1a imaynachus
´
kamachisorqachejtaj chayta c Ex 19:5 kunan kashankichej ajina.
juntanaykichejta. Chay tratoqa Dt 5:2
21 ”Chaywanpis
Chunka Kamachiykuna1
Dt 9:9 ´
Heb 9:19, 20 Jehova Diosqa qankunarayku
kanku. d Chaytataj payqa iskay ˜
noqawan phinakorqa, b juraspataj
palta rumispi2 qhelqarqa. e d Ex
´ ´
´ ´
20:1 niwarqa Jordan mayuta
14 Chaypachallataj Jehova Ex 34:28
Dt 10:4 mana chimpanayta, nitaj
Diosqa kamachiwarqa sumaj jallpamanpis yaykunayta,
qankunaman yachachinayta ´ ´
e Ex
´
24:12 mayqentachus Jehova
kamachiykunasninta, Ex 31:18 Diosniykichej
´
Ex 32:19
leyesnintawan, qankuna chayta ´
Ex 34:1 herenciaykichejpaj qosonqachej
juntanaykichejpaj may chayman. c 22 Noqaqa kay
´ ˜
jallpatachus japinkichej chaypi. f Ex 20:4 cheqapi wanupusaj,
´
15 ”Maypachachus Dt 27:15
nitaj Jordan mayuta
´ Isa 40:18
Jehova Diosqa Horebpi nina Hch 17:29 chimpasajchu. d Qankunalla
ukhumanta parlamusorqachej 1Co 10:14 chay mayuta chimpaspa sumaj
chaypacha, qankunaqa mana jallpasta japikamunkichej.
g Dt 5:8
payta rikorqankichejchu. Ro 1:22, 23 23 Allinta qhawarikuychej,
Chayrayku allinta qhawakuychej. pajtataj qonqawajchej
´
16 Pajtataj ima millaytapis h 1Sa 5:4 Jehova Diosniykichej
ruwashawajchej santosta qankunawan trato ruwasqanta. e
ruwakuspa. Ama ima i Dt 17:2, 3 Ama imaman rijchakoj
2Re 17:16
santotapis chayri waj imastapis Eze 8:16 santotapis ruwakunkichejchu,
yupaychanaykichejpaj  mayqenkunatachus
˜ ´
ruwakunkichejchu, ni qhariman Pana lado Jehova Diosniykichej ama
´ ruwakunaykichejta nisorqachej
rijchakojta, nitaj warmiman a Ex 19:5
´
rijchakojtapis, f 17 nillataj kay chaykunata. f 24 Jehova
jallpapi animalesman b Sl 106:32 Diosniykichejqa tukuy imata
rijchakojta, nitaj pisqosman ruphaykoj nina jina. g
c Nu´ 20:12
rijchakojtapis. g 18 Amallataj Dt 31:1, 2
Payqa payllata yupaychanata
ruwakunkichejchu kay jallpapi munaj Dios. h
˜
qhatatakoj animalesman d Dt 3:27 25 ”Sichus wawasniyojna,
˜
rijchakojta, nitaj yakupi ´ allchhisniyoj na kaspa,
pescadosman rijchakojtapis. h e Ex 24:3 japinkichej chay jallpapi
˜
19 Cielopi intita, killata, ´ unaytana tiyakuspa, mana allin
f Ex 20:4
estrellasta, imaschus cielopi kan kajta ruwankichej chayri ima
tukuy chaykunata qhawarispaqa, ´ santotapis ruwakunkichej
g Ex 24:17 ´
ama sonqoykichejwan Dt 9:3 chayqa, i Jehova Diosniykichejpa
Heb 12:29 ˜
aysachikunkichejchu naupaqenpi juchallikunkichej,
˜
qonqoriykukuspa chaykunata h Ex
´
20:5
paytataj phi nachinkichej. j
sirvinaykichejpaj. i ´
Ex 34:14 26 Sichus chayta ruwankichej
´ ´
Chaykunataqa Jehova Nu 25:11 chayqa, cielotawan kay
Lu 10:27
Diosniykichej ruwarqa kay jallpatawan testigota jina
jallpa patapi tukuy runaspaj. i Jue 18:30 churaspa kayta niykichej,
2Re 21:1, 7
4:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Chunka 4:20 1 Chayri “paypa herencian
Palabras”. 2 Chayri “losa rumispi”. j 2Re 17:16, 17 kanaykichejpaj”.
DEUTERONOMIO 4:27-38 374
qankunaqa usqhayllata CAP. 4 kantunmanta ujnin kantunkama.
chinkachisqa kankichej a Le 18:24, 28 ¿Maykajllapis kay jina jatun
´
Jordan mayu chimpa Le 26:27, 32 imas karqachu? ¿Maykajllapis
jallpasmanta, maymanchus kaykunamanta uyarikorqachu? a
tiyakoj rishankichej chaymanta. b Dt 28:64
Ne 1:8
33 ¿Kanchu mayqen llajtallapis
Mana unaytachu chay nina ukhumanta Diospa
˜
jallpaspi tiyakunkichej, c Dt 28:62 parlamusqanta mana wanuspalla
manachayqa enteroykichej qankuna jina uyarejqa? b
chinkachisqa kankichej. a d Dt 28:15, 36 34 ¿Diosqa waj nacionmanta
´
27 Jehova Diosqa tukuy Jer 16:13 uj nacionta orqhorqachu
´
Eze 20:39
llajtasman taqarasonqachej. b paypata kananpaj? Jehova
May nacionesmanchus Diosniykichejqa qankunallata
´ e Dt 30:1-3
Egiptomanta orqhomusorqachej
Jehova Dios wijchusonqachej Dt 30:8-10
˜ castigosta1 apachimuspa,
chaypitaj, uj chhikallana 1Re 8:48, 49
´ ˜
qhepakunkichej. c 28 Chaypitaj Jer 29:13 chant a se naleswan,
Joe 2:12
qankunaqa sirvinkichej milagroswan, c maqanakuywan, d
runaj makinwan ruwasqa f 2Cr 15:4, 15
atiyniyoj makinwan, e kallpayoj
santosta, d kullumanta makinwan, mancharina imaswan f
rumimanta ruwasqasta, ima. Qankunataj chaytaqa
g 2Cr 33:13 ˜
mana rikojkunata, Ne 1:9 kikin nawisniykichejwan
mana uyarejkunata, rikorqankichej. 35 Chay
´
mana mikhojkunata, h Ex 34:6 imastaqa rikuchisorqachej
Dt 30:3 ´
nitaj muskhejkunata. 2Cr 30:9
Jehova Dioslla cheqa Dios1
kasqanta yachanaykichejpaj. g
29 ”Chaywanpis Ne 9:31
Isa 54:7 Paymanta wajqa
sichus chaypi kashaspa
´ Isa 55:7 mana kanchu. h 36 Payqa
Jehova Diosniykichejta tukuy
cielomantapacha parlasqanta
sonqoykichejwan, tukuy i Le 26:42
uyarichisorqachej cheqan
kausayniykichejwan1 e  ˜
˜ nanman kutirichisunaykichejpaj.
maskankichej chayqa, payta Pana lado
Kay jallpapitaj may jatun nina
tarinkichej. f 30 Tukuy chay a Sl 44:1
laurayninta rikuchisorqachej,
imas qhatirisusqaykichejmanta qankunataj chay nina
may llakiypi kashaspaqa, b Dt 5:26
ukhumanta parlamusqanta
´
Jehova Diosniykichejman ´ uyarerqankichej. i
kutirikunkichej, nisqantataj c Ex 7:3 ˜
´ 37 ”Payqa naupa
uyarinkichej. g 31 Jehova ´ tatasniykichejta munakorqa,
d Ex 15:3
Diosniykichejqa khuyakoj mirayninkutataj ajllakorqa. j
Dios. h Payqa mana ´
e Ex 13:3 Chayrayku qankunata
saqerparisonqachejchu, Egiptomanta pusamusorqachej,
nitaj chinkachisonqachejchu, f Dt 26:8 maypachachus jatun atiyninwan
˜
nillataj qonqanqachu naupa Sl 78:43-51 orqhomusorqachej chaypacha.
tatasniykichejwan tratota ˜
´ 38 Payqa naupaqeykichejmanta
ruwasqantapis. i g Ex 6:7
wijchorqa qankunamanta
32 ”Kunanqa ama jina kaspa ´ aswan jatuchaj nacionesta,
h Ex 15:11
tapurikuychej imaynachus aswan atiyniyojkunatataj.
˜ Dt 32:39
naupa tiempos kasqanta, 1Sa 2:2 Ajinamanta jallpasninkuman
niraj qankuna kashajtiykichej Isa 45:18 yaykuchisunaykichejpaj, chay
Mr 12:32
Dios kay jallpapi runata jallpasninkutataj herenciata jina
ruwasqanmantapacha. i Ex
´
19:18
japikapunaykichejpaj,
Tapukuychej cieloj ujnin ´
Ex 20:22 imaynachus kunan kashan
4:29 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”. j Dt 10:15 4:34 1 Chayri “pruebasta”. 4:35
Glosariopi alma nisqata leeriy. Sl 105:6 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
375 DEUTERONOMIO 4:39–5:6
˜
ajina. a 39 Chayrayku kunanqa CAP. 4 llojsimusqankumantana. a
´
kayta yachaychej, amataj ´
a Ex 23:28 47 Chant a jallpasninta
´ Dt 7:1
qonqapuychejchu Jehova Dioslla japikaporqanku, jinallataj
Dt 9:1
cheqa Dios kasqanta cielopipis Jos 3:10 Basanmanta rey Ogpa b
kay jallpapipis. b Mana waj dios jallpasnintapis.
kanchu. c 40 Juntaychej b 2Cr 20:6 Chay iskay amorreo reyesqa
´
kay kamachiykunata, kay Jordan mayoj inti llojsimuynin
c Isa 44:6
leyestapis, mayqenkunatachus ladopi tiyakorqanku.
kunan kamachishaykichej d Ge´ 48:3, 4 48 Jallpasninkoqa karqa
´
chaykunata. Ajinamanta allin Arnon mayu kantupi
e Nu´ 35:14 ´
risonqachej qankunata, jinallataj Aroermantapacha, c Siyon
´
wawasniykichejtapis, unaytataj f Nu´ 35:22-24 orqokama, nisunman Hermon
´ ´
kausakunkichej Jehova orqokama. d 49 Chant a
´
Diosniykichej qosonqachej g Nu´ 35:11, 25 kallarqataj Jordan mayoj inti
Dt 19:4, 5
chay jallpaspi”, d nispa. llojsimuynin ladopi tukuynin
´
41 Chay kuti Moisesqa kinsa h Jos 21:8, 36 Arab a jallpamantapacha
´
pakakuna llajtasta ajllarqa Araba qochakama,1 mayqenchus
´ ´
Jordan mayoj inti llojsimuynin i Jos 21:8, 38 kashan Pisga kinraykuna2
ladopi. e 42 Sichus pipis j Jos 21:27
kuchupi chaykama. e
runa masinta mana munaspalla
˜
wanuchinman, nitaj payta k Jos 20:8, 9 5 Moisesqa tukuy israelitasta
tantachispa nerqa:
chejnikuspachu chayqa, f chay “Israelitas, uyariychej kay
l Dt 17:18
runaqa ujnin pakakuna llajtaman Dt 27:2, 3 kamachiykunata, kay
ayqekunan tiyan ama paypis ´
Gal 3:24 leyestapis, mayqenkunatachus
˜
wanuchisqallataj kananpaj. g kunan willasqaykichej chayta.
43 Chay pakakuna llajtasqa m Le 26:46
Chaykunataqa allinta rejsiychej,
Dt 4:1 ´
kaykuna kanku: pata pampapi,
´ kasukuychejtaj. 2 Jehova
chin jallpapi Bezer h llajtaqa n Dt 1:5 Diosninchejqa noqanchejwan
´ Dt 3:29
Rub en ayllupaj,1 Galaadpi uj tratota Horebpi ruwarqa. f
´ ˜
Ramot i llajtataj Gad ayllupaj,
´ o Nu´ 21:26 3 Jehova Diosqa mana naupa
Basanpi Gol an j llajtataj  tatasninchejwanchu chay
´
Manases ayllupaj. k ˜
Pana lado tratota ruwarqa, manachayqa
44 Kay Leyta l Moisesqa a Nu´ 21:23, 24 noqanchejwan, pikunachus
israelitasman qorqa. kaypi kashanchej chaykunawan.
b Nu´ 21:33 ´
45 Kaykuna kanku 4 Jehova Diosqa orqopi
Dt 3:4
Diospa yuyarichisqasnin, nina ukhumanta uyapura
kamachiykunasnin, leyesnin c Dt 2:36 parlamusorqachej. g
ima, mayqenkunatachus Dt 3:12 5 Chaypacha noqaqa
Moisesqa israelitasman chay chaupipi kasharqani,
d Dt 3:8, 9 ´
qorqa Egiptomanta Jehova Diospa parlamusqanta
´
llojsimusqankutawan e Dt 3:16, 17 uyarispa, Jehova Diospa
chaykuna. m 46 Chayta qorqa Dt 34:1 nisqasninta qankunaman
´ 
Jordan qayllapi, Bet-Peor willanaypaj. h Qankunaqa ninata
chimpa mayupi, n amorreospa CAP. 5 manchachikuspa mana orqoman
´
reyninku Sehonpa jallpasninpi. f Ex 19:5 wicharerqankichejchu. i
Heb 9:19, 20
Sehonqa tiyakorqa Hesbonpi, o Diosqa nerqa:
´
paytaqa Moiseswan ´
g Ex 19:9, 18 6 ”‘Noqa Jehova Diosniyki
israelitaswan atiparqanku Hch 7:38 kani, noqa Egiptomanta
Egiptomanta ´
h Ex 20:19 ´
´
Gal 3:19 4:49 1 Chay Araba qochaqa sutikun
4:43 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ˜
Kachi qocha, Wa nusqa qocha.
´ ´
ashkha familias kanku. i Ex 19:16 2 Chayri “Pisga faldas”.
DEUTERONOMIO 5:7-22 376
orqhomorqayki, maypichus CAP. 5 wawayki, ni warmi wawayki,
´
esclavo karqanki chaymanta. a a Ex 13:3
´
ni qhari kamachiyki, ni warmi
7 Ama ni jaykaj waj diosniyki Ex 20:2
´ kamachiyki,1 ni toroyki,
b Ex 20:3-6
ni burroyki, nitaj mayqen
kachunchu noqamanta wajqa. b 2Re 17:35
8 ”’Ama ima santotapis c c Le 26:1
uywaykipis, nillataj llajtaykipi
chayri waj imastapis Dt 4:15, 16 tiyakoj forasterospis. a
ruwakunkichu Dt 4:23 Qhari kamachiyki, warmi
Dt 27:15
yupaychanaykipaj, ni cielopi Hch 17:29 kamachiykipis qan jinallataj
kajman rijchakojta, ni kay d
´
Ex 23:24 samarikuchun. b 15 Yuyarikuy
jallpapi kajman rijchakojta, 1Co 10:14
´
qanpis Egipto jallpapi esclavo
nillataj yakuspi kajman e Ex 34:14 kasqaykita, chaymantaqa
Dt 4:24 ´
rijchakojtapis. 9 Ama Isa 42:8
Jehova Diosniyki orqhomusorqa
chaykunaman qonqorikunkichu, Mt 4:10 atiyniyoj makinwan, kallpayoj
´
nitaj chaykunata sirvinaykipaj f Ex 34:6, 7 makinwan ima. c Chayrayku
´ ´
aysachikunkichu. d g Ex 22:28 Jehova Diosniykeqa
´ Le 19:12
kamachisorqa samarikuna
Noqa Jehova Diosniykeqa h
´
Ex 20:7
munani noqallata Le 24:16 punchayta ruwanaykita.
yupaychanawankuta. e i
´
Ex 16:23
´
16 ”’Tataykita,
Noqata chejnikuwajkunataqa Ex 20:8-10
´ mamaykitawan respetay, d
Ex 31:13 ´
castigani. Tataspa ´ imaynatachus Jehova
j Ex 34:21
juchasninkumantaqa k
´
Ex 16:29
Diosniyki kamachisorqa
wawasninkuta castigani, l Ne 13:15 ajinata, ajinamanta unayta
´ kausakunaykipaj, allintaj
chant a allchhisninkuta, 
allchhisninkoj wawasninkutapis. f ˜
Pana lado risunanpaj ima jallpatachus
´
10 Khuyakunitaj1 ´
a Ex 23:12 Jehova Diosniyki qosonqa
pikunachus munakuwanku, b Dt 10:17 chaypi. e
kamachisqaytapis kasuwanku Ef 6:9 17 ”’Ama runata
´
c Ex 6:6 ˜
chaykunata, wawasninkoj wanuchinkichu. f
˜ Dt 4:34
wawasnintapis wi naypaj d
´
Ex 21:15
18 ”’Ama
khuyakuni. Le 19:3 qhenchachakunkichu. g
11 ”’Ama qhasi manakajta Dt 27:16 19 ”’Ama suwakunkichu. h
´ Pr 1:8
oqharinkichu Jehova Diosniykej Mr 7:10 20 ”’Ama runa masiykej
´ ´
sutintaqa. g Jehova Diosqa e Ex 20:12 contranta llullakuspa
castiganqapuni pichus sutinta Ef 6:2, 3 declarankichu. i
´
f
qhasi manakajta oqharejtaqa. h Ge 9:6
´
Ex 20:13
21 ”’Ama munapayankichu
12 ”’Samarikuna ´
Nu 35:20, 21 runa masiykej warminta. j
punchaytaqa ruwankipuni Mt 5:21 Amallataj munapayankichu
´ Ro 13:9
Jehova Diosniyki ´ runa masiykej wasinta,
g Ex 20:14
kamachisusqanman jina, 1Co 6:18 ni jallpanta, ni qhari
ajinamanta chay punchayqa Heb 13:4
´
kamachinta, ni warmi
paypaj taqasqallapuni kananpaj. i h Ex 20:15 kamachinta, ni wakanta,
Le 19:11
13 Sojta diasta trabajanki, chay Pr 30:8, 9
ni burronta, nitaj imantapis’. k
´
diaspi tukuy ima ruwanaykita 1Co 6:10 22 ”Jehova Diosqa orqopi
´
ruwanki. j 14 Qanchis kaj diar ı Ef 4:28
´ tantasqa kashajtiykichej
´ i Ex 20:16
Jehova Diosniykipaj samarikuna ´
Ex 23:1
chay kamachiykunata1 may
punchay kanqa. k Chay diaqa ama Le 19:16 jatunmanta parlaspa tukuy
trabajankichu, l ni qan, ni qhari Dt 19:16-19 qankunaman willasorqachej.
Pr 6:16, 19
Pr 19:5
Payqa nina ukhumanta
5:10 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan
j Mt 5:28
mana tukukoj munakuy, mana tukukoj k
´
Ex 20:17
5:14 1 Chayri “ni sirvienteyki,
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj Lu 12:15 ni sirvientayki”. 5:22 1 Hebreo
munakuy nisqata leeriy. Ro 7:7 parlaypeqa nin, “chay palabrasta”.
377 DEUTERONOMIO 5:23–6:2
parlamusorqachej, CAP. 5 chayrayku Jehovaqa niwarqa:
´
phuyu ukhumanta, laqha a Ex 19:9, 18 ‘Noqa uyarini imatachus
ukhumanta ima. a Chay israelitas nisusqankuta.
˜
kamachiykunamanqa manana Allinta chaytaqa nishanku. a
´
imatapis yaparqachu. Chaytataj b Ex
´
24:12 29 Allin kanman ajinallapuni
iskay palta rumispi1 qhelqaspa Ex 31:18
Dt 4:12, 13
sonqonku kanan, noqata
noqaman jaywawarqa. b manchachikunawankupaj, b
23 ”Maypachachus orqopi kamachiykunasniytapis
nina laurarerqa c chaypacha, ´
c Ex 20:18 kasukunankupaj, c ajinamanta
qankunaqa laqha ukhumanta Heb 12:18, 19 paykunata, wawasninkutapis
Diospa parlamusqanta ˜
wi naypaj allin rinman. d
uyarerqankichej.
´
30 Kunanqa rispa
Uyarisqaykichejtawantaj sapa d Ex 24:17 paykunata nimuy:
ayllumanta1 kamachejkuna, “Toldo wasisniykichejman1
kurajkuna ima noqaman kutipullaychej”, nispa.
´
qayllaykamuwarqanku. e Dt 4:33, 36 31 Qantajrı noqawan kaypi
24 Paykunawantaj qhepakuy. Noqa willasqayki
´
nichiwarqankichej: ‘Jehova ´ tukuy kamachiykunasniyta,
Diosninchejqa rikuchiwayku f Ex 20:19
Heb 12:18, 19
leyesniyta, juiciopi
jatun kayninta, atiynintawan,  nisqasniytapis, paykunaman
noqaykoqa nina ukhumanta ˜ yachachinaykipaj. Paykunataj
Pana lado
parlamusqanta uyariyku. d chayta kasukunanku kanqa
a Dt 18:16, 17
Kunan yachayku Diosqa tiyakunankupaj qosaj chay
runaswan parlayta atisqanta, jallpaspi kashaspa’, nispa.
chay parlasqanta uyarejtaj 32 Kunan qankunaqa allinta
˜ b Dt 10:12
mana wanusqanta. e Job 28:28 ruwaychej imastachus
25 Kunanqa, ¿ima kajtataj Pr 1:7 ´
˜ Mt 10:28
Jehova Diosniykichej
wanusqaykuri? Kay chhikan 1Pe 2:17 kamachisunkichej chayta. e
ninaqa tukurparichiwasqayku. Ama wistuykuychejchu
´ ˜
Sichus Jehova Diosninchejpa ni panaman, nitaj lloqemanpis. f
parlasqanta uyarillasqaykupuni 33 Qankunaqa puriychej ima
˜ c Pr 4:4
˜ ´
chayqa, wanusqayku. Pr 7:2 nantachus Jehova Diosniykichej
26 Tukuy runasmanta, Ec 12:13
rikuchisorqachej chayninta. g
Isa 48:18
¿pitaj kausaj Diospa 1Jn 5:3 Ajinamanta kausanaykichejpaj,
parlamusqanta uyarerqari? chantapis allin risunaykichejpaj,
¿Pitaj nina ukhumanta Dios unaytataj kausakunaykichejpaj
˜
parlamusqanta mana wanuspalla d Sl 19:8, 11 ima jallpastachus
noqanchej jina uyarerqari? Snt 1:25
japikunkichej chaypi. h
27 Qanlla chimpaspa uyariy
´
imatachus Jehova Diosninchej
nenqa chayta. Chant a
´ e Dt 6:3, 25
6 ”Kaykuna kanku
´
Jehova Diosniykichejpa
willawasqayku imatachus Dt 8:1 kamachiykunasnin, leyesnin,
´ juiciopi nisqasninpis,
Jehova Diosninchej nisonqa
chayta, noqaykutaj uyarispa mayqenkunatachus
f Dt 12:32 kamachiwarqa qankunaman
chayta ruwasqayku’,1f nispa. Jos 1:7, 8
´ yachachinayta chaykuna.
28 ”Jehova Diostaj uyarerqa
imatachus niwasqaykichejta, Chaykunataqa kasukunkichej
g Dt 10:12
may jallpatachus japikunkichej
5:22 1 Chayri “losa rumispi”. 5:23 chaypi. 2 Ajinamanta
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj tukuy kausayniykichejpi
ashkha familias kanku. 5:27 h Dt 4:40
1 Ruwasqayku: waj lugarespi ninku Dt 12:28 5:30 1 Chayri “Carpa
ruwasajku. Ro 10:5 wasisniykichejman”.
DEUTERONOMIO 6:3-15 378
´
Jehova Diosniykichejta CAP. 6 9 Qhelqaychej wasi
manchachikunaykichejpaj a Ge´ 18:19 punkusniykichejpa sayanta
qankuna, wawasniykichej, Dt 4:9 kaspisninpi, llajta
allchhisniykichej ima. a punkusniykichejpipis.
´
Chantapis leyesninta, b Pr 3:1, 2 10 ”Jehova Diosniykichejqa
kamachiykunasninta ima pusaykusonqachej sumaj
kasukunkichej, c Dt 5:7 ˜
Isa 42:8
jallpaman, mayqentachus naupa
mayqenkunatachus Zac 14:9 tatasniykichej Abrahanman,
kamachishaykichej Mr 12:29, 32 Isaacman, Jacobman juraspa
chaykunata. Jinamanta unayta 1Co 8:6
qonanta nerqa chayman. a
kausakunaykichejpaj. b Chaypeqa sumaj jatuchaj
3 Israelitas, allinta uyariychej, d Dt 10:12
llajtas tiyan. Chaykunataqa
Dt 11:13
kasukuychejtaj kay Dt 30:6 mana qankunachu
kamachiykunata. Ajinamanta Mt 22:37 ruwarqankichej. b 11 Wasisqa
allin risonqachej lechewan tukuy ima kacha imaswan
miskiwan jinantin tiyan chay e Mr 12:30, 33 junta kanku. Chaykunatapis
jallpapi, chaypitaj ashkhata Lu 10:27
mana qankunachu
mirankichej, imaynatachus churarqankichej. Chay
˜ f Ge´ 18:19
naupa tatasniykichejpa Diosnin jallpasqa sumaj ukhu pozosniyoj
´ Dt 4:9
Jehova nisorqachej ajinata. Pr 22:6 kanku, chaykunatapis mana
4 ”Uyariychej israelitas, Ef 6:4 qankunachu allarqankichej.
´
Jehova Diosninchejqa, uj kata Chay jallpasqa uva huertasniyoj,
´ ´
Jehova Dioslla.1 c 5 Jehova g Dt 11:19 olivo sachasniyoj ima kanku,
Diosniykichejtaqa munakuychej chaykunatapis manallataj
tukuy sonqoykichejwan, h Dt 11:18 qankunachu plantarqankichej.
tukuy kausayniykichejwan,1 d  ˜
˜ Chay jallpaspina tiyakuspaqa
tukuy kallpaykichejwan2 ima. e Pana lado
sajsakunaykichejkama
6 Tukuy kay palabrastaqa a Ge´ 15:18
mikhunkichej. c 12 Chaypacha
sonqoykichejpi sumajta ´
pajtataj Jehova Diosta
japiychej. 7 Chaykunatataj b Jos 24:13
qonqapuwajchej. d Paymin
Sl 105:44
wawasniykichejman Egiptomanta orqhomusorqachej,
yachachiychej.1 f maypichus esclavos
c Dt 8:10
Kay kamachiykunataqa karqankichej chaymanta.
´
paykunaman willaychejpuni,
d Jue 3:7
13 Jehova Diosniykichejta
wasiykichejpi kashaspapis, manchachikuychej, e
˜
nanta purishaspapis, payta sirviychej. f Juraspapis
˜ e Dt 10:12
pu nuykushaspapis, Dt 13:4 paypa sutinpi juraychej. g
jatarishaspapis. g 14 Ama waj dioskunata
8 Kay kamachiykunataqa f Lu 4:8 yupaychankichejchu.
makisniykichejman Qayllaykichejpi kaj llajtaspa
wataykuychej g Jer 12:16 diosesninkutaqa amapuni
yuyarikunaykichejpaj, chantapis yupaychankichejchu. h
´
cintata jina frenteykichejman1 ´
h Ex 34:14 15 Jehova Diosniykichejqa
churakuychej. h qankuna ukhupi kashan.
´
´ i Ex 20:5 Payqa payllata yupaychanata
6:4 1 Chayri “sapan Jehova Dioslla”. Dt 4:24 munan. i Waj dioskunatachus
6:5 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”.
Glosariopi alma nisqata leeriy. 2 Chayri
yupaychankichej chayqa,
´
j Ex 32:9, 10
´
“tukuy ima kapususqaykichejwan”. 6:7 ´ Jehova Diosniykichejqa
Nu 25:3
1 Chayri “kutin kutita yachachiychej”, qankunawan sinchita
Dt 11:16, 17 ˜
“wawasniykichejpa sonqonkuman Jue 2:14 phinakonqa, j kay jallpa
churaychej”. 6:8 1 Hebreo parlaypeqa patamantataj
˜ chinkarparichisonqachej. k
nin, “nawisniykichej chaupiman”. k 2Re 17:18
379 DEUTERONOMIO 6:16–7:4
´
16 ”Ama Jehova CAP. 6 juraspa qonanta nerqa
´ ´
Diosniykichejta pruebaman a Mt 4:7 chayman. a 24 Chanta Jehova
churankichejchu, a imaynatachus Lu 4:12 Diosqa kamachiwarqanchej
´ 1Co 10:9
Mas a b lugarpi pruebaman kasukunanchejta tukuy
churarqankichej ajinataqa. ´ kay kamachiykunata.
b Ex 17:2, 7 ´
17 Tukuy sonqo kasukuychej Sl 95:8, 9 Jehova Diosninchejqa
´
Jehova Diosniykichejpa Heb 3:8, 9 kamachillawarqanchejtaj
kamachiykunasninta, payta manchachikunanchejta,
c Ge´ 15:18 ˜
yuyarichisqasninta, leyesninta ajinamanta wi naypaj
ima, mayqenkunatachus ´ allin rinawanchejpaj, b
d Ex 23:30
pay qosorqachej chaykunata. kausananchejpajtaj, c
´ ˜
18 Jehova Diospa naupaqenpi ´
e Ex 7:3
imaynachus kunan kashanchej
imachus cheqan, imachus allin ajinata. 25 Sichus tukuy
chayta ruwaychej. Ajinamanta kay kamachiykunata allinta
f Dt 4:34 ´
allin risonqachej, sumaj  kasukusunchej Jehova
jallpatataj japikapunkichej, ˜
Pana lado Diosninchej niwasqanchejman
´ ˜
mayqentachus Jehova Diosqa ´
a Ex 13:5 jina chayqa, paypa naupaqenpi
˜ cheqan runaspaj qhawasqa
naupa tatasniykichejman Dt 1:8
juraspa qonanta nerqa kasunchej’, d nispa.
´
chayta. c 19 Qankunaqa
7
b Sl 111:10 ”Jehova Diosniykichejqa
Pr 14:27
enemigosniykichejta pusasonqachej maypichus
˜
naupaqeykichejmanta jallpasta japikunkichej
´ c Le 18:5
wijchunkichej, Jehova Dios Dt 4:1 chayman. e Payqa
´ ˜
nisqanman jina. d Gal 3:12 naupaqeykichejmanta jatuchaj
20 ”Qhepaman nacionesta qharqonqa: f hititasta,
d Ec 12:13
wawasniykichej tapusonqachej: guirgaseosta, amorreosta, g
´ Ro 10:5
cananeosta, perizitasta,
‘¿Imat a niyta munan 
kay yuyarichiykuna, CAP. 7 heveosta, jebuseosta h ima.
kamachiykuna, leyespis, e Dt 31:3 Chay qanchis nacionesqa
´ qankunamanta aswan ashkha
mayqenkunatachus Jehova
´ kanku, aswan atiyniyojtaj. i
Diosninchej kamachisorqachej f Ex 33:2 ´
chaykunari?’, nispa. Jos 3:10 2 Jehova Diosniykichejtaj,
21 Qankunataj paykunaman paykunata qankunaman
g Ge´ 15:16 jaywaykusonqachej, paykunata
ninkichej: ‘Egiptopi faraonpa1
esclavosnin karqanchej. atipanaykichejpaj. j Chaypachataj
´ h Ge´ 10:15-17 qankunaqa tukuyninkuta
Jehova Diostaj Egiptomanta
atiyniyoj makinwan chinkarparichinkichej. k
i Dt 20:1
orqhomuwarqanchej. Ama paykunawanqa ima
´
22 Chaypacha Jehova Diosqa j Nu´ 33:52
tratotapis ruwankichejchu,
rikushajtiyku apachimorqa nitaj khuyakullankichejpischu. l
˜ 3 Ama paykunawan
tukuna jatuchaj senalesta, k Le 27:29
milagrostawan Egiptoman, e Jos 6:17 aylluchakunkichejchu.
faraonman, wasinpi Jos 10:28 Ama warmi wawasniykichejta
tukuy kajkunamanpis. f ´ qhari wawasninkuwan
l Ex 23:32
23 Chaymanta orqhomuspataj ´
Ex 34:15
casarachinkichejchu,
kayman pusamuwarqanchej, Dt 20:16, 17 nitaj qhari wawasniykichejtapis
kay sumaj jallpata warmi wawasninkuwan
qonawanchejpaj, mayqentachus m Jos 23:12, 13 casarachinkichejchu. m
˜ 1Re 11:1, 2 4 Paykunaqa wawasniykichejta
naupa tatasninchejman Esd 9:2
Diosta sirviyta saqechinkuman
6:21 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa ´
n Ex 34:16 waj diosesta sirvinankupaj. n
´ Chaytachus ruwankichej chayqa,
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. 1Re 11:4
DEUTERONOMIO 7:5-14 380
´
Jehova Diosqa manchayta CAP. 7 chaykunapajqa, trato
˜
qankunawan phinakonqa, a Dt 6:14, 15 ruwasqanta juntanpuni,
niraj imapitaj paykunatataj khuyakun,
chinkarparichisonqachej. a wawasninkoj wawasnintapis
´ ˜
5 ”Chayrayku qankunaqa b Ex
´
23:24 wi naypaj. a 10 Chaywanpis
˜ Ex 34:13
altaresninkuta thunirankichej, payta chejnikojkunataqa
yupaychana rumi pilaresninkuta chinkarparichenqa, chay rato
tunarankichej, b yupaychana paykunata castiganqa. b
c Dt 16:21, 22
kullu postesninkuta1 Payta chejnikojkunataqa
kuturankichej, c ni uj puchuyojta tukuchenqa.
santosninkutapis qalata
d Dt 7:25
11 Chayrayku
ruphaykuchinkichej. d Dt 12:2, 3 kamachiykunasninta, leyesninta,
´
6 Qankunaqa Jehova juiciopi nisqasnintapis
Diosniykichejpaj taqasqa kasukuychejpuni,
´ ´
nacion kankichej. e Ex 19:5, 6 mayqenkunatachus kunan
´
Jehova Diosniykichejqa kay Dt 14:2 kamachiykichej chaykunata.
Am 3:2
jallpa patapi tukuy 12 ”Sichus kay juiciopi
nacionesmanta ajllakusorqachej, nisqasninta uyarillankichejpuni,
paypa aswan sumaj nacionnin sumajta kasukunkichej,
f Dt 10:15
kanaykichejpaj. e chayman jinataj ruwankichej
´ ´
7 ”Jehova Diosqa chayqa, Jehova Diosniykichejpis
qankunata munakusorqachej, g Dt 10:22 trato ruwasqanta
ajllakusorqachejtaj, f mana waj juntallanqataj. Chantapis sigue
nacionesmanta aswan jatun munakullasonqachejpuni,
´ ˜
nacion kasqaykichejraykuchu. h Ge´ 22:16, 17 imaynatachus naupa
Qankunaqa tukuy tatasniykichejman juraspa
nacionesmanta aswan juchuy
´ nerqa ajinata. 13 Payqa
nacion karqankichej. g i Ex
´
6:6 qankunata munakusonqachej,
´
8 Jehova Diosqa qankunata ´
Ex 13:3, 14 bendecisonqachej, ashkhatataj
ajllakusorqachej 
˜
mirachisonqachej. Payqa ashkha
munakususqaykichejrayku, Pana lado wawaswan bendecisonqachej, c
˜ ´
naupa tatasniykichejman a Ex 34:6, 7 chajrasniykichejta, trigo
imatachus juraspa nisqanta chajrasniykichejtapis sumajta
juntananrayku ima. h Chayrayku poqochipusonqachej.
´
Jehova Diosqa atiyniyoj b Pr 2:22
Bendecillanqataj mosoj
2Pe 3:7
makinwan kacharichisorqachej vinoykichejta, aceiteykichejta
esclavos kasqaykichejmanta. i ima. d Chantapis
Payqa Egiptomanta rey wakasniykichejta,
c Le 26:9
faraonpa1 makisninmanta ovejasniykichejta ashkhata
kacharichisorqachej. mirachipusonqachej,
9 Qankunaqa allinta ˜
ima jallpatachus naupa
´ d Le 26:4
yachankichej Jehova tatasniykichejman juraspa
Diosnillaykichej cheqa Dios1 qonanta nerqa chaypi. e
kasqanta, nisqanta e Ge´ 13:14, 15 14 Qankunaqa tukuy
jutasqantapuni. Pikunachus nacionesmanta aswan
payta munakunku, bendecisqa kankichej. f
kamachisqantapis kasukunku f Dt 33:29 Qankuna ukhupeqa mana
Sl 147:20 pi qharipis, nitaj pi warmipis
7:5 1 Glosariopi yupaychana kullu
poste nisqata leeriy. 7:8 1 Faraonqa kanqachu mana wawayojqa.
mana sutichu, manaqa Egiptomanta ´ Uywasniykichej ukhupipis
´ g Ex 23:26
mana kanqachu mana
reyesta faraon nej kanku. 7:9 Dt 28:11 ˜
1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. Sl 127:3 u nasniyoj uywaqa. g
381 DEUTERONOMIO 7:15–8:1
´
15 Jehova Diosqa qankuna CAP. 7 21 Ama paykunataqa
ukhumanta tukuy rijchaj a Dt 28:15, 27 manchachikuychejchu,
´
onqoykunata chinkachenqa. b Dt 7:1, 2
imaraykuchus Jehova
Egiptopi rejserqankichej chay Dt 20:16 Diosniykichejqa qankunawan
millay onqoykunataqa Jos 10:28 kashan. a Payqa jatun Dios,
mana qankunaman c Ge´ 15:16 tukunapaj jinapuni. b
´
apachimusonqachejchu, a Le 18:25 22 ”Jehova Diosniykichejqa
manachayqa pikunachus Dt 9:5
chay nacionesta pisimanta
´ ˜
qankunata chejnikusunkichej d Ex 20:3 pisi naupaqeykichejmanta
chaykunaman apachenqa. ´
e Ex 23:33
qharqonqa. c Ama paykunata
16 Ima nacionestachus Dt 12:30 ujllapi tukuchinkichejchu, ama
´ ˜
Jehova Diosniykichej Jue 2:2, 3 phina animales chay jallpaspi
Sl 106:36
makisniykichejman jaywaykonqa miraykunankupaj,
chaykunataqa, tukuyninta f Nu´ 13:31 nitaj imanasunaykichejpajpis.
´
chinkachinkichej. b Ama g Dt 1:29
23 Jehova Diosniykichejqa
paykunata khuyakunkichejchu, c Dt 31:6 paykunata makisniykichejman
diosesninkutapis ama Sl 27:1 jaywaykusonqachej,
Isa 41:10
sirvinkichejchu, d imaraykuchus tukuyninkuta atipaspataj
´
chayqa uj trampa jina kanman h Ex 14:13 llimphuta picharparenqa. d
qankunapaj. e i Ne 9:10, 11
24 Payqa makisniykichejman
17 ”Ichapis sonqoykichejpi Jer 32:20 jaywaykonqa reyesninkuta. e
niwajchej: ‘Kay nacionesqa Qankunataj chay reyespa
j Dt 4:34
noqanchejmanta aswan ashkha ´
sutisninkuta chinkachinkichej
k Ex 23:28 kay jallpa patamanta. f
kanku. ¿Imaynatataj paykunata Jos 3:10
qharqoyta atisunri?’, f nispa. Mana pipis qankunaj
´
18 Chaywanpis ama paykunata l Ex 23:29 contraykichejpi sayaykuyta
Dt 2:25
manchachikuychejchu. g Jos 2:9
atenqachu, g tukuyninkuta
Yuyarikuychej imatachus Jos 24:12 tukuchinaykichejkama. h
´  25 Qankunaqa santosninkuta
Jehova Diosniykichej faraonta
˜ ninapi ruphaykuchinkichej. i
ruwasqanta, jinallataj Pana lado
tukuynin Egiptotapis. h a Nu´ 14:9 Ama munapayankichejchu
´ chay santospi kaj qolqeta,
19 Jehova Diosniykichejqa b Dt 10:17
qankunata Egiptomanta 1Sa 4:7, 8 orotapis, nitaj chaykunata
orqhomusorqachej jatuchaj ´ japikapunkichejchu. j Chayqa
´ c Ex 23:30
castigosta1 apachimuspa, chanta uj trampa jina qankunata
˜ d Dt 9:3 urmachisunkichejman.
se naleswan, milagroswan, i ´
atiyniyoj makinwan, kallpayoj e Jos 10:24
Jehova Diosniykichejqa
makinwan ima. j Chaytaqa kikin Jos 12:1 chayta millachikun. k
˜
nawisniykichejwan ´ 26 Qankunaqa ama ima millay
f Ex 17:14
rikorqankichej. Ajinallatataj Sl 9:5 kajtapis wasiykichejman
´ apakunkichejchu,
Jehova Diosniykichejqa g Dt 11:25
ruwanqa mayqen nacionestachus Jos 1:5
ama qankunapis chaykuna
manchachikushankichej Ro 8:31 jinallataj chinkachisqa
chaykunatapis. k h Jos 11:14
kanaykichejpaj. Chay imastaqa
´ millachikunkichej, maytataj
20 Jehova Diosniykichejqa i Dt 12:3
paykunata mayta chejnikunkichej, imaraykuchus
1Cr 14:12
manchachenqa. Paykunamanta chaykunaqa chinkachisqa
qhepakojkunapis,
j Isa 30:22 kananku tiyan.
qankunamanta pakakojkunapis
qalitunku tukukonqanku. l
k Dt 27:15
 8 ”Qankunaman qoshaykichej
chay kamachiykunata
CAP. 8 kasukuychej, ajinamanta
7:19 1 Chayri “pruebasta”. l Pr 3:1, 2 kausanallaykichejpajpuni, l
DEUTERONOMIO 8:2-15 382
ashkhayanaykichejpajtaj, CAP. 8 pusaykusonqachej, a sumaj
´
ima jallpatachus Jehova Dios a Ge´ 15:18 yakusniyoj1 jallpaman,
˜
naupa tatasniykichejman maypichus pampasninmanta,
juraspa qonanta nerqa chayta orqosninmantapis yakus
japikapunaykichejpaj. a b Dt 2:7 phullchirimushanku, yaku
2 Yuyarikuychej kay 40 watasta juturispis jinantin tiyan
´
Jehova Diosniykichej chin ´ chayman. 8 Chay jallpaspeqa
jallpasninta pusamusorqachej c Ex
´
16:4
sumajta poqon trigo,
Ex 20:20
chayta, b kumuykukoj sonqo grano,1 uvas, higos, granadas
kayta yachakunaykichejpaj, ´
ima. b Chant a kallantaj
pruebaman d Dt 13:3 aceite de oliva, miski ima. c
churasunaykichejpaj, c Pr 17:3 9 Chay jallpaspeqa jinantin
imachus sonqoykichejpi mikhuna tiyan, mana imapis
kasqanta yachananpaj, d ´
pisisonqachejchu.
kamachiykunasnintapis e Ex 16:3 Chay jallpaspeqa rumismanta
kasukunaykichejtachus fierrota orqhonkichej,
manachus yachananpaj. ´ orqosmantataj cobreta
3 Payqa kumuykukoj f Ex 16:31
Sl 78:24
orqhonkichej.
sonqoyoj kayta 10 ”Sumajta mikhuspa
yachachisorqachej, sajsakuytawanqa,
yarqhachisorqachejtaj. e ´
´ g Mt 4:4 Jehova Diosniykichejta
Chaywanpis mana nisqa yupaychankichej, chay sumaj
mikhunata mikhuchisorqachej, f jallpata qosusqaykichejmanta. d
mayqentachus ´
h Dt 29:5 11 Pajtataj Jehova
mana rejserqankichejchu Ne 9:21
Diosniykichejta
ni qankunapis, nitaj qonqapushawajchej.
tatasniykichejpis chayta. Juntaychejpuni
i Pr 3:12
Ajinamanta yachanaykichejpaj 1Co 11:32 kamachiykunasninta, juiciopi
runaqa mana tantallawanchu Heb 12:5-7 nisqasninta, leyesnintapis,
kausasqanta, manachayqa Ap 3:19
mayqenkunatachus kunan
´ 
Jehova Diospa siminmanta kamachishaykichej chaykunata.
˜
tukuy llojsimoj palabraswan Pana lado
´ 12 Mikhuspa sajsakojtiykichej,
kausasqanta. g a Ex 3:8
sumaj wasista ruwakuspa
Le 26:4
4 Chay 40 wataspi Dt 11:11, 12 chaypi tiyakojtiykichej, e
ropasniykichejqa mana 13 wakasniykichej,
thantakorqachu, ovejasniykichej,
chakisniykichejpis b Nu´ 13:23 cabrasniykichejpis ashkhata
mana punkiykorqachu. h mirajtinku, qolqe
5 Qankunaqa allinta metalniykichejpis, oroykichejpis
´
yachankichej Jehova c Eze 20:6
ashkha kajtin, tukuy imayojtaj
Diosniykichej kajtiykichej, 14 ama
kamisusqaykichejta, runaykachankichejchu, f
imaynatachus uj tata d Dt 6:10-12
amataj qonqakapunkichejchu
wawanta kamin ajinata. i ´
´ Jehova Diosniykichejta. Paymin
6 ”Kunanqa Jehova Egiptomanta orqhomusorqachej,
e Os 13:6
Diosniykichejpa maypichus esclavos
kamachiykunasninta karqankichej chaymanta. g
˜
kasuychej, paypa nanninta 15 Diosmin jatun mancharina
f Dt 9:4
purispa, paytataj Dt 32:15
manchachikuspa.
´ 8:7 1 Chayri “ashkha yaku
7 Jehova Diosniykichejqa wayqosniyoj”. 8:8 1 Grano:
sumaj jallpaman g Sl 106:21 waj lugarespi ninku cebada.
383 DEUTERONOMIO 8:16–9:5
chin jallpasta purichisorqachej, a CAP. 8 qankunamanta aswan jatuchaj
venenoyoj kataris chaupita, a Dt 1:19 nacionesta, aswan atiyniyoj
alacranes chaupita ima. Jer 2:6 nacionesta jallpasninkumanta
Chay chaki jallpaspeqa ni qharqonkichej. a
yakupis karqachu. Chaywanpis b Nu´ 20:11 Japikapunkichejtaj may jatuchaj
Diosqa chhankamanta yakuta llajtasninkuta, cielokama1 chayaj
phullchichimorqa. b ´
c Ex 16:35 perqasniyoj llajtasninkuta. b
16 Chantapis chay chin 2 Chaypi tiyakojkunaqa
´
jallpaspeqa mana nisqa Anacpa mirayninmanta kanku,
d Dt 8:2
mikhunata mikhuchisorqachej, c manchay kallpasapa runas,
mayqentachus tatasniykichej may jatuchajtaj. c Paykunataqa
mana rejserqankuchu chayta. e Heb 12:11 ˜
rejsinkichej na,
Chayqa karqa kumuykukoj ˜
uyarerqankichejna runas
sonqo kayta f Os 12:8 paykunamanta nisqankuta:
yachakunaykichejpaj, d ‘¿Pitaj Anacpa mirayninmanta
pruebaman g Sl 127:1 kajkunaj contranpi sayaykuyta
churasunaykichejpaj, Os 2:8 atinmanri?’, nispa.
qhepamanpis allin 3 Chaywanpis kayta yachaychej:
risunaykichejpaj. e 17 Sichus ´
h Dt 7:12 Jehova Diosniykichejqa
sonqoykichejpi niwajchej, ˜
naupaqeykichejta renqa. d
‘noqanchejqa atiyninchejwan, Payqa tukuy imata ruphaykoj
trabajonchejwan i Dt 4:25, 26
Dt 30:17, 18 nina jina, e chay nacionestaqa
qhapajyaykunchej’ f nispa Jos 23:12, 13 qalata tukurparichenqa. Diosqa
chayqa, 18 yuyarikuychej rikushajtiykichej paykunata
´
Jehova Diosniykichej atiyta j Da 9:11, 12 chakisnin uraman churanqa,
qosusqaykichejta  usqhayllata jallpasninkumanta
qhapajyanaykichejpaj, g qharqonaykichejpaj,
˜ CAP. 9
ajinamanta naupa k Jos 4:19 chinkarparichinaykichejpaj ima,
tatasniykichejwan trato  imaynatachus
ruwasqanta juntananpaj, ˜ ´
Pana lado Jehova nisorqachej ajinata. f
imaynatachus kunankama ´
a Dt 7:1 4 ”Maypachachus Jehova
ruwashan ajinata. h Diosniykichej chay nacionesta
19 ”Sichus maykajllapis ˜
naupaqeykichejmanta
´ b Nu´ 13:28
Jehova Diosniykichejmanta qharqonqa chaypachaqa,
qonqapuspa waj dioskunata ama sonqoykichejpi
yupaychankichej, c Nu´ 13:33
nillankichejpischu:
paykunamantaj ´
‘Jehova Diosqa cheqan kajta
qonqorikunkichej chayqa, d Dt 1:30 ruwasqanchejrayku kay jallpasta
noqa kayta sutinta niykichej: Dt 20:4
qowanchej’, g nispaqa.
Dt 31:3
Qankunaqa chinkachisqa Chayqa mana ajinachu.
kankichej. i 20 Imaynatachus ´
Jehova Diosqa chay nacionesta
´ ˜
Jehova Diosqa nacionesta e Dt 4:24
naupaqeykichejmanta
˜ Heb 12:29
naupaqeykichejmanta qharqonqa, paykuna sajra
˜
chinkachishan na, ´ kajta ruwasqankurayku. h
ajinallatataj qankunatapis f Ex 23:31
Dt 7:23, 24 5 Mana qankuna cheqan kajta
chinkarparichisonqachej ruwasqaykichejraykuchu,
´
Jehova Diosniykichejta mana
g Dt 7:7, 8 nitaj allin sonqoyoj
kasukusqaykichejrayku. j
Eze 36:22 kasqaykichejraykuchu
9 ”Uyariychej israelitas,
´
kunanqa Jordan mayuta
˜ h Ge´ 15:16
chay jallpasninkuta
chimpanaykichejpaj na Dt 12:31 9:1 1 Cielokama nispaqa nishan llajta
kashankichej. k Chimpaspaqa Dt 18:9, 12 perqasninku may jatuchaj kasqanta.
DEUTERONOMIO 9:6-18 384
´
japikapunkichej. Jehova CAP. 9 11 Chay iskay palta rumistaqa
´
Diosniykichejqa chay nacionesta a Le 18:25 Jehova Dios qowarqa chay
˜ ´
naupaqeykichejmanta 40 d ıas, 40 tutas pasayta.
qharqonqa paykuna sajra kajta b Ge´ 13:14, 15 Chaypitaj qhelqasqa kasharqa
´ trato ruwasqanmanta palabras.
ruwasqankurayku. a Ajinamanta Ge 17:1, 8
´ ´
´ ˜ 12 Chant a Jehova Diosqa
Jehova Diosqa naupa
tatasniykichej Abrahanman, b c Ge´ 26:3 niwarqa: ‘Usqhayta uraykuy.
Isaacman, c Jacobman d ima Egiptomanta orqhomorqanki
juraspa nisqanta juntanqa. d Ge´ 28:13
chay runasqa millayta
´
6 Yuyarikuychejpuni, Jehova ruwanku, a niraj imapi
˜
Diosniykichejqa mana cheqan ´ nanniymanta karunchakunku.
e Ex 34:9
kajta ruwasqaykichejraykuchu Sl 78:8
Paykunaqa metalmanta1
chay sumaj jallpasta uj santota ruwakunku’, b nispa.
´
qosonqachej. Qankunaqa 13 Jehova Diosqa nillawarqataj:
f Dt 9:22
ancha kullu runas1 kankichej. e Sl 78:40 ‘Noqaqa rikuni kay runasqa
7 ”Yuyarikuychej, amapuni Heb 3:16 ancha kullus kasqankuta. c
qonqaychejchu imaynatachus 14 Kunanqa ama jarkawaychu,
´ ´
g Ex 17:2 paykunata chinkarparichisaj,
Jehova Diosniykichejta chin ´
˜ Nu 11:4 sutinkutapis kay jallpa
jallpaspi phinachisqaykichejta. f ´
Nu 16:1, 2
Qankunaqa Egiptomanta ´
Nu 25:2, 3
patamanta chinkachisaj.
Dt 31:27 Qanmantataj atiyniyoj nacionta
llojsimusqaykichejmantapacha
ruwasaj, paykunamanta
kayman ´ aswan jatunta’, d nispa.
chayamunaykichejkamapis, h Ex 32:4, 10
´ 15 ”Chantaqa chay
Jehova Diospa contranta
´ orqomanta uraykamorqani
oqharikullarqankichejpuni. g i Ex 24:12
´ ´ makiypi iskay palta rumis
8 Horebpipis Jehova Diosta Ex 31:18
´
˜ Ex 32:16 oqharisqa, e mayqenkunapichus
phi nachillarqankichejtaj.
´ Dios trato ruwasqanmanta
Jehova Diosqa manchayta ´
˜ j Ex 24:7 palabrasta qhelqarqa chaykuna
phi nakuspa qankunata oqharisqa. Chay orqopitaj
˜
tukurpachisunaykichejpajna ´ nina laurashallarqapuni. f
kasharqa. h 9 Noqaqa chay k Ex 24:18
16 Uraykamuspaqa rikorqani
orqoman wicharerqani palta ´
´ Jehova Diosniykichejpa
rumista1 japimoj, i l Ex 19:19
contranta
´ Dt 4:10-13
mayqenkunapichus Jehova juchallikusqaykichejta.

Dios qankunawan trato ˜ Qankunaqa metalmanta1 waka
Pana lado ˜
ruwasqanmanta palabrasta ´ u naman rijchakoj santota
a Ex 32:7
qhelqarqa chaykunata. j ruwakusqankichej. Ajinata
Chaypitaj quedakorqani ´
´ qankunaqa Jehova Diospa
40 diasta, 40 tutastawan, k mana b Ex 32:4 ˜
nanninmanta usqhayllata
imata mikhuspa, nitaj yakutapis karunchakorqankichej. g
´ ´
tomaspa. 10 Chaypi Jehova c Ex 32:9 17 Chayrayku japisharqani
Diosqa iskay palta rumista chay iskaynin palta rumista
´
qowarqa, kikin dedonwan d Ex 32:10 pampaman choqaspa
qhelqasqata. Chay rumispeqa rikushajtiykichej tunarparqani. h
˜
qhelqasqa kasharqa imatachus
´
´
e Ex 32:15 18 Chaymantataj naupajta jina,
Jehova Dios orqopi nina ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi
ukhumantapacha nimusorqachej ´
f Ex 19:18 pampakama kumuykukorqani
chay palabras, qankuna 40 diasta 40 tutastawan,
chaypi tantasqa kashajtiykichej. l ´ mana imata mikhuspa,
g Ex 20:3, 4
9:6 1 Chayri “tercos”. 9:9 1 Chayri 9:12, 16 1 Chayri “unuyachisqa
´
“losa rumista”. h Ex 32:19 metalmanta”.
385 DEUTERONOMIO 9:19–10:1
nitaj yakutapis tomaspa. a CAP. 9 25 ”Chayrayku
´ ´ ˜
Chaytaqa ruwarqani qankuna a Ex 34:28 Jehova Diospa naupaqenpi
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi pampakama kumuykukorqani
sajra kajta ruwaspa ´ 40 diasta, 40 tutastawan. a
b Ex 32:10
juchallikusqaykichejrayku, Ajinata kumuykukorqani
´
paytataj ´
c Ex 32:11, 14 Jehova Dios
˜
phinachisqaykichejrayku. Sl 106:23 tukurparichisunaykichejta
19 Noqaqa manchayta nisqanrayku. 26 Chantapis
´ ´ ´
mancharikorqani Jehova Dios d Ex 32:2, 21 Jehova Diosmanta mayta
˜
contraykichejpi sinchita manakorqani: ‘Tukuyta
˜ ´ ˜ ´ ´
phinakusqanrayku, b qankunata e Ex 32:4 Kamachej Senor Jehova Diosnıy,
˜
tukurpachinanpaj na ama ari kay runastaqa
kashasqanrayku. Chaywanpis ´
f Ex 32:20 chinkachiychu, paykunaqa
´ ˜
Jehova Diosqa manakusqayta qanpata kanku.1 b Qan
uyarillawarqataj. c g Nu´ 11:3 paykunataqa jatun kayniykiwan
´
20 ”Jehova Diosqa kacharicherqanki, atiyniyoj
Aaronpajpis manchay ´ makiykiwan Egiptomanta
˜ h Ex 17:7
phinasqallataj kasharqa, orqhomorqanki. c
˜
chinkarpachinanpaj na 27 Yuyarikuy ari kamachisniyki
i Nu´ 11:4, 34
kasharqa. d Noqataj chay Abrahanmanta, Isaacmanta,
kutipipis Aaronpaj Jacobmanta ima. d
˜ j Nu´ 13:26
manapullarqanitaj. Ama qhawaychu kay runas
˜
21 Chaymantataj waka unaman kullukusqankuta, nitaj sajra
k Nu´ 14:3, 4
rijchakoj santoykichejta e ninapi kajta ruwasqankutapis,
kanaykorqani, mayqentachus nitaj juchasninkutapis. e
ruwaspa juchallikorqankichej l Dt 1:32 28 Paykunatachus
˜ Sl 106:24, 25
chayta. Chantataj nutituta Heb 3:19 chinkarparichinki chayqa,
kutarpaspa, orqomanta  maymantachus
uraykamusharqa chay ˜ orqhomuwarqayku chaypi
Pana lado
yakuman jichaykamorqani. f ´ tiyakojkunaqa nenqanku:
a Ex 34:28
´ ´
22 ”Qankunaqa Jehova “Jehova Diosqa mana atisqachu
˜
Diosta phinachillarqankichejtaj ´
b Ex 19:5 paykunata pusayta ima
Taberapi, g Masapi, h Sl 135:4 jallpatachus qonan karqa
Quibrot-Hataavapi i ima. chayman. Paykunata kaymanta
´ ´
23 Maypachachus Jehova c Ex 32:11 orqhorqa chin jallpaspi
´ ˜
Diosqa Cades-Barneamanta j wanurachinanpaj, paykunata
´
puririnaykichejta d Ex
´
3:6 chejnikusqanrayku”, f nispa.
kamachisorqachej chaypacha, Ex 6:8 29 Paykunaqa
Dt 9:5
pay nisorqachej: ‘Wicharispa nacionniyki kanku,
japikanpuychej ima ´ herenciayki kanku. g
e Ex 32:31, 32
jallpastachus qosqaykichej chay Paykunataqa Egiptomanta
´
jallpasta’, nispa. Qankunatajr ı orqhomorqanki jatun
´ ´
f Ex 32:12
watejmanta Jehova ´ atiyniykiwan, kallpayoj
Nu 14:15, 16
Diosniykichejpa kamachisqanta makiykiwan ima’, h nispa.
´
10
mana kasorqankichejchu, k ”Chaypacha Jehova
g 1Re 8:51
mana paypi creerqankichejchu, l Ne 1:10 Diosqa niwarqa: ‘Iskay
manchaytataj palta rumista1 ruwallaytaj
kullukorqankichej. 24 Noqa ´ ˜ ´
h Ex 6:6 naupajta jina, i chanta maypichus
rejsisusqaykichejmantapacha Dt 4:20, 34 noqa kashani chay orqoman
´ 
qankunaqa Jehova
Diospa contranta CAP. 10 9:26 1 Chayri “herenciayki kanku”. 10:1
´
oqharikullankichejpuni. i Ex 34:1 1 Chayri “losa rumista”.
DEUTERONOMIO 10:2-13 386
´
wicharimuy. Ruwallaytaj CAP. 10 8 ”Chaypacha Jehova Diosqa
´ ´
maderamanta uj cajata.1 a Ex 34:4 Lev ı a aylluta1 taqakorqa,
´
2 Chay rumispeqa watejmanta Jehova Diospa trato ruwasqan
´
qhelqasaj tunarparisqayki b Ex 20:1 arca nisqa cajata b apanankupaj,
´ ´ ˜
rumispi qhelqasqa karqa chay Ex 34:28 Jehova Diospa naupaqenpi
Dt 4:13
palabrasta. Chay rumistataj sirvinankupaj, sutinpitaj
cajaman churaykunki’, nispa. ´ israelitasta bendecinankupaj, c
c Ex 32:15
3 Chayta niwajtin, acacia imaynatachus kunankama
maderamanta uj cajata ruwashanku ajinata.
´ ´
ruwarqani, chanta iskay palta d Dt 4:36
Dt 5:4
9 Chayrayku Levı ayllumanta
rumista cheqospa ruwarqani kajkunaqa mana ima
˜
naupaj rumisman rijchakojta. ´ herenciatapis japinkuchu
e Ex 19:17
Chay iskaynin rumista Dt 5:22 hermanosninku ukhupi.
´
oqhariykukuspataj watejmanta Jehova Diosmin paykunaj
orqoman wicharerqani. a ´
f Ex 34:29 herenciankoqa, imaynatachus
´ ´
4 Chant a Diosqa chay Jehova Diosniykichej
rumispi qhelqarqa Chunka g Nu´ 20:23, 24
paykunaman nerqa jina. d
˜
Kamachiykunata,1 b ´
Nu 33:31, 38 10 Noqaqa naupajta jina,
˜
mayqentachus naupajta 40 diasta 40 tutastawan e
˜
qhelqarqana chayta. c h Nu´ 20:28 orqopi kamorqani. Chay kutipipis
´ ´
Jehova Diosqa orqopi kashaspa Jehova Diosqa uyarillawarqataj. f
´
nina ukhumantapacha i Nu´ 33:33 Chayrayku Jehova Diosqa
˜
chay kamachiykunata  manana qankunata chinkachiyta
´
nimusorqachej, d qankuna ˜
Pana lado yuyarqachu. 11 Chant a
´
tantasqa kashajtiykichej. e a Nu´ 1:50 Jehova Diosqa niwarqa:
´ ´
Chaymantataj Jehova Diosqa Nu 3:6 ‘Wakichikuspa israelitasta
´
Nu 8:14 ˜
chay rumista jaywawarqa. pusay, ima jallpastachus naupa
5 Chay orqomanta tatasninkuman juraspa
b Nu´ 3:30, 31
uraykamuspataj, f chay qonayta nerqani chayta
rumistaqa ruwasqay cajaman japikamunankupaj’, g nispa.
´ c Nu´ 6:23-27
churaykorqani, Jehova Dios 12 ”Kunanqa israelitas,
Dt 21:5 ´
kamachiwasqanman jina. 2Cr 30:27 ¿imatataj Jehova Diosniykichej
˜
Kunankamapis chay rumisqa manasunkichejri? h
´
chaypi kakushanku. d Nu´ 18:20, 24 Jehova Diosniykichejqa munan
´
6 ”Chanta israelitasqa Dt 18:1 payta manchachikunaykichejta, i
˜
purirerqanku Beerot nanninta purinaykichejta, j
´
Bene-Jaacanmanta, Moseraman. e Ex 24:18 payta munakunaykichejta ima.
˜ ´
Ex 34:28 ´
Chaypi Aaronqa wanuporqa, Jehova Diosniykichejqa
chayllapitaj pampakorqapis. g ´
munallantaj payta
Cuentanmantaqa wawan Eleazar f Ex 32:14 sirvinaykichejta tukuy
sacerdote1 kayta qallarerqa. h sonqoykichejwan tukuy
7 Chaymantaqa rerqanku g Ge´ 15:18 kausayniykichejwan1 ima. k
´
Gudgodaman, Gudgodamantataj 13 Chantapis Jehova Diosqa
rerqanku Jotbataman, i h Miq 6:8 munan kamachiykunasninta
maypichus ashkha yaku1 leyesnintapis
tiyan chayman. i Dt 5:29 kasukunaykichejta,
mayqenkunatachus
10:1 1 Chayri “uj arcata”. 10:4 1 Hebreo j Dt 5:33
parlaypeqa nin, “Chunka Palabrasta”. Jos 22:5 10:8 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
10:6 1 Glosariopi sacerdote nisqata ashkha familias kanku. 10:12 1 Chayri
leeriy. 10:7 1 Chayri “ashkha yaku k Dt 6:5 “tukuy almaykichejwan”. Glosariopi
wayqos”. Lu 10:27 alma nisqata leeriy.
387 DEUTERONOMIO 10:14–11:6
kunan kamachiykichej CAP. 10 uraykushaspa 70 runaslla
´
chaykunata, ajinamanta allin a Dt 6:24 karqanku. a Kunantaj Jehova
risunaykichejpaj. a 14 Cielopis, Diosniykichejqa qankunata may
´ b 1Cr 29:11
aswan patapi kaj cielopis Jehova chhikata mirachisunkichej,
Sl 24:1
Diosniykichejpata, jinallataj kay Sl 115:16 cielopi estrellas chhikata jina. b
´
jallpapis, chaypi kaj tukuy
imaspis. b 15 Chaywanpis
´ ˜
c Dt 4:37 11 ”Munakuychej Jehova
Diosniykichejta, c
Jehova Diosqa naupa juntaychejpunitaj leyesninta,
d Dt 30:6
tatasniykichejta munakorqa. juiciopi nisqasninta,
Paykunaj mirayninku ´
e Ex 34:9 kamachiykunasnintapis.
kasqaykichejraykutaj qankunata Dt 9:6 2 Qankunaqa kayta allinta
Dt 31:27
ajllakusorqachej c tukuy naciones yachankichej: Mana
ukhumanta, imaynachus ´
f Ex 18:11 wawasniykichejmanchu
kunan kashan ajina. 2Cr 2:5 parlashani, manachayqa
16 Chayrayku sonqoykichejta Sl 97:9
qankunaman parlashaykichej.
˜
llimphuchaychej, d amanataj g Hch 10:34 Wawasniykichejqa mana
chay jinata kullukuychejchu.1e Ro 2:11 rejserqankuchu, nitaj
´ ´
17 Jehova Diosniykichejqa rikorqankuchu Jehova
tukuy dioskunamanta aswan h Sl 68:5
˜ Snt 1:27
Diosniykichejpa castigonta, d
patapi kashan, f se norkunaj jatun kayninta, e atiyniyoj
˜
Senornintaj. Payqa jatun Dios, i Le 19:10 makinta, f kallpayoj makinta
may atiyniyoj, tukunapaj Dt 24:14 ima. 3 Nillataj rikorqankuchu
jinapuni. Tukuyta uj rejllata Sl 146:9 ˜
senalesninta, imatachus Egiptopi
qhawan, g nitaj piwanpis ´
j Ex 22:21 ruwasqantapis, Egiptomanta
llukichikunchu.1 18 Payqa Le 19:34 rey faraonpa1 contranta, tukuy
cheqan justiciata ruwan nacionninpa contrantapis. g
k Lu 4:8
wajcha wawaspaj,1 viudaspajpis. h 4 Manallataj rikorqankuchu
Chantapis forasterosta ´
l Ex 15:2 imatachus ruwasqanta
munakun, i paykunaman Ap 19:6 Egiptomanta soldadosta,
mikhunata qon, ropatapis. faraonpa caballosninta,
19 Qankunapis forasterosta m 2Sa 7:23 maqanakuna carretasninta ima.

munakuychej, imaraykuchus ˜ Diosqa paykunata yakuwan
Pana lado
qankunapis Egiptopi pampaykorqa Puka marpi,
a G´ e´ 46:27
forasterosllataj karqankichej. j qhepaykichejta jamushajtinku.
´ Ex 1:5 ´
20 ”Jehova Diosniykichejta Hch 7:14 Ajinamanta Jehova Diosqa
˜
manchachikuychej, payta paykunata wi naypaj
sirviychej, k payman kaskasqa b Ge´ 15:1, 5 ujllapi chinkarparicherqa. h

kaychej. Juraspapis paypa 5 Wawasniykichejqa
CAP. 11 manallataj rikorqankuchu
sutinpi juraychej.
21 Payllata yupaychaychej, l c Dt 6:5
Dt 10:12
imatachus Dios qankunarayku
paylla Diosniykichejqa. Mr 12:30 chin jallpaspi ruwasqanta,
Paymin jatuchaj tukuna kayman chayamunaykichejkama.
imasta ruwarqa qankunarayku. d Dt 8:5 6 Manallataj rikorqankuchu
Heb 12:6
Chaytataj qankunaqa imatachus Dios ruwasqanta
˜ Datanta, Abiramtawan.
kikin nawisniykichejwan ˜ e Dt 5:24
rikorqankichej. m 22 Naupa Dt 9:26 Paykunaqa Rubenpa
tatasniykichejqa Egiptoman ´ mirayninmanta Eliabpa
f Ex 13:3
wawasnin karqanku.
˜
10:16 1 Chayri “amanataj chay jina g Dt 4:34 Paykunataqa tukuy israelitas
tercos kaychejchu”. 10:17 1 Llukiy:
waj lugarespi ninku coimeay. 10:18 ´
h Ex 14:23, 28 11:3 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
1 Chayri “mana tatayoj wawaspaj”. Heb 11:29 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
DEUTERONOMIO 11:7-19 388
´ ´
rikushajtinku jallpa CAP. 11 chanta sichus Jehova
kicharikuspa oqoykorqa, a Nu´ 16:1, 32 Diosniykichejtapis
jinallataj wasinkupi munakunkichej, paytataj
kajkunatapis, toldo sirvinkichej tukuy
wasisninkutapis,1 paykunawan b Dt 4:40
sonqoykichejwan tukuy
kaj runastapis, animalestapis. a Pr 3:1, 2 kausayniykichejwan1 chayqa, a
7 Qankunataj kikin 14 payqa1 jallpaykichejman
˜
nawisniykichejwan sumajta parachinpusonqachej.
´
rikorqankichej Jehova Diosqa Maychus tiemponpi
c Ge´ 13:14, 15 ˜
tukuna imasta ruwasqanta. ´
Ge 26:3 parachimonqa naupaj parata,
8 ”Kunan qoshaykichej chay ´
Ge 28:13 qhepa paratapis. Sumajta
kamachiykunata kasukuychej, oqharinkichej trigota,2
ajinamanta kallpachasqa mosoj vinota, aceitetapis. b
kanaykichejpaj, rispataj sumaj ´ 15 Jallpasniykichejpeqa
d Ex 3:8 ˜
jallpata japikamunaykichejpaj. Eze 20:6 pastota winachipusonqachej
9 Chantapis unayta uywasniykichejpaj.
´
kausakunkichej b Jehova Dios Qankunapajpis mikhuna
˜
naupa tatasniykichejman, e Dt 1:7
jinantin kanqa. c 16 Amapuni
mirayninkumanpis sonqoykichejwan
juraspa qonanta nerqa aysachikuychejchu
chay jallpapi, c maypichus waj dioskunata
lechewan miskiwan jinantin f Dt 8:7 yupaychanaykichejpaj.

tiyan chaypi. d ˜
Ama waj dioskunaman
10 ”Japikunkichej chay Pana lado qonqorikuychejchu. d
jallpaqa, mana maymantachus a Dt 4:29 17 Chaytachus ruwankichej
Dt 6:5 ´
llojsimorqankichej chay Egipto Dt 10:12 chayqa, Jehova Diosqa
jallpa jinachu. Chaypeqa Mt 22:37 manchayta qankunawan
˜
mujuta tarpuspa may phinakonqa. Payqa cielota
trabajowan qarpanaykichej wisqaykonqa, mana
karqa,1 uj huertata jina. b Le 26:4
parachimonqachu. e Jinamanta
11 Japikamunkichej chay Dt 8:7-9 jallpasniykichejqa mana
´ imatapis poqonqachu.
jallpastajr ı orqosniyoj, Dt 28:12
´
Jer 14:22
pampasniyoj ima. e Chantapis Qankunataj Jehova Dios
cielomanta para yakuwan qosonqachej chay sumaj
sumajta qarpakun. f jallpamanta niraj imapi
12 Chay jallpastaqa c Dt 8:10 chinkachisqa kankichej. f
´
Jehova Diosniykichej 18 ”Kay nisqasniytaqa
´
qhawashan. Jehova sonqoykichejpi,
˜
Diosniykichejpa nawisnenqa d Dt 8:19 yuyayniykichejpi japikuychej.
wata qallariymantapacha Dt 29:18 Chaytataj makiykichejman
wata tukukuykama Heb 3:12 wataykukuychej
chay jallpasta qhawashan. yuyarikunaykichejpaj. Chantapis
13 ”Sichus tukuy sonqo frenteykichejman1 churakuychej
kasukunkichej imatachus kunan e Dt 28:15, 23 cintata jina. g 19 Chaykunataqa
kamachishaykichej chayta, 1Re 8:35, 36 wawasniykichejmanpis
2Cr 7:13, 14

11:6 1 Chayri “carpa wasisninkutapis”. 11:13 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”.


11:10 1 Chayri “chakiykichejwan Glosariopi alma nisqata leeriy.
qarpanaykichej karqa”. f Dt 8:19 11:14 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Qarpanankupajqa ichapis yakuta “noqa”. Noqa nispaqa Diosmanta
´
orqhoj kanku uj ruedata chakinkuwan parlashan. 2 Icha kallanmantaj karqa
muyuchispa chayri larqata “cebada”. 11:18 1 Hebreo parlaypeqa
˜
chakinkuwan kicharispa. g Pr 7:1-3 nin, “nawisniykichej chaupiman”.
389 DEUTERONOMIO 11:20–12:1
yachachiychejpuni, CAP. 11 26 ”Kunanqa
˜
wasiykichejpi kashaspapis, a Dt 6:6-9 naupaqeykichejman churashani
˜
nanta purishaspapis, Pr 22:6 bendicionta, maldiciontawan. a
˜ Ef 6:4
pu nuykushaspapis, 27 Bendicionqa kanqa
´
jatarishaspapis. a Jehova Diosniykichejpa
20 Qhelqaychejtaj wasi b Dt 4:40
Pr 4:10
kamachiykunasninta
punkusniykichejpa sayanta kasukojtiykichej,
kaspisninpi, llajta mayqenkunatachus kunan
c Ge´ 13:14, 15 kamachishaykichej chayta. b
punkusniykichejpipis.
21 Ajinamanta qankunapis, 28 Maldiciontaj kanqa
´
wawasniykichejpis unayta d Dt 6:5 Jehova Diosniykichejpa
´ Lu 10:27
kamachiykunasninta mana
kausakunkichej, b Jehova Dios ´
˜ kasukojtiykichej, c chanta ima
naupa tatasniykichejman ˜
juraspa qonanta nerqa chay e Dt 10:20 nantachus rinaykichejta kunan
Dt 13:4
jallpapi. c Imaynatachus Jos 22:5
kamachishaykichej chaymanta
cieloqa jallpa patapi wistuykuspa, mana
kallanqapuni, ajinata ´ rejsisqaykichej dioskunata
f Ex 23:28
qankunapis kallankichejpuni. Jos 3:10 yupaychajtiykichej.
´
22 ”Sichus kay qoshaykichej 29 ”Maypachachus Jehova
chay kamachiykunata sumajta g Dt 7:1
Diosniykichej sumaj jallpaman
kasukunkichej, chayman jinataj Dt 9:1, 5 pusaykusonqachej chaypachaqa,
´ Guerizim orqopi bendicionta
ruwankichej, sitajchus Jehova
Diosniykichejta munakunkichej, d h Jos 14:9 willankichej, Ebal orqopitaj
˜ maldicionta willankichej. d
nanninpi purinkichej, payman
kaskasqataj kankichej e chayqa, 30 Chay orqosqa kashanku
´ i G´ e´ 15:18 ´
23 Jehova Diosqa Ex 23:31
Jordan mayoj inti yaykuynin
˜ ladopi, Arabapi tiyakoj
naupaqeykichejmanta tukuy
nacionesta qharqonqa. f cananeospa jallpankupi, Guilgal
j Dt 7:24 ´
Atipankichejtaj qankunamanta Jos 1:5 chimpapi, More jallpapi jatuchaj
aswan jatuchaj nacionesta, sachas tiyan chay qayllapi. e
´
ashkha runasniyoj nacionesta ´ 31 Qankunaqa Jordan mayuta
´ k Ex 23:27 ˜
ima. g 24 May jallpasmancha Jos 2:9, 10 chimpanaykichejpaj na
chakisniykichej saruykonqa chay Jos 5:1 kashankichej. Chimpaspaqa
 ´
jallpasqa qankunajta kanqa. h japikapunkichej Jehova
˜
Linderosniykichejqa1 kanqa
Pana lado Diosniykichej qosonqachej chay
´ ˜
chin jallpamantapacha Lıbano
a Dt 30:15 jallpasta. f Chay jallpaspi na
´ ´ tiyakushaspataj,
orqoskama, chanta Eufrates
mayumantapacha inti yaykuy b Dt 28:1, 2 32 kasukunkichejpuni
ladopi mar qochakama.2 i
Sl 19:8, 11 tukuy kay kamachiykunasta,
25 Mana pipis contraykichejpi juiciopi nisqasnintapis,
´ c Le 26:15, 16 mayqenkunatachus kunan
sayaykuyta atenqachu. j Jehova
´ Isa 1:20 qoshaykichej chaykunata. g
Diosniykichejqa maypicha
purinkichej chay jallpaspi
tiyakoj runaspa sonqosninkuman d Dt 27:12, 13
Jos 8:33, 34
12 ”Kaykuna kanku
kamachiykuna,
churanqa qankunata juiciopi nisqasninpis,
manchachikuyta, kharkatitiyta mayqenkunatachus tukuy
e Ge´ 12:6 kausayniykichejpi
ima, k imaynatachus
pay nisunkichej ajinata. juntanaykichej tiyan chaykuna.
f Jos 1:11 Chaykunataqa juntankichejpuni
˜
11:24 1 Lindero: waj lugarespi ninku ima jallpatachus naupa
linde. 2 Chay mar qochaqa sutikun g Dt 5:32 tatasniykichejpa Diosnin
´ ´
Jatun mar, mar Mediterraneo. Dt 12:32 Jehova qosonqachej chaypi
DEUTERONOMIO 12:2-12 390
tiyakushaspa. 2 Maypachachus CAP. 12 jinallataj wasiykichejpi
´
nacionesta jallpankumanta a Ex 34:13 kajkunapis. Qankunaqa
´
qharqonkichej chaypacha, Jehova Diosniykichejpa
´ ˜
qankunaqa maypicha ´
b Ex 23:24 naupaqenpi tukuy imata
diosesninkuta sirvej kanku ruwasqaykichejmanta
chay lugaresta qalata kusikunkichej, a
c Dt 7:25 ´
chinkachinkichej, a jatuchaj orqo Jehova Diosniykichej
pataspipis kachunku, loma ´ bendecisusqaykichejrayku.
d Ex 23:13
pataspipis kachunku, sumaj Jos 23:7
8 ”Qankunaqa chay
sacha uraspipis kachunku. jallpaman chayaspa,
˜
3 Qankunaqa altaresninkuta amana kunan ruwashankichej
e Le 18:3
urmarachinkichej, yupaychana Dt 12:31 ajinata ruwankichejchu.
rumi pilaresninkuta Kaypeqa sapa ujpis imachus
tunarankichej, b yupaychana f 2Cr 7:12
payman allin rijchan1
kullu postesninkuta1 chayman jinalla ruwashan.
ninawan ruphaykuchinkichej, 9 Qankunaqa maypichus
g Le 1:3
santosninkutapis pakirankichej. c samarikunkichej chay jallpaman
˜
Chay diosespa sutisninkuta chay yaykunaykichejpaj na
jallpamanta chinkachinkichej. d h Dt 14:22 kashankichej, b mayqentachus
´ ´
4 ”Qankunaqa ama Jehova Jehova Diosniykichej herenciata
Diosniykichejta paykuna jina i Nu´ 18:19 jina qosonqachej chayman.
yupaychankichejchu. e Dt 12:11 10 Maypachachus
´
5 Astawanpis ima lugartachus Jordan mayuta chimpaspa c
´
´ j 1Cr 29:9 Jehova Diosniykichej
Jehova Diosniykichej ajllakonqa
Esd 2:68
sutin jatunchasqa kananpaj, qosonqachej chay jallpapi
chaypi payta yupaychankichej. tiyakunkichej chaypacha,
Ayllusniykichej1 ukhupi may k Dt 12:17 payqa samarichisonqachej
´ Dt 15:19
muyuyniykichejpi kaj tukuynin
lugartacha ajllakonqa, chayman 
rinkichej payta yupaychaj. f ˜ enemigosniykichejmanta.
Pana lado
6 Chayman apankichej a Le 23:40
Chaypeqa ni imata
qolachina1 ofrendasta, g waj Dt 12:12, 18 manchachikuspa tiyakunkichej. d
ofrendasta, sapa chunkamanta Dt 14:23, 26 11 Chantapis may lugartachus
Dt 15:19, 20 ´
ujta Diosman qonaykichejpaj Sl 32:11
Jehova Diosniykichej sutin
taqasqaykichejta,2h imastachus Sl 100:2 jatunchasqa kananpaj
Diosman qoyta munankichej Flp 4:4 ajllakonqa, chayman apankichej
chaykunata, i ruwasaj kay imasta, imaynatachus
nisqaykichejmanta ofrendasta, b 1Re 8:56 kamachishaykichej
sonqoykichejmanta qoyta 1Cr 23:25 chayman jina: e qolachina
munasqaykichej ofrendasta j ofrendasta, waj ofrendasta,
ima. Chantapis apallankichejtaj c Jos 3:17 sapa chunkamanta
˜ ujta Diosman qonaykichejpaj
wakasniykichejpa naupaj kaj
˜ taqasqaykichejta, f imastachus
unasninta, ovejasniykichejpa d Dt 33:28
˜ ˜ 1Re 4:25 Diosman qoyta munankichej
naupaj kaj unasninta ima. k ´
7 Chaypitaj chay chaykunata, Jehova Diosman
ofrendasniykichejmanta e Dt 16:2 qonaykichejta nerqankichej
mikhunkichej qankuna, Dt 26:2 chay ofrendasta ima.
12 Qankunaqa kusikunkichej
´
12:3 1 Glosariopi yupaychana kullu f Dt 14:22, 23 Jehova Diosniykichejpa
poste nisqata leeriy. 12:5 1 Uj aylloqa
˜
naupaqenpi, g qhari
uj familiamanta miraj ashkha familias
g Dt 14:26
kanku. 12:6 1 Chayri “ruphachina”. 1Re 8:66 12:8 1 Chayri “imachus allin kasqanta
2 Chayri “diezmoykichejta”. Ne 8:10 yuyan”.
391 DEUTERONOMIO 12:13-22
wawasniykichejwan, warmi CAP. 12 Amallataj mikhunkichejchu
˜
wawasniykichejwan, a Nu´ 18:20, 24 wakasniykichejpa naupaj kaj
˜
qhari kamachisniykichejwan, Dt 10:9 unasninkuta, ovejasniykichejpa
Dt 14:28, 29 ˜ ˜
warmi kamachisniykichejwan1 Jos 13:14 naupaj kaj u nasninkutapis. a
ima. Chantapis Nillataj mikhunkichejchu
kusikullanqankutaj ruwasaj nisqaykichejmanta
llajtasniykichejpi tiyakoj ofrendasta, tukuy sonqo
b Le 17:3, 4
levitas.2 Paykunaqa qankuna 1Re 12:28 aparimusqaykichej ofrendasta,
´
ukhupi mana ima herenciatapis imastacha Diosman qoyta
japinkuchu. a 13 Chaywanpis munankichej chaykunatapis.
´
pajtataj qolachina 18 Chaykunataqa Jehova
ofrendasniykichejta,
c 2Cr 7:12 ˜
´ Diosniykichejpa naupaqellanpi
maypicha munankichej mikhunkichej, ima lugartachus
chayllapi qolachishawajchej. b ´
Jehova Diosniykichej ajllakonqa
14 Qolachina d Dt 12:21
chaypi. b Chaytaqa mikhunkichej
ofrendasniykichejtaqa, qankuna, qhari wawasniykichej,
´
jaywankichej ima lugartacha warmi wawasniykichej,
´
Jehova Dios aylluykichej e Ge´ 9:4 qhari kamachisniykichej,
ukhupi ajllakonqa chaypi. Le 7:26
Le 17:10
warmi kamachisniykichej,
Chayllapitaj ruwankichej Hch 15:20, 29 llajtaykichej ukhupi tiyakoj
imastachus kamachishaykichej ´
levitas ima. Jehova
tukuy chaytapis. c ˜
Diosniykichejpa naupaqenpeqa
15 ”Chaywanpis f Le 17:13 kusikunkichej tukuy imata
aychata antojakuspaqa, Dt 15:23 ruwasqaykichejmanta.
˜
uywaykichejta nakakuspa1
´
 19 Chantapis amapuni
mikhuyta atinkichej, d Jehova ˜
Pana lado qonqapunkichejchu
Diosniykichej llajtasniykichejpi a Dt 14:22, 23 jallpaykichejpi tiyakoj
bendecisusqaykichejman jina. levitasmanta. c
Llimphupaj qhawasqa ´
20 ”Jehova Diosniykichej
kashajtiykichejpis chayri b Dt 12:11 nisqanman jina d jallpaykichejta
mana llimphupaj qhawasqa Dt 14:26 jatunyachejtin, e ichapis
kashajtiykichejpis, qankunaqa aychata antojakuspa
aychataqa mikhullankichej, niwajchej: ‘Aychata munani’,
imaynatachus taruka aychata, c Nu´ 18:21 nispa. Ajina kajtenqa aychata
venado aychatapis mikhunkichej Dt 14:27 mikhuyta atillankichej,
ajinata. 16 Jinapis 2Cr 31:4 ´
Ne 10:38, 39 maykajcha munankichej
amapuni yawarnintaqa ´
Mal 3:8 chaypacha. f 21 Jehova
mikhunkichejchu, e manachayqa Diosniykichej sutinta
jallpaman suruchinkichej yakuta jatunchananpaj ajllakusqan
jina. f 17 Llajtasniykichej lugar g ancha karupi kanqa
d G´ e´ 15:18 ˜
ukhupeqa ama mikhunkichejchu Ex 34:24 chayqa, nakakuyta atillankichej
sapa chunkamanta ujta Dt 11:24
wakasniykichejmanta,
taqasqaykichejta, kachun ovejasniykichejmanta ima,
trigoykichejmanta,1 ´
mayqenkunatachus Jehova Dios
mosoj vinoykichejmanta, e 1Re 4:21 qosunkichej chaykunamanta,
aceiteykichejmantapis. noqa kamachiykichej
12:12 1 Chayri “sirvientesniykichejwan,
chayman jina. Chaytataj
sirvientasniykichejwan”. f Le 11:2-4 mikhuyta atinkichej
2 Glosariopi levita nisqata leeriy. 12:15 llajtasniykichej ukhupi,
˜ ´
1 Nakay: waj lugarespi ninku degollay, maykajcha munankichej
˜ ´ chaypacha. 22 Chaytaqa
wanuchiy. 12:17 1 Icha kallanmantaj g Dt 14:23
karqa “cebada”. 2Cr 7:12 tukuyniykichej mikhuyta
DEUTERONOMIO 12:23–13:4 392
atinkichej llimphupaj CAP. 12 ama paykuna jina
qhawasqa kashajtiykichejpis, a Dt 14:4, 5 ruwankichejchu. Pajtataj
mana llimphupaj qhawasqa nishawajchej: ‘¿Imaynatachus
kashajtiykichejpis, imaynatachus kay nacionespi tiyakojkuna
´
taruka aychata chayri venado b Le 3:17 diosesninkuta sirvej kanku ı?
aychata mikhunkichej ajinata. a Dt 12:16 Ajinallatataj noqanchejpis
23 Chaywanpis yawartaqa ruwasunman’, a nispa.
´
ama mikhunkichejchu, b 31 Jehova Diosniykichejtaqa ama
imaraykuchus yawarpi kausay c Ge´ 9:4 chay jinata yupaychankichejchu.
Le 17:11, 14
kashan. c Amapuni yawarniyoj Paykunaqa diosesninkuta
aychataqa mikhunkichejchu. yupaychashaspa
´
24 Yawartaqa ama Jehova Diospa chejnisqan
mikhunkichejchu, manachayqa d Le 17:13
Dt 15:23
millay imasta ruwanku.
jallpaman suruchinkichej yakuta Chantapis diosesninkupaj
jina. d 25 Amapuni yawartaqa qhari wawasninkuta, warmi
mikhunkichejchu, ajinamanta wawasninkutapis ninapi
e Le 17:11
qankunata wawasniykichejtapis qolachinku. b 32 Kay tukuy ima
allin risunaykichejpaj. Yawarta kamachisqaytaqa tukuyninta
´
mana mikhuspaqa Jehova juntaychejpuni, c amataj imatapis
˜ f Le 4:29, 30
Diospa naupaqenpi allinta chayman yapaykuychejchu, nitaj
´
ruwashankichej. 26 Jehova Dios imatapis pisiyachiychejchu. d

13
ima lugartachus ajllakonqa ´ ”Ichapis qankuna ukhupi
g Ex 23:23
chayman rispaqa, apankichej Sl 44:2 rikhurinman uj profeta1
Diospaj taqasqa imasllata, Sl 78:55 chayri mosqoypi rikusqanta
ruwasaj nisqaykichejmanta 
´ willaj runa, paytaj
ofrendastawan. 27 Jehova ˜
Pana lado willasunkichejman ima
Diosniykichejpa altarninpeqa1 a Dt 7:16 ˜
senalchus kananta chayri
jaywankichej qolachina ofrenda Sl 106:36
imachus pasananta. 2 Chay
Eze 20:28 ˜
uywasniykichejpa aychanta, willasqan senal chayri imachus
yawarnintawan. e Waj pasananta nisqan juntakojtin,
ofrendasniykichejpa ´
´ b Le 18:3, 21 icha payqa nisunkichejman:
yawarnintataj, Jehova Le 20:2 ‘Waj dioskunata yupaychanachej,
Diosniykichejpa altarninpa ujnin Dt 18:10-12 paykunata sirvinachej,
ladonman jichaykunkichej, f Jer 32:35
mayqenkunatachus mana
aychantataj mikhullankichej. rejserqankichejchu chaykunata’,
28 ”Kay tukuy nisqaytaqa nispa. 3 Qankunaqa ama
kasukuychejpuni, c Jos 22:5
uyarinkichejchu chay profetaj
ajinamanta qankunatapis willasqanta, nitaj chay
wawasniykichejtapis allin mosqokojpa willasqantapis. e
risunaykichejpaj. Qankunaqa d Dt 4:2 ´
´ Jos 1:7
Jehova Diosniykichejqa chaywan
Jehova Diosniykichejpa  pruebaman churasonqachej. f
˜
naupaqenpi allin kajta, cheqan Ajinamanta yachananpaj tukuy
CAP. 13
kajtataj ruwashankichej. sonqoykichejwanchus, tukuy
e Isa 8:19
29 ”Atipankichej chay Jer 27:9 kausayniykichejwanchus1
´ ´
nacionesta Jehova Diosniykichej Jehova Diosniykichejta
chinkarparichejtin, g qankunaqa munakunkichej manachus
chay jallpasninkupi f Dt 8:2 chayta. g 4 Qankunaqa
tiyakapunkichej. 30 Chay
˜
naciones naupaqeykichejmanta 13:1 1 Glosariopi profeta nisqata
˜ leeriy. 13:3 1 Chayri “tukuy
chinkachisqana kajtinku, g Dt 6:5
Dt 10:12 almaykichejwanchus”. Glosariopi alma
12:27 1 Glosariopi altar nisqata leeriy. Mt 22:37 nisqata leeriy.
393 DEUTERONOMIO 13:5-16
´
Jehova Diosnillaykichejta CAP. 13 nitaj khuyakunkichejchu,
yupaychaychej, payllatataj a Dt 10:20 nillataj jarkakunkichejchu.
manchachikuychej. Chantapis 9 Astawanpis paytaqa
˜
paypa kamachiykunasninta wanuchinkichejpuni. a
˜
juntallaychejpuni, nisqasninta Qankunaraj naupajtaqa
˜
uyariychej, payta sirviychej, b Dt 18:20 wanuchinaykichejpaj rumiswan
payllamantaj kaskaykuychej. a chanqaykuyta qallarinkichej,
5 Chaywanpis chay profeta qhepaykichejtataj llajtamanta
chayri chay mosqokoj runaqa tukuy runas rumiswan
˜
wanuchisqa kanan tiyan. b Chay chanqaykullanqankutaj. b
´ c Dt 17:2, 3, 7
runaqa Jehova Diosniykichejpa 1Co 5:13 10 Qankunaqa payta
contranpi oqharichiyta rumiswan chanqaykuspa
˜
munasorqachej, pichus Egipto wanuchinkichej. c Payqa
´
jallpamanta orqhomusorqachej, Jehova Diosniykichejmanta
chay jallpapi esclavos d 1Re 11:4
karunchayta munasorqachej,
kasqaykichejmantataj 2Pe 2:1 pichus Egipto jallpamanta
kacharichisorqachej chaypa orqhomusorqachej, maypichus
contranpi. Chantapis chay esclavos karqankichej
´
runaqa Jehova Diospa chaymanta. 11 Chayta
˜
nanninmanta karunchayta e Gal´ 1:8 yachaspa tukuy israelitasqa
˜
munasorqachej, mayqen  manchachikonqanku, mananataj
˜
nantachus Diosniykichej ˜
Pana lado qankuna ukhupi sajra kajta
rinaykichejta nisorqachej a Ex
´
22:20 ujtawan ruwanqankuchu. d
´
chaymanta. Chayrayku Ex 32:27 12 ”Ichapis mayqen
chay sajra runata
´
Nu 25:5 ´
llajtastachus Jehova
qankuna ukhumanta Diosniykichej tiyakunaykichejpaj
chinkachinaykichej tiyan. c qosonqachej chaykunamanta
6 ”Ichapis kikin ujnin llajtapi, kayta nejta
hermanoykichej, qhari b Dt 17:2, 3, 7 uyariwajchej: 13 ‘Qankuna
wawaykichej, warmi ukhupi ni imapaj valej runas
wawaykichej, munasqa rikhurinku, paykunataj
warmiykichej chayri aswan llajtankupi tiyakoj runasta
sumaj amigoykichej pantachiyta c Le 20:2, 27 pantachinankupaj nishanku:
munaspa pakayllapi “Jakuchej, waj dioskunata
nisunkichejman: ‘Jaku, waj yupaychamunachej”, nispa.
dioskunata yupaychamunachej’, d Qankunaqa chay dioskunata
nispa. Chay dioskunataqa d Dt 17:13 mana rejserqankichejchu’.
˜
ni qankunapis, nitaj naupa 1Ti 5:20 14 Chayta uyarispaqa, ajinachus
tatasniykichejpis manachus kasqanta sumajta
rejserqankichejchu. yachamunaykichej tiyan,
7 Chay dioskunaqa kankuman wajkunatapis tapurikunaykichej
muyuyniykichejpi kaj llajtaspata, e Dt 19:15 tiyan. e Sichus qankuna ukhupi
qayllaykichejpi tiyakojkunajta 1Ti 5:19 chay millay ruway kanpuni
chayri qankunamanta karupi chayqa, 15 chay llajtaspi tiyakoj
tiyakojkunajta, manachayri runasta, espadawan
˜
may jallpallamantapis. wanurachinkichej. f Chantapis
´
8 Qankunatajr ı ama chay f Dt 17:4, 5 imaschus kapusqankuta
nisqankutaqa kasunkichejchu, 2Cr 28:6 tukuyninta chinkachinkichej,
nitaj uyarillankichejpischu. e jinallataj animalesninkutapis. g
´
Chantapis ama chay 16 Chant a qankunaqa,
runamanta sonqoykichejta imastachus qhechusqaykichejta
´
nanachikunkichejchu, g Ex 22:20 tukuyninta llajta plazaman
DEUTERONOMIO 13:17–14:15 394
tantaykunkichej, chay llajtatataj CAP. 13 atinkichej: a wakata, ovejata,
ninawan ruphaykuchinkichej. a Jos 6:18 cabrata, 5 venadota, tarukata,
Chay qhechusqaykichej corzo nisqa venadota, kita
´
imastaj, tukuynin Jehova cabrata, jatuchaj wajrasniyoj
Diosniykichejpaj ofrenda kanqa. tarukata, kita ovejata, orqospi
˜ ´
Chay llajtaqa rumi montonllana b Ge´ 22:15, 17
tiyakoj ovejata ima. 6 Chanta
˜ ´ mikhuyta atillankichejtaj
kanqa, amanataj ujtawan Ge 26:3, 4
jaykajpis sayarichinkichejchu. kanoj animalestapis1 iskayman
17 Qankunaqa chinkachisqa palqasqa chaki sillusniyojta.
kananpaj kashan chay 7 Jinapis ama mikhunkichejchu
imasmanta ama imatapis kanullanku chay animalesta
c Dt 6:18
japikapunkichejchu, a  chayri chaki sillusnillanku
´ palqasqa kashan chay
ajinamanta Jehova Diospa kajaj CAP. 14
˜ animalesta. Camellopis, liebre
phi nakuynin tiyaykunanpaj, d Le 19:28 ´
khuyakusunaykichejpaj, nisqa castilla qowipis, daman
mirachisunaykichejpajpis kita qowipis kanunku,
˜ chaki sillusninkutaj mana
naupa tatasniykichejman juraspa
nisqanman jina. b 18 Qankunaqa palqasqachu. Chayrayku chay
´ e Le 21:1, 5 animalestaqa chichipaj
Jehova Diosniykichejta
kasukuychejpuni,1 tukuy qhawankichej. b 8 Khuchej chaki
kamachiykunasninta juntaspa, sillusnenqa iskayman palqasqa,
mayqenkunatachus kunan jinapis mana kanunchu,
kamachishaykichej f Le 19:2 chayrayku chichipaj qhawasqa.
chaykunata. Chayta ruwaspaqa, Le 20:26 Qankunaqa ama chay animalesta
´ Dt 28:9 mikhunkichejchu, nitaj
Jehova Diosniykichejpa 1Pe 1:15 ˜
˜ wanojtinkupis tojpirinkichejchu.
naupaqenpi cheqan kajta
ruwankichej. c 9 ”Yakupi
´ kausajkunamantaqa mikhuyta
14 ”Qankunaqa Jehova
Diosniykichejpa wawasnin
˜
´
g Ex 19:5, 6
atinkichej aletasniyojtaj
escamasniyojtaj kajkunata. c
kankichej. Pillapis wanupojtenqa Dt 7:6
10 Jinapis ama
ama cuerpoykichejta mikhunkichejchu
khuchurakunkichejchu, d mana aletasniyojchu,
nitaj cejasniykichejtapis1 nitaj escamasniyojchu kanku
rasurakunkichejchu. e h Le 11:43 chaykunataqa. Chaykunaqa
´
2 Qankunaqa Jehova Le 20:25
chichipaj qhawasqa kanku.
´ Hch 10:14
Diosniykichejpaj taqasqa nacion 11 ”Phawajkunamantaqa
´ 
kankichej. f Jehova Diosqa kay ˜ llimphupaj qhawasqa
Pana lado
jallpa patapi tukuy kajkunallata mikhuyta
a Le 11:2, 3
nacionesmanta ajllakusorqachej, atinkichej. 12 Kaykunatataj
paypa aswan sumaj ama mikhunkichejchu: aguilata,
nacionnin kanaykichejpaj. g pescado mikhu aguilata, yana
3 ”Qankunaqa suwintuta,1 d 13 pukarau
amapuni mikhunkichejchu b Le 11:4-8
ankata,1 yana ankata, imaymana
millaypaj qhawasqa kajtaqa. h ankasta, 14 imaymana
4 Animalesmantaqa ˜
qharqanasta, 15 surita,1
kaykunata mikhuyta chuseqata, gaviota nisqa
c Le 11:9, 10
13:18 1 Chayri “Diosniykichejpa 14:6 1 Kanoj animales: waj lugarespi
nisqanta uyariychejpuni”. 14:1 ninku kutipakoj animales. 14:12
1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Suwintoqa condorman rijchakun.
˜
“nawisniykichej chaupita”. Chayri 14:13 1 Chayri “milano realta”. 14:15
“frentesniykichejta”. d Le 11:13-20 1 Chayri “avestruzta”.
395 DEUTERONOMIO 14:16-29
leuqe leuqeta, imaymana CAP. 14 mikhunkichej ima lugartachus
´
mamanista, 16 juchuy jukuta, ´
a Ex 22:31 Jehova Diosniykichej ajllakonqa
ninrisapa jukuta, jatun kunkayoj Le 17:15 sutin jatunchasqa kananpaj
pilita, 17 jatun pikuyoj1 chaypi. a Ajinamanta
´
pilita,2 suwintuta, Jehova Diosniykichejta
¨ ˜ ˜
yana pilita, 18 cigue nata, winaypaj manchachikuyta
imaymana garzasta, abubilla yachakunkichej. b
˜ ´ ´
pisqota, chi nita ima. b Ex
´
23:19 24 ”Jehova Diosniykichej
Ex 34:26
19 Pampapi purej lijrasniyoj1 sutin jatunchasqa kananpaj
tukuy khurustapis chichipaj ajllakusqan lugar c ancha
qhawankichej. Chaykunataqa karupi kajtin, rinaykichejpajpis
´
ama mikhunkichejchu. ancha karu kajtin, Jehova
20 Phawajkunamantaqa Diosniykichejtaj ashkhata
c Dt 12:11
llimphupaj qhawasqa Dt 26:12 bendecisojtiykichej, ichapis
kajkunallata mikhuyta  qankunaqa chayta mana apayta
atinkichej. ˜
Pana lado atillankichejchu. 25 Ajina
21 ”Ima animaltapis a Dt 12:5, 17 kajtenqa, chay imasta
˜
˜ vendespa qolqellatana
wanusqata tarispaqa ama Dt 15:19, 20
mikhunkichejchu. a apankichej ima lugartachus
´
Imaraykuchus qankunaqa Jehova Diosniykichej ajllakonqa
´ chayman. 26 Chay qolqewantaj
Jehova Diosniykichejpaj ´
´ chaypi rantikunkichej imatacha
taqasqa nacion kankichej. Chay
˜ b Sl 111:10 munankichej chayta:
wanusqa animalpa aychantaqa,
llajtaykichejpi tiyakoj wakasta, ovejasta, cabrasta,
forasterosman qopunkichej vinota chayri waj machachej
´
chayri vendepunkichej, ujyanasta, manachayr ı
´
paykunaqa chay aychata imatacha munankichej
´ ´
mikhuyta atillanku. c Dt 12:5, 6 chayta. Chant a Jehova
˜ ˜
”Cabra unitaj aychantaqa Diosniykichejpa naupaqenpi
ama mamanpa lechenpi chaykunata mikhuspa
timpuchinkichejchu. b kusikunkichej qankuna,
22 ”Chajraykichejpi jinallataj wasiykichejmanta
poqochisqaykichejmantaqa, d Dt 12:7 kajkunapis. d 27 Chantapis ama
Dt 26:11 qonqapunkichejchu
sapa chunkamanta ujta1 Sl 100:2 llajtasniykichejpi tiyakoj
sapa wata apamunkichej. c
levitasmanta, e pikunachus
23 Sapa chunkamanta
qankuna ukhupi mana ima
ujta apamusqaykichejtataj,
˜ herenciatapis japinkuchu
Diospa naupaqenpi
chaykunamanta. f
mikhunkichej: e Nu´ 18:21
trigoykichejmanta,1 28 ”Sapa kinsa wata
2Cr 31:4
mosoj vinoykichejmanta, 1Co 9:13 tukukuytaqa, chay wata
aceiteykichejmantapis. poqochisqaykichejmanta sapa
chunkamanta ujta taqankichej,
Chantapis mikhullankichejtaj
chaytataj llajtasniykichejpi
wakasniykichejpa,
˜ jallchankichej. g 29 Chaytaqa
ovejasniykichejpa naupaj kaj
˜ f Nu´ 18:20 sajsakunankukama
u nasninkuta. Chaytaqa
Dt 10:9 mikhonqanku levitas,
14:17 1 Chayri “chhutuyoj”, “chhuruyoj”. pikunachus qankuna ukhupi
2 Chayri “pelicanota”. 14:19 1 Lijra: mana ima herenciatapis
waj lugarespi ninku ala. 14:22 1 Chayri japinkuchu chaykuna.
´
“diezmota”. 14:23 1 Icha kallanmantaj Mikhullanqankutaj
karqa “cebada”. g Dt 26:12 llajtasniykichejpi tiyakoj
DEUTERONOMIO 15:1-12 396
forasteros, wajcha wawas,1 CAP. 14 atiyniykichejpi kanqanku,
´ ´
viudas ima. a Ajinata a Ex 22:21 qankunatajrı mana paykunaj
´ Dt 10:18
ruwajtiykichejqa Jehova atiyninkupichu kankichej. a
Snt 1:27
Diosniykichej bendecisonqachej 7 ”Sichus hermanoykichej
tukuy ima ruwasqaykichejpi. b b Dt 15:10 wajchayapunman, mayqen
´
15 ”Qankunaqa sapa
qanchis kaj watapi,
Sl 41:1
Pr 11:24
Pr 19:17
jallpatachus Jehova
Diosniykichej qankunaman
ama manuykichejta Mal 3:10 qosonqachej chaypi chayqa,
cobrankichejchu. c Lu 6:35 chay wajcha hermanoykichejta

2 Chay wataqa kay jina kanqa: khuyakunkichej, amataj michas
Runa masiykichejman CAP. 15 kankichejchu. b 8 Astawanpis
manusqaykichejtaqa ama c Le 25:2 chay hermanoykichejmanqa
cobrakapunkichejchu. mana michakuspa qorinkichej. c
d Dt 31:10 Imatachus necesitasqanta,
Imatachus runa masiykichejman
chayri hermanoykichejman ´ imatachus faltachikusqantapis
e Ex 12:43
manusqaykichejtaqa, ama Dt 14:21 manurinkichej.1 9 Ama ajinata
cobrakapunkichejchu. Dt 23:20 yuyankichejchu: ‘Qanchis wataqa
˜
Imaraykuchus chay wataqa qayllapina kashan, chay wataqa
willasqa kanqa manusta mana f Dt 28:8 mana manusta cobranachu’, d
cobrana wata kasqanta, nispa. Pajtataj ajinata yuyaspa
´ g Jos 1:7, 8 wajcha hermanoykichejta
ajinamanta Jehova Dios Isa 1:19
jatunchasqa kananpaj. d mana yanaparishawajchejchu,
3 Forastero runamantaqa h Dt 28:12 nitaj imatapis
manuykichejta  jaywarishawajchejchu.
cobrayta atillankichej. e ˜ Sichus hermanoykichej
Pana lado ´
Hermanoykichejmantataj, a Dt 28:13 Jehova Diosman contraykichejpi
ama ima manusqaykichejtapis 1Re 4:24, 25 qhaparikonqa chayqa, qankuna
cobrankichejchu. juchayoj rikhurinkichej. e
4 Ima jallpatachus b Pr 21:13 10 Hermanoykichejmanqa
´ Snt 2:15, 16
imatapis tukuy sonqo
Jehova Diosniykichej herenciata 1Jn 3:17
jina qosonqachej chaypeqa, qorinkichej, f mana rimaspalla.
mana pipis qankuna ukhupi c Le 25:35 Ajinata ruwajtiykichejqa
´ Pr 19:17 ´
wajchayanqachu. Jehova Diosqa Jehova Diosniykichej qankunata
Mt 5:42
bendecisonqachejpuni. f Lu 6:34, 35 bendecisonqachej tukuy ima
´ ´
5 Jehova Diosniykichejqa Gal 2:10 ruwasqaykichejpi, imastachus
bendecisonqachej tukuy ruwayta yuyashankichej
nisqasninta kasukojtiykichej, d Dt 15:1 chaypipis. g 11 Wajchasqa
imatachus kunan ´ jallpasniykichejpi
e Ex 22:22, 23
kamachishaykichej chaytapis Dt 24:14, 15
kanqankupuni. h Chayrayku kayta
tukuyninta kasukojtiykichej. g Pr 21:13 kamachishaykichej: ‘Llakiypi kaj
´
6 Jehova Diosniykichejqa hermanoykichejmanqa
nisusqaykichejman jina f Hch 20:35 mana michakuspa qoriychej,1
2Co 9:7
bendecisonqachej. 1Ti 6:18
jinallataj wajcha
Qankunaqa ashkha Heb 13:16 hermanoykichejmanpis,
nacionesman manurinkichej,1 pikunachus jallpasniykichejpi
´ g Dt 24:19 tiyakushanku chaykunaman’, i
qankunatajrı mana manukuyta
Sl 41:1 nispa.
necesitankichejchu. h
Chantapis ashkha naciones h Mt 26:11
12 ”Sichus hebreo
hermanoykichej chayri hebrea
14:29 1 Chayri “mana tatayoj wawas”.
i Pr 3:27
15:6, 8 1 Chayri “prendata qochikuspa Mt 5:42 15:11 1 Hebreo parlaypeqa nin,
manurinkichej”. Lu 12:33 “makiykichejta kichariychej”.
397 DEUTERONOMIO 15:13–16:2
˜ ˜
hermanaykichej qankunaman CAP. 15 naupaj kaj orqo unasninkuta,
´ ˜
vendesqa kaspa sojta a Ex 21:2 ovejasniykichejpa naupaj kaj
˜ ˜
watastana sirvisunkichej chayqa, Le 25:39 orqo u nasninkuta ima. a
qanchis kaj watapi payta Ama llankachinkichejchu
kacharipunkichej. a 13 Payta Diospaj taqasqaykichej
kacharipuspaqa ama chusaj ´
b Ex 21:5, 6 torostaqa, nillataj chay
makillataqa kachapunkichejchu.  taqasqaykichej ovejaspa
14 Paymanqa mana michakuspa ˜
Pana lado millmankutapis
qonkichej ovejasniykichejmanta, ´ ruthunkichejchu.
a Ex
´
13:2
cosechasqaykichejmanta, Ex 22:30 20 Astawanpis chay
´
Nu 3:13 ´
aceiteykichejmanta, ´ uywasniykichejtaqa Jehova
Nu 18:15, 17 ˜
vinoykichejmanta ima. Diosniykichejpa naupaqenpi
Qankunaqa payman qonkichej sapa wata mikhunkichej
´
mashkhatachus Jehova qankuna, jinallataj wasiykichejpi
Diosniykichej b Dt 12:5, 6 kajkunapis. Chaytaqa
Dt 14:23
bendecisusqaykichejman jina. Dt 16:11 mikhunkichej ima lugartachus
´
15 Yuyarikuychej qankunapis Jehova ajllakonqa chaypi. b
Egipto jallpapi esclavos 21 Chaywanpis chay
kasqaykichejta, chaymantataj uywa cojo kajtin, ciego kajtin
´ c Le 22:20
Jehova Diosniykichej chayri imanpis imanasqa
Dt 17:1
kacharichisusqaykichejta. Mal 1:8 kajtenqa, ama chay uywata
´
Chayrayku kunan Heb 9:14 Jehova Diosniykichejman
kamachishaykichej tukuy kay jaywankichejchu. c 22 Chay
imasta juntanaykichejta. uywataqa qankuna mikhuyta
16 ”Sichus chay d Dt 12:15 atinkichej llajtasniykichej
esclavoykichej qankunata Dt 14:4, 5 ukhupi, llimphupaj qhawasqa
sirvispa kusikun, qankunata, kashajtiykichejpis,
wasiykichejpi kajkunatapis mana llimphupaj qhawasqa
munakun, chayraykutaj kashajtiykichejpis,
e Ge´ 9:4
nisunkichejman ‘noqaqa mana Le 7:26 imaynatachus taruka aychata,
ripuyta munanichu’ nispa Hch 15:20, 29 venado aychatapis mikhunkichej
chayqa, b 17 uj juskunawan ajinata. d 23 Jinapis amapuni
ninrinta juskunkichej wasi yawarnintaqa mikhunkichejchu, e
punkuman kaskaykuchispa. f Le 17:10, 13 manachayqa jallpaman
Ajinamanta payqa tukuy Dt 12:16 suruchinkichej yakuta jina. f

16
kausayninpi esclavoykichej 
”Abib1 killataqa
kanqa. Kikillantataj ruwankichej CAP. 16 yuyarikuychejpuni
esclavaykichejwanpis. ´
g Ex 12:14 ´
Jehova Diosniykichejpaj
18 Esclavoykichejta Le 23:5
´ Pascua Fiestata ruwaspa. g
Nu 9:2 ´
kacharipushaspaqa ama ´
Nu 28:16 Jehova Diosniykichejqa abib
yuyankichejchu imatapis 1Co 5:7 killapi Egiptomanta tuta
pierdeshasqaykichejta. orqhomusorqachej. h
Sojta watata 2 Qankunaqa Pascua Fiestapi
sirvisusqaykichejqa, iskay ´ ´
h Ex 34:18 uj uywata Jehova
peonespa trabajasqankuwan Diosniykichejman jaywankichej, i
´
ninakun. Chantapis Jehova ovejasniykichejmanta,
Diosniykichejqa tukuy ima wakasniykichejmanta ima. j
ruwasqaykichejpi i Mt 26:17
Chaytaqa jaywankichej ima
bendecisunkichej. ´
lugartachus Jehova Dios sutin
19 ”Qankunaqa jatunchasqa kananpaj
´
Jehova Diosniykichejpaj ´
j Ex 12:5, 6
taqankichej wakasniykichejpa 2Cr 35:7 16:1 1 Yanapa B15 nisqata leeriy.
DEUTERONOMIO 16:3-14 398
ajllakonqa chaypi. a 3 Chay CAP. 16 ruwankichej. Chay punchayqa
jaywasqaykichej uywataqa mana a 1Re 8:29 ama ima trabajotapis
levadurayoj imastawan khuska ruwankichejchu. a
mikhunkichej. b Qankunaqa ´
b Ex 13:3 9 ”Qankunaqa qanchis
qanchis diasta mikhunkichej Le 23:6
´ semanasta yupankichej.
Nu 28:17
mana levadurayoj tantata, llakiy 1Co 5:8 Chay qanchis semanastaqa
tanta nisqata, imaynatachus cebadaykichejta ruthuyta
Egipto jallpamanta ´
c Ex 12:33 qallarisqaykichejmantapacha
´
usqhayllata llojsimushaspa yupankichej. b 10 Chant a
mikhorqankichej ajinata. c d Ex
´ tukuy sonqo aparimusqaykichej
Chaytaqa ruwankichej tukuy ´
12:14 ´
Ex 13:8, 9 ofrendaswan Jehova
kausayniykichejpi, ajinamanta Diosniykichejpaj Semanas
yuyarikunaykichejpaj ima ´
e Ex
´
12:15 Fiestata ruwankichej. c Chay
punchaychus Egipto jallpamanta Ex 13:7 ofrendastaqa apamunkichej
llojsimusqaykichejta. d ´
Jehova Diosniykichej
´
4 Chay qanchis diaspeqa tukuy f Ex
´
12:10 bendecisusqaykichejman jina. d
jallpaykichejpi mana kananchu Ex 34:25
11 Qankunaqa kusikunkichej
tiyan levadura.1 e Chantapis ´
˜ ´ ima lugartachus Jehova
chay naupaj kaj punchaypi g Ex 12:3, 6
˜ ´
Nu 9:2, 3
Diosniykichej sutin jatunchasqa
wanuchisqaykichej Mt 26:19, 20 kananpaj ajllakonqa chaypi. e
uywaj aychantaqa, ama ´
Jehova Diosniykichejpa
tutantinta saqenkichejchu ´ ˜
´ h Ex 12:8 naupaqenpeqa kusikunkichej
qayantinkamaqa. f 5 Jehova 2Cr 35:13 qankuna, qhari wawasniykichej,
Diosniykichej qosonqachej chay warmi wawasniykichej,
llajtaspi tiyakushaspaqa, i Jn 2:13 qhari kamachisniykichej,
ama mayqen llajtallapipis Jn 11:55
warmi kamachisniykichej,1

Pascua Fiestapi uj uywata ˜ llajtasniykichejpi tiyakoj levitas,
jaywankichejchu. 6 Astawanpis Pana lado
´ qankuna ukhupi tiyakoj
a Ex 12:16
chaytaqa jaywankichej, forasteros, wajcha wawas,2
´ Le 23:8
ima lugartachus Jehova viudas ima. 12 Yuyarikuychej
Diosniykichej sutin jatunchasqa b Ex
´
23:16
qankunapis Egiptopi esclavos
kananpaj ajllakonqa chaypi. ´
Ex 34:22 kasqaykichejta. f Chayrayku kay
Pascua Fiestapeqa Le 23:15 kamachiykunasta kasukuychej,
˜
uywata wanuchinkichej juntaychejtaj.
˜ ˜ c Nu´ 28:26
na chisiyaykushajtinna, g 13 ”Qankunaqa
inti yaykupusqantawan, qanchis diasta ruwankichej
ima fechapichus Egiptomanta d Dt 16:17 Chujllas Fiestata. g Chaytaqa
llojsimorqankichej chay fechapi. 1Co 16:2
2Co 8:12 ruwankichej maypachachus
7 Chay aychataqa, chayachispa eraykichejmanta1
mikhunkichej h ima lugartachus poqochisqaykichejta
´ e Dt 12:5-7
Jehova Diosniykichej ajllakonqa oqharinkichej, jinallataj
chaypi. i Qayantin paqarintaj ´ oliva sarunaykichejmanta
f Ex 3:7
toldo wasisniykichejman1 Dt 5:15 aceiteykichejta, uva
kutipunkichej. 8 Qankunaqa sarunaykichejmanta
sojta diasta mana levadurayoj ´
g Ex 23:16 vinoykichejtapis oqharinkichej
tantata mikhunkichej, Le 23:34
´
chaypacha. 14 Chay
qanchis kaj diataj Nu 29:12
´ Dt 31:10, 11
fiestapeqa kusikunkichej h
Jehova Diosniykichejpaj Jn 7:2
uj sumaj tantakuyta 16:11 1 Chayri “sirvientesniykichej,
sirvientasniykichej”. 2 Chayri “mana
h Dt 12:12
16:4 1 Chayri “poqosqa masa”. 16:7 Ne 8:10, 17 tatayoj wawas”. 16:13 1 Glosariopi
1 Chayri “carpa wasisniykichejman”. Ec 5:18 era nisqata leeriy.
399 DEUTERONOMIO 16:15–17:5
qankuna, qhari wawasniykichej, CAP. 16 20 Justiciaqa ruwakunanpuni
warmi wawasniykichej, qhari a Le 23:36, 40 tiyan, a justicia ruwakojtenqa
kamachisniykichej, warmi Ne 8:18 kausallankichejpuni, ima
´
kamachisniykichej, levitas, jallpatachus Jehova
llajtasniykichejpi tiyakoj b Dt 7:13 Diosniykichej qosonqachej
Dt 28:8
forasteros, wajcha wawas, chaytapis japinkichej.
Dt 30:16 ´
viudas ima. 15 Qanchis diasta 21 ”Jehova Diosniykichejpaj
´
Jehova Diosniykichejpaj c Flp 4:4
altarta ruwankichej chay
fiestata ruwankichej. a Chaytaqa 1Te 5:16 qayllapeqa, ama ima sachatapis
ruwankichej ima lugartachus plantankichejchu yupaychana
´
Jehova Dios ajllakonqa ´
d Ex 23:14, 15 kullu poste1 kananpajqa. b
´
chaypi, imaraykuchus Jehova 22 ”Amallataj yupaychana
Diosniykichejqa e Dt 16:10 rumi pilarta c sayachinkichejchu,
bendecisonqachej tukuy imaraykuchus chaytaqa
´
cosechasniykichejpi, tukuy ima f Dt 16:13
Jehova Diosniykichej chejnikun.
´
17
ruwasqaykichejpipis. b ”Jehova
Qankunaqa mayta Diosniykichejmanqa
g 2Co 8:12
kusikunkichej. c ama jaywankichejchu iman
´
16 ”Jehova Diosniykichejpa ´ imanasqa torota chayri ovejata.
˜ h Ex 18:25, 26 ´
naupaqenmanqa, tukuy qharis Dt 1:16 Jehova Diosniykichejqa
rinkichej watapi kinsa kutita. 2Cr 19:4, 5 chayta millachikun. d
Ima lugartachus pay ´
2 ”Jehova Diosniykichej
ajllakonqa chayman rinkichej: ´
i Ex 23:2 qosonqachej chay
Mana Levadurayoj Tanta Le 19:15 llajtasniykichejpeqa, ichapis
Fiestapaj, d Semanas Fiestapaj, e ´
uj qhari chayri uj warmi Jehova
Chujllas Fiestapaj f ima. j Dt 1:17 ˜
´ ˜ Diosniykichejpa naupaqenpi
Jehova Diospa naupaqenmanqa sajra kajta ruwanman, Diospa
´
ama mayqenniykichejpis k Ex 23:8 trato ruwasqantapis pakinman, e
chusaj makillaqa rinkichejchu. 1Sa 12:3
3 Diosmanta karunchakuspataj
17 Sapa ujpis Ec 7:7
 waj diosesta yupaychanman,
´
Jehova Diosniykichej ˜ chaykunamantaj
Pana lado
bendecisusqaykichejman jina kumuykukunman chayri
a Miq 6:8
imatapis apankichej. g intiman, killaman chayri
18 ”Sapa ayllupi1 ´ imaschus cielopi kan chay
b Ex 34:13
churankichej juecesta, h cargoyoj imasmanpis kumuykukunman, f
runastawan, ima llajtastachus ´ mayqentachus mana
´ c Ex 23:24
Jehova Diosniykichej Le 26:1
kamacherqaykichejchu
qosonqachej chay tukuynin Dt 12:3 ruwanaykichejta, g
llajtaspi. Paykunaqa runasta  4 chay ruwasqantataj pillapis
juzganqanku cheqan kajman CAP. 17 willasunkichejman chayri
jina. 19 Paykunaqa mana d Le 22:20 chaymanta parlajta
justiciata qewinankuchu tiyan, i Dt 15:21 uyarinkichejman chayqa,
Mal 1:8
nitaj wakillanman sumajtaraj yachamunaykichej
kutikunankuchu tiyan, j nillataj tiyan ajinapunichus manachus
e Dt 4:23
llukiykuchikunankuchu1 tiyan. Dt 13:6-9
kasqanta. h Chay millay jucha
Llukeyqa yachayniyoj runata Israel ukhupi ruwakorqapuni
ciegoyachin, k cheqan runatapis chayqa, 5 chayta ruwaj qharita
f Dt 4:19
llullata parlachin. chayri chayta ruwaj warmitaqa
llajta punkuman pusankichej.
16:18 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj g Dt 13:12-15
ashkha familias kanku. 16:19 1 Llukiy: 16:21 1 Glosariopi yupaychana kullu
waj lugarespi ninku coimeay. h Jn 7:51 poste nisqata leeriy.
DEUTERONOMIO 17:6-19 400
´
Chanta chay qharita chayri CAP. 17 qankunaqa chay sajra runata
chay warmita rumiswan a Dt 13:6, 10 Israel ukhumanta
˜
chanqaykuspa wanuchinkichej. a chinkachinkichej. a 13 Chayta
6 Chay runataqa b Mt 18:16 yachaspa tukuy israelitas
˜ Jn 8:17
wanuchinkichej iskay chayri 1Ti 5:19 manchachikonqanku, manataj
kinsa testigos declarajtillanku. b Heb 10:28 jatunchakuspa ajinata
Sichus uj testigolla ruwanqankuchu. b
c Nu´ 35:30 ´
declaranqa chayqa, ama
˜ Dt 19:15 14 ”Jehova Diosniykichej
wanuchinkichejchu. c 7 Chay qosonqachej chay jallpaman
˜ ˜
runata wanuchishajtiykichejqa, d Dt 13:5 yaykuspa, chaypi nataj
˜ 1Co 5:13
testigosraj naupajta rumiswan tiyakuspa ichapis niwajchej:
chanqaykuyta qallarenqanku, e Nu´ 35:11 ‘Uj reyta churakuyta
chaymantataj llajtamanta tukuy munayku, muyuyniykupi tukuy
runas chanqaykullanqankutaj. f Dt 12:5 naciones jina’, c nispa. 15 Ajina
Ajinata qankunaqa chay millay 1Re 3:16, 28 ´
Sl 122:2, 5
kajtenqa pitachus Jehova
kajta ruwaj runata qankuna Diosniykichej ajllakonqa, chay
ukhumanta chinkachinkichej. d g 1Sa 7:15, 16 runata reyta churankichej. d
8 ”Sichus ujnin llajtaykichejpi Ujnin llajta masiykichejtapuni
˜ h Dt 19:17
runata wanuchiymanta reyta churankichej. Ama
Dt 21:5
juicio kanman, e imamantapis forastero runataqa rey kananpaj
demanda kanman, maqanakuy i Mal 2:7 churankichejchu, pichus mana
kanman chayri waj chajwa llajta masiykichejchu chaytaqa.
kanman, nitaj chayta j Dt 5:32 16 Chay churasqaykichej
Dt 12:32
chuwachayta atiwajchejchu reyqa ama ashkha caballosta
chayqa, ima lugartachus k Pr 11:2 rantikuchunchu, e nitaj
´
Jehova Diosniykichej Heb 10:28 Egiptoman runasta
ajllakonqa chayman rinkichej. f  kachachunchu astawan
˜
9 Chaypitaj tapukunkichej levita Pana lado caballosta rantimunankupaj. f
sacerdotesta, pichus chay a Dt 13:5
´
Imaraykuchus Jehova Diosqa
1Co 5:13
punchaykunapi juez g nisorqachej: ‘Qankunaqa
kashanqa chaytawan. b Dt 13:11 amapuni Egiptoman
Paykunataj nisonqachej Dt 19:20 kutinkichejchu’, nispa.
imatachus ruwanaykichejta. h
´ 17 Chantapis reyqa ama ashkha
10 Imatachus paykuna Jehova c 1Sa 8:5, 20
warmisniyoj kachunchu, ama
1Sa 10:19
Dios ajllakonqa chay lugarpi Diosmanta karunchakunanpaj. g
nisonqachej, chayman jina d 1Sa 9:17 Amallataj tantachunchu may
ruwankichej. Paykuna 1Sa 10:24 chhika qolqeta, orotapis. h
1Sa 16:12, 13
kamachisusqaykichejman 18 Maypachachus reyqa
jinapuni ruwankichej. e Dt 20:1 kamachina tiyananpi tiyaykonqa
11 Imatachus leypi 2Sa 8:4 chaypacha, kay Leyta uj kuyuna
rikuchisonqachej, imatachus Sl 20:7
Pr 21:31
libroman1 copiakonqa.
ruwanaykichejta nisonqachej Chaytaqa copiakonqa
chayta ruwankichej. i f Isa 31:1 levita sacerdotes
Chay nisusqaykichejmantaqa jallchasqanku leymanta. i
ama ladeankichejchu ni g 1Re 11:1-3
19 ”Chay libroqa paypaj
˜ Ne 13:26 ´
panaman, nitaj lloqemanpis. j kanqa, chaytataj sapa dıa leenqa
12 Sichus pipis jatunchakuspa h Job 31:24, 28 tukuy kausayninpi. j Ajinamanta
´ ´
mana kasunmanchu Jehova 1Ti 6:9
Jehova Diosta manchachikuyta
˜
Diosniykichejpa naupaqenpi yachakunanpaj, chay Leypi
i Dt 31:9, 26
sirvej sacerdoteta chayri 2Re 22:8
juezta chayqa, chay runataqa 17:18 1 Glosariopi kuyuna libro nisqata
˜
wanuchinkichej. k Ajinata j 2Cr 34:18 leeriy.
401 DEUTERONOMIO 17:20–18:13
tukuy qhelqasqa palabrasta, CAP. 17 6 ”Sichus uj levita
kamachiykunatapis a Sl 1:2 tiyakusharqa chay llajtamanta
kasukunanpaj, juntananpaj ima. a Sl 119:97 ripuyta munanman, a ima
 ´
20 Ajinamanta mana lugartachus Jehova Dios
yuyanqachu hermanosninmanta CAP. 18 ajllakonqa1 chay lugarman b
nisqaqa aswan sumaj runa b Nu´ 18:20, 24 chayqa, 7 payqa chayman rispa,
Dt 10:9 ´
kasqanta. Nitaj chay Jos 13:14, 33 Jehova Diospa sutinpi
kamachiykunamanta 1Co 9:13 sirvimuyta atenqa, tukuy levita
˜ hermanosnin jina, pikunachus
ladeanqachu ni panaman, nitaj ´ ´ ˜
lloqemanpis. Ajinamanta paypis c Ex 23:19
´
Jehova Diospa naupaqenpi
Nu 18:8, 12
qhari wawasninpis israelitas 2Cr 31:4
sirvishanku chaykuna jina. c
ukhupi unayta rey kanqanku. Ne 12:44 8 Chantapis payqa chaypi kaj

18 ”Levita sacerdotes, levitas jinallataj mikhunata


´ ´ ˜
jinallataj tukuynin Levı d Ex 28:1
´
japenqa, d naupa tatasninpa
Nu 3:10 kapuyninta vendesqanmanta
ayllupis,1 israelitas ukhupi Dt 10:8 ˜
mana ima herenciatapis  qolqeta japispanapis.
´
japenqankuchu. b Paykunaqa ˜
Pana lado
9 ”Maypachachus Jehova
´ Diosniykichej qosonqachej
mikhonqanku Jehova Diospaj a Nu´ 35:2
ninapi qolachina2 chay jallpasman yaykunkichej
ofrendasmanta. Chaymin b Dt 12:5, 6 chaypachaqa, ama chaypi kaj
paykunaj herenciankoqa. Dt 16:2 nacionesmanta runas jinaqa
Sl 26:8 millay imasta ruwankichejchu. e
2 Paykunaqa mana herenciata
japenqankuchu israelita 10 Ama ni mayqenniykichejpis
c 2Cr 31:2
hermanosninku ukhupi. qhari wawaykichejta chayri
´ warmi wawaykichejta ninapi
Jehova Diosmin paykunaj d Le 7:10
ruphachinkichejchu,1 f
herencianku kashan,
ama adivinos g kankichejchu,
pay nisqanman jina. e Le 18:26
ama magiata h ruwankichejchu,
3 ”Diosman Dt 12:30
ama suerteta i qhawankichejchu,
jaywanaykichejpaj uj torota nitaj layqaspis2j kankichejchu.
f Dt 12:31
chayri uj ovejata apamunkichej 2Re 16:1, 3 11 Amallataj wajkunata
chayqa, kay imasta 2Cr 28:1, 3
layqachinkichejchu, ama
Sl 106:35-37
sacerdotesman qonkichejpuni: Jer 32:35 aysirista k tapukunkichejchu,
chay uywaj maki palanta, nitaj adivinostapis, l nillataj
quijadanta, pansantawan. g 2Re 17:17 aysirispis kankichejchu. m
4 Chantapis qollankichejtaj Hch 16:16 ´
12 Jehova Diosqa chay
˜
naupaj kaj poqochisqaykichej millay imasta ruwajkunata
˜ h Le 19:26
trigota,1 jinallataj naupaj kaj millachikun. Chayrayku
˜ Hch 19:19 ´
mosoj vinoykichejta, naupaj kaj Jehova Diosniykichejqa
ruwasqa aceiteykichejtapis. chay millay imasta
´ i Eze 21:21
Chant a qollankichejtaj ruwaj nacionesta
˜ ˜
ovejasniykichejmanta naupaj ´
j Ex 22:18 naupaqeykichejmanta
´
ruthusqa millmata. c 5 Jehova qharqonqa. 13 Qankunaqa
Diosniykichejqa levitasta ´
k Le 20:27 Jehova Diosniykichejpa
ajllakun tukuy ayllus ukhumanta, 1Cr 10:13 ˜
naupaqenpi mana juchachana
ajinamanta paykuna, kanaykichej tiyan. n
´ l Le 19:31
wawasninkupis Jehova Diospa
´
sutinpi sirvinallankupajpuni. d 18:6 1 Ima lugartachus Jehova
m 1Sa 28:7-11
Isa 8:19
Dios ajllakonqa nispaqa, payta
18:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta ´
Gal 5:19, 20 yupaychanapaj ajllasqan
miraj ashkha familias kanku. 2 Chayri lugarmanta parlashan. 18:10 1 Chayri
´
“ruphachina”. 18:4 1 Icha kallanmantaj n Mt 5:48 “nina ukhunta pasachinkichejchu”.
karqa “cebada”. 2Pe 3:14 2 Chayri “brujospis”.
DEUTERONOMIO 18:14–19:6 402
14 ”Jallpankumanta CAP. 18 nillataj cheqachu kanman
qharqonkichej chay a Le 19:26 chayqa, chay parlasqanqa mana
´
nacionesmanta runasqa uyarej 2Re 21:1, 2, 6 Jehova Diospa parlasqanchu.
kanku magiata ruwajkunata, a Chay profetaqa ajinata parlarqa
´
adivinostapis. b Jehova jatunchakusqanraykulla.
´ b Jos 13:22
Diosniykichejtajr ı Chayrayku ama payta
mana munanchu chayta manchachikunkichejchu’, nispa.

19
ruwanaykichejta. c Ge´ 49:10
´ ´ ”Maypachachus
15 Jehova Diosniykichejqa Nu 24:17 ´
Lu 7:16 Jehova Diosniykichej
hermanosniykichej ukhumanta Jn 1:45 qosonqachej chay jallpaspi
uj profetata qankunapaj Jn 6:14 ´
Hch 3:22
kaj nacionesta Jehova
sayarichenqa, noqata jina. Hch 7:37 Diosniykichej chinkachenqa,
Qankunataj payta kasunkichej. c chay jallpasninkutataj
16 Chaytapuni qankunaqa japikapunkichej,
´ ´
Jehova Diosniykichejmanta d Ex 19:17
tiyakunkichejtaj llajtasninkupi,
˜
manakorqankichej Horebpi wasisninkupi ima chaypachaqa, a
tantasqa kashaspa, d ´ 2 kinsa llajtasta ajllankichej
˜ ´ e Ex 20:19
´
nerqankichejtaj: ‘Manana Jehova Jehova Diosniykichej
Diosninchejpa parlamusqanta qosonqachej chay jallpaspi. b
´
uyariyta munaykuchu, f Ex 34:28 3 Chay llajtasman rej
˜ ´
Nu 12:3 ˜
ninataj kay jatun ninantapis nankunatapis sumajta
Mt 4:1, 2
rikuyta munaykuchu, ama Mt 11:29 pichankichej. Chantapis
˜ ´
wanunaykupaj’, e nispa. Jn 5:46
Jehova Diosniykichej
´ ´
17 Chanta Jehova Diosqa qosonqachej chay jallpastaqa
niwarqa: ‘Chay nisqankoqa g Jn 17:8 kinsaman taqankichej.
allinpacha. 18 Noqaqa Ajinamanta pichus runata
paykunapaj uj profetata ˜
wanuchejqa, chay llajtasmanta
hermanosninku ukhumanta h Jn 12:49 ujninman ayqekuyta atenqa.
sayarichisaj, qanta jina. f Noqa Heb 1:2
4 ”Pichus runa masinta
paypa siminman palabrasniyta ˜
wanuchejqa ama
churasaj, g paytaj nisonqachej ˜
i Hch 3:23 wanuchisqallataj kananpaj
imatachus payman kamachisaj kayta ruwanan tiyan:
chayta. h 19 Pichus sutiypi Sichus runa masinta
parlaj profetata mana j Dt 13:1-5
mana munashaspalla, nitaj
Jer 28:11-17
uyarejmantaqa, cuentata ˜
˜  chejnikuspachu wanuchinman, c
manasaj. i ˜ 5 chaytaj kanman monteman
Pana lado
20 ”’Sichus uj profeta runa masinwan llantaman

jatunchakuspa noqaj sutiypi rejtinku, chaypitaj sichus
parlanman imatachus noqa CAP. 19
a Dt 7:1
sachata hachawan kutushajtin,
mana kamacherqanichu chayta Dt 9:1 hachaqa cabonmanta1 chutaspa
chayri waj diosespa sutinkupi runa masinman chayaspa
parlanman chayqa, chay ˜
˜ wanuchinman chayqa, chay
profetaqa wanuchisqa kanan b Nu´ 35:14
´ runaqa chay llajtasmanta
tiyan. j 21 Chaywanpis icha Jos 20:7, 9
ujninman ayqekonqa ama paypis
qankunaqa sonqoykichejpi ˜
wanuchisqallataj kananpaj. d
niwajchej: “¿Imaynapitaj c Nu´ 35:15
˜
´ 6 Mana ayqekojtenqa wanojpa
yachasqayku mana Jehova Dt 4:42 ˜
vengakojnin e may phinasqa
Diospa parlasqanchu ˜
kaspa1 chay runa wanuchita
kasqantari?”, nispa. 22 Sichus d Nu´ 35:25
´
chay profeta Jehova Diospa 19:5 1 Chayri “mangonmanta”. 19:6
sutinpi parlanman, nitaj chay 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sonqon
parlasqan juntakunmanchu, e Nu´ 35:12, 19 kajarisqanrayku”.
403 DEUTERONOMIO 19:7-21
˜
qhatiykuspa taripanman, CAP. 19 wanuchejtaqa israelitas
˜
wanuchinmantaj chay pakakuna a Jos 20:4, 5 ukhumanta
llajta ancha karupi kasqanrayku. chinkachinkichejpuni. a
˜ ´ b G´ e´ 15:18
Chay runa wanuchitajr ı Chaytachus ruwankichej
˜ Ex 23:31
mana wanuchisqachu Dt 11:24
chayqa, allin risonqachej.
´
kanan karqa, runa masinta
˜ ˜ 14 ”Jehova Diosniykichej
mana naupajmantana c Ge´ 28:14 qosonqachej chay jallpaspi
chejnikusqanrayku. a herencia jallpata japikapuspaqa,
7 Chayrayku kayta d Jos 20:7, 8 ama qayllaykichejpi
kamachiykichej: ‘Kinsa tiyakojkunaj mojonesninkuta
llajtasta ajllaychej’, nispa. e Dt 11:22, 23 kuyuchinkichejchu, b
8 ”Sichus mayqenkunatachus
´ f Pr 6:16, 17 ˜
Jehova Diosniykichej naupa tatasniykichej
jallpaykichejta jatunyachenqa churarqanku chaykunata.
˜ g Dt 21:6-9
naupa tatasniykichejman 15 ”Uj testigollaqa mana
juraspa qonanta nisqanman pitapis juchachayta1 atinmanchu
˜ h 1Jn 3:15
jina, b chantapis naupa ima pantasqamantapis chayri
tatasniykichejman qonanta i G´ e´ 9:6 ima juchamantapis. c Uj runa
nerqa chay tukuynin jallpasta Ex 21:12
´ juchachasqa kananpajqa iskay
qopusonqachej chayqa, c Nu 35:16
Dt 27:24 chayri kinsa testigospuni
9 kinsa pakakuna llajtastawan  declarananku tiyan. d 16 Sichus
yapankichej chay kinsa ˜
Pana lado sajrata wakichej testigo uj runaj
llajtasman. d Diosqa a Le 24:17, 21 contranta parlaspa imamantapis
jallpaykichejta jatunyachenqa ´
Nu 35:33 tumpaykun chayqa, e
sichus kay qoshaykichej chay 2Sa 21:1
17 iskayninku rinanku tiyan
kamachiykunata tukuy sonqo ´ ˜
´ Jehova Diospa naupaqenman,
kasukunkichej, Jehova b Dt 27:17
sacerdotesman, juecesman ima,
Diosniykichejta munakuspa, pikunachus chay diaspi
˜ c Nu´ 35:30
nanninpitaj purispa e chayqa. Dt 17:6 juzgashanqanku chaykunaman. f
10 Ajinamanta mana 18 Chay juecesqa sumajtaraj
˜
wanuchisqachu kanqa f mana d Mt 18:16 yachananku tiyan ajinapunichus
´
juchayoj runaqa Jehova Jn 8:17
manachus kasqanta. g
2Co 13:1
Diosniykichej herenciata jina 1Ti 5:19 Sichus chay runa llulla testigo,
qosonqachej chay jallpapi, hermanontataj qhasimanta
nitaj qankunapis chaymanta ´
e Ex 23:1 juchachashan chayqa,
juchayojchu kankichej. g 1Re 21:13
19 chay runataqa ruwankichej
11 ”Sichus pillapis Mr 14:56
imatachus hermanonta
runa masinta chejnikunman, h ruwayta munasharqa
˜ f Dt 17:8, 9
suyaykuspataj wanuchinankama chay kikinta. h Ajinamanta
maqanman, chaymantataj g Dt 13:14 chay sajra kajta qankuna
ujnin pakakuna llajtaman Dt 17:4 ukhumanta chinkachinkichej. i
ayqekunman chayqa, 2Cr 19:6
20 Wajkunapis chayta
12 chay ayqekojpa uyarispa manchachikonqanku,
h Pr 19:5 ˜
llajtanmanta kurajkunaqa mananataj ujtawan chay jina
payta wajyachimonqanku, sajra kajta qankuna
´ ˜ i Dt 21:20, 21
chant a wanojpa Dt 24:7 ukhupi ruwanqankuchu. j
vengakojninman 1Co 5:13
21 Chay jina runastaqa ama
jaywaykonqanku payta khuyakunkichejchu, k
˜
wanuchinanpaj. i 13 Chay j Dt 13:11
manachayqa pagachinkichej
Dt 17:13
runamantaqa amapuni 1Ti 5:20
khuyakunkichejchu. 19:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “mana
Mana juchayoj runata k Dt 19:13 pejpa contranpipis sayaykuyta”.
DEUTERONOMIO 20:1-14 404
kausaymanta kausaywan, CAP. 19 casarananpaj uj warmiwan
˜ ˜ ´ ˜
nawimanta nawiwan, kirumanta a Ex 21:23-25 parlasqana, nitaj casaranrajchu
kiruwan, makimanta makiwan, Le 24:20 chayqa, wasinman kutipuchun. a
Mt 5:38 ˜
chakimantataj chakiwan. a  Pajtataj guerrapi wanunman,

20 ”Maqanakoj rejtiykichej
sichus enemigosniykichej
CAP. 20
b Dt 3:22
waj runataj chay warmiwan
casaranman’, nispa. 8 Chanta
´
qankunamanta aswan ashkha Dt 31:6 comandantesqa soldadosta
caballosniyoj kanqanku, Sl 20:7 nillanqankutaj: ‘Sichus
Pr 21:31
ashkha carretasniyoj, mayqenniykichejpis
ashkha tropa soldadosniyoj manchachikushankichej,
ima chayqa, ama paykunata qewakushankichejtaj chayqa, b
manchachikunkichejchu. wasiykichejman kutipuychej,
Egiptomanta orqhomusorqachej ama hermanosniykichejtawan
´ c Nu´ 31:6 qewachinaykichejpaj’, c nispa.
chay Jehova Diosniykichejqa
qankunawan kashan. b 9 Parlayta tukuytawan
2 Maypachachus comandantesqa capitanesta
˜ ˜ churanqanku soldadosta
napis maqanakunaykichejpajna
kashankichej chaypacha, guerraman pusanankupaj.
sacerdoteqa soldadosman ´
d Ex 14:14 10 ”Uj llajtaman
qayllaykuspa, c 3 nenqa: Jos 23:10 maqanakunaykichejpaj
 qayllaykuspaqa, niraj
‘Uyariychej israelitas, qankunaqa ˜
enemigosniykichejwan Pana lado maqanakushaspa ninkichej
˜ a Dt 24:5
maqanakunaykichejpajna paykunawan allinyakuy tratota
kashankichej. Ama ruwayta munasqaykichejta. d
qewakuychejchu, nitaj 11 Sichus chay nisqaykichejta
manchachikuychejchu. paykuna uyarisonqachej,
Ama manchariychejchu, llajtankumantaj
nitaj paykunata rikuspa b Jue 7:3 yaykuchisonqachej chayqa,
kharkatiychejchu. chaypi tiyakojkunaqa
´
4 Jehova Diosniykichejqa tukuyninku esclavosniykichej
qankunawan kashan. kanqanku. Paykunaqa
Payqa qankunarayku qankunata sirvisonqachej. e
enemigosniykichejwan c Nu´ 13:33
12 Sitajchus nisqaykichejta
maqanakonqa, ´
Nu 14:1-3 mana uyarisonqachejchu,
´
salvasonqachejtaj’, d nispa. Nu 32:9 qankunawantaj
´ Dt 1:28
5 ”Chanta comandantesqa maqanakuytapuni
soldadosta nenqanku: munanqanku chayqa,
‘Sichus mayqennillaykichejpis llajtankuta muyuykunkichej.
´
mosoj wasita kunallanraj 13 Jehova Diosniykichejqa
ruwakun, nitaj chaypi chay llajtasta
tiyakunrajchu chayqa, d Jos 11:19 makisniykichejman
wasinman kutipuchun. Pajtataj jaywaykusonqachej.
˜
guerrapi wanunman, wasinpitaj Chaypacha qankunaqa
waj runa tiyakapunman. tukuy qharista espadawan
˜
6 Sichus mayqenniykichejpis wanurachinkichej. 14 Chantaqa
uvasta plantaspa manaraj e Le 25:44, 46 japikapunkichej warmisninkuta,
pallakapunchu chayqa, Jos 9:22, 27 wawasninkuta, uywasninkuta,
wasinman kutipuchun. llajtasninkupi kaj tukuy
Pajtataj guerrapi imastawan. Tukuy chay imasqa
˜
wanunman, chay uvastataj qankunapaj kanqa. f Qankunaqa
waj runa pallakapunman. enemigosniykichejpa tukuy
7 Sichus mayqenniykichejpis f 2Cr 14:13 kapuyninta japikapunkichej,
405 DEUTERONOMIO 20:15–21:8
´
mayqentachus Jehova CAP. 20 yachakunmanchu pichus
˜
Diosniykichej qosonqachej a Jos 22:8 wanuchisqanta chayqa,
chayta. a 2 kurajkunawan juezkunawan a
15 ”Ajinata ruwankichej rispa midimonqanku mashkha
qankunamanta karupi kaj karuchus kasqanta chay
b Jos 6:17 ˜
llajtasta, mayqenkunachus Jos 10:28 wanusqamantapacha chay
mana qayllaykichejpi kaj Jos 11:11 qayllapi kaj llajtaskama.
´
nacionesmantachu kanku 3 Chanta aswan qayllapi
chaykunata. 16 Chaywanpis llajtamanta kurajkunaqa
´
Jehova Diosniykichej c Dt 7:1 uj malta wakata apamonqanku,
herenciata qosonqachej mayqenmanchus manaraj
chay llajtaspeqa, tukuy yugota churarqankuchu, nitaj
˜
kausajkunata wanuchinkichej. b llankacherqankurajchu chayta.
˜ ´
17 Kaykunata wanurachinkichej d Ex 34:15 4 Chay waka aparisqataj
Dt 7:4
tukuyninkuta: hititasta, Jos 23:12, 13 kurajkunaqa yakuyoj
amorreosta, cananeosta, Isa 2:6 mayuman1 uraykonqanku,
perizitasta, heveosta, jebuseosta 1Co 5:6
´ 1Co 15:33
mayqen jallpaspichus
ima, c Jehova Diosniykichej mana pipis llankanchu,
kamachisusqaykichejman jina. nitaj tarpunchu chayman.
18 Chayta ruwajtiykichejqa, Chaypitaj chay wakata kunkanpi
mana millay costumbresninkuta e Ne 9:25 ˜
wajtaspa wanuchenqanku. b
ruwayta yachachisonqachejchu, 
˜ 5 ”Chaymantaj
mayqenkunatachus Pana lado
qayllaykonqanku levita
diosesninkupaj ruwanku  sacerdotes, imaraykuchus
´ ´
chaykunata, nitaj Jehova CAP. 21 paykunataqa Jehova
Diosniykichejpa contrantapis a Dt 16:18 Diosniykichej ajllan payta
juchallichisonqachejchu. d ´
sirvinankupaj, c Jehova Diospa
19 ”Maypachachus uj llajtata sutinpitaj bendecinankupaj. d
unayta muyuykunkichej, Chantapis paykuna ninanku
b Nu´ 35:33
japikapunaykichejpajtaj tiyan imaynatachus
paykunawan maqanakunkichej allinchanankuta uj runata
chaypacha, ama sachasninta imanasqankumanta chayri
´ ˜
kutunkichejchu. e Poqoynintaqa c Ex 28:1 wanuchisqankumanta uj
mikhullankichej, chaywanpis demanda kajtin. e 6 Chay aswan
amapuni kutunkichejchu. qayllapi kaj llajtamanta
Chay sachastaqa ama d Nu´ 6:23-27 kurajkunaqa, makisninkuta
chinkachinkichejchu 1Cr 23:13 yakuwan mayllakonqanku f
imaynatachus runasta ˜
wanuchisqa wakaj patanpi.
chinkachinkichej ajinataqa. ´
7 Chant a nenqanku:
20 Mana poqoyniyoj ‘Chay runataqa mana
e Dt 17:8, 9 ˜
sachasllata urmachinkichej. noqaykuchu wanucherqayku,
Chay sachasta kutuspa cercosta nitaj rikorqaykuchu
ruwakunkichej. Chaywantaj imaynatachus
muyuykuchinkichej ima f Sl 26:6 ˜
wanuchisqankutapis.
llajtawanchus Mt 27:24 ´ ´
8 Chayrayku Jehova Diosnıy,
maqanakushankichej ama kacharichisqayki israelita
chayta, chay llajtata wawasniykita g juchachaychu
japikapunaykichejkama. g 2Sa 7:23
ari. Mana juchayoj runaj
´
21 ”Jehova Diosniykichej ˜
wanuyninmantaqa ama
qosonqachej chay paykunata juchachaychu h ari’,
jallpapi sichus uj runa h Isa 26:21
˜
wanusqa rikhurinman, nitaj Jer 26:15 21:4 1 Chayri “yakuyoj wayqoman”.
DEUTERONOMIO 21:9-22 406
nispa. Ajinamanta paykunaqa CAP. 21 chay mana munasqa warminpi
˜
mana chay runaj wanuyninmanta a Nu´ 31:9 kanman. a 16 Maypachachus
juchayojchu kanqanku. Dt 20:13, 14 herencianta wawasninman
9 Ajinata qankunaqa chay mana qopunan kajtenqa, kuraj
˜
juchayoj runaj wanuyninmanta wawanman chayaj hereciantaqa
juchata qankuna ukhumanta kurajmanpuni qopunan tiyan,
´
chinkachinkichej, Jehova Diospa mana munakusqan warminpa
˜ b Nu´ 20:29
naupaqenpi allin kajta ruwaspa. Dt 34:8 wawan kajtinpis. Chay
10 Ichapis herenciataqa mana atenqachu
enemigosniykichejwan qoyta munasqa warminpa
maqanakoj rejtiykichej wawanman. 17 Mana munasqa
´ warminpa wawantapuni kuraj
Jehova Diosniykichejqa
atipachisonqachej, chay c Dt 24:1 wawanta jina qhawanan tiyan,
runastataj presosta  tukuy kapuyninmantataj
˜
apakapunkichej. a 11 Chay Pana lado iskay jinastawan payman
˜
´ a Ge´ 29:30, 33 qopunan tiyan, naupaj kaj
presos ukhupitaj icha
mayqenniykichejpis uj kachita wawan1 kasqanrayku.
warmita rikuspa, warminpaj Kuraj wawanman chayaj
japikapuyta munanman. herenciataqa kuraj
12 Jina kajtenqa chay warmita wawanpuni japinan tiyan. b
b Ge´ 25:31
wasinman pusakapuchun. 2Cr 21:3
18 ”Sichus
Chaypitaj chay warmeqa umanta mayqenniykichejpa wawanpis
pajlakuchun, sillusnintapis ancha kullu1 kanman,
kutukuchun. 13 Chantapis ima mana uyarikunmanchu,
ropawanchus presochasqa karqa nitaj papasunta, mamantapis
chayta orqhokapuchun, chay ´ kasukunmanchu, c tatamaman
c Ex 20:12
qharej wasinpitaj tiyakapuchun. Dt 27:16 kamejtinkupis manapuni
Pr 1:8
Chaypitaj chay warmeqa Ef 6:1
paykunata uyarinmanchu
tatanmanta, mamanmantawan chayqa, d 19 tatasnenqa
uj killa juntata waqanqa. b chay wawankuta pusachunku
Chaymantaraj chay qhareqa llajtanku punkupi
˜
chay warmiwan punuykuyta kaj kurajkunaman.
atenqa. Ajinamanta paykunaqa d Dt 8:5 20 Paykunamantaj nichunku:
qhariwarmi kanqanku. Pr 13:24 ‘Kay wawaykoqa ancha kullu,
˜ Pr 19:18
14 Sichus chay qhari manana Pr 23:13 mana uyariwaykuchu, nipuni
chay warmita munakunmanchu Heb 12:9 kasuwaykuchu. Chantapis mana
chayqa, ripojta saqechun c midirikuspa mikhun, e anchatataj
maymanchus ripuyta munan machan’, f nispa. 21 Chay
chayman. Chaywanpis payqa llajtamanta tukuy runastaj
mana chay warmita vendeyta rumiswan chanqaykuspa payta
e Pr 28:7 ˜
atinchu, nitaj sufrichiytapis, wanuchenqanku. Ajinamanta
imaraykuchus honranta takarqa. qankuna ukhumanta
15 ”Uj qhari iskay sajra kajta chinkachinkichej.
´ Tukuy israelitastaj chayta
warmisniyoj kaspa icha
ujninta astawan munakunman, yachaspa manchachikonqanku. g
f Ro 13:13
ujnintataj mana.1 Chay iskaynin 1Co 6:10 22 ”Sichus uj runa
˜
warmisninpitaj qhari wawasnin Ef 5:18 wanuchisqa kananpaj jina
˜
kapunman, kuraj kaj wawantaj juchallikunman, wanuchisqa
21:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, 21:17 1 Chayri “wawayoj kayta
“Uj qhari iskay warmisniyoj kanman, atisqanmanta qallariynin”. 21:18
ujqa munasqa ujtaj chejnisqa”. g Dt 13:10, 11 1 Chayri “terco”.
407 DEUTERONOMIO 21:23–22:15
kajtintaj a rakhu kaspiman1 CAP. 21 tarinkichej chayri pampapi
warkhuykuwajchej b chayqa, a Nu´ 25:5 tarinkichej irpitasniyojta chayri
23 cuerpontaqa ama tutantinta runtusniyojta, mamantataj
chay rakhu kaspipi warkhusqata ojllashajta chayqa, ama
saqenkichejchu. c Manachayqa b Jos 10:26
mamantintaqa chay irpitasta
chay diapacha pampankichej, Hch 10:39 apakapunkichejchu. a
imaraykuchus chay warkhusqa 7 Manachayqa irpitasllata
runaqa Diospa maldecisqan apakunkichej, mamantataj
runa. d Ajinamanta mana phawachipunkichej. Chayta
c Jos 8:29
chichichankichejchu Jn 19:31 ruwajtiykichejqa allin
´
Jehova Diosniykichej risonqachej, unaytataj
qosonqachej chay kausakunkichej.
herencia jallpata. e
d Gal´ 3:13
8 ”Mosoj wasita ruwakuspaqa

22 ”Sichus
mayqenniykichejpis
terrazanta1 perqawan
muyurisqata ruwankichej. b
hermanoykichejpa wakanta Ajinamanta mana juchayojchu
chayri ovejanta chinkasqata e Nu´ 35:34 kankichej pipis chay patamanta
 ˜
rikunkichej chayqa, ama mana urmaykamuspa wanojtin.
rikojmanqa tukunkichejchu. f CAP. 22
´ 9 ”Uvas huertaykichejpeqa
f Ex 23:4 ama waj mujusta
Manachayqa chay uywanta
apapunkichej. 2 Sichus chay tarpunkichejchu. c Chayta
˜
uywaj duenon karupi tiyakun ruwankichej chayqa,
˜
chayri mana due nonta g Mt 7:12 tarpusqaykichejpa poqoynin,
rejsinkichejchu chayqa, chay huertaykichejpi poqoj uvaspis,
uywataqa wasiykichejman yupaychana toldopaj kanqa.
˜
apankichej due non ´
h Ex 23:5
10 ”Ama ujllapi
rikhurimunankama. Le 19:18 torotawan burrotawan
Rikhurimojtintaj qopunkichej. g Lu 10:27
´ llankachinkichejchu. d
3 Ajinallatataj ruwankichej Gal 6:10
11 ”Ama churakunkichejchu

hermanoykichejpa burron ˜ millmamanta linomantawan
Pana lado
chinkajtin, ropan chinkajtin chajrusqa ropata. e
a Le 22:28
chayri imallanpis chinkajtin, Sl 145:9 12 ”Mantasniykichejpa
qankunataj chayta tarejtiykichej. Pr 12:10 tawantin puntasninmanqa,
Amapuni mana rikojmanqa Mt 10:29
tikanchasta churankichej. f
tukunkichejchu. 13 ”Ichapis uj qhari
4 ”Sichus rikunkichej casarakuspa warminwan
hermanoykichejpa burronta ˜ ˜
˜ b 2Sa 11:2 pu nuykusqanmantana
chayri wakanta nanpi urmasqata Hch 10:9
warminta chejnikuyta1
´
chayqa, ama mana rikojman qallarinman. 14 Chant a
tukunkichejchu. Manachayqa qhasimanta tumpaykuspa,
qayllaykuspa c Le 19:19 malpi quedachinanpaj kay jinata
sayarichiysinkichej. h ninman: ‘Kay casarakorqani
5 ”Uj warmeqa mana qhari chay warmeqa mana doncellachu
ropata churakunanchu tiyan, ˜
d Pr 12:10 kasqa, paywan punuykusparaj
nitaj qharipis warmi ropata chayta yachani’, nispa.
churakunanchu tiyan.
´ 15 Chayta yachaspa
Jehova Diosniykichejqa chay warmej tatasnenqa,
millachikun chayta ruwajkunata. e Le 19:19
˜ wawanku doncella
6 ”Sichus nanta rishaspa ˜
kasqanmanta senalninta
pisqo thapata sachapi
f Nu´ 15:38 22:8 1 Chayri “wasi patanta”. 22:13
21:22 1 Chayri “posteman”. Mt 23:2, 5 1 Chayri “qhesachayta”.
DEUTERONOMIO 22:16-29 408
˜
apanqanku llajta punkupi CAP. 22 iskayninku wanuchisqa
kurajkunaman. 16 Chay ´
a Ex 18:21 kanqanku. Chay qharipis
˜
warmej tatanqa kurajkunaman Dt 1:13 chay warmipis wanuchisqapuni
Dt 16:18
kay jinata nenqa: ‘Noqa kanqanku. a Ajinamanta chay
wawayta kay runawan sajra kajta Israel ukhumanta
casaracherqani, kunantaj chinkachinkichej.
chejnipun.1 17 Qhasillata 23 ”Uj doncella sipas
tumpaspataj wawaypaj b Dt 25:2 ˜
Pr 10:13 uj qhariwan parlasqana
parlashan: “Wawaykeqa mana Pr 19:29 kashajtin, sichus waj qhari
doncellachu kasqa”, nispa. chay sipasta llajtapi taripaspa
Chaywanpis qhawaychej, kaypi ˜
paywan punuykunman chayqa,
kashan waway doncellapuni
˜ 24 iskayninkuta llajta
kasqanmanta senalnin’, nispa. c Mal 2:16 punkuman orqhomunkichej,
Chaymanta tatasnenqa chay chaypitaj rumiswan
llajtamanta kurajkunaj chanqaykuspa
˜ ˜ ˜
naupaqenkupi senalniyoj telata wanuchinkichej. Sipastaqa
´ ˜
mastanqanku. 18 Chant a d Heb 13:4 wanuchinkichej llajtapi kashaspa
llajtamanta kurajkunaqa a chay mana qhaparikusqanrayku,
qharita japispa castiganqanku. b ˜
chay qharitataj wanuchinkichej
19 Pagachenqankutaj 100 siclos1 runa masinpa warminpa
qolqeta, israelita doncellata e Le 21:9 honranta takasqanrayku. b
malpi quedachisqanrayku. c Ajinamanta chay sajra kajta
Chay qolqetataj chay warmej qankuna ukhumanta
tatanman qonqanku. Jinapis chinkachinkichej.
chay warmeqa warmillanpuni f Le 11:45 25 ”Uj sipas uj qhariwan
kanqa. Chay qhareqa mana 1Co 5:13 ˜
parlasqana kashajtin, sichus waj
paymanta divorciakuyta 
˜ ˜ qhari campopi taripaspa paywan
atenqachu wanupunankama. Pana lado ˜
punuykunman chay sipas mana
20 ”Chaywanpis sichus a G´ e´ 20:3
munashajtin chayqa, chay
chay qharej nisqanman Ex 20:14 ˜
Le 20:10 qharilla wanuchisqa kanqa chay
jinapuni chay warmi mana ˜
1Co 6:9, 10 warmiwan punuykusqanrayku.
doncellachu kanman chayqa, 1Co 6:18
26 Sipastaqa ama
21 tatanpa wasinmanta imanankichejchu, imaraykuchus
jawaman orqhomonqanku. payqa mana juchayojchu
Llajtanmanta qharistaj ˜
wanuchisqa kananpaj. Chayqa
rumiswan chanqaykuspa b Le 20:10
ninakun pipis runa masinta
˜ Dt 5:18 ˜
wanuchenqanku, chay jina maqaspa wanuchisqanwan. c
1Te 4:3, 6
millay juchata d israelitas Heb 13:4 27 Chay qhareqa sipasta
ukhupi ruwasqanrayku, tatanpa sapallanta campopi tariparqa.
wasillanpiraj tiyakushaspataj Chay sipas qhaparikushajtinpis,
˜
qhariwan punuykusqanrayku.1e mana pipis karqachu
Ajinamanta chay sajra kajta c Ge´ 4:8 payta yanapananpaj.
´
qankuna ukhumanta Nu 35:20, 21
Snt 2:11 28 ”Sichus uj qhari mana
chinkachinkichej. f
parlapayasqa doncella sipasta
22 ”Sichus uj qhari wajpa taripanman, japiykuspataj
˜ ˜
warminwan punuykushajtin paywan pu nuykunman,
taripachikunman chayqa, japichikunkumantaj chayqa, d
d Ge´ 34:2, 5
22:16 1 Chayri “qhesachan”. 29 chay qhareqa sipaspa
22:19 1 Uj sicloqa pesarqa tatanman qonqa 50 siclos
´
11,4 gramos (0,367 onzas troy). Yanapa qolqeta, chanta chay sipaswan
B14 nisqata leeriy. 22:21 1 Chayri e G´ e´ 34:11, 12 casaranqa. e Chay qhareqa
“khuchichakusqanrayku”. Ex 22:16 sipaspa honranta takasqanrayku
409 DEUTERONOMIO 22:30–23:14
mana paymanta divorciakuyta CAP. 22 ”Egipciostapis amallataj
˜
atenqachu wanunankama. a Le 18:8 chejnikunkichejchu,
30 ”Ni pi qharipis tatanpa Le 20:11 imaraykuchus paykunaj
˜ Dt 27:20
nacionninkupi forasteros
warminwan punuykunanchu 1Co 5:1
tiyan, ama tatanta penqaypi  karqankichej. a
rikhurichinanpaj. a CAP. 23 8 Paykunamantaqa

23 ”Runtusnin paltasqa b Le 21:18, 20 allchhisninkoj wawasninraj


´
qharis, jispananku Isa 56:4, 5 Jehova Diospa nacionninman
khuchusqa qharispis, mana yaykuyta atenqanku.
yaykuyta atenqankuchu ´
c Ex 20:14
9 ”Enemigosniykichejwan
´ maqanakoj rispa
Jehova Diospa nacionninman. b Le 20:10
2 ”Kipa wawaspis nillataj campamentoykichejpi1
´ kashaspaqa, ama
Jehova Diospa nacionninman d Ne 13:1, 2
yaykuyta atenqankuchu. c chichichakunkichejchu.2 b
Paykunaj mirayninkupis nipuni 10 Sichus uj qharejta tuta
´ ˜
Jehova Diospa nacionninman e Jue 11:18 punushajtin mujun llojsimun, c
yaykuyta atenqankuchu. chayraykutaj chichipaj
qhawasqa kashan chayqa,
3 ”Ammonitaspis, f Nu´ 22:6
´ campamentomanta jawaman
moabitaspis nipuni Jehova Jos 24:9
llojsichun, amataj
Diospa nacionninman yaykuyta
yaykumuchunchu.
atenqankuchu. d Paykunaj g Nu´ 22:35 11 Tardeyaykushajtintaj
mirayninkupis, ni jaykaj ´
´ yakuwan mayllakuchun. Chanta
Jehova Diospa nacionninman
h Nu´ 23:11, 25
inti yaykupusqantawanraj
yaykuyta atenqankuchu. ´ campamentoman yaykupuchun. d
4 Paykunaqa Egiptomanta Nu 24:10
12 Campamentomanta jawapi
llojsimuspa jamushajtiykichej ˜
uj lugarta se nalankichej,
mana mikhunallatapis, i Dt 7:7, 8 ˜
chayman banoman
ni yakullatapis rinaykichejpaj. 13 Maqanaku
jaywarisorqachejchu. e Chantapis armasniykichejtawan
j 2Sa 8:2
Mesopotamiapi kaj Petormanta 2Sa 12:31 khuskaqa apakunkichejpuni
Beorpa wawan Balaamman uj estacata. Campamentomanta
pagarqanku, qankunata jawaman llojsispataj chay
maldecichiyta munaspa.1f k Ge´ 25:25, 26
´ ´
Ge 36:1 estacawan uj toqota
5 Jehova Diosniykichejtaj ´
Nu 20:14 ruwankichej. Akaykichejtataj1
mana Balaamta uyarerqachu. g  jallpawan pampaykunkichej.
´ ˜ ´
Jehova Diosniykichejqa chay Pana lado 14 Jehova Diosniykichejqa
maldicionta bendicionman a Ge´ 46:6 campamentoykichej ukhupi
qankunapaj tukucherqa, h Le 19:34
kashan yanapasunaykichejpaj, e
´ Sl 105:23
imaraykuchus Jehova enemigosniykichejtapis
Diosniykichejqa makisniykichejman
munakusunkichej. i 6 Chayrayku b 1Sa 21:5 jaywaykusunaykichejpaj.
amapuni jaykajpis paykunata 2Sa 11:11
Chayrayku
yanapankichejchu, nitaj imatapis campamentoykichejqa llimphu
ruwankichejchu paykunaj c Le 15:16 kanan tiyan. f Ajinamanta
allinninkuta maskaspa. j Diosqa ama ima chichitapis
7 ”Edomitastaqa ama rikunanpaj, nitaj qankunamanta
chejnikunkichejchu, d Le 15:31
karunchakunanpaj.
imaraykuchus paykunaqa
hermanosniykichej kanku. k e Le 26:12 23:9 1 Campamentoqa ashkha toldo
wasis. 2 Chayri “ama mana allin
23:4 1 Chayri “imapis kajta ruwankichejchu”. 23:13 1 Aka:
qhatirisunaykichejta munaspa”. f 1Pe 1:16 waj lugarespi ninku jatun jispay.
DEUTERONOMIO 23:15–24:4 410
15 ”Uj esclavo CAP. 23 mana imatapis qonaykichejta
´
patronninmanta qankunaman a Ex 22:21 ninkichejchu chayqa, mana
ayqekamojtin, ama payta juchayojchu rikhurinkichej. a
patronninman b Le 19:29 23 Imatachus simiykichejwan
kutichinkichejchu. Le 21:9 nisqaykichejtaqa
16 Chay esclavoqa juntanaykichejpuni tiyan. b
qankuna ukhupi tiyakuyta c 1Re 14:24 Imatachus ruwasaj
2Re 23:7 ´
atenqa, mayqen nisqaykichejqa, Jehova
´
llajtasniykichejpicha tiyakuyta ´ Diosniykichejman
d Ex 22:25 aparimusqaykichej ofrenda jina.
munan chaypi. Paytaqa Le 25:36, 37
ama sufrichinkichejchu. a Ne 5:10 Chaytaqa juntanaykichejpuni
17 ”Israelitas ukhupeqa Sl 15:5 tiyan. c
mana kananchu tiyan 24 ”Runa masiykichejpa uva
templopi pagorayku khuchichakoj e Dt 15:6 huertanman yaykuspaqa uvasta
warmis, b nillataj templopi mikhurikullankichej,
pagorayku khuchichakoj f Pr 28:8 yarqhayniykichejta
qharispis. c 18 Ama pipis thasnunaykichejpaj.
´
Jehova Diospa wasinman g Dt 15:4 Chaywanpis ama canastapi
apamuchunchu khuchichakuspa Dt 15:7, 10 apakunkichejchu. d
Pr 19:17
ganasqan qolqeta, Lu 6:34, 35 25 ”Runa masiykichejpa trigo
ni warmipis, ni qharipis1 chajranman yaykuspaqa, trigo
imatachus ruwasaj nisqanta h Jue 11:30, 31 umasta makiykichejwan pitiyta1
´
juntananpaj. Jehova 1Sa 1:11 atinkichej. Chaywanpis ama
Diosniykichejqa chayta josewanqa ruthunkichejchu. e

24
millachikun. i Jon 2:9 ”Uj qhari uj warmiwan
19 ”Hermanoykichejman casarakuytawan sichus
qolqeta manuspa, mikhunata j Ec 5:4, 6 warminpi ima penqaytapis
manuspa chayri waj imasta  ˜
tarispa manana payta
˜
manuspapis ama interesta Pana lado munakunmanchu chayqa,
˜
manankichejchu. d a Ec 5:5 divorcio papelta warminman
20 Forasterosman manuspaqa ´
˜ jaywapuchun. f Chant a
interesta manayta atinkichej, e b Nu´ 30:2 wasinmanta kachapuchun. g
hermanoykichejmantataj Sl 15:4
Pr 20:25
2 Chay warmeqa ripuspa, waj
amapuni interestaqa qhariwan casarakuyta atin. h
˜
manankichejchu. f Ajinamanta
´ c Jue 11:35
3 Sichus chay qhepa kaj
Jehova Diosniykichejqa tukuy 1Sa 14:24 qosanpis chejnillanmantaj,1
ima ruwasqaykichejpi Mt 5:33 divorcio papelta jaywapuspataj
bendecisonqachej, may wasinmanta kachapunman
jallpatachus qosonqachej d Mt 6:11 chayri sichus chay qhepa kaj
chaypi tiyakushajtiykichej. g Ro 13:10 ˜
qosan wanupunman chayqa,
´ ˜ ˜
21 ”Sichus Jehova 4 naupa qosanqa manana
Diosniykichejman imatapis e Mt 12:1 ujtawan paywan casarayta
Lu 6:1
qonaykichejta ninkichej chayqa, h  atenqachu, chay warmi
usqhayllata juntanaykichej chichipaj qhawasqa
´ CAP. 24
tiyan. i Jehova Diosniykichejqa kasqanrayku. Chay ruwayqa
˜ f Mt 5:31, 32 ´ ˜
manasonqachejpuni Mr 10:4, 11 Jehova Diospa naupaqenpi
juntanaykichejta. Manachus millaypaj qhawasqa.
´
juntankichej chayqa, juchayoj g Mal 2:16 Jehova Diosniykichej
rikhurinkichej. j 22 Sichus Mt 1:19 herenciata qosonqachej
Mt 19:3-8
23:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, 23:25 1 Pitiy: waj lugarespi ninku tipiy.
“ni alqopis”. h Le 21:7 24:3 1 Chayri “qhesachallanmantaj”.
411 DEUTERONOMIO 24:5-18
chay jallpataqa, ama juchawan CAP. 24 prendata. 11 Jawallapi
chichichankichejchu. a Dt 20:7 suyankichej chay prendata
5 ”Sichus uj qhari Pr 5:18
Ec 9:9
paypuni orqhomuspa
chaypachallaraj casarakun jaywasunaykichejkama.
chayqa, ama guerraman 12 Sichus chay runa pobre
´
richunchu, amataj waj b Ex 22:26, 27 kanman chayqa, ama tutantin
ruwanasmanpis chay prendata
churankichejchu uj wata japikunkichejchu. a
c Ge´ 37:28 13 Prendantaqa inti
juntata. Payqa wasinpi ´
Ge 40:15
karikullachun warminta yaykupusqantawan
kusichispa. a kutichipunkichej, chay
´ ˜
6 ”Ama pejpa maki d Ex 21:16 ropanwan punukunanpaj. b
molinontapis prendata jina Ajinamanta payqa Diospa
japikapunkichejchu, ni molinoj bendicionninta
e Dt 19:18, 19 ˜
pata rumillantapis. Chayta Dt 21:20, 21
manapusonqachej.
ruwaspaqa, chay runaj Chay ruwasqaykichejtataj
´
kausayninta prendata jina Jehova Diosniykichejqa
japikapushawajchej. b f Le 13:2, 15 allinpaj qhawanqa.
Mr 1:44
7 ”Sichus mayqellanpis Lu 17:14 14 ”Ama llakiypi kaj wajcha
ujnin israelita hermanonta peonniykichejtaqa
˜ chaukiyankichejchu,1
suwanman, nakarichinman,
´ g Nu´ 12:10, 15 hermanoykichejpis kachun
chanta vendemunman, c jinapitaj
japichikunman chayqa, chayta chayri llajtaykichejpi tiyakoj
˜ forasteropis kachun. c
ruwaj runataqa wanuchinkichej. d h Dt 15:7, 8
Ajinamanta chay sajra kajta Pr 3:27 15 Paymanqa chay kikin
qankuna ukhumanta  diapacha pagapunkichej d
˜ niraj inti yaykupushajtin.
chinkachinkichej. e Pana lado
8 ”Lepra onqoy1 a Job 24:9, 10 Payqa llakiypi kashan,
rikhurejtenqa, levita sacerdotes chay qolqetataj suyashan
imatachus ruwanaykichejta ´
kausakunanpaj. Manachus
b Ex 22:26, 27 pagapunkichej chayqa, qankunaj
kamachisonqachej, chayman jina ´
ruwankichej. f Imatachus noqa contraykichejta Jehova Diosman
paykunaman kamachini chay c Le 25:39, 43
qhaparikonqa, qankunataj
kikintapuni ruwankichej. Pr 14:31 juchayoj rikhurinkichej. e
9 Yuyarikuychej imatachus 16 ”Tatasqa mana
´ wawasninkoj juchankurayku
Jehova Diosniykichej Miriamta d Le 19:13 ˜
ruwasqanta Egiptomanta Jer 22:13
wanuchisqachu kanqanku,
llojsimushajtiykichej. g Mt 20:8 nillataj wawaspis tatasninkoj
˜
10 ”Sichus runa juchankurayku wanuchisqachu
masiykichejman imallatapis kanqanku. f Manachayqa sapa uj
e Pr 22:22, 23 ˜
manurinkichej chayqa, h Snt 5:4
juchanrayku wanuchisqa kanqa. g
ama wasinman yaykuspa 17 ”Forasterospaj,
orqhomunkichejchu wajcha wawaspajpis1 ama
f 2Cr 25:3, 4 justiciata qewinkichejchu. h
qosunaykichej kashan chay
Viudasman manuspapis ama
24:8 1 Hebreo parlaypi lepra onqoy g Eze 18:20
ropankuta prendata jina
nispaqa parlashan cuerpopi rikhurej japikapunkichejchu. i
imaymana onqoykunamanta, chay 18 Yuyarikuychej, qankunapis
onqoykunataj wajkunaman usqhayllata ´
h Ex 22:21, 22 ˜
chimpaykoj. Chantapis chay lepra 24:14 1 Chayri “enganankichejchu”.
onqoyqa rikhurillajtaj ropaspi, wasispi 24:17 1 Chayri “mana tatayoj
´
ima. i Ex 22:26, 27 wawaspajpis”.
DEUTERONOMIO 24:19–25:8 412
Egiptopi esclavos karqankichej, CAP. 24 chayqa, a juezqa kamachenqa
´
Jehova Diosniykichejtaj a Dt 5:15 winkuykuchinankuta1 pampa
˜
chaymanta qhawarisqata, naupaqenpitaj
kacharichisorqachej. a castigachenqa. Mashkha
Chayrayku noqaqa b Le 19:9 kutitachus seqonankoqa chay
kamachishaykichej tukuy kay Le 23:22 runaj juchanman jinalla kanqa.
Rut 2:16
imasta juntanaykichejta. Sl 41:1 3 Paytaqa 40 kutiskamalla
19 ”Sichus ruthuytawan seqoyta atenqanku, b
˜
apashaspa uj gavillata1 qonqaspa chaymanta astawanqa amana.
˜
saqerpankichej chayqa, amana c Dt 15:7, 10 Sichus chaymanta astawan
chayta oqharej kutinkichejchu, Pr 11:24 seqonkuman chayqa, chay
manachayqa saqenkichej Pr 19:17 hermanoykichejqa penqaypi
Lu 6:38 ˜
forasterospaj, wajcha wawaspaj, 2Co 9:6 rikhurinman naupaqeykichejpi.
viudaspaj b ima. Ajinamanta
´
1Jn 3:17 4 ”Trillashaj toromanqa ama
Jehova Diosniykichejqa tukuy ˜
nukuta1 churankichejchu. c
ima ruwasqaykichejpi 5 ”Sichus uj runa
bendecisonqachej. c d Le 19:10 hermanonwan qayllapura
20 ”Olivo Dt 26:13

tiyakunman, ujnin kajtaj mana
sachasniykichejmanta ˜
˜ qhari wawayoj wanupunman
aceitunasta pallaspanaqa, ama
CAP. 25 ˜
chayqa, wanupojpa warmenqa
e Dt 16:18
ujtawan pallallankichejtajchu. Dt 17:8, 9 mana waj familiamanta
Puchojtaqa saqenkichej Dt 19:16, 17 qhariwan casarayta atinchu.
forasterospaj, wajcha wawaspaj, ˜
Manachayqa cunadon paywan
viudaspaj d ima. casaranan tiyan. Ajinamanta
´ ˜
21 ”Uva huertaykichejpi f Ex 23:6 chay cunadonqa, imatachus
˜ 2Cr 19:6 ˜
uvasta pallaspanaqa, cu nado kaspa ruwananta
Pr 17:15
ama puchojta Pr 31:9 juntanqa. d 6 Chay warmej kuraj
˜
chajmakapunkichejchu.1  qhari wawanqa, naupa qosanpa
Manachayqa saqenkichej ˜ wawan jina qhawasqa kanqa. e
Pana lado
˜
forasterospaj, wajcha a Pr 10:13 Ajinamanta chay naupa qosanpa
wawaspaj, viudaspaj ima. Pr 20:30 sutenqa mana chinkanqachu
22 Yuyarikuychej qankunapis Pr 26:3
Lu 12:48
Israel ukhumanta. f
Egipto jallpapi esclavos Heb 2:2 7 ”Sichus chay qhari mana
kasqaykichejta. Chayrayku hermanonpa warminwan
noqaqa kamachishaykichej casarayta munanmanchu
tukuy kay imasta b 2Co 11:24 chayqa, chay warmeqa llajta
juntanaykichejta. punkupi kaj kurajkunaman rispa,
˜
25 ”Sichus iskay runas
imamantapis chajwanku c Pr 12:10
1Co 9:9
kay jinata nenqa: ‘Wanoj qosaypa
hermanonqa mana munanchu
chayqa, richunku hermanonpa sutin Israel ukhupi
1Ti 5:18
juezkunaman. e Paykunataj yuyarisqa kananta. Mana
justiciata ruwaponqanku, noqawan casarayta munanchu,
nenqankutaj mayqenninkuchus d Ge´ 38:7, 8
mana juntayta munanchu
˜
mana juchayoj kasqanta, Rut 4:5 cu nado kaspa imatachus
´
mayqenninkutajchus Mr 12:19 ruwananta’, nispa. 8 Chant a
juchayoj kasqanta. f llajtanmanta kurajkunaqa chay
2 Sichus chay juchayoj runa qharita wajyaspa paywan
jasutinapaj jina kanman e Ge´ 38:9 parlanqanku. Sichus chay
Rut 4:10, 17
24:19 1 Chayri “uj marqata”. 24:21 25:2 1 Winkuy:
˜ waj lugarespi ninku siriy.
1 Chajmakuy: waj lugarespi ninku 25:4 1 Nuku: waj lugarespi ninku bozal,
pallakuy, chajmikuy. f Nu´ 27:1, 4 yukuma.
413 DEUTERONOMIO 25:9–26:5
˜
qhari kurajkunaman ninman, CAP. 25 ruwasusqaykichejta. a 18 Nanta
‘manapuni chay warmiwan a Rut 4:7 saykusqas mana kallpayoj
casaraymanchu’ nispa chayqa, jamushajtiykichej, paykunaqa
˜
9 wanoj hermanonpa warmenqa jamuspa qhepapi kajkunata
˜
payman qayllaykonqa kurajkuna wanuracherqanku,
´
rikushajtinku. Chant a chay Diosta mana manchachikuspa.
qharej jukutanta1 chakinmanta b Pr 11:1 19 Chayrayku amalequitaspa
orqhonqa, a uyanpi Pr 20:10 sutinkuta kay jallpa patamanta
thoqaykuspataj nenqa: Miq 6:11 ´
chinkachinkichej, Jehova
‘Ajinata ruwana hermanonpa Diosniykichej herenciata
familianpa sutinta chinkachiyta qosonqachej chay jallpapi
munaj qharitaqa’, nispa. tiyakushajtiykichej, b
10 Ajinamanta chay runaj qayllaykichejpi kaj tukuy
familianqa1 Israel ukhupi c Le 19:36
enemigosniykichejmanta
kay jina sutichasqa kanqa: ´
Jehova Diosniykichej
Jukuta Lluchusqa Runaj samarichisonqachej chaypacha. c
Familian. Amapuni chayta ruwayta
11 ”Ichapis iskay qharis qonqankichejchu.

26
maqanakushajtinku, ujninpa d Dt 4:40
”Maypachachus
warmin qosanta jarkakuyta yaykunkichej
munaspa paykunaman ´
Jehova Diosniykichej
qayllaykunman. Paytaj qosanta herenciata qosonqachej
maqaj qharita partesninmanta chay jallpaman, chaypitaj
makinwan japiykunman. e Le 19:35
tiyakunkichej chaypacha,
12 Ajina kajtenqa chay warmej 
2 chay jallpaspi imastachus
˜
makinta khuchunkichej, mana Pana lado
poqochisqaykichejmanta
´
khuyakuspa. a Ex 17:8 ˜
´ naupaj kaj poqoyninta
13 ”Bolsaykichejpeqa ama Nu 24:20
Diospaj taqapunkichej.
iskay clase pesa rumista Chaytaqa taqapunkichej
apaykachankichejchu, b ujta ´
Jehova Diosniykichej
jatunta, ujtataj juchuyta. qosonqachej chay jallpaspi
14 Amallataj wasiykichejpipis poqochisqaykichejmanta.
iskay clase midinas1 kachunchu, c b Jos 22:4
Chaytataj uj canastapi
ujnin jatun, ujnintaj juchuy. apankichej, ima lugartachus
15 Pesasniykichejqa maychus ´
Jehova Diosniykichej ajllakonqa
kaj kanan tiyan, cabalta sutin jatunchasqa kananpaj
pesanaykichejpaj. ´ chayman. d 3 Chaypitaj chay
Midinasniykichejpis maychus c Ex 17:14
diaspi sirvishanqa chay
1Sa 14:47, 48
kaj kanan tiyan, cabalta 1Sa 15:1-3 sacerdoteman ninkichej:
midinaykichejpaj. Ajinamanta 1Cr 4:42, 43 ´
´ ‘Noqaqa kunan Jehova
unayta kausakunkichej Jehova 
Diosninchejman willashani,
Diosniykichej qosonqachej chay CAP. 26 ˜
naupa tatasninchejman
jallpapi. d 16 Mana cheqan ´
d Ex 23:19 ´
´ Jehova Dios juraspa
kajta ruwajkunataqa Jehova Le 23:10
´
Nu 18:8, 12 qonawanchejta nerqa chay
Diosniykichej millachikun. e ˜
2Cr 6:6 jallpaman yaykusqaytana’, e
17 ”Yuyarikuychej 2Cr 31:5
nispa.
Egiptomanta llojsimushajtiykichej Pr 3:9 ´
4 ”Chanta sacerdoteqa
imatachus amalequitas
canastapi apasqaykichejta
´
25:9 1 Chayri “abarcanta”. 25:10 japispa, Jehova Diosniykichejpa
˜
1 Chayri “chay runaj wasinpi kajkunaqa”. altarninpa naupaqenman
25:14 1 Hebreo parlaypeqa nin, “iskay e Ge´ 17:1, 8 churanqa. 5 Qankunataj
´ ´ ´ ˜
clase efas”. Yanapa B14 nisqata leeriy. Ge 26:3 Jehova Diospa naupaqenpi
DEUTERONOMIO 26:6-16 414
˜
nillankichejtaj: ‘Naupa tatayqa CAP. 26 qankuna ukhupi tiyakoj
arameo a karqa, payqa kayman a Ge´ 28:5 forasterospis. a
jaqayman purerqa.1 Egiptoman Os 12:12
12 ”Kinsa kaj watapi,
ripuspa b chaypi forastero jina sapa chunkamanta ujta1
tiyakorqa, familiantaj pisilla b Ge´ 46:3 taqana watapi, tukuy
´
karqa. c Chanta payqa uj jatun Hch 7:15 poqochisqaykichejmanta
nacionman tukorqa, may sapa chunkamanta ujta
atiyniyojman, ashkha c Ge´ 46:27 taqankichej. b Taqaytawantaj
runasniyojmantaj. d chayta qonkichej levitasman,
6 Egipciosqa mayta forasterosman, wajcha
˜ ´
d Ex 1:7
nakarichiwarqayku, wawasman,2 viudasman ima,
Dt 10:22
sufrichiwarqayku, esclavosta Sl 105:24 llajtaykichejpi
jina sinchita sufrichiwarqayku. e sajsakunankukama
˜
7 Chaypacha naupa ´ mikhunankupaj. c 13 Chantataj
´ e Ex 1:11 ´
tatasniykoj Jehova Diosninman Jehova Diosniykichejpa
´ ˜
qhaparikorqayku. Jehova naupaqenpi ninkichej:
Diostaj chay qhaparikusqaykuta ´
f Ex 3:9 ‘Diospaj taqasqayta wasiymanta
´ ˜
uyariwarqayku, rikorqataj Ex 4:31 orqhomuspa qonina levitasman,
Hch 7:34
llakiyniykuta, sufrishasqaykuta, forasterosman, wajcha
˜
nakarishasqaykutapis. f wawasman, viudasman d ima,
´
8 Ajinapi Jehova Diosqa ´
g Ex 6:6 kamachiwasqaykiman jina.
Egiptomanta orqhomuwarqayku Kamachisqaykita sumajta
atiyniyoj makinwan, kallpayoj ´ kasukuni tukuyninta allinta
h Ex 7:3
makinwan, g mancharina
˜ Dt 4:33, 34 juntaspa. 14 Chay
imasta ruwaspa, senaleswan, taqasqaymantaqa mana
˜
milagroswan h ima. ´ mikhukapunichu wanusqayoj
9 Chantataj kayman i Ex 3:8
Dt 8:7, 8
llakisqa kashaspa, nitaj
pusamuwarqayku. Kunanqa Eze 20:6 chaymanta orqhokunichu
kay sumaj jallpasta qowayku. chichipaj qhawasqa kashaspa,
˜
Kay jallpaspeqa lechewan nillataj wanusqasmanpis
j Dt 26:2 ´ ´
miskiwan jinantin tiyan. i  jaywanichu. Jehova Diosnıy,
10 Chayrayku kunan ˜ nisqaykita kasukuni, tukuy
´ Pana lado
apamuni Jehova Dios ima kamachiwasqaykita ruwani.
a Dt 12:7
qowasqan jallpaspi Dt 16:14 15 Kunanqa qhawarimuy ari
˜
poqochisqaymanta naupaj kaj santo wasiykimantapacha,
poqoyninta’, j nispa. cielomantapacha.
b Dt 12:5, 6
”Chayta niytawantaj, Dt 14:22
Bendeciytaj israelita
chay apasqaykichejta wawasniykita, kay qowasqayku
´
Jehova Diosniykichejpa jallpatapis, e maypichus
˜ c Dt 14:28, 29 lechewan miskiwan jinantin
naupaqenman churankichej.
´ Pr 14:21
tiyan chay jallpata, f
Chaymantataj Jehova 1Jn 3:17 ˜
˜ naupa tatasniykuman juraspa
Diosniykichejpa naupaqenpi
´
qonqorikunkichej. 11 Chanta nisqaykiman jina’, g nispa.
d Snt 1:27 ´
qankuna, wasiykichejpi 16 ”Jehova Diosniykichejqa
kajkunapis mayta kusikunkichej kunan kamachishasunkichej
´ ´
Jehova Diosniykichej tukuy e Ex 23:25 kasukunaykichejta tukuy kay
imata qosusqaykichejmanta. kamachiykunata, juiciopi
Qankunawan khuska nisqasnintapis. Chaykunataqa
f Dt 8:7, 8
kusikullanqankutaj levitas, kasukuychejpuni, juntaychejtaj
´ ˜
26:5 1 Icha nillanmantaj “payqa wanuy g Ge´ 15:18 26:12 1 Chayri “diezmota”. 2 Chayri
patapi tarikorqa”. ´ “mana tatayoj wawasman”.
Ge 26:3
415 DEUTERONOMIO 26:17–27:10
tukuy sonqoykichejwan, a tukuy CAP. 26 palabrasta. Ajinamanta
´
kausayniykichejwan1 ima. a Dt 6:6 yaykunaykichejpaj Jehova
´
17 Kunanqa Jehova Diosta Dt 11:1 Diosniykichej qosonqachej
˜ Sl 119:34
nichinkichej na payqa 1Jn 5:3 chay jallpasman, maypichus
Diosniykichej kananta. lechewan miskiwan jinantin
˜
Chaywanpis qankunaqa tiyan chayman, naupa
˜ ´
nanninpi purinaykichej b Le 26:46 tatasniykichejpa Jehova Diosnin
tiyan, kasukunaykichejtaj nisusqaykichejman jina. a
´
tiyan leyesninta, b 4 Ajinata qankunaqa Jordan
kamachiykunasninta, c c Ec 12:13
mayuta chimpaytawan, chay
juiciopi nisqasnintapis. d jatuchaj rumista Ebal orqopi b
Chantapis paypa nisqanta d Le 19:37
tantankichej, yesowantaj
uyarinaykichej tiyan. llutaykunkichej,1 imaynatachus
´
18 Qankunapis Jehova Diospa kunan kamachiykichej ajinata.
˜ ´
naupaqenpi nillankichejtaj e Dt 14:2 5 Chantapis chaypi Jehova
sumaj nacionnin kanaykichejta, e Dt 29:10-13 Diosniykichejpaj uj rumi altarta
pay nisusqaykichejman jina. ruwapunkichej. Chay rumistaqa
Nillankichejtaj tukuy ama fierro herramientaswan
f Dt 4:8 ´
kamachiykunasninta cheqonkichejchu. c 6 Jehova
kasunaykichejta. Diosniykichejpaj ruwankichej
´
19 Jehova Diosniykichejtaj g Dt 7:6 chay altartaqa mana cheqosqa
nisunkichej tukuy ruwasqan Dt 28:1, 9 rumiswan ruwankichej.
nacionesmanta aswan  Chay altarpitaj qolachina1
´
pataman churasunaykichejta, f CAP. 27 ofrendasta Jehova
sichus paypaj taqasqa h Jos 8:30-32 Diosniykichejman jaywankichej.
´ 
nacion kankichej chay, g 7 Jaywallankichejtaj khuska
˜
alabasqa kanaykichejpaj, Pana lado mikhurikuy ofrendastapis. d
may rejsisqa kanaykichejpaj, a Nu´ 13:26, 27 Chaytataj chaypi mikhunkichej, e
jatunchasqataj kanaykichejpaj, ´
ajinamanta Jehova
pay nisqanman jina”. ˜
Diosniykichejpa naupaqenpi
´
27
b Dt 11:29
Chanta Moisesqa, kusikunkichej. f 8 Kay Leypi
Israelmanta tukuy kashan chay tukuy palabrastaqa
kurajkunawan khuska ´
c Ex 20:25 chay rumispi sumaj sutita
kay jinata israelitasman qhelqankichej”, g nispa.
´
kamacherqa: “Kasukuychej 9 Chanta Moiseswan levita
tukuy kay kamachiykunata, d Le 3:1 sacerdoteswan, israelitasman
kunan qoykichej chaykunata. jinata nerqanku: “Chinyakuychej
2 Maypachachus israelitas, uyariychej kayta.
´ e Le 7:15 ´
Jehova Diosniykichej Kunan qankunaqa Jehova
qosonqachej chay jallpaman Diosniykichejpa nacionninman
´
yaykunaykichejpaj Jordan tukunkichej. h 10 Chayrayku
f Dt 12:7 ´
mayuta chimpankichej uyarinaykichej tiyan Jehova
chaypachaqa, jatuchaj rumista Diosniykichejpa nisqanta,
´
tantankichej, chaykunatataj g Ex 24:12 kasukunaykichejtaj tiyan
yesowan llutaykunkichej.1 h kamachiykunasninta, i leyesninta
3 Chay mayuta chimpaytawan, ´
ima, mayqenkunatachus kunan
chay rumispi qhelqankichej h Ex 19:5 kamachishaykichej chaykunata”,
Dt 26:18
kay Leypi kashan chay nispa.

26:16 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”. 27:4 1 Chayri “calwantaj


i 1Re 2:3
Glosariopi alma nisqata leeriy. 27:2 Mt 19:17 yurajyachinkichej”. 27:6 1 Chayri
1 Chayri “calwan yurajyachinkichej”. 1Jn 5:3 “ruphachina”.
DEUTERONOMIO 27:11–28:2 416
11 Chay diapacha Moisesqa CAP. 27 mana justiciata ruwapojqa’. a
israelitasman kay jinata a Dt 11:29 Tukuy israelitastaj
´ ´
kamacherqa: 12 “Jordan ‘amen’ nenqanku.
mayuta chimpajtiykichejkama, b Jos 8:33 20 ”‘Maldecisqa
kay ayllus1 renqanku Guerizim kachun tatanpa warminwan
orqo a kuchuman, qankunata c Dt 33:10 ˜
punuykojqa, tatanta penqaypi
bendecisunaykichejpaj: ´ rikhurichisqanrayku’. b
´ ´ d Ex 20:4
Simeon ayllu, Levı ayllu, Dt 4:15, 16 Tukuy israelitastaj
´ ´
Juda ayllu, Isacar ayllu, Isa 44:9 ‘amen’ nenqanku.
´ ´
Jose ayllu, Benjamın ayllu ima. ´ 21 ”‘Maldecisqa kachun
13 Maldicionta ninankupajtaj e Ex 34:17
Le 19:4 uj animalwan khuchichakojqa’. c
kay ayllus renqanku Ebal orqo b Tukuy israelitastaj
´ ´
kuchuman: Rub en ayllu, f Dt 7:25 ‘amen’ nenqanku.
Gad ayllu, Aser ayllu, Dt 29:17
´ 22 ”‘Maldecisqa kachun
Zabulon ayllu, Dan ayllu, ´ ˜
´ ´ hermananwan punuykojqa,
Neftalı ayllu ima. 14 Chanta g Ex 20:12
Dt 21:18-21 tatallanmanta hermanan
tukuy levitasqa jatunmanta Pr 20:20
kajtinpis chayri
parlaspa tukuy israelitasman Pr 30:17
nenqanku: c Mt 15:4 mamallanmanta hermanan
kajtinpis’. d Tukuy israelitastaj
15 ”‘Maldecisqa kachun h Dt 19:14
´
‘amen’ nenqanku.
pichus uj santota d chayri Pr 23:10
metalmanta1 uj santota e 23 ”‘Maldecisqa kachun
˜
ruwakojqa, jinallataj uj santota i Le 19:14 suegranwan punuykojqa’. e
pakaykojpis. Chay runaj Tukuy israelitastaj
´ ´ ´
ruwasqantaqa2 Jehova Dios j Ex 22:21, 22 ‘amen’ nenqanku.
millachikun’, f nispa.
Dt 10:17, 18
Mal 3:5
24 ”‘Maldecisqa kachun
Tukuy israelitastaj Snt 1:27 runa masinta suyaykuspa
´ 
˜
‘amen’3 nenqanku. wanuchejqa’. f Tukuy israelitastaj
˜ ´
16 ”‘Maldecisqa kachun Pana lado ‘amen’ nenqanku.
pichus tatanta, mamantapis a Dt 16:20 25 ”‘Maldecisqa kachun
Pr 17:23
pisipaj qhawajqa’. g mana juchayoj runata
Miq 3:11 ˜
Tukuy israelitastaj wanuchinanpaj
´ pagaykuchikojqa’. g Tukuy
‘amen’ nenqanku. b Le 18:8
´
17 ”‘Maldecisqa kachun 1Co 5:1 israelitastaj ‘amen’ nenqanku.
pichus runa masinpa mojonninta ´ 26 ”‘Maldecisqa kachun
c Ex 22:19
kuyuchejqa’. h Tukuy israelitastaj Le 18:23 pichus kay Leyta mana
´
‘amen’ nenqanku. Le 20:15 valechejqa, manataj kasukojqa’. h
18 ”‘Maldecisqa kachun Tukuy israelitastaj
´
d Le 18:9 ‘amen’ nenqanku.
pichus uj cieguitota
˜ Le 20:17
nanninmanta wistuykuchejqa’. i
Tukuy israelitastaj
´
‘amen’ nenqanku.
e Le 18:17
Le 20:14
28 ”Sichus qankuna
´
Jehova Diosniykichejpa
nisqanta uyarinkichejpuni,
19 ”‘Maldecisqa kachun ´ kunan kamachishaykichej chay
f Ex 20:13
pichus forasterospaj, wajcha ´
Ex 21:12 kamachiykunatataj allinta
wawaspaj,1 viudaspajpis j ´
Nu 35:31 kasukunkichej chayqa,
´
Jehova Diosniykichejqa
27:12 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj g Mt 27:3, 4
kay jallpa patapi kaj tukuy
ashkha familias kanku. 27:15 1 Chayri
“unuyachisqa metalmanta”. 2 Chayri h Dt 28:15
nacionesmanta aswan
´ pataman churasonqachej. i
“Chay runa maderamanta, Gal 3:10
´
metalmantawan ruwasqantaqa”.  2 Sichus Jehova
3 Chayri “ajina kachun”. 27:19 1 Chayri CAP. 28 Diosniykichejpa
“mana tatayoj wawaspaj”. i Dt 26:18, 19 nisqanta uyarinkichejpuni
417 DEUTERONOMIO 28:3-15
´
chayqa, tukuy kay bendiciones CAP. 28 11 ”Jehova Diosqa ashkha
qankunaman jamusonqachej: a a Le 26:3, 4 wawasta qosonqachej,
3 ”Bendecisqa kankichej Pr 10:22 uywasniykichejtapis ashkhata
Isa 1:19
llajtapipis campopipis. b mirachipusonqachej,
4 ”Bendecisqa kanqanku b Dt 11:14 chajrasniykichejtapis sumajta
wawasniykichej, c poqochipusonqachej. a
´
chajrasniykichejpis. c Le 26:9 Chayqa kanqa Jehova Dios
˜
Bendecisqallataj kanqanku Sl 127:3 naupa tatasniykichejman
Sl 128:3
tukuy uywasniykichej, juraspa qosunaykichejta nerqa
˜ ´
wakasniykichejpa u nasnin, d Dt 7:13
chay jallpaspi. b 12 Jehova
˜ Diosqa imaynatachus uj runa
ovejasniykichejpa unasninpis. d
5 ”Bendecisqa kanqanku e Dt 26:2 junta pirwanta kicharin,
canastasniykichej, e masa ajinata cielota kicharenqa,
˜ ´
jallpasniykichejman
punanasniykichejpis.1f f Ex 23:25
6 ”Bendecisqa kankichej maychus tiemponpi
tukuy ima ruwasqaykichejpi. g Dt 32:30 parachinpusunaykichejpaj, c
´ Jos 10:11
tukuy ima ruwasqaykichejpipis
7 ”Jehova Diosqa
yanapasonqachej h Dt 7:23
bendecisunaykichejpaj.
contraykichejta oqharikoj 2Cr 14:13 Qankunaqa ashkha nacionesman
enemigosniykichejta manurinkichej, qankunataj
atipanaykichejpaj. g i Le 26:10 mana pimantapis
˜ Pr 3:9, 10
manurikunkichejchu. d
Paykunaqa uj nanllata Mal 3:10 ´ ˜
maqanakoj jamusonqachej, 13 Jehova Diosqa naupajman
chantataj tukuy ladoman j Dt 7:6 churasonqachej, mana
´
ayqeranqanku. h 8 Jehova ´
qhepamanchu.1 Qankunaqa
Diosqa kamachenqa k Ex 19:6 patapi kankichej, e mana
pirwasniykichej juntachisqa urapichu. Chaytaj kanqa
l Isa 43:10 ´
kanankuta. i Payqa tukuy ima Jehova Diosniykichejpa
Da 9:19
ruwasqaykichejpi Hch 15:17 kamachiykunasninta
bendecisonqachej. sigue kasukojtiykichej,
´ m Nu´ 22:3 mayqenkunatachus kunan
Jehova Diosqa may
Dt 11:25 kamachishaykichej
jallpatachus qosonqachej Jos 5:1
chaypi tiyakushajtiykichej  kasukunaykichejta,
bendecisonqachej. ˜
Pana lado
ruwanaykichejta ima
´ chaykunata. 14 Imastachus
9 Sichus Jehova a Dt 30:9
Diosniykichejpa Sl 65:9 kunan kamachishaykichej
kamachiykunasninta chaykunamantaqa, ama
˜ ˜
kasukunkichej, nanninpitaj b Ge´ 15:18 ladeankichejchu ni panamanpis,
purinkichej chayqa, nitaj lloqemanpis f waj diosesta
´ c Le 26:4 sirvinaykichejpajqa. g
Jehova Diosqa paypaj Dt 11:14 ´
taqasqa nacionman 15 ”Sichus Jehova
tukuchisonqachej, j d Dt 15:6 Diosniykichejpa nisqanta
imaynatachus pay juraspa mana uyarinkichejchu,
nisorqachej, ajinata. k e 1Re 4:21 kunan qoshaykichej chay
10 Kay jallpa patapi kaj kamachiykunasninta,
tukuy llajtasqa yachanqanku f Dt 5:32 leyesnintawan mana kasukuspa
´ Jos 1:7
Jehova Diospa sutinta Isa 30:21
chayqa, tukuy kay maldiciones
apasqaykichejta, l qankunaman jamusonqachej: h
manchachikusonqachejtaj. m g Le 19:4
28:13 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜
28:5 1 Punay: waj lugarespi ninku h Le 26:16, 17 “umaman churasonqachej, mana
˜
natuy. Da 9:11 chupamanchu”.
DEUTERONOMIO 28:16-30 418
16 ”Maldecisqa kankichej CAP. 28 parachimonqa, qankuna
llajtapipis campopipis. a a 1Re 17:1 tukuchisqa kanaykichejkama.
´
17 ”Maldecisqa kanqanku 25 Chantapis Jehova Diosqa
canastasniykichej, b masa b Dt 26:2
enemigosniykichejwan
˜
punanasniykichejpis. c atipachisonqachej. a Qankunaqa
˜
18 ”Maldecisqa kanqanku uj nanllata paykunawan
c Le 26:26 maqanakoj rinkichej, chantataj
wawasniykichej, d
chajrasniykichej, waka tukuy ladoman paykunamanta
˜ ayqekunkichej. Kay jallpamanta
unasniykichej, oveja d Lam 2:11, 19
˜ Lam 4:10 tukuy nacionestaj chay imas
unasniykichejpis. e
19 ”Maldecisqa kankichej qhatirisusqaykichejta
tukuy ima ruwasqaykichejpi. e Le 26:20, 22 rikuspa mancharenqanku. b
20 ”Sichus qankuna 26 Ayasniykichejtaqa1 cielopi
sajra kajta ruwankichej, f Jos 23:16
phawajkuna, jallpapi purej
Diostataj saqerparinkichej animales ima mikhukaponqanku,
´ nitaj pipis paykunata
chayqa, Jehova Diosqa g Le 26:25
maldicionesta manchachej kanqachu. c
Jer 24:10 ´
apachimusonqachej, 27 ”Jehova Diosqa
musphaykachachisonqachejtaj, castigasonqachej egipciospa
h Le 26:16
tukuy ima ruwasqaykichejpitaj sarna onqoyninkuwan,
castigasonqachej chinkachisqas siki onqoywan,1 marawan,
kanaykichejkama, usqhayllatataj i Le 26:33 raska raskawan ima. Chay
tukukunaykichejkama. f onqoykunamantaqa mana
´
21 Jehova Diosqa mana j Am 4:9 jampikuyta atinkichejchu.
´
jampiy atina onqoykunata 28 Jehova Diosqa
apachimusonqachej, locoyachisonqachej,
k Le 26:19
japikamunkichej chay Dt 11:17
ciegoyachisonqachej, d
jallpamanta chinkachisqa 1Re 17:1 musphaykachachisonqachejtaj.1
kanaykichejkama. g  29 Qankunaqa uj ciego jina
´ ˜
22 Jehova Diosqa Pana lado chaupi punchayta
apachimusonqachej tuberculosis a Le 26:14, 17 thamaykachankichej tutapis
1Sa 4:10 kanman jina. e Imata
onqoyta, calentura onqoyta,1 h
punkiy onqoyta, ruwasqaykichejpipis mana
˜ allinchu risonqachej.
qoni onqoyta, espadata, i b Jer 29:18
˜ Lu 21:24 Qankunataqa wajkuna sapa kuti
qoni wayrata, chajraman ˜
yaykoj onqoyta j ima. enganasonqachej,
Chaykunataj c Jer 7:33 kapuyniykichejtapis
qhatiykachasonqachej suwasonqachej, nitaj pipis
˜ qankunata jarkakojqa
wanuchisunaykichejkama. ´
d Ex 4:11
23 Diosqa cielota wisqaykonqa kanqachu. f
mana paramunanpaj,1 30 Casaranaykichejpaj
e Isa 59:10 parlasqaykichej warmitaqa,
jallpasniykichejtapis
mana poqojta ruwanqa.2 k waj qhari abusanqa. Wasita
´
24 Jehova Diosqa polvotawan, f Jue 3:14 ruwakunkichej, nitaj chaypi
˜ Jue 6:1-5 tiyakunkichejchu. g Uvasta
nutu jallpatawan
Ne 9:27
pataykichejman cielomanta plantankichej, nitaj poqoyninta
pallankichejchu. h
28:22 1 Chayri “kaja onqoyta”. 28:23 g Isa 5:9
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Umaykichej Lam 5:2 28:26 1 Chayri “Cuerposniykichejtaqa”.
patapi cieloqa cobre kanqa”. 2 Hebreo 28:27 1 Chayri “hemorroides
parlaypeqa nin, “chakiykichej urapi h Am 5:11 onqoywan”. 28:28 1 Chayri
jallpaqa fierro kanqa”. Miq 6:15 “sonqoykichejtataj pawichenqa”.
419 DEUTERONOMIO 28:31-45
31 Torosniykichejqa CAP. 28 mancharenqanku,
˜ ´
rikushajtiykichej nakasqa1 a 2Cr 29:9 chanta asipayasonqachej,
kanqanku, nitaj imantapis burlakusonqachejtaj. a
mikhunkichejchu. 38 ”Jallpaykichejpi ashkha
Burrosniykichejtaqa mujuta tarpunkichej, pisillatataj
˜
naupaqeykichejmanta b Ne 9:37 oqharinkichej, b imaraykuchus
Isa 1:7
suwakaponqanku, nitaj langostas mikhukaponqanku.
kutichipusonqachejchu. 39 Uva huertasta
Ovejasniykichejtaqa churakunkichej, sumajta chayta
enemigosniykichej qhawankichej. Chaywanpis
c 2Re 17:6
apakaponqanku, nitaj pipis 2Re 25:7 vinotaqa mana tomankichejchu,
yanapasonqachejchu. 2Cr 33:11 nitaj poqoynintapis
32 Qhari wawasniykichejta, 2Cr 36:5, 6
pallankichejchu, c imaraykuchus
warmi wawasniykichejtapis khuru mikhukaponqa.
qhawashajtiykichej waj llajtayoj 40 Tukuynin jallpasniykichejpi
runas apakaponqanku. a olivo sachas kapusonqachej,
d Jer 16:13
Wawasniykichejtaqa mayta 
aceitenwantaj mana
faltachankichej, nitaj ni imata ˜ jawikunkichejchu,
Pana lado
ruwayta atinkichejchu. imaraykuchus aceitunasqa
a 1Re 9:8
33 Jallpaykichejpi 2Cr 7:20 takarakaponqanku. 41 Qhari
poqochisqaykichejtapis Jer 24:9 wawasniyoj, warmi wawasniyoj
waj mikhunasniykichejtapis Jer 25:9
kankichej, paykunataj mana
mana rejsisqaykichej runas qankunawanchu kanqanku,
mikhukaponqanku. b Qankunaqa imaraykuchus presos apasqa
˜
sapa kuti enganasqa kankichej, kanqanku. d 42 Tukuy
b Isa 5:10
sarusqastaj. 34 Chay imasta sachasniykichejta,
˜ Ag 1:6
nawisniykichejwan rikuspataj jallpasniykichejpi
locoyapunkichej. poqochisqaykichejtapis
´
35 ”Jehova Diosqa mana may chhika khurus1
jampiy atina millay sarnaswan c Sof 1:13 mikhukaponqanku. 43 Qankuna
juntaykuchisonqachej ukhupi tiyakoj forasterosqa
chaki moqosniykichejman, astawan astawan patapi
´
piernasniykichejmanpis, kanqanku, qankunatajr ı
chaki puntaykichejmantapacha, d 2Re 24:14 astawan astawan urapi
uma puntaykichejkama. Jer 52:15, 30 kankichej. 44 Paykunajtaqa
´
36 Jehova Diosqa qankunata, manurisunaykichejpaj kanqa,
´
chanta churakunkichej chay qankunajtataj mana
reytawan waj nacionman imaykichejpis kanqachu
e Pr 22:7
apasonqachej, mayqen paykunaman
naciontachus manurinaykichejpajqa. e
˜ ˜
ni qankunapis, ni naupa Paykunaqa naupajpi kanqanku,
tatasniykichejpis qankunataj qhepapi kankichej.1f
f Esd 9:7
rejserqankichejchu chayman. c 45 ”Tukuy chay maldiciones g
Chaypitaj kullumanta, qankunaman jamusonqachej,
rumimanta ruwasqa santosta qhatiykuspataj taripasonqachej
´
sirvinkichej. d 37 Jehova Dios tukuchisqa kanaykichejkama. h
apasonqachej chay llajtaspi
g Dt 28:15 ´
Dt 29:27 Chaytaj kanqa Jehova
tiyakojkunaqa, chay imas Diosniykichejpa nisqanta
qhatirisusqaykichejta rikuspa
˜ 28:42 1 Chayri “aywirej khurus”. 28:44
28:31 1 Nakay: waj lugarespi ninku h 2Re 17:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Payqa umapi
˜
degollay, wanuchiy. Jer 24:10 kanqa, qantaj chupapi kanki”.
DEUTERONOMIO 28:46-56 420
˜
mana uyarisqaykichejrayku, CAP. 28 ni waka unasta, ni oveja
˜
kamachiykunasninta, a Dt 11:26-28 u nastapis, qankunata
leyesnintapis mana tukuchisunaykichejkama. a
kasukusqaykichejrayku, 52 Chantapis tukuy
mayqenkunatachus pay b 1Co 10:11 llajtasniykichejta
kamachisorqachej muyuykonqanku, chay ukhupitaj
chaykunata. a 46 Chay wisqaykusonqachej,
maldicionesqa qankunaman, llajtasniykichejpa may alto
c Dt 12:7
mirayniykichejmanwan perqasnin, sumaj ruwasqa
˜ Ne 9:35 ˜
jamusonqachej. Chaytaj uj senal perqasnin thunisqa kanankama,
jina kanqa wajkuna ama kikinta mayqenkunapichus
ruwanankupaj. b 47 Qankunaqa atienekunkichej chaykuna.
´ d 2Cr 12:8, 9
Jehova Diosniykichejta mana Jer 5:19 Paykunaqa qalatapuni
kusiywanchu, nitaj tukuy llajtasniykichejpi
sonqochu sirverqankichej muyuykusonqachej,
tukuy imayoj kashajtiykichej. c ´
´ e Jer 44:27
Jehova Diosniykichej
48 Chayrayku Jehova Diosqa qosonqachej chay jallpapi. b
enemigosniykichejta 53 Enemigosniykichejqa may
kachamusonqachej. Qankunataj jinatapuni muyuykusonqachej,
paykunata sirvinkichej d f Jer 6:22 llakichisonqachejtaj. Chayrayku
Hab 1:6
yarqhaywan kaspapis, e qankunaqa kikin qhari
chakiywan kaspapis, pisi ropayoj wawasniykichejta,
kaspapis, tukuy imamanta warmi wawasniykichejtapis
pisisqa kaspapis. Payqa fierro g Jer 4:13
Os 8:1
mikhuykakapunkichej, c
yugota kunkaykichejman mayqenkunatachus
churasonqachej, ´
Jehova Diosniykichej
tukuchisunaykichejkama. qosorqachej chaykunata.
´
49 ”Jehova Diosqa h Jer 5:15
54 ”Qankuna ukhupi aswan
qankunamanta karupi kaj kacha khuyakoj sonqoyoj
nacionta contraykichejpi qharipis, mana khuyakonqachu
kachamusonqachej, f jallpaj i 2Cr 36:17 ni hermanonta, ni munasqa
Isa 47:6
ujnin kuchunmantapacha. warminta, nitaj
´ Lu 19:44
Chay naciontaj uj aguila jina  kausashanqankuraj chay
qankunaman ˜
Pana lado wawasnintapis. 55 Mana
phawaykamusonqachej, g a Le 26:26 paykunaman qoriyta
parlasqankutataj mana Jer 15:13 munanqachu wawasninpa
entiendenkichejchu. h aychanta, mayqentachus
50 Chay nacionqa mikhushanqa chayta. Paypataqa
˜ ˜
may phina kanqa, manataj b 2Re 17:5 manana imanpis kaponqachu
khuyarikonqachu 2Re 25:1 enemigosniykichej
ni machitusmantapis, Lu 19:43
llajtasniykichejta chay jinata
ni wawasmantapis. i muyuykusqankurayku,
51 Chay nacionmanta runasqa llakichisusqaykichejrayku ima. d
˜
uywasniykichejpa unasninkuta c 2Re 6:28 56 Qankuna ukhupi aswan
mikhukaponqanku, Lam 4:10
Eze 5:10 kacha khuyakoj sonqoyoj
jinallataj jallpasniykichejpi warmipis, pichus ni jaykaj
poqochisqaykichejtapis, chakisninta jallpallamanpis
qankuna tukuchisqa churajchu ancha lulusqa1
kanaykichejkama. Paykunaqa d Jer 52:6
kasqanrayku chay warmipis, e
mana puchupusonqachejchu
ni chaki mikhuykunata, 28:56 1 Luluy: waj lugarespi ninku
ni mosoj vinota, ni aceiteta, e Lam 4:5 wawachay.
421 DEUTERONOMIO 28:57-68
´
mana khuyakonqachu CAP. 28 ima, ajinallatataj Jehova Diosqa
´
ni munasqa qosanta, ni qhari a Ex 24:7 kusikonqa qankunata
wawanta, ni warmi wawantapis. Dt 31:26 chinkachispa, tukurpachispa
57 Manallataj khuyakonqachu ima. Qankunaqa qharqosqa
wijsanmanta llojsej parisninta,1 kankichej pisimantawan
nitaj nacechikusqan wawastapis. japinkichej chay jallpamanta.
´
Chaykunataqa pakayllamanta b Ex
´
´
3:15 64 ”Jehova Diosqa tukuy
mikhuykakaponqa Ex 6:3
´ nacionesman taqarasonqachej,
Ex 20:2
enemigosniykichej Sl 83:18
jallpaj ujnin kantunmanta
chay jinatapuni Sl 113:3 ujnin kantunkama. a Chaypitaj
llajtasniykichejta Isa 42:8 sirvinkichej kullumanta,
muyuykusqankurayku, rumimanta ruwasqa santosta,
llakichisusqaykichejrayku ima. mayqenkunatachus
˜
58 ”Sichus kay libropi a ni qankunapis, ni naupa
qhelqasqa kashan c Dt 10:17 tatasniykichejpis
chay Leyta mana Sl 99:3 rejserqankichejchu
kasukunkichejchu, manataj chaykunata. b 65 Chay
manchachikunkichejchu nacionespeqa mana qankunapaj
´ allin kausay kanqachu, c nitaj
Jehova b Diosniykichejpa
jatun tukuna sutinta c chayqa, d Le 26:21 tiyakunaykichejpaj uj lugarllapis
´
59 Jehova Diosqa may sinchi Da 9:12 kanqachu. Astawanpis
´
castigosta apachimusonqachej Jehova Diosqa sonqoykichejman
qankunaman, llakiyta churanqa, d
˜
mirayniykichejmanpis. Payqa nawisniykichejta
apachimusonqachej unaypaj e Dt 10:22
chharpuyachenqa, ni imata
may sinchi castigosta, d ruwayta atisqaykichejtataj
˜ ˜
jinallataj sinchita nakarichej yuyachisonqachej. e 66 Wanuy
mana jampiy atina patapi kankichej. Tutapis
onqoykunatapis. 60 Egiptopi punchaypis manchikuywan
mayta manchachikorqankichej f Dt 4:27 kharkatitinkichej, nitaj
 yachankichejchu
chay tukuy onqoykunata ˜ ˜
apachimusonqachej. Chay Pana lado wanunaykichejtachus
onqoykunamantataj mana a Le 26:33 kausanaykichejtachus.
Ne 1:8
jampikuyta atinkichejchu. 67 Tutamantaqa ninkichej
´ Lu 21:24 ˜
61 Chantapis Jehova Diosqa ‘chisiyallanmannapis’ nispa,
Leymanta libropi mana chisintaj ninkichej
˜
qhelqasqachu kashanku chay ‘sutiyamullanmannapis’ nispa.
onqoykunata, castigostawan Ajinata ninkichej
b Dt 4:27, 28
apachimusonqachej, qankuna sonqoykichejpi mayta
chinkachisqa kanaykichejkama. manchikusqaykichejrayku,
˜
62 Cielopi estrellas chhikaman imastachus nawisniykichejwan
tukojtiykichejpis, e rikusqaykichejrayku ima.
´
qankunamanta pisilla c Am 9:4 68 Jehova Diosqa Egiptoman
´ barcopi kutichisonqachej,
puchonqanku, f Jehova
Diosniykichejpa nisqanta mayqenmanchus ‘ni jaykaj
mana kasukusqaykichejrayku. kutinkichejchu’ nerqaykichej
´ chayman. Chaypitaj qankuna
63 ”Imaynatachus Jehova d Eze 12:19
Diosqa kusikorqa qankunata kikin enemigosniykichejman
qhapajyachispa, ashkhayachispa vendekunkichej esclavos,
esclavas kanaykichejpaj, nitaj
28:57 1 Chayri “bolsitanta”, pipis rantikusonqachejchu”,
“placentanta”. e Le 26:16, 36 nispa.
DEUTERONOMIO 29:1-16 422
´
29 Kay jinata Jehova Diosqa
Moab jallpapi Moisesman
CAP. 29
´
a Ex 24:8
ayllunmanwan. a 9 Chayrayku
qankunaqa kay tratota
kamacherqa israelitaswan juntaychej, kasukuychejtaj.
uj tratota ruwananta. Chayqa ´ Ajinamanta tukuy ima
b Ex 19:4
karqa Horebpi uj tratota Jos 24:5 ruwasqaykichejpi
˜
ruwasqanmantana. a allin risonqachej. b
2 Moisesqa tukuy israelitasta c Dt 4:34 10 ”Kunanqa tukuyniykichej
Ne 9:10 kaypi tantasqa kashankichej,
tantachimuspa nerqa: ´
˜ Jehova Diosniykichejpa
“Qankunaqa nawisniykichejwan ˜
rikorqankichej imatachus d Ro 11:8 naupaqenpi: sapa ayllumanta
´ kamachejkuna, kurajkuna,
Jehova Dios ruwasqanta
Egiptopi faraonta,1 tukuy e Dt 1:3 cargoyoj kajkuna,
Dt 8:2
kamachisninta, tukuy Israelmanta tukuy qharis,
jallpasnintawan. b 11 wawasniykichejpis,
3 Rikullarqankichejtaj f Dt 8:4
Ne 9:21
warmisniykichejpis, c
jatuchaj castigosta,1 jatuchaj Mt 6:31 campamentoykichejpi1
˜ tiyakoj forasterospis, d
se nalesta, milagrosta ima. c
´
4 Chaywanpis Jehova Diosqa g Nu´ 21:26
llanterosniykichejmantapacha,
kunankama manaraj yakuta orqhojkunakama.
qosunkichejchu entiendej h Nu´ 21:33
12 Qankunaqa kaypi
˜ kashankichej, uj juramentota
sonqota, nitaj rikoj nawistapis, ´
nillataj uyarej ninristapis. d ruwaspa Jehova Diosniykichejpa
i Sl 135:10, 11
5 ‘Noqaqa 40 watasta chin 
tratonman yaykunaykichejpaj,
´
jallpaspi pusaykacharqaykichej. e ˜ mayqentachus Jehova
Pana lado
Tukuy chay wataspitaj Diosniykichej kunan
a Nu´ 32:33
ropasniykichejqa mana Dt 3:12, 13
qankunawan ruwashan
thantakorqachu, nitaj chayman. e 13 Ajinamanta
jukutasniykichejpis1 b Dt 4:6
qankunaqa paypa nacionnin
maukakorqachu. f Dt 8:18 kankichej, f paytaj Diosniykichej
6 Qankunaqa mana tantata Jos 1:7, 8 kanqa g nisusqaykichejman
˜
1Re 2:3 jina, imaynatachus naupa
mikhorqankichejchu, manallataj Sl 103:17, 18
tomarqankichejchu vinota, nitaj Lu 11:28 tatasniykichej Abrahanman, h
ima machachej ujyanatapis, Isaacman, i Jacobman j juraspa
ajinamanta yachanaykichejpaj c Ne 8:2 nerqa ajinata.
´ 14 ”Mana qankunallawanchu
noqa Jehova Diosniykichej
kasqayta’. 7 Kay jallpasman ´
d Ex 12:38 kay tratota juraspa ruwashani.
chayamusqanchejtawan, 15 Kay tratotaqa mana kaypi
´
noqanchejwan maqanakoj Jehova Diosninchejpa
e Dt 1:3 ˜
llojsimorqanku Hesbonmanta Dt 29:1 naupaqenpi noqanchejwan
´ tantasqa kashanku
rey Sehon, g Basanmanta rey
Ogwan. h Noqanchejtaj ´
f Ex 19:5 chaykunallawanchu ruwashani,
paykunata atiparqanchej. i Dt 7:6 manachayqa pikunachus
8 Chantaqa jallpasninkuta Dt 28:9 manaraj noqanchejwanchu
japikapuspa qoporqanchej kunan kaypi kashanku
´ ´
Ruben aylluman,1 Gad aylluman, g Ex
´
6:7 chaykunawanpis.
Manasespa khuskan
Ex 29:45
16 Qankunaqa allinta
yachankichej imaynatachus
29:2 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa h Ge´ 17:1, 7 Egipto jallpapi tiyakusqanchejta,
´
´ Ge 22:16, 17
Egiptomanta reyesta faraon nej imaynatachus waj
kanku. 29:3 1 Chayri “pruebasta”. nacionespa jallpasninkuta
29:5 1 Chayri “abarcasniykichejpis”. i Ge´ 26:3
29:8 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 29:11 1 Campamentoqa ashkha toldo
ashkha familias kanku. j Ge´ 28:13 wasis.
423 DEUTERONOMIO 29:17-29
pasamusqanchejta ima. a CAP. 29 forasterospis rikonqanku
´
17 Qankunaqa rikorqankichej a Dt 2:4 Jehova Diosqa kay jallpaman
chay nacionespa millay castigosta, nanaykunata ima
imasninkuta, millay apachimusqanta.
santosninkutapis1b kullumanta, b Nu´ 25:1, 2 23 Paykunaqa rikonqanku tukuy
rumimanta, qolqe metalmanta, kay jallpa azufrewan, kachiwan,
oromanta ruwasqasta. 18 Ama nina lauraywan ima junta
qankuna ukhupi kachunchu c Dt 11:16
´ Heb 3:12
kashasqanta. Chayraykutaj
Jehova Diosninchejmanta chaypeqa ni pi tarponqachu,
˜
karunchakoj sonqoyoj qhari, mana imapis winanqachu,
chayri warmi, chayri familia, d Heb 12:15 manapuni ima plantallapis
chayri ayllu chay nacionespa putumonqachu, imaynachus
diosesninkuta sirvejqa. c karqa Sodomapi, Gomorrapi, a
Amapuni qankuna ukhupi e Jos 24:19 Admapi, Zeboyimpi ima b ajina,
rikhurichunchu venenota, ´
mayqenkunatachus Jehova
ajenjotawan1 poqoj sapheqa. d ˜
Diosqa sinchi phinakuyninpi,
19 ”Sichus pipis kay f Dt 27:26 rabianpi chinkarparicherqa
˜ Dt 28:15
juramentota uyariytawan na  ajina. 24 Chayta rikuspa
sonqonpi jatunchakuspa ninman, ˜ wawasniykichej, forasteros,
Pana lado
‘sonqoypa munasqallanta tukuy nacionesmanta kajkunapis
a Ge´ 19:24
ruwajtiypis allillan riwanqa’ Jud 7 tapukonqanku: ‘¿Imaraykutaj
´
nispa chayqa, paypis qayllanpi Jehova Dios chay jinata ruwan
kajkunapis llakiypi kay jallpastari? c ¿Imataj
´
rikhurenqanku.1 20 Jehova b Ge´ 10:19 chay jina kajajtapuni
´
Ge 14:2 ˜
Diostaj mana chay runata phi nacherqari?’, nispa.
´ ´
perdonanqachu. e Jehova Diosqa 25 Chant a kutichenqanku:
˜
chay runaj contranta mayta ‘Chayqa karqa naupa tatasninkoj
˜ c 1Re 9:8, 9
phi nakonqa, kay libropi 2Cr 7:21, 22 Diosnin Jehovaj tratonta
qhelqasqa kashan chay tukuy Jer 22:8, 9 qonqapusqankurayku, d
maldicionestaj payman paykunata Egiptomanta
´
chayanqa. f Chantapis Jehova orqhomushaspa ruwarqa chay
Diosqa chay runaj sutinta kay d 1Re 19:10 tratota. e 26 Paykunaqa waj
jallpa patamanta chinkachenqa. diosesta sirverqanku
´
21 Jehova Diosqa chay runata paykunaman qonqorikuspa,
e Jer 31:32
Israel ayllusmanta taqanqa mayqenkunatachus
˜
nakarichisqa kananpaj, kay ni rejsillarqankupischu,
tratopi kashan chay maldiciones f Jue 2:12 nitaj yupaychanankuchu karqa
payman chayananpaj, chaykunata. f 27 Chayrayku
Leymanta libropi qhelqasqa ´
Jehova Diospa kajaj
kasqanman jina. ˜
g Le 26:16 phinakuynenqa kay jallpaman
22 ”Qhepamanqa Dt 27:26 jamun, kay libropi qhelqasqa
wawasniykichejpa kashan chay tukuy
mirayninpis, karumanta jamoj maldicionesta apamun. g
h Dt 28:45, 63 ´ ˜
1Re 14:15
28 Jehova Diosqa phinakuspa, h
29:17 1 Hebreo parlaypi millay santos 2Re 17:18 rabiakuspa, sinchitapuni
palabraqa aka palabraman ˜
Lu 21:24 phi nakuspa paykunata
rijchakunman, chay palabratataj
jallpankumanta qharqon,
oqharikun imamantapis millachikuspa
parlanapaj. 29:18 1 Glosariopi ajenjo
waj jallpamantaj wijchun.
i Esd 9:7
nisqata leeriy. 29:19 1 Hebreo Da 9:7
Kunantaj paykunaqa chaypi
parlaypeqa nin, “sumaj qarpasqa kashanku’, i nispa.
´
kajtapis, mana qarpasqa kajtapis mana 29 ”Pakasqa imasqa Jehova
allinman chayachenqa”. j Ro 11:33 Diosninchejpata kanku, j
DEUTERONOMIO 30:1-10 424
sutinchawasqanchej imastaj CAP. 29 Chaypi Diosqa
noqanchejpata, a Sl 78:5 qhapajyachisonqachej,
˜
mirayninchejpatawan winaypaj. Ec 12:13 ashkhayachisonqachejtaj,

Ajinamanta kay Leypi qhelqasqa tatasniykichejmanta
kashan chay tukuy palabrasta CAP. 30 aswan ashkhataraj. a
´
kasukunanchejpaj. a b Dt 11:26-28 6 Jehova Diosniykichejqa
Dt 28:2, 15

30 ”Kay tukuy parlasqay llimphuchanqa sonqoykichejta,


qankunaman chayamojtin, mirayniykichejpa
bendicionesta, maldicionesta c 1Re 8:47 sonqosninkutapis, b
˜ Ne 1:9 ´
naupaqeykichejman churani b Jehova Diosniykichejta tukuy
Eze 18:28
chaykuna chayamojtin, Joe 2:13 sonqoykichejwan, tukuy
qankunaqa kay nisqasniyta kausayniykichejwan1
yuyarikunkichej,1 c munakunaykichejpaj,
´ d 2Re 17:6 ajinamantataj
maymanchus Jehova 2Cr 36:20
Diosniykichej wijchusonqachej kausanaykichejpaj. c
´
chay nacionespi kashaspa. d 7 Chaypacha Jehova
2 Jinapitaj qankuna, e Isa 55:7 Diosniykichejqa tukuy
1Jn 1:9 chay maldicionesta
wawasniykichejpis ˜
´ enemigosniykichejmannataj
Jehova Diosniykichejman
kutirikunkichej, e nisqantapis f Dt 4:29 chayachenqa, pikunachus
uyarinkichej tukuy chejnikusorqachej,
sonqoykichejwan, tukuy qhatiykachasorqachejtaj
kausayniykichejwan,1
g Jer 29:14 chaykunaman. d
kunan kamachishaykichej 8 ”Chaypacharaj qankunaqa
´
chayman jina. f 3 Chaypacha h Lam 3:22 Jehova Diosman kutirikuspa
´ nisqanta uyarinkichej,
Jehova Diosniykichejqa preso
apasqa kasqaykichejmanta tukuy kamachiykunasnintataj
kutirichimusonqachej, g
i Esd 1:2, 3 kasukunkichej,
Sl 147:2
khuyakusonqachejtaj. h Jer 32:37
mayqenkunatachus kunan
´ Eze 34:13 kamachishaykichej
Chantapis Jehova
Diosniykichejqa maymanchus chaykunata. 9 Chantataj
´
wijchusonqachej chay Jehova Diosniykichejqa mayta
j Dt 28:64
llajtasmanta ujtawan Sof 3:20
qhapajyachisonqachej
tantamullasonqachejtaj. i  tukuy ima ruwasqaykichejpi. e
˜ Ashkhayachenqataj
4 Jallpaj ujnin kuchunkamapis Pana lado
wawasniykichejta,
cheqerasqa1 kaychej, a Ne 1:9
´ uywasniykichejtapis.
Jehova Diosniykichejqa
Chajrasniykichejtapis sumajta
chaymantapacha ujtawan ´
b Jer 32:37, 39 poqochipusonqachej. Jehova
tantamusonqachej,
Diosqa watejmanta kusikonqa
kutichimusonqachejtaj. j
´ ´ qankunata qhapajyachispa,
5 Chant a Jehova c Dt 6:5 ˜
imaynatachus naupa
Diosniykichejqa tatasniykichej
tatasniykichejta qhapajyachispa
japikorqanku chay jallpasman
d Ge´ 12:2, 3 kusikorqa ajinata. f 10 Chayqa
pusaykusonqachej, qankunataj Jer 25:12 ´
kanqa Jehova Diosniykichejpa
chay jallpaspi tiyakunkichej. Lam 3:64
Ro 12:19 nisqanta uyarejtiykichej,
´
30:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, chanta Leymanta libropi
“sonqoykichejman kutichimunkichej”. qhelqasqa kashan chay
e Isa 65:21, 22 kamachiykunasninta,
30:2, 6 1 Chayri “tukuy Mal 3:10
almaykichejwan”. Glosariopi alma leyesninta ima kasukojtiykichej,
´
nisqata leeriy. 30:4 1 Cheqeray: waj Jehova Diosniykichejmantaj
lugarespi ninku taqaray. f Jer 32:37, 41 kutirikojtiykichej tukuy
425 DEUTERONOMIO 30:11–31:3
sonqoykichejwan, tukuy CAP. 30 17 ”Chaywanpis sichus
kausayniykichejwan.1a a Ne 1:9 sonqoykichej Diosmanta
11 ”Kunan qoshaykichej chay Hch 3:19 karunchakunman, a manataj
kamachiykunaqa, ruwayta uyarikuwajchejchu,
atinaykichejpaj jinalla, mana b Isa 45:19 sonqoykichejwan
qankunamanta karupichu aysachikuspataj waj
kashan. b 12 Chay c Ro 10:6 dioskunaman kumuykuwajchej,
kamachiykunaqa, mana yupaychawajchejtaj chayqa, b
cielopichu kashan d Ro 10:8 18 kunan niykichej
ninaykichejpaj: ‘¿Pitaj chinkachisqapuni
´
cieloman wicharipuwasun e Mt 7:21
kanaykichejta. c Jordan mayuta
chay kamachiykunata Snt 1:25 chimpaspa japikamunkichej
uraykuchimunanpajri, chay jallpaspeqa mana
chaykunata uyarispa f Dt 11:26 unaytachu tiyakunkichej.
kasukunanchejpajri?’, c nispa. 19 Kunan cielotawan kay
13 Manallataj mar qocha g Dt 6:5
jallpatawan testigosta
chimpapichu kashan churaspa, kayta niykichej:
˜
ninaykichejpaj: ‘¿Pitaj mar naupaqeykichejman churani
h Le 18:5 ˜ ´
qochata chimpapuwasun kausayta wanuytawan, chanta
chay kamachiykunata bendicionta maldiciontawan d
apanpunawanchejpajri, i Le 25:18 chaykunamanta
Dt 30:5
chaykunata uyarispa  ajllakunaykichejpaj. Kausayta
kasukunanchejpajri?’, nispa. ˜ ajllakuychej, ajinamanta
Pana lado
14 Astawanpis palabraqa a Dt 29:18
qankunapis, wawasniykichejpis
qayllallaykichejpi kashan, Heb 3:12 kausanaykichejpaj. e
´
simiykichejpi, sonqoykichejpi 20 Jehova Diosniykichejta
ima, d kasukuyta b Dt 4:19
munakuychej, f nisqasninta
atinaykichejpaj. e kasukuychej, paymantaj
15 ”Kunan kaskaykuychej, g imaraykuchus
˜ c Dt 8:19
paymin kausayniykichejqa.
naupaqeykichejman churashani Jos 23:15
kausayta allin kajtawan, 1Sa 12:25 Paynejta unayta tiyakunkichej
˜ chay jallpaspi, mayqentachus
wanuyta mana allin kajtawan. f ´
´
16 Sichus Jehova d Dt 11:26 Jehova Dios juraspa qonanta
˜
Diosniykichejpa Dt 27:26 nerqa naupa tatasniykichej
Dt 28:2, 15
kamachiykunasninta Abrahanman, Isaacman,
uyarinkichej, kunan Jacobman ima chaypi”. h

31
e Dt 32:47
kamachishaykichej chaykunata, Jos 24:15 Chaymanta Moisesqa
´
Jehova Diosniykichejta tukuy israelitasman
˜
munakuspa, g nanninpi purispa, chimpaykorqa. Paykunamantaj
´ f Dt 10:12
chant a kamachiykunasninta, 2 nerqa: “Noqaqa
˜
leyesninta, juiciopi 120 watasniyojna kani. i
g Dt 4:4 ˜
nisqasnintapis kasukuspa Manana qankunata
chayqa, kausankichej, h pusaykichejmanchu,1
h Ge´ 12:7 ´
ashkhayankichejtaj. ´ imaraykuchus Jehova Diosqa
´ Ge 15:18 ´
Chantapis Jehova  niwarqa: ‘Mana kay Jordan
Diosniykichejqa CAP. 31
mayuta chimpankichu’, j nispa.
bendecisonqachej ´ 3 Chaywanpis
i Ex 7:7 ´
may jallpaspichus Dt 34:7 Jehova Diosniykichej
˜
tiyakunkichej chaypi. i Hch 7:23 naupaqeykichejta chimpanqa.
˜
30:10 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”. j Nu´ 20:12 31:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Manana
Glosariopi alma nisqata leeriy. Dt 3:27 llojsiytapis yaykuytapis atisajchu”.
DEUTERONOMIO 31:4-16 426
Paymin chay nacionesta CAP. 31 10 Chaymantataj Moisesqa
˜
naupaqeykichejmanta a Dt 9:3 paykunaman kamacherqa:
chinkachenqa, qankunataj “Sapa qanchis wata, manusta
paykunaj jallpasninkuta b Nu´ 27:18 mana cobrana wata, a Chujllas
Dt 3:28
japikapunkichej. a Jos 1:2 Fiesta b tiempopi, 11 tukuy
´
Chay jallpasmanqa israelitasqa Jehova
´ ´ ˜
Josue pusasonqachej b c Ex 23:23 Diosniykichejpa naupaqenman
´
Jehova nisqanman jina. renqanku, c paypa ajllakusqan
´ d Nu´ 21:23, 24
4 Jehova Diosqa paykunata lugarman. Chaypacha
chinkachenqa c imaynatachus qankunaqa kay Leyta leenkichej
e Nu´ 21:33, 35
chinkacherqa amorreospa tukuy israelitas uyarinankupaj. d
reyesninku Sehonta, d Ogta, e f Nu´ 33:52 12 Chaypajqa tantankichej
nacionninkutapis ajinata. Dt 7:2, 24 tukuy israelitasta, e qharista,
´
5 Jehova Diosqa chay Dt 20:16
warmista, wawasta,1
nacionesta atipachisonqachej. llajtasniykichejpi tiyakoj
g Jos 1:6
Qankunataj paykunata Sl 27:14 forasterostapis. Ajinamanta
ruwankichej imatachus Sl 118:6 paykuna uyarenqanku,
ruwanaykichejta yachakonqankutaj. Chantapis
h Nu´ 14:9 ´
kamacherqaykichej chayta. f Dt 7:18 Jehova Diosniykichejta
6 Kallpachakuychej, waputaj manchachikonqanku,
kaychej. g Ama paykunata i Dt 4:31 kay Leypi kaj palabrastataj
manchachikuychejchu, Jos 1:5 kasukonqanku. 13 Kay Leyta
Heb 13:5
nitaj kharkatiychejchu, h mana rejsinkuchu chay
´
imaraykuchus Jehova j Jos 10:25 wawasninkupis chay
Diosniykichejqa qankunawan leekusqanta uyarenqanku, f
kashan. Payqa mana ´
k Dt 1:38 Jehova Diosniykichejta
saqerparisonqachejchu, nitaj ´ manchachikuytataj
wijchurparisonqachejchu”, i l Ex 33:14 ´
yachakonqanku, Jordan mayuta
nispa. pasaspa japikunkichej chay
´ m Jos 1:9
7 Chanta Moisesqa Josueta jallpapi tiyakushaspa”, g nispa.
´
wajyaspa, tukuy israelitaspa
˜
´
n Ex 34:27 14 Chaymanta Jehova Diosqa
naupaqenkupi payman nerqa: 
˜
Moisesta nerqa: “Wanupunayki
“Kallpachakuy, waputaj kay. j ˜ ˜
Pana lado hora chayamushanna. h Josueta
Qanqa kay runasta a Dt 15:1 wajyamuy, iskayniykichej
´ ˜
pusanki Jehova Dios naupa riychej Dioswan tinkukuna
tatasninkuman juraspa qonanta b Le 23:34 toldoman. Chaypi noqaqa
nerqa chay jallpasman. Qan chay payta churasaj kamachinanpaj”, i
jallpasta paykunaman partiranki c Dt 16:16
nispa. Chayrayku Moiseswan
herencianku kananpaj. k Josuewanqa, Dioswan tinkukuna
´ d Ne 8:7 ´
8 Jehova Diosqa qanwan toldoman rerqanku. 15 Jehova
kashan, qanllawanpunitaj e Dt 4:10 Diosqa chay toldo wasipi
kanqa. l Payqa mana Heb 10:25
rikhurerqa uj chhoqo phuyupi.
saqerparisonqachu, Chay phuyutaj toldo wasi
f Dt 6:6, 7
nitaj wijchurparisonqachu. Ef 6:4 punkupi sayaykorqa. j
Ama manchachikuychu, ´
16 Chaymanta Jehova Diosqa
nitaj kharkatiychu”, m nispa. g Dt 30:16 Moisesta nerqa: “Qanqa
´ ˜ ˜
9 Chanta Moisesqa kay Leyta wanupunkina. Kay israelitastaj
qhelqaspa n qorqa levita h Nu´ 27:13
´ may jallpamanchus
sacerdotesman, Jehova Diospa yaykonqanku chay qayllapi kaj
i Dt 3:28
trato ruwasqan arca nisqa cajata
apajkunaman, Israelmanta j Ex
´
33:9 31:12 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
tukuy kurajkunamanwan. Ex 40:38 “tuna wawasta”.
427 DEUTERONOMIO 31:17-28
nacionespa diosesninkuwan CAP. 31 nanaykuna ima paykunaman
qhenchachakonqanku.1 a a Jue 2:17 jamojtin, a kay takeyqa uj testigo
Paykunaqa saqerpariwanqanku, b Sl 106:37-39 jina kanqa paykunapaj.
paykunawan trato ruwasqaytapis b 1Re 11:33 Chayrayku wawasninkupis kay
˜
manana valechenqankuchu. c takiyta yachakunanku tiyan.
˜
17 Chaypacha phinakuyneyqa c Jue 2:12, 20 Noqaqa juraspa qonayta
paykunaj contranpi sinchita d Dt 29:20 nerqani chay jallpaman manaraj
kajarenqa. d Paykunataqa paykunata pusaykushaspapis,
˜ e 1Cr 28:9 ˜
saqerparisaj, e manana yachani na paykunaj
2Cr 15:2
paykunata qhawarisajchu f 2Cr 24:20 yuyayninkuta”, b nispa.
chinkachisqa kanankukama. 22 Moisesqa chay diapacha
f Dt 32:20
Chantataj may chhika Sl 104:29 chay takiyta qhelqarqa,
llakiykuna, nanaykuna ima Eze 39:23 israelitasmantaj yachacherqa.
patankuman jamojtin, g ´
g Ne 9:27 23 Chanta payqa1 Nunpa
paykunaqa nenqanku: wawan Josueta churarqa
‘¿Manachu kay llakiykunaqa h Jue 6:13 kamachinanpaj. c Paymantaj
jamuwanchej Diosninchej nerqa: “Kallpachakuy, waputaj
˜ i Isa 59:2
manana noqanchejwanchu kay. d Qanmin israelitasta
kashasqanrayku?’, h nispa. j Dt 31:30 pusaykunki juraspa qonayta
18 Chaypacha noqaqa manapuni Dt 32:44
nerqani chay jallpaman. e
paykunata qhawarisajchu, k Dt 4:9 Noqataj qanwanpuni kasaj”,
waj diosesman chimpaspa Dt 11:19
nispa.
millay imasta ruwasqankurayku. i
l Dt 31:21 24 Moisesqa Leymanta
19 ”Kunanqa kay takiyta j
m Ge´ 15:18
palabrasta tukuyninta uj libropi
qhelqaspa israelitasman
qhelqayta tukuytawan, f
yachachiychej1 k chayta ´ ´
n Ex 3:8 25 Jehova Diospa trato
yachakunankupaj. Chay takiytaj ´
Nu 13:26, 27
ruwasqan arcata apaj
noqaj testigoy jina kanqa
o Ne 9:25 levitasman kay jinata
israelitaspa contrankupi. l
kamacherqa: 26 “Leymanta
20 Noqaqa paykunata ´
p Ex 24:7
˜ librota g apaspa churamuychej
pusaykusaj naupa Dt 8:12-14 ´
tatasninkuman juraspa Dt 29:1 Jehova Diosniykichejpa trato
Ne 9:26 ruwasqan arcaj qayllanman. h
qonayta nerqani chay 
jallpaman, m maypichus ˜
Kay libroqa chaypi kanqa
Pana lado uj testigo jina qankunaj
lechewan miskiwan jinantin
tiyan chayman. n Chaypitaj
a Dt 28:59 contraykichejpi. 27 Noqaqa
´ allinta yachani qankunaqa
sajsakunankukama b Ex 16:4
mikhonqanku, mana kasukoj i kullu runas1j
c Nu´ 27:18
qhapajyanqankutaj.1 o Dt 31:14
kasqaykichejta. Noqa kunan
Chaypacha paykunaqa qankunawan kashajtiypis,
d Jos 1:6, 9 qankunaqa chay jinata
waj diosesman chimpaspa ´
paykunata sirvenqanku, pisipaj e Dt 1:38 Jehova Diospa contranpi
qhawawanqanku, tratoytapis Dt 3:28 oqharikushankichej,
˜ ´ ˜
manana valechenqankuchu. p ´ astawanrajcha wanupojteyqa.
f Ex 34:27
21 Ashkha llakiykuna, 28 Kunanqa kayman
g Dt 17:18 tantamuychej
31:16 1 Diosesninkuwan 2Cr 34:14
ayllusniykichejmanta1 tukuy
qhenchachakonqanku nispaqa h 1Re 8:9
waj diosesta yupaychanankuta 31:23 1 Payqa nispaqa Diosmanta
nishan. 31:19 1 Hebreo parlaypeqa i Dt 9:24 parlashanman. 31:27 1 Chayri
nin, “siminkuman churaychej”. Ne 9:26 “tercos”. 31:28 1 Uj aylloqa
31:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
j Ex 32:9 uj familiamanta miraj ashkha familias
“wirayanqankutaj”. Sl 78:8 kanku.
DEUTERONOMIO 31:29–32:10 428
kurajkunata, cargoyoj CAP. 31 Payqa cheqanmin, cheqan
kajkunatapis, paykunaman a Dt 30:19 kajtapunitaj ruwan. a
tukuy kay palabrasta ninaypaj, 5 Millay imasta ruwaj runas, b
b Jue 2:19
paykunaj contrankupitaj qankunaqa mana
cielotawan kay jallpatawan c Dt 28:15 wawasninchu kankichej,
testigosta churanaypaj. a qankuna kikin
d Dt 32:44
29 Noqaqa allinta yachani  pantankichej. c
˜ ˜
wanupojteyqa millay imasta Mana cheqan nanta
CAP. 32
ruwanaykichejta, b may purejkuna kankichej,
˜ e Jn 17:26
nantachus purinaykichejta sajra imasta ruwajkunataj. d
kamacherqaykichej f 1Cr 29:11 6 Wampu runas, mana
chaymantapis Sl 145:3
yuyayniyoj runas, e
karunchakunaykichejta. g 2Sa 22:31 ¿ajinatachu pagankichej
´ ´
Chant a qhepamanqa Sl 18:2
Jehova Diosmanqa? f
llakiykuna jamusonqachej, c Sl 19:7
Snt 1:17 ¿Manachu payqa
imaraykuchus qankunaqa Tataykichej,
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi h Sl 33:5
ruwasojniykichejtaj? g
mana allin kajta ruwankichej, i Dt 7:9 ¿Manachu pay
makiykichejpa ruwasqanwantaj 1Pe 4:19 ´
˜ ruwasorqachej, nacion
payta phinachinkichej”, nispa.
j Dt 25:16 kanaykichejpajtaj
30 Chaymanta Moisesqa  churasorqachej?
tukuy israelitas uyarinankuta ˜
Pana lado 7 Unay watasmanta
kay takiypi nisqanta
a Ge´ 18:25 yuyarikuychej.
parlarqa qallariyninmanta ˜
Naupa tiempo runaspi
tukukuyninkama: d b Dt 31:27
tukuriychej.
32
Jue 2:19
“Cielo, uyariway imatachus Sl 14:1 Tatasniykichejta
parlasaj chayta, tapurikuychej, paykunataj
jallpa, qanpis uyariy c Isa 1:4
willasonqachej. h
simiypa nisqasninta. d Sl 78:8 Qankunamanta
2 Yachachisqayqa para jina Lu 9:41
kurajkunata tapukuychej,
jichakamonqa, e Jer 4:22 paykunataj willasonqachej.
parlasqasneyqa 8 Maypachachus Aswan Patapi
chhulla jina kanqa, f Isa 1:2
kaj Dios nacionesman
pasto patapi ´
g Ex 4:22 herenciankuta qoporqa, i
chhulla para jina, Dt 32:18 ´
Isa 63:16
chanta Adanpa wawasninta1
plantaspaj sumaj para jina. taqararqa chaypacha, j
´
3 Noqaqa Jehova Diospa ´
h Ex 13:14 payqa llajtaspaj
sutinta rejsichisaj. e Sl 44:1
lindesta2 churarqa, k
Qankunataj niychej i Ge´ 10:5 Israelpa wawasnin
Diosninchej Sl 115:16 mashkhachus
may jatun kasqanta. f kasqankuman jina. l
j Ge´ 11:9
4 Payqa pakakuna ´
9 Jehova Diospa
Chhanka, k Dt 2:5, 19
herencianqa
Hch 17:26
ruwasqasnenqa nacionnillantaj.m
may sumajpuni, g l G´ e´ 15:18 Paypa herencianqa Jacob. n
˜
tukuy nankunasninpis Ex 23:31
10 Paytaqa chin jallpapi
cheqanpuni. h ´
m Ex 19:5 tarerqa, o
Payqa atienekunapaj jina Dt 7:6
´ ´
Dios, i mana jaykajpis
n Sl 78:71
32:8 1 Icha nillanmantaj “chant a
mana cheqan kajtaqa runasta”. 2 Linde: waj lugarespi ninku
ruwanchu. j o Dt 8:14, 15 lindero.
429 DEUTERONOMIO 32:11-21
chusaj jallpapi, maypichus CAP. 32 Payqa wirayaykorqa,
kita animalespa a Jer 2:6 manchayta rakhuyaykorqa
waqaynillan uyarikun llosqolla kanankama. a
chaypi. a b Ne 9:19, 20 Payqa ruwajnin Diosta
Paytaqa sumajta saqerparerqa, b
˜ jarkarqa, cuidarqataj.
b c Zac 2:8 salvajnin Chhankata
Nawi papanta jina pisipaj qhawarqa.
´
waqaycharqa. c d Ex 19:4 16 Waj dioskunata
11 Imaynatachus yupaychaspa Diosta
´ ˜
uj aguila thapan patata e Dt 1:31 phinacherqanku. c
phawaykachaspa Millay imasta yupaychaspa
irpitasninta phawayta f Isa 43:12 Diosta rabiacherqanku. d
yachachin, 17 Diosman jaywananku
´ g Dt 33:29
chanta lijrasninta1 kicharispa karqa chay ofrendastaqa
irpitasninta japin, demoniosman qararqanku, e
paykunatataj h Dt 8:7, 8
mana rejsisqanku
lijrasninpi apan, d dioskunaman,
´
12 ajinallatataj Jehova i Sl 147:14
chaypachallaraj rikhurej

Diosqa sapallan payta1 ˜ dioskunaman,
Pana lado
pusaykacharqa. e mayqenkunatachus
a Dt 31:20 ˜
Mana ima diospis Ne 9:25 naupa tatasniykichej
paywan karqachu. f mana rejserqankuchu
13 Paytaqa aswan pata b Isa 1:4 chay dioskunaman.
jallpasninta pusarqa, g Os 13:6
18 Qanqa qonqaporqanki
ajinamanta campopi pakakunayki
poqosqanta mikhorqa. h c Jue 2:12
Chhankamanta, f
1Re 14:22
Paymanqa mikhucherqa 1Co 10:21, 22 tataykimanta.
qaqamanta Qanqa mana
llojsimoj miskita, d 2Re 23:13 yuyarikorqankichu
sinchi duro chhankamanta Eze 8:17 kausayta qosoj
llojsimoj aceiteta, Diosmanta. g
14 jinallataj waka lechemanta e Le 17:7 ´
Sl 106:37
19 Jehova Diosqa chayta
mantequillata, oveja 1Co 10:20 rikuspa paykunata
lecheta, cabra lecheta, qhesacharqa, h
sumaj wira ovejasta, f Sl 106:21 qhari wawasnin,
Basanmanta carnerosta,1 Isa 17:10
warmi wawasninpis payta
chivosta, Jer 2:32 ˜
phinachisqankurayku.
aswan sumaj trigota ima. i
g Dt 4:34 20 Chayrayku payqa nerqa:
Payqa uvas chirwasqamanta ‘Noqaqa mana paykunata
vinota tomarqa. h Jue 2:14 qhawarisajchu. i
15 Jesurunqa1 Sl 78:59 Qhawallasaj imapichus
wirayaykuytawan, tukonqanku chayta.
mayta jaytaykacharqa. i Dt 31:17 Paykunaqa millay
sajra runas kanku. j
32:11 1 Lijra: waj lugarespi ninku ala. j Dt 32:5
32:12 1 Payta nispaqa Jacobmanta Mana atienekunapaj
Isa 65:2
parlashan. 32:14 1 Carnero: waj Mt 17:17 wawas kanku. k
lugarespi ninku mocho, oveja toro. 21 Qhasi dioskunata
´
32:15 1 Jesurun suteqa niyta munan k Isa 1:2 yupaychaspa
˜
cheqan runa. Chay sutitaqa phinachiwanku,1l
oqharikoj israelitas jatunpaj qhawasqa l Sl 96:5
kasqankuta ninapaj. 1Co 10:21, 22 32:21 1 Chayri “celosachiwanku”.
DEUTERONOMIO 32:22-32 430
qhasi manakaj santosman CAP. 32 Ajinamanta runasqa
˜
kumuykukuspa yawarniyta a 1Sa 12:10, 21 manana paykunamanta
timpurichiwanku. a yuyarikonqankuchu”,
Chayrayku noqapis b Os 2:23 nispa.
mana kasuy llajtawan Ro 9:25
Ro 11:11
27 Chaywanpis mana
paykunata celosachisaj, b 1Pe 2:10 munarqanichu
mana yuyayniyoj enemigosninku
nacionwan yawarninkuta c Ro 10:19 jatunchakunankuta. a
timpurichisaj. c Chay enemigosninkoqa
˜
22 Kajaj phinakuyneyqa d Lam 4:11 mana allinta
nina jina laurarin. d yachaspalla b
e Am 9:2 ninkuman:
Chay ninaqa Sepultura1
ukhutapis ruphaykonqa. e “Atiynillanchejwan
f Dt 28:53
Kay jallpatapis, chaypi atipanchej. c
´
poqojtapis qalata Mana Jehova Dioschu
g Dt 28:21, 22
lauraykonqa. kayta ruwan”, nispa.
Orqospa cimientosnintapis h Le 26:22 28 Paykunaqa mana yuyayniyoj1
´
qolarparenqa. nacion kanku.
23 Llakiykunasninkuta i Lam 1:20 Mana imatapis entiendeyta
astawan yapasaj. atinkuchu. d
Tukuynin flechasniyta j Eze 7:15 29 Sichus yuyayniyoj kankuman
paykunapi tukuchisaj. chayqa, e tukuy kay imaspi
24 Yarqhaywan k 2Cr 36:17 tukurinkuman. f
Lam 2:21
llauchhiyanqanku. f 
Imapichus paranankutapis
Calentura onqoy1 ˜ reparakunkuman. g
Pana lado
paykunata tukuchenqa, 30 ¿Imaynatataj
a 1Sa 12:22
ni uj puchuyojtaj Eze 20:14 uj runalla 1.000 runasta
chinkachisqas kanqanku. g qhatiykunmanri?
˜ ´
¿Imaynatataj iskay
Phina animalesta b Ex 32:12
´
Nu 14:15, 16 runaslla 10.000 runasta
paykunaman
kachaykusaj, h ayqechinmanri? h
c Sl 115:2
jallpapi qhatatakoj Chayqa kanman
venenoyoj katarista2 ima. pakakunanku Chhanka
d Mt 13:15
25 Jawapeqa espada saqerparejtillan. i
´
wawasninkuta e Sl 81:13
Jehova Dios enemigosninkoj
˜ makinman jaywaykojtillan.
wanurachenqa. i
Wasinku ukhupitaj sinchi f Os 14:9 31 Paykunaj pakakunanku
manchachikuy kanqa. j chhankaqa, mana
Ajina kanqa jovenespajpis, g Jer 2:19 pakakunanchej
doncellaspajpis, Chhanka jinachu. j
˜ ˜ h 2Cr 24:24 Chaytaqa
nunoj wawaspajpis,
yuraj chujcha enemigosninchejpis
runaspajpis. k i Jue 2:14 yachanku. k
1Sa 12:9
26 Noqaqa niyman karqa: 32 Uva sachasninkoqa Sodomaj
“Paykunata tukuynejman uva sachasnin jina,
j 1Sa 2:2
taqarachisaj. Gomorra kinraykunapi1
´
k Ex 14:25 uva sachas jina. l
32:22 1 Chayri “Seol”. Glosariopi 1Sa 4:8
´
sepultura nisqata leeriy. 32:24 Esd 1:2, 3 32:28 1 Icha nillanmantaj “mana
1 Chayri “Kaja onqoy”. 2 Chayri yuyaychayta uyarej”. 32:32 1 Chayri
“qhatatakoj animalesta”. l Jud 7 “Gomorra faldaspi”.
431 DEUTERONOMIO 32:33-44
Uvasninkoqa venenoyoj. CAP. 32 Noqamanta wajqa,
Uva chhullchusninkoqa1 a Isa 5:4 mana waj dios kanchu. a
Jer 2:21 ˜
jaya. a Noqalla wanuchini,
33 Vinonkoqa katarispa b Ro 2:5
kausachinitaj. b
venenon jina, Noqalla nanachini, c
cobra katarispata c Na 1:2 sanoyachinitaj. d
˜
wanuchej venenon jina. Ro 12:19 Mana pipis makiymanta
34 ¿Manachu tukuy chaytaqa Heb 10:30
wajta kacharichiyta
sonqoypi jallchashani? atinchu. e
d Sl 73:12, 18
¿Manachu chaytaqa pirwaypi 40 Noqaqa makiyta
jallchaykuspa sellaykuni? b e Heb 10:30 cieloman oqharispa
˜
35 Noqamin vengakusaj, “winay kausayniyrayku
pagachikusajtaj, c f Jue 2:18 jurani”: f
maypachachus llustanqanku Sl 90:13
Sl 106:45
41 Maypachachus lliphirishaj
chaypacha. d Sl 135:14 espadayta sumajta
Paykunaj tukukunanku filochasaj,
˜ g Jue 10:14 makisniytataj wakichisaj
punchayqa qayllapina
kashan, justiciata ruwanaypaj
h Os 2:8 chaypacha, g
imapichus rikukunankoqa
˜ 1Co 10:20, 21
noqaqa enemigosniywan
chayamushanna’.
´
36 Jehova Diosqa nacionninta i Isa 41:4 pagachikusaj, h
juzganqa, e Isa 48:12 chejnikuwajkunatataj
 castigasaj.
kamachisnintataj ˜
khuyakonqa. f Pana lado 42 Flechasniyta yawarwan
a Dt 4:35 machaykuchisaj,
Ajinata khuyakonqa ˜
˜ wanusqaspa yawarninkuwan,
pisi kallpasllana b 1Sa 2:6
kasqankuta rikuspa, Sl 68:20 presochasqaspa
´ yawarninkuwan.
chanta mana piniyoj
˜ Espadaytaj aychata
kajkunallana, pisi c 2Cr 21:16, 18
˜ mikhonqa,
kallpayojkunallana
qhepakusqankuta rikuspa. d Nu´ 12:13 enemigosta kamachejkunaj
Jer 17:14
37 Chaypacha payqa nenqa: umasninkoj aychanta’.
‘¿Maytaj diosesninkuri? g e Isa 43:13 43 Naciones, kusikuychej
¿Maypitaj kashan Diospa nacionninwan
pakakunanku chhankari? f 1Ti 1:17 khuska, i
Ap 10:5, 6
38 ¿Maytaj ofrendasninkoj Diosqa kamachisninpa
wirasninta mikhojkunari?1 yawarninmanta
g Na 1:3
¿Maypitaj kashanku vino vengakonqa, j
ofrendasninkuta h Isa 1:24 enemigosninwan
ujyajkunari? h Isa 59:18 pagachikonqa. k
Paykuna sayarichunku Payqa nacionninpa
i Ge´ 12:2, 3 jallpasninkumanta
qankunata yanapaj, 1Re 8:43
paykuna pakakunaykichej Ro 3:29 juchasta pichanqa”, nispa.
kachunku. Ro 15:10
44 Ajinata Moisesqa
39 Kunanqa yachaychej Nunpa wawan Hoseawan1l
j 2Re 9:7
noqalla Dios kasqayta, i Ap 6:10 jamuspa, chay takiyta
32:32 1 Uva chhullchu: waj lugarespi k Miq 5:15 32:44 1 Hoseaqa Josuejpa ujnin sutin.
ninku uva racimo. 32:38 1 Chayri Hosea suteqa pisi letrasllapi Hosaya
“¿Maytaj aswan sumaj ofrendasninkuta l Nu´ 11:28 niyta munan. Hosaya sutitaj niyta
mikhojkunari?” Dt 31:22, 23 munan Jahpa salvasqan, Jah salvan.
DEUTERONOMIO 32:45–33:6 432
parlarqa israelitas
uyarinankuta. a 45 Moisesqa
CAP. 32
a Ap 15:3 33 ˜
Diospa1 kamachin
Moisesqa manaraj
tukuy chay palabrasta wanupushaspa israelitasta
b Dt 11:18
israelitasman niytawan bendicerqa, a 2 kay jinata nispa:
46 nerqa: “Imastachus c Dt 6:6, 7 ´
“Jehova Diosqa
yachakunaykichejpaj Sinaimantapacha
d Le 18:5
nishaykichej chaytaqa, Dt 30:19 jamorqa, b
sonqoykichejpi japikuychej, b Ro 10:5 Seirmantapacha
wawasniykichejmantaj paykunaman
e Nu´ 27:12
kamachiychej kay Leypi kaj kanchamorqa.
tukuy palabrasta f Dt 34:1 Jatun kaynenqa
kasukunankuta. c ´
g Ge´ 10:19 Paran orqosmantapacha
47 Kay nisqasneyqa ´
Ge 15:18 lliphipimorqa. c
mana qhasi parlaykunallachu Jos 1:3
Paywanqa may chhika
kanku, manachayqa ´
h Nu´ 20:28 angeles1 kasharqanku, d
kausayniykichej kanku. d ´
Nu 33:38 ˜
pana makin ladopitaj
Chayta kasukuspa unayta
i Nu´ 20:12, 13 soldadosnin kasharqanku. e
kausakunkichej,
´ 3 Payqa nacionninta
Jordan mayuta chimpaspa j Le 22:32 munakun. f
japikunkichej Isa 8:13
chay jallpaspi”, nispa. Nacionmanta tukuy taqasqa
k Nu´ 27:13, 14 runasqa, makiykipi
48 Chay diapacha Dt 3:27
´ kashanku. g
Jehova Diosqa Moisesman Dt 34:4, 5 ˜
nerqa: 49 “Wichariy Abarim  Paykunaqa naupaqeykipi
˜
Pana lado tiyasqa kasharqanku, h
orqoman, e Nebo orqoman. f
Chay orqoqa Moab jallpapi  nisqasniykitataj
´ uyarisharqanku. i
kashan, Jerico chimpapi. CAP. 33
Chay orqomanta rikumunki a Ge´ 49:28
4 (Moisesqa uj leyta
´ qowarqayku,
Canaan jallpata, mayqentachus ´
israelitasman qosaj paykunajta b Ex 19:18 uj kamachiyta. j
kananpaj chay jallpata. g c Hab 3:3 Chaytaj Jacobpa
´ mirayninpa1 herencian). k
50 Chanta qanqa maymanchus
wicharinki chay orqopi d Da 7:10 5 Diosqa Jesurunpi1l rey karqa,
˜ Jud 14
maypachachus llajtamanta
wanupunki, imaynatachus
hermanoyki Aaronpis Hor e Sl 68:17 kamachejkuna
˜ tantakorqanku, m
orqopi h wanuporqa ajinata. f Dt 7:8
51 Qankunaqa israelitaspa Os 11:1 Israelmanta tukuy
˜ aylluswan2 khuska
naupaqenkupi ´
g Ex 19:6
mana kasuwarqankichejchu chaypacha. n
Zin nisqa chin jallpapi, ´
h Ex 19:23 6 Rubenqa kausachun,
˜
Cadespi, Meribapi yaku i ´ amataj wanuchunchu. o
i Ex 20:19
phullchirimorqa chaypacha.
Chaypi qankunaqa israelitaspa ´
j Ex 24:8 33:1 1 Chayri “Cheqa Diospa”. Glosariopi
˜ cheqa Dios nisqata leeriy. 33:2
naupaqenkupi mana
jatunchawarqankichejchu. j k Dt 4:8 1 Chayri “waranqa waranqa Diospaj
Hch 7:53 taqasqas”. 33:4 1 Hebreo parlaypeqa
52 Chayrayku qanqa
l Isa 44:2
nin, “congregacionninpa”. Glosariopi
karullamanta chay jallpata ´
congregacion nisqata leeriy. 33:5
rikunki, mayqentachus ´ ´
m Ex
´
18:25 1 Jesurun suteqa niyta munan cheqan
israelitasman qosaj chayta. Ex 19:7 runa. Chay sutitaqa oqharikoj israelitas
Chaywanpis mana chay jatunpaj qhawasqa kasqankuta ninapaj.
n Nu´ 1:44, 46
jallpamanqa yaykunkichu”, k 2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
nispa. o Ge´ 49:3 ashkha familias kanku.
433 DEUTERONOMIO 33:7-17
Ayllunmanta qharisqa ama CAP. 33 12 Benjaminmantataj a nerqa:
pisiyachunkuchu”, a nispa. a Nu´ 26:7 ´
´ “Pichus Jehova Diospa
Jos 13:15
7 Chant a Moisesqa munakusqan kajqa, ni
Judata b kay jinata bendicerqa: b Ge´ 49:8 imamanta manchachikuspa
´ ´ Benjaminwan1 tiyakuchun.
“Jehova Diosnıy, uyariy ari 1Cr 5:2
Judajpa nisqanta, c Benjamintaj diantinta payta
c Sl 78:68
payta llajtanman kutichimuy. sumajta jarkanqa,2
Payqa makisninwan jarkarqa d Jue 1:2 Diospa munakusqan kajqa
imachus paypata kajta.1 2Sa 7:8, 9 paypa hombrosninpi
Qantaj yanapariy ari tiyakonqa”,3 nispa.
e Ge´ 49:5
enemigosninwan ´
Nu 3:12 13 Josemantataj b nerqa:
maqanakushajtin”, d nispa. ´
´
“Jehova Diosqa jallpanta
8 Levimantataj e nerqa: f Ex 28:30 bendecichun, c
´ Le 8:6, 8
cieloj aswan sumaj
“Diosnıy, Tumimpis Urimpis1f
´ imasninwan,
qanta munakusojpata. g g Ex 32:26
Paytaqa Masapi pruebaman ´
chhullawan, jallpa
churarqanki, h h Ex 17:7 ukhumanta llojsimoj
´ yaku juturiswan, d
Meriba yakus chaypitaj i Nu´ 20:13
paywan churanakorqanki. i 14 intej kanchaynin sumaj
9 Payqa tatantawan ´
j Ex 32:27 imasta poqochisqanwan,
mamantawan nerqa: ‘Mana Le 10:6, 7 sapa killa sumajta
khuyakuykichejchu’, nispa. poqosqanwan, e
k Mal 2:4, 5 ˜
Hermanosnintapis mana 15 jinallataj naupa orqospa1
rejsejman tukorqa, j l Dt 17:9 sumaj imasninwan, f
wawasnintapis mana unay lomaspa sumaj
valecherqachu. m 2Cr 17:8, 9 imasninwan,
Payqa nisqaykita kasukorqa, Mal 2:7
16 jallpaj sumaj imasninwan,
tratoykitapis juntarqa. k ´
n Ex 30:7
chaypi tukuy ima
10 Pay juiciopi nisqasniykita ´
Nu 16:40 poqosqanwan ima. g
Jacobman yachachichun, l Khishkarara sachapi h
Israelmantaj Leyniykita. m o Le 1:9 rikhurej Diosqa payta
 allinpaj qhawachun.
Qanman inciensota ˜
jaywasuchun ima munayta Pana lado Tukuy chay imas jamuchun
qaparishajta, n a Ge´ 49:27 Josejpa umanman,
altarniykipitaj uywasta b Ge´ 49:22
hermanosnin ukhupi
qolachichun.1o ajllasqa kajpa
´ ´
11 Jehova Diosnıy, c Jos 16:1 coronillanman. i
˜
bendeciy ari kallpanta, 17 Kallpanqa naupaj wachasqa
imatachus makisninwan d Ge´ 49:25 toroj kallpan jina,
ruwasqantapis astasnenqa kita toroj
e Le 26:5
tukuy sonqo japikuy. Sl 65:9 astasnin jina.
Contranpi oqharikojkunaj Astasninwan waj llajtasta
piernasninkuta1 pakiray, f Jos 17:17, 18 wajranqa,
˜
payta chejnikojkuna amana ´
sayarinankupaj”, nispa. g Dt 8:7, 8 33:12 1 Icha nillanmantaj “Dioswan”.
´
´ 2 Icha nillanmantaj “Diostaj diantinta
33:7 1 Chayri “maqanakorqa paypata h Ex 3:4 Benjaminta sumajta jarkanqa”.
Hch 7:30 ´
kajta jarkananpaj”. 33:8 1 Glosariopi 3 Icha nillanmantaj “Benjaminqa
Urim, Tumim nisqata leeriy 33:10 i Ge´ 37:7
Diospa hombrosninpi tiyakonqa”.
´
1 Chayri “ruphachichun”. 33:11 1 Chayri ´
Ge 49:26 33:15 1 Icha nillanmantaj “inti llojsimuy
“caderasninkuta”. 1Cr 5:1, 2 ladopi orqospa”.
DEUTERONOMIO 33:18-28 434
tukuyninkuta wajranqa CAP. 33 22 Danmantataj a nerqa:
jallpaj kuchusninkama. a Ge´ 48:19, 20 ˜ ´
“Danqa una leon jina. b
Chay astasnenqa Efrainpa Basanmantapacha
chunka waranqa waranqa phinkimonqa”, c nispa.
b Ge´ 49:13
soldadosnin kanku, a
23 Neftalimantataj d nerqa:
Manasespa waranqa
waranqa soldadosnin”, c Ge´ 49:14 “Neftaliqa sonqo juntasqa
nispa. kashan allinpaj qhawasqa
18 Zabulonmantataj b nerqa: kasqanwan.
d Ge´ 49:19 ´
´ Payqa Jehova Diospa ashkha
“Zabulon, kusikuy llojsiyta bendicionesninta japin.
atisqaykirayku.
e Jos 13:24-28 Jallpanqa inti yaykuy ladopi,
Isacar, qanpis kusikuy sur ladopiwan”,1 nispa.
toldo wasisniykipi.1c
19 Paykunaqa llajtasta uj f Nu´ 32:1-5 24 Asermantataj e nerqa:
orqoman wajyanqanku. “Diosqa ashkha wawaswan
Chaypitaj cheqan kajta Aserta bendecin.
g Jos 22:1, 4
ruwajkunaj  Aserqa hermanosnin ukhupi
ofrendasninkuta ˜
Pana lado
allinpaj qhawasqa kachun,
jaywanqanku. a Ge´ 49:16 chakisnintataj aceitewan
Paykunaqa mar qochasmanta joqochakuchun.1
valorniyoj ashkha imasta 25 Punku trancanasniykeqa
orqhonqanku,1 b Jue 13:2, 24 fierromanta,
Jue 15:8, 20
tiyu ukhuspi pampasqa Jue 16:30 cobremantawan kanku. f
valorniyoj imastapis”, ˜
Qanqa wanupunaykikama ni
nispa. imamanta manchachikuspa
c Jos 19:47
20 Gadmantataj d nerqa: tiyakunki.1
“Bendecisqa kachun pichus 26 Mana pipis kanchu
Gadpa jallpasninta d Ge´ 49:21 Jesurunpa g
jatunyachejqa. e Diosnin jinaqa. h
´ Payqa cielonta purin
Gadqa leon jina winkuykun,1 e Ge´ 49:20
wateqantaj makita chay rato yanapasunanpaj,
sikinanpaj jina, umatapis phuyus patanta
f Dt 8:7, 9 jamun jatun kayninwan. i
chay rato orqhonanpaj jina.
21 Payqa aswan sumajnin kaj 27 Diosqa unay
jallpata ajllakonqa. f g Isa 44:2 watasmantapacha
Chaytaqa leyesta qoj pakakunayki. j
˜
paypaj taqapun. g ´ Payqa winay makisninwan
h Ex 15:11
Llajtamanta japishasunki. k
kamachejkunaqa Enemigosniykita
˜
tantakonqanku. i Sl 68:32-34 naupaqeykimanta
´ wijchonqa. l
Payqa Jehova Diospa
sutinpi justiciata Nenqataj: ‘Paykunata
j Sl 46:11
ruwanqa, Sl 91:2 tukuchiy’, m nispa.
juiciopi nisqasnintataj 28 Israelqa mana
Israelpi ruwachenqa”, manchachikuspa
k Isa 40:11
nispa. tiyakonqa.

33:18 1 Chayri “carpa wasisniykipi”. l Dt 9:3 33:23 1 Chayri “ura ladopiwan”. 33:24
33:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Chayri “mayllachun”. 33:25 1 Hebreo
“chonqanqanku”. 33:20 1 Winkuy: parlaypeqa nin, “Mashkha unaytachus
waj lugarespi ninku siriy. m Dt 31:3, 4 kausanki, chaykama kallpayoj kanki”.
435 DEUTERONOMIO 33:29–34:12
Jacobpa miraynenqa1 CAP. 33 chaymanqa mana yaykunkichu”, a
ni ima llakiyniyoj a Dt 8:7, 8 nispa.
´
tiyakonqa, b Dt 11:11 5 Chaymanta Jehova Diospa
maypichus chaki kamachin Moisesqa chay orqopi
c Sl 33:12 ˜
mikhuykunawan mosoj wanuporqa, Moab jallpapi,
Sl 144:15 ´
vinowan kan chay jallpapi. a Sl 146:5 Jehova Dios nisqanman jina. b
Chaypeqa chhulla parapis d Dt 4:7
6 Diostaj payta pampaykorqa
mana pisenqachu. b 2Sa 7:23 uj wayqopi, Moab jallpapi,
29 Israel, qanqa Sl 147:20 Bet-Peor chimpapi.
kusikuyniyoj kanki. c e Sl 27:1 Moisespa sepulturan may
¿Pitaj qan jinari? d Isa 12:2 cheqapipunichus kasqantaqa
´ mana pipis yachanchu kunan
Qantaqa Jehova Dios f Sl 115:9
salvasunki. e punchaykama. c 7 Moisesqa
g Sl 66:3
Paymin jarkasoj escudoyki, f  120 watasniyoj˜ kashaspa
˜
sumaj espadaykitaj. CAP. 34
wanuporqa. d Nawisnenqa
sumajraj kakusharqa, kallpanpis
Enemigosniykeqa h Dt 32:49
manaraj pisiyarqachu.
manchachikuywan qanman i Dt 3:27 8 Israelitasqa Moab chin
kumuykukusonqanku, g
j Nu´ 36:13 pampaspi maytapuni
qantaj paykunaj wasankuta1 waqarqanku
sarunki”, nispa. k Jue 18:29 ´ ˜
Moises wanupusqanmanta.
34
´ ´
Chaymanta Moisesqa l Ex 23:31
´ Paykunaqa 30 dıas juntata
Nu 34:2, 6
Moab chin jallpasmanta Dt 11:24 waqarqanku e Moisesmanta.
wicharerqa Nebo orqoman, h 9 Nunpa wawan Josueqa
´ m Jos 15:1
Pisga puntaman. i Chayqa yachaywan junta kasharqa,1
´ ´
kashan Jerico chimpapi. j n Ge´ 13:10 Mois es makinta umanman
´
Jehova Diosqa chay o Ge´ 19:22, 23 churasqanrayku. f Israelitasqa
orqomantapacha Moisesman Josueta uyariyta qallarerqanku,
p Ge´ 12:7 ´
rikucherqa tukuy kay jallpasta: ´
Ge 26:3 Jehova Dios Moisesman
Galaad jallpata, Dankama, k ´
´ Ge 28:13 kamachisqanman jinataj
2 tukuynin Neftalı jallpasta, 
ruwarqanku. g 10 Chaymantaqa
´ ´ ˜ ˜ ´
Efraın jallpasta, Manas es Pana lado manana ujtawan Moises jina waj
´
jallpasta, tukuynin Juda a Nu´ 20:12 profeta Israelpi sayarerqachu. h
jallpasta ima, inti yaykuy ladopi ´
b Dt 32:50 Jehova Diosqa payta sumajta1
markama.1 l 3 Rikuchillarqataj Jos 1:2 rejserqa. i 11 Moisesqa
´ ´ ˜
Negueb m jallpata, Jordan mayu senalesta, milagrosta ima
´ c Jud 9
japiyta, n Jerico pampasta, palma ruwarqa Egipto jallpapi,
d Dt 31:1, 2
sachasniyoj llajtata, Zoarkama. o faraonpa1 contranpi, tukuy
´ ´ Hch 7:23
4 Chanta Jehova Diosqa Hch 7:30, 36 kamachisninpa contrankupi,
Moisesta nerqa: “Tukuy kay e Nu´ 20:29 tukuynin jallpasninpa
jallpasta Abrahanman, ´
contranpiwan, j Jehova Dios
f Dt 31:14
Isaacman, Jacobman ima 1Ti 4:14 kamachisqanman jina.
juraspa qonayta nerqani: 12 Chantapis Moisesqa tukuy
g Nu´ 27:18, 21
‘Kay jallpastaqa mirayniykiman Jos 1:16 israelitas rikunankuta jatuchaj
qosaj’, p nispa. Kunantaj chay imasta ruwarqa, tukuna
˜ h Dt 18:15
jallpasta kikin nawisniykiwan Hch 3:22
imastapis. k
rikojta saqeshayki. Chaywanpis Hch 7:37
´ 34:9 1 Chayri “Diospa atiynin yachayta
i Ex 33:11
33:28 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
Nu 12:8
qosqanwan junta kasharqa”. 34:10
“Jacobpa yaku juturenqa”. 33:29 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uyapura”.
´
1 Icha nillanmantaj “pata j Dt 4:34 34:11 1 Faraonqa mana sutichu,
´
lugaresninkuta”. 34:2 1 Chay marqa k Dt 26:8 manaqa Egiptomanta reyesta faraon
´
sutikun Jatun mar, mar Mediterraneo. Lu 24:19 nej kanku.
´
JOSUE
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

´
1 Jehova Dios Josueta kallpachan (1-9) 10 Israelitas gabaonitasta yanapaj
Leyta leerispa tukurinamanta (8) rinku (1-7)
´ ´
Jordan mayuta chimpanankupaj Jehova Dios israelitasrayku
wakichikunku (10-18) maqanakun (8-15)
´ Ayqekushajtinku amorreosta
2 Josue iskay wateqajkunata ˜
Jericoman kachan (1-3) granizo wanurachin (11)
Rahab wateqajkunata pakaykun (4 -7) Inti pachanpi sayan (12-14)
˜
Rahabman uj juramentota Phishqa reyesta wanuchinku (16-28)
ruwanku (8-21a) Sur ladopi llajtasta japikapunku (29-43)
Puka waskha (18) 11 Norte ladopi llajtasta
Wateqajkuna Josueman kutinku (21b-24) japikapunku (1-15)
´ ´
3 Israelitas Jordan mayuta Josue maqanakuspa jallpasta
chimpanku (1-17) japikapun (16-23)
´
4 Rumista tauqaykunku yuyarikuna 12 Jordan mayoj inti llojsimuynin ladopi
˜ atipasqanku reyes (1-6)
senal kananpaj (1-24)
´ ´
5 Guilgalpi circuncision ruwakun (1-9) Jordan mayoj inti yaykuynin ladopi
´ atipasqanku reyes (7-24)
Pascuata ruwanku. Mana nisqa
mikhuna chinkapun (10-12) 13 Jallpaqa japikapunankupaj kanraj (1-7)
´ ´
“Jehova Diospa ejercitonpa kuraj Jordan mayoj inti llojsimuynin ladopi
kamachejnin” (13-15) Moisespa qosqan jallpas (8-14)
´ ˜ ´
6 Jerico llajtaj perqasnin thunikun (1-21) Ruben aylloj herencia jallpan (15-23)
Rahabwan familianwan Gad aylloj herencia jallpan (24 -28)
´
salvakunku (22-27) Inti llojsimuy ladopi Manases
7 Hai llajtayojkuna israelitasta aylloj herencia jallpan (29-32)
atipanku (1-5) Levitaspa herenciankoqa
´ ˜ ´
Josue Diosmanta manakun (6-9) Jehova Diosmin (33)
Uj runaj juchanrayku israelitas ´
14 Jordan mayoj inti yaykuynin ladopi
atipachikunku (10-15) jallpasta partinakunku (1-5)
´
Yachakun Achan juchallikusqanta, Caleb Hebronta japikun (6-15)
rumiswan chanqaykuspataj ´
˜ 15 Juda aylloj herencia jallpan (1-12)
wanuchinku (16-26)
Caleb warmi wawanman
´
8 Josue soldadosta kachan Hai llajtaj jallpata qon (13-19)
wasanpi pakaykakamunankupaj (1-13) ´
Juda aylluman chayaj llajtas (20-63)
Israelitas Hai llajtayojkunata
16 Josejpa mirayninpata
atipanku (14 -29)
´ herencia jallpan (1-4)
Josue Leyta Ebal orqopi leen (30-35)
Efrainpa herencia jallpan (5-10)
9 Gabaonitas vivochaykukunku
allinyakuy tratota ruwanankupaj (1-15) 17 Inti yaykuy ladopi Manasespa
herencia jallpan (1-13)
Gabaonitaspa llullakusqanku
yachakun (16-21) Josejpa miraynin jallpata
˜
astawan manakunku (14 -18)
Gabaonitas llanteros,
yaku aysamojkuna kanankuta 18 Jallpata Silopi partikun (1-10)
nikun (22-27) Benjaminpa herencia jallpan (11-28)

436
´
437 JOSUE Kaykunamanta parlan –1:7
´
19 Simeonpa herencia jallpan (1-9) 23 Josue israelitaswan parlan (1-16)
Zabulonpa herencia jallpan (10-16) ´
Jehova Diospa tukuy ima nisqan
Isacarpa herencia jallpan (17-23) juntakun (14)
Aserpa herencia jallpan (24 -31) ´
24 Josue israelitasta yuyarichin
Neftalijpa herencia jallpan (32-39) kausayninkumanta (1-13)
Danpa herencia jallpan (40-48) ´
Josue israelitasman nin
Josuej herencia jallpan (49-51) ´
Jehova Diostapuni sirvinankuta (14 -24)
´
20 Pakakuna llajtas (1-9) “Noqawan familiaywantajrı,
´
Jehova Diostapuni
21 Levitaspa llajtasninku (1-42)
sirvikusqayku” (15)
Aaronpa mirayninpata (9-19) ´
Josue uj tratota israelitaswan
Ujnin cohatita familiaspata (20-26) ruwan (25-28)
Guersonitaspata (27-33) ´ ˜
Josue wanupun,
Meraritaspata (34 -40) ´
´ chanta pampanku (29-31)
Jehova Diospa nisqan juntakun (43-45) Josejpa tullusninta
22 Inti llojsimuy ladomanta ayllus Sichempi pampanku (32)
jallpankuman kutipunku (1-8) ˜
Eleazar wanupun,
´ ´
Uj altarta ruwanku Jordan chanta pampanku (33)
mayu kantupi (9-12)
Imapajchus altarta ruwasqankuta
willanku (13-29)
˜
Israelitas manana yuyankuchu
hermanosninkuwan
maqanakoj riyta (30-34)

´
1 Jehov´
a Diospa kamachin
˜
Moises wanupusqanmantana,
´
˜ ´
CAP. 1
a Ex 24:13
´
Inti yaykuy ladomantaj kanqa
Jatun mar qochakama.1 a
Jehova Diosqa Moisespa Nu 11:28 5 Tukuy kausayniykipeqa
yanapajnin a Nunpa wawan b Dt 31:14 mana pipis atipasonqachu. b
Josueman1 nerqa: b 2 “Kamachiy c Dt 34:5 Noqa qanwan kasaj,
˜ ˜
Moisesqa wanupunna. c Kunanqa d Dt 3:28 imaynatachus Moiseswan
˜ ´
qannataj sayariy. Jordan mayuta e Dt 11:24 karqani ajinata. c Mana jaykajpis
pasay tukuy israelitaswan, f Nu´ 13:29
saqerparisqaykichu, nitaj
paykunaman qosaj chay  wijchurparisqaykichu. d
jallpasman yaykunaykichejpaj. d ˜
Pana lado 6 Sumajta kallpachakuy,
´
3 Maymancha chakisniykichej a G´ e´ 15:18
waputaj kay. e Qanmin
saruykonqa chay tukuy jallpasta Ex 23:31 israelitasman jallpasta
´
qankunaman qosqaykichej, Nu 34:2, 3 partiranki herencianku
Dt 1:7
Moisesman nisqayman jina. e kananpaj, mayqentachus
Jos 15:1, 4 ˜
4 Jallpasniykichejqa kanqa b Dt 7:24
naupa tatasninkuman juraspa
chin jallpamantapacha Dt 11:25 qonayta nerqani chay jallpasta. f
´
Lıbano orqoskama, jinallataj ´
c Ex 3:12 7 ”Chaypajqa kallpachakuy,
jatun mayu Eufrateskama, Jos 3:7 waputaj kay. Kamachiy
´
tukuynin hititaspa jallpasninku. f d Dt 31:6 Mois es tukuynin Leyta
´ e Dt 31:23 kamachisusqantapis kasukuy.
1:1 1 Chayri “Jehosuaman”. Jehosua
f Ge´ 12:7
suteqa niyta munan Jehovamin ´
Ge 15:18 1:4 1 Chay Jatun mar qochaqa sutikun
´ ´
salvacionqa. Ge 26:3 mar Mediterraneo.
´
JOSUE 1:8–2:1 438
˜ ´
Ama wistuykuychu ni panaman, CAP. 1 mayqentachus Mois es
´
nitaj lloqemanpis. a Ajinamanta a Dt 5:32 Jordan mayoj kay ladonpi1
sumaj yuyaywan imatapis qosunkichej chaypi. a
ruwanaykipaj. b 8 Kay libropi b Dt 29:9
Pikunachus wapu soldados
qhelqasqa Leymantaqa 1Re 2:3 kankichej chaykunataj, b
parlallaypuni. c Tuta punchay armasniykichejta oqharikuspa
´
kay librota leerispa tukuriy,1 Jordan mayuta chimpaychej
c Dt 6:6
chaypi imatachus nisqanta Dt 30:14 hermanosniykichejpa
˜
tukuyninta sumajta naupaqenkuta. c
kasukunaykipaj. d Ajinamanta Hermanosniykichejta
d Dt 17:18, 19
tukuy imapi allin risonqa, yanapankichej,
Sl 1:1, 2 ´
sumaj yuyaywantaj imatapis 1Ti 4:15 15 Jehova Dios paykunatapis
ruwanki. e 9 Noqa kamachiyki Snt 1:25 qankunata jina
kallpachakunaykita, samarichinankama,
´
waputaj kanaykita. e 1Cr 22:13 Jehova Diosniykichej
Ama manchachikuychu, paykunaman qonqa chay
nitaj kharkatitiychu. ´ jallpasta japikapunankukama.
´ f Ex 23:27
Chaymantaraj
Jehova Diosniykeqa qanwanpuni Dt 31:7, 8
kashan, mayman rejtiykipis”. f jallpasniykichejman
´ kutinpunkichej, mayqentachus
10 Chant a Josueqa g Dt 9:1 ´
israelitas ukhupi cargoyoj Jehova Diospa kamachin
Jos 3:2, 3 ´
kajkunaman kamacherqa: Mois es qosorqachej
´
11 “Campamentoman1 Jordan mayoj inti llojsimuynin
h Nu´ 32:20-22 ladopi chayman’, d nispa”.
rispa, runasman kayta Jos 22:1-4
kamachimuychej: ‘Qoqawista  16 Paykunataj Josueman
wakichikuychej, imaraykuchus ˜
Pana lado kuticherqanku: “Tukuy ima
´ kamachiwasqaykuta
kinsa diasmantawan Jordan a Dt 3:19, 20 ´
mayuta chimpasunchej, Dt 29:8 ruwasqayku, maymancha
´ Jos 13:8 kachawasqayku chayman
Jehova Diosninchej
qowasunchej chay jallpasta risqayku. e 17 Qantaqa
japikapunanchejpaj’, g nispa”. b Nu´ 1:3 uyarisqayku imaynatachus
´ ´
12 Chanta Josueqa Nu 26:2 Moisesta tukuy imapi
´ ´
Rub en aylluman,1 Gad uyarerqayku ajinata. Jehova
aylluman, Manasespa khuskan c Dt 3:18 Diosninchejqa qanwanpuni
ayllunmanwan jinata nerqa: kachun, imaynatachus
13 “Yuyarikuychej imatachus Moiseswan karqa ajinata. f
d Nu´ 32:33
´
Jehova Diospa kamachin Jos 22:4, 9
18 Pillapis kamachisqaykita
´ mana valechejqa chayri
Moises kamachisorqachej
chayta. h Payqa nisorqachej: kamachisqaykita mana
´ e Nu´ 32:17, 25 ˜
‘Jehova Diosniykichejqa kasukojqa wanuchisqa kachun. g
samarichishasunkichej, kay Qanqa sumajta kallpachakuy,
jallpastapis qosunkichej. f Nu´ 27:18, 20 waputaj kay”, h nispa.
´
2
Dt 34:9
14 Chayrayku warmisniykichej, Chant a Nunpa wawan
wawasniykichej, Josueqa, Sitimmantapacha i
uywasniykichejpis g Dt 17:12 iskay wateqajkunata
kay jallpaspi quedakonqanku, pakayllamanta kacharqa.
h Dt 31:7 Paykunamanqa nerqa: “Rispa
1:8 1 Chayri “chinsitullamanta Jos 1:6, 9 chay jallpata qhawamuychej,
leeriy, chhichispa jina”. 1:11 
´
astawanqa Jerico llajtata”,
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. CAP. 2
1:12 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj i Nu´ 25:1 1:14 1 Mayoj kay ladonpi nispaqa
ashkha familias kanku. ´ nishan inti llojsimuy ladopi kasqanta.
Nu 33:49
´
439 JOSUE 2:2-14
nispa. Paykunataj rispa CAP. 2 kashayku. a Tukuy kay
uj khuchi warmej1 wasinman a Jos 6:17 jallpaspi tiyakojkunaqa
chayakorqanku, chaypitaj Mt 1:5 jamusqaykichejmanta may
Heb 11:31
qhepakorqanku. Chay warmeqa Snt 2:25 mancharisqas kashanku. b
sutikorqa Rahab. a 10 Uyariyku Egiptomanta
´
2 Jerico llajtaj reyninmanqa llojsimushajtiykichej
´
pichus willamusqa: “Kay chisi imaynatachus Jehova Diosqa
israelita runas jallpanchejta Puka mar qochata
wateqaj jamunku”, nispa. b Jue 3:28 chakichisqanta, chaynintataj
´ ´
3 Chant a Jeric o llajtaj Jue 12:5 pasachimususqaykichejta. c
reynenqa Rahabman kay jinata Uyarillaykutaj amorreospa
nichimorqa: “Wasiykiman iskaynin reyesninkuta
´
chayamunku chay qharista Jordan mayu chimpapi1
˜
orqhomuy. Paykunaqa tukuynin ´ wanuchisqaykichejta,
c Ex 3:8
jallpata wateqaj jamunku”, Sehonta, d Ogtawan. e

nispa. ˜ 11 Chayta uyarispa mayta
´ Pana lado
4 Chay warmitajrı chay iskay ´ kharkatiterqayku. Chayrayku
a Ex 23:27
qharista pakaykuytawan nerqa: Dt 2:25
mana ni mayqenniykojtapis
´ Dt 11:25 kallpa kanchu qankunawan
“Arı, iskay qharis jamorqanku.
Chaywanpis mana yachanichu maqanakunaykupajqa.
´
maymantachus kasqankuta. Jehova Diosniykichejmin
˜ Diosqa cielopipis kay
5 Laqhayaykushajtin na
ripunku, llajta punku jallpapipis. f 12 Kunanqa
˜ ´ ´
wisqakunanpajna kashajtin.
b Ex 15:15 ama jina kaspa Jehova Diospa
Jos 5:1
Maymanchus rinkupis, mana sutinpi jurawaychej ari,
tataypa wasinmanta
yachanichu. Pero usqhayllata
kajkunata khuyanaykichejta,1
qhatiykuspaqa taripankichejraj”,
imaynatachus noqapis
nispa. 6 Chaywanpis payqa
´ qankunata khuyakorqaykichej
chay qharista terrazaman1 c Ex 14:21 ˜
´
Ex 15:13, 14 ajinata. Chaypajtaj uj senalta
wicharichisqa. Chaypitaj
qowaychej ari, nisqaykichejta
paykunata pakaykusqa linaza
juntanaykichejtapuni
marqas kasharqa chay ukhuman.
´ yachanaypaj. 13 Ama
7 Chant a reypa kachasqan ˜
wanuchinkichejchu ari tatayta,
runasqa chay qharista d Nu´ 21:21-24 mamayta, hermanosniyta,
´
maskaj rerqanku, Jordan hermanasniyta, paykunajta
mayu ladoman, mayu ˜
kajkunatapis. Wanuymanta
chimpanas chayman. b Maskaj salvawasqayku ari”, g nispa.
llojsisqankutawantaj, llajta 14 Chay wateqajkunataj
punkoqa wisqakorqapacha. e Nu´ 21:33, 34 kuticherqanku: “Noqaykoqa
8 Chay wateqajkuna manaraj Dt 3:3
kausayniykuta qankunarayku
˜ Jos 9:9, 10
punukapushajtinkutaj Rahabqa qosqayku. Imamanchus
terrazaman wicharerqa, jamusqaykuta mana willankichu
paykuna kasharqanku chayman. chayqa, qanta khuyakusqayku,
9 Nerqataj: “Noqaqa yachani nisqaykutataj juntasqayku,
´ ´
Jehova Diosqa kay jallpasta f Dt 4:39 maypachachus Jehova Dios
qankunaman qosunaykichejta. c 2Cr 20:6
Noqaykoqa sinchi mancharisqas Da 4:35 2:10 1 Mayu chimpapi nispaqa nishan
inti llojsimuy ladopi kasqanta. 2:12
2:1 1 Khuchi warmi nispaqa parlashan 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan mana
˜
qhariswan pu nuykoj warmimanta, tukukoj munakuy, mana tukukoj kacha
astawanqa qolqerayku. 2:6 1 Chayri kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy
“wasi pataman”. g Jos 6:23 nisqata leeriy.
´
JOSUE 2:15–3:3 440
kay jallpasta qowasqayku CAP. 2 puka waskhata ventananman
chaypacha”, nispa. a Heb 11:31 wataykorqa. 22 Chay
´
15 Chanta Rahabqa uj waskhata wateqajkunaqa orqosman rispa,
paykunaman jaywarqa. chaypi kinsa diasta
Paykunataj chay waskhawan pakakamorqanku, paykunata
ventananta uraykorqanku. maskasharqanku chay runas
Rahabpa wasenqa llajta kutimunankukama.
perqa patapi karqa. a Chay maskajkunaqa
b Nu´ 30:2
16 Manaraj ripushajtinku paykunata tukuynin
Rahabqa paykunaman nerqa: ˜
nankunaspi maskamorqanku,
“Riychej orqos chaynejman, nitaj tarerqankuchu.
maskashasunkichej chay runas 23 Chaymanta chay iskay
ama taripasunaykichejpaj. qharisqa orqosmanta
Chaypi pakakuychej kinsa uraykamuspa, mayuta
diasta. Paykuna kutimojtinkuraj c Jos 6:23 pasarqanku, kutiporqankutaj
˜
nanniykichejta ripunkichej”, Nunpa wawan Josueman.
nispa. ´
Chanta Josueman willarqanku
17 Paykunataj nerqanku: imaynatachus purimusqankuta.
“Noqaykoqa juramentota 24 Paykunaqa nillarqankutaj:
ruwachiwasqaykuta ´
“Jehova Diosqa tukuy chay
juntasqaykupuni. b ˜
jallpasta qopuwanchej na. a
18 Maypachachus kay d Jos 2:14
Tukuy chaypi tiyakojkunaqa

jallpasman jamusqayku ˜ allin mancharisqas kashanku
Pana lado
chaypachaqa, kay puka ´ rishasqanchejmanta”, b nispa.
a Ex 23:31 ´
3
waskhata ventanaykiman Jos 6:2 Chant a Josuewan
wataykunki, maynintachus Jos 21:44 tukuy israelitaswanqa,1
uraykusqayku chayman. tutamanta jatarikuspa
Kay wasiykimantaj pusamunki Sitimmanta c purirerqanku,
tataykita, mamaykita, ´
Jordan mayumantaj
hermanosniykita, tataykej chayarqanku. Paykunaqa chaypi
wasinpi tukuy kajkunatawan. c chay chisi qhepakorqanku,
19 Sichus mayqellanpis ´ manaraj mayuta pasashaspa.
b Ex 15:14-16
wasiykimanta llojsenqa chayqa, Jos 2:9-11 2 Kinsa diasninmantaj
paylla juchayoj kanqa Jos 5:1
˜ 
cargoyoj kajkunaqa d
wanusqanmanta, noqaykoqa
tukuynin campamentonta1
mana juchayojchu kasqayku. CAP. 3
˜ purimorqanku.
Pero sichus pipis wanunman c Nu´ 25:1
Jos 2:1 3 Israelitasmantaj
wasiyki ukhupi kashaspa chayqa,
kamacherqanku: “Levita1
noqayku juchayoj kasqayku ´
˜ sacerdotesqa2 e Jehova
pay wanusqanmanta.
Diosniykichejpa trato
20 Sichus kayman
ruwasqan arcata apanqanku.
jamusqaykuta pimanpis
Paykunata apashajta
willanki chayqa, d mana
rikuytawankamataj,
juntanaykuchu kanqa d Dt 1:15
maypichus kashankichej
kay juramentota Jos 1:10, 11
ruwachiwasqaykutaqa”, nispa. chaymanta puririnkichej,
21 Rahabtaj kuticherqa: arcaj qhepanta rinkichej.
“Chay niwasqaykichejman jina 3:1 1 Hebreo parlaypeqa nin,
ruwasaj”, nispa. “Israelpa wawasninwanqa”. 3:2
Chaymantataj paykunata 1 Campamentoqa ashkha toldo wasis.
kachaporqa, paykunataj e Nu´ 4:15 3:3 1 Glosariopi levita nisqata leeriy.
´
riporqanku. Chanta Rahabqa 1Cr 15:2 2 Glosariopi sacerdote nisqata leeriy.
´
441 JOSUE 3:4-17
4 Jinapis uj kilometrota jina1 CAP. 3 hititasta, heveosta,
´
qhepallanta rinkichej, a Ex 19:10 perizitasta, guirgaseosta,
ama astawanqa Le 20:7 amorreosta, jebuseosta ima. a
˜
qayllaykunkichejchu. 11 Jallpantinmanta Senorpa
´
Ajinata arcaj qhepanta rinkichej trato ruwasqan arcaqa, Jordan
˜ ´ ˜
may nantachus rinaykichejta b Ex 34:10 mayuman naupaqeykichejta
yachanaykichejpaj, yaykonqa. 12 Kunanqa Israel
imaraykuchus qankunaqa ayllusmanta1 12 qharista
˜ ´ ajllaychej, sapa ayllumanta ujta. b
mana jaykajpis chay nantaqa c Ex 25:10
rerqankichejrajchu”, nispa.
´
Nu 4:15 13 Jallpantinmanta
˜ ´
5 Josuetaj israelitasman Senor Jehova Diospa arcanta
nerqa: “Llimphuchakuychej, a apaj sacerdotespa chaki
´
imaraykuchus qayaqa d Jos 4:14 plantasninku Jordan yakuman
´ saruykojtinkukama, patamanta
Jehova Dios tukuna imasta
qankunapaj ruwanqa”, b nispa. jamoj yakoqa kikinpi sayaponqa
6 Sacerdotesmantaj nerqa: e Jos 1:5, 17 uj qocha jina”,1c nispa.
“Diospa trato ruwasqan 14 Israelitas qhepakorqanku
arcata c oqharikuspa, israelitaspa chaymanta purirejtinku, niraj
˜ ´
naupaqenkuman riychej”, nispa. ´ Jordan mayuta chimpashajtinku,
f Ex 3:12
Sacerdotestaj Diospa
´
Ex 14:31 Diospa trato ruwasqan arcata d
trato ruwasqan arcata apaj sacerdotesqa israelitaspa
˜
oqharikuspa israelitaspa naupaqenkuta rerqanku.
˜
naupaqenkuman rerqanku. 15 Chay arcata apajkunaqa
g Jos 3:17 ´
´ Jordan mayuman chayarqanku.
7 Chaymanta Jehova Diosqa ´
(Jordan mayu yakoqa sapa
Josueta nerqa:
cosecha tiempo wasaykojpuni). e
“Kay punchaymantapacha h Dt 7:21

Chay arcata apaj sacerdotes
israelitasqa jatunpaj
˜ chakisninkuta yakuman
qhawasonqanku. d Pana lado
´ churaykusqankutawankama,
Imaraykuchus noqa qanwan a Ex 3:8
16 patamanta jamoj
kasaj, e imaynatachus Dt 7:1
Sl 44:2 yakoqa kikinpi sayaporqa.
Moiseswan karqani ajinata. f
Uj qocha jina1 sayarqa
8 Trato ruwasqamanta arcata ´
may karupi, Adan llajtapi,
apaj sacerdotesmanqa, kayta ´ ´
´ b Jos 4:2, 3 Zaret an qayllapi. Arab a
kamachinki: ‘Jordan mayu qochaman, nisunman Kachi
kantunman chayaspaqa, qochaman2 rej yakutaj
yaku kantupi sayasqa chakiporqa. Ajinata yakoqa
qhepakunkichej’, g nispa”. c Sl 114:1, 3
kikinpi sayaporqa, israelitastaj
9 Josuetaj israelitasman mayuta pasarqanku,
´ ´ ´
nerqa: “Jamuychej, Jehova Jerico chayman. 17 Jehova
´
Diosniykichejpa nisqanta d Ex 25:10 Diospa trato ruwasqan arcata
uyarinaykichejpaj”, nispa. Jos 3:6 ´
´ Hch 7:44, 45 apaj sacerdotesqa, Jordan
10 Chant a Josueqa mayu chaupipi sayasqas
nillarqataj: “Kunanqa sutinta qhepakorqanku, chaki jallpapi. f
yachankichej kausaj Dios Chaykamataj tukuynin israelitas
yanapashasusqaykichejta. h
e Jos 4:18 ´
˜ 1Cr 12:15 Jordan mayuta chaki jallpanta
Payqa naupaqeykichejmanta pasarqanku. g
qharqonqapuni cananeosta,
3:12 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
f Jos 4:3
3:4 1 Hebreo parlaypeqa nin, ashkha familias kanku. 3:13 1 Chayri
“2.000 codosta jina”. Chayqa karqa “uj perqa jina”. 3:16 1 Chayri “Uj perqa
890 metros jina. Yanapa B14 nisqata jina”. 2 Chay Kachi qochaqa sutikun
˜
leeriy. g Sl 66:6 Wanusqa qocha.
´
JOSUE 4:1-15 442

4 Tukuynin israelitas
´
Jordan mayuta
CAP. 4
a Jos 3:12, 13
qhepakorqanku chaypi
tauqaykorqanku.
pasasqankutawan,
´ 9 Josuepis 12 rumista
Jehova Diosqa Josueman ´
tauqaykullarqataj Jordan mayu
nerqa: 2 “Israelitas chaupipi, Diospa trato
ukhumanta 12 qharista wajyay, ruwasqan arcata apaj
b Jos 3:17
sapa ayllumanta1 ujta. a sacerdotes sayarqanku chaypi. a
3 Paykunamantaj kamachiy: Chay rumisqa kunankama
´
‘Jordan mayu chaupimanta chayllapipuni kakushanku.
12 rumista oqhariychej, 10 Arcata apaj sacerdotesqa
maypichus sacerdotes ´
c Jos 4:19, 20 Jordan mayu chaupipi
sayashanku chaymanta. b sayarqanku, imatachus
Apaspataj churankichej ´
Jehova Dios Josueman
maypichus kunan kamacherqa chayta israelitas
chisi qhepakunkichej ´ ruwayta tukunankukama.
chayman’, c nispa”.
d Ex 13:14 ´
Dt 6:20, 21 Tukuy chayqa ruwakorqa Moises
´
4 Chant a Josueqa chay Sl 78:3, 4 Josueman kamachisqanman
ajllasqan 12 qharista wajyarqa. jina. Israelitastaj apurayllata
Paykunataqa ajllarqa israelitas mayuta pasarqanku.
ukhumanta, sapa ayllumanta 11 Tukuynin israelitas
´
ujta. 5 Paykunamantaj nerqa: e Jos 3:13, 16 pasasqankutawantaj, Jehova
´
“Jordan mayu chaupikama Diospa arcanwan sayasharqanku
´
riychej, Jehova Diosniykichejpa chay sacerdotespis, chimpaman
˜
arcanpa naupaqenman. chimpallarqankutaj israelitas
Chaymantataj sapa ujniykichej rikushajtinku. b 12 Israelitaspa
f Dt 4:9 ˜
uj rumita hombroykichejpi naupaqenkutaqa chimparqanku
 ´
apaychej, sapa Israel ayllupaj Rub en ayllu, Gad ayllu,
˜ ˜
ujta. 6 Chay rumisqa uj senal Pana lado Manasespa khuskan ayllun ima,
kanqa qankunapaj. Sichus a Jos 3:17 maqanakunankupaj
´
wawasniykichej qhepaman sumaj wakichisqas, c Mois es
tapusonqachej, ‘¿imapajtaj paykunaman kamachisqanman
kay rumisri?’ d nispa chayqa, jina. d 13 Paykunaqa karqanku
7 qankunaqa paykunaman b Jos 3:8, 17 40.000 soldados jina
´
ninkichej: ‘Jehova Diospa maqanakunankupaj sumaj
´
trato ruwasqan arca Jordan wakichisqas. Ajinata paykunaqa
´
mayuta chimpamushajtin, Jeric o chin pampasman
˜ ´
yakoqa chay arcaj naupaqenpi rerqanku Jehova Diospa
c Jos 1:12, 14 ˜
taqakorqa. e Kay rumistaj kaypi naupaqenta.
kashanku israelitas chayta 14 Chay punchay
´
yuyarikunankupaj’, f nispa”. Jehova Diosqa tukuy
´
8 Israelitasqa Josue israelitasman rikucherqa
kamachisqanman jina d Nu´ 32:20-22 Josueta yanapashasqanta. e
´ ´
Chayrayku israelitasqa Josueta
ruwarqanku. Jordan mayumanta Nu 32:25-29
12 rumista oqharerqanku, jatunpaj qhawarqanku1
sapa Israel ayllupaj ujta, tukuy kausayninpi,
´ imaynatachus Moisestapis
Jehova Dios Josueman
kamachisqanman jina. e Jos 3:7 jatunpaj qhawarqanku ajinata. f
´ ´
Chay rumista apaspataj, 15 Chanta Jehova
maypichus chay chisi Diosqa Josueta nerqa:
4:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 4:14 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
ashkha familias kanku. f Ex 14:31 “manchachikorqanku”.
´
443 JOSUE 4:16–5:6
16 “Trato ruwasqamanta CAP. 4 cananeospa a reyesninkutaj mar
´
arcata1 a apashanku chay a Ex 25:22 qocha qayllapi tiyakusharqanku.
´
sacerdotesta kamachiy, Jordan Paykunataj uyarerqanku
´ ´
mayumanta llojsimunankuta”, b Nu´ 4:15 Jehova Diosqa Jordan mayu
nispa. 17 Josuetaj yakusta chakichisqanta,
´
sacerdotesta nerqa: “Jordan c Jos 3:13, 15 chaynintataj chaki jallpanta
mayumanta llojsimuychej”, israelitasta chimpachimusqanta.
´
nispa. 18 Chanta sacerdotesqa Chayta uyarispa mayta
´ d Jos 4:3
Jordan mayumanta Jos 5:8, 9 kharkatiterqanku, b
´ ˜
llojsimorqanku, Jehova Diospa Jos 10:6 ni nataj kallpanku
trato ruwasqan arca aparisqa. b karqachu israelitaswan
Chaki jallpaman chakisninkuta e Jos 4:8 maqanakunankupaj. c
´
churasqankutawantaj, yakoqa 2 Chaypacha Jehova
˜
naupajta jina maychus rinanta f Sl 44:1 Diosqa Josueta nerqa:
ririkaporqa, kantusninta “Rumimanta cuchillosta
wasaykurishaj. c g Jos 3:17 ruwakuy, israelitasta watejmanta
´
19 Israelitasqa Jordan Sl 66:6 circuncidanaykipaj”,1 d nispa.
˜ 3 Josuetaj rumimanta
mayuta pasarqanku naupaj kaj
´
killaj chunka punchayninpi. h Ex 14:21 cuchillosta ruwakorqa.
Chaymanta rispataj Guilgalpi d Isa 63:12 Chaywantaj israelita
Heb 11:29
jarakorqanku, Jericoj qayllanpi, qharista circuncidarqa
inti llojsimuy ladopi. ´ Guibeat-Haaralotpi.1e 4 Josueqa
´ i Ex 9:16
israelitasta circuncidarqa,
20 Josueqa Jordan ´
Ex 15:6
mayumanta apamusqanku Dt 28:10 imaraykuchus maqanakuman
12 rumista Guilgalpi tauqarqa. e 1Sa 17:46 rina edadpi Egiptomanta
2Re 19:19
21 Israelitasmantaj nerqa: llojsimoj tukuy qharisqa chin
Sl 106:8 ˜ ˜
“Wawasniykichejqa qhepaman  jallpaspi wanurasqanku na. f
tapusonqachej: ‘¿Imapajtaj kay CAP. 5 5 Egiptomanta llojsimojkunaqa
rumisri?’, f nispa. 22 Qankunataj j Ge´ 10:15, 16
tukuyninku circuncidasqas
ninkichej: ‘Tukuy israelitasqa  karqanku. Egiptomanta
´ ˜
Jordan mayuta chaki jallpanta ˜
Pana lado llojsimusqankumanta na
´ ´
pasamorqayku. g 23 Jehova a Nu´ 13:29
nacekojkunatajr ı, mana
´ circuncidasqaschu karqanku,
Diosninchejqa Jordan mayuta ˜
chakicherqa chayninta ´ imaraykuchus chin jallpaspina
b Ex 15:15
pasamunaykupaj, imaynatachus Jos 2:24 nacekorqanku. 6 Israelitasqa
´ 40 watasta chin jallpaspi
Jehova Diosninchejqa Puka
mar qochatapis chakicherqa c Jos 2:9-11 purisqanku. g Chay wataspitaj
chayninta pasamunaykupaj h maqanakuman rina edadpi
ajinata. 24 Ajinamanta Egiptomanta llojsimoj qharisqa
d Ge´ 17:9-11 ˜
kay jallpamanta tukuy runas tukuyninku wanurasqanku.
´ ´
yachanankupaj Jehova Diosqa Paykunaqa mana Jehova Diosta
e Jos 5:8, 9
may jina atiyniyoj kasqanta, i kasukusqankuchu. h Chayrayku
´ Jehovaqa juraspa nisqa
qankunapis Jehova f Nu´ 14:29
Diosninchejta ´ paykunaqa mana kay sumaj
Nu 26:65
manchachikunaykichejpajpuni’, Dt 2:14 jallpata rikunankuta, i
nispa”. 5:2 1 Circunciday niyta munan qharejpa
5 Amorreospa j reyesninkoqa g Nu´ 14:33
´ jispananpa puntanmanta qaritanta
Jordan mayoj inti yaykuynin
Dt 1:3 ´
khuchurpariy. Glosariopi circuncision
ladopi tiyakusharqanku, nisqata leeriy. 5:3 1 Guibeat-Haaralot
h Nu´ 14:22, 23 suteqa niyta munan qharispa
4:16 1 Chayri “Testigo jina kaj palta jispanankoj puntasninpa qaritasninta
rumisniyoj arcata”. i Dt 1:35 khuchukusqan loma.
´
JOSUE 5:7–6:5 444
˜
maypichus lechewan miskiwan CAP. 5 naupaqenpi uj runata rikorqa a
´
jinantin tiyan chayta. a a Ex 3:8 makinpi espada japirisqata. b
˜ ´
Nu 13:26, 27
Jehovaqa naupa tatasninkuman Payman qayllaykuspataj
Eze 20:6
nisqa kay jallpataqa israelita taporqa: “¿Noqayku partechu
wawasninman qonanta.1 b kanki chayri enemigosniyku
7 Chayrayku Josueqa b G´ e´ 13:14, 15 partechu?”, nispa. 14 Paytaj
˜
wanorqanku chay runaspa Ex 33:1 kuticherqa: “Mana ni mayqen
´
wawasninkuta circuncidarqa, partechu kani. Noqaqa Jehova
pikunatachus Diosqa tatasninkoj Diospa ejercitonpa kuraj
cuentanmanta kay sumaj c Nu´ 14:31 kamachejnin jina jamuni”, c
jallpaman pusamorqa nispa. Chayta uyarispa Josueqa
chaykunata. c Paykunaqa chin qonqoriykukuspa pampakama
d Jos 4:19 kumuykukorqa, nerqataj:
jallpasta purisqankupi mana Jos 5:3 ´
circuncidasqaschu kasqanku. “Wiraqochıy, ¿imatataj kay
8 Tukuynin qharis kamachiykiman willanawayki
´ kashanri?”, nispa.
circuncidasqa kasqankutawan, e Ex 12:24, 25 ´
campamentollapi1 karqanku
´
Nu 9:5 15 Jehova Diospa ejercitonpa
sanoyapunankukama. kuraj kamachejnintaj Josueta
´ ´ nerqa: “Jukutasniykita1
9 Chanta Jehova Diosqa ´
f Ex 12:18 orqhokuy. Maypichus sayashanki
Josueta nerqa: “Egipcios
asipayasusqaykichejta kunan chay lugarqa santomin”, nispa.
tukuchini”,1 nispa. Josuetaj chay ratopacha
g Dt 6:10-12
Chayrayku chay lugarqa Dt 8:10
jukutasninta orqhokorqa. d
´
kunankama sutikun Guilgal.2d
10 Israelitasqa Guilgalpi ´
6 Chaypacha Jerico llajta
punkusqa sumaj wisqasqa
qhepakorqanku. Chaypitaj h Ex 16:35 kasharqanku israelitas ama
 yaykunankupaj. Chayrayku
Pascuata ruwarqanku ˜ ˜
chay killaj 14 punchayninpi, e Pana lado llajtamantaqa manana pipis
˜ ˜ a Ge´ 18:2 llojsejchu, nitaj yaykojchu. e
na chisiyaykushajtin na, ´
´ Jue 13:6
2 Jehova Diostaj Josueta
Jeric o chin pampaspi. Hch 1:10
11 Chay Pascuaj qayantintaj, nerqa: “Makisniykiman jaywayki
´
˜ Jerico llajtata, reyninta,
chay jallpaspi poqojmantana
´
mikhorqanku, mana levadurayoj b Ex 23:23 wapu soldadosnintawan.f
´ ´
tantata, f jankatawan. 12 Chay Nu 22:23 3 Jerico llajtataqa tukuy
´ 1Cr 21:16 ´
mikhusqanku diallataj mana israelita soldados sapa dıa
nisqa mikhunaqa chinkaporqa. uj kutita muyurinkichej. Ajinata
Chayrayku israelitasqa chay ´
c Ex 23:20 ruwankichej sojta diasta.
´ ˜
watamantapacha Canaan 1Re 22:19 4 Arca nisqa cajaj naupaqentaqa
˜ Da 10:13 qanchis sacerdotes richunku,
jallpapi poqosqallantana
mikhorqanku, g imaraykuchus sapa ujninku carnero1
´ wajramanta uj pututu oqharisqa.
mana nisqa mikhunaqa ´
˜ d Ex 3:4, 5
Qanchis kaj diataj llajtataqa
manana karqachu. h 
13 Uj punchay Josueqa CAP. 6
qanchis kutita muyurimunkichej.
´ Sacerdotestaj pututusta
Jerico qayllapi kashaspa, e Jos 2:9
waqachenqanku. g
5:6 1 Hebreo parlaypeqa nin, 5 Carnero wajramanta
“noqanchejman qonawanchejta”. 5:8 f Nu´ 14:9 pututusta waqachisqankuta1
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. Dt 7:24
5:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, Ne 9:24 5:15 1 Chayri “Abarcasniykita”. 6:4
“bolalachini”. 2 Guilgal suteqa niyta 1 Carnero: waj lugarespi ninku mocho,
munan bolalachiy, bolalachispa oveja toro. 6:5 1 Chayri “unaysituta
chinkachiy. g Jue 7:22 waqachisqankuta”.
´
445 JOSUE 6:6-17
uyariytawantaj, tukuyniykichej CAP. 6 Chaymantataj campamentoman1
jatunmanta qhaparinkichej, a Heb 11:30 kutipuspa, chaypi chay tuta
˜
maqanakupi sinchita qhaparinku punorqanku.
´
ajinata. Jerico llajtaj
˜ 12 Qayantin paqarintaj
perqasnintaj ujllata thunikonqa.a Josueqa tutamanta jatarikorqa,
˜ ´
Thunikojtintaj sapa ujniykichej sacerdotespis Jehova Diospa
maypichus kashankichej arcanta oqharikorqanku. a
´
chaymanta cheqanta rispa b Nu´ 4:15 13 Jehova Diospa arcanpa
llajtaman yaykuykunkichej”, ˜
naupaqentaqa qanchis
nispa. sacerdotes rerqanku,
6 Chaymanta Nunpa wawan sapa ujninku carnero
Josueqa, sacerdotesta wajramanta pututusta
wajyachimuytawan nerqa: waqachispa. Chay sacerdotespa
´ ˜
“Apaychej Jehova Diospa trato c Nu´ 10:14, naupaqenkutataj maqanakupaj
ruwasqan arcata, chay arcaj 18, 22 wakichisqa soldados rerqanku,
˜ Jos 1:12, 14 ´
naupaqentataj qanchis  wakin soldadostaj Jehova Diospa
sacerdotes riychej, sapa ˜ arcanpa qhepanta rerqanku.
Pana lado
ujniykichej carnero wajramanta Sacerdotesqa pututusta
a 1Cr 15:2
pututusniyoj”, b nispa. waqachispallapuni rerqanku.
7 Israelita soldadosmantaj 14 Ajinata chay iskay kaj diapis,
´ ´
nerqa: “Rispa Jerico llajtata uj kutillatataj Jeric o llajtata
muyurimuychej. Maqanakupaj muyurimorqanku. Chaymantataj
wakichisqa soldadosqa c campamentoman kutiporqanku.
´
Jehova Diospa arcanpa Kikillantapuni ruwarqanku
˜ b Jos 6:3
naupaqenta richunku”, nispa. sojta diasta. b
8 Tukuy paykunaqa 15 Qanchis kaj diapis
´
Josue kamachisqanman jina tutamanta jatarikorqanku,
ruwarqanku. Qanchis ˜ ´
´ naupaj kutispi jinataj Jerico
sacerdotesqa Jehova Diospa llajtata muyurimorqanku.
˜
naupaqenta rerqanku carnero Jinapis chay qanchis kaj diaqa
wajramanta qanchis pututusta c Jos 6:4
qanchis kutista llajtata
waqachispa. Qhepankutataj muyurimorqanku.
´
rerqa Jehova Diospa trato Chay dialla qanchis kutista
ruwasqan arca. 9 Pututusta muyurimorqanku. c
waqachej sacerdotespa 16 Qanchis kaj kutipitaj
˜
naupaqenkutaqa maqanakupaj sacerdotesqa pututusninkuta
wakichisqa soldados rerqanku. d Jos 6:5, 10
waqacherqanku. Josuetaj
Wakin soldadostaj soldadosman nerqa:
arcaj qhepanta rerqanku. “Jatunmanta qhapariychej. d
Sacerdotesqa pututusta ´
Jehova Diosqa qankunaman
waqachispa rerqanku. ˜
jaywaykusunkichej na kay
10 Josueqa soldadosman ´
llajtata. 17 Jerico llajtaqa,
kamacherqa: “Chinllamanta e Le 27:29
chaypi kaj tukuy imaspis qala
riychej, ama ni imata Dt 7:2
Dt 20:16 chinkachisqa kanan tiyan. e
parlaspa. Maypachachus noqa ´
Tukuy chayqa Jehova Diospata.
nisqaykichej ‘qhapariychej’ Khuchi warmi1 Rahabtawan f
nispa, chaypacharaj wasinpi kajkunallatawan
qhaparinkichej”, nispa.
11 Ajinata chay punchayqa 6:11 1 Campamentoqa ashkha toldo
´
Jehova Diospa arcanta
´ wasis. 6:17 1 Khuchi warmi nispaqa
Jeric o llajtaj muyuyninta f Jos 2:1 ˜
Mt 1:5 parlashan qhariswan pu nuykoj
uj kutita muyurichimorqanku. Heb 11:31 warmimanta, astawanqa qolqerayku.
´
JOSUE 6:18-27 446
˜
ama wanuchinkichejchu. CAP. 6 23 Chay wateqajkunataj1
Rahabqa kachamusqanchej a Ge´ 12:3 rispa orqhomorqanku
wateqajkunata pakaykorqa. a Jos 2:4, 6 Rahabta, tatanta, mamanta,
Snt 2:25 ´
18 Ama qayllaykunkichejchu hermanosninta, pikunacha
imachus phirisqa kananpaj wasinpi kasharqanku
kashan chay imasmanqa, b b Dt 7:26 chaykunatawan, nisunman
ama chaykunata tukuy familianta. a Paykunataqa
munapayanaykichejpaj, c Dt 13:17 Israel campamento qayllaman
nitaj oqharikunaykichejpaj. c Jos 7:11, 21 pusarqanku, ama pipis
Chaytachus ruwankichej paykunata imanananpaj.
´
chayqa, Israelpa campamenton d Jos 7:25 24 Chanta israelita
tukuchisqa kanqa, llakiypitaj soldadosqa qalata
rikhurichinkichej. d ruphaykucherqanku chay
19 Chaywanpis qolqe metalwan e Nu´ 31:22, 23 llajtata, chaypi kaj tukuy
´
orowanqa Jehova Diospaj imastawan. Kay imasllata
taqasqa kanku, jinallataj f Jos 6:24 mana ruphaykucherqankuchu:
cobremanta, fierromanta 1Re 7:51 qolqe metalta, orota,
1Cr 18:11
ruwasqa imaspis. e Chaykunataqa cobremanta, fierromanta
jallchankichej maypichus ruwasqa imastawan.
´
valorniyoj imasta Jehova Diospa g Jos 6:4, 16 Chaykunataqa aparqanku
wasinpaj waqaychakun chaypi”, f maypichus valorniyoj imasta
´
nispa. h Jos 6:5 Jehova Diospa wasinpaj
20 Sacerdotes pututusta Heb 11:30 waqaychakun chayman. b
waqachisqankutawan, 25 Josueqa kausajta saqerqa
soldadosqa jatunmanta i Dt 7:2
khuchi warmi Rahabta, tatanpa
qhaparerqanku. g Paykunaqa Dt 20:16 familianta, tukuy wasinpi
chay pututusta waqachisqankuta kajkunatawan. c Paykunallata
´
uyariytawan tukuy atisqankuta kausajta saqerqa, Jerico llajtata
j Jos 2:14
qhaparerqanku, maqanakupi Heb 11:31 wateqaj rejkunata Rahab
sinchita qhaparinku ajinata.  pakaykusqanrayku. d Chayrayku
´ ˜ Rahabqa israelitas ukhullapipuni
Jerico llajtaj perqasnintaj ujllata Pana lado
˜ kunankama tiyakushan. e
thu nikorqa. h Chaymantataj a Jos 2:12, 13
soldadosqa sapa ujninku Jos 2:17-19 26 Chaypacha Josueqa kay
maypichus kasharqanku juramentota ruwarqa:1 “Pichus
´
chaymanta cheqanta rispa, b Jos 6:19 Jeric o llajtata watejmanta
´
llajtaman yaykuykorqanku. sayarichejqa Jehova Diospa
´ ˜
Ajinata Jeric o llajtata naupaqenpi maldecisqa kachun.
c Jos 2:14
atipaykorqanku. 21 Soldadosqa Jos 6:17, 22
Cimientosninta churajtenqa
˜
llajtaman yaykuykuspa, kuraj wawan wanuchun,
˜ punkusta churajtintaj sullka
espadawan wanuracherqanku ˜
d Heb 6:10 wawan wanuchun”, f nispa.
qharista, warmista, jovenesta, Snt 2:25 ´
kuraj runasta, wakasta, 27 Jehova Diosqa
ovejasta, burrosta ima. i Josuewanpuni karqa, g
´ e Mt 1:5 chayrayku payqa jallpantinpi
22 Chanta Josueqa
´ may rejsisqa karqa.1h
Jeric o llajtata wateqaj
rerqanku chay iskay qharista f 1Re 16:34
6:23 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Wateqaj
nerqa: “Khuchi warmi rerqanku chay jovenestaj”. 6:26
Rahabpa wasinman yaykuspa ´
g Dt 31:6 1 Icha nillanmantaj “Josueqa israelitasta
payta orqhomuychej, wasinpi Jos 1:5
kay juramentota ruwacherqa”. 6:27
kajkunatawan, payman juraspa ´
1 May rejsisqa karqa nispaqa icha
nisqaykichejta ´
h Jos 9:1, 2 parlashallanmantaj Jehova may
juntanaykichejpaj”, j nispa. Jos 9:9, 10 rejsisqa kasqanmanta.
´
447 JOSUE 7:1-12

7 Israelitasqa wakin imasta


phirinanku karqa, chaytataj
´
CAP. 7
a Jos 22:20
6 Chayta yachaytawan,
Josuewan Israelmanta
mana kasukorqankuchu. Juda 1Cr 2:7 kurajkunawanqa ropasninkuta
´ ´
ayllumanta1 Achan2 a sutiyoj llikirakorqanku, Jehova
˜
runaqa, chaymanta wakin Diospa arcanpa naupaqenpitaj
imasta suwakorqa. b Achanqa pampakama kumuykukorqanku
karqa Carmijpa wawan, chisiyaykunankama.
b Dt 7:26
Zabdijpa allchhin, Zerahjpa Umankumantaj jallpawan
familianmanta. Chayrayku qhalliykukorqanku.1
´
Jehova Diosqa manchayta
˜ 7 Josuetaj nerqa: “Ay Tukuyta
israelitaspaj phinakorqa. c ˜ ´ ´
Kamachej Senor Jehova Diosnıy,
2 Josueqa Jericomantapacha ´
c Jos 6:17, 18 ¿imapajtaj israelitasta Jordan
wakin qharista Hai llajtaman d mayuta chimpachimorqankiri?
kacharqa. Chay llajtaqa ¿Amorreosman
kashan Bet-Aven qayllapi, jaywaykunawaykupajchu?
Betelmanta e inti llojsimuy ladopi. ¿Paykuna
Paykunaman nerqa: “Wicharispa d Ge´ 12:8 tukuchinawaykupajchu?
chay jallpasta qhawamuychej”, ´
Jordan mayu chimpallapipis1
nispa. Paykunataj rispa qhepakuykuman karqa.
´ ´
Hai llajtata qhawamorqanku. 8 Ay Jehova Diosnıy, ¿ima
3 Kutimuspataj Josueman nisajtaj kunanri? Israelitasqa
nerqanku: “Hai llajtapeqa e Ge´ 28:19
enemigosninkumanta
pisilla tiyakusqanku. Ama ayqekamunku. 9 Chayta
tukuy soldadostaqa kachaychu, yachaytawan cananeospis,
qhasillata tukuyninkuta kay jallpaspi tiyakojkunapis
purichimunki, 2.000 chayri jamuspa muyuykuwasqayku,
f Le 26:14, 17
3.000 soldadosllata kachanachej, Dt 28:15, 25 sutiykutapis kay jallpamanta
paykunallapaj kashan”, nispa. Dt 32:30 chinkachenqanku.
4 Ajinapi 3.000 qharis 
Chanta, ¿imataj kanqa jatun
˜
jinalla wicharerqanku. Pana lado sutiykimantari?”, a nispa.
Hai llajtayojkunataj paykunata a Dt 32:26, 27 ´
Sl 106:8
10 Jehova Diostaj Josueman
atipaykuspa imata jina Sl 143:11 nerqa: “Sayarikuy, ¿imaraykutaj
ayqechimorqanku. f Eze 20:9 pampakama kumuykusqa
5 Chaypacha 36 israelitasta kashankiri? 11 Israelitasqa
˜
wanucherqanku. juchallikunku. Paykunaqa
Hai llajtayojkunaqa
trato ruwasqayta pakinku, b
llajta punkumantapacha
´ mayqentachus juntananku
israelitasta qhatiykamorqanku b Ex 24:7
karqa chayta. Imachus phirisqa
Sebarimkama.1
kanan karqa c chaymanta
Chay uraypi israelitasta
suwakuspa, d cosasninku
atipaykusharqanku. Chayrayku
ukhuman pakaykunku. e
israelitasqa qewakorqanku,
˜ c Jos 6:17 12 Chayrayku israelitasqa
ninataj kallpanku karqachu
manapuni enemigosninkuta
maqanakamunankupaj.2
atipayta atenqankuchu.
7:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Paykunataqa enemigosninku
ashkha familias kanku. 2 Chayri ayqechimullanqankupuni,
˜
´ ´
d Ex 20:15 imaraykuchus noqaqa ninina
“Acan”. Yanapa A2 nisqata leeriy. 7:5
1 Sebarim suteqa niyta munan
canteras, rumi orqhona lugar. 7:6 1 Qhalliykukuy: waj lugarespi
2 Chayri “Chayrayku israelitaspa ninku qhallaykukuy. 7:7 1 Mayu
sonqonkoqa unuyaspa yakuman jina chimpallapipis nispaqa nishan inti
tukorqa”. e Jos 7:21 llojsimuy ladopi kasqanta.
´
JOSUE 7:13-24 448
´
paykuna chinkachisqa CAP. 7 paykunamantataj Zabd ı
kanankuta. Sichus a Dt 7:26 ajllasqa karqa. 18 Zabdijpa
chinkachinaykichejta Jos 6:18 wasinmanta kajkunata ujmanta
Isa 59:2
nerqaykichej chay runata uj chimpachimojtintaj,
´
mana chinkachinkichejchu Achan ajllasqa karqa. a
˜
chayqa, manana qankunawanchu Payqa karqa Carmijpa wawan,
kasaj. a 13 Sayariy, israelitasta Zabdijpa allchhin, Zerahjpa
´
llimphuchachimuy. b ´ familianmanta, Juda ayllumanta.
b Ex 19:10 ´
Paykunaman niy: ‘Qaya 19 Chant a Josueqa Achanta
´
llimphuchakuychej, nerqa: “Waway, ama jina kaspa
imaraykuchus Israelpa Diosnin Israelpa Diosnin Jehovata
Jehovaqa kayta nin: “Israelitas, jatunchay, juchaykita rimariy.
qankuna ukhupi uj runa Ama jina kaspa sutinta willaway
juchallikun. Paytaqa c Pr 16:33 imatachus ruwasqaykita.
chinkachinaykichej tiyan. Ama imatapis pakawaychu”,
Manachus chay runata nispa.
chinkachinkichej chayqa, 20 Achantaj Josueta nerqa:
manapuni enemigosniykichejta ´
“Ar ı, noqa juchallikuni
atipayta atinkichejchu. d Jos 1:18 Israelpa Diosnin Jehovaj
14 Qaya paqarin ayllumanta Jos 7:25
contranta. Kayta ruwarqani:
ayllu chimpamunkichej.
´ ´ 21 Jericopi tukuy imas ukhupi
Mayqen ayllutacha Jehova Dios uj kachitu Sinar b ropata
ajllanqa c chaymantaqa, rikorqani, 200 siclos1 qolqeta,
sapa familia chimpamonqa. 50 siclos qoritawan. Chay
´ ´
Mayqen familiatachus Jehova e Ex 24:7
imasta munapayasqayrayku
ajllanqa chaymantataj, toldo wasiyman2 apakaporqani.
sapa wasimanta kajkuna Chaypitaj toldoy uraman
chimpamonqanku. Mayqen pampaykorqani, qolqeta
wasimanta kajkunatachus uranman churaykuspa”, nispa.
´
Jehova ajllanqa chaymantataj, f Ge´ 38:30 22 Chayta uyariytawankama,
´
sapa qhari chimpamonqa. Nu 26:20
Josueqa runasta kacharqa
1Cr 2:4, 6
15 Chinkachisqa kanan karqa  Achanpa toldo wasinman.
´
chay imas pejpa makinpicha ˜ Paykunataj usqhayllata
Pana lado
rikhurenqa chay runaqa, correspa, toldonpi tarimorqanku
a Pr 16:33
ninawan ruphachisqa kanqa, d Hch 5:3 pakasqa kasharqa chay
jinallataj tukuy imasninpis. ropata, jinallataj uranpi
´
Chayqa kanqa Jehova Diospa kasharqa chay qolqetapis.
trato ruwasqanta 23 Chay imasta orqhoytawan
pakisqanrayku, e Israel aparqanku Josueman,
ukhupitaj millay juchata b Ge´ 10:10 tukuy israelitasmanwan,
ruwasqanrayku”, nispa’”. ´ ´
chant a Jehova Diospa
16 Josueqa qayantin ˜
naupaqenman churarqanku.
paqarin tutamanta jatarikuspa 24 Chaymanta Josuewan
israelitasta ayllumanta ayllu tukuy israelitaswanqa
´
chimpachimorqa. Diostaj Juda c Jos 15:7, 12 Acor ura pampasman c
aylluta ajllarqa. 17 Chaymanta Isa 65:10 pusarqanku Zerahjpa
´
Josueqa Juda ayllumanta Os 2:15
familianmanta Achanta, d
familiasta chimpachimorqa, suwakusqan qolqetawan,
´
Diostaj zerahıtas f familiata
´
ajllarqa. Zerah ıtas 7:21 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos
familiamantataj sapa (0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata
qharita chimpachimorqa, d Jos 22:20 leeriy. 2 Chayri “carpa wasiyman”.
´
449 JOSUE 7:25–8:10
kachitu ropatawan, qoritawan, a CAP. 7 wicharerqanku maqanakamoj.
qhari wawasnintawan, warmi a Jos 6:19 Josueqa 30 mil wapu soldadosta
wawasnintawan, wakasnintawan, ajllarqa, paykunatataj
burrosnintawan, tutan kacharqa, 4 kay jinata
ovejasnintawan, toldo kamachispa: “Llajtaj wasanman
´
wasintawan, imasnincha rispa, chaypi pakaykakamuychej.
tiyaporqa tukuy chaytawan. b Jos 6:18 Chaypi wakichisqas
25 Chaypi Josueqa Achanta 1Cr 2:7 suyankichej. Chaywanpis
nerqa: “¿Ima nispataj kay llakiyta ama ancha karumanqa
apamuwaykuri? b Kunanqa rinkichejchu. 5 Noqawan
˜ ´
qanmannataj Jehova Diosqa wakin soldadoswantaj,
˜
chay llakiyta apamusonqa”, llajtaj naupaqenman
c Le 24:14 qayllaykamusqayku.
nispa. Chaymantataj israelitasqa Jos 1:18
Achanta, familiantawan Maypachachus chay llajtamanta
˜
rumiswan chanqaykuspa soldados naupaj kutipi jina
˜
wanucherqanku. c Jinaspataj llojsimonqanku, a chaypacha
˜
ninawan ruphaykucherqanku. d noqaykoqa naupaqenkumanta
Ajinata tukuyninkuta d Jos 7:15
ayqekusqayku. 6 Paykunataj
rumiswan chanqaykorqanku. qhatiykamuwasqayku,
26 Chaymantataj imaraykuchus yuyanqanku:
patanman ashkha rumista ‘Pasaj kutipi jinallataj
montonaykorqanku. Chay rumi noqanchejmanta
montontaj kunankama e Dt 13:17
ayqekushanku’, b nispa.
kashallanpuni. Chayrayku  Ajinapi paykunata llajtamanta
chay lugarqa, kunankamapis CAP. 8 karunchachisqayku.
sutikun Acor1 ura pampas. f Dt 7:18 7 Chaykamataj qankunaqa
´
Jinamanta Jehova Diospa kajaj Dt 31:8 pakakushankichej chaymanta
˜
phinakuynenqa thasnukorqa. e Jos 1:9 llojsimuspa llajtata
´ ´ Isa 12:2

8 Chanta Jehova Diosqa Ro 8:31 japikapunkichej.


´
Josueta nerqa: “Ama Jehova Diosniykichejqa
manchachikuychu, nitaj chay llajtata makisniykichejman
kharkatiychu. f Tukuynin jaywaykusonqachej.
soldadosta pusariykukuspa, 8 Chantataj ninawan chay
Hai llajtaman wichariy. g Sl 44:3 llajtata japiykuchinkichej, c
´
Noqa makiykiman Jehova Dios nisqanman jina.
jaywaykusqayki Hai llajtaj Chay kamachisqayman
reyninta, runasninta, llajtanta, jinapuni ruwankichej”, nispa.
´
jallpasnintawan. g 2 Hai llajtata, 9 Chanta Josueqa soldadosta
reynintawanqa chinkachinki h Jos 6:2, 21 kacharqa. Paykunataj
´  rispa pakaykakamorqanku,
imaynatachus Jerico llajtata,
˜ Betelwan Haiwan kashan
reynintawan chinkacherqanki Pana lado
ajinata. h Chaywanpis kay a Jos 7:5 chay chaupipi, Hai llajtaj inti
kuteqa chay llajtaj imasnin, yaykuynin ladopi. Chaykamataj
uywasninkupis qankunapaj Josueqa chayllapi chay chisi
kanqa. Atipanaykichejpajqa wakin soldadoswan
chay llajtaj wasanman qhepakorqa.
soldadosta kachay. Chaypi b Jos 8:16 10 Qayantintaj Josueqa
pakaykakamuchunku”, nispa. tutamanta jatarikuytawan
3 Josuewan tukuy soldadosta tantaykorqa.
soldadoswanqa Haiman Jinaytawantaj paywan
Israelmanta kurajkunawanqa,
7:26 1 Acor suteqa niyta munan llakiy. c Jos 8:19, 28 chay soldadosta Haiman
´
JOSUE 8:11-23 450
pusarqanku. 11 Jinapi CAP. 8 punkustataj kicharpasqata
Josuewan paywan kasharqanku a Jos 8:1, 3 saqerparerqanku.
´
chay soldadoswanqa a wicharispa
˜ 18 Jehova Diosqa Josueta
Hai llajtaj naupaqenman nerqa: “Makiykipi japishanki
qayllaykorqanku. Chaypitaj chay tojsina lanzata1 Hai llajta
jarakorqanku chay llajtaj norte ladoman oqhariy. a Noqataj
ladonpi.1 Paykunataqa b Jos 8:2 chay llajtata makiykiman
ura pampalla taqasharqa Hai jaywaykusqayki”, b nispa.
llajtamanta. 12 Chaykamataj Chayta nejtin Josueqa makinpi
˜
5.000 soldados jina pakasqana japisharqa chay tojsina
kasharqanku b Betelwan c Haiwan lanzata Hai llajta ladoman
kashan chay chaupipi, Hai llajtaj c Ge´ 28:19 oqharerqa. 19 Makinta
inti yaykuynin ladopi. Paykunaqa oqharisqanta rikuytawantaj,
wakichisqas kasharqanku pakasqa kasharqanku chay
ujllata phinkiykamunankupaj, soldadosqa chay rato
´
Josue kamachisqanman jina. llojsimorqanku. Llajtaman
13 Ajinata soldadosqa d Jos 8:5 yaykuykuspataj ninawan
iskayman taqakorqanku. japiykucherqankupacha. c
Aswan ashkha kajkunaqa 20 Hai llajtayojkunaqa
Hai llajtaj norte ladonpi qhepankuta qhawarimuspa
kasharqanku. d Wakin soldadostaj rikorqanku llajtankumanta
pakasqas kasharqanku Hai llajtaj e Jos 8:4
˜
qosh ni llojsimushasqanta,
inti yaykuynin ladopi. e cielokamataj chayashasqanta.
Chay chisitaj Josueqa ura Mana ni imanakuyta atispataj,
pampaj khuskanninkama rerqa. ni mayman ayqeyta
14 Hai llajtamanta reyqa aterqankuchu. Chin pampaman
˜
chayta rikuytawan, usqhayllata f Jos 8:6 rej nanta ayqekusharqanku
soldadosninwan tutamanta 
˜
chay israelitasqa ujllata
llojserqa israelitaswan Pana lado kutirimorqanku paykunawan
´
maqanakamoj, chin pampa a Ex 17:11 maqanakoj. 21 Josuewan tukuy
Jos 8:26
chimpaman. Chaywanpis mana israelitaswanqa rikorqanku
yacharqachu llajtaj wasanpeqa pakasqa kasharqanku
wakin israelitas pakasqa chay israelitas llajtata
˜ ˜
kashasqankuta. 15 Ajinata Hai atipaykusqankutana, qoshnitaj
llajtayojkuna maqanakoj llajtamanta llojsimushasqanta.
b Dt 7:24
llojsisqankutawan, Josuewan Chayta rikuspa chay
soldadosninwanqa chin ratopacha kutirikamorqanku
˜
pampaman rej nanta ayqej Hai llajtamanta soldadoswan
ayqej tukorqanku. f maqanakoj. 22 Llajtaman
16 Hai llajtayojkunataj yaykojkunapis, Haimanta
c Jos 8:8, 28
tukuyninku kamachisqa kajkunawan maqanakoj
karqanku israelitasta llojsimullarqankutaj. Ajinapi
qhatiykunankupaj. Ajinata Hai llajtayojkunaqa israelitas
Josueta qhatiykuspataj, chaupipi rikhurerqanku.
llajtankumanta d Le 27:29
Israelitastaj puraj ladomanta
karunchakorqanku. Dt 7:2 jamuspa tukuyninkuta
˜
17 Ni uj qharillapis Haipi wanuracherqanku,
quedakorqachu, nitaj Betelpipis. ni uj puchuyojta. d 23 Hai
Tukuyninku israelitasta llajtamanta reyllata mana
˜
qhatiykorqanku, llajta wanucherqankuchu. e
e Jos 8:29
8:11 1 Chayri “pata ladonpi”. Jos 12:7, 9 8:18 1 Chayri “jabalinata”.
´
451 JOSUE 8:24–9:1
Paytaqa kausashajta Josueman CAP. 8 kamachisqanman jina, Moisespa
´
pusarqanku. a Ex 17:11 Leyninpa libronpi a qhelqasqa
24 Israelitasqa Haimanta Jos 8:18 kashan chayman jina. Chay
soldadosta tukuyninkuta libropi nin: “Rumismanta
˜ uj altarta ruwaspaqa, ama ima
espadawan wanuracherqanku, b Le 27:29
ni uj puchuyojta, chin herramientawanpis chay
pampakama qhatiykusqanku c Jos 8:2 rumista cheqonkichejchu”, b
chaykunata. Chaymantataj Hai nispa. Chay altarpitaj qolachina1
llajtaman kutispa tukuy chaypi ofrendasta, khuska mikhurikuy
d Jos 8:8 ´
puchojkunata espadawan ofrendastawan Jehova Diosman
˜ ´
wanuracherqanku. 25 Chay dıa jaywarqanku. c
´
Hai llajtamanta kajkunaqa e Dt 21:22, 23 32 Chanta Josueqa Leyta
˜
tukuyninku wanurachisqas rumispi qhelqarqa, d
karqanku, 12.000 qharis, f Dt 11:29 mayqentachus Moisesqa
˜
warmis ima. 26 Josueqa Dt 27:4, 5 israelitaspa naupaqenkupi
˜ ´

tojsina lanza oqharisqallapuni ˜ qhelqarqana chayta. e 33 Jehova
Pana lado Diospa trato ruwasqan arcaj
kasharqa, a chay llajtayojkunata
a Dt 31:9
tukuyninkuta puraj ladonpeqa, sayasqa
˜ Jos 1:8
wanurachinankukama. b kasharqanku tukuynin israelitas,
27 Chaymantataj israelitasqa ´ Israelmanta kurajkuna, cargoyoj
b Ex 20:25
paykunapaj japikaporqanku kajkuna, jueces ima, chay
uywasta, chay llajtapi kaj arcata japisharqanku chay levita
´
imastawan, Jehova Dios c Dt 27:6, 7 sacerdotes qhawarisqa. Ajina
Josueman kamachisqanman tantasqa kasharqanku tukuy
jina. c d Dt 27:2, 3 israelitas, paykunawan tiyakoj
28 Josuetaj Hai llajtata forasterospis. f Chayqa karqa
ninawan ruphaykuchispa e Ex
´ israelitas bendicionta
˜ ˜ ´
24:4
japinankupaj. Khuskanqa
wi naypaj thu nisqata Ex 34:27
saqerparerqa. d Chayrayku kasharqanku Guerizim orqo
chaypeqa kunankama f Le 24:22
kuchupi, khuskantaj
rumi montonlla kashan. ´
Nu 15:16 kasharqanku Ebal orqo g kuchupi,
´ ´
29 Chanta Josueqa Haimanta Jehova Diospa kamachin
´
˜ Moises kamachisqanman jina. h
reyta wanuchispa, uj rakhu g Dt 27:12, 13 ´
kaspiman1 warkhuykorqa 34 Chanta Josueqa jatunmanta
tardeyaykunankama. Inti leerqa Leymanta libropi i
˜ h Dt 11:29
qhelqasqa kashan chay tukuy
yaykupunanpajna kashajtintaj
kamacherqa reypa cuerponta palabrasta, bendicionesta, j
chay rakhu kaspimanta i Dt 31:9 maldicionestawan, k Leymanta
Ne 8:3
uraykuchispa, e llajta punkuman libropi qhelqasqa kasqanman
wijchumunankuta, jina. 35 Josueqa Moisespa
patanmantaj ashkha rumista j Dt 28:2 kamachisqanmanta tukuynin
tauqaykunankuta. Chay rumi palabrasta jatunmanta leeporqa,
montontaj kunankama kakushan. k Dt 27:15 chaypi tantasqa kasharqanku
30 Chay qhepata Josueqa Dt 28:15 chay tukuy israelitaspaj, l
Israelpa Diosnin Jehovapaj warmispaj, wawaspaj, paykuna
uj altarta1 ruwaporqa Ebal l Dt 4:2 ukhupi tiyakoj forasterospajpis. m

9
Dt 12:32
orqopi. f 31 Chaytaqa ruwarqa Chay imasmantaqa
´
Jehova Diospa kamachin uyarerqanku hititaspa
´ m Le 24:22 reyninku, jinallataj
Mois es israelitasman ´
Nu 15:16
Dt 29:10, 11
amorreospata, cananeospata,
8:29 1 Chayri “sachaman”. 8:30 Dt 31:12
1 Glosariopi altar nisqata leeriy. Ne 8:2 8:31 1 Chayri “ruphachina”.
´
JOSUE 9:2-14 452
perizitaspata, heveospata, CAP. 9 nerqanku: “Noqaykoqa
jebuseospata a reyninku ima. a G´ e´ 15:18-21 kamachisniyki1 kasqayku”,
Chay reyesqa tiyakorqanku Ex 3:17
´ nispa.
´ Ex 23:23
Jordan mayoj inti yaykuynin Dt 7:1 Josuetaj taporqa: “¿Pikunataj
ladopi, b orqos chaynejpi, kankichejri? ¿Maymantataj
Sefelapi, Jatun mar1c kantupi, jamushankichejri?”, nispa.
´ b Jos 12:7, 8
Lıbano orqos chimpapi ima. 9 Paykunataj kuticherqanku:
2 Tukuy chay reyesqa uj “Kay kamachisniykeqa may
yuyayllaman chayarqanku c Nu´ 34:2, 6 karu llajtamanta a jamuyku,
Josuej contranta, israelitaspa ´
Jehova Diosniykej sutinmanta
contrantawan d Jos 24:11 uyarisqaykurayku. Yachayku
maqanakamunankupaj. d imastachus Egiptopi
´
3 Gabaon e llajtapi pay ruwasqanta. b
e Jos 10:2
tiyakojkunapis uyarillarqankutaj
´ ´ Jos 11:19 10 Yachallaykutaj imatachus
imatachus Josue Jeric o f ´
ruwasqanta Jordan mayu
llajtata, Hai g llajtatawan chimpapi1 amorreospa iskaynin
ruwasqanta. 4 Paykunaqa f Jos 6:20
reyesninkuta, Hesbonmanta
sumajta vivochaykukuspa, rey Sehonta, c Basanmanta rey
qoqawisninkuta thanta g Jos 8:24 Ogtawan, d pichus Astarotpi
costalesman churaykorqanku. tiyakorqa chayta. 11 Chayrayku
Chaytataj burrosninkuman kurajkunaykupis, llajta
h Jos 5:10
chajnaykorqanku,1 vinopaj Jos 10:43 masisniykupis niwarqayku:
remiendasqa thanta ‘Rispa paykunawan
qara botastawan2 khuska. parlamuychej. Qoqawitapis
i Ge´ 10:15, 17 ˜
5 Chantapis thanta tirisqa ´
Ge 34:2 nanpaj apakuychej. Chayaspataj
´
jukutasta,1 thanta ropastawan Ex 3:8 ninkichej: “Noqaykoqa
churaykukorqanku. kamachisniykichej
Qoqawisninkupajqa ´
j Ex 34:12 kasqayku. e Uj tratota ruwana
pakirakushaj chojru2 tantasta Dt 7:2 ari”, f nispa’. 12 Maypachachus
apakorqanku. 6 Rispataj Dt 20:16-18
qankunata maskaj jamunaykupaj
Guilgalman h chayarqanku 
´ ˜ wasiykumanta puririmorqayku
Josue kasharqa chay Pana lado
chaypacha, kay tantaykupis
campamentoman.1 Chaypitaj a Dt 20:10, 15 ˜ ˜
qoni qonillaraj kasharqa.
Josueman, Israelmanta Kunantaj qhawariychej,
qharismanwan nerqanku: b Ex
´
9:16 kay jina chojrupacha kashan,
´
“May karu llajtamanta jamuyku. Ex 15:13, 14
pakirakushantaj. g 13 Kay qara
Noqaykuwan uj tratota Jos 2:9, 10
botasniykupis vinota
ruwaychej ari”, nispa. juntaykuchishajtiykoqa
7 Israelmanta qharistaj chay c Nu´ 21:21-24
mosojsitus kasharqanku,
heveosman i nerqanku: Dt 2:32-34
´ kunantaj kay jina phatarasqas
“Icha qankunaqa kay
kashanku. h Ropasniykupis,
kayllamanta kankichej. d Nu´ 21:33-35
jukutasniykupis kay jinata
¿Imaynatataj qankunawan Dt 3:3
thantarakun chay chhika karuta
uj tratota ruwaykumanri?”, j
jamusqaykupi”, nispa.
nispa. 8 Paykunataj Josueman e Dt 20:10, 11
14 Chayta nejtinku
9:1 1 Chay Jatun marqa sutikun Israelmanta qharisqa chay
´
mar Mediterraneo. 9:4 1 Chayri f Jos 9:6 qoqawinkuta japispa
´
“cargaykorqanku”. 2 Glosariopi qara qhawarerqanku, Jehova Diosta
bota nisqata leeriy. 9:5 1 Chayri g Jos 9:5
“abarcasta”. 2 Chojru: waj lugarespi 9:8 1 Chayri “esclavosniyki”. 9:10
ninku chorqo. 9:6 1 Campamentoqa 1 Mayu chimpapi nispaqa nishan inti
ashkha toldo wasis. h Jos 9:4 llojsimuy ladopi kasqanta.
´
453 JOSUE 9:15–10:1
´
mana tapurispalla. a 15 Chanta CAP. 9 nispari? Chaypaj qankunaqa kay
Josueqa allinyakuy tratota a Nu´ 27:18, 21 qayllallamanta kasqankichej. a
paykunawan ruwarqa, b mana 1Sa 30:7, 8 23 Chayrayku kunan qankunaqa
˜ ˜
paykunata wanuchinankupaj. maldecisqa kankichej, b winaypaj
Israelmanta kamachejkunataj b Jos 11:19 esclavos kankichej, llantata
chayta juntanankupaj pallamunkichej, yakuta ima
uj juramentota ruwarqanku. c aysamunkichej Diosniypa
16 Tratota ruwasqankumanta c 2Sa 21:2 wasinpaj”, nispa.
kinsa dianmantaj, yacharqanku 24 Gabaonitastaj Josueman
gabaonitasqa paykunaj d Jos 10:2
kuticherqanku: “Kay
qayllallankumanta kasqankuta, kamachisniykeqa chayta
chay qayllallapi tiyakusqankuta. ruwarqayku qankuna
˜
17 Chayta yachaytawan e Jos 18:11, 14 wanuchinawaykuta
1Sa 7:1 manchachikuspa. c
israelitasqa paykunata maskaj 1Cr 13:5
rerqankupacha. Kinsa Imaraykuchus allinta yachayku
´
dianmantaj llajtasninkuman Jehova Diosniykeqa kamachin
chayarqanku. Chay llajtasqa f Nu´ 30:2 Moisesman kamachisqanta
´ ´ Dt 6:13 tukuy kay jallpasta qankunaman
karqanku: Gabaon, d Kefira,
Beerot, Quiryat-Jearim e ima. qosunaykichejta, kay jallpaspi
18 Chaywanpis israelitasqa g 2Sa 21:1 tiyakojkunatataj tukuyninkuta
˜
paykunata mana Sl 15:4 naupaqeykichejmanta
Ec 5:4, 6 chinkachinanta. d
imanarqankuchu, ˜

imaraykuchus Israelmanta ˜
25 Kunanqa makisniykipina
Pana lado kayku. Qan noqaykuwan
kamachejkunaqa uj juramentota ´
a Jos 9:6, 16 ruway imacha allin, cheqantaj
ruwasqanku Israelpa Diosnin
Jehovaj sutinpi. f Chayrayku rijchasunki chayta”, nispa.
tukuy israelitasqa chay b Ge´ 9:25, 26 26 Josuetaj chayta
kamachejkunapaj rimarqanku. paykunawan ruwarqa.
19 Kamachejkunataj Israelitaspa makisninkumanta
paykunaman nerqanku: c Dt 2:25 paykunata librarqa,
´ Dt 11:25
mana saqerqachu israelitas
“Israelpa Jehova Diosninpa Jos 5:1 ˜
sutinpi jurarqayku. Chayrayku Heb 11:31 wanuchinankuta.
mana paykunata imanayta 27 Josueqa chay diamantapacha
atisunmanchu. 20 Jinapis paykunata churarqa llanteros
d Dt 7:1
kayta ruwasunchej: Paykunataqa Dt 20:16
kanankupaj, yakutataj
˜ aysamunankupaj. Chayta
ama wanuchisunchu,
Diosninchej noqanchejwan ruwananku karqa israelitaspaj, e
˜ ´
ama phi nakunanpaj, sutinpi e Jos 9:21 Jehova Diospa altarninpajwan,
´
juramentota ruwasqaykurayku”, g may lugartacha Dios
´
nispa. 21 Chant a chay f 1Re 8:29
ajllakunan karqa chaypi. f
kamachejkunaqa 2Cr 6:6 Chay diamantapacha
gabaonitasman jurasqankuman Gabaonitasqa kunankama
jina ruwanankupaj chayta ruwashanku. g

10
g 1Cr 9:2
nillarqankutaj: “Paykunataqa Jerusalenmanta
˜ Esd 7:24
ama wanuchinachu. Paykunaqa Esd 8:17 rey Adoni-Zedecqa
llanteros, yaku aysamojkuna ima Ne 3:26 uyarerqa Josueqa Hai llajtata,
Ne 7:60
kanqanku tukuy israelitaspaj”,  reynintawan chinkachisqanta, h
nispa. ´
imaynatachus Jerico llajtata,
´ CAP. 10
22 Chant a Josueqa reynintapis chinkacherqa i
h Jos 8:24, 29 ´
gabaonitasta wajyaspa nerqa: ajinata. Chanta uyarillarqataj
´
“¿Ima nispataj llullakuwayku Gabaon llajtapi tiyakojkunaqa
‘may karumanta jamuyku’ i Jos 6:2, 21 israelitaswan allinyakuy
´
JOSUE 10:2-13 454
tratota ruwasqankuta, a CAP. 10 tukuynin soldadosninwan,
paykunamantaj a Jos 9:9, 15 tukuynin wapu
ujchaykukusqankuta. Jos 11:19 soldadosninwapis. a
2 Chayrayku mayta ´
8 Jehova Diostaj Josueta
mancharikorqa, b imaraykuchus nerqa: “Ama paykunata
´ b Dt 2:25
Gabaon llajtaqa jatun llajta Dt 11:25 manchachikuychu. b
karqa, imaynachus reyniyoj Jos 2:10, 11 Noqaqa paykunata
llajtas jatun kanku ajina. Jos 5:1
makisniykiman jaywaykusaj. c
Gabaonqa Hai llajtamantapis Mana ni mayqenninkupis
aswan jatun karqa, c tukuy qanman sayaykuyta
c Jos 8:25
runasninpis soldados karqanku. atenqankuchu”, d nispa.
3 Chayrayku Jerusalenmanta ´
9 Chant a Josueqa
rey Adoni-Zedecqa, kay jinata d Ge´ 23:2 Guilgalmanta tutantin rispa,
willachimorqa Hebronmanta d rey ´
Nu 13:22 chayaytawankama ujllata
Hohamman, Jarmutmanta amorreoswan maqanakoj
´
rey Piramman, Lakismanta churakorqa. 10 Jehova
rey Jafiaman, Eglonmanta e e Jos 12:7, Diostaj manchayta amorreosta
10-12
rey Debirman ima: manchariykucherqa. e
4 “Jamuychej, Gabaonpa Ajinamanta israelitasqa
contranpi maqanakuyta f Jos 9:9, 15 ashkha amorreosta
yanapawaychej. Paykunaqa ˜
Jos 11:19 Gabaonpi wanuracherqanku.
Josuewan israelitaswan Chaymantataj qhatiykorqanku
allinyakuy tratota ruwasqanku”, f ´
Bet-Horon llajtaman
g Ge´ 15:16 ˜ ´
nispa. 5 Jinamanta chay wicharej nanninta. Chanta
phishqantin amorreo g rillarqankupuni amorreosta
reyesqa tantaykukorqanku, ˜ ´
wanuchispa Azeca llajtakama,
Jerusalenmanta, Hebronmanta,
h Jos 5:10 ´
Maqueda llajtakama ima.
´
Jarmutmanta, Lakismanta,
´ 11 Amorreos Bet-Horon
Eglonmanta ima. Chant a i Jos 9:25, 27 urayta israelitasmanta
tukuynin soldadosninkuwan ´
 ayqekushajtinku, Jehova Diosqa
´ ˜
rispa Gabaon llajtata Pana lado jatuchaj granizosta cielomanta
muyuykamorqanku, a Jos 8:3 kachaykamorqa, Azecaman
chay llajtayojkunawan chayanankukama.
maqanakunankupaj. Granizoqa aswan ashkha
˜
6 Gabaonpi tiyakojkunataj b Dt 3:2 amorreosta wanuracherqa,
Dt 20:1
Guilgalpi h campamentoman1 israelitas espadawan
˜
runasta kachaspa, Josueman wanurachisqankumanta nisqaqa.
willachimorqanku: “Ama kay c Dt 7:24 12 Maypachachus
kamachisniykita sapaykuta ´
Jos 11:6 Jehova Dios amorreosta
saqerpariwaykuchu ari. i ˜
israelitaspa naupaqenkupi
Apurayllata jamuy atipaykorqa chaypacha,
jarkanawaykupaj, d Jos 1:3-5 ´
Josueqa Jehova Diosta
yanapanawaykupajtaj. parlapayarqa, israelitas
Orqos chaynejmanta tukuynin rikushajtinkutaj nerqa:
e Sl 44:3 ´
amorreo reyes ujchaykukunku “Inti, Gabaon f patapi sayay. g
noqaykuwan ´
Killa, qanpis Ayalon ura
maqanakunankupaj”, nispa.
f Isa 28:21 pampas patapi sayay”,
7 Josuetaj chay ratopacha nispa.
Guilgalmanta wicharerqa
13 Intiwan killawantaj
g 2Re 20:10
10:6 1 Campamentoqa ashkha Sl 135:6
pachanpi sayarqanku, israelitas
toldo wasis. Isa 38:8 enemigosninkuta
´
455 JOSUE 10:14-28
atipaykunankukama. Chayqa CAP. 10 reyesta orqhomuychej,
Jasar libropi a qhelqasqa kashan. a 2Sa 1:17, 18 apamuwaychejtaj”, nispa.
Inteqa cielo chaupipi sayarqa 23 Ajinapi chay phishqa
uj diata jina. 14 Mana jaykajpis reyesta cuevamanta orqhomuspa
chay jina jatun punchayqa Josueman apamorqanku.
˜ b Dt 9:18, 19
karqachu, ni naupajta, nitaj Chay reyesqa karqanku
1Re 17:22
qhepatapis, maypachachus Snt 5:16 Jerusalenmanta,
´
Jehova Diosqa uj runaj Hebronmanta, Jarmutmanta,
parlasqanta uyarerqa b chay Lakismanta,
˜ Eglonmanta a ima.
punchay jinaqa. Imaraykuchus
´ 24 Naupaqenman
Jehova Diosqa israelitasrayku c Dt 1:30 chayachimojtinkutaj,
Jos 23:3
chaypacha maqanakorqa. c Josueqa Israelmanta tukuy
15 Chay qhepata Josueqa qharista tantachimorqa.
tukuy israelitaswan Guilgalman d Chaypitaj soldadospa
kutiporqa, campamentoman. d Jos 5:10 comandantesninkuman nerqa:
˜
16 Aswan naupajta chay Jos 9:6 “Qayllaykamuychej, kay reyespa
phishqa reyesqa ayqekuspa nucankuman chakisniykichejta
´
Maqueda e cuevapi churaychej”, nispa. Paykunataj
pakaykukusqanku. e Jos 10:10
qayllaykuspa chay reyespa
17 Chayta yachaspataj nucankuman chakisninkuta
Josueman willamorqanku: churarqanku. b 25 Josueqa
´
“Chay phishqa reyesqa Maqueda f paykunata nerqa:
cuevapi pakaykukusqanku”, f Jos 10:28 “Ama manchachikuychejchu,
nispa. 18 Josuetaj nerqa: nitaj kharkatiychejchu. c
“Jatuchaj rumista tanqaykuspa Kallpachakuychej, wapustaj
chay cuevata wisqaykuychej. kaychej, imaraykuchus
g Dt 28:7 ´
Chay punkumantaj runasta Jehova Diosqa ajinata ruwanqa

churaychej qhawanankupaj. ˜ qankunawan maqanakoj tukuy
Pana lado
19 Wakintaj ama enemigosniykichejta”, d nispa.
a Jos 10:3-5
pachallanpi kaychejchu. Jos 12:7, 26 Chaymanta Josueqa
Enemigosniykichejta 10-12 chay phishqantin reyesta
qhatiykuspa ˜
˜ wanuracherqa. Jinaytawantaj
wanurachimuychej. g sapa ujta uj rakhu kaspiman1
Ama saqeychejchu ´ warkhuykorqa. Chaypitaj
llajtankuman ayqekunankuta, b Ex 23:27
´ warkhusqa karqanku
Jehova Diosniykichejqa tardeyaykunankama.
˜
makisniykichejman paykunata 27 Inti yaykupushajtinnataj
jaywaykusunkichej”, nispa. c Dt 31:6 Josueqa kamacherqa
20 Josuewan israelitaswanqa Jos 1:9 chay warkhusqa cuerposta
casi tukuy amorreostapuni rakhu kaspismanta e
˜
wanuracherqanku. Wakillan uraykuchimunankuta,
ayqekuspa pakaykukorqanku pakakorqanku chay
d Dt 3:21
perqawan muyurisqa cuevamantaj wijchumunankuta.
´ Dt 7:18, 19 ´
llajtasninkupi. 21 Chanta tukuy Chant a rumiswan sumajta
israelitasqa walejllata Josueman wisqaykorqanku. Chaykunataj
kutinporqanku, Maquedapi kunankama chaypi kakushanku.
kasharqa chay campamentoman.
˜
e Dt 21:22, 23 28 Chay diallataj Josueqa
Manana pipis israelitaspa Jos 8:29 ´
Maqueda f llajtata atipaykorqa.
contranta parlarqachu. Chantataj chay llajtaj reyninta,
22 Chaymanta Josueqa chaypi tiyakojkunatapis
nerqa: “Cueva punkuta f Jos 10:10
kicharimuspa chay phishqa Jos 15:20, 41 10:26 1 Chayri “sachaman”.
´
JOSUE 10:29-40 456
˜
tukuyninkuta espadawan CAP. 10 wanuracherqanku.
˜
wanuracherqa, ni uj puchuyojta. a a Dt 20:16 Tukuyninkutapuni
´ ˜
Maqueda b llajtaj reynintaqa wanuracherqanku,
´
ruwarqa imaynatachus Jerico b Jos 12:7, 16 imaynatachus Lakispi
llajtaj reyninta ruwarqa ajinata. ruwarqanku ajinata. a
29 Josueqa Maquedamanta 36 Chaymanta
´ ˜ c Jos 15:20, 42
Libna c llajtamannataj rerqa Jos 21:13 Josuewan tukuy israelitaswanqa,
´ ´
tukuy israelitas pusarisqa. Eglon llajtamanta Hebron b
˜
Chayaspataj paykunawan d Jos 12:7, 15
llajtamannataj wicharerqanku.
maqanakorqankupacha. Chayaspataj paykunawan
´
30 Jehova Diosqa chay maqanakorqanku.
e Jos 6:2, 21
llajtatapis, reynintawan khuska 37 Chay llajtata atipaykuytawan
˜
israelitaspa makisninkuman espadawan wanuracherqanku
jaywaykullarqataj. d Jinamanta f Jos 10:3, 4 tukuy chaypi tiyakojkunata,
Jos 12:7, 11
paykunaqa tukuy chay Jos 15:20, 39 reyninkuta, ranchitosninpi
llajtayojkunata espadawan tiyakojkunatapis,
˜
wanuracherqanku, ni uj ni uj puchoyojta. Chay llajtata,
g Dt 20:16
puchuyojta. Chay llajtaj chaypi tiyakojkunatapis
reynintaqa ruwarqanku qalata chinkarparicherqanku,
´ h Jos 12:7, 12
imaynatachus Jerico llajtaj imaynatachus Eglonta
Jos 16:10
reyninta ruwarqanku ajinata. e Jos 21:20, 21 ruwarqanku ajinata.
31 Chaymanta Josuewan ´
1Re 9:16 38 Chanta Josuewan
tukuy israelitaswanqa tukuy israelitaswanqa,
´ ´ ˜
Libna llajtamanta Lakıs f i Jos 10:3, 4 Debir c llajtaman nataj
˜
llajtaman nataj rerqanku. Jos 12:7, 12 kutirimuspa paykunawan
Jos 15:20, 39
Chay llajtata muyuykuspataj,  maqanakorqanku.
paykunawan maqanakorqanku.
´ ´ ˜
Pana lado
39 Chay llajtata
32 Jehova Diosqa Lakıs llajtata atipaykuytawantaj,
israelitaspa makisninkuman a Dt 20:16 ˜
Jos 10:32 espadawan wanuracherqanku
jaywaykorqa, iskay kaj tukuy chaypi tiyakojkunata, d
punchaypitaj atipaykorqanku. reyninkuta, ranchitosninpi
b Ge´ 13:18
Chay llajtata, tukuy chay ´
Ge 23:19 tiyakojkunatapis,
´
llajtayojkunatapis espadawan Nu 13:22 ni uj puchuyojta. e Imaynatachus
tukucherqanku, g imaynatachus Jos 10:3, 4 ´ ´
´ Jos 15:13 Hebron llajtata, Libna llajtata,
Libna llajtapi ruwarqanku Jos 21:13 reynintapis chinkacherqanku,
ajinata. ajinallatataj Debir llajtatapis
´
33 Jinapi Guezer h llajtamanta reynintapis chinkacherqanku.
´ c Jos 12:7, 13
rey Horamqa Lak ıs llajtata Jos 15:15 40 Ajinata Josueqa tukuy
yanapaj wicharerqa. chay llajtasta atipaykorqa,
´
Josuetajrı payta, tukuy d Dt 7:2 orqos chaynejpi tiyakojkunata,
soldadosnintawan Neguebpi tiyakojkunata,
˜
wanurachillarqataj, Sefelapi f tiyakojkunata,
e Jos 11:14
ni uj puchuyojta. kinraykunapi1 tiyakojkunata,
´
34 Chanta Josuewan jinallataj tukuynin
tukuy israelitaswanqa, f Jos 9:1, 2
´ ´ Jue 1:9 reyesninkutapis.
Lakıs llajtamanta Eglon i Tukuyninkutapuni
˜ ˜
llajtaman nataj rerqanku. wanuracherqa,
g Le 27:29
Chay llajtata muyuykuspataj, Dt 20:16 ni uj puchuyojta, g
paykunawan maqanakorqanku. ´
Jos 11:14 Israelpa Diosnin Jehova
35 Chay diapacha chay kamachisqanman jina. h
llajtata atipaykuspa, chaypi h Dt 7:2
tiyakojkunata espadawan Dt 9:5 10:40 1 Chayri “faldaspi”.
´
457 JOSUE 10:41–11:11
41 Jinamanta Josueqa CAP. 10 israelitaswan
japikaporqa a Nu´ 34:2, 4 maqanakunankupaj
´ ´
Cades-Barneamanta a
´
Dt 9:23
6 Jehova Diostaj Josueta
Gazakama, b chanta tukuynin nerqa: “Ama paykunata
´ b Dt 2:23
Gosen c jallpasta Gabaonkama. d manchachikuychu. a Qayaqa
42 Ajinata Josueqa uj kutillapi kay horasta jina paykunata
tukuy chay reyesta atipaykorqa, c Jos 15:20, 51 israelitaspa makisninkuman
jallpasninkutapis japikaporqa, jaywaykusaj, tukuyninkuta
imaraykuchus Israelpa d Jos 11:16, 19 ˜
wanurachinankupaj.
Diosnin Jehovamin ´ Qantaj caballosninkuta
paykunarayku maqanakorqa. e e Ex 14:14 cojoyarachinki,1 b
Dt 1:30
43 Chaymanta Josueqa tukuy carretasninkutapis ninawan
israelitaswan khuska Guilgalman ruphaykuchinki”, nispa.
f Jos 4:19 ´
kutiporqa, campamentoman. f  7 Chanta Josuewan, tukuy

11 Hazormanta rey Jabinqa


chayta yachaytawan,
CAP. 11
g Jos 12:7, 19
soldadoswanqa kaymanta
jinalla paykunawan maqanakoj
willachimorqa Madonmanta g correykorqanku, Merom yakus
´ qayllapi kashajtinku.
rey Jobabman, chant a h Jos 12:7, 20 ´
Simronmanta reyman, 8 Jehova Diosqa israelitaspa
Acsafmanta h reyman, i Jos 17:11
makisninkuman paykunata
2 jinallataj norte lado1 Jue 1:27 jaywaykorqa. c Israelitastaj
´ atipaykuspa qhatiykorqanku
orqospi kaj reyesman, Kineret
qochaj sur ladon2 pampaspi3 j Nu´ 13:29 Jatun Llajta Sidonkama, d
´
tiyakojkunaman, Sefelapi chanta Misrefot-Maimkama, e
kajkunaman, inti yaykuy k Ge´ 15:16 jinallataj inti llojsimuy
´
ladopi Dor i kinraykunapi4 ladopi Mizpe mayukama.
tiyakojkunaman ima. l Dt 4:48 Israelitasqa tukuyninkuta
´ ˜
3 Chanta willachimullarqataj wanuracherqanku, mana ujtapis
inti llojsimuy ladopi tiyakoj m Dt 7:1 puchucherqankuchu. f
´
cananeosman, j inti yaykuy Dt 20:17 9 Josueqa imatacha
 ´
ladopi tiyakoj cananeosman, Jehova Dios ruwananta
˜
amorreosman, k hititasman, Pana lado kamacherqa chayta ruwarqa:
perizitasman, orqos chaypi a Jos 10:8 Caballosninkuta cojoyaracherqa,
´ carretasninkutapis ninawan
tiyakoj jebuseosman, chanta
´ ´ b Dt 17:16 ruphaykucherqa. g
Mizpa jallpapi Hermon orqo l Pr 21:31
kuchupi tiyakoj heveosman m 10 Chaymanta kutimuspataj
ima. 4 Tukuy chay reyestaj c Jos 21:44
Josueqa Hazor llajtata
llojsimorqanku may chhika atipaykorqa, reynintapis
˜
soldadosninkuwan, may ashkha espadawan wanucherqa. h
d Ge´ 10:19
caballosninkuwan, Jos 19:28, 31 Chay Hazor llajtaqa
maqanakupaj carretasninkuwan tukuy chay ujnin reyespa
ima. Paykunaqa may chhika e Jos 13:1, 6 cabecillanku karqa.
karqanku mar qocha kantupi 11 Chay llajtapi tiyakojkunataqa
tiyu chhika. 5 Tukuy chay f Dt 20:16 tukuyninkuta espadawan
˜
reyesqa uj yuyayllaman wanuracherqanku, mana ujtapis
chayarqanku Merom yakus g Jos 11:6 puchucherqankuchu. i
´
qayllapi tantakunankupaj. Chanta Josueqa chay Hazor
Chaypitaj jarakorqanku h Jos 12:7, 19 llajtata ninawan
ruphaykucherqa.
11:2 1 Chayri “pata lado”. 2 Chayri “ura
i Le 27:29
ladon”. 3 Chayri “Arabapi”. 4 Chayri Dt 20:16 11:6 1 Chayri “caballosninkoj chaki
“Dor faldaspi”. Jos 11:14 ankusninkuta khuchuspa pitiranki”.
´
JOSUE 11:12–12:2 458
12 Josueqa tukuy chay CAP. 11 maqanakuspa atipaykorqanku. a
´
reyespa llajtasninkutapis a Dt 7:2, 16 20 Jehova Diospuni saqerqa
atipaykullarqataj, a chay b Dt 9:5 tukuy chay reyesqa
reyesninkutapis espadawan sonqosninkuta
˜ ´ c Dt 7:2
wanuracherqa, b Jehova Diospa rumiyachinankuta b israelitaswan
´
kamachin Moises nisqanman d Dt 20:16 maqanakunankupaj, ajinamanta
jina. 13 Chaywanpis e Jos 8:2, 27 paykunata mana khuyarispa
israelitasqa loma pataspi kaj f Dt 3:28
tukurparichinanpaj. c Paykunaqa
llajtasta mana Dt 7:1 chinkachisqapuni kananku
´
ruphaykucherqankuchu, Dt 31:7 karqa, Jehova Dios Moisesman
Hazor llajtallata Josueqa g Dt 4:2, 5 kamachisqanman jina. d
ninawan ruphaykucherqa. h Nu´ 13:17
21 Chaypachallataj
14 Ajinata israelitasqa Dt 1:7 Josueqa Anacpa mirayninmanta e
tukuy chay llajtaspi i Jos 10:40, 41
kajkunata chinkarparicherqa
tiyakojkunata espadawan orqos chaymanta, Hebronmanta,
˜ j Jos 12:7, 8 ´
wanuracherqanku, c mana ujtapis Debirmanta, Anabmanta, Juda
puchucherqankuchu. d k Jos 13:1, 5 orqos chaymanta, Israel orqos
Chantataj chay llajtaspa l Dt 4:48 chaymanta ima. Ajinata Josueqa
imasninta, uywasninkutapis Jos 13:8, 11 paykunata, llajtasninkutapis
tukuyninta japikaporqanku. e
´ m Jos 9:7, 15 chinkarparicherqa. f 22 Anacpa
15 Imatachus Jehova Diosqa  mirayninmanta kajkunaqa mana
kamachin Moisesman ˜ ni ujpis puchorqachu
Pana lado
kamacherqa, chayllatataj a Dt 20:17 israelitaspa jallpasninkupeqa. g
Moisesqa Josueman Manaqa Gazapi, h Gatpi, i
b Dt 2:30
kamacherqa. f Josuetaj tukuy Asdodpi j imalla qhepakorqanku.
´ ´
chayta ruwarqa, Jehova Dios c Ex 34:12 23 Ajinata Josueqa tukuy
Dt 7:2
Moisesman kamachisqanman chay jallpasta japikaporqa,
d Dt 20:16 ´
jina. g imaynatachus Jehova Diosqa
16 Josueqa tukuy chay e Nu´ 13:22 Moisesman nerqa ajinata. k
´ Dt 1:28
jallpasta japikaporqa, Juda Chaymanta Josueqa
Jos 15:13, 14
orqosta, tukuynin Neguebta, h chay jallpasta israelitasman
´ f Le 27:29
tukuynin Gosen jallpasta, herenciankupaj qoporqa,
Jos 11:12
Sefelata, i Arabata, j Israel Jos 24:11 sapa aylluman1 partisqa
orqosta, lomasnintawan.1 ´ kananpaj. l Chaymantataj
g Ex 23:28-30 ˜
17 Chay jallpasqa karqa chay jallpaspeqa manana
´ h Jue 1:18
Se ır qayllapi Halac maqanakuykuna karqachu. m
orqomantapacha
Baal-Gadkama, k chayqa kashan
´ ´
i 1Sa 17:4
j 2Cr 26:1, 6 12 Israelitasqa kay reyesta
´
atiparqanku Jordan mayoj
Lıbano mayupi, Hermon orqo l ´ inti llojsimuynin ladopi.
k Ex 23:27
kuchupi. Josueqa tukuy chay Dt 11:23 Japikapusqanku jallpastaj karqa
jallpaspi tiyakoj reyesta japispa ´
˜ l Nu´ 26:53, 54
Arnon mayumantapacha,1 n
wanuracherqa. 18 Payqa unayta ´
Jos 14:1 Hermon orqokama, o Arabajpa
chay reyeswan maqanakorqa. inti llojsimuynin ladopi tukuynin
m Jos 14:15
19 Chay jallpasmantaqa mana Jos 21:44 jallpaspiwan. p 2 Atiparqanku
mayqen llajtapis israelitaswan Jos 23:1 chay reyesmanta ujnenqa
allinyakuy tratota ruwarqachu,  karqa amorreospa reyninku
manachayqa Gabaonpi tiyakoj CAP. 12 ´
Sehon. q Payqa tiyakorqa
heveoslla tratota ruwarqanku. m n Dt 2:24 Hesbonpi, kamacherqataj
Chayrayku israelitasqa o Dt 3:8
tukuy chay ujnin llajtasta 11:23 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
p Dt 4:47-49
ashkha familias kanku. 12:1 1 Chayri
´
11:16 1 Chayri “Sefelantawan”. q Nu´ 21:23, 24 “Arnon wayqomantapacha”.
´
459 JOSUE 12:3-24
´ ´
Arnon mayoj a kantunpi Aroer CAP. 12 Jordan mayoj inti yaykuynin
´
llajtamantapacha, b chanta chay a Nu´ 21:13 ladopi, japikaporqankutaj
´
mayoj khuskanninmantapacha, Lıbano a mayupi Baal-Gadmanta, b
b Dt 3:12 ´
ammonitaspa jallpankoj Seır c qayllapi Halac orqokama. d
tinkuynin Jaboc mayukama,1 c Jn 6:1 Josueqa chay jallpasninkuta
Galaad jallpaj Israel ayllusman qoporqa, sapa
´
khuskannintawan. 3 Chant a d Dt 3:27 aylluman. e
kamachillarqataj Arabajpa inti
´ e Nu´ 21:33-35 8 Kay jallpasta qorqa: orqos
llojsimuynin ladota, Kineret chaypi jallpasta, Sefelata,
´ ´
qochakama,1c chanta Araba f Dt 3:11 Arabata, kinraykunata,1
qochakama, nisunman Kachi g Dt 29:7 chin jallpasta, Neguebta f ima.
qochakama.2 Inti llojsimuy Chay jallpaspeqa tiyakorqanku
ladomantaj kamacherqa h Jos 13:13 hititas, amorreos, g cananeos,
Bet-Jesimot ladopi kaj jallpasta, perizitas, heveos, jebuseos h ima.
i Nu´ 21:26
sur ladomantaj3 kamacherqa Chay reyestaj kay llajtasmanta
´
Pisga kinraykuna4d kuchukama. j Nu´ 21:23, 24 karqanku:
´
4 Israelitasqa Nu 21:33-35
9 Jericomanta, i
japikapullarqankutaj Basanmanta k Nu´ 32:33 Betel qayllapi Haimanta, j
rey Ogpae jallpasninta. Dt 3:12, 13 10 Jerusalenmanta,
Payqa refaimkunamanta f 
˜
Hebronmanta, k
puchojkunamanta ujnin karqa, Pana lado 11 Jarmutmanta,
tiyakorqataj Astarotpi, Edreipi a Jos 1:4 Lakismanta,
ima. 5 Payqa kamacherqa 12 Eglonmanta,
´ ´ b Jos 13:1, 5
Hermon orqomanta Saleca Guezermanta, l
´
llajtakama, tukuynin Basang c Dt 2:12
13 Debirmanta, m
jallpasta, guesuritaspa
d Jos 11:16, 17 Guedermanta,
jallpasninkoj kantusninkama,
´
chanta maacatitaspa h 14 Hormamanta,
e Jos 11:23 Aradmanta,
jallpasninkoj kantusninkama.
Kamachillarqataj Galaadpa f Jos 10:40 15 Libnamanta, n
khuskannintawan, Hesbonmanta Jos 11:16 Adulammanta,
rey Sehonpa jallpasninwan g Ge´ 15:16
16 Maquedamanta, o
tinkuykama. i Betelmanta, p
´ ´
6 Jehova Diospa kamachin h Ex
´
3:8 17 Tapuahmanta,
Ex 23:23
Moiseswan israelitaswanqa Dt 7:1 Hefermanta,
chay reyesta atipaykorqanku. j 18 Afecmanta,
´ i Jos 6:2
Chaymanta Jehova Diospa Lasaronmanta,
kamachin Moisesqa, chay j Jos 8:29 19 Madonmanta,
´
jallpasta qoporqa Rub en Hazormanta, q
´
aylluman,1 Gad aylluman, k Jos 10:23, 26 20 Simron-Meronmanta,
Manasespa khuskan l Jos 10:33 Acsafmanta,
ayllunmanwan. k 21 Taanacmanta,
7 Josuewan israelitaswanqa m Jos 10:38 Meguidomanta,
kay reyesta atipaykorqanku n Jos 10:29 22 Quedesmanta,
Carmelopi Jocneammanta, r
12:2 1 Chayri “Jaboc wayqokama”.
´
12:3 1 Chay Kineret qochaqa sutikun
o Jos 10:28
23 Dor kinraykunapi
Genesaret qocha, Galilea qocha. p Jue 1:22 Dor s llajtamanta, Guilgal
˜ llajtapi Goyimmanta,
2 Chay Kachi qochaqa sutikun Wanusqa
qocha. 3 Chayri “ura ladomantaj”. q Jos 11:1, 10 24 Tirzamanta ima.
´
4 Chayri “Pisga faldas”. 12:6 r Jos 21:34 Tukuyninpi karqanku 31 reyes.
1 Uj aylloqa uj familiamanta
miraj ashkha familias kanku. s Jos 11:1, 2 12:8 1 Chayri “faldasta”.
´
JOSUE 13:1-14 460
˜
13 Josueqa machituna karqa,
˜
allin viejituna.a
´
CAP. 13
a Jos 23:1
Jos 24:29
jisqon ayllusman,1 Manasespa
khuskan ayllunmanwan
Jehova Diostaj payta nerqa: partipunki”,a nispa.
˜ ´
“Qanqa machituna kanki, ´
b Ex 23:29, 30 8 Rub en aylluwan,
˜
allin viejituna. Chaywanpis Gad aylluwan, Manasespa
c 1Sa 27:8
jallpaqa ashkharaj tiyan khuskan ayllunwanqa jallpasta
d Ge´ 10:19
˜ ´
japikapunaykichejpaj. japikorqankuna Jordan mayoj
2 Chay jallpasqa kanku b e Jue 3:1, 3 inti llojsimuynin ladopi,
´
filisteospa jallpasninku, 1Sa 6:4 mayqentachus Jehova Diospa
´
guesuritaspac jallpasninku ima. f Jos 15:20, 46
kamachin Moises paykunaman
3 Chay jallpasqa kanku qorqa chayta. b 9 Chay jallpasqa
g Jue 14:19 ´
Sihormantapacha,1 chayqa kashan kanku Arnon mayu c kantupi
Egiptoj inti llojsimuynin ladopi,2 h 2Sa 21:19 Aroermantapacha, d chay mayupi
´
norte ladopi3 Ecron jallpaj llajtantin, jinallataj tukuynin
i 1Sa 5:10 ´
kantusninkama, mayqenchus Medeb a pata pampasmanta
´
cananeospa jallpasninku jina j Dt 2:23 Dibonkama, 10 chant a
qhawasqa karqa chaykama, d k Jue 1:31 amorreospa reyninku Sehonpa
´
chanta filisteospa phishqantin tukuynin llajtasnin, pichus
l 1Re 5:18 Hesbonpi kamacherqa chaypata,
kamachejkunasninkoj e
jallpasninku: gazeospata, m Nu´ 34:2, 8 ammonitaspa jallpankuwan
´
asdoditaspata,f asquelonitaspata, g tinkuykama, e 11 chanta Galaad,
n Dt 3:25
guititaspata, h ecronitaspatai ima, guesuritaspa jallpasninku,
sur ladopitaj4 avimkunaj j o Jos 11:8 maacatitaspa f jallpasninku,
´ ´ ´
jallpasninku, 4 chanta p Jue 3:1-3 Hermon orqo, tukuynin Basan g
´
cananeospa tukuy jallpasninku, ´ jallpas ima, Saleca h llajtakama,
´
jinallataj sidoniospak jallpasninku q Ex 23:30 12 chanta Basanmanta rey Ogpa
Mearamantapacha Afeckama, r Nu´ 34:17 kamachisqan tukuynin jallpas.
amorreospa jallpasninkuwan Jos 14:1 Payqa kamacherqa Astarotpi,
´ 
tinkuykama, 5 chanta ˜
Edreipiwan. Ogqa
Pana lado refaimkunamanta
guebalitaspa l jallpasninku,
a Nu´ 33:54 puchojkunamanta ujnin karqa. i
Libanoj inti llojsimuynin
ladopi tukuynin jallpas, b Nu´ 32:33 Moisesqa chay jallpaspi
´ Jos 22:4 tiyakojkunata atipaykuspa
Hermon orqo kuchupi
Baal-Gadmanta c Nu´ 21:13 jallpasninkumanta qharqorqa. j
´ 13 Israelitasqa guesuritastawan
Lebo-Hamatkama,1 m d Dt 3:12
6 jinallataj tukuynin orqos maacatitastawan
Libanomantapacha n e Nu´ 21:23, 24 mana jallpasninkumanta
Misrefot-Maimkama, o f Dt 3:14
qharqorqankuchu. k
´ Guesuritaswan maacatitaswanqa
chanta sidoniospa p tukuynin
g Jos 17:1 kunankama israelitas
jallpasninku. Noqamin chay
llajtayojkunata israelitaspa h 1Cr 5:11 ukhupi tiyakushanku.
˜ ´
naupaqenkumanta wijchusaj. q 14 Moisesqa Lev ı
i Dt 3:11
Qantaj kamachisusqayman jina ayllumanta kajkunallaman
chay jallpasta israelitasman j Nu´ 21:23, 24 mana ima herenciatapis
´
Nu 21:33-35
partipunki.r 7 Chay jallpastaqa qorqachu. l Paykunaj
k Nu´ 33:55 herenciankoqa Israelpa
13:3 1 Chayri “Nilo mayumanta pitikun Jos 23:12, 13 Diosnin Jehovapaj ninapi
chay ujnin mayumantapacha”. l Nu´ 18:20 qolachina1 ofrendas, m
2 Hebreo parlaypeqa nin, “Egiptoj Dt 10:9
chimpanpi”. 3 Chayri “pata ladopi”. Dt 12:12 13:7 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
4 Chayri “ura ladopitaj”. 13:5 1 Chayri m Le 7:33-35 ashkha familias kanku. 13:14 1 Chayri
“Hamatman yaykunakama”. Dt 18:1 “ruphachina”.
´
461 JOSUE 13:15-33
Dios paykunaman nisqanman CAP. 13 Aroerkama. 26 Jallpasninkoqa
jina. a a Nu´ 18:24 kallarqataj Hesbonmanta a
´ ´
15 Moisesqa Rub en Ramat-Mizpekama, chanta
b Nu´ 21:25, 26 ´
ayllumanta sapa familiaman Betonim, chant a
herencia jallpata partiporqa. c Nu´ 32:37, 38 Mahanaimmanta b Debirpa
16 Chay jallpasninkutaj karqa: linderosninkama.1 27 Ura
´ d Nu´ 21:23
Arnon mayu kantupi pampaspitaj jallpasninku karqa
´
Aroermantapacha, chay mayupi e Dt 2:26 Bet-Haram, Bet-Nimra, c Sucot, d
´ ´
llajtantin, Medeb a chaypi Zafon ima. Chay jallpasqa
f Jos 21:8, 37
tukuynin pata pampas, puchorqa Hesbonmanta e rey
´
17 Hesbon, chay pata pampaspi g Nu´ 32:37, 38 Sehonpa jallpasninmanta.
´
tukuynin ranchosninpiwan, b Jallpasninkoqa karqa Jordan
´ ´ h Dt 3:16, 17
chant a Dib on, Bamot-Baal, mayoj tukuynin inti llojsimuynin
´ ´ ´
Bet-Baal-Me on, c 18 Jahaz, d i Nu´ 33:48, 49 lado, Kineret qochaj1 f ura
Quedemot, e Mefaat, f kantunkama. 28 Chaymin karqa
´ j Nu´ 21:25
19 Quiryataim, Sibma, g orqo Gad ayllumanta sapa familiaj
´ ´
patapi Zeret-Sahar, chayqa k Dt 2:30 herencia jallpasninku,
kashan ura pampas qayllapi, llajtasnintin, ranchosnintin ima.
´ ´ l Nu´ 31:7, 8 ´
20 chanta Bet-Peor, Pisga h 29 Chanta Moisesqa herencia
kinraykuna,1 Bet-Jesimot, i m Nu´ 22:7 jallpata partipullarqataj
21 chay pata pampaspi tukuynin n Nu´ 22:5
Manasespa khuskan ayllunmanta
llajtas, jinallataj amorreospa 2Pe 2:15 sapa familiaman. g
reyninku Sehonpa kamachisqan 30 Chay jallpasninkutaj karqa
o Nu´ 32:34, 35
jallpas. Payqa kamacherqa Mahanaimmantapacha, h
´
Hesbonpi. j Moisesqa payta p Jos 12:2 tukuynin Bas an jallpas,
atipaykorqa, k jinallataj Jue 11:13 nisunman Basanmanta rey Ogpa
madianitaspa q 2Sa 11:1 kamachiyninpi kaj tukuynin
kurajkunasninkutapis:  jallpas, jinallataj Basanpi
Evita, Requemta, Zurta, Hurta, ˜
Pana lado Jairpa i toldosniyoj1 ranchosnin,
Rebata ima. l Chay reyesqa chay a Nu´ 21:26 60 llajtaspiwan. 31 Paykunaj
jallpaspi tiyakorqanku, Sehonpa jallpasninkoqa kallarqataj
kamachiyninpitaj karqanku. b Ge´ 32:2 Galaadpa khuskannin, Astarot,
22 Beorpa wawan adivino m
Jos 21:8, 38 ´
˜ Edrei j ima, Basanmanta rey Ogpa
Balaampis n wanuchisqallataj c Nu´ 32:34, 36 kamachiyninpi kaj llajtas.
karqa, israelitas espadawan Chay jallpas karqa Manasespa
˜ d Ge´ 33:17
wanuracherqanku chay wawan Makirpa mirayninpaj, k
´
runaswan khuska. 23 Ruben e Nu´ 21:26 Makirpa mirayninmanta
ayllumanta sapa familiamanqa khuskanpaj, sapa familiapaj.
f Nu´ 34:2, 11
qosqa karqa llajtasniyoj, Dt 3:16, 17 32 Chay jallpasta Moisesqa
ranchosniyoj jallpas. Jn 6:1 herenciankupaj paykunaman
Chay jallpasninkutaj qorqa Moab chin pampaspi
´ g Dt 3:13 ´
chayarqa Jordan mayukama. kashajtinku, Jordan mayu
24 Gad ayllumanta h 1Cr 6:77, 80 chimpapi, Jericoj inti
sapa familiamanpis i Nu´ 32:40, 41 llojsimuynin ladopi. l
´ ´
Moisesqa herencia jallpata Dt 3:14 33 Levı ayllumantajrı
partipullarqataj. 25 Chay Moisesqa mana ima
j Nu´ 21:33
jallpasninkutaj karqa Jazer, o herenciatapis qorqachu, m
Galaadpi kaj tukuynin llajtas, k Nu´ 32:39
ammonitaspa p jallpasninkoj 13:26 1 Lindero: waj lugarespi ninku
´ l Nu´ 32:33 ´
khuskannin, Raba q chimpapi linde. 13:27 1 Chay Kineret qochaqa
m Dt 10:9 sutikun Genesaret qocha, Galilea
´
13:20 1 Chayri “Pisga faldas”. Jos 18:7 qocha. 13:30 1 Chayri “carpasniyoj”.
´
JOSUE 14:1-14 462
´
imaraykuchus paykunaj CAP. 13 Cades-Barneamanta
herenciankoqa Israelpa Diosnin a Nu´ 18:24 kachawarqa jallpata
´
Jehovamin, Dios paykunaman Nu 26:62, 63 qhawamunaypaj a chaypacha,
Dt 18:1
nisqanman jina. a 
noqaqa 40 watasniyoj karqani.

14 Kaymin karqa israelitas


´
Canaan jallpapi
CAP. 14
b Nu´ 34:17
Kutimuspataj maychus kajta
willarqani, mana llullakuspa. b
japikorqanku chay jallpas. Jos 19:51 8 Noqawan rej hermanosneyqa
Chay jallpastaqa parterqanku israelitaspa sonqonkuta
c Nu´ 26:55 ´
sacerdote Eleazar, Nunpa wawan ´
Nu 33:54 iskayrayacherqanku. Noqatajrı
´ ´
Josue, israelita ayllusmanta Pr 16:33 tukuy sonqo Jehova Diosniyta
familiaspi uma kajkuna ima. b Hch 13:19 kasukorqani. c 9 Chaypacha
2 Chay jallpastaqa suerteta1c d Nu´ 34:13 Moisesqa juraspa niwarqa:
choqaspa parterqanku jisqon e Nu´ 32:29
‘Maymanchus rerqanki chay
ayllus2 khuskanniyojman, jallpasqa unay wataspaj
´ f Dt 10:9
Jehova Dios Moisesman Jos 13:14
herenciayki kanqa qanpata,
kamachisqanman jina. d wawasniykipatawan,
g Ge´ 48:5 ´
3 Chay ujnin iskay ayllus Jehova Diosniyta tukuy sonqo
1Cr 5:2
khuskanniyojmantaj, Moisesqa kasukusqaykirayku’, d nispa.
˜ h Ge´ 48:19, 20 ´
herencia jallpasta qopusqana 10 Jehova Diosqa nisqanman
´ ˜
Jordan mayu e chimpapi.1 i Nu´ 35:7 jina e 45 watastana
´
Levitasmantajrı mana ima Jos 21:1, 2 kausachiwan, f maypachachus
herenciatapis qorqachu. f ´
j Nu´ 35:2, 5 chayta Jehova Dios
4 Josejpa mirayninmantaqa Moisesman nerqa chaymanta
k Jos 4:19
iskay ayllus karqanku, g Jos 10:43 kunankama, israelitas chin
Manaseswan Efrainwan. h jallpaspi purishajtinku. g
l Nu´ 32:11, 12 ˜
Levitasmantaj Kunantaj 85 watasniyojna kani.
mana ima jallpapis chayarqachu. m Nu´ 12:7, 8 11 Chaywanpis kallpayojraj
Paykunaqa llajtastawan, n Nu´ 13:26 kani, maypachachus
pasto jallpasllatawan ´
Mois es jallpata qhawajta
o Dt 1:35, 36
japerqanku, i chaypi kachamuwarqa chaypacha jina.

uywasninkuta michikunankupaj. j ˜ Kunanpis atiniraj guerraman
Pana lado
5 Israelitasqa jallpata riyta, waj imasta ruwaytapis
´ a Nu´ 13:2, 6 ˜
partinakorqanku Jehova Dios naupajta jina. 12 Chayrayku
Moisesman kamachisqanman b Nu´ 13:30 qoway ari may orqostachus
´ ´
jina. Nu 14:6, 7
Jehova Dios qonawanta
6 Guilgalpi k kashajtinku, c Nu´ 14:24 nerqa chayta. Qan yachanki
´ ´
Nu 32:11, 12
Juda ayllumanta qharisqa chaynejpeqa Anacpa
Josueman chimparqanku. d Dt 1:36 mirayninmanta h kajkuna
Quenizita Jefunejpa wawan e Jos 21:45 tiyakusqankuta, llajtasninkupis
Calebtaj l Josueman nerqa: jatuchaj kasqanta, perqaswan
“Qan allinta yachanki imatachus f Nu´ 14:29, 30
´ sumaj muyuykusqas. i
Jehova Diosqa kamachin g Nu´ 14:33 Chaywanpis noqaqa yachani
´ ´
Moisesman m Cades-Barneapi n h Nu´ 13:33 Jehova Dios yanapanawanta, j
nisqanta o qanmanta, yanapayninwantaj chay runasta
noqamantawan. i Nu´ 13:22, 28 ´
´ wijchusaj, Jehova Dios
7 Maypachachus Jehova j Nu´ 14:8 nisqanman jina”, k nispa.
Diospa kamachin Moisesqa Ro 8:31
13 Chaymanta Josueqa
k Jos 15:14 Jefunejpa wawan Calebta
14:2 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy. Jue 1:20
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj bendicerqa, herencianpajtaj
l Jos 10:36, 37 qoporqa Hebronta. l
ashkha familias kanku. 14:3 1 Mayu Jos 15:13 ´
chimpapi nispaqa nishan inti llojsimuy Jos 21:11, 12
14 Chayrayku Hebron llajtaqa
ladopi kasqanta. 1Cr 6:55, 56 quenizita Jefunejpa wawan
´
463 JOSUE 14:15–15:12
Calebpata kunan punchaykama, CAP. 14 6 Chay lindeqa wicharerqa
Israelpa Diosnin Jehovata a Nu´ 14:24 Bet-Hoglakama, a chaymanta
tukuy sonqo kasukusqanrayku. a Dt 1:35, 36 rerqa Bet-Arabaj b norte
´ ˜ Jos 14:8
15 Hebron llajtaj naupaj ladonman, chaymantataj
´ ´
sutenqa karqa Quiryat-Arba. b b Ge´ 23:2 wicharerqa Bohan nisqa
(Arbaqa Anacpa mirayninmanta c Le 26:6
rumikama. Bohanqa c Rubenpa
kajkuna ukhupi aswan rejsisqa Jos 11:23 wawan karqa. 7 Chaymantataj
runa karqa). Chaymanta  wicharerqa Acor d ura pampaspi
˜ ´
qhepamanqa manana chay CAP. 15 Debirman, chanta rerqa Guilgal e
jallpaspi maqanakuykuna d Nu´ 26:55 ladoman, norte ladoman.
karqachu. c Chayqa kashan Adumim wichay
´ e Ge´ 36:19

15 Juda ayllumanta1
familiasman chayarqa2 d f Nu´ 34:2, 3
chimpapi, chay wichaytaj kashan
mayoj ura ladonpi. Chant a
´
chay jallpasqa karqa Edomwane g Jue 1:36 lindeqa rillarqapuni En-Semes f
´
tinkuykama, chanta Zin nisqa yakuskama, En-Roguelkama g
h Nu´ 34:4 ´
chin jallpa, Neguebpa ura ima. 8 Chaymanta rerqa Hinon
kantunkama. 2 Chay sur i Nu´ 34:2, 5 wayqoman,1 h jebuseospa i
ladoman1 lindenkoqa2 qallarerqa llajtankoj kinrayninpa2
j 1Re 8:65
Kachi qocha3f kantumantapacha, ura ladonman, chay
´
sur ladoman qhawarisqa kashan k Nu´ 34:12 llajtankoqa karqa Jerusalen. j
chay ura kantumantapacha.  Chaymanta lindeqa wicharerqa
3 Chay lindeqa rillarqapuni ˜
Pana lado orqo puntakama, chay orqoqa
Acrabim g wichaypa sur ´
a Jos 18:19, 20 kashan Hinon wayqoj inti
ladonkama, Zin nisqa chin ´
´ yaykuynin ladopi, Refaım ura
b Jos 18:21, 22
jallpakama. Chanta pampaspa kantunpi, norte
´
Cades-Barneaj h sur ladonmanta c Jos 18:17, 20 ladopi. 9 Chay orqomantapacha
wicharispa Hezronman chayarqa, ´
lindeqa rillarqapuni Neftoah k
Addarkama wicharispataj
d Jos 7:26 ´
´ yaku juturikama, chanta rerqa
Carca ladoman muyuykorqa. e Jos 5:8, 9 ´
Efron orqopi llajtaskama.
4 Chaymanta rillarqapuni f Jos 18:17, 20 Chaymantataj rerqa Baalakama,
Azmonkama, i chaymantataj nisunman Quiryat-Jearimkama. l
´
rerqa Egipto mayunta,1 j chanta g 1Re 1:9
10 Baalamantataj lindeqa
Jatun marpi2 tukukorqa. Chaymin h Jos 18:16, 20 kutirimorqa inti yaykuy
karqa sur ladoman lindeqa. ´
2Re 23:10 ladoman, Se ır orqoman,
5 Inti llojsimuy ladopi lindeqa Jer 7:31
chaymanta rillarqapuni Jearim
´
karqa Kachi qocha,3 Jordan i Jue 1:21 orqoj norte lado kinrayninta,
mayu tukukun chaykama. ´
j Jos 18:28
chayqa kashan Kesalon.
Norte ladopi1 lindej Jue 19:10 Chaymantataj uraykorqa
esquinantaj qallarerqa chay Bet-Semesman, m rillarqapunitaj
qocha kantumantapacha, k Jos 18:15, 20
´ Timnakama. n 11 Chaymanta
maypichus Jordan mayu k l Jos 9:16, 17 lindeqa rerqa Ecronpa o norte
tukukun chaymantapacha. 2Sa 6:2 ´
1Cr 13:6
lado kinrayninkama, chanta
Sikeronkama, chaymantataj
15:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta m Jos 21:8, 16
´
miraj ashkha familias kanku.
Baala orqokama, chaymantaqa
2 Chayri “sorteaspa qorqanku”. 15:2 n Jos 19:43, 48 rerqa Jabneelkama,
1 Chayri “ura ladoman”. 2 Linde: Jue 14:1, 2 tukukorqataj mar qochapi.
waj lugarespi ninku lindero. 15:2, 5
2Cr 28:18
12 Inti yaykuy ladoman
3 Chay Kachi qochaqa sutikun o 1Sa 5:10 lindeqa karqa Jatun mar2 kantu. p
˜
Wanusqa qocha. 15:4 1 Chayri “Egipto 1Sa 7:14
wayqonta”. 15:4, 12 2 Chay Jatun 2Re 1:2 15:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Hinonpa
´ wawanpa wayqonman”. 2 Chayri
marqa sutikun mar Mediterraneo. 15:5 p Nu´ 34:2, 6
1 Chayri “Pata ladopi”. Dt 11:24 “faldasninpa”.
´
JOSUE 15:13-46 464
´
Chaykuna karqanku Judamanta CAP. 15 20 Kay jallpas karqa Juda
miraj familiaspa lindesninku, a Nu´ 13:30 ayllumanta miraj familiaspa
jallpasninkoj muyuynintinpi. Dt 1:36 herencianku.
´
13 Josueqa Jehova Dios b Ge´ 23:2 21 Sur ladopi Edomwan
´ ´
kamachisqanman jina, Jefunejpa Ge 35:27 tinkuy a chaynejpi Juda aylluman
Jos 20:7 chayaj llajtasqa kaykuna
wawan Calebman a Judaj Jos 21:11, 12 ´
miraynin ukhupi jallpata qorqa. karqanku: Cabzeel, Eder, Jagur,
´ ´ ´ ´
Payman qorqa Quiryat-Arb a c Nu´ 13:33 22 Quina, Dimona, Adada,
´
llajtata, nisunman Hebronta. b Jos 11:21 23 Quedes, Hazor, Itnan,
´
(Arbaqa Anacpa tatan karqa). d Nu´ 13:22 24 Zif, Telem, Bealot,
´
14 Calebqa chay llajtamanta Jue 1:10, 20 25 Hazor-Hadat a,
´
qharqorqa Anacpa kinsantin Queriyot-Hezron, ujnin sutenqa
e Jos 10:38, 39
wawasninta, c Sesaita, Ahimanta, karqa Hazor, 26 Amam, Sema,
´ ´
Talmaita d ima, paykunaqa f 1Cr 4:13 Molada, b 27 Hazar-Gada,
´ ´
karqanku Anacpa miraynin. Hesmon, Bet-Pelet, c
15 Chaymantataj Calebqa g Jue 3:9-11 28 Hazar-Sual, Beer-Seba, ´
d
´ ´
wicharerqa Debir e Biziotıas, 29 Baala, Iyim, Ezem,
h 1Cr 2:49 ´
llajtayojkunawan maqanakoj. 30 Eltolad, Kesil, Horma, e
˜ ´ ´
(Debirqa naupajta sutikorqa i Jue 1:14, 15 31 Ziclag, f Madmana, Sansana,
´  ´
Quiryat-Sefer). 16 Chaypacha 32 Lebaot, Silhim, Ain, Rimon g
´ ˜
Calebqa nerqa: “Picha Pana lado ima. Tukuyninpi karqanku
´ a Nu´ 34:2, 3 29 llajtas, ranchosnintin.
Quiryat-S efer llajtawan Dt 2:5
maqanakonqa, atipaykonqataj 33 Sefelapi h llajtastaj
´ ´
chay runamanqa, waway Acsata b Jos 19:1, 2 karqanku: Estaol, Zora, i Asna,
´ ´
warmin kananpaj qosaj”, nispa. 34 Zanoah, En-Ganim, Tapuah,
17 Chay llajtataqa atipaykorqa
c Ne 11:25, 26 Enam, 35 Jarmut, Adulam, j
´ ´
Quenazpa f wawan Otniel. g d Ge´ 21:31 Soc o, Azec a, k 36 Saaraim, l
´
Payqa karqa Calebpa Jos 19:1-3 Aditaim, Guedera, Guederotaim
hermanonpa wawan. ima.1 Chaykuna karqanku
e Nu´ 14:44, 45
Calebtaj warmi wawan Acsata h Jos 19:1, 4 14 llajtas, ranchosnintin.
´
Otnielman qorqa warmin Jue 1:17 37 Chant a kallarqataj
´ ´
kananpaj. 18 Otniel payta f Jos 19:1, 5
Zenan, Hadasa, Migdal-Gad,
´ ´
wasinman pusakapushajtin, 1Sa 27:5, 6 38 Dilean, Mizpe, Jocteel,
´ ´
Acsaqa Otnielta nerqa tatan 1Cr 12:1 39 Lakıs, m Bozcat, Eglon,
´ ´
Calebmanta jallpata 40 Cabon, Lahmam, Kitlıs,
˜ ´ g Jos 19:1, 7 ´
manakunanta. Chanta Acsaqa 41 Guederot, Bet-Dagon,
Ne 11:25, 29 ´ ´
burronmanta uraykorqa.1 Naama, Maqueda n ima.
´ h Jue 1:9 Chaykuna karqanku 16 llajtas,
Calebtaj taporqa: “¿Imata
´ ranchosnintin.
munanki waway?”, i nispa. i Jos 19:40, 41 ´ ´
19 Paytaj nerqa:
˜ ´
Jue 16:31 ´ 42 Chant ´
a kallarqataj Libna, o
´ ´
“Ujta manarikusqayki tatay. Eter, As an, p 43 Ift a, Asna,
˜ ˜ ´ ´
Napis qowankina sur ladopi1
j 1Sa 22:1
Nezib, 44 Queila, Aczib, Maresa
jallpata. Kunanqa qollawaytaj k 1Sa 17:1 ima. Chaykuna karqanku jisqon
ari Gulot-Maimtawan”,2 nispa. llajtas, ranchosnintin.
´ ´
Calebtaj payman qorqa
l 1Sa 17:52 45 Chanta kallarqataj Ecron,
Pata Gulotta, Ura Gulottawan. m 2Re 18:14 muyuyninpi kaj ranchosnintin,
juchuy llajtasnintin.
´ ´
15:18 1 Icha nillanmantaj “Chant a n Jos 10:28 46 Ecronmanta inti yaykuy
Acsaqa burronpi lloqasqa kashaspa ladomantaj karqa Asdod qayllapi
o Jos 10:29
makinta tajllarqa”. 15:19 1 Chayri 2Re 8:22
“Neguebpi”. 2 Gulot-Maim suteqa ´ ´
15:36 1 Icha nillanmantaj “Guedera
niyta munan yaku toqos, yaku fuentes. p Jos 19:1, 7 oveja corralesninwan ima”.
´
465 JOSUE 15:47–16:8
kaj tukuynin juchuy llajtas, CAP. 15 jebuseosta a mana wijchuyta
ranchosnintin. a 1Sa 5:1 aterqankuchu. b Chayrayku
´
47 Chanta kallarqataj Asdod, a b Ge´ 10:19
jebuseosqa kunankama
muyuyninpi kaj ranchosnintin, Jerusalenpi tiyakushanku,
c Nu´ 34:2, 5 ´
juchuy llajtasnintin. Kallarqataj Juda aylluwan khuska.
Gaza, b muyuyninpi kaj
ranchosnintin, juchuy
llajtasnintin, Egipto mayukama,
d Jos 21:8, 14

e 1Cr 6:57
16 Josejpa mirayninman
sorteopi c chayarqa1
´ chay jallpaspa d lindenqa2 karqa
chant a Jatun markama,1 f Jos 11:16 Jericopi Jordanmantapacha,
mar kantusnintin. c g 2Sa 15:12 Jericoj inti llojsimuyninpi
48 Orqos chaypitaj kay llajtas ´
´ yakuskama, chant a rerqa
h Jos 14:15
karqanku: Samir, Jatir, d Soco, Jericomanta Betel orqosman
´ ´
49 Dana, Quiryat-Sana, ujnin i 1Sa 23:25 wicharej chin jallpanta. e
sutenqa karqa Debir, 50 Anab, 1Sa 25:2, 3
2 Luz llajta qayllapi
´ ´
Estemo, e Anim, 51 Gos en, f j 1Sa 23:14 Betelmanta llojsispataj,
´ ´
Holon, Guilo g ima. Chaykuna arkitaspa lindenku Atarotwan
k Ge´ 38:12
karqanku 11 llajtas, tinkorqa. 3 Chaymantataj
ranchosnintin. l Jos 9:16, 17 uraykorqa inti yaykuy
´
52 Chanta kallarqataj Arab, Jos 18:11, 14
ladoman, jafletitaspa lindenku
´ ´ 1Sa 7:1
Duma, Es an, 53 Janim, ladoman, Ura Bet-Horonwan f
´ ´ ´ ´
Bet-Tapuah, Afeca, 54 Humta, m Jos 18:21, 22
tinkuykama, chant a
´
Quiryat-Arb a, ujnin sutenqa n 1Sa 23:29 Guezerkama, g tukukorqataj
´ h
karqa Hebron, Zior ima. mar qochapi.
o 1Cr 11:4
Chaykuna karqanku jisqon  4 Ajinata Josejpa
llajtas, ranchosnintin. ˜ ´
´ ´ Pana lado mirayninmanta h Manas es
55 Chanta kallarqataj Maon, i ´
´ a Ge´ 10:15, 16 aylluwan1 Efraın aylluwanqa
Carmelo, Zif, j Juta, 56 Jezreel, jallpasta herenciankupaj
´ ´ b Nu´ 33:55
Jocdeam, Zanoah, 57 Cay ın, japikorqanku. i 5 Efrainpa
´ ´ Jue 1:8, 21
Guibea, Timna k ima. Chaykuna Jue 19:11 mirayninmanta familiaspa
karqanku chunka llajtas, 2Sa 5:6 jallpasninkoj lindesninkoqa
ranchosnintin. 
´ kaykuna karqa: Inti llojsimuy
58 Chanta kallarqataj Halhul, CAP. 16 ladopi lindenkoqa karqa
Bet-Zur, Guedor, 59 Maarat, c Nu´ 26:55 Atarot-Addar, j Pata
´ ´
Nu 33:54
Bet-Anot, Eltec on ima. Pr 16:33 Bet-Horonkama. k 6 Chaymanta
Chaykuna karqanku sojta rillarqapuni mar qochakama.
llajtas, ranchosnintin. d Ge´ 49:22 ´
Dt 33:13 Chant a norte ladopi1
60 Chantaqa kallarqataj Micmetatmanta l qallarispa,
Quiryat-Baal, ujnin sutenqa e Jos 18:11, 13
lindeqa muyuykamorqa
karqa Quiryat-Jearim, l f Jos 18:11, 13 inti llojsimuy ladonta,
´ ´
Raba ima. Chaykuna karqanku 1Cr 7:24 Taanat-Silokama, chant a
iskay llajtas, ranchosnintin. g 1Cr 7:20, 28 Janoahkama. 7 Janoahmantataj
61 Chin jallpaspeqa kay uraykorqa Atarotman,
´ h Ge´ 48:5
llajtas karqanku: Bet-Araba, m Naaraman, chaymantataj
´ ´ ´ ´
Mid ın, Secac a, 62 Nibs an, i Dt 33:13-15 chayarqa Jericoman, m chanta
´ ´
Kachi Llajta, En-Gued ı n ima. Jos 17:17, 18
rerqa Jordan mayuman.
Chaykuna karqanku sojta llajtas, j Jos 18:11, 13 8 Tapuahmantataj n llojserqa
ranchosnintin.
k 2Cr 8:1, 5
63 Judaj mirayninmanta 16:1 1 Chayri “mirayninman chayarqa”.
kajkunaqa Jerusalenpi o tiyakoj l Jos 17:7 2 Linde: waj lugarespi ninku lindero.
16:4 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
m Jos 6:20, 26
15:47 1 Chay Jatun marqa sutikun ashkha familias kanku. 16:6 1 Chayri
´
mar Mediterraneo. n Jos 17:8 “pata ladopi”.
´
JOSUE 16:9–17:9 466
inti yaykuy ladoman, CAP. 16 warmi wawasnillan tiyaporqa,
´ ´
Cana mayukama,1 chaymantaqa a Nu´ 34:2, 6 sutisninkoqa karqa Mahl a,
´ ´ ´ ´
mar qochapi tukukorqa. a Noa, Hogla, Milca, Tirza ima.
´
Chaymin karqa Efra ın b Jos 17:9 4 Paykunaqa rerqanku
ayllumanta familiaspa herencia sacerdote Eleazarman, a
jallpasninku. 9 Chantapis c Jue 1:29 Nunpa wawan Josueman,
Efrainpa mirayninpataqa kurajkunamanwan. Chaypitaj
´
tiyapullarqataj llajtas, ranchos d Nu´ 33:52, 55 nerqanku: “Jehova Diosqa
ima, Manasespa b herencia Moisesman kamacherqa
jallpasnin ukhupi. e Jos 17:13 hermanosniyku ukhupi herencia
10 Chaywanpis Efrainpa  jallpata qonawaykuta”, b nispa.
mirayninmanta kajkunaqa mana CAP. 17 Chayrayku paykunaqa tatankoj
wijchorqankuchu Guezerpi f Nu´ 26:55 hermanosnin ukhupi herencia
´
Nu 33:54 ´
tiyakoj cananeosta. c Chayrayku Pr 16:33
jallpata japerqanku, Jehova
paykunaqa kunankama Dios kamachisqanman jina. c
´ ´
Efraın ayllu ukhullapipuni g Dt 21:17 5 Manases aylloqa Galaadta,
´
tiyakushanku, d esclavos jina Basantawan japerqa Jordan
sinchita trabajaspa. e ´
h Ge´ 41:51 mayu chimpapi.1 Chant a

17
´
Chaymanta suerteqa1 f Ge 46:20
´
japillarqataj waj chunka
chayarqa Josejpa kuraj Ge 48:17, 18 jallpastawan. d 6 Chay
´ jallpastawan japerqa,
wawan g Manases h aylluman.2 ´
i Ge´ 50:23 imaraykuchus Manas es
Manasespa kuraj wawanqa ´
Nu 26:29
Makir karqa, Makirtaj i 1Cr 7:14 ayllumanta warmi wawaspis
Galaadpa tatan karqa. Makirqa qhari wawaswan khuska
sumajta maqanakoj runa karqa, j Dt 3:13 herencia jallpata
˜ ˜ Jos 13:31 japillarqankutaj.
chayrayku napis japerqana
Galaadtawan Basantawan. j Galaad jallpataj Manasespa
2 Chay suerteqa chayarqa k Jue 6:11 khuskan ayllunpaj karqa.
Manasespa khuskan 7 Manasespa
ayllunmanta familiasman: l Nu´ 26:29-32 jallpasninpa lindesnenqa1
´
Abı-Ezerpa k wawasninman, karqa Asermantapacha Sichem e
Helecpa wawasninman, m Nu´ 26:33 chimpapi Micmetatkama. f

Asrielpa wawasninman, ˜ Chaymantataj sur ladoman2
Pana lado
Sichempa1 wawasninman, rerqa, En-Tapuahpi tiyakojkunaj
a Nu´ 27:1, 2 ´
Heferpa wawasninman, Semidaj ´
Nu 34:17
jallpasninkukama. 8 Tapuah g
wawasninman ima. Chaykuna Jos 14:1 jallpasqa Manasespata karqa,
´
karqanku Josejpa wawan Tapuah llajtataj Efrainpa
Manasespa mirayninmanta b Nu´ 27:7, 11 mirayninpata karqa. Chay
qharis, sapa familiamanta uma llajtaqa Manasespa lindenwan
´
kajkuna. l 3 Zelofehadqa m c Nu´ 36:6, 12 tinkuypi kasharqa. 9 Chanta
´
Heferpa wawan karqa, Hefertaj lindeqa Cana mayuman1
Galaadpa wawan karqa, d Jos 13:29 uraykorqa, chay mayoj sur
Galaadtaj Makirpa wawan karqa, ladonman. Efrainpataqa
Makirtaj Manasespa wawan e Jos 20:7 llajtasnin tiyaporqa Manasespa
karqa. Zelofehadpataqa mana Jos 24:1 jallpasnin ukhupi. h Chaymanta
1Cr 6:66, 67
qhari wawasnin tiyaporqachu,
17:5 1 Mayu chimpapi nispaqa
´
16:8 1 Chayri “Cana wayqokama”. 17:1 f Jos 16:5, 6 nishan inti llojsimuy ladopi kasqanta.
1 Glosariopi suerte nisqata leeriy. 17:7 1 Linde: waj lugarespi ninku
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj g Jos 16:8 lindero. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
˜ ´
ashkha familias kanku. 17:2 1 Chayri “pana ladoman”. 17:9 1 Chayri “Cana
“Siquempa”. Yanapa A2 nisqata leeriy. h Jos 16:9 wayqoman”.
´
467 JOSUE 17:10–18:3
Manasespa lindenqa chay CAP. 17 jallpankupiwan uj cheqata
mayoj norte ladonta1 rerqa, a Jos 16:8 llimphuchakamuychej”, nispa.
tukukorqataj mar qochapi. a b Nu´ 34:2, 6
16 Josejpa mirayninmanta
10 Efrainpa jallpasnenqa sur kajkunataj nerqanku:
ladopi karqa. Manasespa c 2Re 9:27 “Chay orqosqa ancha
jallpasnintaj norte ladopi d Jos 12:7, 23 juchuy noqaykupajqa.
karqa. Manasespa lindenqa Chantapis ura pampaspi
e 1Sa 28:7
mar qocha karqa. b tiyakoj cananeospataqa tiyapun
Jallpasnintaj norte ladoman f Jos 12:7, 21 ruedasninpi fierro josesniyoj
Aserpa jallpasninwan tinkorqa, g Jue 1:27
maqanakuna carretasninku,1a
inti llojsimuy ladomantaj ´
Bet-Seanpi, b muyuyninpi kaj
Isacarpa jallpasninwan. h Ex 23:33
´ ranchospi tiyakoj cananeospata,
Nu 33:55
11 Manasesqa llajtasta Dt 20:16, 17 jinallataj Jezreel c ura pampaspi
japillarqataj Isacarpa jallpasnin Jos 23:12, 13 tiyakoj cananeospatapis”,
ukhupi, jinallataj Aserpa Jue 1:28 nispa. 17 Josuetaj Josejpa
´
jallpasnin ukhupipis. Chay i Jos 16:10 mirayninmanta Efraın aylluman,
´
llajtaspi tiyakojkunapis, chay Jue 1:30 Manases ayllumanwan nerqa:
2Cr 8:8
llajtaspa muyuyninpi kaj “Qankunaqa ashkha kankichej,
ranchospis Manasespata karqa. j Nu´ 33:54 atiyniyojtaj. Chayrayku jallpaqa
Chay llajtasqa karqanku k Ge´ 48:19 mana uj cheqallachu
´
Bet-Se an, Ibleam, c Dor, d
´
´
Nu 26:34, 37 tocasonqachej. d 18 Sacharara
En-Dor, e Taanac, f Meguido ima. orqospis qankunajta kanqa. e
l Jos 24:33
Pata jallpasmantaqa kinsa Chay sachastaqa
´
paypata karqa. m Ex 33:2 urmachillankichej. Chaymin
12 Manasespa n Ge´ 15:18-20 kanqa jallpaykichejpa lindenqa.
mirayninmanta kajkunaqa mana  Cananeostaqa wijchunkichej,
chay llajtaspi tiyakojkunata ˜ may atiyniyojpis kachunku,
Pana lado
wijchuyta aterqankuchu, a Dt 20:1 ruedasninpi fierro josesniyoj
imaraykuchus cananeosqa mana Jue 1:19 maqanakuna carretasniyojpis1
chay jallpasmanta llojsiyta b Jos 17:11 kachunku”, f nispa.

18
munarqankuchu. g Jallpasta
13 Israelitasqa aswan c Jos 19:17, 18
japikapusqankumantana g
˜
˜ Jue 6:33
atiyniyojna kaspa, tukuy tukuy israelitas Silopi h
chay cananeosta d Jos 17:14
tantakorqanku, chaypitaj
wijchunankumantaqa, h e Nu´ 33:53 Dioswan tinkukuna toldota
esclavosta jina sinchita Jos 20:7
sayaricherqanku. i
Jue 4:5
trabajachiyta qallarerqanku. i 2 Chaywanpis israelitasmanta
14 Josejpa mirayninmanta f Dt 20:1 qanchis ayllusqa1 manaraj
kajkunaqa Josueman Dt 31:6
Jos 13:6 herencia jallpasninkuta
qayllaykuspa nerqanku: Pr 21:31 partinakusqankuchu.
“¿Imajtintaj sorteopi  3 Chayrayku Josueqa
uj cheqallapi jallpata qowaykuri? j CAP. 18 israelitasman nerqa:
´ ´ ˜
Noqaykoqa Jehova Dios g Nu´ 14:8 “¿Imata suyashankichej naupa
bendeciwasqaykurayku ashkha Dt 7:22
tatasniykichejpa Diosnin
kayku”, k nispa. 15 Josuetaj Dt 33:29 ´
Jehova qosunkichej chay
kuticherqa: “Sichus ashkha h Jos 19:51
´ Jos 22:9
kankichej, Efraın orqostaj l ancha
Jue 21:19
17:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, “tiyapun
juchuy qankunapaj chayqa, maqanakuna fierro carretasninku”.
monteman rispa perizitaspa m i 1Sa 1:3 17:18 1 Hebreo parlaypeqa nin,
1Sa 4:3
jallpankupi, refaimkunaj n “maqanakuna fierro carretasniyojpis”.
Sl 78:60
Jer 7:12 18:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
17:9 1 Chayri “pata ladonta”. Hch 7:44, 45 ashkha familias kanku.
´
JOSUE 18:4-15 468
jallpasta mana usqhayta CAP. 18 nispa. 9 Chay qharisqa chay
japikapunaykichejpajri? a a Nu´ 33:53, 55 jallpasta qhawamuspa mapasta
4 Sapa ayllumanta kinsa ruwamorqanku, jallpata
qharista pusamuwaychej chay b Nu´ 34:13 qanchisman taqaspa, mashkha
jallpasta qhawajta kachanaypaj. Jos 19:51 llajtaschus chaypi kasqanman
Paykunaqa mapasta jina. Tukuy chaytaqa uj libropi
ruwamonqanku1 herencia c Jos 15:1 anotarqanku. Chaymantataj
jallpasninkuta Josueman kutimorqanku,
partinakunankupaj. ´
´ Silo campamentoman.1
d Jos 16:1, 4
Chant a chay qharisqa 10 Josuetaj Silopi paykunapaj
noqaman kutimuwanqanku. ´
suerteta choqarqa Jehova
5 Jallpataqa qanchisman e Nu´ 26:55
˜
´
Diospa naupaqenpi. a Chaypi
taqamonqanku. b Sur ladopi1 Nu 33:54
Josueqa israelitasman jallpata
Jos 14:2
Judaj jallpantaqa pachallanta Pr 16:33 partiporqa, qanchis ayllusman. b
saqeponqanku, c norte ladopi2 ˜
Hch 13:19 11 Naupajta suerteqa
Josejpa mirayninmanta kajkunaj ´
chayarqa Benjamın ayllumanta
jallpankutapis pachallanta f Nu´ 18:20 familiasman. Paykunamanqa
saqeponqanku. d 6 Chay waj Jos 13:33 tocarqa Judaj mirayninpatawan c
jallpasta qanchisman taqaspa Josej mirayninpatawan d
mapasta ruwamuychej, chaytataj g Dt 10:9 jallpanku chaupipi. 12 Norte
noqaman apamuwankichej. Dt 18:1 ladoman Benjaminpa lindenqa1
Noqataj kaypi suerteta1 ´
´ qallarerqa Jordan mayumanta.
choqapusqaykichej e Jehova Chaymantataj wicharerqa
˜ h Dt 3:12, 13
Diosninchejpa naupaqenpi.
´ Jericoj e norte lado
7 Levitastajrı qankuna ukhupi ´
i Jos 19:51 kinrayninman,2 chant a
mana ima jallpatapis
Jue 21:19 wicharerqa inti yaykuy ladopi
japinkuchu, f paykunaj 
´ orqoman, chaymantataj rerqa
herenciankoqa Jehova Diospa ˜
Pana lado Bet-Aven f chin jallpakama.
sacerdotesnin kay. g Gad
´ a Pr 16:33 13 Chaymanta lindeqa rerqa
aylluwan, Ruben aylluwan,
Manasespa khuskan Luzman, Luzpa sur lado
˜ b Nu´ 33:54 kinrayninman, nisunman
ayllunwanqa, h napis herencia
˜ ´ Hch 13:19 Betelpa g kinrayninman.
jallpata japikunkuna Jordan
mayoj inti llojsimuynin ladopi. Chaymantataj Atarot-Addarman h
Chay jallpastaqa qorqa c Jos 15:1 uraykorqa, Ura Bet-Horonpa i sur
´ ladonpi kashan chay orqonta.
Jehova Diospa kamachin
´
Moises”, nispa. 14 Chaymantaqa inti yaykuy
´ d Jos 16:1 ˜
8 Chanta chay qharisqa ladoman lindenataj qallarerqa
rinankupaj wakichikorqanku. sur ladoman muyuykuspa,
Josuetaj kachashaspa paykunata
e Jos 2:1 Bet-Horonpa sur ladonpi kashan
Jos 16:1
kamacherqa: “Rispa chay chay orqomantapacha.
jallpasta qhawamuychej, Tukukorqataj Quiryat-Baalpi,
mapastataj ruwamuychej.
f Jos 7:2 nisunman Quiryat-Jearimpi, j
´
Chaymantaqa noqaman chay llajtaqa karqa Juda ayllojta.
kutimuwankichej. g Ge´ 28:18, 19 Chaymin karqa inti yaykuy
Noqataj kay Silopi suerteta ladoman lindeqa.
choqapusqaykichej h Jos 16:5
15 Sur ladoman lindeqa
´ ˜ qallarerqa Quiryat-Jearim
Jehova Diospa naupaqenpi”, i
kantupi. Chaymantataj rerqa
18:4 1 Chayri “Paykunaqa rikusqankuta i Jos 10:11
Jos 21:20, 22
qhelqamonqanku”. 18:5 1 Chayri “Ura 18:9 1 Campamentoqa ashkha toldo
ladopi”. 2 Chayri “pata ladopi”. 18:6 wasis. 18:12 1 Linde: waj lugarespi
1 Glosariopi suerte nisqata leeriy. j Jos 15:9 ninku lindero. 2 Chayri “faldanman”.
´
469 JOSUE 18:16–19:11
´ ´ ´ ´
inti yaykuy ladoman, Neftoah CAP. 18 28 Zel a, a Ha-Elef, Jebus ı,
´
yaku juturiskama.a a Jos 15:9, 12 ujnin sutenqa Jerusalen b karqa,
´
16 Chaymantaqa uraykorqa b Jos 15:8, 12 Guibe a, c Quiryat ima.
´
Hinon wayqo1 b qhawarisqa Jer 7:31 Chaykuna karqanku 14 llajtas,
kashan chay orqo kuchuman, Jer 19:2 ranchosnintin.
´ Mt 5:22
chayqa kashan Refaım c ura Chaymin karqa
c Dt 2:11
pampaspa norte ladonpi. Benjaminmanta miraj familiaspa
´ d Jos 15:63
Chaymantaqa uraykorqa Hinon herencia jallpasninku.

19
wayqoman, jebuseospad llajtankoj e Jos 15:7, 12 Iskay kaj suerteqa1 d
kinrayninpa ura ladonman. 1Re 1:9
Simeonman chayarqa,
Chaymantataj uraykorqa f Jos 15:7, 12 ´
Sime on ayllumanta2 e
En-Roguelman. e 17 Chantaqa g Dt 19:14 familiasman. Paykunaman
norte ladoman rerqa, chayarqataj h Jos 15:6, 12 chayaj jallpasqa Judaj
En-Semeskama, Guelilotkama ima, jallpasninpi karqa. f
i Jos 15:6, 12
chayqa kashan Adumim f wichay 2 Herenciankoqa karqa
´ j Nu´ 34:12 ´
chimpapi. Chanta uraykorqa Beer-Seba, g Sebawan, Molad a, h
´ ´ ´
Bohan nisqa rumikama.g k Jos 15:6, 12 3 Hazar-Sual, i Bal a, Ezem, j
Bohanqa Rubenpa wawan karqa. h ´
´ l Ge´ 12:8 4 Eltolad, k Betul, Horma,
18 Chaymantaqa rerqa Araba 1Re 12:28, 29
5 Ziclag, l Bet-Marcabot,
chimpapi lomaspa kinrayninpa ´
m Jos 21:8, 17 Hazar-Susa, 6 Bet-Lebaot, m
norte ladonta. Chaymantataj ´
´ n Jos 9:16, 17 Saruhen ima. Chaykuna
uraykorqa Arabaman. 19 Chanta 1Re 3:4 karqanku 13 llajtas,
rillarqapuni Bet-Hoglaj i norte lado  ´
ranchosnintin. 7 Chant´ a
kinrayninta, tukukorqataj ˜
Pana lado ´
kallarqataj Ain, Rimon, Eter,
Kachi qocha1j kantupi, norte a 2Sa 21:14 ´
´ Asan n ima. Karqanku tawa
ladonpi, Jordan mayoj sur b Jos 15:8, 12 llajtas, ranchosnintin.
ladonpi, maypichus chay mayu ´
1Cr 11:4
2Cr 3:1
8 Chanta kallarqataj chay
tukukun chaypi. Chaymin karqa llajtaspa muyuyninpi kaj
sur ladoman lindeqa. c 1Sa 10:26

ranchos, Baalat-Beerkama,
20 Inti llojsimuy ladoman lindeqa sur ladopi1 Ramakama.
´ CAP. 19 ´
Jordan mayu karqa. Chaymin Chaymin karqa Sime on
karqa Benjaminmanta miraj d Jos 18:6
ayllumanta familiaspa herencia
familiaspa lindesninku, herencia e Ge´ 46:10 jallpasninkoqa. 9 Simeonpa
jallpasninkoj muyuynintinpi. f Ge´ 49:5, 7 mirayninmanta kajkunaj
´
21 Benjamın ayllumanta g Ge´ 21:31 herenciankoqa Judaj
familiaspa llajtasninkoqa ´
´
Ge 26:32, 33 jallpasninpi karqa,
kaykuna karqa: Jeric o, Jos 15:21, 28
´ ´ imaraykuchus Judaj jallpanqa
Bet-Hogla, Emec-Queziz, h Jos 15:21, 26 jatun karqa. Chayrayku
´
22 Bet-Araba, k Zemaraim, 1Cr 4:28-31
Simeonpa mirayninmanta
´ ´
Betel, l 23 Avim, Para, Ofra, i Jos 15:21, 28 kajkunaqa Judaj jallpasninpi
´ ´
24 Kefar-Amonı, Ofnı, Gueba m j Jos 15:20, 29 herenciata japerqanku. o
ima. Chaykuna karqanku k Jos 15:21, 30 10 Kinsa kaj suertetaj p
12 llajtas, ranchosnintin. chayarqa Zabulonmanta q miraj
´ l Jos 15:21, 31
25 Chanta kallarqataj: 1Sa 27:6 familiasman. Lindenkoqa1 karqa
´ ´
Gabaon, n Rama, Beerot,
´ ´ ´ m Jos 15:21, 32 Saridkama. 11 Chaymanta
26 Mizp e, Kefira, Moz a, lindeqa wicharerqa inti yaykuy
´ ´ n Jos 15:20, 42
27 Requem, Irpeel, Tarala, 1Cr 4:24, 32
1Cr 6:59, 64 19:1 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
18:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, o Jue 1:3
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
“Hinonpa wawanpa wayqon”. 18:19 ashkha familias kanku. 19:8 1 Chayri
˜
1 Chay Kachi qochaqa sutikun Wanusqa p Jos 18:6 “ura ladopi”. 19:10 1 Linde:
qocha. q Ge´ 49:13 waj lugarespi ninku lindero.
´
JOSUE 19:12-34 470
ladoman, Marealman, CAP. 19 ladomantaj karqa Carmelo, a
´
chant a rerqa Dabesetman, a Jos 21:27, 28 Sihor-Libnat ima.
chaymantataj rerqa Jocneam 27 Chaymantataj lindeqa
chimpa mayuman.1 b 2Re 14:25 kutirimorqa inti llojsimuy
12 Saridmantataj lindeqa ladoman, Bet-Dagonman,
rerqa inti llojsimuy ladoman, c Jos 12:7, 20 chantaqa rerqa Zabulonpa
Kislot-Taborwan tinkuykama, jallpasninwan tinkuykama,
´ ´
chaymantataj llojserqa d Jue 12:8 chanta Ifta-El wayqoj norte
´
Daberatman, a chanta wicharerqa ladonman, Bet-Emecman,
Jafiaman. 13 Chaymantaqa e Nu´ 26:27 Neielman ima. Chaymantaqa
rillarqapuni inti llojsimuy llojserqa Cabulpa lloqe
´
ladoman, Gat-Heferman, b f Nu´ 33:54 ladonman. 28 Chanta rerqa
Et-Cazinman ima, chaymanta Ebronman, Rehobman,
llojserqa Rimonman, g Ge´ 49:14 Hamonman, Canaman,
chayarqataj Neakama. Jatun Llajta Sidonkama. b
14 Norte ladopitaj1 lindeqa h Jos 17:16 29 Chaymanta lindeqa
Jue 6:33
Hanatonman muyuykamorqa, 1Re 21:1
kutirimorqa Ramaman,
´ chayarqataj sumaj
tukukorqataj Ifta-El wayqopi.
15 Jallpankupeqa karqa Catat, i 1Sa 28:4 perqasniyoj Tiro llajtaman. c
´ c Chantaqa kutirerqa
Nahalal, Simron, 1Re 1:3
´ ´ 2Re 4:8 Hosaman, tukukorqataj mar
Idala, Belen d ima. Tukuyninpi
karqanku 12 llajtas, qochapi, Aczib cheqapi,
ranchosnintin. 16 Chaymin j Jos 21:8, 29
30 Umapi, Afecpi, d Rehobpi e
karqa Zabulonmanta miraj ima. Tukuyninpi karqanku
k Jue 4:6
familiaspa e herenciankoqa, 22 llajtas, ranchosnintin.
llajtasnintin, ranchosnintin. 31 Chaymin karqa Aser
l Nu´ 26:25
17 Tawa kaj suerteqa f ayllumanta familiaspa f
chayarqa Isacarman, g herencianku, llajtasnintin,
m Nu´ 26:55
Isacarmanta miraj Jos 18:6
ranchosnintin.
familiasman. 18 Lindenkoqa 32 Sojta kaj suerteqa g
karqa Jezreel, h Kesulot, Sunem, i n Ge´ 49:20 chayarqa Neftalijpa
19 Hafaraim, Shion, ´ Anaharat, mirayninman, Neftalimanta
´
20 Rabit, Quision, Ebez, o Jos 21:8, 31 miraj familiasman.
´ ´ 33 Lindesninkoqa karqa
21 Remet, En-Ganim, j En-Hada, 
´ ˜
Bet-Pazez ima. 22 Chant a Pana lado Helefmantapacha, Zaananimpi
kallarqataj Tabor, k Sahazuma, a 1Re 18:19 jatun sachamantapacha. h
Bet-Semes ima, tukukorqataj Chaymantaqa rerqa
´ ´
Jordan mayupi. Tukuyninpi b Ge´ 10:15 Adam ı-Nequebninta,
karqanku 16 llajtas, Jue 1:31 Jabneelninta, chayarqataj
´
ranchosnintin. 23 Chaymin Lacumman, chant a
´
c 2Sa 5:11 tukukorqa Jordan mayupi.
karqa Isacar ayllumanta 1Re 5:1
familiaspa l herencianku, 34 Chaymanta lindeqa
llajtasnintin, ranchosnintin. d Jue 1:31
kutirimorqa inti yaykuy
24 Phishqa kaj suerteqa m ladoman, Aznot-Taborman,
chayarqa Aser n ayllumanta e Jos 21:8, 31
chaymantataj rerqa Hucockama.
familiasman. 25 Lindenkoqa Sur ladoman lindeqa
´ karqa Zabulonpa
karqa: Helcat, o Halı, Beten, f Nu´ 26:47
´ jallpasninwan tinkuykama,
Acsaf, 26 Alamelec, Amad,
Misal ima. Inti yaykuy g Nu´ 26:55 inti yaykuy ladomantaj karqa
Jos 18:6 Aserpa jallpasninwan
19:11 1 Chayri “wayqoman”. 19:14 tinkuykama, inti llojsimuy
´
1 Chayri “Pata ladopitaj”. h Jue 4:11 ladomantaj karqa Jordan
´
471 JOSUE 19:35–20:6
´ ˜
mayupi Judaj1 jallpankama. CAP. 19 orqospi, Josue manakusqanman
35 Perqawan muyuykusqa a Jos 21:32 jina. Paytaj chay llajtata
llajtasninkutaj karqa Zidim, watejmanta sayarichispa
´ b Jos 11:10
Zer, Hammat, a Racat, Kineret, Jue 4:2 chaypi tiyakaporqa.
´ ´
36 Adama, Rama, Hazor, b 1Sa 12:9 51 Chay herencia jallpastaqa
´
37 Quedes, c Edrei, En-Hazor, c Jos 20:7 parterqanku sacerdote Eleazar,
´ ´
38 Yiron, Migdal-El, Horem, Nunpa wawan Josue, israelita
d Jue 1:33
Bet-Anat, Bet-Semes d ima. familiasmanta uma kajkuna a ima.
Tukuyninpi karqanku 19 llajtas, e Nu´ 26:50 Chaytaqa parterqanku Silopi b
´
ranchosnintin. 39 Chaymin suerteta choqaspa, Jehova
´ f Jos 18:6 ˜
karqa Neftal ı ayllumanta Diospa naupaqenpi, Dioswan
familiaspa e herencianku, g Ge´ 49:17 tinkukuna toldo c punkupi.
llajtasnintin, ranchosnintin. h Jos 15:20, 33 Ajinata jallpasta partiyta
40 Qanchis kaj suertetaj f Jue 13:2 tukorqanku.
´ ´
chayarqa Dan g ayllumanta
familiasman. 41 Lindenkoqa
´
i Jue 1:35

j Jos 10:12
20 Chanta Jehova Diosqa
Josueman nerqa:
karqa Zora, h Estaol, Ir-Semes,
´ ´ ´ Jos 21:8, 24 2 “Israelitasman niy:
42 Saalab ın, i Ayalon, j Itl a, ‘Pakakuna llajtasta d ajllaychej,
´ ´ ´
43 Elon, Timna, k Ecron, l k Jue 14:1
imaynatachus Moisesnejta
´ ´
44 Elteque, Guibeton, m Baalat, l Jos 15:20, 45 nerqaykichej ajinata. 3 Sichus
´
45 Jehud, Bene-Berac, pipis mana munashaspalla chayri
´ ´ m Jos 21:8, 23
Gat-Rimon, n 46 Me-Jarcon, mana cuentata qokuspalla1
´ n Jos 21:8, 24 ˜
Racon ima. Lindeqa Jopej o runata wanuchinman chayqa,
chimpanta rerqa. 47 Dan o Jon 1:3 chayman pakakoj ayqekonqa
˜
aylloj jallpanqa ancha juchuy Hch 9:36 wanojpa vengakojninmanta. e
˜
karqa. p Chaynejta paykunaqa p Nu´ 26:54 4 Pichus runata wanuchejqa
´ ´
L esem q llajtawan maqanakoj Nu 33:54 chay llajtasmanta f
wicharerqanku, atipaykuspataj q Jue 18:7 mayqellanmanpis ayqekuspa,
espadawan tukuyninkuta llajta punkupi g kurajkunaman
˜ r Jue 18:29
wanuracherqanku. Ajinata chay willakonqa imatachus
llajtata japikapuspa s Jos 24:29, 30 ruwasqanta. Paykunataj chay
chaypi tiyakaporqanku,  llajtaman yaykuchenqanku,
˜
chay llajtamantaj waj sutita Pana lado rikuchenqankutaj
˜
churarqanku, naupa tatanku a Nu´ 34:17 maynejpichus paykuna ukhupi
˜
Danpa sutinta. r 48 Chaymin Jos 14:1 tiyakunanta. 5 Sichus wanojpa
karqa Dan ayllumanta familiaspa b Jue 21:19 vengakojnin chay llajtakama
herenciankoqa, llajtasnintin, Jer 7:12 qhatiykunman chayqa, chay
ranchosnintin. c Jos 18:1, 8 llajtamanta kurajkunaqa mana
49 Ajinata herencia jallpasta  chay pakakoj runata payman
partinakuyta tukorqanku. CAP. 20 jaywaykonqankuchu. Payqa
´ mana cuentata qokuspalla1
Chaymanta israelitasqa Nunpa d Ex 21:12, 13 ˜
´
wawan Josuemanpis jallpata Nu 35:14, 15 runa masinta wanucherqa,
Dt 4:41
qopullarqankutaj paykuna nitaj chejnikusqanraykuchu. h
´ e G´ e´ 9:6 6 Chay pakakoj runaqa
ukhupi. 50 Jehova Dios
Ex 21:23 israelitasmanta juezkuna
kamachisqanman jina ´
´ Nu 35:26, 27
juzganankukama chay llajtapi
Josuemanqa Timnat-Serah s ´
´ f Dt 19:3 kanan tiyan. i Chanta payqa chay
llajtata qoporqanku, Efraın
g Pr 31:23 llajtallapipuni tiyakunan tiyan,
´
19:34 1 Jud a nispaqa mana pichus chaypacha kuraj kaj
´ h Nu´ 35:22-24
Juda ayllumantachu parlashanman, sacerdote kashanqa
´ Dt 19:4-6
manachayqa Juda ayllumanta uj runaj
familianmanta. i Nu´ 35:12, 24 20:3, 5 1 Chayri “mana yachaspalla”.
´
JOSUE 20:7–21:10 472
˜
chay wanupunankama. a CAP. 20 llajtasta qonawaykuta chaypi
˜
Chay sacerdote wanupojtinraj a Nu´ 35:25 tiyakunaykupaj, muyuyninpi
wasinman kutiponqa, pasto jallpastawan,
b Nu´ 35:28
maymantachus ayqekamorqa chaypi uywasniykuta
chay llajtanman’, b nispa”. c Jos 21:32 michikunaykupaj”, a nispa.
´ 3 Chayrayku israelitasqa
7 Chanta israelitasqa kay d Ge´ 33:18 ´
llajtasta Diospaj taqarqanku Jos 21:20, 21 Jehova Dios kamachisqanman
pakakuna llajtas kanankupaj: jina, herencia llajtasninkumanta
e Jos 14:15
Galileapi Quedes c llajtata, Jos 21:13 wakinta levitasman qorqanku, b
´ muyuyninpi pasto jallpastawan. c
chayqa kashan Neftalı orqospi.
´
Efra ın orqospitaj Sichem1 d f Jos 21:8, 36
4 Suerteta1 choqajtinku
´ 1Cr 6:77, 78 ˜
llajtata ajllarqanku, Juda naupajtaqa tocarqa cohatita d
´ g Jos 21:8, 38
orqospitaj Quiryat-Arba e llajtata familiasman. Sacerdote Aaronpa
1Cr 6:77, 80
ajllarqanku, nisunman Hebronta. mirayninmanta levitasmanqa,
´ ´
8 Jordan cheqapi Jerico llajtaj h Jos 21:27 13 llajtasta sorteaspa qorqanku.2
1Cr 6:71
inti llojsimuynin ladopeqa Chay llajtastaqa qorqanku
´ ´ ´
ajllarqanku chin jallpapi Bezer f i Dt 4:41-43 Juda ayllu ukhupi, e Simeon
´ ´
llajtata, chayqa kashan Ruben ayllu ukhupi, f Benjamın ayllu
j Nu´ 35:11, 15
aylloj1 jallpanpi, pata pampapi. ukhupiwan. g
´
Chant a ajllallarqankutaj k Nu´ 35:12, 24 5 Chay waj cohatitasmantaj
Dt 21:5 ´
Galaadpi Ramot g llajtata, chayqa chunka llajtas tocarqa,1 Efraın

kashan Gad aylloj jallpanpi. aylloj h familiasnin ukhupi,
´ CAP. 21
Ajllallarqankutaj Basanpi Golan h Dan ayllu ukhupi, Manasespa
l Nu´ 34:17
llajtata, chayqa kashan khuskan ayllun ukhupiwan. i
´
Manases aylloj i jallpanpi. m Jos 18:1 6 Guersonitasmantaj j tocarqa
9 Chaykuna karqanku  13 llajtas Isacar aylloj familiasnin
˜
pakakunapaj ajllasqa llajtas Pana lado ukhupi, Aser ayllu ukhupi,
´
tukuy israelitaspaj, paykuna a Le 25:33, 34
´
Neftalı ayllu ukhupi, Basanpi kaj
ukhupi tiyakoj forasterospajpis. Nu 35:2-4
Jos 14:4
Manasespa khuskan ayllun
Chaymanqa pakakoj ayqeyta ukhupipis. k
aterqanku mana munashaspalla b Nu´ 35:8 7 Meraritasqa l
˜
runata wanuchejkuna. j c Ge´ 49:5, 7 familiasninkuman jina
˜ ´
Ajinamanta ama wanojpa 12 llajtasta japerqanku, Ruben
˜ d Ge´ 46:11
vengakojnin wanuchinanpaj, ´ ayllu ukhupi, Gad ayllu ukhupi,
manaraj juezkuna
Nu 3:27-31 ´
Zabulon ayllu ukhupipis. m
juzgashajtinku. k e 1Cr 6:54, 55 8 Ajinata israelitasqa

21 Chay qhepata levita


familiaspi uma
f Jos 19:1

g 1Cr 6:60, 64
levitasman chay llajtasta
sorteaspa qorqanku pasto
´
kajkunaqa chimparqanku jallpasnintawan, Jehova Dios
sacerdote Eleazarman, l Nunpa h 1Cr 6:66 Moisesman kamachisqanman
wawan Josueman, israelita jina. n
i 1Cr 6:61, 70 ´ ´
ayllusmanta1 familiaspi uma 9 Juda ayllu ukhupi, Simeon
´
kajkunamanwan. 2 Ajinata j Ex 6:17
´
ayllu ukhupipis qosqanku
Nu 3:21, 22
paykunaqa chimparqanku llajtasqa kaykuna karqa, chay
´
Silopi, m Canaan jallpapi. k Nu´ 32:33 llajtastaqa sutinkumanta
´
Chaypi nerqanku: “Jehova 1Cr 6:62 oqharikun. o 10 Chay llajtastaqa
Diosqa Moisesnejta kamacherqa ´
l Ex 6:19 qorqanku levitasmanta cohatita
20:7 1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2 m 1Cr 6:63 21:4 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
nisqata leeriy. 20:8; 21:1 1 Uj aylloqa 2 Chayri “13 llajtas tocarqa”. 21:5
n Nu´ 35:2, 5
uj familiamanta miraj ashkha familias 1 Chayri “chunka llajtasta sorteaspa
kanku. o 1Cr 6:64, 65 qorqanku”.
´
473 JOSUE 21:11-29
familiasman, Aaronpa CAP. 21 Sichemta1 a pasto
mirayninmanta kajkunaman, a Ge´ 23:2 jallpasnintawan, chay llajtaqa
´ ˜
imaraykuchus paykunaman Ge 35:27 karqa runata wanuchejkuna
˜ Jos 15:13, 14 ´
naupajta suerte chayarqa. pakakunankupaj. b Chant a
´ Jos 20:7
11 Juda orqospeqa qorqanku Jue 1:10 qollarqankutaj Guezerta c pasto
´
Quiryat-Arba a llajtata nisunman jallpasnintawan,
b 2Sa 2:1
Hebronta, b muyuyninpi kaj pasto 2Sa 15:10
22 Quibzaimta pasto
jallpastawan. (Arbaqa Anacpa 1Cr 6:54-56 jallpasnintawan, Bet-Horonta d
tatan karqa). 12 Chay llajtaj pasto jallpasnintawan.
c Jue 1:20
muyuyninpi kaj ranchosta, Chay tawa llajtasta qorqanku.
jallpastapis Jefunejpa wawan d Jos 15:20, 54 23 Dan aylloj jallpasnin
Calebman qoporqanku ukhupitaj qorqanku: Eltequeta
paypata kananpaj. c e Nu´ 35:6, 15
pasto jallpasnintawan,
13 Sacerdote f Jos 15:20, 42 Guibetonta pasto
Aaronpa mirayninmanqa jallpasnintawan, 24 Ayalonta e
qorqanku Hebronta d pasto g Jos 15:20, 48 pasto jallpasnintawan,
jallpasnintawan, chay llajtaqa Gat-Rimonta pasto
˜ h Jos 15:20, 50
karqa runata wanuchejkuna jallpasnintawan. Chay tawa
´
pakakunankupaj. e Chant a i Jos 15:20, 51 llajtasta qorqanku.
qollarqankutaj Libnata f
j Jos 15:20, 49
25 Manasespa khuskan
pasto jallpasnintawan, 1Cr 6:57, 58 ayllunpa jallpasnin ukhupitaj
14 Jatirta g pasto kay llajtasta qorqanku:
jallpasnintawan, Estemoata h k Jos 19:1, 7 Taanacta f pasto jallpasnintawan,
pasto jallpasnintawan, Gat-Rimonta pasto
l Jos 15:20, 55
15 Holonta i pasto jallpasnintawan. Chay iskay
jallpasnintawan, Debirta j m Jos 9:3 llajtasta qorqanku.
pasto jallpasnintawan, Jos 18:21, 25
26 Chay wakin cohatita
16 Ainta k pasto jallpasnintawan, n 1Cr 6:57, 60 familias japisqanku llajtasqa
Jutata l pasto jallpasnintawan, tukuyninpi karqanku chunka
Bet-Semesta pasto o Jer 1:1
llajtas, pasto jallpasnintin.
jallpasnintawan. Chay jisqon 27 Levita familiasmanta
p Le 25:33, 34
llajtasta qorqanku chay iskay ´
Nu 35:4 guersonitasqa, g Manasespa
ayllus ukhupi.  khuskan ayllunpa jallpasninpi
´
17 Benjamın aylloj ˜
Pana lado iskay llajtasta japerqanku:
jallpasnin ukhupitaj a Jos 20:7 Basanpi Golanta h pasto
qorqanku: Gabaonta m pasto 1Re 12:1
jallpasnintawan, chay llajtaqa
jallpasnintawan, Guebata pasto ˜
b Nu´ 35:11, 15 karqa runata wanuchejkuna
jallpasnintawan, n 18 Anatotta o pakakunankupaj,
pasto jallpasnintawan, c Jos 16:10 ´
chanta Beesterata pasto
Almonta pasto jallpasnintawan jallpasnintawan.
d Jos 16:1, 3
ima. Chay tawa llajtasta Jos 18:11, 13 28 Isacar ayllu i ukhupitaj
qorqanku. kay llajtasta japerqanku:
19 Aaronpa miraynin e Jos 10:12
Quisionta pasto jallpasnintawan,
Jue 1:35
sacerdotesman qorqanku 2Cr 28:18 Daberatta j pasto
chay llajtasqa tukuyninpi jallpasnintawan, 29 Jarmutta
karqanku 13 llajtas, pasto f Jos 17:11
pasto jallpasnintawan,
jallpasnintin. p g Jos 21:6 En-Ganimta pasto
20 Levitasmanta ujnin jallpasnintawan. Chay tawa
cohatita familiasmantaj, h 1Cr 6:71
llajtasta japerqanku.
sorteaspa llajtasta qorqanku
´ i 1Cr 6:72, 73
Efra ın ayllu ukhupi.
´ 21:21 1 Chayri “Siquemta”. Yanapa A2
21 Efraın orqospeqa qorqanku j Jos 19:12, 16 nisqata leeriy.
´
JOSUE 21:30–22:2 474
30 Aser ayllu a ukhupitaj CAP. 21 40 Levita familiasmanta
kay llajtasta japerqanku: a 1Cr 6:74, 75 puchorqankuraj chay
Misalta pasto jallpasnintawan, meraritasqa, familiasninkuman
b Jos 19:25, 31
Abdonta pasto jallpasnintawan, jina tukuyninpi japerqanku
31 Helcatta b pasto c Jos 19:28, 31 12 llajtasta.
jallpasnintawan, Rehobta c Jue 1:31 41 Israelitaspa jallpasninku
pasto jallpasnintawan. ukhupi levitaspa japisqanku
d Jos 20:7
Chay tawa llajtasta japerqanku. llajtasqa tukuyninpi karqanku
´
32 Neftalı ayllu ukhupitaj e Nu´ 35:14, 15 48 llajtas, pasto jallpasnintin. a
kinsa llajtasta japerqanku,
f Jos 21:7
42 Sapa llajtaj muyuyninpi
Quedesta d pasto pasto jallpas karqa.
jallpasnintawan. Chay llajtaqa g 1Cr 6:77 Tukuy chay llajtasqa pasto
kashan Galileapi, chantapis jallpasniyoj karqanku.
h Jos 19:10, 11 ´
chay llajtaqa karqa runata
˜ 43 Ajinata Jehova Diosqa
wanuchejkuna pakakunankupaj. e i Jue 1:30 israelitasman tukuy chay
´ ˜
Chant a japillarqankutaj jallpasta qoporqa, naupa
Hamot-Dorta pasto j Dt 4:41-43
Jos 20:8 tatasninkuman juraspa qonanta
jallpasnintawan, Cartanta nisqanman jina. b Paykunataj
pasto jallpasnintawan. k 1Cr 6:78, 79 chay jallpasta japikapuspa
33 Guersonitasqa chaypi tiyakaporqanku. c
l 1Cr 6:80, 81 ´
familiasninkuman jina 44 Chantapis Jehova Diosqa
tukuyninpi japerqanku m Jos 20:8, 9 chay jallpaspi allin kausayta
13 llajtasta, pasto 1Re 22:3 ˜
paykunaman qorqa,1 naupa
jallpasnintawan. n Ge´ 32:2 tatasninkuman juraspa
34 Levitasmantaqa merarita f 2Sa 2:8 nisqanman jina. d Mana mayqen
familias puchorqankuraj. enemigonkupis paykunaman
´ o Nu´ 21:26
Paykunaqa Zabulon ayllu g ´
Nu 32:37 sayaykuyta aterqachu, e
ukhupi kay llajtasta ´
imaraykuchus Jehova Diosqa
japerqanku: Jocneamta h p Nu´ 32:1
´ 
tukuy enemigosninkuta
pasto jallpasnintawan, Carta ˜ makisninkuman jaywaykorqa. f
Pana lado ´
llajtata pasto jallpasnintawan, 45 Jehova Dios israelitasman
35 Dimnata pasto a Nu´ 35:5, 7
sumaj imasta qonanta
jallpasnintawan, Nahalalta i b Ge´ 13:14, 15 nisqanmantaqa, ni ujpis
pasto jallpasnintawan. Chay ´
Ge 15:18
´ qhepakorqachu mana
tawa llajtasta japerqanku. Ge 26:3
´ juntakuspaqa, tukuy ima
´ Ge 28:4
36 Ruben ayllu ukhupitaj nisqanpuni juntakorqa. g
´ ´
22
japerqanku: Bezerta j pasto c Ex 23:30
Chanta Josueqa
jallpasnintawan, Jahazta ´ wajyachimorqa
d Ex 33:14
pasto jallpasnintawan, k Dt 12:10 rubenitasta, gaditasta,
37 Quedemotta pasto Jos 1:13
Manasespa khuskan
jallpasnintawan, Mefaatta pasto Jos 11:23
aylluntawan.1
Jos 22:4
jallpasnintawan. Chay tawa 2 Paykunamantaj nerqa:
llajtasta japerqanku. e Dt 28:7 ˜
“Qankunaqa ruwankichejna
38 Gad ayllu l ukhupitaj ´
imastachus Jehova Diospa
f Dt 7:24 ´
japerqanku Galaadpi pakakuna Dt 31:3 kamachin Mois es
llajta Ramotta pasto kamachisorqachej chayta. h
jallpasnintawan, m g Jos 23:14
Imastachus noqa
1Re 8:56
Mahanaimta n pasto Heb 6:18
jallpasnintawan, 39 Hesbonta o  21:44 1 Hebreo parlaypeqa nin,
pasto jallpasnintawan, CAP. 22 “samaricherqa”. 22:1 1 Uj aylloqa
Jazerta p pasto jallpasnintawan. h Nu´ 32:20-22 uj familiamanta miraj ashkha familias
Chay tawa llajtasta japerqanku. Dt 3:18 kanku.
´
475 JOSUE 22:3-13
kamacherqaykichej chaytapis CAP. 22 ukhupi. Josueqa paykunata1
kasuwankichej. a a Jos 1:16 toldosninkuman kachapushaspa
3 Kunankamaqa tukuy kay bendicerqa, 8 nerqataj:
tiempopi mana b Jos 11:18 “Toldosniykichejman
hermanosniykichejta kutipuychej ashkha imasniyoj.
saqerparinkichejchu. b c Nu´ 32:25-27 Apakuychej ashkha uywasta,
´
Jehova Diosniykichejpa qolqe metalta, orota, cobreta,
kamachisqanta sumajta d Jos 21:44 fierrota, may chhika ropatawan. a
juntankichej. c 4 Kunanqa Enemigosniykichejmanta
´ e Nu´ 32:33 chay qhechusqaykichejtaqa,
Jehova Diosniykichej
˜ hermanosniykichejmanpis
nisqanta juntan na, d
f Dt 6:6 wakinta jaywarinkichej”, b nispa.
hermanosniykichejman allin Dt 12:32
kausayta qospa.1 Chayrayku 2Re 21:8 9 Ajinata rubenitas, gaditas,
kunanqa toldosniykichejman2 Manasespa khuskan ayllun ima
kutipullaychej, ima jallpatachus g Dt 6:5 chay ujnin israelitasmanta
´ Dt 11:1
Jordan mayu chimpapi3 taqakuspa Silomanta
´ Mt 22:37 ´
Jehova Diospa kamachin riporqanku, Cana an
´
Moises japikapunaykichejpaj h Dt 10:12
jallpamanta, kutiporqankutaj
qosorqachej chayman. e Galaad jallpankuman. c
5 Chaywanpis juntaychejpuni i Dt 13:4 Chay jallpataqa japerqanku
´ ´
Jehova Diospa kamachin 1Jn 5:3 Jehova Dios Moisesman
´
Moises qosorqachej chay kamachisqanman jina, chaypi
kamachiykunata, f jinallataj j Dt 4:4 tiyakunankupaj. d 10 Chay
´ Dt 10:20
Leytapis. Chaypajqa Jehova rubenitas, gaditas, Manasespa
Jos 23:8 ´
Diosniykichejta munakuychej, g khuskan ayllun ima, Jordan
˜ mayu chaynejman chayaytawan,
nanninpi puriychej, h k Dt 6:13 ´
kamachiykunasninta Jos 24:15 Canaan jallpallapiraj kashaspa
Lu 4:8 uj jatun altarta ruwarqanku,
kasukuychej, i ama paymanta
karunchakuychejchu, j chay mayu kantupi. 11 Ujnin
l Dt 4:29
sirviychejtaj k tukuy Dt 11:13
israelitastaj uyarerqanku nejta: e
sonqoykichejwan, tukuy Mr 12:30, 33 “Rubenitaswan, gaditaswan,
kausayniykichejwan1l ima”, Manasespa khuskan
nispa. m Jos 13:29, 30 ayllunwanqa, uj altarta
´
6 Chaymanta Josueqa ruwasqanku Canaan jallpa
´
paykunata bendeciytawan n Jos 17:5 kantupi, Jordan mayu
 chaynejpi, israelitaspa
kachaporqa, paykunataj ˜
toldosninkuman riporqanku. Pana lado jallpankupi”, nispa. 12 Chayta
7 Manasespa khuskan a Dt 28:8 yachaytawan israelitasqa
´ tukuyninku tantaykukorqanku
ayllunmanqa Moises herencia
b Nu´ 31:27 Silopi, f paykunawan maqanakoj
jallpasta qosqa Basanpi. m
Chay ujnin khuskan ayllumantaj rinankupaj.
´ c Nu´ 32:1 13 Manaraj imapis
Josue jallpasta qorqa
´ kashajtintaj, israelitasqa
Jordan mayoj n inti yaykuynin d Nu´ 32:33
ladopi, hermanosninku sacerdote Eleazarpa wawan
Finehasta g kacharqanku Galaad
e Dt 13:12-15
22:4 1 Hebreo parlaypeqa nin, jallpaman, maypichus rubenitas,
“hermanosniykichejta samarichispa”. gaditas, Manasespa khuskan
f Jos 18:1
2 Chayri “carpasniykichejman”. 3 Mayu Jos 19:51 ´
chimpapi nispaqa nishan inti llojsimuy 22:7 1 Paykunata nispaqa icha
ladopi kasqanta. 22:5 1 Chayri “tukuy ´ parlashanman rubenitasmanta,
g Ex 6:25
almaykichejwan”. Glosariopi alma ´
Nu 25:11 gaditasmanta, Manasespa khuskan
nisqata leeriy. Jue 20:28 ayllunmantawan.
´
JOSUE 22:14-25 476
ayllun ima kasharqanku CAP. 22 wawan Achanmanta.1a Payqa
chayman. 14 Paywantaj a Nu´ 1:16 imachus phirisqa kanan karqa
rerqanku chunka kamachejkuna, Dt 1:13 chayta suwakuspa juchallikorqa.
israelita aylluspa sutinpi. Chayrayku Diosqa tukuy
˜
Chay kamachejkunaqa israelitaspaj phinakorqa. b
familiaspi umas karqanku, b Jos 22:11, 12
Chay juchanraykutaj mana
˜
waranqa waranqa israelitas payllachu wanorqa’, c nispa”.
ukhupi. a 15 Galaad jallpaman ´
21 Chant a rubenitaswan,
chayaspataj rubenitasman, gaditaswan, Manasespa khuskan
gaditasman, Manasespa khuskan c Dt 12:13, 14 ayllunwanqa, Israelmanta
ayllunmanwan nerqanku: kamachejkunaman
16 “Kayta nichimusunkichej kuticherqanku: d 22 “Tukuy
´
Jehova Diospa nacionnin: dioskunamanta aswan patapi
d Nu´ 25:3, 9 ´
‘¿Ima nispataj chay jinata Dt 4:3 kaj Jehova Dios yachan.
Israelpa Diosninpa contranta Tukuy dioskunamanta aswan
juchallikunkichejri? b ´
patapi kaj Jehova Dios e
¿Imaraykutaj uj altarta yachan imaraykuchus chayta
´
ruwakuspa Jehova Diosta e Jos 7:1 ruwasqaykuta, Israelpis chayta
1Cr 21:14
saqerparinkichejri, yachanallantaj tiyan. Sichus
´ ´
Jehova Diospa contrantataj Jehova Diospa contranta
oqharikunkichejri? c oqharikuyku, juchallikuykutaj
17 ¿Manachu Peor nisqa f Nu´ 34:2 chayqa, ama kay punchay
cheqapi juchallikusqanchejqa
˜
Jos 1:11 librawaykuchu. 23 Sichus kay
anchana? Chaymantaqa ´
altarta ruwakuyku Jehova
kunankama manarajpuni Diosmanta karunchakunaykupaj
llimphuchakuyta atinchejchu, chayri chaypi qolachina1
´ g Jos 18:1
Jehova Diospa nacionninmanta ofrendasta, chaki mikhuy
˜
ashkhas wanuchej onqoywan ofrendasta, khuska mikhurikuy
˜
wanojtinkupis. d 18 ¿Kunanqa ofrendasta jaywanaykupaj
˜ ´ ´
qankunanatajchu Jehova Diosta h Dt 12:13, 14 chayqa, Jehova Dios cuentata
saqerpariyta munashankichej?  ˜
manawachuyku. f 24 Noqaykoqa
Sichus kunan qankuna ajinata ˜
´ Pana lado kay altarta ruwarqayku
Jehova Diospa contranta a Jos 7:1 wawasniykichej qhepaman
oqharikunkichej chayqa, qaya ama wawasniykuta ninankupaj:
payqa tukuy israelitaspaj ‘¿Ima ruwanaykichej tiyan
˜
phi nakonqa. e 19 Sichus qankuna Israelpa Diosnin
qankuna yuyankichej kay b Jos 7:11, 15 ´
Jehovawanri? 25 Jehova
japikusqaykichej jallpa ´
Diosqa Jordan mayumanta
chichipaj qhawasqa kasqanta jaqayman churasunkichej
´
chayqa, Jehova Diospa c Jos 7:5 qankunata, rubenitasta,
jallpanman jampuychej, f Jos 7:24, 25 gaditasta ima. Qankunaqa mana
´
maypichus Jehova Diospa ima ruwanaykichej kanchu
yupaychana toldon kashan ´
Jehova Dioswanqa’, nispa.
chayman. g Noqayku ukhupi Ajinamanta wawasniykichejqa
tiyakuychej. Chaywanpis ama d Jos 22:13, 14 ˜
´ manana saqenkumanchu
Jehova Diospa contranta ´
wawasniyku Jehova Diosta
oqharikuychejchu, amataj yupaychanankuta.1
noqaykutapis juchayojta
´ e Dt 10:17
rikhurichiwaykuchu, Jehova 22:20 1 Chayri “Acanmanta”.
Diosninchejpa altarnin kashajtin Yanapa A2 nisqata leeriy. 22:23
waj altarta ruwakuspaqa. h 1 Chayri “ruphachina”. 22:25 1 Hebreo
20 Yuyarikuychej Zerahjpa f Dt 12:11, 13 parlaypeqa nin, “manchachikunankuta”.
´
477 JOSUE 22:26–23:1
26 ”Chayrayku ninakorqayku: CAP. 22 kajkunata, Gadpa
‘Uj altarta ruwakunachej, a Ge´ 31:48 mirayninmanta kajkunata,
mana qolachina ofrendaspajchu, Jos 24:27 Manasespa mirayninmanta
nitaj waj ofrendaspajchu. kajkunatawan uyarispa,
27 Manachayqa uj testigo jina repararqanku allin kasqanta. a
kananpaj qankunapaj, 31 Sacerdote Eleazarpa
noqaykupaj, a jinallataj wawan Finehastaj, Rubenpa
mirayninchejpajpis. mirayninmanta kajkunata,
Ajinamanta noqayku Gadpa mirayninmanta
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenman kajkunata, Manasespa
jamunaykupaj qolachina mirayninmanta kajkunatawan
ofrendasniykuwan, khuska nerqa: “Kunanqa yachayku
´
mikhurikuy ofrendasniykuwan, b Dt 12:5, 6 Jehova Diosqa noqanchejwan
waj ofrendasniykuwan ima. b kashasqanta. Qankunaqa mana
´
Chantapis wawasniykichej ima juchatapis Jehova Diospa
ama wawasniykuta ninankupaj: contranpi ruwarqankichejchu.
´
“Qankunaqa mana ima Kunan Jehova Diosqa
ruwanaykichej kanchu mana castigawasunchu”, nispa.
´ ´
Jehova Dioswanqa”, nispa’. 32 Chant a sacerdote
28 Chayrayku ninakorqayku: Eleazarpa wawan Finehaswan
‘Sichus chayta niwasunchej kamachejkunawanqa,
chayri qhepaman rubenitaswan gaditaswan
mirayninchejman chayta kasharqanku chay Galaad
nenqanku chayqa, noqanchejqa c Dt 6:14
jallpamanta kutiporqanku
nisunchej: “Qhawariychej, ´
˜ Canaan jallpaman. Chayaspataj
naupa tatasniykoqa kay chaypi tiyakoj israelitasman
´
altarta ruwasqanku Jehova willarqanku. 33 Israelitastaj
Diospa altarninman chayta uyarispa allin kasqanta
rijchakojta, mana qolachina repararqanku, Diostataj
ofrendaspajchu, nitaj waj yupaycharqanku. Chaymanta
ofrendaspajchu, manachayqa ˜
qhepamantaj manana
uj testigo jina kananpaj yuyarqankuchu maqanakupi
qankunapaj, noqaykupajwan”, chinkachimuyta rubenitasta,
nispa’. 29 Noqaykoqa manapuni gaditastapis.
´ d Dt 12:14
jaykajpis Jehova Diospa  34 Rubenitaswan
contranta oqharikuykumanchu, ˜
Pana lado gaditaswanqa chay ruwasqanku
´
nitaj Jehova Diosmanta a Jos 22:13, 14 altarman sutita churarqanku,1
karunchakuykumanchu c waj  imajtinchus nerqanku:
altarta ruwaspa qolachina CAP. 23 “Kay altarqa uj testigo jina
ofrendaspaj, chaki mikhuy ´
b Ex 33:14 kanqa noqanchej ukhupi,
ofrendaspaj chayri waj Le 26:6 ´
Jehova Diosqa cheqa Dios2
ofrendaspajpis. Chaypajqa Jos 21:44
˜ ´ kasqanmanta”, nispa.
´
23
kanna Jehova Diosninchejpa Jehova Dios israelitasta
altarnin, yupaychana toldonpa ˜
˜ unay watastana
naupaqenpi”, d nispa. tukuy enemigosninkumanta
´
30 Chanta sacerdote samarichisqanmanta, b
Finehaswan Israelmanta ˜
Josueqa machitu na,
kamachejkunawanqa, ˜
allin viejituna kashaspa, c
pikunachus waranqa waranqa
israelitas ukhupi kamachejkuna 22:34 1 Chay altartaqa Testigo
karqanku chaykunawanqa, nispasina suticharqanku. 2 Glosariopi
Rubenpa mirayninmanta c Jos 13:1 cheqa Dios nisqata leeriy.
´
JOSUE 23:2-14 478
2 tukuynin israelitasta CAP. 23 jurankichejchu. Amapuni
tantaykorqa, a Israelmanta a Dt 31:28 jaykajpis chay dioskunataqa
kurajkunata, kamachejkunata, sirvinkichejchu, ama
b Dt 16:18
juecesta, cargoyoj kajkunata paykunaman
ima. b Paykunamantaj nerqa: c Dt 20:4 kumuykukunkichejchu. a
˜ ´
“Noqaqa machitu na kani, Jos 10:11-14
8 Jehova Diosniykichejman
˜ Jos 10:40, 42
allin viejituna. 3 Qankuna kaskasqapuni kaychej, b
´ d Jos 18:10 imaynatachus kunankama
rikorqankichej Jehova
Diosniykichejqa imatachus e Jos 13:2-6 ruwashankichej ajinata.
´
qankunarayku tukuy kay 9 Jehova Diosqa
´ f Dt 7:1 ˜
nacionesta ruwasqanta. Jehova naupaqeykichejmanta
Diosniykichej qankunarayku g Ex
´
23:30 qharqonqa jatuchaj atiyniyoj
´
maqanakorqa. c 4 Noqaqa Ex 33:2 nacionesta. c Yachankichej jina,
Dt 11:23
herencia jallpasta kunankamaqa mana pipis
ayllusniykichejman1 sorteopi d h Nu´ 33:53 qankunaman sayaykuyta
˜ aterqachu. d 10 Qankunamanta
qopuni na,2 e mayqen ´
i Ex 24:7
nacioneschus kashankuraj Dt 17:18
ujnillaykichej waranqa runasta
chaykunaj jallpasninkuta, Dt 31:26 ayqechinkichej, e imaraykuchus
´
jinallataj inti yaykuy ladopi Jehova Diosniykichej
j Dt 5:32
atiparqani chay nacionespa Dt 12:32 qankunarayku maqanakushan, f
´ Jos 1:7, 8 pay nisusqaykichejman jina. g
jallpasninkutapis, f Jordan
mayumantapacha Jatun ´
k Ex 23:33
11 Chayrayku sumajta
markama.3 5 Paykunataqa Dt 7:2 qhawarikullaychejpuni h
´ ´
Jehova Diosniykichej ´ Jehova Diosniykichejta
˜ l Ex 23:13
naupaqeykichejmanta 
munakuspa. i
wijchorqa. g Paymin paykunata ˜
Pana lado
12 ”Sichus Diosta
qankunarayku qharqorqa. ´
a Ex 20:5
saqerparispa qankuna
Qankunataj jallpasninkuta ukhupi kashankuraj chay
japikaporqankichej, b Dt 10:20 nacioneswan chajrukunkichej, j
´ Jos 22:5
sitajchus wawasninkuwan
Jehova Diosniykichej
nisusqaykichejman jina. h c Dt 11:23 wawasniykichejta
6 ”Kunan qankunaqa casarachinkichej, k
d Jos 1:3-5
sinchita kallpachakuychej paykunawantaj ujchakunkichej,
Moisespa Leyninpa libronpi i
e Le 26:8 paykunapis kikillantataj
Jue 3:31
qhelqasqa kashan chayta 2Sa 23:8
qankunawan ruwanqanku
kasukunaykichejpaj, chayqa, 13 kayta yachaychej:
´ ´ ˜
ruwanaykichejpaj ima.
f Ex 23:27 Jehova Diosniykichejqa manana
Dt 3:22
˜ chay nacionesta qankunarayku
Ama jaykajpis ni panaman,
g Dt 28:7 wijchonqachu. l Chay nacionesqa
nitaj lloqemanpis
uj trampa jina, uj lazo jinataj
wistuykuychejchu. j 7 Chantapis h Dt 4:9
Jos 22:5 qankunapaj kanqanku.
qankuna ukhupi kashankuraj
Chantapis uj chicote jina
chay nacioneswanqa amapuni i Dt 6:5
wasaykichejpi seqosonqachej, m
jaykajpis chajrukunkichejchu. k ´ ˜
j Ex 23:29 khishka jinataj nawisniykichejpi
Ama diosesninkoj sutisninkuta Jos 13:2-6 kanqanku, kay chhika sumaj
oqharillankichejpischu, l ´
´
k Ex 34:16 jallpata Jehova Diosniykichej
ama paykunaj sutisninkupi Dt 7:3 qosunkichej chaymanta
Jue 3:6 tukuchisqa kanaykichejkama.
23:4 1 Uj aylloqa uj familiamanta 1Re 11:4 ˜ ˜
miraj ashkha familias kanku. 2 Chayri Esd 9:2 14 ”Noqaqa wanuy patapina
˜ kashani. Qankunataj sumajta
“ayllusniykichejman partirapunina”.
l Jue 2:3, 21
3 Chay Jatun marqa sutikun yachankichej tukuy
´
mar Mediterraneo. m Nu´ 33:55 sonqoykichejwan, tukuy
´
479 JOSUE 23:15–24:8
´
kausayniykichejwan1 Jehova CAP. 23 tatasniykichej tiyakorqanku. a
Diosniykichej sumaj imasta a Jos 21:45 Abrahanpatawan Nacorpatawan
qosunaykichejta nisqanta 1Re 8:56 tatanku Tarepis chayllapitaj
tukuyninta juntasqanta. tiyakorqa. Chaypitaj paykunaqa
Tukuy ima nisqanpuni qankunaj b Le 26:3-12 waj dioskunata sirvej kanku. b
Dt 28:1 ´ ˜
allinniykichejpaj juntakorqa, 3 ”’Chanta noqaqa naupa
ni ujpis qhepakorqachu c Le 26:14-17 tataykichej Abrahanta c mayu
mana juntakuspaqa. a Dt 28:15, 63 chimpamanta pusamuspa,
´ ´
15 Imaynatachus Jehova tukuynin Canaan jallpasta
Diosniykichej sumaj imasta d 2Re 24:20 puricherqani. Chaypacha
qosunaykichejta nisqan tukuynin paytaqa ashkhaman
´
juntakorqa, b ajinallatataj Jehova e Jos 23:12, 13 miracherqani, d wawan
˜ 
Diosniykichej nakariykunata1 Isaacta qospa, e 4 Isaacmantaj
apachimusunaykichejta CAP. 24 Jacobtawan Esautawan f
´
nisqanpis tukuynin juntakonqa. f Ex 18:25 qospa. Esaumanqa qorqani
Qankunataj kay chhika sumaj Jos 23:2 ´

Se ır orqota chaypi
jallpamanta chinkachisqa tiyakunanpaj. g Jacobtaj
´ ˜
Pana lado
kankichej, mayqentachus Jehova Egiptoman wawasninwan
a Ge´ 11:26, 27
Diosniykichej qosunkichej
´ ´
Ge 11:28, 31
riporqa. h 5 Chaypi
chaymanta. c 16 Sichus Jehova kashajtinkutaj Moisesta
Diosniykichej juntanaykichejta b Jos 24:15 Aarontawan kacharqani. i
kamachisorqachej chay tratota Chaypachaqa Egiptoman
pakinkichej, sitajchus c Ge´ 12:1 castigosta apacherqani. j
waj dioskunata sirvinkichej, Ne 9:7 Qankunatataj Egiptomanta
chaykunamantaj Hch 7:2
orqhomorqaykichej.
kumuykukunkichej chayqa,
´ 6 Tatasniykichejta
Jehova Diosqa qankunapaj d Ge´ 15:1, 5
˜ Egiptomanta
manchayta phinakonqa. d orqhomusqaytawan, k
Kay chhika sumaj jallpata e Ge´ 21:3
paykuna mar kantuman
qosusqaykichejmantataj, niraj chayamusqankutawan,
f Ge´ 25:26
imapi chinkachisqa kankichej”. e egipciosqa Puka mar qochakama
´
24 Chant a Josueqa tukuy
Israel ayllusta1 Sichempi2
g Ge´ 36:8
Dt 2:5
paykunata qhatiykamorqanku,
maqanakuna carretaswan,
tantacherqa. Chaymanqa caballospi purej soldadoswan
´
wajyacherqa Israelmanta h Ge´ 46:2, 3 ima. l 7 Paykunaqa Jehova
kurajkunata, kamachejkunata, Diosman qhaparikorqanku. m
´
juecesta, cargoyoj kajkunata i Ex 3:10 Paytaj laqhayaykucherqa
ima. f Ajinata paykunaqa Diospa3 egipcioswan qankunawan
˜ ´
naupaqenpi tantakorqanku. j Ex 11:1 kasharqankichej chay chaupita.
´
2 Josuetaj tukuy israelitasman Chanta egipciospa patankuman
´
nerqa: “Kay jinata nin Israelpa k Ex 12:37 mar yakusta kachaykuspa
Diosnin Jehovaqa: ‘Unay paykunata pampaykorqa. n
˜ ´
watasqa Mayu1 chimpapi naupa l Ex 14:9 Imatachus Egiptopi
ruwasqaytaqa kikin
23:14 1 Chayri “tukuy almaykichejwan”. ´ ˜
m Ex 14:10 nawisniykichejwan
Glosariopi alma nisqata leeriy. 23:15 rikorqankichej. o
1 Chayri “maldicionesta”. 24:1 1 Uj ´
n Ex 14:20, 27 Chaymanta qhepamantaj
aylloqa uj familiamanta miraj ashkha Sl 106:11
familias kanku. 2 Chayri “Siquempi”.
ashkha watasta chin jallpaspi
Yanapa A2 nisqata leeriy. 3 Chayri ´ purerqankichej. p
o Ex 3:20 ´
“cheqa Diospa”. Glosariopi cheqa Dios Dt 4:34 8 ”’Chant a noqaqa
nisqata
´ leeriy. 24:2 1 Mayu nispaqa amorreospa jallpankuman
Eufrates mayumanta parlashan. p Nu´ 14:34 pusamorqaykichej, pikunachus
´
JOSUE 24:9-17 480
´
Jordan mayu chimpapi1 CAP. 24 mana trabajoykichejwanchu
tiyakorqanku chaykunaj a Nu´ 21:23 japisqaykichej jallpasta,
jallpankuman. Paykunataj mana ruwasqaykichej llajtasta
qankunawan maqanakorqanku. a b Ne 9:22 ima. a Kunantaj chaypi
´
Noqatajr ı paykunata tiyakushankichej. Chantapis
c Nu´ 22:2, 5
makisniykichejman Dt 23:3, 4 mana plantasqaykichej
jaywaykorqani jallpasninkuta uva sachasmanta,
japikapunaykichejpaj. Noqaqa d Nu´ 22:12 olivo sachasmanta
rikushajtiykichej paykunata mikhushankichej’, b nispa.
e Nu´ 23:11, 25 ´
chinkarparicherqani. b ´
Nu 24:10 14 ”Kunanqa Jehova
9 Chantaqa Ziporpa wawan Diostapuni manchachikuychej,
˜
Moabmanta rey Balacnataj f Nu´ 31:7, 49 chuwa sonqowan payta
israelitaswan maqanakorqa. sirviychej, ni jaykaj
Payqa Beorpa wawan g Jos 3:17
saqerparispa. c Chinkachiychej
Balaamta wajyachimorqa ˜
h Jos 5:10 naupa tatasniykichej
maldecisunaykichejpaj. c sirverqanku chay dioskunata,
´
10 Noqatajrı mana Balaamta i Jos 11:16 mayqenkunatachus mayu
uyarerqanichu. d Astawanpis Jos 21:44 chimpapi, Egiptopi ima
Heb 11:30
kutin kutita paywan sirverqanku chaykunata. d
bendecicherqaykichej. e ´ ´
j Ex 23:28 Qankunaqa Jehova Diostapuni
Ajinata makisninmanta Jos 2:9, 10 sirviychej. 15 Sichus
librarqaykichej. f ´
Jehova Diosta mana sirviyta
11 ”’Chaymanta qankunaqa k Sl 44:3
munankichejchu chayqa,
´ 
Jordan mayuta chimpamuspa, g ˜ kunanpacha ajllakuychej
Pana lado
Jericoman h chayamorqankichej. pitachus sirvinaykichejta: e
a Jos 11:14 ˜
Jericomanta kamachejkunataj1 Naupa tatasniykichej mayu
qankunawan maqanakorqanku, b Dt 6:10, 11 chimpapi sirverqanku chay
jinallataj amorreospis, Dt 8:7, 8 dioskunatachus f chayri
perizitaspis, cananeospis, tiyakushankichej chay jallpaspi
hititaspis, guirgaseospis, c Ge´ 17:1
´ Dt 10:12
tiyakorqanku chay amorreospa
heveospis, chanta jebuseospis. Dt 18:13 diosesninkutachus. g
Noqaqa paykunatapis 1Sa 12:24 ´
Noqawan familiaywantajrı,
makisniykichejman ´
Jehova Diostapuni
jaywaykullarqanitaj. i 12 Niraj d Le 17:7
Eze 23:8 sirvikusqayku”.
chayamushajtiykichej mayta ´
16 Chant a israelitasqa
paykunata manchaykucherqani, e Dt 30:19, 20 kuticherqanku: “Noqaykoqa
chayrayku paykunaqa 1Re 18:21 ´
˜ manapuni jaykajpis Jehova
naupaqeykichejmanta Diosta saqerpariykumanchu,
f Jos 24:2
ayqekorqanku, j amorreospa nitaj waj dioskunatapis
iskaynin reyesninku jina. ´
g Ex 23:32 sirviykumanchu.
Chaytaqa mana ´
Dt 7:25
Jue 6:10
17 Imaraykuchus Jehova
espadaykichejwanchu Jue 10:6 Diosninchejqa Egiptomanta
ruwarqankichej, nitaj flechana orqhomuwarqanchej, h jinallataj
´
arcoykichejwanchu.1 k h Ex 19:4 tatasninchejtapis, maypichus
13 Noqa qorqaykichej Dt 32:12
esclavos karqanchej chaymanta. i
˜
24:8 1 Mayu chimpapi nispaqa nishan i Dt 6:12 Payqa naupaqenchejpi jatuchaj
inti llojsimuy ladopi kasqanta. 24:11 milagrosta ruwarqa, j tukuy
´ ´ ´ ˜
1 Icha nillanmantaj “Jerico llajtapi j Ex 14:31 purisqanchej nankunapitaj
˜ Dt 4:34
jarkawarqanchej, jinallataj
jallpasmanta duenostaj”. 24:12 Dt 29:2
1 Flechana arco: waj lugarespi ninku tukuy llajtaspipis, maynintachus
´
camba flecha. k Ex 23:23 purerqanchej chaykunapi. k
´
481 JOSUE 24:18-33
´
18 Jehova Diosqa qharqorqa CAP. 24 uj leytawan. 26 Chaytataj
tukuy runasta, jinallataj a Le 19:2 Josueqa qhelqarqa Diospa
amorreostapis, pikunachus Sl 99:5 Leynin libropi. a Chaymantataj
˜ Isa 6:3
noqanchejmanta naupajta kay 1Pe 1:15 uj jatun rumita oqharispa
jallpaspi tiyakorqanku sayaykucherqa b uj jatun sacha
´
chaykunata. Chayrayku b Ex
´ uraman, Jehova Diospa santo
´ ´
20:5
noqaykupis Jehova Diosta Ex 34:14 lugarnin qayllapi.
´
sirvisqayku, imaraykuchus Nu 25:11
Mt 4:10
27 Josueqa israelitasman
paymin Diosniykoqa”, nispa. nillarqataj: “Kay rumeqa
19 Josuetaj israelitasta nerqa: ´ noqanchejpaj testigo jina kanqa,
´ c Ex 23:20, 21 ´
“Qankunaqa mana Jehova Diosta ´
Nu 14:35 imatachus Jehova Dios
sirviyta atiwajchejchu, payqa niwasqanchejta uyarisqanrayku.
may santo Dios, a munantaj d Dt 28:15, 20 Chantapis uj testigo jina
payllata yupaychanata. b Payqa Jos 23:16 kanqa contraykichejpi, c ama
mana perdonasonqachejchu 2Cr 15:2
Isa 63:10
Diosniykichejta
contranpi oqharikusqaykichejta, Jer 17:13 wasanchanaykichejpaj”, nispa.
nitaj juchasniykichejtapis. c
´ 28 Chaymanta Josueqa
20 Sichus Jehova Diosta ´
e Ex 19:8 israelitasta sapa ujninkuta
saqerparispa waj dioskunata jallpankuman kachaporqa. d
´
sirvinkichej chayqa, f Dt 26:17 29 Chay qhepata Jehova
payqa qankunapaj allin Jos 24:15 Diospa kamachin Josueqa
˜  ˜
imasta ruwaspanapis wanuporqa, 110 watasniyoj
˜
contraykichejpi kanqa, Pana lado kashaspa. Payqa Nunpa wawan
chinkarparichisonqachejtaj”, d a Dt 31:26 karqa. e 30 Paytaqa
nispa. ´
´ pamparqanku Timnat-S erah f
21 Israelitastajr ı b Ge´ 31:45
´
jallpanpi. Chayqa kashan Efraın
Josueman nerqanku: “Mana orqospi, Gaas orqoj norte
´
chaytaqa ruwasqaykuchu,
´
c Ge´ 31:48 ladonpi.1 31 Josue
noqaykoqa Jehova Diostapuni kausashajtin, Israelitasqa
sirvikusqayku”, e nispa. ´
´ d Jue 2:6 Jehova Diosta sirvispa
22 Chanta Josueqa paykunaman kausakorqanku, jinallataj
nillarqataj: “Qankunallataj e Jue 2:8, 9 kurajkuna kausashajtinkupis.
´
testigos kankichej ‘Jehova Chay kurajkunaqa yacharqanku
Diostapuni sirvikusqayku’ ´
f Jos 19:49, 50 imatachus Jehova Dios
nisqaykichejmanta”, f nispa. israelitaspaj ruwasqanta. g
Paykunataj kuticherqanku: g Dt 31:12, 13 32 Israelitasqa Josej
´
“Arı, testigos kayku”, nispa. Jue 2:7 tullusninta h Egiptomanta
23 Josueqa nillarqataj: apamusqankuta, Sichempi
“Ajina kajtenqa qankuna ukhupi h G´ e´ 50:25 pamparqanku, Jacobpa
Ex 13:19
kashanku chay waj dioskunata Heb 11:22 rantikusqan jallpapi. Chay
chinkachiychej. Tukuy jallpataqa rantikorqa Sichempa
sonqowantaj Israelpa Diosnin i Hch 7:15, 16 tatan Hamorpa wawasninmanta, i
Jehovaman kutirikuychej”, 100 qolqeswan. j Chay jallpatataj
nispa. 24 Israelitastaj Josejpa wawasnin japerqanku. k
j Ge´ 33:18, 19 ´
Josueman nerqanku: 33 Chanta Aaronpa wawan
´ ˜
“Noqaykoqa Jehova Diosniykuta Eleazarpis wanupullarqataj. l
k Jos 20:7
sirvisqayku, niwasqaykutataj Paytaqa pamparqanku
kasukusqayku”, nispa. wawan Finehaspa m lomanpi,
l Nu´ 3:4 ´
25 Josueqa chay ´
Nu 20:26 mayqentachus Efraın orqospi
punchaypacha Sichempi payman qosqanku chaypi.
uj tratota israelitaswan ruwarqa, ´
m Ex 6:25
chaypitaj qorqa uj kamachiyta, Jue 20:28 24:30 1 Chayri “pata ladonpi”.
JUECES
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

´ ´ ´
1 Juda aylluwan Simeon aylluwan “Jehova Diospatawan
jallpasta japikapunku (1-20) Gedeonpatawan
Jebuseosqa Jerusalenllapipuni kay maqanakoqa” (20)
qhepakunku (21) Dios madianita soldadosta
Josejpa miraynin Betelta musphaykachachin (21, 22)
japikapun (22-26) 8 Efraimitas Gedeonwan
Mana tukuy cananeostachu siminakunku (1-3)
wijchunku (27-36) Gedeonqa Madianmanta reyesta
˜
2 Jehovaj angelnin qhatiykuspa wanuchin (4 -21)
israelitasta kamin (1-5) Gedeonqa mana israelitasta
´ ˜ kamachiyta munanchu (22-27)
Josue wanupun (6-10)
´ Gedeonpa kausayninmanta (28-35)
Jehova juecesta churan
Israelta salvananpaj (11-23) 9 Abimelecta Sichempi
´ rey kananpaj churanku (1-6)
3 Jehova israelitasta
pruebaman churan (1-6) Jotanqa sachasmanta parlan (7-21)
˜ Abimelecqa sajra kamachej
Otniel naupaj kaj juez (7-11)
˜ karqa (22-33)
Juez Ehudqa wanuchin
Abimelecqa Sichem llajtayojkunawan
wira rey Eglonta (12-30)
maqanakun (34 -49)
Juez Samgar (31)
Uj warmi Abimelecman rumiwan
4 Cananeo rey Jabinqa ´ ˜
kachaykamun, Abimelec wanun (50-57)
˜ ´ ´
israelitasta nakarichin (1-3) 10 Juez Tola, juez Jaır (1-5)
Profetisa Deborawan Israelitas mana kasukunkuchu,
juez Baracwan (4 -16) ´
˜ chanta pesachikunku (6-16)
Jaelqa wanuchin soldadospa Ammonitas israelitaswan
comandanten Sisarata (17-24) maqanakuyta munanku (17, 18)
5 Deborawan Baracwanqa 11 Juez Jefteta wijchunku,
atipasqankumanta takinku (1-31) ´
chanta kamachejninku
Estrellas Sisarawan kananpaj churanku (1-11)
maqanakunku (20) ´
Jefte ammonitaswan parlan (12-28)
´ ´
Cison mayu wasariykun (21) Jefte imatachus qonanta nin,
Jehovata munakojkunaqa Jeftej wawan (29-40)
inti jina kanku (31) Jeftej wawan mana
6 Madianitas israelitasta casaranchu (38-40)
˜ ´
nakarichinku (1-10) 12 Jefte efraimitaswan maqanakun (1-7)
´ Shibolet nichinku (6)
Juez Gedeonman uj angel willan
´ ´ ´ ´
Jehova yanapananta (11-24) Juez Ibzan, juez Elon, juez Abdon (8-15)
´ ˜ ´
Gedeon Baalpa altarninta thunin (25-32) 13 Uj angel Manoahta,
´
Jehova Diospa espiritonqa warmintawan watukun (1-23)
Gedeonta yanapan (33-35) ´
Sanson nacekun (24, 25)
Oveja qarapi prueba (36-40) ´
14 Juez Sanson filistea warmita
7 Gedeonwan 300 soldadosninwan (1-8) maskakun (1-4)
Gedeonpa soldadosnenqa madianitasta Sansonqa Jehovaj espiritunwan
˜
atipaykunku (9-25) uj leonta wanuchin (5-9)

482
483 JUECES Kaykunamanta parlan –1:9

Sansonqa casarashaspa Miqueaspa santosninta,


uj imasmarita tapun (10-19) sacerdotentawan
Sansonpa warminta waj qhariwan apakapunku (14 -20)
casarachinku (20) Lais llajtata japikapunku,
´ Dan nispataj sutichanku (27-29)
15 Sanson filisteoswan pagachikun (1-20)
´ Danpi santosta yupaychanku (30, 31)
16 Sanson Gazaman rin (1-3)
Sansonwan Dalilawan (4 -22) 19 Benjaminitas Guibeapi
´ ˜ uj warmita violanku (1-30)
Sanson vengakun, wanuntaj (23-31)
17 Miqueaspa santosnin, 20 Israelitas benjaminitaswan
sacerdotenpis (1-13) maqanakunku (1-48)
´
18 Dan ayllumanta kajkuna jallpasta 21 Benjamın aylluta salvanku (1-25)
maskakunku (1-31)

´ ˜
1 Josu e wanupusqanmanta
qhepaman, israelitasqa1
´
a
CAP. 1
a Jos 24:29
cananeosta, a perizitastawan b
atipaykushaspa,
Jehova Diosta tapurerqanku: b Adoni-Bezectapis Bezecpi
˜
“¿Mayqen ayllutaj2 naupajta tariparqanku, chaypitaj
cananeoswan maqanakoj b Nu´ 27:18, 21 paywan maqanakorqanku.
´ ´
renqa?”, nispa. 2 Jehova Diostaj Jue 20:18 6 Adoni-Bezec ayqekojtintaj,
paykunaman kuticherqa: qhatiykuspa japimorqanku.
´ ˜
“Juda aylluraj naupajta Chantataj makisninmanta,
maqanakoj renqa. c Noqa chay c Ge´ 49:8 chakisninmantawan machu
jallpasta paykunaman qosaj”,1 Dt 33:7 dedosninta mururparerqanku.
´ ´
nispa. 3 Chant a Juda 1Cr 5:2 7 Ajinata ruwajtinku
´
ayllumanta kajkunaqa, Simeon Adoni-Bezecqa nerqa:
ayllumanta hermanosninkuta “Noqaqa 70 reyespa machu
nerqanku: “Cananeoswan d Jos 15:1 dedosninkuta mururpacherqani
maqanakoj rina ari, noqaykuman Jos 19:1, 9
makisninkumanta,
tocawayku1 chay jallpasman. d chakisninkumantapis. Chay
Chaymantaqa qankunaman runasqa mesay uramanta
tocasunkichej chay e Dt 9:3 mikhuy puchusta oqharikunku.
˜
jallpasmannataj risunchej”, 
´ ˜
Kunantaj Diosqa imatachus
nispa. Ajinapi Sime on Pana lado noqa paykunata ruwarqani,
ayllumanta kajkunaqa, a Ge´ 10:6 chayllatataj ruwawan”, nispa.
´
Juda ayllumanta kajkunawan Dt 20:17
Chantaqa payta Jerusalenman
khuska maqanakoj rerqanku. pusarqanku, c chaypitaj
´
4 Juda ayllumanta kajkuna ˜
wanuporqa.
maqanakoj wicharejtinku, b G´ e´ 15:18-21 ´
´ 8 Juda ayllumanta kajkunaqa
Jehova Diosqa cananeosta, Ex 3:8 ´
Jue 3:5 Jerusalen llajtawanpis
perizitastapis makisninkuman 1Re 9:20, 21 maqanakullarqankutaj. d
jaywaykorqa. e Bezecpeqa 10 mil
Chay llajtayojkunata
runasta atiparqanku. 5 Ajinata ˜
espadawan wanurachiytawantaj,
1:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, c Jos 15:8, 12 chay llajtataqa ninawan
“Israelpa wawasnenqa”. 2 Uj aylloqa ruphaykucherqanku.
uj familiamanta miraj ashkha familias 9 Chantaqa orqospi tiyakoj
˜ ˜
kanku. 1:2 1 Chayri “qoni na”. 1:3 d Jos 15:63 cananeoswannataj maqanakoj
1 Chayri “sorteopi tocawayku”. Jue 1:21 rerqanku, jinallataj Neguebpi,
JUECES 1:10-22 484
Sefelapi a tiyakoj CAP. 1 chin jallpasninman,
cananeoswanpis. a Jos 11:16 Aradpa a sur ladonman.1
´
10 Chanta Hebronpi tiyakoj Jos 15:20, 33 Chaypitaj tiyakorqanku
cananeoswanpis chay llajtayojkunawan. b
b Jos 11:21 ´
maqanakullarqankutaj. Jos 15:13, 14 17 Juda ayllumanta
´
Chaypitaj atiparqanku Sesaita, kajkunataj, Simeon ayllumanta
Ahimanta, Talmaita ima. c Jos 10:38 hermanosninkuwan
˜
Hebronqa naupajta sutikorqa rillarqankupuni. Paykunaqa
´ d Jos 15:15
Quiryat-Arba. b maqanakamorqanku Zefatpi
11 Chaymantaqa e Nu´ 13:3, 6
tiyakoj cananeoswan,
Debir llajtayojkunawan ´
Nu 14:24 chay llajtatataj qalata
˜
maqanakamorqanku. c Dt 1:35, 36 thuniykorqanku. c Chayrayku
˜ Jos 14:13 ´
(Debirqa naupajta sutikorqa chay llajtataqa Horma1d nispa
´ suticharqanku. 18 Chanta
Quiryat-Sefer). d 12 Chaypacha f Jos 15:16-19 ´
´ Juda ayllumanta kajkunaqa
Calebqa e nerqa: “Picha
´ japikaporqanku Gazata e
Quiryat-S efer llajtawan g 1Cr 4:13
maqanakonqa, atipaykonqataj jallpasnintawan, Asquelonta f
h Jue 3:9 jallpasnintawan, jinallataj
chay runamanqa, waway Acsata
warmin kananpaj qosaj”, f nispa. ´ Ecronta g jallpasnintawan.
i Ex 3:1 ´ ´
13 Chay llajtataqa atipaykorqa ´
Ex 4:18 19 Jehova Diosqa Juda
´
Quenazpa g wawan Otniel. h Ex 18:1
´
ayllumanta kajkunawan
Nu 10:29 kasharqa. Chayrayku paykunaqa
Payqa Calebpa sullka
hermanonpa wawan karqa. j Nu´ 24:21
orqospi kaj jallpasta
Calebtaj warmi wawan Acsata Jue 4:11 japikaporqanku. Chaywanpis
Otnielman qorqa warmin chay ura pampaspi
kananpaj. 14 Otniel payta k Dt 34:3 tiyakojkunataqa mana
Jue 3:13
wasinman pusakapushajtin, 
wijchuyta aterqankuchu.
Acsaqa Otnielta nerqa tatan ˜ Chay runaspataqa tiyaporqa
Pana lado
Calebmanta jallpata maqanakuna carretasninku,
˜ ´ a Nu´ 21:1
manakunanta. Chanta Acsaqa ruedasninpi fierro josesniyoj.1h
´
burronmanta uraykorqa.1 b Nu´ 10:29-32 20 Mois es nisqanman jina,
´ Hebrontaqa Calebman
Calebtaj taporqa: “¿Imata
´ qoporqanku. i
munanki waway?”, nispa. c Le 27:29
15 Paytaj nerqa: “Ujta Dt 20:16 Calebtaj chaymanta wijchorqa
˜ ´ Anacpa kinsantin wawasninta. j
ma
˜ narikusqayki tat ay. ´
˜ d Jos 19:1, 4
Napis qowankina sur ladopi1 21 Chaywanpis Benjamın
jallpata. Kunanqa qollawaytaj e Ge´ 10:19 ayllumanta kajkunaqa,
ari Gulot-Maimtawan”,2 nispa. Jos 11:22 Jerusalenpi tiyakoj jebuseosta
Calebtaj payman qorqa mana wijchorqankuchu.
f Jue 14:19
Pata Gulotta, Ura Gulottawan. Chayrayku jebuseosqa
16 Moisespa suegronpa i g Jos 13:1-3 kunankama Jerusalenpi
mirayninmanta quenita Jos 15:20, 45 tiyakushanku, benjaminitaswan
runasqa, j palma sachasniyoj khuska. k
h Dt 20:1
llajtamanta1k wicharerqanku 22 Chaypachallataj
´ Jos 17:16
Juda ayllumanta kajkunawan Josejpa mirayninmanta
khuska. Rerqankutaj Judaj i Nu´ 14:24 kajkunaqa l Betelman maqanakoj
Jos 14:9 ´
´ ´
wicharerqanku, Jehova Diostaj
1:14 1 Icha nillanmantaj “Chanta Acsaqa
j Nu´ 13:22
burronpi lloqasqa kashaspa makinta 1:16 1 Chayri “ura ladonman”. 1:17
´ ˜
tajllarqa”. 1:15 1 Chayri “Neguebpi”. 1 Horma suteqa niyta munan thuniykuy.
k Jos 15:63
2 Gulot-Maim suteqa niyta munan 2Sa 5:6 1:19 1 Hebreo parlaypeqa nin,
yaku toqos, yaku fuentes. 1:16 “tiyaporqa maqanakuna fierro
´
1 Sutikullantaj Jerico. l Jos 14:4 carretasninku”.
485 JUECES 1:23-36
paykunawan kasharqa. a CAP. 1 tiyakojkunatapis. Ajinamanta
23 Paykunaqa wateqajkunata a Ge´ 49:22, 24 cananeosqa paykunallawanpuni
Betelman kacharqanku. Betelqa Jos 16:1 tiyakorqanku, esclavos jina
˜ Sl 44:3
naupajta sutikorqa Luz. b sinchita trabajaspa. a
24 Chay wateqajkunataj 31 Aser ayllumanta
b Ge´ 35:6
uj runata chay llajtamanta kajkunapis, manallataj
llojsimushajta rikuspa, wijchorqankuchu kay
nerqanku: “Ama jina kaspa c Jos 6:25 llajtaspi tiyakojkunata:
1Sa 15:6
rikuchiwayku ari maynintachus Akkomanta, Sidonmanta, b
llajtaman yaykunata, noqaykutaj Ahlabmanta, Aczibmanta, c
d Jos 21:8, 25
qanta khuyasqayku”, nispa. Jue 5:19
Helbamanta, Aficmanta, d
25 Ajinapi chay runaqa Rehobmanta e ima.
paykunaman rikucherqa e Jos 17:11, 12
32 Chay jallpasmanta
maynintachus llajtaman cananeosta mana
yaykunata. Paykunataj llajtaman wijchusqankurayku,
f Nu´ 33:55
yaykuspa, chay llajtayojkunata Dt 7:2
Aserpa mirayninmanta
˜ kajkunaqa paykunawan
espadawan wanuracherqanku. Dt 20:16
Chay runatataj mana Jos 17:13 khuska tiyakorqanku.
˜ ´
wanucherqankuchu, nitaj 33 Neftalı ayllumanta
familiantapis. c 26 Chay runaqa g Ge´ 9:25 kajkunapis, manallataj
1Re 9:20, 21
hititaspa jallpankuman ripuspa wijchorqankuchu Bet-Semespi
chaypi uj llajtata sayaricherqa, tiyakojkunata, nillataj
h Jos 16:10 Bet-Anatpi f tiyakojkunatapis.
suticharqataj Luz nispa. 1Re 9:16
Kunankamapis chay llajtaqa Ajinamanta paykunaqa chay
ajinallapuni sutikun. jallpaspi tiyakoj cananeoswan
´ i Jos 19:15, 16
khuska tiyakorqanku. g
27 Manases ayllumanta 
kajkunaqa mana ˜ Chaywanpis Bet-Semespi,
Pana lado
wijchorqankuchu kay Bet-Anatpi tiyakojkunataqa,
a Dt 20:17
llajtasmanta cananeosta: Jue 2:2
esclavosta jina sinchita
Bet-Seanmanta, Taanacmanta, d trabajachiyta qallarerqanku.
Dormanta, Ibleammanta, b Jos 11:8
34 Amorreosqa manapuni
Meguidomanta, jinallataj chay Jos 19:28, 31 Dan ayllumanta kajkunata
llajtaspa muyuyninkupi kaj saqerqankuchu ura pampasman
ranchosmantapis. e Cananeosqa c Jos 19:29, 31 uraykojta. Chayrayku paykunaqa
˜
mana chay jallpasmanta orqosllapina tiyakaporqanku. h
kuyuriyta munarqankuchu. d Jos 19:30, 31
35 Chay amorreosqa manapuni
28 Israelitasqa aswan llojsiyta munarqankuchu
˜ Heres orqomanta,
atiyniyoj na kaspa, e Jos 21:8, 31
tukuy chay cananeosta Ayalonmanta, i
wijchunankumantaqa, f Saalbimmantawan. j
f Jos 19:38, 39
esclavosta jina sinchita Chaywanpis Josejpa
trabajachiyta qallarerqanku. g mirayninmanta kajkunaqa,
g Dt 7:2 ˜
´ atiyniyojna kaspa amorreosta
29 Efraın ayllumanta
esclavosta jina sinchita
kajkunapis, manallataj h Jos 19:47 trabajachiyta qallarerqanku.
wijchorqankuchu Guezerpi Jue 18:1
36 Amorreospa jallpasninkoj
tiyakoj cananeosta. Ajinamanta lindesnenqa1 Acrabim
cananeosqa paykunallawanpuni i Jos 10:12 wichaymantapacha karqa, k
Guezerpi tiyakorqanku. h chantapis Selamantapacha
´
30 Zabulon ayllumanta j Jos 19:42, 48 orqoskama.
kajkunapis, manallataj
wijchorqankuchu Quitronpi k Nu´ 34:2, 4 1:36 1 Linde: waj lugarespi ninku
tiyakojkunata, nillataj Nahalolpi i Jos 15:3, 12 lindero.
JUECES 2:1-16 486
´
2 Jehova Diospa angelnenqa a
Guilgalmanta b Bokimman ´
CAP. 2
a Ex 23:20, 23
kashaspa. a Payqa Nunpa wawan
karqa. 9 Paytaqa pamparqanku
´
wicharispa, israelitasman Jos 5:13, 14 Timnat-Heres jallpanpi, b Efraın
nerqa: “Noqa Egiptomanta b Jos 5:8, 9 orqospi, Gaas orqoj norte
orqhomorqaykichej, c Ge´ 12:7
ladonpi.1 c 10 Josuejpa
˜
pusamorqaykichejtaj naupa ´
Ge 26:3 tiemponpi kausaj runaspis
˜
tatasniykichejman juraspa tukuyninku wanuraporqanku.
d Ge´ 17:1, 7
qonayta nerqani chay Le 26:42 Chaymanta qhepaman
˜
jallpaman. c Noqaqa nerqani: ´ nacekojkunaqa manana
e Ex 23:32 ´
‘Mana jaykajpis qankunawan Dt 7:2
Jehova Diosta rejserqankuchu,
trato ruwasqayta pakisajchu. d 2Co 6:14 imastachus israelitasrayku
˜
2 Qankunapis amapuni ima ´
f Ex 34:13
ruwasqantapis manana
tratotapis ruwankichejchu kay ´
Nu 33:52 yacharqankuchu.
jallpaspi tiyakojkunawanqa, e 11 Israelitasqa sajra imasta
altaresninkutapis qalata
g Jue 1:28 ´
Jehova Diospa qhawayninpi
phirirankichej’, f nispa. h Jue 2:20-23
ruwarqanku, Baal santostataj
Chaywanpis qankunaqa mana i Nu´ 33:55 sirverqanku.1 d 12 Paykunaqa
chay nisqayta Jos 23:12, 13 Jehovata saqerparerqanku,
´
kasuwarqankichejchu. g j Ex 23:33 tatasninkoj Diosninta, pichus
¿Imaraykutaj ajinata Dt 7:16 Egiptomanta paykunata
1Re 11:2
ruwarqankichejri? orqhomorqa chay Diosta. e
3 Chayrayku nillarqaykichejtaj: k Jos 24:28 Waj dioskunatataj
‘Noqaqa mana chay runasta l Jos 23:3 yupaycharqanku, muyuyninkupi
˜
naupaqeykichejmanta Jos 24:31 kaj llajtaspa diosesninkuta. f
qharqosajchu. h Paykunaqa  Chaykunaman kumuykukuspa
uj trampa jina qankunapaj ˜
Pana lado
´ ˜
Jehova Diosta phinacherqanku. g
´
kanqanku, i diosesninkuta a Jos 24:29 13 Paykunaqa Jehova Diosta
yupaychanaykichejpajtaj b Jos 19:49, 50 saqerparispa, Baalta
aysasonqachej’, j nispa”. sirverqanku, Astoret
´ c Jos 24:30
4 Jehova Diospa angelnin santosta ima. h 14 Chayrayku
´
chay imasta nisqantawan, d Jue 3:7 Jehova Diosqa manchayta
Jue 10:6 ˜
tukuynin israelitasqa jatunmanta 1Re 18:17, 18
israelitaspaj phi nakorqa.
waqayta qallarerqanku. Paykunataqa enemigosninkoj
5 Chayrayku chay lugartaqa e Dt 31:16
makisninkuman entregaykorqa, i
Bokim1 nispa suticharqanku. f Dt 6:14 saqerqataj tukuy imasninkuta
˜
Chaypitaj uywa wanuchisqasta ´ suwanankuta. j Jinapi paykunaqa
´ g Ex 20:5 ˜
Jehova Diosman jaywarqanku. manana enemigosninkuman
´ h Jue 3:7
6 Josue israelitasta Jue 10:6
sayaykuyta aterqankuchu. k
´
kachapojtin, paykunaqa sapa 1Re 11:5 15 Mayman rejtinkupis Jehova
ujninku rerqanku herencia i Jue 4:2
Diosqa paykunaj contrankupi
jallpankuta japikanpoj. k kasharqa, mana allin imaswan
´
7 Josue kausashajtin, j Jue 3:8 paykunata qhatirichej, l
2Re 17:20 ˜ ´
kurajkuna kausashajtinkupis, Sl 106:40, 41 imaynatachus naupajta Jehova
´ ˜
israelitasqa Jehova Diosta nerqana ajinata, imaynatachus
k Le 26:17, 37 ´ ˜
sirvispa kausakorqanku. Chay Dt 28:15, 25 Jehova jurarqana ajinata. m
´
kurajkunaqa rikorqanku Jehova Ajinamanta paykunaqa may
l Dt 28:15
Dios tukuna imasta israelitaspaj llakiypi rikhurej kanku. n
´ ´ ´
ruwasqanta. l 8 Chanta Jehova m Dt 4:25, 26 16 Jehova Diostaj juecesta
´
Diospa kamachin Josue n Jue 10:9 paykunapaj churapoj, chay
˜
wanuporqa, 110 watasniyoj suwasmanta salvananpaj. o
o Jue 3:9
1Sa 12:11
2:5 1 Bokim suteqa niyta munan waqay Ne 9:27 2:9 1 Chayri “pata ladonpi”. 2:11
churus, waqaylus. Sl 106:43 1 Chayri “yupaycharqanku”.
487 JUECES 2:17–3:6
´ ´ ˜
17 Paykunatajrı ni chay CAP. 2 Jehova Diospa nanninpi
juezkunatapis uyariyta a Jue 2:7 purinankutachus manachus, a
munarqankuchu. imaynatachus tatasninku
Astawanpis waj dioseswan purerqanku ajinata”, nispa.
b Jue 3:9 ´
qhenchachakorqanku,1 23 Chayrayku Jehova Diosqa
paykunamantaj saqellarqa chay naciones
c Dt 32:36
qonqorikorqanku. Niraj imapi qhepakunankuta. Payqa mana
˜ Sl 106:45
wistuykorqanku naupa chay ratochu chay nacionesta
tatasninku purerqanku
˜ chay wijchusqa, nitaj Josuejpa
˜ d Jue 4:3
nanmanta. Naupa tatasninkoqa makisninmanpis
´
Jehova Diospa kamachisqanta jaywaykusqachu.
´ ´
3
kasukorqanku, a paykunatajr ı e Jue 4:1
´ Jue 8:33
Kay nacionesta Jehova
mana. 18 Jehova Diosqa sapa Diosqa qhepakunankuta
kuti paykunapaj uj juezta saqerqa israelitasta pruebaman
churapoj, b chay jueztataj f Dt 7:4
Jue 10:7
churanankupaj, Canaanpi
yanapaj. Chay juez Sl 106:40 maqanakusta mana
´
kausashajtenqa Jehova Dios rikorqankuchu chay
paykunata enemigosninkumanta
´ g Ex
´
24:3, 8 israelitasta. b 2 Diosqa kay
salvaj. Jehova Diosqa paykunata ´
Ex 34:27 nacionesta qhepakunankuta
khuyaj c enemigosninku sinchita Dt 29:1 saqerqa, israelitaspa
˜ Jos 23:16
nakarichejtinku, waqachejtinku mirayninkumanta kajkuna
ima. d maqanakuyta yachanankupaj,
19 Chay juezninku h Le 26:14, 17 pikunachus mana jaykajpis
˜
wanupojtintaj, paykunaqa maqanakuman rerqankuchu
watejmanta chay sajra imasta i Jos 13:1, 2 chaykuna. 3 Kay naciones
ruwallajtaj kanku,  qhepakorqanku: filisteospa
tatasninkumantapis ˜ phishqantin
Pana lado
yapasqataraj. Paykunaqa waj a Nu´ 33:55 kamachejkunasninku, c tukuynin
´
dioskunata yupaychaj kanku, Dt 8:2 cananeos, L ıbano orqospi d
Jos 23:12, 13
chaykunata sirvej kanku, tiyakoj sidonios, e heveos f ima,
Jue 3:4 ´
chaykunamantaj qonqorikoj  Baal-Hermon orqomantapacha
´
kanku. e Manapuni chay sajra CAP. 3 Leb o-Hamatkama.1 g
ruwasqasninkuta qonqajchu b Dt 8:2
4 Paykunaqa qhepakorqanku
kanku, chantapis kullukoj Jue 2:10 israelitasta pruebaman
´
kanku.1 20 Chayrayku Jehova churanankupaj. Ajinamanta
´
Diosqa, israelitaspaj sinchita yachakunman karqa, Jehova
˜ c Jue 1:18, 19 ˜
phi nakuspa f nerqa: “Kay Dios naupa tatasninkuman
˜ Moisesnejta qorqa chay
nacionqa naupa tatasninkuwan
d Jos 13:1, 6
trato ruwasqayta pakinku, g kamachiykunata
manataj kasuwankuchu. h kasukunankutachus
21 Chayrayku noqaqa e Jos 13:1, 4 manachus. h 5 Ajinapi
˜ Jue 1:31
israelitasqa tiyakorqanku kay
mana naupaqenkumanta
wijchusajchu ni mayqen nacioneswan khuska:
´ f Jos 9:1, 2 cananeoswan, i hititaswan,
nacionta, Josue
˜ amorreoswan, perizitaswan,
wanupusqanmanta
qhepakorqankuraj chay g Nu´ 34:2, 8 heveoswan, jebuseoswan ima.
nacionesta. i 22 Ajinapi Jos 13:1, 5 6 Israelitasqa chay
noqaqa yachasaj israelitas nacionesmanta warmiswan
´
h Ex 23:33 casarakorqanku, warmi
2:17 1 Waj dioseswan Jue 2:21, 22 wawasninkutapis qhari
qhenchachakorqanku nispaqa waj wawasninkuwan
diosesta yupaychasqankuta nishan. i Jue 1:29
2:19 1 Chayri “tercos kaj kanku”. Sl 106:34 3:3 1 Chayri “Hamatman yaykunakama”.
JUECES 3:7-20 488
casaracherqanku. Chantapis CAP. 3 tukunanta, israelitas sajra
´ ´
diosesninkuta sirviyta a Ex 34:15, 16 imasta Jehova Diospa
´
qallarerqanku. a Nu 25:1, 2 qhawayninpi ruwasqankurayku.
Dt 7:3, 4
7 Israelitasqa sajra imasta 1Re 11:1, 4
13 Eglonqa ammonitaswan a
´ amalequitaswan b
Jehova Diospa qhawayninpi
ruwarqanku. Paykunaqa b Dt 31:16 ujchaykukuspa, israelitaswan
Diosninku Jehovata Jue 2:11 maqanakamorqa, palma
Jue 10:6 sachasniyoj llajtatataj
qonqaporqanku, sirverqankutaj
Baal santosta, b yupaychana ´ japikaporqa. c 14 Israelitasqa
c Ex 34:13 18 watasta Moabmanta
kullu postesta1 c ima. Dt 12:3
´ rey Eglonta sirverqanku. d
8 Chayrayku Jehova Diosqa Dt 16:21
israelitaspaj sinchita 15 Chaypacha israelitasqa
˜ ´
phi nakuspa, d Dt 4:30 Jehova Diosman
´
Mesopotamiamanta1 Jue 10:10, 15 qhaparikorqanku. e Jehova
´ Diostaj uj kacharichejta
rey Cus an-Risataimpa
makisninman paykunata
e Jue 2:16, 18 paykunapaj churarqa, f Guerajpa
Jue 3:15
jaywaykorqa. Israelitasqa pusaj wawan Ehudta. g Payqa lloqe
watas juntata sirverqanku maki karqa, h benjaminitataj. i
´ ´ f 1Cr 4:13
Cusan-Risataimta. 9 Chanta Uj punchay, israelitasqa
´ Ehudwan pagota apacherqanku
israelitasqa Jehova Diosman g Nu´ 11:16, 17
qhaparikorqanku yanapata Jue 6:34 Moabmanta rey Eglonman.
˜
manakuspa. d Jehova Diostaj
´ Jue 11:29 16 Ehudqa puraj filoyoj
Jue 14:5, 6 espadata ruwakusqa,
uj kacharichejta paykunapaj Jue 15:14
iskay cuartasniyojta jina.1
churarqa, e Quenazpa wawan 1Sa 11:6 ˜
1Sa 16:13 Chaytataj pana piernan chayman
Otnielta. f Quenazqa karqa 2Cr 15:1 wataykukorqa, ropan uraman.
Calebpa sullka hermanon. ´
´ 17 Chanta Ehudqa Moabmanta
10 Ajinapi Jehova Diospa h Jue 2:19 rey Eglonpaman chayaspa,
espiritonqa Otnielman jamorqa, g
pagota apasqanta jaywarqa.
paytaj israelitaspa juezninku i Ge´ 19:36, 37 Eglonqa manchay wira runa
kayta qallarerqa. Otniel 
˜ karqa.
maqanakuman Pana lado
´ 18 Pagota jaywaytawantaj,
llojsejtin, Jehova Diosqa a Ge´ 19:36, 38
Ehudqa paywan rerqanku chay
Mesopotamiamanta1 Jue 11:4, 5
´ runasta kachaporqa, pikunachus
rey Cus an-Risataimta ´
b Ex 17:8 pagota aparqanku chaykunata.
makisninman jaywaykorqa. ´
Jue 6:3 19 Chant a Guilgalpi j santos
11 Chaymanta qhepamanqa, kasharqa chaynejman1 chayaspa
40 watasta allin kausay karqa c Dt 34:3 Ehudqa reypaman kutirerqa.
chay jallpaspi, Quenazpa wawan ´
˜ Nerqataj: “Reynıy, uj willay
Otniel wanupunankama. d Dt 28:48 tiyan qanpaj”, nispa. Reytaj
12 Chaymanta israelitasqa nerqa: “Amaraj willawaychu”,
watejmanta sajra imasta e Sl 78:34 nispa. Chantaqa tukuy
´
Jehova Diospa qhawayninpi kamachisninta llojsicherqa.
´
ruwallarqankutaj. h
´ f Jue 3:9 20 Rey Eglon terraza patapi1
Chayrayku Jehova Diosqa chay chirisitu cuartonpi
saqellarqa Moabmanta i g Jue 4:1 sapallan qhepakusqantawan,
´
rey Eglon aswan atiyniyojman
h Jue 20:15, 16 3:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj codo”.
3:7 1 Glosariopi yupaychana Ichapis karqa juchuy codo,
kullu poste nisqata leeriy. 3:8 i Ge´ 49:27 38 centimetrosniyoj jina. Yanapa B14
1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
nisqata leeriy. 3:19 1 Icha nillanmantaj
“Aram-Naharaimmanta”. 3:10 j Jos 4:19 “Guilgalpi rumi orqhona lugarman”.
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Arammanta”. Jos 5:8, 9 3:20 1 Chayri “wasi patapi”.
489 JUECES 3:21–4:5
Ehudqa payman chimpaykuspa CAP. 3 mayu chimpanasta
nerqa: “Kay willayqa a Jue 3:19 japikaporqanku moabitas
Diosmanta kashan”, nispa. mana ayqekunankupaj.
Eglontaj chayta uyarispa Manapuni pitapis chayninta
kamachina tiyananmanta b Jue 7:24 pasajta saqerqankuchu.
´
sayarerqa.1 21 Ehudtajrı, lloqe 29 Chaypacha israelitasqa
˜
makinwan pana piernanmanta 10 mil moabitasta jina
˜
espadanta orqhoytawan, c Jue 6:34 wanuracherqanku. a
1Sa 13:3
Eglonta wijsanpi tojsirparerqa. 
Tukuy chaykunaqa karqanku
22 Espadataj mangontin ˜ kallpasapa wapu soldados,
´ Pana lado
yaykuykorqa. Eglon may wira nitaj ni ujpis ayqekorqachu. b
a Dt 28:7
kasqanrayku tukuynin espada 30 Ajinata israelitasqa
chinkaykorqa, akanpis chaypacha moabitasta
˜ atipaykorqanku. Chaymanta
llojsimorqa. Ehudqa manana b Le 26:7, 8
espadanta orqhokaporqachu. qhepamanqa, 80 watasta allin
´
23 Chanta Ehudqa chay terraza kausay karqa chay jallpaspi. c
´
patapi kaj cuartoj punkusninta c Jue 3:11 31 Chanta Anatpa wawan
˜
llaveykuytawan ayqekorqa. Samgar nataj d juez karqa.
´ ˜
24 Ehud llojsisqantawanna, Payqa 600 filisteosta
˜
reypa kamachisnenqa d Jue 5:6 wanuracherqa e waka tojsina
kuterqanku. Chay cuartoj ayjonllawan.1f Ajinata paypis
punkusnin llavesqa kasqanta israelitasta salvallarqataj.
´ ˜
rikuspataj, ninakorqanku:
´
“Ukhu cuartopicha banopi
kashan”, nispa. 25 Anchatana
˜
˜
e Jos 13:1, 2
4 Ehud wanupusqanmanta
qhepaman, israelitasqa
watejmanta sajra imasta
suyaspataj mancharikuyta f Jue 15:3, 15 ´
Jehova Diospa qhawayninpi
1Sa 17:47, 50
qallarerqanku. Rey manapuni
 ruwallarqankutaj. g 2 Chayrayku
punkuta kicharimojtintaj, llaveta ´
Jehova Diosqa Canaanmanta
japiytawan kicharerqanku. CAP. 4 ˜
rey Jabinpa makisninmannataj
g Jue 2:19
Chaypitaj reyninkuta pampapi israelitasta jaywaykorqa, h
˜
wanusqata tarerqanku. payqa Hazorpi kamachisharqa.
26 Paykuna suyanankukama Soldadosninpa comandantenqa
˜ h Jue 2:14 ´
Ehudqa ayqekorqana. Payqa Jue 3:8 Sısara karqa. Payqa tiyakorqa
´
Guilgalpi santos kasharqa Jue 10:7 Haroset-Ha-Goyimpi. i
chaynejta1 pasaspa a Seiraman 3 Jabinpataqa1 tiyaporqa
chayarqa. 27 Chayman 900 carretasnin, ruedasninpi
´ i Jue 4:16
chayaytawanqa, chay Efraın fierro josesniyoj.2 j Payqa
˜
orqospi b wajramanta putututa 20 watastana israelitasta
˜
waqacherqa. c Israelitastaj chay sinchita nakaricherqa. k
j Jos 17:16 ´
orqosmanta uraykamorqanku, Chayrayku israelitasqa Jehova
˜ Jue 1:19
Ehudtaj naupaqenkuta rerqa. Diosman qhaparikorqanku. l
28 Jinapi Ehudqa paykunata 4 Chay kutisqa, profetisa
nerqa: “Qhepayta jamuychej, ´
´ k Dt 28:48 Debora m israelitasta
imaraykuchus Jehova Diosqa juzgasharqa. Payqa Lapidotpa
enemigosniykichej moabitasta warmin karqa. 5 Deboraqa
makisniykichejman jaywaykun”, l Jue 2:18 uj palmera sacha urapi tiyakuyta
nispa. Paykunataj Ehudta Jue 3:9 ´
´ ´ yachaj. Chayqa karqa Efra ın
Sl 107:19
qhaterqanku. Chanta Jordan
3:31 1 Glosariopi ayjon nisqata leeriy.
3:20 1 Chayri “chayta uyarispa ´ 4:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
asientonmanta sayarerqa”. 3:26 1 Icha m Ex 15:20
“Paypataqa”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
2Re 22:14
nillanmantaj “Guilgalpi rumi orqhona Lu 2:36 “tiyaporqa 900 maqanakuna fierro
lugarta”. Hch 21:8, 9 carretasnin”.
JUECES 4:6-17 490
orqospi, Ramawan a Betelwan b CAP. 4 Quenitasqa Moisespa suegron a
tinkuypi. Chay sachataqa a Jos 18:21, 25 Hobabpa mirayninmanta
Deboraj palmera sachan karqanku.
nej kanku. Israelitasqa 12 Sisaramanqa willarqanku
payman rej kanku imatachus b Ge´ 28:17, 19 Abinoampa wawan Baracqa
Dios nisqanta yachanankupaj. Tabor orqoman wicharisqanta. b
6 Uj punchay Deboraqa, 13 Chayta yachaytawankama,
c Jos 21:32
Quedes-Neftalimanta c Sisaraqa tantaykorqa
Abinoampa wawan Baracta d ruedasninpi fierro josesniyoj
wajyachimorqa. Paymantaj d Heb 11:32 900 maqanakuna carretasninta,1
nerqa: “Israelpa Diosnin tukuynin soldadosnintawan.
Jehovaqa kayta kamachisunki: Paykunawantaj rerqa
‘Tabor orqoman wichariy, ´ ´
e 1Re 18:40 Haroset-Ha-Goyimmanta Cison
´
pusakuytaj 10 mil qharista
´ ´
Sl 83:9
mayuman. c 14 Chanta Deboraqa
Neftalı ayllumanta,1 Zabulon Baracman nerqa: “Kunanqa
ayllumantawan. 7 Noqaqa ´
f Dt 20:1 kachaykukuy, Jehova Diosqa
Jabinpa soldadosninpa kay punchay Sisarata
comandanten Sisarata makisniykiman jaywaykonqa.
kachamusaj, carretasnintawan ´ ˜
g Jue 4:21, 22 Jehova Diosmin naupaqeykita
soldadosnintawan Jue 5:24, 26 renqa”, nispa. Chayta
´
khuska Cison mayuman.1e nisqantawan, Baracqa 10 mil
Paytaqa makisniykiman soldadosninta pusariykukuspa
h Jos 20:7, 9
jaywaykusaj’, f nispa”. Jos 21:32 Tabor orqomanta uraykamorqa.
8 Chayta uyarispa Baracqa 15 Barac maqanakoj
kuticherqa: “Qan noqawan yaykusqantawankama
´
rejtiykeqa, risaj. Mana i Jue 5:18 Jehova Diosqa
rejtiykitaj, mana risajchu”, musphaykachacherqa1d
nispa. 9 Deborataj kuticherqa: Sisarata, maqanakuna
´ j Nu´ 24:21
“Ar ı, noqaqa qanwan risaj. Jue 1:16
carretasninta, tukuy
Chaywanpis kay maqanakupeqa 1Sa 15:6 soldadosnintawan.

´
mana qanchu jatunchasqa Chant a Sisaraqa
kanki, imaraykuchus ˜ carretanmanta uraykuspa
Pana lado
´
Jehova Diosqa uj warmej a Nu´ 10:29 chakipi ayqerikaporqa.
makinman Sisarata 16 Chaykamataj Baracqa
´
jaywaykonqa”, g nispa. Chanta Sisaraj soldadosninta,
Deboraqa jatariytawan, b Jue 4:6 maqanakuna carretasnintawan
Baracwan khuska Quedesman h qhatiykorqa
´
rerqa. 10 Quedespitaj Haroset-Ha-Goyimkama.
´ c Jue 5:20, 21
Baracqa Zabulon ayllumanta, Sisaraj soldadosninmantaqa
´ ˜
Neftalı i ayllumanta kajkunata ni ujpis wanuymanta
wajyacherqa, 10 mil qharistaj ´ llusperqachu, tukuyninku
d Ex 14:24 ˜
paywan rerqanku. Deborapis Jos 10:10 espadawan wanuchisqa
paywan rillarqataj. karqanku. e
11 Quenita Heberqa 17 Quenita Heberpa
e Le 26:7
toldonta1 sayarichisqa Quedes familianqa, Hazormanta
qayllapi, Zaananimpi jatun rey Jabinwan f allinta kausakoj
sacha qayllapi. Payqa chay f Jue 4:1, 2 kanku. Chayrayku Sisaraqa
ujnin quenitasmanta j taqakusqa. Heberpa g warmin Jaelpa h
4:6 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj g Jue 4:11 4:13 1 Hebreo parlaypeqa nin,
ashkha familias kanku. 4:7 1 Chayri “tantaykorqa 900 maqanakuna
´
“Cison wayqoman”. 4:11 1 Chayri fierro carretasninta”. 4:15 1 Chayri
“carpanta”. h Jue 5:24 “pawiracherqa”.
491 JUECES 4:18–5:6
toldonman chakipi ayqekorqa.
18 Jaeltaj Sisarata taripaj
´
CAP. 4
a Jue 5:25 5 Jaqay punchayqa,
Deborawan a Abinoampa
llojsispa nerqa: “Wiraqoch ıy, wawan Baracwan b kay jinata
kayman yaykumuy. Yaykumullay, takerqanku: c
ama manchachikuychu”, nispa. b Jue 4:9 ´
Jue 5:26, 27
2 “Jehova Diosta
Ajinapi Sisaraqa Jaelpa jatunchaychej,
toldonman yaykorqa, Israelpeqa kankuraj mana
Jaeltaj uj qhatanawan payta c Heb 11:32, 33 watasqa chujchasniyoj1
qhataykorqa. 19 Chaymanta maqanakojkuna.
˜
Sisaraqa Jaelmanta manakorqa:
“Ama jina kaspa yakuta qoriway Israelpeqa kankuraj
d Ge´ 9:25
ari, mayta chakishawan”, mana wajyachisqalla
nispa. Jaeltaj lecheyoj guerraman rejkuna. d
qara botata1 kicharispa, e Dt 7:24 3 Uyariychej reykuna.
´  Qankunapis uyariychej
lecheta jaywarqa. a Chant a
watejmanta qhataykullarqataj. ˜
Pana lado kamachejkuna.
´
20 Sisarataj Jaelta nerqa:  Noqaqa Jehova Diosman
“Toldo punkullapi kanki. CAP. 5
takisaj.
Pipis jamuspa tapusojtin, a Jue 4:4 Noqaqa alabanzasta
qanqa ninki: ‘Mana pipis Israelpa Diosnin e
jamunchu’, nispa”. Jehovaman takisaj. f
´
21 Sisaraqa may saykusqa b Jue 4:6 4 Jehova Dios, maypachachus
˜ Heb 11:32
kasqanrayku, wanusqata Seirmanta llojsimorqanki, g
˜
punurparerqa. Heberpa warmin Edom jallpamanta
´
Jaelrı, toldo japichina estacata, ´ llojsimuspa jamorqanki
c Ex 15:1
martillotawan oqhariykukuspa, Sl 18:qa chaypacha,
chinsitullamanta Sisaraman jallpaqa kharkatiterqa,
chimpaykorqa. Sisaraj cielomantataj
umanmantaj1 estacata d Jue 4:10 para jichakamorqa.
clavaykorqa, pampaman Phuyusmanta para
japisqata. Ajinata Sisaraqa jichakamorqa.
˜ ´
wanorqa. b e Ex 20:2 ´
5 Orqosqa Jehova Diospa
22 Barac Sisarata maskaspa ˜
naupaqenpi
chayajtin, Jaelqa payta
f 2Sa 22:50 unuyarparqanku.1h
taripamuspa nerqa: Sl 7:17 ´
“Jamuy. Maskashanki Sinaı orqopis
chay runata rikuchisqayki”, unuyarpallarqataj2
nispa. Baractaj paywan Israelpa Diosnin i
g Dt 33:2 ˜
toldoman yaykuspa, Sisarata Jehovaj naupaqenpi. j
˜ 6 Anatpa wawan Samgarpa k
pampapi wanusqata rikorqa,
umanpi estacawan clavasqata. h Dt 4:11 punchaykunasninpi,
23 Ajinata Diosqa chay Jaelpa l punchaykunasninpi,
˜
punchay Canaanmanta ´
nankunaqa chinpacha
i Ex 20:2 kasharqa.
rey Jabinta israelitaswan
atipacherqa. c 24 Chaymanta Viajajkunaqa
˜
israelitasqa Canaanmanta d ´
j Ex 19:18
waj nankunasninta
rey Jabinwan aswan sinchita Ne 9:13 purej kanku.
maqanakorqanku, payta
˜ 5:2 1 Mana watasqa jatun
wanuchinankukama. e
k Jue 3:31 chujchasniyojkunaqa Diospaj taqasqa
´
4:19 1 Glosariopi qara bota nisqata runas karqanku. 5:5 1 Icha
leeriy. 4:21 1 Chayri “Sisaraj nillanmantaj “kharkatiterqanku”.
´
chipoqonmantaj”. l Jue 4:17 2 Icha nillanmantaj “kharkatitillarqataj”.
JUECES 5:7-17 492
7 Israelpa ranchosnenqa CAP. 5 Barac, qanpis sayariy. a
saqerpayasqa kasharqa. a Jue 4:4 Abinoampa wawan Barac,
Chay ranchosqa mana presosniykita apakapuy.
runasniyoj kasharqa, 13 Pikunachus
´
noqa Debora a qhepakojkunaqa,
sayarinaykama, b Jue 4:5 kamachejkuna
noqa Israelpi uj mama jina kasharqanku chayman
sayarinaykama. b uraykamorqanku.
´
8 Israelitasqa waj dioskunata Jehova Diospa nacionnenqa
c Dt 32:16, 17
ajllakorqanku. c Jue 2:12
noqaman jamuwarqa,
Chayrayku llajta punkuspeqa atiyniyoj kajkunawan
maqanakuykuna karqa. d maqanakoj rinaykupaj.
´
Israelpi 40 mil runas 14 Efraın ayllumanta1
ukhupeqa, d Jue 4:1-3 kajkunaqa, ura pampaspi
mana rikukorqachu karqanku.
´
ni uj jarkakuna Benjamın, paykunaqa
escudollapis, soldadosniykiwan
nitaj uj tojsina lanzallapis. e Jue 4:6 khuska qanwan jamunku.
9 Sonqoyqa Israelpa Makirmantaqa b comandantes
comandantesninwan uraykamorqanku.
kashan. e Zabulonmantataj,
f Jue 4:10
Paykunaqa mana soldadosta tantanapaj
wajyachisqalla bastonta apajkuna2
israelitaswan khuska uraykamorqanku.
guerraman rerqanku. f g Jue 4:4 15 Isacar ayllumanta
´ kuraj kamachejkunaqa
Jehova Diosta jatunchaychej.
10 Allinta tukuriychej, Deborawan kasharqanku.
oqe burrospi montasqa Baracpis, c Isacar jinallataj
purejkuna, h Jue 5:1 Deborawan kasharqa.
 Paytaqa ura pampasman
qankunapis llampu ˜
mastanaspi tiyakojkuna, Pana lado chakipi kacharqanku. d
˜ ´
jinallataj nankunapi a Jue 4:6 Ruben ayllu ukhupi
purejkunapis. kajkunaj sonqosninkutaj,
iskayrayasqa kasharqa.
11 Uywaspaj yakuta
orqhojkunaj parlasqanku 16 ¿Imaraykutaj michejkuna
b Nu´ 32:39 uywasninkupaj e
uyarikorqa, uywa
ujyachina lugarespi. qenata tocasqankuta
uyarispa,
Chaypi paykunaqa
´ cargayoj siriykoj1
Jehova Diospa cheqan c Jue 4:6
ruwasqasninmanta Heb 11:32 animal jina pachanpi
parlasharqanku. siriykorqankiri?
´
Israelpa ranchosninpi Ruben ayllu ukhupi
tiyakojkunaj cheqan kajkunaj sonqosninkoqa
ruwasqasninkumanta d Jue 4:14 iskayrayasqa kasharqa.
´
parlasharqanku. 17 Galaadqa Jordan mayu
´ ´ chimpapi qhepakorqa. f
Chanta Jehova Diospa
nacionnenqa llajta e Nu´ 32:1 5:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta
punkusman uraykamorqa. miraj ashkha familias kanku.
´
12 Rijchariy, rijchariy Debora. g ´
2 Icha nillanmantaj “Zabulonmantataj,
Rijchariy, rijcharikuspa qhelqanapaj imasta apajkuna”. 5:16
uj takiyta takiy. h f Jos 22:9 1 Siriy: waj lugarespi ninku winkuy.
493 JUECES 5:18-28
Danpis, ¿imaraykutaj CAP. 5 Paykunaqa mana
´
barcosnin chayllapi a Jos 19:46, 48 Jehova Diosta yanapaj
qhepakorqari? a jamorqankuchu wapu
Aserqa mar kantupi soldadoswan khuska’,
ni imata ruwaspa nispa.
tiyaykukorqa. b Jos 19:24, 29 24 Quenita Heberpa a
Payqa barco sayachina warmin Jaelqa, b
puertosninmanta mana tukuy warmismanta aswan
kuyurerqachu. b bendecisqa kachun.
c Jue 4:6, 10
18 Zabulonmanta runastaj, Payqa toldospi1 tiyakoj
˜
kausayninkuta wanuy warmismanta aswan
pataman churarqanku. bendecisqa kachun.
Neftalipis c lomaspi d
˜ d Jue 4:14 25 Sisaraqa yakuta
kausayninta wanuy ˜ ´
manarikorqa, Jaeltajrı
pataman churarqa. lecheta jaywaykorqa.
19 Reyes jamuspa Payqa cuajasqa lecheta1
maqanakorqanku, e Jue 4:13 jaywarqa uj sumaj kachitu
Canaanmanta reyes jamuspa puku platopi. c
maqanakorqanku, e
´ 26 Jaelqa toldo japichina
Taanacpi, Meguido estacata lloqe makinwan
f Jue 1:27
yakus chaypi. f japerqa.
Chaywanpis paykunaqa ˜
Pana makinwantaj
mana aterqankuchu uj martillota oqharerqa.
qolqe metalta apakapuyta. g g Jue 4:16 Chaywan Sisarata wajtaspa
20 Estrellasqa cielomantapacha umanta partirparerqa.
maqanakamorqanku. Umanpi1 tacaspa estacata
Maypichus kashanku pasarparicherqa. d
chaymantapacha h Jue 4:7, 13 27 Sisaraqa Jaelpa chakisnin
Sisarawan Sl 83:9
chayman choqakorqa.
maqanakorqanku. Payqa urmaspa
´ ˜
21 Paykunataqa Cison mayu manana kuyurerqachu.
˜ apakaporqa. h
Jaelpa chakisnin chayman
´ i Sl 20:7
Naupa mayu Cison Pr 21:31 urmaspa choqakorqa.
paykunata apakaporqa.  Payqa maymanchus
Noqaqa atiyniyoj kajkunata ˜
Pana lado choqakorqa chaypi
sarurarqani. a Jue 4:11
˜
wanusqa wijchurpakorqa.
22 Caballospa chakisninku 28 Uj warmi ventanaman
pampata sinchita qhawaj chimpaykorqa.
sonacherqanku. Sisaraj mamanqa ventanaj
Maqanakuman b Jue 4:17
rejillasninmanta
rej caballosqa qhawaspa nerqa:
manchayta ‘¿Imaraykutaj maqanakuna
ayqerikorqanku. i carretan mana kunankama
´ c Jue 4:19
23 Jehova Diospa angelnenqa rikhurimunchuri?
nerqa: ‘Merozta ¿Imaraykutaj manaraj
maldeciychej. uyarinichu caballosninpa
Chaypi tiyakojkunata d Jue 4:21, 22 jamusqantari?’, e nispa.
maldeciychej,
imaraykuchus paykunaqa
´ 5:24 1 Chayri “carpaspi”. 5:25 1 Chayri
mana Jehova Diosta “sankhuyasqa lecheta”. 5:26 1 Chayri
yanapaj jamorqankuchu. e Jue 4:15, 16 “Chipoqonpi”.
JUECES 5:29–6:10 494
29 Kamachina wasinmanta CAP. 5 llojsimuynejpi tiyakojkunapis, a
sumaj yuyaysapa a Sl 83:9 paykunawan maqanakoj
warmistaj payman rej kanku. 4 Israelitaswan
nerqanku, maqanakunankupaj
paypis kikillantataj b Jue 3:10, 11 muyuyninkupi jarakamoj kanku,
sonqonpi yuyarqa: Jue 3:30 chajrasninkutapis qalata

30 ‘Maqanakupi tustiykoj kanku Gazakama.
´ CAP. 6 Israelitas mikhunankupajqa
qhechusqankutacha
c Jue 2:19 mana imatapis puchuchejchu
partinakushanku.
´ kanku. Nillataj saqejchu
Sapa soldadocha japikushan
uj sipasta chayri iskay kanku ni ovejastapis,
d Dt 28:15, 48 ni wakastapis, ni burrostapis. b
sipaskunata. Jue 2:14
Sisarapajqa tinisqa
˜
Ne 9:28
5 Paykunaqa uywasninkuwan
´ rej kanku, toldosninkuta1
telascha kashan,
˜ ´ apariykukuspa, langostas jina
sumaj tinisqa telascha.
Atipajkunaj e Nu´ 33:55 may chhika rej kanku. c
´ Paykunapis, camellosninkupis
kunkasninkumancha
churashanku, mana yupay atina karqanku. d
f 1Sa 13:5, 6 Israelitaspa jallpasninkumantaj
sumaj bordasqa telata,
˜ juntaykoj kanku tukuy
tinisqa telasta chayri iskay
imata tukuchinankupaj.
bordasqa telasta’, nispa.
´ ´ 6 Ajinata madianitas
31 Jehova Diosnıy, ajinata tukuy g Jue 3:13
ruwasqankurayku, israelitasqa

enemigosniyki ˜ mayta pobreyaykorqanku.
˜ Pana lado ´ ´
wanurachunku. a Chanta paykunaqa Jehova
´ a Jue 8:10
Qanta munakusojkunatajrı Diosman qhaparikorqanku
kancharichunku, ˜
yanapata manakuspa. e
imaynatachus inti 7 Israelitas madianitasmanta
b Dt 28:15, 33 ´
llojsimushaspa may Dt 28:31, 48 kacharichinanta Jehova
sinchita kancharin ˜
Diosmanta manakojtinku, f
ajinata”. ´
8 Jehova Diosqa uj profetata1
Chaymanta qhepamanqa, c Jue 8:10 kachamorqa. Paytaj
40 watasta allin kausay karqa israelitasman nerqa:
chay jallpaspi. b “Kayta nin Israelpa Diosnin

6 Israelitasqa watejmanta
´
Jehova Diospa qhawayninpi
d Jue 7:12 Jehovaqa: ‘Noqa Egiptomanta
orqhomorqaykichej, chaypi
sajra imasta ruwallarqankutaj. c esclavos kashajtiykichej. g
´
Chayrayku Jehova Diosqa e Dt 4:30 9 Mana Egipciospa
madianitaspa makisninkuman makisnillankumantachu
paykunata jaywaykorqa qanchis kacharicherqaykichej,
watasta. d 2 Madianitasqa f Jue 2:18 manachayqa tukuy
˜
Sl 107:19
israelitasta mayta pikunachus nakarichisorqachej
˜
nakaricherqanku. e Israelitastaj chaykunamantapis.
madianitasta manchachikuspa, ´ Paykunataqa
g Ex 20:2 ˜
pakakunasta1 ruwakamorqanku Le 26:13
naupaqeykichejmanta
orqospi, cuevaspi, mana chayay Jue 2:1 wijchorqani, jallpasninkutataj
atina lugarespi ima. f qankunaman qoporqaykichej. h
3 Israelitas imatapis 10 Nerqaykichejtaj:
´
tarpojtinku, madianitasqa h Jos 10:42 “Noqamin Jehova
amalequitaspis, g jinallataj inti Ne 9:24 Diosniykichejqa kani. i
´ 6:5 1 Chayri “carpasninkuta”. 6:8
6:2 1 Icha nillanmantaj “jallpa ukhupi
depositosta”. i Dt 6:4 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy.
495 JUECES 6:11-21
Amapuni amorreospa CAP. 6 familiasmanta aswan juchuy.
diosesninkuta a Jos 24:15 Noqataj tataypa familian
yupaychankichejchu,1 ukhupeqa mana imapischu
´
pikunaj jallpasninkupichus kani”, nispa. 16 Jehova Diostaj
tiyakushankichej chaykunaj b Dt 28:15 nerqa: “Noqa qanwan kasaj. a
Jue 2:2
diosesninkuta”, a nispa. Jer 3:13
Chayrayku madianitastaqa
Chaywanpis qankunaqa mana uj runata jinalla atipanki”, nispa.
kasuwarqankichejchu’,2b nispa”. 17 Gedeontaj nerqa: “Sichus
´ ˜
11 Chaypacha Jehova Diospa c Jue 2:1 allin nawiwan qhawawanki
˜
angelnenqa jamuspa c uj jatun chayqa, uj senalta rikuchiway
´
sacha urapi tiyaykukorqa, Ofra ari, qanpuni noqawan
chaypi. Chay sachaqa d Jos 17:2 parlashasqaykita yachanaypaj.
´
abı-ezrita d Joaspata karqa. Jue 6:24
Jue 8:32
18 Ama jina kaspa amallaraj
Joaspa wawan Gedeontaj, e ripuychu, mikhuyta waykuspa
trigota wajtasharqa uvas apamusunaykama”, b nispa.
sarunapi, madianitas ama trigota e Ge´ 49:22, 24 Angeltaj kuticherqa: “Kayllapi
rikunankupaj. 12 Ajinapi Heb 11:32 suyasqayki kutimunaykikama”,
´
Jehova Diospa angelnenqa nispa. 19 Gedeonqa rispa
˜
payman rikhurispa nerqa: uj chivitota nakaytawan1
´ ´ f Jue 2:18
“Wapu soldado Gedeon, Jehova wakichimorqa, arroba jina2
Diosqa qanwan kashan”, f nispa. jakumantataj mana levadurayoj
´
13 Gedeontajrı kuticherqa: “Ay tantata ruwamorqa. c Aychataqa
´ ´ g Jue 6:2
wiraqochıy, sichus Jehova Dios uj canastaman churaykorqa,
noqaykuwan kashan chayqa, caldontataj uj mankaman.
¿imaraykutaj tukuy kay imas h Dt 4:9
Tukuy chaytataj angelman
qhatirishawaykuri? g ¿Maytaj Sl 44:1 aparqa, chay jatun sacha
tatasniyku tukuna imasta uraman.
´
willawasqaykuri? h Paykunaqa
´ ´
20 Chant a Diospa1
niwaj kayku: ‘Jehova Dios i Ex 13:14 angelnenqa payta nerqa:
Egiptomanta “Jaqay jatun rumi pataman
orqhomuwarqanchej’, nispa. i chay aychata churamuy, chay
´ j Dt 31:17
Kunantaj Jehova Diosqa mana levadurayoj tantatawan,
2Cr 15:2
saqerpariwayku, j madianitaspa patanmantaj caldota jichanki”,
makisninkumantaj nispa. Gedeontaj chay nisqanta
jaywaykuwayku”, nispa.
´ k Jue 8:22 ruwarqa. 21 Chaymanta
´
14 Jehova Diostaj payta Heb 11:32 Jehova Diospa angelnenqa,
qhawarispa nerqa: “Rispa  makinpi japisharqa
˜
kallpaykiwan israelitasta Pana lado chay bastonwan tojsirerqa
kacharichimuy madianitaspa a Dt 20:3, 4 chay aychata, mana levadurayoj
makisninkumanta. k Noqamin Jue 2:18 tantatapis. Tojsirisqantawantaj
kachashayki”, nispa. chay jatun rumimanta
´
15 Gedeontajrı kuticherqa: nina lauray llojsimuspa
´ ´ b Ge´ 18:3, 5
“Ay Jehova Diosn ıy, Jue 13:15 aychata ruphaykorqa,
¿imaynatataj noqa israelitasta chay mana levadurayoj
´
kacharichiymanri? Familiayqa tantatapis. d Jehova Diospa
´
Manas es ayllu1 ukhupi c Ge´ 18:6, 7 angelnintaj chinkariporqa.
´
Ge 19:1, 3
˜
6:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, 6:19 1 Nakay: waj lugarespi
˜
“manchachikunkichejchu”. 2 Hebreo ninku degollay, wanuchiy. 2 Hebreo
´
parlaypeqa nin, “mana nisqayta d Le 9:24 parlaypeqa nin, “uj efa”. Yanapa B14
uyariwarqankichejchu”. 6:15 Jue 13:19, 20
nisqata leeriy. 6:20 1 Chayri “cheqa
1Re 18:38
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 1Cr 21:26 Diospa”. Glosariopi cheqa Dios nisqata
ashkha familias kanku. 2Cr 7:1 leeriy.
JUECES 6:22-34 496
˜
22 Ajinapi Gedeonqa repararqa CAP. 6 Baalpa altarnenqa thunisqa
´
Jehova Diospa angelninpuni a Jue 13:8, 9 rikhurisqa, chay qayllapi
kasqanta. a Heb 13:2 kasharqa chay yupaychana
Chay ratopachataj nerqa: kullu postepis kutusqa kasqa,
˜
“Ay Tukuyta Kamachej Senor uj mosoj altarpitaj iskay kaj
´ ´ ´ b Ge´ 16:7, 13
Jehova Diosnıy. Jehova Diospa ´
Ge 32:24, 30
torillo qolachisqa kasqa.
angelninwan uyapura tinkuni”, b
´ ´ Jue 13:21, 22 29 Chayta rikuspa paykunapura
nispa. 23 Jehova Diostajr ı Lu 1:11, 12 tapunakorqanku: “¿Pitaj kayta
nerqa: “Sonqo tiyaykuy qanpaj ruwanman karqari?”, nispa.
kachun. Ama mancharikuychu, c Runasta tapuspataj yacharqanku
˜ c Da 10:19 ´
mana wanunkichu”, nispa. Joaspa wawan Gedeon chayta
´
24 Chaypi Gedeonqa Jehova ruwasqanta. 30 Chayta
Diospaj uj altarta1 ruwaporqa. yachaspa chay llajtayoj runasqa
d G´ e´ 22:14
Chaymantapacha chay altarqa Joasta nerqanku: “Wawaykita
´ Ex 17:15
˜
sutikun Jehova-Salom.2 d orqhomuy wanuchinaykupaj.
Kunankamataj kakushallanpuni Pay Baalpa altarninta
´ ´ ˜
abı-ezritaspa llajtanku Ofrapi. e Ex 23:24 thuniykusqa, chay qayllapi
25 Chay chisipacha Dt 12:3
kasharqa chay yupaychana
´ 
Jehova Diosqa Gedeonta ˜ kullu postetapis kuturpasqa”,
Pana lado ´
nerqa: “Tataykej torillonta nispa. 31 Joastajr ı a chay
apamuy, qanchis watayoj a Jue 6:11 ˜
phi nasqa runasman
iskay kaj torillonta. Chantapis kuticherqa: “¿Qankunachu
tataykejpata Baalpa altarnin Baalman kutikunaykichej
˜ b Dt 13:5
tiyapun chayta thunimuy, chay tiyan? ¿Qankunachu Baalta
Dt 17:2-5
altar qayllapi kashan chay salvanaykichej tiyan? Pichus
yupaychana kullu postetapis1 Baalman kutikojqa kunanpacha
kutumuy. e 26 Jinaspataj chay c 1Re 18:26, 27
˜
wanuchisqa kanqa. b Baal
´
jarkachasqa pata lugarpi Jehova Sl 115:5
diospuni chayqa, pay kikin
Diospaj uj altarta ruwamuy, Jer 10:5
jarkakuchun, c paypa
´ ´ ˜
rumista filaraspa. Chanta chay altarnintacharı thunirpanku”,
iskay kaj torillota apamuspa, nispa. 32 Chaypacha Joasqa
d Nu´ 25:17, 18
yupaychana kullu posteta Jue 6:2 Gedeonta Jerubaal1 nispa
kuturasqayki pataman churanki,
suticharqa, nerqataj:
qolachina1 ofrendata jinataj
“Kikin Baal jarkakuchun,
jaywanki”, nispa. 27 Chaypacha ´
e Ex 17:16 ´
´ paypa altarnintachar ı
Gedeonqa kamachisninmanta Nu 24:20 ˜
Dt 25:19 thunirpanku”, nispa.
chunka qharista
´
pusariykukuspa, Jehova Diospa 33 Chaypacha
kamachisqanta ruwamorqa. madianitaswan, d
´
Chaywanpis mana punchaychu f Jue 6:3 amalequitaswan, e chanta inti
Jue 7:12
chayta ruwarqa, manachayqa llojsimuynejmanta runaswanqa
tutan. Payqa tatanpa familianta ujchaykukuspa f mayuta
manchachikoj, chay llajtayoj g Jue 3:9, 10
chimparqanku, Jezreel ura
runastapis. Jue 11:29 pampaspitaj jarakorqanku.
´
28 Qayantin tutamanta chay Jue 13:24, 25 34 Chaypacha Jehova Diospa
Jue 14:6
llajtayoj runas jatarinankupajqa, Jue 15:14
espiritonqa Gedeonman
Zac 4:6 jamorqa. g Wajramanta putututa
´
6:24 1 Glosariopi altar nisqata waqachejtintaj, h ab ı-ezritas i
´
leeriy. 2 Jehova-Salom suteqa niyta tantakamorqanku payta
´
munan Jehov a Diosmin sonqo h Jue 3:26, 27
tiyaykoyqa. 6:25 1 Glosariopi 6:32 1 Jerubaal suteqa niyta munan
yupaychana kullu poste nisqata leeriy. kikin Baal jarkakuchun leymanta
6:26 1 Chayri “ruphachina”. i Jos 17:2 valekuspa.
497 JUECES 6:35–7:6
yanapanankupaj. 35 Chantapis CAP. 6 jatarikuspa, Harod yaku
´
tukuynin Manases ayllumanta a Jue 6:14 juturi chayman jarakoj
kajkunata wajyachimorqa.  rerqanku. Madianitaspa
Paykunapis yanapaj CAP. 7 campamentonkutaj,1 paykunaj
jamullarqankutaj. b Jue 6:11, 32 norte ladonkupi2 kasharqa,

´
Wajyachimullarqataj Aser ura pampaspi, More loma
´ ´ ´
ayllumanta kajkunata, Zabulon ˜
Pana lado qayllapi. 2 Chanta Jehova
ayllumanta kajkunata, jinallataj a 1Sa 14:6 Diosqa Gedeonta nerqa:
´ 2Cr 14:11 “Soldadosniykeqa ancha ashkha
Neftalı ayllumanta kajkunatapis.
Paykunapis Gedeonman kanku. Sichus madianitasta
jamullarqankutaj. makisninkuman jaywaykuyman
36 Chaymanta Gedeonqa chayqa, a israelitasqa
Diosman nerqa: “Sichus jatunchakuspa ninkuman:
niwasqaykiman jina israelitasta ‘Noqallanchej
salvanaypaj yanapawanki makisninchejwan salvakunchej’, b
chayqa, a 37 kay jina kachun: nispa. 3 Chayrayku ama jina
Era1 pataman uj oveja qarata kaspa soldadosniykiman niy:
churasaj. Sichus chay qara ‘Manchachikojkunaqa
tutamanta chhullawan charitan wasisniykichejman kutipuychej’,
´
rikhurenqa, tukuy pampataj nispa”. c Chayta Gede on
chaki kanqa chayqa, chaypi soldadosninman nejtintaj,
yachasaj israelitasta salvanaypaj 22.000 soldados wasisninkuman
yanapanawaykita, qan kutiporqanku, 10.000
˜
soldadosllana qhepakorqanku.
niwasqaykiman jina”, nispa. ´
38 Ajinapunitaj karqa. 4 Chaywanpis Jehova Diosqa
Gedeonqa qayantin paqarin Gedeonta nillarqataj:
tutamanta jatarikuspa, “Soldadosniykeqa
chay qaramanta yakuta ashkharajpuni kanku.
Chayrayku paykunata yakuta
chirwarqa uj fuente juntata.
tomanankupaj pusay. Chaypi
39 Chaywanpis Gedeonqa b 1Sa 17:47
paykunata ajllasaj. ‘Kay runa
Diosta ujtawan nillarqataj:
˜ ˜ qanwan renqa’ nisojteyqa, chay
“Uj senaltawan manarikusqayki,
˜ runa qanwan renqa. ‘Kay runa
ama noqawan phi nakuychu.
mana qanwan renqachu’
Ama jina kaspa kay
˜ ˜ nisojtiytaj, chay runaqa mana
kutillatawanna uj senalta qanwan renqachu”, nispa.
˜
manakusqayki, noqawan 5 Ajinapi Gedeonqa chay
kashasqaykita yachanaypaj. soldadosta yakuman pusarqa.
Ama jina kaspa kay kuteqa ´
˜ Jehova Diostaj Gedeonta
tukuynin jallpanataj joqo
nerqa: “Pikunachus alqo jina
rikhurichun, qarataj chakilla laqhospa yakuta tomanqanku
kachun”, nispa. 40 Diostaj chaykunataqa wajman taqanki,
ajinata chay chisi ruwarqa. qonqoriykukuspa yakuta
Qayantin paqarin qaraqa tomajkunamanta”, nispa.
chaki kakusharqa, jallpataj 6 Pikunachus makisninkuwan
chhullawan joqochasqa laqhospa yakuta tomarqanku
kasharqa. chaykunaqa, 300 soldados
7 Chaymanta Gedeonqa,
pichus sutikullantaj
karqanku. Tukuy chay ujkunataj
qonqoriykukuspa yakuta
Jerubaal, b tukuy paywan tomarqanku.
˜
kajkunapiwan sutiyaytana
7:1 1 Campamentoqa ashkha toldo
6:37 1 Glosariopi era nisqata leeriy. c Dt 20:8 wasis. 2 Chayri “pata ladonkupi”.
JUECES 7:7-18 498
´ ´
7 Chanta Jehova Diosqa CAP. 7 campamentonkuman
Gedeonta nerqa: “Chay a Jue 7:2 qayllaykuspa, uyarerqa
300 runasllawan salvasqaykichej, uj soldado waj soldadoman
laqhospa yakuta tomarqanku mosqoyninta willashajta:
chaykunallawan. Madianitastaqa “Mosqoyniypeqa uj cebada
makisniykiman jaywaykusaj. a tanta campamentonchejman
Tukuy chay ujkunataj bolalamuspa1 yaykuykamusqa.
kutipullachunku b Jue 6:33 Uj toldoman2 may kallpawan
wasisninkuman”, nispa. takakuspataj toldota tijrarpasqa,
8 Ajinapi Gedeonqa tukuy toldotaj pampacharpakusqa”, a
chay ujnin soldadosta nispa. 14 Chay ujnin soldadotaj
wasisninkuman kachaporqa. kuticherqa: “Chayqa Joaspa
Paykunataj niraj ripushaspa wawan israelita Gedeonpa
aviusninkuta, wajramanta c Jue 3:9, 10 espadanpuni. b Diosqa
Jue 4:14
pututusninkuta ima chay tukuy madianitasta,
300 soldadosman qorqanku. campamentontinta makisninman
Ajinamanta Gedeonqa chay jaywaykonqa”, c nispa.
˜
300 soldadosllawan na 15 Gedeonqa chay mosqoyta,
qhepakorqa. Madianitaspa imachus niyta munasqantapis
campamentonkoqa aswan urapi d Jue 6:33 uyariytawan, d kumuykukuspa
kasharqa, ura pampaspi. b Diosta yupaycharqa.
´
9 Chay chisi Jehova Diosqa Chaymantataj israelitaspa
Gedeonta nerqa: “Sayarispa campamentonkuman kutispa
madianitaswan maqanakamuy. soldadosman nerqa:
Noqa makisniykiman ´
“Sayariychej, Jehova Diosqa
paykunata jaywaykusaj. c e Jue 6:3, 5 madianitasta makisniykichejman
10 Sichus maqanakuyta  jaywaykonqa”, nispa.
manchachikushanki chayqa, ˜
Pana lado 16 Chay ratopacha Gedeonqa
kamachiyki Purawan a Jue 6:16 chay 300 soldadosninta
uraykuy madianitaspa kinsaman taqarqa. Sapa
campamentonkuman. ujninkumantaj qorqa pututusta, e
11 Chaypi uyarinki imatachus yurustawan ukhunpi laurashaj
nisqankuta, ajinamanta
˜ kaspisniyojta. 17 Chantaqa
manana manchachikunkichu1 nerqa: “Sumajta qhawankichej
paykunawan maqanakamuyta”, b Jue 6:14 imatachus ruwasaj
´
nispa. Chant a Gedeonwan chayta, qankunapis
kamachin Purawanqa, rispa kikinta ruwanaykichejpaj.
enemigosninkoj Campamentoman qayllaykojtiy
campamentonkuman imatachus ruwajta
qayllaykorqanku. rikuwankichej, kikinta
12 Madianitaswan, c Jue 7:7 qankunapis ruwankichej.
´ ´
amalequitaswan, chanta inti 18 Noqa, chanta noqawan
llojsimuy ladomanta rejkunapis pututusta
runaswanqa, d langostas jina waqachejtiykukama,
may chhika chay pampaspi qankunapis tukuy
kasharqanku. Camellosninkupis campamentoj muyuyninpi
may chhika karqa, mana yupay d Jue 7:11 pututusniykichejta
atina, e mar qocha kantupi tiyu waqachillankichejtaj.
chhikapuni. 13 Ajinapi Qhaparinkichejtaj:
Gedeonqa enemigosninkoj
7:13 1 Bolalamuspa: waj lugarespi
7:11 1 Hebreo parlaypeqa nin, ninku tulimuspa. 2 Chayri
“makisniyki kallpachasqa kanqa”. e Jue 7:8 “Uj carpaman”.
499 JUECES 7:19–8:2
´
‘Jehova Diospatawan CAP. 7 kajkunatawan. a Paykunataj
Gedeonpatawan kay a Jue 7:8 tantakorqanku madianitasta
maqanakoqa’, nispa”. qhatiykunankupaj.
19 Jinapi Gedeonwan 24 Gedeonqa runasta
´
100 soldadoswanqa, kachallarqataj Efra ın
enemigosninkoj orqosman, kayta nimunankupaj:
campamentonkuman b Jue 7:16 “Madianitaswan ˜ maqanakoj
qayllaykorqanku niraj chaupi uraykamuychej. Naupaykuychej
´
tuta kashajtin,1 qhawaj soldados Bet-Baraman, Jordan mayuman
turnonkuta cambiasqankutawan. ima. Jarkaykamuychej chay
Chayaytawantaj pututusninkuta ´ mayu chimpanasta”, nispa.
c Ex 14:25 ´
waqacherqanku, a japisharqanku 2Re 7:6, 7 Ajinamanta Efraın ayllumanta
chay yurustataj pakirarqanku. b kajkunaqa, tantaykukuspa
20 Kinsantin taqas ujllapi rerqanku Bet-Baraman,
´
pututusninkuta waqacherqanku, Jordan mayuman ima.
yurusninkutapis pakirarqanku. Jarkaykamorqankutaj
Lloqe makinkupeqa d 2Cr 20:23 chay mayu chimpanasta.
´
laurashaj kaspista
˜ 25 Chanta madianitaspa
japisharqanku, pana iskaynin kuraj
makinkupitaj pututusta. kamachejkunasninkuta
Chay pututusta Orebta, Zeebtawan japerqanku.
waqachiytawantaj e 1Re 19:16 ˜
´  Orebtaqa wanucherqanku
qhaparerqanku: “Jehova ˜ Oreb chhankapi, b Zeebtataj
Diospatawan Gedeonpatawan Pana lado ˜
wanucherqanku Zeeb nisqa
a Jue 6:35
kay maqanakoqa”, nispa. uvas sarunapi. Chaymantaqa
21 Paykunaqa enemigosninkoj madianitasta
campamentonkoj muyuyninpi qhatiykullarqankupuni. c
mana kuyurispa karqanku. Orebpatawan Zeebpatawan
Enemigosninkutaj qhaparispa b Sl 83:11 umasninkuta qholuspataj,
ayqekorqanku. c 22 Chaykama Isa 10:26 Gedeonman aparqanku.
chay 300 soldadosqa Payqa kasharqa
pututusninkuta ´
Jordan mayu chaynejpi.
´ ´
8
waqachishallarqankupuni. Chanta Efraın ayllumanta1
´
Jehova Diostaj enemigosninkuta kajkunaqa Gedeonta
paykunapurata c Jue 8:4
 nerqanku: “¿Imaraykutaj
maqanaykucherqa. d mana wajyachiwarqaykuchuri?
Jinamanta chay CAP. 8 ´
d Jue 7:2 ¿Imarayku mana
enemigosninkoqa ayqekorqanku
´ willawarqaykuchu
Bet-Sitakama, chant a
madianitaswan maqanakoj
Zererakama, Tabat qayllapi
´ rishasqaykitari?”, d nispa.
Abel-Mehola e kantukama. ˜
Ajinata paykunaqa phinakuspa
23 Chantaqa wajyacherqanku Gedeonwan siminakorqanku. e
´ e Jue 12:1
Neftal ı ayllumanta1 kajkunata, 2Cr 25:10
2 Gedeontaj paykunaman
Aser ayllumanta kajkunata, kuticherqa: “Noqaj ruwasqayqa
´
tukuynin Manases ayllumanta mana imapischu qankunaj
7:19 1 Chayri “iskay kaj turno ruwasqaykichejmanta
´
qallarisqantawan”. Chay turnopi f Jue 7:24 nisqaqa. Qankuna Efraın
qhawajkunaqa, las 10 de la noche ayllumanta kajkuna
˜ chay pisi ruwasqaykichejqa
chaymanta, las 2 de la ma nana
chaykama qhawaj kanku. 7:23; 8:1 astawanraj valen, f
´
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj noqayku Abı-Ezermanta g
ashkha familias kanku. g Jue 6:11, 34 kajkuna ashkhata
JUECES 8:3-15 500
´
ruwasqaykumanta nisqaqa.1 CAP. 8 Penuelpi tiyakojkunatajr ı,
3 Diosqa madianitaspa kuraj a Jue 7:24, 25 Sucotpi tiyakojkuna jinallataj
kamachejkunasninkuta Orebta, kuticherqanku. 9 Gedeontaj
Zeebtawan a makisniykichejman paykunaman nerqa: “Paykunata
jaywaykorqa. ¿Imatataj atipaytawan kutimuspa,
noqa aswan allinta kay torreykichejta
ruwasqani qankuna urmachisaj”, a nispa.
ruwasqaykichejmantari?”, nispa.
´ 10 Zebahwan Zalmunawanqa
Chayta uyarispa Efra ın Carcorpi kasharqanku,
ayllumanta kajkunaqa uj 15.000 soldadosninkuwan.
˜ ˜
manana phinakorqankuchu. Paykunalla puchorqanku
4 Gedeonwan inti llojsimuy ladomanta, b
˜
300 soldadosninwanqa, 120.000 soldados wanuchisqas
´
Jordan mayuman chayaspa b Jue 8:16 karqanku chaykunamanta.
mayuta chimparqanku.  11 Gedeonqa toldospi1
˜ ˜ ˜
May saykusqasna kaspapis, Pana lado tiyakojkunaj naninkuta
enemigosninkuta a Jue 8:17 wicharillarqapuni,
qhatiykullarqankupuni. Nobahmanta Jogbehamantawan c
´
5 Chanta Gedeonqa Sucotpi inti llojsimuy ladonta.
˜ Chantataj enemigosninkoj
tiyakojkunamanta manakorqa:
“Ama jina kaspa, tantata campamentonkuman2 kaymanta
qoripuwaychej ari noqawan jinalla yaykuykorqanku.
jamoj soldadosniyman. 12 Madianitaspa iskaynin
˜ reyesninku Zebahwan
Paykunaqa may saykusqana
kashanku. Noqaykoqa Zalmunawantaj ayqekorqanku.
´
Madianmanta reyesta Gedeontajr ı qhatiykuspa
qhatiykushayku Zebahta, paykunata japimorqa.
Zalmunatawan”, nispa. Campamentonkupi kaj
6 Sucotmanta kuraj b Jue 7:12 soldadostaj mancharikuspa
´ ni imanakuyta aterqankuchu.
kamachejkunatajrı nerqanku:
“¿Zebahta, Zalmunatawan 13 Chaymanta Joaspa wawan
˜
japinkichej nachu Gedeonqa, maqanakumanta
soldadosniykiman tantata kutiporqa Heresman wicharej
˜
qonaykupaj?”, nispa. nanninta. 14 Kutipushaspataj
7 Gedeontaj paykunaman Sucotmanta uj joventa
kuticherqa: “Chayta japerqa. Payta tapojtintaj,
´
niwasqaykichejrayku, Jehova chay jovenqa Sucotmanta
Dios Zebahtawan Zalmunatawan kuraj kamachejkunajta,
makisniyman jaywaykojtin, kurajkunajta sutisninkuta
kayman kutimuspa chin qhelqaspa jaywarqa,
jallpamanta khishkaswan, c Nu´ 32:34, 35 77 runaspa sutisninkuta.
´
khishka qhoraswantaj 15 Chant a Gedeonqa
seqospa aychasniykichejta Sucotmanta runasman rispa
llikirasqaykichej”, b nispa. nimorqa: “Kayqa Zebahwan
´ ˜
8 Chanta Penuelmannataj Zalmunawan. Qankunaqa
wicharispa, kikillantataj paykunarayku burlakuwaspa
˜
manakorqa chaypi niwarqankichej: ‘¿Zebahta,
˜
tiyakojkunamantapis. Zalmunatawan japinkichejnachu
saykusqa soldadosniykiman
8:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, “¿Manachu tantata qonaykupaj?’, d nispa”.
´
Efra ın chajmakunapaj saqesqanqa
´ ´
aswan sumaj Ab ı-Ezer uvasta 8:11 1 Chayri “carpaspi”.
pallasqanmanta nisqaqa?”. d Jue 8:5, 6 2 Campamentoqa ashkha toldo wasis.
501 JUECES 8:16-27
´
16 Chant a Gedeonqa CAP. 8 kamachiwasqayku”,
´
Sucotmanta kurajkunata a Jue 8:7 nispa. 23 Gedeontajr ı
japiytawan, chin jallpamanta paykunaman kuticherqa:
khishkaswan, khishka “Mana noqachu, nitaj wawaychu
qhoraswan ima seqorqa. a qankunata kamachisonqachej.
´
17 Chaymantataj Penuelpi Manachayqa Jehova Dioslla
˜
torreta thu nimorqa, b b Jue 8:8, 9
kamachisonqachej”, a nispa.
chay llajtamanta qharistapis
˜ 24 Chaywanpis Gedeonqa
wanurachimorqa. nillarqataj: “Ujllata
´ ˜
18 Chant a Gedeonqa, manakusqaykichej.
Zebahtawan Zalmunatawan Sapa ujniykichej qowaychej
taporqa: “¿Imaynataj karqanku senqaman churakuna
˜ c Sl 83:11
Tabor orqopi wanucherqankichej anillota, maqanakupi
chay runasri?”, nispa. qhechusqaykichejta”, nispa.
Paykunataj kuticherqanku; (Chay senqaman churakuna
“Paykunaqa qanman qori anillostaqa chay
rijchakorqanku. Sapa ujninku enemigosninku apaykachaj
reypa wawanman rijchakorqa”, d Jue 6:14 kanku, ismaelitas
nispa. 19 Gedeontaj nerqa:  kasqankurayku). b
˜
“Paykunaqa hermanosniy Pana lado 25 Paykunataj kuticherqanku:
´
karqanku, mamaypa a Ex 15:18 “Ya, qosqayku”, nispa.
´
wawasnin. Kausaj Jehova 1Sa 10:19 Chayta niytawan uj jatun
Isa 33:22
Diospa sutinpi juraspa niykichej: Isa 43:15 ropata pampaman
Paykunatachus mana mastarparqanku. Chaymantaj
˜
wanuchiwajchejchu karqa churarqanku maqanakupi
chayqa, manallataj noqapis qhechusqanku senqaman
˜
wanuchiykichejmanchu karqa”, churakuna anillosta.
nispa. 20 Chayta niytawan 26 Gedeonman qorqanku
b Ge´ 16:11
kuraj wawan Jeterta ´
Ge 25:13 chay qori anillosqa 19 kilos1
kamacherqa: “Kay runasta ´
Ge 28:9 pesarqa. Chantapis wajllata
˜ ´
wanurachiy”, nispa. Chaywanpis Ge 37:28 qorqanku killaman rijchakoj
Jeterqa as jovenllaraj kachanchasta, aretesta,
kasqanrayku manchachikorqa, Madianmanta reykunaj kulli2
nitaj espadanta orqhorqachu. ropasninkuta, camellospa
21 Zebahwan Zalmunawantaj kunkasninkupi kaj
Gedeonta nerqanku: c Jue 8:21 kachanchasta c ima.
“Qhari kanki chayqa,1 qan ´
˜ 27 Chanta Gedeonqa chay
kikin wanuchiwayku”, nispa. qoriwan uj efodta1 ruwarqa. d
Gedeontaj chay rato Zebahtawan ´
˜ Chaytataj Ofra e llajtanman
Zalmunatawan c wanucherqa. churarqa tukuy rikunankupaj.
Chantataj camellosninkoj ´ Tukuy israelitastaj chayta
d Ex 28:6
kunkasninkupi killaman Jue 17:5 yupaychayta qallarerqanku
rijchakoj kachanchas uj santota jina.2f Gedeonpajpis,
kasharqa chaykunata orqhorqa.
22 Chay qhepata israelitasqa 8:26 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Gedeonta nerqanku: “1.700 siclos”. Uj sicloqa pesarqa
“Qanqa madianitasmanta e Jue 6:11
11,4 gramos (0,367 onzas troy).
kacharichiwayku. d Kunanqa qan Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Chayri
kamachiwayku ari, chaymantataj “morado”. 8:27 1 Efodqa uj mandil jina
wawasniykipis, allchhisniykipis karqa. Chaytataj sacerdotes churakoj
kanku. Glosariopi efod nisqata leeriy.
8:21 1 Chayri “Runataqa wapu kayninpi 2 Chayri “Tukuy israelitastaj chaywan
rejsinchej”. f Jue 2:17 qhenchachakorqanku”.
JUECES 8:28–9:5 502
wasinmanta kajkunapajpis CAP. 8 mana khuyarqankuchu,1
chayqa uj trampa jina karqa. a a Sl 106:36 israelitasrayku allin imasta
28 Ajinata israelitasqa ruwashajtinpis. Gedeontaqa
madianitasta b atipaykorqanku. Jerubaal nillajtaj kanku. a
Chaymantapacha madianitasqa
˜
manana ujtawan
paykunaj contrankupi
b Jue 6:1
9 Uj pacha Jerubaalpa
wawan Abimelecqa b
Sichemman1 rerqa,
oqharikorqankuchu. c Jue 3:11 mamanpa hermanosninman.
Chaymanta qhepamanqa Jue 5:31
Abimelecqa paykunaman,
´
Gedeon kausakushajtin, mamanmanta awelonpa
40 watasta allin kausay tukuynin familianmanpis nerqa:
karqa chay jallpaspi. c d Jue 6:32
2 “Ama jina kaspa, Sichempi
1Sa 12:11
29 Joaspa wawan kurajkunaman1 niripuwaychej:
Jerubaalqa1d wasinman ‘¿Jerubaalpa 70 wawasnintin c
tiyakoj riporqa. kamachisunaykichejtachu
e Jue 9:1, 2
30 Gedeonqa ashkha 2Sa 11:21 munawajchej chayri uj runalla
warmisniyoj kasqanrayku, kamachisunaykichejtachu?
70 qhari wawasniyoj karqa. Yachankichej jina, noqapis
31 Sichem1 llajtayoj tanta f Jue 6:11, 24 yawar masillaykichejtaj kani’,2
warminpipis2 qhari wawan nispa”.
tiyapullarqataj. Gedeontaj
´ 3 Abimelecpa mamanpa
payman Abimelec e sutita g Jue 2:17, 19 hermanosnintaj, chayta
churarqa. 32 Joaspa Jue 10:6 nimorqanku Sichempi tukuy
wawan Gedeonqa ashkha kurajkunaman. Paykunaj
watasta allinta kausakorqa, sonqonkutaj aysakorqa
˜ ˜
allin viejitunataj wanuporqa. h Jue 9:4 Abimelecta qhatinankupaj,
Paytaqa pamparqanku imaraykuchus nerqanku:
tatan Joaspa sepulturanpi, “Payqa hermanonchej”, nispa.
´
ab ı-ezritaspa llajtanku i Jue 3:7 4 Chantaqa Baal-Beritpa d
Ofrapi. f templonmanta orqhomuspa
´
33 Gede on 70 qolqesta1 Abimelecman
˜
wanupusqantawan, j Sl 106:43 qorqanku. Chay qolqewan
israelitasqa watejmanta  Abimelecqa minkakamorqa
Baal santosta ˜
Pana lado qhella machu machu runasta,
yupaychallarqankutaj.1g a Jue 9:16-18 paywan rinankupaj.
 ´
Paykunaqa Baal-Berit 5 Chaymantaqa Ofra e
santota ajllakorqanku CAP. 9 llajtaman rerqa, tatanpa
diosninku kananpaj. h b Jue 8:30, 31 wasinman. Chaypi Abimelecqa
34 Israelitasqa hermanosninta uj rumi patallapi
´ ˜
Jehova Diosninkumanta wanuracherqa, f Jerubaalpa
qonqaporqanku, i c Jue 8:30
muyuyninkupi kaj tukuy 8:35 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan
enemigosninkoj mana tukukoj munakuy, mana
makisninkumanta d Jue 8:33 tukukoj kacha kay. Glosariopi mana
kacharichishajtinpis. j Jue 9:46 tukukoj munakuy nisqata leeriy. 9:1
35 Gedeonpa familiantapis 1 Chayri “Siquemman”. Yanapa
´
A2 nisqata leeriy. 9:2 1 Icha
´
8:29 1 Sutikullantaj Gede on. e Jue 6:11 nillanmantaj “Sichem llajtapi
˜
Jueces 6:32 versiculota leeriy. 8:31 Jue 8:27 jallpasmanta duenosman”. 2 Hebreo
1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2 nisqata parlaypeqa nin, “kikin tullullaykichejtaj,
leeriy. 2 Glosariopi tanta warmi kikin aychallaykichejtaj kani”. 9:4
nisqata leeriy. 8:33 1 Chayri “Baal f 2Re 11:1 1 Chay qolqesqa qolqe metalmanta
santoswan qhenchachakullarqankutaj”. 2Cr 21:4 ruwasqa karqa.
503 JUECES 9:6-20
70 qhari wawasninta. Jerubaalpa CAP. 9 uvasta poqoymanchu mosoj
sullka wawan Jotanlla a Dt 17:14 vinopaj. Mosoj vinoqa Diosta
˜
mana wanuchisqachu karqa, 1Sa 8:7 kusichin, runastapis.
pakaykukusqanrayku. Chayrayku noqaqa mana
6 Chay qhepata Sichemmanta reyniykichej kaymanchu’, nispa.
´ 14 Chaymanta chay sachasqa
kurajkuna, chant a ˜
Bet-Milomanta kajkunapiwan, khishkarara chajratanataj1
tantaykukuspa Abimelecta nisqanku: ‘Qan reyniyku kay’, a
reyninku kananpaj b Dt 11:29 nispa. 15 Chay khishkarara
churarqanku, a uj jatun sacha Jos 8:33 chajrataj paykunata nisqa:
Jn 4:20 ‘Ciertopunichus reyniykichej
chaynejpi, Sichempi
uj pilar kasharqa chaypi. kanaypaj churawankichej1
7 Jotanqa chayta chayqa, jamuychej llanthuy
yachaytawankama, Guerizim uraman. Manachus reyniykichej
orqo b puntaman wicharispa kanayta munankichej chaytaj,
paykunata qhaparimorqa: noqamanta nina lauray
´
“Sichemmanta kurajkuna, c Jue 8:22 llojsispa Lıbano orqospi cedro
uyariwaychej. Diospis  sachasta lauraykuchun’, nispa.
qankunata uyarillasonqachejtaj. ˜
Pana lado 16 ”Kunanqa
8 ”Uj kuti, sachasqa a Jue 9:6 tapurisqaykichej: ¿Allintachu,
uj reyta churakunankupaj1 cheqan sonqowanchu
tantaykukusqanku. Olivo Abimelectaqa reyniykichej
sachamantaj nisqanku: kananpaj churarqankichej? b
‘Qan reyniyku kay’, c nispa. ¿Khuyarqankichejchu
´
9 Olivo sachatajrı kutichisqa: Jerubaalta, familiantapis?
‘Sichus rey kayman chayqa,1 ¿Ruwapususqaykichejman
˜ ´ b Jue 9:6
jinachu Jerubaalpajqa
mananacha aceitepaj aceitunasta
poqoymanchu. Chay aceitewanqa ruwaporqankichej? 17 Tatayqa
Diosta jatunchanku, jinallataj madianitaspa makisninkumanta c
runastapis. Chayrayku kacharichisunaykichejpaj
noqaqa mana reyniykichej maqanakusqanpi d casi
˜
kaymanchu’, nispa. wanorqapis. 18 Kunantaj
´
10 Chanta chay sachasqa higo c Jue 8:28 qankunaqa tataypa familianpa
˜ contranta oqharikunkichej,
sachamannataj nisqanku: ‘Qan
reyniyku kay’, nispa. 11 Higo 70 qhari wawasnintataj uj rumi
˜
sachapis kutichillasqataj: ‘Sichus patallapi wanurachinkichej. e
rey kayman chayqa,1 Esclavanpi karqa chay wawan
˜ ´ Abimelectaraj f Sichempi
mananacha sumaj miski
poqoyniyta poqoymanchu. reyniykichej kananpaj
d Jue 7:9
Chayrayku noqaqa mana churakunkichej,
reyniykichej kaymanchu’, nispa. hermanoykichej kasqanraykulla.
12 Chantataj chay sachasqa 19 Sichus kunan Jerubaalpaj,
˜ familianpajpis allinta, cheqan
uva sachamantanataj
˜ sonqowantaj ruwashankichej
manakusqanku: ‘Qan reyniyku
kay’, nispa. 13 Uva sachapis chayqa, kusikuychej
kutichillasqataj: ‘Sichus rey e Jue 9:5 Abimelecwan, paypis
˜ ´ kusikuchun qankunawan.
kayman chayqa,1 mananacha
20 Manachus ajina chaytaj,
9:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, Abimelecmanta nina lauray
“aceitewan jichanankupaj”. 9:9, 11,
´ ˜
13 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Waj 9:14 1 Chayri “cambron khishkatanataj”.
sachaspa patanpi kuyuykachayman 9:15 1 Hebreo parlaypeqa nin,
chayqa”. f Jue 8:30, 31 “aceitewan jichawankichej”.
JUECES 9:21-34 504
llojsimuspa Sichemmanta CAP. 9 yaykuspa mikhorqanku,
kurajkunata ruphaykuchun, a Jue 9:6, 49 tomarqanku, Abimelectataj
´
jinallataj Bet-Milotapis. a Chanta maldicerqanku. 28 Jinapi
Sichempi kurajkunamanta, Ebedpa wawan Gaalqa nerqa:
Bet-Milomantawan nina lauray “¿Pitaj kasqa Abimelecri? ¿Pitaj
llojsimuspa Abimelectapis kasqa Sichempis1 paykunata
ruphaykullachuntaj”, b nispa. sirvinanchejpajri? ¿Manachu
21 Chayta niytawan Jotanqa c Abimelecqa Jerubaalpa a
ayqekuspa Beerpi tiyakamorqa, wawallan? ¿Manachu Zebulpis
hermanon Abimelecta yanapajnillan? ¿Ima nispataj
manchachikusqanrayku. b Jue 9:39, 53
Abimelecta sirvisunmanri?
´
22 Abimelec israelitasta kinsa Antes Sichempa tatan
˜ Hamorpa mirayninta sirvinachej.
watastana kamachisqanmanta,
23 Diosqa saqerqa Abimelecwan 29 Noqachus kay llajtamanta
Sichemmanta kurajkunawan kamachej kayman chayqa,
chejninakunankuta. Abimelecta cargonmanta
´
Sichemmanta kurajkunataj wijchuyman”, nispa. Chanta
Abimelecpa contranta Abimelecmanta burlakuspa
oqharikorqanku. 24 Tukuy nerqa: “Soldadosta astawan
chayqa karqa paganankupaj tantay, maqanakojtaj llojsimuy”,
c Jue 9:5 nispa.
Jerubaalpa 70 qhari
wawasninta mana khuyarispa 30 Sichemmanta kuraj
˜
wanuchisqankumanta. kamachej Zebultaj, imatachus
Abimelecqa juchayoj Ebedpa wawan Gaal nisqanta
˜
karqa hermanosninta yachaspa mayta phinakorqa.
˜
wanuchisqanmanta, d 31 Chantaqa pakayllamanta1
Sichemmanta kurajkunataj Abimelecman willachimorqa:
juchayoj karqanku Abimelecta “Ebedpa wawan Gaalqa
yanapasqankumanta. hermanosninwan kay llajtayman
25 Sichemmanta kurajkunaqa d Ge´ 9:6 jamunku. Kunantaj runasman
orqo patasman runasta Jue 9:5
umata satishanku contraykipi
kacharqanku wateqamuspa oqharikunankupaj.
Abimelecman 32 Chayrayku qanwan,
phinkiykunankupaj. soldadosniykiwan tutallan
Chay runasqa chay orqospi jamuspa, kay llajta qayllapi
˜
nanta pasajkunata suwaj pakaykukuychej.
kanku. Chaytataj runasqa 33 Tutamantataj inti
Abimelecman willamorqanku. llojsimusqantawan maqanakoj
26 Chaypacha Ebedpa wawan llojsimuychej. Gaal
Gaalwan hermanosninwanqa e Jos 21:20, 21 soldadosninwan contraykipi
Jos 24:1
Sichemman e chayarqanku. maqanakoj llojsimojtintaj,
Gaaltaj Sichemmanta imaynatapis qanqa
kurajkunawan munachikorqa. atipanaykipuni tiyan”, nispa.
´
27 Chant a Sichemmanta 34 Ajinapi Abimelecwan
runasqa, uva huertasninkuman tukuy soldadosninwanqa,
rispa uvasta pallamorqanku. tutan rerqanku. Tawaman
Chayta saruspa vinota taqakuspataj Sichem llajta
ruwaytawantaj uj fiestata
ruwarqanku. Chaymantataj 9:28 1 Sichem nispaqa ichapis
diosninkoj templonman1 f f Jue 8:33 parlashan Zebulmanta, pitachus
 ´
Abimelec churarqa Sichemmanta
˜
9:27 1 Hebreo parlaypeqa nin, Pana lado cargoyoj kananpaj chaymanta. 9:31
“wasinman”. a Jue 6:32 1 Chayri “mana reparachikuspalla”.
505 JUECES 9:35-50
qayllapi pakaykukorqanku. CAP. 9 llojsimuspa paykunata
˜
35 Ebedpa wawan Gaal llajta a Jue 9:28, 29 wanuracherqanku.
punkuman llojsimojtintaj, 44 Abimelecqa paywan
Abimelecwan soldadosninwanpis kasharqanku chay
pakasqa kasharqanku soldadosninwan, llajta
chaymanta llojsimullarqankutaj. punkupi sayaykamorqanku.
36 Gaalqa paykunata Chay ujnin iskay taqastaj,
˜
rikuspa Zebulman nerqa: maqanakuspa wanuracherqanku
“Qhawariy runas orqosmanta llajtamanta tukuy llojsejkunata.
uraykamushanku”, nispa. 45 Abimelecqa tukuy chay
´ diantinta Sichem llajtamanta
Zebultajr ı kuticherqa:
“Orqospa llanthusnillanta runaswan maqanakorqa,
runasta jina rikushanki”, nispa. paykunata atipaykunankama.
37 Aswan ratonmantaj Abimelecqa chay llajtamanta
˜
Gaalqa nillarqataj: “Qhawariy runasta qalata wanuracherqa,
˜
jallpaj chaupinmantapis runas llajtata thu niykorqa, a
´
uraykamushallankutaj, chanta kachita chay llajtaman
wakintaj Meonenimpi jatun qhallaykorqa.1
˜ 46 Sichem torremanta
sacha kashan chay nanninta
jamushanku”, nispa. 38 Zebultaj kurajkunaqa, chayta
´ yachaytawankama
kuticherqa: “Kunanqa parlay a
simisapa. ¿Nichu nisharqanki pakaykakamorqanku El-Berit1b
´ santoj templonpi, maypichus
‘pitaj kasqa Abimelec payta
sirvinanchejpajri’ nispa? a uj pakakuna karqa chaypi.
¿Manachu qanqa kay runaspa 47 Abimelectaj Sichem
b Jue 9:30
contranpi asikuspa 
torremanta kurajkuna
´ ˜ chaypi pakakushasqankuta
parlasharqanki? Kunanqa riy a Pana lado
paykunawan maqanakoj”, nispa. yachaytawankama, 48 paywan
a 1Re 12:25
´ kasharqanku chay runaswan
39 Chant a Gaalqa ´
Zalmon orqoman wicharerqa.
Sichemmanta kurajkunaj
˜ Chaypitaj Abimelecqa uj
naupaqenkuta llojserqa
sachaj ramanta uj hachawan
Abimelecwan maqanakoj.
kutuspa lijrariykukorqa. Paywan
40 Abimelectaj Gaalta
kasharqanku chay runastataj
qhatiykorqa, Gaaltaj paymanta
nerqa: “Usqhayta, qankunapis
ayqekorqa. Chay punchayqa
˜ kikillantataj ruwaychej”, nispa.
may chhika runas wanorqanku,
49 Chayta nejtin paykunapis
cuerposninkutaj llajta sacha ramasta kutullarqankutaj.
punkukama mastalla kasharqa. Chayta lijrariykukuspataj
41 Abimelecqa Abimelecpa qhepanta rerqanku.
Arumallapipuni tiyakorqa. Temploj pakakunanman
´
Zebultajr ı b Gaaltawan chayaspataj, chay ramaswan
hermanosnintawan muyuykuchispa ninata
Sichemmanta wijchorqa. japiykucherqanku. Ajinamanta
42 Qayantenqa runas Sichem Sichem torrepi kaj tukuy runas
llajtamanta llojserqanku. ˜
wanorqanku. Tukuyninpeqa
Abimelectaj chayta yacharqa. ˜
wanorqanku uj 1.000 jina,
43 Chayrayku soldadosninwan qharis, warmis ima.
rerqa. Soldadosninta kinsaman 50 Chaymanta Abimelecqa
taqaspataj pakaykukorqanku. ˜
´ Tebezman nataj rerqa.
Chant a runas llajtamanta
llojsimushasqankuta b Jue 8:33 9:45 1 Qhallay: waj lugarespi ninku
rikuytawan, maqanakoj Jue 9:4, 27 qhalliy. 9:46 1 Sutikullantaj Baal-Berit.
JUECES 9:51–10:9 506
´
Chay llajtata muyuykuspataj CAP. 9 Efraın orqospi, Samir llajtapi.
japikaporqa. 51 Chay llajta a 2Sa 11:21 2 Tolaqa Israelpi 23 watasta
˜
chaupipeqa uj sumaj juez karqa. Wanupojtintaj
jarkachasqa torre karqa. Chay Samirpi pamparqanku.
llajtamanta tukuy runastaj 3 Tolaj qhepantaqa,
chayman pakakoj ayqekorqanku: ˜
b Ge´ 9:6 Galaadmanta Jair nataj
qharis, warmis, llajtamanta Jue 9:5, 24 sayarerqa. Payqa 22 watasta
kurajkuna ima. Sumajta Israelpi juez karqa.
wisqaykakamuytawantaj torre 4 Jairpataqa tiyaporqa
pataman wicharerqanku. 30 qhari wawasnin. Paykunaqa
´
52 Abimelectajr ı chay c Jue 6:32 30 burrospi lloqasqa purej
torrekama chayarqa. Ninawan kanku, 30 llajtasniyojtaj
japiykuchinanpajtaj punkuman karqanku. Chay llajtasqa
qayllaykorqa. 53 Chayllapi ´
kunankama sutikun Havot-Jaır, a
uj warmi uj molino rumita1 d Jue 9:7, 20 Galaad jallpapitaj kashan.
´ ˜
kachaykamorqa Abimelecpa  5 Ja ır wanupojtintaj,
umanman. Chay rumitaj umanta ´
CAP. 10 Camon nisqa cheqapi
lajrarparerqa. a 54 Paytaj e Jue 2:16 payta pamparqanku.
usqhayta wajyarqa armasninta  6 Israelitasqa watejmanta
apaj yanapajninta, nerqataj: ˜ ´
Pana lado sajra imasta Jehova Diospa
“Espadaykita orqhokuspa a Dt 3:14 qhawayninpi ruwarqanku. b
˜
wanuchiway, ama pipis ninanpaj Yupaychaytataj qallarerqanku
‘Abimelectaqa uj warmilla Baal santosta, c Astoret santosta,
˜
wanuchisqa’ nispa”. Arammanta1 dioskunata,
Ajinapi chay yanapajnenqa b Jue 2:19 Sidonmanta dioskunata,
espadawan tojsirpaspa Jue 4:1 Moabmanta dioskunata, d
˜ Jue 6:1
Abimelecta wanucherqa. ammonitaspa diosesninkuta, e
´ Ne 9:28
55 Israelitasqa Abimelec filisteospa diosesninkuta f ima.
˜ ´
wanusqanta rikuytawan, Ajinata israelitasqa Jehova
wasisninkuman kutiporqanku. Diosmanta karunchakuspa
56 Ajinamanta Diosqa ˜
manana payta sirverqankuchu.
c Jue 3:7 ´
Abimelecwan pagachikorqa, Sl 106:36-38 7 Chayrayku Jehova Diosqa
chay 70 hermanosninta ˜
˜ mayta israelitaspaj phinakorqa.
wanuchispa tatanpaj contranpi Diosqa paykunata jaywaykorqa
mana allinta ruwasqanmanta. b filisteospa makisninkuman,
57 Diosqa Sichemmanta d Nu´ 25:1, 2 ammonitaspa makisninkuman
runaswanpis ima. g 8 Chay watamantapacha
pagachikullarqataj, tukuy sajra filisteoswan ammonitaswanqa
kajta ruwasqankumanta. 18 watasta mayta
˜
Ajinamanta paykunapi e 1Re 11:5 nakaricherqanku, sarorqankutaj
juntakorqa Jerubaalpa c wawan 2Re 23:13 Galaad jallpapi tiyakoj
Jotanpa d maldecisqan. israelitasta. Chayqa karqa
´
10 Abimelecpa qhepantaqa,
˜
Tolanataj sayarerqa
Jordan mayu chimpapi,
mayqenchus naupajta
˜
amorreospa jallpanku
israelitasta salvananpaj. e f Jue 16:23
Tolaqa karqa Puaj wawan, 1Sa 5:4 karqa chaypi. 9 Chantapis
2Re 1:2 ´
Dodoj allchhin. Payqa Isacar ammonitasqa Jordan mayuta
ayllumanta1 karqa, tiyakorqataj chimpaj kanku
´
maqanakunankupaj Juda
´
9:53 1 Molino rumi nispaqa parlashan aylluwan, Benjamın aylluwan,
maki molinoj pata ruminmanta. 10:1 g Dt 28:15, 48 ´
Dt 31:17
Efraın aylluwanpis. Ajinapi
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Jue 2:14
ashkha familias kanku. Jue 4:2 10:6 1 Sutikullantaj Siria.
507 JUECES 10:10–11:7
israelitasqa may llakiypi CAP. 10 18 Galaadpi tiyakoj
´
rikhurerqanku. 10 Chant a a Dt 4:30 israelitaswan kuraj
´
israelitasqa Jehova Diosmanta kamachejkunasninkuwanqa
˜
yanapata manakorqanku: a ninakorqanku:
´
“Diosn ıy, contraykipi b Jue 2:13 “¿Pitaj ammonitaswan
juchallikuyku. Qanmanta Jue 3:7 maqanakunanchejpaj
1Sa 12:9, 10 ˜
karunchakuspa Baal santosta naupaqenchejta renqari? a
˜
sirviyku”, b nispa. Pichus naupaqenchejta renqa
´
11 Jehova Diostaj ´
c Ex 14:30
chaymin kamachejninchej
israelitasta nerqa: kachun Galaadpi tukuy
“Noqa kacharicherqaykichej tiyakojkunajta”, nispa.
egipciospa makisninkumanta, c
jinallataj amorreosmanta, d
d Nu´ 21:23-25
11 Jefteqa b galaadmanta
wapu soldado karqa.
ammonitasmanta, Payqa uj khuchi warmej1
filisteosmanta, e e Jue 3:31 wawan karqa, tatantaj Galaad
12 sidoniosmanta, karqa. 2 Galaadpataqa
amalequitasmanta, warminpipis waj qhari
madianitasmanta ima. Paykunaqa f Jue 2:12 wawasnin tiyapullarqataj. Chay
˜
mayta nakarichisorqachej. wawasnintaj runayaykuytawan
˜
Yanapata manakuspa Jefteta wasinkumanta
qhaparikamuwajtiykichejtaj, g 2Cr 15:2 wijchorqanku, nerqankutaj:
noqaqa makisninkumanta Miq 3:4 “Qanqa mana ima herenciatapis
kacharicherqaykichej. tataykumanta japinkichu, qanqa
13 Chaywanpis qankunaqa waj warmej wawan kanki”, nispa.
noqamanta karunchakuspa waj h 1Re 18:27
3 Chayrayku Jefteqa chay
dioskunata sirverqankichej. f hermanosninmanta ayqekorqa,
˜
Chayrayku noqaqa manana Tob jallpamantaj tiyakoj riporqa.
˜ i Jer 2:28
ujtawan salvasqaykichejnachu. g Chaypeqa mana trabajoyoj runas
14 Riychej, yanapata payman ujchaykukorqanku.
˜
manakamuychej chay 4 Chay qhepata ammonitasqa
ajllakusqaykichej j Dt 7:26
israelitaswan maqanakuyta
dioskunamanta. h Paykunawan qallarerqanku. c 5 Ammonitas
chay llakiyniykichejmanta israelitaswan maqanakuyta
salvachikuychej”, i nispa. k 2Cr 7:14
´ 2Cr 33:13, 15 qallarejtinkutaj, Galaadmanta
15 Israelitastaj Jehova Diosta Sl 106:44 kurajkunaqa usqhayllata
nerqanku: “Noqaykoqa Isa 63:9
Tob jallpaman rerqanku
´
juchallikuyku. Kunanqa imatacha Jefteta pusarimunankupaj.
qan munanki chayta 6 Paykunaqa Jefteman
ruwawayku. Chaywanpis ama jina l Ge´ 19:36, 38
Jue 3:13
nerqanku: “Jaku rinachej ari,
kaspa salvallawayku ari”, nispa. ammonitaswan maqanakoj.
´ 
16 Chanta israelitasqa chay ˜ Qan comandanteyku kanki”,
Pana lado ´
waj llajtayoj diosesninkuta nispa. 7 Jeftetajr ı
´ a Jue 11:1
chinkacherqanku, Jehova Galaadmanta kurajkunaman

Diostataj watejmanta sirviyta kuticherqa: “¿Manachu
˜ CAP. 11
qallarerqanku. j Diostaj manana qankunallataj chejnikuwaspa
munarqachu israelitas b Jue 12:7
1Sa 12:11 tataypa wasinmanta
sufrinallankutapuni, Heb 11:32 wijchumuwarqankichej? d
imaraykuchus sonqon nanarqa. k ¿Imaraykutaj kunan llakiypi
17 Chay qhepata kasparaj maskawankichejri?”,
ammonitasqa l tantakuspa c Jue 10:17
Galaadpi jarakorqanku. 11:1 1 Khuchi warmi nispaqa parlashan
Israelitastaj tantakuspa ˜
qhariswan pu nuykoj warmimanta,
Mizpapi jarakorqanku. d Jue 11:2 astawanqa qolqerayku.
JUECES 11:8-21 508
nispa. 8 Galaadmanta CAP. 11 ‘Israelitasqa mana ima
kurajkunataj Jefteta nerqanku: a Jue 10:18 jallpatapis qhechorqankuchu
“Kajllata parlashanki. moabitasmanta, a
Kunanqa sichus noqaykuwan nitaj ammonitasmantapis. b
rispa ammonitaswan b Jue 10:17 16 Maypachachus israelitasqa
Jue 11:34
maqanakamunki chayqa, Egiptomanta llojsimorqanku
qan kamachejniyku kanki chaypacha, chin jallpanta
tukuy Galaadpi tiyakojkunajta”, a c Ge´ 19:36, 38 jamorqanku Puka markama, c
´
nispa. 9 Chant a Jefteqa chaymantataj Cadesman d
Galaadmanta kurajkunata chayamorqanku.
nerqa: “Sichus ammonitaswan d Nu´ 21:23, 24 17 Chantaqa runasta
maqanakunaypaj pusawankichej, kacharqanku Edommanta e
´
Jehova Diostaj paykunata reyman nimunankupaj:
atipachiwanqa chayqa, e Nu´ 21:26 “Ama jina kaspa, jallpaykita
kamachejniykichej kasaj”, nispa. pasarichiwayku ari”, nispa.
´
10 Galaadmanta kurajkunataj Edommanta reytajr ı mana
f Dt 3:16, 17
Jefteta nerqanku: 
paykunata pasajta saqerqachu.
´
“Jehova Dios testigo kachun.1 ˜ Moabmanta f reymanpis runasta
Pana lado
Noqaykoqa chay nisqaykiman kachallarqankutaj.
a Ge´ 19:36, 37
jinapuni ruwasqayku”, nispa. Paypis manallataj pasachiyta
´ Dt 2:9
11 Chant a Jefteqa munarqachu. Chayrayku
Galaadmanta kurajkunawan israelitasqa Cadespi g
rerqa. Israelitastaj payta b Dt 2:19, 37 qhepakorqanku. 18 Israelitasqa
churarqanku kamachejninku, chin jallpanta purishaspa Edom h
comandantenku ima kananpaj. jallpaj wasanta, Moab jallpaj
˜ c Nu´ 14:25
Jefteqa imatachus naupajta wasanta muyuykamorqanku.
nisqanta Mizpapi b watejmanta Paykunaqa Moab i jallpaj inti
´
nillarqataj, Jehova Diospa llojsimuynin ladonta rerqanku.
˜ d Nu´ 20:1 ´
naupaqenpi. Chantaqa Arnon mayu chaypi
´
12 Chaymanta Jefteqa qhepakorqanku, manataj Arnon
runasta kacharqa ammonitaspa c e Ge´ 36:1
mayuta chimparqankuchu Moab j
˜
reyninkuman nimunankupaj: ´
Nu 20:14 jallpaj lindenna1 kasqanrayku.
“¿Imataj contraykupi tiyan Dt 2:4 19 ”’Chantaqa Hesbonpi
kay jallpaykuman maqanakoj tiyakoj amorreospa reyninku
˜
jamunaykipajri?”, nispa. Sehonman nataj runasta
f Ge´ 19:36, 37
13 Ammonitaspa reyninkutaj kacharqanku nimunankupaj:
Jeftejpa kachasqan “Ama jina kaspa, jallpaykita
runasman kuticherqa: g Nu´ 20:22 pasarichiwayku ari,
“Israelitasqa Egiptomanta maymanchus rishayku
llojsimuspa jallpasniykuta chayman chayanaykupaj”, k
´
qhechuwarqayku, d Arnon h Nu´ 21:4 nispa. 20 Sehonpis manallataj
mayumanta e Jaboc mayukama, israelitasta pasachiyta
´ ´
chant a Jordan mayukama. f munarqachu, mana de
Kunanqa chay jallpasniykuta i Nu´ 21:11 confianza runaschu kasqankuta
chinllamanta kutichipuwayku”, yuyaspa. Astawanpis tukuy
´
nispa. 14 Jeftetajr ı ujtawan soldadosninta tantaykorqa.
j Nu´ 21:13
runasta kachallarqataj Jahazpi jarakuspataj
ammonitaspa reyninkuman, israelitaswan maqanakorqa. l
15 kay jinata nimunankupaj: k Nu´ 21:21-26 21 Chayrayku Israelpa
“Jefteqa kayta nimusunki: Dt 2:26, 27 Diosnin Jehovaqa Sehonta,
´ 11:18 1 Linde: waj lugarespi ninku
11:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Jehova
uyarej kachun”. l Dt 2:32, 33 lindero.
509 JUECES 11:22-35
tukuy soldadosnintawan CAP. 11 28 Chaywanpis ammonitaspa
israelitaspa makisninkuman a Jos 13:15, 21 reyninkoqa mana Jeftej
jaywaykorqa. Israelitastaj willachisqanta kasorqachu.
´
paykunata atipaykuytawan chay 29 Chaypacha Jehova Diospa
cheqaspi tiyakoj amorreospa b Dt 2:36 espiritonqa Jefteman jamorqa. a
jallpasninkuta japikaporqanku. a Paytaj Galaadnejta, b
22 Paykunaqa amorreospa ´
Manases jallpanejta pasaspa
tukuy jallpasninkuta Galaadpi Mizpeman rerqa.
´ c Ne 9:22
japikaporqanku, Arnon Mizpemantataj ammonitaswan
mayumantapacha Jaboc maqanakoj rerqa.
´ ´
mayukama, chanta chin 30 Jefteqa Jehova Diosman
´
jallpamantapacha Jordan d 1Re 11:7
kayta ruwananta nerqa: c
mayukama. b
“Sichus ammonitasta
23 ”’Israelpa Diosnin atipanaypaj yanapawanki
Jehovamin amorreosta ´ ˜
e Ex
´
23:28 chayqa,1 31 pichus naupajta
kay jallpamanta qharqospa Ex 34:11
´
Nu 33:53 wasiymanta taripawaj
israelita wawasninman Dt 9:5 llojsimonqa chayta qopusqayki. d
qoporqa. c Kunanqa, ¿qanchu Dt 18:12 ´ ´
Jehova Diosn ıy, paytaqa
israelitasta jallpankumanta
qolachina1 ofrendata jina
qharqoyta munashanki?
24 Sichus diosniyki jaywasqayki”,2e nispa.
f Nu´ 22:2, 3 ´
´
Kemos d imatapis qosunkiman 32 Chant a Jefteqa
Jos 24:9
chayqa, ¿manachu qanpata ammonitaswan maqanakoj
´
kasqanta niwaj? Ajinallatataj rerqa, Jehova Diostaj paykunata
noqaykupis ima jallpatachus makisninman jaywaykorqa.
´ g Nu´ 21:25 33 Jefteqa may chhika
Jehova Diosniyku ˜
qowasqaykutaqa noqaykojta ammonitasta wanuracherqa,
kasqanta niyku. e 25 ¿Qanqa atiparqataj 20 llajtasta,
yuyankichu Ziporpa wawan h Nu´ 21:26 Aroermantapacha Minitkama,
´
Balacmanta f aswan allin chant a Abel-Keramimkama.
kasqaykita? Payqa Moabmanta Ajinata israelitasqa ammonitasta
rey karqa. Ni paypis i Isa 33:22 atipaykorqanku.
israelitaswan churanakorqachu,  34 Jefteqa Mizpaman f
nitaj maqanakojpis ˜
Pana lado wasinman kutipojtin,
jamorqachu. 26 Israelitasqa a Jue 3:9, 10 warmi wawan payta taripaj
˜
300 watastana tiyakushanku Zac 4:6 llojsimorqa panderetata1
Hesbonpi, muyuyninpi kaj tocaspa, tususpa ima.
´
ranchosninpiwan, g chanta Pay sapallan wawan karqa,
Aroerpi, muyuyninpi kaj b Jue 10:17 mana waj wawan tiyaporqachu
ranchosninpiwan, jinallataj ni qharipis, ni warmipis.
´
Arnon mayu kantupi 35 Jefteqa wawanta
kaj tukuynin llajtaspipis. c Dt 23:21 rikuspa ropanta llikikorqa,
¿Imaraykutaj kunanraj ´
nerqataj: “Ay waway, qannejta
chay jallpasmanta jatun llakiypi rikhurini. Karuman
parlashankichejri? h ripunayki kanqa. Imatachus
27 Noqaqa mana ima d 1Sa 1:11
sajratapis contraykipi 11:30 1 Chayri “Sichus ammonitasta
ruwanichu. Qan antes makisniyman jaywaykuwanki chayqa”.
mana allintachu ruwashanki e 1Sa 1:24 11:31 1 Chayri “ruphachina”.
noqawan maqanakoj jamuspa.
´ 2 Qolachisqa ofrendata jina
Jehova Diosmin Juezqa. i jaywasqayki nispaqa nishanman karqa
Pay juzgachun israelitastapis f Jue 10:17 Diosllapaj llankananpaj qopunanta.
ammonitastapis’, nispa”. Jue 11:11 11:34 1 Chayri “tamborcitota”.
JUECES 11:36–12:7 510
´
Jehova Diosman nisqaytaqa CAP. 11 kuticherqa: “Noqawan
juntanaypuni tiyan”, a nispa. a Nu´ 30:2 soldadosniywanqa uj jatun
´
36 Wawantajr ı nerqa: Sl 15:4 chajwapi ammonitaswan
´ Ec 5:4
“Tatay, noqamanta imatachus karqayku. Noqaqa qankunata
´
Jehova Diosman nisqaykitaqa wajyakorqaykichej.
´ ´
ruwallay. b Jehova Diosqa Qankunatajrı mana
enemigosniyki ammonitasta jamorqankichejchu
atipanaykipaj yanapasorqa”, ammonitasmanta
nispa. 37 Chantapis tatanman salvanawaykupaj.
nillarqataj: “Ujllata
˜ ´ 3 Mana jamojtiykichejtaj,
manarikusqayki tatay: Iskay noqa kikin ammonitaswan
killa juntata orqosninta maqanakuspa casi
amigasniywan purimuyta ˜ ´
wanorqanipis. a Jehova Diostaj
munani. Chay orqospi b Jue 11:30, 31 paykunata makisniyman
paykunawan waqamusaj jaywaykuwarqa. Kunanqa,
mana casaranaychu ¿imaraykutaj noqawan
kasqanmanta”, nispa. maqanakoj jamunkichejri?”,
38 Tatantaj kuticherqa: nispa.
´ ´
“Rillay waway”, nispa. 4 Chanta Jefteqa
Ajinamanta payqa iskay Galaadmanta b tukuy
killapaj amigasninwan ´
qharista tantaykuspa Efraın
orqosman riporqa, paykunawan ayllumanta kajkunawan
waqamunanpaj mana maqanakorqa, atipaykorqataj.
casarananchu kasqanmanta. ´
Efraın ayllumanta kajkunaqa
39 Chay iskay killa c 1Sa 1:22, 24
paykunata nisqanku: “Qankuna
 ´
juntakojtintaj tatanpa wasinman Efra ın aylloj jallpasninpi,
CAP. 12 ´
kutimorqa, Jeftetaj imatachus Manases aylloj jallpasninpi
d Jue 8:1
ruwasaj nisqanta juntarqa. c tiyakoj galaaditasqa, ayqekoj
˜ 
Wawanqa wanupunankama mana ˜ efraimitaslla kankichej”,
˜ Pana lado
pi qhariwanpis punuykorqachu. nispa. 5 Galaadmanta
Chaymantapacha Israelpeqa a Jue 11:29 ´
kajkunaqa, Jordan mayu c
kay costumbre1 karqa: chimpanaspi sayaykamorqanku
40 Sapa wata Israelmanta
efraimitas ama ayqekunankupaj.
sipaskunaqa galaadita Jeftej ´
Efra ın ayllumanta kajkuna,
wawanta kallpachaj rej kanku,
mayqellanpis ayqekuspa
tawa punchayta.
´ ´ “pasarichiway ari” nispa
12 Chanta Efraın ayllumanta1 ˜
manakojtin, Galaadmanta
kajkunaqa tantaykukuspa kajkunaqa tapoj kanku:
´
mayuta chimparqanku, Zafon “¿Efraimitachu kanki?”, nispa.
chaynejman.2 Jeftetataj Pichus “mana” nejtaqa,
nerqanku: “¿Imaraykutaj b Dt 3:12, 13 6 kay jinata nej kanku:
noqaykuman mana willaspalla “Shibolet niy”, nispa.
ammonitaswan maqanakoj Pichus chay palabrata
rerqankiri? d Noqaykoqa mana tojyachiyta atispa
qanwan riykuman karqa. “sibolet” nispalla nejtaqa,
Kunanqa qanta, wasiykitawan ˜
chay kikinpi wanuchej
ruphaykuchisqayku”, nispa. ´
kanku, chay Jordan mayu
2 Jeftetaj paykunaman
chimpanaspi. Chay kutipeqa
˜
11:39 1 Chayri “kay kamachiy”. 12:1 42.000 efraimitas wanuchisqa
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj karqanku.
´ 7 Galaadita Jefteqa Israelpi
ashkha familias kanku. 2 Icha c Jue 3:28
nillanmantaj “norte ladoman”. Jue 7:24 sojta watasta juez karqa.
511 JUECES 12:8–13:8
˜
Wanupojtintaj llajtanpi CAP. 12 aterqachu, chayrayku mana
pamparqanku, Galaadpi. a Jue 2:16 wawasnin tiyaporqachu. a
´
8 Jeftej qhepantaqa 3 Uj punchay, Jehova Diospa
˜ angelnenqa Manoahj warminman
Belenmanta Ibzannataj Israelpi
juez karqa. a 9 Ibzanpataqa b G´ e´ 36:12
rikhurispa nerqa: “Qanqa mana
30 qhari wawasnin, 30 warmi Ex 17:16 wawata rejsiyta aterqankichu.
´
wawasnin tiyaporqa. Warmi Nu 13:29 Chaywanpis kunanqa
1Sa 15:2
wawasnintaqa mana onqoj rikhurispa uj qhari

familianmanta qhariswanchu wawitata nacechikunki. b
casaracherqa. Qhari
CAP. 13
4 Kunanmantapacha ama vinota
c Jue 2:11, 19
wawasninpajpis 30 warmista Jue 10:6
tomankichu, nitaj ima
pusamorqa paykunawan machanastapis. c Amallataj
casarachinanpaj. Ibzanqa mikhunkichu chichipaj
qanchis watasta Israelpi juez qhawasqa mikhunastapis. d
´ ˜ d Jos 13:1-3 5 Onqoj rikhurispa uj qhari
karqa. 10 Ibzan wanupojtintaj Jue 10:7
Belenpi payta pamparqanku. wawitata nacechikunki. Chay
11 Paypa qhepantaqa wawaykej chujchantaqa amapuni
˜ jaykajpis kutunkichu, e payqa
zabulonita Elonnataj Israelpi
e Ge´ 49:16 nacekusqanmantapacha1
juez karqa. Payqa chunka
watasta Israelpi juez karqa. Diospaj taqasqa nazareo2 kanqa.
´ Paymin israelitasta filisteospa
12 Zabulonita Elon
˜ f Jos 15:20, 33 makisninkumanta salvayta
wanupojtintaj, Ayalonpi
payta pamparqanku,
Jos 19:41, 48 qallarenqa”, f nispa.
Zabulonpa jallpanpi. 6 Chay warmeqa qosanman
13 Paypa qhepantaqa chayta willamorqa, kay jinata
Piratonmanta Hilelpa wawan g Jue 16:31 nispa: “Diospa1 kamachin
˜  jamuwarqa. Payqa Diospa
Abdon nataj Israelpi juez ˜
karqa. 14 Abdonpataqa Pana lado angelninman rijchakorqa,
a Ge´ 30:22, 23 tukunapaj jinapuni karqa. Mana
tiyaporqa 40 qhari wawasnin,
30 allchhisnin ima, taporqanichu maymantachus
70 burrospitaj lloqasqa purej jamusqanta, nitaj paypis sutinta
b Ge´ 18:10
willawarqachu. g 7 Payqa
kanku. Abdonqa pusaj watasta
1Sa 1:20 niwarqa: ‘Onqoj rikhurispa
Israelpi juez karqa.
Lu 1:11, 13 uj qhari wawitata nacechikunki.
15 Piratonmanta Hilelpa wawan
´ ˜ Kunanmantapacha ama vinota
Abdon wanupojtintaj, Piratonpi
tomankichu, nitaj ima
payta pamparqanku, Efrainpa
c Nu´ 6:2, 3 machanastapis. Ama
jallpanpi, amalequitaspa b
Lu 1:15 mikhunkichu chichipaj
orqonkupi.
qhawasqa mikhunasta.
13 Israelitasqa
watejmanta sajra imasta
´ d Le 11:26, 27
Wawaykeqa Diospaj
taqasqa nazareo kanqa,
Jehova Diospa qhawayninpi nacekusqanmantapacha
ruwallarqankutaj. c Chayrayku ˜
´ wanupunankama’, nispa”.
Jehova Diosqa filisteospa ´
8 Chant a Manoahqa
makisninkuman paykunata e Nu´ 6:2, 5 ´ ˜
Jehova Diosmanta manakorqa:
jaywaykorqa d 40 watasta. ´ ´
“Ay Jehova Diosnıy, ama jina
2 Chaypacha Dan e kaspa kachamorqanki chay
ayllumanta1 uj runa Zorapi f f Jue 2:16
´
tiyakorqa, Manoah g sutiyoj. Jue 13:1 13:5 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Ne 9:27
Warmenqa mana wawata rejsiyta “wijsamantapacha”. 2 Glosariopi
nazareo nisqata leeriy. 13:6 1 Chayri
13:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj “Cheqa Diospa”. Glosariopi cheqa Dios
ashkha familias kanku. g Jue 13:17, 18 nisqata leeriy.
JUECES 13:9-24 512
´
kamachiykita ujtawan CAP. 13 munaspaqa, Jehova Diospaj
kachamuwayku ari, pay a Jue 13:3 qolachina1 ofrendata jina
ninawaykupaj imatachus jaywawaj”, nispa. 17 Manoahtaj
´
ruwanaykuta nacekunan kashan Jehova Diospa angelninta nerqa:
chay qhari wawawan”, nispa. “Sutillaykitapis willariwayku
9 Diostaj Manoahj ari. a Ajinamanta kay niwasqayku
˜ juntakojtin, qanmanta
manakusqanta uyarerqa.
b Jue 13:8 yuyarikunaykupaj”, nispa.
Warmin campopi kashajtin, ´ ´
Diospa angelnenqa ujtawan 18 Jehova Diospa angelnintajrı,
payman rikhurillarqataj. Qosan kuticherqa: “¿Imapajtaj sutiyta
´ yachayta munankiri?
Manoahtajrı mana paywanchu
kasharqa. 10 Chayrayku Suteyqa may tukuna”, nispa.
´
payqa usqhayllata correspa c Jue 13:4 19 Chanta Manoahqa chay
qosanman nimorqa: “Qaninpa chivitota, chaki mikhuy
´
rikhuriwarqa chay runa ofrendatawan Jehova Diosman
rikhurillawantaj”, a nispa. jaywarqa uj chhanka patapi.
11 Manoahtaj Diostaj uj tukuna imata
jatarikuytawan warminwan rerqa ruwarqa Manoahwan warminwan
maypichus chay runa kasharqa d Nu´ 6:2, 3 qhawashajtinku. 20 Paykunaqa
chayman, taporqataj: “¿Qanchu rikorqanku altarmanta nina
warmiywan parlarqanki?”, nispa. lauray pataman oqharikusqanta,
´
Chay runataj kuticherqa: chay nina ukhupitaj Jehova
´ Diospa angelnin cieloman
“Arı, noqa parlarqani”, nispa.
12 Manoahtaj nerqa: “Chay ripusqanta. Manoahwan
e Le 11:26, 27
nisqaykeqa juntakuchunpuni. warminwanqa, chayta rikuspa
¿Imaynatataj chanta chay chay ratopacha pampakama
wawata uywasqaykuri? kumuykukorqanku.
¿Imatataj pay ruwanqari?”, b 21 Manoahqa chaypiraj
´ repararqa chay runaqa
nispa. 13 Jehova Diospa ´
angelnintaj Manoahta nerqa: f Ge´ 18:5, 7 Jehova Diospa angelnin
´ ´
Jue 6:18, 19 kasqanta. Chanta Jehova Diospa
“Warmiykeqa imatachus payman Heb 13:2 ˜
angelnenqa manana ujtawan
nisqayta ruwachun. c 14 Ama  ˜
˜ paykunaman rikhurerqanachu. b
mikhuchunchu uvasta, nitaj Pana lado 22 Chaymanta Manoahqa
uvasmanta ima ruwasqatapis, a Ge´ 32:29 warminta nerqa: “Kunanqa
ama tomachunchu vinota, nitaj Jue 13:6 ˜
wanusunchej. Diostaqa
ima machanastapis. d Amallataj rikunchej ari”, c nispa.
mikhuchunchu chichipaj ´
23 Warmintajrı nerqa:
qhawasqa mikhunastapis. e ´
“Sichus Jehova Diosqa
Payqa tukuy ima kamachisqayta ˜
wanuchiyta munawasunman
ruwachun”, nispa. ´
´ ´ b Jue 6:22, 23 karqa chayqa, manacha
15 Chanta Manoahqa Jehova qolachina ofrendanchejta, d nitaj
Diospa angelninta nerqa: “Ama chaki mikhuy ofrendanchejtapis
jina kaspa amallaraj ripuychu japikuwasunmanchu karqa.
˜
ari. Uj chivitota wanuchispa Mana kay imasta
waykorqapusqayku”, f nispa. ´ rikuchiwasunmanchu karqa,
16 Manoahqa mana c Ex 33:20
nillataj kay imastapis
Jn 1:18
yacharqachu chay runaqa willawasunmanchu karqa”,
´
Jehova Diospa angelnin nispa.
´
kasqanta. Jehova Diospa 24 Aswan qhepaman chay
´
angelnintajrı Manoahta nerqa: warmeqa uj qhari wawata
“Qhepakuyman chaypis mana
mikhuymanchu. Chaywanpis d Jue 13:16 13:16 1 Chayri “ruphachina”.
513 JUECES 13:25–14:13
´
nacechikorqa, Sanson a sutitataj CAP. 13 uj chivitota jina. Chay
payman churarqa. Chay a Heb 11:32 ruwasqantataj Sansonqa mana
˜ ´
wawaqa winarqa, Jehova willarqachu ni tatanman, nitaj
Diostaj payta bendicerqa. mamanmanpis. 7 Chaymantaqa
´
25 Chay qhepata Jehova Timnaman uraykorqa chay
Diospa espiritonqa Sansonman sipaswan parlamoj. Chay sipastaj
´ astawanraj sonqonta suwarqa. a
jamorqa b Mahane-Danpi c
kashajtin, chayqa kashan 8 Aswan qhepaman Sansonqa
Zoramanta Estaolman d rinapi. b Jue 3:9, 10 chay sipasta wasinman

14
Jue 6:34 pusakanpunanpaj b kuterqa.
Uj kuti Sansonqa Jue 11:29 ˜
Timnaman uraykorqa, 1Sa 11:6 Rishaspataj nanmanta ladearqa
˜
chaypitaj uj filistea warmita wanuchisqan leonta
rikorqa. 2 Wasinman qhawarimunanpaj. Chaypitaj
˜
kutispataj tatasninman nerqa: rikorqa chay wanusqa
“Timnapi uj filistea warmita leonmanqa abejas
˜ juntaykusqankuta, miskitataj
rikuni. Manaqanpuwaychej
paywan casarakunaypaj”, ruwasqankuta. 9 Chay
´ miskita makisninwan
nispa. 3 Tatasnintajrı payta c Jue 18:11, 12
˜
orqhoytawan mikhuspa nanta
taporqanku: “¿Manachu
rerqa. Tatasninta taripaspataj,
familianchej ukhupi, llajtanchej
paykunamanpis chay miskita
ukhupipis warmis kasqa
jaywallarqataj, paykunapis
imatajri? ¿Imaraykutaj mana
mikhullarqankutaj. Jinapis mana
circuncidasqa1 filisteos ˜
willarqachu wanusqa leonmanta
ukhumanta warmita orqhosqanta.
´ d Jos 15:20, 33
munankiri?”, e nispa. Sansontajrı  10 Sansonpa tatanqa chay
tatanman nerqa: “Paypuni
CAP. 14 sipas kasharqa chayman
gustawan, paytapuni
˜ e Dt 7:3 uraykorqa. Sansontaj chaypi
manaqanpuwaychej”, nispa. uj fiestata ruwarqa,
4 Tatasnenqa mana ´
imaynatachus jovenes ruwayta
repararqankuchu chayqa yachasqankuman jina.
´
Jehova Diospa wakichisqan 11 Runasqa Sansonta rikuspa,
kasqanta. Diosqa maskasharqa 30 jovenesta payman
imaynallamantapis filisteospa pusamorqanku, paywan
contrankupi maqanakuyta. ´
f Jue 13:1 kanankupaj. 12 Chant a
Chaypacha israelitasqa Sansonqa paykunaman nerqa:
filisteospa mandonpiraj “Uj imasmarita1
kasharqanku. f tapurisqaykichej. Kay qanchis
5 Ajinapi Sansonwan diasta fiesta kanankama sichus
tatasninwanqa Timnaman niwankichej imachus niyta
uraykorqanku. Uvas huerta munasqanta chayqa, noqaqa
´
chayman Sanson chayajtintaj, g Jue 13:24, 25 qosqaykichej linomanta ruwasqa
´ ´
uj malton leon qhaparirispa  30 ropasta, waj sumaj
˜
payman chimpaykorqa.
´ Pana lado 30 ropastawan. 13 Sitajchus
6 Jehova Diospa espirituntaj a Jue 14:2 mana niwankichejchu imachus
Sansonman atiyta qorqa. g niyta munasqanta chayqa,
Sansontaj makisnillanwan chay qankuna qowankichej
leonta iskayman partirparerqa, linomanta ruwasqa 30 ropasta,
waj sumaj 30 ropastawan”, nispa.
14:3 1 Circunciday niyta munan Paykunataj kuticherqanku:
qharejpa jispananpa puntanmanta
qaritanta khuchurpariy. Glosariopi b Ge´ 24:67 14:12 1 Chayri “adivinanzata”,
´
circuncision nisqata leeriy. Mt 1:24 “imas imasta”.
JUECES 14:14–15:4 514
“¿Imataj chay imasmariri? CAP. 14 “¿Imataj kanman abeja
Uyariyta munayku”, nispa. a Jue 14:8, 9 miskimanta aswan miski?
14 Sansontaj nerqa: “Imasmari ¿Imataj kanman uj leonmanta
imasmari, imataj kanman: aswan kallpayoj?”, a nispa.
Mikhojmanta Sansontaj kuticherqa:
mikhuna llojserqa, b Jue 16:5
“Manachus malta wakaywan
kallpayojmantataj miski llankawajchej karqa
llojserqa”, a nispa. chayqa, b
´
Kinsa dıas pasayta paykunaqa ni jaykaj chay imasmarita
manapuni niyta aterqankuchu c Jue 16:15
sutinchayta atiwajchejchu
imachus kasqanta. 15 Tawa karqa”, nispa.
punchayninmantaj Sansonpa ´
warminta1 nerqanku: “Qosaykita 19 Chaypacha Jehova Diospa
chaukiyaspa2 b tapuy imachus espiritonqa Sansonman atiyta
d Jue 16:16, 18
chay imasmari niyta munasqanta. 
qorqa. c Paytaj Asquelonman d
Manachus tapunki chayqa, ˜ uraykuspa 30 qharista
Pana lado ˜
qantawan tataykej familiantawan wanurachimorqa.
a Jue 14:14
ninawan ruphaykuchisqayku. Ropasninkuta lluchuytawantaj
Qankunaqa kapuyniykuta chayta pagamorqa chay
qhechunallawaykupajsina imasmarita sutinchajkunaman. e
˜
wajyawayku”, nispa. Chaymantataj may phi nasqa
´ b Jue 14:15
tatanpa wasinman kutiporqa.
16 Chanta chay warmeqa
˜ 20 Chaykamataj Sansonpa
Sansonpa naupaqenpi waqaspa
nerqa: “Qanqa chejnikuwanki, warmintaqa f waj qhariwan
mana munakuwankichu. c casaracherqanku, Sansonman
c Jue 13:24, 25 pusarqanku chay jovenesmanta
Uj imasmarita llajta masisniyman Jue 14:6
tapusqanki, noqamantaj Jue 15:14 ujninwan. g
mana willawankichu imachus
niyta munasqanta”, nispa. 15 Chaymanta qhepaman
trigo oqhariy tiempopi,
Sansontaj kuticherqa: Sansonqa rerqa warminta
“Ni tataymanpis, d Jos 13:2, 3 watukoj uj chivito aparisqa.
ni mamaymanpis chayta ˜
Jue 1:18 Nerqataj: “Warmiypa pu nuna
willanichu. ¿Imaynatataj cuartonman yaykuyta munani”,
qanman willaykimanri?”, nispa. nispa. Chaywanpis warminpa
´
17 Chay warmitajrı Sansonpa tatanqa mana yaykojta
˜
naupaqenpi waqallarqapuni e Jue 14:12 saqerqachu. 2 Payqa
chay qanchis diasta fiesta Sansonman nerqa: “Yuyarqani
kanankama. Qanchis kaj diapitaj payta chejnikapusqaykita. h
˜
Sansonqa uma nanasqana Chayrayku wajwan
kaspa, willarqa imachus chay f Jue 14:2 casaracherqani, fiestata
imasmari niyta munasqanta. ruwashajtiyki pusamorqanku
Paytaj chayta llajta masisninman chay jovenesmanta ujninwan. i
willamorqa. d 18 Ajinamanta Chaywanpis sullka hermananqa
chay qanchis kaj diapi aswan kachita. Kurajninpa
g Jue 14:11
niraj inti yaykupushajtin,1 Jue 15:1, 2 cuentanmantaqa paywan
chay llajtamanta runasqa  casaray ari”, nispa.
Sansonman nerqanku: ´
CAP. 15 3 Sansontajr ı nerqa:
14:15 1 Hebreosqa warmin chayri qosan
h Jue 14:17 “Kunanqa mana juchayojchu
˜ kasaj ima llakiytachus filisteosta
nej kanku casaranankupaj parlasqana
˜ ruwasaj chaymantaqa”, nispa.
kajkunata. 2 Chayri “enga naspa”. ´
´ ˜ 4 Chant a Sansonqa
14:18 1 Icha nillanmantaj “niraj pununa
cuartoman yaykushajtin”. i Jue 14:11, 20 300 atojkunata japimorqa.
515 JUECES 15:5-16
Chupasninkuta iskaymanta iskay CAP. 15 Chaypitaj Sansonta nerqanku:
wataykuspataj, chupasninku a Jue 14:11, 20 “¿Manachu yachanki filisteospa
chaupiman nina kanchachinata makisninkupi kashasqanchejta? a
wataykorqa. 5 Chaymantaqa ¿Imatataj kayta ruwawaykuri?”,
chay kanchachinasman ninata nispa. Sansontaj paykunaman
japichispa, chay atojkunata kuticherqa: “Aynillata
kachaykorqa filisteospa trigo kutichiporqani”, nispa.
chajrasninkuman. Sansonqa 12 Paykunataj nerqanku:
qalata ruphaykucherqa trigo b Jue 14:15 “Qanta japisoj1 uraykamuyku,
gavillasta,1 trigo chajrasta, uva filisteosman
huertasta, olivo sachasta ima. jaywaykusunaykupaj”, nispa.
6 Chaymanta filisteosqa Sansontaj paykunata nerqa:
tapunakorqanku: “Jurawaychej mana
“¿Pitaj kayta ruwanri?”, nispa. imananawaykichejta”, nispa.
´
Kuticherqankutaj: “Timna
´ c Jue 14:4
13 Paykunataj nerqanku:
llajtayojpa tolqan Sans on “Noqaykoqa mana
kaytaqa ruwan, warminta waj imanasqaykuchu.1 Qantaqa
qhariwan casarachisqanrayku, wataykuspalla filisteosman
fiestata ruwashajtin pusarqanku entregasqayku. Mana
chay jovenesmanta ujninwan”, a ˜
wanuchisqaykuchu”, nispa.
nispa. Jinamanta filisteosqa ´
Chant a paykunaqa iskay
chay warmita tatantawan d 2Sa 23:11, 12 mosoj waskhaswan wataykuspa,
ruphaykuchimorqanku. b  chay chhankamanta
7 Sansonqa paykunaman nerqa: ˜
Pana lado orqhomorqanku. 14 Sansonta
“Chayta ruwawasqaykichejrayku a Jue 13:1 Lehiman chayachejtinku,
qankunawan pagachikusaj, filisteosqa kusiywan
kayqa mana jinallachu kanqa”, c ´
qhaparerqanku. Jehova Diospa
nispa. 8 Ajinamanta paykunata espirituntaj Sansonman atiyta
mayta maqaykuspa may chhikata qorqa. b Sansonqa makisninpi
˜
wanuracherqa. Chaymanta
watasqa kasharqa chay
uraykuspataj Etam chhankapi
waskhasta pitirarqa,1 ruphasqa
uj cueva1 karqa chayman b Jue 13:24, 25
Jue 14:5, 6 lino hilopis kanman jinata,
tiyakoj riporqa.
jinamanta cadenasnenqa
9 Chaypacha filisteosqa unuyarpankumanpis jina
Judaman wicharispa chaypi ´
´ urmaraporqanku. c 15 Chant a
jarakamorqanku, Leh ı d Sansonqa manaraj allin chakisqa
jallpamantaj juntaykorqanku.
burro quijadata tarispa, chaywan
10 Jinapitaj Judamanta ˜
wanuracherqa 1.000 qharista. d
runasqa taporqanku: c Jue 16:9, 12 16 Chaymantataj Sansonqa
“¿Ima nispataj jamunkichejri?
nerqa:
¿Imataj contraykupi tiyanri?”,
nispa. Filisteostaj “Uj burro quijadawan
kuticherqanku: “Sansonta enemigosniyta
˜ ´
japej1 jamuyku, chay wanurachispa monton
ruwawasqaykumanta montonta tantaykuni.
pagachikunaykupaj”, nispa. d Jue 3:31 Uj burro quijadawan
11 Chayta uyarispa Judamanta 1.000 qharista
˜
3.000 qharis uraykorqanku wanurachini”, e nispa.
Etam chhankapi cuevaman.
15:12 1 Chayri “wataykusoj”. 15:13
15:5 1 Chayri “trigo marqasta”. 15:8 1 Imanasqaykuchu: waj lugarespi
1 Chayri “uj jusku”. 15:10 1 Chayri ninku imanasajkuchu. 15:14 1 Pitiy:
“wataykoj”. e Jue 16:30 waj lugarespi ninku tipiy.
JUECES 15:17–16:9 516
17 Chayta niytawan CAP. 15 jatarikuspa llajta punkusta
Sansonqa chay burro quijadata a Jue 15:9 orqhorparerqa, iskaynin
choqaporqa, chay lugartataj sayantasnintinta, trancanantinta
´
Ramat-Lehı1a nispa suticharqa. ima. Lijrariykukuspataj
´
18 Chaymanta Sansonqa Hebron chimpapi kashan
yakumanta chakichikuspa chay orqo puntaman aparqa.
´
Jehova Diosman qhaparikorqa: 4 Chay qhepata Sansonqa
“Qan kay kamachiykita Sorec mayumanta1
yanapawarqanki atipanaypaj. Dalila a sutiyoj warmiwan
Kunanqa, ¿yaku chakiywanchu sonqonta suwachikorqa.
˜ ´
wanusaj mana circuncidasqa1 5 Chant a filisteospa
runaspa makinkupi?”, nispa. kamachejkunasninkoqa
19 Diostaj Lehipi uj toqo Dalilawan parlaj rerqanku,
karqa chayta kicharispa yakuta nerqankutaj: “Sansonta
phullchichimorqa. b Sansontaj chaukiyay.1 b Tapuy
chay yakuta tomaspa watejmanta ´
b Ex 17:6 maymantachus chay jina
kallpata japerqa, kutirikorqataj. sumaj kallpan jamusqanta,
Chayrayku chay yaku juturitaqa imaynatachus
En-Hacore1 nispa suticharqa, atipanaykutapis, jinamanta
chayqa kunankama payta wataykunaykupaj.
Lehipi kashan. Sapa ujniyku qanman qosqayku
20 Sansonqa 20 watasta 1.100 qolqesta”,2 nispa.
´
Israelpi juez karqa, filisteos chay 6 Chanta Dalilaqa Sansonta
jallpaspi kamachishajtinku. c nerqa: “Ama jina kaspa

16 Uj punchay Sansonqa
Gazaman rerqa. Chaypeqa
willaway ari maymantachus
chay jina kallpayki
uj khuchi warmita1 rikorqa, jamusqanta. ¿Imawantaj
wasinmantaj yaykorqa. wataykusunanku kanman mana
2 Gaza llajtayojkunataj kacharichikunaykipajri?”, nispa.
yacharqanku Sansonqa c Ge´ 49:16 7 Sansontaj kuticherqa:
chay llajtapi kashasqanta. Jue 2:16 “Sichus qanchis joqo ankuswan1
Jue 13:1, 5
Chayrayku paykunaqa Jue 16:31
wataykuwankuman chayqa,
llajtata muyuykorqanku, Heb 11:32 kallpayqa pisiyanman,
punkusninta tutantin qhawaspa.  mayqen runaman jinalla
Paykunaqa mana chaymanta ˜
Pana lado tukuyman”, nispa. 8 Chayta
kuyurerqankuchu,  yachaspa filisteospa
“qaya paqarin inti CAP. 16
kamachejkunasninkoqa
llojsimusqantawan Sansonta a Jue 16:18
Dalilaman aparqanku qanchis
˜ joqo ankusta. Dalilataj
wanuchisunchej” nispa.
´ chaykunawan Sansonta
3 Sansontajr ı chaupi
˜ wataykorqa. 9 Filisteosqa
tutakamalla chaypi punorqa. ˜ ˜
´ naupajmantana
Chant a chay horasta
pakaykukorqanku Dalilaj
´
15:17 1 Ramat-Lehı suteqa niyta munan ujnin cuartonpi. Dalilataj
´
quijada loma. 15:18 1 Circunciday qhaparerqa: “Sanson, filisteos
niyta munan qharejpa jispananpa yaykuykamunku”, nispa.
puntanmanta qaritanta khuchurpariy. Sansontaj chay ratopacha
´
Glosariopi circuncision nisqata leeriy.
15:19 1 En-Hacore suteqa niyta munan 16:4 1 Chayri “Sorec wayqomanta”.
˜
qhaparikojpa yaku juturin. 16:1 16:5 1 Chayri “enga nay”. 2 Chay
1 Khuchi warmi nispaqa parlashan qolqesqa qolqe metalmanta ruwasqa
˜
qhariswan punuykoj warmimanta, karqa. 16:7 1 Chayri “mosoj flechaspa
astawanqa qolqerayku. b Jue 14:15 pitasninwan”.
517 JUECES 16:10-21
˜
chay ankusta pitirarqa,1 CAP. 16 Kaytawanqa kinsa kutitana
imaynatachus lino hilo ninaman a Jue 15:14 llullakuwanki, manarajpuni
chayajtin chay rato pitikun willawankichu maymantachus
ajinata. a Ajinamanta paykunaqa kallpayki jamusqanta”, a nispa.
´
mana yachayta aterqankuchu 16 Chayta sapa dıa nisqanwan
maymantachus kallpan Sansonpa umanta nanacherqa.
˜ ˜
jamusqanta. Sansontaj wanupullaytana
10 Dalilataj Sansonta nerqa: b Jue 16:9
munarqa. b 17 Chayrayku mana
“Chaukiyaykuwasqanki.1 llullakuspa Dalilaman willarqa:
Llullaykukuwasqanki. Ama jina “Mana jaykajpis chujchayta
kaspa willaway ari, ¿imawantaj kutuwarqankuchu,
wataykusunanku kanmanri?”, nacekusqaymantapacha1 Diospaj
nispa. 11 Sansontaj kuticherqa: taqasqa nazareo2 kani. c Sichus
“Sichus wataykuwankuman chujchayta kutuwankuman
c Jue 16:7, 11 chayqa, kallpay chinkanman,
mosoj waskhaswan, manaraj
pejpa watasqanwan chayqa, mayqen runa jinallataj mana
kallpayqa pisiyanman, mayqen kallpayoj kayman”, nispa.
´
runaman jinalla tukuyman”,
´ 18 Dalilaqa Sanson mana
nispa. 12 Chant a Dalilaqa llullakuspa willasqanta
mosoj waskhasta oqharispa reparaytawankama, filisteospa
Sansonta wataykorqa, d Jue 14:16 kamachejkunasninkuta d
´ 
qhaparerqataj: “Sanson, wajyacherqa: “Kunanqa
˜
filisteos yaykuykamunku”, Pana lado jamuychej, kay kuteqa
´
nispa. Chaypachapis filisteosqa a Jue 16:7 mana llullakuspa Sans on
pakaykukullasqankutaj Dalilaj Jue 16:11
Jue 16:13
willawan”, nispa. Filisteospa
wasinpi. Sansontaj makinpi kamachejkunasninkutaj, qolqe
kasharqa chay waskhastaqa aparisqa Dalilaman rerqanku.
hilosta jina pitirarqa. b 19 Dalilaqa Sansonta moqosnin
´ ˜
13 Chanta Dalilaqa patapi pu nurpachiytawan,
Sansonta nerqa: uj runata wajyarqa qanchis
“Chaukiyashallawankipuni, sapanasninta kutunanpaj.
b Jue 14:17
llullakushallawankipuni. c Ajinamanta Dalilaqa Sansonta
˜
Nillawayna ari, ¿imawanpunitaj llauchi runaman tukucherqa,
wataykusunanku kamanri?”, Sansontaj mana kallpayojman
´
nispa. Sansontaj nerqa: “Qanchis tukorqa. 20 Chanta Dalilaqa
´
sapanasniyta1 awana qaytuswan qhaparerqa: “Sanson, filisteos
simpaykunawayki kanman”, yaykuykamunku”, nispa.
nispa. 14 Chaymanta Dalilaqa c Nu´ 6:5 Sansontaj rijchariytawan
˜
sapanasninmanta estacawan Jue 13:5, 7 sonqonpi nerqa: “Naupaj kutispi
pampaman japiykuchiytawan jina kacharichikusaj”, e nispa.
´
qhaparerqa: “Sanson, filisteos Jinapis mana yacharqachu
´
yaykuykamunku”, nispa. Jehova Dios payta
Sansontaj rijchariytawan saqerparisqanta. 21 Filisteostaj
˜
chay estacata sikirparerqa, Sansonta japispa nawisninta
awanapaj qaytustawan khuska. d Jue 16:5 orqhorarqanku, Gazamantaj
´
15 Chanta Dalilaqa nerqa: aparqanku. Carcelman
´
“¿Imaynat a niwankiman apaykuspataj cobre cadenaswan
munakuwasqaykita japiykuchispa molino rumita
llullakushawaspari? d muyuchicherqanku.

16:9 1 Pitiy: waj lugarespi ninku tipiy. 16:17 1 Hebreo parlaypeqa nin,
e Jue 16:9
16:10 1 Chayri “Pujllakushawanki”. Jue 16:12 “mamaypa wijsanmantapacha”.
16:13 1 Chayri “simpasniyta”. Jue 16:14 2 Glosariopi nazareo nisqata leeriy.
JUECES 16:22–17:3 518
22 Chaywanpis chujchanta CAP. 16 28 Chaypacha Sansonqa a
´ ˜
kutusqankumanta qhepamanqa, a Jue 13:5 Jehova Diosmanta manakorqa:
˜
Sansonpa chujchanqa “Tukuyta Kamachej Se nor
˜ ´ ´
watejmanta winallarqataj. a Jehova Diosnıy, ama jina kaspa
23 Uj punchay filisteospa noqamanta yuyarikuway ari.
´
kamachejkunasninkoqa b 1Sa 5:4 Diosn ıy, ama jina kaspa kay
tantakorqanku diosninku kutillatawanpis kallpata qoway
˜
Dagonpaj b ashkha uywasta ari, b ujnin nawillaymantapis kay
˜ filisteoswan pagachikunaypaj”, c
wanuchinankupaj, Sansonta
japisqankumanta c Jue 15:4, 5 nispa.
kusikunankupaj ima. 29 Chaymanta Sansonqa
Nerqankutaj: “¡Enemigonchej chay wasita sujetasharqa chay
Sansontaqa diosninchej iskay chaupi machonesman
makisninchejman d Jue 15:7, 8 makisninta churarqa, ujninman
˜
jaywaykuwanchej!”, nispa. Jue 15:15, 16 pana makinta, ujninmantaj lloqe
 ´
24 Chay llajtayoj runasqa makinta. 30 Chanta Sansonqa
˜
chay diosninkuta rikuspa Pana lado qhaparerqa: “Filisteoswan
˜
jatuncharqanku, nerqankutaj: a Heb 11:32 khuska wanusaj”, nispa.
“Enemigonchejtaqa Chaymantaqa chay machonesta
diosninchej makisninchejman tukuy kallpanwan tanqarqa.
jaywaykuwanchej. Chay wasitaj filisteospa
Chay runaqa chajrasninchejta b Jue 14:5, 6 kamachejkunasninkoj
ruphaykucherqa, c llajta Jue 14:19 patankuman urmaykamorqa,
Jue 15:14
masisninchejtapis ashkhata tukuy chaypi kajkunaj
˜ ´
wanuracherqa”, d nispa. patankuman. d Sans on
˜
25 May kusisqa kausashaspa wanuchisqanmanta
kasqankurayku paykunaqa nisqaqa, astawanraj
c Jue 16:21 ˜
nerqanku: “Sansonta chay kutipi wanucherqa. e
orqhomuychej paymanta 31 Chay qhepata Sansonpa
asikunanchejpaj”, nispa. hermanosnin, tatanpa tukuy
Jinataj Sansontaqa familianpiwan ayanta1 maskaj
d Jue 16:27
carcelmanta orqhomorqanku uraykorqanku. Apakapuspataj
paymanta asikunankupaj, pampamorqanku Zoramanta f
sayaykucherqankutaj Estaolman rinapi, tatan
wasej machonesnin1 Manoahj g sepulturanpi.
´ e Jue 14:19
chaupiman. 26 Chanta Jue 15:7, 8 Sansonqa 20 watasta
Sansonqa makinmanta Jue 15:15, 16 Israelpi juez kasqa. h
´
pusaykachaj joventa nerqa:
“Kay wasej machonesninman 17 Efra ın orqospi i uj runa
tiyakorqa Miqueas sutiyoj.
chimpaykuchiway, 2 Payqa uj punchay mamanman
chayman atiykurikunaypaj”, f Jue 13:2 nerqa: “Chay uj pacha
nispa. 27 Chay wasipeqa 1.100 qolqesta1 suwasorqanku,
junta kasharqanku qantaj chay suwata
qharis, warmis ima. maldicerqanki. Chay qolqetaqa
Filisteospa tukuy g Jue 13:8 noqa japishani, noqa
kamachejkunasninkupis oqharerqani”, nispa.
chayllapitaj kasharqanku. ´
Mamantaj nerqa: “Jehova Dios
Altos patapi kashallarqankutaj ´
bendecisuchun waway”, nispa.
´
uj 3.000 qharis, warmis ima. h Jue 2:16 3 Chant a Miqueasqa chay
Paykunaqa asikuspa Jue 15:20
Sansonta qhawasharqanku.  16:31 1 Chayri “cuerponta”. 17:2 1 Chay
CAP. 17 qolqesqa qolqe metalmanta ruwasqa
16:25 1 Chayri “columnasnin”. i Jos 17:14, 15 karqa.
519 JUECES 17:4–18:5
1.100 qolqesta mamanman CAP. 17 sacerdoteytaj. Sapa wata
´ ´
kutichiporqa. Mamantajrı nerqa: a Ex 20:4 pagasqayki chunka qolqesta,
´
“Kay qolqetaqa Jehova Diosman Le 26:1 ropatapis completota qosqayki,
Dt 27:15
qopusaj. Chaywan ruwachikuy mikhunatapis”, nispa. Chayta
uj santota, metalmanta nejtin chay levitaqa wasinman
santotawan.1a Ajinamanta chay ´
b Ex 28:6
yaykorqa. 11 Ajinata chay
qolqeqa qanpaj kanqa”, nispa. Jue 8:27 levitaqa Miqueaswan
4 Miqueas chay qolqeta qhepakaporqa, ujnin wawan
kutichipusqantawan, mamanqa jinataj karqa. 12 Miqueasqa
200 qolqesta taqaspa platero c Ge´ 31:19 payta churarqa sacerdoten
runaman jaywarqa, chay runataj kananpaj. a Paytaj Miqueaspa
´
uj santota ruwarqa, wasinpi tiyakaporqa. 13 Chanta
metalmanta santotawan.1 d Nu´ 3:10 Miqueasqa nerqa. “Kunanqa
Dt 12:11, 13 ´
Chay santostaqa Miqueaspa 2Cr 13:8, 9
Jehova Dios bendeciwanqa,
wasinman churamorqanku. imaraykuchus sacerdoteyqa
5 Miqueaspataqa santosta uj levita”, nispa.
yupaychana wasin tiyaporqa.
Ruwarqataj uj efodta,1 b wasi
e 1Sa 8:4, 5
18 Chay tiempopeqa Israelpi
mana uj rey karqachu, b
santostawan,2c ujnin wawantataj Dan ayllupis1c manaraj Israel
sacerdote kananpaj churarqa. d f Jue 21:25 ayllus ukhupi jallpata
6 Chay punchaykunapeqa mana japerqachu.2 Chayrayku
Israelpi uj rey karqachu. e paykunaqa maskasharqanku
Sapa ujpis munasqanta ruwaj.1f g Miq 5:2 maypichus tiyakunankuta. d
7 Chaypacha uj joven 2 Dan ayllumanta kajkunaqa
tiyakorqa Judapi kaj Belenpi. g Zoramanta, Estaolmantawan e
´ h Nu´ 3:45 phishqa wapu qharista
Payqa levita1 h karqa, Juda
˜ Jos 14:3
kacharqanku jallpasta
familia ukhupitaj unaysitutana Jos 18:7
´
tiyakusharqa. 8 Chanta chay qhawamunankupaj, “riychej
jovenqa vidata maskakuspa jallpasta qhawamuychej” nispa.
´
Judapi kaj Belenmanta riporqa. i Jue 17:1, 5 Paykunataj rispa Efra ın
´  orqosman chayarqanku,
Jinapi Efra ın orqosman
˜
chayarqa, Miqueaspa wasinman. i Pana lado Miqueaspa wasinman. f
9 Miqueastaj payta taporqa: a Nu´ 3:10 Chaypitaj chay chisi
“¿Maymantataj jamushanki?”, Jue 17:5 qhepakorqanku. 3 Paykunaqa

nispa. Chay joventaj Miqueaspa wasin qayllapi
CAP. 18 kashaspallaraj, levita jovenpa
kuticherqa: “Judapi kaj
b Jue 8:23 parlasqanta rejsirparqanku,
Belenmanta jamushani, levita 1Sa 8:4, 5
kani. Uj lugarta maskashani tapumorqankutaj: “¿Pitaj
´
chaypi tiyakunaypaj”, nispa. kayman pusamusorqa? ¿Imata
10 Ajinapi Miqueasqa nerqa: c Jos 19:40
kaypi ruwashanki? ¿Imaraykutaj
“Noqawan qhepakuy ari, kaypi kashanki?”, nispa.
tatay jina kanaykipaj,1 4 Chay levitataj paykunaman
d Jos 19:47, 48 willarqa imatachus Miqueas
´
17:3, 4 1 Chayri “unuyachisqa Jue 1:34 ruwapusqanta. Chant a
metalmanta santotawan”. 17:5 willallarqataj: “Sacerdoten
1 Efodqa uj mandil jina karqa. Chaytataj kanaypaj minkakuwan”, g nispa.
sacerdotes churakoj kanku. Glosariopi e Jos 19:41, 48 5 Paykunataj nerqanku: “Ama
efod nisqata leeriy. 2 Hebreo jina kaspa Diosta waturipuwayku
parlaypeqa nin, “terafim santostawan”.
17:6 1 Chayri “Imachus sapa ujman allin f Jue 17:1, 5 18:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta
rijchaj chayta ruwaj”. 17:7 1 Glosariopi miraj ashkha familias kanku. 2 Chayri
levita nisqata leeriy. 17:10 1 Chayri “manaraj Israel ayllus ukhupi tukuynin
“yuyaychawajniy kanaykipaj”. g Jue 17:9, 10 herencia jallpanta japikaporqachu”.
JUECES 18:6-19 520
´
ari, kay purisqaykupi allinchus CAP. 18 Mahane-Dan.1a 13 Chaymantaqa
´
manachus riwasqayku chayta”, a Jos 19:47, 48 rerqanku Efra ın orqosman,
nispa. 6 Levita sacerdotetaj Jue 18:29 chayarqankutaj Miqueaspa
kuticherqa: “Rillaychej, ama wasinman. b
´ ´
llakikuychejchu. Jehova Dios b Jue 18:27 14 Chant a Lais c jallpata
yanapasonqachej chay qhawaj rerqanku chay phishqa
risqaykichejpi”, nispa. qharisqa hermanosninkuman
7 Chaymanta chay phishqa c Jos 15:20, 33 nerqanku: “Yachawajchejchus,
Jue 18:2
qharisqa Laisman a chayarqanku. kay wasispeqa tiyan uj efod,1
Chay llajtamanta runasqa mana wasi santos,2 uj santo,
imamanta llakikuspa tiyakullaj d Jue 18:7, 27 metalmanta santopiwan.3 d
kanku, imaynatachus sidonios Qankuna niychej imatachus
tiyakoj kanku ajinata. ´ ruwananchejta”, nispa.
e Ex 3:8
Kusiy tiyakoj kanku, Dt 8:7-9
15 Ajinapi chay phishqa
ni imamanta llakikuspa. b qharisqa levita jovenpa e
Ni pi sajra runa paykunata wasinman rerqanku, Miqueaspa
imanajchu. Paykunaqa f Jue 18:2 wasin chayman, taporqankutaj
sidoniosmanta karupi imaynachus kashasqanta.
kasharqanku, manataj mayqen g 1Sa 7:1
16 Chaykama Dan ayllumanta
llajtawanpis tratoyojchu  600 armasqa qharisqa f punkupi
karqanku. ˜
Pana lado
suyasharqanku. 17 Jinapi
´
8 Chant a chay phishqa a Jue 13:24, 25
jallpata qhawaj rerqanku chay
qharisqa kutiporqanku Zoraman, phishqa qharisqa g yaykorqanku
Estaolmanwan, c hermanosninku orqhomoj chay santota, efodta, h
kasharqanku chayman. b Jue 17:1, 5 wasi santosta, i chay
Hermanosninkutaj taporqanku: metalmanta santotawan.1 j
´ Chaykama levita sacerdoteqa k
“¿Imayna risunkichej?”, nispa. c Jue 18:2
9 Paykunataj kuticherqanku: Jue 18:29 punkupi sayasharqa, chay
“Chay jallpasqa sumaj jallpas 600 armasqa qhariswan khuska.
kasqa. Jaku, chaypi 18 Chay phishqa qharisqa
d Dt 27:15 Miqueaspa wasinman yaykuspa
tiyakojkunawan Jue 17:4, 5
maqanakamunachej. orqhomorqanku santota, efodta,
Ama iskayrayaychejchu. wasi santosta, metalmanta
Usqhayllata rina, chay jallpasta e Jue 17:7, 12 santotawan.1 Chayta rikuspa
japikanpunachej. 10 Chayman Jue 18:30 sacerdoteqa nerqa: “¿Imatataj
chayaspa qankuna kikin ruwashankichejri?”, nispa.
rikunkichej chay runasqa ni ima f Jue 18:11 19 Paykunataj kuticherqanku:
llakiyniyoj tiyakusqankuta, d “Chin kay, ama imatapis
jallpasninkutaj jatun kasqanta. niychu. Jaku, noqaykuwan
Dios chay jallpasta qowasunchej, g Jue 18:2 ripuna, tatayku jina kanki,1
chaypeqa mana imapis sacerdoteykutaj. ¿Manachu
pisinchu”, e nispa. ´
h Ex 28:6 ´
´ 18:12 1 Mahan e-Dan suteqa niyta
11 Chanta Dan ayllumanta Jue 8:27
munan Danpa campamenton. 18:14
600 qharis llojserqanku 1 Efodqa uj mandil jina karqa.
Zoramanta, Estaolmantawan, f i Ge´ 31:19 Chaytataj sacerdotes churakoj kanku.
armasninkuwan sumaj Glosariopi efod nisqata leeriy.
wakichisqas. 12 Judaman 2 Hebreo parlaypeqa nin, “terafim
wicharispataj Quiryat-Jearim g j Le 19:4 santos”. 3 Chayri “unuyachisqa
qayllapi jarakorqanku, inti Dt 27:15
Jue 17:3-5
metalmanta santopiwan”. 18:17, 18
yaykuynin ladopi. Chayrayku 1 Chayri “unuyachisqa metalmanta
chay jarakorqanku chay santotawan”. 18:19 1 Chayri
lugarqa kunankama sutikun k Jue 17:12 “qan yuyaychawajniyku kanki”.
521 JUECES 18:20–19:1
aswan allin kanman Israelpa CAP. 18 santosninta apariykukuspa,
ujnin familianpa, ujnin a Jue 17:12 sacerdotentawan
ayllunpa sacerdoten kanayki, Jue 18:30 pusariykukuspa Lais a llajtaman
uj runaj wasillanmanta chayarqanku. Chaypi runasqa
sacerdote kanaykimantaqa?”, a ni ima llakiyniyoj, ni ima
nispa. 20 Chay nisqankoqa allin b Jue 17:4, 5 phutiyniyoj tiyakusharqanku. b
rijcharqa chay sacerdoteman.  Dan ayllumanta kajkunataj
˜
Chayrayku payqa chay efodta, Pana lado chay runasta espadawan
˜
wasi santosta, chay santotawan b a Jos 19:47, 48 wanuracherqanku, llajtankutataj
Jue 18:29
apariykukuspa paykunawan ninawan ruphaykucherqanku.
riporqa. 28 Paykunata salvajqa mana
21 Paykunaqa watejmanta pipis karqachu, chay llajta
b Jue 18:7, 10 Sidonmanta karupi kasqanrayku,
purirerqanku wawasninkuta
˜ manataj mayqen llajtawanpis
naupajman churaspa, jinallataj
uywasninkuta, valorniyoj tratoyojchu kasqanrayku.
imasninkutawan. 22 Dan c Nu´ 13:17, 21 Chay llajtaqa kasharqa
˜ Bet-Rehob c ura pampaspi.
ayllumanta kajkuna karitutana ´
risqankumanta, Miqueaspa Chanta Dan ayllumanta
vecinosnenqa tantaykukuspa d Jue 18:7 kajkunaqa chay llajtata
qhepankuta kachaykukorqanku, watejmanta sayarichispa chaypi
taripamorqankutaj. 23 Paykuna tiyakaporqanku. 29 Chay
˜
qhaparisqankuta uyarispa, Dan e Jos 19:47, 48 llajtaqa naupajta Lais
ayllumanta kajkunaqa qhepata Jue 20:1 sutikorqa, d paykunataj Dan nispa
1Re 4:25
qhawarikamuspa Miqueasta 1Re 12:28, 29
suticharqanku, e Israelpa f wawan
taporqanku: “¿Imanantajri? tatanku Dan chay sutiyoj
´
¿Imaraykutaj kay runasta kasqanrayku. 30 Chanta Dan
tantamunkiri?”, nispa. ayllumanta kajkunaqa chaypi
f Ge´ 30:6
24 Paytaj kuticherqa: ´
Ge 32:28 sayaykucherqanku
“Qankuna apakapushankichej apamusqanku santota, g
´
ruwakorqani chay santosniyta, sacerdotenkutaj Jonatan h
sacerdoteytapis g Jue 17:1, 4
karqa. Payqa karqa
pusakapushankichej. Mana Jue 18:18 Guersompa i mirayninmanta,
imayojta saqeshawankichej. Guersomtaj Moisespa wawan
Kunantaj tapushawankichejraj, karqa. Chaymanta qhepaman
‘¿imanantajri?’ nispa”. h Jue 17:12 Jonatanpa mirayninmanta
25 Dan ayllumanta kajkunataj kajkunaqa, Dan ayllupi
kuticherqanku: “Ama sacerdotes karqanku, waj
qhapariwaykuchu. Pajtataj ´
i Ex 2:21, 22 llajtaman apasqa karqanku
noqaykumanta wakin runas chay punchaykama. 31 Ajinata
˜ Miqueaspa ruwasqan santotaqa
phi narikuspa1
maqaykusunkuman, ´ chaypi sayaykucherqanku. Chay
˜ j Ex 40:2
santoqa chaypi karqa cheqa
wanuchisunkumantaj qantawan Jos 18:1
familiaykitawan”, nispa. 1Sa 1:3 Diospa1 wasin Silopi
´ 
26 Chanta Dan ayllumanta kanankama. j
˜
kajkunaqa nanninkuta
19
CAP. 19 Maypachachus Israelpi
riporqanku. Miqueastaj k 1Sa 8:4, 5 manaraj uj rey karqachu
paykunamanta aswan ashkha chay punchaykunapi, k
kasqankuta rikuspa, uj levita tiyakorqa Efrainpa
wasinman kutiporqa. l Jos 17:14, 15 aswan karu orqosninpi. l Payqa
27 Dan ayllumanta kajkunaqa Judapi kaj Belenmanta m
Miqueaspa ruwakusqan
m Ge´ 35:19 18:31 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
˜
18:25 1 Chayri “phina runas”. Miq 5:2 leeriy.
JUECES 19:2-16 522
uj warmiwan tantakorqa.1 ˜ ripunanpaj sayarikojtin,
Pana lado ˜
´
2 Chay tanta warmintajrı, payta  suegronqa nerqa: “ Napis
˜
wasanchaspa Judapi kaj CAP. 19 laqhayaykushanna. Ama jina
Belenman riporqa, tatanpa kaspa kay chisitawan kayllapi
a Jos 15:8, 63 ˜
wasinman. Chaypitaj tawa killata Jos 18:28 pu nukuychej.
˜
qhepakorqa. 3 Ajinapi Jue 1:8 Chisiyaykushan naqa.
qosanqa payta maskamoj rerqa, Kunantawan qheparikuy astawan
kutinakunankupaj parlamoj. kusirikunaykipaj. Qaya paqarin
Chay levitaqa uj kamachinta tutamanta ripullankichej
pusakorqa, iskay burrostawan. wasiykiman”,1 nispa.
Chayajtin warmenqa tatanpa 10 Chaywanpis chay levitaqa
˜
wasinman pusaykorqa, tatantaj manana chay chisitawan
mayta kusikorqa payta qhepakuyta munarqachu.
rikuspa. 4 Chayrayku Chayrayku riporqapuni tanta
suegronqa, chay warmej warminwan, kamachinwan,
tatanqa chay levitata kinsa iskaynin burrosninwan ima.
diastapuni qhepaykucherqa. Ajinata paykunaqa Jebusman
Ajinamanta chay levitaqa kinsa rerqanku, chay llajtaj ujnin
´
diasta chaypi qhepakorqa sutenqa Jerusalen. a
˜ ´
mikhuspa, ujyaspa, punuspa ima. 11 Jeb us llajtaman
˜
5 Tawa kaj diapeqa b Jos 18:28 qayllaykushajtinku, napis tarde
˜ ˜
tutamantana jatarikorqanku horas na karqa. Chayrayku
ripunankupaj. Chay warmej kamachenqa levitaman nerqa:
´
tatantajr ı tolqanta nerqa: “¿Jebuseospa llajtankuman
˜
“Niraj ripushaspa mikhurikuyraj, yaykuspa chayllapi na kunan
´
chaywan kallpacharikunaykipaj. chisi qhepakusunman chayrı?”,
´
Chanta ripullankichej”, nispa. nispa. 12 Levitatajr ı
6 Ajinapi iskayninku khuska kuticherqa: “Mana kay llajtapi
tiyaykukuspa mikhorqanku, qhepakusunmanchu, kay
ujyarqanku ima. Chaymanta llajtaqa mana israelitaspatachu.
warmej tatanqa nerqa: “Ama Guibeakama b rinanchej tiyan”,
´
jina kaspa kay chisitawan nispa. 13 Chant a levitaqa
kaypi qheparikuy ari, astawan kamachinman nillarqataj:
kusirikunaykipaj”, nispa. “Jaku Guibeakama chayri
7 Chay levitaqa ripunanpaj Ramakamapis. c Chaypi
˜
sayarikorqa. Chaywanpis punukusunchej”, nispa.
suegronqa kutin kutita nerqa c Jos 18:21, 25 14 Ajinapi paykunaqa
qhepakunanta. Chayrayku payqa rillarqankupuni. Guibeamantaj
˜
chay chisitawan chaypi inti yaykupushajtin na
qhepakorqa. chayarqanku. Chay llajtaqa
´
8 Phishqa kaj diapi Benjamın ayllojta1 karqa.
´
levitaqa tutamanta jatarikorqa 15 Paykunaqa Guibe a
ripunanpaj. Chay warmej llajtaman yaykorqanku, chay
´
tatantajr ı watej nillarqataj: chisi chaypi qhepakunankupaj.
“Ama jina kaspa mikhurikuyraj, Plazaman rispataj
chaywan kallpacharikunki”, tiyaykukorqanku, manataj
nispa. Ajinamanta khuska pipis paykunata wasinman ˜
mikhurikorqanku. Chaykamataj
˜ wajyarikorqachu. d 16 Napis
tardeyaykusharqana. 9 Levita
tanta warminwan kamachinwan 19:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, “toldo
wasiykiman”. 19:14 1 Uj aylloqa
19:1 1 Glosariopi tanta warmi nisqata uj familiamanta miraj ashkha familias
leeriy. d Ge´ 19:2 kanku.
523 JUECES 19:17-29
˜
tutana kashajtin, uj machitu CAP. 19 23 Chay wasiyojtaj llojsispa
´
runa campopi llankasqanmanta a Jue 19:1 nerqa: “Ama hermanosnıy,
kutimushaspa chay plazanta ama jina kaspa ama chay
´
pasarqa. Payqa Efra ın millaytaqa ruwaychejchu.
orqosmanta karqa, a chaypitaj Kay runaqa wasiyman
forastero jinalla uj tiempota chayakamuwan. Ama chay
´
tiyakusharqa. Guibea llajtapi millay juchataqa ruwaychejchu.
tiyakojkunataj benjaminitas 24 Kaypi kashan doncella
karqanku. b 17 Chay machitu b Jos 18:21, 28
waway, kay runaj tanta
runaqa levitata plazapi warminpis, paykunata
tiyashajta rikuspa tapurerqa: orqhonpusqaykichej. a
“¿Maymantataj jamushankiri? Munasqaykichejta paykunawan
¿Maymantaj rishankiri?”, nispa. ruwaychej.1 Chaywanpis kay
18 Levitataj kuticherqa: “Judapi runawanqa amapuni chay
kaj Belenmanta jamushayku, millaytaqa ruwaychejchu”, nispa.
´
rishaykutaj Efrainpa aswan 25 Chay runastajr ı mana
karu orqosninman. Chaypi noqa c Jue 19:1, 2
kasorqankuchu. Jinapi levitaqa
tiyakuni. Judapi kaj Belenman tanta warminta b jawaman
´
rerqani, c kunantaj Jehova Diospa tanqarqamorqa.
wasinman rishani.1 Kaypitaj Chay runastaj chay warmita
mana pipis wasinman violarqanku, munasqankuta
wajyarikuwanchu. payta abusarqanku tutantin,
19 Burrosniykupajqa sutiyamunankama.
tiyapuwayku pajawan d Ge´ 24:32 Sutiyamushajtinraj
qachuwan. d Noqaykupajtaj kachaporqanku.
˜
tiyapuwayku tantawan e vinowan, 26 Sutiyaytana chay
noqapaj, tanta warmiypaj, warmeqa chay machitu runaj
kamachiypajpis. Mikhunaykoqa wasinman chayarqa, qosan1
kashallan”, nispa. 20 Chay kasharqa chayman. Punku
machitu runataj nerqa: “Walejta chaypi choqakuspataj, chaypi
jamunki.1 Imapis pisisojtenqa ˜
e Ge´ 18:5
wijchurayarqa suti punchayna
qollasqayki. Ama kay chiseqa ´
Ge 19:3 kanankama. 27 Sutiyayta
kay plazapi qhepakuychu”, qosanqa1 ripunanpaj punkuta
´
nispa. 21 Chanta chay machitu kicharispa, rikorqa tanta
runaqa paykunata wasinman warminta punku chaypi
pusarqa, burrosninkumantaj choqasqata, punku yaykuna
qararqa. Paykunataj patapi makisnin aysasqata.
´
chakisninkuta mayllakuspa 28 Chanta nerqa: “Sayarikuy,
mikhorqanku, ujyarqanku ima. f Ge´ 19:4, 5 jaku ripunachej”, nispa.
22 May kusiy karikushajtinku, Le 20:13 Warmitaj mana kuticherqachu.
´
chay llajtamanta mana imapaj Ro 1:27 Chanta payqa cuerponta ujnin
1Co 6:9, 10
valej runasqa wasinta Jud 7
burronman cargaykuspa
muyuykuspa punkuta  wasinman riporqa.
takamorqanku. Chay machitu ˜
Pana lado 29 Wasinman
runatataj nerqanku: a Ge´ 19:6-8 chayaytawantaj, tanta warminpa
“¡Chayakamusunki chay cuerponta cuchillowan1 chunka
runata orqhomuy, paywan
˜ 19:24 1 Chayri “Paykunata abusaychej,
punuykunaykupaj!”, f nispa.
chaytapuni ruwayta munankichej
´ ´
19:18 1 Icha nillanmantaj “Jehova chayqa”. 19:26 1 Hebreo parlaypeqa
Diospa wasinpi llankani”. 19:20 nin, “wiraqochin”. 19:27 1 Hebreo
1 Hebreo parlaypeqa nin, parlaypeqa nin, “wiraqochenqa”.
˜
“Sonqo tiyaykuy qanpaj kachun”. b Jue 19:2 19:29 1 Chayri “nakana cuchillowan”.
JUECES 19:30–20:13 524
˜
iskayniyojman parterqa. Chay CAP. 19 wanuchinankukama. a
´
partisqantataj tukuy Israel a Jue 20:7 6 Chanta noqaqa warmiypa
jallpaman apacherqa ujtakama.  cuerponta khuchurarqani.
30 Chay apachisqanta CAP. 20 Chay khuchurasqaytataj tukuy
rikojkunataj nerqanku: b Jos 19:47, 48 Israel jallpaman
“Egiptomanta israelitas Jue 18:29 apacherqani ujtakama. b
llojsimusqankumantapacha, Ajinamanta tukuy
mana jaykajpis kay jinaqa yachanankupaj chay jina
karqachu. Allinta millay juchata, chay jina
qhawaykuriychej, c Jos 22:9 sajrata Israelpi ruwakusqanta.
parlarikuychej, a niwaykutaj 7 Kunanqa qankuna israelitas
imatachus ruwananchejta”, parlarikuychej, niychej
nispa. imatachus ruwanaykichejta”, c

20 Chayrayku tukuy israelita nispa.


qharisqa rerqanku d 1Sa 7:5 8 Ajinapi tukuyninku uj runa
1Sa 10:17
Danmantapacha, b 2Re 25:23
jinalla jatarikuspa nerqanku:
Beer-Sebamantapacha, “Ni mayqenninchej toldo
jinallataj Galaadmantapis. c wasinchejman1 ripusunchu,
Paykunaqa uj runa jinalla nitaj wasinchejmanpis
Mizpapi d tantaykukorqanku, kutipusunchu. 9 Astawanpis
´ ˜ e Jue 20:17 suerteta1 choqasunchej
Jehova Diospa naupaqenpi.
2Sa 24:9
2 Tukuy israelita ayllusmanta1 pikunachus Guibeaman
kamachejkunapis chaypi maqanakoj wicharinankuta
kasharqanku, Diospa israelita yachanapaj. d 10 Tukuy israelita
wawasnin ukhupi. Tukuyninpi ayllusmantaqa
400.000 espadasniyoj soldados2 f Jue 19:22 sapa pachajmanta chunkata
karqanku. e taqasunchej, sapa
3 (Benjaminitasqa waranqamanta pachajta,
yacharqanku israelita qharis sapa chunka waranqamantataj
Mizpapi tantakusqankuta). waranqata. Paykunaqa tukuy
´ g Jue 19:1, 2 soldadospaj mikhunata
Chanta israelita qharisqa
tapukorqanku: “¿Imaynapitaj apanqanku. Chay ujkunataj
´
chay jina jatun jucha Guibeapi Benjamın ayllumanta
ruwakorqari?”, f nispa. kajkunawan
˜ maqanakamonqanku, chay jina
4 Wanuchisqa warmej qosan h Jue 19:12, 14
levitataj g kuticherqa: “Noqaqa  millay juchata Israelpi
´ ˜ ruwasqankurayku”, nispa.
tanta warmiywan1 Benjamın Pana lado
´
aylloj Guibe a h llajtankuman a Jue 19:25, 26
11 Ajinata tukuy israelita
chayakorqani, chaypi chay chisi qharisqa uj runa jinalla
´
qhepakunaykupaj. 5 Chay tantaykukorqanku Guibea
´ llajtayojkunawan
chisitaj Guibea llajtayojkunaqa1
alojakusharqayku chay maqanakamunankupaj.
wasita muyuykamorqanku b Jue 19:29 12 Israelita ayllusqa
˜ ´
wanuchiwayta munaspa. Pero Benjam ın ayllumanta
˜ kajkunaman willachimorqanku:
mana wanuchiwarqankuchu,
antes warmiyta violarqanku “¿Imaynapitaj chay jina millay
c Jue 19:30
juchata qankunamanta wakin
20:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta ruwarqankichejri? 13 Kunanqa
miraj ashkha familias kanku. 2 Chayri Guibeamanta chay mana imapaj
“chakipi purej soldados”. 20:4 valej runasta entregawayku
1 Glosariopi tanta warmi nisqata leeriy.
´ ´
20:5 1 Icha nillanmantaj “Guibea llajtapi d Jue 20:18 20:8 1 Chayri “carpa wasinchejman”.
˜
jallpasmanta duenosqa”. Pr 16:33 20:9 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
525 JUECES 20:14-28
˜
wanuchinaykupaj. a Ajinamanta CAP. 20 22 Chaywanpis israelitasqa
Israelta chay millay juchamanta a Jue 19:22, 25 mana manchachikorqankuchu.
llimphuchanapaj”, b nispa. Watejmanta maqanakuman
´
Benjaminitastajrı chay israelita yaykunankupaj rerqanku,
˜
hermanosninkuta maymanchus naupaj kaj
mana kasorqankuchu. b Dt 13:5 punchaypi rerqanku
14 Benjaminitasqa
Dt 17:7
Dt 22:22
chayllamantaj. 23 Israelitasqa
llajtasninkumanta jamuspa 1Co 5:6, 13 Betelman wicharispa
´
Guibeapi tantakorqanku, chisiyaykunankama Jehova
˜
chay israelitaswan Diospa naupaqenpi waqarqanku.
´ ´
maqanakunankupaj. 15 Chay Chant a Jehova Diosta
punchay benjaminitasqa c Jue 20:2 taporqanku: “¿Ujtawanchu
´
llajtasninkumanta risqayku Benjamın ayllumanta
tantarqanku 26.000 qharista, hermanosniykuwan
espadasninkuwan sumaj maqanakoj?”, a nispa.
´
d Ex 28:30 ´
wakichisqasta. Guibeamanta ´ Jehova Diostaj kuticherqa:
Nu 27:21 ´
700 ajllasqa soldadostaj wajlla Jue 20:27 “Arı, ujtawan riychej”, nispa.
karqanku. 16 Chay tukuyninku  24 Iskay kaj punchaypi
˜ israelitasqa watejmanta
ukhupi kallarqankutaj Pana lado
waj 700 sumaj wapu soldados, a Jue 20:28 benjaminitaswan maqanakoj
tukuyninku lloqe makis. rerqanku. 25 Chay iskay kaj
´
Paykunaqa warakawan rumita punchaypipis Benjam ın
´
warakaspa uj chujchamanpis ayllumanta kajkunaqa, Guibea
mana pantaspa japichej kanku. b Jue 20:21 llajtamanta llojsimuspa
17 Israelitaspis, 18.000 espadasniyoj israelitasta
´ ˜
Benjamın ayllumanta wajllata wanurachillarqankutaj. b
´
tantakorqanku 400.000 qharis, 26 Chant a tukuy israelita
c Jue 20:23 qharisqa watejmanta Betelman
espadasninkuwan sumaj
wakichisqas. c Tukuyninku wicharillarqankutaj. Chaypi
´
guerrapi maqanakojkuna tiyaykukuspataj Jehova Diospa
˜
karqanku. 18 Israelitasqa naupaqenpi waqarqanku. c
d 2Cr 20:3
Betelman wicharispa Diosta Esd 8:21
Paykunaqa chisiyaykunankama
taporqanku: d “¿Mayqenniykutaj chay punchay ayunarqanku, d
´
benjaminitaswan maqanakoj Jehova Diosmantaj qolachina1
˜ ofrendasta e jaywarqanku,
naupajta risqaykuri?”, nispa.
´ e Le 1:3 khuska mikhurikuy
Jehov
˜ a Diostaj kuticherqa: ´
“ Naupajtaqa Juda ayllu
´ ofrendastawan. f 27 Chanta
´
renqa”, nispa. israelitasqa Jehova Diosta
´ watejmanta taporqanku. g Chay
19 Chant a israelitasqa tiempoqa cheqa Diospa1 trato
´ f Le 3:1
tutamanta jatarikuspa Guibea ruwasqan arca nisqa cajaqa
qayllapi jarakamorqanku, Betelpi kasharqa. 28 (Chay
chaypi tiyakojkunawan ˜ ´
arcaj naupaqenpeqa Finehas h
maqanakunankupaj. g Nu´ 27:21 chaypacha sirvisharqa. Payqa
´
20 Israelitasqa Benjamın Jue 20:18
Eleazarpa wawan karqa,
aylluwan maqanakoj rispa, Aaronpa allchhintaj).
´
Guibe a llajta chimpapi Israelitasqa Diosta taporqanku:
wakichisqas suyarqanku ´
´
h Ex 6:25 “¿Ujtawanchu risqayku Benjamın
maqanakuman yaykunankupaj. ´
Nu 25:7 ayllumanta hermanosniykuwan
21 Jinallapi benjaminitasqa ˜
´ maqanakoj chayri amanachu?”, i
Guibea llajtamanta llojsimuspa,
22.000 israelitasta chay punchay 20:26 1 Chayri “ruphachina”. 20:27
˜
wanuracherqanku. i Jue 20:23 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
JUECES 20:29-41 526
´
nispa. Jehova Diostaj CAP. 20 sinchi karqa. Benjaminitastaj
kuticherqa: “Ujtawan riychej. a Jos 8:3, 4 mana reparakorqankuchu
Qaya noqaqa paykunata jatun llakiy paykunata
˜
makisniykichejman qhatirinanpajna kashasqanta.
´
jaywaykusaj”, nispa. 35 Ajinata Jehova Diosqa
29 Jinapi israelitasqa ´
Benjamın aylluta israelitaswan
soldadosta kacharqanku b Jue 20:20, 22 atipacherqa. a Chay punchay
´ ´
Guibea llajtaj muyuyninpi israelitasqa Benjam ın
pakaykakamunankupaj. a ayllumanta espadasniyoj
30 Kinsa kaj punchaypi 25.100 qharista
israelitasqa watej ˜
wanuracherqanku. b
wicharillarqankutaj c Jue 20:36 36 Benjaminitasqa
benjaminitaswan maqanakoj. israelitas ayqekushasqankuta
˜
Chay kutipis naupaj kutispi rikuspa, yuyarqanku ujtawan
´
jinallataj, Guibe a llajtawan atipanankuta. c Chaywanpis
maqanakuman yaykunankupaj israelitasqa ayqekorqanku
sayaykorqanku. b ´
d Jue 20:39 Guibea llajtaj muyuyninpi
31 Benjaminitas paykunawan pakaykukojkunaman
maqanakoj llojsimojtinkutaj, atienesqas kasqankurayku. d
israelitasqa ayqekorqanku 37 Pakasqa kasharqanku chay
paykunata llajtankumanta israelita soldadostaj, usqhayllata
karunchachinankupaj. c llojsimuspa Guibeaman
˜ e Jue 20:21, 25
Benjaminitastaj, naupaj yaykuykorqanku. Chay llajtaman

kutispi jinallataj israelitasta juntaykuspa espadawan
˜ ˜
Pana lado ˜
qhatiykuspa jatun nankunapi wanuracherqanku tukuy
˜ a Jue 20:28,
wakinta wanuracherqanku. chaypi kajkunata.
˜ ˜ 48
Ujnin nanqa Betelman rina nan
karqa, ujnintaj Guibeaman 38 Israelitasqa
˜ ˜
rina nan. Chay kutipeqa yachachinakusqankuna llajtaj
uj 30 israelitasta muyuyninpi pakaykukoj
˜ ˜
wanuracherqanku. d soldadosqa qoshnichinankuta,
˜
32 Benjaminitasqa kay jinata b Jue 20:14, 15 llajtata japikapusqankutana
˜ Jue 20:46 willanankupaj.
yuyarqanku: “Naupaj kutispi
jinallataj israelitasta 39 Israelitas ayqekojtinku
´
atipaykushanchej”, e nispa. Benjam ın ayllumanta
Chaywanpis israelitasqa kajkunaqa qhatiykuspa
˜ uj 30 israelitasta
yachachinakusqanku na c Jue 20:31 ˜
kay jinata: “Paykunamanta wanuracherqanku. ˜
e Paykunaqa

ayqekuspa llajtankumanta yuyarqanku: “Naupaj kutipi


karunchachisunchej jatun jinallataj israelitasta
˜ atipaykushanchej”, f nispa.
nankunaman”, nispa. ˜
33 Jinallapi israelitasqa 40 Jinallapi llajtamanta qoshni
d Jue 20:29 llojsimorqa. Chayqa israelitaspaj
maypichus kasharqanku ˜
chaymanta llojsimorqanku uj senal karqa. Benjaminitaspis
Baal-Tamarpi maqanakoj. qhepata qhawarispa rikorqanku
´ llajtanku lauraykushasqanta,
Guibea llajtaj muyuyninpi
pakaykukorqanku chay ninataj cielokama
israelitaspis maqanakoj e Jue 20:31 chayashasqanta. 41 Chaypacha
llojsimullarqankutaj. israelitasqa paykunawan
34 Tukuy israelitasmanta maqanakoj kutirikamorqanku.
´
10.000 sumaj wapu soldados Benjamın ayllumanta kajkunataj
Guibeaman chimpaykorqanku. sinchita mancharikorqanku
Chaypitaj maqanakoyqa may f Jue 20:21, 25 chay jina llakiy paykunata
527 JUECES 20:42–21:8
qhatirishasqanmanta. CAP. 20 casarachisunchu”, a
´
42 Chant a paykunaqa a Jue 20:15 nispa. 2 Chaymanta qhepata
israelitasmanta ayqekuyta israelitasqa Betelman rerqanku. b
qallarerqanku chin jallpa Chaypitaj cheqa Diospa1
˜
ladoman, israelitastaj paykunata naupaqenpi tiyaykukuspa
qhatiykullarqankupuni. chisiyaykunankama sonqo
Chantapis chay qaylla nanayta jatunmanta
llajtasmanta runas llojsimuspa b Jue 21:13 waqarqanku. 3 Nerqankutaj:
´ ´
benjaminitasta “Jehova Diosn ıy, Israelpa
˜
wanuchillarqankutaj. Diosnin, ¿imaraykutaj kay imas
43 Benjaminitasqa israelitaswan Israelta qhatirinri? ¿Imaraykutaj
muyurisqa rikhurerqanku. Israelmanta uj ayllu chinkanri?”,
Israelitastaj paykunata
˜ nispa. 4 Qayantintaj
qhatiykuspa wanuracherqanku israelitasqa tutamanta
´ c Jue 20:15, 35
Guibea chimpapi, inti llojsimuy  jatarikorqanku. Chaypitaj
˜
ladopi. 44 Ajinata wanorqanku uj altarta ruwarqanku
CAP. 21
18.000 benjaminitas. Tukuyninku qolachina1 ofrendasta
d Jue 20:1
karqanku wapu soldados. a  jaywanankupaj, khuska
45 Wakintaj kutirispa chin ˜ mikhurikuy ofrendastapis. c
´ Pana lado ´
jallpaman ayqekorqanku, Rimon
a Jue 21:18
5 Chant a israelitasqa
chhankaman. b Israelitastaj tapunakorqanku: “¿Pikunataj
paykunata qhatiykuspa tukuy israelita ayllusmanta
˜
5.000 qharista wanuracherqanku mana wicharerqankuchu
˜ ´ ´ ˜
jatun nankunapi. Chanta Jehova Diospa naupaqenman
qhatiykullarqankupuni tantakoj?”, nispa. Paykunaqa
Guidomkama. Chay ˜
juraspa nisqanku na
qhatiykusqankupitaj b Jue 20:18, 26 ˜
wanuchinankuta, pikunachus
2.000 qharistawan ´
˜ Mizpapi Jehova Diospa
wanuracherqanku. 46 Chay ˜
naupaqenman tantakoj mana
punchayqa 25.000 benjaminitas
˜ wicharejkunata. 6 Israelitasqa
wanorqanku. Tukuyninku mayta phutikorqanku chay
karqanku espadasniyoj wapu llakiy hermanonku Benjaminta
soldados. c 47 Chaywanpis c Le 3:1 qhatirisqanmanta.
600 qharisraj chin jallpaman Nerqankutaj: “Kunan punchay
´
ayqekuspa Rimon chhankaman Israelmanta uj ayllu chinkapun.
chayarqanku. Chaypitaj tawa 7 ¿Maymantataj warmista
killasta qhepakorqanku. tarisun puchoj benjaminitaspaj?
´ ´
48 Chanta israelita qharisqa Noqanchejqa Jehova Diospa
kutimuspa benjaminitaspa tukuy ˜
d Le 5:4 sutinpi juranchej na, d
llajtasninkupi puchoj runasta Le 19:12 warmi wawasninchejta
˜ Mt 5:33
espadawan wanuracherqanku, mana paykunawan
jinallataj uywastapis. casarachinanchejta”, e nispa.
´
Chay llajtastataj ninawan 8 Chanta tapunakorqanku:
ruphaykucherqanku. “¿Pikunataj tukuy israelita

21 Israelita qharisqa kay


juramentota Mizpapi d
e Jue 21:1, 18
ayllusmanta mana
jamorqankuchu Mizpapi f Jehova
˜
´
ruwasqanku: “Mana Diospa naupaqenman tantakoj?”,
mayqenninchejpis warmi nispa. Chaypacha repararqanku
´ ´
wawasninchejta Benjamın Jab es-Galaadpi tiyakojkunaqa
ayllumanta1 qhariswan ni mayqenninku jamusqankuta

21:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 21:2 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata


ashkha familias kanku. f Jue 20:1 leeriy. 21:4 1 Chayri “ruphachina”.
JUECES 21:9-23 528
tantakorqanku chay CAP. 21 japikorqanku chayllapipuni
campamentoman.1 a Jue 21:5 tiyakunanku tiyan. Ajinamanta
9 Runasta yupashajtinku ama mayqen israelita ayllupis
´
Jab es-Galaadmantaqa chinkananpaj. 18 Chaywanpis
mana ujllapis kasqachu. noqanchejqa mana warmi
10 Chayrayku israelitasqa wawasninchejta paykunawan
12.000 wapu soldadosta casarachiyta atinchejchu.
˜
kacharqanku, kay jinata Noqanchejqa juranchejna:
kamachispa: “Riychej, b Jos 18:1 ‘Maldecisqa kachun
˜
espadawan wanurachimuychej pichus warmi wawanta
´
Jabes-Galaadpi tiyakojkunata, uj benjaminitawan
warmista, wawastapis. a casarachejqa’, a nispa”.
11 Tukuynin qharista ´
˜ 19 Chanta nillarqankutaj:
wanurachinkichej, qhariwan ´
˜ ˜ “Sapa wata Jehova Diospaj
pu nuykorqanku na chay c Jue 20:46, Silopi uj fiesta tiyan, b Betelpa
warmistapis”, nispa. 47 norte ladonpi,1 Betelmanta
´ ˜
12 Jab es-Galaadpi Sichemman2 rina nanpa inti
tiyakojkunamantaqa llojsimuynin ladopi, Lebonaj
´
400 sipaskunallata tarerqanku sur ladonpi”,3 nispa. 20 Chanta
ni jaykaj qhariwan chay kurajkunaqa benjaminita
˜
punuykojkunata. Paykunatataj qharista kamacherqanku:
´
pusarqanku Canaan jallpapi “Riychej, pakaykakamuychej
´ d Jue 21:8, 12
kashan chay Silo b uva huertas ukhupi. 21 Sumajta
campamentoman. qhawankichej. Silomanta
13 Chaymanta israelitasqa sipaskuna rondapi tusoj
´
wajyachimorqanku Rimon llojsimojtinku, qankunapis uva
chhankapi c kasharqanku chay huertasmanta llojsimunkichej,
benjaminitasta, paykunawan sapa ujniykichejtaj uj sipasta
allinyakunankupaj. 14 Chay e Jue 21:6 suwankichej warmiykichej
benjaminitas kutimojtinkutaj,  kananpaj. Chaymantataj
´ ˜
israelitasqa Jabes-Galaadpi d Pana lado jallpaykichejman
˜
mana wanucherqankuchu a Le 19:12 pusakapunkichej. 22 Sichus
chay warmista paykunaman Jue 21:1 tatasninku chayri
qorqanku. Manataj hermanosninku quejakoj
tukuyninkupaj alcanzarqachu. jamuwasqayku chayqa,
´
15 Israelitastaj Benjam ın noqaykoqa nisqayku: ‘Paykunata
ayllumanta mayta khuyakuychej ari, amataj
´
phutikorqanku, e Jehova Dios noqaykuta juchachawaykuchu,
´
Benjam ın aylluta chay maqanakupeqa mana
b Jos 18:1
ujnin israelita ayllusmanta tukuyninkupajchu warmita
taqasqanrayku. 16 Israelmanta tarerqayku. c Chaywanpis mana
kurajkunaqa ninakorqanku: qankunachu chay warmista
´
“Benjamın ayllumanta warmisqa qoshankichej, chayrayku
˜
qalitunku wanuchisqa karqanku. chay juramentota
¿Maymantataj kunan warmista ruwasqaykichejmantaqa
tarisunchej chay mana c Jue 21:12, 14 mana juchachasqachu
warmisniyoj benjaminitaspajri?”, kankichej’, d nispa”.
´
nispa. 17 Chanta nillarqankutaj: 23 Benjaminita qharisqa
“Benjaminmanta puchojkunaqa, chay kamachisqankuman jina
may jallpatachus herenciata
21:19 1 Chayri “pata ladonpi”. 2 Chayri
21:8 1 Campamentoqa ashkha “Siquemman”. Yanapa A2 nisqata
toldo wasis. d Jue 21:1, 18 leeriy. 3 Chayri “ura ladonpi”.
529 JUECES 21:24 – RUT 1:4
ruwarqanku. Tususharqanku CAP. 21 ujninku ayllunkuman,
chay warmismanta ujtakama a Jue 20:48 familiankuman ima. Ajinata
suwarqanku warminku  paykunaqa sapa ujninku
kananpaj. Chaymantataj ˜
Pana lado herencia jallpankuman
herencia jallpasninkuman a Jue 17:6 riporqanku.
kutipuspa llajtasninkuta 1Sa 8:4, 5 25 Chay punchaykunapeqa
watejmanta sayaricherqanku, a mana Israelpi rey karqachu. a
Sapa ujpis munasqanta ruwaj.1
chaypitaj tiyakaporqanku.
24 Chaypacha israelitasqa 21:25 1 Chayri “Imachus sapa ujman
chaymanta riraporqanku, sapa allin rijchaj chayta ruwaj”.

RUT
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Elimelecqa familianwan Moab lugarman 3 Noemiqa Rutman nin imatachus


tiyakoj ripun (1, 2) ruwananta (1-4)
Noemiwan, Orpawan, Rutwan Rutwan Boazwan erapi parlanku (5-15)
viudas qhepakunku (3-6) Rutqa Noemijpaman kutipun (16-18)
Rutqa mana Noemita, nitaj 4 Boazqa Noemimanta jallpanta
Diosnintapis saqerparinchu (7-17) rantikapun, Ruttataj warminpaj
Noemiwan Rutwan Belenman japikapun (1-12)
chayanku (18-22) Boazpatawan Rutpatawan
2 Rutqa Boazpa chajrasninpi wawitanku Obed nacekun (13-17)
chajmakamun (1-3) ˜
Davidpa naupa tatasnin (18-22)
Rutqa Boazwan tinkun (4 -16)
Rutqa Noemiman willan Boaz
kacha kasqanta (17-23)

´
1 kanku1
Israelpi jueces juzgaj sutin karqa Mahlon,1
a
CAP. 1
´
chay tiempopeqa, a Jue 2:16 ujninpatataj Kilion.2 Paykunaqa
Israelpi yarqhay karqa. karqanku Efrata llajtamanta,
´
Chayrayku Judapi kaj Belen Judapi kaj Belenmanta.
llajtamanta uj runaqa b Moab Moabman chayaspataj,
jallpaman c tiyakoj riporqa, chaypi tiyakorqanku.
warminwan iskay qhari 3 Chaymanta qhepaman,
wawasninwan khuska. b Miq 5:2 Noemij qosan Elimelecqa
˜
2 Chay runajta sutin karqa wanuporqa. Noemitaj iskaynin
´ ˜
Elimelec,1 warminpatataj wawasnillanwanna qhepakorqa.
´
Noemı,2 ujnin wawanpata 4 Aswan qhepamantaj
1:1 1 Chayri “justiciata ruwaj kanku”. ´
1:2 1 Ichapis Mahlon suteqa hebreo
´
1:2 1 Elimelec suteqa niyta munan c Ge´ 19:36, 37
parlaypi niyta munan llauchiyay,
´ ´
Diosniymin reyqa. 2 Noemı suteqa Dt 2:9 onqoykuy. 2 Kilion suteqa niyta
˜
niyta munan tukuywan munachikoj. Jue 3:30 munan pisi kallpa, parti wanusqa.
RUT 1:5-20 530
wawasnenqa Moab llajtayoj CAP. 1 casarakunaykichejpajqa. a
´
warmiswan casarakorqanku, a Mt 1:5 12 Kutipuychej wawasnıy,
´ ˜
ujninpata sutin karqa Orpa, kutipuychej. Noqaqa viejana
˜ ´
ujninpatataj Rut. a Moabpitaj kani, ¿imatana casarakuymanri?
chunka watasta jina Sichus kay chisi casarakuyman
´
tiyakorqanku. 5 Chant a chaypis, wawasniyojtaj
Mahlonwan Kilionwanpis kayman chaypis,
˜
wanupullarqankutaj. 13 ¿paykunata suyawajchejchu
˜
Noemitaj mana qosayoj, mana wi nanankukama?
wawasniyojtaj qhepakorqa. ¿Paykunata suyaspachu
6 Ajinapi payqa Moabmanta ´ mana casarakuwajchej?
llajtanman kutiporqa
b Ex 34:6 ´ ´
˜ Rut 2:20 Mana wawasnıy. Jehova Dios
nojchasninwan1 khuska. contraypi kashasqanrayku
Payqa Moabpi kashaspa uyarisqa qankunapis kay jina llakiypi
´
Jehova Diosqa nacionninta kashankichej. Chaytaj mayta
ujtawan bendecisqanta, yarqhay llakichiwan”, b nispa.
watastapis tukuchipusqanta. 14 Paykunataj ujtawan sonqo
7 Noemiqa maypichus nanayta waqarikullarqankutaj.
tiyakusharqa chaymanta riporqa ´
˜ Chant a Orpaqa suegranta
iskaynin nojchasninwan. muchaykuspa kutiporqa.
´ ˜ ´
Juda jallpaman nanta Ruttajr ı mana suegranta
˜ c Rut 3:1
rishajtinkutaj, 8 nojchasninta  saqerparerqachu.
´
nerqa: “Wawasnıy, kutipuychej ˜
Pana lado 15 Chayrayku Noemiqa ˜
mamaykichejpa wasinman. Rutta nerqa: “ Nojcha
´ a Dt 25:5, 6
Jehova Diostaj qankunata masiykeqa kutipun llajtanman,
khuyakusonqachejpuni,1 b diosesninman ima. Qanpis
imaynatachus qankunapis ´
paywan kutipuy waway”, nispa.
qosaykichejta ´
16 Ruttajrı nerqa: “Ama
khuyakorqankichej, noqatapis niwaychu saqesunayta,
khuyakuwarqankichej ajinata. qanmantataj taqakunayta.
´
9 Noqaqa munani Jehova Dios Noqaqa risaj maymancha rinki
´
yanapasunaykichejta, chayman, kausamusajtaj
casarakuspa allin kausayta ´
b Rut 1:20
maypicha kausamunki chaypi.
tarinaykichejpaj”, c nispa. Llajtaykeqa llajtay kanqa,
´
Chanta Noemiqa paykunata Diosniykipis Diosnillaytaj
muchaykorqa. Paykunataj ´ ˜
kanqa. c 17 Maypicha wanunki
sonqo nanayta waqarikorqanku. ˜
chaypi wanusaj, chayllapitaj
10 Kutin kutitataj nerqanku: munani pampanawankutapis.
“Mana kutipuykumanchu. ˜
Wanuyllamin taqawasun. Mana
Qanwan llajtaykiman ripuyta ´ ´
´ jina kanman chayrı, Jehova Dios
munayku”, nispa. 11 Noemitajrı mayta castigawachun”, nispa.
paykunata nerqa: “Kutipuychej
´ ˜ 18 Noemiqa Rut paywanpuni
wawasnıy. ¿Imapajnataj noqawan c Rut 2:11, 12
˜ riyta munasqanta reparaspa
riwajchejri? Noqaqa manana ˜
manana imatapis nerqachu.
wawasniyoj kayta atiymanchu
19 Ajinamanta iskayninku
paykunawan
rillarqankupuni Belenman
˜ chayanankukama. d Belenman
1:6 1 Nojcha: waj lugarespi ninku
qhachuni, yerna. 1:8 1 Hebreo chayasqankutawantaj, llajtapi
parlaypeqa niyta munan mana runasqa mayta tukorqanku.
tukukoj munakuy, mana tukukoj Warmistaj ninakusharqanku:
´
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj “¿Manachu kayqa Noemı?”,
munakuy nisqata leeriy. d Rut 1:1, 2 nispa. 20 Noemitaj chay
531 RUT 1:21–2:12
˜ ´ ´
warmista nerqa: “Amana Noemı1 CAP. 1 “Jehova Dios bendecisuchun”,
niwaychejchu, manachayqa a Rut 1:13 nispa.
´
Mara2 niwaychej, imajtinchus 5 Chant a Boazqa
Tukuy Atiyniyoj Diosqa may ruthojkunamanta cargoyojta
llakiypi rikhurichiwan.3 a b Rut 1:3, 5 tapurerqa: “¿Pejpa
21 Kaymantaqa tukuy imayoj familianmantataj jaqay
´ ´
riporqani. Jehova Diostajr ı, sipasri?”, nispa. 6 Chay runataj
chusaj makillata kutichimuwan. kuticherqa: “Payqa uj moabita, a
´ c Nu´ 21:13
¿Imaraykutaj Noem ı Noemiwan Moabmanta jampoj
Rut 1:1 ˜
niwankichejman kasqari?
´ sipas. b 7 Payqa manakuwarqa:
Tukuy Atiyniyoj Jehova Diosqa ‘¿Chajmarikuymanchu
contraypi kashan, kay jina ruthojkunaj takasqanku grano
d Rut 2:23
llakiypitaj rikhurichiwan”, 
umasta?’, c nispa. Chayrayku
˜
nispa. b paqarinmantana chajmakushan.
CAP. 2
22 Ajinata Noemiqa Moab Kunitallanraj chujllapi
˜ e Rut 2:20
tiyaykukun uj rato
jallpamanta kutiporqa c nojchan Rut 4:21, 22
Rutwan. Paykunaqa grano1 Mt 1:5 samarikunanpaj”, nispa.
ruthuy qallarikushajtin Lu 3:23, 32 8 Chaypi Boazqa Rutta nerqa:
´
Belenman chayarqanku. d “Uyariway waway, kayllapi

2 Noemijpa qosan chajmakuy, ama waj


Elimelecpataqa uj familian f Le 23:22 chajrasmanqa rinkichu.
Dt 24:19
tiyaporqa. Chay familianqa Noqapaj llankanku chay
Boaz sutikorqa, e may qhapaj sipaskunaj qayllallanpi kanki. d
runataj karqa. 9 Allinta qhawariy maypichus
2 Uj kuti moabita Rutqa
g Rut 2:20 ruthushasqankuta, chayman
Noemita nerqa: “Chajrasman paykunawan rinki. Peonesniyta
˜
riyman grano1 umasta nini na ama toreasunankuta.
˜
chajmakamoj,2f pi kacha h Rut 1:2 Chakisojtenqa punus chayman
 rispa peonesniy orqhosqanku
runallapis chajmakojta ˜
saqewanqapunichari”, nispa. Pana lado yakuta tomarikullanki”, nispa.
´ ´
Noemitaj nerqa: “Rillay waway”, a Rut 1:3, 4 10 Ruttajrı qonqoriykukuspa
nispa. 3 Chaymanta Rutqa pampakama kumuykukorqa,
chajrasman rispa, ruthojkunaj nerqataj: “¿Imaraykutaj
takasqanku cebada1 umasta b Rut 1:16, 22
noqawan may kacha kanki,
chajmakusharqa. Jinallapi Rutqa noqatataj khuyawanki forastera
Boazpa chajranman chayarqa, g kashajtiypisri?”, e nispa.
pichus Elimelecpata familian 11 Boaztaj nerqa:
c Le 23:22 ˜
karqa chaypaman. h 4 Boaztaj Dt 24:19
“Tukuy imatana qanmanta
chay ratopuni Belenmanta willawanku. Yachani qosayki
˜
chayamorqa. Ruthojkunatataj wanupusqanmantapacha
´ imatachus suegraykirayku
napaykorqa: “Jehova Dios d Rut 2:22
qankunawan kachun”, nispa. ruwasqaykita. Yachallanitaj
Paykunataj kuticherqanku: tataykita, mamaykita, llajtaykita
´
saqespa, mana rejsisqayki
´ e Ex 23:9 llajtaman jampusqaykita. f
1:20 1 Noem ı suteqa niyta munan ´
tukuywan munachikoj. 2 Mara suteqa
Le 19:34
12 Jehova Dios bendecisuchun
niyta munan jaya. 3 Chayri “Tukuy imatachus ruwasqaykimanta. g
´
Atiyniyoj Diosqa kausayniyta mayta Israelpa Diosnin Jehova
jayayachin”. 1:22; 2:2 1 Grano: waj f Rut 1:14, 16 pagapusuchun chay
lugarespi ninku cebada. 2:2 ruwasqaykimanta. Qanqa
2 Chajmakuy: waj lugarespi ninku paypa lijrasnin1 urapi pakakoj
pallakuy, chajmikuy. 2:3 1 Cebada: g Rut 4:11, 17
waj lugarespi ninku grano. Mt 1:5, 16 2:12 1 Lijra: waj lugarespi ninku ala.
RUT 2:13–3:3 532
´
jamorqanki”, a nispa. 13 Ruttajrı CAP. 2 kachun”, a nispa. Ruttaj
´
nerqa: “Wiraqoch ıy, may a Sl 17:8 suegranman willarqa
kacha noqawan kanki. Sl 36:7 pejpa chajranpichus
Sl 57:1
Qanqa mayta sonqochariwanki, Sl 63:7
chajmakamusqanta. Pay nerqa:
kacha palabraswantaj “Boaz sutiyoj runaj chajranpi
parlapayariwanki, mana ujnin chajmakamorqani”, nispa.
kamachiykichu kashajtiypis”, 20 Noemitaj Rutta nerqa:
b Le 19:9 ´
nispa. “Jehova Dios payta bendecichun.
´ Rut 2:2
14 Chanta Boazqa mikhuna Diosqa kausajkunatapis
˜
˜ wanojkunatapis khuyakunpuni”, b
horana kajtin, Rutta wajyaspa ´ ´
´ nispa. Chanta Noemı nillarqataj:
nerqa: “Jamuy waway,
kay tantata vinagreman c Rut 2:9 “Chay runaqa qosaypa familian, c
chhapuykurispa pay kay llakiyninchejmanta
mikhurikunki”, nispa. Chayta orqhoyta atiwanchej”, d nispa.
nejtin Rutqa, ruthojkunaj 21 Moabita Ruttaj nerqa:
d Rut 2:7
ladonkupi tiyaykukorqa. Boaztaj “Boazqa nillawarqataj: ‘Noqapaj
jankata jaywarerqa. Ruttaj llankajkunallawan qhepakuy
sajsakunankama mikhorqa, ruthuyta tukunankukama’, e
´ nispa”. 22 Noemitaj
puchorqaraj chaypis. 15 Chanta e Rut 2:14
˜ ´
Rut jatarikuspa chajmakoj  nojchanta1 nerqa: “Waway,
˜ allin kanman paypaj llankanku
risqantawan, b Boazqa Pana lado
peonesninta nerqa: “Gavillas1 a Sl 41:1 chay sipaskunallawan kanayki,
kashan chaynejmantapis2 waj chajrasman rispa ama
pallakojta saqellankichej, ama rimachikunaykipaj”, nispa.
jarkankichejchu. c 16 Maki ´ 23 Ajinamanta Rutqa
b Ex 34:6
qapisniykichejmantapis wakinta Rut 1:8
chajmakullarqapuni Boazpaj
takakojta saqellaychej Sl 36:7 llankaj kanku chay sipaskunaj
pay oqharikunanpaj, amataj qayllanpi, granotawan
imatapis ninkichejchu”, nispa. trigotawan ruthuyta
17 Ajinapi Rutqa tukunankukama. f
c Rut 2:1
tardeyaykunankama Chaykamataj suegranwan
chajmakorqa. d Chajmakusqan khuskallapuni tiyakorqa. g
granota wajtarqospataj,1
arrobata jina2 oqharerqa. d Le 25:25 3 Chaymanta qhepaman
Noemiqa Rutman nerqa:
´
18 Chayta qepiriykukuspataj Dt 25:5, 6 “Waway, uj qosata
Rut 3:9, 12
wasinman kutiporqa. maskapusunay tiyan h
Chayaspataj chay sumajta kausakunaykipaj.
chajmakusqanta suegranman 2 Boazqa qosaypa familian. i
rikucherqa. Chantapis e Rut 2:8 Pikunawanchus llankarqanki
suegranman jaywarerqa chay sipaskunaqa paypaj
mikhusqanmanta llankanku. Kunan chisitaj
puchupusqan jankata. e Boazqa erapi1 granota2
´ f Rut 1:22 ´
19 Chant a suegranqa wayrachenqa. 3 Qantajrı
´
taporqa: “¿Maypitaj kunan kayta ruway waway,
chajmakamorqankiri? ¿Maypitaj mayllarqokuytawan perfumasqa
´
pallakamorqankiri? Pichus g Rut 1:16 aceitewan jawiykukuy. Chanta
qanta khuyakusojqa bendecisqa  sumajta visterqokuspa eraman
´ CAP. 3 uraykuy. Boazwanqa amapuni
2:15 1 Chayri “Marqas”. 2 Icha h Rut 1:9 ˜
nillanmantaj “Gavillasmantapis”. 2:17 2:22 1 Nojcha: waj lugarespi ninku
1 Chayri “muchharqospataj”. 2 Hebreo qhachuni, yerna. 3:2 1 Glosariopi era
parlaypeqa nin, “uj efata jina”. nisqata leeriy. 2 Grano: waj lugarespi
Yanapa B14 nisqata leeriy. i Rut 2:1, 20 ninku cebada.
533 RUT 3:4-18
rikuchikunkichu mikhuyta CAP. 3 imatachus niwasqaykita
´
ujyayta tukunankama. 4 Allinta a Le 25:25 ruwasaj. a 12 Arı, noqaqa
qhawanki maynejpichus Dt 25:5, 6 suegroykej familian kani, b
˜ Rut 2:20
punonqa chayta. Chantaqa jinapis aswan qaylla familian
chakisnin chayta qhataraspa, kanraj. c 13 Kunan tuta kayllapi
chayman siriykunki.1 qhepakuy. Qayataj sichus pay
Pay nisonqa imatachus munanqa qaylla familia kaspa
ruwanaykita”, nispa. ruwananta juntayta chayqa,
5 Ruttaj nerqa: “Tukuy ima ruwachun. d Manachus ruwayta
´
niwasqaykita ruwasaj”, nispa. munanman chayr ı, kausaj
´
6 Ajinamanta Rutqa eraman Jehova Diospa sutinpi jurani
uraykuspa, suegranpa tukuy noqapuni chayta ruwanayta.
˜
ima nisqanta ruwarqa. 7 Boazqa Kunanqa kaypi punukullay
mikhuspa, ujyaspataj sonqonpi sutiyamunankama”, nispa.
mayta kusikorqa. Chaymantataj b Rut 1:14, 16 14 Ajinamanta Rutqa
´ 
cebada1 monton kantupi ˜ chay tuta Boazpa jaytananpi
˜ Pana lado ˜
punuykukorqa. Chay qhepatataj pu nukorqa. Qayantintaj
Rutqa chinsitullamanta rispa, a Rut 3:9 ni pi rikunanpaj niraj
Boazpa chakisnin chayta sutiyamushajtin jatarikorqa.
qhataraspa, chayman Imajtinchus Boazqa nisqa: “Ama
siriykukorqa. 8 Chaupi tutata pipis yachachunchu uj warmi
jinataj, Boazqa kharkatitispa era pataman jamusqanta”, nispa.
´
ujllata rijcharerqa. 15 Chant a Boazqa Rutta
Tiyaykukuspataj jaytananpi nerqa: “Mantaykita orqhokuy,
uj warmita sirisqata rikorqa. sumajtataj japinki”, nispa.
9 Nerqataj: “¿Pitaj kankiri?”, Rut mantanta japishajtintaj
nispa. Paytaj nerqa: “Kamachiyki Boazqa granota jichaykorqa
Rut kani. Suegroypa iskay arrobata jina,1
familian kasqaykirayku kay b Le 25:25 oqharispataj Rutman jaywarqa
llakiyniykumanta orqhoyta Rut 2:20 apakunanpaj. Chaymanta
atiwayku. a Chayrayku Boazqa llajtaman kutiporqa.
qhatanaykiwan1 16 Rut wasinman chayajtin
qhataykuriway ari”, nispa. suegranqa taporqa: “¿Ima
´ ´
10 Boaztaj nerqa: “Waway, nisunkitaj waway?”, nispa.
´
Jehova Dios bendecisuchun. Ruttaj willarqa imatachus
˜ ´
Qanqa rikucherqankina mayta Boaz nisqanta. 17 Chanta Rut
munakusqaykita, kunantaj nillarqataj: “Pay kay granota
aswan sutitaraj chayta qoriwan iskay arrobata jina,1
rikuchishanki. b Munaspaqa ‘ama chusaj makillaqa
qosata maskakuwaj karqa suegraykiman kutipuychu’
aswan joventa, wajchatapis c Rut 4:1 nispa”. 18 Chaymanta
chayri qhapajtapis, Noemiqa Rutta nerqa: “Kayllapi
jinapis mana chayta ´
´ kay waway, imachus kananta
ruwarqankichu. 11 Waway, yachanaykikama. Chay runaqa
ama manchachikuychu. mana samarikonqachu kunan
Kay llajtapi tukuy runas chayta allinchanankama”, nispa.
yachanku qanqa sumaj warmi
kasqaykita. Chayrayku 3:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sojta
(medidasta)”. Ichapis karqa “sojta
3:4 1 Siriy: waj lugarespi ninku winkuy. seas”. Yanapa B14 nisqata leeriy. 3:17
3:7 1 Cebada: waj lugarespi ninku 1 Hebreo parlaypeqa nin, “sojta
grano. 3:9 1 Chayri “qhatanaykej (medidasta)”. Ichapis karqa “sojta
kantunwan”. d Rut 4:5 seas”.
RUT 4:1-13 534
´ ˜
4 Chant a Boazqa llajta
punkuman rispa, a chaypi
CAP. 4
a Dt 25:7
7 Naupa tiempopeqa
kay costumbre kaj Israelpi:
chukurikorqa. Chayllapitaj Pr 31:23 Sichus uj runa qaylla familia
Elimelecpata qaylla familian kasqanrayku uj jallpata
pasasharqa, pimantachus b Rut 3:12 rantinanpaj derechoyoj kashaspa
Boazqa Rutman parlarqa chay. b mana rantiyta munajchu chayri
Boaztaj payta nerqa: “Don na, c Dt 16:18
waj imasta rantej chayqa,
jamuy kayman, kaypi uj runawan acuerdota ruwasqan
chukurikuy”, nispa. Chay runataj suti kananpajqa jukutanta1
chimpaspa chaypi chukurikorqa. d Le 25:25 orqhokuspa jaywaj. a Israelpeqa
´ Dt 25:5, 6
2 Chanta Boazqa wajyallarqataj Rut 2:20 chayta ruwaspa uj acuerdoman
chay llajtamanta chunka Rut 3:9, 12 chayaj kanku. 8 Chayrayku
kurajkunata. c Paykunatapis Elimelecpa qaylla familianqa
nerqa: “Kaypi chukurikuychej”, e Rut 1:1, 6 Boazta “qan rantikapuy”
nispa. Chayta nejtintaj niytawan, jukutanta orqhokuspa
´
paykunapis payman jaywarqa. 9 Chant a
f Rut 1:2
chukurikullarqankutaj. Boazqa kurajkunaman, chaypi
3 Chaypitaj Boazqa kaj runasmanwan nerqa:
Elimelecpa qaylla familianta g Ge´ 23:18 “Qankuna testigos kankichej b
Jer 32:9, 10
nerqa: d “Moabmanta kutinpoj Elimelecpa, Kilionpa, Mahlonpa
Noemiqa e jallpanta vendenan jallpasninkuta Noemimanta
tiyan, familianchej Elimelecpata h Rut 3:13 rantishasqaymanta.
karqa chay jallpata. f 4 Chayta 10 Testigosllataj kankichej c
yachanaykita munarqani. i Ge´ 38:7, 8 moabita Rutta warmiypaj
Chay jallpanta rantikapuyta Dt 25:5, 6 japikapushasqaymanta.
munaspaqa rantikapuy kay  Ajinamanta qosan Mahlonpa
˜ ˜
runaspa naupaqenkupi, Pana lado herencianqa sutillanpipuni
jinallataj llajtamanta kurajkunaj a Dt 25:7, 9 kanqa. d Chantapis Mahlonpa
˜
naupaqenkupipis. g Qan sutenqa familian ukhupi,
rantikapuyta atinki aswan b Ge´ 23:18 llajtan ukhupipis mana
qaylla familian kasqaykirayku. Rut 4:4 chinkanqachu”, nispa.
Mana rantikapuyta munaspaqa Jer 32:12
11 Tukuy chay llajta punkupi
willaway, qhepaykitaqa noqa kajkuna, jinallataj kurajkunapis
rantikapuyta atini”, nispa. Chay ´
c Rut 4:4 nerqanku: “Ar ı, testigos
runataj nerqa: “Rantisaj”, h nispa. kayku. Wasiykiman yaykonqa
´ ´
5 Boaztajr ı nerqa: “Kaytapis d Ge´ 38:7, 8 chay warmita Jehova Dios
yachanallaykitaj tiyan. Noemij Dt 25:5, 6 bendecichun. Paytaj kachun
jallpanqa mana paypallatachu, Raquel jina, Lea jinataj,
˜
manachayqa wanupoj wawanpa e Ge´ 28:3 pikunamantachus israelitas
warminpatawan, moabita ´
Ge 35:23-26 ashkhayarqanku chaykuna jina. e
´
Rutpata. Chayrayku chay Ge 46:15, 18
´ Efrata llajtapi sumaj
Ge 46:22, 25
jallpataqa iskayninkumanta risuchun, f Belenpitaj sumaj
´
rantikapunayki tiyan.
˜ rejsisqa runa kay. g 12 Jehova
Ajinamanta wanupojpa f Ge´ 35:19 Diosqa kay warmipi wawasta
herencianqa sutillanpipuni ´
qosuchun. h Chanta familiaykeqa
kanqa”, i nispa. 6 Chayta g Rut 1:1 may chhika kachun,1 Tamarpata
uyarispa Elimelecpa qaylla Miq 5:2 Judajpatawan wawanku
familianqa nerqa: “Jina Perezpa familian jina”, i nispa.
kajtenqa mana rantiymanchu, h Sl 127:3 13 Chaymanta Boazqa
ama herenciay pierdekunanpaj. Rutwan casarakaporqa.
Qan cuentaymanta rantikapuy,
i Ge´ 38:29
noqaqa mana atiymanchu”, ´
Nu 26:20 4:7 1 Chayri “abarcanta”. 4:12 1 Chayri
nispa. Mt 1:3 “may rejsisqa kachun”.
535 RUT 4:14 – 1 SAMUEL Kaykunamanta parlan
˜ ´
Khuskana kajtinkutaj Rutqa CAP. 4 Chant a pay chay wawata
´
Jehova Diospa bendicionninwan a Rut 1:14, 16 uywayserqa. 17 Vecinasnintaj
onqoj rikhurerqa, qhari  nerqanku: “Noemijpata
wawitatataj nacechikorqa. ˜
Pana lado wawitan tiyapun”, nispa.
14 Chayrayku warmisqa a Mt 1:5 Chay wawitamantaj Obed sutita
´
Noemita nerqanku: “Jehova Lu 3:23, 32 churarqanku. a Obedqa
Dios jatunchasqa kachun, Jesejpa tatan karqa. b
b 1Sa 17:12
payqa qosaykej familianwan Isa 11:1 Jesetaj Davidpa tatan karqa.
yanapachisunki. Allchhiykej Ro 15:12 18 Kaykuna karqanku
sutenqa Israelpi rejsisqa Perezpa miraynin: c Perezqa
kachun. 15 Allchhiykeqa mayta c Rut 4:12
Hezronpa tatan karqa. d
˜ Mt 1:2-6
kallpachashasunki, viejitana 19 Hezrontaj Rampa tatan
kajtiykipis qhawasonqa. Payqa d Ge´ 46:12
˜ ´ karqa. Ramtaj Aminadabpa
nojchaykej1 wawan, pichus Nu 26:21
1Cr 2:5 tatan karqa. e 20 Aminadabqa f
mayta munakusunki chaypata. a
Nahsonpa tatan karqa.
Chayrayku Rutqa qanchis e 1Cr 2:9-15 Nahsontaj Salmonpa tatan
wawasmantapis aswan sumaj
qanpajqa”, nispa. 16 Noemitaj
´
f Ex 6:23
karqa. 21 Salmontaj
allchhinta marqarikorqa.1 Boazpa tatan karqa.
g Rut 4:17 Boaztaj Obedpa tatan karqa.
˜ 1Sa 16:1 22 Obedqa Jesejpa
4:15 1 Nojcha: waj lugarespi ninku
qhachuni, yerna. 4:16 1 Chayri h 2Sa 7:8 tatan karqa. g Jesetaj Davidpa
“ichurikorqa”. 1Cr 2:13, 15 tatan karqa. h

˜
NAUPAJ KAJ

SAM U E L
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Elcanawan warmisninwan (1-8) 6 Filisteosqa arcata Israelman


Anaqa mana wawayoj kayta atispa kutichipunku (1-21)
˜
Diosmanta wawata manakun (9-18) 7 Arcaqa Quiryat-Jearimman chayan (1)
Samuel nacekun, Jehovamantaj ´
Samuelqa nin Jehova Diosllata
qopunku (19-28)
˜ sirvinankuta (2-6)
2 Ana Diosmanta manakun (1-11)
Israel Mizpapi atipan (7-14)
Elijpa iskay wawasninpa Samuelqa Israelpi juzgan (15-17)
juchasnin (12-26) ˜
Jehovaqa Elij familianta juzgan (27-36) 8 Israelitas uj reyta manakunku (1-9)
3 Diosqa Samuelta ajllan profeta Samuelqa willan imastachus
kananpaj (1-21) rey ruwananta (10-18)
´
Jehova nin israelitaspaj
4 Filisteosqa arcata apakapunku (1-11)
˜ reyta churapunanta (19-22)
Eliwan wawasninwan wanunku (12-22)
9 Samuelqa Saulwan tinkun (1-27)
5 Arcaqa filisteospa jallpankupi
purin (1-12) 10 Samuelqa Saulta
Dagonqa kumuykachachisqa rey kananpaj churan (1-16)
rikhurin (1-5) Samuel runasman willan
´
Filisteosman castigo chayan (6-12) Saul rey kasqanta (17-27)
1 SAMUEL Kaykunamanta parlan 536
´
11 Saul ammonitasta atipan (1-11) Saulqa Davidta envidiakun
Saulta watejmanta churanku maqanakuspi atipasqanmanta (5-9)
rey kananpaj (12-15) ˜
Saulqa Davidta wanuchiyta
12 Samuelpa qhepa kaj parlasqasnin (1-25) munan (10-19)
Qhasi dioskunata Davidqa Saulpa wawan Micalwan
mana qhatinachu (21) casaran (20-30)
´ 19 Saulqa Davidta chejnikullanpuni (1-13)
Jehova Diosqa mana
saqerparisonqachejchu (22) Davidqa Saulmanta ayqekun (14 -24)
13 Saulqa soldadosta tantan (1-4) 20 Jonatanqa Davidman kutikun (1-42)
Saulqa sacerdotej ruwananta 21 Davidqa Nobpi mikhun Diospa
ruwaykun (5-9) ˜
naupaqenpi kaj tantata (1-9)
Samuelqa Saulta kamin (10-14) Davidqa Gatpi locoman tukun (10-15)
Israelitaspata mana maqanakuna
22 Davidqa purin Adulampi,
armasninku kanchu (15-23)
´ Mizpepipis (1-5)
14 Jonatan Micmashpi filisteosta Saulqa Nobmanta sacerdotesta
atipaykun (1-14) ˜
wanuchichin (6-19)
Diosqa israelitaspa enemigosninkuta Abiatar ayqekun (20-23)
atipan (15-23) ´
23 Davidqa Queila llajtata salvan (1-12)
Saulqa mana allinta piensarispa
Saulqa Davidta qhatiykachan (13-15)
juran (24 -46)
Soldadosqa yawarniyoj Jonatanqa Davidta kallpachan (16-18)
aychata mikhunku (32-34) Davidqa casipuni Saulwan
´ japichikun (19-29)
Saul guerraspi tinkun.
Saulpa familian (47-52) 24 Davidqa atishaspa mana Saulta
˜
15 Saulqa mana kasukunchu, wanuchinchu (1-22)
˜ ´
Agagtapis mana wanuchinchu (1-9) Davidqa Jehova Diospa ajllakusqanta
Samuelqa Saulta kamin (10-23) jatunpaj qhawan (6)
˜
“Kasukoyqa aswan sumaj uywa 25 Samuel wanupun (1)
˜ Nabalqa Davidpa soldadosninta
wanuchisqasmanta nisqaqa” (22)
Diosqa Saulta qhesachan insultan (2-13)
˜ Abigailqa sumajta yuyaychakun (14 -35)
manana rey kananpaj (24 -29)
˜ ´
Samuel Agagta wanuchin (30-35) Jehova Diosqa kausayta waqaychan
˜ “kausay wayaqanpi” (29)
16 Samuelqa Davidtanataj ´ ˜
rey kananpaj ajllan (1-13) Jehova Diosqa wanuchin
´ ´ wampu Nabalta (36-38)
“Jehova Diostajrı runaj sonqonta
qhawan” (7) Davidqa Abigailwan
Diospa espiritun Saulmanta casarakapun (39-44)
taqakun (14 -17) 26 Davidqa atishaspa Saulta
˜
David Saulpaj arpata tocapun (18-23) mana wanuchillantajchu (1-25)
˜ ´
17 Davidqa Goliatta wanuchin (1-58) Davidqa Jehova Diospa
ajllakusqanta jatunpaj qhawan (11)
Goliatqa Israelmanta burlakun (8-10)
Davidqa Goliatwan 27 Filisteosqa Davidman
maqanakusaj nin (32-37) Ziclagta qopunku (1-12)
´
Davidqa Jehova Diospa sutinpi 28 Saulqa En-Dorman rin
maqanakun (45-47) aysiri warmita tapukoj (1-25)
18 Davidwan Jonatanwan 29 Filisteosqa yuyanku David
amigos ruwakunku (1-4) mana de confianzachu kasqanta (1-11)
537 1 SAMUEL Kaykunamanta parlan –1:11

30 Amalequitasqa Ziclagmanta Davidqa qhechusqankuta tukuyman


tukuy imata apakapunku, uj rejta rakiran (23, 24)
ruphaykuchinkutaj (1-6) 31 Saulwan kinsa wawasninwan
Davidqa Diospi atienekuspa ˜
wanunku (1-13)
kallpachakun (6)
Davidqa amalequitasta atipaykun (7-31)
Davidqa warmista wawastawan
qhechukapun (18, 19)

´
1 Ramataim-Zofimpi1
Efra ın orqospi, 6 Chayrayku Peninaqa1
a
CAP. 1
b
a Jos 16:5 Anamanta burlakuspa
´
tiyakorqa uj efraimita, Elcana c kumuykachachillajpuni,
´
sutiyoj. Payqa karqa Jerohampa Jehova Dios mana payman
wawan, Elihuj allchhintaj. b 1Sa 1:19 wawasta qosqanrayku.
1Sa 7:15, 17 ´
Elihutaj karqa Tohuj wawan, 7 Sapa wata Jehova Diospa
Tohutaj karqa Zufpa wawan. wasinman rejtinku, a Peninaqa
2 Elcanaqa iskay warmisniyoj c 1Cr 6:22, 27 Anamanta burlakullajpuni.
karqa, ujnin warminpa sutin Chayrayku Anaqa
´
karqa Ana, ujninpatataj Penina. waqallajpuni, nitaj mikhojchu.
´ ´
Peninaqa wawasniyoj karqa, d Ex
´
23:14 8 Chant a qosan Elcanaqa
´ Ex 34:23
Anatajr ı mana. 3 Elcanaqa Dt 12:5, 6
nerqa: “Ana, ¿imaraykutaj
sapa wata llajtanmanta Jos 18:1 waqashanki? ¿Imaraykutaj mana
Siloman wicharejpuni, Jue 21:19 mikhushankichu? ¿Imaraykutaj
´ Lu 2:41
angelesta kamachej Jehova llakisqalla kashanki?
Diosta yupaychamoj,1 uywa ¿Manachu noqaqa chunka
˜
wanuchisqastataj jaywamoj. d e Nu´ 3:10 qhari wawasmantapis
Silopeqa Elijpa iskaynin Dt 33:10 aswan allinraj kani?”, nispa.
´ ´
wawasnin Jehova Diospa Mal 2:7
9 Chanta Anaqa mikhuyta,
sacerdotesnin2e karqanku. ujyayta tukusqankutawan
´
Ujnenqa sutikorqa Hofnı, jatarikorqa. Chaypacha
´ f 1Sa 2:12, 22
ujnintaj Finehas. f 1Sa 4:17 sacerdote Eliqa uj asientopi
´
4 Uj kuti Elcanaqa tiyasqa kasharqa, Jehova
˜ Diospa templon1b punku chaypi.
uj uywa wanuchisqata Diosman
jaywaspa, chay uywaj g Le 7:15 10 Anataj sonqon ukhupi may

aychanmanta taqaporqa warmin ˜ phutisqa kasqanrayku, waqaspa
Pana lado ´ ˜
Peninapaj, qhari wawasninpaj, Jehova Diosmanta manakorqa. c
warmi wawasninpajpis. g a Dt 16:16 11 Diosmantaj kayta nerqa:
´ 1Sa 2:18, 19 ´
5 Jehova Diosqa mana Anaman “Angelesta kamachej Jehova
´
wawasta qosqachu.1 Chaywanpis Diosnıy, qhawarimuway kay jina
´
Elcanaqa Anaman aswan sumaj b Ex 25:8 llakisqa kashani. Sichus kay
aychata qorqa, payta astawan 1Sa 3:3 kamachiykimanta yuyarikunki,
2Sa 7:2
munakusqanrayku. sitajchus noqamanta mana
qonqakuwaspa uj qhari wawata
1:1 1 Chayri “Ramapi, uj zufita”. c Sl 55:22 qowanki chayqa, d noqaqa chay
1:3 1 Chayri “Diosman qonqorikoj”. Sl 65:2
2 Glosariopi sacerdote nisqata 1:6 1 Chayri “Elcanaj ujnin warmenqa”.
leeriy. 1:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1:9 1 Templon nispaqa parlashan Diosta
“Jehovaqa matrizninta wisqaykusqa”. d Ge´ 30:22 yupaychana toldomanta.
1 SAMUEL 1:12-27 538
wawata qanman qopusqayki CAP. 1 uj qhari wawitayoj karqa.
´ ´
Jehova Diosn ıy, tukuy a Nu´ 6:5 Chay wawamanqa Samuel1
kausayninpi qanta sirvisunanpaj. sutita churarqa, a imaraykuchus
´
Chujchanqa mana jaykajpis Anaqa nerqa: “Kaytaqa Jehova
˜
kutusqachu kanqa”, a nispa. Diosmanta manakorqani”, nispa.
˜ ´ b Sl 42:6
12 Ana unaytana Jehova 21 Chay qhepata Elcanaqa,
˜ Sl 62:8
Diosmanta manakushajtin, Sl 142:2 tukuy wasinmanta kajkunawan
Eliqa qhawasharqa Siloman rerqa jaywananpaj
´
siminta kuyuchishasqanta. imatachus Jehova Diosman sapa
13 Anaqa sonqon ukhullapi wata jaywayta yachaj chayta, b
˜ c 1Sa 1:11
manakusharqa. Parlasqanqa jinallataj ruwasaj nisqanmanta
´
mana uyarikorqachu, simillan ofrendatapis. 22 Anatajrı mana
kuyusharqa. Chayrayku Eliqa rerqachu. c Payqa qosanman
yuyarqa Ana machasqa ˜ ˜
´ ´ d 1Sa 1:1 nerqa: “Wawata nu numanta
kashasqanta. 14 Chanta Elı ´
pitiytawanraj1 Jehova Diosman
nerqa: “¿Maykajkamataj jaywanpusaj, wawataj
˜ ˜
machasqa kankiri? Amana vinota chayllapina qhepakonqa”, d nispa.
˜
tomay nachu”, nispa. 15 Anataj e 1Sa 1:11 23 Qosan Elcanataj nerqa:
Sl 66:19
kuticherqa: “Mana jinachu “Ruwallay imachus allin
´ Pr 15:29
wiraqochıy, mana ima vinotapis  rijchasunki chayta. Qhepakullay
tomarqanichu, nitaj ima ˜
Pana lado wawata pitinaykikama.
machanatapis. Astawanpis ´
a Ge´ 5:29 Jehova Diostaj juntachun
´
may llakisqa kashani, chay Ge 41:51 imatachus nisqaykita”, nispa.
´ ´
Ex 2:21, 22
llakiyniytataj Jehova Diosman Ajinamanta Anaqa wasillanpi
Mt 1:21
willakushani. b 16 Ama qhepakorqa, wawanta
yuyaychu mana allin warmi ˜ ˜
nunumanta pitinankama.
kasqaytaqa. Ajinata 24 Wawata pitiytawantaj,
˜
manakusharqani may phutisqa, b 1Sa 1:3 Anaqa Siloman wawanta aparqa.
may llakisqa kasqayrayku”, Apallarqataj kinsa watayoj
nispa. 17 Elitaj nerqa: torota, arroba jina1 jakuta,
“Allillanta ripuy, Israelpa jatun yurupi vinotawan. e
c Dt 16:16
Diosnintaj uyarisuchun tukuy Ajinata payqa wawanta Siloman f
˜ ´
chay manakusqaykita”, c nispa. chayacherqa, Jehova Diospa
18 Anataj kuticherqa: wasinman. 25 Chaymantaqa
“Gracias, noqawan kacha ˜
d 1Sa 1:11 chay torota nakaytawan,1
kasqaykimanta”, nispa. 1Sa 2:11
wawata Eliman pusarqanku.
Chaymanta Anaqa kutiporqa. 2Cr 31:16
´ ˜ 26 Chaypitaj Anaqa Eliman
Chanta mikhorqa, mananataj ´
nerqa: “Wiraqochıy, noqa kani
llakisqa uyachu karqa. ´
pichus qayllaykipi Jehova
19 Qayantin paqarenqa ˜
e Nu´ 15:8-10 Diosmanta manakorqani chay
tutamanta jatarikorqanku. ´
´ warmi. g 27 Jehova Diosmanta
Jehova Diosta ˜
manakorqani kay wawata
yupaychaytawantaj, Ramaman qonawanta, paytaj chay
kutiporqanku wasinkuman. d f Jos 18:1 ˜
manakusqayta qowan. h
Chay qhepata Elcanaqa warmin
˜ ´
Anawan pu nuykorqa, Jehova 1:20 1 Samuel suteqa niyta munan
Diostaj Anamanta yuyarikorqa. e Diospa sutin. 1:22 1 Pitiy: waj
g 1Sa 1:15
20 Ajinamanta Anaqa onqoj lugarespi ninku tipiy. 1:24 1 Hebreo
´
rikhurerqa, watanmantaj1 parlaypeqa nin, “uj efa”. ˜Yanapa B14
nisqata leeriy. 1:25 1 Nakay:
´
1:20 1 Icha nillanmantaj “maychus h 1Sa 1:11, 17 waj lugarespi ninku degollay,
˜
tiemponpitaj”. Sl 66:19 wanuchiy.
539 1 SAMUEL 1:28–2:9
28 Chayrayku kunanqa kay CAP. 2 5 Mikhunawan atipachikoj
´
wawata Jehova Diosman a Sl 13:6 kanku chaykunaqa,
qopunaypaj1 pusamuni. Lu 1:46 trabajananku tiyan
˜ mikhunankupaj.
Payqa wanupunankama
´ ´ ´
Jehova Diospata kanqa”, b Ex 15:11 Yarqhasqa kajkunatajrı,
˜
nispa. Dt 4:35 manana yarqhasqaschu
´ Sl 73:25
kanku. a
Chanta Elcanaqa chaypi Sl 86:8
´ Mana wawata rejsiyta
Jehova Diosta yupaycharqa. Sl 89:6
atej warmeqa,
2 Anaqa kay jinata
˜
Diosmanta manakorqa:
´
c Dt 32:4
˜
qanchis wawasniyojna. b
Ashkha wawasniyoj
“Sonqoyqa Jehova Diospi ´
warmitajrı,
kusikun. a d Job 36:4 sapan rikhurin.1
´ Job 37:16 ´
Jehova Diosmin Ro 11:33 6 Jehova Dios kausayta
kallpata qowan.1 qhechun, payllataj
Simiyta kicharini kausaytapis qon.1
e Isa 40:29
enemigosniyman  Paymin Sepulturaman
kutichikunaypaj. ˜ uraykuchin,2 payllataj
Pana lado
Qan salvawasqaykirayku Sepulturamanta
a Lu 1:53
kusisqa kani. orqhomun. c
´ ´
2 Jehova Dios, mana pipis 7 Jehova Dios wajchayachin,
b 1Sa 1:11, 20 payllataj qhapajyachin. d
kanchu qan jina santoqa.
Qanmanta wajqa Paymin kumuykachachin,
mana waj Dios kanchu. b c Dt 32:39 payllataj umata
Mana pipis kanchu
Job 14:13 oqharichin. e
Diosniyku jina pakakuna
Sl 30:3
Sl 49:15
8 Payqa pobre runata
chhankaqa. c Sl 68:20 pampamanta sayarichin,
Os 13:14 wajcha runata ushpha
3 Ama umata oqharispa Jn 11:24
˜ patamanta oqharin,1f
parlaychejnachu. 1Co 15:55
kuraj kamachejkunatawan
Ama wapu wapulla
khuska paykunata
parlaykachaychejchu. d Dt 8:18
´ Dt 28:12
tiyaykuchinanpaj,
Jehova Diosqa tukuy imata 2Cr 1:11, 12 sumajpaj qhawasqa
yachaj Dios. d Job 42:12 tiyanatataj qonanpaj.
Paymin tanteayta atin Pr 10:22 ´
Jehova Diospatamin kay
runaspa ruwasqasninku jallpaj cimientosnenqa. g
allinchus manachus e Sl 75:7 Chay patamantaj
kasqanta. poqoj jallpata churan.
4 Kallpasapa runaspa f Sl 113:5, 7 9 Diosqa payta kasukojkunaj
flechana arcosninku1 Lu 1:52 purisqankuta waqaychan. h
pakirakun. ´
Sajra runastatajrı
Pisi kallpastaj2 g Sl 102:25 laqhapi chinkachin. i
kallpata japinku. e Runaqa mana
kallpallanwanchu
1:28 1 Hebreo parlaypeqa nin, h Sl 91:11
atipan. j
˜ Sl 97:10
“ma narinaypaj ”. 2:1 1 Hebreo Sl 121:3
parlaypeqa nin, “Wajrayqa Jehovarayku 2:5 1 Hebreo parlaypeqa nin,
pataman oqharisqa”. Glosariopi “chakipun”. 2:6 1 Chayri “payllataj
wajra nisqata leeriy. 2:4 1 Flechana i Sl 37:28
kausachin”. 2 Chayri “Seolman
arco: waj lugarespi ninku camba uraykuchin”. Glosariopi sepultura
flecha. 2 Chayri “Urmanankupaj jina ´
j Sl 33:16 nisqata leeriy. 2:8 1 Icha nillanmantaj
kajkunataj”. Zac 4:6 “qopa patamanta oqharin”.
1 SAMUEL 2:10-22 540
´
10 Jehova Diosqa contranpi CAP. 2 Payqa mana japisonqachu
´
maqanakojkunata a Ex 15:6 chayasqa aychataqa,
tunaranqa.1a chawatapuni munan”, nispa.
Payqa cielomanta b 1Sa 7:10
16 Sichus chay uywata
contrankupi qhon 2Sa 22:14 jaywashaj runaqa nej
qhonkunata apachimonqa. b Sl 18:13 “wirasnintaraj qolachichunku. a
´ Chanta munasqaykita apallanki”
Jehova Diosqa tukuy
kay jallpata juzganqa. c c Sl 96:13 nispa chayqa, sacerdotej
Reyninman atiyta qonqa. d Hch 17:31 yanapajnenqa nej:
Ajllakusqanman e kallpata “Mana, kunitan qoway.
qonqa”,2 nispa. d Sl 2:6
Manachus qowanki chayqa,
munaypis amapis noqa
11 Chaymanta Elcanaqa Sl 110:1
Mt 28:18 qhechusqayki”, nispa.
Ramaman kutiporqa, wasinman.
´ ´ 17 Ajinamanta sacerdotej
Wawantajr ı Jehova Diosta
e Lu 1:69 yanapajkunasninpa
sirvispa qhepakorqa, f Hch 4:27 juchankoqa manchay jatun karqa
sacerdote Elijpa kamachiyninpi. ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. b
12 Elijpa wawasnenqa Imaraykuchus paykunaqa
ni imapaj valej runas karqanku, g f 1Sa 1:11
´ 1Sa 3:1, 15 Jehovaman jaywasqa
Jehova Diostataj pisipaj qhawaj ofrendasta pisipaj qhawaj kanku.
kanku. 13 Israelitas
18 Samuelqa lloqallitullaraj
apamusqankumanta imatachus g 1Sa 2:22
kaspapis, linomanta ruwasqa
sacerdotes japinanku karqa ´
efodniyoj1 c Jehova Diospa
chayllata japinankumantaqa, h Le 7:34 ˜
naupaqenpi sirvej. d
kaytawan ruwaj kanku: h
˜ 19 Chantapis mamanqa sapa
Pillapis uywa wanuchisqata
i Le 3:3-5 wata ruwapoj mana mangasniyoj
Diosman jaywashajtin,
 ropitata. Chaytataj wawanpaj
sacerdotej ujnin yanapajnenqa ˜
Pana lado apapoj, maypachachus
aycha chayashajtin uj trinche
qosanwan Siloman wicharej
oqharisqa jamoj. 14 Chay a Le 3:16
Le 7:25, 31 kanku chaypacha, Diosman sapa
trinchetataj satiykojpacha
wata jaywanankuta jaywaj rispa. e
iskay ninriyoj mankaman,
b 1Sa 2:29 20 Uj kuti Eliqa Elcanata,
jatun mankaman chayri
´ warmintawan kay jinata
paylaman. Chant a ´
bendicerqa: “Jehova Dios
mashkhatachus trinchewan c 2Sa 6:14
wawata kay warmipi qosuchun,
orqhosqantaqa sacerdoteman ´
pay chay wawitaykita Jehova
apaj. Ajinata ruwaj kanku
d 1Sa 2:11 Diosman qopusqanrayku”, f
Siloman jamoj tukuy israelitasta. 1Sa 3:15 nispa. Chaymantataj paykunaqa
15 Chantapis niraj uywaj
wasinkuman kutiporqanku.
wiranta qolachishajtinku,1i ´ ´
´
e Ex 23:14 21 Chant a Jehova Diosqa
sacerdotej yanapajnenqa 1Sa 1:3, 21 Anamanta yuyarikorqa, paytaj
jamuspa, chay uywata
watejmanta onqoj rikhurerqa. g
jaywashaj runata nej:
f 1Sa 1:27, 28 Ajinamanta Anajtaqa tiyaporqa
“Aychata qoway sacerdotepaj,
kinsa qhari wawasnin,
kankasqata mikhunanpaj.
iskay warmi wawasninpiwan.
´ ´ g Ge´ 21:1, 2 ´ ´
2:10 1 Icha nillanmantaj “Jehova Diospa Samueltajr ı Jehova Diospa
1Sa 1:19 ˜ ˜
contranpi maqanakojkunaqa mayta naupaqenpi winashallarqapuni. h
˜
mancharenqanku”. 2 Hebreo 22 Eliqa allin viejituna karqa,
parlaypeqa nin, “Ajllakusqanpa h 1Sa 2:26 yacharqataj wawasnin imatachus
1Sa 3:19
wajranta oqharenqa”. Glosariopi israelitasta ruwashasqankuta. i
wajra nisqata leeriy. 2:15
1 Chayri “ruphachishajtinku”. i 1Sa 2:12-17 2:18 1 Glosariopi efod nisqata leeriy.
541 1 SAMUEL 2:23-33
˜
Yachallarqataj Dioswan CAP. 2 wanuchisqasta jaywananpaj,
´ ˜
tinkukuna toldo punkupi a Ex 38:8 inciensota qoshnichinanpaj,1
˜
sirvej warmiswan Le 21:6 naupaqeypitaj efodniyoj
˜ ˜
punuykusqankutapis. a kananpaj. Chantapis naupa
23 Chayrayku payqa tataykej familianman qorqani
wawasninman nej: “¿Imaraykutaj b Nu´ 15:31 israelitas2 apamuwasqanku
1Sa 2:17
chay jinasta ruwankichejri? 1Sa 3:13, 14 ninapi qolachina
Tukuy runas parlashanku millay ofrendasmanta. a
imasta ruwasqaykichejmanta. 29 ¿Imaraykutaj kunan
´
24 Wawasn ıy, ama chay c Pr 29:1 pisipaj qhawankichej1
´ chay jaywanasniyta,
imasta ruwaychejchu. Jehova Pr 30:17
Diospa israelita wawasnin chay ofrendasniytapis,
chay imasta qankunamanta mayqenkunatachus wasiypi
parlasqankoqa mana allinchu. d 1Sa 2:21 jaywanankuta kamacherqani
25 Sichus uj runa wajpa chaykunatari? b ¿Imaraykutaj
contranpi juchallikunman wawasniykita astawan jatunpaj
´ ´
e Ex 4:14, 27 qhawanki noqamanta nisqari?
chayqa, waj runa Jehova
˜ ¿Imaraykutaj qankunalla
Diosmanta manapuyta atinman.1
´ wirayaykushankichej israelita
Jehova Diospa contranpi
´ ´
f Ex 28:1 wawasniy apamuwasqanku
juchallikojtinrı, b ¿pitaj paypaj
˜ Le 8:12
ofrendasmanta aswan
manapunmanri?”, nispa. ´
Nu 17:5, 8
´ sumajninwanri? c
Paykunatajrı mana tatankuta
kasorqankuchu, imaraykuchus 30 ”’Chayrayku Israelpa
´ ˜ Diosnin Jehovaqa nin: “Noqaqa
Jehova Diosqa nisqana paykuna g Nu´ 18:7 ˜
˜ nerqani familiayki, naupa
wanuchisqa kanankuta. c 
26 Chaykamataj Samuelqa ˜
Pana lado tataykej familianpis noqata
˜
˜ wi naypaj sirvinawankuta”, d
winashallarqapuni, astawantaj a Le 2:3 ´ ´
´ nispa. Kunantajrı Jehova Diosqa
munachikorqa Jehova Dioswan, Le 6:16
˜
Le 10:14 nin: “Chayqa manana
runaswanpis. d ´
Nu 5:9
27 Uj punchay Diospa ´
Nu 18:9 jinachu kanqa. Noqaqa
ujnin kamachenqa Elita nimorqa: jatunchawajkunata jatunchasaj. e
´ Pisipaj qhawawajkunataj, pisipaj
“Jehova Diosqa kayta nisunki:
´ qhawasqa kanqanku”, nispa.
‘Noqaqa sutimanta b Ex 25:8 ˜
˜ Jos 18:1 31 Qayllaykamushan na
rejsichikorqani naupa tataykej 1Sa 1:3
familianman,1 paykuna atiyniykita chinkachinay
Egiptollapiraj faraonpa2 tiempoqa, tataykej familianpa
esclavosnin3 kashajtinku. e atiyninta chinkachinay
c 1Sa 2:14-16
28 Israelpa tukuy tiempopis. Familiaykimantaqa
˜ mana pipis machuyanankama
ayllusninmantaqa1 naupa
tataykita ajllakorqani f ´ kausanqachu. f 32 Israelitas
d Ex 28:43
sacerdotey kananpaj. Payta allinta kausakushajtinku,
ajllakorqani altarniypi2g uywa uj enemigo wasiypi qanpaj
kanqa. g Familiaykimantataj
´ ´ e Sl 18:20
2:25 1 Icha nillanmantaj “Jehova Dios Sl 91:14
manapuni pipis
payman kutikonqa”. 2:27 1 Hebreo machuyanankama kausanqachu.
parlaypeqa nin, “wasinman”. 33 Mirayniykimanta pitachus
2 Faraonqa mana sutichu, manaqa altarniypi sirvinanta saqesaj
´ f 1Sa 3:14
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. 1Sa 4:11, 18
3 Hebreo parlaypeqa nin, “faraonpa ´
1Sa 22:18 2:28 1 Icha nillanmantaj “uywa
wasinpi esclavos”. 2:28 1 Uj aylloqa ˜ ˜
1Re 2:27 wanuchisqasta qoshnichinanpaj”.
uj familiamanta miraj ashkha familias 2 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa
kanku. 2 Glosariopi altar nisqata wawasnin”. 2:29 1 Hebreo parlaypeqa
leeriy. g Sl 78:60, 61 nin, “jaytaykachankichej”.
1 SAMUEL 2:34–3:10 542
˜
chay runarayku nawisniyki CAP. 2 arcan kasharqa chaypi,
waqaywan tukukonqa, a 1Sa 22:18, 21 Diospa lamparanqa a manaraj
˜
may llakiypitaj rikhurinki. wanusqachu. 4 Chaypacha
´
Wasiykimanta kajkunaqa Jehova Diosqa Samuelta
casi tukuyninku espadawan wajyamorqa. Samueltaj
˜
wanuchisqa kanqanku. a kuticherqa: “Kaypi kashani”,
34 Imachus iskaynin ´
nispa. 5 Chant a Samuelqa
wawasniykita Hofnita, b 1Sa 4:11, 17 Eliman usqhayllata correspa
Finehastawan qhatirenqa nerqa: “Kaypi kashani,
˜
chayqa, qanpaj uj senal jina ¿imapajtaj wajyamuwanki
kanqa: Iskayninku ´ ´
˜ tat ay?”, nispa. Elitajr ı
uj punchayllapi wanonqanku. b kuticherqa: “Mana
35 Chay qhepata noqaqa wajyamorqaykichu, riy
kasukuwaj sacerdoteta ˜
c 1Re 2:27, 35 pu nukanpullay”, nispa.
ajllakusaj. c Paymin sonqoypa 1Cr 29:22 ˜
Samueltaj punoj kutiporqa.
´ ´
munasqanman jina ruwanqa. 6 Chanta Jehova Diosqa
Paypaj uj wasita ruwapusaj1 ujtawan wajyallarqataj:
unaypaj, ajllakusqaytataj2 “Samuel”, nispa. Samueltaj
˜ ´
wi naypaj sirvenqa. jatarikuspa El ı kasharqa
36 Pikunachus wasiykimanta chayman rispa, nillarqataj:
d Le 2:3
kausanqankuraj chaykunaqa, ´
Nu 5:9 “Kaypi kashani, ¿imapajtaj
chay sacerdoteypa ´
˜  wajyamuwanki tatay?”, nispa.
naupaqenman CAP. 3 Elitaj kuticherqa: “Mana
kumuykukonqanku, ´
˜ e 1Sa 2:11, 18 waway, mana wajyamorqaykichu,
manakonqankutaj uj chhika ˜
riy pu nukanpullay”, nispa.
qolqerayku chayri tantarayku ´
7 Samuelqa manaraj Jehova
trabajachinanta: “Ama jina Diosta allinta rejserqarajchu,
kaspa, uj chhikan ´
nitaj Jehova Diosmanta ima
tantaraykullapis sacerdote willaytapis japerqarajchu. b
ruwanasta ruwachiway ari”, d ´
f Nu´ 12:6 8 Jehova Diosqa watejmanta
nispa’”. 1Cr 17:15 kinsa kutipi wajyamorqa:
´
3 Lloqallitu Samuelqa Jehova
Diosta sirvishallarqapuni, e
“Samuel”, nispa. Samueltaj
jatarikuspa El ı kasharqa
´
Elijpa kamachiyninpi. Chay chayman rispa, nillarqataj:
´
punchaykunapi Jehova “Kaypi kashani, ¿imapajtaj
Diosmanta willaykunaqa ´
wajyamuwanki tatay?”, nispa.
pisiyarqa, mosqoypi jina f g 1Sa 4:15
˜ Chaypiraj Eliqa repararqa
rikunastapis manana pipis ´
˜ Samueltaqa Jehova Dios
anchata rikojnachu. wajyashasqanta. 9 Chayrayku
2 Uj tuta Eliqa ˜ cuartonpi Eliqa Samuelta nerqa: “Riy,
˜ ˜
pu nusharqa. Nawisnenqa pu nukanpullay. Ujtawan
˜ ˜
chharpuyapusqana, mananataj wajyamusonqa chayqa, ninki:
imatapis rikojchu. g 3 Samuelpis h 1Sa 1:9 ´ ´
´ 1Sa 3:15 ‘Parlallay Jehova Diosnıy, kay
Jehova Diospa templonpi1 h  kamachiykeqa uyarishasunki’,
˜ ´
punusharqa, maypichus Diospa ˜
Pana lado nispa”. Chant a Samuelqa
˜
a Le 24:2 punukanpoj riporqa.
2:35 1 Wasita ruwapusaj nispaqa ´
nishan wawasninpa wawasninpis 10 Chaymanta Jehova Diosqa
˜
sacerdotes kanankuta. 2 Hebreo jamuspa, naupaj kutispi jina
parlaypeqa nin, “aceitewan wajyallarqataj: “Samuel,
jichasqatataj ”. 3:3 1 Templonpi Samuel”, nispa. Samueltaj
nispaqa parlashan Diosta yupaychana kuticherqa: “Parlallay, kay
toldomanta. b Am 3:7 kamachiykeqa uyarishasunki”,
543 1 SAMUEL 3:11–4:4
´
nispa. 11 Jehova Diostaj CAP. 3 kasharqa, a tukuy nisqasninta
Samuelta nerqa: “Israelpi a 1Sa 4:17 juntaspa. 20 Tukuy israelitasqa
uj imata ruwasaj, pillapis Danmantapacha
chayta uyarejqa sinchitapuni Beer-Sebakama, yacharqanku
´
mancharikonqa.1 a 12 Chay Jehova Diosqa Samuelta
punchayqa imatachus Elijpa ajllakusqanta profetan1
´ ´
contranpi nisqayta tukuyninta b Nu´ 23:19 kananpaj. 21 Chant a Jehova
juntasaj, jinallataj familianpa1 1Sa 2:31-34 Diosqa Silopi rikhurillarqapuni.
contranpi nisqaytapis, Isa 55:10, 11 Jehovaqa Silopi Samuelman
qallariyninmantapacha ´
rejsichikorqa. Chayta Jehova
tukukuyninkama. b 13 Eliman Dios ruwarqa Samuelman
˜
willanki familianta winaypaj palabranta willaspa. b

4
juchachanayta. Payqa Chaymanta Samuelqa
˜
yachanna imachus juchanku c 1Sa 2:22, 23 Diospa nisqanta
kasqanta. c Wawasnenqa Diosta Jn 15:22
willallajpuni tukuy
maldecinku, d paytaj mana Snt 4:17
israelitasman.
kaminchu. e 14 Chayrayku
˜ Chay tiempopi israelitasqa
jurani na: Elijpa familianpa
juchasninkoqa mana jaykajpis filisteoswan maqanakoj
´
pampachasqachu kanqa, llojserqanku, Ebenezer
˜ qayllapitaj jarakorqanku.
ni uywa wanuchisqaswanpis, d Nu´ 15:30
nitaj ofrendaswanpis”, f nispa. 1Sa 2:12, 17 Filisteostaj Afecpi
´
15 Chant a Samuelqa jarakorqanku. 2 Chaymanta
˜ filisteosqa israelitaswan
sutiyanankama punukaporqa.
´ maqanakunankupaj
Chaymantataj Jehova Diospa
wasinpa punkusninta sayaykorqanku. Israelitastaj
kicharerqa. Chaywanpis e Ec 8:11 mana filisteosta atipayta
Samuelqa manchachikusharqa aterqankuchu. Astawanpis
imatachus Dios nisqanta Eliman filisteosqa israelitasta
´ atipaykuspa, uj 4.000 qharista
willayta. 16 Elitajr ı Samuelta ˜
wajyaspa nerqa: “Samuel, wanuracherqanku, maypichus
´ maqanakorqanku chaypi.
waway”, nispa. Samueltaj f 1Sa 4:11 ´
kuticherqa: “Kaypi kashani”, 1Sa 22:21
3 Chant a israelita soldados
nispa. 17 Elitaj taporqa: 1Re 2:27 campamentoman1 kutipojtinku,
 Israelmanta kurajkunaqa
“¿Imatataj Dios nisunkiri? Ama ˜
jina kaspa, ni imata pakaspa Pana lado nerqanku: “¿Imajtintaj
´
willarillaway. Dios tukuy imata a 1Sa 2:21 Jehova Dios filisteoswan
nisusqanmanta sichus imatapis kunan atipachiwanchejri? c
´
pakawanki chayqa, Dios Jehova Diospa trato ruwasqan
sinchita castigasuchun”, arcata Silomanta apamunachej. d
nispa. 18 Chayrayku Samuelqa Noqanchejwan kaspa
tukuyninta willarqa, mana b 1Sa 3:1, 4 enemigosninchejmanta
imata pakaspa. Elitaj nerqa: Sl 99:6 salvanawanchejpaj”, nispa.
´  4 Ajinapi runasta Siloman
“Jehova Diospuni parlamususqa. ´
Imachus payman allin CAP. 4 kacharqanku, Jehova Diospa
rijchasqanta ruwachun”, nispa. c Dt 28:15, 25 trato ruwasqan arcata
˜ Dt 32:30
19 Samuelqa winallarqapuni, apamunankupaj, maypichus
´ Jue 2:14
angelesta kamachej Diosqa
Jehova Diostaj paywan
kamachina tiyananpi tiyasqa
3:11 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“uyarejpataqa ninrisninpuni 3:20 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy.
sonarenqa”. 3:12 1 Hebreo parlaypeqa 4:3 1 Campamentoqa ashkha toldo
nin, “wasinpa”. d 2Sa 15:25 wasis.
1 SAMUEL 4:5-17 544
kashan querubines1 patapi,2a CAP. 4 Israelitastaj sapa ujninku
´
chayta apamunankupaj. a Ex 25:18 wasinkuman ayqekorqanku.
´
Elijpa iskaynin wawasnin Nu 7:89 Chaypacha filisteosqa may
2Re 19:15 ˜
Hofniwan Finehaswanpis, b Sl 80:1 ashkhatapuni wanuracherqanku,
Diospa3 trato ruwasqan 30.000 israelita soldadosta
˜
arcawan khuska jamorqanku. wanuracherqanku.
´ 11 Chantapis Diospa arcanta
5 Jehova Diospa
b 1Sa 2:12 apakaporqanku. Chaypacha
trato ruwasqan arcata ˜
campamentoman wanorqanku Elijpa iskaynin
chayachimojtinkukama, wawasnin, Hofniwan
tukuy israelitasqa jatunmanta c Ex
´
14:25 Finehaswan. a
´
qhaparerqanku, jallpata Ex 15:14 12 Chay maqanakumantaqa
´
kharkatichinankukama. Benjam ın ayllumanta1
6 Filisteosqa chay uj runa ayqekorqa,
qhaparisqankuta uyarispa ´
d Ex 7:5
correspataj chay punchaypacha
tapunakorqanku: Sl 78:43, 51 Siloman chayarqa, ropasnin
“¿Imaraykutaj chay jinata llikirasqa, umanmantaj jallpa
qhaparishanku hebreospa qhalliykusqa.2b 13 Chay runa
campamentonkupiri?”, nispa. chayashajtin, Eliqa uj asientopi
´ e Dt 28:48 ˜
Chant a yacharqanku tiyasqa kasharqa, nan
´ Jue 10:7
Jehova Diospa trato ruwasqan Jue 13:1 qhawarisqa. Payqa may llakisqa
arcata campamentonkuman kasharqa Diospa arcanmanta. c
apamusqankuta. Chay ayqekamoj runaqa
7 Chayrayku filisteosqa llajtaman willaj yaykorqa,
f Le 26:14, 17
mayta mancharikorqanku, Dt 28:25
willajtinkamataj chay llajtapi
nerqankutaj: “Israelitaspa 1Sa 4:2 kajkunaqa qhaparerqanku.
campamentonkuman Dios  14 Elitaj chay qhaparisqankuta
˜ ´
chayamun”, c nispa. Pana lado uyarispa taporqa: “¿Imamanta
´
Chanta nillarqankutaj: a 1Sa 2:31, 34 chay jinata chajwashankuri?”,
1Sa 4:3, 17 nispa. Chay ayqekamoj runataj,
“¿Imanasuntaj kunanri?
˜ Sl 78:61, 64
Eliman willaj correrqa.
Mana jaykajpis naupajtaqa ajina ˜
karqachu. 8 ¿Imanasuntajri? 15 (Eliqa ˜ 98 watasniyojna˜
¿Pitaj salvawasun chay jina karqa. Nawisnintaqa manana
jatun Diosmantari? b Jos 7:6 kuyuchejchu, nitaj imatapis
Paymin chin jallpapi rikojchu). d 16 Chay ayqekamoj
egipciosta tukuy laya1 runaqa Eliman nerqa: “Noqa
castigoswan tukucherqa. d maqanakumanta ˜ kunallan
c 1Sa 4:4
9 Filisteos, kallpachakuychej, ayqemorqani. Naqhetalla
qhari jina wapus kaychej. chayamuni”, nispa. Elitaj
Manachayqa hebreosta taporqa: “¿Imataj pasan
´
sirvinkichej, imaynatachus d 1Sa 3:2 waway?”, nispa. 17 Paytaj
paykuna sirvisorqachej ajinata. e kuticherqa: “Israelitasqa
Qhari jina maqanakuychej”, filisteosmanta ayqekunku,
´
nispa. 10 Chanta filisteosqa qalata atipaykuchikunku. e
e 1Sa 3:11
maqanakuspa israelitasta Iskaynin wawasniykipis,
atipaykullarqankutaj. f Hofniwan Finehaswan chaypi
˜
wanunku. f Diospa arcantapis
´
4:4 1 Glosariopi querub ın nisqata f 1Sa 2:34 filisteos apakapunku”, g nispa.
´
leeriy. 2 Icha nillanmantaj “querubines
chaupipi”. 3 Chayri “cheqa Diospa”. 4:12 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. ashkha familias kanku. 2 Qhalliy:
4:8 1 Chayri “tukuy rijchaj”. g 1Sa 4:10, 11 waj lugarespi ninku qhallay.
545 1 SAMUEL 4:18–5:8
18 Chay runa Diospa CAP. 4 templonman,1 chay diosninkoj
arcanmanta parlajtinkama, a 1Sa 14:3 ladonmantaj churarqanku.
Eliqa tiyasqa kasharqa chay 3 Qayantin paqarintaj, Asdod
asientomanta wasaman llajtayojkunaqa tutamanta
choqakorqa, punku chayman. jatarikuspa rerqanku Dagonpa
˜
Allin viejituna kasqanrayku, templonman. Chaypitaj
wira runa kasqanraykutaj, rikorqanku Dagonta pampapi
˜ b Sl 78:61 ´
kunkanta pakikuspa wanuporqa. kumpusqata, Jehova Diospa
˜ ´
Payqa 40 watasta Israelpi juez arcanpa naupaqenpi. a Chanta
kasqa. 19 Chaypacha Finehaspa Dagonta oqharispa, maypichus
˜
warmin Elijpa nojchanqa1 onqoj kasharqa chay kikillanmantaj
kasharqa, nacechikunanpaj sayaykucherqanku. b 4 Qayantin
˜
jinana. Maypachachus payqa paqarin, Asdod llajtayojkunaqa
c 1Sa 2:32, 34
yacharqa Diospa arcanta 1Sa 4:5, 11 ujtawan rispa rikullarqankutaj
filisteos apakapusqankuta, Dagonta pampapi kumpusqata,
´
suegronpis, qosanpis Jehova Diospa arcanpa
˜ ˜
wanusqanta chaypacha, ujllata naupaqenpi. Dagonpa uman,
´
nanaywan japichikorqa. Mayta chanta iskaynin makisninpis
qewiykachakuspataj onqokorqa. punku yaykunapi choqasqa
20 Paywan kasharqanku chay d 1Sa 4:11 kashasqa. Pescadoman rijchakoj
˜ ˜ Jer 7:12
warmisqa, wanupunanpaj jinana cuerpollan1 pachan kakushasqa.

kashasqanta rikuspa nerqanku: 5 Chayrayku kunankama
CAP. 5
“Ama llakikuychu, uj qhari ni Dagonpa sacerdotesninpis,
e 1Sa 4:11
wawata nacechikunki”, nispa. nitaj waj runaspis punku
´
Paytajr ı mana imatapis yaykunata sarunkuchu
kuticherqachu, nitaj kasuta Asdodpi Dagonpa templonman
ruwarqachu. 21 Wawanmanqa yaykushaspaqa.
´
Icabod1 a sutita churarqa, 6 Jehova Diosqa Asdodpi
imaraykuchus nerqa: “Israelpa f Jue 16:23 tiyakojkunata castigarqa,
jatunpaj qhawasqa kaynenqa 1Cr 10:8-10 jinallataj chay muyuyninpi
chinkapun”, b nispa. Chayta  tiyakojkunatapis.
nerqa Diospa arcanta filisteos ˜
Pana lado Paykunataqa siki onqoywan1c
apakapusqankurayku, ´ ˜
´ a Ex 12:12 onqoykuchispa nakaricherqa.
chanta suegronpis, qosanpis
˜
1Cr 16:26
Sl 97:7
7 Asdodpi tiyakojkunaqa
wanupusqankurayku. c chayta rikuspa nerqanku:
22 Chayrayku nerqa: “Israelpa Diosninpa arcantaqa
“Israelpa jatunpaj qhawasqa mana japikullasunmanchu,
kaynin chinkapun, imaraykuchus sinchita castigashawanchej
Diospa arcanta apakapunku”, d noqanchejta, jinallataj
nispa. b Isa 46:6, 7 diosninchej Dagontapis”,

5 Filisteosqa cheqa Diospa1


arcanta japikapuytawan,
nispa. 8 Chayrayku
wajyacherqanku filisteospa
Ebenezermantapacha tukuy kamachejkunasninkuta,
Asdodkama aparqanku. e taporqankutaj: “¿Imanasuntaj
´
2 Chant a Diospa arcanta Israelpa Diosninpa arcanwanri?”,
aparqanku diosninku Dagonpa f c 1Sa 6:5, 6 nispa. Chay kamachejkunataj
˜ kuticherqanku: “Gatman d
4:19 1 Nojcha: waj lugarespi ninku
qhachuni, yerna. 4:21 1 Icabod suteqa 5:2 1 Hebreo parlaypeqa nin,
niyta munan ¿maytaj jatunpaj “wasinman”. 5:4 1 Hebreo parlaypeqa
qhawasqa kayri? 5:1 1 Glosariopi nin, “Dagonlla”. 5:6 1 Chayri
cheqa Dios nisqata leeriy. d 1Sa 17:4 “hemorroides onqoywan”.
1 SAMUEL 5:9–6:7 546
apanachej”, nispa. Ajinapi CAP. 5 kutichipuspaqa, ama jinallata
Israelpa Diosninpa arcantaqa a 1Sa 5:6 kutichipuychejchu. Manachayqa
Gatman aparqanku. imallatapis Diosman apachiychej
9 Arcata Gatman pantasqarayku ofrendapaj. a
chayachisqankutawan, Ajinallamanta sanoyapunkichej,
´ b Jos 15:20, 45 yachankichejtaj imaraykuchus
Jehova Diosqa chay llajtapi
˜ 2Re 1:2
Dios castigashasunkichej
tiyakojkunatanataj castigaspa Am 1:8
mayta mancharicherqa. Diosqa chayta”, nispa. 4 Filisteostaj
chay llajtayojkunatapis tapurikorqanku: “¿Imatataj
siki onqoyllawantaj castigarqa, chanta apachiykuman
jatunmanta juchuykama. a c 1Sa 5:7 pantasqarayku ofrendapajri?”,
10 Chayrayku Diospa arcantaqa nispa. Paykunataj
˜ kuticherqanku: “Filisteospa
Ecronman nataj b aparqanku.
Chayman chay arcata kamachejkunasninku b phishqa
´ d 1Sa 5:6, 9
kasqankurayku, apachiychej
chayachejtinkutaj, Ecron 
llajtayojkunaqa qhaparerqanku: phishqa qori bolasta siki
CAP. 6
“Israelpa Diosninpa arcanta onqoyman1 rijchasqasta,
e 1Sa 4:11
apamushawanchej, llajtantinta 1Sa 5:1 phishqa qori jukuchastawan,
˜ qankunapis
wanuchinawanchejpaj”, c nispa. Sl 78:61
´
11 Chant a wajyacherqanku kamachejkunasniykichejpis
filisteospa tukuy kikin castigollawantaj
˜
kamachejkunasninkuta, nakarisqaykichejrayku.
f Dt 18:9, 10
nerqankutaj: “Apakapuychej Isa 2:6
5 Ruwaychej siki onqoyman
Israelpa Diosninpa arcanta.  rijchakoj bolasta, jallpaykichejta
Maymantachus apamorqankichej ˜
Pana lado tukuchishanku chayman
chayman kutichipuychej, a 1Sa 6:4, 17 rijchakoj jukuchastawan. c
ama tukuyninchej Israelpa Diosnintataj
˜ jatunchaychej. Ichapis
wanurananchejpaj”, nispa. ˜
Tukuyninku mancharisqas ajinamanta manana
˜ b Jos 13:2, 3 castigasonqachejchu
kasharqanku wanunankuta
1Sa 6:16 qankunata, diosniykichejta,
yuyaspa, Dios paykunata
sinchita castigasqanrayku. d nitaj jallpaykichejtapis. d
12 Pikunachus mana 6 ¿Imaraykutaj egipcios jina,
˜ ´
wanorqankuchu chaykunaqa, c 1Sa 6:18
faraon1 jinataj sonqoykichejta
siki onqoyllawantaj castigasqa rumiyachinkichejri? e
karqanku. Chay llajtayojkuna Paykunaqa Israelpa Diosnin
˜ sinchita castigajtinraj, f
yanapata manakuspa sinchita
qhaparisqankoqa, d 1Sa 5:6, 11 israelitasta ripojta saqerqanku.
cielokamapuni uyarikorqa. Chaymantaraj israelitasqa
´ Egiptomanta llojsiporqanku. g
6 Jehova Diospa arcanqa e
qanchis killasta filisteospa
´ e Ex
´
´
7:13
7 Chayrayku kunanqa uj mosoj
˜
carretata ruwaychej, unasniyoj
jallpankupi karqa. 2 Chanta Ex 8:15
´
Ex 14:17 iskay wakastawan apamuychej,
filisteosqa sacerdotesta,
mana jaykaj yugowan watasqa
adivinostawan f wajyachispa
kajkunata. Chay wakastaqa
taporqanku: “¿Imatataj
´ chay carretaman wataykuychej,
ruwasunman Jehova Diospa ´
f Ex 9:14, 16 ˜
unasninkutataj corralman1
arcanwanri? Niwayku ari Ro 9:17, 18
wisqaykamuychej,
imaynatachus kutichipunaykuta
maypichus karqa chayman”, 6:4 1 Chayri “hemorroides onqoyman”.
nispa. 3 Paykunataj ´ 6:6 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
kuticherqanku: “Israelpa Diosnin
g Ex
´
6:1 ´
Ex 11:1 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
´
Jehovaj trato ruwasqan arcata Ex 12:33 6:7 1 Chayri “kanchaman”.
547 1 SAMUEL 6:8-19
ama mamankuta qhatinankupaj. CAP. 6 rumi qayllapitaj sayaykorqa.
´
8 Chant a chay carretaman a 1Sa 6:3, 4 Chaypacha paykunaqa carretaj
´
Jehova Diospa arcanta kaspisninmanta llantata
´
churaykuychej, chay arcaj ruwaspa, chay wakasta a Jehova
ladonmantaj uj cajapi Diosman qolachina1 ofrendata
churaykuychej imastachus jina jaywarqanku.
´
pantasqarayku ofrendapaj 15 Levitasqa1b Jehova Diospa
b Jos 15:10, 12
apachinkichej chay qorimanta Jos 21:8, 16
arcanta, qori imasniyoj
ruwasqa imasta. a Chaymantataj 2Cr 28:18 cajatawan carretamanta
saqeychej carretaqa uraykuchispa, chay jatun rumi
sapallanmanta ripunanta. pataman churarqanku.
´
9 Chanta sumajta qhawaychej. Bet-Semespi c tiyakojkunataj
Sichus Bet-Semesman b rej ´
˜ chay punchay Jehova Diosman
nanninta jallpanman riponqa qolachina ofrendasta, waj
c 1Sa 6:8, 9
chayqa, chaypi yachasun jaywanastawan jaywarqanku.

Israelpa Diosninpuni kay jatun ˜ 16 Chayta rikuspa
Pana lado
llakiyta apachimuwasqanchejta. filisteospa phishqantin
˜ a 1Sa 6:7
Manachus chay nanninta renqa kamachejkunasninkoqa
chaytaj, yachasun mana paychu chay diapacha Ecronman
castigawasqanchejta. kutiporqanku. 17 Filisteosqa
Manachayqa uj onqoylla siki onqoyman rijchakoj phishqa
kasqanta”, nispa. qori bolasta pantasqarayku
10 Chay runastaj chay kikinta ´
˜ b Nu´ 3:30, 31 ofrendapaj Jehova Diosman
ruwarqanku. U nasniyoj iskay apachisqanku. d Kay llajtaspa
wakasta apamuspa carretaman cuentanmanta: Asdodmanta, e
˜
wataykorqanku, unasnintataj Gazamanta, Asquelonmanta,
corralman wisqaykorqanku. Gatmanta, f Ecronmanta g ima.
11 Chantaqa carretaman 18 Qorimanta ruwasqa
´ c Jos 21:8, 16
churaykorqanku Jehova Diospa jukuchastaj, filisteospa
arcanta, uj cajontawan llajtasninku chhikallataj
qorimanta ruwasqa karqanku, mayqenkunatachus
jukuchasniyojta, chay phishqa kamachejkuna
siki onqoyninkuman rijchakoj kamachisharqanku chay llajtas
qori bolasniyojtawan. chhika (yupaspa jarkachasqa
´ d 1Sa 6:4
12 Chanta chay wakasqa llajtasta, muyuyninpi
sapallankumanta cheqanta ranchostawan).
rerqanku Bet-Semesman rej ´
˜ ´ ´ Maypichus Jehova Diospa
nanninta. c “Mu, mu” nispa arcanta churarqanku
cheqanta rerqanku, mana chay jatun rumeqa testigo jina
˜
panaman nitaj lloqeman e 1Sa 5:1 karqa, kunankamataj
wistuykuspa. Filisteospa kakushallanpuni betsemita
kamachejkunasninkutaj ´
Josuej jallpanpi. 19 Diostajrı
qhepanta rerqanku, Bet-Semesmanta runasta
Bet-Semeswan tinkuykama. ˜ ´
wanuracherqa, Jehova Diospa
13 Bet-Semespi tiyakojkunaqa arcanta qhawasqankurayku.
f 1Sa 5:8
ura pampaspi trigota Chaypacha 50.070 runasta1
oqharisharqanku. ˜
wanuracherqa. Chay llajtapi
Qhawarispataj Diospa arcanta
rikorqanku, maytataj 6:14 1 Chayri “ruphachina”. 6:15
kusikorqanku. 14 Chay 1 Glosariopi levita nisqata leeriy. 6:19
carretaqa betsemita Josuejpa g Jue 1:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, “70 qharista,
jallpanman chayarqa, uj jatun 1Sa 5:10 50.000 qharista”.
1 SAMUEL 6:20–7:12 548
tiyakojkunataj mayta CAP. 6 Mizpapi tantakorqanku.
´
waqarqanku Jehova Dios chay a Nu´ 4:15, 20 Chaypitaj pozomanta yakuta
˜ ´
chhikata wanurachisqanmanta. a 1Cr 13:10 orqhospa Jehova Diospa
´ ˜
20 Chant a Bet-Semespi b Le 11:45 naupaqenman jicharqanku.
tiyakojkunaqa tapunakorqanku: c Nu´ 17:12, 13 Chay diaqa ayunarqanku, a
´ ´
“¿Pitaj kay llimphu Jehova 2Sa 6:8, 9 nerqankutaj: “Jehova Diospa
˜ Sl 76:7 contranpi juchallikuyku”, b nispa.
Diospa b naupaqenpi sayayta
atinmanri? ¿Noqanchejmanta d Jos 18:14 Samuelqa chaypi israelitaspa
˜ 1Cr 13:5, 6
juezninku c kayta qallarerqa.
karunchakuspa pikunamannataj
renqari?”, c nispa. 21 Chayrayku e 1Cr 16:1 7 Filisteosqa yacharqanku
2Cr 1:4
Quiryat-Jearimpi d  israelitas Mizpapi tantasqa
tiyakojkunaman willacherqanku: kashasqankuta.
´ CAP. 7
Chayrayku filisteospa
“Filisteosqa Jehova Diospa f 2Sa 6:2, 4
arcanta kutichinpunku. 1Cr 13:5, 7 kamachejkunasninkoqa d
Jamuspa apakapuychej”, e nispa. g Ne 9:28
wicharerqanku israelitaswan
´
7 Chant a Quiryat-Jearim maqanakunankupaj. Israelitastaj
h 1Sa 12:24
llajtapi tiyakojkunaqa rispa chayta yachaspa mayta
´ i Jos 24:14, 23 mancharikorqanku.
Jehova Diospa arcanta
oqharimorqanku. Loma patapi
Jue 3:7
8 Chayrayku Samuelta nerqanku:
j Jue 2:13 ´
Abinadabpa wasinman “Jehova Diosninchejmanta
Jue 10:6 ˜
aparqanku, f wawan Eleazartataj 1Re 11:33 yanapata manapullawaykupuni
´ ari, e filisteosmanta
churarqanku Jehova Diospa k Dt 10:20
arcanta qhawananpaj. Dt 13:4 salvanawanchejpaj”, nispa.
´
Lu 4:8 9 Chanta Samuelqa
2 Quiryat-Jearimman arcata
l Dt 28:1 uj corderitota japispa
apasqankumantapachaqa, ´
˜ Jehova Diosman jaywarqa
20 watas na pasarqa. m Jue 10:16
qolachina1 ofrendata jina.f
Chay wataspitaj israelitasqa n Jue 20:1 ´
´ Chaymantataj Jehova Diosmanta
maytapuni Jehova Diosta 1Sa 10:17 ˜
2Re 25:23 manakorqa israelitasta
maskarqanku.1g 3 Samueltaj Jer 40:6
´
yanapananta, Jehova Diostaj
israelitasta nerqa: “Sichus uyarerqa. g 10 Samuel chay
´ o 1Sa 12:23
tukuy sonqoykichejwan Jehova Snt 5:16 qolachina ofrendata jaywashajtin,
Diosman kutirikunkichej 
filisteosqa israelitaswan
chayqa, h wijchuychej chay ˜
Pana lado maqanakunankupaj
waj dioskunata, i Astoret a 2Cr 20:3 qayllaykamusharqanku.
´ ´ ´
santostapis. j Chanta Jehova Ne 9:1
Jinallapi Jehova Diosqa
Joe 2:12
Diosllata sirviychej k cielomanta sinchita
tukuy sonqoykichejwan. b Jue 10:10
sonarichimuspa h filisteosta
Chaymantaraj payqa filisteospa c Jue 2:18 mayta mancharicherqa. i
makisninkumanta d Jos 13:2, 3 Ajinamanta filisteosqa
kacharichisonqachej”, l nispa. 1Sa 6:4
israelitaswan atipachikorqanku. j
´ ´
4 Chant a israelitasqa e 1Sa 12:19 11 Chanta israelitasqa
wijchorqanku Baal santosta, Isa 37:4
Mizpamanta llojsiytawan
´
Astoret santostapis, Jehova f Le 1:10 filisteosta qhatiykorqanku.
˜
Diosllatanataj sirverqanku. m g Sl 99:6 Bet-Carpa sur ladonkama1
5 Samueltaj nerqa: qhatiykorqanku paykunata
´ h 1Sa 2:10 ˜
“Tukuy israelitasta Mizpa n 2Sa 22:14 wanurachispa. 12 Chaymanta
llajtapi tantachiychej, noqataj i Jos 10:10 Samuelqa uj rumita k oqharispa
´
qankunapaj Jehova Diosmanta Jue 4:15 churarqa Mizpamanta
˜ ´
manapusqaykichej”, o nispa. j Dt 20:4 Jesana llajtaman rinapi.
6 Ajinamanta israelitasqa Dt 28:7
k Jos 4:9 7:9 1 Chayri “ruphachina”. 7:11
7:2 1 Chayri “llakisqa maskarqanku”. Jos 24:26 1 Chayri “ura ladonkama”.
549 1 SAMUEL 7:13–8:11
Chay rumitataj suticharqa CAP. 7 cheqan justiciata ruwajchu
´
Ebenezer1 nispa, imaraykuchus a Sl 44:3 kanku. a
nerqa: “Kunankamaqa
´ 4 Chaypacha Israelmanta
Jehova Dios yanapawanchej”, a b 1Sa 9:16 tukuy kurajkunaqa,
nispa. 13 Ajinata filisteosqa
1Sa 13:5 ´
˜ tantaykukuspa Rama llajtaman
atipachikorqanku, mananataj c 1Sa 14:22, 23 rerqanku Samuelwan parlaj.
ujtawan israelitaspa 1Sa 17:51 5 Nerqankutaj: “Qanqa
jallpankuman maqanakoj ˜
˜ machituna kanki, wawasniykitaj
kuterqankunachu. b d Ge´ 15:18, 21 mana qan jinachu imatapis
´
Jehova Diosqa filisteospa allinta ruwanku. Chayrayku
e 1Sa 3:20
contrankupi karqa Samuel 1Sa 12:11 uj reyta churapuwayku
˜
wanupunankama. c 14 Ima 1Sa 25:1 juzganawaykupaj, waj naciones
llajtastachus filisteos Hch 13:20
jina noqaykupis reyniyoj
israelitasmanta qhechorqanku kanaykupaj”, b nispa.
f Jos 16:1 ´
chay llajtastaqa, israelitas 6 Samuelmantajrı mana allinchu
qhechukaporqanku, g Jos 15:7, 12 rijcharqa kayta nisqanku:
Ecronmanta Gatkama. 1Sa 11:15 “Uj reyta churapuwayku
Ajinata israelitasqa juzganawaykupaj”, nispa.
h 1Sa 7:5 ´
jallpasninkuta filisteospa Chayrayku Jehova Diosman
makisninkumanta chayta willakorqa.
i 1Sa 1:1 ´
qhechukaporqanku. 1Sa 8:4 7 Jehova Diostaj kuticherqa:
Chantapis israelitaswan 1Sa 19:18 “Ruwallay imatachus
˜ ˜
amorreoswanqa manana ´ israelitas manakususqankuta,
j Ex 20:25
chajwapichu karqanku. d imaraykuchus mana qantachu

15 Samuelqa qhesachashasunku, manachayqa
˜ CAP. 8
noqata. Mana munankuchu
wanupunankama Israelpi
k 1Cr 6:28
juez karqa. e 16 Payqa sapa noqa reyninku kanayta. c
wata rillajpuni Betelman, f ´
l Ex 18:21
8 Paykunaqa Egiptomanta
Guilgalman, g Mizpamanpis. h orqhomusqaymantapacha
´ imatachus ruwaj kanku, chay
Chay lugarespitaj israelitasta m Ex 23:8
juzgaj. 17 Chaymantataj Dt 16:19 kikillantapuni kunankama
Sl 15:5
Ramaman i kutinpoj, Pr 29:4
ruwashanku. Qantapis
chaypi wasin kasqanrayku.  kikillantataj ruwashasunku.
Chaypipis israelitasta ˜
Pana lado Paykunaqa noqata
juzgallajtaj. Chaypitaj uj altarta a Dt 24:17
saqerpariwanku, d waj
´ dioskunatataj yupaychashanku. e
Jehova Diospaj ruwaporqa. j ˜
˜ 9 Imatachus manakususqankuta
8 Samuelqa machituna kaspa b Dt 17:14, 15
wawasninta churarqa
1Sa 12:13 kasullay. Chaywanpis sutinta
Hch 13:21
Israelpi jueces kanankupaj. willay imachus paykunata
2 Kuraj wawanqa sutikorqa c Jue 8:23
qhatirinanta. Willay imastachus
´ 1Sa 10:19 chay reyqa paykunamanta
Joel, sullka kajtaj Ab ıas. k
Paykunaqa Beer-Sebapi jueces
1Sa 12:12 orqhonanta”, nispa.
Isa 33:22
karqanku. 3 Chaywanpis chay 10 Chaymanta Samuelqa,
˜
wawasnenqa mana pay jinachu d Dt 9:24 reyta manakoj runasman
´
imatapis allinta ruwaj kanku. willarqa imatachus Jehova Dios
Paykunaqa qolqemanta e Jue 2:19 nisqanta. 11 Samuelqa nerqa:
˜ “Pichus qankunata
wanusqa karqanku, l runaswan f 1Sa 10:25
llukichikoj1 kanku, m nitaj kamachisonqachej chay reyqa
kay imasta ruwasonqachej: f
´ g 1Sa 14:52
7:12 1 Ebenezer suteqa niyta munan Wawasniykichejta apaspa g
yanapa rumi. 8:3 1 Llukiy: h 1Re 9:22 maqanakuna carretasninman
waj lugarespi ninku coimeay. 1Re 10:26 churanqa, h wakintataj
1 SAMUEL 8:12–9:4 550
caballosninpi purinankupaj CAP. 8 qhaparikunkichej, a
´
churanqa, a wakintataj a 1Re 4:26 Jehova Diostaj mana
˜
carretasninpa naupaqenkuta uyarisonqachejchu”, nispa.
correnankupaj churanqa. 19 Chaywanpis israelitasqa
12 Wakintaqa waranqa b 2Sa 18:1 mana Samuelta kasorqankuchu,
soldadosta kamachinankupaj 1Cr 27:1 nerqankutaj: “Imapis kachun.
churanqa, b wakintataj Reyta munaykupuni.
50 soldadosta 20 Ajinamanta noqaykupis
kamachinankupaj. c c 2Re 1:14 waj naciones jina kasqayku.
Wakintaqa churanqa Chay reyniyku juzgawasqayku,
jallpasninta llankanankupaj, d maymanpis pusawasqayku,
cosechasnintataj d 1Cr 27:26 noqaykuraykutaj maqanakonqa”,
oqharinankupaj, e wakintataj nispa. 21 Samuelqa israelitaspa
´
maqanakuna armasta nisqankuta uyariytawan, Jehova
´
ruwapunankupaj, carretasninpaj e 1Re 4:7 Diosman willarqa. 22 Jehova
imastawan ruwanankupaj. f Diostaj Samuelta nerqa: “Chay
13 Warmi wawasniykichejtapis nisusqankuta uyarillay, uj
apakaponqa sumaj qapaj f 1Re 4:26 reytataj churapuy paykunata
´
jawinasta1 ruwachinanpaj, kamachinanpaj”, b nispa. Chanta
waykuchinanpaj, tantata Samuelqa israelitasta nerqa:
ruwachinanpaj ima. g g 1Re 4:22
“Sapa ujniykichej kutipuychej
14 Chay reyqa japikaponqa llajtaykichejman”, nispa.
´
sumaj jallpasniykichejta,
uva huertasniykichejta,
h 1Cr 27:28, 31
9 Benjam ın ayllumanta1
uj runa karqa Quis sutiyoj. c
olivo sachasniykichejtawan. h Payqa Abielpa mirayninmanta
Tukuy chaytataj karqa, Abieltaj Zerorpa wawan
kamachisninman qonqa. karqa, Zerortaj Becoratpa
i 1Re 5:15, 16
15 Chajrasniykichejpi wawan karqa, Becorattaj Afiaspa
poqochisqaykichejmanta, mirayninmanta karqa. Chay
uva huertasniykichejmantapis benjaminita d Quisqa manchay
sapa chunkamanta ujta j 1Re 4:22, 23
qhapaj runa karqa. 2 Paypataqa
 ´
japikaponqa. Chaytataj qonqa ˜ uj joven wawan tiyaporqa Saul
Pana lado
kuraj kamachisninman, sutiyoj. e Saulqa may alajito1
a 1Re 12:3, 4
waj kamachisninmanpis. karqa, israelitas ukhupeqa mana
16 Apakaponqa qhari pipis pay jina alajitoqa karqachu.
kamachisniykichejta, warmi Chantapis payqa may jatun runa
kamachisniykichejta,1 b 1Sa 8:7 karqa, tukuypis hombronkamalla
Os 13:11
sumaj wakasniykichejta,  chayaj kanku.
burrosniykichejtapis, paypaj CAP. 9 3 Uj punchayqa Saulpa tatan
trabajachinanpaj. i 17 Chantapis c 1Sa 14:51 Quispata china burrosnin
ovejasniykichejmanta, 1Cr 8:33 chinkarqa. Quistaj wawan
cabrasniykichejmantapis sapa Hch 13:21 Saulta nerqa: “Ama jina kaspa,
chunkamanta ujta japikaponqa. j ujnin kamachita pusariykukuspa
Qankunapis kamachisnin burrosta maskarqamuy”, nispa.
´
kankichej. 18 Maypachachus d Jue 21:17 4 Ajinapi paykunaqa Efra ın
´ ´
ajllakusqaykichej rey ajinata orqosninta, chant a Salis a
˜
nakarichisonqanchej jallpasninta purimorqanku,
chaypacha, qankunaqa e 1Sa 11:15 manataj burrostaqa
1Sa 13:13
8:13 1 Chayri “perfumesta”. 8:16 1Sa 15:26
9:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
1Sa 28:7
1 Chayri “sirvientesniykichejta, 1Sa 31:4 ashkha familias kanku. 9:2 1 Alajito:
´
sirvientasniykichejta”. 2Sa 1:23 waj lugarespi ninku simpatico.
551 1 SAMUEL 9:5-16
tarerqankuchu. Chaymantaqa CAP. 9 karqanku). 10 Saultaj
Saalim jallpanta pasarqanku, a 1Sa 10:2 kamachinta nerqa: “Chay
nillataj chaypipis qolqesituta apapunachej.
tarerqankuchu. Chantaqa Jaku rina”, nispa. Ajinapi
benjaminitaspa tukuy iskayninku rerqanku maypichus
jallpasninta purimorqanku, cheqa Diospa kamachin
nitaj chaypipis burrostaqa kasharqa chay llajtaman.
˜
tarerqankuchu. 11 Chay llajtaman rej nanta
5 Zuf jallpaman b 1Sa 3:19 wicharishaspataj, yakuman jamoj
˜ sipaskunawan tinkorqanku.
chayaspanataj, Saulqa paywan
risharqa chay kamachinta nerqa: Paykunatataj tapukorqanku:
“Jaku kutipuna. Ichapis tatayqa “¿Kaypichu kashan Diospa
˜ sutinpi parlaj runaqa?”, a nispa.
noqanchejmantanataj
llakikushan, burrosmanta 12 Sipaskunataj kuticherqanku:
´
nisqaqa”, a nispa. 6 Chay “Arı, aswan jaqaypiraj kashan.
´ Usqhayta riychej. Kunallan
kamachitajrı nerqa: “Kay llajtapi c 1Sa 9:19
2Sa 15:27 llajtaman chamun. Kunan
tiyan Diospa ujnin kamachin. 1Cr 9:22
Paytaqa runas jatunpaj 1Cr 29:29 uywa ofrendata Diosman
qhawanku, tukuy ima  jaywanqanku b yupaychana pata
nisqanqa juntakunpuni. b ˜
Pana lado lugarpi. c 13 Paytaqa llajtaman
Jaku payman rina. Ichapis pay a 1Sa 9:19 yaykuytawan taripankichej. Pero
niwasunman maynintachus usqhayta riychej, niraj chay pata
maskaj rinanchejta”, nispa. lugarman mikhoj wicharishajtin.
7 Saultaj chay kamachinta Runasqa mikhunankupaj
nerqa: “Pero payman rispaqa, paytaraj suyanqanku, paypuni
´ ofrendataqa bendecinan tiyan.
¿imat a apapusunmanri?
˜ Chaymantaraj wajyarisqa
Manana tantanchejpis
wayaqasninchejpi1 kanchu. b 1Sa 7:9 kajkunaqa mikhonqanku.
Mana imanchejpis kanchu 1Sa 16:5 Kunitan rispaqa,
cheqa Diospa2 kamachinman niraj wicharishajtin
´ taripankichejraj”, nispa.
jaywarinanchejpajqa. ¿Imata
jaywasunmanri?”, nispa. 14 Ajinamanta paykunaqa
8 Chay kamachintaj Saulta chay llajtaman wicharerqanku.
˜
nerqa: “Noqajta tiyapuwan Llajtaman yaykuspanataj
uj juchuy1 qolqe metal. Chayta Samuelta rikorqanku.
cheqa Diospa kamachinman
c 1Re 3:2 Samuelqa paykunata
1Cr 16:39
jaywasun, maynintachus maskaj 2Cr 1:3
taripaj jamusharqa
yupaychana pata lugarman
rinanchejta willanawanchejpaj”,
wicharinankupaj.
nispa. 9 (Unay watasqa mayqen ´
israelitallapis Diosta tapukuyta 15 Sa ul manaraj
munaspaqa kay jinata nej: “Jaku chay llajtaman chayashajtin
˜
Diospa sutinpi parlaj runaman”, c chay naupaj diapi,
´
nispa. Kunanqa profetas nisqa Jehova Diosqa Samuelman
˜
˜
kanku, naupajtataj Diospa d Jos 18:11 nisqana: 16 “Qaya kay
´
horasta jina Benjamın
sutinpi parlaj runas nisqa
ayllumanta d uj runata
9:7 1 Chayri “bolsasninchejpi ”. kachamusqayki. Umanman
2 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. aceitewan jichaykunki
9:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj sicloj israelita wawasniyta
cuarton”. Uj sicloqa pesarqa kamachinanpaj. e Paymin
11,4 gramos (0,367 onzas troy). e 1Sa 10:1 israelita wawasniyta
Yanapa B14 nisqata leeriy. 1Sa 15:1 filisteospa makisninkumanta
1 SAMUEL 9:17–10:2 552
kacharichenqa. Noqa rikuni CAP. 9 mayqentachus jallchanaykita
israelita wawasniy a Sl 106:43, 44 nerqayki chayta”, nispa.
sufrishasqankuta, Sl 107:19 24 Chayta nejtin, chay waykoj
uyarini llakiyta runaqa uj pierna aychata
qhaparikamuwasqankutapis”, a apamuspa Saulman jaywarqa.
nispa. 17 Samuel Saulta Samueltaj nerqa: “Chay aychaqa
´
rikojtinkama, Jehova Diosqa b 1Sa 10:24 qanpaj taqasqa kasharqa, kunan
Samuelman nerqa: “Pay chay 1Sa 15:17 mikhunaykipaj. Mikhurikuy.
Hch 13:21
runaqa, pimantachus ‘israelita Chaytaqa qanpajpuni
wawasniyta kamachenqa’ taqacherqani ‘invitadosniy tiyan’
nerqayki chay”. b nispa”. Ajinamanta Saulqa chay
´
18 Chant a Saulqa, punchay Samuelwan mikhorqa.
´
llajta punkupi Samuelman c 1Sa 9:13, 24 25 Chant a yupaychana
qayllaykuspa nerqa: pata lugarmanta a llajtaman
˜
“Ama jina kaspa, willariway ari uraykuspana, Samuelqa Saulwan
maypichus Diospa sutinpi parlaj parlallarqapuni terrazapi.1
runaj wasin kasqanta”, nispa. d 1Sa 9:3 26 Chaymanta Saulqa
˜
19 Samueltaj kuticherqa: chay terrazapi punukorqa.
“Noqa kani chay runaqa. Jaku Qayantintaj tutamanta
wicharina1 yupaychana pata jatarikorqanku. Samueltaj
´
lugarman. Kunanqa chaypi e 1Sa 8:5, 19 Saul terrazallapiraj kashajtin,
noqawan mikhunkichej. c Qaya 1Sa 12:13 wajyaspa nerqa: “Wakichikuy,
tutamanta willasqayki imatachus noqataj kacharpayamusqayki”,
yachayta munasqaykita. nispa. Saultaj wakichikorqa.
Chanta ripullankichej. Chantaqa iskayninku jawaman
˜ llojserqanku. 27 Chay
20 Kinsa diastana chinkaj f Jue 20:46,
burrosmantaqa d ama 47 llajtamanta llojsispa
˜ 
uraykushajtinku, Samuelqa
llakikuychu, tarinkuna. Jinapis, ˜
¿pejpatataj Israelmanta Pana lado Saulta nerqa: “Kamachiykita b
a 1Sa 9:13, 19 ˜
valorniyoj imasri? ¿Manachu niy nauparinanta. Qantaj
qanpata, tataykej tukuy qheparikuy, imatachus Dios
familianpatawan?”, e nispa. niwarqa chayta willarisqayki”,
21 Saultaj kuticherqa: “Noqaqa nispa. Ajinamanta chay
˜
´ kamachenqa nauparerqa.
Benjamın ayllullamanta kani, b 1Sa 9:3, 10

10
Israel ukhupi aswan juchuy  Chaymanta Samuelqa
ayllullamanta. f Familiaypis CAP. 10 aceiteyoj yurituta japispa,
´
Benjam ın ayllu ukhupeqa c 1Sa 16:13 Saulpa umanman jichaykorqa. c
mana imapischu. ¿Imaraykutaj 2Re 9:2, 3 ´
Muchaykuspataj nerqa: “Jehova
chayta niwankiri?”, nispa. Dios churasunki israelita
22 Chaypacha Samuelqa, wawasninta d kamachinaykipaj. e
Saultawan kamachintawan ´
2 Kunan kaymanta ripushaspa
mikhuna wasiman pusarqa, d Ex 19:5 Raquelpa sepulturan f qayllapi
Dt 32:9
chaypitaj tukuy wajyasqa iskay qhariswan tinkunki,
˜ ´ ´
kajkunamanta aswan naupajpi Benjamın aylloj1 jallpanpi, Zelza
paykunata tiyaykucherqa. cheqapi. Paykunataj nisonqanku:
Chaypeqa uj 30 runas jina ‘Maskasharqanki chay
´ ˜
kasharqanku. 23 Chant a e 1Sa 9:16 burrostaqa tarinkuna. Tataykeqa
Hch 13:21 ˜
Samuelqa waykoj runata nerqa: manana burrosmantachu
“Apamuy qorqayki chay aychata,
9:25 1 Chayri “wasi patapi”. 10:2
9:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
˜
“Wichariy naupaqeyta”. f Ge´ 35:19 ashkha familias kanku.
553 1 SAMUEL 10:3-15
˜
llakikushan, a qankunamanta CAP. 10 wanuchisqasta qolachinapaj,1
llakikushan. Nishantaj: a 1Sa 9:3, 5 khuska mikhurikuy ofrendasta
“¿Imanasajtaj wawaymantari?”, jaywanapaj ima. Chaypi
nispa’. 3 Chaymantaqa qanchis diasta suyawanki
rillankipuni Taborpi jatun chayamunaykama. Chanta
sachakama. Chaypeqa kinsa nisqayki imatachus
˜
qhariswan nataj tinkunki. ruwanaykita”, nispa.
´
Paykunaqa Betelman b b Ge´ 28:19, 22 9 Sa ul ripunanpaj
wicharishanqanku cheqa Diosta1 kutirikojtinkama, Diosqa
yupaychaj. Ujnenqa apashanqa sonqonta waj jinaman
kinsa chivitosta, ujnintaj tukucherqa, waj jina runaman
´
kinsa tantasta, chay ujnintajrı tukunanpaj. Samuelpa tukuy ima
vinoyoj jatun yuruta. nisqanqa1 chay punchaypacha
4 Paykunaqa imaynachus juntakorqa. 10 Saulwan
c Nu´ 11:25
kashasqaykita kamachinwanqa lomaman
tapurisonqanku, iskay chayaspa, uj grupo profetaswan
tantastataj jaywarisonqanku. tinkorqanku. Chaypacha Diospa
Chaytataj japikunki. espiritonqa Saulman atiyta
5 Chaymantaqa cheqa Diospa qorqa, a paytaj chay
lomanman chayanki, maypichus profetaswan khuska rerqa
filisteospa tropa soldadosnin d 1Sa 10:10 uj profeta jina parlaspa. b
kashanku chayman. Chay 11 Pikunachus Saulta
llajtaman yaykushaspataj, rejsejkunaqa, profetastawan
uj grupo profetasta rikunki khuska rikuspa, uj profetata
yupaychana pata lugarmanta jinataj parlajta rikuspa,
uraykamushajta. Paykunaqa ninakorqanku: “¿Imanakuntaj
profetas jina parlaspa e 1Sa 7:15, 16 Quispa wawanri? Kunanqa,
uraykamushanqanku.
˜
1Sa 11:14 ¿Saulpis profetallatajchu?”,
Naupaqenkutataj runas  nispa. 12 Chaypi kajkunamanta
˜
rishanqanku cuerdasniyoj Pana lado ujnintaj kuticherqa: “Chay ujnin
a Jue 14:5, 6
´
tocanata tocaspa, jinallataj profetaspatar ı, ¿pitaj
1Sa 11:6
panderetata,1 qenata, arpata 1Sa 16:13
tatankuri?”, nispa.
´
ima. 6 Chaypacha Jehova Chaymantapacha runasqa niyta
Diospa espiritonqa atiyta yachanku: “Kunanqa, ¿Saulpis
qosonqa. c Qantaj chay profetallatajchu?”, c nispa.
profetaswan khuska rinki, 13 Saulqa uj profeta
uj profeta jina parlaspa, jina parlayta tukuytawan
waj jina runamantaj tukunki. d yupaychana pata lugarman
b 1Sa 10:6 ´
7 Tukuy chay imas1 1Sa 19:23 rerqa. 14 Chanta tatanpa
juntakojtenqa, tukuy atisqaykita hermanonqa, Saultawan
kallpachakuy imatachus kamachintawan taporqa:
ruwanaykita juntanaykipaj, “¿Maymantaj rerqankichejri?”,
imaraykuchus cheqa Diosqa nispa. Saultaj kuticherqa:
qanwan kanqa. “Burrosta maskaj rerqayku. d
8 Chaymantaqa Guilgalman e c 1Sa 19:24
Mana tariyta atispataj,
˜
naupashanki. Chaypi Samuelta tapukoj rerqayku”,
´
taripasqayki uywa nispa. 15 Chant a Saulpa
tionqa tapullarqataj:
10:3 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
leeriy. 10:5 1 Chayri “tamborcitota”. 10:8 1 Chayri “ruphachinapaj”. 10:9
10:7 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Tukuy chay
˜ ˜
“Chay senales”. d 1Sa 9:3 senalesqa”.
1 SAMUEL 10:16–11:2 554
“¿Ima nisorqachejtaj Samuelri? CAP. 10 “Qepis chaupipi pakakushan”,
´
Ama jina kaspa willariwaychej”, a 1Sa 7:5 nispa. 23 Chanta usqhayllata
nispa. 16 Saultaj tionman rispa, qepis chaupimanta
kuticherqa: “Willawarqayku aysarqamuytawan
˜ ´
burrosta tarisqankutana”, nispa. ´ pusamorqanku. Saul israelitas
b Ex 13:14
Chaywanpis Saulqa mana Dt 4:34 chaupipi sayaykojtintaj,
imatapis parlarqachu rey rikorqanku may jatun runa
kananta Samuel nisqanmantaqa. kasqanta, tukuypis
17 Chay qhepata Samuelqa hombronkamalla
israelitasta tantacherqa c 1Sa 8:7 chayasqankuta. a 24 Jinapi
´ ˜ 1Sa 12:12
Samuelqa israelitasta nerqa:
Jehova Diospa naupaqenpi, ´
Mizpapi. a 18 Chaypitaj “Qhawariychej Jehova Diospa
israelitasman nerqa: “Israelpa ajllakusqan runata. b
Diosnin Jehovaqa kayta nin: d Jos 7:16-18 Mana mayqen israelitapis
Hch 1:24 paymanqa japikunchu”, nispa.
‘Noqa qankunata Egiptomanta
orqhomorqaykichej. Tukuy runastaj qhaparerqanku:
Egipciospa makisninkumanta “Jallalla rey”, nispa.
kacharicherqaykichej, b e 1Sa 9:21 25 Chaymanta Samuelqa
˜
jinallataj nakarichisorqachej israelitasman sumajta
chay nacionespa sutincharqa imatachus rey
˜
makisninkumantapis. paykunamanta manananta. c
f Hch 13:21
19 Kunantaj qankunaqa Chaytataj uj libropi qhelqarqa.
Diosniykichejta, Chay librotaqa jallchamorqa
´
salvasojniykichejta Jehova Diosta yupaychana
qhesachankichej, c pichus g Jue 1:1 toldopi. Chaymantataj tukuy
nanayniykichejmanta, Jue 20:18, 28 runasta wasinkuman
llakiyniykichejmantapis
1Sa 23:2

kachaporqa. 26 Saulpis
samarichisorqachej chayta. ˜ Guibeapi wasinman
Pana lado
Qankunaqa nerqankichej: ripullarqataj. Paywantaj
a 1Sa 9:2
“Imapis kachun. rerqanku, pikunatachus
´
Kamachinawaykupaj reyta Jehova Dios sonqosninkuta
munaykupuni”, nispa. Chayrayku kuyuricherqa chay soldados.
´ 27 Chaywanpis ni imapaj valej
kunanqa Jehova Diospa b Dt 17:14, 15
˜ 1Sa 9:17 runasqa nerqanku: “¿Kaychu
naupaqenman riychej sapa ayllu,
sapa familia ima’, nispa”. salvawasunman?”, d nispa.
´
20 Chanta Samuelqa tukuy Paykunaqa Saulta pisipaj
israelita ayllusta ujmanta c 1Sa 8:11-18 qhawarqanku, nitaj ima
uj qayllaykuchimorqa. d regalotapis payman
´ ´
Chay ayllusmantataj Benjamın qorqankuchu. e Saultajr ı
ayllu ajllasqa karqa. e mana imatapis nerqachu.
´
11
d 1Sa 11:12
21 Chaymantataj Benjam ın Ammonitaspa f reyninku
ayllumanta familiasta ujmanta Nahasqa soldadosninwan
´
uj qayllaykuchimorqa. rerqa Galaadpi Jabes llajtaman g
Paykunamantataj matritas e 1Re 10:1, 10 jarakoj, chay llajtayojkunawan
´
familia ajllasqa karqa. Chay 2Cr 17:5 maqanakunanpaj. Jabes llajtayoj
familiamantataj, Quispa wawan 
runastaj Nahasta nerqanku:
´ ´ CAP. 11
Saul ajllasqa karqa. f Chanta “Noqaykuwan uj tratota ruway,
payta maskamorqanku, nitaj f Dt 2:19 noqaykutaj qanta sirvisqayku”,
tarerqankuchu. 22 Chayrayku nispa. 2 Ammonita Nahastaj
´
Jehova Diosta tapurerqanku: g kuticherqa: “Qankunawan
“¿Kaypichu kashan Saulqa?”, g Jue 21:8 uj tratota ruwasaj. Chaywanpis
nispa. Jehovataj kuticherqa: 1Sa 31:11, 12 chay tratota ruwanaypajqa,
555 1 SAMUEL 11:3-14
˜
sapa ujniykichejpa pana CAP. 11 9 Chaymantaqa Jabesmanta
˜ ˜
nawiykichejtaraj naupajta a 1Sa 10:26 jamoj willajkunaman nerqanku:
orqhosaj. Ajinamanta tukuy 1Sa 14:2 “Kayta willamuychej Galaadpi
´
israelitasta penqaypi Jab es llajtayojkunaman:
rikhurichinaypaj”, nispa. ‘Jamuspa qaya chaupi
´
3 Jab es llajtamanta punchayta jina1 qankunata
kurajkunataj kuticherqanku: salvasqayku’, nispa”.
“Qanchis diasta suyariwayku Chay willajkunataj kutispa
Israel jallpasman willajkunata chayta willamorqanku
kachanaykupaj. Manachus pipis b Jue 3:9, 10 Jabespi tiyakojkunaman,
Jue 6:34
yanapaj jamuwasqayku chayqa, Jue 11:29 paykunataj mayta kusikorqanku.
´
qanman kumuykukusqayku”, Jue 14:5, 6 10 Chant a Jabespi
nispa. 4 Chay willajkunaqa 1Sa 10:10, 11
tiyakojkunaqa ammonitasman
1Sa 16:13
Saulpa llajtan Guibeaman a  nerqanku: “Qaya qankunaman
chayaspa, runasman chayta ˜
Pana lado kumuykukusqayku. Qankunataj
willarqanku. Runastaj chayta a 1Sa 11:3 imatachus munasqaykichejta
uyarispa tukuyninku sonqo ruwawasqayku”, a nispa.
nanayta waqayta qallarerqanku. 11 Chay qayantintaj
5 Chaypacha Saulqa wakas Saulqa soldadosninta
qhatirisqa campomanta kinsaman taqarqa.
chamusharqa. Taporqataj: Niraj sutiyamushajtintaj1
“¿Imataj pasanri? ¿Imamantataj ammonitaspa
runas chay jinata b 1Sa 11:1 campamentonkuman2
waqashankuri?”, nispa. yaykuykuspa, paykunata
Runastaj willarqanku ˜
wanuracherqanku b
imatachus Jabesmanta chaupi punchaynejkama.
jamojkuna willarqanku chayta. Ayqekojkunaqa tukuynejman
6 Chayta uyarejtinkama taqarakorqanku, mana
Diospa espiritonqa Saulman iskayllapis khuskaqa
´
atiyta qorqa, b Saultaj sinchita
˜ c 1Sa 10:26, 27
ayqekorqankuchu. 12 Chanta
phi narikorqa. 7 Chantaqa runasqa Samuelta nerqanku:
iskay torosta japispa chhikan “Pikunachus mana
chhikanta khuchurarqa. ´
munarqankuchu Saul reyninchej
Chay khuchurasqantataj Israel kananta c chay runasta
jallpasman apacherqa. apamuchunku, paykunata
Chayta apaj runasqa ˜
wanurachinaykupaj”, nispa.
´
nerqanku: “Pikunachus 13 Saultajrı nerqa: “Kay diaqa
Saultawan Samueltawan mana d 2Sa 19:22 ˜
mana pipis wanuchisqachu
qhatenqankuchu chaykunaj ´
kanqa, d Jehova Dios israelitasta
wakasninkoqa kay jina salvasqanrayku”, nispa.
khuchurasqa kanqa”, nispa. ´
14 Chant a Samuelqa
Chayta uyarejtinku, israelitasta nerqa: “Guilgalman e
´
Jehova Diosmanta rinachej. Chaypi watejmanta
manchachikuy paykunaman Saulta reyninchej kananpaj
jamorqa, uj runa jinallataj1 e 1Sa 7:15, 16
churamusunchej”, f nispa.
maqanakoj rerqanku.
8 Saultaj chay runasta Bezecpi 11:9 1 Hebreo parlaypeqa nin,
yuparqa. Israelitasmantaqa “inti kajarimojtin”. 11:11 1 Hebreo
300.000 qharis karqanku, parlaypeqa parlashan las 2 de la
˜
Judamantataj 30.000 qharis. ma nanamanta jina, las 6 de la
˜
mananakama. 2 Campamentoqa
11:7 1 Chayri “uj yuyayllataj”. f 1Sa 10:17, 24 ashkha toldo wasis.
1 SAMUEL 11:15–12:10 556
´
15 Chayrayku tukuy israelitas CAP. 11 5 Chant a Samuelqa nerqa:
´
Guilgalman rerqanku. Chaypitaj a Le 7:11 “Jehova Diosmin testigo kashan,
Saulta reyninku kananpaj jinallataj ajllakusqan reypis
´
churarqanku Jehova Diospa b 1Re 1:39, 40 qankuna mana imamantapis
˜
naupaqenpi. Chantataj khuska 2Re 11:12, 14 juchachawasqaykichejmanta”,1
mikhurikuy ofrendasta 1Cr 12:39, 40 nispa. Paykunataj
´  ´
Jehova Diosman jaywarqanku. a kuticherqanku: “Ar ı.
CAP. 12
Saulwan israelitaswanqa Pay testigo kashan”, nispa.
c 1Sa 8:5
maytapuni kusirikorqanku, 1Sa 10:24
6 Chaymanta
mikhorqankutaj. b 1Sa 11:14, 15 Samuelqa israelitasman
´
12 Chaymanta Samuelqa
tukuy israelitasman nerqa: d 1Sa 8:20
nillarqataj: “Jehova Diosqa
Moisesta, Aarontawan churaspa
˜
“Noqaqa tukuy ima naupa tatasniykichejta
˜ Egiptomanta orqhomorqa. a
manakuwasqaykichejta e 1Sa 8:1, 3
ruwarqani,1 kunantaj Paymin testigoqa kashan.
uj reyta churapuykichej 7 Kunanqa chimpamuychej.
f 1Sa 3:19
kamachisunaykichejpaj. c Noqa juezniykichej kasaj
´ ˜
2 Kayqa chay reyniykichej, Jehova Diospa naupaqenpi.
g Nu´ 16:15 Yuyarichisqaykichejtaj tukuy
pay pusaykachasonqanchej.1d ´
˜ allin imasta1 Jehova Dios
Noqaqa machituna kani, yuraj
˜ qankunapaj ruwasqanta,
umanataj, wawasniytaj h Dt 16:19
˜
qankunawan kashanku. e Noqaqa naupa tatasniykichejpajpis.
joven kasqaymantapacha kunan i 1Sa 9:16, 17 8 ”Maypachachus
punchaykama qankunata 1Sa 10:1 Jacobqa Egiptoman yaykorqa, b
˜ ´
pusaykacharqaykichej. f naupa tatasniykichejtaj Jehova
´
3 Kunanqa qankunawan j Ex 22:4 Diosman qhaparikorqanku
˜
kashani. ¿Maykajllapis noqaqa Le 6:4 yanapata manakuspa c
 ´
pejpa toronta chayri burronta ˜
chaypacha, Jehova Diosqa
Pana lado Moisestawan d Aarontawan
qhechorqanichu? g ¿Pillatapis ´
a Ex 6:26 kacharqa, paykunata
chaukiyarqanichu1 chayri
˜ Egiptomanta orqhomuspa
nakaricherqanichu? ¿Pimantapis
llukiyta2 japikorqanichu b Ge´ 46:6 kayman pusamunanpaj. e
˜ ´
justiciata qewinaypaj? h 9 Naupa tatasniykichejtajrı,
´ ´
Sichus chaykunata ruwarqani c Ex 2:23 Jehova Diosninkumanta
´ qonqaporqanku. Diostaj
chayqa, Jehova Diospa
˜ ´ paykunata jaywaykorqa f
naupaqenpi, ajllakusqan d Ex 3:9, 10
˜ Sisaraj makisninman. g
reypa i naupaqenpiwan uyaypi
niwaychej, noqataj Sisaraqa karqa Hazor llajtaj
e Jos 11:23
kutichipusqaykichej”, j nispa. soldadosninpa comandanten.
4 Israelitastaj kuticherqanku: Paykunata jaywaykullarqataj
f Dt 32:18, 30 filisteospa makisninkuman, h
“Mana jaykajpis Jue 2:12, 14
chaukiyawarqaykuchu, jinallataj Moabpa reyninpa
˜ makisninmanpis. i Paykunaqa
nitaj nakarichiwarqaykuchu, ˜
g Jue 4:2
nillataj ima llukiytapis naupa tatasniykichejwan
japikorqankichu”, nispa. maqanakorqanku.
˜
h Jue 10:7 10 Naupa tatasniykichejtaj
Jue 13:1 ´
12:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, Jehova Diosmanta yanapata
“uyarerqaykichej”. 12:2 1 Hebreo ˜
manakorqanku j kay jinata:
parlaypeqa nin, “pichus i Jue 3:12
˜
naupaqeykichejta purin chay”. 12:3 12:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, “mana
˜
1 Chayri “enganarqanichu”. 2 Llukiy: j Jue 2:18 imatapis makiypi tarisqaykichejmanta”.
waj lugarespi ninku coima. Jue 3:9 12:7 1 Chayri “tukuy cheqan imasta”.
557 1 SAMUEL 12:11-22
´ ˜
‘Jehova Dios, contraykipi CAP. 12 naupaqeykichejpi ruwanqa
juchallikuyku. a Qanta a Jue 10:10, 15 chayta. 17 Kunanqa trigo
´
saqerparispa Baal santosta oqharina tiempo kashan, ¿icharı?
b Jue 3:7 ´
sirviyku, b Astoret c santostawan. Chaywanpis noqaqa Jehova
˜
Chaywanpis kacharichiwayku c Jue 2:13 Diosmanta manakusaj qhon
ari enemigosniykoj qhonkunata apachimunanta,
makisninkumanta, qanta d Jue 6:32 parachimunanta ima. Chayta
sirvisunaykupaj’, nispa. rikusparaj yachankichej,
´ e Jue 11:1 ´
11 Chayrayku Jehova Diosqa reparankichejtaj Jehova Diospa
˜
kachamorqa Jerubaalta, d f Heb 11:32 naupaqenpi jatun juchata
Bedanta, Jefteta, e Samuelta f ruwasqaykichejta uj reyta
g Le 26:6 ˜
ima, muyuyniykichejpi manakuspa”, a nispa.
kaj enemigosniykichejpa h 1Sa 11:1 18 Chayta niytawan
makisninkumanta ´
Samuelqa Jehova Diosmanta
kacharichisunaykichejpaj. i 1Sa 8:5, 19 ˜
manakorqa. Jehovataj qhon
Ajinamanta qankunaqa ni imata j Jue 8:23 qhonkunata apachimorqa,
manchachikuspa allinta 1Sa 8:7 parachimorqa ima. Israelitastaj
kausakunaykichejpaj. g Isa 33:22
mayta mancharikorqanku
12 Jinapis qankunaqa, Jehovamanta, Samuelmantapis.
´ k 1Sa 9:16, 17
ammonitaspa reyninku Nahas h 1Sa 10:24 19 Chayrayku tukuyninku
qankunawan maqanakoj Samuelta nerqanku:
l Dt 10:12
jamusqanta rikuspa, kutin kutita “Kay kamachisniykipaj
˜ Dt 17:19 ´
manakuwarqankichej ‘uj reyta Jehova Diosniykimanta
´ ˜
munayku’ i nispa, Jehova m Jos 24:14 manaripuwayku ari. b
Diosniykichej Reyniykichej ˜
n Dt 13:4
Mana wanuyta munaykuchu.
kashajtin. j 13 Kunantaj kaypi Dt 28:2 Tukuy juchasniykumanqa kay
kashan chay ajllakusqaykichej juchatawan yapaykukuyku
´ o Le 26:14, 17 ˜
reyqa. Jehova Diosqa uj reyta manakuspa”, nispa.
Dt 28:15
churapusunkichej 20 Samueltaj
˜ Jos 24:20
manakusqaykichej reyta. k  israelitasman nerqa:
´
14 Sichus Jehova Diosta ˜
Pana lado “Ama manchachikuychejchu.
manchachikuspa, l payta ´
a 1Sa 8:7 Ar ı qankunaqa tukuy chay
sirvinkichej, m nisqanta Os 13:11 sajra imasta ruwarqankichej.
´
kasukunkichej, n Jehova Chaywanpis ama
b 1Sa 7:5 ´
Diospa kamachisqantataj 1Sa 12:23 Jehova Diosmanta
mana kullukuspa karunchakuychejchu, c
kasukunkichej chayqa, c Dt 31:29
´ astawanpis tukuy
chanta sitajchus qankunapis,
Jos 23:6 ´
1Sa 12:15 sonqoykichejwan Jehova
kamachishasunkichej chay Diosta sirviychej. d 21 Ama
´
reypis Jehova Diosniykichejta d Dt 6:5
paymanta karunchakuychejchu
sirvinkichej chayqa, e Dt 32:21 qhasi dioskunata
allin risonqachej. Jer 2:11 qhatinaykichejpaj. e Chaykunaqa
´
15 Chaywanpis sichus Jehova qhasi manakajlla kanku. f Mana
Diosta mana kasunkichejchu, f Sl 115:4, 5
Jer 16:19 pitapis salvayta atinkuchu, qhasi
Jehovaj kamachisqantataj dioskunalla kasqankurayku.
mana valechinkichejchu ´
g Jos 7:9 22 Jehova Diosqa jatun
chayqa, Jehovaqa qankunata Sl 23:3
Sl 106:8 sutinrayku g mana qankunata
castigasonqachej, jinallataj Jer 14:21 saqerparisonqachejchu.1 h
tatasniykichejtapis. o Eze 20:14 ´
Jehova Diosqa qankunata
16 Kunanqa ama
h 1Re 6:13
kuyuriychejchu, rikunkichejtaj 12:22 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´ Sl 94:14
Jehova Diosqa tukuna imasta Ro 11:1 “mana llajtanta saqerparenqachu”.
1 SAMUEL 12:23–13:9 558
ajllakusunkichej nacionnin CAP. 12 nispa. 4 Ajinamanta tukuy
´
kanaykichejpaj. a 23 Noqatajrı ´
a Ex 19:5 israelitas uyarerqanku Saulqa
manapuni qankunapaj Dt 7:7 uj tropa filisteo soldadosta
˜ ˜
Diosmanta manakuyta wanurachisqanta, filisteospis
saqeymanchu. Chayta chaymanta mayta paykunapaj
´ b 1Sa 12:14 ˜
ruwaspaqa Jehova Diospa Sl 111:10 phi nakusqankuta.
contranta juchallikuyman. Ec 12:13 Chayrayku tukuy
Qankunata israelita qharis Guilgalman a
yachachillasqaykichejpuni wajyachisqa karqanku
˜ c Dt 10:12, 21
sumaj cheqan nanta Saulman ujchaykukunankupaj.
purinaykichejpaj. 5 Filisteospis israelitaswan
´
24 Qankunaqa Jehova Diosta d Dt 28:15, 36 maqanakunankupaj
manchachikuychej. b tantaykukullarqankutaj.
Payllatataj sirviychej Filisteospataqa tiyaporqa
cheqan kajman jina, tukuy e Jos 24:20 30.000 maqanakuna
sonqowantaj. Yuyarikuychejpuni 
carretasninku, 6.000 caballospi
Diosqa sumaj tukuna imasta CAP. 13 purej soldadosninku, chakipi
ruwapususqaykichejta. c f Hch 13:21 purej soldadosninkupis may
25 Qankunachus sajra imasta chhika karqa, mar qocha
ruwallankichejpuni chayqa, kantupi tiyu chhikapuni. b
qankunapis, reyniykichejpis d g 1Sa 18:1 ´
2Sa 1:4 Chant a paykunaqa
chinkachisqa kankichej”, e nispa. 2Sa 21:7 Micmashman wicharispa chaypi
13 Saulqa [?]1 watasniyoj
rey kayta qallarerqa. f
˜ h Jos 18:28
toldosninkuta1 watarqanku
Bet-Avenpa c inti llojsimuynin
Iskay watastana Israelpi 1Sa 10:26 ladopi. 6 Israelitasqa ni
kamachishaspataj, 2 Saulqa imanakuyta aterqankuchu
israelitasmanta 3.000 qharista enemigosninku filisteosta
ajllarqa. Paykunamanta i Jos 21:8, 17 manchachikusqankurayku.
2.000 qharisqa Saulwan Chayrayku pakakamorqanku
qhepakorqanku Micmashpi, cuevaspi, d toqospi, qaqaspi,
Betel orqospi ima, j Jos 13:2, 3
1Sa 9:16 jallpa ura juskuspi, estanquespi
1.000 qharistaj Jonatanwan g ima. 7 Wakin hebreostaj
´ ´
kasharqanku Benjamın aylloj1 Jordan mayuta chimpaspa Gad
´
Guibe a h llajtanpi. Puchoj k Jue 3:26, 27 jallpaman ayqekorqanku, Galaad
qharistataj Saulqa wasinkuman2 Jue 6:34
jallpamanwan. e Chaywanpis
kutipunankuta kamacherqa. 2Sa 2:28
´  Saulqa Guilgalpi qhepakorqa.
3 Chanta Jonatanqa Guebapi i ˜ Paywan kasharqanku
kasharqanku chay tropa filisteo Pana lado
˜ a Jos 5:9 chay soldadostaj may
soldadosta wanuracherqa. j 1Sa 11:14 mancharisqas kasharqanku,
Filisteostaj chayta uyarerqanku.
kharkatisharqankutaj.
Chaypacha Saulqa kamacherqa
8 Saulqa qanchis diasta chaypi
tukuynin Israelpi wajramanta b Dt 20:1
suyarqa Samuel nisqanman jina.
putututa waqachinankuta, k ´
Samueltajr ı mana
kay jinatataj ninankuta: “Tukuy
hebreo runas uyarichunku”, c Jos 7:2 Guilgalman chayamorqachu,
Jos 18:11, 12 chaykamataj soldadosnenqa
˜ ´
13:1 1 Hebreo qhelqasqapeqa mana
1Sa 14:23 rirapusharqankuna. 9 Chanta
rikhurinchu ima numerochus kaypi Saulqa nerqa: “Uywasta
qhelqasqa karqa chayqa. 13:2 d 1Sa 14:11
apamuwaychej qolachina1
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ofrendapaj, jinallataj khuska
ashkha familias kanku. 2 Hebreo
parlaypeqa nin, “toldo e Nu´ 32:1, 33 13:5 1 Chayri “carpasninkuta”. 13:9
wasisninkuman”. Jos 13:24, 25 1 Chayri “ruphachina”.
559 1 SAMUEL 13:10-22
mikhurikuy ofrendaspajpis”, CAP. 13 Jonatanwan, paykunawanraj
nispa. Jinapi pay kikin qolachina a 1Sa 15:22, 23 kasharqanku chay
´
ofrendata jaywarqa. a soldadoswanqa, Benjamın aylloj
´
10 Saul qolachina ofrendata Gueba llajtanpi qhepakorqanku. a
´
jaywayta tukusqantawankama, Filisteostajrı Micmashpi jarasqa
Samuelqa chamorqa. Saultaj b 1Sa 13:6, 8 kasharqanku. b 17 Filisteospa
payta taripaj rerqa, napaykoj1 campamentonkumantaqa1
ima. 11 Samueltaj Saulta kinsa tropa soldados
nerqa: “¿Imaraykutaj kayta llojsimorqanku. Ujnin tropaqa
c 1Sa 13:5 ˜
ruwarqankiri?”, nispa. Saultaj Oframan rej nanninta rerqa,
kuticherqa: “Soldadosniy Sual jallpa ladoman.
rirapusharqanku, b qanpis 18 Ujnin tropataj rerqa
˜
mana nisqayki tiempopichu Bet-Horonman c rej nanninta,
d 1Sa 15:11
chayamorqanki. Chaykamataj kinsa kaj tropataj rerqa chin
´
filisteosqa Micmashpi jallpa ladoman, Zeboım mayu
tantakusharqanku. c qhawarisqa lindeman1
˜
12 Noqataj yuyarqani: e 1Sa 15:28
rej nanninta.
‘Filisteosqa noqawan maqanakoj 19 Chay tiempopeqa Israel
Guilgalman uraykamonqanku, jallpapi mana herreros
´ karqachu. Filisteosqa nisqanku:
noqataj manaraj Jehova Diospa
˜ “Mana saqenanchejchu tiyan
yanapayninta manakunichu’, f 1Sa 16:1
˜ 2Sa 7:15 hebreosqa espadasta, tojsina
nispa. Chayrayku noqallana
Sl 78:70 lanzastapis ruwakunankuta”,
qolachina ofrendata usqhayllata Hch 13:22
jaywarqani”, nispa. nispa. 20 Chayrayku tukuy
13 Samueltaj Saulman israelitasqa filisteospaman
kuticherqa: “Kaytaqa loco jina uraykoj kanku rejasninkuta
´ g Ge´ 49:10 filochachikunankupaj,1 jinallataj
ruwanki. Qanqa Jehova
Diosniykej kamachisusqanta 2Sa 5:2 picotasninkuta, hachasninkuta
2Sa 7:8 chayri josesninkutapis.
mana kasunkichu. d Kasuwajchus 1Cr 28:4
´
karqa chayqa, Jehova Diosqa 21 Filochachisqankumantaqa
˜ filisteosman pagaj kanku
gobiernoykita Israelpi winaypaj
sayachinman karqa. pusaj gramos qolqe metalta:1
14 Mana kasusqaykirayku h Pr 11:2 rejasmanta, picotasmanta,
gobiernoykeqa mana kinsa puntayoj rastrillosmanta,
˜ ´ hachasmanta, ayjonesta2
wi naypajchu kanqa. e Jehova
Diosqa sonqonpa munasqanman allinchachisqankumantapis.
jina runata tarenqa. f i 1Sa 13:7 22 Chayrayku Saulwan
Jehovaqa payta churanqa
1Sa 14:2 Jonatanwan kasharqanku chay

nacionninta kamachinanpaj, g ˜
soldadosqa, mana mayqenpis
Pana lado espadayojchu, nitaj tojsina
imaraykuchus qanqa mana
´ a 1Sa 13:3 lanzayojchu karqanku
Jehova Diospa kamachisusqanta
kasorqankichu”, h nispa. maqanakuna punchaypeqa, d
Saulpatawan wawan
15 Chaymanta Samuelqa
Jonatanpallatawan tiyaporqa.
Guilgalmanta riporqa, b 1Sa 13:2
´
wicharerqataj Benjamın aylloj 13:17 1 Campamentoqa ashkha toldo
´
Guibea llajtanman. Saultaj wasis. 13:18 1 Linde: waj lugarespi
chay qhepakoj soldadosta ninku lindero. 13:20 1 Chayri
yuparqa, uj 600 jinataj c Jos 10:11 “ausachikunankupaj”. 13:21 1 Hebreo
kasqanku. i 16 Saulwan, wawan parlaypeqa nin, “uj pimta”. Uj Pimqa
uj peso karqa, pesarqataj 0,67 siclos
13:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, jina. Yanapa B14 nisqata leeriy.
“bendicej”. d 1Sa 17:47, 50 2 Glosariopi ayjon nisqata leeriy.
1 SAMUEL 13:23–14:12 560
23 Chaypacha waj tropa CAP. 13 “Jaku chimpanachej jaqay
filisteo soldadosqa Micmash a 1Sa 13:2 mana circuncidasqa1 runas a
qasata jarkanankupaj 1Sa 14:4, 5 jarasqa kashanku chayman.
˜  ´
risqankuna. a Ichapis Jehova Diosqa

14
CAP. 14 yanapawasun. Jehovapajqa
Uj punchay Saulpa wawan
b 1Sa 14:49 atikullan salvanawanchej ashkha
Jonatanqa b armasninta 1Sa 18:1
apaykachapoj kamachinta nerqa: 2Sa 1:4 runaswanpis pisi runaswanpis”, b
“Jaku chimpanachej jaqay nispa. 7 Armasninta
chimpaman, filisteo soldados apaykachapoj kamachintaj
c 1Sa 10:26
jarasqa kashanku chayman”, kuticherqa: “Imachus allin
nispa. Nitaj tatanman rijchasusqanta ruwallay.
´ ´
willarqachu. 2 Saulqa Guibea c d 1Sa 13:15 Maynintacha riyta munanki
qayllapi jarasqa kasharqa, chayninta rillay. Noqataj
Migronpi granada sacha ´
qhatillasqayki maymanpis”,
tiyan chay urapi. Payqa e Ex 29:5
´ nispa. 8 Jonatantaj
Nu 27:21
uj 600 soldadosninwan khuska kuticherqa: “Jaku chimpanachej
kasharqa. d 3 (Sacerdote chay runas kashanku chayman.
Ahiyaqa efodwan1e pachallisqa f 1Sa 22:9 Paykunawantaj rikuchikullasun.
kasharqa. Payqa karqa 9 Sichus niwasun ‘¡chayllapi
Ahitubpa f wawan, Ahitubtaj kaychej uraykamunaykukama!’
g 1Sa 4:21
karqa Icabodpa g hermanon, nispa chayqa, pachanpi
Finehaspa h wawantaj. qhepakusunchej, manataj
Finehastaj Elijpa i wawan h 1Sa 2:12 paykuna kashanku chaymanqa
˜ 1Sa 4:17 wicharisunchu. 10 Sitajchus
karqa, Elitaj Silopi j unayna
´ niwasun ‘¡noqaykuwan
Jehova Diospa sacerdoten
´ maqanakoj wicharimuychej!’
karqa). Jonatan llojsisqantaqa i 1Sa 1:9
mana pipis yacharqachu. nispa chayqa, wicharisunchej.
˜
4 Filisteo soldados jarasqa Chay se nal kanqa. c Chaypi
´
kasharqanku chayman j Jos 18:1 yachasunchej Jehova Diosqa
1Sa 1:3
chayananpaj maynintachus makisninchejman paykunata
´ jaywaykunanta”, nispa.
Jonatan chimpayta munasharqa
chaypeqa, uj qasa karqa. Chay k 1Sa 13:2, 3 11 Ajinapi iskayninku
qasaqa iskay jatuchaj qaqas  rikuchikorqanku jarasqa
˜
chaupipi kasharqa, chay Pana lado kasharqanku chay filisteo
qaqasqa kirus jina karqanku. a Ge´ 17:9, 10 soldadoswan. Chay filisteostaj
Jue 14:3 nerqanku: “Qhawariychej,
Ujnin qaqajta sutin karqa
´ Jue 15:18
Bozez, ujninpatataj Sene. 1Sa 17:36 hebreo runas llojsimushanku
5 Ujnin qaqaqa norte ladopi1 1Cr 10:4 pakasqa kasharqanku
kasharqa, Micmash qhawarisqa, chay juskusmanta”, d nispa.
´ ´
uj machon2 jinataj allin b Jue 7:2
12 Chant a Jonatanta,
sayasqa karqa. Ujnintaj sur 2Re 6:15, 16 kamachintawan
ladopi3 kasharqa, Gueba k 2Cr 14:11 qhaparimorqanku: “Kayman
qhawarisqa. wicharimuychej, runa kayta
6 Jinapi Jonatanqa c Ge´ 24:14
yachachisqayku”, e nispa.
armasninta apaykachapoj Jue 7:11 Jonatantaj kamachinman
kamachinta nerqa: 1Sa 10:7 nerqapacha: “Qhepayta
´
wicharimuy, Jehova Diosqa
14:3 1 Efodqa uj mandil jina karqa.
d 1Sa 13:6
Chaytataj sacerdotes churakoj kanku. 1Sa 14:22
14:6 1 Circunciday niyta munan
Glosariopi efod nisqata leeriy. 14:5 qharejpa jispananpa puntanmanta
1 Chayri “pata ladopi ”. 2 Chayri qaritanta khuchurpariy. Glosariopi
´
“columna”. 3 Chayri “ura ladopi”. e 1Sa 14:10 circuncision nisqata leeriy.
561 1 SAMUEL 14:13-24
paykunata israelitaspa CAP. 14 18 Chaypacha1 cheqa Diospa2
makisninkuman jaywaykonqa”, a a 1Sa 14:6 arcanqa israelitas ukhupi
nispa. 13 Chayta niytawan 2Sa 5:23, 24 kasharqa. Chayrayku Saulqa
2Re 6:15, 16
Jonatanqa tawa chakimanta Ahiyata a kamacherqa: “Cheqa
chipakuspa wicharerqa, Diospa arcanta kayman
´
kamachinpis kikillantataj apamuy”, nispa. 19 Sa ul
´
qhepanta wicharerqa. Chanta sacerdotewan parlanankamaqa,
Jonatanqa maqanakuspa filisteospa campamentonkupi
filisteosta wijchu wijchullata astawan chajwasharqanku.
saqerparerqa, yanapajnintaj Saultaj sacerdoteman nerqa:
b 1Sa 13:17 ˜
qhepanta rispa paykunata “Amana apamuychu”, nispa.
˜
qalata wanuracherqa. 20 Chay ratopacha Saulwan
˜
14 Chay naupaj kutipi soldadosninwanqa,
Jonatanwan kamachinwanqa, tantaykukuspa maqanakoj
uj 20 filisteosta jina kachaykukorqanku.
˜
wanuracherqanku uj cheqallapi.1 Filisteospaman chayaspataj
15 Ajinapi sinchita rikorqanku paykunapura
mancharikorqanku filisteospa c 1Sa 10:26 espadasninkuwan
1Sa 14:2 ˜
campamentonkupi1 kaj soldados, wanuchinakushasqankuta,
˜
qasata jarkaj rerqanku ni na yuyayninkupichu
chay soldados, jinallataj kashasqankuta. 21 Wakin
˜ ˜
israelitaswan maqanakoj hebreosqa naupajmantana
llojserqanku chay tropaspis. b filisteosman ujchaykukusqanku,
Jallpapis kharkatiterqa, filisteoswan khuskataj
chaywantaj Diosqa filisteosta maqanakuman jamusqanku.
manchaytapuni d 1Sa 14:20 Chay hebreospis israelitasman
manchariykucherqa.  kutikorqanku, Saulwan
˜
16 Saulpata qhawaj Pana lado Jonatanwan kasharqanku
´
´ chaykunaman. 22 Efra ın
guardiasnenqa, Benjamın aylloj1 a 1Sa 14:3
´ orqospi pakasqa kasharqanku b
Guibea c llajtanpi kasharqanku.
Paykunataj filisteosta chay israelitaspis
rikorqanku tukuynin filisteos ayqekushasqankuta
campamentonkupi uyarerqanku.
kayman jaqayman Chayrayku paykunapis
correykachashasqankuta. d llojsimuspa filisteosta
17 Chaypacha Saulqa b 1Sa 13:6 qhatiykullarqankutaj. 23 Chay
paywan kasharqanku chay maqanakoqa Bet-Avenkama c
´
soldadosta nerqa: “Watuychej chayarqa. Ajinata Jehova Diosqa
pichus noqanchejmanta israelitasta chay kuti salvarqa. d
faltasqanta”, nispa. 24 Chaywanpis israelita
Chay watusqankupitaj soldadosqa may saykusqas
yacharqanku Jonatanwan chay punchay kasharqanku.
armasninta apaykachapoj Mana mayqenpis mikhunata1
c 1Sa 13:5 ´
kamachinwan mana llamirillasqapischu, Sa ul
paykunawanchu kashasqankuta. kay jinata jurachisqanrayku:
“Maldecisqa kachun pichus
14:14 1 Chayri “may chhikantachus imallatapis mikhojqa manaraj
uj yuntawan khuskan diapi llankakun
chay chhikan cheqallapi ”. 14:15 14:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Chay
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. punchay”. 2 Glosariopi cheqa Dios
14:16 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj d Dt 33:29 nisqata leeriy. 14:24 1 Hebreo
ashkha familias kanku. Jue 2:18 parlaypeqa nin, “tantata”.
1 SAMUEL 14:25-36 562
chisiyaykushajtin, manaraj CAP. 14 31 Chay punchay israelitasqa
enemigosniymanta a Le 5:4 filisteosta qhatiykorqanku
´
vengakushajtiy”, a nispa. Nu 30:2 Micmashmanta, Ayalonkama. a
Dt 23:21 ˜
25 Ajinapi tukuy chay Chaywanpis sinchi saykusqasna
soldadosqa monteman kasharqanku, llauchhu
˜
chayarqanku, maypichus abeja llauchhullana. 32 Chayrayku
miski pampapi kasharqa paykunaqa enemigosninkumanta
chayman. 26 Chay monteman qhechusqanku ovejasta,
˜
yaykuspataj abeja miskita wakasta, waka unastapis imata
b 1Sa 14:17
sutushajta1 rikorqanku. jina japimorqanku. Chaykunata
Chaywanpis mana ˜
pampapi nakaraspataj,1
mayqenninkupis llamirerqachu, aychataqa yawarnintinta
juramentota ruwasqankuta mikhorqanku. b
manchachikuspa.
´ 33 Wakinkunataj Saulman
27 Jonatantajr ı mana willamorqanku: “Runasqa
uyarisqachu tatan soldadosta c 1Sa 14:24 ´
Jehova Diospa contranta
jurachisqantaqa. b Chayrayku juchallikushanku, aychata
payqa makinpi japisharqa yawarnintinta mikhushanku”, c
chay tojnunpa puntanwan nispa. Saultaj nerqa.
chhapurispa abeja miskita “Qankunaqa jatun juchata
llamirerqa. Chaywantaj chay ruwankichej. Uj jatun rumita
rato kallpata japerqa.1 d 1Sa 14:26
kayman tanqamuychej”, nispa.
´ 
28 Chanta ujnin soldadoqa 34 Saulqa nillarqataj: “Rispa
˜
nerqa: “Tataykeqa tukuyta Pana lado
soldadosman nimuychej sapa
uj juramentota a Jos 10:12
ujninku toronkuta, ovejankuta
ruwachiwarqayku. Payqa nerqa: kayman apamunankuta. Kaypi
‘Maldecisqa kachun pichus ˜
nakaspa chayta mikhunankupaj.
kunan punchay imallatapis ´
Ajinamanta ama Jehova Diospa
mikhojqa’, c nispa. Chayrayku contranpi juchallikunankupaj
tukuy soldados may aychata yawarnintinta
saykusqas kashayku”, nispa. b Ge´ 9:4 mikhuspa”, d nispa. Ajinapi
29 Jonatantaj kuticherqa: Le 3:17
chay chiseqa sapa ujninku
Le 17:10
“Tatayqa nacionnintinta llakiypi Dt 12:16 toronkuta apamorqanku,
rikhurichin. Qhawaychej, Hch 15:29 ˜
chaypitaj nakarqanku.
ujchhika abeja miskita ´
35 Saultaj Jehova Diospaj
llamirispalla kay jinata
uj altarta ruwaporqa. e
kallpachakuni.1 ´
´ Chay karqa Jehova Diospaj
30 Astawanrajcha soldadosqa ˜
naupaj kaj ruwasqan altar.
kallpachakunkuman karqa,
sichus kay punchay 36 Chaymanta Saulqa nerqa:
c Dt 12:23
enemigosninkumanta “Kunan chisi uraykuspa
qhechusqankuta filisteosta tutantin
mikhullankuman karqa qhatiykunachej, tukuy
chayqa. Mikhuspaqa may imasninkutataj
jinatarajchus filisteostaqa qhechumunachej.
˜ Mana ujllatapis kausashajta
wanurachinkumanpis karqa”, d d 1Sa 14:32
nispa. saqesunchu”, nispa.
Soldadosnintaj kuticherqanku:
14:26 1 Sutuy: waj lugarespi ninku “Ruwallay nisqaykita”, nispa.
´
chaqay. 14:27 1 Hebreo parlaypeqa Sacerdotetajr ı nerqa:
˜
nin, “nawisnin lliphipirerqa”. 14:29 ˜
˜ 14:32 1 Nakay: waj lugarespi ninku
1 Hebreo parlaypeqa nin, “nawisniy
˜
lliphipirin”. e 1Sa 7:15, 17 degollay, wanuchiy.
563 1 SAMUEL 14:37-50
“Cheqa Diostaraj kaypi CAP. 14 llamirerqani. a Kunanqa jina
˜
tapurinachej”, a nispa. a Nu´ 27:21 wanusaj”, nispa.
37 Ajinapi Saulqa Diosta 1Sa 30:7, 8 44 Saultaj kuticherqa:
tapurerqa: “¿Filisteosta ˜
“Manachus qan wanunki chayqa,
qhatiykoj uraykuymanchu? b b Jue 1:1 Dios sinchita castigawachun”, b
¿Paykunata israelitaspa 1Sa 30:8
2Sa 5:19
nispa. 45 Israelita qharistaj
makisninkuman Saulta nerqanku: “¿lmaraykutaj
´ ˜
jaywaykuwajchu?”, nispa. Jonat an wanunman kasqari?
´ ´
c Ex 28:30
Diostajrı mana imatapis chay Pay israelitasta chay jina
Dt 33:8
punchay kuticherqachu. Esd 2:62, 63 sumajta atipachiwanchej.1 c
˜
38 Chayrayku Saulqa nerqa: ¡Mana wanunanchu tiyan! Kausaj
´
“Soldadospa capitanesnin Jehova Diospa sutinpi jurayku:
d Pr 16:33
kajkuna, kayman  Mana uj chujchallanpis
chimpamuychej. Watuychejtaj ˜
Pana lado
pampaman urmanqachu.
ima juchatachus kunan a 1Sa 14:27
Kunan punchay ruwasqanpeqa
ruwakusqanta. 39 Israelpa Dios payta yanaparqa”, d nispa.
´
salvajnin kausaj Jehova Diospa Ajinata israelitasqa
sutinpi jurani: Pichus b 1Sa 14:24 Jonatanta jarkakorqanku2
˜ ˜
juchallikojqa wanonqa, waway ama wanuchisqa kananpaj.
Jonatanpis kachun”, nispa. c 1Sa 14:14 46 Chaypacha
˜
Paykuna ukhumantataj mana Saulqa manana filisteosta
pipis ni imata kuticherqachu. d 1Sa 14:6 qhatiykorqachu, filisteostaj
´
40 Chant a Saulqa tukuy jallpankuman kutiporqanku.
israelitasta nerqa: 47 Saulqa Israelpi sumaj
e 1Sa 12:9
“Tukuyniykichej uj ladoman atiyniyoj reyman tukorqa.
sayaykuychej, noqataj waway Payqa maqanakorqa muyuyninpi
Jonatanwan uj ladoman f 1Sa 11:11 kaj tukuy enemigosninwan:
sayaykusqayku”, nispa. moabitaswan, e ammonitaswan, f
Paykunataj kuticherqanku: g Ge´ 36:8 edomitaswan, g Zobamanta h
“Ya, nisqaykiman jina jaqaypi reyeswan, filisteoswan i ima.
sayaykusqayku”, nispa. Mayllapipis maqanakuspaqa
´ ´ h 2Sa 10:6
41 Chant a Saulqa Jehova atipallajpuni. 48 Saulqa
Diosta nerqa: “Israelpa Diosnin, amalequitaswanpis j mana
Tumimpi1c willawayku ari pichus i 1Sa 9:16, 17 manchikuspa maqanakorqa,
juchayoj kasqanta”, nispa. atiparqataj. Ajinata Saulqa
´
Chaypitaj Jonatanwan, Saulwan j Ex 17:14 israelitasta enemigosninkoj
ajllasqas karqanku. Israelitastaj Dt 25:19 makisninkumanta
1Sa 15:3
mana juchayoj rikhurerqanku. kacharicherqa.
42 Saultaj nerqa: “Suerteta1 49 Saulpa qhari wawasnenqa
k 1Sa 31:2 ´ ´
choqaychej d noqapajwan karqanku Jonat an, Isv ı,
1Cr 8:33 ´
waway Jonatanpajwan”, nispa. 1Cr 9:39 Malki-S ua k ima. Warmi
Suertetaj Jonatanpaj llojserqa. wawasnintaj iskay karqanku.
43 Chayrayku Saulqa l 1Sa 18:17
Kuraj kajqa sutikorqa Merab, l
Jonatanta nerqa: “Willaway, sullka kajtaj Mical. m
´
¿imata ruwarqanki?”, nispa. 50 Saulpa warmenqa karqa
Jonatantaj kuticherqa: m 1Sa 18:27 Ahimaazpa wawan Ahinoam.
1Sa 25:44
“Kay tojnuypa puntanwan 2Sa 3:13 Soldadosninpa comandantentaj
uj chhika abeja miskita 2Sa 6:20 karqa Nerpa wawan Abner. n
14:41 1 Glosariopi Urim, Tumim nisqata 14:45 1 Chayri “salvawanchej”.
n 1Sa 17:55
leeriy. 14:42 1 Glosariopi suerte 2Sa 2:8 2 Hebreo parlaypeqa nin,
nisqata leeriy. 2Sa 3:27 “kacharicherqanku”.
1 SAMUEL 14:51–15:12 564
Abnertaj Saulpa tion karqa. CAP. 14 taqakuspa ripuychej, ama
51 Saulpa tatanqa Quis a karqa. a 1Sa 9:1 qankunatapis paykunatawan
˜
Abnerpa tatan Nertaj b khuska wanuchinaypaj. a
b 1Re 2:5
Abielpa wawan karqa. Qankunaqa israelitas
´ c Ge´ 49:27
52 Saul rey karqa chay Egiptomanta llojsimushajtinku
1Sa 9:16, 17
tiempopeqa, filisteoswan paykunawan kachas
maqanakoqa may sinchi d 1Sa 8:11 karqankichej”,1b nispa.
karqa. c Chayrayku Saulqa 1Sa 10:26 Ajinamanta quenitasqa

sumaj kallpasapa wapu runasta amalequitasmanta
rikuspa, soldadosnin CAP. 15 taqakorqanku. 7 Chaymanta
kanankupaj apakapoj. d e 1Sa 9:16
1Sa 10:1
Saulqa amalequitasta c

15 Samuelqa Saulta nerqa:


´
“Jehova Diosqa uj kuti f 1Sa 12:14
maqanakupi atipaykorqa
Havilamantapacha d Sur
kachamuwarqa umaykiman ´
g Ex 17:8 jallpakama. e Surqa kashan
aceitewan jichaykusunaypaj.
´
Nu 24:20 Egipto qayllapi. 8 Saulqa
Dt 25:17, 18 tukuy runasta espadawan
Ajinamanta qanqa israelita ˜
´ wanuracherqa, f Amalecmanta
wawasninpa reynin kanaykipaj. e h Ex 17:14
Kunanqa uyariy imatachus Dt 25:19 rey Agagtataj g presocharqa.
´ 1Cr 4:43
9 Saulwan soldadosninwanqa
Jehova Dios nisusqanta. f
2 Angelesta kamachej i Le 27:29 Agagta mana
˜
´ 1Sa 15:18 wanucherqankuchu,1
Jehova Diosqa kayta nisunki:
‘Amalequitasmanta cuentata j Dt 9:1, 3 nillataj wira ovejasta, ni wira
˜ wakasta, nitaj carnerostapis.2
manasaj. Paykunaqa
k Dt 13:17
israelitaspa contranta Jos 6:18 Aswan valorniyoj imastaqa
oqharikorqanku Egiptomanta saqellarqanku. h Mana valorniyoj
llojsimushajtinku. g 3 Chayrayku l 1Sa 11:8
1Sa 13:15
imasllata phiriykorqanku,
riy amalequitaswan h maqanakoj. jinallataj imaschus paykunapaj
Tukuyninkuta tukuchimuy, i m Nu´ 10:29, 32 mana sirvejchu chay imastapis.
´
Nu 24:21 ´ ´
jinallataj tukuy kapuyninkutapis. Jue 1:16 10 Chant a Jehova Diosqa
Ni ujta kausashajta saqenkichu.1j
˜  Samuelta nerqa: 11 “Saulta rey
Riy wanurachimuy qharista, ˜ kananpaj churasqaymanta
˜ Pana lado
warmista, wawasta, u na a Ge´ 18:25 pesachikuni.1 Payqa noqamanta
´
wawitasta, torosta, ovejasta, Ge 19:12, 13 karunchakun, nitaj nisqaytapis
Jos 6:17
camellosta, burrosta ima’, k kasuwanchu”, i nispa. Chayta
nispa”. 4 Ajinapi Saulqa ´
b Ex 18:9, 12 uyarispa Samuelqa mayta
soldadosninta tantaykuspa ´
phutikorqa, tutantintaj Jehova
Telaim cheqapi yuparqa.
c Dt 25:19 ˜
1Sa 14:47, 48 Diosmanta manakorqa. j
Israelitasmantaqa 200 mil 12 Qayantin paqarintaj,
chakipi rej soldados karqanku, d Ge´ 25:17, 18 ˜
´ tutamantana Saulwan tinkoj
Juda ayllumantataj1 e 1Sa 27:8 rerqa. Chayajtintaj payman
10 mil soldados karqanku. l willarqanku: “Saulqa
f Le 27:29
5 Saulwan 1Sa 15:3 Carmeloman k rin, chaypitaj
soldadosninwanqa, Amalec yuyarisqa kananpaj
llajtaman chayaspa wayqo g 1Sa 15:33
uj jatun rumita sayaykuchin. l
chaynejpi pakaykukorqanku. h Jos 7:12
´ 15:6 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan
6 Chanta Saulqa quenitasta m
i 1Sa 13:13 mana tukukoj munakuy, mana tukukoj
nerqa: “Amalequitasmanta 1Sa 15:3
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj
15:3 1 Chayri “Ama ni pita j 1Sa 16:1 munakuy nisqata leeriy. 15:9 1 Chayri
khuyakunkichu”. 15:4 1 Uj aylloqa “Agagta khuyakorqanku”. 2 Carnero:
k Jos 15:20, 55
uj familiamanta miraj ashkha familias waj lugarespi ninku mocho, oveja toro.
kanku. l 2Sa 18:18 15:11 1 Chayri “sonqoy nanawan”.
565 1 SAMUEL 15:13-25
´
Chayta ruwaytawantaj CAP. 15 Ajinamanta Jehova Diospa
˜
Guilgalman uraykun”, nispa. a 1Sa 15:3 naupaqenpi manapuni allintachu
˜
13 Chaymantana Samuelqa ruwanki”, nispa.
´
Saulwan tinkorqa. Saultaj
´ 20 Saultajr ı Samuelman
b 1Sa 15:10, 11 ´
payman nerqa: “Jehova Dios nerqa: “Noqaqa Jehova Diospa
´
bendecisuchun. Noqaqa Jehovaj nisqanta kasukuni. Jehova
nisqanta kasukuni”, nispa. kamachiwasqanta kasuspa
c 1Sa 9:21 ˜
14 Samueltaj taporqa: 1Sa 10:22 amalequitasta wanurachimuni.
“Chanta, ¿ima ovejastaj Amalecmanta rey Agagtapis
waqamushankuri? ¿Ima presota apamuni. a
wakastaj waqamushankuri?”, a d 1Sa 9:16 21 Chaywanpis soldadosneyqa,
˜
nispa. 15 Saultaj kuticherqa: 1Sa 10:1 wanuchisqa kananku karqa chay
“Chay uywasqa amalequitaspata ovejasmanta, wakasmantapis
karqa. Soldadosneyqa mana aswan sumajnin kajta
˜ e 1Sa 15:3
wanuchisqankuchu1 apamusqanku, Guilgalpi
´
aswan sumajnin kaj ovejasta, Jehova Diosniykiman jaywasqa
´
wakastapis, Jehova f Dt 25:19 kananpaj”, b nispa.
Diosniykiman jaywasqa 22 Samueltaj kuticherqa:
kanankupaj. Chaywanpis ´
“¿Imataj Jehova Diosta astawan
chay ujkunataqa tukuyninta ˜
˜ g Dt 13:17 kusichin? ¿Uywa wanuchisqasta
wanurachiyku”, nispa. 1Sa 15:9 ´
qolachiychu1 c chayri Jehova

16 Samueltaj Saulta nerqa: Diospa nisqanta kasukuychu?
˜ ˜
Pana lado
“¡Amana imatapis niwaychu! Payta kasukoyqa aswan sumaj
´ a Le 27:29 ˜
Jehova Dios imatachus chisi uywa wanuchisqasmanta
Dt 7:16
niwasqanta willasqayki”, b nispa. 1Sa 15:3, 9 nisqaqa. d Uyarikuyta yachayqa
Saultaj kuticherqa: “Nillaway”, aswan sumaj carnero wirasta
nispa. jaywanamanta nisqaqa. e
17 Samueltaj nerqa: “Qanqa b 1Sa 15:15 23 Diospa contranta
pisipaj qhawakorqanki c Israel oqharikoyqa, f adivinay juchawan
ayllusta kamachinaykipaj ninakun. g Runaykachaspa
c Isa 1:11
churasqa kashajtiyki, mana kasukuypis, layqeriosta
´
maypachachus Jehova Dios ruwaywan santosta1
Israelpi rey kanaykipaj yupaychaywan ninakun.
d Pr 21:3 ´
churasorqa1 chaypacha. d Os 6:6 Qanqa Jehova Diospa nisqanta
¿Yuyarikunkichu? Mr 12:33 qhesacharqanki, h paypis
´
18 Chaymanta Jehova Diosqa kunanqa qhesachallasunkitaj
˜
kay jinata kamachispa amana rey kanaykipaj”, i nispa.
e Le 3:16
kachasorqa: ‘Juchasapa 24 Chaymanta Saulqa
amalequitasta tukuchimuy. e Samuelman nerqa:
´ ´
Paykunawan maqanakamuy f 1Sa 12:15
“Arı, juchallikuni. Jehova
tukuyninkuta Diospa kamachiwasqanta
tukuchinaykikama’, f nispa. mana kasorqanichu, nitaj
19 Chanta, ¿imaraykutaj g Le 20:6 qanpa niwasqaykitapis. Noqaqa
´
Jehova Diospa nisqanta mana Dt 18:10, 12 runasta manchachikuspa,
1Cr 10:13
kasorqankichuri? Payta paykunaj nisqankuta kasorqani.
kasunaykimantaqa paykunaj 25 Jinapis ama jina kaspa
kapuyninkuta munapayarqanki. g h 1Sa 15:3
juchayta perdonariway ari,
15:15 1 Chayri “Soldadosneyqa 15:22 1 Chayri “ruphachiychu”. 15:23
khuyakusqanku”. 15:17 1 Hebreo 1 Hebreo parlaypeqa nin, “terafim
i 1Sa 13:14
parlaypeqa nin, “aceitewan 1Sa 16:1 santosta”. Terafim nispaqa parlashan
jichasorqa”. Hch 13:22 wasi santosmanta.
1 SAMUEL 15:26–16:3 566
˜ ´
noqawan khuskataj CAP. 15 payqa yuyasqa: “Ni nacha
´ ˜
kutillay Jehova Diosta a 1Sa 15:30 wanuchiwankumanchu”, nispa.
´
yupaychamunaypaj”, a nispa. 33 Samueltajrı Agagta nerqa:
´
26 Samueltajrı Saulta nerqa: “Qanqa espadaykiwan ashkha
b 1Sa 13:14 warmista mana wawasniyojta
“Mana qanwan kutisajchu.
´ 1Sa 16:1
saqerqanki, kunanqa
Qanqa Jehova Diospa nisqanta
´ ajinallatataj mamaykipis
qhesacharqanki, Jehova Diospis
kunanqa qhesachallasunkitaj, c 1Sa 13:14 mana wawasniyoj qhepakonqa”,
˜ 1Sa 16:12, 13 nispa. Chayta niytawan
amana Israelpa reynin Hch 13:22
kanaykipaj”, b nispa. Samuelqa Agagta chhikan
27 Samuel ripunanpaj chhikanta khuchurarqa.
kutirikusqantawantaj, Saulqa d 1Cr 29:11 Chayta ruwarqa Guilgalpi,
´ ˜
mana mangasniyoj ropanpa Jehova Diospa naupaqenpi. a
kantunmanta japiykukorqa. 34 Chaymanta Samuelqa
e Tit 1:2 ´
Samuelpa ropantaj Rama llajtaman riporqa,
´ Heb 6:18
llikirparikorqa. 28 Chanta Saultaj Guibeaman kutiporqa,
Samuelqa Saulta nerqa: wasinman. 35 Samuelqa
´ ˜ ˜
“Ajinallatataj Jehova Diospis f Nu´ 23:19 wanupunankama manana
qanmanta qhechusunki ujtawan Saulta rikorqachu.
Israelmanta rey kasqaykita. Jinapis payqa Saulmanta mayta
g 1Sa 15:25 ´
Kunanqa chayta wajman llakikorqa. b Jehova Diostaj

qoponqa, qanmanta aswan ˜ pesachikorqa Saulta
Pana lado
sumaj runaman. c 29 Chantapis ´ Israelpa reynin kananpaj
a Ex 17:14 churasqanmanta. c
Israelpa Jatunpaj Qhawasqa Dt 25:19 ´
Diosnenqa, d tukuy nisqanta
juntanqapuni. e Imatachus
1Sa 15:3
16 Chay qhepata Jehova
Diosqa Samuelta nerqa:
nisqanmantaqa mana wajta “¿Maykajkamataj Saulmanta
b 1Sa 16:1
ruwanqachu.1 Payqa mana llakisqallapuni kankiri? d Noqaqa
˜
runachu, nisqanmanta wajta payta qhesachani, manana
ruwananpajqa”,2f nispa. c 1Sa 15:11 munanichu Israelpi rey kananta. e
´
30 Saultaj kuticherqa: “Arı,  Kunanqa uj wajraman aceiteta
juchallikuni. Jinapis ama jina CAP. 16 juntaykuchispa, f riy betlemita
kaspa Israelmanta kurajkunaj d 1Sa 15:35 Jesejpa g wasinman. Ujnin
˜ wawanta rey kananpaj
naupaqenkupi, israelitaspa ´
˜ ajllakuni”, h nispa. 2 Samueltajrı
naupaqenkupipis allillanpajpuni
qhawaway ari. Noqawan khuska e 1Sa 15:23, 26 nerqa: “¿Imaynatataj riymanri?
´ Saulchus chayman
kutillay Jehova Diosniykita
yupaychamunaypaj”, g nispa. risqayta yachanqa chayqa,
f 1Re 1:39 ˜
31 Ajinamanta Samuelqa wanuchiwanqa”, i nispa.
´
Saulwan kuterqa. Saultaj Jehova Diostaj kuticherqa:
´ “Uj malta wakata
Jehova Diosta yupaycharqa. g Rut 4:17
´ qhatiriykukuspa riy, ninkitaj:
32 Chant a Samuelqa 1Cr 2:12
´
nerqa: “Pusamuwaychej ‘Jehova Diosman uywa
˜
Amalecmanta rey Agagta”, wanuchisqata jaywaj jamuni’,
h Ge´ 49:10
nispa. Ajinapi Agagqa manchi 1Sa 13:14 nispa. 3 Chaymantaqa
˜
manchilla1 Samuelman Sl 78:70 maypichus uywa wanuchisqata
Hch 13:22 jaywanki chayman Jeseta
chimpaykorqa. Imajtinchus
wajyanki, noqataj imatachus
15:29 1 Chayri “mana i 1Sa 22:17
ruwanaykita nisqayki.
pesachikonqachu”. 2 Chayri Chaypeqa noqa nisqayki
´
“pesachikunanpajqa”. 15:32 1 Icha pejpa umanmanchus aceitewan
nillanmantaj “mana manchachikuspa”. j Sl 89:20 jichaykapunawaykita”, j nispa.
567 1 SAMUEL 16:4-17
´
4 Samuelqa Jehova Diospa CAP. 16 11 Chaymanta Samuelqa
´
nisqanta ruwarqa. Belen a a Rut 4:11 Jeseta taporqa: “¿Chayllachu
llajtaman chayasqantawantaj, 1Sa 20:6 wawasniyki?”, nispa. Jesetaj
chay llajtamanta kurajkunaqa kuticherqa: “Mana. Uj sullka
payta rikuspa manchariywan b 1Sa 17:28 waway a kanraj, payqa ovejasta
kharkatiterqanku, 1Cr 2:13 michishan”, b nispa. Samueltaj
taporqankutaj: “Samuel, ¿tukuy Jeseta nerqa: “Wajyachimuy
imapis allillanchu?”, nispa. chay wawaykita. Pay
´ c 1Sa 10:21, 23
5 Paytaj kuticherqa: “Ar ı, chayamojtinraj mikhunanchejpaj
´
tukuy imapis allillan. Jehova tiyaykukusunchej”, nispa.
˜ ´
Diosman uywa wanuchisqata d 1Re 8:39 12 Chanta Jeseqa wawanta
1Cr 28:9
jaywaj jamuni. Llimphuchakuspa Sl 7:9
wajyachimorqa. Chay
noqawan jamuychej, maypichus Pr 24:12 wawanqa kacha pukalitu karqa,
˜ ˜
uywa wanuchisqata jaywasaj Jer 17:10 kacha nawisniyoj, manchay
´ Hch 1:24 ´
chayman”, nispa. Chant a simpaticotaj. c Jehova Diostaj
´
Samuelqa Jesetawan Samuelman nerqa: “Kayma
wawasnintawan e 1Sa 17:13 ajllakusqayqa. Umanman
llimphucharqa, uywa 1Cr 2:13 aceitewan jichaykuy”, d nispa.
˜
wanuchisqata jaywananpajtaj 13 Ajinapi Samuelqa aceiteyoj
paykunata tantacherqa. f 2Sa 13:3 wajrata japispa, e Davidpa
6 Paykuna chayamojtinkutaj,  umanman aceiteta jichaykorqa
˜ ˜
Samuelqa Eliabta b rikuspa Pana lado hermanosninpa naupaqenpi.
´
sonqonpi nerqa: “Kaytacha a 1Sa 17:14 Chay diamantapachataj
´ ´
Jehova Diosqa ajllakun”,1 nispa. Jehova Diospa espiritonqa
´ ´
7 Jehova Diostajr ı Samuelta Davidman atiyta qorqa. f
b 2Sa 7:8 ´
nerqa: “Ama rijchaynillantaqa Sl 78:70
Samueltaj Rama g llajtaman
qhawaychu, nitaj jatun riporqa.
´
kasqantapis. c Noqaqa mana 14 Chaypacha Jehova Diospa
paytachu ajllakuni. Diosqa mana c 1Sa 17:42
espiritonqa Saulmanta
runa jinallachu qhawan. Runaqa taqakusqa. h Chayrayku
˜ ´
nawisninpa rikusqallanta d 1Sa 13:14 Jehova Diosqa saqellarqa
´ ´
qhawan, Jehova Diostajr ı Sl 89:20 Saulta sajra yuyaykunasnin1
runaj sonqonta qhawan”, d Hch 13:22
manchachinanta. i 15 Jinapi
´
nispa. 8 Chant a Jeseqa Saulpa kamachisnenqa payman
´
wawan Abinadabta e wajyaspa e 1Sa 16:1 nerqanku: “Reyn ıy, Diosqa
Samuelman pusamorqa. 1Re 1:39 saqeshan sajra yuyaykunasniyki1
´
Samueltaj nerqa: “Jehova Diosqa manchachisunanta.
´
nillataj kaytapis ajllanchu”, f Nu´ 11:17 16 Wiraqochıy, ama jina kaspa
nispa. 9 Chaymanta Jeseqa Jue 3:9, 10 kay kamachisniykita
´ ˜ 1Sa 10:6
Sama f sutiyoj wawantanataj 2Sa 23:2
niy ari, arpata sumajta tocayta
pusamorqa. Samueltaj nerqa: yachajta j maskamunankuta.
´
“Jehova Diosqa nillataj kaytapis Sajra yuyaykunasniyki1
ajllanchu”, nispa. 10 Ajinata g 1Sa 1:1, 19 manchachisunanta Dios
Jeseqa qanchis wawasninta saqejtin, chay runaqa arpata
Samuelman pusamorqa. tocapusonqa. Qantaj
´ h 1Sa 18:12
Samueltaj Jeseta nerqa: “Jehova 1Sa 28:15 allinyakunki”, nispa.
Diosqa ni mayqenninkuta 17 Saultaj kamachisninman
ajllanchu”, nispa. nerqa: “Maskanpuwaychej
i 1Sa 18:10
1Sa 19:9
16:6 1 Hebreo parlaypeqa nin, 16:14, 15 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜ ´
“Ajllakusqanqa Jehovaj naupaqenpi “uj sajra espıritu”. 16:16 1 Hebreo
´
kashan”. j Pr 22:29 parlaypeqa nin, “Uj sajra espıritu”.
1 SAMUEL 16:18–17:9 568
arpata sumajta tocayta yachaj CAP. 16 israelita soldadoswanpis
´ ´
runata. Chant a payta a 1Sa 17:32, 36 tantaykukuspa Ela nisqa ura
pusamunkichej”, nispa. 1Sa 17:45, 46 pampapi a jarakullarqankutaj.
18 Ujnin yanapajnintaj nerqa: Chaypitaj filisteoswan
´ maqanakunankupaj listos
“Wiraqochıy, rikuni betlemita b 1Sa 16:12
Jesejpa ujnin wawanta. Payqa sayaykorqanku. 3 Filisteosqa
sumajta tocayta yachan, mana uj orqopi kasharqanku,
manchachikoj soldado, waputaj. a c 1Sa 18:12 israelitastaj chimpa orqopi
Sumajta parlayta yachan, kasharqanku. Paykunataqa
´ uj pampalla taqasharqa.
manchay simpaticotaj. b Jehova
Diosqa paywan kashan”, c nispa. d 1Sa 17:15 4 Filisteospa
19 Chayrayku Saulqa Jeseman campamentosninkumantaqa1
runasta kacharqa, kay jinata uj wapu soldado llojsimorqa,
e Pr 22:29 Goliat sutiyoj. b Payqa Gat c
nimunankupaj: “Wawayki
Davidta kachamuway, pichus llajtamanta karqa, miderqataj
ovejasta michishan chayta”, d kinsa metrosta jina.2 5 Goliatpa
f 1Sa 16:14
nispa. 20 Jesetaj wawan 1Sa 18:10 monteranqa cobremanta karqa,
Davidta Saulman kacharqa. 1Sa 19:9 escamasniyoj jina pechera
 chaleconpis cobrellamantataj
Paywantaj Saulman apacherqa
tantata, vinoyoj qara botata,1 CAP. 17 karqa. d Chay pecheranqa
uj chivitotawan uj burroman g Jue 3:1, 3 pesarqa 57 kilos jina.1
cargaykuspa. 21 Ajinamanta
1Sa 9:16
1Sa 14:52
6 Goliatpa tususninta
´ jarkanasninpis cobremanta
Davidqa maypichus Sa ul
kasharqa chayman rispa, paypaj karqa, wasanpi apasharqa chay
llankayta qallarerqa. e Saulqa h 2Cr 28:18 jabalinanpis e cobrellamantataj
Davidta maytapuni munakorqa. karqa. 7 Tojsina lanzanpa
Chayrayku Davidta churarqa kaspenqa awana kaspi
armasninta apaykachapunanpaj. i 1Cr 11:12, 13 jinapuni karqa. f Fierro
´ puntallanraj qanchis kilos jina1
22 Chant a Saulqa Jeseman
kayta willacherqa: “Wawayki pesarqa, escudonta japej
j Jos 15:20, 35 ˜
Davidqa llankapullawachun ari, Jer 34:7
runataj naupaqenta risharqa.
noqaqa paywan kusisqa  8 Goliatqa sayaykuspa israelita
kashani”, nispa. 23 Saulta ˜
Pana lado
soldadosta qhaparerqa: g
sajra yuyaykunasnin1 a 1Sa 21:9
“¿Imapajtaj maqanakoj
manchachinanta Dios saqejtin, sayaykamunkichejri? Noqaqa
Davidqa arpata oqharispa filisteo kani, qankunataj Saulpa
tocapoj. Saulpa sonqontaj b 1Sa 17:23 kamachisnin kankichej.
tiyaykoj, allinyapojtaj. Kunanqa qankuna ukhumanta
Ajinamanta Saulpa sajra uj runata ajllaychej noqawan
yuyaykunasnin chinkapoj. f c Jos 11:22 maqanakoj uraykamunanpaj.
2Sa 21:20, 21
9 Sichus chay runa atipawanqa
17 Filisteosqa g
soldadosninkuta
d 1Sa 17:38, 39
chayqa, noqayku qankunaj
kamachisniykichej kasqayku.
tantaykorqanku maqanakuman Noqachus payta atipasaj
1Re 22:34
rinankupaj. Paykunaqa Judapi
´
kaj Soco h llajtapi tantaykukuspa 17:4 1 Campamentoqa ashkha toldo
Efes-Damimpi i jarakorqanku. e 1Sa 17:45 wasis. 2 Hebreo parlaypeqa nin, “sojta
Chayqa kashan Socomanta codos uj maki cuartayoj”. Yanapa B14
Azecaman j rinapi. 2 Saulwan nisqata leeriy. 17:5 1 Hebreo
f 1Cr 20:5 parlaypeqa nin, “5.000 siclos”. Chayqa
16:20 1 Glosariopi qara bota nisqata 57 kilos jina karqa (125 libras). Yanapa
leeriy. 16:23 1 Hebreo parlaypeqa nin, B14 nisqata leeriy. 17:7 1 Hebreo
´
“uj sajra espıritu”. g Nu´ 33:55 parlaypeqa nin, “600 siclos”.
569 1 SAMUEL 17:10-25
chaytaj, qankuna kamachisniyku CAP. 17 Watorqamuy, imaynachus
kankichej, sirviwasqaykutaj”, a 1Sa 17:26 hermanosniyki kashanku.
´
nispa. 10 Chay filisteoqa 2Re 19:22 Chant a imallankutapis
nillarqataj: “¡Kunan punchay apamuwanki allillan
israelita soldadospa contranta kashasqankuta yachanaypaj”,
b 1Sa 17:58
sayaykuni!1a ¡Kachamuwaychej Miq 5:2 nispa. 19 Davidpa
uj runata noqawan Mt 2:6 hermanosninwan, Saulwan,
maqanakunanpaj!”, nispa. tukuy israelita soldadoswanqa,
´
11 Chay filisteoj nisqanta Ela ura pampapi a kasharqanku
c Rut 4:22
uyarispataj, Saulwan filisteoswan b
israelitaswanqa manchayta maqanakunankupaj.
mancharikorqanku, d Ge´ 35:16, 19 20 Ajinapi Davidqa
˜
kharkatisharqankutaj. Rut 1:2 tutamantana jatarikorqa.
12 Chaypacha Judapi kaj Ovejasninta wajman
´ minkarikuspataj hermanosninta
Belenpi b Jese c sutiyoj runa ´
e 1Cr 2:13-15 watukoj rerqa, tatan Jes e
tiyakorqa. Chay llajtaqa
´ apachisqanta oqhariykukuspa.
sutikullantaj Efrata. d Saul rey
˜ David campamentoman
kashajtin Jeseqa viejituna karqa. f Nu´ 1:3
Paypataqa tiyaporqa pusaj qhari chayananpaj israelita soldadosqa
wawasnin, e ujnin wawanqa David maqanakoj llojsishasqanku,
karqa. 13 Jesejpa kinsa kuraj g 1Sa 16:6 manchayta qhaparispa.
wawasnenqa Saulwan khuska 21 Israelitasqa filisteoswan
maqanakuman risqanku. f Kuraj maqanakunankupaj uyapura
wawanpa sutenqa karqa Eliab, g h 1Sa 16:8 sayaykorqanku. 22 Davidtaj
sullkanpatataj Abinadab, h chay ratopacha apasqan imasta
´ saqekorqa qepista qhawasharqa
kinsa kajpatataj Sama. i
i 1Sa 16:9
14 Davidqa aswan sullka karqa. j chay runaman. Usqhayllatataj
Kinsantin kuraj hermanosnenqa kachaykukorqa maypichus
Saulwan risqanku. j 1Cr 2:13, 15
soldados maqanakunankupaj
15 Davidqa Saulta kasharqanku chayman.
sirvispapis, rejtaj jamojtaj Chayaspataj hermanosninta
Belenman, tatanpa ovejasninta k 1Sa 16:11, 19 taporqa imaynachus
 kashasqankuta. c
michej. k 16 Chaykamataj chay ˜
filisteoqa sapa paqarin, sapa Pana lado 23 David hermanosninwan
tardetaj llojsimuspa israelitaspa a 1Sa 17:2 parlashajtin, Gatmanta
˜ 1Sa 21:9 chay wapu filisteo soldado
naupaqenkuman sayaykoj.
Ajinallatapuni ruwarqa llojsimorqa, Goliat sutiyoj. d
´ Payqa filisteo soldados
40 dıas juntata. b 1Sa 9:16, 17
17 Uj punchay Jeseqa wawan ukhumanta llojsimuspa israelita
´ soldadosta qhaparimorqa,
Davidta nerqa: “Waway, ama jina ˜
kaspa kay janka canastata,1 c 1Sa 17:17, 18 chay naupaj kutispi jina. e
kay chunka tantastawan Davidtaj chayta uyarerqa.
usqhayllata aparqoy, 24 Tukuy israelita soldadostaj
campamentopi kashanku
d 1Sa 17:4 Goliatta rikuytawan, mayta
chay hermanosniykipaj. mancharikuspa f qhepaman
18 Kay chunka quesostataj suchurerqanku. 25 Israelita
e 1Sa 17:10
waranqa soldadospa soldadosqa ninakusharqanku:
kamachejninkuman jaywanki. “¿Rikunkichejchu jaqay runata?
f 1Sa 17:11 Payqa israelita soldadosmanta
17:10 1 Chayri “israelita soldadosmanta burlakoj llojsimushan. g Payta
asikuni”. 17:17 1 Hebreo parlaypeqa atipajmanqa rey qonqa ashkha
nin, “efata”. Yanapa B14 nisqata leeriy. g 1Sa 17:10 valorniyoj imasta, warmi
1 SAMUEL 17:26-38 570
wawantapis qollanqataj. a CAP. 17 manchachikuchunchu1 jaqay
˜ ´
Tatanpa familiantaj manana a Jos 15:16 filisteotaqa. Wiraqochıy, noqa
reyman qonqachu imastachus 1Sa 14:49 jaqay filisteowan
1Sa 18:17, 21
israelitas qonku chayta”, nispa. maqanakamusaj”, a nispa.
´ ´
26 Chanta Davidqa qayllanpi 33 Saultajr ı Davidman
kaj soldadosta taporqa: kuticherqa: “Qanqa mana jaqay
“¿Imatataj qonqanku jaqay filisteowan maqanakoj riwajchu,
filisteo runata atipajmanri, b 1Sa 17:10 wawallaraj kanki. b Jaqay
˜ ´
Israel manana Jer 10:10 filisteotajrı jovenmantapacha
kumuykachachisqa kananpajri? maqanakuyman yachasqa”,
¿Pitaj kasqa jaqay mana nispa. 34 Davidtaj Saulman
´
circuncidasqa1 runa, kausaj kuticherqa: “Wiraqoch ıy,
Diospa soldadosninpa contranpi uj pacha tataypa ovejasninta
c 1Sa 16:6, 7 ´
sayaykunanpajri?”,2 b nispa. 1Cr 2:13 michishajtiy, uj leon c jamuspa
˜
27 Chay soldadostaj naupaj uj ovejata apakaporqa, waj
˜
kutipi nerqanku chay kutipitaj uj jukumarinataj
kikillantataj kuticherqanku. jamuspa uj ovejata
Paykunaqa nerqanku: apakapullarqataj.
d 1Sa 17:20
“Chayta qonqanku pichus jaqay 35 Noqataj chay leonta, chay
filisteo runata atipajmanqa”, jukumaritapis qhatiykuspa
nispa. 28 Davidpa kuraj japimorqani, ovejaytataj
´
hermanon Eliabtajrı, c Davidta siminmanta qhechukaporqani.
chay runaswan parlashajta e 1Sa 17:26 Noqaman phinkiykamuwajtintaj
˜
uyarispa phinakorqa, nerqataj: pelosninmanta japispa1
˜
“¿Imamantaj kayman jamunki? wanurpacherqani.
¿Pimantaj chay pisi ovejasta 36 Noqa kamachiykeqa
˜ ˜
chin jallpapi saqenki? d wanucherqani na uj leonta,
Noqaqa yachani machu machu f 1Sa 17:25 uj jukumaritapis. Kunanqa jaqay
kasqaykita, sajrata  mana circuncidasqa filisteotapis
˜
yuyasqaykitapis. Qanqa kayman Pana lado kikillantataj ruwasaj, kausaj
uraykamunki maqanakuta a 1Sa 16:18 Diospa soldadosninpa contranpi
qhawakojlla”, nispa. sayaykusqanrayku”,1 d nispa.
´
29 Davidtaj kuticherqa: 37 Chanta Davidqa nillarqataj:
´
“¿Imatataj kunan ruwasqani “Jehova Diosqa librawarqa
parlarispallari?”, nispa. leonmanta, jukumarimantapis.
´ b 1Sa 17:42
30 Chant a hermanonmanta Ajinallatataj librawanqa jaqay
˜
karunchakuspa, wajkunatanataj filisteoj makinmantapis”, nispa. e
˜
tapurerqa. e Paykunapis naupajta Saultaj Davidta nerqa:
´
nerqanku chay kikillantataj “Rillay, Jehova Dios qanwan
kuticherqanku. f c Isa 31:4 kachun”, nispa.
´
31 Davidpa parlasqanta 38 Chanta Saulqa Davidman
uyarejkunaqa, Saulman rispa maqanakuna ropanta
chayta willamorqanku. churaykorqa. Umanmanqa
Saultaj payta wajyacherqa. churaykorqa cobre monterata,
´ ´
32 Chanta Davidqa Saulman d 1Sa 17:10 chant a uj pecheratawan.
Jer 10:10
nerqa: “Ama pipis
17:32 1 Chayri “sonqonpi
17:26 1 Circunciday niyta munan manchachikuchunchu”. 17:35
qharejpa jispananpa puntanmanta 1 Chayri “quijadanmanta japispa”.
qaritanta khuchurpariy. Glosariopi Hebreo parlaypeqa nin, “barbanmanta
´ e Dt 7:21
circuncision nisqata leeriy. 2 Chayri 2Re 6:16 japispa”. 17:36 1 Chayri
“soldadosninmanta burlakunanpajri”. Heb 11:32-34 “soldadosninmanta burlakusqanrayku”.
571 1 SAMUEL 17:39-51
39 Davidtaj ropan pataman CAP. 17 qanqa oqharikunki.1 a
´
uj espadata wataykukorqa. a Jue 20:15, 16 46 Kunanpacha Jehova
˜
Ajina pachallisqa kaspanataj Diosqa qanta makisniyman
puriyta munarqa, manataj churasonqa. b Noqataj qanta
aterqachu, mana chayman b 1Sa 16:12 atipasuspa umaykita
1Sa 17:33
yachasqachu kasqanrayku. qholurpasqayki. Filisteo
Chayrayku Davidqa Saulta soldadospa ayasninkutapis1
nerqa: “Mana kay ropaswanqa c 1Sa 24:14 aycha mikhu pisqosman
˜
puriyta atinichu, mana 2Sa 16:9 qarasaj, phina animalesmanpis.
2Re 8:13
yachasqachu kani”, nispa. Ajinamanta tukuy runas
Ajinapi Davidqa chay yachanqanku Israelpi Dios
maqanakuna ropasta d 1Sa 17:4, 6 kasqanta. c 47 Tukuy kaypi
lluchukorqa. 40 Chaymanta tantasqa kashanku chay
´
Davidqa tojnunta apariykukuspa runaspis, yachanqanku Jehova
wayqomanta phishqa e 2Sa 5:10 Diosqa mana espadawanchu,
Heb 11:32-34
lluska rumista ajllamorqa, 
nitaj tojsina lanzawanchu
chaykunatataj wayaqanman1 ˜ salvasqanta. d Kay maqanakoqa
churaykorqa. Makinpi warakan Pana lado ´
Jehova Diospatamin, e paytaj
a 1Sa 17:10
japirisqataj a chay filisteowan 2Re 19:22 qankunataqa makisniykuman
tinkoj rerqa. jaywaykusonqachej”, f nispa.
41 Chay filisteopis 48 Chay filisteo runataj
Davidwan tinkoj pisimanta b Dt 9:1-3 Davidwan tinkoj astawan
Jos 10:8
pisi qayllaykamushallarqataj. qayllaykamorqa. Davidpis
Jarkakuna escudonta japej usqhayllata correrqa
˜
soldadotaj naupaqenta ´
c Ex 9:16 maqanakuna cheqaman, chay
jamusharqa. 42 Ajinapi chay ´
Dt 28:10 filisteowan tinkoj. 49 Chanta
filisteoqa Davidta rikuspa 1Re 8:43
2Re 19:19
Davidqa wayaqanmanta uj
paymanta burlakorqa, Da 3:29 rumita orqhorqa, chay rumiwan
wawallaraj kasqanrayku, warakaspataj chay filisteoj
´
simpatico, manzana uyitataj frentenpi japirparicherqa. Chay
kasqanrayku. b 43 Chay d Sl 44:6, 7 rumi frentenpi satiykukojtintaj,
Zac 4:6
filisteoqa Davidta nerqa: filisteoqa uyamanta pampaman
“¿Noqaqa alqochu c kasqani choqakorqa. g 50 Ajinata
kaspiwan jamunawaykipaj?”, e 2Cr 20:15 Davidqa mana espadayoj
nispa. Chantaqa Davidta Pr 21:31 kaspalla chay filisteota
maldicerqa diosesninpa sutinpi. atiparqa. h Uj warakallawan,
44 Chay filisteoqa Davidta uj rumillawan urmachispa payta
f Dt 20:4 ˜ ´
nillarqataj: “Jamuy kayman. wanurparicherqa. 51 Chant a
Aychaykita qaraykusaj aycha Davidqa correspa chay filisteoj
˜
mikhu pisqosman, phi na g 1Sa 17:37 patanman sayaykorqa.
animalesmanpis”, nispa. 2Sa 21:22 Chay filisteoj espadanta i
´
45 Davidtajrı kuticherqa: jallchananmanta orqhospataj,
“Qanqa jamushawanki chaywan umanta
espadawan, tojsina lanzawan, h Jue 3:31 ˜
Jue 15:15, 16 qholurparerqa, wanusqatapuni
jabalinawan ima. d ˜
´
1Sa 17:47 wanuchinanpaj. Filisteostaj
Noqatajr ı jamushayki chay wapu soldadonkuta
´ ˜
Jehova Diospa sutinpi. wanusqata rikuspa,
i 1Sa 21:9
Paymin angelesta kamachejqa, e ayqerikaporqanku. j
Israelpa soldadosninpa
Diosnintaj. Paypa contranpimin 17:45 1 Chayri “Paymantamin
j Dt 28:7
Jos 23:10 qanqa burlakunki”. 17:46 1 Chayri
17:40 1 Chayri “bolsanman”. Heb 11:32-34 “cuerposninkutapis”.
1 SAMUEL 17:52–18:8 572
52 Chayta rikuspa israelita CAP. 17 saqerqachu tatanpa wasinman
soldadosqa, jinallataj Judamanta a 1Sa 17:2, 19 kutipojta. a 3 Chaypacha
soldadospis qhaparispa Jonatanwan Davidwanqa
filisteosta qhatiykorqanku, b Jos 15:20, 45 uj tratota ruwarqanku, b
´ ´
ura pampamantapacha a Ecron b c Jos 15:20, 36
Jonatan Davidta pay kikinta jina
llajtaj punkusninkama. munakusqanrayku. c
˜
Filisteospa ayasninkoqa1 nanpi d 1Sa 21:9 4 Chaymantataj Jonatanqa
wijchu wijchulla qhepakorqa mana mangasniyoj ropanta
e 1Sa 14:50
Saaraimmantapacha c Gatkama, orqhokuspa Davidman qoporqa.
´ ´
Ecronkamataj. 53 Chant a f 1Sa 16:19, 21 Chanta qollarqataj maqanakuna
israelitasqa filisteosta ropanta, espadanta, flechana
qhatiykusqankumanta g 1Sa 17:54 arconta,1 chumpintawan.
kutimuspa, filisteospa 5 David maqanakuman
h 1Sa 17:12
campamentosninkumanta tukuy llojsejtin, paytaqa allinpuni
´
imasninkuta apakaporqanku. i Rut 4:22 rej1d Saul mayman kachajtinpis.
54 Chaymanta Davidqa chay 1Sa 16:1 Chayrayku Saulqa Davidta
1Cr 2:13, 15
filisteoj umanta Jerusalenman Mt 1:6
churarqa soldadosta
aparqa. Filisteoj armasnintataj Lu 3:23, 32 kamachinanpaj. e
toldo wasinpi1 saqerqa. d Hch 13:22 Chaytaj allin rijcharqa

55 David chay filisteowan Saulpa kamachisninman,
CAP. 18 tukuy runasmanpis.
maqanakoj rishajtin, Saulqa
soldadosninpa comandanten j 1Sa 14:1, 49 6 Davidwan soldadoswan
Abnerta e taporqa: “Abner, k 1Sa 19:2
filisteosta atipasqankumanta
¿pitaj jaqay jovencitoj tatanri?”, f 1Sa 20:17, 41 kutimojtinku, israelita warmisqa
nispa. Abnertaj kuticherqa: 2Sa 1:26 tukuy llajtasmanta llojsimoj
´  kanku rey Saulta taripaj,
“Juraymanpis1 reynıy, mana ˜
yachanichu”, nispa. 56 Rey Pana lado kusiywan takispa, f tususpa
Saultaj nerqa: “Tapurakamuy a 1Sa 8:11 ima, jinallataj panderetasta,1g
1Sa 16:22
pejpa wawanchus jaqay joven 1Sa 17:15
laudkunatawan2 tocarispa.
kasqanta”, nispa. 57 David chay 7 Chay warmisqa
˜ b 1Sa 20:8, 42 atipasqankumanta kusikuspa
filisteota wanuchisqanmanta
1Sa 23:18
kutimojtinkama, Abnerqa payta 2Sa 9:1
kay jinata takej kanku:
Saulman pusarqa. Davidqa chay 2Sa 21:7 “Saulqa waranqasta
filisteoj uman g aysarisqa rerqa. ˜
´ wanurachin,
58 Saultaj taporqa: “Waway, c Pr 17:17
Pr 18:24 Davidtaj chunka waranqasta
¿pejpa wawantaj kankiri?”, nispa. ˜
wanurachin”, h nispa.
Davidtaj kuticherqa: d 1Sa 18:30
8 Saultaj ajinata takisqankuta
“Kamachiyki betlemita h ˜
e 1Sa 14:52 uyarispa sinchita phinakorqa. i
Jesejpa i wawan kani”, nispa. Payqa nerqa: “Davidmantaqa
18
´
David Saulwan parlayta f Ex 15:20, 21 ninku chunka waranqasta
tukusqantawan, Jue 5:1 ˜
wanuchisqanta,
Jonatanwan j Davidwanqa ´
g Jue 11:34 noqamantatajr ı ninku
sumaj amigos ruwakorqanku. ˜
waranqasllata wanuchisqayta.
Jonatanqa pay kikinta ˜
h 1Sa 21:11 Paytaqa reyninkupajnasina
jinapuni Davidta 1Sa 29:5
qhawakushanku”, j nispa.
munakorqa. k 2 Saulqa chay i Ge´ 4:5
punchaymantapacha Davidta Pr 14:30 18:4 1 Flechana arco: waj lugarespi
˜ ninku camba flecha. 18:5 1 Chayri
paywan qhepacherqa, mananataj
j 1Sa 13:14 “payqa tukuy imata allin yuyaywan
17:52 1 Chayri “cuerposninkoqa”. 1Sa 15:27, 28
ruwaj”. 18:6 1 Chayri “tamborcitosta”.
1Sa 16:13
17:54 1 Chayri “carpa wasinpi”. 17:55 1Sa 20:31 2 Laudqa cuerdasniyoj unay tocana
1 Chayri “Kausayniykirayku jurani”. 1Sa 24:17, 20 karqa, guitarraman rijchakoj.
573 1 SAMUEL 18:9-25
9 Chaymantapacha Saulqa CAP. 18 maqanakunayki tiyan”, a nispa.
˜
Davidta sajra nawiwan a 1Sa 16:14 Saulqa chayta nerqa
qhawarqa. kay jinata yuyaspa: “Paytaqa
10 Qayantin Diosqa mana noqachu makisniywan
˜
b 1Sa 16:16, 23
saqellarqa Saulta sajra wanuchisaj, filisteos
˜
yuyaykunasnin1 wanuchichunku”, b nispa.
´
manchachinanta. a Paytaj wasi c 1Sa 19:9, 10 18 Davidtajrı Saulta nerqa:
ukhupi locoman jina tukorqa.2 “¿Pitaj noqa kasqani reypa
˜ tolqan kanaypajri? c Tataypa
Davidqa naupaj kutispi jina
arpata tocapusharqa. b Saultaj d 1Sa 20:33 familianpis Israelpeqa mana
uj tojsina lanzata makinpi imapischu”, nispa.
´
japisharqa. c 11 Jinallapi 19 Saul wawan Merabta
e 1Sa 18:28, 29
Saulqa chay lanzata Davidman qonan punchay
choqarqa, d kay jinata yuyaspa: chayamorqa. Jinapis Merabtaqa
˜
“Davidta perqaman f 1Sa 16:14 Meholamanta1 Adrielwan na d
clavarpasaj”, nispa. Saulqa casarachisqa.
iskay kutispi ajinata ruwarqa, 20 Saulpa ujnin wawan
g 2Sa 5:2
iskaynin kutispitaj Davidqa Micaltaj e Davidta munakorqa.
Saulpa choqasqan lanzamanta Chaytaqa Saulman willarqanku,
llusperqa. 12 Saulqa Davidta h 1Sa 18:5 chaytaj paymanqa allin
´
manchachikorqa Jehova Dios rijcharqa. 21 Saulqa yuyarqa:
˜
Davidwan kasqanrayku, e “Kay wawaytanataj Davidman
Saultataj saqerparisqanrayku. f i Ge´ 39:2 qonayta nisaj. Payrayku Davidqa
Jos 6:27 ˜
13 Chayrayku Saulqa Davidta 1Sa 10:7 filisteospa makinkupi wanonqa”, f
waj ladoman kacharqa waranqa 1Sa 16:18 nispa. Chayrayku Saulqa
soldadosta kamachinanpaj. ujtawan Davidman nerqa:
Soldadostaqa David “Kunanqa tolqaypuni kanki”,1
j 1Sa 14:49
maqanakuman pusaj. g nispa. 22 Chay qhepata Saulqa
14 Davidtaqa tukuy imapi allin kamachisninman kamacherqa:
´
rej,1 h Jehova Dios paywan k 1Sa 17:25 “Davidman sapallanpi
kasqanrayku. i 15 Chayrayku  nimuychej: ‘Reyqa mayta
Saulqa Davidta astawan ˜ munakusunki, jinallataj tukuy
Pana lado
manchachikorqa, a 1Sa 25:28 kamachisninpis. Reypa
˜
tukuy imapi allin risqanrayku. tolqallan na kay’, nispa”.
16 Chaywanpis tukuy 23 Saulpa kamachisnin chayta
israelitasqa, jinallataj b 1Sa 18:25 Davidman nejtinkutaj, Davidqa
Judamanta kajkunapis, kuticherqa: “¿Yuyankichejchu
Davidtaqa munakorqanku, c 2Sa 7:18
noqa jina wajcha, mana kasuy
pay maqanakuman rinankupaj runapajqa, reypa tolqan kayqa
pusaykachasqanrayku. atikullasqanta?”, g nispa.
17 Uj punchay d 2Sa 21:8 24 Saulpa kamachisnintaj
Saulqa Davidta nerqa: Saulman willamorqanku
“Kuraj waway Merabta j warmiyki imatachus David nisqanta.
e 1Sa 14:49 ´
kananpaj qosqayki. k Chaypajqa 1Sa 19:11 25 Saultajrı Davidta filisteos
˜
wapu soldado jina siga 1Sa 25:44 wanuchinankutapuni munaspa,
´ 2Sa 3:13
sirvinawayki tiyan, Jehova 2Sa 6:16
kamachisninman kamacherqa:
Diospa guerrasninpitaj “Davidman nimuychej:
18:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj sajra f 1Sa 18:17 18:19 1 Meholamanta nispaqa
´
espıritu”. 2 Chayri “profetaman jina parlashanman Abel-Meholamanta.
tukorqa”. 18:14 1 Chayri “Davidqa 18:21 1 Chayri “Kunanqa noqawan
tukuy imata allin yuyaywan ruwaj”. g 1Sa 18:18 aylluchakunki”.
1 SAMUEL 18:26–19:9 574
‘Reyqa mana ima pagotapis CAP. 18 sumajta qhawakuspa purinki.
wawanmanta munanchu, a a Ge´ 29:18 Uj cheqapi pakaykakamuspa
100 filisteospa jispanankoj chaypi qhepakunki. 3 Noqaqa
puntanpa qaritasnillanta tataywan jamusaj, maypichus
apamunaykita munan. b b 1Sa 17:26, 36 pakaykukunki chay qayllaman.
Chaywan enemigosninmanta 2Sa 3:14 Tataywan qanmanta parlarisaj,
vengakunanpaj’, nispa”. willasqaykitaj imatachus
26 Saulpa kamachisnin chayta niwanqa chayta”, a nispa.
Davidman willamojtinku, c 1Sa 18:21
4 Jonatanqa Davidmanta
Davidqa yuyarqa reypa tolqan allinta parlarqa b tatan Saulman:
kananqa allin kasqanta. c ´
“Reyn ıy, ama ima sajratapis
Manaraj reyman paganan d 1Sa 17:25
kamachiyki Davidta ruwaychu.1
punchay chayamushajtin, Payqa mana ima sajratapis
27 Davidqa soldadosninwan qanta ruwasorqachu.
rispa 200 filisteosta e 1Sa 16:13
˜ ´ 1Sa 24:17, 20
Astawanpis tukuy ima
wanurachimorqa. Chanta chay ruwasqanqa allinpuni qanpaj
filisteospa jispanankoj puntanpa karqa. 5 Payqa kausayninta
qaritasninta khuchuraspa ˜
wanuy pataman churaspa,
reyman apamorqa, chaywan
f 1Sa 18:20 ˜
filisteo Goliatta wanucherqa. c
reypa tolqan kananpaj. ´
Chaynejta Jehova Diosqa
Ajinamanta Saulqa wawan Israelta chay jina sumajta
g 1Sa 18:9, 12
Micalta Davidman qorqa 1Sa 20:33 atipacherqa.1 Qan kikin
warmin kananpaj. d ˜
nawisniykiwan chayta
28 Saulqa repararqa rikorqanki, maytataj
´
Jehova Dios Davidwan h 1Sa 18:5 kusikorqanki. ¿Imaraykutaj
kashasqanta, e wawan Micalpis juchallikuwaj mana juchayoj
Davidta mayta munakusqanta. f Davidta qhasimanta
29 Chayrayku Saulqa ˜
i 2Sa 7:9 wanuchispari?”, d nispa.
astawanrajpuni Davidta  6 Saultaj Jonatanta uyarispa
manchachikorqa. ´
CAP. 19 jurarqa: “Kausaj Jehova
Chaymantapacha Saulqa j 1Sa 18:9 Diospa sutinpi jurani: Mana
Davidta enemigonpaj qhawarqa. g Pr 27:4 ˜
Davidta wanuchisajchu”, nispa.
30 Filisteospa kuraj ´
7 Chanta Jonatanqa Davidta
kamachejkunasninku maqanakoj wajyaspa, tatanpa parlasqanta
llojsimojtinku, Davidtapuni k 1Sa 18:1 willarqa. Chaymantataj
Pr 18:24
aswan allin rej,1 Saulpa ujnin  Davidta Saulman pusarqa.
kamachisninmanta nisqaqa. h ˜
˜
Pana lado Ajinamanta Davidqa naupajta
Chayrayku Davidqa jina Saulta sirvillarqapuni. e
a 1Sa 20:9, 13
may jatunpaj qhawasqa karqa. i Pr 17:17 8 Chay qhepataqa

19 Chay qhepata Saulqa


wawan Jonatanman,
watejmanta maqanakuy
qallarerqa. Davidtaj filisteoswan
tukuy kamachisninmanwan b 1Sa 22:14 maqanakoj llojsispa, may
˜ ˜
willarqa Davidta wanuchiyta chhikatapuni wanuracherqa.
munashasqanta. j Puchoj filisteostaj Davidmanta
´
2 Jonatantajrı Davidta mayta c 1Sa 17:49 ayqekorqanku.
´
munakusqanrayku, k payman 9 Uj punchay Jehova
willamorqa: “Tatay Saulqa Diosqa saqellarqa Saulta
˜
wanuchiyta munashasunki. d 1Sa 20:32
Ama jina kaspa qaya paqarenqa 19:4 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“ama kamachiyki Davidpa contranta
18:30 1 Chayri “Davidpuni tukuy imata e 1Sa 16:21 juchallikuychu”. 19:5 1 Chayri
allin yuyaywan ruwaj”. 1Sa 18:2, 13 “salvarqa”.
575 1 SAMUEL 19:10-23
sajra yuyaykunasnin1 CAP. 19 cabra pelomanta ruwasqa
manchachinanta. a Saulqa wasin a 1Sa 16:14 chipallata. 17 Chaypacha
ukhupi tiyasqa kasharqa, Saulqa Micalta kamerqa:
´
makinpi uj tojsina lanza “¿Imarayku llullakuwanki?
´
japirisqa, Davidtaj arpata ¿Imajt ın enemigoyta a
tocapusharqa. b 10 Jinallapi ayqechinki?”, nispa. Micaltaj
Saulqa lanzawan choqaspa kuticherqa: “Pay niwarqa:
Davidta perqaman clavaykuyta ‘Saqeway ayqejta, manachayqa
´ ˜
munarqa. Davidtajr ı chay qanta wanuchisqayki’, nispa”.
´
choqasqan lanzamanta b 1Sa 18:10, 11 18 Davidqa Rama b llajtaman
llusperqa. Lanzataj perqallaman ayqekorqa, Samuel kasharqa
´ chayman. Samuelmantaj
satiykukorqa. Chanta Davidqa ´
llojsispa chay chisipacha willakorqa imatachus Saul
´
ayqekorqa. 11 Saultaj runasta payta ruwasqanta. Chanta
kacharqa Davidpa wasinta Samuelwan Davidwanqa
wateqamunankupaj, qayantin Nayotman c rerqanku, chaypitaj
˜ qhepakorqanku. 19 Chay
paqarintaj wanuchinankupaj. c
´ c Sl 59:qa, 3 qhepata Saulman kay jinata
Davidpa warmin Micaltajr ı
Davidta nerqa: “Manachus willarqanku: “Davidqa Nayotpi
´
kunan chisi ayqekunki chayqa, kashan, Rama llajtapi”, nispa.
˜ 20 Chayta yachaytawankama
qayapajqa wanuchisonqanku”,
nispa. 12 Chay ratopacha Saulqa runasta kacharqa
Micalqa Davidta ventananta Davidta japimunankupaj.
uraykucherqa ayqekunanpaj. Chayaspataj rikorqanku
´
13 Chanta Micalqa uj wasi d 1Sa 18:9
kuraj profetasqa profetas jina
santota1 japispa Davidpa 
parlashasqankuta, Samueltaj
˜
camanman siriykucherqa,2 ˜ naupaqenkupi kamachejninku
Pana lado
cabeceranmantaj cabra jina sayashasqa. Jinallapi Diospa
a 1Sa 18:29
pelomanta ruwasqa chipata espiritonqa paykunamanpis
churaykorqa. Chaytataj jamullarqataj. Chayrayku
uj qhatanawan qhataykorqa. paykunapis profetas jinallataj
14 Davidta japimunankupaj parlayta qallarerqanku.
´
Sa ul kacharqa chay runas 21 Saulqa chayta yachaspa
˜
chayajtinku, Micalqa waj runastanataj kacharqa.
paykunaman nerqa: “Onqosqa Paykunapis profetas jinallataj
´
kashan”, nispa. 15 Saultaj b 1Sa 7:15, 17 parlayta qallarerqanku. Chanta
watejmanta runasta Davidman Saulqa kinsa kaj kutipi
kachallarqataj kay jinata nispa: waj runasta kachallarqataj.
“Onqosqapis kachun, Paykunapis profetas jinallataj
camantinta apamuwaychej parlayta qallarerqanku.
˜
wanuchinaypaj”, d nispa. 22 Chaymanta Saulqa pay
´ ´
16 Chant a chay runasqa kikinpuni Rama llajtaman
´
Davidpa wasinman yaykuspa, rerqa. Secu cheqapi uj jatun
camanpi uj wasi santollata1 c 1Sa 20:1 estanque chayman
chayaspataj, tapurikorqa:
tarerqanku, cabeceranpitaj
“¿Maypitaj kashanku
19:9 1 Hebreo parlaypeqa nin, Samuelwan Davidwanri?”,
´ nispa. Kuticherqankutaj:
“uj sajra espıritu”. 19:13 1 Hebreo ´
parlaypeqa nin, “terafim santota”. “Rama llajtapi kashanku,
2 Siriy: waj lugarespi ninku winkuy. Nayotpi”, d nispa. 23 Jinamanta
´
19:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, Saulqa Rama llajtapi
“terafim santollata”. d 1Sa 19:18 Nayotman kachaykukorqa.
1 SAMUEL 19:24–20:14 576
Rishajtintaj Diospa espiritonqa CAP. 19 kashan. Saqeway ari campoman
paymanpis jamullarqataj. a 1Sa 10:11 rispa pakakamunayta. Minchha
Chaynejta Saulqa profeta jina  tardekama chaypi pakakusaj.
´
parlaspa rerqa Rama llajtapi CAP. 20 6 Tatayki watukuwajtenqa
Nayotman chayanankama. b 1Sa 24:11 payman ninki: ‘Davidqa
˜
24 Saulpis chay ujkuna Sl 18:20 manarikuwarqa usqhayllata
jinallataj ropanta orqhokorqa, llajtan Belenman kachanayta, a
˜
Samuelpa naupaqenpitaj profeta chaypi tukuy familianwan
jina parlarqa. Saulqa qalalla c 1Sa 19:6 sapa wata jina jaywanata
wijchurayarqa tukuy chay Diosman jaywanankupaj’, b nispa.
diantin, tutanpis. Chayrayku 7 ‘Walej’ nisojtenqa,
runasqa niyta yachanku: mana imanawanqachu.
˜ ´
“¿Saulpis profetallatajchu?”, a d 1Sa 18:1 Phinarikojtinrı, sutita yachanki
1Sa 19:2 ˜
nispa. wanuchiwaytapuni munasqanta.
´ ´
20 Chanta Davidqa Rama 8 Kunanqa khuyakuway ari, c
llajtapi Nayotmanta noqa kamachiykiwan
´ ´ ˜
ayqekuspa, Jonatan kasharqa e 1Sa 27:1 Jehova Diospa naupaqenpi
chayman rerqa. Paymantaj uj tratota ruwasqaykirayku. d
nerqa: “¿Imatataj noqa Sichus juchayoj kani chaytaj, e
˜ ˜
ruwasqaniri? b ¿Imataj juchayri? wanuchillaway na.
f Nu´ 10:10 ¿Imapajtaj tataykimanraj
¿Imapitaj tataykej contranta
˜ 2Cr 2:4
entregawankiri?”, nispa.
juchallisqani wanuchiwayta 
munananpajri?”, nispa. ˜ 9 Jonatantaj kuticherqa:
Pana lado
2 Jonatantaj kuticherqa: a 1Sa 16:4, 18
“Ama chaytaqa yuyallaypischu.
˜
“Chayqa mana jinachu kanqa. c Sichus tatay wanuchisuytapuni
˜ munasqanta yachasaj chayqa,
Mana wanuchisonqachu. Tatayqa
mana imatapis ruwanqachu willasqaykipuni”, f nispa.
mana noqaman willawaspaqa. b 1Sa 20:28, 29 10 Davidtaj Jonatanta taporqa:
¿Imaraykutaj chayta “Chanta, ¿pitaj willawanqa
˜
pakawanmanri? tatayki phinasqa parlasojtinri?”,
Mana jinachu kanqa”, nispa. nispa. 11 Jonatantaj Davidman
´ c Pr 17:17
3 Davidtajr ı nerqa: kuticherqa: “Jaku campoman
“Tataykeqa yachan noqata llojsina”, nispa. Ajinapi
munakuwasqaykita. d Chayrayku iskayninku campoman
payqa nenqa: ‘Kaytaqa d 1Sa 18:3
llojserqanku. 12 Chaypitaj
´ Jonatanqa Davidta nerqa:
ama Jonatan yachachunchu 1Sa 23:18
ama llakikunanpaj’, nispa. “Israelpa Diosnin Jehovaj
´ ˜
Kausaj Jehova Diospa naupaqenpi jurayki: Qayachus
sutinpi jurani, jinallataj minchhachus kay horasta jina
e 1Sa 20:1 tatayta watusaj imatachus
kausayniykiraykupis jurani:
˜ ruwayta yuyashasqanta. Sichus
Noqaqa wanuy patapi kashani”, e
nispa. qanpaj allillanta parlanqa
4 Jonatantaj Davidta taporqa: f 1Sa 19:2
chayqa, willachimusqayki.
“¿Imatataj munanki qanpaj 13 Sitajchus tatay
˜
ruwapusunayta?”, nispa. wanuchisuytapuni
5 Davidtaj Jonatanman nerqa: munasqanta yachaspa,
“Qayaqa killa rikhuriy1f fiesta g 1Sa 16:13 mana willachimusqaykichu
1Sa 17:37 ´
kashan. Noqataj reywan ayqekunaykipaj chayqa, Jehova
khuska tiyaykuspa mikhunay Dios sinchita castigawachun.
´
Jehova Dios qanwan kachun, g
20:5 1 Killa rikhuriy: waj lugarespi h 1Sa 10:7 imaynatachus tataywan karqa
ninku mosoj killa. 1Sa 11:6 ajinata. h 14 Qanpis noqata
577 1 SAMUEL 20:15-31
´ ˜
khuyawankipuni ari Jehova CAP. 20 winaypaj testigo kachun a
Dios jina, kausashajtiypis, a 2Sa 9:1, 3 qanwan noqawan tratota
˜ ˜ 2Sa 9:6, 7
wanupojtiy napis. a ruwasqanchejmanta”, b nispa.
15 Familiaytaqa khuyankipuni 24 Ajinapi Davidqa campopi
´
ari, b Jehova Dios tukuy pakaykukorqa. Killa rikhuriy
enemigosniykita kay jallpa fiesta chayamojtintaj, reyqa
˜
patamanta chinkachejtinnapis”, b 2Sa 21:7
mikhoj tiyaykukorqa. c 25 Reyqa
nispa. 16 Ajinata Jonatanqa tiyananpi tiyasharqa, perqa
´
Davidwan1 uj tratota ruwarqa. qayllapi. Chimpanpeqa Jonatan
´
Chanta Jonatanqa nillarqataj: tiyasharqa, ladonpitaj Abner. d
´ ´
“Jehova Diosqa Davidpa Davidpa tiyanantajrı chusajlla
enemigosninmanta cuentata
˜ c 1Sa 18:1, 3 kasharqa. 26 Chay punchay
mananqa”, nispa. 2Sa 1:26 Saulqa mana imatapis nerqachu,
17 Chaymanta Jonatanqa Pr 18:24
imaraykuchus sonqonpi nerqa:
´
ujtawan Davidta juracherqa “Icha imamantapis chichipaj
payta munakusqanrayku. qhawasqa kashan. e
´
Jonatanqa pay kikinta jinapuni Chayraykucha mana
Davidta munakorqa. c d 1Sa 20:5 jamunchu”, nispa. 27 Killa
18 Jonatanqa Davidta  rikhuriy fiestaj qayantinpis,
nillarqataj: “Qayaqa killa ˜ Davidpa tiyananqa chusajllapuni
Pana lado
rikhuriy fiesta kashan. d a 1Sa 20:42 kasharqa. Chayrayku Saulqa
Tiyanayki chusaj kajtin, wawan Jonatanta taporqa:
qanta watukusonqanku. “¿Imaraykutaj Jesejpa f wawan
19 Minchhataj astawanraj David mana mikhoj jamunchuri
watukusonqanku. Chayrayku ni qaynapis, ni kunanpis?”,
kayman jamuspa, chay uj kuti b 1Sa 20:13, 14 nispa. 28 Jonatantaj Saulman
jina kaypi pakaykukunki, kay kuticherqa: “Davidqa mayta
˜
rumi qayllapi. 20 Noqataj manakuwarqa Belenman rejta
jamuspa, kinsa kutita kay rumej saqenayta. g 29 Payqa niwarqa:
ujnin ladonman flechamusaj, ‘Ama jina kaspa rejta saqellaway,
c 1Sa 20:5
imamanpis japichiyta imaraykuchus familiayqa
´
munashayman jina. 21 Chanta llajtaypi Diosman ofrendata
kamachiyta kachamusaj: ‘Riy jaywanqa. Hermanoytaj niwarqa
flechasta maskamuy’, nispa. rinaytapuni. Chayrayku sichus
Sichus nisaj ‘flechasqa aswan d 1Sa 14:50
qanman allin rijchasunki
kayllapi kashanku, oqharispa chayqa, saqeway ari
apamuy’ nispa chayqa, hermanosniyta waturikamojta’,
´ ´
kutinpullanki. Kausaj Jehova nispa. Chayrayku reyn ıy,
Diospa sutinpi jurayki: Davidqa mana qanwan mikhoj
´
Chayqa niyta munanqa e Le 11:23, 24 jamunchu”, nispa. 30 Saultajr ı
˜
mana imapis pasasunanta, mana Le 15:4, 5 sinchita phinarikuspa Jonatanta
Le 15:16, 18
imanasunanta. 22 Sitajchus ´
Nu 19:16
nerqa: “Kullu lloqalla.1
chay kamachiyta nisaj ‘flechasqa ¿Manachu yachasqani Jesejpa
aswan jaqaypiraj kashan’ nispa wawanman kutisqa kasqaykita?
chayqa, ripunayki tiyan, Chayqa qanpaj penqay,
´ mamaykipajpis. 31 Jesejpa
Jehova Diosqa ripunaykitapuni
´
munanqa. 23 Jehova Dios f 1Sa 17:12 wawan kay jallpapi
kausashajtenqa, qanqa mana rey
20:16 1 Hebreo parlaypeqa kayta atinkichu, gobiernoykitaj
nin, “Davidpa wasinwan”. Davidpa
wasin nispaqa Davidmanta, 20:30 1 Chayri “Mana kasukoj warmej
mirayninmantawan parlashan. g 1Sa 20:6 wawan”.
1 SAMUEL 20:32–21:4 578
mana sumajtachu sayanqa. a CAP. 20 41 Chay kamachi
Chayrayku kunanpacha pitapis a 1Sa 18:8 ripojtinkama, Davidqa pakasqa
kachay pusamunanpaj, payqa kasharqa chaymanta llojsimorqa.
˜
wanunanpuni tiyan”, b nispa. Payqa chay qayllitallapi pakasqa
´
32 Jonatantajr ı kasharqa, sur ladopi.1 Davidqa
tatan Saulman kuticherqa: b 1Sa 19:6, 10 llojsimuytawan qonqoriykukuspa
“¿Imaraykutaj pay kinsa kutita pampakama
˜
wanunmanri? c ¿Imatataj kumuykukorqa. Chaymantataj
ruwasqari?”, nispa. 33 Saultaj muchaykunakuspa iskayninku
uj tojsina lanzata Jonatanman c 1Sa 19:5 waqarikorqanku, Davidtaj
˜ Pr 17:17
choqarqa wanuchinanpaj. d Pr 18:24 astawanpuni waqarqa.
´
Ajinamanta Jonatanqa repararqa 42 Chanta Jonatanqa Davidta
˜
tatanqa Davidta wanuchiytapuni nerqa: “Allillanta ripuy,
˜
munasqanta. e 34 Jonatanqa iskayninchej juranchejna a
´
˜
chay ratopacha may phinasqa d 1Sa 18:11 Jehova Diospa sutinpi:
1Sa 19:10 ´ ˜
jatarikorqa mikhusharqanku ‘Jehova Dios winaypaj testigo
chaymanta. Chay punchaytaj kachun qanwan noqawan
mana imatapis mikhorqachu. uj tratota ruwasqanchejmanta,
Mayta llakikorqa Davidmanta, f jinallataj mirayniykiwan,
e 1Sa 20:6, 7
tatan paymanta mana allintachu mirayniywanpis’, b nispa”.
parlasqanmantapis. Chaymanta Davidqa riporqa.
35 Qayantin paqarintaj Jonatantaj llajtaman kutiporqa.
Jonatanqa campoman llojserqa
uj joven kamachin pusarisqa,
f 1Sa 18:1
21 ´
Chaymanta Davidqa
Nobman c rerqa, sacerdote
Davidwan parlasqankuman jina. g Ahimelec kasharqa chayman.
36 Chaypitaj kamachinta nerqa: Ahimelecqa Davidta rikuspa
“Noqa flechasta kacharisaj, g 1Sa 20:19-22 manchariywan kharkaterqa,
qantaj correspa maskamunki”,  taporqataj: “¿Imaraykutaj
´ ˜
nispa. Chanta chay kamachenqa Pana lado sapallayki jamunkiri? ¿Manachu
chay rato correrqa. a 1Sa 20:17, 23 pipis qanwan jamun?”, d nispa.
´
Jonatantaj paymanta aswan 2 Davidtajr ı sacerdote
jaqayman uj flechata Ahimelecman kuticherqa:
kacharerqa. 37 Chay kamachin “Rey kachamuwan uj imata
kacharisqan flecha kasharqa b 1Sa 23:18 ruwanaypaj, niwarqataj: ‘Ama
2Sa 9:7
chayman chayajtin, Jonatanqa  pipis yachachunchu imapajchus
qhaparerqa: “¿Manachu flechaqa kachasusqayta, nitaj imatachus
CAP. 21
aswan jaqaypiraj kashan?”, kamachisusqaytapis’, nispa.
c 1Sa 22:9, 19
nispa. 38 Jonatanqa ujtawan Noqawan kasharqanku chay
kamachinta qhaparillarqataj: ˜
runastaqa ninina maypichus
“Usqhayta riy. Correy. suyanawankuta. 3 Kunanqa
Usqhayta apamuway”, nispa. d 1Sa 18:13 qoriway ari phishqa tantasta
Chay kamachintaj flechasta chayri imitallatapis”, nispa.
´
oqharimuspa patronninman 4 Sacerdotetajrı Davidman
apamorqa. 39 Chay kamacheqa kuticherqa: “Mana mikhuna
mana imatapis repararqachu. ´
e Ex 25:30 tantay kapuwanchu, Diospaj
Jonatanwan Davidllawan Le 24:5, 9 taqasqa tantalla e tiyapuwan.
chay yachachinakusqankuta Mt 12:3, 4
´ Sichus chay runas mana
yacharqanku. 40 Chant a warmiwan kunallanraj
Jonatanqa kamachinman ˜
punuykunkuchu chayqa, chay
armasninta jaywaspa nerqa: ´ tantasta qosqayki”, f nispa.
f Ex 19:15
“Kayta llajtaman apashay”, Le 15:16
nispa. 2Sa 11:11 20:41 1 Chayri “ura ladopi”.
579 1 SAMUEL 21:5–22:2
´
5 Davidtaj sacerdoteman CAP. 21 ayqekullarqapuni. a Chant a
kuticherqa: “Sapa maqanakoj a Le 15:18 Davidqa chayarqa Gatmanta b
llojsispaqa mana warmiwan rey Akispaman. 11 Akispa
˜
punuykuyta yachaykuchu, kamachisnintaj reyninkuman
ajinallatataj kunanpis mana nerqanku: “¿Manachu kayqa
˜ b Le 24:7-9
warmiwan punuykuykuchu. a Mr 2:25, 26 Israel jallpamanta rey David?
˜
Chay naupaj kutispi noqawan Lu 6:3, 4 ¿Manachu tususpa paymanta
maqanakusman rej runasqa takerqanku:
llimphuspuni kaj kanku, kunantaj ‘Saulqa waranqasta
aswan llimphusraj kashanku”, c Ge´ 36:1
˜
wanurachin,
nispa. 6 Ajinapi sacerdoteqa Davidtaj chunka waranqasta
˜ ˜
Diospa naupaqenpi kaj nisqa wanurachin’, c nispa?”.
tantata Davidman qorqa, Diospaj d 1Sa 22:9 12 Chay nisqankoqa Davidta
taqasqa tantata, b chay tantalla Sl 52:qa
mayta tukucherqa. Chayrayku
tiyapusqanrayku. Chay tantaqa
˜ ´ Gatpa reynin Akismanta mayta
manana Jehova Diosta
manchachikorqa. d 13 Jinapi
yupaychana toldopichu kasharqa, e 1Sa 17:2, 50 Davidqa manapis yuyayninpichu
˜
cuentanmantaqa waj qoni kashanman jina, e paykunaj
˜
tantastana churasqanku ladonkupi1 locoman tukorqa.
´ ´
cambiaj kanku chay dıa. Chant a llajtaman yaykuna
f 1Sa 17:51, 54
7 Saulpa ujnin kamachenqa punkuspi qhelqaj churakorqa,
chay punchay chaypi kasharqa, llausantataj barban2 chayta
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi ´ suruchikorqa. 14 Akistaj
qhepakunan kasqanrayku. Chay g Ex 28:6
 kamachisninta nerqa:
runaqa karqa edomita c Doeg. d ˜ “Loco runallaqa. ¿Imapajtaj
Payqa Saulpa uywasninta Pana lado
a 1Sa 27:1
apamuwankichejri?
michejkunaj kurajninku karqa. 15 ¿Manachu kaypeqa ashkha
8 Davidqa Ahimelecta nerqa: ˜
locosna tiyapuwan kaytawan
“¿Manachu kaypi tiyapusunki apamunawaykichejpaj
uj tojsina lanza chayri uj espada? b Jos 11:22 ˜
naupaqeypi kay jinata
1Sa 5:8
Reypa kamachiwasqanta 1Sa 17:4 ruwarakunanpaj?
usqhayllata ruwanayrayku, 1Sa 27:2 ¿Wasiymanrajchu yaykuchinayta
mana apakamorqanichu Sl 56:qa munashankichej?”, nispa.

22
ni espadaytapis, nitaj Ajinapi Davidqa
armasniytapis”, nispa. chaymanta ripuspa f
´
9 Sacerdotetajrı kuticherqa: c 1Sa 18:6-8 Adulam cuevapi pakakamorqa. g
´
“El a ura pampapi e 1Sa 29:4, 5
Hermanosninwan tukuy
˜
wanucherqanki chay filisteo familianwantaj chayta
Goliatpa espadallan tiyapuwan. f yachaspa Davidpaman
Efod1 g wasapi uj telawan d Sl 56:3, 6 uraykorqanku. 2 Davidmanqa
maytusqa kashan. Chaylla ujchaykukorqanku
tiyapuwan. Munaspaqa chayta champaykunasniyoj kajkuna,
apakuy”, nispa. Davidtaj e Sl 34:qa manus kajkuna, sonqo nanasqas
kuticherqa: “Chayta qoway,  kajkuna1 ima. Davidtaj
chay jina espadaqa CAP. 22 kamachejninkuman tukorqa.
mana waj kanchu”, nispa. f 1Sa 21:10 Davidman ujchaykukorqanku
10 Chay punchay Davidqa chaykunaqa 400 jina karqanku.
chaymanta llojsispa Saulmanta
21:13 1 Hebreo parlaypeqa nin,
21:9 1 Efodqa uj mandil jina karqa. g Jos 15:20, 35
“makinkupi”. 2 Barba: waj lugarespi
2Sa 23:13
Chaytataj sacerdotes churakoj kanku. Sl 34:19 ninku chhunka, sunkha. 22:2 1 Chayri
˜
Glosariopi efod nisqata leeriy. Sl 56:13 “phinasqas kajkuna”.
1 SAMUEL 22:3-16 580
3 Chay qhepata Davidqa CAP. 22 9 Edomita Doegqa a Saulpa
Moabpi kaj Mizpeman rerqa, a Rut 4:10, 17 kamachisninpa kurajninku
chaypitaj Moabmanta a reyman 1Sa 14:47 karqa. Paytaj Saulman nerqa: b
˜
nerqa: “Manarikuyki tataywan “Noqa rikorqani Jesejpa
mamaywan kaypi qankunawan b 1Sa 22:1 wawanta. Payqa Nobman
qheparikunankuta, imatachus chayamorqa Ahitubpa wawan
Dios noqawan ruwananta Ahimelecwan tinkoj. c
c 2Sa 24:11, 12 ´
yachanaykama”, nispa. 1Cr 21:9, 10
10 Ahimelectaj Jehova Diosta
4 Ajinamanta Davidqa 1Cr 29:29 tapuporqa. Qorqataj mikhunata,
tatasninta Moabmanta reyman 2Cr 29:25 filisteo Goliatpa espadantapis”, d
saqerqa. Paykunataj chaypi nispa. 11 Reytaj chay ratopacha
qhepakorqanku David orqospi d 1Sa 23:3 Ahitubpa wawan sacerdote
pakakunankama. b Ahimelecta wajyacherqa,
5 Chay qhepata profeta tatanpa familianmanta tukuynin
e 1Sa 10:26
Gadqa c Davidta nerqa: “Ama kay sacerdotestawan, pikunachus
´ Nobpi kasharqanku chaykunata.
orqospi pakakuychu, Juda
jallpaman ripuy”, d nispa. Ajinapi f Rut 4:22 Tukuyninkutaj reypaman
Davidqa chaymanta ripuspa jamorqanku.
´
Heret monteman yaykorqa. g 1Sa 8:11, 12 12 Saultaj nerqa: “Ahitubpa
6 Saulmanqa willarqanku wawan, uyariway”, nispa.
Davidta, paywan kaj Ahimelectaj kuticherqa:
h 1Sa 18:3 ´
runastapis tarisqankuta. Chayta “Nillaway wiraqochıy”, nispa.
1Sa 20:17
willashajtinku Saulqa tamarisco  13 Saultaj nerqa: “¿Imaraykutaj
sacha urapi tiyasqa kasharqa, ˜
Pana lado
qanwan Jesejpa wawanwan
Guibeaj e ujnin lomanpi. a 1Sa 21:1, 7
contrayta oqharikunkichejri?
Makinpeqa uj tojsina lanzata Sl 52:qa ¿Ima nispataj tantata,
japisharqa, muyuyninpitaj tukuy espadatawan payman
kamachisnin kasharqanku. qorqankiri? ¿Ima nispataj
b Sl 52:2, 3
7 Saultaj muyuyninpi Diostapis tapuporqankiri?
kasharqanku chay Payqa enemigoy, contrayta
kamachisninta nerqa: c 1Sa 14:3 oqharikuspa japiyta
1Sa 22:20
“Benjaminitas, uyariwaychej. munashawan”, nispa.
¿Qankunaqa nishankichejchu 14 Ahimelectaj reyman
Jesejpa f wawanpis jallpasta, uva d 1Sa 21:6, 9 kuticherqa: “¿Manachu tukuy
huertastapis tukuyniykichejman kamachisniykimantaqa
qosunaykichejta? e 1Sa 19:4
Davidlla aswan de confianza? e
¿Nishankichejchu waranqa 1Sa 20:32 Payqa tolqayki, f guardiasniykej
runasta, pachaj runasta 1Sa 24:11 kamachejnintaj. Chantapis
1Sa 26:23
kamachinaykichejpaj wasiykipeqa jatunpaj qhawasqa. g
churasunaykichejta? g 15 Yachanki jina mana
8 Tukuyniykichej f 1Sa 17:25 kunallanchu Diostaqa
1Sa 18:27 tapuporqani. h Noqaqa ni jaykaj
contrayta oqharikunkichej.
Ni mayqenniykichej willawanchu contraykita oqharikuymanchu.
´
wawayqa Jesejpa wawanwan g 1Sa 18:5, 13 Wiraqoch ıy, ama noqata
uj tratota ruwasqanta. h juchachawaychu, nitaj tataypa
Ni mayqenniykichej familianmanta kajkunatapis.
h 1Sa 22:10
khuyakuwankichejchu, Chay willawasqaykitaqa
nitaj willawankichejchu mana yacharqanichu”, i nispa.
wawallaytaj kamachiyta i 1Sa 21:1, 2 16 Reytaj nerqa:
˜ ´
yanapasqanta contrayta “Kunanqa wanunki j Ahimelec.
oqharikunanpaj. Kunantaj payqa j 1Sa 14:44 Tataykej familianmanta
japiwayta munashan”, nispa. 1Sa 20:31 kajkunapis tukuyninku
581 1 SAMUEL 22:17–23:7
˜ ˜
wanullanqankutaj”, a nispa. CAP. 22 wanuchiwayta munashankuman
17 Chanta reyqa muyuyninpi a 1Sa 2:27, 32 jina kanqa. Noqa
kaj guardiasninta kamacherqa: jarkakusqayki”, a nispa.
´
23
“Jehova Diospa sacerdotesninta Chay qhepata Davidman
˜
wanurachiychej. Paykunaqa b Ge´ 25:30 kay jinata willarqanku:
Davidman kutisqa kashanku. ´
“Filisteosqa Queil a b
Yacharqanku payta llajtayojkunawan
maskashasqayta, nitaj c Sl 52:qa maqanakushanku.
willawarqankuchu”, nispa. Erasninkumantapis1
´
Reypa guardiasnintajr ı cosechasninkuta
˜
mana wanuchiyta d 1Sa 2:27, 31 suwakapushanku”, nispa.
´ ´
munarqankuchu Jehova 2 Davidtaj Jehova Diosta
Diospa sacerdotesnintaqa. taporqa: c “¿Risajchu chay
18 Chayrayku reyqa edomita b e 1Sa 21:1
filisteoswan maqanakoj?”, nispa.
˜ 1Sa 22:9 ´
Doegtanataj c kamacherqa: Jehovataj kuticherqa: “Ar ı, riy
˜
“Qan wanurachiy”, nispa. chay filisteoswan maqanakamuy,
Doegtaj chay ratopacha ´
˜ f 1Sa 23:6 Queil a llajtata salvamuy”,
sacerdotesta wanuracherqa. 1Sa 30:7 nispa. 3 Davidwan
Chay punchay Doegqa 2Sa 20:25 kasharqanku chay runastaj
˜ 1Re 2:27
85 sacerdotesta1 wanuracherqa. d nerqanku: “Kay Judallapiraj d
19 Chantapis Doegqa manchachikushanchej,
sacerdotespa llajtanku Nobpi e ´
˜ g 1Sa 21:1, 7
astawanrajcha
runasta wanurachillarqataj.  manchachikusunman Queilaman
Doegqa espadawan ˜ filisteospa soldadosninkuwan
˜ Pana lado
wanuracherqa qharista, maqanakoj rispaqa”, e nispa.
a 1Re 2:26
warmista, wawasta,
˜  4 Chayrayku Davidqa ujtawan
u na wawitastapis. ´
˜ CAP. 23 Jehova Diosta tapullarqataj. f
Wanurachillarqataj torosta, b Jos 15:20, 44 Jehovataj kuticherqa:
burrosta, ovejastapis. “Sayarispa Queilaman
20 Ahimelecpa wawan uraykuy. Noqaqa filisteosta
Abiatartaj f ayqekuspa c 1Sa 30:8 makisniykiman jaywaykusaj”, g
Davidpaman rerqa, payman 2Sa 5:19 nispa. 5 Ajinamanta Davidqa,
ujchaykukunanpaj. Sl 37:5 paywan kasharqanku chay
Ahimelecqa Ahitubpa wawan runaswan Queilaman rispa
karqa. 21 Chayaspataj filisteoswan maqanakamorqa.
d 1Sa 22:5
Abiatarqa Davidman willarqa: Ashkha filisteosta
´ ˜
“Saulqa Jehova Diospa wanuracherqa, uywasninkutapis
˜
sacerdotesninta wanurachin”, apakaporqa. Ajinata Davidqa
nispa. 22 Chayta uyarispa e 1Sa 13:5 ´
1Sa 14:52 Queil a llajtayoj runasta
Davidqa Abiatarta nerqa: salvarqa. h
“Chay punchay edomita Doegta
˜ 6 Maypachachus
rikuspa yacharqanina g Saulman f Jue 6:39 Ahimelecpa wawan Abiatar i
willaykunanta. Noqa juchayoj Queilaman ayqekorqa Davidman
kani tataykej familianmanta ujchaykukunanpaj chaypacha,
˜
kajkuna wanusqankumanta. g 1Sa 14:6 payqa uj efodta1
23 Kaypi noqawan qhepakuy. 2Sa 5:19 apariykukorqa. 7 Saulmanqa
Ama manchachikuychu. willarqanku: “Davidqa
˜
Sichus qanta wanuchisuyta
munanqanku chayqa, noqatapis h 1Sa 23:1 23:1 1 Glosariopi era nisqata leeriy.
23:6 1 Efodqa uj mandil jina karqa.
22:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, Chaytataj sacerdotes churakoj kanku.
“linomanta efodniyoj qharista”. i 1Sa 22:20 Glosariopi efod nisqata leeriy.
1 SAMUEL 23:8-21 582
Queilapi kashan”, nispa. Saultaj CAP. 23 qhatiykoj rerqachu. 14 Davidqa
nerqa: “Diosmin Davidtaqa a 1Sa 23:14 Zif a llajtaj chin lugaresninpa
jaywaykushawan. a Davidqa orqosninpi pakakorqa, mana
punkusniyoj, trancanasniyoj chayay atina lugarespi. Saultaj
llajtaman yaykuspa payllataj b Nu´ 27:21 Davidta maskallarqapuni, b
1Sa 30:7 ´
wisqaykukun”, nispa. Jehova Diostaj mana Davidta
8 Chayrayku Saulqa Saulman jaywaykorqachu.
maqanakamunanpaj tukuynin c 1Sa 22:19 15 David Zif llajtaj chin
soldadosninta tantaykorqa, lugaresninpi kashajtin,
ajinamanta Queilaman nisunman Horespi kashajtin
d 1Sa 22:1, 2 ˜
uraykuspa Davidta, paywan yacharqana Saulqa payta
1Sa 25:13 ˜
kasharqanku chay runastawan 1Sa 30:9 wanuchinanpaj
muyuykamunankupaj.  maskashasqanta.1
´
9 Davidtaj Saul jamunanpaj ˜
Pana lado 16 Saulpa wawan Jonatantaj
wakichikushasqanta a Jos 15:20, 55 Horesman rerqa Davidwan
yachaytawan, sacerdote 1Sa 23:19 tinkoj. Payqa Davidta
Abiatarta nerqa: “Efodta 1Sa 26:1 ´
´ yanaparqa Jehova Diospi
apamuy”, b nispa. 10 Chanta astawan atienekunanpaj. c
Davidqa Diosta nerqa:
´ b 1Sa 18:29 17 Nerqataj: “Ama
“Israelpa Diosnin Jehova, 1Sa 20:33 manchachikuychu. Tatay Saulqa
uyarini Saulqa Queilaman 1Sa 27:1
mana taripasonqachu. Qanqa
jamushasqanta. Israelpa reynin kanki, d noqataj
Japinawanraykutaj kay llajtata c Sl 37:5 yanapasqayki. Tatay Saulpis
chinkachiyta munashasqanta. c Pr 17:17 chaytaqa allinta yachan”, e nispa.
11 ¿Queilamanta ´ ´
18 Chanta iskayninku Jehova
kurajkunaqa1 Saulman ˜
Diospa naupaqenpi uj tratota
jaywaykuwanqankuchu? d 1Sa 16:13
2Sa 2:4
ruwarqanku. f Chaymanta
¿Saulqa uraykamonqapunichu 2Sa 5:3 Jonatanqa wasinman kutiporqa,
chay uyarisqayman jina? Davidtaj Horespi qhepakorqa.
´
Israelpa Diosnin Jehova, ama 19 Aswan qhepamantaj
jina kaspa willarillaway ari”, e 1Sa 20:31
Zif llajtayoj runasqa
´ 1Sa 24:17, 20
nispa. Jehova Diostaj Guibeaman g wicharerqanku
´ ´
kuticherqa: “Arı, uraykamonqa”, Sa ul kasharqa chayman.
nispa. 12 Davidqa f 1Sa 18:3 Paymantaj willarqanku:
tapullarqataj: “Queilamanta 1Sa 20:42 “Davidqa qayllallaykupi pakasqa
kurajkunaqa, ¿Saulman kashan h Horespi, i mana chayay
jaywaykuwasqaykuchu noqata, ´
g 1Sa 10:26
atina lugarespi, Hakil a
noqawan kaj runastapis?”, nispa. lomapi, j Jesimonpa1 sur2
´ ´ ´
Jehova Diostaj kuticherqa: ladonpi. k 20 Reynıy, maykajcha
´
“Arı, jaywaykusonqachej”, nispa. h 1Sa 26:1 uraykamuyta munanki,
13 Chay ratopacha Davidqa, Sl 54:qa chaypacha uraykamullay.
paywan kasharqanku chay Noqaykutaj paytaqa
runaswan Queilamanta makisniykiman
i 1Sa 23:15
llojserqanku, chay runasqa jaywaykusqayku”, l nispa.
600 jina karqanku. d Paykunaqa 21 Saultaj paykunaman
kaynejman jaqaynejman j 1Sa 26:3 ´
purerqanku. Saultaj David 23:15 1 Icha nillanmantaj
´ ´
Queila llajtamanta ayqekusqanta “manchachikorqa Sa ul payta
˜ ˜
wanuchinanpaj maskashasqanmanta”.
yachaytawan, manana Davidta k 1Sa 23:24
´
23:19 1 Icha nillanmantaj “chin
´ ´
23:11 1 Icha nillanmantaj “Queila jallpaspa”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
˜ ˜
jallpasmanta duenosqa”. l Sl 54:3 “pana”.
583 1 SAMUEL 23:22–24:6
´
kuticherqa: “Jehova Diosqa CAP. 23 Chayrayku chay qaqaj sutenqa
khuyakuwasqaykichejrayku a 1Sa 23:14 Taqanaku Qaqa.
qankunata bendecichun. 29 Davidtaj chaymanta
22 Ama jina kaspa, rispa allinta wicharispa En-Guedipi a
yachamuychej maypipunichus pakakamorqa, mana chayay
pakakushasqanta, b Jos 15:20, 55 atina lugarespi.

24
pichus rikusqantapis. 1Sa 25:2, 3
Saulqa filisteosta
Willawasqankuman jinaqa qhatiykusqanmanta
Davidqa manchay vivo nin. kutinporqa. Chamojtinkamataj
23 Allinta yachamuychej payman willarqanku:
maynejkunapichus pakakuyta c Dt 1:7 ´
“Davidqa En-Guedı b chin
yachasqanta, allinta yachaspataj jallpaspi kashan”, nispa.
kutimunkichej. Chantaraj 2 Chayrayku Saulqa
noqaqa qankunawan risaj. 3.000 soldadosta
Nacionnillanchejpi kashan d 1Sa 26:2 pusariykukorqa, Israelmanta
chayqa, Judaj tukuynin Sl 54:3
aswan wapu soldadosta.
familiasnin1 ukhupi Paykunawantaj Davidta,
maskamusaj”, nispa. paywan kaj runastawan maskaj
24 Ajinamanta rerqa, kita cabras purinku
˜ e 1Sa 23:28
paykunaqa naupaykuspa Zifman a chay chhanka patasninta.
˜
kutiporqanku. Chaypacha 3 Jinapi Saulqa chayarqa nan
Davidqa, paywan kasharqanku patapi rumimanta ruwasqa
´
chay runaspis Maon b chin oveja kanchas1 karqa
jallpaspi kasharqanku, Arabapi, c f Sl 31:22 chayman. Chaynejpeqa uj cueva
Jesimonpa sur ladonpi. karqa. Saultaj chayman
´
25 Chant a Saulpis yaykorqa jisparakoj.2 Chay
soldadosninwan rillarqataj ´
cuevaj c ukhu kuchunpitajr ı,
Davidta maskaj. d Davidtaj g Sl 17:9 Davidwan paywan kasharqanku
chayta yachaytawankama chay runaswan chukusharqanku.
´
Maon chinnejpi karqa chay 4 Chay runastaj Davidta
qaqaman uraykorqa. e Saultaj nerqanku: “Kay punchay
chayta yachaspa Davidta ´
´ h Sl 54:7 Jehova Diosqa nishasunki:
qhatiykorqa Maon chinnejpi.  ‘Enemigoykita makiykiman
´ ´
26 Sa ul uj orqoman ˜
Pana lado churashani. d Imacha allin
chayashajtin, Davidqa chay a Jos 15:20, 62 rijchasunki chayta ruwallay’,
orqoj wasanta soldadosninwan Can 1:14 nispa”. Davidtaj sayariytawan,

usqhay usqhayllata mana sonachispalla Saulpa mana
ayqekusharqa. f Saultaj CAP. 24
mangasniyoj ropanpa kantunta
soldadosninwan qhatiykuspa, b 1Sa 23:28, 29
˜ kuturparerqa.
˜
paykunata japinankupajna 5 Chaymantana sonqonqa
kasharqanku. g 27 Jinallapi Davidta juchachaykorqa e Saulpa
uj runa chayamuspa Saulman ropanta kuturpasqanmanta.
´
nerqa: “Usqhayta kutinayki c Sl 57:qa 6 Chant a Davidqa paywan
Sl 142:qa
tiyan. Filisteos karqanku chay runasta nerqa:
nacionninchejwan “Mana reyniytaqa
´
maqanakushanku”, nispa. imanaymanchu. Payqa Jehova
˜
28 Ajinapi Saulqa manana Diospa ajllakusqan. Noqaqa
d 1Sa 26:8, 23 ´
Davidta qhatiykorqachu, h yachani imaynatachus Jehova
filisteoswantaj maqanakoj rerqa. Dios piensasqanta. Chayrayku
23:23 1 Hebreo parlaypeqa nin, 24:3 1 Chayri “corrales”. 2 Chayri
˜
“waranqasnin”. e 2Sa 24:10 “bano ruwaj”.
1 SAMUEL 24:7-22 584
´
manapuni Jehova Diospa CAP. 24 noqaqa mana contraykipi
´
ajllakusqanpa contranta makiyta a Ex 22:28 makiyta oqharisajchu.
oqhariymanchu”, a nispa. 1Sa 26:11 14 Israelpa reynin, ¿pitataj
2Sa 1:14
7 Ajinata Davidqa runasninta 1Cr 16:22 japiyta munashanki? ¿Pitataj
jarkarqa1 ama Saulta qhatiykachashanki?
˜
imananankupaj. Saultaj chay b 1Sa 26:17 ¿Kay wanusqa alqotachu
cuevamanta llojsispa riporqa. qhatiykachashanki, kay
´
8 Davidtaj sayarispa c 1Sa 26:19 pikitachu? a 15 Jehova Dios
cuevamanta llojsimorqa. juezninchej kachun.
Qhaparispataj Saulta nerqa: d 1Sa 24:4 Pay qantawan noqatawan
´ ´ juzgachun. Kay champaytaqa
“Wiraqochıy, reynıy”, b nispa.
´ pay allinta qhawaykonqa,
Saul kutirikamojtintaj, Davidqa e 1Sa 9:16
qonqoriykukuspa pampakama 1Sa 10:1 noqamantaj sayakuwanqa. b
´
kumuykukorqa. 9 Chant a 1Sa 26:9
Sl 105:15
Pay justiciata ruwapuwanqa,
Davidqa Saulta taporqa: makisniykimantataj
“¿Imaraykutaj kasunki ‘Davidqa librawanqa”, nispa.
´ f 1Sa 26:18
16 David parlayta
imanasuytacha munan’ Sl 35:7
nisojkunatari? c 10 Qanllataj tukusqantawan Saulqa
´
kunan rikunki imaynatachus g 1Sa 23:14 tapumorqa: “Waway, David,
´ ¿qanchu parlamushanki?”, c
Jehova Diosqa cuevapi
makisniyman jaywaykususqanta. h 1Sa 26:23 nispa. Chaymanta Saulqa
˜ manchayta waqarikorqa.
Wanuchisunayta niwajtinkupis, d
noqaqa khuyakorqayki. i Dt 32:35 17 Davidmantaj nerqa:
Nerqanitaj: ‘Manapuni “Qan noqamantaqa aswan
´ cheqan runa kanki. Noqapaj
Jehova Diospa ajllakusqanpa j 1Sa 26:11
contranta makiyta  allin kajta ruwashajtiyki,
˜ noqaqa sajra kajwan pagayki. d
oqhariymanchu’, e nispa. Pana lado
´ 18 Kunan willashawanki allin
11 Tatay, qhawariy, chay mana a 1Sa 26:20
mangasniyoj ropaykej kantunta kajta noqapaj ruwasqaykita.
´
makiypi japishani. Kayta b 1Sa 25:39 Jehova Dios makisniykiman
˜ Sl 35:1 churashawajtinpis, qanqa
kutushaspaqa wanuchiykiman ˜
˜ mana wanuchiwarqankichu. e
karqa, nitaj wanucherqaykichu.
Kunanqa reparay, noqaqa c 1Sa 26:17 19 ¿Pitaj enemigonta taripaspa
manapuni imanasuyta mana imanaspalla kachapunri?
´
munashaykichu, nitaj d 1Sa 26:21 Jehova Dios pagapusonqa f
contraykita oqharikuytapis. kay punchay chay jinata
Mana ima juchatapis e 1Sa 24:4, 10 khuyakuwasqaykimanta.
contraykita ruwanichu. f 20 Kunanqa allinta yachani
´ ˜ f 1Sa 26:25 qanpuni rey kanaykita, g
Qantajrı wanuchiwayta munaspa
´ Sl 18:20
Israeltataj unayta
maskashawanki. g 12 Jehova
Dios qantawan noqatawan kamachinaykita. 21 Kunanqa
´ g 1Sa 13:14 ´ ˜
juzgachun. h Jehova Dios Jehova Diospa naupaqenpi
1Sa 15:28 ˜
castigasuchun kayta 1Sa 18:8 juraway, h wanupojteyqa
ruwawasqaykimanta. i 1Sa 20:31 manapuni mirayniyta
´ 1Sa 23:17
chinkachinaykita. Juraway
Noqatajrı manapuni contraykipi
makiyta oqharisajchu. j manapuni tataypa familian
h Le 19:12
13 Unay runasqa nej kanku: Dt 6:13
ukhumanta sutiyta
‘Sajra imasqa sajra runasmanta chinkachinaykita”, i nispa.
jamun’, nispa. Chayrayku i 2Sa 9:1 22 Davidtaj chayta Saulman
2Sa 21:7 juraporqa. Chaymanta Saulqa
´
24:7 1 Icha nillanmantaj wasinman kutiporqa. j Davidtaj,
“cheqeracherqa”. j 1Sa 15:34 paywan karqanku chay
585 1 SAMUEL 25:1-15
runaswan pakakunanku CAP. 24 kaspa kay kamachisniykiman,
cheqaman wicharerqanku. a a 1Sa 23:29 wawayki Davidmanpis

25 Chay qhepata Samuelqa b  imallatapis jaywariwayku ari’, a


˜ CAP. 25 nispa”.
wanuporqa. Tukuynin
˜ b 1Sa 1:20 9 Davidpa kachasqan
israelitastaj wanupusqanmanta
1Sa 2:18
waqanankupaj tantakorqanku. 1Sa 3:20
chay chunka runastaj,
´ ´c Nabalpaman wicharispa
Chant a Rama llajtapi Sl 99:6
pamparqanku, wasin chaypi. Davidpa nisqanta willarqanku.
´ Paykuna parlayta tukojtinkutaj,
Chaypacha Davidqa Paran chin
jallpaman uraykorqa. 10 Nabalqa nerqa: “¿Pitaj chay
´ c 1Sa 7:15, 17 Davidri? ¿Pitaj chay
2 Maon d llajtapeqa uj qhapaj
runa tiyakorqa, uywasnintaj Jesejpa wawanri? Kay
Carmelopi1 e kasharqanku. tiempopeqa ashkha
Ovejasnenqa karqa 3.000, d 1Sa 23:24
kamachis patronesninkumanta
cabrasnintaj 1.000. Chay runaqa ayqekuspa purinku. b
Carmelopi ovejasninta 11 ¿Ima nispataj qoykichejman
ruthusharqa. 3 Payqa kasqa tantayta, yakuyta,
Calebpa f familianmanta karqa, e Jos 15:20, 55 ruthojkunasniypaj
sutikorqataj Nabal, g warmintaj wakicherqani chay
´ aychastapisri? Maymantachus
sutikorqa Abiga ıl. h Abigailqa
sumaj yuyayniyoj warmi karqa, jamunkichejpis, pi yachan”,
´ f Nu´ 13:6
kachitataj. Qosan Nabaltajr ı ´
Nu 32:11, 12
nispa.
millay sajra runa karqa, imatapis 12 Davidpa kamachisnintaj
ruwarparillaj. i 4 Davidqa kutipuspa Davidman willarqanku
chinnejpi kashaspa uyarerqa Nabal imatachus nisqanta.
Nabal ovejasninta g 1Sa 25:25 13 Davidtaj chay ratopacha
ruthushasqanta. 5 Chayrayku paywan karqanku chay
chunka runasta kachaspa runasta nerqa: “Tukuyniykichej
nerqa: “Carmeloman espadasniykichejta
h 1Sa 27:3
wichariychej Nabalpaman, chumpiykichejman
tapuripuwankichej imaynachus churakuychej”, c nispa.
kashasqanta. 6 Paytaqa Paykunataj espadasninkuta
ninkichej: ‘Unayta kausakuy. i 1Sa 25:17, 21 chumpinkuman churakorqanku,
Allillanta kausakuychej qanpis, Davidpis espadanta chumpinman
´
wasiykipi kajkunapis, tukuy churakullarqataj. Chant a
imasniykipis. 7 Uyarini 400 jina Davidwan
j 1Sa 25:14-16 wicharerqanku, uj 200 jinataj
ovejasniykita ruthushasqaykita. 
Ovejerosniyki noqaykuwan ˜
qepisninkuta qhawaj
Pana lado qhepakorqanku.
kashajtinku paykunataqa mana
imanarqaykuchu. j Nitaj pipis
a Dt 15:7 14 Chaykamataj
paykunamanta ni imata uj kamacheqa Nabalpa warmin
qhechorqachu Carmelopi Abigailman kay jinata
kashajtinku. 8 Tapurillay b 1Sa 22:2 willamorqa: “Davidqa chin
ovejerosniykita, paykunataj jallpamanta runasta
willasonqanku. Kunanqa kachamusqa, patronniykuta
˜ allillan rinanta ninankupaj.
manarikuyki kachamusqay ´
runasta allillanta japikunaykita, c Sl 37:8 Paytajrı imaymanasta nispa
Pr 15:1
kusiy punchaypi qanpaman Ec 7:9
paykunata qhapariykun. d
chayamusqankurayku. Ama jina 15 Chay runasqa may kachas
noqaykuwan karqanku.
25:2 1 Kay Carmeloqa Judapi uj llajta Chin jallpaspi noqaykuwan
karqa. Carmelo orqotaj waj karqa. d 1Sa 25:10 kashajtinku, paykunaqa mana
1 SAMUEL 25:16-28 586
imanawarqaykuchu, nitaj pipis CAP. 25 Nabalpa wasinmanta tukuy
˜
ni imata qhechuwarqaykuchu. a a 1Sa 25:7 qharista1 wanurachisaj chayqa,
16 Tuta punchay paykunaqa Diosqa Davidpa enemigosninta2
uj perqa jina muyuyniykupi sinchita castigachun”, nispa.
karqanku. Ovejasta michispa 23 Abigailqa Davidta
paykunawan kashajtiyku rikuytawan, chay rato
b 1Sa 25:13
paykunaqa sumajta burronmanta uraykuspa
jarkawarqayku. 17 Kunanqa pampakama kumuykukorqa
˜
qan qhawariy imatachus Davidpa naupaqenpi.
´
ruwanaykita. Manachus ni imata 24 Chanta Davidpa chakisnin
ruwanki chayqa, mana allinchu c 1Sa 25:3 chayman wijchukuspa nerqa:
´
kanqa patronniykupaj, ni wasinpi “Wiraqoch ıy, noqata
kajkunapajpis. b Patronniykoqa juchachaway. Ama jina kaspa
millay sajra runa,1c ni parlaypis parlajta saqellaway ari.
atikunchu paywanqa”, nispa. Uyarillay ari kay
d 1Sa 25:3
18 Chay ratopacha Abigailqa d kamachiykitaqa.
´
wakicherqa 200 tantasta, 25 Wiraqochıy, ama jina kaspa
iskay jatuchaj yuruspi vinota, ama Nabaltaqa kasuychu.
˜ Payqa millay sajra runa, a
phishqa nakasqa1 ovejasta,
phishqa mankas2 jankata, e 2Sa 16:1 sutinpis paypaj jinapuni.
uva kisasmanta 100 tantasta,
2Sa 17:27-29 Sutenqa Nabal,1 ajina
higo kisasmanta wampupunitaj. Noqaqa
200 tantastawan. Tukuy mana rikorqanichu chay
chaytataj burrosman kachamusqayki runastaqa
´
chajnaykorqa.3e 19 Chanta
´
f 1Sa 25:7 wiraqoch ıy. 26 Kunanqa
´
Abigailqa˜ kamachisninta kausaj Jehova Diospa sutinpi
nerqa: “ Naupashaychej, juraspa niyki, jinallataj
noqaqa qhepaykichejta jamusaj”, kausayniykirayku juraspa niyki:
´ ´
nispa. Qosan Nabalmantajr ı Jehova Diospuni jarkashasunki b
g 1Sa 25:10 ama qanlla justiciata
mana willarqachu. Sl 35:12
ruwanaykipaj,1 ama runata
20 Abigailqa orqoj wasanta  ˜
˜ wanuchisqaykimanta juchayoj
burropi uraykamusharqa. Pana lado
kanaykipaj. c Enemigosniykipis
Davidwan paywan kaj a 1Sa 25:17
pikunachus imanasuyta
runaswantaj pay ladoman munajkunapis Nabalman jina
jamusharqanku, nitaj Abigailta tukuchunku. 27 Kunanqa
´ ´
rikorqankuchu. Chant a wiraqochıy, qanwan kashanku
paykunaqa ujllata Abigailwan b Ge´ 20:6 chay runasmanqa d jaywarillasaj
tinkorqanku. 21 Davidqa ari kay apampususqayta.1 e
kay jinata nisharqa: “Qhasillata ´
28 Wiraqochıy, sichus mana
noqaqa chay runaj tukuy allintachu parlashani chayqa,
imanta chinnejpi qhawapuni. ama jina kaspa perdonariway.
Ni pipis ni imanta c Ge´ 9:6 ´
Noqa yachani Jehova Diosqa
qhechorqachu. f Paytaj
mana allinwan pagawan. g 25:22 1 Hebreo parlaypeqa nin,
22 Manachus qaya paqarinpaj “perqaman jispajkunata”. Ajinata
parlaj kanku qharista chejnikuspa.
25:17 1 Chayri
d 1Sa 22:2 ´
˜ “ni imapaj valenchu”. 1Sa 25:13 2 Icha nillanmantaj “Diosqa Davidta”.
25:18 1 Nakay: waj lugarespi ninku 25:25 1 Nabal suteqa niyta munan
˜
degollay, wa nuchiy. 2 Hebreo wampu, mana yuyayniyoj. 25:26
parlaypeqa nin, “phishqa seas”. Yanapa 1 Chayri “ama qanlla salvakunaykipaj”.
B14 nisqata leeriy. 3 Chayri 25:27 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kay
“cargaykorqa”. e 1Sa 25:18 bendicionta”.
587 1 SAMUEL 25:29-40
familiaykita1 unaypaj CAP. 25 jurani: Manachus chay ratopacha
´
sayachinanta. a Qanqa Jehova a 1Sa 15:28 taripanawaykipaj jamuwaj
Diospa guerrasninpi 2Sa 7:8, 11 karqa chayqa, a sutiyananpajqa
1Re 9:5
maqanakushanki. b Tukuy Nabalpa wasinmanta
˜
kausayniykipitaj ni ima ni uj qharipis1 kausanmannachu
´
juchatapis ruwankichu. c karqa”, b nispa. 35 Chant a
´
29 Wiraqochıy, pillapis Davidqa Abigailpa apamusqanta
˜ b 1Sa 17:45
wanuchisuyta munaspa 1Sa 18:17 japikorqa, nerqataj:
´
qhatiykachasojtin, Jehova “Allillanta wasiykiman kutipuy.
Diosniykeqa kausayniykita Uyarini chay niwasqaykita.
˜
sumajta waqaychanqa kausay Chay manakuwasqaykitapis
wayaqanpi.1 Enemigosniykej c 1Sa 24:11 ruwasaj”, nispa.
kausayninkutataj karuman 1Re 15:5
36 Chaymanta Abigailqa
wijchonqa, imaynatachus wasinman kutiporqa. Nabaltaj
rumita warakanku ajinata. reypis kanman jina chaypi
´
30 Maypachachus Jehova fiestacharikushasqa. Nabalqa
d 1Sa 13:13, 14
Diosqa tukuy allin imasta 1Sa 23:17 manchay kusisqa karishasqa,
nisusqanta juntanqa, Israelta 2Sa 6:21 qala machasqa. Chayrayku
2Sa 7:8
kamachinaykipajtaj churasonqa Sl 89:20
Abigailqa sutiyanankama mana
chaypacha, d 31 mana sonqoyki imatapis willarqachu.
nanasonqachu, nitaj 37 Tutamantataj Nabal
˜
pesachikunaykichu kanqa qanlla machasqanmanta kutirejtinna,
justiciata ruwasqaykimanta,1 e Dt 32:35 warmin Abigailqa chay tukuy
nillataj qhasimanta runata 1Sa 24:15 imasta willarqa. Chayta uyarispa
˜ ˜
wanuchisqaykimantapis. e Nabalpa sonqonqa uj wanusqajta
´ ´
Wiraqochıy, Jehova Dios jina sayarparqa, paytaj rumi
bendecisojtin kay jina titilla qhepakorqa.
kamachiykimanta yuyarikunki f Dt 19:10 38 Chunka punchayninman
1Sa 25:26 ´
ari”, nispa. jinataj Jehova Diosqa Nabalta
˜
32 Davidtaj Abigailta nerqa: wanucherqa.
˜
´ 39 Davidqa Nabal wanusqanta
“Israelpa Diosnin Jehova ´
jatunchasqa kachun, paymin g 1Sa 25:24
yachaspa nerqa: “Jehova Dios
kay punchay kachamusunki  jatunchasqa kachun. Nabalqa
noqata taripanawaykipaj. ˜
Pana lado kumuykachachiwarqa, c
´
33 Dios bendecisuchun allin a 1Sa 25:18
Jehova Diostaj noqaman
yuyayniyoj kasqaykimanta. kutikuwarqa. d Diosqa mana
Pay bendecisuchun juchallikunaypaj jarkawarqa. e
jarkawasqaykimanta ama Paymin Nabalpa juchanta
noqalla justiciata ruwanaypaj,1 b 1Sa 25:22 payllamantaj chayaykuchin”,
˜ ´
nitaj runata wanuchispa nispa. Chant a Davidqa
juchayoj rikhurinaypajpis. f Abigailman willachimorqa
´
34 Kausaj Jehova Diospa sutinpi paywan casarakuyta
jurani, paymin Israelpa c 1Sa 25:10, 14 munasqanta. 40 Davidpa
Diosnin, paymin jarkawan mana kamachisnenqa Carmeloman
imanasunaypaj. g Paypa sutinpi chayaspa Abigailman nerqanku:
“David kachamuwayku
25:28 1 Chayri “wasiykita”. Wasi d 1Sa 24:15 pusasunaykupaj. Payqa qanwan
nispaqa familianmanta reyes Sl 35:1 casarakuyta munan”, nispa.
kanankuta nishan. 25:29 1 Chayri
“kausay bolsanpi”. 25:31 1 Chayri 25:34 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“qanlla salvakusqaykimanta”. 25:33 “perqaman ni uj jispajpis”. Ajinata
1 Chayri “ama noqalla salvakunaypaj”. e 1Sa 25:34 parlaj kanku qharista chejnikuspa.
1 SAMUEL 25:41–26:11 588
41 Abigailtaj chay ratopacha CAP. 25 Saulwan, ejercitonpa
pampakama kumuykukuspa a Ge´ 18:3, 4 comandanten Abnerwan. a
nerqa: “Noqaqa wiraqochiypa Lu 7:44 (Abnerqa Nerpa wawan karqa).
esclavan kayta munani. Saulqa campamento1 chaupipi
b 1Sa 25:3 ˜
Kamachin kayta munani pu nushasqa, soldadosnintaj
˜
kamachisninpa chakisninkuta c Jos 15:20, 56 muyuyninpi punurashasqanku.
´
mayllanaypaj”, a nispa.
´ 6 Chant a Davidqa hitita b
42 Chanta Abigailqa b chay d 1Sa 27:3
2Sa 3:2
Ahimelecta, Zeruyaj c wawan
rato jatariytawan burronman 1Cr 3:1 Abisaitawan d taporqa.
montaykuspa rerqa, phishqa (Abisaiqa Joabpa hermanon
sirvientasnintaj qhepanta e 1Sa 30:5 karqa). Kay jinata taporqa:
2Sa 5:13
chakipi rerqanku. Ajinata “¿Mayqenniykichejtaj Saulpa
Abigailqa Davidpa kachamusqan f 1Sa 18:20 campamentonman noqawan
runaswan riporqa, Davidpa uraykonqa?”, nispa. Abisaitaj
warminmantaj tukorqa. g 2Sa 3:14, 15 kuticherqa: “Noqa qanwan

43 Davidqa casarallasqataj uraykusaj”, nispa. 7 Davidwan
Jezreelmanta c Ahinoamwan. d CAP. 26 Abisaiwanqa chay chisi
Ajinamanta iskayninku h Jos 15:20, 55 campamentoman yaykorqanku,
˜
Davidpa warmisnin karqanku. e i Jue 19:14 Saultataj pu nushajta
´
44 Saultajrı wawan Micaltaqa f 1Sa 10:26 tarerqanku. Uman chaynejpitaj
Paltiwan g casarachisqa tojsina lanzanqa pampaman
j 1Sa 23:14
Davidpa warmin kashajtinpis. 1Sa 23:19, 24
satisqa kasharqa.
Paltiqa Galimmanta Sl 54:qa Abnerwan soldadoswantaj
karqa, Laispa wawan. Saulpa muyuyninpi
˜
26
k 1Sa 24:2 punurasharqanku.
Chay qhepata Zifmanta h 
runasqa, Guibeaman i ˜ 8 Abisaiqa Davidta nerqa:
Pana lado
rispa Saulman willarqanku: “Diosqa enemigoykita
´ a 1Sa 14:50
makiykiman jaywaykushasunki. e
“Davidqa Hakil a lomapi 1Sa 17:55
´ Ama jina kaspa saqellaway
pakakushan, Jesimon1 2Sa 2:8
chimpapi”, j nispa. 2 Chayrayku 2Sa 3:27 tojsina lanzawan pampaman
Saulqa 3.000 soldadosta b Ge´ 10:15
clavaykunayta. Ujta
pusariykukorqa, Israelmanta clavaykuspalla pasarparichisaj,
˜
aswan wapu soldadosta. c 2Sa 2:18 nitaj ujtawan clavaykunaynachu
´
Paykunawantaj Zif chin 1Cr 2:15, 16 kanqa”, nispa. 9 Davidtajr ı
jallpasman uraykorqa Davidta Abisaita nerqa: “Ama jinaychu.
d 2Sa 16:9 ´
maskamoj. k 3 Chayman 2Sa 18:5 ¿Pitaj Jehova Diospa
˜
chayaspa Saulqa nan patallapi 2Sa 23:18 ajllakusqanpa f contranta
´
jarakorqa, Hakila loma chaypi, makinta oqharispa mana
´ e 1Sa 24:4
Jesimon chimpapi. Chaypacha 1Sa 26:23 juchayoj kanmanri?”, g nispa.
´
Davidqa chinnejpi tiyakusharqa, 10 Chanta Davidqa nillarqataj:
f 1Sa 10:1
´
uyarerqataj Saulqa payta maskaj “Kausaj Jehova Diospa sutinpi
´
jamusqanta. 4 Chayrayku jurani: Paytaqa ichapis Jehova
g 1Sa 24:6 ˜
Davidqa wateqajkunata 2Sa 1:14 Diosllataj wanuchenqa, h chayri
˜ ˜
kacharqa, yachamunankupaj 1Cr 16:22 wanunan kajtin wanullanqa, i
´ Sl 20:6 ´
Sa ul chaynejpipunichus manachayrı maqanaku patapi
˜
manachus kashasqanta. h Dt 32:35 wanonqa. j 11 Noqaqa yachani
´
5 Chaymanta Davidqa rerqa 1Sa 24:12 imaynatachus Jehova Dios
´
maypichus Sa ul jarasqa 1Sa 25:38 piensasqanta. Chayrayku
Sl 94:1, 23
kasharqa chayman, rikorqataj manapuni makiyta
˜
maynejpichus punushasqankuta i Sl 37:12, 13
26:5 1 Campamentoqa ashkha toldo
´
26:1 1 Icha nillanmantaj “chin jallpas”. j 1Sa 31:3, 6 wasis.
589 1 SAMUEL 26:12-23
´
oqhariymanchu Jehova Diospa CAP. 26 17 Jinapi Saulqa Davidpa
ajllakusqanpa contrantaqa. a a Le 19:18 parlasqanta rejserpaytawan
´
Kunanqa uman chaypi kashan 1Sa 24:6 nerqa: “Waway, David,
1Cr 16:22
chay tojsina lanzata sikiy, Sl 105:15 ¿qanchu parlamushanki?”, a
chay yaku yurutawan oqhariy. nispa. Davidtaj kuticherqa:
´ ´
Jaku ripuna”, nispa. “Ar ı reyn ıy, noqa kani
´
12 Chanta Davidqa tojsina b 1Sa 24:4 wiraqochıy”, nispa. 18 Davidqa
´
lanzata, yaku yurutawan nillarqataj: “Wiraqoch ıy,
Saulpa uman chaymanta ¿imaraykutaj kay kamachiykita
oqharerqa, riporqankutaj. c 1Sa 14:50 qhatiykachashankiri? b
Mana pipis paykunata 1Sa 17:55 ¿Imatataj ruwasqaniri? ¿Ima
rikorqachu, b nitaj pipis 2Sa 2:8 juchayojtaj kasqaniri? c
2Sa 3:8 ´ ´
yacharqachu chayman 19 Reynıy, wiraqochıy, ama jina
yaykusqankutaqa. ´
˜ kaspa uyarillaway. Jehova
Tukuyninku punurasharqanku. Dioschus contraypi churasunki
´ d 1Sa 26:8
Paykunataqa Jehova Dios chayqa, chaki mikhuy
˜ ˜
wanusqata punurparicherqa, ofrendata jaywasaj, paytaj
chayrayku paykunaqa japikuwanqa. Sitajchus runaslla
mana rijcharerqankuchu. e 1Sa 9:16, 17
contrayta churasunku chayqa, d
13 Chaymanta Davidqa
1Sa 10:1 ´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi
mayuta pasaytawan chimpa maldecisqa kachunku.
orqoman wicharerqa. ´
f 1Sa 26:11 Paykunaqa Jehova Diospa
Chay karunejpitaj sayaykorqa.  herencianmanta wijchuwanku, e
14 Chaymantapacha ˜
Pana lado ‘ripuy waj dioskunata
Davidqa soldadosta a 1Sa 24:8, 16 yupaychamuy’
qhaparimorqa, Nerpa wawan nishawankumanpis jina.
´
Abnertawan: c “Abner, uyariway”, 20 Ama saqeychu ari, Jehova
nispa. Abnertaj kuticherqa: ˜
b Sl 35:7 Diosmanta karupi wanuchisqa
“¿Pitaj qan kasqanki reyta kanayta. Israelpa reynenqa
qhaparimunaykipajri?”, nispa. uj pikillata maskaspa purishan, f
15 Davidtaj Abnerman pisaqatapis1 orqospi
c 1Sa 24:9, 11
kuticherqa: “Qanqa wapu qhatiykachashanman jina”,
soldadosina kankeqa. nispa.
Israelpeqa mana pipis qanman
d 1Sa 24:9
21 Saultaj kuticherqa:
japikunchu. ¿Imajtintaj chanta “Noqa juchayoj kani. g
reyniykita mana allinta ´
Kutinpuy waway
qhawarqankichuri? Uj soldado ´ David. Noqaqa mana
campamentoykichejman e Ex 19:5 ˜
Dt 26:18 imanasqayki nachu. Kunan
yaykuykamorqa reyta punchay kausayniyta jatunpaj
˜
wanuchinanpaj. d 16 Mana qhawarqanki. h Noqataj wampu
allintachu reyta qhawanki. jina qhatiykachashayki,
´ f 1Sa 24:14
Kausaj Jehova Diospa sutinpi maytapuni pantaykuni”, nispa.
juraspa niykichej, qankunaqa ´
˜ 22 Davidtaj nerqa: “Reynıy,
wanuchisqa kawajchej, kayqa tojsina lanzayki,
´ g 1Sa 24:17
Jehova Diospa ajllakusqan e uj kamachiykita kachamuy
wiraqochiykichejta jamuspa apapusunanpaj.
mana allintachu ´
h 1Sa 24:10 23 Jehova Diosqa sapa ujman
qhawasqaykichejmanta. 1Sa 26:11 paganqa cheqanta ruwasqanman
A ver qhawariy, ¿maytaj reypa jina, i Diosta kasukusqanman
tojsina lanzanri, maytaj
yaku yurunpis f uman chaypi i Sl 7:8 26:20 1 Pisaqa: waj lugarespi ninku
kasharqa chay?”, nispa. Sl 18:20 yuthu, perdiz.
1 SAMUEL 26:24–27:12 590
´
jinataj. Kay punchay Jehova CAP. 26 llajtanpi qanwan khuska
Diosqa makisniyman a 1Sa 24:6 tiyakunayqa”, nispa. 6 Akistaj
´
jaywaykusorqa, noqatajrı mana 1Sa 26:9 chay punchaypacha Ziclag a
makiyta oqhariyta llajtata Davidman qoporqa.
´ b Sl 34:19
munarqanichu Jehova Diospa Chayrayku Ziclagqa kunankama
ajllakusqanpa contrantaqa. a c 1Sa 24:19
Judajpa reyesninpata.
24 Imaynatachus kunan 7 Davidqa filisteospa
punchay kausayniykita jatunpaj d 1Sa 24:22 jallpankupi tiyakorqa
qhawarqani, ajinallatataj 1Sa 27:4 uj watata, tawa killastawan. b
´ 
Jehova Diospis kausayniyta 8 Davidqa, paywan kaj
jatunpaj qhawachun. CAP. 27 runaswan wicharej kanku
Paymin librawachun ima e 1Sa 19:18 guesuritaswan c maqanakoj,
llakiymantapis”, b nispa. 1Sa 22:1, 5
jinallataj guirzitaswan
25 Saultaj kuticherqa: maqanakoj, amalequitaswanpis. d
´ f 1Sa 18:29
“Waway, David, Dios qanta 1Sa 23:23 Chay runasqa tiyakoj kanku
bendecisuchun. Qanqa tukuna Telammanta Surman rinapi, e
imasta ruwanki. Tukuy ima g 1Sa 25:13 Egipto jallpa chaykama.
ruwasqaykipi allin risonqa”, c 1Sa 30:9
9 Davidqa chay jallpasman
nispa. Chaymanta Davidqa maqanakoj rispa tukuyta
riporqa. Saulpis wasinman h 1Sa 21:10, 14 ˜
1Sa 27:12 wanurachej, qharistapis
kutiporqa. d warmistapis. f Apakapojtaj
´
27 ˜
Davidtajrı sonqonpi nerqa:
´
“Maykajcha Saulqa
i 1Sa 25:43

j 1Sa 25:39, 42
ovejasninkuta, wakasninkuta,
burrosninkuta, camellosninkuta,
wanuchiwanqa. Aswan ropasninkutapis. Chaymantataj
allinsina kanman filisteospa Akispaman kutinpoj. 10 Akistaj
k 1Sa 23:14
jallpankuman ripunay. e 1Sa 26:25 tapuyta yachaj: “¿Maymantaj
Ajinamanta Saulqa  kunan maqanakoj rerqanki?”,
˜
manana Israel jallpaspi ˜
Pana lado nispa. Davidtaj kutichej:
maskawanqachu, f nitaj “Judaj sur ladonman”,1g nispa.
˜ a Jos 19:1, 5
wanuchiwanqachu”, nispa. 1Sa 30:1 Waj kutispitaj nej:
2 Ajinapi Davidqa, paywan 2Sa 1:1 “Jerahmeelitaspa h jallpankoj
karqanku chay 600 runaspiwan g 1Cr 12:1, 20 ´
sur ladonman”, manachayrı
rey Akispaman h riporqa. b 1Sa 29:3 “quenitaspa i jallpankoj sur
Akisqa Maocpa wawan karqa, ladonman” nispa. 11 Davidqa
Gatpa reynintaj. 3 Davidwan c Jos 13:1, 2 manapuni kausashajta saqejchu
paywan kaj runaswanqa Gatpi ni qharista, ni warmistapis,
tiyakaporqanku Akiswan khuska. d G´ e´ 36:12 ama mayqenpis Gatman
Chay runasqa familiasninkuwan Ex 17:8, 14
´ apasqa kananpaj. Davidqa
Nu 13:29
chayman chayarqanku. Davidpis 1Sa 15:2 chayta ruwashaspa nej: “Pajtataj
iskay warmisninwan chayarqa, 2Sa 1:1 kay runasqa noqanchejmanta
Jezreelmanta Ahinoamwan, i willaykunkuman: ‘Davidqa
jinallataj carmelita Abigailwan, j e G´ e´ 25:17, 18
Ex 15:22
kayta jaqayta ruwan’, nispa”.
pichus Nabalpa viudan karqa 1Sa 15:7 Ajinata payqa ruwaj
chaywan. 4 Saulqa David filisteospa jallpasninkupi
Gatman ayqekusqanta yachaspa f Dt 25:19 tiyakushaspa. 12 Akistaj
˜ ˜
manana payta maskarqanachu. k 1Sa 15:3
Davidpa nisqanta creespa,
´
5 Chant a Davidqa Akista kay jinata yuyaj: “Israelita
nerqa: “Sichus allin rijchasunki g Jos 15:1, 2 ´
masisnenqa astawancha payta
chayqa, munayman ujnin juchuy h 1Cr 2:9 chejnikapushanku. Payqa
llajtaykipi jallpata qonawaykita kamachillaypuni kanqa”, nispa.
chaypi tiyakamunaypaj. Aswan i Nu´ 24:21 ´
allin kanman ama reypa 1Sa 15:6 27:10 1 Chayri “Negueb ladoman”.
591 1 SAMUEL 28:1-15

28 Chay punchaykunapi
filisteosqa
CAP. 28
a 1Sa 14:52
Iskay kamachisninta
pusariykukuspataj tutallan
soldadosninkuta chay aysiri warmiman rerqa.
tantaykorqanku israelitaswan Paytataj nerqa: “Ama jina kaspa,
b 1Sa 27:12
maqanakamunankupaj. a 1Sa 29:3 espiritusta1 wajyaspa imachus
Akistaj Davidta nerqa: qhatirinawanta waturipuway. a
“Yachanki jina, qanpis, Wajyapuway pitachus
c 1Sa 29:2
qanwan kaj runaspis noqawan nisqayki chayta”, nispa.
khuska maqanakoj rinkichej”, b 9 Chay warmitaj kuticherqa:
nispa. 2 Davidtaj chayta d 1Sa 25:1 “Qan yachanki imatachus
´
uyarispa kuticherqa: “Qan Sa ul ruwasqanta. Payqa
allinta yachanki imatachus ´
e Ex 22:18
aysirista, adivinostawan
kay kamachiyki ruwananta”, Le 19:31 Israelmanta chinkachin. b
´
nispa. Akistaj nerqa: “Chayrayku Le 20:6, 27 ¿Imaman chanta
Dt 18:10, 11
qanta churasqayki guardiay churashawankiri?
Ap 21:8 ˜
kanaykipaj”, c nispa. ¿Wanuchinawankutachu
˜ ˜
3 Samuelqa wanupusqana, munanki imatajri?”, c nispa.
´
tukuy israelitastaj paymanta f Jos 19:17, 18
10 Saultaj Jehova Diospa
´ ´ 2Re 4:8
waqasqanku, chanta Rama sutinpi payman jurarqa:
´
llajtanpi pampasqanku. d “Kausaj Jehova Diospa sutinpi
Saulqa aysirista, adivinostawan g 1Sa 31:1 jurayki: Kaymantaqa mana
2Sa 1:21
Israelmanta chinkachisqa. e 2Sa 21:12 juchachasqachu kanki”, nispa.
4 Filisteosqa tantaykukuspa 11 Chayta uyarispa warmeqa
´
Sunemman rerqanku, f taporqa: “¿Pita wajyapusqayki?”,
h 1Sa 28:20
chaypitaj jarakorqanku. nispa. Saultaj kuticherqa:
Saulpis Israelmanta soldadosta “Samuelta wajyapuway”,
tantaykullarqataj, Guilboapitaj g i 1Sa 14:37 nispa. 12 Warmitaj
jarakorqanku. 5 Saulqa “Samuelta”1 rikuytawan d
filisteospa campamentonkuta1 ´
j Ex 28:30
qhaparerqa, Saultataj nerqa:
rikuspa mayta mancharikorqa, ´
Nu 27:21 “¿lma nispataj llullakuwankiri?
´
sonqontaj manchayta Qanqa Sa ul kasqankeqa”,
pharaqeyarisharqa. h ´ nispa. 13 Rey Saultaj nerqa:
´ k Ex 22:18 ´
6 Saulqa Jehova Diosta Le 19:31 “Ama manchachikuychu. ¿Pita
tapukuyta yachaj. i Le 20:6 rikushankiri?”, nispa. Warmitaj
´ ´ 1Sa 15:23 ´
Jehova Diostajr ı 1Sa 28:3
kuticherqa: “Picha jallpamanta
ni jaykaj kuticherqachu llojsimushan, diosman
ni mosqoypi, ni Urimpi,1j rijchakun”, nispa. 14 Saultaj
ni profetasnejtapis. l Jos 17:11 chay rato taporqa: “¿Imayna

7 Chayrayku Saulqa ˜
rijchayniyojtaj?”, nispa.
kamachisninta nerqa: Pana lado Warmitaj kuticherqa: “Machitu
“Maskaychej uj aysiri warmita, k a Dt 18:10, 11 runa llojsimushan, ropantaj
1Cr 10:13
payta tapurikamunaypaj”, mana mangasniyoj”, e nispa.
nispa. Kamachisnintaj Saultaj “Samuel” kasqanta
nerqanku: “En-Dorpi l kan b 1Sa 28:3 reparaytawan, qonqoriykukuspa
uj aysiri warmi”, nispa. pampakama kumuykukorqa.
8 Chanta Saulqa mana ´
c Ex 22:18 15 “Samueltaj”
rejsinankupaj waj ropata Le 20:27 Saulta taporqa: “¿Imapajtaj
churaykukorqa. llojsichimuwankiri?”, nispa.
d 1Sa 28:3 ´
28:5 1 Campamentoqa ashkha toldo 28:8 1 Glosariopi espıritu nisqata
wasis. 28:6 1 Glosariopi Urim, Tumim leeriy. 28:12 1 Chayri “Samuelman
nisqata leeriy. e 1Sa 15:27 rijchasqata”.
1 SAMUEL 28:16–29:4 592
´
Saultaj kuticherqa: “Ni imata CAP. 28 22 Kunanqa wiraqoch ıy,
˜
ruwayta atishanichu. Filisteosqa a 1Sa 28:6 ama jina kaspa noqatanataj
noqawan maqanakunankupaj kasuway. Tantata qorisqayki,
jamunku. Diostaj noqamanta chaywanqa kallpaykiman
˜
karunchakun, manana b Le 19:31 kutirispa ripullanki”, nispa.
´
tapusqayman kutichiwanchu 23 Saultajrı mana munarqachu,
ni profetasnejta, nerqataj: “Mana mikhusajchu”,
ni mosqoypipis. a Chayrayku nispa. Chaywanpis kamachisnin,
c 1Sa 15:23
qanta wajyachikamuyki, 1Sa 16:14 chay warmipis mikhunantapuni
imatachus ruwanayta nisqankurayku kasorqa.
ninawaykipaj”, b nispa. Pampamanta jatarispataj
16 “Samueltaj” nerqa: d 1Sa 13:14 cama patapi tiyaykukorqa.
´
“Jehova Diosqa qanmanta 1Sa 15:28 24 Chay warmejtaqa wira
˜ 1Sa 16:13
karunchakun na, c toriton tiyaporqa. Chay rato
˜ ˜ 1Sa 24:20 ˜
enemigoykina. ¿Imapajna chayta nakarqa.1 Chantapis
noqata tapushawankiri? masata tinkuchiytawan mana
´
17 Jehova Diosqa imatachus levadurayoj tantata ruwarqa.
noqawan willachisorqa chayta e 1Sa 15:9 25 Chaytataj Saulman,
´ 1Cr 10:13
juntanqa. Jehova Diosqa kamachisninmanpis jaywarerqa,
gobiernoykita qhechusonqa, paykunataj mikhuykorqanku.
´
Davidmantaj qoponqa. d Chant a sayariytawan
´ f 1Sa 28:1
18 Qanqa Jehova Diospa 1Sa 31:1
chay chisipacha riporqanku. a

29
nisqanta mana kasorqankichu, Filisteosqa b tukuynin
nitaj amalequitastapis soldadosninkuta Afecpi
tukucherqankichu e payta tantaykorqanku. Israelitastaj
˜ g 1Sa 31:5
phi nachishajtinkupis. jarasqa kasharqanku
´
Chayrayku Jehova Diosqa Jezreel c yaku juturi chaypi.
chayta ruwashasunki. 2 Filisteospa
´
19 Jehova Diosqa filisteospa h 1Sa 31:2
kamachejkunasninkoqa
2Sa 2:8
makisninkuman soldadosninkuwan
jaywaykusonqachej qanta, jamusharqanku, wakenqa
israelitastawan. f Qayaqa pachaj soldadoswan,
i 1Sa 31:7
qanpis g wawasniykipis h wakintaj waranqa soldadoswan.
˜
noqawan na kankichej. Davidwan paywan kaj
´
Jehova Diosqa Israelpa runaswantaj, Akiswan khuska
ejercitontapis filisteosman j Le 20:27
qhepallata jamusharqanku. d
jaywaykonqa”, i nispa. 
˜ 3 Filisteospa kuraj
20 Saultaj chay ratopacha Pana lado
kamachejkunasninkutaj
pampaman wijchukorqa. a 1Sa 28:8 ´
 taporqanku: “¿Imat a kay
Payqa “Samuelpa” nisqanta hebreos kaypi ruwashanku?”,
uyarispa manchayta CAP. 29
nispa. Akistaj kuticherqa:
mancharikorqa. Chantapis b 1Sa 28:1
˜ “Payqa David. Israelpa reynin
Saulqa llauchillana kasharqa, ˜
´ Saulpa kamachin. Watatanachus,
chay dıa chay tutapis mana ˜
astawan nachus noqawan
mikhusqa kasqanrayku. c Jos 19:17, 18
kashan. e Ayqekamuspa noqawan
21 Chay warmitaj Saulman 1Sa 29:11
ujchaykukusqanmantapacha
˜
chimpaykuspa rikorqa manana mana ima sajratapis ruwanchu”,
paypichu kashasqanta, nerqataj: nispa. 4 Filisteospa kuraj
´ d 1Sa 28:2
“Wiraqoch ıy, niwasqaykita kamachejkunasninkutaj
kasuyki. Niwasqaykita
˜
ruwanaypaj kausayniytapis 28:24 1 Nakay: waj lugarespi ninku
˜ ˜
wanuy pataman churani. j e 1Sa 27:7, 12 degollay, wanuchiy.
593 1 SAMUEL 29:5–30:6
˜
Akispaj phinakuspa nerqanku: CAP. 29 maqanakuman richunchu’,
“Chay runata niy ripunanta. a a 1Cr 12:19 nispa. 10 Chayrayku qaya
Chay qosqayki jallpaman tutamanta jatarispa
kutipuchun. Ama noqanchejwan sutiyamojtinkama qanpis,
khuska maqanakuman qanwan jamorqanku chay
´
richunchu. Pajta maqanaku b 1Sa 14:21 runaspis kutipullaychej”, nispa.
˜
patapi na kashajtinchej 11 Ajinapi Davidqa paywan
contranchejta sayaykushanman. b kasharqanku chay runaspis
¿Nichu payqa wiraqochin sutiyayta jatarispa, filisteospa
c 1Sa 18:7 jallpankuman kutiporqanku.
Saulwan allinpaj 1Sa 21:11
qhawachikunanraykulla Filisteostaj Jezreelman a
soldadosninchejta wicharerqanku.
˜
wanurachinman?
5 ¿Manachu kay Davidmantaqa d 1Sa 21:10 30 Davidwan paywan
kaj runaswanqa kinsa kaj
tususpa takerqanku: 1Sa 27:2 punchayninman Ziclagman b
‘Saulqa waranqasta chayarqanku. Chayanankupajqa
˜ amalequitas c sur ladoman1
wanurachin
Davidtaj chunka waranqasta yaykuykusqanku, jinallataj
˜ e 1Sa 28:2
wanurachin’, c nispa?”. Ziclagmanpis. Ziclag llajtatataj
phiriykusqanku,
6 Chayrayku Akisqa d
ruphaykuchisqankutaj.
Davidta wajyaspa nerqa:
´ 2 Amalequitasqa
“Kausaj Jehova Diospa sutinpi f 1Sa 27:11, 12
apakapusqanku warmista, d
juraspa niyki: Noqapajqa
llajtapi tukuy kajkunatawan,
cheqan runa kanki, kusisqataj
wawastapis, machitustapis.
kashani ejercitoywan
g 1Sa 29:3, 9 Tukuyninkuta apakapusqanku,
khuska maqanakuman ˜
nitaj pitapis wanuchisqankuchu.
rishasqaykimanta. e Noqawan
3 Davidwan paywan
ujchaykukusqaykimantapacha
kaj runaswanqa llajtata
mana ima sajratapis qala ruphasqata tarerqanku.
h 1Sa 27:12
ruwankichu. f Chaywanpis  Amalequitasqa
chay waj kamachejkunaqa ˜
Pana lado apakapusqanku warmisninkuta,
mana de confianzata jinachu a Jos 19:17, 18 qhari wawasninkuta,
qhawasunku. g 7 Chayrayku 1Sa 29:1 warmi wawasninkutapis.
kutipullay. Ama imatapis 
4 Chayrayku paykunaqa sonqo
ruwaychu filisteospa CAP. 30 nanayta waqarqanku.
kamachejkunasninkuta b Jos 15:21, 31 ˜
˜ Manana atinankukama
phinachinanpaj jinaqa”, nispa. 1Sa 27:5, 6
waqarqanku. 5 Davidpa
´
8 Davidtajr ı Akista nerqa: iskaynin warmisnintapis
´
“¿Imata ruwasqaniri? Qanwan apakapullasqankutaj:
ujchaykukusqaymantapacha, Jezreelmanta Ahinoamta,
c G´ e´ 36:12
¿imallapipis pantarqanichu? Ex 17:14 Abigailtapis, pichus carmelita
´ ´ ´
Reynıy, wiraqochıy, ¿imajtın 1Sa 15:2 Nabalpa viudan karqa chayta. e
mana qanwan riymanchu 1Sa 27:8
6 Davidqa may llakisqa
enemigosniykiwan kasharqa, paywan kaj runas
maqanakojri?”, nispa. rumiswan chanqaykuyta
9 Akistaj Davidman kuticherqa: munasqankurayku. Tukuyninku
d 1Sa 27:3
“Noqapajqa kachapuni kanki, sinchi llakisqa kasharqanku
Diospa angelnin jinapuni. h qhari wawasninkumanta,
Chaywanpis filisteospa kuraj warmi wawasninkumantapis.
kamachejkunasnenqa niwanku: e 1Sa 25:42
‘Ama noqanchejwanqa 1Sa 25:43 30:1 1 Chayri “Neguebman”.
1 SAMUEL 30:7-19 594
´ ´ ˜
Davidtajrı Jehova Diosninpi CAP. 30 kani. Kinsa punchay na
atienekuspa kallpachakorqa. a a Sl 18:6 onqosqa kani. Patronniytaj
´
7 Chant a Davidqa Sl 31:1, 9
Sl 34:19
onqoykojtiy saqerpariwan.
Ahimelecpa wawan sacerdote Sl 143:5 14 Noqayku yaykuykorqayku
Abiatarta b nerqa: “Ama jina keretitaspa a jallpankoj sur
´
kaspa efodta1 apamuy”, c nispa. ladonman,1 Juda jallpaman,
Abiatartaj efodta jaywarqa. Caleb b jallpaj sur ladonmanpis.
´
8 Davidtaj Jehova Diosta b 1Sa 22:20 Ziclag llajtatapis ninawan
1Re 2:26
taporqa: d “¿Qhatiykusajchu ruphaykucherqayku”, nispa.
chay suwa runasta? 15 Chayta uyarispa Davidqa
¿Taripaymanchu paykunata?”, nerqa: “¿Pusawankimanchu
nispa. Diostaj kuticherqa: c 1Sa 23:9 maypichus chay suwa runas
´ kashanku chayman?”, nispa.
“Arı, qhatiykuy. Paykunataqa
taripanki, tukuy imatataj Chay
˜ runataj kuticherqa:
qhechukapunki”, e nispa. “Naupajtaqa Diospa sutinpi
9 Davidtaj, paywan karqanku d Nu´ 27:21 juraway mana
Jue 20:28 ˜
chay 600 runaspis f chay 1Sa 23:2, 11
wanuchinawaykita,
ratopacha kachaykukorqanku. 1Sa 28:6 nitaj patronniyman
Chayarqankutaj Besor jaywaykunawaykita.
mayuman.1 Wakin runastaj Chaymantaraj pusaykiman
chaypi qhepakorqanku. chay suwa runaspaman”, nispa.
10 Chay qhepakojkunaqa e 1Sa 30:18 16 Ajinapi chay runaqa
Sl 34:19
200 karqanku. Paykunaqa Davidta pusarqa. Chay suwa
˜ runastaj chay pampa enteronpi
may saykusqana kasharqanku
Besor mayuta chimpanankupaj. kasharqanku mikhuspa,
Chayrayku Davidqa f 1Sa 23:13 ujyaspataj. Paykunaqa
˜ 1Sa 27:2 fiestachakusharqanku
400 runasllawanna rerqa. g
11 Davidwan rej runasqa chay chhikata
uj egipcio runata campopi apakapusqankumanta
´ filisteospa jallpankumanta,
tarerqanku, chanta Davidman g 1Sa 30:21 ´
pusamorqanku. Chay runamanqa  jinallataj Juda jallpamantapis.
qorqanku mikhunata, yakuta, ˜
Pana lado
17 Davidtaj chay ratopacha
12 higo kisasmanta parti a 2Sa 8:18
paykunawan maqanakoj
tantata, uva kisasmanta 1Re 1:38 churakorqa sutiyaymantapacha,
iskay tantastawan. Chayta 1Cr 18:17 chisiyanankama.
Eze 25:16
mikhuytawan chay runaqa Sof 2:5
Mana pipis salvakorqachu, c
kallpanman kutirerqa. 400 runaslla camellospi
Payqa kinsa tutata, kinsa ayqekorqanku. 18 Davidqa
punchaytawan ni imata amalequitaspa tukuynin
mikhusqachu, ni yakutapis b Jos 14:13 suwasqankuta qhechukaporqa, d
ujyasqachu. 13 Davidqa iskay warmisnintapis
chay runata taporqa: qhechukapullarqataj.
´ 19 Tukuy imankutapuni
“¿Maymant a kanki? ´
c Ex 17:14 qhechukaporqanku,
¿Pitaj patronniyki?”, nispa.
Chay runataj kuticherqa: wawastapis machitustapis.
“Egiptomanta kani. Paykunaqa qhari wawasninkuta,
Uj amalequita runaj esclavon d 1Sa 30:3
warmi wawasninkuta
qhechukaporqanku,
30:7 1 Efodqa uj mandil jina karqa. tukuy imasninkutawan. e
Chaytataj sacerdotes churakoj kanku. Davidqa tukuy ima
Glosariopi efod nisqata leeriy. 30:9 e 1Sa 30:8
1 Chayri “Besor wayqoman”. Sl 34:19 30:14 1 Chayri “ura ladonman”.
595 1 SAMUEL 30:20–31:1
suwasqankutapuni CAP. 30 uj rejta japenqanku”, a nispa.
qhechukaporqa. a 1Sa 30:10 25 Chaymantapacha Davidqa
20 Chantapis Davidqa chay chayta uj kamachiyta jina,
suwa runaspa ovejasninkuta, uj leyta jina Israelpi churarqa.
wakasninkutawan japikaporqa. Kunan punchaykamataj
Davidwan kaj runastaj b 1Sa 30:8 ajina ruwakun.
chay uywastaqa uywasninkoj
˜ 26 Davidqa Ziclagman
naupaqenta qhaterqanku. chayaytawan,
Paykunaqa nisharqanku: qhechusqankumanta
“Kay uywasqa Davidpa c 1Sa 30:10 wakinta apacherqa
qhechusqan”, nispa.  Judamanta kurajkunaman,
´
21 Chanta Davidqa ˜
Pana lado pikunachus amigosnin
kuterqa chay 200 runas a Nu´ 31:27 karqanku chaykunaman.
qhepakorqanku chayman. Jos 22:8 Paykunamanqa kayta
Sl 68:12
Chay runasqa may saykusqa willacherqa: “Kayta1 qankunapaj
kaspa mana Davidwan apachimushaykichej
´
risqankuchu, Besor mayupitaj a Jehova Diospa
qhepakusqanku. enemigosninmanta
Chay runastaj Davidta, b Jos 19:4, 8 qhechusqaykumanta”, nispa.
paywan kutimusharqanku 27 Chayta apacherqa
chay runastawan Betelmanta b kurajkunaman,
taripamorqanku. Davidtaj Neguebpi1 kaj Ramotmanta
paykunaman qayllaykuspa c Jos 15:20, 48 kurajkunaman, Jatirmanta c
Jos 21:8, 14
taporqa imaynachus kurajkunaman,
kashasqankuta. 28 Aroermanta kurajkunaman,
22 Davidwan rerqanku Sifmotmanta kurajkunaman,
chaykunamanta wakenqa Estemoamanta d kurajkunaman,
d Jos 15:20, 50
sajra runas karqanku, Jos 21:8, 14
29 Racalmanta kurajkunaman,
ni imapaj valej runas. jerahmeelitaspa e
Nisharqankutaj: llajtasninkumanta
“Kaykunaqa mana kurajkunaman, quenitaspa f
noqanchejwan rerqankuchu. llajtasninkumanta
e 1Sa 27:10
Qhechukanpusqanchejmantaqa 1Cr 2:9 kurajkunaman,
ni imata paykunaman 30 Hormamanta g
qosunchu. Warmisninkutawan kurajkunaman, Borasanmanta
wawasnillankutawan qopusun. kurajkunaman, Atacmanta
Paykunata pusariykukuspa f Jue 1:16 kurajkunaman,
ripuchunku”, nispa.
´
1Sa 15:6 31 Hebronmanta h
23 Davidtajrı paykunata nerqa: ´
´ ´ kurajkunaman, chanta
“Hermanosn ıy, Jehova Dios maykunaspichus
kaytaqa qowanchej. Davidwan, paywan
Ama chaytaqa ruwaychejchu. g Nu´ 21:3 karqanku chay runaswan
Paymin jarkawarqanchej, Jos 19:1, 4 purerqanku
Jue 1:17
chay suwa runastataj chay lugaresmanpis.

31
makisninchejman Filisteosqa
jaywaykuwarqanchej. b 24 ¿Pitaj israelitaswan
nisunkichejman allillanta guerrapi tinkusharqanku, i
h Jos 14:13
parlashankichej nispari? 2Sa 2:1 israelitastaj filisteosmanta
Tukuyman uj rejta rakikonqa, 
maqanakuman rejkunamanpis, CAP. 31 30:26 1 Hebreo parlaypeqa nin,
qepisninchejta qhawaj i 1Sa 14:52 “Kay bendicionta”. 30:27 1 Chayri
qhepakojkunamanpis. c Tukuypis 1Sa 29:1 “surpi”.
1 SAMUEL 31:2-13 596
ayqekorqanku. CAP. 31 chay israelitaspis rikorqanku
Chaypacha ashkha israelitas a 1Sa 28:4 tukuy israelita soldados
˜
Guilboa orqopi wanorqanku. a 2Sa 1:21 ayqekusqankuta,
1Cr 10:1-5
2 Filisteosqa Saulta Saulpis wawasninpis
˜
wawasnintawan manchayta wanusqankuta.
´
qhatiykorqanku. Chanta Saulpa Chayrayku llajtasninkuta
˜ b 1Sa 13:2
wawasninta wanucherqanku saqespa paykunapis
Jonatanta, b Abinadabta, ayqekullarqankutaj. a
´
Malki-Suatawan. c 3 Saultataj c 1Cr 8:33 Chanta filisteosqa jamuspa
sigue qhatiykorqanku. chay llajtaspi tiyakaporqanku.
Arcowan1 flechaj soldadosqa, 8 Qayantintaj filisteosqa
Saulta rikuytawankama ˜
d 2Sa 1:4, 6 wanusqaspa valorniyoj
flechaspa japirpacherqanku, imasninkuta
˜
parti wanusqatataj oqharej kuterqanku.
saqerparqanku. d e 1Sa 17:26 Guilboa orqopitaj
´
4 Chanta Saulqa escudonta 2Sa 1:20 Saulpa cuerponta,
japej soldadonta nerqa: kinsa wawasninpa
“Espadaykita orqhokuspa cuerposninkutawan
f 1Cr 10:4 ´
pasarpachiway. Mana tarerqanku. b 9 Chanta Saulpa
munanichu chay mana umanta qholorqanku,
circuncidasqa1 runas e maqanakuna ropantapis
˜ g 1Sa 26:10 ´
jamuspa nakarichinawankuta,2 orqhorqanku. Chanta uj willayta
˜ 1Cr 10:13
wanuchinawankutataj”, nispa. apacherqanku c filisteospa
Escudonta japej soldadontaj tukuy nacionnintinman,
mana chayta ruwayta h 1Sa 28:19 tukuy runasman willanankupaj,
munarqachu, sinchi 1Cr 10:6, 7 santosninkoj templosninkupipis d
mancharisqa kasqanrayku.  ´
˜
willanankupaj. 10 Chant a
Chayrayku Saulqa espadanta Pana lado chay maqanakuna ropanta
sayachiytawan patanman a 1Sa 13:6 Astoret santospa templonman
´
wijchuykukorqa. f 5 Chanta aparqanku. Cuerpontataj
escudonta japej soldadonqa Bet-San e llajtaj perqanman
˜
Saulta wanusqata rikuspa, g b 1Sa 28:4 warkhuykorqanku.
paypis espadanta 1Sa 31:1 ´
2Sa 1:6 11 Jab es-Galaad
sayachiytawan patanman 1Cr 10:8-12 llajtayojkunaqa f yacharqanku
wijchuykukullarqataj. imatachus filisteos
Ajinata paypis Saulwan Saulta ruwasqankuta.
˜
khuska wanorqa. 6 Chay c 2Sa 1:20 12 Chayrayku tukuynin
˜
punchayqa wanorqanku soldados tutantin Bet-San
´
Sa ul, kinsa wawasnin, llajtaman rerqanku.
escudonta japej soldadon, d Jue 16:23 Chayaspataj Saulpa
jinallataj paywan cuerponta, wawasninpa
karqanku chay runaspis. h cuerposninkutawan
7 Ura pampaspi kasharqanku e Jos 17:11
chay llajtaj perqanmanta
Jue 1:27
chay israelitas, jinallataj uraykucherqanku.
´ ´
Jordan chaypi kasharqanku Chanta Jabesman apamuspa
31:3 1 Arco: waj lugarespi ninku f 1Sa 11:1, 9-11 chaypi ruphaykucherqanku.
camba flecha. 31:4 1 Circunciday 13 Chaymantataj
niyta munan qharejpa jispananpa tullusninkuta g Jabespi
puntanmanta qaritanta khuchurpariy. g 2Sa 21:12 pamparqanku, h
´ tamarisco sacha urapi.
Glosariopi circuncision nisqata leeriy. ´
2 Chayri “mana khuyarispa imastapis Chanta qanchis diasta
ruwaykunawankuta”. h 2Sa 2:4, 5 ayunarqanku.
ISKAY KAJ

SAM U E L
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

˜
1 Davidman willanku Davidqa Uriasta wanuchichin (14 -25)
´ ˜
Saul wanusqanta (1-16) Davidqa Bat-Sebawan
Saulwan Jonatanwan casaraykun (26, 27)
˜
wanusqankumanta Davidqa 12 Natanqa Davidta kamin (1-15a)
llakiy takiyta takin (17-27) ˜
Bat-Sebaj wawan wanupun (15b-23)
´
2 Davidqa Juda aylluta rey jina Bat-Sebaqa Salomonta
kamachin (1-7) nacechikun (24, 25)
´
Is-Bosetqa Israelta rey jina Ammonitaspa Raba llajtankuta
kamachin (8-11) japikapunku (26-31)
Davidpa familianwan Saulpa 13 Amnonqa Tamarta abusan (1-22)
familianwan maqanakunku (12-32) ˜
Absalonqa Amnonta wanuchin (23-33)
3 Davidpa familianqa aswan Absalonqa Guesurman ayqekun (34 -39)
atiyniyojman tukun (1) ´
14 Joabqa tecoıta warmita
Davidpa wawasnin (2-5) Davidman kachan (1-17)
˜
Abnerqa Davidmannataj kutikun (6-21) Davidqa yachan imatachus
˜ Joab yuyaychakusqanta (18-20)
Joab Abnerta wanuchin (22-30)
˜ Davidqa Absalonta Guesurmanta
Davidqa Abner wanusqanmanta
waqan (31-39) kutirichimun (21-33)
˜ 15 Absalonqa Davidpa contranta
4 Is-Bosetta wanuchinku (1-8)
˜ oqharikun (1-12)
Davidqa chay wanuchejkunata
˜ Davidqa Jerusalenmanta
wanuchichin (9-12)
ayqekun (13-30)
5 Davidta churanku tukuynin
Ahitofelqa Absalonman
Israelpa reynin kananpaj (1-5)
ujchaykukun (31)
Davidqa Jerusalenta japikapun (6-16)
Davidqa Husaita kachan Ahitofelpa
Davidpa Llajtan Sion (7) yuyaychasqanta pantachinanpaj (32-37)
Davidqa filisteosta atipaykun (17-25) ´
16 Ziba llullasta parlan
6 Arcata Jerusalenman apamunku (1-23) Mefibosetmanta (1-4)
´ ˜
Uza arcata japiykun, wanuntaj (6-8) Simeiqa Davidta maldecin (5-14)
Micalqa Davidta chejnikun (16, 20-23) Absalonqa Husaita japikun (15-19)
7 Davidqa mana templota Ahitofelpa yuyaychasqan (20-23)
ruwanqachu (1-7) 17 Husaiqa Ahitofelpa
Diosqa Davidwan gobiernopaj yuyaychasqanta pantachin (1-14)
uj tratota ruwan (8-17) Davidman ayqekunanpaj
Davidqa Diosman graciasta qon (18-29) willachinku, chayrayku
8 Davidqa maqanakuspi atipan (1-14) Absalonmanta ayqekun (15-29)
Davidpa gobiernonpi cargoyoj Barzilaiwan waj runaswan
kajkuna (15-18) mikhunasta Davidpaj
apapunku (27-29)
9 Davidqa Mefibosetta khuyakun (1-13)
18 Absalonta atipanku,
10 Ammonta, Siriatawan atipanku (1-19) ˜
wanuchinkutaj (1-18)
11 Davidqa Bat-Sebawan ´
Davidman willanku Absalon
˜
qhenchachaykukun (1-13) wanusqanta (19-33)

597
2 SAMUEL Kaykunamanta parlan –1:8 598
´
19 David waqan Absalon 22 Davidqa Diospaj takipun
˜
wanupusqanmanta (1-4) enemigosninmanta
Joabqa Davidta kamin (5-8a) salvasqanrayku (1-51)
´
David Jerusalenman kutipun (8b-15) “Jehova Diosmin
Simeiqa Davidmanta perdonta pakakunay chhanka” (2)
˜ Jehovaqa payta munakojkunata
manakun (16-23)
´ munakullantaj (26)
Mefiboset mana juchayoj kasqan
yachakun (24 -30) 23 Davidpa qhepa kaj parlasqasnin (1-7)
Davidqa Barzilaita jatunpaj Davidpa wapu soldadosnin (8-39)
qhawan (31-40)
24 Davidqa israelitasta yupachispa
Israelmanta ayllus japinakunku (41-43)
˜ juchallikun (1-14)
20 Sebanataj oqharikun. Onqoyqa 70.000 runasta
˜ ˜
Joab Amasata wanuchin (1-13) wanuchin (15-17)
Sebata qhatiykunku, umanta Davidqa uj altarta ruwan (18-25)
qholunku (14 -22) Davidqa Diospaj qolachipunanpaj
Davidpa gobiernonpi paganpuni (24)
cargoyoj kajkuna (23-26)
21 Gabaonitasqa Saulpa
familianmanta vengakunku (1-14)
Filisteoswan maqanakuykunapi
tinkunku (15-22)

˜
1 Chaypacha
Saulqa wanuporqa.
Davidqa
CAP. 1
a 1Sa 27:5, 6
kuticherqa: “Israelita
soldadosqa maqanakumanta
amalequitasta atipasqanmanta  ayqekunku, ashkhastaj
˜ ˜ ˜
kutimuytawan iskay diastana Pana lado wanunku. Saulpis wawan
Ziclagpi a kasharqa. ˜
a 1Sa 31:1, 6 Jonatanpis wanullankutaj”, a
2 Kinsa dianmantaj Saulpa 1Cr 10:4, 6
nispa. 5 Davidtaj chay willayta
campamentonmanta1 uj runa apamoj joventa taporqa:
chayamorqa llikisqa ropayoj, “¿Imaynapi chanta qan yachanki
umanmantaj jallpawan Saulwan wawan Jonatanwan
qhallaykusqa.2 Davidman ˜
wanusqankutari?”, nispa.
chimpaykuspataj b 1Sa 28:4 6 Chay joventaj kuticherqa:
qonqoriykukuspa pampakama 1Cr 10:1
“Guilboa orqopi b purishaspa
kumuykukorqa. Saulta rikorqani. Payqa tojsina
3 Davidtaj chay runata lanzanman atiykusqa kasharqa.
´
taporqa: “¿Maymant a Filisteospa maqanakuna
jamushanki?”, nispa. Chay carretasninkutaj, caballospi
runataj kuticherqa: “Israelpa c 1Sa 31:3 purej soldadosninkupis payman
campamentonmanta 1Cr 10:3 ˜
qayllaykamusharqanku na. c
ayqekamuni”, nispa. 4 Davidtaj
7 Paytaj qhepata qhawarimorqa,
taporqa: “¿Imataj karqari?
rikuwaspataj wajyamuwarqa.
Ama jina kaspa willariway”,
nispa. Chay runataj Noqataj nerqani: ‘Nillaway
´
´
wiraqochıy’, nispa. 8 Paytaj
1:2 1 Campamentoqa ashkha toldo d Ex 17:16 tapuwarqa: ‘¿Pitaj kanki?’,
Dt 25:19
wasis. 2 Qhallay: waj lugarespi ninku 1Sa 15:20
nispa. Noqataj kuticherqani:
qhalliy. 1Sa 30:1 ‘Amalequita kani’, d nispa.
599 2 SAMUEL 1:9-22
9 Chantaqa niwarqa: ‘Ama jina CAP. 1 takiyta Judapi tiyakojkunaman
˜
kaspa jamuspa wanuchiway, a 1Sa 31:4 yachachinankuta. Chay llakiy
˜
kay jinata nakarishani, mana takeyqa “Arco” nisqa,
˜
wanuyta atishanichu’, nispa. qhelqasqataj kashan Jasar
10 Chayrayku payman libropi: a
˜ b 1Sa 31:11, 13
chimpaykuspa wanucherqani. a
˜ ˜ 19 “Ay Israel, jatunpaj
Payqa wanunanpaj jinana qhawasqa runasqa pata
˜ ˜
kasharqa, ninataj kutirinanpaj lugaresniykipi wanunku. b
´
jinachu karqa. Chant a c 1Sa 31:1 Chay jinata wapu runasqa
umanmanta coronata ˜
wanunku.
orqhorqani, makinmanta 20 Ama Gatpi chayta
manillatawan. Qanpajtaj willaychejchu, c
´ ´
apanpuyki wiraqochıy”, nispa. d Nu´ 12:8
ama Asquelon callespipis
11 Chayta uyarispa Davidqa 1Sa 24:6
1Sa 26:9 chayta willaychejchu,
ropanta llikikorqa, paywan 1Sa 31:4 ama filisteospa warmi
kaj runaspis ropasninkuta wawasninku
´
llikikullarqankutaj. 12 Chant a kusikunankupaj,
qhaparikorqanku, waqarqanku, ama chay mana
chisiyaykunankamataj e 2Sa 4:10
circuncidasqa1 runaspa
ayunarqanku b Saulrayku, warmi wawasninku
wawan Jonatanrayku, fiestachakunankupaj.
´
Jehova Diospa nacionninrayku, f 2Sa 1:6, 10 21 Guilboa orqos, d
israelitasrayku, c paykuna ˜
˜ amana qankunapaj
espadawan wanuchisqa
chhullamuchunchu,
kasqankurayku. ˜
´ amana paramuchunchu,
13 Chanta Davidqa chay g 1Sa 31:6 ˜
amana jallpasniykichejpi
willayta apamoj joventa 
´ ˜ ima ofrendapis Diospaj
taporqa: “¿Maymanta kanki?”, Pana lado
poqochunchu. e
nispa. Paytaj kuticherqa: a Jos 10:13
Chaypi wapu runaspa
“Amalequitaj wawan kani,
escudosninkoqa
forasteroj wawan”, nispa.
chichichasqa karqa.
14 Davidtaj payta
b 1Sa 31:8 Saulpa escudonqa
nerqa: “¿Imaraykutaj ˜
manana aceitewan
mana manchachikorqankichu
´ jawisqachu kashan.
Jehova Diospa ajllakusqanta
˜
wanuchiytari?”, d nispa. 22 Jonatanpa flechana
c 1Sa 31:9
15 Chayta niytawan Davidqa arconpis1f Saulpa
ujnin runata wajyaspa nerqa: espadanpis,
˜ enemigosninkoj yawarninpi
“Kay runata wanuchiy”, nispa.
Paytaj espadawan tojsispa d 1Sa 31:1 chhapukorqa,
˜ 1Cr 10:1 maqanakojkunaj
wanucherqa. e 16 Davidqa chay
joventa nerqa: “Qanllataj wirasninkumanpis
˜ satikorqa.
juchayoj kanki wanunaykipaj.
Simillaykiwantaj enqhaykukunki Chay flechana
e Le 27:16
´ arcopis espadapis
‘noqa Jehova Diospa ˜
˜ wanuchejpuni kanku. g
ajllakusqanta wanucherqani’ f
nispa”.
1:20 1 Circunciday niyta munan
17 Saulwan wawan f 1Sa 18:4
qharejpa jispananpa puntanmanta
˜ 1Sa 20:20
Jonatanwan wanusqankumanta g qaritanta khuchurpariy. Glosariopi
Davidqa uj llakiy takiyta ´
circuncision nisqata leeriy. 1:22
takerqa. 18 Davidqa 1 Flechana arco: waj lugarespi ninku
kamacherqa chay llakiy g 1Sa 14:47 camba flecha.
2 SAMUEL 1:23–2:10 600
23 Saulwan Jonatanwanqa a CAP. 1 pichus carmelita Nabalpa
kausashaspa may a 1Sa 18:1 viudan karqa chaywan.
munasqa karqanku, 3 Davidqa paywan karqanku
˜ b 1Sa 31:6
chay runastapis pusallarqataj a
ni wanuypipis 1Cr 10:6
taqanakunkuchu. b familiasninkutawan khuska.
c Job 9:26 ´
Paykunaqa aguilasmantapis Chant a paykunaqa
aswan ligeros karqanku, c d Pr 30:30 tiyakaporqanku Hebronpi kaj
leonesmantapis aswan llajtaspi. 4 Chay qhepata
e 1Sa 31:8
kallpasapas karqanku. d Judamanta runasqa jamuspa
24 Israelpa warmi wawasnin, f 1Sa 18:1, 3 Davidta churarqanku
´
Saulmanta waqaychej. Juda ayllupi1 rey kananpaj. b
g 1Sa 19:2
Payqa puka ropaswan 1Sa 20:17, 41 Davidmanqa willarqanku:
´
pachallichisorqachej,
1Sa 23:16-18 “Saultaqa Jabes-Galaadmanta
Pr 17:17
sumaj valorniyoj Pr 18:24
kajkuna pampanku”, nispa.
 5 Chayrayku Davidqa runasta
imaswantaj ´
kacharqa Jabes-Galaadmanta
kachanchasorqachej, CAP. 2
h Nu´ 27:21
kajkunata nimunankupaj:
ropasniykichejmanpis ´
1Sa 28:6 “Jehova Diosqa qankunata
qori kachanchanasta bendecichun wiraqochiykichej
churasorqachej. i Ge´ 23:2
´ Saulta khuyakuspa1
25 Chay jinata kallpasapa Nu 13:22
Jos 14:14 pampasqaykichejmanta. c
runasqa maqanakupi ´
˜ Jos 20:7 6 Jehova Diosqa qankunatapis
wanunku. 2Sa 5:1 ˜
1Re 2:11
wi naypaj khuyakuchun.
Jonatanqa pata Noqapis qankunawan
lugaresniykipi j 1Sa 25:43 kacha kasaj chayta
˜
wanusqa kashan. e ruwasqaykichejmanta. d
´ ´ k 1Sa 25:42
26 Hermanoy Jonatan, 1Sa 30:5 7 Kunanqa kallpachakuychej,
qanmanta kay jina  wapustaj kaychej.
llakisqa kashani. ˜
Pana lado Wiraqochiykichej Saulqa
˜ ˜ ´
Noqapajqa manchay a 1Sa 22:1, 2 wanupunna, Juda ayllumanta
munasqa karqanki. f 1Sa 27:2 kajkunataj noqata churawanku
1Cr 12:1
Munakuwasqaykeqa reyninku kanaypaj”, nispa.
warmispa b Ge´ 49:10 8 Abnerqa e Nerpa wawan
1Sa 15:24, 28
munakuwasqankumantapis 1Sa 16:13 karqa, Saulpa ejercitonpa
aswan sumaj karqa. g 2Sa 5:4, 5 comandantentaj. Payqa Saulpa
27 Kallpasapa runasqa 1Cr 11:3 wawan Is-Bosetta f pusasqa
˜ Mahanaimman, g mayu
chay jinata wanupunku. c 1Sa 31:11-13 ´
Maqanakuna chimpaman. 9 Chant a
d 2Sa 9:7 Is-Bosetta churasqa rey
armasninkupis chay jinata 2Sa 10:2
tunarakapunku”. kananpaj, kamachinanpaj
´ ´ e 1Sa 14:50 Galaadta, h asuritasta, Jezreelta, i
2 Chanta Davidqa Jehova
Diosta taporqa: h “¿Judaj
1Sa 17:55
1Sa 26:5
2Sa 4:1
Efrainta, j Benjaminta, tukuynin
Israeltawan. 10 Saulpa wawan
ujnin llajtanmanchu tiyakoj
´ 1Re 2:5 Is-Bosetqa 40 watasniyoj
ripusaj?”, nispa. Jehova Diostaj
´ f 2Sa 4:5-8 karqa Israelta kamachiyta
kuticherqa: “Arı, ripullay”, nispa.
2Sa 4:12 qallarishaspa, iskay watastataj
Davidqa tapullarqataj:
“¿Mayqen llajtamantaj ripusaj?”, g Ge´ 32:1, 2
Jos 13:29, 30
2:4 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
nispa. Diostaj kuticherqa: ashkha familias kanku. 2:5 1 Hebreo
“Hebronman”, i nispa. 2 Jinapi h Jos 13:8, 11 parlaypeqa niyta munan mana
Davidqa iskay warmisninwan tukukoj munakuy, mana tukukoj kacha
i Jos 19:17, 18
Hebronman riporqa, jezreelita kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy
Ahinoamwan j Abigailwan k ima, j Jos 16:5-8 nisqata leeriy.
601 2 SAMUEL 2:11-26
´ ´
kamacherqa. Juda ayllumanta CAP. 2 Abisai, a Asahel b ima. Asahelqa
kajkunataj Davidman kutisqa a 2Sa 2:4 taruka jina usqhayta correj.
karqanku. a 11 Davidqa 19 Asahelqa Abnerpa qhepanta
´ ˜
Hebronpi Juda aylluta correrqa. Payqa ni panaman,
kamacherqa qanchis watasta, ni lloqeman wistuykuspa
sojta killastawan. b b 1Cr 3:4 qhatiykorqa. 20 Abnertaj
12 Chay qhepata Nerpa qhepata qhawarimuspa taporqa:
wawan Abnerqa, Saulpa wawan “¿Asahelchu kanki?”, nispa.
´
Is-Bosetpa kamachisninwan Paytaj kuticherqa: “Arı Asahel
Mahanaimmanta c Gabaonman d kani”, nispa. 21 Abnertaj
c 2Sa 2:8 ˜
rerqanku. 13 Zeruyaj e wawan nerqa: “Pana ladomanpis,
Joabpis, f Davidpa lloqe ladomanpis ladeaspa
kamachisninwan rillarqataj. mayqen joventapis japiy, tukuy
´ ´ imanta qhechuspataj apakapuy”,
Chanta Gabaon estanquepi ´
paykunawan tinkorqanku. d Jos 10:12 nispa. Asaheltajr ı mana
Jos 18:21, 25
Ujnin grupopi kajkunaqa Jos 21:8, 17
kasuspa qhepanta rillarqapuni.
estanquej ujnin ladonpi 2Sa 20:8 22 Chayrayku Abnerqa Asahelta
˜
tiyaykorqanku, ujnin grupopi 2Cr 1:3 nillarqataj: “Amana qhepayta
˜
kajkunataj chay ujnin ladonpi jamuychu. ¿Wanuchisunaytachu
´ ˜
tiyaykorqanku. 14 Chant a munanki? Wanuchisuspaqa,
Abnerqa Joabta nerqa: ¿ima uyaywantaj hermanoyki
“Kay jovenesninchej e 1Cr 2:15, 16 Joabwan tinkuymanri?”, nispa.
˜ 23 Asaheltaj Abnerpa qhepanta
sayarispa naupaqenchejpi
maqanakuchunku”, nispa. rillarqapuni. Chayrayku
Joabtaj nerqa: “Ya, Abnerqa tojsina lanzanwan
sayarichunku”, nispa. f 2Sa 8:16
wijsanta pasarpacherqa, c
15 Ajinapi jovenesqa sayarispa 2Sa 20:23 lanzataj wasanta llojsirparqa.
´ 1Re 1:5, 7 Chay kikinpi choqakuspa
chaupiman rerqanku. Benjamın ˜ ˜
ayllumanta Saulpa wawan wanorqa. Asahel wanusqa
Is-Bosetpa kamachisninmantaqa wijchurayasharqa chayninta
chunka iskayniyoj pasajkunaqa, uj rato chaypi
sayaykorqanku, Davidpa g 1Cr 2:15, 16 sayaj kanku.
´
kamachisninmantapis chunka 24 Chanta Joabwan
˜
iskayniyojllataj sayaykorqanku. Abisaiwannataj Abnerta
16 Tukuyninkutaj qhatiykorqanku. Inti
´
umasninkumanta japinakuspa h 2Sa 10:7 chinkaykushajtintaj Ama nisqa
costadosninkupi espadawan 2Sa 24:2 lomaman chayarqanku.
´
tojsiykunakorqanku. Ajinapitaj 1Re 11:15 Chay lomaqa Guıah chimpapi
˜ 1Cr 11:6 ´
tukuyninku ujllapi wanusqa 
kashan, Gabaon chinnejman
˜
wijchukorqanku. Chayrayku ˜ rej nanpi. 25 Chaypi
Pana lado
Gabaonpi chay lugarqa benjaminitasqa Abnerpa
a 1Sa 26:6
sutikun Helcat-Hazurim.1 2Sa 20:6
qhepanpi tukuyninku
17 Chay punchayqa 1Cr 11:20 tantaykukorqanku, uj loma
manchayta maqanakorqanku. patapitaj maqanakunankupaj
Davidpa kamachisnintaj listos sayaykorqanku.
´
Abnerta, Israelmanta 26 Chanta Abnerqa Joabta
runastawan atipaykorqanku. b 2Sa 3:27 qhaparimuspa nerqa:
18 Zeruyaj g kinsa wawasninpis 2Sa 23:24 “¿Maykajkamataj
˜
chaypi kasharqanku: Joab, h
1Cr 27:1, 7 wanuchinakusunri? ¿Manachu
reparanki kayqa llakiyllata
2:16 1 Helcat-Hazurim suteqa niyta apamuwasqanchejta?
munan pedernal rumimanta cuchillos ¿Maykajtaj qanwan kaj runasta
˜
jallpa. c 2Sa 3:27 ninki amana hermanosninkuta
2 SAMUEL 2:27–3:10 602
´
qhatiykunankutari?”, nispa. CAP. 2 kuraj wawanqa Amnon karqa, a
27 Joabtaj kuticherqa: a Dt 1:7 mamantaj Jezreelmanta
“Kausaj cheqa Diospa1 sutinpi Jos 12:2, 3 Ahinoam karqa. b 3 Iskay kaj
jurani: Manachus chayta wawanqa Kileab karqa,
´
niwankiman karqa chayqa, kay b Jos 21:8, 38 mamantaj Abigaıl karqa, c
runasqa qaya paqarinkamapis 2Sa 2:8 carmelita Nabalpa viudan.
´
hermanosninkuta Kinsa kaj wawanqa Absalon
´
qhatiykullankumanpuni karqa”, c 2Sa 2:18 karqa, d mamantaj Maaca karqa,
nispa. 28 Ajinapi Joabqa 1Cr 2:15, 16 Maacaqa Guesurmanta rey
wajrata waqacherqa. Paywan Talmaijpa wawan karqa. e
˜ ´
karqanku chay runastaj manana d Ge´ 35:19 4 Tawa kaj wawanqa Adonıas
israelitasta qhatiykorqankuchu. Rut 4:11 karqa, f mamantaj Haguit
1Sa 16:1
Chay maqanakutaj chinyaporqa. karqa. Phishqa kaj wawanqa
´
29 Abnerwan paywan Sefatıas karqa, mamantaj Abital
karqanku chay runaswanqa, e 2Sa 2:1, 3 karqa. 5 Sojta kaj wawantaj
1Cr 11:1
chay tutantin Arabanta a rispa, 
Itream karqa, mamantaj Davidpa
´ ´
Jordan mayuta chimparqanku, warmin Egla karqa. Davidpataqa
´ CAP. 3
chanta qaqa ukhunta rispa1 chay qhari wawasnin
f 1Sa 15:27, 28
Mahanaimman b chayarqanku. Hebronpi nacekorqanku.
˜ 1Sa 24:17, 20
30 Joabtaj manana Abnerta 1Sa 26:25 6 Saulpa familianmanta
´
qhatiykorqachu. Chanta paywan kajkunawan Davidpa
karqanku chay runasta g 2Sa 2:17 familianmanta kajkunawan
tantaykorqa. Davidpa maqanakushajtinku,
kamachisninmantaqa Abnerqa g aswan atiyniyojman
˜ h 1Cr 3:1-4
19 wanusqanku, Asahelta tukusharqa Saulpa familianpi.

mana yupaspalla. ˜ 7 Saulpataqa uj tanta warmin1
31 Ajinapis Davidpa Pana lado ´
tiyapusqa Rizpa sutiyoj, h payqa
kamachisnenqa benjaminitasta a 2Sa 13:1
Ayajpa wawan karqa. Uj kuti
atipaykusqanku, Abnerwan Is-Bosetqa i Abnerta kamerqa:
kaj runastapis. Paykuna b 1Sa 25:43 “¿Ima nispataj tataypa tanta
˜ ˜
ukhumantaqa wanusqanku warminwan punuykunkiri?”, j
360 runas. 32 Asahelpa c ´
c 1Sa 25:42 nispa. 8 Is-Boset chayta nejtin
cuerpontaqa apakapuspa ˜
Abnerqa mayta phi nakorqa,
Belenpi d pampamorqanku, ˜
nerqataj: “¿Noqaqa alqollanachu
d 2Sa 15:12
tatanpa sepulturanpi. Judapi kasqani? Noqaqa kunan
Chaymantataj Joabwan punchaykama tatayki Saulpa
paywan kaj runaswanqa tutantin e 2Sa 13:37 familianta khuyakuni, jinallataj
rispa sutiyayta Hebronman e hermanosninta, amigosnintapis.
chayarqanku. f 1Re 1:5 Davidpa makisninmanpis mana
´
3 Saulpa familianmanta
kajkunaqa, Davidpa g 2Sa 2:8
jaywaykuykichu. Qantajr ı
juchachashawankiraj chay
˜
familianmanta kajkunawan warmiwan punuykusqaymanta.
´
unayta maqanakupi karqanku. 9 Imatachus Jehova Dios
h 2Sa 21:8-11
Davidqa aswan atiyniyojman Davidman jurasqanta manachus
tukusharqa, f Saulpa familianpa Davidpaj ruwapusaj chayqa,
atiynintaj chinkapusharqa. g i 2Sa 2:10 Diosqa sinchita castigawachun. k
2 Chay wataspi David 10 Payqa jurarqa Saulpa
Hebronpi tiyakushajtin, kay j 2Sa 16:21 familianmanta gobiernota
qhari wawasnin nacekorqanku: h 1Re 2:22 qhechuspa, Davidman
qopunanta, Israelta Judatawan
2:27 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
´ k 1Sa 15:27, 28
3:7 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
leeriy. 2:29 1 Icha nillanmantaj Sl 78:70
´
“chanta Bitronninta rispa”. Sl 89:20 leeriy.
603 2 SAMUEL 3:11-25
kamachinanpaj Danmantapacha CAP. 3 rispataj Davidwan sapallanpi
Beer-Sebakama”, a nispa. a Jue 20:1 parlamorqa, willarqataj
11 Is-Bosettaj Abnerta 2Sa 24:2 imatachus israelitas, tukuynin
˜ ´
manchachikuspa nina imatapis Benjam ın ayllupis1 ruwasaj
nerqachu. b nisqankuta.
´
12 Chanta Abnerqa chay b 2Sa 3:39 20 Chaypacha Abnerqa
ratopacha runasta kacharqa 20 runaswan Hebronman rerqa
Davidman nimunankupaj: Davidwan parlaj. Davidtaj sumaj
´
“¿Pejpa makinpitaj kay nacion mikhunata waykuchiporqa
´
kashanri?”, nispa. Chant a c 2Sa 5:3 Abnerpaj, paywan rerqanku
´
kaytawan nimunankupaj: chay runaspajpis. 21 Chant a
´
“Uj tratota ruwanachej. Abnerqa Davidta nerqa: “Reynıy,
Noqataj atisqayta ruwasaj rispa tukuynin israelitasta
d 1Sa 18:20 ˜
tukuynin Israelta qanman 1Sa 19:11 naupaqeykiman tantamusaj,
kutirichinaypaj”, c nispa. 1Cr 15:29 qanwan uj tratota ruwanankupaj
13 Davidtaj kuticherqa: ´ ´
wiraqochıy. Qantaj imatacha
“Ya, kusapacha, tratota munanki chayta rey jina
ruwasunchej. Noqaman kamachinki”, nispa. Ajinapi
jamushaspaqa Saulpa wawan e 2Sa 2:10
Davidqa Abnerta kacharqa,
Micalta d pusanpuwankipuni, Abnertaj kusisqa riporqa.
manachayqa ama 22 Chay ratopachataj
jamullankipischu”, nispa. Joabwan Davidpa
´ f 1Sa 18:25, 27
14 Chanta Davidqa Saulpa kamachisninwan
wawan Is-Bosetman e runasta chayamorqanku. Paykunaqa
kacharqa nimunankupaj: uj lugarman maqanakoj
“Warmiy Micalta kutichipuway. g 1Sa 25:44 risqanku. Chaymantataj tukuy
˜
Paytaqa manaqakorqani ima qhechusqankuta
100 filisteospa jispanankoj chayachimorqanku.
puntanpa qaritasninwan”, f Chayamunankupaj Abnerqa
nispa. 15 Chayrayku Is-Bosetqa h 2Sa 16:5 ˜
1Re 2:8 manana Hebronpichu Davidwan
Micalta qhechucherqa qosan kashasqa. Davidqa Abnerta
Paltielmanta. g Paltielqa Laispa ˜
kachapusqana. Abnertaj kusisqa
wawan karqa. 16 Paltieltaj ripusqa. 23 Joab a tukuynin
warmin Micalpa qhepanta i 1Sa 13:14 soldadoswan chayamojtintaj
waqaspa rerqa Bahurimkama. h 1Sa 15:27, 28
1Sa 16:1, 13 payman willarqanku: “Nerpa b
Chaypitaj Abnerqa Paltielta Sl 89:3, 20 wawan Abnerqa c reywan parlaj
nerqa: “Kutipuy”, nispa. Sl 132:17
jamusqa. Davidtaj kachapullan,
Paytaj kutiporqa. Hch 13:22
paytaj kusisqa ripun”, nispa.
17 Abnerqa Israelmanta 24 Joabtaj reypaman
kurajkunaman kayta yaykuspa nerqa: “¿Imatataj
willachimorqa: “Qankunaqa j 1Sa 10:20, 21 kayta ruwankiri? Abnerqa
˜
unayna munankichej David 1Cr 12:29 qanman jamusqa, qantaj
reyniykichej kananta. 
˜ kachapullasqanki. ¿Imajtintaj
18 Kunanqa payta churaychej Pana lado jinallata kachaporqankiri?
´
reyniykichej kananpaj. Jehova a 2Sa 8:16 25 Qan allinta yachanki
˜
Diosqa Davidta nerqana: imayna runachus Nerpa wawan
‘Kamachiy Davidwan i Israel Abner kasqanta. Chay Abnerqa
nacionniyta salvachisaj chaukiyasojlla1 jamusunki.
b 1Sa 14:51
filisteospa makisninkumanta, Payqa yachajlla jamun imatachus
tukuy enemigosninkumantawan’,
´
nispa”. 19 Chant a Abnerqa 3:19 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
Benjaminmanta runaswan j c 1Sa 14:50 ashkha familias kanku. 3:25 1 Chayri
parlamorqa. Hebronman ˜
2Sa 2:8, 22 “enganasojlla”.
2 SAMUEL 3:26-39 604
ruwashasqaykita. Wateqasojlla CAP. 3 Hebronpi pamparqanku.
jamun”, nispa. a 2Sa 3:20 Reytaj Abnerpa sepulturan
´
26 Chant a Joabqa chaypi qhaparikuspa waqarqa,
Davidpamanta llojsiytawan b 1Re 2:5 tukuy runaspis
runasta kacharqa Abnerta waqallarqankutaj.
taripamunankupaj. Paykunataj 33 Reyqa kay takiyta takerqa
´ c 2Sa 2:22, 23 ˜
Sira estanquepi taripamuspa Abner wanupusqanmanta:
Abnerta kutichimorqanku. “¿Wampu jinachu Abnerqa
´ d G´ e´ 9:6 ˜
Davidtajr ı mana chayta wanunan karqa?
yacharqachu. 27 Abner Ex 21:12
´
Nu 35:33 34 Makisniykeqa mana
Hebronman a chayamojtintaj, Dt 21:9
watasqachu karqa,
Joabqa llajta punku ukhuman
pusaykorqa sapallankupi chakisniykipis mana
e Sl 7:16 cadenaswan
parlanankupaj. Chaypitaj Sl 55:23
Joabqa Abnerta wijsanpi Pr 5:22 watasqachu karqa.
˜ ˜
tojsirparqa, Abnertaj wanusqa Suwaj wanuchisqan jina
˜
wijchukorqa. b Joabqa Abnerta f Le 15:2
wanunki”, a nispa.
chayta ruwaykorqa hermanon Chay ratopachataj tukuy
˜
Asahelta wanuchisqanmanta. c g Le 13:44
runasqa Abnermanta
28 Davidtaj chayta yachaspa ´
Nu 5:2 waqallarqankutaj.
´ ´
nerqa: “Jehova Diosqa yachan 35 Chanta tukuynin runas
noqawan gobiernoywanqa, h Dt 27:24 Davidman jamuspa mayta
manapuni juchayojchu Sl 109:2, 10 nerqanku mikhunanta inti
kasqaykuta Nerpa wawan kanchamushajtillanraj.
˜
Abner wanusqanmantaqa. d i 2Sa 2:24 Davidtaj juraspa nerqa:
29 Chaymantaqa Joab “Diosqa sinchita castigawachun
castigasqa kachun, e tatanpa sichus tantatapis chayri ima
tukuy familianpis. Joabpa j 2Sa 2:8
mikhunatapis niraj inti
familianpeqa kachunpuni yaykupushajtin mikhuykusaj
jispananmanta qeya suruyniyoj k 2Sa 2:23 chayqa”, b nispa. 36 Runasqa
runa, f lepra onqoyniyoj runa, g 
˜ chay ruwasqanta allinpaj
phushkaj runa,1 espadawan Pana lado
qhawarqanku, imaynatachus
˜
wanuchisqa runa chayri a 1Re 2:31, 32
reypa tukuy ima ruwasqanta
˜
yarqhaywan nakarej runapis”, h allinpaj qhawaj kanku ajinata.
nispa. 30 Ajinata Joabwan b Jue 20:26 37 Chay punchay tukuy
hermanon Abisaiwanqa i Abnerta
˜ runasqa, tukuynin israelitaspis
wanucherqanku, j Gabaonpi
c 2Sa 3:28 repararqanku mana reychu
maqanakushajtinku hermanonku
˜ 1Re 2:5 juchayoj kasqanta Nerpa wawan
Asahelta wanuchisqanrayku. k ˜
Abner wanusqanmantaqa. c
31 Chaymanta Davidqa ´
38 Chanta reyqa kamachisninta
d 1Sa 14:50
Joabta, paywan kaj runastawan 2Sa 2:8 nerqa: “Qankunaqa allinta
nerqa: “Ropasniykichejta 2Sa 3:12
yachankichej kay punchayqa
llikikuychej, qhashqa
Israelpi uj kuraj kamachej
telaswan qhataykukuychej, e 2Sa 2:4 ˜
wanusqanta. Payqa may jatunpaj
Abnermantataj waqaychej”,
qhawasqa karqa. d 39 Rey
nispa. Rey Davidpis Abnerpa
f 1Cr 2:15, 16 kanaypaj churawajtinkupis, e
ayanta1 wantusharqanku chay
qhepanta rerqa. 32 Abnertaqa kunan punchayqa mana
g 2Sa 19:13
kallpayoj jina qhepakuni.
3:29 1 Phushkaj runa nispaqa ichapis 2Sa 20:10 Zeruyaj wawasnenqa f millay
´
nishanman mana sano qharichu sajra runas kanku. g Jehova Dios
kasqanrayku warmi ruwanasta h 2Sa 3:29 castigachun sajrata ruwajtaqa”, h
ruwananta. 3:31 1 Chayri “cuerponta”. 1Re 2:5, 34 nispa.
605 2 SAMUEL 4:1-12

4 Saulpa wawan Is-Bosetqa, a


˜
Abner Hebronpi b wanusqanta
CAP. 4
a 2Sa 2:8
Paykunataj tojsispa
˜
wanurpacherqanku,
´
yachaspa manchay mancharisqa chanta umanta qholurpaspa
kasharqa, tukuynin israelitaspis apakaporqanku. Paykunaqa
b 2Sa 3:27 ´ ˜
ni imanakuyta atisharqankuchu. Arab a nanninta tutantin
2 Is-Bosetpa suwamoj rerqanku. 8 Hebronman
soldadosninpataqa iskay c Jos 9:17 chayaspataj Is-Bosetpa a
capitanesnin karqa. Ujnenqa Jos 18:21, 25 umanta rey Davidman
´
Baana sutikorqa, ujnintaj Recab. aparqanku, nerqankutaj:
Paykunaqa beerotita Rimonpa d Ne 11:31, 33
“Saulpa wawan Is-Bosetpa
wawasnin karqanku, umanta apamuyku.
´
Benjam ın ayllumanta.1 Saulqa enemigoyki karqa, b
´ ˜
(Beerot llajtaqa c Benjam ın e 1Sa 20:16 wanuchisuytataj munarqa. c
´ ´
ayllojta karqa. 3 Beerotitasqa Reyn ıy, wiraqoch ıy,
´
Guitaimman d ayqekorqanku, f 2Sa 9:13
Jehova Diosqa kunan sutiykipi
chaypitaj forasteros jina 1Cr 8:34 vengakun Saulmanta,
kunankama tiyakushanku). mirayninmantawan”, nispa.
4 Saulpa wawan 9 Davidtaj beerotita
g 2Sa 9:3
Jonatanpataqa e uj wawan Rimonpa wawasnin Recabman,
´ hermanon Baanamanwan
tiyaporqa Mefiboset sutiyoj. f ´
Payqa suchitu1 karqa. g h 1Sa 29:1, 11 kuticherqa: “Kausaj Jehova
´ Diospa sutinpi jurani. Paymin
Mefiboset phishqa watitayoj
kashajtillanraj, Jezreelmanta tukuy llakiykunasniymanta
uj willay chayamorqa Saulwan i 2Sa 4:2
librawarqa. d 10 Maypachachus
˜ 
Jonatanwan wanusqankumanta. h ˜ uj runa sumaj willayta
Pana lado
Chaypachataj Mefibosetta apamuwasqanta yuyaspa
a 2Sa 2:10 ´ ˜
qhawaj warmeqa payta ‘Saul wanun’ e nispa willawarqa
marqariykukuspa2 ayqekorqa, chaypacha, noqaqa payta
˜
mancharisqa ayqekushaspataj b 1Sa 18:28, 29 japispa Ziclagpi wanucherqani. f
wawata kacharparerqa. Chay willawasqanmantaqa
˜
Chayrayku Mefibosetqa wanuyninwan pagarqa.
´
suchitu karqa. c 1Sa 18:10, 11 11 Astawanrajcha
1Sa 20:1, 33
5 Uj pacha beerotita 1Sa 23:15 mana juchayoj runata
˜
Rimonpa wawasnin Recabwan wanuchejkunataqa
Baanawanqa, Is-Bosetpa ruwasaj. Paytaqa wasinpi
d 1Sa 24:12 ˜
wasinman rerqanku chaupi 1Sa 26:25
wanuchisqankichej,
punchayta, manchayta 2Sa 12:7 camanpi. ¿Nichu payta
˜
ruphamushajtin. Is-Bosettaj Sl 34:7 wanuchisqaykichejmanta
samarikoj jina camanpi qankunatapis
˜ ˜
pu nusharqa. 6 Recabwan e 2Sa 1:2, 4
wanuchiykichejman kasqa?”, g
hermanon Baanawanqa i chay nispa. 12 Chayta niytawan
wasiman yaykorqanku trigota Davidqa chaypi kasharqanku
orqhoj jinalla. Chaypitaj f 2Sa 1:13-15 chay runasta kamacherqa
Is-Bosetta wijsanpi tojsispa Recabtawan Baanatawan
˜ ˜
wanurpacherqanku. wanuchinankuta. h Paykunataj
´ g G´ e´ 9:6 ˜ ´
Chant a ayqekorqanku. Ex 21:12 wanucherqanku, chant a
´
7 Wasiman yaykushajtinku Nu 35:16, 30 chakisninkuta makisninkutawan
˜ ´
Is-Bosetqa camanpi punushasqa. muruspa Hebron estanque
chayman warkhuykorqanku. i
h Sl 55:23 ´
4:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Is-Bosetpa umantatajr ı
ashkha familias kanku. 4:4 1 Chayri Hebronpi pamparqanku,
“cojito”. 2 Chayri “ichuriykukuspa”. i Dt 21:22 Abnerpa sepulturanpi.
2 SAMUEL 5:1-13 606

5 Tiemponmantaj
Israelmanta tukuy ayllus1
CAP. 5
a 2Sa 2:1, 11
atipaspa japikaporqa, chaytaj
kunanqa Davidpa Llajtan. a
Davidwan Hebronpi 1Cr 12:23 8 Chaypacha Davidqa
tantakorqanku,
˜
a nerqankutaj:
b 1Cr 11:1-3
kamacherqa: “Jebuseoswan
“ Naupaqeykipi kashayku, maqanakoj rejkunaqa, yaku
noqaykoqa yawar masisniyki c 1Sa 18:13 juskunta yaykuchunku ‘cojosta,
˜ ˜
kayku.2b 2 Qanqa unaymantana 1Sa 25:28 ciegostawan’ wanuchinankupaj,
israelitasta guerraspi d Ge´ 49:10
Davidpa chay chejnisqan
pusaykachaj kanki,1c reyniyku 1Sa 16:1 runasta”, nispa. Chayrayku
´
Sa ul kamachishajtillanraj. 1Sa 25:30 runasqa ninku: “Ciegospis
´ 2Sa 6:21
Jehova Diostaj nisorqa: 2Sa 7:8
cojospis ni jaykaj wasiman
‘Qanmin Israel nacionniytaqa 1Cr 28:4 yaykonqankuchu”, nispa.
´
ovejitasta jina michinki, qanmin Sl 78:71 9 Chant a Davidqa chay
Israel naciontaqa kamachinki’, d sumaj perqasniyoj llajtapi
e 2Re 11:17
nispa”. 3 Ajinata Israelmanta tiyakaporqa. Chay llajtatataj
tukuy kurajkunaqa Hebronman f 1Sa 16:13 suticharqanku1 Davidpa Llajtan
jamorqanku rey Davidwan 2Sa 2:4 nispa. Davidqa perqasta,
Hch 13:22
parlaj. Rey Davidtaj Hebronpi wasistapis ruwaracherqa
paykunawan uj tratota ruwarqa e g 1Cr 29:26, 27 Loma patapi,2b jinallataj
´ ˜
Jehova Diospa naupaqenpi. tukuynin llajtantinpipis. c
Paykunataj Davidta churarqanku h Ge´ 14:18 10 Ajinata Davidqa astawan
Israelta rey jina kamachinanpaj. f ´ astawan atiyniyojman tukorqa. d
i Ex 23:23
4 Davidqa 30 watasniyoj Jos 15:63
Angelesta kamachej
´
karqa rey jina kamachiyta Jue 1:8, 21 Jehova Diostaj paywan
qallarishajtin, 40 watastataj kasharqa. e
kamacherqa. g 5 Davidqa j 1Cr 11:4-6
11 Tiromanta rey

Hebronpi qanchis watasta, ˜ Hiramqa f willajkunata
´ Pana lado
sojta killastawan Juda aylluta Davidman kachamorqa.
a 1Re 2:10
kamacherqa. Jerusalenpitaj h Kachamullarqataj carpinterosta,
Ne 12:37 ˜
33 watasta kamacherqa albanilestawan cedro maderas
tukuynin Israelta, Judatawan. b 1Re 9:15, 24 aparisqata, g paykuna perqasta
6 Reywan soldadosninwanqa 1Re 11:27 oqharinankupaj. Paykunaqa
2Cr 32:5
Jerusalenman rerqanku Davidpaj uj wasita
jebuseoswan maqanakoj, i c 1Cr 11:7-9 ruwaporqanku.1 h 12 Davidqa
´
jebuseos chay jallpaspi sutita repararqa Jehova Diosqa
tiyakusqankurayku. d 1Sa 16:13 paypa gobiernonta allinta
´ 2Sa 3:1
sayachisqanta Israelta rey jina
Jebuseostajr ı burlakuspa
Davidta nerqanku: “Ni jaykaj e 1Sa 17:45 kamachinanpaj. i Diosqa Israel
kaymanqa yaykumunkichu. nacionninrayku j Davidpa
Ciegoswan cojosllawanraj f 1Re 5:1, 8 gobiernonta jatunpaj
qantaqa ayqechisonqanku”, qhawacherqa. k
g 2Cr 2:3
nispa. Jebuseosqa nisharqanku: 13 Davidqa
“Davidqa ni jaykaj kayman h 2Sa 7:2 Hebronmanta Jerusalenman
˜
yaykumonqachu”, j nispa. 1Cr 14:1, 2 jampusqanmantana,
7 Jinapis Davidqa chay i 2Sa 7:16
waj tanta warmistapis1
sumaj perqasniyoj Sion llajtata Sl 41:11 oqharikullarqataj, l
Sl 89:21
5:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´
5:9 1 Icha nillanmantaj “suticharqa”.
ashkha familias kanku. 2 Hebreo j 1Re 10:9 2 Chayri “Milopi”. Glosariopi Loma
2Cr 2:11
parlaypeqa nin, “tulluykitaj aychaykitaj nisqata leeriy. 5:11 1 Chayri
kayku”. 5:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, k Sl 89:27 “kamachina wasita ruwaporqanku”.
“Israelta llojsichej kanki, yaykuchejtaj 5:13 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
kanki”. l 2Sa 15:16 leeriy.
607 2 SAMUEL 5:14–6:4
waj warmiswanpis CAP. 5 Diostaj kuticherqa:
˜
casarakullarqataj. Ajinamanta a 1Cr 3:5-9 “Ama naupaqenkumanta
qhari wawasnin, warmi 1Cr 14:3-7 paykunawan maqanakoj
wawasnin astawan yapakorqa. a riychejchu. Astawanqa
14 Jerusalenpi nacekorqanku b Lu 3:23, 31 paykunata muyuykuspa
´
chay qhari wawasninpa baca nisqa sachas wasapi
c 2Sa 12:24 ´
sutisninkoqa kaykuna karqanku: pakakamuychej. Chanta
´ ´
Samua, Sobab, Nat an, b llojsimuspa paykunawan
´ ´ d 2Sa 5:3
Salomon, c 15 Ibhar, Elisua, maqanakunkichej. 24 Chay
´ ´ ´ ´
Nefeg, Jafıa, 16 Elisama, bac a nisqa sachas patapi
´ ´ e Sl 2:2
Eliada, Elifelet ima. soldadospa marchasqankuta
17 Filisteosqa Davidta f 1Sa 22:1, 5 jina uyarispaqa, yachankichej
´ ˜
Israelpi kamachinanpaj d 1Sa 24:22 Jehova Diosqa naupaqeykichejta
churasqankuta 2Sa 23:14 llojsisqanta filisteospa
1Cr 14:8
yachaytawankama, tukuyninku soldadosninta atipananpaj.
Davidwan maqanakoj g Jos 15:8, 12
Chay ratopachataj paykunaman
jamorqanku. e Davidtaj 1Cr 11:15 phawaykunkichej”, nispa.
´
chayta yachaytawan 1Cr 14:9 25 Davidqa Jehova Diospa
pakakuna lugarman uraykorqa. f kamachisqanman jinapuni
´ h Nu´ 27:21
18 Filisteosqa Refa ım ruwarqa, filisteostataj
ura pampasman chayaspa, g atiparqa a Guebamantapacha b
i 1Cr 14:10-12 Guezerkama. c
chayman juntaykorqanku.
´
19 Davidtaj Jehova Diosta
´
taporqa: h “Diosnıy, ¿filisteoswan
j 2Sa 22:41
6 Davidqa Israelmanta
aswan wapu soldadosta
maqanakoj risajchu? k Isa 28:21 ujtawan tantaykorqa,
¿Paykunata makiyman 30.000 soldadosta. 2 Davidwan
entregaykuwankichu?”, nispa. l Jos 15:8, 12 paywan karqanku chay
´
Jehova Diostaj kuticherqa: 1Cr 11:15 runaswanqa Baale-Judaman
´
“Ar ı, rillay, filisteostaqa 1Cr 14:13-17
rerqanku, chaymanta

makiykiman entregaykusaj”, i ˜ cheqa Diospa1 arcanta d
nispa. 20 Chayrayku Davidqa Pana lado wicharichimunankupaj. Chay
Baal-Perazimman wicharerqa, a Le 26:7 ˜
arcaj naupaqenpi runasqa
chaypitaj filisteosta atiparqa. ´
´ ´ angelesta kamachej Jehova
Chanta nerqa: “Jehova Diosqa b Jos 18:21, 24
˜ Diospa sutinta e oqharinku.
enemigosniyta naupaqeypi Diosqa kamachina tiyananpi
c Jos 16:10
atipaykun, j imaynatachus  tiyasqa kashan querubines2
yakoqa perqata urmachin patapi.3 f 3 Cheqa Diospa
CAP. 6
ajinata”, nispa. Chayrayku arcanqa lomapi kasharqa,
d 1Sa 7:2
chay lugartaqa Baal-Perazimta1 1Re 8:1 Abinadabpa wasinpi. g Chay
suticharqa. k 21 Chaypi 1Cr 13:1-5 arcataqa uj mosoj carretaman
filisteosqa santosninkuta churaykuspa apamusharqanku. h
saqerparqanku, Davidwan e Dt 20:4 Chay mosoj carretataqa
soldadosninwantaj chaykunata 1Sa 1:3
1Cr 17:24
Abinadabpa wawasnin Uzawan
apakaporqanku. Ahiowan apamusharqanku.
22 Aswan qhepatataj ´
f Ex 25:22 4 Ajinata cheqa Diospa
´
filisteosqa watejmanta Refaım 1Sa 4:4 arcantaqa lomamanta
ura pampasman jamuspa, 1Cr 13:6-11
Sl 80:1
apamusharqanku,
chayman juntaykullarqankutaj. l Abinadabpa wasinmanta.
23 Davidqa watejmanta
´ g 1Sa 7:1
6:2 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
Jehova Diosta tapukorqa, ´
´ leeriy. 2 Glosariopi querubın nisqata
h Ex 25:14 ´
5:20 1 Baal-Perazim suteqa niyta ´
Nu 7:9 leeriy. 3 Icha nillanmantaj “querubines
munan lajrasqaspa patronninku. Jos 3:14 chaupipi”.
2 SAMUEL 6:5-18 608
˜ ´
Ahiotaj arcaj naupaqenta CAP. 6 familiantapis. a 12 Chanta rey
jamusharqa. 5 Davidwan a 1Sa 10:5 Davidman willarqanku:
tukuynin israelitaswanqa, “Cheqa Diospa arcanrayku
´ ˜ ´ ´
Jehova Diospa naupaqenpi b Ex 15:20 Jehova Diosqa Obed-Edompa
kusirikusharqanku enebro familianta, tukuy ima
maderamanta tukuy laya1 c Sl 150:3-5 kapusqantapis bendecishan”,
tocanasta tocarispa, arpasta nispa. Chayrayku Davidqa
d Nu´ 4:15
tocarispa, cuerdasniyoj allin kusisqa rerqa, cheqa
´ 1Cr 15:2
tocanasta tocarispa, a chanta Diospa arcanta Obed-Edompa
panderetaswan,2 b chhulloj e Le 10:1, 2 wasinmanta Davidpa
chhullojkunawan,3 platilloswan c 1Sa 6:19 Llajtanman apamunanpaj. b
´ ´
ima. 6 Nac on nisqa eraman1 13 Jehova Diospa arcanta
chayajtinkutaj torosqa casipuni f Pr 11:2 apajkuna c sojta pasosta
arcata urmarpacherqanku, thaskisqankutawan,
g 1Sa 6:20
Uzataj makinta aysarispa Davidqa uj torota, uj wira
Sl 119:120 ˜
cheqa Diospa arcanta uywatawan Diospaj nakaporqa.1
´
japiykorqa. d 7 Jehova Diostaj h 1Cr 13:12-14 14 Davidqa muyuspa
˜
Uzapaj sinchitapuni phinakorqa, muyuspa manchayta
˜ ´
wanurpacherqataj e i 2Sa 5:7 tusurisharqa Jehova Diospa
˜
Diospa leyninta mana naupaqenpi, linomanta ruwasqa
kasukusqanrayku. f j 1Cr 15:25 efodniyoj.1 d 15 Davidwan
 ´
Chaypi Uzaqa cheqa Diospa tukuy israelitaswanqa Jehova
˜ ˜
Pana lado
arcanpa ladonpi wanorqa. Diospa arcanta e apamorqanku
´ ˜ a Ge´ 30:27
8 Davidtajr ı phi nakorqa kusiymanta qhaparirispa, f
´ ´
Ge 39:5
Jehova Dios Uzapaj sinchita pututusta waqarichispa. g
˜ ´
phinakusqanmanta. Chayrayku b 1Cr 15:25, 26
16 Jehova Diospa arcanta
chay lugartaqa kunankama Sl 24:7 Davidpa Llajtanman
´ ´
Perez-Uza1 sutiwan rejsikun. Sl 68:24 apaykojtinkutaj, Saulpa wawan
9 Davidqa chay punchay Micalqa h ventanamanta
´ c Nu´ 4:15
Jehova Diosta manchachikuspa ´ qhawamorqa, rikorqataj rey
Nu 7:9 ´
nerqa: g “¿Imaynatataj Jos 3:3 Davidta Jehova Diospa
´ ˜
Jehova Diospa arcanta 1Cr 15:2, 15 naupaqenpi saltaspa saltaspa,
llajtayman chayachisajri?”, h muyuspa ima tusushasqanta.
˜
nispa. 10 Davidqa manana d 1Cr 15:27, 28 Chayta rikuspa Micalqa
´
Jehova Diospa arcanta apayta ´ sonqonpi Davidta
munarqachu maypichus e Ex 37:1
chejnikaporqa. i 17 Davidqa
Sl 132:8 ´
tiyakusharqa chay llajtaman, Jehova Diospa arcanpaj
nisunman Davidpa Llajtanman. i f 1Cr 15:16 uj toldo wasita1 ruwapusqa.
Astawanpis arcataqa Chayrayku arcataqa chay
guitita Obed-Edompa g Sl 150:3 toldo wasiman apaykuspa
wasinman apacherqa. j lugarninman churarqanku. j
´ ´
11 Ajinamanta Jehova Diospa h 1Sa 14:49 Davidtaj Jehova Diospa
˜
1Sa 18:20, 27
arcanqa guitita Obed-Edompa 2Sa 3:14
naupaqenpi k qolachina2
wasinpi kinsa killata karqa. ofrendasta jaywarqa, l khuska
´ mikhurikuy ofrendastapis. m
Jehova Diostaj bendecisharqa i 1Cr 15:29
Obed-Edomta, tukuy 18 Davidqa qolachina
j 1Cr 15:1 ofrendasta, khuska mikhurikuy
6:5 1 Chayri “tukuy rijchaj”. 2 Chayri ofrendastapis jaywayta
“tamborcitoswan”. 3 Chayri k 1Cr 16:1-3 ˜
“sistroswan”. 6:6 1 Glosariopi era 6:13 1 Nakay: waj lugarespi ninku
´ ´ ˜
nisqata leeriy. 6:8 1 Perez-Uza suteqa l Le 1:3 degollay, wanuchiy. 6:14 1 Glosariopi
niyta munan Uzaj contranta rabia efod nisqata leeriy. 6:17 1 Chayri
phatan. m Le 3:1 “carpa wasita”. 2 Chayri “ruphachina”.
609 2 SAMUEL 6:19–7:10
tukuchaytawan, angelesta CAP. 6 “Noqaqa cedro maderasmanta
´
kamachej Jehova Diospa a 1Sa 18:27 sumaj ruwasqa wasipi
sutinpi tukuy runasta tiyarikushani, a cheqa Diospa1
bendicerqa. 19 Chantapis ´ arcantaj telasmanta ruwasqa
b Ex 22:28
tukuynin tantasqa israelitasman toldollapi2 kashan”, b nispa.
jaywarqa qharismanpis 3 Natantaj reyta nerqa:
warmismanpis chaupinpi c 1Sa 13:13, 14 “Rispa ruwamullay imatachus
1Sa 15:27, 28 ´
juskuyoj uj muyu tantatakama, sonqoyki munasqanta, Jehova
1Sa 16:1, 12
palmera poqoykunamanta Diosqa qanwan kashan”, c nispa.
´
ruwasqa tantata, kisasmanta
´ 4 Jehova Diostaj chay
tantatawan. Chanta tukuy d 1Sa 14:49 chisipacha Natanta nerqa:
2Sa 6:16
runasqa wasinkuman

5 “Rispa kamachiy Davidta
riraporqanku. ´
nimuy: ‘Jehova Diosqa
CAP. 7
20 David wasinpi kajkunata kayta nin: “¿Imaraykutaj
e 1Cr 17:1
bendecinanpaj jamushajtin, tiyakunaypaj wasita
Saulpa wawan Micalqa a ruwapuwayta munashankiri? d
payta taripamuspa nerqa: f 2Sa 12:1 6 Egiptomanta Israelta
“Israelpa reynin, chay jina 1Cr 29:29 orqhomusqaymantapacha
penqaytaqa ruwakunkeqa. 
˜
kunankamaqa mana uj wasipichu
Kuraj kamachisniykej Pana lado tiyakuni, e manaqa uj toldo
˜
esclavasninkoj naupaqenpi a 2Sa 5:11 wasillapi tiyakuni, uj lugarmanta
qalallaqa tususharqankeqa.
˜ waj lugarman purispa. f 7 Tukuy
Sonso jina tukuypa naupaqenpi b 2Sa 6:17 israelitaswan kay chhika unayta
qalakusharqanki”, b nispa. purini. Paykunapajqa sapa
21 Davidtaj Micalta nerqa: ayllupi1 kurajkunata churarqani,
´
“Noqaqa Jehova Diospa c 1Re 8:17 ovejitasta jina paykunata
˜ 1Cr 17:2
naupaqenpi tususpa 1Cr 22:7 qhawanankupaj. ¿Maykajllapis
kusikusharqani. Payqa noqata uyarerqankichu chay
ajllawan tataykej kurajkunata nisqayta:
cuentanmanta, tataykej d 1Re 5:3
1Re 8:17-19
‘Imajtintaj mana wasita
familianpa cuentanmantawan. ruwapuwankichejchu cedro
´ 1Cr 17:4-6
Noqata churawan Jehova 1Cr 22:7, 8 maderamanta’, nispa?”’.
Diospa nacionnin Israelta 8 Kunanqa kamachiy Davidta
kamachinaypaj. c Chayrayku nimuy: ‘Angelesta kamachej
´ ˜ e Jos 18:1 ´
Jehova Diospa naupaqenpi Jehova Diosqa kayta nin:
kusikusaj. 22 Aswan pisipajraj “Noqa pusamorqayki pasto
´
qhawachikusajpis. Noqapis f Ex 40:18, 34 pampaspi ovejasta
aswan pisipaj qhawakusaj. michishajtiyki, g Israel
Chay nishawanki chay g 1Sa 16:11 nacionniyta kamachinaykipaj. h
esclavastaj noqata 9 Mayman rejtiykipis
jatunchawanqanku”, nispa. qanllawanpuni kasaj. i
23 Saulpa wawan Micaltaj d h 2Sa 5:2
Tukuynin enemigosniykitapis
˜ 1Cr 17:7-10 ˜
wanupunankama mana wawata 1Cr 28:4 naupaqeykimanta chinkachisaj. j
rejserqachu. Sl 78:70, 71 Sutiykitaqa sumaj sutiman
7 Rey Davidqa wasinman1
tiyakoj yaykuporqana, e
´
˜
i 1Sa 18:14
tukuchisaj, k jallpantinpi may
rejsisqa kanki, may rejsisqa
Jehova Diostaj muyuyninpi kaj 2Sa 5:10 runas jina. 10 Nacionniy
tukuynin enemigosninmanta Israelpaj uj lugarta ajllapusaj,
samaricherqa. 2 Chaypacha rey
j 2Sa 22:1
Davidqa profeta1 Natanta f nerqa: Sl 18:37
7:2 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
leeriy. 2 Chayri “carpallapi”. 7:7
7:1 1 Chayri “kamachina wasinman”. 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
7:2 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy. k 1Cr 14:2, 17 ashkha familias kanku.
2 SAMUEL 7:11-24 610
´ ´
chayman paykunata pusasaj CAP. 7 Jehova Diosnıy, ¿pitaj noqa
tiyakunankupaj. Chaypeqa a Jue 2:14 kasqani? ¿Imataj familiaypis
ni pipis paykunata ima Sl 89:20, 22 kasqa chay tukuy imasta
nenqachu. Sajra runasqa b Jue 2:16 ruwapunawaykipajri? a
˜ ˜
ni na paykunata c Dt 25:19 19 Tukuyta Kamachej Senor
˜ ˜ ´ ´
nakarichenqankuchu naupajta d 1Re 2:24 Jehova Diosn ıy, chay
jinaqa, a 11 Israel nacionniypaj Sl 89:4 ruwapuwasqayki may tukunapaj
˜
juecesta churarqani chay e 1Re 2:1 jinana kajtinpis, qan nishankiraj
tiempopi jinaqa. b Tukuynin f Ge´ 49:10 kay kamachiykej familianqa
enemigosniykimanta 1Re 8:20 unaypaj kanallantapuni. Kaytaj
1Cr 17:11-14
samarichisqayki. c uj ley1 kashan tukuy runaspaj,
´ Sl 132:11 ˜
”’”Chantapis Jehova Diosqa Isa 9:7 Tukuyta Kamachej Se nor
´ ´ ´
nisunki Jehova uj wasita Isa 11:1 Jehova Diosnıy. 20 Qan allinta
Mt 21:9
ruwapusunanta.1 d rejsiwanki Tukuyta Kamachej
˜ ˜ Mt 22:42 ˜ ´ ´
12 Wanupuspa naupa Lu 1:32, 33 Se nor Jehova Diosn ıy. b
˜
tatasniykiwan na Jn 7:42 Chayrayku, ¿imatawantaj
Hch 2:30
samarikushajtiyki, e niykiman noqa kamachiyki
˜ ´
mirayniykitanataj rey kananpaj g 1Re 5:5
1Re 6:12
Davidri? 21 Diosn ıy,
churasaj, kikin wawallaykitataj Zac 6:12, 13 nisqaykiman jina,
churasaj, gobiernontataj h 1Re 1:37 munasqaykiman jinataj chay
sinchita sayachisaj. f 13 Paymin 1Cr 22:10 tukuynin tukuna imasta
wasita sutiypaj ruwapuwanqa, g 1Cr 28:7 ruwarqanki, kay
Sl 89:4, 36
noqataj gobiernonpa kamachina kamachiykimantaj rejsichinki. c
˜ i 1Cr 28:6 ˜
tiyananta wi naypaj sinchita 22 Tukuyta Kamachej Senor
Mt 3:17 ´ ´
sayachisaj. h 14 Noqaqa tatan Heb 1:5 Jehova Diosn ıy, chayrayku
kasaj, paytaj waway kanqa. i j Sl 89:30, 32 qanqa manchay tukunapaj jina
Mana allin kajta ruwajtin Jer 52:3 kanki. d Mana pipis qan jinaqa
kamisaj, paytaqa castigasaj k 1Sa 15:23, 26 kanchu, e qanlla Dios kanki, mana
imaynatachus runas castiganku l Sl 45:6 waj kanchu. f Ninrisniykuwan
ajinata,1 imaynatachus runas Sl 89:36 tukuy ima uyarisqaykoqa chayta
´
seqonku ajinata. j 15 Paytaqa Da 2:44
Heb 1:8
reparachiwayku. 23 Diosn ıy,
munakullasajpuni, nitaj Ap 11:15 kay jallpa patapi, ¿mayqen
saqerparisajchu Saulta jinaqa, k m 1Cr 17:15 naciontaj Israel nacionniyki
˜ ´
pitachus naupaqeykimanta  jinari? g Diosnıy, qanmin rispa
chinkaricherqani chayta jinaqa. ˜ paykunata
Pana lado
16 Familiaykipis, gobiernoykipis a 1Cr 17:16-22 kacharichimorqanki nacionniyki
˜ ˜
naupaqeykipi winaypaj sinchi b 1Sa 16:7
kanankupaj. h Sutiykitapis may
sayasqa kanqa. Kamachina Sl 17:3 rejsisqaman tukucherqanki i
˜
tiyanaykeqa winaypaj sinchi c Sl 25:14 paykunarayku jatuchaj imasta,
sayasqa kanqa”, l nispa’”. d Dt 3:24 tukuna imastawan ruwaspa. j
17 Natantaj Davidman 1Cr 16:25 Chay nacionniykitaqa
´ Egiptomanta kacharicherqanki
chay tukuy imasta willarqa, e Ex 15:11
mosqoypi jina uyarisqantapis. m Sl 83:18 qanpata kanankupaj. Chay
18 Chayta uyarispa rey f Dt 4:35 nacionniykirayku nacionesta,
´ diosesninkutawan wijchorqanki.
Davidqa Jehova Diospa g Dt 4:7
˜ Sl 147:19, 20 24 Qanmin nacionniyki
naupaqenman rispa ´
tiyaykukorqa nerqataj: h Ex
´
3:8 Israelta sinchita
˜ Ex 19:5 ˜
“Tukuyta Kamachej Senor Isa 63:9
sayacherqanki, wi naypaj
´ nacionniyki kananpaj. k Qanmin
i Ex 9:16 ´ ´
7:11 1 Chayri “mirayniykimanta Jehova Diosn ıy, paykunaj
reyesta churananta”. 7:14 1 Hebreo j Dt 10:21
Diosninku kaporqanki. l
parlaypeqa nin, “payta kamisaj k Dt 26:18
´
runaspa varankuwan”. l Ex 15:2 7:19 1 Chayri “uj kamachiy”.
611 2 SAMUEL 7:25–8:10
´ ´
25 ”Kunanqa Jehova Diosnıy, CAP. 7 tukorqanku, impuestotapis
kay kamachiykipaj, a 1Cr 17:23-27 payman pagaj kanku. a
familianpajpis imatachus Sl 89:20, 28 3 Davidqa Rehobpa wawan
nisqaykita juntaypuni Zobaj b reynin Hadadezerta
˜ b 1Cr 29:11
winaypaj, chay nisqaykitaqa Sl 72:19 atiparqa. Chaypacha
´
ruwaypuni ari. a 26 Sutiykeqa Mt 6:9 Hadadezerqa Eufrates
˜ Jn 12:28
winaypaj jatunchasqa kachun. b mayuman c rishasqa chay
Chaywanqa runaspis nenqanku: c Isa 9:7 lugaresta qhechukanpoj.
´
‘Angelesta kamachej Jehova Jer 33:22 4 Davidqa Hadadezermanta
Diosqa Israelpa Diosnin’, d 2Sa 7:11 1.700 caballospi purej
nispa. Kamachiyki Davidpa soldadosta qhechorqa,
˜ e Nu´ 23:19
familiantaj naupaqeykipi 20.000 soldadostawan.
˜ Sl 89:35
winaypaj sayachisqa kachun. c Sl 132:11
Carretasta aysaj tukuynin
27 Angelesta kamachej Jn 17:17 caballostataj chaki
´ ´
Jehova Diosn ıy, Israelpa ankusninkuta khuchurarqa,
Diosnin, qanmin willawanki f Sl 89:20, 36
Sl 132:12
pachaj caballosllata
‘wasita ruwapusqayki’1d nispa. mana imanarqachu. d
Chayrayku kay kamachiykeqa g 2Sa 22:51 5 Damascomanta e sirio
ajinata mana manchachikuspa Sl 72:17
˜ 
soldados jamorqanku Zobaj
manakusunki. 28 Tukuyta reynin Hadadezerta yanapaj.
˜ ´ ´ CAP. 8
Kamachej Senor Jehova Diosnıy, Davidtaj 22.000 sirio soldadosta
h Jos 13:2, 3 ˜ ´
qanmin cheqa Diosqa kanki,
2Sa 21:15
wanuracherqa. f 6 Chant a
nisqasniykipis cheqapuni Davidqa Siriapi Damasco
kanku. e Kay kamachiykimantaj i 1Cr 18:1 llajtaman tropa soldadosninta
kay allin imasta ruwapunaykita churarqa. Siriostaj kamachisnin
´ j Nu´ 24:17
ninki. 29 Chayrayku Diosnıy, Jue 3:29 kaporqanku, impuestotapis
kay kamachiykej familianta 1Sa 14:47 payman pagaj kanku.
˜ ´
bendecillay ari, naupaqeykipitaj Sl 60:8
Davidtaqa Jehova Dios
˜
wi naypaj kallachunpuni ari. f yanapaj atipananpaj1 mayman
˜ ´ k Dt 23:3-6
Tukuyta Kamachej Senor Jehova
´  rejtinpis. g 7 Chantapis Davidqa
Diosnıy, qanmin chayta ruwasaj ˜
Pana lado Hadadezerpa soldadosninmanta
nerqanki. Kay kamachiykej a 2Re 3:4 qhechorqa qorimanta muyu
familianqa bendicionniykiwan 1Cr 18:2 escudosta, Jerusalenmantaj
˜ ´
winaypaj bendecisqa kachun”. g apakaporqa. h 8 Chant a

8
b 2Sa 10:6
Aswan qhepatataj Davidqa 1Re 11:23 Davidqa Hadadezerpa llajtasnin
filisteosta h atiparqa, Sl 60:qa Betahmanta, Berotaimantawan
filisteostaj paypa mandonpi may chhika cobreta apakaporqa.
´ c G´ e´ 15:18
karqanku. i Chanta Meteg-Amata Ex 23:31 9 Hamatmanta i rey Toiqa
paykunamanta qhechorqa. 1Re 4:21 yacharqa Davidqa Hadadezerpa j
2 Davidqa moabitastapis j 1Cr 18:3, 4
tukuynin ejercitonta
atipallarqataj. Paykunataqa d Dt 17:16 atipasqanta. 10 Chayrayku
pampaman winkuykuchispa1 Sl 20:7 rey Toiqa wawan Joramta
Sl 33:17 kachamorqa rey Davidta
waskhawan miderqa. Iskay
medina waskhas ukhupi e Isa 7:8 tapurinanpaj imaynachus
˜ ´
kajkunaqa wanuchisqa kashasqanta, chant a
karqanku. Uj medina waskha f 1Cr 18:5, 6 felicitaykunanpaj Hadadezerta
ukhupi kajkunataj kausashaj g Dt 7:24
maqanakuspa atipasqanmanta
qhepakorqanku. k Moabitasqa 2Sa 8:14 (Hadadezerqa ashkha kutista rey
Davidpa kamachisninman Toiwan maqanakusqa). Joramqa
h 1Cr 18:7, 8
Davidpaj apamorqa tukuy laya1
7:27 1 Chayri “mirayniykimanta reyesta i 2Re 14:28
churasaj”. 8:2 1 Winkuy: waj lugarespi ´
8:6 1 Chayri “Jehova Dios salvaj”. 8:10
ninku siriy. j 1Cr 18:9-11 1 Chayri “tukuy rijchaj”.
2 SAMUEL 8:11–9:9 612
imasta qolqemanta, qorimanta, CAP. 8 nispa. 2 Saulpa familianmanta
´
cobremantapis. 11 Chay a Jos 6:19 uj kamachi karqa Zib a a
apamusqantataj rey Davidqa 1Re 7:51 sutiyoj. Paytataj Davidpaman
´ 1Cr 22:14
Jehova Diospaj taqaporqa, wajyacherqanku. Rey Davidtaj
1Cr 26:27 ´
imaynatachus chay waj taporqa: “¿Qanchu Ziba kanki?”,
nacionesta atipasqanmanta b 2Sa 8:2 nispa. Zibataj kuticherqa:
´ ´
apamusqan qolqeta, qoritapis “Ar ı, kamachiyki Zib a kani”,
c 2Sa 8:1 ´
taqaporqa ajinata. a nispa. 3 Chanta reyqa taporqa:
12 Chaykunataqa apamorqa: d 1Sa 30:18 “¿Saulpa familianmanta pipis
Siriamanta, Moabmanta, b kanrajchu Dios jina payta
e 2Sa 8:7
ammonitasmanta, khuyakunaypaj?”, nispa. Zibataj
filisteosmanta, c f 1Cr 18:12, 13 reyman kuticherqa: “Jonatanpa
amalequitasmanta, d jinallataj Sl 60:qa ujnin wawan kanraj. Payqa
Rehobpa wawan Zobaj reynin suchitu”,1 b nispa. 4 Reytaj
g Ge´ 25:23, 26 ´
Hadadezermantapis. e ´
Ge 27:29, 37 taporqa: “¿Maypı kashan?”,
13 Davidqa may rejsisqa ´
Nu 24:18 nispa. Zibataj kuticherqa:
runaman tukullarqataj “Lo-Debarpi kashan, Amielpa
h Sl 60:12
18.000 edomitasta wawan Makirpa c wasinpi”, nispa.
˜
Kachi mayupi f wanuchispa. i 2Sa 5:3, 5 5 Rey Davidtaj chay
14 Payqa tropa soldadosta ratopacha kamacherqa
Edom nacionman churarqa. j 1Cr 18:14-17
payta pusarimunankuta
Tukuynin Edommanpuni tropa k 1Re 3:6 Lo-Debarmanta, Amielpa
soldadosta churarqa, wawan Makirpa wasinmanta.
´
tukuy edomitastaj Davidpa l 2Sa 20:23 6 Chant a Saulpa allchhin
1Cr 11:6
kamachisnin kaporqanku. g Jonatanpa wawan Mefibosetqa,
´ ˜
Davidtaqa Jehova Dios yanapaj m 2Sa 20:24 Davidpa naupaqenman
atipananpaj1 mayman rejtinpis. h 1Re 4:3 yaykumorqa.
15 Davidqa tukuynin Israel n 2Sa 15:27
Qonqoriykukuspataj
nacionta kamacherqa, i tukuynin 1Cr 6:8 pampakama kumuykukorqa.
´
nacionpaj j justiciata, cheqa 1Cr 24:3 Davidtaj nerqa: “Mefiboset”,
kajtawan k ruwarqa. 16 Zeruyaj nispa. Paytaj kuticherqa:
o 2Sa 23:20 ´
wawan Joabqa l ejercitomanta 1Re 1:44 “Wiraqochıy, nillaway”, nispa.
cargoyoj karqa, Ahiludpa wawan 1Re 2:35 7 Davidtaj nerqa:
Jehosafattaj m reypa qhelqerin “Ama manchachikuychu.
p 2Sa 15:18
karqa. 17 Ahitubpa wawan 2Sa 20:7 Tatayki Jonatanrayku
Sadocwan n Abiatarpa wawan  khuyakusqayki. d Aweloyki
Ahimelecwantaj sacerdotes1 CAP. 9 Saulpa tukuynin jallpasninta
karqanku, Serayataj secretario q 1Sa 18:1, 3 kutichipusqayki. Qantaj
karqa. 18 Jehoiadajpa 1Sa 20:15, 42 kunanmantapacha mesaymanta
wawan Benayaqa o cargoyoj  mikhullankipuni”,1e nispa.
˜
karqa keretitasmanta, Pana lado 8 Mefibosettaj watejmanta
peletitasmantawan. p a 2Sa 16:1 kumuykukuspa nerqa:
Davidpa wawasnintaj 2Sa 19:17 ´
“Wiraqochıy, ¿pitaj noqa kasqani
sumaj cargosniyoj karqanku.1 b 2Sa 4:4 allinpaj qhawanawaykipajri?
˜
9 Uj kuti Davidqa nerqa:
“¿Saulpa familianmanta
2Sa 9:13
2Sa 19:26
Noqaqa wanusqa alqolla
´
kani”, f nispa. 9 Chanta rey
pipis kanrajchu Jonatanrayku c 2Sa 17:27-29 Davidqa Saulpa kamachin
payta khuyakunaypaj?”, q Zibata wajyachimuspa nerqa:
d Pr 11:17 “Imachus patronniyki Saulpata,
´
8:14 1 Chayri “Jehova Dios salvaj”.
e 2Sa 19:28
8:17 1 Glosariopi sacerdote nisqata Pr 11:25
9:3 1 Chayri “iskaynin chakisninmanta
leeriy. 8:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, cojito”. 9:7 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“sacerdotes karqanku”. f 1Sa 24:14 “tantata mikhunki”.
613 2 SAMUEL 9:10–10:8
familianpatawan karqa chaytaqa CAP. 9 nerqanku: “¿Yuyankichu Davidqa
allchhinman qopushani. a a 2Sa 9:1 tataykita jatunpaj qhawaspa
10 Chayrayku qanwan, 2Sa 16:4 kamachisninta kachamusqanta
2Sa 19:29
wawasniykiwan, qanta sonqochasunankupaj?
kamachisniykiwan ima chay ¿Nichu wateqanallawanchejpaj
jallpasninta llankapunkichej. kachamun? ¿Nichu llajtanchejta
Poqochisqaykichejqa b 2Sa 19:28 japikapuyta munaspalla
patronniykej allchhinpa qhawaykachaj jamunku?”, nispa.
familianpaj kanqa. 4 Hanuntaj Davidpa
Patronniykej allchhin c 2Sa 19:17 kachamusqan runasta japispa
´ barbasninkuta1 khuskanta
Mefibosettajrı mesaymanta
mikhullanqapuni”, b nispa. rasurarparqa, a ropasninkutapis
Zibajtaqa tiyaporqa d 1Cr 8:34 khuskanmanta kutorqa
15 wawasnin, 20 kamachisnintaj. c 1Cr 9:40 siki patasninkukama,
´
11 Zibataj reyman nerqa: chant a kachaporqa.
´ 5 Rey Davidmantaj chayta
“Reynıy, noqaqa tukuy chay
kamachiwasqaykita ruwasaj”, e 2Sa 9:7 willarqanku. Chay jina
nispa. Chaymantapacha 2Sa 19:28 penqayta kamachisninta
Mefibosetqa Davidpa ruwasqankurayku,
mesanmanta1 mikhorqa, Davidqa chay ratopacha
reypa wawanpis kanman jina. f 2Sa 4:4 runasta kacharqa taripamuspa

´
12 Mefibosetpataqa uj ninankupaj: “Jerico b llajtapi
´ CAP. 10 quedakuychej barbaykichej
lloqallitun tiyaporqa Mica d ˜ ´
sutiyoj. Zibaj wasinpi g Ge´ 19:36, 38 wi nanankama, chant a
tiyakojkunaqa Mefibosetpa
Jue 10:7 jampullankichej”, nispa.
Jue 11:12, 33
kamachisnin kaporqanku. 1Sa 11:1 6 Tiemponmantaj
13 Mefibosetqa reypa ammonitasqa reparakorqanku
mesanmanta mikhusqanrayku Davidwan chejnichikusqankuta.1
Jerusalenpi tiyakorqa. e h 1Cr 19:1-5
Chayrayku runasta
Payqa suchitu karqa. f  kachaspa contratarqanku
Bet-Rehobmanta, c
10
˜
Aswan qhepatataj Pana lado
Zobamantawan d 20.000 sirio
ammonitaspa g reyninku a Le 19:27
soldadosta. Contratallarqankutaj
˜
wanuporqa, wawan Hanuntaj Maacamanta e reyta,
cuentanmanta rey jina 1.000 runastawan,
kamachiyta qallarerqa. h b Jos 18:21 Istobmantataj2 12.000 runasta
2 Chayrayku Davidqa nerqa: contratarqanku. f
“Nahasqa noqata 7 Davidtaj chayta yachaspa
khuyakuwarqa, chayrayku c Nu´ 13:21 Joabta kacharqa tukuynin
noqapis wawan Hanunta soldadostawan, aswan wapu
kikinta khuyakullasajtaj”, soldadosnintinta. g
nispa. Ajinamanta Davidqa 8 Ammonitastaj llojsimuspa
d 2Sa 8:5
Hanunpaman kamachisninta maqanakunankupaj listos
kacharqa tatan sayaykorqanku llajtaman
˜
wanupusqanmanta yaykuna punkupi. Zobamanta
e Jos 13:13
sonqocharimunankupaj. Rehobmanta siriostaj,
Davidpa kamachisnin Istobmanta1 Maacamanta
ammonitaspa nacionninkuman
chayajtinkutaj, 3 ammonitaspa f 1Cr 19:6, 7 10:4 1 Barba: waj lugarespi ninku
kuraj kamachejkunasnenqa chhunka, sunkha. 10:6 1 Chayri
wiraqochinku Hanunta “Davidpaj millachikuna kasqankuta”.
g 2Sa 23:8 2 Chayri “Tobmantataj”. 10:8 1 Chayri
´
9:11 1 Icha nillanmantaj “mesaymanta”. 1Cr 19:8, 9 “Tobmanta”.
2 SAMUEL 10:9–11:2 614
soldadoswan waj ladopi CAP. 10 Paykunataj Helamman
sayasharqanku pampanejpi. a 1Cr 19:10-13 jamorqanku. Chay soldadospa
9 Joabqa rikorqa may chhika kamachejninkoqa Sobac
˜
soldadosta, naupaqenmantataj karqa, payqa Hadadezerpa
qhepanmantataj paywan soldadosninpa comandanten
b 1Sa 26:6
maqanakoj jamushasqankuta. 2Sa 2:18 karqa.
Chayrayku Israelmanta wakin 2Sa 23:18 17 Davidman chayta
sumaj soldadosta ajllarqa, 1Cr 2:15, 16
willajtinkutaj, Davidqa chay
sayaykucherqataj sirioswan ratopacha Israelmanta tukuynin
maqanakunankupaj. a ´
ejercitonta tantaykorqa. Jordan
10 Chay wakin soldadostataj c Nu´ 21:24 mayuta chimpaspataj Helamman
hermanon Abisaijpa b chayarqa. Sirio soldadostaj
mandonman1 churarqa, Davidwan maqanakunankupaj
maqanakupaj listos kanankupaj, ´
listos sayaykorqanku. Chanta
ammonitaswantaj c d Dt 31:6
Davidwan maqanakorqanku. a
´
tinkunankupaj. 11 Chant a 18 Siriosqa israelitaswan
Abisaita nerqa: “Sichus siriosta atipachikushasqankuta
mana atipayta atisajchu chayqa, e Sl 37:5 reparaspa ayqekorqanku.
jamuspa yanapawanki. Sitajchus ˜
Sl 44:5 Davidtaj wanucherqa carretaspi
ammonitasta mana atiypayta Pr 29:25
purejkunamanta 700 soldadosta,
atiwajchu chayqa, noqa caballospi purejkunamantataj
yanapasqayki. 12 Noqanchejqa 40.000 soldadosta.
nacionninchejrayku, ˜
f 1Cr 19:14, 15 Wanuchillarqataj chay
Diosninchejpa llajtasninrayku soldadospa comandanten
wapus kananchej tiyan, manataj Sobactapis. b 19 Hadadezerpa
manchachikunanchejchu tiyan. d kamachiyninpi kaj
´
Jehova Diostaj imachus g 1Cr 19:16
reyesqa israelitaswan
allin rijchasqanta ruwanqa”, e atipachikusqankuta rikuspa,
nispa. chay ratopacha Israelwan
´
13 Chanta Joabwan h 2Sa 8:3-5 uj tratota ruwarqanku manana
˜
soldadosninwanqa ´
maqanakunankupaj, chant a
kachaykukorqanku sirioswan paykunaj kamachisninkuman
maqanakoj, siriostaj tukorqanku. c Chaymantapacha
paymanta ayqekorqanku. f i G´ e´ 15:18
siriosqa manchachikoj kanku
14 Ammonitasqa sirio soldados Ex 23:31
ammonitasta yanapayta.

ayqekushasqankuta rikuspa
11
˜
paykunapis Abisaimanta Pana lado Wata qallariyta reyesqa
ayqekullarqankutaj, a 1Cr 19:17-19 ejercitosninkuwan
llajtankumantaj yaykuporqanku. maqanakuman rej kanku.
Chaymanta Joabqa ammonitasta Chaypacha Davidqa kacharqa
saqerpaytawan Jerusalenman Joabta, kamachisninta,
b Dt 20:1
kutiporqa. Sl 18:37, 38 Israelpa tukuynin ejercitontawan
15 Siriosqa israelitaswan ammonitasta qalata
atipachikusqankuta tukuchimunankupaj.
´
reparaspa, watejmanta Paykunaqa rispa Raba d llajtata
c Ge´ 15:18 muyuykamorqanku, Davidtaj
tantakullarqankutaj. g Dt 20:10, 11
16 Hadadezerqa h Mayu1 i  Jerusalenllapi quedakorqa. e
chaynejpi kasharqanku chay CAP. 11 2 Uj punchay Davidqa
sirio soldadosta wajyacherqa. d 2Sa 12:26 chisiyaykuyta jina camanmanta
jatarikuspa, kamachina wasinpa
10:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, terrazanpi1 puriykachasharqa.
“makinman”.
´ 10:16 1 Mayu nispaqa
Eufrates mayumanta parlashan. e 1Cr 20:1 11:2 1 Chayri “kamachina wasin patapi”.
615 2 SAMUEL 11:3-16
´
Terrazanmantapachataj CAP. 11 10 Chant a Davidman
uj warmita rikorqa. Chay a 1Cr 3:5, 9 willarqanku: “Uriasqa mana
˜
warmeqa banakusharqa, wasinman uraykusqachu”,
may kachitataj karqa. nispa. Chayrayku Davidqa
3 Davidtaj uj runata kacharqa Uriasta taporqa:
yachamunanpaj pichus “Kunallanrajsina chayamunkeqa.
chay warmi kasqanta. Paytaj b 2Sa 12:24 ¿Imaraykutaj mana wasiykiman
Davidman willarqa: “Chay 1Re 1:11 uraykunkichuri?”, nispa.
warmeqa Eliampa a wawan 11 Uriastaj Davidman
Bat-Seba b kasqa, hitita c Uriaspa d kuticherqa: “Arcapis, a
´
warmin”, nispa. 4 Chant a Israelmanta Judamanta
Davidqa runasta kacharqa soldadospis toldosllapi1
chay warmita pusamunankupaj. e c Ge´ 10:15 kashanku. Wiraqochiy Joabpis,
Dt 20:17
Chay warmitaj Davidpaman kamachisninpis qara pampaspi
yaykorqa, Davidtaj paywan toldosllapi kashanku.
˜ ¿Imaynatataj kunan noqa
punuykorqa. f (Chayqa karqa
chay warmi chichipaj wasiyman rispa mikhurikuyman,
qhawasqa kasqanmanta ujyarikuyman, warmiywanpis
d 2Sa 23:8, 39 ˜
llimphuchakushajtin).1 g 1Re 15:5 pu nuykuymanri? b
´ Kausayniykirayku juraspa niyki:
Chanta chay warmeqa
wasinman kutiporqa. Noqaqa mana chayta
5 Chantaqa onqoj rikhurispa ruwasajchu”, nispa.
Davidman willacherqa: “Onqoj 12 Davidtaj Uriasta nerqa:
´
kashani”, nispa. 6 Davidtaj e Ex 20:14, 17 “Kunantawan kaypi qhepakuy,
chayta yachaytawan Joabman qayataj kachapullasqayki”,
kayta willacherqa: “Hitita nispa. Ajinamanta Uriasqa
Uriasta kachamuway”, nispa. chay punchaypis qayantinpis
Chayrayku Joabqa Uriasta Jerusalenpi qhepakorqa.
´ ´
kachamorqa. 7 Ur ıas f Le 18:20 13 Chanta Davidqa Uriasta
chayamojtintaj, Davidqa Le 20:10 wajyacherqa paywan
Pr 6:32
taporqa imaynachus Joabwan Heb 13:4
mikhunanpaj, ujyananpaj ima,
soldadoswan kashasqankuta. jinapitaj machaykucherqa.
Tapullarqataj imaynachus Chisiyaykuytataj Uriasqa
maqanakupi rishasqanta. mana wasinman uraykorqachu,
´ astawanqa reypa
8 Chanta Davidqa Uriasta nerqa:
“Wasiykiman uraykuspa g Le 12:2 kamachisninwan
˜
samarikamuy”,1 nispa. Le 15:19 punukanporqa. 14 Qayantin
´ Le 18:19 paqarintaj Davidqa uj cartata
Urıas kamachina wasimanta 
llojsisqantawantaj, reypa ˜
Joabpaj qhelqarqa, chaytataj
apachikunta2 payman
Pana lado Uriaswan apacherqa. 15 Chay
a 2Sa 6:17 cartanpeqa kayta qhelqarqa:
aparqanku. 9 Uriastaj reypa 2Sa 7:2
wasinman yaykuna chayllapi “Uriastaqa maqanakupi
˜ ˜
pu norqa, reypa chay waj naupajman churaychej, aswan
kamachisninwan khuska, nitaj sinchi maqanaku kan chayman.
´
wasinmanqa uraykorqachu. Chant a qhepaman kutirispa
sapanta saqerpankichej
´ b Le 15:16 ˜
11:4 1 Icha nillanmantaj “killa 1Sa 21:5 wanuchinankupaj”, c nispa.
yawarninmanta llimphuchakushajtin”. 16 Joabqa chay
11:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, llajtata muyuykushaspa
“chakisniykita mayllakamuy”. 2 Chayri yacharqa maynejpichus
“reypa qosqanta”. Ichapis chayqa enemigospa aswan wapu
mikhuna karqa. Chaytaqa apachej c Sl 51:14
kanku munasqa invitadosninkuman. Pr 3:29 11:11 1 Chayri “carpasllapi”.
2 SAMUEL 11:17–12:4 616
soldadosninku kashasqankuta, CAP. 11 wakin kamachisniykeqa
˜ ´
chaymantaj Uriasta churarqa. a 2Sa 12:9 wanunku reynıy. Kamachiyki
˜
17 Soldadostaj chay hitita Uriaspis wanullantaj”, a
llajtamanta llojsimuytawan nispa. 25 Chayta uyarispa
Joabpa contranta Davidqa chay runaman
maqanakorqanku. Davidpa kamacherqa: “Kayta ninki
wakin kamachisnintaj chaypi b Jue 6:32 Joabman: ‘Ama chaymantaqa
˜ Jue 7:1
wanorqanku, hitita Uriaspis llakikuychu. Maqanakupeqa
˜ ´ ˜
wanullarqataj. a 18 Chant a runa wanunpuni. Aswan
Joabqa Davidman willacherqa sinchita chay llajtawan
imachus chay maqanakupi maqanakuspa atipaykuychej’, b
kasqanta. 19 Kachasharqa c Jue 9:50-53 nispa. Qanpis Joabta
chay runamanqa kayta jinata  kallpachanki”.
kamacherqa: “Imachus ˜
Pana lado 26 Uriaspa warmenqa qosan
maqanakupi kasqanta ˜
a 2Sa 11:17 wanupusqanta yachaytawan,
reyman willasqaykitawanqa, qosanmanta llakikorqa.
´ ˜
20 icha reyqa phinakuspa 27 Qosanmanta llakikunan
nisonqa: ‘¿Imaraykutaj tiempo pasasqantawantaj,
maqanakunaykichejpaj anchata Davidqa payta wasinman
llajtaman qayllaykorqankichejri? b 2Sa 12:26 pusachimorqa. Jinamanta
¿Manachu yacharqankichej payqa warmin kaporqa, c
paykunaqa perqa patamanta qhari wawatataj paypaj
flechamusunaykichejta? ´ ´
˜ nacechikorqa. Jehova Diostajrı
21 ¿Pitaj wanucherqa Davidpa chay ruwasqantaqa
Jerubesetpa b wawan c 2Sa 5:13
manapuni allinpajchu
2Sa 12:9
Abimelectari? c ¿Manachu qhawarqa. d
paytaqa Tebezpi uj warmilla ´
˜
wanucherqa molino rumita1
perqa patamanta
12 Chayrayku Jehova Diosqa
Natanta e Davidpaman
´ kacharqa. Natantaj chayaspa f
kachaykamuspa? ¿Ima nispa d Ge´ 39:7-9
chanta perqaman chay jinata Davidman nerqa: “Uj llajtapi
1Re 15:5
qayllaykorqankichejri?’, nispa. Sl 5:6 iskay runas karqanku. Ujnenqa
Ajinata nisojtenqa qanqa ninki: Sl 11:4 qhapaj karqa, ujnintaj wajcha.
‘Kamachiyki hitita Uriaspis
Heb 13:4 2 Qhapaj runaqa ashkha
˜ 
wanullantaj’, nispa”. ovejasniyoj, ashkha
CAP. 12 wakasniyojtaj karqa. g
22 Chay runataj rispa
Davidman willamorqa imatachus
e 1Re 1:8 3 Wajcha runajtataj rantikusqan
1Cr 17:1 ˜
Joab willananta kamacherqa 1Cr 29:29 u na ovejitallan tiyaporqa. h
´ Chay ovejitantaqa munasqata
chayta. 23 Chanta kaytawan
Davidman willarqa: uywakorqa. Ovejitataj paywan
“Ammonitasqa noqaykumanta khuska, wawasninwan khuska
˜
aswan atiyniyoj karqanku, wi nakorqa. Chay runajta
llajtankumanta llojsimuspataj
f Sl 51:qa pisilla mikhunan kajtinpis,
noqaykuwan maqanakuyta ovejitanqa chay mikhunanmanta
qallarerqanku. Chaywanpis mikhoj, vasonmanta ujyaj,
˜
noqaykoqa llajtankoj makisninpitaj pu nukojpis.
punkunkama kutiricherqayku. Ovejitanqa warmi wawitan jina
g 2Sa 5:13
24 Flechaj runastaj perqa 2Sa 15:16
munasqa karqa. 4 Uj punchay
patamanta kamachisniykita chay qhapaj runaj wasinman
flechaykamorqanku. Jinapi viajero runa chayamorqa.
Qhapaj runataj chay runapaj
11:21 1 Molino rumi nispaqa parlashan mikhunata wakichinanpaj
maki molinoj pata ruminmanta. h 2Sa 11:3 mana munarqachu
617 2 SAMUEL 12:5-18
˜ ˜
ovejasninmanta nakayta,1 CAP. 12 nakariykunata rikhurichisaj. a
nitaj wakasninmantapis. a 2Sa 11:4 Warmisniykitaqa qhawashajtiyki
Astawanpis chay wajcha runaj qhechusqayki, wajmantaj1
˜ b Dt 6:13
ovejitanta japispa nakarqa, chay qopusaj. b Paytaj suti punchaypi
˜
chayakamoj runapaj mikhunata ´ paykunawan pu nuykonqa. c
c Ex 22:1
wakichinanpaj”, a nispa. 12 Qanqa pakayllapi chay
´
5 Chayta uyarispa Davidqa d 1Sa 16:13 imasta ruwarqanki, d noqatajr ı
chay runapaj mayta 2Sa 7:8 tukuy Israelpa rikunanta chayta
˜ ruwachisaj, suti punchaypi’,
phi nakorqa, Natanmantaj
´ e 1Sa 18:10, 11 nispa”.
nerqa: “Kausaj Jehova Diospa 1Sa 19:10 ´
sutinpi jurani: b Chayta ruwaj 1Sa 23:14 13 Chant a Davidqa
˜ ´
runaqa wanunan tiyan. 6 Chay Natanta nerqa: “Jehova Diospa
ovejitamantataj valorninmanta f 1Sa 13:13, 14 contranta juchallikuni”, e nispa.
1Sa 15:26, 28
tawa jinastawan paganan Natantaj Davidman
´
tiyan, c mana khuyakuspa chayta g 2Sa 3:7
kuticherqa: “Jehova Diosqa
ruwasqanrayku”, nispa. 1Re 2:22 juchaykita perdonasunki. f
˜
7 Natantaj Davidta nerqa: Mana wanunkichu. g 14 Jinapis
h 2Sa 2:4
´
“Qan kanki chay runaqa. Jehova Diosta chay jinata pisipaj
2Sa 5:5
Israelpa Diosnin Jehovaqa qhawasqaykirayku, kunallanraj
kayta nisunki: ‘Noqa Israelpa i 2Sa 7:19 nacekun chay wawaykeqa
˜
reynin kanaykipaj churarqayki,1d wanonqapuni”, nispa.
´
Saulpa makisninmantataj j Ex 20:13 15 Chaymanta Natanqa
librarqayki. e 8 Makiykiman wasinman riporqa.
k 2Sa 11:15, 27 ´
churarqani wiraqochiykej Jehova Diostaj Davidpa
kapuyninta, f warmisnintapis. g ´
l Ex 20:14, 17
wawanta onqoykucherqa,
Jinallataj churarqayki Israelta Uriaspa warminpi kaporqa
Judatawan kamachinaykipaj. h m Nu´ 14:18 chay wawanta. 16 Davidtaj
Mana chayllachu, qanraykoqa 2Sa 13:32 wawanrayku Diosman
2Sa 18:33
waj imastawanraj ruwayta ´
Gal 6:7
qhaparikorqa. Chantapis
munarqani. i 9 ¿Imajtintaj  ayunarqa, wasinman
´
Jehova Diospa palabranta mana ˜
Pana lado wisqaykukuspataj tutantin
valecherqankichuri? ¿Imajtintaj pampapi sirisqa1 sutiyaj. h
˜ a 2Sa 12:15, 19
chay juchata naupaqenpi 2Sa 13:10-15 17 Wasinmanta kurajkunaqa
ruwarqankiri? Hitita Uriastaqa 2Sa 15:14 Davidman chimpaykuspa
˜
espadawan wanuchicherqanki. j ´ pampamanta sayarichiyta
b Ex 21:24 ´
Ammonitaspa espadankuwan munarqanku, Davidtajr ı mana
˜ Job 31:9-11
payta wanuchichiytawantaj, k Job 34:11 munarqachu. Nitaj paykunawan
warminwan casaraykorqanki. l mikhuytapis munajchu.
10 Kunanmanta qhepamanqa c 2Sa 16:21, 22 18 Qanchis punchayninmantaj
˜ ˜
familiaykipi wanuchinakus1 wawaqa wanuporqa.
d 2Sa 11:4, 15
kallanqapuni. m Qanqa hitita Kamachisnintaj
Uriaspa warminta qhechuspa e Ge´ 39:9 manchachikorqanku Davidman
paywan casaraykorqanki. Chayta Sl 32:5 willayta. Paykunaqa
ruwaspaqa noqata pisipaj Sl 38:3 nisharqanku: “Wawan
´ Sl 51:qa, 4
qhawawanki’, nispa. 11 Jehova Pr 28:13
kausashajtillanraj reyqa mana
´
Diosqa kayta nin: ‘Familiayki uyariwajchu kanchej. ¿Imaynata
´
ukhullamantataj qanpaj f Ex 34:6 kunan willasun wawan
˜
˜
Sl 32:1 wanupusqantari? Imastachus
12:4 1 Nakay: waj lugarespi ninku ruwaykukunmanpis ari”, nispa.
˜ g Le 20:10
degollay, wanuchiy. 12:7 1 Hebreo
Sl 103:10
parlaypeqa nin, “aceitewan 12:11 1 Chayri “runa masiykimantaj”.
jicharqayki”. 12:10 1 Hebreo h 2Sa 12:22 12:16 1 Siriy: waj lugarespi ninku
parlaypeqa nin, “espada”. Jon 3:8, 9 winkuy.
2 SAMUEL 12:19–13:1 618
´
19 Davidtaj kamachisninta CAP. 12 willachimorqa Jedidıas1
chhichinakushajta rikuspa a Rut 3:3 sutita churanankuta.
repararqa wawan
˜ ˜
2Sa 14:2 26 Joabqa Rabamanta a
wanupusqantana. Chayrayku ammonitaswan b
Davidqa kamachisninta taporqa: b 2Sa 6:17 maqanakullarqapuni, reypa
˜
“¿Wawaychu wanupun?”, nispa. llajtantataj japikaporqa. c
Paykunataj kuticherqanku:
´ ˜ c 2Sa 12:16 27 Jinapi Joabqa runasta
“Ar ı, wanupun”, nispa. Joe 1:14 kacharqa Davidman
´ ´
20 Chanta Davidqa pampamanta nimunankupaj: “Raba d llajtaj
sayarikorqa, mayllakorqa, d Isa 38:3, 5 contranta maqanakuspa
aceitewan jawiykukorqa, a Joe 2:13, 14 yakusniyoj llajtata japikapuni.
Am 5:15
ropanta cambiakuspataj
´ Jon 3:8, 9 28 Kunanqa chay waj soldadosta
Jehova Diospa wasinman tantaykuytawan llajtaj contranta
´
yupaychaj rerqa. b Chanta maqanakuspa qan japikapuy.
e Ec 9:6
wasinman1 kutimuspa, Noqa japikapojteyqa noqallata
˜
mikhunata manakuytawan alabawanqanku”, nispa.
mikhorqa. 21 Kamachisnintaj f Job 30:23
29 Chayrayku Davidqa
´ Ec 3:20
taporqanku: “¿Imajt ın Hch 2:29, 34 tukuynin soldadosninta
chay jinata ruwarakushanki? ´
Hch 13:36 tantaykuspa Raba llajtaman
Wawayki kausashajtenqa rerqa. Chay llajtawan
ayunarqanki, manchaytataj g Ec 9:5, 10 maqanakuspataj japikaporqa.
˜ ´
waqarqanki. Wawayki wanojtintaj 30 Chanta Davidqa Malcampa1
sayarikuspa mikhunki”, nispa. h 2Sa 11:3 umanmanta coronanta orqhorqa.
22 Davidtaj kuticherqa: Chay coronaqa qorimanta karqa,
“Waway kausashajtenqa 34 kilos2 pesarqa, kachitu
i 1Cr 3:5, 9
ayunarqani, c waqarqanitaj. 1Cr 22:9 rumisniyojtaj karqa.
Noqaqa nisharqani: ‘Ichapis 1Cr 28:5 Chay coronataqa Davidpa
´
Jehova Diosqa khuyawaspa Mt 1:6 umanman churarqanku.
wawayta kausajta saqellanqa’, d Davidqa chay llajtamanta e
˜ ˜
nispa. 23 Kunanqa wanupunna. j 2Sa 7:12 ashkha imasta apakapullarqataj. f
˜
¿Imapaj na ayunasajri? 1Cr 29:1
31 Runastapis chay llajtamanta
¿Ayunaspaqa apakaporqa. Paykunatataj
kausarichimusajchu? e k 2Sa 7:4, 5 churarqa fierromanta sumaj
2Sa 12:1
Uj punchay noqapis pay jina filochasqa herramientaswan,
˜ ´ 1Re 1:8
wanupusaj. f Paytajr ı mana  fierromanta hachaswanpis
kunitanqa kausarimunmanchu”, g ˜
Pana lado rumista kutunankupaj,
nispa. a Dt 3:11 ladrillostapis ruwanankupaj.
´
24 Chanta Davidqa warmin Jos 13:24, 25 Ajinata David ruwarqa
Bat-Sebata h sonqocharqa. ammonitaspa tukuynin
´
Chay qhepatataj paywan b Dt 23:3, 6 llajtasninkuta. Chanta Davidwan
˜
punuykamorqa. Tiemponmantaj tukuynin soldadosninwan
qhari wawitata nacechikorqa, Jerusalenman kutiporqanku.
´ c 2Sa 11:25
paymantaj Salomon1 i
sutita churarqanku.
´
1Cr 20:1
13 Davidpa wawan
Absalonpataqa
Jehova Diostaj Salomonta d 2Sa 11:1 uj hermanan tiyaporqa Tamar g
´
munakorqa. j 25 Jehova Diosqa sutiyoj, payqa manchay
chay wawata munakusqanrayku
e 1Cr 20:2, 3 ´
profeta Natanwan k 12:25 1 Jedidıas suteqa niyta munan
Jahpaj munasqa. 12:30 1 Glosariopi
12:20 1 Chayri “kamachina wasinman”. f 2Sa 8:11, 12 Malcam nisqata leeriy. 2 Hebreo
´  parlaypeqa nin, “uj talento”.
12:24 1 Salom on suteqa hebreo
parlaypi “allin kausay” palabramanta CAP. 13 Uj talentoqa pesarqa 34,2 kilos (1.101
jamun. g 1Cr 3:9 onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
619 2 SAMUEL 13:2-16
kachitapuni karqa. Davidpa CAP. 13 Amnontaj camanpi kasharqa.
˜
ujnin wawan Amnontaj a a 2Sa 3:2 Tamarqa naupaqenpi masata
˜
Tamarta sinchita munakorqa. pu naspa1 tantata tajllarqa,
´ ´
2 Amnonqa hermanan chanta chayacherqa. 9 Chanta
Tamarmanta jina llakiywan paylata oqharispa chay tantasta
´
onqoykorqa. Tamarqa doncella payman jaywarqa. Amnontajr ı
karqa, chayrayku Amnonqa mana mikhuyta munarqachu,
yuyarqa mana imatapis nerqataj: “Tukuy llojsichunku”,
paywan ruwayta atisqanta. nispa. Tukuytaj llojsiporqanku.
3 Amnonpataqa uj amigon 10 Amnontaj Tamarta nerqa:
tiyaporqa Jehonadab b sutiyoj. ˜
“Pu nuna cuartoyman chay
Payqa Simeaj c wawan karqa, tantata apamuspa qan
Simeataj Davidpa hermanon b 2Sa 13:35 mikhuchiway”, nispa. Ajinapi
karqa. Jehonadabqa manchay Tamarqa chay ruwasqan
vivo karqa. 4 Paytaj Amnonta tantasta hermanon Amnonpa
taporqa: “Qanqa reypa wawan cuartonman aparqa.
kanki, ¿imajtintaj sapa paqarin 11 Mikhuchinanpaj
chay jina llakisqa kankiri? qayllaykojtintaj Amnonqa
¿Nichu willariwankiman?”, Tamarta japiykuspa nerqa:
nispa. Amnontaj kuticherqa: ´
“Hermanay, noqawan
“Hermanoy Absalonpa ˜
pu nuykuy”, nispa.
´
hermanan d Tamarta 12 Tamartajrı nerqa: “Ama
sinchitapuni munakuni”, ´
hermanoy. Ama kaytaqa
nispa. 5 Jehonadabtaj nerqa: c 1Sa 16:9 ruwawaychu. Kayqa mana
“Camaykiman yaykuykuspa 1Cr 2:13 Israelpi ruwakunanchu tiyan. a
onqosqaman tukuy. Tatayki Ama kay millay juchataqa
´
watukusoj jamojtintaj qanqa ruwaychu. b 13 ¿Imaynata chay
ninki: ‘Hermanay Tamar jamuspa penqaywan kausaymanri?
mikhunata jaywariwachun ari. Qantapis Israelpeqa millay
Sichus onqosqapaj tantata runapaj qhawasunkuman.
˜
naupaqeypi ruwapuwanqa, Ama jina kaspa, reywanraj
chaytataj jaywawanqa chayqa, ˜
parlamuy ari. Manaqawajtiykeqa
mikhusaj’, nispa”. mana payqa mana nisonqachu”,
´
6 Payta kasuspa Amnonqa nispa. 14 Amnontajr ı mana
camanman yaykuspa Tamarta kasorqachu. Paymanta
onqosqaman tukorqa. Reytaj d Le 18:9 aswan kallpayoj kasqanraykutaj,
Le 20:17
watukoj jamorqa, Amnontaj 
mana munashajtin paywan
˜
reyta nerqa: “Hermanay ˜ pu nuykuspa abusarqa.
Pana lado ´
Tamar
˜ jamuchun ari. 15 Chant a Amnonqa
a Le 18:9, 29
Naupaqeypi iskay tantasta1 Le 20:17
Tamarta sinchita chejnikuyta
ruwapuwachun, pay kikintaj Dt 27:22 qallarerqa. Chay chejnikusqantaj
jaywawachun mikhunaypaj”, aswan sinchi karqa
˜
nispa. 7 Chayrayku Davidqa naupajta munakusqamanta
wasinman runasta kacharqa nisqaqa. Chayrayku nerqa:
Tamarman kayta nimunankupaj: “Jatarispa, llojsiy kaymanta”,
“Ama jina kaspa, hermanoyki nispa. 16 Tamartaj nerqa:
´
Amnonpa wasinman rispa, “Ama hermanoy, ama
tantata ruwanpuy”, nispa. kaymantaqa wijchuwaychu
8 Ajinapi Tamarqa hermanon ari. Chayqa kay
Amnonpa wasinman rerqa. ruwawasqaykimantapis
´ ˜
13:6 1 Hebreo parlaypeqa nin, “corazon b Ge´ 34:2, 7 13:8 1 Punay: waj lugarespi ninku
˜
rijchayniyoj tantasta”. Jue 20:5, 6 natuy.
2 SAMUEL 13:17-31 620
aswan jucharaj kanman”, nispa. CAP. 13 kamachisniykiwan khuska”,
´
Amnontajrı mana kasorqachu. a Jos 7:6 nispa. 25 Reytaj kuticherqa:
´ ´
17 Chant a kamachinta Est 4:1 “Mana riymanchu waway,
Jer 6:26
wajyaspa nerqa: “Kay warmita tukuyniyku rispaqa ancha
jawaman orqhoy. Punkutataj ashkha kaykuman”, nispa.
´
chataykuy”, nispa. 18 (Tamarqa Absalon pusaytapuni
kachitu ropayoj1 kasharqa. munajtinpis, reyqa mana riyta
Reypa doncella wawasnenqa munarqachu. Jinapis payta
ajinata vistikoj kanku). Chay bendeciykorqa. 26 Absalontaj
b 2Sa 3:3 nerqa: “Mana rejtiykeqa
kamachitaj Tamarta jawaman 2Sa 13:1
wijchuspa punkuta chataykorqa. hermanoy Amnonllapis
19 Tamartaj umanman noqaykuwan richun ari”, a
ushphawan qhallaykukorqa,1a nispa. Reytaj taporqa:
´
churakusharqa chay kachitu “¿Imajtın paytapuni pusayta
ropantataj llikikorqa. Umanman munashankiri?”, nispa.
´
makisninta churaykukuspataj 27 Absalon pusaytapuni
c Le 18:9
qhaparispa riporqa. Dt 27:22
munajtintaj, reyqa Amnonta,
20 Hermanon Absalontaj b chay ujnin wawasnintawan
Tamarta rikuspa taporqa: kacharqa.
´
“¿Hermanoyki Amnonchu kayta 28 Chanta Absalonqa
˜
ruwasunki? Chinyakullay na kamachisninta kay jinata
˜ ˜ ´
nanay. Payqa hermanoyki. c kamacherqa: “Qhawa
Qonqapuy chay ruwasusqanta”, qhawarispalla kankichej.
d Pr 19:13 ´
nispa. Tamartaj hermanon Amnon vinowan tumpa
˜ ˜
Absalonpa wasillanpi na macharisqana kashajtin,
tiyakaporqa, manataj runaswan noqaqa nisqaykichej: ‘Amnonta
˜ ˜
rikuchikoj nachu. 21 Rey wanuchiychej’, nispa.
Davidqa chayta yachaytawan Qankunataj chay rato
˜ ˜
mayta phinakorqa. d Jinapis wanuchinkichej. Ama
e Pr 18:19
wawan Amnontaqa ni imata manchachikuychejchu,
nerqachu, mana sonqonta noqa kamachishaykichej.
nanachiyta munaspa. Amnonqa Kallpachakuychej, wapustaj
kuraj wawan karqa, munasqataj kaychej”, nispa. 29 Absalonpa
karqa. 22 Absalonpis nillataj kamachisnintaj, imatachus
ni imata Amnonta nerqachu. Amnonta ruwanankuta
Absalonqa Amnonta f Ge´ 34:7 kamacherqa chayta ruwarqanku.
chejnikaporqa e hermanan Reypa chay ujnin wawasnintaj
Tamarta chay jinata chay ratopacha jatarikorqanku,
ruwasqanmanta. f mulasninkuman wicharispataj
23 Iskay watasninmantaj tukuyninku ayqekorqanku.
˜
Absalonpa ovejasninta 30 Wawasnin nanta
ruthojkunaqa Baal-Hazorpi g Jn 11:54 ripushajtinkutaj Davidmanqa
´ kay willay chayarqa:
kasharqanku, Efraın g qayllapi.
Absalontaj reypa tukuynin “Absalonqa reypa tukuynin
˜
wawasninta invitarqa mikhoj wawasninta wanurachin,
rinankupaj. h 24 Absalonqa ni uj puchuyojta”, nispa.
reypaman rispa nerqa: 31 Chayta uyarispa
“Ovejasniyta ruthuchishani. h 1Re 1:9, 19 reyqa sayariytawan ropanta
´ ´
Reynıy, jaku rinachej ari  llikikorqa, chant a
˜
Pana lado pampaman winkuykorqa.1
13:18 1 Chayri “kachanchasqa ropayoj”. a Sl 55:21
13:19 1 Qhallay: waj lugarespi ninku Pr 10:18 13:31 1 Winkuy: waj lugarespi ninku
qhalliy. Pr 26:24-26 siriy.
621 2 SAMUEL 13:32–14:9
Tukuy kamachisnintaj CAP. 13 lutukuytaj, ama aceitewanpis
ropasninku llikirasqa ladonpi a 1Sa 16:9 jawikuychu. a Piniyki
˜ ˜
sayasharqanku. 1Cr 2:13 wanupusqanmanta unaynapis
32 Hermanon Simeajpa a waqashawaj jina rikuchikuy.
´
wawan Jehonadabtaj b Davidta 3 Chanta reypaman rispa,
´ b 2Sa 13:3 imatachus nisqayki chayta
nerqa: “Reynıy, ama creeychu
tukuynin wawasniykita ninki”, nispa. Ajinata Joabqa
˜ chay warmiman yachaykucherqa
wanuchisqankuta. Amnonllata
˜ ´ c 2Sa 12:10 imatachus ninanta.1
wanuchinku. c Absalon ´
˜
wanuchichin. Payqa 4 Chay tecoıta warmitaj
´
hermanan d Tamarta e Amnon reypaman rispa
d Le 18:9, 29 qonqoriykukorqa,
abusasqamantapacha chayta
˜ pampakamataj kumuykukorqa,
ruwananta nerqanapuni. f ´
´
33 Reynıy, amapuni creeychu nerqataj: “Reynıy, yanapariway
tukuynin wawasniykita e 2Sa 13:12-14 ari”, nispa. 5 Reytaj taporqa:
˜ “¿Imataj llakiyniyki?”, nispa.
wanuchisqankutaqa. Amnonllata
˜ Warmitaj kuticherqa:
wanuchinku”, nispa. ´
f Ge´ 27:41
34 Chaykamataj Absalonqa Sl 7:14
“Reynıy, noqaqa viuda kani,
˜
ayqekorqa. g Chaymantataj Pr 18:19 qosayqa wanupun. 6 Kay
qhawaj guardiaqa qhepata kamachiykejtaqa iskay wawasnin
qhawarispa rikorqa ashkha runas karqa. Paykunaqa campopi
˜ kashaspa maqanakusqanku.
orqo nanta jamushasqankuta. g 2Sa 13:38
35 Jehonadabtaj h reyta nerqa: Ni pi taqanachej kajtintaj,
´ ujnenqa ujninta maqaspa
“Reyn ıy, wawasniyki ˜
kutinpushanku. Noqaqa h 2Sa 13:3 wanuchisqa. 7 Kunantaj tukuy
nisharqaykipuni”, nispa. familiay contrayta oqharikunku.
˜
36 Chayta nejtinkama, Herenciata japinanpaj payllana
reypa wawasnenqa manchayta i 2Sa 3:3 waway kasqanta yachaspapis
waqaspa yaykumorqanku. nishawanku: ‘Hermanonta
˜
Reypis, kamachisninpis wanuchejta entregawayku payta
˜
mayta waqallarqankutaj. j Dt 3:14 wanuchinaykupaj, chay
˜
37 Absalonqa Talmaipaman i Jos 12:4, 5 wanuchisqan hermanonpa
2Sa 14:23
ayqekorqa. Talmaiqa Amihudpa kausayninmanta pagananpaj’, b

wawan karqa, Guesurpa nispa. Paykunaqa chay
CAP. 14
reynintaj. Davidqa unayta sapan puchoj wawayta
k 2Sa 2:18 ˜
wawanmanta waqarqa. 1Cr 2:15, 16
wanuchenqanku. Wawayqa
38 Absalonqa Guesurpi j ninamanta puchoj brasita
˜
kinsa watata kamorqa. jinallana kashanpis.
39 Rey Davidqa l 2Sa 13:39
Qosaypa sutinta, miraynintapis
unayninmanraj wawan 2Sa 18:33 kay jallpa patamanta
´ ˜ 2Sa 19:2 chinkachenqanku”, nispa.
Amnon wanusqanmanta
sonqochakorqa. Chaymantataj 8 Reytaj chay warmita nerqa:
˜ “Ripullay wasiykiman. Noqa
wawan Absalontanataj m 2Cr 11:5, 6
watukamuyta munarqa. kayta chuwachachipusqayki”,
2Cr 20:20 ´
nispa. 9 Tecoıta warmitaj
14
Am 1:1 ´
Zeruyaj k wawan reyman nerqa: “Reyn ıy,

Joabtaj yacharqa ˜
´
Pana lado wiraqoch ıy, wawaypa
reyqa Absalonta rikuyta juchanmantaqa noqawan tataypa
a Ec 9:8
munasqanta. l 2 Chayrayku Da 10:3
Joabqa Tecoamanta m 14:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
uj yachayniyoj warmita “siminman churarqa imatachus
maskachimorqa, paymantaj b Nu´ 35:19 ninanta”. 19 versiculopipis kikillantataj
nerqa: “Llakisqaman tukuy, Dt 19:11, 12 nin.
2 SAMUEL 14:10-22 622
familianwan juchayoj kasqayku.1 CAP. 14 uyarenqa. Ajinamantataj noqata,
Reywan gobiernonwantaj2 a Nu´ 35:19, 27 kata wawaytawan1 chay
mana juchayojchu kanqanku”, Dt 19:6 runamanta kacharichiwasqayku,
nispa. 10 Reytaj nerqa: “Pipis Dios qowarqayku chay
imata nisojtenqa, kayman herenciamanta wijchuyta
˜
pusamuwanki, mananataj munawayku chay runamanta’, a
´
jaykajpis ni imata nisonqachu”, nispa. 17 Chanta nillarqanitaj:
nispa. 11 Warmitaj nerqa: ‘Reyniypa parlasqan sonqoyta
´
“Reyn ıy, ama jina kaspa tiyaykuchichun ari’, nispa.
´ ´
Jehova Diosniykimanta Qantaj reynıy cheqa Diospa1
˜ b Dt 6:13
yuyarikuy, wanojmanta Ec 8:4 angelnin jina kanki, yachanki
vengakoj a ama astawan llakiyta imachus allin, imatajchus mana
´
yapananpaj, ama wawayta allin kasqanta. Jehova Diosniyki
˜
wanuchinanpaj”, nispa. qanwanpuni kachun”, nispa.
Reytaj kuticherqa:
´ 18 Reytaj chay warmiman
“Jehova Diospa sutinpi kuticherqa: “Ama ni imata
juraspa b niyki: Wawaykejtaqa pakaspa ujta sutinta willaway”,
ni uj chujchallanpis pampaman ´ nispa. Warmitaj kuticherqa:
´ c Ex 19:5 ´ ´
urmanqachu”, nispa. 12 Chanta ´ “Wiraqochıy, reynıy, ama jina
´ Nu 6:27
warmeqa nerqa: “Reyn ıy, kaspa tapurillaway”, nispa.
ama jina kaspa saqellaway ari 19 Ajinapi reyqa taporqa:
ujta nirisunayta”, nispa. Reytaj “¿Manachu kaytaqa Joablla
kuticherqa: “Nillaway”, nispa. ruwachishasunki?”, b nispa.
13 Warmitaj nerqa: Warmitaj kuticherqa:
´ ´
“¿Imajtintaj chanta Diospa “Wiraqoch ıy, reyn ıy,
nacionninpa contranta kikinta kausayniykirayku juraspa niyki,
´ d 2Sa 13:38
ruwashankiri? c Reynıy, kikin chay nisqaykeqa cheqanpuni.
 Kamachiyki Joab chay tukuyta
wawallaykitataj preso jina ˜
kasqanmanta mana Pana lado kamachiwarqa, pay niwarqa
kutirichimunkichu. Chayrayku a 2Sa 14:2, 7 chay tukuy imasta nisunayta.
chay parlasqaykiwanqa 20 Kamachiyki Joab kay
qanllataj juchayoj rikhurinki. d tukuyta ruwan chay champayta
˜
14 Tukuy wanusun, pampaman uj jinamanta tanteanaykipaj.
´ ´
jichasqa yaku jinataj mana Qantajr ı wiraqochıy, cheqa
´
oqhariy atina kasun. Diostajrı Diospa angelnin jina allin
mana uj runallatapis yachayniyoj kanki, yachanki
˜
wanuchinmanchu, astawanpis imaschus kay nacionpi
b 2Sa 14:1-3
payqa yachan imaraykuchus pasasqanta”, nispa.
preso jina kajqa payman 21 Chaymanta reyqa
kutinpunan kasqanta. Joabta nerqa: “Ya, chayta
´ ´
15 Wiraqochıy, reynıy, runas ruwasaj. c Rispa joven
mancharichiwasqankurayku Absalonta pusamuy”, d nispa.
kay imasta willasoj jamuni. 22 Joabtaj chay ratopacha
Chayrayku noqaqa nerqani: qonqoriykukuspa pampakama
‘Ama jina kaspa, reywan c 2Sa 14:13 kumuykukorqa, reytataj
´
parlajta saqewaychej. Ichapis jatuncharqa. Chanta Joabqa
´
reyqa kay esclavanpa reyta nerqa: “Wiraqochıy,
˜ ´
manakusqanta ruwanqa. reyn ıy, kunanqa yachani
16 Ichapis reyqa kay esclavanta allinpaj qhawawasqaykita.
14:9 1 Kasqayku: waj lugarespi ninku 14:16 1 Chayri “sapan wawaytawan”.
kasajku. 2 Hebreo parlaypeqa nin, 14:17 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
“Reywan kamachina tiyananwantaj”. d 2Sa 13:38 leeriy.
623 2 SAMUEL 14:23–15:3
Qanqa kay kamachiykej CAP. 14 ruphaykuchimuychej”, nispa.
˜
manakususqanta ruwashanki”, a Dt 3:14 Absalonpa kamachisnintaj rispa
nispa. 23 Chaymanta Joabqa 2Sa 3:3 ninawan ruphaykuchimorqanku.
sayarispa Guesurman a rerqa, 2Sa 13:37
31 Chayta yachaspa Joabqa
Absalontataj Jerusalenman Absalonpa wasinman rerqa,
´
pusamorqa. 24 Reytajr ı nerqataj: “¿Imaraykutaj
Joabta nerqa: “Wasinman kamachisniyki chajrayta
˜
ripuchun, ama naupaqeyman ruphaykuchinkuri?”, nispa.
jamuchunchu”, nispa. Chayrayku 32 Absalontaj Joabman
Absalonqa wasiman riporqa, kuticherqa: “Noqa kay willayta
˜ apachimorqayki: ‘Jamuy,
manataj reypa naupaqenman
b 2Sa 18:18
rerqachu. reypaman rispa kayta sutiypi
25 Tukuynin Israelpeqa niripuwanki: “¿Imapaj
Absalontapuni mayta alabaj Guesurmanta
´ pusachimuwarqanki? a Allin
kanku may simpatico
kasqanmanta. Chaki kanman karqa chayllapi
´
puntanmanta uma qhepakunay. Kunanqa reynıy,
puntankama mana imanpis saqeway ari waturikusunayta.
mana allenqa karqachu. Sichus imamanta juchayoj kani
c 2Sa 14:24 ˜
26 Sapa wata tukukuyta chaytaj wanuchiway”, nispa’”.

chujchanta kutukoj anchata ˜ 33 Joabtaj reypaman rispa
Pana lado chayta willamorqa.
llasasqanrayku. Kutukojtintaj
a 2Sa 14:23 Chaymantataj reyqa Absalonta
chujchanqa 200 siclos1 pesaj,
kamachina wasipi mashkhachus wajyacherqa. Absalontaj
˜
uj pesana rumi2 pesasqanman chayaspa reypa naupaqenpi
jina. 27 Absalonpataqa kinsa pampakama kumuykukorqa.
qhari wawasnin karqa, b warmi Reytaj Absalonta muchaykorqa. b
wawantaj ujlla karqa Tamar
sutiyoj, payqa may kachita 15
˜
Chay qhepata Absalonqa
caballosta tantarqa,
karqa. naupaqenta correnankupajtaj
b Ge´ 45:15
28 Absalonqa iskay 
50 runasta minkakorqa,
˜ chantapis uj carretan
watastana Jerusalenpi
tiyakusharqa, nitaj reyta CAP. 15 tiyaporqa. c 2 Absalonqa
c 1Sa 8:11 tutamanta jatarikuspa
watukamorqachu. c 1Re 1:5
29 Chaymanta Absalonqa Pr 11:2 sayaykamoj llajta punkuman d
˜
Joabta wajyacherqa reyman rej nanpi. Pi runallapis
kachananpaj. Joabtaj mana demandayoj kaspa reymanta
˜
jamuyta munarqachu. Ujtawan justiciata manakamoj rishajtin, e
wajyachejtinpis Joabqa Absalonqa wajyaspa chay
manapuni jamuyta munarqachu. runata tapoj: “¿May llajtayojtaj
´
30 Chant a Absalonqa kanki?”, nispa. Chay runataj
´
kamachisninta nerqa: “Jallpay kutichej: “Wiraqochıy, noqaqa
ladopi Joabpa jallpan tiyapun. d Dt 25:7 Israelpa ujnin ayllunmanta1
Chaypitaj cebada poqoshan. Rut 4:1 kani”, nispa. 3 Absalontaj chay
Rispa chay cebadanta ninawan runata nej: “Kusallata justiciata
˜
manakushanki, maychus kajlla
14:26 1 Chayqa pesarqa 2,3 kilos jina kashan. Chaywanpis rey
( 5 libras). Yanapa B14 nisqata partemantaqa ni pi kanchu
leeriy. 2 Chay pesana rumeqa ichapis demandaykita
kamachina wasipi jallchasqa karqa, chuwachananpajqa”, nispa.
chayman jina pesanankupaj,
´
manachayrı waj pesoyoj siclo kanman e 1Sa 8:20 15:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
karqa kamachina wasillapi pesanapaj. 2Sa 8:15 ashkha familias kanku.
2 SAMUEL 15:4-19 624
´
4 Chanta Absalonqa nillajtaj: CAP. 15 karqa, a llajtan Guilopitaj b
“Noqallatapis kay nacionpi a Sl 10:9 kasharqa. Absalonpa
˜
juez kanaypaj churawankuman. Sl 55:21 oqharikusqanqa aswan sinchina
Pr 26:25
Chaywanqa demandayojkuna, karqa, aswan ashkha
pleitosniyojkuna noqaman runastaj Absalonman
jamuwankuman, noqataj b Pr 11:9 ujchaykukusharqanku. c
paykunapaj justiciata 13 Chay qhepata uj runa
ruwapuyman”, nispa. c 2Sa 3:2 jamuspa Davidman kay jinata
5 Pipis chimpaykuspa willarqa: “Israelitasqa
kumuykukoj churakojtenqa, d 2Sa 13:38 Absalonman sayasqa kashanku”,
Absalonqa makisninwan payta 2Sa 14:23 nispa. 14 Davidtaj chay
sayaykuchej, muchaykojtaj. a ratopacha Jerusalenpi paywan
6 Absalonqa ajinallatapuni e Le 22:21 karqanku chay tukuynin
ruwaj tukuy israelitasta reyman kamachisninta nerqa:
˜
justiciata manakoj jamojtinku. f 2Sa 2:1 “Ayqenachej kaymanta. d
˜
Ajinata Absalonqa israelitaspa 2Sa 5:1, 5 Mana ayqejtinchejqa ninapuni
sonqonkuta suwarqa. b 1Cr 3:4 Absalonmanta ayqeyta
7 Tawa watasninman1 atisunchu. Usqhayta ayqenachej.
Absalonqa reyta nerqa: g 2Sa 16:23 Taripawajtinchejqa
2Sa 17:14
“Ama jina kaspa Hebronman c tukuchiwasunman,
´ 2Sa 23:8, 34
kachaway ari, Jehova Diosman  llajtantintataj espadawan
˜
imatachus ruwasaj nisqayta ˜
Pana lado
wanurachinman”, e nispa.
juntamunaypaj. 8 Guesurpi d 15 Reypa kamachisnintaj
a Sl 41:9 ´
tiyakushajtiy, Siriapi Sl 55:12, 13 kuticherqanku: “Wiraqochıy,
´
tiyakushajtiy kayta ruwanayta Jn 13:18 reynıy, kay kamachisniykeqa
´
nerqani: e ‘Sichus Jehova Dios imatachus qan ninki chayta
Jerusalenman kutichiwanqa b Jos 15:20, 51 ruwasqayku”,1 f nispa.
´
chayqa, Jehova Diosman 16 Ajinamanta reyqa llojserqa,
uj ofrendata jaywasaj’,1 nispa”. c Sl 3:1 qhepantataj wasinpi tiyakojkuna
9 Reytaj nerqa: “Allillanta Pr 24:21 llojsillarqankutaj. Wasinta1
rerqoy”, nispa. Absalontaj qhawanankupajtaj chunka tanta
Hebronman rerqa. d 2Sa 19:9 warmisninta2 saqerqa. g
´ 17 Ajinata reyqa llojserqa,
10 Chanta Absalonqa Israelpa Sl 3:qa
tukuynin ayllusninman runasta qhepantataj ashkha runas
kacharqa kay jinata kamachispa: e 2Sa 12:11 llojsillarqankutaj,
“Wajrata waqashajta Bet-Merhacpitaj sayaykorqanku.
uyariytawan, kay jinata f Pr 18:24 18 Reypa tukuy kamachisnin,
qhaparinkichej: ‘Absalonqa tukuy keretitas, peletitas, h
Hebronpi f reyman tukun’, nispa”. guititaspis i 600 karqanku.
g 2Sa 12:11
11 Jerusalenmantaqa 2Sa 16:21 Paykunaqa Gatmantapacha j
200 qharis Absalonwan 2Sa 20:3 Davidwan khuska kasqanku.
˜
rerqanku. Chay runasqa Paykunaqa reypa naupaqenta
´
pusasqalla rerqanku, mana h 2Sa 8:18 pasasharqanku. 19 Chant a
yacharqankuchu imachus 2Sa 20:7 reyqa guitita Ittaita k
´
pasashasqanta. 12 Chantapis 1Re 1:38
1Cr 18:17
nerqa: “¿Imapaj qan
Absalonqa jaywanasta riysikuwaykumanri? Kutipullay.
jaywashaspa guilonita Mosoj reywan qhepakuy. Qanqa
i Jos 13:2, 3
Ahitofelta g wajyacherqa. forastero kanki, llajtaykimanta
Ahitofelqa Davidpa yuyaychajnin
j 1Sa 27:4 15:15 1 Ruwasqayku: waj lugarespi
´ ninku ruwasajku. 15:16 1 Chayri
15:7 1 Icha nillanmantaj 1Cr 18:1

“40 watasninman”. 15:8 “Kamachina wasinta”. 2 Glosariopi


1 Chayri “Diosta yupaychasaj”. k 2Sa 18:2 tanta warmi nisqata leeriy.
625 2 SAMUEL 15:20-33
ayqekuspa jamporqanki. CAP. 15 Dios niwanqa ‘mana qanqa
20 Qaynallaraj chamunkipisqa. a 2Sa 2:5, 6 kusichiwankichu’ nispa chayqa,
´
¿Imaynata kunan munajta mana Sl 25:10 payqa ruwawachun imachus
Sl 57:3
munajta noqaykuwan kayman Sl 61:7
payman allin rijchan chayta”,
jaqayman pusaykachaykimanri? Sl 89:14 nispa. 27 Reyqa sacerdote
Hermanosniykita Sadocta nillarqataj: “¿Manachu
pusariykukuspa kutipullay. b Pr 17:17 qanqa Diospa sutinpi parlaj
´ ˜ Pr 18:24
Jehova Diosqa qanta winaypaj runa a kanki? Llajtaman
khuyakusuchun”, a nispa. c 2Sa 18:2 allillanta kutipuychej,
´
21 Ittaitajr ı reyta nerqa: iskay wawasniykichejtawan
´ d 1Re 2:36, 37
“Kausaj Jehova Diospa sutinpi pusaychej, wawayki
2Cr 30:14
jurani, kausayniykiraykupis Ahimaazta, Abiatarpa wawan
´ Jn 18:1
jurallanitaj: Maymancha qan Jonatantawan. b 28 Chinnejpi
´
reynıy rinki chayman kay e 2Sa 8:17 maykunastachus pasayta
2Sa 20:25
kamachiykipis rillanqataj, 1Re 1:8
atikun chayllapi qhepakusaj,
kausanaypajpis 1Re 2:35 qankuna ima willaytapis
˜
wanunaypajpis”, b nispa. 1Cr 6:8 apachimunawaykichejkama”, c
22 Davidtaj Ittaita c nerqa: nispa. 29 Ajinapi Sadocwan
f Nu´ 8:19
“Ya, jakupis ari, chimpallay”, Abiatarwanqa cheqa Diospa
nispa. Ajinamanta guitita ´
g Ex 37:1 arcanta Jerusalenman
Ittaiqa paywan kaj runaswan, Le 16:2 kuticherqanku, chaypitaj
wawasninwanpis chimparqanku. qhepakorqanku.
h Nu´ 4:15
23 Chay chhika runas ´
Nu 7:9 30 Davidqa Olivos orqoman1d
pasashajtinku, chaynejpi 1Cr 15:2 waqaspa wicharisharqa, qara
tiyakoj runasqa qhaparispa chakilla, uman qhatasqataj.
´ i 1Sa 22:20
waqasharqanku. Reyqa Cedron 1Sa 30:7
Paywan rej runaspis
wayqopi d sayasharqa. Paywan umasninkuta
kaj runastaj tukuyninku j 2Sa 6:17 qhataykukullarqankutaj,
wayqota pasasharqanku paykunapis waqaspa
˜ k 2Sa 7:2
chinnejman rej nanta wicharishallarqankutaj.
Sl 26:8 ´
japirinankupaj. 24 Sadocpis e Sl 27:4 31 Chant a Davidman
chayllapitaj kasharqa, tukuynin  willarqanku: “Ahitofelqa
levitaspis1f paywan risharqanku ˜
Pana lado Absalonwan e khuska contraykita
cheqa Diospa2 trato ruwasqan a 1Sa 9:9 oqharikushan”, f nispa. Chayta
arca g aparisqa. h Paykunaqa uyarispa Davidqa nerqa:
´ ´
chaypi sayarqanku, cheqa b 2Sa 17:17 “Ay Jehova Diosnıy, Ahitofelpa
Diospa arcantataj pampaman yuyaychasqanqa mana
c 2Sa 15:36
churarqanku. Abiatarpis i 2Sa 17:16, 21
yuyayniyoj runaj
chayamorqa, chayamushajtintaj yuyaychasqanman jina
runasqa llajtamantapacha d Mt 21:1 tukuchun ari”, g nispa.
llojsimuspa wayqota pasayta
˜ ´
Mt 24:3
Hch 1:12
32 Chay orqo puntapeqa
tukusharqankuna. 25 Reytajrı runas Diosta yupaychaj kanku.1
Sadocta nerqa: “Cheqa Diospa e Sl 3:qa David chay puntaman
arcantaqa llajtallaman chayajtintaj arkita h Husaiqa i
´ f Sl 41:9
kutichipuy. j Sichus Jehova Dios chaypi Davidta suyashasqa,
Sl 55:12, 13
allinpaj qhawawan chayqa, Jn 13:18 ropan llikisqa, umanmantaj
payqa kutichimullawanqa jallpawan qhallaykusqa.2
ujtawan rikunaypaj arcanta, g 2Sa 16:23 33 Davidtaj payman nerqa:
jinallataj maypichus kashan 2Sa 17:14
Sl 3:7
chay cheqatapis. k 26 Sichus 15:30 1 Chayri “Olivos wichayta”.
h Jos 16:1, 2 15:32 1 Chayri “Diosman kumuykukoj
15:24 1 Glosariopi levita nisqata leeriy. kanku”. 2 Qhallay: waj lugarespi ninku
2 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. i 2Sa 16:16 qhalliy.
2 SAMUEL 15:34–16:10 626
“Sichus noqawan riwaj CAP. 15 allchhinri?”,1a nispa. Zibataj
chayqa, mana jaqaypi a 2Sa 16:18, 19 reyman kuticherqa:
yanapawankimanchu. “Jerusalenllapi qhepakun. Payqa
34 Antes llajtaman kutipuy, b 2Sa 17:7, 14 nisharqa: ‘Kunan israelitasqa
´
Absalonmantaj niy: ‘Reynıy, aweloypa2 gobiernonta
c 2Sa 17:15, 16
noqaqa
˜ kamachiyki kani. kutichipuwanqanku’, b nispa”.
Naupajta tataykita sirvej kani d 2Sa 18:19
4 Reytaj Zibaman nerqa:
chaypis, kunanqa qanpa “Mefibosetpa tukuy ima
kamachiyki kani’, a nispa. e 2Sa 17:17 tiyapusqanqa qanpata kanqa”, c
Chayta ruwaspa yanapawanki 1Re 1:42 nispa. Zibataj nerqa:
´ ´
Ahitofelpa yuyaychasqan “Wiraqoch ıy, reyn ıy,
f 2Sa 16:16 ˜
qhasilla kananpaj. b naupaqeykipi kumuykukuni.
1Cr 27:33 ˜
35 Jaqaypeqa qanwan  Allin nawiwan qhawaway ari”, d
kanqanku sacerdote Sadocwan CAP. 16
nispa.
Abiatarwan. Reypa wasinpi
g 2Sa 15:30
5 Rey David Bahurimman
tukuy ima uyarisqaykitaqa chayajtin, Saulpa familianmanta
willanki sacerdote Sadocman, ´
h 2Sa 9:6 Gueraj wawan Sime ı e
sacerdote Abiatarmanpis. c llojsimorqa. Payqa maldicionesta
36 Jaqaypi paykunawan i 2Sa 9:2, 9 qhaparispa Davidman
kashallankutaj iskay qayllaykusharqa. f 6 Simeiqa
wawasninku, Sadocpa wawan j 1Sa 25:18 rumiswan chanqamusharqa
´
Ahimaaz, d Abiatarpa wawan Davidta, tukuy kamachisninta,
k 2Sa 17:27-29
Jonatanpis. e Chay tukuy runasta, reypa wapu

wawasninkuwan ˜ soldadosnintapis. Chay
willachimuwankichej tukuy Pana lado ˜
soldadosqa Davidpa pana
a 2Sa 9:3
ima uyarisqaykichejta”, nispa. ladonta, lloqe ladontawan
37 Ajinapi Davidpa amigon f risharqanku. 7 Simeiqa Davidta
´ b 2Sa 19:25-27
Husaiqa Jerusalen llajtaman maldecispa nisharqa: “Llojsiy
´ ˜
yaykorqa Absalon Jerusalenman c 2Sa 9:9, 10 kaymanta runa wanuchi. Llojsiy
yaykushajtin. kaymanta ni imapaj valej runa.
´
16 8 Jehova Dios pagachisunki
Orqo puntata David d Pr 26:22
wasaykojtin, g chaypi Saulpa familianmanta kajkunata
´ e 2Sa 19:16 ˜
Mefibosetpa h kamachin Ziba i 1Re 2:8, 44
wanurachisqaykimanta. Qanqa
suyashasqa. Payqa iskay Saulmantapis gobiernonta
´ ´
caronasqa1 burrospi f Ex 22:28 qhechunki. Chayrayku Jehova
chajnaykusqa2 200 tantasta, Ec 10:20 Diosqa gobiernoykita wawayki
kisasmanta 100 tantasta, Absalonman qopun. Runa
g 1Sa 24:6, 7 ˜
higosmanta palmera 1Sa 26:9, 11
wanuchi kasqaykipi desgracia
poqoymantawan 100 tantasta, Sl 3:1, 2 qhatirisunki”, g nispa.
jatun yurupi vinotawan. j Sl 7:1 9 Zeruyaj h wawan Abisaitaj
2 Reyqa Zibata taporqa: Sl 71:10, 11
reyta nerqa: “¿Imajtintaj chay
˜
“¿Imapaj kay imasta h 1Cr 2:15, 16 alqo wanusqa i reyta maldecinan j
apamunki?”, nispa. Zibataj kasqari? Ama jina kaspa
kuticherqa: “Kay burrosqa reypa i 1Sa 24:14 saqellaway rejta, umanta
familian rinankupaj, tantawan qholurparimusaj”, k nispa.
´
frutaswantaj runas j Ex 22:28 10 Reytaj kuticherqa: “Zeruyaj
mikhunankupaj, vinotaj wawasnin, l ¿ima ruwanaykichej
chinnejpi saykojkunapaj”, k k 1Sa 26:8 tiyan qankuna? Saqeychej
nispa. 3 Reytaj taporqa: maldecinawanta. m Paymanqa
l 2Sa 19:22
“¿Maytaj patronniykej 1Re 2:5
16:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
16:1 1 Chayri “wakichisqa”. 2 Chayri m Sl 37:8 “wawanri”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
“cargaykusqa”. 1Pe 2:23 “tataypa”.
627 2 SAMUEL 16:11–17:2
´ ´
Jehova Dioschari nerqa: a CAP. 16 pitachus Jehova Dios, kay
‘Davidta maldeciy’, nispa. a 2Sa 12:10 tukuy runas, Israelmanta tukuy
Chayrayku, ¿pitaj ninman runaspis ajllanku chayman.
´
‘imaraykutaj chayta b 2Sa 12:11 Paywantaj qhepakusaj. 19 ¿Pita
ruwashanki’ nispari?”. 2Sa 15:14 noqa sirviyman? ¿Manachu
´
11 Chanta Davidqa Abisaita, 2Sa 17:12 amigoypa wawanta sirvinay
tukuy kamachisnintawan nerqa: kanman? Imaynatachus tataykita
“Noqataqa wawallaytaj, c 2Sa 19:16 sirverqani, ajinallatataj
˜
kikin wawallaytaj wanuchiyta qantapis sirvisqayki”, a nispa.
´
munashawan, b astawanrajcha d G´ e´ 29:32 20 Chaymanta
kay benjaminitaqa. c Ex 3:7 Absalonqa Ahitofelta nerqa:
Saqeychej maldecinawanta.
Sl 25:18 ´
´ “Yuyaychariway, b ¿imat a
Jehova Dioschari ruwasun?”, nispa. 21 Ahitofeltaj
e Sl 109:28
maldecinawanta nerqa. Absalonta nerqa: “Tataykej
´ ˜
12 Ichapis Jehova Diosqa tanta warmisninwan1 punuykuy, c
llakiyniyta rikonqa. d Ichapis f 2Sa 16:5 wasinta2 qhawanankupaj
´
Jehova Diosqa kay punchay saqerqa chaykunawan. d
maldeciwasqankumanta g 2Sa 15:12, 31 Chayta ruwajtiyki tukuy
bendicionesta apachimuwanqa”, e israelitas yachanqanku
´
nispa. 13 Chant a Davidwan h Jos 16:1, 2 tataykiwan chejnichikusqaykita.
˜
paywan kaj runaswanqa nanta Qanman sayasqa kajkunataj
rillarqankupuni. Simeitaj astawan kallpachakonqanku”,
˜ i 2Sa 15:32, 37
nan patata, orqo kinrayta1 1Cr 27:33 nispa. 22 Chayrayku
rishallarqataj Davidta terrazapi1 e uj toldota2
maldecispa, f rumiswan j 1Re 1:25 Absalonpaj churaporqanku.
chanqamuspa, jallpata  Absalontaj chaypi tatanpa tanta
qhallamuspa2 ima. ˜ ˜
Pana lado warmisninwan pu nuykorqa f
14 Chaymanta reywan a 2Sa 15:34 tukuy Israelpa rikunanta. g
paywan kaj runaswanqa 23 Chay tiempopi Ahitofelpa h
maymanchus risharqanku b Sl 37:12 yuyaychasqanqa, cheqa Diospa1
chayman chayarqanku. yuyaychasqanwan ninakoj.2
Saykusqas kaspataj c Le 18:8
Davidwan Absalonwanqa ajinata
samarikorqanku. Le 20:11 japikoj kanku Ahitofelpa
15 Chaykama Absalonqa 1Re 2:22 yuyaychasqantaqa.
´
Israelmanta tukuy runaswan
Jerusalenman chayarqa.
Ahitofelpis g paywan kasharqa.
d 2Sa 15:16 17 Chanta Ahitofelqa
Absalonta nerqa:
“Ama jina kaspa, saqellaway
16 Davidpa amigon arkita h e 2Sa 11:2 12.000 qharista ajllanayta.
´
Husaiqa i Absalon kasharqa Paykunawantaj kunan
chayman yaykuspa chisipacha Davidta qhatiykusaj.
´ f Dt 22:30
qhaparerqa: “Jallalla reynıy. j 2Sa 20:3 2 Paytaqa saykusqata japisaj,
´
Jallalla reyn ıy”, nispa. llauchhipachata, i sinchitataj
17 Chayta uyarispa Absalonqa g 2Sa 12:11, 12 manchariykuchisaj. Paywan
Husaita taporqa: “¿Maytaj kashanku chay runastaj
amigoykita munakusqaykiri? h 2Sa 15:12 tukuyninku ayqekonqanku,
¿Imaraykutaj mana amigoykiwan ˜
2Sa 17:14, 23 noqataj reyllata wanuchisaj. j
riporqankichuri?”, nispa. 
18 Husaitaj Absalonta nerqa: CAP. 17 16:21 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
“Mana paywanqa riymanchu. i 2Sa 16:14 leeriy. 2 Chayri “kamachina wasinta”.
Noqaqa sayasqa kasaj 16:22 1 Chayri “wasi patapi”. 2 Chayri
j Sl 37:12
“uj carpata”. 16:23 1 Glosariopi cheqa
16:13 1 Chayri “orqo faldata”. Sl 41:9 Dios nisqata leeriy. 2 Chayri “Diosta
2 Qhallay: waj lugarespi ninku qhalliy. Sl 55:12, 13 tapukuy jina karqa”.
2 SAMUEL 17:3-16 628
3 Chaymantaqa tukuy chay CAP. 17 atiyniyoj runa a kasqanta,
runasta kayman kutichimusaj. a 2Sa 15:32 paywan kaj runaspis mana
Maskashanki chay runa 2Sa 16:16 manchachikoj runas kasqankuta.
˜
wanojtenqa, tukuy chay runas 11 Kayta noqa yuyaychasqayki:
kutimullanqanku. Ajinamanta Israelmanta tukuy qharis
tukuy nacionpaj allin kausay b 2Sa 15:34 tantakamuchunku,
kanqa”, nispa. 4 Ahitofelpa Danmantapacha
yuyaychasqanqa sumajpuni Beer-Sebakama, b mar kantupi
rijcharqa Absalonmanpis c 1Sa 16:18 tiyu jina may chhika kachunku. c
2Sa 15:18
Israelmanta kurajkunamanpis. 2Sa 23:8, 18
Paykunatataj qan maqanakuman
5 Jinapis Absalonqa nerqa: 1Cr 11:26 pusanki. 12 Ajinamanta
“Ama jina kaspa, arkita Davidmanqa maypipis kajtin
Husaitapis a wajyamuychej. phawaykusun, imaynatachus
Paypa yuyaychasqantapis d Pr 17:12 chhulla pampaman urman,
uyarinallataj”, nispa. ajinata ashkha ukhu payman
6 Husaitaj Absalonpa phawaykusun. Mana
˜ mayqenninkutapis kausashajta
naupaqenman yaykorqa. e 1Sa 17:50
Absalontaj nerqa: “Ahitofelqa 1Sa 18:7 saqesunchu, ni paytapis
kayta yuyaychawayku. 1Sa 19:8 ni paywan kaj runastapis.
2Sa 10:18
¿Ruwallasunmanchu chay 13 Ujnin llajtaman pakakoj
nisqanta? ¿Ima ninkitaj qan? rejtintaj tukuy israelitas
¿Wajtachu ruwana kashan?”, waskhasta apakusun. Chay
f 1Sa 22:1 ˜
nispa. 7 Husaitaj Absalonta 1Sa 23:19
llajtata thunispataj mayukama
nerqa: “Kay kutipeqa waskhaswan qhatatisun,
Ahitofelpa yuyaychasqanqa ni uj juchuy rumisitullatapis
mana allinchu”, b nispa. g Ge´ 49:9
chaypi saqesunchu”, nispa.
8 Husaiqa nillarqataj: “Qanqa 2Sa 1:23 14 Chayta uyarispa
Isa 31:4 Absalonwan, Israelmanta tukuy
allinta yachanki tataykiwan 
paywan kaj runaswanqa ˜
runaswan nerqanku: “Arkita
Pana lado Husaijpa yuyaychawasqanchejqa
manchay wapus kasqankuta. c
˜ a 1Sa 18:5 aswan sumaj d Ahitofelpa
Paykunaqa u nasninta
chinkachikoj jukumari jina may yuyaychawasqanchejmantaqa”,
˜ nispa. Ahitofel allinta
phinasqa kashanku.1d Chantapis ´
tataykeqa maqanakoj soldado, e b Jue 20:1 yuyaycharqa chaypis, Jehova
mana runas chaupipeqa Diosqa mana paykunawan
˜
pu nunmanchu. 9 Kunitanpis kasucherqachu, e ajinamanta
´
ujnin cuevapichus1 pakakushan, c 1Re 4:20 Jehova Diosqa Absalonta mana
waj lugarpichus. f Paychus allinman chayachinanpaj. f
˜ ´
naupajta maqanakoj 15 Chanta Husaiqa sacerdote
phinkiykamuwasun chayqa, d Pr 21:1 Sadocta, Abiatartawan g nerqa:
chayta uyarejkunaqa nenqanku: “Ahitofelqa ajinata
‘Absalonwan kajkunaqa yuyaychasqa Absalonta,
atipachikunku’, nispa. e 2Sa 15:31, 34 Israelmanta kurajkunatawan.
´ ´
10 Leon jina1g aswan wapu 2Sa 16:23
Pr 19:21
Noqar ı kay jinata
soldadosllaraj manchariywan Pr 21:30 yuyaycharqani. 16 Kunanqa
jispaykukonqanku. Tukuy runas usqhayllata Davidman kayta
Israelpeqa yachanku tataykeqa willachimuychej: ‘Ama kay
f Dt 2:30 chiseqa chinnejpi qhepakuychu,
17:8 1 Chayri “rabiasqa kashanku”. 2Cr 25:20 maykunastachus pasayta
17:9 1 Chayri “ujnin toqopichus”, “ujnin atikun chayllapeqa.1
qaqa ukhupichus”. 17:10 1 Hebreo
´
parlaypeqa nin, “Leonpa sonqon jina g 2Sa 8:17 17:16 1 Icha nillanmantaj “chaki
sonqoyoj”. 2Sa 15:35 pampaspi”.
629 2 SAMUEL 17:17–18:1
Mayuta chimpanayki tiyan. CAP. 17 burronta caronaykuytawan1
´
Manaqa qanpis reynıy, qanwan a Sl 35:24, 25 wasinman riporqa, llajtanman. a
˜
kaj runaspis qala wanurachisqa Familianta encargaytawantaj, b
˜
kawajchej’, a nispa”. b 1Re 1:42 sipikuspa wanuchikorqa. c
´ ˜
17 Jonatanwanb Chant a naupa tatasninpa
c 2Sa 15:27, 36 sepulturanpi pampamorqanku.
Ahimaazwanqa c En-Roguelpi d 2Sa 18:19
kasharqanku. Paykunaqa mana 24 Chaykama Davidqa
rikuchikuyta munaspa mana d Jos 15:7, 12 Mahanaimman d riporqa.
llajtaman yaykorqankuchu. Jos 18:16, 20 Absalontaj Israelmanta tukuynin
1Re 1:9 ´
Uj sirvientalla chay willayta runaswan Jordan mayuta
paykunaman willamorqa, chimparqanku. 25 Absalonqa
e 2Sa 16:5
paykunataj rey Davidman 2Sa 19:16
Joabpa cuentanmanta
willaj kachaykukorqanku. Amasata e churarqa soldadospa
´
18 Uj joventaj paykunata f Ex 1:19 comandanten kananpaj. f
rikuspa Absalonman Jos 2:3-5 Amasaqa israelita Itraj wawan
1Sa 19:12, 14
willaykamorqa. Jonatanwan 1Sa 21:2
karqa, Abigailpatawan. g
Ahimaazwantaj usqhayllata Abigailqa Nahaspa wawan
rispa Bahurimman e g 2Sa 17:1, 2 karqa, Zeruyaj hermanantaj.
chayarqanku, uj runaj wasinman.  Zeruyataj Joabpa maman karqa.
Pationpeqa uj pozo karqa.
˜
Pana lado 26 Absalonwan Israelmanta
Paykunataj chay pozo ukhuman a Jos 15:20, 51 runaswanqa Galaad h jallpapi
pakaykukorqanku. 19 Chay 2Sa 15:12 jarakorqanku.
wasiyojpa warmintaj uj telawan 27 David Mahanaimman
b 2Re 20:1 chayajtintaj, chay ratopacha
pozota qhataykorqa, patanmantaj ´
chhamarasqa trigota jicharqa. jamorqa Nahaspa wawan Sobı.
c 1Sa 31:4
Nitaj pipis repararqachu. 1Re 16:18 Payqa ammonitaspa llajtanku
20 Absalonpa kamachisnintaj Sl 5:10 Rabamanta jamorqa. i Paywan
chay warmej wasinman chayaspa
Sl 55:23 khuska jamullarqankutaj
Mt 27:3, 5
taporqanku: “¿Maypi kashanku Hch 1:18
Lo-Debarmanta Amielpa wawan
Ahimaazwan Jonatanwan?”, Makir, j Roguelimmantataj
´
nispa. Warmitaj kuticherqa: d Ge´ 32:1, 2 galaadita Barzil ai. k
“Mayu ladoman ripunku”, f nispa.
Jos 13:24, 26 28 Paykunaqa apamorqanku
Paykunataj maskamorqanku. camasta, fuentesta, turu
e 2Sa 19:13 mankasta, trigota, cebadata,1
Mana tarispataj Jerusalenman 2Sa 20:4, 10
kutiporqanku. jakuta, jankata, habasta,
lentejata, waj jankasta,
21 Chay runas f 2Sa 8:16
29 miskita, mantequillata,
ripusqankutawan Ahimaazwan ovejasta, quesota1 ima. Chay
g 1Cr 2:16, 17
Jonatanwanqa chay pozomanta imasta Davidpaj, paywan kaj
llojsispa rey Davidman h Nu´ 32:1 runaspajwan apamorqanku
willamorqanku: “Ahitofelqa Dt 3:15 mikhunankupaj. l Paykunaqa
kayta jaqayta contraykichejpi nisharqanku: “Kay runasqa
Absalonta yuyaychasqa. i Dt 3:11
chinnejpi purispa yarqhasqa
Jos 13:24, 25
Chayrayku usqhayllata mayuta 2Sa 12:26, 29 kashanku, yaku chakiywan,
chimpaychej”, g nispa. saykusqastaj”, m nispa.
22 Chay ratopacha Davidwan ´
18
j 2Sa 9:3-5
Chanta Davidqa paywan
paywan kaj runaswanqa rispa
´ kasharqanku chay runasta
Jordan mayuta chimparqanku. k 2Sa 19:31, 32
˜ 1Re 2:7 yuparqa. Paykunatataj
Sutiyananpajqa tukuy na
´
Jordan mayuta chimpasqanku. 17:23 1 Chayri “wakichiytawan”. 17:28
l Pr 11:25
23 Ahitofelqa 1 Cebada: waj lugarespi ninku grano.
yuyaychasqanta mana m 1Sa 25:18 17:29 1 Hebreo parlaypeqa nin,
valechisqankuta reparaspa, 2Sa 16:2 “waka quesillota”.
2 SAMUEL 18:2-14 630
˜
churarqa waranqa soldadospa CAP. 18 wanorqanku, 20.000 runaspuni.
kamachejninkoj mandonpi, a Pr 20:18 8 Maqanakoqa tukuynejman
jinallataj pachaj soldadospa chayarqa. Chay punchayqa
kamachejninkoj mandonpipis. a montepi aswan ashkha runas
´ ˜
2 Chanta Davidqa chay runasta wanorqanku, espadawan
˜
kinsaman taqarqa. Ujnin b 2Sa 8:16 wanuchisqa kajkunamanta
taqataqa Joabpa b mandonman1 2Sa 10:7 nisqaqa.
churarqa, ujnin taqatataj 9 Absalonqa Davidpa
Zeruyaj c wawan Abisaijpa d kamachisninwan uyapura
mandonman churarqa, Abisaiqa tinkorqa. Payqa uj mulapi
Joabpa hermanon karqa. c 1Cr 2:15, 16 risharqa. Mulataj jatun
Chay ujnin taqatataj guitita champarara sacha uraman
Ittaij e mandonman churarqa. yaykuykorqa. Absalonpa
Chaymanta reyqa paykunaman umantaj chay sachaj
nerqa: “Noqapis qankunawan d 2Sa 23:18, 19 ramasninman chipaykukorqa.
´
risaj”, nispa. 3 Paykunatajr ı Mulantaj cheqanta pasaporqa,
nerqanku: “Ama riychu. f chayrayku Absalonqa warkhusqa
Ayqekojtiykupis, noqaykumanta
˜ qhepakorqa. 10 Jinapi uj runa
khuskan wanojtiykupis e 2Sa 15:19, 21 Absalonta rikorqa, Joabmantaj a
paykunapajqa ni imapischu willamorqa: “Absalonta
kanman. Qanqa noqaykumanta rikuni uj jatun sachapi
10.000 soldadoswan ninakunki. g warkhusqata”, nispa. 11 Joabtaj
Chayrayku aswan allin kanman f 2Sa 21:17 chay runata nerqa: “Rikuspaqa,
kay llajtallamanta yanapata ´
¿imajt ın mana pachanpi
apachimunawayku”, nispa. ˜
wanurparicherqankichuri?
4 Reytaj paykunata nerqa: Noqaqa kusisqa qoykiman
“Imachus qankunaman allin g 2Sa 17:1-3 karqa chunka qolqesta,1
rijchasunkichej chayta ruwasaj”, Lam 4:20 uj chumpitawan”, nispa.
nispa. Ajinapi reyqa llajta 12 Chay runataj Joabta nerqa:
punkullapi qhepakorqa. Tukuy “Waranqa qolqesta
runastaj grupospi llojserqanku, qowajtinkupis, mana reypa
wakin grupospi 100 karqanku, h 2Sa 18:12 wawanpa contranta makiyta
wakinpitaj 1.000 karqanku. oqhariymanchu. Uyarerqayku
´
5 Chanta reyqa Joabman, reyqa qanman, Abisaiman,
Abisaiman, Ittaimanwan Ittaimanpis kay jinata
kay jinata kamacherqa: “Noqata i 2Sa 17:26 kamachisqanta: ‘Ama
munakuwasqaykichejrayku, qhawallankichejchu pipis joven
joven Absalonwan kachas Absalonta imatapis ruwananta’, b
kaychej”, h nispa. Tukuy nispa. 13 Mana kasukuspachus
soldados uyarerqanku reyqa ˜
j 2Sa 16:15 Absalonta wanuchiyman karqa
Absalonmanta chayta chayqa, nipuni reymanta pakayta
capitanesman kamachisqanta. atiymanchu karqa, ni qanpis
6 Davidpa soldadosnenqa jarkakuwankimanchu karqa”,
llajtamanta llojsispa Israelmanta k Sl 3:7 nispa. 14 Chayta uyarispa
soldadoswan tinkoj rerqanku. Pr 24:21, 22 Joab nerqa: “Qhasita
´ 
Paykunaqa Efra ın montepi qanwan parlashani”, nispa.
maqanakorqanku. i 7 Davidpa ˜ ´
Pana lado Chant a puntayoj kinsa
kamachisnintaj Israelmanta a 2Sa 8:16 kaspista1 oqharispa Absalonta
runasta j chaypi atiparqanku. k 2Sa 18:2

Chay punchayqa ashkha runas 18:11 1 Chay qolqesqa qolqe


metalmanta ruwasqa karqa. 18:14
´
18:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1 Icha nillanmantaj “flechasta”,
“makinman”. b 2Sa 18:5 “lanzasta”.
631 2 SAMUEL 18:15-29
sonqonpi tojsiykorqa, chay jatun CAP. 18 imapis kajtin saqellaway ari
sachaj ramasninpi warkhusqa a 2Sa 12:10 chay cusitaj qhepanta rinayta”,
Pr 2:22 ´
kausashallajtinraj. nispa. Joabtajr ı nerqa:
Pr 20:20 ´ ˜
15 Chaymantataj Joabpa Pr 30:17 “Waway, ¿imapajnataj riwajri?
˜
armasninta apaykachajkuna ¿Imatana willamuwajri?”, nispa.
chunka chayamorqanku. 23 Ahimaaztaj nillarqapuni:
Paykunataj Absalonta maqaspa “Imapis kajtin kachallaway ari”,
˜
wanucherqanku. a 16 Joabqa b Jos 7:24, 26
nispa. Chayrayku Joabqa nerqa:
wajrata waqacherqa. Runastaj Jos 8:29 “Ya, correypis ari”, nispa.
˜
manana israelitasta Jos 10:23, 27 Ahimaaztaj llojsiytawan,
˜ ´ ˜
qhatiykorqankunachu. Ajinata Jordan mayu nanta correrqa,
˜
Joabqa paykunata sayacherqa. cusitatapis naupaykorqa.
17 Runasqa Absalonpa 24 Davidqa llajtaj iskay
cuerponta japispa montepi uj c Ge´ 14:17 punkusnin a chaupipi
jatun toqoman wijchuykorqanku, tiyakusharqa. Qhawaj guardiataj b
patanmantaj ashkha rumista llajta perqa punku patapi terraza
montonaykorqanku. b Israelmanta karqa chayman wicharerqa.
tukuy runastaj wasisninkuman d 2Sa 14:27 Qhawarispataj uj runata
ayqekorqanku. sapallanta corremushajta
18 Absalonqa rikorqa. 25 Chayrayku qhawaj
kausashaspallaraj uj pilarta guardiaqa qhaparispa reyman
paypaj ruwakusqa Reypa ura e 2Sa 15:35, 36
willarqa. Reytaj nerqa:
pampanpi. c Payqa nej: “Mana 2Sa 17:17 “Sapallan jamushan chayqa, ima
´
qhari waway kanchu sutiyta willaytacha apamushan”, nispa.
apananpaj”, d nispa. Chayrayku Chay runa qayllamushajtintaj
chay pilarmanqa sutinta 26 qhawaj guardiaqa waj runata
churaykorqa. Kunankamapis f Sl 9:4 corremushajta rikullarqataj,
chayqa Absalonpa Pilarnin nisqa punkuta qhawaj runamantaj
´
kashan. qhaparerqa: “Qhawarı, waj runa
19 Sadocpa wawan sapallan corremushallantaj”,
Ahimaaztaj e nerqa: “Ama jina nispa. Reytaj nerqa: “Chay
g 2Sa 18:5 ´
kaspa, saqellaway ari runapis ima willaytacha
usqhayta correspa reyman kay apamushallantaj”, nispa.
´ 27˜ Qhawaj guardiataj nerqa:
willayta apajta. Jehova Diosqa
paypaj justiciata ruwapun “Naupaj kaj runaj corresqanqa
h Ge´ 10:6 Sadocpa wawan Ahimaazpa c
enemigosninmanta

kacharichispa”, f nispa. ˜
corresqanman rijchakun”,
´ Pana lado
20 Joabtajr ı nerqa: “Kunanqa nispa. Reytaj nerqa:
a 2Sa 18:4 “Payqa kacha runa. Allin
mana ima willaytapis apankichu. ´
´ willaykunatacha apamushan”,
Waj d ıa willaykunataqa
apallanki. Reypa wawan nispa. 28 Ahimaazqa reyta
˜ qhaparimorqa: “Tukuy imapis
wanusqanrayku, kunanqa mana
ima willaytapis apankichu”, g b 2Re 9:17 allillan”, nispa. Chaymantataj
´ ˜
nispa. 21 Chant a Joabqa reypa naupaqenman pampakama
´
uj cusita h runata nerqa: “Rispa kumuykukuspa nerqa: “Jehova
reyman willamuy imatachus Diosniyki jatunchasqa kachun.
rikusqaykita”, nispa. Chay cusita c 2Sa 18:19 Paymin reyninman jaywaykun
˜ contranpi oqharikojkunata”, d
runataj Joabpa naupaqenman
kumuykukuytawan correspa nispa.
´
kachaykukorqa. 22 Sadocpa 29 Reytajr ı taporqa:
wawan Ahimaaztaj ujtawan d 2Sa 22:47 “¿Allillanchu kashan joven
Joabta nerqa: “Ama jina kaspa, Sl 144:1 Absalonqa?”, nispa. Ahimaaztaj
2 SAMUEL 18:30–19:9 632
kuticherqa: “Joab noqata CAP. 18 ayqekamunkuman jina
chay ujnin kamachiykitawan a 2Sa 18:22 penqasqalla kutimorqanku.
kachamushawajtiyku jatun 4 Reyqa uyanta qhataykukuspa
´
chajwa karqa, manataj qhaparikusharqa: “Waway
´ ´ ´
yacharqanichu imamantachus Absalon. Absalon waway,
´
chajwashasqankuta”, a nispa. b 2Sa 18:21 wawitay”, a nispa.
30 Reytaj nerqa: “Ladeakuspa 5 Joabqa rey kasharqa chay
kaypi sayaykuy”, nispa. wasiman yaykuspa nerqa:
Ahimaaztaj ladeakuspa “Kunan punchay tukuynin
chaypi sayaykorqa. kamachisniykita penqaypi
´ c 2Sa 22:49
31 Chant a cusita runa Sl 55:18 rikhurichinki. Kunan punchay
´ paykunaqa qanta salvasunku,
chayamuspa b nerqa: “Reynıy, Sl 94:1
´ Sl 124:2, 3 qhari wawasniykita, b warmi
wiraqoch ıy, willaykunata
apamushayki: Kunan punchay wawasniykita, c warmisniykita,
´ tanta warmisniykitapis.1 d
Jehova Diosqa justiciata
ruwapusunki. Paymin 6 Qanqa chejnikusojkunata
contraykipi tukuy d Sl 27:2 munakunki, munakusojkunatataj
oqharikojkunamanta chejnikunki. Kunan punchay
kacharichisunki”, c nispa. sutita reparachiwayku,
´
32 Reytajrı cusitata taporqa: capitanesniykipis
“¿Allillanchu kashan joven e 2Sa 12:10 kamachisniykipis qanpajqa
Absalonqa?”, nispa. Cusitataj 2Sa 17:14 ni imapischu kasqankuta. Sichus
´ 2Sa 19:1 ´
kuticherqa: “Wiraqoch ıy, Pr 19:13
kunan Absalon kausashanman,
´ noqaykutaj tukuyniyku
reynıy, tukuynin enemigosniyki,  ˜
˜ wanusqa kashaykuman chayqa,
jinallataj nakarichisunankupaj CAP. 19 ´
contraykita tukuy f 2Sa 18:5
qanqa manchay kusisqacha
´ kashawaj. 7 Kunanqa
oqharikojkunapis joven Absalon 2Sa 18:14
jina tukukapuchunku”, d nispa. sayarispa llojsiytawan
33 Reytaj ni imanakuyta kamachisniykita kallpachamuy.
´
aterqachu. Punku patapi Jehova Diospa sutinpi juraspa
terrazaman wicharispataj, g 2Sa 17:24
nisqayki: Manachus
chaypi karqa chay cuartoman  kallpachamunkeqa, kunan
yaykuspa waqarqa. Chay ukhupi ˜ chisipajqa ni uj runapis qanman
Pana lado ˜
puriykachaspataj nisharqa: a 2Sa 18:33
kutisqanachu kanqa. Chaytaj
´ ´ ´ qanpajqa aswan sinchi kanqa
“Waway Absalon. Waway
´ ´ jovenniykimantapacha tukuy
Absalon. Waway, qan ˜
˜ nakarisqaykimanta nisqaqa”,
wanunaykitaqa noqallapis
˜
wanuyman karqa. Waway
´ nispa. 8 Ajinapi reyqa sayarispa
´ ´ b 2Sa 3:2-5
Absalon. Waway”, e nispa. 2Sa 5:14-16
llajta punkupi tiyaykamorqa.
Tukuynin runasmantaj kay jinata
19 Joabman willarqanku:
“Reyqa wawan
willamorqanku: “Reyqa llajta
punkupi tiyasqa kashan”, nispa.
Absalonmanta waqashan, f Chayrayku tukuy runas
manchay llakisqa kashan”, nispa. c 2Sa 13:1 ˜
reypa naupaqenman rerqanku.
2 Ajinamanta chay punchay Israelmanta runasqa
atipasqankoqa tukuynin wasisninkuman
soldadospaj llakiyman tukorqa. ayqekusqanku. e 9 Israelmanta
Paykunaqa uyarerqanku reyqa d 2Sa 5:13 tukuynin ayllus1 ukhupi
wawanmanta manchay llakisqa 2Sa 15:16
kashasqanta. 3 Soldadosqa 19:5 1 Glosariopi tanta warmi
chin chinlla llajtaman nisqata leeriy. 19:9 1 Uj aylloqa
kutimorqanku, g uj familiamanta miraj ashkha familias
maqanakumantapis e 2Sa 18:17 kanku.
633 2 SAMUEL 19:10-22
runasqa siminakusharqanku: CAP. 19 chayamorqa. Judamanta
“Reyqa enemigosninchejmanta a 1Sa 17:50 runastaj Guilgalman a
librawarqanchej, a 1Sa 18:7 jamorqanku payta
1Sa 19:5 ´
filisteosmantapis 2Sa 5:25
taripanankupaj, Jordan
kacharichiwarqanchej. 2Sa 8:5 mayuntataj pusanankupaj.
´
Kunantajrı Absalonmanta 16 Bahurimmanta Gueraj
ayqekuspa kay b 2Sa 15:14
wawan benjaminita Simeipis, b
nacionninchejmanta ripun. b Judamanta runaswan
10 Noqanchejqa Absalonta usqhayllata uraykorqa rey
churarqanchej c 2Sa 15:10, 12 Davidta taripamunanpaj.
kamachinawanchejpaj. c 17 Paywanqa rerqanku
˜
Paytaj maqanakupi wanun. d d 2Sa 18:14 Benjaminmanta 1.000 qharis.
¿Imajtintaj mana ni imata Saulpa familianmanta kamachin
ruwashankichejchu reyta Zibapis c usqhayllata uraykorqa
e 2Sa 8:17
kutirichimunaykichejpajri?”, 2Sa 15:25 15 qhari wawasninwan,
nispa. 1Re 1:8 20 kamachisninwan ima.
11 Rey Davidtaj sacerdote Payqa usqhayllata Jordanman
Sadocman, e sacerdote f 1Sa 22:20 uraykorqa niraj rey
Abiatarman f kay willayta 1Sa 30:7 chayamushajtin. 18 Mayutataj
apacherqa: “Judamanta g 2Sa 15:24 chimparqa1 reypa familianta
1Cr 15:11, 12
kurajkunaman kayta nimuychej: chimpachimunanpaj, reypa
‘Tukuynin israelitaspa tukuy ima munasqantataj
´
parlasqankoqa rey kashan g 2Sa 2:4 ruwananpaj. Rey Jordan mayuta
˜
chay wasikama chayamun. chimpananpaj na kashajtin,
Qankunataj ni imata h 2Sa 17:25 Gueraj wawan Simeiqa paypa
˜
ruwashankichejchu rey 1Cr 2:16, 17 naupaqenpi kumuykukorqa.
´
wasinman kutinpunanpaj. 19 Chant a reyman nerqa:
´ ´
12 Qankunaqa hermanosniy i 2Sa 8:16 “Wiraqochıy, reynıy, ama
kankichej, yawar masisniy.1 Nitaj 2Sa 18:5, 14 juchachawaychu, ama
ni imata ruwashankichejchu  yuyarikuychu Jerusalenmanta
˜
rey kutinpunanpaj’, nispa. Pana lado llojsimushajtiyki chay mana allin
´
13 Amasamantaj h niychej: a Jos 5:9 kajta ruwasusqaymanta. d Reynıy,
‘Qanwan noqawan, ¿nichu 1Sa 11:14 qonqapuy chayta. 20 Noqaqa
yawar masis kanchej?1 allinta yachani juchallikusqayta.
´
Manachus kunanmantapacha b 2Sa 16:5 Chayrayku reyn ıy, noqapuni
˜
Joabpa i cuentanmanta ejercitoj 1Re 2:8, 9 Josej familianmanta naupajta
comandantenta jina churasqayki uraykamorqani reyta
chayqa, Dios sinchita c 2Sa 9:2, 10 taripanaypaj”, nispa.
castigawachun’, nispa”. 2Sa 16:1 21 Zeruyaj e wawan Abisaitaj f
14 Ajinata reyqa Judapi kaj chay ratopacha nerqa: “¿Nichu
tukuynin runaspa sonqonkuta d 2Sa 16:5 Simeitaqa chay juchanmanta
˜
suwarqa, paykunataj kay wanuchina kanman? Payqa
´
willayta apacherqanku: Jehova Diospa ajllakusqanta
e 2Sa 2:18
“Tukuy kamachisniykiwan maldicerqa”, g nispa. 22 Davidtaj
khuska kutinpuy”, nispa. nerqa: “Zeruyaj wawasnin, h ¿ima
15 Reytaj kutimpunanpaj f 2Sa 23:18 ruwanaykichej tiyan qankuna?
´
puririmorqa, Jordanmantaj ¿Imajt ın contrallaytapuni
´
g Ex 22:28 oqharikunkichejri?
19:12 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kikin 2Sa 16:7 ¿Nichu kunanmantapacha
tullullaytaj, kikin aychallaytaj 1Re 21:13 watejmanta Israelpi rey kasaj?
kankichej”. 19:13 1 Hebreo parlaypeqa
´
nin, “¿Nichu kikin tullullaytaj, kikin h 2Sa 3:39 19:18 1 Icha nillanmantaj “Mayutataj
aychallaytaj kanki?”. 2Sa 16:10 chimparqanku”.
2 SAMUEL 19:23-38 634
˜ ´
¿Imapajnataj Israelpi uj runata CAP. 19 “Qanqa wiraqochıy, allillanta
˜
wanuchisunmanri?”, nispa. a 1Re 2:8, 9 wasiykiman chayanpunki.
´
23 Chanta reyqa Simeita nerqa: Chayrayku paylla tukuyninta
˜
“Mana wanunkichu”, nispa, japikapuchun”, nispa.
´
juraporqataj. a 31 Chant a galaadita
24 Saulpa allchhin b 2Sa 9:3, 6 Barzilaiqa a Roguelimmanta
2Sa 16:3, 4
Mefibosetpis b reyta taripaj Jordanman uraykamorqa reyta
uraykullarqataj. Payqa rey ´
Jordan mayukama pusananpaj.
˜
ripusqanmantapacha allillanta 32 Barzilaiqa allin machituna
kutinpunankama mana ˜
c 2Sa 9:9 karqa, 80 watasniyojna karqa.
chakisninta mayllakusqachu, Rey Mahanaimpi kashajtin,
mana barbanta1 kutukusqachu, Barzilaiqa qhapaj kasqanrayku
nitaj ropantapis tajsakusqachu. tukuy imata reyman qorqa
25 Reyta taripaj d 2Sa 4:4 mikhunanpaj. b 33 Chayrayku
Jerusalenman chayajtintaj1 reyqa Barzilaita nerqa: “Jaku
´
reyqa taporqa: “Mefiboset, chimpaspa noqawan ripuna.
´
¿imajt ın mana noqawan Noqaqa Jerusalenpi ni ima
khuska rerqankichuri?”, nispa. e Le 19:16
mikhunata pisichisqaykichu”, c
26 Mefibosettaj kuticherqa: 2Sa 16:3 ´
´ ´ nispa. 34 Barzilaitajr ı
“Wiraqochıy, reynıy, kamachiy reyta nerqa: “¿Mashkha
´
Ziba c chaukiyaykuwan.1 Suchu watastawanpuni kausaymanri?
kasqayrayku d payta nerqani: ˜ ´
f 2Sa 9:7-10 ¿Imapajna reywan Jerusalenman
‘Burrota caronaykapuway2 riymanri? 35 Noqaqa
montaykuspa reywan rinaypaj’, ˜
´ ´ 80 watasniyoj na kani. d
nispa. 27 Paytajr ı reyn ıy, ¿Reparayta atishanirajchu
llullasta noqamanta willasusqa. e g 2Sa 16:4 allin kajta, mana allinta
´
Qantajr ı cheqa Diospa1  kajtapis? Kay kamachiykeqa,
angelnin jina kanki. ˜
Pana lado ¿miskitarajchu mikhukun,
´ ´
Chayrayku wiraqochıy, reynıy, a 2Sa 17:27-29 miskitarajchu ujyakun?
ruwallay imachus allin 1Re 2:7
Takidoresta takidorasta, e
rijchasusqanta. 28 Qanqa ¿uyariyta atishanirajchu?
´ ´ ´
reyn ıy, tataypa familianta Wiraqochıy, reynıy, ¿imapajtaj
˜
tukuyninkuta wanuchillawaj pusawankiman waj qhawanatari?
b Pr 3:27
karqa, manataj chayta 36 Reyta Jordankama
ruwarqankichu. Antes noqataqa ˜
jamuysispaqa kusisqana kani.
qanwan khuska mikhunaypaj ˜
¿Imapaj na rey chaytawan
pusachimuwarqanki. f c Pr 11:25 ruwapuwanmanri? 37 Ama jina
¿Imatawantaj reymanta kaspa, wasiyman kachapullaway
˜ ˜
manakuymanri?”, nispa. ari. Noqaqa llajtaypi wanupusaj,
´
29 Reytajr ı nerqa: tata mamaypa sepulturanku
˜
“Amana jinata parlaychu. d Sl 90:10 qayllapi. f Kaypi kashan
Kayta kamachiykichej: kamachiyki Kimham. g
Qanwan Zibawan jallpasta ´ ´
Wiraqochıy, reynıy, pay qanwan
partinakuychej”, g nispa. rispa mayuta chimpachun.
30 Mefibosettaj reyta nerqa: e Ec 2:8
Imachus allin rijchasunki chayta
paypaj ruwapuy”, nispa.
19:24 1 Barba: waj lugarespi
ninku chhunka, sunkha. 19:25 38 Chayrayku reyqa nerqa:
´ “Ya, Kimham noqawan
1 Icha nillanmantaj “Jerusalenmanta f Ge´ 50:13
chayamojtintaj”. 19:26 1 Chayri chimpanqa. Paypajqa imachus
˜
“enga naykuwan”. 2 Chayri allin rijchasunki chayta
“wakichipuway”. 19:27 1 Glosariopi ruwapusaj. Qanrayku tukuy
˜
cheqa Dios nisqata leeriy. g 1Re 2:7 ima manakuwasqaykita paypaj
635 2 SAMUEL 19:39–20:7
ruwapusaj”, nispa. 39 Tukuy CAP. 19 Israelitas, diosesniykichejman1
´
runastaj Jordan mayuta a Ge´ 31:55 kutipuychej”, a nispa. 2 Chayta
chimparqanku. Reytaj niraj 1Sa 20:41 uyarispa Israelmanta tukuy
Hch 20:37
chimpashaspa Barzilaita runasqa Davidta saqerpaspa
muchaykorqa, a bendicerqataj. Bicrij wawan Sebata
b 1Sa 11:14
Barzilaitaj wasinman qhaterqanku. b Judamanta
kutiporqa. 40 Rey runastaj Jordanmanta
c 2Sa 2:4 Jerusalenkama, mana reyninku
Guilgalman b chimpashajtin
Kimhamqa paywan chimparqa. Davidta saqerparqankuchu. c
Judamanta runaspis Israel d Jue 8:1
Jue 12:1
3 Rey Davidqa Jerusalenpi
runasmanta khuskanpis reywan 2Sa 19:15 wasinman1d chayaspa, wasinta
mayuta chimpallarqankutaj. c qhawanankupaj saqerqa chay
´
41 Chanta Israelmanta tukuy e Sl 78:68, 70 chunka tanta warmisninta2
runas reyta taporqanku:  uj wasiman churarqa, e
“¿Imaraykutaj Judamanta CAP. 20 guardiastataj paykunapaj
kay hermanosniyku reyta f 2Sa 20:21 churarqa. Davidqa chay
pakayllamanta apamunku? warmisninman mana mikhunata
˜
Paykunalla reyta, familiantapis, g Jue 3:26, 27 pisichejchu. Jinapis manana
´ paykunawan ujtawan
paywan kaj runastapis Jordan 2Sa 15:10
˜
mayuta chimpachimunku”, d punuykorqachu. f Chay warmisqa
nispa. 42 Judamanta tukuy h 2Sa 19:43 chay wasipi wisqasqa
runastaj Israelmanta runasman  tiyakorqanku
˜ ˜
kuticherqanku: “Reyqa noqaykoj Pana lado wanupunankukama. Qosanku
´ a 1Re 12:16 kausakushajtinpis paykunaqa
familiaykumanta. e ¿Imajt ın
˜ viudas jina tiyakorqanku.
phinakushankichej? ¿Reypa ´
kapuyninmantachu noqayku b Pr 24:21 4 Chanta reyqa Amasata g
mikhushayku imataj? ¿Imatapis nerqa: “Judamanta runasta
qoshawaykuchu imataj?”, nispa. c 2Sa 19:15 wajyamuy. Kinsa
43 Israelmanta runastaj
2Sa 19:41, 42 punchaymantawan kayman
Judamanta runasta nerqanku: jamuchunku, qanpis jamunki”,
“Noqaykoqa chunka ayllus
d 2Sa 5:11 nispa. 5 Ajinapi Amasaqa rerqa
kayku. Chayrayku noqayku Judamanta runasta tantamoj.
Davidtaqa pusamunayku karqa. e 2Sa 15:16 Jinapis mana chay nisqan
¿Imajtintaj pisipaj qhawawayku? punchaypaj chayamorqachu.
¿Manachu noqayku f 2Sa 16:21, 22 6 Davidtaj Abisaita h nerqa:
˜ “Bicrij wawan Sebaqa i
naupaqeykichejta rispa reyta
g 2Sa 17:25 Absalonmantapis j astawan
apamunayku karqa?”, nispa. ˜
2Sa 19:13 nakarichiwasunman.
Judamanta runastaj 1Cr 2:17
Chayrayku wiraqochiykej
Israelmanta runasta parlaspa
kamachisninta pusariykukuspa
casi mikhuykorqanku.1 h 1Sa 26:6 qhatiykuy. Pajtataj sumaj
20 Chaypeqa uj chajwaku 2Sa 10:10
2Sa 23:18 perqasniyoj llajtasman yaykuspa
runa karqa Seba 1Cr 18:12 ayqekushanman”, nispa.
sutiyoj. f Payqa benjaminita 7 Ajinapi Joabpa k soldadosnin,
karqa, Bicrij wawan. Sebaqa i 2Sa 20:1 keretitas, peletitas, l
wajrata waqachiytawan g nerqa: tukuynin wapu runaspis
“¿Imanchejtaj David kasqa? j 2Sa 15:12 Sebata qhatiykorqanku.
Noqanchejqa Jesej wawan Paykunaqa Jerusalenmanta
Davidmanta ni imatapis k 2Sa 8:16 ´
japisunchu. h 20:1 1 Icha nillanmantaj
“toldosniykichejman”. 20:3 1 Chayri
l 2Sa 8:18
19:43 1 Chayri “aswan karajta 2Sa 15:18 “kamachina wasinman”. 2 Glosariopi
parlarqanku”. 1Re 1:38 tanta warmi nisqata leeriy.
2 SAMUEL 20:8-21 636
llojserqanku Bicrij wawan CAP. 20 14 Sebaqa Israelpa tukuy
Sebata qhatiykunankupaj. a Jos 18:21, 25 ayllusninta1 pasaspa
8 Gabaonpi a jatun rumi karqa Jos 21:8, 17 Abel-Bet-Maacaman a chayarqa.
chayman chayajtinku, Amasaqa b Bicritaspis tantaykukuspa
paykunata taripaj jamorqa. qhepanta llajtaman
Joabqa maqanakuna ropayoj yaykullarqankutaj.
kasharqa, espadantaj chumpinpi 15 Joabwan
kasharqa. Amasaman soldadosninwantaj
chimpashajtintaj espadanqa Abel-Bet-Maacaman
churananmanta llojsirpaspa b 2Sa 17:25 chayaspa jallpa lomaswan
takarparikorqa. 2Sa 19:13
muyuykucherqanku, chay llajta
´
9 Chanta Joabqa Amasata sumaj perqasniyoj kasqanrayku.
´
nerqa: “Hermanoy, ¿allillanchu Joabpa soldadosnintaj perqaj
tukuy imapis?”, nispa. uranta allaj churakorqanku,
˜
Chaymantataj pana makinwan perqata urmachiyta munaspa.
barbanmanta1 Amasata 16 Jinapi uj yachayniyoj warmi
japerqa muchaykunanpaj jina. llajtamantapacha
´
10 Amasatajr ı mana c 2Sa 3:27 qhaparimorqa: “Uyariwaychej,
1Re 2:5
cuidakorqachu Joab makinpi uyariwaychej. Ama jina kaspa
japisharqa chay espadamantaqa. Joabta wajyaripuwaychej.
Joabtaj ujllata chay espadanta Paywan parlayta munani”,
Amasaj wijsanman satiykorqa, c nispa. 17 Joab qayllaykojtintaj,
chunchulasnintaj llojsirpamuspa warmeqa taporqa: “¿Qanchu
pampakama chayarqa. Ujta Joab kanki?”, nispa. Joabtaj
´
satiykuspalla Amasataqa kuticherqa: “Arı, noqa kani”,
˜
wanurpacherqa. Chaymantataj d 2Sa 20:1 nispa. Warmitaj nerqa:
Joabwan, hermanon  “Uyarillay kay kamachiykej
˜
Abisaiwanqa Bicrij wawan Pana lado parlasqanta”, nispa. Joabtaj
Sebata qhatiykullarqankupuni. a 1Re 15:20 nerqa: “Nillaway, uyarishayki”,
11 Joabpa ujnin soldadonqa 2Re 15:29
nispa. 18 Warmitaj nerqa:
Amasaj cuerpon chaynejpi “Unayqa nej kanku: ‘Abel
sayaykuspa nerqa: “Pichus llajtapi tapukuychej, chaypi
Joabman, Davidmanpis imapis chuwachakullan’, nispa.
kutisqa kajqa Joabpa 19 Noqaqa Israelmanta
qhepanta rillachunpuni”, llampu sonqoyojkunaj sutinpi
nispa. 12 Chaykama Amasaqa parlamushani, atienekunapaj
˜ ´
nan chaupipi yawarninpi b Ex 19:5 jina kajkunaj sutinpi. Qanqa
Dt 32:9
suntiykachasharqa.1 Chay Israelpi kay mama llajtata
soldadotaj tukuypuni chaypi chinkachiyta munashanki.
´
sayaykusqankuta rikuspa, ¿Imajtintaj Jehova Diospa
˜
Amasata nanmanta waj herencianta chinkachiyta
ladoman qhataterqa. Chantapis munashankiri?”, b nispa.
uj ropawan qhataykorqa, 20 Joabtaj kuticherqa:
˜
amana pasajkuna chaypi ˜ “Ni jaykaj kay llajtataqa
sayaykunankupaj. 13 Nanmanta c Jos 17:14, 15 chinkachiymanchu, manapuni
Jue 2:8, 9
waj ladoman qhatatejtintaj, phiriykuymanchu. 21 Mana
tukuy runas Joabpa qhepanta chayta ruwajchu jamuni.
´
rerqanku Bicrij wawan Sebata d Yachawajchus, Efra ın
qhatiykunankupaj. orqosmanta c Bicrij wawan
Sebaqa d rey Davidpa contranta
20:9 1 Barba: waj lugarespi ninku
chhunka, sunkha. 20:12 1 Suntiy: 20:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
waj lugarespi ninku qhospay. d 2Sa 20:1 ashkha familias kanku.
637 2 SAMUEL 20:22–21:8
oqharikun.1 Chay runallata CAP. 20 Israelitasqa juraspa nisqanku
entregawaychej, noqataj kay a Ec 9:14, 15 paykunata mana
˜
llajtamanta ripusaj”, nispa. Chay Ec 9:18 wanuchinankuta. a Saultaj
warmitaj Joabta nerqa: “Ya, chay b 2Sa 8:16
Israelmanta runasta,
runaj umanta perqa patanta 2Sa 19:13 Judamanta runastawan anchata
choqaykamusqayku”, nispa. munakusqanrayku gabaonitasta
22 Chay ratopacha chay c 1Cr 12:27 tukuchiyta munarqa. 3 Davidqa
´
yachayniyoj warmeqa, d 2Sa 23:20
gabaonitasta taporqa: “¿Imat a
llajtantinwan parlamorqa. 1Cr 27:5 ruwapuykichejman? ¿Imawantaj
Paykunataj Bicrij wawan Sebaj juchaykumanta pagaykichejman,
e 2Sa 8:18 ´
umanta qholuspa Joabman jinamanta Jehova Diospa
´ 2Sa 15:18
choqamorqanku. Chanta Joabqa 1Re 1:38, 44 herencianta
wajrata waqacherqa, runastaj bendecinaykichejpaj?”, nispa.
chay llajtamanta ithirikuspa f 1Re 4:6 4 Gabaonitastaj kuticherqanku:
1Re 12:18
wasisninkuman kutiporqanku. a “Saulwan familianwan
Joabpis Jerusalenman g 1Re 4:3 imatachus ruwawasqaykutaqa ni
kutiporqa, rey kasharqa qolqepis, ni qoripis
chayman. h 2Sa 15:27 juntanmanchu. b Nitaj pitapis
˜
23 Joabqa Israelpa tukuynin i 2Sa 17:15
Israelpi wanuchiykumanchu”,
soldadospa comandanten karqa. b 2Sa 19:11 nispa. Davidtaj nerqa:
Jehoiadaj c wawan Benayataj d 1Re 4:4 “Imatachus munasqaykichejta
 ˜
cargoyoj karqa keretitasmanta, manakullawaychej, noqataj
peletitasmantapis. e CAP. 21 ruwallasaj”, nispa. 5 Paykunataj
24 Adoramqa f encargado karqa j Le 26:18, 20 reyman nerqanku: “Chay
reypaj tukuy trabajajkunamanta. runaqa noqayku ukhumanta
k G´ e´ 9:6 ˜
Ahiludpa wawan Jehosafattaj g Ex 20:13 ashkhasta wanuracherqa. Israel
´
reypa qhelqerin karqa. Nu 35:30, 33 jallpamantataj chinkasqata
25 Sevaqa secretario karqa. chinkachiyta munawarqayku. c
l Jos 9:3, 27
Sadocwan h Abiatarwantaj i 6 Chayrayku Saulpa qanchis
sacerdotes karqanku. m Ge´ 10:15, 16 wawasninta qonawaykuta
26 Jairita Irapis Davidpa  munaykuman. Noqaykutaj
˜
ujnin kuraj kamachejnin karqa.1 ˜ paykunata wanuchispa
Pana lado ´ ˜
21 Davidpa tiemponpeqa a Jos 9:15 Jehova Diospa naupaqenpi
´
kinsa wata juntata warkhusqayku, d Jehova Diospa
b Nu´ 35:31 ajllakusqan e Saulpa llajtan
yarqhay karqa. j Chayrayku
´ Guibeapi”, f nispa. Reytaj nerqa:
Davidqa Jehova Diosta c 2Sa 21:1
´ “Ya, entregasqaykichej”, nispa.
tapukorqa, Jehova Diostaj
kuticherqa: “Saulwan d Nu´ 25:4 7 Jinapis reyqa Jonatanpa
Dt 21:22 wawan Mefibosetta g khuyakorqa,
familianwan juchayoj kanku
yawarta jichasqankumanta. e 1Sa 9:17 Saulpa allchhinta, Davidwan
Payqa gabaonitasta Saulpa wawan Jonatanwan
˜ ´ ˜
wanuracherqa”, k nispa. f 1Sa 10:26 Jehova Diospa naupaqenpi
2 Chayrayku reyqa g 2Sa 4:4
juramentota ruwasqankurayku. h
gabaonitasta l wajyacherqa 2Sa 9:10
8 Reyqa ajllarqa Rizpaj i
paykunawan parlananpaj. 2Sa 19:24 wawasnin Armonita,
Gabaonitasqa mana Mefibosettawan. Rizpaqa Ayaj
h 1Sa 18:3
israelitaschu karqanku. wawan karqa, chay wawastataj
1Sa 20:42 ´
Paykunaqa amorreosmanta m Saulpaj nacechikusqa. Chanta
puchojkuna karqanku. i 2Sa 3:7 ajllallarqataj Saulpa warmi
wawan Micalpa1 j phishqa
j 1Sa 18:20
20:21 1 Hebreo parlaypeqa nin, 1Sa 25:44
wawasninta. Chay wawastaqa
“makinta oqharin”. 20:26 1 Hebreo 2Sa 3:14 ´
parlaypeqa nin, “sacerdoten karqa”. 2Sa 6:23 21:8 1 Icha nillanmantaj “Merabpa”.
2 SAMUEL 21:9-19 638
nacechikorqa meholatita CAP. 21 tullusninkutapis
Barzilaij wawan Adrielpaj. a a 1Sa 18:19 oqharimullarqankutaj. a
´
9 Paykunatataj gabaonitasman 14 Chanta Saulpa tullusninta,
entregarqa. Gabaonitastaj b Nu´ 35:31 wawan Jonatanpa tullusnintapis,
ayasninkuta1 orqopi Dt 19:21 Saulpa tatan Quispa b
´
warkhuykorqanku Jehova Diospa sepulturanpi pamparqanku,
˜ ´
naupaqenpi. b Qanchisnintin c 2Sa 3:7 Zelapi, c Benjamın jallpapi.
˜
ujllapi wanorqanku. Paykunataqa Reypa tukuy ima nisqanta
˜
wanuracherqanku cosecha d 2Sa 2:5 ruwajtinkutaj, Diosqa imatachus
qallariyta, cebadata2 oqhariyta nacionnintinpaj
´ ˜
qallarishajtinku. 10 Chant a e 1Sa 28:4 manakusqankuta uyarerqa. d
Ayaj wawan Rizpaqa c qhashqa 1Sa 31:1 15 Filisteoswan israelitaswan
telata apakuspa uj chhanka 1Sa 31:11, 12
watejmanta maqanakuyta
2Sa 1:6
patapi mastakorqa. Chaypitaj 1Cr 10:8 qallarerqanku. e Ajinapi Davidqa
qhepakorqa cosecha  kamachisninwan uraykuspa
qallariymantapacha, chay ˜
Pana lado filisteoswan maqanakorqa,
ayaspa1 patankuman para a 2Sa 21:9 maytataj saykorqa. 16 Jinapi
urmamunankama. Payqa mana refaimkunaj f mirayninkumanta
saqerqachu aycha mikhu pisqos ´
b 1Sa 9:1 Isbı-Benob sutiyoj runa Davidta
punchay chay ayasman ˜
1Sa 10:11 wanuchiyta munarqa. Chay
tiyaykamunankuta, runaj tojsina lanzanqa
ni chisisninpis saqerqachu c Jos 18:28 cobremanta karqa, pesarqataj
monte animales kinsa kilos khuskanniyoj,1 g
chimpamunankuta. tiyapullarqataj uj mosoj
´ d Jos 7:24-26
11 Chanta Davidman 2Sa 24:25 espadan. 17 Chay ratopachataj
willarqanku imatachus ´
Zeruyaj wawan Abis ai h salvaj
Saulpa tanta warmin1 Ayaj e 2Sa 5:17, 22 jamorqa. i Payqa chay filisteoman
´ ˜
wawan Rizpa ruwasqanta. phawaykuspa wanucherqa.
12 Chayrayku Davidqa Saulpa f Dt 2:11 Davidpa soldadosnintaj
tullusninta, wawan Jonatanpa juraspa Davidman nerqanku:
tullusnintawan oqharimorqa. ˜
g 1Sa 17:4, 7 “Manana noqaykuwan khuska
Chay tullusninkutaqa 1Cr 11:23 maqanakuman rinkichu, j
japisharqanku Israelpa lamparan ama
´ ˜
Jabes-Galaadmanta d kurajkuna.1 h 2Sa 23:18, 19 wanunanpaj”, k nispa.
Paykunaqa Bet-San llajtaj
18 Tiemponmantaj
plazanmanta pakayllamanta
i 2Sa 22:19 israelitasqa Gobpi filisteoswan
Saulpa ayanta,2 Jonatanpa
guerrapi tinkullarqankutaj. l
ayantawan apakapusqanku. Chay
j 2Sa 18:3 Chay maqanakupitaj husatita
plazapi filisteosqa chay ayasta ˜
warkhusqanku Saulta Guilboapi Sibecaiqa m Safta wanucherqa,
atiparqanku chaypacha. e k 1Re 11:36 Safqa refaimkunaj
´ 1Re 15:4 mirayninkumanta karqa. n
13 Davidqa Jabes-Galaadmanta 2Re 8:19 ´
apakanporqa Saulpa tullusninta, 19 Chanta watejmanta Gobpi
wawan Jonatanpa filisteoswan guerra kallarqataj. o
l 1Cr 20:4
tullusnintawan. Gabaonitas Chaypacha betlemita
´
warkhuykorqanku chay runaspa Jaare-Oreguimpa wawan
m 1Cr 11:26, 29 Elhananqa, guitita Goliatta
1Cr 27:1, 11 ˜
21:9 1 Chayri “cuerposninkuta”. wanucherqa. Goliatpa tojsina
2 Cebada: waj lugarespi ninku grano. lanzanqa awana kaspi jinapuni
n Ge´ 14:5
21:10 1 Chayri “cuerpospa”. 21:11 karqa. p
1 Glosariopi tanta warmi nisqata leeriy.
´ ´ 21:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
21:12 1 Icha nillanmantaj “Jabes-Galaad o 1Cr 20:5
˜
jallpasmanta due nos”. 2 Chayri “300 siclos”. Chayqa 3,42 kilos karqa
“cuerponta”. p 1Sa 17:4, 7 (7,5 libras). Yanapa B14 nisqata leeriy.
639 2 SAMUEL 21:20–22:11
20 Watejmanta guerra CAP. 21 Paymin enemigosniymanta
kallarqataj Gat llajtapi. Chay a 1Cr 20:6-8 salvawanqa.
˜
llajtapitaj uj runa karqa b 1Sa 17:10, 45 5 Wanoyqa yaku jina
manchay jatunpuni, sapa 2Re 19:22 qhollchoqeyaspa noqaman
makinpi sojta dedosniyoj, sapa c 1Sa 16:9 qajchakamuwarqa. a
chakinpipis sojta dedosniyoj, 1Sa 17:13 Ni imapaj valej runasqa
1Cr 2:13
tukuyninpi 24 dedosniyoj yaku jina may chhika
karqa. Chay runapis refaimkunaj d Sl 60:12
jamuspa sinchita

miraynillanmantataj karqa. a mancharichiwarqanku. b
21 Chay runaqa israelitasta CAP. 22
´ 6 Sepulturaj1 waskhasnenqa
manchayta toreamusharqa e Ex 15:1
Jue 5:1
matita wataykuwarqanku. c
maqanakuyta munaspa. b ˜
Wanuchej trampas
Chayrayku Simeij c wawan f Sl 34:19 ˜
naupaqeypi kasharqanku. d
Jonatanqa chay runata g 1Sa 23:14 ´
˜ Sl 18:qa 7 Llakiyniypi Jehova Diosman
wanurpacherqa. Simeiqa qhaparikorqani. e
Davidpa hermanon karqa. h Sl 31:3
Qhaparikuspa Diosniymanta
22 Chay tawa karqanku i Sl 18:2, 3 ˜
manakorqani.
refaimkunaj mirayninku j Dt 32:4
Paytaj templonmantapacha
1Sa 2:1, 2
Gat llajtapi. Paykunataqa parlasqayta uyarimorqa.
Davidwan kamachisninwan k Ge´ 15:1 ˜
˜ Dt 33:29 Yanapata manakuspa
wanucherqanku. d Sl 3:3 qhaparikusqayqa
22 Davidqa kay takiyta
´
Jehova Diospaj takerqa, e
´
l Sl 9:9
Pr 18:10 8
ninrisninman chayarqa. f
Chaypacha jallpaqa
maypachachus Jehova Diosqa m Sl 59:16 kharkatiterqa, kayman
Davidta salvarqa tukuynin n Isa 12:2 jaqayman kuyurerqa. g
enemigosninmanta, f Lu 1:46, 47 Cielospa cimientosnenqa
Saulmantapis g chaypacha. Tit 3:4
kharkatiterqanku. h
2 Davidqa nerqa: 
´ ˜
Pana lado
Kayman jaqayman
“Jehova Diosmin pakakunay kuyurerqanku
a Sl 69:14
chhanka, h paymin Dios sinchita
jarkachasqa lugarniy, b Sl 18:4 ˜
phinakusqanrayku. i
paymin salvawajniy. i c Sl 116:3, 4 9 Diospa senqanmantaqa
˜
3 Diosneyqa pakakunay d Sl 18:5 qoshni llojsimorqa.
chhanka, j paypi e Sl 142:1 Siminmantapis sinchita
noqaqa pakakuni. Jon 2:2 laurarishaj
´
Paymin jarkawaj f Ex 3:7 nina llojsimorqa. j
Sl 18:6
escudoyqa, k may atiyniyoj Sl 34:15
Kajarishaj brasas paymanta
salvawajniy,1 paymin llojsimorqanku.
g Jue 5:4
pakakunayqa. l 10 Payqa uraykamushaspa
Payman pakakamuyta h Job 26:11
cielota tiyaykuchimorqa. k
atini, m paymin salvawajniy. n i Sl 18:7-12 Chakisnin urapitaj yana
Sl 77:18
Qanmin librawanki phuyus karqa. l
qhasillamanta j Isa 30:27
˜ 11 Querubinpi1m montasqa
nakarichiwayta k Sl 144:5 phawaykamorqa.
Isa 64:1
munaj runamanta. Angelpa lijrasninpi2
´
4 Jehova Diosman l Dt 4:11
1Re 8:12 rikhurimorqa. n
qhaparikuni, paylla Sl 18:9
jatunchanapaj jina. Sl 97:2 22:6 1 Chayri “Seolpa”. Glosariopi
m 1Sa 4:4 sepultura nisqata leeriy. 22:11
22:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, ´
Sl 80:1 1 Glosariopi querubın nisqata leeriy.
“salvakuna wajra”. Glosariopi wajra Sl 99:1 2 Chayri “wayraj lijrasninpi”. Lijra:
nisqata leeriy. n Heb 1:7 waj lugarespi ninku ala.
2 SAMUEL 22:12-29 640
12 Chantaqa laqha phuyuswan CAP. 22 Noqawan sonqo juntasqa
muyuykuchikorqa, chujlla a Job 36:29 kasqanrayku
ukhupi jina kananpaj. a ´
b Ex 19:16 kacharichiwarqa. a
´
Payqa chay yana laqha 1Sa 2:10 21 Jehova Diosqa cheqan runa
phuyuswan muyuykusqa c Sl 18:13-16 kasqayrayku bendeciwan, b
kasharqa. Isa 30:30 mana juchayoj kasqayman
˜
13 Diospa naupaqenpi kaj d Sl 7:13 jina kutichipuwan. c
´
kanchaymantaqa Sl 77:17 22 Jehova Diospa
kajarishaj brasas ˜
e Sl 144:6 nannintapuni purini,
takakamorqa. ´
f Ex 15:8 Diosniymantaqa
´
14 Chaypacha Jehova Diosqa ´ mana karunchakunichu,
g Ex 14:21
cielomanta qhorurun Sl 106:9 paymanta karunchakoyqa
qhorurun nichimorqa. b Sl 114:3 jatun jucha.
Patapi kaj Diosqa h Sl 18:16-19 23 Juiciopi tukuy
parlasqanta Sl 124:2-4 nisqasnintaqa d
Sl 144:7
uyarichimorqa. c yuyarikunipuni.
15 Flechasninta i Sl 3:7 Kamachisqasninmantapis
Sl 56:9
kachaykamuspa d mana karunchakusajchu. e
˜
enemigosninta tukuy j 1Sa 19:11
1Sa 23:26
24 Diospa naupaqenpi
ladoman ayqeracherqa. 2Sa 15:10 mana juchayoj kakusaj. f
Lliuj lliujkunata Mana pantanaypaj allinta
k Sl 31:8
kachaykamuspa paykunata  qhawarikusaj. g
musphaykachacherqa. e ´
´
˜
Pana lado 25 Jehova Diosqa cheqan
16 Jehova Dios kamisqanrayku, a Sl 149:4 runa kasqayman jina
senqanmantapis pagapuwachun, h
sinchi wayrata jina
b 1Sa 26:23 ˜
1Re 8:32 paypa naupaqenpi
samamusqanrayku, f mana juchayoj
c Sl 18:20-24
mar yakuspa ukhu Sl 24:3, 4 kasqayman jina. i
pampasnin rikukamorqa, g d Dt 6:1 26 Munakusojtaqa
jallpaj cimientosninpis Sl 19:9 munakullankitaj. j
yachakamorqa. e Dt 8:11 Mana juchayoj runaqa
17 Diospa makenqa reparanqa mana juchayoj
f Sl 84:11
patamantapacha kasqaykita. k
taripamuwarqa, g Sl 18:23
27 Llimphu runawanqa,
Pr 14:16
japiwaspataj yaku llimphullataj kanki. l
ukhumanta h Job 34:11 ´
Isa 3:10 Chauka1 runawanrı, mana
orqhomuwarqa. h Heb 11:6 chaukiyachikullawajchu.2m
18 Diosqa chay kallpasapa i Sl 18:24 28 Qanmin kumuykukoj
enemigoymanta Pr 5:21 sonqoyoj runastaqa
kacharichiwarqa. i j Sl 37:28 salvanki, n
Chejniwajkunamanta Sl 97:10 jatunchakoj runastataj
librawarqa, noqamanta k Sl 18:25-30 mana allinpajchu
aswan kallpayoj qhawanki,
l Mt 5:8
kashajtinkupis. 1Pe 1:16 kumuykachachinkitaj. o
19 Desgracia patapi kashajtiy m Sl 125:5 29
´ ´
Jehova Diosnıy, qanmin
chay enemigosneyqa lamparayqa kanki. p
contrayta oqharikorqanku, j n Job 34:28 ´
´ ´ Jehova Diosmin laqhapi
Jehova Diostajrı o Da 4:37
kashajtiy kanchapuwan. q
1Pe 5:5
yanapawarqa.
20 Diosqa jarkachasqa ˜ ´
p Sl 27:1 22:27 1 Chayri “Enganaj”. 2 Icha
lugarman apawarqa. k q Sl 97:11 nillanmantaj “wanpuman tukunki”.
641 2 SAMUEL 22:30-47
30 Yanapayniykiwanqa CAP. 22 39 Enemigosniytaqa mana
tropa suwaswanpis a Sl 18:29 ujtawan sayarikunankupaj
maqanakullayman. Flp 4:13 jina paltarparisaj,
Heb 11:33, 34
Diospa atiyninwanqa chinkarparichisajtaj. a
perqa patatapis b Dt 32:4
Paykunataqa chakisniywan
wasaykullayman. a sarurasaj.
´
31 Diospa1 ruwasqasnenqa c Sl 12:6 40 Diosnıy, qanmin
˜
mana pantayniyoj. b Pr 30:5 wanuchinaku maqanakupaj
´ kallpata qowanki. b
Jehova Diospa d Sl 35:2
nisqanqa llimphu. c Qanmin enemigosniyta
Sl 91:4 ˜
Diosqa paypi pakakojkunapaj naupaqeyman
jarkakuna escudo. d e Isa 44:6 urmarachinki. c
´
32 Jehova Diosmanta aswanqa 41 Qanmin enemigosniyta
˜
mana waj Diosqa kanchu. e f Dt 32:31 naupaqeymanta
Sl 18:31-42 ayqechinki. d
¿Pitaj Diosninchej jina
Noqataj chejnikuwajkunata
pakakuna chhanka g Sl 27:1 ˜
Isa 12:2 wanurachisaj. e
kasqari? f
42 Enemigosneyqa yanapata
33 Diosmin sumaj ˜
h Isa 26:7 manakuspa qhaparikunku,
jarkachasqa lugarniy. g nitaj pipis paykunata
˜
Paymin nanniytaqa i Isa 33:15, 16 salvanchu.
llimphuchanqa. h Hab 3:19 ´
Jehova Diosmanpis
34 Diosqa chakisniyta ´
j Sl 18:35
qhaparikunku, paytajrı
ligerosman tukuchin Sl 113:6-8 mana uyarimunchu. f
tarukaj chakisninta jina. 43 Paykunataqa
Chayrayku qaqa puntasman ˜
k Sl 17:5 nututa tunarqosaj
wicharispa sayayta atillani. i  ˜
nutu jallpata jina.
35 Diosqa makisniyta sumajta ˜
Pana lado ˜
˜ ´
Paykunataqa nututa
yachachin wanuchinaku a Ex 14:13 ruwaytawan callespi
maqanakupaj. turuta jina sarusaj.
´
Makisniywanqa cobremanta b 1Sa 23:5
44 Diosnıy, qanmin librawanki
flechana arcotapis1 chay churanakoj
c 1Sa 17:49
matiyta atini. Sl 44:3, 5 llajta masisniymanta. g
36 Qanmin escudoykiwan Nacionespi uma kanaypaj
jarkawanki. d Ge´ 49:8 yanapawanki. h
Kumuykukoj sonqo Noqataqa mana rejsisqay
kasqaykirayku jatunpaj e Sl 18:40 runas sirviwanqanku. i
qhawasqa kani. j 45 Waj llajtayoj runasqa
´ f 1Sa 28:6 ˜
37 Diosnıy, qanmin purinay Pr 1:28
naupaqeyman jamuspa
˜ kumuykukonqanku. j
nanta anchoyachinki. Isa 1:15
Miq 3:4 Paykunaqa noqamanta
Chayninta purispaqa mana
lluskasajchu. k uyarispallaraj
g 1Sa 30:6
38 Enemigosniytaqa qhatiykusaj 2Sa 15:12
kasuwanqanku.
tukuchinaykama. 46 Waj llajtayoj runasqa
Mana kutimusajchu h 2Sa 8:3 manchachikonqanku.
Sl 2:8 Jarkachasqa
paykunata Sl 60:8
˜ lugaresninkumanta
wanurachinaykama.
i Sl 18:43-45
kharkatitispa jamonqanku.
´
22:31 1 Chayri “Cheqa Diospa”. 47 Jehova Diosmin kausaj
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. j Dt 33:29 Diosqa. Yupaychasqa
22:35 1 Flechana arco: waj lugarespi kachun pakakunay
ninku camba flecha. k Dt 32:4 Chhankaqa. k
2 SAMUEL 22:48–23:8 642
Jatunchasqa kachun CAP. 22 3 Israelpa Diosnin parlarqa,
Diosneyqa, paymin a Sl 18:46 Israelpa pakakuna
salvawaj chhankaqa. a Sl 89:26 Chhankanqa a niwarqa:
48 Diosqa noqarayku b 1Sa 25:29
‘Runaspa kamachejnin
2Sa 18:19
enemigosniymanta cheqan runa kajtenqa, b
c Sl 18:47
vengakun. b Sl 110:1 Diosta manchachikuspataj
Payqa chakisniy uraman Sl 144:1, 2 kamachejtenqa, c
runasta churan. c d 2Sa 5:12 4 tutamanta intej
2Sa 7:9
49 Diosqa librawan kanchaynin jina, d
e Sl 18:48
enemigosniymanta. mana phuyusniyoj
´ f Dt 32:43
Diosnıy, qanmin pataman Sl 117:1 sutiyay jina.
oqhariwanki d contraypi g 1Cr 16:9 Chayqa para pasayta
maqanakojkuna mana Sl 145:2 intej kanchaynin jina,
Ro 15:9
imananawankupaj. jallpapi qhorasta
h Sl 2:6 ˜
Qanmin librawanki Sl 21:1
winachin’, e nispa.
qhasillamanta 5 ¿Manachu mirayniymanta
˜ i Sl 89:20, 29
nakarichiwayta Lu 1:32, 33 reyesqa1 Diospa

˜
munaj runamanta. e naupaqenpi ajina kanku?
´ ´ ˜
50 Chayrayku Jehova Diosnıy, CAP. 23 Diosqa noqawan winaypaj
naciones ukhupi j Ge´ 49:1 tratota ruwarqa, f
Dt 33:1
graciasta qosqayki. f sumaj wakichisqata,
k 1Sa 17:58
Sutiykita jatunchaspa Mt 1:6
juntakunanpajtaj.
takirisaj: g l 2Sa 7:8 Chay tratoqa salvacionniy,
51 Diosqa tukuna imasta m 1Sa 16:13 chaymin kusikunayqa.
ruwaspa churasqan n 1Cr 16:9 Chayrayku Diosqa
reyta salvan. h o Mr 12:36 tikarichin. g
Diosqa ajllakusqanta 2Ti 3:16 6 Mana ni imapaj valej
munakun. p Hch 1:16 runasqa khishkas jina
2Pe 1:21 chinkachisqa kanku. h
Diosqa Davidta 
munakun, jinallataj ˜ Ni makillawanpis
Pana lado
miraynintapis chay khishkastaqa
˜ a Dt 32:4
japiyta atinchejchu.
winaypaj Sl 144:1
˜
winaynintinpaj”. i b Pr 29:2 7 Runa chayta

23 Davidpa qhepa kaj Isa 9:7 llankharinanpajqa


Isa 32:1 fierromanta sumaj
parlasqasnenqa ´
c Ex 18:21 herramientayoj kanan
kaykuna kanku: j Isa 11:3
tiyan, tojsina lanza
“Jesejpa wawan Davidpa d Mal 4:2
Mt 17:2 kaspiyojtaj,
parlasqasnin, k
Ap 1:16 chay pachanpitaj khishkaqa
jatunpaj qhawasqa e Sl 72:1, 6 ninawan ruphachisqa
runaj l parlasqasnin. f 2Sa 7:16, 19 kanan tiyan”, nispa.
Payqa Jacobpa 1Cr 17:11
Diosninpa ajllasqan. m Sl 89:3 8 Davidpa wapu
Sl 89:28, 29 soldadosninpa i sutisnenqa
Payqa Israelpa Sl 132:11 kaykuna kanku: tahkemonita
takiykunasninta g Isa 9:7 ´
Joseb-Basebet, payqa kinsa
kachituta takin. n Isa 11:1
´ aswan wapu soldadospa
2 Jehova Diospa Am 9:11
kamachejninku karqa. j
h Sl 37:10
espiritun noqanejta Uj pachataj tojsina lanzallanwan
i 2Sa 10:7 ˜
parlarqa. o 2Sa 20:7 800 runasta wanucherqa.
Parlasqasninta 1Cr 11:10
simiyman churarqa. p j 1Cr 11:11 23:5 1 Chayri “waseyqa”.
643 2 SAMUEL 23:9-21
9 Paypa qhepantataj Dodoj a CAP. 23 nispa. 16 Chayta uyarispataj
wawan, Ahohijpa allchhin a 1Cr 27:1, 4 chay kinsa wapu soldadosnenqa
Eleazar karqa. b Payqa chay a la fuerza filisteospa
kinsa wapu soldadosmanta campamentonkuman1
b 1Cr 11:12-14 ´
ujnin karqa, Davidwantaj yaykorqanku. Belen punkupi
karqa filisteosta estanquemanta yakuta
toreashajtinku maqanakuyta c Jue 8:4 orqhospataj Davidpaj
munaspa. Filisteosqa chaypi apamorqanku. Davidtaj
tantakusqanku mana chay yakuta tomayta
maqanakunankupaj. d Jue 15:14, 16 munarqachu, pampaman
1Sa 14:6 ´
Israelmanta soldadostaj jicharqa Jehova Diospa
1Sa 19:5 ˜
ayqekorqanku. 10 Eleazartaj naupaqenpi. a 17 Nerqataj:
´ ´
mana ayqekorqachu. Payqa “Jehova Diosnıy, noqaqa ni
˜
filisteosta wanuracherqa makin e Sl 3:8 imarayku kay yakutaqa
Sl 44:3
saykunankama, espadanta tomaymanchu. Kay runasqa
japisqanpi makin utinankama. c rispa kausayninkuta
´ ˜
Chay punchay Jehova Diosqa f Jos 15:20, 35 wanuy pataman churanku,
paykunata tukunata 1Sa 22:1 ¿imaynatataj yawarninkuta
atipacherqa.1 d Soldadostaj tomaykuymanri?”, b nispa.
Eleazarpa qhepanta risharqanku Chayrayku Davidqa mana chay
˜ g Jos 15:1, 8
wanusqaspa valorniyoj 2Sa 5:22 yakuta tomayta munarqachu.
imasninkuta oqharispa. 1Cr 11:15-19 Chay imasta ruwarqanku
11 Paypa qhepantataj chay kinsa wapu soldadosnin.
hararita Aguejpa wawan 18 Zeruyaj c wawan Joabpa
´ h 1Sa 22:1, 4
Sama karqa. Filisteosqa Lehipi 1Cr 12:16 hermanon Abisaiqa d waj kinsa
tantakorqanku, maypichus  wapu soldadospa kamachejninku
lentejas chajra karqa chaypi. ˜
Pana lado karqa. Payqa 300 runasta tojsina
˜
Soldadostaj filisteosmanta a Le 9:9 lanzanwan wanucherqa, chay
ayqekorqanku. 12 Samataj Le 17:13 kinsa wapu soldados jinallataj
pachanpi sayaykorqa, chay rejsisqa karqa. e 19 Abisaiqa
jallpasta jarkakuspataj chay kinsamanta aswan wapu
b Ge´ 9:4
maqanakuspa filisteosta karqa, kamachejninkutaj karqa.
˜ Le 17:10 ˜
wanuracherqa. Ajinamanta Chaywanpis mana chay naupaj
´
Jehova Diosqa tukunata kinsa wapu soldados
atiparqa.1e c 2Sa 2:18 jinapunichu karqa.
1Cr 2:15, 16
13 Cosecha tiempopi 20 Jehoiadaj wawan
soldadospa kinsa chunka Benayaqa f wapu soldado
kurajkunankumanta, d 1Sa 26:6 karqa, Cabzeelpitaj g manchay
kinsalla uraykorqanku 2Sa 21:17 tukuna imasta ruwarqa.
Adulam cuevaman, f Davidwan Payqa Moabmanta Arielpa
˜
tinkunankupaj. Filisteospa iskay wawasninta wanucherqa,
´ e 1Cr 11:20, 21
uj tropa soldadosninkutaj Refaım uj punchaytaj ritimushajtin
ura pampaspi jarakusharqanku. g estanqueman yaykorqa,
˜
14 Davidqa cueva ukhupi f 2Sa 8:18 chaypitaj uj leonta wanucherqa. h
˜
kasharqa, h filisteospa uj tropa 2Sa 20:23
1Re 1:8
21 Payqa wanuchillarqataj uj
soldadosninkutaj Belenpi 1Re 2:29 jatun egipcio runata. Benayaqa
kasharqanku. 15 Davidtaj 1Cr 27:5, 6 kaspillawan chimpaykorqa,
kay jinata parlarikorqa: egipcio runataj uj tojsina lanzata
´
“Belen punkupi kashan chay makinpi japisharqa. Ajinapis
g Jos 15:21
estanquemanta uj chhikan Benayaqa chay egipcio runawan
yakitullatapis tomarikuyman”,
h 1Cr 11:22-25 23:16 1 Campamentoqa ashkha toldo
23:10, 12 1 Chayri “salvarqa”. Pr 30:30 wasis.
2 SAMUEL 23:22–24:8 644
˜
maqanakorqa, tojsina lanzanta CAP. 23 phinakorqa. a 2 Rey Davidqa
qhechuspataj chayllawantaj a 2Sa 2:18, 23 soldadosninpa comandanten
˜
wanucherqa. 22 Chay imasta 1Cr 2:15, 16 Joabwan b kasharqa, paymantaj
1Cr 27:1, 7
ruwarqa Jehoiadaj wawan nerqa: “Ama jina kaspa,
Benaya, payqa chay kinsa wapu b 1Cr 11:26-41 Israelpa tukuynin ayllusninman1
soldados jinallataj sumaj rejsisqa riy Danmantapacha
c 1Cr 27:1, 10
karqa. 23 Benayaqa chay kinsa Beer-Sebakama. c Israelitasta
chunka soldadosmanta aswan d 1Cr 27:1, 9 yupamuy, mashkhachus
wapu kaspapis, mana chay kasqankuta yachanaypaj”, nispa.
kinsa wapu soldados jinapunichu e Jos 21:8, 18 3 Joabtaj reyta nerqa:
Jer 1:1 ´
karqa. Ajinapis Davidqa “Jehova Diosniykeqa
guardiasninta kamachinanpaj f 1Cr 27:1, 12 nacionninta pachaj jinastawanraj
˜
churarqa. mirachichun. Senorniy reyniytaj
g 1Cr 27:1, 13 ˜
24 Chay kinsa chunka kikin nawisninwan chayta
soldadosmanta karqanku: h 1Cr 27:1, 14 rikuchun. ¿Imapajtaj chanta
Joabpa hermanon Asahel, a reyniy israelitasta yupachiyta
i Jue 2:8, 9 munashanri?”, nispa.
Belenmanta Dodoj wawan
´ ´ 4 Jinapis reypa
Elhanan, b 25 harodita Sama, j 2Sa 15:31
´ kamachisqanqa aswan atiyniyoj
harodita Elic a, 26 paltita 2Sa 16:23
´ ´ 2Sa 17:23 karqa Joabpa nisqanmanta,
Helez, c tecoıta Iquespa wawan
´ ´ ´ 1Cr 27:33
soldadospa capitanesninkoj
Ira, d 27 anatotita e Abı-Ezer, f
´ ´ nisqankumantapis. Chayrayku
husatita Mebunai, 28 ahohıta k 1Cr 2:53
´ ´ Joabwan soldadospa
Zalmon, netofatita Maharai, g l 2Sa 11:3
29 netofatita Baanaj wawan capitanesninkuwanqa, reypa
´ 1Re 15:5 ˜
Heleb, benjaminitas ukhumanta  naupaqenmanta llojserqanku
´ israelitasta yupamunankupaj. d
Guibeamanta Ribaij wawan Ittai, CAP. 24 ´
30 piratonita Benaya, h Gaas i m 1Cr 21:1-3
5 Paykunaqa Jordan mayuta
´ chimpaspa, Aroerpi e
mayusmanta1 Hidai, 31 arbatita 1Cr 27:23, 24
´ ´ ´  jarakorqanku, mayu chaupipi
Abı-Albon, bar-humita Azmavet, ˜ ˜
´ karqa chay llajtaj pana ladonpi.1
32 saalbonita Eliahba, Jasenpa Pana lado
´ Chaymantataj gaditaspa
wawasnin, Jonatan, 33 hararita a 2Sa 21:1
´ jallpanku ladoman rerqanku,
Sama, hararita Sararpa wawan b 2Sa 8:16 ´
Ahiam, 34 Ahasbaij wawan, 2Sa 20:23
chanta Jazerman f rerqanku.
´ 6 Chaymantataj Galaadman g
maacatitaj allchhin Elifelet, ´
c Jue 20:1 rerqanku, Tahtim-Hods ı
guilonita Ahitofelpa j wawan ´
´ jallpaman ima. Chant a
Eliam, 35 carmelita Hezro, d Nu´ 1:2
´ rillarqankupuni
arbita Paarai, 36 Zobamanta 1Cr 21:4 ´
´ Dan-Jaankama, Sidon h
Natanpa wawan Igal, gadita Banı,
´ e Dt 2:36 ladomantaj muyuykamorqanku.
37 ammonita Z elec, beerotita
´ Jos 13:8, 9
7 Chaymantataj rerqanku sumaj
Naharai, Zeruyajpa wawan
f Nu´ 32:34, 35 perqasniyoj Tiro llajtaman, i
Joabpa escudonta apaykachaj heveospa, j cananeospa tukuynin
´
soldado, 38 itrita Ira, itrita k g Nu´ 32:40 llajtasninkumanpis,
´
Gareb, 39 hitita Urıas l ima. Beer-Sebapitaj k yupayta
Tukuyninpi 37 karqanku. h Ge´ 10:15
´ tukucharqanku, Judamanta
Ge 49:13

24 Uj pacha Davidman
kay jinata
Jos 11:8

i Jos 19:24, 29
Neguebpi. l 8 Ajinata paykunaqa
jisqon killa 20 punchayniyojpi
yuyaycharqanku: “Israelta, nacionnintinta purimuytawan
Judatawan yupachiy”, m nispa. j Jos 11:19 Jerusalenman chayamorqanku.
´
Chayrayku Jehova Diosqa
k Ge´ 21:31
ujtawan israelitaspaj Jos 15:21, 28
24:2 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
ashkha familias kanku. 24:5 1 Chayri
23:30 1 Chayri “wayqosmanta”. l Jos 15:1 “sur ladonpi”.
645 2 SAMUEL 24:9-21
˜
9 Joabqa reyman willarqa CAP. 24 70.000 runas wanorqanku, a
mashkhatachus censopi a Nu´ 2:32 Danmantapacha
´
qhelqasqankuta. Tukuynin Nu 26:51 Beer-Sebakama. b 16 Diospa
1Cr 21:5, 6 ´
Israelpi kasqanku 800.000 1Cr 27:23
angelnenqa Jerusalen
soldados espadasniyoj, Judapitaj llajtaman makinta aysarerqa
kasqanku 500.000 qharis. a b 1Sa 24:5 chinkarparichinanpaj. Chayta
´ ´
10 Chanta Davidtaqa runasta Ro 2:15 ruwanayashajtintaj Jehova
yupachisqanmanta sonqon Diosqa Jerusalenmanta
juchachaykorqa, b chayrayku c 2Sa 12:13 sonqonta nanachikorqa,1
´ ˜
Jehova Diosman nerqa: chay jina nakariyta
´ ´ d Sl 130:3
“Jehova Diosnıy, chayta apachimushasqanmanta. c
Os 14:2 ˜
ruwaspa noqaqa jatun 1Jn 1:9 Chayrayku runasman nakariyta
juchatapuni ruwani. c Ama jina apamusharqa chay angelta
kaspa kay kamachiykej e 1Cr 21:8-13 nerqa: “Chaylla kachun.
˜
pantasqanta perdonay ari, d Amana jinaychu”, nispa.
´
kaytaqa wampu jinapuni f 1Sa 22:5 Chaypacha Jehova Diospa
ruwani”, e nispa. 11 Qayantintaj 1Cr 29:29
angelnenqa jebuseo d Araunaj
Davidqa tutamanta sayarikorqa. eran2e qayllapi kasharqa.
g Pr 3:12 ˜
Chay paqarintaj profeta Gadqa, f 17 Runasta wanuchisharqa
pichus mosqoypi jina rikusqanta h Le 26:18, 20 chay angelta rikuspa Davidqa
Davidman willaj, payqa ´ ´
´ 2Sa 21:1 Jehova Diosta nerqa: “Diosnıy,
Jehova Diosmanta kay willayta noqa kay juchata ruwani.
japerqa: 12 “Rispa Davidman ´
´
i Le 26:14, 17 Noqa pantaykuni. Kay ovejitasrı, f
kayta nimuy: ‘Jehova Diosqa ¿ima juchayojtaj kankuri?
kayta nin: “Kay kinsamanta ujta j Le 26:16 Ama jina kaspa noqata
ajllakuy, mayqentachus castigaway ari, tataypa
ruwasunayta munanki chayta”, g k 2Cr 28:1, 5
familianta castigay ari”, g nispa.
nispa’”. 13 Chayrayku Gadqa 18 Chayrayku Gadqa chay
Davidpaman rispa nerqa: l Heb 12:6
´ punchay Davidpaman rispa
“¿Mayqent a munanki? ´
m Sl 103:8 nerqa: “Wicharispa Jehova
¿Qanchis wata juntata nacionpi Sl 119:156 Diospaj uj altarta1 ruwanpuy
yarqhay kanantachu munanki? h jebuseo Araunaj eranpi”, h nispa.
¿Kinsa killa juntata n Nu´ 16:46 19 Davidtaj wicharerqa Gad
enemigosniyki 1Cr 27:24 ´
nisqanman jina, Jehova Dios
qhatiykachasunankutachu 
´ ˜ kamachisqanman jina.
munanki? i Manachayrı, ¿kinsa Pana lado
20 Araunataj urayta
˜
diasta nacionpi wanuchej a 1Cr 21:14, 15
qhawarispa reyta,
onqoy kanantachu munanki? j kamachisnintawan jamushajta
Kunanqa allinta piensariy, b 2Sa 24:2 ´
rikorqa. Chant a chay
niwaytaj imatachus nimunayta ratopacha taripamuspa reypa
kachamuwajniyman”, nispa. c Sl 78:38 ˜
Jer 26:19 naupaqenpi pampakama
14 Davidtaj Gadta nerqa: Joe 2:13 kumuykukorqa. 21 Araunaqa
“Kayqa jatun llakiypuni ´ ´
taporqa: “Wiraqochıy, reynıy,
noqapajqa. Amapuni runaqa d Ge´ 10:15, 16 ¿imaraykutaj kay kamachiykita
castigawachunchu. k Jos 15:8
watukoj jamunkiri?”, nispa.
´
Antes munayman Jehova Dios Davidtaj kuticherqa:
castiganawanchejta, l payqa jatun e 2Cr 3:1
“Kay eraykita rantikapoj
khuyakuyniyoj”, m nispa. ´
´ ˜ f Sl 95:7 jamuni, kaypi Jehova Diospaj
15 Jehova Diostaj wanuchej uj altarta ruwapunaypaj.
onqoyta n Israel nacionman g 1Cr 21:16, 17
kachaykorqa, chay
˜ 24:16 1 Chayri “pesachikorqa”.
paqarinmantapacha senalasqa h 1Cr 21:18-23 2 Glosariopi era nisqata leeriy. 24:18
tiempokama. Chay onqoywantaj 2Cr 3:1 1 Glosariopi altar nisqata leeriy.
2 SAMUEL 24:22 – 1 REYES Kaykunamanta parlan 646
Chaywanqa kay nacionmanta CAP. 24 pagapusqaykipuni. Mana
´
castigo chinkarenqa”, a nispa. a Nu´ 16:46, 47 Jehova Diosmanqa jaywanasta
´
22 Araunataj Davidta nerqa: Nu 25:8 qolachiymanchu ni mashkhayta
˜ ´ ´ 2Sa 24:15
“Senornıy, reynıy, japikapullay, 
gastakuspaqa”, nispa. Chayrayku
kay imasmantapis imatachus ˜ Davidqa chay eratawan
Pana lado
munasqaykita Diosman wakastawan ranterqa 50 siclos1
a 1Cr 21:24-28
jaywallay. Kay wakasta qolqewan. a 25 Chaypitaj
qopusqayki qolachina1 ´
Davidqa Jehova Diospaj uj
ofrendata jina Diosman altarta ruwaporqa, b chaypi
jaywanaykipaj, kay trillana jaywanasta qolachiporqa,
tablata, yugotapis llantapaj khuska mikhurikuy
´
qopusqayki. 23 Reynıy, chay ´ ofrendastapis jaywarqa.
tukuynintaqa qopullasqayki”, b Ex 20:25 ´
1Cr 22:1 Jehova Diostaj nacionrayku
nispa. Araunaqa nillarqataj: rogakusqanta uyarerqa. c Chay
´ ˜
“Jehova Diosniyki wanuchej onqoytaj israelitas
bendecisuchun”, nispa. ukhumanta chinkaporqa.
24 Reytaj Araunata
nerqa: “Mana. Noqaqa 24:24 1 Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos
c 2Sa 21:14 (0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata
24:22 1 Chayri “ruphachina”. 2Cr 33:13 leeriy.

˜
NAUPAJ KAJ

R E YE S
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Davidwan Abisagwan (1-4) Salomonqa iskay mamaspa


Adoniasqa rey kayta munan (5-10) demandankuta chuwachan (16-28)
Natanwan Bat-Sebawanqa Davidwan 4 Salomonpa gobiernon (1-19)
parlanku (11-27) Kamachishajtin allin kausay
Davidqa Salomonta rey kananpaj karqa (20-28)
churanankuta kamachin (28-40) Allinta kausakunku uva sachanku
Adoniasqa altarman ayqekun (41-53) urapi, higo sachanku urapi (25)
2 Davidqa Salomonta encargan (1-9) Salomonpa yachaynin,
˜ ´ proverbiosninpis (29-34)
David wanupun. Salomon kamachiyta
qallarin (10-12) 5 Rey Hiramqa wasichanapaj
Adoniaspa yuyaychakusqanqa materialesta apachimun (1-12)
˜
wanuyman chayachin (13-25) Salomonqa trabajadoresta
Abiatarta qharqonku. tantachin (13-18)
˜
Joabta wanuchinku (26-35) 6 Salomonqa templota ruwan (1-38)
˜
Simeita wanuchinku (36-46) Aswan ukhu kaj cuarto (19-22)
3 Salomonqa faraonpa wawanwan Querubines (23-28)
casaran (1-3) Llajllasqa imas, punkus,
Jehovaqa Salomonman ukhu kaj patio (29-36)
mosqoyninpi rikhurin (4 -15) Temploqa qanchis wataspi jina
˜
Salomonqa yachayta manakun (7-9) tukuchakun (37, 38)
647 1 REYES Kaykunamanta parlan

7 Salomonpa kamachina wasin (1-12) 14 Profeta Ahiyaqa Jeroboanpa


Hiramqa tukuy imata ruwayta yachan, contranta willan (1-20)
Salomonta yanapan (13-47) Rehoboam Judapi kamachin (21-31)
Iskay cobre pilares (15-22) Rey Sisacqa Jerusalenman
Unuyachisqa metalmanta yaykuykamun (25, 26)
jatun wirkhi (23-26) 15 Abiyam Judapi kamachin (1-8)
Chunka carros, cobremanta ´
Asa Judapi kamachin (9-24)
jatuchaj fuentes (27-39) Nadab Israelpi kamachin (25-32)
Templopaj tukuy imasta, qorimanta ´
Baasa Israelpi kamachin (33, 34)
imastawan tukuchakun (48-51)
16 Jehovaqa Baasaman willachin
8 Arcata temploman apamunku (1-13) imachus qhatirinanta (1-7)
Salomonqa israelitasman parlan (14 -21) ´
Ela Israelpi kamachin (8-14)
Salomonqa Diosman templota ´
˜ Zimrı Israelpi kamachin (15-20)
jaywapushaspa manakun (22-53) ´
Omrı Israelpi kamachin (21-28)
Salomonqa israelitasta bendicen (54 -61) Achab Israelpi kamachin (29-33)
Diospaj jaywanas, Diosman templota ´
Hielqa Jerico llajtata
jaywapunapaj fiesta (62-66) watejmanta sayarichin (34)
9 Jehovaqa watejmanta 17 Profeta Eliasqa mana
Salomonman rikhurin (1-9) paramunanta willan (1)
Salomonqa rey Hiramman ˜
Qharqanas mikhuchinku (2-7)
llajtasta qopun (10-14) Sareptaman rin uj viudaj
Salomonqa ashkha imasta wasinman (8-16)
ruwachin (15-28) ˜
Viudaj wawan wanupun,
10 Sabamanta reynaqa kausarinpuntaj (17-24)
Salomonta visitan (1-13) 18 Eliasqa tinkukun Abdiaswan
Salomonpa tukuy qhapaj Achabwan (1-18)
kapuynin (14 -29) Carmelo orqopi Baalpa profetasninpa
11 Salomonpa warmisnenqa sonqonta contranta sayaykun (19-40)
Diosmanta karunchanku (1-13) “¿Maykajkamataj iskay yuyayllapuni
Salomonpa enemigosnin (14 -25) kankichejri?” (21)
Jeroboanqa chunka ayllusta Kinsa wata khuskanniyojmanta
japenqa (26-40) paran (41-46)
´ ˜ ´
Salomon wanupun. Rehoboam 19 Elıas Jezabelmanta ayqekun (1-8)
kamachiyta qallarin (41-43) Jehovaqa Eliasman Horebpi
12 Rehoboamqa mana khuyarispa rikhurin (9-14)
runasman kutichin (1-15) Eliasqa Hazaelta, Jehuta,
Chunka ayllus oqharikunku (16-19) Eliseotawan churanan tiyan (15-18)
Jeroboanqa Israelpi kamachiyta Eliasqa paypa cuentanmanta
qallarin (20) Eliseota churan (19-21)
Rehoboamqa mana Israelwan 20 Siriosqa Achabwan maqanakunku (1-12)
maqanakunanchu tiyan (21-24) Achabqa siriosta atipan (13-34)
˜
Jeroboanqa waka unasta ruwachin Achabman willanku imachus
yupaychanankupaj (25-33) qhatirinanta (35-43)
13 Betel altarpa contranta 21 Achabqa Nabotpa uva huertanta
Dios willachin (1-10) japikapuyta munan (1-4)
Altar partirpakun (5) ˜
Jezabelqa Nabotta wanuchichin (5-16)
Diospa profetanqa Eliasqa Achabman willan imachus
mana kasukunchu (11-34) qhatirinanta (17-26)
1 REYES Kaykunamanta parlan –1:12 648
˜ ˜
Achabqa Diospa naupaqenpi Achabta wanuchinku
kumuykukun (27-29) Ramot-Galaadpi (29-40)
22 Jehosafatqa Achabwan Jehosafat Judapi kamachin (41-50)
´
ujchaykukun (1-12) Ocozıas Israelpi kamachin (51-53)
Profeta Micayaqa willan Achabta
atipanankuta (13-28)
´
Uj angel Achabta chaukiyan (21, 22)

˜
1 Rey Davidqa machitu na
˜
karqa, allin viejituna karqa.
a
CAP. 1
a 2Sa 5:4
1Cr 29:26, 27
karqa, Absalonpa sullkan
karqa. 7 Adoniasqa
Sumajta qhataykojtinkupis parlamusqa Zeruyaj wawan
˜ ˜
manana qonikuyta atejchu. Joabwan, sacerdote1
2 Chayrayku kamachisnenqa b 1Re 2:17, 22 Abiatarwanpis. a Paykunataj
rey Davidta nerqanku: “Uj sipas Adoniasta yanapanankuta
doncellata maskamusqayku1 c Jos 19:17, 18 nisqanku. b 8 Jinapis
˜
qanpaj senor reyniyku. Chay sacerdote Sadoc, c Jehoiadaj
´
sipastaj qanta qhawasonqa, d 2Sa 3:2, 4 wawan Benaya, d profeta1 Natan, e
1Cr 3:1, 2 ´ ´
cuidasonqataj. Ladoykipi Sime ı, f Re ı, jinallataj Davidpa
˜ ´ ˜
punukonqa, qan reynıy qonisitu wapu soldadosninpis g mana
kanaykipaj”, nispa. e 2Sa 15:1 yanaparqankuchu Adoniastaqa.

3 Ajinamanta tukuy Israelpa ˜ 9 Tiemponmantaj
japiyninpi maskamorqanku uj Pana lado
Adoniasqa ovejasta, wakasta,
kachita sipasta, tarerqankutaj a 2Sa 20:25 ˜
wira uywastawan nakachisqa1h
Abisagta, b Sunem c llajtamanta. ´
´ Zohelet rumi chaypi, En-Roguel
Chanta rey kasharqa chayman b 1Re 2:22 qayllapi. Payqa hermanosninta
pusaykorqanku. 4 Chay sipasqa invitasqa, nisunman reypa
allin kachitapuni karqa. Payqa c 2Sa 8:17 tukuynin qhari wawasninta,
reyta qhawaspa atienderqa. Judamanta runastawan
Reytaj mana chay sipaswan d 2Sa 20:23 invitasqa, nisunman reypa tukuy
˜
punuykorqachu. 1Cr 27:5
kamachisninta. 10 Manataj
5 Chaypachallataj invitasqachu profeta Natanta,
e 2Sa 7:2 ni Benayata, ni wapu
Haguitpa wawan Adoniasqa d 2Sa 12:1
manchayta runaykachaspa soldadostapis, nillataj hermanon
nisharqa: “Noqa rey kasaj”, Salomontapis. 11 Ajinapitaj
f 1Re 4:7, 18
nispa. Adoniasqa uj carretata Natanqa i Salomonpa maman j
ruwachikusqa, caballospi purej Bat-Sebaman k willamorqa:
˜ g 2Sa 23:8
runastapis tantasqa, naupaqenta 1Cr 11:10
“¿Nichu yacharqanki?
correnankupajpis 50 runasta Haguitpa wawan Adoniasqa l
˜
minkakusqa. e 6 Tatantaj ni h 2Sa 15:12
rey kasqa. Se norninchej
jaykaj kamisqachu:1 “¿Imajtintaj Davidtaj mana chayta
ajinata purishanki?”, nispaqa. i 2Sa 7:4, 5
yachanchu. 12 Chayrayku ama
Adoniasqa allin alajitopuni2 jina kaspa chimpamuy. Ujta
yuyaychasqayki,
1:2 1 Maskamusqayku: waj lugarespi j 2Sa 12:24
ninku maskamusajku. 1:6 1 Chayri 1:7 1 Glosariopi sacerdote nisqata
“ni jaykaj sonqonta nanachisqachu”. k 2Sa 11:3, 27 leeriy. 1:8 1 Glosariopi
˜ profeta nisqata
2 Alajito: waj lugarespi ninku leeriy. 1:9 1 Nakay: waj lugarespi
´ ˜
simpatico. l 2Sa 3:2, 4 ninku degollay, wanuchiy.
649 1 REYES 1:13-30
kausayniykita, wawayki CAP. 1 enemigosninkuta jina
Salomonpa kausaynintapis a Jue 9:4-6 qhawawasqayku”.1
salvanaykipaj. a 13 Rey 1Re 1:21 22 Bat-Seba ajinata reywan
2Re 11:1
Davidpaman rispa kay jinata parlashajtillanraj, profeta
˜ ´ ´
ninki: ‘Se nor reyn ıy, ¿nichu Natan chayamorqa. a 23 Chay
qanllataj noqa kamachiykiman ratotaj reyman willacherqanku:
juraspa niwarqanki: “Wawayki ´
“Profeta Natan jamusqa”, nispa.
Salomonqa rey kanqa noqaj
b 1Cr 22:9 ˜
1Cr 28:5 Natantaj reypa naupaqenman
qhepayta. Pay kamachina 1Cr 29:1 yaykumorqa, qonqorikuspataj
tiyanaypi tiyaykonqa”, nispa? b pampakama kumuykukorqa
˜ ´
¿Imajtintaj chanta Adoniasqa
˜ reypa naupaqenpi. 24 Chanta
rey na kashanri?’, nispa. Natanqa reyta nerqa:
14 Reywan parlashajtiykitaj c 1Re 1:1, 3 ˜ ´
“Senor reynıy, ¿qanchu nerqanki
qhepaykita yaykumusaj, ´
‘Adon ıas rey kanqa noqaj
noqapis kikinta nillasajtaj”. qhepayta, pay kamachina
´
15 Chant a Bat-Sebaqa tiyanaypi tiyaykukonqa’
reypa cuartonman yaykorqa.
˜
d 1Re 1:13 nispa? b 25 Adoniasqa kunan
1Cr 22:9, 10
Reyqa allin machituna karqa, punchaypacha uraykuspa
Sunem llajtayoj Abisagtaj c ˜
nakachin c ashkha torosta,
cuidasharqa. 16 Bat-Sebaqa ashkha wira uywasta, ashkha
qonqoriykukuspa pampakama e 1Re 1:5, 11
ovejastawan, invitantaj reypa
kumuykukorqa reypa tukuy wawasninta, soldadospa
˜
naupaqenpi. Reytaj nerqa: capitanesninta, sacerdote
´
“¿Imat a ruwapusunayta Abiatartapis. d Paykunaqa
munanki?”, nispa. f 1Re 1:7 Adoniaswan khuska
17 Bat-Sebataj nerqa: mikhushanku, ujyashankutaj,
˜ ´ ´
“Senornıy, Jehova Diosniykej nishankutaj: ‘Jallalla rey
´
sutinpi kay kamachiykiman Adonıas’, nispa. 26 Manataj
jurarqanki: ‘Wawayki g 1Re 1:9, 10 noqa kamachiykitaqa
Salomonqa rey kanqa noqaj  invitawanchu, ni sacerdote
qhepayta. Pay kamachina ˜
Pana lado Sadoctapis, ni Jehoiadaj wawan
tiyanaypi tiyaykukonqa’, d Benayatapis, e nillataj kamachiyki
˜ a 1Re 1:14 ˜
nispa. 18 Kunantaj Adoniasna Salomontapis. 27 ¿Se nor
˜
rey kasqa. Se nor reyniytaj reyniychu chayta kamacherqa?
mana chayta yachanchu. e Noqa kamachiykimanqa mana
19 Adoniasqa ashkha torosta, ˜
b 1Re 1:5 willawarqankichu se nor
wira uywasta, ovejastapis reyniypa cuentanmanta pichus
˜
nakachisqa, invitasqataj reypaj kamachina tiyananman
tukuynin qhari wawasninta, tiyaykukunantaqa”, nispa.
sacerdote Abiatarta, soldadospa c 2Sa 15:12 28 Rey Davidtaj nerqa:
comandantenku Joabtapis. f “Bat-Sebata wajyapuwaychej”,
Manataj invitasqachu nispa. Bat-Sebataj yaykumuspa
kamachiyki Salomontaqa. g ˜
˜ ´ reypa naupaqenpi sayarqa.
20 Kunantaj se nor reyn ıy, d 1Re 1:5, 7 29 Reytaj juraspa nerqa:
tukuy Israelnintin suyashanku ´
˜ “Kausaj Jehova Diospa sutinpi
qan ninaykita pichus se nor jurasqayki, pay noqataqa tukuy
reyniypa kamachina tiyananpi llakiyniymanta librawarqa. f
qanpaj cuentaykimanta e 1Cr 27:5 30 Kunan punchaypacha
tiyaykunanta. 21 Ni imata imatachus jurasusqayta
˜
nejtiykeqa, naupa tatasninwan juntasaj. Israelpa Diosnin
˜
khuska se nor reyniy
samakapojtin, noqatapis f Sl 71:23 1:21 1 Qhawawasqayku: waj lugarespi
waway Salomontapis runasqa Sl 103:4 ninku qhawawasajku.
1 REYES 1:31-45 650
Jehovaj sutinpi noqa jurarqayki: CAP. 1 rey Davidpa gobiernonmanta
‘Wawayki Salomonqa rey kanqa a 1Re 1:8 aswan jatunman”, a nispa.
noqaj qhepayta. Pay kamachina 38 Chaymantataj sacerdote
tiyanaypi tiyaykukonqa noqaj b 2Sa 20:23 Sadocwan, profeta Natanwan,
cuentaymanta’, nispa. 2Sa 23:20 Jehoiadaj wawan Benayawan, b
Kunanpacha chayta ruwachisaj”, 1Cr 27:5 jinallataj keretitaswan
nispa. 31 Bat-Sebataj peletitaswanpis c uraykorqanku,
qonqoriykukuspa pampakama c 1Re 1:38 Salomontataj rey Davidpa
kumuykukorqa reypa Lu 19:33-35 mulanpi puricherqanku, d
˜ ´
naupaqenpi, nerqataj: chanta Guihonman e pusarqanku.
˜
“Wi naypaj kausachun
˜ d 2Cr 32:30 39 Sacerdote Sadoctaj toldo
senorniy rey Davidqa”, nispa. wasimanta1f aceiteyoj wajrata g
32 Rey Davidtaj orqhomuspa Salomonpa
e 1Sa 16:13
chay ratopacha nerqa: umanman aceiteta
´
“Wajyamuychej sacerdote jicharqa. h Chanta putututa
Sadocta, profeta Natanta, f 1Sa 10:1, 24 waqacherqanku, tukuy
2Sa 15:10
Jehoiadaj a wawan runastaj qhaparerqanku:
2Re 11:12 ´
Benayatawan”, b nispa. “Jallalla rey Salomon”, nispa.
Kinsantinkutaj reypa 40 Chaymantataj tukuy runas
˜ g 1Cr 28:20
naupaqenman yaykumorqanku. Salomonpa qhepanta

33 Reytaj paykunata nerqa: ˜ wicharerqanku qenasta
˜ Pana lado
“Se norniykichejpa tocarispa, manchay kusisqas.
kamachisninta pusaspa a 1Re 3:12 Chay jinata chajwasqankuwan
1Re 10:23
waway Salomonta mulaypi Sl 72:8 pampatapuni
montaykuchinkichej, c kharkatichisharqanku. i
Guihonmantaj d 41 Adoniaspis tukuynin
b 1Cr 27:5
uraykuchinkichej. 34 Chaypi invitadosninpis, mikhuyta
˜
sacerdote Sadocwan profeta tukushaspana chay chajwata
Natanwan Salomonta c 2Sa 15:18 uyarisqanku. j Joabtaj putututa
1Cr 18:17
aceitewan jichaspa e Israelpi waqachisqankuta uyariytawan
rey kananpaj churanqanku. nerqa: “¿Imajtintaj chay jinata
Chantaqa putututa waqachispa d 1Re 1:33 llajtapi chajwashanku?”, nispa.
´
ninkichej: ‘Jallalla rey Salomon’, f
´
Mt 21:7
42 Joab parlashajtillanraj
nispa. 35 Chant a Salomonpa sacerdote Abiatarpa wawan
´
qhepanta kutinpunkichej, e 2Cr 32:30 Jonat an k chayamorqa.
paytaj yaykumuspa kamachina Adoniastaj nerqa: “Yaykumullay,
tiyanaypi tiyaykukonqa, noqaj f 2Sa 6:17 qanqa kacha runa kanki,
´
cuentaymantataj rey kanqa. sumaj imastacha willariwanki”,
Noqataj payta churasaj Israelta ´ nispa. 43 Jonatantaj
g Ex 30:23-25
kamachinanpaj Judatapis Adoniasta nerqa: “Mana.
1Sa 16:13 ˜
kamachinanpaj”, nispa nerqa Se norninchej rey Davidqa
Davidqa. 36 Jehoiadaj wawan Salomonta rey kananpaj churan.
´
Benayataj reyta nerqa: “Amen.1 h 1Cr 29:22 44 Reyqa Salomontawan khuska
˜
Se norniy reypa Diosnin kacharqa sacerdote Sadocta,
Jehovaqa chayllatataj nichun. i 1Sa 4:5 profeta Natanta, Jehoiadaj
´
37 Imaynatachus Jehova Diosqa wawan Benayata, keretitasta,
˜
se norniy reywan kashan, j 1Re 1:9, 25
peletitastawan. Paykunaqa
ajinallatataj Salomonwanpis Salomonta reypa mulanpi
´
kachun, g Salomonpa puricherqanku. l 45 Chant a
gobiernontapis aswan jatunman k 2Sa 15:36 sacerdote Sadocwan profeta
˜ 2Sa 17:17
tukuchichun, se norniy Natanwanqa, Guihonpi
´
1:36 1 Glosariopi amen nisqata leeriy. l 1Re 1:33, 34 1:39 1 Chayri “carpa wasimanta”.
651 1 REYES 1:46–2:5
Salomonta aceitewan CAP. 1 mana ujnin chujchallanpis
´
jicharqanku rey kananpaj. a Ex
´
21:14 pampaman takakonqachu.
Chaymantataj kusisqas Ex 38:1, 2 Sitajchus mana allin runachu
1Re 2:28
wicharimorqanku, llajtapitaj 
kasqanta yachakunman a
˜
runasqa kusiymanta ˜ chayqa, wanonqa”, nispa.
Pana lado
chajwarishanku. Chay chajwata 53 Chayrayku rey Salomonqa
a 1Re 2:23
qankuna uyarishankichej. 
runasta kacharqa
46 Chantapis Salomonqa Adoniasta altarmanta
CAP. 2
reypa kamachina tiyananman uraykuchimunankupaj.
b Dt 31:6
tiyaykukun. 47 Mana Jos 1:6
Adoniastaj jamuspa rey
˜
chayllachu, reypa 1Cr 28:20 Salomonpa naupaqenpi
˜
kamachisnenqa senorninchej kumuykukorqa. Salomontaj
rey Davidta napaykoj jamuspa Adoniasta nerqa:
nerqanku: ‘Diosniykeqa “Ripuy wasiykiman”, nispa.
˜
Salomonpa sutinta aswan
rejsisqaman tukuchichun,
c 1Re 3:7
2 Davidqa wanupunan qayllata,
kay jinata wawan Salomonta
´
qanpa sutiykimanta nisqaqa, kamacherqa: 2 “Waway, noqaqa
gobiernontapis aswan ˜ ˜
wanupusajna. Qanqa kallpayoj
jatunman tukuchichun kanayki tiyan, b wapu kanayki
´
gobiernoykimanta nisqaqa’, tiyan. c 3 Jehova Diosniykita
nispa. Chayta uyarispa reyqa ˜
kasunayki tiyan paypaj nanninta
caman patapi kumuykukorqa. purispa, nisqasninta kasukuspa,
d Dt 17:18-20
48 Chantapis reyqa nillarqataj: Ec 12:13 kamachisqasninta kasukuspa,
‘Israelpa Diosnin Jehovaqa juiciopi nisqasninta, jinallataj
jatunchasqa kachun, paymin yuyarichisqasnintapis
kunan punchay wawayta kasukuspa, Moisespa Leyninpi d
churan kamachina tiyanaypi chay imas qhelqasqa kasqanman
tiyaykunanpaj, paymin kikin jina. Chayta ruwajtiykeqa allin
˜
nawisniywan chayta e Dt 6:5 risonqa tukuy ima ruwasqaykipi,
´
rikuchiwan’, nispa”. 2Re 20:3
2Re 23:3
mayman rejtiykipis. 4 Jehova
49 Adoniaspa tukuy 2Cr 17:3 Diospis imatachus noqamanta
invitadosnintaj manchayta Mt 22:37 nisqanta juntallanqataj, pay
mancharikorqanku, sapa niwarqa: ‘Sichus wawasniyki
˜
ujninkutaj sayarispa nanninkuta imaynatachus purisqankuta
chinkarerqanku. 50 Adoniaspis allinta qhawarikonqanku
˜
manchayta Salomonta chayqa, noqaj naupaqeypitaj
manchachikusharqa, tukuy sonqonkuwan, tukuy
f 2Sa 7:12, 16
chayrayku sayariytawan 1Re 8:25
kausayninkuwan1 e allinta
altarpa1 wajrasninman 1Cr 17:11 purenqanku chayqa, Israelpa
chipaykakamorqa. a Sl 132:11, 12 kamachina tiyananpeqa
51 Salomonmantaj mirayniykimanta kajkunapuni
willacherqanku: “Adoniasqa tiyaykonqanku
manchaytapuni rey Salomonta kamachinankupaj’, nispa. f
manchachikushan. Payqa altarpa 5 ”Qan allinta yachanki
wajrasninman chipasqa kashan, imatachus Zeruyaj wawan
g 2Sa 3:27, 30
nishantaj: ‘Rey Salomonraj Joab ruwawasqanta, imatachus
juraspa niwachun kay Israelpa ejercitosninpa iskay
kamachinta mana espadawan kurajkunasninta ruwasqanta,
˜
wanuchinawanta’, nispa”. payqa Nerpa wawan Abnerta, g
52 Salomontaj nerqa: “Sichus Jeterpa wawan Amasatawan h
allinta purenqa chayqa, h 2Sa 17:25
2Sa 20:10 2:4 1 Chayri “tukuy almankuwan”.
1:50 1 Glosariopi altar nisqata leeriy. 1Cr 2:17 Glosariopi alma nisqata leeriy.
1 REYES 2:6-21 652
˜
wanucherqa, a mana ni guerra, CAP. 2 jamusqa. Bat-Sebataj Adoniasta
ni ima kashajtillan. Chaypacha a Nu´ 35:33 taporqa: “¿Tukuy imapis
Joabqa cinturanpi chumpinta, 2Sa 3:28 allillanchu?”, nispa. Adoniastaj
´
chakisninpi jukutasnintawan1 kuticherqa “ar ı” nispa.
´
paykunaj yawarninkuwan 14 Chant a Adoniasqa
b 2Sa 3:29
yawarchaykorqa. 6 Allin 1Re 2:31-34 nillarqataj: “Ujta qanwan
yachayniyoj kasqaykiman jina parlariyta munani”, nispa.
ruwaspa, ama saqenkichu chay Bat-Sebataj nerqa: “Parlarillay”,
˜
machu runa ajinalla wanunanta. b c 2Sa 19:31 nispa. 15 Adoniastaj nerqa:
7 ”Galaadmanta Barzilaij c “Allinta yachanki, Israeltaqa
wawasnintataj khuyakunayki1 noqa kamachinay karqa,
tiyan, paykunaqa mesaykipi d 2Sa 17:27-29 tukuynin Israel suyasharqa
qanwan khuska mikhunanku noqapuni rey kanayta, a rey jina
tiyan. Paykunaqa noqawan kamachiytaj mana noqamanchu
e 2Sa 15:14
khuska karqanku d hermanoyki chayawarqa, manachayqa
´
Absalonmanta ayqekushajtiy. e hermanoyman chayarqa. Jehova
8 ”Kay qayllallapi tiyakun f 2Sa 16:5-7 Dios munarqa hermanoyman
Bahurimmanta benjaminita chayananta. b 16 Kunantaj uj
´ ˜
Gueraj wawan Simeı. Payqa imitallata manarikuyta munayki.
millayta maldeciwarqa f g 2Sa 17:24 Amapuni mana niwaychu”, nispa.
´ Bat-Sebataj nerqa: “Parlallay”,
Mahanaimman g rishajtiy. Jordan
mayuman noqawan tinkukoj nispa. 17 Adoniastaj nerqa:
´ h 2Sa 19:23 “Ama jina kaspa rey Salomonta
jamojtintaj, noqaqa Jehova
Diospa sutinpi juraspa nerqani: niripuway Sunem llajtayoj
˜ Abisagta c warmiy kananpaj
‘Mana wanuchisqaykichu’, h ´
i Ex 22:28
nispa. 9 Paytaqa qonawanta. Noqa yachani
castigankipuni, ama ajinallataqa qantaqa manapuni nisonqachu
saqenkichu. i Qan yachayniyoj j 1Re 2:44, 46 mana nispaqa”, nispa.
kanki, allinta yachanki 18 Bat-Sebataj nerqa:
imatachus payta ruwanaykita. “Ya. Sutiykipi reywan
Chay machu runataqa ama k 2Sa 5:7 parlamusaj”, nispa.
˜ ´
saqenkichu ajinalla wanunanta”. j 1Cr 11:7 19 Chant a Bat-Sebaqa
´ ˜ 1Cr 29:26, 27
10 Chanta Davidqa naupa Hch 2:29 rey Salomonpaman yaykorqa
˜ Adoniaspa sutinpi parlananpaj.
tatasnin jina wanuporqa,
pamparqankutaj Davidpa Reytaj chay rato sayarispa
Llajtanpi. k 11 Davidqa Israelta l 1Cr 12:23 maman Bat-Sebaman
˜
kamacherqa 40 watas juntata: chimpaykorqa, naupaqenmantaj
´
Hebronpi l qanchis watasta kumuykukorqa. Chanta reyqa
m 2Sa 5:4, 5 kamachina tiyananman
kamacherqa, Jerusalenpitaj
33 watasta. m tiyaykukorqa, mamanpajtaj
´ uj sumaj tiyanata churacherqa,
12 Chanta Salomonqa tatan n 2Sa 7:8, 12 ˜
Davidpa kamachina tiyananman 1Cr 29:23 pana ladonpi tiyakunanpaj.
tiyaykukorqa, gobiernontaj 2Cr 1:1 20 Bat-Sebaqa nerqa:
Sl 89:36, 37 ˜
allin atiyniyojman tukorqa. n “Uj imitallata manarikusqayki,
Sl 132:12
13 Aswan qhepata Haguitpa  ama mana niwaychu”, nispa.
wawan Adoniasqa Salomonpa ˜ Reytaj mamanta nerqa:
Pana lado ˜ ´
maman Bat-Sebawan parlaj “Manarikullaway mamay.
a 1Re 1:5, 25
Noqaqa manapuni mana
2:5 1 Chayri “abarcasnintawan”. 2:7 nisqaykichu”, nispa.
1 Hebreo parlaypeqa niyta munan mana b 1Cr 22:9 21 Mamantaj nerqa: “Sunem
tukukoj munakuy, mana tukukoj kacha llajtayoj Abisagta hermanoyki
kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy Adoniasman qopuy, paypa
nisqata leeriy. c 1Re 1:1, 3 warmin kananpaj”, nispa.
653 1 REYES 2:22-33
22 Rey Salomontaj CAP. 2 wasinman1a ayqerqa, altarpa
mamanta nerqa: “¿Imajtintaj a 2Sa 16:21 wajrasninmantataj
˜
manakushawanki chipaykukorqa. Joabqa
Sunem llajtayoj Abisagta b 1Cr 3:1, 2, 5 Adoniasmanb kutisqa karqa,
hermanoypajri? Rey manataj Absalonmanchu, c
˜ ˜ c 1Re 1:7
kanallantana manakunawayki chayrayku ajinata ayqekorqa.
´
faltan. a ¿Kuraj hermanoy b 29 Chanta rey Salomonman
d 2Sa 8:16 ´
kajtinchu chayta willacherqanku: “Joabqa Jehova
˜ Diospa toldo wasinman ayqen,
manakushawanki? Payman e 1Cr 22:9, 10
sayasqa kashanku sacerdote altarpa ladonpi kashan”, nispa.
Abiatar, Zeruyaj c wawan f 2Sa 7:11 Salomontaj Jehoiadaj wawan
Joabpis”, d nispa. 1Cr 17:10 Benayata kacharqa kayta nispa:
˜
23 Chaypacha rey Salomonqa “Rispa wanurpachimuy”, nispa.
´ ´
Jehova Diospa sutinpi jurarqa: g 1Re 1:51, 52 30 Benayataj Jehova Diospa
“Diosqa sinchita castigawachun, toldonman rispa Joabta nerqa:
˜ h 2Sa 8:18 “Reyqa kayta kamachisunki:
manachus Adoniasta wanuchisaj 1Re 1:8
˜ ‘Llojsimuy chaymanta’, nispa”.
chay manakusqanmanta chayqa. 1Cr 27:5
´ Joabtaj kutichikorqa: “Mana
24 Kausaj Jehova Diospa ˜
sutinpi jurani, paymin sinchita i 1Sa 22:20 llojsimusajchu. Kaypi wanusaj”,
sayachiwan, e paymin tatay 1Re 1:7 nispa. Benayataj chay nisqanta
Davidpa kamachina tiyananpi reyman willamuspa nerqa:
j Jos 21:8, 18
tiyaykuchiwan, pay wasita Jer 1:1
“Chayta Joab niwan, ajinata
ruwapuwan f nisqanman jina. kutichikuwan”, nispa.
Diospaj sutinpi jurani: k 1Sa 23:6 31 Reytaj Benayata nerqa:
Adoniasqa kunan punchaypacha 2Sa 15:24 “Nisusqanman jina chay kikinpi
˜ 1Cr 15:11, 12 ˜
wanuchisqa kanqa”, g nispa. wanuchimuy, pampamuytaj.
˜
25 Chay ratopacha rey Amana juchayoj kanaykupaj,
l 1Sa 22:22, 23
Salomonqa Jehoiadajpa wawan ni noqapis ni tataypa familianpis
Benayata h kacharqa, Benayataj mana juchayoj runasta Joab
m 1Sa 2:31 ˜ ´
llojsiytawan Adoniasta 1Sa 3:12 wanuchisqanmanta. d 32 Jehova
˜ Diosqa pagachenqa yawarta
wanurpachimorqa.
´ n Jos 18:1 jichasqanmanta. Joabqa tatay
26 Chanta reyqa sacerdote  Davidpa mana yachasqallanta
Abiatarta i nerqa: “Anatotman j ˜ ˜
Pana lado espadawan wanucherqa iskay
ripuy, jallpasniykiman. Qanqa
˜ a 1Cr 21:29 runasta, paymanta aswan cheqan
juchaykirayku wanunayki
runas kashajtinkupis, aswan
tiyan, jinapis mana kay
˜ b 1Re 1:7 sumaj runas kashajtinkupis.
punchaychu wanuchisqayki,
˜ Ujnin karqa Nerpa wawan Abner, e
Tukuyta Kamachej Se nor c 2Sa 18:14 payqa Israelmanta soldadospa
´
Jehova Diospa arcanta tatay comandantenku karqa, f ujnintaj
˜
Davidpa naupaqenta d G´ e´ 9:6 ´
Ex 21:14
Jeterpa wawan Amasa g karqa,
apasqaykirayku, k tataywan ´ Judamanta soldadospa
˜ Nu 35:33
khuskataj nakarisqaykirayku, Dt 19:13 comandantenku. h 33 Paykunaj
tukuy ima payta qhatirishajtin”, l 1Re 2:5
yawarninkumantaqa Joab
nispa. 27 Chaypacha ˜ ˜
paganqa winaypaj winaynintinpaj,
Salomonqa Abiatarta wijchorqa e 2Sa 3:26, 27
˜ ´ jinallataj mirayninpis. i
amana Jehova Diosta sacerdote ´
f 2Sa 2:8 Davidmantaj Jehova Diosqa
jina sirvinanpaj. Ajinamanta allin kausayta qochun, jinallataj
´
imatachus Jehova Dios Elij m g 2Sa 20:10 mirayninman, familianman,
wawasninpa contranta Silopi n kamachina tiyananmanpis
parlasqan juntakunanpaj. ˜ ˜
h 2Sa 17:25 winaypaj winaynintinpaj”, nispa.
28 Joabqa chay imasta
´
yachaytawan Jehova Diospa toldo i 2Sa 3:29 2:28 1 Chayri “carpa wasinman”.
1 REYES 2:34–3:3 654
´
34 Chanta Jehoiadaj wawan CAP. 2 ¿Chanta nichu qanllataj
Benayaqa rispa Joabta a 1Cr 11:24 niwarqanki: ‘Chay nisqaykeqa
˜
wanurpachimorqa. Joabtaqa 1Cr 27:5 maychus kajlla, kasusqayki’,
pamparqanku kikin wasinpi, nispa? a 43 ¿Chanta imajtintaj
´ ´ ˜
chin pampapi. 35 Chanta reyqa b 1Sa 2:35 Jehova Diospa naupaqenpi
1Cr 6:50, 53
Joabpa cuentanmanta Jehoiadaj 1Cr 12:28
jurasqaykita mana
wawan Benayata a ejercitospaj 1Cr 16:37, 39 valecherqankichuri? ¿Imajtintaj
comandanten kananpaj churarqa, 1Cr 24:3 kamachisusqaytapis mana
sacerdote Sadoctapis b Abiatarpa valecherqankichuri?”, nispa.
´
cuentanmanta churarqa. c 1Re 2:8 44 Chanta reyqa
36 Chaymanta reyqa Simeita c Simeita nillarqataj:
wajyachispa nerqa: “Jerusalenpi d 2Sa 15:23 “Qanqa allinta sonqoykipi
tiyakunaykipaj wasita ruwakuy, 2Re 23:6 yachashanki imastachus tatay
Jn 18:1 ´
ama Jerusalenmanta waj Davidta ruwasqaykita. b Jehova
lugarman llojsinkichu. Diosqa chay mana allin
e 1Sa 21:10
37 Ima punchaychus llojsispa ruwasqasniykita qanllamantaj
´ 1Sa 27:2
kutiykuchimusonqa. c 45 Rey
Cedron wayqota d chimpawanki, 
chaypacha sutita yachay ˜
Pana lado
Salomontaj bendecisqa kanqa, d
˜ ˜ Davidpa kamachina tiyananqa
wanunaykita. Wanojtiykeqa a 1Re 2:38 ´ ˜
qanlla juchayoj kanki”, nispa. Jehova Diospa naupaqenpi sumaj
38 Simeitaj reyta nerqa: b 2Sa 16:5, 13
sinchi sayachisqa kanqa
˜ ˜
“Chay niwasqaykeqa maychus winaypaj winaynintinpaj”, nispa.
˜ ´
kajlla. Noqa kamachiykeqa senor 46 Chanta reyqa
c Sl 7:16 Jehoiadaj wawan Benayata
reyniypa nisqanta ruwasaj”, Pr 5:22 ˜
nispa. Ajinamanta Simeiqa kamacherqa wanuchinanta,
Jerusalenpi unayta tiyakorqa. Benayataj llojsiytawan
d Sl 21:6 ˜
39 Kinsa wata juntakojtintaj Sl 72:17 Simeita wanurparichimorqa. e
Simeijta iskay esclavosnin Ajinata gobiernoqa
Akispamane ayqekusqanku, e 1Re 2:8, 9 Salomonpa makinpi
Gatpa reynin Maacajpa sinchita sayarqa. f
wawanpaman. Runastaj
Simeiman willarqanku:
f 2Cr 1:1
Pr 16:12

3 Salomonqa Egiptomanta rey
faraonwan1 aylluchakorqa,
“Esclavosniykeqa Gatpi payqa faraonpa warmi
kashanku”, nispa. 40 Chay CAP. 3 wawanwan casararqa, g
ratopacha Simeiqa burronta g Dt 7:3, 4 Davidpa Llajtanmantaj h
caronaytawan1 Gatman 1Re 7:8
pusamorqa wasinta ruwayta
kachaykukorqa Akispaman,
1Re 9:24 ´
1Re 11:1 tukuchanankama, i Jehova
esclavosninta pusakanpunanpaj. Ne 13:25-27 Diospa wasintapis j ruwayta
´
Simeı Gatmanta esclavosninwan tukunankama, jinallataj
kutinpojtintaj, 41 Salomonman ´
h 2Sa 5:7 Jerusalen llajtaj muyuyninpi
kay willay chayarqa: “Simeiqa 1Cr 11:7 perqata k ruwachinankama.
´
Jerusalenmanta llojsispa Gatman
˜ 2 Chay tiempopi Jehova Diospa
risqa, kutimusqanapis”, nispa. i 1Re 7:1 sutinpaj manaraj uj wasita
42 Chayta yachaytawan reyqa ruwasqankurajchu. l Chayrayku
Simeita wajyachispa nerqa: j 1Re 8:17-19 runasqa pata lugarespi uywasta
´
“¿Nichu Jehova Diospa sutinpi qolachisharqanku.1 m
´
jurarqanki? ¿Nichu sutinta k 1Re 9:15 3 Salomonqa Jehova Diosta
nerqayki: ‘Ima diachus munakusqanrayku tatan Davidpa
Jerusalenmanta waj lugarman l Dt 12:5, 6 kamachisqanta kasusharqa,
llojsinki chaypacha sutinta 1Re 5:3
˜ 1Cr 28:6 3:1 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
yachay wanunaykita’, nispa? ´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
2:40 1 Chayri “wakichiytawan”. m 2Cr 33:17 3:2 1 Chayri “ruphachisharqanku”.
655 1 REYES 3:4-19
jinapis pata lugarespi CAP. 3 nitaj qhapajyaytachu, nillataj
˜
uywasta qolachisharqaraj, a 1Sa 7:9 enemigosniyki wanunankutachu.
chay jaywanastapis 1Sa 10:8 Astawanqa allinta juzganaykipaj
˜ 1Cr 21:26
qoshnichisharqaraj. a allin yachayniyoj kayta
˜
4 Reyqa Gabaonman rerqa manakuwanki. a 12 Chayrayku
b 1Cr 16:39, 40 ˜
chaypi uywasta qolachinanpaj. 1Cr 21:29 manakuwasqaykita qosqayki. b
Gabaonqa tukuy pata Yachayniyoj sonqota, allinta
lugaresmanta aswan rejsisqa c 2Cr 1:3-6 reparaj sonqota qosqayki. c
karqa. b Chay altar patapi Qan jina yachayniyojqa manaraj
Salomonqa 1.000 uywasta d 2Cr 1:7-10 pipis kanrajchu, nitaj pipis
˜
qolacherqa. c 5 Gabaonpitaj kanqanachu. d 13 Chay mana
´ ˜
Jehova Diosqa Salomonman e 1Re 2:1, 4 manakuwasqaykitapis
mosqoyninpi rikhurerqa tutan qollasqaykitaj:e qhapaj kayta,
˜
punushajtin. Diosqa Salomonta f 1Cr 29:1 jatunpaj qhawasqa kaytapis. f
nerqa: “Imatachus qosunayta Jer 1:6 Kausashajtiykeqa mana qan jina
˜
munanki chayta manakuway”, d waj rey kanqachu. g 14 Sichus
˜
nispa. 6 Salomontaj nerqa: ´
g Ex 19:5, 6 nankunasniyta purinki,
“Qanmin tatay Davidta leyesniyta, kamachisqasniytapis
maytapuni munakorqanki, h Sl 72:1 kasukuspa, imaynatachus tatayki
˜
tatay naupaqeykipi cheqanta Sl 119:34 David purerqa ajinata chayqa, h
purisqanrayku, mana unayta kausachisqayki”, nispa. i
juchachana purisqanrayku, i Heb 5:14
15 Salomonqa
llimphu sonqoyoj purisqanrayku. rijchariytawan reparakorqa
Kunankamapis tataytaqa j Pr 15:8
Dios mosqochisqanta.

mayta munakunki, chayrayku ˜ Chayrayku Salomonqa
ujnin wawantapis kamachina Pana lado
Jerusalenman rerqa,
tiyananman tiyaykuchinki. e a 1Cr 22:12 ´
´ ´ 1Cr 29:19
sayaykorqataj Jehova Diospa
7 Ajinata Jehova Diosnıy, noqa 2Cr 1:11, 12 trato ruwasqan arcaj
kamachiykitaqa rey kanaypaj ˜
Pr 16:16 naupaqenpi. Chaypitaj uywasta
churawanki, tatay Davidpa qolacherqa, khuska mikhurikuy
cuentanmanta, jovenllaraj b Ec 1:16 ofrendastapis j jaywarqa,
kajtiypis, mana ni imata 1Jn 5:14
tukuynin kamachisninpajpis
yachajtiypis. f 8 Noqa mikhunata wakicherqa.
kamachiykeqa ajllakusqayki c 1Re 4:29
16 Chaypacha iskay
Pr 2:3-5
nacionta kamachishani. g Snt 1:5 khuchi warmis1 reypaman
Paykunaqa allin ashkhapuni jamorqanku. 17 Ujnin warmi
kanku, mana yupay atinapuni. ˜ ´
d Mt 12:42 nerqa: “Senornıy, kay warmiwan
9 Chayrayku kay noqawanqa uj wasillapi khuska
kamachiykimanqa kasukoj e Sl 84:11 tiyakuyku. Pay wasipi kashajtin
sonqota qoy nacionniykita Mt 6:33 wawitayta nacechikorqani.
juzgayta atinanpaj, h allintataj Ef 3:20
18 Nacechikusqaymanta
reparananpaj imachus allin, kinsa punchayninmantaj
imatajchus mana allin f 1Re 4:21
kay warmipis wawitanta
Ec 7:11
kasqanta. i Ni pi juzgayta nacechikullarqataj. Wasipeqa
atinmanchu kay chhika iskaynillayku karqayku,
g 1Re 10:23
runasniyoj nacionniykitaqa”, manapuni pipis noqaykuwan
nispa. khuska wasipi karqachu.
h 1Re 15:5
10 Salomonpa chay 19 Chisitaj kay warmeqa
˜ ´
manakusqanqa Jehova Diosman wawanpa patanman
i Sl 21:4
allin rijcharqa. j 11 Chayrayku Sl 91:14, 16
Diosqa Salomonta nerqa: Pr 3:13, 16 3:16 1 Khuchi warmi nispaqa parlashan
“Qanqa mana unayta ˜
qhariswan pu nuykoj warmimanta,
˜
kausakuytachu manakuwanki, j Le 7:11 astawanqa qolqerayku.
1 REYES 3:20–4:7 656
˜ ˜ ˜
pu nuykusqa, wawantaj Pana lado wawata wanurpachiychejchu”,
˜ ´
wanupusqa. 20 Chanta kay  nispa. Chay ujnin warmitaj
warmeqa khuskan tutata CAP. 3 nisharqa: “Mana. Chay wawataqa
sayarispa wawitayta ladoymanta a 1Cr 29:23-25 iskayman khuchurpachunku,
oqharikapusqa kay kamachiyki Sl 72:5 ni qanpaj ni noqapaj”, nispa.
˜
pu nukushajtin. Wawitaytataj
˜ 27 Chayta uyarispa reyqa nerqa:
ladonman pu nuchikapusqa, “Chay kausashaj wawata
˜ ˜
wanusqa wawantataj makiy qopuychej naupajta
b 1Re 3:9, 10
pataman siriykuchisqa.1  parlarqa chay warmiman.
21 Tutamanta wawitayta ˜
˜ ˜ CAP. 4
Ama wanuchiychejchu.
nunuchinaypaj jatarejtiytaj Paymin mamanqa”, nispa.
˜ ˜ c 2Cr 9:30
wanusqallatana rikorqani. Ec 1:12 28 Tukuynin Israelpitaj
As allinta qhawaykurispataj yachakorqa ajinata rey chay
repararqani mana wawaychu quejata chuwachasqanta.
kasqanta, mana nacechikusqay Israelitastaj manchayta
wawaychu kasqa”, nispa. d 1Cr 6:8
1Cr 27:16, 17 tukusharqanku ajinata
22 Chay ujnin warmitaj nerqa: ruwasqanmanta. a Tukuypis
“Mana mana. Wawayqa sutita repararqanku Diospuni
kausashan, wawaykitaj reyman yachayta qosqanta
˜
chay wanusqa”, nispa. Ujnin e 2Sa 8:17 justiciata ruwananpaj. b
1Cr 27:32
warmitaj nisharqa: “Mana
mana. Wawaykeqa chay
˜
wanusqa, wawayqa kausashan”,
4 Rey Salomonqa tukuynin
Israelta gobernarqa. c
2 Reypa kuraj autoridadesnintaj
nispa. Ajinata chay iskay f 2Sa 8:16
˜ kaykuna karqanku: Sadocpa d
warmisqa reypa naupaqenpi 2Sa 20:24
wawan Azariasqa sacerdote
discutisharqanku.
karqa. 3 Sisaj wawasnin
23 Reytaj nerqa: “Kay
Elihorefwan Ahiyawan
warmeqa nishan: ‘Kayqa waway, g 1Re 1:8 secretarios e karqanku,
kay kausashaj waway. 1Re 2:35
˜ 1Cr 27:5 Ahiludpa wawan Jehosafattaj f
Chay wanusqataj wawayki’, nispa.
reypa qhelqerin karqa.
Kay ujnintaj nishan: ‘Mana
˜ 4 Jehoiadajpa wawan Benayaqa g
mana. Wawaykeqa chay wanusqa.
ejercitospa comandanten karqa,
Wawaytaj kausashan’, nispa”. h 1Re 2:26
´ Sadocwan, Abiatarwantaj h
24 Chanta reyqa nerqa:
sacerdotes karqanku.
“Uj espadata apamuwaychej”,
5 Natanpa i wawan Azariasqa
nispa. Kamachisnintaj uj espadata
i 1Re 1:9, 10 cargoyoj karqa mikhuykunata
reyman apamorqanku.
´ apamojkunamanta. Natanpa
25 Chanta reyqa nillarqataj:
“Chay kausashaj wawata wawan Zabudqa sacerdote
iskayman khuchurpaychej. karqa, reypa amigontaj. j
j 2Sa 15:37
Khuskanta ujnin warmiman 1Cr 27:33
6 Ahisarqa cargoyoj karqa
jaywaychej, khuskantataj reypa wasinmanta, Abdaj wawan
chay ujninman”, nispa. Adoniramtaj k cargoyoj karqa
26 Chay ratopachataj chay pikunatachus rey kamachisqa
k 2Sa 20:24 paypaj trabajanankuta
kausashaj wawaj mamanqa, 1Re 5:14
reyta rogakorqa wawanmanta 1Re 12:18 chaykunamanta. l
sonqon nanasqanrayku. 7 Salomonpataqa tukuy
˜ ´ Israelnintinpi 12 encargadosnin
Kay jinata: “Senornıy, ama jina
kaspa kay warmiman qopuy chay karqa, reypaj, jinallataj wasinpi
l 1Re 9:15
kausashaj wawata. Amapuni chay kajkunapajpis mikhuykunata
apamunankupaj. Sapa ujninku
3:20 1 Siriy: waj lugarespi ninku sapa wata uj killa juntata m
winkuy. m 1Cr 27:1 mikhuykunata apamoj kanku.
657 1 REYES 4:8-24
8 Kaykuna karqanku chay CAP. 4 Asermanta, Bealotmantawan.
encargados: Hurpa wawan, a Jos 19:42, 48 17 Paruahj wawan Jehosafat,
´
payqa Efra ın orqospi payqa encargado karqa
encargado karqa. Isacarmanta. 18 Elaj wawan
b 2Re 23:29 ´
9 Dequerpa wawan, Sime ı, a payqa encargado
payqa encargado karqa karqa Benjaminmanta. b
´
Macazmanta, Saalbimmanta, a c Jos 17:11 19 Urij wawan Gueber,
1Sa 31:8, 10
Bet-Semesmanta, payqa encargado karqa
´
Elon-Bet-Hananmantawan. Galaad c jallpasmanta,
10 Hesedpa wawan, payqa d Jos 21:34 mayqenchus
Arubotmanta encargado karqa amorreospa reyninkoj
´
(paypa mandonpi karqa Soco, e Dt 4:41-43 Sehonpa d jallpasnin karqa,
´
tukuynin Hefer jallpaspis). 1Re 22:3 Basanmanta rey Ogpatawan e
11 Abinadabpa wawan, payqa chaymanta. Chantapis
encargado karqa tukuynin Dor f Nu´ 32:41
kallarqataj uj encargado
kinraykunamanta.1 Payqa Dt 3:14 chay tukuynin encargadospa
casararqa Salomonpa wawan kurajninku.
Tafatwan. 12 Ahiludpa wawan g Nu´ 32:1
20 Judapi, jinallataj Israelpi
´
Baana, payqa encargado karqa tiyakojkunaqa, may chhika
Taanacmanta, Meguidomanta, b karqanku mar qocha kantupi
tukuynin Bet-Seanmantawan, c h Dt 3:4 tiyu jinapuni. f Paykunaqa
mayqenchus Zaretanwan mikhusharqanku,
colindas kanku, Jezreelmanta i Jos 13:8, 11 ujyasharqanku, kusisqataj
aswan urapi, tiyakusharqanku. g
Bet-Seanmantapacha
j Ge´ 32:1, 2
21 Salomonqa tukuynin
Abel-Meholakama, Jocmeam d 2Sa 2:8, 9 gobiernosta gobernarqa
chaynejkama. 13 Gueberpa  Mayumantapacha1h filisteospa
wawan, payqa encargado karqa ˜ jallpasninkukama, Egipto
Pana lado
Ramot-Galaadmanta, e paypa a 1Re 1:8 jallpawan tinkuykama.
cargonpi karqa Manasespa Chay tukuynin gobiernosqa
wawan Jairpa toldosniyoj1 pagota apamoj kanku,
b Jos 18:11
ranchosnin, f mayqenkunachus Salomontapis sirvej kanku
Galaadpi g kashanku chay. kamacherqa chay tukuynin
Paypa cargollanpitaj kasharqa c Jos 17:1 wataspi. i
Argob h jallpas, mayqenchus 22 Salomonpa wasinpeqa
Basanpi i kashan chay, d Nu´ 21:21 sapa punchaypaj kay imas tiyaj
60 jatuchaj llajtas perqasniyoj, mikhunata wakichinankupaj:
punkusninkupis ˜
sumaj nutu jakumanta
cobre barretasniyoj. e Dt 3:4
72 quintales,1 waj jakumanta
14 Idoj wawan Ahinadab, 143 quintales,2 23 chunka wira
payqa encargado karqa f Ge´ 22:15, 17 wakas, iskay chunka wakas
Mahanaimmanta. j pastollawan uywasqa, pachaj
´
15 Ahimaaz, payqa encargado g Ec 2:24 ovejas, uj mashkha venados,
karqa Neftalimanta. tarukas, corzo nisqa venados,
Payqa Basematwan casararqa, wirayachisqa cuclillo
Basematqa Salomonpa h G´ e´ 15:18 pisqetuspis. 24 Salomonpa
Ex 23:31
wawallantaj karqa. makinpi karqa Mayoj j
´ 2Sa 8:3
16 Husaijpa wawan Baana, Sl 72:8-10 ´
payqa encargado karqa 4:21 1 Mayu nispaqa Eufrates
mayumanta parlashan. 4:22 1 Hebreo
i Sl 72:10
4:11 1 Chayri “Dor faldaspi parlaypeqa nin, “30 coros”. Yanapa
jallpasmanta”. 4:13 1 Chayri B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo
“carpasniyoj”. j Jos 1:4 parlaypeqa nin, “60 coros”.
1 REYES 4:25–5:3 658
kay ladon1 jallpas, CAP. 4 runaj mana yachay atinanta
Tifsamantapacha Gazakama, a a Ge´ 10:19 jinapuni.1 a 30 Salomonpa
Mayoj kay ladonpi kaj yachaynenqa atiparqa inti
tukuynin reyespis. Salomonpa b 1Re 5:4 llojsimuy ladopi tukuy tiyakoj
chay tukuynin jallpasninpeqa 1Cr 22:9 runaspa yachayninta, Egiptoj
allin kausay karqa, tukuy Sl 72:7 tukuy yachaynintapis. b
´
muyuynintinpi. b 25 Salomon 31 Salomonqa tukuy
kamacherqa chay tukuynin c Dt 17:15, 16 runasmanta aswan yachayniyoj
wataspeqa Judapi, Israelpipis 1Re 10:24-26 karqa. Payqa aswan
2Cr 1:14, 17 ´
tiyakojkunaqa, ni imata yachayniyoj karqa: ezrah ıta
manchachikuspa allinta Etanmanta, c Maholpa wawasnin
kausakorqanku, sapa ujninku d 1Re 4:7 Hemanmanta, d Calcolmanta, e

uva sachanku urapi, ˜ Dardamantapis.
higo sachanku urapi, Pana lado Salomonmantaqa muyuynintin
Dan jallpasmantapacha a 1Re 10:23 nacionespi parlaj kanku. f
2Cr 1:10
Beer-Sebakama. Pr 2:6 32 Salomonqa 3.000
26 Salomonpataqa proverbiosta1 qhelqarqa,2 g
carretasninta aysaj b Hch 7:22
takiykunasnintaj h 1.005 karqa.
caballosninpaj tiyaporqa 33 Salomonqa tukuy laya1
´
4.0001 corralesnin,2 sachasmanta parlaj: Lıbano
c Sl 89:qa ˜
12.000 caballosnin3 ima. c orqospi wi naj cedro
˜
27 Chay 12 encargadosqa sachasmanta, perqaspi winaj
mikhuykunata apamoj d Sl 88:qa hisopomantapis. i Parlallajtaj
kanku rey Salomonpaj, animalesmanta, j pisqosmanta, k
reypa mesanpi tukuy e 1Cr 2:4, 6 qhatatakoj animalesmanta,2 l
mikhojkunapajwan. pescadosmantapis.
Sapa encargadoqa tocasqan f 1Re 10:1, 7
34 Tukuynin nacionesmanta
killapi tukuy imata apamoj, Lu 11:31 runas jamoj kanku Salomonpa
nitaj imatapis faltachejchu. d yachayninta uyarikoj, reyespis
28 Encargadosqa apamullajtaj g Pr 1:1
tukuy jallpantinmanta jamoj
kanku cebadata, pajatawan Ec 12:9 kanku Salomonpa
´ yachayninmanta uyarispa. m
maypicha necesitakoj
caballospaj, carretasta
aysaj caballospaj chayman.
h Can 1:1
5 Tiromanta n rey Hiramqa
Davidpa unay amigon karqa.
Ajinata sapa ujninku apamoj ´
i Ex 12:22 Payqa uyarerqa Salomonta rey
kanku may chhikatachus kananpaj churasqankuta tatan
apamunanku karqa Davidpa cuentanmanta.
j Pr 30:30
chayman jina. Chayrayku rey Hiramqa
29 Diosqa Salomonman kamachisninta rey Salomonman
qorqa sumaj yachayta, k Pr 30:19 kacharqa. o 2 Salomontaj rey
sumajta tanteayta yachaytawan, Hiramman p kayta willacherqa:
qollarqataj tukuy imata l Pr 6:6 3 “Allinta yachanki tatay
´
reparayta yachaj sonqota, Pr 30:25 Davidqa Jehova Diosninpa
sutinpaj mana uj wasita
4:24
´ 1 Mayoj kay ladon nispaqa m 2Cr 9:1, 23 ruwapuyta aterqachu.
Eufrates mayoj inti yaykuy ladonmanta 
parlashan. 4:26 1 Wakin unay CAP. 5 4:29 1 Hebreo parlaypeqa nin,
qhelqasqaspeqa 4.000 nishanpuni n Eze 27:3 “mar qocha kantupi tiyuta jina”. 4:32
´
chaytaj kikillantaj kashan 2 Cronicas 1 Glosariopi proverbio nisqata leeriy.
9:25 versiculopi nisqanwan. 2 Chayri “parlarqa”. 4:33 1 Chayri
o 2Sa 5:11
Waj unay qhelqasqaspitaj nishan “tukuy rijchaj”. 2 Qhatatakoj animales
40.000. 2 Chayri “kanchasnin”. nispaqa ichapis parlashan
3 Chayri “caballospi purej runasnin”. p 2Cr 2:3 katarismanta khurusmantawan.
659 1 REYES 5:4-17
Mana aterqachu ashkha CAP. 5 chay kullusta wataykuchisaj
enemigoswan guerrapi a 2Sa 7:5 mar yakunta rinanpaj
´
tinkusqanrayku, ajinallapuni 1Cr 22:7, 8 maymancha chayananta
´
karqa Jehova Dios chay munanki chay lugarkama, chaypi
enemigosninta chakin uraman phaskarachisaj, chaymantaqa
˜
churanankama. a 4 Kunantaj b 1Re 4:24, 25
qanllana apakapunki.
´
Jehova Diosneyqa samarichiwan Pagota jinataj mikhuykunata
˜
chay tukuy enemigosmanta. b qowanki, manakususqayman jina
c Pr 16:7
Ni pipis contraypi wasiypi kajkunapaj”, a nispa.
˜
kan nachu, nitaj ni imata 10 Ajinata Hiramqa cedro
manchachikunayku kanchu. c kullusta, enebro kullustawan
´ d 2Sa 7:12, 13
5 Chayrayku Jehova Diosniypa 1Cr 22:9, 10 Salomonman apacherqa
sutinpaj uj wasita ruwasaj 2Cr 2:4 ˜
manakusqanman jina.
nishani, tatay Davidman
´ 11 Salomontaj Hiramman
Jehova Dios nisqanman jina. apacherqa trigota
e 1Re 6:9, 20
Payqa tatayta nisqa: 69.565 quintalesta1 wasinpi
‘Pitachus kamachina kajkunapaj. Apachillarqataj
tiyanaykiman tiyaykuchisaj aswan sumaj aceite de olivata
f 2Cr 2:8
qanpa cuentaykimanta, chay 4.400 litrosta.2 Chay chhikata
wawayki sutiypaj wasita Salomonqa sapa wata Hiramman
ruwanqa’, d nispa. 6 Chayrayku ´
g 2Cr 2:11, 12 apachej. b 12 Jehova Diosqa
trabajadoresniykita kamachiy Salomonman sumaj yachayta
´
L ıbano orqosmanta qorqa nisqanman jina. c
cedro sachasta noqapaj h 2Sa 6:5 Hiramwan Salomonwanqa
kutumunankuta. e 1Re 6:15 allinta kausakoj kanku,
2Cr 3:5
Trabajadoresneyqa tratotapis ruwarqanku.

trabajadoresniykiwan ˜ 13 Rey Salomonqa tukuynin
Pana lado
khuska llankanqanku. Israelmanta 30.000 runasta
Noqa pagasqayki a 2Cr 2:15, 16
Esd 3:7 tantacherqa trabajachinanpaj. d
trabajadoresniykimanta, 14 Salomonqa chay runasta
´ ´
mashkhatacha qan niwanki L ıbano orqosman kachaj
chayta. Allinta yachanki b 2Cr 2:10 uj grupota sapa killa, sapa
noqaykoqa mana sachasta grupopitaj 10.000 rej kanku.
kutuyta yachaykuchu sidonios Chay trabajadoresqa uj killata
jinaqa”, f nispa. c 1Re 3:12 ´
Lıbano orqospi trabajaj kanku,
7 Hiramqa Salomonpa chay 1Re 4:29
iskay killatataj wasinkupi kaj
Snt 1:5
willachisqanta uyariytawan kanku. Adoniramtaj e encargado
manchayta kusikorqa, nerqataj: karqa chay trabajajkunamanta.
´
“Jehova Diosqa kunan punchay d 1Re 9:15 15 Salomonpataqa
jatunchasqa kachun. Paymin 70.000 peonesnin karqa,1
Davidman uj yachayniyoj wawata orqospi rumista
qon chay chhikan nacionta e 2Sa 20:24 kutojkunataj 80.000 karqa. f
kamachinanpaj”, g nispa. 1Re 4:6
16 Salomonpata tiyapullarqataj
´
8 Chanta Hiramqa Salomonman 1Re 12:18
3.300 encargadosnin, g
kayta willacherqa: “Uyarini paykunaqa trabajadorespa
chay willachimuwasqaykita. capatazninku karqanku.
˜ f Jos 16:10
Chay manakuwasqaykita 1Re 9:20-22 17 Rey kamachisqanman jina
ruwasaj, niwasqaykiman jina 1Cr 22:15
paykunaqa rumi orqhona
cedro kullusta, enebro 2Cr 2:2
2Cr 2:17, 18
kullustawan apachimusqayki. h 2Cr 8:7-9 5:11 1 Hebreo parlaypeqa nin, “20.000
´
9 Trabajadoresneyqa Lıbano coros”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
orqosmanta uraykuchenqanku 2 Hebreo parlaypeqa nin, “20 coros”.
mar qochakama. Chaypitaj g 1Re 9:23 5:15 1 Chayri “qepirisnin karqa”.
1 REYES 5:18–6:11 660
lugarmanta jatuchaj rumista CAP. 5 templota, jinallataj aswan ukhu
orqhospa kutorqanku, valorniyoj a 1Re 7:9 cuartotapis. a Chay muyuyninpi
rumista. a Chay kutusqa 1Cr 22:2 Salomonqa cuartosta
rumisqa b wasi cimientosman ruwallarqataj. b 6 Uran
churanapaj karqa. c 18 Ajinata b 1Re 6:7
pisomanta cuartospa
Salomonpa trabajadoresninwan anchonqa iskay metros
Hirampa trabajadoresninwan, 20 centimetrosniyoj1 karqa,
guebalitaswan d khuska rumista c Ap 21:14 iskay kaj pisomanta cuartospa
kutorqanku, wakicherqankutaj anchontaj iskay metros
maderastawan rumistawan 70 centimetrosniyoj2 karqa,
wasita ruwanapaj. d Jos 13:1, 5 kinsa kaj pisomanta cuartospa


6 Israelitas Egiptomanta anchontaj kinsa metros


CAP. 6 10 centimetrosniyoj3 karqa.
llojsimusqankumanta ´
˜ ´ e Ex 12:14, 51 Ajina karqa wasej perqanta
480 watasna kasharqa. e Salomon
rey kasqanmantapachataj tawa gradasta jina ruwasqanrayku,
˜ ˜ vigasta mana wasej
watasna kasharqa, ziv1f killana f 1Re 6:37
karqa, chayqa iskay kaj killa. perqasninman satinanpaj. c
Chay killa rey Salomonqa 7 Waseqa ruwasqa karqa
´ g 1Cr 28:11, 12 rumi orqhona lugarmanta
Jehova Diospa wasinta2
2Cr 3:1, 2
ruwayta qallarerqa. g 2 Rey kutusqa rumiswan,
˜ ˜
´ naupajmantana wakicherqanku
Salomonqa Jehova Diospaj
wasita ruwarqa kay chhikanta: h 2Cr 3:3 chay rumiswan. d Chayrayku
largonman 27 metrosniyojta, Esd 6:3 wasita ruwashajtinkoqa mana
anchonman 9 metrosniyojta, uyarikorqachu martillowan
altonmantaj 13 metrosniyojta.1h takasqanku, ni hachaspa
˜ i 2Cr 3:4
3 Temploj naupaqenpi uj sonasqanpis, ni ima fierro
torre i kallarqataj, chaytaj uj herramientaspa sonasqanpis.
ladonmanta 9 metrosniyoj1 j Eze 41:26 8 Uran cuartosman yaykunapaj
˜
karqa, temploj anchon jinallataj,  punkoqa wasej pana ladonpi
ujnin ladonmantaj 4 metros ˜
Pana lado karqa.1 e Iskay kaj pisoman
khuskanniyoj2 karqa temploj a Le 16:2 wicharinapajtaj muyu gradas
˜ karqa, iskay kaj pisomanta
naupaqenmantapacha midispa. 2Cr 5:7
Heb 9:3 kinsa kaj pisoman
4 Salomonqa wasipaj
ventanasta ruwallarqataj. wicharinapajpis kikillantaj
Chay ventanaspa marcosnenqa j b 1Re 6:10
karqa. 9 Salomonqa wasita
ukhu ladoman jatun karqa, jawa Eze 41:5, 26 tukuchanankama ruwarqa, f
ladonmantaj juchuypi tukukoj. techomanpis cedro vigasta
5 Chantapis waj perqata churarqa, cedro tablaswantaj
ruwallarqataj wasi perqaj
c Eze 41:6, 7 techaykorqa. g 10 Wasej
qayllanpi, chay perqaqa wasej muyuyninpi cuartosta ruwarqa h
perqanta muyuykoj, nisunman d 1Re 5:17
sapa ujta altonman iskay metros
20 centimetrosniyojta.1 Chay
6:1 1 Yanapa B15 nisqata leeriy. cuartosqa wasiman kaskasqa
2 Yanapa B8 nisqata leeriy. 6:2 e Eze 41:11 kasharqa cedro maderaswan.
´
1 Hebreo parlaypeqa nin, “largonman 11 Chaypachasllataj Jehova
60 codosniyojta, anchonman Diosqa Salomonta nerqa:
20 codosniyojta, altonmantaj f 1Re 6:38
30 codosniyojta”. Uj codoqa 6:6 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
44,5 centımetros karqa. Yanapa B14 “5 codos”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
g 1Re 5:6
nisqata leeriy. 6:3 1 Hebreo 1Re 6:20 “6 codos”. 3 Hebreo parlaypeqa nin,
parlaypeqa nin, “20 codosniyoj”. “7 codos”. 6:8 1 Chayri “sur ladonpi
2 Hebreo parlaypeqa nin, karqa”. 6:10 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“10 codosniyoj”. h 1Re 6:5 “phishqa codosniyojta”.
661 1 REYES 6:12-27
12 “Sichus churasqay CAP. 6 9 metrosniyojllataj karqa.1a
leyesta kasukunki, nisqaytapis a Dt 17:18, 19 Chay cuartoj ukhuntaqa oro
ruwanki, tukuy ima 1Re 8:25 purowan forraykorqa, altartapis b
1Cr 28:9
kamachisqaytapis kasukunki cedro maderawan forraykorqa.
chayqa, a noqapis kay ruwashanki 21 Salomonqa wasej ukhunta
chay wasimanta imatachus b 2Sa 7:13 oro purollawantaj forraykorqa. c
1Cr 22:9 ´ ˜
tatayki Davidman nisqayta Chant a orowan forrasqana
qanpi juntasaj. b 13 Israelitaspa ´ kasharqa chay aswan ukhu kaj
chaupinkupitaj tiyakusaj, c c Ex 25:8 ˜
Le 26:12
cuartoj naupaqenpi d qori
Israel nacionniytaqa mana Sl 132:13 cadenasta churarqa warkhu
saqerparisajchu”, d nispa. warkhullata. 22 Payqa tukuynin
14 Salomonqa d 1Cr 28:20 wasi ukhuta orowan forraykorqa
tukuchanankama wasita tukuysituntapuni. Altartapis
ruwallarqapuni. 15 Wasej e 1Re 5:8
tukuyninta orowan forraykorqa, e
ukhuntaqa cedro tablaswan 2Cr 3:5 chay altarqa ukhu kaj cuartoj
˜
kaskaykucherqa. naupaqenpi kasharqa.
Pampanmantapacha techoj f 1Re 6:5 23 Chay ukhu kaj cuartopi
vigasninkama cedro tablaswan iskay querubinesta1f ruwarqa
tableaykorqa, pampantataj pino2 maderamanta,
g 2Cr 3:8, 9
enebro tablaswan tableaykorqa. e Heb 9:3 sapa ujtaj sayayninman
16 Wasej kuchunpitaj tawa metros khuskanniyoj
uj cuartota ruwarqa
h Heb 9:2
karqa.3 g 24 Querubinpa
9 metrosniyojta,1 ujnin lijranqa1 iskay metro
pampamantapacha techoj 20 centimetrosniyoj karqa,2
vigasninkama cedro tablaswan. i 1Re 7:24
ujnin lijranpis iskay metro
Chay cuartotaj karqa aswan 20 centimetrosniyojllataj
´
ukhu kaj cuarto, f Aswan Santo j Ex 25:33 karqa. Ujnin lijranpa
Lugar. g 17 Templotaj1 h puntanmantapacha ujnin
18 metrosniyoj2 karqa, wasej k Heb 9:3 lijranpa puntankama tawa
˜
naupaqen ladopi karqa. metros khuskanniyoj karqa.3
18 Chay cedro tablaspitaj ´
l Ex 40:21 25 Ujnin querubinpa
llajllarqa sandiasman rijchakoj 1Re 8:6 lijrasninpis tawa metros
poqoysitusta, i phancharishaj  khuskanniyojllataj karqa.3
tikastawan. j Wasej ukhonqa ˜
Pana lado Chay iskaynin querubinesqa
tukuysitun cedro maderaswan a 1Re 6:16 chhikankamalla karqanku,
˜
ruwasqa karqa, manana perqaj kikinkamallataj. 26 Ujnin
rumisnin yachakojchu. ´
b Ex 30:1 querubinqa sayayninman
´
19 Chanta wasi ukhupi 1Re 7:48 tawa metros khuskanniyoj
aswan ukhu kaj cuartota k karqa,3 chay ujnin querubinpis
´ ´
wakicherqa, chay ukhuman
´ c Ex 26:29 kikillantaj karqa. 27 Chant a
Jehova Diospa trato ruwasqan 2Cr 3:7
arcata churananpaj. l 6:20 1 Hebreo parlaypeqa nin,
20 Chay aswan ukhu kaj ´
d Ex 26:33 “largonman 20 codosniyoj,
cuartoqa largonman anchonman 20 codosniyoj,
9 metrosniyoj karqa, anchonman e Ex
´ altonmanpis 20 codosniyoj karqa”.
30:1, 3 ´
9 metrosniyoj, altonmanpis ´
Ex 40:5 6:23 1 Glosariopi querubın nisqata
´
leeriy. 2 Icha nillanmantaj “pino de
6:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, f Ge´ 3:24
Alepo”. 3 Hebreo parlaypeqa nin,
“20 codosniyojta”. 6:17 1 Templo 2Re 19:15 “10 codosniyoj ”. 6:24 1 Lijra:
nispaqa Santo Lugarmanta Sl 99:1 waj lugarespi ninku ala. 2 Hebreo
parlashan, chaytaj Aswan Santo parlaypeqa nin, “5 codos karqa”.
˜ 6:24-26 3 Hebreo parlaypeqa nin,
Lugarpa naupaqenpi kashan. 2 Hebreo g 2Cr 3:10-13
parlaypeqa nin, “40 codosniyoj”. 2Cr 5:8 “10 codos karqa”.
1 REYES 6:28–7:2 662
´
iskaynin querubinesta a CAP. 6 parte jina.1 34 Chanta ruwarqa
aswan ukhu kaj cuartoman1 a Sl 80:1 iskay punkusta enebro
apaykorqa. Querubinespa Isa 37:16 maderamanta. Ujnin punkoqa
Heb 9:4, 5
lijrasnenqa kichasqa kasharqa, iskay hojasniyoj karqa, sapa
ujnin querubinpa lijranqa ujnin hojataj kaspinpi muyoj,
perqaman chayaj, chay ujnin chay ujnin punkupis iskay
querubinpa lijrantaj chay ujnin hojasniyojllataj karqa,
lado perqaman chayaj, b 2Cr 3:14 sapa hojataj kaspinpi
´
chay ujnin lijrasninkutaj muyullajtaj. a 35 Chanta
wasi chaupipi tinkunakoj chay punkuspi llajllarqa
´
kanku. 28 Chant a querubinesta, palmera sachasta,
querubinestaqa orowan phancharishaj tikastawan,
c Eze 41:17, 18
forraykorqa. orowantaj forraykorqa.
29 Wasej tukuynin 36 Salomonqa ukhu kaj
perqasninpi, ukhu kaj cuartopi, patiota ruwallarqataj, b
jinallataj jawa kaj cuartopipis ´
kinsa fila kutusqa rumisniyojta,
llajllarqa querubinesta, b d Ex 25:33 uj fila cedro vigasniyojta. c
1Re 6:18 ´
palmera sachasta, c  37 Rey Salomon tawa
˜
phancharishaj tikastawan. d ˜ watatana kamachishajtin,
Pana lado
30 Ukhu cuartoj pampanta, ziv1 killa kashajtin
a Eze 41:24, 25 ´
jawa cuartoj pampantapis Jehova Diospa wasinpaj
orowan forraykullarqataj. cimientosta churarqanku. d
˜
31 Aswan ukhu kaj 38 Chunka ujniyoj watastana
cuartoman yaykunapajtaj kamachishajtintaj, bul1 nisqa
´
pino maderamanta punkusta b Ex 27:9 pusaj kaj killapi waseqa
ruwarqa, perqaman kaskasqa 2Cr 4:9 tukuchakorqa tukuy imasnintin,
2Cr 7:7
columnasta, punkupaj planosninman jina. e
pilarestawan, chayqa kanman Ajinata Salomonqa qanchis
karqa phishqa kaj parte jina.1 wataspi Diospa wasinta
32 Chay iskaynin punkusqa ruwayta tukucharqa.
pino maderamanta ruwasqa
7
c 1Re 7:12
Salomonqa 13 wataspi
karqa, chay punkuspitaj wasinta1 ruwarqa, f
llajllarqa querubinesta, tukuynin wasinta 13 wataspi
palmera sachasta, ruwayta tukucharqa. g
phancharishaj tikastawan, ´
d 1Re 6:1 2 Salomonqa Lıbano Monte
chaymantataj orowan Wasita h ruwallarqataj largonman
forraykorqa. Chay querubinesta, 44 metrosniyojta, anchonman
chay palmera sachastaqa 22 metrosniyojta, altonmantaj
martillowan takaspa 13 metrosniyojta.1 Salomonqa
forraykorqa. 33 Temploman1 e 1Cr 28:11, 12
chay wasita ruwananpaj tawa fila

yaykunapajtaj ruwallarqataj pino
maderamanta punku pilaresta, CAP. 7 6:33 1 Tawa kaj parte nispaqa ichapis
chaytaj kanman karqa tawa kaj f 1Re 9:10 parlashan punkoj marcosninmanta,
´
manachayrı may chhikanchus chay
6:27 1 Aswan ukhu kaj cuarto nispaqa punkus kasqanmanta. 6:37, 38
Aswan Santo Lugarmanta parlashan. 1 Yanapa B15 nisqata leeriy. 7:1
6:31 1 Phishqa kaj parte nispaqa 1 Chayri “kamachina wasinta”. 7:2
g Ec 2:4, 5
ichapis parlashan punkoj 1 Hebreo parlaypeqa nin, “largonman
´
marcosninmanta, manachayrı 100 codosniyojta, anchonman
may chhikanchus chay punkus 50 codosniyojta, altonmantaj
kasqanmanta. 6:33 1 Templo nispaqa 30 codosniyojta”. Uj codoqa
´
kay versiculopi Santo Lugarmanta h 1Re 10:16, 17 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
parlashan. Isa 22:8 nisqata leeriy.
663 1 REYES 7:3-15
cedro machonesta1 sayacherqa, CAP. 7 9 Chay tukuynin wasista
chay machones patamantaj a 1Re 5:8 sumaj valorniyoj rumiswan
cedro vigasta churarqa. a ruwarqanku, a medidanpi
3 Machonesman atisqa kasharqa kutusqa rumiswan, sierraswan
chay vigaspa patanpitaj cedro kutusqa rumiswan
tablaswan tableaykorqa. b 1Re 10:18 ukhunmantapacha jawankama,
Tukuyninpi 45 karqa, 15 sapa Sl 122:2, 5
cimientosninmantapacha
filapi. 4 Chay wasejtaqa kinsa wasi pata puntankama,
fila ventanasnin karqa jinallataj jawanpis jatun
marcosniyoj. Kinsantin filaspi patiopis. b 10 Cimientosmanqa
c 1Re 3:9, 28
sapa ventanaqa chimpa lado Pr 20:8 manchay jatuchaj rumista
ventana qhawarisqa karqa. churarqanku, sumaj valorniyoj
5 Tukuynin punkus, punku rumista. Wakin rumisqa
marcospis cuadrados karqanku.1 tawa metros khuskanniyojpuni
Imaynachus chay kinsa filasniyoj d 2Re 20:4 miderqa, wakin rumistaj kinsa
chimpay chimpa ventanaspa metros 60 centimetrosniyoj
jawa ladon karqa ajina. miderqa.1 11 Chay cimientos
6 Salomonqa Pilares Salata patamantaj manchay valorniyoj
ruwallarqataj, largonman e 1Re 3:1 rumista churarqanku
1Re 9:24
22 metros 30 centimetrosniyojta, 2Cr 8:11
medidanman jina kutusqasta,
anchonmantaj 13 metros  jinallataj cedro maderastapis.
40 centimetrosniyojta,1 ˜ 12 Jatun patioj muyuyninpitaj
˜ Pana lado
naupaqenpitaj pilaresniyoj a 1Re 5:17
uj perqa karqa, kinsa fila
corredorta ruwarqa techoyojta. kutusqa rumiswan perqasqa,
´
7 Chanta Salomonqa uj fila cedro vigasniyoj.
´
Kamachina Salata Imaynachus Jehova Diospa
ruwallarqataj, b chaytaj karqa b 2Cr 4:9 wasinpa ukhu pation, c
Juzgado Sala, c chaypi torrenpis d ruwasqa karqa ajina.
juzgananpaj. Chay salaj 13 Rey Salomonqa
perqasninmanqa Tiromantapacha Hiramta e
pampamantapacha c 1Re 6:36 pusachimorqa. 14 Hirampa
´
vigasninkama cedro tablasta 2Cr 4:9 mamanqa Neftalı ayllumanta1
2Cr 7:7
kaskaykucherqa. uj viuda karqa. Tatantaj
´
8 Salomon tiyakunan karqa Tiromanta karqa, payqa
chay waseqa chay ujnin cobremanta2 tukuy imasta
patiopi karqa, d chaytaj d 1Re 6:3
ruwayta yachaj. f Hirampis
Salamanta aswan jaqaynejpi sumaj yachayniyoj kasqanrayku,
karqa, chay Salaman sumaj yuyayniyoj kasqanrayku, g
rijchasqataj ruwasqa karqa. cobremanta tukuy imasta
´ ruwayta yachaj. Hiramqa
Chanta Salomonqa waj wasita e 1Re 7:40
ruwallarqataj chay Salaman 2Cr 2:13, 14 jamuspa rey Salomonpa tukuy
rijchasqallatataj. Chay waseqa ima kamachisqanta ruwarqa.
faraonpa1 warmi wawanpaj 15 Hiramqa cobreta
karqa, mayqenwanchus unuyachispa iskay pilaresta
´ f 2Cr 4:16
Salomon casararqa chaypaj. e chay cobremanta ruwarqa. h

7:2 1 Chayri “columnasta”. 7:5 1 Chayri 7:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, “wakin
“tawa esquinasniyoj karqanku”. 7:6 rumisqa chunka codos miderqa,
´
1 Hebreo parlaypeqa nin, “largonman g Ex 36:1 wakin rumistaj pusaj codos miderqa”.
50 codosniyojta, anchonmantaj 7:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta
30 codosniyojta”. 7:8 1 Faraonqa miraj ashkha familias kanku. 2 Chayri
mana sutichu, manaqa Egiptomanta “broncemanta”. Kay capitulopi cobre
´
reyesta faraon nej kanku. h 1Re 7:21 nispaqa broncemantawan parlashan.
1 REYES 7:16-26 664
´ ´
Sapa pilartaj sayayninman CAP. 7 Jakın1 sutita churarqa, chanta
8 metros1 karqa, sapa pilarpa a 2Re 25:13, 17 lloqe lado2 pilarta sayacherqa,
muyuynintaj 5 metros 2Cr 3:15 chaymantaj Boaz3 sutita
Jer 52:21
30 centimetrosniyoj2 karqa. a churarqa. a 22 Pilarespa pata
´
16 Chant a ruwallarqataj puntanqa lirio tika rijchayniyoj
˜
cobremanta iskay punusta ruwasqa karqa. Ajinamanta
jina pilarespa patanman sapa pilaresta ruwayta tukuchakorqa.
´
ujta churananpaj. Ujnin
˜ 23 Chanta Hiramqa unuyasqa
punoqa sayayninman iskay metalmanta jatun wirkhita2 b
b 2Re 25:17
metros 20 centimetrosniyoj ruwarqa yakuta churanapaj.
˜ 2Cr 4:12, 13
karqa,1 chay ujnin punupis Chay wirkheqa muyu karqa,
sayayninman iskay metros simenqa ujnin kantunmanta
20 centimetrosniyojllataj ujnin kantunkama 4 metros
karqa. 17 Chay pilarespa khuskanniyoj karqa,3
˜
patankupi kaj pu nusqa ukhunmantaj 2 metros
cadenaswan simpasqa mallayoj c 2Re 25:17 20 centimetrosniyoj karqa.1
˜
karqa, b ujnin punupi qanchis 2Cr 3:16 Muyuyninta midinapaj qaytutaj
karqa, ujninpipis qanchisllataj Jer 52:22, 23
´ 13 metrosniyoj4 kanan karqa. c
karqa. 18 Chanta cobremanta 24 Chay jatun wirkhej simin
granadasta ruwallarqataj, iskay urataj muyuynintin sandiasman
˜
filasta chay pu nuspa rijchakoj poqoysituswan d
mallankuta muyuykuchinanpaj, kachanchasqa kasharqa.
chay granadasta ruwarqa Wirkhej muyuynintinpi, sapa
˜ d 1Re 6:3
pilares patapi kaj punusta 44 centimetrospi1 sandiasman
Eze 40:48
kachanchananpaj. Iskaynin  rijchakoj chunka poqoysitus
˜
pu nuspaj kikinta ruwarqa. ˜ karqa. Chay poqoysitusqa iskay
˜ Pana lado
19 Torrej naupaqenpi kasharqa filas karqa, wirkhiwan khuskataj
a 2Cr 3:17
chay pilares patapi kaj unuyasqa cobremanta ujllapi
˜
pu nustaqa, lirio tikasman ruwasqa karqa. 25 Chay jatun
rijchasqata ruwarqa. Chay lirio wirkheqa 12 toros patapi
tikaj rijchaynintaj sayayninman churasqa kasharqa, e kinsa
casi iskay metros karqa.1 torosqa lloqe lado qhawarisqa
˜
20 Chay punusqa chay iskay ´ kasharqanku, kinsataj inti
b Ex 30:18
pilares patapi churasqa 2Re 25:13 yaykuy lado qhawarisqa,
kasharqanku, aswan ancho ˜
kinsataj pana lado qhawarisqa,
muyuynin patapi, mayqenchus kinsataj inti llojsimuy lado
mallawan muyurisqa kasharqa qhawarisqa. Jatun wirkheqa
˜
chay patanpi. Sapa punupitaj chay torospa patankupi
200 granadas karqa fila filalla kasharqa, tukuynin torostaj
muyurisqa. c c 2Cr 4:2-5 chaupiman sikinchanasqa
21 Hiramqa temploj1 sayasharqanku. 26 Chay jatun
˜
torrenpa d naupaqenpi pilaresta wirkheqa phatu1 karqa, uj maki
˜
sayacherqa. Pana lado2 pilarta ´
sayacherqa, chay pilarmantaj 7:21 1 Jakın suteqa niyta munan Diosqa
sinchita sayachichun. 2 Chayri “norte
7:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, lado”. 3 Boaz suteqa ichapis niyta
d 1Re 6:18
“18 codos”. 2 Hebreo parlaypeqa nin, munan kallpawan. 7:23 2 Hebreo
“12 codos”. 7:16, 23 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Mar”. 3 Hebreo
parlaypeqa nin, “5 codos karqa”. parlaypeqa nin, “10 codos karqa”.
7:19 1 Hebreo parlaypeqa nin, “4 codos 4 Chayri, “muyuynintaj 30 codosniyoj
karqa”. 7:21 1 Templo nispaqa karqa”. 7:24 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Santo Lugarmanta parlashan. 2 Chayri “sapa codopi ”. 7:26 1 Phatu:
“Sur lado”. e Jer 52:20 waj lugarespi ninku rakhu.
665 1 REYES 7:27-37
´
tajllu jinapuni,1 simi kantuntaj CAP. 7 miderqa 44 centımetros.1
uj copaj simin jina ruwasqa a 2Re 25:16 Urantaj muyupacha karqa
karqa, lirio tika jina. Jer 52:17 puku plato jina. Chaytaj
Chay wirkhipeqa 44.000 litros2 pampanmantapacha chay
yaku karqa. japishan chay
´
27 Chanta ruwallarqataj barrasmantapacha simi
´
cobremanta chunka carrosta.1a puntankama 67 cent ımetros
Sapa carroj largonqa miderqa.2 Jatun fuentej simintaj
casi iskay metro miderqa, dibujosniyoj karqa.
anchontaj casi iskay metrollataj Planchonesnintaj mana
miderqa, altontaj uj metro muyuschu karqanku manaqa
30 centimetrosniyoj karqa.2 cuadrados karqanku.
28 Chay carrosqa kay jina b Eze 41:19 32 Tawantin ruedasnenqa
ruwasqa kasharqanku: planchonesmanta aswan urapi
Sapa carroj ladosninpi karqa. Ruedasta japisharqa
planchones jina1 karqa chay barrastaj carroman
marquitosniyoj. 29 Chay kaskasqa kasharqa.
marcosniyoj planchonespitaj Sapa ruedataj altonman miderqa
´
karqa leones, b toros, 67 cent ımetros.1 33 Chay
querubinespis,1c marcosninpis ruedasqa carretaspa ruedasnin
kikin dibujosniyojllataj jina ruwasqa karqa. Rueda
karqanku. Leonespa jinallataj japinasninpis, arosninpis,
torospa patasninkupi radiosninpis, ruedaspa
urasninkupipis, kachanchanas c G´ e´ 3:24 chaupisninpis unuyasqa
Ex 25:18 metalmanta ruwasqa karqa.
karqa muyu muyulla kikin 1Re 6:27
metalpi ruwasqa. 2Cr 3:7 34 Sapa carroqa tawa
30 Sapa carroqa tawa cobre Eze 41:17, 18 esquinasninpi barrasniyoj karqa.
 Chay barrastaj carrowan
ruedasniyoj karqa, chay ˜
ruedaspa ejesninpis Pana lado khuska ujllapi ruwasqa karqa
cobrellamantataj karqa, a 1Re 6:29 metalmanta. 35 Carroj pata
1Re 6:32
tawantin esquinasninpi kaj puntanpitaj uj cincho jina
barrastaj chaykunata japej. karqa, chaytaj altonman miderqa
´
Jatun fuentej uranpi waj barras 22 cent ımetros.1 Carroj pata
kallarqataj fuenteta japinanpaj, puntanpi kaj planchonesqa
chay barrasqa puraj ladosninpi marcosninpis carrowan khuska
muyu muyu kachanchanasniyoj ujllapi ruwasqa karqa
ruwasqa karqa unuyasqa metalmanta. 36 Chay patanpi
cobremanta. 31 Chay jatun kaj marcospi planchonesninpipis
fuentej simenqa corona jina ruwarqa querubinesta, leonesta,
karqa, ukhuntaj pampankama palmera sachasta sapa ujninpi
b 1Re 7:27 campo kasqanman jina, muyu
7:26 1 Uj maki tajlloqa muyu kachanchanaswan
´ muyurisqata. a 37 Ajinata
kanman 7,4 cent ımetros jina.
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo Hiramqa chay chunka carrosta
parlaypeqa nin, “2.000 batos”. Sapa ruwarqa. b Chunkantin unuyasqa
batoqa 22 litros karqa. Yanapa B14 metalmanta ruwasqa karqanku, c
nisqata leeriy. 7:27 1 Chayri “yakuta
apanapaj chunka carrosta”. 2 Hebreo 7:31 1 Hebreo parlaypeqa nin,
parlaypeqa nin, “largonqa tawa “uj codo”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
codos miderqa, anchontaj tawa codos “uj codo khuskanniyoj miderqa”.
miderqa, altontaj kinsa codos karqa”. 7:32 1 Hebreo parlaypeqa nin,
7:28 1 Chayri “planchas jina”. 7:29 c 1Re 7:15, 46 “uj codo khuskanniyoj”. 7:35 1 Hebreo
´
1 Glosariopi querubın nisqata leeriy. 2Cr 4:3 parlaypeqa nin, “khuskan codo”.
1 REYES 7:38-51 666
´
kikinkamalla karqanku, kikin CAP. 7 ruwarqa Jehova Diospa
´ ´
medidasniyojtaj. a Ex 30:18 wasinpaj, rey Salomon
38 Hiramqa ruwarqa nisqanman jina. 46 Reyqa
cobremanta chunka jatuchaj b 2Cr 4:6, 10 kamacherqa metalta
fuentesta. a Sapa ujninman unuyachispa llinki turu
yaykoj 880 litros,1 sapa ujnintaj c 1Re 7:13 moldespi jichanankuta.
2Cr 2:13 ´
midej casi iskay metros.2 Chayta ruwarqanku Jordan
Chunkantin carrospaj fuentesta ´ mayoj japiyninpi, Sucotwan
d Ex 27:3
ruwarqa, ujta sapa ujpaj. Zaretanwan tinkuypi.
´ 2Re 25:14
39 Chant a phishqa carrosta 47 Salomonqa mana chay
˜
churarqa wasej pana ladonman, ´
e Ex 24:6 tukuy imasta pesacherqachu,
phishqatataj wasej lloqe may chhika imas kasqanrayku.
ladonman. Chay jatun f 2Cr 4:11-17 May chhikachus cobre
˜
wirkhitataj churarqa wasej pana yaykusqanpis mana
ladonman, inti llojsimuy g 1Re 7:15 yachakorqachu. a 48 Salomonqa
´
ladoman. b Jehova Diospa wasinpaj tukuy
40 Hiramqa c ruwallarqataj h 1Re 7:17 imasninta ruwarqa: qorimanta
fuentesta, palasta, d juchuy altarta, b qorimanta mesatapis, c
fuentesta ima. e i 1Re 7:20 chay mesaqa karqa Diospa
˜
Ajinamanta Hiramqa naupaqenpi kaj nisqa tantata
tukucharqa rey Salomonpaj j 1Re 7:27 churanapaj. 49 Ruwallarqataj
imastachus ruwanan karqa oro puromanta candelerosta,1d
´ ˜
chayta, Jehova Diospa wasinpi: f k 1Re 7:38 phishqata pana ladoman
41 iskaynin pilaresta, g chay churananpaj, phishqatataj lloqe
pilarespa patanpi kasharqa chay l 1Re 7:23 ladoman churananpaj, aswan
˜ ˜  ˜
pu nusta, chay pu nusta ukhu kaj cuartoj naupaqenpi.
˜
muyuykunanpaj mallastapis, h Pana lado Ruwallarqataj qorimanta
mayqenkunachus pilares patapi a 1Cr 22:14, 16 tikasta, e mecherosta, mechaspaj
kasharqanku chaykunata.
2Cr 4:18-22 tenazastapis. f 50 Oro
´
42 Chant a ruwallarqataj 400 ´ puromanta ruwallarqataj
˜
b Ex 37:25
granadasta i chay iskay mallaspaj, fuentesta, nina wanuchinasta, g
sapa mallapaj iskay fila ´ juchuy fuentesta, copasta, h
c Ex 37:10
granadasta. Chay granadasqa brasa apaykachanastapis. i
˜ Oromanta ruwallarqataj ukhu
chay iskay punusta muyuykoj, ´
˜ d Ex 37:17
wasej punkusnin j muyunanpaj
chay pu nustaj chay iskay Ap 1:20
pilares patapi kasharqanku. chukitusninta, nisunman Aswan
43 Ruwallarqataj chunka e 1Re 6:18 Santo Lugarpa punkusninpaj.
carrosta, j chay carros patapi Templo wasej punkusninpaj k
´ chukitusnintapis orollamantataj
kasharqa chay chunka jatuchaj f Ex 37:23
fuentestawan. k ruwarqa.
44 Ruwallarqataj chay jatun g Jer 52:18 51 Ajinata rey Salomonqa
´
wirkhita, l 12 torostawan jatun tukucharqa imastachus Jehova
´
wirkhej uranpi kanankupaj. h Ex 25:29 Diospa wasinpaj ruwanan karqa
´
45 Ruwallarqataj baldesta, chay imasta. Chanta Salomonqa
palasta, juchuy fuentesta, tukuy i Le 16:12 apamorqa imastachus tatan
imitasnintawan. Hiramqa chay David Diospaj taqarqa chay
imasta cobremanta ruwarqa, j 1Re 6:31 imasta, l jallchaykorqataj chay
´ qolqe metalta, qorita, waj
chanta sumajta lluskachaykorqa ´
lliphipirinanpaj. Chay imasta k 1Re 6:33 imastawan Jehova Diospa
wasinman, valorniyoj imasta
7:38 1 Hebreo parlaypeqa nin, l 2Sa 8:10-12 jallchana cuartosman. m
“40 batos”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
“midej 4 codos”. m 2Cr 5:1 7:49 1 Chayri “candelabrosta”.
667 1 REYES 8:1-15

8 Jaqay tiempopi Salomonqa


tantacherqa a Israelmanta a Ec 1:1
CAP. 8 7 Querubinespa lijrasninkoqa
kicharisqa kasharqanku
kurajkunata, ayllusmanta1 arcaj patanpi, ajinamanta
b 2Cr 5:2, 3
tukuynin kamachejkunata, querubinesqa arcatawan
jinallataj Israel familiasmanta c 2Sa 6:17 arcaj kaspisnintawan
tukuy umas kajkunatapis. b d 2Sa 5:7
llanthuykusharqanku. a
Paykunaqa Jerusalenman 1Cr 11:5 8 Arcaj kaspisnenqa b jatuchaj
jamorqanku, rey Salomonpaman, karqa, puntasnenqa Santo
´ e Le 23:34
Jehova Diospa trato Dt 16:13 Lugarmantapacha rikukoj,
ruwasqan arcata chay ukhu kaj cuartoj
f 1Cr 15:2, 15 ˜
apamunankupaj Davidpa 2Cr 5:4-6
naupaqenmantapacha, jinapis
Llajtanmantapacha, c nisunman ´
jawamantaqa mana rikukojchu.
Sionmantapacha. d g Ex 40:2 Chaypitaj chay imasqa
2 Israelmanta tukuy runastaj
2Cr 1:13
kunankama kashan. 9 Arca
fiestapaj1 tantakorqanku rey h 1Cr 16:1 ukhupeqa ni ima karqachu,
˜ chay iskay palta rumislla1
Salomonpa naupaqenpi, etanim2 i Ex
´
26:33 ´
´ karqa. c Chay rumistaqa Moises
killapi, qanchis kaj killapi. e Ex 40:21
3 Israelmanta tukuy kurajkuna 2Sa 6:17 arcaman churasqa d Horebpi
Ap 11:19
jamorqanku, sacerdotestaj kashajtinku, chaytaj karqa
´
arcata oqharerqanku. f j 1Re 6:27 Jehova Dios israelitaswan
4 Ajinata paykunaqa 2Cr 5:7 tratota ruwashajtin, e Egipto
´ Sl 80:1
jallpasmanta llojsimushajtinku. f
apamorqanku Jehova Diospa Eze 10:5
arcanta, tinkukuna toldota, g  10 Sacerdotes
imaschus toldopi Diospaj ˜ santo lugarmanta
Pana lado
taqasqa karqa chay tukuy ´
a Ex 25:20 llojsimusqankutawan,
´
imastawan. Chay tukuy 2Cr 5:8-10 Jehova Diospa wasinmanqa
imastaqa sacerdoteswan b Ex
´
25:14
phuyu g juntaykorqa. h
levitaswan1 apamorqanku. ´
Ex 37:4 11 Sacerdotestaj phuyu
5 Rey Salomonpis, payman juntaykusqanrayku mana chaypi
c Dt 4:13
jamunankupaj wajyachimorqa Heb 9:4
qhepakuyta aterqankuchu
chay tukuynin israelitaspis, ruwanasninkuta ruwanankupaj.
˜ ´
d Ex 40:20 ´
arcaj naupaqenpi kasharqanku. Jehova Diospa wasinmanqa
Dt 10:5 ´
May chhika ovejasta, wakasta Jehova Diospa jatun kaynin
´
Diospaj qolacherqanku,1 h e Ex 24:8 juntaykorqa. i 12 Chaypacha
´ ´
may chhikapuni karqa ´
f Ex 19:1 Salomon nerqa: “Jehova
´ ˜
mana yupay atina. Nu 10:11, 12 Diosqa nerqana laqha phuyuspi
´ ´
6 Chant a sacerdotesqa ´ tiyakunanta. j 13 Diosnıy, jatun
´ g Ex 40:34
Jehova Diospa trato ruwasqan Le 16:2 wasita ruwapuyki, uj lugarta
˜
arcata lugarninman ruwapuyki chaypi winaypaj
h 2Cr 5:11-14
apaykorqanku, i wasej aswan tiyakunaykipaj”, k nispa.
´ ´
ukhu kaj cuartonman, i Ex 40:35 14 Chant a reyqa
Eze 10:4 kutirikuytawan tukuynin
nisunman Aswan Santo Eze 43:4
Lugarman, querubinespa1 Eze 44:4 tantasqa israelitasta bendicerqa,
lijrasnin2 uraman. j Hch 7:55 tukuynin israelitas sayasqa
Ap 21:23 kashajtinku. l 15 Reyqa nerqa:
8:1 1 Uj aylloqa uj familiamanta ´
j Ex 20:21 “Israelpa Diosnin Jehovaqa
miraj ashkha familias kanku. 8:2 Dt 5:22 jatunchasqa kachun. Paymin
1 Fiesta nispaqa Chujllas Fiestamanta 2Cr 6:1, 2
tatay Davidman ujta ruwananta
Sl 18:11
parlashan. 2 Yanapa B15 nisqata Sl 97:2 nerqa,1 chay nisqantataj
leeriy. 8:4 1 Glosariopi levita nisqata
leeriy. 8:5 1 Chayri “ruphacherqanku”. k Sl 78:69 8:9 1 Chayri “losa rumislla”. 8:15
´ Sl 132:13, 14
8:6 1 Glosariopi querub ın nisqata 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kikin
leeriy. 2 Lijra: waj lugarespi ninku ala. l 2Cr 6:3-11 siminwan nerqa”.
1 REYES 8:16-30 668
juntashan.1 Diosqa kay jinata CAP. 8 ruwasqaykita juntanki,
nerqa: 16 ‘Israel nacionniyta a Dt 12:11 kamachisniykitapis
Egiptomanta orqhomusqay munakunki a tukuy sonqo
punchaymantapacha, manaraj sirvisojtinku. b 24 Qanmin
ni mayqen llajtatapis b 2Sa 7:1-3 imatachus tatay Davidman
1Cr 17:1, 2
ajllakunichu Israelpa ayllusnin nisqaykita juntashanki.
ukhupeqa, chaypi sutiypaj Qanmin nerqanki imatachus
wasita ruwachikunaypaj, chaypi c 2Sa 7:12, 13
ruwanaykita, kunantaj chay
sutiy jatunchasqa kananpajqa. a nisqaykita juntashanki. c
Noqaqa Davidta ajllakuni Israel 25 Kunantaj Israelpa Diosnin
´
nacionniyta kamachinanpaj’, d 1Cr 28:5, 6 Jehova, imatachus tatay
nispa. 17 Tatay Davidtaj Davidman nisqaykita juntay,
sonqonpi munarqapuni uj qanmin nerqanki: ‘Sichus
´
wasita ruwayta Israelpa Diosnin e Ex 34:28 wawasniyki imaynatachus
´ ˜
Jehovaj sutinpaj. b 18 Jehova Dt 9:9
Dt 31:26
naupaqeypi purisqankuta allinta
Diostaj tatay Davidta nerqa: qhawarikonqanku chayqa,
˜
‘Sonqoykipi mayta munashanki imaynatachus naupaqeypi qan
sutiypaj uj wasita ruwayta. f 2Cr 6:12 purerqanki ajinata purenqanku
Allinpuni wasita ruwapuwayta chayqa, Israelpa kamachina
munasqaykeqa. 19 Jinapis tiyananpeqa mirayniykimanta
´
mana qanchu chay wasitaqa g Ex 15:11 kajkunapuni tiyaykonqanku
ruwapuwanki. Sutiypaj 1Sa 2:2 kamachinankupaj’, d nispa.
wasitaqa nacekonqa chay
2Sa 7:22

26 Kunantaj Israelpa Diosnin,
wawayki ruwapuwanqa’, c nispa. ˜ imatachus tatay Davidman
´ Pana lado
20 Jehova Diosqa chay nisqaykeqa juntakuchun ari.
a Dt 7:9
nisqanta juntanpuni, chayrayku 27 ”¿Kay jallpapichu Diosqa
´
noqaqa tatay Davidpa tiyakonqa? e Diosn ıy, cielospa
cuentanmanta yaykuni, Israelpa b 2Cr 6:14-17 cielonpis juchuyraj kanman qan
kamachina tiyananpitaj tiyakunaykipajqa. f ¿Imaynatataj
´
tiyaykukuni Jehova Dios kay ruwasqay wasipi
nisqanman jina. Wasitapis c 2Sa 7:12, 13 tiyakuwajri? g 28 Kunantaj
´ ´
ruwallanitaj Israelpa Diosnin Jehova Diosnıy, kay kamachiykej
˜
Jehovaj sutinpaj. d 21 Chay manakususqanta uyarillay ari,
˜
wasipitaj uj lugarta ruwani d 1Re 2:4 khuyarinaykita manakususqanta
Sl 132:12 uyarillay ari, rogakuspa
arcapaj, chay arcapi kashan ˜
˜ yanapata manakususqantapis
naupa tatasninchejwan
´ uyarillay ari, kay kamachiyki
Jehova Diospa trato ruwasqan e Isa 66:1 ˜
rumis, e chay tratota paykunawan naupaqeykipi kunan punchay
˜
ruwarqa Egipto jallpasmanta manakususqantapis uyarillay ari.
´ ˜
orqhomushajtin”. f Sl 148:13 29 Diosnıy, nawisniykeqa tuta
´ ´
22 Chanta Salomonqa Jehova Jer 23:24 punchay kay wasi qhawarisqa
˜ kachun, kay kamachiyki kay
Diospa altarninpa naupaqenpi
sayaykorqa, tukuynin tantasqa wasi qhawarisqa qanmanta
˜ g 2Cr 2:6 ˜
israelitaspa naupaqenkupi. manakojtin uyarinaykipaj. h
´ 2Cr 6:18-21
Qanmin kay wasimanta
Chanta makisninta cieloman Ne 9:6
oqharerqa f 23 nerqataj: Hch 17:24 nerqanki: ‘Chaypi sutiy kanqa’, i
´ nispa. 30 Kay kamachiyki
“Israelpa Diosnin Jehova,
mana qan jina waj Diosqa khuyarikunaykita
h Da 6:10 ˜
kanchu g ni cielo patapi, ni manakusojtin uyarillay ari,
1Pe 3:12
jallpa patapipis. Qanmin trato Israel nacionniykipis kay wasi
˜
qhawarisqa manakusojtin
8:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kikin ´
i Ex 20:24 uyarillay ari. Cielomantapacha,
makinwan juntashan”. 2Sa 7:13 tiyakusqayki lugarmantapacha
669 1 REYES 8:31-41
uyarimuy. a Uyarimullay ari, CAP. 8 tukuchisqaykirayku1
perdonawaykutaj. b a Sl 33:13 juchasninkumantapis
31 ”Sichus pillapis kutirikunkuman chayqa, a
runa masinpa contranpi b 2Cr 7:13, 14 36 cielomantapacha uyarimuy,
juchallikunman, chay Da 9:19 kamachisniykej juchasninkuta
runa masintaj payta perdonay, Israel nacionniykej
jurachinman1 chayqa, ajina c 2Cr 6:22, 23 juchasninta perdonay. Qanmin
˜
juramento patapi kashaspataj paykunaman allin nanta
d Job 34:11 rejsichinki, b chayninta
kay wasej altarninpa
˜ purinankupaj. Jallpasninkupipis
naupaqenman jamunman
e Le 26:14, 17 parachiy, c mayqentachus
chay jurasqanrayku chayqa, c Jos 7:8, 11
32 cielomantapacha 2Re 17:6, 7 kamachisniykiman herenciata
uyarimullay ari, ama jina qorqanki chay jallpaspi.
qhawamullaychu, f Ne 1:11 37 ”Sichus kay nacionpi
kamachisniykita juzgay, sajra yarqhay kanman, d onqoy
˜
runataqa juchayoj1 kasqanta g 2Re 19:19, 20 kanman, qoni wayra kanman,
niy, sajra ruwasqantapis 2Cr 6:24, 25 chajrasman onqoy yaykunman, e
payllamantaj chayachiy. may chhika langostas rikhurispa
Cheqan runatataj mana h Sl 106:47 tukuy imata mikhukapunkuman,
juchayoj2 kasqanta niy, sichus enemigosninku kay
cheqan kajta ruwasqanman i Eze 14:13 nacionpi mayqen llajtatapis
jinataj qopuy. d muyuykunkuman chayqa,
˜
33 ”Sichus Israel j Le 26:19
Dt 28:23
sitajchus ima nakariypis
nacionniyki contraykita 
chamunman, ima onqoypis
juchallikusqanrayku ˜ kanman chayqa, f 38 imata
Pana lado ˜
enemigosninwan manakusojtinkupis,
a 2Cr 6:26, 27
atipachikunman, e qanman khuyakunaykita
˜
kutirikamuspataj sutiykita manakusojtinkupis, g
b Isa 30:20 ˜
jatunchanman, f kay wasipitaj Isa 54:13
uj runallapis chayta manakojtin,
˜ tukuynin Israel nacionniykipis
manakusunkiman, ˜
khuyakunaykitataj c 1Re 18:1 manakojtin kay wasi ladoman
rogakusunkiman chayqa, g makisninku oqharisqa chayqa
34 cielomantapacha uyarimuy, d Le 26:16 (sapa runaqa yachan ima
Israel nacionniykej juchasninta 2Re 6:25 llakiychus sonqonpi kasqanta), h
˜ 39 cielomantapacha, tiyakunki
perdonay, naupa tatasninkuman
ima jallpatachus qorqanki e Dt 28:21, 22 chay lugarmantapacha
Am 4:9 uyarimuy, i paykunata perdonay, j
chayman kutichinpuy. h
35 ”Sichus israelitas yanapaytaj. Ruwasqankuman
f 2Cr 6:28-31
contraykita sigue jina paykunaman qopuy, k
juchallikusqankurayku i qanmin rejsinki sonqonkuta,
g 2Cr 33:12, 13
cielo wisqakunman, nitaj (qanllamin allinta rejsinki
paramunmanchu, j paykunataj sapa ujpa sonqonta). l
kay wasi qhawarisqa
h Pr 14:10
40 Ajinamanta paykunaqa
˜ manchachikusonqanku,
manakusunkuman, sutiykitapis i Isa 63:15 ˜
jatunchankuman, paykunata naupa tatasniykuman qorqanki
kumuykukoj sonqoman chay jallpaspi tiyakushajtinku.
j Sl 130:4 ´
41 ”Chant a sichus
8:31 1 Kay versiculopi juray palabraqa uj forastero karumantapacha
k Job 34:11
hebreo parlaypi niyta munan Sl 18:20 sutiykirayku1 jamunman,
uj runa llullakuspa juran chayqa
˜
castigasqa kananta. 8:32 1 Hebreo 8:35 1 Chayri “nakarichisqaykirayku”.
l 1Sa 16:7
parlaypeqa nin, “sajra runa”. 2 Hebreo 1Cr 28:9 8:41 1 Chayri “allinpaj qhawasqa
parlaypeqa nin, “cheqan runa”. Jer 17:10 kasqaykirayku”.
1 REYES 8:42-52 670
manataj Israel nacionniyki CAP. 8 enemigosninkoj jallpasninkupi
ukhumantachu kanman chayqa a a Nu´ 9:14 kashaspa, khuyakunaykitataj
˜
42 (waj llajtayoj runasqa Rut 1:16 manakusunkuman a kay jinata:
2Re 5:15 ´
uyarenqankupuni jatun 2Cr 6:32, 33
‘Diosn ıy juchallikuyku, mana
sutiykimanta, b kallpayoj Isa 56:6, 7 allintachu ruwayku, kullukuspa1
makiykimanta, jatun Hch 8:27 mana allin kajta ruwayku’, b
atiyniykimantapis), sichus b Ne 9:10 nispa chayqa, 48 kamachisniyki
uj forastero jamuspa kay wasi ajinata tukuy sonqonkuwan,
qhawarisqa qanmanta c Sl 11:4 tukuy kausayninkuwan1
˜ qanman kutirikamusunkuman c
manakunman chayqa, d Sl 67:2
43 cielomantapacha Sl 102:15 enemigosninkoj jallpasninkupi
uyarimuy, tiyakunki chay ´ presos kashaspa
e Ex 23:31
lugarmantapacha, c ruwapuytaj chayqa, qanmantataj
1Re 20:13 ˜
chay forasteropaj imatachus manakusunkuman jallpasninku
˜ f 2Cr 14:11 qhawarisqa, mayqentachus
manakususqanta. Ajinamanta ˜
2Cr 20:5, 6
jallpantinpi tukuy runas naupa tatasninkuman
sutiykita rejsenqanku, g Sl 78:68 qorqanki chay jallpas
manchachikusonqankutaj, d Sl 132:13 qhawarisqa, jinallataj chay
Israel nacionniyki jina. h 2Cr 6:34, 35
ajllakusqayki llajta qhawarisqa,
Yachanqankutaj kay ruwasqay sutiykipaj ruwasqay
waseqa sutiykita i Sl 51:5 wasi qhawarisqa chayqa, d
jatunchasqanta.
Sl 130:3 49 cielomantapacha
Ec 7:20
´ ´ uyarimuy, tiyakunki
44 ”Jehova Diosnıy, sichus Ro 3:23
nacionniykita kachawaj 1Jn 1:8 chay lugarmantapacha e
˜
enemigosninkuwan guerrapi uyarimuy manakususqankuta,
j Dt 28:15, 36
tinkunankupaj chayqa, e 2Re 17:6 khuyakunaykita
˜
paykunataj qanmanta 2Re 25:21 manakususqankutapis
˜ 2Cr 6:36-39 uyarimuy, justiciatataj
manakusunkuman f kay
ajllakusqayki llajta qhawarisqa, g k Le 26:40 ruwapuy. 50 Qanpaj
sutiykipaj kay ruwasqay contraykita juchallikoj
l Dt 30:1, 2 nacionniykitapis perdonay,
wasi qhawarisqa chayqa, h 
45 cielomantapacha ˜
mana kasukuspa contraykipi
˜ Pana lado tukuy juchallikusqankuta
uyarimuy manakususqankuta, a Dt 4:27, 29
khuyakunaykita perdonay. Paykunataqa
˜ 2Cr 33:12, 13 ˜
manakususqankutapis, enemigosninkoj naupaqenkupi
paykunapaj justiciata ruwapuy. b Ne 1:6 may khuyanasta jina
Sl 106:6 rikhurichiy, enemigosninkutaj
46 ”Sichus kamachisniyki Pr 28:13
paykunata khuyakonqanku. f
contraykita juchallikunkuman Da 9:5
51 (Paykunaqa nacionniyki
(imaraykuchus mana c 1Sa 7:3 kanku, herenciayki kanku. g
uj runallapis kanchu manapuni Qanmin paykunataqa
juchallikojqa), i qantaj d Da 6:10
˜ Egiptomanta orqhomorqanki, h
paykunapaj phinakuspa e Isa 63:15 fierrota unuyachinapaj
enemigosninkuman hornomanta jinapuni). i
jaywaykuwaj, chay f 2Cr 30:9
Esd 7:28 52 Kamachiyki khuyakunaykita
enemigosninkutaj ˜
Ne 2:7, 8 manakususqantaqa
kamachisniykita presosta ´ uyarillay, j Israel nacionniyki
llajtankuman apakapunkuman, g Ex 19:5 ˜
Dt 9:26 manakususqanta uyarillay,
karumanpis qayllamanpis ima ratopis khuyakunaykita
´
chayqa, j 47 kamachisniykitaj h Ex 14:30
presos kashaspa yuyayninkuman
i Dt 4:20
8:47 1 Chayri “tercos kasqaykurayku”.
churakunkuman, k qanmantaj 8:48 1 Chayri “tukuy almankuwan”.
kutirikamunkuman l j 2Cr 6:40 Glosariopi alma nisqata leeriy.
671 1 REYES 8:53-65
˜
manakusojtinku.1 a 53 Tukuyta CAP. 8 punchay necesitakusqanman
˜ ´ ´
Kamachej Senor Jehova Diosnıy, a Sl 86:5 jina. 60 Ajinamanta
qanmin paykunataqa qanpaj Sl 145:18 jallpantinpi tukuy naciones
taqarqanki herenciayki yachanqanku Jehovalla kata
´
kanankupaj jallpantinmanta b Ex 19:6 Dios1 kasqanta. a Manamin wajqa
´
tukuynin naciones ukhumanta. b Dt 4:34
Dt 32:9
kanchu. b 61 Chayrayku Jehova
Chaytaqa kamachiyki Diosnillanchejta tukuy sonqo
Moisesnejta nerqanki yupaychaychej c leyesninta,
˜ c 2Cr 6:12, 13
Egipto jallpasmanta naupa kamachisqasnintapis kasukuspa,
tatasniykuta orqhomushajtiyki”. imaynatachus kunan punchay
´ d 1Re 4:24, 25
54 Salomonqa Jehova ruwashankichej ajinata”, nispa.
Diosmanta chay tukuy imasta 62 Reywan tukuynin
˜ e Dt 10:11
manakuytawan, khuyakunanta israelitaswanqa may chhika
˜ ´ Jos 21:45 ´
manakuytawan, Jehova Diospa uywasta Jehova Diospa
˜
altarnin chaymanta sayarikorqa. naupaqenpi qolacherqanku. d
˜ f Dt 31:6 ´
Payqa altarpa naupaqenpi Jos 1:5 63 Salomonqa Jehova Diosman
qonqorisqa kasharqa 2Cr 32:7 jaywarqa khuska mikhurikuy
makisninta cieloman oqharispa. c Sl 46:7
ofrendasta: e 22.000 wakasta,
´
55 Chanta Salomonqa ajinata 120.000 ovejasta. Ajinata
sayarikuytawan tukuynin g Isa 41:10 reywan tukuynin israelitaswanqa
Heb 13:5 ´
tantasqa israelitasta jatunmanta Jehova Diosman chay wasita
´
bendecispa nerqa: 56 “Jehova jaywaporqanku. f 64 Chay
h Sl 86:11 ´
Diosqa jatunchasqa kachun, punchay reyqa Jehova Diospa
Sl 119:36 ˜
paymin Israel nacionninman 2Te 3:5 wasinpa naupaqenpi kashan
uj samarikuna lugarta qon,  chay patio chaupita Diospaj
˜ ˜
imaynatachus nerqana ajinata. d Pana lado taqarqa, chaypi uywasta Diospaj
Kamachin Moisesnejta chay a Jos 4:24 qolachisqanrayku, chaki mikhuy
sumaj imasta nisqanqa tukuynin 1Sa 17:46 ofrendasta jaywasqanrayku,
´
juntakun. e 57 Jehova Eze 36:23
Eze 39:7
khuska mikhurikuy ofrendaspa
Diosninchejqa noqanchejwan wirasnintawan jaywasqanrayku.
˜ ´ ˜
kachun, imaynatachus naupa Jehova Diospa naupaqenpi
b Dt 4:35, 39
tatasninchejwan karqa ajinata. f Isa 44:6 kasharqa chay cobre altarqa g
Amapuni saqerpawasunmanchu, ancha juchuysitu karqa, mana
amapuni qonqawasunmanchu. g c Dt 18:13 alcanzarqachu tukuynin
58 Diosqa sonqonchejta 2Re 20:3 uywasta qolachinapaj, ni chaki
payllamantaj aysachun, h 1Cr 28:9 mikhuy ofrendata jaywanapaj,
˜ Mt 22:37
nankunasninta purinanchejpaj, nitaj khuska mikhurikuy
kasukunanchejpaj ofrendaspa wirasninta h
d 2Cr 7:4, 5
kamachisqasninta, leyesninta, jaywanapajpis. Chayrayku
juiciopi nisqasnintapis.
˜ patiopi jaywarqa. 65 Chaypacha
Chaykunataqa naupa e Le 3:1
Salomonqa fiestata ruwarqa i
tatasninchejmanpis tukuynin israelitaswan,
kasukunankuta kamacherqa. f Esd 6:16 chaymantaj ashkha runaspuni
´
59 Jehova Diosmanta Ne 12:27
tantakamorqanku. Wakenqa
khuyakuyninta rogakuspa ´
˜ ´ Leb o-Hamatmantapacha1
manakusqaytaqa Jehova Dios g 2Cr 4:1
jamorqanku, wakintaj Egipto
tuta punchay yuyarikuchun. mayumantapacha.2j Fiestataqa
Diosqa kay kamachinpaj, h Le 3:16 ´
Jehova Diosninchejpa
Israel nacionninpajpis
justiciata ruwapuchun sapa i Le 23:34 8:60 1 Chayri “sapan Dios”.
8:65 1 Chayri “Hamatman
8:52 1 Chayri “Israel nacionniyki imata j Ge´ 15:18 yaykunamantapacha”. 2 Chayri
˜ ´
manakususqantapis uyarillay”. Nu 34:5, 8 “Egipto wayqomantapacha”.
1 REYES 8:66–9:12 672
˜
naupaqenpi qanchis diasta CAP. 8 6 Sitajchus qankuna,
´ ˜
ruwarqanku, chant a waj a Sl 31:19 wawasniykichejpis nina
qanchis diastawan ruwarqanku, Isa 63:7 kasuwankichejmanchu,
´ Jer 31:12
tukuyninpitaj 14 d ıas karqa. 
nitaj kasuwajchejchu
66 Qayantintaj reyqa runasta kamachiykunasniyta,
CAP. 9
kachaporqa, runastaj reyman ni qankunaman qosqay
b 2Cr 8:1
Dios bendecinanta niytawan, Ec 2:4
leyesniytapis, waj diosesta
wasisninkuman kusisqas, yupaychaspataj
sonqo juntasqataj c 2Cr 7:11 qonqorikuwajchej chayqa, a
´
kutiporqanku, Jehova Dios 7 Israelta chinkarparichisaj
d 1Re 3:5
allin imasta ruwasqanrayku a mayqen jallpatachus qorqani
kamachin Davidpaj, e Dt 12:5, 6 chaymanta. b Sutiypaj
Israel nacionninpajpis. 1Re 8:28, 29 taqakorqani chay wasitapis
˜
9 Salomonqa ruwayta ni na ujtawan rikunaypaj
´ f 2Cr 6:40 ˜
tukucharqa Jehova Diospa 2Cr 16:9
naupaqeymanta
wasinta, reypa wasinta,1 b Sl 132:13 chinkarparichisaj. c
´ Tukuy nacionestaj
imatacha ruwayta munarqa g 1Re 3:6
chay tukuy imastawan. c Sl 78:70, 72
Israelta asipayanqanku,
Chayta ruwayta tukusqantawan burlakonqankutaj. d 8 Chay
´ ˜
2 Jehova Diosqa Salomonman h 1Cr 29:17 wasipis rumi montonllana
ujtawan rikhurillarqataj, kanqa. e Chayninta tukuy
i Ec 12:13 pasajkunataj tukuspa
imaynatachus Gabaonpi
rikhurerqa ajinata. d Chaywanqa qhawanqanku, asikuspataj
˜ j 2Cr 7:17, 18 ´
iskay kutitana Salomonman nenqanku: ‘Wa, ¿imajtintaj
´ ´
rikhurisharqa. 3 Jehova Diosqa k 2Sa 7:16, 17 Jehova Dios kay jinata
1Re 2:4 ruwaykun kay naciontari,
Salomonta nerqa: “Uyarini Sl 89:20, 29
˜ ˜ kay wasitapisri?’, f nispa.
naupaqeypi manakuwasqaykita,  ´
khuyakusunayta ˜ 9 Chant a kutichenqanku:
˜ Pana lado
manakuwasqaykitapis. Chay ‘Kayqa ajina kashan paykuna
a 1Re 11:4 ´
ruwasqayki wasitaqa noqapaj 2Cr 7:19-22 Jehova Diosninkuta
taqakuni, chay wasimanqa saqerparisqankurayku.
˜
sutiyta churani chaypi b Le 18:28 Diosninkoqa naupa tatasninkuta
Dt 4:26
kanallanpajpuni. e Chay wasitaqa 2Sa 7:14
Egiptomanta orqhomorqa.
sumajta qhawamusaj, allintataj 2Re 17:22, 23 Paykunataj waj diosesman
´ ´ kaskakorqanku, chay
cuidasaj. f 4 Qanr ı Salomon, Sl 89:30-32

sichus tatayki David jina diosesmantaj qonqorikorqanku,


˜ c 2Re 25:9, 10
naupaqeypi llimphu sonqowan 2Cr 15:2 yupaycharqankutaj. Chayrayku
´
purinki, g maychus kajta purinki, h Jehova Diosqa kay jina
tukuy kamachisusqayman jina, i d Dt 28:37 llakiyta paykunaman
Sl 44:14
kasukunkitaj leyesniyta, juiciopi apachimun’, g nispa”.
nisqasniytapis chayqa, j e 2Cr 36:19 10 Salomonqa 20 wataspi
5 kamachina tiyanaykita Isa 64:11 chay iskaynin wasista ruwayta
´
sumajta sayachisaj Israelta tukucharqa: Jehova Diospa
˜ f Dt 29:24, 25
wasinta, reypa wasintawan. h
winaypaj kamachinaykipaj, Jer 22:8, 9
imaynatachus tatayki Chay wataspitaj 11 Tiromanta
Davidman nerqani ajinata. g Dt 28:64 rey Hiramqa i Salomonman
Jer 5:19
Noqa payman nerqani: ‘Israelpa Jer 12:7
qorqa cedro maderasta, enebro
kamachina tiyananpeqa, qanpa maderasta, ashkha qorita, may
´
mirayniykimanta kajkunapuni h 1Re 6:37–7:1 chhikatacha munarqa chay
2Cr 8:1, 2 chhikata. j Salomontaj Hiramman
tiyaykonqanku
kamachinankupaj’, k nispa. i 1Re 5:1, 7
qorqa 20 llajtasta Galilea
jallpaspi. 12 Rey Hiramtaj
´
9:1 1 Chayri “kamachina wasinta”. j 1Re 5:8 Tiromanta jamorqa Salomon
673 1 REYES 9:13-25
´
qorqa chay llajtasta qhawarej, CAP. 9 Salomon ruwayta munarqa
´
nitaj chay llajtasqa allinchu a 1Re 10:21 chay tukuy imastapis, Lıbano
rijcharqa. 13 Nerqataj: orqospipis, jinallataj tukuynin
´
“Hermanoy, ¿imapajtaj kay jina b 1Re 4:6 kamachisqan jallpaspipis.
llajtasta qowankiri?”, nispa. 1Re 5:13 20 Chay jallpaspi puchojkunaqa
Chayrayku chay llajtastaqa karqanku: amorreos, hititas,
kunankama Cabul Jallpas1 nispa c 1Re 6:37 perizitas, heveos, jebuseos, a
´
sutichanku. 14 Chant a paykunaqa mana Israel
rey Hiramqa Salomonman d 2Sa 5:9 nacionmantachu karqanku. b
1Re 11:27
apacherqa qorita 4.104 kilosta.1a 2Re 12:20 21 Paykunaj wawasninkoqa
15 Kaypi willashan rey chay jallpaspi puchorqanku,
Salomonqa runasta paypaj e Jos 19:32, 36 chaykunatataj Salomonqa
trabajanankupaj tantasqanta, b apamorqa esclavosta jina
´ sinchita trabajachinanpaj,
ruwachinanpaj Jehova Diospa f Jos 17:11
wasinta, c paypa wasintapis, Jue 5:19 kunankamapis esclavosllapuni
2Re 9:27 kanku. c Chay runastaqa
ruwachillarqataj Lomata,1 d
´ israelitas mana chinkachiyta
Jerusalen llajtaj perqasninta,
Hazorta, e Meguidota, f
g Jue 1:29 atisqankuchu. 22 Salomonqa
Guezertawan. g 16 (Rey ni mayqen israelitatapis
h Jos 16:10 esclavoman tukucherqachu. d
faraonqa1 Egiptomanta jamuspa
´ Israelitasqa soldadosnin
Guezer llajtata japikapusqa, i 1Re 3:1
ninawantaj ruphaykuchisqa, karqanku, yanapajkunasnin,
chay llajtapi tiyakoj kuraj kamachejkunasnin,
˜ j Jos 16:1, 3 capitanesnin, carretasta
cananeostapis h wanuchisqa. 2Cr 8:4-6
Chay llajtataqa warmi apajkunajta, jinallataj
wawanman qopusqa i k Jos 19:44, 48
caballospi purejkunajta
kacharpayashaspa,2 chay kamachejkunasnin.
wawantaj Salomonpa warmin l 1Re 4:26
23 Kallarqataj
karqa). 17 Ajinamanta  550 encargadosninpa
´ ˜ kamachejkunasnin, chay
Salomonqa Guezer llajtata Pana lado
watejmanta sayaricherqa, a Nu´ 13:29
kamachejkunaqa Salomonpa
´ Dt 7:1 tukuy ima ruwachisqanta
chanta sayarichillarqataj:
´ Jue 1:21 qhawaj kanku, paykunaqa
Ura Bet-Horon llajtata, j
18 Baalat llajtata, k chin jallpapi trabajadorespa capatazkunasnin
Tamar llajtata, chayqa karqa
b 2Cr 8:7-10 karqanku. e
Israelpa japiyninpi. 19 Chanta
´ 24 Faraonpa warmi wawanqa f
c Ge´ 9:25 Davidpa Llajtanmanta g
Salomonqa sayarichillarqataj
mikhuykunasta jallchananpaj wasinman jamporqa,
d Le 25:39 ´
tukuynin llajtasta, carretasninta mayqentachus Salomon
sayachinanpaj llajtasta, l ruwachiporqa chayman.
e 1Re 5:16 ´
caballospi purejkunapaj Chant a Salomonqa
2Cr 2:18
´ ruwallarqataj Lomata.1h
llajtasta, imatacha Jerusalenpi
f 1Re 3:1
25 Salomonqa watapi
´ kinsa kutita i Diospaj uywasta
9:13 1 Icha nillanmantaj “ni imapaj valej 1Re 7:8
jallpas”. 9:14 1 Hebreo parlaypeqa 2Cr 8:11 qolachej,1 khuska mikhurikuy
nin, “120 talentosta”. Uj talentoqa ofrendastapis altar patapi
´
pesarqa 34,2 kilos ( 1.101 onzas g 2Sa 5:9 jaywaj, Jehova Diospaj ruwarqa
troy). Yanapa B14 nisqata leeriy. 9:15, chay altarpi. j Chantapis altar
˜
24 1 Chayri “Milota”. Glosariopi Loma h 1Re 9:15 patapi qoshnichispa ofrendasta
´
nisqata leeriy. 9:16 1 Faraonqa mana jaywallajtaj, chay altarqa Jehova
sutichu, manaqa Egiptomanta
´ ˜
´
i Ex 23:14 Diospa naupaqenpi kasharqa.
reyesta faraon nej kanku. 2 Chayri
“qopusqa casamiento regalota jina”. j 2Cr 8:12, 13 9:25 1 Chayri “ruphachej”.
1 REYES 9:26–10:10 674
Ajinata Salomonqa wasita CAP. 9 Rikullarqataj coperosninta,1
´
tukucharqa. a a 2Cr 8:16 Jehova Diospa wasinpi sapa
´
26 Chanta rey Salomonqa kuti uywasta qolachisqantapis.2
ruwallarqataj ashkha barcosta Chay tukuy imasta rikuspa
´
Ezion-Gueberpi, b chayqa kashan b Dt 2:8 reinaqa maytapuni tukorqa.
´
Elot qayllapi, Puka mar qocha 6 Chanta rey Salomonta nerqa:
kantupi, chaytaj Edom jallpaspi “Llajtaypi kashaspa imastachus
kashan. c 27 Rey Hiramqa c 2Cr 8:17, 18
ruwasqaykimanta, sumaj
chay barcospi kamachisninta yachayniyoj kasqaykimanta
kachaj, d mar qochapi uyarisqayqa ciertopuni kasqa.
puriyman yachasqa kajkunata, 7 Noqaqa mana creerqanichu
d 1Re 5:12
Salomonpa kamachisninwan chay willawasqankuta,
khuska trabajanankupaj. kayman jamuspapuni, kikin
˜
28 Paykunataj Ofirman e nawisniywan rikuspapuni
rispa qorita apamorqanku e Ge´ 10:29
1Cr 29:3, 4
creeni. Ni kantuntapis
14.364 kilosta,1 chay qoritataj Sl 45:9 willawasqankuchu.
rey Salomonman jaywarqanku.  May jina yachayniyoj kasqanki,

10 Salomonqa may rejsisqa


´
karqa Jehova Diospa
CAP. 10
f 1Re 4:29
may jina qhapaj kasqanki,
willawasqankumantapis
sutinrayku. f Chayta uyarispa astawanraj. 8 Ima kusisqachus
Sabamanta reinaqa Salomonta kanku qanwan kashanku
tapoj jamorqa mana kutichiy g 2Cr 9:1, 2 chay runasqa, jinallataj
atina tapuykunata.1 g Mt 12:42 kamachisniykipis. Paykunaqa
˜ ´
2 Jerusalenmantaj naupaqeykipi kashanku sapa dıa
chayaykamorqa may sumaj yachaywan parlasqaykita
´
chhika kamachisninwan, h h Sl 72:10 uyarispa. a 9 Jehova
camellosninpitaj apamorqa Diosniykeqa alabasqa kachun, b
´ paymin qanta munakuspa
b alsamo aceiteta, i ashkha
qorita, valorniyoj rumistawan. ´
i Ex 25:3, 6 Israelpa kamachina tiyananman
´
Salomonpaman yaykuspataj 2Re 20:13 tiyaykuchisunki. Jehova Diosqa
taporqa imastachus Israelta mayta munakun,
˜
yachayta munarqa chayta. winaypajtaj munakullanqapuni,
3 Salomontaj reinaj tukuynin j 1Re 3:28 chayrayku qanta churasunki
tapuykunasninta kuticherqa. Ec 12:9 rey kanaykipaj, cheqanta
Reypajqa mana imapis juzganaykipaj, justiciawantaj
karqachu mana kutichiyta kamachinaykipaj”, nispa.
atinanpaj jinaqa, tukuy imata k 2Cr 9:3-8 10 Sabamanta reinaqa
sutincharqa. rey Salomonman qorita qorqa
4 Sabamanta reinaqa 4.104 kilosta,1 qollarqataj
´ ´
rikorqa Salomon sumaj l 1Re 4:22 may chhika balsamo aceiteta, c
yachayniyoj kasqanta, j  valorniyoj rumistapis. d
rikullarqataj ruwasqan wasita, k ˜ Sabamanta reina jinaqa,
Pana lado
5 mesanpi mikhunasninta, l ´
a Pr 8:34 ni pipis chay chhika balsamo
kamachisnin imaynatachus aceitetaqa apamorqachu
tiyakusqankuta, meserosnin rey Salomonpajqa.
imaynatachus b 1Re 5:7
atiendesqankuta, imayna 10:5 1 Uj coperoqa reypa
ropasniyojchus kasqankutapis. wasinpi llankaj, reyman vinota chayri
waj ujyanasta jaywaspa. 2 Chayri
9:28 1 Hebreo parlaypeqa nin, c Ge´ 43:11 “ruphachisqantapis”. 10:10 1 Hebreo
“420 talentosta”. 10:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, “120 talentosta”.
parlaypeqa nin, “probananpaj jamorqa Uj talentoqa pesarqa 34,2 kilos (1.101
mana kutichiy atina tapuykunawan”. d Sl 72:10 onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
675 1 REYES 10:11-24
11 Rey Hiramqa CAP. 10 iskay kilos jina1 qori yaykorqa).
´
Ofirmantapacha ashkha a 1Re 9:27, 28 Chanta reyqa chay escudosta
´
barcosninpi qorita apachimoj. a Sl 45:9 L ıbano Monte Wasiman
Ofirmantapacha apachimullajtaj churamorqa. a
´ ´
may chhika sandalo maderasta, b b 2Cr 2:8 18 Chanta reyqa marfilmanta
valorniyoj rumistapis. c uj sumaj kamachina tiyanata
12 Rey Salomonqa chay ruwallarqataj, b oro purowantaj
´
sandalo maderasmanta c 2Cr 9:10, 11 forraykorqa. c 19 Kamachina
barandasta ruwacherqa tiyanamanqa sojta gradas
´
Jehova Diospa wasinpaj, wicharej, chay kamachina tiyanaj
´ d 2Cr 5:12
reypa wasinpajpis.1 Chanta Sl 150:3 patanpeqa uj muyu techito jina
ruwachillarqataj arpasta, karqa. Chay tiyanapeqa
takejkunapajpis cuerdasniyoj puraj ladonpi makista
tocanasta. d Chay jina may chhika e 2Cr 9:12 churanapaj karqa,
´
s andalo maderastaqa chay maki churanas ladonpitaj
˜
ni na pipis apamorqachu, iskay leones sayasharqanku, d
˜ f 2Cr 9:13, 14
nitaj kunankama rikukunnachu. sapa ladopi uj. 20 Kallarqataj
13 Rey Salomonqa kacha 12 leones, chay sojtantin
kasqanrayku Sabamanta g 1Re 14:25, 26 gradaspi sayasqas, sapa gradapi
reinaman tukuy imasta qorqa, iskay leones, sapa puntapi uj.
chantapis imastachus Ni mayqen nacionpipis ajinataqa
˜ h 2Cr 9:15, 16
ruwasqankuchu.
manakorqa, imastachus 
munarqa chay imastapis ˜ 21 Rey Salomonpa tukuy
´ Pana lado
qollarqataj. Chanta reinaqa vasosnenqa oromanta ruwasqa
a 1Re 7:2 ´
kamachisninwan khuska karqa. Lıbano Monte Wasipipis e
llajtanman kutiporqa. e tukuynin copas, platos, tukuy
14 Salomonpajqa sapa wata b Sl 122:2, 5 imaspis oro puromanta ruwasqa
apamoj kanku may chhika karqa. Salomonpa tiemponpi
qorita, 22.777 kilostapuni.1f qolqe metalqa mana valejchu,
c 2Cr 9:17-19
15 Chantapis comerciantes, chayrayku ni imatapis qolqe
ranqherospis wajllata metalmanta ruwarqankuchu. f
gananciasta apamoj kanku. d Ge´ 49:9 22 Rey Salomonpataqa
´ ´
Nu 23:24 mar qochapi ashkha Tarsis g
Chanta arabespa reyesninkupis ´
Nu 24:9
nacionnintinmanta barcosnin tiyaporqa, rey
autoridadespis impuestosta Hirampa barcosninwan khuska.
apamullajtaj kanku. e 1Re 7:2 Sapa kinsa wata chay Tarsis
16 Rey Salomonqa barcosqa chayamoj kanku
200 jatuchaj jarkakuna orowan, qolqe metalwan,
f 2Cr 9:20, 21 marfilwan, h monoswan,
escudosta ruwarqa qorita
metalwan chajruspa g pavo realeswan cargasqas.
(sapa escudoman qanchis g Ge´ 10:4 23 Rey Salomonqa kay jallpa
kilos jina1 qori yaykorqa). h Sl 72:10 patapi tukuynin reyesmanta
17 Ruwallarqataj 300 juchuy Eze 27:12
Jon 1:3
aswan qhapaj karqa, i
escudosta qorita metalwan aswan yachayniyojtaj. j
chajruspa (sapa escudoman 24 Jallpantinmanta tukuy
h 1Re 10:18 runas Salomonpaman jamuyta
10:12 1 Chayri “kamachina munaj kanku yachayninta
wasinpajpis”. 10:14 1 Hebreo uyarinankupaj, mayqentachus
parlaypeqa nin, “666 talentostapuni”. i Ec 5:19
10:16 1 Hebreo parlaypeqa nin, 10:17 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“600 (siclos)”. Uj sicloqa pesarqa “3 minas”. Hebreo Qhelqasqaspi
j 1Re 3:12, 13
11,4 gramos (0,367 onzas troy). 1Re 4:29 uj minaqa pesarqa 570 gramos (18,35
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2Cr 9:22-24 onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
1 REYES 10:25–11:7 676
Diosqa Salomonpa sonqonman CAP. 10 waj nacionesmanta karqanku.
´
churarqa chayta. a 25 Runasqa a Pr 2:6 Jehova Diosqa chay
Salomonpaj apamoj kanku nacionesmanta israelitasman
˜
kay jina regalosta: qolqe imasta, b Dt 17:15, 16 kamachisqana:
qori imasta, pachasta, guerrapaj 1Re 4:26 “Ama chay nacioneswan
´
armasta, b alsamo aceiteta, chajrukunkichejchu,1
c 2Cr 1:14
caballosta, mulastapis. Watan 2Cr 9:25
nitaj paykunapis qankunawan
watan ajinata apamoj kanku. chajrukuchunkuchu.
26 Salomonqa carretasta, d 2Cr 1:15 Chajrukojtiykichejqa
caballostapis ashkhata 2Cr 9:27 sonqoykichejta suwanqanku
tantallarqapuni. Paypataqa diosesninkuta
tiyaporqa 1.400 carretasnin, e 2Cr 1:16, 17 yupaychanaykichejpaj”, a nispa.
2Cr 9:28 ´
12.000 caballosnin.1 b Salomontajrı paykunamanpuni
Chaykunatataj sayachej kaskakorqa, munakorqataj.
f Jos 1:4
carretasta sayachinapaj 
3 Salomonpataqa tiyaporqa
llajtaspi, jinallataj Jerusalenpi, 700 warmisnin, paykunaqa
CAP. 11
rey tiyakoj chay qayllapi. c princesas karqanku,
g 1Re 3:1
27 Reyqa Jerusalenpi tiyapullarqataj 300 tanta
ashkha qolqe metalta tantarqa, h Dt 17:15, 17
warmisnin.1 Warmisnintaj
rumita jinapuni. Cedro Ne 13:26 pisimanta pisi Salomonpa
maderastapis ashkhata tantarqa, sonqonta Diosmanta
´
Sefelapi higo sachasta jinapuni. d i Ge´ 19:36, 37 karuncharqanku. 4 Salomon
˜
28 Salomonqa machitu na kashajtintaj b
Egiptomantapacha j 1Re 14:21 warmisnenqa sonqonta
caballosninta apachimoj. Reypa suwarqanku waj diosesta
rantidoresnenqa caballosta k 1Re 16:30, 31 yupaychananpaj. c Ajinamanta
tropasta rantej kanku,1 maychus Salomonqa mana tatan David
l Ge´ 26:34, 35
´
precionpi. e 29 Egiptomanta jinachu Jehova Diosninta
 tukuy sonqo yupaycharqa.
rantichisqan carretasqa, ˜
sapa uj valej 600 qolqes,1 Pana lado
´
5 Salomonqa yupaycharqa
a Ex 34:16 sidoniospa diosanku
caballostaj sapa uj valej Dt 7:3
150 qolqes.1 Chaykunatataj Jos 23:12, 13
Astoretta, d yupaychallarqataj
vendej kanku hititaspa tukuynin 2Co 6:14 ammonitaspa millay diosninku
reyesninkuman, f jinallataj Milcomta. e 6 Salomonqa mana
´
Siriamanta reyesmanpis. b 1Re 11:42 ruwanastapuni Jehova Diospa

11 Rey Salomonqa faraonpa1 qhawayninpi ruwarqa. Manapuni


´
warmi wawanmanta g
c Dt 7:3, 4 Jehova Diosta tukuy sonqochu
Ne 13:26
nisqaqa, ashkha waj llajtayoj kasukorqa tatan David jinaqa. f
warmistawan munakorqa: h d Jue 2:11, 13
7 Ajinamanta Salomonqa
moabitasta, i ammonitasta, j Jue 10:6 Jerusalenpa chimpa orqonpi
edomitasta, sidoniasta, k 1Sa 7:3 uj yupaychana pata lugarta
´
hititasta l ima. 2 Chay warmisqa ruwacherqa g Kemos diospaj,
e Sof 1:5 chayqa moabitaspa
10:26 1 Chayri “caballospi purej millay diosninku karqa.
´ f 1Re 15:5
runasnin”. 10:28 1 Icha nillanmantaj Waj yupaychana lugarta
´
“Egiptomantapacha, Coamantapacha chaypi ruwachillarqataj Molek
apachimoj. Reypa rantidoresnenqa g Le 26:30 diospaj, h chaytaj ammonitaspa
´
Nu 33:52
rantej kanku Coapi ”. Coa nispaqa 2Re 21:1, 3 millay diosninku karqa. i
ichapis Ciliciamanta parlashan. 10:29
1 Chay qolqesqa qolqe metalmanta h Le 18:21 11:2 1 Chayri “Ama paykunawan
ruwasqa karqa. 11:1 1 Faraonqa mana Hch 7:43 casarakuspa chajrukunkichejchu”.
sutichu, manaqa Egiptomanta reyesta 11:3 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
´
faraon nej kanku. i 2Re 23:13 leeriy.
677 1 REYES 11:8-22
´
8 Chanta ruwachillarqataj CAP. 11 churakorqa. 16 (Joabqa
waj pata lugaresta tukuynin a Dt 7:3, 4 Israelpa tukuynin ejercitonwan
waj llajtayoj warmisninpaj, Pr 4:23 khuska chaypi sojta killata
chay warmisnenqa karqa, Edommanta tukuynin
˜
diosesninkupaj qarakusta1 qharista wanuchiyta
˜
ruwaspa qoshnichej kanku. tukunankama). 17 Hadadtaj
´ b 1Re 3:5
9 Jehova Diostaj Salomonpaj 1Re 9:2
ayqerqa tatanpa wakin
˜ edomita kamachisninwan
manchay phi nasqa kasharqa,
Salomonpa sonqon Israelpa khuska, Egiptomantaj
Diosnin Jehovamanta riporqanku. Chaypacha
karunchakusqanrayku.
˜
a c 2Cr 7:19, 20 Hadadqa lloqallitullaraj karqa.
˜ 18 Madianmanta puririspa
Naupajmantana Diosqa iskay ´
kutita Salomonman rikhurerqa, b Paran jallpasman chayarqanku.
10 sutintataj nerqa, amapuni Paranmantataj wakin qharista
waj diosesta yupaychananta. c d 2Re 17:21 pusakorqanku, a Egiptomantaj
Salomontaj mana kasorqachu rerqanku, Egiptoj reynin
´ faraonpaman. Reytaj Hadadman
Jehova Diospa kamachisqanta.
´
11 Chayrayku Jehova Diosqa wasita qorqa, mikhunata
e 2Cr 10:18, 19 qonankuta kamacherqa,
Salomonman nerqa:
“Chay jinata ruwanki, jallpastapis qollarqataj.
qanqa ni tratoytapis, ni 19 Hadadqa faraonwan
leyesniytapis valechinkichu, maytapuni munachikorqa,
f 2Sa 7:12, 15
imaynatachus kamacherqayki faraonpaj munasqa
ajinataqa. Chayrayku kasqanrayku warminpa
gobiernoykitaqa hermananta Hadadwan
qhechusqaykipuni, ujnin g 1Re 12:20 casaracherqa, reina
kamachiykimantaj qopusaj. d 2Cr 11:1 Tahpenespa hermananwan.
12 Tatayki Davidraykutaj mana 20 Tiemponmantaj Tahpenespa
gobiernoykita qhechusqaykichu hermananqa qhari wawata
kausashajtiykeqa, nacechikorqa, sutintaj karqa
wawaykimanta qhechusaj. e h Dt 12:11 Guenubat. Tahpenesqa
13 Manataj tukuynin chay wawata uywarqa1 faraonpa
gobiernotachu qhechusaj. f wasinpi, Guenubattaj faraonpa
Wawaykimanqa uj aylluta1 wasinpi tiyakorqa, faraonpa
i 2Sa 7:12, 14
qosaj g kamachiy Davidrayku, wawasninwan khuska.
ajllakusqay Jerusalenrayku”, h 21 Chaymanta Hadadqa
nispa. Egiptopi uyarisqa Davidqa
´ ˜ ˜ ˜
14 Jehova Diosqa j Ge´ 27:40 wanupusqantana naupa tatasnin
uj enemigota Salomonpa jina. b Uyarillasqataj soldadospa
contranpi rikhuricherqa. i comandanten Joabpis
˜ ˜
Chay enemigoqa edomita wanupusqantana. c Chayrayku
Hadad karqa, payqa Edompi k 2Sa 8:13 Hadadqa faraonta nerqa:
reypa familianmanta karqa. j  “Kachallaway ari, llajtayman
15 Maypachachus David Edom ˜
Pana lado kutipusaj”, nispa. 22 Faraontaj
´
nacionta atiparqa k chaypacha, a Nu´ 10:12 nerqa: “¿Imajtın llajtaykiman
soldadospa comandanten kutipuyta munashanki?
˜ ´
Joabqa wanusqasta pampaj ¿Imata kaypi pisicherqayki?”,
rerqa, Edommanta tukuynin nispa. Hadadtaj kuticherqa:
˜
qharistataj wanuchej b 1Re 2:10 “Ni imapis pisiwanchu.
Kachallaway ari”, nispa.
11:8 1 Chayri “ofrendasta”. 11:13
´
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 11:20 1 Icha nillanmantaj “wawanta
ashkha familias kanku. c 1Re 2:34 piterqa”.
1 REYES 11:23-36 678
23 Diosqa waj enemigota CAP. 11 Profeta Ahiyataj, a pichus
˜
Salomonpa contranpi a 1Re 11:14 silonita karqa paywan nanpi
sayarichillarqataj, a Eliadaj tinkorqa. Profeta Ahiyaqa
wawan Rezonta. Rezonqa b 2Sa 8:3 mosoj pachayoj kasharqa,
˜
senornin Hadadezermanta iskayninkutaj sapallanku
ayqesqa, Hadadezerqa b kasharqanku. 30 Ahiyaqa chay
c 2Sa 10:18
Zobamanta rey karqa. mosoj pachanta orqhokuspa
24 Maypachachus Davidqa 12 pedazosman llikirarqa.
´
Zobamanta runasta d 2Sa 8:5
1Re 19:15
31 Chant a Ahiyaqa
atipaykorqa,1 c chaypacha Isa 7:8 Jeroboanta nerqa:
Rezonqa runasta tantarqa, “Chunka pedazosta japikapuy,
chay suwa runaspa Israelpa Diosnin Jehovaqa kayta
e 1Re 11:31
kamachejninkutaj karqa. 1Re 12:32 nin: ‘Salomonpa makinmanta
´
Chanta Damascoman d tiyakoj 1Re 14:10 gobiernota qhechusaj,
riporqanku, Damascopitaj 2Cr 11:14
2Cr 13:3, 20 qanmantaj chunka ayllusta
kamachiyta qallarerqanku. ˜
qosqayki. b 32 Uj ayllullana
25 Rezonqa Israelpa enemigon paypa makinpi kanqa, c
´ f 2Cr 13:6
karqa Salomon kamachisqan kamachiy Davidrayku, d
wataspi. Rezonqa Hadad Jerusalenrayku, chay llajtataqa
˜
jinallataj Israelta nakaricherqa. g 1Re 9:22
noqa ajllakorqani Israelpa
Payqa Siriata kamachishajtin tukuynin ayllusnin ukhumanta. e
Israel nacionta chejnisqata h 1Re 9:15, 24 33 Chayta ruwasaj israelitas
chejnikaporqa. saqerpariwasqankurayku. f
´ ˜
26 Chanta Jeroboannataj e i 2Sa 5:7 Paykunaqa sidoniospa
rey Salomonpa contranta diosanku Astoretman
oqharikorqa.1f Jeroboanqa kumuykukushanku, Moabmanta
j 1Re 5:16
Nebatpa wawan karqa,  dios Kemosmanpis, jinallataj
Zeredamanta efraimita. Payqa ˜ ammonitaspa diosninku
Pana lado
Salomonpa ujnin kamachin Milcommanpis. Israelitasqa
a 1Re 12:15
karqa, g mamantaj viuda karqa mana cheqan kajtachu
´ 1Re 14:2
˜
sutikorqataj Zerua. 2Cr 9:29 naupaqeypi ruwashanku, nitaj
27 Jeroboanqa reypa contranpi kasushankuchu leyesniyta,
oqharikorqa kay jina casopi: b 1Re 12:16 ni juiciopi nisqasniytapis, ajinata
Salomonqa Lomata1 ruwarqa, h ˜
paykunaqa mana nankunasniyta
tatan Davidpa Llajtantapis purinkuchu, imaynatachus
c 1Re 12:20
perqawan muyuykucherqa. i 2Cr 11:1 Salomonpa tatan David
28 Jeroboanqa jovenyaykuspa purerqa ajinataqa.
manchay wapu karqa.
d Ge´ 49:10 34 Salomonpa makinmantaqa
Salomontaj rikorqa chay joven
mana tukuynin gobiernotachu
sumajta trabajasqanta.
e Dt 12:5, 6 qhechusaj, kausashajtenqa
Chayrayku Jeroboanta
1Re 11:13 payqa kamachejllapuni kanqa
churarqa trabajadoresninpaj Sl 132:13 kamachiy Davidrayku. Davidtaqa
encargadonku kananpaj. j
noqa ajllakorqani g leyesniyta,
Chay trabajadoresqa Josej
f Dt 28:15 kamachisqasniytapis
mirayninmanta karqanku. 2Cr 15:2
kasukusqanrayku.
29 Chaypacha Jeroboanqa
35 Gobiernotaqa Salomonpa
Jerusalenmanta llojserqa. g 1Re 9:4, 5 wawanpa makinmanta
Sl 89:49
11:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, Sl 132:17
qhechusaj, qanmantaj
˜ chunka ayllusta qosqayki. h
“wa nucherqa”. 11:26 1 Hebreo Isa 9:7
parlaypeqa nin, “makinta oqharerqa”. 36 Salomonpa wawanmanqa
11:27 1 Chayri “Milota”. Glosariopi Loma h 1Re 12:20 uj ayllullata qosaj. Chaywanqa
nisqata leeriy. 2Cr 10:16 kamachiy Davidpata ujnin
679 1 REYES 11:37–12:9
wawan1 kanqapuni noqaj CAP. 11 reyta churanankupaj. a
˜
naupaqeypi Jerusalenpi a 2Sa 7:29 2 Nebatpa wawan Jeroboantaj
kamachispa. a Chay llajtataqa 1Re 15:4 chayta uyarerqa (Jeroboanqa
2Re 8:19
noqa ajllakuni chayman sutiyta Egiptollapiraj kasharqa, payqa
churanaypaj. 37 Noqa qanta rey Salomonmanta ayqekuspa
´
churasqayki imatacha munanki Egiptoman tiyakoj riporqa). b
chayta kamachinaykipaj, b 1Re 15:5
3 Chaypacha israelitasqa
Israelpa reynintaj kanki. Jeroboanta wajyachimorqanku.
´
38 Sichus kamachisusqayta Chanta Jeroboanqa tukuynin
˜ c 2Sa 7:11
kasukunki, nankunasniytataj israelitaswan khuska
purinki, cheqan kajtataj Rehoboampaman rispa
˜
naupaqeypi ruwanki, leyesniyta, nerqanku: 4 “Tataykeqa ancha
kamachisqasniytapis d 1Re 12:16 sinchita trabajachiwarqayku, c
kasukuspa imaynatachus kunanqa sichus pisiyachinki
kamachiy David ruwarqa tatayki ancha sinchita
ajinata chayqa, b noqapis e Ge´ 49:10 trabajachiwasqaykuta
qanwan kasaj. Wawasniykitaj Isa 11:1 chayqa, noqaykoqa qanta
Lu 1:32, 33
unayta kamachenqanku, sirvisqayku”,1 nispa.
Davidpa wawasnin jina. c 5 Rehoboamtaj paykunata
Israeltaqa qanman qopusqayki. nerqa: “Kunanqa ripullaychej,
39 Davidpa miraynintaqa f 2Cr 10:2
kaymanta kinsa diasman
mana allinta purisqankurayku kutimunkichej”, nispa.
kumuykachachisaj, d jinapis Runastaj riporqanku. d
˜ g 1Re 14:25
mana winaypajchu’”. e 6 Rey Rehoboamtaj kurajkunata
40 Salomontaj Jeroboanta tapukamorqa, paykunaqa
˜
wanuchiyta munarqa, tatan Salomonta sirvisqanku
Jeroboantaj Egiptoman h 2Cr 9:29-31 kausakushajtin. Kayta
ayqekorqa, Egiptomanta f ´
taporqa: “¿Imata kutichiyman
rey Sisacpaman. g Jeroboanqa ´
´ israelitasman? ¿Imat a
Egiptopi tiyakorqa Salomon i 1Cr 3:10 yuyaychariwankichejman?”,
˜
wanupunankama. 2Cr 13:7
Mt 1:7
nispa. 7 Paykunataj
41 Salomonpa  kuticherqanku: “Sichus kunan
tukuy kausayninmanta, CAP. 12 punchaymantapacha
tukuy ima ruwasqanmanta, j Ge´ 12:6
paykunata allinta sirvinki,
˜
yachayninmantapis Jos 20:7, 9 manakusqankutapis
qhelqasqa kashan Salomonpa Jue 9:1, 2 uyarinki, nisqankutataj
Hch 7:15, 16
kausayninmanta parlaj libropi. h ruwanki chayqa, paykunaqa

42 Salomonqa Jerusalenpi ˜ sirvillasonqankupuni”, nispa.
Pana lado
40 watasta tukuynin Israelta
´ 8 Rehoboamtaj chay
kamacherqa. 43 Chant a a 2Cr 10:1-4
kurajkunaj yuyaychasqankuta
˜
Salomonqa naupa tatasnin jina mana japikorqachu.
˜
wanuporqa, tatan Davidpa Astawanpis payqa paywan
Llajtanpitaj pampakorqa. b 1Re 11:26, 40 ˜ ˜
winasqanku chay jovenestanataj
Wawan Rehoboamtaj i tapukamorqa, chay jovenesqa
cuentanmanta rey karqa. payta yanapaj kanku. e

12 9 Rehoboamqa paykunata
Rehoboamqa Sichem1 j c 1Sa 8:11-18
1Re 4:7
llajtaman rerqa, tukuynin taporqa: “¿Ima niwajchejtaj?
˜
israelitaspis Sichemman Runasqa manakuwanku:
rillarqankutaj Rehoboamta ‘Tatayki ancha sinchita
d 2Cr 10:5-7
trabajachiwasqaykuta
11:36 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
“uj lampara”. 12:1 1 Chayri “Siquem”. 12:4 1 Sirvisqayku: waj lugarespi ninku
Yanapa A2 nisqata leeriy. e 2Cr 10:8-11 sirvisajku.
1 REYES 12:10-21 680
´
pisiyachiy’, nispa. ¿Imat a CAP. 12 kuticherqanku: “¿Imaykutaj
paykunaman nisunman?”, nispa. a 2Cr 10:12-15 David kasqa? Noqaykoqa Jesej
10 Paywan khuska wawan Davidmanta ni imatapis
˜
winasqanku chay jovenestaj japisqaykuchu.1 Israelitas,
nerqanku: “Sichus israelitas diosesniykichejman
˜ kutipuychej. Davidpa
manakusunku: ‘Tataykeqa ancha
sinchita trabajachiwayku, qantaj mirayninmanta kajkuna,
b Dt 2:30 ˜
chayta pisiyachinayki tiyan’, 2Cr 22:7 qankunallana cuidakuychej”,
nispa chayqa, qanqa kay jinata Ro 9:18 nispa. Chaymanta israelitasqa
˜ wasisninkuman kutiporqanku. a
kutichinayki tiyan: ‘Una dedoyqa ´
tataypa caderanmantapis 17 Rehoboamtajr ı
´
aswan rakhuraj kanqa. gobernashallarqapuni Juda
11 Tatayqa ancha sinchita llajtaspi tiyakoj israelitasta. b
´
trabajachisorqachej, c 1Re 11:31 18 Chant a rey
´ Rehoboamqa Adoramta c
noqatajrı aswan sinchitaraj 
trabajachisqaykichej. ˜
Pana lado kacharqa israelitasman.
Tatayqa seqonasllawan a 2Cr 10:16, 17 Adoramqa reypaj tukuy
seqochisorqachej, noqataj trabajajkunamanta encargado
filo puntasniyoj seqonaswan karqa. Tukuynin israelitastaj
seqochisqaykichej’, nispa”. rumiswan chanqaspa
˜
12 Jeroboantaj tukuynin Adoramta wanucherqanku.
israelitaswan khuska kinsa Rey Rehoboamtaj usqhayllata
b 1Re 11:12, 13 carretanman wicharispa
diasmanta kutimorqanku 2Cr 11:13, 16
rey Rehoboampaman, pay Jerusalenman ayqerqa. d
nisqanman jina: “Kinsa 19 Ajinamanta israelitasqa
diasmanta kutimunkichej”, a Davidpa mirayninpa
nispa. 13 Rey Rehoboamtaj contranpi oqharikorqanku, e
mana khuyarispa runasman kunan punchaykama.
kuticherqa. Payqa chay
c 2Sa 20:24 20 Tukuynin israelitasqa
1Re 4:6 ´ ˜
kurajkunaj yuyaychasqankuta 1Re 5:13, 14 Jeroboan kutinpusqantana
mana japikusqachu. yachaytawan payta
14 Astawanpis reyqa chay wajyacherqanku. Tantasqa
jovenespa yuyaychasqankuta kashajtinkutaj Jeroboanta
japikuspa kay jinata runasman churarqanku tukuynin Israelpa
˜
kuticherqa: “Tatayqa ancha reynin kananpaj. f Nina pipis
d 2Cr 10:18, 19
sinchita trabajachisorqachej, Davidpa mirayninmanqa
´
noqataj aswan sinchitaraj kutisqachu karqa, Juda
˜
trabajachisqaykichej. ayllullana1 kutisqa karqa. g
Tatayqa seqonasllawan 21 Rehoboamtaj
seqochisorqachej, noqataj filo Jerusalenman chayaytawan,
puntasniyoj seqonaswan e 2Re 17:21 chay ratopacha Judamanta,
´
seqochisqaykichej”, nispa. Benjam ın ayllumantawan
15 Ajinata reyqa mana tukuynin qharista
runasta uyarerqachu. Chaytaqa tantachimorqa.
´ 180.000 sumajta maqanakoj1
Jehova Diospuni ruwacherqa, b
ajinamanta juntakunanpaj f 1Re 11:30, 31
soldadosta tantachimorqa
´ Israel nacionwan
imatachus Jehova Dios silonita
Ahiyanejta c parlasqanta 12:16 1 Japisqaykuchu: waj lugarespi
Nebatpa wawan Jeroboanman. ninku japisajkuchu. 12:20 1 Uj aylloqa
16 Tukuynin Israel repararqa uj familiamanta miraj ashkha familias
reyqa mana paykunata g 1Re 11:12, 13 kanku. 12:21 1 Hebreo parlaypeqa nin,
uyarisqanta, chayrayku reyman Os 11:12 “ajllasqa”.
681 1 REYES 12:22–13:2
maqanakunankupaj. CAP. 12 wicharinaykichejqa. Israelitas,
Salomonpa wawan Rehoboamqa a 2Cr 11:1-4 kayqa Diosniykichej, kaymin
chayta ruwarqa tukuynin 2Cr 25:5 Egipto jallpasmanta
Israelpa reynillanpuni kananpaj. a orqhomusorqachej”, a nispa.
´
22 Chaypacha cheqa Diosqa1 29 Chant a payqa ujnin
b 2Cr 12:5 ˜
kamachin Semayaman b nerqa: waka u nata Betelman b
23 “Kayta niy Judamanta apaspa chayman churamorqa,
Salomonpa wawan rey c 1Re 11:30, 31 ujnintataj Danman. c
´
Rehoboamman, jinallataj Juda 30 Chaywan runasqa juchaman
´
aylluman, Benjamın aylluman, d 1Re 12:1
urmarqanku. d Runasqa
chay waj runasmanpis: Dankamapuni rej kanku chay
´ ˜
24 ‘Jehova Diosqa kayta ujnin waka unata yupaychaj.
nisunkichej: “Ama rinkichejchu e Ge´ 32:30 31 Jeroboanqa pata lugarespi
Jue 8:13, 17
israelita hermanosniykichejwan chay diosespaj yupaychana
maqanakoj. Sapa ujniykichej wasista ruwacherqa,
´
wasiykichejman kutipunaykichej f 1Re 11:38 chanta runas ukhullamanta
tiyan, noqamin kaytaqa sacerdotesta ajllarqa,
ruwachini”, c nispa’”. Paykunataj mana levitas kajkunata. e
´ ´
Jehova Diospa nisqanta g Dt 12:5, 6
32 Chanta Jeroboanqa fiestata
kasukuspa wasisninkuman rikhuricherqa pusaj kaj killapi,
´ ´
kutiporqanku, Jehova Dios h Ex 20:4 15 punchaypi ruwakunanpaj,
paykunaman kamachisqanman 2Re 10:29 Judapi fiesta karqa chay jinata. f
jina.  Betelpi g ruwacherqa chay altar
´ ˜ ˜
25 Jeroboanqa Efraın orqos Pana lado
´
patapi payqa chay waka unaspaj
chaynejpi Sichem d llajtata a Ex 32:4, 8 qarakusta ruwarqa.1 Chay
2Cr 11:15, 16
watejmanta sayaricherqa, Betelllapitaj payqa sacerdotesta
´ churarqa chay ruwachisqan
chaypitaj tiyakorqa. Chanta
chaymanta ripuspa Penuel e b Ge´ 12:8, 9 pata lugarespi sirvinankupaj.
˜ ´
33 Jeroboanqa 15 punchaypi,
llajtatanataj watejmanta Ge 28:19
ruwamorqa. 26 Jeroboanqa pusaj kaj killapi, jaywanasta
sonqonpi nerqa: “Ichapis c Ge´ 14:14
qolachiyta1 qallarerqa Betelpi
gobiernoqa Davidpa mirayninpa Dt 34:1 altarta ruwacherqa chay patapi.
makinman kutipushanman. f Jue 18:29 Chay fechataqa paylla churasqa,
Jue 20:1
27 Sichus runas Jerusalenman ajinata payqa israelitaspaj
wicharillanqankupuni fiestata rikhuricherqa.
´ Payqa altarman wicharerqa
Jehova Diospa wasinpi d 2Re 10:31 ˜
uywasta jaywanankupaj chayqa, g 2Re 17:21-23 jaywanasta qoshnichinanpaj.
´
chay runaspa sonqonkoqa
tijrakunman Judamanta
˜ e Nu´ 3:10
13 ˜
Jeroboan chay altarpi h
jaywanata
˜
senorninku rey Rehoboamman. 1Re 13:33 qoshnichinanpajna sayashajtin,
Ajinapi runasqa noqata 2Cr 11:14
˜ 2Cr 13:9
Diospa kamachin i Judamanta
wanuchiwaspa Judamanta Betelman chayamorqa,
´
rey Rehoboamman paytaqa Jehova Dios kamachisqa
kutipunkuman”, nispa. f Le 23:34 Betelman jamunanta.
´
28 Rey Jeroboanqa allinta 2 Chanta chay kamacheqa
yuyaychachikuytawan altarpa contranta
˜ g Am 7:13 ´
iskay waka u nasta  parlarqa, Jehova Dios
qorimanta ruwacherqa, h kamachisqanman jina,
´ CAP. 13
chant a runasta nerqa: nerqataj: “Altar, altar,
h 1Re 12:32 ´
“Anchapuni Jerusalenman Am 3:14 kayta Jehova Diosqa nin:
12:22 1 Chayri “cheqa Diospa”. 12:32 1 Chayri “ofrendasta jaywarqa”.
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. i 2Re 23:16, 17 12:33 1 Chayri “ruphachiyta”.
1 REYES 13:3-16 682
‘Davidpa mirayninmanta CAP. 13 nerqa: “Khuskan wasiykita
´
uj qhari wawa nacekonqa, Josıas a 2Re 21:24 qowajtiykipis, manapuni qanwan
sutiyoj. a Payqa pata lugarespi 2Re 22:1 risajchu, kay lugarpeqa
sirvinku chay sacerdotesta ni tantatapis mikhusajchu,
pataykipi ruphachenqa, ni yakutapis ujyasajchu.
´
pikunachus jaywanasta pataykipi 9 Jehova Diosqa kamachiwarqa:
˜
qoshnichishanku chaykunata. ‘Ama tantata mikhunkichu, nitaj
Runa tullustapis pataykipi yakutapis ujyankichu, amataj
˜
ruphachenqa’”, b nispa. 3 Diospa risqayki nanta kutimunkichu’,
kamachenqa chay punchayllataj nispa”. 10 Chayrayku payqa
˜ ˜
uj senalta qorqa, kayta nispa: waj nanta riporqa, manataj
´ ˜ Betelman jamorqa chay
“Jehova Diosqa kay se nal ˜
kananta nin: Altarqa partikonqa, nantachu kutiporqa.
b 2Re 23:15, 16
patanpi kaj ushphataj1 2Cr 34:33
11 Chaypacha Betelpi uj
qhallikonqa”,2 nispa. machitu profeta tiyakorqa,
4 Rey Jeroboantaj Diospa1 wawasnintaj wasinman chayaspa
kamachin imatachus Betelpi willarqanku imastachus Diospa
altarpa contranta nisqanta kamachin chay punchay Betelpi
uyariytawan, altarmanta ruwasqanta, imatachus reyman
makinta aysarispa nerqa: nisqantapis. Tatankuman chayta
“Japiychej chay runata”, c nispa. willajtinkutaj, 12 tatankoqa
Diospa kamachinpa contranta paykunata taporqa: “¿Mayqen
˜
aysarerqa chay makintaj chay nantataj ripun?”, nispa.
ratopacha chakirparqa, nitaj Wawasnintaj rikucherqanku
˜ ˜
kuyurichiyta aterqanachu. d c 2Cr 16:10 mayqen nantachus ripusqanta
´
5 Chanta altarqa partirpakorqa, Jer 20:2 Judamanta jamorqa chay
ushphataj chay altarmanta Diospa kamachin. 13 Chay
qhallikorqa, Diospa kamachin machitutaj wawasninman nerqa:
˜ ´ “Burrota caronapuwaychej”,1
senalta qosqanman jina, Jehova
Dios kamachisqanman jina. nispa. Wawasnintaj burrota
6 Reytaj Diospa caronaporqanku, chay
´ machitutaj burroman
kamachinman nerqa: “Jehova
Diosniykita rogapuway montaykorqa.
˜ 14 Payqa Diospa kamachinpa
khuyakunawanta. Manapuway
ari, makiyta sanoyachinanta”, e qhepanta kachaykukorqa,
nispa. Diospa kamachintaj tariparqataj jatun sacha urapi
´ d 2Re 6:18
tiyakushajta. Taporqataj:
Jehova Diosman rogakorqa
reyta khuyakunanta, reypa “¿Qanchu Diospa kamachin
˜ kanki? ¿Qanchu Judamanta
makintaj sanoyaporqa naupajta
karqa ajinaman. 7 Reytaj Diospa jamorqanki?”, a nispa. Diospa
´
kamachinta nerqa: “Jaku kamachintaj kuticherqa: “Arı”,
wasiyman mikhurikamunki, nispa. 15 Chay machitu
uj regalotapis qosqayki”, nispa. profetataj nerqa: “Jaku wasiman
8 Diospa kamachintaj reyta tantata mikhurikamunki”, nispa.
16 Diospa kamachintaj nerqa:
13:3 1 Chayri “wirarara ushpha”. “Manapuni qanwan
Wirarara ushpha nishan imaraykuchus ´ kutiymanchu, manapuni
˜ e Ex 10:16, 17
wasiykiman riymanchu,
uywa wanuchisqasta qolachejtinku ´
Nu 21:7
wira sutuykoj. Chayrayku ushphaqa Jer 37:3 nitaj kay lugarpi qanwan
wirarara karqa. 2 Qhalliy: waj Hch 8:24 khuska tantata mikhuymanchu,
lugarespi ninku qhallay. 13:4 1 Chayri  ni yakutapis ujyaymanchu.
˜
“cheqa Diospa”. Glosariopi cheqa Dios Pana lado
nisqata leeriy. a 1Re 13:1 13:13 1 Chayri “wakichipuwaychej”.
683 1 REYES 13:17-31
´
17 Noqataqa Jehova Dios CAP. 13 wijchurayasharqa, burrotaj
kamachiwan: ‘Chaypeqa a 1Re 13:30 ladonpi sayasharqa, leonpis
ama tantata mikhunkichu, 2Re 23:17, 18 chay cuerpoj ladollanpitaj
˜
ni yakutapis ujyankichu. sayasharqa. 25 Chay nanta
˜
Amataj risqayki nanta purej runastaj rikorqanku
˜
kutimunkichu’, nispa”. 18 Chay chay wanusqa cuerpota
˜
machitutaj nerqa: “Noqapis qan nanpi wijchurayashajta,
´
jina profetallataj kani. Jehova rikullarqankutaj leonta chay
˜
Diospa angelnintaj kamachiwan: wanusqa cuerpoj ladonpi
‘Wasiykiman kutichimunki sayashajta. Machitu profeta
tantata mikhunanpaj, tiyakorqa chay llajtaman rispataj
yakutapis ujyananpaj’, nispa”. chay rikusqankuta willarqanku.
(Chaytaqa llullakuspa parlarqa). 26 Machitu profetataj
19 Ajinamanta Diospa chay willasqankuta
kamachenqa chay machituwan uyariytawan nerqa: “Chay
khuska kutimorqa wasinpi runaqa Diospa kamachin, payqa
´
tantata mikhunanpaj, yakutapis Jehova Diospa kamachisqanta
ujyananpaj. mana kasorqachu. a Chayrayku
˜ ´
20 Mesapi na tiyasqa Jehova Diosqa leonta kachan,
´ leontaj payman phinkiykuspa
kashajtinkutaj, Jehova Diosqa ˜
parlamorqa machitu wanurpachin, chaytaj ruwakun
´
profetaman. 21 Chayrayku Jehova Dios payman
chay machitu profetaqa nisqanman jina”, b nispa.
´
Diospa kamachinman 27 Chant a chay machitu
´ profetaqa wawasninta nerqa:
jatunmanta nerqa: “Jehova b 2Sa 6:7
Diosqa kayta nin: ‘Qanqa 1Re 20:35, 36 “Burrota caronapuwaychej”,
´ nispa. Wawasnintaj burrota
Jehova Diospa kamachisqanta 2Re 17:25
´
mana valechinkichu, nitaj  caronaporqanku. 28 Chanta
˜ ˜ ˜
kasukunkichu imatachus Pana lado nanta rispa chay wanusqa
´ ˜
Jehova Diosniyki a 1Re 13:9 cuerpota tarerqa nanpi
kamachisusqanta. 22 Qanqa wijchurayashajta. Burrowan
kay lugarman kutimunki leonwantaj chay cuerpoj
tantata mikhunaykipaj, yakuta ladonpi sayashasqanku. Leonqa
˜
ujyanaykipaj, Dios kayta mana chay wanusqa cuerpota
kamachisojtinpis: “Ama tantata mikhusqachu, ni burrotapis
mikhunkichu, ni yakutapis imanasqachu. 29 Chay machitu
ujyankichu”, nispa. Chayrayku profetaqa Diospa kamachinpa
˜ cuerponta oqharispa burroman
wanusqa cuerpoykeqa
˜ cargaykorqa, llajtanmantaj
mana naupa tatasniykej
sepulturanpichu pampakonqa’, a apakaporqa, chaypi
nispa”. waqapunankupaj,
´ pampanankupajtaj.
23 Chant a Diospa ´
kamachenqa tantata mikhorqa, 30 Chanta machitu profetaqa
˜
ujyarqataj. Machitu profetataj sepulturanman chay wanusqata
paypaj1 burrota caronaporqa. pampaykamorqa. Runastaj
´ waqaspa nisharqanku:
24 Chanta Diospa kamachenqa ´
˜ ˜ “Ay hermanoy, kay jinaman
nanninta riporqa, nanpitaj
uj leonwan tinkorqa, leontaj chayanaykiri”, nispa.
˜ 31 Pampaykamuytawantaj
payta wanurpacherqa. b
˜ chay machitu profetaqa,
Cuerponqa nanpi
wawasninman nerqa:
˜
13:23 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Wanojteyqa pampawankichej
“kutirichimorqa chay profetapaj”. b 1Re 13:21, 22 maypichus Diospa kamachin
1 REYES 13:32–14:10 684
pampasqa kashan chayman. CAP. 13 tapusunanpaj. Noqa nisqayki
Tullusniytaqa churankichej a 2Re 23:17, 18 imatachus payman ninaykita.
tullusninpa ladonman. a Chamuytawan payqa
´
32 Payqa Jehova Dios mana rejsinaykipaj jina uj jina
kamachisqanrayku parlarqa b Le 26:30 vistisqa yaykumonqa”, nispa.
Betelpi kaj altarpa contranpi, 1Re 12:29, 31 6 Chayrayku Ahiyaqa
parlallarqataj Samaria llajtaspa punkuman chay warmi
pata lugaresninpi tukuynin chimpamushasqanta uyarispa
yupaychana wasispa contranpi. b c 2Re 23:15, 19 nerqa: “Jeroboanpa warmin,
Chay parlasqantaj yaykumullay. ¿Imajtintaj
juntakonqapuni”, c nispa. waj jina ropayoj jamushanki?
33 Chay jina pasajtinpis d 1Re 12:25, 31 Diosqa kamachiwan mana allin
Jeroboanqa manapuni chay willayta willasunayta. 7 Rispa
˜
mana allin nanninmanta Jeroboanman kayta willamuy:
kutirikorqachu. Payqa sigue e 2Cr 11:14, 15 ‘Israelpa Diosnin Jehovaqa kayta
sacerdotesta churasharqa runas nin: “Qanta ajllarqayki llajtayki
ukhullamanta ajllaspa chay ukhumanta Israel nacionniyta
pata lugarespi sirvinankupaj. f 1Re 16:30, 31 kamachinaykipaj. a 8 Noqaqa
2Re 3:1, 3 Davidpa mirayninmanta
Payqa piskunatachus munaj 2Re 10:31
chaykunata sacerdotes 2Re 13:1, 2 gobiernota qhechuspa qanman
kanankupaj churaj. d Payqa nej: qorqayki. b Qantaj mana
“Kaypis sacerdotellataj kachun kamachiy David jinachu purinki.
pata lugarespi sirvinanpaj”, e g 1Re 14:10 Davidqa kamachisqasniyta
nispa. 34 Jeroboanpa 1Re 15:25-29 kasukorqa, tukuy sonqotaj
2Re 17:22, 23 sirviwarqa cheqan kajllata
mirayninmanta kajkunaqa ˜

chayta ruwaspa naupaqeypi ruwaspa. c
´
juchallikorqanku, f chaynejta CAP. 14 9 Qantajr ı, qanmanta
h 1Re 11:30, 31 ˜
paykunaqa kay jallpa patamanta naupajta kamacherqanku
chinkachisqa karqanku. g chaykunamantapis aswan

14 Chaypacha Jeroboanpa manakajtaraj ruwanki.


i Jos 18:1 Qanqa waj diosta ruwakorqanki,
wawan Abiasqa 1Sa 4:3
onqoykorqa. 2 Jeroboantaj 
metalmanta1 santosta
warminta nerqa: “Sayarispa ˜ ruwakorqanki
Pana lado ˜
waj ropasta churaykukuy phi nachinawaykipaj. d
a 1Re 11:30, 31
ama yachanankupaj warmiy 1Re 12:20 Chayta ruwaspa qanqa
´ mana valechiwankichu. e
kasqaykita, Silo llajtamantaj
kachaykukuy. Chaypi tiyakun 10 Chayrayku Jeroboanpa
´ ˜
profeta Ahıya. Paymin nerqa kay b 1Re 12:16 mirayninman nakariyta
nacionpi rey kanayta. h 3 Paypaj chayachimushani. Israel
apapuy chunka tantasta, miski ukhumanta Jeroboanpa
tantasta, yuritupi miskitawan. mirayninmanta tukuynin
c 1Re 15:5 ˜
Paytaj willasonqa imachus Hch 13:22 qharista1 wanuchisaj, f
wawanchejta pasananta”, nispa. mana kallpayojpis kachunku,
llauchhispis kachunku.
4 Jeroboanpa warmintaj
d Dt 27:15 Jeroboanpa miraynintaqa
qosanpa nisqanta ruwarqa.
´ 2Cr 11:15 llimphuta picharparisaj,
Sayariytawan Silo i llajtaman
wanuta jina mana puchuyojta
rerqa, Ahiyaj wasinman. Ahiyaqa
˜ ˜
viejitu na karqa, nawisnintapis 14:9 1 Chayri “unuyachisqa
˜ e Ne 9:26
nina kuyuchejchu, nitaj rikojchu. Sl 50:17 metalmanta”. 14:10 1 Hebreo
´
5 Jehova Diostaj Ahiyaman parlaypeqa nin, “perqaman
willasqa: “Jeroboanpa warmin jispajkunata”. Ajinata parlaj kanku
jamushan onqosqa wawanmanta f 1Re 15:25-29 qharista chejnikuspa.
685 1 REYES 14:11-25
´
picharparisaj. 11 Jeroboanpa CAP. 14 Jehova Dios profetan Ahiyanejta
mirayninmanta pillapis llajta a 1Re 15:25-29 parlasqanman jina.
˜
ukhupi wanojtenqa alqos 19 Jeroboanpa tukuy
mikhukaponqanku. Campopi b Dt 8:7-9 kausayninmanta, guerraspi
˜
wanojkunatataj aycha mikhu Dt 29:28 tinkusqanmanta, a
Jos 23:15
pisqos mikhukaponqanku. kamachisqanmantapis qhelqasqa
´ 2Re 17:6
Jehova Diosmin chaytaqa nin”’. kashan Israelpa reyesninmanta
12 ”Kunanqa sayarispa c Dt 28:64
parlaj libropi. 20 Jeroboanqa
wasiykiman kutipuy. Wawaykeqa 2Re 15:29 22 watasta rey jina kamacherqa.
´ ˜
llajtaykiman chakita 2Re 18:11 Chant a naupa tatasnin jina
˜ ˜
churasqaykitawan wanonqa. wanuporqa. b Wawan Nadabtaj
˜
13 Wanusqanmantaqa d Dt 12:3 paypa cuentanmanta rey karqa. c
tukuynin israelitas waqanqanku, 21 Chaypachasllataj
pampanqankutaj. Jeroboanpa e 1Re 12:28-30 Salomonpa wawan Rehoboamqa
´
mirayninmantaqa chay wawalla 1Re 13:33, 34 rey karqa Juda nacionpi.
pampasqa kanqa. Jeroboanpa  Rehoboamqa 41 watasniyoj
˜
tukuynin mirayninmantaqa chay Pana lado kashaspa rey jina kamachiyta
wawallapi Israelpa Diosnin a 2Cr 12:15 qallarerqa. Payqa 17 watasta
2Cr 13:3
Jehovaqa allin kajta tarin. Jerusalenpi kamacherqa.
´ ´
14 Jehova Diosqa Israelpaj Jerusalentaqa Jehova Dios
uj reyta churanqa, chay reytaj b 2Cr 13:20 ajllakorqa d Israelpa tukuy
chay punchaymantapacha ayllusnin1 ukhumanta,
Jeroboanpa mirayninta c 1Re 15:25 chayman sutinta churananpaj. e
tukuchiyta qallarenqa, a pay Rehoboampa mamanqa
munajtenqa kunitanpis chay d Sl 78:68 ammonita f karqa, sutintaj
´ ´
punchayqa chamullanman. Sl 132:13
Naama karqa. 22 Juda nacionpi
´ ´
15 Jehova Diosqa Israel ´
tiyakojkunaqa Jehova Diospa
nacionta chinkachenqa, Israelqa e Ex 20:24 qhawayninpi mana allintachu
˜ Dt 12:5, 6
yakoj kuyuchisqan˜ cana hueca purerqanku. g Paykunaqa
˜ 1Re 8:16, 17 ˜
jinallana kanqa. Naupa juchallikusqankuwan naupa
tatasninkuman qorqa chay tatasninkumantapis astawanraj
f 1Re 11:1 ˜
sumaj jallpasmanta israelitasta 2Cr 12:13 Diosta phi nacherqanku. h
tiranqa, b Mayumanta1 aswan 23 Judamanta kajkunaqa
jaqaynejmantaj wijchonqa. c g 1Re 11:7 ruwallarqankupuni yupaychana
Paykunaqa yupaychana 2Cr 12:1 pata lugaresta, yupaychana rumi
kullu postesta2 d ruwaspa pilaresta, yupaychana kullu
´ ˜
Jehova Diosta phinacherqanku. h Isa 65:2 postestapis i tukuynin jatuchaj
16 Jeroboanqa ashkha lomaspi, j tukuynin ramarara
´
juchasta ruwan, israelitastapis i Le 26:1 sacha uraspipis. k 24 Juda
juchaman urmachillantaj. nacionpeqa kallajtaj templospi
Chayrayku Diosqa israelitasta j Isa 65:7 pagorayku khuchichakoj
´
saqerparenqa”, e nispa. qharispis. l Jehova Diosqa
˜
17 Jeroboanpa warmintaj israelitaspa naupaqenmanta
´ k Dt 12:2, 3
ashkha nacionesta qharqorqa,
sayariytawan riporqa, Tirza Isa 57:5
llajtamantaj chayarqa. Wasin Jer 2:20 Judapi tiyakojkunataj
Os 4:13
punkuman chayajtintaj wawanqa chay nacionespa millay
˜ ´
wanuporqa. 18 Chant a ruwasqankutapuni ruwarqanku.
wawata pamparqanku, tukuynin l Dt 23:17, 18 25 Rehoboam phishqa
1Re 15:11, 12 ˜
israelitastaj waqarqanku, 1Re 22:46 watatana kamachishajtin,
´ 2Re 23:7 Egiptomanta rey Sisacqa m
14:15 1 Mayu nispaqa Eufrates Os 4:14
mayumanta parlashan. 2 Glosariopi 14:21 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
yupaychana kullu poste nisqata leeriy. m 1Re 11:40 ashkha familias kanku.
1 REYES 14:26–15:12 686
´
Jerusalenman maqanakoj CAP. 14 Jehova Diosnintapis mana
˜
jamorqa. a 26 Rey Sisacqa a 2Cr 12:2-4 naupa tatan David jinachu
valorniyoj imasta apakaporqa tukuy sonqo yupaycharqa.
´
Jehova Diospa wasinmanta, b 1Re 7:51 4 Jinapis Davidrayku a
1Re 15:18 ´
reypa wasinmantapis.1b Sisacqa 2Re 18:14, 15 Jehova Diosnenqa saqerqa
tukuy imatapuni apakaporqa, 2Re 24:12, 13 Jerusalenpi miraynin
Salomonpa ruwachisqan chay kamachinanta,1b wawantataj
c 1Re 10:16, 17
tukuynin qori escudostapis. c rey kananpaj churarqa
2Cr 12:9-11 ´
27 Rey Rehoboamtaj Jerusalen kanallanpajpuni.
cobremanta escudosta d 1Cr 27:24 5 Davidqa cheqan kajtapuni
2Cr 12:15 ´
ruwacherqa chay qori escudospa ruwarqa Jehova Diospa
cuentanmanta. Chay cobre e 1Re 15:6 qhawayninpi, payqa tukuy
escudostaqa guardiaspa kuraj kausayninpi manapuni
kamachejkunasninkuman qorqa f 1Re 11:43 wistuykorqachu Diospa tukuy
cuidanankupaj. Paykunaqa kamachisqanmanta, hitita
g 1Re 11:1
reypa wasi punkunta qhawaj 2Cr 12:13 Uriasta imatachus ruwasqallan
kanku. 28 Maypachachus reyqa mana allinchu karqa. c
´
Jehova Diospa wasinman jamoj h 1Cr 3:10 6 Rehoboamqa tukuy
Mt 1:7
chaypacha, guardiasqa chay kausayninpi Jeroboanwan

escudosta apamoj kanku, guerrapi maqanakuspallapuni
´ CAP. 15
chanta kutichipullajtaj kanku karqa. d
i 1Re 12:20
guardiaspa cuartonkuman. 7 Abiyampa tukuy
29 Rehoboampa tukuy j 2Cr 13:1, 2 kausayninmanta, tukuy ima
kausayninmanta, tukuy ima ruwasqanmantapis qhelqasqa
ruwasqanmantapis qhelqasqa k 2Cr 11:20-22 kashan Judajpa reyesninmanta

kashan Judajpa reyesninmanta ˜
parlaj libropi. e Abiyamwan
parlaj libropi. d Pana lado Jeroboanwanqa guerrapi
30 Rehoboamwan a 2Sa 7:8, 12 tinkullarqankutaj. f
Sl 89:33-37 ´
Jeroboanwanqa guerrapi 8 Chanta Abiyamqa
Isa 37:35 ˜
maqanakuspallapuni Jer 33:20, 21 naupa tatasnin jina
´ ˜
karqanku. e 31 Chant a wanuporqa, Davidpa
˜ b 1Re 11:36
Rehoboamqa naupa tatasnin Llajtanpitaj pampaykorqanku.
˜ ˜ 2Cr 21:7
jina wanuporqa, naupa tatasnin Sl 132:13, 17 Wawan Asataj g paypa
jinataj Davidpa Llajtanpi cuentanmanta rey karqa. h
´
pampakorqa. f Mamanqa
´
c 2Sa 11:4, 15
9 Israelpi rey Jerobo an
ammonita g karqa, Naama sutiyoj. Sl 51:qa ˜
´ ˜ 20 watastana kamachishajtin,
Chant a wawan Abiyam nataj1 h d 1Re 14:30 Asaqa rey jina Judapi
paypa cuentanmanta rey karqa. 2Cr 12:15 kamachiyta qallarerqa.
´
15 Nebatpa wawan Jeroboan i
Israelpi 18 watastana
˜ e 2Cr 13:22 10 Asaqa Jerusalenpi 41 watasta
kamacherqa. Awelitanpa sutenqa
´
kamachishajtin, Abiyamqa f 2Cr 13:3 Maac a i karqa, Maacataj
Judata rey jina kamachiyta Abisalompa allchhin karqa.
g 1Cr 3:10 ´
qallarerqa. j 2 Abiyamqa kinsa Mt 1:7
11 Asaqa Jehova Diospa
watasta Jerusalenpi qhawayninpi cheqan kajta
˜
kamacherqa. Mamanpa sutenqa h 2Cr 14:1 ruwarqa, j naupa tatan
´ David jina. 12 Asaqa
Maac a k karqa, Maacaqa
i 2Cr 11:21, 22
Abisalompa allchhin karqa. nacionmanta qharqorqa
3 Abiyamqa tatanpa tukuy j 2Cr 14:2-5 templospi pagorayku
juchasninta ruwallarqataj, 2Cr 14:11 khuchichakoj qharista, k
2Cr 15:17 ˜
naupa tatasnin ruwarqanku
14:26 1 Chayri “kamachina k Dt 23:17, 18 ´
wasinmantapis”. 14:31 1 Sutikullantaj 1Re 14:24 15:4 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Jehova
´
Abıas. 1Re 22:45, 46 Diosnenqa uj lamparata qorqa”.
687 1 REYES 15:13-24
chay millay santostapis1 CAP. 15 kayta willacherqa: 19 “Qanwan
chinkacherqa. a 13 Asaqa a 1Re 11:7 noqawanqa uj tratoyoj
awelitan Maacatapis b reina 1Re 14:22, 23 kanchej, jinallataj tataywan
kasqanmanta orqhorparerqa, tataykiwanpis. Qolqetawan
kullu posteta1 yupaychananpaj qoritawan apachimushayki
b 2Cr 11:18, 20
manchay millay santota c regalota jina. Israelmanta
ruwachisqanrayku. Asaqa chay rey Baasawan trato
millay santota urmachispa ˜
´ c Dt 7:5 ruwasqaykichejta amana
Cedron wayqopi d 2Re 18:1, 4 valechiychu, paytaj noqamanta
ruphaykuchimorqa. 14 Waj 2Cr 34:1, 4 ayqekonqa”, nispa.
diosesta yupaychanapaj pata 20 Ben-Hadadtaj rey
lugarestaj kakushallarqapuni. e Asata kasorqa, chayrayku
Jinapis Asaqa tukuy kausayninpi d 2Sa 15:23
´ 2Cr 15:16-18
soldadosninpa capitanesninta
Jehova Diosta tukuy sonqo Jn 18:1 kacharqa Israelpa llajtasninwan
´
yupaycharqa. 15 Asaqa Jehova maqanakunankupaj. Paykunataj
Diospa wasinman apamorqa ´
rispa japikaporqanku Ijon a
imastachus tatanwan e Nu´ 33:52 llajtata, Dan b llajtata,
khuska Diospaj taqarqanku Dt 12:2 ´
1Re 22:41, 43
Abel-Bet-Maac a llajtata,
chay imasta: qolqeta, qorita, Kineretmanta tukuynin llajtasta,
ashkha imastawan. f ´
tukuynin Neftal ı jallpastawan.
16 Asawan Israelmanta f 1Cr 26:26, 27 21 Rey Baasataj chayta
rey Baasawanqa g kutin kutinta uyariytawan chay ratopacha
guerrapi maqanakoj kanku. ´
´ Rama llajtata ruwayta
17 Rey Baasaqa Juda nacionwan ´
´ ´ g 1Re 16:3, 12 saqerparqa, Tirza c llajtapitaj
maqanakoj rerqa. Chanta Rama h sigue tiyakorqa. 22 Rey Asaqa
llajtata watejmanta ruwayta tukuynin Judamanta kajkunata
qallarerqa,1 ni pi llojsinanpaj, h Jos 18:21, 25
wajyacherqa, tukuynintapuni.
nitaj yaykunanpaj Judamanta ´
Paykunataj Rama llajtamanta
rey Asaj jallpasninman. i 18 Rey apakaporqanku tukuynin
Asataj tukuynin qolqe imasta, i 2Cr 16:1-6
rumista, tukuynin maderastapis,
qori imastapis orqhomorqa, ´
´ mayqenwanchus rey Baas a
mayqenchus Jehova Diospa chay llajtata ruwachisharqa
j 2Cr 16:7
wasinpi, reypa wasinpipis1  chaykunata. Chay imaswantaj
jallchana cuartospi kasharqaraj ˜ rey Asaqa Benjaminpi
Pana lado
chay tukuy imasta, Gueba d llajtata watejmanta
a 2Re 15:29
kamachisninmantaj qorqa. sayaricherqa1 Mizpatawan. e
´
Chant a rey Asaqa chay
23 Asajpa tukuy
kamachisninta kacharqa Siria b Jue 18:29 kausayninmanta, sumaj atiyniyoj
nacionpa reynin j Ben-Hadadman. 1Re 12:28, 29 kasqanmanta, tukuy ima
Payqa Damasco llajtapi
ruwasqanmanta, llajtasta
tiyakusharqa, Ben-Hadadqa
ruwachisqanmantapis1
Tabrimonpa wawan karqa, c 1Re 14:17
Tabrimontaj Hezionpa wawan Can 6:4 qhelqasqa kashan Judajpa
karqa. Asaqa Ben-Hadadman reyesninmanta parlaj libropi.
˜
Machitu na kajtintaj
15:12 1 Hebreo parlaypi millay santos d Jos 21:8, 17 chakisninmanta onqoykorqa. f
´ ˜
palabraqa aka palabraman 24 Chanta Asaqa naupa tatasnin
˜
rijchakunman, chay palabratataj jina wanuporqa, pampakorqataj
e Jos 18:21, 26 Davidpa Llajtanpi.
oqharikun imamantapis millachikuspa Jue 20:1
parlanapaj. 15:13 1 Glosariopi 1Sa 7:5 Paypa cuentanmantaqa
yupaychana kullu poste nisqata Jer 40:6
´ 15:22 1 Chayri “Gueba llajtata
leeriy. 15:17 1 Chayri “Rama llajtata
ruwaj churakorqa”. 15:18 1 Chayri ruwacherqa”. 15:23 1 Chayri “llajtasta
“kamachina wasinpipis”. f 2Cr 16:11-14 watejmanta ruwachisqanmantapis”.
1 REYES 15:25–16:6 688
˜
wawan Jehosafatnataj a CAP. 15 sapa kuti guerrapi maqanakoj
rey karqa. a 1Re 22:42 kanku. a
´
25 Jeroboanpa wawan 2Cr 17:3, 4 33 Judapi rey As a kinsa
2Cr 18:1 ˜
Nadabqa b Israelta rey jina 2Cr 19:4 watatana kamachishajtin, Ahiyaj
´
kamachiyta qallarerqa, Mt 1:8 wawan Baasaqa Tirz a llajtapi
´ ˜
Judapi rey Asa iskay watatana rey jina kamachiyta qallarerqa,
kamachishajtin. Nadabqa tukuynin Israeltataj 24 watasta
Israelpi iskay watata b 1Re 14:20 kamacherqa. b 34 Baasaqa
kamacherqa. 26 Nadabqa ´
´ Jehova Diospa qhawayninpi
Jehova Diospa qhawayninpi sajra imasta ruwallarqataj, c
sajra kajta ruwarqa, tatanpa c 1Re 14:7, 9
payqa Jeroboanpa chakinta
chakinta qhaterqa, c tatanpa qhatillarqataj, kikin juchantapis
kikin juchanta ruwallarqataj, ruwallarqataj, mayqenwanchus
d 1Re 12:28-30
mayqenwanchus israelitasta 1Re 13:33 israelitasta juchaman
juchallicherqa chayllatataj. d urmacherqa chayta. d
27 Isacar ayllumanta1 Ahiyaj ´
wawan Baasataj Nadabpa
contranta oqharikorqa,
e Jos 19:44, 48
Jos 21:20, 23
16 Jehova Diosqa Hananij e
wawan Jehunejta f
˜ ´ 1Re 16:15 Baasaman willacherqa
wanucherqataj Guibeton e juchasninrayku imachus
llajtapi, maypachachus qhatirinanta: 2 “Qantaqa
Nadabwan tukuynin pampamanta oqharerqayki
f 1Re 14:9, 10
israelitaswan Guibetonta  Israel nacionniyta
muyuykorqanku ˜ ´
Pana lado kamachinaykipaj, g qantajrı
japikapunankupaj chaypacha. Jeroboanpa chakinta
a 2Cr 12:15
Chay llajtaqa filisteospata qhatishallankitaj, Israel
karqa. 28 Baasaqa Nadabta nacionniytapis juchaman
˜ ´
wanucherqa rey As a Judapi
˜ b 1Re 16:8 urmachishallankitaj, paykunataj
kinsa watatana kamachishajtin.
´ ˜ juchasta ruwasqankuwan mayta
Chant a Baasanataj Nadabpa ˜
phi nachiwanku. h 3 Chayrayku
cuentanmanta Israelpi rey karqa. c 1Re 16:7 Baasatawan miraynintawan
29 Rey kasqantawankama
chinkarparichisaj, paypa
Baasaqa Jeroboanpa tukuynin
˜ miraynintaqa chinkarparichisaj i
mirayninta wanucherqa, d 1Re 12:28-30 Nebatpa wawan Jeroboanpa
Jeroboanpa mirayninmantaqa 1Re 13:33
 mirayninta jina. 4 Baasajpa
nipuni ujllatapis kausashajta
mirayninmanta mayqellanpis
saqerqachu. Ajinata Baasaqa CAP. 16 ˜
´ llajtapi wanojtenqa alqos
paykunata tukucherqa, Jehova e 2Cr 16:7
mikhukaponqanku.
Dios nisqanman jina kamachin
silonita Ahiyanejta. f 30 Chayqa Paypa mirayninmanta
ajina karqa Jeroboanpa f 2Cr 19:2 mayqellanpis campopi
˜
juchasninrayku, israelitastapis 2Cr 20:34 wanojtintaj aycha mikhu
juchaman urmachisqanrayku, pisqos mikhukaponqanku”,
Israelpa Diosnin Jehovatapis nispa.
˜
maytapuni phinachisqanrayku.
g 1Sa 2:8 5 Baasajpa tukuy
31 Nadabpa tukuy kausayninmanta, imastachus
kausayninmanta, tukuy ima ruwasqanmanta, jatun
h 1Re 13:33
ruwasqanmantapis qhelqasqa atiyninmantapis qhelqasqa
kashan Israelpa reyesninmanta kashan Israelpa reyesninmanta
parlaj libropi. 32 Asawan parlaj libropi. 6 Baasaqa
i 1Re 14:10, 11 ˜ ˜
Israelmanta rey Baasawanqa 1Re 15:29 naupa tatasnin jina wanuporqa,
´
Tirza j llajtapitaj pampakorqa.
15:27 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Wawan Elataj paypa
ashkha familias kanku. j 1Re 15:21, 33 cuentanmanta Israelpi rey karqa.
689 1 REYES 16:7-18
´
7 Jehova Diosqa Hananijpa CAP. 16 profetan Jehunejta
wawan profeta Jehunejta a 1Re 15:25-29 chayman jina. a 13 Ajinata
willacherqa Baasaman, paykunaqa tukuchisqa karqanku
jinallataj mirayninmanpis Baasajpa juchasninrayku,
juchasninkurayku imachus wawan Elajpa tukuynin
´
qhatirinanta. Baasaqa Jehova juchasninrayku, israelitastapis
Diospa qhawayninpi tukuy juchaman urmachisqankurayku.
sajra imasta ruwarqa, tukuy Paykunaqa Israelpa Diosnin
˜
ruwasqasninwan Diosta Jehovata phi nacherqanku
˜
phinacherqa. Payqa Jeroboanpa qhasi manakaj santosninkuta
miraynin jinallataj ruwarqa. yupaychaspa. b 14 Elaj tukuy
˜
Chantapis Nadabta wanucherqa. a kausayninmanta, tukuy ima
´
8 Rey As a Judapi b 2Re 9:31 ruwasqanmantapis qhelqasqa
˜  kashan Israelpa reyesninmanta
26 watastana kamachishajtin,
˜
Baasaj wawan Elaqa Israel Pana lado parlaj libropi.
´
nacionta rey jina kamachiyta a 1Re 16:1-3 15 Rey Asa Judapi 27 watasta
´
qallarerqa Tirz a llajtapi. kamachishajtin, Zimriqa qanchis
´
Elaqa iskay watata rey karqa. diasta Tirz a llajtapi rey jina
9 Kamachin Zimriqa guerrapaj kamacherqa, Israelpa
´
carretasninmanta soldadosnin Guibeton c
khuskanninmanta cargoyoj llajtata japikapunankupaj
´
karqa, paytaj rey Elajpa muyuykushajtinku. Guibeton
´
contranta oqharikorqa, Tirza llajtaqa filisteospata karqa.
´
llajtapi rey machashajtin, Arzaj 16 Chaypacha Guibeton
´
wasinpi. Arzaqa Tirza llajtapi llajtata muyuykusharqanku
reypa wasinmanta cargoyoj chay soldadosqa uyarisqanku:
karqa. 10 Zimritaj b Dt 32:21 “Zimriqa oqharikusqa, reytataj
1Sa 12:21 ˜
yaykuytawan rey Elata 2Re 17:15 wanurpachisqa”, nispa
˜
wanurpacherqa. b Chayqa Isa 41:29 parlashasqankuta. Chayrayku
´ ˜
karqa rey Asa 27 watastana chay punchaypacha tukuynin
Judapi kamachishajtin. soldadosqa1 campamentopi2
Zimritaj Elaj cuentanmanta kashaspa Omrita d churarqanku
Israelpi rey jina kamachiyta Israelpa reynin kananpaj,
qallarerqa. 11 Zimriqa reyman Omriqa soldadospa
tukuytawan, kamachina comandanten karqa.
tiyananman tiyaykukuspa Baasaj 17 Omritaj tukuynin
mirayninmanta kajkunata soldadoswan1 khuska
´
kantumanta tukucherqa. Guibeton llajtamanta
´
Payqa Baasaj tukuynin wicharimuytawan Tirza
parientesninta,1 tukuynin c Jos 19:44, 48 llajtata muyuykorqanku.
˜ Jos 21:20, 23
amigosninta wanurpacherqa, 1Re 15:27 18 Zimritaj llajtata
nipuni uj qharitapis2 kausashajta japikapusqankuta rikuspa,
saqerqachu. 12 Ajinata reypa wasinpi1 aswan sumaj
Zimriqa Baasajpa tukuynin ruwasqa torrenman
mirayninta chinkarparicherqa, yaykorqa, chay wasitataj
´
chaytaj karqa imatachus Jehova ruphaykucherqa, paytaj
Dios Baasaj contranta parlarqa chay wasi ukhupi ruphasqa
16:11 1 Chayri “yawarninmanta 16:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
vengakojkunata”. 2 Hebreo parlaypeqa “tukuynin Israel”. 2 Campamentoqa
nin, “perqaman jispajkunata ashkha toldo wasis. 16:17 1 Hebreo
ni ujtapis”. Ajinata parlaj kanku d 2Re 8:26 parlaypeqa nin, “tukuynin Israelwan”.
qharista chejnikuspa. Miq 6:16 16:18 1 Chayri “kamachina wasinpi”.
1 REYES 16:19-33 690
˜
wanorqa. a 19 Ajina pasarqa CAP. 16 Nebatpa wawan Jeroboanpa
´
Zimr ı ashkha juchasta a Jue 9:53, 54 ruwasqasninta ruwallarqataj,
´ ´
ruwasqanrayku, payqa Jehova 1Sa 31:4 payqa Jerobo an jinallataj
2Sa 17:23
Diospa qhawayninpi mana juchata ruwaspa israelitasta
allintachu ruwarqa, Jeroboanpa juchaman urmacherqa.
chakinta qhatispa israelitasta b 1Re 12:28-30 Paykunaqa Israelpa Diosnin
˜
juchaman urmacherqa. b 1Re 14:7, 9 Jehovata phi nacherqanku
20 Zimrij tukuy qhasi manakaj santosninkuta
kausayninmanta, yupaychaspa. a 27 Omrijpa
c 1Re 20:1
reypa contranta 2Re 17:24
tukuy kausayninmanta,
oqharikusqanmantapis Am 6:1 imastachus ruwasqanmanta,
qhelqasqa kashan Israelpa Hch 8:5 guerraspi atipasqanmantapis
reyesninmanta parlaj libropi. qhelqasqa kashan Israelpa
21 Chaypacha israelitasqa d Miq 6:16
reyesninmanta parlaj libropi.
´ ˜
taqanasqa kasharqanku. Wakin 
28 Chant a Omriqa naupa
˜
israelitasqa Guinatpa wawan ˜ tatasnin jina wanuporqa,
Pana lado
Tibniman sayasqa kasharqanku, Samaria llajtapitaj pampakorqa.
a 1Re 12:28-30
paytataj Israelpi rey kananpaj 1Re 13:33 Wawan Achabtaj1 b paypa
churayta munarqanku. Wakin cuentanmanta rey karqa.
israelitastaj Omriman sayasqa 29 Omrijpa wawan Achabqa
kasharqanku. 22 Omriman b 1Re 16:33 Israelpi rey jina kamachiyta
1Re 21:4 ´
sayasqa kajkunataj qallarerqa, rey As a Judapi
1Re 21:20-22 ˜
atipaykorqanku Guinatpa wawan 2Re 10:1 38 watastana kamachishajtin.
Tibniman sayasqa kajkunata. Omrijpa wawan Achabqa
˜
Tibnitaj wanorqa, Omritaj rey Samaria llajtapi Israelta
jina kamachiyta qallarerqa. c 1Re 16:23, 24 kamacherqa c 22 watasta.
´ Isa 7:9
30 Omrijpa wawan Achabqa
23 Rey As a Judapi ´
˜ Jehova Diospa qhawayninpi
31 watastana kamachishajtin
Omriqa Israelpi rey jina d 1Re 16:25 sinchi sajra imasta ruwarqa,
˜
kamachiyta qallarerqa, 1Re 21:25 paymanta naupajta
2Re 3:1, 2
kamacherqataj 12 watasta. kamacherqanku
Chay 12 watasmanta sojta chaykunamantapis
´ astawanraj. d 31 Achabqa
watasta Tirz a llajtapi e 1Re 12:28-30
kamacherqa. 24 Omriqa Nebatpa wawan Jeroboanpa
Semermanta Samaria orqota juchasninta ruwallarqataj. e
ranterqa, 68 kilos1 qolqe f 1Re 18:4, 19 Chay ruwasqan manapis sinchi
metalwan, chay orqo patapitaj 1Re 21:7 juchachu kanman jina Achabqa
2Re 9:30
uj llajtata rikhuricherqa. Chay Ap 2:20 Etbaalpa wawan Jezabelwan f
rikhurichisqan llajtamantaj casararqa. Etbaalqa sidoniospa g
´
Samaria2c sutita churarqa, chay reyninku karqa. Chanta Achabqa
˜ g Ge´ 10:15 Baalta yupaychayta qallarerqa. h
orqoj due non Semerta
yuyarikunapaj. 25 Omriqa 32 Chantapis Samaria llajtapi
´ uj templota Baalpaj ruwarqa, i
Jehova Diospa qhawayninpi
h Jue 2:11
sajra imasta ruwarqa, paymanta chaypitaj uj altarta Baalpaj
˜ Jue 10:6
ruwarqa. 33 Achabqa
naupajta kamacherqanku 2Re 10:19
chaykunamantapis aswan 2Re 17:16 ruwallarqataj yupaychanapaj
manakajta ruwarqa. d 26 Omriqa kullu posteta.1 j Achabpa
ruwasqasnenqa astawanraj
16:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, “iskay i 2Re 10:21, 27 ˜
phinacherqa Israelpa Diosnin
talentos”. Uj talentoqa pesarqa 34,2
kilos ( 1.101 onzas troy). Yanapa B14 ´ 16:28 1 Chayri “Acabtaj ”. Yanapa
j Ex 34:13
nisqata leeriy. 2 Samaria suteqa niyta 2Re 10:26, 28 A2 nisqata leeriy. 16:33 1 Glosariopi
´
munan Semer ayllojta. 2Re 13:6 yupaychana kullu poste nisqata leeriy.
691 1 REYES 16:34–17:15
˜ ´
Jehovata, paymanta naupajta CAP. 16 8 Jehova Diostaj Eliasta
Israelpi kamacherqanku a Jos 6:26 nerqa: 9 “Sayarispa

´
chay tukuynin reyesmantapis Sareptaman riy, chayqa Sidon
astawanraj. CAP. 17 jallpaspi kashan. Chaypi
34 Achabpa tiemponpi, b Jos 22:9 quedakunki. Noqa uj viudata
´ kamachisaj chaypi mikhunata
betelita Hielqa Jerico llajtata
watejmanta sayaricherqa. qosunanta”, a nispa. 10 Eliastaj
´ sayarispa Sareptaman riporqa.
Jerico llajtapaj cimientosta ˜
churasqanrayku kuraj wawan Llajtamanna yaykushajtintaj
˜ c 1Re 17:15, 16
Abiram wanuporqa, punkusta 1Re 17:22, 24 uj viudata rikorqa llantata
churajtintaj sullka wawan 1Re 18:36, 38 pallashajta. Eliastaj chay
˜ ˜ 1Re 18:46
Segub nataj wanuporqa. warmita wajyaspa nerqa:
2Re 2:8, 11
Chaytaj ajina karqa Lu 1:17 “Ama jina kaspa vasitupi
´
Jehova Dios Nunpa wawan Jn 1:19, 21 uj chhika yakituta jaywarimuway
Josuenejta parlasqanman jina. a tomarikunaypaj”, b nispa.

17 Chaypacha Galaadpi b 11 Chay viuda yakuman


tiyakoj tisbita Eliasqa1c rishajtintaj Eliasqa nillarqataj:
Achabman2 nerqa: “Kausaj d Dt 28:15, 23
“Ama jina kaspa uj parti
´ tantitatawan aparinpuway”,
Jehova Diospa sutinpi jurani, Jer 14:22
paymin Israelpa Diosnin, payta Lu 4:25 nispa. 12 Viudataj nerqa:
Snt 5:17 ´
noqaqa yupaychani, paypa “Kausaj Jehova Diosniykej
sutinpi jurani: Kay watasqa sutinpi jurani: Mana tantay
mana chhullamonqachu, kanchu. Jatun yurupi uj maki
˜
nitaj paramonqachu noqa jakullana tiyapuwan, juchuy
˜
ninaykama”, d nispa. e Sl 37:25 yuritupitaj uj chhika aceitellana
´ Mt 6:11
tiyapuwan. c Kunitanqa uj chhika
2 Jehova Diostaj Eliasta
nerqa: 3 “Inti llojsimuy ladoman llantata pallakushani,
ripuy Kerit mayupi1 pakakamuy, chaywan imallatapis noqapaj
´ wawaypajwan ruwamunaypaj.
Jordan mayoj inti llojsimuy ˜ ´
ladonpi. 4 Chay mayumanta f Nu´ 11:23 Chayllatawan nacha
Jue 15:19 ´
yakuta tomanki. Noqataj mikhusqayku, chant a
˜ ˜
qharqanasta kamachisaj wanupusqayku”,1 nispa.
qanpaj mikhunata 13 Eliastaj chay viudaman
apamunankuta”, e nispa. nerqa: “Ama llakikuychu. Rispa
5 Eliastaj chay ratopacha rispa g 1Re 18:5 chay
˜ nisqaykita ruwamullay.
´  Naupajtaqa noqapajraj
Jehova Diospa kamachisqanta ˜
ruwarqa. Eliasqa rispa Kerit Pana lado ruwapuway tiyapusunki chay
´ jakuwan uj juchuy muyu
mayupi quedakamorqa, Jordan a Lu 4:25, 26
mayoj inti llojsimuy ladonpi. tantata, kaymantaj apanpuway.
˜ ´
6 Qharqanastaj tutamanta Chanta imallatapis ruwarillawaj
Eliaspaj tantatawan aychatawan qanpaj wawaykipajpis.
apamoj kanku, chisiyaykuytapis 14 Israelpa Diosnin Jehovaqa
b Heb 11:32, 37
tantatawan aychatawan apamoj nin: ‘Jatun yurumantaqa mana
kanku. Eliastaj chay mayumanta jaku tukukaponqachu, juchuy
yakuta tomaj. f 7 Uj mashkha yurumantapis mana aceite
punchaymantataj mayoqa tukukaponqachu,
´
chakiporqa, g chay nacionpi c 2Re 4:2 Jehova Dios jallpa pataman
mana parasqanrayku. parachimunankama’, d nispa”.
15 Chay viudataj rispa Eliaspa
´
17:1 1 Elıas suteqa niyta munan nisqanta ruwamorqa.
´
Diosneyqa Jehov a. 2 Chayri d Sl 34:10 ˜
“Acabman”. Yanapa A2 nisqata leeriy. Sl 37:17, 19 17:12 1 Wanupusqayku: waj lugarespi
˜
17:3 1 Chayri “Kerit wayqopi”. Flp 4:19 ninku wanupusajku.
1 REYES 17:16–18:8 692
Ajinamanta Eliaspis, chay CAP. 17 24 Warmitaj Eliasta nerqa:
viudapis, chay viudaj familianpis a Mt 10:41, 42 “Kunanqa sutita yachani:
mikhunayoj karqanku ashkha Lu 4:25, 26 Qanqa Diospa kamachinpuni
´
punchaykunata. a 16 Jatun kanki. a Jehova Dios qannejta
yurumantaqa mana jaku parlasqanpis cheqanpuni”,
tukukaporqachu, juchuy b 2Re 4:19, 20 nispa.

18
yurumantapis mana aceite Aswan qhepamantaj,
´ ˜
tukukaporqachu Jehova Dios kinsa watatana mana
Eliasnejta nisqanman jina. c Job 13:26 ´
˜ parashajtin, b Jehova Diosqa
17 Aswan qhepatana chay Eliasta nerqa: “Rispa Achabwan1
wasiyoj warmej wawanqa parlamuy, noqataj jallpa
onqoykorqa, sinchitapuni d 2Re 4:21, 32 pataman parachimusaj”, c nispa.
˜
onqoykorqa, wanuporqataj. b 2 Eliastaj Achabwan tinkukoj
18 Chayrayku warmeqa Eliasta rerqa. Yarqhayqa Samariapi
˜
nerqa: “Diospa1 kamachin, e Sl 99:6 allin sinchinapuni karqa. d
¿imanarqaykitaj qantari? 3 Chaypachallataj
¿Juchayta yuyarichiwajchu Achabqa Abdiasta
˜
jamunki? ¿Wawayta wanuchejchu f Snt 5:16 wajyachimorqa. Abdiasqa
jamunki?”, c nispa. 19 Eliastaj reypa wasinmanta cargoyoj
nerqa: “Wawaykita apamuy”, ´
´ karqa. (Abdiasqa Jehova Diosta
nispa. Chanta wawata mamanpa g Dt 32:39 mayta manchachikoj.
´
makinmanta oqharispa, 1Sa 2:6 4 Jehova Diospa profetasninta
pata cuartoman aparqa
2Re 4:32, 34 ˜
˜ 2Re 13:21 Jezabel e wanuchishajtin,
maypichus pay punoj chayman, Lu 7:15 Abdiasqa 100 profetasta
camanmantaj winkuykucherqa.1d Lu 8:54, 55 cuevaspi pakaykamusqa,
´ ´ Jn 5:28, 29
20 Chant a Eliasqa Jehova Jn 11:44 sapa cuevapi 50 profetasta,
Diosman qhaparikorqa: Hch 9:40, 41 paykunamantaj tantata
´ ´ e
“Jehova Diosnıy, kay viudaqa Hch 20:9, 10 yakutawan qosqa). 5 Achabtaj
Ro 14:9
wasinpi japikushawan. Heb 11:17, 19 Abdiasta nerqa: “Nacionnintinta
¿Imajtintaj kay jinata rispa qhawarimuy tukuynin
˜
nakarichishanki? yaku juturista, tukuynin
¿Qhawallankichu wawan mayustawan.1 Ichapis pastota
˜ h Heb 11:35
wanupunanta?”, nispa.  tarisunman caballosninchej,
´
21 Chant a Eliasqa chay ˜
Pana lado mulasninchej kausanankupaj,
wawaj patanman kinsa kutita ama tukuynin animalesninchej
´ a Jn 3:2 ˜
winkuykorqa, Jehova  wanunankupaj”, nispa.
Diosmantaj qhaparikorqa: CAP. 18 6 Ajinamanta paykunaqa
´ ´
“Jehova Diosnıy, kay wawata b Lu 4:25
nacionnintinta partinakorqanku
kausarichillay ari”, nispa. Snt 5:17 rispa qhawamunankupaj.
´
22 Jehova Diostaj Eliaspa Achabqa sapallan ujnin
˜
˜
manakusqanta uyarerqa, f nanta rerqa, Abdiaspis
˜
wawataj kausarimorqa. g c Sl 65:9, 10 sapallan waj nanta rerqa.
´ ˜
23 Eliastaj chay pata Jer 14:22 7 Abdıas nanta rishajtintaj
˜
cuartomanta wawata Eliasqa nanpi suyasharqa.
uraykuchimuspa wasi ukhuman Abdiasqa Eliasta rejsirpaytawan
´
apaykorqa, chanta mamanman d Le 26:26 pampakama kumuykukuspa
Dt 28:24 ˜ ´ ´
jaywapuspa nerqa: “Qhawariy, nerqa: “Senornıy Elıas, ¿qanchu
wawayki kausashan”, h nispa. kanki?”, f nispa. 8 Eliastaj nerqa:
´
“Ar ı, noqa kani. Rispa
17:18 1 Chayri “Cheqa Diospa”. e 1Re 16:31
Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. 18:1 1 Chayri “Acabwan”. Yanapa A2
17:19 1 Winkuy: waj lugarespi ninku nisqata leeriy. 18:5 1 Chayri
siriy. f 2Re 1:8 “wayqostawan”.
693 1 REYES 18:9-22
˜
senorniykiman willamuy: CAP. 18 16 Abdiastaj Achabta
´
‘Elıas kaypi kashan’, nispa”. a 1Re 17:2, 3 taripamuytawan Eliaspaj
9 Abdiastaj nerqa: nisqanta willarqa. Achabtaj
“¿Ima juchatataj ruwarqani Eliaswan tinkoj rerqa.
Achabpa makinman 17 Achabqa Eliasta
jaywaykunawaykipajri? Payqa rikuytawankama nerqa:
˜
wanuchiwanqa. 10 Kausaj “Kunanqa taripayki. Qan
´ b 2Re 2:15, 16 juchayoj kanki israelitas
Jehova Diosniykej sutinpi ˜
˜ Mt 4:1
chay jinata nakarinankupaj”,
juraspa willasqayki: Senorneyqa Hch 8:39
tukuynin nacionespi, tukuynin nispa.
˜
llajtaspi maskachisunki na. 18 Eliastaj kuticherqa:
‘Mana kaypichu kashan’ “Mana noqachu israelitasta
˜ ˜
nejtinkutaj, se norniy nakarichishani, qanwan tataykej
Achabqa chay nacionesta familianwan juchayoj kankichej
c 1Re 18:4 ˜
chay llajtastapis jurachej mana israelitas nakarinankupaj.
 ´
tarisusqankuta ninankupaj. a ˜ Qankuna Jehova Diospa
Pana lado
11 Kunantaj nishawanki: ´ kamachisqasninta mana
˜ a Ex 20:4 valechinkichejchu,
‘Rispa senorniykita nimuy: 1Re 9:9
´ Baal santostataj
“Elıas kaypi kashan”, nispa’. 1Re 16:30-33
12 Noqa puririsqaytawan yupaychashankichej. a
˜ 19 Kunanqa tukuynin
manana yachasajchu
´ israelitasta Carmelo b
maymanchus Jehova Diospa
espiritun apasunanta. b orqoman tantachimuy
Achabman kaypi kashan nispa noqawan tinkunankupaj.
´ b Jos 19:26, 31 Baalpa 450 profetasnintapis
willamojtiytaj, payqa nicha
tarisonqachu, noqatataj chayman tantachimullaytaj,
˜ jinallataj yupaychana kullu
seguro wanuchiwanqa.
´ postej1c 400 profetasnintapis,
Noqa kamachiykitajr ı
´ pikunatachus Jezabel
wawamantapacha Jehova Diosta
˜ ´ mikhuchin chaykunata”, nispa.
manchachikuni. 13 Se norn ıy, c 1Re 16:33
20 Achabtaj Israelmanta
¿nichu willasorqanku?
´ tukuynin runasta wajyacherqa,
Jehova Diospa profetasninta tukuynin profetastapis
˜
Jezabel wanuchishajtin, tantacherqa Carmelo orqoman.
´
noqaqa Jehova Diospa ´
21 Chant a Eliasqa
100 profetasninta pakarqani,
d Jer 2:11 chay tukuynin tantasqa
50 profetasta sapa cuevapi, Os 10:2 runasman qayllaykuspa nerqa:
paykunamantaj tantatawan Mt 12:30 “¿Maykajkamataj iskay
yakutawan qorqani. c 1Co 10:21
yuyayllapuni kankichejri? d
2Co 6:14, 15
14 Kunantaj nishawanki: ´
Sichus Jehova Dios cheqa Dios1
˜
‘Rispa senorniykiman nimuy: chayqa, payta yupaychaychej, e
´
“Elıas kaypi kashan”, nispa’. sitajchus Baal cheqa Dios
˜
Payqa wanuchiwanqapuni”. chayqa, Baalta yapaychaychej”,
15 Eliastaj nerqa: nispa. Runastaj ni imata
´ ´ ´
“Kausaj Jehova Diospa sutinpi e Ex 20:5 kuticherqankuchu. 22 Chanta
jurani, paymin angelesta Jos 24:15
Eliasqa runasta nerqa:
kamachejqa, paytamin
1Sa 7:3 ˜ ´
Sl 100:3 “Noqallana Jehova Diospa
noqaqa sirvini,1 paypa sutinpi profetan kani, f Baalpa
jurani: Kunan punchaypacha ´
profetasninr ı 450 kanku.
Achabwan tinkumusaj”, nispa.
18:19 1 Glosariopi yupaychana kullu
18:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, “paypa poste nisqata leeriy. 18:21
˜
naupaqenpi sayashani”. f 1Re 19:9, 10 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
1 REYES 18:23-33 694
˜
23 Iskay torillosta noqaykupaj CAP. 18 rin.1 Ichapis punushan,
aysamuychej, Baalpa a Jue 6:31 waj rijcharichinarajchus
profetasnintaj ujninta kanpis”, nispa. 28 Baalpa
ajllakuchunku, chhikan profetasnintaj aswan sinchita
chhikanta khuchuraspataj qhaparisharqanku,
llanta pataman churachunku, costumbrenkuman jinataj
amataj ninata japichichunkuchu. cuchilluswan, tojsina lanzaswan
Noqataj chay ujnin torillota b Le 9:23, 24
Dt 4:24
khuchurakusharqanku,
wakichisaj, llanta patamantaj Jue 6:21 yawarninkutapuni qalata
churaykusaj, nitaj ninata 1Cr 21:26 sururachikusharqanku.
´ ˜
japichisajchu. 24 Chant a 2Cr 7:1
29 Chaupi punchay pasayna
Baalpa profetasnenqa karqa, paykunataj siga tukuy
diosninkoj sutinta oqharispa imata ruwarakusharqanku, tarde
qhaparikonqanku, a noqataj ladota chaki mikhuy ofrendata
´
Jehova Diospaj sutinta jaywana horaskama. Nitaj pipis
oqharispa qhaparikullasajtaj, c Isa 45:20 parlamorqachu, nitaj pipis
mayqen Dioschus uyarimuspa Jer 10:5 paykunaman kutichimorqachu.
ninata kachaykamonqa, chaymin Da 5:23
Hab 2:18, 19
Nipuni pipis paykunataqa
cheqa Diosqa kanqa”, b nispa. 1Co 8:4 uyarimorqachu. a
Tukuy runastaj nerqanku: 30 Eliastaj tukuy
“Chay nisqaykeqa allillan”, nispa. runasta nerqa: “Kayman
25 Eliastaj Baalpa chimpamuychej”, nispa.
profetasninta nerqa: Tukuy runastaj Eliasman
“Ujnin torillota ajllakuychej, chimpaykorqanku. Eliastaj
qankunaraj wakichiychej, d Isa 41:23 ´
 Jehova Diospa urmasqa
qankuna aswan ashkha ˜ altarninta watejmanta ruwarqa. b
´ Pana lado
kankichej. Chant a 31 Eliasqa 12 rumista
diosniykichejpa sutinta a Isa 44:19, 20
oqharerqa Jacobpa
oqharispa payman 12 wawasninpa ayllusninman
qhaparikuychej, amataj ninata ´
jina.1 Jacobmanqa Jehova
japiykuchinkichejchu”, nispa. Diosmin parlamuspa nerqa:
26 Baalpa profetasnintaj “Sutiykeqa Israel kanqa”, c nispa.
chay ajllakusqanku torillota 32 Eliasqa chay rumiswan
´ b 1Re 19:14
´
wakicherqanku. Chant a altarta ruwarqa d Jehova Diospa
Baalpaj sutinta oqharispa sutin jatunchasqa kananpaj.
qhaparikorqanku Chay altarpaj karu
tutamantapacha chaupi muyuynintataj uj larqata
punchaykama. Paykunaqa ruwarqa. Larqa muyuykusharqa
qhaparikusharqanku: c Ge´ 32:28, 30 chay jallpaqa jatun karqa,
´
“Baal, uyarimuwayku”, nispa. Ge 35:10
Isa 48:1 chunka kilos1 mujuta
Nitaj pipis paykunaman ´
tarpunapaj jina. 33 Chant a
kutichimorqachu, nitaj ima Eliasqa llantata altar pataman
parlaypis uyarikorqachu. c churarqa, torillotapis chhikan
Paykunataj chay ruwasqanku chhikanta khuchuraspa llanta
altarta phinkispa phinkispa pataman churaykorqa, e nerqataj:
´
muyuykusharqanku. d Ex 20:25 “Tawa jatuchaj jarrasman yakuta
27 Chaupi punchayta jinataj Dt 27:6
juntachiytawan apamuychej.
Eliasqa paykunata asipayayta
qallarerqa, nerqataj: ´
18:27 1 Icha nillanmantaj
“Aswan jatunmanta
´ “viajapunchus ari”. 18:31 1 Uj aylloqa
qhapariychej, payqa dioscharı. d uj familiamanta miraj ashkha familias
Ichapis payqa manchayta e Ge´ 22:9 kanku. 18:32 1 Hebreo parlaypeqa nin,
tukushan, ichapis jisparakoj Le 1:7, 8 “iskay seas”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
695 1 REYES 18:34–19:1
´
Chant a jichaykuychej CAP. 18 Chay ratopachataj runasqa
´
qolachina1 ofrendaman, a Ex 29:41 Baalpa profetasninta
´
chay llantasmanpis”, nispa. japerqanku. Chant a Eliasqa
´ ´
34 Chanta Eliasqa nillarqataj: Cison mayuman a chay profetasta
“Ujtawan kikinta jichaykuychej”, b Ge´ 26:24 uraykucherqa, chaypitaj
˜
nispa. Paykunataj ujtawan paykunata wanuracherqa. b
´
jichaykullarqankutaj. Eliastaj 41 Chanta Eliasqa Achabman
nillarqataj: “Ujtawanpis nerqa: “Orqoman wicharispa
c Ge´ 28:13
jichaykullaychejtaj”, nispa. mikhumuy, ujyamuy. Sinchi
Paykunataj ujtawan para sonarispa jamushan”, c
jichaykullarqankutaj,
˜ nispa. 42 Achabtaj wicharerqa
chaywanqa kinsa kutitana d Nu´ 16:28
Jn 11:42
mikhunanpaj ujyananpaj.
jichaykorqanku. 35 Chay Chaykamataj Eliasqa Carmelo
jichasqanku yakutaj altarmanta orqo puntaman wicharispa
sururisharqa muyuynintinpi, pampapi qonqoriykukorqa,
´ e Jer 31:18
chanta Eliasqa chay larqaman Eze 33:11 payqa kumuykusqa kakorqa,
yakuta juntacherqa. uyanpis moqosnin patapi
´
36 Tardeyaykuyta, chaki kasharqa. d 43 Chanta Eliasqa
mikhuy ofrendata jaywana kamachinta nerqa: “Ama jina
˜ f Le 9:23, 24
horas na kashajtin, a profeta Jue 6:21 kaspa, wicharispa mar qocha
Eliasqa altarman qayllaykorqa, 2Cr 7:1 ladota qhawarimuy”, nispa.
´ ´
nerqataj: “Jehova Diosn ıy, Kamachintaj wicharispa
Abrahanpa Diosnin, b Isaacpa qhawarimuytawan Eliasta nerqa:
Diosnin, c Israelpa Diosnin. g 1Re 18:23, 24 “Nipuni imapis kanchu”, nispa.
Kunan punchay yachachunku  Eliasqa qanchis kutita kacharqa:
qanmin Israelpi Dios ˜ “Qhawarimullaytaj”, nispa.
Pana lado
kasqaykita, noqataj kamachiyki a Jue 5:20, 21 44 Kamachintaj qanchis kaj
kasqayta, kay tukuy imastapis Sl 83:9 kutita qhawarimuytawan
kamachiwasqaykirayku nerqa: “Uj juchuy phuyitu
´
ruwasqayta. d 37 Jehova maki chhikallan mar
´
Diosnıy, uyarimullaway ari. b Dt 13:1-5 qochamanta oqharikamushan”,
Uyarimullaway ari, kay runas Dt 18:20 nispa. Eliastaj nerqa:
yachanankupaj qanpuni cheqa “Achabman nimuy: ‘Carretaykita
´ ˜
Dios Jehova kasqaykita, wakichiytawan uraykapullayna,
sonqosninkutapis qanman c 1Re 17:1 para jarkaykusonqa’, nispa”.
kutirichishasqaykita”, e nispa. 45 Cielotaj chay ratopacha
´
38 Jehova Diostaj ninata yanata phuyuykorqa, wayra
kachaykamorqa, ninaqa d Snt 5:17, 18 oqharikorqa, parataj sinchita
patamanta uraykamuspa chay jichakamorqa. e Achabtaj
ofrendata qalata qolarparqa, f carretanpi Jezreelman f
´
llantasta, rumista, jallpatapis, e 1Sa 12:18
ripusharqa. 46 Jehova Diostaj
chay larqamanta yakutapis Job 38:37 Eliasman kallpata qorqa,
chakirparicherqa. g 39 Chayta Eliastaj ropanta cinturanman
rikuytawankama tukuy runasqa chumpiykukuytawan carrera
pampakama kumuykukorqanku, kachaykukorqa, Achabpa
f Jos 19:17, 18 ˜
nerqankutaj: “Jehovamin cheqa 1Re 21:1 naupaqenta correrqa Jezreel
Diosqa. Jehovamin cheqa  llajtaman chayanankama.
´
Diosqa”, nispa. 40 Eliastaj
runasta nerqa: “Baalpa
CAP. 19
g 1Re 16:29
1Re 21:25
19 Chanta Achabqa1g
Jezabelman h
´
profetasninta japiychej. willarqa imastachus El ıas
Ni ujpis ayqechunchu”, nispa.
19:1 1 Chayri “Acabqa”. Yanapa A2
18:33 1 Chayri “ruphachina”. h 1Re 16:31 nisqata leeriy.
1 REYES 19:2-14 696
ruwasqanta, Baalpa tukuynin CAP. 19 orqoman chayanankama, chayqa
profetasnintapis espadawan a 1Re 18:40 karqa cheqa Diospa1 orqon. a
˜ ´
wanuchisqanta. a 2 Jezabeltaj 9 Chanta Eliasqa uj cuevaman
uj runata kacharqa Eliasta ´
b Ex 2:15 yaykuspa b chaypi chay chisi
nimunanpaj: “Diosesneyqa ´
1Sa 27:1 quedakorqa. Jehova Diostaj
sinchita castigawachunku, ´ ´
payta nimorqa: “Elıas, ¿imata
manachus qaya kay horasta chay c Ge´ 21:31 kaypi ruwashanki?”, nispa.
˜
profetasta jina wanuchisqayki 10 Eliastaj kuticherqa:
´
chayqa”, nispa. 3 Eliastaj d Jos 15:21, 28 “Noqaqa Jehova Diosta
manchayta mancharikuspa tukuy sonqoywanpuni sirvini,
sayariytawan ayqekorqa mana e Nu´ 11:15 paymin angelespa kamachejnin. c
˜
wanuchinankupaj. b Payqa Job 3:21 Israelmanta runasqa
Jon 4:3
Beer-Sebaman c chayarqa, trato ruwasqaykita
´ ˜
chaytaj Juda japiyna karqa, d mana valechinkuchu, d
f Da 10:8-10
chaypitaj kamachinta altaresniykitapis
´ Hch 12:7
saqeporqa. 4 Chanta Eliasqa urmaykuchinku,
´
chin jallpasninta riporqa uj dıa profetasniykitapis espadawan
puriyta. Uj retama sachaman
g Sl 34:7 ˜ ˜
Heb 1:7, 14 wanurachinku, e noqa sapallayna
chayaspataj, chay sacha urapi  kausashani. Kunantaj
˜ ˜ ˜ ˜ ˜
tiyarikorqa. Payqa wanuyllatana Pana lado noqatanataj wanuchiyta
munaspa1 kay jinata ´
˜ ˜ a Ex´
3:1 munashawanku”, f nispa.
manakorqa: “Imapajna kausasaj.
´ ´
Ex 19:18 11 Diostaj nerqa: “Llojsispa orqo
Mal 4:4 ´
Kunanqa Jehova Diosn ıy, patapi sayamuy Jehova Diospa
˜ ˜ ˜ ´
wa
˜ nuchikapullaway na ari.
e
naupaqenpi”, nispa. Jehova
Naupa tatasniymanta nisqaqa b Heb 11:32, 38
Diostaj chaynejta pasasharqa, g
mana aswan sumajchu kani”, ´ sinchi wayrataj orqosta
nispa. c Ex 20:4, 5 phatachisharqa, qaqastapis
´
´ Nu 25:11 ´
5 Chanta Eliasqa retama Sl 69:9 urmachisharqa Jehova Diospa
˜ ´ ´
sacha urapi siriykuspa1 naupaqenpi. h Jehova Diostajrı
˜ ´ mana chay wayra ukhupichu
punurparerqa. Chayllapi uj angel d Dt 29:24, 25
payta llojchirispa f nerqa: Jue 2:20 kasharqa. Wayra pasajtintaj
˜
“Sayarispa mikhuy”, g nispa. 1Re 8:9 jallpanataj sinchita
2Re 17:15 ´ ´
6 Eliastaj qhawarispa rikorqa kharkaterqa, i Jehova Diostajr ı
uman chaynejpi, uj muyu tantata mana chay jallpa kharkatiypichu
e 1Re 18:4 ˜
rupha rumis patapi, uj yuru kasharqa. 12 Jallpa manana
˜
yakutawan. Paytaj mikhorqa kharkatejtintaj, ninanataj
´ f 1Re 19:2 ´ ´
ujyarqataj, chanta watejmanta laurarerqa, j Jehova Diostajr ı
˜ Ro 11:2, 3
mana chay laurashaj ninapichu
siriykuspa punurpallarqataj.
´
7 Jehova Diospa angelnintaj ´
g Ex 33:22
kasharqa. Nina pasajtintaj
ujtawan jamorqa, Eliasta uj kacha parlay uyarikamorqa,
llojchirispataj nillarqataj: manchay llanitulla. k 13 Eliastaj
h Sl 50:3
“Sayarispa mikhuy, manachayqa Isa 29:6 chayta uyariytawankama
mana kallpayki kanqachu, uyanta maytuykukorqa profeta
karuta rinayki kashan”, nispa. i 1Sa 14:15 ropanwan, l llojsimuspataj
8 Eliastaj sayarispa mikhorqa Job 9:6 cuevaj punkunpi sayaykorqa.
´
ujyarqataj. Chay mikhusqan Sl 68:8 Chanta uj parlayta uyarerqa
Na 1:5 ´ ´
kallpawantaj 40 punchayta, nimojta: “El ıas, ¿imat a kaypi
40 tutatawan purerqa Horeb ruwashanki?”, nispa. 14 Eliastaj
j Dt 4:11 ´
kuticherqa: “Noqaqa Jehova
19:4 1 Chayri “Payqa alman Diosta tukuy sonqoywanpuni
˜ ˜ ´
k Ex 34:5, 6
wanunallantana munaspa”. Glosariopi
alma nisqata leeriy. 19:5 1 Siriy: 19:8 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
´
waj lugarespi ninku winkuy. l Ex 3:6 leeriy.
697 1 REYES 19:15–20:6
sirvini, paymin angelespa CAP. 19 21 Eliseotaj rispa iskay torosta
˜
kamachejnin. Israelmanta a Dt 31:20 nakarqa,1 yugota aradotawan
runasqa trato ruwasqaykita Sl 78:37 enqhaykuspataj chay toro
Isa 1:4 ´
mana valechinkuchu, a Jer 22:9
aychasta chayacherqa. Chanta
altaresniykitapis runasman jaywarerqa, runastaj
´
urmaykuchinku, mikhorqanku. Chanta Eliseoqa
b Ro 11:2, 3
profetasniykitapis espadawan sayariytawan Eliaspa qhepanta
˜ ˜
wanurachinku, noqa sapallayna riporqa, chaymanta jaqaymantaj
c 2Re 8:7, 8
kausashani. Kunantaj Eliaspa kamachin karqa. a
˜ ˜ Am 1:4
noqatanataj wanuchiyta
munashawanku”, b nispa.
´ d 2Re 9:1-3
20 Siria b nacionmanta
rey Ben-Hadadqa c
15 Jehova Diostaj Eliasta 2Re 9:30-33 tukuynin ejercitonta
nerqa: “Kutispa Damasco chin tantaykorqa, tantallarqataj
jallpaman riy. Jaqayman e 2Re 2:9, 15 32 reyesta caballosnintinta,
chayaspataj Hazaelta c churanki1 carretasnintinta.
Siriapi rey kananpaj. ´
f 2Re 8:12 Chanta wicharerqa Samaria d
16 Chantapis Nimsijpa allchhin 2Re 10:32 llajtata muyuykunanpaj, e
Jehuta d churanki Israelpi 2Re 13:3 maqanakuspataj
rey kananpaj. Abel-Meholamanta japikapunanpaj.
Safatpa wawan Eliseotapis1 g 2Re 9:14, 24 2 Ben-Hadadqa runasta
churallankitaj profeta kananpaj, 2Re 10:6, 7 kacharqa Samaria llajtaman,
2Re 10:23, 25
qanpa cuentaykimanta. e Israelmanta rey Achabman1 f
17 Hazaelpa espadanmanta f nimunankupaj: “Ben-Hadadqa
´ h 2Re 2:23, 24
ayqekojkunataqa Jehu
˜ nin: 3 ‘Qolqeykipis, qoriykipis
wanuchenqa. g Jehuj noqajta, aswan sumaj
espadanmanta ayqekojkunatataj i Ro 11:4 warmisniykipis aswan sumaj
˜
Eliseo wanuchenqa. h wawasniykipis noqajta’, nispa”.
´
18 Israelpeqa 7.000 runas j Ex 20:5 4 Israelmanta rey Achabtaj
˜ ´
kapuwanraj, i paykunaqa mana kuticherqa: “Senor reynıy,
Baalman qonqorikunkuchu, j k Os 13:2 nisqaykiman jina noqapis,
nitaj muchaykunkuchu”, k nispa. tukuy imasniypis qanpata
19 Eliastaj chaymanta l 2Re 2:8 kayku”, g nispa.
ripuytawan Safatpa wawan  5 Chay runastaj kutimuspa
Eliseota rikorqa yuntawan ˜ Achabman nillarqankutaj:
Pana lado
llankashajta. Chaypeqa ´ “Ben-Hadadqa nin: ‘Noqaqa
a Ex 24:13
12 yuntas llankasharqanku 2Re 2:3 kayta willachimorqayki:
Eliseotaj qhepa kaj yuntawan 2Re 3:11 “Qopuwanki qolqeykita,

llankasharqa. Eliastaj Eliseoman qoriykita, warmisniykita,
qayllaykuspa profeta ropanwan l CAP. 20 wawasniykitapis”, nispa.
choqaykorqa. 20 Eliseotaj b 2Sa 8:6 6 Qaya kay horasta
2Re 5:2
yuntata saqerpariytawan Isa 9:12 kamachisniyta kachamusqayki,
Eliaspa qhepanta correspa paykunataj wasiykiman
nerqa: “Ama jina kaspa, c 2Re 8:7 yaykuspa, kamachisniykej
saqellaway tataytawan wasisninkuman yaykuspa
mamaytawan muchaykamojta. tukuy imata qhawaykonqanku.
´ d 2Re 6:24
Chant a qhepaykita jamusaj”, 2Re 17:5 Imaschus qanpaj may valorniyoj
nispa. Eliastaj nerqa: “Rerqollay, kanku, chay imasta
mana jarkashaykichu”, nispa. e Dt 28:52
oqharispa apakanponqanku’”,
nispa.
19:15 1 Hebreo parlaypeqa nin, ˜
“aceitewan jichanki”. 19:16 1 Eliseo f 1Re 16:29 19:21 1 Nakay: waj lugarespi ninku
˜
suteqa niyta munan Diosmin degollay, wanuchiy. 20:2 1 Chayri
salvacionqa. g Dt 28:15, 48 “Acabman”. Yanapa A2 nisqata leeriy.
1 REYES 20:7-17 698
7 Israelmanta reytaj tukuy CAP. 20 guerrapaj”, nispa.
kurajkunata wajyachimorqa, a Pr 16:18 Paykunataj wakichikorqanku
paykunamantaj nerqa: Pr 27:1 Samaria llajtawan guerrapi
Ec 7:8
“Ama jina kaspa tanteariychej, 
tinkunankupaj.
reparaychejtaj chay runaqa ˜
Pana lado
13 Uj profetataj
mana ruwanata ruwaykuyta Israelpa reynin Achabman a
munashawanchej. Chay runaqa a 1Re 16:29 ´
chimpaykuspa nerqa: “Jehova
qopunayta nishawan Diosqa kayta nin: ‘¿Rikunkichu
warmisniyta, wawasniyta, may chhikachus kasqankuta?
qolqeyta, qoriytawan. Nitaj Kunan punchay paykunata
ninichu mana qosqaykichu makiykiman jaywaykusaj.
nispaqa”, nispa. 8 Tukuynin Chaypacha yachanki noqa
kurajkunataj, tukuynin ´
Jehova Dios kasqayta’, b nispa”.
runaspis rey Achabta 14 Achabtaj taporqa: “¿Piwantaj
nerqanku: “Ama kasuychu. yanapachiwasqayku?”,1 nispa.
Ama gustonta qoychu”, nispa. Profetataj kuticherqa:
9 Rey Achabtaj Ben-Hadadpa ´
“Jehova Diosqa kayta nin:
kachamusqan runasta nerqa: ‘Qantaqa yanapasonqanku
˜
“Senor reyniyman nimuychej: provinciaspi kuraj
˜
‘Chay naupajta niwasqaykitaqa kamachejkunata yanapajkuna’,
ruwasaj. Kay qhepata nispa”. Achabtaj taporqa:
´
niwasqaykitar ı mana “¿Mayqenniykutaj guerrata
ruwasajchu’, nispa”. qallarisqayku?2 ¿Paychu
Chay runastaj rispa noqachu?”, nispa. Profetataj
Ben-Hadadman willamorqanku nerqa: “Qan”, nispa.
´
Achabpa nisqanta. 15 Chant a Achabqa
10 Ben-Hadadtaj yupacherqa provinciaspi
Achabman kayta willacherqa: kuraj kamachejkunaj
“Diosesqa sinchita yanapajkunasninta,
castigawachunku, manachus tukuyninkutaj karqanku
Samariata pampacharpasaj 232 qharis. Chaymanta
chayqa. Soldadosneyqa manchay yupachillarqataj Israelmanta
ashkhapuni kanku, llajtaykita tukuynin qharista, chaykunataj
˜
thunejtiyku ima puchusqanpis karqanku 7.000. 16 Paykunataj
mana alcanzanqachu chaupi punchayta Samaria
ni uj makikamallapis llajtamanta llojserqanku,
soldadosniyman qonaypaj”, chaykamataj Ben-Hadadqa
nispa. 11 Israelmanta rey campamentonpi macharisharqa,
Achabtaj kuticherqa: “Kayta yanapasharqanku chay
nimuychej: ‘Niraj guerra 32 reyeswan
˜ khuska.
qallarishanpischu, qantaj
˜ 17 Naupajtaqa Samaria
alabakushanki na, llajtamanta llojsimorqanku
˜
atipawaykumannapis jina’, a provinciaspi kuraj
nispa”. 12 Rey Ben-Hadadtaj kamachejkunata yanapajkuna.
chay waj reyeswan Ben-Hadadtaj chay
khuska campamentonkupi1 rato runasta kacharqa
machasharqanku. yachamunankupaj imachus
Payqa chay willachimusqanta kashasqanta. Paykunataj
uyariytawan kamachisninta
nerqa: “Wakichikuychej 20:14 1 Yanapachiwasqayku:
waj lugarespi ninku yanapachiwasajku.
20:12 1 Campamentoqa ashkha toldo ´
b Ex 14:18 2 Qallarisqayku: waj lugarespi ninku
wasis. Sl 37:20 qallarisajku.
699 1 REYES 20:18-30
˜
qhawamuytawan willarqanku: CAP. 20 chhikachus wanorqanku
“Runas llojsimusqanku a Le 26:8 chay chhikallatataj, may chhika
Samaria llajtamanta”, nispa. Dt 28:7 caballoschus karqa,
18 Ben-Hadadtaj nerqa: “Mana may chhika carretaschus
maqanakojchu llojsimunku karqa chay chhikallatataj.
chayqa, kausashajta paykunata Paykunawanqa pampaspi
japinkichej. Maqanakojchus maqanakuna, chaypeqa
llojsimunku chaytaj atipaykusunpuni”, nispa.
b 1Re 20:13
kausashajllatataj japinkichej”, Reytaj chay umachasqankuta
nispa. 19 Samaria japikorqa, chay nisqankutataj
llajtamantaqa llojsimorqanku ruwarqa.
kuraj kamachejkunata 26 Wata qallariytataj
yanapajkuna, qhepankutataj Ben-Hadadqa siriosta
soldadospis llojsimullarqankutaj. tantaykuspa Afec llajtaman a
c Pr 20:18
20 Sapa ujninkutaj contrankupi wicharerqa israelitaswan
˜ guerrapi tinkunankupaj.
kajkunata wanuracherqanku.
Siriostaj ayqekorqanku, a 27 Israelmanta qharispis
israelitastaj paykunata guerrapaj tantakorqanku,
qhatiykorqanku. Siriamanta mikhuykunatapis
´
rey Ben-Hadadtaj uj caballoman d 2Sa 11:1
japikorqanku, chanta sirioswan
montaykuspa ayqekorqa, tinkoj llojserqanku. Israelitaspa
caballospi purej wakin runaswan campamentonkoqa siriospa
˜
khuska. 21 Israelmanta campamentonkoj naupaqenpi
rey Achabtaj llojsimuspa allin juchuysitu karqa, iskay
˜ tropa cabras chhikitallan.
enemigosninta wanuracherqa,
caballospi, carretaspi e 1Re 20:1, 16 Siriostaj may chhika karqanku,
kasharqanku chay soldadosta.  chay pampa enterotapuni
Ajinata rey Achabqa siriosta ˜
Pana lado chinkaykurisharqanku. b
tukunatapuni atipaykorqa. a 2Re 13:17 28 Cheqa Diospa1 kamachintaj
22 Aswan qhepata profetaqa b Israelpa reyninman qayllaykuspa
´
Israelpa reyninman qayllaykuspa nerqa: “Jehova Dios kayta nin:
nimorqa: “Astawan kallpachakuy, ‘Siriosqa nishanku:
´
“Jehova Diosqa orqos
allinta qhawariy imatachus
patallapi atiyniyoj. Payqa mana
ruwanaykita. c Siriamanta reyqa
b Jue 6:5, 6 pampaspi atiyniyojchu”, nispa.
wata qallarikuyta kutimonqa
1Sa 13:5 Chayrayku noqaqa kay tukuynin
qanwan maqanakoj”, d nispa. 2Cr 32:7 ashkha runasta makiykiman
23 Siriamanta rey jaywaykusaj, c chaypacha allinta
Ben-Hadadpa kamachisnintaj ´
yachanki noqa Jehova Dios
payta nerqanku: kasqayta’”, d nispa.
´
“Reyn ıy, israelitaspa 29 Jinapitaj
Diosninkoqa orqos patallapi iskaynin ejercitosqa
sumaj atiyniyoj, chayrayku c Dt 32:26, 27
campamentosninkupi chimpay
Eze 20:9
paykunaqa atipaykuwanchej. Eze 36:22 chimpa karqanku qanchis
Sichus pampasllapi diasta, qanchis kaj punchaytaj
israelitaswan maqanakusun guerra qallarerqa. Israelmanta
chayqa, atiypaykusun. runastaj uj punchayllapi
24 Chantapis tukuynin ˜
wanuracherqanku Siriamanta
reyesta cargosninkumanta 100.000 soldadosta, chakipi purej
´
orqhoy, e cuentankumantataj d Ex
´
6:7 soldadosta. 30 Siriamanta
autoridadesta churay soldadosta Ex 7:5
´ Sl 83:18
kamachinankupaj. 25 Chant a Eze 6:14 20:28 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
ejercitota tantallaytaj may Eze 39:7 leeriy.
1 REYES 20:31-40 700
puchoj soldadostaj Afec CAP. 20 Achabtaj nerqa: “Kay tratota
llajtaman a ayqekorqanku. Chay a 1Re 20:26 ruwasqanchiswanqa ripojta
llajtaj perqantaj chay puchoj saqellasqayki”, nispa.
27.000 soldadospa patankuman Ajinata Achabqa
urmaykamorqa. Ben-Hadadpis Ben-Hadadwan tratota
chay llajtallamantaj ayqekorqa, ruwaspa kachaporqa.
´
uj ukhu cuartomantaj 35 Jehova Dios
pakaykukorqa. kamachisqanrayku profetaspa
´
31 Chant a wawasninmanta1 a ujnenqa
Ben-Hadadpa kamachisnin amigonta nerqa: “Ama jina kaspa
´
payta nerqanku: “Reyn ıy, maqaykuway”, nispa.
uyariyku Israelmanta reyesqa Chay amigontaj mana maqayta
khuyakoj reyes kasqankuta. munarqachu. 36 Chayrayku
Ama jina kaspa Israelpa chay profetaqa amigonta
reyninman kachallawayku, ´
nerqa: “Jehova Diospa
qhashqa ropasniyojta, nisqanta mana kasusqaykirayku,
umaykupitaj waskhasniyojta. kaymanta ripusqaykitawan
Ichapis chaywanqa mana ´ ˜
˜ uj leon wanuchisonqa”, nispa.
wanuchisonqachu”, b nispa. ´
´ Ripushajtintaj uj le on
32 Chanta paykunaqa qhashqa ˜
saltaykuspa wanurpacherqa.
ropasta churakorqanku, ´ ˜
37 Chanta waj runawannataj
umankumanpis waskhasta tinkukorqa, nerqataj: “Ama
churakorqanku, Israelpa jina kaspa maqaykuway”, nispa.
reyninpaman rispataj nerqanku: Chay runataj maqaykuspa
“Kamachiyki Ben-Hadadqa b Jon 3:8, 9 yawarpurullata ruwarparqa.
rogarikusunki: ‘Ama  ´
˜ 38 Chanta chay profetaqa rey
wanuchiwaychu ari’, nispa”. ˜ ˜
Pana lado Achabta nanpi suyamorqa, mana
Israelpa reynintaj kuticherqa: a 2Re 2:3 rejsichikunanpajtaj uj trapowan
“¿Kausashanrajchu? Payqa ˜
nawisninta wataykukorqa.
hermanoy”, nispa. 33 Chay 39 Chayninta rey Achab
nisqantaj chay runasman allin pasashajtintaj chay profetaqa
rijcharqa, repararqankutaj ´
qhaparerqa: “Reyn ıy, noqa
sonqomantapacha kamachiykeqa guerrapi sinchi
parlashasqanta. Chayrayku maqanaku chaupipi kasharqani.
nerqanku: “Ben-Hadadqa Chayllapi uj runaqa ripushaspa
hermanoykipuni”, nispa. uj presota apamuwarqa,
Rey Achabtaj nerqa: “Rispa niwarqataj: ‘Kay runata
pusarqamuychej”, nispa. qhawanki. Ayqejtenqa qan
Ben-Hadadtaj Achabwan ˜
cuentanmanta wanunki, b mana
tinkukoj jamorqa. ˜
wanuyta munaspataj 34 kilos1
Achabtaj carretanman qolqe metalta paganki’, nispa.
wichariykucherqa. 40 Noqataj ashkha imasta
34 Ben-Hadadtaj Achabta ruwasharqani kaypi jaqaypi,
nerqa: “Ima llajtastachus chaykamataj chay presoqa
tatayqa tataykimanta ayqekusqa”, nispa. Israelmanta
qhechorqa chay llajtasta
kutichipusqayki. Damasco 20:35 1 Profetaspa wawasnin nispaqa
llajtapipis mercadosta ichapis parlashan profetasta
ruwachikuwaj,1 imaynatachus yachachinapaj uj escuelamanta jina,
tatayqa Samaria llajtapi chayri uj grupo profetasmanta. 20:39
ruwarqa ajinata”, nispa. 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj talento”.
b 2Re 10:24
Hch 12:19 Uj talentoqa pesarqa 34,2 kilos (1.101
20:34 1 Chayri “callesta ajllakuwaj”. Hch 16:27 onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
701 1 REYES 20:41–21:10
rey Achabtaj nerqa: “Chay CAP. 20 Achabqa ajina kasharqa
kanqa castigoyki. Qanllataj a 1Re 20:35 jezreelita Nabot nisqanrayku:
˜
juchayoj kasqaykita nishanki”, “Mana qosqaykichu naupa
´
nispa. 41 Chanta profetaqa tatasniymanta japisqay
usqhayllata phaskarakorqa herenciataqa”, nispa. Jinapitaj
˜ b Le 27:29
nawisninta tapasharqa chay 1Sa 15:9
camanman siriykorqa1 perqa
trapota. Israelmanta reytaj Jer 48:10 qhawarisqa, nitaj mikhuytapis
repararqa chay runaqa ujnin munarqachu.
profeta kasqanta. a 5 Warmin Jezabeltaj a
42 Profetataj reyta nerqa: yaykuytawan Achabta taporqa:
´ c 1Re 22:31, 35
“Jehova Diosqa kayta nin: “¿Imajtintaj chay jina llakisqa
2Cr 18:33
‘Noqaqa kamacherqayki chay kashankiri? ¿Imajtintaj
˜
runata wanuchinaykita, qantaj ni mikhuyllatapis
makiykipi kashajtin ripojta munankichuri?”, nispa.
saqellarqanki. b Chayrayku d 2Re 6:24 6 Achabtaj nerqa: “Noqaqa
qanqa paypa cuentanmanta 2Re 8:12 jezreelita Nabotta nerqani:
˜ 2Cr 18:16
wanunki, c nacionniykimanta ‘Qopuway chay uva huertaykita,
˜
runaspis wanullanqankutaj noqataj qolqeta pagapusqayki,
nacionninmanta runaspa munajtiykitaj waj uva huertata
cuentanmanta’, d nispa”. e 1Re 16:29 qopusqayki huertaykej
43 Chayta uyarispa Israelmanta  cuentanmanta’, nispa. Nabottaj
reyqa Samaria e wasinman CAP. 21 niwan: ‘Mana qosqaykichu uva
˜
riporqa phinasqa uyalla, f Jos 19:17, 18 huertaytaqa’, nispa”.
may llakisqataj. 7 Warmin Jezabeltaj Achabta

21 Chay imas qhepata,


uj champay rikhurerqa
g Le 25:23
nerqa: “¿Nichu qanqa
israelitaspa reynin kanki?
jezreelita Nabotpa uva ´
Nu 36:7
Sayarispa imallatapis mikhuy,
huertanrayku. Nabotpa uva  kusirikuy. Noqa qosqayki chay
huertanqa Jezreel f llajtapi ˜ jezreelita Nabotpa uva
Pana lado ´
karqa, Samariaj reynin a 1Re 16:31
huertanta”, b nispa. 8 Chanta
Achabpa1 kamachina wasinpa 1Re 18:4 Jezabelqa cartasta qhelqarqa
´
ladonpi. 2 Achabqa Nabotta 1Re 19:2 Achabpa sutinpi, chant a
1Re 21:25
nerqa: “Uva huertaykita Achabpa sellonwan sellaykuspa c
qopuway, wasiy qayllallapi apacherqa Nabotpa llajtanpi
kasqanrayku, chaypi tiyakoj kurajkunaman, d
qomerkunata churakunaypaj. b Miq 2:1 kamachejkunamanpis.
Noqataj huertaykej Miq 7:3 9 Jezabelqa chay cartaspi
cuentanmanta aswan sumaj qhelqarqa: “Ayunota ruwachispa
uva huertata qopusqayki, runasta tantachinkichej.
munajtiykitaj huertaykej Nabottataj chay tukuynin
c Ne 9:38 ˜
precionta pagapusqayki”, nispa. Est 8:8 runaspa naupaqenman
3 Nabottaj Achabta nerqa: tiyaykuchinkichej.
´
´ 10 Chanta ni imapaj
“Jehova Diospa qhawayninpeqa
manapuni allinchu kanman uva sirvej iskay runasta
˜
huertayta qosunayqa. Chay d Dt 16:18 Nabotpa naupaqenman
˜ tiyaykuchinkichej, chay
huertataqa naupa tatasniy
herenciata jina qowanku”, g runastaj testigos jina contranpi
´
nispa. 4 Chant a Achabqa ´ parlachunku: e ‘Qanqa Diostapis
˜ e Ex 20:16
reytapis maldecinki’, f nispa.
wasinman yaykuporqa phinasqa Dt 17:6 ´
uyalla, may llakisqataj. Chant a Nabottaqa
llajtamanta orqhospa
21:1 1 Chayri “Acabpa”. Yanapa A2
´
nisqata leeriy. f Ex 22:28 21:4 1 Siriy: waj lugarespi ninku winkuy.
1 REYES 21:11-26 702
rumiswan chanqaspa CAP. 21 jallpantaqa japikapushanki?”, a
˜ ´
wanuchinkichej”, a nispa. a Le 24:16 nispa’. Chant a nillankitaj:
´
11 Nabotpa llajtanpi tiyakoj Jn 10:33 ‘Jehova Diosqa kayta nin:
´
runastaj, pikunachus kurajkuna, “Maypicha Nabotpa yawarninta
kamachejkuna karqanku b Am 5:12 alqos llajwarqanku, chayllapitaj
Hab 1:4 yawarniykitapis alqos
chaykunaqa, imastachus Jezabel
cartaspi nerqa chay kikinta llajwanqanku”, b nispa’”.
ruwarqanku. 12 Paykunaqa c 2Re 9:25, 26 20 Achabtaj Eliasta nerqa:
Ec 4:1 ´ ´
ayunota ruwachispa runasta “Enemigoy, kayqa a
tantaykucherqanku, taripawasqanki”, c nispa.
d Ec 5:8 ´
Nabottapis tukuy runaspa Eliastaj nerqa: “Ar ı, taripayki.
˜ Ec 8:14 ´
naupaqenpi tiyaykucherqanku. Hab 1:13 Diosqa kayta nin: ‘Jehova Diospa
´
13 Chant a ni imapaj sirvej qhawayninpi sajra imasllatapuni
iskay runas jamuspa Nabotpa ruwayta munasqaykirayku d
˜ e 1Re 21:7 ˜
naupaqenpi tiyaykukorqanku, 21 nakariyta apachimushayki,
˜ mirayniykita chinkasqata
tukuy runaspa naupaqenpitaj
f 1Re 17:1
Nabotpa contranta chinkachisaj. Israel ukhumanta
parlarqanku: “Nabotqa Achabpa mirayninmanta tukuy
Diostapis reytapis maldecin”, b g 1Re 16:29 qharista1 tukuchisaj, e mana
´ kallpayoj qharispis kachunku,
nispa. Chant a Nabottaqa
llajtamanta orqhomuytawan h Ge´ 4:8, 10 llauchhispis kachunku. f
rumiswan chanqaspa  22 Familiaykitaqa
˜ ´ ˜ chinkarparichisaj Nebatpa
wanucherqanku. c 14 Chanta Pana lado
Jezabelman willacherqanku: a Dt 5:21 wawan Jeroboanpa g familianta
“Nabotta rumiswan chanqaspa Hab 2:9 jina, Ahiyaj wawan Baasajpa
˜ ˜ familianta jina. h Qanqa
wanuchinkuna”, d nispa. ˜
15 Nabotta rumiswan b 1Re 22:37, 38 manchayta phinachiwanki,
˜ 2Re 9:25, 26 israelitastapis juchaman
chanqaspa wanuchisqankuta
uyariytawan, Jezabelqa urmachinki’, nispa.
Achabta nerqa: “Sayariy,
c 1Re 18:17 23 Jezabelmantapis
Am 5:10 ´
jezreelita Nabotpa uva Jehova Diosqa kayta nillantaj:
huertanta japikanpuy, e payqa ‘Jezabeltaqa alqos
qolqeta pagapusqayki
d 1Re 16:30 mikhukaponqanku Jezreel
nishajtiykipis mana qopusuyta jallpapi. i 24 Achabpa
˜ e 2Re 10:7, 17 mirayninmanta pillapis
munarqachu, kunantaj nina ˜
˜ ˜ llajtapi wanojtenqa alqos
kausashanchu, wanun na”,
mikhukaponqanku, campopi
nispa. 16 Achabtaj Nabot f 2Re 9:7-9 ˜
˜ ˜ wanojtintaj aycha mikhu
wanusqantana yachaspa,
pisqos mikhukaponqanku. j
sayarispa uraykorqa jezreelita g 1Re 15:25-29 ´
25 Achabqa Jehova Diospa
Nabotpa uva huertanta
qhawayninpi sajra imasta
japikanpunanpaj. h 1Re 16:3, 11
´ ruwananpaj churasqa
17 Jehova Diostaj tisbita karqa, chay jina sajraqa
Eliasta f nerqa: 18 “Sayariy, i 2Re 9:10, 35 manapuni pipis karqachu. k
Israelmanta rey Achabwan Achabtaqa warmin
tinkumuy, payqa Samaria Jezabel chay sajra imasta
j 1Re 14:11
llajtapi g kashan. Achabqa 1Re 16:4 ruwacherqa. l 26 Achabqa
Nabotpa uva huertanpi millay imastapuni ruwan,
kashan, chayman rin chay k 1Re 16:30 amorreos jina chay millay
huertata japikanpunanpaj.
19 Kayta ninki Achabman: 21:21 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´ l 1Re 16:31
‘Jehova Diosqa kayta nin: “perqaman jispajkunata”. Ajinata
˜ 2Cr 22:2, 3
“¿Qanqa runata wanuchispachu h Ap 2:20 parlaj kanku qharista chejnikuspa.
703 1 REYES 21:27–22:12
´
santosta yupaychaspa. CAP. 21 Jehova Diostaraj tapurichiy”, a
´
Amorreostaqa Jehova ´
a Ex 23:28 nispa. 6 Israelpa reynintaj
Diosllataj israelitaspa Dt 9:5 profetasta tantaykorqa
˜ ´
naupaqenkumanta 400 runasta jinapuni, chanta
qharqorqa’, nispa”. a paykunata taporqa: “¿Risajchu
27 Achabqa chayta b Sl 78:34 Ramot-Galaadwan maqanakoj
uyariytawan ropasninta chayri manachu?”, nispa.
llikirakorqa, qhashqa ropatataj Paykunataj kuticherqanku:
´ ´
churaykukorqa. Chanta ayunaj “Rillay. Jehova Diosqa
churakorqa qhashqa telas c 2Re 9:25, 26 Ramot-Galaadta reypa
2Re 10:7, 11
patapi siriykuspa, may makinman jaywaykonqa”, nispa.

llakisqataj purerqa. 7 Jehosafattaj nerqa:
´ ´ CAP. 22 ´
28 Chanta Jehova Diosqa tisbita d 1Re 15:24
“¿Nichu kaypeqa Jehova Diospa
Eliasta nerqa: 29 “¿Rikunkichu? profetan tiyan? Chay
Achabqa chay nisqaymanta profetawan Diosta
˜ tapurichikullasunmantaj”, b
naupaqeypi kumuykukun. b
˜ nispa. 8 Israelpa reynintaj
Ajinata naupaqeypi e 2Cr 18:2, 3
kumuykukusqanrayku Jehosafatta nerqa:
˜ “Kanraj uj runa, paynejta
chay nakariytaqa mana ´
kausashajtinchu apachimusaj. Jehova Diosta tapurisunman. c
˜ f Jos 20:8, 9 Pero paytaqa chejnikuni. d
Chay nakariytaqa familianman 1Re 4:7, 13
apachimusaj wawan Payqa ni jaykaj ninchu
kamachishajtin”, c nispa. allin rinawantaqa,
mana allin rinallawantapuni
22 Siriawan Israelwanqa
kinsa wata juntata mana
g 2Re 3:7
2Cr 19:2
niwan. e Chay profetaqa
Imlaj wawan Micaya”, nispa.
guerraspi tinkorqankuchu. 
Jehosafattaj nerqa:
2 Kinsa kaj watapitaj ˜
Pana lado “Ama ajinata parlaychu”, nispa.
Judamanta rey Jehosafatqa d a Nu´ 27:21
9 Israelpa reynintaj ujnin
Israelpa reyninta watukoj rerqa. e 2Cr 18:4, 5
kuraj kamachinta wajyaspa
3 Israelpa reynintaj
nerqa: “Pusamuy Imlaj wawan
kuraj kamachisninta nerqa:
Micayata, usqhayta”, f nispa.
“Ramot-Galaad f jallpasqa
´ b 2Re 3:11 10 Israelmanta reywan
noqanchejpata, ¿ichar ı? 2Cr 18:6, 7
´ Judamanta rey Jehosafatwanqa,
Noqanchejtajr ı
sapa ujninku kamachina
manchachikushanchej Siriaj
tiyanasninkupi tiyasqa
reyninmanta qhechukapuyta”,
´ c 1Re 18:4 kasharqanku,
nispa. 4 Chanta Jehosafatta rey ropasninkuwan
nerqa: “¿Noqawan khuska pachallisqas. Paykunaqa
riwajchu Ramot-Galaadpi kasharqanku Samaria llajtaman
maqanakoj?”, nispa. d 1Re 21:20 yaykuna punkupi, era1 patapi.
Jehosafattaj Israelpa 2Cr 36:16
Tukuynin profetastaj paykunaj
reyninman kuticherqa: ˜
naupaqenkupi profetas jina
“Noqaqa qanwan khuska parlasharqanku. g 11 Chaypi
maqanakuman e Isa 30:9, 10 Kenaanaj wawan Sedequiasqa
risaj. Soldadosniypis Jer 38:4 fierro wajrasta ruwakuspa
soldadosniykiwan khuska ´
nerqa: “Jehova Diosqa nin:
renqanku, caballosniypis ‘Kay wajraswan qanqa
caballosniykiwan khuska”, g siriosta wajraykuspa
f 2Cr 18:8-11 ˜
nispa. qalata wanurachinki’, nispa”.
´
5 Chanta Jehosafatqa 12 Chay tukuynin profetaspis
Israelpa reyninman nerqa:
˜
“Ama jina kaspa, naupajtaqa g Eze 13:2, 3 22:10 1 Glosariopi era nisqata leeriy.
1 REYES 22:13-27 704
˜
kikinta nishallarqankutaj: CAP. 22 pana ladonpi, lloqe ladonpipis. a
´
“Wichariy Ramot-Galaadman, a 2Cr 18:12-16 20 Jehova Diostaj nerqa:
´
allin risonqa. Jehova Diosqa ‘¿Pitaj Achabta1
reypa makinman chaukiyamunman2
Ramot-Galaadta jaywaykonqa”, Ramot-Galaadman rinanpaj,
nispa. ˜
chaypi wanunanpaj?’, nispa.
13 Micayata wajyamorqa b Dt 28:15, 25
Chaypi kajkunamanta ujnenqa
chay runataj Micayata nerqa: ajinata ruwasunman nisharqa,
“Qhawariy, tukuynin profetas ujnintaj kay jinata ruwasunman
´
nishanku reyta allin rinanta. nisharqa. 21 Chant a ujnin
Ama jina kaspa, qanpis chay ´
angelqa1 b Jehova Diospa
profetas jina nillay ari reyta allin ˜
naupaqenman jamuspa nerqa:
rinanta”, a nispa. 14 Micayataj c 2Cr 18:17 ‘Noqa chaukiyamusaj’, nispa.
´ ´
nerqa: “Kausaj Jehova Diospa Jehova Diostaj taporqa:
´ ´ ´
sutinpi jurani: Imatacha Jehova ‘¿Imaynata chaukiyamunki?’,
Dios niwanqa chayllata nispa. 22 Chay angeltaj
noqaqa parlasaj”, nispa. kuticherqa: ‘Tukuynin
´
15 Chanta Micayaqa reypaman d Isa 6:1 profetasninta llulleriosta
rerqa, reytaj Micayata taporqa: Eze 1:26 parlachimusaj’, c nispa.
“Micaya, ¿Ramot-Galaadwan 
˜ Diostaj nerqa: ‘Rispa
maqanakoj wicharisqaykuchu1 Pana lado
chaukiyamullay. Allinpuni
chayri manachu?”, nispa. a 2Cr 18:18-22
risonqa. Chay nisqaykita
Micayataj kuticherqapacha: Job 1:6
´ Da 7:9, 10 ruwamullay’, nispa.
“Rillay, atipanki. Jehova ´
Mt 18:10 23 Chayrayku Jehova Diosqa
Diosqa Ramot-Galaadta reypa Ap 5:11 ´
saqen uj angel kay tukuynin
makinman jaywaykonqa”, nispa.
16 Reytaj Micayata nerqa: profetasniykita llulleriosta
´
“¿Mashkha kutistawantaj parlachinanta. d Jehova Diostaj
´ ˜
jurachisqayki Jehova Diospa ninna mana allin risunanta”, e
sutinpi cheqa kajtapuni nispa.
willanawaykitari?”, nispa.
b Sl 104:4 24 Kenaanaj wawan
Heb 1:7, 14
17 Micayataj nerqa: “Noqa Sedequiastaj Micayaman
rikushani tukuy israelitasta orqo chimpaykuspa uyanpi laqarqa,
˜ ´
puntastana ayqekushajta b mana nerqataj: “¿Jehova Diospa
´ espiritonqa qanwan
michejniyoj ovejasta jina. Jehova
˜ parlananpajchu noqataqa
Diosqa nin na: ‘Kaykunajtaqa
˜ ˜ c 1Re 22:6 saqerpawasqa? ¿Mayqen
manana duenonku kanchu. Sapa ˜
ujninku allillanta wasinkuman nantataj jamusorqari?”, f nispa.
kutipuchunku’, nispa”. 25 Micayataj kuticherqa:
18 Israelpa reynintaj “Chaytaqa yachanki
Jehosafatta nerqa: maypachachus ukhu cuartoman
´ pakakoj chinkaykunki
“Nerqaykicharı, payqa ni jaykaj d Eze 14:9
ninchu allin rinawantaqa, mana chaypacha”, nispa. 26 Israelpa
allin rinallawanta nin”, c nispa. reynintaj nerqa: “Micayata
19 Micayataj nerqa: “Kunanqa japispa jaywaykamuychej
´ llajtamanta kamachej Amonman,
Jehova Diospa nisqanta uyariy.
´
Noqaqa Jehova Diosta rikorqani e 1Re 20:42
reypa wawan Joasmanwan.
kamachina tiyananpi tiyashajta, d 27 Paykunamanqa ninkichej:
cielomanta tukuynin ejercitospis
paypa ladonpi sayasharqanku 22:20 1 Chayri “Acabta”.
Yanapa A2 nisqata leeriy.
˜
22:15 1 Wicharisqaykuchu: 2 Chayri “enganamunman”. 22:21
´
waj lugarespi ninku wicharisajkuchu. f 2Cr 18:23-27 1 Hebreo parlaypeqa nin, “espıritu”.
705 1 REYES 22:28-39
‘Reyqa kayta nin: “Kay runata CAP. 22 Israelpa reyninman
carcelman wisqaykuychej. a a Heb 11:32, 36 japirpacherqa.
Tantatapis yakutapis pisillata Flechaqa fierro
qonkichej, atipaytawan pecheranpa tinkuynin
kutimunaykama”, nispa’”. chayta payman satiykukusqa.
28 Micayataj nerqa: Reytaj carretanta apaj
“Sichus atipaspa allillan runata nerqa: “Kutiriy,
kutimunki chayqa, b Nu´ 16:28, 29 kay maqanakumanta1
suti yachakonqa orqhoway, flechawan
´
Jehova Diosqa japirparichiwanku,
˜
mana noqawanchu wanusajsina”, a nispa.
parlasqanta”, b nispa. 35 Maqanakoqa diantinpuni
´ karqa, allin sinchipuni karqa.
Chanta Micayaqa nillarqataj:
c 2Cr 18:28-32 Reytataj carretanpi
“Qankunapis tukuyniykichej
chayta allinta yuyarikuychej”, sayashajta japerqanku sirios
nispa. qhawarisqata. Yawarnenqa
29 Ajinamanta Israelmanta mana sayaspa maqanakuna
reywan Judamanta carretanman sururerqa.
˜
rey Jehosafatwanqa Tarde ladotataj wanuporqa. b
d 2Cr 35:22 ˜
Ramot-Galaadman rerqanku. c 36 Inti yaykuy horastana
30 Israelpa reynintaj campamentopi1 sinchita
Jehosafatta nerqa: qhaparerqanku: “Ripuychej
“Guerrapi maqanakunaypaj waj llajtaykichejman, ripuychej
ropata churaykukusaj, qantaj jallpaykichejman”, c nispa.
˜
rey ropallaykiwan rinki”, 37 Ajinapi reyqa wanuporqa.
e 1Re 20:1 ´
nispa. Ajinata Israelpa reynenqa  Chant a Samaria
mana rejsinankupaj ropanta ˜
Pana lado
llajtaman aparqanku,
cambiakuspa d maqanakuman a 2Cr 18:33, 34
chaypitaj pamparqanku.
yaykorqa. 31 Siriamanta 38 Reypa chay maqanakuna
reytaj carretasninpata carretanta Samariaj
32 comandantesninta estanquenpi mayllajtinku
kamachisqa: e “Ama ni piwan alqosqa jamuspa yawarninta
maqanakunkichejchu, llajwarqanku, khuchi warmispis1
˜
ni soldadoswan b 1Re 20:42 chaypi banakorqanku.2
ni capitaneswanpis, Israelpa Chay tukuy imas
´
reynillanwan maqanakunkichej”, ajina karqa Jehova Dios
nispa. 32 Carretaspa nisqanman jina. d
comandantesnintaj 39 Achabpa tukuy
Jehosafatta rikuytawan kausayninmanta, tukuy ima
nerqanku: “Jaqaysina Israelpa c 1Re 22:17 ruwasqanmanta, marfilmanta e
reynin kashan”, nispa. wasita1 ruwachisqanmanta,
Chayrayku kachaykukorqanku tukuynin llajtasta
paywan maqanakoj. ruwachisqanmantapis
Jehosafattaj yanapata
˜ 22:34 1 Chayri “campamentomanta”.
manakuspa qhaparikorqa.
d 1Re 21:18, 19 22:36 1 Campamentoqa ashkha toldo
33 Carretaspa wasis. 22:38 1 Khuchi warmi nispaqa
comandantesnenqa ˜
parlashan qhariswan pu nuykoj
repararqanku mana Israelpa warmimanta, astawanqa qolqerayku.
reyninchu kasqanta, chayrayku ´
˜ 2 Icha nillanmantaj “maypichus khuchi
manana qhatiykorqankuchu. ˜
warmis banakunku, chaypi alqosqa
34 Ajinallapi uj runaqa e 1Re 10:22 yawarninta llajwarqanku”. 22:39
wayrallaman flechaspa Eze 27:15 1 Chayri “kamachina wasita”.
1 REYES 22:40-53 706
qhelqasqa kashan CAP. 22 uj capitanlla rey jina
Israelpa reyesninmanta a 1Re 16:28 kamachisharqa. a
parlaj libropi. 40 Achabqa 48 Jehosafatqa Tarsis
˜
naupa tatasnin jina b 2Re 1:2 barcosta1 ruwachillarqataj
˜ 2Cr 20:35
wanuporqa. a Wawan Ofirmanta qorita b
Ocoziastaj b paypa c 1Cr 3:10
apachimunanpaj.
cuentanmanta 2Cr 17:1 Chay barcostaj mana
Israelpi rey karqa. 2Cr 20:31 Ofirman rerqankuchu
Mt 1:8 ´
41 Asajpa wawan Ezion-Gueberpi c
Jehosafatqa c Judapi rey jina phirikusqankurayku.
d 1Re 15:11
kamachiyta qallarerqa, 2Cr 14:11 49 Achabpa wawan
Israelpi rey Achab tawa 2Cr 15:8 Ocoziasqa Jehosafatta nerqa:
˜ “Kamachisneyqa
watastana kamachishajtin.
42 Jehosafatqa rey jina e 2Cr 17:3 kamachisniykiwan
kamachiyta qallarishajtin khuska barcospi richunku”,
˜ f Dt 12:14 nispa. Jehosafattaj
35 watasniyoj na karqa, 1Re 14:23
Jerusalenpitaj 25 watasta 1Re 15:14 mana munarqachu.
´
kamacherqa. Mamanqa 50 Chanta Jehosafatqa
˜
Silhij wawan karqa, g 2Cr 18:1 naupa tatasnin jina
´ 2Cr 19:2 ˜
sutintaj Azuba karqa. wanuporqa, d pamparqankutaj
˜
43 Jehosafatqa tatan maypichus naupa tatasninta
´ ˜ h Dt 23:17, 18
pamparqanku chaypi,
Asa d jinallataj cheqan nanta 1Re 14:24 ˜
purerqa, payqa mana chay naupa tatan Davidpa
˜ Llajtanpi. Wawan Jehoramtaj e
nanmanta wistuykorqachu. i 1Re 15:11, 12
´ paypa cuentanmanta
Payqa Jehova Diospa
qhawayninpi cheqan kajta j Ge´ 36:1, 9 rey jina kamachiyta
 qallarerqa.
ruwarqa. e Jinapis waj ˜
diosesta yupaychanapaj Pana lado 51 Rey Jehosafat
˜
pata lugaresqa a 2Sa 8:14 Judapi 17 watastana
2Re 8:20-22 kamachishajtin,
kakushallarqapuni. Sl 108:9
Runaspis chay pata lugarespi Achabpa wawan
jaywanasta ruphachispa b 1Re 10:22 Ocoziasqa f Samariapi
˜ Israelta kamachiyta
qoshnichishallarqankupuni. f
44 Jehosafatqa Israelpa c 1Re 9:26 qallarerqa. Ocoziasqa
reyninwan allillanta 2Cr 20:35-37 Israelta iskay watasta
kausakorqa. g 45 Jehosafatpa kamacherqa.
´
tukuy kausayninmanta,
d 1Re 2:10 52 Ocoziasqa Jehova Diospa
guerraspi atipasqanmanta, qhawayninpi mana
e 2Re 8:16
imaynatachus guerraspi 2Cr 21:1, 5
allin imasta ruwallarqapuni,
tatan jina, g maman jina
tinkusqanmantapis
f 2Re 1:2 purerqa, h Nebatpa wawan
qhelqasqa kashan
Jeroboanpa chakintataj
Judajpa reyesninmanta
g 1Re 16:30 qhaterqa, Jeroboanqa
parlaj libropi.
israelitasta juchaman
46 Jehosafatqa h 1Re 21:25 urmacherqa. i 53 Ocoziasqa
nacionmanta wijchullarqataj
Baalta yupaychaspa j
templospi pagorayku i 1Re 12:28-30 Baalman kumuykukorqa.
khuchichakoj qharista, h 1Re 13:33
Payqa tatan jinallataj
pikunachus puchusqankuraj Israelpa Diosnin Jehovata
tatan Asajpa tiemponmanta j 1Re 16:31, 32 ˜
2Re 1:2 phinacherqa. k
chaykunata. i
47 Chaypachasqa k Ex
´
20:3 22:48 1 Glosariopi Tarsis barcos
´
Edompi j mana rey karqachu, Ex 34:14 nisqata leeriy.
ISKAY KAJ

R E YE S
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

´ ´ ˜
1 Elıas willan Ocozıas wanunanta (1-18) Siriospa saqerasqa campamentonkupi
2 Eliasqa muyoj wayrapi oqharisqa mikhunata tarinku (3-15)
karqa (1-18) Eliseoj willasqan juntakun (16-20)
Eliseoqa Eliaspa profeta 8 Sunamita warmiman
ropanta japin (13, 14) jallpasninta kutichipunku (1-6)
´ Eliseowan, Ben-Hadadwan,
Eliseoqa Jerico llajtaj yakunta
jampin (19-22) Hazaelwan (7-15)
China jukumaris Betelmanta Jehoram Judapi kamachin (16-24)
˜ ´
wawasta wanuchinku (23-25) Ocozıas Judapi kamachin (25-29)
3 Jehoram Israelpi kamachin (1-3) 9 Jehuta churanku Israelpi
Moabqa Israelpa contranta kamachinanpaj (1-13)
oqharikun (4 -25) Jehoramta, Ocoziastawan
˜
wanuchin (14 -29)
Moab atipachikun (26, 27) ˜
Jezabelta wanuchinku.
4 Eliseoqa uj viudaj aceitenta Alqos aychasninta
ashkhayachin (1-7) mikhukapunku (30-37)
Sunamita warmi Eliseota
10 Jehuqa Achabpa mirayninta
wajyarikun (8-16)
tukuchin (1-17)
Kacha kasqanrayku chay warmeqa Jehonadabqa Jehuwan
uj qhari wawata nacechikun. ujchaykukun (15-17)
˜
Wawataj wanupun (17-31) Jehuqa Baalta yupaychajkunata
Eliseo chay wawata ˜
wanuchin (18-27)
kausarichin (32-37) Jehujpa kamachisqanmanta (28-36)
Venenasqa mikhunata allin
11 Ataliaqa gobiernota
mikhunaman tukuchin (38-41)
japikapuytawan kamachin (1-3)
Tantasta ashkhayachin (42-44)
Jehoasta pakayllamanta
5 Eliseoqa Naamanta sanoyachin churanku rey kananpaj (4 -12)
lepra onqoyninmanta (1-19) ˜
Ataliata wanuchinku (13-16)
Guehaziqa munapayasqanrayku Jehoiadaqa Judapi ashkha imasta
lepra onqoywan castigachikun (20-27) cheqanchan (17-21)
6 Eliseoqa hachaj umanta ´
12 Jehoas Judapi kamachin (1-3)
tuytuchimun (1-7) Jehoasqa templota allinchachin (4 -16)
Eliseowan sirioswan (8-23) Sirios Judaman yaykuykunku (17, 18)
˜ ˜
Eliseoj kamachinpa nawisnin Jehoasta wanuchinku (19-21)
kicharikun (16, 17) 13 Jehoacaz Israelpi kamachin (1-9)
Diosqa siriospa yuyayninkuta ´
Jehoas Israelpi kamachin (10-13)
chinkachin (18, 19) Eliseoqa Jehoasta tantean (14 -19)
Samaria llajtata muyuykunku. ˜
Eliseo wanupun. Tullusnenqa
Llajtapi yarqhay tiyan (24 -33) uj runata kausarichin (20, 21)
˜ Eliseoj qhepa kaj willaynin
7 Eliseo willan manana yarqhay
kananta (1, 2) juntakun (22-25)

707
2 REYES Kaykunamanta parlan 708
´
14 Amasıas Judapi kamachin (1-6) 20 Ezequiasqa onqoykun,
Amasiasqa guerrapi tinkun sanoyapuntaj (1-11)
´
Edomwan chanta Israelwan (7-14) Babiloniamanta kachamusqa
´ runas (12-19)
Israelpa reynin Jehoas
˜ ´ ˜
wanupun (15, 16) Ezequıas wanupun (20, 21)
´ ˜ ´
Amasıas wanupun (17-22) 21 Manases Judapi kamachin.
´
Jeroboan II Israelpi Juchasnin (1-18)
kamachin (23-29) Jerusalenqa chinkachisqa
´
15 Azarıas Judapi kamachin (1-7) kanqa (12-15)
Israelpa qhepa kaj reyesnin: ´
Amon Judapi kamachin (19-26)
´
Zacarıas (8-12), ´
22 Josıas Judapi kamachin (1, 2)
Salum (13-16), Menahem (17-22),
´ ´ Templota allinchanapaj
Pecahıas (23-26), Pecah (27-31)
´ kamachiykuna (3-7)
Jotan Judapi kamachin (32-38)
Leymanta librota tarinku (8-13)
16 Ajaz Judapi kamachin (1-6) Profetisa Huldaqa willan
Ajazqa asiriosman pagaykun (7-9) ˜
nakariy chayamunanta (14 -20)
Ajazqa uj altarta ruwachin
llulla diospa altarninman 23 Josiasqa ashkha imasta
rijchasqata (10-18) cheqanchan (1-20)
˜ Pascua Fiestata ruwanku (21-23)
Ajaz wanupun (19, 20)
Josiasqa waj imastawan
17 Hosea Israelpi kamachin (1-4)
´ cheqanchan (24 -27)
Israel nacion atipachikuspa ´ ˜
Josıas wanupun (28-30)
chinkapun (5, 6)
Jehoacaz Judapi kamachin (31-33)
Israelitasqa Diosta
saqerparisqankurayku Jehoiaquim Judapi kamachin (34 -37)
waj llajtasman apachikunku (7-23) 24 Jehoiaquim Nabucodonosorpa
Samaria llajtasman waj llajtayoj contranta oqharikun,
˜
runasta kachamunku (24 -26) wanupun (1-7)
´
Samaritanosqa Jehovata, Joaquın Judapi kamachin (8, 9)
waj diosestawan Babiloniaman wakinta presosta
yupaychanku (27-41) apakapunku (10-17)
´ ´
18 Ezequıas Judapi kamachin (1-8) Sedequıas Judapi kamachin.
Israel chinkapusqanmanta (9-12) Nabucodonosorpa
Senaquerib Judaman contranta oqharikun (18-20)
yaykuykun (13-18) 25 Nabucodonosorqa
Rabsaqueqa Jehovamanta Jerusalenta cercaykun (1-7)
burlakun (19-37) Jerusalenpis templonpis
˜
19 Ezequiasqa Isaiasnejta thunisqa kanku. Puchojkunata
Diospa yanapanta presosta jina apakapunku (8-21)
˜ Guedaliasta churanku
manakun (1-7)
Senaqueribqa Jerusalenta Judapi kamachinanpaj (22-24)
tukuchinanta nin (8-13) ˜
Guedaliasta wanuchinku.
˜ Runasqa Egiptoman
Ezequiaspa manakusqan (14 -19)
Isaiasqa willan imatachus ayqekunku (25, 26)
Dios nisqanta (20-34) Babiloniapi Joaquinta
´ kacharinku preso
Uj angel 185.000 asiriosta
˜
wanuchin (35-37) kasqanmanta (27-30)
709 2 REYES 1:1-12
˜
1 Achab1 wanupusqantawan
Moab nacionqa a Israel
CAP. 1
a Ge´ 19:36, 37
7 Rey Ocoziastaj paykunata
taporqa: “Qankunawan
nacionpa contranpi oqharikorqa. 2Sa 8:2 tinkukuspa ajinata nisorqachej
Sl 60:8
2 Chaypacha Ocoziasqa chay runa, ¿imayna
Samariapi kashaspa rijchayniyojtaj karqa?”, nispa.
urmaykamorqa pata cuartonpa 8 Paykunataj reyman
pisonpi karqa chay ventananta, nerqanku: “Chay runaqa
sinchitapuni nanaykuchikorqa. pachallisqa kasharqa
b Jos 13:2, 3
Chayrayku Ocoziasqa runasta 1Sa 5:10
uywa pelomanta ruwasqa
kacharqa kay jinata nispa: pachawan, a qara chumpiwantaj
“Rispa Ecronpa b chumpiykusqa”, b nispa.
diosnin Baal-Zebubta Chay ratopacha reyqa nerqa:
´
tapurinpuwaychej, kay jina “Chay runaqa tisbita Elıas”,
kasqaymanta sanoyapusajchus c 2Re 1:16
nispa.
manachus chayta”, c nispa. 9 Rey Ocoziastaj kacharqa
´
3 Jehova Diospa angelnintaj 50 soldadospa capitanninta
tisbita Eliasta1 d nerqa: 50 soldadosnintawan Eliasta
“Sayarispa tinkumuy Samariaj pusamunankupaj. Chay
reynin kachamusqan runaswan, d 1Re 17:1
capitantaj Eliaspaman
paykunamantaj ninki: ‘¿Manachu 1Re 18:36 wicharispa Eliasta tariparqa
Israelpi Dios kasqa Ecronpa orqo puntapi tiyashajta,
diosnin Baal-Zebubtaraj nerqataj: “Cheqa Diospa1
tapukamunaykichejpaj? e kamachin, c reyqa
´
4 Chayrayku Jehova Diosqa ‘uraykamuchun’ nisunki”, nispa.
kayta nin: “Qanqa sirisqa1 e Isa 8:19 10 Eliastaj chay 50 soldadospa
kashanki chay camaykimanta Jer 2:11 capitanninta nerqa:
˜ ˜
ni na sayarinki nachu, “Sichus Diospa kamachin
˜ ˜
wanupullankina”, nispa’”. kani chayqa, cielomanta nina
Eliastaj chay nisqanta uraykamuspa d qanta,
ruwamorqa. 50 soldadosniykitawan
5 Rey Ocoziaspa f 1Cr 10:13, 14 rupharpachun”, nispa.
 Ninataj cielomanta
kachasqasnin kutimojtinkutaj ˜
reyqa paykunata taporqa: Pana lado uraykamuspa chay capitanta,
´ a 1Re 19:19 50 soldadosnintawan
“¿Imajt ın chay rato
Zac 13:4
kutimunkichej?”, nispa. Heb 11:32, 37
ruphaykorqa.
6 Paykunataj kuticherqanku: 11 Rey Ocoziastaj
˜
“Uj runa noqaykuwan tinkoj waj capitantanataj Eliasman
jamuspa niwayku: ‘Kutiychej kacharqa 50 soldadosnintawan.
kachamusorqachej chay Chay capitantaj rispa Eliasta
reyman, kayta willamuychej: b Mt 3:4 nimorqa: “Cheqa Diospa
´ kamachin, reyqa ‘usqhayta
“Jehova Diosqa nin:
‘¿Manachu Israelpi Dios kasqa uraykamuchun’ nisunki”, nispa.
Ecronpa diosnin Baal-Zebubta 12 Eliastaj paykunaman nerqa:
tapuchikamunaykipaj? “Sichus cheqa Diospa kamachin
Chayrayku sirisqa kashanki kani chayqa, cielomanta
˜ c Dt 33:1
nina uraykamuspa qanta,
chay camaykimanta nina
˜ 50 soldadosniykitawan
sayarinki nachu,
˜ ˜ ruphaykuchun”, nispa.
wanupullankina’, nispa”’”. f
Diospa ninantaj cielomanta
1:1 1 Chayri “Acab”. Yanapa A2 nisqata uraykamuspa chay capitanta,
´
leeriy. 1:3 1 El ıas suteqa niyta d Nu´ 11:1
´
´ Nu 16:35
munan Diosneyqa Jehova. 1:4 1 Siriy: Lu 9:54 1:9 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
waj lugarespi ninku winkuy. Jud 7 leeriy.
2 REYES 1:13–2:5 710
50 soldadosnintawan CAP. 1 ruwasqanmantapis qhelqasqa
ruphaykorqa. a Jos 13:2, 3 kashan Israelpa reyesninmanta
´
13 Chanta rey Ocoziasqa parlaj libropi.
´
ujtawan uj capitanta
kachallarqataj 2 Jehova Dios Eliasta a
cieloman muyoj wayrapi
˜
50 soldadosnintawan. b 2Re 1:3 apakapunanpaj tiempona
Chaytawanqa kinsa kashajtin, b Eliaswan
˜
capitanestana kacharqa. Eliseowanqa c Guilgalmanta d
Chay 50 soldadospa llojserqanku. 2 Eliastaj Eliseota
capitannintaj wicharispa nerqa: “Ama jina kaspa kayllapi
˜ c 2Re 3:1 ´
Eliaspa naupaqenman 2Re 9:22 quedakuy. Jehova Diosqa
qonqoriykukorqa, rogarikorqataj Betelman kachashawan”, nispa.
´
khuyarikunanta, kay jinata Eliseotaj nerqa: “Kausaj Jehova
nispa: “Cheqa Diospa kamachin, Diospa sutinpi jurani, jinallataj
ama jina kaspa kausayniyta, d 2Re 8:16 qanpa kausayniykirayku jurani,
kay 50 kamachisniykej noqaqa manapuni sapaykita
kausayninkutapis allinpaj rejta saqesqaykichu”, nispa.
´
qhaway ari. 14 Ninaqa Chanta iskayninku Betelman e
cielomanta uraykamuspa chay uraykorqanku. 3 Betelpi
e 1Re 22:51
iskay capitanesta ruphaykun, 
kasharqanku chay profetaspa1
50 soldadosninkutawan khuska. ˜ wawasnintaj2 llojsimuspa
Pana lado ´
Kunanqa rogarikuyki, amapuni Eliseota nerqanku: “Jehova
˜  Diosqa kunan punchay
wanuchiwaychu ari”, nispa.
´ CAP. 2 patronniykita apakaponqa,
15 Jehova Diospa ˜
angelnintaj Eliasta nerqa: a 1Re 17:1 payqa nina yachachejniykichu
“Paywan khuska uraykullay, kanqa. ¿Yacharqankichu?”, f
ama manchachikuychu”, nispa. nispa. Eliseotaj paykunata
´ ˜
Eliastaj sayarispa paywan nerqa: “Ar ı, yacharqani na.
khuska uraykorqa reypaman. b 2Re 2:11 Ama chaymanta parlaychejchu”,
16 Eliastaj reyta nerqa: nispa.
´ 4 Eliastaj Eliseota nerqa:
“Jehova Diosqa kayta nin:
‘¿Imajtintaj runasta kachanki “Eliseo, ama jina kaspa
´
Ecronpa a diosnin Baal-Zebubta c 1Re 19:16
kayllapi quedakuy. Jehova
tapuchikojri? ¿Nichu Israelpi Diosqa Jericoman g
Dios kasqa? b ¿Imajtintaj mana kachashawan”, nispa. Eliseotaj
´
Diosta tapucherqankichu? nerqa: “Kausaj Jehova Diospa
Kunanqa sirisqa kashanki sutinpi jurani, jinallataj qanpa
˜ d 2Re 4:38
kausayniykirayku jurani,
chay camaykimanta ni na
˜ noqaqa manapuni sapaykita
sayarinkichu, wanunkipuni’,
nispa”. 17 Ajinata Ocoziasqa rejta saqesqaykichu”, nispa.
˜ ´ ´
wanuporqa, Jehova Dios Chanta iskayninku Jericoman
Eliasnejta parlasqanman jina.
e Ge´ 28:18, 19 rerqanku. 5 Jericopi karqanku
1Re 12:28, 29
Rey Ocoziaspata mana wawan 2Re 2:23
chay profetaspa wawasninkutaj
karqachu, chayrayku paypa Eliseoman chimpaykuspa
´
cuentanmanta hermanon nerqanku: “Jehova Diosqa
Jehoram c Israelpi rey jina kunan punchay patronniykita
˜
kamachiyta qallarerqa, apakaponqa, payqa ni na
f 1Re 19:16
chaypacha Judapi rey 2:3 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy.
Jehosafatpa wawan Jehoramqa 2 Profetaspa wawasnin nispaqa ichapis
˜
iskay watatana kamachisharqa. d parlashan profetasta yachachinapaj
18 Ocoziaspa e tukuy g Jos 6:26 uj escuelamanta jina, chayri uj grupo
kausayninmanta, imastachus 1Re 16:34 profetasmanta.
711 2 REYES 2:6-17
yachachejniykichu kanqa. CAP. 2 uj laurarishaj carreta,
¿Yacharqankichu?”, nispa. a 1Re 19:19 laurarishaj caballosniyoj a
Eliseotaj paykunata nerqa: paykunata taqarparqa. Ajinapi
´ ˜
“Ar ı, yacharqani na. Ama Eliasqa muyoj wayrapi cieloman
chaymanta parlaychejchu”, oqharisqa karqa. b 12 Eliseotaj
´
nispa. b Ex 14:21, 22 chayta rikuspa qhaparerqa:
Jos 3:17 ´ ´
6 Eliastaj Eliseota nerqa: 2Re 2:13, 14
“Tatay, tatay. Israelpa carretan,
“Ama jina kaspa kayllapi caballospi purej soldadosnin”, c
´ ˜
quedakuy. Jehova Diosqa nispa. Eliasta ni na rikuspataj
´ ropasninta iskayman llikikorqa. d
Jordan mayuman ´
kachashawan”, nispa. Eliseotaj c Dt 34:9 13 Chant a Eliseoqa Eliaspa
´ 1Re 19:16 takasqan profeta ropanta e
nerqa: “Kausaj Jehova Diospa ´
Lu 1:17 oqharerqa. Jordan mayu
sutinpi jurani, jinallataj qanpa
kausayniykirayku jurani, kantuman kutispataj chaypi
´
noqaqa manapuni sapaykita sayarqa. 14 Chanta Eliseoqa
rejta saqesqaykichu”, nispa. Eliaspa takakusqan profeta
d Dt 21:17
Ajinamanta iskayninku 
ropanta japispa yakuta wajtarqa,
rillarqankupuni. 7 Profetaspa ˜ nerqataj: “¿Maypitaj kashan
Pana lado ´
wawasninkumantapis Eliaspa Diosnin Jehova?”, nispa.
a 2Re 6:17
50 profetas rillarqankutaj, Sl 68:17 Yakuta wajtasqantawantaj mayu
chay profetasqa karullapi yakusqa iskayman khallakorqa
˜
sayaykuspa Eliasta, Eliseotawan lloqe ladoman pana ladoman,
qhawasharqanku, Eliaswan Eliseotaj chayninta
´ b 2Cr 21:5, 12 mayuta pasarqa. f
Eliseowantaj Jordan mayu
kantupi sayasharqanku.
Jn 3:13 15 Jericomanta profetaspa
´ wawasnintaj karullamanta
8 Chant a Eliasqa profeta
ropanta a maytuykuspa chaywan payta qhawamusharqanku
yakuta wajtarqa, mayumanta nerqankutaj: “Diospa espiritonqa
c 2Re 13:14
yakutaj iskayman khallakorqa Eliaspi kasharqa, kunanqa
˜ ˜
lloqe ladoman pana ladoman. Eliseopinataj kashan”, g nispa.
´
Iskayninkutaj chaki pampanta Chanta Eliseota taripamuytawan
˜
mayuta pasarqanku. b d 2Sa 1:11, 12
naupaqenpi pampakama
kumuykukorqanku.
9 Mayuta pasasqankutawan Job 1:19, 20 ´
16 Chant a Eliseota
Eliasqa Eliseota nerqa:
nerqanku: “Kaypi kashanku
“Niraj ladoykimanta apasqa
kamachisniykiwan
kashajtiy, imatachus qanpaj e 1Re 19:19 khuska 50 wapu runas.
ruwanayta munanki chayta 2Re 1:8
˜ Paykuna patronniykita
manakuway”, nispa. Eliseotaj Zac 13:4
Mt 3:4 maskamuchunku ari. Ichapis
nerqa: “Dios qosunki chay ´
Jehova Diospa espiritonqa1
espiritumanta c iskay jinasta payta oqharispa uj orqoman
japiyta munani, d wijchuykamun chayri wayqoman
¿atikunmanchu?”, nispa. f Jos 3:13 wijchuykamun”, h nispa.
10 Eliastaj kuticherqa: 2Re 2:8 Eliseotaj nerqa: “Ama
˜
“Chay manakuwasqaykeqa kachaychejchu”, nispa.
mana atikunanpaj jinachu. 17 Paykunataj kachaytapuni
Ladoykimanta apasqa kashajtiy munaspa sigue chayta
rikuwanki chayqa, chay g Nu´ 11:24, 25
˜ ´
Nu 27:18, 20 nisharqanku Eliseota
manakuwasqaykita japinki, 2Re 2:9 saykuchinankukama,
mana rikuwankichu chaytaj Eliseotaj paykunata nerqa:
mana japinkichu”, nispa. “Yapis, kachaychej ari”, nispa.
11 Parlan parlan
rishajtinkutaj ujllata h 1Re 18:11, 12 2:16 1 Chayri “wayranqa”.
2 REYES 2:18–3:7 712
Paykunataj 50 runasta CAP. 2 llojsimuspa 42 wawastapuni
kacharqanku, Eliastaqa kinsa a Jos 6:26 mithararqanku.1 a
punchay juntatapuni 1Re 16:34 25 Chaymantataj Eliseoqa
maskamorqanku, nitaj rillarqapuni Carmelo orqoman b
´
tarerqankuchu. 18 Chay runas chayanankama, chant a
Eliseojpaman kutimojtinkutaj, Samariaman kutirerqa.
´
3
payqa Jerico llajtapi kasharqa. a Achabpa1 wawan Jehoramqa c
b Dt 34:1-3
Eliseotaj paykunata nerqa: Samariapi Israelta rey jina
“¿Nichu nerqaykichej kamachiyta qallarerqa.
ama rinaykichejta?”, nispa. Chaypacha rey Jehosafatqa
´ ˜
19 Chaymantataj Jerico 18 watastana Judapi
llajtamanta runasqa Eliseota ´
˜ ´ c Ex 15:23-25 kamachisharqa. Jehoramqa
nerqanku: “Senornıy, rikunki 2Re 4:38-41 12 watasta rey jina Israelta
jina llajtaqa allin lugarpi kamacherqa. 2 Jehoramqa
kashan, b jinapis yakoqa ´
Jehova Diospa qhawayninpi
mana allinchu, jallpapis sajra imasta ruwallarqataj, pero
mana poqonchu”,1 nispa. mana tatamaman jinapunichu.
d 2Cr 36:15, 16
20 Eliseotaj paykunata nerqa: Lu 10:16 Payqa urmacherqa Baalta
“Uj mosoj puku platituman yupaychanapaj rumi pilarta,
kachita churaykuspa mayqentachus tatan ruwacherqa
apamuwaychej”, nispa. chayta. d 3 Jinapis Jehoramqa
Paykunataj chay nisqanta Nebatpa wawan Jeroboanpa
´
apamorqanku. 21 Chant a e Pr 17:12 juchasninta ruwallarqataj,
Eliseoqa yaku llojsimusharqa  mayqenwanchus israelitasta
˜
chayman riytawan chayman Pana lado juchaman urmacherqa chayta. e
kachita takaykorqa, c nerqataj: a 2Re 1:10 Jehoramqa chay juchasta
´
“Jehova Diosqa kayta nin: ruwallarqapuni.
˜
‘Noqa kay yakuta jampinina. 4 Moabmanta rey Mesaqa
˜ ˜
Nina pitapis wanuchenqachu, ashkha ovejasta uywaj,
nitaj warmistapis mana wawata chayrayku Israelpa
rejsejman tukuchenqachu’,1 b 2Re 4:25

reyninmanqa impuestota
nispa”. 22 Yakutaj kunankama pagaj 100.000 corderosta,1
jampisqa kashan, Eliseo CAP. 3
100.000 mana millman ruthusqa
c 2Re 1:17
nisqanman jina.
´ carnerostawan.2 5 Achab
23 Chanta Eliseoqa Betelman ˜
˜ wanupusqantawan f Moabmanta
wicharerqa. Nanta rishajtintaj reyqa Israelpa reyninpa
wakin wawas llajtamanta contranta oqharikorqa. g
llojsimorqanku, chay wawastaj d 1Re 16:30-33 6 Chaypacha
Eliseota asipayaspa d nerqanku: rey Jehoramqa Samariamanta
“Pajla, wicharimuy. llojsispa Israelmanta tukuynin
Pajla, wicharimuy”, nispa. soldadosta tantaykucherqa.
24 Chaymanta Eliseoqa 7 Chantapis Jehoramqa
kutirikuspa chay wawasta e 1Re 12:28-30 Judamanta rey Jehosafatman
´
qhawarerqa, Jehova Diospa uj willayta apacherqa,
sutinpitaj paykunata kay jinata: “Moabmanta reyqa
´
maldicerqa. Chanta montemanta
iskay china jukumaris e 2:24 1 Mithay: waj lugarespi ninku
f 1Re 22:37 wikhay, tisay. 3:1 1 Chayri “Acabpa”.
2:19 1 Icha nillanmantaj Yanapa A2 nisqata leeriy. 3:4
“onqoj warmista wawitasninkuta 1 Cordero nispaqa parlashan
wijchuchishan”. 2:21 1 Icha uj watayojmanta chayri aswan
˜
nillanmantaj “nitaj onqoj warmistapis unitamanta. 2 Carnero: waj lugarespi
wawitasninkuta wijchuchenqachu”. g 2Sa 8:2 ninku mocho, oveja toro.
713 2 REYES 3:8-19
contrayta oqharikun. ¿Noqawan CAP. 3 mamaykej profetasninmanpis”, a
khuska riwajchu Moabwan a 2Cr 19:2 nispa. Israelmanta reytaj
maqanakamoj?”, nispa. Eliseota nerqa: “Mana chaychu.
´ ´
Jehosafattaj kuticherqa: “Arı Jehova Diosqa kinsantin reyesta
risaj. a Noqaqa qanwan khuska b 1Re 22:3, 4 wajyachimuwayku
risaj, soldadosniypis moabitaspa makinkuman
soldadosniykiwan khuska jaywaykunallawaykupaj”, nispa.
renqanku, caballosniypis c 2Sa 8:14 14 Eliseotaj nerqa: “Kausaj
´
caballosniykiwan khuska”, b Jehova Diospa sutinpi jurani,
´
nispa. 8 Chant a taporqa: paymin angelesta kamachej,
˜
“¿Mayqen nantataj wicharisun?”, d 1Re 22:7 paytamin noqaqa sirvini,1
nispa. Paytaj kuticherqa: paypa sutinpi jurani: Manachus
“Edompa chin pampasninta Judamanta rey Jehosafat b kaypi
˜
rej nanta”, nispa. e 1Re 19:16 kashanman chayqa, qantaqa
2Re 2:15
9 Ajinata Israelmanta reyqa ni qhawarillaykimanpischu,
purirerqa Judamanta reywan ni uyarillaykimanpischu. c
khuska, Edommanta reywan
f 1Re 19:19, 21
15 Kunanqa arpata tocayta
khuska. c Paykunaqa qanchis yachaj runata pusamuychej”, d
diasta purispa karunta nispa. Chay runa arpata
´
muyumorqanku, yakutaj tocayta qallarejtintaj Jehova
˜ g 1Sa 2:30
ni na karqachu ni Eze 14:3 Diospa espiritonqa1 Eliseoman
soldadosninkupaj ni apasqanku  jamorqa. e 16 Eliseotaj nerqa:
˜ ´
animalesninkupajpis. Pana lado “Jehova Diosqa nin:
10 Israelmanta reytaj nerqa: a Jue 10:14 ‘Kay mayupi1 larqasta
“Ima desgraciataj kayri. 1Re 18:19 allaychej sinrullata.2
´ ´
Jehova Diosqa kinsantin 1Re 22:6
17 Kaytamin Jehova Diosqa
reyesta wajyachimuwanchej nin: “Qankunaqa mana wayrata
moabitaspa makinkuman rikunkichejchu ni paratapis.
b 2Cr 17:3, 4
jaywaykunallawanchejpaj”, 2Cr 19:3, 4 Kay mayumantaj yaku
nispa. 11 Jehosafattaj taporqa: juntaykonqa, f qankunataj chay
“¿Nichu kaypi kanman yakuta tomankichej,
´
Jehova Diospa profetan c Pr 15:29 uywasniykichejpis, waj
´
paywan Jehova Diosta animalesniykichejpis”, nispa’.
´
tapuchikunanchejpaj?”, d nispa. 18 Chaytaj Jehova Diospaj
Israelmanta reypa ujnin d 1Sa 10:5 qhawayninpeqa mana
´
kamachintaj nerqa: “Arı kan, 1Cr 25:1 imapischu. g Payqa Moab
Safatpa wawan Eliseo. e Payqa naciontapis makiykichejman
Eliaspa makinman yakuta jaywaykonqa. h 19 Qankunataj
jichaj”,1f nispa. 12 Jehosafattaj e 1Re 18:46 sumaj perqasniyoj llajtasninta,
Eze 1:3
nerqa: “Pay willawasunman jinallataj aswan sumaj
´ Hch 11:21
imatachus Jehova Dios llajtasnintapis tukuyninta
nisqanta”, nispa. Ajinapitaj ˜
thu ninkichej, i sumaj
Israelmanta reyqa Jehosafatwan f Sl 107:35 sachasnintapis tukuyninta
khuska, jinallataj Edommanta urmachinkichej, tukuynin yaku
reywan khuska Eliseojman juturisnintapis pampaspa
uraykorqanku. g Jer 32:17 chakichinkichej, tukuynin
13 Eliseotaj Israelmanta Mr 10:27 sumajta poqoj
´
reyman nerqa: “¿Imat a
qanwan ruwanay kasqa? g Riy 3:14 1 Hebreo parlaypeqa nin, “paypa
˜
ari tataykej profetasninman, h Dt 28:7 naupaqenpi sayashani”. 3:15 1 Hebreo
parlaypeqa nin, “makenqa”. 3:16
3:11 1 Chayri “Payqa Eliaspa kamachin 1 Chayri “wayqopi”. 2 Chayri “ladon
karqa”. i Dt 3:5 ladota”.
2 REYES 3:20–4:4 714
˜
jallpasninkumanpis rumista CAP. 3 llajtaj a rumi perqasnillanna
juntaykuchinkichej”, a nispa. a 2Re 3:25 sayasharqa. Warakasniyoj
´
20 Chanta tutamanta chaki soldadostaj chay llajtata
mikhuy ofrendata jaywana muyuykuspa warakaykorqanku
horasta jina, b yakoqa ujllata chay llajtata atipanankupaj.
Edom ladomanta ´ 26 Moabmanta reytaj chay
chayaykamorqa, chay b Ex 29:39, 40 maqanakupi
mayumantaj juntaykorqa. atipachikushasqanta
21 Tukuy moabitastaj reparaspa 700 runasta tantarqa
uyarerqanku chay kinsa reyes espadasniyojta, paykunaqa
paykunawan maqanakoj ´
c Ex 15:9, 10
maqanaku chaupinta pasayta
jamusqankuta. Chayrayku munarqanku Edompa reynin
tukuynin qharista kasharqa chaykama, b manataj
tantarqanku, pikunachari aterqankuchu. 27 Chayrayku
maqanakupaj armasta Moabmanta reyqa kuraj wawanta
apaykachayta yachaj kanku d Le 26:7 japispa, mayqenchus paypa
chaykunata. Tukuyninkutaj cuentanmanta rey kanan karqa
nacionninkoj lindesninkupi1 chay wawanta perqa patapi
sayaykorqanku. 22 Moabitas jaywanata jina ruphaykucherqa. c
tutamanta sayarejtinkutaj Soldadostaj maytapuni
˜
inteqa yakuta lliphipichisharqa. e Ge´ 26:15 israelitaspaj phi nakorqanku.
2Cr 32:4 ˜
Moabitasqa chimpa ladomanta Chayrayku manana maqanakupi
yakuta yawarta jina pukallata tinkorqankuchu,
rikorqanku. 23 Paykunataj nacionesninkumantaj
nerqanku: “Kayqa yawarpuni. kutiporqanku.
´
Reyesqa purajmantacha
˜
espadawan wanuchinakorqanku.
f 2Re 3:19
 4 Profetaspa wawasninpata1d
ujninpa warmenqa Eliseota
˜
Moabitas, jaku saqueamuna”, c ˜
Pana lado rogarikorqa: “Qosayqa wanupun,
nispa. 24 Moabitas israelitaspa a Isa 16:7 qan allinta yachanki qosayqa
campamentonkuman1 ´
Jehova Diosta manchachikojpuni
yaykojtinkutaj, israelitasqa kasqanta. e Kunantaj
˜
sayarispa wanuchiyta manuwarqayku chay runa
qallarerqanku, moabitastaj jamuspa iskaynin wawasniyta
ayqekorqanku. d Israelitastaj b 2Re 3:9 apakapuyta munashan
qhepankuta rispa Moab esclavosnin kanankupaj”, nispa.
nacionman yaykusqankuman 2 Eliseotaj taporqa:
jina moabitasta ´
˜ “¿Imaynata yanapariykiman?
wanuracherqanku. ¿Imataj wasiykipi tiyapusunki?
25 Israelitasqa moabitaspa c Dt 12:31
Willariway”, nispa.
2Cr 28:1, 3
llajtasninkuta urmacherqanku, Sl 106:37, 38 Warmitaj kuticherqa:
sapa ujninkutaj sumajta poqoj  “Kay kamachiykejtaqa ni iman
jallpasninkuman uj CAP. 4 wasinpi kanchu, uj yurupi
rumitakama choqarqanku, d 2Re 2:3, 5 aceitella tiyan”, f nispa.
tukuynin jallpasninkuman 3 Eliseotaj nerqa: “Rispa
rumista juntaykucherqanku. tukuy vecinasniykimanta
Tukuynin yaku juturistapis ˜
chusaj yurusta manakamuy.
pampaspa chakicherqanku, e ˜
Tukuy atisqaykita manakamuy.
´
tukuynin sumaj sachastapis
´
e 1Re 19:18 4 Chant a wawasniykiwan
urmacherqanku. f Quir-Hareset
4:1 1 Profetaspa wawasnin nispaqa
3:21 1 Linde: waj lugarespi ichapis parlashan profetasta
ninku lindero. 3:24 1 Campamentoqa yachachinapaj uj escuelamanta jina,
ashkha toldo wasis. f 1Re 17:9, 12 chayri uj grupo profetasmanta.
715 2 REYES 4:5-21
khuska wasiykiman yaykuspa CAP. 4 Eliseoqa kamachin Guehazita a
punkuta wisqakamunki. a Mr 6:41 nerqa: “Sunamita b warmita
Tukuynin yurusman aceiteta Mr 8:6-8 wajyarimuy”, nispa. Guehazitaj
Jn 2:7-9
juntaykuchinki, junta yurustataj wajyamorqa, warmitaj jamorqa.
´
uj cheqaman churanki”, nispa. 13 Chanta Eliseoqa Guehazita
5 Warmitaj riporqa. nerqa: “Ama jina kaspa tapuriy:
´ b Mt 14:19
‘Kay jinata tukuy imata
Chant a wawasninwan
khuska wasinpi wisqaykukorqa. ruwapuwayku. c
´
Wawasnenqa yurusta Kunanqa, ¿imat a qanpaj
jaywarqanku, warmitaj chay c Jos 5:12 ruwapuykiman? d ¿Reymantachu
1Re 17:14 ˜
yurusman aceiteta juntacherqa. a imallatapis mananpuykiman, e
´
6 Tukuynin yurusman manachayr ı soldadospa
juntachiytawan warmeqa comandantenmantachu?’, nispa”.
d Jos 19:17, 18
ujnin wawanta nerqa: Warmitaj kuticherqa:
“Uj yurutawan jaywamuway”, b “Mana, noqaqa llajta masisniy
nispa. Wawantaj nerqa: chaupipi allillanta tiyakushani”,
˜ e Ge´ 19:1-3 nispa. 14 Eliseotaj Guehazita
“Manana yurus kanchu”, nispa.
˜ Jue 13:15
taporqa: “¿Imatataj paypaj
Aceitetaj nina yapakamorqachu. c
7 Warmitaj cheqa Diospa1 ruwapusunman?”, nispa.
kamachinman rispa Guehazitaj nerqa: “Paypataqa
f Jue 3:20
willamorqa. Diospa kamachintaj mana wawan kanchu, f qosanpis
1Re 17:19 ˜
nerqa: “Chay aceiteta viejituna”, nispa. 15 Eliseotaj
vendemuytawan manusniykita nerqa: “Wajyarqamuy”, nispa.
pagamuy. Puchojtaj qanpaj g Mt 10:41
Guehazitaj wajyarqamorqa,
wawasniykipajwan kachun”, Ro 12:13 warmitaj punkullapi sayarqa.
nispa. Heb 13:2 16 Eliseotaj nerqa: “Wata kunan

8 Uj punchay Eliseoqa Sunem ˜
jina wawata marqarikunki”,1 g
llajtaman rerqa. d Chay llajtapeqa Pana lado nispa. Warmitaj nerqa:
˜ ´
uj qhapaj warmi tiyakoj, chay a 2Re 5:25-27 “Senornıy, qanqa cheqa Diospa
2Re 8:4
warmeqa Eliseota munajta mana kamachin kanki. Ama ajinata
munajta wajyarej mikhunata kay kamachiykiman llullakuychu
qorinanpaj. e Eliseotaj chayninta ari”, nispa.
pasaspaqa yaykurejpuni b Jos 19:17, 18
17 Aswan qhepamantaj
mikhurikoj. 9 Chayrayku warmeqa onqoj rikhurerqa,
´
warmeqa qosanta nerqa: “Noqa chanta Eliseo nisqanman jina
yachani kay runaqa Diospa c Ro 16:6 watanman qhari wawitata
kamachin kasqanta, payqa nacechikorqa. 18 Wawaqa
˜
kaynintapuni pasayta yachan. jatunna karqa, uj punchaytaj
10 Terrazapi1 cuartitota d 2Re 4:1, 2 tatanman rerqa, campopi
Heb 6:10
ruwachipuna, f chaymantaj ruthojkunawan kashajtin.
camata churapusun, mesata, 19 Wawataj tatanta nerqa:
sillata, candelerotawan.2 “Umay nanawan. Umay
e 2Re 8:3 nanawan”, nispa. Tatantaj
Visitariwajtinchejqa chaypi
samarikonqa”, g nispa. ujnin kamachinta nerqa:
11 Uj punchay Eliseoqa chay “Mamanman apapuway”,
wasiman chayakorqa, chay pata f Ge´ 15:2 nispa. 20 Kamachitaj wawata
´
Ge 30:1
cuartoman wicharispataj chaypi mamanpaman kuticherqa.
´
winkurikorqa.1 12 Chant a Wawataj mamanpa moqosnin
patapi chaupi punchaykama
g Ge´ 18:10 ´
4:7 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata tiyasqa kakorqa, chant a
leeriy. 4:10 1 Chayri “Wasi patapi”.
˜
wanuporqa. h 21 Warmitaj
2 Chayri “candelabrotawan”. 4:11
1 Winkuy: waj lugarespi ninku siriy. h 1Re 17:17 4:16 1 Chayri “ichurikunki”.
2 REYES 4:22-36 716
˜ ´
wawanta wicharichispa cheqa CAP. 4 28 Warmitaj nerqa: “Senornıy,
Diospa kamachinpa camanman a 2Re 4:9, 10 ¿noqachu wawata
˜
siriykuchimorqa,1 a punkuta manakorqayki? ¿Nichu nerqayki
wisqaykuspataj riporqa. ‘ama qhasita kusichiwaychu’
´
22 Chanta qosanta wajyaspa nispa?”. a
nerqa: “Ama jina kaspa uj 29 Eliseotaj Guehazita nerqa:
kamachita kachamuway, uj b Nu´ 10:10 “Ropaykita cinturaykiman
´
burrotawan, cheqa Diospa Nu 28:11
wataykukuy, b tojnuyta
kamachinman usqhayllata oqharikuspa riy. Piwanpis
rispa kuterqamunaypaj”, nispa. tinkuspaqa ama napaykunkichu,
23 Qosantaj nerqa: “¿Imajtintaj napaykusojtinkupis ama
kunanpuni rishanki? Niraj killa napaykunkichu. Rispa tojnuyta
c Mt 28:9
rikhuriychu,1b nitaj samarikuna  wawaj uyanman churaykamuy”,
punchaychu”, nispa. Warmintaj ˜ nispa. 30 Wawaj mamantaj
Pana lado ´
kuticherqa: “Ama llakikuychu. Eliseota nerqa: “Kausaj Jehova
a 2Re 4:16
Tukuy imapis allillan kashan”, Diospa sutinpi jurani,
´
nispa. 24 Chant a burrota kausayniykirayku jurallanitaj:
caronaykuytawan1 kamachinta Mana noqawan rejtiykeqa
nerqa: “Usqhayllata kay burropi manapuni ripusajchu”, c nispa.
˜
aysaway, amapuni nakayllata Eliseotaj sayarispa paywan
b 1Re 18:46
rinkichu, noqa nisojtillay khuska rerqa. 31 Guehazitaj
sayanki”, nispa. ˜
naupaqenkuta chayaspa wawaj
25 Ajinata warmeqa cheqa uyanman tojnuta churarqa.
Diospa kamachinman rerqa Wawataj pachallanpuni
Carmelo orqoman. Cheqa c Mt 15:22, 28 kasharqa. d Chayrayku
Diospa kamachintaj Guehaziqa kutirispa Eliseota
karumantapacha rikuytawan taripamuytawan nerqa: “Wawaqa
kamachin Guehazita nerqa: manapuni rijcharinchu”, nispa.
“Qhawariy, sunamita warmi 32 Eliseo wasiman
jaqayta jamushan. 26 Ama jina d Mt 17:15, 16 yaykojtintaj wawaqa camanpi
kaspa, usqhayllata taripamuspa Mr 9:17, 18 ˜
wanusqa kashasqa. e
taporqamuy: ‘¿Allillanchu 33 Yaykuspataj punkuta
kashanki? ¿Qosaykipis ´
wisqaykakamorqa, chant a
wapitullachu? ¿Wawaykipis ´ ˜
Jehova Diosmanta manakuyta
allillanchu kashan?’, nispa”. ´
´ qallarerqa. f 34 Chant a
Warmitaj kuticherqa: “Arı, e 2Re 4:21
camaman wicharispa, wawaj
walejlla kashayku”, nispa.
´ patanman siriykorqa, simintaqa
27 Chanta Carmelo orqoman
wawaj simin pataman churarqa,
chayaspa cheqa Diospa ˜ ˜
nawisnintataj wawaj nawisnin
kamachinman qayllaykuspa
f 1Re 17:19, 20 pataman, makisnintapis wawaj
chakisninmanta japiykukorqa. c
Jn 11:41 makisnin pataman, ajinata wawaj
Guehazitaj qayllaykorqa Hch 9:40
kacharichinanpaj. Cheqa Diospa patanpi karqa, wawaj
˜
kamachintaj nerqa: cuerpontaj qoniyta qallarerqa. g
“Ama jinaychu, allin llakisqa 35 Eliseoqa wasi ukhupi kayman
´ ´
kashan. Jehova Diostaj mana jaqayman puriykacharqa, chanta
willawanchu imamantachus camaman wichariytawan wawaj
g 1Re 17:21, 22
llakisqa kasqanta”, nispa. Hch 20:9, 10 patanman siriykullarqataj.
Wawataj qanchis kutita
˜
4:21 1 Siriy: waj lugarespi ninku winkuy. achhiytawan nawisninta
4:23 1 Killa rikhuriy: waj lugarespi ninku kicharerqa. h 36 Eliseotaj
mosoj killa. 4:24 1 Chayri Guehazita wajyaspa nerqa:
“wakichiytawan”. h 2Re 8:1, 5 “Sunamita warmita
717 2 REYES 4:37–5:6
wajyamuy”, nispa. Guehazitaj CAP. 4 100 runasman qoymanri?”, a
wajyamorqa, warmitaj Eliseo a Heb 11:35 nispa. Eliseotaj nerqa:
kasharqa chayman yaykumorqa. “Runasman jaywariy,
´
Eliseotaj nerqa: “Wawaykita mikhuchunku. Jehova Diosqa
marqarikuy”, a nispa. kayta nin: ‘Paykunaqa
37 Warmitaj yaykumuspa b Dt 28:23, 24 mikhonqanku, chaymantataj
˜ 2Re 8:1
Eliseoj naupaqenpi pampakama puchurenqaraj kanpis’, nispa”. b
´ Eze 14:13
kumuykukorqa, chanta wawanta 44 Kamachintaj runasman
´
marqariykukuspa llojsiporqa. jaywarerqa, Jehova Dios
´
38 Chant a Eliseoqa nisqanman jinataj paykunaqa
Guilgalman kuterqa, chaypitaj c 2Re 2:3, 5 mikhorqanku, puchurerqataj. c
manchay yarqhay karqa. b
Profetaspa wawasnintaj c Eliseoj
˜
5 Siriamanta reypa
soldadosninpa
´
naupaqenpi tiyasharqanku, comandantenqa Naaman
Eliseotaj kamachinta nerqa: d d 2Re 4:12 karqa. Naamanqa respetasqa
“Jatun mankata churay, ´
runa karqa. Jehova Diostaj
profetaspa wawasninpajtaj paynejta siriosta yanaparqa
mikhunata waykorqoy”, nispa. enemigosninkuta atipanankupaj,
39 Paykunamanta ujninkutaj ´
e Ex 15:23-25 chayrayku reyqa Naamanta
malvasta pallaj rerqa, 2Re 2:19-21
munakoj. Naamanqa wapu
tarerqataj uj chipakoj soldado kaspapis
plantata poqoyniyojta, lepra onqoyniyoj
poqoyninta pallaspataj ropanpi karqa. 2 Uj kuti Siriamanta
f 1Sa 9:3, 4
juntata apamorqa. Payqa ima soldadosqa Israel nacionman
poqoychus kasqanta mana maqanakoj yaykorqanku,
yachaspalla mikhuna mankaman chaypachataj uj imillitata
qalluykorqa. 40 Chaymantataj apakaporqanku. Ajinapi chay
g Jn 6:9
runasman qararqanku imillitaqa Naamanpa warminpa
mikhunankupaj. Paykunataj kamachin karqa. 3 Imillitaqa
mikhunata mikhuyta patronanta nerqa: “Patronneyqa
qallariytawan qhaparerqanku: Samariallamanpis rinman
h 1Sa 9:6, 7
“Cheqa Diospa kamachin, kay  Diospa profetanta waturikoj. d
mikhunaqa venenoyoj”, nispa. ˜ Chay profetaqa lepra
Pana lado
Nitaj mikhorqankuchu. onqoyninmanta
a Mt 14:17
41 Eliseotaj nerqa: “Uj chhika Mr 8:4 sanoyachinman”, e nispa.
jakuta apamuychej”, nispa.
´ 4 Chayrayku reyman
Chanta chay jakuta mankaman willamorqanku imatachus
churaykuspa nerqa: “Runasman Israelmanta imillita nisqanta.
qaraychej”, nispa. Mikhunataj b Mt 14:20 5 Siria nacionmanta reytaj
mana paykunata imanarqachu. e Mr 8:8
Naamanta nerqa: “Kunanpacha
´
42 Chanta uj runa jamorqa riy. Noqa uj cartata apachisaj
Baal-Salisamanta, f payqa mosoj Israelpa reyninman”, nispa.
granomanta1 20 tantasta Naamantaj rerqa, aparqataj
c Lu 9:17
cheqa Diospa kamachinpaj Jn 6:13 342 kilos1 qolqe metalta,
apamusqa,g apamullasqataj  6.000 siclos qorita, chunka
uj costalpi mosoj granota. h CAP. 5 mosoj pachastawan
Eliseotaj nerqa: “Runasman d 1Re 19:16 completosta. 6 Payqa chay
jaywariy, mikhuchunku”, cartata Israelpa reyninman
nispa. 43 Kamachintaj nerqa:
“¿Imaynatataj kaysituta 5:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, “chunka
e Mt 8:2
talentos”. Uj talentoqa pesarqa 34,2
4:42 1 Grano: waj lugarespi ninku Mt 11:5 kilos (1.101 onzas troy). Yanapa B14
cebada. Lu 4:27 nisqata leeriy.
2 REYES 5:7-17 718
jaywarqa, chay cartapitaj CAP. 5 nisqaqa? ¿Nichu chay
˜
nisharqa: “Kay cartatawan a Dt 32:39 sumaj mayuspi banakamuspa
khuska kamachiy Naamanta sanoyapuyman?”, nispa. Ajinata
kachamushayki, payqa rabiasqa kutipusharqa.
lepra onqoyninmanta 13 Naamanpa kamachisnintaj
sanoyachinaykipaj”, nispa. payman qayllaykuspa nerqanku:
7 Israelpa reynintaj chay b 1Re 17:24
´
“Tatay, sichus profetaqa mana
1Re 19:16
cartata leeytawan ropasninta 2Re 3:11, 12
ruway atinata ruwanaykita
llikirakuspa nerqa: “¿Noqaqa 2Re 8:4 nisunkiman karqa chayqa,
Dioschu kasqani pitapis ¿nichu chaytaqa ruwallawaj
˜ ´ ˜
wanuchinaypaj chayri karqa? Paytajrı ‘banakamuy,
kausachinaypaj? a Chay reyqa sanoyapunki’ nishallasunki,
kay runata kachamuwasqa lepra ¿nichu chaytaqa ruwayta
onqoyninmanta sanoyachinayta c Jn 9:6, 7 atillawaj?”, nispa. 14 Chayrayku
nispa. Qankuna reparaychej, Naamanqa uraykuspa qanchis
paypuni noqawan maqanakuyta ´
kutita Jordan mayuman
munashan”, nispa. yaykorqa,1 cheqa Diospa
8 Cheqa Diospa1 kamachin kamachin nisqanman jina. a
Eliseotaj uyarerqa Israelpa d Le 14:7 Aycha qarantaj wawaj
´
Nu 19:4
reynin ropasninta aychanman jina kuterqa, b
llikirakusqanta, chay llimphutaj karqa. c
´
ratopachataj reyman nicherqa: 15 Chanta Naamanqa cheqa
“¿Imajtintaj ropasniykita Diospa kamachinpaman
llikirakunki? Ama jina kaspa e Isa 7:8 kuterqa, d tukuynin
chay runata noqaman  soldadosninwan khuska. Eliseoj
kachamuway, allinta ˜ ˜
Pana lado naupaqenman sayaykuspataj
yachananpaj Israelpi uj profeta a 2Re 5:10 nerqa: “Kunanqa sutita yachani
kasqanta”, b nispa. 9 Chayrayku tukuynin jallpantinpi mana Dios
Naamanqa jamorqa tukuynin kanchu, Israelllapi Diosqa tiyan. e
caballosninwan, tukuynin Kunanqa kay kamachiykimanta
maqanakuna carretasninwan, regalota japikullay ari”, nispa.
sayaykorqataj Eliseoj wasi b Job 33:25 16 Eliseotaj nerqa: “Kausaj
punkunpi. 10 Eliseotaj ujnin ´
Jehova Diospa sutinpi jurani,
kamachinwan Naamanta payta noqaqa sirvini,1 mana
´
nicherqa: “Jordan mayuman c chay regalota japikusqaykichu”, f
˜
rispa qanchis kutita banakamuy, d nispa. Naamantaj jaywaytapuni
´ ´
chanta aychayki sanoyaponqa, c Lu 4:27 munarqa, Eliseotajrı manapuni
Lu 5:13 ´
llimphutaj kanki”, nispa. japikorqachu. 17 Chant a
11 Naamantaj mayta rabiakorqa, Naamanqa nerqa: “Mana
kay jinata rimaspataj japikuyta munanki chayqa,
ripusharqa: “Noqaqa nisharqani: ama jina kaspa kay
‘Diospa profetanqa llojsimuspa kamachiykeqa jallpata
˜ ´ d Lu 17:15, 16
naupaqeypi sayaykonqa, Jehova apakuchun kay lugarmanta iskay
Diosninpa sutinta oqharispataj ˜
mulaspi. Kay kamachiykeqa nina
makinta nanasqasniy patapi waj diosesman jaywanqachu
kuyuchenqa sanoyachinanpaj’, qolachina1 ofrendasta nitaj ima
nispa. 12 ¿Nichu Damascopi e ´
´ e Sl 96:4, 5 jaywanatapis, Jehova
Abana mayupis, Farpar mayupis ˜
Isa 43:10 Diosllamanna jaywanqa.
aswan sumaj kanku Israelpa
tukuynin mayusninmanta 5:14 1 Chayri “chultikorqa”. 5:16
1 Hebreo parlaypeqa nin, “paypa
˜
5:8 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata naupaqenpi sayashani”. 5:17 1 Chayri
leeriy. f Mt 10:8 “ruphachina”.
719 2 REYES 5:18–6:3
´
18 Jehova Diosqa kay CAP. 5 ropastawan completosta.
kamachiykita perdonachun a 1Re 17:24 Chaytataj iskay kamachisninman
˜
kayta ruwajtin: Senorniy reyqa jaywarqa, paykunataj Guehazij
˜
Rimonpa templonman yaykuspa naupaqenta aparqanku.
chaypi kumuykukuyta yachan, 24 Ofelman1 chayajtintaj
kumuykukuspataj makiymanta Guehaziqa chay costalasta chay
japikun, ajinapi noqapis kamachismanta qochikorqa,
b 2Re 4:12 ´
Rimonpa templonpi wasimantaj apaykorqa. Chanta
2Re 8:4
kumuykukullanitaj. Rimonpa chay runasta kachaporqa.
templonman kumuykukoj
´ Ripusqankutawan 25 Guehaziqa
yaykojtiy, Jehova Diosqa patronninpaman yaykorqa,
perdonallachun ari kay ladonpitaj sayaykorqa. Eliseotaj
´ ´
kamachiykita”, nispa. taporqa: “Guehazı, ¿maymanta
19 Eliseotaj nerqa: “Allillanta c 2Re 5:1 jamushanki?”, nispa. Paytaj
rerqapuy”, nispa. Naamantaj Lu 4:27 nerqa: “Kay kamachiykeqa
˜
riporqa. Karutana rishajtintaj manapuni maymanpis rinchu”, a
´
20 cheqa Diospa a kamachinpata nispa. 26 Eliseotajr ı nerqa:
kamachin Guehaziqa b sonqonpi “¿Nishankichu mana
nerqa: “Patronneyqa Siria yachasqayta Naamanpa
llajtayoj Naamanta c kachapun ni d 2Re 5:5
qhepanta risqaykita,
ima apamusqanta japikuspalla. carretanmanta uraykuspa
´
Kausaj Jehova Diospa sutinpi qanwan parlasqantapis? ¿Kay
jurani, noqaqa qhepanta tiempopi allillanchu kashan
kachaykukusaj imallatapis japikunaqa qolqe metalta,
qochikunaypaj”, nispa. ropasta, olivo huertasta, uva
´
21 Chanta Guehaziqa Naamanpa e 2Re 5:16 huertasta, ovejasta, wakasta,
qhepanta kachaykukorqa.  qhari kamachista, warmi
Naamantaj paypa qhepanta ˜
Pana lado kamachistapis?1b 27 Kunanqa
uj runa corremushasqanta a Hch 5:8, 9 Naamanpa lepra onqoynin c
rikuspa, carretanmanta qanman chimpaykusonqa,
˜
uraykuspa taripamorqa, mirayniykimanpis winaypaj
˜
nerqataj: “¿Allillanchu tukuy winaynintinpaj”, nispa. Chay
imapis?”, nispa. 22 Guehazitaj ratopachataj Guehaziqa Eliseoj
´ ˜
nerqa: “Ar ı, tukuy imapis naupaqenmanta llojserqa lepra
allillan. Patronniy kachamuwan b Mt 10:8 onqoywan junta, yurajlla
Lu 12:15
kay jinata nispa: ‘Kunitallan Hch 20:33 kasharqa riti jinapuni. d

6
profetaspa wawasninkumanta 1Ti 6:10 Profetaspa wawasnenqa e
´
iskay jovenes chayamunku, Eliseota nerqanku:
´
Efraın orqos chaynejmanta. “Kay tiyakusqanchej waseqa
Ama jina kaspa paykunaman ˜
ancha juchuyna noqanchejpaj.
´
jayway 34 kilos1 qolqe 2 ¿Riykumanchu Jordan
metalta, iskay mosoj mayuman? Chaypi sapa ujniyku
c 2Re 5:1
ropastawan completosta’, d kulluta kutuspa wasita
nispa”. 23 Naamantaj nerqa: ruwakusqayku”,1 nispa. Eliseotaj
“68 kilosta1 apay”, nispa. nerqa: “Rillaychej”, nispa.
Naamanqa apachiytapuni 3 Ujninkutaj nerqa: “Qanpis
munarqa, e chayrayku 68 kilos
qolqe metalta iskay costalasman ´
d Ex 4:6 5:24 1 Ofelqa Samariapi karqa, ichapis
churaykaporqa, iskay mosoj ´ uj loma karqa, ichapis uj sumaj
Nu 12:10
 perqasniyoj wasi karqa. 5:26 1 Chayri
5:22 1 Hebreo parlaypeqa nin, CAP. 6 “sirvientesta, sirvientasta”. 6:2
“uj talento”. 5:23 1 Hebreo parlaypeqa e 2Re 2:3, 5 1 Ruwakusqayku: waj lugarespi ninku
nin, “iskay talentosta”. 2Re 9:1 ruwakusajku.
2 REYES 6:4-18 720
noqaykuwan riy ari”, nispa. CAP. 6 taporqa: “Rimariychej: ¿Pitaj
Eliseotaj nerqa: “Ya, jakuchej”, a 1Re 20:1, 34 noqanchej ukhupi Israelpa
´
nispa. 4 Chant a Eliseoqa 1Re 22:31 reynin parte kashan?”, nispa.
paykunawan khuska rerqa. 12 Ujnin kamachintaj nerqa:
´ ˜ ´
Paykunataj Jordan mayuman “Ni mayqenniyku senor reynıy.
chayaspa sachasta kutoj Israelpa reyninmanqa Israelpa
churakorqanku. 5 Ujninku profetan Eliseo willashan
b 1Re 17:24 imatachus cuartoyki ukhupi
sachata kutushajtintaj,
hachanpa umanqa phawaspa parlasqaykita”, a nispa.
yakuman chinkaykorqa, 13 Reytaj nerqa: “Rispa chay
chayrayku qhaparikorqa: profetata maskamuychej.
˜ ´ Noqataj runasta kachamusaj
“Se nornıy, chay hachaqa
˜ c Mt 2:12
japinankupaj”, nispa.
manarisqalla karqa”, nispa. 
6 Cheqa Diospa1 kamachintaj ˜ Chaymantataj reyman
Pana lado
nerqa: “¿Maynejmantaj willacherqanku: “Dotanpi b
a Da 2:22, 28
chinkaykun?”, nispa. kashan”, nispa. 14 Chay
Paytaj rikucherqa ratopacha reyqa Dotanman
maynejmanchus soldadosta kacharqa caballospi,
chinkaykusqanta. Eliseotaj guerrapaj carretaspipis,
uj maderata kutuspa chayman uj jatun ejercitotawan. Chay
b Ge´ 37:16, 17
choqaykorqa, hacha umatataj soldadostaj tutan chayaspa
´ ´
tuyturpachimorqa. 7 Chant a Dotan llajtata muyuykorqanku.
nerqa: “Orqhokapuy”, nispa. 15 Cheqa Diospa
Paytaj makinwan taripaspa kamachinpata kamachintaj
orqhokaporqa. ´
c Ex 14:13
tutamanta sayarispa jawaman
8 Siriamanta reyqa Sl 3:6 llojserqa, rikorqataj llajtaj
Israel nacionwan maqanakoj muyuyninpi ashkha soldadosta,
rerqa. a Payqa kamachisninwan caballosniyojta, maqanakuna
yachachinakuspa nerqa: carretasniyojta. Chay
“Qankunawan rispa chaynejpi ratopachataj Eliseota nerqa:
´ ˜ ´
chant a jaqaynejpi d 2Sa 22:31 “Senornıy, ¿imanasuntajri?”,
toldosninchejta1 sayachisun”, 2Cr 32:7 nispa. 16 Eliseotaj nerqa:
Sl 18:2
nispa. 9 Cheqa Diospa Sl 27:3 “Ama manchachikuychu. c
kamachintaj b Israelpa reyninman Sl 46:7 Noqanchejwan kajkunaqa
Sl 55:18 aswan ashkha kanku,
kay willayta apacherqa: Sl 118:11
“Ama chay lugarta pasankichu, paykunawan kajkunamanta
Ro 8:31 ´
Siriamanta soldadosqa nisqaqa”, d nispa. 17 Chant a
˜
chayman jamushanku qanwan Eliseoqa Diosmanta manakorqa:
´ ´
maqanakoj”, nispa. 10 Israelpa “Jehova Diosnıy, kamachiypa
˜
reynintaj cheqa Diospa kamachin nawisninta kicharillay ari
nisqanman jina chay lugarpi e Hch 7:56 rikunanpaj”, e nispa.
kajkunaman cuidakunankuta Chay ratopachataj
´
willacherqa. Ajinata Eliseoqa Jehova Diosqa chay kamachej
˜
ashkha kutista reyta nerqa ima nawisninta kicharerqa.
lugaresmanchus mana rinanta, Chay kamachitaj rikorqa
reytaj mana chay lugaresman f 2Re 2:11 tukuynin orqosqa junta
Sl 68:17 kashasqanta laurarishaj
rerqachu. c Zac 6:1
11 Siriaj reynintaj mayta caballoswan, laurarishaj
rabiakorqa, chayrayku maqanakuna carretaswan, f
kamachisninta wajyachispa Eliseoj tukuy muyuynintinpi. g
18 Siriamanta chay
6:6 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata g Sl 34:7 soldados Eliseoman
leeriy. 6:8 1 Chayri “carpasninchejta”. Mt 26:53 chimpamojtinkutaj Eliseoqa
721 2 REYES 6:19-31
´ ˜
Jehova Diosmanta manakorqa: CAP. 6 tukuynin ejercitonta
´
“Diosn ıy, ama jina kaspa, a Ge´ 19:10, 11 tantaykorqa, jamuspataj
kay runasta1 ciegoyachiy”, a Samaria llajtata tukuynin
nispa. Diostaj chay runasta soldadosninwan muyuykorqa. a
ciegoyacherqa Eliseo 25 Ajinapitaj Samaria llajtapeqa
˜
manakusqanman jina. manchay yarqhay karqa. b Siriaj
19 Eliseotaj paykunata nerqa: soldadosnenqa Samaria llajtaj
˜ b 1Re 16:29
“Mana kay nantachu muyuynillanpipuni karqanku.
˜
jamunaykichej karqa, Burro umaqa c 80 qolqesna1
nitaj kayqa chay llajtachu. valerqa, uj chhikan2 paloma
˜
Jaku, noqa pusasqaykichej akapis phishqa qolqes na1
maskashankichej chay valerqa. 26 Israelpa reynenqa
runaman”, nispa. Ajinata c Pr 25:21 llajtaj perqa patanta purisharqa,
Ro 12:20
Eliseoqa Samariaman b uj warmitaj qhaparimorqa:
chay runasta pusarqa. ˜ ´
“Yanapawayku senor reynıy”,
20 Samariaman nispa. 27 Reytaj chay warmita
´
chayasqankutawan Eliseoqa nerqa: “Jehova mana
´ ´
nerqa: “Jehova Diosn ıy, yanapasojtin, ¿maymantataj
˜ d 2Re 5:2
nawisninkuta kichariy noqa imatapis oqharimuyman

rikunankupaj”, nispa. yanapasunaypaj?
´ ˜
Pana lado
Jehova Diostaj chay runaspa ¿Eramantachu?1
˜ a Dt 28:52
nawisninkuta kicharerqa, ¿Vino chirwanamantachu?
1Re 20:1
paykunataj rikorqanku Samaria ¿Aceite chirwanamantachu?”,
´
llajta chaupipi kashasqankuta. nispa. 28 Chanta reyqa chay
21 Israelmanta reytaj paykunata warmita taporqa: “¿Imataj
´
rikuspa Eliseota taporqa: “Tatay, llakiyniyki?”, nispa. Warmitaj
˜
¿wanuchisajchu kay runasta? kuticherqa: “Kay warmi
˜ b Le 26:26
¿Wanuchisajchu?”, nispa. niwarqa: ‘Wawaykita apamuy
Dt 28:15, 17
22 Eliseotaj nerqa: mikhunanchejpaj, qayataj
“Ama paykunata wawayta mikhusunchej’, d nispa.
˜
wanuchinkichu. ¿Guerramanta1 29 Jinapitaj wawayta waykuspa
apamusqayki preso runasta mikhuykorqayku, e qayantintaj
˜
wanuchillawajchu? kay warmita nerqani:
˜
Paykunamanqa tantata c Dt 14:3 ‘Wawaykitanataj apamuy
Eze 4:14
jaywariy mikhurikunankupaj, mikhunanchejpaj’, nispa.
yakutapis ujyarikunankupaj, c Kay warmitaj wawanta
´ ˜
chant a se norninkuman pakaykun”, nispa.
kachapuy”, nispa. 23 Reytaj 30 Reytaj chay warmej
ashkha mikhunata paykunapaj nisqanta uyariytawan ropasninta
waykuchiporqa, paykunataj d Le 26:29 llikirakorqa. f Perqa patanta
Dt 28:53-57
mikhorqanku, ujyarqankutaj. rey purishajtintaj runasqa
´ Eze 5:10
Chant a reyqa paykunata rikorqanku qhashqa ropasta
˜
senorninkuman kachaporqa. ukhunman churakusqanta.
Chaymantapachataj Siria ´
31 Chant a reyqa nerqa:
nacionmanta suwa tropasqa d “Diosqa sinchita castigawachun,
˜
manana Israel nacionman manachus kunanpacha Safatpa
yaykumojchu kanku. e Lam 4:10

24 Aswan qhepamantaj 6:25 1 Chay qolqesqa qolqe


Siriaj reynin Ben-Hadadqa metalmanta ruwasqa karqa. 2 Hebreo
parlaypeqa nin, “uj cuarto cab”. Chayqa
6:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, kanman 0,3 litros. Yanapa B14 nisqata
“kay nacionta”. 6:22 1 Chayri f Ge´ 37:29 leeriy. 6:27 1 Glosariopi era nisqata
“Espadaykiwan flechana arcoykiwan”. 1Re 21:27 leeriy.
2 REYES 6:32–7:8 722
wawan Eliseoj umanta CAP. 6 3 Llajta punku chaynejpitaj
qholuchisaj chayqa”, a nispa. a Jer 38:4 tawa runas lepra onqoyniyoj
32 Eliseoqa wasinpi tiyasqa karqanku. a Paykunataj
kasharqa, kurajkunapis paywan ninakorqanku: “¿Ima nispataj
˜
khuska tiyasqa kasharqanku. kaypi wanuyta suyakushanchej?
˜ 4 Llajtapeqa chay jina yarqhay
Reyqa uj runata naupaqenta
Eliseoj wasinman kachamorqa, kashan, b yaykusun chayqa,
˜
niraj chay runa chaypi wanusun.
chayamushajtintaj Eliseoqa b 1Re 18:13 Tiyasqalla kaypi kasun
˜
kurajkunata nerqa: “Chay 1Re 21:9, 10 chaypis wanullasuntaj.
˜  Jaku rina sirio soldadospa
runa wanuchej wawanqa b uj
runata kachamun umayta CAP. 7 campamentonkuman.1
˜
qholuchinawanpaj. Sumajta c Dt 32:36 Mana wanuchiwasun chayqa,
2Re 7:18 ˜
qhawankichej. Chayamojtenqa kausasunraj, wanuchiwasun
˜
punkuta wisqankichej, chay chaytaj wanusun ari”, nispa.
´ ˜
punkumantaj atiykukunkichej. 5 Chant a laqhayaykuytana
Chay runaj qhepantapacha sayariytawan sirio soldadospa
˜ campamentonkuman rerqanku.
senornin thaskispa jamushan,
¿uyarinkichejchu?”, nispa. Chayashajtinkutaj ni pipis
33 Paykunawan chay campamentopi karqachu.
´
d Nu´ 14:11
parlashajtillanraj chay 6 Jehova Diosqa sirio
kachamusqan runa soldadosman uyarichisqa
chayamorqa. Reypis qhepanta guerraman jamoj carretasta,
chayamullarqataj, nerqataj: caballosta, may chhika
˜ ´ soldadostawan. c Chayta uyarispa
“Kay nakareyqa Jehova
˜ sirio soldadosqa ninakusqanku:
Diosmanta jamun. ¿Imapajnataj
´ “Israelpa reynenqa hititaspa
Jehova Diospa yanapayninta
suyakuymanri?”, nispa. e Nu´ 11:23 reyesninkuta, Egiptoj
´
7 Eliseotaj nerqa: “Jehova reyesnintapis minkakun
Diospa nisqanta uyariychej. noqanchejwan
´ maqanakunankupaj”, nispa.
Jehova Diosqa nin: ‘Qaya kay
horasta Samaria punkupi tawa 7 Chay ratopachataj
˜ laqhayaykushajtin sayariytawan
kilos1 sumaj nutu jakoqa
uj siclo2 valenqa, pusaj kilos3 ayqesqanku, saqerpasqankutaj
cebadapis4 uj siclo valenqa’, f 2Re 7:17 toldosninkuta,1
 caballosninkuta, burrosninkuta,
nispa”. c 2 Reypa atienekusqan ˜
capitannintaj cheqa Diospa1
Pana lado tukuynin campamentota
´ a Le 13:45, 46 pachitanta. Ajinata paykunaqa
kamachinta nerqa: “Jehova Dios ˜
cielo punkusta kichaykamunman ayqekusqanku mana wanuyta
chaypis, nipuni chay nisqaykeqa munaspa.
juntakunmanchu”, d nispa. 8 Chay lepra onqoyniyoj
Eliseotaj nerqa: “Kikin runasqa campamentoman
˜ chayaytawan ujnin toldoman
nawisniykiwan chayta rikunki, e
nitaj mikhunkichu”, f nispa. yaykorqanku, chaypitaj
b 2Re 6:25 mikhorqanku, ujyarqankutaj.
7:1 1 Hebreo parlaypeqa nin, “uj sea”. Chay toldomantataj
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Uj sicloqa apakaporqanku qolqe
pesarqa 11,4 gramos (0,367 onzas metalta, qorita, ropastawan,
troy). Yanapa B14 nisqata leeriy. pakaykamorqankutaj.
3 Hebreo parlaypeqa nin, “iskay seas”. ´
Chanta kutimuspa waj
4 Cebada: waj lugarespi ninku grano.
7:2 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata c Dt 28:7 7:4 1 Campamentoqa ashkha toldo
leeriy. 2Sa 5:24 wasis. 7:7 1 Chayri “carpasninkuta”.
723 2 REYES 7:9-19
˜
toldomannataj yaykorqanku, CAP. 7 saqellawayku ari llojsispa
chaymantapis a 2Re 6:25 qhawamunankupaj”, nispa.
tukuy imasta orqhospa 2Re 6:28, 29 14 Chay runastaj
pakaykamullarqankutaj. caballosniyoj iskay carretasta
´
9 Chant a paykunapura wakichikorqanku rinankupaj.
ninakorqanku: “Kaytaqa mana Reytaj paykunata kacharqa
allintachu ruwashanchej. Jaku siriospa campamentonkuman
kay sumaj willayta willamuna. kay jinata nispa: “Riychej
Sutiyanantaraj suyaspa qhawarqamuychej”, nispa.
mana willamusunchu chayqa, 15 Chay runastaj siriospa
imasmanchus churakusunchej. lastronkuta qhaterqanku
˜
Kunitan rispa reypa wasinman Jordankama. Nanpeqa tukuy
kay willayta chayachina”, imas wijchurayashasqa, ropaspis
nispa. 10 Rispataj llajta punkoj kaypi jaqaypi wijchurayashasqa.
guardiasninta wajyarqanku, Chay imastaqa sirios
willarqankutaj: “Siriospa takarakusqanku manchariywan
campamentonkuman ayqekushaspa. Chay runastaj
yaykorqayku, nitaj pipis chaypi kutimuspa reyman willarqanku
kasqachu, chinpacha kashasqa. chay rikusqankuta.
Caballoslla, burroslla watasqa 16 Runastaj llajtamanta
kashanku, toldosninkupis llojsimuspa sirio soldadospa
pachitan kakushan”, nispa. campamentonkumanta tukuy
11 Punkuta qhawaj guardiastaj imata apakaporqanku.
chay ratopacha chayta Ajinamanta tawa kilos1 sumaj
˜
willamorqanku reypa b Jos 8:4, 12 nutu jakoqa uj siclo valerqa,
wasinpi kajkunaman.
Jue 20:29, 37 pusaj kilos2 cebadapis uj siclo
 ´
12 Reytaj tutapacha ˜
valerqa, Jehova Dios
sayarispa kamachisninta nerqa:
Pana lado nisqanman jina. a 17 Reyqa chay
a Nu´ 23:19 atienekusqan capitanta churasqa
“Willarisqaykichej imatachus 2Re 7:1
sirios ruwashawasqanchejta: Isa 55:10, 11
llajta punkuta qhawananpaj.
Chay llajta punkupi
Paykunaqa yachanku yarqhasqa
kashajtintaj runasqa
kashasqanchejta, a chayrayku
manchayta llojsimuspa payta
campamentonkuta saqerpaspa ˜
saruspa wanurpacherqanku,
maypichus pakaykakamunku,
cheqa Diospa kamachin
paykunaqa nishawanchejchari:
imatachus reyman nisqanman
‘Israelitasqa llajtankumanta
jina. 18 Cheqa Diospa
llojsimonqanku, noqanchejtaj
kamachin imatachus reyman
kausashajta paykunata nisqanqa juntakorqa, pay nerqa:
japisunchej, llajtankumantaj “Qaya kay horasta Samaria
yaykuykusunchej’, b nispa”. llajta punkupi pusaj kilos2
13 Reypa ujnin kamachintaj cebadaqa uj siclo valenqa,
nerqa: “Kay llajtapi puchoj ˜
tawa kilos1 sumaj nutu
caballosmanta phishqa jakutaj uj siclo valenqa”, nispa. b
caballospi uj mashkha runas 19 Capitantaj cheqa Diospa
llojsichunku. Chay runasqa ´
kamachinta nerqa: “Jehova Dios
jawaman llojsispapis kay cielo punkusta kichaykamunman
llajtallapi israelitaswan chaypis, nipuni chay nisqaykeqa
khuska quedakuspapis igual juntakunmanchu”, nispa.
˜
wanonqanku, imaynatachus
˜ ˜
chay waj israelitas wanunkuna 7:16, 18 1 Hebreo parlaypeqa nin,
kikinta. Ama jina kaspa, “uj sea”. 7:16, 18 2 Hebreo parlaypeqa
paykunata kachajta b 2Re 7:1, 2 nin, “iskay seas”.
2 REYES 7:20–8:13 724
Eliseotaj chay capitanta CAP. 8 tukuy imasninta, ripusqanmanta
nerqa: “Qanqa kikin a 2Re 4:32-35 kunankama imaschus
˜
nawisniykiwan chayta rikunki, jallpasninpi poqorqa chaytapis”,
nitaj mikhunkichu”, nispa. nispa.
20 Chaypis juntakullarqataj. b Le 26:19 7 Eliseoqa Damascoman a
Runasqa chay capitanta llajta Dt 28:15, 23 rerqa, chaypachataj Siriamanta
punkupi saruspa 1Re 17:1
˜ rey Ben-Hadadqa b onqosqa
wanurpacherqanku. kasharqa. Chayrayku reyman

8 Eliseoqa kausaricherqa
chay wawaj mamanta nerqa: a c Jos 13:2, 3
willacherqanku: “Cheqa Diospa
kamachin c chayamusqa”, nispa.
“Sayarispa familiaykiwan khuska 8 Reytaj Hazaelta d nerqa:
ripuy, mayllapipis forastera jina “Regalosta apaspa cheqa Diospa
´ ˜ kamachinwan parlamuy. e
tiyakamuy. Jehova Diosqa ninna d 2Re 2:14
´
2Re 2:20, 21 Jehova Diosta tapurichipuway:
qanchis watasta kay nacionpi 2Re 3:17
yarqhay kananta”, b nispa. 2Re 4:4, 7 ‘¿Sanoyapusajchu kay
2 Warmitaj sayarispa 2Re 6:5-7 onqoymanta?’, nispa”.
cheqa Diospa1 kamachinpa 2Re 7:1 9 Hazaelqa Diospa
nisqanta ruwarqa. Tukuynin kamachinwan parlaj rerqa
familianwan filisteospa c regalos aparisqa. Payqa
nacionninkuman riporqa, e 2Re 4:32-35 Damascomanta tukuy laya1
chaypitaj qanchis watasta sumaj imasta aparqa
tiyakorqa. 40 camellospi cargaykuspa.
´
3 Chay qanchis watas f Nu´ 36:9 Chanta Eliseojman chayaspa
juntakojtintaj warmeqa  nerqa: “Wawayki, Siriaj reynin
˜ Ben-Hadad qanman kachamuwan
filisteospa nacionninkumanta Pana lado
´ tapusunaypaj: ‘¿Sanoyapusajchu
kutinporqa, chanta reypaman a Isa 7:8
rerqa wasinta, jallpasnintawan kay onqoymanta?’, nispa”.
kutichikapunanpaj. 4 Chay 10 Eliseotaj kuticherqa:
ratollataj reyqa cheqa Diospa “Rispa willamuy: ‘Sanoyapunki’,
b 1Re 20:1 ´
kamachin Guehazita nisharqa: 2Re 6:24 nispa. Jinapis Jehova Diosqa
˜
“Ama jina kaspa willariway noqaman willawan na
˜
ima tukunastachus Eliseo wanupunanta”, f nispa.
´
ruwasqanta”, d nispa. c 1Re 17:24 11 Chanta Hazaelta qhawarqa
5 Guehazitaj reyman penqaykuchinankama.
willasharqa imaynatachus Chaymanta cheqa Diospa
˜ kamachenqa waqarqa.
Eliseoqa uj wanusqa wawata d 1Re 19:15 ˜ ´
kausarichisqanta. e Chay ratotaj 12 Hazaeltaj taporqa: “Senornıy,
´
chay kausarichisqa wawaj ¿imajt ın waqashanki?”, nispa.
mamanqa reypaman yaykumorqa Eliseotaj nerqa: “Noqa yachani
e 1Sa 9:8
wasinta, jallpasnintawan imaynatapunichus israelitasta
˜ 1Re 14:2, 3 ˜
manakapoj. f Guehazitaj reyta nakarichinaykita, g sumaj
˜ ´ perqasniyoj llajtasninkuta
nerqa: “Senor reynıy, kayqa chay
warmi, kay wawanta Eliseoqa ruphaykuchinaykita,
f 2Re 8:15
kausaricherqa”, nispa. 6 Reytaj aswan wapu runasninkuta
˜
warmita nerqa willarinanta espadawan wanuchinaykita,
imaynachus chay kasqanta, wawasninkutapis imata jina
g 2Re 10:32 ˜
warmitaj tukuysitunta willarqa. wanuchinaykita, onqoj
´ 2Re 12:17
warmisninkutapis wijsankuta
Chant a reyqa ujnin kuraj 2Re 13:3
kamachinta wajyaspa nerqa: Am 1:3 phatachinaykita”, h nispa.
´
“Kay warmiman kutichipuy 13 Hazaeltaj nerqa: “¿Imaynata
noqa chay jinasta ruwayman
8:2 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata h Dt 28:63
leeriy. Am 1:13 8:9 1 Chayri “tukuy rijchaj”.
725 2 REYES 8:14-28
kasqa, kay jina mana kasuy CAP. 8 contranta oqharikorqanku, a
alqolla kashaspari?”, nispa. a 1Re 19:15 uj reytataj churakorqanku. b
´
Eliseotaj nerqa: “Jehova Diosqa 21 Jehoramtaj tukuynin
˜ ´
willawan na Siria nacionpa b 2Re 8:10 carretasninwan Zaır ladoman
reynin kanaykita”, a nispa. rerqa. Jehoramqa payta,
´
14 Chanta Hazaelqa riporqa, c 1Re 16:8, 10 comandantesnintawan
˜ 2Re 11:1
muyuykushajtinku tutan
se norninmantaj kutiporqa. 2Re 15:8, 10
˜ sayarispa edomitasta
Senornintaj payta taporqa:
“¿Ima nisunkitaj Eliseo?”, d 1Re 19:15 atipaykorqa, soldadostaj
nispa. Hazaeltaj kuticherqa: toldosninkuman1 ayqerqanku.
“Payqa sanoyaponqa nisunki”, b e 2Re 1:17 22 Edomqa kunan
nispa. 15 Qayantintaj Hazaelqa punchaykamapis Judaj
uj phulluta yakuman f 1Re 22:50 contranta oqharikushallanpuni.
2Cr 21:3, 5
churaykorqa, chaywantaj Chaypacha Libnapis c
˜ oqharikullarqataj.
senorninpa uyanta qhataykuspa g 1Re 12:28-30
samayninta taparparqa 23 Jehorampa tukuy
˜ ´
wanuchinankama. c Chant a h 2Re 8:26, 27 kausayninmanta, tukuy ima
Hazaelqa paypa cuentanmanta 2Cr 18:1 ruwasqanmantapis qhelqasqa
rey jina kamachiyta qallarerqa. d kashan Judajpa
i 1Re 16:32, 33
16 Israelpa reynin Achabpa1 1Re 21:25
reyesninmanta parlaj libropi.
´ ˜
wawan Jehoramqa e phishqa 24 Chanta Jehoramqa naupa
˜ ˜
watatana Israelta rey jina j 2Cr 21:6, 7 tatasnin jina wanupullarqataj,
˜
kamachisharqa. Chaypacha rey naupa tatasnintawan khuskataj
Jehosafatpa wawan Jehoramqa f k Ge´ 49:10 pamparqanku Davidpa
Judapi rey jina kamachiyta 2Sa 7:16, 17 Llajtanpi. d Wawan Ocoziastaj e
qallarerqa, tatan Jehosafat paypa cuentanmanta rey jina
l 1Re 11:36
reyllaraj kashajtin. Sl 132:17
kamachiyta qallarerqa.
17 Jehoramqa rey jina  25 Israelpa reynin Achabpa
˜
kamachiyta qallarishajtin ˜
Pana lado wawan Jehoramqa 12 watastana
32 watasniyoj karqa. Payqa a Ge´ 27:40 Israelta kamachisharqa.
pusaj watata Jerusalenpi 2Sa 8:14 Chaypacha Judajpa reynin
kamacherqa. 18 Jehoramqa Jehorampa wawan Ocoziasqa
Israelpa reyesninpa chakinta b 1Re 22:47 Judapi kamachiyta qallarerqa. f
qhatillarqataj. g Payqa Achabpa 2Cr 21:8-10
26 Ocoziasqa 22 watasniyoj
warmi wawanwan kasharqa rey jina kamachiyta
c Jos 21:13
casarasqanrayku h Achabpa 2Re 19:8 qallarishaspa, Jerusalenpitaj uj
familian jinallataj ruwarqa. i watata kamacherqa. Mamanpa
´ ´
Jehoramqa Jehova Diospa d 1Re 2:10 sutenqa Atalıa g karqa, Ataliaqa
qhawayninpi millay imasta 2Cr 21:18-20 Israelpa reynin Omrij h allchhin1
´
ruwarqa. j 19 Jehova Diostaj karqa. 27 Ocoziasqa Achabpa
e 1Cr 3:10, 11
kamachin Davidrayku k mana familian jinallataj ruwarqa. i
´ 2Cr 21:16, 17
munarqachu Juda nacionta 2Cr 22:1, 2 Payqa Achabpa familian jina
´
chinkarpachiyta. Diosqa Davidta Jehova Diospa qhawayninpi
˜
nisqana paytapis wawasnintapis f 2Re 9:29 millay imasta ruwallarqataj,
˜
wi naypaj kamachejta paypa tatanqa Achabpa ujnin
saqenanta.1l g 2Re 11:1 warmi wawanwan casarasqa. j
2Re 11:13, 16
20 Jehoram kamachishajtin 28 Ocoziasqa maqanakuman
Edompi tiyakojkunaqa Judaj h 1Re 16:16, 23 riysikusqa Achabpa wawan
Jehoramwan khuska.
8:16 1 Chayri “Acabpa”. Yanapa A2 i 1Re 16:33
nisqata leeriy. 8:19 1 Hebreo 8:21 1 Chayri “carpasninkuman”. 8:26
parlaypeqa nin, “uj lamparata j 2Re 8:16, 18 1 Hebreo parlaypeqa nin, “warmi
qonanta”. 2Cr 22:3, 4 wawan”.
2 REYES 8:29–9:12 726
Paykunaqa Siriaj reynin CAP. 8 profetaj kamachenqa aceiteta
Hazaelwan maqanakoj rerqanku a Jos 21:38 Jehuj umanman jicharqa,
Ramot-Galaadpi. a Siriamanta 1Re 22:2, 3 nerqataj: “Israelpa Diosnin
soldadostaj Jehoramta Jehovaqa nin: ‘Noqa
flechaspa japirpacherqanku. b churashayki Israelpa reynin
´
29 Rey Jehoramtaj b 1Re 19:17
kanaykipaj, Jehova Diospa
Jezreelman c kutiporqa chay 2Cr 22:5 nacionninpa reynin kanaykipaj. a
˜
nanasqasninmanta 7 Tukuchinayki tiyan senorniyki
sanoyapunanpaj. Paytaqa Achabpa1 familianta. Ajinamanta
Ramapi sirio soldados vengakusaj Jezabelmanta,
c Jos 19:17, 18
flechawan japirpachisqanku payqa profetasniypa
1Re 21:1 ´
Siriamanta rey Hazaelpa 2Cr 22:6 yawarninta jichan, Jehova
contranta maqanakushajtin. d Diospa kamachisnintapis
˜
Judamanta rey Jehorampa wanuchin. b 8 Achabpa
˜
wawan Ocoziastaj Jezreelman tukuynin familianpuni wanunan
d 2Re 9:15 tiyan. Israel ukhumantaqa
uraykorqa Achabpa wawan 
Jehoramta watukoj onqosqa Achabpa familianmanta
CAP. 9 tukuynin qharista1 tukuchisaj,
kasqanrayku.
e 2Re 8:25, 28

9 Profeta Eliseoqa profetaspa mana kallpayojpis kachunku,


wawasninmanta ujninta llauchhispis kachunku. c
wajyaspa nerqa: “Ropaykita 9 Ajinata chinkarparichisaj
qempikuspa cinturaykiman f 1Re 19:16, 17 Achabpa familiantaqa,
wataykukuy, usqhayllata rispataj imaynatachus Nebatpa wawan
kay aceiteyoj yurituta Jeroboanpa familianta
Ramot-Galaadman e apay. chinkarparicherqani kikinta, d
2 Chayaspataj Jehosafatpa
g 2Cr 22:7 imaynatachus Ahiyaj wawan
 Baasajpa familiantapis
wawan Jehuta f maskanki, ˜
Nimsij allchhinta. Yaykuspataj,
Pana lado chinkarparicherqani kikinta. e
hermanosninpa
a 1Re 19:16 10 Jezabeltataj alqos
chaupinkumanta wajyaspa mikhukaponqanku Jezreel
jallpapi, f nitaj pipis paytaqa
aswan ukhu cuartoman
´ pampanqachu’, nispa”. Chayta
pusaykunki. 3 Chanta chay b 1Re 18:4
1Re 19:2 niytawan profetaj kamachenqa
yuritumanta aceiteta
1Re 21:15, 25 punkuta kichaytawan
umanman jichaykunki, ninkitaj: Lu 18:7
´ ayqekorqa. g
‘Jehova Diosqa nin: “Noqa ˜
churashayki Israel nacionpa 11 Senorninpa kamachisnin
´
reynin kanaykipaj”, g nispa’. kasharqanku chayman Jehu
´ c 1Re 21:20, 21 llojsimojtintaj, paykunaqa
Chanta punkuta kichaytawan
usqhayllata ayqemunki”, nispa. taporqanku: “¿Allillanchu?
¿Imamantaj chay loco jamusqa?”,
4 Ajinamanta profetaj
nispa. Jehutaj kuticherqa:
kamachenqa Ramot-Galaadman d 1Re 15:28, 29 ˜
“Qankuna yachankichejna
rerqa. 5 Chayajtintaj
imayna runachus kasqanta,
soldadospa capitanesninku imaynatachus parlasqantapis”,
chaypi tiyasqa kashasqanku. nispa. 12 Paykunataj
Profetaj kamachintaj nerqa: e 1Re 16:11, 12
nerqanku: “Mana jinachu. Ama
´
“Capitannıy, qanpaj willayta jina kaspa willarillawayku, ¿ima
apamuni”, nispa. Jehutaj
taporqa: “Mayqenniykupaj”, f 1Re 21:23 9:7 1 Chayri “Acabpa”. Yanapa A2
nispa. Paytaj kuticherqa: nisqata leeriy. 9:8 1 Hebreo
´
“Qanpaj capitannıy”, nispa. parlaypeqa nin, “perqaman
6 Jehutaj sayarispa wasi jispajkunata”. Ajinata parlaj kanku
ukhuman yaykorqa, chaypitaj g 2Re 9:3 qharista chejnikuspa.
727 2 REYES 9:13-23
nisunkitaj?”, nispa. Jehutaj CAP. 9 18 Caballopi purej soldadotaj
kuticherqa: “Chayta chayta a 2Re 9:6 taripamuspa nerqa: “Reyqa
´
niwan, chanta nillawantaj: nin: ‘¿Tukuy imapis
´
‘Jehova Diosqa nin: allillanchu?’, nispa”. Jehutaj
“Noqa churashayki Israelpa kuticherqa: “¿Imaynatataj chayta
reynin kanaykipaj”, a nispa’”. b Mt 21:7 tapuwankiri? Jaku kutina,
13 Chay ratopacha sapa ujninku qhepayta jamuy”, nispa.
ropasninkuta gradasman Qhawaj guardiataj reyman
mastarqanku paypa chakin willacherqa: “Kachasqanchej
´
uraman. b Chanta putututa c 2Sa 15:10 runaqa paykunata taripan, pero
1Re 1:34, 39 mana kutimunchu”, nispa.
waqachispa qhaparerqanku: ´
“Jehuqa rey”, c nispa. 19 Chant a caballopi purej
´ ˜
14 Chanta Jehuqa d Jehorampa waj soldadotanataj kacharqa,
contranta oqharikorqa. chay kachasqa soldadotaj
˜ d 1Re 19:16 paykunata taripaspa nerqa:
Aswan naupajllata Jehoramqa
Israelpa ejercitonwan khuska “Reyqa nin: ‘¿Tukuy imapis
Ramot-Galaadpi maqanakuspa allillanchu?’, nispa”.
kasharqa e Siriaj reynin Jehutaj kuticherqa:
e 2Re 8:28 “¿Imaynatataj chayta
Hazaelwan, f ama Israelman
yaykumunanpaj. tapuwankiri? Jaku kutina,
15 Siriamanta rey Hazaelwan qhepayta jamuy”, nispa.
maqanakushajtintaj, 20 Qhawaj guardiataj
f 1Re 19:15
Jehoramtaqa Siriamanta 2Re 8:15
reyman willacherqa: “Chay
soldados flechawan 2Re 10:32 kachasqanchej soldadoqa rispa
japirparicherqanku. g Chayrayku paykunata taripamullantaj,
rey Jehoramqa Jezreelman h pero nillataj kutimunchu.
kutiporqa nanasqasninmanta Carretata apamojqa locotapuni
sanoyapunanpaj. g 2Cr 22:6 aparimushan. Nimsij allchhin1
Jehujpa apamusqanman
Jehutaj paywan kasharqanku
rijchakun”, nispa.
chay runasta nerqa:
21 Jehoramtaj nerqa: “Carretata
“Noqaman kutisqa kashankichej
h Jos 19:17, 18 wakichipuwaychej”, nispa.
chayqa, ama saqenkichejchu ni ´
1Re 21:1 Wakichiporqankutaj. Chanta
pi kay llajtamanta ayqespa 
Israelmanta rey Jehoramwan
Jezreelpi kayta willaramunanta”, ˜
´ Pana lado Judamanta rey Ocoziaswan a
nispa. 16 Chant a Jehuqa a 2Re 8:25 sapa ujninku carretasninkuman
carretanman wicharispa 2Re 8:29
wicharispa Jehuwan tinkoj
2Cr 22:7
Jezreelman kachaykukorqa. rerqanku. Jehuwantaj
Jehoramqa Jezreelpi onqosqa tinkorqanku jezreelita
kasharqa, Judamanta rey Nabotpa jallpanpi. b
Ocoziastaj Jehoramta waturikoj 22 Jehoramtaj Jehuta
b 1Re 21:1, 15
uraykamusqa. 17 Jezreel rikuytawan nerqa: “Jehu,
´
llajtata qhawaj guardiataj torrepi ¿allillanchu?”, nispa. Jehutaj
sayasharqa, rikorqataj ´
kuticherqa: “¿Imaynata imapis
Jehujpa ashkha soldadosnin allillan kanmanri mamaykej
c 1Re 16:31
qayllamushasqankuta. Chay 1Re 18:4 qhencheriosnin kashajtinri, c
ratopachataj nerqa: “Ashkha 1Re 19:2
chay jinata layqeriostapis
runas jamushanku”, nispa. 1Re 21:7
ruwajtinri?”, d nispa. 23 Chay
Jehoramtaj nerqa: “Caballospi ratopacha Jehoramqa carretanta
purej soldadosmanta ujninta kutirichispa ayqekusharqa,
kachay, chay runasta ´
d Le 20:6 Ocoziastapis nerqa: “Ocozıas,
tapurimuchun: ‘¿Tukuy imapis Dt 18:10
allillanchu?’, nispa”. 1Re 18:19 9:20 1 Hebreo parlaypeqa nin, “wawan”.
2 REYES 9:24-37 728
trampaman urmanchej”, nispa. CAP. 9 Achabpa wawan Jehoram
˜
24 Jehutaj flechana arconta1 a 1Re 21:19 11 watastana Israelta
japiytawan flechaspa Jehoramta kamachishajtin). a
´
wasanpi japirparicherqa, 30 Jezreelman b Jehu
flechaqa corazonnintapuni b 1Re 21:29 chayamojtintaj, Jezabelqa c
˜
pasarparqa. Jehoramtaj chayta yachaytawan nawisninta
˜
carrentanpi wanusqa yanata pintakorqa, umantapis
´ c Ge´ 4:8, 10 ´
wijchukorqa. 25 Chanta Jehuqa kachanchakorqa, chanta pata
Sl 9:12
kamachin Bidcarta nerqa: Sl 72:14 wasi ventanamanta
´
“Jehoramta oqharispa qhawamusharqa. 31 Jehu
jezreelita Nabotpa jallpanman punkunta yaykumushajtintaj
wijchumuy. a Yuyarikuy qanwan d Ge´ 9:5 Jezabelqa nerqa: “¿Zimritaqa
˜
noqawanqa, iskayninchej tatan Le 24:17 allinchu risqa se norninta
˜
Achabpa qhepanta carretaspi wanuchejtin?”, d nispa.
risharqanchej, chaypachataj 32 Jehutaj chay pata ventanata
´ e 1Re 21:24
Jehova Diosqa paypa contranta qhawarispa nerqa:
´
nerqa: b 26 ‘Jehova Diosqa nin: “¿Pitaj noqaman sayasqa
“Qayna rikuni Nabotpa kashan? ¿Pitaj?”, e nispa.
f 2Re 8:29
yawarninta, wawasninpa 2Cr 22:7 Chay ratopachataj kuraj
yawarnintapis”, c nispa. kamachis iskaychus kinsachus
´
Jehova Diosqa nillantaj: chay patamanta Jehuta
“Kay kikin jallpapi chay g Jos 17:11 qhawarimorqanku.
ruwasqaykimanta 33 Jehutaj nerqa:
pagachisqayki”, d nispa’. “Wijchuykamuychej chay
Chayrayku kunanqa h 2Sa 5:7 warmita”, nispa. Paykunataj
´ 
Jehova Dios nisqanman jina wijchuykamorqanku.
˜
Jehoramta oqharispa Pana lado Yawarnintaj perqasman
Nabotpa jallpanman a 2Re 8:24 challpararqa, caballosmanpis.
2Cr 22:2
wijchuykuy”, e nispa. Jehutaj caballosninwan
´
27 Rey Ocoziastaj f chay sarurpacherqa. 34 Chanta
imasta rikuspa wasi huerta Jehuqa yaykuspa mikhorqa
b 1Re 21:1
ladonta ayqekorqa. ujyarqataj. Chaymantataj
(Chaymantataj Jehuqa nerqa: “Ama jina kaspa chay
Ocoziasta qhatiykorqa, nerqataj: c 1Re 16:31
maldita warmita pampamuychej.
˜ Imaynapis payqa reypa wawan”, f
“Paytapis wanuchiychej”, nispa. 1Re 21:25
Carretanpi Gurman nispa. 35 Pampamunankupaj
ayqeshajtintaj Ocoziasta llojsimuspataj paykunaqa
˜ ˜
parti wanusqata saqerqanku. d 1Re 16:15-19 Jezabelpa tojlullantana
Gurqa Ibleam g qayllapi kashan. tarerqanku, chakisninta,
Ocoziastaj ayqekullarqapuni ´
makisnintawan. g
Meguidoman chayanankama, e Ex 32:26 36 Kutimuspataj Jehuman
˜ Sl 94:16
willarqanku, Jehutaj nerqa:
chaypitaj wanuporqa. ´
28 Kamachisnintaj carretanpi “Chaywanqa Jehova Diospa
Ocoziasta Jerusalenman f 1Re 16:31
nisqan juntakun. h Payqa
aparqanku. Sepulturanpitaj kamachin tisbita Eliasnejta
˜ nerqa: ‘Jezreel tarpuna
pamparqanku naupa
tatasnintawan khuskata g 2Re 9:10 jallpapi Jezabelpa aychasninta
Davidpa Llajtanpi. h alqos mikhukaponqanku. i
29 Ocoziasqa Judapi rey jina 37 Jezabelpa cuerponqa
kamachiyta qallarisqa, h Isa 55:10, 11 wanu kanqa Jezreel tarpuna
jallpapi, runastaj mana
9:24 1 Flechana arco: waj lugarespi nenqankuchu: “Kayqa Jezabel
ninku camba flecha. i 1Re 21:23 karqa”, nispa’”.
729 2 REYES 10:1-11
˜
10 Achabpataqa1 a
70 wawasnin Samariapi
CAP. 10
a 1Re 16:29
6 Jehutaj waj cartatanataj
qhelqaspa paykunaman
karqa. Chayrayku Jehuqa apacherqa: “Sichus noqaman
cartasta qhelqaspa Samariaman sayasqa kashankichej chayqa,
apacherqa, Jezreelmanta sichus ima nisqaytapis
kuraj kamachejkunaman, kasuyta munankichej chayqa,
˜
kurajkunaman, b senorniykichejpa wawasninpa
Achabpa wawasninta umasninta apamuspa noqawan
qhawajkunamanpis.2 tinkoj jamuychej Jezreelman,
Chay cartaspeqa ajinata b 1Re 21:8 qaya kay horasta jina”, nispa.
nisharqa: 2 “Kay carta Reypa 70 wawasnenqa
qankunaman chayamojtin llajtamanta sumaj respetasqa
qankunawan khuskha runaswan kasharqanku, chay
˜
kashanqanku senorniykichejpa runasqa paykunata qhawaj
wawasnin, chantapis qankunajta kanku. 7 Paykunataj chay
tiyapusunkichej guerraman cartata leeytawankama
rinapaj carretasniykichej, c 2Re 9:24, 27 reypa wawasninta japispa
caballosniykichej, guerrapaj  umasninkuta qholurarqanku,
armasniykichej, sumaj ˜
Pana lado 70 qharistapuni. a Chay
perqasniyoj llajtapis. a 1Re 21:21
umasninkutaqa canastasman
˜
3 Se norniykichejpa churaykuspa Jehuman
wawasninmanta aswan allin apacherqanku Jezreelkama.
kajta, aswan cheqan kajta 8 Uj runataj yaykumuspa
ajllakuychej, tatanpa Jehuman willarqa: “Reypa
cuentanmantataj rey kananpaj wawasninpa umasninkuta
´ apamusqanku”, nispa.
churaychej. Chant a
˜ Jehutaj nerqa: “Chay umasta
senorniykichej familianrayku
maqanakuychej”, nispa. b 2Re 9:14, 24 churamuychej llajta punku
4 Paykunataj sinchita chaynejman iskay montonesta,
mancharikuspa nerqanku: chaypi qayakama kachunku”,
“Paytaqa ni iskay reyespis nispa. 9 Tutamanta llojsispataj
˜
atipayta aterqankuchu, c tukuy runaspa naupaqenpi
´ sayaykuspa nerqa: “Qankunaqa
¿imaynata noqanchej atipayta
atisunmanri?”, nispa. mana juchayojchu kankichej.
˜
5 Chayrayku reypa kamachina Noqa se norniypa contranta
c 1Sa 15:29 ˜
wasinmanta encargado, oqharikuspa payta wanuchini. b
Isa 14:27 ´
llajtata kamachejpis, Kay tukuynin runastarı, ¿pitaj
˜
kurajkunapis, guardiaspis wanuchin? 10 Kunanqa kayta
´
Jehuman kay jinata yachaychej, Jehova Diosqa
willacherqanku: “Noqaykoqa Achabpa familianpa contranpi
˜ ´
kamachisniyki kayku, parlarqana, Jehova Diospa chay
´ parlasqantaj juntakonqapuni. c
imatacha niwasqayku1 ´
chayta ruwasqayku. Jehova Diosqa imatachus
Noqaykoqa mana pitapis d 1Re 21:19-24 parlarqa kamachin Eliasnejta
2Re 9:7, 36 chayta juntashan”, d nispa.
rey kananpaj churasqaykuchu.
Imachus allin rijchasunki 11 Chantapis Jehuqa
chayta ruwallay”, nispa. Achabpa familianmanta
Jezreelpi puchojkunata
˜
10:1 1 Chayri “Acabpataqa”. Yanapa A2 tukuyninkuta wanuracherqa,
˜
nisqata leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa wanurachillarqataj tukuynin
nin, “Achabpa guardiasninmanpis”. respetasqa runasninta,
10:5 1 Niwasqayku: waj lugarespi ninku e 1Re 18:19 rejsisqasninta,
niwasajku. 2Re 23:19, 20 sacerdotesnintapis, e
2 REYES 10:12-23 730
´
nipuni ujllatapis kausashajta CAP. 10 pusarqa. 17 Chant a Jehuqa
saqerqachu. a a 1Re 21:21 Samariaman chayaspa Achabpa
´
12 Chant a Jehuqa familianmanta puchojkunata
˜
sayariytawan Samariaman rerqa. tukuysitunta wanuracherqa. a
˜ ´
Chay nanpitaj ovejerospa Chaytaj karqa Jehova Dios
millma ruthuna wasinku b 2Re 8:29 Eliasman nisqanman jina. b
karqa. 13 Chaynejpitaj 2Re 9:21, 27
2Cr 22:1
18 Chantapis
Jehuqa Judamanta rey Jehuqa tukuynin runasta
Ocoziaspa b hermanosninwan tantaykuchiytawan nerqa:
tinkorqa, paykunatataj taporqa: “Achabqa pisillata Baalta
´
“¿Pikunataj kankichej?”, nispa. c 2Cr 22:8 yupaycharqa, c Jehutajr ı
Paykunataj kuticherqanku: Baaltaqa astawanraj
“Ocoziaspa hermanosnin kayku. yupaychanqa. 19 Chayrayku
Waturikoj rishayku reypa Baalta tukuy yupaychajkunata
wawasninta, reypa mamanpa d 1Cr 2:55 tantachinpuwaychej, Baalpa
wawasnintawan allillanchus tukuy profetasninta, d
manachus kashanku chayta”, tukuy sacerdotesnintawan. e
nispa. 14 Jehutaj chay Amapuni ni ujpis faltachunchu,
ratopacha soldadosninta nerqa: e Jer 35:6, 19 tukuyninkupuni jamuchunku,
“Paykunata kausashajta Baalpaj ashkha uywasta
japiychej”, nispa. Soldadostaj ruphachisaj. Pichus mana
kausashajta japispa paykunata ˜
˜ jamojqa wanuchisqa kanqa”,
wanuracherqanku chay millma f Nu´ 25:11
1Re 19:10
nispa. Jehuqa nispalla
ruthuna wasej estanquen chaypi,  chayta nisharqa Baalta
˜
42 qharista wanucherqanku. ˜
Pana lado yupaychajkunata
Jehuqa ni ujtapis kausashajta a 2Re 9:8 tukuchinanrayku.
saqerqachu. c 2Cr 22:7 20 Jehuqa nillarqataj:
´
15 Chaymanta Jehu “Baalpaj uj sumaj tantakuy
ripushajtintaj Recabpa d wawan ruwakushasqanta
Jehonadabwan e tinkorqa, willaramuychej”, nispa.
Jehonadabqa Jehuwan tinkoj b 1Re 21:20, 21 Runastaj willaramorqanku.
2Re 9:26
jamushasqa. Napaykojtintaj 21 Jehutaj tukuynin Israel
Jehuqa taporqa: “¿Tukuy nacionpi willaracherqa.
sonqochu noqaman sayasqa Baalta yupaychajkunataj
kashanki imaynatachus noqapis c 1Re 16:32, 33 tukuyninkupuni jamorqanku,
tukuy sonqo qanman sayasqa 1Re 18:22 nipuni ujpis faltakorqachu.
kashani ajinata?”, nispa. Paykunaqa Baalpa templonman
Jehonadabtaj kuticherqa: yaykorqanku, f Baalpa
´
“Arı”, nispa. templonmantaj kuchuy
Jehutaj nerqa: “Jina kajtenqa d 2Re 3:13 kuchupuni juntaykurerqanku.
makiykita jaywariway”, nispa. 22 Jehutaj ropa jallchana
Jehonadabtaj makinta wasimanta encargadota nerqa:
jaywarqa, Jehutaj makinmanta “Baalta yupaychajkunapaj
e 2Re 10:11
aysaspa carretanman tukuyninkupaj ropasta
´
wichariykucherqa. 16 Chanta orqhomuy”, nispa. Paytaj
Jehonadabta nerqa: “Jaku tukuyninkupaj ropasta
´ ´
rinachej, rikumunkitaj Jehova orqhomorqa. 23 Chanta Jehuqa
f 1Re 16:30, 32
Diospa contranpi kajkunataqa Recabpa wawan Jehonadabwan g
manapuni rikullaytapis khuska Baalpa templonman
atisqayta”, f nispa. Ajinata yaykorqa. Jehutaj Baalta
Jehuqa Jehonadabta g 2Re 10:15 yupaychajkunata nerqa:
maqanakuna carretanpi Jer 35:6, 19 “Kay wasipi allinta qhawarispa
731 2 REYES 10:24-35
´
maskaychej: amapuni Jehova CAP. 10 Jeroboanpa juchasninta
´
Diosta yupaychajkuna kaypi a Ex 32:26, 27 ruwallarqapuni, mayqenwanchus
kachunkuchu, Baalta Dt 13:6-9 israelitasta juchaman
Eze 9:5
yupaychajkunalla kaypi urmacherqa chay juchasta.
´
kachunku”, nispa. 24 Chanta Payqa chay qorimanta ruwasqa
˜
Baalta yupaychajkunaqa waka unasta yupaychallarqapuni
qarakusta ruwayta1 b Le 26:1 mayqenkunachus Betelpi,
qallarerqanku, uywastapis jinallataj Danpi kasharqanku
´
qolachiyta2 qallarerqanku. chaykunata. a 30 Jehova Diostaj
Jehuqa 80 soldadosta c Dt 7:25 Jehuta nerqa: “Qhawayniypeqa
jawaman sayaykucherqa. allin kajtapuni ruwanki,
´
Chanta nerqa: “Kay runastaqa cheqan kajta ruwanki, Achabpa
makisniykichejman churashani, familiantapis b imatachus
d Le 26:30
pichus uj runata ayqechejqa Dt 7:5
ruwayta munasqayta ruwanki,
chay ayqekojpa cuentanmanta chayrayku mirayniykimanta
˜
wanuchisqa kanqa”, nispa. tawa reyes Israelpa kamachina
25 Chay jaywanasta tiyananman tiyaykonqanku”, c
qolachiyta tukusqankutawan, e 1Re 16:30, 32 nispa. 31 Jinapis Jehuqa

Jehuqa guardiasta,1 ˜ Israelpa Diosnin Jehovaj
Pana lado
soldadostawan nerqa: Leyninta mana tukuy sonqochu
a 1Re 12:28-30 kasukorqa. d Payqa Jeroboanpa
“Yaykumuspa paykunata
˜ 1Re 13:33
juchasninta ruwallarqapuni
wanurachiychej, amapuni Os 8:6
ujpis ayqechunchu”, a nispa. mayqenwanchus israelitasta
Guardiaswan soldadoswantaj juchaman urmacherqa chay
espadasninkuwan chay runasta juchasta. e
˜ b 1Re 21:21 ´
wanuchiyta qallarerqanku, 32 Chay tiempopi Jehova
˜
wanuchispataj jawaman Diosqa Israel nacionta pisimanta
wijchuramusharqanku, pisi juchuyyachiyta qallarerqa.
˜ c 2Re 13:1, 10
ajinata paykunaqa wanurachispa Hazaelqa maqanakuspa tukuy
2Re 14:23
yaykorqanku Baalpa 2Re 15:8, 12 ladomanta Israel nacionpa
templonpa ukhu kaj jallpasninta japikapusharqa. f
yupaychana cuartonkama. 33 Payqa Jordanmantapacha
´
26 Chant a Baalpa inti llojsimuy ladopi kaj tukuynin
d Dt 10:12
templonmanta tukuynin Galaad jallpasta japikaporqa,
Os 1:4 ´
yupaychana postesta1 b nisunman Arnon mayoj1
orqhomuspa ladonpi Aroer llajtamantapacha,
´
ruphaykucherqanku. c tukuynin Galaad jallpasta, Basan
´ e 1Re 12:28-30
27 Chanta Baalta yupaychana jallpastapis. g Chay jallpaspi
˜ 1Re 13:34
rumi pilarta thu nerqanku. d 1Re 14:16 tiyakoj kanku Gad ayllu,2
´ ´
Baalpa templontapis Ruben ayllu, Manases ayllupis. h
´
urmachillarqankutaj, e chanta
˜ 34 Jehujpa tukuy
chay lugarta banoman f 1Re 19:17
kausayninmanta, tukuy ima
tukucherqanku, kunankamataj 2Re 8:12 ruwasqanmanta, sumaj atiyniyoj
jinallapuni kashan. 2Re 13:22 kasqanmantapis qhelqasqa
28 Chay jinamanta Jehuqa kashan Israelpa reyesninmanta
´
Israel nacionmanta Baalta parlaj libropi. 35 Chant a
˜
chinkacherqa. 29 Jinapis g Dt 3:13-16 Jehuqa naupa tatasnin jina
˜
Jehuqa Nebatpa wawan Dt 28:63 wanuporqa, paytaqa Samariapi
Jos 13:8-12
pamparqanku. Wawan
10:24 1 Chayri “ofrendasta jaywayta”.
´
2 Chayri “ruphachiyta”. 10:25 1 Hebreo 10:33 1 Chayri “Arnon wayqoj”.
parlaypeqa nin, “correjkunata”. 10:26 h Nu´ 32:33 2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
1 Chayri “yupaychana rumi pilaresta”. Jos 22:9 ashkha familias kanku.
2 REYES 10:36–11:11 732
Jehoacaztaj a paypa CAP. 10 taqakuychej, ujnin grupoqa
cuentanmanta rey jina a 2Re 13:1 samarikuna punchaypi guardias
kamachiyta qallarerqa.  kankichej, reypa wasintataj1
36 Jehuqa Samariapi Israelta CAP. 11 allinta qhawankichej. a 6 Ujnin
kamacherqa 28 watasta. b 2Re 8:26 grupotaj Cimiento Punku nisqapi
´
11 kankichej, chay ujnin grupotaj
2Re 11:20
Ataliaqa b wawan Ocozıas
˜ 2Cr 21:5, 6
ujnin punkupi kankichej, reypa
wanupusqanta yachaspa, c 2Cr 24:7
sayarispa reypa tukuynin kamachina wasinta qhawajkuna
˜ kashanku chaykunaj wasankupi.
wawasninta wanuracherqa. d
2 Rey Jehorampa warmi Qankunaqa turnakuspa
wawan Jehosebaqa, Ocoziaspa templota1 qhawankichej.
hermanan karqa. Payqa c 2Re 9:27
7 Qankunamanta iskay grupo
Ocoziaspa wawan Jehoasta e guardiasqa samarikuna
pakayllamanta apakaporqa punchaypi mana qhawana
reypa wawasnin chaupimanta, turnoyojchu kankichej chaypis,
˜ ´
pikunachus wanuchisqa Jehova Diospa wasinta allinta
kananku kasharqa chaykuna qhawankichej reyta ni ima
d 2Cr 21:4
chaupimanta. Chay wawataqa 2Cr 22:10-12 pasananpaj. 8 Qankunaqa reyta
wawerantawan khuska uj muyuykunkichej, sapa
cuartopi pakasqallata japerqa. ujniykichej armasniykichej
Ajinamanta chay wawataqa japirisqa. Pillapis
Ataliamanta pakasqata chaupiykichejman
˜
japerqanku, nitaj e 2Re 12:1
satikamojtenqa wanuchinkichej.
˜
wanuchisqachu karqa. 3 Ajinata Qankunaqa reyllawanpuni
chay wawaqa sojta watasta kanaykichej tiyan mayman
paywan khuska pakasqa kakorqa rejtinpis”, nispa.
´
Jehova Diospa wasinpi. 9 Sapa pachaj guardiaspa
´ ´
Chay wataspeqa Atalıa Juda f 1Re 14:27
kamachejkunasninkutaj b
nacionta kamachisharqa. sacerdote1 Jehoiadaj
´ ˜
4 Atalıa qanchis watatana kamachisqanman jinapuni
kamachishajtin Jehoiadaqa ruwarqanku. Sapa ujninkutaj
wajyacherqa sapa mandonpi kasharqanku chay
pachaj guardiaspa runasta pusamorqanku,
g 2Cr 23:1-3
kamachejkunasninkuta. 
samarikuna punchaypi turnoyoj
Chay guardiasqa karqanku reypa ˜ kajkunata, mana turnoyoj
Pana lado
guardiasninmanta,1 jinallataj kajkunatapis. Sacerdote
a 1Re 7:1
reypa kamachina wasinpa 2Cr 23:4-7
Jehoiadajmantaj yaykorqanku. c
guardiasninmantapis.2 f 10 Sacerdotetaj sapa pachaj
´
Paykunataj Jehova Diospa guardiasta kamachejkunaman
wasinpi Jehoiadawan qorqa tojsina lanzasta, muyu
´
tinkorqanku. Jehova Diospa escudostapis, mayqenkunachus
´
wasinpitaj Jehoiadaqa uj tratota b 2Re 11:4
rey Davidpata karqa, Jehova
paykunawan ruwarqa, chayta Diospa wasinpitaj kasharqa
juntanankupajtaj juracherqa, chaykunata. 11 Reypa
´
chant a paykunaman kamachina wasinmanta
rikucherqa reypa wawanta. g guardiastaj d sapa ujninku
´
5 Chant a Jehoiadaqa lugaresninkupi sayaykorqanku
c 2Cr 23:8-11
paykunata kamacherqa: “Kayta armasninku japirisqa,
ruwankichej: Kinsa gruposman
11:5 1 Chayri “kamachina wasintataj”.
´
11:4 1 Chayri “caria nisqa 11:6 1 Icha nillanmantaj “reypa
guardiasmanta”. 2 Hebreo parlaypeqa wasinta”. 11:9 1 Glosariopi sacerdote
nin, “correjkunamantapis”. d 1Re 14:27 nisqata leeriy.
733 2 REYES 11:12–12:1
˜
wasej pana ladonmantapacha CAP. 11 yaykunku chaynejman
˜
wasej lloqe ladonkama, altar1 a 1Re 8:22 chayachispataj wanucherqanku.
´ ´
qayllapi, a wasi qayllapi, reypa
´
2Cr 4:1 17 Chanta Jehoiadaqa Jehova
muyuynintinpi. 12 Chant a Diospa kamachisnillanpuni
Jehoiadaqa reypa wawanta b 2Re 11:2 kanankupaj reytapis runastapis
´
orqhomorqa, b umanmantaj uj tratota ruwacherqa Jehova
c Ex
´ ´
coronata churaykorqa, ´
25:21 Dioswan. a Chanta waj tratota
Ex 31:18
qhelqasqa Leytawan.1 c ruwachillarqataj reytawan
´
Ajinamanta paykunaqa Jehoasta runastawan. b 18 Chant a
d 1Re 1:39, 40
aceitewan jicharqanku, rey tukuynin runasqa Baalpa
kananpajtaj churarqanku. templonman rispa altaresninta
´ e 2Cr 23:12-15
Chanta tajllarikuspa nerqanku: urmacherqanku, c Baal
“Jallalla rey”, d nispa. santostataj kantumanta
f 2Re 23:3
13 Ataliataj runas tunararqanku, d Baalpa
correshasqankuta uyarispa sacerdoten Matantapis altarespa
´ g 2Cr 5:12 ˜ ˜
chay ratopacha Jehova Diospa naupaqenpi wanucherqanku. e
´
wasinman rerqa, runas Chant a sacerdote
h 2Re 11:4 ´
kasharqanku chayman. e 2Cr 23:9
Jehoiadaqa Jehova Diospa
14 Reytataj rikorqa pilarpa wasinpaj encargadosta
ladonpi sayashajta i 1Re 7:1
churarqa. f 19 Chantapis sapa
costumbreman jina. f Guardiaspa  pachaj guardiaspa
kamachejkunasninku, ˜
Pana lado
kamachejkunasninkuta g
cornetasta waqachejkunapis g a 1Sa 10:25
tantaykorqa, reypa
reywan khuska kasharqanku. 2Sa 5:3 guardiasninta,1 reypa kamachina
Llajtamanta tukuy runastaj wasinmanta guardiasta, h
kusisqa kasharqanku, b 2Cr 23:16, 17 tukuynin nacionmanta
cornetastapis runastawan. Tukuyninkutaj
´
waqachisharqanku. Chayrayku c Dt 12:3 reywan khuska Jehova Diospa
Ataliaqa ropanta llikirakuspa wasinmanta uraykorqanku,
qhaparerqa: “¡Contrayta d Dt 7:25 reypa wasinmantaj chayarqanku.
oqharikunku! ¡Contrayta Paykunaqa reypa wasinta
oqharikunku!”, nispa. qhawaj guardiaspa punkun
e Dt 13:5 ´
15 Sacerdote Jehoiadataj chayninta uraykorqanku. Chanta
sapa pachaj soldadospaj f 2Cr 23:18-21
Jehoasqa reyespa kamachina
kamachejkunasninkuta h tiyanankuman tiyaykorqa. i
kamacherqa, pikunachus g 2Re 11:4, 15
20 Nacionnintinmanta tukuy
soldadospa capitanesnin runas maytapuni kusikorqanku,
karqanku chaykunata, llajtapipis allin kausay
h 1Re 14:27
kay jinata nispa: “Chay karqa, Ataliata reypa wasin
warmita orqhoychej soldadospa chaypi espadawan
i 2Sa 7:8, 16 ˜
chaupinkumanta, pillapis payta wanuchisqankurayku.
jarkakojtaqa espadawan j 2Re 11:2
21 Jehoasqa j kamachiyta
˜ qallarishajtin qanchis watitayoj
wanuchinkichej”, nispa.
Sacerdoteqa paykunata karqa. k
˜ k 2Cr 24:1 ´ ˜
nisqana: “Ama paytaqa
´
Jehova Diospa wasinpi
˜

CAP. 12
12 Jehu l qanchis watastana
Israelpi kamachishajtin,
wanuchinkichejchu”, nispa. l 1Re 19:16 Jehoasqa m rey jina kamachiyta
´
16 Chanta Ataliata japerqanku, 2Re 10:30 qallarerqa, Jerusalenpitaj
reypa wasinman i caballos 40 watasta kamacherqa.
m 2Re 11:2 Jehoaspa mamanqa
11:11 1 Glosariopi altar nisqata leeriy. 1Cr 3:10, 11 Beer-Sebamanta n karqa,
11:12 1 Chayri “qhelqasqa Leytawan
jaywarqa”. n 2Cr 24:1, 2 11:19 1 Chayri “caria nisqa guardiasta”.
2 REYES 12:2-14 734
´
sutintaj Zib ıah karqa. CAP. 12 9 Sacerdote Jehoiadataj
´
2 Jehoasqa Jehova Diospa a Nu´ 33:52 uj cajata a japispa tapanpi
´
qhawayninpi cheqan kajta uj juskuta ruwarqa. Chanta
´
ruwarqa, sacerdote Jehoiada chay cajata altarpa ladonman
´
payta yuyaychasqan wataspi. churarqa, Jehova Diospa
b 2Cr 31:12 ˜
3 Jinapis waj diosesta wasinman yaykojkunaj pana
yupaychanapaj pata lugaresqa a ladonkuman. Punkuta qhawaj
kakushallarqapuni, sacerdotestaj chay cajaman
´
runaspis chay pata lugarespi c Ex 30:13 churamoj kanku, mashkhatachus
´
jaywanasta ruphachispa 2Cr 24:9 runas Jehova Diospa
˜
qoshnichishallarqankupuni. wasinman apamoj kanku
4 Jehoasqa sacerdotesta chay tukuynin qolqeta. b
˜
nerqa: “Ima qolqetachus d Ex
´
25:2 10 Chay cajapi ashkha qolqena
´
Diospaj taqasqa ofrendata jina b Ex 35:21 tantakusqanta rikuspataj, reypa
´
apamunku Jehova Diospa secretarionwan kuraj kaj
wasinman chay qolqeta sacerdotewanqa1 wicharimuspa
japinkichej: sapa ujmanta chay qolqeta orqhoj kanku.2
e 2Cr 24:7 ´
impuestota apamusqankuta, c Chanta yupaj kanku mashkha
´
mashkhatachus sacerdote qolqetachus Jehova Diospa
uj runaman apamunanta nin wasinman apamusqankuta. c
chay qolqeta, sapa runa f 2Cr 24:5 11 Paykunataj chay yupasqa
´
mashkhatachus qolqeta jaywaj kanku Jehova
sonqonmantapacha Diospa wasinpi trabajosmanta
´
Jehova Diospa wasinman encargadosman. Chay
g 2Re 11:4
apamun chay qolqetapis. d 2Cr 23:1 encargadostaj pagaj kanku
´
5 Sacerdotesqa chay 2Cr 24:15 carpinterosman, Jehova Diospa
qolqeta japenqanku tukuy wasinpi trabajajkunaman, d
˜
apamojkunamanta, chay 12 albanilesman, rumita
qolqewantaj Diospa wasinta cheqojkunamanpis.
h 2Cr 24:6
arreglachenqanku, imaschari  Encargadosqa chay
arreglana kashan chayta”,1 e ˜
Pana lado
qolqellawantaj rantej kanku
nispa. maderasta, kutusqa
a 2Cr 24:8 ´
6 Rey Jehoasqa Mr 12:41 rumistawan Jehova Diospa
˜ ´
23 watastana kamachisharqa, Lu 21:1 wasinta arreglanapaj. Chanta
sacerdotestaj manarajpuni wasita arreglachinapaj waj
arreglasqankuchu imastachus imaspi gastakojtenqa, chay
Diospa wasinpi arreglana b 2Cr 24:10
qolqellamantataj orqhoj kanku.
karqa chayta. f 7 Chayrayku rey ´
13 Jehova Diospa wasinman
Jehoasqa sacerdote Jehoiadata, g apamusqanku qolqewanqa
chay waj sacerdotestawan mana ruwarqankuchu
wajyachispa nerqa: “¿Imajtintaj c 2Cr 24:11 ´
Jehova Diospa wasinpaj
Diospa wasinta mana qolqe metalmanta fuentesta,
arreglankichejchuri? Diospa ˜
ni nina wanuchinasta,
wasinta mana arreglanaykichej ni juchuy fuentesta,
˜ d 2Re 22:4-6
kajtenqa, amana qolqeta 2Cr 24:12 ni cornetasta, e nitaj
japinkichejchu”, h nispa. qori imasta, ni qolqe
8 Sacerdotestaj de acuerdo imastapis. f 14 Qolqetaqa
˜
karqanku manana qolqeta trabajajkunallaman qoj kanku.
e Nu´ 10:2
runasmanta japinankupaj, nitaj 2Cr 5:12
cuentayojchu kanankupaj Diospa 12:10 1 Glosariopi kuraj kaj sacerdote
wasinta arreglachinamanta. nisqata leeriy. 2 Chayri “bolsasman
churaj kanku”. Hebreo parlaypeqa nin,
12:5 1 Chayri “lajrasqasninta”. f 2Cr 24:14 “wataj kanku”.
735 2 REYES 12:15–13:6
´
Chay qolqewantaj Jehova Diospa CAP. 12 Simeatpa wawan Jozacar,
wasinta arreglarqanku. a 2Re 22:7 Somerpa wawan Jehozabadwan,
15 Trabajadoresman paykunaqa kamachisnillantaj
´
paganankupaj qolqeta jaywaj b Le 5:15 karqanku. a Chanta Jehoastaqa
˜
kanku chay runasmantaqa, naupa tatasnintawan khuska
c Le 7:7
mana chay qolqemanta ´ pamparqanku Davidpa Llajtanpi.
˜ Nu 18:8
cuentata manajchu kanku. Wawan Amasiastaj paypa
Paykunaqa de confianza d 1Re 19:15 cuentanmanta rey jina
karqanku. a 16 Pantasqasmanta 2Re 8:13 kamachiyta qallarerqa. b
2Re 10:32

13
ofrenda b qolqeta, jinallataj Judamanta rey Ocoziaspa c
juchasmanta ofrenda qolqetapis ´
´ e 1Cr 18:1 wawan Jeho as d
mana Jehova Diospa wasinman ˜
23 watastana kamachishajtin,
apamojchu kanku. Chay qolqeqa f 2Cr 24:23 Jehujpa e wawan Jehoacazqa
sacerdotespaj karqa. c Israelta rey jina kamachiyta
17 Chaypacha Siriamanta g 1Re 15:18
qallarerqa, Samariapitaj
2Re 16:8
rey Hazaelqa d Gat e llajtawan 2Re 18:15 17 watasta kamacherqa.
maqanakuspa chay llajtata ´
´ 2 Jehoacazqa Jehova Diospa
japikaporqa. Chant a h 2Cr 24:25, 26 qhawayninpi sajra imasta
˜
Jerusalenwan nataj 2Cr 25:27
ruwallarqataj. Payqa Nebatpa
maqanakunanpaj wawan Jeroboanpa juchasninta
i 2Sa 5:9
wakichikusharqa. f 1Re 9:15, 24 manchayta ruwallarqataj,
18 Judamanta rey Jehoastaj 2Cr 32:5 mayqenkunawanchus
oqharerqa tukuynin Diospaj 
˜ israelitasta juchaman
taqasqa ofrendasta. Chay Pana lado urmacherqa chay juchasta. f
imastaqa Diospaj taqasqanku a 2Re 14:1, 5 Manataj cambiarqachu.
˜ ´
naupa tatasnin Jehosafat, 3 Jehova Diostaj maytapuni
Jehoram, Ocoziaspis. Paykunaqa b 2Cr 24:27 ˜
˜  israelitaspaj g phi nakorqa. h
Judamanta naupa reyes Chayrayku Diosqa Siriaj reynin
karqanku. Oqharillarqataj CAP. 13
Hazaelpa i makinman paykunata
imastachus payllataj Diospaj c 2Re 8:26
2Re 9:27 jaywaykullajpuni, Hazaelpa
taqaporqa chay ofrendasta,
´ wawan Ben-Hadadpa j
oqharillarqataj Jehova Diospa d 2Re 11:2, 21 makinmanpis.
wasinpi, jinallataj reypa wasinpi1
jallchasqa kasharqa chay 4 Chaypacha Jehoacazqa
´ e 2Re 10:30, 35 ´
tukuynin qorita. Chant a Jehova Diosta rogarikorqa
Jehoasqa chay tukuynin imasta paykunata khuyarikunanpaj,
f 1Re 12:28-30 ´
apacherqa Siriamanta 1Re 13:33 Jehova Diostaj chay
rey Hazaelman. g Hazaeltaj
1Re 14:16 rogakusqanta uyarerqa. Diosqa
Jerusalenmanta riporqa. rikorqa imaynatapunichus Siria
g Le 26:14, 17
19 Jehoaspa tukuy nacionpa reynenqa israelitasta
˜
kausayninmanta, tukuy ima h Heb 12:29 nakarichisqanta. k 5 Chayrayku
´
ruwasqanmantapis qhelqasqa Jehova Diosqa israelitasman
kashan Judajpa reyesninmanta i 1Re 19:17 uj salvajta qorqa l Siria
parlaj libropi. 20 Jehoaspa
2Re 8:12 nacionpa makinmanta
kamachisnintaj paypa kacharichinanpaj. Israelitastaj
j 2Re 13:24 ˜
contranta yachachinakuspa h naupa wataspi jina allinta
˜
wanurpacherqanku Loma1i wasi
´
k Ex 3:7 kausakorqanku. 6 (Jinapis
˜ Jue 10:16 israelitasqa Jeroboanpa familian
chaypi, Silaman uraykuna nanpi.
˜ 2Re 14:26, 27 jina juchata ruwallarqankupuni,
21 Jehoastaqa wanucherqanku
mayqenwanchus Jeroboanqa
l Ne 9:27
12:18 1 Chayri “kamachina wasinpi”. israelitasta juchaman
´
12:20 1 Chayri “Beet-Milo”. Glosariopi m 2Re 10:29 urmacherqa chayta. m
Loma nisqata leeriy. 2Re 17:21 Israelitasqa chay juchasta
2 REYES 13:7-18 736
ruwallarqankupuni, waj diosta CAP. 13 reyesninmanta parlaj libropi.
´ ˜
yupaychana kullu postepis1 a a Dt 7:5 13 Chanta Jehoasqa naupa
˜
Samariapi kashallarqapuni). 1Re 14:15 tatasnin jina wanuporqa.
7 Siriamanta reyqa Jehoacazpa 1Re 16:33
Paytaqa Samariapi
ashkha soldadosninta pamparqanku, maypichus
˜ ˜
wanuracherqa, paykunataqa Israelpa naupa reyesnin
erapi1 pajata jina saruspa pampasqa kasharqanku chaypi. a
´ ˜
chinkarpacherqa. b Chayrayku Chant a Jeroboan nataj1 b
˜ b 2Re 8:12
Jehoacazpa ejercitonqa pisillana 2Re 10:32 paypa cuentanmanta
karqa: caballospi purej Am 1:3 kamachiyta qallarerqa.
soldadosnenqa phishqa
˜ 14 Eliseoqa c onqoykuspa
chunkallana karqa, guerrapaj ˜
˜ wanuporqa. Niraj
carretasninpis chunkalla na ˜
wanupushajtintaj Israelmanta
karqa, soldadosninpis chunka rey Jehoasqa waturikoj
˜ c 2Re 10:35
waranqallana karqa. uraykorqa. Waqaspataj nerqa:
´ ´
8 Jehoacazpa tukuy “Tatay, tatay. Israelpa carretan,
kausayninmanta, tukuy ima caballospi purej soldadosnin”, d
ruwasqanmanta, sumaj nispa. 15 Eliseotaj Jehoasta
atiyniyoj kasqanmantapis d 2Re 14:1 nerqa: “Flechana arcota,1
qhelqasqa kashan Israelpa flechasnintawan oqhariy”, nispa.
reyesninmanta parlaj libropi. Jehoastaj flechana arcota,
´ ˜
9 Chanta Jehoacazqa naupa flechasnintawan oqharerqa.
˜
tatasnin jina wanuporqa, 16 Eliseotaj Israelpa reyninta
Samariapitaj pamparqanku. c e 2Re 10:29 nerqa: “Flechana arcoykita
Wawan Jehoastaj paypa flechanaykipaj aysay”, nispa.
cuentanmanta rey jina Israelpa reynintaj flechana
kamachiyta qallarerqa. arconta aysarqa, Eliseotaj
´ ´
10 Juda nacionpi rey Jehoas d reypa makisnin pataman
˜
37 watastana kamachishajtin, f 2Re 14:8, 13 makisninta churarqa.
´
Jehoacazpa wawan Jehoasqa  17 Chant a Eliseoqa reyta
˜
Israel nacionta kamachiyta Pana lado nerqa: “Inti llojsimuy ladoman
qallarerqa, Samariapitaj a 2Re 10:35 ventanata kichariy”, nispa.
16 watasta kamacherqa. 2Re 13:9 Reytaj ventanata kicharerqa.
´
11 Jehoasqa Jehova Diospa Eliseotaj nerqa: “Flechay”,
´
qhawayninpi sajra imasta nispa. Reytaj flecharqa. Chanta
´
ruwallarqapuni. Payqa Nebatpa Eliseoqa nerqa: “Chayqa Jehova
wawan Jeroboanpa juchasninta Diospa atipananpaj flecha.1
b 2Re 14:28
ruwallarqapuni, mayqenwanchus Siria nacionta atipanapaj flecha.
israelitasta juchaman Siria naciontaqa Afec e llajtapi
urmacherqa chay juchasta. e atipanki paykunata
Jehoasqa manapuni chay chinkachinaykikama”, nispa.
´
juchasta ruwayta qonqarqachu. c 1Re 19:16 18 Chanta Eliseo nillarqataj:
12 Jehoaspa tukuy “Kunanqa flechasta japiy”,
kausayninmanta, tukuy ima nispa. Reytaj flechasta japerqa.
´
ruwasqanmanta, sumaj Chant a Eliseoqa Israelpa
atiyniyoj kasqanmanta, reyninta nerqa: “Chay
Judamanta rey Amasiaswan f d 2Re 2:11, 12 flechaswan pampata wajtay”,
maqanakusqanmantapis ´ ´
qhelqasqa kashan Israelpa 13:13 1 Jeroboan nispaqa Jeroboan II
reymanta parlashan. 13:15 1 Flechana
13:6 1 Glosariopi yupaychana kullu arco: waj lugarespi ninku camba
poste nisqata leeriy. 13:7 1 Glosariopi e 1Sa 29:1 flecha. 13:17 1 Chayri “salvana
era nisqata leeriy. 1Re 20:26 flechan”.
737 2 REYES 13:19–14:7
nispa. Reytaj kinsa kutillata CAP. 13 qhechukapullarqataj. Jehoasqa
pampata wajtarqa. 19 Cheqa a 2Re 13:25 kinsa kutita Ben-Hadadta
Diospa1 kamachintaj atiparqa a ajinamanta Israel
rabiakuspa reyta nerqa: b 2Re 1:1 llajtasta kutichikaporqa.

14
“Pampataqa phishqallatapis 2Re 24:2 Israelmanta rey
sojtallatapis wajtanayki karqa. Jehoacazpa wawan
Chaywanqa Siria nacionta ´ ˜
c Jn 11:44 Jeho as b iskay watatana
chinkachinaykikama atipawaj Heb 11:35 ´
´ kamachishajtin, Juda nacionpi
karqa. Kunantajrı kinsa kutillata ´
Amasıas kamachiyta qallarerqa,
Siria nacionta atipanki”, a nispa. d 1Re 19:15 payqa Judamanta rey Jehoaspa
´
20 Chant a Eliseoqa wawan karqa. 2 Amasiasqa
˜
wanuporqa pamparqankutaj. e 2Re 8:12 25 watasniyoj karqa kamachiyta
Chaymantapacha sapa wata 2Re 10:32 qallarishajtin. Jerusalenpitaj
qallariyta Moab jallpamanta 29 watasta rey jina kamacherqa.
suwa runas Israel nacionman f Ge´ 13:14-16 ´
Mamanqa Jehoad ın sutikorqa,
yaykumoj kanku. b 21 Uj pacha ´
Jerusalen llajtamantataj karqa. c
˜ ´
runasqa wanusqa runata g Ge´ 26:3 3 Amasiasqa Jehova Diospa
pampasharqanku, suwa qhawayninpi allin imasta
˜ ˜
runasta rikuspataj chay wanusqa ruwarqa, jinapis mana naupa
h Ge´ 28:13
cuerpota usqhayllata Eliseoj Sl 105:8 tatan David jinapunichu. d
sepulturanman choqaykuspa Miq 7:20
Amasiasqa tukuy imata tatan
˜ ´
ayqekorqanku. Chay wanusqa Jehoas jinallataj ruwarqa. e
runaj cuerpon Eliseoj i 2Re 14:26, 27 4 Jinapis waj diosesta
tullusninman chayajtintaj 
yupaychanapaj pata lugaresqa
chay runaqa kausarerqa, c ˜
Pana lado kakushallarqapuni, f runaspis
sayarerqataj. a 2Re 13:19 chay pata lugarespi jaywanasta
22 Jehoacazpa kamachisqan 
ruphachispa
wataspi Siriamanta rey CAP. 14 ˜
qosh nichishallarqankupuni. g
Hazaelqa d israelitasta mayta ´
˜ b 2Re 13:10 5 Amasiasqa tukuynin nacion
nakaricherqa. e 23 Ajinapis ˜
makinpina kashajtin, pikunachus
´
Jehova Diosqa Abrahanwan, f ˜
c 2Cr 25:1-4 tatanta wanucherqanku chay
Isaacwan, g Jacobwanpis h ˜
˜ kamachisninta wanucherqa. h
tratota ruwarqana. Chayrayku ˜
d 1Re 15:5 6 Tatanta wanucherqanku chay
israelitaswan kacha karqa,
runaspa wawasninkutataj mana
paykunata yanapananpaj sonqon ˜
wanucherqachu. Chayqa karqa
karqa, khuyakorqataj. i Diosqa e 2Cr 24:2 ´
Jehova Dios kamachisqanman
mana paykunata tukuchiyta
munarqachu. Chayrayku jina, Moisespa Leyninpa libronpi
f 1Re 15:14
˜ nisqanman jina. Chaypi nin:
kunankamapis naupaqenmanta ˜
mana paykunata “Tatasqa mana wanuchisqachu
g 2Re 12:1, 3 kanqanku wawasninkoj
chinkarparichinchu.
24 Siriamanta rey Hazael juchasninkurayku. Wawaspis
˜ ˜
wanupojtintaj, wawan
h 2Re 12:20 mana wanuchisqachu kanqanku
˜ 2Cr 24:25
Ben-Hadadnataj cuentanmanta tatasninkoj juchasninkurayku.
˜
rey jina kamachiyta qallarerqa. Sapa ujpis juchanrayku wanunan
25 Ben-Hadadpa tatan Hazaelqa
i Dt 24:16 tiyan”, i nispa. 7 Amasiasqa
˜
Jehoaspa tatan Jehoacazmanta edomitasta j wanuracherqa Kachi
wakin llajtasta guerrapi tinkuspa j 2Re 8:20 mayupi, k chunka waranqa
qhechuykusqa, chay llajtastataj runastapuni. Chay guerrapitaj
Jehoasqa Ben-Hadadmanta k 2Sa 8:13 Sela llajtata japikaporqa, l
´
1Cr 18:12 chanta chay llajtaman Jocteel
13:19 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata sutita churarqa, kunankamataj
leeriy. l 2Cr 25:11, 12 chay sutiyoj kashan.
2 REYES 14:8-21 738
´ ´
8 Chanta Amasiasqa runasta CAP. 14 Efraın Punkumantapacha a
kacharqa Israelpa reynin a 2Cr 25:17-19 Esquina Punkukama. b
´ ´
Jehoasman. Jehoasqa 14 Chanta Jehoasqa Jehova
Jehoacazpa wawan karqa, Diospa wasinmanta, jinallataj
Jehoacaztaj Jehuj wawan reypa wasinmanta apakaporqa
karqa. Amasiasqa kay jinata b 2Re 14:7 tukuynin qorita, tukuynin qolqe
Jehoasman nicherqa: “Jamuy, metalta, tukuy imastawan,
guerrapi tinkusunchej”, a nispa. presostapis. Chay tukuy imas
9 Israelmanta rey Jehoastaj, c 2Cr 25:15, 16
aparisqataj Samariaman
Judamanta rey Amasiasman riporqa.
kay jinata nichillarqataj: 15 Jehoaspa tukuy
“Khishkarara qhoraqa kausayninmanta, imastachus
Libanomanta cedro sachaman d Jos 15:10, 12 ruwasqanmanta, sumaj atiyniyoj
nichisqa: ‘Warmi wawaykita Jos 21:8, 16
kasqanmanta, imaynatachus
qhari wawayman entregapuy Judamanta rey Amasiaswan
warmin kananpaj’, nispa. guerrapi tinkusqanmantapis
Jinapis Libanomanta uj monte e 2Cr 25:20-24 qhelqasqa kashan Israelpa
animal jamuspa chay  reyesninmanta parlaj libropi.
´ ˜
khishkarara qhorata qalata ˜
Pana lado 16 Chanta Jehoasqa naupa
˜
sarorqosqa. 10 Edomtaqa b a Ne 8:16 tatasnin jina wanuporqa,
atiparqankipuni, chayrayku Ne 12:38, 39 Samariapitaj pampakorqa, c
˜
qanqa runaykachashanki. Chay maypichus Israelpa naupa
atipasqaykimanta kusikuspa reyesnin pampasqa kasharqanku
wasillaykipi1 kakuy. ¿Ima kajtataj chaypi. Wawan Jeroboantaj1 d
b Jer 31:38
desgraciata maskakushanki? paypa cuentanmanta rey jina
´ Zac 14:10
Atipachikojtiykeqa Juda kamachiyta qallarerqa.
˜
nacionnintinta nakarichinki”, 17 Israelmanta rey
nispa. 11 Amasiastaj mana ´
Jehoacazpa e wawan Jehoas f
kasuta ruwarqachu. c c 2Re 10:35 ˜
wanupusqanmanta,
2Re 13:9
Chayrayku Israelmanta rey Judamanta rey Jehoaspa wawan
Jehoasqa maqanakoj wicharerqa Amasiasqa g 15 watastaraj
Judamanta rey Amasiaswan. kausarqa. 18 Amasiaspa tukuy
Paykunaqa guerrapi tinkorqanku d Os 1:1 kausayninmantaqa qhelqasqa
Bet-Semes d llajtapi, chaytaj Am 1:1 kashan Judajpa reyesninmanta
´
kashan Juda nacionpa Am 7:10
parlaj libropi. 19 Aswan
´
japiyninpi. e 12 Israeltaj Juda qhepamantaj Jerusalenpi
nacionta atiparqa, Judamanta runasqa Amasiasta
˜
soldadostaj wasisninkuman e 2Cr 25:25-28 wanuchinankupaj
ayqekorqanku. 13 Israelmanta yachachinakorqanku, h paytaj
´
rey Jehoasqa Judamanta rey Lakıs llajtaman ayqekorqa.
Amasiasta presota japerqa Chay yachachinakojkunataj
f 2Re 13:10
´
Bet-Semes llajtapi. Amasiasqa Lakıs llajtaman paypa qhepanta
Jehoaspa wawan karqa, runasta kachallarqankutaj,
Jehoastaj Ocoziaspa wawan chaypitaj Amasiasta
˜ ´
karqa. Jehoasqa Amasiasta wanucherqanku. 20 Chanta
g 2Re 14:1
Jerusalenman apamorqa, caballopi Jerusalenman
´ apakaporqanku, chaypitaj
chanta Jerusalenpa perqanta ˜
178 metrosta1 urmacherqa naupa tatasnintawan khuska
h 2Re 12:20 pamparqanku Davidpa
14:10 1 Chayri “kamachina wasillaykipi”. ´
Llajtanpi. i 21 Chant a
14:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, “400
´ ´ ´
codosta”. Uj codoqa 44,5 centımetros 14:16 1 Jeroboan nispaqa Jeroboan II
karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy. i 1Re 2:10 reymanta parlashan.
739 2 REYES 14:22–15:5
Judamanta tukuy runasqa CAP. 14 Israelpa sutinta mana kay
Azariasta1 a churarqanku a Mt 1:8 jallpamanta chinkachinanta. a
reyninku kananpaj, tatan Chayrayku Jehoaspa wawan
b 2Cr 26:1
Amasiaspa cuentanmanta. b Jeroboannejta israelitasta
Chaypacha Azariasqa c 2Re 15:1, 2 salvarqa. b
16 watasniyoj kasharqa. c 28 Jeroboanpa tukuy
22 Azariasqa Elat d llajtata d Dt 2:8 kausayninmanta, tukuy ima
1Re 9:26
Judapaj qhechukapuytawan 2Re 16:6 ruwasqanmanta, sumaj atiyniyoj
watejmanta sayaricherqa. kasqanmanta, guerraspi
Payqa chayta ruwarqa tatan e 2Cr 26:2 tinkusqanmanta, imaynatachus
´ ˜
Amasıas naupa tatasnin jina f Os 1:1 Damascotawan c Hamattawan d
˜ ˜
wanupusqanmantana. e Am 1:1 Judaman, Israelman
23 Judamanta rey Jehoaspa kutichipusqanmantapis
´ ˜ g 1Re 12:28-30
qhelqasqa kashan Israelpa
wawan Amasıas 15 watastana 1Re 13:34
kamachishajtin, Israelmanta Sl 106:20 reyesninmanta parlaj libropi.
´ ˜
rey Jehoaspa wawan 29 Chanta Jeroboanqa naupa
h Nu´ 13:21 ˜
Jeroboanqa f Samariapi rey ´ tatasnin jina wanupullarqataj,
Nu 34:2, 7, 8 ˜
jina kamachiyta qallarerqa. Israelpa naupa reyesnin jina.
Jeroboanqa 41 watasta i Dt 3:16, 17 Wawan Zacariastaj e paypa
kamacherqa. 24 Jeroboanqa cuentanmanta rey jina
´ j Jon 1:1
Jehova Diospa qhawayninpi Mt 12:39 kamachiyta qallarerqa.
sajra imasta ruwallarqapuni.
Ima juchastachus
´
k Jos 19:10, 13
´
15 Israelmanta rey
´
Jeroboan2 27 watastana
˜
Nebatpa wawan Jeroboan l Ex 3:7 kamachishajtin, Judamanta rey
´
israelitasta ruwacherqa, Jue 10:16 Amasiaspa f wawan Azar ıas1 g
Sl 106:43, 44
chay juchasllatataj paypis rey jina kamachiyta qallarerqa. h

ruwarqa. g 25 Jeroboanqa ˜ 2 Azariasqa kamachiyta
Pana lado
Israelpa lindesninta1 qallarishajtin 16 watasniyoj
a Jer 31:20
watejmanta churarqa kasharqa, Jerusalenpitaj
Lebo-Hamatmantapacha,2 h b 2Re 13:4, 5 52 watasta kamacherqa.
´ ´
Araba qochakama.3 i Chayqa Mamanqa Jecolıas sutikorqa,
´ c 2Sa 8:6 ´
karqa Israelpa Diosnin Jehova, Jerusalen llajtayojtaj karqa.
´
kamachin Jonasnejta j nisqanman d 2Cr 8:3
3 Azariasqa Jehova Diospa
jina. Jonasqa Gat-Hefermanta k qhawayninpi allin imasta
´
profeta karqa, Amitaijpa e 2Re 15:8 ruwarqa, tatan Amasıas jina. i
´  4 Jinapis waj diosesta
wawan. 26 Jehova Diosqa
rikorqa israelitas manchaytapuni CAP. 15 yupaychanapaj pata lugaresqa
˜ f 2Re 14:1 kakushallarqapuni, j runaspis
nakarishasqankuta. l
Israelitastaqa ni pi yanaparej chay pata lugarespi
g 2Re 14:21
karqachu, ni pisi kallpayoj jaywanasta ruphachispa
˜
runaspis ni wajchaspis. h 2Cr 26:1, 3 qosh nichishallarqankupuni. k
´ ˜ ´
27 Jehova Diosqa nerqana 5 Jehova Diosqa rey Azariasta
i 2Cr 26:4, 5
lepra onqoywan l onqoykucherqa,
´ ˜
14:21; 15:1 1 Azarıas suteqa niyta j Nu´ 33:52 Azariastaj wanupunankama
´
munan Jehova yanapan. Azariastaqa lepra onqoyniyoj karqa. Payqa
´ k Dt 12:13, 14
Uzıas nillankutaj kay versiculospi: waj wasipi sapallan tiyakoj, m
´ 1Re 22:41, 43
2 Reyes 15:13; 2 Cronicas 26:1-23; wawan Jotantaj n reypa
´ ´ 2Re 14:1, 4
Isaıas 6:1; Zacarıas 14:5. 14:25 wasinmanta1 cuentayoj karqa,
1 Linde: waj lugarespi ninku l Nu´ 12:10 nacionmanta runastapis
lindero. 2 Chayri “Hamatman 2Re 5:27
yaykunamantapacha”. 3 Chay ´ ´
m Le 13:45, 46 15:1 2 Jeroboan nispaqa Jeroboan II
´
Araba qochaqa sutikun Kachi qocha, reymanta parlashan. 15:5 1 Chayri
˜
Wanusqa qocha. n 2Re 15:32 “kamachina wasinmanta”.
2 REYES 15:6-20 740
juzgasharqa. a 6 Azariaspa CAP. 15 rey jina kamachiyta
tukuy kausayninmanta, b tukuy a 2Cr 26:16-21 qallarerqa. 15 Salumpa tukuy
ima ruwasqanmantapis kausayninmanta,
qhelqasqa kashan Judajpa reypa contranta
reyesninmanta parlaj libropi. b 2Cr 26:22, 23 oqharikusqanmantapis
´ ˜
7 Chant a Azariasqa naupa qhelqasqa kashan Israelpa
˜
tatasnin jina wanupullarqataj, c reyesninmanta parlaj libropi.
c Isa 6:1 ´ ´
pamparqankutaj maypichus
˜ 16 Chanta Menahemqa Tirza
naupa tatasnin pampasqa ´
llajtamanta jamuspa Tifs a
kasharqanku chaypi, Davidpa ˜
d 2Re 14:21 llajtata thu niykorqa,
Llajtanpi. Wawan Jotantaj ˜
wanuracherqataj chay llajtapi
paypa cuentanmanta rey jina tiyakojkunata, chay llajtaj
kamachiyta qallarerqa. e 2Re 14:29 muyuyninpi tiyakojkunatapis.
´
8 Judamanta rey Azarıas d Menahemqa llajta punkuta
˜
38 watastana kamachishajtin, mana kichamusqankurayku
˜
Jeroboanpa wawan Zacariasqa e f 1Re 12:28-30 chay llajtata thu niykorqa,
1Re 13:33
Israel nacionta kamachiyta 1Re 14:16 onqoj warmispa wijsankutapis
qallarerqa. Payqa Samariapi phatacherqa.
´
sojta killata kamacherqa.
´ 17 Judamanta rey Azarıas
9 Zacariasqa Jehova Diospa ˜
g Jos 17:11 39 watastana kamachishajtin,
qhawayninpi sajra imasta Gadij wawan Menahemqa
˜
ruwarqa naupa tatasnin jina. Israelta rey jina kamachiyta
Ima juchastachus Nebatpa h Os 1:4
qallarerqa. Samariapitaj
´ Am 7:9
wawan Jerobo an israelitasta chunka watasta kamacherqa.
ruwacherqa, chay juchasllatataj ´
´ 18 Menahemqa Jehova Diospa
paypis ruwarqa. f 10 Chant a i 2Re 13:1, 10 qhawayninpi sajra imasta
Jabespa wawan Salumqa 2Re 14:23, 29 ruwarqa. Ima juchastachus
Zacariaspa contranta ´
Nebatpa wawan Jerobo an
oqharikorqa, Ibleam g llajtapitaj israelitasta ruwacherqa, chay
˜ j 2Re 10:30
wanucherqa. h Zacariasta juchasllatataj paypis tukuy
˜
wanuchiytawantaj Salumqa kausayninpi ruwarqa. a
rey jina kamachiyta 19 Asiriaj reynin Pulqa b Israel
k 2Cr 26:1
qallarerqa. 11 Zacariaspa tukuy nacionpa contranta jamorqa.
kausayninmantaqa qhelqasqa Menahemtaj Pulwan
kashan Israelpa reyesninmanta l 1Re 14:17 yanapachikuyta munarqa
parlaj libropi. 12 Ajinata 1Re 15:21 tukuy nacionnintinta mandonpi
´
juntakorqa Jehova Diospa 1Re 16:8, 17
japinanpaj, chayrayku Pulman
parlasqan, Diosqa Jehuman qorqa 34.200 kilos1 qolqeta. c
nerqa: “Mirayniykimanta tawa 20 Menahemqa Israelpi
m 2Re 15:10
reyes i Israelpa kamachina  respetasqa runasmanta, qhapaj
tiyananman tiyaykonqanku”, j ˜ runasmantawan cobraspa
Pana lado
nispa. Chaytaj ajinapuni karqa. chay qolqeta tantarqa. d
´ a 1Re 12:28-30
13 Judamanta rey Uzıas k Menahemqa sapa qharimanta
˜ 1Re 13:33
39 watastana kamachishajtin, 1Re 14:16
50 siclos1 qolqeta pagarqa
Jabespa wawan Salum rey jina Asiriaj reyninman. Asiriaj
kamachiyta qallarerqa. reynintaj riporqa, manataj
Salumqa Samariapi uj killata b 1Cr 5:26
´
kamacherqa. 14 Chanta Gadij 15:19 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
wawan Menahemqa Tirz a l “1.000 talentos”. Uj talentoqa pesarqa
c 2Re 12:18
llajtamanta Samariaman 2Re 16:8 34,2 kilos ( 1.101 onzas troy). Yanapa
wicharerqa, Samariapitaj B14 nisqata leeriy. 15:20 1 Uj sicloqa
Jabespa wawan Salumta m pesarqa 11,4 gramos (0,367 onzas
˜ ˜
wanucherqa. Wanuchiytawantaj d 2Re 23:35 troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
741 2 REYES 15:21-35
Israelpi quedakorqachu. CAP. 15 kamacherqa. 28 Pecahqa
´
21 Menahempa a tukuy a 2Re 15:14 Jehova Diospa qhawayninpi sajra
kausayninmanta, tukuy ima imasta ruwarqa. Ima
ruwasqanmantapis qhelqasqa juchastachus Nebatpa wawan
b 1Re 12:28-30 ´
kashan Israelpa 1Re 13:33 Jeroboan israelitasta
reyesninmanta parlaj libropi. 1Re 14:16 ruwacherqa, chay juchasllatataj
´ ˜ ´
22 Chanta Menahemqa naupa paypis ruwarqa. a 29 Rey Pecah
˜
tatasnin jina wanuporqa, wawan c 2Cr 28:6 israelitasta kamachishajtin,
Pecahiastaj paypa cuentanmanta Asiria nacionpa reynin
rey jina kamachiyta qallarerqa. Tiglat-Pileserqa b Israel
´ d 2Cr 28:6
23 Judamanta rey Azarıas nacionman yaykumuspa
´
˜ Isa 7:1, 4
japikaporqa Ijon llajtata,
50 watastana kamachishajtin,  ´ ´
Menahempa wawan Pecahiasqa ˜
Pana lado
Abel-Bet-Maaca c llajtata, Janoah
Israel nacionta rey jina llajtata, Quedes d llajtata, Hazor
a 1Re 12:28-30
kamachiyta qallarerqa, 1Re 13:33 llajtata, Galaad e jallpasta,
Samariapitaj iskay watata 1Re 14:16 Galilea jallpastawan, nisunman
´
kamacherqa. 24 Pecahiasqa tukuynin Neftal ı f jallpasta.
´ Chay lugarespi tiyakojkunatataj
Jehova Diospa qhawayninpi b 2Re 16:7
sajra imasta ruwarqa. Ima 1Cr 5:6 presosta Asiriaman apakaporqa. g
´
juchastachus Nebatpa wawan 1Cr 5:26 30 Chanta Elaj wawan Hoseaqa, h
´ 2Cr 28:19, 20
Remaliaspa wawan Pecahj
Jerobo an israelitasta
ruwacherqa, chay juchasllatataj contranpi oqharikorqa,
´ ˜ ´
paypis ruwarqa. b 25 Chant a c 1Re 15:20 wanucherqataj. Chanta Hoseaqa
ujnin soldadon Remaliaspa paypa cuentamanta Israel
wawan Pecahqa c paypa nacionta kamachiyta qallarerqa,
d Jos 20:7, 9 ´
contranta oqharikorqa, Judapi Uziaspa wawan Jotan i
˜
Samariapitaj Pecahiasta 20 watastana kamachishajtin.
˜ e Nu´ 32:40 31 Pecahj tukuy
wanucherqa reypa wasinpa
torrenpi, Argobtawan Arietawan kausayninmanta, tukuy ima
khuska.1 Pecahwan khuska f Isa 9:1 ruwasqanmantapis qhelqasqa
karqanku Galaadmanta 50 runas. kashan Israelpa reyesninmanta
Pecahqa Pecahiasta parlaj libropi.
˜ g Le 26:38
wanuchiytawan paypa 32 Israel nacionpi Remaliaspa
Dt 28:64 ´ ˜
cuentanmanta rey jina 2Re 17:22, 23 wawan Pecah iskay watatana
Isa 8:4 kamachishajtin, Judamanta rey
kamachiyta qallarerqa.
26 Pecahiaspa tukuy Uziaspa j wawan Jotanqa k rey
kausayninmanta, tukuy ima h 2Re 17:1 jina kamachiyta qallarerqa.
ruwasqanmantapis qhelqasqa 33 Jotanqa kamachiyta
kashan Israelpa reyesninmanta qallarishajtin 25 watasniyoj
i 2Cr 27:1
parlaj libropi. karqa, Jerusalenpitaj 16 watasta
´ kamacherqa. Mamanpa sutenqa
27 Judapi rey Azar ıas ´
˜ j 2Re 14:21 Jerus a karqa, Jerusaqa
52 watastana kamachishajtin,
Remaliaspa wawan Pecahqa d Sadocpa wawan karqa. l
´
Israel nacionta rey jina k 2Cr 27:7
34 Jotanqa Jehova Diospa
kamachiyta qallarerqa, Mt 1:9 qhawayninpi allin imasta
´
Samariapitaj 20 watasta ruwarqa tatan Uzıas jina. m
35 Jinapis waj diosesta
´ l 2Cr 27:1
15:25 1 Icha nillanmantaj “Remaliaspa yupaychanapaj pata lugaresqa
wawan Pecahqa Argobwan Ariewan kakushallarqapuni, runaspis
khuska Pecahiaspa contranta m 2Cr 27:2 chay pata lugarespi
oqharikorqanku Samariapitaj jaywanasta ruphachispa
˜ ˜
wanucherqanku, reypa wasinpa n Nu´ 33:52 qoshnichishallarqankupuni. n
´
torrenpi”. Dt 12:14 Jotanqa Jehova Diospa
2 REYES 15:36–16:11 742
wasinpi pata punkuta CAP. 15 wicharerqanku Ajazwan
ruwarqa. a 36 Jotanpa tukuy a 2Cr 27:3 guerrapi tinkunankupaj. a
kausayninmanta, imatachus Paykunaqa soldadosninkuwan
´
ruwasqanmantapis qhelqasqa b 2Re 15:27
Jerusalen llajtata
kashan Judajpa reyesninmanta 2Cr 28:6 muyuykorqanku, nitaj atipayta
parlaj libropi. 37 Chay aterqankuchu. 6 Chaypacha
´
wataspi Jehova Diosqa Siria c 2Re 16:5
Siriaj reynin Rezinqa Edom
nacionpa reynin Rezinta Isa 7:1, 2 nacionman Elat b llajtata
´
kacharqa, Remaliaspa wawan  kutichiporqa. Chant a Elat
´
Pecahtawan b Juda nacionwan CAP. 16 llajtamanta judiosta1 qharqorqa.
´
maqanakunankupaj. c 38 Chanta d Isa 1:1 Edomitastaj Elat llajtaman
˜
Jotanqa naupa tatasnin jina Isa 7:1 yaykuporqanku, kunankamataj
˜ Os 1:1
wanuporqa, pamparqankutaj chaypi tiyakushanku.
˜ Miq 1:1
naupa tatasnin pampasqa
˜ Mt 1:9 7 Chayrayku Ajazqa runasta
kasharqanku chaypi, naupa kacharqa Asiriamanta rey
tatan Davidpa Llajtanpi. Wawan e 2Cr 28:1-4
Tiglat-Pileserman c kayta
Ajaztaj1 paypa cuentanmanta ninankupaj: “Noqaqa kamachiyki
rey jina kamachiyta qallarerqa. kani, wawayki kani. Jamuspa

16
f 1Re 12:28-30 salvaway ari, Siriaj reyninmanta,
Remaliaspa wawan 1Re 16:33
´ ˜ Israelpa reyninmantawan.
Pecah 17 watastana
kamachishajtin, Judamanta Paykunaqa noqawan maqanakoj
´
rey Jotanpa wawan Ajaz1 d
g Le 20:2, 3
2Cr 33:1, 6
jamunku”, nispa. 8 Chant a
rey jina kamachiyta qallarerqa. Jer 7:31 Ajazqa qolqe metalta, qoritawan
´
2 Ajazqa kamachiyta orqhorqa Jehova Diospa
qallarishajtin 20 watasniyoj h Dt 12:29-31
wasinmanta, reypa wasinpi1
karqa, Jerusalenpitaj jallchasqa kasharqa chaytawan,
16 watasta kamacherqa. Ajazqa chaytataj Asiriaj reyninman
´ i Dt 12:2 apacherqa llukiykunanpaj.2 d
Jehova Diosninpa qhawayninpi
sajra imasta ruwarqa, manataj 9 Asiriaj reynintaj Ajazpa
˜ ˜
naupa tatan David jinachu j Nu´ 33:52 manakusqanta ruwarqa, rispa
ruwarqa. e 3 Ajaz David jina  Damasco llajtata japikanporqa,
˜
ruwananmantaqa Israelpa Pana lado chay llajtapi tiyakojkunatataj
reyesninpa chakinta qhaterqa, f a 2Re 15:37 Quir e jallpasman presosta
2Cr 28:5, 6 apacherqa, rey Rezintapis
qhari wawantapis ninapi ˜
ruphaykucherqa.1 g Chaytaqa wanucherqa. f
´
ruwarqa waj nacionespa millay b 2Re 14:21, 22 10 Chanta rey Ajazqa Asiriaj
costumbresninkuman jina, h reynin Tiglat-Pileserta watukoj
´
Jehova Diosqa chay nacionesta c 2Re 15:29 rerqa Damasco llajtaman.
˜
israelitaspa naupaqenkumanta Damascopitaj rey Ajazqa
˜ ´
qharqojtinnapis. 4 Ajazqa pata uj altarta rikusqa, chant a
d 1Re 15:18, 19
lugarespi, lomaspi, tukuynin sacerdote Uriyaman uj planota
ramarara sacha uraspipis i apachimusqa. Chay planopitaj
waj diosespaj jaywanasta e Am 1:4, 5 dibujasqa kasharqa imaynachus
˜
ruphachispa qoshnichej. j chay altar ruwasqa kasqanta. g
5 Chaypacha Siriaj reynin f Isa 9:11 11 Sacerdote Uriyataj h
Rezinwan, Remaliaspa altarta ruwarqa i rey Ajaz
wawan Israelpa reynin g Dt 12:30
Damasco llajtamantapacha
Pecahwan Jerusalenman kamachimusqanman jina.
Niraj rey Ajaz Damascomanta
15:38 1 Chayri “Acaztaj”. Yanapa A2 h Isa 8:2
´
nisqata leeriy. 16:1 1 Chayri “Acaz”. 16:6 1 Chayri “Juda llajtayoj runasta”.
Yanapa A2 nisqata leeriy. 16:3 1 Chayri i Jer 23:11 16:8 1 Chayri “kamachina wasinpi”.
“nina ukhunta pasacherqa”. Eze 22:26 2 Llukiy: waj lugarespi ninku coimeay.
743 2 REYES 16:12–17:4
kutimushantintaj sacerdote CAP. 16 planchonesta1 tunata
Uriyaqa chay altarta ruwayta a 2Cr 28:22, 23 kuturacherqa, a patankupi
˜
tukucharqana. 12 Rey Ajazqa 2Cr 28:25 kasharqa chay fuentestapis b
´
Damascomanta chayamuspa orqhoracherqa. Chanta cobre
chay altarta ruwasqata rikorqa, toros patapi karqa chay jatun
qayllaykuspataj chay altar patapi b 2Cr 4:1 wirkhitapis2 c uraykuchispa
jaywanasta jaywarqa. a 13 Payqa rumi pampaman churacherqa. d
˜ ´
chay altarpi qoshnichillarqapuni 18 Chanta Ajazqa oqharicherqa
´
qolachina1 ofrendasninta, c Isa 8:2 Jehova Diospa wasinpi
chaki mikhuy ofrendasnintapis. samarikuna punchaypaj
Chantapis chay altarman ruwarqanku chay corredorta.
jichaykorqa vino ofrendasninta, d 2Cr 28:23
Orqhorqataj Diospa wasinman
chajchuykorqataj khuska reyespa yaykunanku punkuta.
mikhurikuy ofrendasninpa Ajazqa chayta ruwarqa
´ ´
yawarninta. 14 Chanta Jehova ´ Asiriaj reyninta
˜ e Ex 29:39-41
Diospa naupaqenpi kasharqa manchachikusqanrayku.
chay cobre altarta b temploj
˜ 19 Ajazpa tukuy
naupaqenmanta waj ladoman kausayninmanta, imatachus
oqharicherqa. Chay cobre f 2Re 16:11
ruwasqanmantapis qhelqasqa

altarqa chaupipi kasharqa, ujnin ˜ kashan Judajpa
´ Pana lado
ladonpi kasharqa Jehova Diospa reyesninmanta parlaj libropi. e
´ ˜
templon, ujnin ladonpitaj Ajazpa a 1Re 7:27, 28
20 Chant a Ajazqa naupa
˜
ruwachisqan altar. Ajazqa chay tatasnin jina wanuporqa,
cobre altarta oqharichispa pampakorqataj maypichus
˜
chay ruwachisqan altarpa norte b 1Re 7:38 naupa tatasnin pampasqa
2Cr 4:6
ladonman1 churacherqa. kasharqanku chaypi, Davidpa
´
15 Chanta rey Ajazqa sacerdote Llajtanpi. Wawan Ezequiastaj1f
Uriyata c kayta kamacherqa: paypa cuentanmanta rey jina
˜ c 1Re 7:23, 25
“Jatun altarpeqa qoshnichinki kamachiyta qallarerqa.

17
tutamanta ruphachina Judamanta rey Ajaz1
ofrendata, d tarde ladota jaywana ˜
12 watastana
chaki mikhuy ofrendata, e reypa d 2Cr 28:24 kamachishajtin, Elaj wawan
qolachina ofrendanta, chaki 2Cr 29:19
Hoseaqa g Israel nacionta
mikhuy ofrendantawan. Chay kamachiyta qallarerqa,
˜
jatun altarpi qoshnichillankitaj Samariapitaj jisqon watasta
tukuy runaspa qolachina e 2Cr 28:26, 27 ´
kamacherqa. 2 Hoseaqa Jehova
ofrendasninkuta, chaki mikhuy Diospa qhawayninpi sajra
ofrendasninkuta, vino imasta ruwarqa, chaywanpis
´ ˜
ofrendasninkutawan. Chanta f 2Re 18:1 mana Israelmanta naupa reyes
chajchuykunki tukuy 2Cr 29:1
jinapunichu. 3 Asiriaj reynin
Isa 1:1
qolachina ofrendaspa Os 1:1 Salmanasartaj guerrapi tinkoj
yawarninkuta, chay waj Mt 1:9 rerqa h rey Hoseawan,
jaywanaspa yawarninkutapis. 
´ ˜ Hoseataj kamachinman
Chanta qhawarisajna imatachus CAP. 17 tukorqa, chaymantapachataj
chay cobre altarwan ruwanayta”, g 2Re 15:30 rey Salmanasarman impuestota
nispa. 16 Sacerdote Uriyataj rey pagaj. i 4 Aswan qhepamantaj
Ajazpa tukuy ima kamachisqanta Hoseaqa Egiptoj reynin Sowan
ruwarqa. f h 2Re 18:9
17 Chantapis rey Ajazqa Isa 10:5, 6 16:17 1 Chayri “planchasta”. 2 Hebreo
Os 10:14, 15 parlaypeqa nin, “Mar”. 16:20
carrospa ladosninmanta ´ ´
1 Ezequıas suteqa niyta munan Jehova
16:13 1 Chayri “ruphachina”. 16:14 kallpachan. 17:1 1 Chayri “Acaz”.
1 Chayri “pata ladonman”. i 2Re 18:14 Yanapa A2 nisqata leeriy.
2 REYES 17:5-13 744
yanapachikunanpaj CAP. 17 millaypaj qhawaj chaytapuni
runasta kacharqa paywan a Isa 31:1 ruwaj kanku. Paykunaqa waj
˜
parlamunankupaj, a ninataj diosesta yupaychanapaj pata
˜
Asiriaj reyninman naupa lugaresta sayaricherqanku
wataspi jina impuestota b Os 13:16 tukuy llajtasninkupi, a qhawana
pagasharqachu. Asiriaj reynintaj torresninkupi, sumaj
Hosea paypa contranta perqasniyoj llajtasninkupipis.1
oqharikushasqanta yachaytawan c Le 26:32, 33
10 Israelitasqa waj diosesta
carcelman wisqaykucherqa, Dt 4:27 yupaychanankupaj
chaypitaj watasqata japerqa. Dt 28:64 yupaychana rumi pilaresta,
1Re 14:15
5 Asiriaj reynenqa tukuynin yupaychana kullu postestapis1b
Israel nacionman ruwakorqanku, tukuynin
soldadosninwan juntaykorqa, jatuchaj lomaspi, tukuynin
d 1Cr 5:26 ramarara sacha uraspipis. c
Samariaman chayaspataj
paykunaqa chay llajtata 11 Israelitasqa waj naciones
wisqasqata japerqanku kinsa jinallataj kausakoj kanku.
´
wata juntata. 6 Rey Hosea e 2Re 18:9-11 Jehova Dios chay nacionesta
˜ ˜
jisqon watatana kamachishajtin, paykunaj naupaqenkumanta
Asiriaj reynenqa Samaria b presosta jina apachishajtinpis,
´ ´
f Ex 20:2 israelitasqa chay naciones
llajtata atiparqa. Chant a
Israelmanta tukuy runasta jinallataj tukuynin pata lugarespi
˜
presosta apakaporqa c Asiria jaywanasta qoshnichej kanku. d
´
nacionman, kamacherqataj
´
g Ex 20:5 Israelitasqa Jehova Diosta
´ ˜
tiyakunankuta Hala lugarpi,  phinachinankupaj tukuy laya1
´ ˜ millay imasta ruwaj kanku.
Habor llajtapi, Gozan mayupi, d Pana lado
medospa llajtasninkupipis. e a Os 12:11 12 Israelitasqa
7 Chayqa pasarqa israelitas millay santosta1 yupaychaj
´ ´
Jehova Diosninkoj contranta kanku, e Jehova Dios paykunata
juchallikusqankurayku. Diosqa ´ “ama chayta ruwaychejchu”
b Ex 34:13 ´
israelitasta Egipto Dt 16:21, 22 nishajtinpis. f 13 Jehova
nacionmanta orqhomorqa, f Diosqa tukuynin profetasninwan,
Egiptoj reynin faraonpa1 mosqoypi jina rikoj
makinmantapis kacharicherqa, c Dt 12:2 kamachisninwanpis Israel
´
jinapis paykunaqa contranta Isa 57:5 nacionta, Juda naciontapis
juchallikorqanku. Israelitasqa kamicherqa, g kay jinata nispa:
˜
waj diosesta yupaycharqanku.2g “Chay sajra nanniykichejta
´ saqespa kutirinpuychej. h
8 Israelitasqa Jehova Dios d Le 20:23
mayqen nacionestachus Kamachisqasniyta,
˜
˜ leyesniytapis kasukuychej, naupa
naupaqenkumanta qharqorqa,
e 1Re 12:28-30 tatasniykichejman tukuynin
chay nacionespa
1Re 21:25, 26 kamachisqay leyesman jina,
costumbresninkuta ruwarqanku,
mayqentachus profetasniywan
Israelpa reyesnin ima
willacherqaykichej chayta”,
costumbrestachus ´
f Ex 20:3-5
rikhuricherqanku chay Le 26:1 17:9 1 Nisunman tukuy cheqapi, pisi
costumbrestapis Dt 4:23 runasniyoj llajtaspi, ashkha runasniyoj
ruwallarqankutaj. llajtaspipis. 17:10 1 Glosariopi
9 Israelitasqa yupaychana kullu poste nisqata
´
imastachus Jehova Dios g 2Cr 24:18, 19 leeriy. 17:11 1 Chayri “tukuy rijchaj”.
2Cr 36:15, 16 17:12 1 Hebreo parlaypi millay santos
17:7 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa Jer 25:4 palabraqa aka palabraman
´
Egiptomanta reyesta faraon nej rijchakunman, chay palabratataj
kanku. 2 Hebreo parlaypeqa nin, oqharikun imamantapis millachikuspa
“manchikorqanku”. h Isa 55:7 parlanapaj.
745 2 REYES 17:14-25
´ ´ ´
nispa. 14 Paykunatajr ı CAP. 17 19 Ni Juda ayllupis Jehova
˜
mana kasukorqankuchu, naupa a Dt 1:32 Diosninpa kamachisqasninta
tatasninku˜ jinallataj kullus1 Dt 31:27 kasorqachu. a Ima
karqanku. Naupa tatasninkoqa costumbrestachus israelitas
´ b Dt 5:2
mana Jehova Diosninkupi ruwaj kanku chayllatataj
Dt 29:12
creerqankuchu. a 15 Israelitasqa paykunapis ruwaj kanku. b
´
pisipaj qhawarqanku Diospa 20 Jehova Diosqa Israel
˜ c Os 4:6
kamachisqasninta, naupa nacionpa mirayninta
tatasninkuwan ruwasqan chejnikaporqa,
d Dt 32:21
tratota, b sajra imasta 1Sa 12:21 kumuykachachispataj
ruwasqankuta reparakunankupaj suwa runaspa makinkuman
yuyarichisqasnintapis. c e Sl 115:4-8 entregaykorqa, paypa
˜
Chay ni imapaj sirvej santosta Isa 44:9 naupaqenmanta chinkasqata
sigue yupaychasqankupi d chinkachinankukama.
paykunapis ni imapaj f Dt 12:30 21 Diosqa israelitasta taqarqa
sirvejman tukorqanku. e Chayta Davidpa mirayninmanta.
ruwaspaqa muyuyninkumanta g 1Re 12:28-30 Israelitastaj Nebatpa wawan
naciones jina ruwarqanku, Jeroboanta churarqanku
´
Jehova Dios paykunata ama h 1Re 14:15 reyninku kananpaj. c
1Re 16:33 ´
chay naciones jina ruwanankuta Jeroboantaj israelitasta Jehova
kamachishajtinpis. f Diosmanta karunchacherqa,
i Dt 4:19
16 Israelitasqa jatun juchamantaj urmacherqa.
´ Jer 8:2
22 Israelitastaj ima
Jehova Diosninkoj tukuy ´
kamachisqasninta mana j 1Re 16:30, 31
juchastachus Jeroboan
valechejchu kanku. Paykunaqa 1Re 22:51, 53 ruwarqa chay kikin
metalmanta1 ruwakorqanku 2Re 10:21 juchasllatataj ruwarqanku. d
˜ 2Re 23:4, 5
Manapuni chay juchasta ruwayta
iskay waka u nasta, g ´
yupaychana kullu postetawan. h qonqarqankuchu 23 Jehova
k 2Re 16:1, 3
Yupaycharqankutaj imaschus Dios Israel nacionta
cielopi kan chay tukuy chinkachinankama,
l Dt 18:10 ˜ ˜
imasta, i jinallataj Baaltapis. j Miq 5:12
naupajmantana tukuy
17 Qhari wawasninkuta, warmi profetasninnejta nisqanman
wawasninkutapis ninapi m Jos 23:12, 13
jina. e Ajinata israelitasqa
ruphacherqanku,1 k Isa 42:24 nacionninkumanta presos
adivinayman qokorqanku, l  apasqa karqanku Asiria
˜ nacionman, f chaypitaj
suertetapis2 qhawaj kanku. Pana lado
´ kunankama kashanku.
Jehova Diospa qhawayninpi a 1Re 14:22
sajra imasllatapuni ruwarqanku, Jer 3:8 24 Asiriaj reynenqa runasta
˜ apamorqa Babiloniamanta,
payta phinachinankupaj.
´ b Eze 23:4, 11
18 Jehova Diosqa maytapuni Cutamanta, Avamanta,
˜ Hamatmanta,
israelitaspaj phi nakorqa.
c 1Re 12:20 Sefarvaimmantawan. g
Chayrayku paykunata
˜ Kamacherqataj israelitaspa
naupaqenmanta
d 1Re 12:28-30 cuentankumanta Samaria
chinkarparicherqa, m ni uj
puchuyojta chinkarparicherqa, llajtaspi tiyakunankuta. Chay
´ ˜ e Dt 28:45, 63 runastaj Samaria llajtasman
Juda ayllullana1 qhepakorqa. 1Re 14:16
Os 1:4
yaykuspa chaypi tiyakorqanku.
17:14 1 Chayri “tercos”. 17:16 1 Chayri Am 5:27 25 Chay runasqa Samariaman
´
“unuyachisqa metalmanta”. 17:17 Miq 1:6 chayamushaspa mana Jehova
1 Chayri “nina ukhunta pasacherqanku”. Diosta manchachikojchu kanku,1
2 Glosariopi suerte nisqata leeriy. f 2Re 18:11
17:18 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 17:25 1 Chayri “mana yupaychajchu
ashkha familias kanku. g 2Re 19:11, 13 kanku”.
2 REYES 17:26-36 746
´ ´
Jehova Diostaj leonesta CAP. 17 runastaj Asima santota
paykunaman kachaykorqa, a ´
a Ex 23:29 ruwakorqanku. 31 Aveosqa
leonestaj paykunata Nibhaz santota, Tartac
˜
wanurachisharqanku. santotawan ruwakorqanku.
26 Asiriaj reyninmantaj kayta Sefarvitastaj wawasninkuta
´
willacherqanku: “Samariaj b Ge´ 28:18, 19 ruphacherqanku Adramelec
´
llajtasninman presosta Jos 16:1 santopaj, Anamelec santopajpis,
pusamorqanki chay runasqa, 1Re 12:28, 29 chaykunaqa Sefarvaim llajtaj
mana yachankuchu kay diosesnin karqanku. a
´
nacionpa Diosninta 32 Chay runasqa Jehova Diosta
imaynatachus yupaychana manchachikuspapis, runas
kasqanta. Chayrayku kay c Jn 4:20-22 ukhullamanta sacerdotesta
nacionpa Diosnenqa leonesta ajllaspa churarqanku chay pata
kay runasman kachamushan, lugarespaj. Chay sacerdotestaj
leonestaj runasta chay pata lugarespa
˜
wanurachishanku. Ni pipis d 2Re 17:24 templosninkupi sirvej kanku. b
yachanchu kay nacionpa  33 Ajinata chay runasqa
˜ ´
Diosninta imaynatachus Pana lado Jehova Diosta manchachikoj
yupaychana kasqanta”, nispa. a 2Re 18:34 kanku, jinapis diosesninkuta
27 Asiriaj reynintaj chayta yupaychallajtaj kanku, mayqen
yachaspa kamacherqa: lugaresmantachus presos
“Presos apasqa karqanku apamusqa karqanku chay
chay israelitasmanta ujnin b 1Re 12:31, 32
lugarespa diosesninkuta. c
sacerdoteta nacionninman 1Re 13:33 34 Chay nacionesqa kunan
kutichiychej. Chay sacerdotetaj punchaykamapis
˜
chaypi tiyakuspa runasman chay naupa diosesninkuta
yachachenqa chay nacionpa yupaychashallankupuni.
´
Diosninta imaynatachus c 2Re 17:24, 41 Ni mayqenninku Jehova Diosta
yupaychanankuta”, nispa. yupaychankuchu,
28 Chayrayku Samariamanta nitaj kasukunkuchu
presos apasqa karqanku kamachisqasninta, juiciopi
chaykunamanta ujnin nisqasninta, nillataj Leytapis,
d Ge´ 32:28
sacerdoteta kutichimorqanku nillataj Jacobpa wawasninman
´
Betel b llajtapi tiyakunanpaj. Jehova Dios qorqa chay
Chay sacerdotetaj runasman kamachiykunatapis. Diosllataj
yachachej imaynatachus ´ Jacobpa sutinta cambiaspa
´ e Ex 19:5 Israel sutita churarqa. d
Jehova Diosta yupaychananku ´
Ex 24:7 ´
kasqanta. c Dt 29:1 35 Jehova Diosqa israelitaswan
29 Sapa naciontaj tratota ruwashajtin e kayta
diosninkuta1 ruwakorqanku kamacherqa: “Ama waj diosesta
tiyakorqanku chay llajtaspi. yupaychankichejchu,
Chay diosestataj churarqanku f Ex
´
20:3-5
ama waj diosesman
´
pata lugarespi samaritanospa Ex 23:24
´
kumuykukunkichejchu,
ruwasqanku templosman. Ex 34:14 ama paykunata sirvinkichejchu,
Dt 5:9
Ajinata sapa nacionqa nitaj jaywanasta
diosninkuta ruwakorqanku. jaywankichejchu. f
´
30 Babiloniamanta runasqa 36 Astawanpis Jehova Diosta
Sucot-Benot santota yupaychanaykichej tiyan, g
g Dt 6:12, 13 paymin Egipto jallpamanta
ruwakorqanku, Cutmanta
runastaj Nergal santota orqhomusorqachej jatun
ruwakorqanku, Hamatmanta d atiyninwan, kallpayoj
makinwantaj. h Paypa
´ ˜
17:29 1 Chayri “diosesninkuta”. h Ex 6:6 naupaqellanpi
747 2 REYES 17:37–18:10
kumuykukunaykichej tiyan, CAP. 17 pata lugaresta a chinkacherqa,
payllaman jaywanastapis a Dt 31:9 yupaychana rumi pilarestapis
jaywanaykichej tiyan. 37 Allinta tunararqa, yupaychana kullu
kasukunaykichej tiyan b Dt 4:23
postetapis1 b urmacherqa.
kamachisqasninta, Moisespa ruwasqan cobre
juiciopi nisqasninta, Leyta, kataritapis c tunata ruwarqa,
qankunapaj qhelqachisqan c 2Re 17:34
chay tiempokama israelitasqa
kamachiykunatapis. a chay kataripaj jaywanasta
˜
Amapuni waj diosestaqa d Esd 4:1, 2 qoshnichej kanku, sutichajtaj
yupaychankichejchu.  kanku cobre katari lanti
38 Qankunawan trato CAP. 18 nispa.2 5 Ezequiasqa Israelpa
ruwasqayta ama e 2Re 15:30 Diosnin Jehovapi atienekoj. d
qonqankichejchu, b amataj waj 2Re 17:1 ´
Juda nacionpa reyesninmantaqa
diosesta yupaychankichejchu. ni ujpis pay jinaqa karqachu,
´ ˜
39 Astawanpis Jehova f 2Re 16:2, 20 ni paymanta naupajta,
´
Diosniykichejta ni qhepatapis. 6 Payqa Jehova
yupaychanaykichej tiyan, paymin g 2Cr 28:27 Diosman kaskasqa karqa. e
tukuy enemigosniykichejpa Mt 1:9 Diosta kasukullarqapuni. Ima
makisninkumanta ´
kamachiykunatachus Jehova
kacharichisonqachej”. h 2Cr 29:1, 2 Dios Moisesman qorqa chayta
40 Jinapis chay nacionesqa paypis kasukullarqataj.
´
mana Diosta kasorqankuchu,
˜ 7 Jehova Diosqa Ezequiaswan
i 2Re 20:3
paykunaqa chay naupa 2Cr 31:20, 21 karqa. Ezequiasqa tukuy
diosesninkuta Sl 119:128 imata sumaj yuyaywan ruwaj.
yupaycharqanku. c 41 Chay Payqa Asiriaj reyninpa
´
nacionesqa Jehova Diosta j 1Re 15:5 contranta oqharikorqa, nitaj
manchachikoj kanku d chaypis,  payta sirviyta munarqachu. f
chay ruwasqa santosninkuta ˜
Pana lado 8 Ezequiasqa filisteosta
yupaychallajtaj kanku. a Nu´ 33:52 kantumanta atipaykorqa g
Wawasninkupis allchhisninkupis 1Re 3:2 qhawana torresninkupi, sumaj
kunan punchaykama chay 2Re 14:1, 4 perqasniyoj llajtasninkupipis.1
˜
naupa tatasninku jina Payqa filisteosta atipaspa Gaza
ruwashallankupuni. b Dt 7:5 llajtakamapuni chayarqa, Gazaj

18
Dt 12:3 tukuynin jallpasnintinman.
Israelmanta rey Elaj 2Cr 31:1
wawan Hosea e kinsa 9 Rey Ezequiasqa tawa
˜ ˜
watatana kamachishajtin, watastana Judapi
Judamanta rey Ajazpa1f wawan c Nu´ 21:8, 9 kamachisharqa, Israelpa
Ezequiasqa g rey jina kamachiyta reynin Elaj wawan Hoseapis h
˜
qallarerqa. 2 Ezequiasqa d 2Re 19:15 qanchis watastana Israelpi
25 watasniyoj karqa kamachiyta 2Cr 32:7, 8 kamachisharqa. Chaypacha
qallarishaspa, Jerusalenpitaj Asiriaj reynin Salmanasarqa
29 watasta kamacherqa. e Dt 10:20 Samaria llajtaman rerqa,
´ Jos 23:8
Mamanqa Abı1 sutikorqa, Abitaj Samaria llajtawan guerrapi
Zacariaspa wawan karqa. h tinkunanpaj, tukuynin llajtatataj
´
3 Ezequiasqa Jehova Diospa f 2Re 16:7 muyuykuspa wisqaykorqa. i
qhawayninpi allin imasta
˜ 10 Kinsa watanmantaj Asiriaj
ruwarqa, i naupa tatan David g 2Cr 28:18, 19
jina. j 4 Payqa chay yupaychana Isa 14:28, 29 18:4 1 Glosariopi yupaychana kullu
poste nisqata leeriy. 2 Chayri
´
18:1 1 Chayri “Acazpa”. Yanapa A2 “sutichajtaj kanku Nehustan nispa”.
´ h 2Re 17:1
18:8 1 Nisunman tukuy cheqapi, pisi
nisqata leeriy. 18:2 1 Abı suteqa pisi
´
letrasllapi kashan, Abıas sutimantataj runasniyoj llajtaspi, ashkha runasniyoj
jamun. i 2Re 17:3-6 llajtaspipis.
2 REYES 18:11-21 748
reynenqa Samaria llajtata CAP. 18 16 Chaypachallataj Judaj reynin
´
atiparqa. a Samaria llajta a Os 13:16 Ezequiasqa Jehova Diospa
atipasqa kashajtin Ezequiasqa Am 3:11 templonmanta punkusta a
˜ Miq 1:6
sojta watastana Judapi orqhorqa, punku marcostawan,
kamachisharqa, rey Hoseapis mayqentachus payllataj qoriwan
˜
jisqon watastana Israelpi b Isa 8:4 forraykusqa chaykunata. b
´
kamachisharqa. 11 Chant a Am 6:1, 7 Chaykunatapis Asiriaj
Asiriaj reynenqa israelitasta reyninman apachillarqataj.
´
presosta apakaporqa b Asiria 17 Chanta Asiriaj reynenqa
nacionman, kamacherqataj
c 2Re 17:6 ´
´ 1Cr 5:26 Lakıs c llajtamanta Jerusalenman
tiyakunankuta Hala lugarpi, kacharqa tartanta,1 rabsarista,2
´
Habor llajtapi, Gozan mayupi, rabsaquetawan,3 may chhika
medospa llajtasninkupipis. c d Dt 8:20 soldadostawan rey
12 Israelitastaqa chay pasarqa 1Re 14:15
Ezequiaspaman. d Paykunaqa
´
Jehova Diosninkoj nisqanta Jerusalenman wicharispa
mana uyarisqankurayku. e Isa 10:5 sayaykorqanku pata estanquej
Paykunaqa Diospa tratonta larqan chaynejpi, tajsadorpaj
mana valecherqankuchu, ˜
´ jallpanman rej nanpi. e
´
Jehova Diospa kamachin
´
f 2Cr 32:1 18 Chant a reyta
Isa 36:1
Moises imastachus paykunaman wajyacherqanku, llojsimorqataj
kamacherqa chayta. d Paykunaqa Hilquiaspa wawan Eliaquim, f
manapuni uyarikorqankuchu, g 2Re 12:18 payqa reypa wasinmanta1
nipuni kasukorqankuchu. 2Re 16:8 cargoyoj karqa, llojsimullarqataj
˜ ´
13 Ezequiasqa 14 watastana 2Cr 16:2, 3

reypa secretarion Sebna, g
´
Judapi kamachisharqa. ˜ chanta Asafpa wawan Joapis,
Pana lado
Chaypachataj Asiria e nacionpa payqa reypa qhelqerin karqa.
´ a 1Re 6:33-35
reynin Senaqueribqa Juda 19 Rabsaquetaj paykunata
nacionpa sumaj perqasniyoj nerqa: “Ezequiasman nimuychej:
llajtasninman yaykuspa b 2Cr 29:1, 3 ‘Asiria nacionpa atiyniyoj
japikaporqa. f 14 Chayrayku reynenqa kayta nin:
´
Judaj reynin Ezequiasqa Lakıs “¿Imaykichejmantaj atienesqa
llajtaman runasta kacharqa c Jos 15:20, 39 kashankichej? h 20 Qanqa
2Cr 11:5, 9
Asiriaj reyninman kayta nishanki: ‘Sumaj wakichisqa
nimunankupaj: “Pantaykuni. kashani, soldadosniypis may
Imatapis qoway niwajtiykeqa d 2Cr 32:9 chhika tiyapuwan guerrapi
qosqayki. Ama jina kaspa tinkunaypaj’, nispa. Chaytaqa
ripullay ari”, nispa. Asiriaj qhasita parlashanki. ¿Pimantaj
reynintaj, Judaj reynin e Isa 36:2, 3 atienekushankichej contraypi
˜
Ezequiasmanta manarqa oqharikunaykichejpajri? i
10.260 kilos1 qolqe metalta, 21 Qanqa Egipto nacionman
f 2Re 19:2
1.026 kilos2 qoritawan. atienekushanki. j Egiptoqa
´ Isa 22:20-24 ˜
15 Ezequiastaj Jehova Diospa pakisqa cana hueca jinalla, pipis
wasinmanta, reypa payman atiykukojtenqa makinta
wasinmantawan1 jallchasqa g Isa 22:15-19 tojsispa pasarpachin. Ajinata
kasharqa chay tukuynin qolqe ruwan Egiptoj reynin faraonqa1
metalta orqhospa apacherqa. g
h 2Cr 32:10 18:17 1 Chayri “comandanteta”.
Isa 36:4-10
18:14 1 Hebreo parlaypeqa nin, 2 Chayri “reypa wasinmanta ujnin
“300 talentos”. Uj talentoqa pesarqa kuraj kamachita”. 3 Chayri “coperospa
34,2 kilos ( 1.101 onzas troy). i 2Re 18:7 kamachejninkutawan”. 18:18 1 Chayri
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo “kamachina wasinmanta”. 18:21
parlaypeqa nin, “30 talentos”. 18:15 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa
´
1 Chayri “kamachina wasinmantawan”. j Isa 30:1, 2 Egiptomanta reyesta faraon nej kanku.
749 2 REYES 18:22-33
pikunachus paypi atienekunku CAP. 18 tiyashanku chay runaspis
´
chaykunata. 22 Chanta sichus a 2Cr 32:8 uyarinanku tiyan, paykunapis
niwankichejman ‘noqaykoqa qankunawan khuska akankuta1
´
Jehova Diosniykupi mikhonqanku, jispayninkutapis
atienekuyku’ a nispa chayqa, ujyanqanku”, nispa.
¿nichu Ezequiasqa chay 28 Chayta niytawan
Diosniykichejpa pata b 2Cr 31:1
rabsaqueqa sayarispa judiospa
lugaresninta, altaresnintapis parlayninkupi sinchita
urmacherqa? b ¿Nichu qhaparerqa: “Uyariychej
Ezequiasqa chaykunata Asiriamanta atiyniyoj
urmachishaspa Judatapis c Dt 12:11, 13 reypa nisqanta. a 29 Asiriamanta
Jerusalentapis nerqa: 2Cr 32:12 reyqa kayta nisunkichej:
‘Jerusalenpi kashan ‘Ama Ezequiasta creeychejchu.
˜
chay altarpa naupaqellanpi Payqa makiymanta manapuni
kumuykukunkichej’, c nispa?”’. salvasonqachejchu. b
23 A ver, Asiriamanta ´
˜ 30 Ezequiasqa Jehova Diospi
senorniy reywan apuestata d Isa 10:12, 13
atienekunaykichejpaj
ruwaychej: 2.000 caballosta ´
nisonqachej: “Jehova Diosqa
qosqayki, a ver atinkichus salvawasunpuni. Asiriaj
chay chhika runasta conseguiyta reynenqa mana kay llajtata
chay caballospi montanankupaj. d japikaponqachu”, c nispa.
´ e 2Re 18:18
24 Egipto nacion carretaswan, Ama creeychejchu. 31 Ama
caballospi purej soldadoswan Ezequiasta uyariychejchu.
yanapasunkichejman chaypis, Kaytamin Asiriaj reynin
mana atipawajchejchu nisunkichej: “Noqawan
˜
senorniypa aswan mana kasuy f 2Re 18:17 allinyakuychej, mandoymantaj
kamachillantapis. 25 ¿Acaso churakuychej. Chaywanqa
noqaqa gustuymantachu kay sapa ujniykichej uva
lugarta tukuchej jamushani? sachaykichejmanta, higo
´
¿Jehova Dios mana sachaykichejmantapis
g Esd 4:7
kachasqallanchu jamushani? mikhunkichej, yakutapis
´ Da 2:4
Noqataqa Jehova Diospuni estanqueykichejmanta
kachamuwan: ‘Rispa chay ujyankichej. 32 Chayta
nacionta tukuchimuy’, nispa”. ruwankichej jamunaykama.
26 Chayta uyarispa ´
Chanta noqa waj lugarman
Hilquiaspa wawan Eliaquimwan, h Isa 36:11, 12 pusasqaykichej, chay lugarqa
Sebnawan, e Joawanqa 
˜
kay jallpaykichej jinallataj. d
rabsaqueta f nerqanku: “Ama jina Pana lado Chay jallpaspeqa sumajta
kaspa, kay kamachisniykitaqa a Isa 36:13-20 poqorin trigo, grano,1 uvaspis,
arameollapi1 g parlawayku, chaywanqa tantatapis vinotapis
chaytaqa sutita entiendeyku. ruwakunkichej. Kallantaj olivo
Ama parlawaykuchu judiospa sachaspis, miskipis. Ajinata
parlayninkupeqa, perqa pataspi qankunaqa kausallankichejpuni,
kashanku chay runaspa
b 2Cr 32:15 ˜
mana wanunkichejchu.
uyarinankutaqa”, h nispa. Chayrayku ama Ezequiasta
27 Rabsaquetaj paykunata kasuychejchu payqa
˜ ´
nerqa: “Senorneyqa mana llullakushasunkichej: ‘Jehova
qankunallamanchu, c 2Re 19:32-34 Dios salvawasunchej’, nispalla.
˜
nitaj senornillaykichejmanchu 33 ¿Mayqen diostaj nacionninta
kay imasta ninaypaj
kachamuwan. Perqa pataspi 18:27 1 Aka: waj lugarespi ninku jatun
jispay. 18:32 1 Grano: waj lugarespi
18:26 1 Chayri “siriacollapi”. d 2Re 17:6 ninku cebada.
2 REYES 18:34–19:10 750
salvasqa Asiriaj reyninpa CAP. 18 punchaytaj. Manchay llakiypi
makinmantari? 34 ¿Maytaj a Nu´ 13:21 kashanchej, atipachikunapaj
˜
Hamat a llajtaj diosnin, Arpad jinana kashanchej.1a 4 Ichapis
´
llajtaj diosninpis? ¿Maytaj Jehova Diosniykeqa uyarenqa
´ b 2Re 17:24
Sefarvaim b llajtaj diosnin, Hena rabsaquej nisqanta, paytaqa
´ ˜
llajtaj diosnin, Iva llajtaj senornin kachamun, Asiriaj
diosninpis? Chay diosesqa mana reynin kachamun kausaj
c 2Re 17:6
Samaria llajtata makiymanta Diosmanta burlakunanpaj, b
´
salvayta aterqankuchu. c ichapis Jehova Diosqa
˜
35 Chay nacionespa tukuynin d 2Re 19:17-19 cuentata mananqa chay imasta
diosesninkumanta, ¿mayqen 2Cr 32:15 parlasqanmanta.
diostaj nacionninta makiymanta Isa 37:23 Chayrayku Diosmanta
´ ˜
salvasqari? ¿Chanta Jehova manakuy c kausashankuraj
Diospunichu Jerusalentaqa chay runaspaj’, nispa”.
e Isa 36:21, 22
makiymanta salvayta atinman?”, d  5 Rey Ezequiaspa
nispa’”. kamachisnenqa Isaiaspaman
´ CAP. 19
36 Runastajrı chinlla f Isa 37:1-4 yaykorqanku. d 6 Isaiastaj
karqanku, ni uj simita paykunata nerqa: “Kayta
kuticherqankuchu, ˜
senorniykichejman ninkichej:
imajtinchus rey Ezequiasqa ´
g Isa 1:1 ‘Jehova Diosqa kayta nin:
paykunata kamachisqa: “Ama  “Asiriaj reyninpa kamachisnenqa
imatapis kutichinkichejchu”, e ˜ noqapaj sajrata rimanku,
´ Pana lado
nispa. 37 Chanta Hilquiaspa a Isa 26:17, 18 ama manchachikuychu e chay
wawan Eliaquim, pichus reypa rimasqankuta uyarispaqa. f
wasinmanta1 cargoyoj karqa
´ 7 Noqaqa paypa umanman
chay, chanta reypa secretarion b 1Sa 17:45 uj yuyayta churasaj, payqa
´ 2Re 18:35
Sebna, Asafpa wawan Joapis, uj willayta uyarispa
pichus reypa qhelqerin karqa nacionninman kutiponqa. Kikin
chay, kinsantinku rey c 2Sa 22:7 nacionninpitaj espadawan
Ezequiaspaman rerqanku ˜
2Cr 20:9 wanuchenqanku, noqamin
ropasninku llikirasqa, rabsaquej 2Cr 32:20 chayta ruwachisaj”, g nispa’”.
Sl 50:15
nisqantataj willarqanku. 8 Asiriaj reynenqa
´ ´
19 Rey Ezequ ıas chayta
uyariytawan ropasninta d Isa 37:5-7
Lakıs h llajtamanta ripusqa.
Chayta uyarispataj
llikirakorqa, qhashqa telaswan rabsaqueqa qhepanta rerqa,
´ ´
qhataykukuspataj Jehova tariparqataj Libna llajtawan
´
Diospa wasinman yaykorqa. f e Dt 20:3 maqanakushajta. i 9 Chant a
´
2 Chanta profeta Isaiaspaman Isa 41:10
Asiriaj reynenqa uyarisqa
Isa 51:7 ´
kacharqa Eliaquimta pichus Etiopiamanta rey Tirhac a
reypa wasinmanta1 cargoyoj paywan maqanakoj
karqa chayta, reypa secretarion f 2Re 18:17 jamushasqanta. Chayrayku
Sebnatawan, sacerdotespa ujtawan runasta kacharqa j
kurajkunankutawan qhashqa Ezequiasman nimunankupaj:
telaswan qhatasqasta. Profeta g 2Cr 32:21 10 “Judaj reynin Ezequiasmanqa
Isa 37:37, 38
Isaiasqa g Amozpa wawan karqa. kayta ninkichej: ‘Atienekushanki
3 Paykunataj Isaiasta nerqanku: chay Diosniykiwanqa ama
“Ezequiasqa kayta nin: ‘Kunan h 2Re 18:14 chaukiyachikuychu.1 Payqa
punchayqa llakiy punchay,
kamiy punchay,1 penqay 19:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜
i Isa 37:8-13 “Wawasqa nacekunankupajna
18:37; 19:2 1 Chayri “kamachina kashanku, nitaj kallpa kanchu
wasinmanta”. 19:3 1 Chayri “insultana nacechinapaj”. 19:10 1 Chayri
˜
punchay”. j 2Re 18:17 “enganachikuychu”.
751 2 REYES 19:11-23
´
nishallasunki: “Jerusalen CAP. 19 nacionesta, llajtasnintinta
llajtataqa mana Asiriaj reynin a 2Cr 32:15 qalata chinkachinku. a
atipanqachu”, a nispa. 11 Qanqa 18 Chay nacionespa
yachashanki imatachus Asiriaj b 2Re 17:5 diosesninkutapis ninawan
reyesnin ruwasqankuta chay 2Cr 32:10, 13 ruphaykuchinku, mana
chinkachisqanku nacionesta. b Isa 10:8-11 diosespunichu kasqankurayku, b
¿Qanqa salvakunaykitachu
˜ runaj ruwasqallan c
yuyashanki? 12 Naupa c Ge´ 11:31 kasqankurayku, kullumanta,
tatasniy chinkacherqanku chay rumimanta ruwasqalla
nacionespa diosesninku, d 2Re 17:24 kasqankurayku. Chayrayku
2Re 18:33, 34
¿salvayta aterqankuchu chay chay diosestaqa tukurpachiyta
´ ´
nacionesta? ¿Maypitaj Gozan atillarqanku. 19 Kunantajr ı
´ e 1Re 8:30 ´
kashan? ¿Maypitaj Haran c Jehova Diosniyku, asiriospa
´ Isa 37:14-20
kashan? ¿Maypitaj Rezef kashan? makinkumanta salvawayku ari.
´ ´
¿Maypitaj kashanku Tel-Asarpi Jehova Diosnıy, salvawayku ari,
f 2Cr 32:20
tiyakoj Edenmanta runaspis? kay jallpamanta tukuy naciones
13 ¿Maypitaj kashan Hamatpa ´
yachanankupaj qanlla Dios
reynin? ¿Maypitaj kashan g Ex 25:22 kasqaykita”, d nispa.
Arpadpa reynin? ¿Maypitaj 20 Amozpa wawan Isaiasqa
kashan Sefarvaim llajtaj reynin, h 1Cr 29:10, 11 Ezequiasman kay willayta
´ ´
Hena llajtaj reynin, Iva llajtaj apachimorqa: “Israelpa
reyninpis?’, d nispa”. i 1Re 8:29 Diosnin Jehovaqa kayta nin:
˜
14 Ezequiastaj chay Sl 65:2
‘Manakuwasqaykita uyarini, e
runasmanta chay cartasta imatachus Asiriaj reynin
´ j 2Cr 16:9
japiytawan leerqa. Chanta Senaqueribmanta
´ Da 9:18
Jehova Diospa wasinman  niwasqaykitapis uyarini. f
´ ´
wicharispa, Jehova Diospa ˜ 21 Jehova Diosqa Asiriaj
˜ Pana lado
naupaqenman chay cartasta reyninpa contranpi kayta nin:
a 2Re 16:8, 9
kichasqata churarqa. e 2Re 17:6, 24 “Sionpa doncella wawanqa
´ ´
15 Chanta Ezequiasqa Jehova qanta pisipaj qhawasunki,
˜
Diospa naupaqenpi kay jinata qanmanta burlakusunki.
˜ ´ ´ b Isa 41:29
manakorqa: f “Jehova Diosnıy, Jerusalenpa warmi wawanqa
Israelpa Diosnin, qanmin qanmanta asikuspa umanta
c Jer 10:3
kamachina tiyanaykipi rey jina khiwirin.
tiyasqa kashanki,
d Sl 83:17, 18 22 ¿Pejpa contranpitaj
querubinespa1 g patanpi.2 Isa 45:5, 6 oqharikushanki?
Qanllamin cheqa Dios3 kanki,
¿Pipajtaj chay jina
kay jallpa patapi tukuy e 2Re 19:15 millayta parlashanki? g
gobiernospaj. h Qanmin
¿Pitataj qhapariykushanki? h
ruwarqanki cielotapis
´ ´ f Isa 37:21, 22 ¿Pitataj leqhopayashanki?1
jallpatapis. 16 Jehova Diosnıy,
kumuykakamuspa uyariway. i Qanqa Israelpa Santo
´ ´ ˜ g 2Re 19:10 Diosninpa contranpi
Jehova Diosnıy, nawisniykita
kicharispa qhawarimuy. j Uyariy oqharikushanki. i
imastachus Senaquerib h 2Re 18:30 23 Qanqa kachamusqayki
´
nichimusqanta kausaj Diosmanta Isa 10:12, 13 runaswan j Jehova
´
burlakunanpaj. 17 Jehova Diosmanta burlakuspa k
´ i Isa 37:23-25 nishanki:
Diosnıy, Asiriaj reyesnenqa
‘Guerrapaj may chhika
´
19:15 1 Glosariopi querub ın j 2Re 18:17 carretasniywan
´
nisqata leeriy. 2 Icha nillanmantaj
“chaupinkupi”. 3 Glosariopi k 2Cr 32:17 19:22 1 Leqhopayay: waj lugarespi
cheqa Dios nisqata leeriy. Isa 10:10, 11 ninku lerqopayay.
2 REYES 19:24-33 752
jatuchaj orqosman CAP. 19 Yachallanitaj maykajchus
wicharisaj, a Isa 14:24 noqapaj
´ ˜
Lıbano orqospa aswan phinakusqaykitapis. a
karu puntasninman. 28 Uyarini noqapaj
b Sl 33:11 ˜
Aswan jatuchaj cedro phinakusqaykita, b
sachasninta, aswan chay jinata
sumaj enebro c Isa 46:10 chajwasqaykitapis. c
sachasnintapis kutusaj. Chayrayku ganchoywan
Aswan ukhu montesninman senqaykimanta japisqayki,
yaykusaj, pakakunanku d Isa 10:5 frenotataj d simiykiman
karu lugaresninkukama. Isa 37:26, 27
churasqayki,
24 Pozosta allaspa ˜
may nantachus jamorqanki
waj nacionpa ˜
e Isa 40:7 chay nanllatataj
yakusninta tomarisaj. kutirichisqayki”, e nispa.
Egiptoj mayusninta1 chaki ´ ˜
29 ”’Ezequıas, kay senal
plantaywan saruspalla f Pr 5:21
qanpaj kanqa: Kay wataqa
chakirparichisaj’, nispa. Heb 4:13
 mikhunkichej mana tarpusqalla
25 ¿Nichu uyarerqanki? ˜ poqoj trigota.1 Qhepan
˜ Pana lado
Kayqa unaymantapachana watataj mikhunkichej chay
a Isa 37:28, 29
nisqa karqa. a kikin jallpaspi mana
˜
Chaytaqa unayna tarpusqalla poqoj trigota. f
wakicherqani. b b Sl 46:6 Kinsa kaj watapitaj tarpunkichej,
Kunantaj chayta ruwasaj. c Isa 10:5, 15 cosechatapis oqharinkichej.
Qantaj sumaj perqasniyoj Uvastapis plantankichej,
llajtastaqa rumi poqoynintataj mikhunkichej. g
montonesman tukuchinki, c 2Re 18:35 ´
Isa 10:12, 13 30 Juda nacionmanta kausashaj
chinta saqenki. d puchojkunapis h plantas jina
26 Chay llajtaspi saphichakonqanku,
tiyakoj runasqa ni imata d Sl 32:9 ˜
wi naspataj poqonqanku.
ruwayta atenqankuchu. 31 Jerusalenmanta puchoj
Paykunaqa runas llojsimonqanku, Sion
e 2Re 19:33
mancharikonqanku, orqomantapis kausashaj runas
penqaypitaj llojsimonqanku. Chaytaqa
rikhurenqanku. ´
f Le 25:4-6 angelesta kamachej Jehova Dios
Campo qhoras jinalla sonqo kajaywan ruwanqa. i
kanqanku, qomer pasto ´
32 ”’Chayrayku Jehova
jinalla kanqanku, e g Isa 37:30-32
Diosqa Asiriaj reyninmanta
˜
wasi pataspi winakoj kayta nin: j
qhoras jinalla,
h 2Cr 32:22 “Payqa mana kay llajtaman
mayqentachus Isa 10:20 yaykumonqachu, k
inti llojsimuy ladomanta
wayralla chakirparichin nitaj uj flechallatapis
chay qhoras jinalla. i Isa 59:17
kachaykamonqachu,
27 Noqaqa allinta yachani Zac 1:14, 15 nillataj jarkakuna
maykajchus escudonwan maqanakoj
tiyaykusqaykita, jamonqachu,
j Isa 10:24
maykajchus llojsisqaykita, nitaj perqata wasaykunanpaj
maykajtajchus lomasta ruwanqachu. l
˜
yaykusqaykitapis. f k 2Cr 32:22 33 Mayqen nantachus jamorqa
chayllatataj kutirenqa.
19:24 1 Chayri “Nilo mayoj
canalesninta”. l Isa 37:33-35 19:29 1 Chayri “kipa trigota”.
753 2 REYES 19:34–20:11
´
Payqa mana kay llajtaman CAP. 19 4 Isaıas niraj chaupi patioman
´
yaykumonqachu”, a 1Sa 12:22 llojsimushajtintaj Jehova Diosqa
´
nispa nin Jehova Diosqa. Isa 31:5 kayta nerqa: a 5 “Kutirispa
Isa 43:25
34 Diosqa nillantaj: Eze 36:22
nacionniypa kamachejnin ˜
“Noqa kay llajtata Ezequiasta nimuy: ‘Naupa
jarkakuspa salvasaj. a b 2Re 20:6 tatayki Davidpa Diosnin
Sutiyrayku salvasaj, Jer 23:5 Jehovaqa kayta nin:
˜
kamachiy Davidrayku “Manakuwasqaykita uyarini.
c 2Cr 32:21 Waqasqaykita rikuni. b Noqa
salvasaj”, b nispa’”. Isa 31:8
´ sanoyachisqayki. c Minchhataj
35 Chay tutapacha Jehova ´
Diospa angelnenqa jamuspa ´
d Ex 12:30
Jehova Diospa wasinman
asiriospa campamentonkupi1 Isa 37:36-38 wicharinki. d 6 Noqaqa
˜ 15 watastawan kausachisqayki.
185.000 runasta wanuracherqa. c
Tutamanta sayarejkunataj e Jon 1:2 Qantapis kay llajtatapis Asiriaj
˜ reyninmanta salvasqaykichej. e
chay tukuynin wanusqasta
rikorqanku. d 36 Asiriaj reynin f 2Re 19:7, 28 Kay llajtataqa sutiyrayku
Senaqueribtaj Niniveman e jarkakusaj, jinallataj kamachiy
g 2Cr 32:21 Davidrayku”, f nispa’”.
kutiporqa, chaypitaj ´
quedakorqa. f 37 Senaquerib 7 Chanta Isaiasqa reypa
h Ge´ 8:4
Nisroc diosninpa templonpi kamachisninta nerqa: “Kisa
kumuykuspa yupaychashajtin, i Esd 4:2
higosta qapisqata apamuychej”,
wawasnin Adramelecwan  nispa. Paykunataj chayta
Sarezerwan espadawan CAP. 20
apamuspa Ezequiaspa qetayasqa
˜ ´ heridanman churaykorqanku.
wanucherqanku, g chanta j 2Cr 32:24
Ararat h jallpasman Ezequiastaj pisimanta pisi
ayqekorqanku. Wawan k Isa 38:1-3 sanoyaporqa. g
Esar-Hadontaj i cuentanmanta 8 Ezequiasqa onqosqa
rey jina kamachiyta qallarerqa. l 2Cr 31:20, 21 kashaspallaraj Isaiasta tapusqa:

20 Chay punchaykunapi Sl 25:7 “¿Imaynapitaj yachayman h


Sl 119:49 ´
rey Ezequiasqa sinchita 
Jehova Dios sanoyachinawanta,
˜ ˜ ´
onqoykorqa, wanuy patallapina ˜ minchhataj Jehova Diospa
Pana lado
kasharqa. j Amozpa wawan wasinman wicharinayta?”, nispa.
a Isa 38:4-6 ´
profeta Isaiastaj watukoj 9 Isaiastaj kuticherqa: “Jehova
´ ˜
jamuspa nerqa: “Jehova Diosqa Diosqa kay senalta rikuchisonqa,
b Sl 39:12 ´
kayta nin: ‘Wasiykipi kajkunata Jehova Dios nisqanta
encargasqata saqey, c Dt 32:39
juntanantapuni yachanaykipaj:
˜ ¿Mayqenta munawaj? ¿Llanthu
qanqa wanupunkipuni. Sl 41:3
˜
˜ Sl 103:3 chunka gradasta1 naupajman
Nina sanoyankichu’, k nispa”.
Sl 147:3
2 Ezequiastaj chayta rinantachu, chayri chunka
uyariytawan perqa ladoman gradasta qhepaman
´ d Sl 66:13
kutirinantachu?”, i nispa.
kutirikuspa Jehova Diosmanta Sl 116:12-14
˜ ´ 10 Ezequiastaj nerqa:
manakorqa: 3 “Jehova
´ “Llanthoqa chunka gradasta
Diosn ıy, yuyarikullay ari, e 2Cr 32:22
˜
˜
noqaqa nankunasniykita mana Isa 10:24 naupajman rillanmansina,
wistuykuspa tukuy sonqo pero nisina chunka gradasta
f 2Re 19:34 qhepaman kutiriyta
purerqani. Yuyarikullay ari, Isa 37:35
qhawayniykipi allin imasta atinmanchu”, nispa.
´ ´
ruwarqani”, l nispa. Chanta g Isa 38:21, 22 11 Profeta Isaiastaj Jehova
˜
Ezequiasqa sonqo nanayta Diosmanta manakorqa.
waqarikorqa. h Jue 6:17
Isa 7:11 20:9 1 Chay gradasqa ichapis horata
19:35 1 Campamentoqa ashkha toldo tanteanapaj karqa llanthuta
wasis. i Isa 38:7, 8 qhawarispa.
2 REYES 20:12–21:3 754
Diostaj Ajazpa1 gradasninmanta CAP. 20 nillantaj: ‘Niraj nacenkuchu
llanthuta chunka gradasta a Jos 10:12 chay wawasniykitapis wakinta
kutiricherqa. a 2Cr 32:31 Babiloniaman apakaponqanku, a
12 Chaypachasllataj chaypitaj reypa kamachina
Baladanpa wawan, b Isa 39:1, 2 wasinpi cargosniyoj kanqanku’, b
Babiloniamanta rey nispa”.
Berodac-Baladanqa uyarerqa
´
c 2Cr 32:27 19 Chayta uyarispa
Ezequ ıas onqoykusqanta, Ezequiasqa Isaiasta nerqa:
chayrayku cartasta apacherqa, d Isa 39:3, 4 ´
“Jehova Diospa nisqanta
uj regalotawan. b 13 Ezequiastaj willawasqaykeqa sumaj
chunka makiwan japikorqa e Isa 39:5-7 ´
kashan”, c nispa. Chant a
chay imasta apamoj runasta, nillarqataj: “Sichus kausashajtiy
paykunamantaj rikucherqa f 2Re 24:12, 13 allin kausay kanqa, nitaj ima
2Re 25:13
tukuynin waqaychasninta: c chajwapis kanqachu chayqa,
´ 2Cr 36:7, 18
qolqe metalta, qorita, balsamo Jer 27:21, 22 chay niwasqaykeqa allillan”, d
aceiteta, waj valesqa Da 1:2
nispa.
aceitesta, guerrapaj armasninta, 
˜ 20 Ezequiaspa tukuy
imachus jallchana wasisninpi Pana lado
kausayninmanta, sumaj atiyniyoj
karqa chay tukuy imastawan. a 2Re 24:12
kasqanmanta, imaynatachus
Tukuy imastapuni rikucherqa, estanqueta ruwachisqanmanta, e
imaschus wasinpi1 karqa, b Da 1:19
imaynatachus jallpa ukhunta
imaschus nacionnintinpi karqa Da 2:49
juskuchispa llajtaman yakuta
chay tukuy imasta. apaykusqanmantapis f
14 Chaymantataj profeta c Sl 141:5
qhelqasqa kashan Judajpa
Isaiasqa rey Ezequiaspaman reyesninmanta parlaj libropi.
yaykuspa taporqa: d Isa 39:8 ´ ˜
´ 21 Chanta Ezequiasqa naupa
“¿Imata nisunku chay runas? ˜
´ e Jn 9:11 tatasnin jina wanuporqa, g
¿Maymant a jamusqanku?”, paypa cuentanmantataj wawan
nispa. Ezequiastaj kuticherqa: ´
f 2Cr 32:30 Manases h rey jina kamachiyta
“Karu llajtamanta jamusqanku, qallarerqa. i
Babiloniamanta jamusqanku”, d
nispa. 15 Isaiastaj taporqa:
´
“¿Imasta wasiykipi rikorqanku?”,
g 1Re 2:10
21 Manasesqa j 12 watasniyoj
kashaspa rey jina
nispa. Ezequiastaj kuticherqa: h 2Re 21:16 kamachiyta qallarerqa.
“Wasiypi tukuy imasta 2Re 23:26 Jerusalenpitaj 55 watasta
2Cr 33:11-13
rikorqanku. Tukuy valorniyoj kamacherqa. k Mamanpa sutenqa
imasniyta paykunaman Hefziba karqa. 2 Manasesqa
i 2Cr 32:33 ´
rikucherqani”, nispa. 
Jehova Diospa qhawayninpi
16 Isaiastaj Ezequiasman sajra kajta ruwarqa, chay waj
´ CAP. 21
nerqa: “Uyariy, Jehova Diosqa naciones jinallataj millay
j 1Cr 3:13
kayta nin: e 17 ‘Uj punchayqa imasta ruwarqa. l Chay
Mt 1:10 ´
Babiloniaman apakaponqanku nacionesta Jehova Diosqa
˜
wasiykimanta tukuy imata, k 2Cr 33:1 qharqorqanapis Israel nacionpa
˜ ˜
naupa tatasniykej kunankama naupaqenmanta. m 3 Manasesqa
´
tukuy ima tantasqankutapis. f l Dt 12:30, 31 tatan Ezequıas urmacherqa chay
Chay punchayqa 2Cr 36:14 pata lugarestapis n watejmanta
˜ Eze 16:51 ruwachillarqataj. Chantapis
qayllaykamushanna. Ni imata
saqenqankuchu’, nispa nin Baalpaj altaresta ruwacherqa,
´ m 2Cr 33:2-6
Jehova Diosqa. 18 Payqa yupaychana kullu postetapis1
ruwachillarqataj, o imaynatachus
20:11 1 Chayri “Acazpa”. Yanapa A2 n 2Re 18:1, 4
nisqata leeriy. 20:13 1 Chayri 21:3 1 Glosariopi yupaychana kullu
“kamachina wasinpi”. o 2Re 23:4 poste nisqata leeriy.
755 2 REYES 21:4-15
Israelpa reynin Achab1 CAP. 21 urmachillarqapuni. Payqa
ruwarqa kikinta. a Manasesqa a 1Re 16:30, 32 israelitasta millay imastapuni
´
kumuykukuspa imaschus ruwacherqa, Jehova Dios
b Dt 4:19 ˜
cielopi kan chay tukuy imasta naupaqenkumanta chinkacherqa
´ ´
yupaycharqa. b 4 Chanta Jehova c Jer 32:34 chay nacionesmantapis a
Diospa wasinpi ruwachillarqataj aswan millay imastaraj.
d Dt 12:5 ´
altaresta waj diosesta
´ 2Sa 7:12, 13 10 Jehova Diosqa
yupaychananpaj. c Jehova Diosqa 1Re 8:29 profetasninnejta israelitasman
˜ 1Re 9:3
chay wasinmanta nerqanapis: kutin kutinta willacherqa: b
´
“Jerusalen llajtaman sutiyta e 1Re 6:36 11 “Judamanta rey Manasesqa
churasaj”, d nispa. 1Re 7:12 millay imastapuni ruwan.
´ ˜
5 Manasesqa Jehova Diospa f Eze 8:16 Paymanta naupajta kausarqa
wasinpa iskaynin patiosninpi e chay amorreosmantapis c aswan
altaresta ruwachillarqataj, g Le 19:26 millay imastaraj ruwan. d Payqa
imaschus cielopi kan chay h Le 20:27 chay millay santosninwan
´
tukuy imasta yupaychananpaj. f Dt 18:10, 11 Juda nacionta juchaman
6 Qhari wawantapis ninapi i 2Re 23:6
urmachin. 12 Chayrayku
ruphaykucherqa,1 layqeriosta Israelpa Diosnin Jehovaqa
ruwacherqa, suertesta j 2Cr 33:7-9 kayta nin: ‘Jerusalenman,
´
qhawachikorqa. g Aysirista, Juda nacionmanpis sinchi
k Dt 28:1 ˜
adivinostawan h churarqa. nakariyta apachimusaj, e
´ ˜
Manasesqa Jehova Diosta l 1Cr 17:9 pillapis chay nakariymanta
˜ 
phinachinanpaj may chhika ˜
uyarejqa sinchitapuni
millay imasta ruwarqa. Pana lado mancharikonqa.1 f 13 Ima
7 Manasesqa llajllaspa a Dt 7:1 qaytuwanchus g Samaria llajtata h
´ miderqani, chayllawantaj
ruwarqa chay Asera santota1i b 2Cr 33:10 ´
Diospa wasinman apaykorqa. 2Cr 36:15, 16 Jerusalen llajtatapis midisaj,
´ Jer 7:25 ima plomadatachus Achabpa
Chay wasinmantaqa Jehova Mt 23:37
Diosqa Davidman, wawan familianpaj i oqharerqani,
˜ c Ge´ 15:16 chayllatataj Jerusalenpajpis
Salomonmanpis nerqana: “Kay
´ oqharisaj. Jerusalentaqa
wasipi, jinallataj Jerusalen d Le 18:24, 25
llajtapipis sutiyta churasaj 2Re 23:26 llimphuta llimphucharpasaj,
chaypi kananpaj. Noqamin 2Re 24:3 imaynatachus uj fuenteta
´ Jer 15:4 llimphuchaytawan
Jerusalen llajtata ajllakuni
Israelpa tukuy ayllusninmanta.2j e 2Re 22:16, 17 kumpurparinchej ajinata. j
8 Sichus israelitasqa tukuy Miq 3:12 14 Puchoj herenciaytaqa k
kamachisqayta sumajta f Jer 19:3
saqerparisaj, enemigosninkoj
kasukonqanku, k kamachiy makinkumantaj entregaykusaj.
´ g Isa 28:17 Tukuy enemigosninkoqa
Mois es paykunaman qosqan Lam 2:8
Leytapis kasukonqanku chayqa, paykunata presosta
˜ apakaponqanku, tukuy
naupa tatasninkuman qorqani h 2Re 17:6
˜ Eze 23:33 imasninkutapis
chay nacionmanta nina jaykajpis
paykunata karunchachisajchu”, l i 1Re 21:21 suwakaponqanku. l
nispa. 9 Israelitastaj mana 2Re 10:11 15 Paykunaqa qhawayniypi
kasukorqankuchu, Manasespis j Jer 25:9
sajra imasta ruwarqanku.
paykunataqa juchaman Paykunaqa kunankama
˜
k Dt 32:9 rabiachishallawankupuni naupa
21:3 1 Chayri “Acab”. Yanapa A2 2Re 17:18
tatasninku Egipto nacionmanta
nisqata leeriy. 21:6 1 Chayri “nina l Le 26:25 llojsimusqankumantapacha’,
ukhunta pasacherqa”. 21:7 1 Chayri Dt 28:63 nispa”. m
“yupaychanapaj kullu posteta”.
m Dt 9:21
2 Uj aylloqa uj familiamanta miraj Dt 31:29 21:12 1 Hebreo parlaypeqa nin,
ashkha familias kanku. Jue 2:11, 13 “ninrisninpuni sonarenqa”.
2 REYES 21:16–22:6 756
16 Manasesqa mana juchayoj CAP. 21 ruwasqanmantapis qhelqasqa
runasta may chhikata a 2Re 24:3, 4 kashan Judajpa reyesninmanta
˜ ´
wanucherqa, ashkha Jer 2:34 parlaj libropi. 26 Chant a
´ Mt 23:30
yawartapuni jicharqa Jerusalen Heb 11:37
Amonta sepulturanpi
llajtaman kuchuy kuchuta pamparqanku, Uzaj huertanpi. a
juntachinankama. a Chantapis Wawan Josiastaj b paypa
´ b 2Re 21:23, 26
juchallikullarqataj Jehova cuentanmanta rey jina
˜ ´
Diospa naupaqenpi Juda kamachiyta qallarerqa.

22
nacionta juchaman urmachispa. c Mt 1:10 Josiasqa c pusaj
17 Manasespa tukuy watitasniyoj karqa rey
kausayninmanta, jina kamachiyta qallarishajtin,
d 2Cr 33:21
tukuy ima ruwasqanmanta, Jerusalenpitaj 31 watasta
juchata ruwasqanmantapis ´
kamacherqa. d Mamanqa Jedida
qhelqasqa kashan Judajpa e 2Cr 33:22, 23
sutikorqa, Bozcatmanta e Adayaj
reyesninmanta parlaj libropi. wawan karqa. 2 Josiasqa
´ ˜ ´
18 Chanta Manasesqa naupa Jehova Diospa qhawayninpi
˜ f 2Re 21:1, 3
˜
tatasnin jina wanuporqa, allin kajta ruwarqa, naupa tatan
pamparqankutaj wasi huertanpi, David jina allinta purerqa. f
Uzaj huertanpi. b Wawan Amontaj g 2Re 22:16, 17 ˜
Jer 2:13 Josiasqa cheqan nanmanta
paypa cuentanmanta rey jina ˜
ni panaman ni lloqeman
kamachiyta qallarerqa. wistuykorqachu.
19 Amonqa c 22 watasniyoj h 2Cr 33:25 ˜
 3 Rey Josiasqa 18 watastana
kashaspa rey jina kamachiyta ˜ kamachisharqa, chaypacha
qallarerqa, Jerusalenpitaj Pana lado ´
payqa Jehova Diospa wasinman
iskay watata kamacherqa. d a 2Re 21:18 ´
´ kacharqa uj secretariota, Safan
Mamanqa Mesulemet sutikorqa, sutiyojta. Safanqa Azaliaspa
Jotbamanta Haruzpa wawan b Mt 1:10 wawan karqa, Azaliastaj
karqa. 20 Amonqa tatan  Mesulampa wawan karqa. g
´ ´
Manas es jinallataj Jehova CAP. 22 Josiasqa Safanta nerqa:
Diospa qhawayninpi sajra imasta c 1Re 13:2 4 “Kuraj kaj sacerdote1
ruwarqa. e 21 Payqa tatanpa Jer 1:2
Hilquiasman h riy. Hilquiasqa
chakinta qhatillarqataj, tatan Sof 1:1 ´
tantachun Jehova Diospa
jinallataj chay millay santosta wasinman apamunku chay
kumuykukuspa yupaycharqa. f d 2Cr 34:1, 2 tukuynin qolqeta, i mayqentachus
˜
22 Manasesqa naupa punkuta qhawajkunaman runas
´
tatasninpa Jehova Diosninkuta e Jos 15:20, 39 jaywanku chay qolqeta. j 5 Chay
saqerparerqa. Payqa mana ´
´ ˜ qolqetaqa Jehova Diospa wasinpi
Jehova Diospa nanninpichu trabajosmanta encargadosman
´
purerqa. g 23 Chant a f 1Re 15:5
jaywachinki, paykunataj
kamachisnillantaj rey Amonta trabajadoresman jaywachunku
˜ ´
wanuchinankupaj g 2Cr 34:8 Jehova Diospa wasinpi
yachachinakorqanku, kikin imaschus arreglana kashan
˜
wasinpitaj wanucherqanku. chayta1 arreglanankupaj. k
´
24 Juda nacionmanta runastaj h 1Cr 6:13
6 Chay qolqetaqa jaywachunku
˜
chay runasta wanucherqanku, maderawan llankajkunaman,
pikunachus rey Amonta i 2Re 12:4, 5 trabajadoresman,
˜ ˜
wanuchinankupaj 2Cr 24:8
albanilesmanpis. Chaywan
yachachinakorqanku paykunaqa Diospa wasinta
´
chaykunata. Chanta Amonpa j 2Re 12:9 arreglanankupaj rantenqanku
wawan Josiasta churarqanku 2Cr 34:9
rey jina kamachinanpaj. h 22:4 1 Glosariopi kuraj kaj sacerdote
25 Amonpa tukuy k 2Re 12:11, 12 nisqata leeriy. 22:5 1 Chayri
kausayninmanta, imastachus 2Cr 34:10 “lajrasqasninta”.
757 2 REYES 22:7-19
maderasta, kutusqa CAP. 22 khuska rerqanku profetisa a
rumistawan. a 7 Paykunaqa de a 2Cr 34:11 Huldaman. Huldaqa Salumpa
confianza kanku, chayrayku warmin karqa. Salumqa ropa
chay japisqanku qolqemantaqa b 2Re 12:15 jallchana wasimanta cargoyoj
˜ ´
mana cuentata mananachu 2Cr 34:12 karqa, tatanqa Ticva karqa,
´
kanqa”, b nispa. Ticvaj tatantaj Harhas karqa.
´ ´
8 Chanta kuraj kaj sacerdote c 2Re 22:3 Profetisa Huldaqa Jerusalen
Hilquiasqa secretario Safanta c llajtapi tiyakoj, mosoj wasis
´ karqa chaynejpi. Chaypitaj reypa
nerqa: “Jehova Diospa wasinpi d Dt 31:24-26
Leymanta librota tarini”, d nispa. kachasqasnenqa Huldawan
´ parlarqanku. b 15 Huldataj
Chant a Hilquiasqa Safanman
e 2Cr 34:14, 15 paykunaman nerqa: “Israelpa
chay librota jaywarqa, Safantaj
´
leej churakorqa. e 9 Chant a Diosnin Jehovaqa kayta nin:
secretario Safanqa reypaman f 2Cr 34:16-18 ‘Kachamusorqachej chay
rispa willamorqa: runaman kayta willamuychej:
´
“Kamachisniykeqa Diospa g Dt 31:9 16 “Jehova Diosqa kayta nin:
˜ ‘Kay lugarman, kaypi
wasinmanta qolqeta tantankuna, ˜
´ tiyakojkunamanpis nakariyta
Jehova Diospa wasinpi h 2Cr 34:19-21
trabajosmanta Joe 2:13 apachimusaj, chay libropi tukuy
encargadosmanpis ima nisqanta apachimusaj,
˜ mayqentachus Judamanta rey
jaywanku na”, f nispa. i 2Re 25:22
10 Secretario Safanqa reyman Jer 26:24 leerqa chayta. c 17 Paykunaqa
nillarqataj: “Sacerdote saqerpariwanku, jaywanastapis
˜
Hilquiasqa uj librota qowan”, g j Dt 4:24
waj diosespaj qoshnichinku, d
˜ tukuy ima ruwasqankuwan
nispa. Reypa naupaqenpitaj Dt 29:27
˜
leej churakorqa. Dt 31:17 phinachiwanku. e Chayrayku
 ˜
11 Reytaj Leymanta libropi kay lugarpaj phinakusqayqa
˜
imatachus nisqanta uyarispa
Pana lado nina jina laurarenqa, manataj
´
´ a Ex 15:20 thasnukonqachu’, f nispa”.
ropanta llikikorqa. h 12 Chanta ´
Jue 4:4
18 Jehova Diosta
reyqa sacerdote Hilquiasta, Ne 6:14
Lu 2:36 tapunaykichejpaj
Safanpa wawan Ahicamta, i Hch 21:8, 9 kachamusorqachej chay
Micayaj wawan Acborta,
Judaj reyninmantaj kayta
secretario Safanta, reypa
b 2Cr 34:22-28 willamuychej: “Uyarerqanki
kamachin Asayatawan,
chay palabrasmantaqa Israelpa
kay jinata kamacherqa:
´ Diosnin Jehovaqa kayta nin:
13 “Rispa Jehova Diosta c 2Re 22:8
19 ‘Qanqa uyarerqanki kay
tapurimuychej noqarayku,
´ lugarpa contranpi parlasqayta,
kay llajtamanta runasrayku, d Ex 20:3
´ kaypi tiyakojkunaj
tukuynin Juda nacionrayku Dt 32:17
Jue 2:12 contranpi parlasqaytapis,
kay tarisqanku libropi Jer 2:11 uyarillarqankitaj paykunata
imastachus nisqanmanta. desgracia qhatirinanta,
´ ˜
Jehova Diosqa allin phinasqa runastaj chayta rikuspa
˜ e Isa 2:8
kashan noqanchejpaj, j naupa sinchita mancharikunankuta.
tatasninchejqa mana Chayta uyarispa sonqoykeqa
kasukusqankuchu kay libroj f Dt 32:22 ´
Isa 33:14 wawayarqa,1 Jehova Diospa
nisqanta, paykunaqa imatachus ˜
Jer 7:20 naupaqenpitaj
Dios ruwananchejta Eze 20:48
kumuykukorqanki, g
kamachisqanta mana ropaykitapis llikikorqanki, h
juntasqankuchu”, nispa. g 1Re 21:29 ˜
´ naupaqeypitaj waqarqanki.
14 Chanta sacerdote Snt 4:6
Hilquiasqa Ahicamwan, 22:19 1 Hebreo parlaypeqa nin,
Acborwan, Safanwan, Asayawan h 2Re 22:11 “llampuyarqa”.
2 REYES 22:20–23:8 758
Chayrayku noqaqa CAP. 23 posteta1a yupaychanankupaj,
˜
manakuwasqaykita uyarini, a 2Cr 34:29, 30 imaschus cielopi kan chay
´
nispa nin Jehova Diosqa. imasta yupaychanankupaj, chay
˜ ´
20 Chayrayku naupa tukuy imasta. Chant a chay
˜
tatasniyki jina wanupunki, ´
b Ex 24:8 tukuy imasta ruphaykuchimorqa
´ ´
sepulturapitaj pampasqa Jerusalen llajtaj jawanpi, Cedron
kanki. Manataj rikunkichu ima kinraykunapi.2 Chay ushphatataj
˜
nakariykunatachus kay Betel llajtaman aparqa. b
c Dt 31:26 ´
lugarman apachimusaj chayta’, 5 Chanta waj llajtayoj diosespa
nispa”’”. Reypa kachasnintaj sacerdotesninkuta wijchorqa.
chayta reyman willamorqanku. Chay sacerdotestaqa Judamanta

23
d 2Re 22:8 reyes churarqanku jaywanasta
Chayta uyarispataj rey ˜
Josiasqa Judamanta, qosh nichinankupaj Judaj
Jerusalenmantawan tukuynin llajtasninpa pata lugaresninpi,
kurajkunata tantachimorqa. a e 2Re 11:17 jinallataj Jerusalenpa
´ ´ ´
2 Chanta rey Josiasqa Jehova 2Cr 15:10, 12 muyuynintinpi. Chanta Baalpaj,
Diospa wasinman wicharerqa intipaj, killapaj, chaskaspaj,
Judamanta tukuy runaswan, imaschus cielopi kan chay tukuy
Jerusalenpi tiyakoj tukuy f Jos 24:24, 25 imaspajpis jaywanasta
2Cr 34:31, 32 ˜
runaswan, sacerdoteswan, qosh nichej kanku chay
profetaswan khuska. Tukuy sacerdotestapis wijchullarqataj. c
´ ´
runaspuni wicharerqanku 6 Chanta rey Josiasqa Jehova
wawaspis machituspis. Chaypitaj g 2Re 22:4 Diospa wasinmanta chay
 yupaychanapaj kullu posteta d
rey Josiasqa trato b libropi c tukuy ˜ ´
ima nisqanta tukuy runaspaj Pana lado orqhochimorqa, chant a
´ ´
leeporqa, mayqentachus Jehova a 2Re 21:1, 7 Jerusalen llajtaj jawanman
2Cr 34:4 ´
Diospa wasinpi tarerqanku chay aparqa, Cedron wayqoman,
libromanta. d 3 Rey Josiasqa chaypitaj ruphaykucherqa, e
´ ˜
pilar qayllapi sayaykuspa chant a kutarparqa nutu
´ ˜ b 1Re 12:28, 29
Jehova Diospa naupaqenpi jallpaman jina tukuchinankama.
uj tratota ruwarqa. e Chaypi Chaytataj qhallamorqa1 wajcha
´
pay nerqa Jehova Diosta runas pampasqa kasharqanku
yupaychanallantapuni, c 2Re 21:1, 3 chay pataman. f 7 Templospi
chantapis kamachiykunasninta, Jer 8:1, 2 pagorayku khuchichakoj
yuyarichisqasninta, qharispa g wasisninkutapis
˜
leyesnintapis kasukunanta thunillarqataj. Chay wasisqa
´
tukuy sonqonwan, tukuy d 2Re 21:1, 7 Jehova Diospa wasinpi karqanku,
kausayninwan,1 imaschus chay chay wasisllapitaj warmispis
trato libropi qhelqasqa kasharqa toldosta awaj kanku kullu
chayta juntaspa. Tukuy runaspis e Dt 7:25 posteta yupaychanankupaj.
´
chay tratota juntanankuta 8 Chanta rey
nerqanku. f ´
´ Josiasqa Juda llajtasmanta
4 Chant a rey Josiasqa f 2Cr 34:4 tukuynin sacerdotesta
kuraj kaj sacerdote Hilquiasta, g pusamorqa. Sacerdotes
˜
chay waj sacerdotesta, punkuta jaywanasta qoshnichej kanku
qhawajkunatawan kamacherqa chay pata lugarestapis mana
´ g Le 18:22
Jehova Diospa templonmanta Dt 23:17, 18 sirvejman tukucherqa, chayta
orqhomunankuta imastachus 1Re 15:11, 12 ruwarqa Guebamantapacha h
ruwarqanku Baalta 1Re 22:46
yupaychanankupaj, kullu 23:4 1 Glosariopi yupaychana kullu
´
poste nisqata leeriy. 2 Chayri “Cedron
23:3 1 Chayri “tukuy almanwan”. h Jos 21:17, 19 faldaspi”. 23:6 1 Qhallay:
Glosariopi alma nisqata leeriy. 1Re 15:22 waj lugarespi ninku qhalliy.
759 2 REYES 23:9-16
Beer-Sebakama. a Chantapis CAP. 23 churarqa chaykunata. Payqa
˜ ˜
thunillarqataj punkus chaynejpi a Ge´ 21:31 chay altaresta nututa
´
karqa chay pata lugaresta. Chay ruwarparerqa, chaytataj Cedron
pata lugaresqa karqanku llajtaj wayqoman qhallarpamorqa.
kuraj kamachejnin Josuejpa 13 Chantapis mana sirvejman
yaykuna punkun chaynejpi, llajta b Eze 44:10 tukucherqa Jerusalenpa
punkunta yaykojkunaj lloqe Mal 2:7, 8 chimpanpi karqa chay pata
´
ladonkupi. 9 Chay pata lugaresta, Perdicion orqoj1
lugarespi sacerdotes jina sur ladonpi2 karqa chaykunata.
sirverqanku chaykunataqa, Chay pata lugarestaqa Israelpa
c Jos 15:8 ´
ni imata ruwachejchu kanku reynin Salomon ruwacherqa
´
Jehova Diospa altarninpi, sidoniospa millay diosanku
´
Jerusalen llajtapi. b Jinapis mana Astoretpaj, Moabmanta millay
levadurayoj tantata mikhullaj dios Kemospaj, ammonitaspa
d Jer 7:31
kanku hermanosninkuwan millay diosninku a Milcompajpis. b
´
khuska. 10 Hinon wayqopi1c 14 Yupaychana rumi pilaresta
´
karqa chay Tofet lugartapis d tunata ruwarqa, yupaychana
mana sirvejman tukucherqa, kullu postestapis urmacherqa, c
˜ e 2Re 16:2, 3
manana chaypi Molekta Jer 32:35 chay lugaresmantaj runa tullusta
yupaychanankupaj, juntaykucherqa.
˜ 15 Urmachillarqataj Betelpi
ajinamanta manana pipis chay
lugarpi qhari wawanta ni karqa chay altarta. Chay pata
warmi wawanta Molekpaj ninapi f Dt 4:19 lugartaqa Nebatpa wawan
´
ruphachinanpaj.2e Eze 8:16 Jeroboan ruwarqa, chaywan
11 Judamanta reyes intipaj israelitasta juchaman
taqaporqanku chay urmacherqa. d Rey Josiasqa
caballostapis Josiasqa chay altarta, chay pata
˜ g Jer 19:13 lugartawan urmachispa, chay
kamacherqa manana
´ Sof 1:4, 5
pata lugarta ruphaykucherqa,
Jehova Diospa wasinman ˜
yaykuchinankuta, kuraj kamachi nututa kutarparqa jallpa
´ ˜ ´
Natan-Melecpa cuarton1 jinallana kanankama, chanta
chaynejta. Chay cuartoqa h 2Re 21:1, 5
yupaychana kullu postetapis
pilaresniyoj wasi chaynejpi  ruphaykuchillarqataj. e
´
karqa. Intipaj f taqasqa ˜
Pana lado 16 Chant a Josiasqa
carretastapis ruphaykucherqa. a 1Re 11:5, 7 kutirikuspa rikorqa orqopi
12 Reyqa Ajazpa1 pata sepulturasta, kamacherqataj
cuartonpa terrazanpi2 karqa chay sepulturasmanta tullusta
chay altaresta g urmachillarqataj, orqhomunankuta. Chay
mayqenkunatachus Judamanta b Sof 1:4, 5 tullustataj chay altarpi
reyes ruwacherqanku ruphaykucherqa. Ajinamanta
chaykunata. Urmachillarqataj chay altarta mana sirvejman
´ ˜
Jehova Diospa wasinpi tukucherqa, manana chaypi
iskaynin patiosninpi karqa ´
c Ex 23:24 waj diosta yupaychanankupaj.
´
chay altarestapis, h Dt 7:5 Chaywan juntakorqa Jehova
´ 2Cr 34:1, 3
mayqenkunatachus Manases Diospa parlasqan, chaytaqa
˜ ˜
naupajmantana kamachinwan
23:10 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
“Hinonpa wawasninpa wayqon”. 23:13 1 Perdicion orqoqa Olivos orqo
´ d 1Re 12:28, 33
Glosariopi Hinon wayqo nisqata leeriy. karqa. Astawanqa chay orqoj sur
2 Chayri “nina ukhunta pasachinanpaj”. ladonmanta parlashan, chay orqotaqa
23:11 1 Chayri “comedornin”. 23:12 nillajtaj kanku Pantaykuymanta orqo.
˜
1 Chayri “Acazpa”. Yanapa A2 nisqata 2 Hebreo parlaypeqa nin, “pa na
leeriy. 2 Chayri “patanpi”. e 2Cr 34:6, 7 ladonpi”.
2 REYES 23:17-30 760
´
willacherqa. a 17 Chant a rey CAP. 23 adivinosta, a wasi santosta,1b
Josiasqa taporqa: “Jaqay rumi,1 a 1Re 13:2 millay santosta, Judapi
¿pejpa sepulturantaj?”, nispa. Jerusalenpi tukuy millay imasta
Llajtamanta runastaj nerqanku: b 1Re 13:1 rikhurichisqankutapis. Josiasqa
“Chay sepulturaqa cheqa chayta ruwarqa Leypa nisqanta
Diospa2 kamachinpata, payqa juntananpaj, c mayqenchus
˜ c 1Re 13:30, 31
Judamanta jamuspa b willarqana qhelqasqa kasharqa sacerdote
´ ´
imastachus kunan kay Betel Hilquıas tarerqa Jehova Diospa
d 1Re 12:25, 31
altarta ruwasqaykita”, nispa. wasinpi ˜ chay libropi. d
1Re 13:32 ´
18 Reytaj paykunata nerqa: 2Re 17:9 25 Naupajtaqa mana Josıas jina
“Chaypi kakullachun. Ama chay waj rey karqachu. Mana mayqen
tullusninta tojpinkichejchu”, ´ ´
e 2Cr 34:6, 7 reypis Jos ıas jinaqa Jehova
nispa. Runastaj mana chay Diosman kutirikorqachu tukuy
tullusta tojperqankuchu, f 1Re 13:2 sonqonwan tukuy
nillataj Samariamanta jamorqa kausayninwan,1 e tukuy
chay profetaj tullusnintapis. c kallpanwan Moisespa Leyninpi
g 2Cr 35:1
19 Chantapis rey Josiasqa tukuy ima nisqanman jinaqa.
Samaria llajtaspi tukuynin ´ Paymanta qhepatapis nillataj
h Ex 12:3-14 ˜
pata lugarespi karqa chay waj rey pay jinaqa karqanachu.
´ ´
templostapis urmachillarqataj. d 26 Jehova Diostajrı Judapaj
Chaykunataqa Israelmanta i 2Cr 35:18, 19 ˜
phi nasqallapuni kasharqa,
reyes ruwarqanku Diosta  ´ ˜
˜ ˜ Manases payta phinachinanpaj
phi nachinankupaj. Chay Pana lado millay imasta ruwasqanmanta. f
´ ´
templostaqa imaynatachus a Le 19:31 27 Jehova Diosqa nerqa: “Juda
Betelpi altarta ruwaykorqa Dt 18:10, 11 ˜
´ 2Re 21:1, 6 naciontapis naupaqeymanta
kikinta ruwarqa. e 20 Chanta Isa 8:19 chinkarpachisaj, g imaynatachus
pata lugarespi kasharqanku Israel nacionta
chay sacerdotestapis b Ge´ 31:19 chinkarpacherqani ajinata. h
tukuyninkuta chay altarespi ´
˜ Kay ajllakusqay Jerusalen
wanuracherqa, runa tullustapis c Nu´ 33:52 llajtatapis wijchusaj, ‘kaypi sutiy
chay altarespi ruphaykucherqa. f Dt 12:2 kanqa’ nerqani chay wasitapis
´
Chanta Josiasqa Jerusalenman wijchusaj”, i nispa.
kutinporqa. d 2Re 22:8 28 Josiaspa tukuy
´
21 Chanta reyqa tukuynin kausayninmanta, tukuy ima
´
runasta kamacherqa: “Jehova e Dt 4:29 ruwasqanmantapis qhelqasqa
Diosniykichejpaj Pascua Fiestata kashan Judajpa reyesninmanta
ruwapuychej g kay trato libropi
f 2Re 21:11, 12 parlaj libropi. 29 Jaqay
qhelqasqa kasqanman jina”, h 2Re 24:3, 4 punchaykunapi Egiptomanta rey
nispa. 22 Chay Pascua Fiesta ´ ´ ´
Jer 15:4 faraon1 Neko jamorqa Eufrates
jinaqa mana ruwakorqachu mayuman Asiriaj reyninta
Israelta jueces juzgarqanku g Dt 29:28 yanapaj. Rey Josiastaj rey
chay tiempomantapacha, nillataj 2Re 25:11 Nekowan maqanakoj jamorqa,
Judata, Israeltawan reyes Eze 23:33
Nekotaj Josiasta rikuytawan
kamachishajtinkupis. i ˜
´ ˜ Meguidopi wanurpacherqa. j
23 Rey Josıas 18 watastana h 2Re 18:11
30 Josiaspa kamachisnintaj
´ 2Re 21:13 ˜
kamachishajtintaj Jerusalen wanusqa cuerponta
llajtapi chay Pascua Fiestata
´ i Dt 12:5
Jehova Diospaj ruwaporqanku. 23:24 1 Hebreo parlaypeqa nin, “terafim
´ 1Re 8:29
santosta”. 23:25 1 Chayri “tukuy
24 Chant a Josiasqa 1Re 9:3
chinkachillarqataj aysirista, almanwan”. Glosariopi alma nisqata
leeriy. 23:29 1 Faraonqa mana sutichu,
´ j 1Re 9:15 ´
23:17 1 Chayri “lapida”. 2 Glosariopi 2Cr 35:20-25 manaqa Egiptomanta reyesta faraon
cheqa Dios nisqata leeriy. Zac 12:11 nej kanku.
761 2 REYES 23:31–24:7
carretapi Meguidomanta CAP. 23 kamachiyta qallarishajtin.
Jerusalenman apakaporqanku, a 2Cr 36:1, 2 Jerusalenpitaj 11 watasta
´
sepulturanpitaj pamparqanku. kamacherqa. a Mamanqa Zebida
Judamanta runastaj Josiaspa b Jer 22:11 sutikorqa, Rumamanta Pedayaj
wawan Jehoacazpa umanman wawan karqa. 37 Jehoiaquimqa
´ c 2Re 24:18 ˜
aceiteta jicharqanku, chanta naupa tatasnin jina b
´
tatanpa cuentanmanta rey jina d 2Re 21:1, 2 Jehova Diospa qhawayninpi
kamachinanpaj churarqanku. a 2Re 21:19-21 sajra imasta ruwarqa. c
31 Jehoacazqa b 23 watasniyoj
karqa rey jina kamachiyta
qallarishajtin, Jerusalenpitaj
e 2Re 23:29
24 Jehoiaquim
kamachishajtintaj
f Jer 39:5 Babiloniaj reynin
kinsa killata kamacherqa. Jer 52:10 Nabucodonosor d paywan
Mamanqa Hamutal sutikorqa, c maqanakoj jamorqa.
g 2Cr 36:3
Libnamanta Jeremiaspa wawan Jehoiaquimtaj
˜
karqa. 32 Jehoacazqa naupa h 2Cr 36:4, 5 Nabucodonosorpa kamachin
´
tatasnin jinallataj Jehova Diospa karqa kinsa watasta. Jinapis
qhawayninpi sajra imasta ruwaj i Jer 22:11, 12 rey Nabucodonosorpa contranta
´ ´ ´
churakorqa. d 33 Faraon oqharikorqa. 2 Chanta Jehova
Nekoqa e Jehoacazta presota j Jer 1:3
Jer 22:18, 19 Diosqa Jehoiaquimpa contranpi
japispa Riblapi f wisqaykorqa,  suwa runasta kachamorqa tropa
˜
Hamat jallpaspi, manana ˜
Pana lado tropasta, chay tropasqa
Jerusalenpi rey jina karqanku caldeos, e sirios,
´ ´ a 2Cr 36:5
kamachinanpaj. Chanta faraon moabitas, ammonitas ima.
´
Nekoqa Juda nacionmanta b 2Cr 28:24, 25 Chay runasta kachamorqa
˜ ´
manarqa 3.420 kilos1 qolqe 2Cr 33:1, 4
Juda nacionta chinkachinanpaj
metalta, 34 kilos2 qoritawan. g ´
´ c Jer 26:21 Jehova Dios parlasqanman jina, f
34 Chantapis faraon Nekoqa Jer 36:22-24 profetasninwan willachisqanman
Josiaspa wawan Eliaquimta ´
 jina. 3 Chay imasqa Juda
rey kananpaj churarqa tatan ´
CAP. 24 nacionta qhatirerqa Jehova Dios
Josiaspa cuentanmanta. d Jer 25:1 kamachisqanrayku. Payqa
Eliaquimpa sutintataj Jer 46:2 ˜ ´
mananapuni Juda nacionta
Jehoiaquimman cambiarqa. Da 1:1
Da 3:1 rikuyta munarqachug Manasespa
Jehoacaztataj Egiptoman Da 4:33 tukuy juchasninrayku, h
aparqa, h chaypitaj Jehoacaz 4 mana juchayoj runastapis
˜
wanuporqa. i 35 Jehoiaquimtaj e Hab 1:6 ˜
wanuchisqanrayku. i Manasesqa
faraonman qorqa qolqetawan ashkha mana juchayoj runaspa
f Le 26:27, 28
qoritawan. Chayta qonanpajtaj Dt 28:15 yawarninkuta jichaspa
runasmanta impuestota 2Re 23:27 Jerusalenman juntacherqa.
cobrarqa. Jehoiaquimqa ´
´ Chayrayku Jehova Diosqa
qolqetapis qoritapis Juda g Le 26:33 ´
Dt 4:26 Juda nacionta mana perdonayta
nacionpi tukuy runasmanta1 munarqachu. j
´
uj rejta orqhorqa faraon h 2Re 21:11 5 Jehoiaquimpa tukuy
Nekoman qonanpaj. 2Re 23:26
kausayninmanta, tukuy ima
36 Jehoiaquimqa j ruwasqanmantapis qhelqasqa
i 2Re 21:16
25 watasniyoj karqa rey jina Jer 2:34 kashan Judajpa
Jer 19:4
23:33 1 Hebreo parlaypeqa nin,
reyesninmanta parlaj libropi. k
´ ˜
“100 talentos”. Uj talentoqa pesarqa j Jer 15:1 6 Chanta Jehoiaquimqa naupa
˜
34,2 kilos ( 1.101 onzas troy). Lam 3:42 tatasnin jina wanuporqa. l Wawan
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo Joaquintaj paypa cuentanmanta
k 2Cr 36:8 rey jina kamachiyta qallarerqa.
parlaypeqa nin, “uj talento”. 23:35 ˜
1 Hebreo parlaypeqa nin, “nacionpi l Jer 22:18, 19 7 Egiptomanta reyqa manana
runasmanta”. Jer 36:30 ujtawan nacionninmanta
2 REYES 24:8-19 762
llojsimorqachu, Babiloniamanta CAP. 24 reyqa Jerusalenmanta
rey tukuy jallpasninta a Jer 46:2 tukuy runasta presosta
qhechusqanrayku: a ´Egipto apakaporqa, tukuy kuraj
mayumantapacha1b Eufrates b Nu´ 34:2, 5 kamachista, a tukuynin wapu
mayukama. c soldadosta, tukuynin sumaj
8 Joaquinqa d 18 watasniyoj c Ge´ 15:18
trabajadoresta, herrerostapis,1b
karqa rey jina kamachiyta 1Re 4:21 10 mil runastapuni
qallarishajtin, Jerusalenpitaj presosta apakaporqa.
kinsa killata kamacherqa. e Manapuni ujllatapis saqerqachu,
´ d Jer 24:1
Mamanqa Nehusta sutikorqa, Jer 37:1 nacionmanta aswan pobre
Jerusalenmanta Elnatanpa runasllata saqerqa. c 15 Ajinata
wawan karqa. 9 Joaquinqa e 2Cr 36:8 rey Nabucodonosorqa rey
´
tatan jinallataj Jehova Diospa Joaquinta Babiloniaman
qhawayninpi sajra imasta apakaporqa. d Apakapullarqataj
f Da 1:1
ruwallarqapuni. reypa mamanta, reypa
10 Chaypachastaj warmisninta, reypa kamachina
g 2Cr 36:9, 10 wasinmanta autoridadesta,
Babiloniamanta rey Jer 24:1
Nabucodonosorpa Eze 17:12 nacionmanta tukuy sumajpaj
kamachisnenqa Jerusalenta qhawasqa runastapis.
japikapunankupaj Paykunataqa Jerusalenmanta
´ h Jer 29:1, 2
wicharimorqanku, Jerusalen Babiloniaman presosta
llajtatataj muyuykorqanku. f apakaporqa. 16 Babiloniamanta
i Jer 52:28
11 Kamachisnin llajta reyqa Babiloniaman
muyurisqa kashajtinkutaj presosta apakapullarqataj
Babiloniamanta rey j 2Re 20:13, 17 tukuynin soldadosta,
´
Nabucodonosorqa Jerusalen 7 mil soldadostapuni,
llajtaman chayamorqa. k 1Re 7:48-50 apakapullarqataj mil
12 Judamanta rey Joaquintaj Esd 1:7
Da 5:2
sumaj trabajadoresta,
llajtamanta llojsimuspa  herrerostawan.1 Chay tukuynin
Babiloniaj reyninman ˜
Pana lado
runasqa wapu runas karqanku,
jaywaykukorqa g mamantin, guerrapi tinkunankupaj
a Da 1:3, 6 ˜
kamachisnintin, kuraj amanasqas. 17 Babiloniamanta
kamachisnintin, kamachina reyqa Joaquinpa cuentanmanta
b Jer 24:1
wasinmanta autoridadesnintin. h Mataniasta rey kananpaj
Babiloniamanta reyqa pusaj churarqa, sutintataj
˜ c 2Re 25:12 Sedequiasman cambiarqa. e
watastana kamachishaspa
Joaquinta presota apakaporqa. i Mataniasqa Joaquinpa
13 Babiloniamanta reyqa d 2Re 25:27 tion karqa. f
´
Jehova Diospa wasinmanta, 1Cr 3:17 18 Sedequiasqa kamachiyta
Jer 22:24, 25
reypa wasinmantawan1 qallarishajtin 21 watasniyoj
tukuy valorniyoj imasta karqa, Jerusalenpitaj 11 watasta
e 2Cr 36:10-12
apakaporqa. j Chantapis tukuy Jer 37:1
kamacherqa. Mamanqa Hamutal
qori imasta tunata ruwarqa, Jer 52:1 sutikorqa, g Libnamanta
chay imastaqa Israelpa reynin Jeremiaspa wawan karqa.
´
Salomon ruwacherqa
´ f 1Cr 3:15 19 Sedequiasqa
Jehova Diospa templonpaj. k Jehoiaquim jinallataj
´ ´
Chay imas pasarqa Jehova Jehova Diospa qhawayninpi
˜ ˜ g 2Re 23:31
Dios naupajmantana nisqanman sajra imasta ruwallarqapuni. h
jina. 14 Babiloniamanta ´
h 2Re 23:36, 37 24:14 1 Icha nillanmantaj “sumaj
´
24:7 1 Chayri “Egipto Jer 24:8
perqasta ruwajkunatapis”. 24:16 1 Icha
Jer 37:1, 2
wayqomantapacha”. 24:13 1 Chayri Jer 38:5, 6 nillanmantaj “sumaj perqasta
“kamachina wasinmantawan”. Eze 21:25 ruwajkunatawan”.
763 2 REYES 24:20–25:14
20 Jerusalenpi, Judapipis CAP. 24 Sedequiasta ciegoyarpacherqa.
´
chay imas pasarqa Jehova a 2Re 23:27 Makisninta chakisnintawan
˜
Dios phi nasqa kasqanrayku. b 2Cr 36:11, 13 cobre cadenaswan
˜ Jer 27:12
Diosqa sinchitapuni phinakuspa wataykuspataj Babiloniaman
˜ Jer 38:17
paykunata naupaqenmanta Eze 17:12-15 apakaporqa. a
chinkarparicherqa. a  8 Babiloniamanta rey
Sedequiastaj Babiloniaj reyninpa ˜
CAP. 25 Nabucodonosorqa 19 watastana
contranta oqharikorqa. b c Jer 27:8 kamachisharqa, phishqa kaj
˜
25 killana karqa, qanchis kaj
Jer 43:10
Sedequiasqa jisqon
˜ Da 4:1
punchaytaj. Chay punchay
watastana kamachisharqa, d
˜ 2Cr 36:17
Babiloniamanta reypa kamachin
chunka kaj killana karqa, Jer 34:2
chunka kaj punchaytaj. Chay Eze 24:1, 2 Nebuzaradanqa b Jerusalenman
e Isa 29:3 chayamorqa, payqa guardiaspa
punchay Babiloniamanta rey Jer 32:2, 28
Nabucodonosorqa c tukuynin Jer 39:1 kamachejninku karqa. c
ejercitontin Jerusalenman Jer 52:4, 5 9 Nebuzaradanqa
Eze 4:1, 2 ´
jamorqa. d Rey Nabucodonosorqa Eze 21:21, 22
ruphaykucherqa Jehova Diospa
Jerusalenpa muyuyninpi f Le 26:26 wasinta, d reypa wasinta,1 e
toldosninta1 sayacherqa Dt 28:53 Jerusalenpi karqa chay tukuynin
Jer 37:21 wasista, f sumajpaj qhawasqa
Jerusalenwan maqanakunanpaj, Jer 38:2
llajtaj muyuyninpitaj uj perqata Lam 4:4 karqanku chay runaspa
sayaricherqa cercaykunanpaj. e Eze 4:16 wasisninkutapis. g
˜ 10 Guardiaspa
2 Rey Sedequiasqa 11 watastana Eze 5:10, 12
´ g Jer 52:6-11
kamachejninkuwan
kamachisharqa, Jerusalen h Jer 21:4
llajtataj cercasqallapuni Jer 39:2, 4-7 kasharqanku chay tukuynin
˜
kasharqa. 3 Tawa kaj killana Eze 33:21 caldeo soldadosqa, Jerusalenpa
karqa, jisqon kaj punchaytaj. i Eze 12:12 muyuyninmanta perqasta
´ j Jer 21:7
Jerusalen llajtapitaj yarqhayqa urmaracherqanku. h
˜ 
allin sinchi napuni karqa, f ˜ 11 Guardiaspa kamachejninku
˜ Pana lado
ninapuni imapis karqachu runas Nebuzaradanqa presosta
´ a Jer 32:4, 5
mikhunankupaj. g 4 Chant a Eze 12:12, 13
apakaporqa llajtapi
llajtaj perqanta uj trechota Eze 17:16 puchorqanku chay runasta,
urmacherqanku. h Tutantaj b Jer 40:1 Babiloniaj reyninman kutisqa
tukuynin soldados c Jer 52:12-14 rikhurerqanku chay runasta,
Lam 4:12
ayqekorqanku iskaynin perqaspa tukuynin runastapis. i
d 1Re 9:8
punkunta, reypa huertan Sl 74:3 12 Guardiaspa
´ ˜
chayninta. Reypis Araba nanta Sl 79:1 kamachejninkoqa chaypi
Isa 64:11
ayqekorqa. i Caldeostaj llajtaj saqerqa aswan wajcha
Jer 7:14 ˜
muyuyninpi kasharqanku. Lam 1:10 runasllatana uva huertasta
´
5 Chanta caldeo soldadosqa Lam 2:7 qhawanankupaj, esclavos jinataj
´ ´
reyta qhatiykorqanku, Jerico Miq 3:12
trabajanankupaj. j 13 Chant a
e 1Re 7:1
chin pampaspitaj tariparqanku. caldeo soldadosqa tunata
f Jer 34:22 ´
Reypa soldadosnintaj g 2Cr 36:19 ruwarqanku Jehova Diospa
tukuyninku ayqekorqanku. h Ne 1:3 wasinpi karqa chay cobre
´ ´
6 Chanta caldeo soldadosqa Jer 39:8 pilaresta, k carrosta, l Jehova
reyta japiytawan, j Babiloniaj i Jer 15:2 Diospa wasinpi karqa chay
´ Jer 39:9
reyninpaman aparqanku Ribla Jer 52:15, 30 cobremanta jatun wirkhitapis.1m
lugarman, chaypitaj Eze 5:2 Chay cobretataj Babiloniaman
´
juzgarqanku. 7 Chant a j Jer 39:10 apakaporqanku. n
Jer 52:16
Sedequiaspa wawasninta paypa 14 Apakapullarqankutaj
˜ k 1Re 7:15
rikunanta wanucherqanku. baldesta, palasta, nina
´ l 1Re 7:27
Chant a Nabucodonosorqa m 1Re 7:23
n 2Re 20:17 25:9 1 Chayri “kamachina wasinta”.
25:1 1 Chayri “carpasninta”. Jer 52:17-20 25:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Mar”.
2 REYES 25:15-25 764
˜
wanuchinasta, copasta, templopi CAP. 25 Apakapullarqataj 60 runasta,
Diosta yupaychanapaj imaschus a 1Re 7:48, 50 pikunachus llajtallapiraj
cobremanta ruwasqa karqa chay kasharqanku chaykunata.
tukuy imastapis. 15 Guardiaspa b 2Cr 24:14
20 Guardiaspa kamachejninku
kamachejninkoqa 2Cr 36:18 Nebuzaradanqa a chay runasta
apakapullarqataj brasa Esd 1:7, 10, 11 aparqa Babiloniaj
Da 5:2 ´
apaykachanasta, fuentestapis, reyninpaman, Ribla b lugarman.
chay imasqa oro puromanta, a 21 Babiloniamanta reytaj chay
qolqe metalmanta ruwasqa ˜
c 1Re 7:47 runasta Riblapi wanuracherqa,
karqa. b 16 Chay iskay ´
Hamat c jallpaspi. Ajinata Juda
pilaresmanta, chay jatun d 1Re 7:15 naciontaqa jallpasninmanta
wirkhimanta, chay presota apakaporqanku. d
carrosmantapis,
´ 22 Babiloniamanta rey
mayqenkunatachus Salomon e 1Re 7:16, 20
´ Jer 52:21-23 Nabucodonosorqa Guedaliasta e
ruwarqa Jehova Diospa churarqa kamachinanpaj
wasinpaj, chaykunamanta Judapi karqankuraj chay
ashkhapuni cobre tantakorqa, f Esd 7:1
runasta. f Guedaliasqa Ahicampa g
mana pesay atinapuni karqa. c wawan karqa, Ahicamtaj
17 Sapa pilarqa sayayninman g Jer 21:1, 2 Safanpa h wawan karqa.
pusaj metrosniyoj karqa,1 d Jer 29:25, 29
23 Soldadospa tukuy
pilarpa patanpi karqa chay capitanesnin, soldadosninkupis
˜
punoqa cobrellamantataj karqa, h Jer 52:24-27 uyarisqanku Babiloniamanta
sayayninmantaj miderqa uj  reyqa Guedaliasta
metro 30 centimetrosniyoj.2 ˜
Pana lado kamachinanpaj churasqanta.
˜
Chay punuta muyuykoj mallapis a 2Re 25:8 Chayrayku paykunaqa chay rato
granadaspis cobrellamantataj Jer 39:9 Guedaliaswan parlaj rerqanku
karqanku. e Iskaynin pilares Jer 40:1
Mizpaman. Paykuna karqanku
kikinkamalla karqanku. Netaniaspa wawan Ismael,
18 Guardiaspa b Jer 39:5 ´
Careahjpa wawan Johanan,
kamachejninku netofatita Tanhumetpa wawan
Nebuzaradanqa apakapullarqataj c Nu´ 34:2, 8 Seraya, maacatitaj
kuraj sacerdote1 Serayata, f ´
1Re 8:65 wawan Jaazanıas ima.
iskay kaj sacerdote Sofoniasta, g Paykunawan khuskataj
punkuta qhawajkunamantataj kasharqanku tukuynin
´ d Dt 28:36, 64
kinsa runasta. h 19 Chant a 2Re 23:27 soldadosninku. i 24 Guedaliastaj
llajtamanta apakapullarqataj Jer 25:11
chay capitanesman,
soldadospa comandantenta, soldadosninkumanpis juraporqa.
mayqenchus reypa wasinpi e Jer 39:13, 14 Paykunamantaj kayta nerqa:
cargoyoj karqa chayta. “Ama manchachikuychejchu
Apakapullarqataj llajtamanta caldeospa kamachisnin kaytaqa.
reypa phishqa yuyaychaj f Jer 40:5, 6
Kay jallpaspi tiyakuspa
runasninta, soldadospa Babiloniaj reyninta sirviychej,
capitanninkoj g Jer 26:24 allintaj risonqachej”, j nispa.
secretariontapis, mayqenchus
25 Ismaelqa k reypa
nacionmanta runasta tantaj h 2Re 22:8 mirayninmanta karqa,
soldados kanankupaj chayta.
Netaniaspa wawan,
25:17 1 Hebreo parlaypeqa nin, i Jer 40:7-9 Netaniastaj Elisamaj wawan
“18 codosniyoj karqa”. Uj codoqa karqa. Qanchis kaj killapitaj,
´ Ismaelqa chunka runaswan
44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
j Jer 27:12
nisqata leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa khuska jamorqa, paykunaqa
˜
nin, “3 codos”. 25:18 1 Glosariopi Guedaliasta wanurpacherqanku.
kuraj sacerdote nisqata leeriy. k Jer 40:15 Guedaliaswan Mizpapi
´
765 2 REYES 25:26– 1 CRONICAS Kaykunamanta parlan
kasharqanku chay judiospis, CAP. 25 kamachiyta qallarerqa. a
chay caldeospis a Jer 41:1, 2 28 Rey Evil-Merodacqa
˜
wanullarqankutaj. a Joaquinwan kacha karqa.
26 Chaymantataj tukuy Babiloniapi presos kasharqanku
runas, wawaspis, machituspis, b Jer 42:14 chay reyesmantapis Joaquintaqa
soldadospa capitanesninpis Jer 43:4, 7 aswan allinpaj qhawarqa.1
Egipto nacionman 29 Joaquinqa preso
riporqanku b caldeosta ropanta orqhokaporqa,
manchachikusqankurayku. c ˜
c Jer 41:17, 18 wanupunankamataj reypa
27 Judamanta rey Joaquinqa d mesanpi mikhorqa.
˜ ´
37 watastana preso kasharqa. 30 Joaquinmanqa sapa dıa
Chay wataj 12 killanpi, mana faltayta reypa
d 2Re 24:8, 12
27 punchayninpi Babiloniaj Jer 24:1 mikhunanmanta qoj kanku,
reynin Evil-Merodacqa, ˜
Mt 1:11 wanupunan punchaykama.
Judaj reynin Joaquinta 
˜
carcelmanta kachariporqa. Pana lado 25:28 1 Chayri “kamachina tiyananta
Evil-Merodacqa chay wata a Jer 52:31-34 aswan pataman churarqa”.

˜
´ NAUPAJ KAJ

CRONICAS
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Adanmanta Abrahankama (1-27) 7 Isacarpa miraynin (1-5),


Abrahanpa miraynin (28-37) Benjaminpa miraynin (6-12),
Edomitaspa reyesninku, Neftalijpa miraynin (13),
ayllusmanta kurajkunasninku Manasespa miraynin (14 -19),
ima (38-54) Efrainpa miraynin (20-29),
Aserpa miraynin (30-40)
2 Israelpa 12 wawasnin (1, 2)
8 Benjaminpa miraynin (1-40)
Judaj miraynin (3-55)
Saulpa familian (33-40)
3 Davidpa miraynin (1-9)
9 Babiloniapi presos kasqankumanta
Davidpa mirayninmanta kutinpojkuna (1-34)
reyes (10-24) Saulpa familian (35-44)
4 Judajpa mirayninmanta wajkuna (1-23) ˜
˜ 10 Saulwan wawasninwan wanunku (1-14)
Jabespa manakusqan (9, 10)
11 Tukuy israelitas Davidta churanku
Simeonpa miraynin (24 -43) rey kananpaj (1-3)
5 Rubenpa miraynin (1-10) Davidqa Sion llajtata japikapun (4 -9)
Gadpa miraynin (11-17) Davidpa wapu soldadosnin (10-47)
Hagritasta atipaykunku (18-22) 12 Rey Davidta yanapajkuna (1-40)
Manasespa khuskan ayllun (23-26) 13 Quiryat-Jearimmantapacha
6 Levij miraynin (1-30) Diospa arcanta apamunku (1-14)
˜
Templopi takejkuna (31-47) Uzata Dios wanuchin (9, 10)
Aaronpa miraynin (48-53) 14 Davidpa gobiernon allin
Levitaspa llajtasninku (54 -81) sayachisqa (1, 2)
´
1 CRONICAS Kaykunamanta parlan –1:8 766

Davidpa familian (3-7) Davidqa Salomonman kamachin


Filisteosta atipaykunku (8-17) imaynatachus templota
15 Levitasqa Diospa arcanta ruwananta (6-16)
Jerusalenman apanku (1-29) Davidqa kuraj kamachejkunata
Milcaqa Davidta chejnikapun (29) kamachin Salomonta
yanapanankuta (17-19)
16 Diospa arcanta uj toldo wasiman
23 Davidqa levitasta grupospi taqan (1-32)
churanku (1-6)
Aaronta wawasnintawan
David uj takiyta wakichin Diosman
waj ruwanapaj taqan (13)
agradecekunanpaj (7-36)
´ ˜ 24 Davidqa sacerdotesta
“Jehova Diosqa Reyna” (31)
˜ 24 grupospi taqan (1-19)
Diospa arcanpa naupaqenpi
sirvejkuna (37-43) Levitaspa waj ruwanasninku (20-31)
17 Davidqa mana templota 25 Diospa wasinpi tocajkuna,
ruwanqachu (1-6) takejkuna ima (1-31)
Diosqa gobiernopaj uj tratota 26 Punkuta qhawajkunaj gruposnin (1-19)
Davidwan ruwan (7-15) Valorniyoj imasta jallchajkuna,
˜
David agradecekuspa manakun (16-27) waj ruwanasta japejkuna ima (20-32)
18 Davidpa atipasqasninmanta (1-13) 27 Reypa waj yanapajkunasnin (1-34)
Rey Davidpa yanapajkunasnin (14 -17) 28 Davidqa templo
19 Ammonitasqa Davidpa kachasqan ruwakunanmanta parlan (1-8)
runasta penqaypi rikhurichinku (1-5) Salomonta tatan yuyaychan,
Ammonta, Siriatawan atipaykunku (6-19) planostataj jaywan (9-21)
´
20 Raba llajtata japikapunku (1-3) 29 Templo ruwakunanpaj
˜ apamusqanku (1-9)
Jatuchaj filisteosta wanurachinku (4 -8)
˜
21 Davidqa censota ruwan, Davidpa manakusqan (10-19)
mana ruwanan kashajtin (1-6) Tukuy israelitas fiestata
´ ruwaspa kusikunku.
Jehova Diospa castigon (7-17)
Davidqa uj altarta ruwan (18-30) Salomonpa kamachisqan (20-25)
˜
Davidpa wanupusqan (26-30)
22 Davidqa templo ruwakunanpaj
wakichin (1-5)

´ ´
1 Adan,
Set,
´
a
CAP. 1
a Ge´ 4:25
b Ge´ 5:12, 15
Javan, Tubal, a Mesec, b
´
Tiras c ima.
Enos, c Ge´ 5:18 6 Gomerpa qhari
´ wawasnenqa karqanku:
2 Quenan, d Heb 11:5
e Ge´ 5:25, 28 Askenaz, Rifat,
Mahalalel, b f Ge´ 5:29 ´
Jared, c g Ge´ 11:10 Togarma d ima.
h Ge´ 6:10 7 Javanpa qhari
3 Enoc, d 
´ wawasnenqa karqanku:
Matusalen, ˜
Pana lado ´
Elis a, Tarsis, Kitim,
Lamec, e a Isa 66:19 Rodanim ima.
´ b Eze 27:13
4 Noe, f ´ 8 Campa qhari
c Ge 10:2
Sem, g Cam, Jafet h ima. ´
d Ge 10:3 wawasnenqa karqanku:
5 Jafetpa qhari wawasnenqa Eze 27:14
e Isa 11:11 Cus, e Mizraim,
´ ´ ´
karqanku: Gomer, Magog, Madai, f Ge´ 10:6 Put, Canaan f ima.
´
767 1 CRONICAS 1:9-36
9 Cuspa qhari wawasnenqa CAP. 1 Diclajpata, 22 Obalpata,
´ ´
karqanku: Seb a, a Havil a, a Sl 72:10 Abimaelpata, Sebajpata,
´ ´ ´
Sabta, Raama, b Sabteca ima. b Eze 27:22 23 Ofirpata, a Havilajpata, b
Raamajpa qhari c Ge´ 10:7 Jobabpatawan. Chay tukuynin
wawasnenqa karqanku d Ge´ 10:8, 9 karqanku Joctanpa wawasnin.
Sebawan Dedanwan. c e Jer 46:9 24 Sem,
10 Nemrodpis Cuspa f Ge´ 10:13, 14 Arpaksad,
wawallantaj karqa. Nemrodqa d ´
Sel
g Eze 29:14 ´ a,
kay jallpapi niraj pipis atiyniyoj h Dt 2:23 25 Eber,
kashajtin, may atiyniyoj ´
Am 9:7 Peleg, c
runaman tukorqa. i Jos 13:2, 3 ´
Reu, d
11 Mizraimqa Ludimpa e j Isa 23:2 26 Serug, e
´
tatan karqa, chant a k Ge´ 10:15-18 Nacor, f
Anamimpata, Lehabimpata, l Jue 1:21 ´
Tare, g
Naftuhimpata, f m Ge´ 15:16 ´
27 Abran ima,
12 Patrusimpata, g ´
Nu 13:29 ´
Casluhimpata, Caftorimpata h Dt 3:8 nisunman Abrahan. h
ima. Filisteosqa i Casluhimpa n Dt 7:1 28 Abrahanpa wawasnenqa
mirayninmanta karqanku. o Jos 9:3, 7 karqanku Isaacwan i
Ismaelwan. j
13 Canaanpa kuraj p Eze 27:11
´
wawanqa Sidon j karqa, q Esd 4:9 29 Paykunaj wawasninku
sullkantaj Het k karqa. r Eze 27:23 kaykuna karqanku: Ismaelpa
14 Canaanpa mirayninmanta s Ge´ 10:22, 23 kuraj wawanqa Nebayot k
´
jamorqanku: jebuseos, l t Ge´ 11:14
karqa, chanta Quedar, l Adbeel,
´ ´
amorreos, m guirgaseos, n u Ge´ 11:19
Mibsam, m 30 Misma, Duma,
´ ´
15 heveos, o arqueos, sineos, Masa, Hadad, Tema, 31 Jetur,
v Ge´ 10:26-29 ´ ´
16 arvadeos, p zemareos,  Nafıs, Quedema ima. Chaykuna
hamateos ima. ˜ Ismaelpa wawasnin karqanku.
Pana lado
17 Sempa qhari wawasnenqa a 1Re 9:28
32 Abrahanpa tanta warmin1
karqanku: Elam, q Asur, r b Ge´ 2:11
Queturaj n wawasnenqa
´ ´
Arpaksad, Lud, Aram, ´
Ge 25:18 karqanku: Zimran, Jocsan,
´ ´
chantapis1 Uz, Hul, c Ge´ 11:19 Medan, Madian, o Isbac,
´ ´
Gueter, Mas s ima. d Ge´ 11:21 Suah p ima.
18 Arpaksadqa Selaj t tatan e Ge´ 11:23 Jocsanpa wawasnintaj
karqa, Selataj Eberpa tatan f Ge´ 11:25 karqanku Sebawan
karqa. g Ge´ 11:26
Dedanwan. q
19 Eberpataqa iskay qhari h Ge´ 17:5
33 Madianpa qhari
´
wawasnin karqa. Ujninpata i Ge´ 21:3
wawasnenqa
´ karqanku: Efa, r
´ ´ ´
sutin karqa Peleg,1 u chay j Ge´ 16:11, 12
Efer, Hanok, Abida, Eldaa ima.
tiempopi runas kay jallpapi k Ge´ 28:9
Tukuy chaykuna karqanku
taqanakusqankurayku. Queturaj wawasnin.
l Eze 27:21
Pelegpa hermanontaj m Ge´ 25:13-15
34 Abrahanqa Isaacpa s tatan
´ karqa. Isaacpa wawasnintaj
Joctan sutikorqa. n Ge´ 25:1-4
20 Joctanqa Almodadpa karqanku Esauwan t Israelwan. u
´ o Ge´ 37:28
tatan karqa, chanta Selefpata, 35 Esaujpa qhari
p Job 2:11
Hazarmavetpata, Jerahjpata, v wawasnenqa karqanku: Elifaz,
q Isa 21:13 ´ ´
21 Hadorampata, Uzalpata, r Isa 60:6
Reuel, Jeus, Jalam, Core v ima.
36 Elifazpa qhari
1:17 1 Kay waj sutisqa Arampa s Hch 7:8
wawasnenqa karqanku:
´ t Ge´ 25:25
wawasnin kanku. G enesis 10:23
´ u Ge´ 32:28
versiculota leeriy. 1:19 1 Peleg suteqa 1:32 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
niyta munan taqay. v Ge´ 36:4, 5 leeriy.
´
1 CRONICAS 1:37–2:6 768
´ ´ ´
Teman, a Omar, Zefo, Gatam, CAP. 1 gobernarqa, payqa Masreca
´ ´
Quenaz, Timna, Amalec b ima. a Abd 9 llajtayoj karqa. 48 Saml a
˜ ´
37 Reuelpa qhari b Ge´ 36:11, 12
wanupojtintaj Shaul gobernarqa,
´ payqa karqa Mayu kantupi
wawasnenqa karqanku: Nahat, c Ge´ 36:13 ´
´ ´ ´ Rehobot llajtamanta. 49 Shaul
Zerah, Sama, Miza c ima. ˜
d Ge´ 36:8 wanupojtintaj, Acborpa wawan
38 Seirpa d qhari wawasnenqa ´
´ ´ e Ge´ 36:20, 21 Baal-Hanan gobernarqa.
karqanku: Lot ´ an, Sobal, Zibeon, ´ ˜
´ ´ ´ 50 Baal-Hanan wanupojtintaj,
Ana, Dison, Ezer, Disan e ima. f Ge´ 36:22
39 Lotanpa qhari Hadad gobernarqa. Hadadpa
g Ge´ 36:23, 24 ´
wawasnenqa karqanku llajtanqa Pau karqa, warmintaj
h Ge´ 36:25, 26 Mehetabel sutikorqa. Warmenqa
Horiwan Homamwan. Lotanpa
´ i 1Cr 1:38 Matredpa wawan karqa,
hermananqa Timna f karqa.
j Ge´ 36:27, 28
Mezahabpa allchhintaj.
40 Sobalpa qhari ´
51 Chanta Hadadqa wanuporqa.
˜
wawasnenqa karqanku: k Ge´ 32:3
´ ´ ´ Edom jallpasmanta aylluspa1
Alvan, Manahat, Ebal, Sefo, l Ge´ 36:31-39 kurajkunasnin kaykuna
Onam ima. ´ ´
m Jer 49:13 karqanku: Timna, Alva, Jetet, a
Zibeonpa qhari wawasnenqa ´ ´ ´
 52 Oholibama, El a, Pinon,
karqanku Ayawan Anawan. g ˜ ´
Pana lado 53 Quenaz, Teman, Mibzar,
41 Anaj qhari wawanqa1 a Ge´ 36:40-43 54 Magdiel, Iram ima. Chaykuna
´
Dison karqa.  karqanku Edom ayllusmanta
Disonpa qhari wawasnenqa CAP. 2 kurajkuna.
´
2
karqanku: Hemdan, b Ge´ 32:28 Israelpa b qhari wawasnenqa
´ ´ ´ ´
Esban, Itran, Keran h ima. c Ge´ 29:32 kaykuna karqanku: Ruben, c
42 Ezerpa i qhari ´ ´ ´ ´
´ Ge 49:3, 4 Simeon, d Levı, e Juda, f Isacar, g
wawasnenqa karqanku: Bilhan, ´ h ´
´ ´ d Ge´ 29:33 Zabulon, 2 Dan, i Jos e, j
Zaavan, Achan1 ima. ´ ´
e Ge´ 29:34
Benjamın, k Neftalı, l Gad, m Aser n
Disanpa qhari wawasnenqa ´
Ge 49:5-7 ima.
karqanku Uzwan Aranwan. j f Ge´ 29:35 3 Judaj qhari wawasnenqa
43 Kay reyes Edom k jallpapi ´ ´ ´
Ge 49:8-12 karqanku: Er, Onan, Sela ima.
gobernarqanku israelitas1 Heb 7:14 Chay kinsa wawasnenqa
manaraj reyesniyoj kashajtinku: l g Ge´ 30:18 cananea o warminpi karqa.
´
Ge 49:14, 15 ´
Beorpa wawan Bela, paypa Warmenqa Sua sutiyoj runaj
´ ´
llajtanqa Dinhab a karqa. h Ge´ 30:20 wawan karqa. Jehova Diostaj
˜ ´
44 Bela wanupojtintaj, Zerahj Ge 49:13 Judajpa kuraj wawan Er
wawan Jobab gobernarqa. i Ge´ 30:4-6 imaynatachus kausakusqanta
´ ´
Ge 49:16-18
Zerahqa Bozra m llajtamanta mana allinpajchu qhawarqa,
˜
karqa. 45 Jobab j Ge´ 30:22, 24 chayrayku wanucherqa. p
˜
˜ ´
Ge 49:22-26 4 Judajtaqa nojchan1 Tamarpi q
wanupojtintaj, cuentanmanta ´
gobernarqa Husam. Payqa k Ge´ 35:16, 18 iskay wawasnin karqa: Perez, r
´
Ge 49:27 ´
karqa temanitaspa Zerah ima. Judaj wawasnenqa
jallpankumanta. 46 Husam l Ge´ 30:7, 8 tukuyninku phishqa karqanku.
˜ ´
wanupojtintaj, Bedadpa wawan
Ge 49:21
5 Perezpa wawasnenqa
Hadad gobernarqa. Payqa Moab m Ge´ 30:9-11 karqanku Hezronwan
´
Ge 49:19
jallpapi madianitasta atiparqa, Hamulwan. s
llajtantaj Avit karqa. n Ge´ 30:12, 13 6 Zerahjpa wawasnenqa
´
˜ ´ Ge 49:20 ´ ´ ´
47 Hadad wanupojtintaj, Samla karqanku: Zimrı, Etan, Heman,
´
o Ge´ 38:2-5 Calcol, Dara ima. Tukuyninku
1:41 1 Hebreo parlaypeqa nin, “qhari p Ge´ 38:7 phishqa karqanku.
´
wawasnin”. 1:42 1 Chayri “Acan”. q Ge´ 38:11
Yanapa A2 nisqata leeriy. 1:43 1:51 1 Uj aylloqa uj familiamanta
˜ miraj
1 Hebreo parlaypeqa nin, “Israelpa r Lu 3:23, 33 ashkha familias kanku. 2:4 1 Nojcha:
wawasnin”. s Nu´ 26:21 waj lugarespi ninku qhachuni, yerna.
´
769 1 CRONICAS 2:7-31
´ ˜
7 Carmij wawanqa1 Achar2 CAP. 2 ima. 19 Azuba wanupojtintaj
karqa. Acharqa Israelman a Jos 7:15, 18 Calebqa Efratwan a
jatun llakiyta3 apamorqa. a b Dt 7:26 casarakorqa. Wawankutaj Hur b
Payqa mana kasukorqachu Jos 6:18 sutikorqa. 20 Hurqa Urij tatan
kamachisqankuta, tukuy ima Jos 22:20 karqa, Uritaj Bezalelpa c
chinkachisqa kananta c 1Sa 27:10 tatan karqa.
kamachisqankuta. b d Rut 4:19-21 21 Hezronqa 60 watasniyoj
8 Etanpa wawanqa1 Mt 1:3
kashaspa Makirpa warmi
´
Azarıas karqa. e Mt 1:4, 5 wawanwan casarakorqa.
9 Hezronpa qhari wawasnin f Nu´ 2:3 Makirqa d Galaadpa e tatan karqa.
´
kaykuna karqanku: Jerahmeel, c g Lu 3:23, 32 Chant a Hezronqa warminwan
´ ˜
Ram, d Kelubai1 ima. h Rut 2:1
punuykorqa, wawankutaj Segub
10 Ramqa Aminadabpa sutikorqa. 22 Segubqa Jairpa f
i Rut 4:17, 22
tatan karqa. e Aminadabtaj 1Sa 16:1 tatan karqa, paypataqa Galaad
Nahsonpa f tatan karqa. jallpaspi g iskay chunka kinsayoj
j 1Sa 17:13 ´
Nahsonqa Judaj mirayninpa llajtasnin tiyaporqa. 23 Chanta
k 1Sa 16:6-10
kuraj kamachejnin karqa. Guesurwan h Siriawan i
11 Nahsonqa Salmaj g tatan l 1Sa 16:13 runasmanta qhechorqanku
1Sa 17:12
karqa. Salmataj Boazpa h tatan Mt 1:6
Havot-Jairta, j Quenatta, k
karqa. 12 Boazqa Obedpa muyuyninpi kaj ranchostawan,
m 2Sa 17:25
tatan karqa. Obedtaj Jesejpa i 60 llajtasta qhechorqanku.
tatan karqa. 13 Jesejpa kuraj n 2Sa 21:17
2Sa 23:18, 19
Chaykuna karqanku Galaadpa
wawanqa Eliab karqa, paypa tatan Makirpa miraynin.
o 2Sa 8:16
sullkantaj Abinadab j karqa,
´ 1Cr 11:6 24 Hezronqa l
kinsa kajtaj Sime a k karqa, ˜
Caleb-Efratapi wanuporqa, pay
14 tawa kajtaj Netanel karqa,
p 2Sa 2:18 ˜
´ 2Sa 3:30 wanupusqantawan warmin
phishqa kajtaj Radai karqa, 2Sa 23:24 Abiasqa Asjurta m nacechikorqa.
15 sojta kajtaj Ozem karqa, q 2Sa 19:13 Asjurqa Tecoaj n tatan karqa.
qanchis kajtaj David l 1Re 2:5
25 Hezronpa kuraj
karqa. 16 Paykunaj 
˜ wawanqa Jerahmeel karqa.
hermanasninkutaj karqanku Pana lado
Jerahmeelpa kuraj wawantaj
Zeruyawan Abigailwan. m a 1Cr 4:4 ´ ´
Ram karqa, chant a Buna,
Zeruyaj qhari wawasnintaj b Ex
´
17:12 ´ ´
´ ´ Oren, Ozem, Ahıya ima.
kinsa karqanku: Abisai, n Joab, o Ex 24:14
26 Jerahmeelpataqa waj
Asahel p ima. 17 Abigailpa ´
c Ex 31:2-5
warmin kallarqataj Atara
´
´ ´
Ex 36:1
wawanqa Amas a q karqa. ´ sutiyoj, payqa Onampa maman
Ex 37:1
Amasaj tatantaj ismaelita karqa. 27 Jerahmeelpa kuraj
´ d Ge´ 50:23
Jeter karqa. 1Cr 7:14 wawanqa Ram karqa. Rampa
18 Hezronpa wawan wawasnenqa karqanku: Maaz,
e Nu´ 26:29 ´ ´
Calebqa1 wawasniyoj karqa Jos 17:1 Jam ın, Equer ima.
warmin Azubapi, warmin f Dt 3:14 28 Onampa wawasnenqa
Jeriotpipis. Paypa wawasnin Jos 13:29, 30 karqanku Samaiwan Jadawan.
´ ´
karqanku: Jeser, Sobab, Ardon g Nu´ 32:40, 41 Samaij wawasnenqa karqanku
Nadabwan Abisurwan.
2:7, 8 1 Hebreo parlaypeqa nin, h 2Sa 3:3
“wawasnin”. 2:7 2 Chayri “Acar”.
2Sa 13:38 29 Abisurpa warmenqa
Yanapa A2 nisqata leeriy. Acar i 2Sa 8:6 Abihail karqa, wawasninkutaj
˜ karqanku Ahbanwan
suteqa niyta munan nakariyta apamoj, j 1Re 4:13
problemasta apamoj. Sutikullantaj Molidwan. 30 Nadabpa
´ ´ k Nu´ 32:42
Achan Josue 7:1 versiculopi. 3 Chayri wawasnenqa karqanku
l Ge´ 46:12
“problemasta”. 2:9 1 Sutikullantaj Seledwan Apaimwan.
Caleb 18, 19, 42b versiculospi. 2:18 m 1Cr 4:5 Seledtaj mana wawayoj
´ ˜
1 Sutikullantaj Kelubai 9 versiculopi. n Ne 3:5 wanuporqa. 31 Apaimpa
´
1 CRONICAS 2:32-54 770
´
wawanqa1 Isı karqa. Isij CAP. 2 tatan karqa. Requemqa
´
wawantaj1 Sesan karqa. a 1Cr 2:9 Samaijpa tatan karqa.
´ ´
Sesanpa wawantaj1 Ahl ai  45 Samaijpa wawanqa Maon
karqa. 32 Samaijpa hermanon ˜
Pana lado karqa. Maonqa Bet-Zurpa a
Jadajpa wawasnenqa karqanku a Jos 15:20, 58 tatan karqa. 46 Calebpa ujnin
´
Jeterwan Jonatanwan. Ne 3:16 tanta warmenqa1 Efa karqa,
Jeterqa mana wawasniyoj paypa wawasnintaj karqanku:
˜ ´ ´
wanuporqa. 33 Jonatanpa Haran, Moz a, Gazez ima.
wawasnin karqanku Pelezwan Haranqa Gazezpa tatan
b Jos 15:21, 31
Zazawan. Chaykuna karqanku karqa. 47 Jahdaijpa
Jerahmeelpa miraynin. wawasnenqa karqanku:
´ ´ ´ ´
34 Sesanpataqa mana qhari Reguem, Jotan, Guesan, Pelet,
´ ´
wawasnin karqachu, warmi c Jos 15:20, 57 Efa, S aaf ima. 48 Calebpa
´
wawasnillan karqa. ujnin tanta warmenqa Maaca
Sesanpataqa Egiptomanta karqa, paypa wawasnintaj
´ karqanku Seberwan
uj kamachin kallarqataj, Jarha ´
sutiyoj. 35 Sesantaj ujnin d 1Cr 2:18 Tirhanawan. 49 Chanta
warmi wawanta casaracherqa Maacajta waj wawasnin
chay kamachin Jarhawan. kallarqataj, ujnenqa karqa
´ ´
Paykunaj wawankutaj Atai Saaf, payqa Madmanajpa b
e Jos 15:16, 17
karqa. 36 Ataiqa Natanpa tatan karqa. Ujnin wawantaj
´
tatan karqa. Natanqa Seva karqa, payqa Macbenajta
Zabadpa tatan karqa. Guibeajtawan c tatanku karqa.
37 Zabadqa Eflalpa tatan f 1Cr 2:19 Calebpa d warmi wawanqa
´
karqa. Eflalqa Obedpa tatan Acsa e karqa. 50 Chaykuna
karqa. 38 Obedqa Jehujpa karqanku Calebpa miraynin.
tatan karqa. Jehuqa ´
Efrataj f kuraj wawanqa Hur g
Azariaspa tatan karqa. g Ex
´
17:12 karqa. Hurpa qhari
39 Azariasqa Helezpa tatan Ex 24:14
wawasnintaj kaykuna
karqa. Helezqa Eleasaj karqanku: ujnenqa
tatan karqa. 40 Eleasaqa Sobal karqa, payqa
Sismaijpa tatan karqa. h Jos 15:9, 12 Quiryat-Jearimpa h tatan
Sismaiqa Salumpa tatan karqa. 1Cr 13:5 karqa. 51 Ujnin wawantaj
´
41 Salumqa Jecamiaspa tatan Salma karqa, payqa Belenpa i
karqa. Jecamiasqa Elisamajpa tatan karqa. Ujnin wawantaj
tatan karqa. Haref karqa, payqa
i Ge´ 35:19
42 Jerahmeelpa Jn 7:42
Bet-Gaderpa tatan karqa.
hermanon Calebpa1a qhari 52 Quiryat-Jearimpa tatan
wawasnenqa kaykuna Sobalpata wawasnintaj
´
karqanku: kuraj wawanqa karqanku: Haroe, jinallataj
´ Menuhotpi runasmanta
Mesa karqa. Mesaqa Zifpa j 1Cr 11:10, 40
´
tatan karqa. Chanta Maresaj khuskannin.
wawasninpis kallarqankutaj, 53 Quiryat-Jearimpa
Maresaqa Hebronpa tatan familiasnenqa karqanku
´
karqa. 43 Hebronpa qhari k 1Cr 4:2 itritas, j putıes, sumatitas,
´
´
wawasnenqa karqanku: Core, misra ıtas ima. Paykuna
´ ´
Tapuah, Requem, Sema ima. ukhumanta rikhurerqanku
44 Semaqa Rahampa tatan l Jos 15:20, 33
zoratitaswan k estaolitaswan. l
karqa. Rahamqa Jorqueampa 54 Salmaj wawasnin
´
karqanku Belen, m netofatitas,
2:31 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“wawasnin”. 2:42 1 Sutikullantaj m Ge´ 35:19 2:46 1 Glosariopi tanta warmi nisqata
´
Kelubai 9 versiculopi. Mt 2:1 leeriy.
´
771 1 CRONICAS 2:55–3:21
Atrot-Bet-Joab, manahatitaspa CAP. 2 Tamarqa a chay wawasninpa
zoritaspa khuskannin ima. a Jue 1:16 hermananku karqa.
55 Jabezpi tiyakorqanku chay Jue 4:11
10 Salomonpa wawanqa
1Sa 15:6
qhelqerispa familiasninkoqa Rehoboam b karqa. Rehoboampa
karqanku: tirateos, simeateos, b 2Re 10:15 ´
wawanqa Ab ıas c karqa.
sucateos ima. Chaykuna
Jer 35:6, 19 ´
 Abiaspa wawanqa Asa d karqa.
karqanku quenitas, a Asaj wawanqa Jehosafat e
CAP. 3
Hammatpa mirayninmanta karqa. 11 Jehosafatpa wawanqa
c 2Sa 3:2-5
kajkuna. Hammatqa Recabpa b Jehoram f karqa. Jehorampa
familianpa tatanku karqa. d 2Sa 13:32 ´
wawanqa Ocoz ıas g karqa.
3 Davidpataqa kay qhari e 1Sa 25:43 ´
Ocoziaspa wawanqa Jehoas h
wawasnin Hebronpi c f 1Sa 25:2, 39 karqa. 12 Jehoaspa wawanqa
nacekorqanku: kuraj kaj g 2Sa 13:28, 37 ´
´ Amasıas i karqa. Amasiaspa
wawanqa Amnon d karqa, 2Sa 15:10 ´
wawanqa Azar ıas j karqa.
mamantaj Jezreelmanta
2Sa 18:14 ´
h 1Re 1:5, 11
Azariaspa wawanqa Jotan k
Ahinoam e karqa. Iskay kaj 1Re 2:24 karqa. 13 Jotanpa wawanqa
wawanqa Daniel karqa, Ajaz1l karqa. Ajazpa wawanqa
i 2Sa 5:5 ´
mamantaj Carmelomanta Ezequıas m karqa. Ezequiaspa
´ ´
Abigaıl f karqa. 2 Kinsa kaj j 2Sa 5:13-16
wawanqa Manas es n karqa.
´ 1Cr 14:3-7
´
wawanqa Absalon g karqa, 14 Manasespa wawanqa Amon o
´ k Lu 3:23, 31 ´
mamantaj Maaca karqa. Maacaqa karqa. Amonpa wawanqa Josıas p
Guesurmanta rey Talmaijpa l Mt 1:7
karqa. 15 Josiaspa qhari
wawan karqa. Tawa kaj wawanqa m 2Sa 11:3, 27
wawasnenqa kaykuna karqanku:
´  ´
Adon ıas h karqa, mamantaj kuraj wawanqa Johanan karqa,
˜
Haguit karqa. 3 Phishqa kaj Pana lado
iskay kajtaj Jehoiaquim q karqa,
´
wawanqa Sefat ıas karqa, a 2Sa 13:1 ´
kinsa kajtaj Sedequıas r karqa,
mamantaj Abital karqa. b 1Re 11:43 tawa kajtaj Salum karqa.
Sojta kaj wawanqa Itream karqa,
´ c 2Cr 13:1 16 Jehoiaquimpa wawanqa
mamantaj Egla karqa, Davidpa ´
d 2Cr 14:1 Jeconıas s karqa, Jeconiaspa
ujnin warmin. 4 Davidpataqa ´
chay sojta qhari wawasnin e 2Cr 20:31 wawantaj Sedequ ıas karqa.
´
Hebronpi nacekorqanku. f 2Cr 21:5 17 Jeconıas preso kashajtin waj
Davidqa Hebronpi kamacherqa wawasnin tiyapullarqataj,
g 2Cr 22:2
qanchis watasta sojta chaykunataj karqanku: Sealtiel,
h 2Cr 24:1
killastawan. Jerusalenpitaj 18 Malkiram, Pedaya, Senazar,
i 2Cr 25:1 ´ ´ ´
kamacherqa 33 watasta. i Jecamıas, Hosama, Nedabıas
5 Davidpataqa kay qhari
j 2Re 14:21 ima. 19 Pedayaj wawasnenqa
wawasnin Jerusalenpi k 2Cr 27:1 karqanku Zorobabelwan t
´ Simeiwan. Zorobabelpa
nacekorqanku: j Simea, Sobab, l 2Cr 28:1
´ ´ wawasnenqa karqanku
Nat an, k Salomon l ima. Chay m 2Cr 29:1
tawa wawasninpa mamankoqa Mesulamwan Hananiaswan,
n 2Re 21:1
Amielpa wawan Bat-Seba m paykunaj hermanankutaj
o 2Re 21:19
karqa. 6 Waj jisqon wawasnintaj Selomit karqa.
´ p 2Re 22:1 20 Zorobabelpataqa waj
karqanku: Ibhar, Elisama,
´ ´ ´
Elifelet, 7 Noga, Nefeg, Jafıa, q 2Re 23:34 phishqa wawasnin kapullarqataj,
´
´ ´ ´ 2Cr 36:5
8 Elisama, Eliada, Elifelet ima. chaykunataj karqanku: Hasuba,
´ ´
9 Chay tukuynin karqanku r 2Re 24:17 Ohel, Berek ıas, Hasad ıas,
´
2Cr 36:11
Davidpa qhari wawasnin. Jusab-Hesed ima.
Chantapis waj wawasnin s 2Re 24:6, 8 21 Hananiaspa wawasnenqa
2Re 25:27
kallarqataj tanta warmisninpi.1 Est 2:6 karqanku Pelatiaswan
t Esd 5:2
3:9 1 Glosariopi tanta warmi nisqata Mt 1:12 3:13 1 Chayri “Acaz”. Yanapa A2 nisqata
leeriy. Lu 3:23, 27 leeriy.
´
1 CRONICAS 3:22–4:17 772
Jesayawan. Jesayaj wawanqa1 CAP. 4 ima. Aharhelqa Harumpa wawan
´
Refaya karqa. Refayaj wawanqa1 a Ge´ 38:29 karqa.
´ ´
Arnan karqa. Arnanpa
´
Nu 26:20 9 Jabezqa
Rut 4:18
wawanqa1 Abd ıas karqa. hermanosninmanta nisqaqa
´ Mt 1:3
Abdiaspa wawanqa1 Secanıas aswan allinpaj qhawasqa karqa.
karqa. 22 Secaniaspa Maman paymanqa Jabez1 sutita
miraynenqa1 karqanku Semaya, churarqa, “kay wawataqa
´
Semayaj wawasnintaj: Hatus, b Ge´ 46:12
nanaywan nacechikuni” nispa.
´ ´
Igal, Bar ıas, Near ıas, Safat 1Cr 2:5 10 Jabezqa Israelpa
ima. Secaniaspa miraynenqa Diosninmanta kay jinata
tukuyninku sojta karqanku. ˜ ´
manakorqa: “Diosn ıy,
23 Neariaspa qhari wawasnenqa bendicillaway ari, ashkha
´
kinsa karqanku: Elioenai, ´ jallpasniyoj kanaypaj
´ c Ex
´
17:12 ´
Hizqu ıas, Azricam ima. Ex 24:14 yanapaway ari. Diosn ıy,
24 Elioenaijpa qhari 1Cr 2:19 ladollaypipuni kay ari, sajra
wawasnenqa qanchis karqanku: imasmantapis jarkakuway ari,
´ ´
Hodavıas, Eliasib, Pelaya, Acub, ama ima llakiypis
´ ´ ´
Johanan, Delaya, Ananı ima. qhatirinawanpaj”, nispa.
˜
4 Diostaj chay manakusqanta
Judaj qhari wawasnenqa d 1Cr 2:50
´ ´ qorqa.
karqanku: Perez, a Hezron, b
´
Carm ı, Hur, c Sobal d ima. 11 Suhaj hermanon
2 Sobalpa wawan Reayaqa Kelubqa Mehirpa tatan karqa.
Jahatpa tatan karqa. Jahattaj e 1Cr 2:53 Mehirtaj Estonpa tatan karqa.
Ahumaijta Lahadpatawan 12 Estonpa wawasnenqa
´ ´
tatanku karqa. Chaykuna karqanku: Bet-Rafa, Pas eah,
´
karqanku zoratitaspa e Tehina ima. Tehinaqa Ir-Nahaspa
familiasninku. 3 Etampa f f 2Cr 11:5, 6 tatan karqa. Chaykuna karqanku
tatanpata qhari wawasnenqa Recamanta runas. 13 Quenazpa
kaykuna karqanku: Jezreel, wawasnenqa karqanku
´ ´
Isma, Idbas ima. (Paykunaj Otnielwan Serayawan. Otnielpa a
´
hermanankutaj Hazelelpon ı g 1Cr 2:19
wawanqa1 Hatat karqa.
karqa). 4 Penuelqa Guedorpa 14 Meonotaiqa Ofraj tatan
tatan karqa. Ezerqa Husaj karqa. Serayaqa Joabpa tatan
tatan karqa. Chaykuna Hurpa g karqa. Joabtaj Gue-Harasimpa1
wawasnin karqanku. Hurqa tatan karqa. Payqa Gue-Harasim
h Miq 5:2
Efrataj kuraj wawan karqa, sutiyoj karqa, chaypi runas
Belenpa h tatantaj. 5 Tecoaj i tukuy imata ruwayta
tatan Asjurqa j iskay yachasqankurayku.
warmisniyoj karqa, ujnenqa
´ ´ 15 Jefunejpa wawan
Hel a karqa, ujnintaj Naara i 2Cr 11:5, 6 Calebpa b wawasnenqa
karqa. 6 Naaraqa Asjurwan kay ´
karqanku: Iru, Ela, Naam ima.
wawasniyoj karqanku: Ahuzam, Elaj wawanqa1 Quenaz karqa.
´ ´ ´
Hefer, Temenı, Haahastarı ima. 16 Jehalelelpa wawasnenqa
Chaykuna Naaraj wawasnin ´ ´
j 1Cr 2:24 karqanku: Zif, Zifa, Tir ıa,
karqanku. 7 Helaj  Asarel ima. 17 Ezraj
´ ˜ ´
wawasnintaj karqanku: Zeret, Pana lado wawasnenqa´ karqanku: Jeter,
´ ´ ´
Izhar, Etnan ima. 8 Cozpa a Jos 15:16, 17 Mered, Efer, Jalon ima.
wawasnenqa karqanku: Anub, Jue 3:9, 11
´ 4:9 1 Jabez suteqa hebreo parlaypi
Zobeba, Aharhelpa familiasnin
ichapis rijchakunman nanay
3:21; 4:13, 15 1 Hebreo parlaypeqa nin, palabraman. 4:14 1 Gue-Harasim
“wawasnin”. 3:22 1 Hebreo parlaypeqa b Nu´ 32:11, 12 suteqa niyta munan tukuy imata
nin, “wawasnenqa”. Jos 15:13 ruwayta yachaj runaspa mayunku.
´
773 1 CRONICAS 4:18-38
´ ´
Warmenqa1 nacechikorqa CAP. 4 Zerah, Shaul a ima. 25 Shaulqa
Miriamta, Samaita, Isbatawan. a Ge´ 38:2, 5 Salumpa tatan karqa. Salumqa
´
Isbaqa Estemoaj tatan karqa. Nu 26:20 Mibsampa tatan karqa.
´
18 (Jud ıa warmenqa Mibsamqa Mismajpa tatan karqa.
nacechikorqa Jeredta, Jeredqa 26 Mismaj wawasnenqa
´
Guedorpa tatan karqa. Chanta karqanku: wawan Hamuel, wawan
b Ge´ 46:10 ´
nacechikullarqataj Heberta, Zacur, wawan Sime ı ima.

Heberqa Socojpa tatan karqa. ˜
27 Simeijtaqa kaporqa 16 qhari
Nacechikullarqataj Jecutielta, Pana lado wawasnin, sojta warmi
Jecutielqa Zanoahjpa tatan a Nu´ 26:12, 13 wawasnin. Hermanosnintaj mana
karqa). Chaykuna karqanku ajina ashkha wawasniyojchu
Bitiaspa wawasnin. Bitiasqa karqanku. Nitaj mayqen
faraonpa1 warmi wawan karqa, familiasninkupis Judamanta
Meredwantaj casarakorqa. b Nu´ 26:22 runas jinaqa ashkha
19 Nahampa hermananqa wawasniyojchu karqanku. b
Hodiaspa warmin karqa, paypa 28 Paykunaqa tiyakorqanku
wawasnenqa garmita Queilaj Beer-Sebapi, c Moladapi, d
tatasnin karqanku, maacatita c Jos 19:1, 2 Hazar-Sualpi, e 29 Bilhapi,
Estemoajtawan. 20 Shimonpa Ezempi, f Toladpi, 30 Betuelpi, g
´ Hormapi, h Ziclagpi, i
wawasnin karqanku: Amnon,
´ ´ ´ 31 Bet-Marcabotpi,
Rina, Ben-Hanan, Tilon ima.
Isij wawasnenqa karqanku d Jos 15:21, 26 Hazar-Susimpi, j Bet-Biripi,
Zohetwan Ben-Zohetwan. Saaraimpi ima. Chaykuna
21 Judaj wawan Selajpa a llajtasninku karqanku David
wawasnenqa karqanku: Er, Erqa kamachiyta qallarinan
´ e Jos 15:21, 28 tiempokama.
Lecaj tatan karqa, chant a
´ Jos 19:1, 3
32 Tiyakorqanku chay
Laada, Laadaqa Maresaj tatan Ne 11:25-27
karqa. Chantapis wawasnillantaj lugaresqa karqa: Etam, Ain,
´ ´
karqanku fino telasta ruwaj Rimon, Token, Asan k ima, chay
familias, chaykunaqa Asbeaj phishqa llajtas, 33 jinallataj
mirayninmanta karqanku. f Jos 15:21, 29
chay llajtaspa muyuyninpi karqa
´ chay ranchospis, Baalkama.
22 Chanta Selaj waj wawasnin
karqanku: Joquim, Cozebamanta Chay karqa familiasninkuman
´ jina sutisninkumanta listas,
runas, Jo as, Saraf ima,
paykunaqa Moabita warmiswan jinallataj tiyakusqanku llajtaspis.
g Jos 19:1, 4 ´
´
casararqanku, chanta kallarqataj 34 Chant a Mesobab, Jamlec,
´ ´ ´
Jasub ı-L ehem. Chay listasqa Amasiaspa wawan Jos a,
´
˜
naupa qhelqasqaspi kashan.1 35 Joel, Jehu ima. Jehuqa
23 Paykunaqa mankata h Jue 1:17
Josibiaspa wawan karqa,
ruwajkuna karqanku, Netaimpi Serayaj allchhin, Asielpa
´
Guederapipis tiyakoj kanku. wawanpa allchhin. 36 Chanta
´
Chaypi tiyakuspa reypaj trabajaj Elioenai, Jaacoba, Jesohaya,
kanku. Asaya, Adiel, Jesimiel, Benaya,
i Jos 15:20, 31 ´
24 Simeonpa b wawasnenqa Jos 19:1, 5 37 Ziz a ima. Zizaqa Sifij
´ 1Sa 27:5, 6 wawan karqa, Alonpa allchhin,
karqanku: Nemuel, Jamın, Jarib,
Jedayaj wawanpa allchhin,
4:17 1 Warmin nispaqa ichapis Simrij allchhinpa allchhin,
Bitiasmanta parlashan. Bitiasmantaqa Simriqa Semayaj wawan karqa.
18 versiculopi parlashan. 4:18 j Jos 19:1, 5 38 Sutisninkumanta
1 Faraonqa mana sutichu, manaqa oqharikushan chaykunaqa
´ familiasninkumanta kurajkuna
Egiptomanta reyesta faraon nej ˜
˜
kanku. 4:22 1 Chayri “naupa tatas karqanku, naupa tatasninkoj
willasqankuman jina kashan”. k Jos 19:1, 7 familiasninkutaj
´
1 CRONICAS 4:39–5:13 774
yapakorqanku. 39 Paykunaqa CAP. 4 hermanosnin ukhupi aswan
Guedor yaykunaman rerqanku, a Ge´ 10:6, 20 respetasqa karqa, chantapis
mayoj inti llojsimuynin Judamanta uj kamachej jamun, a
ladoman, uywasninkupaj pastota ajinapis kuraj wawa imatachus
´ ´
maskaspa. 40 Chant a b 2Cr 29:1
japinan karqa chaytaqa Jos e
tarerqanku sumaj pastota, japerqa. 3 Israelpa kuraj wawan
ashkha pastota, chay lugarqa c Ge´ 36:8 Rubenpata qhari wawasnenqa
´ ´
jatuchaj jallpasniyoj karqa, karqanku: Hanok, Palu, Hezron,
´
mana ima chajwapis˜ karqachu, ´
Carm ı ima. b 4 Joelpa
allin kausay karqa. Naupajtaqa d Ex 17:14, 16 wawasnenqa karqanku: wawan
1Sa 15:7
camitas a chaypi tiyakusqanku. Semaya, wawan Gog, wawan
 ´
41 Sutisninkumanta Sime ı, 5 wawan Miqueas,
CAP. 5 ´
oqharikushan chaykunaqa Judaj wawan Reaya, wawan Baal,
´ e Ge´ 29:32 ´
reynin Ezequıas b kamachishajtin ´ 6 wawan Beera ima. Beerataqa
Ge 49:3, 4 ´
jamorqanku. Paykunaqa Asiriamanta Tilgat-Pilneser c
chay camitaspata, chay presota apakaporqa. Beeraqa
meunimkunajtawan f Ge´ 35:22 rubenitaspa kurajninku karqa.
toldosninkuta1 chay lugarmanta 7 Hermanosnenqa
chinkacherqanku. Kantumanta familiasninkumanta listasman
˜ g Ge´ 49:22, 26
wanuracherqanku ni uj jina kaykuna karqanku:
´ Jos 14:4 ´
puchuyojta. Chanta chaypi kamachej Jeiel, Zacarıas,
paykuna tiyakaporqanku 8 Bela ima. Belaqa Azazpa
uywasninkupaj ashkha pasto h Ge´ 49:8, 10 wawan karqa, Azaztaj Semaj
´
Nu 2:3
kasqanrayku. ´
Nu 10:14
wawan karqa, Semataj Joelpa
42 Wakin simeonitasqa Jue 1:1, 2 wawan karqa. Belaj
´ tiyakusqan lugarqa
uj 500 qharis jina Se ır Sl 60:7
 Aroermantapacha d karqa
orqoman c riporqanku. Paykunaj
˜ ˜
Pana lado Nebokama, Baal-Meonkama e ima.
naupaqenkuta rerqanku Isij
´ ´ a Mt 2:6 9 Inti llojsimuy ladomantaj
wawasnin: Pelatıas, Nearıas,
´ Heb 7:14
jallpasnenqa chayarqa ´ chin
Refaya, Uziel ima.
43 Paykunaqa puchoj jallpaj kantusninkama, Eufrates
amalequitasta d b G´ e´ 46:9 mayu f chaynejkama, Galaadpi g
˜ uywasnin manchayta
wanuracherqanku, chaypitaj Ex 6:14
´
kunankama tiyakushanku. miraykusqanrayku. 10 Saul

5 Kaykuna kanku Israelpa rey jina kamachishajtin,


c 2Re 16:7
kuraj wawan Rubenpa e paykunaqa hagritaswan guerrapi
wawasnin. Rubenqa kuraj maqanakuspa atipaykorqanku,
wawa karqa, jinapis tatanpa d Dt 2:36 paykunaj toldo wasisninkupitaj1
tanta warminwan1 tiyakaporqanku chay tukuynin
˜ jallpaspi, Galaadpa inti llojsimuy
punuykusqanrayku2f kuraj wawa e Nu´ 32:34, 38
jina imatachus japinan karqa Jos 13:15, 17
ladonpi.
chaytaqa Josejpa wawasninman Eze 25:9, 10 11 Gadpa mirayninmanta
qorqanku, g Joseqa Israelpa kajkunaqa paykunaj ladonkupi
´
wawan karqa. Chayrayku tiyakorqanku, Basan jallpaspi,
f Ge´ 15:18 ´
Rubenqa familiasninkumanta Dt 1:7
Salec a llajtakama. h
listaspi mana kuraj wawa jinachu Jos 1:4 12 Basanpeqa Joel
anotasqa kashan. 2 Judaqa h 2Sa 8:3 kamachejninku karqa, Safamtaj
´
paypa qhepanpi karqa, ˜ chanta
´
4:41 1 Chayri “carpa wasisninkuta”. Janai, Safat ima. 13 Naupa
g Jos 22:9
5:1 1 Glosariopi tanta warmi tatasninkoj sutisninkuman jina
nisqata leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa hermanosninku kaykuna
nin, “tatanpa camanta h Dt 3:8, 10
khuchichaykusqanrayku”. Jos 12:4, 5 5:10 1 Chayri “carpa wasisninkupitaj”.
´
775 1 CRONICAS 5:14-26
karqanku: Miguel, Mesulam,´ CAP. 5 makinkumantaj jaywaykorqa
´ ´ ´
Seba, Jorai, Jacan, Zıa, Eber a Nu´ 32:1 hagritasta, paykunawan
ima, tukuyninku qanchis khuska kasharqanku
karqanku. 14 Chaykuna chay tukuynin runastapis. a
karqanku Abihailpa wawasnin, 21 Uywasninkutapis
b Dt 3:3, 13
Abihailqa Hurij wawan karqa, Dt 32:14
apakaporqanku
Huritaj Jaroahj wawan karqa, 50.000 camellosta,
Jaroahtaj Galaadpa wawan 250.000 ovejasta,
karqa, Galaadtaj Miguelpa 2.000 burrostawan,
wawan karqa, Migueltaj Jesisaij c 2Re 15:32 apakapullarqankutaj
2Cr 27:1
wawan karqa, Jesisaitaj Isa 1:1 100.000 runasta. 22 Chay
Jahdoj wawan karqa, Jahdotaj˜ Os 1:1 maqanakupi ashkha runas
Buzpa wawan karqa. 15 Naupa Miq 1:1 ˜
wanorqanku, cheqa Dios1 chay
tatankoj familianmanta uma guerrapi maqanakusqanrayku. b
´ ´
kajqa Ahı karqa. Ahiqa Abdielpa Chanta paykunaqa chay runaspa
wawan karqa, Gunij allchhintaj. d 2Re 14:16, 28 jallpasninkupi tiyakorqanku
16 Paykunaqa tiyakoj kanku presos apasqa karqanku
Galaadpi, a Basanpi, b chay punchaykama. c
muyuyninkupi kaj ranchospi, 23 Manasespa khuskan
´
tukuynin pastosniyoj Saron e 1Cr 5:10
ayllunpa d miraynenqa
jallpaspipis, maykamachus ´
´ tiyakorqanku Bas an
chay Saron jallpas karqa jallpasmantapacha,
chaynejkama. 17 Paykunaqa
f Ge´ 25:13, 15 Baal-Hermonkama, Senirkama,
tukuyninku anotasqa karqanku 1Cr 1:31 ´
Hermon orqokamataj. e
familiasninkumanta listaman, 
´ Paykunaqa manchay
˜ ashkhapuni
Judapi rey Jot an c ˜
Pana lado karqanku. 24 Naupa
kamachishajtin, Israelpitaj a Sl 20:7
´ d tatasninkoj familiasninkumanta
rey Jeroboan1 kamachishajtin. Sl 22:4
umas kajkunaqa kaykuna
18 Rubenitaspata, ´ ´
karqanku: Efer, Isı, Eliel, Azriel,
gaditaspata, Manasespa khuskan ´ ´
Jeremıas, Hodav ıas, Jahdiel
ayllunpatapis1 44.760 wapu b Jos 10:42 ima. Paykunaqa wapu
soldadosninku kaporqa. 1Sa 17:45, 47
soldados karqanku, may
Chay soldadosqa escudosniyoj 2Cr 20:15 ˜
rejsisqa runas karqanku, naupa
karqanku, espadasniyoj, flechana
tatasninkoj familiasninkumanta
arcosniyoj2 ima. Guerrapajpis
wakichisqa karqanku. umas kajkuna karqanku.
˜
19 Paykunaqa
c 2Re 15:29 25 Jinapis paykunaqa naupa
2Re 17:6
maqanakorqanku hagritaswan, e tatasninkoj Diosninpa contranpi
Jeturwan, Nafiswan, f Nodabwan juchallikorqanku. Nacionpi
ima. 20 Paykunaqa guerrapi karqanku chay runaspa
kashajtinku Diosmanta yanapata d Jos 13:29, 30 diosesninkuwan
˜ qhenchachakorqanku,1 f
manakorqanku, Diostaj ˜
˜ paykunaj naupaqenkumanta
manakusqankuta uyarimorqa
paypi atienekusqankurayku. Dios chay runasta
e Dt 4:47, 48
Ajinamanta Diosqa paykunata chinkachishajtinpis.
yanaparqa, paykunaj 26 Chayrayku Israelpa
Diosnenqa Asiriaj reynin Pulpa
´ ´
5:17 1 Jeroboan nispaqa Jeroboan II f Dt 5:7-9 sonqonta, nisunman rey
reymanta parlashan. 5:18 1 Uj aylloqa Jue 2:17 Tilgat-Pilneserpa g sonqonta
Jue 8:33
uj familiamanta miraj ashkha 2Re 17:10, 11
familias kanku. 2 Flechana arco: waj 5:22 1 Glosariopi cheqa Dios
lugarespi ninku camba flecha. Hebreo nisqata leeriy. 5:25 1 Diosesninkuwan
parlaypeqa nin, “flechana arcota qhenchachakorqanku nispaqa waj
sarojkuna”. g 2Re 15:19, 29 diosesta yupaychasqankuta nishan.
´
1 CRONICAS 6:1-32 776
aysarqa a presosta CAP. 5 runasta apakapunanpaj
apakapunanpaj rubenitasta, a Esd 1:1 chaypacha.
gaditasta, Manasespa khuskan Pr 21:1 16 Levij wawasnenqa
aylluntawan. Paykunataqa b 2Re 17:6 karqanku: Guersom,1 Cohat,
2Re 18:11 ´
apakaporqa Halaman,
´  Merar ı ima. 17 Guersompa
Haborman, Haraman, Gozan wawasnenqa karqanku Libniwan
CAP. 6
mayumanpis. b Chaypitaj Simeiwan. a 18 Cohatpa
c G´ e´ 29:34
kunankama tiyakushanku. Ex 6:16 wawasnenqa karqanku: Amram,
´
6 Izhar, Hebron, Uziel ima. b
Levij c wawasnenqa karqanku: ´
´ ´ d Ex 6:18
Guers on, Cohat, d Merar ı e ´
Nu 3:27 19 Merarij wawasnenqa
ima. 2 Cohatpa wawasnenqa e ´
Nu 3:17
´
karqanku
˜ Mahliwan Musiwan.
karqanku: Amram, Izhar, f Nu 26:57 Naupa tatasninkuman jina
´ f
´
Ex 6:21
Hebron, Uziel g ima. ´
kaykuna karqanku
3 Amrampa h wawasnenqa g Ex 6:22 levita1 familias: c 20 Guersompa d
´ ´ Le 10:4
karqanku: Aaron, i Moises, j ´ wawasnenqa kaykuna
´ h Ex 6:20 ´
Mıriam k ima. Aaronpa karqanku: wawan Libn ı,
i 1Cr 23:13 ´ ´
wawasnenqa karqanku: Nadab, wawan Jahat, wawan Zima,
´ ´ ´ ´
Abihu, l Eleazar, m Itamar n ima. j Ex 6:26 21 wawan Joa, wawan Ido,
Hch 7:37, 38 ´ ´
4 Eleazarqa Finehaspa o tatan ´ wawan Zerah, wawan Jeatrai
k Ex 15:20
karqa. Finehastaj Abisuaj tatan ´ ima. 22 Cohatpa wawasnenqa1
l
karqa. 5 Abisuaqa Buquij tatan Ex 24:1
kaykuna karqanku: wawan
Le 10:1 ´
karqa. Buquiqa Uzij tatan karqa. m ´
Nu 3:32
Aminadab, wawan Core, e
6 Uziqa Zerahiaspa tatan karqa. Dt 10:6 wawan Asir, 23 wawan
´ ´
Zerahiasqa Merayotpa tatan n Ex 6:23 Elcana, wawan Ebiasaf, f wawan
´ ´
karqa. 7 Merayotqa Amariaspa Ex 28:1 Asir, 24 wawan Tahat, wawan
´
Nu 4:28 ´ ´
tatan karqa. Amariasqa 1Cr 24:2, 4
Uriel, wawan Uzıas, wawan Shaul
Ahitubpa p tatan karqa.
o
´
Ex 6:25
ima. 25 Elcanaj wawasnenqa
8 Ahitubqa Sadocpa q tatan ´
Nu 25:11 karqanku Amasaiwan
karqa. Sadocqa Ahimaazpa r p 2Sa 8:17 Ahimotwan. 26 Chay waj
tatan karqa. 9 Ahimaazqa q 1Re 1:8 Elcanaj wawasnenqa
´
Azariaspa tatan karqa. 1Re 2:35 karqanku: wawan Zofai,
´
Azariasqa Johananpa tatan r 2Sa 15:27, 36 wawan Nahat, 27 wawan Eliab,
´
karqa. 10 Johananqa Azariaspa s Ne 11:11 wawan Jeroham, wawan Elcana g
tatan karqa. Payqa Jerusalenpi
´ t 2Cr 34:14 ima. 28 Samuelpa h
sacerdote1 karqa Salomon u 2Re 25:18 wawasnenqa karqanku: kurajqa
´
ruwacherqa chay wasipi. v Ag 1:1 Joel karqa, sullkataj Ab ıas
11 Azariasqa Amariaspa tatan  karqa. i 29 Merarij wawasnenqa1
´ ´
karqa. Amariastaj Ahitubpa tatan ˜
Pana lado karqanku: Mahlı, j wawan Libnı,
´ ´
karqa. 12 Ahitubqa Sadocpa s a Nu´ 3:18 wawan Sime ı, wawan Uz a,
´
tatan karqa. Sadocqa Salumpa b Nu´ 3:19, 20 30 wawan Sime a, wawan
´
tatan karqa. 13 Salumqa c Nu´ 26:57
Haguıas, wawan Asaya ima.
Hilquiaspa t tatan karqa. d Nu´ 3:18
31 Davidqa kay runasta
Hilquiasqa Azariaspa tatan karqa. ´
e Nu´ 16:1, 32
churarqa Jehova Diospa wasinpi
14 Azariasqa Serayaj u tatan ´
Nu 26:10, 11 takejkunata takichinankupaj,
karqa. Serayaqa Jehozadacpa v Jud 11 arcata Diospa wasinman
tatan karqa. 15 Jehozadactaqa ´
f Ex 6:24 apaykusqankumantapacha. k
presota apakaporqanku,
´ g 1Sa 1:1 32 Paykunaqa takejkunamanta
maypachachus Jehova Diosqa h 1Sa 1:20 cargoyoj karqanku Diosta
Nabucodonosorta kacharqa i 1Sa 8:1, 2 ´
Judamanta, Jerusalenmantawan ´
j Ex 6:19
6:16 1 Sutikullantaj Guers on
1Cr 23:21 1 versiculopi. 6:19 1 Glosariopi levita
6:10 1 Glosariopi sacerdote nisqata k 2Sa 6:17 nisqata leeriy. 6:22, 29 1 Chayri
leeriy. 1Cr 15:16 “miraynenqa”.
´
777 1 CRONICAS 6:33-54
yupaychana toldopi, tinkukuna CAP. 6 44 Lloqe ladonpitaj
´
toldopi, Salomon Jerusalenpi a 1Re 6:14 Merarijpa a mirayninmanta
´
Jehova Diospa wasinta ruwayta hermanosnin karqanku.
´
tukuchanankama. a Paykunaqa Chaypi kasharqa Etan, b Etanqa
kamachisqa kasqankuman jina b 2Cr 35:15 Quisij wawan karqa, Quisiqa
ruwanasninkuta ruwarqanku. b Abdij wawan karqa, Abdiqa
33 Kaykuna karqanku Malucpa wawan karqa,
wawasninkuwan khuska c 1Cr 15:16, 17 45 Malucqa Hasabiaspa wawan
sirvejkuna. Cohatitasmantaqa karqa, Hasabiasqa Amasiaspa
´
Heman c takiyta yachaj, payqa wawan karqa, Amasiasqa
d 1Sa 8:1, 2
Joelpa d wawan karqa, Joelqa Hilquiaspa wawan karqa,
Samuelpa wawan karqa. 46 Hilquiasqa Amzij wawan
34 Samuelqa Elcanaj e wawan karqa, Amziqa Banijpa
e 1Sa 1:1
karqa, Elcanaqa Jerohampa wawan karqa,
wawan karqa, Jerohamqa Elielpa Baniqa Semerpa wawan
wawan karqa, Elielqa Toahj f 1Cr 25:1 karqa, 47 Semerqa Mahlij
wawan karqa, 35 Toahqa 2Cr 5:12 wawan karqa, Mahliqa Musij
Zufpa wawan karqa, Zufqa Sl 50:qa wawan karqa, Musiqa Merarij
Elcanaj wawan karqa, Elcanaqa 
˜
wawan karqa, Merariqa
Mahatpa wawan karqa, Mahatqa Pana lado Levij wawan karqa.
Amasaijpa wawan karqa, a 1Cr 23:6 48 Hermanosninku
36 Amasaiqa Elcanaj wawan levitastaqa Diosta yupaychana
karqa, Elcanaqa Joelpa wawan toldopi, cheqa Diospa1
karqa, Joelqa Azariaspa wawan b 1Cr 15:16, 17
wasinpi tukuy imasta
karqa, Azariasqa Sofoniaspa ruwaysikunankupaj
wawan karqa, 37 Sofoniasqa churarqanku. c 49 Aaronwan
c Nu´ 3:5-7
Tahatpa wawan karqa, Tahatqa wawasninwanqa d jaywanasta
Asirpa wawan karqa, Asirqa ˜
qosh nicherqanku ofrenda
Ebiasafpa wawan karqa, ´
d Ex 28:1 qolachina1 altarpi,2e incienso
Ebiasafqa Corejpa wawan karqa, ´ ˜
Nu 3:10 qosh nichina altarpi f ima.
38 Coreqa Izharpa wawan karqa, Ajinata paykunaqa imastachus
Izharqa Cohatpa aswan santo kaj imaswan
´
wawan karqa, Cohatqa e Ex 29:38 ruwanankuta juntarqanku,
Levij wawan karqa, Levitaj Israelpa juchasnin
Israelpa wawan karqa. pampachasqa kananpaj. g
˜ ´
39 Paypa pana ladonpeqa f Ex 30:7
Chay imasta ruwarqanku
hermanon Asaf f sayasqa karqa. cheqa Diospa kamachin
Asafqa Berekiaspa wawan karqa, ´
´ Moises kamachisqanman jina.
g Ex 30:10
Berekiasqa Simeaj wawan karqa, Le 4:20 50 Aaronpa miraynenqa
40 Simeaqa Miguelpa wawan Le 17:11 kaykuna karqanku: h wawan
karqa, Miguelqa Baaseyaj wawan 2Cr 29:24 ´
Eleazar, i wawan Finehas,
´
karqa, Baaseyaqa Malkiyaj wawan Abisua, 51 wawan
wawan karqa, 41 Malkiyaqa ´ ´
´ Buqu ı, wawan Uz ı, wawan
h Ex 6:23 ´
Etnij wawan karqa, Etniqa Zerahj Zerahıas, 52 wawan Merayot,
wawan karqa, Zerahqa Adayaj ´
wawan Amar ıas, wawan
wawan karqa, 42 Adayaqa ´ Ahitub, j 53 wawan Sadoc, k
Etanpa wawan karqa, Etanqa i Ex 28:1 ´
´
Nu 3:32 wawan Ahimaaz ima.
Zimajpa wawan karqa, Zimaqa 54 Kaykuna karqanku
Simeijpa wawan karqa, ranchosninku, maypichus toldo
43 Simeiqa Jahatpa wawan j 2Sa 8:17
karqa, Jahatqa Guersompa 6:48 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
wawan karqa, Guersomqa leeriy. 6:49 1 Chayri “ruphachina”.
Levijpa wawan karqa. k 1Re 2:35 2 Glosariopi altar nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 6:55-74 778
wasisninkuta1 sayacherqaku CAP. 6 63 Meraritasmanqa
chay jallpas. Suerteta2 a Nu´ 13:22 sorteaspa familiasninkuman jina
˜ ´
choqajtinku naupajtaqa Jos 21:8, 11 12 llajtasta qorqanku Rub en
cohatitaspa familianmanta ayllu ukhupi, Gad ayllu ukhupi,
b Jos 14:13 ´
Aaronpa mirayninman chayarqa. Jue 1:20
Zabulon ayllu ukhupipis. a
55 Paykunamantaj qorqanku 64 Ajinata israelitasqa
´ ´
Juda jallpaspi Hebron a llajtata, c Nu´ 35:12, 13 levitasman chay llajtasta
muyuyninpi pasto jallpastawan. qorqanku pasto
´
56 Chanta llajtaj muyuyninpi d Jos 20:7, 9 jallpasnintawan. b 65 Chantapis
´ ´
kaj ranchosta, jallpastapis Juda ayllu ukhupi, Sime on
e Jos 15:20, 42 ´
Jefunejpa wawan Calebman b ayllu ukhupi, Benjamın ayllu
qoporqanku. 57 Aaronpa f Jos 15:20, 48
ukhupipis sorteaspa llajtasta
mirayninmantaj qorqanku qollarqankutaj, chay llajtastaqa
pakakuna llajtasta,1c Hebronta, d g Jos 21:13-16 sutisninkumanta oqharikun.
Libnata e pasto jallpasnintawan,
´ 66 Wakin cohatita
chanta Jatirta, f Estemoata pasto ´
h Jue 1:11 familiaspataqa Efraın ayllu
jallpasnintawan, g 58 Hilenta ukhupi tiyakunankupaj
pasto jallpasnintawan, i 1Cr 4:24, 32 llajtasninku kaporqa. c
Debirta h pasto jallpasnintawan, 67 Paykunamanqa pakakuna
59 Asanta i pasto j Jos 15:10, 12 ´
llajtasta1 qorqanku, Efraın
jallpasnintawan, Bet-Semesta j k Jos 18:21, 24 orqospi Sichemta2 d pasto
pasto jallpasnintawan. jallpasnintawan, Guezerta e
´
60 Benjamın aylloj1 jallpasnin l Jos 21:8, 18 pasto jallpasnintawan,
ukhupitaj, paykunaman Jer 1:1 68 Jocmeamta pasto
qorqanku Guebata k pasto jallpasnintawan, Bet-Horonta f
jallpasnintawan, Alemetta m Jos 21:4
pasto jallpasnintawan,
pasto jallpasnintawan,
n Jos 21:5
69 Ayalonta g pasto
Anatotta l pasto jallpasnintawan. jallpasnintawan, Gat-Rimonta h
Familiasninkupajqa tukuyninpi o Jos 21:27-33 pasto jallpasnintawan.
13 llajtas karqa. m  70 Wakin cohatita familiastaj
61 Chay waj cohatitasmanqa ˜
Pana lado Manasespa khuskan ayllunmanta
chunka llajtas tocarqa.1 a Jos 21:34-40 kay llajtasta japerqanku: Anerta
Paykunaqa llajtasta japerqanku pasto jallpasnintawan,
waj aylluspa familiasninku b Nu´ 35:2-4 Bileamta pasto jallpasnintawan.
ukhupi, Manasespa khuskan 71 Guersompa
ayllun ukhupiwan. n c Jos 21:20-26 mirayninmantaj Manasespa
62 Guersompa d Jos 20:7, 9
khuskan ayllun ukhupi kay
mirayninmanta kajkunamanqa llajtasta qorqanku: Basanpi
familiasninkuman jina e Jos 16:10
Golanta i pasto jallpasnintawan,
13 llajtasta qorqanku Isacar Astarotta pasto jallpasnintawan. j
ayllu ukhupi, Aser ayllu ukhupi, f Jos 10:11 72 Isacar ayllu ukhupitaj
´ kay llajtasta qorqanku:
Neftalı ayllu ukhupi, Basanpi
´ g Jos 10:12 Quedesta pasto jallpasnintawan,
karqa chay Manas es ayllu
Jue 1:35 Daberatta k pasto
ukhupipis. o
jallpasnintawan, l 73 Ramotta
h Jos 19:45, 48
6:54 1 Chayri “perqawan muyurisqa pasto jallpasnintawan, Anemta
campamentosninkuta”. 2 Glosariopi i Dt 4:41-43 pasto jallpasnintawan. 74 Aser
´
suerte nisqata leeriy. 6:57 1 Icha ayllu ukhupitaj kay llajtasta
´
nillanmantaj “llajta”, Josue 21:13 j Jos 21:27 ´
versiculopi nisqanman jina. 6:60 6:67 1 Icha nillanmantaj “llajtata”,
1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´
k Jos 19:12, 16 Josue 21:21 versiculopi nisqanman
ashkha familias kanku. 6:61 1 Chayri jina. 2 Chayri “Siquemta”. Yanapa A2
“llajtasta sorteaspa qorqanku”. l Jos 21:8, 28 nisqata leeriy.
´
779 1 CRONICAS 6:75–7:12
qorqanku: Masalta pasto CAP. 6 karqanku. 4 Paykunaj
˜
jallpasnintawan, Abdonta pasto a Jos 21:8, 30 mirayninku ukhupeqa, naupa
jallpasnintawan, a 75 Hucocta tatasninkoj familiasninkuman
pasto jallpasnintawan, Rehobta b jina 36.000 soldados karqanku,
b Jos 19:28, 31
pasto jallpasnintawan. guerrapaj wakichisqas.
´ Jue 1:31
76 Neftalı ayllu ukhupitaj kay Paykunaqa ajina ashkha
llajtasta qorqanku: karqanku ashkha warmisniyoj,
Galileapi c Quedesta d pasto c Mt 3:13 ashkha wawasniyoj
jallpasnintawan, Hamonta pasto kasqankurayku. 5 Paykunaj
jallpasnintawan, Quiryataimta hermanosnenqa, nisunman
d Jos 20:7, 9
pasto jallpasnintawan. Jos 21:32, 33 Isacarpa tukuynin familiasnenqa
77 Waj meraritasmantaj wapu soldadosllataj karqanku.
´
Zabulon ayllu ukhupi kay Tukuyninku karqanku
llajtasta qorqanku: e Rimonota e Jos 21:34-39 87.000 wapu soldados
pasto jallpasnintawan, familiasninkumanta
Taborta pasto jallpasnintawan. f Nu´ 21:23
listaman jina. a
´ ´
78 Chant a Jeric o qayllapi, 6 Benjaminpa b wawasnenqa
´ ´ ´
Jordan japiypi, Jordan mayoj kinsa karqanku: Bela, c Beker, d
inti llojsimuy ladonpi, kay
´
g Dt 2:26 Jediael e ima. 7 Belaj
llajtasta qorqanku Ruben ayllu wawasnenqa phishqa
ukhupi: chinnejpi Bezerta ´ ´
h Ge´ 32:1, 2
karqanku: Ezbon, Uzı, Uziel,
pasto jallpasnintawan, Jahazta f ´
2Sa 2:8 Jerimot, Irı ima. Paykunaqa
pasto jallpasnintawan, familiasninkumanta umas
79 Quedemotta g pasto kajkuna karqanku, wapu
jallpasnintawan, Mefaatta pasto i Nu´ 21:26 soldadostaj karqanku.
jallpasnintawan. 80 Gad ayllu Familiasninkumanta listaspitaj
ukhupitaj kay llajtasta qorqanku: j Nu´ 32:1 22.034 karqanku. f 8 Bekerpa
Galaadpi Ramotta pasto ´
 wawasnenqa karqanku: Zemira,
jallpasnintawan, Mahanaimta h ´ ´ ´
CAP. 7 Joas, Eliezer, Elioenai, Omrı,
pasto jallpasnintawan, ´
k Ge´ 46:13 Jeremot, Ab ıas, Anatot,
81 Hesbonta i pasto ´ ´
Nu 26:23, 24 Alemet ima. Tukuyninku
jallpasnintawan, Jazerta j  Bekerpa wawasnin karqanku.
pasto jallpasnintawan. ˜
Pana lado 9 Paykunaj mirayninkumanta
˜
7 Isacarpa wawasnenqa
´
tawa karqanku: Tola, Pua,
´
a Nu´ 26:25 listaspeqa, naupa tatasninkoj
familiasninkumanta uma
Jasub, Simron k ima. 2 Tolaj kajkunaman jina 20.200 wapu
´ b Ge´ 35:16, 18
wawasnenqa karqanku: Uz ı, ´ soldados karqanku.
´ ´ Nu 26:38, 39
10 Jediaelpa g wawasnenqa
Refaya, Jeriel, Jahmai, Ibsam, ´
Semuel ima, paykuna karqanku: Bilhan, Bilhanpa
´ ´
karqanku familiasninkumanta c 1Cr 8:1 wawasninpis: Jeus, Benjamın,
´ ´ ´
umas kajkuna. Tolaj miraynin Ehud, Kenaana, Zetan, Tarsis,
´
ukhupeqa wapu soldados Ahisahar ima. 11 Tukuyninku
d Ge´ 46:21
karqanku. David kamachishajtin Jediaelpa wawasnin
˜ ˜
paykunaqa 22.600 soldados na karqanku, naupa tatasninkoj
karqanku. 3 Kaykuna karqanku e 1Cr 7:10 kurajkunasninkuman jinataj
Uzij mirayninmanta1 kajkuna: 17.200 wapu soldados karqanku,
´ guerraman rinankupaj
Izrah ıas, Izrahiaspa
´ f Nu´ 26:41 wakichisqas.
wawasninpis: Miguel, Abdıas,
´
Joel, Isıas ima. Phishqantinku 12 Irpa h miraynenqa
familiasninkumanta umas g 1Cr 7:6 karqanku sufam1 familias,

7:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, 7:12 1 Chayri “supim”. Yanapa A2


“wawasnin”. h 1Cr 7:7 nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 7:13-30 780
hupim familias ima.1 Husimpa CAP. 7 chaypitaj Ezerta, Eleadtawan
˜
wawasnenqa Aherpa miraynin a Nu´ 26:48, 49 wanucherqanku. 22 Tatanku
karqanku. Efrainqa paykunamanta unayta
13 Neftalij a wawasnenqa b Ge´ 30:3, 8 waqarqa, hermanosnintaj
´ jamuspa sonqochaj kanku.
kaykuna karqanku: Jahziel, Ge 46:24, 25
´
´ ´ 23 Chanta Efrainqa warminwan
Gunı, Jezer, Salum ima. ˜
Chaykuna karqanku c Ge´ 41:50, 51 punuykorqa, warmintaj onqoj
´
Bilhaj b miraynin.1 rikhurerqa, chant a qhari
14 Manasespa c wawasnenqa d Ge´ 50:23
wawata nacechikorqa.
kaykuna karqanku: kuraj wawan ´
Nu 26:29 Efraintaj chay wawanman
´
Asrieltaqa Siriamanta Dt 3:15 Ber ıas1 sutita churarqa,
˜
tanta warmin1 nacechikorqa. familian sinchi nakariypi
(Chay warmillantaj e Nu´ 26:33 kashajtin nacekusqanrayku.
´
nacechikorqa Makirta. d 24 Warmi wawantaj Seera
Makirqa Galaadpa tatan karqa. karqa, payqa sayaricherqa Ura
f Nu´ 27:1, 7
15 Makirqa Hupimpaj, Sufampaj Bet-Horonta, a Pata Bet-Horonta, b
´ ´
ima warmista maskaporqa, Uzen-Seeratawan. 25 Chant a
´ g Nu´ 1:33 qhari wawasnin kallarqankutaj:
paypa hermanantaj Maac a ´ ´ ´
karqa). Manasespa iskay kaj Refah, Resef, wawan Telah,
´ ´
wawantaj Zelofehad e karqa. h Nu´ 26:35 wawan Tahan, 26 wawan Ladan,
´
Zelofehadpataqa warmi wawan Amihud, wawan Elisama,
´
wawasnillan kaporqa. f i 1Sa 7:14 27 wawan Nun, wawan Josue1c
16 Makirpa warmin Maacaqa 1Sa 17:4 ima.
qhari wawata nacechikorqa,  28 Paykunaj
˜
Peres sutitataj churarqa, Pana lado tiyakusqanku lugaresqa kaykuna
hermanontaj Seres sutikorqa. a Jos 16:1, 3 karqanku: Betel d muyuyninpi
Paypa wawasnenqa karqanku ranchosnintin, inti llojsimuy
´
Ulamwan Requemwan. b Jos 16:5 ladopitaj Naaran, inti yaykuy
´ ´
17 Ulampa wawanqa1 Bedan Jos 21:20, 22 ladopitaj Guezer muyuyninpi
2Cr 8:3, 5
karqa. Chaykuna karqanku ranchosnintin, Sichem
Galaadpa wawasnin. Galaadqa ´
muyuyninpi ranchosnintin,
Makirpa wawan karqa, c Ex 33:11
´ Ayyakama1 muyuyninpi
Manasespa allchhintaj. Nu 11:28
´
Nu 32:11, 12
ranchosnintin. 29 Manasespa
18 Galaadpa hermanantaj Dt 34:9 miraynin tiyakusharqanku chay
´ ´
Hamoleket karqa. Payqa Jos 1:1 ladopitaj Bet-Se an e karqa
´
nacechikorqa Isodta, Abı-Ezerta, muyuyninpi ranchosnintin,
Mahlata ima. 19 Semidaj d Ge´ 28:16, 19 Taanac f muyuyninpi
´ ´
wawasnenqa karqanku: Ahian, Jos 16:1, 2 ranchosnintin, Meguido g
´
Sichem,1 Liquı, Aniam ima. muyuyninpi ranchosnintin, Dor h
20 Efrainpa g wawasnenqa e Jos 17:11 muyuyninpi ranchosnintin ima.
´ 1Sa 31:8, 10 Chay lugarespi tiyakorqanku
kaykuna karqanku: Sutelah, h
´ Israelpa wawan Josej miraynin.
wawan Bered, wawan Tahat,
´ ´
wawan Eleada, wawan Tahat, f Jue 5:1, 19 30 Aserpa wawasnenqa
´ ´
21 wawan ´ Zabad, wawan kaykuna karqanku: Imna, Isva,
´ ´ ´
Sutelah, Ezer, Elead ima. Gat i g Jue 1:27 Isv ı, Ber ıas i ima. Paykunaj
´
llajtayoj runasqa paykunaj 1Re 9:15 hermanankutaj Serah karqa. j
uywasninkuta suwakoj rerqanku, ´
h 1Re 4:7, 11 7:23 1 Berıas suteqa niyta munan
˜
7:12 1 Chayri “Sufam, Hupim ima”. sinchi nakariy. 7:27 1 Chayri
´ ´
7:13, 17 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Jehos ua”. Jehosua suteqa niyta
i Nu´ 26:44, 45
“wawasnin”. 7:14 1 Glosariopi tanta munan Jehovamin salvacionqa. 7:28
´
warmi nisqata leeriy. 7:19 1 Chayri 1 Icha nillanmantaj “Gazakama”. Kay
“Siquem”. Yanapa A2 nisqata leeriy. j Ge´ 46:17 Gazaqa mana Filisteamanta Gazachu.
´
781 1 CRONICAS 7:31–8:27
31 Beriaspa wawasnenqa CAP. 7 paykunata presosta aparqa,
´
karqanku Heberwan Malkielwan, a Ex 30:14 wawasnintaj karqanku Uzawan
Malkielqa Birzayitpa tatan Ahihudwan. 8 Saharaimpataqa
karqa. 32 Heberqa tatanku Moab jallpaspi wawasnin
karqa: Jafletpata, Somerpata, nacekorqanku, chay
Hotampata ima. Hermanankutaj jallpasmanta runasta
´
S ua sutikorqa. 33 Jafletpa qharqosqanmanta qhepaman.
wawasnintaj karqanku: Pasac, b Nu´ 1:41 Warmisnenqa Husimwan
Bimhal, Asvat ima. Chaykuna ´
Nu 26:47 Baarawan karqanku.1 9 Warmin
karqanku Jafletpa wawasnin.  Hodeswantaj kay wawasnin
´ ´
34 Semerpa1 wawasnin CAP. 8 tiyaporqa: Jobab, Zibıa, Mesa,
´ ´ ´ c Ge´ 35:16, 18
´ ´
karqanku: Ahı, Rohga, Jehuba, Malcam, 10 Je uz, Sak ıa,
´
Aram ima. 35 Hermanon Mirma ima. Chaykuna wawasnin
Helempa1 wawasnintaj karqanku, familiasninkumanta
´ ´
karqanku: Zofa, Imna, Seles, umas kajkuna.
Amal ima. 36 Zofajpa 11 Warmin Husimpitaj kay
´
wawasnenqa karqanku: Suaj, wawasnin tiyaporqa Abitub,
´ ´ ´
Harnefer, Sual, Ber ı, Imra,
´ ´ ´
d 1Cr 7:6 Elpaal ima. 12 Elpaalpa
37 Bezer, Hod, Sama, Silsa, wawasnenqa kaykuna karqanku:
´ ´ ´ ´
Itran, Beera ima. 38 Jeterpa Eber, Misam, Semed (Semedqa
´ ´a
wawasnenqa karqanku: Jefune, Ono llajtata, Lod b llajtatawan
´ ´
Pispa, Ara ima. 39 Ulaj sayaricherqa, muyuyninpi kaj
´ ´
wawasnenqa karqanku: Ara,
´ ranchostawan), 13 chant a
Haniel, Riz ıa ima. 40 Chay ´
e Ge´ 46:21 Berıas, Sema ima. Chaykuna
tukuyninku karqanku Aserpa karqanku Ayalonpi c tiyakoj
wawasnin, familiasninkumanta familiasmanta umas kajkuna.
umas kajkuna, aswan sumajnin Paykunaqa Gatmanta runasta
´
wapu soldados, soldadospa qharqorqanku. 14 Chant a
capitanesninpa kurajkunasnin. ´
kallarqankutaj Ahio, Sasac,
´
Familiasninkumanta listasman f Ge´ 46:21 Jeremot,
´ 15 Zebadıas, Arad,
´ ´
jinataj a 26.000 soldados Eder, 16 Miguel, Ispa, Joha
karqanku b guerrapaj ima, chaykuna karqanku
´
wakichisqas. Beriaspa wawasnin. 17 Chanta
´ ´
8 Benjaminpa c kuraj wawanqa
Bela d karqa, iskay kajtaj
´
Zebad ıas, Mesulam, Hizqu ı,
´
Heber, 18 Ismerai, Izlıas, Jobab
´ ´
Asbel, e kinsa kajtaj Ahara, g Jos 21:8, 17 ima, chaykuna karqanku
´ ´
2 tawa kajtaj Noha, 1Sa 13:16 Elpaalpa wawasnin. 19 Chanta
´  ´ ´ ´
phishqa kajtaj Rafa. 3 Belaj Jaquim, Zicrı, Zabdı, 20 Elienai,
˜ ´ ´
wawasnenqa karqanku: Addar, Pana lado Ziletai, Eliel, 21 Adaya, Beraya,
´ ´
Guera, f Abihud, 4 Abisua, a Ne 6:2 Simrat ima, chaykuna karqanku
´
´ ´ ´
Naaman, Aho a, 5 Guera, Simeijpa´ wawasnin. 22 Chanta
´ ´ ´
Sefufan, Huram ima. Ispan, Eber, Eliel, 23 Abdon,
´ ´ ´
6 Ehudpa wawasnenqa Guebapi g Zicr ı, Hanan, 24 Hanan ıas,
´
tiyakoj familiasmanta umas Elam, Antotiya, 25 Ifdeya,
kajkuna karqanku, paykunataqa Penuel ima, chaykuna karqanku
´
Manahatman presosta b Esd 2:1, 33 Sasacpa wawasnin. 26 Chanta
´ ´ ´
aparqanku. Paykunaqa Samserai, Sehar ıas, Atal ıa,
´ ´ ´ ´ ´
karqanku: 7 Naaman, Ahıya, 27 Jaaresıas, Elıas, Zicrı ima,
´
Guera ima. Gueraqa chaykuna karqanku Jerohampa
´
7:34 1 Sutikullantaj Somer 8:8 1 Icha nillanmantaj “wawasnin
32 versiculopi. 7:35 1 Helemqa ichapis c Jos 19:42, 48 nacekorqanku, warmisnin Husimta
32 versiculomanta Hotamllataj karqa. Jos 21:8, 24 Baaratawan kachapusqantawan”.
´
1 CRONICAS 8:28–9:7 782
wawasnin. 28 Mirayninkumanta CAP. 8 flechana arcowan1 sumajta
listasman jinaqa paykuna a Jos 9:15, 17 flechayta yachaj kanku.2
karqanku familiasninkumanta Jos 21:8, 17 Paykunaqa ashkha wawasniyoj,
1Cr 21:29
umas kajkuna. Paykunaqa ashkha allchhisniyoj karqanku,
Jerusalenpi tiyakoj kanku. tukuyninku 150 karqanku.
29 Gabaonpa tatan Jeielqa b 1Cr 9:35-38 Tukuy chaykuna karqanku
Gabaonpi a tiyakoj, warmintaj Benjaminpa miraynin.
´
Maac a sutikorqa. b 30 Kuraj
´
wawanqa Abdon karqa,
´
c 1Sa 14:50 9 Tukuy israelitasqa
familiasninkuman jina
chanta Zur, Quis, Baal, Nadab, anotasqa kasharqanku,
´ ´
31 Guedor, Ahio, Zeker ima. qhelqasqataj kasharqanku
32 Miclotqa Simeaj tatan d 1Sa 9:1, 2
1Sa 11:15 Israelpa Reyesninmanta
karqa. Paykunaqa tukuyninku Libropi. Judamanta runastaj
Jerusalenpi tiyakoj kanku juchasninkurayku Babiloniaman
hermanosninku qayllapi, e 1Sa 14:45 presos apasqa karqanku. a
˜
chay waj hermanosninkuwan 2 Naupajta llajtasninkuman,
khuska. jallpasninkuman
33 Nerqa c Quispa tatan karqa. f 1Sa 14:49
kutinpojkunaqa karqanku
Quisqa Saulpa d tatan karqa. wakin israelitas, sacerdotes,
Saulqa tatanku karqa: g 1Sa 31:2
levitas, templopi sirvejkunapis.1b
Jonatanpata, e Malki-Suajta, f 3 Judaj mirayninmanta, c
Abinadabpata, g Benjaminpa mirayninmanta, d
Esbaalpatawan.1h 34 Jonatanpa h 2Sa 2:8 Efrainpa mirayninmanta,
wawanqa Merib-Baal1 i karqa. 1Cr 9:39-44 Manasespa mirayninmantapis
Merib-Baalqa Miqueaspa j tatan wakenqa Jerusalenpi
karqa. 35 Miqueaspa tiyakorqanku. Chaykuna
i 2Sa 4:4 ´
wawasnenqa karqanku: karqanku: 4 Utai, Utaiqa
´ ´
Piton, Melec, Tarea, Ajaz1 ima. Amihudpa wawan karqa,
36 Ajazqa Jehoadaj tatan karqa. j 2Sa 9:12 Amihudqa Omrij wawan karqa,
Jehoadaqa tatanku karqa:  Omriqa Imrij wawan karqa,
Alemetpata, Azmavetpata, ˜
Pana lado Imriqa Banij wawan karqa.
Zimrijpatawan. Zimriqa Mozaj 
Chaykuna karqanku Perezpa e
tatan karqa. 37 Mozaqa Bineaj miraynin, Perezqa Judajpa
CAP. 9
tatan karqa. Bineaqa Rafaj tatan wawan karqa.
a Jer 39:9
karqa. Rafaqa Eleasaj tatan 5 Silonitasmantataj
karqa. Eleasaqa Azelpa tatan kutimorqanku kuraj wawa
karqa. 38 Azelqa sojta b Jos 9:3, 27 Asaya, wawasnintin.
wawasniyoj karqa, sutisninkutaj Esd 2:43-54 6 Zerahj f wawasninmantataj
kaykuna karqa: Azricam, Esd 2:70 kutimorqanku Jeuel,
´ ´ ´ Esd 8:20
Bocru, Ismael, Searıas, Abdıas, 690 hermanosninkupis.
´ Ne 7:73
Hanan ima. Chaykuna karqanku Ne 11:3 7 Benjaminpa
Azelpa wawasnin. 39 Hermanon mirayninmantataj chaypi
Eshecpa wawasnintaj ´
tiyakorqanku: Salu, Saluqa
kaykuna karqanku: kuraj c Ne 11:4, 5 Mesulampa wawan karqa,
wawanqa Ulam karqa, iskay kajqa Mesulamqa Hodaviaspa wawan
´ ´
Jeus karqa, kinsa kajtaj Elifelet karqa, Hodaviasqa Hasenuaj
d Ne 11:7-9
karqa. 40 Ulampa wawasnenqa
wapu soldados karqanku, 8:40 1 Flechana arco: waj lugarespi
e Ge´ 46:12
ninku camba flecha. 2 Hebreo
´
8:33 1 Sutikullantaj Is-Boset. 8:34 1Cr 2:4 parlaypeqa nin, “flechana arcota
´
1 Sutikullantaj Mefib oset. 8:35 saroj kanku”. 9:2 1 Chayri
1 Chayri “Acaz”. Yanapa A2 nisqata “netineospis”. Hebreo parlaypeqa nin,
leeriy. f 1Cr 2:4, 6 “entregasqaspis”.
´
783 1 CRONICAS 9:8-22
´ ´ ´
wawan karqa. 8 Chant a CAP. 9 Heresh, Galal, Matanıas ima.
´
Jerohampa wawan Ibneya, a Ne 11:10-14 Mataniasqa Micaj wawan karqa,
´
Ela, Elaqa Uzij wawan karqa, Micaqa Zicrij wawan karqa,
´
Micrij allchhintaj, chant a Zicriqa Asafpa wawan karqa.
´ ´
Mesulam, Mesulamqa 16 Chanta Abdıas, Abdiasqa
Sefatiaspa wawan karqa, Semayaj wawan karqa,
Sefatiasqa Reuelpa wawan Semayaqa Galalpa wawan
b Ne 11:15
karqa, Reuelqa Ibniyaj wawan karqa, Galalqa Jedutunpa
 ´ ´
karqa. 9 Hermanosninkutaj ˜ wawan karqa. Chanta Berekıas,
˜ Pana lado
naupa tatasninkuman jina Berekiasqa Asaj wawan karqa,
˜ a 1Cr 2:54
956 karqanku, tukuyninku naupa Ne 12:28
Asaqa Elcanaj wawan karqa,
tatasninkoj familiasninkumanta payqa netofatitaspa a
umas kajkuna karqanku. ranchosninkupi tiyakoj.
10 Kutinpoj sacerdotesqa 17 Punkuta qhawajkunaqa b
´ ´
karqanku: Jedaya, Jehoiarib, karqanku: Salum, Acub, Talmon,
´ ´ ´
Jakın, a 11 Azarıas, Azariasqa Ahiman, hermanonku Salumtaj
Hilquiaspa wawan karqa, b Esd 2:1, 42 encargadonku karqa. 18 Payqa
Ne 11:19
Hilquiasqa Mesulampa wawan chay tiempokama karqa inti
karqa, Mesulamqa Sadocpa llojsimuy ladopi reypa
wawan karqa, Sadocqa punkunpi. c Chaykuna karqanku
Merayotpa wawan karqa, levitaspa
Merayotqa Ahitubpa wawan campamentosninkumanta
karqa, payqa cheqa Diospa1 c Ne 3:29 punkuta qhawajkuna.
´
wasinpi2 kamachej karqa. 19 Chanta Salum, Salumqa
´
12 Chanta Adaya, Adayaqa Corej wawan karqa. Coreqa
Jerohampa wawan karqa, Ebiasafpa wawan karqa,
Jerohamqa Pasjurpa wawan Ebiasafqa Corej wawan karqa,
˜
karqa, Pasjurqa Malkiyaj ´ naupa tatankoj familianmanta
´ ´ d Ex 6:25
wawan karqa. Chanta Maasai, ´ hermanosninkupis, nisunman
Nu 3:32 ´
Maasaiqa Adielpa wawan karqa, core ıtas, paykunaqa toldoj
Adielqa Jahzeraj wawan karqa, punkunta1 qhawajkunamanta
Jahzeraqa Mesulampa wawan encargados karqanku,
´
karqa, Mesulamqa Mesilemitpa tatasninkutaj Jehova Diospa
wawan karqa, Mesilemitqa campamentonpa punkunta
´ e Nu´ 25:11, 13
Imerpa wawan karqa. 13 Chanta qhawanamanta encargados
Jos 22:30
paykunaj hermanosninku ima. karqanku. 20 Unayqa
˜ Jue 20:28 ´
Paykunaqa naupa tatasninkoj Eleazarpa d wawan Finehas e
familiasninkumanta paykunaj kamachejninku karqa.
´
umas kajkuna karqanku, Jehova Diostaj paywan
1.760 kallpayoj runas, cheqa kasharqa. 21 Meselemiaspa
Diospa wasinpi ruwanasta wawan Zacariasqa f tinkukuna
ruwanankupaj wakichisqas. f 1Cr 26:14, 19 toldoj punkunta qhawaj.
14 Kutinpoj levitastaj 22 Punkuta qhawanankupaj
kaykuna karqanku: Semaya, b ajllasqa kajkunaqa tukuyninku
Semayaqa Hasubpa wawan 212 karqanku. Paykunaqa
karqa, Hasubqa Azricampa ranchosninkuman tiyakoj
˜
wawan karqa, Azricamqa g 1Cr 9:1 riporqanku, naupa tatasninkoj
Hasabiaspa wawan karqa. familiasninkumanta listasman
Paykuna karqanku Merarijpa jina. g Paykunataqa Davidwan,
´
miraynin. 15 Chanta Bacbacar, Diospa sutinpi parlaj h
Samuelwan chay ruwanasman
9:11 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
leeriy. 2 Chayri “templonpi”. h 1Sa 9:9 9:19 1 Chayri “carpaj punkunta”.
´
1 CRONICAS 9:23-41 784
churarqanku de confianza CAP. 9 aceitemantawan. a
kasqankurayku. a 2Cr 23:16, 19 30 Sacerdotespa wakin
23 Paykunapis wawasninkupis Ne 12:45 wawasninkoqa wakichej kanku
´ ´
cargoyoj karqanku Jehova b alsamo aceiteta.
Diospa wasi punkusninta a b 1Cr 26:14-16 31 Levitasmanta ujninku karqa
´ ´
qhawanankupaj, nisunman toldo Matitıas, coreıta Salumpa kuraj
wasi punkusta qhawanankupaj. c 1Cr 26:20 wawan. Matitiasqa de confianza
24 Punkusta qhawajkunaqa 1Cr 28:11, 12 kasqanrayku, cargoyoj karqa
2Cr 31:12 imastachus paylaspi chayachej
tawa ladosninpi karqanku: inti
llojsimuy ladopi, inti yaykuy kanku chay imasmanta. b
ladopi, norte ladopi, sur d Nu´ 1:50 32 Cohatitas ukhumanta wakin
ladopipis.1b 25 Chay ranchospi hermanosninkoqa cargoyoj
tiyakoj hermanosninkoqa sapa e 1Re 8:4 karqanku sukasqa tantata1c
kuti jamunankupuni karqa sapa samarikuna punchaypi
qanchis diasta paykunawan f Le 2:1 ruwanankupaj. d
khuska sirvej. 26 Punkuta 1Cr 23:29 33 Kaykuna karqanku
qhawajkuna ukhupeqa tawa takejkuna, paykunaqa levita
kurajkuna1 karqanku, de g Le 23:12, 13 familiaspi umas kajkuna
confianza kasqankurayku. karqanku temploj cuartosninpi,1
Paykunaqa levitas karqanku, ´
h Ex 27:20
manataj waj ruwanasmanta
cargoyojtaj karqanku cheqa cargosniyojchu kaj kanku,
Diospa wasinpi cuartosmanta,2 tuta punchay ruwanasnillankuta
i Le 2:1, 2
valorniyoj imasta jallchanapaj 
ruwananku kasqanrayku.
cuartosmantawan. c ˜ 34 Chaykuna karqanku levita
Pana lado
27 Paykunaqa tutantin ´ familiaspi umas kajkuna,
a Ex 25:3, 6
puestosninkupi kaj kanku mirayninkuman jina. Paykunaqa
cheqa Diospa wasinta tukuy Jerusalenpi tiyakoj kanku.
muyuynintinta qhawaspa. b Le 2:5, 7 35 Gabaonpa tatan Jeielqa
Paykunaqa chay qhawana Gabaonpi e tiyakoj, warmintaj
´
cargoyoj karqanku, llaveta japej c 2Cr 2:4 Maac a sutikorqa. 36 Kuraj
kanku, sapa paqarintaj 2Cr 13:11 ´ ´
wawanqa Abdon karqa, chanta
wasi punkuta kicharej kanku. Zur, Quis, Baal, Ner, Nadab,
´ ´
28 Paykunamanta wakenqa d Le 24:6, 8 37 Guedor, Ahio, Zacarıas,
cargoyoj karqanku Diosta Miclot ima. 38 Miclotqa
yupaychanapaj tukuy ima e Jos 21:8, 17 Simeampa tatan karqa.
necesitakusqanmanta. d Paykunaqa tukuyninku
Paykunaqa sapa kutichimojtinku f 1Sa 14:50 Jerusalenpi tiyakoj kanku
chay imasta yupaj kanku, hermanosninku qayllapi, chay
orqhomojtinkupis yupallajtaj waj hermanosninkuwan khuska.
g 1Sa 9:1, 2
kanku. 29 Paykunamanta 1Sa 11:15 39 Nerqa f Quispa tatan karqa.
wakintaqa churarqanku Diosta Quisqa Saulpa g tatan karqa.
yupaychanapaj chay waj h 1Sa 14:45
Saulqa tatanku karqa:
imasmanta cargoyoj kanankupaj, 1Sa 18:1 Jonatanpata, h Malki-Suajta, i
Diospaj taqasqa karqa chay 2Sa 1:23 Abinadabpata, j Esbaalpatawan.
´
tukuy imasmantawan, e chanta 40 Jonatanpa wawanqa
˜
sumaj nutu jakumanta, f i 1Sa 14:49 Merib-Baal k karqa. Merib-Baalqa
vinomanta, g aceitemanta, h yuraj Miqueaspa l tatan karqa.
´
inciensomanta, i b alsamo j 1Sa 31:2 41 Miqueaspa wawasnenqa
9:24 1 Chayri “pata ladopi, ura 9:32 1 Sukasqa tanta nispaqa
ladopipis”. 9:26 1 Hebreo parlaypeqa k 2Sa 4:4 ˜
parlashan Diospa naupaqenpi kaj
nin, “atiyniyojkuna”. 2 Chayri nisqa tantamanta. 9:33 1 Chayri
“comedoresmanta”. l 2Sa 9:12 “comedoresninpi”.
´
785 1 CRONICAS 9:42–10:12
´ ´
karqanku: Piton, Melec, Tahrea, CAP. 10 escudonta japej soldadonqa
˜
Ajaz1 ima. 42 Ajazqa Jaraj tatan a 1Sa 31:1-5 Saulta wanusqata rikuspa,
karqa. Jaraqa tatanku karqa: 2Sa 1:21, 25 paypis espadanta sayachiytawan
Alemetpata, Azmavetpata, patanman wijchuykukuspa
˜
Zimrijpatawan. Zimriqa Mozaj wanuchikullarqataj. 6 Ajinata
tatan karqa. 43 Mozaqa Bineaj Saulqa kinsa wawasninwan
˜
tatan karqa, wawan Refayajta, b 1Cr 8:33 khuska wanorqa, familianmanta
wawan Eleasajta, wawan tukuy paywan kajkunapis
Azelpatawan. 44 Azelqa sojta ˜
wanullarqankutaj. a 7 Ura
wawasniyoj karqa, sutisninku pampaspi kasharqanku chay
´
karqa: Azricam, Bocru, Ismael, israelitasqa rikorqanku tukuy
´ ´ ´
Sear ıas, Abd ıas, Hanan ima. c 1Sa 26:9, 10 ayqekusqankuta, Saulpis
Chaykuna karqanku ˜
wawasninpis wanusqankuta.
Azelpa wawasnin. Chayrayku llajtasninkuta

10 Filisteosqa israelitaswan
guerrapi tinkusharqanku, d Jue 16:21, 23
saqespa paykunapis
ayqekullarqankutaj.
´
israelitastaj filisteosmanta Chanta filisteosqa jamuspa
ayqekorqanku. Chaypacha chay llajtaspi tiyakorqanku.
ashkha israelitas Guilboa orqopi a 8 Qayantintaj
˜ ˜
wanorqanku. 2 Filisteosqa filisteosqa wanusqaspa
Saulta wawasnintawan e 1Cr 10:13 valorniyoj imasninkuta

manchayta qhatiykorqanku. ˜ oqharej kuterqanku, chaypitaj
´ Pana lado
Chanta Saulpa wawasninta Saulpa cuerponta,
˜ a 1Sa 31:6, 7
wanucherqanku Jonatanta, wawasninpa cuerposnintawan
Abinadabta, Malki-Suatawan. b tarerqanku Guilboa orqopi. b
3 Saultataj sigue ´
9 Chant a Saulpa ropanta
qhatiykorqanku. Arcowan1 lluchorqanku, umanta
flechaj soldadosqa Saulta b 1Sa 28:4 qholorqanku, maqanakuna
rikuytawankama flechaspa 1Sa 31:8-10 ropantapis orqhollarqankutaj.
´ ´
japirpacherqanku. c 4 Chanta Chant a uj willayta
Saulqa escudonta japej apacherqanku filisteospa
soldadonta nerqa: “Espadaykita tukuy nacionnintinman, tukuy
orqhokuspa pasarpachiway. runasman willanankupaj,
c Jue 16:23, 24
Mana munanichu chay mana santosninkoj templosninkupipis
´
circuncidasqa1 runas jamuspa
˜ willanankupaj. c 10 Chanta chay
nakarichinawankuta”,2d nispa. maqanakuna ropanta diosninkoj
Escudonta japej soldadontaj templonman aparqanku,
mana chayta ruwayta d 1Sa 5:2 umantapis diosninku Dagonpa
munarqachu, sinchi templonman d warkhuykorqanku.
mancharisqa kasqanrayku. ´
´ 11 Galaad jallpaspi Jabes
Chanta Saulqa espadanta llajtayojkunaqa e yacharqanku
sayachiytawan patanman imatachus filisteos Saulta
´ e 1Sa 11:1
wijchuykukorqa. e 5 Chanta ruwasqankuta. f 12 Chayrayku
Jabesmanta tukuynin soldados
9:41 1 Chayri “Acaz”. Yanapa A2 nisqata
leeriy. 10:3 1 Flechana arco: waj rispa Saulpa cuerponta,
lugarespi ninku camba flecha. 10:4 wawasninpa cuerposninkutawan
f 1Sa 31:11-13 apakaporqanku. Jabesman
1 Circunciday niyta munan qharejpa
jispananpa puntanmanta qaritanta apakaporqanku, chaypitaj
khuchurpariy. Glosariopi tullusninkuta pamparqanku,
´
circuncision nisqata leeriy. 2 Chayri Jabespi g kaj jatun sacha urapi.
´
“mana khuyarispa imastapis g 2Sa 2:5 Chant a qanchis diasta
ruwaykunawankuta”. 2Sa 21:12 ayunarqanku.
´
1 CRONICAS 10:13–11:13 786
13 Ajinata Saulqa CAP. 10 sumaj perqasniyoj Sion a
˜ ´
wanorqa Jehova Diosta a 1Sa 13:13 llajtata atipaspa japikaporqa,
wasanchasqanrayku, payqa 1Sa 15:22, 23 chaytaj kunanqa Davidpa
´
mana Jehova Diosta Llajtan. b 6 Davidqa nerqa:
b Le 20:6 ˜
kasukorqachu. a Chantapis 1Sa 28:7 “Pichus naupajta jebuseoswan
uj aysirita tapukamoj rerqa, b maqanakoj rejqa, soldadospa
´ c Rut 4:17
14 Jehova Diosta comandanten kanqa”, nispa.
1Sa 13:14 ˜
tapukunanmantaqa. Chayrayku 1Sa 15:27, 28 Zeruyaj wawan Joabtaj c naupajta
˜
payqa1 Saulta wanucherqa, 2Sa 5:3 maqanakoj rerqa, ajinamanta
gobiernotapis Jesejpa wawan  pay comandante karqa.
´
Davidman qoporqa. c CAP. 11 7 Chanta Davidqa chay sumaj

11
d Nu´ 13:22 perqasniyoj llajtapi
Tiemponmantaj 2Sa 2:1
tukuy israelitas Davidwan 2Sa 5:5
tiyakaporqa, chayrayku
Hebronpi d tantakorqanku, 1Cr 12:23 runasqa chay llajtata Davidpa
˜ Llajtan nispa suticharqanku.
nerqankutaj: “Naupaqeykipi
kashayku, noqaykoqa yawar
e 2Sa 5:1, 2
8 Davidqa watejmanta wasista
masisniyki kayku.1e 2 Qanqa f 1Sa 18:6, 13 ruwaracherqa tukuynin
˜ llajtapi, Lomapi,1 jinallataj
unaymantana israelitasta g 2Sa 6:21
guerraspi pusaykachaj kanki,1 2Sa 7:8, 9
muyuynintinpi. Joabtaj llajtapi
´ ruwanaraj karqa chay wasista
rey Saul kamachishajtillanraj. f Sl 78:70, 71
´ ruwayta tukuchaykorqa.
Jehova Diosniykitaj nisorqa:
‘Qanmin Israel nacionniytaqa
h 1Sa 16:13
2Sa 2:4
9 Ajinata Davidqa astawan
ovejitasta jina michinki, 2Sa 5:3 astawan atiyniyojman tukorqa, d
´
qanmin Israel nacionniytaqa angelesta kamachej Jehova
i 1Sa 15:27, 28 Diostaj paywan kasharqa.
kamachinki’, g nispa”. 3 Ajinata
Israelmanta tukuy kurajkuna j Jos 15:63 10 Davidpa wapu
Hebronman jamorqanku rey Jue 1:21 soldadosninpa
Jue 19:10
Davidwan parlaj. Davidtaj kurajkunasninkoqa kaykuna
Hebronpi paykunawan uj k Ge´ 10:15, 16 karqanku. Paykunaqa tukuy
´ ´
Ge 15:18, 21 israelitaswan khuska Davidman
tratota ruwarqa Jehova ´
˜ Ex 3:17
sayasqa karqanku rey jina
Diospa naupaqenpi. Paykunataj
Davidta churarqanku1 Israelta l 2Sa 5:6-10 kamachishajtin, paykunallataj
rey jina kamachinanpaj, h  yanaparqanku rey kananpaj,
´ ˜ ´
Samuelnejta Jehova Dios Pana lado Jehova Dios Israelman
nisqanman jina. i a 1Re 8:1 nisqanman jina. e 11 Davidpa
4 Aswan qhepamantaj Sl 2:6 wapu soldadosnenqa kaykuna
Sl 48:2
Davidwan tukuy israelitaswan kanku: hacmonitaj wawan
khuska Jerusalenman rerqanku, b 1Re 2:10 Jasobeam, f payqa kinsa aswan
´ wapu soldadospa kamachejninku
nisunman Jeb us j llajtaman,
c 2Sa 2:18 karqa. g Jasobeamqa uj pacha
jebuseos k tiyakusharqanku chay
´ tojsina lanzallanwan 300 runasta
jallpasman. 5 Jebus llajtayoj d 2Sa 3:1 ˜
runastaj burlakuspa Davidta wanucherqa. h 12 Paypa
e 1Sa 16:12, 13 ´
nerqanku: “Ni jaykaj qhepantataj ahohıta i Dodoj
kaymanqa yaykumunkichu”, l f 1Cr 27:1, 2
wawan Eleazar j karqa. Payqa
nispa. Jinapis Davidqa chay chay kinsa wapu soldadosmanta
g 2Sa 23:8 ujnin karqa. 13 Eleazarqa
10:14 1 Payqa nispaqa Jehovamanta h Jos 23:10
Davidwan karqa Pas-Damimpi, k
parlashan. 11:1 1 Hebreo parlaypeqa maypichus filisteos guerrapi
nin, “tulluykitaj aychaykitaj kayku”. i 1Cr 8:1, 4 tinkunankupaj tantakorqanku
11:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, chaypi. Chaypeqa cebada
j 2Sa 23:9, 10
“Israelta llojsichej kanki, yaykuchejtaj 2Sa 23:15-17
kanki”. 11:3 1 Hebreo parlaypeqa nin, 11:8 1 Chayri “Milopi”. Glosariopi Loma
“aceitewan jicharqanku”. k 1Sa 17:1 nisqata leeriy.
´
787 1 CRONICAS 11:14-26
chajra karqa, soldadostaj CAP. 11 soldadospa kamachejninku
filisteosmanta ayqekorqanku. a Sl 18:50 karqa. Payqa 300 runasta tojsina
˜
14 Eleazartaj pachanpi lanzanwan wanucherqa, chay
sayaykorqa, chay jallpasta kinsa wapu soldados jinallataj
jarkakuspataj maqanakuspa
˜ b 1Sa 22:1 rejsisqa karqa. a 21 Gruponpeqa
filisteosta wanuracherqa. kinsa karqanku, Abisaitaj chay
´ ˜
Ajinamanta Jehova Diosqa iskay companerosninmanta
tukunata atiparqa.1a aswan wapu karqa,
c Jos 15:8, 12
15 Soldadospa kinsa chunka 2Sa 23:13-17 kamachejninkutaj karqa.
kurajkunasninkumanta kinsalla Chaywanpis mana chay
uraykorqanku chhankaman, ˜
naupaj kinsa wapu soldados
Adulam cuevapi b Davidwan jinapunichu karqa.
d 1Sa 20:6
tinkunankupaj. Filisteospa 22 Jehoiadaj wawan
´
soldadosninkutaj Refaım ura Benayaqa b wapu soldado
pampaspi jarakusharqanku. c karqa, Cabzeelpitaj c manchay
16 Davidqa cueva ukhupi e Ge´ 9:4
Le 17:10 tukuna imasta ruwarqa.
kasharqa, filisteospa uj tropa Payqa Moabmanta Arielpa
soldadosninkutaj Belenpi ˜
iskay wawasninta wanucherqa,
kasharqanku. 17 Davidtaj uj punchaytaj ritimushajtin
kay jinata parlarikorqa: f 2Sa 3:30
estanqueman yaykorqa,
´ ˜
“Belen d punkupi kashan chay chaypitaj uj leonta wanucherqa. d
estanquemanta uj chhikan ˜
23 Payqa wanuchillarqataj
yakitullatapis tomarikuyman”, g 1Sa 26:6
uj jatun egipcio runata, chay
nispa. 18 Chayta uyarispataj 2Sa 2:18
2Sa 18:2 runaqa sayayninman iskay
chay kinsa wapu soldadosnenqa
 metros 20 centimetrosniyoj
a la fuerza filisteospa ˜
Pana lado karqa.1e Benayaqa kaspillawan
campamentonkuman1
´ a 2Sa 23:18, 19 chimpaykorqa, egipcio runataj
yaykorqanku. Belen punkupi
estanquemanta yakuta uj tojsina lanzata makinpi
orqhospataj Davidpaj japisharqa, chay tojsina
apamorqanku. Davidtaj b 1Re 4:4 lanzanqa awana kaspi jinapuni
mana chay yakuta tomayta 1Cr 27:1, 5 karqa. f Ajinapis Benayaqa chay
munarqachu, pampaman egipcio runawan maqanakorqa,
´ tojsina lanzanta qhechuspataj
jicharqa Jehova Diospa ˜
˜ chayllawantaj wanucherqa. g
naupaqenpi. 19 Nerqataj: c Jos 15:21
“Noqaqa Diosta manchachikuni, 24 Chay imasta ruwarqa
ni imarayku kay yakutaqa Jehoiadaj wawan Benaya, payqa
tomaykuymanchu. Kay runasqa d Jue 14:5, 6
chay kinsa wapu soldados
˜ jinallataj sumaj rejsisqa karqa.
kausayninkuta wanuy pataman 1Sa 17:36, 37
churanku, ¿imaynatataj 2Sa 23:20-23 25 Benayaqa chay kinsa chunka
yawarninkuta tomaykuymanri? e soldadosmanta aswan wapu
Kay runasqa yakuta apamuspa kaspapis, mana chay kinsa wapu
˜ soldados jinapunichu karqa. h
kausayninkuta wanuy pataman e 1Sa 17:4
churanku”, nispa. Chayrayku Ajinapis Davidqa guardiasninta
Davidqa mana chay yakuta kamachinanpaj churarqa.
´
tomayta munarqachu. Chay f 1Sa 17:7 26 Ejercitos ukhupi aswan
imasta ruwarqanku chay kinsa wapu soldadosqa kaykuna
wapu soldadosnin. karqanku: Joabpa hermanon
20 Joabpa f hermanon
g 1Sa 17:51
Abisaiqa g waj kinsa wapu 11:23 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“phishqa codos karqa”. Uj codoqa
´
11:14 1 Chayri “salvarqa”. 11:18 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
1 Campamentoqa ashkha toldo wasis. h 1Cr 11:19 nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 11:27–12:8 788
Asahel, a Belenmanta Dodoj CAP. 11 soldadosnin ukhupi karqanku,
´
wawan Elhanan, b 27 harorita a 2Sa 2:18, 23 maqanakuspitaj Davidta
´
Samot, pelonita Helez, 1Cr 27:1, 7 yanapaj kanku. a 2 Paykunaqa
´ ´
28 tecoıta Iquespa wawan Ira, c flechana arcosniyoj1 karqanku,
´ ´ ˜
anatotita Abı-Ezer, d 29 husatita b 2Sa 23:24-39 panawanpis lloqewanpis sumajta
´ ´ ´
Sibec ai, e ahoh ıta Il ai, warakayta yachaj kanku, b
´ ˜
30 netofatita Maharai, f c 1Cr 27:1, 9 flechana arcotapis panawanpis
´
netofatita Baanaj wawan Heled, g lloqewanpis flechallaj kanku.
´
31 benjaminitas h ukhumanta d 1Cr 27:1, 12 Chay runasqa Benjam ın
Guibeamanta Ribaijpa wawan ayllumanta2 karqanku Saulpa
´
Itai, piratonita Benaya, 32 Gaas i e 2Sa 21:18 hermanosnin. c 3 Paykunaj
´ 1Cr 27:1, 11 ´
mayusmanta1 Hurai, arbatita kamachejninkoqa Ahiezer karqa
´
Abiel, 33 baharumita Azmavet, Joaswan khuska. Iskayninku
´
saalbonita Eliahba, 34 guizonita f 1Cr 27:1, 13
guibeatita d Semaaj wawasnin
Hasempa wawasnin, hararita ´
´ karqanku. Chant a
Saguejpa wawan Jonat an, g 1Cr 27:1, 15 kashallarqankutaj Azmavetpa e
35 hararita Sacarpa wawan wawasnin Jezielwan Peletwan.
Ahiam, Urpa wawan Elifal, h Jue 20:15 ´ ´ ´
´ Chanta Beraca, anatotita Jehu,
36 mekeratita Hefer, pelonita
1Cr 12:1, 2 ´
´ ´ 4 gabaonita f Ismaya, payqa chay
Ahıya, 37 carmelita Hezro, kinsa chunka wapu
´ i Jos 24:30
Ezbaijpa wawan Naarai, soldadosmanta ujninku karqa, g
38 Natanpa hermanon Joel, kinsa chunkantinmantataj
Hagrijpa wawan Mibhar, j 2Sa 11:3, 17 ´
´ 2Sa 12:9 kamachejninku karqa. Chanta
39 ammonita Zelec, berotita ´ ´
´ 1Re 15:5 Jeremıas, Jahaziel, Johanan,
 ´
Naharai, Zeruyajpa wawan guederatita Jozabad, 5 Eluzai,
Joabpa escudonta apaykachaj ´ ´
´
CAP. 12 Jerimot, Beal ıas, Semar ıas,
soldado, 40 itrita Ira, itrita ´ ´
´
k 1Sa 27:5, 6 harifita Sefat ıas, 6 Elcana,
Gareb, 41 hitita Ur ıas, j 2Sa 1:1 ´ ´
Isıas, Azarel, Joezer, Jasobeam
Ahlaijpa wawan Zabad, ima, chaykuna karqanku
42 rubenita Sizajpa wawan l 1Sa 27:1 ´ ´
´ 
coreıtas. h 7 Chanta Joelawan
Adina, payqa rubenitaspa ujnin ˜ Zebadiaswan, paykunaqa
kamachejninku karqa, paywantaj Pana lado
Guedormanta Jerohampa
kinsa chunka runas karqanku, a 1Cr 11:10
´ wawasnin karqanku.
43 chant a Maacajpa wawan 8 Wakin gaditasqa
´ b Jue 3:15
Hanan, mitnita Josafat, Davidpa tropasninman
´ Jue 20:15, 16
44 asteratita Uzıa, aroerita 1Sa 17:49 ujchaykukorqanku chinnejpi
Hotampa wawasnin Samawan pakakushajtin. i Paykunaqa
Jeielwan, 45 Simrijpa wawan c Ge´ 49:27 wapu soldados karqanku,
´
Jediael, tizita hermanon Joha, guerrapi maqanakunankupaj
46 mahavita Eliel, Elnaampa d 1Sa 11:4 sumaj wakichisqas, jatuchaj
wawasnin Jeribaiwan escudosniyoj, tojsina
´
Josaviaswan, moabita Itma, lanzasniyoj karqanku,
´ e 1Cr 11:26, 33
47 Eliel, Obed, mezobaıta maqanakunankupajpacha.
Jaasiel ima. f Jos 9:3 Paykunaj uyankoqa
12 Kay runas Davidman
ujchaykukorqanku g 1Cr 11:15
leonpa uyan jina karqa,
orqospi tarukas jinataj manchay
Ziclagpi k kashajtin, chaypacha ligeros karqanku.
Davidqa Quispa wawan h Nu´ 26:10, 11
Saulmanta ayqeykachakuspa 12:2 1 Flechana arco: waj lugarespi
purisharqa. l Paykunaqa wapu ninku camba flecha. 2 Uj aylloqa
i 1Sa 23:14, 29
1Sa 24:22 uj familiamanta miraj ashkha familias
11:32 1 Chayri “wayqosmanta”. 1Cr 11:16 kanku.
´
789 1 CRONICAS 12:9-23
9 Kaykuna kamachejkuna ´ CAP. 12 Allin kausay qanpaj kachun,1
˜
karqanku: naupaj kajqa Ezer a Ge´ 49:19 qanta yanapasojkunapajpis
´
karqa, iskay kajqa Abd ıas Dt 33:20 allin kausay kachun.
karqa, kinsa kajqa Eliab karqa, Diosniyki qanta
´
10 tawa kajqa Mismana karqa, yanapashasunki”, a nispa.
´ ´
phishqa kajqa Jeremıas karqa, b Le 26:8
Chanta Davidqa paykunata
´
11 sojta kajqa At ai karqa, kachamanta japikorqa, tropa
qanchis kajqa Eliel karqa, soldadosta kamachinankupajtaj
´
12 pusaj kajqa Johanan karqa, c 1Sa 22:1 churarqa.
jisqon kajqa Elzabad karqa, 1Sa 23:14 ´ ´
´ 19 Chant a Manas es
13 chunka kajqa Jeremıas 1Sa 24:22
ayllumanta wakin runasqa
karqa, chunka ujniyoj kajtaj
´ Davidpa tropasninman
Macbanai karqa. 14 Chaykuna
d 1Sa 24:12, 15 ujchaykukorqanku filisteoswan
karqanku gaditas, a paykunaqa
1Sa 26:23 khuska Saulwan maqanakoj
soldadospa capitanesninku Sl 7:6 jamushajtin. Jinapis Davidqa
karqanku. Paykunamanta aswan
mana filisteosta yanaparqachu.
pisi kallpaqa 100 soldadosta
Filisteosta kamachejkunaqa b
atipaj, aswan kallpasapataj e Jue 6:34 parlanakuytawan Davidta
1.000 soldadosta. b 15 Paykuna Jue 13:24, 25
˜ ´ kachapusqanku, paykunaqa
naupaj kaj killapi Jordan
ninakusqanku: “Davidqa
mayuta pasarqanku, yaku ˜
senornin Saulman kutikonqa,
mayuta wasariykamushajtin. ˜
´ f 2Sa 15:21 noqanchejtataj wanuchiwasun”, c
Chant a uray mayupi  ´
nispa. 20 Manas es
tiyakojkunata ayqecherqanku ˜
Pana lado ayllumantaqa kay runas
inti llojsimuy ladoman, a Sl 54:4 Davidpa tropasninman
inti yaykuy ladomanpis.
´ ´ ujchaykukorqanku Ziclagpi
16 Chant a Benjam ın kashajtin. d Paykuna karqanku:
´ ´
ayllumanta, Juda ayllumantawan b Jue 3:1, 3 Adna, Jozabad, Jediael, Miguel,
wakin runas jamullarqankutaj ´ ´
Jozabad, Elihu, Zilet ai ima.
David pakakusharqa chayman. c ´
Paykuna karqanku Manases
17 Davidtaj llojsimuspa ayllupi waranqa runasta
˜ c 1Sa 29:2-4
paykunaj naupaqenkupi kamachejkuna. e 21 Paykuna
sayaykuspa nerqa: “Sichus mana Davidta yanaparqanku suwa
maqanakojchu jamunkichej tropaswan maqanakushajtin.
chayqa, sichus yanapawaj d 1Sa 30:1
Chay runasqa tukuyninku
jamunkichej chayqa, amigosniy kallpasapas, ni imata
kankichej. Pero sichus manchachikoj karqanku. f
wasanchanawaykichejpaj e Dt 33:17 ´
Chant a soldadospa
jamushawankichej, capitanesninku kaporqanku.
enemigosniyman ´
22 Diamanta dıa runasqa jamoj
jaywaykunawaykichejpaj, f 1Cr 5:23, 24 kanku Davidta yanapanankupaj, g
ni ima sajrata ruwashajtillay 1Cr 11:10
ajinamanta Davidpa ejercitonqa1
˜
chayqa, naupa tatasninchejpa may chhika karqa, Diospa
Diosnin chayta rikuspa
ejerciton jinapuni. h
justiciata ruwachun”, d nispa. g 2Sa 2:3
23 Kay chhika karqanku
18 Chaypacha Diospa espiritun
guerrapaj wakichisqa
jamorqa e 30 soldadosta kamachej
Amasaiman, Amasaitaj Davidta soldadospa kamachejninku.
h 2Sa 3:1 Paykunaqa Hebronpi i
nerqa:
“David, noqaykoqa qanpata 12:18 1 Chayri “Sonqo tiyaykuy
kayku. Jesej wawan David, i 2Sa 2:1 qanpaj kachun”. 12:22 1 Chayri
qanwan kashayku. f 2Sa 5:1 “campamentonqa”.
´
1 CRONICAS 12:24-40 790
Davidman ujchaykukorqanku CAP. 12 yaykunankupajpacha, guerrapi
Saulpa gobiernonta payman a 1Sa 16:1, 13 maqanakunankupaj wakichisqas,
´
entreganankupaj, Jehova Dios 1Cr 11:10 tukuy imaymana armasniyoj.
kamachisqanman jina. a Paykunaqa Davidman tukuy
´
24 Juda ayllumantaqa sonqo sayasqa karqanku.
´
karqanku 6.800 soldados 34 Neftal ı ayllumantataj
guerrapaj wakichisqa, jatuchaj 1.000 kamachejkuna karqanku,
escudosniyoj, tojsina paykunawan khuskataj
lanzasniyojtaj. 37.000 runas karqanku jatuchaj
25 Simeonitasmantataj escudosniyoj, tojsina lanzasniyoj
ejercitopi karqanku b 1Cr 6:49 ima. 35 Dan ayllumantataj
7.100 wapu soldados, ni imata guerraman yaykojkunaqa
manchachikoj soldados. 28.600 karqanku. 36 Aser
26 Levitasmantataj ayllumantataj, pikunachus
4.600 karqanku. 27 Aaronpa ejercitopi sirvinankupaj jina,
wawasninmanta b kamachejtaj guerramantaj yaykunankupaj
´
Jehoiada c karqa, paywantaj jina kajkunaqa 40.000 karqanku.
´
kasharqanku 3.700 levitas.
´ 37 Jordan mayu
28 Chant a kashallarqataj chimpamantataj, a
c 1Cr 27:1, 5
Sadoc, d payqa wapu joven karqa, rubenitasmanta,
ni imata manchachikojchu. gaditasmanta, Manasespa
˜
Chayllapitaj kasharqanku naupa khuskan ayllunmantawan
tatasninpa familiasninkumanta 120.000 soldados karqanku,
22 umas kajkuna. imaymana armasniyoj.
29 Benjaminitasmantataj 38 Paykunaqa tukuyninku
3.000 karqanku,˜ Saulpa e guerrapi maqanakuyman
hermanosnin. Naupajtaqa yachasqa karqanku, guerraspitaj
paykunamanta casi tukuyninku d 2Sa 8:17 tinkoj kanku. Paykunaqa
Saulpa familianman 1Re 1:8 Hebronman tukuy sonqo
1Re 2:35
kutisqa karqanku. 1Cr 6:1, 8
jamorqanku Davidta reyta jina
30 Efraimitasmantataj 1Cr 27:16, 17 churanankupaj, tukuynin
kasharqanku 20.800 kallpasapa Israelta kamachinanpaj.
runas, paykunaqa ni imata Tukuynin israelitaspis de
˜
manchachikojchu kanku, naupa acuerdo kasharqanku Davidta
tatasninkoj familiasninkupitaj reyta jina churanankupaj. b
may rejsisqas karqanku. 39 Chaypitaj Davidwan kinsa
31 Manasespa khuskan diasta quedakorqanku
ayllunmantataj 18.000 runas mikhuspa, ujyaspa.
karqanku. Paykunaqa ajllasqa e 1Cr 8:1, 33
Hermanosninkoqa tukuy imata
karqanku, jamuspa reyta jina 1Cr 12:1, 2 paykunapaj wakichipusqanku.
Davidta churanankupaj.  40 Chantapis paykunaj
32 Isacarpa ayllunmantaqa ˜
Pana lado qayllallankupi tiyakojkuna,
´
200 kamachejkuna karqanku. a Nu´ 32:33 Isacar ayllupi, Zabulon ayllupi,
´
Paykunaqa sumajta reparaj Jos 13:8 Neftalı ayllupi tiyakojkunapis
kanku imata ruwana tiempochus jamuspa apamorqanku
kasqanta, yachajtaj kanku mikhuykunata burrospi,
´
imatachus Israel nacion camellospi, mulaspi, torospi
ruwanan kasqanta. Tukuynin ima. Paykunaqa apamorqanku
hermanosninkutaj paykunaj jakuta, qapisqa higosta, kisasta,
´
mandonkupi kasharqanku. vinota, aceitetawan. Chant a
´
33 Zabulon ayllumantataj apamullarqankutaj ashkha
50.000 runas karqanku b Ge´ 49:8, 10 wakasta, ovejastapis, Israelpi
ejercitoman 1Cr 11:10 manchay kusiy kasqanrayku.
´
791 1 CRONICAS 13:1-14

13 Davidqa tapurerqa
waranqa runaspa
CAP. 13
a 1Cr 15:25
Diospa sutinta oqharinku.
´
7 Chant a cheqa Diospa
kamachejkunasninkuta, pachaj arcanta uj mosoj carretaman
runaspa kamachejkunasninkuta, churaspa a Abinadabpa
tukuynin waj kurajkunatawan. a b Nu´ 35:2 wasinmanta apamusharqanku.
´
2 Chanta Davidqa Israelmanta Uzawan Ahiowan chay carretata
tukuy tantasqa runasman apamusharqanku. b 8 Davidwan
nerqa: “Sichus qankunaman c 1Sa 7:2 tukuynin israelitaswanqa cheqa
˜
allin rijchasunkichej chayqa, Diospa naupaqenpi tukuy sonqo
´
sitajchus Jehova Diosninchej kusirikusharqanku, takirispa,
chayta allinpaj qhawanqa d 1Sa 14:18 arpasta tocarispa, cuerdasniyoj
chayqa, tukuynin Israel tocanasta tocarispa,
jallpasman uj willayta panderetaswan,1 c
e Nu´ 34:2, 8
apachisunchej platilloswan, d cornetaswan e ima.
´
hermanosninchejman, 9 Kidon nisqa eraman1
sacerdotesman, levitasmanpis chayajtinkutaj torosqa casipuni
f 1Sa 6:21–7:1
llajtasninkupi b pasto 2Sa 6:1, 2 arcata urmarpacherqanku,
jallpasnintinman, paykunapis 1Cr 15:3 Uzataj makinta aysarispa arcata
´
jamuspa noqanchejwan khuska japiykorqa. 10 Jehova Diostaj
ujchakunankupaj. Uzapaj sinchitapuni
˜ ˜
3 Diosninchejpa arcanta g Jos 15:9, 12 phinakorqa, wanurpacherqataj
apakanpunanchejpaj”, c nispa. makinta aysarispa arcata
´
Saul kamachishajtin israelitasqa japiykusqanrayku. f Chaypi
´
h Ex 25:22 ˜
arcata mana cuidasqankuchu. d ´ Uzaqa Diospa naupaqenpi
Nu 7:89 ˜ ´
4 Tukuy tantasqa kajkunataj 1Sa 4:4 wanorqa. g 11 Davidtajr ı
˜ ´
de acuerdo kasharqanku chayta 2Sa 6:2 phinakorqa Jehova Dios Uzapaj
 ˜
ruwanankupaj, sinchita phi nakusqanmanta.
˜
tukuyninkuman allin rijcharqa. Pana lado Chayrayku chay lugartaqa
´ ´ ´ ´
5 Chant a Davidqa tukuynin a Ex 37:5 kunankama Perez-Uz a1
israelitasta tantacherqa Egipto sutiwan rejsikun.
mayumantapacha1 12 Davidqa chay punchay
´ b 2Sa 6:3-8
Leb o-Hamatkama,2 e cheqa Diosta manchachikuspa
Quiryat-Jearim llajtamanta nerqa: “¿Imaynatataj cheqa
cheqa Diospa3 arcanta ´ Diospa arcanta tiyakushani
c Ex 15:20
apamunankupaj. f chay llajtaman chayachisajri?”, h
6 Davidwan tukuynin nispa. 13 Davidqa mana
´ arcata aparqachu maypichus
israelitaswanqa khuska Baala g d 1Cr 25:1
llajtaman wicharerqanku, tiyakusharqa chay llajtaman,
nisunman Judaj japiyninpi nisunman Davidpa Llajtanman.
Quiryat-Jearim llajtaman, e 2Cr 5:13
Astawanpis payqa guitita
´ Obed-Edompa wasinman
chaymantapacha Jehova Diospa1
arcanta apamunankupaj. Payqa arcata apacherqa.
kamachina tiyananpi tiyasqa f Nu´ 4:15 14 Ajinamanta cheqa Diospa
kashan querubines2 patapi,3h arcanqa Obed-Edompa wasinpi
runastaj chay arca qayllapi kasharqa kinsa killata,
´
g Le 10:1, 2 Jehova Diostaj bendicerqa
13:5 1 Chayri “Sihormantapacha”. Obed-Edompa familianta,
2 Chayri “Hamatman yaykunakama”. tukuy ima kapusqantapis. i
3 Glosariopi cheqa Dios nisqata h 2Sa 6:9-11
´
leeriy. 13:6 1 Chayri “Jehova cheqa 13:8 1 Chayri “tamborcitoswan”. 13:9
´
Diospa”. 2 Glosariopi querub ın 1 Glosariopi era nisqata leeriy. 13:11
´ ´ ´
nisqata leeriy. 3 Icha nillanmantaj i Ge´ 30:27 1 Perez-Uza suteqa niyta munan Uzaj
“querubines chaupipi”. ´ contranta rabia phatan.
Ge 39:5
´
1 CRONICAS 14:1–15:1 792
´
14 Tiromanta rey Hiramqa a
willajkunata Davidman
CAP. 14
a 1Re 5:6, 8
Chanta nerqa: “Cheqa Diosqa1
makisniywan enemigosniyta
kachamorqa. Kachamullarqataj atipaykun, imaynatachus
˜
albanilesta,1 carpinterostawan, b 2Sa 5:11, 12 perqata yaku urmachin ajinata”,
cedro maderasta aparisqata nispa. Chayrayku chay lugartaqa
Davidpaj wasita Baal-Perazimta2
c Sl 89:20, 21
ruwapunankupaj.2b 2 Davidqa suticharqanku. 12 Chaypi
´
sutita repararqa Jehova Dios filisteosqa santosninkuta
d 2Sa 7:8 ´
paypa gobiernonta allinta saqerparqanku. Chanta Davidqa
sayachisqanta Israelta chay santosta ruphachinankuta
rey jina kamachinanpaj. c e Dt 17:17 kamacherqa, soldadosnintaj
Diosqa Israel nacionninrayku d ruphaykucherqanku. a
Davidpa gobiernonta jatunpaj f 2Sa 5:13-16 13 Aswan qhepatataj
qhawacherqa. filisteosqa watejmanta chay
3 Davidqa Jerusalenpi waj g 1Cr 3:5-9 ura pampaspi b tiyakojkunawan
warmiswan casarakullarqataj, e maqanakorqanku. 14 Davidqa
ajinamanta qhari wawasnin, watejmanta Diosta tapukorqa,
h Lu 3:23, 31
warmi wawasnin astawan cheqa Diostaj nerqa: “Ama
˜
yapakorqa. f 4 Jerusalenpi naupaqenkumanta paykunawan
nacekorqanku chay qhari i 1Re 1:47 maqanakoj riychejchu,
Mt 1:6
wawasninpa sutisninkoqa astawanqa paykunata
´ ´
kaykuna karqanku: g Samua, muyuykuspa bac a nisqa
´ ´ j 1Cr 11:3
Sobab, Natan, h Salomon, i sachas wasapi pakakamuychej.
´ ´ ´
5 Ibhar, Elisua, Elpelet, Chanta llojsimuspa paykunawan
´ ´
6 Noga, Nefeg, Jaf ıa, k 2Sa 5:17 maqanakunkichej. c 15 Chay
´ ´ ´ Sl 2:2 ´
7 Elisama, Beeliada, Elifelet bac a nisqa sachas patapi
ima. soldadospa marchasqankuta
8 Filisteosqa Davidta tukuy l 2Sa 5:18, 22
2Sa 23:13
jina uyarispaqa, llojsimuspa
Israelta kamachinanpaj j paykunawan maqanakunkichej.
˜
churasqankuta Cheqa Diosqa naupaqeykita
m 2Sa 5:19-21 llojsenqa filisteospa
yachaytawankama, tukuyninku
Davidwan maqanakoj soldadosninta atipananpaj”, d
jamorqanku. k Davidtaj chayta n Isa 28:21 nispa. 16 Davidqa cheqa
 Diospa kamachisqanman
yachaytawan paykunawan ˜
maqanakoj rillarqataj. Pana lado jinapuni ruwarqa, e filisteospa
´
9 Filisteosqa Refa ım ura a Dt 7:25 soldadosnintataj atiparqanku
pampasman l chayaspa chaypi Gabaonmantapacha
tiyakojkunawan maqanakuyta b 2Sa 5:22-25 Guezerkama. f 17 Davidqa
qallarerqanku. 10 Davidtaj tukuy jallpaspi rejsisqa karqa,
´ tukuy nacionestaj Davidta
Diosta taporqa: “Diosn ıy, c Jos 8:2 ´
¿filisteoswan maqanakoj Sl 18:34 manchachikorqanku Jehova
risajchu? ¿Paykunata makiyman Dios yanapasqanrayku. g
entregaykuwankichu?”, nispa.
´
Jehova Diostaj kuticherqa:
´
d Dt 23:14
Jue 4:14 15 Davidqa wasista
ruwakushallarqapuni
´
“Ar ı, rillay, paykunataqa Davidpa Llajtanpi, chanta cheqa
makiykiman entregaykusaj”, m e G´ e´ 6:22 Diospa1 arcanpaj uj lugarta
nispa. 11 Chayrayku Davidqa Ex 39:32 wakicherqa, toldo wasitapis2
Baal-Perazimman n rerqa,
chaypitaj filisteosta atiparqa. f Jos 16:10 14:11; 15:1 1 Glosariopi cheqa Dios
nisqata leeriy. 14:11 2 Baal-Perazim
14:1 1 Chayri “perqasta ruwajkunata”. suteqa niyta munan lajrasqaspa
g Dt 2:25
2 Chayri “kamachina wasita Dt 11:25 patronninku. 15:1 2 Chayri “carpa
ruwapunankupaj”. Jos 2:9 wasitapis”.
´
793 1 CRONICAS 15:2-21
ruwaporqa. a 2 Chaypacha CAP. 15 imaynatachus arcata apana
Davidqa nerqa: “Ni pi cheqa a 2Sa 7:1, 2 kasqanta”, a nispa.
Diospa arcantaqa apananchu 1Cr 16:1 14 Chayrayku sacerdoteswan
Sl 132:1-5
tiyan, manachayqa levitaslla. levitaswanqa,
´
Jehova Dios levitasta ajllakun b Nu´ 4:15 llimphuchakorqanku Israelpa
Jehovaj arcanta apanankupaj, Dt 10:8 Diosnin Jehovaj arcanta
paytataj sirvinallankupajpuni”, b apanankupaj.
´ c 2Sa 6:12 ´
nispa. 3 Chant a Davidqa 1Cr 13:5 15 Chant a levitasqa cheqa
tukuynin israelitasta Jerusalenpi Diospa arcanta kaspisninmanta b
tantacherqa, chay wakichisqan d Nu´ 3:2, 3
´ oqharispa hombrosninkupi
lugarman Jehova Diospa arcanta e 1Cr 6:1 aparqanku. Chaytaqa Moisespa
apamunankupaj. c kamachisqanman jina
´
4 Davidqa Aaronpa f 1Cr 6:29, 30 ruwarqanku, Jehova Dios
mirayninmanta kajkunata d g 1Cr 23:6-8 nisqanman jinataj. 16 Davidqa
levitastawan e tantacherqa: levitaspa kamachejkunasninkuta
´
5 cohatitasmantaqa tantacherqa h Ex 6:18, 22 kamacherqa takej
kamachejninku Urielta, ´
i Ex 6:16, 18
hermanosninkuman
120 hermanosnintawan, encarganankuta kusisqa
6 meraritasmantataj j 2Sa 8:17 takinankuta, tocanasta
kamachejninku Asayata, f tocarispa: cuerdasniyoj
k 1Sa 22:20
220 hermanosnintawan, 1Re 2:27, 35 tocanasta, arpasta, c
7 guersonitasmantataj platillostawan. d
kamachejninku Joelta, g l 2Sa 6:3 17 Levitastaj chayta
130 hermanosnintawan, encargarqanku Joelpa wawan
m 2Sa 6:8
8 Elizafanpa h mirayninmantataj  Hemanman, e hermanosnin
kamachejninku Semayata, ˜
Pana lado ukhumantataj Berekiaspa
200 hermanosnintawan, wawan Asafman, f merarita
a Nu´ 4:15
9 Hebronpa mirayninmantataj Dt 31:9 hermanosninkumantataj
kamachejninku Elielta, ´ Cusayaj wawan Etanman. g
b Ex 25:14
80 hermanosnintawan, ´
Nu 4:6
18 Paykunawan khuskataj
10 Uzielpa i mirayninmantataj 2Cr 5:9 kasharqanku iskay kaj
kamachejninku Aminadabta, grupomanta hermanosninku: h
112 hermanosnintawan. c Sl 33:2 ´
Zacar ıas, Ben, Jaaziel,
11 Chantapis Davidqa ´
d 1Cr 16:5 Semiramot, Jehiel, Unı, Eliab,
wajyachillarqataj sacerdote ´
´ 2Cr 5:12, 13 Benaya, Maaseya, Matitıas,
Sadocta, j Abiatartawan, k chanta ´
e 1Cr 6:31, 33
Elifelehu, Micneya, punkuta
kay levitastawan: Urielta, 1Cr 25:5 qhawajkuna Obed-Edomwan
Asayata, Joelta, Semayata, Jeielwan ima. 19 Takejkuna
Elielta, Aminadabtawan. f 1Cr 6:31, 39 ´
Heman, i Asaf, j Etanpis
12 Paykunatataj nerqa: 1Cr 25:1, 2
sonachinanku karqa cobre
Sl 83:qa ´ ´
“Qankunaqa levita familiaspi platillosta. k 20 Chanta Zacarıas,
umas kajkuna kankichej. g 1Cr 6:31, 44 ´
Aziel, Semiramot, Jehiel, Unı,
Hermanosniykichejwan khuska Eliab, Maaseya, Benayapis
h 1Cr 25:9
llimphuchakuytawan Israelpa cuerdasniyoj tocanasta tocaj
Diosnin Jehovaj arcanta i 1Cr 6:31-33 kanku alamot1 tonoman jina. l
apankichej, chay wakichisqay ´ ´
˜ 21 Chanta Matitıas, m Elifelehu,
lugarman. 13 Chay naupaj j 1Cr 25:1 ´
Micneya, Obed-Edom, Jeiel,
kutipi mana qankunachu k 1Cr 13:8 Azaziaspis arpasta tocaj kanku
Diospa arcanta aparqankichej, l seminit1 templeman jina, n ajinata
´
chayrayku Jehova Diosninchejqa l Sl 46:qa
noqanchejpaj sinchita
˜ m 1Cr 16:4, 5
15:20 1 Glosariopi alamot nisqata
phinakorqa. m Noqanchejqa mana leeriy. 15:21 1 Glosariopi seminit
allintachu qhawarikusqanchej n Sl 6:qa nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 15:22–16:6 794
´
paykunaqa tocajkunata tocachej CAP. 15 29 Jehova Diospa
kanku. 22 Levitaspa a 1Cr 15:27 trato ruwasqan arcata
kamachejninku Kenaniasqa a Davidpa Llajtanman a
arcata apanamanta cargoyoj b 1Cr 16:4, 6
chayachimojtinkutaj, Saulpa
karqa. Payqa imaynatachus warmi wawan Micalqa b
apanata sumajta yachaj. ventanamanta qhawamusharqa,
23 Berekiaswan Elcanawanqa c 2Sa 6:4, 5
2Sa 6:12
rikorqataj rey Davidta
Diospa arcanta cuidaj kanku. phinkiykacharispa
´
24 Sacerdotes Seban ıas, kusikushasqanta arcata
´ d 1Cr 13:14
Josafat, Netanel, Amasai, apamusqankumanta. Chayta
´
Zacar ıas, Benaya, Eliezerpis rikuspa Micalqa sonqonpi
cornetasta jatunmanta waqachej e 2Sa 6:13 Davidta chejnikaporqa. c
kanku cheqa Diospa arcanpa
˜
naupaqenpi. b Obed-Edomwan
Jehiaswanpis arcata
f 2Sa 6:14, 15
16 Davidqa cheqa Diospa1
arcanpaj uj toldo
´
wasita2 ruwaporqa. Chanta
cuidallajtaj kanku. arcata chay toldo wasiman
25 Davidwan, g 1Cr 13:8
apaykorqanku, d cheqa Diospa
Israelmanta kurajkunawan, ˜
naupaqenpitaj qolachina3
sapa waranqa runaspa h 1Cr 16:4, 6 ofrendasta jaywarqanku, khuska
kamachejkunasninkuwan ima, mikhurikuy ofrendastapis. e
´
allin kusisqa rerqanku c Jehova i 2Sa 6:5 2 Chaymanta Davidqa qolachina
Diospa trato ruwasqan arcata  ofrendasta, f khuska mikhurikuy
apamunankupaj Obed-Edompa ˜
Pana lado ofrendastapis g jaywayta
wasinmanta. d 26 Cheqa Diosqa ´
´ a 1Cr 17:1 tukuchaytawan, Jehova Diospa
levitasta yanaparqa Jehova sutinpi tukuy runasta
Diospa trato ruwasqan arcata bendicerqa. 3 Chantapis
b 1Sa 18:27
apanankupaj. Chayrayku 2Sa 3:13, 14 tukuy israelitasman,
paykunaqa qanchis torillosta, qharismanpis warmismanpis
qanchis carnerostawan1 jaywarqa uj muyu tantata,
qolacherqanku.2e 27 Davidqa c 2Sa 6:16
palmera poqoykunamanta

mana mangasniyoj sumaj ruwasqa tantata, kisasmanta
CAP. 16 ´
telamanta ropayoj kasharqa, tantatawan. 4 Chanta Davidqa
arcata apajkuna levitas jina, d 1Re 8:1 ´
´ wakin levitasta churarqa Jehova
1Cr 15:1 ˜
takejkuna jina, Kenanıas jinataj. Diospa arcanpa naupaqenpi
Kenaniasqa arcata sirvinankupaj, h ajinamanta
apajkunajta, takejkunajtawan e 2Sa 6:17-19
1Re 8:5
Israelpa Diosnin Jehovata
kamachejninku karqa. jatunchanankupaj,1 graciasta
Chantapis Davidqa linomanta qonankupaj, yupaychanankupaj
ruwasqa efodniyoj1 kasharqa. f f Le 1:3 ima. 5 Asafqa i kamachejninku
28 Tukuy israelitasqa karqa, Zacariastaj iskay kaj
´
Jehova Diospa trato ruwasqan g Le 3:1 kamachejninku karqa. Jeiel,
´
arcata apamorqanku Semiramot, Jehiel, Matit ıas,
kusiymanta qhaparirispa, g h Nu´ 18:2
Eliab, Benaya, Obed-Edom, Jeiel
pututusta, cornetastapis ima, j cuerdasniyoj tocanasta,
waqarichispa, h platillosta arpastawan tocaj kanku. k Asafqa
sonarichispa, cuerdasniyoj i 1Cr 6:31, 39 platillosta tocaj. l 6 Sacerdote
tocanasta, arpastapis sinchita Benayawan Jahazielwanqa
tocarispa. i j 1Cr 15:18 cornetasta waqachejpuni kanku
15:26 1 Carnero: waj lugarespi ninku 16:1 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
k 1Cr 15:21
mocho, oveja toro. 2 Chayri leeriy. 2 Chayri “carpa wasita”.
“ruphacherqanku”. 15:27 1 Glosariopi 3 Chayri “ruphachina”. 16:4 1 Hebreo
efod nisqata leeriy. l 1Cr 15:17, 19 parlaypeqa nin, “yuyarinankupaj”.
´
795 1 CRONICAS 16:7-25
cheqa Diospa trato ruwasqan CAP. 16 Nacionninpaj ruwasaj
˜
arcaj naupaqenpi. a 1Cr 6:31, 39 nisqantaqa ama ni jaykaj
7 Chay punchay Davidqa qonqaychejchu. a
´ b Sl 106:1
16 Abrahanwan tratota
uj takiyta wakicherqa Jehova
Diosta agradecekunanpaj, c Sl 67:2 ruwasqanta
kamacherqataj Asafta, Sl 105:1-6 yuyarikuychej, b
Isa 12:4
hermanosnintawan chay takiyta Isaacman imatachus
takinankuta, a chay takeyqa d 2Sa 23:1 jurasqantapis
˜ Ef 5:19 yuyarikuychej, c
naupaj kaj takiynin karqa.
Kaytaj kashan: e Sl 107:43 17 mayqentachus Jacobman
´ garantiata jina
8 “Jehova Diosman graciasta f Le 22:32 qorqa chayta, d
qoychej, b sutinta Isa 45:25
Jer 9:24 Israelmanpis unay wataspaj
oqhariychej.
traton kananpaj qorqa
Ruwasqasninta llajtaspi g 1Cr 28:9 chayta.
rejsichiychej. c Flp 4:4 ´
18 Kay jinata nispa: ‘Canaan
9 Takipuychej, alabanzasta h Am 5:4 jallpata qosqayki, e
takipuychej.1d Sof 2:3
herenciaykichej kananpaj’. f
Tukuynin sumaj i Sl 24:5, 6 19 Chayta nerqa pisillaraj
ruwasqasninpi kashajtiykichej.
tukuriychej.2e j Sl 111:2-4
Allin pisillarajpuni
10 Diospa santo sutinmanta k Isa 41:8 karqankichej, forasteros
tukuy sonqo parlaychej. f jinataj
´ l Sl 135:4
Jehova Diosta maskajkunaj purikusharqankichej. g
sonqonku kusisqa kachun. g m Sl 95:7 20 Paykunaqa nacionmanta
´ ´
11 Jehova Diosta maskaychej, h nacion purerqanku.
˜ n Sl 105:7-11
Uj suyumanta waj suyuman
kallpanta manakuychej. 
Khuyakusunaykichejpaj tuta ˜ riporqanku. h
˜ Pana lado
punchay manakuychej. i 21 Diosqa mana saqerqachu
a Dt 7:9
12 Yuyarikuychej ni pi paykunata
˜
b Ge´ 15:18 nakarichinanta. i
allin tukunasta ´
Ge 17:1, 2
ruwasqanmanta. j Astawanqa paykunarayku
Yuyarikuychej milagrosta c Ge´ 26:3-5 reyestapis kamerqa, j
ruwasqanta, castigosta 22 kay jinata nispa:
d Ge´ 28:14 ‘Ama ajllasqasniytaqa
apachimusqantapis.
e Ge´ 12:7 llankhankichejchu,
13 Chayta yuyarikuychej, ´
Ge 17:8 ama profetasniytaqa1
kamachin Israelpa ´
Ge 35:12
imanankichejchu’, k nispa.
miraynin kajkuna, k ´
f Dt 32:8 23 Tukuy jallpantin, Jehova
Jacobpa wawasnin kajkuna, Diospaj takiripuychej.
ajllasqasnin kajkuna. l g Ge´ 34:30
´ Sapa punchay wajkunaman
14 Paymin Jehova Dt 26:5
Sl 105:12-15 willariychej imaynatachus
Diosninchejqa. m runasta salvasqanta. l
h Ge´ 20:1
Kamachiykunasnenqa ´
Ge 46:6 24 Naciones ukhupi jatun
jallpantinpi churasqa kayninmanta willaychej,
kashan. n i Ge´ 31:7, 42 tukunasta ruwasqanmanta
˜
15 Winaypaj yuyarikuychej j Ge´ 12:17 llajtas ukhupi willaychej.
´
Diospa trato ruwasqanta. ´
Ge 20:3 25 Jehova Diosqa jatunmin,
paylla jatunchanapaj jina.
16:9 1 Chayri “tocapuychej”. k Ge´ 20:7
´
2 Icha nillanmantaj “Tukuynin l Sl 40:10 16:22 1 Glosariopi profeta nisqata
sumaj ruwasqasninmanta parlaychej”. Sl 96:1-6 leeriy.
´
1 CRONICAS 16:26-39 796
Waj dioskunamanta nisqaqa, CAP. 16 Tukuy jallpas kusikuchunku,
´
paylla aswan tukunapaj a Ex 15:11 chaypi tukuy ima kajpis
jina. a kusikuchunku.
26 Waj nacionespa tukuy b Isa 45:20 33 Monte sachaspis kusisqa
´
diosesninkoqa qhasi 1Co 8:4 qhaparichunku Jehova
˜
manakajlla kanku, Diospa naupaqenpi,
dioses nisqalla kanku. b c Isa 44:24 payqa jallpata juzgaj
´ ´
Jehova Diostajrı jamushan.1
´
cielota ruwarqa. c d Dt 33:26 34 Jehova Diosman graciasta
˜ Sl 8:1
27 Diospa naupaqenpi qoychej, kacha
kashanku jatun atiynin, kasqanrayku. a
jatun kayninpis. d
e 1Ti 1:11 ˜
Munakuynenqa1 winaypaj
Tiyakun chaymantaqa f Sl 68:34
kallanqapuni. b
kallpanpis, kusiyninpis Sl 96:7-13 35 Niychejtaj: ‘Salvawaj
kancharimun. e Diosniyku, salvawayku ari. c
´
28 Ayllus,1 Jehova Diosta g Dt 28:58 Naciones ukhumanta
jatunchaychej. Ne 9:5 tantaykuspa
´ Sl 148:13
Jehova Diosta jatunchaychej librawayku ari,
atiyniyoj kasqanrayku, santo sutiykita
h 1Cr 29:3-5
kallpayoj kasqanrayku. f Mt 5:23 yupaychanaykupaj, d
´
29 Jehova Diosta may kusisqa qanta
jatunchaychej sutin i Dt 26:10 jatunchasunaykupaj. e
jatunchanapaj jina 36 Israelpa Diosnin Jehovaqa
kasqanrayku. g j Sl 104:5 jatunchasqa kachun,
Regalota apamuspa Ec 1:4 ˜ ˜
˜ winaypaj winaynintinpaj’,
naupaqenman nispa”.
yaykuychej. h k Sl 97:1 ´
Tukuy runastaj “amen”1
Llimphu ropasta1 ´
´ nerqanku. Jehova Diostataj
churakuspa2 Jehova l Ap 19:6
jatuncharqanku.
˜ 
Diospa naupaqenpi ´
˜ 37 Chant a Davidqa
˜ qonqorikuychej.3
i Pana lado
Asaftawan f hermanosnintawan
30 Naupaqenpi tukuy a 2Cr 5:13 ´
Jehova Diospa trato ruwasqan
Lu 18:19 ˜
jallpantin kharkatichun. arcaj naupaqenpi saqerqa,
Jallpaqa sumaj sayachisqa ˜
b Sl 103:17 chay arcaj naupaqenpi sirvispa
kashan, ni ima ´
Jer 31:3 kanankupaj, g sapa d ıa
kuyurichinmanchu. j Lam 3:22 imatachus ruwana kasqanta
31 Cielosqa kusikuchunku, ruwanankupaj. h
jallpapis kusikullachuntaj. k c Sl 68:20 38 Saqellarqataj Obed-Edomta,
Naciones ukhupi kayta hermanosnintawan khuska,
´
willaychej: ‘Jehova Diosqa d Sl 122:4 tukuyninku 68 karqanku.
˜ ´
Reyna’, l nispa. Chanta punkuta qhawanankupaj
32 Mar qochaqa kusiywan e Isa 43:21 churarqa Jedutunpa wawan
sonarichun, mar qochapi Obed-Edomta, Hosatawan.
tukuy ima kajpis f 1Cr 15:16, 17 39 Sacerdote Sadoctaj, i waj
kusikuchun. sacerdote hermanosninwan
g 1Cr 16:4-6
16:28 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj 16:33 1 Chayri “jamun”. 16:34 1 Hebreo
ashkha familias kanku. 16:29 1 Chayri ´
h Ex 29:38 parlaypeqa niyta munan mana
´
“Santo ropasta”. 2 Icha nillanmantaj 2Cr 13:11 tukukoj munakuy, mana tukukoj kacha
“Santo kaynin lliphipirisqanrayku”. Esd 3:4 kay. Glosariopi mana tukukoj munakuy
´
3 Chayri “Jehov a Diosta nisqata leeriy. 16:36 1 Chayri “ajina
yupaychaychej”. i 1Cr 12:28 kachun”.
´
797 1 CRONICAS 16:40–17:11
´
Jehova Diospa toldo wasinpa CAP. 16 5 Egiptomanta Israelta
˜
naupaqenpi, Gabaonpa pata a 1Re 3:4 orqhomusqaymantapacha
lugarninpi a kasharqanku, kunankama mana uj wasipichu
40 ofrenda qolachina altarpi ´
b Ex 29:39 tiyakuni, manaqa toldo
´
Jehova Diosman qolachina 2Cr 2:4 wasisllapi1 tiyakuni, uj
ofrendasta jaywananakupaj, lugarmanta waj lugarman
tutamanta jinallataj tardenpis c 1Cr 25:1 purisqaypi kani. a 6 Tukuy
mana faltayta, chantapis Leypi israelitaswan kay chhika
tukuy ima qhelqasqa kasqanta d 1Cr 16:4 unayta purini. Paykunapajqa
juntanankupaj, mayqentachus juecesta churarqani, ovejitasta
´ e 2Cr 5:13
Jehova Dios israelitasman qorqa Esd 3:11
jina paykunata qhawanankupaj.
chayta. b 41 Paykunawantaj ¿Maykajllapis uyarerqankichu
´ ´
kasharqanku Heman, Jedutun, c chay juecesta nisqayta:
´ f 1Cr 6:31, 33
waj ajllasqa runas ima Jehova 1Cr 15:16, 17 ‘Imajtintaj mana wasita
Diosman graciasta qonankupaj, d ruwapuwankichejchu cedro
˜
“munakuynin wi naypaj g 1Cr 25:1, 3 maderamanta’, nispa?”’.
kasqanrayku”. e  7 ”Kunanqa kamachiy
42 Paykunawanqa kasharqanku CAP. 17 Davidta nimuy: ‘Angelesta
Hemanwan f Jedutunwan, ´
h 1Re 1:8 kamachej Jehova Diosqa kayta
cornetasta waqachinankupaj, 1Cr 29:29 nin: “Noqa pusamorqayki
platillosta tocanankupaj, pasto pampaspi ovejasta
mayqen tocanaswanchus cheqa i 1Cr 14:1 michishajtiyki, Israel
Diosta yupaychaj kanku nacionniyta kamachinaykipaj. b
chaykunatawan tocanankupaj. j 2Sa 7:1-3
1Cr 15:1
8 Mayman rejtiykipis
Jedutunpa g wawasnintaj 2Cr 1:4 qanllawanpuni kasaj. c
punkuta qhawanamanta Tukuynin enemigosniykitapis
´ ˜
cargoyoj karqanku. 43 Chanta k 2Sa 7:4-7 naupaqeykimanta
tukuy runasqa wasisninkuman 1Re 8:17-19 chinkachisaj. d Sutiykitaqa sumaj
riporqanku, Davidtaj 1Cr 22:7, 8

sutiman tukuchisaj,
wasinmanta kajkunata ˜ jallpantinpi may rejsisqa
bendecimoj rerqa. Pana lado
´ kanki, may rejsisqa runas jina. e

17
a Ex 40:2
Davidqa wasinman1 ´
Nu 4:24, 25
9 Uj lugarta ajllapusaj
tiyakoj yaykupusqantawan 2Sa 6:17 nacionniy Israelpaj, chayman
profeta Natanta h nerqa: “Noqaqa Sl 78:60 paykunata tiyakunankupaj
cedro maderasmanta sumaj pusasaj. Chaypeqa ni pipis
ruwasqa wasipi tiyarikushani, i b 1Sa 16:11, 12 paykunata ima nenqachu.
´ 1Sa 17:15 ˜
Jehova Diospa trato ruwasqan Sajra runasqa nina paykunata
1Sa 25:30 ˜ ˜
arcataj telasmanta ruwasqa 2Sa 7:8-11 nakarichenqankuchu naupajta
toldollapi2 kashan”, j nispa. Sl 78:70, 71 jinaqa, f 10 Israel nacionniypaj
2 Natantaj Davidta nerqa: juecesta churarqani chay
“Ruwallay imatachus sonqoyki c 1Sa 18:14 tiempopi jinaqa. g Tukuynin
2Sa 8:6
munasqanta, cheqa Diosqa1 enemigosniykita atipasaj. h
qanwan kashan”, nispa. Astawanpis kayta niyki:
d 1Sa 25:29 ´
3 Diostaj chay chisipacha 1Sa 26:10 ‘Jehova Diosqa wasita
Natanta nerqa: 4 “Rispa Sl 89:20, 22 ruwapusonqa’,1 nispa.
˜ ˜
kamachiy Davidta nimuy: 11 ”’”Wanupuspa naupa
´ e 1Sa 18:30 ˜
‘Jehova Diosqa kayta nin: tatasniykiwan na
“Tiyakunaypaj wasitaqa mana ´
samarikushajtiyki,
qanchu ruwapuwanki. k f Ex 2:23 mirayniykimanta ujnin

17:1 1 Chayri “kamachina wasinman”. g Jue 2:16 17:5 1 Chayri “carpa wasisllapi”. 17:10
2 Chayri “carpallapi”. 17:2 1 Glosariopi 1 Chayri “mirayniykimanta reyesta
cheqa Dios nisqata leeriy. h Sl 18:40 churanqa”.
´
1 CRONICAS 17:12-27 798
˜
wawaykitanataj rey kananpaj CAP. 17 chayta reparachiwayku.
´
churasaj, a gobiernontataj a 1Re 8:20 21 Diosnıy, kay jallpa patapi,
sinchita sayachisaj. b 12 Paymin Sl 132:11 ¿mayqen naciontaj Israel
wasita ruwapuwanqa, c noqataj b 2Sa 7:12-17 nacionniyki jinari? a Cheqa
1Re 9:5 ´
paypa kamachina tiyananta Diosnıy, qanmin rispa paykunata
˜ 1Cr 28:5
winaypaj sinchita sayachisaj. d Jer 23:5 kacharichimorqanki
13 Noqa tatan kasaj, paytaj c 1Re 5:5
nacionniyki kanankupaj. b
waway kanqa. e Paytaqa 1Cr 22:10 Sutiykitapis may rejsisqaman
munakullasajpuni, nitaj d Sl 89:3, 4 tukucherqanki jatuchaj imasta,
saqerparisajchu f qanmanta Isa 9:7 tukuna imasta ruwaspa, c
˜
naupajta rey karqa chayta Da 2:44 maypachachus nacionniykej
˜
jinaqa. g 14 Paytaqa e 2Sa 7:14 naupaqenmanta nacionesta
˜ Lu 9:35
kamachina tiyanaypi winaypaj Heb 1:5
wijchorqanki chaypacha, d chay
tiyaykuchisaj, h gobiernonpis nacionniykitaqa Egiptomanta
f Isa 55:3
mirayninmanta reyespis
˜ kacharicherqanki. 22 Qanmin
winaypaj kallanqankupuni”, i g 1Sa 15:24, 28 nacionniyki Israeltaqa
nispa’”.
1Cr 10:13, 14 ˜
ajllakorqanki wi naypaj
h Sl 89:36
15 Natantaj Davidman nacionniyki kananpaj. e Qanmin
Jer 33:20, 21 ´ ´
willarqa chay tukuy imasta, Lu 1:32, 33 Jehova Diosn ıy, Diosninku
´
mosqoypi jina uyarisqantapis. Heb 1:8 karqanki. f 23 Kunanqa Jehova
Ap 3:21 ´
16 Chayta uyarispa rey Diosn ıy, kay kamachiykipaj,
´ i Da 2:44 familianpajpis imatachus
Davidqa Jehova Diospa
˜ Jn 1:49
nisqaykeqa juntakuchunpuni
naupaqenman rispa 2Pe 1:11 ˜
tiyaykukorqa nerqataj: j 2Sa 7:8
winaypaj, chay nisqaykitaqa
´ ´ ruwaypuni ari. g 24 Sutiykeqa
“Jehova Diosnıy, ¿pitaj noqa 2Sa 7:18-20
kasqani? ¿Imataj familiaypis k Mt 22:42 unaypaj kallachunpuni,
˜
kasqa chay tukuy imasta Hch 13:34 wi naypajtaj jatunchasqa
ruwapunawaykipajri? j Ap 22:16 kachun. h Chaywanqa runaspis
´
17 Diosnıy, chay l Sl 139:1 nenqanku: ‘Angelesta kamachej
ruwapuwasqayki may m 2Sa 7:21-24 Jehovaqa Israelpa Diosnin,
˜ ´
tukunapaj jinana kajtinpis, n Ex 15:11 paymin Israelpa Diosnenqa’,
qan nishankiraj kay nispa. Kamachiyki Davidpa
o Isa 43:10 ˜
kamachiykej familianqa unaypaj  familiantaj naupaqeykipi
´ ´ ˜
kanallantapuni. k Jehova Diosnıy, ˜
Pana lado winaypaj sayachisqa kachun. i
´
noqatapis qhawashawanki a Dt 4:7
25 Diosnıy, qanmin niwanki
astawan jatunchasqa kanaypaj Sl 147:20 ‘wasita ruwapusqayki’1 nispa.
´
jinataraj.1 18 Diosnıy, qan ´
b Ex 19:5 Chayrayku kay kamachiykeqa
allinta rejsiwanki. l Chayrayku, Sl 77:15 ajinata tukuy sonqo
˜ ´
¿imatawantaj niykiman kay c Dt 4:34 manakusunki. 26 Jehova
´
kamachiyki Davidpaj chay imasta Ne 9:10 Diosnıy, qanmin cheqa Diosqa
Isa 63:12
ruwapusqaykimantari? kanki. Kay kamachiykimantaj
´ ´ Eze 20:9
19 Jehova Diosnıy, kay allin imasta ruwapunaykita
d Dt 7:1 ´
munasqaykiman jina Jos 10:42 ninki. 27 Chayrayku Diosnıy,
kamachiykirayku chay Jos 21:44 kay kamachiykej familianta
˜
tukuynin tukuna imasta e 1Sa 12:22 bendecillay ari, naupaqeykipitaj
˜
ruwarqanki, jatun kayniykitataj f Ge´ 17:7
wi naypaj kallachunpuni ari.
´ ´ ´ ´
rejsichinki. m 20 Jehova Diosnıy, Dt 7:6, 9 Jehova Diosnıy, qanmin kay
mana pipis qan jinaqa g 2Sa 7:25-29 kamachiykej familiantaqa
˜
kanchu, n qanlla Dios kanki, mana h 2Cr 6:33
bendicerqanki, winaypajtaj
waj kanchu. o Ninrisniykuwan Sl 72:19 bendecisqa kanqa”.
tukuy ima uyarisqaykoqa Mt 6:9
Jn 12:28 17:25 1 Chayri “mirayniykimanta
17:17 1 Chayri “sumaj runata jina”. i Sl 89:35, 36 reyesta churasaj”.
´
799 1 CRONICAS 18:1-17

18 Aswan qhepatataj Davidqa


filisteosta atiparqa,
CAP. 18
a 2Sa 8:1
9 Hamatmanta rey Touqa
yacharqa Davidqa Zobaj
filisteostaj paypa mandonpi b 1Sa 5:8 reynin Hadadezerpa a tukuynin
´
karqanku. a Chanta Gat llajtata b 2Sa 1:20 ejercitonta atipasqanta. b
paykunamanta qhechorqa, c Nu´ 24:17 10 Chayrayku rey Touqa chay
muyuyninmanta ranchostawan. Sl 60:8 rato wawan Hadoramta
´
2 Chant a Moab c nacionta d 2Sa 8:2 kachamorqa rey Davidta
atiparqa, moabitastaj Davidpa 2Re 3:4 tapurinanpaj imaynachus
´
kamachisninman tukuporqanku, e 2Cr 8:3 kashasqanta, chant a
impuestotapis payman pagaj f 1Sa 14:47 felicitaykunanpaj rey
kanku. d 2Sa 10:6 Hadadezerta maqanakuspa
3 Davidqa Hamat e qayllapi Sl 60:qa atipasqanmanta (Hadadezerqa
atiparqa Zobaj f reynin g 1Re 11:23 ashkha kutista rey Touwan
Hadadezerta.
´
g Hadadezerqa
h G´ e´ 15:18 maqanakusqa). Hadoramqa
Eufrates mayuman h rishasqa Ex 23:31 Davidpaj apamorqa tukuy laya1
2Sa 8:3, 4 imasta qorimanta, qolqemanta,
chay lugarestawan japikanpoj.
4 Davidqa Hadadezermanta i Sl 20:7 cobremantapis. 11 Chay
qhechorqa mil carretasta, j Dt 17:16 apamusqantataj rey Davidqa
´
7 mil caballospi purej Sl 33:17 Jehova Diospaj taqaporqa, c
soldadosta, 20 mil k 2Sa 8:5-8 imaynatachus chay waj
soldadostawan. i Carretasta aysaj l 1Cr 17:8 nacionesmanta apamusqan
tukuynin caballostataj chaki m 1Re 7:23
qolqeta, qoritapis taqaporqa
ankusninkuta khuchurarqa, ajinata. Chaykunataqa
n 1Re 7:15, 45
pachaj caballosllata mana apamorqa: Edommanta,

imanarqachu. j 5 Damascomanta ˜ Moabmanta, ammonitasmanta, d
Pana lado
sirio soldados jamorqanku filisteosmanta, e
a 2Sa 8:3
Zobaj reynin Hadadezerta amalequitasmantawan. f
yanapaj. Davidtaj 22 mil sirio b 2Sa 8:9-11 12 Zeruyaj g wawan
˜
soldadosta wanuracherqa. k c Jos 6:19 Abisaiqa h 18 mil edomitasta
´ ˜
6 Chanta Davidqa Siriapi 2Cr 5:1 wanuracherqa Kachi mayupi. i
Damasco llajtaman tropa d 1Cr 20:1 13 Payqa tropa soldadosta
soldadosninta churarqa. e 2Sa 5:25 Edom nacionman churarqa,
Siriostaj kamachisnin f 1Sa 27:8, 9
tukuy edomitastaj Davidpa
kaporqanku, impuestotapis 1Sa 30:18, 20 kamachisninman tukuporqanku. j
´
payman pagaj kanku. g 1Cr 2:15, 16 Davidtaqa Jehova Dios yanapaj
´
Davidtaqa Jehova Dios atipananpaj1 mayman rejtinpis. k
h 1Sa 26:6
yanapaj atipananpaj1 mayman 2Sa 3:30 14 Davidqa tukuynin Israel
rejtinpis. l 7 Chantapis Davidqa 2Sa 10:10 nacionta kamacherqa, l tukuynin
Hadadezerpa soldadosninmanta 2Sa 20:6 nacionpaj justiciata, cheqa
2Sa 21:17
qhechorqa qorimanta muyu kajtawan ruwarqa. m 15 Zeruyaj
i 2Sa 8:13, 14
escudosta, Jerusalenmantaj wawan Joabqa ejercitomanta
´ j Ge´ 25:23
apakaporqa. 8 Chant a ´
cargoyoj karqa, n Ahiludpa
Ge 27:40
Davidqa Hadadezerpa llajtasnin wawan Jehosafatqa o
Tibhatmanta, Cunmantawan k Sl 18:48 reypa qhelqerin karqa,
may chhika cobreta
Sl 144:10
16 Ahitubpa wawan
apakaporqa. Chay cobrewan l 1Re 2:11 Sadocwan Abiatarpa wawan
Salomonqa ruwarqa yakuta m 2Sa 8:15-18 Ahimelecwantaj sacerdotes
churanapaj jatun wirkhita,1m 2Sa 23:3, 4 karqanku, Savsataj secretario
Sl 78:70-72
pilaresta, cobremanta tukuy karqa. 17 Jehoiadajpa wawan
n 1Cr 11:6 Benayaqa cargoyoj karqa
imastawan. n
´
o 1Re 4:3 keretitasmanta, p
18:6, 13 1 Chayri “Jehova Dios salvaj”. p 1Sa 30:14
18:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Mar”. Sof 2:5 18:10 1 Chayri “tukuy rijchaj”.
´
1 CRONICAS 19:1-12 800
peletitasmantawan. a Davidpa CAP. 18 Davidwan chejnichikusqankuta.1
wawasnintaj sumaj cargosniyoj a 1Re 1:38 Chayrayku Hanunwan
karqanku reypa ladonpi.  ammonitaswanqa

19 Aswan qhepatataj CAP. 19 Mesopotamiamanta,2


ammonitaspa reyninku b 2Sa 10:1-5 Aram-Maacamanta,
´ ˜ Zobamantawan a contratarqanku
Nahas wanuporqa, wawantaj
paypa cuentanmanta rey jina carretasta, caballospi purej
kamachiyta qallarerqa. b soldadostawan, chaypajtaj
2 Chayrayku Davidqa nerqa: c 2Sa 9:7 apacherqanku
“Nahasqa noqata 34.200 kilos3 qolqe metalta.
khuyakuwarqa, c chayrayku 7 Contratarqankutaj
noqapis wawan Hanunta 32.000 carretasta, Maacamanta
´
khuyakullasajtaj”, nispa. reyta, soldadosnintapis. Chanta
d Ge´ 19:36, 38
Ajinamanta Davidqa Medebaman b chayarqanku,
Hanunpaman kamachisninta chaypitaj toldosninkuta1
kacharqa tatan sayacherqanku. Ammonitaspis
˜ llajtasninkumanta llojsimuspa
wanupusqanmanta e Le 19:27
sonqocharimunankupaj. guerrapaj tantakorqanku.
Davidpa kamachisnin 8 Davidtaj chayta yachaspa
ammonitaspa d nacionninkuman Joabta c kacharqa tukuynin
chayajtinkutaj, 3 ammonitaspa soldadostawan, aswan wapu
kuraj kamachejkunasnenqa f 1Re 16:34 soldadosnintinta. d
 9 Ammonitastaj llojsimuspa
Hanunta nerqanku: ˜
“¿Yuyankichu Davidqa tataykita
Pana lado maqanakunankupaj listos
jatunpaj qhawaspa
a 1Sa 14:47 sayaykorqanku llajtankuman
2Sa 8:3 yaykuna punkupi, jamorqanku
kamachisninta kachamusqanta 2Sa 10:6
qanta sonqochasunankupaj? chay reyestaj waj ladopi
¿Nichu kay runasqa wateqajlla sapallanku sayasharqanku
jamuwanchej? ¿Nichu pampanejpi.
nacionninchejta japikapuyta 10 Joabqa rikorqa
b Jos 13:8, 9
munaspalla qhawaykachaj may chhika soldadosta,
˜
jamunku?”, nispa. 4 Hanuntaj naupaqenmantataj
Davidpa kachamusqan runasta qhepanmantataj paywan
japispa barbasninkuta1 maqanakoj jamushasqankuta.
c 2Sa 8:16 Chayrayku Israelmanta wakin
rasurarparqa, e ropasninkutapis
khuskanmanta kutorqa siki sumaj soldadosta ajllarqa,
´ sayaykucherqataj sirioswan
patasninkukama, chant a
kachaporqa. 5 Rey Davidmantaj maqanakunankupaj. e 11 Chay
d 2Sa 10:7, 8 wakin soldadostataj hermanon
willarqanku imastachus 2Sa 23:8 Abisaijpa f mandonman1
kamachisninta ruwasqankuta.
churarqa, maqanakupaj listos
Chay jina penqayta
kanankupaj, ammonitaswantaj
ruwasqankurayku, Davidqa chay ´
tinkunankupaj. 12 Chant a
ratopacha runasta kacharqa e 2Sa 10:9-12 Abisaita nerqa: “Sichus siriosta g
taripamuspa ninankupaj:
´
“Jerico llajtapi f quedakuychej 19:6 1 Chayri “Davidpaj millachikuna
˜
barbaykichej wi nanankama, kasqankuta”. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
´
chanta jampullankichej”, nispa. “Aram-Naharaimmanta”. 3 Hebreo
f 1Cr 11:20, 21
6 Tiemponmantaj parlaypeqa nin, “1.000 talentos”.
ammonitasqa reparakorqanku Uj talentoqa pesarqa 34,2 kilos (1.101
onzas troy). Yanapa B14 nisqata leeriy.
19:4 1 Barba: waj lugarespi ninku 19:7 1 Chayri “carpasninkuta”. 19:11
chhunka, sunkha. g 2Sa 8:5 1 Hebreo parlaypeqa nin, “makinman”.
´
801 1 CRONICAS 19:13–20:3
mana atipayta atisajchu chayqa, CAP. 19 carretaspi purejkunamanta
jamuspa yanapawanki. Sitajchus a Dt 31:6 7.000 soldadosta, chakipi
ammonitasta mana atiypayta Jos 1:9 purejkunamantataj
atiwajchu chayqa, noqa 40.000 soldadosta.
˜
yanapasqayki. 13 Noqanchejqa Wanuchillarqataj chay
nacionninchejrayku, soldadospa comandanten
Diosninchejpa llajtasninrayku b Le 26:7, 8 Sofactapis. 19 Hadadezerpa
Dt 28:7
wapus kananchej tiyan, manataj 2Sa 10:13, 14
kamachisnenqa israelitaswan
manchachikunanchejchu tiyan. a atipachikusqankuta rikuspa, a
´
Jehova Diostaj imachus allin chay ratopacha Davidwan uj
˜
rijchasqanta ruwanqa”, nispa. tratota ruwarqanku manana
´ ´
14 Chanta Joabwan c 2Sa 8:3
maqanakunankupaj, chanta
soldadosninwanqa Davidpa kamachisninman
kachaykukorqanku sirioswan tukorqanku. b Chaymantapacha
˜
maqanakoj, siriostaj siriosqa manana ammonitasta
paymanta ayqekorqanku. b yanapayta munarqankuchu.
d 2Sa 10:15, 16
15 Ammonitasqa sirio soldados
ayqekushasqankuta rikuspa
paykunapis Joabpa
20 Wata qallariyta reyesqa
ejercitosninkuwan
maqanakuman rej kanku.
hermanon Abisaimanta Chaypacha Joabqa c
e 2Sa 10:17-19
ayqekullarqankutaj, soldadosninwan maqanakoj

llajtankumantaj yaykuporqanku. ˜ llojserqa, ammonitaspa
Pana lado
Chaymanta Joabqa jallpasninkutataj japikaporqa.
Jerusalenman kutiporqa. a Sl 18:39 ´
Joabqa rispa Rab a d llajtata
16 Siriosqa israelitaswan soldadosninwan muyuykorqa,
atipachikusqankuta reparaspa, Davidtaj Jerusalenllapi
runasta kacharqanku ´
quedakorqa. e Joabqa Raba
wajyamunankupaj Mayu1 c b 1Cr 14:17
Sl 18:44 llajtawan maqanakuspa
chaynejpi kasharqanku chay  llajtantinta tukucherqa. f
´
sirio soldadosta. Chay CAP. 20 2 Chanta Davidqa Malcampa1
soldadospa kamachejninkoqa c 1Cr 11:6 umanmanta coronanta
Sofac karqa, payqa Hadadezerpa orqhorqa, repararqataj chay
soldadosninpa comandanten coronaqa qorimanta kasqanta,
karqa. d 34 kilos2 pesasqanta, kachitu
17 Davidman chayta rumisniyojtaj kasqanta. Chay
d Dt 3:11
willajtinkutaj, Davidqa chay coronataqa Davidpa umanman
ratopacha Israelmanta tukuynin churarqanku. Davidqa chay
´
ejercitonta tantaykuspa Jordan llajtamanta ashkha imasta
´
mayuta chimparqa. Chanta chay apakapullarqataj. g
e 2Sa 11:1
sirio soldados kasharqanku 3 Runastapis chay llajtamanta
chaynejman chayaspataj apakaporqa, paykunatataj
paykunawan maqanakunankupaj churarqa rumista sierraswan
sayaykorqanku. Davidqa kutunankupaj, trabajanankupaj h
sirioswan maqanakunanpaj f 2Sa 12:26
fierromanta sumaj filochasqa
sayaykorqa, siriostaj paywan herramientaswan,
maqanakorqanku. e hachaswanpis. Ajinata David
18 Siriosqa israelitaswan ruwarqa ammonitaspa tukuynin
atipachikushasqankuta g 2Sa 8:11, 12
reparaspa ayqekorqanku. 2Sa 12:30, 31 20:2 1 Glosariopi Malcam nisqata
˜ leeriy. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
Davidtaj wanucherqa
´ “uj talento”. Uj talentoqa pesarqa
19:16 1 Mayu nispaqa Eufrates 34,2 kilos (1.101 onzas troy). Yanapa
mayumanta parlashan. h 1Re 9:20, 21 B14 nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 20:4–21:10 802
´
llajtasninkuta. Chanta Davidwan CAP. 20 willawankichej, mashkhachus
tukuynin soldadosninwan a 2Sa 21:18 kasqankuta yachanaypaj”, nispa.
´
Jerusalenman kutiporqanku. 1Cr 11:26, 29 3 Joabtaj nerqa: “Jehova Diosqa
4 Tiemponmantaj israelitasqa nacionninta pachaj jinastawanraj
˜ ´ ´
b Dt 3:13 mirachichun. Senornıy, reynıy,
Guezerpi filisteoswan guerrapi ˜
tinkorqanku. Chay maqanakupi ¿nichu israelitasqa senorniypa
c 1Sa 17:4, 7 ˜
husatita Sibecaiqa a Sipaita kamachisnin na kanku?
˜ 1Sa 21:9 ˜ ´
wanucherqa, Sipaiqa Senornıy, ¿imajtintaj israelitasta
refaimkunaj b mirayninkumanta d 2Sa 21:19
yupachiyta munashankiri?
karqa, chaypachataj filisteosqa 1Cr 11:23, 24 ¿Imapajtaj israelitasta juchayojta
atipachikorqanku. rikhurichiwajri?”, nispa.
´ 4 Jinapis reypa
5 Chant a watejmanta e Jos 11:22
filisteoswan guerra kallarqataj. 1Sa 7:14 kamachisqanqa aswan atiyniyoj
Chaypacha Jairpa wawan karqa Joabpa nisqanmantaqa.
˜ f Nu´ 13:33 Chayrayku Joabqa rispa
Elhananqa Lahmita wanucherqa, Dt 2:10
Lahmiqa guitita Goliatpa c Dt 3:11 tukuynin Israel nacionta
´
hermanon karqa, paypa tojsina purimorqa, chant a
lanzantaj awana kaspi jinapuni g 2Sa 21:16 Jerusalenman kutimorqa. a
karqa. d 2Sa 21:20-22 5 Joabqa Davidman willarqa
6 Watejmanta guerra mashkhatachus censopi
kallarqataj Gat e llajtapi. Chay
h 1Sa 17:10 qhelqasqankuta. Tukuynin
2Re 19:22 ´
llajtapitaj uj runa karqa manchay Israelpi kasqanku uj millon
jatunpuni, f sapa makinpi sojta cien mil qharis espadasniyoj,
i 1Cr 2:13
dedosniyoj, sapa chakinpipis Judapitaj kasqanku 470 mil
sojta dedosniyoj, tukuyninpi qharis espadasniyoj. b 6 Reypa
j Dt 2:11
24 dedosniyoj karqa. Chay nisqanqa Joabman mana
runapis refaimkunaj allinchu rijcharqa. c Chayrayku
k 1Sa 17:4 ´ ´
miraynillanmantataj karqa. g  Lev ı aylluta,1 Benjam ın
7 Chay runaqa israelitasta ayllutapis mana
CAP. 21
manchayta toreamusharqa h yuparqankuchu. d
l 2Sa 24:1-3
maqanakuyta munaspa. 7 Davidpa chay ruwasqanqa
Chayrayku Simeaj i wawan cheqa Diosta1 mayta
m 2Sa 8:16 ˜
Jonatanqa chay runata phinacherqa, chayrayku Israel
˜
wanurpacherqa. Simeaqa nacionta castigarqa. 8 Davidtaj
n Jue 18:29 ´
Davidpa hermanon karqa. 2Sa 17:11 cheqa Diosta nerqa: “Diosnıy,
 chayta ruwaspa noqaqa jatun
8 Chaykuna karqanku ˜
Pana lado juchatapuni ruwani. e Ama jina
refaimkunaj j mirayninku Gat
a 2Sa 24:4, 8 kaspa kay kamachiykej
llajtapi. k Paykunataqa Davidwan
pantasqanta perdonay ari, f
kamachisninwan
˜ b 2Sa 24:9 kaytaqa wampu jinapuni
wanucherqanku. ´
´ ruwani”, g nispa. 9 Jehova
21 Chanta Satanasqa1
Israelpa contranta
c 1Cr 27:23, 24 Diostaj profeta Gadman h nerqa1
Davidman kayta willananta:
oqharikuspa, Davidman d Nu´ 1:47 10 “Rispa Davidman kayta
yuyayta qorqa Israelpi censota ´
nimuy: ‘Jehova Diosqa kayta
ruwananpaj. l 2 Ajinamanta e 2Sa 12:13 nin: “Kay kinsamanta ujta
Davidqa Joabtawan m llajtamanta ajllakuy, mayqentachus
kurajkunatawan nerqa: “Rispa f Sl 25:11
israelitasta yupamuychej Sl 51:1 21:6 1 Uj aylloqa uj familiamanta
Beer-Sebamantapacha miraj ashkha familias kanku. 21:7
´ 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
Dankama. n Chant a g 2Sa 24:10-14
21:9 1 Chayri “mosqoypi jina
´
21:1 1 Icha nillanmantaj “churanakojqa”. h 1Cr 29:29 willaykunata japej Gadman nerqa:”
´
803 1 CRONICAS 21:11-23
ruwasunayta munanki chayta”, CAP. 21 rikorqa cielopi sayashajta,1
nispa’”. 11 Chayrayku Gadqa a Le 26:26 espadanwantaj Jerusalenta
˜
Davidpaman rispa nerqa: se nalashajta. a Davidwan
´
“Jehova Diosqa kayta nin: b Le 26:14, 17
kurajkunawanqa qhashqa
‘Ajllakuy, 12 ¿mayqenta telaswan qhatasqa
munanki? ¿Kinsa wata juntata kasharqanku, b chay
yarqhay a kanantachu munanki? c 2Re 19:35 ratopachataj pampakama
¿Enemigosniyki kinsa killata kumuykukorqanku. c
atipaspa espadankuwan d Le 26:25 17 Davidtaj cheqa Diosta nerqa:
´
japichisunankutachu munanki? b “Diosnıy, kay naciontaqa noqa
´
¿Jehova Dios espadanwan kinsa yupacherqani. Noqa kay juchata
e 2Cr 28:9
diasta castigasunaykichejtachu ruwani. Noqa pantaykuni. d Kay
´
munanki? Kay qhepa kajta ovejitasniykirı, ¿ima juchayojtaj
´ ´ ´ ´
ajllakojtiykeqa Jehova Diospa f Ex 34:6 kankuri? Jehova Diosnıy, ama
˜ Sl 51:1
angelnin runasta wanurachenqa c jina kaspa noqata castigaway ari,
˜ Isa 55:7
Israel nacionnintinpi uj wanuchej Lam 3:22 tataypa familianta castigay ari,
onqoywan’, d nispa. Kunanqa ama kay nacionniykitaqa
allinta piensariy, niwaytaj castigaychu”, e nispa.
g Nu´ 16:46 ´
imatachus nimunayta 18 Jehova Diospa angelnintaj
kachamuwajniyman”, nispa. Gadta f kamacherqa Davidman
13 Davidtaj Gadta nerqa: h 2Sa 24:15, 16 ´
nimunanta, wicharispa Jehova
“Kayqa jatun llakiypuni Diospaj uj altarta ruwamunanta,
noqapajqa. Amapuni runaqa ´
i Ex 32:14 jebuseo Ornanpa eranpi. g
castigawachunchu, e
´ Dt 32:36 19 Davidtaj wicharerqa Gad
castigaspaqa Jehova Dios ´
nisqanman jina. Gadqa Jehova
castigawachun, payqa manchay j Sl 90:13 Diospa sutinpi parlarqa.
jatun khuyakuyniyoj”, f nispa.
´ ˜ 20 Ornanqa eranpi trigota
14 Jehova Diostaj wanuchej trillasharqa, jinallapi
onqoyta g Israel nacionman k 2Sa 5:6
kutirikuspa angelta rikorqa,
kachaykorqa. Chayrayku Israelpi paywan kasharqanku chay
˜
70 mil runas wanorqanku. h l 2Cr 3:1 tawa wawasnintaj
15 Chantapis cheqa Diosqa  pakakamorqanku. 21 David
´ ˜
uj angelta kachamorqa Jerusalen Pana lado Ornanpaman chayajtintaj,
llajtata chinkarparichinanpaj. a Nu´ 22:31 Ornanqa Davidta rikuytawan
´
Chay angel Jerusalenta Jos 5:13 chay ratopacha eramanta
˜ ˜
chinkarparichinanpaj na llojsimuspa Davidpa naupaqenpi
´
kashajtintaj, Jehova Diosqa b 2Re 19:1 pampakama kumuykukorqa.
Jerusalenta rikuspa sonqonta 22 Davidtaj Ornanta nerqa:
nanachikorqa1 chay jina “Kay era jallpaykita
˜ c 2Sa 24:17 ´
nakariyta vendepuway, kaypi Jehova
apachimushasqanmanta. i Diospaj uj altarta ruwapunaypaj.
˜
Chayrayku nakariyta d Sl 51:4 Chaywanqa kay nacionmanta
apamusharqa chay angelta castigo chinkarenqa. Noqaqa
nerqa: “Chaylla kachun. j ´ ´
˜ e Ex 32:12 mashkhacha valen chayta
Amana jinaychu”, nispa. ´
´ Nu 16:22 qalitunta pagapusqayki”, h nispa.
Chaypacha Jehova Diospa 23 Ornantaj Davidta nerqa:
angelnenqa jebuseo k Ornanpa ˜ ´ ˜
f 2Sa 24:11 “Senornıy, japikapullay. Senor
eran2l qayllapi kasharqa. ´
reynıy, imatachus nisqaykita
16 Davidtaj qhawarispa ruwallay. Kay wakastapis
´ g 2Sa 24:18-23
Jehova Diospa angelninta 2Cr 3:1
21:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
21:15 1 Chayri “pesachikorqa”. “rikorqa jallpawan cielowan tinkuypi
2 Glosariopi era nisqata leeriy. h Nu´ 25:8 sayashajta”.
´
1 CRONICAS 21:24–22:8 804
´
qopusqayki qolachina1
ofrendasta jina Diosman
CAP. 21
a Isa 28:27 22 Chant a Davidqa nerqa:
“Kaypi ruwakonqa Jehova
´
jaywanaykipaj, kay trillana Diospa wasin, cheqa Diospa2
tablatapis a llantapaj qopusqayki, b 2Sa 24:24, 25
wasin. Kayllapitaj ruwakonqa
kay trigopis chaki mikhuy altarpis, chay altarpi Israel
ofrendapaj kachun. Chay ´ nacionqa qolachina1 ofrendasta
c Ex 20:25
tukuyninta qopusqayki”, nispa. jaywanqa”, a nispa.
´
24 Rey Davidtaj Ornanta 2 Chant a Davidqa
nerqa: “Mana. Noqaqa d Le 9:23, 24 tantachimorqa Israelpi
1Re 18:38
pagapusqaykipuni mashkhachus 2Cr 7:1
tiyakusharqanku chay waj
valesqanta. Mana qanpaj llajtayoj runasta. b Paykunatataj
imasniykita japikapuymanchu churarqa rumista kutunankupaj,
´ e 2Sa 24:16
Jehova Diosman qonaypajqa, Sl 103:20
rumista cheqonankupaj, chay
nitaj jaywanasta rumiswan cheqa Diospa wasinta
qolachiymanchu ni mashkhayta ruwanankupaj. c 3 Chantapis
f 1Re 3:4
gastakuspaqa”, b nispa. 1Cr 16:39
Davidqa may chhika fierrota
25 Chayrayku Davidqa chay 2Cr 1:3 tantarqa, punkuspaj clavosta
jallpamanta Ornanman qorita  ruwanankupaj, tinkuykunapaj
˜ japichinastawan ruwanankupaj.
pagaporqa, qanchis kilosta jina.1 Pana lado
´
26 Chaypitaj Davidqa Jehova  Tantallarqataj may chhika
Diospaj uj altarta ruwaporqa, c CAP. 22
cobreta, mana pesay atinata. d
chaypi jaywanasta qolachiporqa, a Dt 12:5, 6
4 Tantallarqataj may chhika
khuska mikhurikuy 2Sa 24:18 cedro maderasta. e
´ Chay cedro maderastaqa
ofrendastapis jaywarqa, Jehova 2Cr 3:1
Diosmantaj qhaparikorqa, sidonioswan f tirioswan g
Diostaj Davidta uyarispa b 1Re 9:20, 21 Davidpaj apamorqanku, allin
cielomanta ninata 2Cr 2:17, 18 ashkhatapuni. 5 Davidqa nerqa:
kachaykamorqa d ofrenda “Waway Salomonqa jovenllaraj,
´
qolachina altarman. 27 Jehova c 1Re 5:15, 17 mana experienciayojchu. h
´
Diostaj angelta kamacherqa e 1Re 6:7 Jehova Diospa wasenqa sumaj
1Re 7:9 ruwasqa kanan tiyan, imayna
espadanta jallchananman
churaykunanta. 28 Davidqa sumajchus, i imayna kachituchus j
´ d 1Re 7:47 kasqanta tukuy nacionespi
jebuseo Ornanpa eranpi Jehova
Dios uyarisqanta reparaspa, yachanankupaj. k Chayrayku
chaypi jaywanasta jaywallajpuni. e 2Sa 5:11 noqaqa wawaypaj ashkha
´
29 Jinapis Jehova Diospa imasta listota saqepusaj”,
´ nispa. Chayrayku Davidqa niraj
toldonqa, mayqentachus Moises f 1Re 5:6, 8 ˜
chin pampapi ruwacherqa chay, wanupushaspa ashkha imasta
˜
jinallataj ofrenda qolachina listotana saqerqa.
altarpis jaqay tiempopeqa g 2Cr 2:3 6 Chantapis Davidqa
Gabaonpa pata lugarninpi wawan Salomonta wajyaspa,
kasharqa. f 30 Davidtaj mana h 1Re 3:7 kamacherqa uj wasita ruwananta
Gabaonman rerqachu Diosta Israelpa Diosnin Jehovapaj.
tapukoj. Payqa sinchi 7 Davidqa wawan Salomonta
i 2Cr 2:5 ´
mancharisqa kasharqa nerqa: “Waway, noqaqa tukuy
´ sonqoywan uj wasita
Jehova Diospa angelninpa
j Ag 2:3
espadanta rikusqanrayku. ruwapuyta munarqani
´
Jehova Diosniypa sutinpaj. l
21:23; 22:1 1 Chayri “ruphachina”.
´
k Sl 68:29 8 Jehova Diostaj kayta
21:25 1 Hebreo parlaypeqa nin, willachimuwarqa: ‘Qanqa ashkha
“600 siclos”. Uj sicloqa pesarqa
l Dt 12:5, 6
11,4 gramos (0,367 onzas troy). 2Sa 7:2 22:1 2 Glosariopi cheqa Dios nisqata
Yanapa B14 nisqata leeriy. Sl 132:3-5 leeriy.
´
805 1 CRONICAS 22:9-19
runaspa yawarninta jicharqanki, CAP. 22 mil kilos1 qorita, treinta y
jatuchaj guerraspitaj a 1Cr 17:4 cuatro millones doscientos mil
maqanakorqanki. Sutiypajqa kilos2 qolqeta, mana pesay atina
mana qanchu wasita ruwanki, a b 1Cr 28:5 may chhika cobreta, jinallataj
´
kay jallpa patapi ashkha yawarta may chhika fierrotapis. a Chanta
˜ c 2Sa 7:12, 13 ˜
naupaqeypi jichasqaykirayku. 1Re 4:25 wakichisqatana saqeshani
9 Uj wawayki tiyapusonqa, b 1Re 5:4 maderasta, rumistapis, b qantaj
˜
paytaj sonqo tiyasqa chayman yapachillanki na.
kausakonqa,1 d 2Sa 12:24
15 Trabajadorespis may chhika
paytaqa muyuyninpi kaj tiyapusunki: rumita kutojkuna,
e Sl 72:7 ˜
enemigosninmanta albaniles, c carpinteros, waj
samarichisaj, c sutintaj f 1Re 5:5 imasmanta sumajta yachaj
´
Salomon2 d kanqa. trabajadorespis. d 16 Qoripis,
Kamachishajtenqa Israel g 2Sa 7:14 qolqepis, cobrepis, fierropis may
Heb 1:5
nacionman allin kausayta chhikapuni, mana tanteay atina. e
´
apachimusaj, ni ima llakiyniyoj h 1Cr 17:12-14 Waway, ruwayta qallariypacha,
kausayta. e 10 Paymin sutiypaj ´
Sl 89:35, 36 Jehova Diostaj qanwan
uj wasita ruwapuwanqa. f Payqa kachun”, f nispa.
i 1Cr 28:20 ´
waway kanqa, noqataj tatan 17 Chant a Davidqa
kasaj. g Kamachina tiyanantaqa j 2Cr 1:10 Israelmanta tukuy kuraj
Israelpi sinchita sayachisaj Sl 72:1 kamachejkunata kamacherqa
˜ ˜
winaypaj winaynintinpaj’, nispa. h wawan Salomonta
´
11 ”Kunanqa waway, k Dt 4:6
yanapanankuta, nerqataj:
´ ´
Jehova Diosqa qanwanpuni
´ l Le 19:37 18 “¿Nichu qankunawan Jehova
kachun Jehova Diosniykej 1Cr 28:7 Diosniykichej kashan? ¿Nichu
wasinta ruwaypi allin risunanpaj, payllataj tukuynejpi allin
qanmanta parlasqanman jina. i m Dt 12:1 kausayta qosunkichej?1 Paymin
12 Israel nacionta Dt 17:18, 19
Jos 1:8 kay nacionmanta tukuy runasta
kamachinaykipaj churasojtin 1Re 2:3 makisniyman churarqa. Tukuy
´ ´
Jehova Diosqa allin yuyayta, 1Cr 28:7 nacionnintin Jehova Diospa
Sl 19:8, 11
yachaytawan qosuchun j makinpi kashan, nacionninpa
´
Jehova Diosniykej leyninta n Jos 1:6, 9 makinpipis. 19 Kunanqa mana
kasukunaykipaj. k 13 Allinta 1Cr 28:20 iskaychakuspa tukuy
kasukuy kamachisqasninta, l  sonqoykichejwan, tukuy
juiciopi nisqasnintapis, ˜
Pana lado ´
´ kausayniykichejwan1 Jehova
mayqentachus Jehova Diosqa a 1Cr 29:6, 7 Diosniykichejta maskaychej, g
Moisesta kamacherqa ´
Jehova Diospa templonta ruwaj
Israel nacionman qonanta b 1Cr 29:2-4
churakuychej, cheqa Diospa
chayta. m Sichus chayta allinta ´
c 1Re 5:17 templonta. h Chant a
kasukunki chayqa, allin risonqa. ´
´ 1Re 6:7 apamunkichej Jehova Diospa
Waway, kallpachakuy, 1Re 7:9 trato ruwasqan arcata, cheqa
waputaj kay. Ama Diospaj taqasqa imasnintawan, i
manchachikuychu, nitaj d 1Re 7:13, 14 ´
´ Jehova Diospa sutinpaj
kharkatiychu. n 14 Jehova e 1Cr 22:3
Diospa wasinta ruwanaykipaj, 22:14 1 Hebreo parlaypeqa nin,
may jina trabajowan f 2Cr 1:1 “100.000 talentos”. Uj talentoqa
wakichisqata saqeshani tres pesarqa 34,2 kilos (1.101 onzas troy).
millones cuatrocientos veinte g Dt 4:29 Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo
2Cr 20:3
parlaypeqa nin, “1.000.000 talentos”.
Da 9:3
22:9 1 Chayri “tukuywan allinta 22:18 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
kausakonqa”. 2 Salomon suteqa h 1Re 6:1 “samarichisunkichej”. 22:19 1 Chayri
hebreo parlaypi “allin kausay” “tukuy almaykichejwan”. Glosariopi
palabramanta jamun. i 1Re 8:6, 21 alma nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 23:1-22 806
ruwakonqa chay wasiman”, a CAP. 22 mana ashkha wawasniyojchu
nispa. a Dt 12:21 kasqankurayku, uj familia jinalla
˜
23 Davidqa machituna 1Re 8:29 yupasqa karqanku, uj
1Re 9:3
kasharqa, 
ruwanayojllataj karqanku.
˜ ˜ 12 Cohatpa wawasnenqa
wanupunanpajpis pisillana CAP. 23
faltasharqa. Chaypacha payqa tawa karqanku: Amram,
b 1Re 1:33, 39 ´
wawan Salomonta churarqa 1Cr 28:5 Izhar, a Hebron, Uziel b ima.
Israel nacionpi rey kananpaj. b 13 Amrampa qhari wawasnenqa
´ ´
2 Chant a Davidqa c Ex 29:8, 9 karqanku Aaronwan c
tantachimorqa Israelmanta Moiseswan. d Aaronta,
d Nu´ 3:6
tukuy kuraj kamachejkunata, wawasnintawan churarqanku
sacerdotesta, c levitastawan. d e Nu´ 4:2, 3 Aswan Santo Lugarllapipuni
´
3 Tukuynin levitasta ujmanta sirvinankupaj. e Jehova Diospa
˜
uj yuparqanku treintayojmanta f Dt 16:18 naupaqenpi jaywanasta
1Cr 26:29
pataman, e tukuyninkutaj 2Cr 19:8
qolachinankupaj,1 payta
38.000 qharis karqanku. sirvinankupaj, sutinpitaj runasta
˜
4 Chaykunamanta g 1Cr 26:12 bendecinankupaj wi naypaj. f
24.000 levitasqa encargados
´ 14 Cheqa Diospa1 kamachin
karqanku Jehova Diospa wasin h 1Cr 6:31, 32 Moisespa wawasnintaj, levitaspa
ruwakunanmanta, ayllunkupi2 yupasqa karqanku.
i 2Cr 8:14
6.000 levitastaj autoridades 2Cr 31:2 15 Moisespa wawasnenqa
karqanku, jinallataj jueces. f karqanku Guersomwan g
´ ´
5 Chanta 4.000 levitasqa j Ex 6:16 Eliezerwan. h 16 Guersompa
punkusta qhawaj kanku, g wawasninmantaqa Sebuel i
k 1Cr 26:21, 22
4.000 levitastaj tocanasta
´ 
kamachej karqa. 17 Eliezerpa
tocaspa Jehova Diosta alabaj ´
˜ mirayninmantaqa1 Rehab ıas j
kanku. h Davidqa chay Pana lado
´ kamachej karqa. Eliezerpataqa
tocanasmanta nerqa: “Noqaqa a Ex 6:21
mana waj wawasnin karqachu,
kay tocanasta ruwani Diosta ´
b Ex 6:18 Rehabiaspa wawasnintaj may
alabanapaj”, nispa. chhika karqanku. 18 Izharpa k
6 Chaymanta Davidqa ´
c Ex 4:14 wawasninmantaqa Selomit l
levitasta grupo grupota ´ kamachej karqa. 19 Hebronpa
taqararqa, i Levijpa d Ex 6:20, 26
wawasnenqa kaykuna karqanku:
wawasninpa mirayninman jina. ´
´
e Ex 28:1 Jerıas, payqa kamachej karqa,
Levijpa wawasnenqa karqanku: ´
´ ´ iskay kajtaj Amar ıas,
Guerson, Cohat, Merarı ima. j f Le 9:22 kinsa kajtaj Jahaziel, tawa kajtaj
7 Guersonpa wawasnenqa ´
Nu 6:23-27 Jecameam. m 20 Uzielpa
karqanku Ladanwan Dt 21:5
wawasnenqa n karqanku:
Simeiwan. 8 Ladanpa ´
g Ex 2:21, 22 Miqueas, payqa kamachej karqa,
wawasnenqa kinsa karqanku: ´
´
iskay kaj kamachejtaj Isıas karqa.
Jehiel, payqa kamachej karqa, h Ex 18:3, 4 21 Merarijpa
´
chant a Zetam, Joel k ima. wawasnenqa karqanku Mahliwan
9 Simeijpa wawasnenqa kinsa i 1Cr 26:24
Musiwan. o Mahlijpa wawasnintaj
karqanku: Selomot, Haziel, karqanku Eleazarwan Quiswan.
´ j 1Cr 26:25
Haran ima. Chaykuna Ladanpa 22 Eleazarpataqa
familiasninmanta umas kajkuna k Nu´ 3:27 ˜
wanupunankama mana qhari
karqanku. 10 Simeijpa
´
wawasnenqa karqanku: Jahat, l 1Cr 24:20, 22 23:13 1 Chayri “ruphachinankupaj”.
´ ´ ´
Zina, Je us, Ber ıas ima. 23:14 1 Glosariopi cheqa Dios
m 1Cr 24:20, 23
Tawantinku Simeijpa wawasnin nisqata leeriy. 2 Uj aylloqa
karqanku. 11 Jahatqa kamachej ´
n Ex 6:22 uj familiamanta miraj ashkha familias
karqa, Zizataj iskay kaj kamachej kanku. 23:17 1 Hebreo parlaypeqa nin,
´
karqa. Jeuswan Beriaswantaj o Ex 6:19 “wawasninmantaqa”.
´
807 1 CRONICAS 23:23–24:4
wawasnin karqachu, warmi CAP. 23 masamanta, a tukuy imasta
wawasnillan karqa. Chayrayku a 2Sa 7:1 pesanamanta, tukuy imasta
´
tionku Quispa qhari wawasnenqa midinamantapis. 30 Sapa dıa
paykunawan casarakorqanku. tutamanta, b tardesninpiwan
´
23 Musijpa wawasnenqa b 1Re 8:12, 13 jamunanku karqa Jehova
´ ´ Sl 135:21
kinsa karqanku: Mahlı, Eder, Diosman graciasta qonankupaj,
Jeremot ima. alabanankupajpis. c
24 Chaykuna karqanku c Nu´ 4:15 31 Paykunaqa yanapakoj kanku
´
Levijpa wawasnin, paykunaqa Jehova Diospaj jaywanasta
˜ qolachina kajtin, samarikuna
anotasqa kasharqanku naupa
tatasninkoj familiasninkuman d Nu´ 3:9 punchaypi, d killa rikhuriypi,1e
jina, familiasninkumanta fiestaspipis, f leypi qhelqasqa
umasninkuman jina. Paykunaqa kasqanman jina. Chaytataj
e 1Re 6:36 ´ ˜
yupasqa kasharqanku, Jehova Diospa naupaqenpi
sutisninkupis qhelqasqa ruwajpuni kanku. 32 Chantapis
´ Dioswan tinkukuna toldopaj,
kasharqa, Jehova Diospa f Le 24:5, 6
wasinpitaj sirvej kanku 1Cr 9:32 santo lugarpaj, Aaronpa
veintenkumantapacha. wawasninpajpis, nisunman
25 Davidqa nisqa: “Israelpa ´
hermanosninkupajpis,
Diosnin Jehovaqa nacionninta g Ex 29:1, 2 imastachus ruwananku karqa
Le 2:4 chaytapis ruwallajtaj kanku
samarichin, a payqa Jerusalenpi  ´
˜ Jehova Diospa wasinpi.
wi naypaj tiyakonqa. b ˜

24
Pana lado
26 Chantapis levitasqa Diosta Aaronpa miraynintaqa
˜ a Le 7:12
yupaychanankupaj ni na grupo grupota
apaykachanqankuchu taqarqanku. Aaronpa
yupaychana toldota, nitaj waj ´
b Ex 29:39 wawasnenqa kaykuna karqanku:
´
imasnintapis”, c nispa. Nadab, Abihu, g Eleazar, Itamar
27 David kamachisqanman ima. h 2 Chaywanpis Nadabwan
jinataj levitasta yuparqanku c 1Cr 16:4, 37 Abihuwanqa tatankumanta
˜ ˜
veinteyojmanta pataman. naupajta wanuporqanku, i nitaj
28 Paykunaqa Aaronpa ´
wawasninkupis karqachu.
wawasninta yanapaj kanku d d Ex 20:10 Eleazarwan j Itamarwantaj
´
Jehova Diospa wasinpi sacerdotesllapuni karqanku.
ruwanaswan. Paykunaqa 3 Davidqa Eleazarpa
e Nu´ 10:10
cargoyoj karqanku Sl 81:3 mirayninmanta Sadocwan k
patiosmanta, e comedoresmanta, khuska, jinallataj Itamarpa
Diospaj taqasqa imasta mirayninmanta Ahimelecwan
llimphuchanamanta, cheqa f Dt 16:16 khuska, Aaronpa mirayninta
Diospa wasinpi ima ruwanaschus  grupo grupota taqarqanku
ruwana karqa CAP. 24 ruwanasninkuta ruwanankupaj.
chaykunamantawan. g Le 10:1 4 Eleazarpa mirayninmanta
29 Paykunaqa cargoyoj familiaspeqa aswan ashkha umas
karqanku sukasqa tantamanta,1f kajkuna karqanku Itamarpa
˜ h Ex
´
6:23
chaki mikhuy ofrendapaj nutu ´ mirayninmanta nisqaqa.
Ex 28:1
jakumanta, mana levadurayoj Chayrayku chayman jina
tortillasmanta, g paylapi gruposta taqarqanku: Eleazarpa
chayasqa tantasmanta, i Nu´ 26:61 mirayninpeqa 16 umas kajkuna
˜ ˜
aceitewan pu nasqa2 karqanku naupa tatasninkoj
familiasninkuman jina, Itamarpa
23:29 1 Sukasqa tanta nispaqa j Nu´ 16:39, 40 mirayninpitaj 8 umas kajkuna
˜
parlashan Diospa naupaqenpi kaj nisqa
˜
tantamanta. 2 Pu nay: waj lugarespi 23:31 1 Killa rikhuriy: waj lugarespi
˜
ninku natuy. k 2Sa 8:17 ninku mosoj killa.
´
1 CRONICAS 24:5-31 808
˜
karqanku naupa tatasninkoj CAP. 24 Petahiasman, iskay chunkataj
familiasninkuman jina. a Pr 16:33 Jehezquelman, 17 iskay chunka
5 Chantapis chay ujniyojtaj Jakinman, iskay
grupostaqa taqarqanku chunka iskayniyojtaj Gamulman,
suerteta1 choqaspa a uj grupota 18 iskay chunka kinsayojtaj
waj grupowan khuskata. b 1Re 2:35 Delayaman, iskay chunka
Chaypeqa kasharqanku santo tawayojtaj Maaziasman.
´
lugarmanta encargados kajkuna, 19 Jehova Diospa wasinman
cheqa Diosta2 sirvinamanta yaykojtinku chaykuna karqanku
c 2Sa 19:11
encargadospis. Chaykunaqa 1Re 1:5, 7 turnosninku sirvinankupaj, a
karqanku Eleazarpa wawasnin, ˜ ´
naupa tatanku Aaron
jinallataj Itamarpa wawasninpis. kamachisqanman jina, Israelpa
6 Netanelpa wawan Semayaqa ´
Diosnin Jehova Aaronman
levitaspa secretarionku karqa. d 2Sa 8:17 kamachisqanman jina.
Payqa sutisninkuta anotarqa 20 Chay waj levitasmantataj
˜
reypa naupaqenpi, kuraj karqanku: Amrampa b
˜
kamachejkunaj naupaqenkupi, wawasninmanta Subael, c
˜
sacerdote Sadocpa b naupaqenpi, e Lu 1:5
Subaelpa wawasninmanta
Abiatarpa c wawan Ahimelecpa d  ´
˜ ˜ Jehdeya, 21 Rehabiaspa d
naupaqenpi, sacerdotespa Pana lado ´
wawasninmantataj Isıas,
familiasninkumanta, levitaspa a 2Re 11:9
payqa kamachej karqa,
Lu 1:8, 23
familiasninkumantawan umas 22 izharitasmantataj Selomot, e
˜
kajkunaj naupaqenkupipis. Selomotpa wawasninmantataj
Tukuynin familiasta ujmanta ´
Jahat, 23 Hebronpa
uj ajllarqanku, ujta Eleazarpa ´ ´
b Ex 6:18 wawasninmantataj Jerıas, f payqa
mirayninmanta, ujtataj Itamarpa kamachej karqa, iskay kajtaj
mirayninmanta. ´
Amarıas, kinsa kajtaj Jahaziel,
7 Suerteta choqajtinkutaj tawa kajtaj Jecameam,
˜
naupajtaqa Jehoiaribman c 1Cr 23:16 24 Uzielpa wawasninmantataj
chayarqa, iskay kajtaj 1Cr 26:24
Miqueas, Miqueaspa
Jedayaman, 8 kinsa kajtaj wawasninmantataj Samir.
Harimman, tawa kajtaj ´
25 Miqueaspa hermanonqa Isıas
Seorimman, 9 phishqa kajtaj karqa, Isiaspa wawasninmantataj
Malkiyaman, sojta kajtaj d 1Cr 23:17 ´
Zacarıas.
Mijaminman, 10 qanchis kajtaj
26 Merarij g wawasnenqa
Hacozman, pusaj kajtaj
karqanku Mahliwan Musiwan.
Abiasman, e 11 jisqon kajtaj
e 1Cr 23:18 Jaaziaspa wawasninmantataj
Jesuaman, chunka kajtaj
Beno, 27 Merarijpa
Secaniasman, 12 chunka
mirayninmantataj: Jaaziaspa
ujniyojtaj Eliasibman, chunka
wawasnin Beno, Soham, Zacur,
iskayniyojtaj Jaquimman, ´
f 1Cr 26:31 Ibr ı ima. 28 Mahlij
13 chunka kinsayojtaj
Hupaman, chunka tawayojtaj wawasninmantataj Eleazar,
Jesebeabman, 14 chunka paypataqa mana qhari wawasnin
phishqayojtaj Bilgaman, kaporqachu. h 29 Quispa
g Ge´ 46:11
chunka sojtayojtaj Imerman, wawasninmantataj Jerahmeel.
15 chunka qanchisniyojtaj 30 Musij wawasnintaj karqanku:
´ ´
Hezirman, chunka Mahlı, Eder, Jerimot ima.
pusajniyojtaj Hapizezman, h 1Cr 23:22 Chaykuna karqanku Levijpa
˜
16 chunka jisqonniyojtaj wawasnin, naupa tatasninkoj
familiasninkuman jina.
24:5 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy. 31 Paykunapis suerteta
2 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. i Pr 16:33 choqallarqankutaj i Aaronpa
´
809 1 CRONICAS 25:1-14
wawasnin jina, nisunman CAP. 25 Diosqa Hemanman qorqa
hermanosninku jina, rey a 1Cr 16:41, 42 14 qhari wawasta, kinsa warmi
˜
Davidpa naupaqenpi, Sadocpa 2Cr 5:11, 12 wawastawan.
˜
naupaqenpi, Ahimelecpa 2Cr 35:15
6 Tukuyninkumanta tatanku
˜ ´
naupaqenpi, sacerdotespa encargadonku karqa Jehova
familiasninkumanta, levitaspa Diospa wasinpi takinankupaj,
familiasninkumanta umas platillosta tocaspa, cuerdasniyoj
˜ b 1Sa 10:5
kajkunaj naupaqenkupipis. tocanasta tocaspa, arpasta
Kuraj kajpa familianta, tocaspa. a Ajinata paykunaqa
sullka kajpa familiantapis cheqa Diospa wasinpi
uj rejllata qhawarqanku. sirvej kanku.

25
c 1Cr 15:16
Chantapis Davidwan Asafwan, Jedutunwan,
templopi sirvejkunamanta Hemanwanqa reypa mandonpi
encargadoswanqa, wakin karqanku.
runasta ajllarqanku Asafpa 7 Paykunaqa
d 1Cr 16:41, 42
wawasninmanta, Hemanpa hermanosninkuwan khuska
wawasninmanta, Jedutunpa a tukuyninku 288 karqanku.
wawasninmantawan. Paykunata Paykunaqa sumaj yachachisqa
´
ajllarqanku profetas jina karqanku Jehova Diospaj
parlanankupaj arpasta tocaspa, e 1Cr 15:16, 18 takinankupaj, tukuyninkutaj
cuerdasniyoj tocanasta tocaspa, b sumajta yachaj kanku.
´
platillosta c tocaspa. Chayta 8 Chant a suertesta1
ruwanankupaj ajllasqa kajkunaj choqarqanku b sapa ujninku
sutisninkutaj kay kashan: f Ef 5:19 ima ruwanastachus ruwananku
2 Asafpa wawasninmantaqa kasqanta yachanankupaj, uj rejta
´ ´ ´ ruwanankupaj sullkapis kurajpis
Zacur, Jose, Netanıas, Asarela
ima. Chay wawasninmantaqa kachunku, sumajta yachajpis,
´
Asafllataj encargadonku karqa. g 1Cr 15:16, 19 recien yachakojpis kachunku.
Asafqa profeta jina parlaj reypa  9 Suertesta choqajtinkutaj
´ ˜ ˜
mandonpi. 3 Chant a Pana lado naupajtaqa Asafpa wawan
Jedutunpa d wawasninmanta a 1Cr 13:8 Joseman c chayarqa. Iskay kajtaj
´ ´ ´ 1Cr 15:16
sojta: Guedalıas, Zerı, Jesaya, Guedaliasman d chayarqa
´ ´ ´ 1Cr 16:5
Simeı, Hasabıas, Matitıas e ima. (Guedaliaswan hermanosninwan
Paykunamantaqa tatanku wawasninwanqa 12 karqanku).
Jedutunllataj encargadonku 10 Kinsa kajtaj Zacurman e
karqa. Payqa arpata tocaspa chayarqa, wawasninman,
´ b Pr 16:33
profeta jina parlaj Jehova hermanosninmanpis,
Diosman graciasta qospa, tukuyninkutaj 12 karqanku.
alabaspataj. f 4 Hemanpa g 11 Tawa kajtaj Izriman
wawasninmantataj karqanku: chayarqa, wawasninman,
´ ´ c 1Cr 25:1, 2
Buquıas, Matanıas, Uziel, Sebuel, hermanosninmanpis,
´ ´
Jerimot, Hanan ıas, Hanan ´ ı, tukuyninku 12 karqanku.
´ ´
Eliata, Guidaltı, Romamti-Ezer, 12 Phishqa kajtaj Netaniasman f
´
Josbecasa, Malot ı, Hotir, chayarqa, wawasninman,
d 1Cr 25:1, 3
Mahaziot ima. 5 Tukuyninku hermanosninmanpis,
Hemanpa wawasnin karqanku. tukuyninku 12 karqanku.
Hemanqa reyman willaj 13 Sojta kajtaj Buquiasman
imastachus cheqa Dios1 chayarqa, wawasninman,
e 1Cr 25:1, 2 hermanosninmanpis,
mosqoypi jina willasqanta, Dios
jatunchasqa kananpaj. Cheqa tukuyninku 12 karqanku.
14 Qanchis kajtaj Jesarelaman
25:5 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
leeriy. f 1Cr 25:1, 2 25:8 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 25:15–26:6 810
chayarqa, wawasninman, CAP. 25 tukuyninku 12 karqanku.
hermanosninmanpis, a 1Cr 25:1, 4 26 Chunka jisqonniyojtaj
tukuyninku 12 karqanku.  Malotiman chayarqa,
15 Pusaj kajtaj Jesayaman ˜
Pana lado wawasninman,
chayarqa, wawasninman, a 1Cr 25:1, 4 hermanosninmanpis,
hermanosninmanpis, tukuyninku 12 karqanku.
tukuyninku 12 karqanku. 27 Iskay chunkataj Eliataman
16 Jisqon kajtaj Mataniasman chayarqa, wawasninman,
chayarqa, wawasninman, hermanosninmanpis,
hermanosninmanpis, tukuyninku 12 karqanku.
tukuyninku 12 karqanku. 28 Iskay chunka ujniyojtaj
17 Chunka kajtaj Simeiman Hotirman chayarqa,
chayarqa, wawasninman, wawasninman,
hermanosninmanpis, hermanosninmanpis,
tukuyninku 12 karqanku. tukuyninku 12 karqanku.
18 Chunka ujniyojtaj Azarelman 29 Iskay chunka iskayniyojtaj
chayarqa, wawasninman, Guidaltiman a chayarqa,
hermanosninmanpis, wawasninman,
tukuyninku 12 karqanku. hermanosninmanpis,
19 Chunka iskayniyojtaj b 1Cr 25:1, 4 tukuyninku 12 karqanku.
Hasabiasman chayarqa, 30 Iskay chunka kinsayojtaj
wawasninman, Mahaziotman b chayarqa,
hermanosninmanpis, wawasninman,
tukuyninku 12 karqanku. hermanosninmanpis,
20 Chunka kinsayojtaj tukuyninku 12 karqanku.
Subaelman a chayarqa, 31 Iskay chunka tawayojtaj
wawasninman, Romamti-Ezerman c chayarqa,
hermanosninmanpis, wawasninman,
tukuyninku 12 karqanku. hermanosninmanpis,
21 Chunka tawayojtaj tukuyninku 12 karqanku.
Matitiasman chayarqa,
wawasninman, 26 Kaykuna karqanku
punkuta qhawajkunaj d
hermanosninmanpis, gruposnin: coreitasmantaqa
tukuyninku 12 karqanku. Asafpa mirayninmanta
´
22 Chunka phishqayojtaj c 1Cr 25:1, 4 Corejpa wawan Meselemıas. e

Jeremotman chayarqa, 2 Meselemiaspa wawasnenqa
wawasninman, CAP. 26 kaykuna karqanku: kurajqa
d 1Cr 9:2, 22 ´
hermanosninmanpis, Zacar ıas, iskay kajtaj Jediael,
2Cr 23:16, 19 ´
tukuyninku 12 karqanku. kinsa kajtaj Zebadıas, tawa kajtaj
23 Chunka sojtayojtaj Jatniel, 3 phishqa kajtaj Elam,
´
Hananiasman chayarqa, sojta kajtaj Jehohanan,
´
wawasninman, qanchis kajtaj Elieho-Enai.
hermanosninmanpis, 4 Obed-Edompa wawasnenqa
tukuyninku 12 karqanku. kaykuna karqanku: kurajqa
24 Chunka qanchisniyojtaj Semaya, iskay kajtaj Jehozabad,
´
Josbecasaman chayarqa, kinsa kajtaj Joa, tawa kajtaj
wawasninman, Sacar, phishqa kajtaj Netanel,
hermanosninmanpis, 5 sojta kajtaj Amiel,
tukuyninku 12 karqanku. qanchis kajtaj Isacar, pusaj kajtaj
´
25 Chunka pusajniyojtaj Peuletai. Chay wawaswan Diosqa
Hananiman chayarqa, Obed-Edomta bendicerqa.
wawasninman, 6 Wawan Semayaj
hermanosninmanpis, e 1Cr 26:14, 19 wawasnenqa familianpi umas
´
811 1 CRONICAS 26:7-22
kajkuna karqanku. Paykunaqa CAP. 26 paymanqa norte ladopi1 kaj
wapus karqanku, a 1Cr 26:14, 19 punku tocarqa. Zacariasqa allin
ruwanasninkuta yuyaywan yuyaychaj runa karqa.
ruwanankupajpis wakichisqa 15 Obed-Edommanqa tocarqa
karqanku. 7 Semayaj sur ladopi1 kaj punku,
´
wawasnenqa karqanku: Otnı, wawasnintataj a churarqanku
Refael, Obed, Elzabad ima. jallchana wasista
Elzabadpa hermanosnintaj qhawanankupaj.
karqanku Elihuwan 16 Sufamman1 Hosamanpis b
Semakiaswan, paykunapis b Pr 16:33
tocarqa inti yaykuy ladopi kaj
 ´
ruwanasninkuta ruwanankupaj ˜ punku, Saleket Punku qayllapi,
Pana lado ˜
wakichisqa karqanku. wichayta rej jatun nan chaynejpi.
8 Chay tukuyninku karqanku a 1Cr 26:4, 5
Uj grupoqa waj grupoj ladonpi
Obed-Edompa mirayninmanta. karqa. 17 Inti llojsimuy ladopi
Paykuna, wawasninku, kaj punkupeqa sojta levitas
hermanosninkupis karqanku. Norte lado punkupitaj
ruwanasninkuta sumajta ruwaj sapa diapaj tawa levitas
kanku, sirvinankupajtaj karqanku, sur lado punkupitaj
wakichisqa kasharqanku. sapa diapaj tawa levitas
Obed-Edompa familianmantaqa b 1Cr 26:10, 11 karqanku. Jallchana wasispitaj c
62 karqanku. 9 Meselemiaspa a iskay iskay karqanku. 18 Inti
wawasnin, hermanosninpis yaykuy ladopi kaj pilares
kallarqataj, paykunaqa wasipitaj tawa levitas karqanku,
18 karqanku, ruwanasninkutapis ˜
jatun nan chaynejpi. d Pilares
sumajta ruwaj kanku. wasi qayllapitaj iskay levitas
10 Merarijpa mirayninmanta karqanku. 19 Chaykuna
Hosajtapis wawasnin kallarqataj. karqanku punkuta
´
Ujnenqa Simr ı karqa. Simriqa c 1Cr 26:15 qhawanankupaj grupos,
kamachej karqa, paytaqa tatan coreitaspa mirayninkumanta,
churarqa kamachej kananpaj, meraritaspa
mana kuraj wawa kashajtinpis. mirayninkumantawan.
´
11 Iskay kajtaj Hilquıas karqa, 20 Levitas
´
kinsa kajtaj Tebalıas, tawa kajtaj ukhumantaqa kashallarqataj
´ ´
Zacar ıas. Hosajpa wawasnin, Ah ıya, payqa cargoyoj karqa
hermanosninpis tukuyninku cheqa Diospa1 wasinpi valorniyoj
d 1Cr 26:16
13 karqanku. imasta jallchana cuartosmanta,
12 Punkuta qhawajkunaj jinallataj Diospaj taqasqa
gruposninkumanta kamachej imasta2 jallchana
kajkunaqa, hermanosninku cuartosmantapis. e 21 Ladanpa
jinallataj ruwanasniyoj wawasninmantaqa, nisunman
´
karqanku Jehova Diospa Guersonpa mirayninpa
´
wasinpi. 13 Chanta suertesta1 wawasninmantaqa, nisunman
choqarqanku b yachanankupaj e 1Re 7:51 guersonita Ladanpa
mayqen punkutachus sapa 1Re 14:25, 26
familiasninpi umas
familia qhawanan kasqanta, 1Cr 9:26 ´
1Cr 18:10, 11 kajkunamantaqa Jehielı f karqa.
juchuy familiapis kachun, 22 Jehielijpa wawasnenqa
jatun familiapis kachun.
14 Selemiasman tocarqa inti 26:14 1 Chayri “pata ladopi”. 26:15
llojsimuy ladopi kaj punku. 1 Chayri “ura ladopi”. 26:16 1 Chayri
´ ˜
Chanta wawan Zacariaspajnataj “Supimman”. Yanapa A2 nisqata leeriy.
suerteta choqarqanku, 26:20 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
leeriy. 2 Chayri “Diosman jaywasqa
26:13 1 Glosariopi suerte nisqata leeriy. f 1Cr 29:8 imasta”.
´
1 CRONICAS 26:23–27:2 812
Zetamwan hermanon CAP. 26 1.700 karqanku. Paykunaqa
Joelwan karqanku. Paykunaqa a 1Re 15:18 sumaj wakichisqa karqanku
´
cargoyoj karqanku Jehova ruwanasninkuta ruwanankupaj,
´
Diospa wasinpi valorniyoj b Nu´ 3:27
cargoyojtaj karqanku Jordan
imasta jallchana cuartosmanta. a mayumanta, inti yaykuy ladopi
´
23 Chant a amramitasmanta, ´ Israelpa jallpasninmanta.
c Ex 18:3, 4 Paykunaqa cargoyoj karqanku
izharitasmanta, ´
hebronitasmanta, Jehova Diospaj tukuy ima
uzielitasmantaqa b 24 Sebuel d 1Cr 23:17 ruwanasmanta, reyta
karqa. Payqa Guersompa sirvinamantapis.
wawan karqa, Moisespa e Nu´ 31:50 31 Hebronitasmantaqa, Jeriya a
allchhintaj. Sebuelqa kamachej 1Cr 18:10, 11 kamachej karqa hebronitaspa
karqa, jallchana wasismantapis familiasninkuman jina.
cargoyoj karqa. f 1Cr 29:3, 4 David 40 watasta rey jina
25 Hermanosnintaj, nisunman kamachishajtin, b paykuna
Eliezerpa c mirayninmanta ukhupi maskaspa Galaadpi,
g 1Cr 29:6, 7
kajkunaqa kaykuna karqanku: Jazer c llajtapi tarerqanku
´ ´ ´ sumaj kallpayoj runasta,
Rehabıas, d Jesaya, Joram, Zicrı,
h Nu´ 31:28 ruwanasninkuta sumajta
Selomot ima. 26 Selomotwan
hermanosninwanqa cargoyoj juntajkunata.
karqanku Diospaj taqasqa i Jos 6:19 32 Hermanosnenqa
imasta jallchana cuartosmanta, 2.700 karqanku, ruwanasninkuta
chay imastaqa Diospaj j 1Sa 9:9
sumajta juntaj kanku,
taqarqanku: e rey David, f familiasninkumantapis umas
familiasmanta umas kajkuna, g karqanku. Chayrayku
k 1Sa 14:50 rey Davidqa paykunaj
waranqa runasta, pachaj
runastapis kamachejkuna, mandonkuman churarqa
´
l 2Sa 2:18 Ruben ayllumanta1 kajkunata,
ejercitoj comandantesninku ima.
Gad ayllumanta kajkunata,
27 Paykunaqa guerraspi
Manasespa khuskan ayllunmanta
qhechumusqankumanta h wakin m 2Sa 20:23
kajkunatawan. Paykunaqa
imasta Diospaj taqaporqanku, i
´ cargoyoj karqanku cheqa
Jehova Diospa wasinta n 1Cr 23:12
Diospaj tukuy ruwanasmanta,
allinchanankupaj. reypaj ruwanasmantawan.
28 Chantapis Diospaj wakin
27
o Dt 17:9 Kaykuna kanku israelita
imasta taqallarqankutaj Diospa 2Cr 19:8
sutinpi parlaj j Samuel, Quispa grupos, reypa ejercitonpi
´ kajkuna. d Chay grupospi
wawan Sa ul, Nerpa wawan p 1Cr 23:12
Abner, k Zeruyaj l wawan kasharqanku familiasmanta

Joabpis. m Chay tukuy ˜ umas kajkuna, waranqa
Pana lado runasta kamachejkuna, pachaj
imasmanta cargoyoj karqanku a 1Cr 23:19 runasta kamachejkuna, e chay
Selomitwan hermanosninwan,
gruposmanta encargadospis.
paykunallataj cargoyoj karqanku
b 1Cr 29:26, 27 Sapa grupo uj killata sirvej
pipis imallatapis Diospaj
kanku turnopi tocasqanman jina,
taqapusqanmanta.
ajinata watantinta muyuykoj
29 Izharitasmantaqa, n c Jos 13:24, 25
Jos 21:8, 39 kanku. Sapa grupopitaj
Kenaniaswan wawasninwan, waj  24.000˜ israelitas karqanku.
ruwanasta japerqanku mana CAP. 27 2 Naupaj kaj killaqa
Diospa wasinpichu, paykunaqa ˜
d 1Cr 28:1 naupaj kaj grupoman tocarqa.
Israel nacionpi autoridades, Chay grupoj comandantentaj
jueces o ima karqanku. ´
e Ex 18:25
30 Hebronitasmantaqa, p Dt 1:15 26:32 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
Hasabiaswan hermanosninwan 1Sa 8:11, 12 ashkha familias kanku.
´
813 1 CRONICAS 27:3-17
´
Zabdielpa wawan Jasobeam a CAP. 27 pelonita Helez a karqa. Payqa
karqa. Gruponpeqa a 1Cr 11:11 Efrainpa mirayninmanta karqa.
24.000 israelitas karqanku. Gruponpeqa 24.000 israelitas
3 Jasobeamqa Perezpa b karqanku. 11 Pusaj kaj killataj
mirayninmanta karqa. b Nu´ 26:20, 21 pusaj kaj grupoman tocarqa.
Payqa kamachejninku karqa Chay grupoj comandantentaj
˜ ´
naupaj kaj killapi sirvej husatita Sibec ai b karqa.
kanku chay grupospa c 1Cr 8:1, 4 Payqa Zerahjpa mirayninmanta c
kamachejkunasninkumanta. karqa. Gruponpeqa
4 Iskay kaj killataj iskay kaj 24.000 israelitas karqanku.
grupoman tocarqa. Chay d 2Sa 23:9
12 Jisqon kaj killataj jisqon kaj
´ ´
grupomantaqa ahohıta c Dodai d grupoman tocarqa. Chay grupoj
comandante karqa, Miclottaj comandantentaj anatotita d
e 1Cr 12:27 ´ ´
yanapajnin karqa. Gruponpeqa Ab ı-Ezer e karqa. Payqa
24.000 israelitas karqanku. Benjaminpa mirayninmanta
5 Kinsa kaj killataj kinsa kaj f 2Sa 23:20-23 karqa. Gruponpeqa
grupoman sirvinan tocarqa. 1Re 4:4 24.000 israelitas karqanku.
Chay grupomanta encargadotaj 13 Chunka kaj killataj
kuraj sacerdote1 Jehoiadaj e chunka kaj grupoman tocarqa.
wawan Benaya f karqa. g 1Cr 2:15, 16 Chay grupoj comandantentaj
´
Gruponpeqa 24.000 israelitas netofatita Maharai f karqa. Payqa
karqanku. 6 Benayaqa kinsa Zerahjpa mirayninmanta g karqa.
chunka wapu soldadosmanta h 2Sa 2:18 Gruponpeqa 24.000 israelitas
2Sa 23:8, 24
aswan wapu soldado karqa, karqanku. 14 Chunka ujniyoj
chay kinsa chunka soldadospa killataj chunka ujniyoj
kamachejninkutaj karqa. i 2Cr 11:5, 6 grupoman tocarqa. Chay grupoj
Wawan Amizabadtaj paypa Am 1:1 comandantentaj piratonita
gruponmanta encargadollataj Benaya h karqa.
karqa. 7 Tawa kaj killataj Payqa Efrainpa mirayninmanta
tawa kaj grupoman tocarqa. j 2Sa 23:8, 26 karqa. Gruponpeqa
Chay grupoj comandantentaj  24.000 israelitas karqanku.
˜
Joabpa g hermanon Asahel h Pana lado 15 Chunka iskayniyoj killataj
karqa. Aswan qhepatataj a 1Cr 11:10, 27 chunka iskayniyoj grupoman
˜
wawan Zebadiasnataj chay tocarqa. Chay grupoj
grupoj comandanten karqa. comandantentaj netofatita
b 2Sa 21:18 ´
Gruponpeqa 24.000 israelitas Heldai karqa. Payqa Otnielpa
karqanku. 8 Phishqa kaj mirayninmanta karqa.
killataj phishqa kaj grupoman Gruponpeqa 24.000 israelitas
c Nu´ 26:20
tocarqa. Chay grupoj karqanku.
´
comandantentaj izrahıta 16 Israel ayllusmanta1
Samhut karqa. Gruponpeqa kamachejkunaqa kaykuna
d 1Cr 6:60, 64 ´
24.000 israelitas karqanku. karqanku: Ruben ayllumanta
9 Sojta kaj killataj sojta kaj kamachejqa Zicrijpa wawan
´
grupoman tocarqa. Chay grupoj e 2Sa 23:8, 27 Eliezer karqa. Sime on
´
comandantentaj tecoıta i Iquespa ayllumanta kamachejqa
´ ´
wawan Ira j karqa. Gruponpeqa Maacajpa wawan Sefatıas karqa.
´
24.000 israelitas karqanku. f 2Sa 23:8, 28 17 Levı ayllumanta kamachejqa
´
10 Qanchis kaj killataj Quemuelpa wawan Hasab ıas
qanchis kaj grupoman tocarqa. karqa. Aaronpa mirayninmanta
Chay grupoj comandantentaj g Nu´ 26:20 kamachejqa Sadoc karqa.
27:5 1 Glosariopi kuraj sacerdote 27:16 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
nisqata leeriy. h 2Sa 23:8, 30 ashkha familias kanku.
´
1 CRONICAS 27:18–28:1 814
´
18 Juda ayllumanta kamachejqa CAP. 27 27 Ramatita Simeiqa encargado
Davidpa ujnin hermanon a 1Sa 16:1, 6 karqa uva huertasmanta.
´
Elihu a karqa. Isacar 1Sa 17:28 Sifmita Zabditaj encargado
ayllumanta kamachejqa karqa vino jallchana
´
Miguelpa wawan Omrı karqa. wasismanta. 28 Guederita
´
19 Zabulon ayllumanta b 1Sa 14:50 Baal-Hananqa encargado karqa
2Sa 3:27
kamachejqa Abdiaspa wawan olivo sachasmanta, Sefelapi a
´ ´
Ismaya karqa. Neftal ı higo sachasmantawan. b Joasqa
ayllumanta kamachejqa Azrielpa encargado karqa aceite jallchana
´ c Ge´ 15:5
wawan Jerimot karqa. 20 Efraın wasismanta. 29 Saronita
´
ayllumanta kamachejqa Sitraiqa encargado karqa Saron c
Azaziaspa wawan Hosea karqa. pampaspi kaj wakasmanta.
d 2Sa 24:2, 15
Manasespa khuskan ayllunmanta 1Cr 21:6, 7 Adlaijpa wawan Safattaj
kamachejqa Pedayaj wawan encargado karqa ura pampaspi
Joel karqa. 21 Galaadpi kaj kaj wakasmanta.
Manasespa khuskan ayllunmanta e 2Re 18:15 30 Ismaelita Obilqa
kamachejqa Zacariaspa wawan  encargado karqa camellosta
´ ´
Ido karqa. Benjam ın ˜
Pana lado qhawanamanta. Meronotita
ayllumanta kamachejqa a 2Cr 26:9, 10 Jehdeyaqa encargado karqa
Abnerpa b wawan Jaasiel karqa. burrosta1 qhawanamanta.
22 Dan ayllumanta kamachejqa 31 Hagrita Jaziztaj encargado
Jerohampa wawan Azarel b 2Cr 9:27 karqa ovejasta, cabrasta
karqa. Chaykuna karqanku qhawanamanta. Chaykuna
Israel ayllusmanta kuraj karqanku rey Davidpa
kamachejkuna. c Isa 35:2 kapuyninta qhawaj encargados.
23 Davidqa manaraj 32 Davidpa sobrinon
veintenkuta juntajkunata Jonatanqa d sumaj yachayniyoj
´
mana yupacherqachu. Jehova runa karqa, reypa
˜ ˜ d 2Sa 13:3
Diosqa naupajmantana nisqa 2Sa 21:21 yuyaychajnin, secretariontaj.
Israel aylloqa cielopi estrellas Hacmonijpa wawan Jehieltaj
jina mana yupay atina reypa wawasninta
kanankuta. c 24 Zeruyaj wawan e 1Cr 3:1-9 qhawanamanta encargado
Joabqa censota ruwaspa karqa. e 33 Ahitofelqa f reypa
israelitasta yupayta qallarerqa, yuyaychajnin karqa. Arkita
nitaj tukucharqachu. Chay f 2Sa 15:12 Husaitaj g reypa amigon karqa.
censota ruwasqankurayku
˜
2Sa 16:23
2Sa 17:23
34 Aswan qhepatataj Ahitofelpa
Diosqa sinchita phinakorqa cuentanmanta Benayaj h wawan
Israelpaj, d chayrayku may Jehoiadawan Abiatarwan i reyta
chhikachus kasqankoqa mana yuyaychaj kanku. Joabtaj j reypa
g 2Sa 15:37
anotakorqachu rey Davidpa 2Sa 16:16, 17 ejercitonpa comandanten karqa.

28
tiemponmanta parlaj Davidqa Israelmanta tukuy
qhelqasqapi. kuraj kamachejkunata
25 Adielpa wawan Azmavetqa h 2Sa 23:20-23 Jerusalenman wajyachimorqa:
cargoyoj karqa reypa wasinpi 1Re 2:35
ayllusmanta1 kuraj
valorniyoj imasta jallchana kamachejkunata, reyta sirvej
cuartosmanta. e Uziaspa wawan kanku chay gruposmanta
Jonatantaj cargoyoj karqa i 1Re 1:7
comandantesta, k waranqa
jallchana wasismanta. Chay runasta kamachejkunata, pachaj
jallchana wasisqa kasharqanku
campospi, llajtaspi, ranchospi, j 1Cr 11:6 27:30 1 Hebreo parlaypeqa nin,
torrespi ima. 26 Kelubpa wawan  “china burrosta”. 28:1 1 Uj aylloqa
Ezriqa encargado karqa campopi CAP. 28 uj familiamanta miraj ashkha familias
chajrata poqochejkunamanta. k 1Cr 27:1 kanku.
´
815 1 CRONICAS 28:2-11
runasta kamachejkunatapis. a CAP. 28 7 Sichus tukuy sonqo
´ ´
Chanta tantachimullarqataj a Ex 18:25 kasukonqa kamachisqasniyta,
reypa jinallataj wawasninpa b juiciopi nisqasniytapis, a
b 1Cr 3:1-9
kapuyninmanta, imaynatachus kunanpis
uywasninmantawan tukuy c 1Cr 27:25, 29 kasukushan ajinata chayqa,
encargadosta, c reypa kuraj gobiernonta sinchita sayachisaj
d 1Cr 11:10 ˜
kamachisninta, tukuy kallpasapa wi naypaj kamachinanpaj’, b
runasta, ruwanasninkuta e Sl 132:3-5 nispa. 8 Chayrayku kunanqa
juntanankupaj wakichisqa tukuy Israelpa rikunanta,
f 1Cr 22:2-4 ´
karqanku chay runastapis. d Jehova Diospa nacionninpa1
´
2 Chant a rey Davidqa g 1Cr 17:4 rikunanta, Diosninchejpa
sayariytawan paykunata nerqa: uyarinanta kayta nisqaykichej:
´ ´ h 1Cr 22:7, 8
Tukuy atisqaykichejta
“Hermanosnıy, llajta masisnıy,
uyariwaychej. Noqaqa sonqoypi i 1Sa 16:1, 13 kallpachakuychej,
´ ´
mayta munarqani Jehova Diospa 2Sa 7:8 Jehova Diosniykichejpa
Sl 89:20
trato ruwasqan arcapaj uj wasita kamachisqasninta allinta
ruwapuyta, Diosninchejpa chaki j Ge´ 49:10 rejsinaykichejpaj, allintataj
sarunan kananpaj, chaypi trato 1Cr 5:2 kasukunaykichejpaj.
Sl 60:7
ruwasqan arcan kananpaj. e Ajinamanta kay sumaj jallpapi
Chay wasi ruwakunanpajpis k Rut 4:22 tiyakunallaykichejpajpuni, c
˜ qankunamanta qhepata jamoj
ashkha imastana alistasharqani. f
´ l 1Sa 13:14
3 Cheqa Diostajr ı1 niwarqa: 1Sa 16:11, 12
wawasniykichejmantaj
˜
‘Mana qanchu uj wasita sutiypaj herenciata jina winaypaj
ruwanki. g Qanqa guerraspi m 1Cr 3:1-9 saqepunaykichejpaj.
´ ´
maqanakoj runa kanki, ashkha n 1Cr 22:9 9 ”Qantajrı waway Salomon,
runaspa yawarninta tataykej Diosninta allinta rejsiy,
jicharqanki’, h nispa. 4 Ajinapis o 1Cr 17:14 tukuy sonqotaj payta sirviy, d
2Cr 1:8 ´
Israelpa Diosnin Jehovaqa may kusisqa payta sirviy. Jehova
noqata ajllawarqa tataypa p 2Sa 7:13, 14 Diosqa runaspa sonqonkuta
familian ukhumanta,  allinta qhawaykun, e yachantaj
˜ ˜
Israelpi wi naypaj rey jina Pana lado imachus sonqonkupi kasqanta,
´
kamachinaypaj. i Diosqa Juda a Dt 12:1 imaspichus piensasqankutapis. f
1Re 6:12 ´
aylluta ajllarqa kamachinanpaj. j Waway, sichus Diosta maskanki
´
Juda ayllu ukhumantataj b 1Cr 17:13, 14 chayqa, payqa tarichikusonqa. g
tataypa familianta ajllarqa, k Sl 72:8 Sitajchus paymanta qonqapunki
˜
tataypa wawasnin ukhumantataj chayqa, payqa wi naypaj
c Dt 6:3 ´
noqata ajllawarqa tukuynin qonqapusonqa. h 10 Waway,
´
Israel nacionta rey jina d Dt 10:12 Jehova Diosqa qanta ajllasunki
´
kamachinaypaj. l 5 Jehova e 1Sa 16:7
wasinta ruwapunaykipaj,
Diosqa ashkha wawasta qowan, m 1Cr 29:17 templon kananpaj. Chayrayku
chay wawasniy ukhumantataj Pr 17:3 wapu kay, ruwaytataj
Ap 2:23
waway Salomonta n ajllakun, qallariypacha”, nispa.
´ ´
Jehova Diospa kamachina f Dt 31:21 11 Chanta Davidqa wawan
tiyananman tiyaykuchinanpaj, Sl 139:2 Salomonman planosta
Israelta kamachinanpaj. o g Mt 7:7 jaywarqa: i temploj
6 ”Diosqa niwarqa: Heb 11:6 torrenmanta, j cuartosninmanta,
´
‘Wawayki Salomon uj wasita Snt 4:8 jallchana cuartosninmanta,
ruwapuwanqa, patiosniytawan. h Dt 31:17 pata cuartosninmanta, ukhu
Paytaqa noqa ajllakuni waway 2Cr 15:2 cuartosninmanta, perdonta
kananpaj, noqataj tatan kasaj. p Heb 10:38

i Heb 8:5
28:8 1 Hebreo parlaypeqa nin,
28:3 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata “congregacionninpa”. Glosariopi
´
leeriy. j 2Cr 3:4 congregacion nisqata leeriy.
´
1 CRONICAS 28:12-21 816
tarina cuartomantapis.1a CAP. 28 chhika chuwachasqa qorichus
12 Davidqa wawan a Le 16:2 yaykunan kasqanta trinchesman,
Salomonman jaywarqa 1Re 6:19 fuentesman, yurusman ima.
planosta, mayqentachus Dios Nillarqataj may chhika qorichus
espiritunwan Davidman b 1Re 6:36
yaykunanta sapa juchuy
rejsicherqa chay tukuyninta. 1Re 7:12 fuentesman, a may chhika qolqe
Chay planospi kasharqa metalchus yaykunantapis sapa
´ ´
Jehova Diospa wasi patiosnin, b juchuy fuentesman. 18 Chanta
c 1Cr 9:26 Davidqa nillarqataj may chhika
muyuyninpi kaj tukuynin 1Cr 26:20
´ chuwachasqa qorichus
comedores, chanta cheqa Diospa
wasinpi valorniyoj imasta yaykunan kasqanta incienso
˜
jallchana cuartos, Diospaj d 1Cr 24:1 qoshnichina altarman, b Diospa
taqasqa imasta jallchana carretanpa rijchayninmanpis, c
´ nisunman lijrasnin1 kicharisqa
cuartospis. c 13 Chant a e 2Cr 4:7 ´
Davidqa kamachiykunata qorqa qori querubinesman,2d Jehova
sacerdote grupospaj, d levita Diospa trato ruwasqan arcata
´ lijrasninkuwan llanthuykoj
grupospajpis, jinallataj Jehova f 2Cr 4:8, 19
Diospa wasinpi ima ruwanaschus  querubinesman. 19 Davidtaj
´ ˜
´
ruwana kasqanmanta, Jehova Pana lado nerqa: “Jehova Dios
Diospa wasinpi imaswanchus a 1Re 7:48, 50 yanapawarqa,1 yachaytataj
Diosta yupaychaj kanku qowarqa chay planomanta e
tukuy imitata qhelqasqata
chaykunamantapis. b 1Re 7:48 churanaypaj”, f nispa.
14 Nillarqataj may chhika ´
qorichus yaykunanta qori 20 Chanta Davidqa wawan
´
imasta ruwanankupaj, chay c Sl 18:10
Salomonman nerqa: “Waway,
kallpachakuy, waputaj kay,
imasta Diosta yupaychaypi
ruwayta qallariypacha. Ama
oqharinankupaj. Nillarqataj ´
d Ex 25:20 manchachikuychu, nitaj
may chhika qolqe metalchus 1Sa 4:4 ´
kharkatiychu, Jehova Diosneyqa
yaykunanta qolqe metal 1Re 6:23
qanwan kashan. g Payqa mana
imasta ruwanankupaj, chay
qonqasonqachu, nitaj
imasta Diosta yupaychaypi saqerparisonqachu, h qanwanpuni
e 1Cr 28:11
oqharinankupaj. 15 Davidqa ´
kanqa Jehova Diospa
nillarqataj mashkhachus wasin tukuchakunankama.
´
pesananta sapa qori candelero,1e f Ex 25:9, 40 21 Kaypi kashanku sacerdote
qori mecherosnintin. grupos, i levita grupospis, j
Nillarqataj mashkhachus cheqa Diospa wasinpi
g Dt 31:6
pesananta sapa qolqe metal Jos 1:6, 9 ruwanasta ruwanankupaj.
candelero, qolqe metal Ro 8:31 Kallantaj tukuy sonqo llankayta
´
mecherosnintin. 16 Chant a munaj runas, tukuy laya1
nillarqataj may chhika qorichus ruwanasta ruwanankupaj sumaj
h Jos 1:5
yaykunanta sukasqa tantasta1 wakichisqas. k Kallantaj kuraj
churanapaj mesasman. f kamachejkuna, l jinallataj
Nillarqataj may chhika qolqe i 1Cr 24:1 tukuy nacionnintinmanta
metalchus yaykunanta qolqe runaspis, paykunaqa
metalmanta mesasman. kamachisqaykita
´
17 Chant a nillarqataj may j 1Cr 24:20
kasusonqanku”, nispa.
28:11 1 Chayri “perdonta tarina tapaj ´ 28:18 1 Lijra: waj lugarespi ninku ala.
cuartonmantapis”. 28:15 1 Chayri k Ex 36:1, 2 ´
2 Glosariopi querubın nisqata leeriy.
“candelabro”. 28:16 1 Sukasqa tanta ´
28:19 1 Chayri “Jehova Diosqa makinta
nispaqa parlashan Diospa l 1Cr 22:17 patayman churarqa”. 28:21 1 Chayri
˜
naupaqenpi kaj nisqa tantamanta. 1Cr 28:1 “tukuy rijchaj”.
´
817 1 CRONICAS 29:1-10
´
29 Chanta rey Davidqa
tukuynin tantasqa
CAP. 29
a 1Cr 28:5
ruwanankupaj, qoriwan
qolqewan trabajajkunapis
israelitasman nerqa: “Diosqa chaywan waj imasta
waway Salomonta ajllakun, a ruwanankupaj. Kunanqa,
´
wawayqa jovenllaraj, mana ¿pikunataj Jehova Diosman
experienciayoj. b Ruwanaqa may b 1Re 3:7 imallatapis qoyta
chhika kashan. Temploqa1 munawajchej?”, a nispa.
´ ´
Jehova Diospaj, c mana 6 Chanta familiasmanta
runaspajchu. 2 Mana kuraj kamachejkuna, Israel
michakuspa ashkha imasta c 2Cr 2:4 ayllusmanta1 kuraj
alistarqani Diosniypa wasinpaj. kamachejkuna, waranqa
Noqaqa qorita tantarqani, qori runasta kamachejkuna, pachaj
imasta ruwanankupaj. Qolqe runasta kamachejkuna, b reypa
d 1Cr 22:3, 16
metalta tantarqani, qolqe ruwanasninmanta encargadospis c
metal imasta ruwanankupaj. tukuy imasta qorqanku.
Cobreta tantarqani cobre 7 Paykunaqa cheqa Diospa1
imasta ruwanankupaj. Fierrota wasinta ruwanankupaj qorqanku:
e 1Cr 22:4, 14
tantarqani fierro imasta ciento setenta y un mil kilos2
ruwanankupaj. d Maderata ´
qorita, diez mil darico
tantarqani e maderamanta ashkha qolqesta,3 trescientos cuarenta
imasta ruwanankupaj. f Sl 26:8 y dos mil kilos4 qolqe metalta,
´
Tantallarqanitaj onice rumista, Sl 27:4 seiscientos quince mil
kachitu rumista mezclawan Sl 122:1 seiscientos kilos5 cobreta, tres
japichinankupaj, millones cuatrocientos veinte mil
kachanchanapaj tukuy color kilos6 fierrotawan. 8 Kachitu
rumisitusta, tukuy laya1 rumisniyoj kajkunapis chay
g 1Cr 21:24
valorniyoj rumista, may chhika rumisninkuta qoporqanku,
alabastro rumistapis. ´
Jehova Diospa wasinpi jallchasqa
3 Chantapis Diosniypa wasinta kananpaj, chay imastaqa
munakusqayrayku, f qoshallanitaj h Job 28:16
guersonita d Jehiel e cuidaj.
waqaychasniymanta g qorita,  9 Runasqa kusisqa kasharqanku
qolqe metaltapis Diosniypa ˜
Pana lado
chay imasta Diosman
wasin ruwakunanpaj. Chaytaqa ´ qopusqankumanta. Paykunaqa
a Ex 35:5
santo wasinpaj alistasqaymanta chay imasta mana pej
wajllata qoshani. ˜
manasqallan tukuy sonqo
4 Qoshallanitaj Ofirmanta ´
Jehova Diosman qoporqanku. f
qorita h ciento dos mil seiscientos ´
b Ex 18:25 Rey Davidpis manchay kusisqa
kilosta,1 chuwachasqa qolqe kasharqa.
´
metaltapis doscientos treinta y 10 Chanta Davidqa tukuy
nueve mil cuatrocientos ˜ ´
runaspa naupaqenpi Jehova
kilosta,2 chaykunawan cuartospa c 1Cr 27:25, 29 Diosta jatuncharqa, nerqataj:
perqasninta3 forraykunankupaj, 1Cr 27:31
5 qori imasta ruwanankupaj, 29:6 1 Uj aylloqa uj familiamanta
qolqe metal imasta miraj ashkha familias kanku. 29:7
1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
29:1 1 Chayri “Kamachina waseqa”. d 1Cr 6:1 2 Hebreo parlaypeqa nin,
´
29:2 1 Chayri “tukuy rijchaj”. 29:4 “5.000 talentos”. 3 Darico qolqeqa
1 Hebreo parlaypeqa nin, persaspa qolqenku karqa, qorimanta
“3.000 talentosta”. Uj talentoqa ruwasqa. Yanapa B14 nisqata leeriy.
pesarqa 34,2 kilos (1.101 onzas troy). e 1Cr 26:22 4 Hebreo parlaypeqa nin,
Yanapa B14 nisqata leeriy. 2 Hebreo “10.000 talentos”. 5 Hebreo
parlaypeqa nin, “7.000 talentosta”. parlaypeqa nin, “18.000 talentos”.
3 Hebreo parlaypeqa nin, “wasispa 6 Hebreo parlaypeqa nin,
perqasninta”. f 2Co 9:7 “100.000 talentos”.
´
1 CRONICAS 29:11-22 818
´ ´
“Jehova Diosnıy, jatunchasqa kay CAP. 29 Abrahanpa, Isaacpa, Israelpa
˜ ˜
winaypaj winaynintinpaj, qanmin a Sl 145:3 Diosninku, kamachisniykita
tatayku Israelpa Diosnin kanki. 1Ti 1:17 yanaparillaypuni ajina sumaj
´ ´
11 Jehova Diosnıy, qanllamin b Ap 5:13 sonqoyoj kanankupaj, tukuy
kanki may jina jatun, a manchay sonqotaj sirvisunankupaj. a
´
atiyniyoj, b kacha sonqoyoj, c 1Cr 16:27 19 Diosnıy, waway Salomonta
Sl 8:1
manchayta lliphipej, jatunpaj yanapariy kamachisqasniykita
qhawasqataj. c Cielopi, jallpa d Sl 24:1 tukuy sonqo b kasukunanpaj, c
patapi tukuy ima kajpis Isa 42:5 imastachus yuyarichisqaykita,
´ ´
qanpata. d Jehova Diosnıy, e Sl 103:19
leyesniykitapis kasukunanpaj,
qanpatamin Gobiernoqa. e Mt 6:10 tukuy imastapis ruwananpaj,
Qanmin rejsichikunki tukuy ima templotapis1 ruwananpaj.
kajpa uman jina. 12 Qhapaj f Dt 8:18 ˜
Pr 10:22
Templopajqa ashkha imastana
kaypis, jatunpaj qhawasqa Flp 4:19 wakichini”, d nispa.
´
kaypis qanmanta jamun. f Tukuy 20 Chant a Davidqa
ima qanpa makiykipi kashan. g g 2Cr 20:6
tukuynin tantasqa israelitasta
Kallpapis, h atiypis i makiykipi ´
h Isa 40:26 nerqa: “Kunanqa Jehova
kashan. Makiykiwan tukuy Diosniykichejta jatunchaychej”,
runasta jatunchayta atinki, j i Dt 3:24
nispa. Tukuynin tantasqa
kallpachaytapis. k 13 Kunanqa Ef 1:19 ˜
´ Ap 15:3 israelitastaj naupa tatasninkoj
Diosnıy, graciasta qoyku, kacha ´
Jehova Diosninkuta
sutiykitataj jatunchayku. j 2Cr 1:11, 12
jatuncharqanku. Paykunaqa
´ ´ ˜
14 ”Diosnıy, noqaqa ni k 2Cr 16:9 Jehova Diospa naupaqenpi,
imapischu kani, llajta ˜
Sl 18:32 reypa naupaqenpipis
masisniypis ni imapischu Isa 40:29
qonqorikuspa
kanku qanman kay imasta l Le 25:23 kumuykukorqanku.
jaywasunaykupajqa. Tukuy Heb 11:13 21 Paykunaqa qayantinpis
imapis qanmanta jamun, ´
m Job 14:1, 2
Jehova Diosman jaywanasta
imatachus qanman jaywayku Snt 4:13, 14 jaywashallarqankupuni,
chay tukuy imastapis ´
uywastapis Jehova Diospaj
qanllamantataj japiyku. n 1Cr 28:9
ruphachishallarqankupuni: e
´ ˜
15 Diosnıy, naupaqeykipeqa o Pr 11:20 waranqa torillosta, waranqa
waj llajtayoj runas jinalla Pr 15:8 carnerosta,1 waranqa
kayku, forasteros jinalla kayku, Heb 1:9 corderosta,2 vino
˜ 
tukuynin naupa tatasniyku jina. l ofrendasninkutapis. f Ajinata
˜
Kay jallpa patapi kausayniykoqa Pana lado paykunaqa ofrendasta
llanthu jinalla pasapun. m a Sl 10:17 jaywarqanku tukuynin Israelpa
´ ´
16 Jehova Diosnıy, kay tukuy Sl 86:11
sutinpi. g 22 Chay punchayqa
imasta tantayku santo sutiykipaj ´ ˜
b Mr 12:30 Jehova Diospa naupaqenpi
wasita ruwanaykupaj, chay mikhorqanku, ujyarqankutaj
tukuy imasqa qanllamantataj c 1Re 6:12
manchay kusisqas. h Davidpa
jamun, chay tukuynin qanpata. wawan Salomontataj
´ d 1Cr 22:14
17 Diosnıy, allinta yachani runaj watejmanta churarqanku rey
sonqonta qhawaykusqaykita, n e Le 1:3 ´
kananpaj, i Jehova Diospa
cheqanta purejtinkutaj ˜
f Le 23:12, 13 naupaqenpitaj aceitewan
kusikusqaykita. o Noqaqa kay ´
Nu 15:5 jicharqanku kamachejninku
tukuy imasta llimphu sonqoywan kananpaj, Sadoctapis
jaywapuyki, manchaytataj g 1Re 8:63, 64
kusikuni kaypi tantasqa h Dt 12:7 29:19 1 Chayri “kamachina wasitapis”.
kamachisniyki qanpaj 2Cr 7:10 29:21 1 Carnero: waj lugarespi ninku
ofrendasta tukuy sonqo
´
Ne 8:12
mocho, oveja toro. 2 Cordero nispaqa
apamusqankumanta. 18 Jehova i 1Re 1:38-40 parlashan uj watayojmanta chayri
´ ˜ ˜
Diosn ıy, naupa tatasniyku 1Cr 23:1 aswan unitamanta.
´ ´
819 1 CRONICAS 29:23 – 2 CRONICAS Kaykunamanta parlan
aceitewan jichallarqankutaj CAP. 29 Davidqa ashkha watasta allinta
˜
´
sacerdote kananpaj. a 23 Chanta a 1Re 2:35 kausakuytawan, machituna
˜
´
Salomonqa Jehova Diospa kashaspa a wanuporqa,
kamachina tiyananman b 1Cr 28:5 payqa qhapaj karqa,
tiyaykorqa b tatan Davidpa sumajpaj qhawasqataj.
cuentanmanta. Salomontaqa c 1Cr 22:17
Wawan Salomontaj paypa
allinpuni rerqa, paytaqa tukuy cuentanmanta rey jina
israelitas kasoj kanku. kamachiyta qallarerqa. b
d 1Cr 28:1
24 Tukuynin kuraj 29 Rey Davidpa
kamachejkuna, c tukuynin wapu kausayninmantaqa
e 1Cr 3:1-9
soldados, d rey Davidpa tukuynin qallariymantapacha
wawasninpis e rey Salomonpa tukukuykama qhelqasqa
f 1Re 3:12 kashan Diospa sutinpi parlaj
mandonman churakorqanku. 2Cr 1:1, 12
´ Samuelpa qhelqasqasninpi,
25 Jehova Diosqa israelitaspa Ec 2:9
˜ profeta Natanpa c
naupaqenpi Salomonta sumaj
reyman tukucherqa, manchay g 2Sa 2:11
qhelqasqasninpi, profeta
respetasqa reyman tukucherqa, Gadpa1d qhelqasqasninpipis.
Israelpeqa mana mayqen reypis 30 Qhelqasqa kashan rey jina
h 2Sa 5:4, 5
ajinaqa karqarajchu. f 
kamachisqanmanta, atiyniyoj
˜ kasqanmanta, imaschus
26 Jesejpa wawan Pana lado
chay wataspi payta
Davidqa tukuynin Israel a 1Re 1:1
pasasqanmantapis.
nacionta kamacherqa. Qhelqasqallataj kashan imaschus
27 Davidqa Israelta 40 watasta b 1Re 2:10-12 Israelta pasasqanmanta,
rey jina kamacherqa, imaschus muyuyninpi kaj tukuy
chaykunamanta qanchis c 2Sa 7:2 nacionesta pasasqanmantapis.
watasta Hebronpi kamacherqa, g 2Sa 12:1
33 watastataj Jerusalenpi
´ 29:29 1 Chayri “mosqoypi jina
kamacherqa. h 28 Chant a d 1Cr 21:9, 10 willaykunata japej Gadpa”.

´ ISKAY KAJ

CRONICAS
K AY K U N A M A N TA PA R L A N

1 Salomonqa Diosmanta yachayta Candeleroswan, mesaswan,


˜
manakun (1-12) patioswan ima (7-11a)
Salomonpa qhapaj kaynin (13-17) Templopaj ruwananku imasta
tukuchanku (11b-22)
2 Templota ruwanankupaj tukuy imata
wakichinku (1-18) 5 Templota Diosman jaywapunankupaj
wakichikunku (1-14)
3 Salomonqa templota Arcata temploman apanku (2-10)
ruwayta qallarin (1-7)
6 Salomonqa israelitasman parlan (1-11)
Aswan Santo Lugar (8-14)
Salomonqa templota Diosman
Iskaynin cobre pilares (15-17) ˜
jaywapushaspa manakun (12-42)
4 Altarwan, jatun wirkhiwan, 7 Jehovaj jatun kaynin temploman
jatuchaj fuenteswan ima (1-6) juntaykun (1-3)
´
2 CRONICAS Kaykunamanta parlan 820

Templota jaywapushaspa ofrendasta Jehosafat Diosmanta yanapata


˜
jaywanku (4 -10) manakun (5-13)
´ ´ ˜
Jehova Salomonman rikhurin (11-22) Jehova Diosqa manakusqanta
8 Salomonpa waj ruwasqasnin (1-11) uyarin (14 -19)
Salomonqa tukuy imata Diosqa Judata salvan milagrota
wakichin templopi Diosta ruwaspa (20-30)
yupaychanankupaj (12-16) Jehosafat kamachiyta tukun (31-37)
Salomonpa barcosnin (17, 18) 21 Judaj reynin Jehoram (1-11)
9 Sabamanta reina Salomonta Eliaspa qhelqasqa willaynin (12-15)
˜ ˜
watukun (1-12) Jehoramqa nakarispa wanupun (16-20)
Salomonpa qhapaj kaynin (13-28) ´
22 Judaj reynin Ocozıas (1-9)
´ ˜
Salomon wanupun (29-31) Ataliaqa ni pej churasqallan
10 Israelitas Rehoboampa contranta kamachiyta qallarin (10-12)
oqharikunku (1-19) 23 Jehoiadaqa mana qhawakullanchu.
11 Rehoboampa kamachisqan (1-12) Jehoasta rey kananpaj churanku (1-11)
˜
Diosta kasukoj levitas Judaman Ataliata wanuchinku (12-15)
ripunku (13-17) Jehoiadaqa ashkha imasta
Rehoboampa familian (18-23) cheqanchan (16-21)
12 Sisac Jerusalenwan maqanakun (1-12) 24 Jehoaspa kamachisqan (1-3)
´
Rehoboam kamachiyta tukun (13-16) Jehoas templota allinchan (4 -14)
´
´ Jehoas Diospa contranpi
13 Judaj reynin Abıas (1-22) oqharikun (15-22)
Abiasqa Jeroboanta atipan (3-20) ˜
Jehoasta wanuchinku (23-27)
´ ˜
14 Abıas wanupun (1) ´
´ 25 Judaj reynin Amasıas (1-4)
Judaj reynin Asa (2-8) ´
´ Amasıas Edomwan guerrapi
Asaqa uj millon etiopesta tinkun (5-13)
atipan (9-15) ´
Amasıas santosta yupaychan (14 -16)
15 Asaqa ashkha imasta cheqanchan (1-19) Amasiasqa Israelmanta
16 Asaqa Siriamanta reywan tratota rey Jehoaswan maqanakun (17-24)
´ ˜
ruwan (1-6) Amasıas wanun (25-28)
´ ´
Hananı Asata kamin (7-10) 26 Judaj reynin Uzıas (1-5)
´ ˜
Asa wanupun (11-14) Uziaspa atipasqasnin (6-15)
17 Judaj reynin Jehosafat (1-6) Uziasqa umata oqharisqanrayku
Diospa leyninmanta Judapi leprawan castigasqa (16-21)
´ ˜
yachachinku (7-9) Uzıas wanupun (22, 23)
Jehosafatpa soldadosnin (10-19) ´
27 Judaj reynin Jotan (1-9)
18 Jehosafatwan Achabwan 28 Judaj reynin Ajaz (1-4)
aylluchakunku (1-11) Ajaztaqa Siriawan Israelwan
Micayaqa atipachikunankuta atipaykunku (5-8)
willan (12-27) Odedqa Israelta kamin (9-15)
Ramot-Galaadpi Achabta Judata kumuykachachinku (16-19)
˜
wanuchinku (28-34) Ajaz santosta yupaychan.
˜
19 Jehuqa Jehosafatta kamin (1-3) Ajaz wanupun (20-27)
Jehosafatqa ashkha imasta ´
29 Judaj reynin Ezequıas (1, 2)
cheqanchan (4 -11) ´
Ezequıas ashkha imasta
´ cheqanchan (3-11)
20 Juda qayllapi kaj naciones Judawan
maqanakuyta munanku (1-4) Templota llimphuchanku (12-19)
´
821 2 CRONICAS Kaykunamanta parlan –1:8
´ ˜
Templopi ruwanasninkuta watejmanta Manases wanupun (18-20)
ruwanku (20-36) ´
Judaj reynin Amon (21-25)
´ ´
30 Ezequıas Pascuata ruwan (1-27) 34 Judaj reynin Josıas (1, 2)
´
31 Ezequiasqa waj diosesta Josıas ashkha imasta cheqanchan (3-13)
yupaychayta chinkachin (1) Leymanta librota tarinku (14 -21)
˜
Sacerdotesta, levitastawan Huldaqa nakariy kananta willan (22-28)
˜
yanapanku (2-21) Josiasqa runaspa naupaqenkupi
32 Senaqueribqa Jerusalenwan Leymanta librota leen (29-33)
maqanakoj yaykuyta munan (1-8) 35 Josiasqa uj sumaj Pascuata
´ wakichin (1-19)
Jehova Diosman sayaykun (9-19)
´ ´ ´ ˜
Uj angel asirio soldadosta Faraon Neko Josiasta wanuchin (20-27)
˜
wanurachin (20-23) 36 Judaj reynin Jehoacaz (1-3)
´
Ezequıas onqoykun, umatataj Judaj reynin Jehoiaquim (4 -8)
oqharin (24 -26) ´
Judaj reynin Joaquın (9, 10)
Ezequiaspa ruwasqasnin, ´
˜ Judaj reynin Sedequıas (11-14)
wanupusqan ima (27-33) ˜
Jerusalenta thuninku (15-21)
´
33 Judaj reynin Manases (1-9) Ciroqa templo watejmanta
Manasesqa sajra ruwasqanmanta ruwakunanta kamachin (22, 23)
pesachikun (10-17)

1 Davidpa wawan Salomonpa


gobiernonqa aswan sinchita
CAP. 1
a 1Cr 29:25
Ec 2:9
Quiryat-Jearimmanta a apamorqa
wakichisqan lugarman. Davidqa
sayarqa. Salomonpa Diosnin Diospa arcanpaj uj toldo
Mt 6:28, 29
Jehovaqa paywanpuni Mt 12:42 wasita Jerusalenpi ruwaporqa. b
kasharqa, chayrayku manchay 5 Bezalelpa ruwasqan cobre
´
atiyniyojman tukorqa. a altartaqa1 c Jehova Diospa
˜
2 Salomonqa tukuynin b 1Re 3:4 toldonpa naupaqenman
Israelta tantacherqa, waranqa 1Cr 21:29 churarqanku. Bezalelqa d Urijpa
runasta kamachejkunata,  wawan karqa, Hurpa allchhintaj.
˜
pachaj runasta kamachejkunata, Pana lado Salomonwan tukuynin tantasqa
juecesta, Israelmanta tukuynin a 1Cr 13:5 israelitaswanqa chay altarpa
˜ ˜
kamachejkunatawan, nisunman naupaqenpi Diosmanta manakoj
´
sapa familiamanta umas kanku.2 6 Chanta Salomonqa
´
kajkunata. 3 Chant a b 1Cr 16:1 chaypi jaywanasta jaywarqa
´ ˜
Salomonqa tukuynin tantasqa Jehova Diospa naupaqenpi.
runaswan khuska rerqa Salomonqa tinkukuna toldo
Gabaonpi karqa chay pata ´
c Ex 38:1, 2 wasej cobre altarninpi waranqa
lugarman. b Chay lugarpi uywasta qolacherqa.1e
kasharqa cheqa Dioswan1 7 Chay chisintaj Diosqa
tinkukuna toldo, mayqentachus ´ Salomonman rikhurispa nerqa:
´ ´ d Ex 31:2-5
Jehova Diospa kamachin Moises “Imatachus qosunayta munanki
˜
chin pampapi ruwarqa chay. chayta manakuway”, f nispa.
˜ ˜
4 Davidqa aswan naupajtana 8 Salomontaj Diosta nerqa:
e 1Re 3:4
cheqa Diospa arcanta
1:5 1 Glosariopi altar nisqata leeriy.
1:3 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata 2 Chayri “chaypi Diosta tapukoj kanku”.
leeriy. f 1Re 3:5-9 1:6 1 Chayri “ruphacherqa”.
´
2 CRONICAS 1:9–2:3 822
´
“Diosnıy, qanmin tatay Davidta CAP. 1 12.000 caballosnin.1 a
maytapuni munakorqanki,1 a a 2Sa 7:8 Chaykunatataj sayachej
kunantaj paypa cuentanmanta carretasta sayachinapaj llajtaspi, b
noqata churawanki rey b 1Cr 28:5 jinallataj Jerusalenpi,
´
kanaypaj. b 9 Kunanqa Jehova Sl 89:28, 29 rey tiyakoj chay qayllapi. c
´
Diosn ıy, imatachus tatay 15 Rey Salomonqa Jerusalenpi
Davidman nisqayki juntakuchun c 2Sa 7:12 qoritapis, qolqe metaltapis
1Cr 28:6
ari. c Qanmin rey kanaypaj Sl 132:11 ashkhata tantarqa, rumita
churawanki kay chhika tiyu jina jinapuni. d Cedro maderastapis
mana yupay atina runasta d Ge´ 13:14, 16 ashkhata tantarqa, Sefelapi
´
kamachinaypaj. d 10 Diosnıy, higo sachasta jinapuni. e
allin yuyayta qoway, e Pr 2:6 16 Salomonqa
yachaytapis e kay nacionta allinta Snt 1:5 Egiptomantapacha
kamachinaypaj. ¿Imaynatataj caballosninta apachimoj. f Reypa
kay jina jatun nacionniykita f Sl 72:1, 2 rantidoresnenqa caballosta
noqallamanta juzgayta tropasta rantej kanku,1 maychus
atiymanri?”, f nispa. g 1Re 3:10-13 precionpi. g 17 Egiptomanta
11 Diostaj Salomonta nerqa: 1Re 3:28 rantichisqan carretasqa,
“Chaytaqa sonqomantapacha sapa uj valej 600 qolqes,1
˜ h 1Cr 29:25
manakuwanki. Manataj caballostaj sapa uj valej
˜ 2Cr 9:22
manakuwankichu ni qhapaj Ec 2:9 150 qolqes.1 Chaykunatataj
kayta, ni kapuyniyoj kayta, vendej kanku hititaspa tukuynin
ni respetasqa kayta, i 1Re 3:4 reyesninkuman, jinallataj
˜ 
ni enemigosniykej wanuyninta, Siriamanta reyesmanpis.
´
2
nitaj unayta kausakuytapis. ˜
˜ Pana lado Chanta Salomonqa
Astawanqa manakuwanki ´
a Dt 17:16 kamacherqa Jehova Diospa
allin yuyayta, yachaytawan 1Re 4:26
sutinpaj h uj wasita
nacionniyta juzganaykipaj, ruwanankuta, kamachillarqataj
noqamin chay nacionniypa b 2Cr 8:5, 6
paypa kamachina wasintapis
reynin kanaykipaj churarqayki. g ruwanankuta. i 2 Salomonqa
12 Chayrayku allin yuyayta c 2Cr 9:25
tantachimorqa 70.000 runasta
qosqayki, yachaytapis. Mana peones kanankupaj,1
chayllachu, qhapajyachisqayki, d 1Re 10:21
80.000 runasta orqospi
kapuyniyojman tukuchisqayki, rumista kutumunankupaj. j
respetasqataj kanki. Qan jina e 1Re 10:27
˜ 2Cr 9:27
Tantachimullarqataj
reyqa mana aswan naupajta 3.600 runasta chay
karqachu, nitaj aswan trabajadorespa encargadosninku
f 2Cr 9:28 ´
qhepamanpis kanqachu”, h nispa. kanankupaj. k 3 Chanta
13 Salomonqa Gabaonpa g 1Re 10:28, 29 Salomonqa Tiroj reynin
pata lugarninmanta, i Dioswan  Hiramman l kay willayta
˜
tinkukuna toldoj naupaqenmanta CAP. 2 apacherqa: “Imaynatachus
Jerusalenman kutiporqa, h Dt 12:11 tatay Davidman cedro maderasta
Israel naciontataj kamacherqa. 1Cr 22:10 apachimorqanki wasinta
14 Salomonqa carretasta,
caballostapis1 ashkhata i 1Re 7:1 1:14 1 Chayri “caballospi purej
´
tantallarqapuni. Paypataqa runasnin”. 1:16 1 Icha nillanmantaj
tiyaporqa 1.400 carretasnin, j 1Re 5:15 “Egiptomantapacha, Coamantapacha
apachimoj. Reypa rantidoresnenqa
1:8 1 Hebreo parlaypeqa niyta munan k 1Re 5:16
rantej kanku Coapi ”. Coa nispaqa
mana tukukoj munakuy, mana tukukoj 1Re 9:22 ichapis Ciliciamanta parlashan. 1:17
kacha kay. Glosariopi mana tukukoj 2Cr 2:17, 18 1 Chay qolqesqa qolqe metalmanta
munakuy nisqata leeriy. 1:14 1 Chayri ruwasqa karqa. 2:2 1 Chayri “qepiris
“caballospi purej runastapis”. l 1Re 5:1 kanankupaj”.
´
823 2 CRONICAS 2:4-14
ruwakunanpaj, ajinallatataj CAP. 2 8 Aparichimullawaytaj
noqamanpis maderasta a 2Sa 5:11 Libanomanta cedro maderasta,
´
aparichimuway. a 4 Noqaqa enebro maderasta, a sandalo
´
Jehova Diosniypa sutinpaj ´
maderastapis. b Noqa yachani
uj wasita ruwasaj, chay wasitataj b Ex 30:7 trabajadoresniykeqa Libanopi
payman jaywapusaj. Chaypeqa sachasta sumajta kutuyta
sumaj qapaj inciensota paypa ´ yachasqankuta. c
˜ ˜ c Ex 25:30
naupaqenpi qoshnichenqanku, b Trabajadoresneyqa
sukasqa tantaspis1 mana trabajadoresniykiwan khuska
faltanqachu. c Chantapis chaypi d Nu´ 28:4
llankanqanku. d 9 Paykunaqa
uywasta qolachenqanku2 ashkha maderasta
tutamanta, tardenpi, d wakichipuwanqanku.
samarikuna punchaypi, e killa e Nu´ 28:9 Ruwasaj chay waseqa jatun
´
rikhuriypi,3f jinallataj Jehova kanqa, manchay kachitutaj.
Diosniykupaj fiestasta 10 Trabajadoresniykipaj,
ruwajtiykupis. g Chayqa Israel f Nu´ 28:11 jinallataj sachasta
nacionpi ruwakunanpuni tiyan. kutojkunapajpis noqa
5 Ruwasaj chay waseqa sumaj apachimusaj e trigota
wasi kanqa, Diosniyku tukuy g Dt 16:16 69.565 quintalesta,1
dioskunamanta aswan jatun granotataj2 56.522 quintalesta,3
kasqanrayku. 6 ¿Pitaj apachimullasajtaj vinota
h 1Re 8:27
Diosniykupaj uj wasita Isa 66:1
440.000 litrosta,4 aceitetapis
ruwapunmanri? Cielospa Hch 17:24 440.000 litrosllatataj”, nispa.
cielonpis paypajqa juchuyraj 11 Tiromanta rey Hiramtaj
kanman. h Chayrayku noqaqa qhelqachispa kay willayta
ni imapischu kani uj wasita i 1Re 7:13, 14 Salomonman apacherqa:
ruwapunaypajqa. Ancha kaspa ´
“Jehova Diosqa nacionninta
uj lugarllata ruwapuyta munakusqanrayku qanta
j 1Cr 22:15
atiyman, chaypi jaywanasta 
churasunki paykunaj reyninku
˜
qosh nichinaykupaj paypa
˜ ˜ kanaykipaj”, nispa. 12 Rey
Pana lado
naupaqenpi. 7 Ama jina kaspa Hiramqa nillarqataj: “Israelpa
a 1Re 5:6, 8
kachamuway tukuy imata 2Cr 3:5 Diosnin Jehovaqa jatunchasqa
ruwayta yachaj runata. Allin kachun, payqa cielotapis
experienciayoj kachun jallpatapis ruwarqa, paymin rey
trabajananpaj qoriwan, qolqe b 1Re 10:11 Davidman uj yachayniyoj wawata
metalwan, cobrewan, i qon, f sumajta tanteayta yachajta,
fierrowan, kulli1 qaytuwan, sumaj yuyayniyojtataj. g
puka hilowan, azul hilowanpis. c 1Re 5:9 ´
Chay wawanqa Jehova Diospaj
Yachallachuntaj imaymana uj wasita ruwaponqa,
kachanchanasta ruwayta kamachinanpajpis uj wasita
d 1Re 5:14
llajllaspa, cheqospa ima. Chay ruwakullanqataj.
runaqa Judapi, Jerusalenpi 13 Kachamushayki
trabajanqa, tukuy imata ruwayta Hiram-Abita, h payqa tukuy
e 1Re 5:11
yachaj trabajadoresniywan imasta sumajta ruwayta yachan.
khuska, paykunataqa tatay 14 Hiram-Abijpa mamanqa Dan
David ajllarqa. j f 1Re 5:7
2:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, “20.000
2:4 1 Sukasqa tanta nispaqa parlashan corosta”. Yanapa B14 nisqata leeriy.
˜
Diospa naupaqenpi kaj nisqa g 2Cr 1:11, 12 2 Grano: waj lugarespi ninku cebada.
tantamanta. 2 Chayri 3 Hebreo parlaypeqa nin, “20.000
“ruphachenqanku”. 3 Killa rikhuriy: waj corosta”. 4 Hebreo parlaypeqa nin,
lugarespi ninku mosoj killa. 2:7 h 1Re 7:13, 14 “20.000 batosta”. Sapa batoqa 22
1 Chayri “morado”. 2Cr 4:11-16 litros karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
2 CRONICAS 2:15–3:8 824
ayllumanta1 karqa, tatantaj CAP. 2 Davidman rikhurisqa chaypi, a
Tiromanta karqa. Paypataqa a 2Cr 3:14 maynejpichus tatan David
experiencian tiyan trabajananpaj campocharqa jebuseo Ornanpa
´
qoriwan, qolqe metalwan, b Ex 31:2-5 eranta1b chaypi. 2 Salomonqa
cobrewan, fierrowan, rumiwan, wasita ruwayta qallarerqa
c 2Cr 2:10 ˜
maderawan, kulli qaytuwan, azul tawa watastana kamachishaspa,
hilowan, fino telaswan, puka iskay kaj killapi, iskay kaj
hilowanpis. a Payqa llajllaspa, d 1Re 5:6, 8
punchaypi. 3 Salomonqa cheqa
cheqospa tukuy imasta Diospa1 wasinta ruwananpaj
e Jos 19:46, 48
ruwayta yachan, imaynatachus Esd 3:7 cimientosta churarqa, chay
ruwananta nejtiykichejpis cimientosqa largonman karqa
ruwallanqa. b Payqa tukuy imata f 1Re 5:9 27 metrosniyoj, anchonmantaj
˜
sumajta ruwayta yachaj 9 metrosniyoj, c naupa
trabajadoresniykiwan khuska g 2Cr 8:7, 8 medidaman jina.2 4 Wasej
˜
trabajanqa, jinallataj tatayki naupaqenpi torreqa wasi
˜
se norniy Davidpa h 1Cr 22:2 jinallataj anchonman
trabajadoresninwan khuska. 9 metrosniyoj karqa, altonmantaj
˜ ´
15 Kunanqa se norn ıy, i 1Re 5:17, 18
1Cr 22:15
120 karqa.1 Chay torrej
nisqaykiman jina kay ukhuntataj oro purowan
´
kamachisniykiman apachimuy j 1Re 5:15, 16 forraykorqa. d 5 Chanta jatun
trigota, granota, aceiteta,  wasej ukhunta enebro
vinotapis. c 16 Noqaykutaj CAP. 3 tablaswan tableaykorqa,
Libanomanta sachasta patanmantaj aswan sumajnin
k 1Re 6:1 ´
kutunpusqayku d 1Re 6:37 orowan forraykorqa. e Chanta
may chhikatachus kachanchaykorqa palmera
necesitasqaykita. Chaykunata l Ge´ 22:2, 14 dibujoswan f cadenaswan g ima.
wataykuspataj mar qochanta  6 Chantapis wasitaqa kachitu
˜
Jopeman e chayachimusqayku, Pana lado rumiswan h kachanchaykorqa.
qantaj chaymanta Jerusalenman a 2Sa 24:25 Chay forrasqan oroqa i
wicharichikapunki”, f nispa. 1Cr 21:18 Parvaimmanta karqa. 7 Orowan
17 Salomonqa Israel b 2Sa 24:18
forraykorqa j wasej ukhunta,
nacionpi tiyakusharqanku 1Cr 21:22 vigasninta, punku patasninta,
chay waj llajtayoj runasta perqasninta, punkusnintapis.
yupacherqa, g imaynatachus c 1Re 6:2 Perqasninpitaj querubinesta1
tatan David yupacherqa llajllarqa. k
´
ajinata. h Tukuyninpitaj d 1Re 6:3 8 Chanta Aswan Santo
karqanku 153.600 qharis. Lugarta1 taqarqa. l Chaytaj
18 Chaykunamanta churarqa e 1Re 6:15, 22
70.000 runasta peones 3:1 1 Glosariopi era nisqata leeriy. 3:3
kanankupaj,1 80.000 runastataj f 1Re 6:29 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy.
orqospi rumista kutunankupaj, i 2 Hebreo parlaypeqa nin,
g 1Re 6:21 “largonman 60 codos, anchonmantaj
3.600 runastataj encargadosta ˜
20 codos, naupa medidaman jina”.
jina churarqa chay runasta h 1Cr 29:2, 8 ´
Uj codoqa 44,5 centımetros karqa.
trabajachinankupaj. j ˜
Wakintaj yuyanku “naupa medidaman
´
3 Chant a Salomonqa
´
Jerusalenpi Jehova Diospa
i 1Cr 29:3, 4

´
j Ex 26:29
jina” nispaqa aswan jatun
codomanta parlashasqanta, chay jatun
´
wasinta ruwayta qallarerqa, k codotaj 51,8 cent ımetros karqa.
Moria orqo patapi, l maypichus ´ Yanapa B14 nisqata leeriy. 3:4 1 Mana
´ k Ex 26:1 yachakunchu 120 codoschus karqa o
Jehova Diosqa tatan 1Re 6:29
waj medidachus karqa. 3:7
´
2:14 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj ´
l Ex 26:33
1 Glosariopi querubın nisqata leeriy.
ashkha familias kanku. 2:18 1 Chayri 1Re 8:6 3:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Aswan
“qepiris kanankupaj”. Heb 9:24 Santo wasita”.
´
825 2 CRONICAS 3:9–4:2
´
largonman 9 metros karqa1 CAP. 3 14 Chant a cortinata
wasej anchon jinallataj, a 1Re 6:20 ruwallarqataj a azul hilowan,
anchonpis 9 metrosllataj karqa. kulli1 qaytuwan, puka hilowan,
Aswan sumajnin orowantaj sumaj telawantaj. Chay
forraykorqa, 20.520 kilos2 cortinamantaj querubinesta
orowan. a 9 Sapa clavomanqa bordaykorqa. b
´ ˜
570 gramos1 oro yaykorqa. 15 Chanta wasej naupaqenpi
Terraza2 cuartostapis orowan iskay pilaresta ruwarqa, c chay
forraykorqa. b 1Re 6:23-28
´ pilarestaj sayayninman miderqa
10 Chanta Aswan Santo 15 metros khuskanniyoj.1 Sapa
Lugarpi1 iskay querubinesta ˜
pilarpa patanpitaj punus jina
llajllarqa, orowantaj ˜
karqa, chay punustaj miderqa
forraykorqa. b 11 Iskaynin iskay metros 20
´
querubinespa kichasqa centimetrosniyoj.3d 16 Chanta
lijrasnenqa1c miderqa 9 metros.2 c 1Re 8:6 cadenasta ruwarqa collarta
Ujnin querubinpa ujnin lijranqa 1Cr 28:18 jina, chaytataj pilares pataman
miderqa iskay metros  ´
churaykorqa. Chanta ruwarqa
˜
20 centimetrosniyoj,3 wasej Pana lado 100 granadasta, chaykunatataj
perqanmantaj chayaj, ujnin a Mt 27:51 cadenasman warkhuykorqa.
˜
lijranpis miderqa iskay metros Heb 10:19, 20
17 Temploj naupaqenpi iskay
20 centimetrosniyojllataj,3 ˜
pilaresta sayacherqa, ujta pana
chaytaj tinkoj chay ujnin ladopi,1 ujtataj lloqe ladopi.2
querubinpa lijranwan. 12 Chay ˜ ´
Pana ladopi kajmanqa Jakın3
ujnin querubinpa ujnin lijranqa sutita churarqa, lloqe ladopi
miderqa iskay metros kajmantaj Boaz4 sutita churarqa.
´
4
20 centimetrosniyoj,3 wasej ´
b Ex 26:31, 33 Chanta Salomonqa ruwarqa
ujnin perqanmantaj chayaj, ujnin
cobre altarta. e Chay altarqa
lijranpis miderqa iskay metros
largonman miderqa 9 metros,
20 centimetrosniyojllataj,3
anchonman 9 metros,
chaytaj tinkoj chay ujnin
altonmantaj 4 metros
querubinpa lijranwan. 13 Chay
khuskanniyoj.1
iskay querubinespa kichasqa ´
lijrasninkoqa miderqa 9 metros.2 c 2Re 25:13
2 Chant a unuyasqa
Chay querubinesqa sayasqa metalmanta jatun wirkhita1f
kasharqanku jatun cuarto ruwarqa yakuta churanapaj.
qhawarisqa.1 Chay wirkheqa muyu karqa,
simenqa ujnin kantunmanta
3:8 1 Hebreo parlaypeqa nin, “20 codos ujnin kantunkama tawa
karqa”. 2 Hebreo parlaypeqa nin, metros khuskanniyoj karqa.2
“600 talentos”. Uj talentoqa pesarqa d 1Re 7:15-22 Ukhunmanqa karqa iskay
34,2 kilos ( 1.101 onzas troy). 2Re 25:17
Yanapa B14 nisqata leeriy. 3:9
2Cr 4:11-13
3:14 1 Chayri “morado”. 3:15 1 Hebreo
Jer 52:22, 23
1 Hebreo parlaypeqa nin, “50 siclos”.  parlaypeqa nin, “35 codos”. 3:17
Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos 1 Chayri “sur ladopi”. 2 Chayri “norte
CAP. 4 ´
(0,367 onzas troy). Yanapa B14 ´ ladopi”. 3 Jakın suteqa niyta munan
e Ex 38:1, 2
nisqata leeriy. 2 Chayri “Wasi pata”. 1Re 8:22
Diosqa sinchita sayachichun. 4 Boaz
3:10 1 Hebreo parlaypeqa nin, “Aswan suteqa ichapis niyta munan kallpawan.
Santo wasipi ”. 3:11 1 Lijra: waj 4:1 1 Hebreo parlaypeqa nin,
lugarespi ninku ala. 3:11, 13 2 Hebreo “20 codos, anchonman 20 codos,
parlaypeqa nin, “20 codos”. 3:11, 12, altonmantaj 10 codos”. Uj codoqa
´
15 3 Hebreo parlaypeqa nin, “5 codos”. 44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
3:13 1 Jatun cuarto qhawarisqa nisqata leeriy. 4:2 1 Hebreo
nispaqa niyta munan Santo lugar f Ex
´
30:20 parlaypeqa nin, “Mar”. 2 Hebreo
´
qhawarisqa. Ex 38:8 parlaypeqa nin, “10 codos karqa”.
´
2 CRONICAS 4:3-15 826
´
metros 20 centimetrosniyoj,1 CAP. 4 7 Chanta qorimanta chunka
muyuyninta midinapaj qaytutaj a 1Re 7:23-26 candelerosta1 ruwarqa, a
13 metrosniyoj2 kanan karqa. a imaynatachus ruwakunanta
3 Chay jatun wirkhej simin kamachikusqanman jina. b Chay
b 1Re 6:18
urataj muyuynintin sandiasman candelerostataj templo ukhuman
˜
rijchakoj poqoysituswan churarqa, phishqata pana
kachanchasqa kasharqa. b c Jer 52:20 ladoman, phishqatataj lloqe
Wirkhej muyuynintinpi, sapa ladoman. c
44 centimetrospi1 sandiasman 8 Ruwallarqataj chunka
d 1Re 7:38, 39
rijchakoj chunka poqoysitus mesasta, templo ukhumantaj
˜
karqa. Chay poqoysitusqa iskay churarqa, phishqata pana
filas karqa, wirkhiwan khuskataj e Le 1:9 ladoman, phishqatataj lloqe
unuyasqa cobremanta ujllapi Le 9:14 ladoman. d Ruwallarqataj
ruwasqa karqa. 4 Chay jatun qorimanta pachaj fuentesta.
´
wirkheqa 12 toros patapi ´
f Ex 29:4 9 Chanta ruwallarqataj
churasqa kasharqa, c kinsa  sacerdotespa pationkuta, e
torosqa lloqe lado qhawarisqa ˜
Pana lado jatun patiotawan, f jatun patioj
kasharqanku, kinsataj inti ´
a Ex 37:17 punkusnintawan,
yaykuy lado qhawarisqa, punkusninkutataj cobrewan
˜ forraykorqa. 10 Jatun
kinsataj pana lado qhawarisqa, ˜
kinsataj inti llojsimuy lado b 1Cr 28:12, 15 wirkhitaqa pana ladoman
qhawarisqa. Jatun wirkheqa churarqa inti llojsimuy
chay torospa patankupi ´
c Ex 40:24
ladoman. g
kasharqa, tukuynin torostaj 11 Hiramqa ruwallarqataj
chaupiman sikinchanasqa baldesta, palasta, juchuy
sayasharqanku. 5 Chay jatun d 2Cr 4:19 fuentesta ima. h
wirkheqa phatu1 karqa, uj maki Ajinamanta Hiramqa
tajllu jinapuni,2 simi kantuntaj uj ´
e Ex 27:9 tukucharqa rey Salomonpaj
copaj simin jina ruwasqa karqa, Le 6:16 imastachus ruwanan karqa
lirio tika jina. Chay wirkheqa 1Re 6:36 chayta, cheqa Diospa1
66.000 litros3 yakupaj karqa. wasinpi: i 12 iskaynin
´
6 Chanta ruwarqa chunka f 1Re 7:12 pilaresta, j chay pilarespa patanpi
˜
jatuchaj fuentesta. Phishqata kasharqa chay pu nusta, chay
˜ ˜
churarqa pana ladoman, pu nusta muyuykunanpaj
phishqatataj lloqe ladoman. d g 1Re 7:39 mallastapis, k mayqenkunachus
Chay fuentespi mayllaj kanku, pilares patapi kasharqanku
´
aytejtaj kanku qolachinapaj1 ´
h Ex 27:3
chaykunata. 13 Chant a
imasta. e Chay jatun ruwallarqataj 400 granadasta l
wirkhimanta yakutaj sacerdotes2 chay iskay mallaspaj, sapa
mayllakunankupaj karqa. f i 1Re 7:40-46 mallapaj iskay fila granadasta.
Chay granadasqa chay iskay
˜
4:2 1 Hebreo parlaypeqa nin, pu nusta muyuykoj, chay
˜
j 2Cr 3:17
“5 codos”. 2 Hebreo parlaypeqa nin, punustaj chay iskay pilares
“30 codosniyoj ”. 4:3 1 Hebreo patapi kasharqanku. m
parlaypeqa nin, “sapa codopi”. 4:5 k 1Re 7:17 14 Ruwallarqataj chunka
1 Phatu: waj lugarespi ninku rakhu. carrosta,1 chay carros patapi
2 Uj maki tajlloqa kanman 7,4 kasharqa chay chunka jatuchaj
´ l 1Re 7:20
centımetros jina. Yanapa B14 nisqata fuentestapis. n 15 Ruwallarqataj
leeriy. 3 Hebreo parlaypeqa nin,
“3.000 batos”. Sapa batoqa 22 litros m Jer 52:22 4:7 1 Chayri “candelabrosta”. 4:11
karqa. Yanapa B14 nisqata leeriy. 4:6 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata
1 Chayri “ruphachinapaj”. 2 Glosariopi leeriy. 4:14 1 Chayri “yakuta apanapaj
sacerdote nisqata leeriy. n 1Re 7:27, 38 carrosta”.
´
827 2 CRONICAS 4:16–5:7
jatun wirkhita, 12 torostawan CAP. 4 qorita, tukuynin waj imastawan
jatun wirkhej uranpi a 1Re 7:23, 25 cheqa Diospa1 wasinman,
kanankupaj. a 16 Ruwallarqataj valorniyoj imasta jallchana
baldesta, palasta, trinchesta, b ´
b Ex 38:3 cuartosman. a 2 Jaqay tiempopi
tukuy imitasnintawan. Salomonqa tantacherqa
Hiram-Abivqa c chay imasta c 2Cr 2:13, 14 Israelmanta kurajkunata,
´ ayllusmanta1 tukuynin
cobremanta ruwarqa, chanta
sumajta lluskachaykorqa d Jos 13:27, 28
kamachejkunata, jinallataj
lliphipirinanpaj. Chay imasta Israel familiasmanta tukuy
´ umas kajkunatapis. Paykunaqa
ruwarqa Jehova Diospa e 1Re 7:47
´ Jerusalenman jamorqanku
wasinpaj, rey Salomon 1Cr 22:3, 14 ´
nisqanman jina. 17 Reyqa Jer 52:20 Jehova Diospa trato ruwasqan
kamacherqa metalta arcata apamunankupaj Davidpa
unuyachispa llinki turu f 2Re 24:13 Llajtanmantapacha, b nisunman
moldespi jichanankuta. Sionmantapacha. c
Chayta ruwarqanku Jordan
´ ´
g Ex 37:25, 26 3 Israelmanta tukuy runasqa
mayoj japiyninpi, Sucotwan d Ap 8:3 fiestapaj1 tantakorqanku reypa
˜
Zeredawan tinkuypi. naupaqenpi, qanchis kaj killapi
´
18 Salomonqa chay imasta allin h Ex 25:23, 24 ruwakun chay fiestapi. d
ashkhatapuni ruwarqa. May
1Re 7:48-50
2Cr 4:8
4 Ajinamanta Israelmanta
chhikachus cobre yaykusqanpis tukuy kurajkuna jamorqanku,
mana yachakorqachu. e ´ levitastaj1 arcata
i Ex 25:31, 37 ´
oqharerqanku. e 5 Chant a
19 Salomonqa cheqa
paykunaqa apamorqanku arcata,
Diospa wasinpaj tukuy j 1Re 6:31, 32
tinkukuna toldota, f imaschus
imasninta ruwarqa: f qori
˜ toldopi Diospaj taqasqa karqa
altarta, g Diospa naupaqenpi kaj k 1Re 6:33-35 chay tukuy imastawan. Chay
nisqa tantata churanapaj 
tukuy imastaqa sacerdoteswan,
mesastapis. h 20 Ruwallarqataj CAP. 5 levitaswan1 apamorqanku.
oro puromanta candelerosta, l 1Re 6:38 6 Rey Salomonpis, payman
mecherosnintawan, i aswan jamunankupaj wajyachimorqa
˜
ukhu kaj cuartoj naupaqenpi m 1Cr 22:14 chay tukuynin israelitaspis,
kanchanankupaj, kamachisqa  ˜
˜
arcaj naupaqenpi kasharqanku.
kasqanman jina. Pana lado May chhika ovejasta, wakasta
21 Ruwallarqataj oromanta a 1Re 7:51 Diospaj qolacherqanku,1g may
tikasta, mecherosta, mechaspaj 1Cr 26:26
chhikapuni karqa mana yupay
tenazastapis oro puromanta. ´
atina. 7 Chanta sacerdotesqa
22 Oro puromanta ruwallarqataj b 2Sa 6:12 ´
˜ 2Cr 1:4
Jehova Diospa trato ruwasqan
nina wanuchinasta, juchuy arcata lugarninman
fuentesta, copasta, brasa apaykorqanku, wasej aswan
´ c 1Re 8:1, 2
apaykachanastapis. Chant a Sl 2:6 ukhu kaj cuartonman, nisunman
oromanta ruwallarqataj wasiman Aswan Santo Lugarman,
yaykunata, Aswan Santo d Le 23:34 querubinespa1 lijrasninku2
Lugarpa ukhu punkusninta, j 2Cr 7:8
templo wasej punkusnintapis. k 5:1 1 Glosariopi cheqa Dios
nisqata leeriy. 5:2 1 Uj aylloqa
5
´
Ajinata Salomonqa e Ex 25:14
´
Nu 4:15 uj familiamanta miraj ashkha
tukucharqa imastachus
´ 1Re 8:3-5 familias kanku. 5:3 1 Fiesta nispaqa
Jehova Diospa wasinpaj 1Cr 15:2, 15 Chujllas Fiestamanta parlashan. 5:4
ruwanan karqa chay imasta. l 1 Glosariopi levita nisqata leeriy.
´
Chanta Salomonqa apamorqa ´
f Ex 40:35 5:5 1 Chayri “levita sacerdotes”. 5:6
´
imastachus tatan David Diospaj Nu 4:29, 31 1 Chayri “ruphacherqanku”. 5:7
´
taqarqa chay imasta, m 1 Glosariopi querubın nisqata leeriy.
jallchaykorqataj qolqe metalta, g 2Sa 6:13 2 Lijra: waj lugarespi ninku ala.
´
2 CRONICAS 5:8–6:7 828
˜
uraman. a 8 Querubinespa CAP. 5 winaypaj kasqanrayku”. a Chay
´
lijrasninkoqa kicharisqa a 1Re 6:20, 23 ratopachataj Jehova Diospa
kasharqanku arcaj patanpi, 1Re 8:6-9 wasinman phuyu juntaykorqa. b
ajinamanta querubinesqa ´ 14 Sacerdotesqa phuyu
b Ex 25:14
arcatawan arcaj juntaykusqanrayku mana chaypi
kaspisnintawan b ´ qhepakuyta aterqankuchu
c Ex 34:1
llanthusharqanku. 9 Arcaj ´
Ex 40:20 ruwanasninkuta ruwanankupaj.
kaspisnenqa jatuchaj karqa, Cheqa Diospa wasinmanqa
´ ´
puntasnenqa Santo d Ex
´
19:5 Jehova Diospa jatun kaynin
Lugarmantapacha rikukoj, Ex 24:7 juntaykorqa. c
´ ´
6
chay ukhu kaj cuartoj ´ Chanta Salomon nerqa:
˜ e Ex 19:1 ´ ˜
naupaqenmantapacha, jinapis “Jehova Diosqa nerqana
jawamantaqa mana rikukojchu. ´ laqha phuyuspi tiyakunanta. d
f Ex 19:10 ´
Chaypitaj chay imasqa ´
Nu 8:21 2 Diosn ıy, jatun wasita
kunankama kashan. 10 Arca ruwapuyki, uj lugarta
ukhupeqa ni ima karqachu, chay ˜
g 1Cr 24:1 ruwapuyki chaypi winaypaj
iskay palta rumislla1 karqa. tiyakunaykipaj”, e nispa.
´ ´
Chay rumistaqa Moises arcaman h 1Cr 15:16
3 Chant a reyqa
churasqa Horebpi kashajtinku, c kutirikuytawan tukuynin
´ i 1Cr 6:31, 39
chaytaj karqa Jehova Dios tantasqa israelitasta bendicerqa,
israelitaswan tratota tukuynin israelitas sayasqa
ruwashajtin, d Egiptomanta j 1Cr 6:31, 33
kashajtinku. f 4 Nerqataj:
llojsimushajtinku. e “Israelpa Diosnin Jehovaqa
k 1Cr 16:41
11 Sacerdotesqa santo 1Cr 25:1, 6 jatunchasqa kachun. Paymin
lugarmanta llojsimorqanku. 1Cr 25:3 tatay Davidman ujta ruwananta
(Chaypi kasharqanku chay nerqa,1 chay nisqantataj
sacerdotesqa tukuyninku l 1Cr 15:24

juntashan.2 Diosqa kay jinata
llimphuchakorqanku f mayqen ˜ nerqa: 5 ‘Nacionniyta Egipto
grupomanta kajtinkupis). g Pana lado
jallpamanta orqhomusqay
12 Chaypacha tukuynin a 1Cr 16:34
punchaymantapacha,
takej levitasqa, h fino telaswan ´ manaraj ni mayqen llajtatapis
b Ex 40:34, 35
vistisqa kasharqanku, 1Re 8:10, 11 ajllakorqanichu Israelpa
japisharqankutaj platillosta, ayllusnin1 ukhupeqa,
cuerdasniyoj tocanasta, arpasta c 2Cr 7:1, 2 chaypi sutiypaj wasita
ima. Sayasharqankutaj altarpa Eze 10:4 ruwachikunaypaj, chaypi sutiy
qayllanpi inti llojsimuy ladopi, Ap 21:23
 jatunchasqa kananpajqa. g
paykunataqa takichisharqanku Nitaj uj runatapis
´ ´ CAP. 6
Asaf, i Heman, j Jedutun, k ´ ajllakorqanichu Israel
wawasninku, hermanosninku d Ex 20:21
1Re 8:12, 13 nacionniyta kamachinanpaj.
ima. Paykunawan khuskataj Sl 97:2 6 Kunantaj Jerusalenta h
120 sacerdotes cornetasta ajllakuni chaypi sutiy kananpaj,
tocasharqanku. l 13 Cornetasta e Sl 132:13, 14 Davidtataj ajllakuni Israel
tocajkuna, takejkunapis ujllapi nacionniyta kamachinanpaj’, i
´
khuska Jehova Diosta f 1Re 8:14-21 nispa. 7 Tatay Davidtaj
alabasharqanku, graciastataj sonqonpi munarqapuni
qosharqanku. Paykunaqa g Dt 12:5, 6
uj wasita ruwayta Israelpa
cornetasta, platillosta, chay Diosnin Jehovaj sutinpaj. j
h Sl 48:1
waj tocanastawan sinchita
´
tocaspa Jehova Diosta 6:4 1 Hebreo parlaypeqa nin, “kikin
i 2Sa 7:8
alabasharqanku “kacha 1Cr 28:4
siminwan nerqa”. 2 Hebreo parlaypeqa
kasqanrayku, munakuynin nin, “kikin makisninwan juntashan”.
j 2Sa 7:2 6:5 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj
5:10 1 Chayri “losa rumislla”. 1Re 5:3 ashkha familias kanku.
´
829 2 CRONICAS 6:8-21
´
8 Jehova Diostaj tatay CAP. 6 trato ruwasqaykita juntanki,
Davidta nerqa: ‘Sonqoykipi a 1Cr 17:4 kamachisniykitapis munakunki
mayta munashanki sutiypaj uj tukuy sonqo sirvisojtinku. a
wasita ruwayta. Allinpuni wasita 15 Qanmin imatachus tatay
ruwapuwayta munasqaykeqa. b 1Cr 28:5 Davidman nisqaykita
9 Jinapis mana qanchu chay 1Cr 29:23 juntashanki. b Qanmin nerqanki
wasitaqa ruwapuwanki. Sutiypaj imatachus ruwanaykita,
wasitaqa nacekonqa chay kunantaj chay nisqaykita
c 1Cr 17:11
wawayki ruwapuwanqa’, a nispa. juntashanki. c 16 Kunantaj
´ ´
10 Jehova Diosqa chay Israelpa Diosnin Jehova,
nisqanta juntanpuni, chayrayku ´
d Ex 40:20
imatachus tatay Davidman
noqaqa tatay Davidpa 1Re 8:9 nisqaykita juntay, qanmin
cuentanmanta yaykuni, Israelpa nerqanki: ‘Sichus wawasniyki
kamachina tiyananpitaj leyniyman jina imaynatachus
´ ˜
tiyaykukuni b Jehova Dios e 1Re 8:22 naupaqeypi purisqankuta allinta
nisqanman jina. c Wasitapis qhawarikonqanku, d
˜
ruwallanitaj Israelpa Diosnin imaynatachus naupaqeypi qan
Jehovaj sutinpaj. 11 Chay f 1Re 6:36 purerqanki ajinata purenqanku
wasimantaj arcata apaykuni, chayqa, Israelpa kamachina
chay arcapi kashan Israel tiyananpeqa mirayniykimanta
´ g 1Re 8:54 kajkunapuni tiyaykonqanku
nacionwan Jehova Diospa 
trato ruwasqan”, d nispa. ˜ kamachinankupaj’, e nispa.
´ ´ Pana lado 17 Kunanqa Israelpa Diosnin
12 Chanta Salomonqa Jehova ´
˜ a Dt 7:9 Jehova, imatachus kamachiyki
Diospa altarninpa naupaqenpi 1Re 8:23-26
sayaykorqa, tukuynin tantasqa Davidman nisqaykeqa
˜ juntakuchun ari.
israelitaspa naupaqenkupi.
´ 18 ”¿Kay jallpapichu Diosqa
Chant a makisninta b 1Re 3:6
oqharerqa. e 13 (Salomonqa tiyakonqa runaswan khuska? f
´
cobremanta uj cajata jina Diosn ıy, cielospa cielonpis
ruwachisqa chay patapi c 2Sa 7:12, 13 juchuyraj kanman qan
sayananpaj, chaytataj patio 1Cr 22:10 tiyakunaykipajqa. g ¿Imaynatataj
chaupiman churachisqa. f Chay kay ruwasqay wasipi
cajaqa miderqa largonman iskay tiyakuwajri? h 19 Kunantaj
d Sl 132:12 ´ ´
metros 20 centimetrosniyoj, Jehova Diosnıy, kay kamachiykej
˜
anchonmantaj iskay metros manakususqanta uyarillay ari,
˜
20 centimetrosniyoj, altonmantaj khuyarinaykita manakususqanta
e 1Re 2:4
uj metro 30 centimetrosniyoj.1 uyarillay ari, rogakuspa
˜
Chay patamantaj Salomonqa yanapata manakususqantapis
´ uyarillay ari, kay kamachiyki
sayaykorqa). Chanta Salomonqa f Hch 7:48 ˜
tukuynin tantasqa israelitaspa naupaqeykipi
˜ ˜
naupaqenpi qonqoriykukorqa, manakususqantapis uyarillay ari.
´ ˜
makisnintataj cieloman g 2Cr 2:6 20 Diosnıy, nawisniykeqa tuta
oqharerqa. g 14 Nerqataj: Isa 40:12 punchay kay wasi qhawarisqa
´ Hch 17:24 kachun, kay kamachiyki kay wasi
“Israelpa Diosnin Jehova, mana
qan jina waj Diosqa kanchu ni qhawarisqa qanmanta
˜
cielopi, ni jallpapipis. Qanmin manakojtin uyarinaykipaj.
h 1Re 8:27-30
Isa 66:1
Qanmin kay wasiman sutiykita
6:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, churanaykita nerqanki. i 21 Kay
“largonman phishqa codos, kamachiyki rogakuspa yanapata
˜
anchonmantaj phishqa codos, i Dt 26:2 manakusojtin uyarillay ari, Israel
altonmantaj kinsa codos”. Uj codoqa nacionniykipis kay wasi
´ qhawarisqa rogakusojtin
44,5 centımetros karqa. Yanapa B14
nisqata leeriy. j Da 6:10 uyarillay ari. j Cielomantapacha,
´
2 CRONICAS 6:22-32 830
tiyakusqayki lugarmantapacha CAP. 6 tukuchisqaykirayku1
uyarimuy. a Uyarimullay ari, a 2Re 19:20 juchasninkumantapis
perdonawaykutaj. b 2Cr 30:27 kutirikunkuman chayqa, a
22 ”Sichus pillapis b 2Cr 7:12-14 27 cielomantapacha uyarimuy,
runa masinpa contranpi Miq 7:18 kamachisniykej juchasninkuta
juchallikunman, chay c 1Re 8:31, 32 perdonay, Israel nacionniykej
runa masintaj payta juchasninta perdonay. Qanmin
d Job 34:11 ˜
jurachinman1 chayqa, ajina paykunaman allin nanta
juramento patapi kashaspataj e Isa 3:10, 11 rejsichinki chayninta
Eze 18:20 purinankupaj. b
kay wasej altarninpa
˜ Jallpasninkupipis parachiy, c
naupaqenman jamunman chay f Le 26:14, 17
jurasqanrayku chayqa, c Jos 7:8, 11 mayqentachus
Jue 2:14
23 cielomantapacha kamachisniykiman herenciata
uyarimullay ari, ama g Da 9:3, 19 jina qorqanki chay jallpaspi.
qhawamullaychu, h Esd 9:5 28 ”Sichus kay nacionpi
kamachisniykita juzgay, sajra yarqhay kanman, d onqoy
i 1Re 8:33, 34 ˜
runataqa castigay, sajra kanman, e qoni wayra kanman,
ruwasqantapis payllamantaj j Isa 57:15 chajrasman onqoy yaykunman, f
chayachiy. d Cheqan runatataj k Sl 106:47 may chhika langostas
mana juchayoj1 kasqanta niy, rikhurispa tukuy imata
l Eze 14:13
cheqan kajta ruwasqanman mikhukapunkuman, g sichus
jinataj qopuy. e m Le 26:19 enemigosninku kay nacionpi
24 ”Sichus Israel nacionniyki Dt 28:23 mayqen llajtatapis

contraykita juchallikusqanrayku muyuykunkuman chayqa, h
˜
Pana lado ˜
enemigosninwan sitajchus ima nakariypis
a 1Re 8:35, 36 chamunman, ima onqoypis
atipachikunman, f
kutirikamuspataj sutiykita b Isa 30:20, 21 kanman chayqa, i 29 imata
˜
jatunchanman, g kay wasipitaj Isa 54:13 manakusojtinkupis, j
˜ khuyakunaykita
naupaqeykipi c 1Re 18:1 ˜
˜ manakusojtinkupis, k uj
manakusunkiman, h ˜
d Rut 1:1
khuyakunaykitataj 2Re 6:25
runallapis chayta manakojtin,
rogakusunkiman chayqa, i tukuynin Israel nacionniykipis
e Le 26:14, 16 ˜
25 cielomantapacha uyarimuy, j Dt 28:21, 22
manakojtin kay wasi ladoman
Israel nacionniykej juchasninta makisninku oqharisqa chayqa l
perdonay, paykunaman, f Am 4:9 (sapa runaqa yachan llakiyninta,
˜ Ag 2:17
nanaynintapis), m
naupa tatasninkumanpis ima
jallpatachus qorqanki chayman g Dt 28:38 30 cielomantapacha, tiyakunki
Joe 1:4
kutichinpuy. k chay lugarmantapacha n
26 ”Sichus israelitas h 2Cr 12:2 uyarimuy, perdonaytaj. o
2Cr 32:1 Ruwasqankuman jina
contraykita sigue
juchallikusqankurayku l cielo i 1Re 8:37-40 paykunaman qopuy, qanmin
wisqakunman, nitaj j 2Cr 20:5, 6
rejsinki sonqonkuta, (qanllamin
paramunmanchu, m paykunataj allinta rejsinki runaj
kay wasi qhawarisqa k 2Cr 33:13 sonqonta). p 31 Ajinamanta
˜ ˜
manakusunkuman, sutiykitapis l Da 6:10 paykunaqa nanniykita purispa
˜
jatunchankuman, paykunata manchachikusonqanku, naupa
m Pr 14:10
kumuykukoj sonqoman tatasniykuman qorqanki chay
n Isa 63:15 jallpaspi tiyakushajtinku.
´
6:22 1 Kay versiculopi juray palabraqa o Sl 130:4 32 ”Chanta sichus uj
hebreo parlaypi niyta munan forastero mana Israel
uj runa llullakuspa juran chayqa p 1Sa 16:7
1Cr 28:9
castigasqa kananta. 6:23 1 Hebreo Jer 11:20 6:26 1 Chayri “paykunata
˜
parlaypeqa nin, “cheqan runa”. Jer 17:10 nakarichisqaykirayku”.
´
831 2 CRONICAS 6:33–7:1
˜
nacionniyki ukhumanta CAP. 6 manakusunkuman kay jinata:
´ ´
kashaspa karumantapacha a Ex 12:48 ‘Diosn ıy juchallikuyku, mana
jamunman jatun sutiykirayku,1a Rut 1:16 allintachu ruwayku, kullukuspa1
2Re 5:15
kallpayoj makiykirayku, jatun Isa 56:6, 7
mana allin kajta ruwayku’, a
atiyniykirayku chayqa, Hch 8:27 nispa chayqa, 38 kamachisniyki
jamuytawan kay wasi ajinata tukuy sonqonkuwan, b
b 1Re 8:41-43
qhawarisqa qanmanta tukuy kausayninkuwan1
˜
manakunman chayqa, b c Sl 22:27 qanman kutirikamusunkuman
33 cielomantapacha uyarimuy, Sl 46:10 chay waj llajtapi presos
tiyakunki chay d Nu´ 31:2 kashaspa chayqa, c qanmantataj
˜
lugarmantapacha, ruwapuytaj Jos 8:1 manakusunkuman jallpasninku
chay forasteropaj imatachus Jue 1:1, 2 qhawarisqa, mayqentachus
˜ 1Sa 15:3 ˜
manakususqanta. Ajinamanta naupa tatasninkuman qorqanki
jallpantinpi tukuy runas e 2Cr 14:11 chay jallpas qhawarisqa,
sutiykita rejsenqanku, c 2Cr 20:5, 6 jinallataj chay ajllakusqayki
manchachikusonqankutaj, Israel f 1Re 8:44, 45 llajta qhawarisqa, d sutiykipaj
nacionniyki jina. Yachanqankutaj ruwasqay wasi qhawarisqa
kay ruwasqay waseqa sutiykita g Isa 37:36 chayqa, 39 cielomantapacha
jatunchasqanta. h Sl 130:3 uyarimuy, tiyakunki chay
34 ”Sichus nacionniykita Ec 7:20 lugarmantapacha uyarimuy
˜
Ro 3:23 manakususqankuta,
kachawaj enemigosninkuwan
guerrapi tinkunankupaj i Le 26:34 khuyakunaykita
˜
chayqa, d paykunataj qanmanta 1Re 8:46-50 manakususqankutapis
˜ Da 9:7 uyarimuy, justiciatataj ruwapuy. e
manakusunkuman e kay

ajllakusqayki llajta qhawarisqa, ˜
Qanpa contraykita juchallikoj
Pana lado nacionniykitapis perdonay.
sutiykipaj kay ruwasqay wasi
´
qhawarisqa chayqa, f a Le 26:40
Esd 9:6
40 ”Kunanqa Diosnıy, allinta
35 cielomantapacha uyarimuy Ne 1:6 qhawarimuy, allintataj
˜
manakususqankuta, Sl 106:6 uyarimuy kay lugarmantapacha
˜
khuyakunaykita Da 9:5
manakusojtiyku.1 f 41 Kunanqa
˜ ´ ´
manakususqankutapis. b 1Sa 7:3 Jehova Diosnıy, samarikunayki
Paykunapaj justiciata ruwapuy. g lugarman wichariy, g kallpaykita
c Dt 30:1-3
36 ”Sichus kamachisniyki Da 9:2, 3
rejsichej arcapis wicharichun.
´ ´
contraykita juchallikunkuman Jehova Diosnıy, sacerdotesniyki
(imaraykuchus mana d Da 6:10 rikuchichunku qanllamin
uj runallapis kanchu manapuni e Jer 51:36, 37
runasta salvayta atisqaykita.
juchallikojqa), h qantaj Qanta kasukojkunapis kacha
˜ f 2Cr 7:15 kasqaykirayku kusikuchunku. h
paykunapaj phinakuspa ´ ´
enemigosninkuman 2Cr 16:9
Sl 65:2
42 Jehova Diosn ıy,
jaywaykuwaj, chay Isa 37:17 ajllakusqaykitaqa amapuni
enemigosninkutaj wijchurpaychu. i Yuyarikuy
g 1Cr 28:2
kamachisniykita presosta waj kamachiyki Davidta
llajtaman apakapunkuman, h Sl 65:4 munakusqaykita”. j
´
karumanpis qayllamanpis
7
Sl 132:8-10
Salomon Diosmanta
chayqa, i 37 kamachisniykitaj ˜
i 1Re 1:34 manakuyta
presos kashaspa yuyayninkuman Sl 18:50 tukuchasqantawan, k
churakunkuman, qanmantaj cielomanta nina uraykamuspa l
j Hch 13:34
kutirikamunkuman chay waj 
llajtapi presos kashaspa, 6:37 1 Chayri “tercos kasqaykurayku”.
CAP. 7
khuyakunaykitataj 6:38 1 Chayri “tukuy almankuwan”.
k 1Re 8:54 Glosariopi alma nisqata leeriy.
6:32 1 Chayri “may rejsisqa l Le 9:24 6:40 1 Chayri “kay lugarrayku
˜
kasqaykirayku”. 1Cr 21:26 manakusojtiyku”.
´
2 CRONICAS 7:2-13 832
chay qolachina1 ofrendata, chay CAP. 7 ofrendasta, a khuska mikhurikuy
´
waj jaywanastawan qolaykorqa, a Ex 40:34, 35 ofrendaspa wirasnintapis.
´ ´
Jehova Diospa jatun kayninpa Salomon ruwacherqa chay cobre
˜
kanchaynintaj wasiman altarmanqa b nina yaykorqachu
juntaykorqa. a 2 Sacerdotesqa b 1Re 8:11 chay tukuynin qolachina
´
Jehova Diospa wasinman mana ofrendas, ni chaki mikhuy
´
yaykuyta aterqankuchu, Jehova ofrendas, c ni wiraspis. d
´ c 1Re 8:62, 63
Diospa wasenqa Jehova Diospa 8 Chaypacha Salomonqa
jatun kayninpa kanchayninwan tukuynin israelitaswan qanchis
junta kasqanrayku. b 3 Tukuy d Esd 6:16 punchayta fiestata ruwarqa. e
israelitas rikushajtinku Manchay ashkha runaspuni
cielomanta nina uraykamorqa, tantakamorqanku. Wakenqa
´ e 1Cr 25:7 ´
Jehova Diospa jatun kayninpis 2Cr 5:11, 12
Leb o-Hamatmantapacha1
wasi patapi rikhurerqa. jamorqanku, wakintaj Egipto
Tukuyninkutaj qonqorikuspa mayumantapacha.2 f
pampakama kumuykukorqanku,
´
f 2Cr 5:13 9 Paykunaqa qanchis punchay
Jehova Diosmantaj graciasta  juntata altarta Diosman
˜
qorqanku “kacha kasqanrayku, Pana lado jaywaporqanku, qanchis
˜
munakuynin wi naypaj a Le 1:3 punchay juntatataj fiestata
kasqanrayku”. ruwarqanku. Pusaj kaj
4 Reypis tukuynin punchaytaj1 uj sumaj tantakuyta
´ b 2Cr 4:1 ´
israelitaspis Jehova Diospa ruwarqanku. g 10 Chant a
˜
naupaqenpi jaywanasta Salomonqa qanchis kaj killapi,
jaywarqanku. c 5 Salomonqa c Le 2:1 23 punchaypi israelitasta
jaywarqa 22.000 wakasta, wasisninkuman kachaporqa.
´
120.000 ovejastawan. Ajinata Israelitasqa rikorqanku Jehova
reywan tukuynin israelitaswanqa d Le 4:8-10 Diosqa kacha kasqanta
1Re 8:64-66
cheqa Diosman1 chay wasita Davidpaj, Salomonpaj, Israel
jaywaporqanku. d nacionninpajpis. Chayrayku
6 Sacerdotesqa levitas jinallataj e Le 23:34 kusisqas riporqanku, h sonqo
puestosninkupi sayasharqanku. Dt 16:13 juntasqataj. i
Paykunaqa tocanasniyoj
´ 11 Ajinata Salomonqa
kasharqanku, Jehova Diospaj ´
f Nu´ 34:2, 5, 8
Jehova Diospa wasinta, reypa
takejtinku tocanankupaj. e wasintawan1 tukucharqa. j
(Chay tocanastaqa rey David ´
´ Salomonqa Jehova Diospa
ruwachisqa Jehova Diosta g Le 23:36 wasinpaj, paypa wasinpajpis
agradecekunanpaj, ´
imatacha ruwayta
chaykunawantaj alabanzasta yuyaychakorqa tukuy chayta
´
tocanankupaj “munakuynin
˜
h Dt 16:15 ruwarqa. k 12 Tutantaj Jehova
wi naypaj kasqanrayku”). Diosqa Salomonman rikhurispa
Sacerdotesqa cornetasta ˜
i 2Cr 6:41 nerqa: l “Manakuwasqaykita
jatunmanta waqacherqanku f uyariyki, kay wasitataj
˜
levitaspa naupaqenkupi, ajllakuni kaypi jaywanasta
tukuynin israelitas sayasqa j Ec 2:4 jaywanawaykichejpaj. m
kashajtinku. 13 Sichus cielosta
´ ´
7 Chanta Salomonqa Jehova wisqaykuyman manataj
˜ k 1Re 9:1-3
Diospa wasinpa naupaqenpi
karqa chay patio chaupita 7:8 1 Chayri “Hamatman
Diospaj taqarqa, chaypi yaykunamantapacha”. 2 Chayri
l 2Cr 1:7
jaywasqanrayku qolachina “Egipto wayqomantapacha”. 7:9
1 Fiestaj qayantin, nisunman chunka
7:1 1 Chayri “ruphachina”. 7:5 m Dt 12:5, 6 phishqayoj kaj punchay. 7:11 1 Chayri
1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. Sl 78:68 “kamachina wasintawan”.
´
833 2 CRONICAS 7:14–8:6
paramunmanchu, sichus CAP. 7 sutiy chaypi kananpaj chay
saltamontesta kamachiyman a Isa 43:10 wasita. Waj llajtayoj runaspa
nacionnintinmanta chejninankuman,
b Le 26:41
qomerkunata 2Cr 33:12, 13
asikunankuman tukuchisaj. a
mikhukapunankuta, 21 Kay waseqa rumi
˜ ˜
sichus nacionniyman wanuchej c Isa 55:7 montonllana kanqa. Kayninta
onqoyta kachaykamuyman, d 2Cr 6:39
tukuy pasajkunaqa tukuspa
14 sichus sutiyta apaj qhawanqanku, b nenqankutaj:
´ ´
nacionniy a kumuykukunman, b e 2Cr 6:40 ‘Wa, ¿imajtintaj Jehova Dios
˜
manakuwanman, kay jinata ruwaykun kay
f Dt 12:21
khuyakunayta munaspa naciontari, kay wasitapisri?’, c
qhaparikamuwanman, sajra g 2Cr 6:20 nispa. 22 Runastaj
ruwayninkutataj saqepunkuman kutichenqanku: ‘Kayqa ajina
h 1Re 9:4, 5 ˜
chayqa, c chaypacha noqaqa kashan paykuna naupa
˜
manakuwasqankuta i 2Sa 7:12, 13 tatasninkoj Diosninku Jehovata
cielomantapacha uyarimusaj, saqerparisqankurayku. d
j Sl 89:28, 29
juchasninkutapis perdonasaj, Diosninkoqa Egiptomanta
jallpasninkutapis sumaj k 1Re 2:4 paykunata orqhomorqa. e
jallpasman tukuchisaj. d ´ Paykunataj waj diosesman
15 Kunanqa sumajta l Ex 20:5 kaskakorqanku, chay
1Re 9:6-9
qhawamusaj, allintataj diosesmantaj qonqorikorqanku,
uyarimusaj kay m Dt 4:25, 26 yupaycharqankutaj. f Chayrayku
lugarmantapacha 2Re 17:20 Diosqa kay jina llakiyta
˜ 
manakuwajtinku. e 16 Kunanqa ˜ paykunaman apachimun’, g
kay wasita ajllakuni, noqapajtaj Pana lado nispa”.

8
taqakuni chaypi sutiy a Dt 28:37
Jer 24:9 Salomonqa 20 wataspi
kanallanpajpuni. f Kay wasitaqa ruwayta tukucharqa
sumajta qhawamusaj, allintataj b 2Cr 29:8 ´
Jehova Diospa wasinta, paypa
cuidasaj. g Da 9:12 ´
wasintapis.1 h 2 Chant a
17 ”Sichus tatayki David c Dt 29:24, 25 Salomonqa Hirampa i qosqan
˜
jina nankunasniyta purinki, 2Re 25:8, 9 llajtasta watejmanta
kamachisusqaytapis ruwanki, Jer 22:8, 9
sayaricherqa, chay llajtasmantaj
leyesniyta, juiciopi d 2Cr 15:2 israelitasta kacharqa
nisqasniytapis kasukunki ´ chaypi tiyakunankupaj.
chayqa, h 18 noqaqa kamachina e Ex 12:51
3 Chaymantataj Salomonqa
tiyanaykita sumajta sayachisaj, i f Isa 2:8 Hamat-Zobamanta runaswan
imaynatachus tatayki Davidwan Jer 2:11 maqanakoj rerqa, atipaspataj
tratota ruwaspa nerqani chay lugarta japikaporqa.
g 2Cr 36:17 ´
ajinata. j Noqa payman nerqani:  4 Chant a watejmanta
‘Israeltaqa qanpa sayarichillarqataj chin
CAP. 8
mirayniykimanta kajkunapuni pampapi Tadmor llajtata,
h 1Re 6:37, 38
kamachenqanku’, k nispa. jinallataj Hamatpi j ruwarqa
˜ 1Re 7:1
19 Sichus qankuna waj nanta 1Re 9:10 mikhuykunasta jallchananpaj
japirinkichej, qosqay leyesta,
i 1Re 5:1
chay llajtastapis. k 5 Chantapis
kamachisqasniytapis sayarichillarqataj Pata
qonqankichej, waj diosesta j 2Re 14:28 Bet-Horonta, l Ura
yupaychaspataj Bet-Horontawan, m sumaj
qonqorikunkichej chayqa, l k 1Re 9:17-19
perqasniyojta, punkusniyojta,
20 noqaqa Israelta kay qosqay l Jos 16:5 punku barretasniyojta.
jallpaymanta˜ saphinmantapacha 6 Salomonqa sayarichillarqataj
tirasaj. m Naupaqeymantataj m Jos 16:1, 3
1Cr 7:24
Baalat llajtata, n mikhuykunasta
chinkachisaj kay wasita,
mayqentachus taqakorqani n Jos 19:44, 48 8:1 1 Chayri “kamachina wasintapis”.
´
2 CRONICAS 8:7-16 834
´ ´
jallchananpaj tukuynin llajtasta, CAP. 8 12 Chanta Salomonqa Jehova
carretasninta sayachinanpaj a 1Re 4:26 Diospaj jaywanasta qolacherqa1a
´
tukuynin llajtasta, a caballospi Jehova Diospa altarninpi, b
´ b Ge´ 15:18-21
purejkunapaj llajtasta, imatacha mayqentachus pay ruwacherqa
´ ´
Nu 13:29 ˜
Jerusalenpi Salomon ruwayta temploj torrenpa naupaqenpi c
´
munarqa chay tukuy
´ c 1Re 9:20-23 chaypi. 13 Salomonqa Moises
imastapis, Lıbano orqopipis, kamachisqanman jina sapa
jinallataj tukuynin kamachisqan d Jos 16:10 punchay Diosman jaywanasta
jallpaspipis. 2Cr 2:17, 18 jaywaj, samarikuna punchaypi, d
7 Chay llajtaspi killa rikhuriypi,1 e jinallataj
e Jos 15:63
puchojkunaqa karqanku: Jos 17:12
watapi kinsa fiestasta ruwaj
hititas, amorreos, perizitas, kanku chaykunapipis, f nisunman
heveos, jebuseos ima, b f Le 25:39 Mana Levadurayoj Tanta
paykunaqa mana Israelmantachu Fiestaspi, g Semanas Fiestaspi, h
karqanku. c 8 Paykunaj g 1Sa 8:11, 12 Chujllas Fiestaspi i ima.
´
wawasninkoqa chay jallpaspi 14 Chanta tatan David
puchorqanku, chaykunatataj h 1Re 5:16
1Re 9:23
kamachisqanman jina
Salomonqa apamorqa sinchita 2Cr 2:18 sacerdotesta grupo grupota
trabajachinanpaj, taqarqa j ruwanasninkuta
kunankamapis paykunaqa i 1Re 3:1 ruwanankupaj. Levitastapis
ajinata trabajashallankupuni. d nerqa imastachus ruwanankuta
Chay runastaqa israelitas mana j 1Re 7:8 Diosta jatunchanankupaj, k
1Re 9:24
chinkachisqankuchu. e sacerdotestapis
9 Salomonqa ni mayqen ´
k Ex 29:43 yanapanankupaj1 sapa punchay
israelitatapis esclavoman  imastachus ruwananku
tukucherqachu ˜
Pana lado kasqanman jina. Punkusta
trabajachinanpaj. f Israelitasqa a Le 1:3 qhawanankupajpis gruposta
karqanku soldadosnin, churarqa sapa punkupaj, l
capitanesninpa b 2Cr 4:1 cheqa Diospa2 kamachin David
kamachejkunasnin, carretasta ajinata kamachisqanrayku.
apajkunajta, jinallataj c 1Re 6:3 15 Sacerdotespaj,
caballospi purejkunajta levitaspajpis imatachus
d Nu´ 28:9
kamachejkunasnin. g rey kamachisqanmantaqa,
10 Rey Salomonpa ni imitapi
e Nu´ 28:11-15
encargadosninpa wistuykaporqankuchu,
kamachejkunasnenqa f Dt 16:16 ni jallchana wasispaj
250 karqanku, paykunaqa kamachisqanmantapis.
trabajadorespa capatazkunasnin g Le 23:6 16 Ajinata Salomonpa tukuy
karqanku. h ima ruwasqanqa sumaj
11 Chantapis Salomonqa h Le 23:15, 16 ´
wakichisqa kasharqa,1 Jehova
faraonpa1 warmi wawanta Diospa wasinpaj cimientosta
i Le 23:34
Davidpa Llajtanmanta churakusqanmantapacha m
pusakaporqa i ruwapusqan j 1Cr 24:1 tukuchakunankama. Ajinamanta
wasiman, j Salomonqa nerqa: ´
Jehova Diospa wasenqa
“Warmiy kajtinpis payqa mana k 1Cr 6:31, 32 tukuchakorqa. n
tiyakuyta atinchu Israelmanta 1Cr 15:16
1Cr 16:37, 42
rey Davidpa wasinpeqa. 8:12 1 Chayri “ruphacherqa”. 8:13
´ 1Cr 25:1
Maymanchus Jehova Diospa 1 Killa rikhuriy: waj lugarespi ninku
arcan chayarqa chay lugaresqa l 1Cr 26:1 mosoj killa. 8:14 1 Chayri
˜
Diospaj taqasqa”, k nispa. “sacerdotespa naupaqenkupi
m 1Re 6:1 sirvinankupaj”. 2 Glosariopi cheqa
8:11 1 Faraonqa mana sutichu, manaqa Dios nisqata leeriy. 8:16 1 Chayri
´
Egiptomanta reyesta faraon nej kanku. n 1Re 7:51 “tukuchakorqa”.
´
835 2 CRONICAS 8:17–9:9
17 Chantapis Salomonqa mar CAP. 8 imayna ropasniyojchus
qocha kantuman rerqa a Nu´ 33:1, 35 kasqankutapis, rikullarqataj
´ ´
Ezion-Gueberman, a Elotmanpis, b 1Re 22:48 Jehova Diospa wasinpi sapa
chaytaj kasharqa Edom kuti uywasta qolachisqantapis.1a
jallpaspi. c 18 Hiramqa d b Dt 2:8 Chay tukuy imasta rikuspa
kamachisninwan barcosta 2Re 14:21, 22 reinaqa maytapuni tukorqa.
´
apacherqa, mar qochapi 2Re 16:6 5 Chanta rey Salomonta nerqa:
puriyman yachasqa runastapis “Llajtaypi kashaspa imastachus
kacharqa. Paykunataj c 1Re 9:26-28 ruwasqaykimanta,1 sumaj
Salomonpa kamachisninwan yachayniyoj kasqaykimanta
khuska Ofirman e rerqanku, uyarisqayqa ciertopuni kasqa.
chaymantataj qorita d 2Sa 5:11
6 Noqaqa mana creerqanichu
apamorqanku 15.390 kilosta,1 f chay willawasqankuta, kayman
˜
chay qoritataj rey Salomonman e 1Re 22:48 jamuspapuni, kikin nawisniywan
jaywarqanku. g Sl 45:9 rikuspapuni creeni. b Ni

9 Sabamanta reinaqa h uyarisqa kantuntapis willawasqankuchu. c


Salomonmanta parlajta, f 1Re 10:22 May jina yachayniyoj kasqanki,
chayrayku Jerusalenman willawasqankumantapis
jamorqa Salomonta tapoj mana astawanraj. d 7 Ima kusisqachus
g Ec 2:8 kanku qanwan kashanku
kutichiy atina tapuykunata.1 
Payqa may chhika chay runasqa, jinallataj
CAP. 9 kamachisniykipis. Paykunaqa
kamachisninwan jamorqa, ˜
h Mt 12:42 naupaqeykipi kashanku sapa
camellosninpitaj apamorqa ´
´ Lu 11:31
d ıa sumaj yachaywan
balsamo aceiteta, ashkha qorita, i
valorniyoj rumistawan. parlasqaykita uyarispa.
´
Salomonpaman yaykuspataj i Sl 72:15 8 Jehova Diosniykeqa alabasqa
taporqa imastachus yachayta kachun, paymin qanta
munarqa chayta. j 2 Salomontaj j 1Re 10:1-3
munakuspa kamachina
reinaj tukuynin tapuykunasninta tiyananman tiyaykuchisunki,
´
kuticherqa. Salomonpajqa mana Jehova Diosniykej sutinpi rey
imapis karqachu mana k 1Re 3:28 jina kamachinaykipaj.
Ec 12:9
kutichiyta atinanpaj jinaqa, Diosniykeqa Israelta mayta
˜
tukuy imata sutincharqa. munakun, e wi naypajtaj
3 Sabamanta reinaqa rikorqa l 1Re 10:4-9 kanallantapuni munan,
´ chayrayku qanta churasunki
Salomon yachayniyoj kasqanta, k
rikullarqataj ruwasqan wasita, l Israelpa reynin kanaykipaj,
m 1Re 4:22, 23
4 mesanpi mikhunasninta, m 
cheqanta juzganaykipaj,
kamachisnin imaynatachus ˜ justiciawantaj kamachinaykipaj”,
Pana lado
tiyakusqankuta, meserosnin nispa.
a 2Cr 8:12, 13
imaynatachus 9 Sabamanta reinaqa rey
atiendesqankuta, imayna Salomonman qorita qorqa
ropasniyojchus kasqankutapis. b Lu 11:31 4.104 kilosta,1f qollarqataj may
´
Rikullarqataj coperosninta,1 chhika b alsamo aceiteta,
c Ec 1:16
valorniyoj rumistapis.
8:18 1 Hebreo parlaypeqa nin, Sabamanta reina jinaqa,
“450 talentosta”. Uj talentoqa pesarqa
´
ni pipis chay chhika balsamo
34,2 kilos (1.101 onzas troy). Yanapa d 1Re 4:31, 34
B14 nisqata leeriy. 9:1 1 Hebreo 2Cr 1:11, 12 9:4 1 Chayri “ruphachisqantapis”. 9:5
parlaypeqa nin, “probananpaj mana 1 Chayri “parlasqaykimanta”. 9:9
kutichiy atina tapuykunawan”. 9:4 e 2Cr 2:11
1 Hebreo parlaypeqa nin,
1 Uj coperoqa reypa wasinpi llankaj, “120 talentosta”. Uj talentoqa pesarqa
reyman vinota chayri waj ujyanasta 34,2 kilos ( 1.101 onzas troy).
jaywaspa. f Sl 72:10 Yanapa B14 nisqata leeriy.
´
2 CRONICAS 9:10-23 836
´
aceiteta apamorqachu CAP. 9 jina1 qori yaykorqa). Chanta
´
rey Salomonpajqa. a a 1Re 10:10 reyqa chay escudosta Lıbano
10 Hirampa kamachisninwan Monte Wasiman churamorqa. a
´
Salomonpa kamachisninwanqa b 1Re 9:27, 28 17 Chanta reyqa marfilmanta
Ofirmanta qorita apamoj kanku, b 1Re 10:22 uj sumaj kamachina tiyanata
paykunallataj apamorqanku 2Cr 8:18 ruwallarqataj, oro purowantaj
´
sandalo maderasta, valorniyoj forraykorqa. b 18 Kamachina
rumistapis. c 11 Rey c 1Re 10:11, 12 tiyanamanqa sojta gradas
´
Salomonqa chay sandalo wicharej, chayman kaskasqataj
maderasmanta gradasta d 1Re 6:8 uj chaki saruna karqa
´
ruwacherqa Jehova Diospa oromanta ruwasqa. Chay
wasinpaj, d reypa wasinpajpis.1 e tiyanapeqa puraj ladonpi
´ e 1Re 7:1
Chanta ruwachillarqataj arpasta, makista churanapaj karqa, chay
takejkunapajpis cuerdasniyoj maki churanas ladonpitaj iskay
tocanasta. f Chay jina sumaj f 1Cr 25:1
Sl 92:3
leones c sayasharqanku, sapa
maderasqa manaraj jaykajpis
´ ladopi uj. 19 Kallarqataj
Juda nacionpi rikukorqachu. 12 leones, d chay sojtantin
g 1Re 10:13
12 Rey Salomonqa gradaspi sayasqas, sapa gradapi
Sabamanta reinaman qorqa iskay leones, sapa puntapi uj.
˜
tukuy ima manakusqanta, h 1Re 10:14, 15 Ni mayqen nacionpipis ajinataqa
tukuy ima munasqantapis, 2Cr 1:15
Sl 68:29
ruwasqankuchu. 20 Rey
rey Salomonpaj Sl 72:15 Salomonpa tukuy vasosnenqa
´
apamusqanmantapis astawanraj. oromanta ruwasqa karqa. Lıbano
´
Chanta reinaqa kamachisninwan i Sl 72:10 Monte Wasipipis tukuynin copas,
khuska llajtanman kutiporqa. g platos, tukuy imaspis oro
13 Salomonpajqa sapa puromanta ruwasqa karqa.
j 2Cr 12:9
wata apamoj kanku may chhika Salomonpa tiemponpi qolqe
qorita, 22.777 kilostapuni.1 h metalqa mana valejchu,
14 Chantapis wajllata apamoj k 1Re 10:16, 17 chayrayku ni imatapis qolqe

kanku comerciantes, ranqheros, ˜
metalmanta ruwarqankuchu. e
arabespa reyesninku, Pana lado 21 Hirampa kamachisnenqa f
nacionnintinmanta a 1Re 7:2 reypa barcosninpi Tarsisman g
autoridadespis. Paykunaqa rej kanku. Sapa kinsa wata
qorita, qolqe metalta b 1Re 10:18-20 Tarsis barcosqa chayamoj
Salomonpaj apamoj kanku. i kanku orowan, qolqe metalwan,
15 Rey Salomonqa c Ge´ 49:9 marfilwan, h monoswan,
200 jatuchaj jarkakuna pavo realeswan cargasqas.
escudosta ruwarqa qorita d Nu´ 23:24
22 Rey Salomonqa kay jallpa
metalwan chajruspa j (sapa patapi tukuynin reyesmanta
escudoman qanchis kilos jina1 aswan qhapaj karqa, aswan
e 1Re 10:21, 22 yachayniyojtaj. i
metalwan chajrusqa qori 1Re 10:27
yaykorqa). k 16 Ruwallarqataj 23 Jallpantinmanta tukuy
300 juchuy escudosta reyes Salomonpaman jamuyta
f 1Re 9:27
qorita metalwan chajruspa munaj kanku yachayninta
(sapa escudoman iskay kilos uyarinankupaj, mayqentachus
g Sl 72:10 cheqa Diosqa1 Salomonpa
9:11 1 Chayri “kamachina wasinpajpis”. Jon 1:3
9:13 1 Hebreo parlaypeqa nin, 9:16 1 Hebreo parlaypeqa nin,
“666 talentostapuni”. 9:15 1 Hebreo h 1Re 10:18 “3 minas”. Hebreo Qhelqasqaspi
parlaypeqa nin, “600 (siclos)”. uj minaqa pesarqa 570 gramos
Uj sicloqa pesarqa 11,4 gramos i 1Re 3:12, 13
(18,35 onzas troy). Yanapa B14 nisqata
(0,367 onzas troy). Yanapa B14 nisqata 1Re 4:29 leeriy. 9:23 1 Glosariopi cheqa Dios
leeriy. 1Re 10:23-25 nisqata leeriy.
´
837 2 CRONICAS 9:24–10:9
sonqonman churarqa chayta. a CAP. 9 Rehoboamtaj cuentanmanta
24 Runasqa Salomonpaj apamoj a 1Re 3:28 rey karqa. a

10
kanku kay jina regalosta: qolqe 1Re 4:34
Rehoboamqa Sichem1 b
2Cr 1:12
imasta, qori imasta, pachasta, b llajtaman rerqa, tukuynin
´ Pr 2:6
guerrapaj armasta, b alsamo israelitaspis Sichemman
aceiteta, caballosta, mulastapis. b Mt 6:29 rillarqankutaj Rehoboamta reyta
Watan watan ajinata apamoj churanankupaj. c 2 Nebatpa
kanku. 25 Salomonpataqa c Dt 17:16 wawan Jeroboantaj d chayta
1Re 4:26
kaporqa 4.000 corrales1 uyarispa Egiptomanta chay
caballosninpaj, kapullarqataj rato kutinporqa (Jeroboanqa
d 1Re 10:26
may chhika carretasnin, Egiptollapiraj kasharqa, payqa
12.000 caballosnin.2 c e 1Re 4:21 rey Salomonmanta ayqekusqa). e
Chaykunatataj sayachej 3 Chaypacha israelitasqa
carretasta sayachinapaj llajtaspi, f 1Re 10:27 Jeroboanta wajyachimorqanku.
jinallataj Jerusalenpi, rey 1Cr 27:28 ´
Chanta Jeroboanqa tukuynin
tiyakoj chay qayllapi. d israelitaswan khuska
26 Salomonqa tukuynin reyesta g 1Re 10:28
2Cr 1:16
Rehoboampaman rispa
gobernarqa Mayumantapacha1 nerqanku: 4 “Tataykeqa ancha
filisteospa jallpasninkukama, h 1Re 11:41-43 sinchita trabajachiwarqayku, f
Egipto jallpawan tinkuykama. e kunanqa sichus pisiyachinki
27 Reyqa Jerusalenpi ashkha i 2Sa 7:2 tatayki ancha sinchita
qolqe metalta tantarqa, 2Sa 12:1 trabajachiwasqaykuta chayqa,
1Re 1:8
rumita jinapuni. Cedro 1Cr 29:29 noqaykoqa qanta sirvisqayku”,1
maderastapis ashkhata tantarqa, nispa.
Sefelapi higo sachasta j 1Re 11:30, 31 5 Rehoboamtaj paykunata
jinapuni. f 28 Chantapis 1Re 14:2 nerqa: “Kinsa diasmanta
1Re 14:6, 10
Salomonpajqa caballosta apamoj kutimunkichej”, nispa.
kanku Egiptomanta, g tukuynin k 2Cr 12:15 Runastaj riporqanku. g
nacionesmantapis. 2Cr 13:22 6 Rey Rehoboamtaj kurajkunata
29 Salomonpa tukuy tapukamorqa, paykunaqa
kausayninmantaqa h l 1Re 11:26 tatan Salomonta sirvisqanku
qallariymantapacha kausakushajtin. Kayta
m 2Sa 5:9 ´
tukukuykama qhelqasqa taporqa: “¿Imata kutichiyman
1Re 2:10 ´
kashan profeta1 Natanpa i  israelitasman? ¿Imat a
qhelqasqasninpi, Silomanta ˜ yuyaychariwankichejman?”,
Pana lado
profeta Ahiyaj j qhelqasqasninpi, nispa. 7 Paykunataj
a 1Re 14:21
profeta Idoj k qhelqasqasninpipis.  kuticherqanku: “Sichus
Idoqa mosqoypi jina israelitaswan kacha kanki,
CAP. 10
willaykunata Diosmanta japerqa, nisqankuta ruwanki,
b Jos 20:7 ˜
qhelqarqataj Nebatpa wawan Jos 24:1 manakusqankutapis uyarinki
Jeroboanmanta. l 30 Salomonqa Jue 9:1 chayqa, paykunaqa
Jerusalenpi 40 watasta tukuynin sirvillasonqankupuni”, nispa.
Israelta kamacherqa. c 1Re 12:1-4 8 Rehoboamtaj chay
´ ˜
31 Chanta Salomonqa naupa kurajkunaj yuyaychasqankuta
˜ d 1Re 11:28
tatasnin jina wanuporqa, tatan mana japikorqachu. Astawanpis
˜
Davidpa Llajtanpitaj m payqa paywan winarqanku chay
e 1Re 11:40
pamparqanku. Wawan jovenesta tapukamorqa, chay
f 1Sa 8:11-18 jovenesqa payta yanapaj kanku. h
9:25 1 Chayri “kanchas”. 2 Chayri 1Re 4:7 9 Rehoboamqa paykunata
“caballospi purej´ runasnin”. 9:26
1 Mayu nispaqa Eufrates mayumanta g 1Re 12:5-7 10:1 1 Chayri “Siquem”. Yanapa A2
parlashan. 9:29 1 Glosariopi profeta nisqata leeriy. 10:4 1 Sirvisqayku:
nisqata leeriy. h 1Re 12:8-11 waj lugarespi ninku sirvisajku.
´
2 CRONICAS 10:10–11:3 838
taporqa: “¿Ima niwajchejtaj? CAP. 10 Ahiyanejta a parlasqanta Nebatpa
˜
Runasqa manakuwanku: ‘Tatayki a 1Re 12:12-15 wawan Jeroboanman.
ancha sinchita 16 Reyqa israelitasta mana
trabajachiwasqaykuta uyarerqachu, chayrayku
´
pisiyachiy’, nispa. ¿Imat a tukuynin israelitasqa reyman
paykunaman nisunman?”, nispa. kuticherqanku: “¿Imaykutaj
10 Paywan khuska David kasqa? Noqaykoqa Jesej
˜ b Dt 2:30
winasqanku chay jovenestaj 2Sa 17:14 wawan Davidmanta ni imatapis
nerqanku: “Sichus israelitas  japisqaykuchu.1 Israelitas, sapa
˜ ˜
manakusunku: ‘Tataykeqa ancha Pana lado ujniykichej diosesniykichejman
sinchita trabajachiwayku, qantaj a 1Re 11:29-31 kutipuychej. Davidpa
chayta pisiyachinayki tiyan’, mirayninmanta kajkuna,
˜
nispa chayqa, qanqa kay jinata qankunallana cuidakuychej”, b
˜
kutichinayki tiyan: ‘Una dedoyqa nispa. Chaymanta israelitasqa
tataypa caderanmantapis tukuyninku wasisninkuman
aswan rakhuraj kanqa. kutiporqanku. c
11 Tatayqa ancha sinchita
b 1Re 11:32 ´
´ 17 Rehoboamtajr ı
trabajachisorqachej, noqatajrı ´
gobernashallarqapuni Juda
aswan sinchitaraj llajtaspi tiyakoj israelitasta. d
´
trabajachisqaykichej. 18 Chanta rey Rehoboamqa
Tatayqa seqonasllawan Hadoramta e kacharqa
seqochisorqachej, noqataj filo c 1Re 12:16, 17
israelitasman. Hadoramqa
puntasniyoj seqonaswan reypaj tukuy trabajajkunamanta
seqochisqaykichej’, nispa”. encargado karqa. Israelitastaj
12 Jeroboantaj tukuynin rumiswan chanqaspa
˜
israelitaswan khuska kinsa Hadoramta wanucherqanku.
diasmanta kutimorqa d 1Re 11:35, 36 Rey Rehoboamtaj usqhayllata
rey Rehoboampaman, carretanman wicharispa
pay nisqanman jina: “Kinsa Jerusalenman ayqerqa. f
diasmanta kutimunkichej”, a 19 Ajinamanta israelitasqa
nispa. 13 Rey Rehoboamtaj Davidpa mirayninpa
mana khuyarispa runasman e 2Sa 20:24
contranpi oqharikorqanku,
kuticherqa. Payqa chay 1Re 4:6 kunan punchaykama.

11
kurajkunaj yuyaychasqankuta Rehoboamqa
mana japikorqachu. Jerusalenman
14 Astawanpis reyqa chay chayaytawan, chay ratopacha
jovenespa yuyaychasqankuta ´
Judamanta, Benjam ıng
japikuspa kay jinata runasman f 1Re 12:18, 19 ayllumantawan1 tukuynin
kuticherqa: “Noqaqa aswan  qharista tantachimorqa.
sinchita trabajachisqaykichej, CAP. 11 180.000 sumajta maqanakoj2
aswan sinchitapuni. g Ge´ 49:27 soldadosta tantachimorqa
Tatayqa seqonasllawan 2Cr 14:8 israelitaswan maqanakunankupaj.
seqochisorqachej, noqataj filo Rehoboamqa chayta ruwarqa
puntasniyoj seqonaswan tukuynin Israelpa reynillanpuni
seqochisqaykichej”, nispa. kananpaj. h 2 Chaypacha
15 Ajinata reyqa mana ´
Jehova Diosqa kamachin
runasta uyarerqachu. Chaytaqa h 1Re 12:21-24 Semayamani nerqa: 3 “Kayta niy
cheqa Diospuni1 ruwacherqa, b
ajinamanta juntakunanpaj 10:16 1 Japisqaykuchu: waj lugarespi
´
imatachus Jehova Dios silonita ninku japisajkuchu. 11:1 1 Uj aylloqa
uj familiamanta miraj ashkha familias
10:15 1 Glosariopi cheqa Dios nisqata kanku. 2 Hebreo parlaypeqa nin,
leeriy. i 2Cr 12:15 “ajllasqa”.
´
839 2 CRONICAS 11:4-21
Judamanta Salomonpa wawan CAP. 11 tukuy imasninkutawan saqespa a
rey Rehoboamman, Judamanta, a 1Re 11:31 Judamanwan
Benjaminmantawan 2Cr 10:15 Jerusalenmanwan jamporqanku.
tukuynin israelitasmanpis:
´ 15 Jeroboanqa paylla
4 ‘Jehova Diosqa kayta b Ge´ 35:19 sacerdotesninta churakorqa
nisunkichej: “Ama riychejchu Mt 2:1 pata lugarespi sirvinankupaj, b
hermanosniykichejwan cabraman rijchasqa demoniosta c
maqanakoj. Tukuyniykichej c Am 1:1 sirvinankupaj,1 ruwasqan
wasiykichejman kutipuychej, ˜
waka unastapis sirvinankupaj. d
noqamin kaytaqa ruwachini”,a
´ d 2Cr 28:18 16 Israelpa ayllusninmanta
nispa’”. Paykunataj Jehova pikunachus tukuy sonqo
Diospa nisqanta kasukuspa e 1Sa 22:1 munarqanku Israelpa Diosnin
wasisninkuman kutiporqanku, Jehovata sirviyta, chaykunaqa
manataj Jeroboanwan maqanakoj sacerdotespa qhepankuta,
f 1Cr 18:1
rerqankuchu. levitaspa qhepankuta
5 Rehoboamqa Jerusalenpi Jerusalenman riporqanku,
g 1Sa 23:14 ˜
tiyakorqa, Judapitaj sumaj chaypi naupa tatasninkoj
jarkachasqa llajtasta sayacherqa. Diosninku Jehovaman
´
6 Payqa sayaricherqa Belenb h 2Cr 32:9 jaywanasta jaywanankupaj. e
llajtata, Etam llajtata, Tecoa c
´ 17 Ajinamanta paykunaqa kinsa
llajtata, 7 Bet-Zur llajtata, Soco ´
i Jos 10:10 watata Juda nacionpa
llajtata, d Adulam e llajtata, Jer 34:7 gobiernonta sinchita
´
8 Gat llajtata, f Maresa llajtata, sayacherqanku, Salomonpa
Zif llajtata, g 9 Adoraim j Jos 19:42, 48 wawan Rehoboammantaj
´ ´
llajtata, Lakıs h llajtata, Azeca sayasqa karqanku. Paykunaqa
´
llajtata, i 10 Zora llajtata, kinsa watata Davidpa
´ ´ k Jos 14:14, 15
Ayalonj llajtata, Hebron k 2Sa 2:1 ruwasqanta, Salomonpa
llajtatawan. Chay llajtas ruwasqanta ruwarqanku.
sayarichisqa karqanku Judapi, ´
l 1Re 12:31, 32 18 Chanta Rehoboamqa
Benjaminpiwan. 11 Chantapis  Mahalatwan casarakorqa.
chay sumaj jarkachasqa ˜
Pana lado Mahalatpa tatanqa Davidpa
llajtasta aswan sumaj llajtasman a Nu´ 35:2, 3 wawan Jerimot karqa, mamantaj
tukucherqa. Chay llajtasmanqa Eliabpa wawan Abihail karqa.
comandantesta churarqa, Eliabqa f Jesejpa wawan karqa.
b 1Re 13:33
qorqataj mikhuykunata, 19 Tiemponmantaj
aceiteta, vinotapis. 12 Chay Mahalatpata Rehoboampatawan
tukuynin llajtasman qollarqataj c Le 17:7
kaykuna wawasninku karqa:
jatuchaj escudosta, tojsina ´ ´
Jeus, Semarıas, Zaham ima.
lanzastapis. Ajinamanta chay ´
d 1Re 12:26, 28 20 Chant a Rehoboamqa
llajtasta sinchiyacherqa. Absalonpa g allchhin Maacawan
Judawan Benjaminwanqa paypa e Dt 12:11 casararqa. Tiemponmantaj
mandollanpipuni karqanku. 1Cr 22:1
kaykuna wawasninku karqa:
13 Tukuynin Israelpi 2Cr 15:8, 9 ´ ´ ´
2Cr 30:10, 11 Abıas, h Atai, Ziza, Selomit
tiyakusharqanku chay ima. 21 Rehoboamqa
sacerdoteswan levitaswanqa Absalonpa allchhin Maacatapuni
f 1Sa 16:6
jallpasninkuta saqespa 1Sa 17:13 astawan munakoj tukuynin
Rehoboamman kaskaporqanku. warmisninmanta, tukuynin tanta
14 Jeroboanwan
g 2Sa 13:1
wawasninwanqa levitasta 11:15 1 Hebreo parlaypeqa nin,
˜ 2Sa 18:33
manana saqerqankuchu “cabrasta sirvinankupaj”. Ichapis chay
´
Jehova Diospa sacerdotesnin demoniosta yupaychaj runasqa, yuyaj
h 1Re 15:1
kanankuta. l Chayrayku 2Cr 12:16 kanku chay demoniosqa cabraman
paykunaqa pasto jallpasninkuta, Mt 1:7 rijchakoj peloraras kasqankuta.
´
2 CRONICAS 11:22–12:10 840
warmisninmanta1 nisqaqa. a CAP. 11 Sisacta manchachikuspa
Rehoboamqa 18 warmisniyoj a Dt 17:17 Jerusalenpi tantakusqanku.
karqa, 60 tanta warmisniyojtaj. Profeta Semayataj a chayman
Qhari wawasnenqa 28 karqanku, rispa paykunata nerqa:
´
warmi wawasnintaj 60 karqanku. “Jehova Diosqa kayta
22 Rehoboamqa Maacaj wawan nisunkichej: ‘Qankunaqa
Abiasta churarqa tukuynin b 2Cr 11:5, 11 saqerpariwankichej,

hermanosninpa kamachejninku chayrayku noqapis qankunata
kananpaj, kurajtaj kananpaj. CAP. 12 saqerparisqaykichej, b
Rehoboamqa ajinata ruwarqa c 2Cr 11:17 Sisacpa makinmantaj
Abiasta reyta churayta jaywaykusqaykichej’, nispa”.
munasqanrayku. 6 Chayta uyarispa Israelmanta
23 Rehoboamqa sumajta kuraj kamachejkunapis,
yuyaycharikuspa wakin qhari d Dt 32:15 jinallataj reypis Diospa
˜
wawasninta kacharqa Judapi, 2Cr 26:11, 16 naupaqenpi kumuykukorqanku, c
´
Benjaminpi kaj tukuynin nerqankutaj: “Jehova Diosqa
llajtasman, chay sumaj cheqa kajtapuni ruwan”, nispa.
´ ´
jarkachasqa llajtasman. b Chanta 7 Jehova Diosqa paypa
paykunaman tukuy imata qorqa, ˜
naupaqenpi
e 1Re 11:40
ashkha warmistataj paykunapaj kumuykukusqankuta rikorqa,
maskaporqa.
1Re 14:25 ´
chayrayku Jehova Diosqa

12 Rehoboampa gobiernonqa
˜
sumaj sayasqana karqa, c
Semayaman kayta nerqa:
˜
“Paykunaqa naupaqeypi
paypis sumaj atiyniyojman kumuykukunku. Mana
tukorqa. Pisi tiemponmantaj f Na 3:9 paykunataqa tukuchisajchu, d
´  tumpamantawan paykunata
payqa Jehova Diospa Leyninta ˜
˜ Pana lado librasaj. Manataj Sisacnejtachu
manana kasorqachu, d tukuynin ˜
israelitaspis kikinta ruwarqanku. a 1Re 12:22-24 Jerusalenman phinakuyniytaqa
2 Rey Rehoboam phishqa apachimusaj. 8 Jinapis
˜ paykunaqa Sisacpa kamachisnin
watatana kamachishajtin,
Egiptomanta rey Sisacqa e kanqanku, jinamanta
Jerusalenman jamorqa b Dt 28:15
yachanqanku imachus aswan
Jerusalenta japikapunanpaj, 2Cr 15:2 allin kasqanta, noqata
chayqa ajina karqa israelitas sirvinawankuchus, waj
´ nacionespa reyesninkuta
Jehova Diospa contranta
juchallikusqankurayku. sirvinankuchus”, nispa.
3 Rey Sisacpata tiyaporqa 9 Egiptomanta rey Sisacqa
c 2Cr 33:10, 12
1.200 carretasnin, Jerusalenman maqanakoj
60.000 caballospi purej jamorqa. Rey Sisacqa
soldadosnin, mana yupay atina valorniyoj imasta apakaporqa
´
soldadosninpis. Paykunaqa Jehova Diospa wasinmanta, e
Egiptomantapacha Sisacwan d 1Re 21:29 reypa wasinmantapis.1 Sisacqa
khuska jamorqanku. Chay 2Cr 34:26, 27 tukuy imatapuni apakaporqa,
soldadosqa karqanku libios, Salomonpa ruwachisqan chay
´
sukiyim, etıopes ima. f 4 Sisacqa qori escudostapis. f 10 Rey
Judamanta sumaj jarkachasqa Rehoboamtaj cobremanta
´
llajtasta atiparqa, chant a escudosta ruwacherqa chay qori
e 1Re 7:51
Jerusalenman chayamorqa. escudospa cuentanmanta. Chay
5 Rehoboamwan Judamanta cobre escudostaqa guardiaspa
kuraj kamachejkunawanqa kuraj kamachejkunasninkuman

11:21 1 Glosariopi tanta warmi nisqata f 1Re 10:16, 17 12:9 1 Chayri “kamachina
leeriy. 1Re 14:25-28 wasinmantapis”.
´
841 2 CRONICAS 12:11–13:8
´
qorqa cuidanankupaj.
Paykunaqa reypa wasi
CAP. 12
a 2Cr 33:10, 12 13 Jerobo an Israelpi
18 watastana
˜
punkunta qhawaj kanku. kamachishajtin, Abiasqa Judata
´
11 Maypachachus reyqa Jehova b Lam 3:22 rey jina kamachiyta qallarerqa. a
Diospa wasinman jamoj 2 Abiasqa kinsa watasta
chaypacha, guardiasqa jamuspa c Ge´ 18:23-25 Jerusalenpi kamacherqa.
chay escudosta apamoj kanku, 1Re 14:1, 13 Mamanpa sutenqa Micaya b
´ 2Cr 19:2, 3
chanta kutichipullajtaj kanku karqa, Micayaqa Guibeamanta c
guardiaspa cuartonkuman. Urielpa wawan karqa. Abiaswan
˜ d Dt 23:3
12 Reyqa Diospa naupaqenpi 1Re 11:1 Jeroboanwanqa guerrapi
kumuykukorqa, chayrayku 1Re 14:21 tinkorqanku. d
´ ˜
Jehova Diospa phi nakuynin 3 Abiasqa maqanakoj
tiyaykorqa, a manataj paykunata e 1Sa 7:3 kachaykukorqa 400.000 wapu
chinkasqata chinkacherqachu. b 1Re 18:21
Mr 12:30
soldadosninwan, maqanakupaj
Chantapis Judapeqa allin imas sumaj wakichisqa1
karqaraj. c soldadosninwan. e Jeroboantaj
f 1Re 12:22-24
13 Rey Rehoboamqa Abiaswan maqanakunanpaj
Jerusalenpi aswan atiyniyojman g 2Cr 9:29
listo sayaykorqa 800.000 wapu
tukuspa kamachillarqapuni. 2Cr 13:22 soldadosninwan, maqanakupaj
Rehoboamqa 41 watasniyoj sumaj wakichisqa1
´
kashaspa rey jina kamachiyta h 1Re 14:30, 31 soldadosninwan. 4 Chant a
qallarerqa. Payqa 17 watasta Abiasqa Zemaraim orqo puntapi
Jerusalenpi kamacherqa. i 2Sa 5:9 sayaykorqa, mayqenchus kashan
´ ´
Jerusalentaqa Jehova Dios Efraın orqos chaynejpi, nerqataj:
´
ajllakorqa Israelpa tukuy j Mt 1:7 “Jeroboan uyariway, tukuynin
ayllusnin1 ukhumanta, chayman  israelitaspis uyariwaychej.
sutinta churananpaj. Reypa ˜
Pana lado 5 ¿Nichu yachankichej
mamanqa ammonita d karqa,  Israelpa Diosnin Jehovaqa
´ ˜
sutintaj Naama karqa. CAP. 13 Davidta churasqanta winaypaj
14 Rehoboamqa sajra imasta a 1Re 15:1, 2
Israelta kamachinanpaj? f ¿Nichu
ruwarqa, payqa mana tukuy Diosqa payta, wawasnintapis
´
sonqochu Jehova Diosta b 2Cr 11:20, 21
kamachinankupaj churarqa g
maskarqa. e uj kachi tratota1 ruwaspa? h
15 Rehoboampa c Jos 18:28
6 Nebatpa wawan Jeroboantaj, i
kausayninmantaqa 1Sa 10:26 pichus Davidpa wawan
qallariymantapacha Salomonpa kamachin karqa
˜
tukukuyninkama qhelqasqa d 1Re 15:6 chaymin senorninpa contranta
kashan familiasmanta listaspi, sayaykuspa oqharikorqa. j
profeta Semayaj f parlasqasninpi, e 2Cr 11:1 7 Paywanqa purej kanku ni
profeta Idoj1g parlasqasninpipis. ima ruwanayoj runas, ni
Rehoboamwan Jeroboanwanqa f Ge´ 49:10 imapaj valej runas. Chaykunataj
guerraspi tinkullajpuni kanku. h 2Sa 7:8 Salomonpa wawan Rehoboamta
´ ˜ Sl 78:70, 71
16 Chanta Rehoboamqa naupa atiparqanku. Rehoboamqa
˜ jovenllaraj karqa, manchikojtaj,
tatasnin jina wanuporqa,
g 2Sa 7:12, 13
Davidpa Llajtanpitaj i 1Cr 17:11, 14
nitaj paykunaman sayaykuyta
´ aterqachu.
pampakorqa. Chant a wawan Lu 1:32
˜
Abiasnataj j paypa cuentanmanta 8 ”Kunantaj qankunaqa
rey karqa. h Sl 89:28, 29 ashkha kankichej,
12:13 1 Uj aylloqa uj familiamanta miraj i 2Cr 10:2 13:3 1 Hebreo parlaypeqa nin,
ashkha familias kanku. 12:15 1 Chayri “ajllasqa”. 13:5 1 Kachi trato nispaqa
˜
“mosqoypi jina willaykunata japej j 1Re 11:26, 27 chay trato winaypaj kasqanta nishan,
Idoj”. 1Re 12:20 nitaj cambiayta atikusqanta.
´
2 CRONICAS 13:9-18 842
tiyapusunkichejtaj qorimanta CAP. 13 pay yanapashawayku
˜
chay waka u nas, a 1Re 12:26, 28 sacerdotesninwan. Paykunaqa
´
mayqentachus Jeroboan 2Cr 11:15 cornetasta waqachenqanku
diosesniykichej kananpaj qankunawan
ruwarqa chaykuna. Chayman maqanakunaykupaj.
˜
atienekuspa qankunaqa Israelmanta runas, ama naupa
´
yuyashankichej Jehova Diospa tatasniykichejpa Diosnin
gobiernonman sayaykuyta b 2Cr 11:14 Jehovawan maqanakuychejchu,
atisqaykichejta, mayqenchus manamin paytaqa
Davidpa wawasninpa makinpi atipankichejchu”, a
kashan chayman. a 9 Qankunaqa nispa nerqa Abiasqa.
´
wijchumorqankichej Aaronpa 13 Jeroboantajrı wakin
´ c 1Re 12:31, 33
mirayninmanta Jehova Diospa soldadosninta pakaykorqa
1Re 13:33
sacerdotesninta, b levitastapis. Judaj soldadosninpa qhepa
Waj nacionesmanta ladonkupi. Ajinamanta
runas jinataj qankunalla Jeroboanpa soldadosnenqa
˜
sacerdotesniykichejta Judaj naupaqenpi
churakorqankichej. c kasharqanku, chay waj
d 2Cr 11:16
Pi runallapis torillo qhatirisqa, soldadosnintaj Judaj qhepanpi
qanchis carneros1 qhatirisqa kasharqanku. 14 Judamanta
jamoj chayqa, sacerdote kayta soldadosqa qhepankuta
atillaj chay dioses nisqalla kanku qhawarispa reparakorqanku
˜
chaykunapaj. 10 Jehovamin ´ naupaqenkupi kajkunawan
e Ex 29:39
noqaykoj Diosniykoqa, d nitaj maqanakunanku kasqanta,
paytaqa saqerpariykuchu. qhepankupi kajkunawanpis.
´
Sacerdotesniykoqa Aaronpa Chayrayku Jehova Diosman
mirayninmanta kanku, qhaparikorqanku, b sacerdotestaj
´ cornetasninkuta sinchita
paykunaqa Jehova Diosta ´
sirvishanku, levitaspis f Ex 30:1 waqacherqanku. 15 Judamanta
ruwanasninkupi paykunata soldadosqa guerra
yanapashanku. 11 Paykunaqa qallarinanpaj qhaparerqanku.
sapa paqarin, sapa tardetaj Judamanta soldados ajinata
´ qhaparisqankutawan, cheqa
Jehova Diospaj qolachina1 ´
˜ g Ex 25:30 Diosqa Jeroboanta tukuynin
ofrendasta qoshnichinku, e sumaj
qapaj inciensotawan khuska. f Israeltawan atiparqa, Abiaspa
Oro puromanta mesapipis rikunanta, Judamanta
sukasqa tanta2 kashan. g Sapa soldadospa rikunankutapis.
tardetaj oromanta candelerota,3h ´
16 Israelitasqa Judaj
mecherosnintawan h Ex 25:31 soldadosninmanta
japichinku. i Noqaykoqa ayqekorqanku, Diostaj
juntashayku imastachus israelitasta Judaj makinman
´ jaywaykorqa. 17 Abiaswan
Jehova Diospaj ruwanayku
´ soldadosninwanqa may chhika
kasqanta, qankunatajrı payta ´ ˜
saqerparinkichej. 12 Cheqa i Ex 27:20 israelitasta wanucherqanku.
˜
 Chaypacha wanorqanku
Diosqa1 noqaykuwan kashan, ˜
Pana lado 500.000 israelitas, guerrapaj
13:9 1 Carnero: waj lugarespi ninku a Nu´ 10:9 sumaj wakichisqa1 soldados.
mocho, oveja toro. 13:11 1 Chayri 18 Ajinata Israelmanta
“ruphachina”. 2 Sukasqa tanta soldadosqa kumuykachachisqa
nispaqa parlashan Diospa karqanku. Judamanta
˜
naupaqenpi kaj nisqa tantamanta.
3 Chayri “candelabrota”. 13:12 b 2Cr 14:11 13:17 1 Hebreo parlaypeqa nin,
1 Glosariopi cheqa Dios nisqata leeriy. 2Cr 18:31 “ajllasqa”.
´
843 2 CRONICAS 13:19–14:11
˜
soldadostaj atiparqanku naupa CAP. 13 Asaqa Judaj tukuynin
tatasninkoj Diosninku Jehovapi a 2Re 18:1, 5 llajtasninmanta chinkacherqa
atienekusqankurayku. a 1Cr 5:20 chay pata lugaresta, incienso
´
19 Abiasqa Jeroboanta 2Cr 16:8
Sl 22:5
altarestapis. a As a
qhatiykuspa kay llajtasta Sl 37:5 kamachishajtenqa tukuy
qhechuykorqa: Betel b llajtata, Na 1:7 nacionnintinpi allin kausay
´
muyuyninpi kaj ranchosnintinta,
´ karqa. 6 Juda nacionpi allin
Jesana llajtata, muyuyninpi b 1Re 12:28, 29 kausay kasqanrayku Asaqa
´
kaj ranchosnintinta, Efren sumaj jarkachasqa llajtasta
llajtatawan, c muyuyninpi kaj ruwacherqa. b Chay wataspi
´
ranchosnintinta. 20 Ab ıas c Jn 11:54
paypa contranpeqa mana
kamachishajtin Jeroboanqa ´
˜ guerras karqachu, Jehova
manana atiyniyoj kayta d 1Sa 25:38 Dios payta samarichisqanrayku. c
˜ ´ ´
aterqanachu. Jehova Diosqa 1Re 14:20 7 Asaqa Juda nacionta nerqa:
Hch 12:21-23
Jeroboanta castigarqa, “Kay llajtasta ruwasunchej,
˜
Jeroboantaj wanuporqa. d perqaswantaj torreswantaj d
21 Abiastaj aswan e Dt 17:17 muyuykuchisunchej,
atiyniyojman tukorqa. Abiasqa punkusniyojta, punku trancana
14 warmisniyoj karqa, e 22 qhari f 2Cr 9:29 barretasniyojta ruwasunchej.
wawasniyoj, 16 warmi 2Cr 12:15 Kay nacionqa makinchejpiraj
´
wawasniyojtaj. 22 Abiaspa  kashan Jehova Diosninchejta
tukuy kausayninmanta, CAP. 14 sirvisqanchejrayku.
imastachus ruwasqanmanta, g 2Sa 5:9 Noqanchejqa Diosta sirvinchej,
imastachus parlasqanmantapis paytaj tukuynejpi allin kausayta
qhelqasqa kashan profeta h Dt 7:5 qowanchej”, nispa. Chay llajtasta
Idoj qhelqasqasninpi.1f ruwasqankupitaj allinpuni
´ ˜
14 Chanta Abiasqa naupa
˜
tatasnin jina

You might also like