0% found this document useful (0 votes)
15 views

G Math Chapter-1

1) The document defines and provides examples of several types of real numbers including natural numbers, integers, fractional numbers, rational numbers, irrational numbers, and real numbers. 2) Key properties of real numbers are discussed such as the relationships between fractions and their equivalents as decimals. 3) Inequalities are presented showing relationships between different real numbers.

Uploaded by

Sabbir Hossain
Copyright
© © All Rights Reserved
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
15 views

G Math Chapter-1

1) The document defines and provides examples of several types of real numbers including natural numbers, integers, fractional numbers, rational numbers, irrational numbers, and real numbers. 2) Key properties of real numbers are discussed such as the relationships between fractions and their equivalents as decimals. 3) Inequalities are presented showing relationships between different real numbers.

Uploaded by

Sabbir Hossain
Copyright
© © All Rights Reserved
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 24

cÖ_g Aa¨vq
ev¯Íe msL¨v
Real Numbers

cvV m¤úwK©Z MyiæZ¡c~Y© welqvw`


 (Natural Number) : 1, 2, 3, 4,  2, 3, 5, 7,
 4, 6, 8, 9, 
 (Integer) :
 3,  2,  1, 0, 1, 2, 3, 
p
 (Fractional Number) : p, q q0 q1 q
1 3 5
, ,
2 2 3
 pq pq
1 1 2 1 3 4 5 5
, , , ,  , , , , 
2 3 3 4 2 3 3 4
p
 (Rational Number) : p q q0
q
3 11 5
= 3, = 55, = 1666
1 2 3
p
 (Irrational Number) : q p, q q  0,

5
2 = 1414213 , 3 = 1732, = 158113 
2


5 10
3 = 30, = 25, = 33333 , 3 = 1732 
2 3
 (Real Number) :
 (Positive Number) :
1 3 ..
1, 2, , , 2, 0415, 062, 4120345061, 
2 2
 (Negative Number) :
1 3 ..
1,  2,  2,  2,  2,  0415,  062,  4120345061
 (Non-negative Number) :
1 .
0, 3, , 0612, 13, 2120345
2

Abykxjbxi cÖkœ I mgvavb


5 7 10 5 5
5
22 = 4; 32 = 9 ( 5)2 = 5
5, 2 3

p p2 p2
5= ;
q
p q q  0  10q q
10q 
q
p, q q  1  10
p
p2 q
5= 2; p
q 10 
p2 q
5q = ; q 10
q
p2 031 012
5q p
q
a = 030300300030
q q1
p 2
p2 b = 02020020002
5q 5q  a b
q q
p 031 012
 5
q 031  03030030003  012
p 031  02020020002  012
5
q
a b
5
a b 031 012
479
4  7  9 03030030003
2  7  3 02020020002
 7, 2 3
1
7 7 2
2
7
p
7=q p, q q0
1
p,q q1 2
07071 2 = 14142
p2 7
7 = q2 a = = 14
5
p2 b = 1404004000400004
7q = ; q
q 1
p2 a b
2
7q q p
2
q q1
2 2 07071  14   14142
p p
 7q 7q  07071  1404004000400004  14142
q q
a b
p
 7
q
p 07071 14142 a b a
7 b
q
7 a b 07071
14142
9  10  16 7
14
9  10  16 5
3  10  4 1404004000400004 
 10, 3 4
10 10
10
p
10 = ; p, q q  0 n
q
p, q q1
 n = 2x  1; x
 n2 = (2x 1) ;
2
2
p
10 = q2 2 2
(2x)  22x1 + (1)
2
10q =
p
; q = 4x2  4x + 1 = 4x(x 1) + 1
q 4x(x 1) 2
p2
10q q p  4x(x 1) + 1
q q1 n2

8 32222 = 32̇
2x 2x + 2 8
3
2x  (2x + 2); x 15
8 3  15 + 8 45 + 8 53
3 = = =
15 15 15 15
 2x (2x + 2) = 2x (2x + 2) = 4x + 4x = 4x (x + 1)
2
53
x x+1 = 15 ) 53 (353333
15 45
80
 x(x + 1) 2 75
 4x(x +1) 42 8 50
45
8
50
x 8 4x(x +1) 45
50
45
1 50
45
6
5
353333 = 353̇
1
= 6) 10 (016666
6 6
02̇
40
36 02̇ = 2222 
40 02̇  10 = 0222   10 = 2222
36 02̇  1 = 0222  1 = 0222
40 02̇  10  02̇  1 = 2
36
40 02̇ (10 1) = 2
36 02̇  9 = 2
4 2
02̇ =
9
6 2
9
016666
03̇5̇
016666  = 016̇
03̇5̇ = 0353535 
7
11 03̇5̇  100 = 0353535 100 = 35353535
03̇5̇  1 = 0353535  1 = 0353535
7 03̇5̇  (100  1) = 35
11 = 11) 70 (0636363 03̇5̇  99 = 35
66 35
40  03̇5̇ = 99
33
35
70
66 99
40 0 13̇
33 013̇ = 013333 
70 013̇  100 = 013333  100 = 13333
66
4 013̇  10 = 01333  10 = 1333
0636363 = 0 6̇3̇ 013̇  (100 10) =13 1
12 2
3
2 013̇  90 = 12 013̇ = =
9 90 15
2
15
2 29
3 = = 9) 29 (32222 378̇
9 9 27
378̇ = 378888
20
18 378̇ 100 = 378888 100 = 3788888
20 378̇ 10 = 378888 10 = 378888
18 378̇  (100  10) = 378  37
20 341 71
18 378̇  90 = 341 378̇ = =3
90 90
20
18 71
3
2 90

623̇09̇ 2 2
623̇09̇ = 62309309309 2
  1232 = 12320̇0̇
623̇09  10000 = 62309309309  10000 = 62309309309
623̇09̇10 = 62309309309  10 = 62309309309 219̇ = 2199̇9̇
623̇09̇  (10000  10) = 62309  62 4325̇6̇ = 4325̇6̇
623̇09̇  9990 = 62247 12320̇0̇, 2199̇9̇ 4325̇6̇
62247 20749 769
623̇09̇ = = =6
9990 3330 3330 045̇ + 0134̇
769
6 2
3330
1
 045̇ = 0455̇ 5
23̇, 523̇5̇
0134̇ = 0134̇ 4
23̇, 523̇5̇
0589̇ 9
0, 1 1 2  045̇ + 0134̇ = 0589̇
0589̇
1 1
205̇ + 804̇ + 7018
2    2 3
(1 + 2) = 3
1 1   1
2 3̇ = 233̇3̇
523̇5̇ = 523̇5̇
205̇ = 20555̇ 5
233̇3̇ , 523̇5̇
804̇ = 80444̇ 4
726̇, 4237̇
7018 = 70180̇ 0
726̇ 4237̇ 171179̇ 9
1 2 4237̇  205̇ + 804̇ + 7018 = 171179̇
2 171179̇
2
0006̇ + 09̇2̇ + 001̇34̇
726̇ 4237̇ 1
2
1 1 1    1
1 1, 2 3   6

726̇ = 7266̇, 0006̇ = 0006̇66666̇ 66


4237̇ = 4237̇ 09̇2̇ = 0929̇29292̇ 92
7266̇,4237̇ 001̇34̇ = 0013̇41341̇ 34
57̇, 8 3̇4̇ 62̇45̇ = 0949̇37300̇ 92
57̇, 83̇4̇ 62̇45̇  0006̇ + 09̇2̇ + 01̇34̇ = 0949̇37300̇
0, 0 0 0 0949̇37300̇

0 57̇, 8 3̇4̇ 6 2̇45̇ 34̇  213̇


1, 2 3 1, 2 3 1
   6 1
6
57̇ = 57̇77777̇,
34̇ = 344̇ 44
83̇4̇ = 8 3̇43434̇ 6 2̇45̇ = 6 2̇45245̇ 213̇ = 213̇ 33
57̇77777̇, 83̇43434̇ 131̇ 11
62̇45245̇  34̇  213̇ = 131̇
1232, 219̇, 4325̇6̇ 131̇
1232 2 51̇2̇  345̇
 1
219
 2 1   2
1, 43256 2
2 51̇2̇ = 512̇1̇ 21
2 1 2   345̇ = 345̇5̇ 55

= 166̇5̇ 66 28  2 26
028̇ = =
 51̇2̇  345̇ = 166̇5̇ 90 90
166̇5̇ 232
4176 26
 421̇8̇  028̇ = 
849  535̇6̇ 99 90
5
2 6032
2 = = 1218585858= 1218̇5̇
495
1218̇5̇
849 = 8490̇0̇ 00
535̇6̇ = 5356̇5̇ 65 03̇  06̇
= 3133̇4̇ 35
 849  535̇6̇ = 3133̇4̇
3 1
3133̇4̇ 03̇ = =
9 3
19345̇  1323̇49̇ 6 2
06̇ = =
2 9 3
1 3   3 1 2 1 3 1
 03̇  06̇ =  =  = = 05
3 3 3 2 2
05
19345̇ = 19345̇55̇ 55
1323̇49̇ = 13234̇93̇ 49 035̇  17̇
= 6110̇62̇ 06
 19345̇  1323̇49̇ = 6110̇62̇ 35  3 32 16
035̇ = = =
6110̇62̇ 90 90 45
17  1 16
17̇ = =
9 9
03̇  06̇ 1 1
16 16 16 9 1
 035̇  17̇ =  =  = = 02
3 1 45 9 45 16 5
5 1
03̇ = =
9 3 02
6 2
06̇ = =
9 3 237̇  045̇
1 2 2
 03̇  06̇ =  = = 02̇
3 3 9 237  23 214
02̇ 237̇ = =
90 90
24̇  08̇1̇ 45  4 41
045̇ = =
90 90
1
24  2 22 214 41 214 90
24̇ =
9
=
9  237̇  045̇ =  = 
90 90 90 41
81  0 81 9 1
08̇1̇ = = = 214
99 99 11 = = 52195121951
2 1 41
22 9
 24̇  08̇1̇ =  =2 = 52̇1951̇
9 11
1 1 52̇1951̇
2 11̇85̇  02̇4̇
062̇  03̇
1185  1 1184
62  6 56 28 11̇85̇ =
999
=
999
062̇ = = =
90 90 45
24
3 1 02̇4̇ =
03̇ = = 99
9 3
1184 24
28 1 28  11̇85̇  02̇4̇ = 
 062̇  03̇ =  = 999 99
45 3 135 148 11
1184 99
= 0207407407= 020̇74̇ = 
999 24
020̇74̇ 111 3
421̇8̇  028̇ 1628
= = 4888= 48̇
333
48̇
4218  42 4176
421̇8̇ = =
99 99

12  9
12 12 11
3 12000000 3464 11
9
 11
64 300
256 6
686 4400 3
4116 6 3 2 2
6924 28400 = =
27696
3 3 3 3
704 6

3464 3
346 8
02̇5̇ 7
02̇5̇ 0.2̇5̇ 8 2 4 22 2 2
= = =
02̇5̇ 0252525 7 7 7 7
5 0252525 0502 8

25 7
1002 2525 27
2004
521 48
0502 27 3 9 9 3
= = =
050 48 3  16 16 4
134̇ 27

134̇ 1.34̇ 48
2
134̇ 134444 3
1 134444 1159
3
1
21 34 7
21 2
225 1344 3 2 3 2 7 14
1125 =  =  =
3 3 7 3 3 9
2309 21944 7
20781 2
1163 3
1159 
3
116 7
513̇02̇
56̇39̇
513̇02̇ 5.13̇02̇ 5639  5 5634
513̇02̇ = 51302302302 56̇39̇ = =
999 999
2 51302302302 2265  56̇39̇
4
42 113
84 (03̇  083̇)  (05  01̇) + 035̇  008̇
446 2902
2676 (03̇  0 83̇)  (05  01̇) + 035̇  008̇
3 83  8 35  3 8  0
= 
4525 22630 5 1
22625
5
9 90   10  9 + 90  90 ( )
3 1
75  5 32 8
25
2265 =    90 + 90  90
9 90
227
 3
1 
25 5 32 8
=  + 
90 90 90 90
04̇ 5 1 4 1
25 90 32 90
4 =  +  = 5 + 4 = 9 (Ans.)
04̇ = 90 5 90 8
9 1 1 1 1
 04̇ [(627  05)  {(05  075)  836}]
9  {(025  01)  (075  213̇)  05}
[(627  05)  {(05  075)  836}]
9 = 32 = 3
 {(025  01)  (075  213̇)  05}

 1
5   5
  836
1 3 5  3020022000222  4
= 
10  10
627 75
  100 
5  3505500555  4
20   2
100
4 
100

 251 1   753 213  21 51  a b


       10 
 4
100 10
 1004 9
 2 a b

627  3 836209  1 13 19248  1


16 5
=          22 = 4; 32 = 9 ( 5)2 = 5
200 82 100  40 41 931  2 5, 2 3
627 627  1 81 1 
= [ 
200 200 ] 
40
 5
 16  
21

5
5
627 200  1
1 1 p
q  0
=   5= ;
q
p q
2001 6271 5
1 5 p, q q  1
= 1  = 1  = 5 (Ans.) p2
5 1 5= 2;
5 4 q
p2
 5q = ;
q
q
 5 4 p2
5q
 5 q
p q q1
 5 5 5q
p2
5q 
p2
4 q q
4 4= p
1  5
q
p
 5 = 22360679 5
q
a = 3020022000222
5
b = 3505500555
a b 5
4

¸iæZ¡c~Y© enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


0.51̇
16 3 64 3 23 51 1 33
K4 L M   L M N
9 8 45 100 2 99
2
A = {x : x  N 2 < x  6}
K L
K A = {2, 3, 4, 5, 6}  A = {3, 4, 5, 6}
M 
M A = {2, 3, 4, 5 N A = {3, 4, 5}
0.4̇5̇
2.05̇.
4 9 5 9
K L  N 205 203 37 41
5 20 11 11 K L  N
100 90 18 20
0.13̇
13 4 13 2
K L M  K 13 L 14 M 15  16
90 33 99 15
0.61̇
6 8 28 20 11 61 2
K 11 L M  K  M N
3 33 18 100 3
7 48
5.78̇
3 3 5
K 64 L 9 M 
4 2
78 78 71 71
K5 L5 5 N5 2.02̇
90 9 90 9

182 200 182 200 i ii Li iii M ii iii N i, ii iii
K L  N
9 9 90 90
(x) = x5 + 5x  3 (1)
i. 0.8̇1̇
K 9 L 7 3 N7
ii. 9
3 5 7 9 iii. 11
K L M 
3 5 3 4
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
0.31̇
28 31 14 1
K L  N
99 100 45 3 i.
ii.
iii.
K  2,  1, 0   1, 0, 1 M 0, 1, 2 N  1, 1, 2
0.8̇4̇ i ii Li iii M ii iii N i, ii iii
76 21 28 14
K L  N
99 85 33 15 i. 49
.0144 ii. 0.03
K 0.012  0.120 M 1.200 N 12.000
iii. 2 + 2

K 2 L 3  4 N 5
Ki ii L i iii M ii iii  i, ii iii
x, y, z x<y
27 9 4
K L  N2 i. xz < yz z>0 ii. xz > yz z<0
38 48 3
iii. x(y + z) = xy + xz
p, q, r p<q
i. pr < qr, r>0 ii. pr > qr, r<0 Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
iii. pr > qr, r0

AwZwi³ enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


K9 L 11 M 29  39
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
1, 2, 3, 4 
 L
i. ii.
M N iii.

 L M N i ii Li iii M ii iii N i, ii iii


Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi

mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi 5
9, 12, 13, 3, 11, , 29, 30
6
K 1, 0, 1, 2  1, 2, 3, 4 M 0, 1, 2, 3 N 2, 3, 4, 5
K 9, 12, 3  9, 12, 30 M 11, 3, 9 N 29, 3, 11

K 1 L0 1 N2
K 9, 12, 13, 11  3, 11, 29
5 5
K 1, 2, 3 L 2, 3, 4  3, 5, 7 N 3, 4, 5 M , 29, 30 N 3, , 13
6 6
2, 4, 6, 8, 
 L
M N
2, 3, 5, 7 mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
 L M N
K 

M N p
p, q q  0 q  1
q
3 5 pq
K1 L2 3 N4 5
 3, 3, 9, -9, 6,-6 5  3;
3
K 
M N 4 8 7 13
K3 L  N
b 3 9 8
b c c, b
c
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
 L
M N p
i. p, q
b cx q
c, b = =x x
c c
3 5 5
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi ii. 2, 3, 4 
1 2 1
iii. 2, 3, 4
i. 2, 1, 0, 1, 2, 
ii. Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
iii. 5, 4, 3 i.
ii.
iii.
Ki L iii i ii Ni iii
 Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
i. ii. 
iii. 2, 1, 0, 1, 2 1 2 2 4
, , ,
2 3 4 6
Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii
K 
M N
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
p 1 4 1 2 1 4 2 4
K , L , M ,  ,
p, q 2 6 2 3 2 6 3 6
q

1 2 4 6
K L K L M 
2 4 6 4
M 
3 6 7
, ,
2 5 4
 L mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
M N
p
p p q q0
p = 3, q = 5 q
q
 L
M N  L M N
3 5 7
, ,
2 3 4
K  a = b, a
M N
K a  ab Ma b N b
3 7 12
,
5 12 23
 L 3 7 9 11
K L  N
M N
2 3 4 5

2 5 5 6 3
K3  M N  4 L 5 M N 2314201
3 7 7 2

5 3
K 7 L  12 N
2 2

25
3 3 3 50
K 27  27 M 7 N 5 K  M N
625
 L
K 16  10 M 25 N 4
M N
3 4
22
, 9, 25 K 2 L 482  25 N 414
7
K  M N enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
3 4 4
K L  N5 i.
9 3 9
49
81 p
ii. q
p q
 L
M N q≠0
iii. 158113
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
Ki ii i iii M iii N ii iii
i.
ii. i. 9 16 ii. 5 7
iii. iii. 8 12

Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii Ki ii L i iii  ii iii N i, ii iii


 5 22360679
i. 9 ii. 3 i.
iii. 1666  ii.
iii.
Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii
Ki Li ii i iii N ii iii
i.
ii. a b a + b, a  b ab i. 0 (
a
iii. b0 a, b ii.
b
3
iii.
2
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
Ki ii Li iii M ii  iii

Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
 
p
p,q
q
K L
q≠o
 N
3, 5 7
3 1 3 3
K L M  K L M 64  5
4 2

 1581113 L 166666 M 133333 N 066666


5 3 9
K 3415 L  N
9 2 4
K 9  13 M 16 N 25
p
q 10 9 2 4
 L M N
K 9 L 0 5 M 0333  3 2 2 32 25

5 5 3
K
2
L 4 
2
N 2

mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi  


3 22
2, 5,
27 7

K L
K 
 N
M N

10 5 5 5
K  M N K  M N
3 2 3 2

 L M N
 0415 06̇2̇ L 2 062
M 0 6̇2̇ 4120345061 N 2 0415
415 ˙ ˙ 62
0415 = , 062 =
100 99

K 14142135 L 21356124
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
 512765765 N 28284271
K  M N
3 5 5 5
 L M N
11 2 2 4 K L
 N
K 12 4̇5̇  2 M 0012 N10784̇3̇

enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi  L M N

K L  N
i. 1
ii. 1, 2, , 0, 415, 4120345061
2
iii.  L
M N
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
9 39 54 28
K L  N
i. 1333 7 3 6 5
ii. 2123512367 0,3,1/2,0612,13,2120345
iii. 34152 K L
 N
Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii
K 
i. 1333 = 13̇ M N

ii. 56̇5̇4̇
K 
iii. 512765765
M N
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
p= 3, q = 18 
p
i. pq ii. i.
q
q ii.
iii.
p iii. 0,  1,  3, 2, 3, 6˙ 2˙

Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii i ii Li iii M ii iii N i, ii iii


iii. 3
i. 3
ii. 3605551 i. 0, 123, 3
iii. 13
ii.
1
Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii iii. 0, 3, 2, 13

Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii  a + (b + c) L ac + bc M a + bc N abc


i. a, b, c (a + b) + c = a + (b + c)
a a + ( a)
ii. 0 L1 M 2a N 2a
iii. a a + (a) = 0
a, b, c a(b + c)
i.  5,  05,  07, 0  ab + ac L a(bc) M a  (b + c) N a + (b + c)
ii.  5,  3, 1 a, b, c a(b + c) = ab + ac
iii.  05,  04,  07
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii a b
i. i. a + b ii. ab = ba
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi iii. ab

  Ki iii L ii iii i iii N i, ii iii


a, b 
i. a + b = b + a ii. a + b = b  a
(P, Q) PQ = [a  b] iii. ab = ba

2 L3 M4 N5 Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii

 L M1 N0 Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


044  
4 4 9 7
K  M N a, b, c
7 9 4 4
  a b
 a+b L ad Mdb N a+c
p = 5, q = 7 a, b a+b
a b
 p2 L q2 Mpq N p+q
 a+b=b+a L a+b=ba
p2  q2 M a2 + b = b2 + a N a2 + b = b  a2
K L  N a, b a + b = b + a
c
K qp L q2  p2  q2 N q2 K (a + b) + c = a + bc  (a + b) + c = a + (b + c)
  M (a + b) + c = ca + cb N (a + b) + c = ac + bc
p q p  q a, b, c (a + b) + c = a + (b + c)
pq  
 L M N a, b, c
a b ab0
K pq p+q Mqp N p2  q2

K ba  ab M b2  a2 N b  2a
K p2 L q2  p2  q2 N p2 + q2
a b b 0  c

ab a2
K a L b M 
c b2
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi ab ac  bc
a, b, c a <b  c0 L c=0 Mc=1 N c  0
 a+c<b+c L a+c=b+c
Ma+c>b+c N a + c </ b + c

a b a+b ab  mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


 L
M N K2 3 M4 N5
a, b, c a < b c < 0
K 0333 L 2454545
K ac = bc L ac > bc  ac < bc N ac </ b c M 512765765  1023
a, b, c a + b) c

 14142135 L 7832 M 5467 N 00025 95
37
K 012 L 1414235 M 21356124  2454545 K 265657  25̇67̇ M 15̇67̇ N 35̇67̇
95
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi = 256756 = 2567˙
˙
37
8
33
i. K 024̇ L 0024̇  02̇4̇ N 024̇0̇
ii. 13̇ 
iii.  L
M N

Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii

i.
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
ii.
iii. i.

Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii ii. 3124124124 ˙ 4˙


312
iii. 42351˙ 2˙
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
  Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
1725, 32333 , 00036,51356123 
001041004  0350123 i.
1
03˙
00036 3
1
 L ii. 09˙
9
M N 23
iii. 25˙
0.0036 = 006 9

2 L3 M4 N5 Ki ii  i iii M ii iii N i, ii iii


1 ˙
i. 3 = 0333 = 03,
1 ˙
ii. 9 = 0111 = 01,
K  M N 23 ˙
iii. 9 = 2555 = 25,

Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi  
23
5 10
6 , , 25˙
3 3
K 3333  3833 M 338 N 3 338
5
6)23(3.833 3
18
50 K 15̇  16̇ M13̇ N 03̇
48 10
20
18 3
20 K 13̇ L 15̇  33̇ N 36̇
18 10
2 ˙
= 3333= 33
3

3 5 5 5
 L M N K 25̇ L 1 6̇ M 33̇  42351̇2̇
11 2 2 4

11)30(.2727
22
80
77
30 mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
22
80 03̇
77
3 1 1 1 3
 L M N
3 6 9 6
02727 = 02˙ 7˙
03˙ = 9 = 3
3 1


024  
 
24 8 33 11 0025 286
K  M N
90 33 8 8
 25 25 5 25
45 K  M N
45 45 41 21 198 990 990 99
K L  N
9 90 9 9
 45  4 41 34 43 43 83
4 5 = = K  M N
9 9 90 150 900 150

039    
2 2 1 13 K 264 L 22614  02614 N 02614
K  M N
15 5 30 90

013
K
13
L
13

2
N
4 mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
90 99 15 33 
 632
035
   
35 9 35 99 K 232 L 336  1245 N 9346
K L  N
9 35 99 35

041
4 41 41 4  9453̇, 125897̇ L 1245̇, 63̇2̇
K L  N
9 9 99 33
M 643̇5̇, 28930 N34̇5̇,74̇57̇
  41
0 41 =
99
 enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
3 3124
10931 10731 10831 9931 32̇4̇
 L M N
3300 3300 3300 3300
  33124  331 32793 10931
i. 0
3 3124 = = = ii. 2
9900 9900 3300
iii. 5̇6̇
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
i.
ii. i.
 4 ii.
iii. 0 44
9 iii.

Ki ii L i iii M ii iii  i, ii iii Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii


  44 4
0 44 = =
99 9
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
  enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
001̇2̇, 513̇45̇, 325̇67̇
56̇, 734̇5̇ 10775̇24̇ 
i. 0, 1 2
4 4 4 4 ii. 1, 2 3
K  M N
99 330 990 33 iii. 3
 012 - 0 12 4
0 012 = = =
990 990 330
i ii Li iii M ii iii N i, ii iii
21 19 21 21
K 31 L 32  32 N 33
37 37 37 37
  32567  32 32535 3615 1205 21
32 567 =
999
=
999
=
111
=
37
= 32
37 mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi

224 224 223 224


K2 L3 M5 5  L
1664 1665 1665 1665
  51345  51 51294 8549 224 M N
5 1345 = = = = 5
9990 9990 1665 1665 24̇ + 17̇

K 08̇  42̇ M 49̇ N 35̇ K 015 L 015̇  016̇ N 017


˙ 24  2 22 05 = 10 = 2 , 03˙ = 9 = 3
5 1 3 1
24 = =
9 9
 1 1 1
˙
17 =
17 1
=
16  05  03˙ =  = = 01666 = 016˙
9 9 2 3 6
˙ ˙ 22 16 22 + 16 38
 24 + 17 = + = = = 4222 = 42˙
06̇  09̇
9 9 9 9
K 03̇ L 04̇ M 05̇  06̇
38̇9̇ 217̇8̇ 6 2 9
06˙ = = ; 09˙ = = 1
K 67̇7̇  607̇7̇ M 617̇7̇ N 637̇7̇ 9 3 9
389˙ 8˙ 89
2 2 2
06  09 =  1 =  1 = = 0666 = 06˙
˙ ˙
3 3 3
(+) 217˙ 8˙ 78
03̇  075
607˙ 7˙ 67
19345̇ 1123̇49̇  04̇ L 05̇ M 06̇ N 0 8̇
3 1 75 3
K 7110̇62̇ L 711062 M 811062  8110̇62̇ 03˙ = = , 075 = =
9 3 100 4
2 1 3 1 4 4
 03  075 =  =  = = 04˙
˙
1 3   3 3 4 3 3 9
19345˙ = 193455
˙ 5˙ 55 02̇  12̇  002̇-
˙ ˙
112349 = 1123493 49  122̇ L 112̇ M 92 N 12̇
˙ 2˙ 06
81106
˙
811062˙ enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi 43̇ 57̇
i.
ii.
i.
ii. iii.
iii.
i ii Li iii M ii iii N i, ii iii
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
4732̇ 35̇7̇   
i. 05, 027̇, 019̇, 73̇2̇
ii. 3
iii. 8307̇9̇
625 725 25 25
K  M6 N7
Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii 99 99 99 99
732  7 725
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi 73˙ 2˙ = 99
= 99

05̇ 019̇
 
K 023̇ L 13̇ M 2̇  01̇
0 3̇9̇, 383̇, 304̇5̇

 039̇3̇, 383̇3̇, 304̇5̇ L 039̇3̇, 3083̇33, 30̇45̇ K 262˙ 6˙  263̇6̇ M 273̇6̇ N 272̇6̇
˙ ˙ 732  7 725 ˙ 27  2 25 5

M 039̇3̇, 3833, 304̇5̇ N 039̇33̇, 383̇33̇, 30̇45̇ 732 =
99
=
99
; 027 =
90
= =
90 18
˙ ˙ ˙ 725 5 725 18 290
 732  027 =  =  = = 263˙ 6˙
99 18 99 5 11
 427̇2̇ L 427̇ M 27̇2̇ N 42272

K 655  078̇7̇ M 65̇15̇ N 651̇5̇ 092̇3̇, 42̇1̇, 21̇2̇

212 212 210 210


K L  N
99 990 99 990
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
03̇  06̇ = 87108 87108 87108 43554
K L M 3
 02̇ L 04̇ M 05̇ N 01̇ 98010 98020 98020 49005
3 1 6 2
03˙ = = , 0 6˙ = =
9 3 9 3
1 2 2 K L
 03  0 6 =  = = 0222 = 02˙
˙ ˙
 N
3 3 9
05  03̇

0 5˙
 074 L 075 M 076 N 077
0 5˙ = 055555
mvaviY enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi  0.5555  = 07453
 074
54325893
enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
K 54324 L 54325  54326 N 543258 4623845 
5, 6, 7, 8 9 1
i. 46238
ii. 4623
13 iii. 462
K 3605 L 3655  3606 N 3656
13 = 360551  Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii
 3606

wbe©vwPZ enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi


72

 L K 12  19 M 20 N 21
M N 02̇4̇
8 4 8 4
 L M N
33 33 11 11
K 04̇ L 9 M 56̇39̇  11
7
K 2, 3  3, 4 M 4, 5 N 5, 6
3 8
K 05 L M  72 03̇  06̇
5 2
 02̇ L 04̇ M 05̇ N 06̇
11 111
3 5 7 9 K 11101 L 1002 M 112  11001
K L M 
3 5 3 4
01 012̇

3
17
K 01  011 M 02 N 012
K L M 
03̇  03̇
841
K 09̇ L 009̇  01̇ N 001̇
 L
M N
09̇
9 1 3
a = 01020 b = 01101 a b K L M 1
10 9 5

K 0101020020002 L 0101001000100001
 0102010010001 N 01101202002
K 789765 L 629999  M 543856  453729 
04̇
4 4 9 5
K  M N 2 L3 M4 N5
7 9 4 8
nN
Kn+2 L n+1  2n + 1 N 2n
1 L2 M3 N0

K L 7 M 3 
i. 06̇  00̇9̇ = 73̇ ii. 00̇9̇  073̇ = 04
024 27
iii.
7 6 7 7 48
K  M N
33 25 32 33
i Li ii Mi iii N i, ii iii
K 010 L 090 M 10  110 x, y, z xy 
i. xz  yz z0 ii. xz  yz z0
iii. x(y + z) = xy+xz
 x2 + x L x2 + 2x M x2 + 1 N x2 + 2

Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii  
32̇2̇, 623̇09̇, 289
i. 0
ii. 12 K 2
iii. L
M
Ki ii L i iii M ii iii  i, ii iii 
5 2360679   32˙ 2,
˙ 6230
˙ 9˙ 289 17
i. ii. 289
iii.  17 L 19 M 18 N 27
289
Ki ii i iii M ii iii N i, ii iii K 
170 M N
5
, 7, 3 7  289 17 17 17
i. ii.  
iii. P = 03̇  083̇, q = 05  01̇ r = 035̇  008̇
p
Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii 5 3 18
 L M N 02
18 83 5
3 83  8 3  75 5
 = =
9 90 9  90 18
pq
K4 L 44 5 N5
p+q+r
9 L4 M 18 N 13

G A a¨v‡q i c vV mg wš ^Z e nyw b e©v Pwb cÖ‡ kœv Ëi


enyc`x mgvwßm~PK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi i ii Li iii M ii iii N i, ii iii

i. 0 ii. 3
i.
iii.
627
ii. 627 Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii
100
1
iii. 005 2 a
i. a b
b
i ii Li iii M ii iii N i, ii iii
ii.
i. ii. 5 iii. 64345674567...
iii.
Ki ii Li iii M ii iii  i, ii iii
Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii
i.
Awfbœ Z_¨wfwËK enywbe©vPwb cÖ‡kœvËi
 
ii. 53
25, 435̇, 123̇4̇
iii.
392 392 392 390
Ki ii Li iii  ii iii N i, ii iii K  M N
99 90 999 90
i.
611 611 611 122
 L M N
ii. 8235̇12̇ 495 990 999 990
iii.
K 13606 ...... L 124406 ......
 134406 ...... N 134046 ......

 K 400
101
 400
100
M 400
909
N 400
100
111 111 1000 101
1 40090̇09̇
16̇81̇  12  809091 L 8000 M 780000 N 610

A byk xj b g ~j K K v‡R i A v‡j v‡K m„R b kxj cÖk œ I mg vavb


3 9 4 p
 4
, 5,  7, 0323̇, 0, 1, , 12, 2 , 11234 ,
7 5
3  3
q
p
3 3
9 4 q
7 5  3
 2012˙ 4˙ 3,
˙ 7525˙ 6;
˙ 209˙ 7,
˙ 51276
˙ 8˙
3
 1bs cª‡kœi mgvavb 
9
 7
= 7) 9 (1285
4
5
) 40 (8
7 40
20 0
14 4
 = 08
60 5  2bs cª‡kœi mgvavb 
56
40  2012̇4̇3̇ 2 3
35
5 7525̇6̇ 2 2
9
 = 1285 2 3 2
7
   6
2
6
2012˙ 4˙ 3˙ = 20124324
˙ 3˙
˙ ˙ ˙
75256 = 752565656 ˙
˙
20124324 ˙ 75256565
3, ˙ 6˙
(12) 3
 2012˙ 4˙ 3˙ 75256 ˙ ˙

0) 7) 2012˙ 4˙ 3˙ = 20124324


˙ 3˙ 24
7525˙ 6˙ = 75256565
˙ 6˙ 56
(1·1234....)

4 ˙
5) 1) 12) 3 9  2 )
5 95380889 9˙ 80
4 7 (0·323̇)
 ˙
953808899˙ (Ans)
 134 209˙ 7˙ ˙ ˙
512768
 1 3 4 2
1 3  2
2 3   6
3 1 2
3 209˙ 7˙ = 20979797
˙ 9˙ 79
 3 3 ˙ 8˙ = 51276876
51276 ˙ 8˙ 76
p ˙
= 72256674 8˙ 55
3 = , p q
q
 ˙
72256674 8˙ (Ans)
q1
p2 
3= ; ˙ 9˙ 80
q2 95380889
p2 ˙
72256674 8˙ 56
3q = ; q
q = 231242151˙ 24
˙
p2 ˙
3q p q 23124215 1˙
q
q  1]  23039˙ 4˙ 912645; 113˙
˙ ˙ 26˙
p2 p2
 3q 3q 
q q

 4bs cª‡kœi mgvavb 


 29
29 1 29
29
 3bs cª‡kœi mgvavb  
 2 529 53851
25
2 3   6 103 400
309
23039˙ 4˙ = 230394949
˙ 4˙ 94 1068 9100
˙ 5˙ = 91264564
˙ 8544
91264 5˙ 64 10765 55600
= 1391303849˙ 30
˙ 53825
˙ ˙
1391303849 107701 177500
107701
 113˙ = 11390 11 = 102 =
90 15
17
69799
26 13 53851 
26 = =
10 5 539
17 13 221
 113̇  26 =
15 5
 =
75
 29
29 29
= 294666[
25  29  36
= 2946˙
25  29  36
2946˙
5  29  6
 13913̇03849̇
 29; 5 6
= 2946̇
29
1391303849  1391
13913̇03849̇ =
99999900  29
2946  294 2652 p
2946̇ = = 29 29 = ; p q
900 900 q
1391302458 2652 1391302458 900 q1 p, q (p q
  =  1
99999900 900 99999900 2652
= 472162 p2
29 =
472162. q2
p2
 29 29q =
q
q
29q p2 q
p q
p2
q
p2
, 5q

q
p
29
q
29

AwZwi³ m„R bkxj cÖkœ I mgvavb


 1, 2, 3, 4,    2x, 2x + 2
2x(2x + 2) = 22x(x+1) = 4x(x + 1)
x x (x + 1)
8

x(x + 1)
1 x(x + 1) = 2m m
 5bs cª‡kœi mgvavb  4x(x + 1) = 4  2m 8m 8
 2, 4, 6, 8 8
 x
 2x 

 12 1̇85̇, 42 1̇8̇ 028̇ 62  6 56


062̇ = =
90 90
121̇85̇ 3 1
0 3̇ = =
121̇85̇ 421̇8̇ 9 3
1184 24 1184 99 1628
 11̇85̇  02̇4̇ =  =  = = 48
999 99 999 24 333
 6bs cª‡kœi mgvavb  56 1 56
 =
90 3 270
= 0207̇40̇
329
12185  12 12173 329 5 48̇ 0207̇40̇
 121̇85̇ = 999
=
999
=
27
= 12
27
27
5 2 1 3   3
12 88
27 4888̇88̇
329
 121̇85̇ =
27
0207̇40̇ 74
5096̇29̇ 62
464
4218  42 4176 464 596̇29̇
421̇8̇ = = =
99 99 11 
11
329 464 329 11 (11̇85̇  02̇4̇) + (062̇  03̇) = 5096̇29̇
 121̇85̇  421̇8̇ =  = 
27 11 27 464 045̇ + 0134̇
3619
= = 2888729 = 0289
12528 2 1
0289
0455̇ 55
 121̇85̇  42 1̇8̇  028̇ 0134̇ 44
0589̇ 99
329
121̇85̇ = 5096̇29̇
27
464 0589̇
421̇8̇ =
11
13 2
28  2 26 13
028 = = = 3
90 90 45
45 5096̇29̇ 62

 121̇85  421̇8̇  028̇ 0589̇99̇ 99
=
329 464 13 1984528
  = = 148486 4506̇29̇ 63
27 11 45 13365  = 4506̇29̇
148486 450629  450 450179
 (11̇85̇  02̇4̇) + (062̇  03̇)  (045̇ + 0134̇) =
99900
=
99900
450179
99900
 104̇, 513̇02̇ 804̇

513̇02̇
 7bs cª‡kœi mgvavb 
 8bs cª‡kœi mgvavb 
 11̇85̇ 02̇4̇
 104̇ = 104̇44̇
0, 0
513̇02̇ = 513̇02̇
3 2   6  1
0
1 3 1   3
6
1 1̇85̇ = 11̇85185̇
0 2̇4̇ = 02̇42424̇ 104̇44̇ 44
11̇85185̇ 02̇42424̇ 513̇02̇ 30
1185  1 1184 804̇44̇ 44
 11̇85̇ =
999
=
999
1421̇91̇ 18
24
02̇4̇ = 1421̇91̇
99

10
 513̇02̇ 5.13̇02̇
3
=
513̇02̇ = 513023023 14 10 14 + 10 24
8

2 513023023 22650  + = = =8
3 3 3 3
4 1
42 113 8 = 8
84
2 80000 282
446 2902
2676 4
4525 22630 400
48
22625 384
5 1600
562
1124
513̇02̇ = 22650 47600
= 2265
282
 28 22̇7̇, 13̇6̇, 44̇  283̇, 13̇ + 2629̇ 82
 132,012432 3, 7, 172̇3̇, 9, 8

28 22̇7̇
44̇  283̇ 13̇ + 2629̇
82
13̇6̇

 10bs cª‡kœi mgvavb 


 9bs cª‡kœi mgvavb  p
227  2 225  q p, q
 22̇7̇ = =
99 99 q≠ 0
225
 28 22̇7̇ = 28
99
14 45 2 = 1414213 3 = 1732
28 225
=
10 99  7 = 2645751
5
1 172̇3̇ = 17232323
14  45 630 210 70 a b
= = = =
99 99 33 11  a = 1888888
70 b = 21111111
11 c d
 c = 17230020002
 44̇  283̇
d = 173030030003 (Ans)
44  4 283  28 40 255 400  255 145
=
9

90
=
9

90
=
900
=
90  9 8
13̇ + 2629̇ 9=3
13 1 2629  262 8
= + 489
9 900
12 2367 1200 + 2367 3567 4 8 9
= + = =
9 900 900 900 2 83
 (44̇  283̇)  (13̇ + 2629̇) 8 2 3
10
145 3567 145 900 1450 8
=  =  =
90 900 90 3567 3567 p
1 8= p q q  1]
10290 41 q
1450 1450 82 10 p2
 82 =  = = 33 (Ans.) 8= 2
3567 356787 10 3 q
3 5
1 p2
8q = [ q
70 q
 =
11 p2
8q p q
70 70 136  1 q
  13̇6̇ = 
11 11 99
1
p2 p2
70 135 70
14 9
99 14  8q q
8q ≠
q
=  =  =
11 99 11 13515 3
1 3  8

 0006̇, 09̇2̇ 01̇34  03̇, 06̇, 02̇5̇

 11bs cª‡kœi mgvavb 


 12bs cª‡kœi mgvavb 
 0006̇ 09̇2̇
6 1 
0006̇ = 3 1 6 2
900 150 03̇ = = 06̇ = =
92 9 3 9 3
09̇2̇
99 
 1
0 3̇ =
2 1, 2 3 3
   6 0 6̇ =
2
3
25
0006̇ = 0006̇66666̇ 02̇5̇ =
99
09̇2̇ = 0929̇29292̇ 1 2 25 50 50
 0 3̇  06̇  0 2̇5̇ =   = =
001̇34̇ = 0013̇41341̇ 3 3 99 9  99 891
094937300 50

0949̇37300̇ 891
1 92 46 46  02̇5̇
 
15075 99
=
7425 25
02̇5̇
99
46 46 25 25 5 5
= = = 05025 = 0503
7425 7425 46 4995 1702 99 99 99 3 11
= = =  = 25
134 7425 67 3685
0.01̇34̇  0503
9990 99

wbe©vwPZ m„Rbkxj cÖkœ I mgvavb


 2 14 a b
a b
a b 14 2

c = 14003000300003 
 13bs cª‡kœi mgvavb  d = 14004000400004
p c d 14
 p q qo
q 2
3
= 3,
11
= 55 14  14003000300003  2
1 2
14  14004000400004  2
c d
c d
 2 = 14142 
14
c d 14 2
 2
a = 140010001  62309, 3 4
b = 140020002
a b 14
2
14  140010001  2
14  40020002  2

 14bs cª‡kœi mgvavb   15bs cª‡kœi mgvavb 


 57  5 52
= 62309  57̇ = 9
=
9
62309
=
10000 834  8 826
83̇4̇ =
99
= 99
2309
=6
10000 6245  6 6239
62̇45̇ = =
2309 999 999
6
10000 52 826

 3 =17320508 4 9 99
52 826 572 + 826 1398
a = 2030033000333  + = =
9 99 99 99
b = 2505500555 
99) 1398 (141212
a b 3 99
4 408
3  2030033000333  4 396
3  2505500555  4 120
99
a b
210
a b
198
120
 62309, 3 4 99
3 210
198
134 12
1 3 4 1398 
 99 = 141212  = 1412
1 32
3 1 2 8 3̇4̇
3 141̇2̇ 8 3̇4̇
 3
p  14 1̇2̇
3 3= , p
q 141̇2̇ 62̇45̇
q q1 (p q
1 2 3  
p2
3= 6
q2
p2 6
3q = q
q
3q p2 q 14 1̇2̇ = 14 1̇21212̇ 12
p q 6 2̇45̇ = 62̇45245̇ 24
p2 7 8̇75966̇ 88
q
7 8̇75966̇
p2
q
, 3q 7875966  7
p 999999
 3 q 7875959
999999
3 7875959
=
999999
 5 7̇, 83̇4̇, 62̇45̇
2 2

62̇45̇

 16bs cª‡kœi mgvavb   2

 155555
1606006000  1414
 2  141
2

m„R bkxj cÖk œe ¨vsK DËimn


1 8 7  8
 1, 0, 33, 13, 56̇39̇, 256, 9, 3, 5, 2
1
 3, 3010010001
  1, 2, 3, 
 13 6


 3 13, x
 4
x x

1 8 
 1, 0, 3 , 56̇39̇, 256, ,
3 9
7
5 13, 3,
2
 13 =  19 513̇02̇
3605551  
 = 1, 2, 3, 4,  517̇, 83̇4̇ 
6032̇45̇
 6032̇45̇ 

  501001000100001;  2265,227
1621  8 134
 6 49950  19553̇66457̇

 3, 5 4
 134
 3 4
 8

 5  8 134  1157

You might also like