Filosofiuri Dziebani 2012 N16
Filosofiuri Dziebani 2012 N16
filosofiuri Ziebani
{krebuli meTeqvsmete}
PHILOSOPHICAL INVESTIGATIONS
{SIXTEENTH COLLECTED ARTICLES}
saredaqcio kolegia:
asaTiani guram
bregaZe anzor
goubari eS
doliZe mamuka
vekua giorgi
kvaracxelia napo
maxaraZe mixeil
fanjikiZe Teimuraz
qecbaia kaxa {redaqtoris moadgile}
SuSanaSvili geronti
xasaia zurab
2
redaqtoris winasityvaoba
sergi avaliani
7 oqtomberi, 2011
3
nawili pirveli
saqarTvelos filosofiur
mecnierebaTa akademiis cnobari
2011
FIRST PART
REFERENCE BOOK OF THE ACADEMY OF
PHILOSOPHICAL SCIENCES OF GEORGIA
2011
4
saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa akademiis
akademikosebi
1. avaliani sergi
2. asaTiani guram
3. balanCivaZe revaz
4. bregaZe anzor
5. bregvaZe baCana
6. burjaliani arsen
7. gaxokiZe ramaz
8. goleTiani robert
9. gordeziani revaz
10. goubari eS
11. dvaliSvili emanuel
12. doliZe mamuka
13. vekua giorgi
14. imedaZe irakli
15. kalandia irakli
16. kvaracxelia napo
17. lomaSvili farnaoz
18. maxaraZe mixeil
19. mTibelaSvili Teimuraz
20. naWyebia guram
21. rexviaSvili tariel
22. sarjvelaZe nodar
23. fanjikiZe Teimuraz
24. faCulia Teimuraz
25. qecbaia kaxa
26. Rlonti feliqs
27. SuSanaSvili geronti
28. CantlaZe raul
29. xasaia zurab
30. jaxaia leonide
5
saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa akademiis
prezidiumi
6
nawili meore
filosofiuri Ziebani
SECOND PART
PHILOSOPHICAL INVESTIGATIONS
7
ontologia
ONTOLOGY
8
sergi avaliani
(Tbilisi)
§ 1. winaswari SeniSvnebi
9
rebs iq gamoTqmul zogierT mosazrebas, magram amasTa-
nave ramdenime axal arguments gamoTqvams dasaxelebu-
li problemis damatebiT dasabuTebisaTvis. ukanasknel
xans gamoqveynda k. qecbaias statia amave problemaze
{3}.
Cveni wignis `mecnieruli ontologiis~ gamoqveyneba am
TxuTmetiode wlis win zogierTma filosofosma aRiqva
rogorc `revolucia~, vinaidan ontologiis mecnieru-
lobis mtkiceba ontologiis istoriaSi uprecedento
SemTxvevaa. Cven ki vTvliT, rom es ar iyo araviTari `re-
volucia~, araviTari `gadatrialeba~, aramed mxolod
da mxolod ontologiis statusis, misi struqturisa da
warmomavlobis dazusteba, misi gaTavisufleba uazro
da TviTneburi spekulaciisagan da CarTva mecnieruli
codnis sistemaSi. aqve igulisxmeba mecnieruli onto-
logiis Tvisebrivi gansxvaveba specialuri mecnierebe-
bisagan. ontologiis mecnierulobis ideas araferi sa-
erTo ara aqvs scientizmTan. scientizmi xom yovelgvari
ontologiis gauqmebas niSnavs!
§ 2. ontologiis sagani
10
raime nawils gamoyofen da Semdeg am nawilis mimarT ga-
nixilaven imas, rac misi kuTvnili aRmoCndeba~ {4, 1003- a,
21-32}. am mokle citatSi Camoyalibebulia aristoteles
azri ontologiis ara mxolod sagnis, aramed agreTve
misi damokidebulebis Sesaxeb specialur mecnierebeb-
Tan. ontologia, rogorc mecniereba, swavlobs `arse-
buls, rogorc aseTs~ anu `arsebulis, rogorc aseTis,
zogad bunebas~. am SemTxvevaSi `arsebulis zogadi bune-
ba~ imas niSnavs, rom arsebuli abstrahirebulia yovel-
gvari konkretuli Sinaarsisagan, Camocilebuli aqvs em-
piriuli gansazRvrulobani da, maSasadame, warmodgeni-
lia `wminda~ saxiT, rogorc arseboba, arsi, romelic
arc erT konkretul arsebuls ar gulisxmobs. mokled
rom vTqvaT, aristoteles azriT, ontologiis sagania
arsi saerTod, rogorc upirvelesi da uabstraqtulesi
obieqti.
magram aristotelem isic kargad icis, rom arsis niSani
movlenebsac miewereba, vinaidan movlenebic arsebobs.
magram movlenaTa samyaro ar SeiZleba ontologiis sa-
gani iyos, vinaidan movlenebi konkretulia, cvalebadia,
aucileblobis niSans moklebulia; aucilebloba ki on-
tologiis sagnis erT-erTi ZiriTadi niSania. magram,
rac mTavaria, ontologiis sagani unda iyos ara nebismi-
eri arsebuli, aramed uzogadesi da TavisTavad arsebu-
li. aristotele am or niSans ontologiis cnebis gansaz-
Rvrebisas principul mniSvnelobas aniWebs. movlenebi
arc zogadia da arc TavisTavadi, damoukidebeli. isini
damokidebulia arsebaze, romlis gamovlenasac warmo-
adgens. arseba ki movlenebisagan damoukidebelia, Ta-
visTavad arsebulia. swored amitom ontologiis sagnis
gansazRvrebas ufro mivuaxlovdebiT, Tu vityviT, rom
ontologiis sagania ara nebismieri arsi, aramed arseba,
rogorc arsi.
11
magram arsebas swavlobs ara mxolod ontologia, ara-
med specialuri mecnierebanic. kanonebi, romelTac spe-
cialuri mecnierebani ikvlevs, movlenaTa samyaros ar-
sebaa. Tu ontologiis sagnis gansazRvrebisas aq SevCer-
debiT, maSin ontologias, rogorc filosofiur mecnie-
rebasa da specialur mecnierebebs erTmaneTisagan ver
ganvasxvavebT, Sedegad ki miviRebT scientizms, rac ze-
moT kategoriulad uarvyaviT.
am siZnelidan gamosavali kvlav arsebis cnebaSi unda ve-
ZioT. arseba, rogorc jer kidev aristotele gvaswav-
lis, TavisTavadi, damoukidebeli arsia, riTac igi mov-
lenaTa samyarosagan gansxvavdeba. magram TavisTavado-
bas, damoukideblobas garkveuli xarisxi, doneebi aqvs.
specialur mecnierebaTa sagans specialuri arsebani
warmoadgens. isini specialuria imitom, rom realuri
arsis {movlenaTa samyaros} ama Tu im {specialuri} sfe-
ros arsebaa da ara mTeli sinamdvilisa anu ar aris uzo-
gadesi. magaliTad, msoflio mizidulobis kanoni mxo-
lod vardnili sxeulebis arsebaa, maTi amxsnelia; gene-
tikis kanonebi mxolod cocxali samyaros kanonebia;
aseve meqanikis kanonebi mxolod meqanikuri moZraobis
kanonebia da a.S. amaSi mdgomareobs maTi specialurobac
da saSualo zogadobac. specialuri arsebani saSualo
zogadobis arsebania.
specialuri arsebebisagan unda ganvasxvaoT absolutu-
ri anu substanciuri arseba, romelic mTeli sinamdvi-
lis arsebaa da, maSasadame, uzogadesia. ontologia swo-
red substanciur arsebas swavlobs anu igi ikvlevs mTe-
li sinamdvilis uzogades kanonzomierebas. aseTi ki Se-
iZleba iyos erTaderTi da yvelafrisagan damoukidebe-
li, absoluturad TavisTavadi arsi. ori an meti sub-
stancia erTmaneTs gansazRvravs da, maSasadame, arc ab-
soluturi da universaluri iqneba. aseTia monisturi
12
Tvalsazrisi. ontologia monistur mecnierebas warmo-
adgens.
§3. antiontologizmi
13
procesSi TviTon qmnis Semecnebis sagans. realuri arsi
anu movlenaTa samyaro, kantis mixedviT, Semmecnebeli
subieqtisagan damoukidebeli realoba ki ar aris, ara-
med mas subieqturi warmomavloba aqvs, SemecnebiTi moR-
vaweobis produqtia. movlenaTa samyaro subieqturi si-
namdvilea; igi ar aris arsebis gamovlena. am poziciidan
ki mxolod da mxolod erTi nabijiRa rCeba solifsiz-
mamde: varsebob mxolod me da Cemi Semecnebis sagans sxva
araferi ar warmoadgens, garda Cemi Tavisa. swored ami-
tom fixtes subieqtivisturi da solifsisturi filo-
sofia kantis transcendentalizmis kanonieri memkvidre
iyo.
nivTi TavisTavadi, rogorc damoukidebeli realoba,
adamianisaTvis miuwvdomelia. erTaderTi realoba aris
is, rac gveZleva anu realoba iseTia, rogorc igi cdaSi
gvaqvs mocemuli. cda ki subieqturia. Tu yvela adamiani
wiTeli saTvaleebiT iyvnen Sobili, maSin yvelafers wi-
Teli feri eqneboda da sxva ferebis arsebobis Sesaxeb
araviTari warmodgena ar gveqneboda. erTi sityviT, sam-
yaro aris iseTi, rogoric gvevlineba; sxva samyaro ada-
mianisaTvis ar arsebobs. es aris fenomenalizmi da gno-
seologizmi. adamiani cxovrobs fenomenebis — movlene-
bis — samyaroSi da misi Semecnebis erTaderT obieqts
swored es subieqturi sinamdvile warmoadgens.
antiontologiuri da, maSasadame, gnoseologisturi da
fenomenalisturi Sexedulebani saTaves jer kidev Zvel
berZnul sofistikaSi iRebs. protagoram arsebobis kri-
teriumad calkeuli adamianebi gamoacxada, xolo misi
mowafe prodike kidev ufro Sors wavida da amtkicebda,
rom `rogoricaa is adamianebi, vinc nivTebiT sargeb-
lobs, iseTivea TviT nivTebi~. arsebiTad amave tipis fi-
losofiur Teoriebs miekuTvneba berklis, hiumesa da
maT filosofiur ideebze aRmocenebuli pozitivizmi.
vgulisxmobT ra iseT mkiTxvels, romelic sakmaod ic-
14
nobs am filosofiur Teoriebs, maTi detaluri anali-
zisagan Tavs SevikavebT.
zemodasaxelebuli antiontologiuri Teoriebis kri-
tikuli analizi agreTve calke Temaa. amasTan dakavSi-
rebiT gamovTqvamT mxolod oriode SeniSvnas. pirveli.
is, vinc arsebis Semecnebis SesaZleblobas uaryofs {miT
umetes, Tu mis arsebobas saerTod gamoricxavs}, movle-
nebis arsebobac unda uaryos, vinaidan movlena arsebis
gamovlenaa, xolo Tu arseba ar arsebobs, maSin arc mov-
lena iarsebebs. aseT SemTxvevaSi miviRebT srul onto-
logiur nihilizms. es aris erT-erTi fundamenturi ar-
gumenti fenomenalizmis winaaRmdeg. marTalia, kanti ar
Tvlis movlenas arsebis gamovlenad, magram arc imas
uaryofs, rom movlenebis, rogorc garkveulobis Camo-
yalibebas, rac wminda mWvretelobis or apriorul for-
masTan — sivrcesa da drosTan — aris dakavSirebuli, win
uswrebs nivTi TavisTavadidan momdinare raRac uwesri-
go SegrZnebaTa mravalsaxeobas. wminda mWvretelobis
formebi swored SegrZnebaTa am mravalsaxeobas awesri-
gebs da movlenis saxiT ayalibebs. magram isic faqtia,
rom Tuki grZnobis organoebs garedan araferi ar aRi-
zianebdes anu garedan momdinare SegrZnebaTa mravalsa-
xeoba ar arsebobdes, maSin wminda mWvretelobis tran-
scendentaluri formebi — dro da sivrce — veraviTar
movlenas ver Seqmnida. es niSnavs, rom kantma subieqti-
vizmi bolomde ver gaatara, ris gamoc fenomenalizmis
winaaRmdeg zemogamoTqmuli argumenti kantis winaaR-
mdegac Zalas inarCunebs.
meore. movlena arsebis, rogorc Sinaganis, arsebiTis ga-
movlenaa; amitom movlenis sruli Semecneba imis Semec-
nebas niSnavs, ris gamovlenasac igi warmoadgens. magram
Tu arseba ar Seimecneba, maSin arc movlena Seimecneba.
ase miviReT gnoseologiuri nihilizmi, rac absurdul
viTarebas warmoadgens. es niSnavs, rom gnoseologizmi
15
{ontologiis, ontiuri realobis uaryofa} TviTon mi-
dis Tavisi Tavis — gnoseologiis — uaryofamde.
mesame. arsebis uaryofa, rac antiontologizmis Ziri-
Tadi niSania, absoluturi arsis uaryofasac niSnavs; ab-
soluturis uaryofa ki relativizms warmoSobs. amri-
gad, antiontologiuri Teoriebi relativisturi Teo-
riebia. aristoteles droidan isic cnobilia, rom rela-
tiuri mravalniSnaa, bundovania, gaurkvevelia. amitom
mxolod relatiuris safuZvelze — absoluturis uar-
yofis pirobebSi — Semecneba SeuZlebelia. swored Se-
mecnebis SesaZleblobis dasasabuTeblad Semoitana
aristotelem e.w. winaaRmdegobis SeuZleblobis kanoni
{`SeuZlebelia, rom erTi da igive erTad ekuTvnodes da
arc ekuTvnodes erTsa da imaves erTi da igive azriT~,
(4. 1005 b. 18-34}, romelic arsebiTad niSnavs absolutu-
ris dakanonebas, misi aucileblobis Cvenebas Semecnebis
procesSi. antiontologiuri Teoriebi ki, maTi relati-
visturi xasiaTis gamo, SeuZlebels xdis Semecnebis Se-
saZleblobas; gnoseologizmis antignoseologiuri xa-
siaTi am mimarTebaSic vlindeba.
meoTxe. antiontologiuri Teoriebi, rogorc wesi, ab-
soluturis arsebobas uaryofs, vinaidan absoluturi
arsi ontologiis sagans warmoadgens. magram, rogorc
ukve vTqviT, absoluturis, erTniSnas uaryofa Semecne-
bis SesaZleblobas gamoricxavs, vinaidan Semecneba yo-
velTvis absoluturs emyareba. marTalia, absoluturi,
rogorc usasrulo, adamianisaTvis miuwvdomelia, mag-
ram raki mis gareSe Semecneba SeuZlebelia, amitom ada-
miani xelovnurad qmnis mas, aabsoluturebs relatiurs
anu qmnis fsevdoabsoluturs, erTniSnas, riTac garkve-
uloba Seaqvs Semecnebis, azrovnebisa da azris gamoT-
qmis {metyvelebis} procesSi. absoluturi, rogorc er-
TniSna, SesaZlebels xdis Semecnebas. swored amitom, mi-
uxedavad imisa, rom igi adamianis gonebisaTvis miuwvdo-
16
melia, yovelTvis mowiwebas imsaxurebs. `Tundac misi si-
namdvile ar mtkicdebodes — wers jeimzi — ase Tu ise igi
unda gvwamdes. mxolod filosofiis mters SeuZlia mo-
wiwebis gareSe mis Sesaxeb laparaki~ {5.gv. 21}.
17
jer kidev aristoteles droidan ontologia cnobilia
rogorc pirveli filosofiuri disciplina, xolo Sem-
deg kr. volfma frazas `pirveli filosofia anu onto-
logia~ {~Philosophia prima sive ontologia~] moqalaqeobrivi
ufleba daumkvidra. rasakvirvelia, arsebobs sxva fi-
losofiuri mecnierebanic, magram maT Soris ontolo-
gias centraluri adgili uWiravs. rodesac filosofo-
sebi filosofiis saganze msjeloben, maSin maTi umrav-
lesoba ontologiis sagans gulisxmobs.
iqidan, rac zemoT vTqviT, gamomdinareobs, rom vinc
mecnieruli ontologiis SesaZleblobas uaryofs, arc
filosofias Tvlis mecnierebad, codnis sferod da, pi-
riqiT, filosofiis mecnierulobis uaryofa mecnieru-
li ontologiis uaryofasac niSnavs. swored amitom is
argumentebi, romlebic mimarTulia maT winaaRmdeg,
vinc uaryofs filosofias, rogorc mecnierebas, Zalas
inarCunebs mecnieruli ontologiis mowinaaRmdegeTa
mimarTac. es sakiTxi calke Temaa da amitom simoklis
mizniT mxolod erTi SeniSvniT davkmayofildebiT. uf-
ro vrclad ki am problemis kritikuli analizi mocemu-
lia Cvens statiebSi: `filosofiuri codnis specifika~
{Jurn. `macne~, filosofiisa da fsiqologiis seria, N 1,
1983} da `filosofiis dasacavad~ {Jurn. `macne~, filo-
sofiis seria, N 1, 1998}
filosofiis {da masTan erTad ontologiis} mecnieru-
lobis uarmyofel argumentad asaxeleben filosofiisa
da specialur mecnierebaTa gansxvavebas. mecniereba, ma-
Ti azriT, agur-agur Sendeba; nebismieri mecnieri kvle-
vas iqidan ganagrZobs, sadac misma winamorbedma daam-
Tavra. memkvidreobiT miRebuli codnis WeSmaritebaSi
igi arc eWvobs. filosofosebi ki, maTi azriT, wina Tao-
bis moazrovneebs ara marto ar emyarebian, aramed, piri-
qiT, umetes SemTxvevaSi uaryofen da saqmes Tavidan iw-
18
yeben. erTi sityviT, filosofiaSi ar arsebobs memkvid-
reoba.
am argumentis avtorebi hipertrofiulad warmoidgenen
filosofiisa da specialur mecnierebaTa gansxvavebas.
sinamdvileSi am mimarTebiT maT Soris principuli gan-
sxvaveba ar aris. mecnierebaSic xSirad davoben, kamaTo-
ben, erTmaneTs ar eTanxmebian da zogjer kidec uaryo-
fen winamorbedTa miRwevebs. kopernikma uaryo ptole-
mes geocentruli sistema; ainStainis relatiurobis Te-
oriam uaryo klasikuri fizikis moZRvreba absoluturi
sivrcisa da drois Sesaxeb; araevklidurma geometriam
uaryo evkliduri geometriis universaluroba da unika-
luroba da a.S. maSasadame, Semecnebis uwyvetoba arc spe-
cialur mecnierebaTa sferoSi sufevs. meore mxriv arc
isaa swori, rom TiTqos yvela filosofosi muSaobas Ta-
vidan iwyebs. ase rom iyos, maSin SeuZlebeli iqneboda
laparaki filosofiuri azris ganviTarebaze. filoso-
fiuri codnis ganviTareba faqtia; Tanamedrove filo-
sofia xom gacilebiT maRla dgas, vidre, magaliTad, mi-
letis skolis filosofosebi? kidev metic, TviTon
platonisa da aristoteles filosofiasac ZiriTadad
istoriuli mniSvneloba aqvs. marTalia, maTi ideebi
dResac `cocxlobs~, magram `cocxlobs~ rogorc warsu-
lis monapovari. erTi sityviT, filosofiasa da specia-
lur mecnierebebs Soris ar arsebobs wyalgamyofi. maT,
rogorc codnis sistemebs, saerTo kanonzomiereba aqvT.
es ki imas niSnavs, rom zemoxsenebuli argumenti ver
uaryofs filosofiis {ontologiis} mecnierulobis
ideas.
magram, vimeorebT, rom filosofiis mecnieruloba ar
niSnavs maT Soris sazRvris waSlas, gaigivebas, scien-
tizms. maT sxvadasxva sagnebi aqvT da sxvadasxva donis
codnas warmoadgens. specialuri mecnierebani specia-
lur arsebaTa samyaros swavlobs, filosofiis, kerZod
19
ki ontologiis sagans absoluturi arsi, substanciuri
arseba warmoadgens. filosofiis mecnieruloba marto-
oden imas niSnavs, rom igi codnis dargia, Semecnebis Se-
degia da ara TviTneburi fantaziis nayofi, dausabuTe-
beli Sexedulebebis sistema, rogorc amas adgili hqon-
da zogierTi filosofosis naazrevSi.
zemoT aRvniSneT, rom aristotele filosofias {meta-
fizikas, ontologias} Tvlida mecnierebad, codnis
dargad, kidev metic, umaRlesi donis codnad, vinaidan
nebismieri Semecneba {maT Soris filosofiuric} grZno-
badi dakvirvebidan iwyeba. `mecnierebasa da xelovnebas
adamianebi cdis saSualebiT iReben~ {4, 981 a 14}. filo-
sofia ki aris mecniereba {4. 1003 a 21-25}. magram Sua sau-
kuneebSi filosofiis {metafizikis, ontologiis} cne-
bam transformacia ganicada; igi gadaiqca moZRvrebad
principulad daukvirvebadi sinamdvilis Sesaxeb, ris
gamoc dakarga mecnieruli Rirebuleba da codnis sfe-
rodan rwmenis sferoSi gadainacvla.
mecnieruli filosofiis uaryofa TviT Tanamedrove
filosofiaSic gvxvdeba, magram rafinirebuli, moder-
nizebuli saxiT. neokantianelebi {rikerti, vindelban-
di} filosofiis sagnad Rirebulebas Tvlidnen da, maSa-
sadame, filosofia aqsiologiaze dahyavdaT. Rirebule-
ba ar aris codna, sinamdvilis asaxva. maSasadame, aqsio-
logiasTan gaigivebuli filosofia ar aris mecniereba.
filosofiis mecnierulobas uaryofs e.w. `sicocxlis
filosofia~ {Sopenhaueri, nicSe}. amave poziciebze dga-
nan iracionalistebi {bergsoni}, egzistencialistebi
da sxv.
Tanamedrove ontologiur sistemebs Soris gansakuTre-
buli adgili uWiravs n.hartmanis `kritikul ontolo-
gias~. n.hartmani uaryofs Zvel metafizikur sistemebs
imis gamo, rom isini realuri samyaros gverdiT aRiareb-
20
dnen arsebaTa samyaros, rogorc maradiul realobas.
mas ar moswons Zveli metafizikis `spekulaciur-meta-
fizikuri midrekileba~, rac imaSi gamoixateboda, rom
igi aprioruli principebidan amodioda. aseT pirobebSi
mosalodneli iyo, rom n. hartmani mecnieruli ontolo-
giis ideamde mividoda, magram es ase ar moxda. miuxeda-
vad mTeli antispekulaciuri ganwyobilebebisa, n. har-
tmanis ontologia, romelsac Tanamedrove ontologi-
ur sistemebs Soris pirveli adgili uWiravs, mainc ar
aris mecnieruli.
22
kmara. Tu aRmoCndeba Tundac erTi Savi gedi {aseTi ge-
debi marTlac arsebobs}, maSin zogadi debuleba: `yvela
gedi TeTria~ falsificirebulia.
verifikaciisa da falsifikaciis principebis gansxvave-
bas ontologiis mecnierulobis problemisaTvis aravi-
Tari dadebiTi Sedegi ar moutania. ontologiuri debu-
lebebis verifikaciac da falsifikaciac SeuZlebelia
imis gamo, rom orive maTgani cdidan amodis, uSualo
cdaSi ki ontologiuri debulebebis Semowmeba SeuZle-
belia. amitom orive SemTxvevaSi ontologiis mecnieru-
lobis problema uaryofiTad wydeba.
aseTia pozitivizmis {da, saerTod, empirizmis} argumen-
ti ontologiis mecnierulobis winaaRmdeg. Cven zemoT
ramdenjerme vaxseneT sityva `uSualo mocemuloba~ anu
uSualo dakvirvebadoba, rasac, rogorc qvemoT vnaxavT,
principuli mniSvneloba aqvs pozitivisturi argumen-
tis kritikisa da ontologiis mecnierulobis dasabu-
TebisaTvis.
sul sxva — diametrulad gansxvavebuli — pozicia uWi-
ravs spekulaciur filosofias, anu iseT filosofiur
Teoriebs, romlebic transcendenturi, adamianis cno-
bierebis gareSe da misgan damoukidebeli sinamdvilis
Semecnebas mecnieruli codnisagan damoukideblad,
wminda logikuri argumentebiT cdilobs. aseTi Teorie-
bi filosofiis istoriaSi iSviaTi rodia. Sua saukunee-
bis sqolastikur filosofiaze rom aRaraferi vTqvaT,
igi axal filosofiaSic xSirad gvxvdeba. magaliTad,
fixte wers: `CaRrmavdi Sens TavSi, ganaSore Seni mzera
yvelafrisagan, rac garSemoa da mimarTe Tavis Tavisaken
...laparakia ara imaze, rac Sens gareSea, aramed mxolod
TviTon Senze `{7, gv.413}. analogiur poziciebze dgas
huserli, romlis fenomenologiuri reduqcia moiTxovs
garegani samyaros realobis `frCxilebSi Casmas~, ab-
23
strahirebas da wminda cnobierebis sferoSi yofnas.
aseT SemTxvevaSic ontologiaze laparaki zedmetia, vi-
naidan obieqturi realoba, romelic ontologiis sa-
gans warmoadgens, `frCxilebSia Casmuli~, anu subieqtu-
ri realobisagan ganridebulia. es ki imas niSnavs, rom
ontologia saerTod uaryofilia — rogorc mecnieru-
li, ise aramecnieruli. movitanT kidev erT magaliTs;
erT-erTi germaneli avtori p.heberlini wers: `filoso-
fiuri miswrafeba mecnieruli Semecnebisagan sruliad
damoukidebelia ... arc erT mecnierul Semecnebas ara
aqvs filosofiuri mniSvneloba da, meore mxriv, arc fi-
losofiuri gacnobiereba niSnavs mecnierul Semecnebas.
ar SeiZleba laparaki mecnierebasTan filosofiis auci-
lebeli kavSiris Sesaxeb~ {8, gv. 7}. aseTi filosofiuri
pozicia, cxadia, gamoricxavs mecnieruli ontologiis
SesaZleblobas.
Tu SevajamebT spekulaciuri filosofiis gansxvavebul
mosazrebebs, maSin maTi argumentebi mecnieruli onto-
logiis SesaZleblobis winaaRmdeg ase Camoyalibdeba:
mecniereba Seiswavlis grZnobad-dakvirvebaSi mocemul
samyaros, ontologiis sagans ki zegrZnobadi, principu-
lad daukvirvebadi sinamdvile warmoadgens. swored
amitom ontologia ar SeiZleba iyos mecnieruli.
mesame argumenti ontologiis mecnierulobis winaaR-
mdeg wina argumentebisagan principulad ar gansxvavde-
ba; arsebiTad igi imeorebs filosofiis istoriaSi kar-
gad cnobil mosazrebas imanenturidan transcenden-
turze gasvlis SeuZleblobis Sesaxeb. am mosazrebam
axal filosofiaSi gansakuTrebuli mniSvneloba SeiZina
jer berklis, xolo Semdeg kantis filosofiasa da pozi-
tivizmSi. am koncefciis mixedviT, samyaro, romelSic
Cven vcxovrobT, aris `Cveni samyaro~, Cveni cnobierebis
prizmaSi gadamtydari sinamdvile. xolo sakiTxi imis Se-
saxeb aris Tu ara igi Cvens gareSe arsebuli sinamdvilis
24
asaxva, principulad gadauwyvetadia. Cven iseve ar Seg-
viZlia gavideT Cveni cnobierebis farglebs gareT, ro-
gorc ar SegviZlia sakuTari tyavidan amoxtoma —amtki-
ceben subieqtivistebi da imanentebi. aqedan ki gamomdi-
nareobs, rom ontologiuri problemebis Sesaxeb mecnie-
ruli msjeloba SeuZlebelia.
imanenturidan transcendenturze gasvlis problema
marTlac erT-erTi urTulesi problemaa. ris safuZ-
velze SegviZlia vamtkicoT, rom samyaro aris iseTi,
rogorc igi Cvens cnobierebas eZleva? aris Tu ara Cveni
SegrZnebani, azrebi Cvengan damoukidebeli sinamdvilis
asaxva? Tu es sakiTxi dadebiTad gadawydeba, maSin SesaZ-
lebelia ontologiaze saerTod da, kerZod, mecnierul
ontologiaze laparaki, xolo uaryofiTad gadawyvetis
SemTxvevaSi araviTar ontologiaze ar SeiZleba msje-
loba.
arsebobs am problemis gadawyvetis ori ZiriTadi al-
ternatiuli varianti: materialisturi da religiur-
teleologiuri. materializmi Tvlis, rom adamiani, misi
cnobiereba da TviT sicocxle materiis ganviTarebis
produqtia. cnobiereba gare sinamdvilesTan urTier-
Tobis procesSi Camoyalibda; amitom igi materialuri
samyarosaTvis ucxo ki ar aris, aramed swored misi pro-
duqtia, misi Semoqmedebaa. amitom ar SeiZleba, rom cno-
biereba ar asaxavdes obieqtur samyaros anu Cvens cnobi-
erebas ar hqondes misgan damoukidebeli samyaros asax-
vis unari. am azriT SesaZlebelia ontiur, transcenden-
tur sinamdvileze msjeloba. aseTia cnobierebis filo-
genezi — imanenturidan transcendenturze gasvlis ma-
terialisturi Teoria — rac TiTqos SesaZlebels xdis
mecnieruli ontologiis arsebobas.
es Teoria, erTi SexedviT, logikurad mwyobri da uzado
Cans Tu ar gaviTvaliswinebT materialuri samyaros
erT-erT fundamentur Taviseburebas, romelsac iner-
25
ciis principi ewodeba da klasikuri meqanikis pirvel ka-
nons warmoadgens. es kanoni amtkicebs, rom materialur
sxeulebs TavisTavad — gareSe Zalebis zemoqmedebis ga-
reSe — ar SeuZlia arc amoZraveba {da Tu moZraobs} arc
SeCereba. materia `mkvdaria’, `inertulia~ {kanti, hege-
li}, ara aqvs TviTmoqmedebis unari. materiis es Tavise-
bureba kargad cnobili iyo jer kidev antikur filoso-
fiaSi. anaqsagoram materialuri narevis asamoZraveb-
lad gonebas mimarTa; empedoklem oTxi stiqionis {cec-
xli, wyali, miwa da haeri} asamoZraveblad siyvarulisa
da siZulvilis Zalebi moixmara; aRarafers vambobT
platonsa da aristoteleze, romlebic materiis iner-
tulobaSi saerTod ar eWvobdnen. TviTon niutonic ki
pirveli biZgis Teorias icavda. misi azriT, inertuli
materia raRac sxva — aramaterialur — Zalebs unda ae-
moZravebinaT, moZraobaSi moeyvanaT.
ar uweven ra angariSs materiis inertulobis ideas, dog-
matikosi materialistebi miuTiTeben materiis aqtiu-
robaze {miwisZvrebi, vulkanebi, afeTqebebi mzeze, ato-
muri bombi da a.S.}. magram materiis aqtiurobis is for-
mebi, romelTac isini asaxeleben, sruliadac ar uar-
yofs materialuri samyaros inertulobas. materiis aq-
tiuroba urTierTsawinaaRmdego Zalebis urTierTqme-
debis Sedegia da meti araferi. quxils haerSi myofi da-
debiTi da uaryofiTi muxtebis Sejaxeba iwvevs; TviTon
atomuri bombic ki amave principzea Seqmnili; igi bune-
baSi ar arsebobs, aramed laboratoriebSi mzaddeba.
urani-235, romelic atomuri bombis mTavar ingredients
warmoadgens, miwaSi `mSvidad~ Zevs da araviTar reaqcias
ar iZleva. amrigad, vimeorebT, materialuri samyaros
aqtiuroba meoradia; igi ar uaryofs inertulobis prin-
cips.
26
aqedan gamomdinareobs, rom inertul, Semoqmedebis
unars moklebul materias arc sicocxlis Seqmna SeuZ-
lia da, miT umetes, arc cnobierebisa. dResdReobiT
faqtia, rom sicocxlis warmoSobis materialisturma
Teoriam {a.i.oparini da sxv.} marcxi ganicada. cnobiere-
bis warmoSobis filogeneturi axsna mxolod da mxolod
hipoTezaa da mas mecnierul Teorias ver vuwodebT.
aqedan cxadia, rom imanenturidan transcendenturze
gadasvlis materialisturi koncefcia kritikas ver uZ-
lebs. swored amitom materialisturi ontologia SeuZ-
lebelia. SemTxveviTi arc is iyo, rom marqsistuli mate-
rializmi ontologiis cnebas SeZlebisdagvarad Tavs
aridebda.
dagvrCa imanenturidan transcendenturze gadasvlis
mxolod erTaderTi — religiur-teleologiuri — axsna,
romelic Tvlis, rom RmerTma Seqmna samyaroc, adamia-
nic da misi cnobierebac. amitom samyaro adamianisaTvis
ucxo ki ar aris, aramed, piriqiT, misTvis aris Seqmnili,
mis miznebs emsaxureba. erTi sityviT, adamiani samyaros
centrSi dgas. es aris anTropocentrizmis idea, romel-
sac teleologiuri xasiaTi aqvs. sainteresoa is garemo-
ebac, rom mecniereba sul ufro da ufro uaxlovdeba am
ideas. cnobili bioqimikosebis kukis, hendersonisa da
sxvaTa gamokvlevebi amtkicebs, rom samyaro `morgebu-
lia~ adamians; igi `Riaa~ adamianisaTvis. aseT SemTxveva-
Si imanenturidan transcendenturze gasvlis siZnelec
ixsneba, rac, Tavis mxriv, SesaZlebels xdis mecnieruli
ontologiis arsebobas.
is, rac axla vTqviT mecnieruli ontologiis SesaZleb-
lobaze, cxadia, mkacr mecnierul moTxovnebs ver akma-
yofilebs. igi mxolod zogadi Sesavalia, romlis logi-
kur-filosofiuri dasabuTeba jer kidev win gvaqvs. es
dasabuTeba unda moxdes Semecnebis genezisis logikuri
27
analizis safuZvelze, romelic SemoTavazebuli iqneba
momdevno paragrafSi.
28
pozitivizmis mTavar Secdomas imaSi vxedavT, rom man
uSualo dakvirveba dakvirvebis erTaderT formad miiC-
nia da masze scada Semecnebis Teoriis ageba. am Secdomis
Sedegs fenomenalizmi da misgan gamomdinare obieqturi,
transcendenturi sinamdvilis uaryofa da antionto-
logisturi pozicia warmoadgens.
Tu uSualo dakvirvebas dakvirvebis erTaderT formad
miviCnevT, maSin SeuZlebeli iqneba ara marto ontolo-
giis, aramed agreTve specialur mecnierebaTa arsebobis
faqtis axsnac, vinaidan uSualo dakvirvebaSi mxolod
movlenebi gveZleva da ara am movlenebis arseba, maTi ka-
noni. magram mecnierebas swored kanonebi ainteresebs,
romlebic uSualod daukvirvebadia. aseT SemTxvevaSi
rogor unda avxsnaT specialur mecnierebaTa arseboba?
ai, ra absurdul siZneleebamde mivyavarT uSualo dak-
virvebis erTaderTobis aRiarebas, anu gaSualebuli
dakvirvebis SesaZleblobis uaryofas. meore mxriv cxa-
di xdeba, rom ara marto ontologiis, aramed saerTod
mecnieruli codnis faqtis asaxsnelad aucilebelia
uSualo dakvirvebasTan erTad gaSualebuli dakvirve-
bis aRiarebac. sxvagvarad es niSnavs ara mxolod uSua-
lo dakvirvebis ukmarobas, aramed agreTve gaSualebu-
li dakvirvebis aucileblobas grZnobadi Semecnebis
procesSi.
uSualo dakvirvebis sagans movlenaTa samyaro warmoad-
gens. magram yoveli movlena raRac Sinaganis, raRac fa-
rulis arsebobis anu arsebis gamovlenaa. swored amitom
movlenis siRmiseuli Semecneba misi arsebis Semecnebaa.
vaSlis Camovardnis {movlena} mizezis namdvil Semecne-
bas msoflio mizidulobis kanonis Semecneba warmoad-
gens. vaSlis Camovardna niutonamde bevrs unaxavs, mag-
ram am movlenis namdvili Semecneba mxolod niutonma
SeZlo, romelmac misi arseba aRmoaCina, anu aRmoaCina
is, rac vaSlis CamovardnaSi gamovlinda.
29
es imasac niSnavs, rom arseba da movlena erTmaneTisagan
ganuyrelia; platonma isini erTmaneTs mowyvita, ris ga-
moc SeuZlebeli gaxda Semecnebis Teoriis ageba {swo-
red amitom platonma mogonebis Teorias mimarTa, Semec-
neba gaigo rogorc mogoneba]. marTalia, arseba uSualo
grZnobad dakvirvebaSi ar Cans, magram igi arc mTlad fa-
rulia, arc mTlad Caketilia; piriqiT, igi `Riaa~, misaw-
vdomia damkvirveblisaTvis, magram ara uSualod, ara-
med gaSualebiT. arseba rom principulad daukvirveba-
di iyos, maSin Semecneba SeuZlebeli iqneboda, vinaidan
movlenebze uSualo dakvirveba imasac ki ver agvixsnida,
Tu movlena risi gamovlenaa, ra Sinagani kanonzomiereba
aqvs formiT erTmaneTisagan gansxvavebul, magram
struqturulad erTnair movlenebs {magaliTad, vaSlis,
qvis, kometebis da a.S. vardnas}.
magram, sabednierod, es ase ar aris; hegeli gveubneba,
rom arseba `brwyinavs~ movlenebSi; igi movlenebis saxiT
gamovlindeba da, maSasadame, Semmecnebeli subieqtisaT-
vis misawvdomia. misi gamovlena `Riaobis~ maCvenebelia.
gamouvleneli arseba, amtkicebs hegeli, ar arsebobs.
movlena arsebis gamovlenaa, xolo arseba movlenis ar-
sebaa; maSasadame, isini erTmaneTis gareSe ar arseboben.
arseba rom ar arsebobdes, maSin araferi ar gamovlinde-
boda da, maSasadame, arc movlenebi iarsebebda, xolo,
meore mxriv, movlena rom ar arsebobdes, maSin arsebac
ar iarsebebda, vinaidan ar iqneboda is, ris arsebasac igi
warmoadgens.
aqedan isic aucileblobiT gamomdinareobs, rom arseba
movlenebis {gamovlenis] gziT Seimecneba. sxva gza arse-
bis Semecnebisa ar arsebobs. igi xom uSualo dakvirveba-
Si {SegrZnebaSi} ar gveZleva! es niSnavs, rom arsebis Se-
mecneba mxolod da mxolod gaSualebuli dakvirvebiT
SeiZleba. gamaSualebels uSualo dakvirveba warmoad-
gens. aq aSkarad Cans uSualo da gaSualebuli dakvirve-
30
bis aucilebeli kavSiri. movlenebi uSualod gveZleva,
maTi arseba ki gaSualebulad. aqve isic saWiroa SevniS-
noT, rom gaSualebul dakvirvebaSi arsebis Semecneba
mxolod da mxolod mis mocemulobas niSnavs, romlis
srulyofili Semecneba mxolod da mxolod racionalu-
ri gziT xdeba.
gamovlenis gziT arsebis {gaSualebuli} Semecnebis
idea gamoTqmulia `bibliaSi~. mama-RmerTi uSualo dak-
virvebaSi ar gveZleva; igi aravis ar uxilavs. magram ma-
ma-RmerTi gamovlinda Ze-RmerTis — ieso qristes — sa-
xiT. amitom misi Semecneba mxolod da mxolod gaSuale-
biT SeiZleba. gamaSualebels ieso qriste warmoadgens,
romelsac misi mowafeebi uSualod xedavdnen, esaubre-
bodnen, mis mier moxdenil saswaulebs aRiqvamdnen. yve-
laferi es iyo mama-RmerTis gaSualebuli xedva. `uku-
Tumca micnobdeT me, mamaicamca Cemi icodeT — eubneba
ieso qriste Tavis mowafeebs — amieriTgan iciT igi da
gixilavs igi. hrqua mas filipe: ufalo miCuene Cuen ma-
mai Seni da kma ars Cuenda. hrqua mas iesu: esoden Jam
Tquen Ta Tana var da ara mici me, filipe? romelman mixi-
la me, ixila mamai Cemi da Sen viTar metyv me: miCuene Cuen
mamai Seni?~ {ioan. 14, 7-9}. Tanamedrove qarTuliT: `Tuki
me micnobT, mamasac Cemsas icnobT; xolo amieridan ic-
nobT mas da gixilavT igi. uTxra mas filipem: ufalo,
gviCvene mama da sakmarisia CvenTvis. uTxra mas iesom: am-
denixania TqvenTan var da ar micnob, filipe?. vinc me mi-
xila mama ixila. rogorRa ambob: mama gviCveneo?~ {xaz-
gasma Cvenia — s. a.]. {12, gv. 1062}. aq, rogorc vxedavT,
mokled da zustad gadmocemulia zemoRniSnuli Tval-
sazrisi uSualo da gaSualebuli dakvirvebis {`xilvis~}
Sesaxeb. mama-RmerTi Ze-RmerTSi gamovlindeba. igi
`Cans~ Ze-RmerTSi gaSualebiT. RmerTis, rogorc uzena-
esi arsebis, Semecneba mxolod da mxolod gaSualebiT
SeiZleba.
31
axla vnaxoT, Tu ras warmoadgens gaSualebuli dakvir-
veba, ratom vuwodebT mas `dakvirvebas~, Tu igi uSualo
grZnobad cdaSi ar gveZleva?
gaSualebuli dakvirveba swored dakvirvebaa da ara az-
rovneba, vinaidan igi mocemulobis sferos ekuTvnis da
am azriT empiriuli Sinaarsi aqvs. movlenebSi `Cans~ maTi
arseba, magram `Cans~ ara rogorc uSualo grZnobad-aR-
qmadi aqti, aramed rogorc gaSualebuli mocemuloba.
arseba dakvirvebisaTvis `Riaa~, misi gamovlena swored
amas adasturebs. amgvar dakvirvebas racionalurs ver
vuwodebT, vinaidan igi gaSualebuli mocemulobaa da,
rogorc mocemuloba, empiriulia. magram igi ar aris
arc mxolod empiriuli {raki grZnobad cdaSi uSualod
ar gveZleva}, aramed racionalur moments ziarebuli
empiriuli. erTi sityviT, gaSualebuli dakvirveba dak-
virvebis specifikuri formaa; igi arc mxolod empiriu-
lia da arc mxolod racionaluri, aramed maTi nazavi —
empiriul-racionaluri. arsebis {kanonis} aRmoCena mxo-
lod am tipis {gaSualebuli} dakvirvrbiT SeiZleba. mag-
ram mxolod aRmoCena da ara moazreba, vinaidan azrovne-
ba logikuri procesia, gaSualebuli dakvirveba ki wina-
logikuri aqtia, mocemulobis sferoa.
am ormagi bunebis gamo gaSualebuli dakvirveba erTgva-
ri `xidia~ empiriulsa da racionalurs Soris; igi gar-
damavali safexuria empiriulidan racionaluri Semec-
nebisaken, Tumca srulyofilad arc erT maTgans ar
ekuTvnis; igi scildeba empiriul Semecnebas, magram ra-
cionalurs jer kidev ver aRwevs. amaSi mdgomareobs mi-
si ormagi — empiriul-racionaluri — xasiaTi.
gaSualebul dakvirvebaSi SeiZleba davinaxoT empiriz-
misa da racionalizmis mravalsaukunovani davis axsna.
erTic da meorec damoukideblobisaken iltvoda da ur-
TierTkavSiris SesaZleblobas gamoricxavda. ar iyo
32
gaTvaliswinebuli is garemoeba, rom ar arsebobs wminda
empiriuli an wminda racionaluri Semecneba. maTi er-
TmaneTisagan mowyveta SeuZlebelia. grZnobadi Semecne-
ba `racios~ monawileobis gareSe ar arsebobs. SegrZne-
bebs naTels hfens azrovneba, xolo, meore mxriv, azri
TviTon aris grZnobadi monacemebis logikuri gadamuSa-
vebis Sedegi. amrigad, empirizmisa da racionalizmis da-
pirispirebis mizezs TiToeuli maTganis calmxrioba,
erTmaneTisagan abstrahireba warmoadgens. sinamdvile-
Si ki orive maTgani erTi da igive erTiani Semecnebis ori
urTierTaucilebeli safexuria. es erTianoba sawyis
stadiaSi gaSualebul dakvirvebaSi vlindeba. uSualo
dakvirvebis gziT gaSualeba racionaluris momentia
dakvirvebis procesSi; Tumca, vimeorebT, am doneze ra-
cionaluri Semecnebisagan jer kidev Sors varT.
empiriuli dakvirvebis cnebis qveS, rogorc wesi, uSua-
lo {grZnobad} dakvirvebas gulisxmoben. misgan gansxva-
vebiT gaSualebul dakvirvebas SeiZleba principuli
dakvirvebadoba vuwodoT, rac imas niSnavs, rom, marTa-
lia, arseba, miT umetes substanciuri arseba uSualod
dakvirvebadi ar aris, magram igi principulad dakvirve-
badia. misi `Riaoba~ swored amas niSnavs. amitom rodesac
Cvens wignSi `mecnieruli ontologia~ principuli dak-
virvebadobis Sesaxeb vlaparakobT, mxedvelobaSi gvaqvs
gaSualebuli dakvirvebis SesaZlebloba.
axla saWiroa vaCvenoT gaSualebuli dakvirvebis speci-
fika, misi gansxvaveba Semecnebis sxva formebisagan. ker-
Zod, mxedvelobaSi gvaqvs logikuri {racionaluri} da
intuiciuri Semecneba.
33
§ 7. gaSualebuli dakvirvebis kvalifikacia
34
virvebis gziT sruldeba} da racionaluric, vinaidan
uSualo dakvirvebiT ar Semoifargleba da raciona-
lurs eziareba. magram igi ar aris racionaluri Semec-
neba, vinaidan es ukanaskneli gansjis sferoa da logi-
kur msjeloba-daskvna-dasabuTebas warmoadgens. gaSua-
lebuli dakvirvebis doneze araferi amis msgavsi ar xde-
ba; igi mocemulobaa da ara moazreba. swored es garemo-
eba aqcevs mas dakvirvebad. igi, rogorc dakvirveba, em-
piriuli Semecnebis farglebs ver gascilebia, Tumca
TavisTavSi racionaluris momentsac Seicavs.
nebismieri Semecneba — aramecnierulic da mecnierulic
— axsnas warmoadgens. magram mecnieruli axsna winamec-
nierulisagan imiT gansxvavdeba, rom igi cnebebisa da ka-
nonebis saSualebiT sruldeba. vaSlis Camovardnis mize-
zi niutonma msoflio mizidulobis kanoniT axsna, ro-
melsac cnebiseuli xasiaTi hqonda. winamecnieruli ax-
sna ki warmodgenebis saSualebiT sruldeba. Tu Segve-
kiTxebian: ratom aris mindori sveli? Cven vupasuxebT,
rom yofila wvima an viRacas mourwyavs. eqsplanansi {am-
xsneli} am SemTxvevaSi warmodgenaa; Cven gvinaxavs, rom
wvima mindors asvelebs; aseve morwyvis dros mindori
sveldeba. yovelive es uSualo dakvirvebis farglebSi
Tavsdeba da Cveni codnis am {winamecnierul} doneze
kmara. mecnieruli Semecneba ki amiT ver dakmayofilde-
ba; man erTeuli movlena kanoniT unda axsnas. kanoni ki
uSualo dakvirvebaSi ar gveZleva. misi aRmoCena mxolod
gaSualebuli dakvirvebis dros xdeba. mecnierebas, ro-
gorc wesi, realuri arsi anu movlenaTa samyaro ki ar
ainteresebs, aramed specialur arsebaTa samyaro, rome-
lic realuri arsis saxiT gamovlindeba, xolo es gamov-
lena gaSualebuli dakvirvebis saSuaalebas iZleva spe-
cialur arsebaTa samyaros Sesamecneblad.
zemoTqmulidan, vfiqrobT, cxadi unda iyos, rom gaSua-
lebuli dakvirveba Tumca racionaluris moments Sei-
35
cavs, magram racionaluri ar aris; igi kvlav mocemulo-
bis doneze rCeba da, maSasadame, empiriuli xasiaTi aqvs.
mxolod amis Semdeg iwyeba racionaluri Semecneba. niu-
tonma vaSlis CamovardnaSi gamovlenili msoflio mizi-
dulobis kanoni `dainaxa~, xolo Semdeg es mocemuloba
cnebebiT moiazra, logikurad gaanaliza da msoflio mi-
zidulobis kanoni Teoriis saxiT Camoayaliba. aq daax-
loebiT igive mdgomareoba gvaqvs, rac kantis transcen-
dentalur filosofiaSi; transcendentaluri esTetika
Semecnebis sagans qmnis, romelic transcendentalur
logikaSi gansjis aprioruli kategoriebiT moiazreba
gaSualebuli dakvirvebis statusis dasadgenad dagvrCa
kidev erTi sakiTxi: gaSualebuli dakvirveba xom ar aris
is, rasac intuicias — uSualod mocemulobas — vuwo-
debT, kerZod, inteleqtualuri intuicia? am kiTxvas
Cven uaryofiTad vpasuxobT da, ai, ratom: inteleqtuaa-
luri intuicia SesaZlebelia mxolod da mxolod im Sem-
TxvevaSi, Tu mas win uswrebs intensiuri logikuri az-
rovneba. intuicias logikuri azrovneba amzadebs. Tu
araferze ar gifiqria, verafers ver mixvdebi, verafers
ver aRmoaCen. rodesac logikuri azrovneba `CixSi~ Se-
dis — problemis gadawyveta ver xerxdeba — maSin saso-
warkveTilebaSi myofi mecnieri wyvets problemaze
fiqrs. am viTarebas SeiZleba `problemuri situacia~
vuwodoT, rogorc intuiciuri aRmoCenis aucilebeli
winapiroba. unda vivaraudoT, rom amis Semdeg proble-
mis kvleva cnobierebis sferodan aracnobieris sfero-
Si gadainacvlebs da uceb, moulodnelad, sizmrad Tu
cxadad problemis gadawyveta moiZebna. cnobierebis es
uecari ganaTeba, es uSualo aqti aris inteleqtualuri
intuicia. berZenma mecnierma arqimedem hidrostatikis
kanoni abazanaSi myofma intuiciurad aRmoaCina. magram
am aRmoCenas win uswrebda daZabuli inteleqtualuri
muSaoba, ramac logikuris sferodan intuiciurSi gada-
inacvla da aRmoCena moxerxda.
36
gaSualebuli dakvirveba uTuod hgavs intiuiciur aR-
moCenas, magram igi intuicia ar aris Tundac imitom, rom
mas araviTari problemuri situacia win ar uswrebs. cxa-
dia, rom rogorc gaSualebuli dakvirveba, ise inteleq-
tualuri intuicia winaswar gulisxmobs garkveuli
codnis maragsa da Sesabamis inteleqts. yvela adamians
amis gakeTeba ar SeuZlia. niutonamde vaSlis Camovardna
bevrs unaxavs, magram msoflio mizidulobis kanoni ar
aRmouCenia. aseve movlenebSi arsebis aRmoCena, misi `da-
naxva~ mxolod rCeulTa xvedria. igi inteleqtis garkve-
ul dones saWiroebs.
amrigad, gaSualebuli dakvirveba ar aris arc raciona-
luri azrovneba da arc inteleqtualuri intuicia. igi
aris empiriul sinamdvileSi araempiriulis anu arsebis
aRmoCenis saSualeba, arsebisa, romelic movlenaTa sam-
yaroSi gamovlindeba. misi gamovlenis gareSe SeuZlebe-
li iqneboda rogorc filosofiuri, aseve specialur-
mecnieruli azrovneba. gamovlenili arsebis aRmoCena ki
gaSualebuli dakvirvebiT xorcieldeba.
arseba aqvs sinamdvilis ara mxolod calkeul sferoebs,
aramed mTel sinamdvilesac, romlis arseba uzogadesia,
absoluturia, romelsac SeiZleba ukanaskneli instan-
ciis arseba anu substanciuri arseba vuwodoT.
nebismieri mecniereba imitom aris mecniereba — codnis
sistema — rom igi movlenaTa samyaros anu realuri ar-
sis arsebas gaSualebuli dakvirvebiT imecnebs. absolu-
turi anu substanciuri arsebac, romelic ontologiis
sagania, realuri arsis sferoSi gamovlindeba da aseve
gaSualebul dakvirvebas eqvemdebareba. bunebaSi arse-
buli gasaocari kanonzomiereba da mizanSewoniloba anu
uzenaesi sizustiT dizainirebuli samyaro substanciu-
ri arsebis gamovlenaa, romelsac Semmecnebeli subieqti
uSualod aRiqvams da am aRqmul kanonzomierebaSi `go-
nebis TvaliT~ {e.i. gaSualebiT} mis Semoqmeds — sub-
37
stanciur arsebas `xedavs~. amaSi mdgomareobs misi prin-
cipuli {gaSualebuli} dakvirveba da isic, rom am arse-
bis Semswavleli disciplina — ontologia — aris mecnie-
reba, codnis dargi da ara spekulaciuri moZRvreba
principulad daukvirvebadi sinamdvilis Sesaxeb.
38
agreTve Teologia. magram Teologia ar aris mecniere-
ba, ontologia ki mecnierebaa. rogor unda SevuTanxmoT
erTmaneTs es ori TiTqos urTierTgamomricxavi debu-
leba?
am siZnelis gadasaWrelad da gaugebrobis Tavidan asa-
cileblad saWirod migvaCnia erTmaneTisagan ganvasxva-
oT filosofiuri da religiuri Teologia. pirvels mi-
ekuTvneba mecnieruli ontologia, rogorc moZRvreba
absoluturi arsis anu RmerTis Sesaxeb. igi aris codnis
sfero, filosofiuri mecniereba, vinaidan gaSualebuli
dakvirvebis safuZvelze asabuTebs RmerTis arsebobas.
meore ki aris religiuri moZRvreba — rwmenis sfero —
romelSic RmerTis arseboba dausabuTeblad aris miRe-
buli. rwmena arasodes ar aris dasabuTebuli da amas
arc saWiroebs. mecnieruli ontologia absoluturi
arsis — RmerTis — arsebobas mxolod asabuTebs da amaze
Sors ar midis, maSin roca religiuri TeologiisaTvis
RmerTis arseboba amosavalia, romelzec agebulia mTe-
li religiuri dogmatebi.
filosofiuri Teologia anu mecnieruli ontologia
aTeizmis winaaRmdeg brZolis mTavari iaraRia. rwmena
subieqturi fenomenia, romelsac damsabuTebeli Zala
ara aqvs; xolo RmerTis arsebobis mecnieruli dasabu-
Teba, rasac mecnieruli ontologia awarmoebs, safuZ-
vels aclis aTeistur msoflmxedvelobas.
mecnieruli ontologia yvela sxva filosofiuri mecni-
erebis safuZvelTa safuZvelia. misTvis principulad
miuRebelia rogorc scientizmi — filosofiis dayvana
specialur mecnierebebze — aseve filosofiuri speku-
lacia, rogorc mecnieruli codnisagan ganyenebuli
moZRvreba. codnis erTianobis idea orive maTganis Se-
saZleblobas gamoricxavs.
39
SERGI AVALIANI
literatura:
40
8. P. Heberlin, Philosophie und Wissenschaft . ~Zeitschrift fur
philosophische Forschung, 1959. 13. N 1.
9. sergi avaliani, bunebismecnierebis filosofia, Tbi-
lisi, 1974.. 10.sergi avaliani, mecnierebis filoso-
fiis Sesavali, Tbilisi, 1991.
11. sergi avaliani, Teoriuli filosofia, Tbilisi, 2007.
12. biblia, saqarTvelos sapatriarqos gamocema.
13. sergi avaliani, teleologia, Tbilisi, 2003.
41
zurab xasaia
(Tbilisi)
ЗУРАБ ХАСАИА
(Тбилиси)
1. Постановка вопроса
42
деггера. Это значит, что его сознание выходит за пределы вся-
кого данного и стремится осмыслить мир в целом.
Этот основопологающий акт немецкий философ Карл
Ясперс называет «трансцендированием». И тут подразумевается
то же самое – человеческое сознание всё время выходит из вся-
ких границ и «утверждается в ничто».
Гегель подбирает менее образное наименование для того же
самого обстоятельства – мышление. Человек – мыслящее сущес-
тво. Он, поставленный в непосредственно данном мире, живёт
относительно субстанции, абсолюта. Мышление, по Гегелю, не
что иное, как отношение к абсолюту, субстанции.
Субстанция как признак т. н. единства сущего, представляет
собой конечный и самый существенный предмет человеческого
сознания. Иной раз она становится предметом логического
мышления. Это и есть происхождение философии. В самом деле,
греческие философы относятся к ней так же, как, скажем,
Евклид – к геометрическим телам.
Как раз в этом и заключалось главное различие философии
от мифа и науки. В мифе «архе» не становилось предметом ло-
гического мышления. Тут царило художественное воображение.
А наука, эта высшая форма логического мышления, логически
рассматривала не «архе», не сущность вселенной, но «вторич-
ные», окружающие нас вещи.
В проблеме субстанции с самого же начала определился
двоякий подход к субстанции. В одном случае философ прямо и
смело ставит вопрос о субстанции и исследует его в том же духе,
что и окружающие нас вещи. В другом случае философ укло-
няется от постановки этого вопроса, опасаясь: не отрывается ли
его мышление от надёжной почвы? Не вступает ли оно в область
теней и миражей?
Этим двум подходам соответствовали два главных варианта
проблемы субстанции в философии, противоборство между ко-
торыми обусловило происхождение в Х1Х-ХХ веках ещё и тре-
тьего варианта. Их можно назвать метафизическим, позити-
вистским и феноменологическим вариантами.
43
2. Метафизический вариант проблемы субстанции
47
их неизменного, совершенно неопределённого носителя, т. н.
субстанцию.
Этим позитивисты создают своеобразную «антиметафизи-
ку» - философскую критику субстанции. Оказывается, метафизи-
ческое учение о субстанции означает не то, что субстанция
существует и человек познает её, а то, что человек околдован
своими же словами и путает их с реальными предметами. На
самом же деле единственным критерием бытия является
чувственный опыт, esse es perсipi. Существует лишь
чувственный мир, данный нам в опыте.
За этим, разумеется, следует критика т. н. особой познава-
тельной способности - интеллектуальной интуиции. Непосредс-
твенно человек знаком лишь с чувственным миром, с чувст-
венным опытом. Материал, полученный от внешних чувственных
органов - вот, пожалуй единственное, что действительно. С це-
лью своеобразного овладения природой человек сокращает и
упрощает многообразие чувственного материала и включает его в
т. н. понятия. Последние далеко не исчерпывают всё богатство
действительности. За то они имеют научный смысл - возможно
проверить их «работоспособность» на опыте.
Иное дело понятие субстанции. Оно лишено научного
смысла, т. к. невозможно проверить суждения о нём в чувствен-
ном опыте. Оно происходит не от чувственного материала, опы-
та, а от неверной интерпретации языковых структур речи. Оно, в
отличие от научных понятий, служит не упорядочению опыта, а
прорыву его границ и вере в новую, «высшую» реальность.
Метафизик истолковывает своё языковое заблуждение как
особую познавательную способность - интеллектуальную интуи-
цию. Якобы сквозь чувственный мир и по ту сторону его он
усматривает высший , действительный мир.
За этим следует обратная сторона этого основоположения:
наш чувственный мир есть иллюзия. Вот, пожалуй, суть мета-
физического исчезновения вещей в словах, околдование сознания
словами.
48
Позитивисты не отрицают смысл этих слов в целом. Речь
идёт лишь о научном смысле слов. Такого смысла никак нельзя
признать за ключевыми словами метафизических доктрин, а в
первую очередь, за субстанцией.
За то эти слова, в том числе субстанция, имеют прак-
тический смысл. Велика их сила, их воздействие на деятельность,
на жизнь человека. Так превращается метафизическая проблема
субстанции из чисто теоретического в практический, жизненный
вопрос.
Позитивисты отмечают, что метафизические слова, в том
числе субстанция, в большей степени вредни, чем полезны, т. к.
их сопутствует вера в гениальную интуицию, порождающая в
отдельных способствующих ситуациях фанатизм. Уромянутая
вера придаёт метафизическим предрассудкам особый оттенок
«философского знания», что мешает здравому, непредвзятому
рассмотрению.
Позитивисты, как правило, требуют изгнания этих вопросов
из теории. Эти вопросы должны ограничиться практической
жизнью; притом с той оговоркой, что они должны подвергаться
полной либерализации.
Человек вправе верить в дух или в материю, в бога или
дъявола. Однако он должен понимать это убеждение не как нечто
научное, а как сугубо личное.
Можно сказать, что подобная «психологизация» проблемы
субстанции начинается с Локка. В наше время эта проблема
превратилась в предмет социальной психологии и социологии.
Интерпретацией метафизических проблем, в том числе проблемы
субстанции, занимаются социологи.
В позитивистическом опровержении проблемы субстанции
явно обрисовываются два главных результата.
Во первых, раз философская проблема субстанции потеряла
научный смысл, именно из-за этого сама наука потеряла фило-
софский смысл. Говоря иначе, наука выглядит чем-то бессмы-
сленным. Если предметом науки является лишь обособленный
отрывок действительности, то действительность постепенно
49
превращается в пустое слово и наука лишается своего предмета.
Она теряет действительность и последняя выглядит субъективной
конструкцией, «игрой», социологической условностью.
Частная наука, взирающая раньше на знания, как на свою
собственность, и возгордившаяся этим, теперь уж более не счи-
тается знанием. Этим она разделяет тот же самый удел, что
прежде готовила метафизике. Можно вспомнить озвученный
Ньютоном девиз возгордившейся науки – этого своего рода
«блудного сына» философии: «Физика, сторонись от мета-
физики!».
Однако вслед за метафизикой и она потеряла классический
научный смысл. Наука выглядит лишь инструментом в борьбе
против природы и отнюдь не как «эпистеме» и «теория» греков.
Во вторых, изгнание субстанции из теории в конечном счете
отразилась и на практическую жизнь человека. Из последней
одно за другим исчезают прочные опоры и ориентиры, всеобщие
ценности и святыни. Происходит всеобщее нивелирование цен-
ностей и людей. Воцаряется полная относительность и мелкая
расчётливость. Осквернение святынь считается свободой. Верх
над всём берут т. н. «права человека» - этот совершенно форма-
лизованный и бессодержательный принцип западной цивилиза-
ции.
По этой причине человечество вроде бы начинает скучать по
метафизике и в философии начинается своеобразное возвращение
к проблеме субстанции.
50
Обычно, под словом ,,феномен” в философии подра-
зумевается непосредственная данность предмета, т. е. явление.
Вся разница в том, что старая философия за ним предполагала
общее понятие или же вещь сама по себе. «Феномен»
представлял из себя, соответственно, экземпляр общего понятия
или же проявление сущности.
Поэтому он не считался предметом философии. Как раз
наоборот, философия предполагала свой предмет по ту сторону
феномена - в общих понятиях и в «вещи в себе».
От такой постановки вопроса по сути дела впервые отошёл
Эдмунд Гуссерль. Отошёл энергичнее всех, хотя не совсем-то
последовательно. Он ограничил философию непосредственно
данным в сознании, т. е. феноменами.
Соответственно, проблема бытия была снята. Вопрос стоит
не о том, что есть, но о том, что дано субъекту, сознанию.
Вслед за этим вроде бы снято и проблема субстанции, од-
нако, на самом деле, снято лишь традиционный аспект ее – про-
блема бытия субстанции. Зато осталось отношение человека к
субстанции как непосредственно данное в сознании. Вот в этом
смысле проблема субстанции остаётся главным вопросом фе-
номенологии.
Феноменологический аспект вопроса в том, что вопрос уж
более не стоит о бытии или небытии субстанции, об её свойствах
и т. д. Это было бы старый догматизм и спекулятивный подход. В
вопросе о субстанции важно не сама субстанция, а постановка
вопроса, «вопрошание о субстанции», т. е. человек. Проблему
бытия, сущность самой субстанции заменяет проблема челове-
ческого смысла субстанции. Вопрос гласит: каков смысл поста-
новки вопроса о субстанции?
Таким образом, субстанция прекращает быть проблемой как
метафизики, так и теории познания и становится проблемой
экзистенциального «учения» о человеке. Она превращается в
человеческий феномен. Вопрос о ней относится не к предмету,
существующему вне и независимо от человека, но именно к
51
человеку. В соответствии с этим, рассматривая этот вопрос, мы
познаём не объективную вещь, а человека.
Это новое требование Гуссерль проводило не совсем
последовательно. Ему препятствовала необходимость обработки
теоретической стороны вопроса. Поэтому он придавал большое
значение рациональному мышлению. А последнее клонило его к
«традиционному» философствованию; в частности, к Платону и
Декарту.
Куда последовательнее проводила феноменологический
подход экзистенциальная философия. Тут в полном ходе соот-
ветствующий для познания феномена метод – непосредственное
переживание и образное мышление. Выше метафизики встала
«фундаментальная онтология» - поворот к мифо-языковой
сущности человеческого сознания.
Тут проблема субстанции предстаёт в виде «проблемы
смысла бытия» и становится главной проблемой. Этот вопрос
истолковывается как ключ от познания человека. Человек есть
отношение к субстанции, к «бытию».
Все, что человек говорит о сущности, бытии, «субстанции»,
относится к нему самому. «Фундаментальная онтология» Хай-
деггера исследует «смысл бытия», т. е. не то, что есть бытие само
по себе, а то, что есть «отношение к бытию», человек.
ZURAB KHASAIA
Abstract
53
mecnierebis filosofia
PHILOSOPHY OF SCIENCE
54
guram naWyebia
(Tbilisi)
55
fsiqikurisa da normatiulis mimarTebis mijnaze dgas.
cxadia, brali arc wminda fsiqikuria da arc wminda nor-
matiuli. fsiqikurze dayvanili brali SeuZlebelia
“bralad” CaiTvalos, xolo, fsiqikurisgan mowyvetili
brali wminda Sefasebaa, romelsac Sefasebis obieqti ar
gaaCnia da amitom uazroa. brali pasuxismgeblobis nega-
tiur aspeqts afuZnebs da es davas TiTqmis ar iwvevs,
magram brali, Tavis mxriv, uwinamZRvro sulac araa. ker-
Zod, Tu arsebobs pasuxismgeblobis negatiuri aspeqti,
romelic brals efuZneba, maSin logikuria daskvnac,
rom arsebobs pasuxismgeblobis pozitiuri aspeqtic,
romelic bralis logikur safuZvels warmoadgens. ker-
Zod, Tu arsebobs `pasuxismgebloba,~ rogorc misi pozi-
tiuri aspeqti, maSin arsebobs am pasuxismgeblobis sapi-
rispiro mdgomareobac, romelic `upasuxismgeblobaa,~
xolo, es upasuxismgebloba “ bralis “ sinonimia. SeiZle-
ba iTqvas, rom brali aris pasuxismgeblobis pozitiuri
da negatiuri aspeqtebis kavSiris forma. kerZod, Tu
marTlzomier qmedebas marTlzomieri qmedebis valde-
bulebisadmi subieqtis pasuxismgebluri damokidebu-
leba iwvevs, maSin marTlsawinaaRmdego qmedebis subieq-
turi mizezi marTlzomieri qmedebis valdebulebisadmi
subieqtis upasuxismgeblo damokidebuleba unda iyos.
subieqti ikicxeba ara ubralod marTlsawinaaRmdego
qmedebisaTvis, aramed imisaTvis, rom subieqtma mar-
TlsawinaaRmdego qmedeba marTlzomieri qmedebis val-
debulebisadmi upasuxismgelo damokidebulebis Sede-
gad ganaxorciela, maSin, rodesac mas SeeZlo marTlzo-
mieri qmedebis movaleobisadmi pasuxismgebluri damo-
kidebuleba hqonoda da, maSasadame, emoqmeda marTlzo-
mierad.
amrigad, brali arc wminda fsiqikuri femomenia da
arc wminda normatiuli. igi iazreba pasuxismgeblobis
pozitiuri da negatiuri aspeqtebis kavSiris formad,
anu, damoukidebel kategoriad. raki pasuxismgebloba
56
aris socialuri filosofiis kategoria, brali, ro-
gorc pasuxismgeblobis aspeqtebis kavSiris forma, ag-
reTve socialuri filosofiis kategorias warmoadgens.
bralis kategoria specifikurad vlindeba zneobis, re-
ligiis, samarTlis da sxva zogierT normatiul urTier-
TobaTa sferoSi. es bunebrivia, radgan pasuxismgeblo-
ba, misi pozitiuri aspeqtiT, pasuxismgeblobis subieq-
tisa da misi Sesatyvis `instancias” Soris urTierTobas
afuZnebs. sisxlis samarTalSi igulisxmeba saxelmwifo-
sa da sisxlis samarTlis subieqtebis (Seracxadi fizi-
kuri da zogierTi kategoriis iuridiuli piri), urTi-
erToba, romelic marTlzomieri qmedebisaTvis saxel-
mwifos winaSe am subieqtebis pozitiuri pasuxismgeblo-
bis gamovlenis iuridiuli formaa. saxelmwifos winaSe
sisxlis samarTlis subieqtis pozitiuri pasuxismgeb-
loba, romelic marTlzomieri qmedebis valdebulebi-
sadmi subieqtis dadebiTi damokidebulebiT gamoixate-
ba, Tavis mxriv, subieqtis Tavisuflebis gareSe SeuZle-
belia. Tu subieqts normatiulad dadgenili valdebu-
lebisadmi damokidebulebaSi arCevanis Tavisufleba
ara aqvs, maSin is Tavisi qmedebisaTvis pasuxismgebeli
ver iqneba. magram Tavisufleba TviTneboba ki araa, ara-
med zRvardebulia pasuxismgeblobiT. amitomaa, rom pa-
suxismgebloba aris Tavisuflebisa da aucileblobis
kavSiris forma. am mimarTebiT ki logikurad dgeba mize-
zisa da Sedegis kategorialuri gaazrebis problemac,
radgan adamianis qmedeba mizez-Sedegobriv jaWvSia Car-
Tuli da gansazRravs, erTi mxriv, TviT adamianis qmede-
bis gamomwvev pirobebsa da mizezebs, xolo, meore mxriv,
- TviT qmedebis, rogorc mizezisa, da misi Sedegebis
mniSvnelobas bralis dadgenisa da misi xarisxis gansaz-
Rvris saqmeSi.
mizezisa da Sedegis kategoria bralis problemati-
kas sxva kuTxiTac ukavSirdeba. kerZod, qarTul enaze
“brali “ xSirad “mizezis “ mniSvnelobiTac gamoiyeneba.
57
magaliTad, Tu vinmes alkoholis borotad gamoyenebis
gamo, vTqvaT, RviZli dauzianda, ityvian, rom aq brali
alkoholis borotad gamoyenebas miuZRvis. ufro metic,
Tu raime sazogadoebrivad saSiSi Sedegi dadga da amaSi
brali konkretul pirs dasdes, Tumca igi am saqmeSi ub-
raloa, ityvian, rom mas am saqmeSi aranairi codva-brali
ar miuZRvis. cxadia, mizezi obieqturia, xolo brali —
obieqtur-subieqturi, ris gamoc “ mizezTan “ misi gaTa-
nabreba dauSvebelia. magram saqme is gaxlavT, rom mize-
zis rolSi zogjer SeiZleba subieqturic mogvevlinos.
aq erTi aseTi analogia SeiZleba gamogvadges. kerZod,
cnobilia, rom aqsiologiaSi (Rirebulebis filosofia-
Si) Rirebulebis obieqturoba (misi ierarqiuli buneba)
amosavalia, magram zogjer iyeneben subieqturi Rirebu-
lebis cnebasac, rodesac ama Tu im pirovnebam gadawyvi-
ta ara RirebulebaTa obieqturi wesrigis, aramed, piri-
qiT, subieqturi Rirebulebis mixedviT. analogiurad,
brali SeiZleba sisxlis samarTlis kanoniT gaTvaliswi-
nebuli marTlsawinaaaRmdego qmedebis subieqtur mize-
zad miviCnioT. aseT pirobebSi, rom ara subieqtis upasu-
xismgebloba, marTlsawinaaRmdego qmdebas adgili ar eq-
neboda. aq yuradRebas iqcevs valdebulebisadmi upasu-
xismgeblo damokidebulebis xarisxi, radgan brali, ro-
gorc marTlsawinaaRmdego qmedebis subieqturi mizezi,
sxvadasxva intensivobiT vlindeba.
raki bralis xarisxis cneba vaxseneT, upriani iqne-
boda bralis uSualo sasazRvro kategoriebis gaazreba
Tvisebriobisa da raodenobriobis kategoriebTan kav-
SirSic. igulisxmeba pasuxismgeblobis subieqtis sazo-
gadoebrivi, politikuri Tu samarTlebrivi mdgomareo-
ba. magaliTad, visac gansakuTrebiT maRali sazogadoeb-
rivi, politikuri Tu samarTlebrivi mdgomareoba uWi-
ravs, misi pasuxismgeblobac Sesabamisad maRalia ro-
gorc pozitiur, ise negatiur aspeqtSi, xolo am ukanas-
58
knel aspeqtSi upasusmgeblobis anu bralis gansakuTre-
biT maRali xarisxis niSania.
gasagebia, rom bralis problema filosofiuri mid-
gomebis gareSe sworad ver moiazreba. magram, samwuxa-
rod, iuridiul literaturaSi iSviaTi araa filosofi-
is ara mxolod ugulebelyofa, aramed filosofiidan
gaqcevis gziT bralis problemis pozitivisturi xerxiT
gadaWris uimedo mcdeloba, romelic dRemde grZelde-
ba. ufro metic, bralis problematikaSi filosofiidan
gaqcevis pirobebSi isic ki araa garkveuli, rom samar-
Tlebrivi urTierToba, rogorc pozitiuri pasuxis-
mgeblobis gamovlenis iuridiuli forma, aris samar-
Tlis normis, rogorc jerarsis, da marTlwesrigis, ro-
gorc nawilobriv ganxorcielebuli samarTlis, anu, ar-
sis, kavSiris forma. amis garkvevis gareSe gaugebaria,
Tu rogor gadadis samarTlis norma marTlwesrigSi,
roca subieqtis qmedeba marTlzomieria; an ranairad
xdeba marTlwesrigis xelyofa, roca subieqtis qmedeba
marTlsawinaRmdegoa. bolos, marTlzomieri qmedebis
valdebulebisadmi subieqtis upasuxismgeblo, anu, bra-
leuli damokidebuleba marTlsawinaaRmdego qmedebis
subieqturi mizezia da am qmedebisasTvis negatiuri pa-
suxismgeblobis safuZvelia. Cadenil qmedebaSi bralis
sasamarTlo wesiT dadgenisTanave dasturdeba saxel-
mwifos winaSe braleuli piris negatiuri pasuxismgeb-
loba. amis Semdeg dgeba sasjelis miznebis Sesabamisad
misi daniSvnis, aRsrulebisa da saxelmwifos winaSe yo-
fili msjavrdebulis pozitiuri pasuxismgeblobis su-
liskveTebiT misi aRzrda-gamosworebis problemebi.
bralis kategoriis sasazRvro kategoriebis siste-
maSi es mokle analizi, romelic am statiis Sesavalia,
naTlad metyvelebs, rom bralis tradiciuli “ Caketva”
qmedebisa da misi Sedegebisadmi subieqtis fsiqikuri da-
mokidebulebis an marTlsawinaaRmdego qmedebisaTvis
abstraqtuli gasakicxobis CarCoebSi sruliad uper-
59
speqtivoa da amis gamo bralis problema am CarCoebis
radikalur garRvevas moiTxovs. cxadia, am statiaSi am-
gvari amocana ver dadgeba, magram zogierTi meTodolo-
giuri sakiTxis dasma mainc sasargelod gveCveneba.
60
si formaluri gagebis winaaRmdeg, artur kaufmanis az-
riT, imaSi mdgomareobs, rom brali aris zneobrivi fe-
nomeni, ese igi zneobrivi movaleobis winaaRmdeg Tavi-
sufali, TviTpasuxismgebluri gadawyvetileba (7. gv.
129).
amrigad, arsebobs brali ara marto samarTlis sfe-
roSi, aramed zneobis sferoSic. aq gasarkvevia a. kaufma-
nis mtkiceba, rom brali TviTpasuxismgebluri gadaw-
yvetilebaa. saqme isaa, rom braleuli qmedeba subieqtis
upasuxismgeblobis aqtia, magram raki subieqti iRebs
Tavis Tavze gadawyvetilebas, imoqmedos zneobrivi mo-
valeobis winaaRmdeg, igulisxmeba braleulad moqmedi
piris Tavisufleba, Tumca aq subieqtis ufro TviTnebo-
baa, vidre Tavisufleba. cxadia, zneobrivi brali da
zneobrivi pasuxismfebloba arsebobs, magram saqme is
gaxlavT, rom zneobis sferoSi brali ganzraxvis for-
miT vlindeba, maSin rodesac sisxlis samarTali bralis
gaufrTxileblobis gareSe SeuZlebelia. rogorc prof.
g. banZelaZe amtkicebda, sindisi, rogorc zneobrivi ka-
tegoria, aris “pasuxismgeblobis grZnoba ara subieqtu-
ri SegrZnebis, aramed adamianis sicialuri bunebis, ada-
mianobis arsebobis winaSe “(1. gv. 115).
amrigad, zneobrivi TvalsazriT adamiani pasuxs
agebs sakuTari sindisis winaSe, maSin, rodesac sisxlis
samarTalis sferoSi subieqti pasuxs agebs saxelmwifos
winaSe. isic gasagebia, rom sisxlissamarTlebrivi brali
zneobrivi bralisagan mowyvetili araa, magram misgan
arsebiTad gansxvavdeba. kerZod, irkveva, rom “sindisis
samarTali ar icnobs gaufrTxileblobas, rogorc bra-
lis safuZvels. sindisis moqmedeba vrceldeba mxolod
ganzraxvis sferoze. gaufrTxileblobiT Cadenil dana-
Sauls axlavs sinanuli, magram ara sindisis qenjna.” (1.
gv. 132).
cxadia, gaufrTxilebloba bralis friad seriozu-
li formaa, roca subieqti windaxedulobis normis moT-
61
xovnebs ekideba upasuxismgeblod, anu, braleulad, ma-
Sin, rodesac subieqts SeeZlo emoqmeda pasuxismgeblu-
rad. rogorc prof. g. banZelaZe aRniSnavda, “ sindisi ar
moiTxovs imaze mets, rac adamians evaleba, xolo adami-
ans arasodes ar evaleba imaze meti, rac adamains SeuZ-
lia. sindisierebis sazomi swored isaa, vakeTeb Tu ara
imas, rac me SemiZlia. “ (1. gv. 117). aq, rogorc Cans, igu-
lisxmeba garkveuli Tavisufleba, rogorc pasuxismgeb-
luri gadawyvetilebis safuZveli. arsen guliga imanu-
el kantisadmi miZRvnil friad saintereso naSromSi
gadmoscems kantis Sexedulebas zneobis fundamentur
sakiTxebze. kerZod, adamiani bunebis Svilia da mis kano-
nebs emoCileba. meore mxriv, adamiani sazogadoebrivi
arsebaa da sazogadoebis danawesebs unda daemorCilos.
adamiani unda emorCilebodes movaleobis mowodebas.
amisaTvis adamians aqvs saocari unari — sindisi. aqve mo-
tanilia kantis Semdegi sityvebi: “adamiani, oRond ki Ta-
vi udanaSaulod scnos, aTasgvar xrikebs da fandebs mi-
marTavs, rom TviT kanonis damrRvevi saqcieli unebur
darRvevad gaasaRos, an iseT windauxedaobad, romlesac
savsebiT gverds ver auvli, maSasadame, raRac iseTad,
raSic igi CaiTria bunebrivi aucileblobis morevma; da
mainc igi grZnobs, rom veqili, romelic mis sasargeb-
lod laparakobs, verasgziT ver CaaCumebs masSi bral-
mdebels, Tu man icis, rom danaSaulis Cadenisas srul
Wkuaze iyo, ese igi SeeZlo esargebla sakuTari Tavisu-
lebiT” (5. gv. 178).
amrigad, aSkaraa, rom pasuxismgeblobis grZnoba
bralis SegrZnebis safuZvelia. amitom Cndeba braleuli
qmedebisas Tavis marTlebis mcdeloba, gansazRvruli
qmedeba TiTqos gardauvali iyo da misi braliT, anu,
upasuxismgeblobiT araa gamowveuli. es sakiTxi dakavSi-
rebulia e. w. TviTmotyuebis fenomenTan. prof. z. kaka-
baZe marTebulad aRniSnavda, rom sindisi “ yovel Cven-
ganSia da gardauvalad moiTxovs obieqturad Rirebul,
62
e. i. keTil saqciels. Tu sindisi ar motyuvda, ar dab-
rmavda yalbi SuqiT, mas ZaluZs CaSalos nebismieri dana-
Saulebrivi saqme. danaSaulis CadenisaTvis adamiani ra-
Rac zomiT yovelTvis saWiroebs sakuTari sindisis ne-
itralizacias Tavis motyuebis saSualebiT. es motyueba
Taviseburi vizaa danaSaulis samyaroSi Sesasvlelad”(6.
gv. 19). magram saintereso isaa, rom es TviTmotyueba
Turme adamianis Tavisuflebazec miuTiTebs. prof. z.
kakabaZe aRniSnavs, rom ramdenadac adamiani Tavisufa-
lia, mas SeuZlia moatyuos sakuTari Tavi da gaasaRos
igi sxvad (6. gv. 20). Tavisufleba ki imas niSnavs, rom ada-
miani garemo pirobebisagan SefardebiT damoukidebelia
da amdenad misi gadawyvetilebac am SefardebiT damou-
kideblobas gamoxatavs (6. gv. 21). es ki, Tavis mxriv, pasu-
xismgeblobis safuZvelia. raki Tavisufleba pasuxis-
mgebluri gadawyvetilebis safuZvelia, adamianebi, ro-
gorc SeniSnulia, gaurbian Tavisuflebas. cxadia, ada-
mians unda, rom iyos Tavisufali. TavisuflebisaTvis
brZolaSi bevri sisxlic daRvrila. cxadia, pasuxismgeb-
lobis pozitiuri aspeqti, roca subieqti Tavis Tavze
iRebs raime valdebulebas da mis Sesrulebis pasuxis-
mgeblobas, uaRresad dadebiTia, radgan amgvari pasu-
xismgebluri gadawyvetilebebis gareSe adamianis aqti-
voba SeuZlebelia. amitomaa, rom adamianis pirovneba
ara marto mowodebulia iyos pasuxismgebeli saTanado
instanciis (vTqvaT, sakuTari sindisis an saxelmwifis
Tu sxva amgvar zemdgomTa) winaSe, aramed amgvari pasu-
xismgeblobisagan waxalisdeba kidec. magram isic karga-
daa cnobili, rom ama Tu valdebulebis Sesrulebis Ta-
vis Tavze aRebis pasuxismgebloba yovelTvis rodi
sruldeba umtkivneulod. iSviaTi araa SemTxveva, roca
ama Tu im valdebulebis aRsrulebis pasuxismgebloba
Tavis droze zereled, am valdebulebis Sesrulebis
obieqturi da subieqturi pirobebis saTanado analizis
gareSe, iqna nakisri. aseT pirobebSi es pozitiuri pasu-
63
xismgebloba upasuxismgelod nakisr valdebulebaSi anu
braleulobis sferoSi gadadis. kidev ufro aSkaraa su-
bieqtis upasuxismgebloba im SemTxvevaSi, roca igi Seg-
nebulad uaryofs pozitiur pasuxismgeblobas saTana-
do instanciis winaSe (roca igi moqmedebs bralis gan-
zraxi formiT an ugulebelyofs am pasuxismgeblobas
(roca is moqmedebs bralis gaufrTxilebeli formis sa-
fuZvelze).
gasagebia, rom saTanado instanciis winaSe subieq-
tis upasuxismgebloba, romelic bralis ganzraxi an ga-
ufrTxilebeli formiT gamoixateba, negatiuri pasuxis-
mgeblobis safuZvelia. es negatiuri pasuxismgebloba ki
sakmaod mZime SedegebTanaa dakavSirebuli. amitomac ga-
urbian adamianebi Tavisuflebas, roca rogorRac yvela
yvelaferze iqneba pasuxismgebeli, anu, aravin araferze
pasuxs ar agebs. magram Tavisuflebis problema, misi
sirTulisa da mravalmxiobis gamo, sxvadasxvanairad es-
modaT da erTnairad arc dResaa gagebuli. aq mokled
vityviT indeterminizmisa da determinizmis dapirispi-
rebis istoriulad cnobil faqtebze. indeterminizmi,
rogorc cnobilia, absoluturi Tavisuflebis ideas ey-
rdnoba, roca adamianis saqcieli mizezobriobis gare-
Taa. amgvarad gagebuli Tavisufleba arsebiTad sxva
araferia, Tu ara TviTneboba, roca, magaliTad, danaSa-
ulebrivi qmedebis erTaderTi mizezi TviT subieqtis
nebaa, Tu moisurvebs, Caidens danaSauls, xolo Tu moi-
survebs, ar Caidens. magram am pirobebSi, roca mizez-Se-
degobrivi kvSir-urTieroba ar arsebobs, mecnieruli
azri sagans ver hpovebs. es exeba ara marto bunebismet-
yvelebas, aramed socialur Semecnebasac, radgan mize-
zobriobisagan Tavisufali arc sazogadoebrivi cxov-
rebaa. mizezobriobisagan Tavisufal sazogadoebaSi Se-
uZlebelia saTanadod dasabuTdes dRes ukve aqsiomad
qceuli debuleba, rom danaSaulis CadenisaTvis dasjis
muqara, romelic sisxlis samarTlis kanonSia gamoxatu-
64
li, sazogadoebis meryev, aramdgrad, wevrebze gamaf-
rTxileblad moqmedebs. es ase rom ar iyos, sasjels ara-
viTari dadebiTi efeqti ar eqneboda da Cadenili dana-
SaulisaTvis samagieros mizRvis sazrisiT Semoifar-
gleboda.
rogorc Cans, indeterminizmi ara mxolod msof-
lmxedvelobrivad, aramed kerZo mecnieruli pozicii-
danac aris miuRebeli. rogorc bunebis, ise sazogadoeb-
rivi movlenebi aSkarad metyveleben imaze, rom mizezob-
rivi kavSirebis gareSe arc erTi movlena Tu faqti ar
arsebobs. maSasadame, determinizmi, ese igi faqtebisa da
movlebebis mizezobrivi ganpirobebis principi, auci-
lebelia ara mxolod wminda filosofiurad, aramed
kerZo mecnieruli poziciebidanac. magaliTad, medici-
naSi an samarTlis sferoSi mizezobrivi kavSirebis gare-
Se veranairi konkretuli daskvna miRebuli ver iqneba.
magram, samwuxarod, determinizmic sworad ver iqna ga-
gebuli. xSiri iyo da arc dResaa daZleuli mizezobrio-
bis principze misi dayvana, roca ugulebelyofili iyo
da zogjer aris dResac idealuriT (magaliTad, Rirebu-
lebebis mixedviT) adamianis gadawyvetilebisa da moqme-
debis faqtebi. amdenad, determinizmi Tavisuflebis wi-
naaRmdeg iSviaTad ar iyo gamoyenebuli. aq arafers vam-
bobT e. w. bediswerisa da fatalizmis sxva gagebaze, ro-
ca adamianis moqmedebis calsaxa deterministuli pozi-
ciidan gamomdinare, uaryofili an ugulebelyofili
gaxldaT adamianis pasuxismgeblobis dasabuTebis SesaZ-
lebloba. am mxriv gansakuTrebiT mZime mdgomareobaSi
iurisprudencia aRmoCnda, radgan samarTlis mTeli ri-
gi dargebi bralisa da pasuxismgeblobis cnebaTa gareSe
SeuZlebelia. amitom iyo, rom swored iuristebi kama-
Tobdnen Tavisuflebisa da pasuxismgeblobis mimarTe-
bis Sesaxeb da xSirad radikalurad dapirispirebul
Tvalsazriss gamoxatavdnen (8). ufro metic, saqme iqam-
dec ki mivida, rom iuristebis erTma frTam nebis Tavis-
65
flebis filosofiuri problema iuridiuli pasuxis-
mgeblobis dasabuTebis saqmeSi unayofod gamoacxada da
gadawyvita, es problema filosofiidan gaqceviT moeg-
varebina. magaliTad, revoluciamdeli ruseTis gamoCe-
nili kriminalisti n. tagancevi Cadenili qmedebis misi
Camdeni pirisaTvis bralad Seracxvis problematikaSi
vrclad exeba nebis Tavisuflebisa da determinizmis
dapirispirebas da midis daskvnamde, rom nebis Tavisuf-
leba, misi matafizikuri gagebiT, ewinaaRmdegeba mize-
zobriobis princips. avtoris azriT, samyaroSi yvela-
feri sakmao safuZvlis kanons emorCileba. am kanons
emorCileba adamianis danaSaulebrivi qmedebac. magram
irkveva, rom determinizmi SeiZleba iyos ukiduresic,
roca, magaliTad, adamianis sikvdili, gamowveuli mexis
dacemiT, cofiani ZaRlis nakbeniT, suliT daavadebu-
lis mier misi moxrCobiT an gaZarcvis mizniT Cadenili
gasroliT, - yveaferi es erTi saerTo mizezidan momdi-
nareobs da adamianis sikvdilis mizezebs Soris aq miniS-
nebuli gansxvaveba formaluria da, amdenad, sisxlis sa-
marTlis sferoSi Seuracxadobis gansakuTrebuli pi-
robebis Zieba zedmetia (11. gv. 331-333) .
n. tagancevi determinizmis am ukidures gagebas da
mis Sedegebsac ar eTanxmeba, xolo nebis Tavisuflebis
metafizkuri gageba misTvis gansakuTrebiT miuRebelia.
magram, meore mxriv, avtori verc im faqts ver gaeqca,
rom nebisyofis Tavisuflebis uaryofa SeiZleba meore
ukiduresobaSi — meqanikur determinizmSi — gadaizar-
dos, sadac dasjis racionaluri pirobebi azrs karga-
ven. aqedan avtori askvnis, rom “ `metafizikuri formu-
lis es naklovanebani gvaiZuleben, upiratesoba mivani-
WoT sakanonmdeblo, pozitiur formulas, romelic sis-
xlissamarTlebrivi bralisa da misi elementebis cnebas
eyrdnoba” (11. gv. 338).
rogorc Cans, n. tagancevi arc nebis Tavisuflebis
metafizikur da arc meqanikuri determinizmidan gamom-
66
dinare ukidures daskvnebs eTanxmeba. amaSi TavisTavad
dasaZraxi araferia, radgan inderministulad gagebuli
Tavisufleba ubralod, TviTnebobaa, romelic mizezi-
obriobis princips rom Tavi davaneboT, pozitiuri pa-
suxismgeblobis, rogorc movaloebisadmi adamianis da-
mokidebulebis, faqtsac gamoricxavs. magram n. tagance-
vis mtkiceba, rom Seuracxadobis sakiTxi pozitiuri
sisxlis samarTlis sferoSi (indeterminizmisa da de-
terminizmis dapirispirebisagan damoukideblad) gadaw-
ydes, niSnavs am sakiTxis gatanas filosofiis gareT, anu
am sakiTxSi filosofiidan gaqcevas. sainteresoa, rom
sisxlissamarTlebrivi bralisa da pasuxismgeblobis
problematikaSi filosofiidan gaqcevis mcdeloba ara-
erTgzis dadasturebula, magram amgvari mcdeloba ise-
Ti avtorisagan, rogoricaa, magaliTad, klaus roqsini,
ramdenadme moulodnelia. marTlac, xsenebuli avtori
Tanamedrove germanel kriminalistebs Soris ( misi ara-
erTi fundamenturi xasisaTis SromiT) gamorCeulia. igi
friad sainteresod ganixilavs sisxlis samarTlSi bra-
lisa da negatiuri pasuxismgeblobis problemasac da an-
viTarebs mosazrebas, romelic CvenTvis amjerad metad
niSandoblivia. mxedvelobaSi gvaqvs sisxlis samarTlis
sferoSi bralis problemis gadawyvetis meTodologiu-
ri problemebi. kerZod, k. roqsini, erTi mxriv, uaryofs
bralis problematikaSi nebis Tavisuflebis filosofi-
ur problemas, agreTve e. w. mkacri determinizmis argu-
mentebs im motiviT, rom maTi empiriuli mecnieruli da-
sabuTeba SeuZlebelia. magram, meore mxriv, ganixilavs
bralis im Teoriebs, romlebic garkveuli filosofiu-
ri midgomis gareSe ara Tu sworad gadaWrili, aramed
sworad gaanalizebulic ki ver iqneba. magaliTad, bra-
li, rogorc sxvanairad moqmedebis SesaZleloba, xasia-
Tis Tu cxovrebis wesis brali, brali rogorc samar-
Tlebrivad Seuwynarebeli ganwyoba Tu mrwamsi, brali,
rogorc Seracxva zogadprevenciuli saWiroebisaTvis,
67
da, bolos, brali, rogorc usamarTlo qmedeba, miuxeda-
vad normatiuli moTxovnadobisa, sakmaod rTul filo-
sofiur problemebs ukavSirdeba. magram, samwuxarod,
avtori ratomRac mxolod akritikebs bralis proble-
mis im meTodologiur safuZvlebs, rac germaniis fede-
raciuli respublikis umaRles sasamarTlos 1952 wlis
18 martis gadawyvetilebaSia gamoxatuli. am gadawyve-
tilebis erT-erT arsebiT debulebas cota qvemoT Seve-
xebiT.
k. roqsinis azriT, nebis Tavisuflebis filosofiu-
ri koncefcia, romelic sxvagvarad moqmedebis SesaZ-
leblobis postulats emyareba, SeiZleba gamodges im va-
raudisaTvis, rom sxvagvarad SeuZlia moiqces adamianTa
umravlesobas anu e. w. “ saSualo adamians,” magram am
konkretulad moqmedi piris mimarT is empiriulad da-
umtkicebadia iseve, rogorc empiriulad daumtkiceba-
dia mkacri determinizmic. aqedan gamomdinare, avtori
askvnis, rom bralis problema sisxlis samarTalSi nebis
Tvisuflebis problemisagan damoukidebelia (12. gv.
868). magram, rogorc Cans, avtori grZnobs im uxerxulo-
bas, rasac bralis problematikaSi nebis Tavisuflebis
filosofiuri problemis uaryofa an ugulebelyofa iw-
vevs da is iZulebeli xdeba, es filosfiuri problema
bralis promlematikaSi amosaval principadac aRairos
imis miuxedavad, rom igi, avtoris azriT, zustad daum-
tkicebadia (12. gv. 870). cxadia, nebis Tavisuflebis fi-
losofiuri problemis zusti mecnieruli Tu empiriu-
li dasabuTeba SeuZlebelia, magram amis gamo filoso-
fiidan bralis problemis gatana (anu bralis problema-
tikaSi filosofiidan gaqceva) gaumarTlebelia. imisi
moTxovna, rom nebis Tavisuflebis msgavsi filosofiu-
ri problemebi kerZo mecnierebaSi damkvidrebuli az-
rovnebis wesis mixedviT gadawydes, Tavisi arsiT pozi-
tivisturia da filosofiis uaryofas warmoadgens. amis
gamoa, rom k. roqsini germaniis federaciuli respubli-
68
kis uzenaesi sasamarTlos 1952 wlis 18 martis gadawyve-
tilebaSi bralis problematikisaTvis erT, metad arse-
biT, debulebas saTanado yuradRebas ar aqcevs, maSin,
rodesac es debuleba, Cveni azriT, sagangebo yurdRebas
moiTxovs. kerZod, am gadawyvetilebis Tanaxmad, “ bral-
Si gakicxvis Sinagani safuZveli mdgomareobs imaSi, rom
adamiani orintirebulia Tavisufal, pasuxismgeblur,
zneobriv TviTgansazRrebaze da amitom mas SeuZlia ga-
dawyvitos rogorc samarTlis sasargeblod, ise mis sa-
winaaRmdegod. “aq Cvens yuradRebas iqcevs termini “pa-
suxismgebluri, zneobrivi TviTganszRvris unari “ anu
unari imisa, rom adamianma miiRos pasuxismgebluri ga-
dawyetileba. cxadia, termini “pasuxismgebluri” pasu-
xismgeblobis pozitiuri aspeqtis niSania. samwuxarod,
sisxlissamarTlebrivi bralis Sesaxeb k. roqsinis mier
mimoxilul TeoriebSi da am Teoriebis avtoriseul ko-
mentarebSi pozitiuri pasuxismgeblobis idea naxsene-
bic araa. adamianis pirovneba ki pasuxismgeblobis saTa-
nado grZnobisa da unaris gareSe SeuZlebelia. amdenad,
Znelia daveTanxmoT k. roqsinis im daskvnas, rom bralis
problema nebis Tavisuflebis filosofiuri problemi-
sagan damoukideblad unda gadawydes, Tumca es daskvna,
rogorc Cans, Tanamedrove sisxlis samarTalSi gabato-
nebulad unda CavTvaloT. laSa-giorgi kutalias azriT,
k. roqsinis debuleba, rom bralis problema nebis Tavi-
suflebis filosofiuri problemisagan damoukideblad
unda gadawydes, Tanamedrove sisxlis samarTalSi sul
ufro batondeba, ese igi sul “ ufro da ufro ikveTeba
tendencia, romlis Tanaxmad nebis Tavisflebis proble-
ma (filosofiuri gagebiT) braleulobis Sesaxeb sakiT-
xis gadawyvetisas ukve mxedvelobaSi ar miiReba“ (10. gv.
628).
amrigad, gamodis, rom nebis Tavisuflebis filoso-
fiuri problema bralis problemis gadawyvetisas mxed-
velobaSi ar unda iqnes miRebuli. cxadia, bralis prob-
69
lematikis gatana nebis Tavisuflebis filosofiuri
problemis gareT, ueWvelad Seicavs im safrTxes, rom
bralis problema sazogadod filosofiuri kategorie-
bisagan mowyvetili aRmoCndes. ukve iTqva, rom brali pa-
suxismgeblobis kategoriisagan mowyvetiT ar arsebobs,
radgan brali, rogorc subieqtis upasuxismeblobis si-
nonimi, pasuxismgeblobis pozitiuri da negatiuri as-
peqtebis kavSiris formaa. es ki imaze metyvelebs, rom “
brali” socialuri filosofiis erT-erT damoukidebel
kategorias warmodgens.
raki aq termini “ kategoria “ vaxseneT, zedmeti ar
iqneba, Tu mis warmoSobas mokled mainc SevexebiT. am
mxriv friad sainteresoa prof. T. buaCiZis mtkiceba,
rom es termini berZnuli warmoSobisaa da Tavdapirve-
lad niSnavda dadanaSaulebas, mxilebas. magram misi fi-
losofiuri analizis Sedegad “ kategoria “ gautolda
arsebulSi raimes aRmoCenas, arsebulis Zireul daxasia-
Tebas (2. gv. 3). raki “ kategoria “ arsebulSi raimes mxi-
lebas anu aRmoCenas aRniSnavs, kategoriaSi moazrebuli
sagani niSnavs am sagnis aRmoCenas. miT ufro, rom kate-
goria Teoriuli azris erT-erTi logikuri formaa. ka-
tegoriis unikaluri Tvisebis Sesaxeb miTiTebuli iyo
jer kidev piTagorelebis kategoriebis cxrilSi, sadac
am cxrilis yoveli elementi urTierTdapirispirebul
mdgomareobas gamoxatavs. rogorc aRniSnulia, am kate-
goriebis cxrilSi naTlad gamoikveTa azri imis Sesaxeb,
rom calkeul kategoriebs kavSiri aqvT maT sapirispi-
rosTan, sazRvars usazRvrosTan, kents — luwTan da a.S.
am TvalsazrisSi kategoriaTa dialeqtikuri gaazrebis
Canasaxi SeiZleba davinaxoT(2. gv. 16).
marTlac, Tu arsebobs “ sazRvari,” rogorc garkveu-
li kategoria, maSin arsebobs misi sapirisipiro katgori-
ac, kerZod, “usazRvro.” Tu “ `sazRvari“ azrovnebaSi
qmnis“ usazRvros, “rogorc pirvelis sapirispiros, maSin
logikuria daskvnac, rom “pasuxismgebloba, “ rogorc ka-
70
tegoria, safuZvelia Tavisi iseTi sapiripirosaTvis, ro-
goric aris“ upasuxismgebloba, “ xolo es ukanaskneli,
Tavis mxriv, negatiuri pasuxismgeblobis safuZvelia. aq,
rogorc Cans, igulisxmeba safuZvel-Sedegis kavSiri. am-
jerad safuZvel-Sedegis kavSirs erTi aspeqtiT Sevexe-
biT, roca sapirispiro kategoria aucileblobiT miiRe-
ba. prof. s. wereTeli werda, rom am poziciidan safuZve-
li aris aseTi misi sapirispirosaTvis, rogorc Sedegi-
sasTvis. magaliTad, sasruli gadadis usasruloSi da pi-
riqiT uaryofis saSualebiT~13. gv. 77).
amrigad, aSkaraa, rom pozitiuri “pasuxismgebloba“
aris safuZveli misi iseTi sapirispirosaTvis, rogoro-
caa `upasuxismgebloba“, xolo es ukanaskneli aris sa-
fuZveli negatiuri pasuxismgeblobisaTvis, radgan su-
bieqti negatiuri wesiT pasuxs agebs Tavisi upasuxis-
mgeblo qmedebisaTvis. maSasadame, “upasuxismgebloba“
aris pasuxismgeblobis pozitiuri da negatiuri as-
peqtebis kavSiris forma. radgan zogierTi kategoria
kavSiris wesis formiTac arsebobs (magaliTad, Tavisuf-
lebisa da aucileblobis kavSiri gaSualebulia poziti-
uri pasuxismgeblobiT), igulisxmeba, rom `upasuxis-
mgebloba“ damoukidebeli kategoriis aRmniSvnelia.
mokled rom vTqvaT, igulisxmeba `bralis“ kategoria.
Tu kategoria sazogadod arsebulis mxilebas, mis aRmo-
Cenas niSnavs, maSin SegviZlia vamtkicoT, rom bralis ka-
tegoria ukve aRmoCenilia, Tumca es Cven jer kidev 2001
wels gamoqveynebul monografiul naSromSi davadastu-
reT (9). samwuxarod, qarTul iuridiul literaturaSi
es faqti SeumCneveli darCa imis miuxedavad, rom bralis
problema sxva naSromebSic ganvixileT. magram amjerad
bralis kategorias sasazRvro kategoriebis sistemaSi
imitom SevexeT, rom bralis problemis gadaWras, ro-
gorc ukve Cans, filosofiidan gaqcevis gziT cdiloben,
maSin rodesac filosofiuri kategoriebis Semoqmedebi-
Ti gamoyenebis gareSe bralis kategorialuri gaazreba
71
SeuZlebelia. bralis kategoria ver moiazreba ara mar-
to Tavisuflebisa da pozitiuri pasuxismgeblobis ga-
reSe, aramed pasuxismeblobis kategoriis sasazRvro ka-
tegoriebis sistemaSi gaazrebis gareSec. rogorc mar-
Tebulad aRniSnavda prof. T. buaCiZe, “ Semecneba, ro-
melsac eswrafvis yoveli specialuri mecnereba, SeuZ-
lebelia kategoriebis gamoyenebis gareSe. magram speci-
aluri mecniereba Tavad ar ikvlevs mis mier gamoyenebu-
li filosofiuri kategoriebis arsebas“ (2. gv. 6), radgan
kategoriebis kvleva filosofiaSi gadadis. avtoris
marTebuli daskvniT, “ specialuri mecnierebis bevri
gamoCenili wamomadgenlis SromebSi vxvdebiT amgvar ga-
dasvlebs filosofiis sferoSi da es arcaa SemTxveviTi.
es erTxel kidev adasturebs imas, rom specialuri mec-
niereba mis mier moxmarebuli kategoriebisa da Teoriu-
li wanamZRvrebis dazusteba-gacnobierebisaTvis auci-
leblobiT moiTxovs filosofias” (2. gv. 7).
amrigad, bralis kategoria, isve rogorc sxva msgav-
si cneba Tu problema, filosofiidan gaqceviT ki ar mo-
ipoveba, aramed, piriqiT, filosofiaSi CaRrmavebiT
(Tundac nebis Tavisuflebis problematikaSi), xolo
roca filosofiuri kategoria filosofiis sferoSi ga-
nixileba, maSin saqme exeba azrovnebis Semobrunebas sa-
kuTari Tavisaken, ese igi aq igulisxmeba Tvicnobirebis
aqti (2. gv.7).
filosofiaSi ki jer kidev aristoteles katagoria-
luri moZRvrebidanaa cnobili, rom arsebobs kategori-
ebis sistema, maTi urTierTkavSiri, roca kategoriebi
gulisxmoben erTmaneTs, erTi kategoria efuZneba meo-
res (2. gv. 6), xolo es debuleba kategoriebis sistemaSi
`pasuxismgeblobis“ kategoriis am mokle analizmac da-
dastura. vimeorebT, pasuxismgebloba (misi pozitiuri
aspeqtiT) aris Sinaarsi, romelic urTierTobas, ro-
gorc misi gamovlenis formas, moiTxovs; urTierToba,
Tavis mxriv, arkvevs pasuxismgeblobis subieqtis mimar-
72
Tebas `instanciasTan~, ese igi imas, Tu vis winaSea subi-
eqti pasuxismgebeli da ratom; amis garkveva, Tavis
mxriv, arkvevs imasac, gadadis Tu ara norma, rogorc
qcevis wesi, marTlwesrigSi; marTlwesrigis braleuli
darRveva negatiur pasuxismgeblobas moiTxovs, negati-
urma pasuxismgeblobam ki, subieqti kvlav pozitiuri pa-
suzismgeblobisken unda Semoabrunos, e.i. Tavis Tavda-
pirvel mowodebas daubrunos.
bolos, filosofiaSi adamianis pirovnebis erT-er-
Ti umTavres niSnad, riTac igi cxovelisagan gansxvavde-
ba, miCneulia pasuxismgeblobis grZnoba da unari imisa,
rom igi normatiulad dadgenili valdebulebas moeki-
dos pasuxismgeblurad, ese igi am valdebulebis aRsru-
lebis ganwyobiT. aqedan gamomdinareobs, rom vinc pasu-
xismgeblobis pozitiur aspeqts pirwmindad uaryofs an
ugulebelyofs da mxolod negatiur pasuxismgeblobas
aRiarebs, is adamianis pirovnebas cxovelTan aTanab-
rebs. aq, rogorc ukve Cans, gemovnebis sakiTxi ki ar
dgas, aramed adamianis pirovnebis im Tvisebisa, rom-
lis gareSe adamianis pirovneba SeuZlebelia. samwuxa-
rod, iuridiul literaturaSi pozitiuri pasuxismgeb-
lobis idea xSirad xdeba negatiuri damokidebulebis
obieqti. magaliTad, p. dageli da v. nomokonovi aRiare-
ben pasuxismgeblobis dayofas pozitiur da negatiur
aspeqtebad, magram isini fiqroben, rom sisxlissamar-
Tlebrivi mowesrigebis sagani da meTodi pozitiur pa-
suxismgeblobas gamoricxavs. amtkiceben, rom `sisxlis
samarTali subieqtTa zogadsamarTlebriv statuss ar
adgens. amitom moqalaqeTa zogadi valdebuleba, daic-
van sisxlis samarTlis kanonmdebloba, pasuxismgeblo-
bas ar warmoadgens. pasuxismgebloba sisxlis samarTal-
Si realurad arsebobs mxolod danaSaulis CadenasTan
dakavSirebuli konkretuli sisxlissamarTlebrivi ur-
TierTobis CarCoebSi~ (4. gv. 71).
73
rogorc Cans, irkveva, rom arsebobs pozitiuri pa-
suxismgeblobis idea sazogadod, magram is Turme sis-
xlis samarTalSi ar vlindeba. jer erTi, zogadi (am Sem-
TxvevaSi pozitiuri pasuxismgeblobis idea ) kerZoSi ga-
movlenis gareSe ar arsebobs. meorec, Tu pasuxismgeb-
lobis grZnoba, romelic pozitiuri pasuxismgeblobiT
gamoixateba, adamianis pirovnebas axasiaTebs, vTqvaT,
zneobis sferoSi, maSin ranairad SeiZleba sisxlis sa-
marTalSi adamianis pirovneba pasuxismgeblobis am
grZnobas iyos moklebuli? mesamec, rogorc Cans, dana-
Saulis Cadenis gamo sisxlissamarTlebrivi urTierTo-
bis idea imdenad yalbia, rom igi adamianis pirovnebasac
amaxinjebs. nuTu pirovneba danaSaulis Cadenamde sazo-
gadod moklebulia pasuxismgeblobis grZnobas? ase rom
iyos, maSin danaSaulis Cadenas misi Camdeni piri upasu-
xismgeblobis aqtad arc aRiqvamda da maSin negatiuri
pasuxismgelobac misTvis sruliad ucxo iqneboda.
amrigad, pozitiuri pasuxismgeblobis filosofiu-
ri ideisagan sisxlis samarTlis mowyveta imdenad ab-
surdul daskvnebs iwvevs, rom, rogorc ityvian, komen-
tari zedmetia. cxadia, inderetminizmi da mkacri, cal-
saxa, determinizmi miuRebelia, magram amis gamo bralis
problema filosofiis gareT verc daismis da verc ga-
daiWreba. pirovneba Tavisuflebis gareSe SeuZlebelia.
Tu pirovnebas arCevanis Tavisufleba ara aqvs, ese igi
`Tu asarCevi araferia, maSin romelime erTi a q t i u -
r o b s (xazgasma avtorisaa-g.n) da ukve aRar funqciobs
pirovneba. arCevani Tavisufali aqtia, magram araa TviT-
neboba. mas Segnebuloba, pasuxismgebloba, kategoriuli
imperativebi da brZanebebi axlavs Tan”(3. gv. 64).
amrigad, adamianis pirovneba Tavisuflebisa da au-
cileblobis gareSe SeuZlebelia, xolo aucileblobisa
da Tavisuflebis kavSiris formas pasuxismgebloba war-
moadgens. aq, upirveles yovlisa, igulisxmeba pasuxis-
mgeblobis pozitiuri aspeqti, rogorc pirovnebis so-
74
cialurobis ganuyofeli Tviseba. bunebrivia, Tu pirov-
neba SeiZleba zogjer moiqces upasuxismgeblod, anu,
braleulad, nacvlad pasuxismgebluri saqcielisa, da
am upasuxismgeblobis xasiaTisa da xarisxis Sesabamisad
(Cadenili qmedebisa da misi Sedegebis mixedviT) negatu-
ri wesiT pasuxs agebs kidec amisaTvis.
daskvnis saxiT SeiZleba iTqvas, rom `brali“ pasu-
xismgeblobis pozitiuri da negatiuri aspeqtebis kavSi-
ris formaa, xolo, pasuxismgebloba, Tavis mxriv, socia-
luri filosofiis kategoriaa, bunebrivia, rom bralic
socialuri filosofiis kategoriebis sistemaSi iqnes
gaazrebuli. maSasadame, bralis problema filosofii-
dan gaqceviT ki ar gadawydeba, aramed, piriqiT, rogorc
ukve iTqva, filosofiaSi CaRrmavebiT, roca naCvenebi
iqneba bralis uzogadesi kategorialuri buneba da sa-
zogadoebis ama Tu im normatiul sistemaSi am ukanakne-
lis specifikis Sesabamisad misi gamovlenis specifikac.
cxadia, bralis problema Semdgom analizss moiTxovs.
GURAM NACHKEBIA
THE CATEGORY OF A GUILTY IN THE ADJUSTMENT OF
CATEGORIES SYSTEM
Abstract
In the article it is proved that eventual premeditation side as the
negligent dependence of the subject before his infringing activities is
unknown to the traditional fault theories. This is the evaluative
“negligence” conception, which psychological analog does not exist.
The same points the 342nd Article of Criminal Code of Georgia
(service negligence), that is the sign of indifference.
It comes of it that eventual premeditation and negligence are
both characterized as common sign (indifference). This will be
justified that the “indifferent” we can change with the term
“irresponsible”. This means that the subject revealed the irresponsible
dependence before the requirement of the criminal or providence
norms, as the result of which he committed a infringing activity
75
provided by the criminal law. The premeditation before the state is the
conscious negation of the positive responsibility, and the carelessness
is recognized by his repudiation.
From the other side, the fault for the infringing activity - this is
not an abstract accusal, as it is taken in the normative fault theory (the
accusal has not the corresponding subject), but is the basis of the
accusal (the subject is accused of his irresponsibility in the infringing
activity). Though the problem needs to be examinated.
literatura:
1. g. banZelaZe, sindisis cneba marqsistul eTikaSi,
Tbilisi, 1977 (nawili meore).
2. T. buaCiZe, kategoriis raoba, “TanafardobiTi kate-
goriebi”, Tbilisi, 1963.
3. a. bregaZe, humanizmis procesis roli adamianis for-
mirebaSi, “adamiani, individi, pirovneba”, 1987.
4. П. C. Дагель, В. А. Номоконов, Основные направления со-
ветской уголовной политики, “Проблемы советской уго-
ловной политики” , Владивосток, 1985.
5. a. guliga, kanti, Tbilisi, 1967.
6. z. kakabaZe, adamiani rogorc filosofiuri proble-
ma, Tbilisi, 1987.
7. A. Kaufmann, Das Schuldprinzip, Heidelberg, 1961.
8. g.naWyebia, nebisyofis Tavisuflebis problema six-
lis samarTalSi, Tbilisi, 1975 (sakandidato diser-
tacia).
9. g.naWyebia, brali rogorc socialuri filosofiis
kategoria, Tbilisi, 2001.
10. laSa-giorgi kutalia, brali sisxlis samarTalSi,
Tbilisi, 2000.
11. Н. С. Таганцев, Русское уголовное право, часть Общая, том
1, Тула, 2001.
12. K. Roxin, Strafrecht, Allgemeiner Teil, Band 1, 4 Auflage, Mün-
chen, 2006.
13. s. wereTeli, dialeqtiuri logika, Tbilisi, 1965.
warmoadgina saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa
akademiis mecnierebis filosofiis ganyofilebam.
76
murman gorgoSaZe
(baTumi)
samarTali da politika:
urTierTmimarTebis Tanamedrove aspeqtebi
77
suflebis nebis pirdapir gagrZelebas, rom samarTals
sakuTari logika ar aqvs da igi mxolod saxelmwifos ne-
biT fuZndeba (8, gv. 195-196).
rogorc Cans, es mTlad ase ar unda iyos; samarTlis
ganviTarebasTan erTad cxadi xdeba, rom samarTals aqvs
raRac Tavisi, TviTmyofadi, iseTi ram, rac miekuTvneba
mxolod samarTals, rogorc unikalursa da gansakuT-
rebul movlenas. amas isic mowmobs, rom samarTlebrivi
cnobiereba ar amoiwureba mxolod kanonismieri urTi-
erTobebiT, misi Sinaarsi gacilebiT farToa. Cveni miza-
nia vaCvenoT samarTlisa da politikis mimarTeba am
TvalsazrisiT.
samarTlisa da kanonis gansxvaveba. samarTlisa da
politikis mimarTebis ganxilvamde saWiroa erTmaneTi-
sagan ganvasxvaoT samarTali da kanoni. erTni Tvlian,
rom samarTali da kanoni igiveobrivia, radgan samarTa-
li cocxlobs kanoniT da ,,kanons ar aqvs samarTlisagan
gansxvavebuli Tavisi sakuTari arsi” (1, gv. 148), amitom,
kanonis gareSe, kanonis miRma samarTali ar arsebobs. ka-
nons qmnis saxelmwifo, maSasadame, kanoni (igive saxel-
mwifo) warmoadgens samarTlis erTaderT wyaros. gamo-
dis, rom rasac saxelmwifo ambobs Tavisi kanonebis sa-
SualebiT, isaa samarTali.
meore Tvalsazrisis mixedviT, SeuZlebelia samar-
Tali emTxveodes kanons, vinaidan samarTali Tavis Tav-
Si moicavs bunebiT samarTalsac, anu adamianis iseT so-
cialur-samarTlebriv uflebebsac, romlebic araa fiq-
sirebuli kanonebSi. am TvalsazrisiT, samarTali, ro-
gorc sazogadoebrivi urTierTobebis regulatori, da-
moukidebelia saxelmwifosagan, ufro metic, win us-
wrebs kanons da, rogorc zeistoriuli movlena, arse-
bobs bunebiTi samarTlis saxiT. saxelmwifo am gagebiT
warmodgenilia, rogorc instituti, romelic ki ar ad-
gens samarTals, aramed aformebs, gamohyavs igi sakanon-
mdeblo saqmianobiT samarTlebrivi sinamdvilidan. ma-
78
Sasadame, saxelmwifo warmoadgens kanonebis da ara sa-
marTlis Semoqmedsa da wyaros.
rogorc vxedavT, meore Sexeduleba samarTals ga-
nixilavs, rogorc garkveul principebsa da Rirebule-
bebs, rogorc sazogadoebrivi urTierTobebis Tavisuf-
lebis formasa da zomas. aqedan gamomdinare samarTali
ar SeiZleba iyos usamarTlo, xolo ,,kanoni sxvadasxva
socialuri, ekonomikuri, politikuri da kulturuli
faqtorebis gavlenis, sulac, elementaruli Secdomis
gamo, SesaZloa, cdomilebaSi aRmoCndes samarTalTan —
iyos usamarTlo” (3, gv. 300).
zemoTqmulis mixedviT, erTmaneTisagan unda gan-
vasxvaoT, kanonisa da politikis, erTi mxriv, xolo, meo-
re mxriv, samarTlisa da politikis mimarTeba.
amdenad Cven orgvari mimarTeba unda ganvixiloT:
pirveli – kanonsa da politikas Soris da meore – samar-
Talsa da politikas Soris.
kanoni da politika. dasavleTis politikuri mec-
niereba imTaviTve daupirispirda Sexedulebas, romlis
mixedviTac kanoni aris politikuri RonisZieba da, maSa-
sadame, kanoni aris politika. amis sapirispirod dasav-
leTSi wamoyenebuli iqna Tezisi samarTlis `politiku-
ri stelirulobis Sesaxeb~. am Teziss didi xnis ganmav-
lobaSi bevri momxre hyavda. cxadia, amgvari Sexeduleba
ukiduresobaa, es daadastura kidec samecniero azris
ganviTarebam, kerZod aSkarad gamoikveTa iurispruden-
ciis politizaciis tendencia. magaliTad, saxelmwifo
samarTlis germanuli mecniereba ar uaryofs Tavis kav-
Sirs politikasTan. maTi azriT, konstituciasa da po-
litikas Soris arsebobs urTierTganpirobebulobis bu-
nebrivi kavSiri (5, gv. 41).
rasakvirvelia, kanoni asrulebs politikur fun-
qcias, garda imisa, rom politikurad absoluturad ne-
itraluri kanoni ar SeiZleba arsebobdes Tundac imi-
tom, rom kanons saxelmwifo xelisuflebis umaRlesi
79
organo Rebulobs da misi miReba-armiRebis sakiTxi ukve
garkveuli politikaa, kanoni sxva mxrivac asrulebs po-
litikur funqcias, kerZod:
xelisuflebisa da mmarTvelobis urTierTobebi,
romlebic Seadgens politikis Sinaarss dadgenili kano-
niT;
kanoni awesrigebs urTierTobebs politikuri sis-
temis subieqtebs Soris;
kanoniT iuridiuladaa gaformebuli politikuri
wes-wyobileba;
kanoniT iuridiuladaa gaformebuli saxelmwifo
xelisuflebis organoTa Seqmnis wesi, struqtura, kom-
petencia;
kanoniT iuridiuladaa gaformebuli moqalaqeTa
uflebebi da Tavisuflebebi da sxva.
politika ar daiyvaneba kanonze da verc Semoifar-
gleba misiT. politika ufro farToa, vidre kanoni. po-
litikasa da kanons Soris SeiZleba davamyaroT iseTive
urTierToba, rogoric arsebobs mizansa da saSualebas
Soris, sadac mizani aris politika, kanoni ki saSualeba.
kanonisa da politikis specifikidan gamomdinare,
kanonsa da politikas Soris ar SeiZleba arsebobdes
sruli harmonia. saqme is gaxlavT, rom politikis arsi
ar vlindeba mxolod pozitiur kanonmdeblobaSi. poli-
tikas ganviTarebis sakuTari specifika aqvs. kerZod, po-
litikaSi gvxvdeba rogorc formalur-iuridiuli, ase-
ve faqtobrivi urTierTobebi. faqtobriv urTierTo-
bebs, politikur normebs, politikur tradiciebs, ka-
nonmdebeli ver iTvaliswinebs da arcaa valdebuli ga-
iTvaliswinos, politika normatiuli gadaformebis ga-
reSec flobs realur Zalas, amdenad politika proce-
sia, romelsac aqvs ganviTarebis sakuTari logika, ris
gamoc kanons ar SeuZlia mkacrad formalizebul CarCo-
ebSi moaqcios politika. amitom kanonSi erTmaneTs upi-
80
rispirdeba da amave dros erTmaneTs erwymis samarTli-
sa da realuri politikuri Zalauflebis momenti.
aqedan gamomdinare, savsebiT realuria, rom poli-
tikuri xelmZRvanelobis strategiisa da taqtikis Sec-
vla ganxorcieldes kanonisagan damoukideblad, magram
ara samarTlisagan damoukideblad.
ganviTarebuli demokratiiis mqone Tanamedrove sa-
xelmwifoebSi asea xolme, jer yalibdeba sazogadoebri-
vi cxovrebis gardaqmnis poltikuri koncefcia samar-
Tlis farglebSi, xolo Semdeg misi ganxorcielebis sa-
kanonmdeblo baza.
ramdenad intensiuri iqneba politikur doqtrina-
Ta samarTlis saSualebiT kanonis enaze gadayvana, miT
ufro warmatebuli aRmoCndeba reforma.
SeiZleba davaskvnaT, rom
• zogierT samarTlebriv sistemaSi, gansakuTre-
biT iq, sadac kontinentur samarTalze dafuZne-
buli midgoma gamoiyeneba, kanonebi politikuri
ganacxadis rols asrulebs, xolo detalebi ad-
ministraciuli organoebis mier momzadebul da
aRsrulebul normebSi aisaxeba (6, gv. 42);
• kanonis movaleobaa politika gardaqmnas samar-
Tlebriv teqstad;
• kanonmdebeli politikis amocanebisa da samar-
Tlebrivi ganzraxvis mkafio ganacxadiT unda
xelmZRvanelobdes.
Tu gadavxedavT Tanamedrove demokratiul saxel-
mwifoebSi mimdinare procesebs, davinaxavT, rom kanoni
demokratizaciis procesis ganviTarebasTan erTad
iZens damoukideblobas mis iseT mewyvilesTan mimarTe-
baSi, rogoricaa saxelmwifo da politika da igi samar-
Tlis mxares ixreba. am qveynebSi kanoni samarTlianobis
ganxorcielebis saSualeba da misiT ganpirobebuli mov-
lena xdeba. kanonis savaldebulo Zala, ganviTarebul
demokratiebSi, morals, xalxis nebas, mis interesebs
81
efuZneba. Tanamedrove iuridiuli pozitivizmic ki ar
uaryofs samarTlis sistemaSi moraluri kriteriumebi-
sa da Sefasebebis arsebobas (11, gv. 105). aqedan gamomdi-
nare, xelisuflebis moqmedebis anu misi politikis gan-
msazRvrelia ara xelisufebis neba, ara viwro partiuli
interesebi, aramed valdebuleba, romelic momdinare-
obs ,,samarTlis mixedviT~ cxovrebidan anu socialurad
da sulierad gamarTlebuli qcevis moTxovnidan. speci-
alistTa erTi nawili sakanonmdeblo organoSi aucile-
beli wesiT kanonproeqtis eTikur eqspertizazec lapa-
rakobs (10, gv. 90)
sailustraciod movitanoT komunikaciuri da gama-
aqtiurebeli saxelmwifos koncefcia (komunikaciuri da
gamaaqtiurebeli saxelmwifos Sesaxeb dawvrilebiT ixi-
leT: levan izoria, Tanamderove saxelmwifo, Tanamed-
rove administracia, Tb., 2009). am koncefciaTa mixed-
viT, Tanamedrove saxelmwifosa da misi administraciis
umTavresi miznis miRweva — sazogadoebis TiToeuli
wevris keTildReobis — uzrunvelyofa Tavad sazogado-
ebasTan mWidro TanamSromlobiTaa ukeT SesaZlebeli,
amitom Tanamedrove saxelmwifom aqcenti sazogadoebis
TiToeuli wevrisa da misi organizaciuli erTeulebis
gaaqtiurebaze, maTi SesaZleblobebis gamovlenaze ga-
daitana. komunikaciuri saxelmwifos mTavari kredo
swored sajaro administraciis mxridan sazogadoebrivi
faqtorebis gaaqtiureba gaxlavT. rasakvirvelia, am Ta-
namSromlobisas saxelmwifos politikaa ZiriTadi da
ganmsazRvreli, magram icvleba saxelmwifos politikis
Camoyalibebisa da ganxorcielebis formebi. “komunika-
ciuri saxelmwifo erTgvari gasazogadoebuli saxel-
mwifos funqcias asrulebs” (2, gv. 117). rac, Cveni azriT,
mniSvnelovani faqtoria Tanamedrove saxelmwifoSi ka-
nonisa da politikis mimarTebis dasadgenad. kerZod, po-
litika yalibdeba ra samoqalaqo sazogadoebaze day-
82
rdnobiT da misi meSveobiT, kanoni ar SeiZleba iyos xe-
lisuflebis da misi politikis ,,SiSveli~ neba.
samarTali da politika. samarTali ar asrulebs
politikur funqcias. samarTals, rogorc garkveul
principebsa da Rirebulebebs da politikas Soris mi-
marTeba gulisxmobs erTgvar sinTezs politikasa da sa-
marTals Soris, romelic kanonSi unda ganxorcieledes.
samarTali da politika struqturulad gansxvavdeba
erTmaneTisagan. politikuri urTierToba yovelTvis
dinamikuria, iracionaluria, igi cdilobs mudmivad
cvalebadi cxovrebiseuli urTierTobebis mowesrige-
bas, samarTali ki piriqiT, statikur-racionaluria da
cdilobs SeboWos cocxali, dinamikuri Zalebi (7. gv.
103-104).
ufro dawvrilebiT ganvixiloT samarTlisa da po-
litikis ganmasxvavebeli niSnebi:
• politikas samarTlisagan damoukideblad arse-
boba ar SeuZlia, samarTals ki, rogorc princi-
pebsa da Rirebulebebs, ar sWirdeba gansakuTre-
buli dacva;
• politikur normebs aklia sistemuroba. poli-
tika ufro mobiluria, vidre samarTali, ufro
moqnilia ama Tu im problemasTan mimarTebaSi;
• samarTali gvevlineba sxvadasxva socialuri
jgufebisa da individebis interesTa kompromi-
sis miRwevis saSualebad, politika ki am intere-
sebs upirispirebs erTmaneTs;
• politikas, uxdeba ra moqmedeba amwuTieri inte-
resebidan gamomdinare, ,,aris yofiereba riskis
sferoSi, aris moRvaweoba kanonierebisa da uka-
nonobis, sikeTisa da borotebis meryev wonaswo-
robaSi~ (4, gv. 446). politika SeiZleba daupiris-
pirdes kanons, magram ara samarTals. politikis
mizania samarTlis, rogorc garkveuli princi-
83
pebisa da Rirebulebebis gamoyeneba politikuri
gadawyvetilebis miRebisas;
• marTalia, politikur normebs SeuZliaT moaxdi-
nos pirdapiri socialuri regulireba da amiT
daupirispirdes da gaauqmos kanoni, magram isini
ver auqmeben samarTals, rogorc principebs da
Rirebulebebs. piriqiT, cdiloben samarTlebri-
vi xasiaTi SesZinon sakuTar gadawyvetilebebs
da amiT uzrunvelyon misi Sesruleba. TavisTa-
vad aRebul politikur normebs maiZulebeli
Tviseba ar aqvT (12, gv. 312), an Tu aqvT dabali,
xarisxiT;
• Tanamedrove demokratiul qveynebSi politikas
ar SeuZlia sakiTxis gadaWra samarTlis gareSe.
politika sakiTxis gadawyvetis safuZvlebs
qmnis, sakiTxis gadawyveta ki kanonis prerogati-
vaa, romelic, Tavis mxriv, samarTalTanaa nazia-
rebi;
• politikuri normebi saxelmwifo xelisuflebis
sakanonmdeblo organoTa saqmianobis Semdeg (am
saqmianobis ZiriTadi arsi isaa, rom politikuri
gadawyvetilebani aziaros samarTals da Seqmnas
samarTalTan naziarebi politika anu kanoni)
iZens samarTlebriv xasiaTs, ris Sedegadac ,,fa-
kultaturi mdgomareobidan~ gadadis zogadsa-
valdebuloSi. es momenti gaxlavT imis mtkice-
bis safuZveli, rom samarTlis wyaroa saxelmwi-
fo xelisufleba da samarTali politikuri mov-
lena da kategoriaao;
• sakanonmdeblo procesi saxelmwifo politikis
kanonebSi gardasaxvis gansakuTrebuli proce-
duraa. am gziT saxelmwifo iyenebs samarTlis
SesaZleblobebs Tavisi politikuri miznebis
gansaxorcieleblad (9, gv. 161);
84
• samarTali samarTlianobas emsaxureba, politi-
ka sasargeblos. sakanonmdeblo saqmianobam unda
Seasrulos samarTlianisa da sasargeblos SeTa-
nawyoba pozitiur samarTalSi anu kanonmdeblo-
baSi;
• roca politika iWreba samarTalSi, samarTlis
arsebiT niSans samarTlianobas, enacvleba po-
litikis arsebiTi niSani – sargeblianoba, Sesaba-
misad es Tanafardoba kanonSic aisaxeba, ris ga-
moc kanoni SeiZleba iyos nakleb samarTliani,
magram sasargeblo, aseTi ram sakuTriv samar-
TalSi SeuZlebelia moxdes;
• samarTliT SezRuduli politika qmnis samar-
Tlebrivi kanonis sistemas da, piriqiT, samar-
TliT SeuzRudavi, ideologizirebuli politi-
ka arasamarTlebrivi kanonmdeblobis safuZve-
lia.
rogorc vxedavT, samarTals politikasTan mimar-
TebaSi TviTmyofadoba gaaCnia. igi politikasa da xeli-
suflebaze maRla mdgomi fenomenia da axorcielebs Ta-
vis sakuTar uSualo samarTlebriv potencials, Tavis
namdvil, realur daniSnulebas da ara xelisuflebis ne-
bas.
daskvnebi. maSasadame, Tanamedrove ganviTarebuli
demokratiebis analizi kanonisa da politikis mimarTe-
bis Sesaxeb saSualebas gvaZlevs davaskvnaT, rom kanoni
TandaTanobiT met damoukideblobas iZens politikas-
Tan mimarTebaSi; ufro zustad: politika damokidebuli
xdeba samarTalze da Sesabamisad kanonSi ufro metia sa-
marTlianobis elementebi, vidre politikis; es ki iwvevs
erTgvar paradoqsul situacias, kerZod, erTis mxriv,
kanoni inarCunebs mWidro kavSirs saxelmwifosTan, misi
Semoqmedebaa da, meores mxriv, da imavdroulad xdeba
zogadad politikisgan da xelisuflebisagan misi dife-
renciacia da gaucxoeba.
85
samarTlisa da politikis urTierTmimarTebis Ta-
namedrove aspeqtebi ki SeiZleba ase warmovadginoT:
• politikisTan mimarTebaSi, kanonisagan gansxva-
vebiT, sruli avtonomiiT xasiaTdeba samarTali
(5, gv. 42). igi imdenadaa politikisagan avtonomi-
uri, rom samarTlebrivi saxelmwifos ideac ki
ar warmoadgens politikur princips;
• Tanamedrove ganviTarebul demokratiul sa-
xelmwifoebSi, kanoni da politika Tanabar mi-
marTebaSi aris samarTalTan. samarTali orive
maTganisaTvis erTnairad warmoadgens Sefasebis
kriteriums;
• Tanamedrove ganviTarebul demokratiul sa-
xelmwifoebSi, samarTlis zogadi principebi
warmoadgens rogorc politikis, aseve kanon-
mdeblobis RirebulebiT safuZvels;
• Tanamedrove, samarTlebriv saxelmwifoSi poli-
tikaze kanonis zemoqmedebis ZiriTadi daniSnu-
lebaa ara misi sruli iuridizacia-formaliza-
cia, aramed politikis sferoSi samarTlebrivi
xasiaTis moTxovnaTa danergva.
86
MURMAN GORGOSHADZE
literatura
87
12. Ю. В. Сорокина, Введение в философию права, М., 2008
88
filosofiuri anTropologia
PHILOSOPHICAL ANTHROPOLOGY
89
irakli gogiCaZe
(Tbilisi)
1.
winamdebare statiaSi Cveni interesis sagans warmo-
adgens nebis fenomeni — kerZod, misi gamovlena adamia-
nuri yofierebis fenobriv struqturebsa da misi pi-
rovnuli mTlianobis formebSi. winamorbed statiebSi
(ix., `filosofiuri Ziebani~N-13,N-14,N-15), romelTa Te-
matikas axlac vagrZelebT, adamianuri yofierebis sami
fenobrivi struqtura gamovyaviT: 1) empiriuli subi-
eqt-obieqti; 2)racionaluri subieqt-obieqti da 3) mo-
fiqrali “me”. Semdgom ki Cven ganvixileT pirovnebis fe-
nomeni, rogorc aRniSnul struqturul diferenciaze
maRla mdgomi, rogorc adamianuri yofierebis gamTlia-
nebuli erTianoba. Sesabamisad, nebis fenomenic ganixi-
leba am sam struqturasTan da pirovnebasTan damokide-
bulebaSi.
2.
nebis fenomenis Sesaxeb diskusia warmoudgenelia
artur Sopenhaueris gareSe, Tumca, filosofiis isto-
riaSi am Temaze manamdec sakmaod didi masala iyo dag-
rovili. gansakuTrebuli yuradReba mieqca nebis feno-
90
mens Sua saukuneebSi warmoebuli filosofiur-Teolo-
giuri debatebisas.
avrelius avgustine — ukve netari avgustine sa-
gangebod ganixilavda am sakiTxs, romlis poziciac ar-
sebiTad upirispirdeboda sokrates Tvalsazriss. Tu
sokrate upiratesobas aniWebda codnas, raTa adamians
sikeTesa da borotebas Soris arCevani gaekeTebina sike-
Tis sasargeblod, avgustine upiratesobas aniWebs rwme-
nas. adamianma SeiZleba ar icodes naTlad sikeTisa da
borotebis cnebaTa Rrma Sinaarsi, magram Tu igi gul-
wrfelad iwamebs qristes moZRvrebas da erTgulad mih-
yveba mis mier dasaxul gzas, igi yovelTvis sikeTis
mTesveli iqneba da, RvTis SewevniT, Tavs aaridebs bo-
rotebas. filosofiis istoriis iseTi mkvlevarebi ro-
gorebicaa mag., f. koplstoni(2gv.81-87), n.gilie da
g.skirbeki(3.gv.201-202) aRniSnaven, rom nebis Tavisufle-
bis fenomens avgustine Tavisi filosofiuri moRvaweo-
bis gzaze ornairi gagebiT ganixilavda. amaTgan pirvels
individualisturi elferi dahkravda, romlis Tanaxma-
dac yoveli adamiani Tavadaa Tavisi codvilobis mizezi,
yvela Tavad irCevs, am SemTxvevaSi, borotebis gzas. meo-
re gageba arCevanis Tavisuflebas miawers mxolod
adams, romelmac Tavad airCia codvis gza da amis Semdeg
yvela adamiani imTaviTve codvilia. marTalia, adamis
modgmasac Seswevs nebis Tavisuflebis unari, magram mi-
si yoveli mcdeloba, sikeTis qmniT Tandayolili cod-
vis gamosyidvisa, ganwirulia, Tu ufali RmerTi ar mo-
uvlens mas wyalobas. aseTi ram ki mxolod rCeuli umci-
resobis xvedria. amdenad adamianis codvili sulis xsna
aris, upirveles yovlisa, RvTis wyalobis damsaxureba,
rac goniT miuwvdomeli saswaulia. ra Tqma unda, Tavad
avgustine araa rigiTi qristiani morwmune, igi brma
rwmeniT rodi misdevs am aRmsareblobas. misi filoso-
91
fiuri ganaTlebis maRali done mas aZlevs saSualebas
naTlad gaanalizos qristianuli gzis mTeli is WeSmari-
teba, romelsac rigiTi qristiani brma da gulwrfeli
rwmeniT mihyveba.
naSromSi “nebis Tavisuflebis Sesaxeb” (1) avgusti-
ne Zalian Sori, SemovliTi, magram Tanamimdevruli
msjelobis gziT cdilobs nebis fenomenis naTelyofas.
msjelobaTa am jaWvis demonstrireba scdeba winamdeba-
re statiis interesebs, es, albaT, specialuri monogra-
fiuli naSromis kompetenciaa. ubralod aRvniSnavT,
rom avgustine nebis sakiTxze msjelobas aZlevs Semdeg
mimarTulebas — 1) unda gairkves, rom neba aris erT-er-
Ti sikeTe (Tu saTnoeba) sxva sikeTeTa Soris: 2) rom ne-
ba, iseve rogorc yvela sxva sikeTe, saTaves iRebs ufali
RmerTisgan. magram yvelafer amas win unda uZRodes da-
sabuTeba imisa, rom RmerTi arsebobs, rac TavisTavad
rwmenis sagania da ara codnis. Slis ra Tavisi logikuri
msjelobis jaWvs am mimarTulebiT, avgustine gamoyofs
sikeTis (saTnoebis) sam — umaRles (mag., WeSmariteba,
sibrZne, keTilgoniereba), saSualo (mag., neba) da udab-
les (mag., adamianis sxeulebrivi sijansaRe da unakloba,
finansuri gamarTuloba, xvavi da barqa) formas. amaTgan
pirveli iseTi rigis saTnoebaa, rom, Tu mas adamiani ezi-
ara, maSin maTi miyola ualternativod waiyvans mas sike-
Tis gziT. SeuZlebelia, mag., rom Tu adamiani brZenia, mi-
si cxovrebis gza iyos ugunurebiT aRsavse, anu sibrZne
gamoricxavs ugunurebas. rac Seexeba saSualo da daba-
li rangis sikeTeebs, isini iseTi rigis saTnoebania, rom
adamians Tanabrad alternatiuli moqmedebis saSuale-
bas aZlevs. mag., RvTisgan boZebuli saTnoebaa adamianis
iseTi sxeulebrivi nawili, rogoricaa xeli, romliTac
adamians uamravi Rirebuli, keTili da mniSvnelovani
saqmis gakeTeba SeuZlia, Tumca, igi aseve SeiZleba gax-
92
des uamravi borotebisa da uzneobis ganxorcielebis
wyaroc. igive iTqmis simdidrezec, romelic Tanabrad
SeiZleba moxmardes rogorc sasikeTo, ise borot saq-
mes. asevea nebac, man SeiZleba airCios rogorc borote-
ba ise sikeTe, anu neba, rogorc saTnoeba, ar Seicavs
mxolod sikeTes an borotebas. magram neba, rogorc sa-
Sualo rangis saTnoeba, imiT gamoirCeva, rom SeiZleba
miimarTos rogorc maRali rangis saTnoebaTaken, ise
dabali rangis saTnoebaTaken. Tu adamianis Tavisufali
neba miwyiv maRali rangis saTnoebaTakenaa mimarTuli,
igi yvelgan sikeTis kvals tovebs, Tu dabali rangis
saTnoebani aRmoCnda adamianis nebis mudmivi adresati,
SeiZleba bevri kargi saqmec gaakeTos, magram borote-
bisganac araa dazRveuli. metic, realurad kacobrio-
bis istoria borotebis kvaliT ufroa daRdasmuli,
vidre sikeTis.
bernard klervoeli –- Sua saukuneobrivi sulis-
kveTeba nebis sakiTxTan dakavSirebiT kidev ufro radi-
kaluradaa gamoxatuli e.w. “maRali sqolastikis” peri-
odis Teologis bernard klervoelis TxzulebaSi “ne-
bis Tavisuflebisa da RvTis wyalobis Sesaxeb”(4). Tu ga-
viTvaliswinebT im garemoebas, rom bernard klervoeli
pier abelaris dauZinebeli mteri iyo (5 .gv.271), xolo
abelari ki xelmZRvanelobda deviziT — “Sevimecneb, ra-
Ta viwamo”, maSin igi, am azriT, avgustineseuli xazis
gamgrZeleblad warmogvidgeba, romelic codnas daqvem-
debarebul statuss aniWebda rwmenasTan da nebasTan mi-
marTebaSi. bernard klervoeli Txzulebis dasawyisSive
mokamaTis SekiTxvaze — risTvisaa Tavisufali neba?—
pirdapir acxadebs, rom igi gveboZa Cveni sulis gadar-
CenisTvis, rom Tu gamovricxavT mas, xelidan gamogvec-
leba is, risi saSualebiTac unda vcxondeT, xolo Tu ga-
movricxavT RvTis wyalobas, maSin xelidan gamogvecle-
93
ba is, rasac Cveni cxonebis mizezi hqvia, rom sulis cxo-
neba SeuZlebelia rogorc Tavisufali nebis (saSuale-
bis), ise RvTis wyalobis (mizezis) gareSe. misi azriT,
ramdenadac sulis cxoneba gveZleva rogorc Cveni Tavi-
sufali nebis saSualebiT miRweuli RvTis wyaloba, am-
denad, igi warmoudgenelia, rogorc cxonebis mimRebis
Tanxmobis, ise RvTis wyalobis gareSe. swored, aqedan
gamomdinare, SeiZleba iTqvas, rom Tavisufali neba Ta-
namSromlobs da amiT xels uwyobs RvTis wyalobis srul
(sulis cxonebis) ganxorcielebas manam, sanam arsebobs
zemoxsenebuli Tanxmoba. gamomdinare aqedan, daaskvnis
igi, cxovelis suls araa aqvs xsna (cxoneba), vinaidan, mas
ar gaaCnia unari am “Tavisufali Tanxmobisa”, ris sa-
fuZvelzec mxsnelma unda ixsnas igi missive nebayoflo-
bis pirobiT.
bunebrivi ltolva adamiansa da cxovels saerTo
aqvs, magram Tavisufali Tanxmoba ganasxvavebs maT. Ta-
visufali Tanxmoba esaa sulis Tviseba – iyos Tavisufa-
li. iq, sadac ar aris neba, ar aris arc Tanxmoba, vinai-
dan, Tanxmoba SeuZlebelia ar iyos nebayoflobiTi. ma-
Sasadame, sadac Tanxmobaa, iqvea nebac da sadac nebaa, iq-
vea Tavisuflebac. swored ase mesmiso, dasZens bernard
klervoeli, is, rasac nebis Tavisuflebas uwodeben. amis
Semdeg, frangi Teologi gvixasiaTebs nebisa da azrov-
nebis urTierTmimarTebas da ambobs, rom, marTalia, ne-
bas, ra mimarTulebiTac ar unda moqmedebdes igi, Tavis
Tanamgzavrad yovelTvis hyavs azrovneba (am sityvis
logikuri gagebiT), magram es imas rodi niSnavs, rom neba
azrovnebis gareSe uZluria, rom igi yovelTvis azrov-
nebis karnaxiT xelmZRvanelobs. es niSnavs mxolod imas,
rom nebam SeiZleba yuri ugdos azrovnebiseul gansjas,
magram xSirad abijebs mas da moqmedebs am gansjis sawi-
naaRmdegodac ki. aq saqme ar exeba nebisa da azrovnebis
94
RirebulebiT Sefasebas, ubralod aseTia nebis cnebiTi
Sinaarsi. Tu vinme ityvis, rom nebas azrovnebis akrZal-
viT ar ZaluZs raimes moqmedeba, maSin aq saxeze gvaqvs
ara neba, aramed raRac sxva. iq, sadac aucileblobaa (am
SemTxvevaSi msjelobis logikuri aucilebloba), ar ar-
sebobs neba. Tu raime keTdeba marTebulad an umarTebu-
lod, Tanaxmad aucileblobisa da ara nebis karnaxisa,
maSin moazrovne arseba ver CaiTvleba verc codvilad
da verc ucodvelad, rameTu saqmis viTarebidan gamo-
ricxulia is, rac adamians xdis codvilad an ucodve-
lad. Tavisuflebis aspeqti mianiSnebs nebis specifiku-
robaze. sicocxle, grZnoba, mexsiereba, ltolva Tu az-
rovneba mxolod im xarisxiT aris gansazRvruli auci-
leblobisgan, ramdenadac ar aris warmarTuli nebis
xelmZRvanelobiT. nebas ki ar axasiaTebs Tavisuflebis
SezRuduloba, vinaidan igi SeuZlebelia eqvemdebarebo-
des raime sxvas, garda Tavis Tavisa.
is, rom Cven raRac gvsurs, momdinareobs nebis una-
ridan. aq jer saqme ar exeba keTil an borot survils,
aramed survils zogadad. sxva saqmea, gvsurdes sasike-
To ram, es Cveni upiratesobaa. aseve sxva saqmea, gvsur-
des saboroto ram , es Cveni naklia. es bolo ori momen-
ti aris meoradi da warmoebuli maSin, roca zogadad ra-
imes survili aris pirveladi da bazisuri. Cven gvsurs
raRac, magram Cven ar ZalgviZs imis garkveva, Tu ra
gvsurs marTebulad da ra ara. es ukanaskneli damokide-
bulia RvTis wyalobaze. Tu aRmoCnda, rom Cveni survi-
li keTilismyofelia, maSin, RvTis wyalobiT, Cveni suli
daadgeba cxonebis gzas, Tu ara da, maSin RvTis wyaloba
ar gveRirseba. amdenad, neba Cven gvaqcevs msurvelad,
xolo RvTis wyaloba — keTilis msurvelad, vinaidan,
bernard klervoelis azriT, RvTis wyaloba sxva ara
95
aris ra, Tu ara Cveni ltolvebis mowesrigeba sasike-
To xaziT. marTalia, Cven vambobT, rom nebis Tavisuf-
leba axasiaTebT moazrovne arsebebs, raSic vgulis-
xmobT saqmis viTarebis gaazrebis, awon-dawonis, Wkvia-
nuri da dinji qmedebis unars, magram aman SecdomaSi ar
unda Segviyvanos, ambobs frangi Teologi; gasaTvalis-
winebelia isic, rom yvela adamiani araa moazrovne am ga-
gebiT, magram Sleg, TavaSvebul da impulsur adamianeb-
sac axasiaTebT nebis Tavisufleba, ris gamoc maTi xeli-
dan Segnebulad gakeTebuli sasikeTo saqme arasodes ga-
modis. es niSnavs, rom maTi suli eSmakeulTanaa wilnaya-
ri, rac gzas uRobavs RvTis wyalobas, maTi sulis cxo-
nebas. gamomdinare aqedan, daaskvnis bernard klervoe-
li, Tavisufali neba zogadad, Cven gvxdis Cveni Tavis
baton-patronad, Tavis-uflad, impulsuri da Slegi ne-
ba, gvxdis eSmakis kerZad, Wkvianuri da keTili neba ki —
uflis kuTvnilebad. am bolo orive SemTxvevaSi Cven ma-
inc vrCebiT Tavisufal arsebad da ase mivemarTebiT eS-
maks an ufals. amitomac mogveTxoveba pasuxi Cveni cod-
vebisamebr. arCevani yovelTvis mainc Cvenzea — gza uf-
lisaken Tu gza eSmakisken, vinaidan “aravis SeuZlia em-
saxuros or batons”(maTe, 6, 24).ase ajamebs frangi Teo-
logi Tavisi Txzulebis Sinaarss.
artur Sopenhaueri – nebis fenomenis ganxilva
uzogades filosofiur, metafizikur aspeqtSi dakavSi-
rebulia artur Sopenhaueris saxelTan. ramdenadac es
asea, amdenad misi poziciis gadmocemac moiTxovs am zo-
gadfilosofiuri konturebis moxazvas masSi nebis fe-
nomenis raobis warmoCenisTvis.
Sopenhaueri eTanxmeba kants, rom is, rac Cven viciT
samyaros Sesaxeb, aris Cvenive warmodgena masze, rom,
sivrce, dro da kauzaloba aris Cveni, rogorc Semmecne-
beli subieqtis “Wvretis aprioruli formebi”. maSasa-
96
dame, samyaro me vici ara mis TavisTavadobaSi (rogorc
“nivTi TavisTavad”), aramed, imgvarad, rogorc is for-
mirdeba am aprioruli formebis mier. magram kantisgan
gansxvavebiT, Sopenhauers filosofiuri Semecnebis
“Rirsad” swored samyaros TavisTavadoba, misi metafi-
zikuri arseba miaCnia.
is, rom samyaro adamians iseTi hgonia, rogorc mas
gamocdileba uCvenebs, SopenhauerisTvis aris arafilo-
sofiuri, “gulubryvilo realizmis” pozicia. filo-
sofosisTvis, cxadia (gansakuTrebiT dekartisa da ber-
klis Semdeg), rom samyaro aris Cemi warmodgena. obieqti
aris is, rac Cemi cnobierebis winaSe dgas aprioruli
formebis yalibebSi Camosxmulis saxiT. amitom Sopenha-
uerisTvis obieqti ar arsebobs subieqtis gareSe da
piriqiT. Semmecnebeli subieqti, rogorc mecnieri, sru-
ladaa Semofargluli amgvarad gagebuli obieqtebis
sazRvrebiT, Tavisi cnobierebis SinaarsebiT. es are ki
srulad eqvemdebareba sakmao safuZvlis kanons, ro-
melsac oTxgvari hipostazi, oTxgvari fesvi aqvs. sak-
mao safuZvlis kanoni aris subieqtis mier obieqtan da-
kavSirebis, gaazrebis aprioruli wesi. subieqti obieq-
tebs am kanonis, drois, sivrcisa da kauzalobis aprio-
ruli formebis Sesabamisad oTx klasad daajgufebs: 1)
fizikis (bunebismetyvelebis) sfero. esaa “empiriul sa-
ganTa erToblioba, mocemuli drosa da sivrceSi, mize-
zisa da Sedegis kavSiriT erT jaWvad Sekruli”; 2) ab-
straqtuli warmodgenebis, kerZod, cnebaTa da maTgan
Sedgenili msjelobebis sfero, romelic fizikis sfe-
rosgan gansxvavebiT eqvemdebareba ara sivcis an kauza-
lobisa da drois kanonzomierebebs, aramed, mxolod
“Semecnebis sakmao safuZvlis princips”, romelic gu-
lisxmobs, rom yovel msjelobas, romelic gamoxatavs
raime Semecnebas da amdenad WeSmaritebaze pretenziis
97
mqonea, unda gaaCndes am pretenziis safuZveli. “aq saqme
exeba logikis Seswavlis sferos—Tavad azrovnebis Sina-
arsebis urTierTobas”; 3) “obieqtebis mesame klasi aer-
Tianebs Tavisufal droiT-sivrciT mimarTebebs. es is
sferoa, romelsac ikvlevs maTematika”. sivrceSi gamoi-
xateba saganTa mdebareoba, droSi – Tanamimdevroba; 4)
“obieqtTa meoTxe klasSi Sopenhauers Sehyavs nebis su-
bieqti — s u b i e q t i, r o m e l s a c n e b a v s. es obieq-
ti eZleva Cems TviTcnobierebas, me-s rogorc sakuTar
Tavze mimarTuls...am SemTxvevaSi obieqtia subieqti,
magram es araa S e m m e c n e b e l i subieqti — es ukanas-
kneli, rogorc SemdegSi vnaxavT, ar SeiZleba iqces obi-
eqtad, aramed, “mnebavi me”, me, rogorc neba. nebis subi-
eqti uSualod Sinagan grZnobaSi eZleva Semmecnebel su-
bieqts, eZleva rogorc Sinagani da ara garegani grZno-
bis obieqti da amdenad mxolod droSia da ara sivrce-
Si...roca adamiani iRebs gadawyvetilebas Cven veZebT mi-
zezs, romelmac es gadawyvetileba miaRebina...mizezob-
riobas araorganul sxeulTa urTierTqmedebaSi Cven ga-
redan vxedavT...Cemi qcevis mizezi ki Cems TviTcnobie-
rebas uSualod eZleva da amitom CemTvis naTelia. aq Ta-
viseburi saxis kauzaloba gvaqvs, kerZod,‘’...kauzaloba
danaxuli Signidan”, anu motivacia. motivi iseTi mize-
zia, romlis Sinaarsic Riaa Cemi mzerisTvis”. esaa fsi-
qologiis Seswavlis sfero (6.gv.13-15).
aqve unda aRiniSnos kidev erTi momenti, romelic
Seexeba nebisa da sxeulis dualizms. Sopenhaueris az-
riT, `sxeulisa da nebis dualizmi mcdaria. sinamdvile-
Si am gansxvavebas warmoSobs ganxilvis wesi — is, rac ga-
regan mzeraSi meZleva, rogorc sxeuli, SinaganSi meZle-
va rogorc neba...nebis moZraoba umal sxeulis moqmede-
baSi iCens Tavs swored imitom, rom nebis aqti igivea,
rac sxeulis aqti~. amiT Sopenhaueri cdilobs niadagis
98
Semzadebas TavisTavad nebaze gasasvlelad. Cemi nebis
aqti droSi mimdinareobs, magram is arc sivrceSia da
arc sivrceSi arsebul sagan-movlenebTanaa dakavSire-
bul-ganpirobebuli kauzalurad. amitom igia iseTi ram
CemSi, risi saxiTac ~nivTi TavisTavad~ savsebiT SiSveli
ar aris, magram mas Camoxsnili aqvs safarvelis didi na-
wili...esaa wertili, sadac nivTi TavisTavad yvelaze
uSualod Sedis movlenebSi da uaxloesad ganaTdeba Sem-
mecnebeli subieqtis mier~( 6 .gv.24-27).
Sopenhaueris azriT, filosofiis namdvili amocana
warmodgenaTa am sakmao safuZvlis kanons damorCilebu-
li sferos miRma Zevs. filosofosi SeiZleba daeyrdnos
warmodgenis arsebiTad sworad gaazrebul cnebas, ro-
gorc subieqtisa da obieqtis erTianobas, magram ar
unda CarCes masSi. filosofia “nivTi TavisTavadis” ar-
sebis Semecnebaa da Tu igi kantiviT imTaviTve Seumecne-
badad gamovacxadeT, maSin filosofiazec uari unda
vTqvaT. imas, vinc am umaRlesi rangis Semecnebas axor-
cielebs, gacnobierebuli unda hqondes erTi ram, nam-
dvilad Seumecnebadi aris mxolod Semmecnebeli subi-
eqti. “obieqtebi yovelTvis moiazreba subieqtis aprio-
ruli formebiT... maSasadame, emorCileba sakmao safuZ-
vlis kanons. sxvagvari mdgomareoba gvaqvs, roca Cven
vlaparakobT Semmecnebel subieqtze. es formebi misia,
magram Tavad ar aris moqceuli am formebSi...es niSnavs
imas, rom Semmecnebeli subieqti dgas safuZvlis kanonis
miRma, rom is ar Seimecneba...is, rac yvelafers imecnebs
da Tavad aravis mier ar Seimecneba, aris s u b i e q t i”(6
.gv.15-16). es ukanaskneli “nivTi TavisTavad”-is STabeW-
dilebas tovebs, magram aman SecdomaSi ar unda Segviyva-
nos. subieqts SeuZlia Semecneba mimarTos rogorc war-
modgenebis, ise “nivTi TavisTavad”-is sferosken. pir-
vel SemTxvevaSi saqme gvaqvs mecnierul SemecnebasTan,
99
meoreSi – filosofiurTan. amdenad, igi “nivTi TavisTa-
vadis” iseTi modifikaciaa, romelSic “nivTi TavisTa-
vad”, mis zogadobaSi aRwevs Tavis Tavis cnobierebas:
”amdenad, roca arsebobis neba, anu samyaros Sinagani ar-
seba, sruli obieqtivaciisTvis maradiul swrafvasa da
siamovnebis gancdaSi gaivlis cxoveluri arsebobis yve-
la safexurs... sabolood, goniT arsebaSi (adamianSi) aR-
wevs Tavis gacnobierebas. mxolod am safexurze SeiZle-
ba gauCndes mas eWvi da kiTxva: saidan da risTvis yoveli
arsebuli? riTaa gamarTlebuli arseboba, survilebi da
tanjva? Rirs amad arseboba?”(7.gv.5), swored esaa filo-
sofosobis amosavali. mainc ris gacnobierebazea aq sau-
bari? aq saubaria imis gacnobierebaze, rom “nivTi Tavis-
Tavad”, mis yovel — araorganul, mcenareulsa Tu bio-
logiur — gamovlinebaSi, sxva araferia, Tu ara nebis
obieqtivacia. neba aq gagebulia umaRlesi metafizikuri
sawyisis mniSvnelobiT, romelzec subieqtis gansaz-
Rvrebis analogiiT SeiZleba iTqvas, rom neba aris is,
risganac yovelive gamovlindeba, magram TviTon igi Ta-
vis Tavis gamovlenaSi araferze araa damokidebuli. ”mi-
si arseba aris brma ltolva” (8.gv.11) arsebobisaken, gam-
ravlebisaken, individuaciisaken. neba arsebobas ase
guldasmiT imitom ki ar eswrafvis, rom arsebobas raime
upiratesoba an meti Rirebuleba gaaCnia ararsebobas-
Tan SedarebiT, aramed ubralod aseTia misi n e b a, anu
a r s e b a; hegelis sityvebiT rom vTqvaT, misi arseba da
arseboba erTmaneTs emTxveva. samyaroseuli sagnebis
urTierTmonacvle gamravlebiT (obieqtivacia-indivi-
duaciiT) neba axorcielebs Tavis arsebobas. am prin-
cips, mag., organul samyaroSi ademonstrirebs seqsua-
luri ltolva, romelic sruldeba bavSvis CasaxviT, anu
nebis kidev erTi obieqtivaciiT, kidev erTi codvili da
100
tanjvisTvis ganwiruli arsebis movlinebiT — “imitom,
rom erTni iReben siamovnebas, meoreni unda movidnen am-
qveynad, icxovron, itanjon da daixocon”(7.gv.92-96 ).
Tavad es aqti, romelic sruliad bunebrivi Cans cxo-
velTan mimarTebaSi, adamianis SemTxvevaSi gamoiyureba
rogorc danaSauli: “aqti, romliTac arsebobis neba am-
yarebs Tavis yofierebas da warmoiSoba adamiani, aris
qmedeba, romlisac gulis siRrmeSi yvelas ercxvineba,
amitom mas malulad sCadian da Tu vinme waeswroT, maT
ipyrobT SiSi, TiTqos danaSaulis adgilze daeWi-
roT”(7.gv.92-96), amitom am aqtis nayofic danaSaulis na-
yofia da mis daRs atarebs imTavidanve. aq Sopenhauers
mohyavs kalderonis sityvebi, romelic kargad Caswvda
am moments. “adamianis udidesi danaSaulia is, rom igi
moevlina am qveyanas”(7.gv.123-150). am tragikul xarvezs
adamiani veRarafers uSvelis, mas mxolod is SeuZlia,
rom aRar Casaxos da ar Sobos sxva, Tavis STamomavali,
raTa igic ar gawiros am tanjviT savse wuTisofluri
arsebobisTvis. nebas gaaCnia ori polusi – sakuTari yo-
fierebis gamyarebisa da sakuTari yofierebis uaryo-
fis. orive arsebobasa da nebis individualur obieqti-
vacias gulixmobs. oRond pirvelis SemTxvevaSi saqme
gvaqvs yvelafer imasTan, rac ar amaRlebula WeSmarite-
bis, samyaros arsebiTi gansazRvrulobis Secnobis fi-
losofiur an Wvretis religiur simaRlemde. aq Sedis
rogorc mTeli araorganuli samyaro, ise organulic,
adamianTa udidesi umravlesobis CaTvliT. rac Seexeba
meores, aq saqme exeba adamianTa rCeul umciresobas, ma-
galiTad budas, francisk asizels, kirkegors da sxvas,
romelTac, Tavisi cxovrebis praqtikuli warmarTviT,
uari uTxres arsebobis nebis gamyarebas. miuxedavad imi-
sa, rom adamianTa am or tips Soris radikaluri gansxva-
101
vebaa, Tavisuflebis TvalsazrisiT isini Tanabar mdgo-
mareobaSi imyofebian — “gamyareba da uaryofa warmoad-
gens erTi da igive nebis or urTierTsapirispiro aqts,
da mxolod am orives mimarT unaris qonaa nagulisxmevi
erTaderTi WeSmariti Tavisuflebis cnebaSi ”(7.gv.123-
150). roca adamiani am simaRles aRwevs, anu naTlad ac-
nobierebs, rom cxovreba tanjvaa, rom yovelive amaoa,
rom igi samyaros metafizikuri Ziris — nebis saTamaSoa,
maSin igi iwyebs am wuTisofluri amaoebisgan gandgomas,
rasac religiur-mistikur tradiciaSi ramdenime auci-
lebeli faza aqvs. Sopenhaueri gamoyofs sam maTgans da
gviCvenebs, rom sxvadasxva mimdinareobaSi isini met-nak-
lebi aqtualobiT aris warmodgenili: “1) kvietizmi (sa-
kuTari survilebis damarcxeba), 2) askeza (sakuTari ne-
bis marTva) da 3) mistika (sakuTari arsebis samyaros me-
tafizikur arsebasTan igiveobis cnobiereba)”(7.gv.123-
150). mag., sufizmSi wamyvania mesame mdgomareoba, budiz-
mSi — pirveli, adreul qristianobaSi, sadac germanel
filosofoss umTavresad miaCnda dauqorwineblobis
aRTqma, wamyvani iyo pirveli ori momenti. saerTod, ro-
gorc iTqva, mas yovelgvari tanjvis saTaved qorwineba
da seqsualuri ltolva esaxeboda. amas kargad acnobie-
rebda ukve netari avgustineo, ambobs Sopenhaueri da
mohyavs misi sityvebi: “zogierTi mekamaTeba, rom Tu yve-
la moindomebs Tavis Sekavebas qorwinebisgan, maSin ro-
gorRa iarsebebs kacobrioba? eh, netav marTla yvela
moindomebdes amas, oRond – siyvaruliT, wminda guliT,
keTilsindisieri da wrfeli rwmeniT; maSin male movi-
doda sasufeveli caTa da samyaros dasasruli”(7.gv.123-
150). saubedurod, es pozicia qristianobaSi nelnela mi-
sustda, xolo protestantizmSi saerTod daviwyebas mi-
ecao, gveubneba Sopenhaueri da amis gamo am qristianul
102
ganStoebas igi qristianobis WeSmariti gzidan daRma-
val gadaxvevad miiCnevs.
uiliam jeimzi — amerikuli pragmatizmis cnobili
warmomadgeneli uiliam jeimzi sagangebod ganixilavs
nebis fenomens fsiqologiuri TvalsazrisiT. Tavad is
faqti, rom es sakiTxi moqceulia mis naSromSi “fsiqo-
logia”(9), metyvelebs imaze, rom avtors ar ainteresebs
am problemis tradiciulad ganxilvadi aspeqtebi. mis-
Tvis nebis fenomeni sainteresoa ara rogorc Tavisuf-
lebis, zneobis an metafizikis filosofiur konteqstSi
CarTuli ram, aramed rogorc kerZomecnieruli, am Sem-
TxvevaSi, fsiqologiuri kvlevis obieqti.
igi nebas Tavis or gamovlenaSi — survili (roca
Cven ubralod gvsurs raRac, magram misi miRwevis SeuZ-
lebloba imdenad cxadia CvenTvis, rom araviTar zomebs
ar mivmarTavT misi asrulebisTvis) da ndoma (roca Cve-
ni ndomis obieqti sruliad miRwevadi Cans) gansaz-
Rvravs cnobierebis Cveulebriv mdgomareobad. nebis
fenomenTan dakavSirebuli yvela aspeqti dayvanili aqvs
neiro-fiziologiuri procesebis meqanizmur funqcio-
nirebaze da, cxadia, Seexeba ndomisa da ara survilis hi-
postazs Semdegi gasagebi mizezis gamo.
misi msjeloba iSleba or punqts Soris: 1) nebelo-
biTi aqtis umartivesi Semadgeneli elementi — sxeu-
lebrivi moqmedeba. nebismieri adamianis ganxorciele-
buli nebelobiTi aqti, raoden rTuli miznis miRweva-
sac ar unda isaxavdes is, iwyebs gamovlenas sxeulis ro-
melime nawilis amoqmedebiT (rasac survilis dros ar
aqvs adgili); 2) ndomis obieqtis miRwevisTvis iseTi sxe-
ulebrivi qmedeba, romelSic nebelobiTi Zalisxmeva mi-
nimumamdea dasuli. aseT moqmedebebs igi uwodebs ideo-
motoruls. TavisTavad, am ori elementis gadmosaxedi-
dan, cxadia, nebis fenomenis arsebiTi gansazRvruloba
103
ar Cans, magram maT gareSe nebelobiTi aqti, rogorc
fsiqologiuri kvlevis obieqti, uiliam jeimzis azriT,
warmoudgenelia. jeimzi miiCnevs, rom sxeulebrivi moq-
medebebis ganxorcielebas Cven vswavlobT, gansakuTre-
biT es Seexeba cxovrebis bavSvobis droindel etaps.
Cvenze moqmedi SegrZnebiTi faqtorebi ganapirobebs
Cvens fiziologiur reaqciebs. es ukanaskneli niSnavs,
upirveles yovlisa, sxeulebriv moqmedebas, pasuxs mi-
Rebul STabeWdilebebze. erTi romelime empiriuli
faqtori, mag., gaxurebul liTonTan Sexeba ganapirobebs
xelis myisier moSorebas misgan. Tavdapirvelad es aris
gauTvaliswinebeli sxeulebrivi moqmedeba, magram Sem-
dgom amisa, am moqmedebis ganxorcielebam Cvens cnobie-
rebaSi warmoSva Sesabamisi moqmedebis idea. asea yvela
sxva SemTxvevaSi. am ideaTa daxsomeba-gaxsenebiT Cven va-
xorcielebT Sesabamis sxeulebriv qmedebebs. ideebi or-
gvaria — 1) ideebi sxeulis konkretul nawilSi gamowve-
uli SegrZnebebisa da reaqciebis Sesaxeb (am ukanasknels
jeimzi uwodebs kinesTetikur SegrZnebebsa da ideebs);
2) ideebi mTliani sxeulebrivi kavSiris Sesaxeb. es niS-
navs, rom kinesTetikuri SegrZneba Tavidan, marTalia,
lokalizebulia sxeulis erT konkretul nawilSi, mag-
ram Semdgom igi mTel sxeuls atyobinebs Tavisi arsebo-
bisa da ragvarobis Sesaxeb, ris gamoc igi a) ganicdeba,
rogorc mTliani fiziologiuri organizmismieri da b)
am SegrZnebis Sesabamisi sxeulebrivi moqmedeba SeiZle-
ba ganmeorebul iqnes sxeulis sxva nawilis mier. mag.,
araa aucilebeli, rom cxel liTonTan Sexebis faqtze
reaqcia marcxena da marjvena xelis mier cal-calke
daswavlas saWiroebdes. idea im moqmedebis Sesaxeb, ro-
melic marjvena xelis cxel liTonTan Sexebam warmoSva,
marcxena xelsac iseve ukarnaxebs momavalSi analogiur
situaciaSi moqmedebis wess, rogorc marjvenas. es nor-
104
maluri viTarebaa da Tu ase ar xdeba, maSin fsiqo-fizi-
ologiur anomaliasTan gvaqvs saqme. ismis kiTxva, ratom
imoqmeda Cvenma xelma cxel liTonTan pirveli Sexebisas
maincdamainc ase? gana SeiZleboda, rom mas sxvagvarad
emoqmeda? jeimzis pasuxi aseTia, Tavi rom davaneboT
anomalias, rac sxvagvarad moqmedebis an saerTod umoq-
medobis SesaZleblobas namdvilad Seicavs, normaluri
viTarebis SemTxvevaSic, Tundac im erTi SesaZlebeli
moqmedebis Sesaxeb Cven gana raime vicodiT cxel li-
TonTan pirvel Sexebamde? gana Semdeg ar gaxda cnobi-
li, rom aseTi moqmedebis SesaZlebloba arsebobda? cxa-
dia, aseTi winaswar codna SeiZleba hqonoda mxolod wi-
naswarmetyvelebis niWiT dajildoebul arsebaso, am-
bobs amerikeli filosofosi. magram, vinaidan Cven aseTi
niWi ar mogvdgams `SesaZleblobebi Cvens mier yovel-
Tvis Seimecneba realuri, aw ukve miRebuli gamocdi-
lebis safuZvelze~-o(9.gv.313-332). mas Semdeg, rac Sevi-
ZineT garkveuli gamocdileba sxvagvari SesaZlo moqme-
debis Sesaxeb kiTxva TiTqos samarTliani Cans, magram
igi sruliad uazro Cans am gamocdilebis miRebamde. am-
denad, gamocdilebis dagroveba, rac, upirveles yovli-
sa, niSnavs Cveni cnobierebis ideebiT gamdidrebas, gana-
pirobebs Cvens sxeulebriv moqmedebebs. Cveni neiro-fi-
ziologiuri sistema isea mowyobili, rom cnobil situ-
aciaSi (empiriuli zemoqmedebis TvalsazrisiT cnobil
garemoSi) moxvedrisas Sesabamisi idea warmoSobs impul-
sur daZabulobas garkveul nervul centrSi, rasac mo-
mentalurad mosdevs daZabulobis ganmuxtva am nervu-
li xazis daboloebaSi, rac gamoiwvevs saTanado sxeu-
lis nawilis amoqmedebas. ki magram, moqmedebis meqaniz-
mis es sqema erTxel da samudamodaa gansazRvruli da
normaluri individis SemTxvevaSi ucvlelad moqme-
debs? jeimzis pasuxi aseTia — es asea e.w. daswavlis pir-
105
velad etapze. magram Semdgom, dabejiTebiT SeiZleba
iTqvas, rom suraTi icvleba. kinesTetikuri ideebi, rom-
lebic igive bavSvis SemTxvevaSi, uSualod ganapirobebs
mis sxeulebriv moqmedebaTa ragvarobas, momavalSi, xSi-
ri ganmeorebebis wyalobiT avtomatizirebuli xdeba,
kinesTetikuri idea nel-nela ukana planze gadadis
Cvens cnobierebaSi da, sabolood, yovelgvar daniSnu-
lebas kargavs. swored am tipis, Tu SeiZleba ase iTqvas,
dazepirebul moqmedebebs, uwodebs jeimzi ideomoto-
rul moqmedebebs. aq ukve jeimzs Semoaqvs ori momenti,
romelic aucilebelia moqmedebaTa SedarebiT garTu-
lebuli tipis asaxsnelad — mizani da nebiseuli brZa-
neba, moqmedebis sisruleSi moyvanis Taobaze. iseTi
moqmedeba rogoricaa, mag., danis samizneSi srola Tav-
dapirvelad uSualodaa dakavSirebuli im kinesTetikur
SegrZnebebTan da ideebTan, romelic gamowveulia danis
xelSi aRebiT — misi temperaturiT, woniT da a.S. es Seg-
rZnebebi lokalizebulia Cveni sxeulis erT konkretul
nawilSi — xelSi, magram ra wams warmoiSoba meore rigis
ideaTa wyeba, romelic, kinesTetikurisgan gansxvavebiT,
mTeli sxeulebriv organizaciis mzaobas ganapirobebs,
viTareba icvleba. yuradRebisa da daZabulobis centri
xelidan sxeulis sxvadasxva nawilebisken inacvlebs. am
SemTxvevaSi es gadanacvleba xdeba upiratesad Tvalis
mimarTulebiT, anu wamyvan moTamaSed iqceva ara Sexebis,
aramed xedvis SegrZneba. sakmarisia Tqveni mzera kon-
centrirebul iqnes samizneze da xeli TavisTavad das-
cems danas saWiro adgilze da es moqmedeba miT ufro
Sedegiani gaxdeba, rac ufro naklebad mivaqcevT yur-
dRebas Cvens xels, romliTac uSualod vukavSirdebiT
danas. Tu danis srola Cveni profesiuli saqmianoba gax-
da da varjiSisas am moqmedebis ganusazRvreli ganmeo-
reba movaxdineT, maSin ideaTa meore rigic nel-nela ga-
106
dava ukana planze da moqmedeba sruliad avtomaturi,
ideomotoruli gaxdeba. mis gansaxorcieleblad sakma-
risi iqneba moqmedebis miznis ubralo gacnobiereba.
anu filosofiuri terminologiiT rom vTqvaT, am Sem-
TxvevaSi Cveni moqmedebebi teleologiuradaa gansaz-
Rvruli. es yvelaferi kargi, magram, ismis kiTxva, ra Su-
aSia aq nebis fenomeni, romelic, sxvaTa Soris, rogorc
Tavad jeimzi ambobs, masac iseve esmis, rogorc yovel-
dRiurad gaigeba nebismieri normaluri adamianis mier —
Cveulebriv nebis fenomenis arsebiT gansazRvrulobad
esmiT garkveuli Sinagani TviTbrZaneba moqmedebis gan-
xorcielebaze, igive nebisyofis daZabva. es momenti met-
naklebi siZlieriT Tavs iCens yvela rTul Tu martiv
moqmedebaSio, ambobs jeimzi, amitom mxolod misi anali-
ziT Semofargvla ar iZleva saSualebas moqmedebis tip-
Ta Soris diferenciaciisTvis. am moqmedebaTa daxasia-
Teba ufro adekvaturia sxva wamyvan da sakmaris aspeq-
tebze yuradRebis gamaxvilebiT, rac saSualebas mog-
vcems iseTi moqmedebebis calke jgufad gamoyofisTvis,
romelTa funqcionirebaSic wamyvan rols swored rom
nebiseuli TviTbrZaneba TamaSobs. aqve unda aRiniSnos,
rom es ukanaskneli mas sruliad Taviseburad esmis. je-
imziseuli gageba saerTod ar gulisxmobs nebisyofis
funqcionirebis, mag., iseT tradiciul faqtors, rogo-
ricaa “nebis Tavisufleba”, rogorc qvemoT vnaxavT, ase-
Ti ramis daSveba mTlianad daarRvevda jeimzis fsiqo-
logiuri doqtrinis safuZvlebs. Cvens mier zemoaRniS-
nuli kinesTetikuri ideebiT ganpirobebuli da ideomo-
toruli moqmedebebi, jeimzTan warmodgenilia, Tu SeiZ-
leba ase iTqvas, zRvrul moqmedebebad. maTi funqciona-
luri meqanizmi ar gulisxmobs nebisyofis daZabvas. pir-
velSi igi jer ar amoqmedebula, xolo meores igi ukve
aRar sWirdeba. gamomdinare aqedan, nebisyofis Zalis-
107
xmevis aucilebeli CareviT gamowveuli moqmedebani
warmogvidgeba moqmedebaTa Sualedur tipad e.w. daswav-
lisa da zedmiwevniT gazepirebul etapebze ganxorcie-
lebul moqmedebebs Soris. pirvel etapze Cveni moqmede-
bani ganpirobebulia uSualo kinesTetikuri ideebiT,
maTgan nervul centrebSi aRZruli impulsebiT, meore
SemTxvevaSi igive tipis moqmedebani ukve imdenad damu-
Savebuli da Sesisxlxorcebulia, rom sakmarisia mxo-
lod moqmedebis miznis gacnobiereba da sxeulis mTlia-
nobiTi mzaoba TavisTavad ganapirobebs warmatebul
moqmedebas. mizanic, jeimziseul konteqstSi, ideis gar-
kveuli tipia, oRond iseTi, romelic sruliad rafini-
rebulia kinesTetikuri SegrZnebebisagan, aq muSaobs
ara SegrZneba, romelic iwvevs garkveul STabeWdilebas,
aramed moqmedebis SedegTa klasificirebuli, zogadi
sqema, romelic Sedgenilia STabeWdilebaTa safuZvel-
ze. es niSnavs, rom gamocdilebis simdidre gvaZlevs sa-
Sualebas davajgufod 1) erTi tipis moqmedeba ra Se-
degs mogvcems sxvadasxva (CvenTvis ukve cnobil da kla-
sificirebul) garemo pirobebSi; 2) daaxloebiT er-
Tgvar garemopirobebSi ra Sedegebs mogvcems sxvadasxva
tipad klasificirebuli moqmedebani. am ori momentis
myisieri gacnobiereba aZlevs gamokveTilobasa da sic-
xades Cvens miznebs konkretuli garemopirobebSi. sxvag-
varad es niSnavs, rom Cveni gamocdilebis simdidre maq-
simalurad gamoricxavs e.w. yoymanis, gaubedaobisa Tu
gadawyvetilebis miuReblobis moments, rameTu yoveli-
ve imdenad trivializirebuli da aSkaraa, rom yoymanis
safuZveli ar Cans. ra xdeba am dros Cvens cnobierebaSi?
jeimzis mixedviT, viTareba aseTia — cnobierebis Sina-
arsobrivi siRaribe pirvel SemTxvevaSi ar gulisxmobs
iseT ideebs, romelnic gzas gadauRobavdnen (maT jeimzi
uwodebs moqmedebis xelisSemSlel ideebs) kinesTeti-
108
kuri ideebidan (es ukanasknelni moqmedebis xelisSem-
wyobi ideebia) wamosul nervul impulsebs da ar miscem-
dnen maT nervul daboloebebSi ganmuxtvis saSualebas,
rac gamoiwvevda saTanado sxeulebriv moqmedebas. meo-
re SemTxvevaSi, Cven ukve gavlili gvaqvs nebisyofis xSi-
ri daZabviT ganxorcielebuli moqmedebebis xangrZlivi
da rTuli gza. damdgaria etapi, roca Cveni fsiqo-fizi-
ologiuri mzaobis done optimaluria, roca Cven xelis-
Semwyobi da xelisSemSleli ideebis zemoqmedebaze maR-
la vdgavarT. ki, magram, mainc ra moxda aseTi zemoxsene-
bul Sualedur etapze, ra fsiqikur procesebs hqonda
aq adgili? jeimzs mohyavs aseTi magaliTi, adamiani iR-
viZebs yovel dilas da mas maSinve amoutivtivdeba cno-
bierebaSi is amocanebi da valdebulebebi, romelic mas
yoveldRiurad ekisreba. roca Tbili amindebia da oTax-
Sic Tbila, adamians ar uWirs adgoma da saqmis wamowyeba.
Tumca, zogierTs, siciveebis dadgomisas uZneldebaT
adgomis martivi moqmedebis ganxorcieleba. isini xSi-
rad saaTobiT yoymanoben sanam wamodgebodnen. am dros
xdeba loginis siTboTi gamowveuli sasiamovno SegrZne-
bis Sesabamisi ideebisa da oTaxis siciviT gamowveuli
usiamovno SegrZnebis Sesabamisi ideebis urTierTSeja-
xeba. meoreni gzas uRobavs pirvelTa mier aRZrul im-
pulsebs, rac iwvevs Cvens orWofobas. swored aq ambobs
gadamwyvet sityvas nebisyofiseuli brZaneba. es brZane-
ba miT ufro myisierad aRsruldeba, rac ufro daik-
lebs zemoxsenebuli ideebis (rogorc xelisSemSlelis
ise xelisSemwyobis) intensivoba da sabolood mTlianad
daZabundeba da ignorirdeba, rasac xangrZlivi cxovre-
biseuli etapis gavla sWirdeba.
aq unda davazustoT erTi ram: xelisSemSleli idea
TavisTavad araa negatiuri ram, xolo xelisSemwyobi —
pozitiuri. xSirad, moqmedebisgan TavSekaveba ufro up-
109
riania, vidre moqmedebis ganxorcieleba. mag., Tu adamia-
ni Tavis saqmianoba-valdebulebebze fanatikuradaa Sey-
varebuli, magram wina saRamos raime virusiT daavadda,
sjobs (misTvisac da misi saqmianobisTvisac), rom dilas
ar adges, anu moqmedebisgan Tavi Seikavos, rac aranak-
leb rTuli gansaxorcielebelia. am dros adamians mo-
usvenrobis Wia SeuCndeba, ver daakavebs verc sicive da
verc virusi, adgeba da saqmes Seudgeba, ramac misi jan-
mrTelobis mdgomareobas savalalo Sedegebi SeiZleba
moutanos. magram nebis faqtori arad dagidevT saqmis
viTarebis awondawonvas, moqmedebis xelisSemSleli Tu
xelisSemwyobi ideebis zemoqmedebas da Tavis sityvas
ityvis. miuxedavad amisa, nebisyofis faqtoris gadam-
wyveti roli am etapze jeimzis konteqstSi ar aris “da-
moukidebeli cvladi”, TavisTavad isic ideaTa garkve-
ul tips gulisxmobs, romelic maRali intensivobiT ga-
moirCeva, igia kompleqti e.w. moqmedebis motivebisa.
ramdenadac nebiyofis brZaneba uSualod uZRvis win
Cvens qmedeba-umoqmedobas, amdenad, is igivea, rac moq-
medebis motivi. es ukanaskneli, rogorc iTqva, ideaTa
kompleqtia da am kompleqtis ragvaroba da intensivoba
gansazRvrulia ara marto garemo faqtorebiT, aramed
individis genetikiT, xasiaTiT, niWiTa da midrekilebe-
biT. Tavis mxriv es ukanasknelnic daiyvaneba martiv
ideebze, romlebic Cveni cnobierebis Sinaarsebs Sead-
gens da maTze moqmed zogad kanonzomierebas eqvemdeba-
reba, anu maTi intensivoba da aqtualoba xan Zlierdeba
da xan sustdeba, xan cnobierebis wina planze iwevs (rac
mas moqmedebis motivis Semadgenel elementad aqcevs)
da xan periferiulad gadanacvldeba. Cven rom “damou-
kidebeli cvladis” saxiT dagveSva e.w. “nebis Tavisuf-
leba”, romelic yovelgvari ideisgan damoukideblad
moqmed instanciad unda warmogvedgina, maSin igi iqnebo-
110
da raRac ze-fsiqo-fiziologiuri warmoSobisa, rasTa-
nac saqme unda hqondes ara fsiqologiis mecnierebas
(romelic yovel moqmedebas ganixilavs ideaTa monac-
vleobiTi rigidan determinirebulad gamomdinares),
aramed metafizikas. amitomo, dasZens jeimzi “nebis Ta-
visuflebis” sakiTxi (misi realurad arsebobis SemTxve-
vaSic) fsiqologiaSi Riad unda darCes.
3.
Cvens mier zemomimoxiluli Tvalsazrisebi sami Zi-
riTadi formaciisaa da pirobiTad SeiZleba movixseni-
oT, rogorc 1)eTikur-Teologiuri (a.avgustine da
b.klervoeli) 2)onto-metafizikuri (a.Sopenhaueri) da
3) fsiqo-scientisturi (u.jeimzi). raoden gansxvavebu-
lic ar unda gveCvenos isini, erT, da albaT, umTavres
punqtSi srulad Seesatyvisebian erTmaneTs — yvela maT-
gani saubrobs e r T n e b a z e. Sopenhaueric ki, rome-
lic adamianuri nebis garda aRiarebs nebas, rogorc sam-
yaros metafizikur Zirs, pirvels meoris pirdapir ga-
movlenad miiCnevs, adamianuri neba ubralod aris sub-
stanciuri nebis daboloeba, romelsac droebiTi xasia-
Ti aqvs.
Cvenis azriT, aseTi erTi nebis postulirebis Sesa-
xeb saubari umarTebulo araa, magram, jer erTi, 1) dasa-
zustebelia rigi garemoebani, romelTa saxeze yofnis
SemTxvevaSic da mxolod, SesaZlebeli iqneba amgvari ne-
bis arseboba da meore, usafuZloa: 2) nebis am tipis sa-
yovelTaobis debuleba, anu idea imis Taobaze, rom yve-
la adamiani imTaviTve flobs am erT nebas; 3) agreTve,
nebelobiT da sxeulebriv aqtivobebs Soris kavSiris au-
cileblobis aRiareba.
fsiqo-fiziologiuri TvalsazrisiTac ki (Tu ada-
mianuri yofierebis fenobriv diferencirebas mxolod
am CarCoebSi movaqcevT, rogorc amas akeTebs jeimzi)
111
unda vilaparakoT or nebelobiT instanciaze mainc. je-
imzi eyrdnoba (xSir SemTxvevaSi) TviTdakvirvebiTa da
piradi gamocdilebiT SeZenil magaliTebs. aseTi maga-
liTebic sruliad sakmarisia Cveni poziciis naTelsayo-
fad.
visac sigaretis mowevis mavne Cvevis gamocdileba
gaaCnia, Tu daakvirdeba Tavis Sinagan procesebs — am
SemTxvevaSi, azrobriv gansjasa da sxeulebriv grZno-
bebs — advilad SeamCnevs neba-survilis or Zlier na-
kads: 1) miCvevis Sedegad warmoSobili organizmis moT-
xovnileba sigaretis mowevisa da 2) organizmisTvis zia-
nis miyenebis (an SesaZlo safrTxis) safuZvelze warmo-
Sobili neba-suevili sigaretis mowevisTvis Tavis dane-
bebisa.
naTelia, rom pirvels araferi aqvs saerTo racio-
nalurTan. umravlesoba adamianebisa iseT asakSi iwyebs
sigaretis mowevas, rom mas SeuZlebelia Segnebuli
hqondes nikotinis saSiSroeba. mozards ubralod mos-
wons is gamabruebeli mdgomareoba, rac sigaretis mowe-
vis dawyebiT stadias axlavs. sakmaod male es efeqti
qreba da moweva Cvevad gadaiqceva. organizmi iTxovs ni-
kotinis xelovnur miRebas da mwevelic brmad misdevs am
moTxovnas. mxolod mogvianebiT is aRmoaCens, piradi ga-
mocdilebis safuZvelze, Tu rogor mavned moqmedebs
sigareti mis fsiqo-fiziologiur mdgomareobaze, rac
gamoixateba, mag., kbilebisa da, saerTod, piris Rrus
mdgomareobis gauaresebiT, sasunTqi sistemis proble-
mebiT, xmis tembris SecvliT, uZilobiTa da Sinagan mo-
usvenrobiT, romlisgan iluzorul Svelasac isev siga-
retis mowevisgan moelian da a.S. mxolod amis Semdeg Se-
iZleba aTxovos adamianma yuri medikosis an axloblebis
rCevas, rac manamde misTvis sityvebis fuWi, nervebis
momSleli raxraxi iyo. metic, SeiZleba specialur li-
teraturasac gaecnos da dasabuTebuli faqtebiT mix-
vdes maT siswores. es iqneba swored racionalur doneze
112
imisTvis fardis axda, rac manamde fiziologiuri sia-
movnebis safarqveS imaleboda. miuxedavd imisa, rom saq-
meSi cnobieri aqtivobis faqtori CaerTo, sigaretis
mowevisTvis Tavis danebebamde jer kidev didi gzaa ga-
savleli. es gza aris, erTis mxriv, sxeulebrivi, orga-
nizmiseuli neba-survilis (romelmac mZlavr, damouki-
deblobisken miswrafebul statuss miaRwia), da, meores
mxriv, jer axlad fexwamodgmul, racionalur safuZ-
velze warmoqmnil nebisyofas Soris, brZolis arena. ne-
bisyofis meore forma Tavidan Zalian sustia. mis gaZ-
lierebas aferxebs neba-survilis pirveli forma, rom-
lisTvisac yvelafri `kedelze cercvis SeyrasTanaa~ ga-
tolebuli; igi moiTxovs brmad da daundoblad.
Tu viTarebas jeimziseuli tendenciiT aRvwerT,
saqme gveqneba Semdeg viTarebasTan: neba-survilis pir-
veli forma migvmarTavs cnobili sxeulebrivi qmedebe-
bis ganxorcielebisken — sigaretis kolofidan amoReba,
asanTis gakvra, mokideba da sunTqviTi moqmedeba (e.w. na-
fazi), nebisyofis meore forma ki gvikrZalavs am moqme-
debebis ganxorcielebas. swored aq SeiZleba iCinos Tavi
nebis kidev erTma formam, romelmac unda gadawyvitos
saqmis viTareba pirvelis an meoris sasargeblod. esaa
neba, romelic Cems namdvil me-s ademonstrirebs, neba,
romelic CemSi arc mavne CveviT da arc racionalizaci-
iT ar warmoSobila. am ukanaskneli faqtorebisgan man
mxolod biZgebi SeiZleba miiRos da mimarTuleba icva-
los, magram yofnis, eqsistenciis TvalsazrisiT igi
maTgan damoukidebelia.
jeimzis mixedviT (Tu mis doqtrinas naZaladevad
ganvavrcobT Cveneul sqemaze; naZaladevad imitom, rom
misTvis yvelaferi erT qvabSi ixarSeba, fiziologiuric
da racionaluric daswavlasTanaa dakavSirebuli da
cnobierebis winaSe erTi da igive ideis saxiT warmodge-
ba) saqmis viTareba imis mixedviT gadawydeba, Tu romeli
113
instanciidan (empiriulidan Tu racionaluridan) wamo-
suli ideis intensivobaa ufro maRali. ki batono, dauS-
vaT asecaa, maSin pasuxi unda gaeces kiTxvas — ra zrdis
an asustebs ideis intensivobas? ras gamohyavs esa Tu is
idea pirvel planze, anu ra xdis mas motivad? SeuZlebe-
lia, rom am kiTxvebze pasuxi erTi poziciidan gadawydes
am ori gansxavebuli instanciis movlenisTvis. pirvel
SemTxvevaSi, e.i. roca sigaretis mowevas vagrZelebT,
mowevis survilis ideas intensivobas aniWebs sxeuleb-
rivi gancdis siame an, miCvevis SemTxvevaSi, organizmSi
mimdinare qimiuri faqtorebi, kerZod, nikotinis xelov-
nurad miRebis saWiroeba. meore SemTxvevaSi saqme sxvag-
varadaa. marTlac, xom absurdia Tqma imisa, rom Cveni ra-
cionaluri zrda xdeba codnis sxeulSi qimiuri gzebiT
SeyvaniT? codnas, am meore, racionaluri, gagebiT, verc
vaqcinaciiT da verc sasunTq sistemaSi gamonabolqvebis
SeSvebiT ver miviRebT. da, Tundac, isini sabolood ide-
is saxiT formirebuli dganan Cveni cnobierebis winaSe,
am ideebs gansxvavebuli genealogiuri xazebi gaaCnia da,
specialuri dainteresebis SemTxvevaSi, yvelas SeuZlia
Seignos, rom yvela SesaZlo tipis ideas Tan axlavs misi
gansxvavebulobisa da unikalurobis cnobiereba. ami-
tom, Tu romeli idea dgas wina planze da romels aqvs
maRali intensivoba, es ukve gulisxmobs nebis faqtors,
mis mier Sesrulebul samuSaos, e.i. imas, Tu romels mia-
niWebs is upirates Rirebulebas — sxeulebrivs Tu az-
robrivs. neba-survili maSin ki ar gamomJRavnda, roca
me sxeulebrivi qmedeba ganvaxorciele — kolofidan
amoviRe sigareti, gavkari asanTi da a.S. — aramed, maSin,
roca am qmedebis mkarnaxebeli idea gamovida wina plan-
ze. swored es moZraoba cnobierebis Sinaarsebisa, idee-
bisa aris ganpirobebuli nebis muSaobiT (nebis es muSao-
ba, Tuki igi pirovnuli me-s Segnebuli karnaxiTaa gan-
xorcielebuli, cnobieri movlenaa, Tu arada, nebis aq-
tivobis aracnobier gamovlenasTan gvaqvs saqme, rasac
114
adgili aqvs adamianTa udidesi umravlesobis SemTxveva-
Si), romelic ufro adekvaturad daxasiaTdeba ara meta-
fizikuris, aramed metafsiqikuris cnebiT. fsiqikurSi
am SemTxvevaSi igulisxmeba neba-survilis orive wyaro—
fiziologiuric da racionaluric. orive maTgani idee-
bis saxiT avsebs fsiqikuris sferos, romelic romelime
konkretuli adamianis sakuTrebaa. magram namdvilad sa-
kuTreba is maSinaa, roca maTi lavireba am adamianis nam-
dvili me-s nebas gacnobierebulad emorCileba, anu ro-
ca am Sinaarsebs Tavad me gadaaadgilebs da aamoZravebs.
amas rom ver axerxebs adamiani da Tanac misi racionalu-
ri impulsebi rom ver umklavdeba organizmis brma
ltolvas, igi ver anebebs Tavs mowevas. SeiZleba, zogi-
erTi adamianis SemTxvevaSi imZlavros racionalurma
faqtorma da mxolod amis safuZvelze daZlios mavne
Cveva, magram es, jer erTi, SeiZleba iyos mxolod droe-
biTi movlena, anu sxva dros SesaZloa isev fiziologi-
urma faqtorma gaitanos Tavisi da, meore, rac ufro
mniSvnelovania, es arc erT SemTxvevaSi ar iqneba namdvi-
li me-s metafsiqikuri nebis saxeze yofnis maCvenebeli.
erTi sityviT, ideis intensivobas zrdis me-s mier
`Tavisufali nebiT~ gakeTebuli Rirebulebis mimniWe-
beli arCevani. RirebulebaSi aq igulixmeba ara am cnebis
aqsiologiur-Skalobrivi gansazRvruloba, aramed, me-s
mier mxolod TavisTavze damyarebuli, avtonomiuri Za-
lis qonebis cnobiereba. am Zalis, nebelobiTi Zalisxme-
vis qoneba sul sxva Rirebulebis, rangis movlenaa. am
ukanasknelze, TavisTavad is faqti, rom me sigaretis mo-
wevas davanebe Tavi da Cems janmrTelobas Sevuwyve xeli,
jer kidev arafers metyvelebs. me (Tavi rom davaneboT
racionalur faqtors), davuSvaT, arasodes momiwevia
sigareti, mis sunsac ver vitan; aman SesaZloa gamoiwvios
gaurkveveli SiSi sigaretisa da misi mweveli adamianebis
mimarT, anu fsiqoanalizis enaze rom vTqvaT, gamiCndes
kompleqsi, fobia da es paTologiuri mdgomareoba rom
115
davZlio, Cemi me-s nebelobiTi Zalisxmevis demonstri-
reba SeiZleba swored sigaretis moweviT momiwios. amiT
me vaCveneb, upirveles yovlisa, Cems Tavs, rom sigaretis
moweva-armowevaze maRla vdgavar.
am konkretuli magaliTis fonze Camoyalibebuli
es Tvalsazrisi zogadi formiT gamoTqva nicSem, rom-
lis formulaSic — `borotebisa da sikeTis miRma~ —
sruli adekvaturobiT ikiTxeba nebis fenomenis siRrmi-
seuli arseba — or kontradiqtorul alternativaze
maRla dgoma, anu mxolod sakuTar Tavze dafuZnebulo-
ba: `erT afeqtze nebis gamarjveba, saboloo angariSiT,
aris mxolod sxva romelime an uamravi sxva afeqtisadmi
neba~(10 .gv.297), amitom samizneSi amoRebul unda iqnes
yvela maTgani.
***
Zalze mniSvnelovania pasuxi gaeces kiTxvas — ras
niSnavs fsiqikuri Sinaarsis wina planze gamosvla, cno-
bierebis winaSe dgoma? jeimzis mixedviT, es ukanaskneli
niSnavs nervul centrSi energiis koncentrirebas, ro-
melic ganimuxteba Sesabamis nervul daboloebaSi da,
ganimuxteba ra, axdens sxeulis nawilis amoqmedebas.
Tavdapirvelad es moqmedeba xdeba Cvengan damoukideb-
lad, uneburad. ganmeorebebis SemTxvevaSi, fsiqikur Si-
naarsTa rigSi warmoiSoba idea, romelic msgavs situa-
ciebSi gamova wina planze, cnobierebis winaSe da ganapi-
robebs nervul sistemaSi xsenebuli meqanizmis muSaoba-
Si moyvanas. mogvianebiT, roca ama Tu im moqmedebis uam-
ravjer ganmeoreba mogvixda, igi xdeba avtomaturi (ide-
omotoruli), anu moqmedebis Sesatyvisi ideis wina plan-
ze gamosvla saWiroebas moklebulia da, amdenad, cnobi-
erebac TamaSgare mdgomareobaSia, iseve, rogorc Tavda-
pirvelad.
gamodis, rom fsiqikuri Sinaarsis wina planze ga-
mosvla aris iseTi Sualeduri momenti adamianis, ro-
116
gorc fsiqo-fiziologiuri arsebis biologouri fun-
qcionirebisa, romelic warmoadgens mxolod saSuale-
bas. me, aRmovCndebi ra garkveul situaciaSi, Cemi fsi-
qo-fiziologiuri ganviTarebis Sualedur etapze, cno-
bierebis winaSe meqanikurad damidgeba idea, romelSic
amgvar situaciaSi moqmedebis sqema unda amovikiTxo.
moxdeba ra am ukanasknelis myisieri gacnobiereba, Cemi
nervuli sistema da, zogadad, fiziologiuri organiza-
cia amuSavdeba cnobili meqanizmis mixedviT.
TavisTavad cxadia, rom cnobierebis winaSe Sinaar-
sis dgoma zogadad ar amoiwureba mxolod fiziologiu-
ri organizaciis amamoqmedebeli Sinaarsebis tipiT. Se-
iZleba, rom me cnobierebis SuqqveS davayeno iseTi idea,
romelSic ar iqneba nagulixmevi raime fiziologiuri
moqmedebis mkarnaxebeli sqema; an, Tundac, am ukanaskne-
lis mgulisxmebeli Sinaarsi aviRoT; xom SeiZleba, rom
igi ubralod vaqcio sagangebo Sewavlis sagnad (da ara
moqmedebis gansaxorcielebis orientirad); TviTref-
leqsiiT davakvirde mas ara maindamainc specifikur si-
tuaciaSi, aramed Cems samuSao magidasTan. movaxdino mi-
si klasifikaciis, gansasazRvri moqmedebis efeqturo-
bis xarisxis, genealogiis dadgena da a.S. metic, specifi-
kur situaciaSi, Tuki es Sinaarsi TavisTavad gamodis wi-
na planze, misi sruli gacnobiereba SeuZlebelia, vinai-
dan situacia Cvengan swraf moqmedebas moiTxovs (amas
Tavad jeimzic aRniSnavs).
maSasadame, cnobierebis winaSe Sinaarsis dgoma,
moqmedebis ganpirobebis garda, SeiZleba niSnavdes misi
specialur-disciplinaruli interesebidan gamomdina-
re Seswavlasac. garda amisa, ideis mier moqmedebis gan-
xorcielebis karnaxi araa erTaderTi da aucilebeli Se-
saZlebloba, anu Cven SeiZleba moviqceT nakarnaxevis sa-
winaaRmdegod (e.i. SevikavoT Tavi am moqmedebisgan), an
vimoqmedod sxvagvarad, araordinalurad, miuxedavad
imisa, rom vacnobierebT moqmedebis nakarnaxevi sqemis
117
bunebrivobas, adekvaturobas da a. S. mag., gavixsenoT
sokrate, romelic sasikvdilo ganaCengamotanili sakan-
Si zis da auRelveblad filosofosobs, maSin roca uf-
ro bunebrivi Cans vai-viSi, mosalodneli tanjviT aR-
SfoTeba an, Tundac, gaqceva (ase imoqmedebda adamianTa
absoluturi umravlesoba, bunebrivad wina planze ga-
mosuli ideis Tanaxmad), risi Sansic mas, platonis Ta-
naxmad, namdvilad hqonda.
Cvens mier winamorbed statiebSi gaSlili Ziebebi-
dan gamomdinare, cnobierebis winaSe raime tipisa da
warmomavlobis Sinaarsis dgoma, upirveles yovlisa,
niSnavs am Sinaarsis fiqriT di-nebaSi CarTvas. es uka-
naskneli, me-sgan damoukidebeli, cnobieri nebelobiTi
aqtivobis gareSe rTavs Tavis dinebaSi empiriuli da ra-
cionaluri gzebiT Cvens imanenturobaSi Semosul Sina-
arsebs. sxvagvarad, Tu es CarTva ar xdeba amgvarad, anu
`TavisTavadi bunebrivobiT~, Cveni Zalisxmeva (cnobieri
nebelobiTi daZabuloba), Cveulebriv, amaoa. bevrs gamo-
ucdia Tavis droze gakveTilebis daswavlis momabezre-
beli procesi, roca Cven imdenad varT gatacebul-dain-
teresebuli raRac sxviT (an saerTod gulgrilni varT
yvelafrisadmi), rom araTu mTeli teqsti, aramed erTi
winadadebac ar gvamaxsovrdeba. raoden jibrSic ar unda
CavudgeT am dros `Cvens Tavs~ da daJinebiT ganvagrZoT
kiTxva, rogorc ityvian, `TavSi mainc araferi Sedis~ da
iZulebuli vxdebiT wigni droebiT mainc gadavdoT
gverdze. es imitom xdeba, rom Sinaarsebi (am SemTxvevaSi,
racionaluri gziT mosapovebeli Sinaarsebi) ver erTve-
ba fiqriT dinebaSi, anu, rogorc jeimzi ityoda, ver eq-
ceva Cveni cnobierebis nakadSi. ise Cans, TiTqos, wakiT-
xuls CvenSi uxilavi Zala uxvedrebdes Cogans da Zlieri
dartymebiT igeriebdes maT. swored es Zalaa aracnobie-
ri nebelobiTi aqtivoba, rac imaSi gamoixateba, rom Cve-
ni cxovrebis garkveul etapze misi ZalisxmeviT ise Seiv-
118
so fiqriTi dineba awmyo momentSi wina planze gamosas-
vleli SinaarsebiT, rom axali Sinaarsebis am dinabaSi
CarTvisTvis vakanturi adgili aRar darCa. fiqriTi di-
nebis SinaarsebiT es datvirTva zust droul reglamen-
tirebas ar eqvedebareba. gaaCnia interesis sagans, rome-
lic Cveni monusxvis motivirebas axdens. Tuki interesis
sagnisadmi mimarTulma Sinaarsebma dakarga Tavisi sic-
xovele da gauvida yavli, maSin gakveTilis daswavla ise
advilad gamogviva, rom gagvecineba.
im SinaarsTagan, romelnic Cvens fiqriT dinebaSi
erTveba, zogi ufro xSirad gamodis wina planze aracno-
bieri nebelobiTi aqtivobiT, zogic (albaT udidesi na-
wili)—ara. swored am ukanasknelTa rigze ganavrcobs
Tavis gavlenas mexsiereba, romelic azrovnebiTi, anu
racionaluri fenis funqciaa. roca Cvens azrovnebas
garkveul cxovrebiseul situaciaSi gauCndeba aseTi
tipis Sinaarsze moTxovnileba (mag., gamocdaze, roca
iseTi sakiTxi Segvxvdeba, romelsac ar movelodiT da
sagangebod ar movmzadebulvarT), maSin cnobieri nebe-
lobiTi aqtivobiT viwyebT Cveni mexsierebis sacavis
moCxrekvas; zojer vaxerxebT imis povnas, rasac veZeb-
diT, xSirad es Wirs da vambobT `enaze madgaso~. magram,
gamovalT ra gamocdidan, is SeiZleba amotivtivdes. es
niSnavs, rom cnobierma nebelobiTma aqtivobam garkve-
ul momentSi (gamocdaze) marcxi ganicada aracnobieri
nebelobiTi aqtivobis winaSe, Tumca, aman ar unda gva-
fiqrebinos, rom gamocdidan gamoslisTanave man revanSi
aiRo. piriqiT, am drosac ki aracnobieri nebelobiTi
aqtivoba imarjvebs umeteswilad, anu sasurveli Sinaar-
si wina planze gamodis ukve maSin, roca cnobieri nebe-
lobiTi daZabuloba zRvars aRwevs da nebdeba, an ubra-
lod mniSvnelobas kargavs da daZabuloba TavisTavad
ixsneba. TiTqos swored Cveni cnobieri Careva uSlidao
xels am Sinaarsis amotivtivebas.
119
amas is gamarTleba SeiZleba hqondes, rom Cvenad,
me-s kuTvnilebad mxolod cnobieri nebelobiTi aqtivo-
ba da Sesabamisi Sinaarsebi migvaCnia, aracnobieri nebe-
lobiTi aqtivoba da aracnobieri Sinaarsebi ki, misi ara-
morCili funqcionirebis gamo, raRac gareganad (imanen-
turSi transcendenturad) gveCveneba. amgvari ganwyoba
sisxlsa da xorcSi gvaqvs gamjdari da sruliad buneb-
rivad migvaCnia. es, adamianuri yofierebis mTlianobis
TvalsazrisiT, yvelaze didi gaxleCiloba da gaucxoe-
baa. amas xvdeboda yvela didi religiuri lideri da spe-
cialuri teqnikis (mag., ioga) daxmarebiT laxavda xsene-
bul gaxleCilobas, aRwevda ra mTlianobiT adamianur
yofierebas, rac upirveles yovlisa, gamoixateba am Si-
nagani sazRvargareTis gaTavisebaSi, erTi pirovnuli
nebis zeobaSi, romelic uSualod marTavs CvenSi arsebu-
li Tu aw Semosasvleli Sinaarsebis moZraobas — winap-
lanze gamosvlas, nebis darTvas imanenturSi Semosvla-
ze da a.S.
***
miuxedavad msoflmxedvelobriv poziciaTa didi
sxvaobisa, jeimzi da Sopenhaueri erT rameSi Seesatyvi-
sebian erTmaneTs: orive miiCnevs, rom nebis aqtivoba
sxeulebriv aqtivobaSi bolovdeba da aisaxeba. es, mkac-
ri azriT, niSnavas imas, rom, Tu saxeze ar gvaqvs garkve-
uli sxeulebrivi aqtivobis faqti, maSin nebis aqtivoba-
zec aranairi warmodgena ar gveqneba.
davuSvaT, rom sxva adamianTan mimarTebaSi saqmis
viTareba marTlac aseTia, magram orive am filosofosis
mier mowonebuli TviTdakvirvebis meTodi gana igives
gveubneba sakuTar Tavzec? nuTu maSin, roca Cven Segne-
bulad Tavs vikavebT im sxeulebrivi qmedebebisgan, rom-
liTac miRwevadia esa Tu is survilis obieqti, saxeze ar
gvaqvs nebis aqtivoba? es xom isaa, rasac xazgasmiT aR-
niSnavda m. Seleri, rom adamiani aris aras Tqmis unaris
120
mqone arseba-o? gana aras Tqmas (e.i. xSir SemTxvevaSi,
sxeulebriv umoqmedobas) nebelobiTi aqtivoba ar uZevs
safuZvlad?
ufro metic, swored am SemTxvevaSia nebis aqtivoba
gacnobierebuli faqti. roca sokrate ar garbis sapyro-
biledan da Tvals usworebs ganaCens, misi umoqmedoba
(ar gaqceva) sruliad gacnobierebulia. es rom ase ar
yofiliyo, dapanikebuli sokrate imTaviTve brmad gae-
devneboda Tavis megobrebs, anu saqme gveqneboda nebis
aracnobier moqmedebasTan, rac instinqtur qmedebas
ufro emsgavseboda. nebis es aracnobieri, instinqturi
aqtivoba erTob xSiri movlenaa adamianis cxovrebaSi.
udideswilad, neba CvenSi swored aracnobierad moqme-
debs da adamianis pirov-nebad amaRlebisTvis arafers
aqvs imaze didi mniSvneloba da roli, rogorc Cveni ne-
belobis permanentul gadayvanas cnobierebis liandag-
ze, anu, rogorc Sopenhaueri ambobs, — askezas (nebis
marTvas, rac cnobierebis gareSe warmoudgenelia).
***
Cvens mier zemoTganxiluli Tvalsazrisebi SeiZle-
ba warmovidginoT, rogorc erTmaneTis Semavsebeli da
erTmaneTTan moTanamSromle. cxadia, yvela dainterese-
buli piri gansxvavebulad daalagebda am TanamSromlo-
bis aspeqtebs. Cven migvaCnia, rom umTavresi aris Semde-
gi: 1) neba aris damoukidebeli instancia (aq igulisxme-
ba, rom mas gaaCnia, sul mcire, Tanaswori Rirebuleba da
statusi (Tu meti ara) iseT goniT-sulier unarebTan mi-
marTebaSi, rogoricaa mag., azrovneba, SemoqmedebiToba,
rwmena); 2) neba, marTalia, dakavSirebulia ndoma-survi-
lis fenomenTan, magram ar daiyvaneba maTze (aq igulis-
xmeba, rom ndoma-survili, gansxvavebiT nebisgan, gu-
lisxmobs miswrafebas obieqtisken, imisken, rac misTvis
garegania da konkretuli gamokveTiloba gaaCnia. absur-
121
dulia Tqma imisa, rom survils surs survili. survils
yovelTvis surs raRac ai es — manqana, janmrTeloba, fu-
li... an, Tu mas aviRebT negatiuri mniSvnelobiT, am kon-
kretulisken miswrafebis akrZalva, anu me msurs raRac
konkretuli, SemiZlia misi wvdoma, mopoveba, magram Cems
Tavs ar vaZlev amis uflebas; garkveuli motivebis gamo
me msurs, rom Cemi survili ar ganxorcieldes. orive
SemTxvevaSi saqme mainc survils exeba, xolo neba aq ga-
modis neba-survilisa da nebisyofis modusSi da Tama-
Sobs Semdeg rols — pirvel SemTxvevaSi nebisyofa mexma-
reba im met naklebad grZeli gzebisa da winaaRmdegobe-
bis daZlevaSi, e.i. im moqmedebebis ganxorcielebaSi, ro-
melic survilis saganTan mimiyvans. xolo meore Sem-
TxvevaSi nebisyofa mexmareba imaSi, rom am moqmedebebis-
gan Tavis Sekaveba SevZlo.
neba, rogorc aseTi, mis umaRles formaSi, ar aris
amgvari calmxrivi fenomeni. misTvis arsebiTi gansaz-
Rvruloba mis gare arsebul SinaarsTan an obieqtTan mi-
marTeba ki ara, TavisTavTan mimarTulobaa. ramdenadac
igi aris erTgvari causa sui, amdenad, mas SeuZlia sxeuleb-
rivi neba-survilis da racionaluri nebisyofis for-
miT gamovlindes, magram yvelaze ufro Rrmad misi arse-
bis demonstrirebas axdens, Tu SeiZleba ase iTqvas, `ara-
survilis~ mdgomareoba. rogorc Sopenhaueric aRniS-
navs, amas jer kidev buda mixvda mTeli sisruliT, rom-
lis Tanaxmadac, tanjvisa da ubedurebis wyaro — survi-
lebi, nebiT unda unda amovZirkvoT. survilis cnebiTi
Sinaarsi, rogorc negatiuri, ise pozitiuri mniSvnelo-
biT saerTod unda gaqres nebis Zalmosili fenomenis wi-
naSe; 3) sanam adamiani nebis am Rrma Sinaarss gaacnobie-
rebdes (rac iSviaTi SemTxvevaa) da mis Sesatyvis yofie-
rebiT mdgomareobas miaRwevdes ( rac kidev ufro iSviaTi
SemTxvevaa), manam nebis fenomeni ramdenime nakadad daq-
saqsuli dinebiT moedineba CvenSi; anu misi nakadebis ode-
noba adamianuri yofierebis fenobrivi struqturebis
122
odenobas Seesabameba ( a) empiriuli fena — brma, gaucno-
bierebeli, grZnobadi ndoma-survili; b) racionaluri
fena — gaazrebuli nebisyofa. am SemTxvevaSi, mas Tavisi
causa sui-s statusi dakarguli aqvs, rameTu ar gaaCnia Ta-
visTavadi erTianoba da, maSasadame, rangobrivad mdabla-
daa gamovlenili. amdenad, egzistencialisturi principi
aq mTeli TvalsaCinoebiT warmogvidgeba — nebis arsebo-
ba win uswrebs mis arsebas. es arseba, Cvenis azriT, gu-
lisxmobs, upirveles yovlis imas, rom me-m, romelic po-
tenciurad flobs nebas, adre Tu gvian ganavrcos Tavisi
Zalaufleba sakuTari yofierebis Semadgenel yvela sfe-
roze — empiriulze, racionalurze da fiqriTze. sxvagva-
rad, me-m neba unda realizaciahyos, rac imaSi gamoixate-
ba, rom mTeli fsiqikuri Sinaarsebi daeqvemdebareba mis
kontrols: Tu ra Sinaarsi gamova wina planze cnobiere-
bis winaSe da iTamaSebs moqmedebisTvis motivis rols, es
unda gadawyvitos erTianma pirovnulma me-m. magaliTad,
sigareti movwio, Tu ara, Cemma empiriulma an raciona-
lurma survilma ki ar unda gansazRvros cal-calke, ara-
med orive am fenis Tavis mTlianobaSi momcvelma, maTze
maRla mdgomma pirov-nebam.
IRAKLI GOGICHADZE
Abstract
123
intersubjective; c) to acknowledge necessary, correlative connection
between will and physical activities.
We have attempted to show difficulties connected with
~anonymous~ acception of these thesis and to carry clearance in there
contents , also, to discuss the phenomenon of will in the
anthropological context, which was produced in previous.
literatura
124
vaJa niblaZe
(Tbilisi)
(sakiTxis dayeneba)
125
vi kiTxvebi. mas mudmivad esaWiroeba am kiTxvebze gar-
kveuli pasuxebis moZieba da maTSi darwmuneba.
msoflmxedveloba “wminda saxiT”, Tavis saZirkvel-
Si, aris normalur mdgomareobaSi myofi adamianuri
cnobierebis Tandayolili Tviseba, unari da moTxovni-
leba, (1). samyaros “Sexedos garedan”, warmosaxvis Zali-
sa da fantaziis meSveobiT “gaamTlianos” igi da masSi sa-
kuTar Tavs miuCinos garkveuli adgili — xan Zalzed
mokrZalebuli (rogorc es gvaqvs miTebsa da religieb-
Si), xanac SedarebiT amaRlebuli da aRzevebulic ki
(rogorc es xdeba xelovnebis zogierT nawarmoebSi da
zogierT filosofiur koncefciaSi). (2). adamiani mudam
cxovrobs ama Tu im msoflmxedvelobiT. msoflmxedve-
lobis qona misTvis imdenad Sinagani, specifikuri da au-
cilebelia, rom zogadad, is SeiZleba ganisazRvros, ro-
gorc “msoflmxedvelobis mqone cxoveli”.
msoflmxedveloba Tavis safuZvlad da pirobad gu-
lisxmobs Tavisuflebas. adamiani rom Tavisufalia, ro-
gorc cnobierebis mqone arseba, pirvel rigSi Cans swo-
red imaSi, rom igi aucileblad icavs ama Tu im msof-
lmxedvelobas. am SemTxvevaSi sul erTia rogori iqneba
es msoflmxedveloba. aq mTavari is aris, rom adamians
yovelTvis surs (Tuki is normalur mdgomareobaSi myo-
fi pirovnebaa) da SeuZlia kidec warmoidginos samyaro
mTlianad da gansazRvros masSi sakuTari adgili. ufro
metic, mas SeuZlia rogorc dajereba, ise eWvis Setana
da uaryofa mis mierve agebuli Tu arCeuli msoflmxed-
velobrivi suraTisa. yvelaze metad aq Cans adamianis
namdvili da sruli Tavisufleba, romelic Tandayoli-
lia Cveni cnobierebisaTvis. misgan Tavis daRwevis yove-
li cda, kvlav adamianis Tavisuflebaze miuTiTebs da
amtkicebs mas. ase unda gavigoT Jan-pol sartris cnobi-
li gamonaTqvami: “adamiani dawyevlilia TavisuflebiT”
(mas “misjili” aqvs Tavisufleba). ramdenadac adamians
ar SeuZlia gaeqces Tavisufal arsebad yofnas, amdenad-
126
ve mas ar SeuZlia gaeqces pasuxismgeblobasac. (3). pir-
vel rigSi ki pasuxismgeblobas mis mier arCeul msof-
lmxedvelobaze, romelsac Sinaganad icavs da mihyveba
Tavis pirad cxovrebaSi.
pirveli rigis moTxovnilebebis dasakmayofileb-
lad adamiani iyenebs mecnierebasa da teqnikas, msof-
lmxedvelobriv kiTxvebze pasuxis gasacemad ki (kerZo-
mecnierul codnasTan erTad) mimarTavs cnobierebis
moqmedebis iseT sferoebs, rogoricaa xelovneba, miTi,
religia da filosofia. maTgan TiToeuli aris ama Tu im
msoflmxedvelobrivi Sexedulebebisa da warmodgenebis
gamoxatvis, gadmocemis, axsnisa Tu “dasabuTebis” speci-
fikuri xerxi. adamianis msoflmxedveloba mTlianad ar
daiyvaneba cnobierebis moqmedebis arc erT zemoaRniS-
nul sferoze. Cvens cnobierebas aqvs sxvadasxva unarebi
— logikuri azrovneba, warmosaxva (fantazia), nebeloba,
rwmena, romlebic ganapirobebs msoflmxedvelobis age-
bis xasiaTs imis da mixedviT, Tu romeli unaria dominan-
turi msoflmxedvelobis Camoyalibebis an misi arCevis
dros.
filosofiis, rogorc msoflmxedvelobrivi moT-
xovnilebebis “realizaciis” Tavisebureba SemdegSi
mdgomareobs; msoflmxedveloba gulisxmobs darwmune-
bulobas (dajerebulobas) samyarosa da masSi adamianis
adgilis Sesaxeb garkveul warmodgenebsa da Sexedule-
bebSi. xolo adamianisaTvis erT-erTi yvelaze damajere-
beli da damarwmunebeli Zala mecnierul codnas aqvs.
(4). is TiTqos yvelaze ufro cxadi da naTelia Cveni
cnobierebisaTvis. amitomac, mecnieruli codnis gaCe-
nisTanave adamianma bunebrivad moindoma Tavisi msof-
lmxedvelobrivi Sexedulebebisa da warmodgenebis mec-
nieruli gadawyveta (dasabuTeba), maTSi dajerebulobi-
sa da darwmunebulobis miRweva logikuri azrovnebis
meSveobiT. aseTi miswrafebis safuZvelze aRmocenda
filosofia (rogorc cnobierebis specifikuri forma)
127
Tavisi mravalgvari mimarTulebebiT, mimdinareobebiT
da urTierTgansxvavebuli disciplinebiT. filosofia
aris logikurad dasabuTebuli, adamianis gonebisaTvis
cxadi da naTeli, gasagebi da misaRebi msoflmxedvelo-
bis agebisa da Camoyalibebis cda. es unda igulisxmebo-
des (CvenTvis misaReb) filosofiis bolo dros gavrce-
lebul gansazRvrebaSi — “filosofia aris msoflmxed-
velobis dasabuTebis mcdeloba.” (5). (anu logikurad
dasabuTebul msoflmxedvelobad yofnaze pretenzia).
magram, msoflmxedvelobis dasabuTeba, misTvis sa-
boloo damajereblobis miniWeba (umTavresad) logiku-
ri azrovnebis gziT ar aris ioli. amis gamo araerTxel
yofila filosofia (klasikuri) dawunebuli da gakri-
tikebuli. saqme iqamdec mivida, rom bertran raselma
tradiciuli filosofia “uniadago” dargad gamoacxada
Teologiisa da mecnierebis gverdiT. raselis azriT,
filosofia epotineba im “saarviso miwas”, romelsac er-
TmaneTSi ver iyofen Teologia da mecniereba. (6). mas mi-
aCnia, rom filosofia (aristoteles “pirveli filoso-
fiisa” da, saerTod metafizikis saxiT) aris religiuri
problematikis mecnieruli meTodebiTa da xerxebiT ga-
dawyvetis cda, rac yovelTvis marcxiT mTavrdeba. miu-
xedavad aseTi mkacri Sefasebisa, filosofia, rogorc
metafizika, dResac inarCunebs arsebobis uflebas da
garkveul rols asrulebs adamianuri yofierebis msof-
lmxedvelobrivi problemebis mogvarebis saqmeSi. sani-
muSod SeiZleboda dagvesaxelebina alber kamius Sexe-
dulebebi filosofiis rolisa da saWiroebis Sesaxeb
dRevandeli adamianis absurduli yofisa da pesimistu-
ri msoflgancdebis daZlevisa da gadalaxvis gzebis Zie-
baSi. (7).
kamius azriT, Tanamedrove adamianis winaSe upirve-
les msoflmxedvelobriv sakiTxad dgas imis garkveva,
Tu ramdenad Rirebulia dRevandeli adamianis cxovreba
imisaTvis, rom man gaagrZels Tavisi damRleli da Sema-
128
wuxebeli yoveldRiuri arseboba da uari ar Tqvas saer-
Tod sicocxleze. “Rirs Tu ara cxovreba imad, rom Tavi
davitovoT cocxali?” kiTxulobs kamiu da am uaRresad
msoflmxedvelobriv kiTxvaze misaReb da damajerebel
pasuxebs filosofiur azrovnebaSi eZebs. amiT kamiu
garkveulad pasuxobs XX saukunis meore naxevarSi uki-
duresad gamwvavebul kiTxvas — “risTvisRa filoso-
fia?”
nebismieri msoflmxedvelobis agebisa da “gamar-
Tlebis”, aseve misi gamoyenebis erT-erT yvelaze auci-
lebelsa da gadamwyvet winapirobas ki warmoadgens yo-
fierebis sakiTxis raimenairi gadawyveta. amitom, adami-
anuri cnobierebis Camoyalibebis dRidan yofierebis
problema da masze raime pasuxis gacema mudam iyo adami-
anis msoflmxedvelobrivi azrovnebis upirvelesi amo-
cana. amas naTlad adasturebs religiisa da filosofiis
istoria. yofierebis problema dResac mwvaved dgas Ta-
namedrove adamianis winaSe, rogorc erT-erTi yvelaze
saWirboroto da amave dros “gadauWreli” kiTxva meta-
fizikuri aspeqtiT. SeiZleba iTqvas, rom ufro mwvaved,
vidre es iyo gasul saukuneebSi. amas Tavisi mizezebi
aqvs: mecnierul-teqnikuri progresis didi masStabebi,
ramac adamians sulieri xsna da Sveba ver moutana. piri-
qiT, gaaucxova Tavisive Seqmnili kulturisagan da ma-
terialuri moTxovnilebebis dakmayofilebis monad aq-
cia. adamiani gadaiqca manqanad (lamis dadasturdes la-
metris mosazreba adamianze). adamians gaucruvda mecni-
erebaze (codnis Zalaze) damyarebuli imedebi. mecniere-
bam yofierebis saidumlo ver axsna da gairkva, rom mas
amis gakeTeba principulad ar SeuZlia. amasTan, adamians
sakmaod Seerya rwmena RmerTis arsebobisa da kvlav mTe-
li simwvaviT daisva arseboba-ararsebobis xelaxla ga-
azrebis saWiroeba. dResac kvlav saWiroa aigos yofie-
rebis axali koncefcia, romelic gaxdeba safuZveli ise-
Ti msoflmxedvelobisa, rom adamianma Sveba igrZnos.
129
adamians dRes isev saZebari aqvs iseTi msoflmxedvelo-
ba, romlis mixedviT cxovreba “gadaarCens” (gaaTavisuf-
lebs metafizikuri wuxilebisagan) am qveynad da daaje-
rebs araamqveyniuri (metafizikuri, transcendenturi)
“arsebobis arsebobaSi”.
rogorc wesi,adamianebi gaurbian ararsebobas (ar-
yofnas). mxolod gansakuTrebul (ukidures) SemTxvevaSi
amboben isini sakuTari nebiT uars sicocxleze. zoga-
dad, arsebobisaken (yofnisaken). swrafva, zrunva mis Se-
narCunebasa da “gaumjobesebaze” adamianTa bunebrivi
moTxovnilebaa. arCevani arsebobasa da ararsebobas
(yofnasa da aryofnas) Soris TiTqos imTaviTve gadaw-
yvetilia. magram, aseTi gadawyvetileba winaswar gulis-
xmobs iseT kiTxvebze pasuxebis qonas, rogoricaa: ra
aris (ras niSnavs) arseboba, yofna, yofiereba? ras niS-
navs bunebis, misi sagnebis da saerTod samyaros arsebo-
ba? ras niSnavs TviTon adamianis (konkretuli pirovne-
bis), mTlianad kacobriobisa da kulturis arseboba? es
aris kiTxvebi adamianis cxovrebis (saerTod sicocxlis)
sazrisze, mis adgilsa da rolze am samyaroSi da amde-
nad, cxadia, msoflmxedvelobrivi kiTxvebi. amitomac,
samyaros nebismieri msoflmxedvelobrivi (maT Soris
filosofiuri) suraTi dafuZnebulia yofierebis (saer-
Tod, arsebobis) raobis garkvevaze. SesaZloa es iyos yo-
fierebis problemis specialuri kvleva, anda misi “miRe-
ba”, aRiareba misi ama Tu im ukve arsebuli gadawyvetisa.
adamiani, rogorc msoflmxedvelobrivi arseba, warmo-
adgens “yofierebis gagebis mixedviT yofnas” (haidege-
ri). (9).
adamianis filosofiuri Seswavla da analizi pir-
vel rigSi arsebobasTan, yofnasTan misi mimarTebis gar-
kvevas niSnavs. dRes aseTi kvleva-Zieba filosofiur an-
Tropologias evaleba. is aristoteles “pirveli filo-
sofiis” da tradiciuli ontologiis erT-erTi Tana-
medrove gagrZelebaa da miznad isaxavs maTi naklovane-
130
bebis daZlevas, maT Secvlas adamianis ontologiiT. eg-
zistencializmi kargad gamoxatavs da adasturebs on-
tologiisa da filosofiuri anTropologiis mWidro
urTierTkavSirs. egzistencialisturi moZRvreba ada-
mianis Sesaxeb aris “fundamenturi ontologia” (haide-
geri).
arsebobis da yofierebis cnebaTa gansazRvreba-ga-
geba uaRresad Zneli aRmoCnda. siZnelis mTavari wyaro
arsebobisa da yofierebis cnebebis gaurkvevloba da
bundovanebaa. am bundovanebis gasafantad zogjer am or
cnebas erTmaneTTan aigiveben (magaliTad substanciis
doneze. (10). arsebuli, rogorc arsebuli, yofiereba,
rogorc aseTi da ara calkeuli yofieri). xanac ganas-
xvaveveben erTmaneTisagan, miiCneven ra arsebobas pre-
dikatad, xolo yofierebas subieqtad. anda sulac xazs
usvamen gansxvavebas arsebulsa da yofiers Soris. aseTi
gansxvavebis gatareba ZiriTadad ganpirobebulia gansa-
kuTrebiT egzistencialur filosofiaSi imis survi-
liT, rom mkveTrad gaimijnos erTmaneTisgan adamiani,
rogorc calkeuli, individuri yofieri da danarCeni
samyaros sagnebi da movlenebi, rogorc aseve, calkeuli
arsebulebi (romelTagan gansxvavebiTac, haidegeris mi-
xedviT, adamians aqvs ontiur-ontologiuri upirateso-
ba. amitomac aris adamiani “yofieri” da ara ubralod
“arsebuli”). zogjer siZnelis mizezebs eZeben enis aras-
rulyofilebaSi, Tavad obieqtur realobaSi anda gare-
samyarosa da cnobierebis urTierTSeusabamobaSi. maga-
liTad, blez paskali siZneles imaSi xedavda, rom “arse-
bobis cnebis nebismieri gansazRvreba (gageba) aucileb-
lad moixmars da eyrdnoba Tavad arsebobis cnebas.”
Cvens azrovnebas (enas) sxvagvarad ar SeuZlia. (11)
yovelive, rasac xedavs adamiani samyaroSi, sakuTa-
ri Tavis CaTvliT, ufro zustad, risi danaxvac mas SeuZ-
lia grZnobadad, racionalurad an iracionalurad, Se-
iZleba mivakuTvnoT sagnebs, Tvisebebs an mimarTebebs.
131
sad moTavsdeba arseboba, rogorc aseTi?! saganTa
simravleSi, Tvisebebis klasSi Tu mimarTebebis ric-
xvSi?! anda, romel maTganTan iqneba ufro axlos, Tuki
arc erT zemoxsenebul simravleSi ar aRmoCndeba mis-
Tvis adgili?!
Tu gadavxedavT arsebobis Sesaxeb filosofiuri
azris ganviTarebis istorias, samive Tvalsazrisis mtki-
cebaTa sakmaod argumentirebuli mcdelobebis povna ar
gagviWirdeba. maT Tavi moiyares klasikur formulire-
bebSi, romlebic farTod aris cnobili filosofiur
literaturaSi: 1) “arsi aris, ararsi ar aris”; “arsi aris
azri arsis Sesaxeb” anu “WeSmariti arsi niSnavs, azrov-
nebas arsis Sesaxeb” (parmenide). 2) “vazrovneb, maSasada-
me varsebob” (dekarti). 3) “substancia aris is, risi arse-
ba da arseboba emTxveva erTmaneTs, anu umaRles arsebas,
arseboba ewodeba saxelad” (spinoza). 4) “arseboba aris
aRqma” (berkli). 5) “arseboba ar Sedis cnebaSi”. “arsebo-
ba aris Semmecnebeli subieqtis pozicia, damokidebule-
ba Semecnebis obieqtisadmi” (kanti). 6) “erTi da igivea
sagani da cneba mis Sesaxeb” (fixte). CamoTvla kidev SeiZ-
leboda.
yvela filosofiur cnebas (kategorias) Tavisi is-
toria da “Tavgadasavali” aqvs. TiToeuls sakuTari be-
di ergo wilad. am mxriv yvelaze ufro iRblianic da
uiRbloc arsebobis cneba gamodga.
iRbliani imitom, rom is aRmoCnda yvelaze ufro
universaluri da Tanac “sasurveli” predikati (cnobie-
rebis nebismier aqtSi — igulisxmeba yvelaze umartivesi
winadadeba, Tundac erTsityviani — arseboba an pirda-
pir iTqmis, anda aucileblobiT moiazreba). amasTan is
warmoadgens predicirebis erTaderT universalur
enobriv saSualebas. azrovnebis mier aseTi farTo gamo-
yenebis mxriv, arsebobis cnebas verc erTi sxva filoso-
fiuri kategoria ver Seedreba.
132
uiRblo imitom, rom is erTaderTi aRmoCnda dRem-
de arsebul filosofiur kategoriaTa Soris, romelic
universalur predikatobazec acxadebs pretenzias da
universalur subieqtad yofnazec — absolutad gadaq-
cevaze, RmerTis “adgilis” dakavebaze, razedac, sabo-
loo jamSi mas uari eTqva. (“me var romeli var”; “me var
myofi”; “me var RmerTi myofi, romeli var”. bibliis mi-
xedviT RmerTi Tavis Tavs yofnad, arsebobad moixseni-
ebs; sakuTar Tavs arsebobas eZaxis saxelad. {Sesaqme, 3,
14}). (12).
arsebobis filosofiuri kategoria mTlianad arc
obieqtur sinamdvileze, arc subieqtur sinamdvileze
da arc maT urTierTmimarTebaze “unaSTod” ar daiyvane-
ba (da, miT umetes, arc maTgan gamoiyvaneba). ar xerxdeba
misi unaSTod dayvana sagnebze, Tvisebebze Tu mimarTe-
bebze, anda apriorulsa Tu aposteriorulze, raciona-
lursa Tu iracionalurze. gnebavT Rirebulebebze, ro-
gorc aseTze.
aRniSnuli siZnele ase SeiZleboda Camogveyalibe-
bina: predikabeluria Tu ara arseboba?! (13). anu marTe-
bulad unda CaiTvalos arsebobis arsebobaze sakiTxis
dasma?! sxvagvarad rom vTqvaT: aris ki arseboba iseTi
universaluri predikati, romelic erTnairad mieyeneba
(Tu miewereba) yvelafer sxvasac da sakuTar Tavsac?! an
kidev — warmoadgens ki arseboba iseT universalur su-
bieqts (absoluts), romelsac predikatad, sakuTari Ta-
vic “ekuTvnis”?!
es aris problema, romelic dRemde ver gadaWra fi-
losofiam, miuxedavad misi xandazmulobisa da araerTi
mcdelobisa. aRniSnuli kiTxva dResac moiTxovs Sem-
dgom kvlevas. rac ufro dasabuTebuli moeCveneba ada-
mians yofierebis problemis gadawyveta, miT ufro misa-
Rebi da damajerebeli aRmoCndeba masze “daSenebuli”
esa Tu is msoflmxedveloba.
133
saerTod, nebismieri msoflmxedveloba yovelTvis
garkveul Rirebulebebs eyrdnoba da ama Tu im Rirebu-
lebaTa ierarqiis gamoxatulebas warmoadgens. xolo ar-
seboba, yofna, imTaviTve dadebiT predikatad iqna miCne-
uli. RirebulebaTa safuZvelSi iqna Cadebuli, rogorc
nebismieri Rirebulebis umTavresi atributi (14). saqme
arsebobis (yofnis) “rogorobas” (romelobas) exeboda.
arsebobis, rogorc aseTis, farglebs “gareT” Cveni
cnobiereba principulad ver gadis. ararsebuli (parme-
nides “ararsi”, neoplatonizmis “zearsi”, arseboba-
ararsebobis gareT mdgomi “logikuris” sfero laskTan,
haidegeris “arara”, nucubiZis “arsebulze meti”, anda
egreTwodebuli “jerarsi”, rogorc garkveul Rirebu-
lebaTa erToblioba da a.S.) Cvens warmodgenaSi arsebu-
lis saxiT mainc ukve iZens raRacdagvari arsebulis
statuss, anu garkveuli saxiT arsebobas ukve gulis-
xmobs. arsebobisagan mTlianad “daclili”, Cveni cnobie-
rebis velSi ver Semova, radganac cnobierebis velSi Se-
mosvla ukve yofnaa, Tundac mxolod, rogorc Cemi cno-
bierebis mier warmodgenili, warmosaxuli, moazrebuli
ama Tu im saxiT (materialuri, aramaterialuri, realu-
ri, irealuri, fsiqikuri, logikuri, idealuri, zebuneb-
rivi, transcendenturi, imanenturi, “jerarsuli” da ase
Semdeg. rac gnebavT is daarqviT). amis dadasturebad Se-
iZleba CaiTvalos huserlis “wminda me”, rogorc inten-
cionaloba (mimarTuloba raimeze, sakuTari Tavis CaT-
vliT), romelic huserlis gulmodgine mcdelobis miu-
xedavad — arsebobisagan “ganTavisuflebuli” saxiT yo-
filiyo “daWerili”, isev da isev, erT-erT arsebulad
(marTalia, specifikur, gansakuTrebul arsebulad) iq-
ca, rogorc “wminda cnobierebis” mier sakuTari Tavis
“wminda arsebobis” rangSi danaxva (rac dekartis
“Cogito”-s sazRvrebSi darCenas niSnavs), anu arsebobis sa-
kiTxis morigi gadawyveta gamovida.
134
Cvens cnobierebas Tu raime aqvs Tandayolili, Si-
nagani da umTavresi (aprioruli, rogorc kanti ityoda),
es aris arsebobis “saTvaliT cqera”. yvelafris (maT So-
ris sakuTari Tavis) “danaxva” raRacdagvar arsebulad.
arsebobis “saTvaliT yureba”, Cveni cnobierebisaTvis
“Wvretis” uzogadesi aprioruli formaa. igulisxmeba
rogorc grZnobadi Wvreta, aseve racionaluri da ira-
cionaluri.
zogadad, Rirebuleba izomeba imisda mixedviT, Tu
ra saxis arseboba “mieniWa” (an hqonda) Cveni cnobierebis
“TvalSi” ama Tu im calkeul sagansa Tu movlenas: moCve-
nebiTi Tu namdvili, droebiTi Tu maradiuli, WeSmariti
Tu mcdari, grZnobadi Tu racionaluri da ase Semdeg.
(15).
ras niSnavs, pirvel rigSi, RmerTis mier samyaros
“Seqmna”, Tu ara arsebobis “gaCenas”. RmerTma Seqmna ada-
miani Tavis xatad da msgavsad Tu piriqiT (aseTi Tval-
sazrisic arsebobs), orive SemTxvevvaSi sakiTxi dgas,
pirvel rigSi, arsebobis Sesaxeb. “RmerTobis” upirvele-
si atributi misi ueWveli arsebobaa(16) (RmerTis “naT-
lobis” saxelia arseboba — “me var, romeli var”). amas
efuZneba RmerTis arsebobis dasabuTebis e.w. ontolo-
giuri argumentic — RmerTis cnebidan misi arsebobis ga-
moyvana, rac, kantis azriT, mTeli manamdeli filosofi-
is ZiriTad saqmed iTvleboda.
amdenad, garkveulwilad, filosofiuri cnobiere-
bis ganviTarebis gza SeiZleba ganxilul iqnas, rogorc
yofierebis da mis Sesaxeb specifikuri gansjis cvaleba-
dobis istoria. sxvadasxva filosofiuri disciplinebis
warmoSoba, yofierebis sxvadasxva aspeqtebis aRmoCenad
SeiZleba miviCnioT, xolo sxvadasxva filosofiuri mi-
marTulebebis, mimdinareobebis Tu skolebis Camoyali-
beba — am aspeqtebis araerTgvarovan gaazrebad.
135
VAZHA NIBLADZE
Abstract
SeniSvnebi:
(1) cnobiereba, es aris ndobisa da undoblobis (meTodologi-
uri eWvis) unarebiT “aRWurvili” Tavisufali Semoqmedi;
nebelobis mqone aqtivoba — subieqti, romelsac amoZra-
vebs garkveuli tipis interesebisa da moTxovnilebebis
(materialuris Tu sulieris) dakmayofilebis aucileb-
loba. froids miaCnda, rom cnobierebis qmedebebis sa-
fuZvelSi devs “uarmiRebuli” ltolvebi da survilebi.
unda vifiqroT, rom aranakleb mniSvnelovani da gadam-
wyvetia “nebadarTuli” miswrafebebi da survilebi. gan-
sakuTrebiT msoflmxedvelobrivi, “metafizikuri wuxi-
lebis” dakmayofileba.
(2) miTosisa da religiis arseboba adasturebs Cveni cnobie-
rebis unarsa da survils, daemorCilos samyaros wes-
rigs, Seeguos mas garkveuli wesiT da pirobebiT. xelov-
nebis arseboba adasturebs Cveni cnobierebis unarsa da
survils — ar daemorCilos samyaros wesrigs, ecados
136
mis Secvlasa da gardaqmnas. filosofiis arseboba adas-
turebs Cveni cnobierebis unars da survils — kritiku-
lad gaiazros yovelive is, rac aris da scados logiku-
ri dasabuTeba imisa, rac unda iyos. TiToeul maTganSi
adamiani eZebs xsnas da gadarCenas ukidegano da gamouc-
nob samyaroSi. amitomac, maTi roli mudam mniSvnelovani
iqneba kacobriobis arsebobisaTvis.
(3) adamians Tavis yvela namoqmedarze, pasuxs pirvel rigSi
sakuTari Tavi sTxovs; misive meore “me”, rogorc Sinagani
“zedamxedveli”, radgan misi qcevis yvela Sedegi, Tavad
masac “urtyams” avad Tu kargad. garda amisa, rodesac
adamiani raimes irCevs, is irCevs ara mxolod TavisTvis,
aramed “sxvebisTvisac”. cxadia, pirvel rigSi es exeba
msoflmxedvelobis arCevas. is Tvlis, rom misi arCevani
saukeTesoa da gulisxmobs, rom sxvebisTvis magaliTis
mimcemi da misabaZi iqneba. amdenad, pasuxismgeblobas Ta-
vis namoqmedarze grZnobs ara mxlod sakuTari Tavis,
aramed garkveulwilad, sxvebis winaSec.
(4) mecnieruli codnis damajereblobis Zala konkretul
faqtebs eyrdnoba. rac ufro vSordebiT faqtebs (racio-
nalurad Tu iracionalurad), TiTqos, miT ufro aklde-
ba Zala Cvens cnobierebas, daijeros an sxva daajeros Ta-
visi warmodgenebi da Sexedulebebi. “Всякая убеждённость,
если она не хочет быть совершенно необоснованной, должна
основыватсья прежде всего на факте…” Иммануил Кант, Соч. в 6-
ти т-ах, т. 5, М., Мысль, 1966 г., стр. 564
(5) filosofiis aseTi gansazRvrebis Sesaxeb, vrclad ixile:
TevzaZe guram, XX saukunis filosoofiis istoria. Tsu
gmomc., Tb., 2002 w., gv. 567-576; misive, Sua saukuneebis fi-
losofiis istoria. Tsu gamomc., Tb., 1996 w., gv. 3
(6) «…между теологией и наукой имеется Ничья Земля, подвергаю-
щаяся атакам с обеих сторон; эта Ничья Земля и есть филосо-
фия…» Бертран Рассел, История западной философии. Москва,
1959 г., издат., иностран., лит., стр. 7
(7) dawvrilebiT ix., niblaZe vaJa, alber kamiu filosofiis
rolis Sesaxeb absurdis adamianis cxovrebaSi. macne, fi-
losofiis seria, 1998 w., 2.
137
(8) Albert Camus, Le mythe de Sysiphe. Éditions Gallimard, Paris, 1942,
p., 15. (Камю Альбер, Бунтующий человек. М., издат., полит., лит.,
1990 г., стр. 24)
(9) “SeiZleba iTqvas, rom adamianis yofiereba, yofierebis ga-
gebis mixedviT yofnaa. am mxriv marTalia martin haidege-
ri, roca yofierebis gagebas adamianis fundamentur da-
xasiaTebad miiCnevs.” kakabaZe zurab, filosofiuri saub-
rebi. Tb., 1988 w., gv. 15. (Heidegger Martin, Sein und Zeit.
Tübingen, 1963, S. 12)
(10) avaliani sergi, yofiereba, dro da sivrce. Tsu — 1991 w.,
gv. 3
(11) Blaise Pascal, Pansées et opuscule (éd. Brunschvicg), 6-me éd; Paris
1912, p., 169
(12) wignni Zuelisa aRTqumisani. nakveTi I, Sesaqmisai, gamos-
vlaTai., Tb., “mecniereba”, 1988 w., gv. 312-313
(13) cnobilia raselis e.w. “tipebis Teoria”, romelic krZa-
lavs raime principis (Tvisebis) sakuTar Tavze gavrce-
lebas, sakuTari Tavisadmi miyenebas, anu predikabelu-
robis moTxovnas da mis “gamarTlebas;” Tumca raselis
mier wamoyenebuli es principi, Tavad aRmoCnda predika-
beluri da amdenad, Sinagani logikuri winaaRmdegobis
Semcveli. (“. . . raselis “tipebis Teoria” . . . krZalavs ra-
ime principis sakuTar Tavze miyenebas. rogorc aRmoC-
nda, Tavad es principi ver asrulebs sakuTar moTxovnas.”
TevzaZe guram, XX saukunis filosoofiis istoria. Tsu
gamomc., Tb., 2002 w., gv. 99)
(14) egreTwodebuli “jerarsic”, rogorc garkveul Rirebu-
lebaTa erToblioba, mainc arsebulia masze mofiqral
cnobierebaSi “mocemulobis” saxiT. am azriT, Cveni cno-
bierebis mier raimes “danaxva”, rogorc yovelgvari arse-
bobisagan mTlianad “daclilisa”, SeuZlebelia. “wminda
ararseboba” mouazrebadia, ramdenadac cnobierebis vel-
Si moqceva, ukve niSnavs raRacdagvar arsebobas.
(15) TvalSi sacemi faqtia, rom adamiani zogadad mieswrafis
arsebobas, itans arsebobis uamrav problemas, mis absur-
dulobas, oRond ki gaeqces ararsebobas, rac SeiZleba
didi xniT. adamianis Zrwola da drtvinva gamowveulia
ararsebobasTan “Sexvedris” garduvalobiT. rac ar unda
138
warmatebuli viyoT ekonomikuri Tu politikuri (gne-
bavT sxva nebismieri) kuTxiT, aryofnis “ontologiur
SiSs” verafriT ver vereviT Tu ara, isev da isev arsebo-
bis raRac “sxva saxeSi” gadasvlis imediT. aryofna ar
gvinda. yofna gvirCevia, Tundac arasaxarbielo. adamians
arCevani Tavidanve, bunebrivad gakeTebuli aqvs — arse-
boba, yofna kargia, xolo ararseboba, aryofna cudia.
(16) substanciis arseba da arseboba emTxveva erTmaneTs, ro-
gorc spinoza ambobda.
139
tariel rexviaSvili
(Tbilisi)
140
is egzistenciuri Tavisufleba, rac subieqts, individs
pirovnebad aqcevs.
filosofiis istoriis manZilze kamaTs raciona-
lizmsa da iracionalizms Soris swored es aracnobieri
iracionaluri Sinagani impulsebisa da racionalurad
gaazrebuli motivebis pirveladoba-meoradobis sakiT-
xi iwvevda.
ganwyobis TeoriaSi yuradReba eTmoba ara mxolod
azrovnebisa da grZnobebis pirveladoba-meoradobis sa-
kiTxs, aramed qcevaTa motivacias da determinacias, ro-
melic TavisuflebasTan aris dakavSirebuli. dimitri
uznaZes nebisyofis Tavisuflebis problemis kvleva
fsiqologiis umniSvnelovanes amocanad miaCnia. misi az-
riT, qcevebi, romelic TavisuflebiT da RirebulebiT
ar aris motivirebuli, is fsiqologiisTvis umniSvne-
loa. amis Sesaxeb uznaZe wers: `qceva mxolod im SemTxve-
vaSi CaiTvleba qcevad, rodesac is garkveuli azris,
mniSvnelobis, Rirebulebis matareblad ganicdeba:
qcevad mas es azri, es Rirebuleba, es mniSvneloba aq-
cevs, mis gareSe igi ubralo fizikuri faqti iqneboda,
romlis Seswavlac fsiqologias, yovel SemTxvevaSi, yve-
laze naklebad ekiTxeba~ (1, gv. 208-9). swored amis gamoa,
rom uznaZis ganwyobis TeoriaSi gansakuTrebuli yu-
radReba Rirebulebis mqone qcevebsa da nebisyofis Ta-
visuflebis problemas eTmoba.
es problema fsiqologiaSi dapirispirebul deter-
ministul da indeterministul poziciebs warmoSobs.
uznaZis ganwyobis Teoria deterministul pozicias
icavs, xolo Tanamedrove humanisturi fsiqologia — in-
deteministuls. humanisturi fsiqologia egzistencia-
lizmis iracionalistur pozicias efuZneba da miiCnevs,
rom pirovnebis namdvili Tavisufleba iseTi motivire-
buli nebis Tavisuflebaa, romelic determinacias gamo-
ricxavs.
141
nebis TavisuflebasTan dakavSirebuli determinis-
tuli da interministuli poziciebis dapirispireba Ta-
namedrove qarTul fsiqologiaSic arsebobs. determi-
nistul koncefcias CvenSi irakli imedaZe icavs, xolo
indeterministuls — dimitri nadiraSvili. ganwyobis
Teoriis mixedviT, araviTari qceva, impulsuri iqneba is,
Tu nebelobiTi, ar sruldeba ganwyobis gareSe; ganwyoba
yovelTvis determinirebulia, rogorc aracnobieri im-
pulsebiT, aseve gaazrebuli motivebiT. amitom `mindas~
principiT moqmedebs adamiani Tu `undas~ principiT, mi-
si moqmedebis Tavisufleba ar arsebobs determinaciis
gareSe.
indeterministuli koncefciis mixedviT, nebis Ta-
visufleba motivirebulia, magram es motivacia aravi-
Tar kauzalobas da determinacias ar niSnavs, aramed is
wminda Tavisuflebaa. vnaxoT, ras wers amasTan dakavSi-
rebiT dimitri nadiraSvili: `nebiTi qcevis arsebiTi Ta-
visebureba isaa, rom igi ar emorCileba movlenaTa mize-
zobriv kanonzomierebas, igi arc asociaciuri kanonebis
safuZvelze xorcieldeba da arc logikuri gamomdina-
reobis procesia. gadawyvetilebis miRebis procesSi
adamiani Tavisufali arsebaa... arsebobs pirovneba — ar-
sebobs nebis Tavisufleba~ (5, 186-187).
irakli imedaZis mixedviT, es pozicia ganwyobis Te-
oriasTan SeuTavsebelia. misi azriT, ise rom iyos, rasac
dimitri nadiraSvili amtkicebs, maSin Tavisuflebis
problemac aRar iarsebebda: `problema is ki ar aris —
wers imedaZe — rom adamians unari aqvs gadawyvetileba
miiRos, aramed is, aris Tu ara arCevani da gadawyveti-
leba raimeTi pirobadebuli, eyrdnoba Tu ara igi raime
safuZvels, Tu ara — maSin is ubralod TviTnebobaa... an
raRac zebunebrivi. Tu ki — maSin es erTi movlenis meo-
riT gansazRvrulobaa, anu aucileblobisa da ara Tavi-
suflebis sfero~ (3, gv. 187).
142
dimitri nadiraSvili miiCnevs, rom qceva determi-
nirebulia mxolod im SemTxvevaSi, Tu mas `mindas~ moT-
xovnilebis motivi gansazRvravs, xolo Tu qceva `undas~
moTxovniTaa motivirebuli, maSin is nebis Tavisufle-
biT sruldeba da aseTi motivacia determinacias ar niS-
navs. es ganwyobis TeoriaSi miuRebelia. ganwyobis Teo-
riis mixedviT, marTalia, pirovnuli Tavisufleba nebis
TavisuflebiT ganisazRvreba, rom pirovnuli xasiaTi
nebelobiTi dispoziciebiT aris fiqsirebuli da, cxa-
dia, rom amis gareSe pirovnebis Tavisuflebaze lapara-
ki SeuZlebelia, magram es determinacias ar gamoric-
xavs. `udavoa — wers uznaZe — rom is ganwyoba, romelic
nebelobis aqtSi isaxeba da nebismieri moqmedebis pro-
cess warmarTavs, subieqtis damoukidebeli aqtivobis
nayofia. am mxriv, nebis Tavisuflebis gancda mTlianad
dasabuTebulia. magram, meores mxriv, es Tavisufleba
sruliadac ar niSnavs safuZvelmoklebulobas, mizezga-
reSeobas... am mxriv araviTar indeterminizmze laparaki
ar SeiZleba~ (iqve). amitom, ganwyobis Teoriis mixedviT,
determinaciis cnebis Secvla motivis cnebiT miuRebe-
lia, radgan motivirebuloba determinirebulobis saxe-
obaa (3, gv. 331).
miuxedavad imisa, rom ganwyobis Teoria Tavisi
principebiT deterministulia, dimitri uznaZe katego-
riulad ar uaryofs qcevis aramotivirebulobas, anu
aramotivirebul nebis Tavisuflebas. `is faqti, rom ga-
dawyvetileba yovelTvis motivirebuli unda iyos, TiT-
qos sabolood unda amtkicebdes indeterminizmis usa-
fuZvlobas. miuxedavad amisa, nebelobis Tavisuflebaze
laparakis aRkveTa sruliad SeuZlebelia~ (1, 218).
dimitri uznaZis winaSe es Tvalsazrisi gansakuTre-
biT maSin wamoiWreba, rodesac is xelovnebis Semoqmede-
biT Tavisuflebaze laparakobs. misi azriT, `es procesi
(xelovanis Semoqmedeba — t.r.) imdenad Taviseburia, rom
igi yovelTvis gansakuTrebul yuradRebas ipyrobda. xe-
143
lovani araCveulebriv agznebas grZnobs, ideebisa da
grZnobebis araCveulebriv simdidresa da sicxoveles;
da am momentSi TiTqos sruliad spontanurad — misi ne-
bisyofisa da inteleqtis Carevis gareSe, sruliad arac-
nobierad, momavali mxatvruli nawarmoebis idea isaxeba.
am mdgomareobas inspiracias, mxatvrul STagonebas
uwodeben. zogi mas zeSTagonebad ganicdis, TiTqos ra-
Rac araadamianuri Zala erTbaSad, moulodnelad da mo-
umzadeblad euflebodes grZnobas. yvelaferi es unebu-
rad Cndeba, magram amave dros Tavisuflebis grZnobis
namdvili qariSxali ganicdeba~ (1, gv. 600-601). migvaCnia,
rom uznaZis ganwyobis Teoriidan gamomdinare, es unda
aixsnas substanciuri ganwyobis safuZvelze, romelic
impulsurad vlindeba da ar aris damokidebuli nebisa
da inteleqtis Tavisuflebaze. aq unda daisvas kiTxva:
ra aris is Zala, romelsac subieqtis substanciuri gan-
wyoba moZraobaSi mohyavs da aracnobierad saocarsa da
sasurvel Sedegamde mihyavs? Tavisuflebis aseT arac-
nobier intuiciur gancdas, Cveni azriT, bergsoni
`RvTaebriv simpaTias~ uwodebs, xolo iaspersi — `RvTae-
basTan kavSirs~.
migvaCnia, rom imas, rasac uznaZis ganwyobis Teoria-
Si substanciuri ganwyoba warmoadgens, bergsonis Teo-
riaSi `saRi azri~ ewodeba. bergsonis mixedviT, `saRi az-
ri~ aris subieqtis sawyisi ganwyoba, orientacia, xolo
inteleqti da nebisyofa misi emanaciis ori sapirispiro
gzaa. `saRi azri~ aracnobieri faruli unaria, romelic
amoqmedebs inteleqts. is wers: `ratom TviT brwyinvale
sityvebi ver pouloben gamoZaxils, Tu isini vnebis ga-
reSe gamoiTqmeba? xom ar niSnavs es imas, rom inteleqti
moqmedebs raRac faruli unaris mixedviT~ (6, gv. 168).
uznaZes miaCnia, rom `inspiracia, STagoneba mxat-
vruli Semoqmedebis meore safexuria, romelsac wina sa-
fexuri, masalis dagrovebis safexuri, uswrebs win~ (1,
gv. 600). amiT uznaZe xazs usvams im garemoebas, rom aseT
144
inspiraciul aqtivobas Tavisi madeterminirebeli faq-
torebi gaaCnia. ra Tqma unda, masalis dagroveba moT-
xovnilebis safuZvelze xdeba da es determinaciis gar-
kveul faqtors warmoadgens, magram gaurkveveli rCeba
mxatvruli ideis intuiciuri wvdoma, romelic aracno-
bieri idumalebiTaa dafaruli. amitom, sxva gza ar rCe-
ba, garda imisa, rom vTqvaT: substanciuri ganwyobis ase-
Ti aqtivoba RvTaebrivi ZaliT aris determinirebuli
anu inspirirebuli. sxva SemTxvevaSi unda dagveSva ara-
determinirebuli ganwyobac da moqmedebac, rac ganwyo-
bis Teorias ewinaaRmdegeba. ganwyobis Teoriis mixed-
viT, yovelgvari ganwyoba determinirebulia cnobieri
da aracnobieri faqtorebiT. aracnobier faqtorSi in-
tuiciuri aqtivobac igulisxmeba. rogorc ganwyobis
Teoriidan viciT, wminda intuicia fsiqikis fenomeni ar
aris, is dakavSirebulia grZnobad-emociur da inteleq-
tualur aqtivobasTan, xolo TviTon intuiciuri aqti-
voba aseve dakavSirebulia substanciur ganwyobasTan.
ganwyoba am SemTxvevaSi pirveladia, romelic intuici-
ur aqtivobas iwvevs, magram ara yovelTvis, aramed prob-
lemuri situaciis SemTxvevaSi. es sadavo ar aris, sadavo
da auxsneli TviTon intuiciuri aqtia, romelic logi-
kur axsnas ar eqvemdebareba. ganwyobis TeoriiT mxolod
imas vamtkicebT, rom intuiciuri aqtivoba problemebis
gadaWras axlavs, magram, rogor wvdeba subieqti intui-
ciurad Rirebulebis mqone ideas, amis axsna SeuZlebe-
lia. `nebismieri Careva aq ver Svelis. STagonebas ver da-
aCqareb; erTaderTi, rac SegviZlia, es lodinia...~ (1, gv.
600).
miuxedavad imisa, rom inspiraciuli aqtivoba da fsi-
qikaSi mimdinare procesebis axsna SeuZlebelia ganwyobis
Teoriis mixedviT, am faqtis determinaciasTan dakavSi-
reba savsebiT SesaZlebelia. ganwyobis Teoriis mixedviT,
aradeterminirebuli araviTari gancda da moqmedeba ar
arsebobs. gancda, sazrisis mqonea, Tu usazriso, yovel-
145
Tvis raRaciT aris determinirebuli. ganwyobis Teoriis
mixedviT, araviTari qceva ar arsebobs ganwyobis gareSe.
yovelgvari qceva ganwyobiT aris gaSualebuli. swored
amiT gamoirCeva ganwyobis Teoria sxvebisgan, rom mis-
Tvis miuRebelia uSualobis principi. radganac es asea,
inspiraciuli gancdac garkveul ganwyobas efuZneba. ami-
tom, zeSTagoneba, rogorc aracnobieri faqtori, aseve
aracnobierad afiqsireba substanciur doneze garkveul
ganwyobas, romelic intuiciuri aqtivobaSi vlindeba.
rogori `meqanizmisaa~ es intuiciuri procesi, es auxsne-
lia, magram zemoTqmulidan unda davaskvnaT, rom yovel-
gvari qceva, aqtualuri situaciiT iqneba motivirebuli
Tu aracnobieri zeSTagonebiT, ganwyobis safuZvelze
xorcieldeba da aseve determinirebulia, rogorc nebe-
lobiT gamowveuli qceva.
amitom migvaCnia, rom motivacia-determinaciis ir-
gvliv warmoSobili kamaTi sabolood determinaciis sa-
sargeblod wydeba. amaze metyvelebs Tundac is garemoe-
ba, rom TviT iracionalisturi fsiqologia (froidi) da
filosofia (sicocxlis filosofia, egzistencializmi)
Segnebulad Tu Seugneblad, mainc determinaciis pozi-
cias icaven nebis Tavisuflebis sakiTxSi. ZiriTadi dava
da kamaTi mxolod imas exeba, Tu subieqtis romeli una-
ri, grZnobadoba Tu azrovneba, aracnobieri Tu cnobie-
ri fsiqika gansazRvravs nebis Tavisuflebas.
filosofiis istorias am TvalsazrisiT Tu gadavxe-
davT, davinaxavT, rom yvela racionalisturi moZRvre-
ba sokratedan moyolebuli hegelamde, gonebis gaazre-
bul qmedebas miiCnevda Tavisuflebis ganxorcielebis
mTavar faqtorad, romlis mixedviTac Tavisufleba
aris Segnebuli aucilebloba. es gansakuTrebiT gamoik-
veTa spinozasa da hegelis filosofiaSi. rac Seexeba
kantis transcendentalizms, aqac igive principia. kate-
goriuli imperativis mixedviT cxovreba aris Tavisuf-
leba; xolo huserlis fenomenologiaSi transcendenta-
146
luri wminda azri gansazRvravs subieqtis Tavisufle-
bas. misi azriT, empiriuli ganwyobidan fenomenologi-
ur ganwyobaze anu saboloo instanciaze gadasvla niS-
navs Tavisuflebas. yvela zemoCamoTvlili Sexeduleba
subieqtis Caketilsa da damTavrebul sistemas warmoad-
gens da saboloo daskvna igivea: Tavisufleba aris Seg-
nebuli aucilebloba.
gansxvavebiT racionalisturi Sexedulebisagan, si-
cocxlis filosofia da egzistencializmi azrovnebisa
da cnobierebis saboloo instanciaze da daxurulobaze
uars ambobs. maTTvis transcendentalizmi miuRebelia.
am TvalsazrisiT metad mniSvnelovania egzistencia-
lizmis ori dapirispirebuli pozicia Tavisuflebis sa-
kiTxTan dakavSirebiT. magaliTisTvis SeiZleba mivmar-
ToT karl iaspersis religiuri egzistencializmisa da
Jan pol sartris arareligiuri egzistencializmis Zi-
riTad daskvnebs.
iaspersi pirovnul Tavisuflebad miiCnevs Rmer-
TTan kavSirs, RmerTisken swrafvas. misi azriT, swored
es kavSiri aZlevs adamians Tavisuflebas. amitom RmerTi
da Tavisufleba ganuyofelia, RmerTis rwmena aris Tavi-
suflebis gamomxatveli, mxolod RmerTis rwmena aZlevs
adamians saSualebas gavides Tavisi imanenturi samyaro-
dan transcendentur samyaroSi da eziaros WeSmaritebas;
iaspersis azriT, arCevanis Tavisufleba gapirobebulia
Sinagani egzistenciis karnaxiT, romelic grZnobad-emo-
cionalur intuicias emyareba da ar aris damokidebuli
munyofierebis mankier moTxovnilebebTan.
Jan pol sartri ewinaaRmdegeba religiur egzisten-
cializms, romlis mixedviT RmerTi aris Tavisuflebis
garanti; misi azriT, Tavisuflebis aseTi gageba adamians
uxsnis yvela pasuxismgelobas da es pasuxismgebloba
RmerTze gadaaqvs; amitom adamiani yovel konkretul si-
tuaciaSi TviTon Rebulobs gadawyvetilebebs da Tvi-
Tonve unda agos pasuxi masze; misi azriT, Tavisufleba
147
adamianisaTvis aris mZime tvirTi; iyo adamiani Zalian
Znelia; `adamiani dawyevlilia TavisuflebiT~. sartris
azriT, aracnobieri determinacia ar arsebobs, yvela-
feri cnobierebiT da nebelobiT aris motivirebuli.
magram Tu Rrmad davakvirdebiT debulebas: `adamiani
dawyevlilia TavisuflebiT~, es ukve aracnobier de-
terminacias niSnavs, romelsac adamiani ver gaeqceva. is-
meba kiTxva: vin dawyevla adamiani da vin miusaja mas mo-
ucilebadi pasuxismgebloba? cxadia, am kiTxvas tran-
scendentur samyaroSi gavyavarT, magram TviTon sartri
amas ar aRiarebs, radgan is RmerTis arsebobas uaryofs.
migvaCnia, rom sartris pozicia, rom adamiani daw-
yevlilia TavisuflebiT, garegani inspiraciaa, radgan
is ar aris damokidebuli TviTon adamianze. amitom sar-
tris mier aRiarebuli nebis Tavisufleba ar gamoric-
xavs garegan aracnobier determinacias. sartrisgan gan-
sxvavebiT, iaspersis mixedviT, nebis Tavisufleba Sina-
gani aracnobieri impulsebidan modis, romelsac Rmer-
Tis siyvaruli gansazRvravs, amitom aqac, nebis Tavi-
sufleba motivacias da determinacias emyareba da inde-
terminizmi gamoricxulia.
amrigad, arc religiur da arc arareligiur egzis-
tencializmSi nebis Tavisuflebis indeterministuli
Sexeduleba ar dasturdeba, Tumca poziciebi am sakiT-
xTan mimarTebaSi gansxvavebulia.
aseve araviTar kamaTs ar iwvevs fsiqologebSic da
filosofosebSic, rom froidisa da froidizmis Teoria
deterministuli moZRvrebaa, magram aq nebis Tavisuf-
lebaze laparaki gamoricxulia. piriqiT, azrovneba da
nebeloba froidis fsiqoanalizis TeoriaSi miCneulia
aracnobieri fsiqikis Sinagani impulsebis damabrkole-
belsa da amkrZalav faqtorad, ris gamoc subieqtis nam-
dvili Tavisufleba problemebisa da cenzoris winaSe
dgeba. namdvil Tavisuflebad froidTan aracnobieri
fsiqikuri energiis anu libidos uproblemo impulsuri
148
xarjva da sicocxlis ganxorcieleba iTvleba, rasac
aracnobieri Tandayolili kompleqsebi ganageben. es
kompleqsebi subieqtis aqtivobis mTavar madetermini-
rebel faqtorebs warmoadgenen. amis gamo, subieqtis aq-
tiuri moqmedeba mTlianad warsuliT aris determinire-
buli. kompleqsebis aracnobier fiqsaciaze mxolod bi-
ologiuri moTxovnilebebi axdens gavlenas, socialuri
faqtoris roli kompleqsebis fiqsaciaSi gamoricxu-
lia.
ganwyobis Teoria ar uaryofs warsulis rols arac-
nobieri fsiqikis formirebaSi da aqtivobaSi, magram es
aqtivoba mxolod biologiur faqtorze ar dayavs. fro-
idisagan gansxvavebiT, ganwyobis Teoriis mixedviT
aracnobieri mTlianpirovnuli ganwyoba determinire-
bulia, rogorc biogenuri, aseve fsiqogenuri da socio-
genuri faqtorebiT. am faqtorebidan upiratesoba so-
cialur faqtors eniWeba, romelic did gavlenas axdens
aracnobieri mTlianpirovnuli ganwyobis formirebaze.
garda amisa, ganwyobis Teoria ara mxolod warsulisa da
awmyos axsnazea orientirebuli, aramed momavlis prog-
nozireba mis umTavres amocanas warmoadgens. ganwyobis
Teoriis mixedviT, im SemTxvevaSi, Tu subieqtis aqtivo-
ba mxolod warsulis aracnobieri kompleqsebiT iqneba
determinirebuli, maSin yovelgvari Tavisufleba mxo-
lod iluziad gadaiqceva da fatalur garduvalobas
daemTxveva. froidis fsiqoanalizis Teoriis mixedviT,
aracnobieri aqtivoba ZiriTadad fsiqikis imanentur
faqtorzea dayvanili, sadac Tandayolili kompleqsebi
ganapirobveben awmyosac da momavalsac.
ganwyobis Teoriis mixedviT, subieqtis aracnobie-
ri aqtivoba, romelic mTlianpirovnuli ganwyobis sa-
fuZvelze mimdinareobs, determinirebulia ara mxolod
Tandayolili aracnobieri impulsebiT da ganwyobebiT,
aramed awmyoSi arsebuli obieqturi situaciiT, im kul-
turiT da RirebulebebiT, romelic TviT am cxovrebis
149
procesSi iqmneba da yalibdeba. amitom, adamianis nebis
Tavisuflebaze msjeloba amis gareSe miuRebelia, ro-
gorc mecnieruli TvalsazrisiT, aseve praqtikuli,
cxoivrebiseuli Semoqmedebis mizniT.
amrigad unda davaskvnaT, rom nebis Tavisufleba ar
arsebobs ganwyobis gareSe, rom yovelgvari Tavisufali
neba determinirebulia da gaSualebulia mTlianpirov-
nuli ganwyobiT, xolo TviTon ganwyobac aseve determi-
nirebulia subieqtis Sinagani moTxovnilebebiT da ga-
regani obieqturi situaciiT. garegan obieqtur situa-
ciaSi azrovnebis safuZvelze warmosaxuli momavalic
igulisxmeba. amasTanave garegan madeterminirebel faq-
torSi unda vigulisxmoT is faruli Zalebic, romlebic
aracnobierad moqmedeben mTlianpirovnul ganwyobaze
da uaryofiT an dadebiT rols asruleben subieqtis aq-
tivobaze. am faqtorebSi rogorc RvTiuri neba, aseve
yofierebis gaucnobierebeli kanonzomiereba igulis-
xmeba, romlebic moulodnel da gauTvaliswinebel mov-
lenebs iwvevs rogorc obieqtur sinamdvileSi, aseve pi-
rovnebis aracnobier aqtivobaSi. yovelive zemoT aRniS-
nuli metyvelebs imaze, rom araviTari pirovnuli nebis
Tavisufleba determinaciis gareSe ar arsebobs, rom
RvTiuri nebis daSvebac ki determinaciis sasargeblod
metyvelebs.
TARIEL REKHVIASHVILI
ABSTRACT
150
are not acceptable, according to which freedom of the will is identified
with non-deterministic motivation.
According to the theory of attitude, this is not correspond to the
facts, since motivation doesn’t eliminate determination, and determi-
nation concerns not only causal processes, but motivation is defined or
determined by teleological and mental factors.
It is shown in the paper that freedom of the will is determined by
the system of values and without it neither attitude is formed nor free
will is implemented.
literatura:
151
mixeil xalvaSi
(baTumi)
152
tine, Tomazo kampanela, rene dekarti Tu sxvani, yvela-
ze WeSmariti, anu iseTi debulebis agebas cdilobdnen,
romelSic eWvis Setana SeuZlebelia, cdilobdnen ara
mxolod azrovnebis, aramed arsebobis safuZvelze. de-
karti amtkicebda, rom vazrovneb, maSasadame, varsebob.
maTgan gansxvavebiT, sicocxlis filosofia, egzisten-
cializmi Tu mravali sxva mimdinareoba naxsenebi dekar-
tiseuli debulebis gareSe adamianur arsebobas Tavisi
Semoqmedebis centrSi ayenebs da misi raobis garkvevas
cdilobs. arsebobis gansakuTrebuli mniSvneloba-Ri-
rebulebis Sesaxeb kidev mravali ram SeiZleba iTqvas,
magram Cven maT aRar SevexebiT, radgan gvsurs yuradRe-
ba gavamaxviloT ara mis aseT Tvisebebze, aramed masze,
rom arsebobisadmi, rogorc erT-erTi yvelaze Rirebu-
li movlenisadmi damokidebulebaSi ZiriTadad, negati-
uri Rirebulebis mqone araadekvaturi Tvalsazrisia
damkvidrebuli.
filosofiur, mecnierul, religiur, misitkursa
Tu sxva saxis mimdinareobebSi da yoveldRiur azrovne-
baSi, rogorc cnobilia, damkvidrebulia pesimisturi
Tvalsazrisi: iTvleba, rom arseboba, ZiriTadad, aris
tanjvis, anu ubedurebis gancdis procesi. mag. budizmi
swored aRniSnul Tvalsazrisze agebs Tavis moZRvrebas
da amqveyniuri arsebobisagan, anu tanjvis saxiT aRqmu-
li gardasaxvis ciklisagan — sansarisagan xsnasa da WeS-
mariti bednierebis miRwevas budas mier ganvlili gzisa
Tu mis mier Seqmnili moZRvrebis gaziarebaSi, anu amqvey-
niuri tanjuli arsebobis uaryofaSi xedavs. qristiano-
baSi ki iTvleba, rom materialur samyaroSi tanjvisaT-
vis ganwiruli kacobriobis arseboba pirvelyofili Se-
codebis, anu adamisa da evas cdunebis Sedegia, xsna ki
qristianuli mcnebebis dacvasa da SemoqmedTan, anu ze-
ciur samyarosTan mWidro kavSiris damyarebas efuZneba.
msgavs Tvalsazriss iziarebs sxva religiebi, iseve
rogorc obieqturi idealizmi saerTod. mag. platoni
153
amqveyniur arsebobas gamoqvabulis kedelze mijaWvuli
da WeSmariti arsebobis mxolod aCrdilTa mzirali ada-
mianis yofas adarebs (17,t.3 /1/, 321). is itanjeba, radgan
gamoqvabulSi ver aRwevs umaRlesi ideidan momdinare
sibrZne, sikeTe da mSveniereba, rogorc srulyofili
adamianuri arsebobisa da bednierebisaTvis aucilebeli
sasicocxlo-energetikuli substancia. am tanjuli
mdgomareobidan saboloo xsna, platonis azriT, SesaZ-
lebelia mxolod sulis borkilebisagan, anu fizikuri
sxeulisagan ganTavisuflebis Semdeg. isic mxolod im
SemTxvevaSi, Tu adamiani saTnoebis safuZvelze filo-
sofiuri principebis Sesabamisad iarsebebs da amiT
suls `frTaSesxmisa~ Tu umaRles ideamde amaRlebis Se-
saZleblobas miscems (16, t. 2, gv. 182-287).
absoluturi gonis ganuyoflobisa Tu zesrulyo-
fili netarebis mdgomareobidan gamosvlis Sesaxeb
msjelobisas hegeli naxseneb bibliur Secodebas `logi-
kis mecnierebis” pirvel nawilSive ganixilavs (8,94) imis
asaxsnelad, rom, gonis mier samyaros qmnadobis saxiT
Semecnebis survilis warmoSoba aRniSnuli zesrulyo-
fili bednierebis mdgomareobidan gamosvlisa da tan-
jvis dasawyisia. ubedurebis gancda miT ufro Zlierde-
ba, rac ufro metad Sedis Semoqmedi TviTSemecnebis
siRrmeSi yoveli dialeqtikuri ciklis bolos. es tkivi-
li, imdenad Zlierdeba TviTSemecnebis safexurze Tu
materialur ganzomlebaSi gamovlenili gonisaTvis,
rom hegeli mas `ubeduri cnobierebis” saxiT axasiaTebs
(7. gv. 112). misgan ganTavisuflebasa da WeSmariti bedni-
erebis wvdomas ki gonis mier cnobierebis saSualebiT
sakuTari Tavis absolutur Semecnebas ukavSirebs, anu
amqveyniuri mtanjveli arsebobisagan xsnas isev Semoq-
medSi mocemul idealur ganzomilebaSi xedavs (6. gv.
346-359).
bolodroindel mimdinareobebSi msgavsi filoso-
fiuri Tvalsazrisis gamziarebelTa Soris gansakuTre-
154
buli yuradReba SeiZleba gamaxvildes sicocxlis fi-
losofiasa da egzistencializmze. (s.kirkegori, m.hai-
degeri, J.p.sartri, m.unamuno, a.Sopenhaueri Tu sxva).
mag. s.kirkegori samyaroSi gadagdebuli, martoobisaT-
vis ganwiruli, SiSiTa da ZrwoliT mudmivi arCevanis wi-
naSe mdgari, anu ubeduri adamianis xsnas — absolutTan
daaxloebasa da bednierebis miRwevas ukavSirebs. unamu-
no, piriqiT, foierbaxisa Tu sxva cnobil moazrovneTa
msgavsad, RmerTs adamianuri `me-s~ sferoSi aqcevs, mag-
ram maTgan gansxvavebiT, mas ukvdavebis survilis saxiT
iazrebs (8. gv. 510) ise rom misi ukiduresi pesimizmi fa-
talizmamde midis (iqve,519). unmuno arsebobas sikvdili-
sa da sicocxlis, anu racionaluri gonebisa da iracio-
naluri grZnobis saxiT urTierTdapirispirebuli tra-
gizmiT aRsavse iseTi agoniuri brZolis sferod war-
mogvidgens, ”romelSic gamarjvebis imedic ki araa” (iq-
ve,512), radgan es mtanjveli procesi Tavad adamianuri
cnobierebis maararavebeli miswrafebis Sedegia. gamosa-
vali, misi azriT, mxolod am sinamdvilis miRebaSi, anu
grZnobiT ukvdavebisken iracionalur ltolvaSia. una-
munos msgavsad, aTeisturi egzistencializmis warmo-
madgenlebi, gansakuTrebiT m.haidegeri, munyofierebas,
arsebiTad, tanjvis sxvadasxva gamovlinebis, anu ubedu-
rebis saxiT ganixilaven. marTalia, maTi garkveuli nawi-
li — mag. J.p.sartri, bednierebazec amaxvilebs yuradRe-
bas, magram maT mier gagebuli bedniereba da Tavisufle-
ba mainc negatiur Sinaars iZens. `bedniereba mowyenilo-
bad~ gvevlineba(9. gv. 89), Tavisufleba ki — SiSis mom-
gvrelad. es moazrovneebi, ZiriTadad, Tavisufali arCe-
vanisa Tu araras winaSe mdgari adamianis SiSisa da Zrwo-
lis, martoobisa Tu uimedobis, anu tanjvisa da ubedu-
rebis gancdis analizis safuZvlze cdiloben arapirda-
piri, araracionaluri Tu simboluri formiT migvaniS-
non is, risi Cvenebac, maTi azriT, ar SeiZleba mecnie-
rul enaze. a.Sopenhaueri egzistencializmamde karga
155
xniT adre SesaniSnavad axerxebs TiTqmis sayovelTaod
miRebuli aseTi pesimisturi Tvalsazrisis simbolur
gamonaTqvamSi moqcevas. is tanjvis saxiT aRqmuli am-
qveyniuri arsebobis daZlevasa da WeSmariti bedniere-
bis wvdomas individualuri nebis absolutur nebasTan
erTianobis miRwevas ukvSirebs da aRniSnavs, rom arse-
boba sxva araferia, Tu ara adamianis tanjvasa da mowye-
nilobas Soris meryeoba, anu ubedurebis gancda (17. gv.
480) m.d.unamunosa (9, gv. 513) da n. berdiaevis Semoqmede-
baSi ki es Tvalsazrisi kidev ufro ixveweba. miuxedavad
imisa, rom berdiaevi m.d.unamunosagan gansxvavebiT aq-
cents ara ubedurebaze, aramed religiuri Sinaarsis
mqone bednierebaze akeTebs. n.berdiaevi RmerTisagan
gandgomili adamianisTvis tanjvas imdenad arsebiT mov-
lenad Tvlis, rom dekartis debulebas: `vazrovneb, ma-
Sasadame varsebob,” cvlis debulebiT: `vitanjebi, maSa-
sadame varsebob”(8. gv. 525).
ganxiluli realoba, vfiqrobT, sakmarisi masalaa
imis naTelsayofad, rom a.Sopenhaueris naxsenebi gamo-
naTqvami CavTvaloT sayovelTaod miRebul Tvalsazri-
sad aramecnieruli Sinaarsisa da imis miuxedavad, rom
bevri sxva mimdinareoba ara ubedurebaze, aramed bedni-
erebaze akeTebs aqcents. Sesabamisad, Tvlis rom arse-
bobis procesSi swored bedniereba unda dominirebdes,
Tu adamianur yofierebas Tanaswrobaze, samarTliano-
baze, saTnoebaze da sxva msgavs principebze davafuZ-
nebT.
amrigad, sayovelTaod miRebuli Tvalsazrisis mi-
xedviT iTvleba, rom arseboba ZiriTadad aris ubedure-
bis procesi. magram avtoritetulobis miuxedavad,
vfiqrobT, SeuZlebelia, daveTanxmoT mas, Tu filoso-
fiisa da saerTod mecnierebisaTvis misaRebi meTodo-
logiis Sesabamisad gaviTvaliswinebT arsebobasTan
bednierebis vitaluri, anu sasicocxlo Rirebulebisa
da misi uarmyofeli ubedurebis kanonzomier urTier-
156
TmimarTebas. ufro zustad, im realobas, romlis mixed-
viTac ukve naxsenebi filosofiis, mecnierebis, religi-
is, mistikisa Tu yoveldRiuri realobis sferoSi iT-
vleba, rom bedniereba uzrunvelyofs sicocxles, ube-
dureba ki spobs mas. mag. jer kidev antikur epoqaSi, sa-
yovelTaod miRebuli Tvalsazrisis Sesabamisad, pla-
toni aRniSnavda, rom ubedureba aris sikeTisa da bedni-
erebis mosisxle mteri (3. gv. 333), anu adamianuri arse-
bobis gamanadgurebeli gancda. xolo axal epoqaSi b.spi-
noza cdilobda imis dasabuTebas, rom ubedurebis sapi-
rispirod bedniereba sicocxlis uzrunvelmyofeli
movlenaa (15. gv. 82-83).
XIX-XX saukuneebis mijnaze empiriokriticistebi
negatiuri gancdisagan Tavis daRwevis aucileblobaze
miuTiTeben da usiamovnebis Sedegad dakarguli `sicoc-
xlis”_ fsiqo-fizikuri energiis gamomTvlel formu-
las qmnian(20. gv. 30-40).
Tanamedrove etapze ki mecnieruli eqsperimentis
donezea dasabuTebuli aRniSnuli realoba, anu is, rom
ubedureba anadgurebs arsebobas, bedniereba ki uzrun-
velyofs mas. ufro zustad, filosofiidan fsiqologi-
is gamoyofisa da damoukidebel mecnierebad Camoyali-
bebis Semdeg bedniereba ara mxolod fsiqologiis Ses-
wavlis obieqtad iqca da bednierebis institutebic ki
Seiqmna (mag. miunxenSi), aramed is anatomia-fiziologi-
is, medicinisa Tu sxva konkretuli mecnierebis Seswav-
lis, anu saerTomecnieruli Semecnebis sagnad iqca da
misi mravali kanonzomiereba gaxda naTeli. amis safuZ-
velze, Tu jer kidev ramdenime aTeuli wlis win fsiqo-
logebs centraluri nervuli da endokrinuli sistemis
emociebSi monawileobaSi eWvi ar eparebodaT, magram sa-
davod mxolod imas Tvlidnen, Tu tvinis romeli nawi-
lidan imarTeboda es gancdebi (4. gv. 159), dResdReobiT
es sakiTxi ukve kamaTis obieqti aRaraa. eqsperimentis
doneze dadgenilia ara mxolod is punqti centralur
157
nervul da endokrinul sistemaSi, romelic reagirebs
bednierebasa Tu saerTod emociaze da marTavs mas, ara-
med — neiroqimiac, e.i. is nivTierebani, romlebic gamoi-
yofa organizmSi sxvadasxva emociis dros. mag. dadgeni-
lia, rom emociaze reagireba da misi Tu saerTod orga-
nizmis marTva centralur nervul sistemaSi xdeba Tavis
tvinis limburi struqturis safuZvelze, romelSic Se-
dis: tvinis sartylis xveuli, hipokampi, Talamusi, hipo-
Talamusi, entorialuri qerqi, amigdala, Zgide (14. gv.
612-613). xolo, saerTod, emociis bioqimiur analizato-
rad iTvleba tvinis sartylis xveuli hipoTalamusTan
ukukavSiriT. im nawils, romliTac imarTeba pozitiuri
emociebi, xatovnad `samoTxis zonasac~ ki uwodeben, xo-
lo im nawils, romelic marTavs negatiur gancdebs —
`jojoxeTis zonas.~ Sesabamisad, dadgenilia, rom cen-
traluri nervuli da endokrinuli sistemis SeTanxme-
buli funqcionirebis Sedegad organizmSi gamoyofil im
nivTierebaTa saxeoba, romelic Tan axlavs sxvadasxva
saxis emocias (13. gv. 330). e.i. garkveulia mis Sesabamisad
organizmSi mimdinare neiroqimiuri cvlilebebic ki, anu
is konkretuli sakiTxi, romelic ukavSirdeba bedniere-
bis vitalur funqcias da mis mier qcevis marTvas. ker-
Zod, bednierebisa, da saerTod sxvadasxva pozitiuri
emociis procesSi aqtivobis unaris amaRleba xdeba cen-
traluri nervuli sistemis mier organizmSi gamoyofi-
li pozitiuri — sasicocxlo nivTierebebis safuZvelze.
mag. gamoiyofa dofamini, seratonini, noradrenalini da
hormonebi: testosteroni, oqsitozini da fenileTila-
mini. uSualod bednierebis gancdis dros ki gamoiyofa
endorfini, anu biologiuri morfini, ise rom bedniere-
bis xangrZlivobaemTxveva am nivTierebaTa organizmSi
arsebobis xangrZlivobas (18. gv. 13,332). negatiuri emo-
ciisas ki ara mxolod mcirdeba pozitiuri nivTierebebi
da ifiteba organizmi, aramed centraluri nervuli da
endokrinuli sistemis safuZvelze gamoiyofa negatiu-
158
ri nivTierebani da is `iwamleba,” qveiTdeba aqtivobis
unari da iwyeba misi paralizeba uaryofiTi emociis siZ-
lieris, ufro zustad, am dros gamoyofil momwamlav
nivTierebaTa raodenobisa Tu xarisxis Sesabamisad. ase-
Ti procesebis Sedegad adamiani SeiZleba daavaddes,
Zlieri emociis safuZvelze ki ise moiwamlos da gamoi-
fitos, rom daavadebis gareSe uecari sikvdiliT daas-
rulos ubedurebis gancda.
maSasadame, konkretul mecnierebebSi empiriuli da
eqsperimentuli monacemebis safuZvelze dadgenilia,
rom bedniereba da yvela sxva pozitiuri emocia arsebo-
bis umaRles formebs uzrunvelyofs centraluri ner-
vuli da endokrinuli sistemis safuZvelze organizmSi
gamoyofili sasicocxlo-energetikuli nivTierebebiT,
xatovnad rom vTqvaT, `ukvdavebis neqtariT;~ xolo ube-
dureba da sxva negatiuri emocia anadgurebs sicocxles
da mis paralizebasa Tu sikvdils iwvevs organizmSi ga-
moyofili `momwamlavi~ nivTierebebis Sedegad. Sesabami-
sad, fsiqologiis, medicinisa Tu sxva konkretuli mec-
nierebis sferoSi ara mxolod sxvadasxva saxis prepara-
tia Seqmnili adamianis ubedurebis gancdisagan gamosay-
vanad, anu misi arsebobis SesanarCuneblad, aramed mra-
vali fsiqologiuri meTodia SemuSavebuli da mis sa-
fuZvelze medikamentebis gareSec ki SeiZleba ubedure-
bis gancdis daZleva (11. gv. 286).
rogorc vxedavT, mecnieruli codnis saxiTaa argu-
mentirebuli, rom bedniereba uzrunvelyofs sicoc-
xles, ubedureba ki spobs mas. Sesabamisad, Tu am realo-
bas SevadarebT zemonaxseneb sayovelTaod miRebul im
debulebas, romlis mixedviTac arseboba ZiriTadad
aris tanjvis procesi, iseT kontradiqtorul, anu gamo-
uval winaaRmdegobaSi aRmovCndebiT, romelic erTmniS-
vnelovnad migviTiTebs Semdeg WeSmaritebaze: arseboba
SeuZlebelia iyos mxolod tanjvis procesi. ufro zus-
tad, is migviTiTebs, rom ganxiluli arsebobis tanjvis
159
procesad CamTvleli debuleba aris araswori, radgan
bedniereba uzrunvelyofs sicocxles, ubedureba spobs
mas da arseboba ZiriTadad tanjvis, anu ubedurebis gan-
cda rom yofiliyo, maSin is saerTod aRar iarsebebda —
ubedurebis saxiT arseboba misi mxolod uaryofa iqne-
boda.
cdaze damyarebuli deduqciuri daskvnebis Sede-
gad miRebuli codnis safuZvelze SeiZleba ganvmartoT,
rom adamianuri yofierebisaTvis ufro arsebiTi mniS-
vneloba aqvs ara negatiur da pozitiur gancdaTa xan-
grZlivobas, aramed siRrmes da maT Sedegad dakarguli
Tu SeZenili `sicocxlis odenobas,” e.i. arsebiTia is,
rom ubedurebis Sedegad dakarguli sicocxle unda aR-
dges bednierebis safuZvelze SeZeniliT. mas ki aqvs `Za-
la” uzrunvelyos es im SemTxvevaSic, Tu didi xnis gan-
mavlobaSi gancdili ubedurebis Semdeg is Zalian mokle
droiT gaielvebs. diax, bedniereba saerTod ar aris xan-
grZlivi procesi, magram mis mcireoden `gaelvebasac” ki
Tavisi cxovelmyofeli potenciis safuZvelze, SeuZlia
xangrZlivi drois ganmavlobaSi gancdili ubedurebis
Sedegad `dakaruli sicocxlis” ganaxleba da misTvis
axali SemoqmedebiTi Sinaarsis micema, anu arsebobis ga-
wonasworeba da masSi romantikuli macocxlebeli im-
pulsis Setana. amasTnave bedniereba aseT Sedegs uzrun-
velyofs ara mxolod misi gancdis procesSi, aramed
uSualo `empiriuli ararsebobis” SemTxvevaSic. kerZod,
fsiqologebi xSirad miuTiTeben imis Sesaxeb, rom bedni-
ereba, marTalia droiT xanmokle, magram azrobrivad
xangrZlivi movlenaa. `erTxel gancdili bednierebis
STabeWdileba xSir SemTxvevaSi mudmivic kia. mag. gadis
wlebi, magram bednierebis mwvervalis Sesaxeb mogoneba
mainc cocxlobs da gvaniWebs sicocxlis Zalasa da
imeds” (18).
aucilebelia SevniSnoT isic, rom ganxiluli sakiT-
xisadmi urTierTmimarTebaSi daSvebul mecnieruli me-
160
TodologiisaTvis miuRebel Secdomebs, Cveni azriT, ga-
napirobebda ara mxolod bednierebis arsis Semecnebis
SesaZleblobis uaryofa (5. gv. 214), aramed bednierebasa
da ubedurebas Soris mocemuli neitraluri emociuri
mdgomareobis gauTvaliswinebloba arsebobis procesSi.
saxeldobr, arseboba mxolod siamovneba-bednierebis, an
usiamovneba-ubedurebis gancda ki araa, aramed maT Sua-
ledur — neitralur emociur mdgomareobaSi yofnacaa
da is Zalian hgavs usiamovnebis gancdas, radgan emociu-
rad `Camqrali,~ sakmaod gaurkveveli Sualeduri mdgo-
mareobaa. vfiqrobT, misi gauTvaliswinebloba, anu neit-
raluri mdgomareobis negatiur gancdad CaTvla Tu ma-
Ti erTmaneTSi aRreva sxva mizezebTan erTad qmnida imis
iluzias, rom arseboba ZiriTadad aris ubedureba, rad-
gan am or gancdas — usiamovnebasa da Sualedurs — er-
Tad sakmaod didi adgili SeiZleba eWiros emociis sfe-
roSi.
dadgenili debulebebis safuZvelze daskvnis gake-
Tebamde araadekvaturobis Tavidan asacileblad, pir-
vel yovlisa, aucilebelia, emociur samyaroSi naTlad
gavmijnoT erTmaneTisagan ara ori, aramed sami ZiriTa-
di mdgomareoba: 1. siamovneba-bednierebis, anu pozitiu-
ri; 2. usiamovneba-ubedurebis, anu negatiuri. 3. maT So-
ris mocemuli neitraluri emociuri mdgomareoba. rad-
gan es ukanaskneli arafers `matebs an aklebs” arsebobas,
misi gverdis avliT, magram usiamovneba-ubedurebisagan
gamijvniT SeiZleba davaskvnaT: arseboba ZiriTadad
ubedurebis gancda, anu calmxrivoba ki araa da mxolod
am negatiuri movlenis safuZvelze ki ar qmnis Tavis
mTlianobas, aramed mas poziciurad upirispirdeba bed-
niereba da arseboba ori urTierTdapirispirebuli mxa-
ris — bednierebisa da ubedurebis erTianobiT qmnis Ta-
vis mTlianobas; maTi urTierTmimarTeba emyareba uni-
versaluri wonasworobis princips bednierebis prima-
tiT da ganasaxierebs jer kidev lao Zisa Tu hegelis mi-
161
er dadgenil dapirispirebulTa erTianobis im dialeq-
tikur kanonzomierebas, romelic misaRebia Tanamedro-
ve mecnieruli meTodologiisaTvisac. Sesabamisad, unda
davuSvaT, rom Tu am movlenaTa urTierTmimarTeba ase-
Ti kanonzomieri Sinaarsis mqonea da Cveulebriv, norma-
lur pirobebSi bednierebisa da ubedurebis gamawonas-
worebuli urTierTmimarTeba uzrunvelyofs arsebo-
bas, maSin is aseTive Sinaarsis unda iyos aranormalursa
da eqstremalur situaciaSic. oRond im gansxvavebiT,
rom aseT SemTxvevaSi prioritetul mdgomareobaSi iq-
neba an bedniereba, an ubedureba, e.i. — an sicocxlis uz-
runvelmyofeli, an misi uarmyofeli mdgomareoba. ker-
Zod, rac ufro gaizrdeba bednierebis xangrZlivoba,
miT ufro Semcirdeba ubedurebis gancdis wili da arse-
bobisaTvis ufro meti pirobebi Seiqmneba, an piriqiT. sa-
bolood ki am ori urTierTdapirispirebuli gancdis
safuZvelze ganadgurebuli da uzrunvelyofili arse-
boba gawonaswordeba da bednierebis primatis safuZ-
velze kvlav Seiqmneba axali sicocxlis pirobebi.
swored am kanonzomierebidan gamomdinare da ara
arsebobis tanjvis procesad CamTvleli sayovelTaod
miRebuli Tvalsazrisisagan gansxvavebul realobaze
migviTiTeben xolme konkretuli mecnierebis warmomad-
genlebi, roca isini emyarebian ara Sexedulebebs, ara-
med eqsperimentul monacemebs. mag. fsiqiatrebi Tu nei-
rofiziologebi Tavis tvinSi ganlagebul dadebiTsa da
uaryofiT emociaTa maregulirebeli `samoTxisa~ da
`jojoxeTis~, anu bednierebisa da ubedurebis zonebis
dinamikurad gawonasworebul urTierTmimarTebaze
msjeloben, roca surT imis dasabuTeba, rom ara mxo-
lod emociuri arsebobis, aramed adamianis yvela orga-
noSi mimdinare procesis mTlianobas qmnis dadebiTad
da uaryofiTad urTierTdapirispirebuli mxareebi:
`Tavis tvinis siRrmiseul emociur meqanizmSi aris ra-
Rac qanqaras msgavsi: rac metia gadaxra erT mxareze, im-
162
denad metia meorezec. rac ufro Zlieria tkboba, Sem-
deg amdenadve Zlieria tanjvac, romelic gvaiZulebs
tkbobis garemoebebi veZioT. qanqaras principi organiz-
mis savsebiT gansxvavebul sistemebSia ganxorcielebu-
li: sunTqvaSi, gulis moqmedebasa da TviT nawlavebis
muSaobaSic ki. es aris sqema, dambadebel ritmTa dasebi-
sa, romelic saocari mudmivobiT meordeba biomoleku-
lebSi, ujredebSi Tu tvinis sxva mraval araemociur
sistemebSi~(1. gv. 18).
Tu sayovelTaod miRebuli Tvalsazrisis sapiris-
pirod gaviTvaliswinebT zemoT argumentirebul rea-
lobas, bunebrivia, SeiZleba vTqvaT adamianis ara mowye-
nilobasa da tanjvas, anu ubedurebis or sxvadasxva
formas Soris, aramed bednierebasa da ubedurebas So-
ris qanaoba. diax, mowyeniloba Tu tanjva arsebiTad
sxva araferia, Tu ara ubedurebis ori sxvadasxva saxe da
gamodis, rom arsebobac sxva araferia, Tu ara ubedure-
bis gancdaSi yofna. es ki SeuZlebelia, radgan dasabuT-
da, rom aseT SemTxvevaSi sicocxle saerTod aRar iarse-
bebda.
dadgenili debulebebis safuZvelze, SeiZleba iT-
qvas isic, rom swored es kanonzomieri aucilebloba ga-
napirobebs ara mxolod sicocxlis maradiulobas, ara-
med ganxiluli pesimisturi Tvalsazrisis sxvadasxva
ukiduresi formiT gamovlenisadmi dapirispirebas. mag.
`1951w. vatikanis mier egzistencialuri filosofiis ga-
kicxvis Semdeg g.marselma ganacxada, rom sasowarkveTi-
lebasa da mudmiv SiSze agebuli filosofia sabolood
CixSi moeqceva da Tu egzistencialur filosofias Se-
uZlia ganaxleba, es mxolod imedisa da sixarulis gaaz-
rebis gziTo~ (8. gv. 570). swored am aucileblobidan ga-
momdinare, SemTxveviTi ar iyo isic, rom Tu m.haidegeri
J.p.sartri da aTeisturi egzistencializmis sxva warmo-
madgenlebi bednierebas gverds uvlian da mxolod nega-
tiur movlenebze akeTeben aqcents, maTgan gansxvavebiT
163
k.iaspersi, samyarosa da egzistenciis garda, transcen-
dentur sferosac exeba Tavis SemoqmedebaSi. xolo
n.berdiaevs da g.marsels RmerTis saxiT iracionaluri
pozitiuri principi SemoaqvT am mimdinareobaSi reli-
giuri Tu mistikuri filosofiis safuZvelze. ra Tqma
unda, es araa SemTxveviTi, imitom rom RmerTis gageba
ganuyofladaa dakavSirebuli imedTan, sixarulTan Tu
saerTod nebismier dadebiT sawyisTan da emociasTan,
anu bednierebasTan. egzistencializmis am warmomadgen-
lebma transcendenturisa Tu RmerTis saxiT TavianT
filosofiaSi, pirdapir Tu arapirdapir, dauSves bedni-
erebisa da sicocxlis principi, sxvagvarad uazroba da
negatiuri movlena iqneboda mTeli egzistencializmi.
bedniereba-ubedureba Tu saerTod emociebi, anti-
kuri epoqidan momdinare sayovelTaod miRebuli Tval-
sazrisis mixedviT, arakanonzomier movlenad iTvleba.
aseTi iracionalizmi ganxilul sakiTxTan dakavSirebiT
TiTqmis yvela saxis agnosticizmisa da TviT nihilizmis
damkvidrebisaTvis xelsayrel pirobebs warmoadgenda.
iqmneboda ara mxolod imis SesaZlebloba, rom melanqo-
liuri temperamentis gamo uaryofiT movlenebze gada-
Warbebuli aqcentisa Tu sxva mizezebis Sedegad adami-
ans arseboba ZiriTadad tanjvis procesad CaeTvala da
es Tvalsazrisi sxvebisTvisac STaenerga, aramed is sa-
yovelTaod miRebuli Sexedulebis saxiTac ki damkvid-
rebuliyo. magram rogorc vxedavT, ukve aucilebelia am
tendenciis SezRudva da misi sayovelTao formebisadmi
wertilis dasma, radgan arsebobis, rogorc faqtis, gaT-
valiswinebiT da mecnierebis sferoSi dadgenili im
codnis safuZvelze, romlis mixedviTac iTvleba, rom
bedniereba uzrunvelyofs sicocxles, ubedureba ki
spobs mas, tradiciulad damkvidrebuli araargumenti-
rebuli pesimisturi Tvalsazrisis sapirispirod dasa-
buTda Semdegi debuleba: radgan ubedureba uaryofs
arsebobas, SeuZlebelia is ZiriTadad iyos tanjvis pro-
164
cesi, sicocxle aseT SemTxvevaSi saerTod unda uaryo-
filiyo. arseboba faqtia da aqedan gamomdinare, unda
davaskvnaT, rom arseboba ubedurebisa da bednierebis
ara mxolod gawonasworebuli urTierTmimarTebiT,
aramed am ukanasknelis garkveuli upiratesobiT uz-
runvelyofs Tavis mTlianobas.
amrigad, arseboba SeuZlebelia iyos mxolod tan-
jvis procesi, is bednierebis momniWebelicaa da Tu ada-
mians surs sicocxle, ganuwyvetliv unda miiswrafodes
misken, winaaRmdeg SemTxvevaSi mas daeufleba sicarie-
lisa Tu sxva saxis ubedurebis gancda. Tu am negatiurma
movlenam gadaaWarba pozitiurs, anu bednierebas, ise
rom amowura potenciurad arsebobis wyaro, is daiRupe-
ba. aqedan gamomdinare, J.p. sartris msgavsad, SeiZleba
iTqvas isic, rom adamiani `dawyevlilia~ ara mxolod Ta-
visuflebiT, aramed mas `misjili~ aqvs agreTve bednie-
rebasa da sicocxleze ganuwyveteli fiqri da misken
miswrafeba, Tu surs saerTod arseboba, anu adamianis-
Tvis sicocxlis saxiT boZebul yvelaze did saganZur-
Tan: WeSmaritebasTan, mSvenierebasTan, sikeTesTan, Ta-
visuflebasa Tu bednierebasTan SemoqmedebiTi ziare-
biT amaRleba.
MIKHEIL KHALVASHI
ABSTRACT
165
unhappiness destroys the existence and in such case it would be
rejected at all. Human being is in a continuing process, which with the
abovementioned reality empirically proves, that existence can make its
integrity not only with unhappiness, but also with happiness
contradictly opposed to it: On one side existence is unhappiness or its
rejection, on the other side it is happiness or its security by some
preference of the last mentioned phenomena, because existence does
not stop on the same level or regress, but it develops.
literatura:
167
badri forCxiZe
(quTaisi)
169
Tanabrebuli~ (2. gv. 26). aristotele Tvlis, rom samar-
Tlianoba warmoadgens Tanasworobas, Tumca ar akonkre-
tebs saxeldobr Tu ra saxis Tanasworobas gulisxmobs
igi, Tanac Tanasworoba TviTon saWiroebs ganmartebas.
marTalia, rom misi miTiTebis Tanaxmad, Tanasworoba
aris raRac Sualedi da amitomac es aucileblobiT gu-
lisxmobs raRac mimarTebas or an met wevrs Soris, mag-
ram vfiqrobT, rom Tanasworoba da samarTlianoba er-
TmaneTs ar uigivdeba arc nawilobriv da arc mTlianad,
Tundac im SemTxvevaSi, roca Tanasworoba gvesmis ro-
gorc proporcia. aqve didi moazrovne migvaniSnebs, rom
`platonic am proporciul samarTlianobas iyenebs Ta-
vis `saxelmwifoSi~. is ambobs, rom miwaTmoqmedi qmnis
xorbals, kalatozi-saxls, mqsoveli-qsovils, `mewaRe–
waRs~; aseve iqceva yvela danarCeni. isini erTmaneTTan
cvlian TavianT nawarms; proporciac swored esaa~ (1. gv.
38); vinaidan proporcia, aristoteles mixedviT, icavs
saxelmwifosac, amitom keTdeba daskvna, rom samarTali
aris proporcia. `samarTlianoba icavs sazogadoebasac,
maSasadame, samarTali igivea, rac proporcia~ (iqve). aq
aSkaraa logikuri uxeSi Secdoma, radgan proporcia Se-
iZleba arsebobdes iseT wevrebsa da obieqtebs Sorisac
romelTa Soris mimarTebaTa dadgena araa damokidebu-
li arc subieqtis neba-survilze da arc misave cnobie-
rebis, an Sefasebis funqciebze, xolo samarTlianoba ki
aucileblad jerarsuli urTierTobebis normebzea da-
fuZnebuli. TviT `bunebrivi samarTali~, rogorc amosa-
vali da dasabami yovelgvari samarTlebrivi, normatiu-
li urTierTobis formisa, araviTar SemTxvevaSi ar SeiZ-
leba gavaigivoT obieqtur kanonzomierebebTan, vinai-
dan misi jerarsuli xasiaTi ar mogvcems amis saSuale-
bas. rogorc Cans, aristotelec aSkarad xedavs aRniS-
nul siZneles, amitomac igi iZulebulia arCevani gaake-
Tos samarTlianobis mraval mniSvnelobaze: `radgan sa-
marTlianobas mravali mniSvneloba aqvs, amitom dasad-
170
genia, Tu romel samarTlianobas vikvlevT~ (1. gv. 39). sa-
marTlianobis mravali mniSvnelobis aRiareba mainc ver
moxsnis misi cnebis ZiriTad mniSvnelobas, romelic je-
rarsuli xasiaTis gareSe kargavs sazriseul, mizandasa-
xul funqcias. Tu warmovidgenT mas proporciulobis
gamoxatulebad, ara marto adamianuri urTierTobebis
doneze, aramed sxva mimarTulebiTac. magaliTad, dRe-
Ramis monacvleobis, wylisa da xmeleTis, siTbosa da si-
civis Tanabari raodenobrivi, an Tvisebrivad ganawile-
bis mixedviT, mainc mogviwevs misi aucileblobis dasa-
buTebisa da sayovelTao kanonzomierebis dasadgenad
mivmarToT RvTaebrivi wesrigis damamyarebel uzenaes
subieqts–RmerTs, romelic sakuTari nebisyofis mixed-
viT warmarTavs yovelives da aqedan gamomdinare, nebis-
mieri saxis proporcia SegviZlia uflis mier gansaz-
Rvrul samarTlian ganCinebad vaRiaroT. magram sainte-
resoa, aseT SemTxvevaSi ras davarqmevT sxvadasxvagvar
uTanabro, araproporciul, sulac uwesrigo, qaosur
ganawilebasa da araTanamimdevrul procesTa gamovli-
nebas, uflis nebiT daSvebul usamarTlobas, Secdomas
Tu borot ganzraxvas? Tu kiTxvas dadebiTi pasuxi gae-
cema, maSin yvela wvrilmanidan dawyebuli, samyaros yo-
fierebis universaluri ciklebisa da umaRlesi fazebis
CaTvliT, yvelafer momxdarze da mosaxdenze pasuxis-
mgebloba adamians ar daekisreba. xolo adamianis Tavi-
sufali arCevanis ufleba, romlis gareSec nebismieri
sazogadoebrivi urTierToba, maT Soris samarTliano-
bis principze damyarebuli kavSir-urTierToba, ubra-
lod azrs kargavs, vinaidan adamianze am SemTxvevaSi ab-
soluturad araferia damokidebuli: arc is, iqneba Tu
ara igi samarTlianobis mimdevari da arc is, ra doziT
moiTmens, Seegueba da ganaxorcielebs usamarTlobas.
aqve isic angariSgasawevia, rom adamianuri urTierTobe-
bis doneze dakarguli jerarsulobis xasiaTi samar-
Tlianobas ukargavs ZiriTad daniSnulebas. amitom iZu-
171
lebuli varT, ar gaviziaroT platon-aristoteles mo-
sazreba imis Sesaxeb, rom samarTlianoba gavaigivoT
proporciulobasTan arc nawilobrivi da arc mTeli mo-
culobis saxiT; Sesabamisad, mas verc TanasworobasTan
ver gavaigivebT, rameTu es ukanaskneli, ase Tu ise, pir-
dapir kavSirSia proporciulobasTan. Cveni SefasebiT,
aristoteles mier samarTlianobis amgvari formulire-
ba ufro metad ganpirobebuli iyo ara imdenad filoso-
fiuri Wvretis mizandasaxulobiT, aramed, metwilad,
politikuri mosazrebebiT, raTa raRacnairad gaemar-
Tlebina monaTmflobeluri sazogadoebis interesebi
da Tanac xazi gaesva berZnebis upiratesobaze barbaro-
sebTan SedarebiT, rogorc maSin moixseniebdnen yvela
araberZnuli warmomavlobis xalxebs.
Zalze sainteresod esmodaT `bunebrivi samarTlis~
sakiTxi sxvadasxva kategoriisa da Taobis sofistebs. ma-
galiTad, protagora ambobda: `ra aris WeSmariteba si-
namdvileSi, es Cven ar viciT, Tumca ra aris sasargeblo
CvenTvis, amas gvetyvis `bunebrivi samarTali~, romelic
RmerTebma Cagvinerges `samarTlianobis~ da sircxvi-
lis~ saxiT. marTalia, saxelmwifo kanonebic iseve qceva-
di da cvalebadia, rogorc yvela arsebuli sagani, Tum-
ca sanam isini arseboben, manam saWiroa maT mimarT mor-
Cileba~ ( 6–A 21,22).
amiT protagora aRiarebs sazogadoebrivi da sa-
xelmwifoebrivi subieqtivizmis egocentrul Teorias,
romelic adamianur individebs aerTianebs piradi sar-
geblobisa da sazogadoebrivi keTildReobis harmoniu-
li Sesabamisobis, kompromisuli SeTanxmebis, saerTo
enis gamonaxvis principiT, rasac sociologebi interes-
Ta kavSir-urTierTobebs uwodeben. mogvianebiT i.ben-
tamma, romelmac Seqmna utilitaristuli koncefcia da
wamoayena `gonivruli egoizmis~ Teoria, faqtobrivad
gaimeora protagoras debulebebi, Tumca amas xeli mis-
Tvis ar SeuSlia gaekritikebina `bunebrivi samarTlis~
172
Teoria. sofisti gorgia miiCnevs, rom samarTlianobis
bunebriv gagebas mkveTrad upirispirdeboda samarTlis
politikur–saxelmwifoebrivi kanonmdebloba, ris ga-
moc es ukanaskneli adamianuri bunebis mimarT tiranis
funqcias ganasaxierebda (9–36). zogierTi sofisti (an-
tifonte) aviTarebda xalxTa sayovelTao Tanasworobis
ideas, rasac `bunebrivi samarTlis~ Sesatyvis mdgomare-
obad acxadebda, xolo rac Seexeba umcrosi Taobis so-
fistebs, maTgan aRsaniSnavia kalikle, romelic `buneb-
rivi samarTlis~ poziciidan ayenebda `Zlieri pirovne-
bis~ ideas, riTac Tavisi suliskveTebiT Zalze axlos
aRmoCnda f.nicSes `zekacisa~ da `Zalauflebis nebis~
iracionalur moZRvrebasTan, razec Tamamad SeiZleba
iTqvas, rom `sicocxlis filosofiis~ da ara marto am
konkretuli mimdinareobis, aramed TiTqmis yvela fun-
damenturi, evropuli magistraluri mimarTulebis wi-
namorbedebad sofistebi gvevlinebodnen. sxvaTa Soris,
kalikles Tvalsazrisi zedmiwevniT Seesabameba yvela
drois despoturi reJimebisa da tiranul TviTnebobis
uxeSi Zalmomreobis istorias. `bunebrivi samarTali ga-
nekuTvneba ZlierTa ama qveynisa, romlebic mas iyeneben
mxolod sakuTari sargeblobisTvis. kanonebi arsebobs
martoden sustebisTvis xolo Zlierebi egoizmis wesiT
cxovroben, riTac isini srul Tavisuflebas aniWeben sa-
kuTar miswrafebebs da avxorcul vnebebs~ (9 – 40). miuxe-
davad imisa, rom sofistebis ufrosi, umcrosi, memar-
jvene Tu memarcxene dajgufebaTa warmomadgenlebi
sxvadasxvagvari mosazrebiT ganavrcoben `bunebrivi sa-
marTlis~ ideas, isini mainc uklebliv amodian erTi sa-
erTo principidan, rasac adamianuri, subieqturi, ego-
centruli sargeblobis sawyisi gansazRvravs. sul er-
Tia es sargeblianoba romel masStabebSi gvevlineba; pi-
rovnul-individualurSi Tu sazogadoebriv–jgufur
mimarTebebSi. amiT sofistebi aSkarad emijnebian ro-
gorc sokrate-platonis, ise aristoteles warmodge-
173
nebs am sakiTxSi da Cveni mxridan migvaCnia, rom maTi Se-
xedulebebi, am ukanasknelTa SexedulebebTan Sedare-
biT, bevrad ufro Tanamimdevruli da motivirebulia.
jer kidev antikur periodSi Camoyalibda `bunebri-
vi samarTlis~ alternatiuli koncefcia, rasac Tanda-
TanobiT srulyofili saxe mieca aRorZinebisa da axali
periodis filosofiisa da samarTlebrivi Sexedulebe-
bis istoriaSi, `samoqalaqo xelSekrulebis Teoriis~ sa-
xelwodebiT. am Teoriis winamorbedebad epikure da
lukreciusi iTvlebian. rac Seexeba cicerons da roma-
el samarTalmcodneebs markianes, ulpianes da sxvebs,
isini gvTavazoben `bunebrivi samarTlis~ axal modifi-
cirebul variants, romelic efuZneba kerZo sakuTrebis
mopovebisa da adamianis pirovnuli Tavisuflebis pos-
tulatebs (5. gv. 143).
`bunebrivi samarTlis~ Teoriam Camoyalibebuli,
sistemuri saxe da socialuri Sinaarsi SeiZina me–17, me–
19 ss. am mxriv didi wvlili Seitana holandieli iuris-
tis, h.grociusis moZRvrebam, romelic aisaxa mis erT–
erT mTavar naSromSi `omisa da mSvidobis samarTlis Se-
saxeb~. samarTlis amosaval wyarod igi aRiarebda adami-
anis Sinagani moTxovnilebidan momdinare bunebriv
swrafvas mSvidobiani Tanaarsebobisaken, romelic eq-
vemdebareboda umaRlesad organizebuli gonebis kar-
naxs. grociusis Tvalsazrisma saintereso transforma-
cia ganicada spinozasTan, romelmac am moZRvrebas kar-
gad dasabuTebuli racionalur-gnoseologiuri saxe mi-
sca (4. gv. 291).
`bunebrivi samarTlis~ revoluciurma interpreta-
ciam safrangeTis burJuaziul ganmanaTleblobas adami-
anis samoqalaqo uflebebis dacvis moTxovna STaunerga,
ramac gadamwyveti mniSvnelobis sityva Tqva dasavluri
liberalur-demokratiuli Rirebulebebis damkvidre-
bis saqmeSi. rusos, melies, mablisa da morelis eTikur–
174
samarTlebrivi da demokratiul-humanisturi doqtri-
nebi gaxda evropis civilizebuli saxelmwifoebis ke-
Tilmowyobis konstituciuri kanonmdeblobis safuZve-
li. Tavis mxriv, amerikis e. w. mamebis mier miRebuli `Ta-
visuflebis deklaracia~, romelic aisaxa a.S.S-s konsti-
tuciaSi, gaxda Taviseburi ideologiuri saZirkveli
erovnuli Cagvris, kolonializmisa da socialuri usa-
marTlobis winaaRmdeg mebrZoli politikuri lidere-
bis, maTgan organizebuli partiebis istoriul moRvawe-
obasa da iniciativebSi. is, Tu rogori asaxva hpova sa-
xelmwifo konstituciebisa da kodificirebuli samar-
Tlis saxelmZRvaneloebis qaRalds miRma igive fran-
klinis, jefersonisa da peinis propagandistulma Tezi-
sebma, amaze mTlad pozitiur dasturs ver iZleva ganma-
naTleblobis Semdgomi periodebis xocva-Jletis, sisas-
tikis, Zaladobisa da cinizmis zogadsakacobrio isto-
ria, romlis binZuri praqtikac eqvemdebareba ara Teo-
riuli utopiebis sityvakazmul traqtatebs, aramed da-
uwereli `marginaluri eqstremizmis~ qveSecneul weseb-
sa da kanonebs. ra Tqma unda, esec iyo erTgvari winapi-
roba da argumenti imisa, rom erTi mxriv, germanulma sa-
marTlis istoriis skolis warmomadgenlebma, hugom da
savinma, xolo meore mxriv, pozitivist da utilitaris-
tTa gavlenianma figurebma: bentamma, kontma da spenser-
ma kritikis qarcecxlSi gaatares `bunebrivi samar-
Tlis~ Teoria, rogorc social-politikuri da samar-
Tlebrivi utopiebis msoflmxedvelobrivi Canasaxi, ro-
melic yalbi `idolebis~ iluzorul niadagze aRmocene-
buli ideologiis daxavsebul, dromoWmul formas war-
moadgens. yovelive aRwerilis naTel ilustracias iZ-
leva u. folkneri Tavis cnobil nawarmoebSi: `ameriku-
li ocneba, ra daemarTa mas?~. – `amerikis ca, romelic
odesRac iyo Tavisuflebis ukidegano samefo, amerikis
haeri, romelic odesRac savse iyo damoukideblobis
cocxali moZraobiT, gadaiqca uzarmazar Caketil at-
175
mosferod, romelic axSobs erTsac da meoresac, riTac
waarTva adamians adamianuri individualoba, waarTva
(Semdegi nabiji) misi ukanaskneli navsayudeli – piradi
cxovreba, romlis gareSec adamiani ar SeiZleba arse-
bobdes rogorc pirovneba~ (3. gv. 200).
miuxedavad mravali kritikuli da arakritikuli
Sexedulebebis nairgvarovnebisa, `bunebrivi samar-
Tlis~ Teoriam sazogadoebriv urTierTobaTa istori-
ul asparezze Tavisi misia jerjerobiT ver Seasrula.
Tu pozitiuri moZRvrebebi stimulirebas axdendnen er-
Ti mxriv, adamianTa socialur-politikuri konformiz-
mis Segnebaze, iwvevdnen masSi totalitarul, masobriv
vnebaTaRelvas da individualobis CamxSob represiul
ganwyobebs, rasac mosdevda globaluri kataklizmebi,
sisxlismRvreli omebi da angariSsworebani, samagierod
negatiuri Teoriebi, meore mxriv, aRvivebda samarTleb-
riv nihilizms da misgan momdinare socialur-politi-
kur dezorganizacias da dezorientacias, rac aseve
xdeboda mizezi mravali tipis ubedurebis, stiqiuri
Zalmomreobis, sruli ganukiTxaobis da Sida socialur-
seqtanturi konfliqtebis, romelic erTianad Zirs uT-
xris sazogadoebrivi solidarobis im aucilebel ni-
Sans, ris gareSec sazogadoeba iRupeba da kvdeba. amde-
nad SeiZleba iTqvas, rom Tu pozitiuri moZRvrebebi sa-
erTaSoriso daZabulobisa da winaaRmdegobis muxtis
zrdis paralelurad iwvevs msoflio omebsa da katak-
lizmebs, negatiuri Teoriebi Sinagani konfliqtebis,
siZulvilis, undoblobisa da nihilizmis gziT, Sinaga-
nad fitavs, Slis da angrevs sazogadoebriv organiz-
mebs, rac, saboloo angariSiT, zogadsakacobrio katas-
trofis tolfasia. yovelive amis mizezi, Cveni Sexedu-
lebiT, mdgomareobs `marginaluri eqstremizmis~ qvec-
nobieri, stiqiuri agresiis gamoxatulebaSi, romelic
ganTavsebulia nebismieri adamianis sulis siRrmeSi da
garemo pirobebis, Sesatyvisi situaciebis mixedviT,
176
sxvadasxva intensivobiT iCens Tavs, rac sruliad sakma-
risia krizisuli viTarebis provocirebisaTvis. marTa-
lia, calke aRebuli aseTi recidivi, konkretuli indi-
videbis yofa-cxovrebaSi SeiZleba ar iyos sagangaSo,
Tumca mTlianobaSi, sazogadoebrivi urTierTobis sib-
rtyeze igi sabediswero da savalalo Sedegebs ukavSir-
deba. sanam gavaanalizebdeT `marginaluri eqstremiz-
mis~ fsiqologiuri sindromis avbediT anatomias, manam
mokled mimovixiloT marginalurobis cnebis etimolo-
gia da misi ZiriTadi mniSvneloba, romelic laTinuri
termini gaxlavT da sityvasityviT niSnavs – mxares da
sazRvars. aRniSnuli cneba tradiciulad gamoiyeneba
sociologiasa da socialur filosofiaSi, pirovnebis
socialur dajgufebasTan mimarTebisas, warmoqmnili
sazRvriTi mdgomareobis (situaciis) analizis mizniT,
romelic Taviseburad waruSlel kvals tovebs aRniSnu-
li pirovnebis fsiqikasa da cxovrebis stilze. margina-
luroba, rogorc socialur-filosofiuri kategoria,
Semotanil iqna amerikeli sociologis r.parkis mier,
socialur-fsiqologiuri Sedegebisadmi araadaptire-
badi emigrantebis mdgomareobis aRsaniSnavad qalaqur
garemoSi. marginalizmi axasiaTebs sxvadasxva saxis so-
cialur subkulturul warmonaqmnebs, romelTac `kul-
turul hibridebadac~ moixsenieben. maTi asocialuro-
ba, an sulac antisocialuroba gamoixateba imiT, rom
isini balansirdebian sazogadoebis dominantur jgu-
febsa da im jgufebs Soris, romlebsac isini gaemijnen.
imis gamo, rom dominantebi maT mTlianad ar Rebuloben,
xolo TavianT yofil jgufebs TviTon ar ubrundebian,
isini aRmoCndnen sazRvriT mimarTebaSi orive socia-
lur gaerTianebasTan. marginalizmi iyofa ramdenime na-
kadad _ kulturul marginalizmad, romlis warmomad-
genlebadac postmodernistebs miaCniaT nicSe, markiz
de sadi, l.fon zaxermazoxi, a.arto, batai, malarme da
sxvebi. 2. struqturul marginalizmad, romelic fran-
177
guli struqturalizmis warmomadgenlis, r. bartis mi-
xedviT ganixileba, rogorc or struqturas Soris bina-
ruli opoziciuri damokidebuleba, romelic sxva ara-
feria, Tu ara indikatori, universumis normalurad mo-
wesrigebuli, struqturebsSorisi sivrceebis vakuumTa
amosavsebi socialuri masalis, ramac unda uzrunvel-
yos mTeli struqturis efeqturi funqcionireba. aqve
gamoyenebulia iseTi cnebebi, rogoricaa: `marginaluri
subieqti~, `marginaluri sivrce~, `marginaluri arsebo-
ba~ da sxva. 3. marginalizmis postruqturalur da pos-
tmodernistul gagebaSi irRveva misi TviTidentifika-
ciis, TviTigiveobis iluzia. deridas mier wamoyenebuli
dekonstruqciis Temis aqtualobiT ispoba warmodgena
absoluturi azris Sesaxeb, romelic vlindeba privile-
giuri da daqvemdebarebuli struqturebis permanentu-
li urTierTmonacvleobiT, pirveladoba-meoradobis
ideis gauqmebiT, garCeva-gansxvavebis principis ganux-
relobiTa da SeuqcevadobiT, raimes mniSvneladoba-
aramniSvneladobis sakiTxis moxsniT da a. S. rasac mivya-
varT struqturis centris gaqrobamde. am kuTxiT bod-
riars Semoaqvs termini `simulakri~ im niSanTa aRsaniS-
navad, romlebic warmoadgens aslebs originalTa uqon-
lobis gareSe. struqturis centris gaqrobasTan erTad
qreba miTebi Zalauflebis amsxavel fiqciebze da simbo-
loebze, maRali dominanturi kulturis epoqalur gav-
lenebze, transcendentalur-apriorul msjelobebze
da sxva. amiT, postmodernistebis azriT, niSanTa da
enobriv gamosaxulebaTa despotizmi, anu meorenairad,
diskursis Zalaufleba adgils uTmobs manamde SeumCne-
vel TavisTavad realobas – `rizomas~, romelic gvaTavi-
suflebs kulturuli stereotipebisgan, akrZalvebis-
gan, sayovelTaobiT unificirebuli Zalauflebisgan da
gvaniWebs siamovnebis, kmayofilebis legitimacias, ri-
Tac mimdinareobs moTxovnilebaTa agregatis – naxevar-
178
subieqtis kulturul tradiciaTa reabilitacia. m. fu-
ko, Tavisi `Zalauflebis genialogiis~ Tanaxmad, askvnis,
rom namdvili da utyuari marginalurobis Sesaxeb msje-
loba da Sefaseba SeuZlebelia struqturaTa binaruli
opoziciis farglebSi. misi, rogorc aseTis, identifi-
cireba gamarTlebulia mxolod yovelgvari normisa da
avtoritaruli nimuSis tyveobidan Tavis daRwevis pi-
robebSi. amrigad, norma-paTologiurisa da Zalaufle-
biTi struqturebis antiTezaTa analizis Sedegad, mig-
viTiTebs, rom socialur fskerze dasuli autsaidere-
bi, suliT avadmyofebi da yvela juris devianturi war-
monaqmnebi ar CaiTvlebian marginalebad kerZo mniSvne-
lobiT imis gamo, rom maTi kvalifikacia xorcieldeba
saxeldebuli socialuri normebis wesiT dadgenili pa-
rametrebis mixedviT, xolo marginaluri arseboba war-
moudgenelia miweril iqnas institucionaluri strate-
giebis SigniT. aqedan gamomdinare, pluralistur, rizo-
matul, postmodernistul samyaroSi iSleba struqtu-
rebs Sorisi sazRvrebi, ris Sedegadac marginaluroba,
romelic imyofeba am struqturebis gareT, magram maT
sazRvrebs Soris sivrceSi, icvlis Tavis sazRvriT sta-
tuss yovelgvari semantikuri mniSvnelobis walekvisa
da Tavisi parakulturuli funqciebis dakargvis gziT
(7– 195–202).
aRniSnuli procesis dadebiT mxared liotari miiC-
nevs WeSmaritebis totalitaruli koncefciis rRvevas,
romelsac SeuZlia migviyvanos sazogadoebisa da azrov-
nebis met Tavisuflebamde, aseTi sazogadoeba metad
tolerantuli iqnebao, gvaimedebs is. italieli filo-
sofosi j.vatimoc iziarebs am paToss da gvpirdeba, rom
yvelasaTvis saerTo `simarTlis~ kolafsi gaxdeba swo-
red realuri Tavisuflebis ganmsazRvreli piroba (8.
gv. 342) .
filosofiur problemebze momuSave bevri met-nak-
lebad cnobili mkvlevarisTvis, cota ar iyos, gaugeba-
179
ria, ratom miaCndaT jer kidev Zveli epoqebidan, Tana-
medrove periodis CaTvliT, moazrovneTa arc Tu ise um-
niSvnelo nawils, kanonebisa da WeSmaritebis tyveobidan
Tavis daRweva adamianuri keTildReobisa da individua-
luri Tavisuflebis realizaciis aucilebel winapiro-
bad? Tu CavTvliT, rom esec adamianuri, bunebrivi mis-
wrafebis Sinagani Taviseburebaa da amiT `marginalur
eqstremizms~ gaaCnia Tavisi arsebobis gamarTlebis rea-
luri safuZveli, maSin esec xom gulisxmobs misi kanoni-
eri ganxorcielebis principul moTxovnas, Tanac ara-
naklebi pretenziulobiT, totaluri agresiiT da eq-
stremistuli ganwyobilebebisTvis damaxasiaTebeli
yvela simptomiT, rasac is Tavs esxmis, kicxavs, utifrad
aqilikebs aRviraxsnili fsevdoindividualizmisa da
fsevdopluralisturi cru tolerantobis poziciebi-
dan sapirispiro klasikur filosofiur tendenciebs da
tradiciul mimdinareobebs, uyenebs ra maT sxvadasxvag-
var braldebebs azris monopoliis, umciresobaTa mi-
marT represiuli damokidebulebisa da socialur-mo-
raluri konformizmis gamovlinebebze.
`bunebrivi samarTlis~ zemoCamoTvlili koncefcie-
bi, Cveni SexedulebiT, garkveul xarvezebs Seicavs imis
gaTvaliswinebiT, rom naklebad konkretulni arian iseT
sakiTxebSi, rogoricaa samarTlebrivi urTierTobebisa
da samarTlebrivi TviTSegnebis, anu samarTlebrivi cno-
bierebis urTierTganpirobebulobis gageba, aseve samar-
Tlebrivi normebis jerarsuli xasiaTis gansazRvris
problema; meore mxriv, damajereblad ar iyo ganzogade-
buli samarTlis warmoSoba-Camoyalibebis bunebriv–is-
toriuli, socialur-fsiqologiuri, anTropologiuri
faqtorebi da pirobebi, ramac marginaluri eqstremizmis
ideur–politikur da socialur-msoflmxedvelobriv na-
irsaxeobebsa da warmonaqmnebs myari niadagi dautova sa-
zogadoebrivi urTierTobebis SigniT dezorientaciisa
da destruqciis antisocialuri Teslis gasaRviveblad.
180
paralelurad gaaqtiurdnen isini Teoriuli azrovnebis
sferoSi. marTalia, logikuri dasabuTebisa da mecnieru-
li argumentaciis kuTxiT yovelTvis moikoWlebdnen da
ususurad gamoiyurebodnen, Tumca aRniSnul sferoSic
maTi droebiTi da iSviaTi warmateba, rac TvalSisacemia
gansakuTrebiT bolo aTwleulebSi, ganpirobebulia ara
maTi ideebis novatoruli transformaciisa da damaje-
reblobis originaluri xerxis mignebiT, aramed Rrma so-
cialur-politikuri depresiiT, SemoqmedebiTi impulse-
bis deficitiT, abstraqtuli azrovnebis uunarobiT, me-
tafizikuri problemebisadmi zerele, gulgrili damoki-
debulebiT, rac gaxlavT Sedegi teqnokratiuli cnobie-
rebis mier inicirebuli gaucxoebis totaluri procesis
Tanmxlebi simptomebis, recidivebisa da Sokismomgvreli
efeqtebis kompleqsuri, qmedunariani wnexisa, romliTac
ganmsWvalulia mTeli dRevandeli civilizebuli msof-
lio.
aRniSnuli monstris winaaRmdeg brZolis meTodo-
logia, mTeli gnoseologiuri winaaRmdegobis frontis
umTavresi strategia unda emyarebodes religiis, fi-
losofiis, mecnieruli bunebismetyvelebisa da mxat-
vruli Semoqmedebis tradiciuli Rirebulebebis gaT-
viTcnobierebisa da xelaxali aRorZinebis strategias,
amasTanave ar unda daviviwyoT, rom filosofiuri az-
rovnebis specifikis arsi mdgomareobs axali, origina-
luri koncefciebisa da ideebis amouwuravi resursis
mdidari sabadoebis optimalur gamoyenebaSi, rac arse-
biTad kargad daviwyebuli Zvelis xelaxali aRmoCenis
tolfasia. daviwyebulis gaxseneba misi damoukidebeli
kvleva-Ziebisa da xelaxali refleqsiis gareSe, yovlad
warmoudgenelia. am TvalsazrisiT, Tanamedrove mkvle-
varebTan SedarebiT, Zvel gigantebs araviTari upirate-
soba ar gaaCniaT. maT Sexedulebebsac iseve hyavdaT dam-
wyebi da gamgrZeleblebi, rogorc Cven. Tu Cven SegviZ-
lia maTi saSualebiT ganvWritoT maT winamorbedTa ro-
181
li da damsaxureba, aseve Cveni momavali Taobebic, Cveni
saSualebiT, gaecnobian da aiTviseben maT Zvirfas saaz-
rovno memkvidreobas.
rac Seexeba Cveni mxridan `bunebrivi samarTlis~
calkeuli xarvezis aRmofxvris mcdelobas, igi emyareba
cxovelmyofel arsebaTa, anu individTa (ara marto ada-
mianuri individebis) bunebrivad Tandayolil vitalur
sasicocxlo TviTSenaxvis instinqts, romlis arsic
mdgomareobs dacvis funqciebis unarianobaSi. es dacvis
funqcia SegviZlia ganvixiloT ramdenime aspeqtiT: 1.
genetikur-anTropologiuri funqcia, romelic moicavs
wina Taobebis da mzamzareulad gadmonergil gvareobiT
niSan–TvisebaTa kompleqss-genotips, romelic aris, ama-
ve dros, fenotipis arealis ganmsazRvreli faqtori,
xolo Tavis mxriv, fenotipis mdgomareobac gansaz-
Rvravs genotipis Taviseburebasa da xasiaTs, iseve ro-
gorc sazogadoeba, romelic pirovnebaTa gaerTianebaa
aseTi interesebis safuZvelze, agreTve pirovneba, ro-
melic TviTon warmoadgens sazogadoebriv urTierTo-
baTa produqts. genotipis saSualebiT individi agrZe-
lebs wina Taobebis sicocxles da kargad Tu avad, sxva
SeZenil TvisebebTan erTad, umklavdeba garemo pirobe-
bis xelisSemSlel dabrkolebebs da xifaTebs. Tavisi ge-
netikuri Tvisebebis wyalobiT, sxva rameebTan erTad,
igi Tavs arTmevs arsebobisaTvis brZolis amocanas da,
damsaxurebulad, anu `bunebrivi samarTlis` jerarsuli
principis ZaliT imkvidrebs adgils cxovrebaSi. jerar-
suloba aqve ikveTeba imis gamo, rom individis dacva mi-
si TviTSenaxvis mizniT, metwilad individis nebas-sur-
vilze, TvisebaTa gamZleobaze da mis sasicocxlo po-
tencialzea damyarebuli, rac ganpirobebulia geneti-
kur-anTropologiuri TviTSenaxvis instinqtis, ro-
gorc damcavi sasicocxlo meqanizmis arsebobiT. 2. bio–
socialuri mzrunvelobis funqcia, romlis arsic gamo-
182
ixateba mSoblebsa da Svilebs Soris bunebrivi instin-
qtis mdgomareobiTa da xasiaTiT. adamianuri individe-
bis doneze, rogorc deda-Sviluri, ise mama-Sviluri da-
mokidebulebis mzrunvelobiTi xasiaTi ufro metad so-
cialuria, vidre biologiuri. swored socialuroba
gansazRvravs adamianTan mimarTebaSi mSobliuri grZno-
bebisa da Tandayolili siyvarulis intensiurobas. dac-
vis funqcia, mSobliuri mzrunvelobis bio-socialur
procesSi ufro maRali formaa pirvelTan SedarebiT.
`bunebrivi samarTlis~ jerarsulobis principi ki, am
etapze ukve ara marto biologiuri funqciis nawilia,
aramed socialuri funqciisa, romelic adamianuri in-
dividebis doneze ukve kidec aRemateba biologiur gan-
sazRvrulobas. mSobeli mzrunvelobis funqciis gan-
xorcielebisas ara marto bunebrivad Tandayolili
grZnobadi instinqtis ZaliTaa momarTuli Svilis mi-
marT, aramed ukve socialuri pasuxismgeblobisa da
valdebulebis ZaliT, rasac mas akisrebs ojaxi da sazo-
gadoeba. am safexurze `bunebrivi samarTlis~ instin-
qturi gamosaxuleba Zalas ikrebs da cnobierad regu-
lirdeba socialuri tradiciebisa da adaTwesebis, mog-
vianebiT, kodificirebuli samarTlis normatiuli ka-
nonmdeblobis mixedviT. ra Tqma unda, aseT pirobebSi
mSoblebTan erTad Svilebsac ekisrebaT mSobliuri
mzrunvelobis sakiTxSi seriozuli pasuxismgebloba da
ufleba-valdebulebebi. 3. socialur-fsiqologiuri
mzrunvelobis funqcia ganisazRvreba adamianur indivi-
debsa da socialuri jgufebs Soris mzrunvelobiTi da-
mokidebulebebiT. individebi imis gamo erTiandebian sa-
zogadoebaSi, rom am gziT ufro metia TviTSenaxvis in-
stinqtis, dacvis uzrunvelyofis garantia. Tavdapirve-
lad, individebs aravin ar uTanxmdeba im sakiTxSi, Tu
romel sazogadoebaSi amjobinebs is cxovrebas, Tumca
mogvianebiT, Tavisi Camoyalibebuli interesis mixed-
viT, mas SeuZlia TviTon gaakeTos arCevani ama Tu im so-
183
cialuri jgufis sasargeblod. aqac wina planze gansaz-
vrulia ormxrivi ufleba-valdebulebani, romlis je-
rarsulobis maxasiaTebeli kidev ufro maqsimalur maC-
venelebs aRwevs. `bunebrivi samarTlis~ instinqti am sa-
fexurze kidev ufro Sesustebulia, xolo misi sisustis
xarjze pirdapir proporciulad Zlierdeba socialuri
kompromisis moTxovnebidan gamomdinare valdebulebe-
bi. swored amaze uTqvams did qarTvel romantikoss n.ba-
raTaSvils dauviwyari striqonebi: `magram, radganac
kacni gvqvian, Svilni soflisa, unda kideca mivsdioT
mas, gvesmas mSoblisa: arc kaci varga, rom cocxali
mkvdarsa emsagvsos, iyos sofelSi da soflisTvis ara
izrunos!~. amave safexurze yalibdeba saxelmwifo-po-
litikuri da samarTlebrivi urTierTobebic. aqve aRar
gamovyofT calke moralur-zneobriv, religiursa da
ekonomikur urTierTobaTa calkeul Sreebs, vinaidan
socialur-fsiqologiuri mzrunvelobis funqciis ga-
reT faqtobrivad eseni ar moiazreba.
bolos yvelaze saintereso sakvanZo punqts mivade-
qiT, sadac SegviZlia davadginoT, Tu `bunebrivi samar-
Tlis~ CamoTvlili funqciebis romeli punqtis far-
glebSi iCens Tavs `marginaluri eqstremizmi~ da ra rea-
lur saSiSroebas uqadis is am funqciebis normalur gan-
xorcielebas. Tavisi arsiT, `marginaluri eqstremizmi~
warmoadgens calmxrivi uflebebisa da Sesabamisad cal-
mxrivi valdebulebebis realizaciis pretenziul moT-
xovnas. Tu samarTali imitomaa socialuri xasiaTis, rom
igi ormxrivi, Tanaswori da proporciuli ufleba-mova-
leobebis erTiani sistemaa, mis sapirispirod, `margina-
luri eqstremizmi~ warmoadgens calmxriv moTxovnebaze
dafuZnebul usamarTlobas, uTanasworobasa da uwesri-
gobas, ris gamoc igi Tavisi bunebiT ara marto asocialu-
ri, aramed antisocialuri Sinaarsis matarebelia, Tumca
antisocialurobis miuxedavad, igi individualur mdgo-
mareobad mainc ver kvalificirdeba, vinaidan socialuri
184
faqtebis, rogorc interesebze damyarebuli urTierTo-
bebis miRma, mas yovelmxriv Zala ekargeba.
amrigad, mariginaluri eqstremizmi kvalificirde-
ba, rogorc `bunebrivi samarTlis~ biosocialur in-
stinqtze Sezrdil-Sesisxlxorcebuli parazituli war-
monaqmni, romelic ikveTeba biosocialuri mzrunvelo-
bis meore funqciis arajansaR, socialurad naklebad
kontrolirebadi qcevis gamoxatulebebSi. misi mizani
da amocana mdgomareobs socialuri funqciebis makon-
trolebeli da maorientirebeli instrumentebis dekon-
struqciasa da demontaJSi, romelic Tavisi paTologi-
uri, gaukuRmarTebuli fsiqikuri recidivebis inteleq-
tualuri da teqnologiuri mobilizebis viTarebaSi
did saSiSroebas uqadis ara marto calkeul civilur
sazogadoebriv organizaciebs da gaerTianebebs, aramed
mTel kacobriobas.
BADRI PORCHKHIDZE
ABSTRCT
literatura:
186
esTetika
AESTHETICS
187
nana guliaSvili
(Tbilisi)
189
aristoteles filosofiuri axsna tragediisa, ro-
melic am naSromSia warmodgenili, mxatvrul realiza-
cias axdens Seqspiris ,,hamletSi”, rogor ucnauradac
ar unda mogveCvenos. Cven ar viciT Seqspiri icnobda Tu
ara aristoteles ,,poetikas”. amis Sesaxeb arsad ar Cans,
arc TviTon Seqspiri ar axsenebs aristoteles `poeti-
kas~. SeiZleba iTqvas, rom sruliad damoukideblad mi-
vida im daskvnamde, rasac aristotele aRiarebda didi
xniT adre. anda unda iTqvas rom Seqspirma moaxdina
mxatvruli asaxva da mxatvrulad warmoadgena aristo-
teles Teoria tragediis Sesaxeb. uxilavi paralelebi
marTlac arsebobs am or nawarmoebs Soris da es SegviZ-
lia xilulad vaqcioT.
Seqspiris hamletis gabaaseba mamis aCrdilTan dani-
eli ufliswulis pirveli monologia. aCrdili hamle-
tis daZabuli gonebis nayofia. aq sagulisxmoa is, rom
swored hamleti da misi Tanamoazreni xedaven aCrdils,
gansxvavebiT dedoflisagan, romelic ver xedavs aC-
rdils da SeZrwunebuli Sehyurebs fiqrebSi wasul uf-
liswuls. aq mtkicdeba aristoteles sityvebi ,,tragi-
kuli gmiri Cveni msgavsi da Cvenze ukeTesia, amaRlebu-
lia, didbunebovani~. aseTia swored hamleti.
hamleti nawarmoebis mTavari gmiria, aseve erT-er-
Ti mTavari gmiria hamletis biZaSvili laertic. hamle-
ti da laerti zedmiwevniT msgavs situaciebSi ibrZvian
da iRupebian, ris gamoc yvelaze metadaa SesaZlebeli
orive maTganis brZola da udroo daRupva erTnairad,
rom ganicdebodes da fasdebodes. xSirad aRuniSnavT
kidec, rom maTi xvedri TiTqmis mTlianad emTxveva er-
TmaneTs. rogorc hamleti, ise laerti uaRrsad keTil-
Sobili pirovnebebia, magram gansxvavebaa maT pirovnul
TvisebebSi, esaa is, rom hamleti Tavis moqmedebaSi uf-
ro gonivrulia, vidre laerti. hamleti yurs ki ugdebs
sakuTari grZnobebis karnaxs, magram samoqmedod yvela-
fers gonebas ekiTxeba; laertis moqmedebas ki gansaz-
190
Rvravs sakuTari grZnobebisa da sxvisi (kerZod, klavdi-
usis) gonebis erToblivi karnaxi, Tumca ki sulac ar
aris igi moklebuli gonierebas. amitom aq kidev erTxel
ufro metad mtkicdeba aristoteles sityvebi. misi Teo-
riis Sesabamisad SegviZlia vTqvaT: hamleti Cveulebri-
vi adamiania (Cveni msgavsia), misTvis SurisZieba mxolod
valis moxdaa mokluli mamisa da tradiciebis winaSe; la-
ertisTvis SurisZieba SemTxveviTi ubedurebis gamo ga-
Cenili piraduli mizania. hamleti Cveni msgavsi da Cven-
ze ukeTesia. hamletisaTvis brZola, SurisZieba ara ub-
ralod adamianuri valis moxdaa, aramed — ,,darRveul
droTa kavSiris~ aRdgenis sawindari. hamletisaTvis Su-
risZieba imdenad aris piraduli mizani, ramdenadac mis
SegnebaSi gamjdaria da ganmtkicebulia azri, rom bedma
(,,wyeulma bedma”) swored mas arguna xvedrad ,,darRve-
ul droTa kavSiris “ xelaxali Sekvra, ,, droTa kavSiri
dairRva da wyeulma bedma me marad marguna misi Sekvra!.~
e. i. samarTlianobisa da kanonierebis, Selaxuli adamia-
nuri sindisisa da Rirsebis, sakuTar uflebebSi aRdge-
na, risi ganxorcielebac misTvis mxolod SurisZiebis
gziTaa SesaZlebeli. laertisaTvis SurisZieba mizania,
hamletisaTvis ki — saSualeba. situacia, romelSic ib-
rZvis hamleti, tragikulia; mas ar SeuZlia uari Tqvas
brZolaze da gacla amjobinos (hamleti xom brZenia, da
mas ar gauWirdeba imis mixvedra, rom ,,saca ara sjobs,
gacla sjobs kargisa mamacisagan~); brZolaze uaris Tqma
misTvis niSnavs didi da sanukvari miznebisaTvis Ra-
lats, borotebasTan usindisod Serigebas, rac ZirSive
ewinaaRmdegeba mis adamianur xasiaTsa da moralur sa-
xes; misTvis, rogorc WeSmariti adamianisaTvis, gamo-
ricxulia sxva gzac — sicocxleze uaris Tqma, radgan es
ar Sehferis ,,suldid qmnilebas”; swored amitom hamle-
ti movalea yoymanis gareSe sikvdil-sicocxlis saswor-
ze dadges. gansxvavebiT amisgan, situacia, romelSic ib-
rZvis laerti, araa tragikuli; mis mier duelSi gamowve-
191
va hamletisa gamarTlebulia imdenad, ramdenadac man
araferi ar icis hamletis diadi miznebis Sesaxeb (aq un-
da gavixsenoT, rom laerti Sinaganad ver urigdeba im
muxanaTobas, romlis gamo hamleti, Tu duelSi gadarCe-
ba, sawamlavis gamo mainc unda daiRupos). ,,am saqmes
TiTqo sinidisi Cemi uarobs,” ambobs laerti da hamle-
tis ubedureba sakuTari ubedurebis rangSi aqvs war-
modgenili. laertisaTvis (Tu warmovidgenT masac ise-
Tive diadi idealebisaTvis mebrZolis rolSi, rogorc
hamletia, da Tu warmovidgenT imasac, rom igi informi-
rebulia misi mowinaaRmdege hamletis idealebisa da
miznebis Sesaxeb) usaTuod ,,gacla” sjobda, da igi, ro-
gorc TviTonac keTilSobili, rainduli sulis mqone
adamiani, hamlets ar SeuSlida xels mis did saqmeSi; ham-
leti mis adgilas, aucileblad aseT nabijs gadadgamda,
vinaidan gonieri adamiani sxvis sicocxlesac da saku-
Tarsac didi saqmeebisaTvis (roca amis mowodebas
grZnobs) Sesawirad Semoinaxavs da uazrod ar daamTav-
rebs. aq SegviZlia movaxdinoT tragikulis, rogorc es-
Tetikuri kategoriis definicia: tragikuli aris diadi
(sazogadebrivad mniSvnelovani) miznebisaTvis mebrZo-
li adamianis udroo daRupva an marcxi am miznebis miR-
wevisaTvis saSualebaTa ukmarisobis gamo iseT brZola-
Si, romelSic gamarjveba da damarcxeba erTnairad rea-
lizdeba.
dasawyisSi aRvniSneT, rom Zvel berZen tragikos po-
etTa mixedviT, tragikuli gmiri, romelic bedisweris
gamo iRupeba, swored imitomaa tragikuli, rom TviT am
bedisweras ebrZvis, Tumca winaswar mTlianad rodia
darwmunebuli sakuTar gamarjvebaSi. Tu gavixsenebT,
magaliTisTvis, oidiposs, antigones da sxvebs, davina-
xavT, rom maTi moqmedeba Sinagani Tavisuflebis aqtiu-
ri realizaciaa.
aristotele poetikaSi ganixilavs filosofiur ka-
tegoriebs: Tavisuflebas, aucileblobas, SemTxveviTo-
192
bas, rogorc xelovnebisTvis kerZod ki tragediisTvis
aucilebelsa da Zireul kategoriebs, rac aseve hamlet-
Sia warmodgenili. hamleti Sinaganad Tavisufali adami-
ania, aseve Tavisuflad axdens arCevans brZolasa da
umoqmedobas Soris da praqtikulad wyvets adamianad
,,yofna-aryofnis” filosofiur-msoflmxedvelobriv
sakiTxs. am sakiTxis gadawyveta ,,yofnis” sasargeblod
niSnavs ara fizikuri sicocxlis aRiarebas umaRles Ri-
rebulebad, aramed idealuri sicocxlis aRiarebas ada-
mianis sicocxlis sazrsad. magaliTad, hamleti bediswe-
ras ki ar ebrZvis, aramed sakuTari sicocxlis sazrisad
miiCnevs ebrZolos im mtrul Zalebs, romlebic xrwnian
mTels sazogadoebriv cxovrebas, angreven kacobriobis
mier istoriulad gamomuSavebul umaRles zneobriv
idealebs. sakuTari moqmedebis Tavisuflebas hamleti
ganiazrebs Tavis cnobil monologSi ,,yofna?. . aryof-
na?. . sakiTxavi, ai, es aris. suldid qmnilebas ra Sehfe-
ris? is, rom itanjos. . . Tu SeebrZolos mozRvavebul
ubedurebas da am SebrZolviT mospos igi?. . . mospos si-
cocxle“. da sruliad Segnebulad dgeba ,,yofnis” mxare-
ze, xolo es ,,yofna” mas sxva ramed ar miaCnia, Tu ara
brZolad, kerZod, iseT brZolad, romelSic mosalodne-
lia misi fizikuri daRupva. hamleti sruliad Segnebu-
lad adgeba brZolis gzas, radgan icis, rom brZolis ga-
reSe SeuZlebelia ,,droTa darRveuli kavSiris Sekvra,
romlisTvisac, misi azriT, yvela WeSmaritma adamianma
unda ibrZolos. hamletis Tavisufleba aris is, ,,Segne-
buli aucilebloba”, romelic yovel WeSmarit adamians
sakuTar movaleobas — e.i. adamianis movaleobas — ukar-
naxebs. aucileblobisa da SemTxveviTobis filosofiu-
ri kategoriebi Semdegnairad realizdeba Seqspiris
`hamletSi~:
hamlets rom SemTxveviT ar gaego daniis samefo
karze momxdari saSineli faqti, igi aseT samkvdro-sasi-
cocxlo brZolaSi ar Caebmeboda da, rogorc ufliswu-
193
li, mSvidad daelodeboda Tavis rigs samefo taxtis da-
sakaveblad; mas rom SemTxveviT ar Semokvdomoda polo-
niusi, arc inglisSi gaagzavnidnen, arc ofelias Seem-
Txveoda ubedureba da arc laertTan Caebmeboda duel-
Si; mas rom SemTxveviT eWvi ar aeRo da is werili ar wae-
kiTxa, romelSic misi mokvla iyo nabrZanebi, sikvdils
ufro adre Seeyreboda; igi zRvazec SemTxveviT gadaur-
Ca sikvdils (igi zRvaSi mogzaurobisas RvinoSi Sereuli
sawamlaviT unda daRupuliyo) SemTxveviT aRmoCnda mis
xelSi mowamluli daSna da aseve SemTxveviT gaucvala
laerts es daSna da a.S.
rogorc vxedavT, tragikuli gmiris daRupva auci-
lebelia, radgan amisaTvis yovel konkretul situacia-
Si uamravi SemTxveviTobebi Cndeba da, sabolood, erT-
erTi maTganis realizacia xdeba. rogorc cnobilia, au-
cilebloba mraval SemTxveviTobebSi ikafavs gzas. ra-
sakvirvelia, gamoricxuli ar aris, rom tragikuli gmi-
ri ar daiRupos. is im ,,sabediswero” SemTxvevas gadaur-
Ces, romelmac tragikuli finali Seqmna. magaliTad,
daSnebis gacvla rom ar momxdariyo, hamleti gadarCe-
boda.
amrigad, SemTxveviTobis Carevis gareSe gmiris da-
Rupva gamoricxulia, magram Tu aseTi ram mainc moxda,
tragikul efeqts ar gamoiwvevs.
tragikuli gmiri iRupeba raime SemTxvevis gamo, xo-
lo imdenad, ramdenadac SemTxveviToba aucileblobis
gamovlenaa, es daRupva aucileblobis xasiaTs atarebs.
tragikuli gmiri SemTxveviT iRupeba brZolaSi, magram
iseT brZolaSi, romelSic sikvdil-sicocxlis sasworze
sakuTari Tavi dado. igi rom sxvagvari SemTxveviTobiT
daRupuliyo, misi sikvdili ar iqneboda tragikuli es-
Tetikuri mniSvnelobiT.
zogadad ismeba kiTxva: ras ebrZvis tragikuli gmi-
ri?
194
vinaidan adamiani, saerTod, Tavisi miznebis ganxor-
cielebisaTvis ibrZvis, bunebrivia, igi ebrZvis yovelive
imas, rac am miznebis ganxorcielebas win eRobeba.
hamleti ibrZvis sasaxlis karze arsebuli dapiris-
pirebebis, gautanlobis, orpirobis winaaRmdeg, garyvni-
lebis morevSi CaTreuli samefo ojaxis wevrebis qmede-
bebis winaaRmdeg. zogadad ki ebrZvis mtrul sazogado-
ebriv garemos, romelic daniis samefo karze iyo Seqmni-
li.
tragikuli gmiri umetes SemTxvevaSi brZolas awar-
moebs sakuTar TavTan. hamleti ebrZvis sakuTar ,,me”-s.
miuxedavad imisa, rom hamleti sulac ar aris meryevi
adamiani; igi TiTqos gaorebulia, radgan unda moaxdi-
nos arCevani movaleobasa da survilebs Soris. rogorc
ukve aRvniSneT, tragikul gmirs didi miznebis Sesrule-
ba sakuTar movaleobad miaCnia, sasargeblod axdens ar-
Cevans da Trgunavs sakuTar ,,me”-s, e. i. sakuTar survi-
lebs, miswrafebebs, moTxovnilebebs, mis ,,Zvalsa da
rbilSi gamjdar” tradiciebs da a.S.
Seqspiri gamoarCevs Tavis gmirs nawarmoebis sxva
gmirebisgan. nawarmoebis dasasruls sasaxlis karze uam-
ravi gvamia. avtori erT-erT gmirs fortinbras aTqmevi-
nebs: ,,ubrZaneT, oTxma asisTavma hamletis gvami maRla
sakaces aasvenon, rogorc sardali da samaremde miaci-
lon glovis musikiT.” xolo amis Semdeg sxva micvalebu-
lebsac mixedon. aq kidev erTxel realizdeba aristote-
les mier naTqvami sityvebi ,,poetikaSi”. `tragikuli gmi-
ri Cveni msgavsia da Cvenze ukeTesi. igi Cvenze maRla
dgas da CvenTvis misabaZia.”
aristoteles Teoriis Tanaxmad, tragedia imiT aR-
wevs kaTarziss, rom xatavs ,,tipebs” (Tumca am sityvas ar
xmarobs aristotele, igi xmarobs ,,xats”, ,,msgavss”) da
am tipebis saSualebiT aviwyebinebs mayurebels mis empi-
riul ,,me”-s, gamohyavs igi am ,,me”-dan. mayurebeli maR-
ldeba Tavis Tavze, Tavis empiriul an kerZo ,,me”-ze da
195
erTvis zogad adamianobasa da kacobriobas. mayurebeli
grZnobs Tavs ara izolirebulsa da Caketil ubedur
qmnilebad, aramed kacobriobis wevrad da es axarebs mas.
aristoteles Teoriis Tanaxmad tragikuli gmiric moq-
medebs, mayurebels afiqrebs mis sulier cxovrebaze,
rodesac igi tragedias uyurebs. ai es aris tragikulis
kaTarzisi aristoteles moZRvrebiT. am kaTarziss tra-
gedia ver gamoiwvevda, rom ar yofiliyo xelovnebis
qmnileba, romelic baZavs realur sinamdviles da
Txzavs am sinamdvilis zogad saxeebsa da tipebs.
Seqspirma, rogorc didma xelovanma, es kargad moa-
xerxa. man aRwera sinamdvileSi momxdari realuri amba-
vi, kerZod, daniis samefo karze arsebuli viTareba. man
ise mxatvrulad aRwera sinamdvile, rom mayurebels
aviwydeba istoriuli sinamdvile. hamletis saxiT Seqmna
zogadad TavisuflebisaTvis da samarTlianobisaTvis
mebrZoli adamianis tipi. mayurebeli Tu mkiTxveli TiT-
qos Tanamonawile xdeba am moqmedebisa da hamletTan er-
Tad iziarebs yvela mis ubedurebas. es ki mxolod did
xelovnebas SeuZlia.
arstoteles azriT, xelovneba adamianis ufro ma-
Rali funqciaa, vidre xelosnoba. ,,upoemod kaci gaZ-
lebda, uqvabod ki vera, magram upoemod cxovreba waar-
Tmevda kacs adamianuri arsebobis erT-erT niSans da da-
amsgavsebda mas biologiur moTxovnilebaTa damonebul
pirutyvs.”
Seqspiriis tragedia ,,hamleti” saukuneebis manZil-
ze hkvebavs kacobriobis sulier samyaros da yavli ar
gasvlia.
196
NANA GULIASHVILI
Abstract
197
religiis filosofia da
religiaTmcodneoba
198
ramaz gaxokiZe
(Tbilisi)
∗
wina nawilebi gamoqveynebulia Semdeg gamocemebSi: “religia da mec-
nieruli msoflmxedveloba”. wignSi: mecniereba da religia. pirveli
saerTaSoriso konferenciis moxsenebaTa krebuli. Tbilisi, 2005;
“mecnieruli kvlevis kreaciuli msoflmxedveloba”. wignSi: `pirve-
lad iyo sityva~. Tbilisi, 2006; “kreacia Tu evolucia”. wignSi: fi-
losofiuri Ziebani, t. XIII, Tbilisi, 2009; “aTeizmis kraxi”. wignSi:
`filosofiuri Ziebani~, t. XIV, Tbilisi, 2010; “mecniereba, filoso-
fia, religia da samyaros kosmologiuri modeli”. wignSi: `filoso-
fiuri Ziebani~, t. XV, Tbilisi, 2011.
199
TildReobisken aris mimarTuli. msoflio dRes globa-
luri krizisis winaSe dgas, romelic ganadgurebiT
emuqreba ara marto mecnierul-teqnikuri progresis
yvela miRwevas, aramed TviT sicocxlesac dedamiwaze.
vin aris amaSi damnaSave? cxadia, Tavad adamiani. yoveli-
ve saukeTeso, rac kacobriobas gaaCnda da misTvis naTe-
li momavlis momtani unda yofiliyo, sinamdvileSi mas
wyvdiadisken da dasasrulisken miaqanebs.
ra aris aseTi moulodneli finalis mizezi? eWvs ar
iwvevs, rom erT-erT seriozul Secdomas, romelic daS-
vebul iqna bolo ori-sami saukunis ganmavlobaSi Cvens
civilizebul samyaroSi, warmoadgens mecnieruli da
filosofiuri codnis da religiis dapirispireba, rasac
mohyva adamianis suliersa da inteleqtualur sferoebs
Soris urTierTgagebisa da Tanxmobis sruli gaqroba.
amitom samyaros religiur, filosofiursa da mecnie-
rul xedvebs Soris Tavdapiruli harmoniis da urTier-
TkavSiris aRdgena dRes yvelaze aqtualur problemad
unda CaiTvalos.
ganmanaTleblobis epoqidan dawyebuli mecnierul-
teqnikuri miRwevebi da filosofiuri azri ganixileba
erTaderT saSualebad, romelsac SeuZlia adamians uC-
venos sicocxlis WeSmariti azri da realurad warmar-
Tos misi cxovreba. religias ki miiCnevdnen antimecnie-
rul msoflmxedvelobad, saukeTeso SemTxvevaSi, mxo-
lod lamaz tradiciad, romelic mowyvetilia cxovre-
bis saarsebo problemebs da adamians usafuZvlo ocne-
bis iluziur samyaroSi amyofebs [1].
magram religiisadmi aseT damokidebulebas da mis
dapirispirebas mecnierebasa da filosofiasTan mos-
devs Sors mimavali fsiqologiuri, zneobrivi da praq-
tikuli Sedegebi, rac yvelaze uaryofiTad aisaxeba ada-
mianze. Tu ar Seiqmneba erTiani msoflmxedveloba, ada-
miani verasdros Caswvdeba cxovrebisa da Semoqmedebis
WeSmarit arss.
200
saiTken miaqanebs adamians Tanamedrove civiliza-
cia? ganviTarebul qveynebSi mZlavri mecnierul-teqni-
kuri progresisa da cxovrebis maRali donis pirobebSi,
rogorc statistika gviCvenebs, sul ufro matulobs
zneobrivi simaxinjeebi, mZime nervul-fsiqikuri aSli-
lobani, TviTmkvlelobebi da adamianebi usulo robo-
tebad gardaiqmnebian.
mecnierul-teqnikurma revoluciam ise moajadova
kacobrioba, rom man ara marto daiviwya sulieri, zneob-
rivi da religiuri Rirebulebebi, aramed STamomavlo-
bis bedic ki ar anaRvlebs. gamorCenisa da Zalauflebis
survilma ise daiamona Tanamedrove adamiani, rom mis mi-
saRwevad anadgurebs bunebas, romlis nawilsac TviTon
Seadgens da msoflios umZimes krizisSi agdebs.
saWiroa, saswrafod gadaisinjos Rirebulebebi da
prioritetebi Cvens cxovrebaSi. rogorc arasdros,
iseT urTierTSexebaSia dRes mecniereba, teqnika, filo-
sofia da religia, rac moiTxovs adamianis axal, harmo-
niul damokidebulabas.
mecniereba (igulisxmeba bunebismetyveleba), sabo-
loo angariSiT, keTildReobas xedavs samyaros maqsima-
lur SemecnebaSi yvela misi ganzomilebiT, masze sruli
Zalauflebis miRwevaSi, rac adamians amqveynad yovelis-
SemZle RvTaebad aqcevs.
mecniereba efuZneba postulatebs (realuri samya-
ros aRiareba, misi kanonzomierebebi, Secnobadoba da
a.S.), romelTa gareSe igi ar iarsebebda, ar ganviTarde-
boda, magram maTi damtkiceba ar SeiZleba. mecnieruli
mtkicebani, sabolood, pirobiTia, ar aris absoluturi.
maTemaTikuri mtkicebebic ki warmoadgens WeSmaritebad
miCneul debulebaTa ueWvel daskvnebs. umravles Sem-
TxvevaSi mecnieruli mtkicebebi warmoadgens aprioru-
li debulebebidan gamomdinare SesaZlebel daskvnebs.
amasTan, albaToba miT ufro mcirea, rac ufro rTulia
msjelobis sagani. mecnierebas ar gaaCnia kriteriumebi,
201
romlebic ama Tu im Teoriis WeSmaritebis srul garan-
tias mogvcemda.
keTildReobis problema, pirvel rigSi, msof-
lmxedvelobiTi problemaa. mecnieruli codna ki, Tavis
Tavad ar warmoadgens msoflmxedvelobas, radgan mecni-
ereba Seiswavlis mxolod bunebriv movlenebsa da samya-
ros kanonzomierebebs. mecniereba specifikurad ar ik-
vlevs msoflmxedvelobiT sakiTxebs. es religiisa da
filosofiis sferoa.
filosofia keTildReobas yovelTvis WeSmaritebis
SemecnebaSi xedavda, magram igi iZulebulia postula-
tad miiCnios Tavisi sawyisi debulebebi. aqedan: ramdeni
filosofosicaa — imdeni sistemaa.
religia ki arc mecnierebaa, radgan wvdomis obi-
eqts sruliad sxva samyaro — sulieri samyaro — warmo-
adgens, da arc filosofiaa, radgan religiis arsi suli-
erebaSia da ara RmerTis racionalur wvdomaSi.
mainc, aris Tu ara winaaRmdegoba mecnierebasa da
religias Soris, samyaros warmoSobis Sexedulebebs So-
ris?
Cven vcxovrobT mecnieruli revoluciis epoqaSi.
yovel or wuTSi Cndeba axali mecnieruli publikacia.
axali faqtebis gavleniT ingreva Zveli Teoriebi. mcda-
ri ideis magaliTad SeiZleba moviyvanoT kosmologiis
Zvelinduri gageba. indoelebi Tvlidnen, rom dedamiwa
oTx uzarmazar spilos zurgze dgas. es damajereblad
Canda, radgan im dros, dakvirvebebis Tanaxmad, yvelafe-
ri raRacaze unda yofiliyo dayrdnobili. spiloebi ki
Zvel indoelebs yvelaze did arsebebad miaCndaT, rom-
lebic TiTqos idgnen zRvaSi mocurave uzarmazari kus
zurgze.
magram gansxvavebul, imdroisaTvis sruliad sawina-
aRmdego, Sexedulebas vxvdebiT bibliaSi. oTxi aTasi
wlis win iobma Tavis Semoqmedze Tqva: “ganarTxa Crdi-
202
loeTi sicarieleze, araferze dahkida dedamiwa (iobi,
26:7) da am mtkicebas ar sWirdeba gadasinjva.
kolumbis dros mezRvaurebs eSinodaT napiridan
Sors gaecuraT, dedamiwis kididan rom ar gadavardni-
liyvnen. mecnieruli gamokvlevebiT Canda, rom dedamiwa
brtyelia, wyali xom yovelTvis qveviT Camodis garkve-
ul donemde. isaia Tavis Semoqmedze ki ambobda: “is zis
miwis kamaraze da misi mkvidrni kaliebs gvanan; gafina ca
msubuqi qsovilebiT da karaviviT gaSala sacxovreblad
(esaia, 40:22).
dRes Cven viciT, rom roca dedamiwis erT sferoze
dRea, meoreze Ramea. magram bibliaSi 2000 wlis win, ro-
ca kacobriobam amis Sesaxeb araferi icoda, naTqvamia,
rom es moxdeba dRisiT, roca adamianebi yanaSi iqnebian,
da RamiT, roca adamianebi sawolSi iqnebian (luka,
17:31,34). laparakia qristes meored mosvlaze.
ramdeni varskvlavia samyaroSi? jer kidev 200 wlis
win, astronomebis gamoTvliT, maTi ricxvi 1056-idan
2022-mde unda unda yofiliyo. dRes Tanamedrove teqni-
kiT (teleskopebi, radioteleskopebi, rentgenuli de-
teqtorebi) SeuZlebelia usasrulo raodenobis var-
skvlavTa daTvla. 4000 wlis win ki RmerTi eubneba abra-
ams: “kurTxeviT vakurTxeb da vamravleb STamomavlobas
cis varskvlavebiviT da zRvis qviSasaviT” (dabadeba,
2:17).
iobis wignSi (28:25) 4000 wlis win, toriCelis mier
atmosferos wnevis gazomvamde bevrad adre, naTqvamia
haeris wonis Sesaxeb: “qars wonas uwesebda da wyals do-
nes usazRvravda.”
filosofia samyaros adamianidan xedavs, da swored
amaSia misi specifikuroba. mecniereba ki samyaros adami-
anis gareT xedavs.
XXI saukunis dasawyisSi kacobriobis civilizacia
ganicdis fuZemdebel RirebulebaTa globalur kri-
ziss. am situaciaSi dgeba sakiTxi Seqmnil stereotipTa
203
gadafasebis aucileblobis Sesaxeb. bunebrivia, aqtua-
luri xdeba Zveli problema mecnerebisa da religiis
Tanafardobis Sesaxeb, vinaidan Tanamedrove civiliza-
ciis ganviTarebis mimarTulebas gansazRvravs, erTis
mxriv, mecnierebis miRwevebi da maTi teqnologiuri gan-
xorcieleba, xolo, meores mxriv, religiis statusis Se-
saxeb sakiTxis gadaWra. mecnierebis racionalurobis
krizisis pirobebSi farTo gavrcelebas poulobs ”kom-
promisuli” Tvalsazrisi, romelic gulisxmobs msof-
lmxedvelobiT SexedulebaTa sinTezs [2].
magaliTad, Sardenis azriT, konfliqti religiasa
da mecnierebas Soris “unda gadawydes ara konfliqtis
erT-erTi monawilis CaxSobiT, ara orWofulad, aramed
sinTezis meSveobiT”. misi azriT, oraswlovani brZola
mecnierebasa da religias Soris amtkicebs ara erT-erTi
maTganis siswores, aramed imas, rom “maT erTmaneTis ga-
reSe normaluri ganviTareba ar SeuZliaT”. mecniereba-
sa da religias erTi fesvebi gaaCniaT da “erTi da igive
sicocxliT arian gasulierebulni” [3,4].
mecnierebisa da religiis urTierTdamatebis SesaZ-
leblobaze saubrobs mravali cnobili mecnieri. maga-
liTad, C. taunsis azriT, romelsac kvanturi generato-
rebisa da gamaZliereblebis SeqmnisaTvis mieniWa nobe-
lis premia, “sxvaoba mecnierebasa da religias Soris ga-
cilebiT zedapiruli da TiTqmis SeumCnevelia, Tu ori-
ves WeSmarit bunebas ganvixilavT” [5]. cnobili inglise-
li astrofizikosi a. edingtoni wignSi “fizikuri samya-
ros buneba”, ukeTebs ra analizs kvanturi meqanikis fi-
losofiur-msoflmxedvelobiT Sedegebs, akeTebs Sem-
deg gancxadebas: “moazrovne mecnierisTvis religia
pirvelad gaxda SesaZlebeli 1927 wlis Semdeg” [6]. ana-
logiur pozicias iziarebs gamoCenili germaneli fizi-
kosi, kvanturi meqanikis erT-erTi fuZemdebeli p. ior-
dani.
204
mecniereba da religia erTiania imaSi, rom orive ey-
rdnoba ramdenime varauds, romlebic miCneulia aqsio-
mebad ara codnis, aramed rwmenis safuZvelze. aseTia,
magaliTad, obieqturi da erTaderTi realobis arsebo-
bis varaudi, am realobaSi wesrigisa da kanonzomierebis
arseboba, Seqmnili wesrigis Semecnebis SesaZlebloba
adamianis mier. am aqsiomaTa logikurad gamoyvana da ra-
cionalurad damtkiceba SeuZlebelia. isini unda vir-
wmunoT. amgvarad, TavianTi sawyisi principebiT mecnie-
reba da religia mcired gansxvavdeba erTmaneTisagan.
XX saukuneSi gaCnda axali, mecnierebisaTvis uCveu-
lo tendencia. misi arsia Semecnebis obieqtsa da subi-
eqts Soris Tanafardoba axali interpretaciiT, xolo
laitmotivia — subieqtis dabruneba mecnierul Teoria-
Si, rac principulad cvlis subieqtis statuss. klasi-
kuri mecniereba obieqturad iyo miCneuli. misi Teorie-
biT aRwerdnen samyaros, Tu rogor arsebobs igi. magram
relativisturma da kvanturma fizikam subieqti “daab-
runa” TeoriaSi (damkvirveblis roli fardobiTobis Te-
oriaSi, damatebiTobis principi, anTropulobis princi-
pi da a.S.). am tendencias aZlierebs arsebobis sinergeti-
kuli modeli. situacias arTulebs kosmologiis Ziri-
Tadi Teoriebis mravalgvari interpretacia.
amerikeli fizikosis h. margenaus azriT, Zveli sti-
lis mecniereba uaryofda Seqmnis aqts, apelirebda mud-
mivobis (nivTierebis, energiis) principebiT. arafrisgan
Seqmnili (Creatio ex nihil) formebi absurdad iTvleboda.
axla ki Cven gvaqvs “didi afeTqebiT” samyaros warmoSo-
bis Teoria, vxedavT garkveul fonur gamosxivebas, ro-
melic Seqmnis aqtis narCens warmoadgens [7]. am SemTxve-
vaSi, Tu gasaanalizebel sakiTxTan dakavSirebiT mecnie-
rebaSi ar arsebobs erTnairi Sexeduleba, maSin filoso-
fosi, romelic cdilobs gansazRvros mecnieruli cod-
nis ganviTarebis mimarTuleba, rTul situaciaSi varde-
ba. magaliTad, rogor moiqces igi, Tu adre mecniereba
205
dros, sivrces da materias usasrulod miiCnevda, xolo
Semdeg ki aRiarebuli iqna gafarToebiTi samyaros mode-
li; sxva kosmologiuri Teoriis Tanaxmad, mTeli samya-
ro Seiqmna erT gansazRvrul momentSi atomuri bombis
afeTqebis msgavsad. msgavs situaciaSi filosofosma Se-
iZleba irwmunos esa Tu is Teoria.
iungis mixedviT, “konfliqti mecnierebasa da reli-
gias Soris sinamdvileSi mdgomareobs orives mcdar ga-
gebaSi” [8]. XXI saukuneSi, roca kacobriobas emuqreba ga-
nadgureba ekologiuri da globaluri problemebis gam-
wvavebis gamo, Secdoma iqneba amis Semdeg urTierTdava-
pirispiroT mecniereba da religia. am dapirispirebam
fundamentur krizisamde migviyvana. religiasa da mec-
nierebas Soris upiratesobisTvis brZolis gamocdile-
ba gviCvenebs, rom yvela problemis monopoluri gadaw-
yvetis mcdeloba rogorc mecnierebis, ise religiis
mxridan ar SeiZleba efeqturi iyos. mecnierebas ar Se-
uZlia gadaWras sakiTxi pirvelsawyisis, absolutis Se-
saxeb. es sakiTxebi ganekuTvneba filosofiasa da reli-
gias. aseve ar iqneba Sedegiani religiis mcdelobac ga-
daWras konkretul-mecnieruli xasiaTis sakiTxebi. es ki
miuTiTebs maTi Tanaarsebobis da TanamSromlobis gar-
dauvalobaze, gansakuTrebiT, dRes, roca kacobrioba,
romelsac emuqreba globalur-ekologiuri katastro-
fa, iZulebulia gadaWras sicocxlis gadarCenis prob-
lema.
miCneulia, rom Cveni materialuri samyaros racio-
nalur-empiriuli meTodebiT Seswavla mecnierebis saq-
mea, Tumca, sinamdvileSi, swored mecniereba iZleva da-
majerebel mtkicebas RmerTis arsebobis Sesaxeb.
jer kidev skolis merxidanvea cnobili energiis Se-
naxvis kanoni (Termodinamikis pirveli kanoni) da entro-
piis TviTneburi zrdis kanoni (Termodinamikis meore
kanoni).
arsebobs samyaros warmoSobis ramdenime varianti:
206
1) samyaro nel-nela ganicdida evolucias mravali
miliardi an trilioni wlis ganmavlobaSi romeliRac
“pirveladi materiisgan”. odesRac TiTqos arsebobda
sruli qaosi, romlic Semdeg idumali mizeziT ucbad
afeTqda (didi afeTqebis Teoria), Semdeg ki nel-nela
moxda evolucia “pirveladi materiidan” jarimebis, me-
re adamianis warmoqmniT.
2) materialuri samyaro maradiulia da yovelTvis
arsebobda iseTive saxiT, rogorsac dRes vakvirdebiT.
3) materialuri samyaro ubralod TavisTavad war-
moiqmna arafrisgan garkveuli xnis win.
4) samyaro Seqmna RmerTma garkveuli xnis win pir-
velqmnili qaosuri masalis saxiT, romelmac Semdeg mra-
vali miliardi wlis ganmavlobaSi ganicada evolucia
Tanamedrove saxemde, magram ara TavisTavad, aramed isev
RmerTis CareviT. es e.w. “Teisturi evolucia” dRes sak-
maod moduria.
5) materialuri samyaro gansazRvruli drois win
arafrisgan Seqmna RmerTma dasrulebuli saxiT da im-
droidan dRemde moyolebuli TandaTanobiT ganicdis
degradacias. es bibliuri koncefciaa.
pirveli koncefcia, savsebiT naTelia, ewinaaRmde-
geba Termodinamikis meore kanons, romlis Tanaxmad,
yvela bunebrivi TviTneburi procesi mimdinareobs sis-
temis entropiis (e.i. qaosurobis, mouwesrigeblobis)
gazrdis mimarTulebiT. evolucia, rogorc bunebrivi
sistemebis TviTneburi TviTgarTuleba, SeuZlebelia
Termodinamikis meore kanoniT. am kanonis Tanaxmad ne-
bismier pirobebSi qaosidan TavisTavad arasdros dam-
yardeba wesrigi. magaliTad, “pirveladi bulionidan”
arasdros, araviTar pirobebSi, trilioni, Tund bilio-
ni wlebis ganmavlobaSi ver warmoiqmneba maRalorgani-
zebuli cilovani molekulebi, romlebic, Tavis mxriv,
verasdros SesZleben “evolucionirebas” iseT maRa-
lorganizebul struqturad, rogoricaa adamiani. am-
207
gvarad, samyaros warmoSobis es “sayovelTaod aRiare-
buli” Tanamedrove Sexeduleba arasworia, radgan ewina-
aRmdegeba bunebis erT-erT fundamentur kanons — Ter-
modinamikis meore kanons.
meore koncefciac aseve ewinaaRmdegeba Termodina-
mikis meore kanons. Cveni materialuri samyaro mudmivi
rom yofiliyo da droSi dasawyisi rom ar hqonoda, sru-
liad naTelia, rom Termodinamikis meore kanonis Tanax-
mad, igi ukve degradirdeboda sruli qaosis donemde.
Cven ki yvelgan vakvirdebiT maRalmowesrigebul struq-
turebs, iseTebs, rogorebic Tavad varT. amgvarad, meo-
re kanonis logikuri Sedegia is daskvna, rom samyaros
hqonda dasawyisi droSi.
mesame koncefcia, romlis Tanaxmad samyaro araf-
risgan Seiqmna “TavisTavad” gansazRvruli drois win
mza maRalorganizebuli saxiT da mas Semdeg nel-nela
degradirdeba, marTalia, ar ewinaaRmdegeba Termodina-
mikis meore kanons, magram ewinaaRmdegeba pirvel kanons
(energiis Senaxvis kanons), romlis Tanaxmad energia ar
SeiZleba TavisTavad warmoiqmnas arafrisgan.
meoTxe koncefciac ewinaaRmdegeba Termodinamikis
meore kanons, romelic principulad gamoricxavs bune-
baSi evoluciuri procesebis mimdinareobis SesaZleb-
lobebs.
mxolod mexuTe, bibliuri koncefcia, sruliad See-
sabameba orive fundamentur kanons. materialuri samya-
ro TavisTavad ar warmoqmnila, igi RmerTma Seqmna — da
es Seesabameba energiis Senaxvis kanons (Termodinamikis
pirvel kanons), romlis Tanaxmad materia ar SeiZleba
TavisTavad Seiqmnas arafrisgan.
sakmaod didi xnis ganmavlobaSi mecnierebi samya-
ros (drosa da sivrceSi) usasrulod Tvlidnen. swored
amaze iyo dafuZnebuli materializmi. magram gasuli sa-
ukunis Sua wlebSi es warmodgenebi Zireulad Seicvala.
aRmoCnda, rom samyaros bevri parametri SeiZleba gai-
208
zomos, rom mas gaaCnia dasawyisi da, savaraudod, moZra-
obs dasasrulisken, Tumca es ukanaskneli varaudi jer
ar aris srulad damtkicebuli. mecnierebis ganviTare-
basTan erTad Cveni warmodgenebi samyaroze momavalSi
gamdidrdeba axali saintereso faqtebiT.
astronomebma aRmoaCines, rom samyaros da Cveni
mzis sistemis maxasiaTeblebi da parametrebi ise mkafi-
od aris “awyobili” dedamiwaze sicocxlis SesanarCu-
neblad, rom Znelad aixsneba aseTi sizuste gonieri Se-
moqmedis Carevis gareSe.
dRes mecnierTa Soris arsebobs sakmaod dasabuTe-
buli Sexeduleba, rom dedamiwa erTaderTi planetaa
samyaroSi, romelzec arsebobs gonivruli sicocxle.
Tu samyaros Seqmnis mizani da arsi Cveni patara planeta
da masze mcxovrebi kacobriobaa, maSin ratom aris samya-
ro ase veeberTela? am kiTxvaze pasuxs axali kvlevebi
iZleva. aRmoCnda, rom samyaro ar SeiZleboda sxvanairi
yofiliyo. magaliTad, samyaros masis simkvrive ganapi-
robebs birTvuli urTierTmoqmedebis efeqturobas
kosmosSi. masis simkvrive bevrad meti rom yofiliyo, ma-
Sin samyaros arsebobis pirvel ramdenime wuTSi Zalian
bevri deiteriumi (wyalbadis mZime izotopi) warmoiqmne-
boda. deiteriumis es siWarbe gaxdeboda yvela var-
skvlavis dawvis mizezi. da, Sesabamisad, sicocxlec ar
iarsebebda. piriqiT, masis simkvrive Zalian mcire rom
yofiliyo, maSin pirvelive wuTebSi Zalian cota deite-
riumi da heliumi warmoiqmneboda, da, Sesabamisad, si-
cocxlisTvis aucilebeli mZime elementebi ar iarsebeb-
da varskvlavebSi. es ki imas niSnavs, rom daaxloebiT asi
miliard trilioni varskvlavi (romelTac astronomebi
akvirdebian samyaroSi), zustad is raodenobaa (arc me-
ti, arc naklebi), romelic aucilebelia samyaroSi si-
cocxlis arsebobisTvis.
mecnierebaSi dRes samyaros warmoSobis yvelaze po-
pularul Teoriad miCneulia didi afeTqebis Teoria.
209
bibliuri warmodgenis msgavsad, igi amtkicebs, rom sam-
yaro uecrad Seiqmna, magram es SemTxveviTi movlenaa,
romelic moxda 12-20 miliardi wlis win.
didi afeTqebis Teoria mowodebul iqna gasuli sau-
kunis 20-ian wlebSi hablis, hoilis, bondis, guTis,
fridmanisa da lemetris mier. 40-ian wlebSi igi Seavso
da gadaamuSava gamovma. am Teoriis Tanaxmad, odesRac
Cveni samyaro warmoadgenda usasrulod mcire zomis
zemkvriv da warmoudgenel temperaturamde gavarvare-
bul masas, romelic uecrad afeTqda. samyaro swrafad
gafarTovda, gafrqveuli maRalenergiuli nawilakebis
temperaturam daiwyo kleba. daaxloebiT pirveli mili-
onis wlis Semdeg yvelaze msubuqi ori elementis —
wyalbadis da heliumis atomebi stabiluri gaxda. mizi-
dulobis Zalis zemoqmedebiT materiis Rrubelma daiw-
yo koncentrireba, ris Sedegad warmoiqmna galaqtikebi,
varskvlavebi da sxva ciuri sxeulebi. varskvlavebi feT-
qdeboda, romlis Semdeg Cndeboda ufro mZime elemente-
bi. maTgan warmoiqmna gviandeli Taobis varskvlavebi,
iseTi, rogoric Cveni mzea. cdiloben, didi afeTqeba ax-
snan imiT, rom Tu samyaro farTovdeba, dedamiwa da obi-
eqtebi sxvadasxva mimarTulebiT didi siCqariT ganibne-
va sxvadasxva mimarTulebiT, maSin warsulSi yvelaferi
erTi wertilidan unda dawyebuliyo — didi afeTqebiT.
magram afeTqeba ar iwvevs wesrigs, amitom Cveni mzis sis-
temaSi arsebuli wesrigi ar SeiZleba afeTqebis Sedegi
iyos.
didi afeTqebis Teoria dRemde imitom arsebobs,
rom mecnierebma sxva ukeTesi Teoria ver moifiqres. di-
di afeTqebis sasargeblod metyvelebs Semdegi faqtebi:
a) samyaros gafarToeba; b) wyalbadisa da heliumis Tana-
fardoba, romelic iseTivea, rogoric didi afeTqebis
Semdeg unda yofiliyo; g) Zlieri mikrotalRuri fonu-
ri radiacia, romelic SeimCneva mTel samyaroSi.
210
didi afeTqebis koncefcia dakavSirebulia serio-
zul problemebTan, gansakuTrebiT, Tu is TavisTavad
mimdinareobda. saidan Seiqmna samyaros mowyobis aseTi
sizuste, romlis gareSe igi ver iarsebebda? gaugebaria
didi afeTqebis pirvelive wamebSi arsebuli singularo-
ba, romelsac gamoricxavs CvenTvis cnobili bunebis ka-
nonebis moqmedeba.
samyaros dasawyisi Tu hqonda, maS ra moxda dasaw-
yisSi? es mecnierebisTvis ucnobia. didi afeTqebis hi-
poTezis Tanaxmad, daaxloebiT, Tormeti miliardi wlis
win samyaros mTeli materia Tavmoyrili iyo atomis bir-
Tvze ufro mcire zomis nawilakSi [9]. samyaro misi arse-
bobis pirvel periodSi, romelic mecnierTa SefasebiT
gagrZelda 1/1043 wams, imyofeboda e.w. singularul
mdgomareobaSi. am periodis Tvisebebi savsebiT gansxva-
vdeboda Tanamedrove pirobebisagan, amitom Cveni fizi-
kuri kanonebi maTTan mimarTebaSi gamousadegaria. sam-
yarom daiwyo gafarToeba. es gafarToeba gansakuTre-
biT swrafad mimdinareobda e.w. “gabervis” stadiaSi
1/1033-dan 1/1035 wuTis ganmavlobaSi, ris Sedegad warmo-
iqmna kvarkebi. samyaros Semdgomi gafarToebas Tan moh-
yva protonebisa da neitronebis warmoqmna. samyaro ram-
denime wlis rom gaxda, daiwyo zogierTi atomis birTve-
bis Seqmna. samyarom daaxloebiT miliard wels rom miaR-
wia, daiwyo varskvlavebis da galaktikebis Camoyalibeba.
varskvlavTa SekumSvis procesSi warmoSva ufro mZime
qimiuri elementebi, romelTa raodenoba izrdeba samya-
ros asakis momatebasTan erTad. ra iqneba SemdegSi? ga-
moiTqva ramdenime mosazreba. momavalSi samyarom SesaZ-
loa Seanelos moZraoba da daiwyos “didi SekumSva” an
isev gaagrZelos gafarToeba, vidre sicarieled ar iq-
ceva.
ainStaini ideas, rom samyaros dasawyisi gaaCnia, si-
sulelad miiCnevda da es ubralod aRizianebda (cnoba
amis Sesaxeb ix. [10]). rogori ucnauric ar unda iyos,
211
swored mis mier wamoyenebuli fardobiTobis Teoria
metyvelebs gafarToebad samyaroze, romelsac dasawyi-
si gaaCnda, rac damtkicebul iqna hablis SesaniSnavi eq-
sperimentebiT. ainStainma SemdgomSi aRiara Tavis Sec-
doma. samyaro ubralod ki ar farTovdeba, aramed igi
farTovdeba sul ufro da ufro swrafi siCqariT.
ama Tu im bunebrivi faqtoris warmoqmna SesaZlebe-
lia garkveuli albaTobiT gamoiTvalos. naklebmosa-
lodnel movlenaTa erTobliobis albaToba mkveTrad
mcirdeba. samyaroSi yvela movlena unikaluria da maTi
erTad warmoSobis albaToba ganuzomlad mcirea. mog-
vyavs samyaros aseTi erTobliobis ramdenime magaliTi.
materia Sedgeba asze meti qimiuri elementisgan,
romlebic erTmaneTTan urTierTmoqmedebis Sedegad
warmoqmnian Cvens garemomcvel samyaros — miwis qerqSi
arsebuli mineraluri nivTierebebidan cocxal orga-
nizmebSi arsebul urTules molekulebamde. am elemen-
tTa atomebi Sedgeba subatomuri nawilakebisagan, ro-
melTac Zalian zusti maxasiaTeblebi gaaCniaT. magali-
Tad, protonis masa erTi meaTedi procentiT naklebi
rom yofiliyo, maSin atomebis da qimiuri elementebis
arseboba SeuZlebeli iqneboda [11].
dedamiwidan mze zustad imden sinaTles da siTbos
gvigzavnis, rac sicocxlisTvisaa aucilebeli. mze 5%-
iT axlos rom yofiliyo an 1%-iT Sors, maSin sicocxle
Cvens planetaze daiRupeboda.
Zleri urTierTqmedeba erTmaneTTan akavSirebs
atomis birTvis yvela nawils. es urTierTqmedeba 2%-iT
meti rom yofiliyo, ar airsebebda wyalbadi da, Sesaba-
misad, arc mze da arc sicocxle. es urTierTqmedeba 5%-
ze meti rom yofiliyo, maSin samyaroSi wyalbadis garda
araferi iqneboda.
susti urTierTqmedeba akontrolebs atomTa radi-
aqtiur daSlas — mzis gulSi sinTezis reaqcias, romlis
drosac wyalbadi heliumad gardaiqmneba. es urTier-
212
Tqmedeba odnav Zlieri rom yofiliyo, maSin heliumi ar
warmoiqmneboda; odnav susti rom yofiliyo, mzeze
wyalbadi ar darCeboda.
eleqtromagnituri Zala dakavSirebulia damuxtul
nawilakebTan, magaliTad, eleqtroni, romelic akon-
trolebs atomTa Soris qimiur gardaqmnebs, sinaTlis
Zalian mniSvnelovani Semadgenelia. igi odnav mZlavri
rom yofiliyo, maSin mzis msgavsi varskvlavebi bevrad
civi da wiTeli iqneboda; odnav susti rom yofiliyo, ma-
Sin varskvlavebi iqneboda cxeli, lurji da sicocxlis
xanmokleunariani.
mizidulobis Zala akavebs galaqtikebs, varskvla-
vebsa da planetebs erT sistemaSi. aq udidesi mniSvne-
loba aqvs zust Tanafardobas gravitaciulsa da eleq-
tromagnitur Zalebs Soris. romelime maTganSi umcire-
si cvlileba rom momxdariyo ama Tu im mimarTulebiT, es
katastrofa iqneboda iseTi varskvlavisTvis, rogoric
mzea.
sicocxle mzis gareSe warmoudgenelia, radgan de-
damiwaze autaneli sicive daisadgurebda. mzis sxivi,
mcenareebSi mimdinare fotosinTezis procesis wyalo-
biT, Cven saarsebo sakvebiT gvamaragebs. dedamiwa swo-
red im orbitaze trialebs, romelic sicocxlisTvis au-
cilebeli temperaturiT uzrunvelgvyofs. igi mzesTan
cota axlos an cota Sors rom iyos, autaneli siciviT an
sicxiT davitanjebodiT. mzesTan axlos mdebare veneras
zedapiris temperatura Seadgens daaxloebiT 4600C-s,
maSin roca marsisa, romelic mzisgan, dedamiwasTan Se-
darebiT, ufro Sorsa, — -230C-s. mecnierTa SefasebiT,
dedamiwa mzesTan 5 %-iT axlos an Sors rom yofiliyo,
masze sicocxlis niSanwyalic ar iarsebebda [12].
mzis energiis wyaro TermobirTvuli reaqciaa, rom-
lis drosac wyalbadisgan miiReba heliumi. am procesis
mimdinareobisas gamoiyofa energia, romelic reaqciaSi
monawile wyalbadis masis 0,7%-is eqvivalenturia [13].
213
Cveni mze warmoadgens kontrolirebad wyalbadis bom-
bis afeTqebas, romelic didi xania uzrunvelyofs deda-
miwas saWiro raodenobis siTboTi da sxiviT da, mecnier-
Ta gamoTvlebiT, es TermobirTvuli reaqcia kidev xuTi
miliardi weli warimarTeba.
Cveni dedamiwis ganlageba mzis sistemaSi da misi
usafrTxoebisTvis sxva planetebis arseboba srulyofi-
li dizainis maCvenebelia. magaliTad, giganturi iupite-
ri icavs dedamiwis orbitas, iRebs ra Tavis Tavze, kos-
mosuri sxeulebiT dabombvas. manZili dedamiwidan mTva-
remde (384-400 aTasi kilometri), iseve rogorc am Tanam-
gzavris zoma (diametri 3 476 kilometri, xolo masa 80-
jer naklebi dedamiwis masaze) optimaluria zRvebisa da
okeaneebis aucilebeli moqcevisa da ukuqcevis Sesaq-
mnelad, Cveni planetis daxris kuTxis stabilurobis Se-
sanarCuneblad. manZili dedamiwasa da mzes Soris (TiT-
qmis 150 milioni kilometri) uzrunvelyofs sicoc-
xlisTvis vargis tempraturuli cvalebadobis inter-
vals +500C-dan —500C-mde. samyaroSi temperaturuli
cvalebadoba ramdenime milioni gradusidan absolu-
tur nulamde (—2730C) meryeobs. es sxvaoba 1%-ze meti
rom yofiliyo, dedamiwa erTian myinvarad gadaiqceoda,
5%-ze naklebi rom yofiliyo, yvela cocxali arseba da-
iwveboda. sxva varskvlavebisgan gansxvavebiT Cveni mze
Tanabrad (mcireodeni cvlilebebiT) gamoyofs energias.
winaaRmdeg SemTxvevaSi sicocxle Cvens planetaze SeuZ-
lebeli iqneboda.
dedamiwis zoma (ekvatoruli diametri 12 756 km) da,
Sesabamisad, simZimis Zala zustad iseTivea, rogoric
aucilebelia atmosferos optimaluri simkvrivis Sesa-
narCuneblad. dedamiwis zoma 10%-iT naklebi rom yofi-
liyo, atmosfero arsebobas Sewyvetda, maSasadame, si-
cocxle planetaze SeuZlebeli iqneboda.
dedamiwis RerZis optimaluri daxriloba zustad
iseTia, rogoric dedamiwaze sicocxlis arsebobisTvi-
214
saa saWiro. dedamiwis RerZis daxriloba dedamiwis or-
bitis sibrtyis mimarT Seadgens 23,50-s, rac uzrunvel-
yofs weliwadis oTxi drois monacvleobas. dedamiwis
RerZi dedamiwis orbitis perpendikularuli rom yofi-
liyo, maSin dRis da Ramis xangrZlivoba Tanabari iqne-
boda, amindi ki erTnairad civi. dedamiwis RerZi orbi-
tis sibrtyis paraleluri rom yofiliyo, maSin dRe da
Rame naxevari weli gagrZeldeboda, xolo sxvaoba tempe-
raturebs Soris sakmaod didi iqneboda. aseT pirobebSi
sicocxle ver iarsebebda.
mzis garSemo dedamiwis brunvis siCqarec optima-
luria (107154 km/sT) temperaturuli reJimis SesanarCu-
neblad Cvens planetaze. am siCqariT dedamiwa mzis gar-
Semo gadis 940 milion kilometrs da zustad andomebs
365 dReRames, 6 saaTsa da 9,54 wams. gana SesaZlebelia,
rom aseTi sizuste qaosisa da SemTxveviTobis Sedegi
iyos? Cveni planeta mzis garSemo ufro nela rom bru-
navdes, maSin igi mzes dascildeboda; ufro swrafad rom
brunavdes, maSin miuxlovdeboda, rac gamoiwvevda tem-
peraturis mkveTr cvlilebas. es ki sicocxlisaTvis Se-
uTavsebeli iqneboda.
saocrad aris SerCeuli atmosfero Sedgenilobis
mixedviT: 78% azoti, 21% Jangbadi, 1% argoni, 0,03%
naxSirorJangi, Zalian mcire raodenobiT wylis orTqli
da sxva gazebi. am proporciis gadaxras ama Tu im mimar-
TulebiT sicocxlisaTvis katastrofuli Sedegi moy-
hveboda. Jangbadis didi doza dedamiwaze saSiS mdgoma-
reobas Seqmnida da am elementis ukiduresi qimiuri ag-
resiuloba gamoiwvevda cocxali organizmis daRupvas
dedamiwaze. atmosferoSi naxSirorJangis arseboba
qmnis e.w. saTburis efeqts, romelic dedamiwis saSualo
temperaturas —230C-dan +150C-mde zrdis.
sicocxle SeuZlebeli iqneboda dedamiwas magnitu-
ri veli da ozonis safari rom ar hqonoda. dedamiwis
magnituri safari, romelsac qmnis rkinis da nikelis
215
gamlRvali birTvi, cocxal organizmebs icavs momakvdi-
nebeli radiaciisgan. dedamiwis gulSi aseTi reaqtoris
simZlavre naklebi rom yofiliyo, maSin damcavi magni-
turi veli Seiqmneboda, meti rom yofiliyo, maSin deda-
miwaze yvelgan moxdeboda miwisZvra da vulkanis amof-
rqveva.
Cveni planetis unikaloba imaSic mdgomareobs, rom
aq Warbad moipoveba sicocxlisaTvis aucilebeli ele-
mentebi — naxSirbadi, Jangbadi, azoti, wyalbadi. vin iz-
runa amaze? samyaroSi xom wyalbadis garda sxva elemen-
tebi Zalian mcire raodenobiTaa.
TviT Cveni dedamiwa, misi unikaluri Taviseburebani
miuTiTeben gonivrul gegmaze. Cvens planetaze sicoc-
xlis arsebobisaTvis saWiroa uamravi pirobis dacva, Za-
lian viwro diapazonSi realizeba Semdegi parametrebi-
sa: dedamiwis zoma da simkvrive, manZili mzemde, sxva
planetebis ganlageba da zomebi, dedamiwis brunvis siC-
qare sakuTari RerZis da mzis garSemo, dedamiwis RerZis
daxriloba, atmosferos gazebis Sedgeniloba da pro-
porcia, mzis temperaturuli reJimi, dedamiwis magni-
turi velis Zala, ozonuri ekranis sidide, miwis qerqis
sisqe da mravali sxva. Tundac erT-erTi am parametris
gadaxra gansazRvruli normidan umciresi sidididac ki
sicocxlis arsebobas Cvens planetaze SeuZlebels gax-
dida. yvela am sididis (romelic aucilebelia sicoc-
xlis arsebobisaTvis) SemTxveviTi damTxvevis albaToba
Seadgens 1 Sanss 1053-idan, rac niSnavs sicocxlisTvis
vargisi planetis SemTxveviT gaCenis SeuZleblobas.
dRes mecniereba pasuxs ver scems mravalricxovan
kiTxvas, Tu rogor unda Seqmniliyo da TviTorganiza-
ciiT arsebobdes bunebis fundamenturi kanonebi da ka-
tegoriebi. magaliTad:
materia. ratom aris materia organizebuli suba-
tomur nawilakebSi da ratom emorCilebian kanonebs,
rac maT saSualebas aZlevs, warmoqmnan asze meti qimiu-
216
ri elementi, romlebic mTel samyaros materiiT uzrun-
velyofen, aseve warmoqmnan sicocxlis arsebobisaTvis
aucilebeli atomebi da molekulebi? materias xom SeeZ-
lo Tavisuflad darCeniliyo qaosSi da araviTar kanons
ar damorCileboda. kanonebi gonier Canafiqrze metyve-
lebs. ratom aris aseTi daujerebeli sizustiT gaTvli-
li am nawilakTa masa? nebismieri gadaxra, measedi pro-
centiTac ki, gamoiwvevda samyarosaTvis Seuqcevad pro-
cesebs.
Zalebi. oTx ZiriTad Zalas fizikaSi swored is si-
dideebi gaaCniaT da zustad ise iqcevian, rac samyaros
arsebobisaTvis da masSi sicocxlisaTvis aucilebuli
pirobebis SesanarCuneblad aris saWiro. gravitaciis Za-
la zustad iseTive unda iyos, rogoric aris, sxvagvarad
mze ver SeZlebda dedamiwis uzrunvelyofas misTvis au-
cilebeli siTbos saWiro raodenobiT. qaosidan Tavis-
Tavad aseTi sizustis Seqmna warmoudgenelia.
sicocxle. umartivesi cocxali arsebebic ki imde-
nad rTulad da srulyofilad arian mowyobilni, rom
maTi SemTxveviT warmoqmna savsebiT warmoudgenelia.
uzustesi da umaRlesi xelovnebis ostatobiT aris Seq-
mnili biomolekulebi, bioqimiuri reaqciebi, memkvidre-
obis gadacemis aparati.
organoebi. yvela cocxal organizms gaaCnia urTu-
lesi mowyobilobis mqone uamravi sistema, romelTac
erTmaneTTan SeuTanxmeblad ar SeuZliaT funqcionire-
ba. magaliTad, Tvalis avtofokusi da avtoeqspozicia,
aseve Tavis tvini, nervuli sistema da a.S. TiToeuls, am
sistemaTa nawilebs, damoukideblad araviTari evolu-
ciuri Rirebuleba ar gaaCnia organizmis gadasarCenad.
maTi Seqmna adamianis, rogorc mTelis, SeqmnasTan erTad
unda momxdariyo.
dro. samyaros da dedamiwis arsebobis metismetad
xangrZlivi hipoTezuri epoqebi, marTlac, metismetad
swrafwarmavalia, rom daitios evoluciuri TeoriiT
217
postulirebuli naklebad sarwmuno movlenebi. gamoT-
vlebma aCvena, rom dedamiwis istoriis xuTi miliardi
weli milionjer naklebia im vadaze, romelic aucilebe-
lia Tundac erTi cilis molekulis SemTxveviTi war-
moqmnisTvis.
Cven veyrdnobiT bunebis organizaciis iseT funda-
mentur kanons, rogoricaa erTianobis (mTlianobis)
principi. Cven yvelgan vakvirdebiT erTianobas anu gar-
kveuli nawilebis daqvemdebarebas erTi mTelisadmi.
samyaro erTiania didSi Tu mcireSi, cocxalSi Tu ara-
cocxalSi [41].
cnobilia, sinaTlis siCqare Semcirda da mudmiv si-
dides miaRwia XX saukunis 50-ian wlebSi. amasTan dakav-
SirebiT, eWvis qveS dgeba Cveni samyaros asaki — 10-17 mi-
liardi weli. mecnierebma, sinaTlis siCqarisaTvis miRe-
bul gamosaxulebaze da atomuri da orbitaluri saaTe-
bis Tanxvedraze dayrdnobiT, daadgines Cveni samyaros
realuri asaki [14]. es asaki aRmoCnda 6 xarisxiT naklebi,
vidre dRes aris miRebuli, da Seadgina daaxloebiT
12000 weli, rac eTanxmeba Cveni samyaros bibliur asaks —
daaxloebiT 7750 wels. miRebuli Sedegebi, romelic mo-
ulodnelia Tanamedrove azrovnebisaTvis, ewinaaRmde-
geba masSi mtkiced Camjdar warmodgenebs samyaros Sesa-
xeb. sinaTlis siCqare gansakuTrebuli siCqarea, iseve
rogorc, magaliTad, dedamiwis kosmosuri siCqare. igi
kargavs fundamenturi konstantis statuss, magram amave
dros warmoadgens Cveni samyaros ganviTarebis integra-
lur maxasiaTebels.
evolucionistebs sjeraT, rom mTeli samyaro deda-
miwis CaTvliT, sicocxlis formaTa mTeli mravalfe-
rovnebiT, Camoyalibda mravali miliardi wlis ganmav-
lobaSi bunebis Zalebis SemTxveviTi zemoqmedebis Sede-
gad. kreacionistebs swamT, rom samyaro Seqmnilia yov-
lisSemZle RmerTis mier ramdenime aTasi wlis win. cxa-
dia, Tu dedamiwis asaki ramdenime aTasi welia da ara
218
aTasobiT milioni weli, maSin evoluciisTvis ubralod
dro ar rCeba. amitom aris ase mniSvnelovani dedamiwis
asakis sakiTxi, romelic pasuxs gascems kiTxvas: evolu-
cia Tu kreacia? dedamiwis asakad miCneulia daaxloebiT
oTxi miliard eqvsasi milioni weli. Tumca arsebobs
mecnieruli mtkicebebi, rom sinamdvileSi dedamiwis
asaki bevrad naklebia.
dedamiwis asakis gansazRvra darvinistTa hipoTe-
zisTvis erT-erTi gadamwyveti momentia, rac saSuale-
bas miscems maT miliard wlebSi warmoidginon organuli
samyaros evoluciuri ganviTarebis safexurebi. iTvle-
ba, rom e.w. geoqronologiuri Skala, romelic moicavs
4,5 miliard wels, iyofa erebad, periodebad da epoqe-
bad. gamoTvlebs safuZvlad uZevs daumtkicebeli war-
modgena imis Sesaxeb, rom dedamiwis zedapiri mTeli misi
istoriis manZilze TandaTanobiT icvleboda, nela, uw-
yvetad da erTnairi siCqariT. es ki imas niSnavs, rom na-
leqi fenebi maTi sisqis proporciuli unda iyos. es pe-
riodi gamoiTvleboda fenebis daleqvis siCqareebiT
(gansazRvruli Tanamedrove pirobebisaTvis). Tu davak-
virdebiT geologiur qanebSi sxvadasxva organizmTa
gaqvavebuli naSTebis ganlagebas, maSin vertikalze ze-
dapiris mimarTulebiT SeiZleba davinaxoT tendencia
maTi ganlagebisa ufro “martividan” ufro “rTul” or-
ganizmebamde:
erTujredianebi t uxerxemloebi t Tevzebi t amfi-
biebi t reptiliebi t cxovelebi, frinvelebi, adamiani
(mravalricxovani gamonaklisebiT).
darvinistebma amaSi evoluciuri ganviTarebis eta-
pebi dainaxes. magram aq gvinda SevexoT maTi “mtkicebe-
bis” kidev erT mankier wres. saqme exeba danaleqi qanebis
geologiur asaks. arc garegnoba, arc raodenobrivi da
Tvisebrivi Sedgeniloba amaze arafers gveubneba. ro-
gor sazRvraven asaks evolucionistebi? Zalian marti-
vad: aqsiomad aris miCneuli, rac ufro martivad aris
219
mowyobili gaqvavebuli nimuSi mTis qanebSi, miT ufro
Zvelia. napovni namarxebi, Tavis mxriv, ganixileba ro-
gorc evoluciis dasabuTeba.
danaleqi qanebis qveda SreebSi ar aris aRmoCenili
sicocxlisaTvis aucilebeli organuli nivTierebebi.
romc warmoqmniliyo biopolimerebi, isini swrafad da-
iSlebodnen atmosferuli Jangbadis zemoqmedebiT. am
winaaRmdegobis mosaxsnelad dauSves (oparinis Teoria)
TiTqos pirveladi dedamiwis atmosfero ar Seicavda
Jangbads. magram atmosferoSi Jangbadi rom ar yofili-
yo, maSin ar iqneboda ozonis fenac, romelic cocxal
arsebebs icavs mzis ultraiisferi gamosxivebisgan. nuk-
leinis mJavebi, romelTac sicocxlis yvela forma Sei-
cavs, aqtiurad STanTqaven ultraiisfer sxivebs da
ozonis ararsebobisas isini myisierad daiSlebodnen.
mecnierulma gamokvlevebma aCvena, rom dedamiwis
asaki bevrad naklebia, vidre amas adre miiCnevdnen. mTva-
ris da zogierTi planetis seismuri da vulkanuri aqti-
uroba miuTiTebs mzis sistemis “axalgazrdul” asakze.
amasve mowmobs planetaze mdinareTa Zveli kalapotebis
da Semotanili deltebis ararsebobis faqtebi. dedami-
wis SefardebiTi axalgazrdobis erT-erTi mtkiceba da-
fuZnebulia imaze, rom mzis sistemaSi arsebobs brunvis
mokle periodis mqone kometebi. kometis guli warmoad-
gens gayinul masas. mzesTan miaxloebasTan erTad mas ez-
rdeba kudi, romelic ifanteba mzis qariT. amgvarad, ko-
meta TandaTanobiT iSleba, sanam sul ar gaqreba. dros,
romelsac kometa andomebs mzis garSemo sruli brunvis-
Tvis, misi Semobrunebis periodi ewodeba. kometebi, rom-
lebic mzes ara nakleb 150 wlis ganmavlobaSi Semouvli-
an, Semobrunebis mokle periodis mqone kometebad iT-
vleba, im kometebTan SedarebiT, romelTa Semobrunebis
periodi ramdenime aTasi welia. britaneli astronomi r.
litltoni im daskvnamde mivida, rom “arc erT kometas,
Semobrunebis mcire periodiT, ar SeuZlia 10 aTas welze
220
meti xniT arseboba“ [15]. radgan rogorc kometebi, Se-
mobrunebis mcire periodiT, ise yvela planeta mzis
garSemo brunavs rogorc erTiani sistemis nawili, as-
tronomebma logikuri daskvna gaakeTes, rom yvela maT-
gani erTnairi asakisaa. ramdenadac Semobrunebis mcire
periodis mqone kometebi didxans ar cocxloben (10 000
welze naklebs), magram mainc SesaZlebelia maTze dak-
virveba mzis sistemaSi (magaliTad, galeas kometa), SeiZ-
leba erTaderTi daskvnis gakeTeba — mzis sistemis (de-
damiwis CaTvliT) asaki aTi aTas welze naklebia.
dedamiwis axalgazrdobis kidev erTi damtkicebu-
li sabuTi miRebul iqna kosmosidan dedamiwaze SemoR-
weuli mtvris nawilakTa raodenobis gamoTvliT. kosmo-
suri mtveri TandaTanobiT ileqeba dedamiwis zedapir-
ze da wvimebiT Cairecxeba okeaneebSi. dedamiwaze mtvris
daleqvis siCqare gazomil iqna h. patersonis mier [16];
okeaneebSi mtvris dagrovebis siCqarec cnobilia: rad-
gan kosmosuri mtveri Seicavs 2,5% nikels, SeiZleba gav-
zomoT okeaneSi Carecxili nikelis raodenoba. amgva-
rad, okeaneebSi nikelis raodenobis gansazRvriT, SeiZ-
leba gamovTvaloT dro, romlis ganmavlobaSic es nike-
li grovdeboda okeaneSi — daaxloebiT cxra aTasi weli.
saocaria, rom kosmosuri mtvris aRmoCena SesaZlebelia
saplanetTaSoriso sivrceSic. mtvris nawilakebi imde-
nad mcire zomisaa, rom maTze zemoqmedebs mzis sxivebis
wneva. es ki anelebs nawilakTa moZraobas da isini spira-
lurad uaxlovdebian mzes. pol Staidlma gamoangariSa,
rom 10 000 wlis ganmavlobaSi mzis sistema mTlianad un-
da ganTavisufldes mtvrisgan [17]. es kidev erTxel miu-
TiTebs imaze, rom mzis sistema da, Sesabamisad, dedamiwa
mxolod ramdenime aTasi wlisaa.
qvemoT mogvyavs sxvadasxva meTodiT gamoTvlili
dedamiwis asaki:
1. magnituri daZabulobis Sesusteba — 10 000 weli
[18].
221
2. dedamiwis sistemaSi radioaqtiuri naxSirbadis
dagroveba — 10 000 weli [19].
3. heliumis dagroveba atmosferoSi — 1750—175 000
weli [20].
4. aqtiuri marjnis rifebis zrda — 10 000 weli [21].
5. biosferos uZvelesi cocxali formebis zrda —
5000 weli [21].
6. mdinaris deltebis warmoqmna — 5000 weli [22].
7. mokleperioduli kometebis daSla — 10 000 weli
[23].
8. nikelis Setana okeaneSi mdinaris wyliT — 9000 we-
li [24, 25].
9. siliciumis Setana okeaneSi mdinaris wyliT — 8000
weli [24, 25].
Catarda gazomvebi aseve sxva meTodebiTac da arc
erT SemTxvevaSi dedamiwis asaki ar daemTxva dRemde miC-
neul miliard wlebs.
rogorc vxedavT, erTmaneTisgan damoukidebeli
sxvadasxva meTodiT gazomili dedamiwis an mzis siste-
mis asaki Zalian axalgazrdaa imisTvis, rom pasuxobdes
evolociur models [26]. Termodinamikis meore kanonis
Tanaxmad, SeuZlebelia samyaro usasrulad xnieri rom
yofiliyo.
mzis zoma yovel 100 weliwadSi 0,1%-iT mcirdeba.
100 aTasi wlis win igi orjer didi unda yofiliyo, mze
rom “moxuci” varskvlavi yofiliyo, mas unda gamoesxi-
vebina didi raodenobiT iseTi elementaruli nawilake-
bi, rogoricaa neitroni. es ki sinamdvileSi ar xdeba.
mzis sistema uZvelesi asakis rom yofiliyo, saturnis
rgolebi didi xnis win daiSleboda meteoritebis dabom-
bviT.
atmosferos maRal fenebSi kosmosuri radiaciis
gavleniT mudmivad xdeba azotisgan radionaxSirbadis
warmoqmna. gamoTvlebma daamtkica, rom atmosferoSi
jer kidev ar damyarebula wonasworoba warmoqmnili
222
naxSirbadis radioaqtiur izotopsa da dasaSlel nax-
Sirbads Soris. aseTi wonasworobis damyarebas, gamoT-
vlebis Tanaxmad, 30 aTasi weli dasWirdeboda. radgan
atmosferoSi radionaxSirbadis Semcveloba izrdeba,
dedamiwis asaki 30 aTas welze naklebia. radioaqtiuri
daSlis Sedegad mTis qanebidan mudmivad gamoiyofa he-
liumi. magram atmosferoSi misi Semcveloba asi aTasjer
mcirea im raodenobasTan SedarebiT, romelic unda dag-
roviliyo miliardi wlebis ganmavlobaSi. iupiteris Ta-
namgzavr ioze vulkanuri procesebis aqtiuroba aseve
metyvelebs mzis sistemis “axalgazrdul” asakze. mTva-
ris mtvris siRrme mxolod ramdenime milimetrs Sead-
gens da ara ramdenime metrs, rasac iTvaliswinebda
mTvaris “Zveli” asaki. mTvare dedamiwas weliwadSi daax-
loebiT 5 santimetriT Sordeba. es ki imas niSnavs, rom
warsulSi giganturi miqcevisa da moqcevis Zalebi mos-
pobdnen sicocxles dedamiwaze.
marilebi mdinareebidan okeaneebSi bevrad swrafad
Sedian, vidre gamodian maTgan. miliardi wlebis ganmav-
lobaSi ki zRvebis da okeaneebis marilianoba gansakuT-
rebulad maRali unda yofiliyo. miliardi wlebis gan-
mavlobaSi okeanis fskeri kilometrebiani naleqebiT
unda yofiliyo dafaruli. sinamdvileSi ki aseTi nale-
qebi TiTqmis ar arsebobs.
dedamiwis asakis Sefaseba misi zedapiris eroziis
safuZvelzec SeiZleba. gamoTvlebma aCvena, rom 14 mili-
oni wlis ganmavlobaSi niadagebis erozia yvela mTas da
maRlobs zRvis donesTan gaaTanabrebda. mdinaris piras
didi raodenobiT warmoiqmneba nariyi Slami da Tixa. de-
damiwa “axalgazrda” rom ar yofiliyo, maSin yvelgan
Segvxdeboda deltebiT dafaruli mdinareTa kalapote-
bi.
navTobisa da gazis sabadoebSi wnevis SenarCuneba
imaze miuTiTebs, rom dedamiwis asaki ar iTvlis milion
wlebs. sxvagvarad, es wneva nulamde daecemoda naleqi
223
fenebis forebis saSualebiT. navTobi da naxSiri SesaZ-
loa warmoqmniliyo cxovelTa da mcenareTa didi mase-
bis uecari da swrafi CamarxviT da ara TandaTanobiT mi-
lioni wlebis ganmavlobaSi. es SeiZleba momxdariyo
globalur msoflio katastrofaSi.∗
dedamiwa didi siCqariT civdeba. Tu misi asaki mar-
Tla ramdenime miliard wels iTvlis, maSin misi centric
didi xnis win gacivdeboda, magram dedamiwis Suaguli
Txevadi birTvia, rac mis “axalgazrdul” asakze metyve-
lebs. dedamiwis brunva Tavisi RerZis garSemo TandaTan
neldeba: yovel wels 1 wamiT. es ki imas niSnavs, rom mi-
liardobiT wlis win, brunvis maRali siCqaris gamo, pla-
netis mniSvnelovani deformacia unda momxdariyo.
gasuli saukunis 50-iani wlebis dasawyisSi vilard
libim Cikagos universitetSi gamoigona radionaxSirba-
diT daTariRebis meTodi. avtori aRniSnavda, rom nax-
SirbadiT SesaZlebelia saganTa im asakis zustad gansaz-
Rvra, romelic ar aRemateba ramdenime aTas wels.
kosmosuri radiacia iWreba Cvens atmosferoSi da
azots (13N) gardaqmnis radioaqtiur naxSirbadad (14C).
radgan naxSirbad-14 radioaqtiuria, misi aRmoCena Se-
saZlebelia geigeris mTvlelis saSualebiT. atmosfe-
roSi es radioaqtiuri naxSirbadi Sereulia normalur
naxSirbadTan (12C). mcenareebi naxSirbads iTviseben nax-
SirorJangis saxiT, rac aucilebelia maTi arsebobisaT-
vis. cxovelebi ikvebebian mcenareebiT, romelTa mier
SeTvisebuli naxSirbadi ukve maTi sxeulis nawili xdeba.
roca mcenare an cxoveli iRupeba, naxSirbadis SeTviseba
wydeba. dRevandeli garemo radioaqtiur naxSirbads Za-
∗
unda aRiniSnos, rom bolo drois mecnierulma gamokvlevebma aCvena
TandaTanobiT navTobis warmoqmnis SesaZlebloba ara geologiuri,
aramed bioqimiuri gziT. kerZod, gasuli saukunis 40-ian wlebSi qar-
Tveli qimikosis, prof. a. gaxokiZis mier gamoTqmuli hipoTeza fo-
tosinTezis pirveladi produqtidan navTobis warmoqmnis Sesaxeb eq-
sperimentulad iqna damtkicebuli [27].
224
lian mcire raodenobiT Seicavs (mxolod 0,0000765%-s)
da misi raodenoba kidev ufro klebulobs ufro martiv
komponentebad misi daSlis gamo. naxSirorJangis naxeva-
ri ufro martiv komponentebad iSleba daaxloebiT 5730
wlis ganmavlobaSi, rasac naxSirorJangis naxevrad daS-
lis periods uwodeben. ori “naxevrad daSlis periodis”
ganmavlobaSi (11460 weliwadi) saganSi rCeba naxSiror-
Jangis Tavdapirveli raodenobis mxolod erTi meoTxe-
di [28].
dedamiwa asi aTas welze meti rom yofiliyo, atmos-
feros zemo fenebSi radionaxSirbadis warmoqmnis siCqa-
re unda gaTanabreboda biosferodan misi gamosvlis
siCqares radioaqtiuri daSlis gamo. magram am process
jer ar miuRwevia wonasworobamde. aseTi disbalansis
asaxsnelad profesori melvin kuki amtkicebs, rom de-
damiwis atmosfero ara umetes 10 500 wlisaa [29].
aseve ramdenime aTasi wliT TariRdeba dedamiwis
asaki uran-Torium-tyviis da daTariRebis sxva meTode-
biTac. wina saukuneebSi warmoqmnili lavis asaki kalium-
argonis meTodiT ganisazRvra 270 aTasidan 3,5 milion
wlamde. did cdomilebebs iZleva sxva meTodebic.
marTalia, naxSirbad-14-iT daTariReba sarwmunod
gamoiyureba, Tumca TviT procesi efuZneba ramdenime
mcdar winapirobas.
1) 14C-is raodenoba atmosferoSi imyofeba wonas-
worobis mdgomareobaSi. es winapiroba arasworia. ga-
moTvlebiT naCvenebia, rom 14C-is raodenoba atmosfero-
Si wonasworobis mdgomareobas (roca warmoqmnis siCqa-
re daSlis siCqaris tolia) miaRwevs 30000 wlis ganmav-
lobaSi. magram 14C-is raodenoba atmosferoSi kvlavin-
deburad izrdeba. es faqti ki miuTiTebs dedamiwis
axalgazrdul (aTi aTas welze nakleb) asakze. aseve unda
gadaixedos naxSirbad-14-is saSualebiT miRebuli yvela
TariRi. dedamiwis magnituri velis gazomvebma aCvena,
rom misi Zala swrafad sustdeba — orjer yovel 1 400 we-
225
liwadSi. am monacemebis eqstrapolaciiT ukana droiT
SeiZleba warmovidginoT, rom 10 aTasi wlis win dedamiwa
magnituri varskvlavi unda yofiliyo, romelzec maRa-
li temperaturebis gamo sicocxle SeuZlebeli iqnebo-
da. SemdgomSi magniturma velma iwyo kleba. dedamiwis
magnituri velis dasustebasTan erTan, ufro da ufro
meti radiacia iWreba Cvens atmosferoSi. cxovelebsa da
mcenareebSi, romlebic dedamiwaze oTxi aTasi wlis win
cxovrobdnen, 14C-is Tavdapirveli Semcveloba bevrad
naklebi iqneba. 14C-is mcire raodenobis Semcveli obieq-
tebis asaki ramdenime aTasi wliT didi aRmoCndeba, vid-
re igi sinamdvileSia. 14C-is warmoqmnis siCqaris Secvla
ramdenime faqtors SeuZlia. erT-erTi maTgania mzis la-
qebis TerTmetwliani cikli.
2) daSlis siCqare ucvlelia. mravaljer iqna naCve-
nebi, rom es varaudi gaurkvevelia. radgan daSlis siCqa-
re SeiZleba Seicvalos, 14C-is saSualebiT miRebuli Ta-
riRebis aRiareba didi sifrTxiliT unda moxdes.
3) SesaZlebelia 14C-is Tavdapirveli raodenobis
gageba. es varaudi mravalgzis iqna uaryofili. erTi da
igive nimuSis sxvadasxva nawilebi xSirad gansxvavebul
TariRebs iZlevian, xolo sxvadasxva cocxali nimuSebi —
msgavs Tanafardobebs. magaliTad, naxSirbadis saSuale-
biT cocxali pingvinebis asaki 8 000 weli aRmoCnda!
4) gamokvleuli nimuSebi ar aris dasenianebuli
(rac Secvlida maT Tavdapirvel mdgomareobas) aTasi
wlebis ganmavlobaSi. amis damtkiceba Zalian rTulia.
SesaZloa radioaqtiuri daSlis produqtebi daikargos
an miematos nimuSs, rac, umravles SemTxvevaSi, labora-
toriuli kvlevebiT iqna damtkicebuli.
naxSirbad-14-is meTodi gamoiyeneba ara umetes 5
aTasi wlis asakis obieqtebisaTvis. radioaqtiuri ana-
lizis meTodebis sandooba Zalzed saeWvoa, radgan isini
gigantur cdomilebebs iZlevian asakis gansazRvris mo-
226
nacemebSi. qvemoT mocemulia naxSirbadiT daTariRebis
nimuSebi:
a) axalmokluli selapis asaki, daTariRebuli nax-
Sirbadis meTodiT, aRmoCnda 1 300 weli! [30].
b) naxSirbadis meTodiT daTariRebuli cocxali
lokokinis garsis asaki aRmoCnda 27 000 weli! [31], coc-
xali moluskis niJarisa ki — 2 300 weli [32].
g) naxSirbadis saSualebiT daTariRebulma mamon-
tis erTi nawilis asakma Seadgina 29500 weli, xolo meo-
re nawilma — 44 000 weli [33].
amgvarad, dedamiwis asaki da masze organuli samya-
ros ganviTareba miliardi wlebis ganmavlobaSi, romel-
sac icavs evoluciuri hipoTeza, ar dasturdeba mecnie-
ruli monacemebiT. piriqiT, mravalricxovani faqti
metyvelebs Cveni planetis “axalgazrdul” asakze da
eTanxmeba bibliur qronologias. Tanamedroveobis erT-
erTi yvelaze didi Secdoma is aris, rom mecnierebam
TiTqos “daamtkica” samyaros (kerZod, sicocxlis) gan-
viTarebis evoluciuri gza martividan rTulisken dro-
is xangrZlivi periodis ganmavlobaSi.
ienis universitetis (germania) profesori ernst he-
kelma ivarauda, rom adamianis Canasaxi dedis mucelSi
imeorebs Tavis ganviTarebaSi evoluciis yvela stadias.
misi Casaxva xdeba wylis areSi erTaderTi ujredis sa-
xiT, msgavsad evolucionistebis mtkicebisa, rogorc
Caisaxa sicocxle; Semdeg gadis Tevzebis stadias layu-
Cebiani yiebiT; Semdeg mas uCndeba kudi, msgavsad maimu-
nisa; da, bolos, igi adamiani xdeba. darvini hekelis hi-
poTezas evoluciis saukeTes mtkicebad Tvlida [34]. am-
gvari, TiTidan gamowovili, simarTles mimsgavsebuli
Teoria miRebul iqna yovelgvari kritikuli ganxilvis
gareSe, ramac didi ziani miayena mecnierebas. hekelma,
misi Teoriis dasamtkiceblad, SeTxza embrionis yalbi
gamosaxuleba, misi Teoriis dasamtkiceblad. male qalaq
ienis sasamarTlom igi TaRliTobaSi damnaSaved cno [35].
227
hekelis Teoriis uaryofa iolia. ganayofierebuli
kvercxujredi sulac ar funqcionirebs rogorc er-
Tujrediani organizmi; igi daprogramebulia swraf da-
yofaze da diferencirebul ujredTa erTian sistemad
warmoqmnaze. e.w. layuCebiani yiebi sruliadac ar asru-
leben sunTqviT funqciebs — isini sxva araferia, Tu ara
naoWebi, romlebic SemdgomSi gardaiqmnebian xaxad. ku-
dic iluziaa; embrionis xerxemals ganviTarebis yvela
stadiaze aqvs ocdacameti mala, arc meti, arc naklebi.
odesRac Tvlidnen, rom adamianis organizmSi 180
rudimentuli organoa, romlebic, TiTqos, memkvidreo-
biT gadmoecaT winaprebisagan da araviTar sasargeblo
funqcias ar asruleben. aseT organod miiCnevdnen, maga-
liTad, mkerdukana jirkvals (Timusi). Semdeg aRmoCnda,
rom sicocxlis sawyis etapze igi uzrunvelyofs imunu-
ri sistemis formirebas da funqcionirebas.
XIX saukunis bolos popularuli iyo “nadiroba Ta-
vis qalebze” — eZebdnen adamianis e.w. winaparTa gaqvave-
bul naSTebs. am “modasTan” dakavSirebiT gaCnda kargad
mofiqrebuli piltdaunis adamianis tipis falsifika-
cia, nebraskas adamianis “aRmoCena” namarxi Roris kbi-
lis safuZvelze. profesorma u. tomfsonma sworad Se-
niSna: “darvinizmis warmatebam gamoiwvia moralis dace-
ma mecnierebaSi” [35].
iTvleba, rom dedamiwis mosaxleoba izrdeba daax-
loebiT 2%-iT weliwadSi. yvelaze mokrZalebuli mate-
bis tempis drosac ki (0,5% weliwadSi) dedamiwis mosax-
leoba sawyisi oTxi adamianidan (noe da misi ojaxi) miaR-
wevda dRevandel raodenobas oTxnaxevari aTasi wlis
ganmavlobaSi. kacobrioba 200 000 wlis rom yofiliyo,
rogorc amas Tvlian anTropologebi, maSin Zneli war-
mosadgeni ar unda iyos, Tu rogor Warbad iqneboda da-
saxlebuli dedamiwa, rogorc ityvian, nemsic ver Cavar-
deboda miwaze.
228
namarxebis kvlevam tvinis skanirebis aparaturis sa-
SualebiT aCvena, rom adamiani, rogorc orfexa arseba,
Zireulad gansxvavdeba maimunisgan. genetikosTa gamok-
vlevebma aCvena, rom kacobrioba — erTi ojaxia, vinaidan
yvela Cven sakmaod mokle periodSi warmoviSviT biolo-
giuri winapari wyvilisgan. molekuluri biologiis
TvalsazrisiT Tevzebi, amfibiebi, reptiliebi, ZuZum-
wovrebi da TviT adamianic Tanabrad arian dacilebulni
sicocxlis umartivesi formebisgan — baqteriebisgan. es
ki imaze miuTiTebs, rom TiToeuli forma Seiqmna damo-
ukideblad da ara winapari formebis ganviTarebiT.
adamianis tvinSi daaxloebiT 10-12 miliardi nervu-
li ujredia (neironebi), romlebic dakavSirebulia 400
aTas kilometrian 10 aTas sxva nervul ujredTan urTu-
lesi badiT, rac, saerTo jamSi, Seadgens 100 trilion
kavSirs, ris wyalobiTac Cven SegviZlia fiqri, fantazi-
roroba, ocneba... tvini wamSi amuSavebs milionze met in-
formacias. Tu SevkrebT yvela informaciul process,
romlebic mimdinareobs cnobierad Tu qvecnobierad,
miviRebT, rom adamianis tvinis mier erT dReSi damuSa-
vebuli informacia kacobriobis saerTo codnas mili-
onjer aRemateba. saRi azri ver egueba gamartivebul-ma-
terialistur warmodgenebs imis Sesaxeb, rom yovelive
es SemTxveviT, TavisTavad warmoiSva usulo, mudmivi ma-
teriis qaosisgan.
evoluciuri ideebis srul ususurobaze metyve-
lebs, rogorc zemoT iyo naTqvami, bunebis erT-erTi
fundamenturi kanoni — Termodinamikis meore sawyisi,
romlis Tanaxmad, yvela fizikuri sistema miiswrafvis
dezorganizaciisken, uwesrigobisken, daSlisken. am ka-
nons ZirSive ewinaaRmdegeba evoluciuri doqtrina bu-
nebaSi wesrigisa da sirTulis TviTneburi zrdis Sesaxeb
(magaliTad, didi afeTqebiT qaosma dabada uricxvi var-
skvlavi da galaqtika, xolo usicocxlo materiam — si-
cocxle). Termodinamikis meore kanonis Tanaxmad samya-
229
ro moZraobs Tavis dasasrulisken — siTburi sikvdilis-
ken, sruli qaosis mdgomareobisken, mTeli misi energiis
gadasvlisken Tanabrad ganawilebel energiad, e.i. uwes-
rigod moZrav molekulaTa energiad. samyaro mudmivi
rom yofiliyo, siTburi sikvdili karga xnis win dadge-
boda. ar iqneboda varskvlavebi da civi varskvlavTSo-
risi sivrce. temperatura yvelgan Tanabrad civi iqne-
boda. maSasadame, samyaros dasawyisi hqonia! magram
TviTSeqmnis idea ewinaaRmdegeba Termodinamikis pir-
vel kanons, romlis Tanaxmad, SeuZlebelia energiis da
materiis TavisTavad warmoqmna. es ki niSnavs, rom samya-
ro aseTi maRalorganizebuli saxiT viRacas unda Seeq-
mna.
sicocxle Cvens planetaze, Tavisi ganumeorebeli
sirTuliTa da formaTa gansakuTrebeli mravalferov-
nebiT, rogorc amas damajereblad mowmobs mecnieruli
monacemebi, SeuZlebelia warmoadgendes qimiuri evolu-
ciis Sedegs, e.i. jer SedarebiT martivi, Semdeg ki ufro
rTuli biologiuri molekulebis SemTxveviT warmoq-
mnis Sedegs, romlebic Semdeg kvlav SemTxveviT erTian-
debian cocxal ujredad. mecnieruli faqtebi imaze
metyvelebs, rom ujredis iseTi fundamenturi kompo-
nentebis jaWvebis (polimerebis) TviTneburi awyoba, ro-
goricaa cilebi da nukleinis mJavebi, maTi rgolebisgan
(monomerebisgan) — aminmJavebisa da nukleotidebisgan —
ubralod SeuZlebelia.
is faqti, rom cocxali organizmebi Seicaven amin-
mJavebisa da nukleotidebis oridan mxolod erT e.w.
sarkul formas, mTlianad da erTmniSvnelovnad gamo-
ricxavs cilebisa da nukleinis mJavaTa SemTxveviT war-
moqmnas. cocxali organizmebis gareT ki orive sarkuli
forma daaxloebiT Tanabari raodenobiT arsebobs. ci-
lebisa da nukleinis mJavebis molekulebi unda Seicav-
des TavianTi monomerebis mkacrad gansazRvrul Tana-
mimdevrobas, sxvagvarad es iqneba araaqtiuri, “uazro”
230
molekulebi, romlebic ver Seasruleben TavianT fun-
qcias. magaliTad, cilis molekulaSi gansazRvruli Ta-
namimdevrobiT 500 aminmJavas SemTxveviT dakavSirebas
gaaCnia 1 Sansi 10950-idan. es movlena ki absoluturad
warmoudgenelia. movlenis albaToba, romelsac aqvs 1
Sansi 1050-idan, nulad iTvleba. amgvarad, SemTxveviT
arc biomolekulebs, arc ujredis struqturebs, arc
TviT ujredebs warmoqmna ar SeuZliaT, araferi rom ar
vTqvaT imaze, rom cocxali ujredi aRWurvilia gayo-
fis, nukleinis mJavebSi Cawerili programiT cilebis
sinTezis, organuli nivTierebebidan energiis amoRebis
urTulesi meqanizmebiT. vin moaxdina maTi daproeqteba
da sicocxled gansaxiereba? Tu adamianis gonebam ver
SeZlo laboratoriaSi sicocxlis Seqmna, gana SeiZleba
gvjerods, rom ugunur materias es rodesme SeZleboda?
nebismieri organizmis struqtura sxvadasxva organoe-
bisgan (RviZli, Tirkmlebi da a.S.) Sedgeba. isini ki, Tavis
mxriv, Sedgebian ujredebisgan. ujredi warmoadgens
aTasobiT biomolekulaTa nakrebs. erTi umniSvnelo
cvlilebac ki xels uSlis ujredis normalur funqcio-
nirebas. warmoudgenelia, biomolekulas ganecada evo-
lucia mcire cvlilebaTa Tanamimdevrobis gziT.
nukleinis mJavebSi Cadebulia genetikuri informa-
cia kodis saxiT, romelic erTnairia yvela cocxali or-
ganizmisTvis. informacia ar SeiZleba warmoiSvas Sem-
TxveviTi procesebis xarjze, igi gulisxmobs gonier Ca-
nafiqrs. cocxal ujredSi yvela molekula erTmaneT-
Tan SeTanxmebulad moqmedebs. TiToeuli konstituciu-
ri molekula mTlianad dakavebulia mxolod imiT, rom
ujredma iarsebos da gamravldes. magaliTad, ujredSi
cilovani molekulis sinTezisTvis saWiroa asobiT sxva
gansxvavebuli cilebi, romlebic SeTanxmebulad moqme-
deben nukleinis mJavebTan erTad. Zneli warmosadgenia
pirveli protoujredi, romelSic es procesi jer kidev
231
ar iyo dasrulebuli. es kompleqsuri funqcia Zalian
rTulia imisaTvis, rom igi SemTxveviT warmoSobiliyo.
dedamiwaze sicocxlis ganviTarebis scenari, evo-
luciuri Teoriis mixedviT, unda eyrdnobodes mraval-
ricxovan gardamaval (“martivi” organizmebidan “rTul”
organizmebamde) formaTa narCenebis namarxebis arsebo-
bas. magram aseTi formebi dedamiwis mateaneSi ar arse-
bobs, iseve rogorc ar arsebobs Sualedi rgolebi mai-
munidan adamianamde gamogonil evoluciur jaWvSi.
samyaroSi saocari harmonia, gansacvifrebeli diza-
ini, ferTa da bgeraTa ubadlo simdidre sufevs. buneba-
Si Cven vxedavT genialur sainJinro mowyobilobebs, ro-
gorebicaa mxedvelobiTi da smeniTi sistemebi, Tavdac-
visa da Tavdasxmis eleqtruli organizmebi, eqolokaci-
uri sistemebi, gadaadgilebis reaqtiuli sistemebi,
safreni aparati da mravali sxva.
evoluciur hipoTezas, romlis Tanaxmad evoluciis
mamoZravebel Zalas warmoadgens memkvidreobiT miRebu-
li sasargeblo niSan-TvisebaTa bunebrivi SerCeva, rom-
lebic organizmebs upiratesobas aniWebs arsebobisaT-
vis brZolaSi, ar SeuZlia axsnas, magaliTad, iseTi rTu-
li organos gaCena, rogoric Tvalia. gana SesaZlebelia,
rom Tanmimdevrulad warmoqmniliyo misi yvela struq-
tura (broli, rqovana, badura fotoreceptorebiT da
sxv.), Tu saTiTaod isini organizms araviTar upirateso-
bas ar aniWeben? “nawilobriv Camoyalibebuli” organos
ar SeuZlia funqcionireba da rogorc anomalia, sima-
xinje da organizmisTvis zedmeti tvirTi gauqmdeba bu-
nebrivi SerCeviT. araviTar milion wels da araviTar
SemTxveviTobas ar SeuZlia Seqmnas is umaRlesi teqno-
logiebi da SesaniSnavi dizaini, romelTac Cven vxedavT
bunebaSi.
gasaocaria mcenareTa fotosinTezis meqanizmi,
romlis saSualebiT xdeba mzis energiis dagroveba or-
ganul molekulebSi. romelma genialurma inJinerma Se-
232
Zlo am meqanizmebis proeqtireba da maTi sicocxled ga-
daqceva? saRi azri gvkarnaxobs, rom SeuZlebelia es Ta-
visTavad momxdariyo.
evoluciuri Teoriis sawinaaRmdegod metyvelebs,
magaliTad, “bombdamSeni xoWo”. es mweri mters, Tavdas-
xmis SemTxvevaSi, bombavs mduRare Sxamiani siTxiT, ro-
melic myisve iqceva gazisebr Rrublad. xoWos sxeulSi
aqvs rezervuari, romelSic specialuri jirkvlebidan
gamoiyofa ori nivTiereba — wyalbadis zeJangi da hid-
roqinoni neitralizatorTan (maTi urTierTmoqmedebis
asacileblad) erTad. saSiSroebis SemTxvevaSi ixsneba
kunTis sarqveli da es nivTierebebi xvdebian gaqvavebul
“wvis kameraSi”, romelic or ferments Seicavs. es fer-
mentebi akatalizeben wyalbadis zeJangis da hidroqino-
nis urTierTmoqmedebis reaqcias, romlis Sedegad war-
moiqmneba qinoni. neitralizatori iblokeba. reaqcias
Tan axlavs afeTqeba da Sxamiani siTxis gamotyorcna
specialuri “lulidan”. sruliad naTelia, rom aseTi
rTuli da specifikuri meqanizmi muSaobs mxolod yvela
komponentis arsebobisas, rac SeuZlebelia TandaTano-
biT warmoqmniliyo. moreagire nivTierebaTa koncentra-
ciebSi sul raRac 1%-is Secdomis SemTxvevaSi mTeli me-
qanizmi efeqturobas kargavs. rogor SeiZleba evoluci-
uri TeoriiT aixsnas neitralizatoris Camoyalibeba
(nivTierebis tipi, koncentracia, saWiro adgilas da sa-
Wiro momentSi blokireba)? aseTi eqsperimentirebis
procesSi xoWos nasaxic ar darCeboda.
ganvixiloT Tundac futkris arqiteqtoruli Se-
devri — fiWa. ratomaa igi eqvskuTxa? imitom rom igi yve-
laze idealuri geometriuli formaa farTobis maqsima-
lurad gamosayeneblad; maTi aSeneba minimaluri raode-
nobis masaliT SeiZleba. fiWis ujredis Svidi measedi
milimetris sisqis kedlebi imdenad mtkicea, rom 1 ki-
logrami fiWa uZlebs 25 kilogram Tafls.
233
aRwerilia saocari SemTxveva. XVIII saukunis dasaw-
yisSi maTematikosebma diferencialuri gamoTvlebiT
aCvenes, rom eqvskuTxediani ujredebis asagebad, masa-
lis umciresi raodenobiT, aucilebelia, rom didi kuT-
xe iyos 106026’, xolo mcire 70034’. futkris fiWaSi kuTxe-
ebis gazomvisas aRmoCnda, rom es kuTxeebi Seadgens
109028’-s da 70032’-s. marTalia, sxvaoba Zalian mcirea,
magram mecnieruli koreqturobisaTvis daiwyes am gan-
sxvavebis mizezis Zebna. gamoirkva, rom maTematikosTa
Secdoma mdgomareobda imdroindeli logariTmuli
cxrilebis uzustobaSi. ase “Seaswores” futkrebma XVIII
saukuneSi logariTmuli cxrilebi.
futkari SesaniSnavi mfrinavia. mas SeuZlia myisieri
afrena da dajdoma, gaCerdes haerSi wamSi 240-260-jer
frTebis moqneviT. SeuZlia aswios sakuTari sxeulis
toli wona. Tanamedrove sabargo TviTmfrinavebi Zalian
Sorsaa aseTi konstruqciebisgan.
sruliad gansacvifrebulia futkrebis zogierTi
Taviseburebani. ramdenime kilometriT dacilebuli
mdelodan yvavilebiT skaSi dabrunebuli futkari sxva
futkrebs gadacems informacias misi adgilmdebareobis
Sesaxeb. amas igi akeTebs fiWaze ucnauri cekvis Sesru-
lebiT — iseT bruns akeTebs, rom misi RerZi mimarTulia
ayvavebuli mdelos mimarTulebiT. misi garemomceli
futkrebi imaxsovreben am marSruts da zustad mifrina-
ven neqtrisken.
meore magaliTi. skisgan moSorebiT moaTavses Wur-
Weli Saqris sirofiT. roca futkrebma sirofs miagnes,
WurWeli gadaadgiles gansazRvruli manZilis daSore-
biT, Semdeg kvlav imave manZilis daSorebiT da ase mra-
valgzis. morigi gadaadgilebisas aRmoCnda, rom axal
adgilze futkrebi ukve mifreniliyvnen da elodebod-
nen sirofs. futkrebma icodnen, rom manZili Tanabrad
izrdeboda gansazRvruli manZiliT da gamoTvales, Tu
sad unda yofilyo sirofi. SeuZlebelia, rom futkrebis
234
es mravalricxovani Taviseburebani SemTxveviT, Tanda-
TanobiT Seqmniliyo. futkris ojaxi Tavis evoluciur
ganviTarebaSi didi xnis win gadaSendeboda, radgan cal-
calke an daumTavrebeli saxiT yvela fenomenaluri una-
ri, Taviseburebani usargeblo iqneboda. isini efeqtur-
ni arian mxolod dasrulebuli saxiT da yvela erTad.
aviRoT, magaliTad, mweriWamia mcenareebi, romlebic ga-
moyofen saWmlis momnelebel wvenebs da mwerebis dasa-
Werad zusti mowyobiloba gaaCniaT; foTlebiani Camketi
xafangi, romelic myis modis moqmedebaSi, rogorc ki
mweri daajdeba mas. msxverpli mwebvare foTols sasik-
vdilod ewebeba. amis Semdeg damWeri buStebiT (romleb-
Sic Semcirebuli wnevaa) iwoven mwerebs. mcenareebi
msxverplis mosazidad specialur qimiur nivTierebebs
gamoyofen. cxadia, es unikaluri mowyobiloba imuSavebs
im SemTxvevaSi, Tu yvela misi nawili dasrulebuli sa-
xiT arsebobs mcenareSi.
uamravi mtkiceba arsebobs cocxal bunebaSi, rom
Zlevamosilma Semoqmedma yvela cocxali arseba Seqmna
ukve dasrulebuli saxiT yvela TaviseburebiTa da gare-
mos gansazRvrul pirobebSi sicocxlisaTvis aucilebe-
li mowyobilobiT. organizmis funqcionirebisaTvis au-
cilebelia yvela Tvisebis, struqturis da Tvisebis er-
Tdroulad warmoqmna. araviTar evoluciur models ar
SeuZlia axsnas formaTa gansacvifrebuli mravalfe-
rovneba cxovelTa da mcenareTa samyaroSi. garda amisa,
ar aris aRmoCenili gardamavali formebi, romlebic da-
adasturebdnen evoluciur gadasvlebs cocxal arseba-
Ta saocar TvisebaTa da TaviseburebaTa formirebaSi.
paleontologiaSi ar aris cnobili sxvadasxva kisris
mqone namarxi Jirafebis narCenebi. araviTar miliono-
biT wels da brma SemTxveviTobas ar SeuZlia usicoc-
xlo materiis qaosidan mogvces ubadlo sainJinro ga-
dawyvetilebebi, umaRlesi teqnologiebi da SesaniSnavi
dizaini, rasac Cven cocxal bunebaSi vxvdebiT.
235
sicocxle umaRlesi xelovnebis ubadlo nimuSia.
rac ufro Rrmad vwvdebiT cocxali ujredis saidumlo-
ebebs, miT ufro gaocebas iwvevs, Tu rogor warmoudgen-
lad rTulad aris igi mowyobili. rogorc mikrobiolo-
gi maikl dentoni ambobs — ujredis samyaro “umaRlesi
teqnologiebisa da ganumeorebeli sirTulis samyaroa”,
romelsac ver Seedreba adamianis gonebiT Seqmnili verc
erTi nawarmoebi. darvinistebi ki gvTavazoben gvjero-
des qimiuri evoluciisa: oTxi miliardi wlis win daiwyo
biologiuri molekulebis SemTxveviT warmoqmna, jer
martivis, Semdeg SedarebiT rTulis, romlebic aseve
SemTxveviT gaerTiandnen da warmoqmnes ujredi.
genialurma frangma qimikosma, mikrobiologiis, vi-
rusologiis, imunologiis fuZemdebelma lui pasterma
aCvena sicocxlis TviTCasaxvis SeuZlebloba da daam-
kvidra principi “yovelive cocxali cocxlisgan”. evo-
lucionistebma ixtibari ar gaitexes da ganacxades, rom
miliardi wlebis win bunebrivi pirobebi dedamiwaze
sruliad gansxvavebuli iyo da sicocxle araorganuli
materiisgan warmoiSva.
mTeli informacia cocxali organizmis struqtu-
ris, Tvisebebisa da funqciebis Sesaxeb Cawerilia ujre-
dis birTvis qromosomebSi. qromosoma wamoadgens de-
zoqsiribonukleinis mJavas (dnm) ormag spiralurad
daxveul jaWvs (polimeri), romlis rgolebia (monomere-
bi) nukleotidebi. isini oTxi saxisaa. dnm-is monakveTi
aris geni. masSi kodirebulia romelime erTi cilis
struqtura, romelic ujredSi Tavis funqcias asru-
lebs. adamianis organizmi aTeuli aTasobiT sxvadasxva
cilas Seicavs. dnm-is yvela informacia uSecdomod,
zustad unda iyos wakiTxuli da gadacemuli cilis bio-
sinTezis adgilze ujredSi. dnm-is molekulaSi infor-
maciis simkvrive uzarmazaria, igi 1013-jer metia, vidre
yvelaze Tanamedrove eleqtronul mikrosqemebSi. dnm,
236
yvelaze cnobil sistemasTan SedarebiT, informaciis
Senaxvis yvelaze efeqturi sistemaa.
Tanamedrove darvinistebi evoluciis “mamoZrave-
bel Zalad” mutaciebs miiCneven. mutacia memkvidruli
(genetikuri) informaciis Semcveli struqturis cvli-
lebaa, romelic SeiZleba moxdes rogorc TviTneburad,
ise e.w. mutagenuri faqtorebis (radiaciuli gamosxive-
ba, ultraiisferi sxivebi, zogierTi qimiuri nivTiere-
ba, maRali temperaturebi da sxv.) zemoqmedebiT. sponta-
nuri mutaciebi Zalzed umniSvneloa, radgan ujreds ga-
aCnia maTgan dacvis damatebiTi meqanizmebi.
evolucionistebi (yvela faqtis sawinaaRmdegod)
amtkiceben, rom dadebiTi mutaciebi qmnian axal niSan-
Tvisebebs, romlebic zrdian organizmebis mdgradobas
da Semgueblobas garemosadmi. axal niSan-TvisebaTa ga-
Cena iwvevs axal saxeobaTa warmoqmnas. magram mutacia
yovelTvis iwvevs genetikuri masalis gafuWebas an misi
nawilis dakargvas da axali (damatebiTi) genetikuri in-
formaciis Seqmnas. mutaciis matareblebi xasiaTdebian
dabali sicocxlis unarianobiT da umravles SemTxveva-
Si unayofoni arian. kreacionistebi ar uaryofen mikro-
evolucias, e.i. organizmebSi ama Tu im niSan-TvisebaTa
cvalebadobas saxeobis sazRvrebSi. kreaciuli modelis
Tanaxmad, RmerTma imTaviTve Seqmna organizmTa jgufe-
bi “Tavisi gvarisda mixedviT”, e.i. TavianT gansazRvrul
genetikur CarCoebSi. da TiToeul niSan-TvisebaSi Cado
misi cvalebadobis mniSvnelovani potenciali. aman ki
organizmebs saSualeba misca, Seguebodnen garemos sxva-
dasxva pirobebs. saeWvoa, mutacia evoluciis mamoZrave-
bel Zalad CaiTvalos. igi ar warmoqmnis axal saxeobas
da gvars. adamiani farTod iyenebs xelovnur SerCevas
cxovelTa da mcenareTa mravalricxovani jiSis misaRe-
bad. xelovnuri “saxeobaTSoriso” hibridebi ki arasi-
cocxlisunarianni da unayofoni aRmoCndnen [36].
237
unikaluri wignia biblia. verc erTi wigni ver Seed-
reba mas popularobiT. igi Targmnilia msoflios ori
aTas enaze. igi iwereboda 1600 wlis ganmavlobaSi (60 Ta-
oba) 41 avtoris mier, da, miuxedavad imisa, rom asobiT
Temas moicavs, mas gasaocari mTlianoba da simwyobre
gaaCnia. biblia rogorc istoriulad, ise geografiulad
absoluturad zustia, rac dasturdeba samecniero wya-
roebiT da arqeologiuri gaTxrebiT.
arc Tu ise didi xnis win mecnierTa wreSi popula-
ruli iyo Tvalzarisi imis Sesaxeb, rom biblia warmoad-
gens mxolod Zveli miTebisa da legendebis krebuls da
amis gamo mas sarwmuno istoriul wyarod ar miiCnevdnen.
aseTi midgomis erT-erTi momxre iyo gamoCenili arqeo-
logi uiliam ramsei. roca man daiwyo arqeologiuri
gaTxrebi mcire aziis raionSi, darwmunebuli iyo, rom
“mociqulTa saqmeebSi” (axali aRTqmis wigni) mxolod
legendebi Sedioda da amitom am raionis iq mocemul aR-
weras araviTari istoriuli Rirebuleba ar gaaCnda.
Tumca, mravalwliani kvlevebis safuZvelze mecnierma
aRmoaCina, rom wignSi mocemuli cnobebi gasaocrad zus-
tia umcires detalebSic ki [37]. am aRmoCenam iseTi ze-
gavlena moaxdina ramseize, rom dawera Semdegi saxelwo-
debis wigni: “axali aRTqmis axali kvlevebis Sedegebi”,
sadac mecnieri werda: “rac ufro metad vswavlobdi mo-
ciqulTa saqmeebis wigns da wlidan wlamde berZnul-ro-
mauli civilizaciis wes-Cveulebebs, miT ufro aRfrTo-
vanebaSi movdiodi lukas monaTxrobiT. yvelaze skurpu-
lozuri SemowmebiTac ki misi sityvebi ufro zusti aR-
moCnda, vidre sxva istorikosTa nawerebi” [38]. arqeo-
logiis ganviTrebam XX saukuneSi kidev ufro meti naTe-
li mohfina bibliis istoriul utyuarobas.
arqeologi uiliam olbraiti, romelic palestinaSi
didi xnis ganmavlobaSi awarmoebda gaTxrebs, werda:
“TiToeuli arqeologiuri aRmoCena sul ufro da ufro
adasturebs bibliis, rogorc istoriuli wyaros, utyu-
238
arobas” [39]. magaliTad, didi xnis ganmavlobaSi istori-
kosebs eWvi eparebodaT mefe daviTis arsebobaSi, rom-
lis Sesaxeb saubaria Zvel aRTqmaSi, radgan im periodis
istoriaSi mis Sesaxeb xsenebac ar iyo. mxolod 1993 wels
israelSi aRmoCenil iqna qva warweriT “daviTis saxli”
da “israelis mefe”, romelic TariRdeba IX saukuniT
Cvens welTaRricxvamde [40]. 25 aTasi adgilis arqeolo-
giurma gaTxrebma daadastura bibliaSi aRwerili faq-
tebis da movlenebis istoriuloba. arqeologebma swo-
red bibliuri monacemebis safuZvelze aRmoaCines mra-
vali uZvelesi qalaqi, magaliTad, qaldevelTa uri da
ninevia. mravali personaJi, romelTac kritikosebi mi-
Tiurad Tvlidnen arqeologiuri gaTxrebis safuZvelze
gaxdnen realur istoriul pirebad. arcerT wyaroSi xe-
Tebi naxsenebi ar yofila. mxolod bibliaSi iyo aRweri-
li isini rogorc Soreuli warsulis Zlevamosili impe-
ria.
aseve konkretuli da absoluturad zustia bibliu-
ri winaswarmetyvelebani. magaliTad, zustad asrulda
daniel winaswarmetyvelis wignSi mocemuli winaswar-
metyveleba udides msoflio saxelmwifoTa (babilonis
imperia, midia-sparseTi, saberZneTi, romis imperia) Sesa-
xeb. zustad sruldeba winaswarmetyveleba ebrael xal-
xze. aseve saocaria detaluri aRsruleba winaswarmet-
yvelebisa, romelic exeba Semdegi qalaqebis beds: babi-
loni, tvirosi, cidoni, Raza, aSkeloni, memfisi, fivi da
sxv. esaia winaswarmetyvelma 150 wliT adre iwinaswar-
metyvela, rom babilonis tyveobaSi myof ebraelebs sam-
SobloSi dabrunebis nebas darTavdnen da amas gaakeTeb-
da sparseTis mefe kirosi. im dros sparseTi Zalian sus-
ti iyo da veravin warmoidgenda, rom igi babilonis impe-
rias daipyrobda. winaswarmetyvelma mefis saxelic daa-
239
saxela∗. Zvel aRTqmaSi samasze meti aRsrulebuli winas-
warmetyvelebaa mocemuli ieso qristes Sesaxeb, rome-
lic zustad aRsrulda. sul biblia Seicavs 6408 winas-
warmetyvelebas, romelTaganac 3268 ukve asrulda. maga-
liTad, erT-erTi maTgani didi xani ar aris, rac asrul-
da. saqme exeba Cernobilis tragedias∗∗. bibliaSi moce-
mulia atomuri katastrofis suraTi da miTiTebulia
adgilsamyofeli: “mesame angelozma daukra buki da ci-
dan Camovarda didi varskvlavi, gaxurebuli CiraRdani-
viT iwvoda, da davarda mdinareebis mesamed nawilze da
wyalTa wyaroebze. am varskvlavis saxeli iyo abzinda; da
wylebis mesamedi nawili abzindad iqca da didZali xal-
xi daixoca wylebisagan, vinaidan mware gaxdnen isini”
(gamocxadeba ioanesi, 8:10,11). abzinda Sxamiani mcenaris
saxelwodebaa. mas Zvel slavurad “Cernobili” ewodeba.
biblia gvawvdis zust informacias, romlebic Tana-
medrove mecnierul warmodgenebs ar ewinaaRmdegeba.
zogierT sakiTxSi biblia saukuneebiT da aTaswleule-
biTac win uswrebs mecnierebas.
materia Seqmnilia energiisgan (ebr. 11:3; daax. 61
ax.w.);
dedamiwa mrgvalia, garSemortymuli atmosferos
Txeli feniT, romlis qveSac SesaZlebelia sicocxle
(dab. 40:22; daax. 732 Zv.w.);
dedamiwas ar gaaCnia sayrdeni sivrceSi; dedamiwis
garSemo ufskrulia (iob. 26:7; daax. 1473 Zv.w.);
dedamiwis guli gavarvarebulia (“cecxlisgan aris
saxecvlili”); zRvis fskeri ar aris swori (zRvebi mTeb-
zea moTavsebuli); dedamiwis qerqi moZravia (fs. 104:6,8;
460 Zv.w.);
∗
dawvrilebiT ix.: g. kaWarava. bibliur winaswarmetyvelebaTa aRsru-
leba. Tbilisi, gamomc. “dia”, 2001.
∗∗
r. gaxokiZe. gza xsnisa. Tbilisi, Tbilisis universitetis gamomc.,
1991, gv. 57-58.
240
atmosfero Sedgeba nivTierebisgan da ar aris usaz-
Rvro (dab. 1:2, 6-8; 1513 Zv.w.);
dRe-Ramis, qaris cikluroba, wylis wrebrunva bune-
baSi (ek. 1:5-7; 1000-mde Zv.w.);
Rrublebi wylisgan Sedgeba da anaorTqlisgan war-
moqmneba (iob. 36:27; daax. 1473 Zv.w.);
frinvelTa sezonuri migracia (ier. 8:7; 580 Zv.w.).
ra aris mecniereba? rogoria misi roli samyaros
suraTis formirebaSi? rogoria misi roli Tanamedrove
msoflioSi? am filosofiuri sakiTxebis ganxilva Tan
axlda Tanamedrove mecnierebis Camoyalibebasa da gan-
viTarebas da warmoadgenda rogorc TviT mecnierebis,
ise im civilizaciis TaviseburebaTa gacnobierebis au-
cilebel formas, romlis CarCoebSic samyarosadmi mec-
nieruli damokidebuleba gaxda SesaZlebeli.
yvelaze zusti mecniereba maTematika efuZneba aqsi-
omebsa da postulatebs, romelTa damtkiceba SeuZlebe-
lia da romelTac mxolod rwmeniT iReben. WeSmaritad
sworia wminda basili didi, romelic amtkicebs, rom mec-
nierebaSi “rwmena uswrebs codnas”. mecnierul codnaSi
yvelaferi ZiriTadi da umTavresi daumtkicaria da war-
moadgens rwmenis aqts. mecniereba, romelic dRes iT-
vleba adamianis moRvaweobis yvelaze zust da mtkicebad
sferod, Sedgeba ara marto faqtebisa da empiriuli mo-
nacemebisgan (romlebic jer kidev ar gvaZleven mecnie-
rul codnas), aramed Seicavs spekulatiur msjelobebs,
romelTa Sesaxeb mudmivad SeiZleba dava, radgan SeuZ-
lebelia filosofiuri msjelobebis gareSe misi ganvi-
Tareba. is, rom zust mecnierebas ar SeuZlia maTemati-
kuri sizustiT daamtkicos ZiriTadi religiuri WeSma-
riteba, miuTiTebs mxolod Semecnebis mecnieruli me-
Todis SezRudulobaze. religiuri WeSmaritebani, maTi
zusti maTematikuri mtkicebis SeuZleblobis gamo, ada-
mianis Tavisufali nebis sagani xdeba.
241
miuxedavad imisa, rom materializmis, evolucio-
nizmisa da aTeizmis ideebi myarad damkvidrda sazoga-
doebriv cnobierebaSi, ganaTlebis sistemaSi da politi-
kaSi, mecnierebam daagrova uzarmazari informacia, ro-
melic msgavs Teoriebs adgils ar utovebs.
kosmologia mivida daskvnamde, rom materialuri
samyaro maradiuli ar aris. igi drois konkretul sawyis
momentSi myisierad warmoiSva;
Termodinamikam daadgina, rom sasargeblo ener-
gia droTa ganmavlobaSi mcirdeba da nulisken miis-
wrafvis. samyaroSi ki am energiis didi raodenobiT ar-
seboba miuTiTebs mis SedarebiT axalgazrdul asakze;
mikrobiologiam “umartivesi” erTujrediani or-
ganizmebis SeswavliT aCvena aseTi rTuli da awyobili
meqanizmebis SemTxveviT warmoSobis SeuZlebloba;
paleontologiam uZvelesi organizmebis namarxe-
bis milionobiT narCenebSi saxeobebis ganviTarebis gar-
damavali formis verc erTi magaliTi ver ipova;
genetikam aCvena, rom mutaciebi genetikur done-
ze mxolod degeneraciul xasiaTs atarebs da dnm-is erT
molekulaSi informaciis raodenoba imdenad didia, rom
mis SemTxveviT warmoSobas Cveni samyaros asakze mili-
ardjer meti droc ki ar eyofoda;
sistematikam daadgina, rom bunebrivi gadarCeva,
pirvel rigSi, mimarTulia saxeobebis ara axali, aramed
Zveli niSan-Tvisebebis SesanarCuneblad.
Tanamedrove qimiis, fizikis da biologiis ganvi-
Tarebam daamtkica organizmTa SemTxveviTi warmoSobis
SeuZlebloba.
242
RAMAZ GAKHOKIDZE
Abstract
literatura:
244
24. Chemical Oceanography, Ed. by J.P.Riley, G. Skirrow, New
York, Academic Press, 1965, v.1, p164.
25. H. Cambing. Let the Oceans Speak. Creation Research Society
Quarterly, 1974, v.11, pp.39-45.
26. H. M. Morris. The Scientific Case for Creation. San Diego,
Creation-Life Publishers, 1982
27. a. gaxokiZe. 2-meTilheptanis sinTezi glukozidan. sa-
qarTvelos ssr mecnierebaTa akademiis moambe, 1942,
t. 3, gv. 521.
28. A. J. Monty White. How Old is The Earth? 1994, christine-
fadhley.suite101.com/is-the-earth-as-old-as-scientists-believe-
a191117.
29. M.A. Cook. Prehystory and Earth Models. London, Max Parrish,
1966.
30. Антарктический журнал, 1971, т.6, с.211.
31. Science, 1984, v.224, p. 58-61.
32. Science, 1963, v.141, p. 634-637.
33. T.L. Peve. Quaternary Strigraphic Nomenclature in Uniglaciated
Central Alaska. USA, 1975, p.30.
34. Ch. Darwin, The Origin of Species. The New American Library,
1958, p. 202.
35. D. Rosevear. Origin of Man. Pamphlet 306, 1996.
36. Е. Титова. Эволюционное учение Дарвина – гимн материа-
лизму, или творение без Творца. с. 18-39.
37. W. W. Gasque, W. M. Ramsay. Archeological and New Testa-
ment Scholar. A Survey of His Contribution to the New
Testament. Grand Rapids: Baker Boot House, 1996, p. 17
38. W. M. Ramsay. The Bearing of Recent Discovery on the
Trustworthiness of the New Testament, p. 89.
39. W. F. Albright. The Archeology of Palestine. Revised edition,
Harmondsworth, Middlesex: Pelican Books, 1960, p.127.
40. M. Haughwout. www.markhaughwout. com/Bible/Tel_Dan.htm.
41. `filosofiuri Ziebani~, VI, XI, XII.
warmoadgina saqarTvelos filosofiur
mecnierebaTa akademiis religiis filosofiisa da
religiaTmcodneobis ganyofilebam.
245
mamuka doliZe
MAMUKA DOLIDZE
(Tbilisi)
codviTdacemis gancda
(fenomenologiuri analizi)
246
jdari aucilebloba da sinanuli aRar iqneboda sulis
Tavisufali Semoqmedebis Sedegi. arada, monanieba Tavi-
sufali qmedebaa mis samive fazaSi. amitom monaniebis me-
tamorfozis mizania sinanulis gamoTavisufleba cod-
viTdacemis sabediswero determinizmisgan, bibliuri
sinanulis gansxviseba da nebayoflobiTi gadatana sxva
mimarTebebze. monaniebis aqtSi codvilobis Tandayoli-
li gancda pirobiTad unda mowydes pirvel codviTda-
cemis memkvidreobas da simbolurad gardaisaxos adami-
anis konkretul codvaTa aRiarebaSi. es pirobiTi simbo-
lizacia amsxvrevs adamianis genetikurad gansazRvrul
determinizms da Tandayolil codvilobas amyofebs ga-
nusazRvrel TavisuflebaSi, rogorc upirobo, TavisTa-
vad sawyiss, romelic win uswrebs am "sawyisi gancdis"
gadatanas faqtobriv codvebze. es gardasaxva-gadatana
sul unda xdebodes, raTa apriorulad mocemulma gan-
cdam sawyisi ideis TavisTavadoba da Tavisufleba ar
dakargos, ar aRsdges determinizmis dasabamidan Tav-
smoxveuli jaWvi da isev ar ganaxldes sasjeli uxsovari
codviTdacemis gamo. amitom monaniebis procesi daus-
rulebelia - SeuZlebelia ucodvelad yofna, radgan
Tuki ar arsebobs konkretuli codva, maSin bibliuri
codviTdacemis gancda moklebul iqneba konkretuli
gardasaxvisa da realizaciis SesaZleblobas adamianis
Tavisufali arCevanis gziT. bibliuri gancda isev daib-
runebs absolutur Zalauflebas da gadaiqceva adamia-
nis damsjel, sabediswero Zalad. ( adamianze pirveladi
codvis, rogorc damsjeli Zalis sabediswero zemoqme-
deba SesaniSnavad aris naCvenebi da mxatvrulad simbo-
lizebuli franc kafkas romanSi — “ procesi” — (1) )
amgvarad, maradisobaSi ganfenili gancda saxes ic-
vlis da adamianis realur cxovrebas miewereba, magram
meores mxriv, igi ver eteva cxovrebiseuli realobis
farglebSi da maradisobas danatrebuli adamiani saku-
Tari warsulis idealizacias axdens.
247
am problemasTan dakavSirebiT sainteresoa, Tu ro-
gor xdeba warsulis idealizacia Tanamedroveobis udi-
des frang mweral, marsel prustis SemoqmedebaSi.
usazRvroa avtoris nostalgia gardasuli drois
mimarT, magram SeuZlebelia mexsierebaSi ase wvrilad,
ase gafaqizebulad arsebobdes misi bavSvoba. qarTveli
filosofosi merab mamardaSvili SeniSnavs ( 2 ), rom mwe-
rali igonebs ara Tavis bavSvobas, aramed qmnis warsu-
lis ekvivalentur axal realobas. ra Tqma unda, yoveli
mogoneba, rogorc mxatvruli movlena, Semoqmedebaa; ki
ar asaxavs gardasuls, aramed rogorc TviTnabadi feno-
meni, pirobiTad Seesatyviseba mas, magram marsel prus-
tTan es Sesatyvisobac darRveulia. misi "mogonebebis"
warsulTan Sesabamisoba TiTqos aris da arc aris. Txro-
bis mixedviT aris, Txrobis maneris mixedviT ki - roca
xdeba samyaros aRweris usasrulo detalizacia da ada-
mianur urTierTobaTa zRvardaudebeli refleqsia -
Cndeba eWvi, rom aq raRac sxva sulier movlenasTan unda
gvqondes saqme; iqneb arc arasodes yofila is, rasac mo-
goneba ase mondomebiT gvixatavs? warsuls xom awmyos
gadasaxedidan eniWeba gansakuTrebuli azri da xibli, is
misi Ziebis, misken ukuqcevis ZaliT itvirTeba axali
mniSvnelobebiT da Tu es Zieba dausrulebelia, maSin
warsulis samyaroc usasrulod farTovdeba.
swored aseTi gafarToeba xdeba prustTan; xdeba
imitom, rom mwerali gardasulis Ziebas usasrulo pro-
cesad miiCnevs, sadac zRvari ikargeba mogonebasa da ga-
mogonebas Soris; Zieba dausrulebelia, radgan warsuli
erTxel Cavlili mdinarea; misi ganmeoreba, sityvaSi misi
aRdgena SeuZlebelia, magram mwerali eswrafvis am SeuZ-
leblobas, raTa dakarguli drois amao ZiebaSi mogoneba
gamogonebad aqcios, gardasuliT determinirebuli
xsovna "axali warsulis" Tavisufal Semoqmedebad gar-
daqmnas.
248
rogorc vxedavT, aq sulis iseTive fericvaleba
xdeba, rac monaniebis Jams, roca codviTdacemiT gamow-
veuli sinanuli Tavisufldeba determinizmisgan da
sxva cxovrebiseul gancdaze gadadis; drois dinebidan
amovardnili warsuli Tavisufldeba sakuTari realo-
bisgan da ixsneba, rogorc miniSneba, rogorc idea, sul
sxva warsulis Sesaxeb.
ra aris es sxva warsuli? warsuli, romlis ZaliTac
adamiani sakuTari bavSvobis romantizacias da ideali-
zacias axdens? es aris codviTdacemiT dakarguli sa-
moTxe; misi gaucnobierebeli mogonebaa sinanulis gan-
cda uxsovari sisrulisa da bednierebis mimarT.
qristes gamocxadebam gandevna is fataluri auci-
lebloba, romlis safuZvelzec sinanuli determinire-
buli iyo codviTdacemis faqtiT. sinanulis idea igive
darCa, magram TviTon gancda iqca aradeterminirebul,
TavisTavad fenomenad da am TavisuflebisaTvis saWiro
gaxda misi gardasaxva, misi simbolizacia sxva konkre-
tul gancdaSi.
aseTive transformacia xdeba monaniebis meore sa-
fexurzec; iseve, rogorc dakarguli samoTxe pirobi-
Tad gardaisaxeba konkretuli warsulis idealizaciaSi,
aseve pirveladi codviT dacemac ganicdis simboliza-
cias adamianis konkretul codvaTa aRiarebis gziT. sim-
bolizaciis am ritualSi imsxvreva yovelgvari deter-
minizmi. aRsarebis dros adamiani Tavs ar imarTlebs; is
garemoebaTa msxverplad ar miiCnevs sakuTar Tavs, rom
TiTqos bedisweram Caagdo codvaSi, piriqiT, aRsarebis
mTqmeli piradi pasuxismgeblobiT Tavis Tavze iRebs
imas, rac mis suls amZimebs da rac mas bedisweris ZaliT
emarTeba, radgan mxolod Tavisufal pirovnebas xele-
wifeba warsdges uzenaesi samsjavros winaSe, mxolod mas
SeuZlia, miiRos codvaTa amnistia da Sevides monaniebis
mesame, gadamwyvet fazaSi - rwmenis TavisuflebaSi.
249
rwmena, rogorc sulis Tandayolili, zecnobieri
marcvali, srul TavisuflebaSi arsebobs. verc gare
iZuleba da verc Sinagani aucilebloba ver ganapiro-
bebs rwmenis arsebobas. rwmena gamoirCeva sulis sxva,
gaucnobierebeli movlenebisgan, sadac farulad mainc
"mizezobs" anonimuri determinanti. rwmenis mimarT ase-
Ti determinanti dauSvebelia. marTalia, rwmenis arsi
aris rwmena absolutis Sesaxeb, magram RmerTisa da ada-
mianis Tavisufali mimarTeba uflebas ar gvaZlevs vigu-
lisxmoT deterministuli kavSiri rwmenasa da adamianis
cnobierebas Soris. rwmena win uswrebs mis yovelgvar
motivacias. imitom ki ar mwams, rom RvTis meSinia, an sas-
waulis imedad var, piriqiT, SiSic da imedic imitom
maqvs, rom ukve gamaCnia RmerTis arsebobis rwmena. imi-
tom ki ar irwmunes, rom qristem saswaulebi moaxdina,
piriqiT, saswaulebi imitomac moaxdina, rom ukve swam-
daT misi. marTalia, rwmenis gaRviveba, aRmoceneba da
momwifeba cnobierebis Sinagani aucileblobis niadagze
xdeba, magram misi marcvali, misi energetikuli fesvi
yovelgvari aucileblobis miRma, upirobod arsebobs
da aranair determinizms ar eqvemdebareba.
rogorc vxedavT, monaniebis samive fazaSi - sina-
nulSi, aRsarebaSi da rwmenaSic - arsebiTia determiniz-
mis daZleva da Tavisuflebis damkvidreba Tandayolili
codvis simboluri gardasaxvisa da absolutis mimarT
rwmenis mopovebis mizniT.
codviTdacemis gancda aRZravs sinanulsa da Tavi-
sufal miswrafebas RvTaebrivi sisrulisaken. monanieba
da srul arsTan ziareba adamianis Tavisufali arCeva-
nia, rac mis realur cxovrebaSi xdeba. amdenad, monanie-
bis aqtSi Cadebulia idea realurisa da irealuris, su-
lisa da sxeulis Tavsebadobis Sesaxeb, im Tavisuflebis
Sesaxeb, romelic bediswerad aRar gardaisaxeba.
qristes fenomeni am Tavisuflebis ganxorciele-
baa. macxovari arc gaurbis da arc eqvemdebareba, aramed
250
Tavisufali nebiT irCevs sakuTar bedisweras, rogorc
Tavisi cxovrebis Sesatyvisobas wminda werilis winas-
warxedvasTan. piradi pasuxismgebloba bedisweris wina-
Se niSnavs sakuTar codvad itvirTo bediT Tavdatexili
siave. qristem nebiT miiRo is, rac mas ewera da amiT au-
cilebloba daukarga bedisweras. is, rac iyo saSiSi da
gardauvali, WeSmariti gzis arCevanis Tavisuflebad iq-
ca. amiT sikvdilsac Seecvala azri - sicocxlis aRsas-
ruli axal cxovrebaSi gardacvaleba aRmoCnda.
geTsimaniis baRSi qristem winaswar ukve miiRo
jvarcma, roca daTrguna sikvdilis adamianuri SiSi da
gaakeTa arCevani uzenaesi nebis mixedviT. aq man gadaabi-
ja bedis sazRvarsac (bediswera Tavisuflebad aqcia) da
Sinagan aucileblobasac - dasZlia mowameobrivi sikvdi-
lis SiSi. am gadamwyveti nabijiT, srul TavisuflebaSi
dairRva yovelgvari determinizmi - rogorc bedis gar-
dauvaloba (determinizmi garedan), aseve Sinagani auci-
lebloba.
macxovarma bedisweris tyveobidan ixsna adamiani
da misi codvili buneba RvTaebrivi sisrulis perpeqti-
vaSi ganaTavsa.
es RvTaebrivi sisrule aris TavisTavadi, dausaba-
mo arsi — mamazecieri. qriste ki warmoadgens mis feno-
mens - TavisTavadi arsis Riaobas realobis (cnobierebi-
saTvis misawvdomi realobis) mimarT. sakuTriv Riaobis
Tvisebas ki ganasaxierebs suliwminda - misi madlis mo-
feniT TavisTavadi arsi erwymis fenomens da ixsneba mis
mierve Seqmnili samyaros winaSe.
ase warmogvidgeba wminda sameba fenomenologiur
interpretaciaSi - cnobierebis miznad myofi, metafizi-
kuri arsi, romelic sxva araferia, Tu ara TviTon cno-
biereba, aRebuli Tavis absolutur mTlianobaSi. es
aris absoluturi suli, romlis TavisTavadi da maradi-
uli arseboba imaSi mdgomareobs, rom is dausrulebliv
ixsneba, rogorc fenomeni cnobierebis winaSe. ase gage-
251
bul arqetips ki zustad Seesatyviseba absolutis qris-
tianuli cneba - wminda sameba.
MAMUKA DOLIDZE
ABSTRACT
252
literatura:
253
Teimuraz fanjikiZe
(Tbilisi)
254
sabWoTa kavSiris daSlis, saqarTvelos damouki-
deblobis aRdgenis Semdeg, Cvens qveyanaSi srulad dad-
ga fexze rogorc marTlmadidebeli eklesia, ise sxva
tradiciuli religiebi. aRorZinda Zveli da aSenda axa-
li eklesiebi. mniSvnelovnad gaizarda sasuliero pirTa
raodenoba da Sesabamisad, mrevlic. magram am siaxleebs
Tan sdevda sxva procesebic; kerZod, qveynis sazRvrebis
gaxsnam, globalizaciis Seuqcevadma procesma sruliad
axali viTareba Seqmna. qveyanaSi amoqmedda bevri iseTi
konfesia, romelic adre iatakqveS arsebobda an sulac
axla Semovida.
rasakvirvelia, es religiuri organizaciebi mkveT-
rad gansxvavdeba erTmaneTisagan. Tu erTni metad agre-
siulia, mtrulad uyureben Cvens erovnulsa da tradi-
ciul Rirebulebebs, meoreni meti tolerantobiT da
SemgueblobiT gamoirCeva. bolo xans Zalze gaizarda
sxvadasxva konfesiaTa religiuri literaturis Semota-
na, gamoiyeneba propagandis mravali sxva saSualebac...
am religiur denominaciaTagan bevri sakmao xnis
win aris Semosuli. zogi ki sul ramdenime wels iTvlis.
cxadia, Cven unda verkveodeT da vicodeT Tu vin arian
isini, ras qadageben da ra sargeblis Tu zianis motana
SeuZliaT maT Cveni qveynisaTvis.
*
* *
255
CemTvis, religiaTmcodnisaTvis, es moZRvreba sain-
tereso aRmoCnda mravali mimarTulebiT:
1. ron habardi, gansxvavebiT adreuli winaswarmet-
yvelebisagan, Cveulebrivi adamiani iyo. Tumca
dajildoebuli mravali sakacobrio niWiT. misi
biografia ar Seicavda zebunebriv saswaulebs
da arc mis gardacvalebas gamouwvevia iseTi di-
di movlenebi, rac ieso qristes jvarcmas mohyva,
magram misi mizani aranakleb diadi da keTilSo-
biluri iyo — gaexada adamiani ufro unariani,
ukeTesi da zneobrivi, da man am mimarTulebiT
seriozuli praqtikuli nabijebic gadadga. Se-
mogvTavaza axali meTodebi, programebi da teq-
nologiebi.
2. niSandoblivia, rom habardis moZRvreba mowyve-
tili ar aris warsulis sibrZnes. mravali mkvle-
varis azriT, igi ikvebeba ufro Rrma fesvebiT,
vidre bevri sxva religia, radgan saTaves iRebs
Soreul warsulSi, rogorc aRmosavlur, ise da-
savluri civilizaciebisagan. TviT ron habardma
ki, momxreTa mtkicebiT, Tavisi axleburi midgo-
miT da swavlebiT Segviyvana axali, aranaklebi
saswaulebis epoqaSi.
3. ron habardis Semoqmedebas, romelic 40 milion-
ze met sityvas Seicavs, seriozuli pretenzia
aqvs, rom pasuxs scems dRemde pasuxgaucemel
kiTxvebze.
4. ron habardis moZRvreba, mravali eqspertis mier
samarTlianad ganimarteba rogorc sulis Ses-
wavla da misi marTva, raTa adamianma, rogorc
sulierma arsebam, daibrunos Tavisi WeSmariti
buneba, ukeT gaacnobieros Tavisi damokidebu-
leba samyarosTan da adamianTa modgmasTan.
5. saentologia imiTac aris gamorCeuli moZRvre-
ba, rom, bevri sxva religiisagan gansxvavebiT,
256
adamianuri problemebis gadawyveta ar gadaaqvs
imqveyniur cxovrebaSi da xalxs aRuTqvams rea-
lur daxmarebas aqve, miwier cxovrebaSi. igi sTa-
vazobs Tavis mrevls iseT saintereso progra-
mebsa da teqnologiebs, romlebmac unda srul-
yon adamiani da gauadvilon mas cxovreba.
6. aranakleb mniSvnelovania is faqtic, rom saen-
tologia Tavis saeklesio praqtikaSi Tavisufa-
lia yovelgvari zedmeti da uazro akrZalvebi-
sagan, izuveruli wesebisagan, laRi, bunebrivi
cxovrebis SemzRudavi normebisagan, ramac, sa-
boloo jamSi, unda miiyvanos adamianebi sulier
Tavisuflebamde da Rirseul cxovrebamde.
7. Cemi azriT, saentologTa did Rirsebad CaiT-
vleba is faqtic, rom maTi moZRvrebis gamziare-
belni am Sexedulebamde brma rwmeniT ki ara, ara-
med codniT unda mividnen, sxvagvarad, Segnebu-
lad acnobierebdnen imas, Tu ramdenad gonivru-
lia is, rac maT swamT.
8. misasalmebelia isic, rom ron habardis mier da-
fuZnebuli religia yvela adamianisaken aris mi-
marTuli, radgan, rogorc TviTon ityoda: `WeS-
mariteba da sibrZne unda ekuTvnodes yvelas,
vinc ki misken iswrafvis~.
9. CemTvis, rogorc religiaTmcodnisaTvis, sru-
liadac ar aris gasakviri is didi warmateba, ro-
melic am religiam mokle istoriul periodSi
miaRwia da msoflios mraval qveyanaSi gavrcel-
da.
10. imedia, saqarTveloSi arcTu ise didi xnis win
Semosuli religia sikeTes da met SemarTebas
SesZens Cvens xalxs. es ki moxdeba mxolod im Sem-
TxvevaSi, Tuki igi angariSs gauwevs im tradici-
ebs, im kulturas, im sulierebas, rac saqarTve-
loSi Seqmnila saukuneTa manZilze, tolerantu-
257
li iqneba qarTvelTaTvis tradiciuli, mar-
Tlmadidebluri rwmenisadmi, romelzedac da-
fuZnebulia qarTuli kultura, aSenebulia qar-
Tuli cxovrebis wesi; Tuki igi gaiziarebs im Ri-
rebulebebs, rac faseulia saqarTveloSi da
amasTan, adamianebs gaxdis ufro unarians, mobi-
lurs, saqmisadmi midrekils, moqmeds, zneobri-
vad amaRlebuls da acxovrebs maT ukeTes gare-
moSi.
TEIMURAZ PANJIKIDZE
ABSTRACT
258
manana CiteiSvili
(quTaisi)
marine kuxalaSvili
(quTaisi)
260
pativiscemisaTvis, rom ganxeTqilebis sanacvlod, arse-
buli reJimisadmi loialuri damokidebulebiT ganim-
sWvalebian, rac, bunebrivia, gacilebiT mtkice socia-
luri stabilurobis safuZvelia. Tu kantma filosofia-
Si revolucia moaxdina gare obieqtidan Sinaganze yu-
radRebis centris gadataniT rogorc empiriuli samya-
ros, ise eTikis safuZvlebis gagebaSi, lokma Tavisi war-
modgeniT, Tu rogor SeiZleba religiurma Tavisufle-
bam, romelsac yovelTvis anarqiis wyarod ganixilav-
dnen, politikur azrovnebaSi revolucias daudo saTa-
ve. lokma politikuri sazogadoebebis stabilizebisa da
legitimaciis safuZvlebis transformireba moaxdina.
mravlismetyvelia is, rom religiis Tavisuflebis
principi sul ufro met mxardaWeras iZens religiur
tradiciebSi, iseve rogorc pluralistul sazogadoe-
bebSi, maT xelisuflebasa da konstituciebSi.
Tavad loki ar ganixilavda religiis Tavisuflebas
usazRvro movlenad. man sul mcire, sami ZiriTadi kiT-
xva aRiara marTebulad: 1. ramdenad tolerantuli unda
iyos sazogadoeba maT mimarT, vinc ar iziarebs urTier-
TSemwynareblobasa da urTierTpativiscemis principe-
bis mxardaWeras? 2. ramdenad tolerantuli unda iyos
sazogadoeba maT mimarT, vinc ar Seasrulebs dadebul
fics, an mocemul dapirebas? 3. ramdenad tolerantuli
unda iyos sazogadoeba maT mimarT, vinc miiswrafvis ga-
anadguros sazogadoeba Sinagani amboxisa da saerTaSo-
riso omebis gziT? es sami kiTxva moiTxovs Sesabamisi
TanamimdevrobiT, urTierTSemwynareblobis, valdebu-
lebaTa Sesrulebisa da sazogadoebrivi TviTgadarCe-
nis normebis formulirebas.
religiis Tavisufleba moiTxovs samoqalaqo Tavi-
suflebas, es ukanaskneli – sindisis Tavisuflebas. mas-
ze religiuri uflebis aRiareba gulisxmobs adamianis
uflebis dadasturebas, iwamos an ar iwamos esa Tu is re-
ligiuri dogma da a. S. iqamde, sanam aseTi gamoxatva ar
261
aris zianis momtani sazogadoebrivi usafrTxoebisaT-
vis.
rwmenis qona nebayoflobiTi aqtia, rasac eklesiis
mamebic aRiareben. II saukunis qristianma mweralma, ius-
tine mowamem dawera: `araferi ar aris iseT winaaRmdego-
baSi religiasTan, rogorc iZulebao.~ III saukunis romSi
gamoica dekreti, romelic qristianobaze iZulebiT
moqcevas krZalavda.
sayuradReboa tertulianes, laqtanciusis da sxv.
damokidebuleba religiis Tavisuflebisadmi, rogorc
adamianis fundamenturi uflebisadmi.
gansakuTrebiT mniSvnelovania radikali reformis-
tebis roli, rac efuZneboda saxarebaze araiZulebiTi
reagirebis princips. rac, maTi azriT, iyo WeSmariti ek-
lesiis ZiriTadi niSani.
religiis Tavisuflebis koncefcias xangrZlivi is-
toria aqvs, religiuri uflebebis aRmocenebisagan gan-
sxvavebiT. individis religiuri identuroba qmnida, er-
Tis mxriv, gvaris, Temis da a.S. erTianobis safuZvels
da, meores mxriv, danarCeni samyarosagan gansxvavebis
niSnis matarebeli iyo. xSirad religia iqceoda jgufebs
Soris konfliqtis safuZvlad. Zalian Zveli da kritiku-
lia daZabuloba islamsa da qristianobas Soris. koli-
zia, dasavlur, aRmosavlursa da muslimur msoflmxed-
velobas Soris gamoCnda bosniaSi. grZeldeba ebrauli
konfliqti sxva msoflio religiebTan, romlis gamoxa-
tulebaa ebraelebis genocidi. msoflios sxva ZiriTadi
religiebi da msoflmxedvelobebi qmnian sxva ZiriTad
kulturebs.
amgvari damokidebulebis mizezi religiebis war-
modgenebia WeSmaritebaze, rac efuZneba winaswarmetyve-
lur gamocxadebebs, an problemis sxva saxis gaazrebas.
yvela religia gamodis WeSmaritebis pretenziiT, rasac
asabuTebs Tavis filosofiur an Teologiur koncefci-
ebSi.
262
aRniSnulis miuxedavad, uZveles msoflioSi uxva-
daa religiuri uflebebis pativiscemis mowodebis kva-
li. budizmis mimdevarma mefe aSokam brZana: `vinc pativs
miagebs Tavis Tems da sxvas ki Seuracxyofs, sinamdvile-
Si udides zians gvris mSobliur Tems~.
induizmis wm. teqstebSi Cans sxvisi religiuri tra-
diciebisadmi Semwynarebloba, romlis safuZvels war-
moadgens rwmena, romlis mixedviTac, yvela religiaSi
SesaZlebelia kargis monaxva. es swavlebani uzrunvel-
yofs religiis Tavisuflebis Sesaxeb konstituciuri
da samarTlebrivi debulebebis mxardaWeras.
sxva religiuri tradiciebic mouwodeben gansxvave-
buli mrwamsebis mimdevarTa mimarT pativiscemisken. Cv.
w. aR–mde VI -s. jainizmis wm. teqstebis Tanaxmad: `isini,
vinc TavianT doqtrinebs xotbas asxamen da sxvebisas Se-
uracxyofen, ver gadaWrian verc erT sirTules~.
TalmudSi vkiTxulobT: `da qmnili iqneba adamiani
erTi (pirveli), rom gvaswavlos, Tuki vinme moklavs erT
adamians... wm. werili mas miusjis qveynierebis mkvlelo-
bas da vinc gadaarCens erT suls ... wm. werili mas qveyni-
erebis gadarCenas miawers... amitom yvelam unda Tqvas,
CemTvis yofila samyaro Seqmnilio~.
bibliac gamoxatavs tolerantobis ideas ucxoelTa
mimarT, roca acxadebs: `Tu ucxoeli mova SenTan, nura-
fers dauSaveb, miiRe, rogorc Seni naTesavi da Seiyvare,
rogorc Tavi Seni, radgan ucxoni viyaviT egviptelTa
miwaze. me var ufali RmerTi Seni~.
yurani kategoriulad acxadebs: rwmena arCevanis
sakiTxia: `Tqvi, WeSmariteba RvTisgan modis; visac unda
morwmune iyos, irwmunos da visac unda urjulo iyos,
iyos~.
amrigad, amgvari Tvalsazrisebis miuxedavad, ro-
melsac esa Tu is religia avlenda, istoriulad arse-
bobda winaaRmdegoba rwmenasa da praqtikas Soris. Tum-
ca, religiuri uflebebis koncefciis aRiarebas Tavda-
263
pirvelad swored religiaTa wm. werilebSi gansakuTre-
buli mniSvneloba aqvs. aRniSnuliT irkveva, rom reli-
giur uflebaTa koncefcia ar yofila ucxo msoflios
ZiriTadi religiebisaTvis, rac maT swavlebebSic ikiT-
xeba.
M. CHITEISHVILI
M. KUKHALASHVILI
264
literatura:
1. biblia
2. yurani
3. mahabharata
265
socialuri da politikuri
filosofia
266
kaxa qecbaia
(Tbilisi)
267
lis tansacmeli acviaT honkongSi. ase xdeba yvelgan.
msoflios nebismier kuTxeSi. liotaris TqmiT, es yove-
live postTanamedove sazogadoebis efemeruli socia-
luri yofis calkeuli fragmentebia, romelic cxovre-
bis axali stilisa da strategiis warmoSobaze miuTi-
Tebs.
dRes ukve aravin ar davobs imaze, rom kacobrioba
postklasikur, postTanamedrove epoqaSi imyofeba, ro-
melic mTeli rigi `ucnauri siurprizebiT~ gamoirCeva.
am procesis erT-erTi pirveli macne fridrix nicSe iyo,
romelmac Tamamad wamoayena `absurduli Tezisi~ `Rmer-
Tis sikvdilis~ Sesaxeb. `RmerTis sikvdili~ `adamianis
sikvdilsac~ niSnavda, magram `damcrobil da damdable-
bul,~ fufunebas, komfortsa da yoveldRiur cxovrebi-
seul wvrilmanebs gamodevnebul kacobriobas nicSes am
naTqvamisaTvis saTanado yuradReba ar miuqcevia. sabo-
lood ki yovelive imiT damTavrda, rom `RmerTis
mkvlelma~ kacobriobam `adamianic mokla~ (bodriari).
Tuki XX saukune `RmerTis sikvdiliT~ aris gamorCeuli,
XXI saukunisaTvis amgvari gamorCeulobis niSani `adami-
anis sikvdilia~.
Seqmnil realobas kargad esadageba nicSes mier az-
rovnebis sistemuri wesis uaryofa da mis nacvlad frag-
mentaciuli diskursi, aforistuli maqsimebiTa da sen-
tenciebiT operireba; RirebulebaTa radikaluri gada-
faseba da ontologiuri nihilizmi; absoluturi WeSma-
ritebis uaryofa da racionaluri azrovnebis (`kanon-
mdebeli gonebis~) interpretaciiT (`interpretaciuli
gonebiT~) Canacvleba; nicSes amgvari msoflmxedvelobi-
dan arc ise Sori manZilia deridas dekonstruqciamde.
nicSes Semdeg haidegeria is, vinc xelsayrel inte-
leqtualur sivrces qmnis postTanamedrove azrovnebi-
saTvis. am SemTxvevaSi mxedvelobaSi gvaqvs haidegeris
mier gonebis kritika, romlis mixedviTac igi instru-
mentuli da pragmatuli gaxda. haidegeris TqmiT, amgva-
268
ri gonebis umaRlesi forma teqnikaa, romelic humaniz-
misaTvis adgils ar tovebs. `humanizmis horizontze
barbarosoba Cndeba.~ am SemTxvevaSi haidegers bevri ram
daejereba, radganac postTanamedrove sazogadoebaSi
dehumanizacia realuri faqtia.
socialuri TvalsazrisiT, postTanamedrove sazo-
gadoeba igive momxmarebluri sazogadoebaa. misi Ziri-
Tadi niSani pragmatizmi, merkantilizmi da cinizmia.
`wminda gonebis kritikis~ avtorisagan gansxvavebiT
sloterdaikma `cinikuri gonebis kritikiT~ (1983 w.) mia-
niSna, rom amJamindeli cinizmi ganmanaTleblobis idea-
lebis gaufasurebiTaa gamowveuli. postmodernma ada-
mianTa cnobierebaSi kulturuli paradigmebis cvlile-
bebi da transformireba gamowvia. postTanamedrove
adamianma ara mxolod uari Tqva WeSmaritebaze, aramed
budovani da gaugebari gaxada misi statusi; man diadi da
amaRlebuli moraluri da religiuri, egzistencialu-
ri miznebisadmi interesi dakarga. kultura maskultu-
rad, Sinaarsiani da sazrisiani cxovreba cariel, efeme-
rul da virtualur relobad gadaiqca, romelmac adami-
ani namdvil sinamdviles mowyvita. sazogadoeba `speq-
taklis sazogadoeba~ gaxda, romelic reklamisa da me-
diis totalur Zalauflebazea damyarebuli. realuri
politika polit-teqnologiebma, xolo sazogadoebis
istoriuli ganviTareba `Sou-xelisuflebam~ Secvala;
am tipis sazogadoebaSi yvelaferi — seqsualuri cxov-
rebiT dawyebuli fexburTiTa da politikiT damTavre-
buli, Teatralizebulia. amieridan politika aRar aris
adamianis seriozuli saqmianoba. igi Zalze xmauriani sa-
naxaoba da emociuri gantvirTvis adgilia, xolo namdvi-
li politikosi is aris, romelic karg Sousa da sanaxao-
bas moifiqrebs da dadgams. amitomac Tanamedrove poli-
tikuri bataliebi revoluciebiT ar sruledba. garTo-
baze orientirebuli karnavaluri politika revoluci-
uri gardaqmnebisagan Sors dgas. aseT viTarebaSi poli-
269
tika transpolitikad, sazogadoeba ki transazogadoe-
bad gadaiqceva.
postmoderni inteleqtualTa sasaflaoa (liota-
ri), radganac is cvlis inteleqtualTa mdgomareobas
sazogadoebaSi. tradiciuli sazogadoebis inteleqtu-
alTa fena postmodernistul sazogadoebaSi gamousa-
degari xdeba (`Carecxilebi~). postmodenma maT yvlafe-
ri waarTva da istoriis sanagveze moisrola. Semoqmedi-
sa da moazrovnis adgili e. w. eqspertma daikava. pirov-
neba ki zombiT iqna Canacvlebuli, romelic yovelgvar
pirovnul Rirsebasa da damoukidebel azrovnebas mok-
lebulia da mxolod situaciebis Sesabamisi unar-Cveve-
bis amaraa darCenili. ganaTlebis sistema ki msgavsi
unar-Cvevebis formirebazea orientirebuli. modernis-
tul sazogadoebaSi inetleqtualebs wamyvani poziciebi
ekavaT kulturis, xelovnebis, ganaTlebis, politikisa
da ideologiis sferoSi. postTanamedrove sazogadoe-
bam mTlianad waarTva maT es adrindeli privilegiebi.
Tuki maT adre adamianebi `bastiliis asaRebad~ mihyav-
daT, axla ukve amisaTvis aRar scaliaT, radgan sakuTa-
ri karierisaTvis zrunviT arian dakavebuli da amisaT-
vis aTasgvar konkursebSi uwevT monawileobis miReba.
amieridan isini mmarTveli da kanonmdebeli elitaruli
gonebis pretendentebi ki ar arian, aramed konkretuli
funqciis Sesrulebaze akeTeben orientacias. liotaris
TqmiT, sartri iyo ukanaskneli inteleqtuali, romel-
sac `marTebuli saqmis~ sjeroda. dRes aseTi ram iluzi-
aa, romlisTvisac adgili ar rCeba. liotaris mixedviT,
Semoqmedis adgili uniWo da damoukidebeli azrovnebis
unars moklebulma adamianebma daikaves. modernistuli
epoqis inteleqtualebi postmodenistulma realobam
kargaxania saflavs miabara (ix. liotaris `inteleqtua-
lis saflavi~).
postmodernistul sazogadoebaSi tipuri gavrce-
lebuli figuraa `iapi~ — calkeuli konkretuli fun-
270
qciebis Sesrulebaze orientirebuli `axalgazrda pro-
fesionali moqalaqe.~ igi saSualo fenis warmomadgene-
lia, romelic klasikuri gagebiT `inteleqtualur kom-
pleqsebs~ absoluturad moklebulia da mxolod misi
Tanamedrove ganaTlebisa da civilizaciis sikeTeebiT
cxovrobs. man zedmiwevniT icis cxovrebiT tkboba da,
rac yvelaze mTavaria, rogor iSovos fuli. misi codnis
arsenali biznes-gegmis daweriT, kompiuteris (bodria-
ris mixedviT, `adamianuri gonebis xelovnuri proTe-
zis~) codniTa da piradi karieruli warmatebis miRwevi-
saTvis saWiro unar-CvevbiT amoiwureba. erTi sityviT,
is qalaqis civilizaciis kacia, romelsac soflis buneb-
rivi garemo cudad xdis. nicSes sityvebiT rom vTqvaT,
igi kaci ki ar aris, aramed `kacunaa.~ misTvis samSoblo
da msgavsi moraluri idealebi arafrismTqmeli sityve-
bia.
postTanamedrove sazogadoebaSi kidev ufro gav-
rcelebuli figuraa zombi — daprogramebuli arseba
(`manqurTi~), romelic yovelgvar pirovnul Rirsebas da
damoukidebel azrovnebas moklebulia. es aris masis ka-
ci. igi im magnitofons hgavs, romelic televizorzea
mierTebuli da mis gareSe moqmedeba da funqcionireba
ar SeuZlia.
postTanamedrove sazogadoebis adamiani moklebu-
lia yovelgvar asketizms. is mxolod erTi dRisTvis
cxovrobs. igi faqtobrivad ar fiqrobs xvalindel dRe-
ze, xolo Soreuli momavalis cneba misTvis sruliad
ucxoa. misi cxovrebis mTavari stimuli profesiuli da
finansuri warmatebaa, romelsac unda miaRwios ara
cxovrebis bolos, aramed amwuTas, axla da aq. rac SeiZ-
leba male. am amocanis Sesasruleblad ki cxovrebis ne-
bismieri wesi, stili da strategiaa misaRebi. Tundac
yvelaze amoraluric ki. Tuki modernistuli sazogado-
ebis adamiani ityoda: `aqa vdgavar da sxvagvarad ar Zal-
miZs,~ postmodernistuli sazogadoebis adamiani ityvis:
271
`vdgavar iq sadc minda da rogorc minda.~ amitom mas
klasikuri gagebiT myari, erTxel da samudamod mocemu-
li sayrdeni ar aqvs. misTvis ar arsebobs iseTi cnebebi,
rogoricaa memarjvene, memarcxene an centristi. Sesaba-
misad, arc msgavsi ideologiebi. igi e. w. `soft-ideolo-
giis~ momxrea, romelSic mSvidobianad Tanaarsebobs
iseTi faqtebi da movlenebi, rac adre erTmaneTTan Seu-
Tavsebeli da winaaRmdgeobrivi iyo. msgavsi viTareba
raRac neofatalizmis msgavs miToss qmnis, romelSic
adamiani umweod gamoiyureba. iapi erTi SexedviT TiT-
qos aqtiuri, moqmedi da TviTdajerebulia, magram mas
mainc ar mieyeneba aRorZinebisdroindeli formula:
`adamiani, romelmac sakuTari Tavi TviTon Seqmna,~ rad-
ganac Seqmnil axal socialur sinamdvileSi bevri ram
SemTxveviTobasa da TamaSzea damokidebuli. igi ver it-
yvis, rom yvelaferi nulidan daiwyo da yovelives Tvi-
Ton miaRwia. amitomac amgvar sazogadoebaSi farTodaa
gavrcelebuli aTasgvari latarea da saTamaSo biznesi.
postTanamedrove sazogadoebaSi dakargulia inte-
resi yovelgvari miznisadmi. aq ar arsebobs diadi mizne-
bi imitom, rom zogadad mizani ar warmoadgens aranair
Rirebulebas. pol rikioris TqmiT, dRes SesamCnevia
`miznebis atrofia da saSualebebis hipertrofia~, rac
am miznebiTa da idealebiT imedgacruebam gamoiwvia. maT
ver Seasrules TavianTi piroba. verc erTma modernis-
tulma ideam sasurveli Sedegi ver gamoiRo. amitom ada-
mianebs momavlis imedi gauqra. igi TiTqos viRacam moi-
para.
modernistuli sazogadoeba da adamiani istoriu-
lobiT xasiaTeba. is istoriul droSi arsebobs. drois
amgvari aRqma posTanamedroveobaSi uaryofilia. man
amowura Tavisi Tavi. amieridan adamiani sivrciT azrov-
nebazea orientirebuli, radganac realoba, romelSic
is aRmoCnda hiperrealobas warmoadgens, amitomac dro-
is tradiciuli gageba gamousadegaria.
272
sazogadoebis postmodernistuli transformacia
yvelaze metad mtkivneulad kulturaze aisaxeba. am Sem-
TxvevaSi kulturuli meinstrimis radikalur cvlile-
basTan gvaqvs saqme.
postTanamedrove sazogadoebaSi gabatonebul
mdgomareobas ikavebs maskultura, xolo masSi moda da
reklama. Seqmnil axal realobaSi moda im rolsa da fun-
qcias asrulebs, rasac modernistul sazogadoebaSi mi-
Tosi, religia, filosofia da mecniereba asrulebda. is
moicavs yovelives da akanonebs, radganac yovelive, ra-
sac moda ar Sexebia, miuReblad iTvleba, arsebobis uf-
leba ara aqvs da kulturis elementad ar aRiqmeba. es
mecnierul Teoriebsac Seexeba. dRes yuradsaRebi mxo-
lod moduri mecnieruli Teoriebia, romelTa Rirebu-
leba ara Sinagani Rirseba da WeSmaritebis wvdomaa, ara-
med garegnuli efeqtebi da mimzidveloba. modaze saub-
risas unda gvaxsovdes, rom is Zalze Wirveuli fenome-
nia, romlis winaswar ganWvreta TiTqmis SeuZlebelia.
misi amgvari buneba garkveulwilad mTeli postTanamed-
rove sazogadoebis aramyari bunebis ganmsazRvreli
xdeba. misi aramyari, efemeruli da mouxelTebeli bune-
bis Sedegad postTanamedrove sazogadoebis winaswar
ganWvreta SeuZlebeli xdba. frangi sociologis J. lio-
vecis TqmiT, amgvari sazogadoeba sicarielisa da efeme-
rulobis imperias warmoadgens.
aqve aRsaniSnavia agreTve is, rom postmodenistul
transformacias ganicdis iseTi myari da tradiciuli
socialuri institutebi, rogoricaa ojaxi da religia.
amis magaliTebia e. w. `erTjeradi ojaxebis gaCena,~ `Ta-
visufali seqsualuri cxovrebis~ propaganda da sxva.
religiis sferoSi adamianisa da sazogadoebis
totaluri desakralizacia, religiuri cxovrebis vir-
tualizacia, profanacia da a. S.
postTanamedrove sazogadoebaSi TiTqmis yvelafe-
ri Teatralizebulia. nebismieri saxis movlena praqti-
273
kulad efemeruli speqtaklisa da Sous nawilebia mxo-
lod.
postTanamedrove sazogadoebisa da adamianis es
fragmentuli daxasiaTeba imisTvis dagvWirda, rom gveC-
venebia Tu ra gamowvevebis winaSe imyofeba modernistu-
li sociologia, romelic radikaluri postmodenistu-
li sociologiis warmomadgenlis Jan bodriaris mixed-
viT, uZluria maT winaSe. amitom dRis wesrigSi dgeba al-
ternatiuli sociologiis Seqmis aucilebloba. pos-
tmodernistuli diskursi kiTxvis niSnis qveS ayenebs
modernistuli sociologiis, ara rogorc epistemolo-
giis, aramed zogadad, rogorc sazogadoebis Sesaxeb Te-
oriis arsebobas. bodriaris TqmiT, modernistulma so-
ciologiam amowura Tavisi Tavi. ufro metic, dRes misi
kvlevis sagani, rogorc aseTi, ar arsebobs. modernis-
tuli sociologia sociumis totalobaze iyo orienti-
rebuli, rac postTanamedrove sociologiaSi miuRebe-
lia. totalurma sociumma totaluri dekonstruqcia
ganicada. garda amisa, klasikur sociologiaSi sazoga-
doebis tipologiis ganmsazRvreli faqtori ekonomika
iyo, rac postTanamedrove sociologiam uaryo. mis mi-
xedviT, tradiciuli gagebiT ekonomika, trans da vir-
tualurma ekonomikam Secvala. Tuki modernistuli so-
ciologiis sagani modrenistuli sazogadoeba iyo. Ta-
namedrove gagebiT sociologia, am tipis sazogadoebis
analizis Sedegad gaCnda. dRes saxezea modernistuli
sazogadoebis transsazogadoebad gadaqceva, romlis
SeswavlaSi modernistuli sociologia uZluria. pos-
tsazogadoeba postsociologiam unda gaanalizos, ro-
melic axali ganzomilebis sociologia iqneba, rasac
bevri Tanamedrove mkvlevari sociologiis sikvdilad
miiCnevs, magram sinamdvileSi es ase ar aris. am SemTxve-
vaSi sociologiis axal, aramodernistul modelzea sa-
ubari, romelsac kvlevis modernistulisagan gansxvave-
buli sagani gaaCnia. bodriaris mixedviT, es marTlac
274
klasikuri sociologiis sikvdilia, radganac klasiku-
ri gagebiT socialuri sinamdvile ukve aRar arsebobs.
amas bdriaris enaze `socialuris sikvdili~ hqvia.
amieridan postsociologiis sagania postsazoga-
doeba, e. w. hipersazogadoeba (amgvari sazogadoeba bod-
riarma aRwera Tavis mxatvrul-filosofiur eseSi `ame-
rika~). modrenistuli sociologia socialuris maradi-
ulobis Sesaxeb Sexedulebas amkvidrebda. Tumca amgvari
Sexedulebis marTebuloba dRes kiTxvis niSnis qveS un-
da davayenoT, ramdenadac amieridan socialuri simuli-
rebulia. is masa, romelic postTanamedrove sazogadoe-
bas qmnis, socialurobas, socialur bunebas moklebu-
lia anu raime saxis sociologiur realobas ar warmoad-
gens. socialur realobas virtualuri hipersazogadoe-
ba Caenacvla, romelic socialuris axal ganzomilebas
warmoadgens. bodriaris azriT, mas raime saxis konkre-
tuli gansazRvruloba ar gaaCnia. garkveulobis arqo-
naa misi garkveuloba. sazogadoebis am axali tipis —
postsazogadoebis analizma, bodriari misda uneburad
sociologiis axli tipis — postsociologiis ideamde
miiyvana. amitom bodriaris samizned iqca momxmareblu-
ri sazogadoeba Tavisi reklamiT, yoveldRiurobiT, to-
taluri TavisuflebiTa da simulaciebiT. did naraci-
ebze uaris Tqmam sociologiaSi axali modelis — potso-
ciologiis aucilebloba gamoiwvia. sociologiis amgva-
ri modelis av-kargianobaze dRes saubari Zalze Znelia.
Tu rogor iqneba misi momavali, amas, albaT, dro gvaCve-
nebs.
275
KAKHA KETSBAIA
ABSTRACT
amiran berZeniSvili
(Tbilisi)
277
b.ivaniSvilis saxelebTanaa dakavSirebuli. garkveuli
periodis ganmavlobaSi maT saqmiani da biznes urTier-
Toba akavSirebdaT, magram dReisaTvis dapirispirebul
mxareebs warmoadgenen. sazogadoeba, gansakuTrebiT ki
dedaqalaqis, am procesebs miesalmeba da sxvadasxva par-
tiebTan erTad identobis Zieba daiwyes. identobis obi-
eqti maleve aRmoCnda da imedgacruebulma sazogadoe-
bam da gakotrebulma politikurma partiebma Tavi axal
erTobas Seafares, romelic dRes ukve angariSgasawev
politikur Zalas warmoadgens.Sesabamisad, saqme kvlav-
sazogadoebis umravlesi wevris politizirebasTan-
gvaqvs.
es procesebi SeiZleba aRiweros, rogorc Teatra-
lizirebuli da Cvens sazogadoebasac vuwodoT speqtak-
lis sazogadoeba. speqtaklis sazogadoeba kapitalizmis
pirobebSi iCens Tavs, magram saqarTveloSi is gansakuT-
rebul formas iRebs. jer SevexoT sxvadasxva Sexedule-
bebs speqtaklis sazogadoebis Sesaxeb.
meoce saukunis 80–ian wlebSi ukve Camoyalibebuli
iyo Teoriebi da Sexedulebebi, romelic sazogadoebas,
rogorc speqtakls, aRwerda. moCvenebiTobas anu `simu-
laciebis sistemas~ uwodebs J. bodriari, `speqtaklis
sazogadoebas~ gi-ernest debori, `Teatrokratias~ J.ba-
lande, `vakuumis (sicarielis) eras~ Jil lipovecki, `ne-
obarokos eras~ o.kalambreze, `sazogadoebas, rogorc
Teatri~ r.seneti. maTi azriT, sazogadoebam ise moirgo
Seqspiriseuli metafora `mTeli samyaro – Teatria~,
rom dReisaTvis sazogadoebis motivaciur mxaresac
warmoadgens.
r.seneti ( 5 ) sazogadoebis ganxilvisas sajaro da
privatul sferoebze saubrobs. misi azriT, meoce sau-
kunem sajarosa da privatuls Soris balansi daarRvia.
adamianebi CaerTvnen Teatralur samyaroSi da dReisaT-
vis iseTi suraTi miviReT, rodesac maT mierve, sakuTari
nebiT xorcieldeba am realobaSi rolebis gadanawile-
278
ba. aseTi roli adamians garkveuli saxis qcevas aiZu-
lebs, romelic Sesabamis situaciaSi vlindeba. maTi Ses-
ruleba ara meqanikurad, aramed rwmenaTa sistemis sa-
fuZvelze xdeba. situaciac realuri sazomiT axorcie-
lebinebs adamians qcevas, rac roliT dawesebul pres-
krifciebSi Cans. TiTqmis ori saukunea mecnierebi saub-
roben Teatralizirebul aqtivobebze sazogadoebaSi,
romelic iluzias warmoadgens da yuradReba maxvilde-
ba socialur qcevaze. aqcenti im mocemulobaze keTdeba
rasac theatrum mundi–s uwodeben, rac aris warmodgenebi,
romelsac adamianebi mimarTaven da romlebic maT saja-
ro da privatul cxovrebasTan aris dakavSirebuli.
r.seneti miiCnevs, rom rac ufro dro gadis Tana-
medrove adamiani miT ufro Sordeba sajaro sivrces da
Sesabamisad aqcenti privatul cxovrebas eniWeba. priva-
tulze orientireba, socialur cxovrebaSi pirovnebis
primats gulisxmobs, rac pirvel rigSi kapitalisturi
wyobis damsaxurebaa, sadac sxvisi neba daCagrulia, ig-
norirebulia. es procesi didi intensivobiT safrange-
Tis revoluciis Semdeg daiwyo. swored masebis moZrao-
bisa da mobilobis Semdeg aqcenti pirovnebaze gadaita-
nes. es is pirovnebebia, vinc socialur cxovrebas axor-
cieleben, magram SezRudulad. isini mcire jgufTan ur-
TierTobiT kmayofildebian. sadac pirovnebis rols
mniSvnelobas aniWeben, xazgasmaa maT individualobaze.
aqedan gamomdinare, daaskvnis r.seneti, meoce saukuneSi
sajaro kultura dasrulda da daiwyo privatuli cxov-
reba, romelmac cxovrebaSi ufro metad fsiqologiuri
ideologia Semoitana. msgavsi suraTia politikaSic, sa-
dac politikuri cxovrebis subieqti individia. poli-
tikuri cxovrebis meore elementia mayurebeli, romlis
roli liderTa privatul rolTan mimarTebaSi yalibde-
ba. aseT sazogadoebaSi pirovnebaze aqcentirebiT Camo-
yalibda socialuri cxovrebis narcisuli stili. maT
jgufuri interesebi Semcirebuli aqvT, adamianebi moq-
279
medeben niRbiT, maT Tavisuflad SeiZleba ewodoT ada-
miani moTamaSe, romlebic ramdenime rols kargad asru-
leben sxvadasxva situaciaSi. maTi mTavari sazrunavia
ar dakargon roli da TamaSis unari. lideri harizmatu-
lia da masmedia aqcents swored am kuTxiT akeTebs. li-
derebi ase axdenen Zalauflebis gamoyenebas vinmeze. ma-
Ti amgvari saxis SenarCunebisaTvis iqmneba Tanamedrove
miTebi. lideris gmiruli roli sazogadoebis yuradRe-
bas iqcevs. es procesi uwyvetia, raTa ar moxdes sxva ra-
meze yuradRebis koncentrireba. marTalia, privatul
sazogadoebaSi Semcirda socialuri kontaqtebi , magram
am procesis proporciulad gaizarda informirebulo-
ba. amas teqnikis da teqnologiebis ganviTarebamac Se-
yuwyo xeli. aseTi saxiTaa Seqmnili Teatris sazogadoe-
ba, sadac aris ZiriTadi aqtiorebi anu msaxiobebi da ma-
yurebeli. am sazogadoebaSi yvela emorCileba Teatris,
scenis wesebs. dReisaTvis politikosi isaa, vinc kargi
msaxiobia, kargadaa dauflebuli TamaSis wesebs da amis
niWsac amJRavnebs.lideri politikaSi rols garkveuli
wesebiT TamaSobs da mas ar gadauxvevs gansakuTrebuli
SemTxvevis garda. maT moqmedebebSi Cans narcisizmi,
radgan sakuTar Tavzea aqcenti da Sesabamisad mayurebe-
li, xalxic msgavsadve moqmedebs.
frangi Teatrmcodne an iubersfildi ( 2 ) konkre-
tulad speqtakls, komunikacias ukavSirebs sazogado-
ebriv cxovrebas. aseTi mimarTebebi `mes~ dacviT meqa-
nizmebs saWiroebs. gansakuTrebulad aRniSnavs uaryo-
fis meqanizms (negation). saerTo jamSi es dacviTi meqaniz-
mi realobaze uaris Tqmaa. avtori am meqanizms Teat-
rTan mimarTebiT ganixilavs, rac TavisTavad warmosa-
xul samyaroSi yofnas niSnavs, magram yovelive amas rea-
lobad miiCnevs. es is realobaa, rasac scenis plastikas-
Tan an moZraobebTan araviTari kavSiri ar aqvs. aqedan
mayurebeli xedavs scenaze mimdinare realobas, aseve
xedavs msaxiobebis mier gaTamaSebul realobas da swo-
280
red amis Sesaxeb icis, rom es realoba ar aris, magram
aRiqvams, rogorc realobas. ase xdeba sinamdvilis kon-
struireba. asevea politikur da socialur cxovrebaSi.
rac Seexeba `mes~ dacviT meqanizmebs, is z.froidis
mieraa Semotanili fsiqologiaSi da Tavidan or aseT
uaryofas gamoyofda. dReisaTvis ki am or cnebas Sereu-
lad xmaroben. realobaze uaris Tqma (verleugnung ) gan-
sxvavdeba uaris Tqmisgan, uaryofisgan (verneinung). pir-
veli exeba subieqtis im mdgomareobas, rodesac travmi-
rebul realobaze uars ambobs, xolo meore exeba subi-
eqtis mdgomareobas, rodesac is gandevnil survilebs,
azrebs, grZnobebs uaryofs, rom es misi survili, azri,
grZnoba ar aris. a.iubersfildi am meore dacviT meqa-
nizmss exeba da avrcelebs xalxze, mayurebelze. aseT
SemTxvevaSi uari niSnavs gaqcevas realobidan, raTa is
cnobierebisTvis autaneli ar gaxdes. es adamianTa is ka-
tegoriaa da, umetes SemTxvevaSi umravlesoba, romelic
realobis mZime suraTs ignorirebs, demonstrireben
iseT qmedebas, romliTac gamoxataven, rom yvelaferi
rigzea. axal realobaSi Cadgoma emociurad gadarCenis
tolfasia. ase xdeba im realobasTan adaptireba, romel-
Tanac Sexeba aqvT. Tu fsiqopaTologias davesesxebiT,
maniakaluri aqcentuaciis dros saqme exeba srul uar-
yofas, romlebic aseT uarSi Zlier radikalizmsac gu-
lisxmoben da srul emociur rigiTobas iCenen. aseve
xdeba Teatralizirebul samyaroSi. misi azriT, swored
msaxiob–mayurebels Soris mimdinareobs ZiriTadi komu-
nikaciebi.
aseTi komunikaciuri sqemebiT speqtaklis sazoga-
doeba TeatralizmiT gamoirCeva. adresatia xalxi, mayu-
rebeli, xolo msaxiobi Setyobinebis gamgzavni. mayure-
beli, erTi mxriv, afasebs speqtakls, xolo, meore mxriv,
TviTonve monawileobs am speqtaklSi. aqedan, politi-
kur movlenebSi CarTulni garkveuli saxis TamaSs axor-
281
cieleben da konkretul situaciaSi Sesabamisi rolic
akisriaT. am process kargad warmoaCens masmedia.
politikuri cxovreba sxvadasxva qmedebebs moiT-
xovs da yovel maTgans eniWeba Teatraluri terminolo-
gia, magaliTad, komedias – umeteswilad uwodeben xeli-
suflebis qmedebebs, tragedias – xelisuflebis Zala-
dobriv qmedebebs, masxaras – pirvelpirs, saxelmwifos
liders, speqtakls – arCevnebs, partiul moZraobebs,
teqstis avtorebs – miToSemoqmedebs, msaxiobebs – po-
litikoss, dekoraciis SemqmnelT – sazogadoebasTan
urTierTobis specialistebs, kulisebs – saidumlo po-
licias da sxva. aseTi saxiT viTardeba speqtakli, rome-
lic speqtaklis sazogadoebas marTavs.( 7 )
aseT speqtaklSi prosceniumze gamodis lideri.
scenis am nawilSi dgoma niSnavs auditoriasTan komuni-
kaciis mzaobas. am adgilidan da scenis sxva adgilebidan
kargad ganxorcielebuli rolis Sedegad konfliqteb-
Si, debatebSi gamarjvebuli scenaze rCeba da imsaxurebs
mayureblis mxardaWeras. Teatris analogiiT viRebT
Semdeg suraTs – msaxiobi (aqtiori) – politikosi Sesaba-
misi rolis SesrulebiT; moqmedeba – sazogadoebis rea-
lur scenaze; scena – is, sadac moqmedeba xdeba; adresa-
ti – `xalxi~, romelic procesebis sajaro ganxilvas mo-
iTxovs ( 4 ).
sazogadoebaSi amgvarad moqmedi pirebi ukve indivi-
debi arian, ambobs Jil lipovecki (3). speqtaklis sazoga-
doebaSi aRzrdilT narcisizmi axasiaTebT. Tanamedrove
narcisi xasiaTdeba demokratiuli ideebiT da qmedebiT
moqnilia, mobiluria, mimRebia da amave dros mxolod
sakuTar TavTan amJRavnebs interesebs. aseT Tanamedro-
ve adamianebSi individualuri moTxovnilebebi Warbobs.
TviT sazogadoeba zrunavs da xels uwyobs narcisis
moqmedebas, romelic Tavisi ekonomikiT da struqturiT
zrunavs maT dakmayofilebaze. narcisTa didi nawili
282
garkveul jgufebTan erTiandeba, swored amitom maTi
depolitizireba ver xerxdeba . aseT jgufebSi narcisTa
Tavyrilobaa, romlebsac erTi da igive problema aerTi-
anebT. roca problema masiuri xdeba, is sazriss kargavs.
ase Seicvala tradiciuli cxovreba, gansakuTrebiT ki
dasavlur samyaroSi. J.lipovecki Tvlis, rom narcisebi
amerikis SeerTebuli Statebis ideologiiT Camoyalib-
dnen da dReisaTvis maTi kulturis nawilia. narcisTa
politikuri ena ufro fsiqologiuria, raTa sakuTari
Tavi sayovelTao yuradRebis centrad aqcion.
ganxilul avtorebze, qronologiurad ufro adre,
speqtaklis sazogadoebas calke monografia miuZRvna gi
deborma. naSromi 70–ian wlebSi gamovida, xolo 90–ian
wlebSi avtorma sakuTari Teoriis revizia moaxdina da
darwmunda, rom speqtaklis sazogadoeba ganviTarebis
maRal safexurzea.
gi debori ( 1 ) speqtaklis sazogadoebis sam saxes ga-
moyofs da sxvadasxva qveynebis ideologias ukavSirebs.
aq Sefasebis kriteriumebia – dapirispireba da Tanamim-
devroba, romelic `koncentrirebas an gaSlas~ ukavSir-
deba.pirvel jgufSi aerTianebs nacistur germanias da
stalinis Seqmnil sabWoTa kavSirs, sadac avtoritaru-
li wyobaa da am periodisTvis gansxvavebuli azri kon-
trevoluciad aRiqmeboda. meore jgufSi Sedis amerikis
SeerTebuli Statebi da misi sateliti samyaro, sadac
sayovelTao siuxve daqiravebulT uaxlesi saqonlis sa-
xiT did arCevans sTavazobs. siuxve qmnis arCevanis pi-
robas da dapirispireba swored aq Cndeba. mesame jgufSi
gaerTianebulia italia da safrangeTi, sadac Serwymaa
`gaSlis da koncentrirebis~, rac axali saxis Teatrali-
zebas gulisxmobs, dReisaTvis ki es mTel msoflioSia
sxvadasxva formebiT gavrcelebuli. pirveli forma
mTeli xelisuflebis koncentracias gulisxmobs, meore
gaSlas decentralizireba), mesame ki am oris mimarTeba-
zea agebuli. mesame SemTxvevaSi Teatralizebaa CarTu-
283
li, romelic Zalauflebis orTave formidan iRebs sa-
Taves da Sesabamisad sargebels.
gi deboris mixedviT, sabWoTa kavSirSi Teatrali-
zebas xelisufleba axorcielebs da mkacr CarCoebSi
moqceuli. aq gansxvavebuli azris adamianebi disidente-
bi iyvnen da maT gulagSi miuCendnen adgils, sxva Sem-
TxvevaSi fsiqiatriul saavadmyofoSi. saqarTveloc
sabWoTa wyobaSi aseTi sistemis farglebSi funqcioni-
rebda da aqedan gadasvla sxva formaze sakmaod Zneli
aRmoCnda. arsebobs faqtorebi, romelic am process uS-
lis xels, mag. iseTi, rogoricaa sabazro ekonomika, axa-
li Rirebulebebi, ideologiuri wnexis moxsna da axali
identobebis Zieba. transformirebisTvis saWiro iyo
axal rolTan Segueba, romelic axal Teatralizebul
dadgmaSi unda ganxorcielebuliyo. es ukanaskneli ki
moiTxovda axal dekoraciebs, axal reJisors, axal ro-
lebs da axal moCvenebiTobas. Zvel sabWoTa speqtakls
dRes, realobad miiCneven, magram es Secdomaa, metic, is
subieqturad konstruirebul da adaptaciur Tvisebebs
saWiroebda. Teatralizebuli garemos Secvla, axali –
speqtaklis sazogadoebasTan morgeba, anu axali realo-
bebis mimarT tolerantoba, rTuli aRmoCnda. es ar niS-
navs, rom Cven cudad vTamaSobT rolebs, rigidulni
varT. piriqiT, saxecvlileba pirvel rigSi swored fun-
qcioner komunistebs daetyoT. maTi axal rolTan mor-
geba groteskulicaa, roca yofili komunisti erovnuli
moZraobis saTaveebTan mdgomad saRdeboda. esec Teat-
ralizebis dasturia. swored axali speqtakli, axal
formaSi unda gadasuliyo, razedac saubrobda gi debo-
ri, magram Cven ver SevZeliT aseTi naxtomis gakeTeba.
SeiZleba gvefiqra, rom mesame dones garkveuli imitire-
bis saSualebiT vimeorebT. meore formaSi gadasvla ga-
moricxulia, radgan saqarTvelom damoukideblobis
oci wlis ganmavlobaSi ver SeZlo ekonomikuri winsvla
da damoukidebeli warmoebis Seqmna. dReisaTvis saqar-
284
TveloSi mxolod ramdenime orgainzacia axerxebs aseT
damoukidebel warmoebas. ZiriTadad ki saqarTvelos ba-
zari ucxoeTis bazarzea mibmuli. es Cveni speqtaklis
sazogadoebis Semadgeneli nawilia, rac gansakuTrebu-
li formiT mJRavndeba. `vardebis revoluciis~ Semdgom
isev gaCnda axal formaze gadasvlis Sansi, magram Sem-
dgomi wlebis gamocdilebam dagvanaxa, rom garkveulwi-
lad pirvel etapze, formaze xdeba dabruneba. es aSka-
rad SeimCneva gansxvavebuli azris CamoyalibebasTan da-
kavSirebiT. kvlav yalibdeba mtris xati, sazogadoebaSi
veZiebT agentebs, anu isev koncentrireba xdeba xeli-
suflebasTan da izRudeba gansxvavebuli azri. es ukve
aris monapovaris dakargva, is, rac miRwevadi iyo, kvlav
daSorda realobas. am procesebs xeli Seuwyo sayovel-
Tao TvalTvalma, rac Cveni sazogadoebis warmatebadaa
miCneuli, magram amiT speqtaklis sazogadoebis es mxare
yvelaze kargad iqna gadmoRebuli. aqac inovaciuri aR-
movCndiT da kontroli dawesda yvela imaTze, vinc gan-
sxvavebul azrs gamoxatavs. es ki is adamianebia, vinc ver
CaerTo ekonomikis ararsebobis pirobebSi sazogadoeb-
riv saqmianobaSi. maTi ukmayofileba sxvadasxva formiT
gamoixateba. aseTi gansakuTrebuli azris gamoxatva,
Zlieri saxiT, bolo rva wlis ganmavlobaSi ramdenime-
jer moxda. vgulisxmobT opoziciis gaaqtiurebas, mag-
ram maTi Zalisxmeva an ignorirebuli an CaxSobili iqna.
am procesebma saqarTveloSi Seqmnes iseTi situacia,
rom opoziciam momxreebi dakarga, magram xelisuflebis
mimarT brazi sagrZnoblad gaizarda. aseTi situacia
gagrZelda 2011 wlis oqtombramde, iqamde sanam axali
Zala ar gamoCnda politikaSi. am axal Zalas SeuerTda
opoziciis nawili da solidarobas ucxadebs mosaxleo-
bis didi nawilic. axali aqtiorebi arsebuli politikis
Sesaxeb protests gamoTqvamen da upirispirdebian xeli-
suflebis qmedebebs. es ki TavisTavad aris speqtaklis
sazogadoebis winaaRmdeg moZraoba, romelic totali-
285
taruls daemsgavsa.axali realobebis Seqmna, Tavis mxriv
gulisxmobs speqtaklis sazogadoebaSi CarTvas. es uka-
naskneli imas niSnavs, rom axali politikuri Zalac av-
tomaturad Teatralizebul moqmedebebSi erTveba. ase-
ve Teatralizebuli iyo opoziciis moqmedebebi 2009
wlidan moyolebuli. magaliTad, e.w. `karvis qalaqis~
Seqmna, romlis safuZvlis Camyrelia msaxiobi g.gaCeCi-
laZe. man sakuTari niWis, TamaSis da Teatralizebis sa-
SualebiT SeZlo quCaSi gamoeyvana didi masebi. amas pir-
vel rigSi xeli Seuwyo iman, rom mosaxleobam funqcia
dakarga speqtaklSi da eZebdnen axal gamosavals, raTa
mayureblis roli mainc SerCenodaT.
isev mivsdioT gi deboriseul speqtaklis sazoga-
doebis aRsawerad gamoyofil konstruqtebs, romelmac,
avtoris azriT, meoTxed saukunes gauZlo da dResac Ta-
namedrove sazogadoebis daxasiaTebis saukeTeso saSua-
lebas iZleva.
gi deboris (1) azriT, adamianebi did Zalisxmevas aq-
soven sanaxaobiT saxelmwifoSi, magram arsebobs nawili,
romelic upirispirdeba aseT sazogadoebas da ebrZvis
mas. ukanasknelni mZime pirobebSi xvdebian im elementa-
ruli mizezis gamo, rom sazogadoebrivad miuRebelni
xdebian. maT gariyaven da gantevebis vacad Seracxen. aqe-
dan gamomdinare, maTi Zalisxmeva sul ufro da ufro
mcirdeba, xolo proporciulad izrdeba speqtaklis sa-
zogadoebis arsi. saqarTveloSi gansxvavebuli azris
warmomadgenlebis ignorireba moxda xelisuflebis war-
momadgenelTa mxridan da iseTi situacia Seiqmna, rome-
lic TviT arsebuli speqtaklis sazogadoebas ar awyob-
da, radgan opoziciis sruli kraxi niSnavs direqtiuli
mmarTvelobis dasawyiss. speqtaklis sazogadoeba saqar-
TveloSi isev emsgavseboda sabWour speqtakls, dasav-
luri ieriT da movlenebi ise ganviTarda, rogorc Tana-
medrove speqtakli iTxovda. axla scenazea axali Zala
da is dgas prosceniumze da xalxTan dialogs warmar-
286
Tavs. mayurebeli, xalxi sixaruliT Seegeba am axal tal-
Ras da TiTqos Svebac ki igrZno. aqedan, yvelaferi speq-
taklis sazogadoebis scenariT iwyebs ganviTarebas.
isev iZabeba situacia, isev krizisi mZafrdeba, konfliq-
tis eskalacia matulobs. aseT SemTxvevaSi TiTqos Cans,
rom yvelaferi kargad midis, magram sazogadoebis mar-
Tva xelisuflebis mxridan direqtiuli xdeba da warmo-
iSveba – speqtakli–politika, speqtakli–iusticia, speq-
takli–masmedia. aqedan gamomdinare sazogadoebis mar-
Tva am principiT mizanicaa da saSualebac.
gi debori Tvlis, rom speqtaklis sazogadoeba xasi-
aTdeba ganviTarebis uwyvetobiT da droTa ganmavloba-
Si ganviTarebis ufro maRal dones aRwevs. swored es ar
moxda saqarTveloSi, radgan rva weliwadi ar eyo axali
Taobis aRzrdas, romelic daemorCileba miRebul we-
sebs, kanonebs, normebs, daemorCileba da gaiSinagnebs
axal rols, sadac is ufro metad individualisti unda
gaxdes da daSordes koleqtivistur sazogadoebas.
axalgazrda Taoba, marTalia, mxars uWers xelisufle-
bas, magram dReisaTvis iluziebis gafantva xdeba, sanam
axali iluzia ar daikavebs mis adgils.
CvenSi warmoebis ganviTareba maRal doneze ver mo-
xerxda, rac speqtaklis sazogadoebis mniSvnelovani na-
wilia da suverenitets aniWebs am sferos. aq teqnolo-
giuradac uzrunvelyofilia yvela sfero. paradoqsia
magram saqarTveloSi amis gareSe moxda speqtaklis sa-
zogadoebis ganviTareba, amitomac man gansxvavebuli sa-
xe miiRo. speqtaklis sazogadoebas aseve vgavarT Sromis
gadanawilebis mxriv, sadac umaRlesdamTavrebulebi
mZRolebia, literaturul konkursSi gamarjvebuli –
mzareulia, policiasTan TanamSromlobs veqili da a.S.
es procesebi sajaroa da adamianebis mier Sewynarebuli.
gi debori gamoyofs Teatralizebuli stilis xuT
maxasiaTebels: pirveli – teqnologiis mudmivi ganaxle-
ba; meore – ekonomikisa da saxelmwifos Serwyma; mesame –
287
sayovelTao gasaidumloeba; meoTxe – upirobo tyuile-
bi da mexuTe – mudmivi awmyo anu moqmedebis principi `aq
da amJamad~.
teqnikuri bumi im konkurentuli samyaros Sedegia,
romelic kapitalisturi wyobisTvisaa damaxasiaTebeli.
speqtaklis sazogadoebas ganamtkicebs saxelmwifosa da
ekonomikis Serwyma. sayovelTao gasaidumloeba, tyui-
lebi da mudmiv awmyoSi yofna niSnavs sazogadoebis in-
tegracias, romelSic pirveli qmnis speqtaklis ZiriTad
fons, xolo meore da principi `aq da amJamad~ mianiSnebs
informaciis uwyvetobaze, romelsac cikluri buneba
aqvs da sazogadoebis wevrebs aviwyebs warsuls da zRu-
davs perspeqtivebs. es ki niSnavs, rom speqtaklis sazo-
gadoeba istoriul Semecnebas ewinaaRmdegeba da infor-
macia naklebad eyrdnoba warsuls. aqedan im iluzias ey-
reba safuZveli, romelic cxovrebis dinebis aTvlas
speqtaklis sazogadoebis sawyisidan anu mocemuli mo-
mentidan iwyebs da amis Sesaxeb yovel wuTs axseneben
xalxs. am process xels uwyobs masmedia, romelic isto-
riaze informacias Semcirebuli saxiT gadascems, magram
aSkarad qmnis Tanamedrove miTebs. saxelmwifos eqsper-
tebi argumentirebulad avrceleben amgvar informaci-
as. es eqspertebi ki ostaturad axerxeben tyuilis
Tqmas. aseT process adgili aqvs saqarTveloSi, rode-
sac aTvlis sazomi mxolod ramdenime wels iTvlis da
istoria mxolod turistebisTvis sanaxaobad iqca. Tana-
medroveoba warsulis da Tanmimdevrobis gareSe qmnis
falsifikaciis saWiroebas. falsifikaciac garkveuli
zRvris Semdgom daujerebeli xdeba da adamianebi iden-
tobas an simpaTias umJRavneben opoziciur azrs. `eq-
spertebic~ amtkiceben, rom yvelaferi rigzea, saxel-
mwifo Sedga, ekonomikaSi winsvla gvaqvs da a.S. xelisuf-
lebac maT ajildoebs da waaxalisebs, rogorc SekveTi-
li rolis karg Semsruleblebs. xelisuflebis xelSi
aseTi qmedebebi marTvis saukeTeso iaraRi xdeba. aseTi
288
saxiT Seqmnili miTebi SesaZloa iracionaluri rwmenis
saxiT gamovlindes da masebis mier maTi interiorizeba
saSiSic gaxdes.
mayurebeli , anu xalxi , romelic didi doziT iRebs
sicrues, ijerebs mas, radgan xelarewifeba informacia,
romelic simarTles etyoda. es xdeba im pirobebSi, ro-
desac sazogadoebaSi yvelaferi gasaidumloebulia.
xSirad isic xdeba, rom Zalovani struqturebi mizanmi-
marTul xmebs avrceleben, romlis arsebobas saxelmwi-
fosTvis saWirod Tvlian. saqarTveloSi ase xdeba daWe-
rebi, samxedro qmedebebi, mafiur wreebze Tavdasxma da
aRkveTa da yovelive keTdeba qmedebis, aqtivobis dasa-
naxad, xolo ra Sedegi eqneba didi mniSvneloba ar eniWe-
ba. amgvarad, masebma unda naxon qmedeba speqtaklis mTa-
vari gmirebis monawileobiT.
aseTi sazogadoeba kontrolis qveS unda iyos, rom
gansxvavebulma azrma ar gamoiwvios sxva qmedeba. amis-
Tvis Cveni sazogadoeba iTvisebs TvalTvalis msoflio
gamocdilebas da sxvadasxva teqnikuri saSualebebiT iw-
yebs zedamxedvelis rolSi Cadgomas. swored aseT cal-
mxriv kontrolze saubrobs m.fuko ( 6 ). misi azriT, dis-
ciplinis axali formebi ambivalenturi bunebiT xasiaT-
deba, sadac ara mxolod kontrolis, TvalTvalis siste-
maa, aramed mogvianebiT is iRebs TviTkontrolis for-
masac. es ukve axali koleqtiuri qmedebisTvis safuZve-
lia, sadac dasjac arsebobs, Tu ki miRebul wesebs gada-
uxvie. aseTi proeqtebi speqtaklis sazogadoebaSi mniS-
vnelobas iZens. es ideaa panoptikonis, romelSic Zala-
uflebis meqanizmi Cans, anu aq saqme ubralo teqnikur
sferosTan ara gvaqvs, aramed, is aris politikuri teq-
nologia. aseT sazogadoebaSi Tavisufleba mxolod sa-
kuTar TavTan darCenilebs aqvT, danarCen SemTxvevaSi is
SezRudulia da iluzorul saxes iRebs. dasavleTi aseT
TvalTvals Seegua da es gamowveulia speqtaklis sazo-
gadoebis mier Taobebis aRzrdiT , rimlebic dRes maT
289
daqvemdebarebaSi arian. saqarTveloSi `vardebis revo-
luciis~ Semdeg kontroli ufro da ufro izrdeba. kon-
troldeba TiTqmis yvela adamiani da fizikuri garemo.
aseTi sayovelTao TvalTvalis pirobebSi iqna SesaZle-
beli opoziciis ignorireba xelisuflebis mxridan, rac
TavisTavad Secdomaa. saqarTveloSi kontrolis da
TviTkontrolis gaZliereba speqtaklis sazogadoebis
gaZlierebas niSnavs, magram es ar aris sakmarisi misi ar-
sebobisaTvis. swored saqarTveloSi moxda ise, rom gi
deboris mier daSvebuli xuTi maxasiaTeblidan mxolod
sami muSaobs, xolo mniSvnelovani wili teqnologiuri
ganviTarebis, ekonomikisa da saxelmwifos Serwymis ar
xdeba CvenSi. aseT SemTxvevaSic arsebobs speqtaklis sa-
zogadoeba da albaT postsabWoTa sivrcis qveynebSi es
mniSvnelovania. aq saxelmwifos mxridan didi Zalisxme-
vaa saWiro, raTa kontroli ganaxorcielos da radgan
saqarTveloSi ver Seiqmna Zlieri ekonomika da warmoeba
ver qmnis bevr produqts. mxolod tyuili da kontroli
qmnis saxifaTo tendencias, romelic dRes miviReT di-
reqtiuli marTvelobis saxiT.
speqtaklis sazogadoebasTan dapirispirebulebi
Tvlian, rom am sazogadoebis sruli demontaJia saWiro
da axlidan unda moxdes misi awyoba. xolo speqtaklis
sazogadoebis momxreebi ki cdiloben SeinarCunon vir-
tualuri yofa. dReisaTvis saqarTvelos politikur
rukaze. axali politikuri Zalis gamoCenam (jer–jero-
biT sazogadoebrivi moZraobis saxiT arsebobs) politi-
kuri daZabuloba gamoiwvia da mimdinareobs brZola fa-
ruli an aSkara manifestirebiT. aseT brZolebSi status
qvos SenarCunebisaTvis xalxi ar unda daupirispirdes
erTmaneTs, rasac politikosebi kargad axerxeben; SesaZ-
lebelia SeTanxmeba, radgan romeli politikuri Zalac
ar unda arsebobdes, is adre Tu gvian speqtaklis sazo-
gadoebis ZiriTad principebs daeqvemdebareba. aq mTava-
ria ar davubrundeT Zalauflebis koncentrirebis mo-
290
dels. decentralizeba saSualebas mogvcems, marTalia,
speqtaklis sazogadoebis farglebSi ufro Tavisuflad
da aqtiurad vicxovroT. aqve individualurisa da ko-
leqtivisturi cxovrebis wesis Tanafardoba axali xed-
vis saSualebas mogvcems, romelic momavalzea orienti-
rebuli.
amgvarad aSkaraa, rom Cveni sazogadoeba es aris
speqtaklis sazogadoeba, magram sxva msgavsi dasaxele-
bis sazogadoebisagan gansxvavdeba, rac ZiriTadad eko-
nomikasa da teqnologiebis maRal ganviTarebas exeba. es
ki umeteswilad sazogadoebis direqtiuli meTodebiT
marTvis saSiSroebas qmnis, rac saqarTvelosTvis gan-
vlil etapad unda CaiTvalos; sxva SemTxvevaSi speq-
takls moulodneli finali eqneba.
REVAZ JORBENADZE
AMIRAN BERDZENISHVILI
ABSTRACT
291
literatura:
292
Sorena kortava
(Tbilisi)
293
mocemuli statiis farglebSi me ganvixilav parson-
sis gaxmaurebul naSroms “Tanamedrove sazogadoebaTa
sistema”, sadac parsonsi sazogadoebas funqcionalu-
rad urTierTkavSirSi myof qvesistemaTa erTianobad
warmogvidgens. parsonsisaTvis aqtualuria fizikur-
geografiuli garemos mniSvneloba sazogadoebisaTvis.
is mocemuli naSromis dasawyisSive ganixilavs fizikuri
garemos rols sazogadoebisaTvis, rogorc Tundac ma-
terialuri resursebis uSret wyaros; aseve garemos,
rogorc teritoriis funqcias ama Tuim sazogadoebaTa
ganTavsebisaTvis.
axla zogadidan gadavideT konkretulze da vnaxoT,
Tu rogor ilustracias mimarTavs parsonsi sazogadoe-
bis gardaqmnisa moqmedebis sistemis qvesistemad.
socialur qvesistemebs, ambobs parsonsi, Cven ganvi-
xilavT ufro zogadi moqmedebis sistemis Semadgenel
nawilebad. moqmedebis sistemis Semadgeneli nawilebi
gaxlavT aseve kulturuli qvesistema, pirovnuli qve-
sistema da qceviTi organizmebi. yvela isini abstraqci-
ebs warmoadgens da analitikurad aris gamoyofili so-
cialuri urTierTqmedebebis realuri nakadidan. par-
sonsiseul midgomaSi axlaxan CamoTvlili sami qvesis-
tema socialuri qvesistemasTan mimarTebaSi warmoad-
gens misi garemos Semadgenel komponentebs.
moqmedebis nebismier sistemas miewereba misTvis ni-
Sandoblivi funqcia, magaliTad, nimuSis kvlavwarmoeba,
integracia, mizanTmiRweva da adaptacia.
moqmedebis nebismieri sistemis pirvelad intergra-
ciul problemas, parsonsis Tanaxmad, misi elementebis,
pirvel yovlisa, individebis koordinacia warmoadgens,
Tumca gansazRvruli miznebiT moqmedebis subieqtad Se-
saZloa koleqtivebic ganvixiloT. intergraciuli fun-
qcia upiratesad socialur qvesistemas axasiaTebs.
294
kulturuli qvesistemis funqcia mdgomareobs ni-
muSis SenarCunebasa da kvlavwarmoebaSi, aseve mis Semoq-
medebiT gardaqmnaSi.
individis pirovnebas ZiriTadad ganekuTvneba miz-
nis miRwevis funqciis Sesruleba. pirovnuli qvesistema
moqmedebis procesTa umTavresi aRmasrulebelia, e.i. is
Tavis TavSi ganasaxierebs kulturul principebsa da mi-
werilobebs. moqmedebis mTavar mizans warmoadgens pi-
rovnebis moTxovnilebaTa dakmayofileba. pirovnebis
dakmayofileba, rogorc Taviseburi dajildoeba, sa-
fuZvlad edeba motivacias.
qceviTi organizmi interpretirdeba, rogorc adap-
taciuri sistema, rogorc adamianis ZiriTad SesaZleb-
lobaTa koncentracia, romelsac danarCeni sistemebi
eyrdnoba.
parsonsi Tavis klasifikaciisaTvis adgens sqemas,
raTa mkiTxvelisaTvis misi vizualuri aRqmiT gageba
ufro ioli gaxdes. igi am sqemas arqmevs `moqmedebas~ 24
(parsonsi talkot 1998: 16)
socialuri integracia
pirovnuli mizanTmiRweva
295
socialuri sistemisaTvis garemos warmoadgens ase-
ve fizikuri sferoc, saidanac sazogadoeba misi arsebo-
bisaTvis saWiro resursebs iRebs.
radgan parsonsi xazs usvams socialuri sistemis
garemoSi CarTulobas, cxadia, imasac SeniSnavs, rom so-
cialuri sistemebi `RiaobiT~ xasiaTdeba da mudmiv ur-
TierTqmedebaSia garemosTan e.w. SesasvlelebiT da ga-
mosasvlelebTi. qvesistemebi Tavis mxriv nawevrdeba Se-
madgenel elementebad da isinic urTierTgacvlis pro-
cesSi mudmivad CarTulia.
socialuri sistemis analizisas unda gamoviyenoT
(parsonsis Tanaxmad) 4 damoukidebuli cvladi, esenia:
Rirebulebebi, normebi, koleqtivebi da rolebi. `Rire-
bulebani~ sxva araferia, Tu ara warmodgenebi socialu-
ri sistemis sasurvel tipze; isini aregulireben moqme-
debis struqturaTa mier gansazRvrul valdebulebaTa
Tavis Tavze aRebas. `normebis~ ZiriTadi funqcia sazo-
gadoebis integraciaa, isini konkretulni da speciali-
zirebulia da miesadagebian gansazRvruli tipis socia-
lur situaciebs. isini Seicaven RirebulebiTi sistemis
elementebs, aseve orientaciis konkretul saSualebebs
funqcionalursa da situaciur pirobebSi moqmedebi-
saTvis, romelnic specifikuria gansazRvruli koleq-
tivebisa da rolebisaTvis. `koleqtivebi~ im struqtu-
rul komponentebs ganekuTvneba, romelTaTvis pirvel
planze dgas miznis miRwevis funqcia. masebs parsonsi im-
TaviTve gamoricxavs koleqtivTa rigebidan da CamoT-
vlis 2 kriteriums, romelsac unda akmayofilebdes
jgufi koleqtivad wodebis SemTxvevaSi:
I - wevrobis gansazRvruli statusis qona, ris sa-
fuZvelzec SesaZlebeli iqneboda koleqtivis wevrTa da
arawevrTa gansxvaveba.
II - koleqtivis SigniT adgili unda hqondes statu-
sisa da funqciis mixedviT mis wevrTa diferenciacias.
296
amrigad, TiToeuli Tavis Tavze miiRebs im movale-
obebs, romelTa aRsrulebasac sxva wevrTagan ar moeli-
an. `roli~ pirvel yovlisa asrulebs adaptaciur fun-
qcias; roli, esaa saSualeba individTa klasebis gansa-
sazRvravad. roli socialuri sistemisa da individis
pirovnebis urTierTgadakveTis zonaSi arsebul elemen-
tebs moicavs. Tumca, romeliRac calke aRebuli roli
arasodes ar warmoadgens konkretuli individis ganmas-
xvavebel Taviseburebas. mama, gansakuTrebuli mamaa mxo-
lod Tavisi SvilisaTvis. Tavisi sazogadoebis roluri
struqturis TvalsazrisiT is mxolod mravalTagan
erT-erTi mamaa. igi amavdroulad monawileobs sxva mra-
vali tipis urTierTqmedebaSi, magaliTad, aRasrulebs
Tavis rols profesiul struqturaSi.
parsonsis TqmiT, sazogadoeba es iseTi tipis socia-
luri sistemaa, romelic flobs TviTkmarobis umaRles
xarisxs. parsonsis azriT, sazogadoeba TviTkmaria mxo-
lod maSin, rodesac misi wevrebis moRvaweoba gvevline-
ba imavdroulad sazogadoebis societalur funqcioni-
rebaSi Setanil wvlilad. pirovnebisa da sazogadoebis
urTierTmimarTebis SemTxvevaSi aucilebelia maTi ab-
soluturi integracia, Tuki romeliRac sazogadoebis
wevrTa soliduri umetesoba ganicdis ukidures `gauc-
xoebas~, am sazogadoebaze, rogorc TviTkmarze saubari
azrsmoklebulia, es, diurkemis sityvebiT Tu vityviT,
`anomiuri~ sazogadoebaa.
parsonsi analitikurad sazogadoebis sistemas 4
qvesistemad yofs da kvlavac gvTavazobs sqemas am dife-
renciaciis vizualurad gasaazreblad.
297
nimuSis kvlav-
Rirebuleba- nimuSis
warmoeba anu
Rirebulebebi Ta generali- kvlavwarmoe-
fiduciaruli
zacia ba
sazogadoeba
diferencia- mizanTmiRwe-
politika koleqtivebi
cia va
adaptaciuri
ekonomika rolebi potencialis adaptacia
amaRleba
298
Cveulebriv ganixileboda politikuri an religiuri
terminebiT da ara socialur planSi am sistemis ZiriTa-
di funqcia sazogadoebis wevrTaTvis im movaleobaTa
gansazRvraSi mdgomareobs, romlebic socialuri ko-
leqtivisadmi loialobidan gamomdinareobs. parsonsi
xazs gausvams roluri pluralizmis mniSvnelobas. ro-
luri pluralizmi esaa yoveli sazogadoebrivi erTobis
fundamenturi maxasiaTebeli — erTi da igive adamiane-
bis mTel rig koleqtivebSi monawileoba. roluri plu-
ralizmis gafarToeba mniSvnelovnad xels uwyobs dife-
renciaciis process, rac, Tavis mxriv, Tanamedrove ti-
pis sazogadoebis Camoyalibebas uwyobs xels... gamomdi-
nare aqedan, societaluri erTobis umTavresi proble-
maa sazogadoebis wevrebSi loialobis uzrunvelyofa
rogorc Tavisi Tavis mimarT, aseve sxadasxva koleqti-
vebTan mimarTebaSi.
roluri pluralizmis arsebobis pirobebSi aRmo-
cendeba stratifikaciul sistemaSi individTa statu-
sis gansakuTrebulad rTuli problema. istoriulad,
ambobs parsonsi, stratifikaciul meqanizmebs sCveodaT
individTa ganxilva maTi didi koleqtiuri sistemebi-
sadmi mikuTvnebiT, romelSic wevroba gansazRvravda
maT statuss. msgavs rols TamaSobda gvarovnuli ko-
leqtivebi, eTnikuri jgufebi, fenebi, socialuri kla-
sebi. Tumca, Tanamedrove sazogadoeba moiTxovs indivi-
dualuri statusebis gamoTavisuflebas msgavsi tipis
koleqtiuri borkilebidan.
stratifikaciul sitemaSi, parsonsis Tanaxmad, ko-
leqtivisa Tu individis mdgomareoba izomeba misi pres-
tiJiT anu zegavlenis moxdenis unariT. ukanaskneli Se-
iZleba ganvixiloT, rogorc societaluri urTier-
Tgacvlis erT-erTi ganzogadoebuli simboluri saSua-
leba, fulisa da Zalauflebis gverdiT. zegavlena esaa
sxva socialuri agentebis mxridan sasurveli Sedegis
miRwevis unari, is rom maT cdunebis saxiT ar warvudgi-
299
noT raimegvari Rirebuli da arc davemuqroT maT rai-
megvari damRupveli qmedebebiT. es quid pro quo zegavlena
unda moqmedebdes darwmunebis ZaliT, TiTqosda gadaw-
yvetileba, romelsac mas (zegavlenis obieqts) unergavs
zegavlenis subieqti, aris moqmedeba koleqtiuri siste-
mis interesebSi myofi, romelTa mimarTebaSic zegavle-
nis subieqtic da obieqtic — orive solidarulia. is,
upirveles yovlisa, apelirebs koleqtiur interesebze,
magram Cveulebriv amodis iqedan, rom orive mxare, uz-
runvelyofs ra koleqtiur interess da urTierTsoli-
darobas, aseve kerZo interesebsac ikmayofileben.
zegavlenis gamoyenebis tipuri SemTxvevaa dayolie-
ba kontraqtze, romelic `patiosan sityvas~ anda rome-
lime politikuri kandidatisaTvis arCevnebSi xmis mice-
mas efuZneba. zegavlena SeiZleba gaicvalos, ambobs par-
sonsi, situaciis Sesatyvis raimegvar sikeTeze anda ze-
gavlenis sxva formebze, im gagebiT, ra gagebiTac fula-
di resursebi SeiZleba gamoyenebul iqnas iseve rogorc
saqonlis SesaZenad, aseve dasagroveblad anda sxva va-
lutaze gasacvlelad. zegavlena SesaZloa gaicvalos
gacvlis sxva ganzogadebul saSualebebze, rogoricaa
fuli anda Zalaufleba. zegavlena da RirebulebiTi mi-
kuTvnebuloba nebayoflobis principiT, darwmunebis
sindisisa da Rirsebisadmi apelirebiT moqmedeba. Tumca
verc erTi msxvili da rTuli socialuri sistema ver Se-
narCundeba, Tuki misi normatiuli safuZvlebis umete-
sobis mimarT Tanxmoba ar iqoniebs aucileblobis xasi-
aTs, e.i. daumorCileblobas Tuki ar daupirispirdeba
negatiuri sanqcia. aseTi sanqciebi, erTis mxriv, kanon-
morCil moqalaqeebs `Seaxseneben~ Tvinierebas, xolo,
meores mxriv, msaxuroben sasjelad maTi damrRvevebi-
saTvis. negatiuri sanqciebis socialurad organizebu-
li marTvadi gamoyeneba iwodeba iZulebis funqciad.
rac ufro metadaa sazogadoeba diferencirebuli, miT
ufro savaraudoa, rom iZuleba ganxorcieldeba specia-
300
luri organoebis mier, rogoricaa policia da gasamxed-
roebuli samsaxurebi. marTvadi iZuleba moiTxovs rea-
luri viTarebis — faqtis, subieqtisa da normis darRve-
vis garemoebebis dasadgenad gansazRvruli saSualebe-
bis arsebobas. am mimarTulebiT moqmed specialur or-
ganoTa Soris mniSvnelovani adgili ukaviaT sasamar-
Tlo da iuridiul gildiebs. rTuli normatiuli wesri-
gi, Tumca, saWiroebs ara mxolod iZulebas, aramed av-
toritetul interpretaciebsac. Zalian xSirad sasamar-
Tlo sistemebi iZulebulia SeiTavsos gansakuTrebul
SemTxvevebSi gansazRvruli movaleobani, sasjeli da
amasTan normaTa mniSvnelovnobis interpretacia, rac im
momentSi warmoadgens sakmaod angariSgasawev proble-
mas. naklebad ganviTarebul sazogadoebaSi, xazs usvams
parsonsi, es ukanaskneli funqcia rCeba religiuri in-
stanciebis kompetenciaSi, xolo Tanamedrove tipis sa-
zogadoebebSi is sul ufro da ufro elitur sasamar-
Tlo dawesebulebaTa kompetenciaSi gadadis.
yvela am problemas societalur erTobasa da poli-
tikur qvesistems Soris arsebul urTierTobamde mivya-
varT.
politika moicavs ara marto mmarTvelobis ZiriTad
funqcias, aramed nebismieri koleqtivis Sesatyvis as-
peqtebsac. Cven, ambobs parsonsi, raimegvar movlenas
ganvixilavT politikurad im zomiT, ra zomiTac is da-
kavSirebulia romeliRac koleqtivis mier misi miznis
misaRwevad resursTa mobilizaciasa da organizebulo-
basTan. moRvaweobis politikuri aspeqtebi saxezea saq-
mian kompaniebSi, universitetebSi, eklesiebSi. Tanamed-
rove sazogadoebaTa ganviTarebaSi, aRniSnavs parsonsi,
Tumca saxelmwifo sul ufro diferencirdeba socia-
luri erTobisagan, rogorc sazogadoebis specializi-
rebuli organo, romelic misi politikuri sistemis
birTvs Seadgens.
301
diferencirebisas saxelmwifo or ZiriTad funqci-
onalur kompleqtze koncentrirebis tendencias av-
lens. pirveli moicavs societaluri erTobis mTliano-
bis mxardaWeris pasuxismgeblobas globalur safrTxe-
Ta winaSe. aqve unda ganvaTavsoT iZulebis funqcia, ase-
ve sakanonmdeblo moRvaweoba... meore kompleqsi moicavs
saxelmwifos aRmasrulebeli moRvaweobis yvela saxeo-
bas, romelic dakavSirebulia koleqtiur qmedebebTan
nebismier situaciaSi. amasTan roca isini miuTiTeben
`sazogadoebriv~ interesebSi myof RonisZiebaTa auci-
leblobaze .am pasuxismgeblobis sazRvrebi moicavs
iseT sakiTxebs, rogoricaa teritoriuli mTlianobis
dacva, sazogadoebrivi wesrigisa da nebismieri proble-
mis mxardaWera, romelic `xelyofs sazogadoebriv inte-
resebs~.
Zalauflebas, politikuri sistemis am (da ara mar-
to politikuris) umniSvnelovanes komponents, parson-
si gansazRvravs rogorc socialuri urTierTgacvlis
saSualebas. `Zalauflebas Cven gansazRvravT rogorc
gadawyvetilebaTa miRebisa da Tavsmoxvevis unars, ro-
melic arsebuli koleqtivebisa da maTi wevrebisaTvis
aucilebelia, ramdenadac maTi statusebi am gadawyve-
tilebebiT navaraudev movaleobebs iTvaliswinebs. Za-
laufleba unda ganvasxvavoT zegavlenisagan... moqala-
qe, romelic arCevnebze aZlevs xmas, axorcielebs Zala-
uflebas, ramdenadac erTianoba msgavs xmaTa mavalde-
bulebeli saxiT gansazRvravs arCevnebis Sedegs. Zala-
uflebis mcire doza — mainc Zalauflebaa, iseve ro-
gorc 1 dolari mcire Tanxaa, magram mainc fulia” 27
(parsonsi talkot 1998: 31).
parsonTan uaRresad sainteresoa mis mier sazoga-
doebaTa tipebis klasifikacia. igi gamoyofs 4 tipis sa-
zogadoebas:
pirvelia, miRwevis universalisturi tipis sazoga-
doeba (igive industriuli sazogadoeba). igi xasiaTdeba
302
maRali SefasebiT pluralisturi da individualisturi
miznebisa da maTi miRwevisa instrumentaluri qmedebe-
bis saSualebiT. universalisturi normebi aregulirebs
miRwevaTa Sefasebas da mimarTebas miRwevasa da dajil-
doebas Soris. es iwvevs institucionalizacias profe-
sionaluri rolebisa, qonebrivi urTierTobebisa da
gacvliTi procesebisa. dajildoebis sistemis umniSvne-
lovanesi safuZveli gaxlavT`warmateba~_ rogorc miR-
wevebis aRiareba. stratifikaciuli sistemis CarCoebSi
prestiJTan damokidebulebaSi arsebuli SefardebiTi
pativiscema socialuri diferenciaciis Ria sistemas
ganapirobebs, romelic SansTa Tanasworobaze, warmoe-
bis saSualebaTa da rolebis matarebelTa mobiluroba-
zea dafuZnebuli.
meorea, universalisturi miwerilobebis tipis sa-
zogadoeba. sazogadoebis am tipSi avtoritaruli regu-
lirebisadmi da ierarqiuli kontrolisadmi tendencia
batonobs, ramdenadac miwerilobebi pirdapir miajaW-
vavs socialur statuss koleqtivis struqturasTan, es
tipi mTlianad koleqtivisturad orientirebulia. sta-
tusi ganisazRvreba ara miRwevis wyalobiT, aramed pro-
fesionalur-struqturulisagan gansxvavebuli, upira-
tesad, difuziuri meqanizmebiT. koleqtivizmis safuZ-
velze dominirebs aseve mkacri dualizmi imaTi dayofi-
sa, vincaa `CvenTan~ da `Cvens winaaRmdeg~. es esadageba
aseve konservatiul RirebulebiT orientaciebs, rome-
lic SesaZloa isev axali antagonisturi, ukiduresad
radikaluri orientaciebis aRmocenebis mizezi gaxdes.
parsonsis azriT, nacionalur-socialisturi germania
da sabWoTa kavSiri am tipis ilustraciad gvevlineba.
mesame, partikularistuli miRwevebis tipis sazo-
gadoeba. am tipis gansaxierebad parsonss Zveli CineTis
imperia miaCnia. partikularizmi ojaxuri kavSirebis
mniSvnelobas, aseve Tanasoflelebs Soris kavSirebs
efuZneba, romelTa SigniTac gare samyarosTan arsebobs
303
ara pasiuri, aramed aqtiuri damokidebuleba. es vlin-
deba individebis gamokveTil subordinaciaSi maTi oja-
xuri Tu Temuri kavSirebisagan damoukideblad, rome-
lic vrceldeba mTels sazogadoebaze imperatoris CaT-
vliT. miRwevis komponenti gansazRvra iman, rom sazoga-
doeba ar darCa wminda agrarul-feodalurad, aramed
masSi ganviTarda rogorc vaWroba, aseve biurokratia
miRwevis elementebiT. amasTan mkacri subordinaciis
gamo miRwevis principi moqmedebda sakmaod ganfenilad
(zedapirulad) da unarebsa da warmatebaze orientire-
buli ar iyo.
meoTxea, partikularuli miwerilobebis tipis sa-
zogadoeba. partikularizmi aqac mianiWebs did mniSvne-
lobas sisxlismiersa da erTobiseul kavSirebs, rogorc
RirebulebiT orientaciebis amosaval sidideebs, Tumca
misi socialuri struqtura da organizacia aRiqmeba
rogorc mocemuloba. miRwevaze orientaciis ararsebo-
ba aiZulebs Sroma CaiTvalos ucilobel borotebad;
adamiani egueba arsebul pirobebs: reagirebis erTxel
Camoyalibebuli nimuSebi narCundeba. aseTi sazogadoe-
bis struqtura sustadaa diferencirebuli da misTvis
qcevis wesebSi tradicionalizmia damaxasiaTebeli, ma-
Sinac ki, roca gvarovnuli Tu sofluri tipis sazoga-
doeba msxvil saxelmwifoebriv gaerTianebad iqceva. sa-
xelmwifos koleqtiuroba adgils uTmobs ufro wvril
erTeulebs, adgili aqvs segmentacias. Tuki kontroli
centris mxridan Zlierdeba, maSin amgvar saxelmwifoeb-
Si diqtatura aRmocendeba. laTinuri amerika parsonss
amgvari sazogadoebis tipiur nimuSad warmoedgina.
Tu parsonsiseul sazogadoebaTa klasifikacias mi-
vusadagebT poperi-sorosiseul modelebs, gamova, rom
`universaluri miRwevis tipis sazogadoeba~ es sxva ara-
feria, Tu ara `Ria, wonasworobis sazogadoeba~. univer-
saluri miwerilobebis sazogadoeba~ `daxuruli, anu
statikuri uwonasworobis, sazogadoeba,~ rac Seexeba
304
`partikularuli miRwevebis sazogadoebas~ sorosiseu-
li modeliT igi moeqceva `tradiciuli sazogadoebis
statusis qveS, xolo `partikularistuli miwerilobe-
bis tipis sazogadoeba~ igivea, rac sorosTan e.w. `orga-
nuli sazogadoeba~.
SHORENA KORTAVA
SOSIETY AS DOWNSYSTEM
ABSTRACT
literatura:
305
4. kaWkaWiSvili iago, “socialuri moqmedebis Teorie-
bi” Tbilisi, gamomcemloba “mecniereba”, 2001.
5. kaWkaWiSvili iago, “socialuri Teoria”,Tbilisi, ga-
momcemloba “inteleqti”, 2008.
306
qarTuli filosofiis
istoria
HISTORY OF GEORGIAN
PHILOSOPHY
307
mixeil maxaraZe
(Tbilisi)
308
gamocemuli daviT anhaRTis filosofiuri Txzulebe-
bis winasityvaSi*.
s. arevSatians fsevdo-dionise areopagelisa da da-
viT anhaRTis igiveobisTvis ori argumenti mohyavs:
1. s. arevSatianis azriT, daviT anhaRTisa da dioni-
se areopagelisadmi miweril TxzulebebSi aris Sexedu-
lebebis garkveuli erToba da zogjer igiveoba. avtors
ZiriTadad mxedvelobaSi aqvs daviT anhaRTis ,,gansaz-
RvrebaTa wigni” da areopagituli traqtati ,,zeciuri
ierarqia”, sadac gatarebuli azrebi RmerTis Semecneba-
sa da wvdomaze, RmerTTan gaerTianebaze, erTmaneTTan
axlosaa, ramac avtors Semdgomi kvleva-Ziebisken ubiZ-
ga. kerZod, misive aRniSvniT, es Tanxvedra imiT xom ar
aris gamowveuli, rom orive naSroms erTi da igive avto-
ri hyavs(1, gv. 202).
ra SeiZleba iTqvas am argumentis Sesaxeb?
jer-erTi, Sua saukuneebis rogorc religiuri, ise
religiur-filosofiuri azrovnebisTvis amgvari azre-
bi imdenad saerToa da sayovelTaodaa damaxasiaTebeli,
rom konkretul moazrovneebTan, Cven SemTxvevaSi daviT
anhaRTisa da fsevdo-dionises msoflmxedvelobebSi am
azrebis msgavseba da Tundac igiveoba, ver gamodgeba am
avtorTa identifikaciisTvis.
meore da mTavari: s. arevSatianis damowmebuli az-
rebi anhaRTis ,,gansazRvrebaTa wignidan” da areopagi-
tuli ,,zeciuri ierarqiidan” sworedac rom ar Tanxvde-
ba erTmaneTs. kerZod, rogorc es daviT anhaRTis ,,gan-
sazRvrebaTa wigni”-s erTi adgilis arevSatianiseuli
perifrazidan Cans, anhaRTi Teoriul filosofias yofs
fizikad, maTematikad da RvTismetyvelebad. anhaRTis
309
azriT, brZens mxolod abstraqtuli azrovnebis, maTema-
tikis saSualebiT SeuZlia xidi gasdos grZnobadsa da
zegrZnobads Soris da gadavides RvTismetyvelebaze
(iqve). avtori SeniSnavs, rom amasve ambobs areopagelio
da imowmebs ,,zeciur ierarqias”: ,,amis gamo Cveni bunebis
Tvisebaa is, rom Cven ar SegviZlia uSualod avmaRldeT
sulieri arsis Semecnebamde”.
aq motanili Tvalsazrisebis ubralod Sedarebida-
nac naTlad Cans, rom sruliad usafuZvloa am azrebis
identobaze saubari. rac Seexeba msgavsebas, vimeorebT,
msgavsi azrebi Sua saukuneebis azrovnebisTvis, Cveu-
lebrivi movlenaa.
2. s. arevSatianis azriT, ,,gansazRvrebaTa wignSi”
daviT anhaRTi aRniSnavs, rom filosofiis mizania — ,,ka-
ci SeZlebisamebr” daemsgavsos RmerTs, rom filosofo-
si aris ara is, vinc Zalian bevri icis da bevris Sesaxeb
SeuZlia msjeloba, aramed is, vinc wmindad da mociqu-
lebrivad cxovrobs, vinc cdilobs daemsgavsos umaR-
les arsebas, RmerTs (iqve). arevSatianis azriT, amasve
amtkicebs fsevdo-dionise ,,zeciuri ierarqiaSi”, ,,Cemi
azriT mRvdeloba aris mecniereba da moqmedeba, rome-
lic SeZlebisamebr amsgavsebs RmerTis mSvenierebas da
mihyavs SesaZlebel RmerTisadmi msgavsebamde” (iqve).
jer erTi, damowmebuli adgili ,,zeciuri ierarqii-
dan” sulac ar amtkicebs daviT anhaRTis filosofiidan
arevSatianiseuli perifrazSi gatarebul azrs da meo-
rec: asec rom iyos, arc anhaRTisa da arc fsevdo-dioni-
ses es azrebi ar aris originaluri. igi zogadad damaxa-
siaTebeli iyo Sua saukuneebis religiur-filosofiuri
msoflmxedvelobisTvis.
amis Semdeg s. arevSatiani sxva mimarTebiT agrZe-
lebs msjelobas. misi aRniSvniT, oTxi areopagituli
Txzulebidan oris — ,,zeciuri ierarqia” da ,,saeklesio
ierarqia”, somxuri Targmanis xelnawerebs rogorc ma-
tenadarisas, ise ierusalimis wm. hakobianTa somxuri mo-
310
nastris xelnawerTa sacavSi, Tavsa da boloSi berZnuli
asoebiT, wiTeli da Savi melniT aweria: ,,daviTi”, ,,daviT
garecav”, ,,daviT — srbuÁn dionise” — ,,daviTis”, ,,daviT-
ma dawera”, ,,daviTma — wminda dionises” (iqve).
aRniSnulis safuZvelze s. arevSatiani fiqrobs,
rom xelnawerebis gadamwerebma raRac saidumlo icod-
nen da es avtors safuZvels aZlevs kategoriuli das-
kvnisTvis: ,,areopagituli literaturis avtoris sai-
dumlos amosaxsnelad, Cveni azriT, daviT anhaRTis sa-
xels meti ufleba aqvs mimoqcevaSi yofnisa, vidre yvela
dRemde gamoTqmul hipoTezas” (iqve, gv. 203).
jer vikiTxoT am xelnawerebze arsebul warwerebSi
,,daviTis” Sesaxeb ratom igulisxmeba maincdamainc da-
viT anhaRiTi? es s. arevSatianis winasityvidan ar Cans.
ase rom, saTanado kvleva-Ziebis gareSe, es warwere-
bi arafris mTqmelia. amasTan, problema, romelic sau-
kuneebis ganmavlobaSi ,,awvalebda” mecnierebas da ucxo
ar yofila somexi mkvlevrebisTvis (mag. v. Caloiani), da-
ujerebelia, rom yuradRebis gareSe darCenodaT es faq-
ti.
gakvirvebas iwvevs is faqti, rom aseTi kategoriuli
daskvnis avtori ubralodac ar mianiSnebs am sakiTxSi
yvelaze gaxmaurebeli nucubiZe-honigmanis Teoriis Se-
saxeb, rac TavisTavad badebs eWvs tendenciurobaze.
s. arevSatiani erT winaaRmdegobas awydeba, kerZod:
ori, Tanac mTavari areopagituli Txzulebis — ,,RvTa-
ebrivi saxelebis Sesaxeb” da ,,mistikuri Teologia” som-
xur Targmnebs amgvari warwerebi (,,daviTi” da sxv.) ar
aqvs. amitomac avtori erTgvar ,,kompromisze” midis da
aRniSnavs: ,,Cveni azriT, areopagituli wignebi koleqti-
uri Sromis nayofia” (iqve).
isic unda iTqvas, rom areopagituli moZRvrebis av-
toris sidide da sidiade upirvelesad swored — ,,RvTa-
ebrivi saxelebis Sesaxeb” da ,,mistikuri Teologiis Se-
saxeb” traqtatebSi mJRavndeba. es garemoeba aucileb-
311
lad gasaTvaliswinebelia, miT umetes, roca mkvlevars
aseT mniSvnelovan mignebaze aqvs pretenzia.
aRsaniSnavia isic, rom s. arevSetiani somxuri ekle-
siis mier daviT anhaRTis wmindanad Seracxvis faqtsac
iyenebs Tavisi mosazrebis gansamtkiceblad. avtoris az-
riT, anhaRTis wmindanTa Soris Seracxva gvkarnaxobs,
,,rom somxurma eklesiam scno da daafasa misi raRac gan-
sakuTrebuli damsaxureba. mxolod saero filosofiu-
ri, logikuri Sromebis avtori verasodes gaxdeboda
aseTi gansakuTrebuli pativis Rirsi” (iqve, gv. 302-204).
swored es aris damafiqrebeli. iseT saero filoso-
fossa da logikuri Sromebis avtors, rogoric iyo da-
viT anhaRTi, Znelad savaraudoa, rom aseTi wminda saek-
lesio religiuri traqtatebi daewera. amasTan, oTxive
areopagitul traqtatsa da epistoleebs Soris Sinagani
kavSiri da siaxlove imdenad cxadia, rom s. arevSatianis
mxridan ,,koleqtiur Sromaze” saubari, yovelgvar sa-
fuZvelsaa moklebuli.
rac Seexeba somxuri eklesiis mier daviT anhaRTis
wmindanad Seracxvas, amisTvis sruliad sakmarisi iyo mi-
si didi damsaxureba somxuri kulturis winaSe. amis uam-
ravi magaliTi arsebobs sxva xalxTa istoriaSi.
aqve unda aRvniSnoT erTi, arc Tu ise umniSvnelo
garemoebac. imave 1980 wels, roca erevanSi gamoqveynda
daviT anhaRTis filosofiuri Txzulebebi somxur ena-
ze s. arevSatianis winasityvaobiT, moskovSi, gamomcem-
loba ,,Наука”-m gamosca imave avtoris naSromi — ,,Давид
Непобедимый”, romelSic arevSatiani saerTod arafers
ambobs Tavis ,,aRmoCenaze”. metic, am naSromSi gamoTqmu-
li azrebi daviT anhaRTis msoflmxedvelobis saero xa-
siaTze, Tavdayira ayenebs arevSatianis Sexedulebebs
somxuri gamocemis winasityvaSi.
rogorc aRiniSna, s. arevSatianis azriT, somxuri
eklesia aseT saero filosofoss wmindanad ar Seracxav-
da, Tu ara misi raRac saidumlo damsaxureba eklesiis
312
winaSe (pirdapir igulisxmeba anhaRTis mxridan ,,zeciu-
ri ierarqiisa” da ,,saeklesio ierarqiis” avtoroba).
axla vnaxoT amis sapirispiro azrebi rusuli ga-
mocemidan. s. arevSatianis azriT, XVIII s-Si qarTul ena-
ze Targmnilma daviT anhaRTis Sromebma keTilSobilu-
ri gavlena moaxdina qarTuli filosofiuri azris sae-
ro mimarTulebis ganviTarebaze (2, gv. 5).
aseTive gavlena hqonda daviT anhaRTis msoflmxed-
velobas somxur filosofiaze. swored anhaRTis Srome-
bisa da Targmnebis wyalobiT, ,,Zveli somxeTis filoso-
fiurma azrma Tavi daaRwia qristianuli Teologiis
marwuxebs da SeinarCuna Tavisufleba” (iqve, gv. 19. xaz-
gasma Cemia — m.m.).
kidev erTi adgili s. arevSatianis wignidan: ,,davi-
Tis mecnieruli memkidreoba stimuls aZlevda saero
ideebis zrdas, xolo maT avtor-filosofosebs rwmenas
matebda imaSi, rom daviTis, rogorc maTi mokavSiris, av-
toriteti daexmareboda maT saeklesio mwignobarTa
Tavdasxmebisgan” (iqve, gv. 57. xazgasma Cemia — m.m.).
ar aris swori s. arevSatianis azri imis Taobaze,
rom areopagitikis somxuri Targmani, romelic Sesru-
lebulia 716-717 w.w.-Si uZvelesia sxva TargmanTa Soris.
sinamdvileSi areopagituli Txzulebebi pirvelad
iTargmna siriul enaze da igi ekuTvnis petre iberis mo-
wafes sergios reSainels, romelic moRvaweobda V-VI ss.-
Si.
dasasrul ki aRvniSnavT, rom 1980 wlis maisis TveSi
somexma xalxma maRal doneze aRniSna daviT anhaRTis da-
badebidan 1500 wlisTavi. am iubiles eswreboda da kon-
ferenciaze moxsenebiT gamovida cnobili qarTveli
mecnieri, profesori revaz TvaraZe (1928-2006). igi Se-
niSnavs, rom am saiubileo dReebSi araferi Tqmula am
axali saocari ,,aRmoCenis” Sesaxeb da iqve dasZens: ,,ase
marjved Seicvala fsevdo-dionise areopagelisa da pet-
re iberielis pirovnebaTa identobis nucubiZe-honigma-
313
niseuli Teoria areopagelisa da daviT uZlevelis
identobis arevSatianiseuli hipoTeziT. Seicvala uw-
yinrad, uCumrad, zedmeti xmauris gareSe. xmauri ki ara,
imxela iubiles msvlelobis dros krintic arsad daZru-
la, xmac aravis gauRia imis Taobaze, Tu rogori masSta-
bis saukunovani problema gadaiWra Turme esoden mar-
tivad s. arevSatianis mokrZalebul winasityvaSi” (1, gv.
204).
r. TvaraZis SeniSvnaSi yvelaferia naTqvami da mets
verafers davamatebT.
SeiZleba iTqvas, rom am etapze areopagituli Txzu-
lebebis namdvili avtoris sakiTxi jer kidev ar aris sa-
bolood gadawyvetili. Tumca, arsebul hipoTezebs So-
ris yvelaze safuZvlianad nucubiZe-honigmanis Teoria
gamoiyureba.
literatura
314
ucxoeTis filosofiis istoria
HISTORY OF PHILOSOPHY OF
FOREIGN COUNTRIES
315
revaz gordeziani
(Tbilisi)
*
nawili pirveli; meore nawili ibeWdeba.
316
aseT raimed pirvel rigSi arsebobs yofiereba, romelic
aqyofieris (Dasein) movlenaSi saxeze ar aris, magram ro-
melsac SeuZlia da unda iyos yofiereba. man droulad
unda gadawyvitos, rom igi maradiulia. man unda Tavis-
Tvis cxadyos, rom igi droSi zedroulia.
es yofiereba, k.iaspersis azriT, aris TviTon ada-
mianis yofiereba, egzistenci, adamianis TviTyofiereba.
egzistenci, egzistencfilosofiis mixedviT, aris
adamianuri yofierebis specifikuroba, misi uSinagnesi
buneba.
egzistenci var me TviTon, da var imdenad, ramdena-
dac me Cemi Tavi obieqtad ar gamixdia.
egzistencSi vici winaswar me Cemi Tavi imisgan da-
moukideblad, vidre me daviwyebde imis Wvretas Tu ras
vuwodeb me Cems TviTs.
me varsebob da vcxovrob mxolod egzistencis Se-
saZleblobidan, mxolod mis ganxorcielebaSi, ganamdvi-
lebaSi var me `me TviTon~.
egzistencis erT-erTi ucnauroba isaa, rom roca
me vindomeb mis miwvdomas, moxelTebas, maSinve miqreba
igi xelidan, radgan is ar aris fsiqologiuri subieqti.
igi, rogorc TviTon gamovlenili arayofiereba, subieq-
turobisa da obieqturobis polarulobaSi aris erTi.
igi, erTiania, am dapirispirebis safuZvelSia.
egzistenci gamovlenili aqyofierebaa, magram ara
raRacis gamovlena, romelic rogorc raime sagani SeiZ-
leba mogveces da safuZvlianad gagebul iqnas raimed.
egzistenci aris movlena mxolod TavisTvis da sxva eg-
zistencebisTvis.
ara Cemi aqyofierebaa, maSasadame, egzistenci, ara-
med adamiani aris aqyofierebaSi `SesaZlebeli egzisten-
ci~.
k. iasperis terminologiiT, adamianis yofiereba,
rogorc egzistenci da rogorc aqyofiereba, ar aris
erTi da igive. termini egzistenci ar aris sinonimi aqyo-
317
fierebis terminisa. am ori sityvis qveS moazrebuli Si-
naarsebi srulad ar emTxveva erTmaneTs. aRsaniSnavia,
rom `aqyofiereba~, k. iasperis filosofiis mixedviT, ga-
moiyeneba im yofierebis aRsaniSnavadac, romelebic ada-
mianuri yofierebisagan principulad aris gansxvavebu-
li. mag. k. iaspersi xSirad msjelobs samyaros saganTa
aqyofierebis Sesaxeb, amave dros adamianis yofierebis
aqyofierebasac aRiarebs, Tumca es ukanaskneli, ro-
gorc egzistenci, unikaluri, uaRresad specifikuri
adamianuri yofierebis gamomxatvelia. es garemoeba miT
ufro sainteresoa, rom germanuli egzistencializmis
meore fuZemdebeli m. haidegeri Tavisi filosofiis Zi-
riTadi principebis gadmocemisas igive pozicias ar
icavs. misTvis egzistenci da `aqyofiereba~ garkveuli
azriT sinonimebia. egzistenci unikaluri adamianuri
yofierebaa da `aqyofierebac~ mxolod adamianuri yofi-
erebisTvisaa damaxasiaTebeli. roca m. haidegers surs
samyaroseul saganTa yofierebis Tavisebureba aCvenos,
igi maT `aqyofierebaze~ki ar laparakobs, aramed maT
`saxeze yofnaze~ (Vorhandensein), anda `xelzemyofobaze~
(Zuhandensein). Tuki m. haidegeri `aqyofierebis~ yofnis-
saxeze msjelobs, es ukve niSnavs, rom saqme exeba mxo-
lod adamianur yofierebas (2, gv. 9-11)
am viTarebas naTlad gviCvenebs k. iaspersis aq moy-
vanili msjeloba egzistencisa da aq yofierebis Sesaxeb.
rogorc zemoT miTiTebuli iqna, k. iaspersis azriT, aq-
yofiereba, Tu SeiZleba ase iTqvas , ufro farToa, ufro
meti moculobis Semcvelia, vidre sityva egzistenci.
`aqyofiereba~ samyaros sagnebsac moicavs, egzistenci —
mxolod adamianis yofierebaa.
aqyofiereba rogorc yofiereba, k. iaspersis az-
riT, cxovrobs da kvdeba; egzistencma ar icis sikvdili,
aramed Tavis yofierebaSi dgas aRmavlobaSi (Aufschwung)
an dacemulobaSi (Abfall). egzistenci Tavis yofierebaSi
318
sikvdilTan mimarTebaSia: ganicdis aRmafrenas da dace-
mas, fiqrobs sikvdilze da gaurbis maze fiqrs.
aqyofiereba empiriulad aqaa, egzistenci ki mxo-
lod rogorc Tavisufleba.
aqyofiereba aris ubralod drouli, egzistenci ki
droSi metia, vidre dro (in der Zeit mehr als Zeit).
aqyofierebebi gansxvavdeba samyaro yofierebis mo-
culobis sxvadasxvaobiT, egzistenci sxva egzistencis-
gan gansxvavdeba arsebiTad Tavis Tavisuflebis safuZ-
vlidan.
egzistenci cnebiTi azrovnebiT ar moiazreba imi-
tom, rom ar arsebobs egzistencis cneba. egzistenci si-
namdvilea, Cven vmsjelobT am sinamdvilis yofierebaze,
magram Cven ar gvaqvs egzistencis cneba. egzistenci cne-
ba ki araa, aramed sityvaa, niSania, romelic pirvelyov-
lisa migviTiTebs `yovelgvari sagnobriobis miRmuro-
bas~. swored SesaZlo egzistencidan filosofosobas
adamiani azrovnebis saSualebiT Taviseburi saxiT mih-
yavs carieli siRrmidan ucxades gaawmyoebamde.
k. iaspersis azriT, egzistenci ar unda gavigoT
rogorc absoluturi ram, rogorc absoluturi yofie-
reba. igi ar aris sisrule, igi ar aris substancialuri
mniSvnelobis. piriqiT, igi damokidebulia absolitur
yofierebaze. rogorc iTqva, SesaZlo egzistenci tran-
scendentTan aucilebeli mimarTebaa. egzistenci aris
simSvide da mousvenroba erTianobaSi, erTSi. igi mous-
venrobaa ufro xSirad da simSvides ver poulobs verc
aqyofierebaSi da verc Tavis TavSi, aramed mxolod nam-
dvili Tavisuflebis cnobierebis meSveobiT Tavisi
transcendenturi damokidebulebiT absoluturi yofi-
erebis gagebaSi.
egzistenci garkveuli azriT imaJinaluri punqtia,
romelic me TviTon var, magram romlis moazrebac me ar
SemiZlia. me vazrovneb mxolod misgan da vazrovneb Tu
ra var me, ramdenadac me TviTon me var. egzistencis ar-
319
seba arauSualobaa, igi ar xdeba is yofierebaa, romelic
me maqvs, aramed samyaroSi TavisTavTan midis igi aqyofi-
erebis gagebiT (1, gv. I, 27)
egzistenci Cveni mxedvelobis areSi arasodes ar
eqceva ragind ar unda movindomoT misi danaxva. garkve-
ulia is, rac sagnobrivad aris warmomdgari: egzistenci
arasagnobrivia. rodesac Cven sagnobriobas vSordebiT
da viwyebT svlas egzistencisaken, pirvelad vuaxlov-
debiT absoluturad arasagnobrivs, mas, ris TviTsicxa-
de, TviTdadastureba (Selbstgewisheit), Cveni aq yofiere-
bis centria da romlidanac xdeba yofierebis Zieba. eg-
zistenci centria Cveni aq yofierebis, misgan xdeba yo-
fierebis Zieba da misganve xdeba naTeli yvela saganTa
obieqturoba.
erTi SexedviT, iseTi viTareba iqmneba, rom Tu Ta-
namimdevruli viqnebiT, unda vaRiaroT TiTqos egzis-
tencze saerTod laparaki SeuZlebelia. ise mosCans, rom
radgan egzistenci Semecnebis sagnad arasodes ar iqce-
va, amitom TiTqos SeuZlebelia mis Sesaxeb laparaki, xo-
lo Tu mis Sesaxeb vlaparakobT, maSin egzistenci iseTi
rame ki ar yofila, romelic TiTqos arasodes ar iqceva
sagnad, armed, piriqiT, masze msjelobisas, igi ukve sag-
nad vaqcieT. sinamdvileSic xSirad ase xdeba: xdeba eg-
zistencis fsiqologizireba: misi kvleva-Ziebis dros
xSirad iReben moCvenebiTad codniseul rezultatebs
da amiT fiqroben TiTqos egzistenci sagnobrivi azrov-
nebiTaa misaRwevi. k. iaspersisTvis amgvari kvleva miu-
Rebelia. igi icavs princips, rom egzistenci arasagnob-
rivia da sagnobrivi azrovnebiT principulad mouazre-
belia rogorc sagani. magram, cxadia, k. iaspersisTvis
egzistencze azrovneba araa gamoricxuli da es azrov-
neba sruliadac ar niSnavs mis gasagnobrivebas, sagnob-
rivi azrovnebis sagnad gadaqcevas. saqme isaa, rom k. ias-
persis azriT, azrovneba da msjeloba, bWoba SesaZlebe-
lia ara mxolod sagnobrivze, aramed arasagnobrivzec.
320
Cven SegviZlia azrovneba da laparaki sagnebze. garda
amisa, arsebobs saSualeba, rom azrovnebiT Cven TviTon
naTelni, cxadni gavxdeT. es imis gareSe, rom es sicxade
sagnobrivi sicxade iyos. cxadadgaxdoma (Klarwerden)
aris, k. iaspersis azriT, swored aqyofierebis forma
arasagnobrivi `SesaZlo egzistencisa~. adamianis azrov-
neba da laparaki (Sprechen), garda sagnobrivi garkveu-
lobisa, iZleva agreTve arasagnobriv TviTsicxades. am
arasagnobriv TviTsicxadis (Selbstgewisheit) cnobiere-
bissinaTles (Bewustseinshelle), cnobierebismdgomareobas
(Bewustseinshaltung), yofierebis cnobierebis (Seinsbewus‐
tsein), k. iaspersis azriT, SeiZleba ewodos absoluturi
cnobiereba. `SesaZlo egzistenci~, rogorc Tavdapirve-
li sawyisi, sicxade absoluturi cnobierebaa, magram
rogorc ukve aRvniSneT, es ar niSnavs amave dros egzis-
tencis absoluturobas, substanciur sisrules.
`SesaZlo egzistencs~, rogorc unikalur yofie-
rebas, mravali Taviseburebebi gaaCnia. igi mxolod Tavi-
si yofnis wesiT arsebobs.
k. iaspersis filosofiiis mixedviT, adamianis aqyo-
fierebas arsebiTad axlavs daukmayofilebloba (Unbe‐
friedigung), romelic asaxsnelia Tavisi warmoSobisa da
raobis, Sinagani bunebis mixedviT. aqyofierebidan, ro-
gorc aseTidan, warmosdgeba daufuZnebeli daukmayofi-
lebloba.ufro zustad rom iTqvas, es daukmayofileb-
loba ar SeiZleba srulad iqnas dafuZnebuli, anu sru-
lad dafuZnebadi araa. magram misi arseboba aSkaraa. igi
aucileblad Tan axlavs aqyofierebas, rogorc aq yofi-
erebas garkveul mdgomareobaSi: kerZod igi mosdevs
adamianis aqyofierebas im momentidan, roca adamiani
samyaroyofierebas — sul erTia es Teoriulad xdeba Tu
praqtikulad — ganixilavs rogorc yovlismomcvel yo-
fierebas. igi warmoiSoba maSin, roca adamiani samyaro-
yofierebas yvelafrad miiCnevs. es momenti aris, k. ias-
321
persis azriT, negatiuri dasawyisi, romelic saSualebas
maZlevs samyaroyofierebisagan Cemi egzistencis gamo-
yofaSi. am gamoyofis WeSmariteba vigrZno, gavigo. k. ias-
persis mixedviT, aqyofierebis es ukmayofileba aris
`SesaZlo egzistencis~ yofierebis gamoTqma, gamoxatu-
leba. igi `SesaZlo egzistencis~ yofierebis gaoTqmaa da
masSi egzistencis mier sxva ramis gageba ki ar xdeba, ara-
med sakuTari Tavisa. aqyofierebis daukmayofileblo-
biT `SesaZlo egzistenci~ TavisTavs gamoTqvams. es da-
ukmayofilebloba ar aris, amitom codnis SeuZlebloba
ar aris arc samyaroSi Cemi yovelgvari moqmedebis, miR-
wevebis bolos mdebare sicariele, sadac me araras uf-
skrulTan vdgevar, aramed igi Tavs amJRavnebs, xdeba,
rogorc ukmayofiloba, `ekali~ (stachei) Cemi qmnadobisa.
misi meSveobiT me Sevdivar SesaZleblebTan martoobaSi,
romlis winaSec yovelgvari samyaro yofiereba qreba. es
martooba ar aris mkvlevaris raime gandgoma, gamowveu-
li yofierebis namdvili Semecnebis uimedobiT, anda ra-
ime usiamovneba moqmedebebis usazrisobiT, uazroebiT
gamowveuli anda sxva raime amis msgavsi. amis sawinaaR-
mdegod igi aris adamianis ukmayofiloba aqyofierebTan
saerTod, rogorc gamoTqma da moTxovna imisa, rom viyo
`me TviTon~ Cemi wyarodan. am daukmayofileblobidan
warmosdgeba Cemi cnobiereba, rom mTeli samyaro, sadac
me vcxovrob, miuxedavad Tavisi sayovelTaobisa da mniS-
vnelobisa, ar aris mTeli, yovelgvari, yvela yofiereba
(alles Sein) am ganwyobilebiT me samyarosTan vdgevar ara
rogorc codnis survili, rom samyaros gansakuTrebu-
lobani, sferoebi gamovikvlio da sxvas gavuziaro, ara-
med rogorc yofierebisken mimarTuli Tavdapirveli
codnis survili.
daukmayofilebloba, romelic SiSvel aqyofiere-
bas axasiaTebs, SeiZleba gamoiTqvas da gagebul iqnas.
Tumca rogorc iTqva, igi srulad ar SeiZleba dafuZne-
bul iqnas, magram igi Tavis orive saxeSi e.i. Teoriuli
322
saxiT — roca samyaros yvela sagnebis ganxilva xdeba da
gvaqvs maT Sesaxeb SiSveli codna — da praqtikuli saxiT,
roca idealuri mTelis amocanebis, miznebis aRvseba,
Sesruleba xdeba — SeiZleba gagebul da gamoTqmul iq-
nas TviTon `SesaZlo egzistencis~ daukmayofileblobi-
dan. igi Tavis Tavidan gamomdinare aixsneba da ara raime
sayovelTao mniSvnelobis safuZvlebidan.
k. iaspersi, rogorc vxedavT, `SesaZlo egzisten-
cis~ am ukmayofilebas did ontologiur funqcias ani-
Webs. es ukmayofileba aris `SesaZlo egzistencis~ mdgo-
mareobis gamoTqma, imis moTxovna, rom igi Tavisi namdvi-
li, sakuTari safuZvliT, Tavdapirveli wyaroTi unda
arsebobdes da rac mTavaria, am mdgomareobas, k. iasper-
sis azriT, mosdevs samyaroaqyofierebis rRveva
(Durchruch). SesaZlo TviTyofierebis ukmayofileba ar-
Rvevs samyaroyofierebas da erTeuli adamiani e. i. indi-
vidi, calkeuli Tavis TavTan ukan gadmosrolili aR-
moCndeba im wyaroSi, romelidanac igi Tavis samyaros
igebs da romelSic, rogorc egzistencs, sxvasTn erTad
ganamdvileba SeuZlia.
k. iaspersis TvalsazrisiT, samyaroyofierebis
rRveva SesaZloa namdvilad Sesruldes egzistencis mi-
er. me maqvs survili Cemi ukmayofileba gavarkvio da po-
zitiurad viazrovno Tu ras exeba es saqme, am dros ub-
ralod mas ki ar vicileb Tavidan, aramed me mivdivar eg-
zistencis ganaTebamde. egzistencis ganaTebaSi xdeba
dadastureba, gacxadeba–darwmunebulebloba rRvevisa
da samyaros aqyofierebis meSveobiT. Tu egzistenci
axorcielebs, asrulebs samyarosaqyofierebis darRve-
vas, maSin ase xdeba egzistencis ganaTeba, azrovnebiTi
dadastureba, gacxadeba, am rRvevisa. filosofiuri `ga-
naTeba (Erhellung)~ - da ara Semecneba, codnis SemuSaveba
Cven SeiZleba yovelnair, TiToeul ideaSi, azrSi vipo-
voT. isini exeba romeliRaca mxriT, aspeqtiT swored am
rRvevas.
323
maSasadame, egzistencis ganaTeba aris `SesaZlo eg-
zistencis~ mier samyaros aqyofierebis rRvevis
namdvili Sesruleba, riTc egzistencis ganaTeba am
rRvevis azrovnebiTi dadastureba xdeba.
sxvadasxva ideebSi daZebnili filosofiuri gana-
Teba SeiZleba klasificirebul iqnas tipebis mixedviT.
k. iaspersi gamoyofs principulad SesaZlo jgufebs,
romlebic gviCvenebs filosofiuri `ganaTebis~ sxvadas-
xva saxeebs imisda mixedviT Tu romeli idea, azri Tu ra
mxridan gamoxatavs samyarosaqyofierebis rRvevas.
k. iaspersis TvalsazrisiT rRveva xorcieldeba
Semdeg viTarebebis dros:
1. rRveva warmoiSoba samyarosaqyofierebis saz-
Rvarze. azrs mivyavarT Cven samyarosqyofierebis saz-
Rvarze; amiT gamovcdiT sazRvars da am viTarebidan
warmosdgeba mowodeba awmyosaken. k. iaspersi miuTiTebs,
Tu ra mohyveba am process: jer erTi, am gziT Cven samya-
roSi myof situaciebidan, ufro swored samyaroSi yof-
nis Cveni situaciebidan miyvanili vxdebiT `sazRvriTsi-
tuaciamde~; meore, empiriuli cnobierebidan, mivdi-
varT `absolutur cnobierebamde~ da mesamec, mizniT
ganpirobebul (mizandasaxul, gansazRvrul) moqmedebe-
bidan mivdivarT `upirobo moqmedebebisaken~, Tavisu-
fal qmedebamde.
2. k. iaspersis azriT, radgan samyaroaqyofierebis
rRvevas Cven mivyavarT sazRvarze da ara samyaros saz-
Rvrebs gareT, miRma, e. i. radgan es rRveva samyaroSi
sruldeba, amitom axlavs filosofiuri azri samyaroSi
egzistencis gamovlenas `istoriul cnobierebaSi~, misi
aqyofierebis `subieqturobasa da obieqturobas Soris
daZabulobaSi (Spannung)~.
3. rRveva warmoiSoba sawyisidan, saTavidan, wyaro-
dan. igi upirvelesi safuZvlidan, wyarodan momdinare-
obs. es procesi ar Seedreba samyaroSi mimdinare sagnob-
riv procesebs; samyaroSi mimdinareobs procesebi, xdo-
324
milobani. samyaros saganT es xdomilobani (Ereignisse)
principulad gansxvavebulia egzistencis TviTyofie-
rebaSi warmoSobili rRvevisgan, ris Sesaxebac mimdina-
reobs axla msjeloba. k. iaspersis azriT, samyarosaqyo-
fierebis rRveva, rac adamianuri yofnis ukmayofilobas
mosdevs, raime obieqturi, sagnobrivi procesi ki araa,
aramed igi aris `SesaZlo egzistencis~ gadawyvetileba.
am dros Cems mier xdeba gadawyvetilebis miReba. TviT-
myofi wyarodan vigeb, viazreb me yofierebas gacnobie-
rebiT, rom unda unda gadawyvetil iqnas. mTel am pro-
cesSi umTvresia is, rom azri, idea, Tavisi Ziridan, wya-
rodan momdinare, momarTuli, eZiebs da cdilobs `Tavi-
sufleba~ gaanaTos (die Freiheit zu erhellen). adamianisTvis
naTeli xdeba, rom mas samyaros sagnebiviT da movlene-
biviT aRar SeuZlia gadauwyveteli darCes.
4. samyarosaqyofierebis rRvevisTvis damaxasiaTe-
belia is, rom igi mouazrebeli da daufuZnebelia samya-
ros ramenairi codniT, samyarocodniT, rac TviTyofie-
rebaSi, egzistencSi am procesis dros unda gadawyveti-
li iqnas, misawvdomia ara raime codnis, samyarocodnis
meSveobiT, aramed Tavisi mediumis mixedviT. egzisten-
cisganaTebisas samyarosaqyofierebaSi SeiWreba egzis-
tencisganaTeba, magram ara ise TiTqos gacnobierdeba
Tu saqme ras exeba, ara ise TiTqos am process, mis Sesa-
xeb codnac Tan axlavs, aramed am dros SesaZleblobebi
xdeba sagrZnobi, saqme exeba mas, Tu me rogor vxdebi
(Werde), aq umTavresia is, rom `me TviTon~ da TviTyofie-
reba mxolod komunikaciaSi arsebulebia. esaa yovelgva-
ri egzistencisganaTebis fundamenturi idea.
maSasadame, ra ZiriTadi momentebia xazgasmuli k.
iaspersis zemoTgadmocemuli msjelobebidan?
`SesaZlo egzistenci~ axdens marto SiSvel samya-
roaqarsebobidan TviTgamoyofas, TviTamaRlebas; mas
axlavs ukmayofileba samyarosTan, rogorc aseTTan,
yofnisas; amas mosdevs rRvevis cnobiereba gadawyveti-
325
lebaSi, yovelive amas ki mosdevs codnis sazRvari e.i. k.
iasperss surs aCvenos, rom am momentebidan Tavisufle-
bebs kargavs codna, aq Tavdeba codnis sfero, axla ukve
sagnobrivi codna aRaraa adrindeli Zalis mqone. cnobi-
erdeba sazRvari da is, rom azrovneba pirvel rigSi im
sivrcis winaSe dgas, sadac ukve aRaraferi dainaxeba.
cnobiereba xdeba sazRvari. amiT iwyeba egzistencisga-
naTeba, romlis azrovnebis saSualebebi unda iyos usa-
kuTresi xasiaTis. egzistenci, wers k. iaspersi, ar aris
arc obieqti samyaroSi da arc idealuri sagani. egzis-
tencisgamnaTebeli azrovneba specifikuri sagnobrivi
azrovnebisagan gansxvavebuli procesia. egzistencis-
gamnaTebeli azrovneba momarTulia egzistencobis si-
namdvilisaken, egzistencobisaken (Existiren), romelic
Tavis istoriul situaciaSi Tavis Tavisaken transcen-
direbaa. maSasadame, transcendireba sazRvrebs gareT
(zeviT) myofobaa azrobrivad, magram igi samyaros
mTlianobis miRma myofobas, mis moazrebas ki ar gulis-
xmobs mxolod, aramed rogorc k. iaspersi aRniSnavs, igi
aris TavisTavisken trascendirebac.
k. iaspersis TvalsazrisiT, gamnaTebel azrs sWir-
deba, rogorc saSualeba, sagnobrivi azrovneba, romlis
meSveobiTac transcendirebs igi egzistencis Tavdapir-
vel transcendirebisaken.
k. iaspersi exeba misi Teoriis mniSvnelovan da sa-
intereso mxares, kerZod sagnobrivi azrovnebisa da eg-
zistencisgamnaTebeli azrovnebis mimarTebis sakiTxs.
ukve iTqva, rom am ukanasknels sWirdeba sagnobrivi az-
rovneba, rogorc saSualeba da mis gauqmebas ar gulis-
xmobs.
egzistencisgamnaTebel azrovnebas k. iaspersi axa-
siaTebs rogorc iseT azrovnebas, romelSic erTdrou-
lad ori frTa moqmedebs. es azrovneba xorcieldeba
mxolod iseT SemTxvevaSi, roca orivees mamoZravebeli
frTa sinamdvileSi muSaobs, es frTebia `SesaZlo egzis-
326
tenci~ da zogadoebis azrovneba. roca es orive mxare
moqmedebaSia, xorcieldeba egzistencgamnaTebeli az-
rovneba, xolo roca erT-erTi maTgani gvimtyunebs, ro-
ca erT-erTi maTgani wyvets moqmedebas, maSin ecema aR-
mavali ganaTeba Tavis niadagze, safuZvelze. filoso-
fosobaSi (romlis frTebic isini arian), xvdebian erTma-
neTs zogadi da me TviT.
Cven, erTis mxriv, unda mivideT zogadoebis saz-
Rvarze da, meores mxriv, zogadobebSi unda vmoZraob-
deT, e.i. sagnobrivi, zogadobebis momazrebeli azrovne-
biT unda am azrovnebis sazRvramde mivideT, raSic eg-
zistencis gamnaTebeli azrovneba mJRavndeba.
egzistencis gamnaTebeli azrovnebis WeSmaritebis
kriteriumi ukve aRar aris raime obieqturi sazomi,
romlis mixedviTac gairkveoda naTqvamis siswore anda
siyalbe. amgvari gamonaTqvamis WeSmaritebis kriteriu-
mia TviTon neba (nebisyofa — Wille), romelic adasturebs
anda uaryofs.
abstraqtuli zogadobebiT azrovneba egzisten-
cisganaTebis erTi mamoZravebeli frTaa, meore frTa ki
`SesaZlo egzistencia~, rogorc iTqva. magram es `SesaZ-
lo egzistenci~ is Tavdapirveli wyaroa, sawyisia, rome-
lic adamianuri yofnis specifikas gansazRvravs. `SesaZ-
lo egzistenci~ Tavisuflebaa, xolo egzistencis gamna-
Tebeli azrovnebis WeSmaritebis saboloo kriteriumi
imitom aris damadasturebeli anda uaryofeli nebisyo-
fa, rom `filosofosoba gadamwyvet punqtebSi aris ukve
TviTon Tavisuflebis nebis gamoTqmis ganaTeba~. me ro-
gorc `SesaZlo egzistenci ~ var Tavisufleba. me ro-
gorc Tavisufleba TviTon gamovcdi imas, rom me ara
mxolod var, aramed yofna SemiZlia. me gamovcdi, Tu ra
msurs viyo da rom me SemiZlia msurdes mxolod cnobie-
rebis sinaTleSi. `SesaZlo egzistencis~ ganaTebaa
(Erhellung) mxolod is gza, romelsac egzistencis TviT-
sicxade da transcendireba mosdevs, transendireba ro-
327
gorc TavisTvisadmi, aseve transcendentisken (Rmer-
Tisken). absolutTan damakavSirebeli `Sifremis ena~
mxolod asea SesaZlebeli metafizikur azrovnebaSi.
REVAZ GORDEZIANI
Abstract
329
qeTevan muxiguli
(Tbilisi)
330
meore msoflio omis Semdeg germania gaxda faSiste-
bis mier kacobriobis winaSe Cadenili danaSaulis mem-
kvidre. am faqtma didi gavlena moaxdina germanelebis
azrovnebaze. isini faSistur ideologiasTan ramenai-
rad daaxloebul ideologias sastikad ufrTxodnen.
amis gamo fixte da misi naSromebi TiTqmis amoSales ger-
maniis istoriidan. fixtes filosofia tabudadebul
Temad iqca. masze sajaro msjelobas gaurbodnen. sava-
raudod, erT-erTi mizezi imisa, rom fixtes filosofia
jerovnad ar aris Sefasebuli filosofiis istorikose-
bis mier, swored es faqtia.
neofixteanelTa azriT, fixtes sworad gagebas xe-
li SeuSala mravalma momentma. kerZod, tradiciad qce-
ulma fixtes filosofiis zedmetad dakavSirebam kan-
tTan, rac xSirad ganapirobebda fixtes gnoseologiur
ganmartebas. aseve fixte ganixileboda aTeistad, rac
“miunxenis skolisTvis” miuRebelia.
TavisTavad misasalmebelia, rom am didi moazrov-
nis mimarT interesi ar neldeba da Tanamedrove filo-
sofiis istorikosebi cdiloben damsaxurebuli adgili
miuCinon mas dasavlur filosofiaSi, magram zogierTi
sakiTxis ganxilvisas, kerZod ki fixtes istoriis filo-
sofiis gasagebad, albaT, mizanSewonili iqneba istoriis
Sesaxeb kantis mosazrebis gaTvaliswineba. miT umetes,
rom fixte Tavs yovelTvis kantis mowafed Tvlida. 1790
wliT daTariRebul erT-erT werilSi fixte werda, rom
kantis filosofia mas yovelgvar miwier sagnebze aRa-
maRlebda — “me aRviqvi ufro Rirseuli morali da am fi-
losofias mivuZRvni Cemi cxovrebis ramdenime weli-
wads”. valentin asmusi werda: “fixtesaTvis, iseve ro-
gorc kantisaTvis, istoria Tavisi SinaarsiT aris mov-
lenebisa TariRebis Tanamimdevroba “moklebuli Tavi-
suflebis SesaZleblobis aCdilsac ki.”
kants istoriis Sesaxeb sagangebod ar umuSavia. neo-
kantianelebi fiqrobdnen, rom man amisTvis ubralod
331
ver moicala. man mogvca mxolod zogadi sqematuri mo-
naxazi da ramdenime meTodologiuri principi istoriis
filosofiisaTvis. raki adamiani or samyaros — bunebasa
da Tavisuflebas ekuTvnis, SesaZlebeli Cans adamianTa
istoriis filosofiuri ganxilva ori principulad gan-
sxvavebuli gziT — sabunebismetyvelo meTodiT da te-
lelogiuri meTodiT.
“sayovelTao istoriis ideaSi” kanti pirvel meTods
iyenebs, Tumca mis TviTkmar mecnierul RirebulebaSi
darwmunebuli araa. amitomac mkacrad hkilavda her-
ders istoriis sabunebismetyvelo ganxilvisaTvis. Tu
herderi istorias udgeboda bunebismetyveliviT, fixte
istorias zneobriv-teleologiuri TvalsazrisiT gani-
xilavda. aq is TiTqos kantis erTgulia, magram faqtia:
TviTon kants aseTi nabiji ar gadaudgams da, albaT, ara
mxolod mouclelobis gamo.
imanuel kanti “praqtikuli gonebis kritikis” das-
kvniT nawilSi werda: “ori ram avsebs suls mudam axali
da miT ufro Zlieri gakvirvebiT da mokrZalebiT, rac
ufro xSirad da dabejiTebiT vazrovneb maTze. esenia
varskvlavebiT moWedili ca Cems zemoT da moraluri ka-
noni CemSi”. adamiani ori samyaros Svilia: bunebisa da
Tavisuflebisa. rogorc bunebis Svili, igi fenomenalu-
ri movlenaa; rogorc Tavisuflebis samyaros Svili, igi
noumenia, anu “nivTia TavisTavad”. adamiani fizikura-
dac da fsiqikuradac movlenaTa aucilebeli mizez-Se-
degobrivi jaWvis rgolia. adamianis neba ki adgens mora-
lur imperatiul movaleobas, romlis subieqtic Tavad
adamiania.
“bunebis” kantiseul gagebaSi moiazreba yvelaferi,
rac arsebobs. “Tavisuflebis samyaros” cnebaSi ki moi-
azreba is, rac unda iyos, rac “jer ars”. kantis bunebri-
vi kanoni aucilebeli da sayovelTao xasiaTisaa. zneob-
rivi kanoni ki sayovelTaoa, magram mas bunebrivi auci-
332
lebloba ar axasiaTebs. mas regulaturi da teleologi-
uri xasiaTi aqvs.
kantis moraluri kanonis ganxilva SesaZlebelia mi-
zanSewonilobis TvalsazrisiTac, magram arc es mdgoma-
reoba aniWebs mas bunebriv aucileblobas. “kantis mora-
luri kanoni jerarsis kanonia. misi Sesruleba — Seus-
rulebloba ar moqmedebs mis sayovelTaobasa da Rirse-
baze. Tu mizezobriobis kanoni erTxel mainc ar ganxor-
cielda movlenaTa sferoSi, es sruli sabuTia misi sayo-
velTaobis winaaRmdeg. magram aravinac rom ar ganaxor-
cielos moraluri kanoni, es mis Rirsebas verafers da-
aklebs” [1. gv. 7]. es winaaRmdegoba arTulebs istoriis
filosofiur gaazrebas. “wminda gonebis kritikis” mi-
xedviT, istoriuli mecniereba aris mxolod momxdari
movlenebisa da faqtebis Sesaxeb codnis aRwera, sadac
ar aris Tavisufleba. raki istoria ar qmnis movlenebisa
da faqtebis Sesaxeb RirebulebaTa erTobliobas.
kanti fiqrobda, rom istoriis filosofiis mecnie-
rulad Camoyalibeba SeuZlebelia, radgan filosofia
amodis racionaluri aprioruli principebidan, xolo
istoriuli codna faqtebzea empiriulad dafuZnebuli.
kantma istoriis filosofiuri gageba axsna ara rogorc
istoriuli procesis filosofiuri Teoria, aramed ro-
gorc adamianis subieqturi unari — gaiazros istoria
filosofiur WrilSi subieqtisave mier gaazrebul bu-
nebis mizanTan SesabamisobaSi. bunebis mizani ar aris
obieqturi realoba. bunebis miznis moazreba xdeba su-
bieqtis, adamianis gonebaSi. bunebis mizani samyaroSi re-
alurad arsebuli rom iyos, maSin SesaZlebeli iqneboda
misi mecnierul-Teoriuli Semecnebac.
kantisaTvis istorias ar gaaCnia raRac obieqturi
“gegma”, romlis mixedviTac miznisken miiwevs. istoriis
gegmac, iseve rogorc mizani, subieqtis mieraa gonebaSi
moazrebuli. kantis teleologiuri istoriis filoso-
fia aris istoriis konstruireba iseTad, rogorc is un-
333
da iyos, Tuki masSi ganxorcieldeba bunebis miznebi. un-
da moxdes istoriulad momxdari faqtebis gaazreba je-
rarsis “miznis mixedviT”. amis mixedviT iZens movlenebi
da faqtebi azrs istoriul procesSi. am azrs ki istori-
as aniWebs adamiani.
istoriis filosofiis idea kantTan gaigeba, ro-
gorc kacobriobis zneobrivi srulyofis procesi. is-
toria viTardeba bunebis “miznebis” da “gegmebis” Sesaba-
misad. gviandeli periodis naSromebSi kanti met sicxa-
des sZens am sakiTxs da istorias ganixilavs kacobrio-
bis svlad kategoriuli imperativis ganxocielebisken.
es aris gonieri da humanuri sazogadoebis mowyobis
mcdeloba.
fixte Tavis filosofiaSi iZleva istoriulad war-
moqnili sazogadoebrivi formebis cvlilebaTa filo-
sofiur axsnas; cdilobs obieturi, adamianis cnobiere-
bisa da nebisagan damoukidebeli istoriuli procesis
da adamianTa Segnebuli moRvaweobis morigebas.
istoriis filosofiuri gaazrebis TvalsazrisiT,
gansakuTrebiT saintereso da sayuradReboa misi “Tana-
medrove epoqis ZiriTadi niSnebi”. fixtem am naSromSi
SemogvTavaza istoriuli procesis originaluri perio-
dizacia; Seecada filosofiurad aexsna istoriulad
warmoqmnili sazogadoebis sxva sazogadoebiT Secvlis
procesi; daeZlia winaaRmdegoba, romelic Tavs iCens
adamianis nebisagan damoukidebel istoriul processa
da adamianuri moqmedebiT aRsavse istoriul process
Soris. fixtem sakuTari istoriis filosofiis qvakuT-
xedad aqcia aucileblobisa da Tavisuflebis urTier-
TmamarTebis sakiTxi.
Txzulebis dasawyisSi fixte acxadebs, rom is ar
apirebs mravalgzis cnobili Tvalsazrisebis ganmeore-
bas; is gvaTavazobs axal Sexedulebebs sagnebze. misi mi-
zania mogvces “Tanamedrove epoqis filosofiuri sura-
Ti”. fixtes azriT, filosofiuria mxolod iseTi “Tval-
334
sazrisi, romelic aerTebs mravalferovan gamocdile-
bas saerTo sawyisTan da Semdeg gamohyavs am sawyisidan
yvela mravalferovneba” [6. gv. 362].
fixte gadamwyvet mniSvnelobas aniWebs empiriuli
faqtebisa da cnobierebis faqtebis urTierTgamijvnas.
kacobriobis ganviTarebis sakiTxis Seswavlisas, ro-
gorc fixte fiqrobs, empirikosi iZleva mxolod “epoqis
qronologias”, xolo filosofosi cdilobs “gadaaqci-
os es qronologia istoriad”. filosofosi “daadgens,
rom cneba mocemuli epoqisa, rogorc cneba, ar SeiZleba
mocemuli iyos rame gamocdilebaSi. filosofosi daad-
gens im saSualebebs, romlis meSveobiTac es cneba gamom-
JRavndeba gamocdilebaSi, rogorc mocemuli epoqis au-
cilebeli movlena. am kvlevaSi is amomwuravad gamoiy-
vanda movlenas Semecnebidan da aCvenebda, rom maTi kav-
Siris aucilebloba gamomdinareobs maTi saerTo cnebi-
dan” [6. gv. 363].
fixte darwmunebulia, rom filosofosi ar unda ga-
diodes filosofiis farglebidan, ar unda iTvaliswi-
nebdes aranair gamocdilebas da sagnis mimarT ”aprio-
ris mdgomareobSi” unda darCes. rogorc vxedavT, fix-
tesTvis, iseve rogorc kantisTvis, miuRebelia istori-
uli procesis empiriuli ganxilva. isic kantiviT Tvlis,
rom istoria, Tavisi empiriuli SinaarsiT, mxolod mov-
lenebisa da TariRebis qronologiaa da “moklebulia
Tavisuflebis SesaZleblobis aCrdilsac ki”[4. gv. 273].
fixte amtkicebs, rom erTiani drois romelime epo-
qa “bunebis ZiriTadi cnebaa”, magram unda ganixilebodes
ara calke, erTiani droidan amoglejilad, aramed kav-
SirSi erTian drosTan. aqve igi erTiani drois cnebas
ganmartavs, rogorc “msoflio gegmas, romelic savse-
biT gasagebia Tavis erTianobaSi da saidanac SesaZlebe-
li iqneboda adamianis miwieri cxovrebis ZiriTadi epo-
qebis gamoyvana da maTi axsna erTmaneTTan kavSirSi”[6.
gv. 365].
335
“msoflio gegma” kacobriobis miwieri cxovrebis
erTianobis gegmaa. erTianobis cneba Tavis TavSi moi-
cavs miwieri cxovrebis calkeuli epoqebis gagebas “mxo-
lod erTmaneTTan kavSirSi, sadac erTi gamomdinareobs
meoresgan”[6. gv. 364]. kacobriobis miwieri cxovrebis
epoqaTa ganxilvisas fixte msjelobs mxolod Taobebis
ganviTarebaze. individebis ganviTarebas is ar exeba.
msoflio istoriis erTianobaSi mTavaria msoflio
istoriis mizani. “kacobriobis miwieri cxovrebis mizani
imaSi mdgomareobs, rom davadginoT yvela Cveni urTier-
Toba Tavisuflad da gonebis Sesabamisad”[6. gv. 366].
fixtes azriT, “es Tavisufleba unda gamoikveTos Tao-
bis saerTo cnebidan da gamomJRavndes, rogorc am uka-
nasknelis sakuTari Tavisufleba”[6. gv. 366]. kacobrio-
bis miwieri cxovrebis mizani gonebis Tavisuflebaa. re-
alur istoriul procesSi es mizani apriorulia, je-
rarsia. amitom igi regulaturi anu momwesrigebeli
principia da empiriulad arasodes xorcieldeba sruli
saxiT
istoriis ganviTarebas fixte yofs or periodad.
pirvel periodSi “Taoba cocxlobs da arsebobs magram
jer ara aqvs awyobili urTierToba Tavisuflad da go-
nebis Sesabamisad. meore periodSi Taoba Tavisuflad
axorcielebs am gonebriv mowyobas~ [6. gv. 370].
sxva sityvebiT, istoria iyofa Tavisuflebamdel da
Tavisuflebis periodebad. pirvel etapze goneba moqme-
debs, oRond ara Tavisuflebis, aramed bunebrivi kano-
nis saxiT. am dros is “cnobierebaSi aRmocenebulia sa-
fuZvlebis gaazrebis gareSe ... bundovan grZnobaSi”[6.
gv. 367]. is “bundovani instinqtia“.
“instinqti brmaa”, radgan is Seimecneba gonebrivi
safuZvlebis gareSe, misi sapirispiroa Tavisufleba. is
mkafio da naTelia, radgan misi safuZveli gonebaa. rusi
filosofosi p. gaidenko marTebulad SeniSnavs, rom
fixte da kanti bunebriv kanons sxadasxvagvarad ganmar-
336
taven: “kantisaTvis bunebis kanoni adamianTa vnebebiT
aRZrul qcevaTa tolqmedia. amitomac igi ewinaaRmdege-
ba zneobriv kanons. fixtesaTvis ki bunebis kanoni igi-
vea, rac gonebis kanoni (zneobrivi kanoni), oRond — ada-
mianebis mier jerac gaucnobierebeli, maT mier instin-
qturad ganxorcielebuli”[5. gv. 229].
rogorc Cans, fixte meore periods ufro met mniS-
vnelobas aniWebs, vidre pirvels, radgan Tu pirvel pe-
riodSi “goneba meufeobs SiSveli instinqtis meSveo-
biT”, meore periodSi is meufeobs “Tavisuflebis meSve-
obiT”. erTi periodidan meoreze gadasvlis saSualeba
egreTwodebuli “gonebis mecnierebaa” (Vernunftwissens-
chaft). fixte Tvlis, rom gonebis mecnierebis ganxorcie-
leba SesaZlebelia “mecnierebaTa swavlebaSi” da mas
msoflio-istoriuli mniSvneloba aqvs. erTi periodi-
dan meore periodze gadasasvlelad aucilebelia Sua-
leduri mdgomareoba, roca xdeba gonebis instinqtisa-
gan (garegani avtoritetisagan) gaTavisufleba. kacob-
riobis istoria TandaTanobiT miemarTeba gonebis in-
stinqtidan gonebis Tavisuflebisaken. am or ZiriTad
safexurs garda fixte kidev ramdenime Sualedur safe-
xurs gamoyofs da sabolood msoflio istorias xuT
epoqad yofs: “pirvelia gonebis usityvo mefobis epoqa
instinqtis meSveobiT. es adamianTa gvaris umankoebis
mdgomareobaa.
meorea, roca gonebis instinqti gadaiqceva Sinaga-
nad maiZulebel avtoritetad. es msoflmxedvelobisa
da dadebiTi sistemebis droa; sistemebisa, romlebic ve-
rasodes midian saboloo safuZvlamde, ar arian dasabu-
Tebulni, amitom isini miiswrafvian iZulebisaken, moiT-
xoven brma rwmenasa da usityvo morCilebas; mas fixte
codvianobis dasawyisis mdgomareobasac uwodebs.
mesamea Tavsmoxveuli, avtoritetisagan gaTavi-
suflebis epoqa. xdeba ,,gonebis instinqtisagan” da go-
nebisgan sruli gaTavisufleba. es aris dro upirobo
337
gulgrilobisa yovelgvari WeSmaritebisadmi. aRar Cans
raime saxelmZRvanelo principi. sufevs sruli aRvirax-
sniloba — codvianobis dasasrulis mdgomareoba.
meoTxe epoqa — gonivruli mecnierebis xanaa, roca
WeSmariteba miiCneva umaRles da yvelasaTvis sasurvel
sawyisad. TiTqos kacobriobis istoria iwyebs sakuTari
Tavis gamarTlebas.
mexuTea — ,,gonieri xelovnebis” epoqa; dro, roca
kacobrioba sakuTar TavSi darwmunebulia da mtkice xe-
liT qmnis Tavisi Tavisgan gonebis zust anabeWds. isto-
ria ukve srulad amarTlebs Tavis Tavs; es ganwmendis
mdgomareobaa”[6. gv. 370-371].. pirveli ori epoqa da nawi-
lobriv mesamec miekuTvneba pirvel periods, mxolod
bolo ori epoqa aRwevs Tavisuflebas da is meore peri-
ods miekuTvneba. mesame epoqa gardamavali etapia kacob-
riobis istoriaSi.
kacobriobis miwieri cxovrebis pirvel epoqaSi
adamianTa urTierTobebi pirvelyofilia, martivi in-
stinqtebis donezea. Tumca, rogorc aRvniSneT, es aris
gonebis batonobis epoqa; meore epoqaSi ki goneba gada-
iqceva avtoritetad: “pirvelyofili umankoeba sulisa
ixSoba codvianobiT. ixSoba gonebis instinqtic. mxo-
lod rCeulebi inarCuneben mas, inaxaven Tavis TavSi. Sem-
deg maT xelSi es ukanaskneli iqceva Zalauflebad, av-
toritetad, romelic danarCenebisagan moiTxovs brma
morCilebas. “individualuri gonebrivi instinqtis ga-
daqceva avtoritetad” es aris “is Sualeduri safexuri,
romelic adgils ikavebs gonieri instinqtis batonobasa
da misgan gaTavisuflebul instinqts Soris”. gonebis
instinqtisagan gaTavisuflebis Semdeg SesaZlebeli
xdeba “gonebis mecniereba”. es aris mesame epoqa — garda-
mavali periodi, dro avtoritetisagan da amasTanave go-
nebisagan ganTavisuflebisa, “upirobo gulgrilobisa
yovelgvari WeSmaritebisadmi”, “aRviraxsnilobisa”. me-
same epoqaSi kacobrioba win dgams nabijs, ramdenadac
338
Tavisufldeba garegani avtoritetisagan da amkvidrebs
me-s princips, TviTobas. swored amas vxedavT axali
drois dasawyisSi — gonebis Tavisuflebis bekoniseul
da kartezianul principebSi. adamianma araferi ar unda
miiRos, rac TviTon misTvis, kerZod, misi gonebisaTvis
araa naTeli da cxadi. WeSmaritebis erTaderT kriteri-
umad amosavali gonebiseuli wesebis simartive da Tavis-
Tavadi sicxdea aRiarebuli. magram, meore mxriv, adami-
anma dakarga. zneobrivi kanoni. is ar aRmoCnda mTlad
gasagebi cnobierebisaTvis. amitom daisadgura egositu-
ri individis srulma TviTnebobam. fixte amas uwodebs
dasrulebuli codvianobis mdgomareobas.
fixte ganmanaTlebluri optimizmis tipuri warmo-
madgenelia da swams, rom am sruliad arasaxarbielo
mdgomareobas mohyveba egreTwodebuli meoTxe epoqa —
mecnieruli codnis triumfis “dro, roca WeSmariteba
miiCneva umaRles da usayvarles sawyisad”[6. gv. 370]. go-
neba instinqtis donidan amaRldeba TviTcnobierebamde,
rac gamoiwvevs sayovelTao pativiscemas. mxolod meoT-
xe epoqidan iwyeba Tavisuflebis zeobis periodi da is
sruldeba mexuTe da umaRles, ,,gonieri xelovnebis”
epoqaSi.
kacobriobis ganviTareba mTavrdeba xelovnebis
ganviTarebiT. adamianTa urTierTobebis yvela formaSi.
cxovrebis yvela sferoSi mkvidrdeba gonebis gamoyene-
bis didi xelovneba. sabolood, es xelovneba “gadaiqce-
va dasrulebul anareklad”[6. gv. 369] da aisaxeba goneba-
Si. amiT miiRweva kacobriobis miwieri cxovrebis mizani.
kacobrioba Seabijebs maradiulobis umaRles sferoSi —
RmerTis meufebaSi.
fixtesTan kacobriobis miwieri cxovrebis ganviTa-
rebis gza ubrundeba sawyis safexurs, oRond gamdidre-
buli SinaarsiT moixazeba ganviTarebis Taviseburi wre.
fixtes istoriuli procesis ganviTarebis es wriuli
forma niSnavs sawyis poziciaze dabrunebas, magram axal
339
simaRleze. sawyis mdgomareobaze dabruneba imis niSa-
nia, rom etapebi sworad iyo ganvlili.
fixtesTan kacobriobis istoriul ganviTarebas
aqvs teleologiuri xasiaTi. misi yoveli wina epoqa mom-
devnos mizezia. “kacobriobam Tavisi pirvelsawyisi
umankoeba gaxarja. magram aq mTavaria, ara “ratom”, ara-
med “risTvis”. es “risTvis” aris istoriis saboloo mi-
zani, romlis gagebac, fixtes Tanaxmad, aris istoriuli
ganviTarebis TiToeuli calkeuli etapis Semecnebis pi-
roba”[5. gv. 232].
kacobriobis ganviTarebis etapebis fixteseuli da-
xasiaTebidan Cans, rom istoria xorcieldeba meore, me-
same da meoTxe epoqebSi. pirvel epoqaSi istoria jer ar
dawyebula, mexuTeSi is ukve dasrulebulia. logikurad
dgeba sakiTxi: Tu mexuTe epoqaSi kacobrioba aRwevs mi-
zans, xom ar niSnavs es, rom istoria mTavrdeba? mkvleva-
ri SeniSnavs, rom fixtes mier moyvanili sqema idealuri
konstruqciaa da Seqmnilia empiriuli procesis gasage-
bad. Tavad fixte ki Tavis TxzulebaSi erTmniSvnelov-
nad ganmartavs, rom istoriuli miznis miRweva mxolod
usasrulo procesSia SesaZlebeli, gonebis idealis gan-
xorcieleba raRac sasrulo droSi SeuZlebelia.
340
aragonivrulsa da uSedego xarjvas imisaTvis, rom goni-
eri gamoiyvanon aragonieridan, aragonierebis xarisxis
SemcirebiT da amiT bolos da bolos orangutangisagan
awarmoon laibnici an kanti”[6. gv. 492-93].
rogorc vxedavT, fixtesTvis, iseve rogorc germa-
nuli idealizmis sxva warmomadgenlebisaTvis, sruliad
miuRebelia umdablesisagan umaRlesis warmoeba, arago-
nierebisagan gonierebis warmoSoba. “arafrisagan arafe-
ri warmoiSoba”. amitom gonivruloba istoriis sawyisSi-
ve arsebobs. “adamianis gvari Tavis uZveles TaobebSi
yovelgvari Zalisxmevis an Tavisuflebis gareSe unda
yofiliyo savsebiT gonieri, yovel SemTxvevaSi Tavisi
arsebobis erT punqtSi mainc”[6. gv. 492].
fixte istoriis sawyisSive uSvebs gonebis arsebo-
bas, magram mxolod “erT punqtSi”. aq gonierebas ara aqvs
sayovelTao xasiaTi. es swored is mdgomareobaa, sadac
kacobrioba flobda gonebas, magram ar flobda Tavi-
suflebas, ese igi, iyo instinqturi. kantisagan gansxva-
vebiT, fixtes ar ainteresebs buneba, radgan igi ar gan-
sazRvravs adamianis sawyiss. fixtesTvis yovlad miuRe-
belia adamianis sawyisad gonebis garda sxva raimes moaz-
reba. filosofosis mizania aCvenos am “erT punqtSi” ar-
sebuli arasrulyofili, instinqturi gonierebis Tan-
daTanobiT gadaqceva Tavisufal gonierebad, filoso-
fiur Semecnebad.
diax, dasabamier gonierebas sayovelTao xasiaTi
rom hqonoda, anu mTeli gvari rom yofiliyo savsebiT
gonieri, maSin azrs dakargavda miwieri cxovrebis sabo-
loo mizani. mTeli kacobriobis ganviTarebis istoria
ki swored saboloo mizniskenaa mimarTuli. Tuki goneba
Tavisi dasabamiTve iqneboda absoluturad Tavisufali
goniereba, maSin ganviTarebas adgili aRar eqneboda da
arc istoria iarsebebda.
es rom ase ar momxdariyo, fixtem mimarTa friad sa-
intereso meTods da SemogvTavaza hipoTeza “normalu-
341
ri xalxisa” da “veluri xalxebis” Sesaxeb: “sadRac unda
earseba absoluturi gonebis mdgomareobas.” unda “viva-
raudoT arseboba pirvelyofili normalur xalxisa,
romelic TavisTavad, yovelgvari mecnierebisa da xe-
lovnebis gareSe, imyofeboda sruliad gonieri kultu-
ris mdgomareobaSi. amasTan araferi gviSlis xels viva-
raudoT, rom amave periodSi mTel dedamiwaze mimobne-
ulni iyvnen mSiSara, xmeleTis velurebi, moklebulni
yovelgvar ganviTarebas”[6. gv. 492].
fixtes es hipoTeza sxvadasxvagvarad aris Sefase-
buli filosofosebisa da mkvlevarebis mier ufro xSi-
rad ki es hipoTeza kritikis obieqti xdeba xolme. erTni
fiqroben, rom fixtes hipoTezis siuJeti bibliidan
aris gadmoRebuli (v. volJskovi). emil laski ki werda: “
winapari xalxis Sesaxeb hipoTeza iqca wminda logikuri
`problemis fantastikur miTologizaciad”.
p. gaidenko fixteseul hipoTezas “normaluri” da
“veluri” xalxis arsebobaze uwodebs rusoseuli pir-
velyofili sazogadoebis mdgomareobaze parodias. misi
azriT, “fixtes koncefciaSi Taviseburad uaxlovdeba
erTmaneTs rusosa da hobsis koncefciebi: mdgomareoba,
romelsac hobsi gansazRvravs rogorc “yvelas oms yve-
las winaaRmdeg”, zustad aisaxa fixteseuli “veluri
xalxis” cxovrebaSi, xolo rusos utopiuri Tvalsazri-
si pirvelyofili adamianebis cxovrebaze, adamiansa da
bunebas Soris harmoniul urTierTobaze — “normaluri
xalxis” fixteseul hipoTezaSi”.
ori sruliad gansxvavebuli — “normaluri” da “ve-
luri” xalxebis Sesaxeb fixteseuli hipoTeza asrulebs
pirvelsawyisi biZgis rols kacobriobis istoriisaTvis.
hipoTezis Tanaxmad, dedamiwaze uxsovari droidan, er-
Tsa da imave periodSi, magram erTmaneTisagan damouki-
deblad da izolirebulad cxovrobdnen “normaluri”
adamianebi da “velurebi”. imisaTvis, rom goniereba gam-
xdariyo sayovelTao, saWiro iyo am ori xalxis Serwyma,
342
maTi gaerTianeba. “aucilebeli iyo raime movlenis wya-
lobiT normaluri xalxi gamosuliyo Tavisi adgilsam-
yofelidan“[6. gv. 494] da mTel dedamiwaze mimofantuli-
yo.
amiT “normalur” xalxs saSualeba eqneboda zegav-
lena moexdina “velurebze”, mTel dedamiwaze daemar-
cxebina ukulturoba da daemkvidrebina goniereba.
“normaluri” adamianebis “velur” xalxze zemoqmedebis
Sedegad warmoiqmneba bunebrivi protesti. swored es
bunebrivi protestia Tavisuflebis pirveli gamovline-
ba samyaroSi. igi biZgs aZlevs istoriis msvlelobas, ka-
cobriobis TandaTanobiT ganviTarebas gonierebisa da
Tavisuflebisaken.
kacobriobis winaistoria
(“bunebrivi mdgomareobis” cneba)
343
xalxebis urTierTobamde “SeuZlebeli iyo istoriis
warmoSoba”[6. gv. 393].
es winaistoriuli xanaa. istoria iwyeba meore epo-
qaSi. “pirveli da mexuTe epoqebi _samoTxiseuli uman-
koebis mdgomareoba da dasrulebuli gonierebis mdgo-
mareoba — es, ase vTqvaT, aris winaistoria da istoriis
Semdgomi xana, magram ara istoria, am sityvis sakuTrivi
azriT. pirvel epoqaSi istoria jer ar dawyebula, xolo
ukanasknelSi is ukve dasrulebulia, istoriis ganviTa-
rebis mizani ukve miRweulia” wers p.p. gaidenko.
rogorc vxedavT, istoria fixtesTan Semoifargle-
ba meore, mesame da meoTxe epoqebiT, xolo pirveli da
mexuTe epoqebi SeiZleba ganvixiloT winaistoriulsa da
istoriis Semdgom periodebad.
fixtes ,,umankoebis mdgomareoba” SeiZleba Sevada-
roT Jan Jak rusos “bunebriv mdgomareobas”. “bunebriv
mdgomareobaSi” rusos adamiani cxovrobs sakuTari Ta-
vis da sxvebis siyvaruliT. igi daculia uzneo, fuWi qme-
debebisagan da azrebisagan. is Seimecnebs mxolod imas,
rac misTvis sasicocxlod aucilebelia.
magram globalurma cvlilebebma adamiani aiZula
gamosuliyo Tavisuflebis mdgomareobidan da daewyo
momavalze fiqri. am procesSi ki adamianis gonebisaTvis
realurTan erTad xelmisawvdomi gaxda monagoni da
SeTxzuli. adamianma SeTxzulSi iswavla realobis ga-
dasxvafereba.
realobas adamiani nakleb mniSvnelobas aniWebda,
radgan realuroba adamianis warmosaxvaSi bundovani
Suq-CrdilebiT isaxeboda. sakuTarma warmodgenebma uf-
ro meti mniSvneloba SeiZina, vidre TviT realobam. mo-
mavalze fiqrma mowyvita adamiani Tavis ZiriTad saqmia-
nobas — bunebiT boZebuli sakuTari moTxovnilebebis
dakmayofilebas.
adamianma daiwyo SedarebebiT azrovneba, iswavla
xelovneba, Seqmna mecniereba, daagrova simdidre, iswav-
344
la ,,Cemisa” da ,,Senis” gansxvaveba. sakuTrebis gaCenas-
Tan erTad adamians gauCnda sakuTrebis dacvis moTxov-
nileba da aucilebeli gaxda samarTlis institutebis
Seqmna. momavalze fiqris xelovnebam adamiani daaSora
pirvelyofil erTian bunebriv Zalas. pirvelyofil
umankoebasTan dabruneba SeuZlebelia, radgan adamiani
grZnobs Tavissave Seqmnil civilizaciaze damokidebu-
lebas da, amasTan, mas aRarc warsulSi dabrunebis sur-
vili aqvs.
fixte ewinaaRmdegeba rusoseul naturalistur
Teorias da myarad rCeba kantis transcendentaluri fi-
losofiis poziciaze. misi azriT, adamiani ki ar aris bu-
nebis movlena, aramed buneba warmodgeba adamianis gone-
bisagan. swored esaa winaaRmdegobis Tavi da Tavi, dasa-
bami, amitom adamianis bunebrivi mdgomareobis moazreba
winaaRmdegobis gareSe warmoudgenelia. bunebriv mdgo-
mareobaSi mxolod harmoniuli urTierToba adamianebs
Soris ver miiyvanda kacobriobas Tanamedrove mdgoma-
reobamde, radgan moadunebda adamianis nebas da gzas ga-
dauketavda ganviTarebisaken. mxolod Cagvra da mtroba
aRviZebs nebas da ubiZgebs Tavisuflebisaken.
Tuki fixtes “kulturuli xalxis” miTi “keTilSo-
bili veluris” rusoseul miTsa hgavs, fixtes “veluri
adamianebi” hobsis “bunebrivi mdgomarebis” analogiaa.
hobsis “leviaTanis” Tanaxmad, “bunebriv mdgomareobaSi”
adamianebi cxovroben Tavisuflad, Tanasworad. isini
daaxloebiT Tanasworni arian rogorc fizikurad, ise
gonebrivi unarebiT. maTi Tavisufleba “gare SezRudve-
bis ararsebobaa.” aseTi SezRudvebi, nawilobriv, ar-
Tmevs adamians survilisamebr moqmedebis SesaZleblo-
bas, magram xels ver SeuSlis, gamoiyenos darCenili Se-
saZleblobebi ise, rogorc misi gansja da goneba ukarna-
xebs~ [2. gv. 253].
“bunebriv mdgomareobaSi” gamefebulia veluri in-
dividualizmi, qaosi da anarqia. sakuTari moTxovnile-
345
bebis dasakmayofileblad gaCaRebulia “yvelas omi yve-
las winaaRmdeg”. swored es omia adamianuri gvaris “bu-
nebrivi mdgomareoba”. ruso amtkicebda, rom adamiani,
Tavisi bunebiT keTilia. borotad mas garemomcveli pi-
robebi aqcevs. am optimistur doqtrinas ewinaaRmdegeba
hobsi. misi azriT, adamiani bunebiT egoistia. egoizmi
adamianuri saqmianobisa da moRvaweobis stimulia. fix-
te pirvelyofili velurebis dasaxasiTeblad Semdeg
epiTetebs iyenebs: “mSiSara”, “xmeleTis velurebi”, “mok-
lebulni yovelgvar ganviTarebas”. hobsic daaxlooe-
biT imave leqsikiT axasiTebs “bunebriv mdgomarebas” —
“euli”, “Raribi”, “sazizRari,” “sastiki”. adamianebi mok-
lebulni arian “aRzrdas da ar uwyian gonebisadmi daq-
vemdebareba”.
fixtesTan velurebs “kulturuli xalxis” saxiT
Tavs daatydebaT “iZulebiTi avtoriteti”. velurebis
cxovrebaSi Sedis kultura da goneba. diqtaturis apo-
loget hobsTan ki aseTi avtoriteti saxelmwifoa, ro-
melsac Semoaqvs wesrigi. am wesrigs amyarebs apokalif-
suri zRvis urCxuli, magram misi mmarTveloba friad mi-
sasalmebelia masze bevrad ufro uaresTan — anarqiaTan
SedarebiT” .
fixtes hipoTezaSi TiTqos morigda rusosa da hob-
sis warmodgenebi pirvelyofili adamianebis Sesaxeb.
fixtes bunebrivi mdgomareoba arc mxolod imperatiu-
lad gacxadebuli amqveyniuri samoTxea da arc mxolod
anarqia, sadac adamians SeuZlia “akeTos yvelaferi, rac
mas surs da vis winaaRmdegac surs”. fixte orive xalxis
arsebobas uSvebs.
Tavisufleba
346
iZulebiT da ZaldatanebiT, avtoritetis saSualebiT,
rac bunebrivad badebs winaaRmdegobas “velurebis”
mxridan. swored am winaaRmdegobaSi gamoixateba Tavi-
sufleba, Tavisufali neba.
Tavisufleba, fixtes mixedviT, aris transcenden-
taluri idea, romelic adamianis gamocdilebis miRmaa.
rogorc valentin asmusi SeniSnavs, “fixtesTan Tavi-
suflebis problemam manamde ucnobi simZafre SeiZina.
TviTon fixte mTel Tavis filosofias axasiaTebs, ro-
gorc moZRvrebas Tavisuflebaze, magram Tavisuflebis
Teziss fixtesTan uprispirdeba empiriuli samyaros
xdomilebaTa mkacri aucileblobis Tezisi. am Teziss
fixte iRebs kantis, spinozasa da stoikosebisagan mTeli
Tavisi universalurobiT”[3. 52-69]
pirvel epoqaSi Tavisufleba ar arsebobs aranairi
formiT, Tundac Zalian susti formiTac ki. es ki niS-
navs, rom winaistoriuli periodis damaxasiaTebeli ni-
Sania sruli araTavisufleba. magram Tavisufleba Cven
gvxvdeba Semdgom epoqebSi. rogor warmoiSva igi? am kiT-
xvaze pasuxi Zevs fixtes hipoTezaSi. Tu logikurad miv-
yvebiT sakiTxs, samyaroSi unda moxdes “raRac”, rac saw-
yiss miscemda Tavisuflebas. es “raRac” ki fixtesTan
aris “normaluri” da “veluri” xalxebis Sejaxeba. swo-
red am Sejaxebis Sedegad naTdeba Tavisuflebis pirve-
li naperwkali. swored am momentidan iRebs saTaves Ta-
visufleba. “normaluri” adamianebi cxovrobdnen gone-
bisa da zneobis kanonebiT. es niSnavs, rom isini iyvnen
Tavisufalni. magram es Tavisufleba ar iyo srulyofi-
li. is ar iyo namdvili Tavisufleba, radgan jer kidev
ar arsebobda wminda TviTcnobiereba. maSasadame, SeuZ-
lebeli iyo zneobrivi kanonisadmi Segnebuli morCile-
ba. sxva sityvebiT rom vTqvaT, iyo Tavisufali “kultu-
ruli instinqti”, magram ar iyo Tavisufleba.
mesame epoqaSi Tavisufleba iRebs axal Sinaarss —
is iqceva gonebisagan Tavisuflebad anu TviTnebobad.
347
“am safexurze jer cnobili araa gonebis formebi”[6. gv.
375]. amitom Tavisufleba gonebisagan gaTavisuflebiT
moipoveba. esec arasrulyofili, sruliad calmxrivi
Tavisuflebaa. adamianma moipova da ganaviTara TviTo-
bis principi, magram dakarga zneobrivi kanoni. Turme,
roca adamiani gaiazrebs Tavis Tavs da uSualo ueWve-
lobas, TviTobas miaRwevs, is swored zneobriv kanons
kargavs. Tavisuflebis adgils TviTneboba ikavebs. eW-
vqveS dgeba fixtes filosofiis ZiriTadi principi —
principi uSualo ueWvelobisa. marTlac, is, rac uSua-
lod cxadia, yovelTvis araa gonivruli da zneobrivi.
xolo, meore mxriv, gonebisa da zneobis kanonebi yovel-
Tvis araa uSualod cxadi. swored aman gamoiwvia Tavi-
suflebisa da TviTnebobis urTierTgamijvnis siZnele.
fixte Civis: qarafSutobaze miTiTeba Tavisuflebaze
Tavdasxmad iTvlebao. igi iZulebulia daubrundes
codnisa da Sexedulebis urTierTobis platonur prob-
lemas da maT Soris gansxvavebidan axsnas Tavisuflebisa
da TviTnebobis gansxvaveba.
magram es safrTxes uqmnis uSualo sicxadis karte-
zianul princips, fixtesaTvis umniSvnelovanes amosa-
vals. amitom fixte TandaTan ixreboda individualuri
,,me”-s principidan absoluturi “me”-s principisken.
adamianma unda uaryos Tavisi Tavi, rogorc sasru-
li egoisti arseba da eziaros gonierebas, gaxdes usas-
rulo gonieri arseba. amiT sakuTari Tavisa da samyaros
Semoqmedi adamaini moipovebs sakuTar “me”-s.
azris amgvari cvlileba aisaxa Tavisuflebis fix-
teseul koncefciazec — adamiani nebayoflobiT aRia-
rebs gvareobiT aucileblobas da gaixdis mas Tavisi
moqmedebis kanonad. amiT xsenebuli koncefcia Zalian
dauaxlovda spinozaseuls. TiTqos es ukanaskneli Seiv-
so ”Schturm und Drang” – is epoqisaTvis damaxasiaTebeli
subieqturi dinamizmiT da romantizmiT. odnav mogvia-
nebiT spinozas amgvari ganviTarebis bevrad ufro
348
srulyofili nimuSi fixtes umcrosma Tanamedrovem, he-
gelma mogvca.
KETEVAN MUKHIGULI
JOHANN GOTTLIEB FICHTE’S PHILOSOPHY OF HISTORY
ABSTRACT
literatura:
349
5. Гайденко П.П. Философия Фихте и современность, Москва
«Мысль» 1991
6. И. Г. Фихте – Основные черты современной эпохи, Соч.в
двух томах, том 2 (сост. и примечания В.В.Волжского) СПб,
«Мифрл» 1993
7. Фишер К. История новой философии, Фихте, жизнь,
сочинения и учение, том 6, «С.пб» 1909
350
filosofiuri alegoria
PHILOSOPHICAL ALLEGORY
351
anzor bregaZe
(Tbilisi)
353
uwinaresad amiT dafasdeba (dadebiTad) im ucnobis saq-
cieli, vinc diogene gaaxara, da ara, Tundac, gabedulo-
biT. rogorc Cans warmarTobaSic arsebula(n), e. w. qris-
tianobamdeli qristiani (`marcxenam ar unda icodes, ra-
sa iqmns marjvena~).
rac Seexeba diogenes daucxromel swrafvas — ipov-
nos adamiani — sakuTari piradi zraxvac amoZravebs,
radgan srul martoobaSi, rac gamowveulia gamgebTa
(sulis TanaziarTa) deficitiT, is verc Tavs daadgens
da verc TviTSemecnebas ganaxorcilebs srulyofilad.
sasurvel pirobebSi piradi maRldeba uzogades gan-
cdamde da yalibdeba adamianis yofierebis zogadi gan-
msazRvreli wesi. arc Tu iSviaTia SemTxveva, roca ada-
miani garSemortymulia uamravi xalxiT, romlebTanac is
TanamSromlobs kidec, magram mainc martoa. Tu ratom
amas kargad gamoxatavs ilias gulistkivili:
`magram mamulo, Cemi tanjva mxolod is ari,
is ari mxolod savalalo da samwuxaro,
rom Sens miwazed, amden xalxSi kaci ar ari,
rom fiqri vando, grZnoba Cemi gauziaro!~
diogenes saqciels Tu idealur doneze ganvixi-
lavT Tavisufali interpretaciiT, SeiZleba davas-
kvnaT: is eZebs dedamiwaze adamianis ideis srulqmnil
gansaxierebas, iesos xilul saxeSi rom gansaxierda Sem-
dgom. magram nazarevelis realur movlinebamde jer ki-
dev Soria, Tumca kinikosi filosofosi kargad icnobs
sokrates, eTayvaneba miseuli cxovrebis wess (aki, Tava-
dac uaryofs fufunebas, kasri gauxdia sacxovrisad) da
Teoriul ganazrebebs, romlis Tanaxmad, gonebam unda
moTokos vnebebi (ltolvebi) da fsiqologiuri SezRu-
duloba, Tavis TavSi CaxedviT adamianma moaxdinos obi-
eqturi TviTSemecneba.
diogene sinopeli, antikuri samyaros anTropolo-
giuri Sexedulebis (`win subieqtisaken~) erT-erTi avto-
ri, ar aris Cveulebrivi piri; is yvelasgan gamorCeulia,
354
xalxis cnobierebaSi damkvidrebuli filosofosis gan-
sakuTrebuli egzemplaris winaparia, amasTan TviTonac
bevri pirovnebiseuli niSani axasiaTebs. xolo misi Ziri-
Tadi filosofiur-anTropologiuri problema, moT-
xovnilebebisadmi adamianis damokidebulebis Sesaxeb
(`moTxovnileba CvenSi~ da `Cveni moTxovnileba~), Cvens
droSic didad aqtualuria.
PS. sarwmuno wyarodan Sevityve, rom axlaxans,
2011 w. saocrad cxel zafxuls, diogene uCumrad Se-
mosula saqarTveloSi da gezi filosofiis institu-
tisaken auRia, sadac misi mimdevari kolegebi egulve-
boda. isini, ase smenoda diogenes, arad dagidevdnen
fufunebas da erTgulad emsaxurebodnen maT beds Tu
arCeul sasicocxlo saqmes — filosofias. magram ga-
umtyunda stumars molodini, instituti iavarqmnili
daxvda. sad ar yofila, ra ar unaxavs moxuc mogzaurs,
magram aseTi barbarosoba arsad. SemaZrwunebeli ki-
dev is iyo, rom damrbevTa Soris sisastkiT ori Suax-
nis filosofosi gamoirCeoda. daswyevla diogenem av-
sulTa modgma da gzas gaudga.
∗
fanari (lampari), viTarca naTlis simbolo, di-
dad popularulia filosofosTa Soris. imiT ara mar-
to adamians, RmerTsac eZeben, rogorc es fr. nicSes
zmanebaSia.
∗
roca babilonis binadarTa codvam zecamde miaR-
wia, RmerTma maTi ganadgureba ganizraxa. evedra
ufals abraami: ar gaewira marTlebi. RmerTi daTan-
xmda, magram amodena qalaqSi, loTis garda veravin
moiZia wesieri. Seiwyala RmerTma misi ojaxi, magram
aqac aRmoCnda codvis Svili — miuxedavad gafrTxile-
bisa `ukan ar moixedoTo~ loTis colma dananebiT ga-
xeda aRviraxsnilTa budes `da iqca igi marilis sve-
tad.~
355
recenziebi
REVIEWS
356
anzor bregaZe
(Tbilisi)
358
nas, romlebic siRrmiTa da TvalsawieriT gascdeboda
sakuTar farglebs da Seqmnida filosofiuri ganzoga-
doebis perspeqtivas. barem aqve vityvi, rom avtoris-
Tvis aseTi aris kvanturi Teoria da boris damatebiTo-
bis principi (aki, nils boric gulisxmobda kulturis
sxvadasxva sferoSi aRniSnuli principis gavrcelebis
SesaZleblobas). mamuka doliZem praqtikulad cxadyo
damatebiTobis ideis gavrceleba mxatvrul literatu-
raSi. kerZod, “cnobierebis nakadis” nawarmoebebze. ase-
Ti nawarmoebi warmoadgens fenomenologiuri azrovne-
bis nakads, romelic gamomdinareobs subieqt-obieqtis
erTianobis principidan. kvantur fizikaSi es erTianoba
gazomvis procesisa da atomuri nawilakis ganuyofeli
mTlianobiT xorcieldeba. rac Seexeba `cnobierebis na-
kadis“ literaturas, am SemTxvevaSi, Tuki subieqtad mi-
viCnevT nawarmoebis avtors, obieqtad ki masSi moqmed
personaJs, davinaxavT, rom aqac iqmneba ganuyofeli
mTlianoba: avtoris xma erwymis personaJis xmas, xolo
es ukanaskneli arRvevs mxatvruli saxis sazRvrebs da
nawarmoebis avtoris rolSi gvevlineba. aseT cnobiere-
bas, mis substanciurobas da imavdroulad dinamikuro-
bas (“nakads’), veranairi gamomdinareobiTi logikiT ver
cxadvyofT, Tvinier fenomenologiuri logikisa.
CemTvis, rogorc religiur-filosofiuri anTro-
pologiis mkvlevarisTvis, didad mniSvnelovania mamuka
doliZis wignSi warmodgenili Tema: “fenomenologiuri
motivebi axal aRTqmaSi”, rac SeiZleba gaerTiandes sa-
TaurSi “religia da fenomenologia, anu qristes saswau-
lebis filosofiur-fenomenologiuri gageba”. cxadia,
RvTis saswaulebi imgvarad unda gavigoT, rogorc wmin-
da werili gadmogvcems, yovelgvari eWvisa da orWofo-
bis gareSe: rwmena yvelasa da yvelaferze, Tundac, ab-
surdze maRla dgas. qriste RmerTia da mas yvelaferi
SeuZlia. magram aq mainc ar isvenebs filosofosis maZie-
beli goneba da avtori sakuTari resursebiT cdilobs
359
saswaulebis gagebasa da interpretacias; miT ufro, rom
arsebobs wminda fenomenologia, romelTanac msgavsebis
asociacia bunebrivad Cndeba imdenad, rom qriste feno-
menologad gvevlineba, xolo filosofos-fenomenolo-
gi — mis xatad da msgavsad.
sakiTxis ganxilvamde or garemoebas minda mivaqcio
yuradReba. saqme exeba fenomenologiaSi subieqt-obieq-
tis Tavdapirvel erTianobas, rac, Cemi azriT, ori hi-
posTazis — mamisa da Zis erTobas, erTiT meoris gagebis
sakmarisobas gvagonebs da qristianobaSi zogadsakacob-
rio ideis — Semwynareblobis arsebobas adasturebs.
mkvlevaris azriT,axal aRqmaSi, sadac ufali gvamcnobs
rom `me var gza, WeSmariteba da sicocxle...~ (ioane,14:6)
Semwynarebloba SeuTavsebelia formaluri logikis
daskvnasTan: `Tuki mwams, rom WeSmaritia qristianoba
unda vaRiaro, rom araWeSmaritia ~(islami).”
qristianuli WeSmaritebisa da Semwynareblobis Se-
Tavsebis mizniT avtori amsxvrevs formaluri logikis
jaWvs da eZebs azrovnebis iseT pozicias anu logikis
iseT saxes, romelic Teoriulad sworad asaxavs saqmis
viTarebas. aseTad mas eguleba huserlis fenomenologi-
is wiaRSi aRmocenebuli transcendentaluri logika.
azrovnebis es forma exeba zogadad “heraklites mdina-
res”, - adamians, cnobierebas da saerTod qmnadobaSi ar-
sebul movlenebs. aq saqme sul sxvagvarad gvesaxeba, vid-
re es warmogvidgeba sagnobriv samyaroSi. Tu qmnadobaSi
myofi, ganumeorebeli da amiT metad saintereso sinam-
dvilis uaryofa ara gaqvs ganzraxuli (rac sruli uaz-
robaa), unda dauSva azrovnebis sxvagvari wesis arseboba
da aRiaro cnobierebis uSualo wvdomis unari (intui-
cia) - wyaro sruli evidentobisa.
mamuka doliZis Tanaxmad, transcendentaluri lo-
gika ara mxolod movlenaTa racionalur urTierTobebs
daadgens, aramed iTvaliswinebs maT Sinaarss, maTi yof-
nis wessa da movlenaTa wvdomis sulier Zalisxmevasac.
360
aseTi logika moqmedebs rwmenis sferoSi da is orgvari
— RvTaebrivi da adamianuri ganwyobis erTmaneTTan Sex-
vedrisas aRmocendeba. axal aRTqmaSi moxseniebuli
wylis, Rvinis da puris avtoriseuli gaazrebani WeSma-
ritad fenomenologiuria, masTan dakavSirebuli saswa-
ulebi ki fenomenologiuri “epoqes”, fenomenologiuri
reduqciis gamoyenebiTaa axsnili. arsi, xelSeuxebeli
da TvaliT uxilavi mocemuloba, Tavisi ZalmosilebiT
didad aRemateba da win uZRvis realur arsebobas, ara
marto qronologiurad, aramed mniSvnelobis mxrivac;
iesos mier fenomenologiuri meTodis gamoyeneba ki,
saswaulTa tolfasia. mis xelSi fizikuri movlena idea-
lur fenomenad iqceva, rameTu mas amoZravebs kacobrio-
bis xsnis mZlavri misia. am misiiT da zeSTagonebiT moax-
dina qristem pirveli saswauli kanas qorwilSi: wyali
aqcia Rvinod, pativi miago stumrebs da sircxvilisgan
ixsna maspinZlebi. aseTi aqtis ganxorcieleba, cxadia,
bunebrivi gziT SeuZlebelia, magram zebunebrivTan mi-
marTeba, moyvasisadmi siyvaruli da Tanalmobis umaR-
lesi gancda xSirad SeuZlebels SesaZleblad aqcevs.
vfiqrob, swored es Tanalmobaa Caqsovili uflis saswa-
ulSi.
wylis simbolo msWvalavs mTel biblias da avtoris
Tanaxmad, erTmaneTTan akavSirebs Zvelsa da axal aR-
Tqmas. wyalma (warRvnam) waiRo uRirsni da gadarCenilma
noem wyliT ganbana da aRadgina adamianis suli. aki, naT-
lobac xom wyliT xorcieldeba. rac Seexeba Rvinosa da
purs, evqaristiis arsobriv simboloebs, isini codvil-
Ta xsnas Sewiruli Zis wminda sisxlsa da xorcs ganasaxi-
ereben. da ai, xdeba saswauli udabnoSi, RvTis imedad
myof xuTiaTasi kacis winaSe! ieso iRwvis daapuros xal-
xi, rac Cveulebriv, xuTi puriT da ori TevziT ver mo-
xerxdeba. `ufalma zecas aRapyro Tvalni, akurTxa da
datexa puri da misca mowafeebs, xolo maT Camouriges
xalxs. da Wama yvelam, da gaZRnen” (maTe, 14: 19, 20). av-
361
torma saswauls aseTi fenomenologiuri axsna mouZebna:
“SimSilis grZnoba moklul iqna realuri mizezis gare-
Se. nakurTxi puri ganiwminda movlenad yofnis materiis-
gan da mis raodenobriv gardasaxvaSi gaCnda SimSilis
dakmayofilebis gancda, rogorc sulis TavisTavadi fe-
nomeni, romelic aRar saWiroebda determinacias mate-
riis mxriv”. me ki, am interpretaciam erTi mniSvnelovani
pasaJi (“miwieri saswauli”) gamaxsena gonis Teoriidan,
sadac sulis da sulier movlenaTa goniT wvdomasTan
erTad, sxeulis “gonSesxma”-caa miTiTebuli (aseT sxe-
uls Leib-is Sesatyvisad qarTveli anTropologebi
“tans” uwodeben). maSin , roca sxeuls goni daeufleba,
mcirdeba biologiur moTxovnilebaTa Zala, imdenad,
rom SeiZleba madac dagekargos: marxva erTisTvis tan-
jvaa, sxvisTvis — netareba. rogorc Cans, ukve Camaba saq-
meSi b-ni mamukas sanaqebo azrovnebam - eqspresiis gadam-
debma stilma, mkiTxvels rom farul monacemTa gaRviZe-
bis da RvTis saidumloebaTa gaxsnisken mouwodebs. me, am
SemTxvevaSi, wminda samebis gagebas Sevecdebi fenomeno-
logiuri meTodiT. uwinaresad, gamgebisa da gasagebis
“fenomenologiuri epoqe” unda movaxdinoT anu droe-
biT daviviwyoT (ganze gadavdoT) sakuTari empiriuli
yofnis wesi, gamovaTavisufloT intenciuri (yofiere-
bisken mimarTuli) cnobiereba da SevamzadoT is axlis
miRebisTvis; erTi sityviT, SeviqmnaT fenomenologiuri
ganwyoba, didad rom gansxvavdeba mundanuri poziciis-
gan; “frCxilebSi CavsvaT” ricxvTa vrceuloba, Tanamim-
devroba da empiriulad erTmaneTisgan gancalkevebuli,
magram erTi, yovlisgadamwvdomi ideis Semcveli sami er-
Teuli, uSualo, kategoriuli aRqmiT moviazroT ro-
gorc erTarsi. mama da Ze imTaviTve erTia, mxolod isaa,
rom pirveli piri zecaSia, meore — dedamiwaze, orive
yvelgan, gareT da SigniT, bunebasa da adamianis gulSi.
maT Soris sufevs mesame hipostazi, maTi Rirsi erTarsi,
sulTmomfeni goni, suliwminda, siyvaruliT maTi kavSi-
362
ris garanti, Suamavali, nugeSismcemeli, maradiuli de-
da, zeciuri dedofali. suliwmindis mdedrobiT aspeq-
tze miTiTeba grigol noselis da mistikosi filosofo-
sis iakob biomes saxels ukavSirdeba; mxedvelobaSi
gvaqvs am ukanasknelis moZRvreba, “matriqs“-is, pirvel-
wyaros, gamCenis, dambadeblis, RvTaebrivi dedis Sesa-
xeb. aqve gamoCndeba suliwmindis amqveyniuri emanacia —
mariam RvTismSobeli. suliwmindis da miwieri satrfos
erToba SesaniSnavad aisaxa daviT guramiSvilis poezia-
Si da novalisis SemoqmedebaSi. magram es ukve sxva Temaa.
bolos, Cemi STabeWdileba “namdvil recenzias” rom
daemsgavsos, mas SeniSvnebi unda davurTo, rasac ver Se-
vasruleb, mizezi subieqturia; ar minda odnav mainc ga-
vaqarwylo is uaRresad dadebiTi ganwyoba, rac batoni
mamukas wignma Semiqmna, amitom SeniSvnaTa moZieba ar da-
misaxavs miznad, albaT, arc TvalSi momxvedria araferi
iseTi. erTi zogadi SeniSvna ki mainc unda davafiqsiro ;
im SeniSvnis msgavsad, rac saocari moridebiTaa Caqsovi-
li sokrates mier heraklites mimarT gamoTqmul `saqe-
bar sayvedurSi” “ ... diax, sinaTle, meti sinaTle...”
Cveni azriT, is, rac herakliteze iTqva, esadageba
wminda fenomenologias. amitomac gvxvdeba sakuTriv
fenomenologiis farglebSi misi uamravi gageba da in-
terpretacia, azrTa sxvadasxvaoba. fenomenologiis
swored aseT gansxvavebul interpretaciad migvaCnia ma-
muka doliZis wigni.
363
mauka doliZe
filosofiis mecnierebaTa doqtori,
profesori
364
red am mizans emsaxureba sergi avalianisa da kaxa
qecbaias wigni „filosofia yvelasaTvis“.
qarTvelma filosofo-
sebma gasuli saukunis meore
naxevridan dRemde mravali
fundamentaluri filosofi-
uri gamokvleva gamosces
filosofiuri statiebis Tu
vrceli monografiebis sa-
xiT, riTac gaamdidres da ma-
Ral safexurze aiyvanes Ta-
namedrove qarTuli filoso-
fiuri azrovnebis done.
amis miuxedavad gada-
Warbebuli ar iqneba Tu
vityviT, rom sergi avalia-
nisa da kaxa qecbaias zemoxsenebuli wignis mniSvne-
loba filosofiuri codnis gavrcelebis Tvalsazri-
siT bevrad aWarbebs yvela aqamde qarTul enaze gamo-
cemul filosofiur gamokvlevebs. sarecenzio wigni
ZiriTadad mecnierul-filosofiuri naSromia da ara
filosofiuri gamokvleva, romlis mizans filosofi-
uri codnis propaganda warmoadgens. swored amitom
igi dawerilia uaRresad martivi, gasagebi eniT. rTu-
li da urTulesi filosofiuri problemebi gadmoce-
mulia naTlad, yvelasaTvis misawvdomad, ris gamoc
igi ioli gasagebia yvela ganaTlebuli adamianisaT-
vis. swored amitom ewodeba mas „filosofia yvela-
saTvis“ da am saxelwodebas kidec amarTlebs. yvela
am dadebiTi Tvisebebis gamo wigni gamosvlisTanve
bestselerad iqca, mTeli tiraJi didi siswrafiT ga-
iyida. dRes bevr umaRles saswavlebelSi filosofias
am wignis mixedviT aswavlian. mas didi interesiT
kiTxulobs ara marto studenti-axalgazrdoba, ara-
med maTi maswavleblebic. am tipis gamocema xom pir-
365
velia mTeli qarTuli filosofiuri azrovnebis is-
toriaSi!
sarecenzio wigni arc originalobas aris mok-
lebuli; magram misi avtorebis originaluri Tval-
sazrisebi agreTve martivi eniT aris gadmocemuli.
wignis erT-erT dadebiT mxares isic warmoadgens,
rom filosofiuri problemebis dalagebis procesSi
SenarCunebulia mecnieruli sizuste. es aris wigni,
romelic yvela ganaTlebulma adamianma unda waikiT-
xos.
sasurvelia am wignis xelaxali gamocema, romel-
sac mkiTxveli uTuod didi interesiT Sexvdeba. masze
moTxovnileba xom sul ufro da ufro izrdeba.
366
informaciebi
2011
INFORMATIONS
2011
367
1. Catarda saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa
akademiis akademikosis revaz balanCivaZis wignebis
`anTropologiuri pedagogika~ da `filosofiuri da
publicisturi werilebi~-s prezentacia.
2. daibeWda `filosofiuri Ziebani~-s XV krebuli.
3. filosofiis institutis gauqmebis Sedegad samsaxu-
ridan gaaTavisufles saqarTvelos filosofiur
mecnierebaTa akademiis akademikosebi: s.avaliani,
m.maxaraZe, i.kalandia, k qecbaia, b.bregvaZe, a.bregaZe,
T. mTibelaSvili, T. fanjikiZe, g. SuSanaSvili, n. kva-
racxelia, m. doliZe, z.xasaia.
4. saqarTvelos erovnuli premiis laureatis wodeba
mieniWaT saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa
akademiis akademikosebs: m.maxaraZes, s. avalians,
g.SuSanaSvilsa da T. mTibelaSvils `qarTuli filo-
sofiuri azris istoriis~ oTxtomeulis gamocemi-
saTvis.
5. saqarTvel;os filosofiur mecnierebaTa akademiis
akademikoss baCana bregvaZes Seusrulda dabadebidan
75 weli. vulocavT Rvawlmosil mecniers saiubileo
TariRs da vusurvebT didxans sicocxles, janmrTe-
lobas da axal miRwevebs samecniero asparezze.
6. saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa akademiis
akademikosebad arCeulia filosofiis mecnierebaTa
doqtori, profesori arsen burjaliani da filoso-
fiis doqtori, profesori revaz gordeziani
7. saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa akademiis
akademikosi mamuka doliZe monawileobda fenomeno-
logiuri kongresebis muSaobaSi stambolsa da mad-
ridSi.
368
sarCevi
nawili pirveli
saqarTvelos filosofiur mecnierebaTa
akademiis cnobari
2011
nawili meore
filosofiuri Ziebani
ontologia
mecnierebis filosofia
filosofiuri anTropologia
irakli gogiCaZe — neba da adamianis yofierebis
mTlianoba...................................................................... 90
vaJa niblaZe — adamianuri yofierebis msoflmxedve-
lobrivi problemebi .................................................. 125
369
tariel rexviaSvili — ganwyobisa da nebis
Tavisuflebis urTierTobis sakiTxi .................... 140
mixeil xalvaSi — arseboba tanjvaa Tu
bedniereba? ................................................................... 152
badri forCxiZe — `bunebrivi samarTlis~ socialuri
instinqtisa da `marginaluri eqstremizmis~
fsiqologiuri sindromis Sinagani
winaaRmdegobis problema ......................................... 168
esTetika
370
Sorena kortava — sazogadoeba, rogorc moqmedebis
sistemis qvesistema .................................................... 293
filosofiuri alegoria
anzor bregaZe — diogenes mogzauroba
saqarTveloSi ............................................................... 352
recenziebi
anzor bregaZe — aratipuri gamoxmaureba mamuka
doliZis wignze: `kulturis fenomenologia
da kvanturi fizikis filosofiuri
problemebi~ ................................................................. 357
371
CONTENTS
Preface ..........................................................................................3
FIRST PART
Reference book of the Academy of Philosophical Sciences
of Georgia
2011
Second part
Philosophical investigations
ONTOLOGY
PHILOSOPHY OF SCIENCE
PHILOSOPHICAL ANTHROPOLOGY
372
Tariel Rekhviashvili — Issue of interaction between attitude and
freedom of will ......................................................................140
Mikheil Khalvashi — Is existence torment or happiness? ............... 152
Badri Porchkhidze — The internal resistances problem of ~Natural
law~ biosocial instinct and ~marginal psychological~
extremizm ..............................................................................168
AESTHETICS
373
HISTORY OF GEORGIAN PHILOSOPHY
PHILOSOPHICAL ALLEGORY
REVIEW
374
avtorTa sayuradRebod
375
gamomcemloba `universali~
Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30
E-mail: [email protected]
376