‫‪35‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

 ‫‪36‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻧﺮژي ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآﻳﺪ و از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲرود‪ ،‬ﺑﻠﻜــﻪ ﻓﻘــﻂ از ﻳــﻚ‬
‫ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ دﻳﮕﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﻧﻤﻲﺗــﻮان از روشﻫــﺎي رﻳﺎﺿــﻲ ﻳــﺎ از اﺻــﻮل ﻓﻴﺰﻳﻜــﻲ‬
‫اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﺪﻳﺪهاي در ﻃﺒﻴﻌﺖ آن را ﻧﻘــﺾ ﻧﻜــﺮده اﺳــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ ﻗــﺎﻧﻮن ﻣﺨــﺘﺺ ﺳﻴﺴــﺘﻢﻫــﺎي‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖ روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1-5‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﺮاي ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ را ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﻣﺨﺰن ﺣﺎوي ﮔﺎزي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪ 1‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﻘﻮط وزﻧﻪ‪ ،‬روي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﺎر اﻧﺠﺎم ﺷــﺪه‬
‫و دﻣﺎي آن ﺑﺎﻻ ﻣﻲرود ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 2‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺎل اﮔﺮ اﺟﺎزه دﻫﻴﻢ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ ﺑــﻪ ﻣﺤــﻴﻂ ﺧﻨــﻚ‬
‫ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1‬ﺑﺮﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ را ﭘﻴﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻛﺎر و ﮔﺮﻣﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷــﻮد اﻳــﻦ دو ﻣﻘــﺪار ﻣﺘﻨﺎﺳــﺐاﻧــﺪ‪) .‬در ﺳﻴﺴــﺘﻢ‬
‫ﻳﻜﺎﻫﺎي ‪ SI‬اﻳﻦ دو ﻣﻘﺪار ﻣﺴﺎوياﻧﺪ(‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺎﻧﻮن اول را ﺑــﺮاي ﻳــﻚ ﭼﺮﺧــﻪ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت‬
‫رﻳﺎﺿﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ Q  W‬‬

‫ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﺳﻴﻜﻞ ﺳﺎده ﻧﻴﺮوﮔﺎه ﺑﺨﺎر‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اول ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪QH  QL  WT  WP‬‬
‫‪37‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫‪ 2-5‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﻃﻲ ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻤﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻃﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ‪ A‬از ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1‬ﺑــﻪ ‪ 2‬و ﻃــﻲ ﻓﺮآﻳﻨــﺪ ‪ B‬از ﺣﺎﻟــﺖ ‪ 2‬ﺑــﻪ ‪1‬‬
‫ﻣﻲرود‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﭼﺮﺧﻪ را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﺮاي ﭼﺮﺧﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ Q   W‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Q   Q   W   W‬‬
‫‪1‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪B‬‬
‫‪1‬‬
‫‪A‬‬
‫‪2‬‬
‫‪B‬‬

‫اﮔﺮ ﺳﻴﺴﺘﻢ در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺣﺎﻟﺖ از ‪ 1‬ﺑﻪ ‪ 2‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮآﻳﻨﺪ ‪ ، A‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ‪ C‬را ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد؛ داﺷﺘﻴﻢ‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ Q   Q‬‬
‫‪1‬‬
‫‪C‬‬
‫‪2‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪  WC   WB‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫از دو راﺑﻄﻪ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ‪:‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪(Q  W ) A   (Q  W )C‬‬
‫‪1‬‬

‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻤﻴﺖ ‪ Q  W‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﻴﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺑﺮاﺑــﺮ ﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﻨــﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳــﻦ‬
‫ﻛﻤﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺴﻴﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻮده و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺘﻬﺎﻳﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳــﻦ ﻛﻤﻴــﺖ ﻳــﻚ ﺗــﺎﺑﻊ‬
‫ﻧﻘﻄﻪاي ﺑﻮده و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻳﻜﻲ از ﺧﻮاص ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﻫﻤﺎن اﻧــﺮژي ﻛــﻞ ﺳﻴﺴــﺘﻢ اﺳــﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ‪:‬‬
‫‪dE  Q  W‬‬ ‫‪ E2  E1 1 Q2 1 W2‬‬ ‫‪ E 1 Q2 1 W2‬‬
‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺮاﻛﻢﭘﺬﻳﺮ ﺳﺎده ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژي ﻛﻞ در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﺮژيﻫﺎي‬
‫دروﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺸﻲ و ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫) ‪E  U  KE  PE  (U 2  U1 )  m(V22  V12 )  mg ( Z 2  Z1‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻛﻪ در آن ‪ U‬اﻧﺮژي دروﻧﻲ ‪ V ،‬ﺳﺮﻋﺖ و ‪ Z‬ارﺗﻔﺎع اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫) ‪Q2 1W2  (U 2  U1 )  m(V22  V12 )  mg ( Z 2  Z1‬‬
‫‪2‬‬
‫اﻳﻦ راﺑﻄﻪ در واﻗﻊ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺑﻘﺎي اﻧﺮژي اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ اﻧﺮژي ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻃﻲ ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺮژي ﺧﺎﻟﺼﻲ ﻛﻪ از ﻣﺮز ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ اﻧﺮژي ﻋﺒﻮري ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎر ﻳﺎ‬
‫ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺎﻧﻮن اول ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻴﻦ ﮔﺮﻣﺎ و ﻛﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ دو از‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﻗﺎﻧﻮن دوم ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ ﺳﺎﻛﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ ، KE  PE  0‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ راﺑﻄﻪ ﻗﺎﻧﻮن اول در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪38‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫‪1‬‬ ‫) ‪Q2 1W2  (U 2  U1‬‬

‫‪ 3-5‬اﻧﺮژي دروﻧﻲ و آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ‬

‫اﻧﺮژي دروﻧﻲ و آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺧﻮاص ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺎده ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪U‬‬
‫‪: u ‬اﻧﺮژي دروﻧﻲ وﻳﮋه‬
‫‪m‬‬
‫‪:‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ دوﻓﺎزي‬ ‫‪u  u f  xu fg‬‬

‫آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ‪ :‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺑﺮﺧﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ‪ U  PV‬ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﭼــﻮن ﻫــﺮ ﺳــﻪ اﻳــﻦ‬
‫ﻛﻤﻴﺖﻫﺎ ﺧﻮاص ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲاﻧﺪ )واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟــﺖ ﺳﻴﺴــﺘﻢ( ﺗﺮﻛﻴــﺐ آﻧﻬــﺎ ﻧﻴــﺰ ﺑﺎﻳــﺪ ﻳﻜــﻲ از ﺧــﻮاص‬
‫ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﺎﺻﻴﺖ آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪:‬‬
‫‪H  U  PV‬‬
‫‪H‬‬
‫‪: h ‬آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ وﻳﮋه‬ ‫‪ h  u  Pv‬‬
‫‪m‬‬
‫‪:‬در ﻧﺎﺣﻴﻪ دوﻓﺎزي‬ ‫‪h  h f  xh fg‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺷﺒﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ دارﻳﻢ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪Q2 1W2  (U 2  U1 ) ,‬‬ ‫‪W2   PdV  P2V2  P1V1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪Q2  P2V2  P1V12  (U 2  U1 ) ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Q2  H 2  H1‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ در ﻳﻚ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺷﺒﻪ ﺗﻌﺎدﻟﻲ ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺪار اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺮﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ s, h, u‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻧﺒﻮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻤﻚ رواﺑﻂ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ و ﺑﺎ اﺳــﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﺧﻮاص ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ رواﺑﻂ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﺧﻮاص را ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻧــﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار آﻧﻬﺎ را‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﺟﻌﻲ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ ﺧــﻮاص در آن ﺣﺎﻟــﺖ‬
‫ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻘﺪار ﺻﻔﺮ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي آب ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺎﻳﻊ اﺷﺒﺎع در ‪ 0.01C‬ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺣﺎﻟــﺖ ﻣﺮﺟــﻊ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه و در آن ‪ u f  0‬و ‪ s f  0‬ﻓﺮض ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫‪ (1‬اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻳﺎ ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫‪ (2‬ﺗﻌﻴﻴﻦ دادهﻫﺎ در ﻣﻮرد ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻴﻪ و ﺣﺎﻟﺖ ﻧﻬﺎﻳﻲ در ﻫﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ )در ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺎﻟــﺖ‬
‫ﺟﺮﻳﺎنﻫﺎي ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ(‬
‫‪ (3‬ﺗﻌﻴﻴﻦ دادهﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻧﻮع ﻓﺮآﻳﻨﺪ‬
‫‪39‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫‪ (4‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺪل ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺧﻮاص )ﺟﺪاول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻜﻲ ﻳﺎ ﮔﺎز اﻳﺪهال و ‪.(...‬‬
‫‪ (5‬ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﻮاع ﻋﺒﻮر اﻧﺮژي از ﻣﺮزﻫﺎ )ﻛﺎر ﻳﺎ ﮔﺮﻣﺎ ﻳﺎ ﺟﺮﻳﺎﻧﻲ از ﻣﺎده(‪.‬‬
‫‪ (6‬اﻋﻤﺎل ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ و ﺑﻘﺎي ﺟﺮم در ﺻﻮرت ﻧﻴﺎز‬
‫در ﺣﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ ﻣﻌﻤﻮﻻً رﺳﻢ ﻧﻤﻮدارﻫﺎي ‪ T  s ، T  v ، P  v‬و ‪ ...‬ﻣﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و‬
‫در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺠﻬﻮﻻت ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺳﻌﻲ و ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :1-5‬رادﻳﺎﺗﻮر ﻳﻚ ﺳﻴﺴــﺘﻢ ﮔﺮﻣﺎﻳﺸــﻲ ﺑــﻪ ﺣﺠــﻢ ‪ 20 L‬ﭘــﺮ از ﺑﺨــﺎر آب ﻣــﺎﻓﻮق ﮔــﺮم در ﺷــﺮاﻳﻂ‬
‫‪ 300kPa‬و ‪ 250C‬ﺑﻮده و ﺷﻴﺮﻫﺎي ورودي و ﺧﺮوﺟﻲ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﻣــﺎﻧﻲ ﻛــﻪ ﻓﺸــﺎر ﺑﺨــﺎر ﺗــﺎ ‪100kPa‬‬
‫ﻛﺎﻫﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه ﺑﻪ اﺗﺎق را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :2-5‬ﺳﻴﻠﻨﺪر‪ -‬ﭘﻴﺴﺘﻮﻧﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﺣﺎوي ﻣﺒــﺮد ‪ R  12‬در‬

‫‪ 2 MPa‬و ‪ 150C‬اﺳــﺖ‪ .‬ﺣﺠــﻢ زﻳــﺮ ﻣﻮاﻧــﻊ ‪ 0.5m3‬ﺑــﻮده و ﺑﺨــﺶ‬
‫ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺳﻴﻠﻨﺪر ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻫــﻮا ﺑــﺎ ﻓﺸــﺎر ‪ 450kPa‬و دﻣــﺎي ‪10C‬‬
‫ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﺎ دﻣﺎي ﻣﺤــﻴﻂ ﻳﻌﻨــﻲ ‪ 10C‬ﺳــﺮد ﺷــﻮد‪،‬‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺘﻘــﺎل ﮔﺮﻣــﺎ را ﻳﺎﻓﺘــﻪ و ﻓﺮآﻳﻨــﺪ را روي ﻧﻤــﻮدار ‪ P  v‬ﻧﺸــﺎن‬
‫دﻫﻴﺪ‪.‬‬
‫‪40‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫‪ 4-5‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه‬
‫ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ دﻣﺎي واﺣﺪ ﺟﺮم ﻣﺎده را ﻳﻚ درﺟﻪ ﺳﻠﺴﻴﻮس اﻓــﺰاﻳﺶ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﻳﻦ ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪.‬‬
‫‪1 Q‬‬
‫‪C‬‬
‫‪m dT‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه در ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1  U ‬‬ ‫‪ u ‬‬
‫‪Q  dU  W  dU  PdV  dU  CV ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m  T V  T V‬‬
‫اﮔﺮ ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬
‫‪1  H ‬‬ ‫‪ h ‬‬
‫‪Q  dU  W  dH  CP ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪m  T  P  T  P‬‬

‫ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﺟﺎﻣﺪات و ﻣﺎﻳﻌﺎت‬

‫در ﻣﻮرد ﺟﺎﻣﺪات و ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬
‫‪dh  du  d ( Pv)  du  Pdv  vdP‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﺪات و ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﺮاﻛﻢﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده وﺣﺠﻢ وﻳﮋه آنﻫﺎ ﺑﺴــﻴﺎر ﻛﻮﭼــﻚ اﺳــﺖ‪ ،‬ﺧــﻮاﻫﻴﻢ‬
‫داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪dh  du‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺘﻮان از ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﺟﺎﻣﺪات و ﻣﺎﻳﻌﺎت ﺑﺎ دﻣﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫) ‪h2  h1  u2  u1  C (T2  T1‬‬
 ‫‪41‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬
‫‪ 5-5‬اﻧﺮژي دروﻧﻲ‪ ،‬آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ و ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه ﮔﺎز اﻳﺪهآل‬
‫ﺑﺮاي ﮔﺎزﻫﺎي اﻳﺪهآل ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻧﺮژي دروﻧﻲ ﻓﻘﻂ ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫‪du‬‬
‫‪u  u (T )  CV0 ‬‬
‫‪dT‬‬
‫‪dh‬‬
‫‪h  u  Pv  u  RT‬‬ ‫‪ h  h(T )  CP0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪CP0  CV0  R‬‬
‫‪dT‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﻧﺮژي دروﻧﻲ و آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﮔﺎزﻫﺎي اﻳﺪهآل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪u2  u1   CV0 (T )dT‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪h2  h1   CP0 (T )dT‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫از ﺳﻪ روش ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻘﺪار ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه در ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪار ﺗﻐﻴﻴﺮات آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ ﮔــﺎز اﻳــﺪهآل را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪ (1‬ﮔﺮﻣﺎي وﻳﮋه را ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻣﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫) ‪h2  h1  CP0 (T2  T1‬‬
‫‪ CP (2‬را ﺑــﻪ ﺻــﻮرت ﺗــﺎﺑﻌﻲ از دﻣــﺎ‪ ،‬ﺑــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از ﻳــﻚ ﻣﻌﺎدﻟــﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠــﻲ ﺑــﻪ ﺷــﻜﻞ‬ ‫‪0‬‬

‫‪ CP  C0  C1  C2 2  C3 3‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ Ci‬ﻫــﺎ ﺑــﺮاي ﻣــﻮاد ﻣﺨﺘﻠــﻒ در‬
‫‪0‬‬

‫ﺟﺪول ‪ A.6‬ﻛﺘﺎب "ون واﻳﻠﻦ" )وﻳﺮاﺳﺖ ﺷﺸﻢ( داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪T‬‬
‫‪ (3‬ﻣﻘﺪار آﻧﺘﺎﻟﭙﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﻲ از دﻣﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از راﺑﻄﻪ ‪ hT  T CP dT‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛــﺮده‪ ،‬و‬
‫‪0‬‬
‫‪0‬‬

‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ آﻣﺎري ﺑــﺎ اﻧﺘﮕــﺮالﮔﻴــﺮي از اﻳــﻦ راﺑﻄــﻪ ﺑــﻴﻦ دو‬
‫ﺣﺎﻟﺖ دﻟﺨﻮاه ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪:‬‬
‫‪T2‬‬ ‫‪T1‬‬
‫‪h2  h1   CP0 dT   CP0 dT  hT2  hT1‬‬
‫‪T0‬‬ ‫‪T0‬‬

‫ﻣﻘﺎدﻳﺮ ‪ hT‬ﺑﺮاي ﻫﻮا در ﺟﺪول ‪ A.7.1‬و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﮔﺎزﻫﺎي اﻳﺪهال در ﺟﺪول ‪ A.8‬ﻛﺘــﺎب "ون‬
‫واﻳﻠﻦ" )وﻳﺮاﺳﺖ ﺷﺸﻢ( داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﺟﻮاب ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ‪ 3‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﺎدﮔﻲ در ﺣــﻞ ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﻣﻌﻤــﻮﻻً از روش ‪1‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻼف آن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪ :3-5‬ﺳﻴﻠﻨﺪر ﻋﺎﻳﻘﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﻜﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻴﺴﺘﻮﻧﻲ ﺑــﻪ دو‬

‫ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺨﺶ ‪ A‬ﺣﺎوي ‪ 1m3‬ﻧﻴﺘﺮوژن در‬
‫‪ 500kPa , 80C‬و ﺑﺨـــــﺶ ‪ B‬ﺣـــــﺎوي ‪ 1m3‬ﻫﻠـــــﻴﻢ در‬
‫‪ 500kPa , 25C‬اﺳﺖ‪ .‬دﻣﺎي ﺗﻌﺎدل ﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛــﺮ اﻧﺘﻘــﺎل‬
‫ﮔﺮﻣﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺴﺘﻮن ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ‪.‬‬
‫‪42‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺗﺮﻣﻮدﻳﻨﺎﻣﻴﻚ‬

‫‪ 6-5‬ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ آﻫﻨﮓ‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن راﺑﻄﻪ ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﺮاي ﺣﺠﻢ ﻛﻨﺘﺮل از ﻗﺎﻧﻮن اول ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟــﻪ آﻫﻨــﮓ اﺳــﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪& & dE‬‬
‫‪Q  W  dE ‬‬ ‫‪Q ‬‬ ‫‪W‬‬ ‫‪dE‬‬ ‫‪Q W ‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪lim‬‬ ‫‪ lim‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪dt‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪dt 0‬‬
‫‪dt‬‬
‫‪dt 0‬‬ ‫‪dt 0‬‬
‫‪dt‬‬