Pub. No.

: CB2– STR -04

HEÄ THOÁNG LAÙI

TAØI LIEÄU
HUAÁN LUYEÄN CÔ BAÛN

COÂNG TY OÂ TOÂ ISUZU-VIEÄT NAM

 HEÄ THOÁNG LAÙI 1-1

PHAÀN 1

THOÂNG TIN CHUNG

GIÔÙI THIEÄU VEÀ SÖÛA CHÖÕA CHUNG

Ñeå ñaûm baûo an toaøn trong coâng vieäc kieåm tra, baøo döôõng vaø thöïc hieän toát vieäc söûa chöõa, caàn phaûi laøm toát
nhöõng vieäc sau:

1. Ñeå ñaûm baûo an toaøn phaûi ñoã xe treân neàn baèng phaúng vaø khi naâng xe phaûi cheøn baùnh tröôùc hoaëc
baùnh sau.
2. Duøng giaù naâng xe vaøo caàu xe hoaëc khung xe vaø chæ söûa chöõa sau khi ñaõ naâng xe chaéc chaén.
3. Tröôùc khi tieán haønh söûa chöõa, thaùo caùp maùt khoûi bình ñieän ñeå laøm giaûm nguy cô chaïm chaäp ñieän.
4. Duøng vaûi phuû thaân xe, gheá vaø saøn xe ñeå giöõ saïch, traùnh traày xöôùc lôùp sôn.
5. Traùnh laøm rôi vaõi daàu phanh vaø nöôùc laøm maùt leân caùc beà maët sôn ñeå traùnh laøm hö hoûng chuùng.
6. Duøng ñuùng loaïi duïng cuï thoâng thöôøng vaø chuyeân duøng ñeå laøm toát coâng vieäc söûa chöõa.
7. Duøng phuï tuøng ISUZU chính hieäu.
8. Nhöõng choát khoùa, gioaêng, phôùt, voøng ñeäm khoùa, ñai oác khoùa khoâng ñöôïc duøng laïi khi tieán haønh söûa
chöõa.
9. Ñeå vieäc laép laïi ñöôïc tieán haønh deã daøng, thuaän tieän, phaûi saép xeáp caùc chi tieát ñaõ thaùo theo nhoùm.
Vieäc giöõ caùc bu loâng vaø ñai oác ñònh vò coù nhöõng khoaûng caùch laø raát quan troïng vì chuùng thay ñoåi ñoä
cöùng tuøy thuoäc vaøo vò trí laép ñaët.
10. Laøm veä sinh caùc chi tieát tröôùc khi kieåm tra vaø laép. Ñoàng thôøi cuõng duøng khí neùn laøm veä sinh caùc
ñöôøng daàu v.v.
11. Boâi trôn caùc beà maët tröôït vaø quay cuûa caùc chi tieát baèng nhôt vaø môõ tröôùc khi laép.
12. Khi caàn thieát boâi keo vaøo gioaêng ñeå traùnh roø ræ.
13. Chuù yù ñeán löïc xieát bu loâng vaø ñai oác.
14. Khi laøm xong coâng vieäc söûa chöõa, caàn phaûi kieåm tra laïi ñeå chaéc chaén söûa chöõa ñaõ ñuùng.
15. Ñeå ñaûm baûo an toaøn, luoân luoân chæ xaû khí neùn töø bình chöùa tröôùc khi thaùo oáng hoaëc caùc chi tieát ñang
coù khí neùn.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 2-1

PHAÀN 2
NGUYEÂN LYÙ CÔ BAÛN HEÄ THOÁNG LAÙI

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 2-1
Nguyeân lyù cô baûn cuûa heä thoáng laùi 2-1
Nguyeân lyù Ackerman 2-2
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi 2-2

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

Heä thoáng laùi ñöôïc thieát keá ñeå chuyeån höôùng xe theo yù muoán baèng caùch xoay vaønh tay laùi.
Heä thoáng laùi phaûi ñaït ñöôïc ñuû caùc dieàu kieän sau:
1. Cho pheùp thay ñoåi höôùng chuyeån ñoäng deã daøng, nhanh ñeå hieäu quaù laùi toát nhaát.
2. Tyû soá truyeàn laùi nhoû ñeå chuyeån höôùng nhanh.
3. Rung ñoäng cuûa maët ñöôøng khoâng aûnh höôûng ñeán heä thoáng laùi.
Heä thoáng laùi ñöôïc coi laø moät heä thoáng quan troïng cuûa oâ toâ cuøng vôùi truïc tröôùc, phanh v.v.

NGUYEÂN LYÙ CÔ BAÛN CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI

Heä thoáng laùi ñöôïc thieát keá laø moät boä phaän quan troïng ñieàu khieån toaøn boä hoaït ñoäng chaïy xe tuøy theo loaïi heä
thoáng treo tröôùc ñöôïc söû duïng.
Maëc duø coù nhieàu loaïi heä thoáng laùi thay ñoåi theo thieát keá vaø caáu taïo, nhöng taát caû caùc loaïi naøy ñeàu ñöôïc thieát
keá döïa treân nguyeân lyù Ackerman ñöôïc moâ taû theo hình veõ sau.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 2-2

NGUYEÂN LYÙ ACKERMAN

Nguyeân lyù Ackerman nhaèm muïc ñích cho pheùp xe vaøo
ñöôøng voøng maø khoâng gaây ra tröôït baùnh xe, ñöôøng noái daøi
cuûa truïc moãi baùnh tröôùc phaûi caét ñöôøng noái daøi cuûa taâm
truïc baùnh sau khi ñang quay voøng, vaø quan heä caùc goùc
ñöôïc chæ ra ôû hình veõ.
Khi goùc reõ cuùa caùc baùnh tröôùc beân phaûi vaø beân traùi, caùc
taâm khôùp chuyeån höôùng, taâm giöõa “A” vaø “B”, caùc ñieåm
cuûa ñöôøng taâm truïc sau taïi ñoù ñöôøng “A” vaø “B” caét nhau
ñöôïc goïi laù “α” vaø “β”, “A,B,O, A’ vaø B’ ” , thì ñieåm caét
nhau “P” cuûa caùc ñöôøng taïo goùc “α” vaø “β” seõ laø ñöôøng
thaúng OB’. Giaû thieát raèng ñöôøng cong veõ baèng neùt ñöùt baèng
caùch di chuyeån ñieåm “P” cuûa 1 heä thoáng laùi nhaát ñònh, söï
leäch höôùng cuûa ñieåm “O” treân ñoaïn thaúng “O” – “B” noùi
leân raèng ñaëc tính cuûa heä thoáng laùi bò taùc ñoäng baát lôïi, do
ñoù ñeå ñaûm baûo cho hoaït ñoäng heä thoáng laùi coù hieäu quaû
cao, trong vieäc thieát keá caàn quyeát ñònh chieàu daøi “L” vaø “θ”
moät caùch caån thaän.

CAÁU TAÏO CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI

Noùi chung, heä thoáng laùi cuûa oâ toâ ñöôïc caáu taïo nhö hình veõ, khi xoay vaønh tay laùi, nhôø heä thoáng baùnh raêng seõ
bieán ñoåi thaønh chuyeån ñoäng laéc qua, laéc laïi cuûa tay ñoøn ñöùng, löïc truyeàn tôùi thanh laùi doïc v.v. vaø laøm chuyeån
höôùng baùnh xe qua khôùp chuyeån höôùng.
Vieäc quay tay ñoøn qua roâ tuyn tôùi baùnh xe beân kia vaø caû 2 baùnh xe ñeàu quay vaø ñaùp öùng nguyeân lyù goïi laø
Ackerman.
Heä thoáng laùi khoâng coù caùch naøo coù theå ngaên taùc ñoäng laéc cuûa caùc baùnh tröôùc nhö baùnh bò naûy leân tôùi heä
thoáng laùi.
Vò trí hoäp laùi, kích thöôùc cuûa caùc boä phaän laùi v.v. caàn ñöôïc xaùc ñònh caån thaän vì chuùng coù lieân quan tôùi caùc heä
thoáng khaùc treân xe.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 3-1

PHAÀN 3
HEÄ THOÁNG LAÙI KHOÂNG TRÔÏ LÖÏC

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 3-1
Caùc loaïi heä thoáng laùi 3-2
Tyû soá truyeàn heä thoáng laùi 3-3

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

 HEÄ THOÁNG LAÙI 3-2

CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG LAÙI

Loaïi Bi – Ñai oác - Loaïi naøy duøng treân haàu heát xe taûi ISUZU

Loaïi truïc vít con laên

Heä thoáng laùi
Loaïi truïc vít

Loaïi thanh raêng-baùnh raêng

Loaïi Bi – Ñai oác

Loaïi bi – ñai oác coù nhieàu vieân bi ñöôïc laép giöõa khe hôû
cuûa phaàn ren truïc vít ñeå laøm giaûm löïc caûn ma saùt
sinh ra do vieäc tröôït cuûa caùc chi tieát.

Loaïi truïc vít con laên

Trong loaïi truïc vít (baùnh raêng laùi Marles), con laên
ñöôïc gaén vôùi truïc vít loaïi troáng seõ truyeàn chuyeån ñoäng
quay cuûa vaønh tay laùi.
Con laên thöôøng ñöôïc laép ñaët treân truïc sector qua voøng
bi con laên hoaëc voøng bi con laên cho pheùp chuyeån
ñoäng quay töï do. Khi vaønh tay laùi quay, con laên ñöôïc
quay theo chieàu ngöôïc laïi vaø löïc caûn tröôït giöõa raêng
truïc vít vaø con laên seõ ñöôïc bieán thaønh löïc caûn laên,
nhö vaäy löïc caûn ma saùt seõ ñöôïc giaûm ñaùng keå.
Do thieát keá ñôn giaûn vaø giaù thaønh cheá taïo thaáp, loaïi
naøy thöôøng ñöôïc söû duïng roäng raõi treân caùc loaïi oâ toâ.
Maëc duø baùnh raêng laùi loaïi truïc vít coù hieäu quaû toát,
nhöng noù coù xu höôùng bò leäch khi ñaùnh laùi heát.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 3-3

Loaïi truïc vít.

ÔÛ loaïi naøy, ty noái töø truïc sector ñöôïc ñaët vaøo raõnh truïc vít
vaø laøm cho truïc sector quay. Ty noái ñöôïc laép, qua voøng bi,
tôùi caàn treân truïc sector vöøa quay vöøa tröôït trong raõnh vaø
vieäc tröôït treân truïc vít ñöôïc bieán ñoåi thaønh tieáp xuùc laên ñeå
laøm fæam löïc caûn ma saùt.

Loaïi baùnh raêng - thanh raêng

Loaïi naøy thöôøng ñöôïc duøng chuû yeáu cho caùc xe du lòch vaø
caùc xe loaïi nhoû. Trong heä thoáng laùi loaïi baùnh raêng thanh
raêng, thanh raêng ñöôïc ñaët theo höôùng ngang cuûa xe vaø
baùnh raêng ñaët ôû ñaàu döôùi cuûa truïc laùi aên khôùp vôùi thanh
raêng vaø laø 1 phaàn trong cô caáu laùi 3 boä phaän.
Raêng cuûa thanh raêng laø loaïi raêng thaúng hoaëc raêng xoaén,
loaïi raêng xoaén thöôøng ñöôïc duøng nhieàu hôn vì noù khoûe hôn
vaø soá raêng treân thanh raêng ñöôïc giaûm tôùi möùc nhoû nhaát.
Khi baùnh raêng vaø thanh raêng aên khôùp seõ laøm phaûn löïc töø
maët ñöôøng doäi leân vaønh tay laùi.
Ñeå traùnh cho vaønh lay laùi khoâng bò aûnh höôûng cuûa ngoaïi
löïc, ôû vò trí giöõa baùnh raêng vaø truïc laùi coù laép khôùp noái trung
gian meàm hoaëc 1 mieáng ñeäm giaûm chaán.

TYÛ SOÁ TRUYEÀN HEÄ THOÁNG LAÙI

Heä thoáng laùi truyeàn chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi tôùi caùc caàn noái qua boä phaän giaûm toác vaø qua boä phaän
chuyeån höôùng, tyû soá truyeàn coù theå ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc sau:
Goùc quay vaønh tay laùi
Tyû soá truyeàn =
Goùc quay truïc sector
Tyû soá truyeàn caøng lôùn thì löïc xoay vaønh tay laùi caøng nhoû.
Tuy nhieân, tyû soá truyeàn quaù lôùn seõ laøm cho vieäc ñaùnh laùi caøng chaäm.
Thöôøng thöôøng, heä thoáng laùi ñoái vôùi xe du lòch loaïi nhoû coù tyû soá truyeàn laø 17 ~ 25 ñeå vaønh tay laùi ñaùnh
sang moãi beân laø 2 voøng.
Trong tröôøng hôïp heä thoáng laùi ñoái vôùi xe haïng naëng, tyû soá truyeàn thöôøng laø 18 ~ 25 vaø vaønh tay laùi ñaùnh
sang moãi beân laø 3,5 voøng. Ñoái vôùi loaïi baùnh raêng – thanh raêng, tyû soá truyeàn deã ñöôïc xaùc ñònh vì khoâng
coù truïc sector.
HEÄ THOÁNG LAÙI 3-4

Loaïi tyû soá truyeàn thay ñoåi

Heä thoáng laùi coù tyû soá truyeàn thay ñoåi ñöôïc thieát keá ñeå
tyû soá truyeàn trung bình ñöôïc duy trì trong khi goùc laøm
vieäc cuûa truïc sector laø nhoû ñeå caûi thieän söï oån ñònh
cuûa heä thoáng laùi khi chaïy thaúng, nhöng cuõng taêng tyû
soá truyeàn ñeå giaûm löïc laùi khi thao taùc trong khoâng
gian haïn cheá.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 4-1

PHAÀN 4
HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 4-1
Caùc loaïi heä thoáng laùi coù trôï löïc 4-2
Heä thoáng laùi trôï löïc loaïi duøøng caàn noái 4-3
Heä thoáng laùi trôï löïc loaïi lieàn khoái 4-4
Caáu taïo cuûa heä thoáng laùi trôï löïc 4-4
Hoaït ñoäng 4-6
Loaïi duøng caàn noái 4-6
Loaïi van oáng chæ lieàn khoái 4-9
Loaïi van quay lieàn khoái 4-13

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

Do vieäc taêng kích thöôùc xe daãn ñeán taêng taûi cho truïc tröôùc vaø vieäc söû duïng caùc baùnh xe coù aùp suaát thaáp ñeå
caûi thieän chaát löôïng vaän haønh xe, do ñoù löïc caûn tieáp xuùc maët ñöôøng taêng leân ñaùng keå laøm taêng löïc laùi.
Löïc laùi taêng laøm cho ngöôøi laùi meät moûi ñaëc bieät ñoái vôùi chuyeán ñi xa, vì vaäy, caàn phaûi laøm giaûm söï meät moûi
ñeå ñaûm baûo laùi xe an toaøn.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 4-2

Öu ñieåm cuûa heä thoáng laùi coù trôï löïc

1. Giaûm löïc laùi.
Löïc caàn ñeå xoay vaønh laùi ñöôïc giaûm nheï ngay caû
ñoái vôùi xe haïng naëng, laøm giaûm söï meät moûi cuûa
ngöôøi laùi treân nhöõng chuyeán ñi xa hoaëc chaïy treân
nhöõng ñoaïn ñöôøng xaáu.
2. Thao taùc laùi nhanh
Ñeå hoaït ñoäng laùi coù hieäu quaû, tyû soá truyeàn heä thoáng
laùi ñöôïc xaùc ñònh khoâng caàn quan taâm nhieàu tôùi
trong löôïng cuûa xe nhö khi laùi xe khoâng coù trôï löïc.
3. Caûi thieän ñöôïc tính oån ñònh heä thoáng laùi
Ngay caû khi caùc baùnh tröôùc chaïy treân ñöôøng xoùc
laøm leäch höôùng laùi sang beân, xy lanh trôï löïc seõ laøm
giaûm vieäc xoùc maët vaø traùnh cho vieäc laùi khoâng bò
keùo sang moät beân vaø ñaûm baûo hoaït ñoäng oån ñònh
cuûa xe treân maët ñöôøng xaáu.
Söï rung ñoäng cuûa baùnh tröôùc cuõng ñöôïc giaûm nheï
nhôø taùc ñoäng cuûa xy lanh trôï löïc.

CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC

Heä thoáng laùi coù trôï löïc ñöôïc phaân loaïi theo caáu taïo vaø vò trí laép ñaët.

Loaïi rieâng bieät

Loaïi duøng caàn noái
Loaïi keát hôïp
Heä thoáng laùi
coù trôï löïc
Loaïi van oáng chæ
Loaïi lieàn khoái
Loaïi van quay
 HEÄ THOÁNG LAÙI 4-3

HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC LOAÏI DUØNG CAÀN NOÁI
Ñoái vôùi heä thoáng laùi coù trôï löïc duøng caàn noái, thì xy lanh thuûy löïc vaø van ñieàu khieån ñöôïc laép rieâng bieät vôùi hoäp
laùi. Thieát keá naøy laøm cho heä thoáng coù caáu taïo ñôn giaûn vaø deã baûo döôõng.

Loaïi rieâng bieät

Heä thoáng laùi trôï löïc loaïi rieâng bieät coù van ñieàu khieån
vaø cuïm xy lanh trôï löïc ñöôïc laép treân caàn noái heä thoáng
laùi vaø coù ñaëc ñieåm thieát keá vaø caáu taïo ñôn giaûn, deã
baûo döôõng v.v.. Vì van ñieàu khieån rieâng bieät neân
chuùng coù theå ñöôïc laép treân caùc xe loaïi nhoû do ôû ñoù
khoâng gian laép ñaët thöôøng bò giôùi haïn.

Loaïi keát hôïp

Loaïi naøy töông töï vôùi caùch boá trí van ñieàu khieån vaø xy
lanh trôï löïc cuûa loaïi rieâng bieät, nhöng noù coù van ñieàu
khieån lieàn khoái vôùi cuïm xy lanh trôï löïc.
Loaïi naøy ñaùp öùng ñöôïc khoâng gian nhoû hôn loaïi rieâng
bieät trong vieäc laép ñaët vaø thöôøng ñöôïc duøng cho xe taûi
vaø xe buyùt.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 4-4

HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC LOAÏI LIEÀN KHOÁI

Loaïi naøy goàm heä thoáng van vaø cuïm xy lanh trôï löïc ñöôïc laép lieàn vôùi baùnh raêng laùi. Loaïi naøy coù thieát keá phöùc
taïp nhöïng caùc chi tieát laøm vieäc ñöôïc boá trí goïn beân trong vaø boá trí ñöôøng oáng ñôn giaûn.

CAÁU TAÏO CUÛA HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC

Cuïm laùi coù trôï löïc goàm 3 boä phaän chính sau:

1. Cuïm hoaït ñoäng

Phaàn naøy söû duïng cuïm xy lanh trôï löïc taùc ñoäng keùp ñeå
taïo löïc laùi.

2. Cuïm ñieàu khieån

Phaàn naøy goàm heä thoáng van ñieàu khieån 4 ñöôøng ñeå ñieàu
khieån doøng daàu hoaït ñoäng.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-5

3. Cuïm trôï löïc

Cuïm naøy goàm 1 bôm daàu loaïi caùnh vaêng ñeå caáp daàu
vôùi aùp suaát cao cho hoaït ñoäng cuûa heä thoáng.
Ngoaøi caùc boä phaän chính ñaõ neâu treân, caùc chi tieát sau
cuõng bao goàm trong maïch thuûy löïc:
(a) Van hoài
Nhaèm ñieàu tieát aùp suaát daàu lôùn nhaát, do ñoù baûo
veä cho maïch thuûy löïc.
(b) Van ñieàu khieån doøng daàu
Nhaèm ñieàu khieån doøng daàu trong maïch ñeå traùnh
nhieät ñoä taêng cao khoâng caàn thieát vaø laøm bieán
chaát daàu.
(c) Van an toaøn
Cho pheùp heä thoáng laùi cô khí laøm vieäc bình
thöôøng trong tröôøng hôïp trôï löïc bò truïc traëc.
(d) Bình daàu
(e) Ñöôøng oáng.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-6

HOAÏT ÑOÄNG

HEÄ THOÁNG LAÙI COÙ TRÔÏ LÖÏC LOAÏI CAÀN NOÁI

Khi xe chaïy thaúng.
Khi xe chaïy thaúng vaø vaønh tay laùi khoâng xoay, van oáng
chæ naèm trong van ñieàu khieån ñöôïc giöõa ôû traïng thaùi
khoâng laøm vieäc nhö hình veõ.
ÔÕ traïng thaùi khoâng laøm vieäc, daàu coù aùp suaát töø bôm daàu
ñöôïc lieân tuïc taùc ñoäng tôùi caùc raõnh ôû maët ngoaøi cuûa thaân
van.
Tuy nhieân, caùc raõnh naøy ñöôïc thoâng vôùi nhau qua caùc
ñöôøng daãn tôùi bình daàu, nhö vaäy daàu ñöôïc hoài veà töø caùc
raõnh qua raõnh trung taâm veà bình daàu.
Theo ñoù, daàu seõ khoâng ñöôïc cung caáp vaøo hoaëc ra khoûi
xy lanh.

Khi vaønh tay laùi ñaùnh sang phaûi

Khi vaønh tay laùi ñöôïc ñaùnh sang phaûi, chuyeån ñoäng quay
cuûa noù ñöôïc tieáp söùc qua tay ñoøn ñöùng vaø roâ tuyn, tôùi
van oáng chæ vaø eùp noù di chuyeån sang traùi. Keát quaû laø,
daàu coù aùp suaát cao töø bôm daàu ñöôïc caáp tôùi raõnh ôû beân
traùi cuûa thaân van ñieàu khieån.Khi oáng chæ di chuyeån tieáp
nöõa, thì ñöôõng daàu daãn tôùi bình daàu ñöôïc ñoùng laïi ñeå
daàu ñi vaøo buoàng beân traùi xy lanh trôï löïc vaø eùp piston
trôï löïc di chuyeån sang traùi laøm cho baùnh tröôùc ñöôïc laùi
sang phaûi.
Daàu trong buoàng beân phaûi ñöôïc eùp ra nhôø piston vaø ñöôïc
hoài veà qua thaân van tôùi bình daàu.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-7

Khi vaønh tay laùi ñaùnh sang traùi

Khi vaønh tay laùi ñöôïc ñaùnh sang traùi, oáng chæ cuûa van
ñöôïc eùp di chuyeån sang phaûi nhôø tay ñoøn döôùi nhö hình
veõ ñeå daàu töø bôm taùc ñoäng leân xy lanh trôï löïc vaø eùp noù
di chuyeån sang phaûi, laøm cho baùnh tröôùc ñöôïc laùi sang
traùi.

Taùc ñoäng giöõ laùi

Khi hoaït ñoäng cuûa heä thoáng laùi coù trôï löïc ñöôïc xem xeùt
vôùi giaû thieát laø thaân van ñieàu khieån ñöôïc giöõ coá ñònh,
ngay caû khi vaønh tay laùi ñöôïc xoay nheï, daàu ñöôïc bôm töø
bôm daàu tieáp tuïc chaûy vaøo buoàng ôû 1 trong 2 beân cuûa xy
lanh trôï löïc vaø laøm cho caùc baùnh tröôùc leäch heát veà 1
beân khi khi oáng chæ cuûa van trôû veà vò trí khoâng.
Tuy nhieân, trong maïch daàu thöïc teá, thaân van ñieàu khieån
cuõng ñöôïc taùc ñoäng ñeå di chuyeån 1 khoaûng töông öùng
vôùi chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi nhaèm ngaét löôïng
daàu cung caáp theâm vaøo xy lanh trôï löïc.
Noùi caùch khaùc, khi xoay vaønh tay laùi thì oáng chí cuûa van
laùm vieäc, nhöng xy lanh trôï löïc theo chuyeån ñoäng cuûa
oáng chæ vaø taùc ñoäng ñeå buø laïi khoaûng caùch lieân quan
giöõa thaân van vaø oáng chæ cho pheùp oáng chæ trôû veà traïng
thaùi khoâng laøm vieäc.
Vì vaäy, xy lanh trôï löïc cuõng chuyeån ñoäng theo söï chuyeån
ñoäng cuûa oáng chæ khi xoay vaønh tay laùi, vaø döøng khi
khoâng xoay vaønh tay laùi, cho pheùp ngöôøi laùi xe ñieàu
khieån vieäc tay laùi nhö vôùi heä thoáng laùi khoâng trôï löïc.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 4-8

Caûm giaùc laùi

Heä thoáng laùi coù trôï löïc laøm vieäc ñeå laøm giaûm löïc xoay
vaønh tay laùi vaø ñeå taïo cho ngöôøi laùi xe coù caûm giaùc laùi,
vaø moãi beân cuûa oáng chæ ñöôïc taïo ra 1 vuøng phaûn löïc.
Daàu coù aùp suaát ñöôïc taùc ñoäng qua loã treân oáng chæ trong
van ñieàu khieån ñeå khi xoay vaønh tay laùi vaø oáng chæ ñöôïc
eùp di chuyeån thì buoàng phaûn löïc seõ nhaän ñöôïc aùp suaát
töông ñöông vôùi aùp suaát daàu ñi vaøo xy lanh trôï löïc vaø eùp
oáng chæ trôû veà traïng thaùi khoâng laøm vieäc vaø löïc naøy
ñöôïc taùc ñoäng ngöôïc laïi vaønh tay laùi vaø taïo cho ngöôøi laùi
xe coù caûm giaùc laùi. Phöông phaùp phaûn löïc coù taùc duïng
giuùp cho ngöôøi laùi xe coù ñöôïc caûm giaùc laùi tin caäy khi
chaïy ôû toác ñoä cao maø noù coù xu höôùng taêng löïc laùi so vôùi
löïc laùi ôû toác ñoä thaáp. Ñaây laø öu ñieåm do söû duïng phöông
phaùp keát hôïp buoàng phaûn löïc vôùi loø xo phaûn löïc.
Löïc keát hôïp khoâng chæ laøm cho oáng chæ hoài veà traïng thaùi
khoâng laøm vieäc khi buoâng laùi maø coøn hoã trôï vieäc traû laùi.
Laùi cô khí khi trôï löïc truïc traëc
Ngay caû khi trôï löïc truïc traëc do cheát maùy, bôm daàu truïc
traëc hay roø ræ daàu, thì heä thoáng laùi vaãn coù theå ñöôïc ñieàu
khieån bình thöôøng baèng cô khí.
Khi xoay vaønh tay laùi laøm chuyeån ñoäng tay ñoøn ñöùng v.v.
vaø oáng loàng trong tröôït ñi. Khi oáng loàng trong di chuyeån
1 khoaûng nhaát ñònh veà 1 trong 2 beân (di chuyeån cuûa
oáng chæ) vaø tieáp xuùc vôùi oáng loàng ngoaøi cuûa thieát bò coâng
taùc, löïc taùc ñoäng tôùi vaønh tay laùi ñöôïc truyeàn tröïc tieáp tôùi
vaønh tay laùi. Ngay caû khi trôï löïc truïc traëc, xy lanh trôï löïc
vaãn coøn ñaày daàu, do ñoù chaân khoâng cuïc boä taêng leân ôû 1
trong 2 buoàng vaø daàu ñöôïc giöõ laïi ôû buoàng kia seõ ñöôïc
neùn khi ñieàu khieån van oáng chæ vaø xy lanh trôï löïc di
chuyeån theo chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi.
Taùc ñoäng naøy sinh ra löïc caûn ñaùng keå laøm laùi naêng khi
trôï löïc truïc traëc. Ngoaøi ra, ñeå giaûi quyeát löïc caûn beân
trong, caû 2 buoàng coù theå bò noái taét maïch daàu, do ñoù daàu
bò eùp ra khoûi buoàng seõ ñi vaøo beân coù chaân khoâng.
Trong thöïc teá, coù 1 maïch nhaùnh ñöôïc laøm ra giöõa ñöôøng daàu töø bôm vaø ñöôøng daàu töø bình daàu vaø 1 van chaën
ñöôïc laép trong maïch daàu nhö hình veõ.
Van chaën goàm vieân bi ñöôïc tyø leân ñeá van nhôø aùp suaát daàu bôm ra töø bôm.
Tuy nhieân, khi vieäc caáp daàu töø bôm daàu bò ngöøng laïi do truïc traëc trong maïch daàu vaø xoay vaønh tay laùi, thì
vieân bi seõ ñöôïc naâng leân khoûi ñeá van nhôø aùp suaát daàu ñöôïc eùp ra khoûi xy lanh trôï löïc, cho pheùp daàu ñi vaøo
buoàng beân kia.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-9

LOAÏI VAN OÁNG CHÆ LIEÀN KHOÁI

Khi chaïy thaúng (van ôû vò trí khoâng)
Khi chaïy thaún, oáng chæ vaø thaân van ñöôïc giöõ ôû traïng
thaùi khoâng laøm vieäc nhôø taùc ñoäng cuûa loø xo phaûn löïc
vaø daàu ñöôïc bôm töø bôm seõ ñöôïc caáp qua khe hôû A,
B, C, vaø D giöõa thaân van vaø oáng chæ vaø cöûa daàu trong
thaân van tôùi xy lanh trôï löïc, ñoàng thôøi 1 phaàn daàu
ñöôïc hoài veà bình chöùa vôùi cuøng aùp suaát.
Keát quaû laø, aùp suaát daàu trong xy lanh trôï löïc taïi moãi
beân cuûa piston ñöôïc caân baèng, giöõ cho piston ôû vò trí
khoâng.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-10

Khi xoay vaønh tay laùi sang phaûi

Vì truïc sector coù 1 löïc caûn, neân ñai oác truïc vít (piston)
khoâng di chuyeån ngay caû khi vaønh tay laùi ñöôïc xoay nheï,
nhöng cho pheùp truïc vít tröôït 1 khoaûng trong phaïm vi
neùn cuûa loø xo phaûn löïc.
Khi oáng chæ di chuyeàn sang traùi cuøng vôùi söï di chuyeån
cuûa truïc vít nhö trong hình, ñöôøng “B” vaø “D” môû, coøn
“A” vaø “C” ñoùng, do ñoù chieàu doøng daàu thay ñoåi theo
muõi teân trong hình. Daàu ñöôïc bôm töø bôm daàu caáp vaøo
buoàng beân traùi cuûa piston.
Vì buoàng beân phaûi cuûa piston ñöôïc thoâng vôùi bình daàu,
neân piston di chuyeån sang traùi thaéng löïc caûn laùi vaø laøm
truïc sector quay vaø laøm caùc baùnh tröôùc chuyeån theo
höôùng laùi.
Khi truïc döøng quay, piston taùc ñoäng laøm cho oáng chæ di
chuyeån sang beân phaûi vì noù taùc ñoäng truïc vít vaøo beân
phaûi laøm cho ñöôøng “A” ñoùng 1 phaàn vaø ñöôøng “B” môû.
Khi caùc chi tieát coù lieân quan ñöôïc ñöa vaøo traïng thaùi
khoâng laøm vieäc, thì thì aùp suaát daàu taùc ñoäng laøm giaûm
bôùt söï di chuyeån cuûa piston.
Vì vaäy, khi xoay vaønh tay laùi , caùc baùnh tröôùc ñöôïc
chuyeån höôùng tôùi 1 goùc ôû toác ñoä ñöôïc ñieàu khieån baéng
chuyeån ñoäng xoay cuûa vaønh tay laùi.
Chuyeån ñoäng cuûa oáng chæ veà beân traùi laøm cho loø xo phaûn
löïc ñöôïc neùn laïi vaø daãn tôùi aùp löïc daàu töø bôm daàu ñi vaøo
buoàng phaûn löïc.
Löïc cuûa loø xo phaûn löïc keát hôïp vôùi aùp suaát daàu taùc ñoäng
leân piston phaûn löïc ñeå eùp oáng chæ hoài veà vò trí khoâng, vaø
moät phaàn cuûa löïc naøy ñöôïc ñöa trôû veà vaønh tay laùi ñeå
taïo cho ngöôøi laùi xe coù caûm giaùc laùi.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-11

Khi vaønh tay laùi xoay veà beân traùi

Taùc ñoäng töông töï xaûy ra (vaø van oáng chæ ñöôïc eùp veà beân
phaûi) nhöng chieàu di chuyeån cuûa caùc chi tieát thì ngöôïc laïi.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-12

Hoaït ñoäng khoâng coù trôï löïc

Khi ñoäng cô ngöøng laøm vieäc hoaëc trôï löïc truïc traëc do
bôm daàu hö hoûng hay roø ræ daàu, thì heä thoáng laùi phaûi
ñöôïc hoaït ñoäng bình thöôøng baèng cô khí.
Ñoàng thôøi, vieäc hoã trôï baèng tay laø caàn thieát khi löïc caûn
laùi taêng leân vöôït quaù möùc trôï löïc baèng thuûy löïc.
Ñaëc bieät hôn nöõa, khi xoay vaønh tay laùi luùc daàu khoâng
coù aùp suaát, truïc vít quay tröôùc keùo theo voøng bi chaën
vaø oáng chæ cho tôùi khi noù tieáp xuùc vôùi thaân van (haønh
trình X). Sau ñoù, truïc vít laøm vieäc nhö heä thoáng laùi cô
khí khoâng coù trôï löïc.
Vì buoàng cuûa moãi beân piston coøn chöùa ñaày daàu, neân
chuyeån ñoäng cuûa piston laøm cho daàu trong buoàng ôû
moät beân bò neùn laïi vaø ôû beân kia thì ñöôïc eùp ra taïo
chaân khoâng ôû buoàng ñoù vaø caàn phaûi laøm 1 van chaën
ñeå chaën daàu. Van chaën ñöôïc laép ôû vò trí giöõa ñöôøng
daãn tôùi bôm daàu vaø ñöôøng thoâng vôùi bình daàu. Noù laø
van thöôøng ñoùng nhôø aùp suaát daàu töø bôm daàu. Tuy
nhieân, khi trôï löïc truïc traëc, thì van môû nhôø aùp suaát daàu
eùp ra khoûi buoàng nhôø taùc ñoäng cô khí cuûa piston ñeå
daàu taùc ñoäng vaøo xy lanh trong ñieàu kieän chaân khoâng
cho pheùp thao taùc laùi ñöôïc deã daøng.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-13

LOAÏI VAN QUAY LIEÀN KHOÁI

Khi chaïy thaúng (trôï löïc khoâng laøm vieäc)

Maëc duø daàu ñöôïc bôm töø bôm daàu cung caáp tôùi roâ to qua
cöûa vaøo, raõnh hình vaønh khuyeân trong oáng loàng vaø cöûa
“P”, löïc caûn ñöôïc taïo ra ôû khe hôû “t” ñöôïc hình thaønh
giöõa caùc raõnh trong buoàng “C1” vaø “C2” trong xy lanh
qua ñöôøng “a” vaø “b” trong oáng loàng.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-14

Khi xoay vaønh tay laùi sang phaûi

Khi xoay vaønh tay laùi sang phaûi, thanh xoaén seõ bò xoaén
vaø laøm cho roâ to quay xuoâi chieàu kim ñoàng hoà tyø leân
oáng loàng nhö tröôøng hôïp truïc vít bò löïc caûn tieáp xuùc
maët ñöôøng.
Khi roâ to quay, khe hôû noái bôm vôùi buoàng “C2” giaûm vaø
ngaên caûn doøng daàu ra cöûa ra.
Keát quaû laø, daàu chaûy qua raõnh “b”, vaøo buoàng “C1”
trong xy lanh vaø laøm taêng aùp suaát daàu coù trong buoàng.
Vì aùp suaát daàu taêng, neân piston nhaän ñöôïc löïc ñaåy doïc
truïc theo höôùng muõi teân vaø truyeàn löïc tôùi truïc sector.
Khi piston di chuyeån, daàu ñöôïc eùp ra khoûi buoàng “C2”
vaøo raõnh trong roâ to qua cöûa “a” vaø sau ñoù veà bình daàu
qua cöûa “T”, khe hôû giöõa roâ to vaø truïc gaøi roài ra cöûa ra.
Khi khoâng xoay vaønh tay laùi, thanh xoaén ñöôïc ñaåy trôû
laïi traïng thaùi ban ñaàu nhôø haønh trình hoài vò cuûa piston
vaø taùc ñoäng trôû veà cuûa thanh xoaén laøm cho oáng loàng
quay ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà, nhö vaäy cho pheùp oáng
loàng vaø roâ to trôû veà traïng thaùi khoâng laøm vieäc.
Vì aùp suaát daàu ôû buoàng C1 vaø C2 trong xy lanh laø caân
baèng, neân vaønh tay laùi trôû veà vò trí chaïy thaúng nhö vôùi
heä thoáng laùi khoâng coù trôï löïc khi löïc traû laùi ñöôïc truyeàn
töø baùnh xe leân.
Vì vaäy, khi xoay vaønh tay laùi thì caùc baùnh tröôùc ñöôïc laùi
tôùi 1 goùc ôû toác ñoä nhö yù muoán.

Khi vaønh tay laùi ñöôïc xoay veà beân traùi, thì taùc ñoäng
töông töï nhö treân cuõng xaûy ra nhöng chuyeån ñoäng cuûa
van, thanh xoaén, piston theo chieàu ngöôïc laïi.
HEÄ THOÁNG LAÙI 4-15

Hoaït ñoäng khoâng coù trôï löïc

Ngay caû khi khoâng coù aùp suaát daàu taùc ñoäng leân heä
thoáng trôï löïc laùi do ñoäng cô ngöøng laøm vieäc hoaëc do
bôm daàu hö hoûng hay roø ræ daàu, trong tröôøng hôïp naøy
coù moät mieáng chaën ñöôïc taïo ra giöõa phaàn loài cuûa truïc
vít vaø raõnh cuûa truïc gaøi nhö hình veõ, vaø vieäc laùi khoâng
coù trôï löïc coù theå thöïc hieän ñöôïc baèng caùch ñaåy tröïc
tieáp.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 5-1

PHAÀN 5

BÔM DAÀU

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 5-1
Caáu taïo vaø hoaït ñoäng 5-2
Ñieàu khieån aùp suaát vaø theå tích 5-2
Bình daàu 5-4

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

Heä thoáng laùi coù trôï löïc duøng bôm daàu loaïi caùnh vaêng ñeå taïo ñuû aùp suaát daàu cho heä thoáng laùi hoaït ñoäng deã
daøng.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 5-2

CAÁU TAÏO VAØ HOAÏT ÑOÄNG

Vì bôm daàu laø loaïi cô khí goàm caùc caùnh vaêng laép trong
caùc khe höôùng taâm, neân noù cung caáp khoâng ngöøng vaø
thay ñoåi theo toác ñoä cuûa bôm. Vì caùc caùnh vaêng ñöôïc laép
tröôït vaøo caùc khe cuûa roâ to neân chuùng vaêng ra nhôø löïc ly
taâm do roâ to quay vaø tieáp xuùc vôùi maët trong cuûa cam.
Ñeå ñaûm baûo cho caùnh vaêng tieáp xuùc toát vôùi maët trong cuûa
cam, aùp suaát daàu töø cöûa ra cuûa bôm ñöôïc taùc ñoäng tôùi
maët döôùi cuûa caùc caùnh vaêng ñeå cho aùp suaát tieáp xuùc ñöôïc
ñieàu khieån baèng aùp suaát daàu.
Vì maët trong cuûa van laø hình oâ van, neân theå tích maët caét
bao quanh roâ to, caùnh vaêng vaø cam seõ thay ñoåi ñeàu ñaën,
aùp suaát beân trong giaûm khi theå tích taêng ñeå huùt daàu.
Töông töï, aùp suaát beân trong taêng do giaûm theå tích vaø taïo
aùo suaát daàu.

ÑIEÀU KHIEÅN AÙP SUAÁT VAØ LÖU LÖÔÏNG DAÀU

Vì löôïng cung caáp cuûa bôm daàu loaïi caùnh vaêng thay ñoåi theo toác ñoä laøm vieäc, löôïng daàu cung caáp khoâng caàn
quaù nhieàu vaø khoâng caàn aùp suaát quaù cao vaø vì vaäy, khi bôm quay ôû toác ñoä lôùn nhaát seõ ñaït ñöôïc aùp suaát lôùn
nhaát thì caàn phaûi kieåm soaùt aùp suaát vaø löôïng daàu cung caáp.
Trong heä thoáng naøy, van hoài vaø van ñieàu khieån doøng daàu ñöôïc laép ôû vò trí giöõa bôm daàu vaø van ñieàu khieån ñeå
hoài daàu thöøa veà bình daàu.
HEÄ THOÁNG LAÙI 5-3

Ñieàu khieån doøng daàu

Coù ñöôïc vieäc ñieàu khieån doøng daàu nhôø vieäc taïo ra loã “A” ôû
vò trí giöõa cuûa maïch thuûy löïc.
Ñaëc bieät hôn nöõa, daàu thöøa ñöôïc hoài veà bình chöùa thaéng
ñöôïc löïc caûn cuûa maïch daàu hoài vaø daàu ñaõ ñöôïc ñònh löôïng
seõ ñöôïc cung caáp vaøo maïch daàu. Noùi caùch khaùc, doøng
daàu ñöôïc ñieàu khieån baèng caùch thay ñoåi kích thöôùc loã “A”
vaø löïc caêng cuûa loø xo van.
Tuy nhieân, khoâng neân ñieàu chænh moät caùch tuøy tieän vì
doøng ñaàu ñaõ ñöôïc ñieàu chænh caån thaän ôû nhaø maùy tröôùc
khi xuaát xöôûng.

Ñieàu khieån aùp suaát

Van ñöôïc duøng ñeå ñieàu tieát aùp suaát lôùn nhaát ñöôïc ñònh
löôïng qua loã “A”. Khi aùp suaát lôùn nhaát vôùi löïc caûn cao
nhaát trong maïch daàu ñöôïc ñieàu tieát (chaúng haïn nhö khi
vaønh tay laùi ñöôïc xoay tôùi vò trí khoùa trong khi xe ñöùng
yeân, thì aùp suaát seõ taêng hôn nöõa vaø laøm hö hoûng ñöôøng
oáng)
HEÄ THOÁNG LAÙI 5-4

Van an toaøn (Loaïi caàn noái vaø loaïi van oáng chæ
lieàn khoái)
Van an toaøn coù taùc duïng cho pheùp thao taùc laùi cô khí
hoaït ñoäng khi cheát maùy hoaëc trôï löïc truïc traëc do hö
hoûng bôm daàu, roø ræ daàu v.v.
Khi truïc vít di chuyeån töø vò trí khoâng vaø tieáp xuùc vôùi
mieáng chaën, thì truïc seõ quay tieáp laøm cho caùc chi tieát
lieân quan laøm vieäc nhö heä thoáng laùi khoâng trôï löïc.
Tuy nhieân, caùc buoàng ôû moãi beân cuûa bi-ñai oác ñöôïc
ñieàn ñaày daàu maø noù phaûi ñöôïc xaû ra ñeå giaûm löïc caûn
khi ñieàu laùi khoâng coù trôï löïc. Nhö vaäy, vieäc söû duïng
van an toaøn ñeå laøm giaûm löïc caûn vaø chöùc naêng hoaït
ñoäng cuûa noù ñöôïc moâ taû treân hình veõ.
Khi aùp suaát daàu bình thöôøng, van an toaøn ñöôïc giöõ
ñoùng laïi nhôø aùp suaát daàu töø bôm daàu vaø khoâng gaây aûnh
höôûng tôùi heä thoáng trôï löïc laùi. Nhöng khi maïch thuûy löïc
bò truïc traëc vaø khoâng caáp daàu töø bôm tôùi, thì van an
toaøn seõ ñöôïc ñaåy môû nhôø aùp suaát daàu ñöôïc eùp ra töø
piston do laùi baèng cô khí, cho pheùp daàu chaûy vaøo
buoàng sau piston.

Vì maïch thuûy löïc cuûa heä thoáng laùi coù trôï löïc goàm caùc
van vaø loã v.v. ñöôïc cheá taïo chính xaùc, do ñoù truïc traëc
xaûy ra coù theå laø do söû duïng daàu chöùa nhieàu caën baån.
Vì vaäy, ñeå traùnh laøm hö hoûng caùc chi tieát, caàn phaûi
duøng loïc vôùi ñieàu kieän toát nhaát vaø phaûi caån thaän khi ñoå
daàu. Caàn ñònh kyø thay loïc daàu vaø laøm saïch caùc boä
phaän tröôùc khi laép v.v.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 6-1

PHAÀN 6
ÑIEÀU KHIEÅN HEÄ THOÁNG LAÙI

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 6-1
Vaønh tay laùi 6-1
Truïc laùi 6-2
Truïc laùi an toaøn (thuït laïi ñöôïc) 6-3

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

Caùc boä phaän ñieàu khieån laùi goàm vaønh tay laùi, truïc laùi, v.v. ñeå truyeàn chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi tôùi
hoäp laùi.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 6-2

VAØNH TAY LAÙI

Vaønh tay laùi goàm moay ô, nan, vaønh v.v. vaø mieáng gia
cöôøng baèng kim loaïi ñöôïc gaén vaøo nan vaø vaønh ñöôïc bao
quanh baèng nhöïa nhö hình veõ.
Cuïm vaønh tay laùi ñöôïc gaén treân truïc laùi baèng ñai oác.
Vaønh vaø nan ñöôïc phuû baèng lôùp nhöïa daøy vaø dieän tích
beà maët ñöôïc laøm lôùn hôn ñeå laøm giaûm xoùc töø maët ñöôøng
thaäm chí trong nhöõng va chaïm ñeå baûo veä ngöôøi laùi xe.

TRUÏC LAÙI
Truïc laùi ñöôïc duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng quay tôùi hoäp laùi vaø ñöôïc laép vôùi vaønh tay laùi ôû ñaàu treân, laép vôùi hoäp
laùi ôû ñaàu döôùi.
Haàu heát caùc xe con ñeàu coù truïc laùi loaïi an toaøn (coù theå thuït laïi ñöôïc khi va chaïm) vaø cuïm oáng truïc laùi ñöôïc
thieát keá ñeå giaûm löïc eùp doïc truïc khi coù va chaïm.
Truïc laùi vaø cuïm oáng truïc laùi loaïi an toaøn (coù theå thuït laïi ñöôïc khi va chaïm) ñöôïc thieát keå ñeå trong tröôøng hôïp
va chaïm tröïc dieän töø phía tröôùc, thì cuïm oáng truïc laùi seõ thuït laïi ñeå khöû löïc va ñaäp, ñoàng thôøi traùnh cho truïc
laùi thoïc vaøo gheá ngöôøi laùi xe.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 6-3

TRUÏC LAÙI AN TOAØN (THUÏT LAÏI ÑÖÔÏC)

Loaïi then hoa vaø khôùp noái chöõ thaäp

Loaïi khôùp noái
Loaïi khôùp noái chöõ thaäp

Loaïi khôùp noái cao su

Truïc laùi

Loaïi lieàn khoái

LOAÏI CHOÁT NHÖÏA TRÖÔÏT

Caáu taïo
Cuïm truïc laùi an toaøn coù theå thuït laïi ñöôïc duøng choát
nhöïa tröôït goàm coù oáng truïc laùi trong vaø ngoaøi ñöôïc
gaén chaët vôùi nhau baèng 1 caëp choát nhöïa tröôït vaø
truïc laùi ñöôïc noái vôùi oáng baèng 1 caëp choát nhöïa tröôït
khaùc.

Hoaït ñoäng
1. Khi coù va chaïm maïnh ñaàu tieân (ñaâm xe vaøo 1 xe
khaùc hoaëc vaøo chöôùng ngaïi vaät).
Choát nhöïa tröôït treân truïc laùi gaõy rôøi ra vaø cho pheùp
phaàn döôùi cuûa truïc laùi tröôït trong oáng, do ñoù traùnh
cho vaønh tay laùi khoâng ñaåy veà phía gheá laùi.

2. Va chaïm maïnh hôn nöõa.

Choát nhöïa tröôït gaén giöõa oáng trong vaø oáng ngoaøi
gaõy rôøi ra vaø cho pheùp oáng trong tröôït trong oáng
ngoaøi ñeå laøm giaûm löïc va ñaäp.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 6-4

LOAÏI DUØNG VOØNG BI

ÔÛ loaïi naøy, toång coäng coù 32 vieân bi goàm 4 nhoùm, moãi
nhoùm coù 8 vieân ñöôïc laép vaøo khe hôû hình vaønh khuyeân giöõa
oáng truïc laùi trong vaø ngoaøi theo höôùng doïc truïc.
Truïc laùi ñöôïc gaén vaøo oáng rieâng baèng choát nhöïa tröôït.
Phöông phaùp naøy coù taùc duïng laøm taêng ñoä cöùng toång hôïp
cuûa oáng trong vaø oáng ngoaøi cuõng nhö caûi thieän ñöôïc vieäc
choáng rung.

Hoaït ñoäng
1. Khi coù va chaïm maïnh ñaàu tieân (ñaâm xe vaøo 1 xe
khaùc hoaëc vaøo chöôùng ngaïi vaät).
Choát nhöïa tröôït treân truïc laùi gaõy rôøi ra vaø cho pheùp truïc
laùi tröôït trong oáng, do ñoù traùnh cho vaønh tay laùi eùp vaøo
ngöïc ngöôøi laùi.

2. Va chaïm maïnh hôn nöõa (taùc ñoäng do va chaïm cuûa

ngöôøi laùi xe leân vaønh tay laùi)
Nhöõng vieân bi theùp laên trong khe hôû giöõa oáng trong vaø
oáng ngoaøi thaéng löïc caûn vaø laøm giaûm aûnh höôûng cuûa va
chaïm.
Phöông phaùp laøm giaûm aûnh höôûng cuûa va chaïm naøy laø
raát toát.

Chuù yù:
Khi thaùo hoaëc laép cuïm truïc laùi vaøo xe coù trang bò truïc laùi an toaøn coù theå thuït laïi ñöôïc, khoâng neân duøng löïc
taùc ñoäng maïnh vaøo truïc laùi hoaëc cuïm truïc oáng laùi hoaëc laøm rôi chuùng vì coù theå laøm gaõy choát nhöïa.
Neáu xe ñaõ bò va chaïm laøm thuït truïc laùi thì phaûi thay cuïm truïc laùi môùi.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 7-1

PHAÀN 7
CAÀN NOÁI HEÄ THOÁNG LAÙI

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Giôùi thieäu chung 7-1
Caùc loaïi caàn noái heä thoáng laùi 7-2

GIÔÙI THIEÄU CHUNG

Caàn noái heä thoáng laùi duøng ñeå noái truïc sector vôùi tay ñoøn vaø goàm caùc caàn noái ñeå ñieàu khieån cô caáu laùi.
Caùch boá trí ña daïng caàn noái vaø thieát keá caùc khôùp noái ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhaèm truyeàn löïc laùi moät caùch tin caäy
tôùi caùch baùnh tröôùc maëc duø coù aûnh höôûng xoùc, naûy töø maët ñöôøng. Heä thoáng laùi cuõng coù taùc duïng tröïc tieáp tôùi
söï oån ñònh khi xe chaïy keát hôïp vôùi vieäc ñaët caùc goùc baùnh xe.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 7-2

CAÙC LOAÏI CAÀN NOÁI HEÄ THOÁNG LAÙI

Loaïi cöùng (cho heä thoáng treo cöùng)

Caùc loaïi caàn noái
heä thoáng laùi
Loaïi ñoäc laäp (cho heä thoáng treo ñoäc laäp)

Loaïi laùi keùp

Loaïi cöùng
Chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi ñöôïc bieán ñoåi qua boä
giaûm toác thaønh chuyeån ñoäng tieán, lui cuûa tay ñoøn ñöùng.
Thanh laùi doïc ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi tay ñoøn keùo daøi töø
truïc moay ô noái vôùi tay ñoøn baèng roâ tuyn. Do vaäy, chuyeån
ñoäng tieán, lui cuûa tay ñoøn ñöùng ñöôïc bieán ñoåi thaønh
chuyeån ñoäng quay quanh khôùp chuyeån höôùng ñeå laùi.
Thanh laùi ngang ñöôïc noái qua roâ tuyn tôùi tay ñoøn cuûa moãi
beân. Caàn noái heä thoáng laùi phaûi coù hieäu quaû truyeàn toát vaø
giaûm taùc ñoäng xoùc, naûy töø maët ñöôøng qua baùnh xe ñeå xe
chaïy oån ñònh caû khi chaïy treân ñöôøng xaáu.

Loaïi ñoäc laäp

Caàn noái heä thoáng laùi ñoái vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp coù
thieát keá phöùc taïp vì noù khoâng phaûi ngaét chuyeån ñoäng
töông ñoái cuûa caùc baùnh tröôùc ñöôïc treo moät caùch ñoäc laäp
theo phöông thaúng ñöùng.
Thöôøng thöôøng, caàn noái heä thoáng laùi ñoái vôùi heä thoáng treo
ñoäc laäp ñöôïc thieát keá ñeå chuyeån ñoäng töï do theo phöông
thaúng ñöùng cuûa caùc baùnh tröôùc khoâng bò haïn cheá bôùi caùc
thanh laùi ngang.
Treân hình veõ moâ taû loaïi caàn noái heä thoáng laùi naøy, chuyeån
ñoäng cuûa tay ñoøn ñöùng ñöôïc truyeàn tôùi thanh laùi doïc ñöôïc
daãn höôùng bôùi thanh ñôõ gaén coá ñònh treân xe vaø thanh laùi
ngang ñöôïc truyeàn qua tay ñoøn tôùi caùc baùnh xe tröôùc.
Trong vieäc boá trí naøy, chuyeån ñoäng quay cuûa vaønh tay laùi
ñöôïc truyeàn tôùi caùc baùnh xe tröôùc maëc duø coù gaây aûnh
höôûng xoùc, naûy.
HEÄ THOÁNG LAÙI 7-3

Moät vaøi loaïi caàn noái heä thoáng laùi ñoái vôùi heä thoáng treo
ñoäc laäp duøng loaïi caàn noái baùnh raêng - thanh raêng,
trong ñoù, thanh laùi ngang ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi thanh
raêng qua roâ tuyn duøng ñeá roâ tuyn baèng nhöïa ñeå laøm
vieäc eâm nhaèm traùnh rung laùi.

Loaïi laùi keùp (loaïi 5 truïc tröôùc – tandem)

Ñoái vôùi vôùi xe coù troïng taûi 10 taán hoaëc hôn thì troïng
löôïng toaøn boä xe khoaûng gaàn 20 taán, taïi treân moãi truïc
ñöôïc giôùi haïn toái ña laø 10 taán vaø caàn 1 truïc thaâm vaøo
ñöôïc laép ôû tröôùc hoaëc sau.
Loaïi xe coù heä thoáng laùi keùp (coù 2 truïc tröôùc) thì toát hôn
loaïi xe coù 2 caàu sau veà chaát löôïng di chuyeån treân
ñöôøng bôûi vì möùc ñoä thay ñoåi söï phaân phoái taûi tôùi caàu
tröôùc vaø sau laø thaáp hôn.
Tuy nhieân, do taûi ôû caàu tröôùc taêng leân, heä thoáng laùi coù
trôï löïc thöôøng duøng laø loaïi laùi keùp (coù 2 truïc tröôùc).
ÔÛ loaïi laùi keùp moâ taû ôû hình beân, chuyeån ñoäng quay cuûa
vaønh tay laùi ñöôïc bieán ñoåi thaønh chuyeån ñoäng thaúng
qua tay ñoøn tôùi thanh laùi doïc roài tôùi cuïm trôï löïc laùi.
Löïc laùi sau ñoù seõ ñöôïc cöôøng hoùa qua cuïm trôï löïc, qua
tay ñoøn, tôùi thanh laùi tröôùc vaø sau v.v. laøm chuyeån
höôùng baùnh xe.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-1

PHAÀN 8
XÖÛ LYÙ TRUÏC TRAËC

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Vaønh tay laùi quaù loûng (ñoä jô lôùn) 8-2
Vaønh tay laùi bò rung, laéc 8-3
Rung baùnh xe tröôùc 8-4
Laùi naëng 8-6
Goùc laùi caùc baùnh tröôùc khoâng ñeàu 8-7
Xoay vaønh tay laùi khoâng eâm 8-8
Laùi bò keùo sang 1 beân 8-9
Khoâng traû laùi ñöôïc (khoâng töï hoài veà vò trí chaïy thaúng) 8-10
Trôï löïc laùi 8-11
Trôï löïc yeáu 8-11
Khoâng oån ñònh 8-12
Bôm daàu coù tieáng keâu 8-13
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-2

Vaønh tay laùi quaù loûng (ñoä jô lôùn)

Kieåm tra hoäp laùi

OK Ñoä jô quaù lôùn

Ñieàu chænh
Kieåm tra hoäp laùi coù loûng khoâng

OK Loûng Hö hoûng

Ñieàu chænh Thay

Kieåm tra caàn noái

OK Loûng Moøn hoaëc hö hoûng

Ñieàu chænh Thay

Kieåm tra voøng bi baùnh xe

OK Moøn hoaëc hö hoûng

Voøng bi loûng quaù möùc

Thay
Ñieàu chænh
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-3

Vaønh tay laùi rung, laéc

Tay laùi laéc xaûy ra khi xuoáng doác Tay laùi laéc khi chaïy bình thöôøng

Kieåm tra ñoä ñaûo baùnh xe Kieåm tra caùc hieän töôïng khaùc

Baùnh xe ñaûo quaù möùc Trong giôùi haïn cho pheùp 1,0 mm

Thay Kieåm tra ñoä ñaûo vaø oâ van vaønh baùnh xe

Ñaûo vaø oâ van quaù möùc Trong giôùi haïn cho pheùp: ñaûo
1,0 mm vaø oâ van 1,2 mmm
Thay
Kieåm tra caân baèng baùnh xe

Khoâng caân baèng OK

Tieán haønh caân baèng

OK
Khoâng caân baèng ñöôïc

Thay Kieåm tra chaân maùy coù nöùt hay hö hoûng khoâng

Chuù yù: 1. Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, laùi bò rung, laéc coù theå ñöôïc khaéc phuïc baèng caùch ñieàu chænh vaø
caân baèng baùnh xe.
2. Rung laùi vaø ly hôïp giaät luùc khôûi haønh xe deã bò nhaàm laø laéc bò laéc.
3. Laùi bò laéc thöôøng xaûy ra khi chaïy ôù toác ñoä cao.
4. Neáu laùi bò laéc khi xe chaïy ôû khoaûng töø 40 – 60 km/g, thì truïc traëc haàu heát laø do loáp xe bò ñaûo
hoaëc do söû duïng caùc loáp coù hoa loáp (ta loâng) khoâng ñeàu.
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-4

Rung laùi

Kieåm tra laùi coù bò rung khi xuoáng doác khoâng

Khoâng Coù

Kieåm tra hieän töôïng

truïc traëc
Kieåm tra ñoä caân baèng baùnh xe

Ñoä caân baèng ngoaøi tieâu chuaån Trong giôùi haïn cho pheùp: ñaûo
1,0 mm vaø oâ van 1,2 mmm

Kieåm tra thanh noái heä thoáng laùi

Thanh noái bò xoaén hoaëc OK

loûng ôû choã noái

Ñieàu chænh hoaëc thay Kieåm tra voøng bi baùnh xe

Voøng bi loûng hoaëc OK

bò rôøi ra

Ñieàu chænh hoaëc thay Kieåm tra giaûm xoùc

Hö hoûng OK

Thay
Kieåm tra caùc goùc baùnh xe

Khoâng ñuùng tieâu chuaån OK

Ñieàu chænh
Xem tieáp trang sau
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-5

Tieáp trang tröôùc

Loáp xe moøn vaø aùp suaát khoâng ñuùng

Moøn hoaëc aùp suaát khoâng ñuùng Toát

Thay Ñieàu chænh

Vôùi xe coù heä thoáng laùi trôï löïc

Kieåm tra heä thoáng laùi trôï löïc

Truïc traëc hoaëc ñieàu chænh sai Toát

Ñieàu chænh hoaëc thay theá

Chuù yù: 1. Hieän töôïng ñöôïc goïi laø “rung laùi” laø 1 daïng hieän töôïng coù theå ñöôïc loaïi boû nhôø vieäc caân baèng
baùnh xe.
Nhöõng truïc traëc sau ñaây cuõng caàn xem xeùt neáu nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng rung laùi coù theå
ñöôïc loaïi boû nhôø ñieàu chænh ñoä ñaûo vaø caân baèng baùnh xe:
(1) Caùc baùnh xe khi chaïy coøn coù xu höôùng vaêng ra phía ngoaøi hoaëc khoâng ñöôïc caân baèng.
(2) Khe hôû khôùp noái hoaëc caàn noái lôùn quaù möùc, caùc goùc baùnh xe ñaët khoâng ñuùng hoaëc caùc
thanh noái khoâng ñuû cöùng.
2. Rung laùi cuõng lieân quan tôùi thieát keá thanh noái, heä thoáng treo v.v. maø noù khoâng theå ñieàu chænh
ñöôïc trong moät soá tröôøng hôïp.
3. Nhöõng truïc traëc sau thöôøng bò nhaàm vôùi hieän töôïng rung laùi:
(1) Laùi bò laéc.
(2) Tieáng oàn lôùn ôû toác ñoä thaáp keøm theo rung.
(3) Laùi bò giaét (khoâng trôn)
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-6

Laùi naëng

Kieåm tra aùp suaát baùnh xe

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra caùc goùc baùnh xe

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra nhíp, loø xo

Truïc traëc OK

Thay
Kieåm tra caàn noái heä thoáng laùi

Truïc traëc OK

Thay
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-7

Caùc goùc laùi baùnh tröôùc khoâng ñeàu nhau

Truïc traëc hoaëc ñieàu OK

chænh khoâng ñuùng

Thay hoaëc ñieàu chænh

Kieåm tra tay ñoøn ñöùng

Meùo hoaëc caùc goùc OK

baùnh xe khoâng ñuùng

Thay hoaëc ñieàu chænh

Kieåm tra hoäp laùi

Baùnh raêng meû hoaëc OK

leäch taâm

Thay hoaëc ñieàu chænh

 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-8

Traû laùi khoâng nheï nhaøng

Kieåm tra aùp suaát baùnh xe

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra caùc goùc baùnh xe

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra thanh oån ñònh

Yeáu hoaëc bieán daïng OK

Thay
Kieåm tra vieäc boâi trôn heä thoáng laùi

Boâi trôn khoâng toát OK

Tieán haønh boâi trôn

Kieåm tra caùc tay ñoøn laùi

Truïc traëc OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra heä thoáng treo
hoaëc thay

Truïc traëc OK

Ñieàu chænh hoaëc thay

 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-9

Laùi bò keùo sang moät beân

Kieåm tra baùnh xe

AÙp suaát khoâng ñuùng OK

Baùnh xe khoâng ñöôïc caân baèng

Ñieàu chænh
Caân baèng

Kieåm tra ñoä song song

cuûa truïc tröôùc vaø truïc

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra phanh

Tröôït leát hoaëc truïc traëc OK

Ñieàu chænh hoaëc thay

Kieåm tra voøng bi

Truïc traëc OK

Ñieàu chænh hoaëc thay

Kieåm tra caùc goùc baùnh xe

Khoâng ñuùng OK

Ñieàu chænh
Kieåm tra caùc truïc baùnh xe

Truïc traëc OK

Ñieàu chænh hoaëc thay

 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-10

Vaønh tay laùi khoâng traû veà vò trí chaïy thaúng

Kieåm tra baùnh xe

OK AÙp suaát baùnh xe

Ñieàu chænh
Kieåm tra caùc thanh noái heä thoáng laùi

OK Boâi trôn keùm, bieán

daïng hoaëc gaõy

Kieåm tra tay ñoøn heä thoáng laùi Boâi trôn, ñieàu
chænh hoaëc thay

OK Moøn baïc, bieán daïng, nöùt tay ñoøn

Ñieàu chænh hoaëc thay

Kieåm tra caùc goùc baùnh xe

OK Khoâng ñuùng

Ñieàu chænh
Kieåm tra khôùp chuyeån höôùng (kingpin)

OK Moøn baïc, bieán daïng, nöùt tay ñoøn

Ñieàu chænh hoaëc thay

Kieåm tra thanh oån ñònh

OK Moøn baïc hoaëc bieán daïng

Thay
 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-11

TRÔÏ LÖÏC LAÙI

Trôï löïc yeáu

Cho trôû laïi tình traïng bính thöôøng

OK Khoâng ñuû aùp suaát ngay caû

sau khi daàu ñaõ noùng

Kieåm tra roø ræ choã noái vaø oáng

Choã noái bò loûng Chi tieát bò hö hoûng

Söûa chöõa Thay

Kieåm tra van ñieàu khieån bôm daàu

Keït Hö hoûng OK

Choã noái bò loûng Choã noái bò loûng

Kieåm tra loø xo van bôm daàu

Yeáu Gaõy OK Kieåm tra aùp suaát daàu ôû

ñoàng hoà gaén treân cöûa ra

Thay

Kieåm tra piston vaø caùc boä phaän treân piston

Hö hoûng OK

Thay

Thay caû cuïm hoäp laùi

 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-12

Laùi leäch 1 beân

Kieåm tra khung vaø caùc chi tieát laùi coù bieán daïng khoâng

Toát
Khung hoaëc chi tieát
bò bieán daïng

Ñieàu chænh Kieåm tra voøng bi baùnh xe

Toát Voøng bi truïc traëcù

Voøng bi coù ñoä jô
quaù lôùn
Thay
Ñieàu chænh Kieåm tra heä thoáng caàn noái

Toát Caàn noái truïc traëcù

Roâ tuyn coù ñoä jô quaù
lôùn, loûng caùc chi tieát
Thay
Xieát chaët hoaëc ñieàu chænh Kieåm tra nhíp tröôùc

Yeáu hoaëc gaõy Toát

Thay
Kieåm tra van ñieàu khieån

IKeït van oáng chæ Toát

Khe hôû van oáng
chæ quaù lôùn

Xieát chaët Thay cuïm hoäp laùi

 HEÄ THOÁNG LAÙI 8-13

Bôm daàu coù tieáng keâu

Cho trôû laïi tình traïng bính thöôøng

OK Bôm daàu sinh tieáng keâu

ngay sau khi daàu ñaõ noùng

Kieåm tra möùc daàu

OK Khoâng ñuû

Boå sung
Kieåm tra xem coù khí trong heä thoáng khoâng

Coù khí ôû trong heä thoáng

Xaû khí
OK

Kieåm tra oáng huùt vaø loïc coù taéc khoâng

OK Taéc oáng hoaëc loïc

Veä sinh hoaëc thay

Kieåm tra bôm daàu

OK Taéc oáng hoaëc loïc

Kieåm tra hoäp laùi

Söûa chöõa Thay
 HEÄ THOÁNG LAÙI 9-1

PHAÀN 9

BAÛNG CHUYEÅN ÑOÅI ÑÔN VÒ

MUÏC LUÏC

NOÄI DUNG TRANG

Chieàu daøi 9-1
Dieän tích 9-3
Theå tích 9-3
Khoái löôïng 9-5
Aùp suaát 9-6
Moâ men 9-7
Nhieät ñoä 9-8
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-2
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-3
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-4
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-5
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-6
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-7
HEÄ THOÁNG LAÙI 9-8