Get ebook downloads in full at ebookname.

com

Common Statistical Methods for Clinical Research

with SAS Examples Second Edition Glenn A. Walker

https://ebookname.com/product/common-statistical-methods-
for-clinical-research-with-sas-examples-second-edition-
glenn-a-walker/

OR CLICK BUTTON

DOWNLOAD EBOOK

Explore and download more ebook at https://ebookname.com

Instant digital products (PDF, ePub, MOBI) available
Download now and explore formats that suit you...

Statistical Methods for Clinical Trials Mark X.

Norleans

https://ebookname.com/product/statistical-methods-for-clinical-
trials-mark-x-norleans/

Research Methods in Clinical Psychology An Introduction

for Students and Practitioners Second Edition Chris
Barker

https://ebookname.com/product/research-methods-in-clinical-
psychology-an-introduction-for-students-and-practitioners-second-
edition-chris-barker/

Statistical Methods for Hospital Monitoring with R 1st

Edition Anthony Morton

https://ebookname.com/product/statistical-methods-for-hospital-
monitoring-with-r-1st-edition-anthony-morton/

Nanopatterning and Nanoscale Devices for Biological

Applications 1st Edition Seila Selimovic

https://ebookname.com/product/nanopatterning-and-nanoscale-
devices-for-biological-applications-1st-edition-seila-selimovic/
Interpersonal Psychotherapy A Clinician s Guide 1st
Edition Michael Robertson (Author)

https://ebookname.com/product/interpersonal-psychotherapy-a-
clinician-s-guide-1st-edition-michael-robertson-author/

Best Dives of the Caribbean 3rd Edition Joyce Huber

https://ebookname.com/product/best-dives-of-the-caribbean-3rd-
edition-joyce-huber/

Aces Warriors Wingmen The Firsthand Accounts of Canada

s Fighter Pilots in the Second World War 1st Edition
Wayne Ralph

https://ebookname.com/product/aces-warriors-wingmen-the-
firsthand-accounts-of-canada-s-fighter-pilots-in-the-second-
world-war-1st-edition-wayne-ralph/

Developmental Toxicology 3rd Edition Deborah K. Hansen

(Author)

https://ebookname.com/product/developmental-toxicology-3rd-
edition-deborah-k-hansen-author/

Smart Card Handbook 3rd ed Edition Wolfgang Rankl

https://ebookname.com/product/smart-card-handbook-3rd-ed-edition-
wolfgang-rankl/
Vision in Alzheimer s disease 1st Edition Alice Cronin-
Golomb

https://ebookname.com/product/vision-in-alzheimer-s-disease-1st-
edition-alice-cronin-golomb/
Common Statistical
Methods for
Clinical Research:
with SAS® Examples

Glenn A. Walker

SAS Publishing
More praise for this new edition

“This book is an extension and improvement to the excellent first edition, which appeared
in 1996. Each chapter has an introduction covering a specific statistical method and gives
examples of where the method is used. The introduction is followed by a synopsis
presenting the necessary and significant information for the reader to get a good
understanding of the statistical method. Excellent examples are given, followed by the
SAS code for the example. Detailed annotations make the SAS output easy to understand.
The book also gives numerous extensions for the methods.
Dr. Walker has certainly used his many years of consulting experience, his teaching
experience, and his understanding of SAS to produce an even better book that is equally
understandable and helpful to the novice as well as the experienced statistician. Each will
benefit from this insightful journey into statistics and the use of SAS, whether as a
teaching tool or a refresher. I can recommend this book wholeheartedly.”

Stephan Ogenstad, Ph.D.

Senior Director, Biometrics
Vertex Pharmaceuticals Incorporated
 SECOND EDITION

CommonStatistical Methods
for Clinical Research
with SAS Examples
®

Glenn A. Walker

58086
The correct bibliographic citation for this manual is as follows: Walker, Glenn A. 2002. Common Statistical Methods
®
for Clinical Research with SAS Examples, Second Edition. Cary, NC: SAS Institute Inc.
®
Common Statistical Methods for Clinical Research with SAS Examples, Second Edition

Copyright © 2002 by SAS Institute Inc., Cary, NC, USA

ISBN 1-59047-040-0
All rights reserved. Printed in the United States of America. No part of this publication may be reproduced, stored in a
retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, or otherwise,
without the prior written permission of the publisher, SAS Institute Inc.
U.S. Government Restricted Rights Notice: Use, duplication, or disclosure of this software and related
documentation by the U.S. government is subject to the Agreement with SAS Institute and the restrictions set forth in
FAR 52.227-19, Commercial Computer Software-Restricted Rights (June 1987).

SAS Institute Inc., SAS Campus Drive, Cary, North Carolina 27513.

1st printing, July 2002

SAS Publishing provides a complete selection of books and electronic products to help customers use SAS software to
its fullest potential. For more information about our e-books, e-learning products, CDs, and hardcopy books, visit the
SAS Publishing Web site at www.sas.com/pubs or call 1-800-727-3228.
®
SAS and all other SAS Institute Inc. product or service names are registered trademarks or trademarks of SAS
Institute Inc. in the USA and other countries. ® indicates USA registration.

Other brand and product names are trademarks of their respective companies.
 Table of Contents

Preface to the Second Edition .........................................................................................................xi

Preface to the First Edition ............................................................................................................xiii

Chapter 1 - Introduction & Basics

1.1 Statistics—the Field .................................................................................................................... 1
1.2 Probability Distributions ........................................................................................................... 4
1.3 Study Design Features ............................................................................................................... 9
1.4 Descriptive Statistics ................................................................................................................ 13
1.5 Inferential Statistics ................................................................................................................. 16
1.6 Summary ................................................................................................................................... 21

Chapter 2 – Topics in Hypothesis Testing

2.1 Significance Levels .................................................................................................................... 23
2.2 Power ......................................................................................................................................... 25
2.3 One-Tailed and Two-Tailed Tests ............................................................................................ 26
2.4 p-Values ..................................................................................................................................... 27
2.5 Sample Size Determination ..................................................................................................... 27
2.6 Multiple Testing ........................................................................................................................ 30
2.7 Summary ................................................................................................................................... 38

Chapter 3 – The Data Set TRIAL

3.1 Introduction............................................................................................................................... 39
3.2 Data Collection ......................................................................................................................... 39
3.3 Creating the Data Set TRIAL.................................................................................................. 42
3.4 Statistical Summarization ....................................................................................................... 45
3.5 Summary.................................................................................................................................... 54

Chapter 4 – The One-Sample t-Test

4.1 Introduction............................................................................................................................... 55
4.2 Synopsis ..................................................................................................................................... 55
4.3 Examples ................................................................................................................................... 56
4.4 Details & Notes ......................................................................................................................... 64

Chapter 5 – The Two-Sample t-Test

5.1 Introduction............................................................................................................................... 67
5.2 Synopsis ..................................................................................................................................... 67
5.3 Examples ................................................................................................................................... 68
5.4 Details & Notes ......................................................................................................................... 73
 iv Table of Contents

Chapter 6 – One-Way ANOVA

6.1 Introduction............................................................................................................................... 77
6.2 Synopsis ..................................................................................................................................... 77
6.3 Examples ................................................................................................................................... 80
6.4 Details & Notes ......................................................................................................................... 86

Chapter 7 – Two-Way ANOVA

7.1 Introduction............................................................................................................................... 91
7.2 Synopsis ..................................................................................................................................... 91
7.3 Examples ................................................................................................................................... 94
7.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 107

Chapter 8 – Repeated Measures Analysis

8.1 Introduction............................................................................................................................. 111
8.2 Synopsis ................................................................................................................................... 111
8.3 Examples ................................................................................................................................. 115
8.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 148

Chapter 9 – The Crossover Design

9.1 Introduction............................................................................................................................. 157
9.2 Synopsis ................................................................................................................................... 158
9.3 Examples ................................................................................................................................. 160
9.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 171

Chapter 10 – Linear Regression

10.1 Introduction............................................................................................................................. 175
10.2 Synopsis ................................................................................................................................... 175
10.3 Examples ................................................................................................................................. 178
10.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 193

Chapter 11 – Analysis of Covariance

11.1 Introduction............................................................................................................................. 199
11.2 Synopsis ................................................................................................................................... 200
11.3 Examples ................................................................................................................................. 203
11.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 221

Chapter 12 – The Wilcoxon Signed-Rank Test

12.1 Introduction............................................................................................................................. 227
12.2 Synopsis ................................................................................................................................... 227
12.3 Examples ................................................................................................................................. 228
12.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 234

Chapter 13 – The Wilcoxon Rank-Sum Test

13.1 Introduction............................................................................................................................. 237
13.2 Synopsis ................................................................................................................................... 237
13.3 Examples ................................................................................................................................. 239
13.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 244
 Table of Contents v

Chapter 14 – The Kruskal-Wallis Test

14.1 Introduction............................................................................................................................. 247
14.2 Synopsis ................................................................................................................................... 247
14.3 Examples ................................................................................................................................. 249
14.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 253

Chapter 15 – The Binomial Test

15.1 Introduction............................................................................................................................. 257
15.2 Synopsis ................................................................................................................................... 257
15.3 Examples ................................................................................................................................. 259
14.4 Details & Notes ....................................................................................................................... 261

Chapter 16 – The Chi-Square Test

16.1 Introduction............................................................................................................................. 265
16.2 Synopsis ................................................................................................................................... 265
16.3 Examples ................................................................................................................................. 267
16.4 Details & Notes........................................................................................................................ 279

Chapter 17 – Fisher’s Exact Test

17.1 Introduction............................................................................................................................. 285
17.2 Synopsis ................................................................................................................................... 285
17.3 Examples ................................................................................................................................. 286
17.4 Details & Notes........................................................................................................................ 289

Chapter 18 – McNemar’s Test

18.1 Introduction............................................................................................................................. 293
18.2 Synopsis ................................................................................................................................... 293
18.3 Examples ................................................................................................................................. 294
18.4 Details & Notes........................................................................................................................ 301

Chapter 19 – The Cochran-Mantel-Haenszel Test

19.1 Introduction............................................................................................................................. 305
19.2 Synopsis ................................................................................................................................... 305
19.3 Examples ................................................................................................................................. 307
19.4 Details & Notes........................................................................................................................ 313

Chapter 20 – Logistic Regression

20.1 Introduction............................................................................................................................. 317
20.2 Synopsis ................................................................................................................................... 318
20.3 Examples ................................................................................................................................. 322
20.4 Details & Notes........................................................................................................................ 340

Chapter 21 – The Log-Rank Test

21.1 Introduction............................................................................................................................. 349
21.2 Synopsis ................................................................................................................................... 350
21.3 Examples.................................................................................................................................. 351
21.4 Details & Notes........................................................................................................................ 359
 vi Table of Contents

Chapter 22 – The Cox Proportional Hazards Model

22.1 Introduction............................................................................................................................. 365
22.2 Synopsis ................................................................................................................................... 366
22.3 Examples.................................................................................................................................. 367
22.4 Details & Notes........................................................................................................................ 376

Chapter 23 – Exercises
23.1 Introduction............................................................................................................................. 381
23.2 Exercises .................................................................................................................................. 381
23.3 Appropriateness of the Methods ........................................................................................... 383
23.4 Summary.................................................................................................................................. 387

Appendix A – Probability Tables

A.1 Probabilities of the Standard Normal Distribution............................................................. 390
A.2 Critical Values of the Student t-Distribution....................................................................... 391
A.3 Critical Values of the Chi-Square Distribution ................................................................... 392

Appendix B – Common Distributions Used in Statistical Inference

B.1 Notation.................................................................................................................................... 393
B.2 Properties................................................................................................................................. 394
B.3 Results ...................................................................................................................................... 395
B.4 Distributional Shapes.............................................................................................................. 397

Appendix C – Basic ANOVA Concepts

C.1 Within- vs. Between-Group Variation.................................................................................. 399
C.2 Noise Reduction by Blocking ................................................................................................. 401
C.3 Least Squares Mean (LS-mean) ............................................................................................ 405

Appendix D – SS Types I, II, III, and IV Methods for an Unbalanced

Two-Way Layout
D.1 SS Types Computed by SAS .................................................................................................. 409
D.2 How to Determine the Hypotheses Tested ........................................................................... 411
D.3 Empty Cells.............................................................................................................................. 416
D.4 More Than Two Treatment Groups..................................................................................... 417
D.5 Summary.................................................................................................................................. 419

Appendix E – Multiple Comparison Methods

E.1 Multiple Comparisons of Means ........................................................................................... 421
E.2 Multiple Comparisons of Binomial Proportions.................................................................. 432
E.3 Summary.................................................................................................................................. 436

Appendix F – Data Transformations

F.1 Introduction............................................................................................................................. 437
F.2 The Log Transformation........................................................................................................ 438

Appendix G – SAS Code for Exercises in Chapter 23.................................................... 441

References .............................................................................................................................................. 447

Index ................................................................................................................................................... 453
 Examples

4.1 Body-Mass Index ......................................................................................................................56

4.2 Paired-Difference in Weight Loss ..........................................................................................60
5.1 FEV1 Changes ..........................................................................................................................68
6.1 HAM-A Scores in GAD ...........................................................................................................80
7.1 Hemoglobin Changes in Anemia ............................................................................................94
7.2 Memory Function ...................................................................................................................103
8.1 Arthritic Discomfort Following Vaccine ..............................................................................115
8.2 Treadmill Walking Distance in Intermittent Claudication................................................127
8.3 Disease Progression in Alzheimer’s Trial.............................................................................137
9.1 Diaphoresis Following Cardiac Medication ........................................................................160
9.2 Antibiotic Blood Levels Following Aerosol Inhalation.......................................................165
10.1 Anti-Anginal Response vs. Disease History .........................................................................178
10.2 Symptomatic Recovery in Pediatric Dehydration...............................................................185
11.1 Triglyceride Changes Adjusted for Glycemic Control.......................................................203
11.2 ANCOVA in Multi-Center Hypertension Study.................................................................214
12.1 Rose-Bengal Staining in KCS................................................................................................228
13.1 Global Evaluations of Seroxatene in Back Pain..................................................................239
14.1 Psoriasis Evaluation in Three Groups..................................................................................249
15.1 Genital Wart Cure Rate.........................................................................................................259
16.1 ADR Frequency with Antibiotic Treatment ........................................................................267
16.2 Comparison of Dropout Rates for 4 Dose Groups..............................................................274
16.3 Active vs. Placebo Comparisons of Degree of Response ....................................................277
17.1 CHF Incidence in CABG after ARA ....................................................................................286
18.1 Bilirubin Abnormalities Following Drug Treatment..........................................................294
18.2 Symptom Frequency Before and After Treatment .............................................................300
19.1 Dermotel Response in Diabetic Ulcers..................................................................................307
20.1 Relapse Rate Adjusted for Remission Time in AML..........................................................322
20.2 Symptom Relief in Gastroparesis..........................................................................................331
20.3 Intercourse Success Rate in Erectile Dysfunction...............................................................336
21.1 HSV-2 Episodes Following gD2 Vaccine..............................................................................351
22.1 HSV-2 Episodes with gD2 Vaccine (continued) ..................................................................367
22.2 Hyalurise in Vitreous Hemorrhage.......................................................................................370
viii Common Statistical Methods for Clinical Research with SAS Examples
 Figures

1.1. Probability Distribution for Z = X1 .................................................................................... 7

1.2. Probability Distribution for Z = X1+X2 .............................................................................. 7
1.3. Probability Distribution for Z = X1+X2+X3 ...................................................................... 8
1.4. Probability Distribution for Z = X1+X2+X3+X4+X5+X6+X7+X8 ...................................... 9
1.5. Histogram of Height Measurements (n=25) .................................................................... 13
1.6. Histogram of Height Measurements (n=300) ................................................................. 14
2.1. Power Curve for the Z-Test .............................................................................................. 26
3.1. Sample Data Collection Form 1 (Dichotomous Response) ............................................. 40
3.2. Sample Data Collection Form 2 (Categorical Response)................................................ 41
3.3. Sample Data Collection Form 3 (Continuous Numeric Response) ................................ 41
7.1. No Interaction (a,b,c) and Interaction (d,e,f) Effects.................................................... 102
7.2. Interaction in Example 7.2 .............................................................................................. 106
8.1. Sample Profiles of Drug Response.................................................................................. 114
8.2. Response Profiles (Example 8.1) ..................................................................................... 123
8.3. Mean Walking Distances for Example 8.2 ..................................................................... 136
8.4. ADAS-cog Response Profiles (Example 8.3) .................................................................. 139
10.1. Simple Linear Regression of y on x ................................................................................ 176
10.2. 95% Confidence Bands for Example 10.1...................................................................... 196
11.1. ANCOVA-Adjusted Means for Example 11.1 ............................................................... 208
20.1. Logistic Probability Function ......................................................................................... 319
20.2. Probability of Relapse (Px) vs. Remission Time (X) for Example 20.1........................ 325
20.3. Plot of Transformation from P to the Logit(P).............................................................. 343
20.4. Plot of Estimated Relapse Probabilities vs. Time since Prior Remission (X).............. 346
B.1. Distributional Shapes ...................................................................................................... 398
C.1. Plot of Mean Weights Shows No Treatment-by-Gender Interaction .......................... 405
x Common Statistical Methods for Clinical Research with SAS Examples
 Prreeffaaccee ttoo tthhee SSeeccoonndd EEddiittiioonn

This second edition expands the first edition with the inclusion of new sections,
examples, and extensions of statistical methods described in the first edition only
in their most elementary forms. New methods sections include analysis of
crossover designs (Chapter 9) and multiple comparison methods (Appendix D).
Chapters that present repeated measures analysis (Chapter 8), linear regression
(Chapter 10), analysis of covariance (Chapter 11), the chi-square test (Chapter 16),
and logistic regression (Chapter 20) have been notably expanded, and 50% more
examples have been added throughout the book. A new chapter of exercises has
also been added to give the reader practice in applying the various methods
presented. Also new in this edition is an introduction to α-adjustments for interim
analyses (Chapter 2).

Although many of the new features will have wide appeal, some are targeted to the
more experienced data analyst. These include discussion of the proportional odds
model, the clustered binomial problem, collinearity in multiple regression, the use
of time-dependent covariates with Cox regression, and the use of generalized
estimating equations in repeated measures analysis. These methods, which are
based on more advanced concepts than those found in most of the book, are
routinely encountered in data analysis applications of clinical investigations and, as
such, fit the description of ‘common statistical methods for clinical research’.
However, so as not to overwhelm the less experienced reader, these concepts are
presented only briefly, usually by example, along with references for further
reading.

First and foremost, this is a statistical methods book. It is designed to have

particular appeal to those involved in clinical research, biometrics, epidemiology,
and other health or medical related research applications. Unlike other books in the
SAS Books by Users (BBU) library, SAS is not the primary focus of this book.
Rather, SAS is presented as an indispensable tool that greatly simplifies the
analyst’s task. While consulting for dozens of companies over 25 years of
statistical application to clinical investigation, I have never seen a successful
clinical program that did not use SAS. Because of its widespread use within the
pharmaceutical industry, I include SAS here as the ‘tool’ of choice to illustrate the
statistical methods.

The examples have been updated to Version 8 of SAS, however, the programming
statements used have been kept ‘portable’, meaning that most can be used in earlier
versions of SAS as they appear in the examples, unless otherwise noted. This
includes the use of portable variable and data set names, despite accommodation
for use of long names beginning with Version 8. Because SAS is
xii Common Statistical Methods for Clinical Research with SAS Examples

not the main focus of this book but is key to efficient data analysis, programming
details are not included here, but they can be found in numerous references cited
throughout the book. Many of these references are other books in the Books by
Users program at SAS, which provide the details, including procedure options, use
of ODS, and the naming standards that are new in Version 8. For statistical
programming, my favorites include Categorical Data Analysis Using the SAS
System, Second Edition, by Stokes, Davis, and Koch (2000) and Survival
Analysis Using the SAS System, A Practical Guide, by Paul Allison (1995).

I welcome and appreciate reader comments and feedback through the SAS
Publications Web site.

Glenn A. Walker
July 2002
Preface xiii

Prreeffaaccee ttoo tthhee FFiirrsstt EEddiittiioonn

This book was written for those involved in clinical research and who may, from
time to time, need a guide to help demystify some of the most commonly used
statistical methods encountered in our profession.

All too often, I have heard medical directors of clinical research departments
express frustration at seemingly cryptic statistical methods sections of protocols
which they are responsible for approving. Other nonstatisticians, including medical
monitors, investigators, clinical project managers, medical writers and regulatory
personnel, often voice similar sentiment when it comes to statistics, despite the
profound reliance upon statistical methods in the success of the clinical program.
For these people, I offer this book (sans technical details) as a reference guide to
better understand statistical methods as applied to clinical investigation and the
conditions and assumptions under which they are applied.

For the clinical data analyst and statistician new to clinical applications, the
examples from a clinical trials setting may help in making the transition from other
statistical fields to that of clinical trials. The discussions of 'Least-Squares' means,
distinguishing features of the various SAS® types of sums-of-squares, and
relationships among various tests (such as the Chi-Square Test, the Cochran-
Mantel-Haenszel Test and the Log-Rank Test) may help crystalize the analyst's
understanding of these methods. Analysts with no prior SAS experience should
benefit by the simplifed SAS programming statements provided with each example
as an introduction to SAS analyses.

This book may also aid the SAS programmer with limited statistical knowledge in
better grasping an overall picture of the clinical trials process. Many times
knowledge of the hypotheses being tested and appropriate interpretation of the
SAS output relative to those hypotheses will help the programmer become more
efficient in responding to the requests of other clinical project team members.

Finally, the medical student will find the focused presentation on the specific
methods presented to be of value while proceeding through a first course in
biostatistics.

For all readers, my goal was to provide a unique approach to the description of
commonly used statistical methods by integrating both manual and computerized
solutions to a wide variety of examples taken from clinical research. Those who
learn best by example should find this approach rewarding. I have found no other
book which demonstrates that the SAS output actually does have the same results
as the manual solution of a problem using the calculating formulas. So ever
reassuring this is for the student of clinical data analysis!
xiv Common Statistical Methods for Clinical Research with SAS Examples

Each statistical test is presented in a separate chapter, and includes a brief, non-
technical introduction, a synopsis of the test, one or two examples worked
manually followed by an appropriate solution using the SAS statistical package,
and finally, a discussion with details and relevant notes.

Chapters 1 and 2 are introductory in nature, and should be carefully read by all
with no prior formal exposure to statistics. Chapter 1 provides an introduction to
statistics and some of the basic concepts involved in inference-making. Chapter 2
goes into more detail with regard to the main aspects of hypothesis testing,
including significance levels, power and sample size determination. For those who
use analysis-of-variance, Appendix C provides a non-technical introduction to
ANOVA methods. The remainder of the book may be used as a text or reference.
As a reference, the reader should keep in mind that many of the tests discussed in
later chapters rely on concepts presented earlier in the book, strongly suggesting
prerequisite review.

This book focuses on statistical hypothesis testing as opposed to other inferential

techniques. For each statistical method, the test summary is clearly provided,
including the null hypothesis tested, the test statistic and the decision rule. Each
statistical test is presented in one of its most elementary forms to provide the reader
with a basic framework. Many of the tests discussed have extensions or variations
which can be used with more complex data sets. The 18 statistical methods
presented here (Chapters 3-20) represent a composite of those which, in my
experience, are most commonly used in the analysis of clinical research data. I
can't think of a single study I've analyzed in nearly 20 years which did not use at
least one of these tests. Furthermore, many of the studies I've encountered have
used exclusively the methods presented here, or variations or extensions thereof.
Thus, the word 'common' in the title.

Understanding of many parts of this book requires some degree of statistical

knowledge. The clinician without such a background may skip over many of the
technical details and still come away with an overview of the test's applications,
assumptions and limitations. Basic algebra is the only prerequisite, as derivations
of test procedures are omitted, and matrix algebra is mentioned only in an
appendix. My hope is that the statistical and SAS analysis aspects of the examples
would provide a springboard for the motivated reader, both to go back to more
elementary texts for additional background and to go forward to more advanced
texts for further reading.

Many of the examples are based on actual clinical trials which I have analyzed. In
all cases, the data are contrived, and in many cases fictitious names are used for
different treatments or research facilities. Any resemblence of the data or the tests'
results to actual cases is purely coincidental.

Glenn A. Walker
May 1996



&++$$3377((55

,QWURGXFWLRQ %DVLFV



 6WDWLVWLFV²WKH)LHOG 
 3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQV  
 6WXG\'HVLJQ)HDWXUHV 
 'HVFULSWLYH6WDWLVWLFV  
 ,QIHUHQWLDO6WDWLVWLFV  
 6XPPDU\  



 6WDWLVWLFV²WKH)LHOG

,QVRPHZD\VZHDUHDOOERUQVWDWLVWLFLDQV,QIHUULQJJHQHUDOSDWWHUQVIURPOLPLWHG
NQRZOHGJH LV QHDUO\ DV DXWRPDWLF WR WKH KXPDQ FRQVFLRXVQHVV DV EUHDWKLQJ <HW
ZKHQLQIHUHQFHLVIRUPDOL]HGWKURXJKWKHVFLHQFHRIPDWKHPDWLFVWRWKHILHOGFDOOHG
6WDWLVWLFVLWRIWHQEHFRPHVFORXGHGE\SUHFRQFHSWLRQVRIDEVWUXVHWKHRU\/HW VVHH
LIZHFDQSURYLGHVRPHIRUPDOL]DWLRQWRWKLVQDWXUDOSURFHVVRIUDWLRQDOLQIHUHQFH
ZLWKRXWJHWWLQJERJJHGGRZQLQWKHRUHWLFDOGHWDLOV

7KHSXUSRVHRIWKHILHOGRI6WDWLVWLFVLVWRFKDUDFWHUL]HDSRSXODWLRQEDVHGRQWKH
LQIRUPDWLRQ FRQWDLQHG LQ D VDPSOH WDNHQ IURP WKDW SRSXODWLRQ 7KH VDPSOH
LQIRUPDWLRQ LV FRQYH\HG E\ IXQFWLRQV RI WKH REVHUYHG GDWD ZKLFK DUH FDOOHG
VWDWLVWLFV7KHILHOGRI6WDWLVWLFVLVDGLVFLSOLQHWKDWHQGHDYRUVWRGHWHUPLQHZKLFK
IXQFWLRQVDUHWKHPRVWUHOHYDQWLQWKHFKDUDFWHUL]DWLRQRIYDULRXVSRSXODWLRQV 7KH
FRQFHSWV RI µSRSXODWLRQV¶ µVDPSOHV¶ DQG µFKDUDFWHUL]DWLRQ¶ DUH GLVFXVVHG LQ WKLV
FKDSWHU 

)RU H[DPSOH WKH DULWKPHWLF PHDQ PLJKW EH WKH PRVW DSSURSULDWH VWDWLVWLFWRKHOS
FKDUDFWHUL]HFHUWDLQSRSXODWLRQVZKLOHWKHPHGLDQPLJKWEHPRUHDSSURSULDWHIRU
RWKHUV 6WDWLVWLFLDQV XVH VWDWLVWLFDO DQG SUREDELOLW\ WKHRU\ WR GHYHORS QHZ
PHWKRGRORJ\DQGDSSO\WKHPHWKRGVEHVWVXLWHGIRUGLIIHUHQWW\SHVRIGDWDVHWV

$SSOLHG6WDWLVWLFVFDQEHYLHZHGDVDVHWRIPHWKRGRORJLHVXVHGWRKHOSFDUU\RXW
VFLHQWLILF H[SHULPHQWV ,Q NHHSLQJ ZLWK WKH VFLHQWLILF PHWKRG DSSOLHG VWDWLVWLFV
FRQVLVWV RI GHYHORSLQJ D K\SRWKHVLV GHWHUPLQLQJ WKH EHVW H[SHULPHQW WR WHVW WKH
K\SRWKHVLV FRQGXFWLQJ WKH H[SHULPHQW REVHUYLQJ WKH UHVXOWV DQG PDNLQJ
FRQFOXVLRQV 7KH VWDWLVWLFLDQ¶V UHVSRQVLELOLWLHV LQFOXGH VWXG\ GHVLJQ GDWD
FROOHFWLRQVWDWLVWLFDODQDO\VLVDQGPDNLQJDSSURSULDWHLQIHUHQFHVIURPWKHGDWD,Q
GRLQJ VR WKH VWDWLVWLFLDQ VHHNV WR OLPLW ELDV PD[LPL]H REMHFWLYLW\ DQG REWDLQ
UHVXOWVWKDWDUHVFLHQWLILFDOO\YDOLG



&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


3RSXODWLRQV

$SRSXODWLRQLVDXQLYHUVHRIHQWLWLHVWREHFKDUDFWHUL]HGEXWLVWRRYDVWWRVWXG\LQ
LWV HQWLUHW\ 7KH SRSXODWLRQ LQ D FOLQLFDO WULDO ZRXOG EH GHILQHG E\ LWV OLPLWLQJ
FRQGLWLRQVXVXDOO\VSHFLILHGYLDVWXG\LQFOXVLRQDQGH[FOXVLRQFULWHULD

([DPSOHVRISRSXODWLRQVLQFOXGH

œ SDWLHQWVZLWKPLOGWRPRGHUDWHK\SHUWHQVLRQ
œ REHVHWHHQDJHUV
œ DGXOWLQVXOLQGHSHQGHQWGLDEHWLFSDWLHQWV

7KH ILUVW H[DPSOH KDV RQO\ RQH OLPLWLQJ IDFWRU GHILQLQJ WKH SRSXODWLRQ WKDW LV
PLOGWRPRGHUDWHK\SHUWHQVLRQ7KLVSRSXODWLRQFRXOGEHGHILQHGPRUHSUHFLVHO\DV
SDWLHQWV ZLWK GLDVWROLF EORRG SUHVVXUH ZLWKLQ D VSHFLILF UDQJH RI YDOXHV DV DQ
LQFOXVLRQFULWHULRQIRUWKHFOLQLFDOSURWRFRO$GGLWLRQDOFULWHULDZRXOGIXUWKHUOLPLW
WKHSRSXODWLRQWREHVWXGLHG

7KHVHFRQGH[DPSOHXVHVERWKDJHDQGZHLJKWDVOLPLWLQJFRQGLWLRQVDQGWKHWKLUG
H[DPSOHXVHVDJHGLDJQRVLVDQGWUHDWPHQWDVFULWHULDIRUGHILQLQJWKHSRSXODWLRQ

,WLVLPSRUWDQWWRLGHQWLI\WKHSRSXODWLRQRILQWHUHVWLQDFOLQLFDOVWXG\DWWKHWLPHRI
SURWRFROGHYHORSPHQWEHFDXVHWKHSRSXODWLRQLVWKHµXQLYHUVH¶WRZKLFKVWDWLVWLFDO
LQIHUHQFHVPLJKWDSSO\6HYHUHO\UHVWULFWLQJWKHSRSXODWLRQE\XVLQJPDQ\VSHFLILF
FULWHULD IRU DGPLVVLRQ PLJKW XOWLPDWHO\OLPLWWKHFOLQLFDOLQGLFDWLRQWRDUHVWULFWHG
VXEVHWRIWKHLQWHQGHGPDUNHW

6DPSOHV

<RX FDQ GHVFULEH D SRSXODWLRQ E\ GHVFULELQJ VRPH UHSUHVHQWDWLYH HQWLWLHV LQ LW
0HDVXUHPHQWV REWDLQHG IURP VDPSOH HQWLWLHV WHQG WR FKDUDFWHUL]H WKH HQWLUH
SRSXODWLRQWKURXJKLQIHUHQFH

7KH GHJUHH RI UHSUHVHQWDWLRQ RI WKH HQWLWLHV LQ D VDPSOH WKDW LV WDNHQ IURP WKH
SRSXODWLRQ RI LQWHUHVW GHSHQGV RQ WKH VDPSOLQJ SODQ XVHG 7KH VLPSOHVW W\SH RI
VDPSOLQJ SODQ LV FDOOHG D µVLPSOH UDQGRP VDPSOH¶ ,W GHVFULEHV DQ\ PHWKRG RI
VHOHFWLQJDVDPSOHRISRSXODWLRQHQWLWLHVVXFKWKDWHDFKHQWLW\KDVWKHVDPHFKDQFH
RIEHLQJVHOHFWHGDVDQ\RWKHUHQWLW\LQWKHSRSXODWLRQ,W¶VHDV\WRVHHKRZUDQGRP
VDPSOHVVKRXOGUHSUHVHQWWKHSRSXODWLRQDQGWKHODUJHUWKHVDPSOHWKHJUHDWHUWKH
UHSUHVHQWDWLRQ

7KHPHWKRGRIREWDLQLQJDVLPSOHUDQGRPVDPSOHIURPWKHSRSXODWLRQRILQWHUHVWLV
QRW DOZD\V FOHDUFXW 6LPSOH UDQGRP VDPSOHV DUH UDUHO\ LI HYHU XVHG LQ FOLQLFDO
WULDOV ,PDJLQH WKH SDWLHQWV ZKR FRPSULVH WKH SRSXODWLRQV LQ WKH WKUHH H[DPSOHV
FLWHGHDUOLHUOLYLQJDOORYHUWKHZRUOG7KLVZRXOGPDNHWKHFROOHFWLRQRIDVLPSOH
UDQGRPVDPSOHDQRYHUZKHOPLQJWDVN


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





$OWKRXJK LQIHUHQFHV FDQ EH ELDVHG LI WKH VDPSOH LV QRW UDQGRP DGMXVWPHQWV FDQ
VRPHWLPHVEHXVHGWRFRQWUROELDVLQWURGXFHGE\QRQUDQGRPVDPSOLQJ$QHQWLUH
EUDQFK RI 6WDWLVWLFV NQRZQ DV 6DPSOLQJ 7KHRU\ KDV EHHQ GHYHORSHG WR SURYLGH
DOWHUQDWLYHDSSURDFKHVWRVLPSOHUDQGRPVDPSOLQJ0DQ\RIWKHVHDSSURDFKHVKDYH
WKH JRDO RI PLQLPL]LQJ ELDV 7KH WHFKQLTXHV FDQ EHFRPH TXLWH FRPSOH[ DQG DUH
EH\RQGWKHVFRSHRIWKLVRYHUYLHZ

)RUORJLVWLFDOUHDVRQVFOLQLFDOVWXGLHVDUHFRQGXFWHGDWDFRQYHQLHQWVWXG\FHQWHU
ZLWKWKHDVVXPSWLRQWKDWWKHSDWLHQWVHQUROOHGDWWKDWFHQWHUDUHW\SLFDORIWKRVHWKDW
PLJKWEHHQUROOHGHOVHZKHUH0XOWLFHQWHUVWXGLHVDUHRIWHQXVHGWREOXQWWKHHIIHFW
RIFKDUDFWHULVWLFVRIWKHSDWLHQWRURISURFHGXUDODQRPDOLHVWKDWPLJKWEHXQLTXHWR
DQ\VSHFLILFFHQWHU

6WUDWLILHG VDPSOLQJ LV DQRWKHU WHFKQLTXH WKDW LV RIWHQ XVHG WR REWDLQ D EHWWHU
UHSUHVHQWDWLRQRISDWLHQWV6WUDWLILHGVDPSOLQJXVHVUDQGRPVDPSOHVIURPHDFKRI
VHYHUDOVXEJURXSVRIDSRSXODWLRQZKLFKDUHFDOOHGµVWUDWD¶(QUROOPHQWLQDVWXG\
LVVRPHWLPHVVWUDWLILHGE\GLVHDVHVHYHULW\DJHJURXSRUVRPHRWKHUFKDUDFWHULVWLF
RIWKHSDWLHQW

%HFDXVH LQIHUHQFHV IURP QRQUDQGRP VDPSOHV PLJKW QRW EH DV UHOLDEOH DV WKRVH
PDGHIURPUDQGRPVDPSOHVWKHFOLQLFDOVWDWLVWLFLDQPXVWVSHFLILFDOO\DGGUHVVWKH
LVVXH RI VHOHFWLRQ ELDV LQ WKH DQDO\VLV 6WDWLVWLFDO PHWKRGV FDQ EH DSSOLHG WR
GHWHUPLQH ZKHWKHU WKH WUHDWPHQW JURXS DVVLJQPHQW µDSSHDUV¶ UDQGRP IRU FHUWDLQ
UHVSRQVHYDULDEOHV)RUH[DPSOHEDVHOLQHYDOXHVPLJKWEHORZHUIRU*URXS$WKDQ
*URXS%LQDFRPSDUDWLYHFOLQLFDOVWXG\,I*URXS$VKRZVDJUHDWHUUHVSRQVHSDUW
RIWKDWSHUFHLYHGUHVSRQVHPLJKWEHDUHJUHVVLRQWRZDUGWKHPHDQHIIHFWWKDWLVD
WHQGHQF\ WR UHWXUQ WR QRUPDOIURPDQDUWLILFLDOO\ORZEDVHOLQHOHYHO6XFKHIIHFWV
VKRXOG EH LQYHVWLJDWHG WKRURXJKO\ WR DYRLG PDNLQJ IDXOW\ FRQFOXVLRQV GXH WR
VHOHFWLRQELDV

$GGLWLRQDO FRQILUPDWRU\ VWXGLHV LQ VHSDUDWH LQGHSHQGHQW VDPSOHV IURP WKH VDPH
SRSXODWLRQFDQDOVREHLPSRUWDQWLQDOOD\LQJFRQFHUQVUHJDUGLQJSRVVLEOHVDPSOLQJ
ELDVHV

&KDUDFWHUL]DWLRQ

6RKRZLVWKHSRSXODWLRQFKDUDFWHUL]HGIURPDVDPSOH"6WDWLVWLFDOPHWKRGVXVHGWR
FKDUDFWHUL]HSRSXODWLRQVFDQEHFODVVLILHGDVGHVFULSWLYHRULQIHUHQWLDO

'HVFULSWLYH VWDWLVWLFV DUH XVHG WR GHVFULEH WKH GLVWULEXWLRQ RI SRSXODWLRQ
PHDVXUHPHQWV E\ SURYLGLQJ HVWLPDWHV RI FHQWUDO WHQGHQF\ DQG PHDVXUHV RI
YDULDELOLW\ RU E\ XVLQJ JUDSKLFDO WHFKQLTXHV VXFK DV KLVWRJUDPV ,QIHUHQWLDO
PHWKRGVXVHSUREDELOLW\WRH[SUHVVWKHOHYHORIFHUWDLQW\DERXWHVWLPDWHVDQGWRWHVW
VSHFLILFK\SRWKHVHV

([SORUDWRU\ DQDO\VHV UHSUHVHQW D WKLUG W\SH RI VWDWLVWLFDO SURFHGXUH XVHG WR
FKDUDFWHUL]H SRSXODWLRQV $OWKRXJK H[SORUDWRU\ PHWKRGV XVH ERWK GHVFULSWLYHDQG
LQIHUHQWLDO WHFKQLTXHV FRQFOXVLRQV FDQQRW EH GUDZQ ZLWK WKH VDPH OHYHO RI
FHUWDLQW\EHFDXVHK\SRWKHVHVDUHQRWSUHSODQQHG*LYHQDODUJHGDWDVHWLWLVYHU\


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


OLNHO\ WKDW DW OHDVW RQH VWDWLVWLFDOO\ VLJQLILFDQW UHVXOW FDQ EH IRXQG E\ XVLQJ
H[SORUDWRU\ DQDO\VHV 6XFK UHVXOWV DUH µK\SRWKHVLVJHQHUDWLQJ¶ DQG RIWHQ OHDG WR
QHZVWXGLHVSURVSHFWLYHO\GHVLJQHGWRWHVWWKHVHQHZK\SRWKHVHV

7ZR PDLQ LQIHUHQWLDO PHWKRGV DUH FRQILGHQFH LQWHUYDO HVWLPDWLRQ DQG K\SRWKHVLV
WHVWLQJZKLFKDUHGLVFXVVHGLQGHWDLOODWHULQWKLVFKDSWHU


 3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQV

$Q XQGHUVWDQGLQJ RI EDVLF SUREDELOLW\ FRQFHSWV LV HVVHQWLDO WR JUDVS WKH
IXQGDPHQWDOV RI VWDWLVWLFDO LQIHUHQFH 0RVW LQWURGXFWRU\ VWDWLVWLFV WH[WV GLVFXVV
WKHVH EDVLFV WKHUHIRUH RQO\ VRPH EULHI FRQFHSWV RI SUREDELOLW\ GLVWULEXWLRQV DUH
UHYLHZHGKHUH

(DFK RXWFRPH RI D VWDWLVWLFDO H[SHULPHQW FDQ EH PDSSHG WR D QXPHULFYDOXHG
IXQFWLRQFDOOHGDµUDQGRPYDULDEOH¶6RPHYDOXHVRIWKHUDQGRPYDULDEOHPLJKWEH
PRUH OLNHO\ WR RFFXU WKDQRWKHUV7KHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQDVVRFLDWHGZLWKWKH
UDQGRPYDULDEOH;GHVFULEHVWKHOLNHOLKRRGRIREWDLQLQJFHUWDLQYDOXHVRUUDQJHVRI
YDOXHVRIWKHUDQGRPYDULDEOH

)RU H[DPSOH FRQVLGHU WZR FDQFHU SDWLHQWV HDFK KDYLQJ D  FKDQFH RI
VXUYLYLQJ DW OHDVW  PRQWKV 7KUHH PRQWKV ODWHU WKHUH DUH  SRVVLEOH RXWFRPHV
ZKLFKDUHVKRZQLQ7DEOH

7$%/(3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQRI1XPEHURI6XUYLYRUV Q  

2XWFRPH 3DWLHQW 3DWLHQW ; 3UREDELOLW\

 'LHG 'LHG  
 'LHG 6XUYLYHG  
 6XUYLYHG 'LHG  
 6XUYLYHG 6XUYLYHG  

(DFK RXWFRPH FDQ EHPDSSHGWRWKHUDQGRPYDULDEOH;ZKLFKLVGHILQHGDVWKH
QXPEHURISDWLHQWVVXUYLYLQJDWOHDVWPRQWKV;FDQWDNHWKHYDOXHVRUZLWK
SUREDELOLWLHV   DQG  UHVSHFWLYHO\ EHFDXVH HDFK RXWFRPH LV HTXDOO\
OLNHO\


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





7KHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQIRU;LVJLYHQE\3[DVIROORZV


; 3[
 
 
 


'LVFUHWH'LVWULEXWLRQV

7KH SUHFHGLQJ H[DPSOH LV D GLVFUHWH SUREDELOLW\ GLVWULEXWLRQ EHFDXVH WKH UDQGRP
YDULDEOH;FDQRQO\WDNHGLVFUHWHYDOXHVLQWKLVFDVHLQWHJHUVIURPWR

7KH ELQRPLDO GLVWULEXWLRQ LV SHUKDSV WKH PRVW FRPPRQO\ XVHG GLVFUHWH
GLVWULEXWLRQLQFOLQLFDOELRVWDWLVWLFV7KLVGLVWULEXWLRQLVXVHGWRPRGHOH[SHULPHQWV
LQYROYLQJQLQGHSHQGHQWWULDOVHDFKZLWKSRVVLEOHRXWFRPHVVD\µHYHQW¶RUµQRQ
HYHQW¶DQGWKHSUREDELOLW\RIµHYHQW¶SLVWKHVDPHIRUDOOQWULDOV7KHSUHFHGLQJ
H[DPSOH ZKLFK LQYROYHV WZR FDQFHU SDWLHQWV LV DQ H[DPSOH RI D ELQRPLDO
GLVWULEXWLRQLQZKLFKQ  SDWLHQWV S DQGµHYHQW¶LVVXUYLYDORIDWOHDVW
PRQWKV

2WKHU FRPPRQ GLVFUHWH GLVWULEXWLRQV LQFOXGH WKH SRLVVRQ DQG WKH K\SHUJHRPHWULF
GLVWULEXWLRQV

&RQWLQXRXV'LVWULEXWLRQV

,IDUDQGRPYDULDEOHFDQWDNHDQ\YDOXHZLWKLQDQLQWHUYDORUFRQWLQXXPLWLVFDOOHG
DFRQWLQXRXVUDQGRPYDULDEOH+HLJKWZHLJKWEORRGSUHVVXUHDQGFKROHVWHUROOHYHO
DUH XVXDOO\ FRQVLGHUHG FRQWLQXRXV UDQGRP YDULDEOHV EHFDXVH WKH\ FDQ WDNH DQ\
YDOXHZLWKLQFHUWDLQLQWHUYDOVHYHQWKRXJKWKHREVHUYHGPHDVXUHPHQWLVOLPLWHGE\
WKHDFFXUDF\RIWKHPHDVXULQJGHYLFH

7KHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQIRUDFRQWLQXRXVUDQGRPYDULDEOHFDQQRWEHVSHFLILHG
LQDVLPSOHIRUPDVLWLVLQWKHGLVFUHWHH[DPSOHDERYH7RGRWKDWZRXOGHQWDLODQ
LQILQLWH OLVW RI SUREDELOLWLHV RQH IRU HDFK SRVVLEOH YDOXH ZLWKLQ WKH LQWHUYDO 2QH
ZD\ WR VSHFLI\ WKH GLVWULEXWLRQ IRU FRQWLQXRXV UDQGRP YDULDEOHV LV WR OLVW WKH
SUREDELOLWLHV IRU UDQJHV RI ;YDOXHV +RZHYHU VXFK D VSHFLILFDWLRQ FDQ DOVR EH
YHU\FXPEHUVRPH

&RQWLQXRXVGLVWULEXWLRQVDUHPRVWFRQYHQLHQWO\DSSUR[LPDWHGE\IXQFWLRQVRIWKH
UDQGRPYDULDEOH;VXFKDV3[([DPSOHVRIVXFKIXQFWLRQVDUH


   3  [ IRU[
[

RU
   3  DH  IRU[Š
±D[
[


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


7KH QRUPDO GLVWULEXWLRQ LV WKH PRVW FRPPRQO\ XVHG FRQWLQXRXV GLVWULEXWLRQ LQ
FOLQLFDOUHVHDUFKVWDWLVWLFV0DQ\QDWXUDOO\RFFXUULQJSKHQRPHQDIROORZWKHQRUPDO
GLVWULEXWLRQZKLFKFDQEHH[SODLQHGE\DSRZHUIXOUHVXOWIURPSUREDELOLW\WKHRU\
NQRZQDVWKH&HQWUDO/LPLW7KHRUHPGLVFXVVHGLQWKHQH[WVHFWLRQ

7KHQRUPDOSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQLVJLYHQE\WKHIXQFWLRQ

 
[-
  ±
3[ =  H 

IRU ± ¥  < [ <  ¥
 

ZKHUHmDQGsDUHFDOOHGµSDUDPHWHUV¶RIWKHGLVWULEXWLRQ)RUDQ\YDOXHVRImDQGs
! DSORWRI3[YHUVXV[KDVDµEHOO¶VKDSH LOOXVWUDWHGLQ$SSHQGL[% 

2WKHU FRPPRQ FRQWLQXRXV GLVWULEXWLRQV DUH WKH H[SRQHQWLDO GLVWULEXWLRQ WKH FKL
VTXDUH GLVWULEXWLRQ WKH)GLVWULEXWLRQDQGWKH6WXGHQWWGLVWULEXWLRQ$SSHQGL[%
OLVWV VRPH DQDO\WLF SURSHUWLHV RI FRPPRQ FRQWLQXRXV GLVWULEXWLRQV XVHG LQ
VWDWLVWLFDOLQIHUHQFH PHQWLRQHGWKURXJKRXWWKLVERRN 7KHQRUPDOFKLVTXDUH)
DQGWGLVWULEXWLRQVDUHDOOLQWHUUHODWHGDQGVRPHRIWKHVHUHODWLRQVKLSVDUHVKRZQLQ
$SSHQGL[%

:KHWKHUGLVFUHWHRUFRQWLQXRXVHYHU\SUREDELOLW\GLVWULEXWLRQKDVWKHSURSHUW\WKDW
WKHVXPRIWKHSUREDELOLWLHVRYHUDOO;YDOXHVHTXDOV

7KH&HQWUDO/LPLW7KHRUHP

7KH &HQWUDO /LPLW 7KHRUHP VWDWHV WKDW UHJDUGOHVV RI WKH GLVWULEXWLRQ RI
PHDVXUHPHQWVVXPVDQGDYHUDJHVRIDODUJHQXPEHURIOLNHPHDVXUHPHQWVWHQGWR
IROORZ WKH QRUPDO GLVWULEXWLRQ %HFDXVH PDQ\ PHDVXUHPHQWV UHODWHG WR JURZWK
KHDOLQJRUGLVHDVHSURJUHVVLRQPLJKWEHUHSUHVHQWHGE\DVXPRUDQDFFXPXODWLRQ
RILQFUHPHQWDOPHDVXUHPHQWVRYHUWLPHWKHQRUPDOGLVWULEXWLRQLVRIWHQDSSOLFDEOH
WRFOLQLFDOGDWDIRUODUJHVDPSOHV

7R LOOXVWUDWH WKH &HQWUDO /LPLW 7KHRUHP FRQVLGHU WKH IROORZLQJ H[SHULPHQW $
SODFHER LQDFWLYH SLOO LVJLYHQWRQSDWLHQWVIROORZHGE\DQHYDOXDWLRQRQHKRXU
ODWHU6XSSRVHWKDWHDFKSDWLHQW VHYDOXDWLRQFDQUHVXOWLQµLPSURYHPHQW¶FRGHGDV
µQRFKDQJH¶  RUµGHWHULRUDWLRQ¶ ± ZLWKHDFKUHVXOWHTXDOO\SUREDEOH/HW
; ; ; UHSUHVHQWWKHPHDVXUHPHQWVIRUWKHQSDWLHQWVDQGGHILQH=WREHD
  Q

UDQGRP YDULDEOH WKDW UHSUHVHQWV WKH VXP RI WKHVH HYDOXDWLRQ VFRUHV IRU DOO Q
SDWLHQWV

= ; ; ; 

  Q


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





)RUQ WKHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQRI=LVWKHVDPHDV;ZKLFKLVFRQVWDQWIRU
DOOSRVVLEOHYDOXHVRI;7KLVLVFDOOHGDµXQLIRUP¶GLVWULEXWLRQ6HH)LJ

),*85(3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQIRU= ;

= 3] 0.5

 
Pz
 
  0
 -1 0 1
 Z

)RUQ WKHUHDUHHTXDOO\SUREDEOHRXWFRPHVUHVXOWLQJLQSRVVLEOHGLVWLQFW
YDOXHVIRU=DVVKRZQLQ7DEOH

7$%/($OO3RVVLEOH(TXDOO\3UREDEOH2XWFRPHV Q  

3DWLHQW 3DWLHQW = 3URE

   
   
   
   
   
   
   
   
   


7KHUHVXOWLQJSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQIRU=LVVKRZQLQ)LJXUH

),*85(3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQIRU= ;;

= 3] 0.5

 
 
  Pz

 
 
 0
-2 -1 0 1 2



Z

&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


)RUQ =FDQWDNHYDOXHVIURPWR6HH)LJXUHIRUWKHGLVWULEXWLRQ

),*85(3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQIRU= ;;;

0.3
= 3]
 
 
  Pz
 
 
 
  0
 -3 -2 -1 0 1 2 3
 Z


<RX FDQ VHH IURP WKHKLVWRJUDPVWKDWDVQEHFRPHVODUJHUWKHGLVWULEXWLRQRI=

WDNHVRQWKHEHOOVKDSHGFKDUDFWHULVWLFRIWKHQRUPDOGLVWULEXWLRQ7KHGLVWULEXWLRQ
RI=IRUSDWLHQWV Q  LVVKRZQLQ)LJXUH

:KLOHWKHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQRIWKHPHDVXUHPHQWV ; LVµXQLIRUP¶WKHVXPRI
WKHVH PHDVXUHPHQWV =  LV D UDQGRP YDULDEOH WKDW WHQGV WRZDUG D QRUPDO
GLVWULEXWLRQDVQLQFUHDVHV7KH&HQWUDO/LPLW7KHRUHPVWDWHVWKDWWKLVZLOOEHWKH
FDVH UHJDUGOHVV RI WKH GLVWULEXWLRQ RI WKH ; PHDVXUHPHQWV %HFDXVH WKH VDPSOH
PHDQ [ LVWKHVXPRIPHDVXUHPHQWV PXOWLSOLHGE\DFRQVWDQWQ WKH&HQWUDO
/LPLW 7KHRUHP LPSOLHV WKDW [  KDV DQ DSSUR[LPDWH QRUPDO GLVWULEXWLRQ IRU ODUJH
YDOXHV RI Q UHJDUGOHVV RI WKH SUREDELOLW\ GLVWULEXWLRQ RI WKH PHDVXUHPHQWV WKDW
FRPSULVH [ 


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





),*85(3UREDELOLW\'LVWULEXWLRQIRU
= ;;;;;;;;

= 3]
  0.2
 
 
 
 
 
 
  Pz
 
 
 
 
 
 
  0
  -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
Z
 



 6WXG\'HVLJQ)HDWXUHV

6RXQGVWDWLVWLFDOUHVXOWVFDQEHYDOLGRQO\LIWKHVWXG\SODQLVZHOOWKRXJKWRXWDQG
DFFRPSDQLHG E\ DSSURSULDWH GDWD FROOHFWLRQ WHFKQLTXHV (YHQ WKH PRVW
VRSKLVWLFDWHG VWDWLVWLFDO WHVWV PLJKW QRW OHDG WR YDOLG LQIHUHQFHV RU DSSURSULDWH
FKDUDFWHUL]DWLRQV RI WKH SRSXODWLRQ LI WKH VWXG\ LWVHOI LV IODZHG 7KHUHIRUH LW LV
LPSHUDWLYH WKDW VWDWLVWLFDO GHVLJQ FRQVLGHUDWLRQV EH DGGUHVVHG LQ FOLQLFDO VWXGLHV
GXULQJSURWRFROGHYHORSPHQW

7KHUHDUHPDQ\VWDWLVWLFDOGHVLJQFRQVLGHUDWLRQVWKDWJRLQWRWKHSODQQLQJVWDJHRID
QHZVWXG\7KHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQRIWKHSULPDU\UHVSRQVHYDULDEOHVZLOOKHOS
SUHGLFW KRZ WKH PHDVXUHPHQWV ZLOO YDU\ %HFDXVH JUHDWHU YDULDELOLW\ RI WKH
PHDVXUHPHQWVUHTXLUHVDODUJHUVDPSOHVL]HGLVWULEXWLRQDODVVXPSWLRQVHQDEOHWKH
FRPSXWDWLRQRIVDPSOHVL]HUHTXLUHPHQWVWRGLVWLQJXLVKDUHDOWUHQGIURPVWDWLVWLFDO
YDULDWLRQ'HWHUPLQLQJWKHVDPSOHVL]HLVGLVFXVVHGLQ&KDSWHU


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


0HWKRGVWRKHOSUHGXFHUHVSRQVHYDULDELOLW\FDQDOVREHLQFRUSRUDWHGLQWRWKHVWXG\
GHVLJQ )HDWXUHV RI FRQWUROOHG FOLQLFDO WULDOV VXFK DV UDQGRPL]DWLRQ DQG EOLQGLQJ
DQG VWDWLVWLFDO µQRLVHUHGXFLQJ¶ WHFKQLTXHV VXFK DV WKH XVH RI FRYDULDWHV
VWUDWLILFDWLRQRUEORFNLQJIDFWRUVDQGWKHXVHRIZLWKLQSDWLHQWFRQWUROV DUHZD\VWR
KHOS FRQWURO H[WUDQHRXV YDULDELOLW\ DQG IRFXV RQ WKH SULPDU\ UHVSRQVH
PHDVXUHPHQWV

&RQWUROOHG6WXGLHV

$FRQWUROOHGVWXG\XVHVDNQRZQWUHDWPHQWZKLFKLVFDOOHGDµFRQWURO¶DORQJZLWK
WKHWHVWWUHDWPHQWV$FRQWUROPD\EHLQDFWLYHVXFKDVDSODFHERRUVKDPRULWPD\
EHDQRWKHUDFWLYHWUHDWPHQWSHUKDSVDFXUUHQWO\PDUNHWHGSURGXFW

$ VWXG\ WKDW XVHV D VHSDUDWH LQGHSHQGHQW JURXS RISDWLHQWVLQDFRQWUROJURXSLV

FDOOHG D SDUDOOHOJURXS VWXG\ $ VWXG\ WKDW JLYHV ERWK WKH WHVW WUHDWPHQW DQG WKH
FRQWUROWRWKHVDPHSDWLHQWVLVFDOOHGDZLWKLQSDWLHQWFRQWUROVWXG\

$FRQWUROOHGVWXG\KDVWKHDGYDQWDJHRIEHLQJDEOHWRHVWLPDWHWKHSXUHWKHUDSHXWLF
HIIHFWRIWKHWHVWWUHDWPHQWE\FRPSDULQJLWVSHUFHLYHGEHQHILWUHODWLYHWRWKHEHQHILW
RI WKH FRQWURO %HFDXVH WKH SHUFHLYHG EHQHILW PLJKW EH GXH WR QXPHURXV VWXG\
IDFWRUVRWKHUWKDQWKHWUHDWPHQWLWVHOIDFRQFOXVLRQRIWKHUDSHXWLFEHQHILWFDQQRWEH
PDGH ZLWKRXW ILUVW UHPRYLQJ WKRVH RWKHU IDFWRUV IURP FRQVLGHUDWLRQ %HFDXVH WKH
FRQWUROVDUHVXEMHFWWRWKHVDPHVWXG\IDFWRUVWUHDWPHQWHIIHFWUHODWLYHWRFRQWURO
LQVWHDG RI DEVROXWH SHUFHLYHG EHQHILW LV PRUH UHOHYDQW LQ HVWLPDWLQJ DFWXDO
WKHUDSHXWLFHIIHFW

5DQGRPL]DWLRQ

5DQGRPL]DWLRQLVDPHDQVRIREMHFWLYHO\DVVLJQLQJH[SHULPHQWDOXQLWVRUSDWLHQWVWR
WUHDWPHQW JURXSV ,Q FOLQLFDO WULDOV WKLV LV GRQH E\ PHDQV RI D UDQGRPL]DWLRQ
VFKHGXOHJHQHUDWHGSULRUWRVWDUWLQJWKHHQUROOPHQWRISDWLHQWV

7KH UDQGRPL]DWLRQ VFKHPH VKRXOG KDYH WKH SURSHUW\ WKDW DQ\ UDQGRPO\ VHOHFWHG
SDWLHQWKDVWKHVDPHFKDQFHDVDQ\RWKHUSDWLHQWRIEHLQJLQFOXGHGLQDQ\WUHDWPHQW
JURXS 5DQGRPL]DWLRQ LV XVHG LQ FRQWUROOHG FOLQLFDO WULDOV WR HOLPLQDWH V\VWHPDWLF
WUHDWPHQWJURXSDVVLJQPHQWZKLFKPLJKWOHDGWRELDV,QDQRQUDQGRPL]HGVHWWLQJ
SDWLHQWVZLWKWKHPRVWVHYHUHFRQGLWLRQPLJKWEHDVVLJQHGWRDJURXSEDVHGRQWKH
WUHDWPHQW VDQWLFLSDWHGEHQHILW:KHWKHUWKLVDVVLJQPHQWLVLQWHQWLRQDORUQRWWKLV
FUHDWHVELDVEHFDXVHWKHWUHDWPHQWJURXSVZRXOGUHSUHVHQWVDPSOHVIURPGLIIHUHQW
SRSXODWLRQV VRPH RI ZKRP PLJKW KDYH PRUH VHYHUH FRQGLWLRQV WKDQ RWKHUV
5DQGRPL]DWLRQ ILOWHUV RXW VXFK VHOHFWLRQ ELDV DQG KHOSV HVWDEOLVK EDVHOLQH
FRPSDUDELOLW\DPRQJWKHWUHDWPHQWJURXSV

5DQGRPL]DWLRQSURYLGHVDEDVLVIRUXQELDVHGFRPSDULVRQVRIWKHWUHDWPHQWJURXSV
2PLWWLQJ VSHFLILF UHVSRQVHV IURP WKH DQDO\VLV LV D IRUP RI WDPSHULQJ ZLWK WKLV
UDQGRPL]DWLRQ DQG ZLOO SUREDEO\ ELDV WKH UHVXOWV LI WKH H[FOXVLRQV DUH PDGH LQ D
QRQUDQGRPL]HGIDVKLRQ)RUWKLVUHDVRQWKHSULPDU\DQDO\VLVRIDFOLQLFDOWULDOLV
RIWHQ EDVHG RQ WKH µLQWHQWWRWUHDW¶ SULQFLSOH ZKLFK LQFOXGHV DOO UDQGRPL]HG
SDWLHQWV LQ WKH DQDO\VLV HYHQ WKRXJK VRPH PLJKW QRW FRPSO\ ZLWK SURWRFRO
UHTXLUHPHQWV



 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





%OLQGHG5DQGRPL]DWLRQ

%OLQGHG RU PDVNHG  UDQGRPL]DWLRQ LV RQH RI WKH PRVW LPSRUWDQW IHDWXUHV RI D
FRQWUROOHG VWXG\ 6LQJOHEOLQG GRXEOHEOLQG DQG HYHQ WULSOHEOLQG VWXGLHV DUH
FRPPRQDPRQJFOLQLFDOWULDOV

$VLQJOHEOLQGVWXG\LVRQHLQZKLFKWKHSDWLHQWVDUHQRWDZDUHRIZKLFKWUHDWPHQW
WKH\ UHFHLYH 0DQ\ SDWLHQWV DFWXDOO\ VKRZ D FOLQLFDO UHVSRQVH ZLWK PHGLFDO FDUH
HYHQ LI WKH\ DUH QRW WUHDWHG 6RPH SDWLHQWV PLJKW UHVSRQG ZKHQ WUHDWHG ZLWK D
SODFHER EXWDUHXQDZDUHWKDWWKHLUPHGLFDWLRQLVLQDFWLYH7KHVHDUHH[DPSOHVRI
WKH ZHOONQRZQ SODFHER HIIHFW ZKLFK PLJKW KDYH D SV\FKRORJLFDO FRPSRQHQW
GHSHQGHQW RQ WKH SDWLHQW V EHOLHI WKDW KH LV UHFHLYLQJ DSSURSULDWH FDUH $ 
SODFHERUHVSRQVHLVQRWXQFRPPRQLQPDQ\FOLQLFDOLQGLFDWLRQV

6XSSRVH WKDW D UHVSRQVH < FDQ EH UHSUHVHQWHG E\ D WUXH WKHUDSHXWLF UHVSRQVH
FRPSRQHQW 75 DQG D SODFHER HIIHFW 3( /HWWLQJ VXEVFULSWV $ DQG 3 GHQRWH
µDFWLYH¶DQGµSODFHER¶WUHDWPHQWVUHVSHFWLYHO\WKHHVWLPDWHGWKHUDSHXWLFEHQHILWRI
WKHDFWLYHFRPSRXQGPLJKWEHPHDVXUHGE\WKHGLIIHUHQFH

  <$±<3  75$3($ ± 7533(3 


%HFDXVHDSODFHERKDVQRWKHUDSHXWLFEHQHILW753 :LWK3(D 3($±3(3\RX
REWDLQ

  <$±<3 75$3(D

:KHQSDWLHQWVDUHXQDZDUHRIWKHLUWUHDWPHQWWKHSODFHERHIIHFW 3( VKRXOGEHWKH
VDPHIRUERWKJURXSVPDNLQJ3(D 7KHUHIRUHWKHGLIIHUHQFHLQUHVSRQVHYDOXHV
HVWLPDWHVWKHWUXHWKHUDSHXWLFEHQHILWRIWKHDFWLYHFRPSRXQG

+RZHYHULISDWLHQWVNQRZZKLFKWUHDWPHQWWKH\KDYHEHHQDVVLJQHGWKHSODFHER
HIIHFWLQWKHDFWLYHJURXSPLJKWGLIIHUIURPWKDWRIWKHFRQWUROJURXSSHUKDSVGXH
WR EHWWHU FRPSOLDQFH RU H[SHFWDWLRQ RI EHQHILW ,Q WKLV FDVH WKH HVWLPDWH RI
WKHUDSHXWLFEHQHILWLVFRQWDPLQDWHGE\DQRQ]HUR3(D

,QDGGLWLRQELDVZKHWKHUFRQVFLRXVRUQRWPLJKWDULVHLIWKHLQYHVWLJDWRUGRHVQRW
HYDOXDWHDOOSDWLHQWVXQLIRUPO\(YDOXDWLRQRIVWXG\PHDVXUHPHQWV VXFKDVJOREDO
DVVHVVPHQWV DQG GHFLVLRQV UHJDUGLQJ GRVLQJ FKDQJHV YLVLW WLPLQJ XVH RI
FRQFRPLWDQW PHGLFDWLRQV DQG GHJUHH RI IROORZXS UHODWLQJ WR DGYHUVH HYHQWV RU
DEQRUPDOODEV PLJKWEHDIIHFWHGE\WKHLQYHVWLJDWRU¶VNQRZOHGJHRIWKHSDWLHQW¶V
WUHDWPHQW6XFKELDVFDQEHFRQWUROOHGE\GRXEOHEOLQGLQJWKHVWXG\ZKLFKPHDQV
WKDW LQIRUPDWLRQ UHJDUGLQJ WUHDWPHQW JURXS DVVLJQPHQW LV ZLWKKHOG IURP WKH
LQYHVWLJDWRUDVZHOODVWKHSDWLHQW

'RXEOHEOLQGLQJ LV DFRPPRQDQGLPSRUWDQWIHDWXUHRIDFRQWUROOHGFOLQLFDOWULDO

HVSHFLDOO\ ZKHQ HYDOXDWLRQV DUH RSHQ WR VRPH GHJUHH RI VXEMHFWLYLW\ +RZHYHU
GRXEOHEOLQGLQJLVQRWDOZD\VSRVVLEOHRUSUDFWLFDO)RUH[DPSOHWHVWDQGFRQWURO
WUHDWPHQWVPLJKWQRWEHDYDLODEOHLQWKHVDPHIRUPXODWLRQ,QVXFKFDVHVWUHDWPHQW
FDQVRPHWLPHVEHDGPLQLVWHUHGE\RQHLQYHVWLJDWRUDQGWKHHYDOXDWLRQVSHUIRUPHG


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


E\ D FRLQYHVWLJDWRU DW WKH VDPH FHQWHU LQ DQ DWWHPSW WR PDLQWDLQ VRPH VRUW RI
PDVNLQJRIWKHLQYHVWLJDWRU

6WXGLHV FDQ DOVR EH WULSOHEOLQG ZKHUHLQ WKH SDWLHQW LQYHVWLJDWRU DQG FOLQLFDO
SURMHFWWHDP LQFOXGLQJWKHVWDWLVWLFLDQ DUHXQDZDUHRIWKHWUHDWPHQWDGPLQLVWHUHG
XQWLOWKHVWDWLVWLFDODQDO\VLVLVFRPSOHWH7KLVUHGXFHVDWKLUGOHYHORISRWHQWLDOELDV
WKDWRIWKHLQWHUSUHWDWLRQRIWKHUHVXOWV

6HOHFWLRQ RI DSSURSULDWH VWDWLVWLFDO PHWKRGV IRU GDWD DQDO\VLV LQ FRQILUPDWRU\
VWXGLHV VKRXOG EH GRQH LQ D EOLQGHG PDQQHU ZKHQHYHU SRVVLEOH 8VXDOO\ WKLV LV
DFFRPSOLVKHG WKURXJK WKH GHYHORSPHQW RI D VWDWLVWLFDO DQDO\VLV SODQ SULRU WR
FRPSOHWLQJ GDWD FROOHFWLRQ 6XFK D SODQ KHOSV UHPRYH WKH SRWHQWLDO IRU ELDVHV
DVVRFLDWHGZLWKGDWDGULYHQPHWKRGRORJ\,WDOVRHOLPLQDWHVWKHDELOLW\WRVHOHFWD
PHWKRGIRUWKHSXUSRVHRISURGXFLQJDUHVXOWFORVHVWWRWKHRXWFRPHWKDWLVEHLQJ
VRXJKW

6HOHFWLRQRI6WDWLVWLFDO0HWKRGV

)HDWXUHV RI FRQWUROOHGFOLQLFDOWULDOVVXFKDVUDQGRPL]DWLRQDQGEOLQGLQJKHOSWR
OLPLW ELDV ZKHQ PDNLQJ VWDWLVWLFDO LQIHUHQFHV 7KH VWDWLVWLFDO PHWKRGV WKHPVHOYHV
PLJKW DOVR LQWURGXFH ELDV LI WKH\ DUH µGDWDGULYHQ¶ WKDW LV WKH PHWKRG LV VHOHFWHG
EDVHGRQWKHVWXG\RXWFRPHV,QPRVWFDVHVWKHVWXG\GHVLJQDQGREMHFWLYHVZLOO
SRLQW WR WKH PRVW DSSURSULDWH VWDWLVWLFDO PHWKRGV IRU WKH SULPDU\ DQDO\VLV 7KHVH
PHWKRGV DUH XVXDOO\ GHWDLOHG LQ D IRUPDO DQDO\VLV SODQ SUHSDUHG SULRU WR GDWD
FROOHFWLRQ DQG WKHUHIRUH UHSUHVHQW WKH EHVW µWKHRUHWLFDO¶ PHWKRGRORJ\ QRW
LQIOXHQFHGE\WKHGDWD

2IWHQ VXIILFLHQW NQRZOHGJH RI WKH YDULDELOLW\ DQG GLVWULEXWLRQ RI WKH UHVSRQVH LQ
3KDVHRULQSLYRWDOWULDOVLVREWDLQHGIURPSUHYLRXVVWXGLHV,IQHFHVVDU\WKHUHDUH
ZD\V WR FRQILUP GLVWULEXWLRQDO DVVXPSWLRQV EDVHG RQ SUHOLPLQDU\ EOLQGHG GDWD LQ
RUGHU WR IXOO\ SUHVSHFLI\ WKH PHWKRGRORJ\ %HFDXVH GLIIHUHQW VWDWLVWLFDO PHWKRGV
PLJKWOHDGWRGLIIHUHQWFRQFOXVLRQVIDLOXUHWRSUHVSHFLI\WKHPHWKRGVPLJKWOHDGWR
WKHDSSHDUDQFHRIVHOHFWLQJDPHWKRGWKDWUHVXOWVLQWKHPRVWGHVLUDEOHFRQFOXVLRQ

0HWKRGRORJ\ELDVLVRQHFRQFHUQDGGUHVVHGE\DQDQDO\VLVSODQ0RUHLPSRUWDQWO\
SUHVSHFLI\LQJ PHWKRGRORJ\ KHOSV WR HQVXUH WKDW WKH VWXG\ REMHFWLYHV DUH
DSSURSULDWHO\DGGUHVVHG7KHVWDWLVWLFDOPHWKRGVHOHFWHGZLOOGHSHQGYHU\VWURQJO\
RQWKHDFWXDOREMHFWLYHRIWKHVWXG\&RQVLGHUDWULDOWKDWLQFOXGHVWKUHHGRVHVRIDQ
DFWLYH FRPSRXQG DQG DQ LQDFWLYH SODFHER 3RVVLEOH VWXG\ REMHFWLYHV LQFOXGH
GHWHUPLQLQJLI

œ WKHUHLVDQ\GLIIHUHQFHDPRQJWKHIRXUJURXSVEHLQJVWXGLHG
œ DQ\RIWKHDFWLYHGRVHVLVEHWWHUWKDQWKHSODFHER
œ WKHKLJKHVWGRVHLVVXSHULRUWRWKHORZHUGRVHV
œ WKHUHLVDGRVHUHVSRQVH

$GLIIHUHQWVWDWLVWLFDOPHWKRGPLJKWEHUHTXLUHGIRUHDFKRIWKHVHREMHFWLYHV7KH
VWXG\REMHFWLYHPXVWEHFOHDUEHIRUHWKHVWDWLVWLFDOPHWKRGFDQEHVHOHFWHG


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





 'HVFULSWLYH6WDWLVWLFV

'HVFULSWLYHVWDWLVWLFVGHVFULEHWKHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQRIWKHSRSXODWLRQ7KLVLV
GRQH E\ XVLQJ KLVWRJUDPV WR GHSLFW WKH VKDSH RI WKH GLVWULEXWLRQ E\ HVWLPDWLQJ
GLVWULEXWLRQDOSDUDPHWHUVDQGE\FRPSXWLQJYDULRXVPHDVXUHVRIFHQWUDOWHQGHQF\
DQGGLVSHUVLRQ

$ KLVWRJUDP LV D SORW RI WKH PHDVXUHG YDOXHV RI D UDQGRP YDULDEOH E\ WKHLU
IUHTXHQF\)RUH[DPSOHKHLJKWPHDVXUHPHQWVIRU\HDUROGPDOHVWXGHQWVFDQEH
GHVFULEHGE\DVDPSOHKLVWRJUDPEDVHGRQVWXGHQWV6HH)LJXUH


)LJXUH+LVWRJUDPRI+HLJKW0HDVXUHPHQWV Q  


 6



 4
Frequency



 2



 0
 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78
 Height (in.)




,I PRUHDQGPRUH PHDVXUHPHQWV DUH WDNHQ WKH KLVWRJUDP PLJKW EHJLQ ORRNLQJ
OLNH D µEHOOVKDSHG¶ FXUYH ZKLFK LV FKDUDFWHULVWLF RI D QRUPDO GLVWULEXWLRQ 6HH
)LJXUH

 


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


)LJXUH+LVWRJUDPRI+HLJKW0HDVXUHPHQWV Q  









Frequency











 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80
 Height (in)




,I \RX DVVXPH WKH SRSXODWLRQ GLVWULEXWLRQ FDQ EH PRGHOHG ZLWK D NQRZQ
GLVWULEXWLRQ VXFKDVWKHQRUPDO \RXQHHGRQO\HVWLPDWHWKHSDUDPHWHUVDVVRFLDWHG
ZLWK WKDW GLVWULEXWLRQ LQ RUGHU WR IXOO\ GHVFULEH LW 7KH ELQRPLDO GLVWULEXWLRQ KDV
RQO\RQHSDUDPHWHUSZKLFKFDQEHGLUHFWO\HVWLPDWHGIURPWKHREVHUYHGGDWD7KH
QRUPDO GLVWULEXWLRQ KDV WZR SDUDPHWHUV m DQG s UHSUHVHQWLQJ WKH PHDQ DQG
YDULDQFHUHVSHFWLYHO\

6XSSRVHDVDPSOHRIQPHDVXUHPHQWVGHQRWHGE\[[[QLVREWDLQHG9DULRXV
GHVFULSWLYH VWDWLVWLFV FDQ EH FRPSXWHG IURP WKHVH PHDVXUHPHQWV WR KHOS GHVFULEH
WKH SRSXODWLRQ 7KHVH LQFOXGH PHDVXUHV RI FHQWUDO WHQGHQF\ ZKLFK GHVFULEH WKH
FHQWHURIWKHGLVWULEXWLRQDQGPHDVXUHVRIGLVSHUVLRQZKLFKGHVFULEHWKHYDULDWLRQ
RIWKHGDWD&RPPRQH[DPSOHVRIHDFKDUHVKRZQLQ7DEOH

,Q DGGLWLRQ WR GLVWULEXWLRQDO SDUDPHWHUV \RX VRPHWLPHV ZDQW WR HVWLPDWH
SDUDPHWHUV DVVRFLDWHG ZLWK D VWDWLVWLFDO PRGHO ,I DQ XQNQRZQ UHVSRQVH FDQ EH
PRGHOHG DV D IXQFWLRQ RI NQRZQ RU FRQWUROOHG YDULDEOHV \RX FDQ RIWHQ REWDLQ
YDOXDEOH LQIRUPDWLRQ UHJDUGLQJ WKH UHVSRQVH E\ HVWLPDWLQJ WKH ZHLJKWV RU
FRHIILFLHQWVRIHDFKRIWKHVHNQRZQYDULDEOHV7KHVHFRHIILFLHQWVDUHFDOOHGPRGHO
SDUDPHWHUV 7KH\ DUH HVWLPDWHG LQ D ZD\ WKDW UHVXOWV LQ WKH JUHDWHVW FRQVLVWHQF\
EHWZHHQWKHPRGHODQGWKHREVHUYHGGDWD






 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





7$%/(&RPPRQ'HVFULSWLYH6WDWLVWLFV

0HDVXUHVRI &HQWUDO7HQGHQF\ 

$ULWKPHWLF0HDQ [   S[ Q  [ [ [ Q

L   Q

0HGLDQ WKHPLGGOHYDOXHLIQLVRGGWKHDYHUDJHRI
WKHWZRPLGGOHYDOXHVLIQLVHYHQ  
WK

SHUFHQWLOH 
0RGH WKHPRVWIUHTXHQWO\RFFXUULQJYDOXH
*HRPHWULF0HDQ P[   [ ¼[ ¼¼[ 
Q Q

L   Q

+DUPRQLF0HDQ QS [  Q^ [  [  [ ` 

± ±

L   Q

:HLJKWHG0HDQ [   SZ [ :ZKHUH: SZ 

Z L L L

7ULPPHG0HDQ $ULWKPHWLFPHDQRPLWWLQJWKHODUJHVWDQG
VPDOOHVWREVHUYDWLRQV
:LQVRUL]HG0HDQ $ULWKPHWLFPHDQDIWHUUHSODFLQJRXWOLHUVZLWK
WKHFORVHVWQRQRXWOLHUYDOXHV


0HDVXUHVRI 'LVSHUVLRQ 

9DULDQFH V  S [ ± [  Q± 

 

6WDQGDUG'HYLDWLRQ V VTXDUHURRWRIWKHYDULDQFH
6WDQGDUG(UURU RIWKH V Q  6WDQGDUGGHYLDWLRQRI [ 
 

PHDQ 
5DQJH /DUJHVWYDOXH6PDOOHVWYDOXH
0HDQ$EVROXWH S_[ ± [ _ Q
L

'HYLDWLRQ
,QWHU4XDUWLOH5DQJH  SHUFHQWLOH± SHUFHQWLOH
WK WK

&RHIILFLHQWRI9DULDWLRQ V [ 


'HVFULSWLYH VWDWLVWLFDO PHWKRGV DUH RIWHQ WKH RQO\ DSSURDFK WKDW FDQ EH XVHG IRU
DQDO\]LQJWKHUHVXOWVRISLORWVWXGLHVRU3KDVH,FOLQLFDOWULDOV'XHWRVPDOOVDPSOH
VL]HVWKHODFNRIEOLQGLQJRUWKHRPLVVLRQRIRWKHUIHDWXUHVRIDFRQWUROOHGWULDO
VWDWLVWLFDOLQIHUHQFHPLJKWQRWEHSRVVLEOH+RZHYHUWUHQGVRUSDWWHUQVREVHUYHGLQ
WKH GDWD E\ XVLQJ GHVFULSWLYH RU H[SORUDWRU\ PHWKRGV ZLOO RIWHQ KHOS LQ EXLOGLQJ
K\SRWKHVHVDQGLGHQWLI\LQJLPSRUWDQWFRIDFWRUV7KHVHQHZK\SRWKHVHVFDQWKHQEH
WHVWHG LQ D PRUH FRQWUROOHG PDQQHU LQ VXEVHTXHQW VWXGLHV ZKHUHLQ LQIHUHQWLDO
VWDWLVWLFDOPHWKRGVZRXOGEHPRUHDSSURSULDWH





&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


 ,QIHUHQWLDO6WDWLVWLFV

7KHWZRSULPDU\VWDWLVWLFDOPHWKRGVIRUPDNLQJLQIHUHQFHVDUHFRQILGHQFHLQWHUYDO
HVWLPDWLRQDQGK\SRWKHVLVWHVWLQJ

&RQILGHQFH,QWHUYDOV

3RSXODWLRQSDUDPHWHUVVXFKDVWKHPHDQ m RUWKHVWDQGDUGGHYLDWLRQ s FDQEH
HVWLPDWHG E\ XVLQJ D SRLQW HVWLPDWH VXFK DV WKH VDPSOH PHDQ [ RU WKH VDPSOH
VWDQGDUG GHYLDWLRQ V  $ FRQILGHQFH LQWHUYDO LV DQ LQWHUYDO DURXQG WKH SRLQW
HVWLPDWHWKDWFRQWDLQVWKHSDUDPHWHUZLWKDVSHFLILFKLJKSUREDELOLW\RUFRQILGHQFH
OHYHO $  FRQILGHQFH LQWHUYDO IRU WKH PHDQ m  FDQ EH FRQVWUXFWHG IURP WKH
VDPSOH GDWD ZLWK WKH IROORZLQJ LQWHUSUHWDWLRQ ,I WKH VDPH H[SHULPHQW ZHUH
FRQGXFWHGDODUJHQXPEHURIWLPHVDQGFRQILGHQFHLQWHUYDOVZHUHFRQVWUXFWHGIRU
HDFKDSSUR[LPDWHO\RIWKRVHLQWHUYDOVZRXOGFRQWDLQWKHSRSXODWLRQPHDQ m 

7KH JHQHUDO IRUP RI D FRQILGHQFH LQWHUYDO LV >q/ ± q8@ ZKHUH q/ UHSUHVHQWV WKH
ORZHUOLPLWDQGq8LVWKHXSSHUOLPLWRIWKHLQWHUYDO,IWKHSUREDELOLW\GLVWULEXWLRQRI
WKHSRLQWHVWLPDWHLVV\PPHWULF VXFKDVWKHQRUPDOGLVWULEXWLRQ WKHLQWHUYDOFDQ
EHIRXQGE\

A“&Â s Ö 
q q


A LV WKH SRLQW HVWLPDWH RI WKH SRSXODWLRQ SDUDPHWHU q s Ö  LV WKH VWDQGDUG
ZKHUH q q

HUURU RI WKH HVWLPDWH DQG & UHSUHVHQWV D YDOXH GHWHUPLQHG E\ WKH SUREDELOLW\
GLVWULEXWLRQRIWKHHVWLPDWHDQGWKHVLJQLILFDQFHOHYHOWKDW\RXZDQW:KHQ sqÖ LV
XQNQRZQWKHHVWLPDWH sÖ qÖ PD\EHXVHG

)RU H[DPSOH IRU a EHWZHHQ  DQG  D  ±a  FRQILGHQFH LQWHUYDO IRU  D
QRUPDOSRSXODWLRQPHDQ m LV

£
[“=a Âs» Q 


£
ZKHUH WKH SRLQW HVWLPDWH RI m LV [  WKH VWDQGDUG HUURU RI [ LV s» Q  DQG WKH
YDOXHRI=aLVIRXQGLQWKHQRUPDOSUREDELOLW\WDEOHV 6HH$SSHQGL[$ 6RPH
FRPPRQO\XVHGYDOXHVRIaDQGWKHFRUUHVSRQGLQJFULWLFDO=YDOXHVDUH

a =a
 
 
 
 


 &KDSWHU,QWURGXFWLRQ %DVLFV





,QPRVWFDVHVWKHVWDQGDUGGHYLDWLRQ s ZLOOQRWEHNQRZQ,ILWFDQEHHVWLPDWHG
XVLQJWKHVDPSOHVWDQGDUGGHYLDWLRQ V D ±a FRQILGHQFHLQWHUYDOIRUWKH
PHDQ m FDQEHIRUPHGDV

£
[“Wa ÂV» Q 



ZKHUHWaLVIRXQGIURPWKH6WXGHQWWSUREDELOLW\WDEOHV VHH$SSHQGL[$ EDVHG
RQ WKH QXPEHU RI GHJUHHV RI IUHHGRP LQWKLVFDVHQ±)RUH[DPSOHDYDOXHRI
Wa ZRXOGEHXVHGIRUDFRQILGHQFHLQWHUYDOZKHQQ 

0DQ\6$6SURFHGXUHVZLOOSULQWSRLQWHVWLPDWHVRISDUDPHWHUVZLWKWKHLUVWDQGDUG
HUURUV 7KHVH SRLQW HVWLPDWHV FDQ EH XVHG WR IRUP FRQILGHQFH LQWHUYDOV XVLQJ WKH
JHQHUDO IRUP IRU qÖ WKDW LV JLYHQ DERYH 6RPH RI WKH PRVW FRPPRQO\ XVHG
FRQILGHQFH LQWHUYDOV DUH IRU SRSXODWLRQ PHDQV m  GLIIHUHQFHV LQ PHDQV EHWZHHQ
WZRSRSXODWLRQV m±m SRSXODWLRQSURSRUWLRQV S DQGGLIIHUHQFHVLQSURSRUWLRQV
EHWZHHQ WZR SRSXODWLRQV S ± S  )RU HDFK RI WKHVH WKH IRUP IRU qÖ  DQG LWV
VWDQGDUGHUURUDUHVKRZQLQ7DEOH

7$%/(&RQILGHQFH,QWHUYDO&RPSRQHQWV$VVRFLDWHGZLWK
0HDQVDQG3URSRUWLRQV

q A sqÖ  sÖ qÖ  &

q
m [ s Q

V Q

=a LIsLVNQRZQWa LIsLVXQNQRZQ
 


m ±m  [ - [   V  Q Q 

=a LI s DQGs DUHNQRZQ
s Q s Q 
       
 




 
Wa LIs RUs LVXQNQRZQ,IXQNQRZQ
  

DVVXPHHTXDOYDULDQFHVDQGXVH
V   Q ± V  Q ± V  Q Q ± 
  

    
 

S SA [Q S ±S Q SA ±SA Q =a  

 [µHYHQWV¶LQQELQRPLDOWULDOV 
S ±S 
 
SA ±SA  S ±S Q  SA  ±S
 
A  Q 

=a 
    

S ±S Q 
  
SA  ±S
A  Q  SA  [ Q IRUL  
L L L
  


DSSOLHVWRODUJHVDPSOHV



 


&RPPRQ6WDWLVWLFDO0HWKRGVIRU&OLQLFDO5HVHDUFKZLWK6$6([DPSOHV


+\SRWKHVLV7HVWLQJ

+\SRWKHVLV WHVWLQJLVDPHDQVRIIRUPDOL]LQJWKHLQIHUHQWLDOSURFHVVIRUGHFLVLRQ
PDNLQJ SXUSRVHV ,W LV D VWDWLVWLFDO DSSURDFK IRU WHVWLQJ K\SRWKHVL]HG VWDWHPHQWV
DERXWSRSXODWLRQSDUDPHWHUVEDVHGRQORJLFDODUJXPHQW

7R XQGHUVWDQG WKH FRQFHSW EHKLQG WKH K\SRWKHVLV WHVW OHW¶V H[DPLQH D IRUP RI
GHGXFWLYHDUJXPHQWIURPORJLFXVLQJWKHIROORZLQJH[DPSOH

,I\RXKDYHDQDSSOH\RXGRQRWKDYHDQRUDQJH<RXKDYHDQRUDQJH7KHUHIRUH
\RXGRQRWKDYHDQDSSOH

7KH ILUVW WZR VWDWHPHQWV RI WKH DUJXPHQW DUH SUHPLVHV DQG WKH WKLUG LV WKH
FRQFOXVLRQ 7KH FRQFOXVLRQ LV ORJLFDOO\ GHGXFHG IURP WKH WZR SUHPLVHV DQG LWV
WUXWKGHSHQGVRQWKHWUXWKRIWKHSUHPLVHV

,I3UHSUHVHQWVWKHILUVWSUHPLVHDQG4UHSUHVHQWVWKHVHFRQGSUHPLVHWKHDUJXPHQW
PD\EHIRUPXODWHGDV

  LI3WKHQQRW4   FRQGLWLRQDOSUHPLVH 
  4      SUHPLVH 
  BBBBBBBBBBBBBBB
  WKHUHIRUHQRW3   FRQFOXVLRQ 

7KLVLVDGHGXFWLYHO\YDOLGDUJXPHQWRIORJLFWKDWDSSOLHVWRDQ\WZRVWDWHPHQWV3
DQG4ZKHWKHUWUXHRUIDOVH1RWHWKDWLI\RXKDYHERWKDQDSSOHDQGDQRUDQJHWKH
FRQGLWLRQDOSUHPLVHZRXOGEHIDOVHZKLFKPDNHVWKHFRQFOXVLRQIDOVHEHFDXVHWKH
DUJXPHQWLVVWLOOYDOLG

6WDWLVWLFDO DUJXPHQWV WDNH WKH VDPH IRUP DV WKLV ORJLFDO DUJXPHQW EXW VWDWLVWLFDO
DUJXPHQWV PXVW DFFRXQW IRU UDQGRP YDULDWLRQV LQ VWDWHPHQWV WKDW PLJKW QRW EH
NQRZQWREHFRPSOHWHO\WUXH$VWDWLVWLFDODUJXPHQWPLJKWEHSDUDSKUDVHGIURPWKH
ORJLFDODUJXPHQWDERYHDV

  LI3WKHQSUREDEO\QRW4  FRQGLWLRQDOSUHPLVH 
  4        SUHPLVH 
  BBBBBBBBBBBBBBBBBBBB
  WKHUHIRUHSUREDEO\QRW3  FRQFOXVLRQ 



Discovering Diverse Content Through
Random Scribd Documents
moarne yette in stadige Easterkoelte, ta to setten, it waeide, det it
lille en de wyn roan al heger en heger ta ’t fiere Noard-Easten ta.
Do lichte in swierladene Noardlânskoffe fol hout it anker en
stevene, al de seils op en sêft soeijende as in skuitsjeseas yn syn
riemmen op ’e weagen, op ’e fiere igge fen Grinzerlân oan. En Ryklef
Ripperda stie foarenoan by de boech. Under’t mom fen in ienfâldich
houtfrachtersfeint sloech syn hert mei heftiger slaggen, do-t se al
skipperjende en lavearjende, de hiele koffe oer en oer wyt en de
seils as planken sa hird, ta de haven fen Delfsyl ynsylden en it paed
nei de greate sted fen Grins sochten.
Mar gjin healûre letter lei de greate trijemester stil. De froast wie
machtiger as hy en stie him.
It wintere fûl.—
 VII.

As in lange staesje fen stil-trêdzjende skiere nonnen, sa tôgen de

wolkens, frachten snie yn ’e kape, de winterloft lâns, it forlittene
paed, hwer gjin fel sinnefjûr mear barnde en hjar greate grize
kapûzen fordonkeren smychtich en skelmich it lytse streekje
sinneskyn, dwaende yn ’t Súd-Westen om hjar to ûnderwrotten. It
pinkeage der al de hiele dei om, earmtlike sobere pronk fen in
sinneblinkje, det gjin sinneskyn hjitte koe, en gjin ljochtmoanne yet
wie. In biwyske wie ’t, in triljende libbenssucht fen it ta de dead
martele en stridende ljocht. Hwer wierne nou de dagen fen triomf?
de hjitte wegen fen ’e bigearten? hwer eltse foetprint in bûrling
bliûwe liet fen tinend ljocht, fen hearlike blide tinzen, fen kostlike
kreft, dy-t oanfitert ta moedige, oermoedige en selst weachhalzerige
dieden, de tsjustere driûw fen ’e hiele skepping, om wer it nije to
jaen yn ’e tiid dy-t komme scil, it libben syn foartbistean’s wissichheit
yn it smeijen fen ’e nije skeakel?
It ljocht sykhelle noch swakjes oan ’e loft. Ho flau de skimer! ho
kringe de démonen fen skaed en nacht al wramende op him yn!
Sjoch se wrakseljen mei him, de godlike! en den wer yn inoar om!
sjoch it slangeringjen fen hjar skiere, wytskobbige wolkeliven! hjar
spjaltinge yn in mennichte fen wjerljochtreade fangearms, om der it
godlike, det mar net stjerre wol, it moaije, it goede, it reine fen ’e
wrâld mei to fornietigjen. Ho-t se de wrede wyn en de kjeld oproppe
ta help, o dy freeslike wraksel derboppe yn ’e loft.... is ’r net it
suverste byld fen ’e lytse minske op ’e lytse ierde derûnder, ek
wrakseljend tsjin syn kweade geesten, dy-t nei him rame, om him it
godlike fen syn siel to ûntstellen?
 Mar it ljocht, it godlike scil it winne....! En sa tynde it stadichoan
oer in stille lânsdouwe, griis en feal yn ’e winterfoarmoarn, forlitten
fen minske en dier yn ’e meast folkomene iensumheitsearmoed fen
’e onbiprinte snie, dy-t noch gjin minske droegen hie, allinne de
lichte lêst fen rovers út honger en moardsucht, oanfitere ta strún en
aventúr yn ’t piktsjuster fen dizze stille nachten.
Ien jaget der oer in boerehiem yn it winnende ljocht.... de moaije
lange rêchhierren stiif fen froast, de lytse snút gnúvt by de
hinneloop lâns. It rûkt der sa fearrich en fetlik.... Hy hâldt him mei
de skerpe klauwkes oan ’e triemkes fen ’t hinneljedderke, it sêfte
moaije lyfke himet fen wille as in jager it boarst, as de hazze
omtûmmelt fen in rekke skot yn ’e efterpoaten. Hjir is it neat oars as
moardlust, dy by tiiden raest om bifrediging, derre de mird freget
neat as iten, it wapen tsjin de stille, grime dea, dy-t nou al dagen op
him loert.
De hoanne skreauwt en slacht yn de geweldige wjukken, de
hinnen raze, as in lytse dryste ruter springt de mird de alderfetste
nei de waerme strôt.... Wer stiltme. Hwet geslûp en gewriûw, in
plofke yn ’e snie, in bloeddrip twa trije op in efterhússtriette,
suterige wyt yn it bleke ljocht oan ’e Easterkym.
De mird spilet fen ruten, as in tigerke giet it by sprongkjes mei in
plofke op it hirde iis fen in bysleat, by de rûche wâl wer op en den
oer it lân yn ’e tichtsnijde fûrgen lâns. De skiep skeuke him foart, as
’r oan hjar lâns reart, in âld skierroek yn in iensume eskenbeam
skeldt him út. De mird dûkt him noch lytser. Hwet male him dizze
allegear! Der is neat, hwet him fen it paed nei de hoale ôfhâlde scil
en mei faesje tûmmelt hy by de hege wâlskant del op it hirde iis fen
it Djipt.
Ynienen krûpt ’r yn inoar ta in nietichheit, in biwyske mar fen in
libben dier. Syn bloeddrich snútsje giet skûl yn t sêfte hier fen ’t
lyfke, de fjouwer poatsjes lûkt ’r op, de rêch jowt him willich yn ’e
bocht, nou moat de sterke rêchbonke de skutte wêze tsjin gefaer. Sa
leit ’r der deastil, in lyts protsje yn greate deadsbinauwinge.
 De minske, de greate fordylger, giet foarby. It skaed.... it greate
skaed yn ’e wrâld fen al it djiert, hwer it mar earne ek sykhellet.... it
greate skaed, altyd fen pine en dead biselskippe. Hy hat wjukken
oan de foetten. It iis krêket en earmoedet, hwer hy de swierte fen
syn lichem plantet. De kwalster stout de mird oer ’e hûd, hy roert
gjin hier, leit as dea.... It skaed giet deun oan him lâns.... As in
skûrwyn giet it foarby....
Mei in sprongkje ef hwet is de mird nou by syn hoale ûnder in
daem yn in forstoppe pomp, hwer it wetter net mear troch wol. Mar
de minske, hokker hoale nimt him yn syn biwâld, hwer is de
koestering fen in smûk binhûs for syn yneine foetten?
De reedrider seach de Liikster bosken blauwjen oan ’e einder,
rjuchts seach ’r de âlde standermounle fen Súdhoarn en it keal
beamte fen ’e Hanckemabosk en hirder, al mar hirder kris! kras!
fleagen de flugge izers oer it hirde iis. De wyn hie de snie der ôfjage,
wreed en kâld lei it iensum paed der foar.
Hy bleau efkes stean to útpûsten yn ’e smoute fen in tropke
beammen. Hwet scoe ’r wol net jaen wold ha, om him efkes
waermje to kinnen yn ien fen ’e greate bûthúzen, hwer nou sa
noegjend de kouwegleskes fen skimeren yn ’t bleke lantearneljocht.
Hy koe it gefaer en hy joech ’r him mar net sa op ’e dolle roes yn.
Mei soarch strûpte ’r syn knapsekje los, det him op ’e rêch hinge en
helle ’r in spekbrogge út en al itende wei ried ’r stadich fierder,
Bidlersboom foarby, op Blaufallaet oan.
De sinne riisde boppe de tear-kleurde roazereade kym.... hwet in
woldied wie dit stille, bleke winterljocht for de iensume reisger! De
sniewolkens protten nou gear yn nidige kloften djip yn it Suden en
seagen oerginstich it ljocht groeijen, boppe de kym út en winnende
wei heger kliûwen, al mar heger....
En hy!.... o ho seine hy de nije dei, wer de earste yn it heitelân,
de brune jonge skippersfeint! It pakje stie him goed, al wie ’t hwet
bilape en ’t konstitúsikoard al lang fen donkerbrún ta bleekgiel
forwosken en in fellemûtse mei earkleppen siet him sa ticht om ’e
earen, min seach allinne der ûnder út in moi greate noas en de mûle
mei syn waermreade lippen. Lyk ûnder ’e rânne fen ’e mûts laken
heal biskûl ek de heldere brune eagen en seagen frank en frij om
hjar hinne, yn ’e wite stille wrâld om, optheden it bisit fen him lykme
allinne, hwent fier en nei wie gjin minske to sjen. Mar yn ’e fierte
krinkelde in slangkje reek de loft yn en kefte in hountsje.
De lange reed fen ’e neinacht wie foarby. ’t Gyng al mear en mear
op hûs yn, der scoene nou al gefaren op ’e loer lizze kinne en hy
tochte ynienen om ’t âlde sechje fen syn heit: ho tichter by hûs, ho
greater de skea, sei de hazze en hy rekke tichte by ’t leger yn in
rottestap—mar gefaer—der hie hy noch noait foar omkrolle. In nuver
soarte fen wille wie ’t for him, om him der tsjinoer stelle to kinnen
en ’t op syn alderfynst út to fikelearjen hwer de goede kâns om to
ûntkommen to finen wêze scoe.
Foar de wyn ôf liet ’r him stadich glide, de soune skoudrige lea
sêft widzjend nei ’t forweech fen ’e stevige streek fen ’e skonken, de
hânnen yn ’e broeksbûsen, de eagen skerp stoarjend alle kanten út.
It wie noch fierst to betiid yn ’e moarn, ’t gefaer sliepte noch, allinne
by Blaufalleat wie folk warber. In âld man kapte in nij bit oan ’e
feartskant en it kefferke roan as in lytse gek oan board fen it skip
om en wie alhiel oerstjûr.
„Scilst’ stil wêze?” raesde de man mei de bile. Mar Bijke joech gjin
belies, tûmmele fen pûre razenheit fen it skip op it iis en hinge mei
feninige toskjes de reedrider oan ’e bokse. Dy bleau stean. It like hjir
net sa ongeskikt, om ris út te pûsten en nei ien en oar to pinfiskjen,
dy âld man mei syn gutige skreefkes fen eachjes en syn fynlippige
mûle like snoadernôch, om in petear wirdich to wêzen.
„Kâld, hwette?!” sei de reedrider en stie yn ’e smoute fen ’t skip
nei de bitmakker to sjen.
„Foaral for in gewant jongkearel, om loaikjend nei in âld man to
sjen”, gnyske de oare.
„Det hoecht gjin twaris sei”, en de reedrider naem him de bile út
hânnen en sloech der op as in flaljeklap op ’e telle. De skossen
stouden der nei en efkes letter lei it donkere wetter syn heimnisse
bleat. ’t Kefferke slobbere yn ’t wetter om, mar hâldde de frjemde
man dochs altyd yn ’t fesier. Syn kraleëachjes wykten net fen syn
wegen.
„Kom”, sei de skipper rejael, „in kûmke kofje. ’t Wiif hat se brún.
Den kinst ús skûte en sa ek ris sjen. ’t Is in gnappen-ien. Hast licht
wol ris heard fen „De Vrouw Maria?”
„Nou né”, sei de reedrider, „ik bin fen de bûtefeart, Emden en
Hamburg”.
„Soune en skande, ik hie wol wirk for sa’n ien as dû en den om
utens to swalkjen.... Mar dy-t jong is, hat wyld hier en eart det net
útfallen is, wolle jimm’ ’t dochs net leauwe. De earen scill’ dy ek
noch wol ris bikauwe wirde der yn ’e frjemdte, det wik ik dy,
jonkje.... Fortsjinnest oars goed?”
De reedrider wrotte krekt troch ’t lûk en do’t syn foetten wer
groun fielden, andere ’r: „’t Hat syn útfallen, sims in goudgoune en
ek wol ris fijfjes, ja dy wol it meast.”
„Min sjocht it dyn habyt wol oan”, en de skipper takseare it bilape
buis en ’e âld mûts en ’e hirde fetlearen skoen ûnder ’t
kofjeslobberjen wei en hy joech oarder oan ’t wiif, om in boltsje to
smarren en der in goede hompe tsiis op. En noch in kûmfol gleone
kofje.... De reedrider fielde him op dit stuit as in bidler, dy-t sa mar
ynienen in keningsmiel foarset wirdt.... Noch noait hie him eat sa
forkwikt as dit ienfâldige moarnsbyt.
d’Ald skipper hie de eagen net fen him ôf. „Dû bifalst my wûnder.
Hast fen ’t maitiid noch gjin tsjinst, freegje den mar by Visser’s folk
to Heech, hwer Jellema is mei „De Vrouw Maria”, dy witte altyd wol,
hwer ik tahâld, hwent myn jonges farre for hjar op Londen mei iel.
En hwer kin ik dy biskriûwe?.... So, wennet der folk fen dy to
Ljouwert, yn ’e Bûntebargesteech? As wy it roer der ris fêstsette,
den siikje wy dy op by gelegenheit.”
„Bêstich”, glimke de reedrider, „beide wolkom, hear”, en hja fûsken
as âlde kammeraten. Like wiis as ’r kaem wie, ried ’r wer foart en al
wie ’r neat gjin nijs wys waen, licht wie ’t ek mar better sa. Hy seach
noch ris om nei de beide âlde minsken op hjar skip, nou al hiele lytse
swarte stipkes yn ’e greate, wite wrâld om hjar hinne. Scoene se
inoar ea werom sjen? En dochs foel dizze aerdige ontmoeting as in
bliid fonkje yn syn hert.... it makke syn hiele moarn goed.
Der waerde nou al mear folk warber. Hânnelsljue rieden him
foarby nei ’t Grinzer wykmark, pearkes om in Lieksterblom to heljen,
de famkes, de moaije wangkjes blau fen ’e kjeld en de wiide rokjes
as tontsjes om hjar hinne fenwegen de wyn, stadichoan oanbôzjend
út it Easten, sims in slide, folladen mei sekken sied, trije kearels
derfoar en ien der efter en den wie ’t mar fen wyk-út en jow-rûmte.
Yn ’e lijte by in tropke wylgen-moezen en in jaskerke spanden se
in seil, der kaem in dis mei hjitte sealjemôlke en knapkoeken en der
siet me in âld wiif efter mei filekaenseagen, soksoartigen hy syn
libbensdagen noch noait sjoen hie.
Hy skrilde der fen en seach mar gau yn ’e oarre wei. Koe se him?
wist se hwet fen him? De geur fen ’e sealjemôlke lokke him oars
wûnder, suver mûltergjen wie ’t. Mar hy forwarde him der tsjin en
kraste hastich troch, de brede baen lâns. Einliks, noch omdize fen ’e
fine wintermoarnemist, seach ’r de stompe Stynsgeaër toer út ’e
beambosken fen Siccamaslot en Boelenshûs tinen en as in wife
blinkert yn ’t tsjuster fen dy bosken ien amerij de wite hege
sydmûrre fen Siccamaslot.
Hy bigoan nou ek syn lea to fielen. Sont fen ’e moarn fiif ûre op in
paed, syn ankels diene him sear fen ’e stiifboune riemmen en syn
skonken fen ’t hâlden en kearen op ’t kwalsterige en onbibane iis. In
tel mennich letter Mûntsjetille en lofts hwet fierder yette de
beammen fen Bouwekleaster, it noflik thús fen syn bigearte.
Hy ried de opfeart del en boun ’r him by ’t brêchje ôf. It spande,
om troch de sniedunen hinne to kommen en ien amerijke bleau ’r ris
efkes stean, om út to pûsten en om him hinne to sjen. Ho ’n
hearlikheit wie dizze wite, wiide iensumheit! Hy, de lytse, hymjende
en wraemjende minske, it swarte biweeglike stipke yn ’e stjurre
wrâld fen froast en snie, bidoar neat fen ’e majestieuse moaijens fen
dizze oarde, sûnder minsken en huzen. Hy wie ’r to lyts, to nietich
ta. Al scoe ’r der nou ek delfalle en nei in pear deadsetten stjerre,
syn waerm jong lichem yn pinekrimp ticht tsjin ’e âlde mem ierde
oan.... hjar scoe der net iens de lytste rille fen oer de lea gean, as
der him wer hwa ef hwet bijoech. Kaem it hjar elts jier net sels oer?
As in swiere, droeve weach fen in onneispeurlike Oceaen fielde se
ommers elts jier itselde, berte út hjar swiere, ripe skirte en dead,
wer dead, it willeaze oerjaen fen al hjar kostlikheden yn machteleaze
opstân tsjin ’e dead, de gnizer om ’e hoeke. Om de minske, de
inkeling, bikroade hja hjar likemin as om it fallende bled fen in beam
ef in deade bij, fortiisd yn ’e webbe fen in spin.
Krekt as fielde ’r eat fen dit alles op dit stuit. Noch nea yn syn
libben wie him de iensumheit sa bikrûpt en ho bliid wie hy der ta,
einliks fêste groun ûnder de foetten to hawwen, de Stynsgeaër wei
en det opdraeije to kinnen nei ’t Bouwekleaster. Hjir wie ’r ienkear
earder lâns gien mei Anders ta maet. Do stie de wrâld yette yn ’e
pronk, apels blonken yn ’e hôven en blommen yn ’e túnen en moai
fé weide yn ’t lân, nou waeiden de toarre hopperanken op de diken
en hâlden noch yn alle earmoed de keale ikenstruwellen
omklammere, yn libben en stjerren jimmeroan ien! De tokken
klapperen kâld hinne en wer, bonkjes fen in geramte yn
winterdeadedâns, de Eastewyn as spylman en de froast as kâlde
fryster de lange tsjustere winternacht. In heal forhongere hazke
sprong op út syn leger yn ’t rûch fen ’e dykswâl en joech him
stuiterich fen ellinde ôf, net fierder as stiensmiterslingte. Der stie ’r
wer, to swak om fierder to kommen. Det bigrutte him en hy smiet
him in timpe brea ta út syn knapsekje. Do-t hy efkes letter omseach,
siet it hazke der al by to knabbeljen. It earme dierke en hy wisten
beide, hwet honger wie, al wie hjar honger ek ongelikenser soarte,
swerflingen wierne se allebeide, frjemde hoalen ta hûs, jage fen
wrede hounen tiiden lang....
Einliks seach ’r as earste fen ’e trije Wolmoet hjar pleats, djip
ûnder de sniekape. Ho ’n skat, sa ’n honk, sa ’n thús yn it âlde
Fryske lân, it seine âlderserf, mei de ljeavjende hân oerjown fen
âlder op bern en fen bern op bernsbern!
Wobbe wie mei de feint oan ’t dongkroadzjen efterhûs en krige
him al fen fjirren yn ’t fesier.
 „Hea”, sei ’r bidaerd wei tsjin de feint, „der komt de nije
turfskipper oan. Det treft mar goed, de frouljue woll’ noch graech
hwet sponturf ha. Is der noch plak yn ’e skûrre? En rin gau efkes nei
Bindert en dy ’s, det dy optslach efkes komt, den kin dy ek noch
hwet krije.”
De feint kroaske nei de skûrre en do troch ’t gat yn ’e hage nei
Bindert Japiks, de bûrman. ’t Paed wie rûm.
„Moarn boer,” sei de skipper dimmen en seach Wobbe mar net
oan.... „hat de frou ek turf brek?”
„Jonker!” hime Wobbe en stiek him de hân ta, „o! o!” en do
ynienen hie ’r himsels wer yn ’e macht en sei lûd wei: „Turf?! ’k Scoe
’t al sizze. As se net yn ’e hutte binne, den grif yn ’e molkenkelder”,
en hy raesde lûd om ’t hûs: „Der is in skipper for turf.” De feint
hearde ’t, seach nou net iens mear nei dy skipper om en gyng syn
wegen. Sá goed spile Wobbe syn rol, mar yn syn âld hert wie ’r raer
gesteld. De jonker, o goede guánt noch ta! Ho kaem ’r hjir? en hwer
kaem ’r wei? en hwer moast ’r hinne yn dizze slimme winter, dizze
fûle kjeld, det se selst de skiep binnedoar helle hiene en alle
moarnen der fûgeltsjes dea ûnder ’t tek weifoelen. O hearink hwer
moast dit hinne! en hy krige der sa ’n bikrûping oer, det der ûntfoel
him in trien. Hastich ôffeije mei de mouwe, de feint mocht it oars ris
sjen. Hwet scoe ’r graech yn ’e hûs wolle en ris ôfloere, ho ’t
Wolmoet en Lysbeth hjar postuere scoene, as dizze fiere frjeon
ynienen libbenliif foar hjar stie!
De tsjernmounle gyng en de wine bigoan to klapperjen, allegear
ljeave bikende heitelânske lûden, hertetreast for de swerver. Ho
moai dit fredige boerehiem by winterdei! de lege rûchbisnijde
huzing, forside krûpt ûnder de âlde linebeammen, de lange wite
oesen oan it tek, nou as fine sulveren franje yn it ljocht fen ’e
moarnssinne, de greate reade hoanne, fiktoarje kraeijend op ’e
skerne tsjin in fiere oare strydheld en den de heldere kâlde
wintersinne hjar glinsters oer al dit wyt en it bytsje kleurigs der yn
forskerpjend ta grille bretale moaijens.
 Sa kaem ’r om ’e hoeke en seach Wolmoet stean, dwaende om
spekswaerdtsjes, oan in touwke reauwn yn in beamke op to hingjen.
„O!” sei se en stoarre nei him as in skynsel. Hja sloech mei de
hânnen yn ’e loft, mar joech aldergeloks fjirders gjin lûd.
„Stil!” hjitten strang en flaeikjend syn moaije eagen, dy-t hjarres
frank en frij en o sa innige hertlik fen loaits moeten. Hy seach hjar
triljen en forslein der by stean en hy diich war, om sa gau mooglik
dit noedlik amerijke ta in goed ein to bringen.
„Bêste baelder brek?” frege ’r dimmen, mar de skalk kaem efkes
om de hoek yn ’t glimkjen fen ’e mûlshoeken.
„Gien mar mei en freegje Lysbeth,” sei se en makke, det se fen
ruten kaem, troch ’t gongkje nei de keamer. Der wie Lysbeth, oars
nimmen, der wie de feilichheit. En ’t âld sloof skriemde fen blydskip,
do-t se him seach en wist net, ho-t se him wol lette en sette scoe.
De waerme húslikens der fen dy âld keamer wie as in mantel fen
smûkens om him hinne. Der stie in oeribel great fjûr op ’e hird fen
bêste boekeblokken en de greate swietapelpot prottele heech oan ’t
hael mei geurige brimstigens. Roek min net de sjerp? en de
bargerêch? en den de oare goede dingen, dy-t der noch yn ’e
stalpanne op ’t komfoar stiene? De kat siet der by to noaskebarnen
en heech yn ’e loft boppe de bedsketsdoarren rôp de darteldou fen
roekoekoe, do-t hy frjemd seach.
Hwet wierne se allegear bliid! Hja wisten net, hwet se him wol net
oandwaen scoene en tatriûwe. Lysbeth hie gjin sittend gat, dy toaide
mar oan, mar Wolmoet? dy siet der stil by en harke.... harke, it hiele
fine antlitke ien oandacht en démoed. En by it sjen fen hjar, de
suvere reinens fen hjar wezen, de teare fammigens, it oanminnige
fen ’e lytse blom yn útkommensmoaijens fen hjar wêzen, toraende
alles as waeks, hwet der hird wie yn it herte fen ’e kriichsman en
waerde ’r fen sêfte fielings dreauwn, om oan ljeave dingen to tinken.
Ho nei wie ’r oan hjar alle trije forkleefd as oan guont fen ’e
alderbêsten út it Fryske laech.
Al gaueftich kaem Bindert Japiks der ek oanstappen en skikte by.
Hwet waerde der hwet bipraet! yn in healûre tiid wist Ripperda fen al
dit ljeaf en leed fen ’e lêste tiiden en it leed hie fier de oerhân, ja
wol det! It folk kreunde ûnder it swiere jok, wierne it gjin frije
skouders, hwer nimmen noch ea in lêst op lizze doarst hie? sei
Bindert Japiks en nou sa?! Ljeaver dea as slaef! noait dûke! noait
krûpe, as ’t wêze moast op in healspyn lân frijman, eigen hear, Fries
op frij Frysk lân! En nou scoe Fryslân by Hollân komme en koe
opdraeije for de greate skilden, fen ’e oare provinzjes en ’e
forkwistende steden makke. Fryslân en Sélân stieken de hoarnen yn
’e wâl en de ôffirdige nei de „Nationale Vergadering” scoe ’t boadskip
meikrije, earst de oaren offerje en den scoene de Friezen ’t laedtsje
ek ris útlûke. It wie altyd alweroan mar bitelje.... bitelje, suchte
Bindert Japiks. En hja rekken op ’e tekst fen ’e Optwizeler merkejoun
o! o! en der bloeiden reader roaskes op Wolmoet hjar ljeave
wangkjes as ornaris en de jonker hie der syn eachweiding oan en hy
pinfiske krekt sa lang, it hege wird moast der wol út fen Roanes,
Lysbeth forklapte it. Sedich gyng it kopke foardel, hy seach allinne
mar mear it blonde hier skimerjen troch ’t swarte haekte mûtske. En
hy prize de man lokkich, dy-t dizze ienkear winne scoe ta breid.
Nou skikten se allegear sa mar sûnder fratsen om de tafel. „De
skipper scil ek hwet meiite,” wie Lysbeth hjar bistel.... Wolmoet
droech in pantsje oan en in foarke en in leppel for de brij. Hy snie
syn bargegûd mei de sulveren knyft, dy-t ’r yn in moai biwirke ské
op ’e side hie en de greatfeint seach ’r stoarjend nei, de blauwe
kealleëagen wiid op.
Hwet dy fjouwer minsken tochten ûnder iten, it wie in nuver
grienmank. Seisersum sieten se om ’e tafel, de great- en ’e lytsfeint
tochten net, dy ieten en wierne bliid, do-t it efter de knopen wie en
hja gean koene to terskjen. Dy frjemde kearel derby, hja hiene mar
in skalk each op him, licht woe hy him der wol bisteegje en reagje
hjar fen ’t plak. En Wobbe en Lysbeth en Wolmoet? Hja waerden ho
langer ho stilder.... hjar herte, yn wyld biweech fen blydskip en
drôfenis, pakte sa swier mei it nije en frjemde om, fen dizze dei
brocht, det hja hiene gjin lust yn in ôfwaeid praetsje en diene it
swijen der ta, safolle as ’t mar koe, sûnder each to jaen.
 De middei kaem, de moaije fredige winterneimiddei. In
winterkeningkje song yn ’e hagebeam, in lette hin keakele op ’e
matte. Klap! klap! sûzen de flaljeklappen by tiiden.... den wie ’t wer
efkes stil en bigoan de wine to sûzjen. De greate reade hoanne
kraeide nou op in omkearde kroade fen fiktoarje, in stikmennich
hinnen stiene ’r biskieden en stil nei to harkjen. De kâlde wyn boarte
in wrede dâns mei hwet deade ikebledden, sa nou en den dûkele ’r
noch ien op ’e snie. Wyt en krêkerich lei dy der foar, nuver
glinsterich fen fûle kjeld dagen lang oanien. Read en gril sakke de
sinne, it blau fen ’e loft wie sa igael as in djip bergwetter sûnder ien
faei steed. Der dreau gjin wolken, gjin wynfear reepte pylkich yn ’t
effene fen ’t stiifspande blau.
„’t Friest joun wer in stientsje”, sei Wobbe en kroep âldmannich
hast wei yn ’t skurf buffeltsje. Min seach net folle fen him, de holle
lyts ûnder in greate klots, de hânnen yn greate skieppegrouwene
wanten, de meagere skonken yn twa pear wollene hoazzen en de
klompen fol strie, hy like hast gjin minske mear, suver de winter
selme mei dy rym yn ’t bird.
Mar de jonker? Nou foar de wyn ôf oer de Skalkepaden gyngen se
en hy snúfde de hearlike frisse loft op as lodderein! Der wie de geur
wer yn fen Fryslân, eltse beam, dy-t der waeide, eltse fûgel, dy-t der
fleach, elts húske, kipich ûnder syn reiten tek, makke him syn lân
wer kenber en sette ’r it eigene stimpel op fen heitelân. Syn mage
wie wer stil en syn skonken oanstevige en syn jonkheit seach noch
de moaije roazereade gazen fen blide forwachting en hope hingjen
om alle ding. ’t Scoe noch goed komme, alles noch wol. Mar yn eltse
tins wie der dochs in sterke ûndertoan fen langstme nei hûs, sa
sterk, det ’r hjir ek al net langer toeve as bislist nedich wie om hwet
út to rêsten en de brieven mei to krijen. Der wie eat det rôp.... sa
rôp yn ’e fierte.
Sa batsten en wâdden hja troch de snie, hy in pear baelders ûnder
de earm en Wobbe mei in âld weinhoep, kwanskwiis om in boadskip
to siikjen by de Hamster smid, mar mear noch, om de jonker
bihâlden troch de Ham to loadsen nei it Kolonelsdjipt. Tomûk seach
’r him efternei.... Der gyng ’r fearich fen stap op ’e Tille ta en in
seinebea wâlle der op yn syn âld hert for him, dy-t nou miskien
yntkoart syn libben weagje scoe for de goede saek.—
’t Wie stil op ’e mar, gjin minske to sjen fier en nei.... De ienling-
minske yn syn iensumheit biselskippe fen loft en wetter allinne,
kearde ta him sels yn en diich tomûk ris wer in doar op, tige skoatele
lang lyn.... Hy tochte noch ris wer om Anne.... om dy moaije dei yn
’t Wetterlân.... Ho stil scoe ’t der nou wêze op it iensume boerehiem
fen Jelle boer ho hiel oars as do yn syn simmertoai! En Anne sels?
hwer scoene nou hjar lytse foetsjes hjar sêfte wegen gean? ja
hwerearne mei Popke?—
Ien sprong.... hy wie oer de kiste yn ’e mar, it klotsjende,
roofhymjende wetter deun oan him en in skoftsje letter ried ’r
Birgumerdaem foarby, der se dânsen, det it klapte.
It waerde noch iensumer om him hinne, de jaskers yn rêst, gjin
huzen mear en allinne in inkelde wylgenmoes, kapt en keal, ûntdien
fen ’e pronk fen syn krún, it ienichste markteiken fen ’e minske en
syn biwâld.
As in fjûrreade kûgel hinge de sinne yn ’t Súd-Westen, frjemd en
wûndre moai. In fine dize bispoan de fierte yn in heimsinnich net. As
de mesken in amerij ris hwet wider út inoar gyngen, seach min in
boerehûs, hwer de sinne yette yn ’e glêzen glimke ef yn in opfeart in
âld skip fêst fêrzen. En op it lêst, as yn in gloppe, seach ’r syn sted!
syn dierbere âlde sted! rizen yn ’e fierte! Like ljeaflik as hy se
forlitten hie, wonk se de swerfling ta in blide ynkomste.
Mar nou bigoan ek de swierrichheit en mei in skok bispeurde ’r
ynienen it wicht fen dizze. Alle poarten ticht en by de Túnster
wetterpoarte de poartfeint om nau ta to sjen, as der ek forkearde
frachten al slydtsjend ta de sted yn brocht waerden.
Hy tocht him hast staf. Eltse streek foarút brocht him tichter by ’t
gefaer. Hy ried nou al op Skilkampen yn. De baen wie fage en der
kaem mear folk, sliden en baentsjeriders, jongfolk en sutelers mei
knapkoeken en wiven mei oaljekoeken. It barnde nou op ’e neil,
foarút doarst ’r hast net mear, steanbliûwe koe ek net, den der mar
dryst en greatmoedich op yn.
 Sa stoude ’r foart en hope op it lok for de weager. In lange slinger
wie foar him út, wol fjouwer feinten en fammen en hja songene it
heechste liet. Hy seach wol, de manljue hiene in hys, hwent de
frouljue preamkeskouwden, det it hwet diich en hy hie syn
aerdichheit oan in lyts ding, hielendal efteroan. Dy forsette nou
suver gjin foet, dy liet hjar mar glide. It kypske hinge al hwet skean,
it sulveren earizerke glinstere, in hiel lyts smel streekje. En út de
swarte omslagdoek kaem in fyn wyt halske.
De hiele smite bleau stean yn ’e lijte fen ’e pelmounle en elkmis
krige in kûmfol sealjemôlke for in sint: Ryklef Ripperda koft ek for in
sint en mei ien lodderich knypeachje forstiene it famke fen ’t swart
kypske en hy inoar.... en do-t it jongfolk wer foart ried, pakte ’r it
hantsje beet, det him hiel willich nimme liet en skoude op.
„Ha wy help?” hime de foarman.
„Nou!” sei de twadde en de waerme triûkjes fen ’t lyts famke foar
him makken Ripperda waerm en dryst yn alle lijen en kjeld.
Sa sûzen se it Fliet lâns, oer barsten en skûrren as ’t neat wie....
De frouljue geiden fen wille en de manljue songene:

„Soete lieve peperkoek

Kussen is geen sonde!
Geef m’ een blozend meiske fijn,
Geef m’ een maatje brandewijn,
En ik dâns de ronde
Met de soete liefste mijn,
Die mijn hartebloem wil sijn!”

Der skimere de Túnsterpoarte. De poartwachter hinge ta ’t finster

út, syn âlde gichemertseagen loerden fel nei ’t jongfolk. Ald
sûrpripper hate ’r alles, hwet nei freugde en plaisier aerde en hy
sloech mei in klets syn finster ticht. Dy jeugd fen tsjinwirdich,
wyldsang en mâllens! Yn syn tiid wie ’t oars.
Under de poarte stie Simen, de poartfeint, in greate, grille
lantearne yn hânnen. Ryklef syn hân trille efkes. ’t Gefaer.... de dea
deun by him.... roerend oan him.... Yn in kramp fen eangstme
knypte ’r it waerme hantsje fen syn famke.
„Ek slûkwaer?” frege Simen en hâldde syn lantearne heech. Hy
koe se allegear wol en glimke.
„Dy wolstû wol ha, mar dy krigeste net”, songene se wer en
raemden oerdwealsk op him yn. De lantearne rekke út en Simen
sprong út ’e wei en hja laeitsjend foart, de Tunen del en de drokke
baen fen ’e Foarstreek op. De greep fen Ryklef waerde al losser en
losser yn ’t gewoel.... hja mirken ’t net iens, det ’r by hjar wei gyng,
allinne it famke seach efkes om. Hwer bleau hjar aerdige maet?
’t Wie tsjuster waen yn ’e twiskentiid en stil op ’e striette, hwent it
waerde tiid for de jounbrogge en alle ljue binnedoar. Kniep it wer net
finnich oan?
Hy ried nou stadich ûnder de piip troch en draeide de Ie op, it
hiele smelle farwetterke, hwer nou gjin skippen leine en allinne de
bernebaentsjes wierne. Suver útstoarn wie ’t hjir.... hy fielde yn dizze
stiltme de feilichheit nei ’t gefaer. O dy ljeave stille, smelle Ie! ho
faken hie hy as jonge der net op boatsjefard ef by sitten to fiskjen
op bearskes ef binnebot en noait! noait, tinke kind, op hokker
wûndere oare menear hja him ek noch ris fen profyt wêze kinne
scoe!
By in tsiispakhús, mei stiennen treppen delstap oan dizze drokke
feart, boun hy him der ôf en do mei staesje troch steechjes en
strietsjes op hûs yn.... Yn al de freugde fen syn hert jage ’r in
eangstme him, hwer hy gjin reden for fine koe. Hy hie syn moed
net, selst nou net, nou alles sa goed slagge wie en syn wegen
sûnder ien tsjinstuit feilich roanen nei it heitehûs....
Regnerus Ripperda sloech it boek ticht, der hy yn sitten hie to
lêzen en eage nei de hoeke fen ’e smoute binnekeamer, hwer syn
wiif lei yn it ledikant, hiel stil, gjin forweech mear fen de meagere,
kliene fingerkes. Ho faken hie hy se hjoed net yn syn waerme greate
knusten hâlden, om se ek mar waerm to krijen, hja wierne sa kâld,
sa kâld! krekt as floeide der stadichoan alle bloed út. Dy ljeave lytse
fingerkes, ho lang kende hy se al! ho faek wierne se net kûstere fen
him! hwet hiene se net for him biskript yn in togearre-wêzen fen
acht en fjirtich jier! En nou hiel yntkoart, den soargen se net mear,
den waerden se ôfbrûkt ark, min garret it yn in kûle, dy-t min grêf
neamt.
Hy bûgde syn holle foardel.... Regnerus Ripperda skriemde. Hy
koe nou ien amerij himsels wêze.... Doedte wie sont jister op forsyk
fen doctor Falentijn útfenhûs by Elske Baerdt.... hy koe nou it leed
ûnder de eagen sjen. En hy wist, it scoe freeslik wêze, hwet him nou
to wachtsjen stie. In stream fen ellinde scoe ’t wêze, dy-t him
forswolchje en miskien wol mei yn ’e bidelte slingerje scoe, hwent hy
wie ommers ek âld en it libben sûnder Hanne like him ta in wei to
wêzen, tsjuster en lang....
Minne Pjirkes kaem yn, in koerfol houtsjes ûnder de earm en
snute de kjersen. Hy seach bidrukt fen de iene op de oare en tocht
om fen middei, de siike sa roerich en onrêstich en det getipel mei de
lekkens, hwet hie ’t him oangriisd! en nou dizze stiltme, swier as in
stik lead.... En hy sette stil-wei in brochje foar minheare del. Dy hie
sont fen ’e moarn noch neat trochkrije kind.
O it hie sa ’n slimme dei west en nou de lange nacht! Doctor
Falentijn scoe noch komme en minhear Baerdt en syn wiif en âlde
minhear Falentijn, dy scoe wekje mei minheare. En mei de trouwe
soarch fen de âld gediende diich ’r in nije koal yn ’e plaetstove en lei
twa pakken kjersen op ’e skoarstienmantel, hwer it moaije forgulde
sinnependúltsje, der de frou sa wiis mei wie, omt se ’r de berteûre
fen al hjar bern op ôflêzen hie, krekt fiif ûre sloech.
„Regnerus!” rôp mefrou Ripperda ynienen en fleach rjucht oerein.
Mei in pear stappen wie hy by hjar en hâlde se sêft yn ’e earms.
„Hwet is der oan?”
„Ik....” hime se.... „ik hear.... de stap fen myn jonge.... myn
jonge.... O Ryklef!” en hja foel werom op bêd, yn ’e eagen noch de
wjerskyn fen blydskip. „De doar fen.... ’e steech.... op.... wiid op, det
’r ynkomme kin,” flustere se.
En mei tsjinsin gyng ’r nei de gong en hjitte Minne Pjirkes om ’e
gongsdoar op to setten en ’e efterdoar en ’e útdoar nei de Bûnte
Bargesteech.
Hja hearde it en lei nou wer stil, it forfallene âldwyfke kopke
hielendal skean op it kjessen mei ’t gesicht op ’e keamersdoar. De
wangkjes sa biklonken en de eagen sa frjemd wûnderlik, Regnerus
Ripperda bispeurde ’r kenber al it mark op, hwer in frjemde, wrede
gast elts minske ienkear yn syn libben mei teikent. En hy biet him op
’e tosken, om syn ellinde net útskreauwe to hoegen. Den machteleas
to stean! den net fechte to kinnen tsjin dizze geweldener!
Ynienen.... syn hert stie hast stil. Der wie it, it frjemde, it
bjusterbaerlike. Hy hearde ek it lûd fen hastige stappen fierôf yn ’e
hûs, it slaen fen ’e doarren, Minne syn bliid lûd, it oanslaen fen ’e
houn, al tichterby de stappen.... yn ’e foargong.... nou deun by
him....
En do in breed great skaed foar ’t bêd, mei alle gewelt it lytse
figuerke kearende, det der ôf woe en him nou yn ’e earms hinge....
In skynseltsje fen alear.... in triljend swak skynseltsje.
„O myn jonge.... lytse jonge....” hearde ’r hjar snokkerjen. En
do.... in stiltme, in blide sêdde stiltme.
Hy gyng der stil út. Hy hie syn wiif to ljeaf, om hjar dizze lêste
freugde op ierde net allinne to ginnen en hy joech him teantsjende
ôf nei syn opkeammerke ta, hwer ’r syn boeken en munten hie en
skouwde in greate stoel by ’t fjûr en lies de post, dy op ’e tafel lei al
sont in lyts wike en hwer hy noch net in each op slein hie.
Lokkich, ’t wie net folle sûnders. In pear brieven fen lânhierders
en ien fen in húsman, dy-t wol hwet jild ha woe for in nij steedtsje
en ien fen master Marten Joukes fen Driesum. Dy stiek ’r hânsum yn
’e bûs, om joun let to lêzen as minhear Baerdt der ek wie. De
syktme fen syn wiif lei sa it near op alles, det selst de pollityk rekke
op ’e eftergroun. Hy koe him net mei soks bimoije, nou-t hja der hjar
slimme stryd oan ’t striden wie en hy neat foar hjar weinimme koe....
Hwet hiene se togearre al net mei inoar trochmakke, trochwraksele
sims, inoar moed ynspritsen, as it leed sims hast oan ’e lippen ta stie
en togearre ek de freugden dield, dy-t houlik en de bern hjar ek sa
ryklik joegen. En faken, den hiene se ek togearre bidden.... Dy
greate binnekeamer, fier fen alle gewoel ôf, mei syn hege koekkoek,
der in stikje fen ’e loft to sjen wie ef sims in inkelde stjer, der hiene
se hjar eigentlyk libben yn libbe.... hjar ynderlik libben.... sims yn it
deisgewoel forside krûpt as in skruten bern, mar jouns, as de frede
kaem, makke it him namstomear kenber en leine se hjar sielen foar
inoar bleat as guont, dy gjin geheimen for inoar ha, mar frank en frij
as man en wiif inoar yn leed en wille tige nei bistanne.
Hiel sunich teante ’r troch de gong en harke oan de keamersdoar
nei it swiere, woldwaende lûd fen syn jonge. Ho ’n hearlikheit! ho ’n
treasting! krekt nou ’t hy him sa fenneden hie!
Der leine syn redens noch yn in hoeke fen ’e gong en de
jachthoun snuffele al op syn knapsekje om en haffele oan ’e strûp,
om dy troch to krijen. Syn skrandere eagen loerden skean nei de
baes, as ’r ek kibjen krije scoe. Mar dy seach yn ’e oarre-wei, hie syn
stúdzje by hiele oare dingen en tocht net om syn frjeonke en syn
boarterij. Stadich gyng ’r werom en nei de koken ta en hjitte Minne
Pjirkes en ’e fammen it stilswijen oer ’e jonker syn komste. Hja
nikten, nimmen scoe ea in wird út hjar krije, der koe minheare op
oan en hy stjûrde Minne mei in boadskip nei minhear Baerdt. En det
wie in nuver boadskip, hwent Minne hoechde neat oars to sizzen, as
det ’r Lukas 15: fers 24 foartdaedliken lêze moast. „En dû neamst
noait derre in namme—ik warskôgje dy.... it scoe de dea fen myn
bern wêze kinne. De mûrren ha earen tsjinwirdich.”
En do koe hy it net langer daeije, hy moast en woe ek it genot ha
fen ’t sjen fen syn jonge. En mei lange stappen kaem ’r op him ta en
biseach him op en del, syn bern.... syn dierber bern.... En hy loek
him nei ’t ljocht fen ’e kjers ta en striek him de krollen fen ’e
foarholle en seach him djip yn ’e eagen, hifkjende, soarchjende wei,
o sa fol noed. Ho krige ’r him wer thús? hoechde ’r syn eagen net
foardel to slaen foar dy fen syn âlde heit?
„Is ’t mei God en mei eare, detst hjir wer biste, jonge?”
„Det is ’t, heit,” klonk it der foars en lûd oerhinne út syn mûle.
Einliks fierst to lûd for in siikekeamer, mar hy diich ’t willemoeds.
Mem moast en scoe it hearre, dit tawird op dizze fraech.
 En mem hearde ’t. Hja forheuvele hjar in bytsje en siet rjucht
oerein op bêd en seach nei de beide minsken, hjar it ljeafst op ierde
en hjar eagen, al omskimere fen in fine frjemde dize, as dânsen der
tûzenen michjes foar hjar om, stoarren stiif nei de kroeze brune
holle fen hjar jonge yn syn ienfâldich skippershabyt. En as in fisioen
gyng ’t hjar foarby, ho-t hy der nêst in set noch stien hie yn syn
kleurige unifoarm fen prinselike rutersman en de lange dagen fen it
wachtsjen kamen hjar foar de geest, de langen, de o sa langen....
Nou wie it allegearre dien, det wachtsjen ek.... Stadich sonk der in
nuvere rêst oer hjar hiele wezen, hja fielde hjar foetten dôf en kâld
wirden en hjar foarholle, der kobbele it klamme swit op. Hja woe
hjar noch nei de mûrre ta draeije en foel oerside op ’t kjessen del.
„Mem!” kriet Ryklef.... o memke!” Mei ien sprong wie ’r wer by
hjar, de earms om hjar hinne, de holle deun tsjin hjar oan. It teare
lichemke skokte noch in pear kear op en del, do ien lange syke.... hy
wist it, dit wie de ein.... En hy bigroef de holle yn ’e tekkens fen ’t
bêd, om it lûd fen syn snokken to smoaren....
Minhear Baerdt kaem dy joune en bleau de nachts, sei ’r en in set
letter kaem doctor Falentijn en syn komste allinne wie al in greate
treast. Hy bioardere âlde Ripperda op bêd en folgens bistel fen
mefrou Ripperda sels kamen mefrou Baerdt en mefrou de Witt en
âlde Betteke út it gasthús en leine se ôf. En do-t det alles foarby wie
en de frjemde stiltme fen in deade yn ’e hûs hjar kenber makke,
kaem syn heit en minhear Baerdt en mei hjar trijen wekken se mei
Ryklef en wierne him ta treast.
De oare middei, hast al tsjin de joun, ûndernaem mefrou Falentijn
de reis nei it hûs fen ’e Ripperda’s. It wie hast gjin waer, de strietten
onbigeanber fenwegen de snie en ’e kwalster en it snijde mei fine
flokken aloan en alwei. Sadwaende waerde se mei de greate sleep
brocht en der it boppestel fen it draechkoetske op. It waerde in slim
eindsje riden.
Freark fen minhear Falentijn hie de hânnen fol mei de hynsders,
dy-t der in hys oan krije scoene, foaral by de gledde pipen op en twa
fen ’e sterkste feinten fen Falentijn, Hjarke Ljimmes en Jan fen
Proaijen, hâldden elts oan in efterkant de draechhouten fêst, om it
net kantelje to litten. It siet oars fêst mei swiere izeren bouten yn
stevige pingatten en der wie forwrikken noch forwegen oan, mar
min koe ’t net witte.... En oare dingen koe min ek net witte....
François Falentijn, lyts en griis yn ’e kjeld, stie yn ’e útdoar en
seach de staesje efternei, do-t se fen ein set wie en nou wrottende
wei in paed sochte troch de snie. Hy wist der Pronica yn, de greate
skoudermantel fen hamsterbûnt om en in dikke swarte doek om ’e
holle. En hy wiste Jehannes neist hjar, stil en evenredich as altyd,
miskien wol syn hân yn hjarres.... En hy wist fen in tins, hwer hja
nou allebeide alhiel fen yn bislach naem waerden en it wie net mear
om de dea fen mefrou Ripperda, hwer hja om tochten.... De
libbenen fregen om oanpart yn hjar noed....
En Falentijn, de bidaerde minhear Falentijn syn hert siddere fen
eangstme, nou ’t ’r der goed ynkaem. Mar hwet docht in mem net
for hjar bern? Hy wist, as ’t moast, den scoe Proan for hjar soan,
doctor Jehannes Falentijn yn ’e dead gean wolle mei blydskip! for
him en Doedte Ripperda. En nou dit diich se ek mei blydskip.... hja
hinge der net tsjin oan, gjin amerijke. Ho koe ’r syn ljeave goede
Proan der ek wer yn.... Hwet in rike seine wie him jown yn dit
wiif....!
En hy tochte om ’e skieding fen ’e dea, der yn it greate hûs fen ’e
Ripperda’s. Sa scoe ’t ek ienkear mei hjar komme, ien waerde de
earste en de oare scoe der ek sa stean en sjogge de poarte
tichtfallen en syn ljeafs foartgean en stiene der allinne foar to
klopjen. En nimmen diich op en de geande gyng al fierder en fierder
foart....
Sa yn ’e prakkesaesje wei seach ’r de sleep by de Piip op gean en
der wer by del en do in smel strietsje yndraeijen. Skoaljonges
snieballen him efternei, ien rekke de swarte klots fen Jan fen
Proaijen en barste der út inoar. Twa huzaren seagen it en joegen de
jonges in wan op ’e hûd, det ’r net om liichde, mar fiks fen rjuchts
op lofts.
 Hja sloegen oan, do-t se troch ’t gleske Proan en Jehannes
seagen, tocht him en gyngen do hjar gong, de hege learzens
batsjende troch de snie, de berefellene mûtsen oer ’e eagen.
Forlittener as sa ’n dei fen felle froast en snie wie de sted nea. Dy-t
net nedich moast, joech him net op in paed, sa om fjouweren hinne
yn ’e winnende skimerjoun wie de sted suver útstoarn, der hielendal
gjin minsken mear, selst gjin houn noch kat.
En dy tiid binuttige mefrou Falentijn om werom to kommen.
Jehannes siet net wer neist hjar. En hja wie dochs net allinne....
Trije dagen letter, in moaije sinneskyn winterdei, waerde mefrou
Ripperda to hôf brocht en bigroeven yn ’e Greate Tsjerke yn ’e
koarsein. Alle klokken fen ’e sted letten ta eare fen de deade en in
lange rige fen ryk en earm folge hjar nei. Nou diich it yetteris bliken,
ho heech de Ripperda’s yn oansjen stiene by de aristocratie en it
folk. Fen allebeide hiene se de ljeafde.—
Ryklef Ripperda seach se troch it dakfinster by minhear Falentijn it
Breed fen ’e Nijested lâns gean, de lange swarte staesje de wite wei
lâns. De measte lûken fen ’e huzen wierne ticht en do-t se by de
soosjeteit kamen, presenteare de skildwacht it gewear.
Stadich draeide de swarte slinger, hy seach se fierder gean oer it
pypke, de Sint Japiksstriette yn.... En einliks de lêsten, de
alderlêsten.... Hy snokte bitterlyk....
Wol fiif spionnen strúnden yn dy dagen om it hûs fen Ripperda en
de wacht by de poarten hie syn alderstrangste oarders.... Mar dy
Ripperda, dy gledde fûgel, kaem net thús. Dy bleau forsjille. Dea, sei
in inkelden ien, forlit yn ’e frjemdte, miende in oar to witten, op ’e
doele rekke mei in Sigeunerwiif, brocht in tredden-ien fol spot ûnder
de minsken en det wie ’t, hwet monsieur Poppéus fen Rhé syn wiif
Anne op in joun as in nijtsje fortelde. Hja siet to lêzen yn in boek en
ho skerp as ’r ek taseach, hy markbite gjin foroaring yn hjar antlit....
It wie yn syn slutenheit fen sa ’n reine, suvere ljeaflikens, det ’r
oanstryd krige om der mei ien fen syn skerpe neilen in skram yn to
klauwen en ’t to skeinen.... Om se jammerjen to hearren.... en him
to smeken om op to hâlden....
 Det scoe minselik wêze.... mar dit.... O ho hate ’r dit iiskâlde
panser fen ’e aristocrate, hwer hy him altyd noch in lyts boargerman
by fielde. Nea scoe se him tastean, to kliûwen yn hjar sfear, for him
wierne de krûmmeltsjes ornearre, for in oaren ien de rike, hearlike
folle byt, loksillich fen goederjowskens jown. Mûltergjend hie ’t der
ticht oan ta west, mar hy hie ’t dochs woan. Kâld gnyskjend tocht ’r
noch ris om dy dagen en it opwinend geniet fen dy stryd.
Hy stie foar de spegel en striek mei de wite plodsige hân oer syn
lang hier. It hinge him suver yn ’e nekke en it makke him somtiden
ta in oanfluiting fen ’e ondogense stedsjonges. „Skareslyp, de skjirre
is stomp”, raesden se den, as hy yn al de gloarje fen syn lange rôk
mei gouden knopen, syn hege hoed en syn stok mei goudene knop
foarby gyng.
En op in goede dei, do forfeelde him det. Optheden krekt op dit
stuit, kaem ’t him wer yn ’t sin. Nuver. Hy gnyske der efkes om en
biseach him sels wolgefallich yn it kleare glês.
En tochte der wer om.... It hie him sa forfeeld, det op in goede dei
liet ’r in pear jonges oppakke en yn ’t hounegat smite en der
traktearje op tsjien swypslaggen elts....
Sont hearde min nea mear fen skareslyp en as de jonges him mar
seagen, dûkten se hjar al, naeiden út mei de klompen yn ’e hân.—
Mar de heiten ballen de fûsten, it scoe him sûr opbrekke,
ûnthjitten hja. Hy hie twa fijannen mear. En ien fen dy wie Haeije
Trompetter.
 VIII.

Alde minhear fen Rhé siet yn in greate briedstoel foar ’t fjûr en

syn soan, de man fen Ljouwert, monsieur Poppéus de Rhé, stie foar
him, de iene hân loai-wei op ’e skoarstienmantelsteunder, in
karyatide fen roazekleurich moarmer, in moai fanke foarstellende en
de oare oan ’e lange pipe, der hy halen út diich, det min koe suver
de reek snije.
Hy wie der net steviger op waen yn e lêste tiiden, monsieur
Poppéus. It wie allegear noch like slop en weak, min scoe sa sizze,
as min him in goede triûw joech, den bleau de dobbe wol yn ’t fleis
stean. Syn bleekblaue eagen hjar loaitsen sprieken nóch fen
libbensnocht nóch fen sterkwillichheit, wykten en loerden wol alle
kanten út, mar wierne dochs nea ûnder de slach to krijen, fierst to
ongedurich as se wierne, dy loaitsen út de eagen fen monsieur
Poppéus en altyd op ’e strún nei forhoalen hearlikheden.
Syn bleekblond hier hinge him fier oer ’e kraech fen ’e jas,
wynkleurich by ’t feletten om ôf en fen ’t aldernijmoadrigst fetsoen,
hwer dy fen Andersen selst noch âlderwetsk by wierne. In greate
sidene bûsdoek bongele him út de iene bûs en de oare stie wiid út
fen ’e brieven en ditten en detten, der trou en feilich biwarre. En der
wierne ek wol dingen by, dy-t heit net iens sjen mochte.
Alde minhear fen Rhé moast nou einliks greatsk wêze op syn
soan, mar och! hy wie it net, der miskearre noch al gâns oan. Mei
skrippen en skûrren, bikoessemoezjen en hânstopjen mei steapels
goudgounen út Anne hjar breidskat, dy-t aldergeloks tafoel en in
tsjientûzen goudgoune bidroech, bineffens it brûken fen ’e fruchten
fen in sate op ’e Lytse Jouwer, hiene se him fen it iene baentsje nei it
oare, bettere hyst. ’t Spande sims danich en krige hy der wol ris in
opstapper op ta, mar habben is habben en krijen is kinst. Nou wie
Poppéus den, hwer ’r wêze moast nei heite ynsicht en nou stiek ’r de
hoarnen yn ’e wâl en liet roasje soarchje en syn âlde heit mei de
saken oanpiele. As ’r koe, pykte ’r út nei Amsterdam en hy wist mar
al to goed, hwer Poppéus hinne gyng as jouns de kjersen flau
bigoanen to barnen en de lûken fen ’e greateljueshuzen oan ’e
Hearegreft ticht set waerden op ’e pin. Op dy Hearegreft by de
Leidskestriette wenne nou dy aerdige leidige madame Levoissier mei
hjar trije dochters.... der hie hy wakker de rin, sei min. En fen ’t
simmer hie me dy trijekaert fen dochters hjir útfenhûze ek by sa ’n
snueshaen fen in útlanner, in luitenant fen it peerdefolk en Anne hie
net sa goed west, as hja hie hjar der in joune forsykje moatten, de
hiele santepetryk fen jonge luitenants en hjar frouljue en fammen en
Poppéus yn ’t foarmidden fensels, slap en kâld as altyd, mar as in
oun fol fjûr fen binnen. En hy koe sok slach fen stillen goedernôch,
om to witten, ienkear den sloech de lôge nei bûten ta út en scoe ’t in
skandael wirde. En derom bisochte ’r, yetteris de jageline to pakken
en Poppéus to stjûren, hwer hy him ha woe.
Hy diich it for syn âlde, onbismodzke namme, hy diich it for Anne
en syn bernsbern, syn lytse ginaemd aldermeast noch. Hwer kaem
dy forkearde oast yn syn jonge dochs wei? suchte ’r wrokjende. Hie
’r net alles nei syn bigear? En hy seach de keamer ris yn ’t roun, hast
in seal wie ’r mei syn fjouwer finsters—en hwet wie ’r ryk opsierd
troch syn bisniene, mei goud ôfsette panélen op doarren en blinen,
syn skildere bihang, de jiergetiden foarstellende, syn
skoarstienmantel fen it prachtigste bleekreade moarmer, syn kostlik
dik kleed op ’e groun, hwer de foetten yn weisonken! Troch it
skimerige ljocht fen ’e kjersen op ’e skoarstienmantel wie ’t allegear
sa eigen, sa húslik, det in minske moast him hjir wol nei wenjen
sette kinne, tocht him.
En ’t moaijste wiif fen Ljouwert wie folgens de hjitting de jonge
mefrou fen Rhé. En it bêste baentsje, det fen thesaurier général oer
hiele Fryslân, det hie monsieur Poppéus de Rhé, waerd der sein. Hy
hie it to tankjen oan in heldere tins yn syn heite breinkasse op in
goede joun. En hwet hy sei, wie nou wet nei it gedobbel om ’e
macht langlêsten. As goed Jacobijn woe ’r oan ’t roer, alhiel baes
wêze, lyk as ’r det syn libbensdagen al winske hie, autocraet yn
mark en bonken en Moreau en hy spilen ûnder ien hoed, do-t dy mei
syn hiele militaire macht foart triek en hy ketsjerûmte krige, it âlde
regear foartjage en himsels op ’t stoeltsje sette. Hwet ’r sa lang yn
hinge hie, makke hy, det syn bislach krige: hy twong de Friezen, om
ta to stimmen en ek mei to dwaen oan ’e Konventie. Hy glimke efkes
smoutwei yn himsels: krekt dy toarne út ’e foet en hy in plûmke fen
’t hege regear fen ’e Haech, do kaem dy forjage kliber werom en
scoene him ek kopketûmmelje litte, mar o hy hie en hâldde alle
triedden noch yn hânnen, om syn marionetten dânsje to litten!
yetteris spile Moreau mei al syn folk de wyk en hy waerd’ en bleau
yetteris baes! Hy hie de tosken op inoar set.... hy woe... en mei dy
syn sterke wil dreau ’r se, hwer hy se mar ha woe! En lyts hâlde
scoe hy se.... hja scoene krûpe allegear mei inoar!
Dizze reboelje wie yn Selle as in twirre oer him hinne strûzt en hie
him de haet fen tûzenen en de frjeonskip fen inkelen, ûnder dy Koert
fen Beijma bisoarge. Dizze, in gleon patriot, scoe den einliks Fryslân
fortsjinwirdigje yn ’e Haech.... en Poppéus, ja Poppéus, scoe der grif
side by spinne, hwent hie syn heit Fryslân, det sa lang tsjinabbeleare
hie en de hiele boel der yn Hollân tsjinkeard! nou einliks net sa fier
krige, det se as nuete skiep selst op ’e skearder ta kamen. En de
Bataefske Republyk leane goed, dy-t hjar goed en trou tsjinnen, det
wist ’r.
Mar nou moast der jild komme, hwent stie Fryslân, ryk en sûnder
skild, nou net mei yn for de skilden fen Hollân? Syn onôfhankelikens
wie ’t kwyt.... it wie gjin lân mear op himsels, allinne in provinsje, al
wie syn folk den ek sa greatsk as in pau en joech him mar kwalik del
ûnder ’t nije gesach. Det koste millioenen. It âlde hiene se hast om
’e nocht hawn, blykte nou.... sunich by ’t waltsje lâns leine der yn
steds- en gemeintekas slompen oersparre jild. Der liet ’r fensels
bislach op lizze. Hwer earne yn ’e wrâld easkje de nije hearen net de
folle pongen? Det ’s ommers de earste oerwinningsfreugd!
Al gaueftich wie dit saed ek wer forsânne en hy hie him hast wer
suf prakkesearje moatten om nije bilêstings út to finen, wylst
Poppéus in fidibus draeide fen syn siferbriefkes en der in nije piip
mei oanstiek. Heit scoe wol wer in útwei fine, hie hy koel sei en heit,
âld rot, gewiksten útpluzer op rjuchte en sydwegen, foun dy al moi
gau.
Der gyng in skreau fen ontsetting op yn Fryslân, do-t min fen dit
nije plan hearde en hy gniisde. Scoene de tsjerken oanrand wirde, it
dierber bisit fen ’e frommen? En de doomné’s ôfset? En de
tsjerkegoederen forkoft?
De godshuzen streamen fol, de doomné’s diene alle war, it folk yn
’t stjûr to hâlden en hjar foar alles yn to printsjen, hwet der ek
barde, it wie Gods wil, ek dizze saek. Hy hearde der fen, in fyn
kâldgnyske krolde om syn lippen. Ho spartelen se, dy frommen as in
fette fisk yn ’t net! Der wie gjin ûntkommen oan en mei in stevige
streek skreau ’r de nije wet,[1] lei se foar oan ’e representanten en
syn soan. Sleauwei hie Poppéus der syn namme ek ûnder set en
alhowol de measten der foar wierne út oertsjûging ef freez, det koe
him neat skille, kaem der ien opponent foar ’t ljocht, dy Daem
Fockema, dy aep fen in jonge. Hy achte de saek net rjucht, liet ’r
him witte en hy warskôge for de gefolgen. Hwet wist me sa ’n
mûlryp feintsje noch fen soks? Scoe dy him, al lang yn ’t sâlt bibiten,
warskôgje? Hwer for en hwer om?
[1] Folgens dy nije wet moasten tsjerken, weeshuzen en
gasthuzen 1/3 fen hjar bisit forkeapje en det jild oan ’t lân
ôfstean.

Dy-t preekje woe, koe wol in lokael hiere en dy-t sjonge en bidde
woene, diene det mar yn hjar eigen hûs. Den koste it neat en scoe
wol like folle helpe,—hie hy laeitsjend sei. „Wy dogge it der ek wol
sûnder, nou?” Poppéus hie flau oandraeid nikt, hy siet mei niget to
lêzen yn ’e Decamerone en biseach de moaije printsjes en liet heit
mar skrippe en wrotte.
It hie me in opskûr jown yn Fryslân fen hwer bin jo my, do-t it
earste jild ynfoardere waerd en op heite oanstean hie Poppéus in
skoft yn Brussel tahâlden. Hy woe syn jonge, de thesaurier général,
net dea ha.... in rút ef hwet stikken yn ’e hûs, det mocht noch hinne
bruije.
Mar einliks bilune de stoarm en bigoan it jild moai dripkjende wei
binnen to kommen. It gyng stadich, mar de bêste saden binne de
bûrrelders, net de spuiters, den is ’t gau dien en de tsjerkfâlden en
de gasthús- en weesfâlden hingen oan ’t jild as tiken oan ’e wolle. It
mes waerd hjar sa op ’e kiel set, det hja moasten einliks wol en hy
wreau him yn ’e hânnen, dizze útfining bisloech boppest bêst,
Ljouwert wie for gâns in set út ’e jildkrapte en hy soarge wol, det
Poppéus eard waerde as de gnappe rekkenmaster, dy-t dit plan
úttocht hie. Hy sels bleau efter de skermen en hie syn wille.
Mar ’t is net lang sinneskyn, as der komt wer in bui en nou siet ’r
wer yn noed en soarch om dy jonge. Dit woe ’r net en det woe ’r net
en as ’r al hwet diich, roan ’t altyd op skea út ef hy sette himsels op
in nuvere menear fêst. Krekt as wierne syn tinsen altyd op ’e doele.
—
Sá tocht d’ âld man en koe syn soan der hast om hate. It hekke al
gau ris mei hjar yn ’e lêste tiid, sa ’s nou hjoed ek wer. En den socht
’r syn hael by Anne en de lytse poppe. It moaije wiif fen syn soan,
hjar ljeaf antlit mei syn sêftreade wangen en blierkjende heldere
eagen, de gutigens fen it mûltsje en ’e dertenens fen de dobkes yn
dy wangen, it wie him in eachweiding, as hy it ris wer seach, de
ginaemd spinfoetsjend op ’e skoat en syn lytse fingerkes lûkend oan
’e krollen fen hjar glanzich hier.
Hy forstie hjar better as syn soan it eigen wiif en Anne, o hja roan
heech mei pake! sa ’s se him altyd, it ljeave sêfte lûd ien strieling,
neamde. Pake wie hjar bounnoat, hjar help en hjar stipe yn mennich
ding. Mem stie ’r alhiel bûten, foaral nou se hjar yn in twadde trou
bijown hie mei hjar fâld. En as Anne om dy dagen tochte, den
suchte se. Hja hie hjar it libben ek oars winske, as it kaem wie. It
wie allegear sa deagewoan, it libben in forfeelsum karwei, om
trochhinne to arbeidzjen nei de ein. Hiel djip yn hjar hert fielde se
hjar altyd noch de aristocrate, dy-t hjar delbûgt nei de boargerman,
al is ’r ek noch sa ryk en yn oansjen as de fen Rhé’s en by tiiden, as
se in min sin hie, liet se it net, om him ris in gefoelige ealjebij’s prip
to jaen. Den glimke hy fyntsjes en liet it by him delglide as wetter by
in iel. Ljeaver sa ’n ien ta skoandochter, der fjûr yn siet as in sleau
tutsje, dy der net iens in eigen oardiel op neihâlde.
Ynienen krige hy der sin oan, nou foartdaedlik ris efkes by hjar to
sjen. Poppéus syn stúmjend selskip wie net folle oan.
„Giest mei nei ús jongfolk?” frege ’r, wylt ’r de piip delsette yn ’e
stander.
Poppéus bromde hwet. It sinnige him net, hearde ’r wol. Hy loek
de jas rjucht, sprinkele hwet lodderein op ’e klean en skouwde de
prûk in bytsje út de eagen. Efkes riboske ’r, do-t ’r út de waerme
keamer kaem, it loek kâld yn ’e gong, al skynde de sinne
maitiidseftich en wierne de dagen moai oan ’t winnen.
Der bigoan me ynienen de âlde spylklok yn ’e gong to spyljen,
skel, gekjeijende wei mei hege trillerige lûdtsjes en syn âld wyske
brocht yn in omsjoch in libben fen fleur en ljocht yn ’t healtsjuster
fen ’e brede gong. Tra.... lá!.... tra.... lá!.... tra.... lá! gyng it, in âld
ruterkeliet foar hûndert jier nij en neisongen troch in jonkheit fen do.
De popkes boppe yn ’e wizerplaet niichden en bûgden, de boatsjes
op ’e frjemdblaue wetters skommelen, de triedtsjes fen it touwirk
trillen en wynderen, suver as blies der in wyntwirre fen ’t forline yn
’e seilen. Heech en skel song de klok troch, ta twa kear ta itselde
âlde, wufte, ljeave, dertene deuntsje. Do waerde it ynienen
deastil.... de klok sloech fol, fjouwer ûre.
De hânnen yn ’e bûs, de skrandere eagen heal tichtknypt, sa stie
âlde fen Rhé der nei to sjen en formakke him der mei, ho-t de
boatsjes noch altyd skommelen en it wiiske fen ’e klok noch itselde
wie, as do hy him as lytse jonge for ’t earst hearde yn syn heite hûs.
En nou hearde syn bernsbern him al sa, lytse Henricus fen Rhé. Mei
hasten stapte ’r nei de túnkeamer ta en diich sunich de doar op.
Hwet ’r do seach, wie suver in skilderij.
Foar ’t finster yn ’t grille ljocht stie de lytse boi, in hege steek op
fen swart sitspompier, in kwast fen útraffele en útpluze fjûrread sajet
der foar op, in lange jageline fen pypstallen en reade lapkes om ’e
mil oer ’e liebân, in great swird fen goudpompier op ’e side. En Anne
yn hjar sidene staesjejurk der efteroan en dy mende him en hja
songene it heechste liet togearre fen „De Peerdeman”:

Paardje, vlieg maar in galop,

Hop! hop! hop!
Huizen, boomen, vliegensvlug,
Zie ’k zoo glijden op je rug.
Hop! hop! hop!

Paardje, vlieg maar in galop,

Hop! hop! hop!
Ren als ’t haasje zoo gezwind,
Dat ik vaders huisje vind,
Hop! hop! hop!

Paardje, vlieg maar in galop,

Hop! hop! hop!
Nu rijd ik je naar den stal,
Ruik je daar de haver al?
Hop! hop! hop!

Paardje, wil nu stille staan,

Sta! sta! stil!
Straks wil ’k wel weer spelen gaan,
Maar na rijden komt eerst staan,
Sta! sta! stil!—

En de lytse beuker stie by it lêste ferske as in mûske yn ’e hoeke

fen ’e keamer, de skonkjes kutich ticht oan inoar en de earmkes
rjucht by ’t lyfke del en Anne der sjongende foar mei hjar ljeaf lûd al
mar herheljend: Straks wil ’k wel weer spelen gaan, maar na rijden
komt eerst staan. Sta.... sta.... stil....
En by ’t lêste stil krige se hjar lytse poppe op en treau him al
tútsjend tsjin hjar oan, wol twa, trijeris. De steek rekke der by ôf en
de kroltsjes kamen foar ’t ljocht, sêfte blonden as hjarres. En pake
rekke sa foreale op dy twa, det hy stoude ta de keamer yn en
biflapte se allebeide tagelyk yn syn earms. Lytse Henricus kraeide ’t
út fen plesier en Anne glimke hjar ljeafste glimke en troaide him mei
nei de hoeke fen ’e keamer, hwer de thé klear stie op de greate
roune tafel. En hy sette Henricus op syn knibbel en bigoan fen ’e
weromstuit ek to sjongen fen:

Din, din, din!

Harmen wever is op ’e rin!
Hwet jister noch in pykje wie,
Det is nou ’n âlde hin, hin, hin,
In âlde hin!

„Noijis,” skoaide de lytse man en hy sette it nije frânske

teldeuntsje yn en wiisde nei Mem en Henricus en himsels en telde:

Eunom, deunom, des,

Katrom, sinkom, ses,
Halve jan, doktersman,
Enne penne, tryf! traf! troef!

It kaem krekt sa út, hy wie ’t fensels en do boarte ’r for hynsder

en roan op hânnen en foetten de keamer lâns, lytse Henricus as in
greatsk ruterke op ’e willige rêch. O dy mûtelens fen ’e lytse
earmkes om syn hals, it swiet gewicht fen it waerme lichemke ticht
op sines!
As ’r nou dy dwangnagel net hawn hie mei syn great jonge, ja,
den hie hy op dit stuit lokkich west, det fielde ’r. Mar de alderbêste
hynsders ha altyd noch wol ris in forkearde dwarrel yn ’t hier, treaste
’r himsels en paste tige op, Popke net yn ’t petear to biheljen.
Hy mirk wol, it siet hjar heech en ja sjeder, optlêst bigoan hja der
sels oer. It wie mei tsjinsin, det bispeurde ’r wol. ’t Moast dos wol
oer de hege skoen gean mei dy twa, tocht ’r mei skrik. Mar hy diich,
as wie der gjin wolkentsje oan de loft. Hwet is ek minder wirk, as
twisken beam en bast omhaffelje?
—Foun se it forfeelsum, det Poppéus Snein al wer nei Amsterdam
ta moast? It koe net oars.... in man fen syn posysje moast fieling