0% found this document useful (0 votes)
7 views

5

Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
7 views

5

Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 11

Unit 14 - TB1

C H E M I S T R Y
Unit 14A – Theory Book 1

Mg ksiaidrKh - võ (Dow) l%uh

ue.aki q c,h u`.ska Mg ksiaidrKh lsÍu jvd;a


S shï wvx.= Lksc mDÓú lfndf,a iq,N h. tfyhska uqyÿ
,dNodhl h'
q c,fha Na+ yereKq úg jvd;a u iq,N f,day legdhkh Mg2+ fõ' uqyÿ
uqyÿ q c,fhka ¨Kq ksIamdokh lsÍfï
wjidk woshf¾oS bj; ,k ødjKh ìg¾ka f,i ye`oskf
a õ. ìg¾ka ødjKfha ie,lsh hq;= ;rñka ue.aki
S s hï
whk we;s fyhska ue.aki
S shï ksiaidrKhg ìg¾ka fhdod .ekSu jvd;a fhda.H fõ' uqyÿ
q c,h fyda uqyÿ
q c,h
s di%e;sfhka (reverse osmosis) miq ,efnk bj; ,k n%hk
m%;w s a o fï i|yd fhda.H fõ' fï l%h
s dj,sfha uQ,l
s
mshjr ieflúka my; mßÈ oelaúh yels h'

1 mshjr

fï mshjf¾ uQ,sl wruqK CaO ksmoùu h' yqk.


q ,a ;dm úfhdackh lr CaO ,nd .kq ,efí' fï i`oyd
fvd,uhsÜ o Ndú; l< yels h.

CaCO3 (s) ∆ CaO(s) + CO2 (g)



CaCO3 (s)· MgCO3 (s) CaO(s) + MgO(s) + 2CO2 (g)

s ¾;H neúka CO2 ld¾hlaIu f,i bj;a lsÍug yels whqßka ;dm úfhdack l%h
fï m%;sls%hdj m%;j s dj,sh
ie,iqï lsÍu uÕska ;dm úfhdack l%shdj,sfha M,odhs;ajh jeä l< yels h' ,efnk CaO wdY%s;j wmøjH
f,i CaCO3 ;sîu wjdishls.

2 mshjr

s wruqK Mg2+ wvx.= ødjKfhka Mg(OH)2 ksmojd .ekSuhs' m<uq mshjr u`.ska ksmojd
fï mshjf¾ uQ,l
.;a Tlaihsv (CaO fyda CaO yd MgO) ìg¾ka ødjKh iu`. m%;l s d lrjkq ,efí' tys oS c,h iu`. CaO
s %h
m%;l s d lsÍfuka Ca(OH)2 iEfoa. fï Ca(OH)2 c,fha oS u| jYfhka ødjKh ù Ca2+ yd OH− ,nd fohs.
s %h
Mg(OH)2 ys ødjH;d .=K;
s h Ca(OH)2 ys ødjH;d .=K;
s hg jvd l=vd ksid Ca(OH)2 u`.ska ,efnk fï OH−
u`.ska ødjKfha jQ Mg2+ whk Mg(OH)2 f,i wjlafIam ùu isÿ fõ. ta iu`. u ;j ;j;a Ca(OH)2 ødjH
fjñka OH− whk ksoyia lrhs' Ca(OH)2 wjlafIam jYfhka b;sß ùula isÿ fkdjk mßÈ ødjH fõ. ødjKfha
jQ Mg2+ m%udKh wjlafIam lsÍug wjYH CaO m%udKhla tla lrhs. Mg(OH)2 iuÕ Ca(OH)2 wjlafIam
;sîu wjdishls.
CaO(s) + CO2 (g) Ca (OH)2 (s) ----------------(1)
Ca (OH)2 (s) Ca2+(𝑎𝑞) + 2OH− (𝑎𝑞) ----- (2)
Mg2+(𝑎𝑞) + 2OH−(𝑎𝑞) Mg (OH)2 (s) ----------(3)
11
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
3 mshjr
iEfok Mg(OH)2 fmrd bj;a lr th idkaø HCl iu`. m%;l
s %h
s d lrjd MgCl2 idod.kS'

Mg (OH)2 (s) + 2HCl(aq) MgCl2 (aq) + 2H2O(l)

s aiQ fvd,uhsÜ (MgO.CaO) fhÿfõ kï tys jQ CaO by; mßÈ c,Sh ødjKfha jQ Mg2+ whk iu`. m%;l
ms,i s %h
s d
lrhs' tfy;a MgO c,fha wødjH ksid iEfok Mg(OH)2 wjlafIamh iu`. MgO o ñY% ù mj;S's

4 mshjr
fï ødjKh ;oska r;a lr c,h jdIam lrkq ,efí' iaMálSlrK c, m%udKh o ie,lsh hq;= ;rï wvq jk
mßÈ úh<kq ,efí¡ úh<s ,jKfha 16% (w/w) muK c, m%udKhla we;¡

MgCl2·6H2O(s) MgCl2·4H2O(s) + 2H2O(l)

MgCl2·4H2O(s) MgCl2·2H2O(s) + 2H2O(l)

,efnk >kh úoHq;a úÉfþokhg ,la lrk jdfka l=àrh ;=< oS m<uqj ú,Sk lr wk;=rej úoHq;a úÉfþokh
flf¾' ,jKh ú,Sk lsÍu i|yd r;a lrk úg tys jQ c,h iyuq,k
s a u jdIam ù bj;a fõ¡ fldaIh ;=<
WIaK;ajh 700-800 ŸC ys mrdihl mj;ajd .kS. MgCl2 yd ue.aki
S shï f,dayfha øjdxlhkag jvd by<
WIaK;ajhl ú,Sk ,jKh mj;ajd .; hq;h s , jk Mg
= ' ta ú,Sk ,jKh úoHq;a úÉfþokh lrk úg m%;M
f,dayh øj wjia:dfõ mej;Su ksid fldaIfhka bj;g .ekSu myiq h' Mg ys øjdxlfha oS øj Mg ys >k;ajh
1.584 g cm-3 o ú,Sk MgCl2 ys ^øjdxlfha oS& >k;ajh 1.68 g cm-3 muK o ksid iEfok ú,Sk Mg f,dayh
ú,Sk MgCl2 u; md fõ¡

wefkdavh ^ñksrka& wi, m%;l s dj: 2Cl-(aq)


s %h Cl2(g) + 2e

iEfok Cl2 jdhqj HCl ksIm


A dokh i|yd fhdod .kq ,efí' tu HCl kej; Mg(OH)2 iu`. m%;l s d lrjd MgCl2
s %h
ksIamdokhg fhdod .kq ,efí¡

lef;davh ^jdfka& wi, m%;l s dj: Mg2+(l) + 2e


s %h Mg(l)

iEfok øj Mg fldaIfhka bj;a lr .kS. fuys oS 99.8% muK Mg M,odjla ,nd .; yels h' ue.aki
S shïys
øjdxlh 650 °C muK ksid 700 °C jeks WIaK;ajfha § th øj f,i mj;S'
.a/*hsÜ wefkdavh

odylh i|yd bkaOk iys; jdhq iemhqu lrk k,


ue.aki
S h
s ï ksmojkq ,nk úoHq;a ridhksl fldaIfhys yrialv jHQyh

22
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
.=jkahdkd yd jdyk i|yd Yla;u
s ;a ieye,a¨ f,day wjYH fõ' fujeks .=K ,nd .ekSug wjYH ñY% f,day
ksIamdokhg Mg f,dayh b;d jeo.;a fõ'

a dokfha oS jdhqf.da,hg wu;r CO2 tla ùu wjdishls¡ yqkq.,a fyda fvd,uhsÜ ms,siaiSu ksid;a" úoHq;a
fï ksIm
úÉfþok fldaIh wdY%;
s j by< WIaK;ajhla ,nd .ekSug fmfg%d,
a h
s ï bkaOk oykh lsÍu ksid;a jdhqf.da,hg
CO2 tla fõ¡

fldaiaála fidavd ^NaOH& ksIamdokh

msßisÿ idkaø NaCl ødjKhla n%hska f,i ye|skf s a ødjKhla úoHq;a úÉfþokh lsÍu u`.ska NaOH
a õ' n%hk
ksIamdokh lrkq ,nhs' w;=re M, f,i lef;davh wi,ska H2 jdhqj yd wefkdavh wi,ska Cl2 jdhqj msg fõ'

s jYfhka iEfok Cl2 yd H2 ujq, m%udK iudk jqj;a jdhq f,i tl;= lr .; yels Cl2 yd H2
ffioaOdka;l
ujq, m%udK iudk fkd fõ' c,Sh m%;sls%hd udOH ;=< Cl2 jdhqj iq¿ jYfhka osh úh yels ksid jdhquh jYfhka
/ia lr .; yels Cl2 ujq, m%udKh" H2 ujq, m%udKhg jvd iq¿ jYfhka wvq úh yels h'

NaCl(s)+ c,h NaCl(aq)

úoHq;a úÉfþokh
2NaCl(aq) + 2H2O(l) 2NaOH(aq) + Cl2 (g) + H2 (g)

úoHq;a úÉfþokh uÕska fldiaála fidavd ksIm


a dokh lsÍug Ndú; lrk fldaI laf,dafrd- we,al,s fldaI
f,i ye|skf
a õ' tajd ;=ka j¾.hls'

a) riÈh fldaI
b) m%dÖr fldaI
c) mg, fldaI

riÈh fldaI l%uh mokï lr f.k uq,a hq.fha § NaOH ksIamdokh lrk ,È¡ tfy;a mßirhg riÈh ksoyia
ùug yelshdjla ;sîu yd ksmojk NaOH wdY%s;j b;d iaj,am jYfhka riÈh wka;¾.;j ;sîu tys m%Odk
wjdis fõ'

mg, fldaIh yd m%dÖr fldaIh fndfyda ÿrg tl iudk fõ' m%Odk; u fjki jkafka m%dÖrhla fjkqjg" mg,
fldaIfha oS wefkdavh yd lef;davh fjka lsÍug Na+ whk i|yd mdr.uH mg,hla fhdod ;sîu fõ' mg,
fldaIh yd ieiª úg oS m%dÖr fldaIfha wefkdav l=àrfha øj uÜgu lef;dav l=àrfha øj uÜgug jvd jeäh'
ta ksid weianeiafgdaia m%dÖrh yryd øjia;sÓl mSvkhla wefkdav l=àr ødjKfha isg lef;dav l=àr ødjKhg
s d;aul fõ' wefkdav l=àrfha isg lef;dav l=àrhg Na+ whk ixl%uKh lrùu flfrys ta øjiaÓ;sl
l%h
mSvkfha n,mEula we;' lef;dav ødjKfha isg wefkdav l=àr ødjKh olajd OH¯ whk ixl%uKh ùu
je<elaùug ta øjiaÓ;sl mSvk n,mEu fya;= fõ' tfy;a mg, fldaIfha § Ok whk ixl%uKh i|yd muKla
bvla we;s mg,hlska lef;davh yd wefkdavh fjka lr we;' mg, fldaI Ndú;fha jdis f,i ksmojk
NaOHys ixY=oaO;dj by< ùu" wvq úoHq;a m%udKhla jeh ùu yd mdßißl n,mEï wju ùu oelaúh yels h'

fï úoHq;a úÉfþok l%hs dj,sfha § úoHq;a úÉfþokhg fhdod .kakd úoHq;a úNjh yd bf,lafg%dv
a mDIaGfha

33
talSh j¾.M,hlska talhS ld,hloS msg lrk wdfrdamKh jeo.;a idOlhla fõ¡ my; j.=fõ tu f;dr;=re
imhd we;'

wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak


fldiaála fidavd ksIm
a dokh lsÍug Ndú; lrk fldaIj, wka;¾.; idOl
riÈh fldaI m%dÖr fldaI mg, fldaI
fldaI úNjh$V -4'4 -3'45 -2'95
Odrd >k;ajh/ A cm-2 1 0'2 0'4
NaOH ixhq;sh (w/w]) 50 12 35

mg, fldaI l%uh

mg, fldaI l%ufha oS Ndú; jk n%hk


s a ødjKh b;d msßisÿ úh hq;h
= ' n%hk s j Mg2+, Ca2+ yd
s a ødjKh wdY%;
SO2- whk ;sîu ksIamdok l%h
s dj,shg ndOd muqKjhs' ødjKh Ndiañl j;a u fï legdhk wjfCIm ùu ksid
s dldß;ajhg ndOd we;s fõ' fï whk NaOH ødjKhg tl;= ùu ksid fldaiá
fldaIfha l%h a la fidavdys
ixY=oO
a ;dj wvq ùu o wjdishls' tneúka ksIamdokhg fhdod .kq ,nk n%hska ødjKfha fï wmøjH whk
idkaøKh b;d my< uÜgul mej;sh hq;= h'
q c,h u`.ska ksiaidrKh lrk ¨Kq (NaCl) wdY%s;j Mg2+, Ca2+ yd SO42- whk we;¡ ta wkqj fï ¨Kq u`.ska
uqyÿ
idok n%hk a s jQ wmøjH whk bj;a lsÍug ridhksl msßhï lsÍu b;d jeo.;a mshjrls¡ m%udKj;a mßÈ BaCl2
s y
tla lsÍfuka SO42- whk BaSO4 f,i wjlafIam lr bj;a l< yels h' m%udKj;a f,i NaOH yd Na2CO3 tla
l< úg § Mg2+ yd Ca2+ whk Mg(OH)2 yd CaCO3 f,i wjlafIam lrjd bj;a l< yels h'

Mg2+(aq) + 2OH–(aq) Mg (OH)2(s) 

Ca2+(aq) + CO32–(aq) CaCO3 (s) 

Ba2+(aq) + SO42–(aq) BaSO4(s) 


yhsv%cka

idkaø ¨Kq ødjKh ^n%hska


ødjK& we;=`M lsÍu

mg, fldaIh

wefkdav l=àrh ;=< ødjKh wdY%s;j wdrïNfha § m%Odk jYfhka Na+ yd Cl– whk we;s w;r b;d iaj,am
jYfhka c,h ú>gkfhka ,efnk H+ yd OH– whk we;¡ wefkdavh wi,ska OH– whk TlaislrKh ù O2
ksoyia lsÍug ,nd Èh hq;= iïu; úoHq;a úNjh 0'4 V yd Cl- whk TlaislrKh lr Cl2 ksoyia lsÍug ,nd
Èh hq;= iïu; úoHq;a úNjh 1'36 V fõ' fï ksid Cl2 ksoyia ùug wu;rj O2 ksoyia ùfï yelshdjla we;¡
O2 ksoyia ùu wvq lsÍug úúO Wml%u fhdod we;¡

4OH–(aq) O2 (g) + 2H2O(l) + 4e

2Cl–(aq) Cl2(g) + 2e

44
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
fldaiaála fidavd ksIamdokhg .kq ,nk n%hska ødjKfha NaCl idkaøKh idfmalaIj by< h' idfmaËj b;d
wvq OH– idkaøKhla yd b;d by< Cl– whk idkaøKhla we;s wjia:dfõoS OH– whk y;rla bf,lafg%dv
a h
u; tla ù O2 wKqjla yd c, wKq folla iE§u i`oyd we;s iïNdú;dj idfmaËj wvq h¡ wefkdav l=àr
ødjKh ;=< idfmalaIj by< Cl– whk idkaøKhla we;s neúka Cl– whk TlaislrKh ù Cl2 jdhqj iE§u
i`oyd idfmalaIj jeä iïNdú;djla we;'

úoHq;a úÉfþokh iu`. Cl– whk idkaøKh jvd;a wvq jk úg § OH– whk TlaislrKh ù O2 ksoyia ùfï
iïNdú;djla we;s ksid n%hska ødjKh uq`Mukska u úoHq;a úÉfþokhg Ndckh fkdlrhs' fï ksid wefkdav
l=àrhg wLKavj idkaø ¨Kq ødjKhla fmdïm lrk w;r wLKavj wefkdav l=àr ødjKh bj;a lsÍu isÿ
lrhs¡ moaO;sh ;=< Cl– whk idkaøKh wvq jqj;a Na+ whk idkaøKh wvq fkd fõ' moaO;sh ;=< ^iuia;
fldaIh u ie,l+ úg §& úoHq;a WodiSk;dj mej;Su uQ,sl ,CIKhls' tneúka Cl– whk Cl2 f,ig wefkdav
l=àr ødjKfhka bj;a jk úg § fjk;a RK whkhla wefkdav l=àr ødjKhg meñKSu fyda Na+ whk
lef;dav l=àr ødjKhg ixl%uKh úh hq;= h' TlaisyrKh isÿ jkafka lef;dav l=àrh ;=< §h'

c,Sh Na+ whkhg jvd myiqfjka H+ whkh TlaisyrKh fõ' wdrïNfha § lef;dav l=àrh ;=< jQ udOHfha
NaCl ke;s ksid tys jQ m%Odk ixrplh c,h fõ' c, wKq ú>gkfhys m%;sM,hla jQ H+ whk È.ska È.g
TlaisyrKh jk ksid c, wKq m%;sj¾;Hh f,i ú>gkh ù mj;ajd .;a iu;=,s;dj ì`o jefÜ' c, wKq
ú>gkfhka ,enqKq H+ whk H2 f,i bj;a ùu;a iu`. c, wKq È.ska È.g ú>gkh jk ksid lef;dav l=áh
;=< OH- whk idkaøKh jeä fõ'

c, wKq ú>gkfha iu;=,s; wjia:dj (1) iólrKh uÕska oelaúh yels h'

H2O(l) H+(aq) + OH- (aq)-------------- (1)

H+ whk H2 f,ig TlaisyrKh ksid iu;=,s;;dj ì|jeà we;s wjia:dj (2) iólrKh uÕska oelaúh yels
h'

H2O(l) H+ (aq) + OH- (aq)----------------(2)

wefkdav l=àrh ;=< Cl¯ whk TlaislrK ù Cl2 iEfok YS>%;djg iudk YS>%;djlska lef;dav l=àrfha H+
whk H2 f,ig TlaisyrKh fõ' fï ksid u iuia;hlaa f,i ie,l+ úg § wefkdav l=àr ødjKh ;=< Cl¯
whk wvq jk Ys>%;djg .e<fmk mßÈ lef;dav l=àrfha jQ c,h È.ska È.g ú>gkh ù OH– ckkh ùula
isÿ fõ' fï ksid iuia; moaO;sh úoHq;a jYfhka WodiSk fõ'

mg, fldaIh wdY%s;j jQ úoHq;a úÉfþokh iuÕ wefkdav l=àrh ;=< Cl- whk idkaøKh wvq jqj;a Na+ whk
idkaøKh wvq fkdfõ' tfia u lef;dav l=àrh ;=< c, wKq ú>gkfhka ,efnk H+ whk TlaisyrKh jk
ksid u OH– whk idkaøKh jeä ùu isÿfõ' fï ksid mg,h yryd úoHq;a úNj wka;rhla f.dvkef`.a'
lef;dav l=àrfha jQ OH– whk wefkdav l=àrhg ixl%uKh jqj fyd;a tys jQ Cl2 iu`. OH– whk m%;sl%shd
lrhs' tfy;a mg, fldaIfha mg,h yryd OH– whk ixl%uKhg yelshdjla ke;s fyhska mg, fldaIfha
lef;dav l=àr ødjKh wdY%s;j fï m%;sl%shdj isÿ fkd fõ'

mg, fldaIfha wefkdav l=àrh yd lef;dav l=àrh Ok whk ^Na+& i|yd mdr.uH mg,hlska fjka lr we;'
fï mg,fha b;d l=vd isÿre we;s w;r ta isÿrej, udhsu wdY%s;j RK whk ne`§ we;' tfyhska u ta isÿr
wjg wjldYfha RK úoHq;a fCIa;%h uÕska isÿr foig Ok whk wdl¾IKh fõ' RK whk úl¾IKh fõ'
55
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
ixY=oaO;dj by< NaCl uÕska iEÿ n%hska ødjKhla úoHq;a úÉfþokhg ,la lrjhs' lef;dav l=àrhg tla
k,hlska wLKavj c,h tla lrk úg ;j;a k,hlska NaOH iys; ødjKh bj;a lrhs'

wefkdavh ghsfÜkshïj,ska o lef;davh ksl,aj,ska o ;kd we;' mg, fldaIh uÕska NaOH ksIamdokh wLKav
l%shdj,shla f,i isÿ l< yels ùu úfYaI;ajhls' wLKavj 26] idkaøKh we;s n%hska ødjKhla wefkdav
l=àrhg fmdïm lrk w;r .e,Sï igyfka olajd we;s mßÈ wefkdavh l=àrfhka bj;a lrk ødjKfha n%hska
idkaøKh 24] muK f;la wvq ù we;'

fuys § wefkdav l=àrfha Cl- whk TlaislrK ù Cl2 f,i bj;ajk úg u lef;dav l=àrfhka H+ whk
TlaisyrKfhka H2 f,i bj;a fõ' fï ksid lef;dav l=àrh ;=< OH- whk idkaøKh jeä ùfï Ys>%;djh
iuÕ ieifok mßÈ" wefkdav l=àrfha jQ Na+ whk lef;dav l=àrhg ixl%uKh fõ' fï ksid lef;dav l=àrh
;=< NaOH idkaøKhla f.dvkef`.hs' Na+ whk ixl%uKh iu`. tla tla l=àrh ;=< úoHq;a WodiSk;dj we;s
fõ' úoHq;a úÉfþokh iuÕ fï l%shdj,sh È.ska È.g u isÿ fõ'

wefkdav l=àrh ;=< we;s Cl- whk mg,h yryd lef;dav l=àrh fj; .uka fkdlrk ksid iEfok NaOH
iuÕ wmøjHhla f,i NaCl ñY% fkdfõ'

wefkdav m%;sl%shdj (Ok w.%h):

2Cl-(aq) Cl2(g) + 2e

lef;dav m%;sl%shdj (RK w.%h):

2H2O(l) + 2e 2OH-(aq) + H2(g)

iuia; m%;sl%shdj:

2NaCl(aq) + 2H2O(l) 2NaOH(aq) + Cl2(g) + H2(g)

66
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
mg, fldaI l%uh u`.ska NaOH ksmoùu oelafjk .e,Sï igyk

NaCl ,jKh
c,h

n%hska ødjKh øj Cl2

isis,a lsÍu
n%hska ødjKh msßmyÿ
lsÍu iïmSvkh lsÍu
^Ca 2+, Mg2+ yd SO 42-

whk bj;a lsÍu)

úh<Su
msßisÿ n%hska ødjKh ^c,jdIam bj;a lsÍu&

úoHq;a úÉfþokh
wefkdav l=àrh Cl2 jdhqj ^wefkdavh l=àrfhka&
(26% (w/w)
n%hska ødjKh
n%hska ødjKh)
m%;spl%SlrKh c,h

Na+ whk mg,h


wefkdav l=àrh yryd ixl%uKh
24% (w/w) Na+(aq) whk
(24% (w/w)
n%hska ødjKh (lef;dav ødjKh)
n%hska ødjKh)
bj;a lsÍu
úoHq;a úÉfÊokh
H2 jdhqj + OH–(aq) whk
lef;dav l=àrh
^lef;dav l=àrfhka& ^lef;dav ødjKh&

c,Sh NaOH
inka ksIamdokhg"
32% (w/w)
frÈms<s ksmoùug
jdIamSlrKh

99% (w/w) jQ NaOH

77
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
NaOH iy w;=re M,j, m%fhdack
NaOH j, m%fhdack
1) inka ksIamdokh
2) lvodis" lD;%su fiao yd idhï l¾udka;h
3) m%n, Niauhla f,i Ndú; lsÍu
4) wmc,h msßhï lsÍfï oS ner f,day tajdfha yhsfv%dlaihsv f,i wjlafIam lsÍu

laf,daÍkaj, m%fhdack
1) frosms<s, oej yd lvodis m,am úrxckh lsÍu
2) mdkSh c,fha nelaàßhd úkdY lsÍu
3) HCl ksIamdokh
4) laf,daßkSlD; rn¾, lDñkdYl, idhï yd T!IO ksmoùu
5) PVC jeks nyqwjhjl øjH ksmoùug wjYH jhkhs,a laf,darhsâ ksmoùu

yhsv%ckaj, m%fhdack
1) HCl ksIamdokh
2) NH3 ksIamdokh
3) t<j`M f;,a yhsv%ckSlrKfhka ud.Íka ksIamdokh
4) bkaOkhla f,i Ndú; lsÍu

inka ksIamdokh

inka ksIamdokfha § ridhkslj isÿ jkafka fldaiaála fidavd iu`. g%hs.,


a sirhsâ c,úÉfþok m%;sl%shdjla
^ief*dkSlrKh& isÿ ù .a,sifrda,a yd oS¾> odu ldfndlais,sla wï,j, fidaähï ,jK iE§uhs' fï ,jK
inka f,i y`ÿkajhs' inka wKqjl ldnka yd yhsv%cka mrudKq wka;¾.; c,NS;sl j,s.hla yd c,ldó
ysila iys; m%foaYhla we;' c,ldó ysi wdY%s;j Na+ whkh fyda K+ whkh yd -COO- whk ldKavh we;'

i;a;aj f;,a fyda Ydl f;,a inka ksIamdokfha oS tla wuqøjHhla f,i Ndú; fõ' NaOH fyda KOH wfkla
uqøjHh fõ'

inka wKqjl c,NS;sl j,s.h yd c,ldó ysi

inka ksIamdokh l< yels l%shdj,s folls' WKqiqï l%shdj,sh (Hot Process) yd YS; l%shdj,sh
(Cold Process) hkq tu wdldr folhs' YS; l%shdj,sfha § inka yd .a,sifrda,a fjka lsÍu isÿ fkdlrhs' inka
;=< .a,sifrda,a ;eïm;a fõ' inka ksIAmdokh lrk WKqiqï l%shdj,sh yd ta wdY%s;j m%Odk mshjr y;r
ms<sn|j muKla fuys § i,ld n,kq ,efí'

1) ief*dkSlrKh
2) w;=re M,h jQ .a,siÍka bj;a lsÍu
3) inka msßmyÿ lsÍu
4) ksñ inka njg m;a lsÍu
88
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
f;,aj, j¾Kl yd wmøjH bj;a lsÍug il%sh *q,¾ ^w&¾;a (Activated fuller earth) f,i y`ÿkajk
úfYaI ueá øjHhla u;ska hjkq ,efí' tys WIAK;ajh 90 °C muK mj;ajd .kq ,efí' bka miq f;,aj,
;sìh yels ueá wxY= bj;a lsÍfuka miqj inka ksIamdokhg fhdod .kq ,efí' inka ksIamdokh wLKav
l%shdj,shla (Continuous Process) fyda ldKav l%shdj,shla (Batch Process) f,i fyda isÿ l< yels h'

ldKav l%shdj,sh idïm%odhsl l%uhhs' ldKAv l%shdj,sfha § ish¨ wuqøjH m%udK tl jr m%;sl%shd l=àrhg
tla lr m%;sl%shd ùug bv i,ihs' bkamiq M, fjka lrhs' wLKav l%shdj,sfha § m%;sl%shd l=àrhg wLKavj
m%;sl%shl imhk w;r wLKavj M, bj;a flf¾'
1. ief*dkSlrKh
fuys § msßmyÿ l< Ydl f;,a c,Sh NaOH ødjKhla iu`. ñY% lr r;a flf¾' m%;sl%shd l=àrhg msßmyÿ
l< Ydl f;,a ^Wod: fmd,a f;,a& yd c,Sh NaOH (fldaiaála fidavd) fyda KOH ødjKh fmdïm lrkq
,efí' fldaiaála fidavd c,fha Èh ùu ;dmodhl h' ta ksid fldaiaála fidavd c,fha Èh lsÍu fjk u
l%shdj,shla f,i isÿ lrhs'

f;,a yd c,Sh NaOH tlsfklg ñY% fkdjk l,dm folls' tfy;a fï ia;r foflys w;=re uqyK
q ; wdY%s;j
isÿ jk ief*dkSlrK m%;sl%shdfjka .a,ißka yd inka iEfoa' fuys § NaOH WodiSklrKhg ,lajk ksid
;dmh ksmofõ' m%;sl%shd ñY%Kfha WIaK;ajh 70 °Cys mj;ajdf.k ñY%Kh fyd`Èka ñY% lrhs' f;,a l=vd
ì`È;s njg m;a ù mDIaÀl j¾.M,h jeä fõ' fï ksid iuia; m%;sl%shd ñY%K mßudj wdY%s;j m%;sl%shdj
taldlrj isÿ fõ'

ief*dkSlrK m%;sl%shdj my; mßÈ oelaúh yels h'

R = C17H35 / C15H31/ C11H23 / C13H27

2. .a,sißka bj;a lsÍu

ief*dkSlrKfhka miq ,efnk c,Sh l,dmfha Ndiañl;dj wvq ù we;' c,Sh l,dmh ;=< .a,siÍka osh
ù we;' hï m%udKhla inka o Èh ù we;' c, l,dmh ;=< Èh jQ inka wKq whKslrKh ù we;s w;r"
my; mßÈ iu;=,s;;djla mj;ajd .kq ,efí'
c,Sh l,dmfha inkays ødjH;dj wvq lsÍug NaCl ^n%hsk&a tla lrhs' Na+ whk idkaøKh by< neúka my;
iu;=,s;;dj jï mig keUqre ù inka wKq c, l,dmfhka fjka fõ' ,jK ødjKh ;=< .a,siÍka Èh
fõ'
NaCl tla lsÍu ksid c, l,dmfha >k;ajh jeä fõ' wY=oaO inka c, l,dm fhka fjka jQ miq j .a,siÍka
iys; c, l,dmh fmdïm lr bj;a lrhs'

c,h + RCOO – Na+(s) RCOO–(aq) + Na+(aq)

Na+ whk idkaøKh jeä lrk úg


99
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
wY=oaO inka wdY%s;j ie,lsh hq;= ;rï f;;ukhla ^c,h& ;sîu yd WIaK;ajh 70 °C ksid fmdïm lr
bj;a lsÍu myiq fõ' m%;sl%shd l=àrfhka bj;a lrk c,Sh ,jK ødjKh wdY%s;j .a,siÍka ;sfí'

ta ksid w;=re M, f,ig .a,siÍka fjka lsÍug tu ,jK ødjKh fyd`o m%Njhls' ta ødjKfhka .a,siÍka
bj;a l< miq ,efnk ødjKhg wjYH ;rï kej; NaCl tla lr m%;spl%SlrKhg ,la flf¾' wY=oaO
inka ;=< we;s .a,siÍka bj;a lsÍug fï ,jK ødjKh Ndú; lrhs¡ fï ,jK ødjKh ;=< .a,siÍka
Èh jqj;a inka Èh fkdfõ'

fuys § ,jK ødjKh iu`. inka fyd`Èka ñY% lsÍu b;d jeo.;a h'

fï ksid wY=oaO inka ;=< /`§ ;sfnk .a,siÍka bj;a lr hï m%udKhlg msßmyÿ l< yels h' .a,siÍka
iys; ,jK ødjKh yd ;rula ÿrg msßmyÿ jQ inka fjka lrkq ,nhs¡

3. inka msßmyÿ lsÍu

.a,siÍka bj;a lr hï m%udKhlg msßmyÿ l< inka ;=< c,h yd NaCl ,jK we;' ,jK iys; f;;a
a dmirKh lrhs' túg c,Sh ,jK ødjKh inkaj,ska fjka fõ' inkays jQ NaCl jQ ixhq;sh 0'5]
inka flakø
(w/w) f;la wvq fõ'

inka ;=< NaOH ;sîu mdßfNda.l


s hdg ydksodhl h' fldaiaála m%udKh by< inka ksid iug yd wefiys jQ
ishqï mglj,g n,j;a ydks we;s úh yels h' t ksid b;d iq¿ jYfhka fyda we;s NaOH WodiSk lsÍug
isÜßla wï,h" fmdiamßla wï,h fyda fmd,af;,a wdY%s;j jQ ksoyia fïo wï, tla lrhs'

4. ksñ inka njg m;a lsÍu

,jK bj;a l< miq ta inka ;=< we;s c,h bj;a lsÍu wjYH fõ' c, m%udKh 12] (w/w) f;la wvq lsÍug
120 °C muK WKqiqï l< inka wvq mSvk l,dmhlg ishqï ì`È;s mßÈ úisÍ hEug biskq ,nhs (Spray)'
fuys § c,h jdIamSlrKhg ;dmh ,nd .kakd ksid inka ì`È;sj, WIaK;ajh wvq fõ' wvq mSvk Ndckh
;=< inka ;eïm;a fõ' c,jdIAm bj;a lrhs' úh<s inka fjka lr .kq ,efí' úh<s inkaj,g msrjqïldrl"
j¾Kl yd iqj`oldrl ñY% lr wjYH mßÈ yev .kajd ksñ inka ksIAmdokh lrkq ,nhs'

inkaj, TFM w.h


inkaj, we;s uq¿ fïouh øjH m%udKh (Total Fatty Matter) ñka woyia fõ' tkï inka legfha we;s
RCOONa ^inka& m%;sY;hhs' frÈ fidaok inka leghl TFM w.h 54-56 muK jk w;r b;sßh msrjqï
øjH fYdaOkh j¾Okh flfrk øjH" j¾Kl wdÈh fõ'

lÀk c,fha inka Èh fkdùu yd fmK fkdkeÕSu inkaj, we;s wjdishls' thg fya;=j inka wKq
lÀk;ajhg fya;= jQ legdhk iu`. m%;sl%shd lr wjlafIam ùuhs'

RCOOˉ Na+ + M2+ (RCOO)2M + 2Na+

M = Ca2+, Mg2+, Fe2+ jeks whk

laId,l (Detergents) lÀk c,fha § wjlafIam fkd fõ' lD;s%u laId,lj, we;s m%Odk ixrplh fidaähï
we,alhs,afnkaiskai,af*dfkaÜ h'

10
10
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak
inkaj, fYdaOk l%shdj
l=Kq hkq f;,a mg,hla jgd tl;= jQ ¥ú,s wxY+ yd ldnksl ixfhda. ñY%Khla fõ' c,fha mDIaÀl wd;;sh
jeä ksid c,h muKla fh¥ úg l=Kq bj;a fkd fõ' inka u`.ska c,fha mDIaÀl wd;;sh wvq lrk w;r u
fYdaOk l%shdj o j¾Okh lrhs'

Wmia;rfhka fjka ù c,
l,dmhg meñKs
ff;,uh l=Kq iys;
ñfi,a,dj
ff;,uh l=Kq
me,a,u

+ R-COONa+

Wmia;rh
ñfi,a,d wKqj

inka wKq f;,a ì`È;s iu`. by; wdldrhg ñfi,a,d idok neúka l=Kq bj;a fõ'

Na2CO3 ksIamdokh (fid,afõ l%uh / wefudakh


s d fidavd l%uh)

fidaähï ldnfkaÜ ridhksl l¾udka; .Kkdjlg wjYH jk wuqøjHhls' tneúka Na2CO3 ksIamdokh
f,dalfha m%uqL ridhksl l¾udka;hls' oekg f,dalfha jd¾Islj fuá%la fgdka ñ,shk 20la muK Na2CO3
ksIamdokh fõ'

Na2CO3 ksIamdokh wdY%s;j we;s m%Odk ridhksl m%;sl%shd my; oelafõ'

NH3 + H2O NH4OH

NH4OH + CO2 NH4HCO3

NaCl + NH4HCO3 NaHCO3 + NH4Cl

2NaHCO3 Na2CO3 + CO2 + H2O

Na2CO3 ksIamdokhg wjYH NH3 ,nd .kafka fyan¾ l%ufhks' yqk.


q ,a ;dm úfhdackfhka CO2 ksmojd .kq
,efí' wfkla m%Odk wuqøjHh jkafka Ca2+, Mg2+ yd SO42- bj;a lrk ,o msßisÿ l< idkaø NaCl ødjKhhs'
fuh n%hska f,i y÷kajkq ,efí'

CaCO3 CaO + CO2

Na2CO3 ksmoùu i|yd úfYaIfhka ilia l< wg¨j ;=< isÿjk l%shdj,sfha uQ,sl mshjr ieflúka my;
mßÈ oelaúh yels h'

11
11
wñ, oikdhl | wdidfjka bf.k.kak

You might also like