hmtbqa25
hmtbqa25
DœPZi MwYZ
1
M
awi, y = F(x) = x 5 2x + 3
C
1
ev, y = x 5 K. P(x) = 2x2 + 3x nGj, P(–2) wbYÆq Ki| 2
ev, xy 5y = 1 L. x = 2 nGj ˆ`LvI ˆh, P(B) P(AB)| 4
ev, xy = 1 + 5y M. (x) = n (C A B) nGj ˆ`LvI ˆh, (x) ‰K-‰K
ev, x =
1 + 5y dvskb I –1(3) = 0. 4
y
37 bs cÉGk²i mgvavb
1 + 5y
ev, F–1(y) = y [‹ y = F(x) x = F1(y)]
K ˆ`Iqv AvGQ, P(x) = 2x2 + 3x
1 + 5x P(2) = 2(2)2 + 3(2) = 2.4 6 = 8 6 = 2 (Ans.)
ev, F1(x) = x [y ˆK x «¼viv cÉwZÕ©vcb KGi]
L ˆfbwPò ˆ^GK, B = {x 1, x + 1, x + 2, x + 3}
1 + 5.3 1 + 15 16
F1(3) = = = (Ans.) x = 2 nGj, B = {1, 3, 4, 5}
3 3 3
cÉk² 36 PëMÉvg ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 1 P(B) = {{1}, {3}, {4}, {5}, {1, 3}, {1, 4}, {1, 5}, {3,
4}, {3, 5}, {4, 5}, {1, 3, 4}, {1, 3, 5}, {1, 4, 5}, {3, 4, 5},
A = {x : x Ñ ‰es x2 – 9x + 20 = 0}
{1, 3, 4, 5}, }
B = {5, 6} ‰es C = {x : x ˆgŒwjK
msLÅv ‰es 6 x 12} ˆfbwPò ˆ^GK, A B = {x + 2, x 1}
K. A ˆmUGK ZvwjKv c«¬wZGZ cÉKvk Ki| 2
x = 2 nGj, A B = {4, 1}
L. P(B C) ‰i Dcv`vb msLÅv KZ wjL| 4
P(A B) = {{4}, {1}, {4, 1}, }
M. cÉgvY Ki ˆh, P(A) P(B) P(A B). 4
P(B) P(A B) (ˆ`LvGbv nGjv)
36 bs cÉGk²i mgvavb
M ˆfbwPò nGZ, n(C A B) = 2x + 3
K ˆ`Iqv AvGQ,
(x) = 2x + 3 = y (awi)
A = {x : x Ñ ‰es x2 9x + 20 = 0}
x2 – 9x + 20 = 0 ev, 2x = y 3
ev, 2
x – 4x – 5x + 20 = 0 y3
ev, x = 2 = 1(y)
ev, x(x 4) 5(x 4) = 0
x3
ev, (x – 4) (x – 5) = 0 1(x) =
2
A = {x : x Ñ ‰es x = 4, 5}
33 0
ZvwjKv c«¬wZGZ cÉKvk KiGj, A = {4, 5} (Ans.) 1(3) = = =0
2 2
L ˆ`Iqv AvGQ, B = {5, 6}
1(3) = 0 (ˆ`LvGbv nGjv)
‰es C = {x : x ˆgŒwjK msLÅv ‰es 6 x 12} Avevi, awi, x1, x2 ˆWvg
6 ˆ^GK 12 ‰i gvGS ˆgŒwjK msLÅv 7 ‰es 11
(x) dvskb ‰K-‰K nGe hw` I ˆKej hw` ˆhGKvGbv x1, x2
C ‰i ZvwjKv c«¬wZGZ cÉKvk, C = {7, 11}
B C = {5, 6} {7, 11} = {5, 6, 7, 11} ˆWvg ‰i RbÅ (x1) = (x2) nGj x1 = x2 nq|
B C ‰i Dcv`vb msLÅv, n = 4 ZvnGj, (x1) = (x2)
P(B C) ‰i Dcv`vb msLÅv = 2n = 24 = 16 (Ans.) 2x1 + 3 = 2x2 + 3
2x1 = 2x2
M ˆ`Iqv AvGQ, B = {5, 6}
x1 = x2
‘K’ nGZ cvB, A = {4, 5}
P(A) = {{4}, {5}, {4, 5}, } (x) ‰K-‰K dvskb| (ˆ`LvGbv nGjv)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ cÉ^g AaÅvq: ˆmU I dvskb 5
cÉk² 38 ewikvj ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 1 L awi, x1, x2 ˆWvg F
F(x) = 1 – 2x F(x) dvskbwU ‰K-‰K nGe hw` I ˆKej hw` F(x1) = F(x2)
‰i RbÅ x1 = x2 nq|
K. F(x) ‰i ˆWvGgb wbYÆq Ki| 2
awi, F(x1) = F(x2)
L. dvskbwU ‰K-‰K wKbv Zv wbaÆviY Ki| 4 ev, 1 – 2x1 = 1 – 2x2
M. F–1(x) wbYÆq Ki| 4 ev, 1 – 2x1 = 1 – 2x2
38 bs cÉGk²i mgvavb ev, –2x1 = –2x2
x1 = x2
K ˆ`Iqv AvGQ,
dvskbwU ‰K-‰K|
F(x) = 1 – 2x
F(x) dvskbwU msævwqZ nGe hw` I ˆKej hw`, M awi, y = F(x) = 1 – 2x
1 – 2x 0 ev, y2 = 1 – 2x [eMÆ KGi]
ev, –2x – 1 ev, 2x = 1 – y2
1 – y2
ev, 2x 1 ev, x = 2 = F–1(y)
1
x 1 – y2
2 F–1(y) =
2
1
F(x) = 1 2x ‰i ˆWvGgb = {x Ñ : x 2} 1 – x2
F–1(x) = (Ans.)
2
6 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
A, B I C ‰i gvb (i) bs ‰ ewmGq cvB, h(x) = x3 x2 10x 8 nGjv x PjGKi wZbwU eüc`x|
1 1 1 K. h(x) ˆK Drcv`GK weGkÏlY Ki| 2
x2 + x –1 6 2 3
= + + L. ƒ(x) ‰i ‰KwU Drcv`K (3x + 2) nGj c ‰i gvb
x (x –2) (x + 3) x x 2 x + 3
1 1 1
wbYÆq Ki| 4
= + + g(x)
6x 2 (x –2) 3 (x + 3) M. h(x) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
hv AvswkK f™²vsGk cÉKvwkZ i…c| 98 bs cÉGk²i mgvavb
cÉk² 97 hGkvi ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 2 K ˆ`Iqv AvGQ, h(x) = x3 x2 10x 8
x = –1 nGj h(–1) = (– 1)3 – (– 1)2 – 10(– 1) – 8
3 2
P(x) = x – 6x + 11x – 6
K. P(x) ‰i gvòv I gyLÅ mnGMi AbycvZ wbYÆq Ki| 2 = – 1 – 1 + 10 – 8 = 0
L. P(x) ˆK x – m ‰es x – n «¼viv fvM KiGj hw` ‰KB AZ‰e (x + 1), h(x) ‰i ‰KwU Drcv`K|
fvMGkl ^vGK, ˆhLvGb m n, ZGe ˆ`LvI ˆh, h(x) = x3 x2 10x 8
= x3 + x2 2x2 2x 8x 8
m2 + mn + n2 – 6m – 6n + 11 = 0. 4
3 = x2(x + 1) 2x(x + 1) 8(x + 1)
M. x ˆK AvswkK f™²vsGk i…cv¯¦i Ki| 4 = (x + 1) (x2 – 2x – 8)
P(x)
= (x + 1) (x2 4x + 2x 8)
97 bs cÉGk²i mgvavb = (x + 1) {x(x 4) + 2(x 4)}
K ˆ`Iqv AvGQ, P(x) = x3 – 6x2 + 11x – 6
= (x + 1) (x + 2) (x 4) (Ans.)
‰LvGb, PjK x ‰i mGeÆvœP NvZ = 3 L
ˆ`Iqv AvGQ, f(x) = 18x3 + 15x2 − x + c
P(x) ‰i gvòv = 3 ‰es P(x) ‰i gyLÅ mnM = 1 ˆhGnZz (3x + 2), P(x) ‰i ‰KwU Drcv`K, ZvB, (3x + 2)
Ô P(x) ‰i gvòv I gyLÅ mnGMi AbycvZ = 3 : 1 (Ans.) «¼viv f(x) ˆK fvM KiGj fvMGkl kƒbÅ nGe| A^Ævr,
L P(x) ˆK (x – m) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe P(m)
2
f − = 0
P(m) = m3 – 6m2 + 11m – 6 3
‰es P(x) ˆK (x – n) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe P(n) 2 3 2 2 2
ev, 18 − 3 + 15 − 3 − − 3 + c = 0
P(n) = n3 6n2 + 11n – 6
cÉkg² GZ, P(m) = P(n) 8 4 2
ev, − 18 . 27 + 15 . 9 + 3 + c = 0
ev, m3 – 6m2 + 11m – 6 = n3 – 6n2 + 11n –
16 20 2
ev, m3 – n3 – 6m2 + 6n2 + 11m – 11n = 0 ev, − 3 + 3 + 3 + c = 0
ev,(m – n) (m2 + mn + n2) – 6(m + n) (m – n) + 11(m – n) = 0 16 20 2
ev, (m – n) (m2 + mn + n2 – 6m – 6n + 11) = 0 ev, c = 3 − 3 − 3
Ô m2 + mn + n2 – 6m – 6n + 11 = 0 [‹ m n eGj m – n 0] 16 − 20 − 2 −6
ev, c = ev, c = 3
(ˆ`LvGbv nGjv) 3
M P(x) = x3 – 6x2 + 11x – 6
c = − 2 (Ans.)
= x3 – x2 – 5x2 + 5x + 6x – 6 M ˆ`Iqv AvGQ, g(x) = x2 – 4x – 7
= x2(x – 1) –5x(x – 1) + 6 (x – 1) “K” ˆ^GK cvB,
= (x – 1) (x2 – 5x + 6) = (x – 1) (x – 2) (x – 3) h(x) = (x + 1) (x + 2) (x 4)
x3 x3 g(x) x2 4x 7
Ô = =
P(x) (x – 1) (x – 2) (x – 3) h(x) (x + 1) (x + 2) (x 4)
x3 A B C x2 4x 7
awi, (x 1) (x 2) (x 3) 1 + x 1 + x 2 + x 3 ... ... (i) A B C
gGb Kwi, (x + 1) (x + 2) (x 4) x + 1 + x + 2 + x 4
(i) ‰i DfqcÞGK (x 1) (x 2) (x 3) «¼viv àY KGi cvB, ... ... (i)
x3 (x 1) (x 2) (x 3) + A(x 2) (x 3) + B(x 1) (i) bs ‰i DfqcÞGK (x + 1) (x + 2) (x 4) «¼viv àY KGi cvB,
(x 3) + C(x 1) (x 2) ... ... ... (ii) x2 4x 7 A(x + 2) (x 4) + B(x + 1) (x 4)
(ii) bs ‰ x = 1 ewmGq cvB, + C(x + 1) (x + 2) ....... (ii)
1 (ii) bs ‰i DfqcÞ x ‰i mKj gvGbi RbÅ mZÅ|
1 = A( 1) ( 2) ev, A =
2 (ii) bs ‰i DfqcGÞ x = 1 ewmGq cvB,
(ii) bs ‰ x = 2 ewmGq cvB, 1 + 4 7 = A(1 + 2) (1 4)
8 = B(1) ( 1) ev, B = 8 ev, 2 = A(5)
27 2
(ii) bs ‰ x = 3 ewmGq cvB, 27 = C(2) (1) ev, C = A=
2 5
8 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
(ii) bs ‰i DfqcGÞ x = 2 ewmGq cvB, a4, a3, a2 I a ‰i mnM mgxK‡Z KGi cvB,
4 + 8 7 = B(2 + 1) (2 4) A+B=0
ev, 5 = B(1) ( 6) ev, – 1 + B = 0 [A = – 1 ]
5 2 2
B=
6 1
B=
(ii) bs ‰i Dfq cGÞ x = 4 ewmGq cvB, 2
16 16 7 = C(4 + 1) (4 + 2) Avevi, B + C = 0
ev, 7 = C(5) (6) ev, 1 + C = 0 C = – 1
7 2 2
C=
30 Avevi, 2A + B + C + D = 0
‰Lb A, B, C ‰i gvb (i) mgxKiGY ewmGq,
x2 4x 7 2 5 7 ev, 2 – 1 + 1 – 1 + D = 0
= + 2 2 2
(x + 1) (x + 2) (x 4) 5(x + 1) 6(x + 2) 30(x 4)
ev, – 1 + D = 0 D = 1
‰wUB cÉ`î f™²vsGki AvswkK f™²vsGk cÉKvwkZ i…c|
Avevi, B + C + D + E =2
cÉk² 99 XvKv ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 2
ev, 1 – 1 + 1 + E = 2 ev, E = 2 – 1 E = 1
2a 2 2
ƒ(a) = a3 + 5a2 + 6a + 8 ‰es g(a) = `yBwU
(a + 1)(a2 + 1)2 ‰Lb, A, B, C, D I E ‰i gvb (i) bs ‰ ewmGq cvB,
exRMwYZxq ivwk| –
1 1
a–
1
K. ƒ( 3) ‰i gvb KZ? 2 2a
=
2 2
+ 2
2
+
a+1
L. ƒ(x) ˆK x p ‰es x q «¼viv fvM KiGj hw` ‰KB (a + 1)(a2 + 1)2 a + 1 a + 1 (a2 + 1)2
fvMGkl ^vGK ˆhLvGb p q, ZGe ˆ`LvI ˆh, 1 a –1 a+1
=– + +
2(a + 1) 2 (a2 + 1) (a2 + 1)2
p2 + q2 + pq + 5p + 5q + 6 = 0 4
M. g(a) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4 hv wbGYÆq AvswkK f™²vsk| (Ans.)
99 bs cÉGk²i mgvavb cÉk² 100 ivRkvnx ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 1
K ˆ`Iqv AvGQ, ƒ(a) = a3 + 5a2 + 6a + 8
1 x 2
ƒ(–3) = (–3)3 + 5(–3)2 + 6(–3) + 8 f (x) = ‰es g(x) = x2 16 `ywU dvskb|
= –27 + 45 – 18 + 8 = 53 – 45 = 8 (Ans.) 3x 1
L
ˆ`Iqv AvGQ, f (a) = a3 + 5a2 + 6a + 8 K. f (x) «¼viv ewYÆZ dvskGbi ˆWvGgb wbYÆq KGiv| 2
f (x) = x3 + 5x2 + 6x + 8 L. f 1(1) wbYÆq KGiv| 4
f (x) ˆK (x – p) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGef (p). M. g(x) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk KGiv| 4
f (p) = p3 + 5p2 + 6p + 8 100 bs cÉGk²i mgvavb
Avevi,f (x) ˆK (x – q) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe f (q). 1
f (q) = q3 + 5q2 + 6q + 8 K ˆ`Iqv AvGQ, f (x) =
3x 1
cÉk²vbymvGi, f (p) = f (q)
ev, p3 + 5p2 + 6p + 8 = q3 + 5q2 + 6q + 8 ‰Lb, f (x) dvskbwU msævwqZ nGe hw` I ˆKej hw` 3x 1 > 0 nq|
ev, p3 – q3 + 5(p2 – q2) + 6(p – q) = 0 ev, 3x 1 + 1 > 0 + 1
1
ev, (p – q) (p2 + pq + q2) + 5(p + q) (p – q) + 6(p – q) = 0 ev, 3x > 1 x > 3
ev, (p – q) (p2 + pq + q2 + 5p + 5q + 6) = 0 1
ˆhGnZz p q, ˆmGnZz p – q 0 dvskGbi ˆWvGgb = {x Ñ : x > 3} (Ans.)
p2 + q2 + pq + 5p + 5q + 6 = 0(ˆ`LvGbv nGjv) 1
2a L awi, y = f (x) =
M
ˆ`Iqv AvGQ, g(a) = 3x – 1
(a + 1)(a2 + 1)2
1
2a A Ba + C Da + E y=
awi, + 2 + .....(i) 3x – 1
(a + 1) (a2 + 1)2 a + 1 a + 1 (a2 + 1)2
1
(i) bs ‰i DfqcÞGK (a + 1) (a2 + 1)2«¼viv àY KGi cvB, ev, y = 3x – 1 [eMÆ KGi]
2
2x + 2 2 2
(x) =
x−1
‰KwU dvskb ˆhLvGb x 1. ZvnGj (i) ˆ^GK, f(x2) = 2 – x + 1 + x – 1 (Ans.)
K. nGj, p ‰i gvb k ‰i gvaÅGg cÉKvk KGiv|
(p) = k 2 cÉk² 106 XvKv ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
L. −1(3) wbYÆq
KGiv| 4 x, y, z ‰i ‰KwU eüc`x nGjv, F(x,y,z) = x3 + y3 + z3 – 3xyz
M.(x ) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk KGiv|
2
4 K. ˆ`LvI ˆh, F(x, y, z) ‰KwU PKÌKÌwgK ivwk| 2
105 bs cÉGk²i mgvavb
L. F(x, y, z) ˆK Drcv`GK weGkÏlY Ki ‰es hw` F(x, y, z)
K ˆ`Iqv AvGQ,
= 0, x + y + z ≠ 0 nq, ZGe ˆ`LvI ˆh, x2 + y2 + z2 =
2x + 2
f(x) = ; ˆhLvGb, x 1 xy + yz + zx. 4
x–1
2p + 2 M. hw` x = b + c – a, y = c + a – b I z = a + b – c nq,
f(p) =
p–1 ZGe ˆ`LvI ˆh, F(a, b, c) : F(x, y, z) = 1 : 4. 4
12 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
106 bs cÉGk²i mgvavb cÉk² 107 ivRkvnx ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
K ˆ`Iqv AvGQ, F(x, y, z) = x + y + z 3xyz
3 3 3
P(x) = – x + 15x + 10x + 9 ‰es Q(x) = x3 + x2 – 6x.
2 3
‰Lb, F(y, z, x) = y3 + z3 + x3 3yzx = x3 + y3 + z3 3xyz K. P(x) ˆK x PjGKi Av`kÆi…Gc wjGL ‰i gyLÅmnM wbYÆq
= F(x, y, z) Ki| 2
Avevi, F(z, x, y) = z3 + x3 + y3 3zxy = x3 + y3 + z3 3xyz L. P(x) ˆK Drcv`GK weGkÏlY Ki| 4
= F(x, y, z) 2
M. x + x – 1 ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
F(x, y, z) = F(y, z, x) = F(z, x, y) Q(x)
AZ‰e, F(x, y, z) ‰KwU PKÌKÌwgK ivwk| (ˆ`LvGbv nGjv) 107 bs cÉGk²i mgvavb
L ˆ`Iqv AvGQ,
K ˆ`Iqv AvGQ, P(x) = x2 + 15x + 10x3 + 9
3 3 3
F(x, y, z) = x + y + z 3xyz x PjGKi Av`kÆi…Gc wjGL cvB,
= (x + y)3 3xy (x + y) + z3 3xyz P(x) = 10x3 x2 + 15x + 9
= (x + y)3 + z3 3xy(x + y) 3xyz ‰LvGb, eüc`xi gvòv = 3
= (x + y + z)3 3(x + y) z (x + y + z) 3xy(x + y + z) gƒLÅ
mnM = 10 (Ans.)
= (x + y + z) {(x + y + z)2 3z(x + y) 3xy} L ‰LvGb, P(x) ‰i aË‚ec` 9 ‰i Drcv`KmgƒGni ˆmU,
= (x + y + z) {(x + y)2 + 2(x + y)z + z2 3z(x + y) 3xy} F1 = {1, 1, 3, 3, 9, 9}
= (x + y + z) {x2 + 2xy + y2 + z2 z(x + y) 3xy}
P(x) ‰i gƒLÅ mnM 10 ‰i Drcv`K mgƒGni ˆmU,
= (x + y + z) (x2 + y2 + z2 xy yz zx) (Ans.)
F2 = {1, 1, 2, 2, 5, 5, 10, 10}
cÉkg² GZ, F(x, y, z) = 0 r
(x + y + z) (x2 + y2 + z2 xy yz zx) = 0 ‰Lb, P(x) weGePbv Kwi, ˆhLvGb, x = s ‰es r F1, s F2
ˆhGnZz, x + y + z 0 ZvnGj,
myZivs, x2 + y2 + z2 xy yz zx = 0 x = 1 nGj, P(1) = 10.(1)3 (1)2 + 15.1 + 9 0
x2 + y2 + z2 = xy + yz + zx (ˆ`LvGbv nGjv) x = 1 nGj, P(1) = 10.(1)3 (1)2 + 15.(1) + 9 0
M ˆ`Iqv AvGQ,
1 1 1 3 1 2 1
x=
2
nGj, P2 = 10.2 2 + 15.2 + 9 0
x=b+ca
1 1 1 3 1 2 1
y=c+ab x=
2
nGj, P2 = 102 2 + 15. 2 + 9 = 0
‰es z = a + b c
1 1
‘L’ nGZ cvB, x ev, x + 2 , P(x) ‰i ‰KwU Drcv`K|
2
F (x, y, z)
= (x + y + z) (x2 + y2 + z2 – xy – yz – zx) ‰Lb,
1 P(x) = 10x3 x2 + 15x + 9
= (x + y + z) (2x2 + 2y2 + 2z2 – 2xy – 2yz – 2zx) = 10x3 + 5x2 6x2 3x + 18x + 9
2
1 1 1
1
= (x + y + z) {(x y)2 + (y z)2 + (z x)2} = 10x2x + 6xx + + 18x +
2 2 2 2
1 1
= (b + c a + c + a b + a + b c) {(b + c a c a = x + (10x2 6x + 18)
2 2
+b)2 + (c + a b a b + c)2 + ( a + b c b c + a)2} 1
= 2x + (5x2 3x + 9)
[x, y , z ‰i gvb ewmGq] 2
1 = (2x + 1) (5x2 3x + 9) (Ans.)
= (a + b + c) {(2b 2a)2 + (2c 2b)2 + (2a 2c)2}
2
M ˆ`Iqv AvGQ, Q(x) = x3 + x2 6x
1
= (a + b + c) {4(a b)2 + 4(b c)2 + 4 (c a)2}
2 Q(x) ˆK Drcv`GK weGkÏlY KGi cvB,
1 Q(x) = x3 + x2 6x = x(x2 + x 6) = x(x2 + 3x 2x 6)
= 4. (a + b + c) {(a b)2 + (b c)2 + (c a)2} = x{x(x + 3) 2(x + 3)} = x(x + 3) (x 2)
2
x2 + x – 1
1
= 4(a3 + b3 + c3 3abc) [ (a + b + c) {(a b)2 cÉ`î ivwk = x3 + x2 – 6x
2
x2 + x –1
+ (b c)2 + (c a)2} = a3 + b3 + c3 3abc] =
x (x –2) (x + 3)
[x3 + x 2 – 6x = x(x – 2) (x + 3)]
= 4. F(a, b, c).
x2 + x – 1 A B C
ev, F (x, y, z) = 4 F(a, b, c) awi, x (x –2) (x + 3) x + x –2 + x + 3 ....... (i)
F (x, y, z)
ev, F (a, b, c) = 4 DfqcÞGK x(x – 2) (x + 3) «¼viv àY KGi cvB,
x2 + x –1 A(x –2) (x + 3) + Bx(x + 3) + Cx(x – 2) .... (ii)
F (a, b, c) 1
ev, F (x, y, z) = 4 [wecixZKiY KGi] (ii) bs ‰ x = 0 ewmGq cvB,
1
F (a, b, c) : F (x, y, z) = 1 : 4 (ˆ`LvGbv nGjv) –1 = A. (–2).3 ev, – 6A = –1 A =
6
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ w«¼Zxq AaÅvq: exRMvwYwZK ivwk 13
(ii) bs ‰ x = 2 ewmGq cvB, nq, y – 1 = 0 A^ev, y2 – y – 1 = 0
22 + 2 –1 = A (2 –2) (2 + 3) + B. 2. (2 + 3) + C. 2 (2–2) y=1 ‰LvGb, mgxKiYwUGK
ev, 4 + 2 –1 = B. 2. 5 ax2 + bx + c = 0 ‰i mvG^
ev, 10B = 5 Zzjbv KGi cvB,
1 a = 1, b = –1, c = 1
B=
2
–b b2 – 4ac
(ii) bs ‰ x = – 3 ewmGq cvB, y=
2a
(–3)2 + (–3) –1 = A (–3 –2) (–3+ 3) + B. (–3) (–3+ 3) –(–1) (–1)2 – 4.1(–1)
+ C(–3) (–3–2) =
2.1
ev, 9 –3 –1 = C. (–3) (–5). 1 5
ev, 15C = 5 y=
2
1 1+ 5 1– 5
C= y ‰i gvbàGjv 1, , (Ans.)
3 2 2
A, B I C ‰i gvb (i) bs ‰ ewmGq cvB, y3 – 2y2 + 1
x2 + x –1 M ivwkwU : y2 – 2y – 3
x (x –2) (x + 3) y3 – 2y2 + 1y(y2 – 2y – 3) + 3y + 1
1 1 1 ‰Lb, y2 – 2y – 3 = y2 – 2y – 3
6 2 3
= + + 3y + 1
x x2 x+3 =y+
(y – 3)(y + 1)
1 1 1 3y + 1
= + +
6x 2 (x –2) 3 (x + 3)
(y – 3)(y + 1)
‰KwU cÉK‡Z f™²vsk|
; hv AvswkK f™²vsGk cÉKvwkZ i…c| 3y + 1 A B
awi, (y – 3)(y + 1) y – 3 + y + 1 ..............(i)
cÉk² 108 w`bvRcyi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 1
(i)bs mgxKiGYi DfqcGÞ (y – 3) (y + 1) «¼viv àY KGi
y3 – 2y2 + 1
(y) = 2
y – 2y – 3 cvB-
3y + 1 A(y + 1) + B(y – 3) ...........(ii)
K. – 1 wbYÆq Ki| 2 mgxKiY (ii) bs ‰i DfqcGÞ y = –1 ewmGq cvB,
3
3(–1) + 1 = A(–1 + 1) + B(–1 –3)
L. (y) = 0 nGj, y ‰i gvb wbYÆq Ki| 4
ev, –3 + 1 = A.0 – 4B
M. (y) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
108 bs cÉGk²i mgvavb ev, –2 = –4B
2 1
y3 – 2y2 + 1 B= =
K
ˆ`Iqv AvGQ, (y) = y2 – 2y – 3 4 2
3 2 Avevi, mgxKiY (ii) bs ‰i DfqcGÞ y = 3 ewmGq cvB,
–13 – 2–13 + 1 3.3 + 1 = A(3 + 1) + B(3 – 3)
1 ev, 9 + 1 = 4.A + B.0 ev, 10 = 4A
– = 2
3
–1 – 2–1 – 3 10 5
3 3 A= =
4 2
1 1 –1 – 6 + 27 A I B ‰i gvb mgxKiY (i)bs ‰ ewmGq cvB,
– – 2. + 1
27 9 27 20 9 1
= = = =– 5 1
1 2 1 + 6 – 27 27 (–20) 3 2 2
+ –3 3y + 1
9 3 9 = +
(y – 3) (y + 1) y – 3 y + 1
1 1
– = – (Ans.) 5 1
3 3 y3 – 2y2 + 1 2 2
wbGYÆq AvswkK f™²vsk: y2 – 2y – 3 = y + y – 3 + y + 1
L hw`, (y) = 0 nq,
y3 – 2y2 + 1 5 1
=0 = y+ +
y2 – 2y – 3 2(y – 3) 2(y + 1)
ev, y3 – 2y2 + 1 = 0 cÉk² 109 PëMÉvg ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
awi, g(y) = y3 – 2y2 + 1 x+3
(a) = a3 + 5a2 + 6a + 8 ‰es P(x) =
g(1) = (1)3 – 2(1)2 + 1 = 1 – 2 + 1 = 0 x2 + 8x + 15
(y – 1), g(y) ‰i ‰KwU Drcv`K| K. (–2) ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
ev, y3 – 2y2 + 1 = 0 L. P(x) ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
ev, y3 – y2 – y2 + y y + 1 = 0 M. hw` (a) ˆK (a – x) ‰es (a – y) «¼viv fvM KiGj
ev, y2(y – 1) – y(y – 1) – 1(y – 1) = 0 ‰KB fvMGkl ^vGK ZGe cÉgvY Ki ˆh,
ev, (y – 1) (y2 y 1) = 0 x2 + y2 + xy + 5x + 5y + 6 = 0, ˆhLvGb x y| 4
14 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
109 bs cÉGk²i mgvavb Avevi, F(1) = (1)4 + 3(1)3 + 4(1)2 + 6(1) + 4
K ˆ`Iqv AvGQ, (a) = a3 + 5a2 + 6a + 8
= 18 0
F(2) = (2)4 + 3(2)3 + 4(2)2 + 6(2) + 4
(2) = (2)3 + 5(2)2 + 6(2) + 8
= 16 24 + 16 12 + 4 = 0
= 8 + 20 12 + 8 = 8 (Ans.)
x+3 x+3 {x (2)}, A^Ævr (x + 2), F(x) ‰i ‰KwU Drcv`K
L
ˆ`Iqv AvGQ, P(x) = x2 + 8x + 15 = x2 + 5x + 3x + 15 ‰Lb, x4 + 3x3 + 4x2 + 6x + 4
x+3 1 = x4 + x3 + 2x3 + 2x2 + 2x2 + 2x + 4x + 4
= =
(x + 5) (x + 3) x + 5 = x3(x + 1) + 2x2(x + 1) + 2x(x + 1) + 4(x + 1)
; hv
wbGYÆq AvswkK f™²vsk| = (x + 1) (x3 + 2x2 + 2x + 4)
= (x + 1) {x2(x + 2) + 2(x + 2)}
M fvMGkl Dccv`Å AbymvGi,
= (x + 1) (x + 2) (x2 + 2)
(a) ˆK (a x) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe
Avevi, ˆ`Iqv AvGQ, F(x) = 0
(x) = x3 + 5x2 + 6x + 8
ev, x4 + 3x3 + 4x2 + 6x + 4 = 0
‰es (a) ˆK (a y) «¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe (x + 1) (x + 2) (x2 + 2) = 0
(y) = y3 + 5y2 + 6y + 8
nq, x + 1 = 0 A^ev x + 2 = 0 A^ev, x2 + 2 = 0
kZÆvbymvGi, (x) = (y) x = 1 x = 2, x2 = 2 (MÉnYGhvMÅ bq)
ev, x3 + 5x2 + 6x + 8 = y3 + 5y2 + 6y + 8 myZivs, x = 1, 2 (Ans.)
ev, x3 y3 + 5(x2 y2) + 6(x y) = 0 x x
M F(x) = (x + 1) (x + 2) (x2 + 2) [F(x) ‰i gvb ewmGq]
ev, (x y) (x2 + xy + y2) + 5(x + y) (x y) + 6(x y) = 0
ev, (x y) (x2 + xy + y2 + 5x + 5y + 6) = 0 x A B Cx + D
awi, (x + 1) (x + 2) (x2 + 2) x + 1 + x + 2 + x2 + 2 ... (i)
ev, (x y) (x2 + y2 + xy + 5x + 5y + 6) = 0
(i) ‰i DfqcÞGK (x + 1) (x + 2) (x2 + 2) «¼viv àY KGi cvB,
wK¯§, x y 0 x A(x + 2) (x2 + 2) + B(x + 1) (x2 + 2)
x2 + y2 + xy + 5x + 5y + 6 = 0 [ˆhLvGb x y] (cÉgvwYZ) + (Cx + D) (x + 1) (x + 2) ........ (ii)
cÉk² 110 hGkvi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 1 ; hv x
‰i mKj gvGbi RbÅ mZÅ|
‰Lb, (ii) bs ‰ x = 1 ewmGq cvB,
F(x) = x4 + 3x3 + 4x2 + 6x + 4 ‰KwU eüc`x|
1 = A{(1) + 2} {(1)2 + 2}|
K. F(x) ˆK (2x + 1) «¼viv fvM KiGj fvMGkl KZ nGe Zv ev, 1 = A(1.3) ev, 1 = 3A
wbYÆq Ki| 2 1
A=
L. F(x) = 0 nGj, x ‰i gvb wbYÆq Ki| 4 3
x Avevi, (ii) bs ‰ x = 2 ewmˆq cvB,
M. ˆK AvswkK f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
F(x) 2 = B{(2) + 1} {(2)2 + 2}
110 bs cÉGk²i mgvavb ev, 2 = B(1) 6
K ˆ`Iqv AvGQ, F(x) = x + 3x + 4x + 6x + 4
4 3 2 ev, 2 = 6B
1 1 1
F(x) ˆK (2x + 1) = 2x + 2 = 2x 2 B=
3
1 Avevi, (ii) bs ˆ^GK x3 I x2 ‰i mnM mgxK‡Z KGi cvB,
«¼viv fvM KiGj fvMGkl nGe F A+B+C=0
2
1 1
1 1 4 1 3 1 2 1 ev, 3 + 3 + C = 0
F = + 3 + 4 + 6 + 4
2
2 2 2
2
C=0
1 3 4 6 1 3
= + +4= +13+4
16 8 4 2 16 8 ‰es 2A + B + 3C + D = 0
1 1
=
1 6 + 16 48 + 64 27
= (Ans.) ev, 2 3 + 3 + 3.0 + D = 0
16 16
2 1 1
L ˆ`Iqv AvGQ, F(x) = x4 + 3x3 + 4x2 + 6x + 4
ev, 3 + 3 + D = 0 D = 3
F(x) ‰i gyLÅ mnM 1 ‰es aË‚ec` 4 (i) bs ‰ A, B, C, D ‰i gvb ewmGq cvB,
F(x) ‰i aË‚ec` 4 ‰i Drcv`KmgƒGni ˆmU x 1 1 1
= + +
= {1, 1, 2, 2, 4, 4} (x + 1) (x + 2) (x2 + 2) 3(x + 1) 3(x + 2) 3(x2 + 2)
‰LvGb, F(1) = (1)4 + 3.(1)3 + 4(1)2 + 6(1) + 4 1
=
1
+
1
+
1
3 x + 1 x + 2 x2 + 2
=13+46+4=0
{x (1)}, A^Ævr (x + 1), F(x) ‰i ‰KwU Drcv`K ; hv AvswkK f™²vsGk cÉKvwkZ i…c| (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ Z‡Zxq AaÅvq: RÅvwgwZ 15
AaÅvq 3: RÅvwgwZ
ˆevWÆ cixÞvi cÉk² I mgvavb
cÉk² 92 XvKv ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 4 A^Ævr, PR . MS = QR . PS ................................(ii)
PQRS PZzfzÆRwU e†Gî A¯¦wjÆwLZ ‰es PR I QS PZzfzÆRwUi `yBwU KYÆ| ‰Lb mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
K. ABC mgGKvYx wòfzGRi AwZfzR AC = 2 ˆm.wg. nGj PR . QM + PR. MS = PQ . RS + QR . PS
wòfzGRi gaÅgvmgƒGni eGMÆi mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 2 ev, PR (QM + MS) = PQ . RS + QR . PS
L. cÉgvY Ki ˆh, PR I QS ‰i A¯¦MÆZ AvqZGÞò A^Ævr, PR . QS = PQ . RS + QR . PS [ˆhGnZz QM + MS = QS]
PZzfzÆRwUi wecixZ evü«¼Gqi A¯¦MÆZ AvqZGÞGòi PR.QS = PQ.RS + PS.QR (cÉgvwYZ)
mgwÓ¡i mgvb| 4
M Q
M. PR eÅvm ‰es Q nGZ PR ‰i Dci QF jÁ¼ nGj, cÉgvY
Ki ˆh, QF2 = PF.RF. 4
92 bs cÉGk²i mgvavb P R
O F
K gGb Kwi, mgGKvYx wòfzGRi gaÅgvòGqi Š`NÆÅ d, e, f ˆm. wg.
weGkl wbeÆPb: O ˆK±`ÊwewkÓ¡
‰es AwZfzR, AC = b = 2 ˆm.wg. e†Gîi eÅvm PR nGj,
Avgiv Rvwb, mgGKvYx wòfzGRi ˆÞGò, PQR = AaÆe†îÕ© ˆKvY = 1 mgGKvY|
3 2
gaÅgvòGqi eGMÆi mgwÓ¡, d + e + f = 2 b eMÆ ‰KK
2 2 2 PQR mgGKvYx wòfzR hvi AwZfzR = PR ‰es
A
‰Lb, ABE I ADC ‰i gGaÅ BAE = DAC
ABE = ACD [‰KB PvGci Dci e†îÕ© ˆKvY mgvb eGj]
D ‰es AewkÓ¡ AEB = AewkÓ¡ ADC
P BE AB
M ABE I ADC m`†kGKvYx| CD = AC
B
C A^Ævr, AC.BE = AB. CD ... ... ... (i)
Avevi, ABC I AED ‰i gGaÅ,
wPGò BD KGYÆi gaÅ we±`y M ‰es AP BD. BAC = DAE [Aâb AbymvGi]
K. ˆ`LvI ˆh, AM2 AD2 = PM2 PD2. 2 ACB = ADE [‰KB PvGci Dci e†îÕ© ˆKvY mgvb eGj]
L. ˆ`LvI ˆh, AB2 + AD2 = 2(BM2 + AM2). 4 ‰es AewkÓ¡ ABC = AewkÓ¡ AED
M. cÉgvY Ki ˆh, AC.BD = AB.CD + BC.AD 4 AC BC
ABC I AED m`†kGKvYx| AD = DE
95 bs cÉGk²i mgvavb
A^Ævr, AC.DE = BC.AD ... ... ... (ii)
K AMP-‰ AP MP
(i) I (ii) bs mgxKiY ˆhvM KGi cvB,
AM2 = AP2 + PM2 ............... (i)
AC.BE + AC.DE = AB.CD + BC.AD
Avevi, APD ‰ AP PD ev, AC(BE + DE) = AB.CD + BC.AD
myZivs AD2 = AP2 + PD2 ......... (ii) AC.BD = AB.CD + BC.AD [‹ BE + DE = BD]
(i) (ii) KGi cvB, AM2 AD2 = PM2 PD2 (cÉgvwYZ)
(ˆ`LvGbv nGjv)
cÉk² 96 mKj ˆevWÆ 2018 cÉk² bs 4
L weGkl wbeÆPb: ABD ‰i AM
A
ABC wòfzGRi cwiGK±`Ê, fiGK±`Ê I jÁ¼we±`y h^vKÌGg S, G I O.
gaÅgv BD evüGK mgw«¼Lw´£Z
KGiGQ| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, K. wPòmn we±`yi jÁ¼ AwfGÞGci msæv `vI| 2
AB2 + AD2 = 2(AM2 + BM2)|
L. cÉgvY Ki ˆh, S, G I O we±`y wZbwU mgGiL| 4
cÉgvY: BD evüi Dci AP jÁ¼| M. DóxcGKi wòfz R wUi gaÅgv wZbwUi Š`NÆ Å h^vKÌ Gg AD,
BE I CF nGj cÉgvY Ki ˆh,
ABM ‰i AMB Õ©ƒjGKvY
‰es BM ˆiLvi ewaÆZvsGki Ici
B M P D 3(AB2 + BC2 + CA2) = 4 (AD2 + BE2 + CF2). 4
96 bs cÉGk²i mgvavb
AM ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc MP|
Õ©ƒjGKvGYi ˆÞGò, wc^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi K we±`yi jÁ¼ AwfGÞc: ˆKvGbv wbw`ÆÓ¡ mijGiLvi Ici ˆKvGbv
Avgiv cvB, AB = AM + BM + 2.BM.MP ... ... (i)
2 2 2 we±`yi jÁ¼ AwfGÞc ejGZ ˆmB we±`y ˆ^GK DÚ wbw`ÆÓ¡ ˆiLvi
‰LvGb, ADM ‰i AMD mƒßGKvY ‰es MD ˆiLvi Ici Ici AwâZ jGÁ¼i cv`we±`yGK eySvq|
AM ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc MP| gGb Kwi, XY ‰KwU wbw`ÆÓ¡
mƒßGKvGYi ˆÞGò, wc^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi mijGiLv ‰es P ˆhGKvGbv we±`y P
AGO ‰es PGS m`†kGKvYx| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PQ2 + PR2 = PM2 + PN2 + 4MN2.
AG OA AG 2SP cÉgvY: PQN ‰i gaÅgv PM
myZivs, GP = SP A^Ævr GP = SP [(1)bs mgxKiY nGZ]
‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`Å AbymvGi,
AG 2 PQ2 + PN2 = 2(PM2 + MN2) ... ... ... (i)
AZ‰e GP = 1 ev, AG : GP = 2 : 1
Avevi, PMR ‰ gaÅgv PN
A^Ævr, G we±`y AP gaÅgvGK 2 : 1 AbycvGZ wefÚ KGiGQ| PM2 + PR2 = 2(PN2 + MN2) ... ... ... (ii)
G we±`y ABC ‰i fiGK±`Ê| ‰Lb, (i) I (ii) bs mgxKiY ˆhvM KGi cvB,
S, G I O we±`y wZbwU mgGiL| (cÉgvwYZ) PQ2 + PN2 + PM2 + PR2 = 2PM2 + 2MN2 + 2PN2 + 2MN2
ev, PQ2 + PR2 = 2PM2 + 2PN2 + 4MN2 PM2 PN2
M gGb Kwi, ABC ‰i BC, CA
A
PQ2 + PR2 = PM2 + PN2 + 4MN2 (cÉgvwYZ)
I AB evüi Š`NÆÅ h^vKÌGg a, b I
c| BC, CA I AB evüi Dci c b M weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ,
P
F E PQR ‰ PQ = PR ‰es M, QR
AwâZ gaÅgv AD, BE I CF f e
‰i Dci ˆh ˆKvb we±`y| P, M
‰i Š`NÆÅ h^vKÌGg d, e, I f| d
ˆhvM Kwi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, B D a C PQ2 PM2 = QM.MR
3(AB2 + BC2 + CA2)
Aâb: QR ‰i Ici PN jÁ¼ AvuwK| Q M N R
= 4(AD2 + BE2 + CF2)|
cÉgvY: mgGKvYx PQN ‰ PQ AwZfzR|
cÉgvY: ‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`Å nGZ cvB, PQ2 = QN2 + PN2 ... ... ... (i)
AB2 + AC2 = 2(AD2 + BD2) Avevi, mgGKvYx PMN ‰ PM AwZfzR|
1 2 PM2 = MN2 + PN2 ... ... ... (ii)
ev, c2 + b2 = 2 d2 + 2 a [ BD = 2 a]
1
(i) bs ˆ^GK (ii) bs weGqvM KGi cvB,
1 a2 PQ2 PM2 = QN2 + PN2 MN2 PN2
ev, b2 + c2 = 2d2 + 2. 4 a2 ev, b2 + c2 = 2d2 + 2
= QN2 MN2 = (QN + MN)(QN MN)
2(b2 + c2) a2 = (NR + MN).QM [mgw«¼evü wòfzGRi kxlÆ nGZ
ev, d2 = 4
f„wgi Dci jÁ¼ f„wgGK mgw«¼LwíZ
2(c2 + a2) b2
Abyi…cfvGe cvIqv hvq, e2 = 4 KGi A^Ævr, QN = NR]
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ Z‡Zxq AaÅvq: RÅvwgwZ 19
= MR.QM Zvi Dci AciwUi jÁ¼ AwfGÞGci A¯¦MÆZ AvqZGÞGòi w«¼àY
PQ PM2 = QM.MR
2
(cÉgvwYZ) cwigvY Kg|
cÉk² 98 PëMÉvg ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 4 ABC- ‰i ACB mƒßGKvY|
ABC mƒßGKvYx wòfzGRi kxlÆòq ˆ^GK wecixZ evüàGjvi Dci ‰es CD, BC evüGZ AC evüi jÁ¼ AwfGÞc eGj,
jÁ¼òq AD, BE I CF ciÕ·i O we±`yGZ ˆQ` KGiGQ| AB2 = AC2 + BC2 2BC.CD …… (i)
K. AC = 5 ˆm. wg., CD = 3 ˆm. wg. nGj, AD ‰i Š`NÆÅ Avevi, CE, AC evüGZ BC evüi jÁ¼ AwfGÞc|
wbYÆq Ki| 2 AB2 = BC2 + AC2 2AC. CE ……. (ii)
L. cÉgvY Ki ˆh, AO.OD = BO.OE = CO.OF 4 (i) I (ii) bs mgxKiY nGZ cvB,
AC2 + BC2 2BC.CD = BC2 + AC2 2AC.CE
M. ˆ`LvI ˆh, BC.CD = AC.CE 4
98 bs cÉGk²i mgvavb ev, 2BC.CD = 2AC.CE
[DfqcÞ nGZ (AC2 + BC2) weGqvM KGi ]
K ˆ`Iqv AvGQ, AC = 5 ˆm. wg.
A
‰es CD = 3 ˆm. wg. ev, BC.CD = AC.CE [Dfq cÞGK ( 2) «¼viv fvM KGi]
BC.CD = AC.CE (cÉgvwYZ)
mgGKvYx ADC wòfzR ‰ 5 ˆm. wg.
AC2 = AD2 + CD2 cÉk² 99 wmGjU ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 4
ev, AD2 = AC2 – CD2 B L
D 3 ˆm. wg. C
= (5)2 – (3)2 = 25 – 9
= 16
AD = 4 ˆm. wg. (Ans.)
L weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ,
A
S G E
ABC-‰i kxlÆòq ˆ^GK wecixZ O
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AO. OD = DcGii wPGò S, O h^vKÌGg LMN ‰i cwiGK±`Ê I jÁ¼we±`y, G
BO.OE = CO.OF B D C
fiGK±`Ê, LP gaÅgv, MN = a, LN = b, LM = c
cÉgvY: BOF I COE-‰ K. OL = 9 ˆm.wg. nGj SP ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
OFB = OEC = 90 [ CF AB, BE AC]
L. ˆ`LvI ˆh, S, G, O ‰KB mijGiLvq AewÕ©Z| 4
M. N mƒßGKvY nGj, cÉgvY Ki ˆh, a.ND = b.NE 4
‰es BOF = COE [wecÉZxc ˆKvY eGj ]
99 bs cÉGk²i mgvavb
‰es AewkÓ¡ OBF = AewkÓ¡ OCE
K
ˆ`Iqv AvGQ, OL = 9 ˆm.wg.
wòfzR `yBwU m`†kGKvYx| Avgiv Rvwb, ˆKvb wòfzGRi jÁ¼we±`y ˆ^GK kxGlÆi `ƒiZ½ wòfzGRi
wòfzR«¼q m`†k| cwiGK±`Ê ˆ^GK H kxGlÆi wecixZ evüi jÁ¼ `ƒiGZ½i w«¼àY|
BO OF OL = 2SP
CO OE 9
BO. OE = CO. OF ............... (i)
ev, 9 = 2SP ev, SP = 2 SP = 4.5 ˆm.wg. (Ans.)
Avevi, BOD I AOE-‰ L cvVÅeBGqi Abykxjbx-3.2 ‰i Dccv`Å-10 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-74
ODB = OEA = 90 [ AD BC, BE AC] M Avgiv Rvwb, ˆhGKvGbv wòfzGR
L
‰Lb, mgxKiY (i) I (ii) nGZ cvB, ˆÞòdGji w«¼àY cwigvY Kg|
LMN ‰i LNM mƒÞÄGKvY| [DóxcK AbymvGi]
AO.OD = BO.OE = CO. OF (cÉgvwYZ) A ‰es ND, MN evüGZ LN evüi jÁ¼ AwfGÞc|
M weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ,
LM2 = LN2 + MN2 2MN. ND ......... (i)
ABC ‰i AD, BC ‰i Ici E Avevi, NE, LN evüGZ MN evüi jÁ¼ AwfGÞc|
LM2 = MN2 + LN2 2LN.NE ............. (ii)
‰es BE, AC-‰i Ici jÁ¼| (i) ‰es (ii) bs mgxKiY ˆ^GK cvB,
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, B
D
C LN2 + MN2 2MN. ND = MN2 + LN2 2LN . NE
BC. CD = AC. CE. ev, 2MN. ND = 2LN. NE
cÉgvY: Avgiv Rvwb, ˆh ˆKvGbv wòfzGR mƒßGKvGYi wecixZ [Dfq cÞ nGZ (LN2 + MN2) weGqvM KGi]
evüi Ici AwâZ eMÆGÞò Aci `yB evüi Ici AwâZ ev, MN. ND = LN.NE [Dfq cÞGK ( 2) «¼viv fvM KGi]
a. ND = b. NE (ˆ`LvGbv nGjv)
eMÆGÞò«¼Gqi mgwÓ¡ AGcÞv H `yB evüi ˆh ˆKvGbv ‰KwU I
20 cvGéix ‰m‰mwm ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
cÉk² 100 hGkvi ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 4 ‰es CD = DE + CE A
D
ev, AG = 2 2 [‹ GD = 2 ˆm.wg.]
AG = 4 ˆm. wg. B D E C
Ô AD = AG + GD = (4 + 2) ˆm.wg. = 6 ˆm. wg. (Ans.)
L B cÉgvY: ABE-‰i gaÅgv AD [ BD = DE]
‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`Å AbymvGi,
AB2 + AE2 = 2 (AD2 + DE2 ) ……. (i)
Avevi, ADC ‰i gaÅgv AE [ DE = EC]
AD2 + AC2 = 2(AE2 + DE2 ) ……. (ii)
B D C
E M
Q R
K. DE = 2 ˆm.wg. ‰es AD = 3 ˆm.wg. nGj, AC ‰i Š`NÆÅ
wbYÆq Ki| 2 wPGò PQRS ‰KwU mvgv¯¦wiK|
L. cÉgvY Ki ˆh, AB2 + AC2 = AD2 + AE2 + 4DE2. 4 K. ‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`ÅwU wee†Z Ki| 2
M. cÉgvY Ki ˆh, AC = AB + BC 2BC.BD.
2 2 2
4 L. cÉgvY Ki ˆh, PQ2 + PS2 = 2(PO2 + QO2). 4
101 bs cÉGk²i mgvavb M. ˆfÙi c«¬wZGZ cÉgvY Ki ˆh, PO = RO ‰es QO =
K ˆ`Iqv AvGQ, BD = ED = CE, DE = 2 ˆm. wg.
SO. 4
‰es AD = 3 ˆm. wg. 102 bs cÉGk²i mgvavb
CE = DE = 2 ˆm. wg.
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ Z‡Zxq AaÅvq: RÅvwgwZ 21
K ‰ÅvGcvGjvwbqvGmi Dccv`Å: wòfzGRi ˆh ˆKvb `yB evüi Dci
ev, p+ s = q + r
AwâZ eMÆGÞò«¼Gqi ˆÞòdGji mgwÓ¡, Z‡Zxq evüi AGaÆGKi p r = q s
Ici AwâZ eMÆGÞGòi ˆÞòdj ‰es H evüi mgw«¼L´£K
gaÅgvi Ici AwâZ eMÆGÞGòi ˆÞòdGji mgwÓ¡i w«¼àY| ‰LvGb, p I r ‰i aviK PR
L PSQ ‰i PO gaÅgv SQ evüGK mgw«¼LwíZ KGiGQ| cÉgvY
p r ‰i aviK PR
KiGZ nGe ˆh, PQ2 + PS2 = 2(PO2 + QO2) Avevi, q I s ‰i aviK QS
P
q s ‰i aviK QS
P
p r
I q s `yBwU mgvb mgvb A÷bÅ ˆfÙi nGj ZvG`i
ˆm.wg.
Q R
1
CP2 = BC2 weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, ABC-‰i gaÅgv AD.
4
1
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AB2 + AC2 = 2 (BD2 + AD2)
Abyi…cfvGe, CQ2 = 4 AC2 Aâb: A ˆ^GK BC A^ev, BC-‰i ewaÆZvsGki Dci AM
Avevi, ˆhGnZz C = 90 ‰es R, AB evüi gaÅwe±`y| jÁ¼ AuvwK|
1
myZivs CR = 2 AB cÉgvY: gGb Kwi, ADB Õ©„jGKvY,
1
AZ‰e, AB2 = AD2 + BD2 + 2BD.DM..... (i)
CR2 = AB2. ADC mƒÞÄGKvY nGj,
4
APC nGZ cx^vGMvivGmi Dccv`Å AbymvGi, AC2 = AD2 + CD2 2CD. DM
AP2 = AC2 + CP2 ev, AC2 = AD2 + BD2 2BD. DM [‹ BD = CD] ..... (ii)
1 mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
AP2 = AC2 + BC2 ............. (i)
4 AB2 + AC2 = AD2 + BD2 + 2BD. DM + AD2 + BD2 2BD.DM
Avevi, BQC nGZ, ev, AB2 + AC2 = 2AD2 + 2BD2
BQ2 = BC2 + CQ2 AB2 + AC2 = 2(AD2 + BD2)2 (ˆ`LvGbv nGjv)
1
BQ2 = BC2 + AC2 ............. (ii)
4
M
A
A R
M N
E
M N
A weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, mgw«¼evü PMN-‰ PM = PN| A
PMN mgw«¼evü wòfzGR PM = PN ‰es PA MN. ˆ^GK MN-‰i Ici AwâZ jÁ¼ PA ‰es wòfzGRi cwieÅvmvaÆ
R| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PM2 = 2R.PA.
K. APM ‰i ˆÞGò AP ˆfÙiGK MA ‰es MP Aâb: PA-ˆK ‰gbfvGe ewaÆZ Kwi, ˆhb Zv cwie†îGK
ˆfÙi«¼Gqi gvaÅGg cÉKvk Ki| 2 E we±`yGZ ˆQ` KGi| N, E ˆhvM Kwi|
L. B, MN ˆiLvi Ici ˆh ˆKvGbv we±`y nGj, ˆ`LvI ˆh,
cÉgvY: PAN I PNE-‰,
PM2 – PB2 = MB.BN. 4 PAN = PNE
M. PMN wòfzGRi cwieÅvmvaÆ R nGj, cÉgvY Ki ˆh, [‹ AaÆe†îÕ© PNE = 90° ‰es PA, MN ‰i Ici jÁ¼ eGj
PM2 = 2R.PA. 4 PAN = 90°]
K
EPN mvaviY ˆKvY|
P
‰es AewkÓ¡ PNA = AewkÓ¡ PEN
wòfzR«¼q m`†kGKvYx Z^v m`†k|
PA PN
PN = PE [‹ m`†kGKvYx wòfzR«¼Gqi Abyi…c evüàGjvi AbycvZ mgvb]
ev, PN2 = PE . PA
PM2 = PE. PA [‹ PM = PN] …………. (i)
M A N
24 cvGéix ‰m‰mwm ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
‰Lb, MA = NA [‘L’ ˆ^GK] M
P
A^Ævr PA MN ‰es PA, MN ‰i mgw«¼LíK|
PA, e†Gîi ˆK±`Ê w`Gq hvq|
[ˆK±`Ê ˆ^GK eÅvm wf®² ˆKvb RÅvGqi Ici AwâZ jÁ¼ RÅvGK
mgw«¼LwíZ KGi]
PE, PMN -‰i cwieÅvm| 60
PE = 2R [ ‹ R, PMN-‰i cwieÅvmvaÆ] Q E R
ZvnGj (i) nGZ cvB, weGkl wbeÆPb: ˆ`Iqv AvGQ, PQR ‰i Q = 60°, cÉgvY
PM2 = 2R.PA (cÉgvwYZ) KiGZ nGe ˆh, PR2 = PQ2 + QR2 PQ.QR.
cÉk² 106 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2015 cÉk² bs 3 Aâb: PE QR Uvwb|
cÉgvY: Avgiv Rvwb, ˆKvGbv wòfzGRi mƒÞÄGKvGYi wecixZ evüi
P Ici AwâZ eMÆGÞò Aci `yB evüi Ici AwâZ
eMÆGÞò«¼Gqi mgwÓ¡ AGcÞv H `yB evüi ˆhGKvGbv ‰KwU I
Zvi Ici AciwUi jÁ¼ AwfGÞGci A¯¦MÆZ AvqZGÞGòi w«¼àY
cwigvY Kg|
Q R PQR ‰i Q = 60°, A^Ævr mƒÞÄGKvY ‰es ZvnGj QE,
D
QR ‰i Ici PQ ‰i jÁ¼ AwfGÞc|
PQR ‰ D, QR-‰i gaÅwe±`y| PR2 = PQ2 + QR2 2QR.QE ……. (i)
K. jÁ¼ we±`y I fiGK±`Ê Kx? 2 mgGKvYx PQE-‰ jÁ¼ PE, fƒwg QE ‰es AwZfzR PQ.
L. cÉgvY Ki ˆh, PQ2 + PR2 = 2 (PD2 + QD2). 4
cos PQE = PQ
QE ‹ cos = f„wg
M. Q = 60 nGj cÉgvY Ki ˆh, AwZfzR
QE
PR2 = PQ2 + QR2 – PQ.QR. 4 ev, cos60° = PQ [ PQE = 60]
106 bs cÉGk²i mgvavb 1 QE
ev, 2 = PQ
K jÁ¼we±`y: wòfzGRi kxlÆwe±`yàGjv nGZ wecixZ evüi Ici
1
AwâZ jÁ¼àGjv ˆh we±`yGZ ˆQ` KGi H we±`yGK jÁ¼we±`y ejv nq| QE =
2
.PQ
fiGK±`Ê: wòfzGRi gaÅgvàGjv ˆh we±`yGZ ˆQ` KGi H we±`yGK ‰Lb, (i) bs-‰ QE-‰i gvb ewmGq cvB,
fiGK±`Ê ejv nq| 2 2 2 1
PR = PQ + QR 2PQ. QR.
L
P 2
PR2 = PQ2 + QR2 PQ.QR (cÉgvwYZ)
cÉk² 107 PëMÉvg ˆevWÆ 2015 cÉk² bs 3
ABC wòfzGRi C Õ©„jGKvY, AB Õ©„jGKvGYi wecixZ evü ‰es
Q R
Õ©„jGKvGYi mw®²wnZ evü«¼q h^vKÌGg BC I AC|
D E
K. AC evüi jÁ¼ AwfGÞc Aâb Ki| 2
weGkl wbeÆPb: PQR-‰ D, QR-‰i gaÅwe±`y|
L. cÉgvY Ki ˆh, AB = AC + BC + 2BC.CD|
2 2 2
4
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PQ2 + PR2 = 2(PD2 + QD2)
Aâb: QR evüi Dci PE jÁ¼ Aâb Kwi| M. wòfzRwUi gaÅgvòq P we±`yGZ wgwjZ nGj cÉgvY Ki ˆh,
AB2 + BC2 + CA2 = 3(PA2 + PB2 + PC2)| 4
cÉgvY: PQD ‰i PDQ Õ©ƒjGKvY ‰es QD ˆiLvi
ewaÆZvsGki Dci PD ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc DE| Õ©ƒjGKvGYi 3 bs cÉGk²i mgvavb
ˆÞGò, cx^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi Avgiv cvB, K
A
PQ2 = PD2 + QD2 + 2QD.DE ................. (i)
‰LvGb, PRD ‰i PDR mƒßGKvY ‰es DR ˆiLvi Ici
PD ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc DE.
mƒßGKvGYi ˆÞGò,
cx^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi cvB,
PR2 = PD2 + RD2 2RD.DE ................... (ii) B C D
‰Lb, mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
PQ2 + PR2 = PD2 + QD2 + 2QD.DE + PD2 + RD2 2RD.DE
ABC wòfzGRi C Õ©ƒjGKvY
= 2PD2 + QD2 + RD2 + 2QD.DE 2RD.DE BC ˆK D chƯ¦ ewaÆZ KGi BD AD AvuwK|
= 2PD2 + QD2 + QD2 + 2QD.DE 2QD.DE myZivs BC evüi Dci AC evüi jÁ¼ AwfGÞc CD|
[‹ QD = RD] L DœPZi MwYZ cvVÅ eBGqi Abykxjbx 3.1 ‰i Dccv`Å 3.3
= 2PD2 + 2QD2
`ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-65
= 2(PD2 + QD2) (cÉgvwYZ)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ Z‡Zxq AaÅvq: RÅvwgwZ 25
M
A M. wòfzRGÞò ABC ‰es e†îGÞò ABC-‰i ˆÞòdj«¼Gqi
AbycvZ wbYÆq Ki| 4
F E 3 bs cÉGk²i mgvavb
P
K ˆ`Iqv AvGQ, O ˆK±`Ê wewkÓ¡ e†Gî ABC mgevü wòfzR
A¯¦wjÆwLZ| cwie†Gîi eÅvmvaÆ 4 ˆm.wg. ‰es AD BC|
B D C A
P C
Q N
S R
2.5ˆm. wg.
A B r
wPGò, PQR wòfzGRi PQ = 6 ˆm.wg.
D
Q QR = 8 ˆm.wg. ‰es PR = 4.5 ˆm.wg.|
S, QR ‰i gaÅwe±`y|
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ PZz^Æ AaÅvq: RÅvwgwZK Aâb 27
L PQR ‰i S we±`ywU QR ‰i gaÅwe±`y nIqvq, PS ‰KwU cÉk² 19
PëMÉvg ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 4
gaÅgv| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PQ2 + PR2 = 2(PS2 + QS2) 3 ˆm. wg. eÅvmvaÆwewkÓ¡ e†Gî ABCD A¯¦wjÆwLZ PZzfÆyGRi KYÆ«¼q AC
P
P I BD.
K. e†îwUi cwiwa wbYÆq Ki| 2
L. cÉgvY Ki ˆh, AC.BD = AB.CD + BC.AD 4
Q R
M. ‰gb ‰KwU wòfzR Aâb KiGZ nGe, hvi f„wg e†Gîi
S E Q S R E
1 bs 2 bs eÅvGmi mgvb, Aci evü«¼Gqi A¯¦i e†Gîi eÅvmvGaÆi mgvb
Aâb: QR evüi Ici (wPò 1bs) ‰es QR evüi ewaÆZvsGki ‰es wkitGKvY 30. [AâGbi wPn× I weeiY AvekÅK] 4
Ici (wPò-2bs) PE jÁ¼ Aâb Kwi| 19 bs cÉGk²i mgvavb
cÉgvY: PQS ‰i PSQ Õ©ƒjGKvY ‰es QS ˆiLvi K ˆ`Iqv AvGQ,
ewaÆZvsGki Dci PS ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc SE [Dfq wPGò] e†îwUi eÅvmvaÆ, r = 3 ˆm.wg.
Õ©ƒjGKvGYi ˆÞGò cx^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ e†îwUi cwiwa = 2r ‰KK
AbymvGi, Avgiv cvB, PQ2 = PS2 + QS2 + 2QS.SE ...... (i) = 2 3.1416 3 ˆm.wg.
Avevi, PRS ‰i PSR mƒßGKvY ‰es SR ˆiLvi (wPò- = 18.85 ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.)
1bs) ‰es SR ˆiLvi ewaÆZvsGki (wPò-2bs) Dci PS ˆiLvi L weGkl wbeÆPb: gGb Kwi
A
jÁ¼ AwfGÞc SE. e†Gî A¯¦wjÆwLZ ABCD
mƒßGKvGYi ˆÞGò wc^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi PZzfzÆGRi wecixZ evüàGjv x x
(3) B ˆK ˆK±`Ê KGi f„wg a ‰i mgvb eÅvmvaÆ wbGq ‰KwU A^Ævr, AC.PD = BC.AD ........ (2)
e†îPvc Aâb Kwi hv DF ˆK C I C we±`yGZ ˆQ` KGi| ‰Lb mgxKiY (1) I (2) ˆhvM KGi cvB,
AC.BP + AC.PD = AB.CD + BC.AD
B, C I B, C ˆhvM Kwi|
ev, AC(BP + PD) = AB.CD + BC.AD
(4) C I C we±`yGZ BDF ‰i mgvb KGi h^vKÌGg DCA wK¯§ BP + PD = BD
I DCA Aâb Kwi| CA I CA ˆiLv `yBwU BD ˆK dGj AC.BD = AB.CD + BC.AD (cÉgvwYZ)
h^vKÌGg A I A we±`yGZ ˆQ` KGi| ZvnGj ABC I M cvVÅeBGqi Abykxjbx-4 ‰i mÁ·v`Å-3 bs `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-84|
ABC wòfzR«¼q DwóÓ¡ wòfzR|
28 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
we:`Ë: f„wgi cwigvc a = 6 ˆm.wg., evü«¼Gqi A¯¦i d = 3 ev, AC2 = AD2 + BD2 2BD. DE [ BD = CD] ..... (ii)
ˆm.wg. ‰es wkitGKvY x = 30 wbGZ nGe| mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
cÉk² 20 w`bvRcyi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 3 AB2 + AC2 = AD2 + BD2 + 2BD. DE + AD2 + BD2 2BD.DE
ABC-‰i AD ‰KwU gaÅgv ‰es Aci ‰KwU wòfzR PQR ‰i DœPZv
AB2 + AC2 = 2AD2 + 2BD2 = 2(AD2 + BD2) (cÉgvwYZ)
M
gGb Kwi, wòfzGRi DœPZv h, fƒwgi Dci gaÅgv d ‰es f„wg
h, f„wgi Dci gaÅgv d ‰es f„wg msj™² ‰KwU ˆKvY x. msj™² ‰KwU ˆKvY x ˆ`Iqv AvGQ| wòfzRwU Aâb KiGZ nGe|
K. jÁ¼ AwfGÞc wPòmn eÅvLÅv Ki| 2 h
L. cÉgvY Ki ˆh, AB2 + AC2 = 2(AD2 + BD2). 4 d
M. PQR wòfzRwU Aâb Ki (AâGbi wPn× I weeiY
AvekÅK)| 4 x
3 bs cÉGk²i mgvavb B
K jÁ¼ AwfGÞc: ˆKvGbv wbw`ÆÓ¡ ˆiLvi Dci ˆKvGbv we±`y nGZ
AswKZ jGÁ¼i cv`we±`yGK H we±`yi jÁ¼ AwfGÞc eGj| A
A
M P
N
B D C
wPGò, BC ˆiLvi Dci AD ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc BD.
L A A Q
Z D R
E
AâGbi weeiY:
avc-1: ˆhGKvGbv iwkÄ QE ‰i Q we±`yGZ x ‰i mgvb
EQA Aâb Kwi|
B D E C B D C E avc-2: Q we±`yGZ QE ˆiLvi Dci BQ jÁ¼ Aâb Kwi|
wPò(1) wPò(2) avc-3: BQ ˆ^GK wòfzGRi DœPZv h ‰i mgvb QM Ask
gGb Kwi, ABC-‰i gaÅgv AD. ˆKGU wbB|
avc-4: M we±`yGZ QE ‰i mgv¯¦ivj KGi MN ˆiLv Aâb
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, AB2 + AC2 = 2 (BD2 + AD2)
Kwi hv QA ˆK P we±`yGZ ˆQ` KGi|
Aâb: A ˆ^GK BC A^ev BC-‰i ewaÆZvsGki Dci AE jÁ¼ avc-5: P we±`yGK ˆK±`Ê KGi gaÅgv d ‰i mgvb eÅvmvaÆ wbGq
AuvwK| ‰KwU e†îPvc Aâb Kwi| H e†îPvc QE ˆK D we±`yGZ ˆQ` KGi|
cÉgvY : gGb Kwi, wPò (1)-‰ ADB Õ©„jGKvY, avc-6: QE ˆ^GK QD = DR Ask ˆKGU wbB|
AZ‰e, AB2 = AD2 + BD2 + 2BD.DE..... (i) avc-7: P, R ˆhvM Kwi| ZvnGj, PQR -B DwóÓ¡ wòfzR|
wPò (2)-‰ ADC mƒÞÄGKvY nGj,
AC2 = AD2 + CD2 2CD. DE
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ mµ¦g AaÅvq: Amxg aviv 29
81 (
|5x + 1| > 1 = 10 1)
9
ZvnGj, A^ev, 80 8n
A avivwUi cÉ^g n msLÅK cG`i ˆhvMdj = 10n 1)
5x + 1 > 1 (5x + 1) > 1 81 ( 9
ev, 5x > 0 ev, 5x + 1 < 1 (Ans.)
30 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
1 1 1
M cÉ`î avivwUi cÉ^g c`, a = 3y + 5
|
A^Ævr, 7x + 1 < 1 | ev, 1 < 7x + 1 < 1 nq|
1 1 1
(3y + 5)2 1 ‰Lb, 7x + 1 < 1 A^ev, 7x + 1 > 1
‰es mvaviY AbycvZ, r=
1
=
3y + 5 ev, 7x + 1 > 1 ev, 7x + 1 < 1
3y + 5
ev, 7x > 1 1 ev, 7x < 1 1
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` | r | 1 nq| ev, 7x > 0 ev, 7x < 2
1 1 x>0 2
A^Ævr, 3y + 5 1 ev, 1 3y + 5 1 nq| x<
7
2
1
1
ev, 1 3y + 5 ev, 1 5 3y + 5 5 wbGYÆq kZÆ: x > 0 A^ev, x < 7 (Ans.)
3y + 5
a 1
6 3y
ev, 6 3y ev, 3 3 y < 2 AmxgZK mgwÓ¡, S = 1 r = 1
1
1 7x + 1
A^ev, 3y + 5 < 1 1 1 7x + 1
= = = (Ans.)
7x + 1 1 7x 7x
ev, y + 5 > 1 ev, y + 5 5 > 1 5 ev, y > 4 7x + 1 7x + 1
3y 4 4
ev, 3 > 3 y > 3 M cÉ`î aviv: g + h + f + ... ...
4
wbGYÆq kZÆ: y 2 A^ev y > . (Ans.) ˆ`Iqv AvGQ, g = 12, h = 132, f = 1332
3
avivwU, 12 + 132 + 1332 + ... ...
1 1
3y + 5 3y + 5 avivwUi n cG`i mgwÓ¡ = 12 + 132 + 1332 + ... ... + n Zg c`
a
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ S = = = = 12 (1 + 11 + 111 + ... ... + n Zg c`)
1r 1 3y + 5 1
1 12
3y + 5 3y + 5 = (9 + 99 + 999 + ... ... + n Zg c`)
1 3y + 5 1 9
= = (Ans.) 12
3y + 5 3y + 4 3y + 4 = {(10 1) + (100 1) + (1000 1) + ... ... + n Zg c`}
9
cÉk² 52 PëMÉvg ˆevWÆ-2021 cÉk² bs 1 4
(10 + 100 + 1000 + ... + n Zg c`) (1 + 1 + 1 + 1 + ... + n Zg c`)}
3{
=
1 1 1
1+ + +
7x + 1 (7x + 1)2 (7x + 1)3
+ ... ... ‰KwU Ab¯¦ àGYvîi =
4
{(10 + 102 + 103 + ... ... + n Zg c`) n}
3
aviv ‰es g + h + f + ... ... Aci ‰KwU aviv| 4 10(10n 1)
K. ‰KwU Ab¯¦ àGYvîi avivi AmxgZK mgwÓ¡ 15 ‰es = n
3 10 1
1 4 10(10n 1) 4n
mvaviY AbycvZ 3 nGj, avivwUi cÉ^g c` wbYÆq Ki| 2 = .
3 9 3
L. x ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK =
40 n 4
(10 1) n (Ans.)
mgwÓ¡ ^vKGe Zv DGÍÏLcƒeÆK ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 27 3
M. g = 12, h = 132 ‰es f = 1332 nGj, ˆh aviv cvIqv hvq cÉk² 53 hGkvi ˆevWÆ-2021 cÉk² bs 1
Zvi cÉ^g n msLÅK cG`i mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 (9x 2)1 + (9x 2)2 + (9x 2)3 + ... ... ‰KwU Ab¯¦ àGYvîi aviv|
52 bs cÉGk²i mgvavb ××
K. 5.03 2 ˆK Ab¯¦ àGYvîi avivi gvaÅGg gƒj`xq f™²vsGk
K gGb Kwi, Ab¯¦ àGYvîi avivwUi cÉ^g c` = a
cÉKvk Ki| 2
1
ˆ`Iqv AvGQ, mvaviY AbycvZ, r = 3 L. x = 1 nGj, cÉ`î avivwUi 1g `kwU cG`i mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
AmxgZK mgwÓ¡, S = 15 M. x ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj cÉ`î avivwUi AmxgZK
a a mgwÓ¡ ^vKGe ‰es ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
= 15 ev, = 15
1r 1
1 53 bs cÉGk²i mgvavb
3 ×× ××
a a 4
K ˆ`Iqv AvGQ, 5.0 3 2 = 5 + 0.0 3 2 = 5 + 0.0323232 ... ...
ev, 1
= 15 ev, 4
= 15 a = 15 = 20
3 = 5 + (0.032 + 0.00032 + 0.0000032 + ... ...)
1+
3 3 Ab¯¦ àGYvîi avivwUi cÉ^g c`, a = 0.032
0.00032
avivwUi cÉ^g c` 20 (Ans.) ‰es mvaviY AbycvZ, r = 0.032 = 0.01
1 1 1 a
L cÉ`î aviv: 1 + 7x + 1 + (7x + 1)2 + (7x + 1)3 + ... ...
Ab¯¦ àGYvîi avivwUi AmxgZK mgwÓ¡, S = 1 – r
avivwUi cÉ^g c`, a = 1 0.032 0.032 32 16
= = = =
1 1 1 – 0.01 0.99 990 495
mvaviY AbycvZ, r=
7x + 1
1=
7x + 1 ×× ×× 16 2475 + 16 2491
A^Ævr, 5.0 3 2 = 5 + 0.03 2 = 5 +
495
=
495
=
495
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` I ˆKej hw` | r | < 1 nq|
(Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ mµ¦g AaÅvq: Amxg aviv 31
L ˆ`Iqv AvGQ, DóxcGKi avivwU:
L x = 2 nGj avivwUi mvaviY AbycvZ, r = 4.2 1 = 7
1 1
–1 –2 –3
(9x – 2) + (9x – 2) + (9x – 2) + ... ...
x = 1 nGj avivwU nGe, ‰es 1g c`, a = 1
(9 – 2)–1 + (9 – 2)–2 + (9 – 2)–3 + ... ... ... a(1 rn)
avivwUi 1g 20wU cG`i mgwÓ¡ = 1 r [‹ r < 1]
= 7–1 + 7–2 + 7–3 + ... ... ...
1 20
1 1 1
= + 2 + 3 + ... ... ... 1 1
7 7 7 7
=
1 1
àGYvîi avivwUi cÉ^g c`, a = 7 1
7
1 1 1 1
‰es mvaviY AbycvZ, r = 72 7 = 7 < 1 1
720
=
1 – r10 6
àGYvîi avivwUi 1g `kwU cG`i mgwÓ¡, S10 = a. 1 – r 7
7
1 10
1– 1
1 – 10
710 – 1 =
6
1 7120 (Ans.)
1 7 1 7 1 710 710 – 1
= = = = (Ans.)
7 1 7 1 7 6 6 710 M avivwUi cÉ^g c`, a = 1
1– 1–
7 7 7 1
mvaviY AbycvZ, r = 4x – 1
1
M DóxcGK DGÍÏwLZ avivwUi cÉ^g c`, a = (9x – 2)–1 = 9x – 2
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` I ˆKej hw`,
‰es mvaviY AbycvZ, r = (9x – 2) (9x – 2) –2 –1 |r| < 1 nq|
1
= (9x – 2)–1 =
1
9x – 2 | |
A^Ævr, 4x – 1 < 1 ev, |4x – 1| > 1 nq|
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` I ˆKej hw` avivwUi 4x – 1 > 1 A^ev, –(4x – 1) > 1
mvaviY AbycvZ | r | < 1 nq| ev, 4x > 2 ev, 4x – 1 < – 1
1
1 1 x> ev, 4x < 0
| |
A^Ævr, 9x – 2 < 1 ev, – 1 < 9x – 2 < 1 nq| 2
x<0
1 1
9x – 2
<1 A^ev, 9x – 2 > – 1 1
wbGYÆq kZÆ: x > A^ev x < 0 (Ans.)
2
ev, 9x – 2 > 1 ev, 9x – 2 < – 1 a
AmxgZK mgwÓ¡, S =
ev, 9x > 3 ev, 9x < 1 1–r
1 1 1
x> x< =
3 9 1
1–
4x–1
1 1
AmxgZK mgwÓ¡i RbÅ kZÆ: x < 9 A^ev x > 3 (Ans.) 1
=
1 4x – 1 – 1
9x – 2 4x – 1
a
àGYvîi avivwUi AmxgZK mgwÓ¡, S =
1–r
=
1 4x – 1
1– = (Ans.)
9x – 2 4x – 2
1 9x – 2 1 cÉk² 55 PëMÉvg ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 2
= = (Ans.)
9x – 2 9x – 3 9x – 3 1 1 1
1+ + + +...... ‰KwU aviv|
1 + y (1 + y)2 (1 + y)3
cÉk² 54 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 2 K. hw` y = 3 nq, avivwU wbYÆq Ki ‰es ‰i mvaviY
AbycvZ
KZ? 2
1 + (4x 1)1 + (4x 1)2 + (4x 1)3 + .............. ‰KwU Ab¯¦
L. y = 2 nGj avivwUi 1g `kwU cG`i mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
àGYvîi aviv| M. y ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK
K. x = 1 ‰i RbÅ cÉvµ¦ avivwUi mvaviY AbycvZ wbYÆq Ki| 2 mgwÓ¡ ^vKGe ‰es ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
L. x = 2 ‰i RbÅ cÉvµ¦ avivwUi cÉ^g 20wU cG`i mgwÓ¡ 55 bs cÉGk²i mgvavb
wbYÆq Ki| 4 K cÉ`î avivwU,
M. x ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK 1+
1
+
1 1
2+ +......
mgwÓ¡ ^vKGe ‰es ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 1 + y (1 + y) (1 + y)3
54 bs cÉGk²i mgvavb y = 3 nGj,
1 1 1
K avivwUi mvaviY AbycvZ, avivwU, 1 + 1 + 3 + (1 + 3)2 + (1 + 3)3 +......
1
(4x 1) 1 1 1 1
r= = (4x 1)1 = = 1 + + 2 + 3 + .......... (Ans.)
1 4x 1 4 4 4
1 1 1 1
x = 1 nGj r = = (Ans.) ‰es mvaviY AbycvZ, r = 4 1 = 4 (Ans.)
4.1 1 3
32 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
1 1 1 1 1 1
L cÉ`î aviv: 1 + 1 + y + (1 + y)2 + (1 + y)3 + ........
= + + + ... ... ... (Ans.)
3 32 33
y=2 nGj, 1 1 1
mvaviY AbycvZ = 32 3 = 3 (Ans.)
1 1 1
avivwU, 1 + 1 + 2 + (1 + 2)2 + (1 + 2)3 + ....... L x = 5 nGj avivwU,
1 1 1 1 1 1
= 1 + + 2 + 3 + .... + + + ... ...
3 3 3 2 5 5 (2 5 5)2 (2 5 5)3
avivwUi 1g c`, a = 1 1 1 1
= + 2 + 3 + ... ... ...
1 5 5 5
3 1 1
mvaviY AbycvZ, r = 1 = 3 hvi cÉ^g c`, a = 5
ˆhGnZz, avivwUi mvaviY AbycvZ, | r | < 1 1 1 1
mvaviY AbycvZ, r = 52 5 = 5
a(1 – rn)
avivwUi 1g 10wU cG`i mgwÓ¡ = 1 – r
Avgiv Rvwb, àGYvîi avivi n Zg c` = arn 1
1 10 1 1 1 1 1
11 –
1 59049 – 1 91
3 1– beg c` = 5 . 5 = . =
5 58 59
(Ans.)
=
=
59049
=
59049
1 2 2 a(1 rn)
1–
3 3 3 Avevi, n msLÅK cG`i mgwÓ¡, Sn = 1 r , hLb r < 1
3 59048 29524 1
=
2
=
59049 19683
(Ans.)
5
1 5110
1 510 1
.
5 510
M
avivwUi 1g c`, a = 1 cÉ^g 10wU cG`i mgwÓ¡, S10 = =
1 4
1 1
5 5
1+y 1
mvaviY AbycvZ, r = 1 = 1 + y 1 5 5 1 510 1
10
= =
5 4 510 4 510
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` I ˆKej hw` |r| < 1 nq| (Ans.)
1
| |
A^Ævr, 1 + y < 1 M
1
cÉ`î avivwUi 1g c`, a = 2x 5
ev, |1 + y| > nq| 1 1 1
mvaviY AbycvZ, r = (2x 5)2 (2x 5) = 2x 5
1+y>1 A^ev, (1 + y) > 1
y>0 ev, 1 + y < 1 avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw`I ˆKej hw` | r | < 1 nq|
y<2 1
A^Ævr,
2x 5 < 1
wbGYÆq kZÆ: y > 0 A^ev y < 2
a 1
AmxgZK mgwÓ¡, S = ev, –1 < 2x – 5 < 1 nq|
1–r
1 1
= <1
1 2x 5
1–
1+y ev, 2x 5 > 1
1 ev, 2x 5 + 5 > 1 + 5
=
1+y–1
1+y ev, 2x > 6 x > 3
1
1+y Avevi, 2x 5 > 1
= (Ans.)
y
ev, 2x 5 < 1
cÉk² 56 w`bvRcyi ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 1
ev, 2x 5 + 5 < 1 + 5
1 1 1
+ +
2x − 5 (2x − 5)2 (2x − 5)3
+ ........ ‰KwU aviv| ev, 2x < 4
x<2
K. hw` x = 4 nq, avivwU wbYÆq Ki ‰es ‰i mvaviY AbycvZ
wbGYÆqkZÆ: x > 3 A^ev x < 2 (Ans.)
KZ? 2
‰Lb, avivwUi AmxgZK mgwÓ¡,
L. x = 5 nGj avivwUi beg c` ‰es cÉ^g `kwU cG`i 1
mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 a 2x 5
M. x ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK S∞ =
1r
=
1
1
mgwÓ¡ ^vKGe ‰es ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 2x 5
56 bs cÉGk²i mgvavb 1
1 1 1 2x – 5 1 2x 5
K cÉ`î avivwU, 2x 5 + (2x 5)2 + (2x 5)3 + ... ... ...
=
2x – 5 – 1 2x 5 2x 6
x=4 nGj avivwU, 2x – 5
1 1 1 1
+ + + ... ... = (Ans.)
2 4 5 (2 4 5)2 (2 4 5)3 2x 6
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ mµ¦g AaÅvq: Amxg aviv 33
cÉk² 57 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 3 ev, −1 − 1 > 1 + 3x − 1
1 1 1 ev, − 2 > 3x
1+ + +
1 + 3x (1 + 3x)2 (1 + 3x)3
+ ............. ‰KwU Amxg aviv| 2
x<−
K. x = 1 ‰i RbÅ cÉvµ¦ avivwUi mvaviY AbycvZ wbYÆq Ki| 2 3
1
1
L. x = 3 nGj, avivwUi 1g 10wU cG`i mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 A^ev, 1 + 3x < 1
S =
a
=
3x 1
=
3x 1
=
1
(Ans.)
‰Lb, avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw`I ˆKej hw` |r| < 1
1r 1 3x 1 1 3x 2
1
3x 1 3x 1 ev, |2x1+ 1|< 1 nq|
cÉk² 59 hGkvi ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 3 1
A^Ævr –1< 2x + 1 < 1 nq|
1 1 1
+ + + ................
2x + 1 (2x + 1)2 (2x+ 1)3 1 1
Ô –1 < A^ev, 2x + 1 < 1
K. x = 3 nGj, avivwUi mvaviY AbycvZ wbYÆq Ki| 2 2x + 1
L. x = – 2 nGj, avivwUi `kg c` ‰es cÉ^g AvUwU cG`i ev, –1 > 2x + 1 ev, 2x + 1 > 1
mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 ev, –1 – 1 > 2x + 1 – 1 ev, 2x + 1 – 1 > 1 – 1
M. x-‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj DóxcGKi avivwUi ev, –2 > 2x ev, 2x > 0
AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe ‰es ˆmB mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4 Ô x < –1 Ô x>0
59 bs cÉGk²i mgvavb Ô wbGYÆq kZÆ: x < –1 A^ev x > 0 (Ans.)
1 1 1 a
K
cÉ`î aviv 2x + 1 + (2x + 1)2 + (2x + 1)3 + ................. Avevi, avivwUi AmxgZK mgwÓ¡, S = 1 – r
1 1 1 1 1
x = 3 nGj avivwU, + + + .......
2.3 + 1 (2.3 + 1)2 (2.3 + 1)3 2x + 1 2x + 1
1 1 1 = =
1 2x + 1 – 1
= + 2 + 3 + ...... 1–
7 7 7 2x + 1 2x + 1
1 1 1 1 2x + 1 1
mvaviY AbycvZ = 2 = (Ans.) = = (Ans.)
7 7 7 2x + 1 2x 2x
L x = –2 nGj avivwU,
cÉk² 60 w`bvRcyi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
1 1 1
+ + + ........ 1 1 1
2.(–2) + 1 {2.(–2) + 1}2 {2.(–2) + 1}3 1+ + + + ...............
1 1 1 1 + y (1 + y)2 (1 + y)3
= – + 2 – 3 + ........
3 3 3 K. D`vniYmn mgv¯¦i avivi msæv `vI| 2
1 L. y = 2 nGj, avivwUi 1g 10 cG`i mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
avivwUi 1g c`, a = 3
1 1 1 M. y ‰i Dci Kx kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK
mvaviY AbycvZ, r = 32 3 = 3 mgwÓ¡ ^vKGe ‰es mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ mµ¦g AaÅvq: Amxg aviv 35
60 bs cÉGk²i mgvavb cÉk² 61 wmGjU ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
K mgv¯¦i aviv : ˆKvGbv avivi ˆh ˆKvGbv c` I Zvi cƒeÆeZÆx
1 ..
cG`i cv^ÆKÅ me mgq mgvb nGj, ˆmB avivwUGK mgv¯¦i aviv a = 4x + 1 = r, 5.023
eGj| K. ‰KwU AbyKÌg I ‰KwU Amxg avivi D`vniY `vI| 2
D`vniY: 1 + 3 + 5 + 7 + 9 + ........‰KwU mgv¯¦i aviv| L. Ave†î `kwgK f™²vskwUGK Ab¯¦ àGYvîi avivi gvaÅGg
‰LvGb, 2q c`1g c` = 3 – 1 = 2, gƒj`xq f™²vsGk cÉKvk Ki| 4
3q c` 2q c` = 5 – 3 = 2 M. Amxg àGYvîi avivwU MVb Ki| x ‰i Dci cÉGhvRÅ
4^Æ c` 3q c` = 7 – 5 = 2, kZÆmn avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
5g c` 4^Æ c` = 9 – 7 = 2 61 bs cÉGk²i mgvavb
avivwU mgv¯¦i|
1
1 1 1 K AbyKÌg : ‰KwU AbyKÌGgi mvaviY c` = n(n + 1) nGj,
L cÉ`î aviv: 1 + 1 + y + (1 + y)2 + (1 + y)3 + ........
1 1 1 1
1 1 1 AbyKÌgwU 2 , 6 , 12 , 20 , ............,
y = 2 nGj, avivwU, 1 + + 2+ 3 + .......
1 + 2 (1 + 2) (1 + 2) 1 1 1
1 1 1 Amxg aviv : 1 + 2 + 4 + 8 .............
= 1 + + 2 + 3 + ....
3 3 3
..
avivwUi 1g c`, a = 1 L Ave†î `kwgK f™²vskwU 5.023
1 ..
3 1 5.023 = 5.023232323................
mvaviY AbycvZ, r = 1 = 3 < 1 = 5 + (0.023 + 0.00023 + 0.0000023 + .........)
ˆhGnZz, avivwUi mvaviY AbycvZ, r < 1 ‰LvGb, 0.023 + 0.00023 + 0.0000023 + ........... ‰KwU Ab¯¦
1 10
11 –
àGYvîi aviv hvi 1g c`, a = 0.023
a(1 – rn) 3
0.00023
avivwUi 1g 10wU cG`i mgwÓ¡ = 1 – r = ‰es mvaviY AbycvZ, r = 0.023 = 0.01 < 1
1
1– a 0.023
3
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡, S = =
1 59049 – 1 1 r 1 0.01
1– 0.023 23
59049 59049
= = = =
2 2 0.99 990
3 3 .. 23 4973
3 59048 29524 5.023 = 5 + = (Ans.)
990 990
= = (Ans.)
2 59049 19683
1
M avivwUi 1g c`, a = 1
M ˆ`Iqv AvGQ, a = 4x + 1 = r
1 Amxg àGYvîi avivwU, a + ar + ar2 + ar3 + ................
y+1 1
mvaviY AbycvZ, r=
1
=
1+y
1
+
1
+
1
+
1
+ ..........
4x + 1 (4x + 1)2 (4x + 1)3 (4x + 1)4
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` |r| < 1 nq| avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vGK, hw` I ˆKej hw`, |r| < 1 nq|
ev, 1 < r < 1 1 1
1
ev, 1 < 1 + y < 1 | |
A^Ævr 4x + 1 < 1 ev, 1 < 4x + 1 < 1
1 1
1
‰LvGb, 1 < 1 + y ‰Lb, 4x + 1 > –1 A^ev, 4x + 1 < 1
ev, 1 > 1 + y [eÅÕ¦KiY KGi] ev, 4x + 1 < 1 ev, 4x + 1 > 1
ev, 1 1 > 1 + y 1 [DfqcGÞ (1) ˆhvM KGi] ev, 4x < 2 ev, 4x > 1 1
ev, 2 > y ev, x < 4
2
ev, 4x > 0
y<2
1 1
Avevi, 1 + y < 1 x<
2
x>0
ev, 1 + y > 1 [eÅÕ¦KiY KGi] wbGYÆq kZÆ : x > 0 A^ev x <
1
ev, 1 + y 1 > 1 1 2
y>0 1
wbGYÆq kZÆ: y > 0 A^ev, y < 2 a 4x + 1
avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ = =
a 1r 1
AmxgZK mgwÓ¡, S = 1
4x + 1
1–r
1 1 1
=
1
[‘K’ nGZ cvB] 4x + 1 4x + 1 1 4x + 1 1
1– = = = =
y+1 4x + 1 1 4x 4x + 1 4x 4x
1 y+1 4x + 1 4x + 1
= = (Ans.)
y+1–1 y 1
y+1 AmxgZK mgwÓ¡ = (Ans.)
4x
36 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
AaÅvq 8: wòGKvYwgwZ
ˆevWÆ cixÞvi cÉk² I mgvavb
cÉk² 122 XvKv ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 8 gGb Kwi, wòfzGRi ˆKvYòq 5x, 2x ‰es 7x.
ABC-‰, A + B + C = . Avgiv Rvwb, wòfzGRi ˆKvYòGqi mgwÓ¡ 180 ev, ˆiwWqvb|
K. 7525 ˆK ˆiwWqvGb cÉKvk Ki| B 2 A^Ævr 5x + 2x + 7x = ev, 14x = x = 14
L. A : B : C = 1 : 2 : 3 nGj tan2B + 2 cosB ‰i gvb wbYÆq Ki| 4
A+B A+B C C e†nîg ˆKvY = 7x = 7 14 ˆiwWqvb = 2 ˆiwWqvb (Ans.)
M. (
cÉgvY Ki ˆh, cos 2 + cot 2 = 1 + sec 2 sin 2 ) 4
L ˆ`Iqv AvGQ, a = p2 + q2 r2
122 bs cÉGk²i mgvavb ‰es p sin + q cos = a
25 5 A^Ævr, p sin + q cos = p2 + q2 r2
( ) ( )
K 7525' = 75 + 60 = 75 + 12
ev, (psin + qcos)2 = ( p2 + q2 r2)2
900 + 5 905 ev, p2sin2 + 2pq sin cos + q2 cos2 = p2 + q2 r2
=(
12 )
=(
12 )
ev, p2 p2 sin2 2pq sin cos + q2 q2 cos2 = r2
905 c
= ˆiwWqvb] ev, p2 (1 sin2) 2 pq sin cos + q2 (1 cos2) = r2
12 180 [⸪ 1 = 180
905 3.1416c ev, p2 cos2 2pq sincos + q2 sin2 = r2
= ˆiwWqvb (cÉvq) (Ans.) ev, (pcos)2 2.pcos. qsin + (qsin)2 = r2
12 180 = 1.3163
L ˆ`Iqv AvGQ,
ev, (pcos qsin)2 = r2
ABC-‰, A + B + C = ev, pcos qsin = r
p cos = q sin r (cÉgvwYZ)
‰es A : B : C = 1 : 2 : 3
gGb Kwi, A, B ‰es C ‰i gvb h^vKÌGg x, 2x ‰es 3x M p = q = 3 ‰es a = 6 nGj DóxcGKi mgxKiY nGZ cvB,
3 sin + 3 cos = 6; 0 < < 2
A^Ævr, x + 2x + 3x = ev, 6x = x = 6 6
ev, sin + cos =
3
B = 2x = 2 =
6 3 ev, sin + cos = 2
cÉ`î ivwk = tan2B + 2cosB ev, cos = 2 sin
2
= tan + 2.cos
ev, cos2 = ( 2 sin)2
3 3
ev, cos2 = ( 2)2 2. 2. sin + sin2
1
2
= ( 3) + 2.
2 ev, 1 sin2 = 2 2 2 sin + sin2
= 3 + 1 = 4 (Ans.) ev, 2sin2 2 2 sin + 1 = 0
M
A+B
evgcÞ = cos 2 + cot 2 A
A+B ev, ( 2sin)2 2. 2 sin.1 + 12 = 0
ev, ( 2 sin 1)2 = 0 ev, 2 sin 1 = 0
C C
= cos + cot [⸪ A + B + C = ] 1
2 2 ev, sin = ev, sin = sin 4 = sin 4
C C 2
= cos + cot 3 3
2 2 2 2 ev, sin = sin 4 = sin 4 = 4, 4
C
sin
C C
= sin + tan = sin +
C 2 = nGj, 3 sin + 3 cos = 3 sin + 3 cos
2 2 2 C 4 4 4
cos 3 3 3
2 = + = 2. = 6
C C C C C 2 2 2
2 2 (
= sin + sin . sec = 1 + sec
2 2 )
sin = WvbcÞ
2 3
Avevi, = 4 nGj, 3 sin + 3 cos
A+B A+B C C
cos
2
+ cot
2 (
= 1 + sec
2 )
sin (cÉgvwYZ)
2
= 3 sin
3
+ 3 cos
3
=
3
3
=0 6
cÉk² 123 gqgbwmsn ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 7 4 4 2 2
3
p sin + q cos = a. A^Ævr, = 4 cÉ`î mgxKiYGK wm«¬ KGi bv|
K. ‰KwU wòfzGRi wZbwU ˆKvGYi AbycvZ 5 : 2 : 7| e†nîi
ˆKvGYi e†îxq gvb wbYÆq Ki| B 2 0 < < 2 eÅewaGZ ‰i gvb: (Ans.)
4
L. a = p2 + q2 r2 nGj, cÉgvY Ki ˆh, p cos = q sin r 4 cÉk² 124 ivRkvnx ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 7
M. p = q = 3 ‰es a = 6 nGj, -‰i gvb wbYÆq Ki|
cosec cot = a, cos + sin = x ‰es cos – sin = y wZbwU
ˆhLvGb 0 < < 2 4
wòGKvYwgwZK mgxKiY|
123 bs cÉGk²i mgvavb
K. x = 1 nGj, ˆ`LvI ˆh, sin cos = 1B 2
K ˆ`Iqv AvGQ, ‰KwU wòfzGRi wZbwU ˆKvGYi AbycvZ 5: 2 : 7
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 37
2
1a 35
L. 1g mgxKiY nGZ cÉgvY Ki ˆh, cos = 1 + a2A K cÉ`î ivwk = cos 6
4
y+1 sin 35
M. cÉgvY Ki ˆh, x 1 = 1 cosA 4 = cos
6 [ cos ( ) = cos]
124 bs cÉGk²i mgvavb = cos
36
6
K ‰LvGb, x = 1
ev, cos + sin = 1 = cos 6
6
ev, cos2 + sin2 + 2sin cos = 1 3
ev, 1 + 2sin cos = 1 = cos 12 = cos = (Ans.)
2 6 6 2
ev, 2sin. cos = 0 L ˆ`Iqv AvGQ, cosec + cot = x
ev, 2sin cos = 0 1 cos
ev, sin + sin = x
ev, 1 2sin cos = 1
ev, sin2 + cos2 2sin cos = 1 1 + cos
ev, sin = x
ev, (sin cos)2 = 1
sin cos = 1 (ˆ`LvGbv nGjv) (1 + cos)2
ev, sin2
= x2 [eMÆ KGi]
L ˆ`Iqv AvGQ, cosec cot = a
(1 + cos)2
1 cos 1 cos
ev, sin sin = a ev, sin = a ev, 1 cos2 = x2
(1 + cos)(1 + cos)
(1 cos)2 2 (1 cos)2 2 ev, (1 + cos)(1 cos) = x2
ev, 2
sin
= a ev,
1 cos2
=a
1 + cos
(1 cos) (1 cos) 1 cos
ev, (1 cos) (1 + cos) = a2 ev, 1 + cos = a2 ev, 1 cos = x2
1 cos + 1 + cos a2 + 1 1 + cos + 1 cos x2 + 1
ev, 1 cos 1 cos = a2 1 [ˆhvRb-weGqvRb KGi] ev, 1 cos 1 + cos = x2 1 [ˆhvRb-weGqvRb KGi]
a2 + 1 2 x2 + 1
2
ev, 2cos = a2 1 ev, 2cos = x2 1
1 + a2 1 a2 1 x2 + 1
1
ev, cos = 1 a2 cos = 1 + a2 (cÉgvwYZ) ev, cos = x2 1
y+1 x2 1
M evgcÞ = x 1
cos = 2
x 1
(ˆ`LvGbv nGjv)
sin
cos sin 1 M ˆ`Iqv AvGQ,
cos sin + 1 sin sin + sin Õ©vb«¼q «¼viv c†w^exi ˆKG±`Ê Drc®² ˆKvY, = 5 6 36
= =
cos + sin 1 cos sin 1
sin
(cot 1 + cosec)
sin + sin sin
cot + cosec 1
= 5 + (606 ) + (3600
36
)
= = = (5 + 0.1 + 0.01)
(cot + 1 cosec) cot cosec + (cosec2 cot2)
5.11 3.1416c
cot + cosec 1 = 5.11 =
= 180
(cosec cot) (cosec + cot) (cosec cot)
= 0.0892 ˆiwWqvb (cÉvq)
(cot + cosec 1)
=
(cosec cot) (cosec + cot 1)
‰es c†w^exi eÅvmvaÆ, r = 6440 wK.wg.
1 1 sin gGb Kwi, Õ©vb«¼Gqi gaÅeZÆx `ƒiZ½ = S
= = = = WvbcÞ Õ©vb«¼Gqi gaÅeZÆx `ƒiZ½, S = r
1 cos 1 cos 1 cos
= 6440 0.0892 wK.wg. = 574.448 wK.wg. (cÉvq) (Ans.)
sin sin sin
y+1 sin
= (cÉgvwYZ) cÉk² 126 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 8
x 1 1 cos
13
cÉk² 125 w`bvRcyi ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 7 (i) cosec =
5
‰es 2 < <
(i) cotA + cosecA = m. (ii) Z
P
(ii) c†w^exi DcGii `yBwU Õ©vb c†w^exi ˆKG±`Ê 5636 ˆKvY Drc®²
KGi| n
35 m
K. cos 6 ‰i gvb wbYÆq Ki| B 2
m2 1 R X
L. cÉgvY Ki ˆh, cosA = m2 + 1A 4 Q
M. c†w^exi eÅvmvaÆ 6440 wK.wg. nGj Õ©vb«¼Gqi gaÅeZÆx K. 4530 ˆK ˆiwWqvGb cÉKvk KGiv| B 2
`ƒiZ½ wbYÆq Ki| A 4 L. (i) bs nGZ cÉgvY Ki ˆh,
tan + sec ( ) 3
= |A 4
cot + cosec( ) 10
125 bs cÉGk²i mgvavb
M. (ii) bs nGZ m + n2 m2 = 2n nGj ‰i gvb wbYÆq
KGiv| A 4
38 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
126 bs cÉGk²i mgvavb 2 2
K 9 ˆiwWqvb = 9 180 [‹ ˆiwWqvb = 180]
K ˆ`Iqv AvGQ,
= 40 (Ans.)
30 1
cÉ`î ˆKvY = 45 30 = 45 + 60 = 45 + 2
( ) ( ) L ˆ`Iqv AvGQ, P = cot ‰es Q = cosec
cÉkg² GZ, P Q = m
91 91 3.1416C
ev, cot cosec = m
2 180 = 0.7941 (cÉvq) (Ans.)
C
= =
2
cos 1
13 ev, sin sin = m
L
ˆ`Iqv AvGQ, cosec = 5 ‰es 2 < <
cos 1 (cos 1)2
ˆhGnZz ˆKvGYi AeÕ©vb 2q PZzfÆvGM| myZivs tan, sec I ev, sin = m ev, sin2
= m2 [eMÆ KGi]
cot ‰i gvb FYvñK nGe| (1 cos)2 (1 cos)(1 cos)
5 ev, 1 cos2 = m2 ev, (1 + cos)(1 cos) = m2
tan =
12
13 1 cos m2 1 + cos 1
sec =
13
5
ev, 1 + cos = 1 ev, 1 cos = m2 [eÅÕ¦KiY]
12
1 + cos + 1 cos 1 + m2
cot =
12 ev, 1 + cos 1 + cos = 1 m2 [ˆhvRb-weGqvRb]
5
132 52 = 12 2 1 + m2
ev, 2cos = 1 m2
tan + sec( ) tan + sec
cÉ`î ivwk = cot + cosec( ) = cot cosec 1 1 + m2 1 m2
ev, cos = 1 m2 cos = 1 + m2 (cÉgvwYZ)
5 13 5 13
M
m†Rbkxj 2(M) bs cÉGk²i mgvavb `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-144
12 12 12 18 5
=
=
12 13 12 13
= ( ) ( )
12
25
cÉk² 128 PëMÉvg ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 8
5 5 5
3 1 3 tan + sec( ) 3 M = cos ‰es N = sin (hLb 0 < < 2)
= =
2 5 10
=
cot + cosec( ) 10
(cÉgvwYZ)
K. B = 3 nGj, ˆ`LvI ˆh, sin2B = 2sinB cosB 2
M cÉ`î wPòwU,
Z L. aN bM = c nGj, ˆ`LvI ˆh, aM + bN = a2 + b2 c2 4
P M. 2M2 + 3N = 0 nGj, ‰i mÁ¿veÅ gvb wbYÆq Ki| 4
n 128 bs cÉGk²i mgvavb
m K ˆ`Iqv AvGQ, B = 3
2 3
R X evgcÞ = sin2B = sin 3 = sin 3 = sin 3 = 2
n2 m 2 Q
31 3
m
= cos ‰es
n2 m2
= sin
WvbcÞ = 2sinB.cosB = 2.sin 3.cos 3 = 2. 2 .2 = 2
n n
sin2B = 2sinB.cosB (ˆ`LvGbv nGjv)
‰LvGb, m + n m = 2 n
2 2
L ˆ`Iqv AvGQ, M = cos, N = sin
m n2 m2
ev, n + = 2 ‰es aN bM = c
n
ev, a sin bcos = c
ev, cos + sin = 2
ev, (a sin bcos)2 = c2
ev, cos = 2 sin ev, a2sin2 2.asin.bcos + b2cos2 = c2
ev, cos2 = 2 2 2 sin + sin2 [eMÆ KGi cvB] ev, a2(1 cos2) 2.ab.sin.cos + b2(1 sin2) = c2
ev, 1 sin2 = 2 2 2 sin + sin2 ev, a2 a2cos2 2acos.bsin + b2 b2sin2 = c2
ev, 2sin2 2 2 sin + 1 = 0 ev, a2 + b2 c2 = a2cos2 + 2a cos.bsin + b2sin2
2 2
ev, ( 2 sin) 2. 2 sin . 1 + 12 = 0 ev, ( 2 sin 1) = 0 ev, a2 + b2 c2 = (acos + bsin)2
ev, 2 sin 1 = 0 ev, 2 sin = 1 ev, a2 + b2 c2 = (aM + bN)2
1 aM + bN = a2 + b2 c2 (ˆ`LvGbv nGjv)
ev, sin = = sin 4 = 4 (Ans.)
2 M ˆ`Iqv AvGQ, M = cos, N = sin
cÉk² 127 PëMÉvg ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 7 ‰es 2M2 + 3N = 0
P = cot ‰es Q = cosec. 2cos2 + 3sin = 0
2 ev, 2(1 sin2) + 3sin = 0
K. 9 ˆiwWqvbGK wWwMÉGZ cÉKvk Ki| 2 ev, 2 2sin2 + 3sin = 0
L. P Q = m nGj, cÉgvY Ki ˆh, cos = 1 + m2
1m 2
4 ev, 2sin2 3sin 2 = 0 [( 1) «¼viv àY KGi]
ev, 2sin2 4sin + sin 2 = 0
12 sin + cos( )
M. P = 5 ‰es cos FYvñK nGj, sec( ) + tan ev, 2sin(sin 2) + 1(sin 2) = 0
(sin 2)(2sin + 1) = 0
‰i gvb wbYÆq Ki| 4 nq, sin 2 = 0 A^ev, 2sin + 1 = 0
127 bs cÉGk²i mgvavb sin = 2 ev, 2sin = 1
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 39
1
Bnv MÉnYGhvMÅ bq ev, sin = 2 ev, tan = 3 = tan 3 = tan 2 3
2 5 2 5
KviY, 1 sin 1 ev, sin = sin 6 ev, tan = tan 3 = tan 3 = 3 , 3
1 1
ev, sin = sin + 6 = sin 2 6 Avevi, 3tan2 1 = 0 ev, tan2 = 3 ev, tan =
3
7 11 1 1
sin = sin
6
= sin
6 ‘+’ wPn× wbGq, tan = ev, tan = = tan 6 = tan + 6
3 3
7 11
= , (Ans.) 7 7
6 6 ev, tan = tan 6 = tan 6 = 6 6
cÉk² 129 wmGjU ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 8
‘’ wPn× wbGq,
(i) 2cos D = 3 1 1
ev, tan =
= tan = tan2
2 tan =
3 3 6 6
10
(ii) tan2 + cot2 = 0. 5 11 5 11
3 ev, tan = tan 6 = tan 6 = 6 , 6
K. 1465 ˆKvYwU ˆKvb PZzfÆvGM AewÕ©Z Zv wPòmn wbYÆq Ki| 2
0 2 eÅewaGZ ‰i gvb:
L. (i) bs ‰i mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, 3sinD 4sin3D sin3D = 0. 4
2 5 7 4 5 11
M. (ii) bs nGZ ‰i gvb wbYÆq Ki; ˆhLvGb, 0 2. 4 , , , , , , ,
6 3 3 6 6 3 3 6
(Ans.)
129 bs cÉGk²i mgvavb Y
cÉk² 130 hGkvi ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 7
K cÉ`î ˆKvY = 1465
A
= 1440 25
= 16 90 25 X
O
X
= 4 360 25 O B
C
1465
=
=
5
,
ev, 2 cos2 3 cos + 1 = 0
2 6 6 ev, 2 cos2 2 cos cos + 1 = 0
5
=
2
‰es 6 ‰i RbÅ c = 3 wm«¬ bq| ev, 2 cos (cos 1) 1(cos 1) = 0
ev, (cos 1) (2 cos 1) = 0
wbGYÆq mgvavb, = 6 (Ans.) cos 1 = 0 A^ev, 2 cos 1 = 0
cÉk² 133 ivRkvnx ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7 ev, cos = 1 1
ev, cos = 2
x = a cos ‰es y = b sin. ev, cos = cos0 = cos 2
5
x a sin + b cos
K. y = 1 nGj a sin b cos ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
= 0, 2 ev, cos = cos 3 = cos 3
5
L. x y = a + b c nGj cÉgvY Ki ˆh,
2 2 2
= ,
3 3
a sin + b cos c = 0. 4 5
M. a = 3 ‰es b = 2 nGj x + y2 = 3 mgxKiYwU mgvavb wbGYÆq mgvavb : = 0 , 3 , 3 , 2 (Ans.)
Ki, hLb 0 2. 4
cÉk² 134 w`bvRcyi ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7
133 bs cÉGk²i mgvavb
(i) A
K ˆ`Iqv AvGQ, x = a cos, y = b sin
x
‰Lb, y = 1
2
a cos 3
ev, b sin = 1
B D
C
b sin
ev, cos = a
(ii) 2sin cos + 1 = 2cos + sin
a sin + b cos
‰Lb, a sin b cos 4
K. cos = 5 , 0 < < nGj, tan ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
b sin
a sin + b . cotA cotC – 1
a L. cÉgvY Ki ˆh, cot(A + C) = cotC + cotA + cotB. 4
=
b sin
a sin b .
a M. 0 < 2 mxgvi gGaÅ (ii) ‰ ewYÆZ mgxKiYwU mgvavb
sin 2 Ki| 4
(a + b2)
a 134 bs cÉGk²i mgvavb
=
sin 2 4
(a b2) K ˆ`Iqv AvGQ, cos = – 5
a
a2 + b2 16 3
= 2 (Ans.) sin = 1 – cos2 = 1– = [‹ 0 < < ]
a b2 25 5
L ˆ`Iqv AvGQ, x y = a2 + b2 c2
3
sin 5 3
ev, a cos b sin = a2 + b2 c2 tan = =
cos – 4
= – (Ans.)
4
ev, (a cos b sin)2 = a2 + b2 c2 5
ev, a2 cos2 2ab . cos . sin + b2 sin2 = a2 + b2 c2
2
ev, a2(1 sin2) 2ab . cos . sin + b2 (1 cos2) L ‰LvGb, ACD = 3
2 2 2 A
=a +b c
2
ev, a + b a sin 2ab cos . sin b cos2
2 2 2 2 2 ACB = =
3 3
= a2 + b2 c2
ev, (a sin + 2.a sin.b cos + b cos ) = c2
2 2 2 2 ‰es ABC = 2 2
3
ev, (a sin + b cos)2 = c2
BAC = – +
ev, a sin + b cos = c 3 2 B
C
D
a sin + b cos c = 0 (cÉgvwYZ)
=
6
M ˆ`Iqv AvGQ, x = a cos, y = b sin
a = 3 ‰es b = 2 nGj, ‰Lb, cotA = cot 6 = 3
x = 3 cos 1
cotC = cot =
y = 2 sin 3 3
‰Lb, x + y2 = 3
cotB = cot = 0
ev, 3 cos + ( 2 sin)2 = 3 2
ev, 3 cos + 2(1 cos2) = 3 evgcÞ = cot(A + C) = cot3 + 6 = cot 2 = 0
ev, 3 cos + 2 2 cos2 3 = 0
42 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
1 cosA 1 1
3. –1 ev, sinA sinA =
cotA cotC – 1 3 3
WvbcÞ = cotC + cotA + cotB = 1
+0
cosA 1 1
3+ ev, sinA =
3 3
1–1 (cosA 1)2 1
=
1
=0 ev, sin2A = 3 [eMÆ KGi]
3+
3 (cosA 1)2 1
ev, (1 cos2A) = 3
cotA cotC – 1
cot(A + C) = + cotB (cÉgvwYZ)
cotC + cotA (1 cosA)2 1
ev, (1 cosA) (1 + cosA) = 3
M
ˆ`Iqv AvGQ, 2sin cos + 1 = 2cos + sin
ev, 2cos(sin – 1) = sin – 1 1 cosA 1
ev, 1 + cosA = 3
ev, 2cos(sin – 1) – (sin – 1) = 0
ev, (sin – 1)(2cos – 1) = 0 ev, 3 3 cosA = 1 + cosA
nq, sin = 1 A^ev, 2cos – 1 = 0 ev, 3 1 = cosA + 3 cosA
1 5 ev, 4 cosA = 2
ev, sin = sin 2 ev, cos = 2 = cos 3 = cos 3 1
ev, cosA = 2 = cos 3 , cos 2 3
5
= = , 5
2 3 3 A= ,
5 3 3
wbGYÆq mgvavb: = , , (Ans.)
3 2 3 wK¯§, A = 3 , cotA cosecA = ( 3)1 mgxKiYwUGK wm«¬
cÉk² 135 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7 KGi bv|
cotA + cosecA 1 5
X= ‰es Y = cotA cosecA. wbGYÆq gvb: A = 3 (Ans.)
cotA cosecA + 1
2
K. A = 3 nGj, Y ‰i gvb wbYÆq Ki| 2 cÉk² 136 PëMÉvg ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7
B
L. cÉgvY Ki ˆh, XY = 1 4 C
M. Y = ( 3)1 ‰es 0 A 2 nGj, A ‰i gvb wbYÆq Ki| 4
135 bs cÉGk²i mgvavb O A
2 M
K
A=
3
nGj,
Y = cotA cosecA
2 2
= cot cosec
3 3 wPGò, OA = 10 ˆm.wg.
= cot 120 cosec 120 K. ˆK ˆiwWqvGb cÉKvk Ki| 2
= cot (90 + 30) cosec (90 + 30)
L. hw` = 60 nq, ‰es ‰KRb ˆ`Œowe` A we±`y ˆ^GK
= tan 30 sec 30
1 2 12 hvòv ÷i‚ KGi B we±`yGZ ˆcuŒQvGZ 5 ˆmGK´£ mgq ˆbq
= = ZGe Zvi MwZGeM wbYÆq Ki| 4
3 3 3
OM 2
=
3
= 3 (Ans.) M. 2 = 1 + 2 BM 2 nq ZGe ‰i gvb wbYÆq Ki|
3 OB OB
[ˆhLvGb, 0 < < 2] 4
cotA + cosecA 1
L X = cotA cosecA + 1
136 bs cÉGk²i mgvavb
cotA + cosecA – (cosec2A – cot2A) c c
=
cotA – cosecA + 1 K Avgiv Rvwb, 180 = c ev, 1 = 180 = 180 (Ans.)
cotA + cosecA – (cosecA + cotA)(cosecA – cotA)
=
cotA – cosecA + 1 L ˆ`Iqv AvGQ, e†Gîi eÅvmvaÆ, r = OA = 10 ˆm.wg.
(cotA + cosecA)(1 – cosecA + cotA) ˆKG±`Ê Drc®² ˆKvY, = 60 ˆm.wg.
=
(1 – cosecA + cotA)
= 60
180
ˆiwWqvb = 3 ˆiwWqvb
= cotA + cosecA
XY = (cotA + cosecA) (cotA cosecA) ‰Lb, Pvc, S = AB = r
= cot2A cosec2A
= (cosec2A cot2A) = 10
3
= 1 (cÉgvwYZ) = 10.4719 ˆm.wg.
M ˆ`Iqv AvGQ, Y = ( 3)1
ˆ`Œowe` 5 ˆmGKG´£ AwZKÌg KGi 10.4719 ˆm.wg.
10.4719
ev, cotA cosecA =
1 ” 1 ” ” ”
5
”
3
= 2.094 ˆm.wg.
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 43
MwZGeM 2.094 ˆm.wg./ˆmGK´£ (Ans.) (sec + tan) (sec – tan) – (tan + sec)
=
sec – tan – 1
OM
M DóxcK ˆ^GK cvB, cos = OB
(sec + tan)(sec – tan – 1)
=
BM (sec – tan – 1)
‰es sin = OB = sec + tan
OM 2 BM 2 1 sin 1 + sin
ˆ`Iqv AvGQ, 2 OB = 1 + 2 OB = + =
cos cos cos
ev, 2cos2 = 1 + 2 sin2 (1 + sin)2 (1 + sin)2
= =
ev, 2(1 sin2) = 1 + 2 sin2 cos2 1 – sin2
ev, 2 2 sin2 1 2 sin2 = 0 (1 + sin)(1 + sin)
=
ev, 4 sin2 = 1 (1 + sin)(1 – sin)
1 1 + sin 1+P
ev, sin2 = 4 = =
1 – sin 1–P
1 = WvbcÞ
ev, sin = 2
1–M–N 1+P
‰Lb, sin = 2
1
N–M–1
=
1–P
(cÉgvwYZ)
1
ev, sin = sin 6 = sin 6 M P2N – N = 1
5 1
= , ev, (sin)2.sec – sec = 1
6 6
1 sin2
A^ev, sin = 2 ev, cos – cos = 1
sin2 – cos2
ev, sin = sin6 ev, cos
=1
ev, sin = sin + 6 = sin2 6
ev, 1 – cos2 – cos2 = cos
ev, 1 – 2cos2 – cos = 0
7 11
ev, = 6 , 6 ev, 2cos2 + cos – 1 = 0
5 7 11
ev, 2cos2 + 2cos – cos – 1 = 0
wbw`ÆÓ¡ mxgvi gGaÅ, = 6 , 6 , 6 , 6 (Ans.) ev, 2cos(cos + 1) – 1(cos + 1) = 0
ev, (2cos – 1) (cos + 1) = 0
cÉk² 137 wmGjU ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7
A^Ævr, 2cos – 1 = 0 A^ev, cos + 1 = 0
M = tan, N = sec ‰es P = sin. 1
K. c†w^exi eÅvmvaÆ 6440 wK. wg.| c†w^exi DcGii ˆh `yBwU ev, cos = 2 ev, cos = – 1
Õ©vb ˆKG±`Ê 7ˆKvY Drc®² KGi ZvG`i gaÅeZÆx `ƒiZ½ 5
ev, cos = cos 3 = cos 3 ev, cos = cos
wbYÆq Ki| 2
1–M–N 1+P 5
= , =
L. cÉgvY Ki ˆh, N–M–1
=
1–P
. 4 3 3
5
M.
1
P2N – = 1 nGj, ‰i gvb wbYÆq Ki; wbGYÆq gvb: = , , (Ans.)
N 3 3
ˆhLvGb, 0 2. 4 cÉk² 138 hGkvi ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7
137 bs cÉGk²i mgvavb sin cos + 1
P = 10 sin2 + 6 cos2 ‰es Q =
sin + cos 1
K ‰LvGb, c†w^exi eÅvmvaÆ, r = 6440 wK. wg.
1 3
7
ˆKvY = 7 = 180 ˆiwWqvb K. sinA = ; ˆhLvGb 0<A<
2
nGj A ‰i
2
7 gvb wbYÆq Ki| 2
Avgiv Rvwb, S = r = 6440 180 wK. wg.
L. P = 7 nGj, cot ‰i gvb wbYÆq Ki| hLb < < . 4
= 786.794 wK. wg. (cÉvq) (Ans.) 2
1 + sin
L ˆ`Iqv AvGQ, M = tan, N = sec ‰es P = sin
M. cÉgvY Ki ˆh, Q = cos 4
1–M–N
‰Lb, evgcÞ = N – M – 1 138 bs cÉGk²i mgvavb
1 3
=
1 – tan – sec K ˆ`Iqv AvGQ, sinA =
ˆhLvGb, 0 < A < 2
sec – tan – 1 2
5
(sec2 – tan2) – tan – sec ev, sinA = sin = sin + = sin 4
=
sec – tan – 1 4 4
5
A= (Ans.)
4
44 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
L ˆ`Iqv AvGQ, P = 10 sin2 + 6 cos2 ‰es P = 7
AOB Pvc AB
10 sin2 + 6 cos2 = 7 =
POB Pvc PB
ev, 10 sin2 + 6(1 sin2) = 7 Pvc AB r
ev, 10 sin2 + 6 6 sin2 = 7 AOB = POB = ‰K mgGKvY
Pvc PB r
ev, 4 sin2 = 7 6 2
1 [OP eÅvmvaÆ ‰es OB ‰i Dci jÁ¼]
ev, sin2 = 4
2
1 = mgGKvY|
ev, sin = 2
1
ˆhGnZz mgGKvY I aË‚eK ˆmGnZz AOB = ‰KwU aË‚e ˆKvY|
ev, sin = 2 2 < < (cÉgvwYZ)
5
ev, sin = sin 6 = 6
5 L A = 7 nGj
15cos2 + 2 sin = 7
5
cot = cot =
1
= 3 (Ans.)
ev, 15cos2 + 2 sin 7 = 0
6 5 ev, 15 15sin2 + 2sin 7 = 0
tan
6 ev, 15sin2 + 2sin + 8 = 0
M ˆ`Iqv AvGQ,
ev, 15sin2 2sin 8 = 0
sin cos + 1 ev, 15sin2 12sin + 10 sin 8 = 0
Q=
sin + cos 1
ev, 3sin(5sin 4) + 2(5sin 4) = 0
cos (tan 1 + sec)
= ev, (5sin 4) (3sin + 2) = 0
cos (tan + 1 sec)
5sin 4 = 0 A^ev, 3 sin + 2 = 0
tan 1 + sec 4
=
tan + 1 sec ev, sin = 5 ev, sin = 3
2
(tan + sec) (sec2 tan2) 16
=
1 sec + tan ev, sin2 = 25
< < eÅewaGZ sin
2
(sec + tan) (sec + tan) (sec tan) 16
= ev, 1 cos2 = 25 abvñK|
1 sec + tan
9 2
(sec + tan) (1 sec + tan) ev, cos2 = 25 sin = – MÉnYGhvMÅ bq|
= 3
1 sec + tan
3
= sec + tan ev, cos = 5
1 sin
= +
cos cos < < ‰i gGaÅ cos FYvñK ‰es sin abvñK
2
1 + sin
=
cos
(cÉgvwYZ)
3
cos 5 3
cot = = = (Ans.)
cÉk² 139 ewikvj ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 7 sin 4 4
5
A = 15 cos2 + 2 sin,
2
<< M
B = 4 nGj, 3 sin2 + 5 cos2 = 4
2 2
B = 3sin + 5cos . ev, 3sin2 + 5 – 5sin2 = 4
K. cÉgvY Ki ˆh, ˆiwWqvb ˆKvY ‰KwU aË‚e ˆKvY| 2 ev, 5 2sin2 = 4 ev, 2sin2 = 1
1 1
L. A = 7 nGj, cot ‰i gvb wbYÆq Ki| 4 ev, sin2 = 2 ev, sin =
M. B = 4 nGj, ‰i gvb wbYÆq Ki| 4 2
139 bs cÉGk²i mgvavb ‘+’ wPn× wbGq,
1
K gGb Kwi, O ˆK±`ÊwewkÓ¡ PABC
sin = = sin = sin
P 2 4 4
e†Gî, AB Pvc e†Gîi eÅvmvaÆ OB ‰i A 3
mgvavb nIqvq, AOB = ‰K =4, 4
(P2 1)2
ev, sin2 = (P2 + 1)2 L ˆ`Iqv AvGQ, sinA + cosA = P
(P2 1)2 cÉkg² GZ, P = 1
ev, 1 cos2 = (P2 + 1)2 ev, sinA + cosA = 1
(P2 1)2 ev, (sinA + cosA)2 = 12 [DfqcÞGK eMÆ KGi]
ev, 1 (P2 + 1)2 = cos2
ev, sin2A + cos2A + 2sinAcosA = 1
(P2 + 1)2 (P2 1)2 ev, 1 + 2sinAcosA = 1 [ sin2A + cos2A = 1]
ev, (P2 + 1)2
= cos2
ev, 2sinAcosA = 1 – 1
4P2
ev, cos2 = (P2 + 1)2 2sinAcosA = 0
‰Lb, (sinA cosA)2 = (sinA + cosA)2 4sinAcosA
2P
cos = 2
P +1
(ˆ`LvGbv nGjv) = 12 0 [gvb ewmGq]
ev, sinA cosA = 1
M ˆ`Iqv AvGQ, Q = cot2 + cosec2 ‰es Q = 3
sinA cosA = 1 (cÉgvwYZ)
myZivs, cot2 + cosec2 = 3
M ˆ`Iqv AvGQ, Q = sec tan
ev, cot2 + 1 + cot2 = 3 cÉkg² GZ, Q = ( 3)1
ev, 2cot2 = 2 1
ev, sec tan =
ev, cot2 = 1 3
ev, cot = 1 1 sin
ev, cos cos =
1
cot = 1 wbGq cvB, 3
1 sin 1
cot = cot = cot ( + )
ev, cos =
4 4 3
5 ev, 3 3 sin = cos
ev, cot = cot4 = cot 4
ev, ( 3 3 sin)2 = (cos)2 [DfqcÞGK eMÆ KGi]
46 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
ev, 3 + 3sin2 6sin = cos2 ev, 1 sin
x
cos
ev, 3 + 3sin2 6sin = 1 sin2 [ sin2 + cos2 = 1]
(1 sin ) 2
ev, 3sin2 + sin2 6sin + 3 1 = 0 ev, x2 [Dfq cÞGK eMÆ KGi]
cos 2
ev, 4sin2 6sin + 2 = 0
(1 sin ) 2
ev, 2(2sin2 3sin + 1) = 0 ev, x2 [ cos2 = 1 sin2]
1 sin 2
ev, 2sin2 3sin + 1 = 0
ev, 2sin2 2sin sin + 1 = 0 ev, 1 sin 1 sin x 2
1 sin 1 sin
ev, 2sin(sin – 1) 1(sin – 1) = 0 1 sin
ev, x2
(sin 1) (2sin 1) = 0 1 sin
nq, sin 1 = 0 A^ev, 2sin 1 = 0 1 + sin + 1 – sin x2 + 1
ev, 1 + sin – 1 + sin = x2 – 1 [ˆhvRb-weGqvRb KGi]
1
ev, sin = 1 ev, sin = 2 2 x2 + 1
ev, 2sin = x2 – 1
ev, sin = sin90 ev, sin = sin30
x2 1
= 90 = 30 sin = (cÉgvwYZ)
wK¯§, = 90 MÉnYGhvMÅ bq, KviY mƒßGKvY| x2 1
M. x = 1 nGj, ‰i gvb wbYÆq Ki, ˆhLvGb 0 < 90. 4 cÉk² 143 w`bvRcyi ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7
142 bs cÉGk²i mgvavb ‰KwU Mvwo XvKv ˆ^GK Lyjbvq hvIqvi mgq Mvwoi PvKv cÉwZ
K gGb Kwi, AB cvnvowUi cv`we±`y A ˆ^GK 540 wK.wg. `ƒGi O wgwbGU 720 evi NyGi| PvKvi eÅvmvaÆ 0.25 wgUvi|
K. PvKvi cwiwa wbYÆq Ki| 2
we±`yGZ cvnvowU 7 ˆKvY Drc®² KGi|
L. MvwowUi MwZGeM wbYÆq Ki| 4
ZvnGj AO = r = eÅvmvaÆ = 540 wK.wg.
M. XvKv ˆ^GK Lyjbvi `ƒiZ½ c†w^exi ˆKG±`Ê 2 ˆKvY Drc®²
ˆK±`ÊÕ© ˆKvY AOB = 7 = 7 = 7 ˆiwWqvb| KiGj XvKv ˆ^GK Lyjbvq ˆcuŒQvGZ MvwowUi KZ mgq
60 60 180
jvMGe? [c†w^exi eÅvmvaÆ 6440 wK.wg.] 4
cvnvGoi DœPZv Pvc = s wK.wg. B 143 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, PvKvi eÅvmvaÆ, r = 0.25 wgUvi
PvKvi cwiwa = 2r ‰KK = 2 3.1416 0.25 wgUvi
7
O
r = 540 wK.wg. A = 1.5708 wgUvi (cÉvq) (Ans.)
Avgiv Rvwb, L ‘K’ ˆ^GK cvB, PvKvi cwiwa = 1.5708 wgUvi (cÉvq)
7
Avgiv Rvwb, PvKv ‰Kevi NyGi Zvi cwiwai mgvb `ƒiZ½
s = r = 540 wK.wg. AwZKÌg KGi|
60 180
7 3.1416 MvwowU cÉwZ wgwbGU NyGi AwZKÌg KGi = 720 1.5708 wgUvi
= wK.wg. (cÉvq)
20 = 1130.976 wgUvi
= 1.1 wK.wg.
(cÉvq) MvwowUi MwZGeM = 1130.976 wgUvi/wgwbU
cvnvowUi DœPZv 1.1 wK.wg. (cÉvq) ev 1100 wgUvi (cÉvq)| =
1130.976 60
wK.wg./N´Ÿv
1000
L ˆ`Iqv AvGQ, tan + sec = x
= 67.86 wK.wg./N´Ÿv (Ans.)
sin 1
ev, x M ˆ`Iqv AvGQ, eÅvmvaÆ, R = 6440 wK.wg.
cos cos
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 47
c†w^exi ˆKG±`Ê Drc®² ˆKvY, = 2 = 2 180 = 0.034907c
c
M ˆ`Iqv AvGQ, A = sec + tan
kZÆgGZ, A = 3
XvKv I Lyjbvi gaÅeZÆx `ƒiZ½ = PvGci Š`NÆÅ = r ev, sec + tan = 3
= 6440 0.034907 ev, sec = 3 – tan
wK.wg.
= 224.801 ev, sec2 = ( 3 – tan)2 [eMÆ KGi]
‘L’ ˆ^GK cvB, Mvoxi MwZGeM = 67.86 wK.wg./N´Ÿv ev, 1 + tan2 = 3 2 3tan + tan2
XvKv ˆ^GK Lyjbvq ˆcuŒQvGZ mgq jvMGe ev, 2 3 tan = 3 + tan2 – 1 – tan2
= (224.801 67.86) N´Ÿv ev, 2 3 tan = 2
2
= 3.31 N´Ÿv (cÉvq) (Ans.) ev, tan =
2 3
cÉk² 144 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7 ev, tan =
1
3
25
A = sec + tan ‰es B = cos −
6 ev, tan = tan6 = tan + 6 [ 0 < < 2]
K. B ‰i gvb wbYÆq Ki| 2 7
x2 − 1 ev, tan = tan6 = tan 6
L. hw` A = x nq, ZGe ˆ`LvI ˆh, sin = x2 + 1 4
7
= ,
M. ‰i mÁ¿veÅ gvbàGjv wbYÆq Ki, hLb A = 3 ‰es 6 6
7 7
0 < < 2 4 wK¯§, =
6
MÉnYGhvMÅ bq| KviY, = 6 ‰i RbÅ cÉ`î
144 bs cÉGk²i mgvavb mgxKiYwU wm«¬ nq bv|
K ˆ`Iqv AvGQ,
wbGYÆq gvb, = 6 (Ans.)
B = cos −
25
= cos
25
[‹ cos (− ) = cos] cÉk² 145 PëMÉvg ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7
6 6
cot + cosec = m.
= cos 4 + K. cosec – cot ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
6
sin – cos + 1 1 + sin
L. m = 2 nGj, ˆ`LvI ˆh, = . 4
= cos 8 . + = cos sin + cos – 1 cos
2 6 6
M. m = 3 nGj, ‰i gvb wbYÆq Ki| ˆhLvGb 0 2. 4
3
B=
2
(Ans.) 145 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, cosec + cot = m
L ˆ`Iqv AvGQ, A = sec + tan
Avgiv Rvwb, cosec2 – cot2 = 1
cÉkg² GZ, A = x ev, (cosec + cot) (cosec – cot) = 1
tan + sec = x ev, m(cosec – cot) = 1
1
sin 1 cosec – cot = (Ans.)
ev, cos + cos = x m
L ˆ`Iqv AvGQ, cot + cosec = m
1 + sin
ev, cos = x cos 1
ev, sin + sin = 2 [ m = 2]
2
(1 + sin)
ev, cos2
= x2 [Dfq cÞGK eMÆ KGi] cos + 1
ev, sin = 2
(1 + sin)2 (cos + 1)2
ev, 1 sin2 = x2 [ cos2 = 1 sin2] ev, = 4 [Dfq cÞGK eMÆ KGi]
sin2
2
(1 + sin) (1 + sin) (1 + cos)
ev, (1 + sin) (1 sin) = x2 ev, 1 – cos2 = 4 [ sin2 = 1 cos2]
1 + sin (1 + cos) (1 + cos)
ev, 1 sin = x2 ev, (1 + cos)(1 – cos) = 4
x2 + 1 1 + cos
1 + sin + 1 – sin
ev, 1 + sin – 1 + sin = x2 – 1 [ˆhvRb-weGqvRb KGi] ev, 1 – cos = 4
1 + cos + 1 – cos 4 + 1
2
ev, 2sin = x2 – 1
x2 + 1 ev, 1 + cos – 1 + cos = 4 – 1 [ˆhvRb-weGqvRb KGi]
2 5
x2 1 ev, 2cos = 3
sin =
x2 + 1
(cÉgvwYZ)
3
cos =
5
48 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
3 2 9 4 ev, a2(1 cos2) + b2 (1 sin2) + 2ab sin.cos = c2
sin = 1 – cos2 = 1– = 1– =
5 25 5 ev, a2 a2 cos2 + b2 b2 sin2 + 2ab sin.cos = c2
4 3 4–3+5 ev, a2 + b2 c2 = a2 cos2 + b2 sin2 2ab sin.cos
– +1
sin – cos + 1 5 5 5 6 5
evgcÞ = sin + cos – 1 = 4 3 = 4 + 3 – 5 = 5 2 = 3 ev, a2 + b2 c2 = (a cos)2 + (b sin)2 2a cos.b sin
+ –1 ev, a2 + b2 c2 = (a cos b sin)2
5 5 5
1+
4 5+4 ev, a cos b sin = a2 + b2 c2
1 + sin 5 5 9 5
WvbcÞ = cos = 3 = 3 = 5 3 = 3
aƒ b ƒ() = a + b2 c2 (cÉgvwYZ)
2
2
5 5
sin – cos + 1 1 + sin M
ˆ`Iqv AvGQ, ƒ(x) + ƒ2 x = 2, hLb 0 x 2
sin + cos – 1
=
cos
(ˆ`LvGbv nGjv)
ev, sinx + sin 2 x = 2
M ˆ`Iqv AvGQ, cosec + cot = m
ev, cosec + cot = 3 [ m = 3] ev, sinx + cosx = 2
ev, cosec = 3 – cot ev, cos2x = ( 2 sinx)2 [eMÆ KGi]
ev, cosec2 = 3 – 2 3 cot + cot2 ev, cos2x = 2 2 2 sinx + sin2x
ev, 1 + cot2 – 3 + 2 3cot – cot2 = 0 ev, 1 sin2x = 2 2 2 sinx + sin2x
ev, 2 3 cot – 2 = 0 ev, 2 sin2x 2 2 sinx + 1 = 0
2
ev, cot = ev, ( 2 sinx)2 2 2 sinx.1 + 12 = 0
2 3
1 ev, ( 2 sinx 1)2 = 0
ev, cot = ev, 2 sinx 1 = 0
3
4 1
ev, cot = cot 3 = cot + 3 = cot 3 ev, sinx =
2
4
= ,
3 3 ev, sinx = sin 4 = sin 4
4 3
wK¯§, = 3 ‰i RbÅ cÉ`î mgxKiYwU wm«¬ nq bv| ev, sinx = sin 4 = sin 4
wbGYÆq mgvavb, = (Ans.) x=
3
,
3 4 4
cÉk² 146 wmGjU ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7 wK¯§, x=
3
‰i RbÅ cÉ`î mgxKiYwU wm«¬ nq bv|
4
ƒ(x) = sinx
K. 5 ˆm.wg. eÅvmvaÆwewkÓ¡ e†Gîi ˆh Pvc ˆKG±`Ê 60 ˆKvY wbGYÆq mgvavb, x = 4 (Ans.)
Drc®² KGi Zvi Š`NÆÅ wbYÆq Ki| 2
cÉk² 147 hGkvi ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7
L. hw` aƒ() + bƒ2 = c nq, ZvnGj cÉgvY Ki ˆh, 2 2
7sin + 3cos = P
aƒ bƒ() = a2 + b2 c2. 4 K. = 4 nGj, P ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
2
M.
mgvavb Ki: ƒ(x) + ƒ2 x = 2, hLb 0 x 2. 4 L. P = 4 nGj, cÉgvY Ki ˆh, cot = 3. 4
M. P = 6 ‰es 0 < < 2 nGj, ‰i mÁ¿veÅ gvb wbYÆq Ki| 4
146 bs cÉGk²i mgvavb
147 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, eÅvmvaÆ, r = 5 ˆm.wg.
c c
K ˆ`Iqv AvGQ, P = 7sin2 + 3cos2
ˆKG±`Ê Drc®² ˆKvY, = 60 = 60 180 = 3 2 2
= 7sin + 3cos ‹ =
5 3.1416 4 4 4
Avgiv Rvwb, Pvc, S = r = 5 3 = 1 2 1 2 7 3 7+3
3 = 7 + 3 = + =
PvGci Š`NÆÅ = 5.236 ˆm.wg. (cÉvq) (Ans.) 2 2 2 2 2
Ô P = 5 (Ans.)
L ˆ`Iqv AvGQ, ƒ(x) = sinx
L cÉkg² GZ, P = 4
cÉkg² GZ, aƒ() + bƒ2 = c ev, 7sin2 + 3cos2 = 4
ev, a sin + b sin 2 = c ev, 7sin2 + 3(1 – sin2) = 4
ev, 7sin2 + 3 – 3sin2 = 4
ev, a sin + b cos = c 1
ev, a2sin2 + b2 cos2 + 2ab sin cos = c2 [eMÆ KGi] ev, 4sin2 = 1 sin2 = 4
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 49
1
Avevi, cos2 = 1 – sin2 = 1 – 4 = 4
3 ‰Lb, x2 = 3, y2 = 7 nGj, Avgiv cvB, 3 cos2 + 7 sin2 = 4
ev, 3(1 sin2) + 7 sin2 = 4
3
cos2 4 3 4 ev, 3 3 sin2 + 7 sin2 = 4
2
Ô cot = 2 = = = 3 ev, 3 + 4 sin2 = 4 ev, 4 sin2 = 4 3
sin 1 4 1
4 1
ev, 4 sin2 = 1 ev, sin2 = 4
Ô cot = 3 (cÉgvwYZ)
1
M cÉkg² GZ, P = 6
sin =
2
[eMÆgƒj KGi]
ev, 7sin2 + 3cos2 = 6 ‘+’ wbGq, sin = 2
1
‘’ wbGq, sin = 2
1
ev, 7sin2 + 3(1 – sin2) = 6
ev, 7sin2 + 3 – 3sin2 = 6 ev, sin = sin 6 = sin 6 ev, sin = sin 6
3
ev, 4sin2 = 3 ev, sin2 = 4 5
= ,
6 6
ev, sin = sin + 6
3
Ô sin = = sin2
2
6
3
‘+’ wbGq, sin = = sin = sin – ev, sin = sin 6 = sin 6
7 11
2 3 3
2 7 11
Ô= , = ,
3 3 6 6
3 5 7 11
‘’ wbGq, sin = – = sin + = sin2 = , , , (Ans.)
2 3 3 6 6 6 6
4 5
Ô= ,
3 3 cÉk² 149 XvKv ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 5
2 4 5 A
Ô wbw`ÆÓ¡ mxgvi gGaÅ ‰i gvbmgƒn: , , , (Ans.)
3 3 3 3
cÉk² 148 ewikvj ˆevWÆ-2017 cÉk² bs 7 1
A = x cos ‰es B = y sin, ˆhLvGb 0 < < 2.
A2 B2
K. x2 + y2 ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
B C
L. A + B = z nGj, cÉgvY Ki ˆh, 2
x +1
xsin ycos = x2 + y2 z2 4
M. x2 = 3, y2 = 7 ‰es A2 + B2 = 4 nGj, ‰i gvb wbYÆq K. sin( + ) + cos( + ) ‰i gvb KZ? 2
Ki| 4 L. DóxcGKi AvGjvGK cÉgvY Ki ˆh,
148 bs cÉGk²i mgvavb (sin cos)2 = 1 2 sin.cos. 4
1
K ˆ`Iqv AvGQ, A = x cos ‰es B = y sin
M. x2 + 2 = 2 nGj, ‰i gvb KZ?
x
4
A2 B2 (x cos)2 (y sin)2 149 bs cÉGk²i mgvavb
cÉ`î ivwk = x2 + y2 = x2 + y2
x2 cos2 y2 sin2 K wPò ˆ^GK cvB, ABC ‰i A = 90
= + = cos2 + sin2 = 1 (Ans.)
x2 y2 Avgiv Rvwb, A
A + B + C = 180 1
L ˆ`Iqv AvGQ, A + B = z
ev, x cos + y sin = z ev, + = 180 – A
ev, (x cos + y sin)2 = z2 [eMÆ KGi] ev, + = 180 – 90 B 2
C
+ = 90 x +1
ev, x2 cos2 + y2sin2 + 2xy sin.cos = z2
cÉ`î ivwk = sin( + ) + cos( + )
ev, x2(1 sin2) + y2(1 cos2) + 2xy sin cos = z2
= sin 90 + cos 90
ev, x2 x2 sin2 + y2 y2cos2 + 2xy sin cos = z2 =1+0
ev, x2 + y2 z2 = x2sin2 + y2cos2 2xy sin cos = 1 (Ans.)
ev, x2 sin2 + y2cos2 2xy sin cos = x2 + y2 z2 L wPòvbymvGi cvB,
A
ev, (x sin y cos)2 = x2 + y2 z2
AC = 1 1
x sin y cos = x2 + y2 z2 (cÉgvwYZ)
BC = x2 + 1
M ˆ`Iqv AvGQ, A = x cos ‰es B = y sin
ˆhGnZz BAC = 90
C
B
‰LvGb, A2 + B2 = 4 AB = BC2 – AC2 x +12
1 r
ZvnGj Pvc AM= cwiwai ‰K-PZz^Ævsk = 2r =
4 2 AC b
C
B
X
sec = = (Ans.)
‰es Pvc MN = OM = eÅvmvaÆ r BC b a2
2
a b –a 2
2b2
‰es C = = 30 [‘L’ ˆ^GK cÉvµ¦]
ev, b + b
=
b A + B + C = 180
cÉk² 155 hGkvi ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 5 cÉk² 156 ewikvj ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 5
P = a cos ‰es Q = bsin. sin − cos + 1
gGb Ki, P = sin + cos − 1 ‰es Q = sec + tan
P2 Q2
K. a2 + b2 ‰i gvb wbYÆq Ki| 2 K. tan10x = cot5x nGj, x ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
L. P − Q = c nGj, cÉgvY Ki ˆh, L. ˆ`LvI ˆh, P = Q 4
asin + bcos = a2 + b2 − c2. 4 M. hw` Q = 3 ‰es 0 < < 2 nq, ZGe ‰i gvb wbYÆ q
M. a2 = 3, b2 = 7 ‰es Q2 + P2 = 4 nGj, Ki| 4
1 156 bs cÉGk²i mgvavb
cÉgvY Ki ˆh, tan = 4
K ˆ`Iqv AvGQ, tan10x = cot5x
3
155 bs cÉGk²i mgvavb ev, tan10x = tan(90 – 5x)
K ˆ`Iqv AvGQ, P = a cos ‰es Q = b sin
ev, 10x = 90 – 5x
P2 Q2 ev, 10x + 5x = 90
cÉ`î ivwk = a2 + b2 ev, 15x = 90
(a cos)2 (b sin)2 x = 6 (Ans.)
= +
a2 b2 sin – cos + 1
L
ˆ`Iqv AvGQ, P = sin + cos – 1
a cos b sin2
2 2 2
= +
a2 b2 sin cos 1
cos
2 2
= cos + sin cos – cos + cos
=
= 1 (Ans.) sin cos 1
cos
L ˆ`Iqv
AvGQ, P Q = c cos + cos – cos
ev, a cos b sin = c tan – 1 + sec
=
tan + 1 – sec
ev, (a cos b sin)2 = c2 [eMÆ KGi]
tan + sec – (sec2 – tan2)
ev, a2cos2 2.a cos.b sin + b2sin2 = c2 =
1 – sec + tan
ev, a2(1 sin2) 2ab cossin + b2(1 cos2) = c2 sec + tan – (sec + tan)(sec – tan)
=
ev, a2 a2sin2 2ab cossin + b2 b2cos2 = c2 1 – sec + tan
ev, a2 + b2 c2 = a2sin2 + 2.a sin.b cos + b2cos2 =
(sec + tan) (1 − sec + tan)
1 − sec + tan
ev, a2 + b2 c2 = (a sin + b cos)2
= sec + tan
ev, (a sin + b cos)2 = a2 + b2 c2
= Q [ˆ`Iqv AvGQ, Q = sec + tan]
a sin + b cos = a2 + b2 c2 (cÉgvwYZ)
P = Q (ˆ`LvGbv nGjv)
M ˆ`Iqv AvGQ, a2 = 3
b2 = 7 M ˆ`Iqv AvGQ, Q = sec + tan
‰es Q + P = 4
2 2
kZÆgGZ, Q = 3
‰Lb, Q2 + P2 = 4 ev, cosec + cot = 3 [ Q = 3]
ev, b2sin2 + a2cos2 = 4 [ˆ`Iqv AvGQ] ev, cosec = 3 – cot
ev, 7sin2 + 3cos2 = 4 [a2 I b2 ‰i gvb ewmGq]
ev, cosec2 = 3 – 2 3 cot + cot2
ev, 7(1 cos2) + 3cos2 = 4
ev, 7 7cos2 + 3cos2 = 4 ev, 1 + cot2 – 3 + 2 3cot – cot2 = 0
54 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
ev, 2 3 cot – 2 = 0 ‰Lb, (i) bs ˆ^GK, sec + cos = 2
5
2 1
ev, cot = ev, cot = 1 5
2 3 3 ev, cos + cos = 2
4
ev, cot = cot 3 = cot + 3 = cot 3 = cot 3 1 + cos2 5
ev, cos = 2
4
= , ev, 2cos2 + 2 = 5cos
3 3
4
wK¯§, = 3 ‰i RbÅ cÉ`î mgxKiYwU wm«¬ nq bv| ev, 2cos2 5cos + 2 = 0
ev, 2cos2 4cos cos + 2 = 0
wbGYÆq mgvavb, = (Ans.)
3
ev, 2cos (cos 2) 1 (cos 2) = 0
(2cos 1) (cos 2) = 0
cÉk² 157 XvKv ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 5 nq, 2cos 1 = 0 A^ev, cos 2 = 0
B ev, 2cos = 1 cos = 2
3
1 1
ev, cos =
2
A C
O
ev, cos = cos 3
D
DGÍÏwLZ wPGòi AvGjvGK wbGÁ²i cÉGk²i Dîi `vI: =
3
K. wPGò O e†Gîi ˆK±`Ê nGj AC wbYÆq Ki| 2
L. cÉgvY Ki ˆh, tanA + tanB + tanC + tanD = 0. 4 wK¯§, cos 2 KviY, cos ‰i gvb 1 AGcÞv e†nîi nGZ
M. sec + cos = x nGj x-‰i gvb wbYÆq Ki I cvGi bv|
mgxKiYwUi mgvavb Ki| 4 wbGYÆq mgvavb, = 3 (Ans.)
157 bs cÉGk²i mgvavb
cÉk² 158 ivRkvnx ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 5
K wPGò B ˆKvYwU AaÆe†îÕ© ˆKvY|
A
Avgiv Rvwb, AaÆe†îÕ© ˆKvY 1 mgGKvY| B = 90
Avevi, ABC-‰ B = 90 1
2y 2
3x a2 + 1
ˆ`Iqv AvGQ, x2 + y2 =0 a4 2a2 + 1
x2 + y2 = 1
y a4 + 2a2 + 1
3 2x 2 = 0
2
ev, 2 a4 + 2a2 + 1 a4 + 2a2 1
x +y
2 2
x +y =
a4 + 2a2 + 1
ev, 2sin2 3cos = 0
4a2 2a
ev, 2(1 cos2) 3cos = 0 = =
(a2 + 1)2 a2 + 1
ev, 2 2cos2 3cos = 0 evgcÞ = (a2 + 1)cos + (a2 + 1)sin
ev, 2cos2 + 3cos 2 = 0 = (a2 + 1) (cos + sin)
ev, 2cos2 + 4cos cos 2 = 0 2cos 1 = 0 a2 1 2a
ev, 2cos = 1 = (a2 + 1) 2
ev, 2cos(cos + 2) 1(cos + 2) = 0 a + 1 + a2 + 1
ev, (cos + 2) (2cos 1) = 0 1 a2 1 + 2a
ev, cos = 2 = (a2 + 1) 2
cos + 2 = 0 a +1
= a2 1 + 2a
ev, cos = 2 [hv MÉnYGhvMÅ bq, ev, cos = cos 3
= a2 + 2a + 1 2
KviY, 1 cos 1]
= (Ans.) = (a + 1)2 2
3
= WvbcÞ
cÉk² 161 PëMÉvg ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 5 (a + 1) cos + (a2 + 1) sin = (a + 1)2 2 (ˆ`LvGbv nGjv)
2
a2 1 AB 5
cos = 2
a +1
(cÉgvwYZ) tan = =
BC 12
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ AÓ¡g AaÅvq: wòGKvYwgwZ 57
5 12 7 1
sin() + cos() sin + cos
+
13 13 13 Avevi, cosB = 2 = cos3
‰Lb, sec() + tan
=
sec + tan
=
13 5
=
18
+
12 12 12 B=
3
7 12 14
= = (Ans.)
13 18 39 3
cosD = = cos
2 6
M ABC ‰i ˆÞGò Avgiv cvB,
x
sin = = cos C D=
6
2 r
y
cos = = sin
evgcÞ = cos(B D) = cos 3 6 = cos6 = 2
3
2 r y
r x
x
tan = = cot WvbcÞ = cosB.cosD + sinB.sinD
2 y
2 1 3 3.1
x A y B x = . + [gvb ewmGq cvB]
2 2 2 2
y 3 3
= +
4 4
‰KBfvGe, cosec = sec, sec = cosec
2 2 3+ 3
=
4
‰es cot2 = tan (Ans.)
2 3 3
cÉk² 163 hGkvi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 5 = =
4 2
A cos(B D) = cosB.cosD + sinB.sinD (cÉgvwYZ)
1 3
M ‘L’ ˆ^GK cÉvµ¦, B = 3 , D = 6
B D
cot + cosec 1
cotB + cosecB 1 3 3
evgcÞ =P=
cotB cosecB + 1
=
C cot cosec + 1
3 3
‰es P = cotB + cosecB – 1; Q = 1 + sinD 1 2 1+2 3
cotB – cosecB + 1 cosD
+ 1
K. ABCD e†îwUi eÅvmvaÆ wbYÆq Ki| 2 =
3 3
=
3
=
3 3
1 2
L. cÉgvY Ki ˆh, cos(B – D) = cosB cosD + sinB sinD. 4 +1 12+ 3 1+ 3
3 3 3
M. ˆ`LvI ˆh, P = Q| 4
163 bs cÉGk²i mgvavb 3 ( 3 1)
= = 3
K ABCD e†îwUGZ BAD ‰K mgGKvY
3 1
BAD AaÆe†îÕ© ˆKvY 1
1 + sin 1+
1 + sinD 6 2 3 2
myZivs, BD e†îwUi eÅvm WvbcÞ = Q = cosD = = = = 3
3 2 3
ABD-‰ cos
6 2
BD2 = AB2 + AD2
ev, BD2 = 12 + 32 P = Q (ˆ`LvGbv nGjv)
ev, BD = 1 + 3
cÉk² 164 ewikvj ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 5
BD = 2
BD 2 A = 1 – sin, B = sec – tan ‰es C = 1 + sin.
eÅvmvaÆ, r = = = 1 (Ans.)
2 2
K. ˆ`LvI ˆh, B = A sec 2
AB 1
L ABD-‰, cosB = BD = 2
A
L. B = ( 3)–1 nGj, ‰i gvb wbYÆq Ki, ˆhLvGb
3
AD 3 1 mħGKvY| 4
cosD = =
BD 2 D
B
AD 3 2 M. cÉgvY Ki ˆh, AC–1 = B2 4
sinB = =
BD 2
AB 1 C
sinD = =
BD 2
58 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
164 bs cÉGk²i mgvavb ev, 2sin(sin – 1) – 1(sin – 1) = 0
K ˆ`Iqv AvGQ, A = 1 sin
ev, (sin – 1) (2sin – 1) = 0
1 sin 1 – sin nq, sin = 1 = sin 2
A^ev, 2sin – 1 = 0
B = sec – tan = – =
cos cos cos 1
ev, sin = 2 = sin 3
1 = [‰wU MÉnYGhvMÅ bq;
= (1 – sin). = A.sec [ A = 1 – sin] 2
cos
=
B = A.sec (ˆ`LvGbv nGjv) KviY, mƒßGKvY] 3
L ˆ`Iqv AvGQ, A = 1 sin, B = ( 3)
–1
wbGYÆq mgvavb, = 3 (Ans.)
1
ev, sec – tan = [ B = sec – tan] A
3 M evgcÞ = AC–1 = C
1 sin 1
ev, cos – cos = =
1 – sin
[ A = 1 – sin ‰es 1 + sin]
3 1 + sin
1 – sin 1 (1 – sin)(1 – sin) (1 sin)2
ev, cos = = =
3 (1 + sin)(1 – sin) 1 sin2
ev, 3 (1 – sin) = cos (1 – sin)2 1 – sin2
= =
cos2 cos
ev, 3(1 – 2sin + sin2) = cos2 [eMÆ KGi]
1 sin 2
= = (sec – tan)2
ev, 3 6sin + 3sin2 = 1 sin2 cos – cos
ev, 4sin2 6sin + 2 = 0 = B2 [ B = sec – tan]
ev, 2sin2 – 3sin + 1 = 0 = WvbcÞ
1 3
mp
2 + pq + q2
.nq
2 + qr + r2
.lr
2 + rp + p2
=1 4 ev, a a = a1 + 2 ev, a a = a2
102 bs cÉGk²i mgvavb 3 9
ev, a = 2 a = 4 (Ans.)
a
K ˆ`Iqv AvGQ, aa a = (a a)
1 1
L ˆ`Iqv AvGQ, A = logk (1 + 3x) 2 logkx ‰es A = 0
a
ev, aa a a = {(a a) }a ev, logk (1 + 3x) 2logk x = 0
ev, logk (1 + 3x) logk x2 = 0
1
ev, a = a a a
ev, a a = a1.a2 1 + 3x 1 + 3x
ev, logk x2 = logk1 ev, x2 = 1 ev, x2 = 3x + 1
1 3
ev, a a = 1+
a 2 ev, a a = a2
(3)2 4.1 (1)
(3)
ev, a = 2 a = 4 (Ans.)
3 9 ev, x2 3x 1 = 0 x = 2.1
L ˆ`Iqv AvGQ, m2 + n2 = 23mn
3 9+4 3 + 13 3 13
ev, x = 2
ev, x=
2
,
2
ev, m2 + 2mn + n2 = 23mn + 2mn
3 13
ev, (m + n)2 = 25mn ev, (m + n)2 = (5 mn)2 wK¯§, x ≠ 2 KviY FYvñK gvGbi RbÅ logkx AmsævwqZ|
m+n
ev, m + n = 5 mn ev, = mn 3 + 13
5 x=
2
(ˆ`LvGbv nGjv)
m+n
ev, logk 5 = logk mn 14 x 14 x
M
ˆ`Iqv AvGQ, y = 14 + x ‰es g(x) = lny = ln 14 + x
m+n 1
ev, logk 5 = 2 logk (mn) jMvwi`g ÷aygvò abvñK evÕ¦e msLÅvi RbÅ msævwqZ nq|
14 x
m+n > 0 nGe hw` (i) 14 + x > 0 ‰es 14 x > 0 nq
logk = 1 (log m + logk n) (cÉgvwYZ) 14 + x
5 2 k A^ev (ii) 14 + x < 0 ‰es 14 x < 0 nq|
log a log b log c
M awi, ——
k
——k
——k
(i) bs nGZ cvB, x > 14 ‰es x > 14 x < 14
qr = rp =pq=m
ˆWvGgb = {x : x > – 14} {x : x < 14}
logka = m (q – r) = {( 14, ) ( , 14)} = ( 14, 14)
ev, (q2 + qr + r2) logka = m(q r) (q2 + qr + r2) (ii) bs nGZ cvB, x < 14 ‰es x < 14 : x > 14
2 2
logkaq + qr + r = m(q3 r3) ... ... ... (i) ˆWvGgb = {x : x < 14} {x : x > 14} =
Avevi, logkb = m (r – p) g (x) dvskGbi ˆWvGgb,
ev, (r2 + rp + p2) logkb = m (r p) (r2 + rp + p2) Dg = (i) I (ii) ‰ cÉvµ¦ ˆWvGgGbi msGhvM
2 2
logkbr + rp + p = m(r3 p3) ... ... ... (ii) = ( 14, 14) = ( 14, 14) (Ans.)
‰es logkc = m (p – q) cÉk² 104 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2021 cÉk² bs 2
ev, (p2 + pq + q2) logkc = m(p q) (p2 + pq + q2)
p2 + pq + q2
3 1 7+x
logkc = m(p3 q3) ... ... ... (iii) m2 = 4+ 2; m 0 ‰es f (x) = ln
3 7x
‰Lb, (i), (ii) I (iii) ˆhvM KGi cvB, 4
1 1 1
q2 + qr + r2 r2 + rp + p2 p2 + pq + q2
logka + logkb + logkc K. ab + bc + ca = 0 nGj, xa + b + c ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
= m(q3 r3) + m(r3 p3) + m(p3 q3) L. ˆ`LvI ˆh, 2m3 + 6m 3 = 0 A 4
2 2 2 2 2 2
ev, logk (aq + qr + r .br + rp + p . cp + pq + q ) = m ( q3 – r3 + r3 M. f (x) dvskbwUi ˆWvGgb ‰es ˆié wbYÆq Ki| A 4
– p3+ p3 – q3 )
2 2 2 2 2 2
ev logk (aq + qr + r .br + rp + p . cp + pq + q ) = 0 = log k1 104 bs cÉGk²i mgvavb
2 2 2 2 2 2
aq + qr + r .br + rp + p . cp + pq + q = 1 (cÉgvwYZ) K ˆ`Iqv AvGQ, ab + bc + ca = 0
1 1 1 bc + ca + ab
ev, a = c z
x
() y x
y
= logk(x .x .x ) + logk{y(p 1)(q r).y(q 1)(r p).
qr rp pq
y(r 1) (p q)}
qr+rp+pq pq pr q + r + qr pq r + p + pr
a = cz = logk(x ) + logk(y
qr p + q
)
cÉkg² GZ, abc = 1
x y = logkx0 + logky0 = logk1 + logk1 = 0 = WvbcÞ
cz . cz . c = 1 (q – r)logka + (r – p) logkb + (p – q) logkc = 0
ev, cz
x y
+ +1
z = c0 ev, x + y + 1 = 0 (cÉgvwYZ)
z z
M awi, y = ƒ(x) = n 4 + x
ev, x + y + z = 0 ev, x + y + z = 0 4x
z
ˆhGnZz, jMvwi`g ÷aygvò abvñK evÕ¦e msLÅvi RbÅ msævwqZ
y + z = x ‰es x + z = y
nq, ˆmGnZz, 4 + x > 0 hw` (i) 4 + x > 0 ‰es 4 x > 0 nq
evgcÞ = x 1 y + y 1 z + z 1 x 4x
p +p +1 p +p +1 p +p +1
1 1 1 A^ev (ii) 4 + x < 0 ‰es 4 x < 0 nq
= x + + kZÆ (i) nGZ cvB, x > 4 ‰es x > 4
p + p y + 1 1 + pz + 1 1 + px + 1
py pz x<4
1 p y
pz ˆWvGgb = {x : 4 < x} { x : x < 4}
= x y + y z y+ x z z
p + p + 1 1 + p .p + p 1 + p .p + p = ( 4, ) (– , 4) = ( 4, 4)
kZÆ (ii) nGZ cvB, x < 4 ‰es x < 4
66 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
x>4 ev, 13 + 13 + 3 1 1 .1 = 13
ˆWvGgb = {x : x < 4} {x : x > 4} = x y z x y z
cÉ`î dvskGbi ˆWvGgb, 1 1
ev, 3 + 3 3
= 3
1
x y xyz z
Dƒ = kZÆ (i) I (ii) ‰ cÉvµ¦ ˆWvGgGbi msGhvM
1 1 1 3
= ( 4, 4) = (4, 4) 3+ 3+ 3= (cÉgvwYZ)
x y z xyz
ˆié: y = ƒ(x) = n 4 + x
4x cÉk² 117 ewikvj ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
4+x
ev, e =
y
ev, 4 + x = 4ey xey xa
x b
x c
4x P= , Q = c ‰es R = a
xb x x
ev, x + xey = 4ey 4 ev, x(1 + ey) = 4(ey 1)
y K. Q = 1 nGj, ˆ`LvI ˆh, b = c. 2
ev, x = 4(ey 1) L. ˆ`LvI ˆh, Pa + b – c. Qb + c – a. Rc + a – b = 1. 4
e +1
y ‰i mKj evÕ¦e gvGbi RbÅ x ‰i gvb evÕ¦e nq| M. cÉgvY Ki ˆh, (a2 + ab + b2) logk P+(b2 + bc + c2)
cÉ`î dvskGbi ˆié, Rƒ = Ñ logk Q + (c2 + ca + a2) logk R = 0. 4
Ans. ˆWvGgb, Dƒ = ( 4, 4) ‰es ˆié, Rƒ = Ñ 117 bs cÉGk²i mgvavb
cÉk² 116 hGkvi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2 K ˆ`Iqv AvGQ, Q = xc = xb–c
b
x
ax = by = cz, ˆhLvGb a ≠ b ≠ c.
p hw` Q = 1 nq, ZGe xb–c = 1
K. hw` Pp = (p p)p nq, ZGe p ‰i gvb wbYÆq Ki| 2 ev, xb–c = x0 ev, b – c = 0 b = c (ˆ`LvGbv nGjv)
L. hw` b2 = ac nq, ZGe cÉgvY Ki ˆh, 1 + 1 = 2. 4
L ˆ`Iqv AvGQ, Pa+b–c. Qb+c–a. Rc+a–b
x y z
xa a+bc xb b+c–a xca c+a–b
M. abc = 1 nGj, cÉgvY Ki ˆh, 3 + 3 + 3 = 3 .
1 1 1
4 =
x y z xyz b xc
x x
116 bs cÉGk²i mgvavb = (xa–b)a+bc. (xb–c)b+c–a. (xc–a)c+a–b
2 2 2 2 2 2
K cvVÅeBGqi Abykxjbx-9.1 ‰i D`vniY-11 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-202
= xa +ab–ac–ab–b +bc. xb +bc–ab–bc–c +ac. xc +ac–bc–ac–a +ab
2 2 2 2 2 2
= xa –ac–b +bc. xb –ab–c +ac. xc –bc–a +ab
L cvVÅeBGqi Abykxjbx-9.1 ‰i D`vniY-12 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-202
a2–ac–b2+bc+b2–ab–c2+ac+c2–bc–a2+ab
=x
M awi, ax = by = cz = k [k a˂eK]
= x0 = 1
1 1 1
a = kx , b = ky ‰es c = kz Pa+b–c.Qb+c–a.Rc+a–b = 1 (ˆ`LvGbv nGjv)
L ˆ`Iqv AvGQ, P = x + x
3 5 L ˆ`Iqv AvGQ, p = 1, q = 2
B = (p + qx)6 = (1 + 2x)6
cÅvmGKGji wòfzGRi mvnvGhÅ cvB, ‰es C = (q px)7 = (2 x)7
1
1 1
w«¼c`x DccvG`Åi mvnvGhÅ cvB
6 6 6
1 2 1 B = (1 + 2x)6 = 1 + 1 .2x + 2 .(2x)2 + 3.(2x)3
1 3 3 1
1 4 6 4 1 6 6
1 105 10 5 1 + 4 (2x)4 + 5 (2x)5 + (2x)6
3 5 3 1 3 2
P = x + = x + 5.(x) . + 10.(x)5 2.
5 5 1
= 1 + 12x + 60x2 + 160x3 + 240x4 + 192x5 + 64x6
x x
x 7 7
3 3 3 4 3 5 Avevi, C = (2 x)7 = 27 + 1.26.(x)1 + 2.25.(x)2
+ 10.(x)5 3. + 5.(x)5 4. +
x x
x
7 7 7
3 9 27
= x5 + 5x4 + 10x3 2 + 10x2 3 + 5x 4 + 5
81 243 + 3 .24. (– x)3 + 423(x)4 + 522(x)5
x x x x x
270 405 243 7
5 3
= x + 15x + 90x + + 3 + 5 (Ans.) + 6 .2(x)6 + (x)7
x x x
M w«¼c`x weÕ¦‡wZi mvnvGhÅ cvB,
= 128 448x + 672x2 560x3 + 280x4 84x5 + 14x6 x7
Q = (1 + ax)6 BC = (1 + 2x)6(2 x)7
6 6 6 6 = (1 + 12x + 60x2 + 160x3 + 240x4 + 192x5 + 64x6)(128
= 1 + 1 ax + 2 (ax)2 + 3 (ax)3 + 4 (ax)4
448x + 672x2 560x3 + 280x4 84x5 + 14x6 x7)
6 = 128 + 1088x + 2976x2 + 1104x3 7080x4 5748x5
+ 5 (ax)5 + (ax)6 + 9662x6 + 5879x7 9924x8 60x9 + 4992x10 2928x11
= 1 + 6ax + 15a2x2 + 20a3x3 + 15a4x4 + 6a5x5 +a6x6 + 704x12 64x13
‰LvGb, x2 ‰es x4 ‰i mnM h^vKÌGg 15a2 ‰es 15a4. x ‰i mnM 9662(Ans.)
6
avivwU
1
nGjv: (1 + x) + 1 + (1 + x) + (1 + x)2 + ..... (Ans.) ev, 1 0.9 = x
x = 0.1
1 DÚ weÕ¦‡wZGZ x = 0.1 ewmGq cvB,
L avivwUi cÉ^g c`, a = 1 + x
(1 0.1)8 = 1 8(0.1) + 28(0.1)2 56(0.1)3 + ......
1 (0.9)8 = 1 0.8 + 0.28 0.056 + ..........
mvaviY AbycvZ, r = 1 = (1 + x)
= 0.424 [wZb `kwgK Õ©vb chƯ¦] (Ans.)
1+x
M
ˆ`Iqv AvGQ, A = (1 x)8
‰Lb, avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` |r| < 1 nq| B = (1 + x)7
A^Ævr, |1 + x| < 1 AB = (1 x)8(1 + x)7
ev, 1 < 1 + x < 1 (1 x)8 (1 + x)7 = (1 x) (1 x)7 (1 + x)7
ev, 1 1 < 1 + x 1 < 1 1 [( 1) ˆhvM KGi] = (1 x) (1 x2)7 = (1 x)
2<x<0 70 ( x2)0 + 71 ( x2)1 + 72 ( x2)2 + 73 ( x2)3 + 74 ( x2)4 + ......
wbGYÆq kZÆt 2 < x < 0.
8 7 2 7
1 (1 x) (1 + x) = (1 x) (1 x )
a 1+x = (1 x) [1 7x + 21x 35x + 35x8 ......]
2 4 6
M ˆ`Iqv AvGQ,
n Zg c`, Un = (1 + x)n 2 cÉk² 124 ewikvj ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 2
AÓ¡g (n = 8) c`, U8 = (1 + x)8 2 = (1 + x)6 (Ans.) 1
+
1
+
1
+ ......
k
‰KwU aviv ‰es x − x2
8
3x − 1 (3x − 1)2 (3x − 1)3
‰Lb, (1 + x)6 ‰i weÕ¦‡wZGZ c`msLÅv nGe = 7wU|
6 ‰KwU w«¼c`x ivwk| AaÅvq 7 I 10 ‰i mg®¼Gq
ˆhGnZz, c`msLÅv = 7, ZvB gaÅc`wU nGe 2 + 1 ev, 4 Zg c`
K. x = 1 nGj, avivwU wbYÆq KGi cÉvµ¦ avivwUi mvaviY AbycvZ
(1 + x)6 ‰i weÕ¦‡wZGZ 4 ev, (3 + 1) Zg c` ˆei Ki| 2
= 6C3(1)6 3 (x)3 = 20x3 L. ‘x’ ‰i Dci ˆh kZÆ AvGivc KiGj avivwUi AmxgZK
cÉkv² bymvGi, 20x3 = 540 mgwÓ¡ ^vKGe Zv wbYÆq KGi DÚ kZÆ mvGcGÞ avivwUi
540 mgwÓ¡ wbYÆq Ki| 4
ev, x3 = 20 ev, x3 = 27 x = 3 (Ans.)
M. ivwkwUi weÕ¦‡wZGZ x2 ‰i mnM 252 nGj ‘k’ ‰i gvb wbYÆq
cÉk² 123 hGkvi ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 2 Ki| 4
A = (1 − x) ‰es B = (1 + x) .
8 7 124 bs cÉGk²i mgvavb
K. B ˆK x4 chƯ¦ weÕ¦‡Z Ki| 2 1 1 1
K cÉ`î avivwU, 3x – 1 + (3x – 1)2 + (3x – 1)3 + .........
L. A ˆK PZz^Æ c` chƯ¦ weÕ¦‡Z Ki ‰es DÚ djvdj eÅenvi
x = 1 nGj avivwU,
KGi (0.9)8 ‰i gvb wZb `kwgK Õ©vb chƯ¦ wbYÆq Ki| 4
1 1 1
M. ˆ`LvI ˆh, AB ‰i weÕ¦‡wZGZ x7 ‰i mnM 35. 4 + +
3.1 – 1 (3.1 – 1)2 (3.1 – 1)3
+ .......
123 bs cÉGk²i mgvavb 1 1 1
= + 2 + 3 + .....
K ˆ`Iqv AvGQ, B = (1 + x)7
2 2 2
w«¼c`x Dccv`Å eÅenvi KGi cvB, 1
7 7 7 7 22 1 2 1
(1 + x)7 = 1 + 1 x + 2 x2 + 3 x3 + 4 x4 + ..... avivwUi mvaviY AbycvZ, r = 1 = 22 1 = 2 (Ans.)
7.6 2 7.6.5 3 7.6.5.4 4 2
= 1 + 7x + x + x + x + ....... 1 1 1
1.2 1.2.3 1.2.3.4 L
cÉ`î avivwU, 3x 1 + (3x 1)2 + (3x 1)3 + .........
= 1 + 7x + 21x2 + 35x3 + 35x4 + ......... (Ans.)
L ˆ`Iqv AvGQ,
1
avivwUi 1g c`, a = 3x 1
A = (1 x)8
1 1
w«¼c`x Dccv`Å eÅenvi KGi cvB, mvaviY AbycvZ, r = (3x 1)2 3x 1
8 8 8
(1 x)8 = 1 + 1 (x) + 2 ( x)2 + 3 ( x)3 + ....... 1 3x 1
=
(3x 1)2
1
8.7 2 8.7.6
= 1 8x + x + ( x)3 + ......... 1
1.2 1.2.3 =
3x 1
= 1 8x + 28x2 56x3 + ........ (Ans.)
cÉkg² GZ, (1 x)8 = (0.9)8 avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe hw` |r| < 1 nq|
ev, 1 x = 0.9
70 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
A^Ævr,
1
1 M. w«¼Zxq ivwki weÕ¦‡wZGZ y3-‰i mnM 160 nGj k-‰i gvb
3x 1 < 1 ev, 1 < 3x 1 < 1 wbYÆq Ki| 4
1 1
3x 1
<1 A^ev, 3x 1 > 1 125 bs cÉGk²i mgvavb
ev, 3x 1 > 1 ev, 3x 1 < 1 K Avgiv Rvwb, (1 + y)n ‰i weÕ¦‡wZGZ (n + 1) msLÅK c` AvGQ|
ev, 3x 1 + 1 > 1 + 1 ev, 3x < 1 + 1 myZivs, (1 + p2)7 ‰i weÕ¦‡wZGZ (7 + 1) ev, 8wU c` AvGQ| (Ans.)
ev, 3x > 2 ev, 3x < 0 7
2 x<0 (1 + p2)7 w«¼c`xwUi ˆklc` = 7 (p2)7
x>
3
2 = 1.p14 = p14 (Ans.)
x > A^ev x < 0 nGj avivwUi AmxgZK mgwÓ¡ ^vKGe|
3
(Ans.)
a
‰Lb, avivwUi AmxgZK mgwÓ¡, S =
1r
1 L 1g w«¼c`xwUGK weÕ¦‡wZ KGi,
3x 1 7 7 7 7
= (1 + p2)7 = 0 (p2)0 + 1 (p2)1 + 2 (p2)2 + 3 (p2)3
1
1
3x 1 7 7 7 7
1 + 4 (p2)4 + 5 (p2)5 + 6 (p2)6 + 7 (p2)7
3x 1
= 7 7.6 4 7.6.5 6 7.6.5.4 8 7.6.5.4.3 10
3x 1 1 = 1.1 + p2 + p + p + p + p
1 1.2 1.2.3 1.2.3.4 1.2.3.4.5
3x 1
7.6.5.4.3.2 12
1 + p + 1.p14
= (Ans.) 1.2.3.4.5.6
3x 2
= 1 + 7p2 + 21p4 + 35p6 + 35p8 + 21p10 + 7p12 + p14 (Ans.)
M w«¼c`x Dccv`Å eÅenvi KGi cvB,
2 M w«¼c`x Dccv`Å eÅenvi KGi cvB,
x – xk2 8 = x8 + 81x7. –k 8 6 –k
2 + x . 2 6
x 2 x
y2 + ky 6 k 6 k 2
= (y2)6 + 1 (y2)5 + 2 (y2)4
8 –k 3 y y
+ 3x5. 2 +....... 6 k 3 6 k 4
x + 3 (y2)3 + 4 (y2)2 + ................
2 3 y
y
8.7 6 k 8.7.6 5 −k
= x8 – 8kx5 + x. + .x . 6 + ..... k2 6 k3 6 k4
1.2 x4 1.2.3 x 6 k 6
= y12 + 1 y10. + 2 y8. 2 + 3 y6. 3 + 4 y4. 4 + .........
56k 3
y y y y
= x8 – 8kx5 + 28x2k2 – + ......
x 6 6 6 6
= y12 + 1 ky9 + 2 k2y6 + 3 k3y3 + 4 k4 + ... ...
cÉk²gGZ, 28k2 = 252 ev, k2 =
252
ev, k2 = 9 k = 3 (Ans.)
28 6
cÉkv² bymvGi, 3 k3 = 160
cÉk² 125 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 2
6 6.5.4
(1 + p2)7, y2 +
k
`yBwU w«¼c`x ivwk| ev, 1.2.3 k3 = 160
y
ev, 20k3 = 160
K. 1g w«¼c`xwUi c`msLÅv ‰es ˆklc` wbYÆq Ki| 2
ev, k3 = 8
L. 1g w«¼c`xwU weÕ¦‡wZ Ki| 4
k = 2 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ ‰Kv`k AaÅvq: Õ©vbvâ RÅvwgwZ 71
ev, 4x + 8 = y + 2 4x + y + 6 = 0 (Ans.) 5
L
P(x, y) we±`y ˆ^GK y AGÞi `ƒiZ½ = |x| ‰KK
E we±`yi Õ©vbvâ ( ) (Ans.)
2
0
X X
AD ‰i Š`NÆÅ = ( 9 + 3111) + (4 0) 2
0 O 2 2
8 6 4 2 2 4 6 8 10
= 99 + 31 + 4 = (68) + 16
2
(ii) 11 11
Y 4624 6560 4 410
gGb Kwi, (i) I (ii) bs ˆiLvi ˆQ`we±`y A, (ii) I (iii) bs =
121
+ 16 =
121
=
11
‰KK (Ans.)
ˆiLvi ˆQ`we±`y C ‰es (i) I (iii) bs ˆiLvi ˆQ`we±`y B. M
ˆhGnZz BC ˆiLv (4, 1) we±`yMvgx ˆmGnZz BC ‰i Xvj I B
(i) bs I (ii) bs ˆiLvi ˆQ`we±`y wbYÆq : ‰es (4, 1) we±`yMvgx ˆiLvi XvGji mgvb nGe|
x+7=x+7 5 + 7 1 + 7
=
ev, 2x = 0 k8 48
x=0 ev, 12 = 6
‰es y = 0 + 7 = 7 k8 4
A (0, 7) ev, k 8 = 4 12 = 8
(i) bs I (iii) bs ˆiLvi ˆQ`we±`y wbYÆq : 6
y=4 k=0
‰es 4 = x + 7 C we±`yi Õ©vbvâ (0, 5)
x=3 A( 9, 4), B(8, 7) I C(0, 5) we±`y wZbwU «¼viv MwVZ wòfzR
B ( 3, 4) 1 9 8 0 9
(ii) bs I (iii) bs ˆiLvi ˆQ`we±`y wbYÆq : ABC ‰i ˆÞòdj = eMƉKK
2 4 7 5 4
y=4 1
‰es 4 = x + 7 = (63 + 40 + 0 32 + 0 + 45) eMƉKK
2
ev, x = 7 4 1
= 116 eMƉKK
x =3 2
C (3, 4) = 58 eMƉKK (Ans.)
1 0 3 3 0 cÉk² 149 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 6
ABC-‰i ˆÞòdj =
27 4 4 7
(i) 4x + 3y 24 = 0 ‰KwU mijGiLvi mgxKiY|
1
= (12 + 21 + 21 12 0)
2 (ii) M (6, 4), N ( 6, 4), S ( 8, 2) ‰es P(4, 2) ‰KwU
1 PZzfzÆGRi PviwU we±`y|
= (42 24) eMÆ ‰KK K. ‰KwU mijGiLvi mgxKiY wbYÆq Ki hvi Xvj 7 ‰es
2
1 y ˆQ`K 5| B 2
= 18 eMÆ ‰KK
2 L. (ii) bs nGZ ˆ`LvI ˆh, MNSP ‰KwU mvgv¯¦wiK| A 4
= 9 eMÆ ‰KK (Ans.) M. (i) bs ˆiLvwU AÞ«¼Gqi mvG^ ˆh wòfzR Drc®² KGi Zvi
cÉk² 148 PëMÉvg ˆevWÆ 2021 cÉk² bs 4 wPò AsKb KGi cwimxgv wbYÆq KGiv| A 4
A( 9, 4), B(8, 7) ‰es C(k, 5) ‰KwU wòfzGRi kxlÆòq|
149 bs cÉGk²i mgvavb
AB mijGiLvwU x AÞGK D we±`yGZ ˆQ` KGi ‰es BC mijGiLvwU K awi, mijGiLvwUi mgxKiY, y = mx + c ... ... ... (i)
(4, 1) we±`yMvgx|
‰LvGb, m Xvj ‰es c, y-AGÞi ˆQ`K|
K. (2, 5) I ( 1, 3) we±`yMvgx mijGiLvi Xvj wbYÆq Ki| 2 cÉkg² GZ, m = 7 ‰es c = 5
(i) bs nGZ cvB, y = 7x 5 (Ans.)
L. AD ‰i Š`NÆÅ wbYÆq Ki| 4
L MNSP PZzfzÆGRi evü I KGYÆi Š`NÆÅ wbYÆq Kwi|
M. A, B I C we±`yòq «¼viv MwVZ wòfzGRi ˆÞòdj wbYÆq Ki| 4
evü, MN = (6 + 6)2 + (4 4)2 = 122 + 02 = 122
148 bs cÉGk²i mgvavb
= 12 ‰KK
35 8
K (2, 5) I ( 1, 3) we±`yMvgx mijGiLvi Xvj = 1 2 = 3
evü, NS = (6 + 8)2 + (4 + 2)2 = 22 + 62 = 4 + 36
8 = 40 ‰KK
= (Ans.)
3 evü, SP = ( 8 4)2 + (2 + 2)2 = 122 + 02 = 122
L A(9, 4) I B(8, 7) we±`y«¼Gqi msGhvRK mijGiLvi mgxKiY,
= 12 ‰KK
x ( 9) y4 x+9 y4
=
9 8 4 ( 7)
ev, 17 = 11 evü, PM = (4 6)2 + (2 4)2 = 22 + 62 = 4 + 36
ev, 11x + 99 = 17y + 68 11x + 17y + 31 = 0 ... ... (i) = 40 ‰KK
KYÆ, MS = (6 + 8)2 + (4 + 2)2 = 142 + 62 = 196 + 36
76 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
= 232 ‰KK L F( 2, 3), G(4, 3) I H(4, a) we±`yòq «¼viv MwVZ FGH ‰i
KYÆ, NP = (6 4)2 + (4 + 2)2 = 102 + 62 = 100 + 36 ˆÞòdj = 2
1 2 4 4 2
= 136 ‰KK 3 3 a 3
1
MNSP PZzfzÆGR MN = SP ‰es NS = PM ‰es = (6 + 4a + 12 12 12 + 2a)
2
KYÆ MS KYÆ NP. 1
MNSP ‰KwU mvgv¯¦wiK| (ˆ`LvGbv nGjv) = (6a 18)
2
M
Y = (3a 9) eMƉKK
cÉkg² GZ, 3a 9 = 18
B(0, 8)
ev, 3a = 18 + 9
8 ev, 3a = 27 a = 9 (Ans.)
6
M
a = 6 nGj, H (4, 6)
‰Lb, EFGH PZzfzÆGRi evü I KGYÆi Š`NÆÅ wbYÆq Kwi|
4 evü, EF = ( 2 + 2) + (6 3) = 0 + 3 = 9 = 3 ‰KK
2 2 2 2
y 12 x+4
= (x, y)
12 0 4 6 A R
y 12 12 y 12 6
ev, x + 4 = 10 ev, x + 4 = 5
6 6 24
ev, y 12 = 5 (x + 4) ev, y 12 = 5 x 5 X
O X
M N
6 24 6 36
ev, y = 5 x 5 + 12 y = 5 x + 5 ... ... ... ... (i)
Y
(i) bs ˆiLvwU x-AÞGK (6, 0) we±`yGZ ˆQ` KGi ‰es y-AÞGK
wPò nGZ Avgiv cvB,
0 36 we±`yGZ ˆQ` KGi| AR = MN = ON OM = a x
5
BR = NB NR = NB MA = b y
‰LvGb, Drc®² wòfzRwU mgGKvYx|
36 Aâb AbymvGi, ABR ‰KwU mgGKvYx wòfzR ‰es AB
evü«¼Gqi Š`NÆÅ = 6 ‰KK ‰es 5 ‰KK wòfzGRi AwZfzR| ZvB cx^vGMvivGmi Dccv`Å Abyhvqx,
1
ˆÞòdj = 2 6 5 eMÆ ‰KK
36 AB2 = AR2 + BR2 ev, AB = AR2 + BR2
ev, AB = (a x)2 + (b y)2 = (x a)2 + (y b)2
108
=
5
eMÆ ‰KK ˆhGnZz, `ƒiZ½ memgq AFYvñK nq ˆmGnZz, AB ‰i
= 21.6 eMÆ ‰KK (Ans.) Š`NÆÅ = (x a)2 + (y b)2 (cÉgvwYZ)
cÉk² 157 mKj ˆevWÆ-2018 cÉk² bs 6
cÉk² 156 ewikvj ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 5
(i) 5x + 4y 20 = 0 ‰es (ii) 4x 5y + 20 = 0 `yBwU mijGiLvi
3x 2y = 6 ‰KwU mijGiLvi mgxKiY ‰es A(x, y) I B(a, b)
`ywU we±`yi Õ©vbvsK| mgxKiY|
K. mijGiLvwUi Xvj wbYÆq Ki| 2 K. wPòmn ŠbKZjxq ˆiLvi A¯¦MÆZ ˆKvGYi msæv `vI| 2
L. mijGiLvwUi mgvb XvjwewkÓ¡ ‰es C(2, 1) we±`yMvgx L. Xvj wbYÆ Gqi gvaÅGg ˆ`LvI ˆh, (i) bs I (ii) bs
mijGiLvi mgxKiY wbYÆq KGi mijGiLvwU «¼viv y AGÞi mijGiLv `yBwU ciÕ·Gii Dci jÁ¼ ‰es ˆjLwPGòi
ˆQ` we±`yi Õ©vbvsK wbYÆq Ki| 4 gvaÅGg mZÅZv hvPvB Ki| 4
M. cÉgvY Ki ˆh, AB ‰i Š`NÆÅ = (x a) + (y b) .
2 2
4 M. ˆ`LvI ˆh, (i) bs mijGiLvwU AÞ«¼Gqi mvG^ ˆh wòfzR
Drc®² KGi Zvi ˆÞòdj 10 eMÆ ‰KK| 4
156 bs cÉGk²i mgvavb
157 bs cÉGk²i mgvavb
K cÉ`î mijGiLvi mgxKiY, K ŠbKZjxq ˆiLvi (Skew lines) A¯¦MÆZ ˆKvY: `yBwU ŠbKZjxq
3x 2y = 6 ˆiLvi A¯¦MÆZ ˆKvY ZvG`i ˆhGKvGbv ‰KwU I Zvi DciÕ©
ev, 3x 6 = 2y ˆKvGbv we±`y ˆ^GK AwâZ AciwUi mgv¯¦ivj ˆiLvi A¯¦MÆZ
80 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
ˆKvGYi mgvb| Avevi `yBwU ŠbKZjxq ˆiLvi cÉGZÅGKi mgv¯¦ivj
1 0 4 0 0
`yBwU ˆiLv ˆKvGbv we±`yGZ Aâb KiGj H we±`yGZ Drc®² ˆKvGYi ‰Lb, OAB ‰i ˆÞòdj = 2 0 0 5 0
cwigvYI ŠbKZjxq ˆiLv«¼Gqi A¯¦MÆZ ˆKvGYi mgvb| 1
D = {(0 + 20 + 0) (0 + 0 + 0)}
2
Q 1
= 20
C
A B
2
O P
= 10 eMÆ ‰KK (ˆ`LvGbv nGjv)
gGb Kwi, AB I CD `yBwU ŠbKZjxq ˆiLv| ˆhGKvGbv O cÉk² 158 w`bvRcyi ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 5
we±`yGZ AB I CD ‰i mgv¯¦ivj h^vKÌGg OP ‰es OQ
ˆiLv«¼q Aâb KiGj POQ B AB I CD ‰i A¯¦MÆZ ˆKvb PviwU we±`yi Õ©vbvâ h^vKÌGg A(0, 1), B(−1, −2), C(2, −3),
wbG`Æk KiGe| D(3, 0)
L cÉ`î (i) bs ˆiLv, 5x + 4y 20 = 0
K. AB ˆiLvi Xvj wbYÆq Ki| 2
ev, 4y = 5x + 20 L. ABCD PZz f z Æ G Ri ˆÞòdj wbYÆ q Ki| 4
y= x+5
5 M. AC I BD ˆiLvi ˆQ`we±`yi Õ©vbvâ wbYÆq Ki| 4
4 158 bs cÉGk²i mgvavb
5
(i) bs ˆiLvi Xvj K
A I B we±`y i Õ©vbvâ h^vKÌGg (0, 1) I (1, 2)
4
Avevi, cÉ`î (ii) bs ˆiLv, 4x 5y + 20 = 0 AB ˆiLvi Xvj =
2 1 3
= = 3 (Ans.)
ev, 5y = 4x + 20 1 0 1
4 L ˆ`Iqv AvGQ,
y= x+4
5 PviwU we±`yi Õ©vbvâ A(0, 1), B( 1, 2), C(2, 3)
4
(ii) bs ˆiLvi Xvj
5
I D(3, 0)
5 4 we±`ymgƒnGK Nwoi KuvUvi wecixZ w`GK wbGq PZzfzÆR ˆÞò
Xvj«¼Gqi àYdj = = 1
4 5 1 0 1 2 3 0
ABCD ‰i ˆÞòdj =
ˆiLv«¼q ciÕ·i jÁ¼| (ˆ`LvGbv nGjv) 2 1 2 3 0 1
(i) bs nGZ cvB, 5x + 4y = 20 1 1
5x 4y x y = (0 + 3 + 0 + 3 + 1 + 4 + 9 0) = 20
2 2
ev, 20 + 20 = 1 4 + 5 = 1
= 10 eMÆ ‰KK (Ans.)
(ii) bs nGZ cvB, 4x 5y = 20 x0 y1
4x 5y x y M AC ˆiLvi mgxKiY, 0 2 = 1 + 3
ev, 20 + 20 = 1 ev, 5 + 4 = 1
x y1
QK KvMGR (4, 0) ‰es (0, 5) we±`y Õ©vcb KGi ˆhvM KGi (i) ev, 2 = 4
bs ˆiLv cvB|
QK KvMGR (5, 0) ‰es (0, 4) we±`y Õ©vcb KGi (ii) bs ˆiLv cvB| ev, 4x = 2y + 2
xI y AÞ eivei Þz`Ë 5 ev, 4x + 2y 2 = 0
6 eMÆ = 1 ‰KK 2x + y 1 = 0 ... ... ... (i)
5
(0, 5) Avevi, BD ˆiLvi mgxKiY,
x ( 1) y ( 2)
4 =
(0, 4) 13 20
3 x+1 y+2
ev, 4 = 2
(ii) 2 (i)
1 ev, 2x 2 = 4y 8
( 5,
0) (4, 0) ev, 2x 4y 6 = 0
5 4 3 2 1 O 1 2 3 4 5 6 x 2y 3 = 0 ... ... ... (ii)
ˆjLwPò nGZ ˆ`Lv hvq (i) I (ii) bs ˆiLv ciÕ·i jÁ¼| ‰LvGb, (i) bs I (ii) bs mgxKiY«¼Gqi mgvavbB AC I BD
x y mijGiLvi ˆQ`we±`yi Õ©vbvâ|
M ‘L’ nGZ cvB, (i) bs mijGiLv, 4 + 5 = 1
(i) bs ˆK 2 «¼viv àY KGi (ii) bs ‰i mvG^ ˆhvM KGi cvB,
(i) bs ˆiLv x AÞGK A(4, 0) ‰es y AÞGK B(0, 5) we±`yGZ 4x + 2y 2 = 0
ˆQ` KGi| y x 2y 3 = 0
5x 5=0
B(0, 5) ev, 5x = 5 x = 1
‰Lb, (i) bs ‰ x = 1 ewmGq cvB,
2.1 + y 1 = 0
ev, y = 2 + 1
O(0, 0) x y=1
O A(4, 0)
AC I BD ˆiLvi ˆQ`we±`yi Õ©vbvâ (1, 1) (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ ‰Kv`k AaÅvq: Õ©vbvâ RÅvwgwZ 81
AB evüi Š`NÆÅ = (– 4 – 2)2 + (4 + 4)2 = 10 ‰KK
cÉk² 159 KzwgÍÏv ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 5
BC evüi Š`NÆÅ = (3 + 4)2 + (3 – 4)2 = 50 ‰KK
A(3, −6), B(−6, −2), C(−2, 6) ‰es D(8, 4) ‰KB mgZGj
AewÕ©Z PviwU we±`y| AC evüi Š`NÆÅ = (3 – 2)2 + (3 + 4)2 = 50 ‰KK
K. B I C we±`yi `ƒiZ½ wbYÆq Ki| 2 ‰LvGb, BC2 + AC2 = ( 50)2 + ( 50)2 = 50 + 50
L. P(x, y) we±`y ˆ^GK x-AGÞi I A we±`yi `ƒiZ½ mgvb nGj = 100 = (10)2 = AB2
ABC ‰KwU mgGKvYx wòfzR|
ˆ`LvI ˆh, x2 − 6x + 12y + 45 = 0 4
M. ABCD PZzfzÆGRi kxlÆmgƒn Nwoi KuvUvi wecixZ w`GK Avevi, AC evü = BC evü = 50 ‰KK
AvewZÆZ aGi wbGq PZzfzÆGRi ˆÞòdj I cwimxgv ˆei ABC ‰KwU mgGKvYx I mgw«¼evü wòfzR| (ˆ`LvGbv nGjv)
Ki| 4
M ABC ‰i ˆÞòdj = 2 3
1 3 –4 2 3
4 4 3
159 bs cÉGk²i mgvavb
K B(−6, −2) I C(−2, 6) we±`y«¼Gqi `ƒiZ½
1
= (12 + 16 + 6 + 12 – 8 + 12)
2
= (−2 + 6)2 + (6 + 2)2 = 16 + 64 1
= 80 = 16 5 = 4 5 ‰KK (Ans.) = 50 = 25 eMÆ ‰KK
2
L P(x, y) we±`y ˆ^GK
A(3, −6) we±`yi `ƒiZ½ cÉk²gGZ, e†Gîi ˆÞòdj = wòfzGRi ˆÞòdj = 25 eMÆ ‰KK
= (3 − x)2 + (−6 − y)2 awi, e†Gîi eÅvmvaÆ = r ‰KK
Avevi, P(x, y) we±`y ˆ^GK x-AGÞi `ƒiZ½ = P we±`yi ˆKvwU = y e†Gîi ˆÞòdj = r2 eMÆ ‰KK
cÉkg² GZ, (3 − x)2 + (−6 − y)2 = y 25
r2 = 25 ev, r2 = 3.1416
ev, 9 − 6x + x2 + 36 + 12y + y2 = y2 [eMÆ KGi]
x2 − 6x + 12y + 45 = 0 (ˆ`LvGbv nGjv) ev, r2 = 7.957728 r = 2.82 ‰KK (Ans.)
M ABCD PZzfzÆGRi ˆÞòdj
cÉk² 161 ewikvj ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 6
1 8 −2 −6 3 8 A(7, 2), B( 4, 2), C( 4, 3) ‰es D(7, 3) we±`yàGjv ABCD
|
= 4 6 −2 −6 4
2 | PZzfzÆGRi PviwU kxlÆwe±`y|
1
= (48 + 4 + 36 + 12 + 8 + 36 + 6 + 48)
2
K. AB ˆiLvi mgxKiY wbYÆq Ki| 2
1 L. A ‰es B we±`y ˆ^GK mg`ƒieZÆx Aci ‰KwU we±`y
= 198 = 99 eMÆ ‰KK p(t, 2t) nGj, t ‰i gvb wbYÆq Ki| 4
2
ABCD PZzfzÆGRi ˆÞòdj = 99 eMÆ ‰KK (Ans.) M. ˆ`LvI ˆh, ABCD PZzfzÆRwU ‰KwU AvqZ| 4
Avevi, AB evüi Š`NÆÅ = (−6 − 3)2 + (−2 + 6)2 = 97 161 bs cÉGk²i mgvavb
BC evüi Š`NÆÅ = (−2 + 6)2 + (6 + 2)2 = 80 K A(7, 2) I B( 4, 2) we±`y w`Gq hvq ‰gb ˆiLvi mgxKiY
x7 y2
CD evüi Š`NÆÅ = (8 + 2)2 + (4 − 6)2 = 104 A^Ævr, AB ˆiLvi mgxKiY, 7 ( 4) = 2 2
AD evüi Š`NÆÅ = (8 − 3)2 + (4 + 6)2 = 125 x7 y2
ev, 7 + 4 =
ABCD PZzfzÆGRi cwimxgv = AB + BC + CD + AD 0
= 97 + 80 + 104 + 125 ev, y 2 = 0
= 40.17 ‰KK (cÉvq) (Ans.) y = 2 (Ans.)
L kZÆgGZ,
cÉk² 160 hGkvi ˆevWÆ 2017 cÉk² bs 5
A(7, 2) we±`y ˆ^GK P(t, 2t) we±`yi `ƒiZ½ = B(4, 2) we±`y
ABC ‰i wZbwU kxlÆwe±`y h^vKÌGg A(2, – 4), B(– 4, 4) ˆ^GK P(t, 2t) we±`yi `ƒiZ½
‰es C(3, 3). ev, (t 7)2 + (2t 2)2 = (t + 4)2 + (2t 2)2
K. AB mijGiLvi mgxKiY wbYÆq Ki| 2
ev, (t 7)2 + (2t 2)2 = (t + 4)2 + (2t 2)2 [eMÆ KGi]
L. ˆ`LvI ˆh, ABC ‰KwU mgGKvYx I mgw«¼evü wòfzR| 4
ev, (t 7)2 + (2t 2)2 (t + 4)2 (2t 2)2 = 0
M. ABC ‰i ˆÞòdGji mgvb ˆÞòdjwewkÓ¡ e†Gîi
ev, (t 7)2 (t + 4)2 = 0
eÅvmvaÆ wbYÆq Ki| 4
160 bs cÉGk²i mgvavb ev, (t2 14t + 49) (t2 + 8t + 16) = 0
K ˆ`Iqv AvGQ, A I B we±`yi Õ©vbvâ h^vKÌGg (2, – 4)
ev, t2 14t + 49 t2 8t 16 = 0
‰es (– 4, 4) ev, 22t + 33 = 0
x–2 y – (– 4) ev, 22t = 33
Ô AB mijGiLvi mgxKiY, 2 – (– 4) = – 4 – 4 33 3
x–2 y+4
ev, t = 22 t = 2
ev, 6
=
–8
ev, –8x + 16 = 6y + 24 3
t ‰i gvb 2 (Ans.)
ev, 8x + 6y + 8 = 0 4x + 3y + 4 = 0 (Ans.)
L ABC ‰i kxlÆwe±`yàGjv A(2, – 4), B(– 4, 4) ‰es C(3, 3)
82 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
M
Y x2
ev, 1 = 5
y+5
B ( 4, 2) A (7, 2)
X X
ev, 5x + 10 = y 5
ev, 5x + 10 + y + 5 = 0
ev, 5x 10 y 5 = 0
C ( 4, 3)
D (7, 3) 5x y 15 = 0 (Ans.)
Y
Avevi, AB ˆiLvi Š`NÆÅ = (3 2)2 + {0 ( 5)}2 ‰KK
= 1 + 25 ‰KK
ˆ`Iqv AvGQ, A(7, 2), B(4, 2), C(4, 3) ‰es D(7, 3)
= 26 ‰KK (Ans.)
we±`yàGjv ABCD PZzfzÆGRi PviwU kxlÆwe±`y| hvi evüàGjv nGjv
M A(2, 5), B(3, 0) ‰es C( 1, 0) we±`yàGjv QK KvMGR
AB, BC, CD, AD ‰es KYÆ«¼q AC I BD|
Õ©vcb Kwi ‰es ciÕ·i we±`yàGjv ˆhvM Kwi|
‰LvGb, AB = {7 ( 4)}2 + (2 2)2
Y ˆÕ•j: Dfq AÞ eivei Þz`ËZg
= (7 + 4)2 + 02 = 112 = 11 3 eMÆ = 1 ‰KK
CD = ( 4 7)2 + ( 3 + 3)2 = ( 11)2 + 02 = 112 = 11
C(−1, 0) O B(3, 0) X
AD = (7 7)2 + ( 3 2)2 = 02 + ( 5)2 = 52 = 5 X
BC = ( 4 + 4)2 + (2 + 3)2 = 02 + 52 = 52 = 5
AC = (7 + 4)2 + (2 + 3)2
= 112 + 52 = 121 + 25 = 146
BD = (7 + 4)2 + ( 3 2)2
= 112 + ( 5)2 = 121 + 25 = 146
‰Lb, ABCD PZzfzÆGRi AB = CD = 11, AD = BC = 5, A(2,–5)
AaÅvq 11 I 12 ‰i mg®¼Gq
1 X O S X
K. BC ˆiLvi Xvj 2 nGj, p ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
C
L. AB I CD ˆiLv mgv¯¦ivj nGj p ‰i mÁ¿veÅ gvb wbYÆq
Ki| 4 R B
M. ‘L’ nGZ cÉvµ¦ ‘p’ ‰i FYvñK gvb eÅenvi KGi A, B, C, D
we±`y «¼viv MwVZ UÇvwcwRqvGgi Amgv¯¦ivj evü«¼Gqi A
ev, p2 – 2p + p – 2 = 0 O
ev, p(p – 2) + 1(p – 2) = 0
P
ev, (p – 2) (p + 1) = 0 B C
p = – 1 A^ev 2 (Ans.)
wPGò ABCD ‰KwU mvgv¯¦wiK|
M ‘L’ ˆ^GK cvB, p = 1
AaÅvq 3 I 12 ‰i mg®¼Gq
A(p, 3p) ( 1, 3) K. BD ‰i Dci AB ‰es AD ‰i jÁ¼-AwfGÞc wbYÆq Ki| 2
B(p2, 2p) (1, 2)
L. cÉgvY Ki ˆh, AB2 + AD2 = 2(AO2 + BO2) 4
C(p 2, p) ( 3, 1)
D(1, 1) M. ˆfÙi c«¬wZGZ cÉgvY Ki ˆh, AO = OC ‰es BO = OD 4
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ «¼v`k AaÅvq: mgZjxq ˆfÙi 85
73 bs cÉGk²i mgvavb cÉk²gGZ, eMÆGÞGòi ˆÞòdj = ABCD PZzfÆyGRi ˆÞòdj
K BD ‰i Dci AB ‰i jÁ¼ AwfGÞc BP ‰es AD ‰i jÁ¼
= 48 eMÆ ‰KK
AwfGÞc DP. eMÆGÞGòi evüi Š`NÆÅ = 48 ‰KK = 16 3 = 4 3 ‰KK
L
A eMÆGÞGòi KGYÆi Š`NÆÅ = 2 evüi Š`NÆÅ = 2 4 3 ‰KK
= 4 6 ‰KK (Ans.)
M
A D
B D P Q
P O
ABCD PZzfzÆGRi A(6, 4), B(2, 2), C(2, 2), D(6, 4) kxlÆ ‰Lb PQ = 2 (AD + BC)
we±`ymgƒn Nwoi KuvUvi wecixZ w`GK AvewZÆZ| 1
|PQ| = |AD + BC|
AaÅvq 11 I 12 ‰i mg®¼Gq 2
K. BD ‰i Š`NÆÅ wbYÆq Ki| 2 1
A^Ævr PQ = 2 (AD + BC)
L. ABCD PZzfzÆGRi ˆÞòdGji mgvb ˆÞòdjwewkÓ¡ ‰KwU
1
eMÆGÞGòi KGYÆi Š`NÆÅ wbYÆq Ki| 4 A^Ævr PQ || AD || BC ‰es PQ = 2 (AD + BC) (cÉgvwYZ)
M. ABCD ‰KwU UÇvwcwRqvg ‰es P I Q h^vKÌGg AB I CD
cÉk² 75 ivRkvnx ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 4
‰i gaÅwe±`y nGj ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh,
1 ‰KwU PZzfÆyGRi PviwU kxlÆ h^vKÌGg A(7, 2), B( 4, 2), C( 4, 3)
PQ || AD || BC ‰es PQ = (AD + BC) 4
2 ‰es D(7, 3). AaÅvq 11 I 12 ‰i mg®¼Gq
74 bs cÉGk²i mgvavb K. AC mijGiLvi mgxKiY wbYÆq Ki| 2
K B(2, 2) I D(–6, –4) we±`y«¼Gqi gaÅeZÆx `ƒiZ½ A^Ævr BD ‰i Š`NÆÅ
L. PZzfzÆRwU mvgv¯¦wiK bv AvqZ Zv wbYÆq Ki| 4
= (–6 – 2)2 + (–4 – 2)2 ‰KK M. DóxcGK DwÍÏwLZ PZzfÆyRwUi mw®²wnZ evüàGjvi gaÅwe±`y
= 64 + 36 ‰KK h^vKÌGg P, Q, R, S nGj, ˆfÙi c«¬wZGZ cÉgvY Ki ˆh,
= 100 ‰KK = 10 ‰KK (Ans) PQRS ‰KwU mvgv¯¦wiK| 4
L A(6, –4), B(2, 2), C(–2, 2) I D(–6, –4) we±`ymgƒnGK Nwoi
75 bs cÉGk²i mgvavb
KuvUvi wecixZ w`GK wbGq PZzfÆyR ˆÞò ABCD ‰i ˆÞòdj K A(7, 2) I C(4,3) we±`yMvgx mijGiLvi mgxKiY,
1 6 2 –2 –6 6 x7 y2
= |
2 –4 2 2 –4 –4 |
eMÆ ‰KK =
7(4) 2 (3)
1 x7 y2
= (12 + 4 + 8 + 24 + 8 + 4 + 12 + 24) eMÆ ‰KK ev, 7 + 4 = 2 + 3
2
1
= 96 eMÆ ‰KK
ev, 5x 35 = 11y 22
2 ev, 5x 11y 35 + 22 = 0
= 48 eMÆ ‰KK 5x 11y 13 = 0 (Ans.)
86 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
L ˆ`Iqv AvGQ, ‰KwU PZzfÆyGRi PviwU kxlÆ h^vKÌGg L PSQ ‰i PO gaÅgv SQ evüGK mgw«¼LwíZ KGiGQ| cÉgvY
A(7, 2), B(4, 2), C(4, 3) ‰es D(7,3) KiGZ nGe ˆh, PQ2 + PS2 = 2(PO2 + QO2)
AB evüi Š`NÆÅ = (7 + 4)2 + (2 2)2
P
= (11)2 + 0 = 11 ‰KK
BC evüi Š`NÆÅ = (4 + 4)2 + (2 + 3)2 = 0 + 52 = 5 ‰KK
ˆm.wg.
4
CD evüi Š`NÆÅ = (47)2 + (3 + 3)2 = 121 + 0 = 11
60
‰KK Q M O S
AD evüi Š`NÆÅ = (7 7) + (2 + 3) = 0 + 5 = 5 ‰KK
2 2 2
Aâb: SQ evüi Ici PM jÁ¼ Aâb Kwi|
AC KGYÆi Š`NÆÅ = (7 + 4)2 + (2 + 3)2 cÉgvY: PSO ‰i POS Õ©ƒjGKvY ‰es SO ˆiLvi
= 121 + 25 = 146 ‰KK ewaÆZvsGki Dci PO ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc OM
BD KGYÆi Š`NÆÅ = (4 7)2 + (2 + 3)2 = 121 + 25 Õ©ƒjGKvGYi ˆÞGò cx^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ
= 146 ‰KK AbymvGi, Avgiv cvB, PS2 = PO2 + SO2 + 2SO.OM ...... (i)
myZivs Avgiv cvB, Avevi, PQO ‰i POQ mƒßGKvY ‰es OQ ˆiLvi Dci
evü AB = evü CD ‰es evü BC = evü AD PO ˆiLvi jÁ¼ AwfGÞc OM.
Avevi, KYÆ AC = KYÆ BD. mƒßGKvGYi ˆÞGò cx^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi
ABCD PZzfzÆRwU ‰KwU AvqZGÞò| (Ans.) cvB,
M gGb Kwi, ABCD D PQ 2
= PO2 + QO2 2QO.OM...........(ii)
PZzfzÆGRi evüàGjvi gaÅwe±`y R (i) I (ii) bs mgxKiY ˆhvM KGi cvB,
P, Q, R, S| C
PS2 + PQ2 = 2PO2 + SO2 + QO2 + 2SO.OM 2QO.OM
P I Q, Q I R, R I
S = 2PO2 + QO2 + QO2 + 2QO.OM 2QO.OM [‹ SO=QO]
Q = 2(PO2 + QO2)
S, S I P ˆhvM Kwi|
A PQ2 + PS2 = 2(PO2 + QO2) (cÉgvwYZ)
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, P B
ev, p = r ev, PO = OR
G
|PO| = |OR| E
‰es q s = 0 ev, q = s ev, QO = OS
|QO| = |OS| R F S
PO = RO ‰es QO = SO (cÉgvwYZ)
cÉk² 77 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 4 PQRS PZzfzÆGRi mw®²wnZ evüàGjvi gaÅwe±`y h^vKÌGg D, E, F, G|
P(7, 2), Q(–4,2), R(–4, –3) ‰es S(7, –3) we±`yàGjv ‰KwU D, E; E, F; F, G ‰es D, G ˆhvM Kwi| cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
PZzfzÆGRi PviwU kxlÆwe±`y| DEFG PZzfzÆRwU ‰KwU mvgv¯¦wiK|
K. PQ evüi Xvj wbYÆq Ki| 2 cÉgvY: gGb Kwi, PQ = p–, QR = q–, RS = –r , SP = –s
L. we±`y PviwU «¼viv MwVZ PZzfzÆRwU AvqZGÞò bvwK
P, R ˆhvM Kiv nGjv|
mvgv¯¦wiKhvPvB Ki| 4 1 1
M. hw` DóxcGK DGÍÏwLZ PZzfÆyRwUi mw®²wnZ evüàGjvi gaÅwe±`y ZvnGj DE = DQ + QE = 2(PQ + QR ) = 2(p– + –q)
h^vKÌGg D, E, F I G nq, ZGe ˆfÙi c«¬wZGZ cÉgvY Ki ˆh, 1 1
Abyi…cfvGe FG = FS + SG = 2(RS + SP ) = 2(r– + –s )
DEFG ‰KwU mvgv¯¦wiK| 4
wK¯§ (p– + –q) + (r– + –s ) = PR + RP = PR PR = 0
77 bs cÉGk²i mgvavb
K ˆ`Iqv AvGQ, ev, (p– + q–) + (r– + –s ) = 0
P(7, 2) ‰es Q(–4, 2) ev, (p + q) = (r + s )
– – – –
22
PQ evüi Xvj = 7 (4) 1 1
ev, (p + q) = (r + s)
2– – 2
0
=
7+4 DE = FG
= 0 (Ans.)
ev, DE = GF
L ˆ`Iqv AvGQ, P(7, 2), Q(4, 2), R(4, 3) ‰es S(7, 3)
DE I GF mgvb I mgv¯¦ivj
we±`yàGjv ‰KwU PZzfÆyGRi PviwU kxlÆwe±`y|
DEFG PZzfzÆRwU ‰KwU mvgv¯¦wiK| (cÉgvwYZ)
PQ evüi Š`NÆÅ = (7 + 4)2 + (2 2)2
= 112 + 02 = 11
cÉk² 78 PëMÉvg ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 3
QR evüi Š`NÆÅ = ( 4 + 4)2 + (2 + 3)2 ABC wòfzGRi kxlÆ we±`y h^vKÌGg A(2,–4), B(–4, 4) ‰es (3, a)
= 02 + 52 = 5 ˆhLvGb a > 0
RS evüi Š`NÆÅ = ( 4 7)2 + ( 3 + 3)2 K. AC = BC nGj, a ‰i gvb wbYÆq Ki| 2
= ( 11)2 + 02 L. AB ˆiLvi mgxKiY I Xvj wbYÆq Ki| 4
= 121 = 11 M. ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, ABC ‰i ˆhGKvGbv `yB evüi
SQ evüi Š`NÆÅ = (7 7)2 + ( 3 2)2 gaÅwe±`y«¼Gqi msGhvRK ˆiLvsk H wòfzGRi Z‡Zxq evüi
= 02 + ( 5)2 mgv¯¦ivj I Zvi AGaÆK| 4
= 25 = 5 78 bs cÉGk²i mgvavb
QS KGYÆi Š`NÆÅ = (4 7) + (2 + 3)
2 2
K ˆ`Iqv AvGQ,
= (−11)2 + 52
ABC wòfzGRi kxlÆ we±`yòq A(2, 4), B( 4, 4) ‰es C(3, a)
= 121 + 25
cÉkg² GZ, AC = BC
= 146
ev, (3 2)2 + (a + 4)2 = (3 + 4)2 + (a 4)2
‰es PR KGYÆi Š`NÆÅ = (4 7)2 + (3 2)2
ev, 1 + a2 + 8a + 16 = 49 + a2 8a + 16
= (11)2 + (5)2
= 121 + 25
ev, a2 + 8a + 17 = a2 8a + 65 [eMÆ KGi]
= 146 ev, 16a = 65 17
48
ˆhGnZz PQ = RS, QR = SQ ‰es PR = QS ev, a = 16
PQRS PZzfzÆRwU ‰KwU AvqZGÞò| (Ans.)
a = 3 (Ans.)
88 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
L A(2, 4) I B(4, 4) we±`yMvgx ˆiLvi mgxKiY,
‰es AewkÓ¡ PQR = AewkÓ¡ PMS
x2
=
y ( 4) PQR I PMS m`†kGKvYx|
2 (– 4) 4 4 PS MS
x2 y+4 =
ev, 6 = 8 PR QR
A^Ævr, PR . MS = QR . PS ................................(ii)
ev, 8x + 16 = 6y + 24
ev, 8x 6y + 16 24 = 0 ‰Lb mgxKiY (i) I (ii) ˆhvM KGi cvB,
PR . QM + PR. MS = PQ . RS + QR . PS
ev, 8x 6y 8 = 0
ev, 2(4x + 3y + 4) = 0 ev, PR (QM + MS) = PQ . RS + QR . PS
4x + 3y + 4 = 0 (Ans.) ev, PR . QS = PQ . RS + QR . PS [ˆhGnZz, QM + MS = QS]
4 ( 4) 8 4 PR.QS = PQ.RS + QR.PS (cÉgvwYZ)
Avevi, AB ˆiLvi Xvj = 4 2 = 6 = 3 (Ans.)
M S C R
M cvVÅeBGqi Abykxjbx-12 ‰i D`vniY-3 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v282|
cÉk² 79 wmGjU ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 4 B
D
PQRS ‰KwU e†îÕ© PZzfÆyR ‰es PR I QS Dnvi `ywU KYÆ|
K. bewe±`y e†Gîi ˆKG±`Êi AeÕ©vb ˆKv^vq ‰es ‰i eÅvmvaÆ KZ? 2
P A Q
L. cÉgvY Ki ˆh, PR.QS = PQ.RS + QR.PS. 4
M. ˆfÙi c«¬wZGZ cÉgvY Ki ˆh, PQRS PZzfzÆGRi mw®²wnZ
evüàGjvi gaÅwe±`yi msGhvRK ˆiLvmgƒn ‰KwU mvgv¯¦wiK gGb Kwi, PQRS PZzfÆyGRi PQ, QR, RS I SP evüàGjvi
Drc®² KGi| 4 gaÅwe±`y h^vKÌGg A, B, C I D| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, ABCD
79 bs cÉGk²i mgvavb ‰KwU mvgv¯¦wiK|
K wòfzGRi jÁ¼we±`y I cwiGK±`Ê msGhvRb KGi Drc®² ˆiLvsGki
cÉgvYt awi, PQ = a, QR = b, RS = c ‰es SP = d
gaÅwe±`yB bewe±`y e†Gîi ˆK±`Ê| ‰Lb, ABQ ˆ^GK ˆfÙi ˆhvGMi wòfzR wewa Abyhvqx cvB,
Avevi, bewe±`y e†Gîi eÅvmvaÆ wòfzGRi cwieÅvmvGaÆi AGaÆGKi
AB = AQ + QB
mgvb nq| 1 1
L P = PQ + QR
2 2
1
= (a + b)
2
O Abyi…cfvGe,
Q S
M 1
BC = (b + c)
2
R
1
CD = (c + d)
weGkl wbeÆPb: gGb Kwi, e†Gî A¯¦wjÆwLZ PQRS PZzfzÆGRi wecixZ 2
evüàGjv h^vKÌGg PQ I RS ‰es QR I PS| PR ‰es QS 1
DA = (d + a)
2
PZzfzÆRwUi `yBwU KYÆ| cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PR . QS = PQ . RS +
QR . PS Avevi, PQR ˆ^GK cvB,
Aâb: QPR ˆK SPR ‰i ˆQvU aGi wbGq P we±`yGZ PS
PR = PQ + QR = a + b
ˆiLvsGki mvG^ QPR-‰i mgvb KGi SPM AuvwK ˆhb PM ˆiLv ‰es PRS ˆ^GK cvB,
QS KYÆGK M we±`yGZ ˆQ` KGi|
= 100 + 25 BC = c – b ‰es AD = d – a
1
= 125 = 5 5 ‰KK P we±`yi AeÕ©vb ˆfÙi = 2 (a + b) [ P, AB ‰i gaÅwe±`y]
‰LvGb, AB = CD; BC = AD ‰es KYÆ AC = KYÆ BD 1
ABCD PZzfÆyRwU ‰KwU AvqZGÞò| (ˆ`LvGbv nGjv) Q we±`yi AeÕ©vb ˆfÙi = 2 (c + d) [ Q, CD ‰i gaÅwe±`y]
1 1 1
M AaÅvq-12 ‰i m†Rbkxj 3(L) bs cÉGk²i mgvavb `ËÓ¡eÅ|
‰Lb, PQ = 2 (c + d) – 2(a + b) = 2 (c + d – a – b)
c†Ó¤v-357 1 1
= {(c – b) + (d – a)} = (BC + AD)
2 2
cÉk² 81 ivRkvnx ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 4
wK¯§ BC I AD ciÕ·i mgv¯¦ivj nIqvq (BC + AD)
ABCD PZyfzÆGRi A(6, –4), B(2, 2), C(–2, 2) ‰es D(–6, –4) ˆfÙiwUI ZvG`i (A^Ævr BC I AD ‰i) mgv¯¦ivj nGe|
kxlÆmgƒn Nwoi KuvUvi wecixZ w`GK AvewZÆZ| myZivs PQ ˆfÙiI BC I AD ‰i mgv¯¦ivj nGe|
K. AC KGYÆi Š`NÆÅ wbYÆq Ki| 2 1
‰Lb PQ = 2 (AD + BC)
L. ABCD PZyfzÆR ˆÞGòi ˆÞòdGji mgvb ˆÞòdjwewkÓ¡
eMÆGÞGòi cwimxgv wbYÆq Ki| 4
| PQ | =
1
|AD + BC|
2
M. P I Q h^vKÌGg AB I CD ‰i gaÅwe±`y nGj, ˆfÙGii 1
mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, PQ || AD || BC ‰es A^Ævr PQ = 2 (AD + BC)
1
PQ = (AD + BC). 4 1
A^Ævr PQ || AD || BC ‰es PQ = 2 (AD + BC) (cÉgvwYZ)
2
90 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
cÉk² 82 w`bvRcyi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 4 cÉk² 83 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 4
ABC ‰i BC, AC I AB evüòGqi gaÅwe±`y h^vKÌGg D, E I F P
‰es kxlÆwe±`yòGqi Õ©vbvâ A(2, 3), B(5, 6), C(–1, 4).
K. AB ˆfÙiGK BE I CF ˆfÙGii gvaÅGg cÉKvk Ki| 2 S T
1
L. ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, EF || BC ‰es EF = BC. 4
2
Q R
M. ABC ‰i evüòGqi Š`NÆÅ wbYÆq KGi ‰i ˆÞòdj wbYÆq
Ki| 4 PQR, ‰i
PQ ‰es PR ‰i gaÅwe±`y h^vKÌGg S ‰es T.
82 bs cÉGk²i mgvavb K. PS + ST ˆK PR ‰i gvaÅGg cÉKvk Ki| 2
1
K gGb Kwi, ABC ‰ AD, BE I CF gaÅgv wZbwU ciÕ·i
L. ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, ST||QR ‰es ST = QR. 4
2
P we±`yGZ ˆQ` KGiGQ| M. SQRT ‰i KYÆ«¼Gqi gaÅwe±`y h^vKÌGg M I N nGj
ˆfÙi ˆhvGMi wòfzRwewa Abyhvqx, ABE ˆ^GK, ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, MN || ST || QR ‰es
AB + BE = AE 1
MN = (QR – ST). 4
2
ev, AB = AE BE
1
83 bs cÉGk²i mgvavb
= AC BE [ E, AC ‰i gaÅwe±`y]
2 K
P
1
= (AF + FC) BE
2
1 1
S T
= AB CF BE
2 2 C
1 1
=AB CF BE Q R
4 2
1 1 PST ‰ wòfzR wewa cÉGqvM KGi cvB,
ev, AB 4 AB = 2CF BE E D
PS + ST = PT ................. (i)
3 1 P Avevi, PR evüi gaÅwe±`y T
ev, 4 AB = 2 CF BE 1
A F B PT = PR .................. (ii)
4 1 2
ev, AB = 3 2 CF BE 1
(i) I (ii) nGZ cvB, PS + ST = 2 PR
2 4
AB = CF BE (Ans.) P
3 3 L
L cvVÅeBGqi AaÅvq-12 ‰i D`vniY-3 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-282
S T
M A, B I C we±`yòGqi Õ©vbvâ h^vKÌGg A(2, 3), B(5, 6)
‰es C(–1, 4) A(2, 3)
AB evüi Š`NÆÅ = (2 – 5)2 + (3 – 6)2 Q R
2 2 ‰LvGb, PQR wòfzGRi PQ I PR evüi gaÅwe±`y h^vKÌGg
= (–3) + (–3)
S I T. cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
= 9+9
1
= 18 = 3 2 ‰KK C(1, 4) B(5, 6) ST =
2
QR ‰es ST || QR.
1 1
cÉgvY : PS = SQ = 2 PQ ‰es PT = TR = 2 PR
BC evüi Š`NÆÅ = (5 + 1)2 + (6 – 4)2 = (6)2 + (2)2
= 36 + 4 = 40 = 2 10 ‰KK wòfzR wewa AbymvGi PQR nGZ cvB,
M
P B C
gaÅwe±`y]
ZvnGj AP = 2 AB
1
[‹ P, AB ‰i
B
gaÅwe±`y]
C
1 1 1
MN = (r + s) (q_ + t) = (r + s q_ t) PE = PA + AE
2 2 2
1 1 = AP + AE [‹ AP = PA ]
= {(r q_) (t s)} = (QR ST)
2 2 = AE AP
1 1
ST || QR nIqvq QR ST ˆfÙiwUI QR I ST ˆfÙGii = AC AB [‹ E, AC ‰i gaÅwe±`y aGi ˆbqv
2 2
nGqGQ]
mgv¯¦ivj nGe, ZvnGj MN ˆfÙiwU I QR I ST ‰i mgv¯¦ivj 1
= (AC AB)
2
nGe| 1
MN || ST = BC [ AC AB = BC ]
2
Avevi, ST || QR 1
PE = BC
2
MN || ST || QR
A^Ævr, PE || BC wK¯¦y PQ || BC (DóxcGK ˆ`qv AvGQ)
1
Avevi, | MN | = 2 | QR ST | ZvnGj, PE I PQ ˆiLv«¼q DfGq P we±`y w`Gq hvq ‰es BC
1 1 ‰i mgv¯¦ivj|
ev, MN = 2 (| QR | | ST |) = 2 (QR ST)
AZ‰e, PE I PQ AekÅB mgcvwZZ nGe|
1 E I Q ‰KB we±`y nGe|
MN || ST || QR ‰es MN = 2 (QR ST) (cÉgvwYZ)
A^Ævr Q, AC ‰i gaÅwe±`y (cÉgvwYZ)
92 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
M
A C ‰iÕ©vbvâ (6, 4)
AC ‰i `ƒiZ½ = (6 6)2 + (6 4)2 = 0 + (2)2 = 2
BC ‰i `ƒiZ½ = (2 6)2 + (4 4)2 = (4)2 = 4
P Q
1 1
R S
ABC ‰i ˆÞòdj = 2 AC BC = 2 2 4
B(2,4)
ev, c + e = b + f
P
C ev, b e = c f
ev, EB = FC [ EB = PB PE = b e ‰es FC = PC
X O E F
X PF = c b]
EC I FB Gi ga¨we›`y P Ges
Avevi, |EB| = |FC|
B, E, F, C Gi Ae¯’vb †f±i EB = FC
h_vµ‡g, b, e, f, c. Avgiv Rvwb, `yBwU ˆfÙi mgvb nGe hw` ZvG`i aviK ˆiLv
Y
‰KB A^ev mgv¯¦ivj nq| wK¯¦y, ‰GÞGò EB ‰es FC ‰i
K. AB ‰i gaÅeZÆx `ƒiZ½ wbYÆq Ki| 2
aviK ˆiLv ‰KB bq| AZ‰e, Zviv mgv¯¦ivj, A^Ævr EB || FC
L. AB ˆiLvi mgxKiY I ABC ‰i ˆÞòdj wbYÆq Ki| 4
BEFC ‰KwU mvgv¯¦wiK| (cÉgvwYZ)
M. AeÕ©vb ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, BEFC ‰KwU
mvgv¯¦wiK| 4 cÉk² 86 hGkvi ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 3
85 bs cÉGk²i mgvavb ABC wòfzGRi DœPZv h = 3.5 ˆm.wg., kxlÆwe±`y A ˆ^GK f„wg BC
K AB ‰i `ƒiZ½ = (6 2) + (6 4) = (4) + (2)
2 2 2 2 ‰i Dci gaÅgv AD = 4 ˆm. wg. ‰es B = 60|
= 16 + 4 = 20 = 2 5 ‰KK (Ans.) K. mswÞµ¦ weeiYmn wòfzRwU Aâb Ki| 2
L AB ˆiLvi mgxKiY,
L. cÉ g vY Ki ˆh, AB 2
+ AC 2
= 2AD 2
+ 2BD 2
. 4
y6 x6 M. ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, AB I AC ‰i gaÅwe±`yi
=
64 62 msGhvRK ˆiLvsk BC ‰i mgv¯¦ivj ‰es Š`GNÆÅ Zvi
y6 x6 AGaÆK| 4
ev, 2 = 4
x6
86 bs cÉ Gk² i mgvavb
ev, y 6 = 2
K cvVÅeBGqi AaÅvq-4 ‰i mÁ·v`Å-4 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-85
ev, 2y 12 = x 6 [we. `Ë. DœPZv, h = 3.5 ˆm. wg., gaÅgv, AD = d = 4 ˆm. wg.
ev, x 6 2y + 12 = 0 ‰es B = x = 60 wbGZ nGe|]
x 2y + 6 = 0 (Ans.)
C ‰i f„R ‰es A ‰i f„R ‰KB C ‰i f„R = 6 L cvVÅeBGqi Abykxjbx-3.1 ‰i Dccv`Å-5 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-68
C ‰i ˆKvwU ‰es B ‰i ˆKvwU ‰KB C ‰i ˆKvwU =4 M cvVÅeBGqi AaÅvq-12 ‰i D`vniY-3 `ËÓ¡eÅ| c†Ó¤v-282
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ «¼v`k AaÅvq: mgZjxq ˆfÙi 93
cÉk² 87 ewikvj ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 4 ‰es PDE ‰ wòfzRwewa AbymvGi cvB, PD + DE = PE
P
DE = PE – PD
1 1 1 1
= PR – PQ [ PE = PR ‰es PD = PQ]
2 2 2 2
1 1
D E = (PR – PQ) = QR [(i) nGZ]
2 2
1
R |DE| = |QR|
Q 2
PQR-‰i PQ I PR evüi gaÅwe±`y h^vKÌGg D I E. 1
DE = QR ‰es DE I QR ‰i aviK ˆiLv ‰KB A^ev
2
K. (PD + DE) ˆK PR ˆfÙGii gvaÅGg cÉKvk Ki| 2
1 mgv¯¦ivj|
L. ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, DE || QR ‰es DE = QR. 4 wK¯¦y DE ‰es QR wf®² wf®² ˆiLv nIqvq DE || QR nGe|
2
M. DERQ UÇvwcwRqvGgi KYÆ«¼Gqi gaÅwe±`y h^vKÌGg F I G 1
DE || QR ‰es DE = QR. (cÉgvwYZ)
2
nGj, ˆfÙGii mvnvGhÅ cÉgvY Ki ˆh, FG || DE || QR
‰es FG = 1 (QR – DE). M
4 P
2
87 bs cÉGk²i mgvavb
K
P D E
Q R
D E
gGb Kwi, DERQ UÇvwcwRqvGgi DE || QR ‰es QE I DR
Q R KYÆ«¼Gqi gaÅwe±`y h^vKÌGg F I G| F I G ˆhvM Kwi|
1
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, FG || DE || QR ‰es FG = 2(QR – DE)
PDE-‰, PD + DE = PE [wòfzRwewa] cÉgvY: gGb Kwi, ˆKvGbv ˆfÙi gaÅwe±`yi mvGcGÞ D, E, Q I
1 R ‰i AeÕ©vb ˆfÙi h^vKÌGg d, e, q_ I r
= PR [ˆhGnZz, E, PR ‰i gaÅwe±`y]
2 DE = e – d
1
PD + DE = PR (Ans.) QR = r – _q
2
1
F we±`yi AeÕ©vb ˆfÙi = 2 (e + q_) [ F, QE ‰i
L gGb Kwi, PQR wòfzGRi PQ I PR evüi gaÅwe±`y h^vKÌGg D
I E| gaÅwe±`y]
1
D, E ˆhvM Kiv nGjv ˆ`LvGZ nGe ˆh, DE || QR ‰es ‰es G we±`yi AeÕ©vb ˆfÙi = 2 (r + d) [ G, DR ‰i
1 gaÅwe±`y]
DE = QR
2 1 1
P FG = (r + d) – (e + q_)
2 2
1 1
= (r + d – e – _q) = {(r – q_) – (e – d)}
2 2
D E 1
FG = (QR – DE)
2
DE || QR nIqvq (QR – DE) ˆfÙiwU DE I QR ˆfÙGii
Q R mgv¯¦ivj nGe| ZvnGj FG ˆfÙiwU, DE I QR ˆfÙi«¼Gqi
mgv¯¦ivj nGe|
cÉgvY: D I E h^vKÌGg PQ I PR ‰i gaÅwe±`y| 1
Avevi, FG = 2 (QR – DE)
1 1
DQ = PD =
2
PQ ‰es PE = ER = 2 PR 1 1
|FG| = |(QR – DE)| = (|QR| – |DE|)
2 2
PQR -‰ wòfzR wewa AbymvGi cvB, 1
FG = (QR – DE)
2
PQ + QR = PR
1
QR = PR – PQ ............ (i)
A^Ævr FG || DE || QR ‰es FG = 2 (QR – DE) (cÉgvwYZ)
94 cvGéix ‰m‰mwm ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
C(2,3)
Q R
D
weGkl wbeÆPb: ‰LvGb, PQR ‰i R ‰KwU mƒß GKvY,
PD QR ‰es R ‰i wecixZ evü PQ, Aci `yB evü X O X
h^vKÌGg QR I PR|
cÉgvY KiGZ nGe ˆh, PQ2 + 2QR.DR = PR2 + QR2.
cÉgvY: PQD ‰ PDQ = ‰K mgGKvY A(2,–3) B(7, –3)
PQ2 = PD2 + QD2 ... ... (i) [cx^vGMvivGmi Dccv`Å]
Avevi, PDR ‰ PDR = ‰K mgGKvY
PR2 = PD2 + DR2 ... ... ... (ii) Y
wK¯§, QD = QR – DR QK KvMGR XOX ˆK X AÞ ‰es YOY ˆK Y AÞ ‰es O
(i) bs mgxKiY nGZ cvB, gƒjwe±`y aGi A(2, −3), B(7, −3) I C(2, 3) we±`yàGjv Õ©vcb
PQ2 = PD2 + (QR – DR)2
= PD2 + QR2 + DR2 – 2QR.DR
Kwi| ˆcw´Öj w`Gq AB, AC I BC ˆhvM Kwi| ZvnGj ABC
= (PD2 + DR2) + QR2 – 2QR.DR ‰KwU wòfzR Drc®² nq|
= PR2 + QR2 – 2QR.DR [(ii) bs ˆ^GK] ‰LvGb, AB = (7 − 2)2 + {−3 − (−3)}2
PQ2 + 2QR.DR = PR2 + QR2 (cÉgvwYZ) = 52 + 02 = 5
2
AB = 25
M ˆ`Iqv AvGQ,
BC = (7 − 2)2 + (−3 − 3)2
DR = 6 ˆm.wg.
= 52 + (−6)2
PD = 4 ˆm.wg.
= 25 + 36 = 61
‰Lb, DR I PD ˆK ‰KwU AvqZGÞGòi h^vKÌGg Š`NÆÅ I BC2 = 61
cÉÕ© aGi H AvqZGÞòGK DR evüi mvGcGÞ ‰Kevi ˆNvivGj ‰es AC = (2 − 2)2 + (−3 − 3)2
‰KwU mge†îf„wgK wmwj´£vi Drc®² nq hvi eÅvmvaÆ, r = PD = = 02 + (−6)2 = 36 = 6
4 ˆm.wg. ‰es DœPZv, h = DR = 6 ˆm.wg.
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ òGqv`k AaÅvq: Nb RÅvwgwZ 95
AC2 = 36 L
D
D
AB2 + AC2 = 25 + 36 = 61 = BC2
AB2 + AC2 = BC2
ABC ‰KwU mgGKvYx wòfzR hvi A = 90|
A (2, − 3), B (7, − 3) ‰es C(2, 3) we±`yàGjv ‰KwU mgGKvYx
wòfzGRi kxlÆwe±`y| (cÉgvwYZ)
M ‘L’ ˆ^GK cvB, AB = 5
BC = 61 ‰es AC = 6 E P G F E P F G
B wPò-1 wPò-2
gGb Kwi, DEF-‰ DP gaÅgv, cÉgvY KiGZ nGe ˆh,
l 1
DP2 + EP2 = (DE2 + DF2)
2
Aâb: D ˆ^GK EF ‰i Dci ev EF ‰i ewaÆZvsGki Dci
r
D
A
C DG jÁ¼ Uvwb|
cÉgvY: gGb Kwi, wPGò (1)-‰ DPE Õ©ƒjGKvY| AZ‰e,
wPGò AB ˆK AÞ aGi ABC ˆK ‰KcvK ˆNvivGbvi dGj wc^vGMvivGmi DccvG`Åi weÕ¦‡wZ AbymvGi,
BCD mge†îf„wgK ˆKvYK Drc®² nGqGQ| hvi DœPZv, AB = h DE2 = DP2 + EP2 + 2EP.GP .................... (i)
= 5 ‰KK| f„wgi eÅvmvaÆ, AC = r = 6 ‰KK ‰es ˆnjvGbv Avevi, wPò (2)-‰ DPF mƒßGKvY
DœPZv, BC = l = 61 ‰KK DF2 = DP2 + FP2 2PF.GP
mgMÉZGji ˆÞòdj = r (r + ) eMÆ ‰KK ev, DF2 = DP2 + EP2 2.EP.GP [PF = EP] ........ (ii)
= 3.1416 6 (6 + 61)
(i) I (ii) ˆhvM KGi,
= 260.32 eMÆ ‰KK (cÉvq) (Ans.)
DE2 + DF2 = DP2 + EP2 + DP2 + EP2 + 2EP.GP 2EP.GP
cÉk² 76 wmGjU ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 3 ev, DE2 + DF2 = 2DP2 + 2EP2
D 1
DP2 + EP2 = (DE2 + DF2)
2
(cÉgvwYZ)
{HHH, HHT, HTH, HTT, THH, TTH, THT, TTT} gy`Ëv gy`Ëv gy`Ëv gy`Ëv gy`Ëv gy`Ëv
H T H T H T H T H T H T
ˆgvU djvdj = 8 wU
1H 1T 2H 2T 3H 3T 4H 4T 5H 5T 6H 6T
KgcGÞ ‰KwU T cvIqvi AbyK„j djvdj = 7 wU
7 ZvnGj bgybvGÞòwU nGe: {1H, 1T, 2H, 2T, 3H, 3T, 4H, 4T,
KgcGÞ ‰KwU T cvIqvi mÁ¿vebv = 8 5H, 5T, 6H, 6T}
eoGRvi ‰KwU T cvIqvi AbyK„j djvdj = 4 wU ‰LvGb, ˆgvU bgybv we±`y 12wU|
4 QØvq ˆRvo msLÅv I gy`Ëvq ˆnW Avmvi AbyK„j we±`y = 3wU
eoGRvi ‰KwU T cvIqvi mÁ¿vebv = 8 3 1
P(ˆRvo I H) = 12 = 4 (Ans.)
KgcGÞ ‰KwU T cvIqvi mÁ¿vebv I eoGRvi ‰KwU T cvIqvi
7 4 3 M cÉ^Gg gy`Ëv wZbwUGK wZb avc wnGmGe weGePbv Kwi ‰es cÉwZ
mÁ¿vebvi cv^ÆKÅ = 8 – 8 = 8 (Ans.) avGc 2wU djvdj H A^ev T AvmGZ cvGi| ˆgvU djvdjGK
M ˆ`Iqv AvGQ, S = {xô : 2 x < 27}
Probability tree ‰i mvnvGhÅ wbÁ²fvGe ˆ`LvGbv hvq:
ˆgvU djvdj = 25 wU cÉ^g gy`Ëvi wcV
S nGZ weGRvo msLÅvi ˆmU H T
= {3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25} w«¼Zxq gy`Ëvi wcV w«¼Zxq gy`Ëvi wcV
3 «¼viv
wefvRÅ msLÅvi ˆmU = {3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24} H T H T
weGRvo ‰es 3 «¼viv wefvRÅ nIqvi AbyK„j ˆmU Z‡Zxq gy`Ëvi wcV Z‡Zxq gy`Ëvi wcV Z‡Zxq gy`Ëvi wcV Z‡Zxq gy`Ëvi wcV
= {3, 9, 15, 21} H T H T H T H T
HHH HHT HTH HTT THH THT TTH TTT
weGRvo ‰es 3 «¼viv wefvRÅ nIqvi AbyK„j djvdj = 4 wU
4
msLÅvwU weGRvo ‰es 3 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv = 25 bgybvGÞò: {HHH, HHT, HTH, HTT, THH, THT, TTH, TTT}
‰LvGb ˆgvU bgybv we±`y 8wU ‰es ‰G`i ˆhGKvb ‰KwU NUbv
Avevi, 5 «¼viv wefvRÅ msLÅvi ˆmU = {5, 10, 15, 20, 25} 1
‰es 5 «¼viv wefvRÅ nIqvi AbyK„j djvdj = 5 wU NUvi mÁ¿vebv 8|
5 KgcGÞ 1wU ˆUj (T) cvIqvi AbyK„j NUbvàGjv HHH Qvov
5 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv = 25
evwK meàGjv A^Ævr, {HHT, HTH, HTT, THH, THT, TTH,
msLÅvwU weGRvo ‰es 3 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv ‰es msLÅvwU 5 TTT} = 7wU|
5 4 1 7
«¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebvi gGaÅ cv^ÆKÅ = 25 – 25 = 25 (Ans.) P [KgcGÞ 1T] = 8 (Ans.)
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ PZz`Æk AaÅvq: mÁ¿vebv 99
cÉk² 117 PëMÉvg ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 8 bgybvGÞò, S = {HHHH, HHHT, HHTH, HHTT, HTHH,
HTHT, HTTH, HTTT, THHH, THHT, THTH, THTT,
‰KwU QØv ‰Kevi ‰es ‰KwU gy`Ëv `yBevi Š`efvGe wbGÞc Kiv nGjv| TTHH, TTHT, TTTH, TTTT}
K. hw` QØvwU ‰Kevi wbGÞc Kiv nq ZGe ˆRvo msLÅv M ‰KwU QØv I gy`ËvwU `yB evi ‰KGò wbGÞGci bgybvGÞò,
S = {1HH, 1HT, 1TH, 1TT, 2HH, 2HT, 2TH, 2TT, 3HH,
cvIqvi mÁ¿vebv KZ? 2 3HT, 3TH, 3TT, 4HH, 4HT, 4TH, 4TT, 5HH, 5HT, 5TH,
L. ÷aygvò gy`ËvwU Pvievi wbGÞGci Probability tree Aâb 5TT, 6HH, 6HT, 6TH, 6TT}.
KGi bgybvGÞò ŠZwi Ki| 4 ˆgvU bgybv we±`y = 24 wU
M. QØvq ˆRvo msLÅv ‰es gy`Ëvq TT cvIqvi mÁ¿vebv wbYÆq QØvq ˆRvo msLÅv I gy`Ëvq TT cvIqvi AbyK„j bgybvwe±`y 2TT,
4TT, 6TT
Ki| 4 AbyK„j bgybvwe±`y = 3wU
117 bs cÉGk²i mgvavb 3 1
P (ˆRvo msLÅv I TT) = = (Ans.)
K QØvwU ‰Kevi wbGÞGc bgybv ˆÞò = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
24 8
ˆgvU bgybvwe±`y 6wU cÉk² 118 wmGjU ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 8
ˆRvo msLÅv Avmvi AbyK„j bgybvwe±`y 3wU ‰KwU evGÝ 41 ˆ^GK 60 chƯ¦ KÌwgK bÁ¼ihyÚ wUGKU AvGQ| ‰KwU
3 1 wUGKU Š`efvGe DVvGbv nGjv|
ˆRvo msLÅv Avmvi mÁ¿vebv = 6 = 2 (Ans.) K. ‰KwU QØv ‰Kevi wbGÞc Kiv nGj weGRvo A^ev 2 «¼viv
L ‰KwU gy`Ëv Pvievi wbGÞGci
wefvRÅ msLÅv IVvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 2
Probability tree nGjv: L. wUGKGUi KÌ wgK msLÅv 2 ‰es 3 «¼ v iv wefvRÅ bv nIqvi
mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4
M. ˆ`LvI ˆh, wUGKGUi KÌwgK msLÅv ˆgŒwjK nIqvi mÁ¿vebv
‰es 2, 3 I 5 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebvi mgwÓ¡ ‰KwU
cÉK‡Z f™²vsk| 4
118 bs cÉGk²i mgvavb
K ‰KwU QØv ‰Kevi wbGÞc KiGj bgybvGÞò: {1, 2, 3, 4, 5, 6}
ˆgvU bgybvwe±`y = 6 wU
weGRvo A^ev 2 «¼viv wefvRÅ msLÅvi bgybvwe±`y 1, 2, 3, 4, 5, 6
ˆgvU AbyK„j bgybvwe±`y = 6 wU
6
weGRvo A^ev 2 «¼viv wefvRÅ msLÅv IVvi mÁ¿vebv = = 1 (Ans.)
6
L 41 ˆ^GK 60 chƯ¦ ˆgvU msLÅv = 20 wU
2 ‰es 3 «¼viv A^Ævr 6 «¼viv wefvRÅ AbyK„j msLÅvàwj,
42, 48, 54, 60
AbyK„j bgybvwe±`y = 4 wU
wUGKGUi KÌwgK msLÅv 2 ‰es 3 «¼viv wefvRÅ nIqvi
4 1
mÁ¿vebv = 20 = 5
wUGKGUi KÌwgK msLÅv 2 ‰es 3 «¼viv wefvRÅ bv nIqvi
1 4
mÁ¿vebv = 1 – 5 = 5 (Ans.)
M 41 ˆ^GK 60 chƯ¦ ˆgŒwjK msLÅvàGjv: 41, 43, 47, 53, 59
bgybv we±`y = 5 wU
5 1
wUGKGU KÌwgK msLÅvwU ˆgŒwjK nIqvi mÁ¿vebv = 20 = 4
Avevi, 2, 3 I 5 A^Ævr 30 «¼viv wefvRÅ msLÅv 60
bgybv we±`y = 1 wU
wUGKGUi KÌwgK msLÅvwU 2, 3 I 5 «¼viv wefvRÅ nIqvi
1
mÁ¿vebv = 20
1 1 5+1 6 3
mÁ¿vebv«¼Gqi ˆhvMdj = 4 + 20 = 20 = 20 = 10
‰LvGb je < ni, myZivs, f™²vskwU cÉK‡Z f™²vsk| (ˆ`LvGbv nGjv)
cÉk² 119 hGkvi ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 8
‰KwU SzwoGZ 8wU KvGjv ej, 5wU jvj ej, 4wU mv`v ej AvGQ ‰es
‰KwU cuvP UvKvi gy`Ëv Pvievi wbGÞc Kiv nGjv|
K. ‰KwU QØv wbGÞc KiGj weGRvo msLÅv A^ev 2 «¼viv
wefvRÅ msLÅv Avmvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 2
L. DóxcK AbymvGi gy`ËvwUi bgybvGÞòmn Probability Tree
Aâb Ki| 4
M. hw` cÉwZÕ©vcb bv KGi ‰KwU KGi ci ci wZbwU ej
ZzGj ˆbIqv nq ZGe meàGjv ej KvGjv nIqvi mÁ¿vebv
wbYÆq Ki| 4
100 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
119 bs cÉGk²i mgvavb cÉk² 120 ewikvj ˆevWÆ 2019 cÉk² bs 8
K ‰KwU QØv ‰Kevi wbGÞc KiGj bgybvGÞò: {1, 2, 3, 4, 5, 6}
`ywU wbiGcÞ QØv wbGÞc Kiv nGjv|
ˆgvU bgybvwe±`y = 6wU K. NUbvwUi Probability tree AuvK| 2
weGRvo A^ev 2 «¼viv wefvRÅ msLÅvi bgybvwe±`y L. bgybvGÞGòi cÉwZwU bgybv we±`yi A⫼Gqi mgwÓ¡
1, 2, 3, 4, 5, 6 KgcGÞ 9 nIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4
ˆgvU AbyK„j bgybvwe±`y = 6wU M. bgybvGÞGòi cÉwZwU bgybv we±`yi A⫼Gqi mgwÓ¡ 6
weGRvo A^ev 2 «¼viv wefvRÅ msLÅv IVvi mÁ¿vebv A^ev 11 bv nIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4
6
=
6
= 1 (Ans.) 120 bs cÉGk²i mgvavb
L
K `yBwU QØv wbGÞc Probability tree ‰i gvaÅGg DcÕ©vcb:
H
H
T
H
T
T
H
H
T
H
T
T
H
H
T
H
T
T
H
H
T
H
T
T
cÉk² 129 XvKv ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 6 ‰KwU wUGKU Š`efvGe ˆbIqv nj
K. wUGKUwU 8 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 2
‰KwU wbiGcÞ gy`Ëv wZbevi wbGÞc Kiv nj| L. wUGKUwU ˆgŒwjK bq ‰es 6 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv
K. D`vniYmn mgmÁ¿veÅ NUbv I bgybv ˆÞGòi msæv wjL| 2 wbYÆq Ki| 4
L. DóxcGKi AvGjvGK Probalility tree ‰i gvaÅGg bgybv M. wUGKUwU weGRvo A^ev 5 ‰i àwYZK nIqvi mÁ¿vebv
ˆÞò ŠZwi Ki| 4 wbYÆq Ki| 4
M. DGÍÏwLZ cixÞvi RbÅ (i) KgcGÞ ‰KwU ˆnW; ‰es (ii) 130 bs cÉGk²i mgvavb
wZbwUB ˆUj cvIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4 K 40 ˆ^GK 60 chƯ¦ ˆgvU Õ¼vfvweK msLÅv = 21 wU
129 bs cÉGk²i mgvavb Avevi, 40 ˆ^GK 60 chƯ¦ msLÅvàGjvi gGaÅ 8 «¼viv wefvRÅ
K mgmÁ¿veÅ NUbv: hw` ˆKvb Š`e cixÞvq NUbvàGjv NUvi
msLÅv nGjv : 40, 48, 56 A^Ævr 8 «¼viv wefvRÅ msLÅv = 3 wU
mÁ¿vebv mgvb nq ZGe NUbvàGjvGK mgmÁ¿veÅ NUbv eGj| 3 1
wUGKUwU 8 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv = = (Ans.)
21 7
ˆhgb, ‰KwU wbiGcÞ gy`Ëv wbGÞGc ˆnW I ˆUj Avmvi mÁ¿vebv
mgvb| ZvB ˆnW I ˆUj Avmv NUbv `ywU mgmÁ¿veÅ NUbv| L 40 ˆ^GK 60 chƯ¦ msLÅvàGjvi gGaÅ ˆgŒwjK bq ‰es 6 «¼viv
wefvRÅ msLÅvàGjv nGjv : 42, 48, 54, 60
bgybvGÞò: ˆKvb Š`e cixÞvi mÁ¿veÅ mKj djvdj wbGq MwVZ
A^Ævr ˆgŒwjK bq ‰es 6 «¼viv wefvRÅ msLÅv = 4 wU
ˆmUGK bgybvGÞò eGj|
wUGKUwU ˆgŒwjK bq ‰es 6 «¼viv wefvRÅ nIqvi mÁ¿vebv
ˆhgb, hw` `ywU gy`Ëv ‰K mvG^ wbGÞc Kiv nq ZvnGj 4
bgybvGÞòwU nGe, S = {HH, HT, TH, TT} = (Ans.)
21
106 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
M ‰LvGb, 40 ˆ^GK 60 chƯ¦ Õ¼vfvweK msLÅvàGjvi ˆgvU msLÅv
M mgMÉ mÁ¿veÅ djvdj = 10
= 21 wU| ivb weGRvo nevi ˆmU = {37, 51, 43, 5, 13}
‰es 40 ˆ^GK 60 chƯ¦ msLÅvàGjvi gGaÅ weGRvo A^ev 5 ‰i ivb 5 ‰i àwYZK nevi ˆmU = {5, 30}
àwYZK msLÅvàGjv nGjvt ivb weGRvo A^ev 5 ‰i àwYZK nevi AbyK„j djvdGji ˆmU
= {37, 51, 43, 5, 13} {5, 30} = {37, 51, 43, 5, 13, 30}
40, 41, 43, 45, 47, 49, 50, 51, 53, 55, 57, 59, 60
ivb weGRvo A^ev 5 ‰i àwYZK nevi AbyK„j bgybvwe±`yi
A^Ævr, weGRvo ev 5 ‰i àwYZK = 13wU
msLÅv = 6 wU
13
wUGKUwU weGRvo A^ev 5 ‰i àwYZK nIqvi mÁ¿vebv = 21 ˆh ˆKvGbv ‰KwU BwbsGmi ivb weGRvo A^ev 5 ‰i àwYZK
6 3
(Ans.) nIqvi mÁ¿vebv = 10 = 5 (Ans.)
cÉk² 131 w`bvRcyi ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 6 cÉk² 132 KzwgÍÏv ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 6
gykwdKzi iwnGgi meÆGkl 10wU Av¯¦RÆvwZK T-20 BwbsGmi ivb ‰KwU wbiGcÞ gy`Ëv I ‰KwU QØv wbGÞc Kiv nj|
wbÁ²i…c K. mÁ¿veÅ NUbvi Probability tree Aâb Ki| 2
37, 51, 30, 2, 42, 38, 43, 62, 5, 13 L. bgybvGÞò nGZ gy`Ëvq ˆUj I QØvq weGRvo msLÅv cvIqvi
K. ‰KwU wbiGcÞv gy`vË `yBevi wbGÞc Kiv nGj msNwUZ mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4
NUbvi Probability tree AsKb Ki| 2 M. QØvevG` gy ` Ë v wU hw` 3 evi wbGÞc Kiv nq, ZGe KgcGÞ
‰KwU ˆnW cvIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4
L. ˆhGKvGbv ‰KwU BwbsGm AaÆkZ ivb Kivi mÁ¿vebv ‰es 132 bs cÉGk²i mgvavb
bv Kivi mÁ¿vebvi gGaÅ cv^ÆKÅ wbYÆq Ki| 4
K ‰KwU gy`Ëv I ‰KwU QØv wbGÞc NUbvi Probability tree wbGÁ²
M. ˆh ˆKvGbv ‰KwU BwbsGmi ivb weGRvo A^ev 5 ‰i ˆ`LvGbv nGjv:
àwYZK nIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4 QØvi wcV
131 bs cÉGk²i mgvavb 1
K ‰KwU wbiGcÞ gy`Ëv `yBevi wbGÞGci mÁ¿veÅ mKj djvdj
2
Probability Tree ‰i mvnvGhÅ wbGÁ² ˆ`Iqv nGjv:
3
H H
4
H
5
1g evi wbGÞGc T
gy`Ëvi wcV 6
H
gy`Ëvi wcV
T
1
T
2
3
L Avgiv Rvwb,
T
4
DÚ NUbvi AbyK„j djvdj
ˆKvGbv NUbvi mÁ¿vebv =
mgMÉ mÁ¿veÅ djvdj 5
gykwdKzi iwnGgi meÆGkl 10wU Av¯¦RÆvwZK T-20 BwbsGmi bgybv ˆÞòwU nGe : 6
ivb ˆ`Iqv AvGQ| {H1, T1, H2, T2, H3, T3, H4, T4, H5, T5, H6, T6}
(Ans.)
mgMÉ mÁ¿veÅ djvdj = 10
ˆgvU bgybvwe±`y = 12wU
Av¯¦RÆvwZK T-20 BwbsGm AaÆkZ ivb ev Zvi AwaK KGiGQ Avevi, gy`Ëvq ˆnW I QØvq ˆRvo msLÅv cvIqvi AbyK„j NUbv
‰i…c NUbv nGjv 51 I 62 = H2, H4, H6
AbyK„j djvdj = 2wU AbyK„j bgybvwe±`y = 3wU
Zvi ˆh ˆKvGbv ‰KwU BwbsGm AaÆkZ ivb Kivi mÁ¿vebv gy`Ëvq ˆnW I QØvq ˆRvo msLÅv cvIqvi mÁ¿vebv
2 1 3
= = (Ans.) = 12
10 5
1
Zvi ˆh ˆKvGbv ‰KwU BwbsGm AaÆkZ ivb bv Kivi mÁ¿vebv = (Ans.)
4
1 4
=1– =
5 5
L ‘K’ ‰i probability tree ˆ^GK bgybv ˆÞòwU nGe :
{H1, T1, H2, T2, H3, T3, H4, T4, H5, T5, H6, T6}
AaÆkZ ivb Kivi mÁ¿vebv I AaÆkZ ivb bv Kivi mÁ¿vebvi ‰LvGb, ˆgvU bgybv we±`y 12 wU| gy`Ëvq ˆUj I QØvq weGRvo
4 1 3
gGaÅ cv^ÆKÅ = 5 5 = 5 (Ans.) msLÅv cvIqvi AbyK„j NUbv = 3wU
gy`Ëvq ˆUj I QØvq weGRvo msLÅv cvIqvi mÁ¿vebv
AaÅvqwfwîK cixÞv cÉÕ§wZ PZz`Æk AaÅvq: mÁ¿vebv 107
=
3 1
= (Ans.) Avevi, XvKv ˆ^GK ivRkvnx ˆUÇGb wK¯§ ivRkvnx ˆ^GK Lyjbv
12 4 5 7 7
M
bgybvGÞòwU, S = {HHT, HTH, HTT, HHH, THH, THT, ˆµÏGb bv hvIqvi mÁ¿vebv = 8 10 = 16 (Ans.)
TTH, TTT}
cÉk² 134 wmGjU ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 6
ˆgvU bgybv we±`y = 8wU
‰KwU QØv I `yBwU gy`Ëv ‰KmGã wbGÞc Kiv nGjv|
KgcGÞ 1wU ˆnW Avmvi AbyK„j bgybvwe±`y = 7 wU
7 K. bgybv ˆÞò I bgybv we±`y Kx? 2
KgcGÞ 1wU ˆnW cvIqvi mÁ¿vebv = 8 (Ans.) L. mÁ¿veÅ NUbvi Probability tree ŠZwi Ki ‰es bgybv
cÉk² 133 PëMÉvg ˆevWÆ-2016 cÉk² bs 6 ˆÞòwU wjL| 4
M. gy`Ëvq KgcGÞ ‰KwU T ‰es QØvq 2 I 3 ‰i àwYZK
2
‰KRb ˆjvK PëMÉvg ˆ^GK evGm XvKv hvIqvi mÁ¿vebv 5, XvKv Avmvi mÁ¿vebv KZ? 4
5 134 bs cÉGk²i mgvavb
ˆ^GK ˆUÇGb ivRkvnx hvIqvi mÁ¿vebv 8 ‰es ivRkvnx nGZ ˆµÏGb
K bgybvGÞòt ˆKvb Š`e cixÞvi mÁ¿veÅ mKj djvdj wbGq
3 MwVZ ˆmUGK bgybvGÞò eGj|
Lyjbv hvIqvi mÁ¿vebv 10|
bgybv we±`yt ˆKvb Š`e cixÞvq cÉvµ¦ bgybvGÞGòi cÉwZwU
K. wbwøZ NUbv I AmÁ¿e NUbv Kx? 2
Dcv`vbGK bgybv we±`y eGj|
L. mÁ¿vebvi gvaÅGg Probability tree Aâb Ki| 4
ˆhgb: ‰KwU gy`Ëv ‰Kevi wbGÞc cixÞvq bgybvGÞò S = {H, T}
M. PëMÉvg ˆ^GK XvKv evGm bq, XvKv ˆ^GK ivRkvnx ˆUÇGb
‰es ‰LvGb H, T cÉGZÅGKB ‰K ‰KUv bgybv we±`y|
‰es ivRkvnx ˆ^GK Lyjbv ˆµÏGb hvIqvi mÁ¿vebv KZ ˆei
L ‰KwU QØv I `yBwU gy`Ëv ‰KGò wbGÞGci Probability tree
Ki| ˆjvKwU XvKv ˆ^GK ivRkvnx ˆUÇGb wK¯§ Lyjbv ˆµÏGb
bv hvIqvi mÁ¿vebv wbYÆq Ki| 4 wbÁ²i…c:
133 bs cÉGk²i mgvavb
K wbwøZ NUbvt ˆKvb cixÞvq ˆh NUbv AekÅB NUGe ZvGK
wbwøZ NUbv eGj| wbwøZ NUbvi ˆÞGò mÁ¿vebvi gvb 1 nq|
ˆhgb AvMvgxKvj mƒhÆ cƒeÆw`GK DVvi mÁ¿vebv ‰KwU wbwøZ
NUbv ‰es mÁ¿vebvi gvb 1|
AmÁ¿e NUbvt ˆKvb cixÞvq ˆh NUbv KLGbv NUGe bv A^Ævr
NUGZ cvGi bv ZvGK AmÁ¿e NUbv eGj|
ˆhgb@ AvMvgxKvj mƒhÆ cwøg w`GK DVv ‰KwU AmÁ¿e NUbv
‰es ‰i mÁ¿vebvi gvb 0|
L wbGÁ² Probability tree AsKb Kiv nGjvt
3
P(A) =
8
(Ans.) M mÁ¿vebvi gvaÅGg Probability tree ˆ`LvGbv nGjv :
(ii) awi, NUbv, B = KgcGÞ ‰KwU ˆnW cvIqvi bgybvGÞò 3 M
5
= {HHH, HHT, HTH, HTT, THH, THT, TTH} 3 2
1 =
5 5
B NUbvq AbyK„j bgybv we±`yi msLÅv = 7 2
R
M
7
‰es ˆgvU bgybv we±`yi msLÅv = 8 3
5 5 M
7 9 D 3 2
P(B) = (Ans.) R 1 =
8 2 5 5 5
C 1 = 3 M
7 7
cÉk² 138 ivRkvnx ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 6 2 5
R M
7
‰KRb ˆjvGKi wPUvMvs ˆ^GK XvKv evGm hvIqvi mÁ¿vebv 5 , XvKv 5 4
1 = D
9 9 9 3 2 M
1 =
5 5
ˆ^GK ivRkvnx ˆUÇGb hvIqvi mÁ¿vebv 2 , ivRkvnx ˆ^GK KzmyÁ¼v 2 5 R
7 1 =
7 7 3 M
3 5
gmwR` evGm hvIqvi mÁ¿vebv | (wPUvMvs C, XvKv D, ivRkvnx 3 2
1 = M
5 5 5
ˆgvU bgybvwe±`y = 4 msLÅvwU ‰KB mvG^ 2, 3 I 5 «¼viv wefvRÅ nGe, hw` Zv 15 «¼viv
1 wefvRÅ nq|
HH Avmvi mÁ¿vebv = (Ans.)
4 15 «¼viv wefvRÅ msLÅv = 1 wU
M iwdGKi wewf®² DcvGq XvKv ˆ^GK ivRkvnx I ivRkvnx nGZ ‰KB mvG^ 2, 3 I 5 «¼viv wefvRÅ nIqv mÁ¿vebv
Lyjbv hvIqvi Probability tree wbGÁ² ˆ`LvGbv nGjv: 15 «¼viv wefvRÅ nIqvi AbyKzj NUbv 1
= = (Ans.)
5 mgMÉ mÁ¿veÅ NUbv 11
ˆUÇGb 8 Lyjbv M ‰LvGb, ‰i àwYZGKi msLÅv,
2 n(A) = 6
2
evGm 7 ivRkvnx 3 ‰i àwYZGKi msLÅv, n(B) = 4
3 Lyjbv 5 ‰i àwYZGKi msLÅv, n(C) = 3
XvKv ˆUÇGb bq 8 ‰Lb, 2 I 3 ‰i àwYZK, n(A B)
5
ˆUÇGb 8 ev, 6 ‰i àwYZGKi msLÅv = 2
Lyjbv
evGm bq 7
5 Avevi, 3 I 5 ‰i àwYZK, n(B C)
ivRkvnx ev, 15 ‰i àwYZGKi msLÅv = 1
3
ˆUÇGb bq 8 Lyjbv Avevi, 2 I 5 ‰i àwYZK, n(A C)
ev, 10 ‰i àwYZGKi msLÅv = 2
2, 3, 5 ‰i àwYZGKi msLÅv, n(A B C) = 1
iwdGKi ivRkvnx evGm bq ‰es Lyjbv ˆUÇGb hvIqvi 2, 3 ev 5 ‰i àwYZGKi msLÅv, n(A B C) = n(A) + n(B)
5 5 25 + n(C) n(A B) n(B C) n(A C) + n(A B C)
mÁ¿vebv = 7 8 = 56 (Ans.)
=6+4+3212+1=9
112 cvGéix ‰m‰mwm ˆUÕ¡ ˆccvim ˆgBW BwR: Dîicò DœPZi MwYZ
2, 3 ev 5 ‰i àwYZK nIqvi mÁ¿vebv P(A) =
n(A)
........... (i)
n(S)
AbyK„j mÁ¿veÅ djvdj 9
= =
mgMÉ mÁ¿veÅ djvdj 11 ‰wU Õ·Ó¡ ˆh, A NUbvi Dcv`vb msLÅv 0 ˆ^GK n(S) ‰i gGaÅ
2 ^vKGe|
Avevi, ˆgŒwjK nIqvi mÁ¿vebv = 11 [‘K’ nGZ]
A^Ævr, 0 n(A) n(S)
msLÅvwU ˆgŒwjK nIqvi mÁ¿vebv ‰es 2, 3 ev 5 ‰i àwYZK 0 n(A) n(S)
ev, n(S) n(S) n(S) [n(S) «¼viv fvM KGi]
2 9 11
nIqvi mÁ¿vebvi ˆhvMdj = + = = 1 (ˆ`LvGbv nGjv)
11 11 11 ev, 0 P(A) 1 [(i) bs mgxKiY ˆ^GK]
0 P(A) 1 (ˆ`LvGbv nGjv)
cÉk² 144 ewikvj ˆevWÆ-2015 cÉk² bs 6
L dGji SzwoGZ Avg 2wU, AvGcj 24wU ‰es Kgjv 15wU|
‰KwU dGji SzwoGZ 2 wU Avg, 24 wU AvGcj ‰es 15 wU Kgjv ˆgvU dj = 41 wU
AvGQ| ^Gj nGZ Š`efvGe ‰KwU dj ˆbIqv nGjv| 2
djwU Avg nIqvi mÁ¿vebv, P(M) = 41
K. ˆ`LvI ˆh, ˆKvGbv NUbvi mÁ¿vebvi gvb 0 ˆ^GK 1 ‰i
gGaÅ mxgve«¬ ^vGK| 2 djwU AvGcj nIqvi mÁ¿vebv, P(A) = 41
24