ANALIZA OŠTEĆENJA I MOGUĆNOST SANACIJE POSTOJEĆE KOLOVOZNE KONSTRUKCIJE U ULICI

STAPARSKI PUT U SOMBORU - OD VENCA S. STEPANOVIĆA DO PRVOMAJSKOG BULEVARA

Miroslav Ilić

Ulica staparski put gradska je saobraćajnica u Somboru. S obzirom na pojavu oštećenja na kolovozu,
potrebno je izvršiti vizuelni pregled, dati ocenu oštećenosti, utvrditi uzroke nastanka oštećenja i izneti
moguća rešenja u okviru pojačanog održavanja – rehabilitacije.

Sadašnji kolovoz sastoji se od cementnog betona, presvučenog relativno tankim slojem asfalta (AB
11), tzv. ojačanje zbog održavanja.

Cementnobetonski kolovoz je armiran, izgrađen je 1967 godine, nakon izgradnje kanalizacije. Pre
ovog, bio je asfaltni kolovoz iz 1960, koji je u potpunosti ruiniran zbog podloge neadekvatne
debljine.

Asfaltni kolovoz kao ojačanje cementnobetonskog kolovoza izveden je najverovatnije 80 – ih

godina, a zatim verovatno i 2000 – ih (AB 11, eruptivni agregat).

Na delu od ul. S Radosavljevića do Prvomajskog bulevara 2015 godine izvršeno je profilisanje i

presvlačenje.

Ubrzo su se pojavila oštećenja na mestima poprečnih pukotina i/ili spojnica u cementbetonskom

kolovozu. Iako je sanacija ovih oštećenja vršena 2020 godine, oštećenja se opet pojavljuju.
Nepoznavanje dimenzija betonskih ploča umnogome otežava identifikaciju oštećenja.

Kolovoz je oivičen kamenim ivičnjacima.

Odvodnjavanje je rešeno cevnom kanalizacijom.

Staparski put godinu dana pre rehabilitacije (Google street view, 2014)
Rehabilitacija, juli 2015

Nega betona, 1967

Najkarakterističnija je pojava poprečnih pukotina u asfaltnom zastoru iznad spojnica ili pukotina u
CBZ. Često se pored osnovne reflektovane pukotine, paralelno sa istom pojavljuje i niz
sekundarnih pukotina, koje izazivaju odlamanje.
Detalj.

Iako se zbog asfaltnog zastora ne vidi najbolje, ovde je reč o krunjenju na poprečnim spojnicama ili
poprečnim pukotinama, sa nizom sekundarnih pukotina, koje dovode do krunjenja / odlamanja
komada betona.
Niz sekundarnih pukotina na pešačkom prelazu kod Vojničke ulice

Kod pukotina velikog nivoa oštećenosti, i sam udar pneumatika izaziva širenje oštećenja i odvajanje
komada zastora.
Karakteristična oštećenja

Kao što je vidljivo, spajanjem sekundarnih pukotina nastaju mrežaste pukotine.

Zbog nepoznavanja dimenzija betonskih ploča, nije moguće jednoznačno odrediti uzrok nastanka
oštećenja: reflektovane pukotine iznad spojnica, poprečne pukotine ili „D“ pukotine. Ovo se naročito
odnosi na pukotine sa složenijom formom (sa sekundarnim pukotinama).
Nažalost, iako bi bilo od najveće koristi, nije moguće obaviti uvid u postojeću arhivsku dokumentaciju.

U slučaju da je potrebno obnoviti oštećeni asfaltni zastor koji predstavlja ojačanje krute kolovozne
konstrukcije, stvar postaje dosta složenija.

Lokalizovane dezintegrisane površine gde su slojevi ispod asfalta zahvaćeni pukotinama i izazivaju
oštećenja asfaltnog zastora (npr. betonska ploča ispod sa izraženim "D" pukotinama, smicanje na
spojnicama). Ovo je veoma težak problem za popravku i potrebno je izvršiti ispitivanja da bi se utvrdio
obim oštećenosti. Ako obim oštećenja nije velik, popravka ploča u punoj debljini i konstruktivno
ojačanje bi trebalo da otkloni problem. Konstruktivno ojačanje, nasuprot ojačanju zbog održavanja,
ima veću debljinu (10 do 15 cm) i trajnost.

Generalno, cilj ojačanja zbog održavanja je obnova ravnosti, otpornosti na klizanje i smanjenje
troškova održavanja CBZ. Ako se izvodi u okviru preventivnog održavanja, debljina mu je 5 cm (u
praksi najčešće 5 do 10).

Postoji i teško konstruktivno ojačanje (debljine od 15 do 40 cm), koje ima najmanje troškove
pripreme postojećeg zastora.

U slučaju izrade amortizujućeg, izravnavajućeg i habajućeg sloja, ukupna debljina je 18 – 23 cm.

Amortizujući sloj treba da spreči reflektovanje pukotina iz CBZ. To je sloj koji je po izgledu veoma
otvoren i porozan (100 % drobljeni agregat, 25 – 35 % šupljina). Valja se samo statičkim valjcima,
težine 3.6 do 9 t, u tri prelaza. Mora se paziti da ne dođe do lomljenja zrna agregata.

Kod ojačanja debljine do 15 cm, izuzetno je bitna priprema postojeće betonske podloge.

U principu, postojeći CBZ se priprema na sledeći način:

• Lomljenjem velikih ispucalih ploča na manje komade i valjanje teškim valjkom

• Lomljenjem ploča koje se pomeraju pod saobraćajem i valjanje teškim valjkom
• Injektiranjem ispod ploča – u cilju učvršćivanja
• Krpljenjem dezintegrisanih površina
• Zalivanjem pukotina – radi sprečavanja infiltracije vode odozdo
• Struganjem i ohrapavljivanjem
• Poboljšanjem odvodnjavanja

Zaostala voda u spojnicama može da izazove reflektovanje u roku od jednog dana.

Radi usporavanja pojave reflektovanih pukotina može se upotrebiti i armirani geotekstil, koji zasićen
ugljovodoničnim vezivom, stvara membranu protiv pojave pukotina. Geotekstil treba da bude
potpuno zasićen bitumenom, na način da se ostvari perfektna veza sa podlogom. Ponovno grejanje
asfaltnom mešavinom omogućava vezivu da završi infiltraciju. Geotekstil, dakle, ima ulogu
apsorbera: njegova glavna uloga je ugradnja velikog procenta bitumena, bez rizika njegove
migracije i tečenja habajućeg sloja (pojave izlučevina, kolotraga zbog nestabilnosti i sl.).

Većina ovih proizvoda danas još u fabrici biva impregnirana bitumenom. Takođe, u velikom broju
slučajeva to su kompleksni proizvodi – netkani geotekstili na mreži od stakla.

Izuzetno je bitno da na pukotinama ili spojnicama nema vertikalnih pomeranja, jer u tom slučaju
nije moguće sprečiti pojavu pukotina.
Specifičnost konkretnog projekta je nemogućnost značajnijeg izdizanja nivelete zbog gradskih uslova
(susedne ulice, parkinzi, slivnici, okna i ivičnjaci).

Jedina mogućnost je ugradnja habajućeg sloja u okviru tehnološke debljine asfaltnog betona – AB
11, odnosno AB 11s . To zahteva sanaciju svakog oštećenja u postojećem CBZ, u cilju povećanja
trajnosti.

Prskanje ugljovodoničnog veziva i ručna ugradnja geotekstila – Vojvođanska ulica u Sv. Miletiću
(ojačanje zbog održavanja) foto: soinfo.org

Tipična oštećenja
I kod građevinskog održavanja cementnobetonskih kolovoza ustaljeni su svi osnovni postupci za
popravku nastalih štetnih promena.

Zahvati u postojeće kolovozne konstrukcije u okviru građevinskog održavanja mogu se razvrstati na

- habajući sloj – presvlačenje,

- zastor – ojačanje i

- kolovoznu konstrukciju – obnovu.

Kod svih navedenih karakterističnih postupaka koristi se

- nadogradnja,

- zamena ili

- poboljšanje

tretiranog dela ili celokupne kolovozne

konstrukcije.

Presvlačenje cementnobetonskih kolovoza je u sklopu građevinskog održavanja namenjeno

poboljšanju ravnosti i sposobnosti trenja postojeće kolovozne površine. Za to je debljina sloja
ograničena tehnološkim uslovima za ugradnju.

U slučaju prekomernog ugiba cementnobetonskog kolovoza, potrebno je ojačanje ili obnova

kolovozne konstrukcije.

Ojačanje cementnobetonskih kolovoza nadogradnjom postojećih kolovoznih konstrukcija je u sklopu

građevinskog održavanja u praksi ustaljeno samo pomoću zastora bitumeniziranih mešavina.

Oštećenja postojećih cementnobetonskih zastora koja uslovljavaju ojačanje kolovoznih konstrukcija,

uglavnom su znak zamora materijala koji su ugrađeni u zastor - cementnog betona. Gde je kolovozna
konstrukcija po pravilu zadržala dobru nosivost, za ojačanje je potrebna debljina slojeva
bitumeniziranih mešavina koja sprečava reflektovanje pukotina na površinu ojačanog
cementnobetonskog kolovoza.

Minimalna debljina slojeva bitumeniziranih mešavina za zastor koju uslovljava i tehnologija izvođenja,
jeste 12 cm.

U slučaju da je potrebno izvršiti ojačanje zamenom postojećeg cementnobetonskog zastora, debljina

ojačanja treba da bude određena po postupku koji je ustaljen za dimenzionisanje novih
cementnobetonskih kolovoznih konstrukcija u priručniku SRDM, tč. 8.2.7.

Postojeći cementnobetonski zastori mogu se obnoviti

- zamenom ili
- nadogradnjom.

Zamena pojedinačnih cementnobetonskih ploča je odgovarajuća samo u izuzetnim slučajevima, npr.

kad

- su ploče u velikoj meri ispucale,

- kad su na spojnicama i na spojevima ploča nastali stepenici (rasedanje) ili

- ploče ne mogu ekonomično da se utvrde.

Posle uklanjanja ploča, najpre je potrebno utvrditi razlog za nastale štetne promene i otkloniti ga (npr.
regulisati odvodnjavanje, obezbediti nosivost podloge).

Kod postupka zamene pojedinačnih cementnobetonskih ploča potrebno je voditi računa da postojeći
moždanici i sidra/ankeri ostanu neoštećeni.

Popravka duže deonice oštećenog cementnobetonskog zastora je ekonomična ukoliko se vrši

nadogradnja. Postojeće ploče treba slomiti (veličinu komada ograničiti na stranicu od najviše 40 cm),
a samo u izuzetnim slučajevima sačuvati kao noseći sloj u novoj kolovoznoj konstrukciji.

U slučaju raskomadanja postojećih cementnobetonskih ploča, potrebno je obezbediti dobro

naleganje pojedinačnih komada i nadogradnju odgovarajućim slojem bitumenizirane mešavine za
izravnanje. Na tako pripremljenoj podlozi treba izgraditi nov cementnobetonski ili asfaltni zastor,
dimenzionisan u skladu sa važećom tehničkom regulativom (priručnik SRDM, tč. 8.2.9).

Obnova cementnobetonskog kolovoza novim cementnobetonskim zatorom, ugrađenim na postojeći

zastor i sloj bitumenizirane mešavine za izravnavanje, zahteva izradu spojnica i spojeva iznad
postojećih tj. prekrivanje.

Neophodno je, radi sprečavanja ponovnog nastanka oštećenja u novonanetim slojevima kolovozne
konstrukcije, jasno identifikovati sva postojeća oštećenja i uzroke njihovog nastanka.

Polazna osnova bi bila analiza postojeće arhivske dokumentacije o izgradnji CBZ, kao i detaljno
snimanje stanja funkcionalnih karakteristika, a naročito oštećenosti.

To zahteva pažljivo uklanjanje postojećeg asfaltnog zastora oko karakterističnih poprečnih pukotina,
radi tačnog identifikovanja vrste i stepena oštećenosti CBZ.

Neophodno je, takođe izvršiti uzorkovanje svih slojeva postojeće kolovozne konstrukcije radi
utvrđivanja njihovih fizičko – mehaničkih karakteristika.

Potrebno je utvrditi vrstu i količinu armature u CBZ, raspored spojnica i postojanje elemenata za
prenos opterećenja i njihovu funkcionalnost.

Tek na osnovu dobijenih rezultata (naročito o vrsti i stepenu oštećenosti CBZ), moguće je doneti
tehnički i ekonomski ispravno rešenje.

Kao što je napomenuto, sloj za ojačanje relativno male debljine, izrađen preko CBZ, koji je prethodno
pripremljen, koristi se za ojačanje kolovoza koji je u boljem stanju, radi obezbeđenja udobnije vožnje,
smanjenja troškova održavanja i zaštite kolovozne konstrukcije od ozbiljnijih oštećenja i deformacija.

Sa druge strane, kod jače oštećenih CBZ moraju se primeniti slojevi veće debljine.
Zbog toga, pri projektovanju ojačanja CBZ, moraju se istovremeno uzeti u obzir dva faktora:

• Normalni uticaji sa kojima se računa pri dimenzionisanju svih KO KO i njihovih ojačanja

(saobraćajno opterećenje, karakteristike tla u posteljici, klimatski uslovi...)
• Mogućnost reflektovanja

Prema Priručniku za projektovanje puteva u Republici Srbiji (SRDM), odluka o tome da li treba da se
izvrši nadgradnja ili da se predvidi zamena postojećih cementno-betonskih ploča zavisi od:

- prikladnosti postojeće cementno-betonske kolovozne konstrukcije za deo rekonstruisane nove,

- unapred postavljenih ograničenja (visina kolovoza, nosivost mosta i dr.), i

- ekonomije (ponovna upotreba materijala uklonjenih slojeva postojeće kolovozne konstrukcije –

reciklaža).

Kao što je vidljivo, princip je analogan kao i za ojačanje asfaltne (fleksibilne) kolovozne konstrukcije.

Rekonstrukcija postojećeg cementno-betonskog kolovoza može da obuhvata nadgradnju

- uglađene i/ili neravne površine cementno-betonskih ploča, ili

- ispucanih cementno-betonskih ploča.

Projektovanjem popravki po pravilu se određuje debljina asfaltnih slojeva za nadgradnju.

Popravka uglađene ili neravne površine dobro nosivog postojećeg cementno-betonskog kolovoza
uslovljava primenu postupka glodalicom i ugradnju asfaltnog habajućeg sloja u debljini koja
odgovara tehnologiji (4 do 5 cm). U asfaltnom sloju potrebno je iznad spojnica u postojećim
cementno-betonskim pločama izraditi spojnice i zatopiti ih odgovarajućom bitumenskom
mešavinom za zalivanje.

Postupak rekonstrukcije postojećih kolovoznih konstrukcija sa ispucanim cementno-betonskim

pločama uslovljava u prvom redu drobljenje ploča u sitne komade (veličine stranica do 40 cm), dobro
naleganje i uvaljanje kao i osiguranje eventualno potrebnog dodatnog odvodnjavanja. U zavisnosti od
projektovanog saobraćajnog opterećenja na takvu pripremljenu podlogu treba ugraditi 8 do 10 cm
debeli sloj bitumenizirane mešavine (za asfaltne gornje noseće slojeve – uslovi za kvalitet proizvodnje
i ugradnje odgovarajuće bitumenizirane mešavine određeni su u sklopu Posebnih tehničkih uslova za
građenje (SRCS, tč. 2.4.3).

Način sanacije pojedinih oštećenja u cementbetonskom kolovozu prikazan je u tabeli ispod:

Kao što je iznešeno, u relativno tankom asfaltnom sloju, potrebno je izraditi spojnice, iznad spojnica u
CBZ. To pretpostavlja da u relativno tankom sloju od asfaltnog betona nije moguće sprečiti
reflektovanje spojnica.

Postupci usmereni ka sprečavanju pojave reflektovanja generalno se mogu svrstati u tri kategorije:

• Upotreba poboljšanih mešavina za ojačanje (veći sadržaj bitumena, mekši bitumen i sa

dodacima gume ili polimera)
• Upotreba amortizujućih slojeva i krupnozrnih mešavina
• Armiranje asfaltnih mešavina

Generalno, upotrebom poboljšanih mešavina utiče se na prirodu i karakteristike sloja za ojačanje.

Najznačajniji faktor ovde je količina i karakteristike bitumena (upotreba PmB).

Što se tiče armiranja asfaltnog sloja za pojačanje, početna pretpostavka je da se armatura

suprotstavlja otvaranju pukotina, i njihovom širenju. Osnovni uslovi koje armatura mora da zadovolji
je visoka vrednost modula u odnosu na modul asfaltnog sloja i ostvarenje dobre adhezije.

U slučaju armature povećane debljine sa širokim oknima mreže, može se dodati i efekat uklještenja
asfaltne mešavine u okna mreže, čime se takođe suprotstavlja otvaranju pukotina, naročito pod
saobraćajnim opterećenjem. Između okana mreže, neophodno je da asfaltna mešavina može
prianjati za noseći sloj, da bi se izbegao rizik od loše međusobne veze.

Već je rečeno da većina današnjih proizvoda ove vrste čini armaturna mreža na netkanom
geotekstilu, koji se još u procesu proizvodnje impregniše bitumenom. U pitanju su, dakle,
kompleksni proizvodi. Ugradnja istih vrši se prema uslovima datim u „Ilustrovanim TU za izgradnju i
popravku puteva“, pod pozicijom „Armirani geotekstil“.
Pored asfalta, postojeći betonski kolovoz moguće je obnoviti i cementnim betonom.

U zavisnosti od stanja postojećeg CBZ, novi betonski sloj može imati potpunu, delimičnu ili
neostvarenu vezu sa postojećim kolovozom.

Ishod detaljnog pregleda postojećeg stanja kolovozne konstrukcije treba biti IDP pojačanog
održavanja.

Podela kolovoza na jedinične uzorke za potrebe snimanja stanja na nivou projekta i izbor uzoraka za
snimanje shodno PCI metodologiji izvršen je shodno skici ispod.
Izvori

[1] Cvetanović A., Banić B.: Održavanje puteva, Srbijaput, Beograd, 2005

[2] Subotić P.: Priručnik za asfalt, Institut za puteve, Beograd, 2002

[3]Radojković Z.: Rešenje problema pukotina u projektovanju, građenju i održavanju kolovoznih

konstrukcija, Savremeni problemi projektovanja, građenja i održavanja puteva: monografija povodom
45 godina Instituta za puteve, Institut za puteve, Beograd, 1995

[4] "Guide for Design of Pavement Structures", AASHTO, 1993

[5] Joksić Z.: Kolovozne konstrukcije puteva: projektovanje, građenje i održavanje, Građevinska knjiga,
Beograd, 1986

[6] SRDM Priručnik za projektovanje puteva - 8-2, kolovozne konstrukcije, JPPS, 2012

[7] Uputstva za održavanje puteva u Republici Srbiji: investiciono (građevinsko) održavanje, JPPS, 2012

Miroslav Ilić

[email protected]