3 Mustaqil Ish
3 Mustaqil Ish
1-Misol
a) Kramer formulalaridan foydalanib quyida berilgan sistemani yechimini izlaymiz;
x1 − 2x2 + x3 = 1
2x1 + x2 − 2x3 = −1
3x1 − 2x2 + x3 = 2
1 −2 1
△= 2 1 −2 = 1·1·1+2·1·(−1)+(−2)·(−2)·3−3·1·1−1·(−2)·(−2)−2·(−2)·1 =
3 −2 1
= 1 − 4 + 12 − 3 − 4 + 4 = 6 ̸= 0
1 −2 1
△x1 = −1 1 −2 = 1·1·1+(−2)·(−1)·1+(−2)·(−2)·2−2·1·1−1·(−2)·(−1)−1·(−2)·(−1) =
2 −2 1
=1+2+8−2−4−2=3
1 1 1
△x2 = 2 −1 −2 = 1 · (−1) · 1 + 1 · (−2) · 3 + 2 · 2 · 1 − 3 · 1 · (−1) − 1 · 2 · (−2) − 1 · 2 · 1 =
3 2 1
= −1 − 6 + 4 + 3 + 4 − 2 = 2
1 −2 1
△ x3 = 2 1 −1 = 1 · 1 · 2 + (−2) · (−1) · 3 + 2 · (−2) · 1 − 1 · 1 · 3 − 1 · (−1) · (−2) − 2 · (−2) · 2 =
3 −2 2
=2−4+6−3−2+8=7
△ x1 △ x2 △ x3
x1 = = 36 = 12 ; x2 = = 2
6
= 13 ; x3 = = 76 ;
△ △ △
Demak
1 1 7
(x1 ; x2 ; x3 ) = ( ; ; )
2 3 6
1
b) Tenglamalar sistemasini Gauss usuli yordamida yechimini izlaymiz;
x1 − 2x2 + x3 = 1
2x1 + x2 − 2x3 = −1
3x1 − 2x2 + x3 = 2
Kengaytirilgan
matritsani
tuzib olamiz:
1 −2 1 1 I · (−2) + II 1 −2 4 1
2 1 −2 −1 I · (−3) + III : −4 −3 II · (−4) + III · 5 :
0 5
3 −2 1 2 0 4 −2 −1
1 −2 4 1
: 0 5 −4 −3
0 0 6 7
7
6x3 = 7 =⇒x3 = 6
7 5 1
5x2 − 4x3 = −3 =⇒ 5x2 − 4 · 6
= −3 =⇒ 5x2 = 3
=⇒ x2 = 3
1
x1 − 2x2 + x3 = 1 =⇒ x1 = 2
Demak
1 1 7
(x1 ; x2 ; x3 ) = ( ; ; )
2 3 6
c) Tenglamalar sistemasini Teskari matritsa yordamida yechimini izlaymiz;
x1 − 2x2 + x3 = 1
2x1 + x2 − 2x3 = −1
3x1 − 2x2 + x3 = 2
1 −2 1 x 1
1
A=2 1 −2 X=x2 B=−1 AX = B =⇒ X = A−1 B
3 −2 1 x3 2
2
Bu yerda A−1 deganda A- matritsaning teskari matritsasini tushunamiz;
Teskari matritsa quyidagicha topiladi:
1
A−1 = · AT
detA
bunda detA ̸= 0 bo‘lgandagina teskari matritsa mavjud bo‘ladi. Aksincha detA = 0 bo‘lsa,
teskari matritsa aniqlab bo’lmaydi.
Faraz qilaylik
teskari matritsa
mavjud bo‘lsin.
A A21 A31
11
Ya‘ni AT = A12 A22 A32 , bunda Aij = (−1)i+j Mij - yordamida
A13 A23 A33
A- matritsa elementlarning algebraik to’ldiruvchilarini topamiz.
Endi yuqoridagilarga amal qilgan holda sistemani yechimini izlaymiz;
1 −2 1
detA = 2 1 −2 = 1 − 4 + 12 − 3 − 4 + 4 = 6 ̸= 0
3 −2 1
1 −2
A11 = M11 = = 1 · 1 − (−2) · (−2) = −3
−2 1
2 −2
A12 = −M12 = = −(2 · 1 − (−2) · 3) = −8
3 1
2 1
A13 = M13 = = 2 · (−2) − 1 · 3 = −7
3 −2
−2 1
A21 = −M21 = = −((−2) · 1 − 1 · (−2)) = 0
−2 1
1 1
A22 = M22 = = 1 · 1 − 1 · 3 = −2
3 1
1 −2
A23 = −M23 = − = −(1 · (−2) − (−2) · 3) = −4
3 −2
3
−2 1
A31 = M31 = = (−2) · (−2) − 1 · 1 = 3
1 −2
1 1
A32 = −M32 = − = −(1 · (−2) − 1 · 2) = 4
2 −2
1 −2
A33 = M33 = = 1 · 1 − (−2) · 2 = 5
2 1
−3 0 3
1
A−1 =
−8 −2 4
6
−7 −4 5
−3 0 3 1 (−3) · 1 + 0 · (−1) + 3 · 2
X = A−1 × B = 16 −8 −2 4 × −1 = 16 (−8) · 1 + (−2) · (−1) + 4 · 2 =
−7 −4 5 2 (−7) · 1 + (−4) · (−1) + 5 · 2
1
3
2
= 16 2 = 13 Demak =⇒(x1 ; x2 ; x3 ) = ( 21 ; 31 ; 76
7
7 6
3x − x2 + x3 = 12, 2x − x2 + 3x3 = −4,
1 1
1.3.3. x1 + 2x2 + 4x3 = 6, 1.3.4. x1 + 3x2 − x3 = 11,
5x + x + 2x = 3. x − 2x + 2x = −7.
1 2 3 1 2 3
4
3x − 2x2 + 4x3 = 12, 8x + 3x2 − 6x3 = −4,
1 1
1.3.5. 3x1 + 4x2 − 2x3 = 6, 1.3.6. x1 + x2 − x3 = 2,
2x − x − x = −9.
4x + x − 3x = −5.
1 2 3 1 2 3
4x + x2 − 3x3 = 9, 2x + 3x2 + 4x3 = 33,
1 1
1.3.7. x1 + x2 − x3 = −2, 1.3.8. 7x1 − 5x2 = 24,
8x + 3x − 6x = 12.
4x + 11x = 39.
1 2 3 1 3
2x + 3x2 + 4x3 = 12, x + 4x2 − x3 = 6,
1 1
1.3.9. 7x1 − 5x2 + x3 = −33, 1.3.10. 5x2 + 4x3 = −20,
+ x = −7. 3x − 2x + 5x = −22.
4x
1 3 1 2 3
3x − 2x2 + 4x3 = 21, 3x − 2x2 − 5x3 = 5,
1 1
1.3.11. 3x1 + 4x2 − 2x3 = 9, 1.3.12. 2x1 + 3x2 − 4x3 = 12,
2x − x − x = 10.
x − 2x + 3x = −1.
1 2 3 1 2 3
4x + x2 + 4x3 = 19, 2x − x2 + 2x3 = 0,
1 1
1.3.13. 2x1 − x2 + 2x3 = 11, 1.3.14. 4x1 + x2 + 4x3 = 6,
x + x + 2x = 8.
x + x + 2x = 4.
1 2 3 1 2 3
2x − x2 + 2x3 = 8, 2x − x2 − 3x3 = −9,
1 1
1.3.15. x1 + x2 + 2x3 = 11, 1.3.16. x1 + 5x2 + x3 = 20,
4x + x + 4x = 22.
3x + 4x + 2x = 15.
1 2 3 1 2 3
2x − x2 − 3x3 = 0, −3x1 + 5x2 + 6x3 = −8,
1
1.3.17. 3x1 + 4x2 + 2x3 = 1, 1.3.18. 3x1 + x2 + x3 = −4,
x + 5x + x = −3.
x − 4x − 2x = −9.
1 2 3 1 2 3
5
3x + x2 + x3 = −4, 3x − x2 + x3 = −11,
1 1
1.3.19. −3x1 + 5x2 + 6x3 = 36, 1.3.20. 5x1 + x2 + 2x3 = 8,
x − 4x − 2x = −19.
x + 2x + 4x = 16.
1 2 3 1 2 3
3x − x2 + x3 = 9, 2x + 3x2 + x3 = 4,
1 1
1.3.21. 5x1 + x2 + 2x3 = 11, 1.3.22. 2x1 + x2 + 3x3 = 0,
x + 2x + 4x = 19.
3x + 2x + x = 1.
1 2 3 1 2 3
2x + 3x2 + x3 = 12, x − 2x2 + 3x3 = 14,
1 1
1.3.23. 2x1 + x2 + 3x3 = 16, 1.3.24. 2x1 + 3x2 − 4x3 = −16,
3x + 2x + x = 8. 3x − 2x − 5x = −8.
1 2 3 1 2 3
3x + 4x2 − 2x3 = 11, x + 5x2 − 6x3 = −15,
1 1
1.3.25. 2x1 − x2 − x3 = 4, 1.3.26. 3x1 + x2 + 4x3 = 13,
3x − 2x + 4x = 11.
2x − 3x + x = 9.
1 2 3 1 2 3
4x − x2 = −6, 5x + 2x2 − 4x3 = −16,
1 1
1.3.27. 3x1 + 2x2 + 5x3 = −14, 1.3.28. x1 + 3x3 = −6,
x − 3x + 4x = −19.
2x − 3x + x = 9.
1 2 3 1 2 3
x + 4x2 − x3 = −9, 7x + 4x2 − x3 = 13,
1 1
1.3.29. 4x1 − x2 + 5x3 = −2, 1.3.30. 3x1 + 2x2 + 3x3 = 3,
3x − 7x = −6. 2x − 3x + x = −10.
2 3 1 2 3
6
Bir jinsli tenglamalar sistemasini yeching
1-misol
x1 − 2x2 + 3x3 = 0
2x1 + x2 − 3x3 = 0
3x1 − 2x2 − 3x3 = 0
0 −2 3 1 0 3 1 −2 0
∆x1 = 0 1 −3 = 0; ∆x2 = 2 0 −3 = 0; ∆x3 = 2 1 0 = 0;
0 −2 −3 3 0 −3 3 −2 0
∆x1 ∆x2 ∆x3
Bundan esa x1 = = 0; x2 = = 0; x3 = = 0;
∆ ∆ ∆
Yechimlarga ega bo’lamiz, ya’ni (0; 0; 0)
2-misol
x1 − x2 + x 3 = 0
2x1 + x2 + 2x3 = 0
x1 − 3x2 + x3 = 0
7
Bunday holda sistemadagi ixtiyoriy ikki tenglamani bir-biriga hadma-had qo‘shamiz , natijada
sistemada noma’lumlar soni uchta bo‘lgan ikkita tenglama hosil bo‘ladi. Natijada quyidagi
holat bo‘ladi:
Bu misolda sistemada 1 va 3 tenglamalarni qo‘shamiz hosil bo‘lgan tenglamalardagi ikkita
noma’lumni uchinchisi orqali ifodalaymiz, natijada uchinchi noma’lumni ma’lum son deb
hisoblab ikki noma’lumli tenglamalar sistemasini uchinchi noma’lumga bog‘liq yechimini
izlaymiz:
2x1 − 4x2 + 2x3 = 0
x1 − 2x2 + x3 = 0
x1 − 2x2 = −x3
=⇒ =⇒
2x1 + x2 + 23 = 0
2x1 + x2 + 2x3 = 0
2x1 + x2 = −2x3
8
8x1 + x2 − 3x3 = 0 2x1 − x2 + 4x3 = 0
4. a) x1 + 5x2 + x3 = 0 b) 7x1 − 5x2 + 3x3 = 0
x1 − 7x2 + 2x3 = 0
5x1 − 4x2 − x3 = 0
3x1 − 2x2 + x3 = 0
2x1 + x2 + 3x3 = 0
5. a) 3x1 − x2 + 2x3 = 0 b) 2x1 + 3x2 − 5x3 = 0
x1 + 3x2 + 4x3 = 0
5x1 + x2 − 4x3 = 0
6x1 + 5x2 − 4x3 = 0 5x1 + x2 − 6x3 = 0
6. a) x1 + x2 − x3 = 0 b) 4x1 + 3x2 − 7x3 = 0
3x1 + 4x2 + 3x3 = 0
x1 − 2x2 + x3 = 0
x1 − x2 + 2x3 = 0 x1 − 2x2 + x3 = 0
7. a) 2x1 + x2 − 3x3 = 0 b) 3x1 + 3x2 + 5x3 = 0
3x1 + 2x3 = 0
4x1 + x2 + 6x3 = 0
x1 + 4x2 − 3x3 = 0 2x1 − x2 + 2x3 = 0
8. a) 2x1 + 5x2 + x3 = 0 b) 3x1 + 2x2 − 3x3 = 0
x1 − 7x2 + 2x3 = 0
5x1 + x2 − x3 = 0
7x1 + x2 − 3x3 = 0 7x1 − 6x2 − x3 = 0
9. a) 3x1 − 2x2 + 3x3 = 0 b) 3x1 − 3x2 + 4x3 = 0
x1 − x2 + 2x3 = 0
4x1 − 3x2 − 5x3 = 0
x1 − 2x2 + x3 = 0 2x1 − x2 + 3x3 = 0
10. a) 3x1 + x2 + 2x3 = 0 b) x1 − 3x2 + 2x3 = 0
2x1 − 3x2 + 5x3 = 0
x1 + 2x2 + x3 = 0
9
3x1 − x2 − 3x3 = 0 3x1 − x2 + x3 = 0
11. a) 2x1 + 3x2 + x3 = 0 b) 2x1 + 3x2 − 4x3 = 0
x1 + x2 + 3x3 = 0
5x1 + 2x2 − 3x3 = 0
2x1 − x2 − 5x3 = 0 2x1 − x2 − 3x3 = 0
12. a) x1 + 2x2 − 3x3 = 0 b) x1 + 2x2 − 4x3 = 0
5x1 + x2 + 4x3 = 0
x1 − x2 + x3 = 0
4x1 − x2 + 10x3 = 0
x1 + x2 + x 3 = 0
13. a) x1 + 2x2 − x3 = 0 b) 2x1 − 3x2 + 4x3 = 0
2x1 − 3x2 + 4x3 = 0
3x1 − 2x2 + 5x3 = 0
x1 − 3x2 − 4x3 = 0
x1 + 5x2 + x3 = 0
14. a) 5x1 − 8x2 − 2x3 = 0 b) 2x1 − 3x2 − 7x3 = 0
2x1 + x2 − x3 = 0
3x1 + 2x2 − 6x3 = 0
7x1 − 6x2 − x3 = 0 x1 − 8x2 + 7x3 = 0
15. a) 4x1 + 5x2 = 0 b) 3x1 + 5x2 − 4x3 = 0
x1 − 2x2 + 3x3 = 0
4x1 − 3x2 + 3x3 = 0
3x1 − 2x2 + x3 = 0 2x1 + 4x2 − 3x3 = 0
16. a) 2x1 − 3x2 + 2x3 = 0 b) x1 − 3x2 + 2x3 = 0
4x1 + x2 − 4x3 = 0
3x1 + x2 − x3 = 0
5x1 + x2 − 2x3 = 0
3x1 + 2x2 = 0
17. a) x1 − x2 + 2x3 = 0 b) 3x1 − x2 + x3 = 0
4x1 − 2x2 + 5x3 = 0
2x1 + 2x2 − 3x3 = 0
10
x1 + 3x2 − x3 = 0
4x1 + x2 + 4x3 = 0
18. a) 2x1 + 5x2 − 2x3 = 0 b) 3x1 − 2x2 − x3 = 0
x1 + x2 + 5x3 = 0
3x1 − 2x2 + 5x3 = 0
5x1 − 5x2 + 4x3 = 0 2x1 − x2 + 2x3 = 0
19. a) 3x1 + x2 + 3x3 = 0 b) 4x1 + x2 + 5x3 = 0
x1 + 7x2 − x3 = 0
2x1 + 2x2 + 3x3 = 0
2x1 + x2 − x3 = 0 x1 + 2x2 − 5x3 = 0
20. a) 3x1 − 2x2 + 4x3 = 0 b) x1 − 2x2 − 4x3 = 0
2x1 − 5x2 + 3x3 = 0
2x1 − 9x3 = 0
3x1 + 2x2 − x3 = 0 4x1 − x2 + 5x3 = 0
21. a) 2x1 − x2 + 3x3 = 0 b) 2x1 − 3x2 + 2x3 = 0
4x1 + 3x2 + 4x3 = 0
2x1 + 2x2 + 3x3 = 0
5x1 − 4x2 + 2x3 = 0 5x1 + 8x2 − 5x3 = 0
22. a) 3x2 − 2x3 = 0 b) 7x1 + 5x2 − x3 = 0
4x1 + x2 − 3x3 = 0
2x1 − 3x2 + 4x3 = 0
3x1 − x2 + 2x3 = 0 5x1 − 3x2 + 4x3 = 0
23. a) x1 + x2 + x3 = 0 b) 3x1 + 2x2 − x3 = 0
x1 + 3x2 + 3x3 = 0
8x1 − x2 + 3x3 = 0
2x1 − x2 + 3x3 = 0 3x1 + 2x2 − 3x3 = 0
24. a) x1 + 2x2 − 5x3 = 0 b) 2x1 − 3x2 + x3 = 0
3x1 + x2 + x3 = 0
5x1 − x2 − 2x3 = 0
11
x1 − 3x2 − 2x3 = 0
x1 + 2x2 + 3x3 = 0
25. a) 2x1 − x2 − x3 = 0 b) 3x1 − x2 + 4x3 = 0
3x1 + 3x2 + 2x3 = 0
2x1 x2 + x3 = 0
x1 − 3x2 + 5x3 = 0
4x1 + x2 + 3x3 = 0
26. a) 8x1 − x2 + 7x3 = 0 b) x1 + 2x2 − 3x3 = 0
2x1 + 4x2 − 5x3 = 0
2x1 − x2 + 2x3 = 0
2x1 + 5x2 + x3 = 0
x1 + 2x2 + 4x3 = 0
27. a) 4x1 + 6x2 + 3x3 = 0 b) 5x1 + x2 + 2x3 = 0
x1 − x2 − 2x3 = 0
4x1 − x2 − 2x3 = 0
5x1 − 6x2 + 4x3 = 0
x1 + x 2 + x3 = 0
28. a) 2x1 − 3x2 + 4x3 = 0 b) 3x1 − 3x2 + x3 = 0
4x1 − 11x2 + 10x3 = 0
2x1 − 3x2 + 3x3 = 0
3x1 − 2x2 + x3 = 0 2x1 + 4x2 − 3x3 = 0
29. a) 2x1 − 3x2 + 2x3 = 0 b) x1 − 3x2 + 2x3 = 0
4x1 + x2 − 4x3 = 0
3x1 + x2 − x3 = 0
x1 − 2x2 + x3 = 0 2x1 − x2 + 3x3 = 0
30. a) 3x1 + x2 + 2x3 = 0 b) x1 − 3x2 + 2x3 = 0
2x1 − 3x2 + 5x3 = 0
x1 + 2x2 + x3 = 0
12