Endless Ebook, One Click Away – Start Downloading at ebookname.

com

Handbook of virtual environments design

implementation and applications 1st Edition Kay M.
Stanney

https://ebookname.com/product/handbook-of-virtual-
environments-design-implementation-and-applications-1st-
edition-kay-m-stanney/

OR CLICK HERE

DOWLOAD EBOOK

Browse and Get More Ebook Downloads Instantly at https://ebookname.com

Click here to visit ebookname.com and download ebook now
Instant digital products (PDF, ePub, MOBI) available
Download now and explore formats that suit you...

Virtual Machine Design and Implementation C C 689th

Edition Bill Blunden

https://ebookname.com/product/virtual-machine-design-and-
implementation-c-c-689th-edition-bill-blunden/

Prototyping of Robotic Systems Applications of Design

and Implementation 1st Edition Tarek Sobh

https://ebookname.com/product/prototyping-of-robotic-systems-
applications-of-design-and-implementation-1st-edition-tarek-sobh/

The Description Logic Handbook Theory Implementation

and Applications 1st Edition Franz Baader

https://ebookname.com/product/the-description-logic-handbook-
theory-implementation-and-applications-1st-edition-franz-baader/

Vaccinia Virus and Poxvirology Methods and Protocols

1st Edition Stuart N. Isaacs (Auth.)

https://ebookname.com/product/vaccinia-virus-and-poxvirology-
methods-and-protocols-1st-edition-stuart-n-isaacs-auth/
New Drug Discovery and Development 1st Edition Daniel
Lednicer

https://ebookname.com/product/new-drug-discovery-and-
development-1st-edition-daniel-lednicer/

Leadership for Smooth Patient Flow 1st Edition Kirk

Jensen

https://ebookname.com/product/leadership-for-smooth-patient-
flow-1st-edition-kirk-jensen/

Moral demands in nonideal theory 1st issued as an

Oxford Unversity Press pbk Edition Murphy

https://ebookname.com/product/moral-demands-in-nonideal-
theory-1st-issued-as-an-oxford-unversity-press-pbk-edition-
murphy/

Convict Conditioning Paul Wade

https://ebookname.com/product/convict-conditioning-paul-wade/

Urologic Oncology 1st Edition Jerome P. Richie

https://ebookname.com/product/urologic-oncology-1st-edition-
jerome-p-richie/
Chariots of the Desert The Story of the Israeli
Armoured Corps 1st Edition David Eshel

https://ebookname.com/product/chariots-of-the-desert-the-story-
of-the-israeli-armoured-corps-1st-edition-david-eshel/
HANDBOOK OF VIRTUAL ENVIRONMENTS
Design, Implementation, and Applications
 HUMAN FACTORS AND ERGONOMICS
Gavriel Salvendy, Series Editor

Bullinger, H.-J., and Ziegler, J. (Eds.): Human–Computer Interaction: Ergonomics

and User Interfaces

Bullinger, H.-J., and Ziegler, J. (Eds.): Human–Computer Interaction:

Communication, Cooperation, and Application Design

Stephanidis, C. (Ed.): User Interfaces for All: Concepts, Methods, and Tools

Smith, M. J., Salvendy, G., Harris, D., and Koubeck, R. J. (Eds.): Usability
Evaluation and Interface Design: Cognitive Engineering, Intelligent Agents and
Virtual Reality

Smith, M. J., and Salvendy, G. (Eds.): Systems, Social and Internationalization

Design Aspects of Human–Computer Interaction

Stephanidis, C. (Ed.): Universal Access in HCl: Towards an Information Society

for All

Meister, D., and Enderwick, T.: Human Factors in System Design, Development,
and Testing

Stanney, K. (Ed.): Handbook of Virtual Environments: Design, Implementation, and

Applications

For more information on LEA titles, please contact Lawrence Erlbaum Associates,
Publishers, at www.erlbaum.com.
HANDBOOK OF VIRTUAL ENVIRONMENTS
Design, Implementation, and Applications

Edited by

Kay M. Stanney
University of Central Florida

LAWRENCE ERLBAUM ASSOCIATES, PUBLISHERS

2002 Mahwah, New Jersey London
Senior Acquisitions Editor: Anne Duffy
Editorial Assistant: Karin Wittig Bates
Cover Art Design: Branka Wedell, Graphics Artist, Winter Park, FL
Cover Design: Kathryn Houghtaling Lacey
Textbook Production Manager: Paul Smolenski
Full-Service Compositor: TechBooks
Text and Cover Printer: Hamilton Printing Company

This book was typeset in 10/12 pt. Times, Italic, Bold, Bold Italic. The heads were
typeset in Helvetica Bold, and Helvetica Bold Italic.

Copyright  c 2002 by Lawrence Erlbaum Associates, Inc

All right reserved. No part of this book may be reproduced in
any form, by photostat, microfilm, retrieval system, or any
other means, without prior written permission of the publisher.

Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers

10 Industrial Avenue
Mahwah, New Jersey 07430

The editor, authors, and the publisher have made every effort to provide accurate and
complete information in this handbook but the handbook is not intended to serve as a
replacement for professional advice. Any use of this information is at the reader’s
discretion. The editor, authors, and the publisher specifically disclaim any and all
liability arising directly or indirectly from the use or application of any information
contained in this handbook. An appropriate professional should be consulted
regarding your specific situation.

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

Handbook of virtual environments : design, implementation, and applications / edited by

Kay M. Stanney ; cover art by Branka Wedell.
p. cm.
ISBN 0-8058-3270-X (alk. paper)
1. Computer simulation—Handbooks, manuals, etc. 2. Human-computer
interaction—Handbooks, manuals, etc. 3. Virtual reality—Handbooks, manuals, etc.
I. Stanney, Kay M.

QA76.9.C65 H349 2002

04 .01 9—dc21 2001040284

Books published by Lawrence Erlbaum Associates are printed on

acid-free paper, and their bindings are chosen for strength and durability.

Printed in the United States of America

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
 To John—my everything
and
Sean, Ryan, and Michael—my sunshine
This Page Intentionally Left Blank
 Contents

Series Foreword xi
Foreword xiii
Perspective xv
Preface xix
Acknowledgments xxiii
Advisory Board xxv
About the Editor xxix
Contributors xxxi

I: INTRODUCTION
1 Virtual Environments in the 21st Century 1
Kay M. Stanney and Michael Zyda
2 Virtual Environments Standards and Terminology 15
Richard A. Blade and Mary Lou Padgett

II: SYSTEM REQUIREMENTS

Hardware Requirements
3 Vision and Virtual Environments 29
James G. May and David R. Badcock
4 Virtual Auditory Displays 65
Russell D. Shilling and Barbara Shinn-Cunningham
5 Haptic Interfaces 93
S. James Biggs and Mandayam A. Srinivasan
6 Haptic Rendering in Virtual Environments 117
Cagatay Basdogan and Mandayam A. Srinivasan
7 User Requirements for Perceiving Body Acceleration 135
Ben D. Lawson, Stephanie A. Sides, and K. Amy Hickinbotham
8 Motion Tracking Requirements and Technologies 163
Eric Foxlin

vii
viii CONTENTS

9 Eye Tracking in Virtual Environments 211

Joseph Wilder, George K. Hung, Marilyn Mantei Tremaine,
and Manpreet Kaur
10 Gesture Recognition 223
Matthew Turk
11 Locomotion Interfaces 239
John M. Hollerbach

Software Requirements
12 Virtual Environment Models 255
G. Drew Kessler
13 Principles for the Design of Performance-oriented Interaction Techniques 277
Doug A. Bowman
14 Technological Considerations in the Design of Multisensory Virtual
Environments: The Virtual Field of Dreams Will Have to Wait 301
W. Todd Nelson and Robert S. Bolia
15 Embodied Autonomous Agents 313
Jan M. Allbeck and Norman I. Badler
16 Internet-based Virtual Environments 333
Charles E. Hughes, J. Michael Moshell, and Dean Reed

Application Requirements
17 Structured Development of Virtual Environments 353
John R. Wilson, Richard M. Eastgate, and Mirabelle D’Cruz
18 Influence of Individual Differences on Application Design for Individual
and Collaborative Immersive Virtual Environments 379
David B. Kaber, John V. Draper, and John M. Usher
19 Using Virtual Environments as Training Simulators: Measuring Transfer 403
Corinna E. Lathan, Michael R. Tracey, Marc M. Sebrechts,
Deborah M. Clawson, and Gerald A. Higgins

III: DESIGN APPROACHES AND IMPLEMENTATIONS STRATEGIES

20 Cognitive Aspects of Virtual Environments Design 415
Allen Munro, Robert Breaux, Jim Patrey, and Beth Sheldon
21 Multimodal Interaction Modeling 435
George V. Popescu, Grigore C. Burdea, and Helmuth Trefftz
22 Auditory–Visual Cross-Modality Interaction and Illusions 455
Russell L. Storms
23 Illusory Self-motion in Virtual Environments 471
Lawrence J. Hettinger
24 Spatial Orientation, Wayfinding, and Representation 493
Rudolph P. Darken and Barry Peterson
25 Content Design for Virtual Environments 519
Jerry Isdale, Clive Fencott, Michael Heim, and Leonard Daly
26 Technology Management and User Acceptance
of Virtual Environment Technology 533
David Gross
 CONTENTS ix

27 Virtual Environments and Product Liability 543

Robert S. Kennedy, Kristyne E. Kennedy, and Kathleen M. Bartlett
28 Virtually a Market? Selling Practice and the Diffusion
of Virtual Reality 555
G. M. Peter Swann and Robert J. Stone

IV: HEALTH AND SAFETY ISSUES

29 Direct Effects of Virtual Environments on Users 581
Erik Viirre and David Bush
30 Signs and Symptoms of Human Syndromes Associated
with Synthetic Experiences 589
Ben D. Lawson, David A. Graeber, Andrew M. Mead, and Eric R. Muth
31 Adapting to Virtual Environments 619
Robert B. Welch
32 Motion Sickness Neurophysiology, Physiological Correlates, and Treatment 637
Deborah L. Harm
33 The Social Impact of Virtual Environment Technology 663
Sandra L. Calvert

V: EVALUATION
34 Usability Engineering of Virtual Environments 681
Deborah Hix and Joseph L. Gabbard
35 Human Performance Measurement in Virtual Environments 701
Donald Ralph Lampton, James P. Bliss, and Christina S. Morris
36 Virtual Environment Usage Protocols 721
Kay M. Stanney, Robert S. Kennedy, and Kelly Kingdon
37 Measurement of Visual Aftereffects Following Virtual Environment Exposure 731
John P. Wann and Mark Mon-Williams
38 Proprioceptive Adaptation and Aftereffects 751
Paul DiZio and James R. Lackner
39 Vestibular Adaptation and Aftereffects 773
Thomas A. Stoffregen, Mark H. Draper, Robert S. Kennedy,
and Daniel Compton
40 Presence in Virtual Environments 791
Wallace Sadowski and Kay Stanney
41 Ergonomics in Virtual Environments 807
Pamela R. McCauley Bell

VI: SELECTED APPLICATIONS OF VIRTUAL ENVIRONMENTS

42 Applications of Virtual Environments: An Overview 827
Robert J. Stone
43 National Defense 857
Bruce W. Knerr, Robert Breaux, Stephen L. Goldberg,
and Richard A. Thurman
44 Team Training in Virtual Environments: An Event-based Approach 873
Eduardo Salas, Randall L. Oser, Janis A. Cannon-Bowers,
and Eleni Daskarolis
x CONTENTS

45 Virtual Environments As a Tool for Academic Learning 893

J. Michael Moshell and Charles E. Hughes
46 Development and Evaluation of Virtual Environments for Education 911
Sue Cobb, Helen Neale, Joanna Crosier, and John R. Wilson
47 Medical Applications of Virtual Environments 937
Richard M. Satava and Shaun B. Jones
48 Virtual Environment–Assisted Teleoperation 959
Abderrahmane Kheddar, Ryad Chellali, and Philippe Coiffet
49 Use of Virtual Environments in Motor Learning and Rehabilitation 999
Maureen K. Holden and Emanuel Todorov
50 Virtual Environment Applications in Clinical Neuropsychology 1027
Albert A. Rizzo, J. Galen Buckwalter, and Cheryl van der Zaag
51 Virtual Reality Therapy: An Effective Treatment for Psychological Disorders 1065
Max M. North, Sarah M. North, and Joseph R. Coble
52 Applications of Systems Design Using Virtual Environments 1079
Roy C. Davies
53 Information Visualization in Virtual Environments 1101
Steve Bryson
54 Virtual Environments in Manufacturing 1119
John P. Shewchuk, Kyung H. Chung, and Robert C. Williges
55 Entertainment Applications of Virtual Environments 1143
Eric Badiqué, Marc Cavazza, Gudrun Klinker, Gordon Mair, Tony Sweeney,
Daniel Thalmann, and Nadia M. Thalmann

VII: CONCLUSION
56 Virtual Environments: History and Profession 1167
Richard A. Blade and Mary Lou Padgett

Author Index 1179

Subject Index 1217
 Series Foreword

With the rapid evolution of highly sophisticated computers, communications, service, and
manufacturing systems, a major shift has occurred in the way people use and work with tech-
nology. The objective of this series on human factors and ergonomics is to provide researchers
and practitioners alike with a platform through which to address a succession of human factors
disciplines associated with advancing technologies, by reviewing seminal works in the field,
discussing the current status of major topics, and providing a starting point to focus future
research in these ever evolving disciplines. The guiding vision behind this series is that human
factors and ergonomics should play a preeminent role in ensuring that emerging technologies
provide increased productivity, quality, satisfaction, safety, and health in the context of the
“Information Society.”
The present volume is published at a very opportune time. Now more than ever technology
is becoming pervasive in every aspect of the Information Society, both in the workplace and
in everyday life activities. The field of virtual environments (VEs) emerged some 40 years
ago as a very exotic, extremely expensive technology whose use was difficult to justify. The
discipline has matured, and the cost of VE technology has decreased by over 100-fold, while
computer speed has increased by over 1,000 fold, which makes it a very effective and viable
technology to use in a broad spectrum of applications, from personnel training to task design.
With this viability and broad potential application come numerous issues and opportunities, and
a responsibility on the part of researchers, practitioners, designers, and users of this powerful
technology to ensure that it is deployed appropriately.
The Handbook of Virtual Environments was guided by a distinguished advisory board of
scholars and practitioners, who assisted the editor in ensuring a balanced coverage of the
entire spectrum of issues related to VE technology, from fundamental science and technology
to VE applications. This was achieved in a thorough and stimulating presentation, covered in
56 chapters, authored by 121 individuals from academia, industry, and government laboratories
from Europe, Asia and the United States on topics of system requirements (including hardware
and software), design and evaluation methods, and an extensive discussion of applications. All
this was presented, after careful peer reviews, to the publisher in 1,911 manuscript pages,
including 3,012 references for further in-depth reading, 255 figures, and 76 tables to illustrate
concepts, methods, and applications. Thus, this handbook provides a most comprehensive
account of the state of the art in virtual environments, which will serve as an invaluable source
of reference for practitioners, researchers, and students in this rapidly evolving discipline.

xi
xii SERIES FOREWORD

This could not have been achieved without the diligence and insightful work of the editor and
cooperative efforts of the chapter authors who have made it all possible. For this, my sincere
thanks and appreciation go to all of you.

—Gavriel Salvendy
Series Editor
 Foreword

An explosion has occurred in recent years in our understanding of virtual environments (VEs)
and in the technologies required to produce them. Virtual environments, as a way for humans
to interact with machines and with complex information sets, will become commonplace in
our increasingly technological world. In order for this to be practical, multimodal system
requirements must be developed and design approaches must be addressed. Potential health
and safety risks associated with VE systems must be fully understood and taken into account.
Finally, ergonomic and psychological concerns must be investigated so people will enjoy using
VE technology, be comfortable using it, and seek out its application.
This book provides an up-do-date discussion of the current research on virtual environments.
It describes the current VE state of the art and points out the many areas where there is still
work to be done. The Handbook of Virtual Environments provides an invaluable comprehen-
sive reference for experts in the field, as well as for students and VE researchers. Both the
theoretical and the practical side of VE technologies are explored.
The National Aeronautics and Space Administration (NASA) has long been interested in
virtual environments. This interest arises from the need for humans to efficiently interact with
complex spacecraft systems and to work with very large data sets generated by satellites. In
the future, when humans travel beyond low Earth orbit to explore the universe, the relationship
between the space-faring crew and the technologies they bring with them must be extremely
intimate. The need for a small number of people to be able to work with a huge number of
different technologies will be unprecedented. Virtual environment trainers, for example, are
particularly attractive as a means of conducting just-in-time training before a crew member
conducts a maintenance procedure not practiced for many months. In terrestrial applications,
the complete life cycle for the design of complex systems such as aerospace vehicles will be
completed virtually, before a single piece of metal is cut.
NASA’s needs are unique in some respects but share much in common with other endeav-
ors in today’s world. Virtual environment technologies will also find military, medical, and
commercial (e.g., in manufacturing and in entertainment) applications. As the science and tech-
nology of VEs progress, full-immersion technologies will likely become a standard interface
between humans and machines. This book will help to make that vision a “real” reality.

—Guy Fogleman
Acting Director, Bioastronautics Research Division
National Aeronautics and Space Administration
Washington, DC

xiii
This Page Intentionally Left Blank
Another Random Scribd Document
with Unrelated Content
The Project Gutenberg eBook of Instituut
Sparrenheide
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United
States and most other parts of the world at no cost and with
almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away
or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License
included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you
are not located in the United States, you will have to check the
laws of the country where you are located before using this
eBook.

Title: Instituut Sparrenheide

Author: Christiaan van Abkoude

Illustrator: Jan Rinke

Release date: February 5, 2020 [eBook #61324]

Most recently updated: October 17, 2024

Language: Dutch

Credits: Produced by Jeroen Hellingman and the Online

Distributed
Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project
Gutenberg

*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK INSTITUUT

SPARRENHEIDE ***
 INSTITUUT SPARRENHEIDE.

Voor Annie.

Als een herinnering aan den zomer van 1913.

De auto toeterde, de heer zwaaide met zijn arm.
 In de Vacantie

Bibliotheek voor Jongens en Meisjes.

Serie A Jongensboeken. Deel 13.

Instituut Sparrenheide

door
Chr. van Abkoude
Geïllustreerd door O. Geerling
 Tweede Druk
ALKMAAR—GEBR. KLUITMAN.
1917

BOEKDRUKKERIJ GEBR. KLUITMAN—ALKMAAR.

Eerste Hoofdstuk.
 Oorlogsplannen.

M idden in een groot dennenbosch tusschen Baarn en de Vuursche lag

op een heuveltje, geheel verscholen in het groen, een aardige,
houten villa. Er liep een balcon rond het heele huis en daardoor leek het
veel op een Zwitsersche woning. Alleen het dak stak boven de boomen uit,
en wanneer je uit het dakraam keek, had je een verrukkelijk gezicht over
heel den omtrek. Je zag dan duidelijk de torens van Amersfoort, Soest,
Bunschoten en meer omringende dorpen. Je zag er heel mooi het Witte
Paleis van Koningin Emma en wat naar rechts de Naald van Waterloo.

In dat hooggelegen huis woonde mijnheer Bergwoude, hoofdonderwijzer

van de kostschool „Sparrenheide.” Als mijnheer Bergwoude naar school
ging, behoefde hij alleen maar het heuveltje af te dalen, waarop zijn huis
gebouwd was en den boschweg over te steken, want het schoolgebouw
stond juist aan den overkant.

Dat schoollokaal was niet groot, het bestond maar uit twee klassen en een
gymnastieklokaal. Maar het was ook geen gewone school. Op
„Sparrenheide” kwamen alleen kinderen, die niet zoo vlug konden leeren
als andere jongens en meisjes. Sommigen, omdat ze thuis altijd ziekelijk
waren, anderen omdat ze zenuwachtig waren of vroeger de een of andere
ziekte hadden gehad, waardoor ze later niet meer zoo goed onthouden
konden.

En waarom ze nu op een gewone school niet, en op „Sparrenheide” wèl

konden leeren, dat zullen we in dit boek wel bemerken.

Mijnheer en Mevrouw Bergwoude waren alleraardigste menschen, die

beiden verbazend veel van kinderen hielden. Zij hadden drie kinderen, allen
jongens. Op het oogenblik, dat dit verhaal een aanvang neemt, was juist de
Zaterdagmorgen-schooltijd geëindigd en begaven de jongens en meisjes
zich, voor zoover zij niet bij mijnheer Bergwoude in „pension” waren, naar
huis.
Ook de drie zoons van den hoofdonderwijzer, Hans, Flip en Rob. Hans was
dertien jaar, een flinke, sterke jongen met breede schouders en een paar
armen als een athleet. Voor zijn leeftijd was hij een boom van een kerel en
wat hij met zijn zwarte oogen niet gedaan kreeg, dat maakte hij verder in
orde met zijn gespierde vuisten.

Flip telde twaalf jaar, hij was eveneens een door en door gezonde boy, maar
niet zoo struisch en stevig als Hans, Flip was een rechte pretmaker, hij hield
verbazend veel van grapjes en wist ook vaak allerlei aardige dingen te
zeggen, waarom een ieder moest lachen. De tienjarige Robert, doorgaans
genoemd Rob, was een rare snuiter. Je kon eigenlijk niet uit hem wijs
worden. Hij was wat stil; hij hield veel van zijn ouders en zijn broers, maar
misschien nog meer van de bosschen en de hei met de planten en de dieren.
Hij maakte er een heele studie van en bijna altijd was hij in zijn vrije uren
met zijn botaniseer-trommel en plantenschopje in het bosch te vinden, of
rangschikte zijn verzamelde planten en insecten op zijn kamer. Maar dat
nam niet weg, dat hij toch hetzelfde vroolijke humeur van zijn broers had,
al was hij dan ook wat minder luidruchtig en druk. Hij kon evengoed
meedoen aan hun grappen en spelen als andere jongens, maar bleef altijd
kalm. En waarom hij nu een rare snuiter was? Wel, in de eerste plaats was
hij vreeselijk slordig op alles. Niet alleen op zijn kleeren en boeken, zijn
planten en dieren, maar ook verbazend onverschillig voor andere dingen.
Het kon hem bijvoorbeeld heelemaal niet schelen, een uur te laat op school
of aan tafel te komen. Alle standjes, straffen en vermaningen hielpen weinig
of niets. Soms nam hij zich voor, opeens vreeselijk netjes te worden, maar
maakte het dan weer zóó erg, dat hij op zijn kousen liep om zijn schoenen
niet vuil te maken. Daarbij was hij erg vergeetachtig. Alles en alles bij
elkaar genomen had Rob aanleg om professor te worden.

Ziezoo, nu zijn de drie vroolijke broers voorgesteld. Zooals gezegd, zij

hadden zoo juist de school verlaten en gingen naar huis. Door den tuin, die
op de helling van den heuvel was aangelegd, kwamen zij in de huiskamer,
waarvan de breede tuindeuren wijd open stonden. Zij vonden hun moeder
bezig met het klaarzetten van de koffietafel en volgens trouwe gewoonte
werd zij allereerst eens stevig gepakt door haar drie jongens. Dat deden zij
alle drie met kracht en klem. Vervolgens keken zij met verlangende oogen
naar de stapels boterhammen en zei Flip op vertrouwelijken toon:

„Help ons gauw weg, moedertje, we hebben reusachtig haast!”

„Ja,” voegde Hans erbij, „we hebben nog zooveel te doen en moeten er
vroeg bij zijn.”

„Ik hoef niet eens te eten,” zei Rob.

„Wat zullen we nu weer beleven?” vroeg moeder, „waarom zoo gehaast? En

waarom zonder eten weg? Dat gebeurt niet, hoor! Wat is er dan aan de
hand?”

„Dat zijn groote geheimen, moeder,” zei Flip.

„Staatsgeheimen,” vond Hans.

„Och kom,” pleitte Rob voor zijn moeder, „wij kunnen het moeder best
vertellen.”

Op dit oogenblik kwam hun vader binnen. De heer Bergwoude was een
man met een vriendelijk voorkomen, hij droeg een langen, blonden baard en
blond waren ook zijn haren. In tegenstelling met hem waren zij drie zoons
zwart, net als hun moeder.

„Zoo, zoo,” sprak mijnheer, terwijl hij een stapel schoolschriften op een
tafeltje legde, „en wat zijn dat voor staatsgeheimen, die jullie best aan
moeder kunt vertellen? En dan mag ik ze zeker ook wel hooren?”

De gebroeders keken elkander eens aan en toen zei Hans:

„We gaan oorlog voeren!”

Flip en Rob knikten. Vader en moeder keken elkaar aan.

„Oorlogvoeren?” vroeg Vader verwonderd. „Wat moet dat beteekenen?”

„Wel,” verklaarde Hans, „het is maar een spel. Onze vrinden van de
Baarnsche school komen vanmiddag door het Overbosch naar
„Sparrenheide” om onze school te bestormen en in te nemen. En nu moeten
we er vlug bij zijn om ze op een afstand te houden.”

De heer en mevrouw Bergwoude lachten.

„Komaan,” sprak de eerste, „dus vanmiddag wordt mijn school formeel

bestormd? Wel wel, ik denk, dat ik maar naar Amersfoort zal telegrafeeren
om een detachement soldaten en huzaren. En hoe laat zal dat gebeuren?”

„Ja, dat weten we juist niet, vader,” zei Hans.

„Dat zeggen ze natuurlijk niet,” sprak Flip.

„Neen, dat zeggen ze niet,” herhaalde Rob wijsgeerig.

„Ik hoop niet, dat de andere jongens van onze school zich teveel bij dat spel
zullen opwinden,” zei mijnheer Bergwoude, „want dan is er vanavond geen
huis met hen te houden. Zij zitten nu rustig hun twaalf-uurtje te gebruiken
in de eetzaal.”

„Ja, wat ’n wonder,” zei Flip leuk. „Die weten er nog niets van.”

„Doen ze dan niet mee?” vroeg vader.

„O jawel, maar we zeggen het straks pas, als we naar ’t bosch gaan. Want
zoo gaat het bij het groote leger ook,” zei Hans. „De soldaten weten nooit
van te voren wat er gebeuren zal.”

„Maar hoe zit het plan dan in elkaar?”

„Niet zeggen,” zei Flip.

„Dat is een geheim, Vader, een geheim,” sprak Hans.

„Een geheim, ja, een geheim,” herhaalde Rob weer.

En hoe Vader en Moeder ook probeerden, meer van dat geheim te weten te
komen, de drie gebroeders lieten niets los, zoodat de ouders zich tevreden
moesten stellen met de mededeeling, dat het schoolgebouw dien middag
door den vijand bestormd zou worden.

En toch, zij gaven maar toe en maakten geen bezwaren tegen het vroolijke
spel der jongens. Die wisten ook telkens wat nieuws te verzinnen en
speelden in de bosschen, alsof die hun eigendom waren inplaats van
Kroondomein. Met welwillende medewerking van Vader en Moeder was de
koffietafel dan ook gauwer afgeloopen dan anders en holden de jongens
naar hun kamer.

Hans haalde een wandelkaart van de bosschen te voorschijn en spreidde die

op tafel uit.

„Dit is onze stafkaart,” zei hij lachend. „Ik ben de generaal, Flip en Albert
de Hooge zijn mijn officieren.”

„En ik dan?”

„Jij bent niet oud genoeg voor officier, maar ik heb toch een mooi baantje
voor je. Omdat jij zoo goed met alle hoekjes en gaatjes van de bosschen
bekend bent, wordt jij mijn verkenner.”

„Dat is best,” vond Rob.

„Kijk eens hier,” zei Hans, die als een veldheer zijn plan ging uitleggen. „Ik
heb met Bram Verhallen uit Baarn afgesproken, dat hij om twee uur met
zijn troep het dorp uittrekt bij de Pekinglaan, die je hier op de kaart ziet. Zij
gaan dan door het sparrenbosch onder de tunneltjes van de spoorbanen door
het Baarnsche bosch in. Zie je wel,” vervolgde hij en wees met zijn vinger
de wegen aan op de groene kaart, „dan gaan ze hier door de Borlaan langs
de Groote Kom naar den Eemnesser Straatweg. Daar steken ze schuin over
naar den weg langs het Boterbergje. En vandaar komen ze door het
Overbosch op onze school aan. Nou weet ik natuurlijk niet, welken weg ze
nemen, want dat heeft Bram mij niet verteld.”
„Moeten wij alleen de school verdedigen?” vroeg Flip. „Ik schiet ze met
mijn houten sabel een partij bruine boonen in hun neusgaten en slinger ze
terug, dat ze van hier naar Baarn rollen.”

„Hou nou op met je onzin!” zei Hans ongeduldig, „we kunnen onzen tijd
wel beter gebruiken. Ja, we moeten alleen de school verdedigen, maar we
laten ze niet dadelijk zoo dichtbij komen. Hier op de kaart ligt onze school.
Wij hebben twintig jongens. Vijf moeten bij de school blijven om die te
bewaken. Daar nemen we natuurlijk niet de grootsten voor. Vijftien gaan er
met mij mee. Ik weet een mooie plek om Bram en zijn troep tegen te
houden.”

„Het is nu half één,” zei Rob. „Ik denk, dat ik mijn botaniseertrommel
meeneem.”

„Ben je vierkant gebakken?” vroeg Flip, „er is van middag niets te

botaniseeren, botaniseer jij Bram Verhallen maar op zijn gezicht!”

„Neen, niets meenemen dan een paar goeie oogen en een hoop slimheid,”
zei Hans.

Flip ging opeens ijverig in de lade van de tafel zoeken.

„Wat doe je,” vroeg Rob.

„Ik zoek een hoop slimmigheid,” zei Flip, „want ik ben bang dat ik er te
weinig van in mijn kersepit heb.”

„Als jij vanmiddag in ’t bosch zoo loopt te kletsen als je nou doet,” zei
Hans, „dan stuur je alles in de war. En hoor eens: De school is een fort, dat
door Europeanen wordt bewoond. Bram en zijn jongens zijn een wilde
Indianenstam, de Mohikanen en Bram is Arendsoog, hun opperhoofd.”

„Dan wil ik Soepoog zijn,” zei Flip.

„Een blauw oog kan je dadelijk wel van me krijgen,” bromde Hans, die één
en al ernst en vuur was. „Met jouw flauwiteiten schieten we heelemaal niet
op. Ziezoo, en nou gaan we de anderen waarschuwen.”

De drie broers begaven zich naar de kamers der kostjongens om hen van de
zaak op de hoogte te stellen.

Natuurlijk wilden ze allemaal graag meedoen, maar Hans koos de flinkste

jongens uit om mee te gaan, de overigen konden de school bewaken.

„Ik zou ook wel Indiaan willen zijn,” mompelde Flip bij zichzelven.
„Akibakki kikkerbokki, de taal ken ik al! Ha, gij driedubbele gepofte
honden van bleekgezichten, ik, de dappere Soepoog, zal u met mijn
tomohawk tot gruttenpap met rozijnen en groene zeep hakken. Wee u, gij
grutteneuzen!”
Tweede Hoofdstuk.
 Indianen en Bleekgezichten.

O p het Brinkplein bij de Baarnsche kerk verzamelde Bram Verhallen

zijn mannetjes. Bram Verhallen was van denzelfden leeftijd als Hans
Bergwoude, even sterk, even slim, even stevig gebouwd. Alleen was hij
lichtblond en had zachte, bijna droomerige oogen. Hij was een lobbes van
een jongen, maar liet zich toch niet de kaas van het brood eten. Hans
Bergwoude was een zijner beste vrienden en als zij niet zoo ver van elkaar
gewoond hadden, zouden zij veel meer bij elkaar geweest zijn. Bram was
de eenige zoon van notaris Verhallen; hoewel uit een deftig gezin afkomstig
was hij toch vrij van alle gemaaktheid of aanstellerij. Hij was op school een
ijverig leerling, maar moest nogal blokken om bij te blijven. Hij leefde op
als hij met zijn kameraden kon ravotten.

Intusschen kwamen meer en meer jongens opdagen en allen waren

zenuwachtig van ongeduld om het heerlijke spel te beginnen. Toen zijn
strijders, ongeveer twintig in getal, compleet waren, stelde Bram zich aan
het hoofd ervan en marcheerde naar de Torenlaan, waar hij rechtsaf sloeg,
het Sparrenbosch in. Daar hield hij even halt, liet de jongens in een kring
om hem heen staan en ging het spel uitleggen.

„Jullie weet al zoo’n beetje,” vertelde hij, „wat we gaan doen, maar het
fijne van de zaak zal je nu pas hooren. Wij zijn Indianen van den stam der
Mohikanen.”

„Hoera, hoera, Indianen!” schreeuwde er al een paar.

„Stil toch!” vermaande Toon Sprits, een groote jongen en een der
klassegenooten Van Bram. „Mooie Indianenmanieren om in het bosch zoo
te schreeuwen!”

„Ja,” zei Bram, „als je zooveel spektakel maakt, dan hooren de

„Sparheiders” al direct, waar we zitten. Dus jongens, houdt je doodstil.
Jullie hebben allemaal genoeg Indianenboeken gelezen en daarom weet je
ook best, hoe Indianen in hun bosschen doen. Ik ben Arendsoog, en jullie
kiezen maar een naam voor jezelf uit.”

„Tijgerklauw heet ik!” zei de een.

„Witte Buffel!” riep een tweede.

„Vuurstraal!”

„Edelhart!”

„Apestaart! Oliebol! Kokosvet!” ’t Werd weer een geschreeuw door elkaar

van je welste. Op die manier kwam er van de heele onderneming niets
terecht.

„Stilte!” commandeerde Bram. „Wie niet gehoorzaamt en weer schreeuwt

of leven maakt, kan naar huis gaan.”

Dat hielp. Bram was wel een goeie jongen, maar als hij boos werd,
begonnen zijn gespierde armen een woordje mee te spreken en daar hadden
de jongens respect voor! Het werd dus stil en Bram vervolgde:

„Ik ben Arendsoog en jullie opperhoofd. Toon Sprits en Jan v.d. Zee zijn
mijn verspieders. De school van Bergwoude in het Overbosch is een fort,
waar blanken wonen. Dat fort wordt door ons bestormd. Maar het wordt
verdedigd door de Sparheiders, dat zijn Hans Bergwoude met zijn broers en
de kostjongens. Zij weten, dat wij uit de richting van het Boterbergje
komen.

„Alle Sparheiders hebben een witten band om den arm, en voor ons heb ik
roode banden meegebracht. Hier zijn ze. Bind ze om den rechterarm!”

Dat was gauw gebeurd en daarop deelde Bram zijn troep in.

Voorop ging de spits, Jan v.d. Zee met twee jongens. Jan midden op den
weg, de twee jongens achter de boomen, daarachter een voortroepje van
drie man op den weg, vervolgens een troep van tien man en vijftig meters
daarachter een achterhoede als dekking van vier jongens.

Elk gedeelte moest zorgen met de anderen in verbinding te blijven. En

verder deelde Bram zijn strijders alles mede, wat ze voor dezen middag te
weten hadden.

Had de blijdschap bij het vernemen van dit prettige spel de jongens eenige
oogenblikken luidruchtig gemaakt, nu begrepen ze, dat ze doodstil moesten
zijn. Zij speelden elke week in de bosschen en kenden er evengoed den weg
als in hun eigen huis.

Nadat Bram zijn troep had opgesteld, ging het in de genoemde volgorde
voorwaarts, de bosschen in.

Hans Bergwoude, de generaal der Sparheiders, die het fort der blanken te
verdedigen had, zat intusschen ook niet stil. Vijf verdedigers had hij in een
wijden kring om het schoolgebouw doen postvatten en met vijftien man
trok hij de aanvallers tegemoet. Dat wil zeggen, hij verdeelde ze eerst in
drie partijen. Vijf jongens onder aanvoering van zijn broer Flip trokken door
de Sophialaan den vijand tegen, vijf onder commando van Albert de Hooge
door de Hooilaan en vijf onder hemzelven door de Koninginnelaan, dus in
het midden van de beide andere troepen. Elke troep moest één der jongens
tusschen de boomen laten loopen, om berichten of teekens van links of
rechts over te brengen. Aan het eind van elke laan zouden de troepen halt
houden en daar den toegang voor den vijand afsluiten. Er waren nog wel
meer wegen, die naar Sparrenheide leidden, maar die vormden zulke groote
omwegen, dat er voor de tegenpartij te veel tijd zou verloren gaan om die te
volgen.

Hans wist dit ook wel, daarom had hij de voornaamste wegen naar
Sparrenheide bezet.

Het was stil in ’t bosch.

Wandelaars waren er bijna niet te zien, die kwamen zelden zoo vér en
bleven meestal in de nabijheid van het dorp. De zon scheen vroolijk op
dezen mooien Julidag en in het bosch was het heerlijk zoel onder de
boomen. In de toppen van de beuken en linden zongen merels en lijsters,
ginds sprongen een paar eekhoorntjes tusschen de sparretakken, maar
overigens was het doodstil. Schooner plekjes dan waar de jongens zich door
het bosch bewogen kan men zich moeilijk voorstellen. Naar alle kanten
slingerden zich de grijs bruine paden en verdwenen dan in het
duizendtintige boschgroen. Het lichte bladgroen der linden prijkte naast de
bruine beuken, donkere sparren en dennen daartusschen en opeens weer een
groep zachtgroene eiken, ’t was voortdurend weer ’n andere tint van
boomenloof. Soms weken de boomen vaneen en omringden een open plek,
waar dan ’n vijver gevormd was. Een vijver van helder water, waarin je
salamandertjes en slangen zag en mooie waterinsecten. De bodem was er
bedekt met millioenen bladeren, die voor de vijverbewoners prachtige
nesten vormden.

Ook de jongens genoten thans wel van die heerlijke boschpracht, maar voor
’t oogenblik waren ze toch meer vervuld van het spel van dezen middag.

Zonder onnoodig geruisch te maken gingen de drie troepen voorwaarts door

de lanen. Generaal Hans begreep, dat hij niet tegenover gewone soldaten
stond, maar met Indianen te doen had, die op èchte Indianenmanier
plotseling van achter boomen en struiken te voorschijn konden komen.
Daarom had hij ook den voorzorgsmaatregel genomen, eenigen van zijn
mannetjes niet op de paden, maar tusschen de boomen door te laten loopen.
Eindelijk hadden de drie troepen het eindpunt van de genoemde lanen
bereikt en stelden zich daar verdekt op, dat wil zeggen, zij verscholen zich
tusschen het kreupelhout en zetten een schildwacht achter een boom op den
uitkijk. Elke troep moest op zijn plaats blijven en daar voorloopig bivak
houden.

Generaal Hans wou nu wel eens weten, hoe het met den vijand gesteld was
en daarom riep hij zijn verkenner Rob bij zich.

„Hoor eens, Rob,” sprak hij, „jij moet eens het bosch verder ingaan naar
den kant van het Boterbergje en zien, of er iets van de Indianen te merken
is. Maar kijk goed uit je doppen, hoor, en bemoei je nou eens niet met
allerlei slakken en kevers en aardvlooien en weet ik veel wat voor
ongedierte meer! Denk er aan, dat zoo’n Indiaan op je loert en voor je ’t
weet ben je gebrajen. En zorg dat je zoowat over een half uur terug bent.
Kan je roepen als een kraai?”

„Beter dan jij.”

„Dat zit nog. Als er wat aan de hand is, laat je een kraaienschreeuw hooren.
Dan komen we. Zoo, ga nou maar.”

Rob ging het bosch in en was weldra tusschen het geboomte verdwenen.

Hans ging van den eenen troep naar den anderen langs de verbindingslaan.
Hij lette er op, dat de schildwachten op hun post waren. Maar hij had al
gauw gezien, dat die ijverig hun plicht deden, omdat ze veel te bang waren,
onverhoeds door de Indianen overvallen te worden. Hij besloot daarom
kalm de lanen bezet te houden en alvorens verder te gaan, de terugkomst
van Rob af te wachten en te hooren, wat die van de tegenpartij gezien had.

De Indianentroep was voorzichtig voortgegaan door het bosch. Jan v.d. Zee,
die aan de spits ging, met een makker aan iederen kant tusschen de boomen,
meende op den viersprong van de Boslaan voorbij de Groote Kom onraad te
bespeuren. Hij wenkte zijn nevenmannen en stak den arm omhoog wat door
de achter hem aankomenden gezien werd. Die gaven het teeken door en
opeens hielden alle Indianen halt en wierpen zich plat op den grond,
zooveel mogelijk gedekt tusschen de struiken.

Jan, die zich met den geweldigen naam Tijgerklauw als een echt Indiaan
deed kennen, zag tusschen het kreupelhout recht voor zich uit eenige
jongens bewegen. Zouden de verdedigers van Sparrenheide reeds zoovèr
doorgedrongen zijn? Was het een voorpost? Maar tevergeefs zocht
Tijgerklauw naar den witten band, dien de tegenpartij om den arm moest
dragen. Ook schenen de jongens met een heel ander spel bezig te zijn. En
terwijl Tijgerklauw de vreemde gedaanten tusschen het geboomte
bespiedde, wachtte Arendsoog, het dappere opperhoofd der Mohikanen, op
een tweede teeken.

„Zou Tijgerklauw de bleekgezichten al zien?” fluisterde Arendsoog Toon

Sprits in ’t oor, die nu „Vuurstraal” heette.

„Vuurstraal weet het evenmin als het dappere opperhoofd, maar Arendsoog
kan mijlen ver zien, hij kan naar voren gaan en zien, waarom Tijgerklauw
niet verder gaat.”

„Mijn broeder spreekt verstandig. Ik zal gaan. Hugh! daar geeft Tijgerklauw
weer het teeken: voorwaarts.”

Inderdaad zwaaide Tijgerklauw zijn arm naar voren, de vreemden waren

geen vijanden geweest, en de Indianen slopen weer geruischloos langs de
paden.

Zoo bereikten zij het Boterbergje.

Het Boterbergje is een heuveltje, gelegen aan een zijpad van den Eemnesser
straatweg. Het is omringd door twee rijen boomen, aan drie zijden
daarachter strekt zich over een grooten afstand dicht kreupelhout uit, alleen
de kant van den weg was open. Boven op het bergje stond een bultige,
knoestige lindenboom.

Arendsoog legerde zijn Indiaansche krijgers in het dichtbegroeide terrein

om het Boterbergje, zoodat er geen tip van hun neus te zien was. Hij zelf
kroop naar boven en klom in een boom. Maar veel kon hij niet zien, ’t was
alles bosch en nog eens bosch. Alleen kon hij naar het Noord-oosten een
klein stukje van den straatweg zien. Hij wilde dan ook juist weer uit den
boom klimmen, toen hij de struiken zag bewegen op een plaats, waar zijn
Indianen niet gelegerd waren. Arendsoog hield den adem in en hield zijn
scherpen arendsblik gericht op de struiken.

In ’t volgende oogenblik zag hij een arm tevoorschijn komen, en om dien

arm … een witte band!

Een vijand dus!

Maar was hij wel alleen? Was het niet een sterke afdeeling die
vooruitgezonden was om Arendsoog tegen te houden? Neen, dat was niet
waarschijnlijk, Sparrenheide lag nog op te verren afstand.

Het zou dus wel een verkenner zijn!

Maar dan zou Arendsoog ook wel zorgen, dat het bleekgezicht niet bij zijn
generaal terugkeerde!

Stil… daar kwam een hoofd tusschen het groen te voorschijn, maar de
verkenner was nog te ver om zijn gezicht te kunnen onderscheiden. Hij
keek om zich heen. Toen dook hij weer weg in het groen.

Arendsoog liet zich geruischloos uit den boom glijden. Hij sloop langs den
heuvel naar beneden en wenkte zijn strijders Tijgerklauw en Vuurstraal. Een
enkel fluisterend woord was voldoende om deze twee op de hoogte te
brengen, en plotseling vlogen de drie Indianen het kreupelhout in om den
spion gevangen te nemen. Zij hadden hem gauw genoeg bemerkt en nu
ontstond er een jacht door het eikengewas. Vijftig meter verder lag het
dennenbosch, als de vluchteling daarin zocht te ontkomen was hij verloren.

De Indianen vlogen door het moeilijk begaanbare terrein, zij zagen het
bleekgezicht Rob Bergwoude het bosch steeds meer en meer naderen.…

Daar rende hij er in!

Ziezoo, de tallooze, dicht op elkaar groeiende stammen zouden hem het
snelle voortgaan wel beletten.

En, wat kalmer, volgden de roodhuiden den vluchteling. Ook zij bereikten
nu het dennenbosch.

Maar.… waar was het bleekgezicht?

Arendsoog, Tijgerklauw en Vuurstraal keken verbaasd om zich heen. Zij

keken naar de toppen der stammen, zij schopten de dennetakken van den
grond.

Niets!

Rob Bergwoude was spoorloos verdwenen!

Welcome to our website – the ideal destination for book lovers and
knowledge seekers. With a mission to inspire endlessly, we offer a
vast collection of books, ranging from classic literary works to
specialized publications, self-development books, and children's
literature. Each book is a new journey of discovery, expanding
knowledge and enriching the soul of the reade

Our website is not just a platform for buying books, but a bridge
connecting readers to the timeless values of culture and wisdom. With
an elegant, user-friendly interface and an intelligent search system,
we are committed to providing a quick and convenient shopping
experience. Additionally, our special promotions and home delivery
services ensure that you save time and fully enjoy the joy of reading.

Let us accompany you on the journey of exploring knowledge and

personal growth!

ebookname.com