0% found this document useful (0 votes)
8 views

Term 3

Uploaded by

23ngcoboa
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
8 views

Term 3

Uploaded by

23ngcoboa
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as DOCX, PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 8

ISIZULU FAL IBANGA 10

ISIZULU
ULIMI LOKUQALA
LOKWENGEZA
IBANGA: 10
IZIMISO
ZOKUSETSHENZIS
WA KOLIMI
NOTES
1|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

IZIMPAMBOSI ZESENZO

Siyakwazi ukuba siveze amagama amasha ngokusebenzisa izijobelelo eziqwini


zesenzo.

Isiqu sisinye singaguquguquka ngokuguqula izijobelelo.

IZINHLOBO ZEZIMPAMBOSI

1. Impambosi yokwenziwa
(a) Izenzo ezinamalunga amabili zijobelela u -wa
Inyoka ishaywa ngabafana. (shaya-shaywa)
Abantwana bathandwa ngabazali. (thanda-thandwa)

(b) Izenzo ezinhlamvunye Kanye neziqala ngonkamisa zijobelela u –iwa


Ummbila omusha udliwa ehlobo. (dla-dliwa)
Amahhashi aphiwa amahlanga. (pha-phiwa)
Utshwala benziwa ngubani? (enza- enziwa)
Emshadweni wesintu kuyabiwa. (aba-abiwa)

(c) Izenzo ezishintsha imisindo


Ongwaqa abaguqukayo

P-tsh, ph-sh, bh-j, b-tsh, m-ny, mp-ntsh, mb-nj

Amahhashi aboshwa ngumalume. (bopha-boshwa)


Lo mntwana uhushwa ngamehlo. (hlupha –hlushwa)
Izinyosi zizotatshwa yithi. (tapa-tatshwa)
Inqola izibhhajwa emfuleni. (bhabha- bhajwa)

2|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

Inyama iqotshwa ngombese. (qoba- qotshwa)


Sizothunywa edolobheni. (thuma- thunywa)
Inyoni izibanjwa yinomfi. (bamba- banjwa)

2. Impambosi yokwenzana
Impambosi yokwenzana yakhiwa ngokujobelela u –ana esikhundleni
sikankamisa wokugcina.

Abantwana bayathandana.
Sibone abafana bekhahlelana
Nazi izinja zilumana bo!
Sithe sizobonana edolobheni kusasa.
Umfowethu nodadewethu bayakhohlisana.

3. Impambosi yokwenzisa
(a) Le mpambosi ibonakala ngesijobelelo u- isa

Isho ukwenza umuntu enze into, noma ukwenza into yenze isenzo esithile.
Uthisha ufundisa izingane.
Abafana balengisa izigqoko zabo.
Ngenisa izingubo sekuqala ukuna.
Khanyisa endlini.
(b) Kukhona izenzo ezithile ezigcina ngo-ka ezingajobeleli u-isa, zona
zijobelela u-sa.

Vuka-vusa ethuka-ethusa
Suka-susa goduka-godusa

(c) Ezinye ezingajobeleli u-isa kodwa zijobelela u-za

Vela-veza
3|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

Sondela-sondeza
Limala-limaza
Khuthala-khuthaza

4. Impambosi yokwenzisisa
Le mpambosi ijobelela u-isisa kunkamisa wokugcina
Funisisa bo!
Niboshanelisisa, ningakhohlisi nje.
Nibolalelisisa lapho kufundwa ekilasini.

5. Impambosi yokwenzela
Le mpambosi ijobelela u –ela
Umama uthungela abantwana
Inkosi ikhulumela abantu bayo.

6. Impambosi yokwenzeka
Le mpambosi ibonakala ngesijobelelo u – eka.
Isb. Umngani wakhe uyathandeka.
Iyahambeka le ndlela
Le ncwadi iyafundeka

7. Impambosi yokwenzayenza
Le mpambosi ikhombisa ukwenza into kancane nje. Yona iphindaphinda
isiqu sesenzo.
Ngizohambahamba nje ngisheshe ngibuye.
Ngizofundafunda bese ngiyalala.
U – Aphelele uzwe ukuthi uphasile wase egxumagxuma.

IZINCIPHISO/DIMINUTIVES
INHLOSO YOKUNCIPHISA

1. Sinciphisa ngoba into incane, kukhona enkulu kunaleyo.


2. Ukuqhathanisa ubuningi bento.
3. Ukudelela.
4. Ukuteketisa
4|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

5. Ukulamana

The diminutive in Zulu is expressed by adding ána’ to the end of the noun.
1. Nouns that end in á’’ , ‘e’’ and ‘í’ take –ana and the last vowel falls away.

Isihlahla isihlahlana
Umlenze umlenzana
Umhluzi umhluzana
Ithwasa ithwasana
Itshe itshana
Amazwi amazwana

2. Nouns that end in ö” and “u” take “wana”


Isango isangwana
Induku indukwana
Ixhegu ixhegwana
Icilongo icilongwana
Ubizo ubizwana
Inkukhu inkukhwana
Umkhusu umkhuswana

3. Diminutives are used to describe a younger version


Umuntu umntwana
Inkomo inkonyane
Imbuzi imbuzana
Imvu imvana
Umvemve umvemvana
Ikati ikatshana

5|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

Idada idajana

4. The diminutive can be used at times in a derogatory way


(a) Ungibuka nagala mehlwana akhe
He looked at me with these pathetic little eyes of his.

(b) Wangicasula ngaleli zwana lakhe elincane.

He arritated me with his pathetic little voice.

5. Sound changes in the diminutives


(a) Ph-sh
Iphepha ipheshana
Impuphu impushana

(b) M-ny
Umlomo umlonyana
Inkomo inkonyana
Intamo intanyana
Umthamo umthanyana

(c) B-tsh
Intaba intatshana
Indaba indatshana
Ithuba ithutshana

(d) Mb-nj
Ithambo ithanjana

6|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

(e) Bh-j
Isigubhu isigujana

(f) P-tsh
Ipipi ipitshana

(g) T-tsh
Ikati ikatshana
Imoto imotshwana

(h) Th-sh
Isikhathi isikhashana

(i) D-j
Idada idajana

(j) N-ny
Umfana umfanyana
Isilwane isilwanyana

(k) Nt-ntsh
Umkhonto umkhontshwana

(l) Nd-nj
(m) Amaqanda amaqanjana

7|Page
ISIZULU FAL IBANGA 10

UMSEBENZI

Shintsha amabizo abe izinciphiso

(a) Ngithanda ikati


(b) Ngidinga iphaphu
(c) Ngizosiza intombazane
(d) Emumva kwesikhathi uzoqhamuka nesigubhu
(e) Amadada aphakamisa amakhanda awo.
(f) Ngibona indlela.
(g) Uthwele isigqoko
(h) Awungixoxele indaba
(i) Wangishaya ngencwadi

8|Page

You might also like