0% found this document useful (0 votes)
1K views24 pages

IsiXhosa HL P2 May-June 2024 MG

This document serves as a marking guideline for the IsiXhosa Home Language (HL) examination for May/June 2024, providing instructions for examiners on how to assess student responses. It outlines specific rules for marking various types of questions, including how to handle multiple answers and the criteria for awarding points. The document emphasizes the importance of considering the appropriateness and relevance of student responses while maintaining fairness in the marking process.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
1K views24 pages

IsiXhosa HL P2 May-June 2024 MG

This document serves as a marking guideline for the IsiXhosa Home Language (HL) examination for May/June 2024, providing instructions for examiners on how to assess student responses. It outlines specific rules for marking various types of questions, including how to handle multiple answers and the criteria for awarding points. The document emphasizes the importance of considering the appropriateness and relevance of student responses while maintaining fairness in the marking process.
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 24

SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS/

NATIONAL SENIOR CERTIFICATE EXAMINATIONS

ISIXHOSA ULWIMI LWASEKHAYA (HL)

IPHEPHA LESIBINI (P2)

MEYI/JUNI 2024

ISIKHOKELO SOKUMAKISHA

AMANQAKU: 80

Esi sikhokelo sokumakisha sinamaphepha angama-24.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 2 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

EMAKUQATSHELWE XA KUMAKISHWA

• Le memorandam ilungiselelwe ukuba ibe sisikhokelo kubakorekishi.


• Le memorandam iza kuxoxwa nesigqeba sokukorekisha phambi kokuba kuqalwe
ukukorekishwa kumaziko okukorekisha.
• Iimpendulo zabaviwa kufuneka zinikwe ingqwalasela ngokokufaneleka kwazo.

IZIKHOKELO ZOKUKOREKISHA

1. Xa umviwa ebhale iimpendulo ezingaphezulu kwezilindelekileyo, makisha


impendulo esekuqaleni kuphela. (Umviwa akavumelekanga ukuba
aphendule umbuzo omde nombuzo omfutshane kudidi olunye).
2. Xa umviwa ephendule yomine imibuzo ekwiCANDELO A, (imibongo
efundisiweyo), korekisha kuphela emibini yokuqala.
3. Xa umviwa ephendule imibuzo emibini emifutshane okanye imibuzo emibini
esisincoko kwiCandelo B nakwiCANDELO C, makisha umbuzo wokuqala
kuphela ungawuhoyi owesibini. Ukuba umviwa uphendule yomithandathu
imibuzo (kwiNoveli) okanye yomine imibuzo (kwiDrama), korekisha kuphela
impendulo yokuqala kwiCANDELO ngalinye, xa kwenzekile ukuba uphendule
umbuzo omnye omfutshane nomnye osisincoko.
4. Xa umviwa enike iimpendulo ezimbini ibe eyokuqala ingachanekanga,
elandelayo ichanekile, korekisha eyokuqala ungayihoyi elandelayo.

5. Xa iimpendulo zinonjolwe ngokungachanekanga, korekisha ngokwendlela


ekunonjolwe ngayo kwimemorandam.

6. Xa upelo olugwenxa luguqula intsingiselo, yihlabe loo mpendulo. Xa


intsingiselo ingaguqukanga ngenxa yopelo olugwenxa, yimakishe loo
mpendulo.
7. Imibuzo esisincoko.

Xa impendulo yombuzo osisincoko imfutshane kunoko kulindelekileyo


ngokwenani lamagama, musa ukumohlwaya umviwa kuba sele ezohlwaye
ngokwakhe. Xa impendulo yombuzo osisincoko inde kakhulu, phicotha
ngokwempendulo ayibhalileyo wandule ukuyigqithisela kumkorekishi
ophezulu.
8. Imibuzo emifutshane.

Musa ukumohlwaya umviwa ongasebenzisanga iimpawu zocaphulo xa


ecaphula.
9. Kwimibuzo evulelekileyo, musa ukunika amanqaku ngoHAYI/EWE okanye
ngoNDIYANGQINELANA/ANDINGQINELANI. Korekisha impendulo
exhasayo.
10. Akukho manqaku abelwa uYINYANI/BUBUXOKI okanye LULUVO/YINYANI.
Makisha impendulo exhasayo.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 3 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ICANDELO A: ISIHOBE

IMIHOBE YESIXHOSA – B Ngombane

IMIBONGO EFUNDISIWEYO

UMBUZO 1: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

'AMANQAKU' – ZS Qangule

Sebenzisa la manqaku alandelayo, njengesikhokelo sokukorekisha lo mbuzo.


Iimpendulo zinokwahluka ngokuxhomekeka kwindlela umfundi awuve ngayo umbongo.
Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-24 ukuhlola lo mbuzo.

Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo xa engqina ukuba izinto ocinga


ukuba zizisa ubuhlungu zezona zikusa empumelelweni: Ezi zinto zisebenza ngambini,
kodwa umviwa akunyanzelekanga ukuba aphendule ngolo hlobo.

• 'Ulwazi lufukame ubudenge, ubudenge yitrone yobulumko' - ubudenge


bunceda umntu azi ukuba akazi nto/ wenza impazamo atsho enze amalinge
wokuba aphume kwingxaki angene kuyo ngempazamo yakhe, aze angayiphindi
akufumana ulwazi olumkhaphelela empumelelweni.
• 'Iinyembezi ngumthombo wenkathalo, inkathalo ihlanjwa ziinyembezi' -
iinyembezi ziphuma xa ubani esiva kabuhlungu atsho enze iinzame zokuba
ayiphephe imeko ethe yamlilisa. Uthi ukuze angaphinde akhathazeke
awukhuthalele umsebenzi wakhe/ alungise isiphene esimenze buhlungu aze
aphumelele.
• 'Intiyo iphuphuma luthando, uthando liyeza lentiyo' – Intiyo kukucaphukela into
ngokungazenzisiyo kodwa iveza ukuthanda into echasene nayithiyileyo umntu.
Luthando oluvela kwintiyo olusa umntu empumelelweni. Intiyo yindlela umntu
abonisa ngayo uthando kwenye into, thando olo lumsa kwimpumelelo.
• 'Ukhula lutshaba lwesivuno, isivuno sondliwa lukhula' – ukhula ludlela izityalo
kuthi ngenxa yokudlela kwalo izityalo kunyanzeleke lususwe ukuze zikhule izityalo
kuphume isivuno esihle. Ukuze kulunge kufuneka kubekho into engalunganga ethi
yakususwa aphumelele umntu.
• 'Ukholo lulwandle lweenkolo, iinkolo sisifingo seentolo' – iinkolo ezininzi zizisa
intlungu edalwa lukruthakruthwano nokungcikivana kodwa injongo inye
yeyokukhonza, ukuzisa impumelelo.
• 'Impilo yambethe ukufa, ukufa yileli yobomi' – Ukufa kukhangeleka kuyintlungu
kodwa emveni kokufa kukho ubomi obungunaphakade, umntu kufuneka adlule
kwintlungu yokufa ukuze aye kubomi obungunaphakade
• Zonke ezi zinto zikhankanywe ngasentla zizisa ubuhlungu kodwa kufuneka umntu
azazi azamkele kuba zizo ezilisango elimsa empumelelweni. Ngeliphandle
kufuneka umntu adlule entlungwini nasebunzimeni ukuze aphumelele.
(Nayiphi na impendulo echanekileyo)
[10]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 4 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 2: UMBUZO OMFUTSHANE

'USANA' – ZS Qangule
2.1 Lupholile √/Luzolile√/Luncumile.√

(Nasiphi na isibini) (2)

2.2 luyalila √/luyagxwala √ (2)

2.3 (a) ukuhla kweenyembezi√ (b) kubonakalisa iinzingo zempilo√/(a)


ukukhohlela√ (b) kubonakalisa ukufika kotshaba emzimbeni wosana.√
(Nayiphi kwezi) (2)

2.4 Imbongi isebenzisa isigama esenza umfundi wombongo azibone sele


eluthanda usana esinjengo: 'ungumciki wothanda/ulikhwezi/ukufika kwakho
kuyimvula'.√√
(Xa ethe ‘ewe’ makangahlatywa kuba uxhasa impendulo ekuthiwa
makayixhase. Angazixhasa ngokucaphula okuxhasayo kumbongo.
Makanikwe.) (2)

2.5 Umxholo walo mbongo uchaza ukufika kosana emhlabeni.√√ (2)


[10]
UMBUZO 3: UMBUZO OMFUTSHANE

'ISIQITHI SEENTINI' – TN Kabanyane

3.1 Ngabantu abaneqhenqe√ Ngabantu abalahlekwa ziingqondo.√ (2)

3.2 Bahlaliswa belahliwe bade bawohlozeke.√/ Benziwa baxulubane bengekho


zingqondweni kude kudliwe ofileyo√/ bayayekwa baphazame bangene
emanzini ukuze badliwe ngookrebe.√
(Nasiphi isibini kwezi) (2)

3.3 (a) Akubuza isizekabani √ (b) Ayenyolwa ngomnwe. √/ (a) Akuphindisa √ (b)
kuthiwe angamadelambuso avalelwe esiqithini.√ (2)

3.4 Imbongi iveza uludwe lwabantu abangamaXhosa ababeyikhalazela indlela


yokusetyenziswa kwesiqithi sentini. √√/Isebenzisa umbuzo buciko ukuhlokoza
iingcinga zabafunda lo mbongo ngobucalanye bembulaleko ekwesi
siqithi√√/iveza ngokuchaseneyo iindlela abonwabe ngayo oondlebe zikhany'
ilanga ngeli xesha abantu abakhalazayo bathontelana kwisiqithi sentini
ngokuvalelwa.√√
(Nayiphi kwezi)
(Xa ethe ‘ewe’ makangahlatywa kuba uxhasa impendulo ekuthiwa
makayixhase. Angazixhasa ngokucaphula okuxhasayo kumbongo. (2)
Makanikwe.)

3.5 Umxholo walo mbongo ungokuqhankqalazela ukusetyenziswa gwenxa


kwesiqithi ukoxutha amalungelo wabantu abaNtsundu.√√ (2)
[10]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 5 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 4: UMBUZO OMFUTSHANE

'IMFECANE' – JJR Jolobe

4.1 Ngamadoda √/abafazi√/usapho√/√iimbacu √/amafaca.√


(Nasiphi isibini kwezi) (2)

4.2 Izixeko zabo zaziseziluvundu√/kwakusele amagquba kwindawo ababeme


kuzo√/kwakusisisi ngemva.√
(Nasiphi isibini kwezi) (2)

4.3 (a) Baphelelwa lutshongo √ (b) bafunzela ngodaka.√/(a) kwajaceka izambatho


zabo √ (b) banxiba ingca yasendle.√ (2)

4.4 Imbongi isebenzisa isigama esidala uvakalelo losizi novelwano esinjengo:


'Ngamabona-ndenzile/bethubeleza.../, basinda cebetshu kwiingozi
zamarhamncwa, Zancwina..., zizigulo'.√√
(Xa ethe ‘ewe’ makangahlatywa kuba uxhasa impendulo ekuthiwa
makayixhase. Angazixhasa ngokucaphula okuxhasayo kumbongo.
Makanikwe.) (2)

4.5 Umxholo walo mbongo ubalisa ibali lentlungu yokubhaca kwabantu beshiya
imizi yabo isitsha besiya apho bangaziyo ngexesha leMfecane bade bamkelwa
nguGcaleka.√√ (2)
[10]

UMBUZO 5: UMBUZO OMFUTSHANE

THANDA UHLANGA – WALTER D. CINGO

5.1 Isenzo sokungazi bantu.√/sokungabinanto nokufa kwabantu.√/sokungabinanto


nokutsha kwelizwe√/ sokungenzi nto yakunced' isizwe.√/Sokuthanda intlutha.
√/Sokuthanda intselo.√
(Nasiphi na isibini.) (2)

5.2 'Bath' abantu'.√ (1)

5.3 Kukudala undindwano√/kukudala isingqisho.√/Kukwenza umbongo uvakale


kamnandi√/kukwenza umbongo ubebungoma.√ (1)

5.4 Kwesi sitanza kuthethwa ngomntu ongavakalelwayo ngomnye umntu


nongafuni kunceda mntu ngezinto anazo. √√ (2)

5.5 (a) Masishiye amawonga sincame nokonwaba kweziqu zethu√ (b) sivuse
uhlanga lwethu simele nesizwe sethu.√ (2)

5.6 Lifuthe lokuhlokoza iingcinga zomfundi wombongo malunga nendima amele


ukuyidlala esizweni.√√/Lifuthe lokuvuselela isazela kumfundi wombongo
malunga nendima afanele ukuyidlala esizweni.√√ (2)
[10]
AMANQAKU ECANDELO A: 30

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 6 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ICANDELO B: INOVELI/UNCWADI LWEMVELI

INKAWU IDLIW'ILILA – S Kula


UMBUZO 6: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo


kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
• Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.

Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.


Umviwa angacangcatha kwezi ngongoma xa engqina ukuba ukunganyaniseki kulutshaba
lwempumelelo ejonge uMfuneko kule noveli. UMfuneko uzibonakalisa ukunganyaniseki
kumsebenzi wakhe wokubalipolisa awuqeshelweyo aze aphinde azibonakalise
ukunganyaniseki nakubudlelwane abakhayo kule noveli. Konke ukunganyaniseki
akwenzayo kule ncwadi kumenza angaphumeleli kwiinjongo zakhe.

• UMfuneko uqeshwa njengepolisa aze abonakalise ukunganyaniseki ngokwenza izinto


athi xa ezithethelela uzenza kuba umvuzo wakhe uphantsi.
• Ukunganyaniseki kwakhe kubonakala kubuqhophololo obendeleyo abenzayo.
Ubonakele ezama ukuba ityala lokuphanda ngokufa kukaMsindisi anesandla kuko
liphandwe nguye. Uyamphamba umthetho kungaphumeleli ukulinikwa ityala kuba
kusetyenziswa umthetho othi kufuneka uqale ubelilalela ukuze unikwe ityala
uliphande. Ngokwale meko usala enganyanisekanga kuThantaswa amthembisileyo
ngokuliphanda ngokwakhe eli tyala kanti nakuye buqu.
• Ukunganyaniseki kwakhe kuvela kubunyoka aphikele ukubenza ngabesipolisa
asebenza nabo. Uqala ukunyoka uMapheza ngobumpimpi koogxa bakhe
nakwabaphetheyo kodwa isiphumo ekugqibeleni kwebali sesokuba ubonwa
kwangoogxa bakhe ukuba uyimpimpi. Akaphumeleli ke ngoko kwimizamo yakhe
yokufuna kuphakanyiselwe amehlo uMapheza njengempimpi.
• Kubudlelwane bakhe akanyaniseki kobakhe noThantaswa ongunina womntwana
wakhe. Ungena ephuma kobu budlelwane kuba ubonakalisa iimpawu zokuba
nguzungulichele ade abhaqwe ekugqibeleni nguThantaswa amdubule afe azidubule
naye. Akaphumeleli ukudlala ngoThantaswa nanjengokuba ebefuna ilifa likaMsindisi
ngolo hlobo.
• Njengoko engumntu wamayelenqe, kudula ukunganyaniseki kubudlelwane abenzayo.
Uzuza uNqoza, afune ukumsebenzisela ukuphazamisa uphando lukaMapheza.
Ekugqibeleni akaphumeleli kuba uNqoza ugqibela embhaqile ukuba uyinyoka kwaye
umenza ukhuni lokoja nangona naye ebesele edyobhekile nje. Uphando lukaMapheza
luqhubekeka luye esiphelweni noxa uMfuneko embekela iindidi ngeendidi
zamayelenqe nezabatha. Izabatha azibekayo zilibazisa uphando kuba ukhe alale
nasesibhedlele uMapheza ophandayo kanti konke kuthenga ixesha lokuba ade avele
yena Mfuneko kuloo mayelenqe. Nanko exabana noSiphongo sele ehambise ulwimi
kanti iyelenqe abelenza noSiphongo liphanzile. Ufundwa nangooSiphongo ukuba
akananyani aze ngolo hlobo angaphumeleli ukubulala amandla kaMapheza
okuphanda. Umkhondo uMapheza obemele ukuba wafa ngokwenzame zikaMfuneko
uwufumana ephanda kwaMbuzeli kuba usaphila.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 7 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

• Ukuthanda imali sesona siphako kwezininzi anazo uMfuneko. Sisixhobo esimveza


njengonganyanisekanga umnikazi. Kuba lutshaba kuye ukuthanda imali kuba
nangona ekhe waphumelela kwelikaNompumelelo ityala, liyamphamba
elikaThantaswa kuba akanamhlaba wakufihla amadokethi. Ngaphezulu olu thando
lwemali luhamba lude lumrhintyele. Nanko ede abulawe nanguThantaswa emva
kokuba kuphanze ukunyoba uMdlambila. Akaphumeleli ukuzama le mali ngenxa
yokunganyaniseki kwakhe. Nanko ekhwazwa nguSiphongo bade baxabane ngenxa
yokufuna imali ngeendlela ezimnyama. Kanti uThantaswa umbulalela
kwaukunganyaniseki kwezemali.
• Ukunganyaniseki kukaMfuneko kule noveli kube lutshaba lwempumelelo yakhe kuyo
yonke imibono abenayo.
(Nayiphi na impendulo echanekileyo)
[25]

UMBUZO 7: UMBUZO OMFUTSHANE

INKAWU IDLIW'ILILA – S Kula

7.1 Kukukrokeleka (ngumthetho) ukuba uyabandakanyeka kwisenzo sokubulawa


kukaMsindisi.√ (1)

7.2 Yeyokuba uya kumbhatala ngemali eninzi neyakumonwabisa akuba elenze


laphelela emoyeni ityala abekwa lona lokubulawa kukaMsindisi.√√ (2)

7.3 Zange aphumelele kuba imfuneko yokuba abe ebelilalela ngobusuku


bokugetyengwa kukaMsindisi ukuze atyunjwe abe ngumphandi
akayizalisekisanga√√ /UMfuneko zange aphumelele kuba zange afe uMapheza
lo ebeza kuzigqatsa xa efile.√√ (2)

7.4 'Makafe naye lo Mapheza ukuba unayo indlela.'√/'Nokuba wenze ntoni na


ngaye, ukuba nje mna andiyi kubanjwa ndivalelwe kwakuba kulungile.'√
(Nayiphi na kwezi.) (1)

7.5 Zange bade batshate kuba uThantaswa wamdubula uMfuneko wazidubula


naye bengekatshati.√√ (2)

7.6 Ngokuthi afumane ababulali bakaMsindisi baze babanjwe. √ /Ngokwenza


ukuba kunqunyanyiswe uNqoza noMfuneko abebemsezela umoya malunga
nophando lwetyala lokubandakanyeka kukaThantaswa ekufeni kukaMsindisi.√
/Ngokwenza ukuba kuvalwe iimali zikaMsindisi ebhankini.√
(Nasiphi na isibini esichanekileyo.) (2)

7.7 Isaci sithetha ukufakwa engxakini kungabikho lusizi nalapha kwenziwa iinzame
zokumbulala ngetyhefu entywizisa njengenkawu.√√/ kuzanywa ukumbulala
ngovutha becinga ukuba uza kufa.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

7.8 Luzobo mayana√ kuba ukuzoba mayana kusenokuxela izenzo zomlinganiswa


aze ofundayo ahlumise isimo kwezo zenzo √ nakwesi sicatshulwa sichazelwa
ukuba uMfuneko umthetho wakhe wayenamava okwaphula umthetho
wayengaqali ngowokufa kukaMsindisi kutsho kuvele isimo sakhe.√ (3)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 8 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

7.9 Lilifa likaMsindisi.√√ (2)

7.10 Kukothuka izinto sezabelwe uPhumlani engakhange afake sandla


ukuqinisekisa ukuba uyabelwa naye njengomfazi olilungelo kaMsindisi.√√ (2)

7.11 Ndicinga ukuba wayebhadlile kuba kwathi kanti ekuhambeni kwexesha


uThantaswa sele eneenjongo zokufumana izabelo kumashishini kaMsindisi/
Kuphawuleka ngeenzame zikaThantaswa ngoku sele eswelekile uMsindisi
ukuba kanti uThantaswa ubeneenjongo zokufumana ilifa likaMsindisi
elingangxengwanga ade abele nabangaphandle abafana noMfuneko.√√

OKANYE

Ndicinga ukuba uMsindisi wayengabhadlanga kuba uThantaswa njengomfazi


uhleli enalo ilungelo elingenanto yokwenza nomntwana kwizinto zikaMsindisi
nangoku watsho wadlanga ngelithi unamalungelo obufazi amele ukuba
athathelwe ingqalelo xa kusabiwa ilifa lomyeni wakhe.√√

(Nayiphi impendulo echanekileyo) (2)

7.12 Akafumananga kwilifa likaMsindisi√/akatshatanga noMfuneko.√/akafanga


uMapheza. √
(Nayiphi impendulo echanekileyo) (2)

7.13 Imfene sisilwanyana esaziwa ngokusetyenziselwa ukwenza imisebenzi


emdaka ngoko ke noNqoza usetyenziselwa ukwenza imisebenzi emdaka
nguMfuneko efana nokungcothoza /nokutyisa uMapheza ityhefu.√√ (2)
[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 9 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 8: UMBUZO OSISINCOKO


NYANA WAM! NYANA WAM! – WK Tamsanqa
• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo
kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
• Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.
Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.
Umviwa angacangcatha kwezi ngongoma ukungqina ukuba ukunyaniseka
kunkcenkceshela impumelelo xa ejonge uMangaliso kule noveli. UMangaliso ofudula
enguThole uba nguMangaliso ngenxa yokunyaniseka kwisifungo asenzileyo eselula.
Indlela yakhe ithi inde, inamagingxigingxi kodwa ngokunyaniseka, asikhumbule isifungo
sakhe, aguquke enze okuhambelana naso, lifezeke iphupha lakhe de kufezeke namanye
amaphupha abengazange awavulele mlomo.
• UThole uvela ngokungathi akanyanisekanga kwimpumelelo yakhe ngezenzo. Ibali
lona liveza kwangezenzo ukuba isazela sakhe sinyanisekile sona. Sisazela
esinkcenkceshela impumelelo yakhe kwanomoya weNkosi ophila ngaphakathi kuye.
• Ubonwa esela noThemba noSonwabo kwindlela eya eBhayi kodwa inyaniso ithelele
ngesazela abhomboloze endaweni yokonwabela utywala nabahlobo abadala bakhe.
• Umbhali umenza abe ngathi iyamkhova ibhotile yotywala engasenanto xa izincoma
ngokuthi 'Ndinigqibile'. Uyasothula isikhalo ade athi sele elele aphathwe sisingqala.
Eso singqala sinkcenkceshela ukungonwabi okumenza ahlale ezifuna ukuba kanti
yintoni le angayenzanga.
• Xa ehamba iindlela ezinganyanisekanga ezifana nokuya kuloNomsa uvuthululwa
sisazela namazwi omfo wakwaSigxabhayi. Kuyaqwela ukubethwa nguJoe neqela
lakhe kube kumenza aphindele ngokukhawuleza kwisifungo awasenza kudala.
Nangoku ubhambathisa ukuyisebenzela iNkosi. Kuthe kanti oko komenza alicinge
kwakhona ikhaya. Oku akuhambi ngaphandle kweziphazamiso.
• IKnysna iba sisiphazamiso yona ngokwayo nezoyikiso kodwa ibuye ivele iNkosi
ngencwadana awayeyiphiwe nguThozama nebhayibhile. Iphupha lomfo othwele
umnqwazi wameva linkcenkceshela ngokumbuyisela kwisifungo sokusebenzela
iNkosi.
• Iphango limenza ayisebenzele ngeendlela ezingezizo iNkosi ezikukubaligqirha.
Ukunyaniseka kumkhupha apho ngamaphupha neentshumayelo ezivuselela isifungo
awasenzayo. Ngesi sihlandlo uyalithatha icebo athengise imfuyo agoduke. Xa efika
ekhaya uthatha isigqibo sokubuyela esikolweni. Sesi sigqibo esinkcenkceshela ukuba
ade aluthathe ubizo lobufundisi.
• Ukunyaniseka kwakhe asabele ubizo lobufundisi lumenza abengumfundisi
ophum'izandla owaziwa kumazwe ngamazwe.
• Ukunyaniseka kwakhe kubizo lobufundisi kuyamvuza ngokumdibanisa noyise athe
kanti usenaye engazi.
• Unozinzo emtshatweni nasekhaya ngenxa yokunyaniseka. Unengqili yekhaya ngenxa
yokunyaniseka kumsebenzi wakhe wobufundisi. Unekhaya elifumileyo elinomzali
kwangenxa yokunyaniseka okunkcenkceshele yonke impumelelo yakhe ukusukela
ekufundisweni sisifundisi, sihlawule iindleko zakhe zokufunda ukuya kuthi ga ekubeni
anikwe ibandla elilelakhe.
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) [25]
Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha
IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 10 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 9: UMBUZO OMFUTSHANE


NYANA WAM! NYANA WAM! – WK Tamsanqa
9.1 Wawungonyana wolahleko owabuyela ekhaya akuthwaxwa lilizwe.√ (1)

9.2 Ngokomxholwana wokulahleka kukaThole la mazwi amkhumbuza isenzo


sakhe sokulahleka kumakhaya amabini, ikhaya lakhe lokuzalwa nekhaya
lakwamoya. Utsho azibone ukuba naye angayenza le nto agoduke azicelele
uxolo ngokwezithethe zala makhaya akhe.√√ (2)

9.3 Waphumelela kuba walwamkela ubizo wade wafundela ubufundisi.√√ (2)

9.4 UMangaliso uxolele ukuncama ubuxhwele kuba uyabuncama ubutyebi


abufumana ngobuxhwele, athengise imfuyo, agoduke.√ (1)

9.5 Bade batshata kuba sasikho isiganeko sokutshatiswa kwabo yicawa.√√/Bade


batshata kuba uThozama uyinkosikazi kaMangaliso ngexesha abhaqa uyise
kaMangaliso.√√
(Nayiphi kwezi.) (2)

9.6 Ngokumenzisa izinto ezinxamnye neenjongo zokubangumfundisi ezifana


nokumseza utywala.√ ngokumsa kwabo eKnysna kwaduka injongo yobufundisi
kwagqama ukubalixhwele.√
(Nayiphi na impendulo yomfundi echanekileyo) (2)

9.7 Siyityhila ngokuba uThole ugqibela elandela ubizo lobufundisi.√√ (2)


9.8 Luzobo mayana√ kuba ukuzoba mayana kuxela isenzo endaweni yokunika
uluvo ngomlinganiswa √ nakwesi sicatshulwa sixelelwa into eyenzeka kuThole
ukuze sisukele kuyo ukuhlumisa ukuba ungumntu onesazela.√ (3)

9.9 Yinkumbulo yokuba esengumntwana wayethe ufuna ukufana nomfundisi


owayezidlulela ngakuye.√√ (2)

9.10 Kukuya ngaphambili ngokomgaqo wecawa uzazise ukuba ufuna ukusebenzela


iNkosi.√√ (2)

9.11 Wayezibambile izicaka zikaThixo kuba incwadi ithi kwaphakama isihlanu sonke
samadoda sazinikela akuzinikela yena. √√/ibali liqhubeka lithi mhla wazinikela
yagcwala inkonzo yaseGeorge Goch eyayiseyilambatha ngamarhamente,
wenjenjalo nakuCentane kwahluma konke okungumzila wakhe enkonzweni.√√ (2)

9.12 Kukubethwa ngooJoe eBhayi.√/Kukuqwengwa kukaThemba noSonwabo


ziingonyama ebukele.√ kukubanamaphupha angamlalisiyo. √
(Nasiphi isibini kwezi) (2)

9.13 Ubizo kukubizwa nguThixo ukuba umsebenzele nakule noveli abanye


abefundisi abebengxamele ubufundisi lungekho ubizo boyisakala endleleni.√√ (2)
[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 11 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 10: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

UKHOZI OLUMAPHIKO – N Saule

• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo


kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
• Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.

Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.

Umviwa angacangcatha kwezi ngongoma ukungqina ukuba ukunyaniseka


kunkcenkceshela impumelelo xa ejonge uMfazwe kule noveli. UMfazwe unyaniseka
ngokuthi athathe ubutshantliziyo aze aphumelele ebomini kuze kude kutshintshe
neemeko zokuphila zezwe lakhe.

• UMfazwe uvezwa elitshantliziyo, elikholelwa kwimfundo. Ukubanomqolo, ubukroti,


umonde, ukufunga angajiki zizithako azinikiweyo zokudulisa ukunyaniseka kwakhe
kuxanduva alubekelweyo kule noveli.
• Ukunyaniseka kwakhe kunkcenkceshela impumelelo ekubeni
engumfundisintsapho wezifundo zezeMbali esikolweni, iFunda. Luxanduva
olunzima olu ngexesha lengcinezelo. Nabanenyani bazibona beteketa xa
ukuthetha inyani kuphendulwa ngokuvalelwa ejele. Batya amankanya, bashwamze
xa ukuthetha inyani kuphendula ngokuguqulwa komntu abeyimpimpi. Zizixhobo
zikaMfazwe ezityhile unyaniseko ezi.
• Xa kufunwa abeyimpimpi ude adliswe ngezinja evalelwe engxoweni, akhatywe
esengxoweni enuka umchamo emotweni ehambayo. Konke oku kunkcekceshela
unyaniseko kwinjongo yokulwela amalungelo abantu boMzantsi Afrika.
Unyaniseka apho azixelele ukuba akasoze abeyiyo impimpi.
• Unyaniseka uMfazwe sele ethunyelwa ngoFriday obefudula engumhlobo wakhe
waze wagalelwa ityhefu yokubayimpimpi. Akayithathi uMfazwe le ntambo kuFriday
koko uthi ngokujikelwa nguFriday kufuneke ade abhace xa sele ingxaki ingena
nasekuthatheni ikhaya lakhe.
• Sele abazali bakhe bebulewe nezizalwane akatyhafi uqhuba anyaniseke
kumzabalazo wenkululeko alithathe icebo lokuya elubhacweni neengxaki zendlela
eya apho. Uphumelele ke nangoku uyijaji kwityala likaFriday sithetha nje ngenxa
yokunyaniseka kwakhe kumzabalazo.
• Ilahleko yakhe kaNokuzola ikuvuza ukunyaniseka kwakhe ngokuthi kanti ehleli nje
unonyana wakhe kuNokuzola awayecinge ukuba umncamela uFriday. Ukufa
kukaNokuzola akubanga yilahleko kwaphela.

(Nayiphi na impendulo yomfundi echanekileyo.)


[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 12 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 11: UMBUZO OMFUTSHANE

UKHOZI OLUMAPHIKO – N Saule

11.1 Yintlanganiso yabahlali abalwa ingcinezelo.√ (1)

11.2 Yeyokuba wayesoyikisela ukuba kwakufunyaniswa icala akulo uya


kubasengozini equka neyokubulawa.√√ (2)

11.3 Waphumelela kuba kwafezeka ukubashiya xa waya elubhacweni, eMthontsi.√√ (2)

11.4 'Enye into ndandinganqweneli ukuphinda ndibone ubuso bukaFriday


noNokuzola.'√ (1)

11.5 Abazange bathandane kuba kwacaca ukuba uFriday ubemsondeza uNokuzola


engaqondi ukuba uneenjongo zokungcungcuthekisa uMfazwe.√√ (2)

11.6 Wenza ukuba uMfazwe azondwe ngabafundi bakwaQaka.√/Umenza aziwe


njengempimpi wahamba engcuchalaza engakhululekanga kumhlaba
wakowabo kuba engade avume ukude abe yiyo.√/Utshisa ikhaya
likaMfazwe.√/Usisizekabani sokuduka kwabazali bakaMfazwe bade bagqibele
beswelekile.√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) (2)

11.7 Liyityhila ngokuba abazali bakaMfazwe bagqibele betshiselwa umzi,


bayokuphumla kwamalume kaMfazwe/bagqibela bephumla ngonaphakade
uMfazwe eseselubhacweni.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) (2)

11.8 Luzobo ngqo√ kuba ukuzoba ngqo kukuchaza ngokungafihlakalanga isimo


neempawu zomlinganiswa√ nakwesi sicatshulwa kuchazwa isimo okanye
uphawu lukaFriday lokubangungantweni ongenaxabiso. √
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (3)

11.9 Kumnika amandla nanjengoko engenakutya.√√ (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 13 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

11.10 Kukuya elubhacweni aqeqeshwe njengejoni labalwi bengcinezelo.√√/


Kukufundela ubugqethwa elubhacweni azokugweba abacinezeli.√√ (2)

11.11 Likho kuba eneneni uthando lwakhe luyonakaliswa yintsebenziswano


kaNokuzola noFriday ngoko makazame uNokuzola ahlukane nokuzisondeza
kuFriday.√√

OKANYE

Alikho kuba ngokwebali kuthe kanti akukho nto iqhubekayo phakathi


kukaNokuzola noFriday nguye ovula uthanda phakathi kwakhe noNokuzola
ngokuhambela kude kuye ngezikrokro zakhe.√√ (2)

11.12 Kukubulawa kwabantu abangenatyala kwaQaka.√√/kukutshiswa kwezikolo


ukuze abantwana bangafundi.√√/kukungcungcuthekiswa nokubanjwa
kuvalelwe abantu abangenatyala.√√/Kukucinga ukuba ushiywe nguFriday
kuNokuzola.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) (2)

11.13 Indelelo ivela ngokuthi igama likwaqulethe intsingiselo yokuba uMfazwe


ulibona lilincinci kwaye kulula ukulilwa idabi lakhe noFriday lifikeleleka
kunedabi ajongene nalo lokukhulula uMzafrika.√√ (2)
(Nayiphi na impendulo echanekileyo)
[25]

UMBUZO 12: UMBUZO OMDE

UBUNCWANE BONCWADI LWEMVELI – MMI Swana nabanye

• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo


kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
• Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.
Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.

Umviwa angacangcatha kwezi ngongoma ukungqina ukuba ukunganyaniseki


kukaDyakalashe kulutshaba kwimpumelelo yomlinganiswa kule ntsomi. UDyakalashe
akaphumeleli kwilinge lokwenza ukuba afumane isabelo esingcono kunesabanye
abalinganiswa kuze kubonakale kulutshaba kwimpumelelo yakhe.
• Ukunganyaniseki kukaDyakalashe kuphuhla kwisiphiwo anaso sokuzalwa
enobuqhophololo, enenkohlakalo, de kuyokuma ngokonwabela intlungu yomnye
umntu angaxabisi nobuhlobo

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 14 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

• Isimo sobuqhophololo bukaDyakalashe sivela xa acebisa abanye abalinganiswa


ukuba baziphathele utshongo yena uzophatha izinto ezimnandi. Xa kuqhalwa
seyinguye othi akucelwana. Apha ubanempumelelo yethutyana.

• Ubuqhophololo bakhe buvela nangokuzazi kwangoko ukuba uza kulunywa sisisu


eluhambeni. Ukunganyaniseki kukwinjongo yokuba ufuna ukutya okumnandi yedwa
ngexesha uMvolufu asaye kumkhelela igqabi lokunyanga isisu ukuze angakhothi
naphantsi. Nangona ephumelela kuMvolufu, akaphumeleli kwixhoba lakhe lesibini
elinguMfene.

• Inkohlakalo nokonwabela intlungu yomnye umntu kuvela xa eyolelwe kukutya


kamnandi ngelixa esomiwa lutshongo uMvolufu. Kwityeli lesibini kuvela xa esitya
ukutya kukaMvolufu ebukhweni ngoku esaqhaqhatheka eyokukha igqabi
elingazukwenza nto.

• Ukunganyaniseki kukaDyakalashe kuvela ekubeni engumlinganiswa


ongabuxabisanga ubuhlobo ngokuthi asoloko ebabhanxa abahlobo bakhe,
uMvolufu noMfene. Kuba lutshaba lwempumelelo kuye xa uMfene eziphathela
okwakhe ukutya aze awe phantsi kwilinge lokumenza intlekisa uMfene. Uhleka
intsinimenyo eluphawu lokuphoxeka xa efumanisa ukuba uMfene akaphoxekanga.

• Akaphumeleli ngenxa yokunganyaniseki xa ehlangana nentanga yakhe


emaqhingeni njengoMfene olithi gqwathu alifake epokothweni igqabi ukuze angayi
kwindawo yokukha igqabi azimisele ukumthuma kuyo. Liyafadalala icebo
lokumenza uMfene emke angabikho sendaweni yokutya. Ngelakhe ufuna ukutya
nokukaMfene othe kanti sele ecwangcisile. Ufa namthanyana ke kwelo.
UKUMKANIKAZI NOLIZWE SANDILE

• Ukunyaniseka kwezenzo zikaNolizwe oyinkosikazi yakomkhulu kwaSandile


kumenza aziwe ngemisebenzi emihle yokukhusela amaRharhabe. Uyathandwa ade
anconywe ngabantu besizwe sakhe kuze oko kuvele njengempumelelo.

• Ukubizwa sisibongo ngokuba ngumalusi bubungqina bemisebenzi yakhe yenyaniso.


Umalusi kwaXhosa waziwa ngokunyaniseka ekoluseni umhlambi.

• Isibongo simbiza njengomvali ovalele'ezimaxhaka. Luphawu lokunyaniseka olu


kuba kuthethwa ukuba uyabakhusela abantu bakhe.

• Waziwa nangentembeko eveliswa ngokuthi umbongo umkwekwe ngokumbiza


ngenkomo eyimazi ukuzoba umfanekiso wokubangumama kubantu besizwe sakhe.
Sithi ukwangumalusi oko kubonisa ukuba akapheleli nje ngokubanophawu
lobunozala koko uphinda ajonge nendlela abaphila ngayo abantu besizwe sayo.
Ukululama luphawu oluhamba nokunyaniseka nokuthetha kamnandi nabantu
bakhe. Ezi zenzo zakhe zimvuza ngokuthandwa nokunconywa ngabantu bakhe
kuba ukubonwabisa kwabo kwenza umanyano nenkqubela esizweni sakhe.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 15 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

• Ukunyaniseka kwakhe kuveliswa kuneziphumo ezihle xa enconywa ngako sisizwe


sakhe. Ungumntu ongumama ongabalahlanga abantu bakhe nesizwe sakhe
akufelwa ngumyeni wakhe. Seso sizathu esenza isibongo siphawule ngokomelela
kwakhe eme nokuba sele engasenaye nomyeni lowo wayeyinkosi yamaRharhabe.
Unesakhono sokongamela, akhusele amaRharhabe. Imbongi ide ithethe naye
imyaleze ngabantu abathile besizwe sakhe kunye nezinye izinto amakazenze. Oko
ngumvuzo kuba kubokalisa ukumthemba uNolizwe.
(Nayiphi impendulo echanekileyo) [25]

UMBUZO 13: UMBUZO OMFUTSHANE

UBUNCWANE BONCWADI LWEMVELI SWANA MMI nabanye

13.1 Ingemvelaphi yesaci esithi ukuza kukaNxele√√/Ingembali yeenkosi ezimbini


ezazihlala emanzini uTayi noDalidephu ekwakufuneka zihlonitshiwe ngabantu
bakwaNdlambe ngokuzikhahlela xa bewela umlambo.√√
(Nayiphi kwezi) (2)

13.2 Kukubonisa indlela ezazihlonitshwa ngayo iinkosi ezi.√ (1)

13.3 Waphumelela kuba abantu babezenza izinto abayalela ukuba bazenze kuba
besoyika ukujika babeziimbovane abanye babeziinkuni, nokumka noqhwithelo
lomoya.√√ (2)

13.4 'Wabanjwa ngamaNgesi, xa eyokungenela iRhini nemidushane, wawezwa


wasiwa esiQithini saseRobben Island.'√ (1)

13.5 Wasiwa ecamagwini ngeenkomo ezimdaka, ezilubhelu nezimnyama.√√ (2)

13.6 Ngumoya woloyiko kuba wayenezoyikiso eziza kwehlela umntu


ongayilandeliyo imiqathango awayeyibekile.√/Ngumoya wethemba kuba esithi
bonke ababhubhayo baya kuvuka ekufeni bephuma kulwandle
lwakwaGompo.√ (2)

13.7 Isaci ‘ukuza kukaNxele’, sivela kwimbali engesenzo sikaNxele sokwenza


iziprofetho ezingazange zazaliseka okanye ukulindwa kukaNxele
owathembisa ngokubuya akaze abuye.√ Sesisetyenziselwa ukuchaza into
elindelweyo ebonakala ingazi kuzaliseka.√√ (3)

13.8 AmaRharhabe aqala angavumi ukwamkela izinto ezithethwa nguNxele kuba


elindele amaphakathi akwaNdlambe.√/AmaRharhabe alikhupha lapoqa
elokuba makade avunywe lo kaNxele.√ (2)

13.9 Yinyanga yokubala iminyaka yobudoda.√√ (2)

13.10 Luxwesiso.√√ (2)

13.11 NgamaXhosa√ kuba iSilimela iyinkwenkwezi enkulu nesetyenziselwa ukubala


iminyaka yobudoda bawo.√ (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 16 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

13.12 Sisikhahlelo.√/Imbongi isebenzise uphindaphindo.√/Imbongi isebenzise


uxwesiso.√
(Nasiphi na isibini kwezi) (2)

13.13 'Kulapho yaqala khon'ukugagana.'√√ (2)


[25]

AMANQAKU ECANDELO B: 25

ICANDELO C: IDRAMA

UMBUZO 14 (UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI)

BUZANI KUBAWO – WK Tamsanqa

• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo


kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.
Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.

Kungaziintloni ukwayanyaniswa nomlinganiswa onguZwilakhe kule drama ngenxa


yokuba esoyiswa kukuphumelela ukuba ngumzali ongumzekelo.

• Ubuzali obungumzekelo buye bufune umzali amamele, awavelele onke amacala


kwingxaki, angaqweqwedisi, angafuni okukokwakhe. Konke okukhankanywayo
bubuthathaka azibonakalisa enabo uZwilakhe kule drama.
• Kuluphawu olufunekayo ukufunga ungajiki kodwa kufuneka ufunge ungajiki
kwimeko engagxobhi ukuphila nobomi babantu. Le drama imveza uZwilakhe
njengomzali onobuthathaka bokufunga angajiki xa emela into ethethwe
yinkosikazi yakhe kuze oko kufunga kwakhe angajiki kuphelele kwindyikityha
yokufa.
• Ufunga angajiki ebubona ubomi bomntwana wakhe uGugulethu ukuba
busemngciphekweni sisigqibo asithathayo. UGugulethu ubonisa iimpawu
zokuqalwa luxinzelelo lwengqondo kodwa uyise aqhube ambophelele esithela
ngesebe lesiko. Olu luphawu olungathandekiyo, olwenza iintloni ngakumbi xa
luneziphumo ezibi ngohlobo olwenze ngalo.
• Ukwayanyaniswa nomlinganiswa ongakwazi kuqaphela imida yamalungelo
namagunya anawo kwenza iintloni. UZwilakhe usebenzisa amagunya
enkonzweni, kwiintlanganiso zamaHlubi ezixoxa ngomba wokuzeka konyana
wakhe kanti nakwiinkundla zamatyala. Uyazithethelela bagqibele
abaziziphathamandla bemxelela nje ngale ngxaki yakhe kodwa bangabi nawo
amandla okumjika. Isiphelo sibayindyikityha yokufa.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 17 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

• Isikhwasilima anaso uZwilakhe umntu anga angafihla ubuso kuso sesokuthanda


izwi lakhe ngendlela yokuba angakuthatheli ngqalelo okuthethwa ngabanye
abalinganiswa. Ukungathatheli ngqalelo amacebiso awanikwa ngamaHlubi,
uMzamo, necebiso likaMfundisi kumfohla kwelimnyama lona ihlathi. UGugulethu
uthetha nangesenzo sokuzilela uNomaMpondomise avele apho uZwilakhe
engasenayo nemfobe njengomzali. Akangezayamanisi naye umntu umlinganiswa
othanda elakhe yedwa ilizwi.
• Kubanzima ukwamkela ukubanguntamolukhuni ngokokude angaziboni naxa esenza
izinto eziphikisana nento ayishumayelayo. Kunga umntu angazifihla xa uZwilakhe
ekhunjuzwa ngezinto azenzayo ezinxamnye nesiko athi ulimele ngelakhe. Ukunxiba
izinxibo zaseNtshona, ukungabhinqi zimfele, ukuxoxela umba wobulawu endlwini
yimizekelo yezinye kwizenzo azenza ephikisana nomlomo wakhe.
• Kunge umntu angazifihla xa ejonga iziphumo zokunyanzelisa kwakhe ukuba
uThobeka nabantwana basiwe kuGugulethu obabalekileyo. Kuziintloni
ukwayanyaniswa nomntu othatha izigqibo ezineziphumo ezikukufa.

Zonke ezi mpawu zikaZwilakhe zibeneziphumo zentlekele; kufe abantu abaninzi:


uNomaMpondomise, uMaNyawuza unina kaNomaMpondomise, uThobeka
nabantwana bakhe abathathu, uMaGaba unina kaGugulethu, uGugulethu
ngesigwebo sentambo. Ezi ziphumo zibambisa amazinyo, kuziintloni
ukwayanyaniswa nomntu onezenzo ezineziqhamo ezizizidumbu ezingaka.
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) [25

UMBUZO 15 (UMBUZO OMFUTSHANE)

BUZANI KUBAWO – WT Tamsanqa

15.1 Iqulethe iindaba zokuvunywa kwesicelo sothando lukaGugulethu


nguNomaMpondomise.√ (1)

15.2 (a) Bafana ngeenkani√ (b) Bohluke ngezixhobo abazisebenzisayo ukufikelela


kwiminqweno yabo.√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

15.3 UMzamo uncedisa uGugulethu ukurhintyela igqaza


elinguNomaMpondomise.√√/Ubonakalisa uvuyo ngokuxhawula uGugulethu
emva kokuvunywa kothando lwakhe nguNomaMpondomise.√√/Uthetha
noZwilakhe ukuba avumele uGugulethu atshate intombi ayithandayo.√√
(Nayiphi na kwezi) (2)

15.4 Ileta ibangela ukuba uGugulethu aqiniseke ngentombi afuna ukuyitshata


engenguye uThobeka ambonelwa ngabazali bakhe.√ Idulisa umahluko
kwiinjongo zokutshatiswa nokutshata kukaGugulethu apho uGugulethu afuna
ukutshata ngenxa yothando abe uyise efuna ukumtshatisa ngenxa yokuthanda
ikhaya lentombi.√ Le leta yomeleza umoya kaGugulethu atsho aphuncukelwe
sisimilo de abize uyise ngexoki.√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (3)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 18 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

15.5 Kwenze uZwilakhe, uLangeni noMcothama bazibone sebesukuzana


nabantwana ngendaba yokutshatiswa kwabo elowo efuna ngendlela
ehambelana nelakhe ixesha lokuphila. √√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

15.6 Kufe uNomaMpondomise√ umzali wakhe wafa√ uGugulethu nomzali wakhe


bafa√ uThobeka nabantwana bakhe bafa.√/kubhubha uMzamo ngokuhlatywa.
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

15.7 NgokaMzamo.√/NgokaNomaMpondomise.√/ NgokaMaNyawuza.√


(Nasiphi isibini kwezi.) (2)

15.8 Yeyokuba ukungayilweli into oyifunayo kungakufaka kwingxaki enkulu


enokuchaphazela ubomi bakho bonke.√√/Ngowokuba usana olungakhaliyo
lufela embelekweni.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) (2)

15.9 Yeyokuba ukufa okusele kwenzekile okukaMzamo, uNomaMpondomise


noMaNyawuza kusezizinto ezincinci kusekho indyikityha yokufa kwabantu
eseza kuza njengokufa kukaThobeka nabantwana bakhe, ukufa kukaMaGaba
unina kaGugulethu kunye nokufa kukaGugulethu.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

15.10 UGugulethu ukwelokuba kungasuke kufiwe kunokuba avume ukugoduswa


asiwe kuThobeka.√√ (2)

15.11 USathana ngokokubeka kukaMthetho ngumdali wezinto ezimbi ezehlela


abantu nanjengoko sekukho nokufa okusekwenzekile.√√ (2)

15.12 Noko isigwebo sibeqatha kakhulu√ kuba sidlula namagunya emithetho yeli
lizwe ngokwanamhlanje√√/ Kaloku uGugulethu akazenzanga ngokubulala
ubephantsi koxinzelelo lomoya nengqondo. Lilonke ubemele ukuba ukhe
wabekwa naphantsi kweliso leenkonzo zonyango lwengqondo nomoya.√√

OKANYE

Sisigwebo esimfaneleyo esihambelana nemithetho yeliya xesha.√ Kuba kuye


kudlanga ukubulawa kwabantu basetyhini nabantwana bade babe
bangamaxhoba ngenxa yokuba singasiwa so isikhalo sababhinqileyo
nabantwana.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo) (3)
[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 19 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 16: UMBUZO OSISINCOKO SONCWADI

INDLAL'INAMANYALA – M Lamati

• Apha ngezantsi sisikhokelo sokuphendula esi sincoko, sisebenzise njengesikhokelo


kuphela.
• Mazamkelwe iimpendulo ezahlukileyo nezichanekileyo ezibonisa ubungqina
bokucinga nzulu nokutolika ngendlela eyahlukileyo.
• Uluhlu lwemizekelo lunokusetyenziswa ukuxhasa izimvo zabo.
• Jonga kwirubrikhi ekwiphepha lama-25 ukuhlola lo mbuzo.

Umviwa angachankcatha kwezi ngongoma zilandelayo.

Kungaliqhayiya ukwayanyaniswa nomlinganiswa onguSiqhiwu kule drama kuba ulumelo


lomntu onguntliziyontle kwabasekuhlaleni. Ungumlinganiswa ofuna ukuvuzwa ngento
ayenzileyo. Akayifuni into eza kuye ngondlelamnyama. Akafuni ukubona umntu azalana
nazana naye ephatheka kakubi. Uzimisela ukulwela eyiyeyakhe nemele ukuya komnye
umntu apha ebalini. Kanti ke uzimisele ukuzenza idini apho kufuneka athelele
kulungelwe nabanye. Unesibindi sokuyikhalimela into embi nokuba sele isenziwa
ngumntu omdala. Akambombozeli ecaleni, uyangqala ukuze ilunge into ayilungisayo.

USIQHIWU

Ukuxhasa uluvo olungentla uSiqhiwu ngumlinganiswa onokubaneqhayiya xa


unokwayanyaniswa naye.
• USiqhiwu umela inyaniso akadibani nobuqhophololo. UMamQhinebe ongunina uthi
sele esithi makanyobe azokufumana umsebenzi yena azalele endle esithi
akanakwenza buqhophololo bokuqeshwa kuba esithi akanakunyobela amandla
nengqondo yakhe. Oko kwenza ukuba umntu akuthande ukwayanyaniswa naye.
• USiqhiwu kwiphulo lakhe lokulwela namalungelo abanye abantu unqandela
uSirhezu kubuqhophololo bukaMaqhikizane omosha amantombazana ngokuwaloba
ngemali nangengqesho. USiphokazi uthi sele ehilitekile yile mali nokutshatwa
nguMaqhikizane luncede ungenelelo lukaSiqhiwu, abeliqhayiya.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 20 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

• Kukwaliqhayiya kwakule meko kaSiphokazi kuba ubenesibindi sokumenza ahambe


indlela efanelekileyo uSiphokazi ngoku sele ejongene namarhiwu acinga ukuba
aluhlaza.
• Kubaliqhayiya ukumbukela ngomdla, engapheli mandla kuMaqhikizane obemdelile,
ngenxa yokuba eqhele ukwenza njalo kwabalambayo abafana noSiqhiwu.
Uzibonakalisa ngokumelana noMaqhikizane namandla azinika wona ngenxa
yamagunya awafumana kubuqhophololo abusebenzisa ngenxa ye-ofisi abekwe
kuyo.
• Kwakhona ukhangela ubungqina bokumbhabhisa, ambambise uMaqhikizane
othatha izinyobo ukuze abanike umsebenzi abantu, aze ababhinqileyo abanike imali
abathembise ngomtshato. Uyambhabhisa abufumane ubungqina. Eso sisenzo
esenza ukuba umntu afune ukwayanyaniswa noSiqhiwu.
• USiqhiwu akubanobungqina obupheleleyo uya emapoliseni kwaye ufuna elona
likwisikhundla esiphezulu elinguKheneli Sibane alithi thsuphe ngenyewe
kaMaqhikizane. Ngoko umntu angafuna ukwayanyaniswa naye kuba wenze isenzo
sobuqhawe.
• Unesikrokro sokuba unina angathi kanti unento engaqondakaliyo ayenzayo,
abuzise kude kuvele ukuba kanti uba iintsana, ade aphelele ejele.
• Unyanzelisa ukuhlanganiswa noKheneli sibane angabuyi mva ipolisa limgatya.
Omnye umntu ebenokutyhafaxa ejikiswa ngobunganga basesipoliseni kodwa
wazama watyhudisa wahamba wanqandwa kukubonana nokheneli Sibane.
• UMaqhikizane uyabanjwa agwetywe ngenxa yobuqhawe bukaSiqhiwu, oku
kwenza ukuba wonke umntu afune ukwayanyaniswa naye.
Lilonke kuliqhayiya ukwayanyaniswa noSiqhiwu kuba unenyani, akalufuni
nolwaphulomthetho.

(Nayiphi na impendulo echanekileyo)


[25]

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 21 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

UMBUZO 17 (UMBUZO OMFUTSHANE)

INDLAL'INAMANYALA – M Lamati

17.1 Wayemhambele njengomrhamente eyokuvuselela umrhamente wakhe.√ (1)

17.2 (a) Bafana ngentlupheko,√/ Bayafana bobabini babhujelwa ngamadoda


kusekutsha emitshatweni yabo. √/ Bayafana bafundise abantwana babo
bapasa ibanga le-12 ngoku basokola umsebenzi. √/ Bobabini ngoomama
bebhatyi.√/ (b) bohluke ngokuba uMamQhinebe uliqili kanti uMaGatyeni
unentliziyo enovelwano nobuntu kuba nobuqili agqibele enabo ubebufumene
akunyangwa.√/ Bohluke ngenani labantwana uMamQhinebe unomntwana
omnye abakaMaGatyeni bangaphezu kwesinye.√ (2)

17.3 UMaGatyeni uyambonisa uMamQhinebe xa engenzi kakuhle ephuma


endleleni.√√/Umema amandla angentla okumthandazela xa ebona ephuma
esiporweni.√√
(Nayiphi na kwezi) (2)

17.4 Kukuthi uthunyelwe kuye nguThixo.√/Bubutyebi amthembisa ngabo ekukudala


ebufuna.√/Kukumthembisa ngokumqinisa ukuze abenesibindi sokuqhuba
umsebenzi oza kumnika imali ngaphandle kwedyudyu.√ (3)

17.5 USiqhiwu akavisisani nonina oselebhenela ekunyobeni uMaqhikizane ngenxa


yokuba efuna aphangele. √√/USiqhiwu akavisisani noMaqhikizane ngenxa
yokunyobisa akufunayo endaweni yokuqesha abantwana ngokwemfundo
namaxesha abaphume ngawo esikolweni √√/Abazali benza izenzo ezimdaka
ukuzalisekisa iimfuno zokunika abantwana ikhaya elililo baze abantwana
bangahambisani nezenzo zabo.√√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo.) (2)

17.6 Kukubiwa kweentsana.√/Ukubanjwa kwezaphulimthetho√.


Isiqalo ebesisibi, sibuhlungu siyatshintsha lize ibali liphele selimnandi kuba
abebesaphula umthetho, besiba iintsana ooMamQhinebe bayabanjwa√/
abebebulala abantu iintliziyo bengabaqeshi ooMaqhikizane bayabanjwa. √ (2)

17.7 Uba usana lwakwaLink.√/Uza namacebo nezisombululo malunga nomsebenzi


wokuba iintsana. √ /Uyakhokela kulo msebenzi mtsha wokuba iintsana.√ (2)

17.8 Yeyokuba ukungakwazi ukuthi hayi kume ngawe kukutyhoba kwizinto


ezimdaka.√√ (2)

17.9 Yintsingiselo yokuba esenokubanjwa ngenxa yokuba iintsana. √√ (2)

17.10 Ekubanjweni bavalelwe.√√ (2)

17.11 Ubhekisa kwinto ayoyikayo amcengela ukuba ayenze uMamQhinebe.√√/


Ubhekisa kunyanzeliso aqweqwediswa ngalo nguMamQhinebe ukuba
makangene kwiphulo lokuba iintsana ezithengiselwa uMagrazula.√√ (2)

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 22 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

17.12 Noko isigwebo sibeqatha kakhulu√ kuba uMamQhinebe noMaGatyeni


abazenzanga ngokuba abantwana bebephantsi koxinzelelo lwemithetho
kaMagrazula ophuma emsulwa ngoku.√√
Okanye
Sisigwebo esibafaneleyo esihambelana nemithetho.√ Kuba kuye kudlanga
ukushishina ngobiwo lwabantwana√√/ kuba uMzantsi Afrika ulelinye lamazwe
asayine isivumelwano sokukhusela amalungelo abantwana. √√
(Nayiphi na impendulo echanekileyo)
(3)
[25]

AMANQAKU ECANDELO C: 25
AMANQAKU EWONKE: 80

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 23 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ISIHLOMELO A: IRUBRIKI YOKUMAKISHA ISINCOKO SESIHOBE

ICANDELO A: Irubriki yesincoko soncwadi: ISIHOBE [10 AMANQAKU]

Imiqathango Egqwesileyo Esemagqabini Eyanelisayo Eyinxalenye Engaphumelelanga


neqaqambileyo nefanelekileyo
5-6 4 3 2 0–1
UMXHOLO -Isihloko sitolikwe -Ibonisa ukuqonda -Isihloko sitolikwe -Ayanelisi indlela -Akanalwazi kwaphela
ngokunzulu nokutolika kakuhle ngokwanelisayo ekutolikwe ngayo ngesihloko
Ukuhlalutywa -Iingxoxo ezinomtsalane isihloko okanye umbuzo -Akho amanqaku axhasa isihloko/umbuzo -Impendulo ayikho
kwesihloko, ubunzulu ezixhaswe -Impendulo inazo isihloko kakuhle -Anqongophele kakhulu mxholweni wesihobe
bengxoxo, indlela ngokuvokothekileyo iinkcukacha ezanelisayo -Ezinye iingxoxo amanqaku okuxhasa -Impendulo ibonisa
azakuzela ngayo kusetyenziswa isihobe -Izimvo ezibambekayo zixhasiwe nangona isihloko ukulambatha kulwazi
ingxoxo, -Impendulo ibonisa zinikiwe nangona ingezizo zonke -Impendulo ibonisa lwesihobe
nokuwulandela ulwazi olugqwesileyo ingezizo zonke nje ezixhaswe ukuqhwalela kulwazi
kakuhle umhobe lwesihobe ezixhaswe njengoko ngokwanelisayo. lwesihobe
kufanelekile -Impendulo ibonisa
-Impendulo ibonisa ulwazi olusisiseko
6 AMANQAKU ulwazi lwesihobe lwesihobe
4 3 2 1 0–1
ISAKHIWO
-Isakhiwo siyathungelana -Isakhiwo sicacile kwaye -Bukho ubungqina -Isakhiwo sibonakalisa -Isakhiwo sife amanqe
NOLWIMI
-Ingxoxo ixonxwe kuhle ingxoxo iyathungelana besakhiwo iziphene zoyilo -Iziphene zolwimi
kwaye izimvo zikhuliswe kakuhle -Isincoko sibonakalisa -Ingxoxo azamkelekanga konke
ngokugqwesileyo -Ukuthungelana ukusilela ayicwangciswanga konke nesimbo
nangokucacileyo kwengxoxo kukuthungelana ngokukuko asichanekanga
-Ulwimi, ithoni nesimbo kuyalandeleka nokunamathelana -Bukho ubungqina
4 AMANQAKU
sokubhala zivuthiwe, -Ulwimi, ithoni nesimbo kwezimvo beziphene zolwimi
zinomtsalane, sokubhala zichanekile -Iziphene zolwimi -Ithoni nesimbo
zichanekile ubukhulu becala zimbalwa, ithoni nesimbo sokubhala
-Igrama upelo sokubhala zichanekile azichanekanga
neziphumlisi ikakhulu
azinaziphene kwaphela

QAPHELA: Ukuba umviwa ubhale isincoko sephepha lesithathu mnike u-0 kumxholo no-0 kulwimi nesakh

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha Tyhila iphepha


IsiXhosa Ulwimi Lwasekhaya (HL)/P2 24 DBE/Meyi/Juni 2024
SC/NSC – Isikhokelo Sokumakisha

ISIHLOMELO B: AMACANDELO B NO C: IRUBRIKI YOKUHLOLA ISINCOKO SONCWADI- INOVELI NEDRAMA [25 AMANQAKU]

Imiqathango Egqwesileyo Esemagqabini Eyanelisayo Eyinxalenye Engaphumelelanga


neqaqambileyo nefanelekileyo
UMXHOLO 13–15 10–12 7–9 4–6 0–3
-Impendulo igqwesile -Ubonisa ukuqonda -Impendulo iphakathi, -Buncinane ubungqina -Buncinci kakhulu
14–15 nokutolika kakuhle asiyiyo yonke imiba obubonakalisa ukusazi ubungqina obububo
-Impendulo ebalaseleyo isihloko okanye umbuzo ekungenwe kuyo nzulu isihloko yaye kunqabile ukuqonda isihloko
15 AMANQAKU 12-13 -Impendulo inazo -Akho amanqaku ukungena nzulu kwimiba -Iimpendulo zisilele
-Ukutolikwa okunzulu iinkcukacha ezanelisayo asixhasa ekubhalwa ngayo kakhulu ukuphendula
kwesihloko -Izimvo ezibambekayo ngokufanelekileyo -Ambalwa amanqaku umbuzo
-Iingxoxo ezinomtsalane zinikiwe nangona ingezizo isihloko axhasa isihloko -Izimvo zibekwe
ezixhaswe zonke nje ezixhaswe -Ezinye izimvo zixhasiwe -Iimpendulo ngendlela engacacanga
ngokuvokothekileyo njengoko kufanelekile kodwa ubungqina ezichanekileyo zimbalwa konke konke
kusetyenziswa uncwadi -Impendulo ibonisa ulwazi abusoloko busamkeleka kakhulu -Alukho kwaphela ulwazi
-Ukuqonda okubalaseleyo lwejenre netekisi -Ulwazi lwejenre/netekisi -Luncinane ulwazi lwejenre netekisi.
kwejenre netekisi alugqibelelanga ngejenre netekisi
ISAKHIWO 9–10 7–8 5–6 3–4 0–2
NOLWIMI -Isakhiwo siyathungelana -Isakhiwo sicacile kwaye -Bukho ubungqina -Isakhiwo sibonakalisa -Ukungabikho koyilo
-Intshayelelo nesiphelo ingxoxo iyathungelana besakhiwo iziphene zoyilo kwenza ukuba
esigqwesileyo kakuhle obungagqibelelanga -Izimvo azithungelelani kungabikho
-Ingxoxo yakheke -Intshayelelo nesiphelo -Unamathelelwano kakuhle thungelelwano lwezimvo
ngokufanelekileyo yaze kunye nemihlathi nothungelelwano -Iziphene zolwimi -Iimposiso zolwimi
yakhuliswa ngokucacileyo zicwangciswe ngendlela lwezimvo lukho, kodwa ziyabonakala nesimbo sokubhala esife
-Ulwimi, ithoni nesimbo edala uthungelwano kukho iziphene -Ithoni nesimbo sokubhala amanqe zenza
sokubhala sivuthiwe, -Izimvo zithungelana -Zikho iziphene zolwimi asichanekanga ukungavakali
10 AMANQAKU sinomtsalane, sichanekile ngokuchanekileyo ezithile, ithoni, nesimbo -Imihlathi ineziphene kokubhaliweyo
-Ulwimi, ithoni nesimbo sokubhala sichanekile -Ayichanekanga ithoni
sokubhala sisetyenziswe ikakhulu nesimbo sokubhala
ngokuchanekileyo -Imihlathi ichanekile -Ulwakhiwo lwemihlathi
ikakhulu ikakhulu ludlakadlaka

QAPHELA: Makungabikho kwahluka kudlula kwisibini samabakala phakathi kwamanqaku wesakhiwo nolwimi kunye nawomxholo.
Ukuba umviwa ubhale isincoko sephepha lesithathu mnike u-0 kumxholo no-0 kulwimi nesakhiwo.

Akuvumelekanga ukufotokopa eli phepha

You might also like