Split by PDF Splitter

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN THỊ TRANG

TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “CÂN BẰNG LỰC,

MÔMEN LỰC” - VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC VẬT LÍ CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN- NĂM 2020

Split by PDF Splitter

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHAN THỊ TRANG

TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “CÂN BẰNG LỰC,

MÔMEN LỰC” -VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC VẬT LÍ CỦA HỌC SINH
Ngành: Lý luận và PPDH Bộ môn Vật lí
Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. NGUYỄN VĂN BIÊN

THÁI NGUYÊN- NĂM 2020

Split by PDF Splitter

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các sô liệu, kết
quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chưa từng công bố trong bất kỳ luận
văn nào.Tôi xin chịu mọi trách nhiệm về công trình nghiên cứu của riêng mình!
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020
Tác giả
Phan Thị Trang

i
Split by PDF Splitter

LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian học tập tại Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, bằng
sự biết ơn và kính trọng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Khoa Vật lí và Phòng
Đào tạo (Sau đại học) thuộc Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên cùng các
thầy giáo, cô giáo đã nhiệt tình hướng dẫn, giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp
đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này.
Tôi chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, các phòng chức năng cùng toàn thể các
thầy cô giáo trong tổ chuyên môn Vật lí - Công nghệ của trường THPT Lê Hồng Phong
đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Văn Biên người
đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn ủng hộ, tạo điều kiện tốt nhất để
tôi có thể nghiên cứu, hoàn thành đề tài này.
Tuy nhiên điều kiện về năng lực bản thân còn hạn chế, đề tài luận văn chắc chắn
không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các
thầy cô giáo, bạn bè và đồng nghiệp để bài nghiên cứu của tôi được hoàn thiện hơn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, tháng 12 năm 2020
Tác giả
Phan Thị Trang

ii
Split by PDF Splitter

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii
MỤC LỤC ................................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT .................................................. vi
DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. vii
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 2
3. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 3
6. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 3
7. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ................................................................................... 4
8. Đóng góp của đề tài .................................................................................................. 5
9. Cấu trúc luận văn ...................................................................................................... 5
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VẬN DỤNG MỘT SỐ
PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC NHẰM PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC VẬT LÍ CỦA HỌC SINH ...................................................... 6
1.1. Năng lực và dạy học phát triển năng lực ............................................................... 6
1.1.1. Khái niệm năng lực ............................................................................................. 6
1.1.2. Dạy học Vật lí phát triển năng lực của học sinh ................................................. 6
1.1.3. Những yêu cầu của dạy học vật lí phát triển năng lực học sinh ......................... 7
1.2. Năng lực vật lí........................................................................................................ 9
1.2.1. Khái niệm............................................................................................................ 9
1.2.2. Biểu hiện của năng lực Vật lí ........................................................................... 10
1.2.3. Khung năng lực vật lí ....................................................................................... 10
1.2.4. Các biện pháp phát triển năng lực vật lí ........................................................... 14
1.3. Kiểm tra, đánh giá năng lực trong dạy học Vật lý ở THPT ................................. 14
1.3.1. Đặc điểm ........................................................................................................... 14

iii
Split by PDF Splitter

1.3.2. Công cụ và hình thức kiểm tra đánh giá năng lực ............................................ 15
1.4. Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực ở trường phổ thông ............... 16
1.4.1. Dạy và học tích cực .......................................................................................... 16
1.4.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực ....................................................................... 16
1.4.3. Một số phương pháp dạy học tích cực .............................................................. 25
1.5. Tìm hiểu thực trạng vận dụng phương pháp DHTC ở trường phổ thông............ 30
1.5.1. Mục đích điều tra .............................................................................................. 30
1.5.2. Thời gian, địa điểm, đối tượng điều tra ............................................................ 31
1.5.3. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 31
1.5.4. Kết quả điều tra ................................................................................................. 31
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .............................................................................................. 33
Chương 2: 35XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC PHẦN “CÂN BẰNG
CỦA VẬT RẮN” - VẬT LÍ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬT LÍ
CỦA HỌC SINH ....................................................................................................... 35
2.1. Tìm hiểu chương trình Vật lý mới 2018 .............................................................. 35
2.1.1. Nội dung kiến thức khái quát môn vật lí trong chương trình THPT ................ 35
2.1.2. Thời lượng thực hiện chương trình ................................................................... 36
2.2.3. Nội dung và yêu cầu cần đạt của chủ đề........................................................... 36
2.2. Kế hoạch dạy học chủ đề: cân bằng lực, mô-men lực ......................................... 37
2.2.1. Yêu cầu cần đạt của chủ đề .............................................................................. 37
2.2.2. Ma trận hoạt động - biểu hiện hành vi của năng lực ........................................ 38
2.2.3. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh .................................................................. 40
2.2.4. Các hoạt động học ............................................................................................ 40
2.2.5. Phương tiện dạy học ......................................................................................... 49
2.2.6. Dự kiến cách đánh giá năng lực ....................................................................... 50
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .............................................................................................. 53
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................... 54
3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................................... 54
3.1.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................... 54
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ..................................................................................... 54

iv
Split by PDF Splitter

3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm .................................................................... 54

3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 55
3.4.1. Phân tích diễn biến quá trình thực nghiệm ....................................................... 55
3.4.2. Kết quả và đánh giá kết quả thực nghiệm......................................................... 57
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .............................................................................................. 68
KẾT LUẬN CHUNG ................................................................................................ 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 71
PHỤ LỤC .................................................................................................................... 1

v
Split by PDF Splitter

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

STT Viết tắt Viết đầy đủ

1 DHTC Dạy học tích cực
2 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo
3 GQVĐ Giải quyết vấn đề
4 GV Giáo viên
5 HS Học sinh
6 NL Năng lực
7 PHT Phiếu học tập
8 PATN Phương án thí nghiệm
9 SGK Sách giáo khoa
10 THCS Trung học cơ sở
11 THPT Trung học phổ thông

vi
Split by PDF Splitter

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1.1: Kết quả khảo sát học sinh trường THPT Lê Hồng Phong .......................31
Bảng 3.1: Kết quả thực nghiệm tại lớp 10C5 ...........................................................63
Bảng 3.2: Bảng số liệu thực nghiệm tại lớp 10C5 ....................................................65
Bảng 3.3: Kết quả thực nghiệm của một số HS ........................................................66

vii
Split by PDF Splitter

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1: Minh hoạ kĩ thuật “khăn phủ bàn” ........................................................ 19

Hình 3.1: Các nhóm thảo luận nhóm trả lời phiếu học tập .................................. 57
Hình 3.2: Nhóm 1 làm việc cá nhân hoàn thiện phiếu học tập trước khi thảo
luận nhóm.............................................................................................. 58
Hình 3.3: Nhóm 2 làm việc cá nhân hoàn thiện phiếu học tập trước khi thảo
luận nhóm.............................................................................................. 58
Hình 3.4: Các nhóm thảo luận nhóm trả lời các phiếu học tập ............................. 58
Hình 3.5: Nhóm 1 trình bày thí nghiệm kiểm tra ĐKCB của vật chịu tác
dụng các lực đồng quy .......................................................................... 59
Hình 3.6: Nhóm 2 trình bày PATN kiểm tra điều kiện cân bằng của vật có
trục quay cố định ................................................................................... 60
Hình 3.7: Nhóm 3 trình bày thí nghiệm kiểm tra ĐKCB của vật có trục quay
không cố định ........................................................................................ 60
Hình 3.8: Phiếu học tập của HS Trần Văn Rạng .................................................. 61
Hình 3.9(a): Phiếu học tập số của HS Đỗ Tuấn Anh ................................................ 62
Hình 3.9(b): Phiếu học tập của HS Đỗ Tuấn Anh ..................................................... 63
Hình 3.10: Phiếu học tập của HS Đỗ Tuấn Nghĩa .................................................. 63
Hình 3.11: Đồ thị giá trị trung bình phân mức năng lực học sinh lớp 10C5 .......... 65
Hình 3.12: Đồ thị mức độ năng lực học sinh Đỗ Tuấn Anh ................................... 66
Hình 3.13: Đồ thị mức độ năng lực học sinh Nguyễn Thị Hoa .............................. 66
Hình 3.14: Đồ thị Đồ thị mức độ năng lực học sinh Nguyễn Tuấn Nghĩa ............. 67

viii
Split by PDF Splitter

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ đầu thế kỉ XXI, để đáp ứng với nhu cầu phát triển và hội nhập của xã hội mà
xu thế chung của nhiều nước trên thế giới là đổi mới giáo dục, chuyển từ dạy học cung
cấp nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực. Cùng với xu thế đó,
nước ta đang trong quá trình đổi mới căn bản và toàn diện. Sự đổi mới mạnh mẽ đó
được thể hiện thông qua chương trình giáo dục phổ thông tổng thể. Trong chương trình
mới này, môn Vật lý chia thành hai giai đoạn: giáo dục cơ bản nằm và định hướng nghề
nghiệp. Ở giai đoạn định hướng nghề nghiệp, môn Vật lý giúp học sinh nhận biết được
năng lực, sở trường của bản thân, định hướng được nghề nghiệp và có kế hoạch học
tập, rèn luyện đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội. Mục tiêu này được thực hiện
xuyên suốt trong toàn bộ chương trình từ nội dung, kế hoạch dạy học đến kiểm tra,
đánh giá dưới các góc độ khác nhau. Chính vì thế mà việc dạy học phát triển năng lực
cho người học trong giai đoạn này rất quan trọng [6].
Nói tới năng lực là nói tới những thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển
nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng
thể các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác. Năng lực này bao gồm các
năng lực chung và năng lực đặc thù của môn học. Với môn Vật lí, các năng lực đặc thù
được hiểu là năng lực vật lí còn các năng lực chung cũng được phát triển như: năng lực
tự chủ và tự học; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo...
Khi phát triển được các năng lực cơ bản và cần thiết cho học sinh thì học sinh có thể
tham gia vào đời sống sản xuất, đáp ứng được với nhu cầu phát triển của xã hội ngày
nay.
Hiện nay, việc dạy học còn theo lối mòn cũ là dạy học theo định hướng nội dung,
không chú trọng tới việc phát triển các năng lực cần thiết cho học sinh. Đặc biệt, giáo
dục phổ thông chú trọng vào việc truyền đạt kiến thức, mang nặng tính nhồi nhét; coi
trong bằng cấp và kết quả thi cử mà chưa chú trọng đến năng lực và phẩm chất của
người học. Giáo dục bị khép kín trong nhà trường và chủ yếu dựa trên sự tương tác
giữa thầy và trò trong phạm vi của sách giáo khoa, thiếu sự tương tác với xã hội. Chính
vì thế, học sinh chưa có được những năng lực cơ bản và cần thiết để có thể tham gia
vào đời sống sản xuất, đáp ứng với nhu cầu phát triển của xã hội.

1
Split by PDF Splitter

Trong quá trình dạy học môn vật lí, có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực
để phát triển năng lực cho học sinh như: dạy học giải quyết vấn đề, dạy học trên cơ sở
vấn đề, dạy học dự án, dạy học theo góc, dạy học theo trạm, dạy học theo hợp đồng,
dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược... Tại các trường phổ thông, giáo viên đã được
tiếp cận qua tập huấn, qua sách vở, qua các cuộc thi... Tuy nhiên, việc dạy học theo
phương pháp tích cực này vẫn còn rất mới và chưa được vận dụng nhiều.
Chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” trong chương trình cơ bản hiện
hành, và sẽ là phần “Cân bằng lực, mômen lực” ở chương “Động lực học” trong chương
trình mới. Trong phần này có nhiều kiến thức gần gũi, gắn liền với thực tiễn phù hợp
với việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển các năng lực vật
lí cho học sinh.
Đã có một số luận văn thạc sĩ cùng nghiên cứu về lĩnh vực này như luận văn “Tổ
chức dạy học chủ đề “Cân bằng của vật rắn” Vật lý 10 nhằm bồi dưỡng năng lực giải
quyết vấn đề của học sinh” của tác giả Trần Quang Diệu; luận văn “Vận dụng dạy học
giải quyết vấn đề chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” Vật lý 10 ban cơ
bản” của tác giả Vũ Thị Thúy Ngân; luận văn tổ chức dạy học nhóm chương “Cân bằng
và chuyển động của vật rắn” Vật lý 10 THPT nhằm phát huy tính tích cực và tự lực của
học sinh” của tác giả Tô Thị Kiểm. Các luận văn đều cho những kết quả ban đầu rất
khả quan.
Từ những lí do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “ Tổ chức dạy học
chủ đề “Cân bằng lực, mômen lực” - Vật lí 10 nhằm phát triền năng lực vật lí của
học sinh”
2. Mục tiêu nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học chủ đề “Cân bằng lực, mômen lực” Vật lí 10 nhằm
phát triển năng lực vật lí của học sinh.
3. Giả thuyết khoa học
Nếu thiết kế và tổ chức được quá trình dạy học theo các phương pháp dạy học
tích cực chủ đề “Cân bằng lực, mômen lực” vật lí 10 thì sẽ phát triển được năng lực vật
lí của học sinh.

2
Split by PDF Splitter

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

4.1. Đối tượng nghiên cứu
Quá trình thiết kế và dạy học.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Quá trình dạy học phần “Cân bằng lực, mômen lực” - Vật lí 10.
-Học sinh lớp 10 của trường THPT Lê Hồng Phong, tỉnh Thái Nguyên.
- Thời gian nghiên cứu: năm học 2019-2020. (Đây là khoảng thời gian giao thời
giữa việc kết thúc thực hiện chương trình phổ thông hiện hành, chuyển sang thực hiện
chương trình phổ thông mới).
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu mục tiêu đổi mới trong dạy học nói chung và trong vật lí nói riêng.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về khung năng lực chung và năng lực chuyên biệt môn
vật lí.
-Nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp dạy học tích cực định hướng phát triển
năng lực.
- Tìm hiểu thực trạng các phương pháp dạy học và thực trạng phát triển năng lực
vật lí cho học sinh.
- Nghiên cứu nội dung kiến thức phần “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” -
Vật lí 10.
- Xây dựng quy trình thiết kế kiến thức vật lí theo định hướng phát triển năng lực
vật lí.
- Thiết kế tiến trình dạy học vận dụng các các phương pháp dạy học tích cực
nhằm phát triển năng lực vật lí của học sinh qua chủ đề “Cân bằng lực, mômen lực”.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm. Phân tích kết quả thực nghiệm để đánh giá tính
khả thi và hiệu quả của đề tài. Từ đó, tiến hành sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện đề tài.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
- Nghiên cứu mục tiêu đổi mới trong dạy học nói chung và trong vật lí nói riêng.
- Nghiên cứu tài liệu về NLVL và dạy học phát triển năng lực, năng lực vật lí.
- Nghiên cứu tài liệu về các phương pháp dạy học tính cực.

3
Split by PDF Splitter

- Nghiên cứu tài liệu, sách giáo khoa phần “Cân bằng và chuyển động của vật
rắn” - Vật lí 10.
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Điều tra thực trạng sử dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học vật lí
của một số trường THPT hiện nay.
- Điều tra sự quan tâm đối với việc phát triển năng lực vật lí của học sinh THPT
trong dạy học vật lí.
6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Tiến hành thực nghiệm sư phạm một số tiến trình dạy học phần “Cân bằng và
chuyển động của vật rắn”.
6.4. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để phân tích, đánh giá kết quả thực
nghiệm sư phạm và rút ra kết luận của đề tài.
7. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Cùng với xu thế hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, giáo dục và đào tạo của Việt
Nam đã được ưu tiên ở vị trí hàng đầu trong hệ thống các chính sách phát triển quốc
gia. Để đảm bảo cho sự phát triển bền vững của đất nước, đáp ứng yêu cầu phát triển
của thời đại, mỗi học sinh phải được rèn luyện trong một quy trình giáo dục hiệu quả,
hợp lý, trong đó đặc biệt chú trọng khâu giúp học sinh phát triển năng lực nói chung và
năng lực vật lí nói riêng.
Việc nghiên cứu vận dụng phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng
lực vật lí của học sinh, đã có một số tác giả quan tâm nghiên cứu như:
- Luận văn thạc sĩ của Trần Quang Diệu: “Tổ chức dạy học chủ đề “Cân bằng của
vật rắn” Vật lý 10 nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh”.
- Luận văn thạc sĩ của Vũ Thị Thúy Ngân: “Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề
chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” Vật lý 10 ban cơ bản”.
- Luận văn của tác giả Tô Thị Kiểm: “Tổ chức dạy học nhóm chương “Cân bằng
và chuyển động của vật rắn” Vật lí 10 THPT nhằm phát huy tính tích cực và tự lực của
học sinh”.
Tuy nhiên, vẫn chưa có đề tài nào nghiên cứu về vấn đề: “Tổ chức dạy học chủ
đề “Cân bằng lực, mômen lực” - Vật lí 10 nhằm phát triền năng lực vật lí của học
sinh”.

4
Split by PDF Splitter

HƯỚNG DẪN MUA TÀI LIỆU BẢN ĐẦY ĐỦ:

- Tên tài liệu cần tải:

- Số trang: 101

- Mã tài liệu (ID): 16683

Cách 1: Thanh toán qua tài khoản ngân hàng quét mã QR thanh toán:

THÔNG TIN THANH TOÁN:

0974577291 tại ngân hàng MBBank

Số tài khoản:
Hoặc : 38590217 tại ngân hàng ACB

Chủ tài khoản: NGUYỄN VĂN NGHĨA

Số tiền thanh toán: 50,000 đồng

Nội dung chuyển khoản: TAILIEU 16683

Cách 2: Thanh toán qua app MOMO quét mã thanh toán:

THÔNG TIN THANH TOÁN:

Số tài khoản MOMO: 0974577291

Số tiền thanh toán: 50,000 đồng

Nội dung chuyển khoản: TAILIEU 16683

Split by PDF Splitter

Cách 3: Truy cập vào Website tailieu369 bên dưới để mua tài liệu:

https://tailieu369.info/trangchu và thanh toán.

Cách 4: Thanh toán qua tài khoản paypal :

THÔNG TIN THANH TOÁN:

Tài khoản PayPal: [email protected]

Lưu ý:

 Sau khi hoàn thành chuyển khoản thanh toán qua ngân hàng hoặc momo, vui
lòng inbox zalo/telegram 0974577291, mã qr zalo/tele liên hệ :
 hoặc fanpage: https://www.facebook.com/tailieuso369
 với nội dụng chuyển khoản bên trên, trong vòng 5-10 phút
 chúng tôi sẽ gửi tài liệu qua zalo hoặc facebook hoặc email của quý khách.
 Sau khi tải tài liệu, Quý khách có thể chuyển đổi file tài liệu từ PDF sang WORD
miễn phí tại đây
 Nếu cần hỗ trợ vui lòng liên hệ số zalo/telegram: 0974577291 hoặc email:
[email protected]

(*) Quý khách lưu ý khi chuyển khoản ghi nội dung chuyển khoản kèm MÃ TÀI LIỆU
theo hướng dẫn