Pergerakan jisim
Download as DOCX, PDF3 likes6,048 views
Pergerakan jisim merujuk kepada proses pergerakan bahan di cerun bukit atau gunung yang dipengaruhi oleh graviti, air hujan, dan pencairan salji, dan dapat dibahagikan kepada dua kategori iaitu pergerakan jisim perlahan serta cepat. Pergerakan perlahan termasuk kesotan tanah, talus, batu glasier, dan gelangsaran, sementara pergerakan cepat termasuk aliran tanah, lumpur, geluncuran, dan runtuhan. Faktor pemangkin proses ini meliputi iklim, lapisan regolit, dan aktiviti manusia yang meningkatkan risiko pergerakan jisim di kawasan berbukit.
Pergerakan jisim
- 1. PERGERAKAN JISIM (Sumber : http://sekmenrantaupanjang.blogspot.com/2007_06_23_archive.html ) Pergerakan jisim bermakna sebarang proses pergerakan bahan-bahan di cerun sesuatu bukit atau gunung. Bahan-bahan yang terlibat dalam pergerakan ini merangkumi bahan terluluh bergerak dari atas cerun ke bahagian bawah sesuatu lereng bukit atau gunung disebabkan oleh tarikan graviti, aliran air hujan, dan air cairan salji. Pergerakan jisim ini dapat dikategorikan dalam dua kumpulan utama iaitu Pergerakan Jisim Perlahan / lambat dan Pergerakan Jisim Cepat. Pergerakan jisim yang perlahan melibatkan pergerakan tanah dan ketulan batuan seacara perlahan- lahan dari bahagian atas cerun ke bahagian bawah cerun. Proses pergerakan ini dikenali sebagai kesotan dan terdiri daripada lima jenis. Pergerakan Jisim Perlahan / Lambat Kesotan tanah-tanih Kesotan talus Kesotan batuan Kesotan batu glasier Gelangsaran tanah 1. Kesotan Tanah-Tanih Iaitu jenis aliran lambat / perlahan yang boleh berlaku di mana-mana kawasan dunia tetapi banyak berlaku di kawasan beriklim Tropika Lembap dan Sederhana Sejuk.Pergerakan ini melibatkan ppergerakan regolit di atas cerun yang sangat landai iaitu sudut di antara 2 darjah hingga 4 darjah. Pergerakan seumpama ini, memang tidak dapat dikesan oelh penglihatan dengan mata kasar kecuali dengan pemerhatian berdasarkan bentuk-bentuk tertentu di lereng-lereng bukit. Pokok=pokok , tiang- tiang elektrik datu telefon, pagar dan dinding batu yang condong menghadap cerun atas bagi bentuk- bentuk tadi menjadi bukti terhadap pergerakan lambat ini. Kandungan air dalanm tanah bertindak sebagai pelincir akibat hujan atau pencairan salji boleh menggalakkan aliran ini. Pada dasarnya, kesotan tanah adalah hasil pengaruh tarikan graviti. Pergerakan jenis ini digalakkan oleh resapan air hujan, perubahan suhu serta aktiviti haiwan. Kesotan tanah dipercayai membentuk cerun bentuk cembung.
- 2. 2. Kesotan Talus Iaitu pergerakan jisim jenis lambat yang giat berlaku pada cerun-cerun yang lebih curam seperti tebing tinggi, bukit dan gunung.Di Pergunungan Rocky, Amerika Syarikat, Pergerakan jisim ini sangat giat pada kecerunan 26 darjah hingga 35 darjah. Pergerakan jisim jenis ini hanya melibatkan pergerakan bahan yang telah diluluhawa dan ia berada dalam keadaan kering dan berbentuk kasar dan kering Faktor tarikan graviti dan kecerunan yang curam penting dalam pergerakan kesotan talus. Manakala hujan yang lebat dan bekalan air cairan salji pula meruapakan penggalak kepada pergerakan jisim ini. Air bertindak sebagai agen pelincir terhadap pergerakan bahan-bahan dari atas cerun. 3. Kesotan Batu Glasier Pergerakan jisim kesotan batu glasier hanya giat berlaku terhadap kawasan yang bercerun landai. Ia melibatkan pergerakan bahan-bahan kasar tetapi bersama dengan sedikit tanah atau lumpur. Faktor terpenting terhadap pergerakan jisim ini ialah bekalan air akibat daripada pencairan salji. Ia bertindak sebagai agen pelincir di permukaan cerun-cerun yang landai. 4. Gelansaran Tanah Ia melibatkan pergerakan bahan-bahan tanah dan batu tongkol di cerun-cerun landai 2 darjah hingga 3 darjah di kawasan iklim sejuk. Bahan-bahan pergerakan ini terutama batu tongkol atau serpihan batu dan tanih adalah hasil proses-proses luluhawa. Ketiadaan litupan bumi di permukaan cerun-cerun beserta bekalan air dari pencairan salji menggalakkan pergerakan bahan. Permukaan bumi yang beku dan keras menjadi licin lalu menggalakkan pergerakan bahan di sepanjang cerun-cerun landai. Gelangsaran tanih berlaku pada musim bunga dan musim panas apabila lapisan atas tanah telah mengalami pencairan dan tertepu dengan air daripada pencairan salji. Lapisan atas ini sentiasa mengalami beku cair dan telah menjadi longgar dan tidak kukuh. Lapisan bawah tanih pula adalah lapisan permafros ( lapisan sentiasa beku ). Lapisan bawah ini sentiasa dalam keadaan beku dan keras. Dengan ini lapisan atas yang longgar dan tidak kukuh menjadi tercerai daripada lapisan bawah. Keadaan yang tertepu serta lembut mudah mengalir dan menggelungsur melalui cerun pada musim bunga dan musim panas. Pergerakan ini berlaku agak perlahan dan kadar bertambah pada tengah hari dan lewat petang musim bunga atau musim panas kerana keadaan suhu lebih tinggi dan pencairan mudah berlaku.
- 3. Pergerakan Jisim Cepat Aliran jenis ini melibatkan pergerakan tanah, ketulan batuan dan lumpur dari atas cerun ke bahagian bawah cerun dengan kadar yang cepat. Biasanya pergerakan ini berlaku di bahagian cerun yang lebih curam serta bekalan air yang banyak. Aliran kategori ini dibahagikan kepada beberapa jenis seperti berikut; Aliran tanah Aliran lumpur Aliran puin salji runtuh Runtuhan 1. Aliran Tanah Pergerakan jenis ini melibatkan pemindahan bahan seperti tanah liat dan lumpur yang sangat basah di cerun-cerun bukit. Pergerakan ini biasanya berlaku di cerun-cerun yang agak landai iaitu gradian 5 darjah hingga 30 darjah. Aliran ini dianggap lebih perlahan berbanding dengan pergerakan jenis aliran lumpur. Di Gurun panas, hujan yang berkala lebat akan menyebabkan pergerakan jenis ini. Pergerakan ini tidak berlaku di alur-alur atau lurah-lurah tetapi bergerak secara menyeluruh di permukaan cerun. Di Tropika lembap panas, hujan yang lebat dalam jangka masa yang lama akan menyebabkan lapisan atas tanah bertambah berat kerana tepu dengan air. Tekanan tinggi terhadap lapisan bawah menyebabkan lapisan bawah geluncur dan mengalir menjadi aliran tanah. 2. Aliran Lumpur Pergerakan ini sangat giat di kawasan-kawasan gurun panas dan separa gurun terutama di bahagaian cerun-cerun yang curam. Berbanding dengan aliran tanah , aliran lumpur lebih pantas pergerakannya. Hujan berkala dan lebat menyebabkan lapisan tanah yang longgar di permukaan yang tepu dengan air menghasilkan lumpur. Bahan lumpur ini akan bergerak dengan cepat melalui alur-alur atau lurah-lurah di lereng-lereng bukit atau gunung. Akhirnya muatan ini akan dimendapkan sebagai kipas lanar di kaki-kaki bukit. Aliran jenis ini lebih aktif di permukaan cerun yang terdedah dan kurang litupan bumi. Aliran lumpur dipengaruhi oleh beberapa keadaan fizikal yang menggalakkan fenomena tersebut.
- 4. - Kewujudan permukaan bumi dengan bahan-bahan yang longgar serta butiran bentuk kecil yang mudah mengalir apabila terkena hujan atau air dan pencairan salji. - Permukaan bumi yang bercerun curam sangat sesuai untuk pergerakan jisim jenis aliran lumpur. - Bekalan air yang banyak akan berfungsi sebagai pelincir serta media pengangkutan terhadap butir kecil seperti tanah liat dan lumpur. 3. Geluncuran ( Gelongsoran ) Geluncuran merupakan satu lagi pergerakan jisim cepat yang berlaku dengan tiba-tiba. Pergerakan ini melibatkan pergerakan tanah-tanih dan bongkah batuan dalam skala besar di cerun-cerun yang umum. Terdapat tiga jenis geluncuran iaitu robohan, geluncuran puin dan geluncuran batuan. i . Geluncuran jenis robohan melibatkan pergerakan pergerakan bongkah-bongkah batuan di cerun- cerun bukit atau gunung yang curam. Pergerakan ini berlaku apabila beban yang berat di lapisan atas menyebabkan lapisan batuan lembut di bawah runtuh dan ini membolehkan batuan lapisan atas turut bergerak menuruni cerun. ii. Geluncuran puin pula merupakan pergerakan serpihan batuan secara golekan di sesuatu cerun yang curam. Biasanya pergerakan jenis ini melibatkan pergerakan serpihan batuan atau puin-puin yang kurang padat serta yang kering. Tarikan graviti memainkan peranan penting terhadap pergerakan ini. iii. Geluncuran batuan ialah melibatkan pergerakan bongkah-bongkah batu yang besar di cerun yang agak curam. Pergerakan jenis ini berlaku terhadap batuan berlapis-lapis yang tersusun secara serong. Struktur batuannya mempunyai banyak retakan dan rekahan. 4. Runtuhan Pergerakan jenis ini pula melibatkan pergerakan puin-puin dan bongkahan batu secara tiba-tiba di cerun yang sangat curam, seperti di tebing tinggi. Terdapat dua jenis runtuhan iaitu runtuhan batu dan runtuhan puin. i. Pergerakan jisim jenis runtuhan batu biasanya disebabkan struktur batuan yang telah menjadi lemah akibat proses-proses luluhawa dan pelbagai aktiviti manusia. Tarikan graviti penting terhadap pergerakan jenis ini. Runtuhan ini biasanya mengandungi pelbagai saiz dan bentuk batu. Apabila ia terjatuh akan terlonggok membentuk kun talus di kaki-kaki tebing tinggi atau kaki gunung. ii. Pergerakan runtuhan puin pula melibatkan pergerakan serpihan batuan di cerun-cerun curam seperti di tebing tinggi. Pergerakan ini mungkin merupakan kesinambungan dari proses geluncuran puin di cerun-cerun yang lebih landai.
- 5. FAKTOR-FAKTOR YANG MENGGALAKKAN PERGERAKAN JISIM DI KAWASAN TROPIKA LEMBAP 1. Lapisan regolit yang tebal - - kesan drp kadar luluhawa dalaman yang berkesan Proses-proses luluhawa terutama luluhawa kimia yang sangat giat di kawasan Tropika Lembap menghasilkan lapisan regolit yang tebal. Ini kerana berlaku luluhawa dalaman. Lapisan regolit yang tebal memudahkan proses - proses pergerakan cerun kerana ia merupakan lapisan yang lembut, lebih mudah menyerap air dan mudah bergerak. 2. Iklim - - terdedah kepada hujan yang lebat Kawasan Tropika lembap menerima jumlah hujan yang banyak iaitu lebih daripada 2000 mm setahun. Hujan yang lebat sepanjang tahun dapat menggalakkan proses-proses pergerakan jisim. Air hujan apabila bercampur dengan lapisan tanah akan menjadi berat dan mudah bergerak disepanjang cerun akibat tarikan graviti. Air hujan yang menyusup masuk ke dalam laipsan tanah bertindak sebagai agen pelincir lalu menggalakkan proses gelunsuran tanah di permukaan cerun-cerun bukit. Di kawasan sederhana sejuk, pencairan salji akan menjadikan lapisan tanah tertepu dengan air dan menggalakkan lapisan atas tanah bergerak menuruni cerun. Kadar pergerakan lebih cepat pada musim bunga dan panas di mana pencairan salji yang giat berlaku. 3. Aktiviti manusia - - aktiviti pembangunan di kawasan tanah tinggi / cerun bukit Kegiatan manusia seperti tarahan bukit untuk pembinaan jalan raya, pemanasan cerucuk besi dan pemecahan batu di lombong kuari dapat menggalakkan proses-proses pergerakan jisim seperti robohan dan runtuhan batu. Gangguan seumpama ini yang melonggarkan struktur tanah dan batuan di lereng- lereng bukit atau gunung mudah mengalami pergerakan jisim. 4. Gangguan-gangguan tektonik - - bila berlaku gempa bumi, gelinciran, lipatan dan letusan gunung berapi Kawasan-kawasan yang sering mengalami gerakan tektonik seperti gempa bumi, gelinciran, lipatan dan gunung berapi menyebabkan struktur batuan dan tanah di kawasan bercerun curam mudah mengalami pergerakan jisim.
- 6. 5. Litupan bumi - - kemusnahan kawasan hutan melalui pembalakan dan pertanian pindah Di kawasan tanah tinggi yang mengalami pemusnahan, liputan bumi melalui pertanian pindah dan pembalakan secara intensif proses-proses pergerakan bumi giat berlaku. Lapisan tanah yang kehilangan cengkaman akar pokok dan timbuhan mudah mengalami pergerakan jisim. 6. Bentuk muka bumi - – tanah tinggi , bercerun curam Kawasan-kawasan di tanah tinggi yang bercerun curam mudah mengalami pergerakan jisim. Faktor kecerunan mendorong tindakan tarikan graviti terhadap regolit di bahagian atas tanah tinggi dan dengan ini kadar pergerakan juga lebih tinggi.