Liễu phàm tứ huấn
- 1. 1
- 2. 2
- 3. 3 Lôøi töïa Ñaõ sinh laøm kieáp ngöôøi, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu muoán coù ñöôïc moät soá meänh toát, ñoù laø hai chöõ phöôùc loäc. Chaúng nhöõng theá, laïi coøn muoán ñöôïc theâm chöõ thoï nöõa. Loøng thì öôùc nhö vaäy, nhöng Trôøi coù thuaän theo loøng ngöôøi chaêng? Theo thuyeát nhaân quaû cuûa nhaø Phaät: Troàng laønh thì gaët phuùc, gieo aùc thì gaët hoïa. Kinh Dòch vieát: Tích thieän taát coù caùt khaùnh, tích baát thieän taát gaëp tai. Kinh Thi: Töï caàu ña phuùc. Kinh Caûm-ÖÙng: Hoïa phuùc voâ moân, duy nhaân töï trieäu. Kinh ñieån cuûa tam-giaùo ñaõ chæ roõ, hoïa phuùc ôû ngay trong coõi loøng cuûa chuùng ta. Ngöôøi ñôøi khoâng hieåu, thöôøng hay caàu Thaàn cuùng Phaät mong ñöôïc Trôøi Phaät giaùng phuùc, coù bieát ñaâu taâm ngöôøi laø moät thöûa ruoäng, phuùc loäc thoï ñeàu ôû trong ñoù, neáu bieát canh taùc, suoát ñôøi gaët haùi khoâng heát. “Lieãu-Phaøm Töù-Huaán” laø kinh nghieäm haønh thieän cuûa OÂng Vieân-Lieãu-Phaøm ñeå laïi khuyeân ñôøi. Ñoù laø phöông phaùp canh taùc thöûa ruoäng trong loøng ngöôøi, bao goàm: Phöông phaùp laäp meänh, phöông phaùp söûa loãi, phöông phaùp tích thieän vaø phöông phaùp nuoâi laáy ñöùc khieâm. Neáu thöïc haønh theo lôøi huaán cuûa cuoán saùch naøy, soá meänh seõ khoâng coøn raøng buoäc ñöôïc ta nöõa, vaø ta cuõng laø moät vò “lieãu phaøm” vaäy. Muøa thu naêm Bính-Tyù, 1996 Dòch giaû kính töï
- 4. 4
- 5. 5 1) Phæång phaïp láûp mãûnh Ta moà coâi cha töø thuôû nhoû. Khi lôùn khoân, thaân-maãu khuyeân ta theo hoïc ngheà y, moät laø coù theå noái nghieäp cha, hai laø coù theå cöùu nhaân ñoä theá. Neân ta nghe theo lôøi meï, boû loái hoïc töø chöông maø theo ñöôøng y hoïc. Moät hoâm ñi ngang qua chuøa Töø-Vaân, ta gaëp moät laõo nhaân, coát caùch phi phaøm, hai ngöôøi ñaøm ñaïo raát laø taâm ñaàu yù hieäp. Thoaùng nhìn qua neùt maët cuûa ta, laõo nhaân noùi: Caùc-haï coù soá laøm quan, naêm sau seõ thi ñoã tuù taøi, sao khoâng trau doài kinh söû chuaån bò ñi thi? Ta beøn keå roõ lyù do cuûa mình vaø hoûi danh hoï cuûa laõo nhaân. Laõo giaø noùi: Ta hoï Khoång, ngöôøi Vaân-Nam, ñöôïc chaân truyeàn boä Hoaøng-Cöïc-Kinh cuûa Thieäu-Khang-Tieát, nay muoán truyeàn laïi cho caùc-haï. Hai ngöôøi ñaøm ñaïo xong, ta môøi Khoång laõo ñeán nhaø baùo caùo tình hình cho thaân-maãu hay. Thaân-maãu khuyeân ta haõy aân caàn tieáp ñaõi laõo nhaân vaø thöû nghieäm taøi meänh lyù cuûa laõo coù linh nghieäm hay khoâng. Sau nhieàu laàn thöû nghieäm, ta thaáy thuaät boùi toaùn cuûa laõo raát linh, vaø töø ñoù tin töôûng vaøo lôøi cuûa Khoång laõo, chuyeân vieäc buùt nghieân, lo vieäc khoa cöû. Tröôùc khi vaùc leàu choõng ñi thi, ta nhôø Khoång laõo boùi toaùn. Sau khi baám ñoän, Khoång laõo noùi:
- 6. 6 Soá ngöôøi döï thi trong kyø naøy caû thaûy laø 72 ngöôøi, soá ngöôøi ñöôïc chaám ñaäu laø 14 ngöôøi vaø caùc-haï ñöôïc xeáp haïng thöù 9. Sau kyø thi, ñuùng nhö lôøi Khoång laõo ñaõ ñoaùn, ta truùng tuyeån vaø ñöùng haïng thöù 9. Thaàm kính phuïc taøi boùi toaùn cuûa laõo giaø, neân laïi nhôø laõo boùi cho moät queû veà ñöôøng töông lai. Khoång laõo boùi xong beøn noùi: Naêm xx, caùc-haï seõ thi ñaäu haïng xx, naêm xx laøm tri- huyeän Töù-Xuyeân, giöõ chöùc ba naêm beøn töø quan hoài höông... , naêm 53 tuoåi, ngaøy 14 thaùng 8, giôø söûu seõ qua ñôøi vaø khoâng coù con. Töø ñoù trôû veà sau, moãi laàn ñi döï thi, laøm quan, ngay caû ñeán löông boång laø bao, ñeàu khoâng ngoaøi söï döï ñoaùn cuûa Khoång laõo. Do ñoù ta caøng tin töôûng vaøo soá maïng cuûa mình vaø cho raèng giaøu ngheøo thoï yeåu cuûa moät ngöôøi ñeàu do Trôøi ñaõ saép ñaët saün, duø coù caàu cuõng voâ ích. Cuõng vì theá, ñoái vôùi coâng danh lôïi loäc, cuõng nhö theá thaùi nhaân tình ñeàu ñaïm baïc nhö voâi. Sau khi nhaäm chöùc ñöôïc moät naêm, vì chaùn ngaùn caûnh ñôøi, ta suoát ngaøy ngoài thieàn. Moät hoâm treân ñöôøng ñi Ung- Kinh, ñeán nuùi Teâ-Haø, gheù vaøo chuøa baùi phoûng thieàn-sö Vaân- Coác, cuøng thieàn-sö ñaøm ñaïo suoát ba ngaøy ba ñeâm maø khoâng nguû. Thieàn-sö Vaân-Coác noùi: Ngöôøi phaøm khoâng theå thaønh Thaùnh hieàn laø bò vaät duïc vaø voïng töôûng raøng buoäc. Ngöôøi nhö caùc-haï coù theå ngoài thieàn suoát ba ngaøy maø khoâng maøng ñeán söï ñôøi, daùng veû ung dung thaûn nhieân, quaû thaät laø hieám coù vaäy.
- 7. 7 Ta ñaùp: Giaøu ngheøo coù soá, thoï yeåu do Trôøi ñònh, duø coù mô moäng cuõng voâ ích. Ñaùp xong, beøn keå chuyeän gaëp Khoång laõo cuûa mình cho thieàn-sö nghe. Thieàn-sö cöôøi vaø noùi: Ta töôûng caùc-haï laø baäc hieàn trieát, khoâng ngôø cuõng chæ laø moät phaøm phu tuïc töû maø thoâi. Ta beøn hoûi nguyeân do, Thieàn-sö Vaân-Coác noùi: Moät ngöôøi neáu chöa ñaït ñeán möùc voâ taâm, minh taâm kieán tính, thì khoù maø traùnh khoûi luaät aâm döông cuûa taïo hoùa. Neáu bò aâm döông nguõ haønh chi phoái, soá meänh taát nhieân seõ do Trôøi ñònh. Ñoù laø ñoái vôùi keû phaøm phu, coøn nhö ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù coâng ñöùc lôùn hay nhöõng keû taïo nghieäp quaù naëng, thì soá meänh laïi chính do mình ñònh ñoaït. Meänh cuûa moät ngöôøi khoâng ñöôïc toát ñeàu laø do nhaân cuûa kieáp tröôùc maø ra caû, neáu nhö bieát haønh thieän, tích ñöùc, laáy coâng cuûa kieáp naøy maø buø toäi cuûa kieáp tröôùc, khi toäi heát maø ñöùc coøn dö thì töï nhieân seõ chuyeån hoïa thaønh phuùc ñöôïc. Traùi laïi, neáu coù ñöôïc moät soá meänh toát, nhöng haønh aùc ña ñoan, laøm toån ñeán tuùc meänh cuûa kieáp tröôùc, töï nhieân seõ laøm toån ñeán phuùc ñöùc vaø tuoåi thoï cuûa kieáp naøy. Caùc-haï ñaõ bò vaän meänh chi phoái suoát hai möôi maáy naêm trôøi maø khoâng bieát tìm caùch tu haønh ñeå thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa soá meänh, chaúng phaûi laø phaøm phu hay sao? Ta hoûi thieàn-sö: Coù caùch gì coù theå traùnh ñöôïc söï raøng buoäc cuûa soá meänh chaêng? Thieàn-sö:
- 8. 8 Meänh do töï taùc, töôùng do taâm sinh, hoïa phuùc ñeàu do taâm cuûa ngöôøi taïo ra caû. Chæ caàn do taám loøng thaønh ta maø caàu, haønh nhaân nghóa ñaïo ñöùc, töï nhieân seõ ñöôïc moïi ngöôøi toân kính. Moät khi ñöôïc moïi ngöôøi toân kính thì töï nhieân Trôøi seõ giaùng phuùc. Coøn nhö khoâng bieát töï xeùt laáy mình, nuoâi moäng haõo huyeàn, duøng thuû ñoaïn xaûo traù ñeå tranh danh ñoaït lôïi, thì duø taøi trí coù cao sieâu ñeán caùch naøo chaêng nöõa, roát cuoäc vaãn khoâng theå toaïi nguyeän. Thieàn-sö laïi hoûi tieáp: Caùc-haï coù tin raèng soá cuûa caùc-haï seõ coù coâng danh vaø coù con chaêng? Ta suy nghó moät luùc roài ñaùp: Nhöõng ngöôøi coù coâng danh treân ñöôøng hoaïn-ñoà ñeàu laø ngöôøi coù phöôùc töôùng. Coøn nhö toâi, dieän maïo khinh baïc, chöa töøng tích moät maûy ñöùc naøo, laïi theâm phaàn töï toân, töï kieâu, khoâng coù tính kieân nhaãn, tính tình laïi heïp hoøi, phoùng tuùng. Nhöõng neùt xaáu naøy ñeàu laø ñaëc tính cuûa keû voâ phuùc. Tuïc ngöõ coù caâu: “Ñaát nhô thì sinh vaät nhieàu, nöôùc trong thì khoâng coù caù”. Tính toâi thích soáng ñôn ñoäc moät mình, thieáu töø taâm ñoái vôùi loaøi vaät, khoâng ñoàng tình vôùi ngöôøi khaùc, laïi ham uoáng röôïu thöùc ñeâm, khoâng bieát nuoâi döôõng thaàn khí. Nhöõng neùt xaáu naøy ñeàu laø nguyeân do cuûa keû khoâng con. Thieàn-sö Vaân-Coác: Sinh con noái doõi toâng ñöôøng laø do söï tích ñöùc nhieàu hay ít cuûa töøng ngöôøi. Neáu moät ngöôøi coù coâng ñöùc traêm ñôøi thì seõ coù con chaùu noái doõi traêm ñôøi, neáu nhö coâng ñöùc chæ coù möôøi ñôøi thì con chaùu cuõng chæ coù möôøi ñôøi. Coøn nhöõng keû
- 9. 9 tuyeät töï khoâng con, taát nhieân laø khoâng coù tích moät maûy ñöùc naøo caû. Chæ caàn hieåu roõ ñöôïc nguyeân nhaân chính maø bieán ñoåi, söûa nhöõng neùt xaáu thaønh ñöùc haïnh toát, nhö bieán xaûo traù thaønh thaønh-thaät, bieán kieâu-ngaïo thaønh khieâm-toán, bieáng nhaùc thaønh caàn maãn, taøn-nhaãn thaønh nhaân-töø, tích coâng chuoäc toäi, töï nhieân Trôøi seõ thuaän theo loøng ngöôøi, caàu gì ñöôïc naáy. Trong Kinh Thi coù vieát: “Nghieät do Trôøi giaùng coøn coù theå traùnh ñöôïc, coøn nhö nghieät do töï mình gaây thì chæ coù caùch chòu”1 . Khoång laõo ñoaùn caùc-haï khoâng con, thuoäc phaàn Thieân taïo nghieät, chæ caàn quaûng tích aâm ñöùc, moät loøng haønh thieän thì nghieät do Trôøi ñònh cuõng coù theå traùnh ñöôïc. Kinh Dòch cuõng coù vieát: “Gia ñình tích thieän seõ coù caùt khaùnh, gia ñình tích aùc seõ ñeå laïi tai hoïa cho con chaùu” 2 . Phaàn hoïa cuûa toå tieân coù theå di laïi cho con chaùu, phaàn phuùc cuõng theá. Nghe xong lôøi cuûa thieàn-sö Vaân-Coác, ta söïc nhö tænh ngoä, beøn quyø laïy vaø caûm taï lôøi chæ ñieåm cuûa thieàn-sö. Tröôùc baøn thôø Phaät, ta saùm hoái veà loãi laàm mình ñaõ phaïm, vaø nguyeän seõ laäp 3000 coâng ñeå baùo ñaùp ôn nghóa cuûa Trôøi ñaát vaø coâng lao döôõng duïc cuûa cha meï. Thieàn-sö daïy ta veà caùch thöùc haønh thieän. Heã moãi ngaøy coù laøm moät vieäc thieän naøo thì ghi vieäc ñoù vaøo moät cuoán soå, vaø neáu nhö voâ yù phaïm phaûi moät loãi laàm naøo thì cuõng laøm töông töï nhö theá, ñeå xeùt xem coâng nhieàu hay ít maø caûnh tænh cho mình treân ñöôøng tu taâm haønh thieän. Thieàn-sö ñoàng thôøi 1 Thieân taïo nghieät do khaû vi, töï taïo nghieät baát khaû hoaït. 2 Tích thieän chi gia taát höõu dö khaùnh, tích baát thieän chi gia taát höõu dö öông.
- 10. 10 cuõng daïy ta nieäm Chuaån-Ñeà thaàn chuù, mong giuùp ñöôïc phaàn hieäu nghieäm. Töø ñoù trôû veà sau, ta phaùt taâm, moät loøng haønh thieän. Khoâng bao laâu caûm thaáy tính saàm uaát, coïc caèn hoài xöa ñaõ khoâng coøn nöõa, trong loøng luoân caûm thaáy thö thaùi, ñoâi khi gaêïp söï baát bình cuõng boû qua maø khoâng tranh chaáp, lyù luaän vôùi ngöôøi. Qua ñeán naêm thöù ba, ñi döï thi, theo nhö lôøi ñoaùn cuûa Khoång laõo thì ta seõ ñaäu haïng ba. Nhöng keát quaû thì khaùc haún, trong soá ñoâng só töû ñi döï thi, ta ñöùng haïng nhaát. Maëc daàu nhö vaäy, ta vaãn luoân töï kieåm ñieåm laáy mình, vì caûm thaáy loái haønh thieän cuûa mình ñoâi khi coøn coù phaàn mieãn cöôõng, chöa ñaït ñeán möùc töï nhieân. Nhö moät khi cöùu giuùp ngöôøi haõy coøn do döï, ñaén ño, ñoâi khi uoáng röôïu say maø thoaùt ra lôøi baát chính, coù coâng maø cuõng coù loãi. Maõi cho ñeán naêm thöù möôøi môùi laøm troøn 3000 ñieàu thieän. Naêm keá, treân ñöôøng veà queâ, ta trôû veà chuøa vaø töï nguyeän seõ laäp theâm 3000 coâng ñeå chuoäc laïi loãi laàm ñaõ phaïm. Qua ñeán naêm thöù hai thì con chaøo ñôøi. Vì thaân-maãu con khoâng bieát chöõ, neân moãi laàn laøm moät ñieàu thieän ñeàu laáy vieát ñoùng moät khuoân troøn treân taám lòch. Ta cuøng thaân-maãu con ñoâi khi laøm ñeán möôøi ñieàu thieän trong moät ngaøy, nhö giuùp ngöôøi hoaïn naïn, baàn cuøng, mua vaät phoùng sanh..., chöa ñaày ba naêm thì ñaõ laøm troøn ba ngaøn coâng. Tieáp theo ñoù, ta laïi trôû veà chuøa phaùt nguyeän, laäp möôøi ngaøn ñieàu thieän ñeå caàu chöùc tieán-só. Ba naêm sau, maëc duø chöa laøm ñuû möôøi ngaøn coâng, nhöng ta ñaõ thi ñaäu tieán-só vaø ñöôïc giöõ chöùc tri huyeän Baûo-Chì. Khi nhaäm chöùc naøy, ta laäp ra moät cuoán “Trò-taâm-thieân” truyeàn cho ngöôøi nhaø vaø nhaén raèng, heã coù laøm ñöôïc moät vieäc thieän
- 11. 11 hay phaïm phaûi moät loãi laàn naøo ñeàu phaûi ghi vaøo cuoán Trò- taâm-thieân naøy, ñoàng thôøi cuõng baøy höông aùn ñeå cuùng caùo Trôøi ñaát. Tuy vaäy, thaân-maãu con vaãn thöôøng lo laéng, vì caûm thaáy sau khi giöõ chöùc tri huyeän, dòch vuï trong huyeän raát nhieàu, cho neân ít coù thì giôø ñeå laøm vieäc thieän, khoâng bieát phaûi ñôïi ñeán khi naøo môùi laøm troøn möôøi ngaøn coâng. Moät hoâm ta mô thaáy Thaàn-nhaân ñeán maùch baûo: “OÂng chæ caàn ra leänh giaûm thueá maù cuûa daân trong huyeän thì möôøi ngaøn coâng seõ ñuû”. Thì ra thueá ñieàn ôû huyeän Baûo-Chì raát cao, ta beøn ra leänh giaûm ñi moät nöûa, nhöng trong loøng vaãn coøn hoaøi nghi: “Chaúng leõ ra moät meänh leänh giaûm thueá nhö vaäy laïi coù ñöôïc moät coâng lôùn nhö vò Thaàn ñaõ chæ daãn hay sao?”. Trong luùc ñang suy nghó veà vaán ñeà naøy, chôït thaáy gia nhaân ñeán baùo tin laø coù thieàn-sö Huyeãn-Vi töø Nguõ- Ñaøi-Sôn ñeán vieáng. Ta cho ngöôøi môøi thieàn-sö vaøo, vaø ñem chuyeän naèm mô cuûa mình keå cho thieàn-sö Huyeãn-Vi hay. Thieàn-sö ñaùp: Ngöôøi coù loøng thaønh chí thieát, duø chæ laøm coù moät vieäc thieän, nhöng cuõng ñuû möôøi ngaøn coâng, huoáng chi oâng laïi giaûm thueá cho daân trong huyeän, caû chuïc vaïn daân ñeàu chòu ôn naøy. Ñöôïc thieàn-sö Huyeãn-Vi chæ ñieåm, loøng ta bôùt ñi ñöôïc noãi lo aâu, beøn ñem soá boång loäc coù ñöôïc nhôø thieàn-sö mang veà Nguõ-Ñaøi-Sôn ñeå cuùng döôøng chö taêng trong chuøa. Töø luùc gaëp thieàn-sö Vaân-Coác vaø haønh thieän theo lôøi chæ daãn cuûa thieàn-sö, vaän meänh cuûa ta ñaõ thay ñoåi ngoaøi söï tieân ñoaùn cuûa Khoång laõo. Khoång laõo ñoaùn ta seõ cheát vaøo naêm 53
- 12. 12 tuoåi, ta cuõng khoâng caàu ñaûo xin Trôøi taêng theâm tuoåi thoï, nhöng ñeán nay ta ñaõ 69 tuoåi maø vaãn coøn khoûe. Duø khoâng caàu coù con, nhöng vaãn sinh ñöôïc con. Saùch Thöôïng-Thö vieát: “Ñaïo Trôøi thaät khoù löôøng, Meänh ngöôøi khoâng ñònh”. Laïi vieát: “Meänh ngöôøi khoâng ñònh, tuøy loøng ngöôøi maø thay ñoåi”. Thaät khoâng ngoa! Do ñoù ta bieát ñöôïc hoïa vaø phuùc ñeàu do töï mình caàu laáy. Ñoù laø lôøi cuûa Thaùnh hieàn. Neáu noùi hoïa vaø phuùc cuûa ngöôøi laø do Trôøi ñònh thì ñoù laø lôøi noùi cuûa theá tuïc vaäy. Meänh cuûa moät ngöôøi chöa bieát ra sao. Nhöng, duø laø ngöôøi coù soá vinh hieån, cuõng thöôøng neân töï nghó laø thaáp heøn. Duø ñang ôû trong moät hoaøn caûnh thuaän lôïi, cuõng neân nghó raèng ñang ôû trong nghòch caûnh. Duø ñang ôû trong caûnh phuù quyù, cuõng thöôøng neân nghó raèng ñang ôû trong caûnh baàn cuøng. Duø ñöôïc ngöôøi yeâu kính, cuõng thöôøng neân nghó raèng ñang ôû trong caûnh lo sôï. Duø laø theá gia ñöôïc ngöôøi troïng voïng, cuõng neân toû veû töï ti maø khoâng kieâu. Duø coù hoïc vaán uyeân baùc, cuõng neân nghó raèng ta chæ laø moät ngöôøi thieån laäu. Ngöôøi quaân-töû khi nghó xa thì lo vieäc laøm raïng rôõ caùi ñöùc cuûa toå-toâng, gaàn thì nghó caùch ñeàn buø loãi laàm cuûa cha meï, treân thì nghó caùch baùo ñaùp ôn nghóa cuûa toå quoác, döôùi thì nghó caùch mang haïnh phuùc ñeán cho gia ñình, ngoaøi thì lo vieäc cöùu nhaân teá theá, trong thì nghieâm caùch giöõ mình khoâng sinh loøng taø. Haèng ngaøy ñeàu phaûn tænh, söûa loãi. Neáu moät ngaøy khoâng phaûn tænh hay töï cho raèng khoâng coù loãi, töùc laø sinh loøng an daâït vaø khoâng coù tieán boä. Treân ñôøi khoâng thieáu gì nhöõng keû thoâng minh tuaán tuù,
- 13. 13 nhöng ñöùc khoâng tieán, nghieäp khoâng tu, cuõng chæ vì hai chöõ an daät maø hoang phí caû moät ñôøi. Thuyeát laäp meänh cuûa thieàn-sö Vaân-Coác thaät laø tinh-vi thaâm-thuùy, caàn phaûi ra coâng nghieân cöùu vaø thöïc haønh môùi hieåu ñöôïc.
- 14. 14 2) Phæång phaïp sæía läùi Soá meänh cuûa moät ngöôøi, duø khoâng ñöôïc toát, chæ caàn haønh thieän vaãn coù theå söûa ñoåi ñöôïc. Neáu moät ngöôøi coù ñöôïc soá meänh toát nhöng laøm nhieàu ñieàu aùc, sau cuøng meänh cuõng trôû neân xaáu. Cho neân soá meänh khoâng theå raøng buoäc ngöôøi, maø laø do chính mình taïo neân. Ngöôøi thöôøng chuùng ta khoâng phaûi laø Thaùnh-nhaân, traùnh sao khoâng coù loãi. Ñöùc Khoång-Töû noùi: Khi coù loãi chôù neân sôï, quyù ôû choã laø bieát söûa. Trong saùch Taû-Truyeän vaø Quoác-Ngöõ ghi cheùp, nhöõng vò ñaïi-phu thôøi Xuaân-Thu thöôøng xeùt ngöôøi qua cöû chæ vaø haønh ñoäng maø ñoaùn ñöôïc phuùc hoïa. Ñaïi ñeå, vieäc hung caùt cuûa moät ngöôøi ñeàu coù trieäu chöùng, tröôùc heát laø naåy maàm ôû nôi taâm, sau môùi theå hieän ôû nôi thaân. Ngöôøi coù loøng nhaân haäu seõ ñöôïc phuùc baùo, keû haø khaéc thì traùnh khoâng khoûi hoïa, maét phaøm cuûa ngöôøi thöôøng nhìn khoâng thaáu, cho raèng hoïa phuùc khoâng theå ñoaùn ñöôïc. Loøng chí thaønh thì hôïp vôùi Trôøi, xeùt vieäc thieän cuûa moät ngöôøi maø bieát ñöôïc phuùc saép ñeán, xeùt vieäc aùc cuûa moät ngöôøi maø ñoaùn ñöôïc hoïa saép keà. Nay muoán gaët phuùc vaø rôøi hoïa, chöa noùi ñeán vieäc thieän laø phaûi nhaéc ñeán vieäc söûa loãi tröôùc. Söûa loãi coù nhieàu phöông phaùp:
- 15. 15 Thæï nháút laì phaíi coï loìng sè Ta phaûi nghó raèng, Thaùnh hieàn vôùi ta ñeàu do cha meï sinh, nhöng ñeå laïi tieáng thôm muoân ñôøi, coøn ta chæ laø keû voâ danh nhö ñoáng gaïch vuïn, haèng ngaøy chìm ñaém trong voøng danh lôïi, laøm vieäc baát nghóa, töôûng laø ngöôøi khoâng bieát maø chaúng laáy laøm theïn, daàn daàn ñi vaøo con ñöôøng caàm thuù maø khoâng hay. Vieäc teä nhaát treân ñôøi coøn gì lôùn hôn hai chöõ sæ nhuïc. Thaày Maïnh-Töû noùi: “Chöõ sæ ñoái vôùi ngöôøi raát quan troïng, ngöôøi coù loøng sæ coù theå trôû thaønh Thaùnh hieàn, khoâng coù loøng sæ daàn daàn seõ trôû neân caàm thuù”ù. Cho neân vieäc söûa loãi laø ñieàu toái quan troïng. Thæï hai laì phaíi coï loìng kênh såü Ta neân bieát raèng, treân coù Trôøi ñaát, giöõa coù Quyû Thaàn, haønh ñoäng môø aùm cuûa ta tuy aån vi kín ñaùo, nhöng ñeàu coù Trôøi ñaát Quyû Thaàn soi xeùt, loãi nheï thì giaùng traêm ñieàu tai hoïa, naëng thì toån ñi phuùc hieän taïi, ta haù khoâng sôï hay sao? Chaúng nhöõng theá, trong luùc nhaøn cö ôû choã ngöôøi khoâng thaáy, nhöng maét Trôøi laïi soi nhö ñieän chôùp, nhìn thaáu caû taïng phuû cuûa ta, tröôùc sau cuõng loä ra vaø hieän nguyeân hình, vaø sau cuøng moïi ngöôøi ñeàu hay. Ta haù khoâng sôï hay sao? Chaúng nhöõng theá, trong luùc coøn hôi thôû, moät ngöôøi duø toäi loãi taøy trôøi vaãn coù theå hoái caûi ñöôïc. Ngaøy xöa coù ngöôøi laøm aùc suoát ñôøi, ñeán luùc saép cheát bieát ñöôïc mình coù toäi maø hoái haän, phaùt taâm moät loøng thieän maø hoái caûi vaø sau cuøng
- 16. 16 ñöôïc thieän chung3 . Ñoù laø moät yù nieäm hoái caûi duõng maõnh ñuû röûa ñi toäi aùc ñaõ tích tröõ haøng traêm naêm, nhö moät u-coác ngaøn naêm, khi thaép leân ngoïn ñuoác thì ngaøn naêm u toái ñeàu bieán maát. Cho neân loãi khoâng luaän laø lôùn nhoû, môùi hay cuõ, bieát söûa laø quyù. Nhöng theá ñôøi voâ thöôøng, thaân ngöôøi deã cheát, neáu hôi thôû khoâng coøn, muoán söûa thì ñaõ muoän. Toäi aùc ôû nôi döông gian, duø con chaùu hieàn töø cuõng khoâng theå röûa cho saïch ñöôïc. Traàm luaân ôû coõi u-minh, duø Phaät, Boà-Taùt, Thaùnh Hieàn cuõng khoâng theå tieáp daãn vaø cöùu vôùt ñöôïc. Nhö theá khoâng lo sôï sao ñöôïc? Thæï ba laì phaíi coï loìng can âaím Ngöôøi coù loãi maø khoâng söûa ñeàu laø do döï khoâng quyeát, neân ñaõ sai roài laïi caøng sai theâm. Traùi laïi coù loãi bieát laø khoâng ñuùng, phaûi coù loøng can ñaûm ñeå söûa, khoâng theå trì hoaõn. Loãi nhoû nhö bò gai chaâm vaøo thòt, phaûi tìm caùch laáy ra. Loãi lôùn nhö bò raén ñoäc caén phaûi, neáu khoâng nhanh tay buoäc chaët laáy veát thöông, naïo heát noïc ñoäc ra thì seõ nguy ñeán tính maïng. Do ñoù queû Ích trong kinh dòch taïo bôûi hai queû Toán (Phong) vaø Chaán (Loâi), lôøi töôïng cuûa queû Ích vieát: “Ngöôøi quaân-töû thaáy ñieàu thieän thì theo nhanh nhö gioù, nhö theá thì coù vieäc thieän naøo trong thieân haï maø khoâng laøm ñöôïc. Coù loãi thì söûa maïnh nhö saám, nhö theá thì coù loãi gì maø khoâng söûa ñöôïc”. Hoäi ñuû ba taám loøng thì chaúng coù loãi gì maø khoâng söûa ñöôïc, nhö baêng moûng trong muøa Xuaân khi gaëp aùnh maët trôøi 3 Cheát moät caùch an laønh.
- 17. 17 thì seõ tieâu tan. Nhöng loãi cuûa ngöôøi coù theå töø nôi söï vieäc maø söûa, coù töø lyù maø söûa, cuõng coù töø taâm maø söûa. Vì coâng phu khoâng gioáng nhau neân hieäu quaû cuõng khaùc bieät. Thí duï, ngaøy xöa phaïm toäi saùt sinh, nay giôùi saùt maø khoâng gieát nöõa. Hoâm tröôùc sinh loøng phaãn noä, hoâm nay khoâng coøn giaän döõ nöõa. Ñoù laø treân söï vieäc maø söûa, do söùc mieãn cöôõng maø laøm neân coâng phu khoù nhoïc vaø caên beänh vaãn coøn, vì dieät ngaøy hoâm nay cuõng seõ sinh vaøo ngaøymai, khoâng phaûi laø cöùu caùnh. Ngöôøi kheùo söûa loãi, khi söï chöa laøm thì ñaõ hieåu ñöôïc lyù. Nhö loãi ôû nôi saùt sinh, khi chöa gieát vaät thì neân nghó raèng: Thöôïng-Ñeá coù ñöùc haùo sinh, loaøi vaät ñeàu tham soáng sôï cheát, ta laïi nôõ naøo laïi gieáùt vaät maø laøm ngon mieäng mình. Laïi nghó raèng, loaøi vaät khi bò gieát ñaõ bò dao caét, laïi coøn phaûi chòu caûnh luoäc naáu, hay xaøo chieân ôû trong noài, söï ñau khoå naøy neáu laø ta, ta seõ nghó sao. Hôn nöõa gieát vaät nuoâi ta moät böõa, khi aên xong roài cuõng trôû neân khoâng. Rau caûi cuõng coù theå nuoâi soáng ta, sao laïi nhaãn taâm ñi gieát loaøi vaät maø taïo theâm oaùn thuø vaø laøm toån phuùc toån thoï cuûa mình. Laïi nghó raèng, phaøm loaøi vaät coù khí huyeát ñeàu coù linh tính, ñaõ coù linh tính thì cuøng theå vôùi ta. Tuy raèng ta khoâng coù ñöùc cuûa Thaùnh-nhaân laøm cho loaøi vaät gaàn guõi ta, meán phuïc ta, nhöng cuõng khoâng ñeán noãi phaûi gieát vaät maø keát thaønh oaùn thuø ñôøi ñôøi. Nghó ñeán ñaây, khi aên thòt vaät, loøng ta laøm sao nuoát vaøo coå ñöôïc. Nhö hoâm tröôùc giaän noä, neân nghó raèng: Moãi ngöôøi ñeàu coù öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm, khi gaëp ngöôøi voâ leã vôùi ta, ta neân nghó raèng ngöôøi ñoù khoâng baèng ta vaø khaû naêng ñeàu keùm
- 18. 18 ta neân khoâng hieåu lyù, do ñoù ta phaûi thöông haïi cho hoï hôn laø sinh loøng giaän döõ hay traùch moùc, côn giaän ñoù töï nhieân seõ nguoâi. Laïi nghó raèng, trong thieân haï khoâng coù ngöôøi naøo töï cho mình laø haøo-kieät, cuõng khoâng coù hoïc vaán naøo ñeå oaùn traùch ngöôøi. Phaøm vieäc ta khoâng laøm ñöôïc ñeàu laø ñöùc ta chöa ñuû neân chöa coù caûm öùng maø phaûi phaûn tænh laáy mình, nhö theá khi gaëp huûy baùng ñeàu xem nhö laø moät cô hoäi cho ta maøi luyeän, maø tieáp nhaän moät caùch thaûn nhieân, nhö theá thì giaän töø ñaâu maø sinh. Laïi nöõa, nghe lôøi huûy baùng maø khoâng noä, tuy ngöôøi voâ leã traùch moùc ta, cöù xem nhö laø ngöôøi ñang caàm löûa ñeå ñoát khoâng trung, tröôùc sau cuõng taét. Nghe lôøi huûy baùng maø giaän noä, tuy duøng ñuû moïi lôøi ñeå baøn caõi nhöng cuõng chæ nhö taèm keát keùn, töï buoäc laáy mình maø thoâi. Giaän noä chaúng nhöõng voâ ích maø laïi coøn coù haïi nöõa. Taát caû toäi loãi noùi treân, neáu laáy lyù maø suy nghó, thì toäi loãi seõ khoâng coøn sinh nöõa. Thãú naìo goüi laì tæì tám maì sæía Loãi tuy coù ngaøn vaïn, nhöng chæ sinh töø moät taâm, neáu taâm baát ñoäng thì loãi töø ñaâu maø sinh? Ñoái vôùi haùo saéc, haùo danh, haùo taøi vaät, hay giaän noä... ñoái vôùi taát caû nhöõng loãi naøy, ta khoâng caàn truy taàm nguyeân do, chæ toàn laáy moät taám loøng haønh thieän, thì yù nieäm chaùnh seõ hieän ra tröôùc maët, taø nieäm töï nhieân seõ traùnh xa, nhö aùnh maët trôøi ôû giöõa khoâng, loaøi voõng
- 19. 19 löôïng4 seõ phaûi laån traùnh. Loãi töø taâm maø sinh vaø cuõng töø taâm maø söûa. Nhö muoán tröø ñi moät caây coù ñoäc thì phaûi nhoå töø reã, caàn chi phaûi tröø laù hay caét caønh. Phöông phaùp trò taâm hay nhaát laø giöõ cho taâm ñöôïc thanh tónh, khi taâm dao ñoäng töùc khaéc giaùc ngoä, khi giaùc ngoä seõ trôû neân voâ. Ñoù laø phöông phaùp thöôïng thöøa. Neáu khoâng giaùc ngoä ñöôïc thì caàn phaûi duøng lyù ñeå khieån tröø, neáu vaãn khoâng khieån ñöôïc, töùc thôøi tuøy nôi söï vieäc maø ngaên chaën, khoâng cho söï vieäc phaùt sinh. Ñaây laø phöông phaùp haï thöøa. Caùch söûa loãi hay nhaát laø aùp duïng ba phöông phaùp tu taâm, hieåu lyù, vaø ngaên söï. Nhöng neáu chæ bieát ngaên söï maø khoâng hieåu lyù vôùi tu taâm, thì laø moät ñieàu thieáu soùt vaäy. Ñaõ phaùt nguyeän söûa loãi, caàn phaûi coù baïn toát nhaéc nhôû, coù quyû thaàn chöùng minh, vôùi moät loøng thaønh saùm hoái, ngaøy ñeâm khoâng döùt, traûi qua moät tuaàn, hai tuaàn, cho ñeán moät thaùng, hai thaùng, ba thaùng, töï nhieân seõ coù hieäu nghieäm. Hoaëc laø taâm thaàn phoùng khoaùng, hoaëc laø trí tueä ñoán khai, hoaëc laø gaëp chuyeän phieàn haø maø töï nhieân ñöôïc thoâng suoát, hoaëc laø gaëp oaùn thuø maø ñoåi giaän thaønh vui, hoaëc laø mô thaáy mình oùi möûa ra vaät ñen, hoaëc laø mô thaáy Thaùnh hieàn ñeán tieáp daãn, hoaëc laø mô thaáy bay löôïn giöõa khoâng trung, hoaêïc laø mô thaáy côø xí, böûu caùi... ñeàu laø nhöõng ñieàm toát, töôïng tröng cho toäi loãi cuõ ñaõ khoâng coøn nöõa. Nhöng cuõng khoâng theå chaép tröôùc töï kieâu maø laøm caûn trôû böôùc tieán treân con ñöôøng tu taâm. Ngaøy xöa, Cöø-Baù-Ngoïc5 khi ñeán naêm 20 tuoåi ñaõ bieát 4 Laø yeâu tinh cuûa loaøi caây coû. 5 Quan ñaïi-phu nöôùc Veä thôøi Xuaân-Thu
- 20. 20 ñöôïc loãi laàm cuûa mình maø baét ñaàu söûa. Ñeán naêm 21 tuoåi thì bieát ñöôïc mình coøn coù loãi chöa söûa heát ñöôïc. Ñeán naêm 22 tuoåi quay ngöôïc laïi nhìn 21 naêm veà tröôùc thì nhö laø moät giaác moäng, naêm qua naêm ñeàu phaûn tænh, ñeán naêm 50 tuoåi laïi nhìn thaáy nhöõng choã sai laàm cuûa 49 naêm tröôùc. Thuaät söûa loãi cuûa caùc baäc hieàn trieát ngaøy xöa coøn coâng phu nhö theá, coøn phaän ta, keû phaøm phu, ñaõ tích bieát bao nhieâu toäi loãi, nhöng moãi khi hoài töôûng laïi nhöõng vieäc ñaõ qua maø laïi khoâng thaáy roõ loãi cuûa mình, ñoù laø moät caùi bònh, nhö maét cuûa ngöôøi coù bònh maø khoâng theå nhìn ñöôïc vaäy. Ngöôøi coù toäi loãi nhieàu cuõng coù hieäu nghieäm, nhö taâm thaàn hoân meâ, coù tính mau queân, hay trong luùc voâ söï maø thöôøng hay phieàn naõo, hay thaáy ngöôøi quaân-töû maø caûm thaáy xaáu hoå, hay nghe lôøi noùi ngay thaúng maø toû veû khoâng vui, hay laø thí ôn cho ngöôøi maø laïi hoái haän vaø oaùn hôøn cho mình, hay laø naèm mô thöôøng gaëp aùc moäng, vaø hay lôõ mieäng maát lôøi. Taát caû nhöõng trieäu chöùng naøy ñeàu laø nghieät töôùng cuûa toäi loãi, neáu coù moät trong nhöõng daáu hieäu naøy thì phaûi phaûn tænh, maø phaùt taâm söûa loãi, ñeå trôû thaønh moät con ngöôøi hoaøn thieän. Traùi laïi seõ töï laøm haïi ñeán mình maø khoâng hay. ***** Chöông naøy noùi veà phöông phaùp söûa loãi, coù theå söûa ñi loãi cuûa kieáp naøy thì meänh toát seõ khoâng bieán thaønh xaáu. Nhöng neáu chæ laø khoâng coù loãi, vaãn khoâng theå laøm cho meänh xaáu trôû neân toát ñöôïc. Tuy kieáp naøy chöa phaïm phaûi loãi laàm vaø cuõng khoâng gaây neân toäi gì, nhöng tieàn kieáp cuûa ta coù bao nhieâu toäi loãi, ta naøo bieát ñöôïc. Tuy kieáp naøy khoâng taïo nghieäp, nhöng neáu tieàn kieáp coù toäi loãi, thì vaãn phaûi chòu quaû baùo.
- 21. 21 3) Phæång phaïp têch thiãûn Kinh Dòch vieát: “Gia ñình tích thieän seõ coù nhieàu vieäc toát laønh”. Ngaøy xöa gia ñình hoï Nhan tröôùc khi gaû con cho Thuùc Löông-Hoät, ñaõ phaûi tra xeùt toå-tieân maáy ñôøi cuûa gioøng hoï naøy, khi bieát ñöôïc gia toäc naøy ñaõ tích ñöùc nhieàu ñôøi, môùi chòu cho con vu quy. Ñöùc Khoång-Töû, vò Thaùnh vaïn theá sö bieåu, chính laø con cuûa Thuùc-Löông-Hoät. Ñöùc Khoång-Töû ca ngôïi loøng hieáu thaûo cuûa vua Thuaán: “Khi vua Thuaán teá toå, toå tieân seõ ñeán höôûng”, vì ñöùc hieáu cuûa vua Thuaán caûm ñoäng ñeán caû Trôøi ñaát. Chaúng nhöõng theá, con chaùu cuûa vua Thuaán cuõng ñöôïc höôûng phaàn ñöùc ñoù. Nöôùc Traàn trong thôøi Xuaân-Thu chính laø haäu dueä cuûa vua Thuaán. Nay laáy theâm moät vaøi baèng chöùng cuï theå ñeå daãn chöùng. ***** Döông-Vinh, ngöôøi huyeän Kieán-Ninh tænh Phöôùc- Kieán, laøm quan ñeán chöùc thieáu-sö 6 , Toå-tieân maáy ñôøi ñeàu laøm ngheà laùi ñoø ñöa ngöôøi quaù giang. Moät laàn trong laøng xaûy ra naïn hoàng thuûy, nhaø cöûa bò nöôùc cuoán troâi, trong soá nhöõng ngöôøi laùi ñoø, nhieàu ngöôøi nhaân cô hoäi naøy laøm giaøu baèng caùch vôùt laáy nhöõng ñoà duøng quyù baùu troâi noåi treân maët nöôùc, trong khi ñoù taêng toå cuûa Döông-Vinh chæ lo cöùu vôùt nhöõng 6 Laø chöùc quan daïy hoïc cho vua.
- 22. 22 ngöôøi cheát ñuoái. Ñeán ñôøi thaân phuï cuûa Döông-Vinh, moät Thaàn nhaân hoùa thaân laøm ñaïo-só ñeán nhaø noùi raèng: Toå tieân oâng tích ñöùc nhieàu ñôøi, gia toäc oâng sau naøy seõ thònh, nay ta chæ cho oâng moät choã, vaø ñem haøi coát cuûa thaân sinh vaø toå phuï cuûa oâng choân vaøo nôi ñoù. Thaân phuï cuûa Döông-Vinh laøm theo lôøi daën, khi sinh ra Döông-Vinh, quaû nhieân tuoåi treû taøi cao, thi ñoã laøm quan ñeán chöùc tam-coâng trong trieàu. Veà sau, con chaùu cuûa Döông-Vinh cuõng ñeàu hieån ñaït. ***** ÔÛ huyeän Caàn coù ngöôøi Döông-Töï-Tröøng, giöõ chöùc huyeän-leä trong huyeän, laø ngöôøi coù loøng nhaân haäu, giöõ pheùp coâng baèng. Nhöng caáp treân laø quan huyeän-teå, laø moät ngöôøi nghieâm ngaët, tính raát oaùn gheùt nhöõng keû phaïm phaùp. Coù moät laàn Döông-Töï-Tröøng thaáy moät tuø nhaân bò quan huyeän-teå ñaùnh ñaäp moät caùch taøn nhaãn, maùu me lai laùng ñaày mình maø quan huyeän-teå vaãn chöa nguoâi côn giaän. Döông-Töï-Tröøng caûm thaáy thöông haïi, beøn quyø xuoáng tröôùc maët quan huyeän- teå maø xin toäi cho phaïm-nhaân. Quan huyeän-teå vaãn chöa nguoâi ñöôïc côn giaän, ñaùp raèng: Ngöôøi naøy laøm vieäc traùi lyù phaïm phaùp, nhöõng keû nhö vaäy chæ laøm haïi cho xaõ hoäi maø thoâi, khoâng giaän sao ñöôïc. Döông-Töï-Tröøng cuùi laïy baïch raèng: Trong nöôùc loaïn laïc ñaõ laâu, caáp treân khoâng noi theo ñaïo lyù maø haønh söï thì nhöõng keû ôû döôùi laø baù taùnh laøm sao coù ñöôïc moät göông toát maø noi theo. Vieäc xeùt aùn, neáu tra xeùt
- 23. 23 ñöôïc hö thöïc ta coøn phaûi thöông cho phaïm-nhaân, ñaõ mang toäi phaûi chòu hình phaït, maø khoâng theå toû loøng vui möøng. Coøn nhö giaän noä maø ñaùnh ñaäp, e raèng nghi can khoâng coù toäi, nhöng khoâng chòu ñöôïc caûnh haønh haï, ñaùnh ñaäp, ñaønh phaûi khai nhaän. Nhö theá chaúng phaûi laø oan cho ngöôøi hieàn chaêng? Quan huyeän-teå nghe lôøi cuûa Döông-Töï-Tröøng coù lyù, neân nguoâi côn giaän vaø töø ñoù khoâng coøn ra tay ñaùnh ñaäp tuø- nhaân nöõa. Döông-Töï-Tröøng laø vò quan ngheøo, nhöng moãi khi coù ngöôøi ñem leã vaät ñeán bieáu, oâng ta khoâng khi naøo nhaän. Moãi khi tuø-nhaân thieáu löông thöïc, oâng thöôøng ra tay tieáp teá. Coù moät laàn, moät soá tuø-nhaân môùi khoâng coù löông thöïc, vaø gia ñình oâng cuõng ñang thieáu gaïo, neáu giuùp ngöôøi tuø thì ngöôøi nhaø phaûi chòu ñoùi, nhöng thaáy tuø-nhaân da maët xanh xao, troâng thaät ñaùng thöông, beøn ñem vieäc nuoâi tuø baøn vôùi ngöôøi vôï. Vôï hoûi raèng: Tuø nhaân töø ñaâu ñeán? Döông-Töï-Tröøng ñaùp: Töø Haøng-Chaâu ñeán, treân ñöôøng chöa aên uoáng gì caû. Ngöôøi vôï nghe xong, beøn ñem soá gaïo coøn laïi mang ñi naáu chaùo cho tuø-nhaân aên. Veà sau ngöôøi vôï sinh ñöôïc hai ngöôøi con trai. Con lôùn laø Thuû-Traàn, con thöù hai laø Thuû-Chæ, laøm quan ñeán chöùc Nam Baéc Laïi-Boä thò-lang. Hai ngöôøi chaùu cuõng laø danh thaàn trong trieàu. Nay hai vò Sôû-Ñình vaø Ñöùc-Chính cuõng laø haäu- dueä cuûa Döông-Töï-Tröøng.
- 24. 24 ***** Vaøo giöõa naêm Chính-Thoáng, coù thoå-phæ laø Ñaêïng- Maäu-Thaát laøm loaïn ôû Phöôùc-Kieán, soá ngöôøi uøa theo cuõng ñoâng, trong ñoù cuõng coù moät vaøi só-töû, trieàu ñình trieäu quan ngöï-söû huyeän Caàn laø Tröông-Hieán-Khaûi mang quaân ñi deïp loaïn. Tröông-Hieán-Khaûi duøng keá baét ñöôïc Ñaëng-Maäu-Thaát, nhöng dö daûng cuûa Thaát vaãn coøn hoaønh haønh ôû mieàn Ñoâng cuûa tænh Phöôùc-Kieán, Tröông-Hieán-Khaûi sai quan boá-chaùnh ty laø Taï-Ñoâ-Söï mang quaân ñi tieãu tröø, vaø daën raèng, heã baét ñöôïc giaëc laø phaûi gieát ñi ñeå tröø haäu hoaïn. Taï-Ñoâ-Söï laø ngöôøi nhaân haäu, e raèng quaân lính cuûa mình laïm saùt ngöôøi voâ toäi, neân tìm caùch laáy danh saùch cuûa boïn giaëc, vaø xeùt raèng, phaøm nhöõng ngöôøi khoâng coù teân trong danh saùch ñoù ñeàu khoâng phaûi laø ñoàng ñaûng cuûa boïn giaëc, chæ vì lo sôï boïn cöôùp laøm haïi ñeán tính maïng, baát ñaéc dó phaûi uøa theo maø thoâi. Neân phaùt cho nhöõng ngöôøi naøy moät laù côø traéng ñeå caém tröôùc cöûa, vaø daën quan binh raèng, heã nhaø naøo coù caém laù côø traéng tröôùc cöûa ñeàu khoâng theå baét gieát. Sau cuoäc tieãu tröø naøy, Taï-Ñoâ-Söï cöùu ñöôïc treân moät vaïn ngöôøi voâ coá khoûi phaûi cheát oan, vaø dö ñaûng cuûa Ñaëng-Maäu- Thaát hoaøn toaøn tan raõ töø ñoù. Veà sau, con cuûa Taï-Ñoâ-Söï laø Taï-Thieân thi ñaäu traïng-nguyeân, laøm quan ñeán chöùc teå-töôùng, ngöôøi chaùu laø Taï-Phi cuõng thi ñaäu thaùm-hoa. *****
- 25. 25 ÔÛ huyeän Boà-Ñieàn tænh Phöôùc-Kieán coù ngöôøi Laâm thò, toå tieân ñôøi tröôùc coù ngöôøi meï laïc thieän haùo thí, thöôøng hay laøm baùnh bao boá thí cho ngöôøi. Moät vò Tieân hoùa thaân laøm moät ñaïo-só, moãi ngaøy ñeàu ñeán nhaø hoùa duyeân saùu baûy caùi baùnh bao. Traûi qua ba naêm, Tieân nhaân thaáy loøng thieän cuûa ngöôøi naøy môùi noùi raèng: Ta aên baùnh cuûa baø ñaõ ba naêm, khoâng bieát laáy gì ñeå baùo ñaùp, nay ñeán baùo cho baø hay phía sau nhaø baø coù moät mieáng ñaát toát, sau khi baø tòch thì daën con chaùu ñem choân ôû choã ñoù, con chaùu sau naøy ñeàu coù töôùc loäc. Sau khi baø cheát, ngöôøi con laøm theo lôøi daën, ñem di theå baø choân ôû mieáng ñaát do Tieân nhaân ñaõ chæ. Qua ñeán ñôøi sau, quaû nhieân gia toäc naøy coù ñeán chín ngöôøi ñaêng khoa, vaø lieân tieáp maáy ñôøi, con chaùu cuûa baø naøy ñeàu ñaëng laøm quan lôùn. Ngöôøi trong huyeän ñöông thôøi thöôøng truyeàn raèng: Moãi laàn gioøng hoï Laâm coù ngöôøi ñi thi, trong danh saùch khoâng khi naøo coù ngöôøi bò loït soå. ***** Thaân-phuï cuûa quan thaùi-söû Phuøng-Traùc-Am, khi coøn laø aáp-töôøng-sinh7 , moät hoâm vaøo moät ngaøy giaù laïnh cuûa muøa Ñoâng, treân ñöôøng ñi ñeán tröôøng, troâng thaáy moät ngöôøi teù naèm treân maët tuyeát, beøn tieán gaàn ñeå xem cöùu caùnh. Thaáy thaân theå ngöôøi naøy gaàn nhö bò cheát cöùng, lieàn côûi chieác aùo 7 AÁp töùc laø huyeän. Ngaøy xöa, moät ngöôøi sau khi thi ñoã tuù-taøi, ñöôïc vaøo hoïc trong tröôøng huyeän thì goïi laø aáp-töôøng-sinh.
- 26. 26 baèng da cuûa mình cho naïn nhaân maëc, ñoàng thôøi coõng naïn nhaân trôû veà nhaø mình cöùu chöõa. Sau khi cöùu xong ngöôøi naøy, thaân-phuï cuûa quan thaùi-söû naèm chieâm bao, thaáy Thaàn-nhaân ñeán maùch baûo: OÂng cöùu soáng moät maïng ngöôøi vôùi moät taám loøng chí thaønh, nay ta cho Haøn-Kyø 8 ñaàu thai laøm con cuûa oâng. Quaû nhieân khoâng bao laâu beøn sinh ra Traùc-Am. Cuõng vì theá môùi ñaët teân töï laø Kyø. ***** Öng thöôïng-thö ôû phuû Ñaøi-Chaâu, thôøi traùng nieân thöôøng hay ñi vaøo röøng ñoïc saùch. Trong röøng thöôøng coù quyû ñeán quaáy raày, nhöng Öng coâng vaãn khoâng sôï seät. Vaøo moät buoåi hoaøng hoân, Öng coâng nghe moät teân quyû noùi raèng: Trong xoùm naøy coù moät thieáu-phuï, choàng ñi buoân baùn ôû ngoaøi laâu naêm vaãn chöa thaáy veà, cha meï choàng töôûng con mình ñaõ cheát, neân eùp con daâu taùi giaù. Nhöng thieáu-phuï naøy raát chung thuûy vôùi ngöôøi choàng, khoâng muoán taùi giaù, neân ngaøy mai seõ ñeán treo coå cheát taïi ñaây. Luùc coù ngöôøi ñeán theá, ta seõ ñöôïc ñi ñaàu thai. Nghe lôøi quyû noùi xong, Öng coâng thaáy thöông haïi cho thieáu-phuï, beøn trôû veà nhaø baùn ñi moät thöûa ruoäng cuûa mình, laáy ñöôïc boán löôïng baïc, vaø laäp töùc vieát moät laù thö, giaû maïo 8 Laø moät ngöôøi vaên voõ song toaøn, ñaõ töøng laøm teå-töôùng trong hai trieàu vua Anh-Toâng vaø Thaàn-Toâng thôøi Toáng.
- 27. 27 laø choàng cuûa thieáu-phuï cuøng vôùi boán löôïng baïc göûi veà cho thieáu-phuï. Sau khi nhaän ñöôïc thö, cha meï choàng cuûa ngöôøi thieáu phuï nhìn buùt tích khoâng gioáng chöõ cuûa con mình, neân toû veû hoaøi nghi. Nhöng sau ñoù nghó laïi, thô tuy khoâng phaûi do con mình vieát, coù theå laø giaû, nhöng tieàn baïc thì laø thaät. Tröø con mình ra, coù ai voâ côù laïi göûi tieàn cho mình ñaâu? Neân tin raèng con cuûa mình haõy coøn soáng, vaø khoâng baét eùp con daâu ñi taùi giaù nöõa. Veà sau choàng cuûa thieáu phuï quaû nhieân trôû veà, vôï choàng ñöôïc sum hoïp, caû gia ñình ñeàu möøng rôõ. Vaøi ngaøy sau, Öng coâng laïi nghe tieáng quyû noùi: Ñuùng ra laø ta ñaõ ñöôïc ñi ñaàu thai, nhöng bò thaèng tuù- taøi naøy laøm hoûng chuyeän, neân söï khoâng thaønh. Moät con quyû khaùc noùi: Theá taïi sao khoâng laøm haïi noù ñi? Quyû kia ñaùp: Khoâng ñöôïc ñaâu. Ngöôøi naøy laø moät ngöôøi chính tröïc, coù loøng nhaân-töø, Thöôïng-Ñeá ñaõ choïn noù laøm thöôïng-thö ôû choã aâm-phuû roài, ta laøm sao laøm haïi noù ñöôïc? Öng coâng nghe xong, töø ñoù laïi caøng tích cöïc haønh thieän, coâng ñöùc moãi ngaøy moät lôùn. Moãi khi gaëp naïn ñoùi keùm, oâng thöôøng laáy gaïo ra cöùu teá. Moãi luùc hoï haøng thaân thích gaëp luùc nguy caáp, oâng duøng ñuû moïi caùch ñeå giuùp ngöôøi qua côn hoaïn naïn. Khi gaëp nghòch caûnh, oâng thöôøng hay phaûn tænh laáy mình maø khoâng traùch ngöôøi, cuõng khoâng oaùn Trôøi. Con chaùu cuûa oâng veà sau ñeàu vinh hieån.
- 28. 28 ***** Huyeän Thöôøng-Thuïc tænh Giang-Toâ coù ngöôøi Töø- Phuïng-Truùc, thaân-phuï laø moät ngöôøi giaøu coù ñöông thôøi. Khi gaëp naïn maát muøa, thaân phuï oâng ñem tieàn thueá thu ñöôïc töø ngöôøi taù ñieàn mang ra cöùu trôï cho daân trong laøng ñeå laøm göông cho nhöõng ngöôøi giaøu khaùc noi theo, ñoàng thôøi cuõng laáy gaïo ra giuùp ñôõ ngöôøi ñoùi keùm. Moät ñeâm, moïi ngöôøi ñeàu nghe thaáy coù tieáng quyû haùt tröôùc cöûa nhaø hoï Töø: Ngaøn khoâng ngoa, vaïn khoâng ngoa, tuù-taøi cuûa nhaø hoï Töø seõ ñaêng khoa. Vaø nhieàu ñeâm lieân tieáp nhö vaäy, daân laøng ñeàu nghe thaáy tieáng quyû haùt caâu naøy tröôùc nhaø hoï Töø. Trong naêm ñoù, Töø-Truùc-Phuïng döï kyø thi höông quaû nhieân ñaäu cöû-nhaân. Thaân-phuï cuûa Töø-Truùc-Phuïng töø ñoù caøng tích cöïc haønh thieän, nhö söûa caàu ñaép ñöôøng, boá thí cuùng döôøng taêng ni. Phaøm laø vieäc höõu ích cho ngöôøi, oâng ñeàu taän taâm heát söùc. Veà sau laïi nghe thaáy coù tieáng quyû haùt tröôùc nhaø hoï Töø: Ngaøn khoâng ngoa, vaïn khoâng ngoa, cöû-nhaân nhaø hoï Töø seõ ñöôïc laøm quan. Veà sau Töø-Truùc-Phuïng laøm quan ñeán chöùc tuaàn-phuû. ***** Ñoà-Khang-Hi ngöôøi phuû Gia-Höng tænh Chieát-Giang,
- 29. 29 khi giöõ chöùc hình-boä ñoâ-söï, thöôøng hay nguû beân nhaø tuø ñeå tra xeùt tình hình cuûa phaïm-nhaân. OÂng tra hoûi nhieàu tuø-nhaân, ñöôïc bieát raèng nhieàu ngöôøi vì bò maéc oan maø vaøo nguïc vaø do ñoù oâng tìm caùch giaûi oan cho hoï. Ñuùng ra oâng laø ngöôøi giaûi oan coù coâng, nhöng oâng khoâng cho ñoù laø coâng traïng cuûa mình, maø ñem danh saùch vaø lôøi khai cuûa nhöõng ngöôøi bò oan vieát thaønh coâng vaên trình leân cho caáp treân ñeå xeùt laïi. Ñeán thôøi kyø xeùt aùn, vò quan hình-boä môùi phaùt hieän nhöõng ngöôøi ñoù ñeàu bò haøm oan maø vaøo tuø, do ñoù ñeàu cho nhöõng ngöôøi naøy ñöôïc traéng aùn. Daân trong kinh thaønh ñeàu ca ngôïi vò quan xeùt aùn laø minh quan. Ñoà Khang-Hy laïi baïch cuøng quan thöôïng-thö raèng: ÔÛ kinh thaønh, nôi nhaø vua cö nguï coøn nhieàu ngöôøi maéc oan nhö vaäy, khaép nöôùc, ôû nhöõng mieàn xa xoâi heûo laùnh, soá ngöôøi bò haøm oan coù leõ coøn nhieàu hôn. Ñaïi nhaân neân taâu cuøng thaùnh-thöôïng, moãi naêm naêm sai moät vò quan giaûm hình ñi khaép caùc tænh ñeå taùi xeùt aùn tình cuûa daân. Neáu xeùt ra thöïc söï coù toäi thì phaûi tröøng phaït cho xöùng ñaùng, toäi nhoû thì giaûm hình, voâ toäi thì phoùng thích. Nhö theá ngöôøi daân môùi thaám nhuaàn ñöôïc ñöùc chaùnh cuûa thaùnh-thöôïng. Quan thöôïng-thö nghe lôøi cuûa Ñoà-Khang-Hy thaät coù lyù, beøn vieát sôù taâu cuøng vua. Vua y chuaån theo lôøi taâu vaø Ñoà- Khang-Hy laø moät trong soá nhöõng ngöôøi ñöôïc choïn laøm quan giaûm hình ñi tra aùn. Trong ñeâm ñoù, Ñoà-Khang-Hy naèm mô thaáy moät vò Thaàn ñeán noùi raèng: Soá cuûa oâng khoâng coù con, nay vì lôøi nghò veà vieâïc taùi
- 30. 30 xeùt vaø giaûm hình cuûa oâng hôïp vôùi loøng Trôøi, Thöôïng-Ñeá taëng cho oâng ba ngöôøi con, sau naøy ñeàu ñaëng vinh hieån. Veà sau, ngöôøi vôï cuûa Ñoà-Khang-Hy quaû nhieân sinh ñöôïc ba ngöôøi con laø ÖÙng-Toån, Öng-Khoân vaø Öng-Thuaân. Ba ngöôøi ñeàu laø quan lôùn trong trieàu. ***** Gia-Höng coù ngöôøi Bao-Baèng, hieäu Tín-Chi, phuï thaân ñaõ töøng laøm tri-phuû Trì-Chaâu. Baûy ngöôøi con trong gia ñình Baèng laø ngöôøi con uùt, ñöôïc ngöôøi hoï Vieân cuûa huyeän Bình-Hoà keùn laøm reå. Baèng thöôøng giao thieäp vaø chôi thaân vôùi thaân-phuï ta9 . Hoïc vaán vaø kieán thöùc cuûa oâng saâu roäng, nhöng vaän oâng khoâng may, nhieàu laàn döï kyø thi hoäi maø vaãn khoâng ñaäu. OÂng thích nghieân cöùu kinh ñieån cuûa Phaät-giaùo vaø Ñaïo-giaùo. Coù moät laàn oâng ñi daïo ôû hoà Maõo10 , tình côø thaáy moät ngoâi chuøa cuõ trong laøng doät naùt töø laâu maø khoâng ngöôøi söûa chöõa, pho töôïng Quan-AÂm trong chuøa bò naéng möa laøm hö. Bao-Baèng lieàn trích möôøi laïng baïc trong mình ra giao cho hoøa-thöôïng chuû trì ñeå tu söûa laïi ngoâi chuøa. Hoøa-thöôïng ñaùp: Tu söûa laïi ngoâi chuøa laø moät coâng trình lôùn, e raèng möôøi laïng baïc ñoù khoâng theå laøm troïn taâm nguyeän cuûa thí chuû. 9 Thaân-phuï cuûa taùc giaû. 10 ÔÛ phuû Tuøng-Giang, tænh Giang-Toâ
- 31. 31 Bao-Baèng nghe hoøa-thöôïng noùi theá, lieàn sai ngöôøi boäc laáy theâm möôøi taám vaûi toát ñöôïc saûn xuaát ôû vuøng Tuøng-Giang cuøng vôùi baûy boä ñoà môùi laøm ñeå trong röông ra giao cho hoøa- thöôïng chuû trì. Ngöôøi boäc noùi: Khi boá thí aùo quaàn cho chuøa roài thì oâng ñaâu coøn boä ñoà naøo ñeå maëc nöõa. Bao-Baèng cöôøi noùi: Chæ caàn pho töôïng cuûa Ñöùc Quan-AÂm khoâng bò naéng möa laøm haïi, duø ta phaûi ôû truoàng cuõng chaúng sao. Hoøa-thöôïng chuû-trì caûm ñoäng ñeán chaûy nöôùc maét maø noùi raèng: Boá thí vaøng baïc vaø aùo vaûi laø moät chuyeän khoâng khoù, nhöng taám loøng hyû xaû cuûa thí chuû môùi thaät laø quyù hoùa vaø hieám coù. Sau khi ngoâi chuøa ñöôïc söûa xong, Bao-Baèng cuøng thaân- phuï ñeán chuøa laøm leã, vaø ñeâm ñoù taù tuùc taïi chuøa. Ñeâm hoâm ñoù Bao-Baèng mô thaáy Thaàn Hoä-Phaùp trong chuøa ñeán taï ôn vaø noùi raèng: Coâng ñöùc oâng laøm trong chuøa, sau naøy con cuûa oâng seõ ñöôïc höôûng. Veà sau con cuûa Bao-Baèng laø Bao-Bieän, chaùu laø Thaùnh- Phöông cuõng ñeàu ñaêng khoa vaø laøm quan. ***** Laøng Gia-Thieän coù ngöôøi hoï Chi teân Laäp, thaân-phuï
- 32. 32 laø moät phoøng-laïi trong Hình-Boä, thaáy moät tuø-nhaân voâ toäi saép bò cheát cheùm maø toû loøng thöông haïi noùi raèng: Ta seõ giuùp oâng minh oan thoaùt toäi. Tuø-nhaân caûm ñoäng noùi vôùi vôï raèng: Chi coâng coù loøng giuùp ta, chæ theïn raèng ta ngheøo khoâng bieát laáy gì ñeå baùo ñaùp ôn nghóa ñoù. Ta nghó ra moät caùch, ngaøy mai oâng ta coù coâng vuï ñeán laøng mình, mình haõy môøi oâng ta ñeán nhaø aên moät böõa côm vaø haõy haàu oâng ñoù moät ñeâm ñeå toû loøng bieát ôn, nhö theá oâng ta theá naøo cuõng ra söùc ñeå giuùp mình. Ngöôøi vôï nghe xong lôøi choàng, bieát laøm nhö theá laø khoâng ñuùng, nhöng muoán cöùu choàng mình thoaùt cheát, chæ bieát khoùc maø vaâng lôøi. Khi thaân-phuï cuûa Chi-Laäp ñeán nhaø cuûa tuø-nhaân, ngöôøi vôï trong nhaø beøn môøi oâng uoáng röôïu vaø ñem lôøi cuûa choàng mình noùi laïi cho oâng hay. OÂng hieåu yù cuûa ñoâi vôï choàng naøy nhöng moät möïc töø choái vaø noùi raèng: Ta cuõng nhö vôï choàng baø, ñeàu khoâng theå laøm moät chuyeän daïi doät nhö vaäy. Vì thaáy choàng baø bò oan maø muoán ra söùc giuùp vaäy thoâi, naøo caàn vôï choàng baø baùo ôn baùo nghóa gì ñaâu. Vôùi söï giuùp ñôõ cuûa vò quan phoøng-laïi, ngöôøi tuø voâ toäi ñöôïc traéng aùn. Hai vôï choàng tìm ñeán nhaø baùi taï noùi raèng: Nhôø aân coâng gia-ñình cuûa ta môùi ñöôïc ñoaøn tuï, ôn naøy khoâng bieát laáy gì ñeå ñeàn ñaùp, nay aân coâng khoâng coù con, vôï choàng ta coù moät ñöùa con gaùi muoán gaû cho aân coâng laøm tyø thieáp ñeå phuïng söï aân coâng, vieäc naøy khoâng traùi vôùi ñaoï lyù,
- 33. 33 chaúng bieát yù cuûa aân coâng ra sao? Vò quan phoøng-laïi thaáy hai vôï choàng coù loøng thaønh nhö vaäy, beøn chuaån bò sính leã cöôùi ngöôøi con gaùi cuûa hai vôï choàng veà laøm thieáp. Veà sau ñöôïc moät ngöôøi con, ñaët teân laø Laäp. Chi-Laäp ñaäu trung-khoâi vaøo naêm 20 tuoåi, vaø laøm quan ôû trong Haøn-Laâm-Vieän. Hai ngöôøi con cuûa Chi-Laäp laø Chi-Cao vaø Chi-Loäc ñeàu laø coáng sinh trong Quoác-töû-giaùm. Con cuûa Chi-Loäc laø Ñaïi- Luaân cuõng ñoã khoa giaùp laøm quan trong trieàu. ***** Töø möôøi thí duï treân cho ta thaáy, tuy vieäc laøm khoâng gioáng nhau nhöng ñeàu quy veà neûo thieän. Neáu xeùt kyõ maø noùi, thì thieän coù Chaân coù Giaû, coù Ñoan coù Khuùc, coù AÂm coù Döông, coù Thò coù Phi, coù Thieân coù Chaùnh, coù Baùn coù Maõn, coù Ñaïi coù Tieåu, coù Nan coù Dò, caàn phaûi phaân bieän suy nghó. Haønh thieän maø khoâng hieåu ñöôïc lyù, ñoâi khi laøm vieäc sai roài maø coøn cho laø ñuùng, chæ khoå coâng vaø voâ ích maø thoâi.
- 34. 34 Thãú naìo laì Chán-thiãûn vaì giaí-thiãûn? Moät nhoùm nho sinh hoûi hoøa-thöôïng Trung-Phong11 : Nhaø Phaät noùi thieän aùc baùo öùng nhö hình vôùi boùng, nay thaáy nhieàu ngöôøi laøm vieäc thieän nhieàu maø con chaùu laïi khoâng khaù. Coù ngöôøi laøm vieäc aùc nhieàu maø con chaùu laøm aên laïi thònh vöôïng. Lôøi Phaät noùi thaät khoâng coù caên cöù. Hoøa-thöôïng Trung-Phong noùi: Ngöôøi thöôøng khi tuïc duyeân chöa döùt, maét hueä chöa môû, ñoâi khi cho vieäc aùc laø thieän, cho vieäc thieän laø aùc. Ñoù laø thieän aùc ñieân ñaûo, töï mình khoâng roõ thieän aùc maø laïi oaùn ngöôøi traùch Trôøi Phaät laø khoâng coù baùo öùng, nhö theá laø laàm. Moät nho sinh khaùc hoûi: Thieän thì laø thieän, aùc thì laø aùc, laøm sao goïi laø thieän aùc ñieân ñaûo ñöôïc? Hoøa-thöôïng beøn môøi töøng ngöôøi trình baøy veà quan nieäm thieän aùc cuûa mình. Moät ngöôøi noùi: Chöûi ngöôøi ñaùnh ngöôøi laø aùc, kính ngöôøi vaø leã ñoä vôùi ngöôøi laø thieän. Hoøa-thöôïng Trung-Phong traû lôøi: Chöa haún laø ñuùng. Moät ngöôøi khaùc noùi: Tham taøi, laáy ñoà cuûa ngöôøi laø aùc, lieâm khieát giöõ phaän laø thieän. 11 Laø quoác-sö Phoå-ÖÙng ñôøi Nguyeân
- 35. 35 Hoøa-thöôïng Trung-Phong: Cuõng chöa haún laø ñuùng. Maáy vò nho sinh sau khi trình baøy xong quan nieäm thieän aùc cuûa mình, hoøa-thöôïng Trung-Phong ñeàu cho laø khoâng ñuùng, neân môøi hoøa-thöôïng daïy baûo. Hoøa-thöôïng Trung-Phong noùi: Phaøm vieäc coù ích cho ngöôøi thì laø thieän, coù ích cho mình thì laø aùc. Neáu coù ích cho ngöôøi, thì duø coù ñaùnh ñaäp hay maï lò ngöôøi ñoù cuõng vaãn laø thieän. Neáu laø vieäc coù lôïi ích cho mình, duø cung kính leã ñoä vôùi ngöôøi cuõng vaãn laø aùc. Cho neân vieäc haønh thieän cuûa moät ngöôøi neáu coù ích cho ngöôøi thì laø coâng, khi ñaõ laø coâng töùc laø thaät. Lôïi cho mình thì laø tö, ñaõ laø tö töùc laø giaû. Vieäc thieän phaùt xuaát töø taám loøng thaønh cuûa mình laø chaân, neáu ñoäng cô haønh thieän laø ñeå cho ngöôøi bieát thì laø giaû. Haønh thieän maø voâ vi thì laø chaân, neáu höõu vi thì laø giaû. Cho neân muoán bieát moät haønh ñoäng laø thieän hay aùc, caàn phaûi xeùt ñeán ñoäng cô cuûa vieäc ñoù thuoäc chaân hay giaû, thuoäc coâng hay laø tö môùi coù theå phaùn xeùt ñöôïc. Thãú naìo laì âoan-thiãûn vaì khuïc-thiãûn? Ngöôøi thöôøng ñeàu cho raèng, keû caån-nguyeän12 laø ngöôøi thieän. Nhöng Thaùnh-nhaân laïi cho raèng nhöõng keû cuoàng13 vaø quyeân14 môùi laø thieän-nhaân. Vì moät ngöôøi caån thaän nheï daï 12 Laø ngöôøi caån thaän, deø daët, nhöng thieáu yù chí cöông quyeát. 13 Cuoàng laø ngöôøi coù nghò löïc, chí khí. 14 Quyeân laø ngöôøi giöõ phaän, khoâng daùm laøm ñieàu quaáy
- 36. 36 thöôøng thieáu chí cöông quyeát, xeùt vieäc theo caûm tình, deã gaây cho ngöôøi coù quan nieäm sai laàm veà phöông dieän ñaïo-ñöùc15 . Thaùnh-nhaân cuøng Trôøi ñaát quyû thaàn xeùt vieäc hoïa phuùc theo leõ phaûi maø khoâng theo quan nieäm thöôøng tình cuûa theá ñôøi. Muoán tích ñöùc, loøng thieän phaûi chaân thaät phaùt töø coõi loøng. Ñoù laø ñoan-thieän. Neáu coù ti haøo thieân leäch veà tình yù thì laø khuùc-thieän. Moät loøng thuaàn tình yeâu ngöôøi laø ñoan, neáu loøng coù ti haøo giaän ñôøi thì laø khuùc. Moät loøng thuaàn tình kính ngöôøi laø ñoan, coù ti haøo yù nieäm ngoaïn ñôøi thì laø khuùc. Ñoan- thieän laø ngay, khuùc-thieän laø leäch, haønh thieän theo lyù laø ñoan, theo tình laø khuùc, khoâng theå khoâng bieát. Thãú naìo laì ám-thiãûn vaì dæång-thiãûn? Phaøm laøm moät vieäc thieän ñeå cho ngöôøi bieát thì laø döông thieän, laøm vieäc thieän maø khoâng cho ngöôøi hay thuoäc veà aâm ñöùc. AÂm-ñöùc seõ ñöôïc Trôøi baùo, döông-thieän chæ laø höôûng danh, töùc laø coù tieáng taêm treân ñôøi. Danh cuõng laø phaàn phuùc, nhöng taïo hoùa cuõng nhö ngöôøi ñôøi thöôøng hay kî. Nhöõng ngöôøi coù danh voïng cao nhöng khoâng phuø vôùi ñöùc cuûa mình thöôøng hay mang hoïa vaøo thaân. Coøn nhöõng ngöôøi voâ coá maø bò mang tieáng xaáu hay maéc oan, con chaùu veà sau ñeàu khaù. Söï sai bieät giöõa aâm-ñöùc vaø döông-thieän thaät laø vi dieäu. 15 Thí duï: Coù haûo caûm vôùi moät ngöôøi naøo thì heát loøng giuùp ñôõ. Traùi laïi, neáu coù aùc caûm ñoái vôùi moät ngöôøi, duø thaáy cheát cuõng khoâng cöùu.
- 37. 37 Thãú naìo laì thë-thiãûn vaì phi-thiãûn? Vaøo thôøi Chieán-Quoác, daân nöôùc Loã thöôøng bò nhöõng nöôùc laân caän baét ñi laøm sai dòch. Nöôùc Loã ñaët ra moät luaät: “Phaøm laø coù ngöôøi naøo laáy tieàn chuoäc ñöôïc baù taùnh nöôùc Loã trôû veà nöôùc ñeàu ñöôïc töôûng thöôûng”. Moät hoïc troø giaøu coù cuûa Ñöùc Khoång-Töû laø Töû-Coáng hay tin naøy, beøn laáy tieàn ra chuoäc ñöôïc moät soá ngöôøi veà. Nhöng Töû-Coáng nghó raèng chuoäc ngöôøi veà nöôùc laø söùc mình coù theå laøm ñöôïc neân khoâng ñi laõnh thöôûng. Ñöùc Khoång-Töû hay tin naøy beøn traùch Töû-Coáng: Con khoâng ñi laõnh thöôûng laø moät ñieàu sai laàm, haønh ñoäng cuûa ngöôøi quaân-töû laø phaûi di phong dòch tuïc16 , chôù khoâng phaûi laø haønh ñoäng theo yù muoán rieâng tö cuûa mình. Hieän nay ôû nöôùc Loã, ngöôøi giaøu coù thì ít, ngöôøi ngheøo khoå thì nhieàu, nhaø nöôùc ra leänh töôûng thöôûng cho nhöõng ngöôøi coù coâng chuoäc ngöôøi vôùi muïc ñích laø khuyeán khích moïi ngöôøi ra tieàn ra söùc ñeå chuoäc tuø nhaân bò baét veà nöôùc. Nay con laø ngöôøi ñi tröôùc maø khoâng laõnh thöôûng, nhö theá seõ laøm cho moïi ngöôøi hieåu laàm raèng cöùu ngöôøi ñi laõnh thöôûng laø moät vieäc tham. Thöû hoûi sau naøy daân trong nöôùc coøn ai daùm boû tieàn ra chuoäc tuø-nhaân veà nöôùc nöõa. Moät hoïc troø khaùc cuûa Ñöùc Khoång-Töû laø Töû-Loä cöùu ñöôïc moät ngöôøi saép bò cheát ñuoái. Ngöôøi thoaùt naïn taëng moät con traâu cho Töû-Loä ñeå ñaùp ôn vaø Töû-Loä nhaän laáy con traâu ñoù. 16 Laøm cho phong-khí toát ñöôïc löu haønh, bieán nhöõng taäp tuïc xaáu trôû neân toát.
- 38. 38 Ñöùc Khoång-Töû hay tin naøy beøn ca ngôïi Töû-Loä vaø noùi raèng: Daân nöôùc Loã töø nay thích ra söùc laøm vieäc nghóa, vì nghóa cöû cuûa con ñaõ taïo neân moät phong traøo cöùu ngöôøi maéc naïn. Trong hai tröôøng hôïp cöùu ngöôøi cuûa Töû-Coáng vaø Töû-Loä, ngöôøi thöôøng seõ cho raèng Töû-Coáng khoâng nhaän tieàn thöôûng moät nghóa cöû cao caû ñaùng khen, coøn Töû-Loä nhaän traâu laø moät haønh ñoäng tham lam vuï lôïi. Nhöng söï phaùn xeùt cuûa Thaùnh- nhaân laïi khaùc haún, traùch Töû-Coáng maø khen Töû-Loä. Xeùt hai thí duï treân, thieän-haønh cuûa Töû-Loä laø thò, haønh ñoäng cuûa Töû-Coáng laø phi vaäy. Thãú naìo laì thiãn-thiãûn vaì chaïnh-thiãûn? Löõ-Vaên-YÙ laø moät vò quan thanh lieâm chính tröïc, khi giaø veà höu trôû veà coá lyù, ñöôïc daân trong laøng ngöôõng moä vaø toân kính. Moät hoâm coù keû voâ laïi trong laøng uoáng röôïu say, naëng lôøi sæ vaû Löõ coâng. Ngöôøi boäc trong nhaø giaän, muoán baét naïp cho quan huyeän ñeå trò toäi. Löõ coâng noùi raèng: Ngöôøi say röôïu ñaõ maát ñi lyù trí, chæ neân thöông haïi, chôù neân traùch phaït laøm chi. Vaøi naêm sau, teân voâ laïi ñoù phaïm troïng toäi vaø bò keát aùn töû hình. Löõ coâng hay tin naøy, caûm thaáy hoái haän, töï traùch raèng: Ñoù moät phaàn cuõng laø loãi laàm cuûa ta. Phaûi chi maáy naêm tröôùc ta nheï tay tröøng phaït ñeå raên noù, noù coøn bieát sôï ñeán pheùp nöôùc maø khoâng daùm laøm caøn. Khoâng ngôø loøng nhaân
- 39. 39 haäu cuûa ta chaúng nhöõng khoâng coù ích, maø coøn laøm haïi ñeán ngöôøi. Ñoù laø loøng toát maø ñöa ñeán keát quaû xaáu. Laïi coù loøng aùc maø haønh thieän. Nhö moät phuù oâng noï, gaëp naïn maát muøa, nhieàu ngöôøi ngang nhieân cöôùp giöït ôû ngoaøi chôï. Phuù oâng baùo cho quan huyeän hay, nhöng quan huyeän laøm ngô, boïn ngöôøi cöôùp giöït thaáy theá laïi caøng hoaønh haønh. Trong tröôøng baát ñaéc dó naøy, phuù oâng phaûi boû tieàn ra möôùn nhöõng traùng ñinh khoûe maïnh ñeå baét laáy boïn cöôùp. Ngöôøi naøo bò baét, ñeàu bò ñem ra beâu xaáu ôû ngoaøi chôï. Boïn troäm thaáy theá maø sôï, vaø töø ñoù loaïn cöôùp giöït môùi ñöôïc yeân. Moïi ngöôøi ñeàu bieát laøm thieän laø chính, laøm aùc laø thieân (thieân leäch), coøn duøng loøng toát maø haønh vieäc aùc, tuy laø chính, nhöng söï thöïc thì ñaõ thieân leäch. Ñoù laø trong caùi chính coù caùi thieân ôû trong ñoù. Loøng xaáu maø haønh vieäc thieän, beà ngoaøi tuy laø aùc nhöng thöïc ra laø thieän. Ñoù laø trong caùi thieân coù caùi chính ôû trong ñoù. Thãú naìo laì baïn-thiãûn vaì maîn-thiãûn? Kinh Dòch vieát: “Khoâng tích thieän, khoâng ñuû theå thaønh danh. Khoâng tích aùc thì khoâng ñuû ñeå dieät thaân”. Saùch Thöôïng-Thö vieát: “Toäi aùc cuûa vua Truï nhaø Thöông nhö bình chöùa ñoà, caøng chöùa caøng ñaày, neáu khoâng chöùa thì khoâng khi naøo ñaày vaäy”. *****
- 40. 40 Ngaøy xöa coù moät thieáu nöõ nhaø ngheøo ñi chuøa, muoán boá thí nhöng khoâng coù tieàn, xeùt trong mình ra chæ ñöôïc coù hai ñoàng tieàn, beøn ñem ra cuùng döôøng cho chuøa. Hoøa-thöôïng chuû trì thaáy vaäy lieàn ñích thaân laøm leã saùm hoái vaø caàu phuùc cho thieáu nöõ naøy. Veà sau thieáu nöõ ñöôïc tuyeån vaøo cung, trôû neân giaøu coù, mang ngaøn laïng vaøng ra boá thí cho chuøa. Nhöng hoøa thöôïng chuû trì chæ sai hoïc troø cuûa oâng ra laøm coâng ñöùc hoài höôùng maø thoâi. Nöõ thí chuû khoâng haøi loøng, beøn tìm ñeán hoøa thöôïng maø noùi raèng: Maáy naêm tröôùc ta chæ boá thí coù hai ñoàng tieàn thoâi, hoøa-thöôïng ñaõ ñích thaân vì ta caàu phuùc. Nay ta boá thí haøng ngaøn laïng vaøng hoøa-thöôïng chæ sai hoïc troø ra tieáp ñaõi ta, chaúng leõ leã ta khoâng ñöôïc haäu laém hay sao? Hoøa-thöôïng chuû trì ñaùp: Luùc tröôùc tuy thí-chuû chæ boá thí coù hai ñoàng tieàn, nhöng loøng cuûa thí chuû raát laø chaân thaät, neáu baàn-taêng khoâng ñích thaân ra caàu phuùc thì khoâng theå ñaùp laïi coâng boá thí cuûa thí-chuû. Nay cuûa boá thí cuûa thí-chuû so vôùi tröôùc tuy nhieàu gaáp ngaøn laàn, nhöng loøng thaønh cuûa thí-chuû chæ laø moät phaàn ngaøn cuûa luùc tröôùc maø thoâi, cho neân chæ caàn hoïc troø cuûa baàn- taêng caàu phuùc cho thí chuû laø ñuû. Boá thí hai ñoàng tieàn maø ñöôïc phuùc lôùn, ñoù goïi laø maõn- thieän (vieäc thieän ñöôïc troøn ñaày). Boá thí ngaøn laïng vaøng maø ñöôïc phuùc ít, ñoù laø baùn-thieän (vieäc thieän chæ ñöôïc coù moät nöûa) vaäy. *****
- 41. 41 Ngaøy xöa baùt Tieân Löõ Ñoäng-Taân theo Hôùn Chung- Ly toå-sö hoïc ñaïo. Moät hoâm toå-sö noùi vôùi Löõ Ñoäng-Taân raèng: Con theo thaày ñaõ laâu vaø coù loøng hoïc ñaïo, nay thaày truyeàn cho con pheùp “Ñieåm thaïch thaønh kim” (Chæ ñaù thaønh vaøng), con muoán hoïc chaêng? Löõ Ñoäng-Taân nghe thaày mình noùi vaäy raát möøng, vì nghó raèng neáu hoïc ñöôïc pheùp naøy coù theå duøng ñaù bieán thaønh vaøng ñeå giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, nhöng trong loøng coøn hoaøi nghi, beøn hoûi Chung-Ly toå-sö: Baïch thaày, khi pheùp ñaõ bieán ñaù thaønh vaøng roài chaúng bieát vaøng ñoù coù coøn bieán trôû laïi thaønh ñaù khoâng? Chung-Ly toå-sö ñaùp: Naêm traêm naêm sau seõ bieán trôû laïi thaønh ñaù. Löõ Ñoäng- Taân nghe thaày noùi theá beøn traû lôøi: Nhö theá thì con khoâng hoïc pheùp naøy, vì 500 naêm sau, vaøng ñaù naøy seõ laøm cho sôû höõu chuû cuûa noù phaûi phaù saûn. Chung-Ly toå-sö cöôøi vaø noùi: Ngöôøi tu haønh caàn phaûi hoäi ñuû ba ngaøn coâng môùi coù theå chöùng quaû. Vôùi taám loøng töø-bi roäng löôïng cuûa con, chæ moät lôøi noùi ñoù ñaõ hoäi ñuû ba ngaøn coâng roài, nay thaày coù theå ñem taâm-phaùp truyeàn cho con. ***** Neáu haønh thieän maø loøng khoâng chaép vaøo vieäc thieän ñaõ laøm, vieäc laøm naøy seõ ñöôïc troøn ñaày. Neáu taâm chaép vaøo vieäc thieän ñaõ laøm, duø suoát ñôøi lao luïc vaøo coâng vieäc töø thieän,
- 42. 42 nhöng vieäc thieän cuõng chæ ñöôïc moät nöûa maø thoâi. Thí duï, laáy taøi vaät giuùp ñôõ ngöôøi, trong loøng khoâng bieát mình ñaõ laøm vieäc boá thí, ngoaøi khoâng thaáy ngöôøi nhaän cuûa boá thí, giöõa khoâng thaáy vaät bò boá thí. Nhö theá goïi laø “Tam luaân theå khoâng”, ñoù laø taâm ñaõ thanh tónh, bao la nhö thaùi-hö, duø chæ boá thí coù moät ñoàng tieàn nhöng phuùc ñöùc laïi voâ löôïng. Traùi laïi, neáu boá thí maø loøng chaép tröôùc thì daãu boá thí ngaøn löôïng vaøng, nhöng phuùc cuõng khoâng ñöôïc troøn ñaày. Thãú naìo laì âaûi-thiãûn, tiãøu-thiãûn? Ngaøy xöa quan Haøn-Laâm-Vieän laø Veä-Troïng-Ñaït, moät laàn mang bònh, hoàn bò nhieáp xuoáng aâm-phuû. Dieâm- Vöông sai phaùn quan laáy hai cuoán soå ghi cheùp vieäc thieän aùc cuûa Veä-Troïng-Ñaït ra xem, thaáy cuoán soå ghi ñieàu aùc ñeàu cheùp ñaày soå, coøn cuoán soå ghi ñieàu thieän chæ coù vaøi haøng chöõ maø thoâi. Dieâm-Vöông cho laïi sai phaùn-quan laáy caân ra caân, thaáy cuoán soå ghi ñieàu thieän tuy ít nhöng laïi naëng hôn cuoán soå ghi ñieàu aùc. Veä-Troïng-Ñaït ngaïc nhieân hoûi Dieâm-Vöông: Tuoåi ta chöa ñaày boán möôi, sao laïi phaïm nhieàu loãi nhö theá. Dieâm-Vöông ñaùp: Naåy ra moät yù nieäm baát chính laø ñaõ gaây neân toäi loãi. Veä-Troïng-Ñaït laïi hoûi: Cuoán soå ghi vieäc thieän chæ coù vaøi doøng, ghi cheùp ñieàu gì maø laïi naëng hôn cuoán kia vaäy. Dieâm-Vöông traû lôøi:
- 43. 43 Coù moät laàn trieàu-ñình ra leänh tu söûa caàu ñaù Tam-Sôn ôû tænh Phöôùc-Kieán, oâng thaáy coâng trình lôùùn lao, hao phí taøi löïc cuûa nhaân daân neân vieát sôù taâu cho vua hay ñeå thoâi vieäc xaây caát, cho daân bôùt khoå. Nhöõng doøng chöõ trong cuoán soå thieän chính laø ñôn cuûa oâng trình cho nhaø vua. Veä-Troïng-Ñaït: Tuy raèng ta coù trình taâu cho vua hay, nhöng khoâng ñöôïc vua chaáp thuaän. Dieâm-Vöông: Tuy khoâng ñöôïc nhaø vua chaáp thuaän, nhöng loøng toát cuûa oâng ñaõ coù coâng trong vieäc naøy. Neáu ñöôïc vua chaáp thuaän thì coâng naøy laïi caøng lôùn theâm, vì haøng vaïn daân ñeàu ñoäi ôn. Cho neân coù coâng ñoái vôùi nöôùc laø lôùn, coâng ôû nôi mình thì nhoû. Thãú naìo laì nan-thiãûn vaì dë-thiãûn? Tieân nho thöôøng noùi: Muoán khaéc kyû laø phaûi töø choã khoù maø duøng coâng phu. Baøn veà chöõ nhaân, Ñöùc Khoång-Töû cuõng noùi laø “tieân nan”, nghóa laø muoán ñaït ñöôïc ñieàu nhaân, tröôùc heát phaûi töø choã khoù baét ñaàu, vieäc gì ngöôøi khaùc khoâng laøm ñöôïc mình phaûi laøm cho ñöôïc, ngöôøi khaùc nhòn khoâng ñöôïc mình phaûi nhòn ñöôïc. Nhö theá môùi mong ñaït ñöôïc hieäu quaû. Nhö tænh Giang-Taây ngöôøi coù cuï ñoà hoï Thö, thaáy gia ñình cuûa moät hoïc troø vì thieáu tieàn ngöôøi maø phaûi cho vôï ñi laøm tì thieáp ñeå traû nôï. Thö coâng thaáy vaäy, beøn ñem tieàn löông daïy hoïc hai naêm cuûa mình giuùp hoïc troø ngheøo naøy traû nôï, ñeå vôï
- 44. 44 choàng ngöôøi khoûi chòu caûnh chia ly. ÔÛ Haøm-Ñan coù ngöôøi hoï Tröông, ñem soá tieàn daønh duïm 10 naêm cuûa mình ra giuùp ngöôøi chuoäc vôï. Ñoù laø hai thí duï ngöôøi thöôøng khoù laøm maø laøm ñöôïc, khoù xaû maø laïi xaû ñöôïc. ÔÛ phuû Traán-Giang tænh Giang-Toâ coù ngöôøi hoï Caän, tuoåi giaø khoâng con, ngöôøi vôï sai ngöôøi qua laøng keá mua gaùi nhaø ngheøo veà cho oâng laøm thieáp. Nhöng oâng nghó tuoåi mình ñaõ giaø neân khoâng nôõ naïp gaùi tô laøm thieáp, beøn giao traû ngöôøi con gaùi veà nhaø maø khoâng nhaän laïi tieàn. Ñoù laø moät thí duï khoù nhòn maø nhòn ñöôïc, cho neân Trôøi giaùng phuùc cho nhöõng ngöôøi naøy cuõng lôùn. Ngöôøi giaøu muoán boá thí laø moät chuyeän deã nhöng laïi thöôøng hay buûn xæn maø khoâng laøm. Traùi laïi, boá thí laø moät vieäc khoù ñoái vôùi ngöôøi ngheøo, nhöng vieäc khoù maø laïi laøm ñöôïc môùi laø quyù vaäy. ***** Tuøy duyeân cöùu ngöôøi vaø giuùp ngöôøi coù nhieàu caùch, nhöng coù theå toùm taét thaønh möôøi loaïi nhö sau: 1 Duï ngöôøi haønh thieän 2 Toàn loøng kính vaø yeâu ngöôøi 3 Laøm troïn veïn loøng toát cuûa ngöôøi 4 Khuyeân ngöôøi haønh thieän 5 Cöùu ngöôøi trong luùc nguy caáp 6 Xaây caát coâng trình höõu ích
- 45. 45 7 Boû tieàn laøm phöôùc 8 Hoä trì chaùnh phaùp 9 Kính troïng baäc toân tröôûng 10 Tieác thöông sinh meänh cuûa loaøi vaät. Thãú naìo laì duû ngæåìi haình thiãûn? Ngaøy xöa vua Thuaán ôû Loâi-Traïch, thaáy ngöôøi baét caù nôi soâng ñeàu tranh nhau daønh choã nöôùc saâu, coøn ngöôøi giaø caû vì khoâng ñuû söùc tranh nhau vôùi ngöôøi treû ñeàu phaûi baét ôû choã noâng caïn hay nôi nöôùc chaûy xieát, neân thöôøng khoâng baét ñöôïc caù. Vua Thuaán nhìn thaáy caûnh naøy maø ñoäng loøng traéc-aån, cuõng xuoáng soâng baét caù. Thaáy ngöôøi naøo tranh vôùi mình cuõng khoâng toû veû giaän hôøn vaø chæ trích, maø laïi coøn nhöôøng choã toát cuûa mình cho ngöôøi. Neáu thaáy coù ngöôøi naøo nhöôøng choã thì leân tieáng khen ngôïi ngöôøi ñoù. Sau khi vua Thuaán baét caù ôû vuøng Loâi-Traïch ñöôïc moät naêm, moïi ngöôøi ñeàu noi göông cuûa vua Thuaán maø maø nhöôøng choã cho nhau. Vôùi taøi anh minh cuûa vua Thuaán haù khoâng theå duøng lôøi noùi ñeå khuyeân ngöôøi hay sao? Nhöng laïi laáy thaân haønh laøm moâ phaïm ñeå ngöôøi theo. ***** Chuùng ta ñang ôû trong thôøi kyø maït-phaùp, chôù neân laáy sôû tröôøng cuûa mình maø laán aùt ngöôøi, chôù neân laáy ñieàu toát cuûa mình maø khoe ngöôøi, chôù neân laáy taøi naêng cuûa mình maø laøm
- 46. 46 khoå cho ngöôøi, thu lieãm taøi trí nhö hö nhö khoâng. Neân bao dung vaø che ñaäy loãi laàm cuûa ngöôøi, thöù nhaát laø ñeå ngöôøi coù cô hoäi söûa chöõa, thöù hai laø ñeå ngöôøi bieát roõ loãi mình maø hoå theïn, khoâng daùm taùi phaïm. Thaáy ñöôïc caùi toát cuûa ngöôøi thì neân noi göông maø laøm theo. Trong sinh hoaït haøng ngaøy, moãi moät lôøi noùi, moät vieäc laøm, ñeàu khoâng nghó vì mình maø nghó vì moät chöõ coâng, nhö theá môùi laø ñoä löôïng cuûa ngöôøi quaân-töû. Thãú naìo laì täön loìng yãu kênh? Neáu chæ xeùt veû beà ngoaøi, quaân-töû vaø tieåu-nhaân thöôøng hay laãn loän, maø phaûi xeùt ñeán söï toàn taâm môùi phaân bieät ñöôïc. Cho neân ngöôøi quaân-töû khaùc vôùi ngöôøi laø ôû choã toàn taâm maø thoâi. Söï toàn taâm cuûa ngöôøi quaân-töû laø haèng thöông yeâu ngöôøi vaø toân kính ngöôøi. Ngöôøi coù thaân sô, hieàn ngu, vaø vaïn vaät tuy nhieàu, nhöng ta ñeàu coù theå xem nhö laø ñoàng baøo maø toân kính vaø thöông yeâu. Kính yeâu moïi ngöôøi töùc laø kính yeâu Thaùnh Hieàn. Hieåu roõ ñöôïc chí cuûa moïi ngöôøi töùc laø hieåu roõ ñöôïc chí cuûa Thaùnh Hieàn. Vì chí cuûa Thaùnh Hieàn laø muoán thieân haï an cö laïc nghieäp, cho neân neáu ta thöông ngöôøi vaø yeâu ngöôøi töùc laø thay theá Thaùnh Hieàn ñeå lo cho thieân haï vaäy. *****
- 47. 47 Thãú naìo laì thaình nhán chi myî 17 ? Ngoïc ôû nôi ñaù, neáu vöùt böøa baõi thì chaúng khaùc gì ñaù vuïn, coøn nhö mang ñi maøi duõa thì seõ trôû thaønh moät mieáng ngoïc quyù. Neáu ta thaáy moät ngöôøi laøm vieäc thieän, hay laø ngöôøi coù chí muoán laøm vieäc thieän, ta neân ra tay trôï giuùp ñeå hoaøn thaønh vieäc toát cuûa ngöôøi. Hoaëc laø ra lôøi khen ngôïi, hoaëc laø ra söùc giuùp ñôõ, hoaëc khi ngöôøi bò hieåu laàm ta ra lôøi thanh minh, hoaëc ngöôøi bò huûy baùng ta ra toû veû chia buoàn vaø an uûi, ñeå ngöôøi khoâng naûn chí maø laøm troïn vieäc laønh. Ngöôøi thöôøng coù tính hay baøi xích dò kyû, ñaïi ñeå ngöôøi thieän thì ít vaø ngöôøi xaáu thì nhieàu, neân ngöôøi toát thöôøng ôû theá coâ. Hôn nöõa, xöa nay tính tình cuûa caùc baäc haøo kieät khoâng thích chaïy theo thoùi ñôøi, cho neân ngöôøi hieàn laøm vieäc toát thöôøng hay bò huûy baùng. Trong tröôøng hôïp naøy neáu coù caùc baäc tröôûng thöôïng nhaân ñöùc ra söùc khuoâng chính, ñeå ngöôøi huûy baùng hieåu roõ söï lyù, vieäc thieän cuûa ngöôøi hieàn môùi deã ñaït thaønh. Thãú naìo laì khuyãn ngæåìi haình thiãûn? Nhaân chi sô, tính baûn thieän. Ñaõ sinh ra laøm kieáp ngöôøi, ngöôøi naøo chaúng coù löông-taâm, nhöng ñöôøng ñôøi dòch dòch, hai chöõ danh lôïi deã laøm cho ngöôøi sa ngaõ maø queân ñi baûn tính ban ñaàu. Cho neân xöû theá giao thieäp vôùi ngöôøi, thaáy haønh ñoäng vaø vieäc laøm cuûa moät ngöôøi traùi ngöôïc vôùi ñaïo lyù thì ra 17 Laøm cho vieäc toát cuûa ngöôøi ñöôïc troïn veïn
- 48. 48 lôøi khuyeân raên, ñeå ngöôøi quay veà neûo thieän. Tyû nhö moät ngöôøi sau moät côn meâ daøi, ta leân tieáng ñeå ñaùnh thöùc hoï, moät ngöôøi ñang trong côn öu phieàn ta tìm caùch laøm nguoâi noãi saàu cuûa hoï. Tuøy thôøi, tuøy luùc ta ñeàu coù theå laøm nhöõng vieäc ban ôn baèng mieäng cho ngöôøi. Haøn-Duõ18 noùi: “Khuyeân ngöôøi moät thôøi baèng mieäng, khuyeân ngöôøi traêm ñôøi baèng saùch”. Cho neân ra lôøi khuyeân ngöôøi hay aán toáng kinh saùch ñeå khuyeân ñôøi laø moät thieän lôùn. So vôùi ñieàu “Duï ngöôøi haønh thieän”, Khuyeân ngöôøi haønh thieän tuy laø coù hình tích, nhöng neáu nhö ngöôøi thaày thuoác bieát caên cöù vaøo beänh tình cuûa beänh nhaân maø cho thuoác, thì vaãn ñaït ñöôïc hieäu quaû vaø khoâng theå thieáu vaäy. Thãú naìo laì cæïu ngæåìi trong luïc nguy cáúp? Löu-ly, hoaïn-naïn, moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù theå gaëp phaûi. Trong tröôøng hôïp thaáy ngöôøi gaëp naïn ta phaûi toû loøng thöông haïi nhö chính ta ñaõ gaëp phaûi maø tìm caùch cöùu ngöôøi rôøi khoûi côn nguy caáp ñoù. Nhö gaëp ngöôøi bò oan uaát, ta duøng lôøi leõ bieän minh cho hoï. Neáu gaëp ngöôøi lieân tuïc trong caûnh nguy khoán, ta phaûi tìm ñuû moïi phöông tieän ñeå giuùp ñôõ. Thoâi- töû19 noùi: “Ôn hueä cho ngöôøi khoâng caàn lôùn, giuùp ngöôøi qua côn nguy caáp laø ñöôïc”. Ñoù laø moät lôøi cuûa keû nhaân ñöùc. Quyù thay! 18 Moät ñaïi vaên-haøo ñôøi Ñöôøng 19 Thoâi-Tieån, ngöôøi ñôøi Minh, ñaäu tieán-só ñôøi vua Hieáu-Toâng, laøm quan ñeán chöùc Leã-Boä Thò-Lang.
- 49. 49 Thãú naìo laì xáy cáút cäng trçnh hæîu êch? Nhoû thì ôû trong laøng, lôùn thì ôû nôi aáp, phaøm laø coâng trình coù lôïi ích coâng coäng, nhö khai möông ñeå daãn thuûy nhaäp ñieàn, ñaép ñeâ ñeå phoøng luït loäi, xaây caàu ñaép ñöôøng ñeå ngöôøi tieän beà ñi laïi, hay laø laäp traïm boá thí thöùc aên nöôùc uoáng cöùu ngöôøi ngheøo ñoùi... Khi laøm nhöõng vieäc naøy, khoâng sôï bò ngöôøi hieàm nghi, vaø cuõng khoâng ngaïi lao khoå maø thoái chí. Chaúng nhöõng ra söùc laøm, maø coøn ra lôøi khuyeân, ñeå moïi ngöôøi goùp söùc, cuøng nhau hoaøn thaønh vieäc thieän. Thãú naìo laì xaí taìi laìm phuïc? Vaïn haïnh cuûa nhaø Phaät laáy boá-thí laøm ñaàu. Boá-thí chæ laø moät chöõ xaû maø thoâi, xaû töùc laø cho ngöôøi maø khoâng laáy laøm tieác. Ngöôøi thoâng ñaït ñöôïc chaân lyù nhö Phaät, Boà-Taùt, thì noäi xaû ñöôïc luïc-caên20 , ngoaïi xaû luïc-traàn21 , coù nghóa laø chaúng coù vaät gì maø khoâng xaû ñöôïc. Ngöôøi thöôøng chuùng ta khoâng laøm ñöôïc nhö Phaät vaø Boà-Taùt, thì phaûi töø boá-thí tieàn baïc baét ñaàu. AÊn maëc laø ñieàu caàn thieát cuûa loaøi ngöôøi, vaø muoán coù aên coù 20 Luïc-caên: Nhaõn (maét), Nhó (tai), Tæ (muõi), Thieät (löôõi), Thaân (thaân mình), YÙ (yù nieäm). 21 Luïc-traàn: Saéc (caùi gì maét coù theå nhìn thaáy ñöôïc), Thanh (nhöõng gì tai coù theå nghe ñöôïc), Höông (nhöõng gì muõi coù theå ngöûi ñöôïc), Vò (nhöõng gì löôõi coù theå neám ñöôïc), Xuùc (thaân ngöôøi caûm xuùc ñöôïc), Phaùp (Loøng ngöôøi naûy sinh ra moät yù nieäm, duø toát hay xaáu, ñeàu goïi laø phaùp)
- 50. 50 aên maëc thì phaûi coù tieàn môùi thoûa maõn ñöôïc. Cho neân boá-thí taøi vaät laø moät ñieàu quan troïng, moät laø coù theå cöùu giuùp ngöôøi, hai laø coù theå giuùp ta tröø ñi ñöôïc tính buûn xæn vaø loøng tham, maø trôû thaønh con ngöôøi khaúng-khaùi. Ban ñaàu tuy raèng hôi mieãn cöôõng, nhöng daàn daàn seõ trôû neân töï nhieân. Thãú naìo laì häü trç chaïnh-phaïp? Phaùp laø caëp maét vaïn ñôøi cuûa muoân vaïn sanh linh. Neáu khoâng coù chaùnh-phaùp thì loaøi ngöôøi khoâng theå saùnh cuøng Trôøi ñaát vaø cuõng khoâng theå cuøng Trôøi ñaát hoùa duïc vaïn vaät, khoâng thoaùt ly ñöôïc söï thuùc phöôïc cuûa phieàn-naõo, khoâng theå bieát ñöôïc phöông phaùp nhaäp theá ñeå trò ñôøi, cuõng khoâng bieát ñöôïc phöông phaùp xuaát theá chöùng ñaïo ñeå cöùu chuùng-sinh rôøi beán meâ maø leân bôø giaùc ngoä. Cho neân, phaøm thaáy hình töôïng cuûa Thaùnh hieàn, kinh thi ñieån tòch, ñeàu phaûi kính troïng vaø neáu coù choã nhô nhuoác hay raùch naùt thì neân chænh ñoán laïi. Coøn nhö trôï giuùp veà vieäc hoaønh döông chaùnh-phaùp laïi laø moät vieäc neân laøm ñeå cöùu roãi chuùng sinh vaø baùo ôn Phaät. Thãú naìo laì kênh troüng tän træåíng? ÔÛ nhaø laø cha meï anh chò, ôû nöôùc laø ngöôøi laõnh ñaïo, phaøm nhöõng ngöôøi tuoåi taùc hôn ta, taøi ñöùc hôn ta, ñòa vò hôn ta, kieán thöùc hôn ta, ñeàu phaûi kính troïng. Taïi nhaø, phuïng söï cha meï phaûi coù loøng thöông yeâu vaø toân kính, noùi chuyeän vôùi cha meï phaûi hoøa nhaõ oân toàn. Neáu laøm ñöôïc nhö vaäy thì laø
- 51. 51 moät ñaëc tính toát, ñoù laø khí thaùi-hoøa, coù theå caûm caùch thieân ñòa. Khi rôøi khoûi gia ñình ra giuùp vieäc nöôùc, moãi khi laøm moät vieäc, khoâng theå vì caáp treân khoâng bieát maø töï yù haønh ñoäng. Khi xeùt toäi cuûa moät ngöôøi, khoâng theå vì thöôïng caáp khoâng bieát maø laïm duïng quyeàn theá cuûa mình ñeå taùc oai taùc quaùi. Ngöôøi xöa thöôøng hay laáy caâu: “Cha meï vaø Quaân-vöông lôùn nhö Trôøi, phaûi kính caån phuïng söï” ñeå khuyeân ñôøi. Neân thöïc haønh theo lôøi noùi naøy, vì hai chöõ trung hieáu quan heä maät thieát vôùi aâm ñöùc. Thöû xem xöa nay con chaùu cuûa caùc baäc trung thaàn hieáu töû coù ngöôøi naøo khoâng thònh. Thãú naìo laì thæång tiãúc sinh mãûnh cuía loaìi váût? Con ngöôøi chuùng ta sôû dó laø ngöôøi laø vì coù loøng traéc-aån. Caàu ñöùc nhaân töùc laø caàu laáy loøng naøy, tích ñöùc cuõng laø tích laáy loøng naøy. Saùch Chaâu-Leã cheùp: “Khoâng neân duøng vaät caùi ñeå teá leã trong thaùng ñaàu cuûa muøa Xuaân”, vì e raèng vaät caùi coù chöõa. Thaày Maïnh-Töû noùi: “Ngöôøi quaân-töû rôøi xa nhaø beáp”, ñoù laø loøng traéc-aån, khoâng nôõ nhìn thaáy loaøi vaät bò gieát. Ñoái vôùi ngöôøi khoâng boû ñöôïc thòt maø aên chay, ngöôøi xöa coù boán ñieàu khuyeân raên nhö sau: Nghe tieáng con vaät keâu than trong luùc bò gieát, thòt cuûa con vaät ñoù khoâng neân aên. Troâng thaáy con vaät bò gieát, thòt cuûa con vaät ñoù khoâng neân aên.
- 52. 52 Vaät do mình nuoâi thì khoâng neân gieát aên. Vaät vì mình maø gieát thì khoâng neân aên. Ñoù laø moät phöông phaùp ñeå nuoâi döôõng loøng töø bi vaø daàn daàn seõ trôû neân töï nhieân. Chaúng nhöõng khoâng neân saùt haïi loaøi vaät ñeå aên thòt, nhaát thieát loaøi xuaån ñoäng ñeàu coù sinh meänh, nhö naáu keùn ñeå laáy tô, cuoác ñaát troàng troït laøm toån thöông ñeán loaøi vaät cuõng laø saùt sanh vaäy. Ngaøy thöôøng, tay cuûa ta laøm ngoä thöông, chaân ta ngoä ñaïp cheát bieát bao nhieâu sinh maïng cuûa loaøi coân truøng, cho neân khoâng theå khoâng chuù yù. Ngöôøi xöa noùi: “Yeâu chuoät thì ñeå côm thöøa, thöông ngaøi khoâng neân thaép ñeøn”. Lôøi naøy thaät laø nhaân töø vaäy. Haønh thieän coù nhieàu phöông phaùp, khoâng sao keå cho heát. Nhöng neáu töø möôøi ñieåm treân maø suy dieãn, khueách sung, thì vaïn ñöùc ñeàu quy tuï.
- 53. 53 4) Âæïc khiãm Kinh Dòch vieát: “Ñaïo Trôøi laøm giaûm ñi phaàn ñaày maø boå ích cho phaàn thieáu. Ñaïo cuûa Ñaát laøm bieán ñoåi phaàn ñaày ñeå buø vaøo choã khieám. Quyû Thaàn laøm haïi nhöõng gì quaù maõn maø gieo phuùc cho ñöùc khieâm. Ñaïo ngöôøi thì gheùt nhöõng ngöôøi töï kieâu töï maõn maø thích ngöôøi coù ñöùc khieâm toán. ” Trong soá 64 queû cuûa kinh Dòch, chæ coù queû Khieâm laø ñöôïc saùu haøo ñeàu toát. Ñuû thaáy ñöùc khieâm heä troïng ñeán theá naøo. Saùch Thöôïng-Thö cheùp: “Maõn chieâu toån, khieâm thoï ích” (Ñaày seõ chuoác laáy söï thieáu thoán, khieâm thì seõ ñöôïc söï ích lôïi). Ta thöôøng ñi öùng thi vôùi nhieàu ngöôøi baïn, moãi khi thaáy nhöõng keû haøn só saép ñoã ñaït, ñeàu thaáy hoï laø nhöõng ngöôøi coù ñöùc khieâm-toán ñaùng ñöôïc ca tuïng. ***** Vaøo naêm Taân-Muøi, ta leân kinh döï kyø thi hoäi, huyeän Gia-Thieän coù taát caû 10 ngöôøi ñi chung vôùi ta, trong ñoù coù moät ngöôøi hoï Ñinh teân Kính, hieäu Vuõ-Taân, laø ngöôøi nhoû tuoåi nhaát vaø laø moät ngöôøi cöïc kyø khieâm toán. Ta noùi vôùi ngöôøi baïn thaân laø Phí-Caåm-Ba raèng: Trong kyø thi naøy Ñinh-Kính theá naøo cuõng ñaäu. Phí-Caåm-Ba ngaïc nhieân hoûi laïi:
- 54. 54 Laøm sao huynh bieát ñöôïc? Ta noùi raèng: Ngöôøi coù ñöùc khieâm-toán seõ ñöôïc phuùc. Huynh thaáy, trong nhoùm chuùng ta coù taát caû 10 ngöôøi, coù ngöôøi naøo thaønh thaät, chaát phaùc, nhö Ñinh-Kính chaêng? Coù ngöôøi naøo cung kính vaø nhuùn nhöôøng baèng Ñinh-Kính chaêng? Laïi nöõa, moãi khi bò ngöôøi laøm nhuïc, anh ta khoâng khi naøo leân tieáng caõi laïi, khi bò ngöôøi huûy baùng cuõng khoâng ra lôøi bieän baïch. Moät ngöôøi nhö theá, quyû Thaàn theá naøo cuõng hoä trì, leõ naøo maø khoâng ñaäu. Ñeán ngaøy coâng boá keát quaû, Ñinh-Kính quaû nhieân truùng thi. ***** Naêm Ñinh-Söûu, cuøng vôùi ngöôøi baïn Phuøng-Khai-Chi ôû chung nhau trong kinh thaønh, thaáy tính tình cuûa ngöôøi baïn naøy trôû neân khieâm-toán nhuùn nhöôøng, khaùc haún vôùi thöôû thieáu thôøi. Chi coù moät ngöôøi baïn loøng Lyù-Teã-Nghieâm, laø ngöôøi coù tính noùi thaúng, moãi khi thaáy Chi coù choã naøo khoâng ñuùng, Nghieâm ñeàu hay naëng lôøi chæ trích. Nhöng khoâng khi naøo thaáy Chi giaän hôøn, vaø cuõng khoâng khi naøo traû ñuõa. Thaáy nhö vaäy, ta noùi vôùi Chi raèng: Ngöôøi coù phuùc caên theá naøo cuõng ñöôïc phuùc, ngöôøi coù ñieàm xaáu theá naøo cuõng maéc hoïa. Tính cuûa huynh khieâm toán, hoøa-aùi nhö vaäy, theá naøo Trôøi cuõng giaùng phuùc. Kyø thi naêm nay chaéc chaén seõ coù teân huynh. Quaû nhieân, ñuùng vôùi lôøi döï ñoaùn cuûa ta, Phuøng-Khai-
- 55. 55 Chi thi ñoã vaøo naêm ñoù. ***** Trieäu-Du-Phong, ngöôøi huyeän Quaùn, tænh Sôn-Ñoâng, chöa ñaày 20 tuoåi ñaõ thi ñaäu cöû-nhaân, nhöng thi maõi vaãn khoâng ñaäu tieán-só. Thaân-phuï cuûa Du-Phong laø quan tam- doaõn22 cuûa huyeän Gia-Thieän, vaø Du-Phong ñi theo ngöôøi cha ñeán nhieäm sôû. Vì haâm moä taøi hoïc cuûa Tieàn-Minh-Ngoâ, moät ngöôøi coù hoïc vaán uyeân thaâm trong huyeän, Du-Phong vieát moät baøi vaên cho Tieàn-Minh-Ngoâ, xin chæ giaùo. Ngöôøi hoï Tieàn ñoïc qua baøi vaên, chaúng noùi chaúng raèng, laáy buùt ra gaïch nguyeân caû baøi vaên cuûa Du-Phong. Trong tröôøng hôïp naøy, neáu laø ngöôøi thöôøng taát seõ noåi traän loâi ñình. Nhöng Du- Phong chaúng nhöõng khoâng giaän, maø laïi coøn toû veû khieâm toán, nhôø Tieàn-Minh-Ngoâ chæ ñieåm choã sai vaø laäp töùc söûa laáy. Qua naêm sau, Trieäu-Du-Phong thi ñoã tieán-só. ***** Laøng Giang-AÂm tænh Giang-Toâ coù ngöôøi Tröông-UÙy- Nham, taøi hoïc hôn ngöôøi, ai naáy ñeàu khen. Naêm giaùp ngoï leân Nam-Kinh döï kyø thi höông vaø ôû troï taïi moät ngoâi chuøa. Ñeán 22 Quan chuû-boä cuûa moät huyeän. (Quan trong huyeän, lôùn nhaát laø ñaïi- doaõn, töùc laø tri-huyeän, keá laø nhò-doaõn, töùc laø huyeän-thöøa, sau nhò- doaõn thì laø tam-doaõn).
- 56. 56 ngaøy coâng boá keát quaû thaáy trong baûng khoâng coù teân mình, Nham giaän vaø maéng quan chuû khaûo coù maét maø khoâng ngöôi. Trong luùc ñoù, moät ñaïo-só nghe ñöôïc beøn cöôøi raèng: Chaéc baøi vaên cuûa caùc-haï khoâng khaù neân môùi bò ñaùnh rôùt. Nham noåi noùng noùi vôùi ñaïo-só: Thaày ñaõ ñoïc baøi vaên cuûa ta chöa maø daùm noùi raèng vaên cuûa ta khoâng hay? Ñaïo-só ñaùp raèng: Ta nghe ngöôøi xöa noùi, keû só coù thaùi ñoä ung dung hieàn hoøa môùi vieát ñöôïc vaên hay. Nay thaáy trong loøng caùc-haï coù söï baát bình, ra lôøi maéng nhieác quan chaám thi, ñuû thaáy baøi vaên cuûa caùc-haï ñaõ thua keùm ngöôøi khaùc, laøm sao maø hay ñöôïc. Nham nghe lôøi cuûa ñaïo-só noùi coù lyù, beøn baùi taï vaø xin ñaïo-só chæ ñieåm. Ñaïo-só noùi: Ngöôøi truùng tuyeån hay khoâng ñeàu laø soá meänh. Khoâng coù soá meänh truùng thì duø coù taøi cuõng khoâng theå ñoã. Caùc-haï phaûi töï thay ñoåi soá meänh cuûa mình, nhö theá môùi coù hy voïng ñoã ñaït sau naøy. Nham hoûi: Ñaõ laø do soá meänh ñònh ñoaït, nhö theá thì laøm sao thay ñoåi ñöôïc. Ñaïo-só ñaùp: Taïo neân meänh laø do Trôøi, nhöng laäp meänh laø do chính ta. Neáu moät loøøng haønh thieän, quaûng tích aâm-ñöùc, leõ naøo phuùc
- 57. 57 laïi khoâng ñeán. Nham noùi: Ta chæ laø keû baàn só, laøm sao maø tích ñöùc ñöôïc. Ñaïo-só: Vieäc tu thieän tích ñöùc laø ôû nôi taâm, nhö ñöùc khieâm-toán chaúng haïn, chaúng caàn toán ñoàng tieàn naøo caû, taïi sao caùc-haï khoâng töï phaûn tænh laáy mình maø laïi ñem loøng oaùn haän ñeán quan chaám thi? Sau khi ñöôïc ñaïo-só chæ ñieåm, Tröông-UÙy-Nham baét ñaàu söûa ñoåi tính neát cuûa mình vaø laøm vieäc höõu ích cho ngöôøi. Ñeán naêm Ñinh-daäu, moät hoâm naèm mô thaáy mình ñi vaøo moät caên phoøng cuûa moät toøa laâu ñaøi cao lôùn, trong phoøng coù moät cuoán soå ñeå treân baøn. Khi laät ra xem, thaáy trong soå lieät keâ teân hoï cuûa nhieàu ngöôøi, trong ñoù laïi coù nhieàu choã troáng. Nham hoûi moät ngöôøi trong nhaø, ngöôøi ñaùp raèng: Soå naøy ghi danh saùch cuûa nhöõng ngöôøi seõ thi ñoã naêm nay, nôi aâm-ty ba naêm khaûo saùt moät laàn. Nhöõng choã troáng trong soå laø teân cuûa nhöõng ngöôøi ñuùng ra seõ ñöôïc chaám ñaäu, nhöng vì phaïm phaûi loãi laàm neân laïi bò xoùa ñi. Ngöôøi aáy laïi laät qua moät trang khaùc, chæ vaøo moät haøng vaøø noùi vôùi Nham raèng: Trong ba naêm nay, oâng ñaõ töï kieåm ñieåm laáy haønh vi cuûa mình vaø laøm nhieàu ñieàu thieän, neân naêm nay coù theå oâng seõ ñöôïc buø vaøo choã khuyeát naøy, mong oâng haõy töï troïng laáy. Trong kyø thi naêm ñoù, Tröông-UÙy-Nham quaû nhieân thi ñoã cöû-nhaân vaø ñöôïc xeáp haïng thöù 105.
- 58. 58 ***** Töø nhöõng thí duï treân cho ta thaáy: “Treân ñaàu ba thöôùc ñeàu coù Thaàn-Minh giaùm xeùt, muoán gaëp laønh traùnh hoïa töï nhieân laø do chính ta”. Moät ngöôøi luoân luoân caån thaän veà lôøi noùi vaø haønh vi cuûa mình, khoâng hoå theïn vôùi ngöôøi, khoâng ñaéc toäi vôùi Trôøi ñaát quyû Thaàn, trong loøng khieâm toán nhuùn nhöôøng, seõ ñöôïc Trôøi ñaát quyû Thaàn thöông maø giaùng phuùc. Traùi laïi, keû hay töï maõn kieâu ngaïo thöôøng laø ngöôøi khoâng coù phuùc, vaø daãu coù, cuõng khoâng ñöôïc laâu daøi. Ngöôøi coù trí-tueä, minh lyù, taát nhieân khoâng muoán coù moät taám loøng heïp hoøi maø cöï tuyeät caùi phuùc Trôøi giaùng cho mình. Huoáng chi moät ngöôøi khieâm-toán nhaõ nhaën, coù theå tieáp nhaän lôøi khuyeân raên chæ daãn cuûa tha nhaân maø hoïc ñöôïc nhöõng caùi hay cuûa ngöôøi. Do ñoù ñöùc khieâm-toán laø moät ñieàu khoâng theå thieáu ñöôïc treân con ñöôøng tu thaân tích phuùc. Ngöôøi xöa noùi: “Coù chí nôi coâng danh taát ñöôïc coâng danh. Coù chí nôi phuù quyù taát ñöôïc phuù quyù”. Ngöôøi coù chí nhö caây coù reã. Laäp chí naøy, neân luoân luoân khieâm toán, duø chæ laø moät söï vieäc nhoû nhen, ñeàu neân ra tay trôï giuùp ngöôøi. Nhö theá töï nhieân Trôøi ñaát seõ caûm ñoäng vaø phuùc seõ ñeán vôùi ta. Nhöõng ngöôøi muoán caàu coâng danh, nhöng khoâng ñöôïc toaïi laø ban ñaàu tuy coù laäp chí, nhöng chæ laø caûm höùng moät thôøi maø khoâng coù thuûy chung. Thaày Maïnh-Töû noùi vôùi Löông-Hueä-Vöông: Moät mình vua thích aâm nhaïc toát hay laø cuøng chia vui
- 59. 59 vôùi baù taùnh toát? Löông-Hueä-Vöông ñaùp: Cuøng höôûng vôùi baù taùnh toát hôn. Thaày Maïnh-Töû noùi: Neáu vua cuøng vui vôùi baù taùnh, nöôùc Teà nhö theá seõ cöôøng thònh. Moät ngöôøi laøm ñieàu nhaân, neáu ñem loøng thöông ñeán cho moïi ngöôøi thì moïi ngöôøi ñeàu chòu ôn hueä. Ngöôøi chòu ôn hueä taát nhieân cuõng seõ haønh ñöùc nhaân, vaø moïi ngöôøi ñeàu laøm nhö theá thì caû nöôùc ñeàu soáng trong caûnh thanh bình an laïc. Phöông phaùp caàu coâng danh cuûa ta cuõng theá. Tröôùc heát laø laäp ñònh chí höôùng cuûa mình, sau ñoù moät loøng laøm vieäc thieän. Ngaøy qua ngaøy, thaùng qua thaùng ñeàu taän taâm heát söùc, vaø nhö theá daàn daàn caûi taïo ñöôïc soá meänh. Vì ta giuùp ngöôøi, Trôøi seõ giuùp ta. Meänh do töï mình mình taïo laø vaäy.
- 60. 60 Tieåu söû cuûa Vieân-Lieãu-Phaøm tieân-sinh Boån danh cuûa tieân-sinh laø Vieân-Hoaøng, töï laø Khoân-Nghi, ngöôøi huyeän Ngoâ-Giang tænh Giang-Toâ Trung-Hoa. Thôøi traùng nieân, tieân-sinh ôû reå trong nhaø hoï Thuø, huyeän Gia-Thieän, tænh Chieát-Giang. OÂng ñoã cöû-nhaân vaøo naêm Long-Khaùnh naêm thöù 4 vua Muïc-Toâng ñôøi Minh (naêm 1570), ñoã Tieán-só vaøo naêm Vaïn- Lòch thöù 14 ñôøi vua Thaàn-Toâng (naêm 1586), vaø ñöôïc boå nhieäm laøm tri-huyeän huyeän Baûo-Chì cuûa tænh Haø-Baéc. Gia ñình cuûa tieân-sinh tuy khoâng khaù giaû, nhöng tính oâng caàn kieäm vaø thöôøng hay boá thí giuùp ngöôøi. Ngoaøi vieäc haønh thieän, tieân-sinh cuõng tu taäp thieàn, duø baän bòu vôùi coâng vuï, nhöng sôùm toái oâng ñeàu khoâng queân tuïng kinh ngoài thieàn. Trong khoaûng thôøi gian naøy, oâng vieát cuoán “Giôùi-Töû-Vaên” ñeå khuyeân con, vaø ñöôïc löu truyeàn ñeán ngaøy nay, töùc laø cuoán “Lieãu-Phaøm Töù-Huaán” naøy. Tieân-sinh coù moät ngöôøi vôï hieàn-thuïc, thöôøng trôï giuùp oâng treân con ñöôøng boá thí haønh thieän. Coù moät laàn baø muoán mua vaûi boâng may aùo cho con ñeå maëc trong luùc muøa Ñoâng, oâng noùi vôùi ngöôøi vôï raèng: Nhaø ta coù saün tô, vöøa aám laïi vöøa nheï, sao phu-nhaân khoâng mang ñi may maø coøn mua theâm vaûi boâng laøm gì cho theâm toán tieàn. Phu-nhaân ñaùp: Tô ñaét hôn vaûi boâng, cho neân thieáp muoán mang tô ra ngoaøi tieäm ñeå ñoåi laáy vaûi boâng, nhö theá ta coù theå may theâm vaøi chieác aùo khaùc ñeå taëng cho nhöõng ngöôøi ngheøo. Tieân-sinh nghe xong raát haøi loøng vaø noùi: Phu-nhaân coù loøng thaønh boá thí nhö vaäy, con ta sau naøy theá naøo cuõng ñöôïc phuùc baùo. Con cuûa tieân-sinh laø Vieân-Nghieâm veà sau thi ñoã tieán-só, vaø laøm quan ñeán chöùc tri-huyeän cuûa huyeän Cao-Yeáu, tænh Quaûng- Ñoâng môùi hoài höu.
- 61. 61 MUÏC LUÏC 1) Phæång phaïp láûp mãûnh.......................................................5 2) Phæång phaïp sæía läùi.........................................................14 Thæï nháút laì phaíi coï loìng sè..........................................15 Thæï hai laì phaíi coï loìng kênh såü...................................15 Thæï ba laì phaíi coï loìng can âaím..................................16 Thãú naìo goüi laì tæì tám maì sæía......................................18 3) Phæång phaïp têch thiãûn ....................................................21 Thãú naìo laì Chán-thiãûn vaì giaí-thiãûn?...........................33 Thãú naìo laì âoan-thiãûn vaì khuïc-thiãûn?.........................35 Thãú naìo laì ám-thiãûn vaì dæång-thiãûn? .........................36 Thãú naìo laì thë-thiãûn vaì phi-thiãûn?...............................37 Thãú naìo laì thiãn-thiãûn vaì chaïnh-thiãûn?.......................38 Thãú naìo laì baïn-thiãûn vaì maîn-thiãûn?............................39 Thãú naìo laì âaûi-thiãûn, tiãøu-thiãûn? .................................42 Thãú naìo laì nan-thiãûn vaì dë-thiãûn? ...............................43 Thãú naìo laì duû ngæåìi haình thiãûn?.................................45 Thãú naìo laì täön loìng yãu kênh?.....................................46 Thãú naìo laì thaình nhán chi myî?...................................47 Thãú naìo laì khuyãn ngæåìi haình thiãûn?.........................47 Thãú naìo laì cæïu ngæåìi trong luïc nguy cáúp?..................48 Thãú naìo laì xáy cáút cäng trçnh hæîu êch?.......................49 Thãú naìo laì xaí taìi laìm phuïc? ........................................49 Thãú naìo laì häü trç chaïnh-phaïp?.....................................50 Thãú naìo laì kênh troüng tän træåíng?...............................50 Thãú naìo laì thæång tiãúc sinh mãûnh cuía loaìi váût?..........51 4) Âæïc khiãm........................................................................53