![3
học được đặt ra cấp bách hơn bao giờ hết. Như lời của GS. Phan Trọng Luận
đã kêu gọi: “Nhất thiết chúng ta phải đi tiếp, không phải chỉ vì đó là con
đường đã đi hoặc đang đi của các nước tiên tiến mà còn là đòi hỏi cấp thiết
mấy chục năm nay của đời sống sư phạm nước ta” [33, tr.277]. Phương pháp
dạy học mới phải có tác dụng phát huy vai trò chủ động của chủ thể học sinh,
tích cực hóa hoạt động học tập của người học, làm cho học sinh độc lập suy
nghĩ, kích thích tư duy sáng tạo. Để phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của
người học, có nhiều biện pháp khác nhau, trong đó cốt lõi là hướng dẫn tự
học. Tự học là con đường đúng đắn người HS cần thiết phải đi trong hành
trình tìm kiếm chân lí. Có hình thành và phát triển, bồi dưỡng cho HS năng
lực tự học thì mới đem lại hiệu quả cho Giáo dục Đào tạo. Dạy học hướng
vào việc phát triển năng lực tự học cho HS được coi là chìa khóa vàng để giải
quyết bài toán nghịch lí giữa sự vô hạn của lượng thông tin tri thức và giới
hạn của tuổi học đường.
Đổi mới phương pháp dạy học cần được hiểu một cách đúng đắn, không
phải là tăng hoặc giảm một số thủ pháp, biện pháp đã coi là đổi mới. Thực
chất của việc đổi mới phương pháp dạy học là phát triển năng lực tự học cho
HS, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Có như vậy HS
mới nâng cao năng lực tư duy, tìm tòi, khám phá ra những vấn đề mới. Nó
giúp HS hiểu rõ bản chất sự việc một cách sâu sắc nhất. Một người HS tuy có
đủ điều kiện để học tập (thầy giỏi, tài liệu hay, phương tiện hỗ trợ hiện đại…)
vẫn không thể thành công nếu không có nỗ lực tự học, tự giác, sáng tạo. Tự
học là con đường khẳng định, con đường sống, con đường thành đạt cho
những ai có ý chí và khát vọng vươn lên.
1.3. Dạy học Ngữ văn nói chung, dạy học các đoạn trích Truyện Kiều nói
riêng chưa thoát khỏi guồng quay của lối dạy học truyền thống
Do nhiều nguyên nhân mà thực tiễn việc dạy học tự học ở phổ thông nói
chung còn gặp rất nhiều khó khăn. Đối với dạy học Văn lại càng khó khăn
Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/](https://image.slidesharecdn.com/mergedpdf-200904042707/85/Lu-n-van-H-ng-d-n-h-c-sinh-t-h-c-cac-do-n-trich-Truy-n-Ki-u-trong-ch-ng-trinh-Ng-Van-10-12-320.jpg)
Luận văn: Hướng dẫn học sinh tự học các đoạn trích Truyện Kiều trong chương trình Ngữ Văn 10
- 1. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI THỊ THANH TÂM HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC CÁC ĐOẠN TRÍCH TRUYỆN KIỀU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thái Nguyên - 2013 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 2. ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM BÙI THỊ THANH TÂM HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC CÁC ĐOẠN TRÍCH TRUYỆN KIỀU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10 Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Văn - Tiếng Việt MÃ SỐ: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Trọng Hoàn Thái Nguyên - 2013 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các kết quả trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố ở bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận văn: Bùi Thị Thanh Tâm XÁC NHẬN CỦA KHOA CHUYÊN MÔN Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 4. ii LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Trọng Hoàn - người thầy đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Em xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong khoa Ngữ văn, khoa Sau đại học trường ĐHSP Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ, động viên em trong quá trình học tập và nghiên cứu tại trường. Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn BGH trường THPT Yên Lập (huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ), những người thân trong gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian qua. Thái Nguyên, ngày…tháng 8 năm 2013 Tác giả luận văn: Bùi Thị Thanh Tâm Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 5. iii Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 6. iv MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan ...................................................................................................i Lời cảm ơn......................................................................................................ii Mục lục ..........................................................................................................iii Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt...........................................................iv MỞ ĐẦU.........................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài........................................................................................1 2. Lịch sử vấn đề ...........................................................................................4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu...........................................................12 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................13 5. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................13 6. Đóng góp của luận văn ............................................................................14 7. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................14 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..................15 1.1. Cơ sở lí luận .........................................................................................15 1.1.1. Dạy học tự học...................................................................................15 1.1.2. Truyện Kiều và những điểm cần lưu ý khi dạy học Truyện Kiều ........34 1.2. Cơ sở thực tiễn......................................................................................39 1.2.1. Những thuận lợi và khó khăn khi hướng dẫn học sinh tự học các đoạn trích Truyện Kiều ................................................................................39 1.2.2. Khảo sát thực trạng dạy học các đoạn trích Truyện Kiều trong chương trình Ngữ văn 10 ở trường trung học phổ thông..............................41 Chương 2. HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC CÁC ĐOẠN TRÍCH TRUYỆN KIỀU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 10....................60 2.1. Giới thiệu khái quát các đoạn trích Truyện Kiều trong chương trình Ngữ văn 10 (hiện hành) ...............................................................................60 2.1.1. Đoạn trích Trao duyên .......................................................................60 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 7. v 2.1.2. Đoạn trích Nỗi thương mình...............................................................60 2.1.3. Đoạn trích Chí khí anh hùng ..............................................................60 2.1.4. Đoạn trích Thề nguyền.......................................................................61 2.2. Những căn cứ để xây dựng cách thức hướng dẫn học sinh tự học các đoạn trích Truyện Kiều ................................................................................61 2.2.1. Đặc điểm nhận thức, tâm lí và khả năng tổ chức hoạt động học tập của học sinh trung học phổ thông ................................................................61 2.2.2. Định hướng dạy học của lí luận dạy học hiện đại...............................63 2.2.3. Đặc điểm của bài học.........................................................................64 2.3. Một số cách thức hướng dẫn học sinh tự học các đoạn trích Truyện Kiều.....65 2.3.1. Hướng dẫn học sinh tự học thông qua hệ thống câu hỏi trong tiến trình bài học.................................................................................................65 2.3.2. Xây dựng hình thức tổ chức hoạt động của học sinh..........................76 2.3.3. Hướng dẫn học sinh tự học bằng việc đa dạng hóa các hình thức luyện tập sáng tạo........................................................................................86 2.4. Điều kiện để thực hiện các cách thức hướng dẫn tự học mà luận văn đề xuất.........................................................................................................90 2.4.1. Về phía giáo viên...............................................................................90 2.4.2. Về phía học sinh ................................................................................90 Chương 3. THIẾT KẾ VÀ DẠY THỰC NGHIỆM ...................................92 3.1. Mục đích thực nghiệm ..........................................................................92 3.2. Đối tượng thực nghiệm.........................................................................92 3.3. Nội dung thực nghiệm ..........................................................................92 3.4. Cách thức thực nghiệm .........................................................................92 3.5. Bài soạn thực nghiệm Nỗi thương mình (trích Truyện Kiều) của Nguyễn Du ..................................................................................................93 3.5.1. Nội dung bài soạn..............................................................................93 3.5.2. Thuyết minh thiết kế........................................................................107 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 8. vi 3.6. Kết quả và đánh giá kết quả thực nghiệm............................................109 3.6.1. Biệp pháp đánh giá ..........................................................................109 3.6.2. Hướng đánh giá ...............................................................................109 3.6.3. Kết quả thực nghiệm và đối chứng...................................................110 3.6.4. Nhận xét, đánh giá ...........................................................................111 3.7. Kết luận chung về thực nghiệm...........................................................111 KẾT LUẬN.................................................................................................112 TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................114 Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 9. iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ ĐẦY ĐỦ THPT Trung học phổ thông GV Giáo viên HS Học sinh SGK Sách giáo khoa NXB Nhà xuất bản Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 10. 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Con người tự học sáng tạo – vấn đề cốt lõi của chiến lược giáo dục thời đại Chúng ta đang sống ở thế kỉ XXI, thế kỉ của những cuộc cách mạng khoa học, kĩ thuật, hội nhập và phát triển. Xu thế toàn cầu hóa tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia (tạo cơ hội để tiếp cận xu thế mới, tri thức mới, những mô hình giáo dục hiện đại, tranh thủ những nguồn lực bên ngoài, tạo cơ hội để phát triển giáo dục) nhưng cũng đem lại không ít những khó khăn, thách thức (nguy cơ tụt hậu xa hơn, những khoảng cách kinh tế, tri thức, giáo dục ngày càng gia tăng). Đối với nước ta, những khó khăn càng lớn hơn nữa. Việt Nam mới bước vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nghĩa là phải thực hiện 2 cuộc cách mạng cùng một lúc để từ nền văn minh nông nghiệp tiến lên văn minh công nghiệp và tiến thẳng đến nền văn minh trí tuệ. Xuất phát điểm của ta về kinh tế, khoa học và công nghệ còn rất thấp, vốn đầu tư cho sự nghiệp đổi mới còn hạn chế (đầu tư cho giáo dục bình quân đầu người chỉ mới bằng 1/10 mức trung bình, 1/100 mức cao của thế giới (2002)). Dân tộc ta phải giải quyết một bài toán cực kì khó khăn: “Làm thế nào để tăng tốc độ phát triển nhanh và bền vững từ một đất nước nghèo?”. Đứng trước tình hình trên, Đảng và Nhà nước ta đã chỉ ra phương hướng phát triển của đất nước. Đó là khơi dậy và phát huy nội lực, trên cơ sở đó thu hút ngoại lực. Nội lực hàng đầu chính là nội lực ở con người Việt Nam. Định hướng này đã đặt ra yêu cầu mới cho Giáo dục. Giáo dục không phải đào tạo ra những con người “thừa hành và thừa hành sáng dạ” như thời kì xã hội trước mà giáo dục phải hướng tới tạo ra những con người tự chủ, năng động, sáng tạo, những con người mới của thế kỉ mới. Luật Giáo dục 2005 đã đưa ra yêu cầu cụ thể cho giáo dục thời đại. “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 11. 2 sáng tạo của người học, bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” (điều 5 trang 13 - 14). Trong từng giai đoạn phát triển, Đảng và Nhà nước lại vạch ra những hướng đi sát thực. Phân tích tình hình, nhận định những thuận lợi, khó khăn của đất nước, Chiến lược phát triển giáo dục 2011-2020 (Quyết định số 711/QĐTTg ngày 13 tháng 6 năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ) đưa ra nhiệm vụ cụ thể sau: “Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học”. Điều đó cho thấy rõ ràng Đảng và Nhà nước ta đã coi tự học, tự đào tạo là vấn đề mấu chốt có vị trí cực kì quan trọng trong chiến lược giáo dục đào tạo của đất nước. Như vậy, khi xã hội càng phát triển yêu cầu đối với mỗi cá nhân càng cao. Vai trò của Giáo dục và Đào tạo nói chung và Giáo dục phổ thông nói riêng có một ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc cung cấp nguồn nhân lực cho đất nước. Muốn đào tạo được con người tự chủ, năng động và sáng tạo thì phương pháp giáo dục cũng phải hướng vào khơi dậy, rèn luyện và phát triển khả năng nghĩ và làm việc một cách tự chủ, năng động và sáng tạo ngay trong lao động và học tập ở nhà trường. 1.2. Dạy học hướng vào hoạt động tự học của HS là vấn đề mấu chốt, căn bản của đổi mới phương pháp dạy học hiện nay Xã hội loài người đã có thời kì rất trì trệ, tri thức khoa học được coi như những chân lí bất biến. Giáo dục khi đó bằng lòng với việc đào tạo những con người “thừa hành”, những con người biết nghe theo lời dạy của cha ông. Ngày nay, chúng ta đang sống trong thế kỉ của khoa học kĩ thuật, công nghệ thông tin, thế kỉ của bùng nổ tri thức khoa học. Nhiều thông tin nhanh chóng trở nên lạc hậu và nhiều thông tin mới xuất hiện, phát triển theo cấp độ nhân. Con người không thể lĩnh hội kịp nếu chỉ tiếp thu thụ động. Giáo dục theo lối truyền thống trở thành lực cản cho xã hội. Đổi mới phương pháp dạy Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 12. 3 học được đặt ra cấp bách hơn bao giờ hết. Như lời của GS. Phan Trọng Luận đã kêu gọi: “Nhất thiết chúng ta phải đi tiếp, không phải chỉ vì đó là con đường đã đi hoặc đang đi của các nước tiên tiến mà còn là đòi hỏi cấp thiết mấy chục năm nay của đời sống sư phạm nước ta” [33, tr.277]. Phương pháp dạy học mới phải có tác dụng phát huy vai trò chủ động của chủ thể học sinh, tích cực hóa hoạt động học tập của người học, làm cho học sinh độc lập suy nghĩ, kích thích tư duy sáng tạo. Để phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của người học, có nhiều biện pháp khác nhau, trong đó cốt lõi là hướng dẫn tự học. Tự học là con đường đúng đắn người HS cần thiết phải đi trong hành trình tìm kiếm chân lí. Có hình thành và phát triển, bồi dưỡng cho HS năng lực tự học thì mới đem lại hiệu quả cho Giáo dục Đào tạo. Dạy học hướng vào việc phát triển năng lực tự học cho HS được coi là chìa khóa vàng để giải quyết bài toán nghịch lí giữa sự vô hạn của lượng thông tin tri thức và giới hạn của tuổi học đường. Đổi mới phương pháp dạy học cần được hiểu một cách đúng đắn, không phải là tăng hoặc giảm một số thủ pháp, biện pháp đã coi là đổi mới. Thực chất của việc đổi mới phương pháp dạy học là phát triển năng lực tự học cho HS, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Có như vậy HS mới nâng cao năng lực tư duy, tìm tòi, khám phá ra những vấn đề mới. Nó giúp HS hiểu rõ bản chất sự việc một cách sâu sắc nhất. Một người HS tuy có đủ điều kiện để học tập (thầy giỏi, tài liệu hay, phương tiện hỗ trợ hiện đại…) vẫn không thể thành công nếu không có nỗ lực tự học, tự giác, sáng tạo. Tự học là con đường khẳng định, con đường sống, con đường thành đạt cho những ai có ý chí và khát vọng vươn lên. 1.3. Dạy học Ngữ văn nói chung, dạy học các đoạn trích Truyện Kiều nói riêng chưa thoát khỏi guồng quay của lối dạy học truyền thống Do nhiều nguyên nhân mà thực tiễn việc dạy học tự học ở phổ thông nói chung còn gặp rất nhiều khó khăn. Đối với dạy học Văn lại càng khó khăn Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 13. 4 hơn nữa. Trong đó không thể không nói đến việc dạy học các tác phẩm văn học trung đại. Văn học trung đại với những đặc điểm của nó (lấy văn học dân gian làm nền tảng, tiếp thu có chọn lọc và sáng tạo tinh hoa từ văn học Trung Hoa, Ấn Độ và các nước lân cận). Những khoảng cách văn hóa, khoảng cách tiếp nhận, sự am hiểu còn hạn chế của GV, đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi và kinh nghiệm sống còn non kém của HS THPT đã khiến cho việc dạy của thầy, học của trò gặp không ít những khó khăn. Dạy học các đoạn trích Truyện Kiều không nằm ngoài những điều vừa nói trên. Việc tìm ra những cách thức dạy học tự học phù hợp cho từng bài học cụ thể là công việc rất có ý nghĩa. Làm tốt công việc này không chỉ hoàn thành mục tiêu bài học trước mắt mà còn góp phần thực hiện mục tiêu lâu dài đó là đổi mới phương pháp dạy học và nâng cao chất lượng đào tạo. Xuất phát từ lí do về mặt lí luận và thực tiễn trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài Hướng dẫn học sinh tự học các đoạn trích Truyện Kiều trong chương trình Ngữ văn 10. Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi hi vọng sẽ đóng góp thêm ý kiến để việc dạy học các đoạn trích Truyện Kiều phù hợp và đạt hiệu quả hơn. 2. Lịch sử vấn đề Hướng dẫn HS tự học các đoạn trích Truyện Kiều là một hướng nghiên cứu phù hợp với xu thế đổi mới, hiện đại hóa phương pháp dạy học văn hiện nay. Hướng nghiên cứu này đi sâu vào một khái niệm lí luận là “Tự học” và vận dụng vào dạy học các đoạn trích Truyện Kiều. Đến nay chưa có một công trình nghiên cứu khoa học nào cụ thể như thế được công bố. Tuy nhiên, xung quanh vấn đề mà đề tài đi sâu tìm hiểu, khai thác đã có nhiều công trình công trình khoa học, nhiều bài báo, nhiều chuyên luận bàn đến với những khía cạnh khác nhau. Đó chính là những tư liệu tham khảo, những gợi ý rất cần thiết để chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 14. 5 Trong phần lịch sử vấn đề chúng tôi sẽ lần lượt điểm lại tình hình nghiên cứu việc dạy các đoạn trích Truyện Kiều theo hướng tích cực hóa hoạt động người học cũng như tình hình nghiên cứu khái niệm tự học. 2.1. Vấn đề tự học Tự học không phải là một vấn đề mới. Vấn đề này đã được đề cập đến trong các sách báo, tạp chí, các tài liệu nghiên cứu của các chuyên ngành… 2.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Vấn đề tự học đã được các nhà giáo dục nổi tiếng thế giới quan tâm từ rất lâu dưới các phương diện và góc độ khác nhau như phát huy tính tích cực, tính độc lập, tính tự giác, tính sáng tạo của người học của các tác giả: Xôcrat (469 – 399 TCN), người phương Tây, Khổng Tử (511 – 479 TCN), người phương Đông. Xôcrat đã đưa ra quan niệm rất nổi tiếng: Giáo dục phải giúp con người tự khẳng định chính mình. Từ đó ông yêu cầu cần phải để cho người học tự suy nghĩ, tự tìm tòi, cần giúp người học tự phát hiện thấy sai lầm của mình và tự khắc phục những sai lầm đó. Khổng Tử trong quá trình dạy học trò luôn đề cập đến rèn tính sáng tạo, tích cực cho người học. Ông đưa ra yêu cầu đối với học trò “Cử nhất ngung bất dĩ tam ngung phản, tắc bất phục dã” (Đưa cho 1 góc phải tìm ra được 3 góc còn lại nếu không sẽ không dạy nữa). Ông đề cao tinh thần tự học, học phải đi đôi với hành: “Học nhi bất tư tắc võng, tư nhi bất học tắc đãi” (Học mà không suy nghĩ thì sự học hẹp hòi, suy nghĩ mà không học thì mung lung bất định). Hai ông đã có những tư tưởng tiến bộ, vượt thời đại. Tuy nhiên những tư tưởng đó chưa phải là phổ biến thời bấy giờ. Thế kỉ XVII, J.A. Comenxki (1592 – 1670) đề cập đến vấn đề: “Đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán của người học”, tìm ra phương pháp cho GV giảng ít hơn, HS học nhiều hơn. Trên cơ sở đó ông đề ra một số nguyên Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 15. 6 tắc dạy học nhằm phát huy tính tích cực của HS: Nguyên tắc tôn trọng đặc điểm đối tượng, nguyên tắc đi từ cái chung đến cái riêng, nguyên tắc đảm bảo tính trực quan trong dạy học. Những gợi ý của Comenxki là cơ sở để lí luận dạy học ngày nay xây dựng hệ thống các nguyên tắc dạy học: Đảm bảo sự thống nhất giữa cái cụ thể và cái trừu tượng; Đảm bảo tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng trong dạy học. Thế kỉ XIX, C.D. Usinxkin (1824 – 1870) cũng đã đánh giá cao năng lực tự học, tự tìm tòi, sáng tạo: “Cần giáo dục cho học sinh biết định hướng cho môi trường xung quanh, biết hành động một cách sáng tạo, biết tự mình nâng vốn học vấn và tự phát triển bản thân” và trong dạy học không nên dồn tất cả tính tích cực vào công tác dạy của người GV, còn HS thì lại thụ động mà cần phải làm cho HS tích cực ở mức độ cao nhất. Như vậy tầm quan trọng của việc tự học đã được khẳng định rõ ràng. Vào những năm gần giữa thế kỉ XX, do sự phát triển của xã hội, yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học trở nên bức thiết. Vì thế vấn đề tự học được quan tâm sâu sắc. Brune (nhà Giáo dục Mĩ) cho rằng: “Học tập phải được hình thành như hành vi khám phá. Kiến thức thu được bằng con đường tự khám phá là kiến thức vững chắc, đáng tin cậy nhất”. Nhà sư phạm Roger Galles nói cụ thể hơn. Theo ông thì phải: “Cần làm sao để đòi hỏi ở người HS một sự sáng tạo cá nhân…để làm sao GV đưa HS đến sự khám phá độc lập những tình huống khác nhau để khơi dậy ở trẻ tinh thần tự nghiên cứu”. Nền Giáo dục phương Tây đã chuyển mạnh sang hướng cá biệt hóa từ những kết quả nghiên cứu này. Tsunesaburo Makiguchi – Một nhà cải cách giáo dục Nhật Bản nghiên cứu dạy học từ góc độ chiến lược giáo dục thì cho rằng: “Truyền đạt tri thức không phải và không bao giờ là mục đích của giáo dục. Mục đích của giáo dục là hướng dẫn quá trình học tập và đặt trách nhiệm học tập vào tay mỗi Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 16. 7 học sinh”. Giáo dục được xem như một quá trình GV hướng dẫn HS nhận thức và tự phát triển. Vì thế mối quan tâm hàng đầu của ông là đào tạo những GV có thể làm người hướng dẫn hiệu quả cho HS chứ không phải là những người truyền thụ nhiều “mảnh tri thức chết”. Năm 1986, Sharma và R. Ahmed đã nghiên cứu hoạt động tự học như là một hình thức tổ chức dạy học bằng cách dạy phương pháp cho người học. Người ta có thể dạy cho người học theo nhiều hình thức khác nhau, tùy theo điều kiện, hoàn cảnh, tính chất đặc thù của môn học và nội dung yêu cầu của bài học. Dù tuân theo hình thức nào đều phải thực hiện 3 giai đoạn sau: - Giai đoạn 1: GV thiết kế bài tập và cung cấp nguồn tài liệu cần thiết cho bài tập cùng những chỉ dẫn cụ thể cho người học về việc phải làm gì để hoàn thành bài tập. - Giai đoạn 2: GV tổ chức cho người học tự nghiên cứu, tự làm bài tập với sự hỗ trợ của những thông tin có sẵn. - Giai đoạn 3: GV làm việc với người học trên lớp theo hình thức cá nhân hay tập thể bằng các cách khác nhau: thảo luận, xêmina, củng cố ôn tập, xây dựng bài giảng, kiểm tra đánh giá, tự kiểm tra, đánh giá. Có thể thấy các tác giả đã nhìn nhận tự học ở góc độ mới, tự học như là một phương pháp để đem lại hiệu quả cao cho dạy học. Vào những năm cuối thế XX, cuốn Rèn luyện trí tuệ để thành đạt (xuất bản lần đầu tiên tại Pháp, tháng 8/1994) tuy không trực tiếp đề cập đến vấn đề tự học nhưng tác giả luôn đề cao việc GV giúp HS phát huy óc sáng tạo, năng lực tìm tòi, nghiên cứu, phát hiện vấn đề. Ý kiến tác giả đặt ra được đông đảo xã hội lúc bấy giờ quan tâm, đặc biệt là ngành Giáo dục. Vấn đề tự học còn được đề cập đến trong những hội thảo quốc tế như Hội thảo quốc tế đón chào thế kỉ XXI (có tên “Kết nối hệ thống tri thức trong một thế giới học tập”). Hội thảo có sự tham gia của gần 400 nhà giáo dục thuộc 18 quốc gia được tổ chức vào tháng 12/2000 tại Manila (Philippines). Hội Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 17. 8 thảo đã cho thấy mối quan tâm của xã hội đối với giáo dục trong xã hội ngày nay. Một trong những nội dung chính được bàn luận sôi nổi tại hội thảo này là các con đường và cách thức dạy học nhằm giúp người học chiếm lĩnh hệ thống tri thức và tự phát triển cá nhân. Nhìn chung, qua nghiên cứu các quan điểm, tư tưởng bàn về dạy học và tự học của các tác giả, chúng tôi nhận thấy: Tự học là vấn đề quan trọng với tất cả mọi người. Vấn đề tự học của HS được các tác giả trên thế giới quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau như: Phát huy tính tích cực, chủ động của người học, dạy học chương trình hóa, dạy học phân hóa, dạy phương pháp học cho người học… nhằm đạt hiệu quả cao trong giáo dục. Tuy nhiên, dù ở góc độ nào thì bản chất của tự học luôn được khẳng định là sự nỗ lực bằng chính nội lực của HS dưới sự dẫn dắt của GV. 2.1.2. Tình hình nghiên cứu ở trong nước Ở Việt Nam, vấn đề tự học và dạy học theo hướng tự học cũng đã thu hút được sự quan tâm, chú ý của rất nhiều nhà lãnh đạo, nhà nghiên cứu, nhà giáo dục, các thầy cô và đông đảo người học. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Cốt lõi của học là tự học”. Thành công của việc tự học đã được Người chứng minh bằng cuộc đời không ngừng nỗ lực học tập vươn lên của chính bản thân mình. Bác thấy được cái căn bản cốt lõi của sự học để từ đó yêu cầu phải có phương pháp giáo dục phù hợp. Khi xã hội sang giai đoạn mới, xuất phát từ yêu cầu của chiến lược phát triển con người và những đòi hỏi bức bách của công cuộc cải cách giáo dục nước ta, cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã khẳng định: “Học sinh học nhiều, nhớ nhiều là điều đáng khuyến khích nhưng đó không phải là điều chủ yếu. Điều chủ yếu là dạy học sinh suy nghĩ, sáng tạo…Chúng ta phải xem lại cách giảng dạy văn trong nhà trường phổ thông của ta. Không nên dạy như cũ thì không những việc dạy văn không hay mà việc đào tạo con người mới cũng không có kết quả. Vì vậy dứt khoát chúng ta phải có cách dạy khác, phải dạy Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 18. 9 cho HS biết suy nghĩ, suy nghĩ bằng trí óc và diễn đạt sự suy nghĩ đó bằng cách của mình thế nào cho tốt nhất”. Lời phát biểu của cố Thủ tướng tuy đã cách nay hơn 40 năm nhưng vẫn còn nguyên giá trị cho việc gợi mở, tìm tòi cách thức dạy học mới. Đầu những năm 80 của thế kỉ trước, Vụ Giáo dục phổ thông soạn thảo bản Hướng dẫn phát huy tính chủ động và sáng tạo của HS trong việc dạy học môn Văn. “Hướng dẫn…” đưa ra yêu cầu dù chuyển biến nội dung hay phương pháp như thế nào thì cũng đều phải theo hướng phát huy tinh thần chủ động, sáng tạo của HS trong học tập. Trên tinh thần đó, rất nhiều tài liệu nghiên cứu chuyên ngành phương pháp dạy học Văn tiếp tục đi sâu về vấn đề này. G.S. Phan Trọng Luận trong cuốn Phương pháp dạy học Văn cũng đã dành một dung lượng khá lớn để bàn về dạy học tự học. Theo ông “tự học là chuyện cũ mà mới”, là vấn đề cần được quan tâm hơn nữa. Ông khẳng định “tự học là chìa khóa vàng cần được mài sáng thêm trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong thế kỉ XXI” và “Đề cao tự học trong bối cảnh hiện nay của đất nước và thế giới đang bước vào thế kỉ XXI là cách nhìn vừa thực tế vừa có ý nghĩa chiến lược”. Sau nhiều năm đổi mới dạy học Văn mà chưa thu được hiệu quả như mong muốn, trong cuốn Nghiên cứu văn học và đổi mới phương pháp dạy học văn, PGS.TS. Nguyễn Huy Quát đã phân tích những nguyên nhân cản trở việc đổi mới phương pháp dạy học văn. Trong đó nguyên nhân thứ nhất được đề cập đến đó là: Trình độ yếu kém và tinh thần tự học tập của HS chưa cao. Và vấn đề mấu chốt của đổi mới không phải là thay một số bước hoặc một số thao tác lên lớp một cách gượng ép, thiếu linh hoạt. Vấn đề cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy học Văn là ở chỗ người GV khéo léo, linh hoạt phối hợp sử dụng các phương pháp để tích cực hóa hoạt động của người học, rèn luyện khả năng tự học, tự nghiên cứu cho người học. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 19. 10 Vấn đề tự học còn được đề cập đến trong những tạp chí nghiên cứu giáo dục. Bài viết của Nguyễn Kỳ “Biến quá trình dạy học thành quá tự học” (Tạp chí Nghiên cứu giáo dục số 288 (tháng 3/1996)). Theo ông “tự học là nội lực ở người học cho nên xã hội hóa giáo dục cốt lõi là xã hội hóa tự học”. Gần đây nhất là bài viết của Đặng Thành Hưng có tên “Bản chất và điều kiện của tự học” đăng trên Tạp chí Khoa học giáo dục. Bài viết bàn về vấn đề tự học. Tác giả phân tích những cách giải thích và biện hộ sai lầm về vấn đề tự học đồng thời nêu lên bản chất của tự học. Cuối cùng tác giả trình bày những điều kiện tự học và việc giáo dục năng lực tự học cho HS. Viết về vấn đề tự học một cách bài bản và thành chuyên luận lớn là Nguyễn Cảnh Toàn. Năm 1999, Nguyễn Cảnh Toàn viết cuốn Luận bàn về kinh nghiệm tự học. Trong đó tác giả đã khẳng định khả năng tự học là một tài nguyên quý giá của một dân tộc, của một đất nước, của loài người. Phải tiếp tục đấu tranh chống lại việc học thụ động, ỷ lại, khơi dậy mạnh mẽ khả năng tự học. Năm 2001, Nguyễn Cảnh Toàn cùng với một số tác giả cho xuất bản cuốn sách Quá trình dạy - tự học. Đây là một công trình nghiên cứu công phu về dạy tự học. Các tác giả đề cập tới nhiều vấn đề như vai trò của tự học, các hình thức dạy tự học, dựa trên cơ sở lí luận và thực tế từ đó thiết kế bài học cụ thể đối với từng môn học. Ngoài ra phải kể đến một số luận văn Thạc sĩ giáo dục về vấn đề tự học như: - Luận văn của Hoàng Thị Lan: Hình thành năng lực tự học cho học sinh THPT qua việc dạy các bài văn học sử về tác gia, năm 2002. - Luận văn của Trần Thị An: Hình thành năng lực tự học tác phẩm văn chương cho học viên trường Trung cấp dạy nghề, năm 2005. - Luận văn của Nguyễn Thị Thu Hà: Những biện pháp phát triển năng lực tự học về văn học sử cho học sinh THPT ở miền núi phía Bắc, năm 2011. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 20. 11 - Luận văn của Phạm Thái Linh Ngọc: Biện pháp hướng dẫn học sinh tự học các bài ca dao trong chương trình lớp 10 THPT, năm 2012. 2.2. Tình hình nghiên cứu về vấn đề dạy học các đoạn trích Truyện Kiều trong sách Ngữ văn 10 Truyện Kiều là một tác phẩm lớn và giàu ý nghĩa nên việc tổ chức, hướng dẫn HS khai thác các vẻ đẹp của tác phẩm và đoạn trích là vấn đề luôn được đặt ra và có nhiều nhà sư phạm dày công nghiên cứu. GS. Đặng Thanh Lê trong Giảng văn Truyện Kiều đã đưa ra hướng phân tích Truyện Kiều theo cách tiếp cận thi pháp học và ngôn ngữ học. Trong đó tác giả nêu ra các cách thức để tiến hành như xác lập hệ thống cấu trúc đoạn trích theo đặc điểm thể loại, vấn đề giới thiệu vị trí đoạn trích. Mặt khác cũng xác định tính chất của hình tượng nhân vật theo thể loại. Từ đó dẫn đến phân tích nhân vật theo đặc trưng thi pháp cổ điển, tập trung vào phân tích ngôn ngữ của tác phẩm. Phần sau tác giả giới thiệu bài phân tích các đoạn trích giảng được học trong chương trình. Cuốn Dạy học Truyện Kiều – Những vấn đề cần bàn (Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2007) của nhà giáo Lê Xuân Lít là một công trình công phu về dạy học kiệt tác này. Tác giả dựa trên kết quả nghiên cứu nhiều năm về Truyện Kiều từ đó đưa ra những gợi ý cho việc dạy và học các đoạn trích Truyện Kiều. Cùng với các công trình nghiên cứu trên, hiện nay cũng đã có rải rác các bài báo, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ quan tâm tìm hiểu việc dạy học các đoạn trích Truyện Kiều. - Luận án tiến sĩ giáo dục của Nguyễn Thanh Sơn: Con đường nâng cao hiệu quả dạy học tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du cho HS phổ thông miền núi Hòa Bình, năm 2002. - Luận văn thạc sĩ giáo dục của Hoàng Thị Thanh Mai: Dạy học một số đoạn trích Truyện Kiều của Nguyễn Du ở THPT theo hướng lịch sử phát sinh, năm 2010. Soá hoùa bôûi Trung taâm Hoïc lieäu http://lrc.tnu.edu.vn/
- 21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG MÃ TÀI LIỆU: 50972 DOWNLOAD: + Link tải: Xem bình luận Hoặc : + ZALO: 0932091562