1. GIZA GORPUTZA.pptx hhgjhugugbyjgyuguuug
- 2. AURKIBIDEA 1. Antolaketa maila. 2. Izaki bizidunen konposizio kimikoa. 3. Zelula, izaki bizidunen funtzezko unitatea. 4. Zelula prokariotak. 5. Zelula eukariotak. 6. Zelula-organuluak. 7. Giza ehunak.
- 3. ANTOLAKETA-MAILAK Txikienetik handienera antolatzen dira. SUBATOMIKOA NUKLEOA PROTOIAK (+) NEUTROIAK AZALA ELEKTROIAK (-)
- 4. KARBONOA: C OXIGENOA:O HIDROGENOA: H NITROGENOA: N FOSFOROA: P Partikula subatomikoak elkartuta sortzen dira. SUFREA:S KALTZIOA: Ca MAGNESIOA: Mg SODIOA: Na ATOMOAK edo BIOELEMENTUAK
- 5. Bi elementuz edo gehiagoz osatuta daude. Uraren molekula Glukosaren molekula BIOMOLEKULAK Molekulen artean mota asko daude.
- 6. Biomolekulak elkarrekin lotzen dira, eta funtzio jakin bat betetzen duten zelula egiturak sortzen dira. ORGANULUAK Erribosomak Mitokondrioak Erretikulu endoplasmatikoa Pikorduna Leuna Golgiren aparatua
- 7. Organuluz osatuta daude. Bizia duen lehenengo maila da. Epitelioen zelulak Neuronak Gihar-zelulak ZELULA
- 8. Jatorri eta funtzio bereko zelula espezializatuz osatutako multzoak dira. Hezur - ehuna Gihar- ehuna Nerbio -ehuna EHUNAK
- 9. ORGANOAK SISTEMAK ETA APARATUAK Funtzio jakin bat betetzeko bildu diren hainbat ehun motaz osatuta daude. BIHOTZA HEZURRAK GILTZURRUNAK GIHARRA SISTEMAK: bizi funtzio bat betetzen duten antzeko organoen taldea. APARATUAK: bizi funtzio bat betetzen duten organo desberdinen taldea. GIHAR-SISTEMA LOKOMOZIO - APARATUA
- 10. ORGANISMOA Aparatuz eta sistemaz osatuta dagoen izaki bizidun independentea da. Organismo batek bizi funtzio guztiak bete ditzake.
- 11. IZAKI BIZIDUNEN KONPOSIZIO KIMIKOA Bi motatakoak izan daitezke. Materia bizidunean nahiz bizigabean daude Materia bizidunek soilik dituzten. Karbonoan aberatsak direnak. EZ-ORGANIKOAK ORGANIKOAK URA GATZ MINERALAK GLUZIDOAK. LIPIDOAK PROTEINAK AZIDO NUKLEIKOAK
- 12. URA • Substantziarik ugariena da. • Gure gorputzaren %65 inguru ura da. • Odolak eta garunak, hezurrek baino ur gehiago dute. • Funtzioak • Erreakzio metabolikoen ingurunea da • Substantziak garraiatzea. • Gorputzeko tenperatura erregulatzea • Hartzen dugu: edatean eta jatean. • Galtzen dugu: gernuaren, izerdiaren, malkoen gorrotzean eta arnasketaren bidez.
- 13. GATZ MINERALAK •Izaki bizidunetan ageri diren substantziak dira. • Bi modutan egon daitezke: Ioi moduan: Sodio ioia Na+ Potasio ioia K+ Kristal itxuran prezipitatua Fosfatoa Kaltzio karbonatua Funtzioak • Erregulatzailea. • Egiturazko funtzioak. • Nerbio sistemaren funtzioa.
- 14. GLUZIDOAK • Monosakaridoz osatutako molekulak dira. • Mantenugairik ugarienak dira. • Zapore goxo dute. • Zuriak eta kristalinoak dira • Uretan disolba daitezke MONOSAKARIDOAK DISAKARIDOAK POLISAKARIDOAK Molekula bat besterik ez dagoenean . Bi monosakarido elkartzen direnean. Zenbait monosakarido elkartzen direnean. GLUKOSA FRUKTOSA SAKAROSA MALTOSA LAKTOSA GLUKOGENOA ZELULOSA ALMIDOIA • Energia epe laburrean gordetzeko balio du.
- 15. LIPIDOAK Askotariko jatorri kimikoa duten molekulak dira. Koipeak lipidoen artean sinpleenak dira. Koipeek bi osagai dituzte: • Gantz azidoak. • Glizerola (alkohol bat) Fosfolipidoak. Kolesterola Energia epe luzean gordetzeko balio dute. Egiturak eratzea (zelulak, ehunak, organoak,…) Isolatzaile egitea (hotzetik babesten gaituztelako) FUNTZIOAK
- 16. PROTEINAK Aminoazidoz osatuta daude. 20 aminoazido ezberdinak daude. Kolagenoa: azalean dago eta hezurrak eta organoak lotzen duena da. Hemoglobina: oxigenoa garraiatzen duena da. Antigorputzak: infekzioen aurka babesten gaituzte. Entzimak: Erreakzio kimikoak erregulatzen dituzte.
- 17. AZIDO NUKLEIKOAK Nukleotidoz osatuta daude. Biomolekulak handi-handiak dira. Bi mota daude: ADN (azido desoxirribonukleikoa): izaki bizidunen garapenerako eta funtzionamendurako informazioa gordetzen eta helarazten du. ARN (azido erribonukleikoa): Proteinak sintetizatzen ditu.
- 18. ZELULA IZAKI BIZIDUNEN FUNTSEZKO UNITATEA Izaki bizidun guztiok zelulaz osatuta gaude. Zelulak nutrizio, harreman eta ugalketa funtzioak egiten dituzten unitate bizidunik txikienak dira. ZELULEN FUNTSEZKO EZAUGARRIAK: • Unitate morfologikoa da (egiturak zelulaz osatuta daude) • Unitate fisiologikoa da (zelulen baitan bizi-funtzioak egiten dira) • Unitate genetikoa (banakoaren herentziazko materiala biltzen du) • Jatorrizko unitatea da (Zelula batetik beste zelulak sortzen dira zatiketaz) Izaki bizidunak zelula bakar batez edo gehiagoz osatuta egon daitezke. ORGANISMO ZELULABAKARRAK ORGANISMO ZELULANIZTUNAK
- 19. ORGANISMO ZELULABAKARRAK ORGANISMO ZELULANIZTUNAK Zelula bakar batez osatuta daude. Zelula askoz osatuta daude. Mikroskopikoak dira. Gehienak makroskopikoak. Moneroen erreinua: bakterioak. Protistoen erreinua: algak. Protistoen erreinua: protozooak eta alga zelulabakarrak. Onddoen erreinua: perretxikoak . Onddoen erreinua: legamiak Landareen erreinua. Animalien erreinua
- 20. • Gure gorputzak gutxi gora behera hirurogei bilioi zelula ditu. • Giza gorputzean 200 zelula mota baino gehiago daude. • Zelula bakoitzak forma, neurri (gehienak mikroskopikoak dira) eta funtzio jakin bat du: Fusiformea: 10 eta 100µm arteko luzera du GIHAR ZELULA ERITROZITOA GLOBULU GORRIA Ahurbikoa: Bere diametroa 10 µm da GLOBULU ZURIA Esferikoa: : 8 eta 20µm arteko luzera du NEURONA Izar formakoa: Hainbat cm luze izan daiteke. ESPERMATOZOIDEA Flageloduna: Bere buruaren diametroa 3µm da
- 21. ZELULEN BIZI-FUNTZIOAK Zelulak hiru funtzioak betetzeko gai dira. Nutrizio zelularra Zelula-harremanak Zelula ugalketa Zelulek dagozkien bizi- funtzioak betetzeko beharrezkoak dituzten materia eta energia lortzeko prozesuen multzoa da. Zelulek beren bizilekuari buruzko informazioa bil dezakete. Beste zelula batzuekin komunika daitezke. Zelula ama batek zatituz beste zelula umeak sortzen dituen prozesua da.
- 22. NUTRIZIO ZELULARRA Zelulak kanpotik hartzen dituen substantziei mantenugai deritze. Mantenugaiak erabiltzen ditu zelulak: • Energia lortzeko. • Hazteko • Zelula- egiturak eratzeko eta • Hondatutako eta galdutako zelulak berritzeko. Zelularen barnean gertatzen diren prozesu kimikoak metabolismoa da. Bi metabolismo mota dago. Katabolismoa Anabolismoa
- 24. ZELULA UGALKETA Zelula ama batek zatituz beste zelula batzuk edo zelula umeak sortzen dituen prozesua da. ORGANISMO ZELULABAKARRA ORGANISMO ZELULANIZTUNA • Zelula zatiketaren ondorioz beste banako batzuk sortzen dira. • Denak berdin-berdinak dira (klonak dira). • Zelula zatiketaren ondorioz organismoko zelula kopurua handitzen da. • Banakoa handitzen da . • Banakoak galduta edo hondatuta zeukan atalen bat berritzen du.
- 26. Mintz plasmatikoa Zitoplasma mugatzen du. Substantzien trukea Lipidoz eta proteinaz osatuta dago. Zelula pareta Bakteria babesten du eta forma ematen dio. Bakterio kapsula Kanpoaldeko estalki lodia da. Ez dute bakterio guztiek Itsasteko eta babesteko balio du. ADN Molekula biribil batez osatuta dago. Nukleoidean dago. Erribosomak Proteinak sintetizatzen dituzte. Luzakinak Flageloak Bakterioak mugitzea Finbriak Substratuan finkatzea
- 27. Giza zelula guztiak eukariotak dira. Salbuespenak: Globulu gorriek ez dute nukleorik Gihar-zelulek nukleo bat baino gehiago dituzte. 3 zati ditu • Mintz plasmatikoa • Zitoplasma • Nukleoa
- 28. • Zelula inguratzen duen mintz mehea da. Zelula babestea Mantenugaien sartzea Hondakinen irteera • Funtzioak egiten ditu. • Lipidoz eta proteinaz osatuta dago. MOSAIKO JARIAKORRA Fosfolipidoz: Geruza bikoitza Lipidoen artean Kolesterola •Forma aldakorra du.
- 30. Mintz plasmatikoaren eta nukleoaren arteko zatia da. • Zitosola Ur disoluzioa da. • Organuluak beren barruan funtzio asko egiten dira. Mitokondrioak, erribosomak, erretikulu endoplasmatikoa….. • Zitoeskeletoa Zuntz proteikoek osatzen dute.
- 31. Egitura esferikoa du. Zelularen funtzionamendua kontrolatzen du. Zelula zatitzen hasten denean nukleoa desagertuko da. KROMATINA NUKLEOLOA NUKLEOPLASMA MINTZ NUKLEARRA
- 32. NUKLEOLOA: ARNz eta proteinaz osatuta dago. Erribosomak eratzeaz arduratzen da. Zelula batean bat edo gehiago egon daitezke. Zelula zatitzean desagertzen da.
- 33. MINTZ NUKLEARRA: Bikoitza da Poro ugari daude Nukleoa eta gainerako osagaiek substantziak ematen dizkiote elkarri. Zelula zatitzean desagertzen da.
- 34. KROMATINA: Proteinei lotuta dauden ADNzko harizpiak dira. Material genetikoa da. Zelularen funtzioak kontrolatzen ditu. Zelula-banaketan, kondentsatzen direnean, kromosomak sortzen dira. Espezie bakoitzak kromosoma kantitate bera ditu. Gizakiok 46 kromosomak ditugu zelula bakoitzean, gametoetan izan ezik (23 kromosomak)
- 35. NUKLEOPLASMA: Ur disoluzioa da. Hialoplasma antzekoa da Zelula zatitzean hialoplasmarekin nahasten da.
- 36. Erretikulu endoplasmatiko pikorduna Erribosomak Erretikulu endoplasmatiko leuna Mitokondrioa Mintz plasmatikoa Zitoplasma Lisosomak Zentrioloa Golgiren aparatua Nukleo-poroak Nukleoloa Mintz nuklearra Nukleoa Xixkuak
- 37. Obalatuak dira. Mintz bikoitzaz inguratua daude Kanpokoa leuna da. Barrukoa tolestuta dago. GANDORRA C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O + energia ZELULA - ARNASKETA
- 38. Kanpoaldeko mintza Barrualdeko mintza gandorra Matrizea ADN Erribosomak
- 39. Bata bestearen lotuta zakuen eta kanalen multzoa da. Mintzez inguratuta daude Lipidoz Proteinaz Bi mota daude Pikorduna: EEP Nukleo mintzarekin lotuta dago Erribosomak ditu Proteinak sintetizatzea, gordetzea eta garraiatzea. Leuna: EEL Ez du erribosomarik Lipidoak sintetizatzea, gordetzea eta garraiatzea.
- 40. Bata bestearen gainean pilatutako zaku zapalak dira. Zaku bakoitzari zisterna deritzo. Substantziak zaku batetik bestera pasatzeko jariakin - xixkuak erabiltzen dira. Funtzioak: • Gluzidoak sintetizatzea da. • Gluzidoak, lipidoak eta proteinak metatzeaz gain kanporatzen ditu. https://youtu.be/HmTH_VCVTZM
- 41. XIXKUAK LISOSOMAK Zaku txikiak dira. Xixku biribilak dira. Mintzez inguratuta. Golgiren aparatuan sortzen dira. Substantziak metatzen, garraiatzen edo digeritzen dituzte. Hidrolisi-entzimen bidez mantenugaien digestioa egiten dituzte.
- 42. • Ez dute mintzik. • ARNz eta proteinaz osatutako biribil txikiak dira. • Zitoplasman libre edo E.E. pikordunari itsatsita egoten dira. • Proteinak sintetizatzea da bere funtzioa. • 2 azpiunitate dituzte (txikia eta handia). .
- 43. Proteinazko mikrotubuluz osatutako bi zilindro dira. Zilindro horiek zentriolo dute izena. Perpendikularki jarrita daude. Mikrotubulu batzuk dituzte inguruan. Mikrotubuluek asterra osatzen dute. FUNTZIOA • Zitoeskeletoaren antolakuntza, zelularen mugikortasunean eta zelularen zatiketan hartzen du parte. Ardatz mitotikoa
- 44. ZILIOAK ETA FLAGELOAK ZITOESKELETOA Zelularen mugikortasunean parte hartzen duten luzapen zitoplasmatikoak dira. Hainbat motatako proteina-zuntzez osatuta dago. Zilioak laburrak eta ugariak dira. Flageloak luzeak dira eta zelula batek, flagelo bat edo bi izaten ditu. Zelularen formari eustea eta zelularen organuluen mugikortasuna erraztea. Zelula zatiketan hartzen du parte .
- 45. EHUNAK Ehunak funtzio bera betetzen duten zelula espezializatuen multzoak dira. Giza gorputzen 4 motatako ehunak bereizten dira: Ehun epitelialak: Zelulek poliedro forma dituzte eta bata bestearen ondoan daude, hori dela eta ez dago zelularteko substantziarik. Bi funtzioa nagusi ditu: babestea eta substantzia jariotzea. Ehun epiteliala Ehun konektiboa Gihar ehuna Nerbio ehuna
- 46. Bi motatako ehun epitelialak bereizten ditugu: • Estaldura - epitelioa: gure organismoaren gainazalak estaltzen eta babesten dituzte. Zelula – geruza bakar batez edo gehiago osatuta egon daitezke. Aipagarrienak: Epidermisa : larruazalaren geruzarik kanpokoa da. Muki- mintzak: barrunbeak, digestio hodiaren eta arnas aparatua estaltzen dituzte. Endotelioak: zelula-geruza bakar batez osatuta egoten dira. odol – hodien eta bihotzaren barrualdean estaltzen dituzte.
- 47. •Guruin – epitelioa: bere funtzioa substantzia jariotzea da. Hiru mota daude: Guruin exokrinoak: hodi baten bitartez, substantziak kanpoaldera edo gorputz barrunbeetara botatzen dituzte. Izerdi-guruinak eta gibela dira. Guruin endokrinoak: hormonak eratu eta odolera isurtzen dituzte zuzenean, hodirik erabili gabe. tiroidea besteak beste eta tiroxina sortzen duen guruin endokrinoa da. Guruin mistoak: aldi berean guruin exokrinoa eta guruin endokrinoa da. Pankrea da.
- 48. Ehun konektiboa: hiru osagai dituzte: zelulak, zuntzak eta matrizea. Zenbait mota bereizten dira: •hezur - ehuna: zelulak osteozitoak dira, kaltzio eta fosforozko gatz mineralez osatua. Hezurrak. •Gantz – ehuna: zelulak adipozitoak dira. Bere barruan gantza dute. Funtzioak: zenbait organo babestea eta lipido-erreserba izatea. •Kartilago – ehuna: zelulak, kondrozitoak, dira. Sudurreko kartilago, zintzur-hesteko eta belarri hegaleko dira. •Ehun konjuntiboa: hainbat zelulaz osatuta dago, garrantzitsuenak fibroblastoak dira. Tendoiak eta lotailuak eratzen ditu. •Odol - ehuna: ehun konjuntibo berezia da. Haren zelulak globulu gorriak eta zuriak dira; matrizea plasma da. Odol – ehunaren funtzioa substantziak organismoan zehar garraiatzea da.
- 49. Gihar ehuna: gihar - zuntz izeneko zelulaz osatuta dago. Gihar zuntzek, aktina eta miosina dituzte. Hiru mota daude: •Gihar-ehun leuna: zelula luzangak eta nukleo bakarra ditu. • Ez-borondazteko uzkurtzea du.Ad: odol - hodien paretan dago. •Gihar – ehun ildaskatua: nukleo askoko zelulaz osatuta dago. Borondatezko uzkurtzea du. Eskeleto giharrak. •Bihotzeko gihar-ehuna: itxura ildaskatua eta nukleo bakarra zelulaz osatuta dago. Ez- borondatezko uzkurtzea du. Bihotzean dago.
- 50. Nerbio – ehuna: informazioa jaso eta bidaltzen dute organismoen zehar. Bi zelula mota daude: •Neuronak: nerbio-bulkadak transmititzea funtzioa egiten dute. Izar- itxura dute. Hiru atal dituzte: zelula-gorputza , dendritak eta axoia. •Zelula glialak: neuronak elikatzen eta babesten dituzte. axoia dendritak Gorputz zelularra