16 kien thuc co ban ve dien tu

-1-
KiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn tö
Bè côc cña ch¬ng
Ch¬ng nµy gi¶i thÝch c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÖn tö
· M« t¶
· ChÊt b¸n dÉn
· §ièt
· Transito
· NhiÖt ®iÖn trë
· C¸c phÇn tö kh¸c
· IC (M¹ch tÝch hîp)
· M¸y vi tÝnh

-2-
M« t¶ M« t¶
Çc ®iÖn tö cùc kú nhá, lµ çc h¹t tÝch ®iÖn ©m chuyÓn ®éng
quanh mét h¹t nh©n. Çc proton trong h¹t nh©n nµy tÝch
®iÖn d¬ng
§iÖn tö häc lµ khoa häc hoÆc c«ng nghÖ ®Ò cËp ®Õn çc
chøc n¨ng cña ®iÖn tö, còng nh viÖc ph¸t triÓn vµ øng
dông cña çc bé phËn, çc m¹ch, vµ çc thiÕt bÞ liªn quan
®Õn c«ng nghÖ nµy. (Çc transito, ®ièt, IC (çc m¹ch tÝch
hîp) vµ çc bé vi xö lý lµ mét sè vÝ dô vÒ çc øng dông).
Çc IC vµ çc bé vi xö lý gåm cã çc bé phËn ®iÖn tö nh
çc transito vµ çc ®ièt. H¹t nh©n.
Çc thiÕt bÞ ®iÖn tö nµy ®· thay thÕ nhiÒu thiÕt bÞ c¬ khÝ
trong qu¸ khø.
Çc thiÕt bÞ ®iÖn tö cã thÓ ®îc thiÕt kÕ cã nhiÒu chøc n¨ng
h¬n vµ nhá gän h¬n çc thiÕt bÞ c¬ khÝ.
(1/1)
Çc chÊt b¸n dÉn M« t¶
ChÊt b¸n dÉn lµ mét lo¹i vËt liÖu cã ®iÖn trë cao h¬n ®iÖn trë
cña çc d©y dÉn tèt nh ®ång hoÆc s¾t, nhng thÊp h¬n
®iÖn trë cña çc chÊt çch ®iÖn nh cao su hoÆc thuû tinh.
Hai lo¹i vËt liÖu b¸n dÉn ®îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµ
germani (Ge) vµ Silic (Si). Tuy nhiªn trong tr¹ng th¸i tinh
khiÕt cña chóng, çc chÊt nµy kh«ng thÝch hîp víi viÖc sö
dông thùc tÕ cña çc chÊt b¸n dÉn. V× lý do nµy chóng ph¶i
®îc pha víi chÊt phô gia, ®ã lµ mét lîng nhá cña çc t¹p
chÊt ph¶i thªm vµo ®Ó n©ng cao c«ng dông thùc tÕ cña
chóng.
Çc ®Æc tÝnh cña chÊt b¸n dÉn:
· Khi nhiÖt ®é cña nã t¨ng lªn, ®iÖn trë cña nã gi¶m xuèng.
· TÝnh dÉn ®iÖn cña nã t¨ng lªn khi ®îc trén víi çc chÊt
kh¸c.
· §iÖn trë cña nã thay ®æi khi cã t¸c dông cña ¸nh s¸ng, tõ
tÝnh hoÆc çc øng suÊt c¬ häc.
· Nã ph¸t s¸ng khi ®Æt ®iÖn ¸p vµo, v.v...
Cã thÓ chia çc chÊt b¸n dÉn thµnh hai lo¹i: Lo¹i N vµ lo¹i
P.

-3-
· Çc chÊt b¸n dÉn lo¹i N:
Mét chÊt b¸n dÉn lo¹i N gåm cã mét chÊt nÒn hoÆc chÊt
silic (Si) hoÆc germani (Ge), ®· ®îc pha trén víi mét
lîng nhá asen (As) hoÆc phètpho (P) ®Ó cung cÊp cho
nã nhiÒu ®iÖn tö tù do, cã thÓ chuyÓn ®éng dÔ dµng qua
silic hoÆc germani ®Ó t¹o ra dßng ®iÖn.
Ch÷ "n" cña chÊt b¸n dÉn lo¹i n cã nghÜa lµ "©m"
· Çc chÊt b¸n dÉn lo¹i P
MÆt kh¸c, mét chÊt b¸n dÉn lo¹i p gåm cã mét chÊt nÒn
lµ silic (Si) hoÆc germani (Ge) ®· ®îc pha trén víi gali
(Ga) hoÆc Indi (In) ®Ó t¹o ra "çc lç", cã thÓ coi lµ çc
®iÖn tö "khuyÕt" vµ v× çc tÝch ®iÖn d¬ng ch¹y theo
chiÒu ngîc víi çc ®iÖn tö tù do.
Ch÷ "p" cña chÊt b¸n dÉn lo¹i P cã nghÜa lµ "d¬ng"
(1/1)

-4-
Çc ®ièt M« t¶
Çc ®ièt b¸n dÉn ®îc nèi víi çc chÊt b¸n dÉn lo¹i N hoÆc
lo¹i P.
Cã vµi lo¹i ®ièt.
· §ièt chØnh lu thêng
· §ièt Zener
· LED (®ièt ph¸t s¸ng)
· §ièt quang
Çc s¬ ®å nµy cho thÊy dßng ®iÖn ch¹y qua mét ®ièt nh
thÕ nµo.
(1) Khi cùc d¬ng (+) cña ¾cquy ®îc nèi víi phÝa p vµ cùc
©m (-) nèi víi phÝa N, çc lç d¬ng cña chÊt b¸n dÉn lo¹i
P vµ cùc d¬ng cña ¾cquy ®Èy lÉn nhau. Vµ çc ®iÖn tö
tù do cña chÊt b¸n dÉn lo¹i N vµ cùc ©m cña ¾cquy ®Èy
lÉn nhau, v× vËy ®Èy chóng vÒ khu vùc nèi p-n. Do ®ã çc
®iÖn tö tù do vµ çc lç d¬ng nµy hót lÉn nhau, nh vËy
lµm cho dßng ®iÖn ch¹y qua khu vùc nèi p-n.
(2) Khi ®¶o ngîc çc cùc ë ¾cquy, çc lç d¬ng cña chÊt
b¸n dÉn lo¹i p vµ cùc ©m cña ¾cquy hót lÉn nhau, vµ çc
®iÖn tö tù do cña chÊt b¸n dÉn lo¹i n vµ cùc d¬ng cña
¾cquy hót lÉn nhau, v× thÕ kÐo xa khái khu vùc nèi p-n.
KÕt qu¶ lµ, mét líp kh«ng chøa çc ®iÖn tö tù do hoÆc
çc lç d¬ng ®îc t¹o nªn ë khu vùc nèi p-n, v× vËy ng¨n
chÆn dßng ®iÖn ch¹y qua.
(1/1)

-5-
§ièt thêng
1. M« t¶
§ièt thêng lµm cho dßng ®iÖn chØ ch¹y
theo mét chiÒu: tõ phÝa p sang phÝa n.
2. Çc ®Æc ®iÓm
CÇn cã mét ®iÖn ¸p tèi thiÓu ®Ó dßng ®iÖn
ch¹y tõ phÝa p sang phÝa n.
§©y lµ çc thÝ dô vÒ çc yªu cÇu ®èi víi ®iÖn
¸p:
§ièt silic (A) : kho¶ng 0,3V
§ièt germani (B) : kho¶ng 0,7V
Dßng ®iÖn nµy sÏ kh«ng ch¹y nÕu mét ®iÖn
¸p ®îc ®Æt vµo chiÒu ngîc l¹i (tõ phÝa n
sang phÝa p). MÆc dï mét dßng ®iÖn cùc nhá
ch¹y thùc tÕ, gäi lµ dßng ®iÖn rß ngîc
chiÒu, nã ®îc xö lý nh kh«ng ch¹y v× nã
kh«ng t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng cña m¹ch
thùc.
Tuy nhiªn nÕu ®iÖn ¸p rß ngîc chiÒu nµy
®îc t¨ng lªn ®Çy ®ñ, cêng ®é cña dßng
®iÖn cho phÐp ®i qua bëi ®ièt sÏ t¨ng lªn ®ét
ngét. HiÖn tîng nµy ®îc gäi lµ ®¸nh thñng
®ièt, vµ ®iÖn ¸p nµy ®îc gäi lµ ®iÖn ¸p
®¸nh thñng.
(1/3)

-6-
3. Chøc n¨ng chØnh lu
(1) §iÖn ¸p chØnh lu nöa chu kú
§iÖn ¸p tõ m¸y ph¸t AC ®îc ®Æt vµo mét
®ièt.
V× ®iÖn ¸p ®îc thÓ hiÖn gi÷a (a) vµ (b) ®îc
®Æt vµo ®ièt theo chiÒu thuËn, dßng ®iÖn sÏ
ch¹y qua ®ièt nµy.
Tuy nhiªn v× ®iÖn ¸p ®îc thÓ hiÖn gi÷a (b)
vµ (c) ®îc ®Æt vµo ®ièt nµy theo chiÒu
ngîc, nªn dßng ®iÖn kh«ng ®îc phÐp ®i
qua ®ièt nµy. V× chØ cã mét nöa dßng ®iÖn do
m¸y ph¸t sinh ra ®îc phÐp ®i qua ®ièt nµy.
(2) ChØnh lu hai nöa chu kú
Khi cùc A cña m¸y ph¸t lµ d¬ng, cùc B lµ
©m, vµ dßng ®iÖn ch¹y nh thÓ hiÖn ë s¬ ®å
trªn cña h×nh minh häa (2).
Khi sù ph©n cùc cña çc ®Çu nµy ngîc l¹i,
dßng ®iÖn ch¹y nh thÓ hiÖn ë s¬ ®å díi
cña h×nh minh häa (2).
§iÒu nµy cã nghÜa lµ dßng ®iÖn ra lu«n lu«n
chØ ch¹y vÒ mét chiÒu qua ®iÖn trë R.
(2/3)
§Çu vµo
Cho dßng ®iÖn ch¹y qua
ChÆn kh«ng cho dßng ch¹y qua
§Çu ra
4. VÝ dô vÒ øng dông
Çc ®ièt n¾n dßng thêng ®îc sö dông
nh çc bé chØnh lu cho çc m¸y ph¸t ®iÖn
xoay chiÒu
(3/3)

-7-
§ièt Zener
1. M« t¶
Trong khi ®ièt Zener cho phÐp dßng ®iÖn
ch¹y theo chiÒu thuËn, cïng chiÒu víi mét
®ièt thêng, nã còng cho phÐp dßng ®iÖn
ch¹y theo chiÒu ngîc l¹i trong mét sè
trêng hîp.
Dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu thuËn tõ phÝa p
sang phÝa n qua mét ®ièt Zener cïng chiÒu
víi mét ®ièt thêng.
Mét dßng ®iÖn ch¹y theo chiÒu ngîc l¹i
vît qu¸ ®iÖn ¸p ®îc x¸c ®Þnh tríc ch¹y
qua mét ®ièt Zener.
§iÒu nµy ®îc gäi lµ ®iÖn ¸p Zener, nã gi÷
nguyªn kh«ng thay ®æi trong thùc tÕ, bÊt kÓ
cêng ®é cña dßng ®iÖn nh thÕ nµo. Mét
®ièt Zener cã thÓ Ên ®Þnh víi çc ®iÖn ¸p
Zener kh¸c nhau tuú theo sù ¸p dông hoÆc
môc ®Ých cña nã.
(1/2)
Çc ®ièt Zener ®îc sö dông cho çc môc
®Ých kh¸c nhau, mét môc ®Ých quan träng
nhÊt trong çc môc ®Ých nµy lµ bé ®iÒu
chØnh ®iÖn ¸p cho mét m¸y ph¸t ®iÖn xoay
chiÒu.
§iÖn ¸p ra ®îc ®iÒu chØnh thêng xuyªn,
b»ng çch g¾n ®ièt Zener vµo mét m¹ch
®iÖn.
(2/2)
Dßng ®iÖn thuËn chiÒu
Dßng ®iÖn ngîc chiÒu
(§iÖn ¸p cña ¾c quy < ®iÖn ¸p Zener)
Dßng ®iÖn ngîc chiÒu
(§iÖn ¸p cña ¾c quy > ®iÖn ¸p Zener)
Ký hiÖu cña ®ièt Zener

-8-
LED (§ièt ph¸t s¸ng)
1. M« t¶
LED lµ mét ®ièt liªn kÕt p-n còng gièng nh
®ièt thêng. Nã ph¸t s¸ng khi mét dßng ®iÖn
®i qua nã theo mét chiÒu thuËn, çc LED cã
thÓ ph¸t s¸ng víi çc mµu kh¸c nhau nh
mµu ®á, vµng vµ xanh lôc.
Çc LED cã çc ®Æc ®iÓm sau:
· Ph¸t nhiÖt Ýt h¬n vµ cã tuæi thä dµi h¬n çc
bãng ®iÖn thêng.
· Ph¸t ¸nh s¸ng chãi víi møc tiªu thô ®iÖn
thÊp.
· Ph¶n øng víi ®iÖn ¸p thÊp (tèc ®é ph¶n øng
nhanh).
(1/2)
Çc LED ®îc sö dông trong çc lo¹i ®Ìn
phanh l¾p trªn cao vµ çc ®Ìn b¸o, v.v...
(2/2)
Ký hiÖu cña LED

-9-
§ièt quang
1. M« t¶
§ièt quang lµ ®ièt liªn kÕt p-n gåm cã mét
chÊt b¸n dÉn vµ mét thÊu kÝnh.
NÕu ®Æt mét ®iÖn ¸p ngîc chiÒu vµo ®ièt
quang ®îc chiÕu ¸nh s¸ng, th× mét dßng
®iÖn ngîc chiÒu sÏ ch¹y qua.
Cêng ®é cña dßng ®iÖn nµy sÏ thay ®æi
theo tû lÖ thuËn víi lîng ¸nh s¸ng r¬i trªn
®ièt quang nµy. Nãi kh¸c ®i, ®ièt quang cã
thÓ x¸c ®Þnh ®îc ¸nh s¸ng b»ng çch ph¸t
hiÖn cêng ®é cña dßng ®iÖn ngîc khi ®Æt
®iÖn ¸p ngîc.
(1/2)
Çc ®ièt quang ®îc sö dông trong çc c¶m
biÕn ¸nh s¸ng mÆt trêi cho çc m¸y ®iÒu
hßa kh«ng khÝ, v.v...
(2/2)

-10-
Çc tranzito Çc tranzito thêng
1. M« t¶
Mét tranzito chøa ba líp gåm cã mét chÊt b¸n dÉn lo¹i p
kÑp gi÷a hai b¸n dÉn lo¹i n, hoÆc mét b¸n dÉn lo¹i n kÑp
gi÷a hai b¸n dÉn lo¹i p. Mét ®iÖn cùc ®îc g¾n vµo mçi
líp nÒn: B (cùc gèc), E (cùc ph¸t) vµ C (cùc gãp).
Çc tranzito thêng chia lµm hai lo¹i, npn vµ pnp, tuú
theo çch bè trÝ çc chÊt b¸n dÉn.
Mét tranzito thùc hiÖn çc chøc n¨ng sau ®©y:
· KhuyÕch ®¹i
· ChuyÓn m¹ch
2. Ho¹t ®éng c¬ b¶n
Trong mét tranzito npn khi dßng ®iÖn IB ch¹y tõ B tíi E,
dßng ®iÖn Ic ch¹y tõ C ®Õn E.
Trong tranzito pnp khi dßng ®iÖn IB ch¹y tõ E (cùc ph¸t)
®Õn B (cùc gèc), dßng ®iÖn Ic ch¹y tõ E ®Õn C.
Dßng ®iÖn IB ®îc gäi lµ dßng cùc gèc, vµ dßng ®iÖn Ic
®îc gäi lµ dßng cùc gãp.
Do ®ã dßng ®iÖn Ic sÏ kh«ng ch¹y trõ khi dßng ®iÖn IB
ch¹y.
(1/4)
3. Çc ®Æc tÝnh
Trong mét tranzito thêng dßng ®iÖn cùc gãp (Ic) vµ
dßng ®iÖn cùc gèc (IB) cã mèi quan hÖ ®îc thÓ hiÖn
trong s¬ ®å nµy.
Çc tranzito thêng cã hai chøc n¨ng theo c«ng dông c¬
b¶n: Nh ®îc thÓ hiÖn trong ®å th× ë bªn tr¸i, phÇn "A"
cã thÓ ®îc sö dông nh mét bé khuyÕch ®¹i tÝn hiÖu vµ
phÇn "B" cã thÓ ®îc sö dông nh mét c«ng t¾c.
4. KhuyÕch ®¹i tÝn hiÖu
Trong ph¹m vi "A" cña ®å thÞ nµy, dßng cùc gãp lín gÊp
10 ®Õn 1000 lÇn dßng cùc gèc. Do ®ã, tÝn hiÖu nµy mµ
tÝn hiÖu vµo ®îc khuyÕch ®¹i lµ tÝn hiÖu ra tõ ®Çu ra khi
tÝn hiÖu ®iÖn "B" (cùc gèc) cña tranzito ®îc ®Æt vµo nh
tÝn hiÖu vµo.
(2/4)

-11-
5. Chøc n¨ng chuyÓn m¹ch
Trong mét tranzito, dßng cùc gãp (Ic) sÏ ch¹y, khi dßng
®iÖn cùc gèc (IB) ch¹y. Do ®ã dßng ®iÖn cùc gèc cã thÓ
bËt më “ON” vµ ng¾t “OFF” b»ng çch bËt më vµ ng¾t
dßng ®iÖn cùc gèc (IB).
§Æc ®iÓm nµy cña tranzito cã thÓ ®îc sö dông nh mét
c«ng t¾c ng¾t.
(3/4)
Çc tranzito ®îc sö dông trong rÊt nhiÒu
m¹ch.
Kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ chøc n¨ng gi÷a
çc tranzito npn vµ pnp.
(4/4)

-12-
Tranzito quang
Khi tranzito quang nhËn ¸nh s¸ng trong khi
®iÖn (+) ®îc ®a vµo cùc gãp vµ dßng tiÕp
®Êt cña nã vµo cùc ph¸t cña nã, mét dßng
®iÖn sÏ ch¹y qua m¹ch nµy.
Cêng ®é cña dßng ch¹y qua m¹ch ®iÖn
nµy sÏ thay ®æi theo lîng ¸nh s¸ng chiÕu
trªn tranzito quang nµy.
Do ®ã, ¸nh s¸ng chiÕu trªn tranzito nµy cã
cïng chøc n¨ng cña dßng ®iÖn cùc gèc cña
mét tranzito thêng.
(1/2)
Trong çc « t«, çc tranzito quang ®îc sö
dông trong çc c¶m biÕn gi¶m tèc, v.v...
(2/2)

-13-
NhiÖt ®iÖn trë
1. M« t¶
NhiÖt ®iÖn trë lµ mét lo¹i b¸n dÉn cã ®iÖn trë
thay ®æi theo çc biÕn ®æi vÒ nhiÖt ®é.
Nãi kh¸c ®i, nhiÖt ®iÖn trë cã thÓ x¸c ®Þnh
nhiÖt ®é b»ng çch dß ®iÖn trë.
Trong lo¹i nhiÖt ®iÖn trë phæ biÕn nhÊt, mét
nhiÖt ®iÖn trë cã hÖ sè nhiÖt ®é ©m, ®iÖn trë
sÏ gi¶m khi nhiÖt ®é t¨ng. Còng cã lo¹i nhiÖt
®iÖn trë d¬ng, trong ®ã ®iÖn trë sÏ t¨ng lªn
khi nhiÖt ®é t¨ng.
(1/2)
Trong çc xe « t«, çc nhiÖt ®iÖn trë ®îc sö
dông trong c¶m biÕn nhiÖt ®é níc vµ c¶m
biÕn nhiÖt ®é kh«ng khÝ n¹p, v.v...
(2/2)

-14-
Çc phÇn tö kh¸c
Çc phÇn tö kh¸c
1. PhÇn tö ¸p ®iÖn
§iÖn trë cña mét phÇn tö ¸p ®iÖn sÏ thay ®æi
khi nã chÞu ¸p suÊt hoÆc lùc c¨ng. Còng nh
vËy, cã mét sè phÇn tö ¸p ®iÖn s¶n ra ®iÖn
¸p.
2. PhÇn tö tõ trë
§iÖn trë cña mét phÇn tö tõ trë sÏ thay ®æi
khi tõ trêng ®Æt vµo nã.
Gîi ý:
V× çc thay ®æi vÒ ®iÖn trë trong çc phÇn tö
nµy nhá, çc IC (çc m¹ch tÝch hîp) ®îc
khuyÕch ®¹i. Sau ®ã ®iÖn trë nµy ®îc biÕn
®æi thµnh xung hoÆc çc tÝn hiÖu t¬ng tù ®Ó
sö dông chóng nh çc tÝn hiÖu c¶m biÕn.
(1/1)
IC (M¹ch tÝch hîp) M« t¶
Mét IC lµ tæ hîp cña vµi ®Õn vµi ngh×n m¹ch ®iÖn chøa çc
tranzito, çc ®ièt, çc tô ®iÖn, çc ®iÖn trë, v.v... chóng ®îc
g¾n vµo hoÆc g¾n lªn vµi mm2
cña chÝp silic, vµ ®îc ®Æt
trong mét khèi b»ng nhùa hoÆc gèm.
Mét IC ®¬n cã thÓ cã mét sè kh¶ n¨ng vµ chøc n¨ng ®Æc
biÖt, kÓ c¶ kh¶ n¨ng so s¸nh logic 2 tÝn hiÖu hoÆc çc trÞ sè,
kh¶ n¨ng khuyÕch ®¹i mét ®iÖn ¸p ®Çu vµo.
Çc IC cã mét sè u thÕ h¬n çc m¹ch kh«ng tÝch hîp:
· V× nhiÒu yÕu tè cã thÓ ®îc g¾n vµo hoÆc g¾n lªn mét
chÝp silic ®¬n, çc ®Çu nèi tiÕp xóc cã thÓ ®îc gi¶m ®i
®¸ng kÓ, dÉn ®Õn gi¶m çc h háng.
· Chóng nhá h¬n vµ nhÑ h¬n nhiÒu.
· Chi phÝ s¶n xuÊt thÊp h¬n nhiÒu.
Tham kh¶o:
Mét IC chøa rÊt nhiÒu çc phÇn tö, nghÜa lµ tõ 1000 ®Õn
100.000, ®îc gäi lµ mét LSI (TÝch hîp quy m« lín). Mét IC
chøa h¬n 100.000 phÇn tö ®îc gäi lµ VLSI (TÝch hîp quy
m« rÊt lín).
(1/1)

-15-
Çc tÝn hiÖu t¬ng tù vµ sè ho¸
Çc tÝn hiÖu ®iÖn cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i: t¬ng
tù vµ sè
1. TÝn hiÖu t¬ng tù
Çc tÝn hiÖu t¬ng tù thay ®æi liªn tôc vµ
th«ng suèt theo thêi gian.
V× vËy, ®Æc ®iÓm chung cña tÝn hiÖu t¬ng tù
lµ ë chç ®Çu ra cña nã thay ®æi theo tû lÖ víi
®Çu vµo cña nã.
(1/2)
2. TÝn hiÖu sè
Çc tÝn hiÖu sè thay ®æi (Më “ON” vµ T¾t “OFF”) tõng lóc
theo thêi gian. §Æc tÝnh chung cña mét m¹ch sè lµ ë chç
®Çu ra cña nã thay ®æi ®ét ngét khi ®Çu vµo cña nã t¨ng
lªn tíi møc nµo ®ã.
Ch¼ng h¹n nh, khi ®Çu vµo t¨ng tõ 0V ®Õn 5V, ®Çu ra
vÉn ë 0V cho ®Õn khi ®Çu vµo ®¹t tíi 5V. Tuy nhiªn ®Çu
ra nµy ®ét ngét nh¶y lªn 5V ngay khi ®Çu vµo ®¹t tíi 5V.
Më vµ Ng¾t sÏ chØ mét tÝn hiÖu ®ang ®îc chuyÓn ®i hay
kh«ng. B×nh thêng, Më ®îc thÓ hiÖn lµ 1 vµ Ng¾t lµ 0.
Khi mét ®iÖn ¸p ®îc sö dông nh mét tÝn hiÖu ®Çu vµo
th× cÇn ph¶i lÊy mét ®iÖn ¸p nµo ®ã lµm chuÈn.
Sau ®ã, mäi ®iÖn ¸p trªn ®iÖn ¸p chuÈn nµy lµ çc tÝn
hiÖu 1, vµ díi ®iÖn ¸p chuÈn lµ çc tÝn hiÖu 0.
Ch¼ng h¹n nh, nÕu ®¹t ®iÖn ¸p chuÈn lµ 5V, th× m¸y
tÝnh sÏ x¸c ®Þnh r»ng çc tÝn hiÖu 9V, 7V vµ 6V lµ 1, vµ
mçi trong çc tÝn hiÖu nµy thÓ hiÖn mét tÝn hiÖu ®Çu vµo.
MÆt kh¸c çc tÝn hiÖu 2V vµ 0V sÏ ®îc coi lµ "0" vµ
kh«ng cã tÝn hiÖu ®Çu vµo nµo sÏ ®îc coi lµ tån t¹i.
(2/2)

-16-
Çc m¹ch logic
1. M« t¶
Çc IC sè chøa vµi phÇn tö kh¸c nhau.
Çc m¹ch trong mét IC sè ®îc gäi lµ çc m¹ch logic
hoÆc çc m¹ch sè vµ lËp thµnh mét tæ hîp çc lo¹i kh¸c
nhau cña çi gäi lµ çc cæng, nh çc cæng NOT, OR,
NOR, AND vµ NAND.
V× çc cæng nµy cã kh¶ n¨ng ®Æc biÖt ®Ó xö lý logic hai
hoÆc nhiÒu tÝn hiÖu, chóng còng ®îc gäi lµ çc cæng
logic. Mét mèi quan hÖ logic nµo ®ã ®îc thiÕt lËp gi÷a
çc ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña tÝn hiÖu sè. Mét b¶ng thùc
tr×nh bµy mèi quan hÖ gi÷a çc ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña tÝn
hiÖu sè trong mét d¹ng b¶ng biÓu. Trong mét b¶ng ch©n
lý, 1 thÓ hiÖn sù cã mÆt cña mét ®iÖn ¸p, vµ 0, lµ sù v¾ng
mÆt cña nã.
(1/7)
2. Cæng NOT
Mét cæng NOT truyÒn mét tÝn hiÖu ngîc víi
tÝn hiÖu ®Çu vµo. Khi mét ®iÖn ¸p ®îc ®Æt
lªn cùc vµo A, kh«ng cã ®iÖn ¸p nµo ®îc
truyÒn ë cùc ra Y. ChuyÓn chøc n¨ng nµy
vµo mét m¹ch ®iÖn cã cïng chøc n¨ng nh
cæng NOT. Khi c«ng t¾c A ®ãng l¹i (ON), nã
më (OFF) çc ®iÓm tiÕp xóc trong r¬le, lµm
cho ®Ìn t¾t.
(2/7)

-17-
3. Cæng OR
Trong mét cæng OR, tÝn hiÖu ra sÏ lµ mét tíi
chõng mùc mµ mét trong nh÷ng tÝn hiÖu vµo
lµ 1. Khi ®Æt mét ®iÖn ¸p vµo mét hoÆc hai
®Çu vµo A vµ B, sÏ cã mét ®iÖn ¸p ë ®Çu ra
Y. ChuyÓn chøc n¨ng nµy vµo mét m¹ch
®iÖn cã cïng chøc n¨ng nh cæng OR. Khi
mét hoÆc c¶ hai c«ng t¾c A vµ B ®îc ®ãng
l¹i (ON), ®Ìn nµy sÏ s¸ng lªn.
(3/7)
4. Cæng NOR
Mét cæng NOR lµ tæ hîp cña mét cæng OR
vµ cæng NOT.
TÝn hiÖu nµy t¹i ®Çu ra Y sÏ chØ lµ 1 khi c¶
hai ®Çu vµo A vµ B lµ 0. TÝn hiÖu nµy t¹i ®Çu
ra Y sÏ lµ 0 nÕu mét hoÆc c¶ hai ®Çu vµo A
vµ B lµ sè 1.
(4/7)

-18-
5. Cæng AND
Trong mét cæng AND, ®Çu ra sÏ lµ 1 khi mäi
tÝn hiÖu vµo lµ 1.
SÏ cã mét ®iÖn ¸p ë ®Çu ra Y khi ®iÖn ¸p
®îc ®Æt vµo c¶ hai ®Çu vµo A vµ B.
ChuyÓn chøc n¨ng nµy vµo mét m¹ch ®iÖn
cã cïng chøc n¨ng nh cöa AND. §Ìn sÏ
kh«ng s¸ng lªn trõ khi c¶ hai c«ng t¾c A vµ
B ®îc ®ãng l¹i (ON).
(5/7)
6. Cæng NAND
Cæng NAND lµ mét tæ hîp cña mét cæng
AND vµ mét cæng NOT.
TÝn hiÖu ë ®Çu ra Y sÏ lµ 1 khi mét hoÆc hai
®Çu vµo A vµ B lµ 0.
TÝn hiÖu ë ®Çu ra Y sÏ lµ 0 nÕu c¶ hai ®Çu
vµo A vµ B lµ 1.
(6/7)

-19-
7. Bé so
Mét bé so sÏ ®èi chiÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo
d¬ng (+) víi ®Çu vµo ©m (-).
NÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo d¬ng a cao h¬n
®iÖn ¸p cña ®Çu vµo ©m b, ®Çu ra Y sÏ lµ 1.
NÕu ®iÖn ¸p cña ®Çu vµo d¬ng A thÊp h¬n
®iÖn ¸p cña ®Çu vµo ©m B, ®Çu ra Y sÏ lµ 0.
(7/7)

-20-
M¸y vi tÝnh M« t¶ vµ cÊu t¹o
1. M« t¶
M¸y vi tÝnh nhËn ®îc çc tÝn hiÖu tõ çc thiÕt bÞ ®Çu vµo,
xö lý çc tÝn hiÖu ®ã vµ ®iÒu khiÓn çc thiÕt bÞ ®Çu ra. ë
xe Toyota, mét m¸y vi tÝnh ®îc gäi lµ bé ECU (bé ®iÒu
khiÓn ®iÖn tö).
Trong çc hÖ thèng chung trªn xe, çc bé phËn ®Çu vµo
lµ çc c¶m biÕn, vµ çc bé phËn ®Çu ra lµ çc bé chÊp
hµnh.
2. CÊu t¹o
Mét m¸y vi tÝnh gåm cã mét bé CPU (bé xö lý trung t©m),
çc bé nhí kh¸c nhau, vµ mét giao diÖn I/O (®Çu
vµo/®Çu ra).
· Bé nhí
Bé nhí gåm cã çc m¹ch ®iÖn ®Ó lu gi÷ çc ch¬ng
tr×nh ®iÒu hµnh hoÆc çc d÷ liÖu ®îc trao ®æi.
Cã hai lo¹i bé nhí: ROM (bé nhí chØ ®äc), vµ RAM (bé
nhí truy cËp ngÉu nhiªn).
Bé nhí ROM kh«ng thÓ thay ®æi hoÆc xãa ®i. V× vËy, çc
d÷ liÖu ®îc lu gi÷ sÏ kh«ng mÊt ®i dï lµ nguån ®iÖn bÞ
ng¾t. V× vËy bé nhí ROM ®îc sö dông ®Ó lu gi÷ çc
ch¬ng tr×nh kh«ng cÇn ph¶i thay ®æi hoÆc xãa ®i.
Bé nhí RAM lµ mét lo¹i bé nhí, trong ®ã çc d÷ liÖu cã
thÓ ®îc thay ®æi hoÆc xãa ®i. BÊt cø d÷ liÖu nµo
®· ®îc lu gi÷ sÏ mÊt ®i khi nguån ®iÖn bÞ c¾t. V× vËy bé
nhí RAM ®îc sö dông ®Ó lu gi÷ çc d÷ liÖu cã thÓ
®îc thay ®æi hoÆc xãa ®i th«ng qua çc phÐp tÝnh do bé
CPU thùc hiÖn.
· CPU
Bé CPU nµy lµ trung t©m chøc n¨ng cña mét m¸y tÝnh,
nã gåm cã mét c¬ cÊu ®iÒu khiÓn vµ mét bé phËn tÝnh
to¸n. Nã thùc hiÖn çc lÖnh do mét ch¬ng tr×nh ra lÖnh
theo çc tÝn hiÖu tõ çc c¬ cÊu ®Çu vµo, vµ ®iÒu khiÓn
çc thiÕt bÞ ®Çu ra.
· Giao diÖn I/O
Mét giao diÖn I/O biÕn ®æi çc d÷ liÖu tõ çc thiÕt bÞ ®Çu
vµo thµnh çc tÝn hiÖu cã thÓ ®îc bé CPU vµ bé nhí
nhËn d¹ng.
Ngoµi ra, nã cßn biÕn ®æi çc d÷ liÖu do bé CPU xö lý
thµnh çc tÝn hiÖu cã thÓ ®îc çc thiÕt bÞ ®Çu ra nhËn
d¹ng.
V× çc d÷ liÖu truyÒn çc tèc ®é cña çc thiÕt bÞ I/O, CPU,
vµ çc bé phËn cña bé nhí kh¸c nhau, mét trong çc
chøc n¨ng cña giao diÖn I/O dïng ®Ó ®iÒu chØnh çc tèc
®é ®ã.
(1/1)

-21-
Bài tập
Hãy sử dụng các bài tập này để kiểm tra mức hiểu biết của bạn về các tài liệu trong chương này. Sau khi trả lời
mỗi bài tập, bạn có thể dùng nút tham khảo để kiểm tra các trang liên quan đến câu hỏi về dòng điện. Khi các bạn
có câu trả lời đúng, hãy trở về văn bản để duyệt lại tài liệu và tìm câu trả lời đúng. Khi đã trả lời đúng mọi câu hỏi,
bạn có thể chuyển sang chương tiếp theo.

-22-
Câu hỏi- 1
Các câu sau đây liên quan đến các loại điốt.
Từ nhóm từ sau, hãy chọn cụm từ tương ứng với mỗi câu hỏi.
1.
Điốt này cho phép dòng điện chạy theo chiều thuận. Khi
đặt một điện áp theo chiều ngược vượt quá giá trị được
xác định trước, nó cũng cho phép dòng điện chạy theo
chiều ngược lại
2.
Điốt này gồm có một chất bán dẫn và một thấu kính. Nó
cho phép dòng điện chạy theo chiều ngược lại bằng
cách lộ ra ánh sáng dưới điện áp ngược được đặt vào
điốt này.
3.
Điốt này phát sáng khi một dòng điện chạy theo chiều
thuận.
4.
Điốt này được sử dụng để chỉnh lưu.
a) Điốt quang b) Điốt Zener c) Điốt phát sáng (LED) d) Điốt chỉnh lưu thường
Trả lời: 1. 2. 3. 4.
Câu hỏi- 2
Từ cụm từ sau đây, chọn các bộ phận điện tử được sử dụng ở mỗi phần trong hình minh họa.
1.Bộ điều chỉnh điện áp của máy phát điện xoay chiều 2.Đèn phanh lắp trên cao
3.Cảm biến ánh sáng mặt trời của máy điều hòa không khí 4.
Cảm biến nhiệt độ nước
a) Điốt quang b) Điốt Zener c) Điốt phát sáng (LED) d) Điốt chỉnh lưu thông thường
Trả lời: 1. 2. 3. 4.

-23-
Câu hỏi- 3
Dùng sơ đồ mạch sau đây, đánh dấu Đúng hoặc Sai cho mỗi câu sau đây.
Số. Câu hỏi Đúng hoặc Sai
Các câu trả lời
đúng
1. Đèn được bật sáng trong mạch 1 vì dòng điện cực gốc chạy khi công tắc A
được bật mở. Đúng Sai
2.Đèn bật sáng trong mạch 1 vì dòng cực gốc chạy thậm chí cả khi công tắc A
lớn không được bật mở. Đúng Sai
3.Trong đồ thị 2, giới hạn "A" được sử dụng làm chức năng khuyếch đại của
tranzito. Đúng Sai
4.Trong đồ thị 2, giới hạn "A" được dùng làm chức năng chuyển mạch.
Đúng Sai
Câu hỏi- 4
Từ cụm từ sau đây, chọn từ tương ứng với mỗi ký hiệu sau đây.
a) Cổng AND b) Cổng NOT c) Cổng OR d) Cổng NOR
Trả lời: 1. 2. 3. 4.

16 kien thuc co ban ve dien tu

More Related Content

What's hot (18)

Similar to 16 kien thuc co ban ve dien tu (20)

16 kien thuc co ban ve dien tu