Adviesvaardigheden in een politiek-bestuurlijke omgeving
- 1. Adviseren in een politiek-bestuurlijke omgeving Over politiek-ambtelijke verhoudingen en Adviesvaardigheden I © Onno Nieman/PBLQ ROI 2012
- 2. Wat is een goed en Wat voor soort politiek-sensitief bestuurder is ambtenaar? hierbij Welke verondersteld? adviesvaardigheden? Kennismaking: 1. Wie ben je/waar werk je. 2.Waarom ben je ambtenaar geworden en 3. Wat is jouw antwoord op bovenstaande vragen (in steekwoorden) 2. Eerst wat beelden over dit thema, ondertussen kun je even nadenken over de vragen |
- 3. Jonge ambtenaar 2013 - “Een ambtenaar is heus geen suf persoon die in een grijs kantoortje zit te verstoffen – ik ken er niet één die zo is.” Katherine Diaz is gisteravond uitgeroepen tot Jonge Ambtenaar van het Jaar 2013, ze gaat het imago van de ambtenaar opkrikken. - Ambtenaren zijn bescheiden - Diaz is gezinsmanager bij Bureau Jeugdzorg in Amsterdam, komend jaar heeft ze er een taak bij: sinds gisteravond is ze ambassadeur van de jonge ambtenaren. “Ik wil dit jaar de successen van ambtenaren onder de aandacht brengen. Ambtenaren zijn vaak heel bescheiden personen, ze treden niet zomaar met hun successen voor het voetlicht. Dat is jammer, want het is heus niet alleen maar bureaucratie in ons vak.” - De jury, waar onder andere Mei Li Vos in zat, roemde Diaz’ speech waarin ze vertelde hoe ze op haar vijfde met haar moeder vanuit Colombia naar Nederland kwam, op zoek naar een betere toekomst. Diaz vertelde daarin hoe dankbaar ze de juffrouw van de lagere school was dat die haar hielp met de taal, en hoe bijzonder het was dat ze kon gaan studeren. Diaz won de verkiezing van bestuursvoorlichter bij de gemeente Amsterdam Bartho Boer, Anne- Jan Zieleman (beleidsanalist in het Amsterdamse stadsdeel Oost) en Marjon van Gelderen (Politie Rotterdam). |
- 4. Jonge ambtenaar 2012 - De 32-jarige Christophe van der Maat was senior adviseur Strategie en Beleid bij de gemeente Dordrecht toen hij de prijs kreeg voor Jonge Ambtenaar van het Jaar. Hij werd vooral beloond voor zijn concept Zelfstandig Publiek Professional. Vanaf februari treedt hij toe tot het directieteam van de gemeente Roosendaal. 'Dat is een stevige uitdaging, waar ik me volledig op ga richten. Ik ben dan niet meer beschikbaar voor opdrachten als zpp'er. Ik blijf me wel als publicist en hobbyist inzetten voor een flexibele netwerkoverheid.' - Wat was voor jou mooiste moment van 2012? - ‘Dat vind ik moeilijk. Het jaar 2012 was eigenlijk een groot moment. Het ging zo snel voorbij. Ik werd Jonge Ambtenaar van het Jaar, trad toe tot het hoofdbestuur van de VVD en op de valreep ga ik ook nog een nieuwe uitdaging aan, terwijl ik al bij een aantrekkelijke werkgever zit: de gemeente Dordrecht.’ Waarom goed adviseur? |
- 5. Wie is de Jonge Ambtenaar van het Jaar? - heeft bijzondere belangstelling voor de publieke sector en maatschappelijke vraagstukken; - verbetert en vernieuwt de overheid en komt met creatieve oplossingen; - kan uitstekend communiceren over zijn of haar werk, zowel binnen als buiten de overheid; - stijgt uit boven de eigen organisatie en vakgebied - heeft lef, gedrevenheid en daadkracht; - weet goede resultaten te behalen; - weet een idee over te brengen; - beschikt over goede contacten met collega-ambtenaren van de eigen en andere organisaties; - legt verbinding tussen ambtenaren; - heeft een toekomstvisie (op (werken bij) de overheid) die anderen inspireert en motiveert. - is betrokken bij de ontwikkeling van andere jonge ambtenaren binnen het openbaar bestuur Betrokken, Visionair, Verbindend, Ambitieus. Klopt dit? Wat ontbreekt? |
- 6. Geschikte kandidaten zijn overheidsmanagers die het verschil maken, toonzettend en innovatief zijn. En tevens: - verbondenheid tonen met de taak van de overheid; - integer zijn en democratisch handelen; - een helder beeld hebben waar het met de organisatie naar toe moet; - innovatief zijn in de bedrijfsvoering; - medewerkers inspireren en stimuleren om zich te ontwikkelen; - niet tevreden zijn met gemiddelde prestaties; - beschikken over goede contacten met personen en organisaties; - samenwerking tot stand weten te brengen; - uitstijgen boven het eigen vakgebied; - zelfvertrouwen uitstralen, inzicht hebben in de eigen sterke en zwakke punten; - effectief blijven presteren, ook als het tegenzit; - oog hebben voor de toekomst en soepel inspelen op veranderingen; - stressbestendig zijn. | Wat heeft dit met de overheid te maken? Wat ontbreekt?
- 7. Excuses Mansveld voor achterhouden rapport ProRail - Ze bood volmondig excuses aan, omdat een kritisch rapport over het aanbesteden van spooronderhoud door Prorail niet naar de Kamer was gestuurd. - Mansveld stelde dat haar voorganger Melanie Schultz van Haegen begin september opdracht had gegeven om het rapport - samen met drie andere stukken - aan de Kamer te verstrekken. Omdat er discussie onder de ambtenaren ontstond, is dat uiteindelijk niet gebeurd. - "Die discussies horen daar niet thuis, want er was een politiek akkoord op verzenden naar de Controleren of alle opdrachten worden Kamer", zei Mansveld, die zelf in november uitgevoerd, is volgens Schultz geen doen. ''Een aantrad. organisatie is gebouwd op vertrouwen. Daarom Berisping zijn we nu ook not amused.'' Het rapport, waarin staat dat de manier van - De staatssecretaris zei op korte termijn een aanbesteden van spooronderhoud in de toekomst gesprek te gaan voeren met haar hoogste zou kunnen leiden tot brokken op het spoor, moet ambtenaar over de toekomst van de betrokken volgens Schultz in perspectief worden gezien. ambtenaren, die volgens haar in de fout zijn ''Dit was niet het belangrijkste rapport'', stelde ze. gegaan. Ze sloot disciplinaire maatregelen, zoals Bovendien was spoorbeheerder Prorail al bezig een berisping of ontslag, niet uit. met het doorvoeren van verbeteringen en werd de minister tussentijds op de hoogte gehouden. Heeft de stas gelijk? Toch had het naar de Kamer gestuurd moeten Wat is inderdaad misgegaan? worden, stelde ze. |
- 8. Roel Bekker, voormalig topambtenaar Vervolg Prorail en nu bijzonder hoogleraar De ministeriele verantwoordelijkheid arbeidsverhoudingen: „Het lijkt alsof Column Hans Wiegel de enige manier waarop de bestuurder - Natuurlijk kan een bewindspersoon (gruwelijk zichzelf kan redden is door harde woord) nooit alles weten over wat de ambtenaren maatregelen tegen de eigen laten of doen. ambtenaren aan te kondigen. Het is - Maar heb je zo'n regeling niet, dan is niemand niet passend om dat in de Kamer te doen en ook niet goed voor de (politiek) aansprakelijk voor datgene wat gebeurt. politiek-ambtelijke verhoudingen.” Essentieel is dat de ambtenaren loyaal aan hun minister zijn. Als een bewindsman een beslissing Bekker vindt dat zij juist moeten wil nemen die zijn ambtenaren onverstandig oppassen met het informeren van de vinden, dan moeten zij hem daar tevoren intern op Kamer over acties die ze tegen hun wijzen. ambtenaren ondernemen. Een vertrouwensbreuk tussen een - Als de minister toch zijn besluit doorzet, dan bestuurder en ambtenaar moet niet in dienen de ambtenaren dat loyaal uit te voeren. Als het parlement worden uitgevent, zegt blijkt dat zo'n besluit in de volksvertegenwoordiging hij. „Het is toch om te huilen als ze in slecht valt, moet de minister zich daar verdedigen. het openbaar verslag doen van wie er Als hem daarbij blijkt dat hij door zijn ambtenaren hoe gestraft wordt. Kunnen niet, onvolledig, of verkeerd is geïnformeerd, dan Kamerleden dan nog een motie hoort hij z'n tanden op elkaar te zetten. Na het indienen dat de straf zwaarder debat kan hij daarna binnenskamers de wind van moet?” voren, of erger, geven. | Hebben Wiegel en Bekker gelijk?
- 9. Schippers baalt van rapportblunder 29 september 2011 - Minister van Volksgezondheid Edith Schippers ging vandaag door het stof omdat haar ambtenaren haar niet goed informeerden over een rapport over wanbetalers Haar ambtenaren hielden een rapport over de aanpak van wanbetalers in de zorg achter, waardoor de Kamer onvolledig werd geïnformeerd. "Het spijt me dat dit zo is gebeurd. Ik baal er stevig van", zei Schippers. Ze zegt maatregelen te hebben genomen dat het in de toekomst niet meer zal gebeuren. Heeft Schippers gelijk? Is zij hier een goed bestuurder? |
- 10. Bestuursstijl als risico relatie met ambtenaren - 2011: VVD-wethouder Jos van Rey van Roermond heeft 'een evidente en jarenlange schijn van belangenverstrengeling' op zich geladen door zijn vriendschap met projectontwikkelaar Piet van Pol. Maar er is geen sprake geweest van 'feitelijke belangenverstrengeling' tussen wethouder en projectontwikkelaar. De commissie constateert ook dat Van Rey een dominante bestuursstijl heeft en dat er onvoldoende „checks and balances” zijn in de relaties met ambtenaren en burgers. Ex-wethouder van Roermond Jos van Rey is vrijdagavond betrokken geweest bij een - 2012: Van Rey trad deze week af als wethouder in ongeval in het Limburgse Herten. Hij reed Roermond en als lid van de VVD-fractie in de met zijn auto een scooter aan. Dat meldt L1. De bijrijder van de scooter moest met onbekend Eerste Kamer. Hij wordt in verband gebracht met letsel naar het ziekenhuis. Van Rey, die zelf corruptie. Ook zou hij vertrouwelijke informatie achter het stuur zat, had niet gedronken, zo hebben gelekt naar kandidaten voor de bleek uit onderzoek van de politie. burgemeesterspost in Roermond. Mag wat Van Rey deed? Wat doe je als je belangenverstrengeling vermoedt of het ‘lekken’ van info ontdekt? Onderkennen jullie bestuursstijl als risico vanuit je eigen praktijk |
- 11. Ambtelijk en bestuurlijk ‘Hoeder van de democratische rechtsstaat’… Dossier: Bestuurscrisis Schiedam - Uit een onderzoeksrapport van BING is onder meer gebleken dat oud- burgemeester Wilma Verver zich schuldig heeft gemaakt aan belangenverstrengeling en dat ze een angstcultuur op het gemeentehuis veroorzaakte. Wethouders deden niets om de burgemeester te corrigeren en hielden de angstcultuur in stand. Dossier: Wieringerrandmeer Noord-Holland - Deze informatie tezamen geeft een zorgelijk beeld over de werking van het integriteitbeleid binnen de provincie Noord-Holland. Ambtenaren zijn zich voldoende bewust van de noodzaak van een goed werkend integriteitbeleid en werken daar ook zoveel mogelijk naar, maar voelen zich niet voldoende vrij om mogelijke integriteitissues te melden. Belangrijk aspect in deze is de kennelijk bestaande (communicatie)kloof tussen bestuurders, de toenmalige algemeen directeur en CdK en ambtenarenorganisatie,waardoor men zich onvoldoende vrij voelt om deze zaken met elkaar te bespreken. Dossier Wolfsen Utrecht: vernietiging archiefstukken - In een brief aan het college van burgemeester en wethouders bevestigt de gemeentearchivaris dat hij geen toestemming heeft gegeven voor de vernietiging. ''Als het correct is dat de stukken uit de jaren 2008 en 2009 toch zijn vernietigd, moet geconstateerd worden dat de dienst dit heeft gedaan zonder geldige machtiging van de gemeentearchivaris'', zo schrijft hij. Wat is de rol van ambtenaren in dit soort situaties? |
- 12. Hoogste baas Defensie zweeg tegen Hillen over misstanden Hillen: SG wist het niet, de directeur heeft ons niet ingelicht Heeft Hillen gelijk? Wat vinden we van de rol van SG? | 12
- 13. Verhagen: Ik misbruik ambtenaren niet voor campagnes 30/03/11 - "De staatskas is geen campagnekas en ambtenaren zijn geen campagnemedewerkers", verkondigde D66-kamerlid Gerard Schouw. - Verhagen wuifde die kritiek weg. "De zinnen in de speech waar ik het over de PVV of over Cohen heb, heb ikzelf of mijn persoonlijke assistent van het partijbestuur geschreven. Alleen de zinnen over kabinetsbeleid zijn door mijn ambtenaren geschreven." De betreffende ambtenaar zou bezwaar hebben gemaakt tegen het leveren van informatie over kernenergie. Maar dit staat in verband met de kabinetsplannen om een tweede kerncentrale in Zeeland te bouwen en is dus niet tegen de regels, aldus Verhagen. "Ik ga er vanuit dat ambtenaren loyaal zijn, anders kunnen ze beter gaan.” Volgens Verhagen is een minister altijd minister, ongeacht het publiek waar hij tegenover staat. Verhagen vindt dat hij daarom mag rekenen op inhoudelijke ondersteuning van zijn ambtenaren. Heeft Verhagen gelijk? |
- 14. ‘Zonnekoningen en mandarijnen…..’? DEN HAAG - De Tweede Kamer betreurt de uitgave van de glossy ‘Gerda’ door demissionair Landbouwminister Gerda Verburg. Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) dient een motie van treurnis in die kan rekenen op steun van een meerderheid van de Kamer. Hans Blom, directeur Communicatie, moet weg bij ministerie vanwege glossy Gerda. Hoe kon het zover komen? Wat had jij als directeur Communicatie gedaan? | 14 Huiswerk: zoek vergelijkbare nieuwsberichten voor cursusdag III
- 15. Trainingsmodel met programma dag I en II Oefencasuistiek Dynamiek Video en rollenspel Systeem Eigen casuïstiek Bestuurlijke rollen en Adviesvaardig Ambtelijke bestuurs- -heden/ rollen en cultuur organisatie- Competenties cultuur Omgeving: media en lobby Social media Nieuwe werken Presentatie en rollenspel |
- 16. Grondgedachte: Vier waarden-systemen en ‘boksen in 4 ringen’. Media Politieke waarden dag 1 Externe Wetenschap waarden- systemen en professie Lobby Lobby dag 4 Ambtelijke waarden |
- 17. Vroege vormen van politiek-ambtelijke verhoudingen: Keizer en mandarijn Wat zijn kerncompetenties voor de ambtelijke rol? Welke moderne competentie ontbreekt? |
- 18. Ambtsdrager op troon…. Ambtenaar als klerk of als waarzegger Pharaoh therefore summons Joseph. After he shaves and changes his clothes, he comes into Pharaoh's presence. Pharaoh then tells him that he had certain dreams that no one can interpret and that the Pharaoh heard Joseph can. | Ambtelijk Adviseur in de rol van waarzegger?
- 19. Moderne ambtelijke posities en waarden sinds WOII herpositionering ambtelijke organisatie - Jaren ’50: wederopbouw: formele structuren, hiërarchie (weberiaans model) - Jaren ‘60: grote publieke confrontaties, flower power, menselijke maat - collegialiteit, motivatie (bevlogenheid) - Jaren ’70: groei maatschappelijke vraagstukken - externe oriëntatie, ambtenaar als beleidsmedewerker - Jaren ‘80: groei overheidsorganisatie - New Public Management, ondernemende ambtenaar - Efficiency via structuurwijzigingen, managementtechnieken, privatisering, verzelfstandiging - Jaren ‘90: grote projecten en procesbenadering - Ambtenaar participeert extern - Bestuurlijke vernieuwing, Referendum - Interactieve beleidsontwikkeling - Jaren ’00: terug naar de kern: revival collectieve taken - Ambtenaar als jongleur: formeel, extern, ondernemend - Operationele vragen en afhankelijkheid ICT dominant - Primaat politiek (ministeriele verantwoordelijkheid) wordt herontdekt - Jaren “10: actuele positie ambtelijke organisatie? | Welke rollen/waarden zijn nu dominant?
- 20. Ambtenaar 2.0 'Overheid dreigt irrelevant te worden‘ (BB16 sep 2012) - Davied van Berlo: De overheid wordt irrelevant als ze geen aansluiting zoekt bij de nieuwe netwerksamenleving waarin cocreatie rond een thema voorop staat. Dit zegt Davied van Berlo, geestelijk vader van Ambtenaar 2.0 en van het samenwerkingsplatform Pleio en huidig programmamanager Ambtenaar 2.0 bij de rijksoverheid - De overheid is al decennialang niet meer interessant als werkplek voor talent met ambitie. En innovatieve mensen kiezen er de laatste paar jaar voor om als zelfstandige verder te gaan en zich te ontwikkelen in netwerkverbanden. De overheid is nog ingericht als inde jaren zestig: formeel en hiërarchisch. Wat betekent de netwerksamenleving voor de ambtelijke rol: dag II! Is het waar dat innovatieve mensen bij de overheid niet terecht kunnen? |
- 21. ‘Organgram’overheid en wereld wetenschap en externe partijen Colleges Coalities en Portefeuillehouders Raden MR oppositie in Staten raden/staten/twee- TK de kamer Directies Beleid Uitvoering Belangenorganisaties en instituten en wereld van wetenschap Welk risico levert de rol van instellingen voor de ambtenaar? Welke kansen? |
- 22. Invloed van belangenorganisaties op beleid 12-11-2011 Wie zit hier niet bij? Zie ook de uitgedeelde casuïstiek over rol instellingen, belangenorganisatie |
- 23. Wereld van de wetenschap en van jouw professie Smeltende geloofwaardigheid Opvallend is de foute claim in het IPCC rapport dat de gletsjers in de Himalaya in 2035 verdwenen zouden zijn. Het IPCC heeft inmiddels erkend dat dit onmogelijk is. Fouten maken doen we allemaal, behalve ambtenaren? Is foutloos de norm? Wat heeft dat voor gevolgen voor de organisatie? | 23
- 24. Het ambtelijke domein: schaken op vier borden/boksen in 4 ringen (basisorientaties/ waardensystemen) Politiek Extern en Loby Ambtelijke rollen Professie en Eigen wetenschap Organisatie Welk segment inspireert jou het meeste? Vier basisrollen… wat is het risico van die rol? |
- 25. Ambtelijke waarden (versus bedrijfsmatige) (Openbaar Bestuur) Wat zijn essentiële politieke waarden? Mediacultuur van Beeldvorming, Factfree Politics welke risico’s? | 25
- 26. Ambtelijke waarden en competenties, versus politieke (?) • Onafhankelijke rol • Functionele hiërarchie met een toegankelijke Herkent de meerdere en mondige medewerkers ambtsdrager/politiek zich • Overleggende, faciliterende managers hier ook in, of leeft die in (‘dienend leiderschap’) een andere wereld? • Proberen beter te presteren dan anderen: wordt indirect beloond • Sterke behoefte aan structuur en regels, ook ten behoeve van: • Rechtsgelijkheid • Gelijke kansen voor iedereen • Sympathie voor de “underdog” • Consensus • Zekerheid • Emoties niet tonen • Formeel • Lange termijn | 26
- 27. Politieke waarden: Wat doen ‘wet’houders, bestuurders? (Of andere portefeuillehouders) Men bokst in een andere ring en dat leidt altijd tot blijvend ongemak |
- 28. Borgen…..over macht en media (politieke waarden) met Machiavelli als eerste spindoktor - Alleen gewapende profeten slagen erin hun boodschap over te brengen, ongewapende worden vernietigd. Een vorst moet geen andere gedachte hebben dan oorlog en zijn regels en discipline. Rechtvaardig is de oorlog voor wie hij noodzakelijk is - De vorst weet als een vos de valkuilen te mijden en als een leeuw de wolven te verjagen. Een vos alleen wordt door de wolven verscheurd en een leeuw alleen loopt in de valkuil. - Een vorst moet weten dat het veiliger is gevreesd te worden dan bemind Pijnlijke maatregelen moeten in een keer getroffen worden, positieve zaken moeten beetje bij beetje toegediend worden omdat dan de goede herinnering langer duurt Als je iemand schade moet toe brengen doe het dan zo grondig dat je zijn wraak niet hoeft te vrezen Maar de beste verdediging is te zorgen dat men je niet haat. - Niets doet een vorst meer in achting stijgen dan grote ondernemingen en het stellen van een goed voorbeeld. - Een vorst heeft altijd een legitieme reden om zijn belofte te breken - Een dienaar van de vorst die meer aan zijn eigen belang denkt dan aan dat van de vorst is geen goede dienaar en is niet te vertrouwen. De vorst moet dat wel belonen. | Hierna:Achterkant vh gelijk over politiek en integriteit
- 29. Politieke competenties en machtsspel, spelen met…. • Succes opeisen • Openbaarheid als wapen • Nederlaag voorkomen of • Lekken is dan soms ontkennen of tijdig verlies beslissend nemen • Proefballonnen oplaten • Scoren in eigen koker • Plannen maken, • Haast maken of vertragen maatregelen voorstellen • Via de band spelen Politieke • Waan van de dag • Achteroverleunen verant- Publiciteit • Belangenorganisaties woorde- Media buitenom benutten lijkheid Inhoud en Ambtelijke weten- • Geloofwaardige beloftes in planning • Het ambtelijke als schap jaarlijkse begroting bongenoot zien maar…. • Evaluatie en onderzoek als • Van uitstel komt afstel ‘surplace’ en beterschap • Continuiteit en/of korte beloven (betere beloftes) versus lange termijn • Informatie als wapen, maar • Voldongen feiten en/of met mate en respect Casus X en Y: zou jij afgewogen stappen meewerken?
- 30. Politieke competenties: zo nodig powerplay • Tegenstander zwartmaken, • Media in dominante rol: • Mores leren, woedeaanval Borgen, Zembla… • Dreigen met gezichtsverlies • Lekken • Tijdslimiet stellen en • Nederlaag als overwinning afdwingen • Tribunegedrag • Breekpunten suggereren • Beroep op volkswil • Deadlines als truc Verant- • Lobby als steun • Verbalistiek en Publiciteit woorde- • Cadeautjes geven symboolpolitiek en media lijkheid Politieke versus Casus een brug te Inhoud en ver? Wat zou jij doen? weten- ambtelijke • Externe deskundige als schap planning ‘waarzegger’ • Ambtenaar als adviseur van • Beleidsanalyse als de veldheer, als pion meet onderlegger: toeschrijven zwarte piet of als klerk: naar de gewenste uitkomst aanhoren, opschrijven, doorgeven • Planning als ‘boemerang’ Waar leidt bestuurlijk powerplay in de ambtelijke organisatie e.a toe? Wat zijn ambtelijke kerncompetenties in dit krachtenveld?
- 31. Rollen, waarden per domein, maar hoe komt het vliegwiel op gang? Politiek-Ambtelijke • Idealen, maatschappijvisie, verbindingen normen en waarden • Brandende • Probleme/ maatschappelijke kwesties Problematique legitimeren afwijken • Politieke Processen regeeraccoord/coalitie-acc • Geloofwaardige stapeling van • Media, publieke actie (soms strijdige) ambities in Politieke coalitieaccoord met politieke Maat- • Lobby-circuit en het eigen haalbaarheid doelen schappe- belang vededigen • Begroting ipv jaarrekening en lijke • Kiezers tellen versus euro’s algemeen werkelijk- • Euro’s tellen belang heid - Wereld Amb- van telijke weten- • Feiten versus mening schap en werkelijk- • Continuiteit van beleid, • Objectiviteit techniek heid lange termijn • Foutloos • Rechtsgelijkheid • Evaluatie • Uitlegbaarheid ten • Onderzoekscommissie opzichte van doelgroep, • Jaarrekening maatschappelijke organisaties, betrouwbaarheid | Succes hangt af van betekenisvolle sterke politiek-ambtelijke regie..
- 32. Kernelement politiek-ambtelijke verbindingen: ontwikkel een gedeelde opvatting over kwaliteit (openbaar bestuur) Welke zijn meer politieke en welke meer ambtelijke invalshoeken?|
- 33. Politiek-ambtelijke verbindingen in de beleidsanalyse uit: ambtelijke vertellingen (na bewerking) Materiele Belangenstrijd Toekomst is voorbij Sterkste wint ambtstermijn Knokpartij Principiele opstelling Compromissen Het Heilige en zoenoffers Moeten (als wapen) Historie van Onomstreden beleid ligt op universele kerkhof, waarden Niet alles was Je moet er fout? uitkomen In welk segment (en) kiezen ambtenaren vaak positie? En de politiek?
- 34. Politiek-ambtelijke samenwerking kent een etiquette ‘als aan het hof’ met GRONDREGELS EN SPELREGELS Grondregels: Spelregels: •Democratische •Respect voor ieders eigen politiek-ambtelijke verantwoordelijkheid •Geen openbare rechtsstaat kritiek op elkaar politieke processen •Wederzijdse •‘Primaat politiek’ beschikbaarheid in •Politieke lastige situaties •Onderlinge verantwoordelijkheid Instel- Media openheid over lingen politieke contacten ook voor ambtenaren en Lobby •Geen spelletjes •Ambtelijke Loyaliteit spelen •Integriteit ambtelijke processen •Geen politiek en ambtelijk cynisme •Wat betekent de ambtelijke rol van hoeder van de democratische rechtsstaat? | 34
- 35. Rol management tussen politiek en beleidsmedewerkers Strategie en organisatie cf. politieke doelen …..op basis marktmogelijkheden ORGANOGRAM OVERHEID rvc RvB management uitvoering • Wie is verantwoordelijk voor de continuiteit? • Wat is de ‘eigen’ verantwoordelijkheid van het management? • Betreft het primaat van de politiek alleen het ‘wat’ of ook het ‘hoe’ en de organisatie? • Duale aansturing kan leiden tot hamburgergevoel bij medewerker | 35.
- 36. Gevolgen dynamiek voor adviesproces en organisatiecultuur: dragers Ambts- - Colleges bewegen tussen gezamenlijkheid en ieder voor zich (verkokering, non-interventie). Integratie van beleid is kerntaak maar lukt vaak maar matig. Opstapeling van ambities en ambiguïteit is de norm, niet eenduidigheid. Integratie wordt vaak ambtelijk corvee. - Bestuur en beleidsmedewerker zitten in principe op de inhoud van MR Colleges beleid en ervaren bedrijfsvoering als iets van management en als ‘rompslomp’. - Lijnmanagement staat voor integratie en efficiency, maar moet (loyaal) met bestuurlijke ambivalentie meebewegen. Sectoren staan voor eigen taak. - Projectmanagement, P&C, besturingsmodellen ed. proberen ambivalentie te overstijgen, maar moet ook meebewegen. organisatie Ambtelijke Boemerang-effect! Zie volgende dia. - Raad/staten/TK staan het dichtst bij de burger, zij fluiten aan het einde van het proces zo nodig de boel terug. - Fouten worden politiek uitgebuit, dus ‘foutloos’ is de norm. Resulteert soms/vaak in angstcultuur? - Een bestuurder is ambtsdrager bokst in een andere ring en zit op een ‘troon’: het leidt tot een spel van ‘zonnekoningen versus mandarijnen’: TK Staten Raden verdiep je dus in de spelregels van de politieke boksring, in de etiquette aan het hof en de interne bureaupolitiek. | 36
- 37. P&C en/of PMT leidt tot Boemerang effect Torenhoge ambities bij jaarplan of projectplan in kwaliteit, tijd en geld (bestuurlijke lach) Planning en kostenraming op basis van wat kan (bestuurlijke frons) Herschrijven plan naar wat bestuurlijk moet m.n. kosten en tijd (bestuurlijke lach) Voortgang via wekelijkse actielijst met gehakketak (‘maandag wasdag’) Tussentijdse bestuurlijke beloftes en toezeggingen Onomkeerbare tegenvallers Bestuurlijke woede als boemerang omdat toch iets beters was beloofd | Is dit te vermijden? Hoe?
- 38. Ambtelijke vaardigheden en competenties? Extern (instel- Politiek lingen, media) Inhoud Intern Wat zijn de belangrijkste adviesvaardigheden en competenties voor jou als ambtenaar? Maak een puntenlijstje, maar zo mogelijk gebruik van de 4 dimensies… |
- 39. Een goed advies in dit spanningsveld….. - Leeft zich in de positie van de bestuurder in, geeft aan waar de bestuurder of het bestuursorgaan wel en niet over gaan en gaat in op wet- en regelgeving. Ook brengt het de context van andere beleidsterreinen en de politieke steun in beeld. - Geeft een realistisch beeld van de ambitie, ook in tijd en geld. Benoemt onomwonden nadelen en risico’s, maar zonder overdreven waarschuwingen. Geeft aan welke garanties wel en niet bij het advies gegeven kunnen worden. - Is to the point, bevat concrete voorbeelden, benoemt feiten en onderzoek en maakt duidelijk als er geld is waaraan dat besteed wordt. Het valt niet in herhalingen en het baseert zich niet op geruchten en roddelpraat. Het advies redeneert niet toe naar een vooraf gewenste uitkomst. - Is compleet en zorgvuldig opgesteld, houdt geen informatie achter. Alles wat niet vermeld wordt is ook niet vermeldenswaardig. - Maakt helder wat de procedure was, is en wordt. - Geeft –desgevraagd- een onderbouwd antwoord op de vraag: wat zou de adviseur doen als hij/zij in de schoenen van de bestuurder stond. Volgende keer: oefening in rollenspel en verdere tips |
- 40. Huiswerkopdrachten DAG III (voor volgende keer) 2. Adviesvaardigheden en presentatie - Presentatie van advies aan de nieuwe minister/ gedeputeerde/ wethouder - Mag over opdracht 1. gaan maar ook over iets heel anders, laat me dit in het laatste geval per email weten. - 4- minuten: oefen dit thuis! - 1e ontmoeting met jou als beleidsadviseur (leg uit welke rol de bestuurder speelt en welke jij speelt) - Maak je presentatie puntig, compleet en voor bestuurder relevant - Enorme bezuinigingen in regeerakkoord resp collegeakkoord 3. Nieuws - bericht van de dag komende twee weken over adviseren in een politiek- bestuurlijke omgeving. Geef aan wat het bericht interessant maakt. 3. Naambordjes mee Wie is Jan Hoekema? Zie video en interview. 40 |
- 41. Gebruikte Literatuur - Openbaar Bestuur, 2001, M.A.P.Bovens e.a. - Ambtelijke vertellingen, 2001, U.Rosenthal e.a. - Stijlen van bestuur, 1998. G.Schouw e.a. - Ambtenaar op expeditie, 2005, T. v.d. Wiel e.a. - De Informatieparadox, 2004, Ed. v. Thijn e.a. - De prijs van het politieke primaat, 2001, R.Nieuwenkamp. - Lang leve de ambtenaar, 2005. J Wallage. - The Prince, 1993. N.Machiavelli ( Florence 1494-1512) - Inleiding tot de kennis van de ambtenaar, 1986, A.Alberts. |
- 42. Ambtelijke vaardigheden en competenties • Strategisch adviseur, coach en • Hun steun en toeverlaat maar vliegende kiep: pas op reputatieschade • Balans bewaken in • Inzicht in hun cultuur en rechtmatigheid werkwijze doelmatigheid, participatie en • Dienend en leidend integriteit • Media en politieke agenda • Complimentjes zijn schaars Extern • Deel enthousiasme nieuwe (instel- bestuurder Politiek lingen, media) • Lange termijn en historie • Uitvoerbaarheid in tijd, geld en ambitie • Zorgvuldigheid daarop wordt • Continuiteit en consistentie Inhoud Intern je tot slot afgerekend • Hoeder democratische • Surplace of verlies kan ook rechtsstaat winst inhouden • Neem afstand van gemopper en • Externe deskundige, roddel onderzoekscommissie als • Rol management faciliteren en vluchtheuvel/bondgenoot hierarchie respecteren • Hamburgercultuur |
- 43. Toelichting ambtelijke competenties bij het schaken op 4 borden….. - Kerncompetentie 1 is: je in alle 4 de werelden goed kunnen inleven en een eigen oordeel kunnen vormen over het geheel van wat er speelt en dit als strategisch advies aan de bestuurder kunnen verwoorden. - Kerncompetentie 2 is: Bewaak het speelveld en vul de gaten op. Er is ruimte voor allerlei rollen in de vier domeinen, naast een goed communicatieadvies dus bijvoorbeeld ook voor gedegen inhoudelijk advies Politieke machtsstrijd - Politieke visie, het uitdragen van normen en waarden vergt machtsstrijd om resultaten te boeken. Geef desgevraagd strategisch advies, maar bewaak de kwaliteit (integriteit, democratie, rechtmatigheid, doelmatigheid). Let op zwartepieten… - Bij elke bestuurswisseling gaat de wereld ‘eindelijk draaien.’Deel dit enthousiasme van een nieuwe bestuurder, maar beloof nooit iets wat je niet kan waarmaken, blijf zorgvuldig, maar probeer wel mee te bewegen. - Politiek moet scoren in eigen koker en op korte termijn (binnen ambtstermijn), versus realisatie integraal beleid gericht op de toekomst. Dus kijk ook naar korte termijn successen, soms ten koste van lange termijn. Maar bewaak consistentie en kwaliteit! - Waan van de dag: kan haaks staan op bestendig, betrouwbaar of rechtmatig beleid, behoudt dan jouw eigen positie, wees stressbestendig en bewaak consistentie. |
- 44. Toelichting ambtelijke competenties bij het schaken op 4 borden….. - Winst is nooit definitief binnen, raden, TK blijven tot aan het einde van het proces en ook daarna aanspreekbaar voor de burger en instellingen: speel het spel zorgvuldig en houd zelfs dan rekening met teruggefloten worden (soms later in nieuwe coalitieperiode). - Bestuurlijk rondje mopperen op ambtenaren: is een beetje folklore met een gevaarlijk kantje. Wat is dan de rol van de hoogste ambtelijke baas? Verwacht geen complimentjes, maar neem afstand van gemopper. Eis rugdekking op. - Ondankbare ambtelijke rollen: - Met coalitieakkoord en latere plannen en nieuwe regels haal je politiek de publiciteit: met ontnuchtering als ondankbare rol voor het ambtelijke om de plannen op haalbaarheid te toetsen. - Beleidsanalyse kent rangorde en er is de bestuurlijke neiging tot ‘jumping to conclusions’: het verleden ligt op het kerkhof, de toekomst is voorbij de ambtstermijn, maar niet voor jou: zeg toch wat er gezegd moet worden. - De begroting is vooral wapen in de machtsstrijd om ‘de beeldvorming’ in ‘het land van belofte’, geld speelt geen rol…..Toets op consistentie en haalbaarheid is ambtelijke (ondankbare) taak. - Verlies nemen is politiek geen probleem, mits tijdig en zonder gezichtsverlies. Dit kan jaren van ambtelijk werk in een klap teniet doen, incasseer je dit zonder sarcasme en cynisme? |
- 45. Toelichting ambtelijke competenties bij het schaken op 4 borden….. Macht en organisaties en instellingen: - Rol belangenorganisaties, instellingen: jij bent hun steun en toeverlaat, maar pas op want reputatieschade ligt tweezijdig op de loer. - Wees als hun steun en toeverlaat ook gesprekspartner op hoog niveau. Verdiep je in hun wereld en leef je in voldoende mate in, opdat je hun positie zo goed mogelijk kan representeren ook als er geen tijd voor ruggespraak is. Maar voorkom de rol van ‘spreekbuis’ van de instelling, zorg voor een eigen positie. - Die verdieping moet ook betekenen dat je aan de politiek en het ambtelijk management soms tot in detail feiten, werkprocessen en producten moet kunnen uitleggen. Blijf wel kritisch ten opzichte van de instelling. Verzamel objectieve feiten bv via benchmarking - Rol media: is het domein van politici en spindoktors. Laat je anderszins niet verleiden, speel alleen als het zinvol is een rol via de media. Jij lekt niet! Macht en wetenschap: - (Evaluatie)onderzoek: meestal ‘surplace’ en/of beterschap beloven. Maar het legt ook ambtelijke inbreng onder vergrootglas van zorgvuldigheid - De extern adviseur: wees bedacht op de rol van ingehuurde ‘waarzeggers’, maar benut ze als het uitkomt. - Rol van CPB, SCP, Rekenkamer en benchmarking: Machtige bondgenoot van consistentie en continuiteit. |
- 46. Toelichting ambtelijke competenties bij het schaken op 4 borden….. Ambtelijke organisatie - Ambivalentie rond ambtelijke, externe,wetenschappelijke (w.o. bedrijfsmatige) en politieke kernwaarden: blijf zorgvuldig en val niet voor de verleiding van haast en zakelijkheid. Jouw domein is toch vooral de balans tussen rechtmatigheid, doelmatigheid, integriteit. Bewaak jouw domein als een fort. - Collegeprogramma, regeerakkoord en vastgestelde begroting zijn vanuit het politieke primaat ‘onaantastbaar’: maar is het ook uitvoerbaar en tegen welke prijs? - Paradoxale of zelfs tegenstrijdige ambities - Beperkte afdwingbaarheid leidt tot efforts ipv results - Politieke ambivalentie - Politieke winst tegenstanders staan uitvoering soms in de weg - Lange termijn en korte termijn worden overwoekerd door waan van de dag, garanties lopen tot aan de ambtstermijn - Rol management: organisatiefilosofie en bedrijfsvoering staat centraal, maar dat is politiek geen issue, behalve als het de politiek in de weg staat. Staat ook speelruimte tussen beleidsmedewerker en bestuurder vaak in de weg… Pas op voor bazen die als het spannend wordt ‘duiken en dumpen’. Eis rugdekking op. - Het primaat van de politiek betekent: ‘Duale’ aansturing door politiek en management leidt tot veel ambivalentie en onduidelijkheid. Als dit wordt afgewenteld op de medewerkers ontstaat het bekende ‘hamburgergevoel’. Besef dat het er een beetje bij hoort, maar eis (gefaseerd?) duidelijkheid waar dit voor jouw taakuitoefening nodig is klip en klaar op. |