BIZITZAREN JATORRIA  ETA EBOLUZIOA BHI Biologia-Geologia mintegia
Bizitzaren jatorria Datu interesgarriak : Duela 13.000 milioi urte (m.u.) Unibertsoa eratu zen. Duela 4.600 m. u. Eguzki-sistema eta Lurra eratu ziren. Duela 3800 m. u. inguru lurraren azala kontsolidatu zen eta ozeanoak, itsasoak eta atmosfera eratu ziren. Duela 3600 m.u. Lurrean bizia sortu zen. Teoria  asko daude, bitan laburtu daitezkeenak: Planeta honetan berezko sorreraren bidez materia bizigabetik abiatuta (Izaki bizidunen jatorri abiotikoaren teoria). Beste gorputz zerutar batean sortu eta hona asteroide, kometa, etabarren bidez iritsi (Panspermiare teoria). Bizia Lurrean  duela 3.500 milioi urte baino gehiago sortu zen. Antzinatasun hori duten arroketan organismo prokariotoen fosilak aurkitu direlako dakigu. Lehen bizidunak  gaur egungo bakterio primitiboenen antzekoak ziren. Big-bang
B izitzaren jatorria Redi eta Pasteur-en saiakuntzek berezko sorrera ezinezkoa dela demostratu zuten. Beraz, bizitzaren sorrera ezin izan zela horrela gertatu.  Baina XX. Mendean  Oparin  izeneko zientzialari errusiarrak berezko sorreraren ideiak berreskuratu zituen eta “ Bizidunen jatorri abiotikoari buruzko teoria ” planteatu zuen.  Gaur egun, berezko sorrera orain ezinezkoa dela, baina duela 3.600 m.u. baino gehiago hori gertatzeko baldintzak eman zirela pentsatzen da .  Oparin, Alexandr Ivánovich  biokimikari errusiarra (1894-1980)
B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (1) 1.  Hasiera  duela 3.800 m.u.  Antzinako atmosferan; metanoa (CH 4  ), amoniakoa (NH 3 ) , hidrogenoa (H 2 ) eta ur lurruna (H 2 O) zeuden. Erreduktorea eta anaerobioa zen. Hala ere, gai hauetan materia bizia osatzen duten bioelementu nagusiak zeuden: karbonoa (C),  nitrogenoa  ( N ),  hidrogenoa  ( H ) eta  oxigenoa  ( O ). 2. Nola eratu ziren  biomolekulak ? Eguzki erradiazioek eta deskarga elektrikoek atmosferako osagaiak erreakzionatzeko eta biomolekulak eratzeko energia eman zuten; konposatu organiko sinpleak, orain izaki bizidunak osatzen dituzten garrantzitsuak bezalakoak.
B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (2) 3. Zeintzuk izan ziren  biomolekula  horiek? Horrela, azukreak, gantz sinpleak, aminoazidoak eta beste molekula sinple batzuk eratu ziren  eta beraien artean erreakzionatzean molekula konplexuagoak eratu ziren. 4. Nola eratu zen “ salda primitiboa ”?  Oparin-en ustez, atmosferan eratu ziren konposatu organikoak euriak itsasoetara eraman zituen eta bertan, milioika urteetan zehar kontzentratu ziren, ur eta molekula organiko eta inorganikozko disoluzio lodia eratuz. Oparin-ek “salda primitiboa” deitu zion.
B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (3) 5.  Bakterioen aitzindariak .  “ Salda primitibo” honetan molekula batzuek mintzak osatu zituzten eta  koazerbatuak  izeneko egitura esferikoak sortu ziren. Hauetako batzuk bere barnean entzimak kontzentratu ahal izan zituzten eta horien bidez beraien molekulak sortu eta energia lortu. Azkenik, batzuek material genetikoa bereganatu zuten eta honela bikoizteko (ugaltzeko) ahalmena. Horrela eratu ziren  prokarioto  primitiboak.
B izitzaren jatorria : Miller-en saiakuntza 1953ean Miller-ek garrantzi handiko esperientzia egin zuen. Irudikoa bezalako tresna eraiki zuen. Bertan matrazeko ura (1) berotzen zen eta lurrunek zirkuitutik zirkulatzen zuten. 2tik lurreko antzinako atmosferan egon zitekeen gasen nahasketa sartu zuen eta elektrodoen deskarga elektrikoek nahasketa erreakzionarazi zuen. Hau kondentsadoreak (4) hozten zuen eta sortutako konposatuak (1) matrazeko uretan disolbatzen ziren. Beranduago giltzatik (5) zehar likido pixka bat atera zuen analizatzeko eta zera deskubritu zuen, biomolekula asko eratu zirela: azukre bakunak, aminoazidoak, eta abar, bizidunen konposaketan garrantzi handikoak direnak. Modu honetan Miler-ek Oparin-en teoriaren lehen etapak posible zirela frogatu zuen. 1953an egin zuen saiakuntzan erabilitako tresneria, Lurrean bizitza sortu zeneko baldintzak simulatuz.  23 urte zituen eta Chicagoko unibertsitateko bekaduna zen. Stanley Miller (1930-)
Bizidunen eboluzioa 3.600 milioi urte hauetan bizia garatzen joan da planeta osoa hartuz eta talde eta espezie asko re n aniztasun handia  sortuz. Gaur egungo bizidunak 5 erreinutan sailkatzen dira:
Bizidunen eboluzioa : Lamarck Lehen teoria eboluzionista aurkeztu zuen 1809. urtean.  Lamarcken ideia nagusiak honela laburbil ditzakegu:  Inguruneak karaktereen aldaketak eragiten ditu : inguruneko baldintzak aldatu egiten dira denboran zehar.  Eginkizunak organoa sortzen du : jokabide berriek organo jakin batzuk garatzea eragiten dute.  Hartutako karaktereen herentzia : inguruneak eragindako aldakuntza horiek ondorengoei transmititzen zaizkie. Lamarckek, beraz, uste zuen beharrak eragiten zituela eboluzio-aldaketa horiek. Horiek gertatu ondoren, aldaketa horiek heredagarriak izango ziren
Bizidunen eboluzioa : Darwin Charles Darwin  1809-1882 Naturalista ingelesa. Beagle  itsasontzian munduan zehar bidaiatu zuen (Galapago irlak). Espezie eta fosil asko behatu zituen. Bidai horretan sortu zitzaion galdera: zergatik espezie batzuk bizirik irauten dute, beste batzuk desagertzen diren bitartean? 1859. urtean eboluzioaren teoria berri bat proposatu zuen,  Espezieen jatorria  izeneko bere liburuan jasoa. Ikastetxeko liburutegian Charles Darwinen liburu hauek eskuragarri dituzu: “ Espezien jatorria hautespen naturalaren bidez”  “ Viaje del Beagle” “ Teoria de la evolución”
Bizidunen eboluzioa: hautespen naturala Darwinek proposatutako eboluzio-mekanismoak ondorengo ideia hauetan laburbil daitezke:  Espezie bateko indibiduo guztiak ez dira berdin-berdinak.  Aldakortasun  bat badago, hurrengo belaunaldira genetikoki transmititzen dena.  Indibiduoen artean bizirik irauteko borroka dago, eta dauden ingurunean bizitzeko onak diren bariazioen jabeek bakarrik irauten dute ( egokienaren bizi-iraupena ). Era horretan, aldakortasun egokienak (moldakortasuna) gordetzen dira. Ideia horri  hautespen naturala  esan zitzaion.  Moldakortasun-bereizgarriak pilatzeak  espezie batzuetatik besteetarako aldaketa  hori eragingo du.  Aldakortasunaren jatorria eta horren transmisio hereditarioaren mekanismoak azalduko lituzkeen fundamentu genetikorik gabe plazaratu zen teoria hau.
Bizidunen eboluzioa : frogak (1) Paleontologikoak  (fosilak) Anatomikoak : organo homologoak eta analogoak Fosilei esker, zaldiaren historia ebolutiboa berregin daiteke. 1 eta 2 homologoak dira eta 3 analogoa. Organo homologoak: egitura berdina, funtzio desberdinak Organo analogoak: egitura desberdina, funtzio berdina
Bizidunen eboluzioa : frogak (2) Enbriologia Molekularra : ADN kateetan eta proteinetan dauden desberdintasunak, espezieen artean dagoen eboluzio distantziaren proportzionalak dira Arrain (1), anfibio (2), narrasti (3), hegazti (4) eta ugaztun desberdinen (5,6,7,8) enbrioi garapena. Hasierako etapak (goian) oso antzekoak dira. Ondorengo etapak (behekoak) desberdinagoak dira. Haeckel. 1874
Bizidunen eboluzioa : Neodarwinismoa edo eboluzioaren teoria sintetikoa   Eboluzioaren teoria sintetikoak  genetika mendelianoa  eta Darwin-en  hautespen naturala  bateratzen ditu, eta gainera, honako mekanismoak proposatzen ditu:  Populazioetan bada  aldakortasun genetiko  bat,  mutazio  (geneen aldaketa) bidez eta  birkonbinazio genetikoaren  (ugalketa sexualean ematen dena) prozesuen bidez sortua.  Hautespen naturalak ezabatu egiten ditu beren informazio genetikoagatik hain egokiak ez diren indibiduoak. Moldakortasun-balioa duten eta genetikoki zehazturik dauden  ezaugarri horiek hautatu  eta  hurrengo belaunaldiari transmititzen zaizkio .  Espezieak oinarri genetiko komuna duten populazio-multzoak dira, eta elkarren artean ugaltzeko gaitasuna dutenak.  Geneak , mutazio bidez edo birkonbinazio bidez gerta daitezkeen konbinazio berriekin, hautespen natural horren eraginpean daude, eta  une bakoitzean ingurumen-baldintzen   arabera, populazioen ezaugarriak erabakitzen ditu. DNA molekula
Gizakiaren eboluzioa Eboluzioari buruz aztertu ditugun alderdiak gure espeziari aplika dakizkioke. Giza espeziaren eta primateen jatorri komunaren  aldeko froga ugari daude. Asko ezagutzen da, baina oraindik asko falta da gizakiaren eboluzio prozesua erabat argitzeko. Gizakia Primateen ordenan sailkatzen da. Talde horren barnean 2 familia daude: Pongidoena (orangutanak, gorilak eta txinpantzeak) eta Hominidoena (gaur arteko giza espezie guztiak, denak fosilak  Homo sapiens  espeziea izan ezik). Espezie baten eboluzioa ulertzeko, bere berezitasunak ezagutu behar dira.
Gizakiaren eboluzioa:   gizakien eta gainerako primateen arteko desberdintasunak Erpurua  beste hatzen aurkako aldean jartzeko gaitasuna. Gizakiak gauzak manipulatu ditzake eta tresnak fabrikatu. Hitz egiteko   gaitasuna , ahots kordei esker. Ahozko komunikazioak  inteligentzia garatzen lagundu du, Garezurraren edukiera: gizakiarena 1450cc-koa eta primateena 500cc-koa da. Pentsatzea eta gizarteak eta kulturak garatzea ahalbidetu du. Bipedismoa:   bi hanken gainean ibiltzean, eskuak libre uzten dira. Zutik ibili ahal izateko, pelbisa motzagoa eta zabalagoa da. Primateak  txinpantzea  gorila  gizakia
Gizakiaren eboluzioa: hominizazioa Duela 4 milioi urte inguru hasi zen eboluzio prozesuak giza espeziearen sorrera bideratu du. Aldaketa anatomiko, psikiko eta kulturalak izan dira. Anatomikoak bi hanketan ibiltzea garezurraren edukiera handitzea  prognatismoaren  (masailezurra kanporantz)txikitzea Psikikoak arrazionaltasuna Inteligentzia abstrakzio-ahalmena  hizkuntza  senaren kontrola.. Kulturalak tresnen erabilera artea  mitoak
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Duela gutxi Chad-en (Afrikan) hominidoen fosilik zaharrenak aurkitu dira, 6-7 milioi urtekoak dira. Gizaki baten antzeko lehen hominidoa  Australopithecus  da, duela 3,6-4 milioi urte bizi izandakoa. Dieta eta ingurune aldaketa (sabana) gertatu zela islatzen dute. Ezagunena “Lucy”  Australopithecus afarensis  da, Etiopian aurkitutakoa. Australopitekoen fosil guztiak Afrikan aurkitu dira. Duela 1 milioi urte desagertu egin ziren. Lucy
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Duela 2-2,5 milioi urte  Homo  espezie desberdinek eboluzionatu zuten. Duela 1,8 milioi urte lehenengo  Homo ergaster  sortu zen, gure arbasotzat hartzen den espeziea. Honek Afrika utzi eta Asia eta Europara emigratu zuen,  Homo erectus -a sortuz. Sua erabili zuen .
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Europako aztarna zaharrenak duela 780.000 urtekoak dira. Atapuercan (Burgos) aurkitu dira.  Homo antecessor  izena jarri diote, kanibalak ziren. Espezie honetatik  Homo sapiens -a sortuko zen, duela 100.000urte baino gehixeago. Lucy Atapuercako Dolina Handiko umearen hezurrak Atapuercako Dolina Handiko umearen irudia Homo antecessor
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Hipotesiak: Afrikan gelditu zen  Homo antecessor populazioak  eboluzionatu egin zuen  Homo sapiens -a sortu arte. Honek, duela 100.000-200.000 urte Afrika utzi zuen eta  Homo antecessor- a   ordezkatu zuen. Hipotesi honek ADN mitokondrialaren azterketekin bat egiten du eta gehien onartzen den hipotesia da. Egindako kalkuluen arabera, gizaki modernoak,  Homo sapiens  10.000 indibiduoko  populazio  a frikar batetik sortu ziren. Lurralde desberdinetako  Homo antecessor -en populazioen arteko ugalketen ondorioz  Homo sapiens  izateraino eboluzionatu zuten.
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa
Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Neandertalak eta  Homo sapiens- ak batera bizi izan ziren eta lehenengoak duela 28.000 urte desagertu ziren. Homo sapiens -en fosilik ezagunena Cromagnon  gizakia da. Homo sapiens Homo neanderthalis
Joxe Migel Barandiaran (Ataun 1889 - 1991) Antropologoa eta etnologoa. Bere lan haundienak historiaurreko leize eta aztarnategiei buruzko ikerlanak izan ziren: Aitzbitarte, Santimamiñe, Lezetxiki, Urtiaga, Altxerri, Ekain, Aralar, …  Euskal Herriko gizakiaren jatorriaz hainbat ikerketa egindakoa. Mitologia arloan erabat galtzeko zorian zeuden ohitura, sinismena, legenda eta kontu zaharrak jasotzen eta biltzen saiatu zen. Horri esker ezagutzen dira gaur egun.  Haren lanetariko batzuk: Eusko Mitologia (1924); Euskalerriko leen gizona (1934); Antropología de la población vasca (1947). Bizitzan zehar egindako lan guztiak OBRAS COMPLETAS izeneko liburukietan aurki daitezke. Ikastetxeko liburutegian liburu hauek eskuragarri dituzu
Helbide interesgarriak http://www.zientzia.net/artikulua_inprimatu.asp?Artik_kod=5156 http://web.educastur.princast.es/proyectos/biogeo_ov/4a_ESO/index_4eso.htm http://darwin-online.org.uk/ http://www.edukiak.info/units/5/ciencias/biologia4eso/evolucionhombre/eu_recursos.html http://www.atapuerca.com/ http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=13429 http://w3.cnice.mec.es/eos/MaterialesEducativos/mem/claves_evolucion/claves.htm
AMAIERA

More Related Content

ODP
Iraitz aparatua maider
PPTX
Nerbio sistema
PPTX
Bizi funtzioak
DOCX
Izaki bizidunen jatorria eta eboluzioa apunteak
PPTX
Giza gorputza (nutrizioa eta ugalketa)
PDF
7 LUR PLANETA Zubia Santillana
PPT
4. gaia eboluzioa
PDF
5 maila - 8 ENERGIA eta ALDAKETAK Anaya
Iraitz aparatua maider
Nerbio sistema
Bizi funtzioak
Izaki bizidunen jatorria eta eboluzioa apunteak
Giza gorputza (nutrizioa eta ugalketa)
7 LUR PLANETA Zubia Santillana
4. gaia eboluzioa
5 maila - 8 ENERGIA eta ALDAKETAK Anaya

What's hot (20)

PDF
8 ARGIA Zubia Santillana LH 4
PPT
Arnas aparatuaren gaixotasunak
PPT
Elika katea
PPT
Izaki bizidunak
PPT
Erliebearen eragileak
PPT
1. GIZA-ELIKADURA 3 DBH
PPT
Herentzia dbh4.eusk
PPT
Digestio Aparatua
PDF
Ekosistemak 5 maila
ODP
Klimogramak
PDF
1 gure gorputza barrutik zubia santillana lh 4
PPTX
Eboluzio aren frogak
PPT
Planetak
PDF
5 maila 6 unibertsoa eta eguzki-sistema
PDF
Hezur Sistema
PPT
Gotikoa Nafarroan
PDF
5 maila arnasketa,zirkulazioa , iraizketa
PDF
NUTRIZIOA, 6 MAILA
PDF
Iraitz aparatua
PDF
Animalien bizi funtzioak
8 ARGIA Zubia Santillana LH 4
Arnas aparatuaren gaixotasunak
Elika katea
Izaki bizidunak
Erliebearen eragileak
1. GIZA-ELIKADURA 3 DBH
Herentzia dbh4.eusk
Digestio Aparatua
Ekosistemak 5 maila
Klimogramak
1 gure gorputza barrutik zubia santillana lh 4
Eboluzio aren frogak
Planetak
5 maila 6 unibertsoa eta eguzki-sistema
Hezur Sistema
Gotikoa Nafarroan
5 maila arnasketa,zirkulazioa , iraizketa
NUTRIZIOA, 6 MAILA
Iraitz aparatua
Animalien bizi funtzioak
Ad

Viewers also liked (20)

PPT
Giza eboluzioa
PPTX
Gizakiaren eboluzioa
PPT
2. biziaren jatorriaren teoriak
PPTX
Biziaren jatorria
PPTX
Teoria eboluzionistak [autoguardado]
PPTX
Eboluzioa
PPT
Biziaren sorrera
PPT
Big Bang Jon Ander
PPT
Uraren bitxikeriak
PPTX
ESPEZIEEN IRAUNGIPENA
PPT
Euskal Herriko Gune Babestuak III
PPT
Hominizazio prozesua
DOC
Darwin. espezieen jatorriaz
ODP
Kreazionismoa
PPT
Paleolitoa Batxilergoa
PDF
AG21___ biodibertsitatea -galemys-etik
PPTX
Historiaurrea ramona
PPT
La peligrosa idea de Darwin
PPTX
Gizakiaren eboluzioa
PPTX
Biziaren jatorria
Giza eboluzioa
Gizakiaren eboluzioa
2. biziaren jatorriaren teoriak
Biziaren jatorria
Teoria eboluzionistak [autoguardado]
Eboluzioa
Biziaren sorrera
Big Bang Jon Ander
Uraren bitxikeriak
ESPEZIEEN IRAUNGIPENA
Euskal Herriko Gune Babestuak III
Hominizazio prozesua
Darwin. espezieen jatorriaz
Kreazionismoa
Paleolitoa Batxilergoa
AG21___ biodibertsitatea -galemys-etik
Historiaurrea ramona
La peligrosa idea de Darwin
Gizakiaren eboluzioa
Biziaren jatorria
Ad

Similar to Bizitzaren jatorria eta eboluzioa (20)

PPT
6 eboluzioa-sonia
PPS
Paleolitoa
PPT
1. biziaren jatorria
PPT
HISTORIAURREA
PPT
Hautespen Naturala
PPT
Lurra natura 1 iker .s
PPT
Kosmosari buruz
PDF
2 gaia(blogerako)
PPT
1 zelula, bizitzaren unitatea
PPTX
Eboluzioak eta frogak
PPT
Teoria zelularra
PPT
Historiaurrea LH4
PPT
Dinosauroak blogerako
PPT
Andrea Lopez
PPT
PALEOLITOA - GURE ARBASORIK ZAHARRENAK
PPT
Yo soy raro pues anda que tu
PPT
Pseudozientziak
PDF
Nanocam - Unibertsoaren eskalak (Derrigorrezko Bigarren hezkuntza / Izar-esko...
6 eboluzioa-sonia
Paleolitoa
1. biziaren jatorria
HISTORIAURREA
Hautespen Naturala
Lurra natura 1 iker .s
Kosmosari buruz
2 gaia(blogerako)
1 zelula, bizitzaren unitatea
Eboluzioak eta frogak
Teoria zelularra
Historiaurrea LH4
Dinosauroak blogerako
Andrea Lopez
PALEOLITOA - GURE ARBASORIK ZAHARRENAK
Yo soy raro pues anda que tu
Pseudozientziak
Nanocam - Unibertsoaren eskalak (Derrigorrezko Bigarren hezkuntza / Izar-esko...

Bizitzaren jatorria eta eboluzioa

  • 1. BIZITZAREN JATORRIA ETA EBOLUZIOA BHI Biologia-Geologia mintegia
  • 2. Bizitzaren jatorria Datu interesgarriak : Duela 13.000 milioi urte (m.u.) Unibertsoa eratu zen. Duela 4.600 m. u. Eguzki-sistema eta Lurra eratu ziren. Duela 3800 m. u. inguru lurraren azala kontsolidatu zen eta ozeanoak, itsasoak eta atmosfera eratu ziren. Duela 3600 m.u. Lurrean bizia sortu zen. Teoria asko daude, bitan laburtu daitezkeenak: Planeta honetan berezko sorreraren bidez materia bizigabetik abiatuta (Izaki bizidunen jatorri abiotikoaren teoria). Beste gorputz zerutar batean sortu eta hona asteroide, kometa, etabarren bidez iritsi (Panspermiare teoria). Bizia Lurrean duela 3.500 milioi urte baino gehiago sortu zen. Antzinatasun hori duten arroketan organismo prokariotoen fosilak aurkitu direlako dakigu. Lehen bizidunak gaur egungo bakterio primitiboenen antzekoak ziren. Big-bang
  • 3. B izitzaren jatorria Redi eta Pasteur-en saiakuntzek berezko sorrera ezinezkoa dela demostratu zuten. Beraz, bizitzaren sorrera ezin izan zela horrela gertatu. Baina XX. Mendean Oparin izeneko zientzialari errusiarrak berezko sorreraren ideiak berreskuratu zituen eta “ Bizidunen jatorri abiotikoari buruzko teoria ” planteatu zuen. Gaur egun, berezko sorrera orain ezinezkoa dela, baina duela 3.600 m.u. baino gehiago hori gertatzeko baldintzak eman zirela pentsatzen da . Oparin, Alexandr Ivánovich biokimikari errusiarra (1894-1980)
  • 4. B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (1) 1. Hasiera duela 3.800 m.u. Antzinako atmosferan; metanoa (CH 4 ), amoniakoa (NH 3 ) , hidrogenoa (H 2 ) eta ur lurruna (H 2 O) zeuden. Erreduktorea eta anaerobioa zen. Hala ere, gai hauetan materia bizia osatzen duten bioelementu nagusiak zeuden: karbonoa (C), nitrogenoa ( N ), hidrogenoa ( H ) eta oxigenoa ( O ). 2. Nola eratu ziren biomolekulak ? Eguzki erradiazioek eta deskarga elektrikoek atmosferako osagaiak erreakzionatzeko eta biomolekulak eratzeko energia eman zuten; konposatu organiko sinpleak, orain izaki bizidunak osatzen dituzten garrantzitsuak bezalakoak.
  • 5. B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (2) 3. Zeintzuk izan ziren biomolekula horiek? Horrela, azukreak, gantz sinpleak, aminoazidoak eta beste molekula sinple batzuk eratu ziren eta beraien artean erreakzionatzean molekula konplexuagoak eratu ziren. 4. Nola eratu zen “ salda primitiboa ”? Oparin-en ustez, atmosferan eratu ziren konposatu organikoak euriak itsasoetara eraman zituen eta bertan, milioika urteetan zehar kontzentratu ziren, ur eta molekula organiko eta inorganikozko disoluzio lodia eratuz. Oparin-ek “salda primitiboa” deitu zion.
  • 6. B izitzaren jatorria : Oparin-en teoria (3) 5. Bakterioen aitzindariak . “ Salda primitibo” honetan molekula batzuek mintzak osatu zituzten eta koazerbatuak izeneko egitura esferikoak sortu ziren. Hauetako batzuk bere barnean entzimak kontzentratu ahal izan zituzten eta horien bidez beraien molekulak sortu eta energia lortu. Azkenik, batzuek material genetikoa bereganatu zuten eta honela bikoizteko (ugaltzeko) ahalmena. Horrela eratu ziren prokarioto primitiboak.
  • 7. B izitzaren jatorria : Miller-en saiakuntza 1953ean Miller-ek garrantzi handiko esperientzia egin zuen. Irudikoa bezalako tresna eraiki zuen. Bertan matrazeko ura (1) berotzen zen eta lurrunek zirkuitutik zirkulatzen zuten. 2tik lurreko antzinako atmosferan egon zitekeen gasen nahasketa sartu zuen eta elektrodoen deskarga elektrikoek nahasketa erreakzionarazi zuen. Hau kondentsadoreak (4) hozten zuen eta sortutako konposatuak (1) matrazeko uretan disolbatzen ziren. Beranduago giltzatik (5) zehar likido pixka bat atera zuen analizatzeko eta zera deskubritu zuen, biomolekula asko eratu zirela: azukre bakunak, aminoazidoak, eta abar, bizidunen konposaketan garrantzi handikoak direnak. Modu honetan Miler-ek Oparin-en teoriaren lehen etapak posible zirela frogatu zuen. 1953an egin zuen saiakuntzan erabilitako tresneria, Lurrean bizitza sortu zeneko baldintzak simulatuz. 23 urte zituen eta Chicagoko unibertsitateko bekaduna zen. Stanley Miller (1930-)
  • 8. Bizidunen eboluzioa 3.600 milioi urte hauetan bizia garatzen joan da planeta osoa hartuz eta talde eta espezie asko re n aniztasun handia sortuz. Gaur egungo bizidunak 5 erreinutan sailkatzen dira:
  • 9. Bizidunen eboluzioa : Lamarck Lehen teoria eboluzionista aurkeztu zuen 1809. urtean. Lamarcken ideia nagusiak honela laburbil ditzakegu: Inguruneak karaktereen aldaketak eragiten ditu : inguruneko baldintzak aldatu egiten dira denboran zehar. Eginkizunak organoa sortzen du : jokabide berriek organo jakin batzuk garatzea eragiten dute. Hartutako karaktereen herentzia : inguruneak eragindako aldakuntza horiek ondorengoei transmititzen zaizkie. Lamarckek, beraz, uste zuen beharrak eragiten zituela eboluzio-aldaketa horiek. Horiek gertatu ondoren, aldaketa horiek heredagarriak izango ziren
  • 10. Bizidunen eboluzioa : Darwin Charles Darwin 1809-1882 Naturalista ingelesa. Beagle itsasontzian munduan zehar bidaiatu zuen (Galapago irlak). Espezie eta fosil asko behatu zituen. Bidai horretan sortu zitzaion galdera: zergatik espezie batzuk bizirik irauten dute, beste batzuk desagertzen diren bitartean? 1859. urtean eboluzioaren teoria berri bat proposatu zuen, Espezieen jatorria izeneko bere liburuan jasoa. Ikastetxeko liburutegian Charles Darwinen liburu hauek eskuragarri dituzu: “ Espezien jatorria hautespen naturalaren bidez” “ Viaje del Beagle” “ Teoria de la evolución”
  • 11. Bizidunen eboluzioa: hautespen naturala Darwinek proposatutako eboluzio-mekanismoak ondorengo ideia hauetan laburbil daitezke: Espezie bateko indibiduo guztiak ez dira berdin-berdinak. Aldakortasun bat badago, hurrengo belaunaldira genetikoki transmititzen dena. Indibiduoen artean bizirik irauteko borroka dago, eta dauden ingurunean bizitzeko onak diren bariazioen jabeek bakarrik irauten dute ( egokienaren bizi-iraupena ). Era horretan, aldakortasun egokienak (moldakortasuna) gordetzen dira. Ideia horri hautespen naturala esan zitzaion. Moldakortasun-bereizgarriak pilatzeak espezie batzuetatik besteetarako aldaketa hori eragingo du. Aldakortasunaren jatorria eta horren transmisio hereditarioaren mekanismoak azalduko lituzkeen fundamentu genetikorik gabe plazaratu zen teoria hau.
  • 12. Bizidunen eboluzioa : frogak (1) Paleontologikoak (fosilak) Anatomikoak : organo homologoak eta analogoak Fosilei esker, zaldiaren historia ebolutiboa berregin daiteke. 1 eta 2 homologoak dira eta 3 analogoa. Organo homologoak: egitura berdina, funtzio desberdinak Organo analogoak: egitura desberdina, funtzio berdina
  • 13. Bizidunen eboluzioa : frogak (2) Enbriologia Molekularra : ADN kateetan eta proteinetan dauden desberdintasunak, espezieen artean dagoen eboluzio distantziaren proportzionalak dira Arrain (1), anfibio (2), narrasti (3), hegazti (4) eta ugaztun desberdinen (5,6,7,8) enbrioi garapena. Hasierako etapak (goian) oso antzekoak dira. Ondorengo etapak (behekoak) desberdinagoak dira. Haeckel. 1874
  • 14. Bizidunen eboluzioa : Neodarwinismoa edo eboluzioaren teoria sintetikoa Eboluzioaren teoria sintetikoak genetika mendelianoa eta Darwin-en hautespen naturala bateratzen ditu, eta gainera, honako mekanismoak proposatzen ditu: Populazioetan bada aldakortasun genetiko bat, mutazio (geneen aldaketa) bidez eta birkonbinazio genetikoaren (ugalketa sexualean ematen dena) prozesuen bidez sortua. Hautespen naturalak ezabatu egiten ditu beren informazio genetikoagatik hain egokiak ez diren indibiduoak. Moldakortasun-balioa duten eta genetikoki zehazturik dauden ezaugarri horiek hautatu eta hurrengo belaunaldiari transmititzen zaizkio . Espezieak oinarri genetiko komuna duten populazio-multzoak dira, eta elkarren artean ugaltzeko gaitasuna dutenak. Geneak , mutazio bidez edo birkonbinazio bidez gerta daitezkeen konbinazio berriekin, hautespen natural horren eraginpean daude, eta une bakoitzean ingurumen-baldintzen arabera, populazioen ezaugarriak erabakitzen ditu. DNA molekula
  • 15. Gizakiaren eboluzioa Eboluzioari buruz aztertu ditugun alderdiak gure espeziari aplika dakizkioke. Giza espeziaren eta primateen jatorri komunaren aldeko froga ugari daude. Asko ezagutzen da, baina oraindik asko falta da gizakiaren eboluzio prozesua erabat argitzeko. Gizakia Primateen ordenan sailkatzen da. Talde horren barnean 2 familia daude: Pongidoena (orangutanak, gorilak eta txinpantzeak) eta Hominidoena (gaur arteko giza espezie guztiak, denak fosilak Homo sapiens espeziea izan ezik). Espezie baten eboluzioa ulertzeko, bere berezitasunak ezagutu behar dira.
  • 16. Gizakiaren eboluzioa: gizakien eta gainerako primateen arteko desberdintasunak Erpurua beste hatzen aurkako aldean jartzeko gaitasuna. Gizakiak gauzak manipulatu ditzake eta tresnak fabrikatu. Hitz egiteko gaitasuna , ahots kordei esker. Ahozko komunikazioak inteligentzia garatzen lagundu du, Garezurraren edukiera: gizakiarena 1450cc-koa eta primateena 500cc-koa da. Pentsatzea eta gizarteak eta kulturak garatzea ahalbidetu du. Bipedismoa: bi hanken gainean ibiltzean, eskuak libre uzten dira. Zutik ibili ahal izateko, pelbisa motzagoa eta zabalagoa da. Primateak txinpantzea gorila gizakia
  • 17. Gizakiaren eboluzioa: hominizazioa Duela 4 milioi urte inguru hasi zen eboluzio prozesuak giza espeziearen sorrera bideratu du. Aldaketa anatomiko, psikiko eta kulturalak izan dira. Anatomikoak bi hanketan ibiltzea garezurraren edukiera handitzea prognatismoaren (masailezurra kanporantz)txikitzea Psikikoak arrazionaltasuna Inteligentzia abstrakzio-ahalmena hizkuntza senaren kontrola.. Kulturalak tresnen erabilera artea mitoak
  • 18. Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Duela gutxi Chad-en (Afrikan) hominidoen fosilik zaharrenak aurkitu dira, 6-7 milioi urtekoak dira. Gizaki baten antzeko lehen hominidoa Australopithecus da, duela 3,6-4 milioi urte bizi izandakoa. Dieta eta ingurune aldaketa (sabana) gertatu zela islatzen dute. Ezagunena “Lucy” Australopithecus afarensis da, Etiopian aurkitutakoa. Australopitekoen fosil guztiak Afrikan aurkitu dira. Duela 1 milioi urte desagertu egin ziren. Lucy
  • 19. Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Duela 2-2,5 milioi urte Homo espezie desberdinek eboluzionatu zuten. Duela 1,8 milioi urte lehenengo Homo ergaster sortu zen, gure arbasotzat hartzen den espeziea. Honek Afrika utzi eta Asia eta Europara emigratu zuen, Homo erectus -a sortuz. Sua erabili zuen .
  • 20. Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Europako aztarna zaharrenak duela 780.000 urtekoak dira. Atapuercan (Burgos) aurkitu dira. Homo antecessor izena jarri diote, kanibalak ziren. Espezie honetatik Homo sapiens -a sortuko zen, duela 100.000urte baino gehixeago. Lucy Atapuercako Dolina Handiko umearen hezurrak Atapuercako Dolina Handiko umearen irudia Homo antecessor
  • 21. Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Hipotesiak: Afrikan gelditu zen Homo antecessor populazioak eboluzionatu egin zuen Homo sapiens -a sortu arte. Honek, duela 100.000-200.000 urte Afrika utzi zuen eta Homo antecessor- a ordezkatu zuen. Hipotesi honek ADN mitokondrialaren azterketekin bat egiten du eta gehien onartzen den hipotesia da. Egindako kalkuluen arabera, gizaki modernoak, Homo sapiens 10.000 indibiduoko populazio a frikar batetik sortu ziren. Lurralde desberdinetako Homo antecessor -en populazioen arteko ugalketen ondorioz Homo sapiens izateraino eboluzionatu zuten.
  • 23. Gizakiaren eboluzioa: hominidoen eboluzioa Neandertalak eta Homo sapiens- ak batera bizi izan ziren eta lehenengoak duela 28.000 urte desagertu ziren. Homo sapiens -en fosilik ezagunena Cromagnon gizakia da. Homo sapiens Homo neanderthalis
  • 24. Joxe Migel Barandiaran (Ataun 1889 - 1991) Antropologoa eta etnologoa. Bere lan haundienak historiaurreko leize eta aztarnategiei buruzko ikerlanak izan ziren: Aitzbitarte, Santimamiñe, Lezetxiki, Urtiaga, Altxerri, Ekain, Aralar, … Euskal Herriko gizakiaren jatorriaz hainbat ikerketa egindakoa. Mitologia arloan erabat galtzeko zorian zeuden ohitura, sinismena, legenda eta kontu zaharrak jasotzen eta biltzen saiatu zen. Horri esker ezagutzen dira gaur egun. Haren lanetariko batzuk: Eusko Mitologia (1924); Euskalerriko leen gizona (1934); Antropología de la población vasca (1947). Bizitzan zehar egindako lan guztiak OBRAS COMPLETAS izeneko liburukietan aurki daitezke. Ikastetxeko liburutegian liburu hauek eskuragarri dituzu
  • 25. Helbide interesgarriak http://www.zientzia.net/artikulua_inprimatu.asp?Artik_kod=5156 http://web.educastur.princast.es/proyectos/biogeo_ov/4a_ESO/index_4eso.htm http://darwin-online.org.uk/ http://www.edukiak.info/units/5/ciencias/biologia4eso/evolucionhombre/eu_recursos.html http://www.atapuerca.com/ http://www.zientzia.net/artikulua.asp?Artik_kod=13429 http://w3.cnice.mec.es/eos/MaterialesEducativos/mem/claves_evolucion/claves.htm

Editor's Notes

  • #3: Datu interesgarriak: Duela 13.000 milioi urte (m.u.)unibertsoa eratu zen Duela 4.600 m. u. eguzki-sistema eta lurra eratu ziren Duela 3800 m. u. inguru lurraren azala kontsolidatu zen eta ozeanoak, itsasoak eta atmosfera eratu ziren Duela 3600 m.u. Lurrean bizia sortu zen