Abstract image of a woman sitting on books and studying on a laptop

Diagnoza partycypacji w kulturze w województwie podlaskim

Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych, profile picture
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych

Badania były realizowane przez Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku i Fundację Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab” w ramach programu Obserwatorium Kultury prowadzonego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Celem diagnozy było: - przeprowadzenie badań dostarczających pełnej i rzetelnej wiedzy z zakresu potrzeb kulturalnych mieszkańców woj. podlaskiego; - wskazanie głównych barier uczestnictwa w kulturze wysokiej; - ilościowo-jakościowe określenie wizerunku instytucji kulturalnych, w tym Teatru Dramatycznego, i ocena ich działalności artystycznej; - zmierzenie poziomu kapitał kulturowego regionu na podstawie wskaźnika korzystania przez mieszkańców woj. podlaskiego z instytucji kulturalnych.

Education
1 of 187
Downloaded 10 times
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM
Autorzy: prof. dr hab. Jan Poleszczuk, dr Katarzyna Sztop-Rutkowska, mgr Łukasz Kiszkiel, mgr Andrzej Klimczuk, mgr Rafał Julian Mejsak, mgr Katarzyna Winiecka Recenzja naukowa: prof. zw. dr hab. Andrzej Sadowski Redakcja językowa: mgr Andrzej Klimczuk, mgr Marcin Siedlecki Projekt graficzny i skład: mgr Andrzej Klimczuk, Piotr Mojsak Publikacja stanowi raport końcowy projektu „Diagnoza partycypacji w kulturze w województwie Podlaskim” współfinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Obserwatorium Kultury. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Projekt zrealizowany przy finansowym wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego Projekt zrealizowany w partnerstwie przez: Teatr Dramatyczny ul. Elektryczna 12 im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku 15-080 Białystok e-mail: sekretariat@dramatyczny.pl www.dramatyczny.pl Fundacja Laboratorium ul. Zwierzyniecka 17/16 Badań i Działań Społecznych „SocLab” 15-312 Białystok e-mail: soclab@soclab.org.pl www.soclab.org.pl Instytut Socjologii Plac Uniwersytecki 1 Uniwersytetu w Białymstoku 15-420 Białystok e-mail: isoc@uwb.edu.pl www.soc.uwb.edu.pl Białystok 2012 ISBN 978-83-903117-3-9 Raport dostępny na licencji Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0 PL). Treść licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/
SPIS TREŚCI Streszczenie .....................................................................................................................................................................5 WSTĘP .................................................................................................................................................................. 5 Cele projektu ...................................................................................................................................................................7 1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA POD WZGLĘDEM OFERTY KULTURALNEJ – DANE 1.1. Założenia wstępne ................................................................................................................................................8 ZASTANE .............................................................................................................................................................. 8 1.2. Instytucje kultury i uczestnictwo w kulturze w województwie podlaskim na tle kraju ...... 10 1.3. Główne trendy w kulturze województwa podlaskiego w ujęciu statystycznym..................... 13 1.4. Oferta kulturalna z perspektywy regionalnej polityki kulturalnej ............................................... 25 2.1. Opis metod i technik badawczych zastosowanych w projekcie ..................................................... 31 2. OPIS METODOLOGII ........................................................................................................................... …...31 2.2. Nota metodologiczna........................................................................................................................................ 35 3.1. Spostrzeżenia na temat „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ................................. 36 3. OPINIE EKSPERTÓW NA TEMAT STANU KULTURY WYSOKIEJ................................................. 36 3.1.1. Definicja „kultury wysokiej” ................................................................................................................. 36 3.1.2. „Kultura wysoka” versus „kultura masowa” .................................................................................. 37 3.1.3. Podlaskie instytucje działające w obszarze „kultury wysokiej”............................................. 38 3.1.4. Poziom „kultury wysokiej” w województwie podlaskim.......................................................... 40 3.1.5. Oferta „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ............................................................ 40 3.1.6. Wpływ bliskości Warszawy na postrzeganie „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ................................................................................................................................................................. 41 3.1.7. Współpraca instytucji kultury na świecie, w Polsce oraz w regionie .................................. 42 3.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze............................................. 43 3.2.1. Świadomość mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” .. 43 3.2.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w „kulturze wysokiej” – poziom i bariery ..................................................................................................................................................... 44 3.2.3. Charakterystyka użytkowników ......................................................................................................... 46 3.2.4. Potencjalna grupa odbiorców .............................................................................................................. 46 3.3. Promocja kultury wysokiej wśród mieszkańców województwa podlaskiego ......................... 48 3.3.1. Działania promocyjne .............................................................................................................................. 48 3.3.2. Możliwości podniesienia świadomości mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej”.................................................................................................................................... 49 3.3.3. Możliwości dotarcia do odbiorcy ........................................................................................................ 50 3.3.4. Atuty promocyjne województwa podlaskiego w kontekście kultury lokalnej ................ 50 3.3.5. Promocja „kultury wysokiej” przez organizacje pozarządowe .............................................. 51 3.4. Polityka województwa w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej” ........................ 52 3.4.1. Strategia promocji i wspierania „kultury wysokiej” ................................................................... 52 3.4.2. Współpraca administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej” ................. 52 3.4.3. Preferencje lokalnych polityków we wspieraniu i promowaniu „kultury wysokiej” ... 53 4.1. Segmentacja użytkowników kultury ......................................................................................................... 54 4. OPIS WYNIKÓW BADANIA – DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE ................................ 54 4.1.1. Uczestnik życia kulturalnego................................................................................................................ 54 4.1.2. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym ......................................................................................... 57 4.1.3. Segmentacja użytkowników ze względu na styl uczestnictwa............................................... 58 4.1.4. Uczestnictwo w kulturze ........................................................................................................................ 59 4.2. Określenie kapitału społecznego i kulturowego mieszkańców województwa podlaskiego ............................................................................................................................................................................................ 64
4.3. Określenie potrzeb i oczekiwań mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie usług kulturalnych ................................................................................................................................................................. 66 4.4. Określenie obecnej intensywności uczestnictwa w wybranych dziedzinach kultury mieszkańców województwa podlaskiego ........................................................................................................ 74 5. OPIS WYNIKÓW BADANIA – BARIERY UCZESTNICTWA W WYDARZENIACH 5.1. Bariery partycypacji w „kulturze wysokiej” ........................................................................................... 84 KULTURALNYCH ............................................................................................................................................ 84 5.2. Profil nie-użytkownika „kultury wysokiej” ............................................................................................. 88 6.1. Zdiagnozowanie znajomości oferty kulturalnej .................................................................................... 93 6. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I OCENA OBECNEJ OFERTY KULTURALNEJ ..... 93 6.2. Ocena oferty kulturalnej ................................................................................................................................. 94 6.3. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych .................................................................................. 96 6.4. Określenie z kim najczęściej uczestniczy się i jakie są główne powody uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych ................................................................................................................................... 98 7. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI ORAZ 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku .......................................................................... 101 WYDARZEŃ KULTURALNYCH .................................................................................................................101 7.2. Uczęszczanie do instytucji kulturalnych w Białymstoku ............................................................... 105 7.3. Znajomość i uczestnictwo w imprezach/wydarzeniach kulturalnych w Białymstoku. .... 105 8.1. Wstęp do charakterystyki działalności Teatru Dramatycznego ................................................. 109 8. OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU DRAMATYCZNEGO ..................................................................109 8.2. Wizerunek Teatru Dramatycznego ......................................................................................................... 111 8.2.1. Wizerunek instytucji kultury wśród użytkowników Teatru Dramatycznego................ 111 8.2.2. Cechy przypisywane marce i osobowość marki Teatru Dramatycznego........................ 114 8.2.3. Korzyści przypisywane marce Teatru Dramatycznego .......................................................... 118 8.2.4. Weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania użytkowników Teatru Dramatycznego.................................................................................................................................................... 119 8.3 Charakterystyka użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................... 121 8.3.1. Rekonstrukcja rytuału „wyjścia do teatru” .................................................................................. 121 8.3.2. Główne czynniki decydujące o wyborze spektaklu .................................................................. 122 8.3.3 Wizerunek użytkownika Teatru Dramatycznego ...................................................................... 123 8.4 Ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego. Pomiar satysfakcji użytkowników ....................... 126 8.4.1. Ocena działalności Teatru Dramatycznego ................................................................................. 126 8.4.2. Preferencje dotyczące rodzaju spektakli oraz ocena dotychczasowego repertuaru . 129 8.4.3. Analiza źródeł informacji o wydarzeniach kulturalnych, w tym spektaklach Teatru Dramatycznego.................................................................................................................................................... 131 8.5. Poszerzenie oferty wydarzeń kulturalnych w Teatrze Dramatycznym ................................... 133 Wnioski........................................................................................................................................................................ 137 WNIOSKI I REKOMENDACJE ....................................................................................................................137 Rekomendacje .......................................................................................................................................................... 139 1. Scenariusz IDI ...................................................................................................................................................... 154 ANEKS ..............................................................................................................................................................154 2. Scenariusz FGI...................................................................................................................................................... 156 3. Ankieta CATI ......................................................................................................................................................... 157 4. Ankieta CAWI i PAPI.......................................................................................................................................... 171 5. Spis wykresów ..................................................................................................................................................... 180 6. Spis tabel ................................................................................................................................................................ 182 BIBLIOGRAFIA ..............................................................................................................................................185 ZESPÓŁ BADAWCZY....................................................................................................................................187
WSTĘP Streszczenie Już w XVIII wieku klasyk filozofii dziejów Johann Herder pisał: „Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura”. Mimo rozwoju nauk społecznych i humanistycznych sytuacja się nie poprawiła, przeci- wnie - różnorodność zjawisk i procesów społecznych, w których pojawia się pojęcie kultury znacznie się zwiększyła. Kultura to już nie tylko sfera wartości, norm, ale pewnego rodzaju dziedzictwo (materialne i duchowe), związane z integracją i tożsamością społeczną, to działania tworzące kulturę, finansowane ze środków publicznych lub prywatnych (firmy komercyjne), to złożona problematyka różnorodności subkultur, powstawania społeczeństw wielokulturowych. Szczególnie istotne jest jednak spojrzenie na kulturę z socjologicznego punktu widzenia, w którym kultura jest rozumiana jako wydzielony ob- szar życia, działalności jednostek i grup społecznych. To „wydzielenie” przejawia się w tym, że jest to wyróżniony w strukturze życia codziennego obszar „uczestnictwa w kulturze”, który może przejawiać się w formach własnej (amatorskiej) aktywności twórczej lub uczestnictwa w zorganizowanych insty- tucjonalnie przedsięwzięciach kulturalnych. Takie ujęcie zakłada, że kulturę tworzą wyspecjalizowane instytucje, oferujące „kulturę” popularną i „masową” lub kulturę elitarną, kulturę „wysoką”. W tym socjologicznym ujęciu naturalnie pojawia się problem diagnozy, opisu zakresu i form par- tycypacji w kulturze, potrzeb kulturalnych i stopnia ich zaspokojenia, postrzegania atrakcyjności oferty kulturalnej. Szczególnie ważne jest określenie wizerunku instytucji tworzących kulturę, postrzeganie (rzeczywistych lub nie) barier dostępu do kultury. Dysponując rzetelną wiedzą można podjąć skuteczne działania w celu zwiększenia zakresu partycypacji w kulturze. Działania ze strony instytucji tworzących ofertę kulturalną oraz instytucji (np. władzy samorządowej) wspierającej rozwój kultury w danym re- gionie. Diagnoza jest wstępem do określenia trafnej terapii, ale na czym polega „choroba”? Pojęcie kultury jest również używane w kontekście wartościującym i większość ludzi w swych codziennych sprawach ma świadomość tego, że uczestnictwo w kulturze jest ważnym elementem tożsamości, oceny społecznej, jest specyficzną formą „kapitału kulturowego”, który przekłada się na społeczny szacunek, własną samoocenę. Można więc powiedzieć, że deficyt tego kapitału może być źródłem – mniej lub silniej – odczuwanego dyskomfortu. 40% osób uczestniczących w badaniu nie potrafiło wymieniać spontanicznie („z pamięci”) żadnej imprezy kulturalnej w Białymstoku, również 40% badanych nie brało udziału ani razu w ciągu roku w żadnej z imprez kulturalnych (teatr, wizyta w galerii sztuki, w filharmonii, muzeum, operze, na płatnym koncercie muzycznym) związanych z „kulturą wysoką”. To są właśnie przejawy (symptomy) deficytu uczestnictwa w kulturze (nie tylko „wysokiej”). Zarysowując socjologiczne ramy diagnozy stanu kultury w wybranej społeczności (interesuje nas województwo podlaskie) można zidentyfikować trzech głównych aktorów zaangażowanych w pro- ces społeczny: a. mieszkańcy regionu uczestniczący w kulturze; b. instytucje życia kulturalnego; c. oraz instytucje otoczenia sfery kultury (np. administracja samorządowa dysponująca środkami publicznymi oraz inne osoby działające na rzecz kultury, eksperci). Zdaniem ekspertów, którzy wzięli udział w badaniu, kultura jest postrzegana w dalszym ciągu w kategoriach kultury popularnej („masowej”) i elitarnej („wysokiej”). Nadal jest przedmiotem aspiracji, odniesień oceniających (normatywnych) i postrzegane bariery dostępu do „kultury wyższej” mogą być źródłem poczucia upośledzenia kulturowego. Eksperci są świadomi tego, że kultura przynosząc istotne, 5
ale trudne do wymierzenia efekty związane z kształtowaniem poczucia tożsamości społecznej (naro- dowej) i w konfrontacji z innymi potrzebami (inwestycje w szpital czy drogi) kultura ma mniejszą siłę w walce o fundusze publiczne. Tradycyjny schemat podziału na kulturę popularną i wyższą ulega również zatarciu: media masowe (głównie telewizje) definiują wzorce „kultury wysokiej” często obniżając jej poziom w walce o wskaźniki oglądalności; komercjalizujące się działania instytucji kul- turotwórczych (teatrów, galerii etc.) często również obniżają swój poziom, aby zapewnić odpowiednio wysokie wskaźniki uczestnictwa. Dedykowany strumień publicznych pieniędzy na „projekty kulturowe” narzuca schematy (formaty) mogące utrudniać poszukiwanie oryginalnych form wyrazu artystycznego. Na podkreślenie zasługuje to, że współcześnie – zdaniem ekspertów – nie ma już ostrych konfliktów między światem polityki a światem kultury. Wycofanie się państwa z forsowania projektów ideologic- znych sprawiło, że już jedynie deficyt środków i ramy prawne stanowią problem w praktycznej reali- zacji przedsięwzięć kulturowych. Odrębną tematykę badań stanowią problemy uczestnictwa w kulturze mieszkańców wojewódz- twa podlaskiego. W Raporcie znaleźć można podstawowe informacje dotyczące infrastruktury kultur- alnej regionu. Ale nie tylko oferta kulturowa wyznacza poziom uczestnictwa w kulturze mieszkańców regionu. Jest on uwarunkowany różnorodnymi czynnikami związanymi z dostępnością tych instytucji, deficytem czasu wolnego, kosztami, wykształceniem, wyraźnie odczuwanym przez niektóre osoby defi- cytem kapitału kulturowego stanowiącym podłoże postaw lękowych przed wejściem w „obcy” świat kultury. Bariery uczestnictwa w kulturze w większym stopniu „tkwią w głowach” niż w rzeczywistych ograniczeniach ze względu na dostęp terytorialny (dojazd do Białegostoku z regionu) i szerszej kat- egorii barier ekonomicznych. W przeprowadzonych badaniach udało się wyraźnie zdefiniować bariery kompetencyjne, motywacyjne i społeczne. Znacząca część zamieszczonych w Raporcie wyników do- tyczy uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, znajomości i oceny oferty kulturalnej. Trzecim „aktorem” jest Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Insty- tucja identyfikowana jednoznacznie z „kulturą wysoką”. Diagnoza stanu i uwarunkowań partycypacji w kulturze, w tym – w „kulturze wysokiej” jest niewątpliwie podstawą do podjęcia skutecznych strate- gii marketingowych związanych z promocją tej instytucji kultury, przełamywania barier uczestnictwa, tradycyjnego wizerunku roli i misji społecznej (kulturotwórczej) teatru. Ale diagnoza nie ograniczyła się tylko do otoczenia. Również Teatr Dramatyczny stał się przedmiotem badań zmierzających do poz- nania wizerunku Teatru, postrzegania jego oferty artystycznej, satysfakcji użytkowników. Raport nie jest wyłącznie opisem „suchych faktów”. Na zakończenie Autorzy przedstawiają wnioski i rekomendacje. Mają one przejrzysty schemat: identyfikowany jest obszar problemowy i związane z nim wnioski wynikające z wyników badań. Następnie formułowane są rekomendacje. Dodatkowo, autorzy Raportu określają również status i sposób wdrożenia rekomendacji oraz wskazują jednostkę organizacyjną odpowiedzialną za wdrożenie. To czy rzeczywiście rekomendacje zostaną wdrożone zgodnie z wskazówkami zależy od wielu czynników organizacyjnych, od przyjętych priorytetów i dostępnych środków. Raport jest jedynie punktem wyjścia do kreatywnego myślenia osób i instytucji zaangażowanych w procesy tworzenia i upowszechniania kultury. W tym miejscu kończy się rola soc- jologa.   6
Projekt ma charakter diagnostyczny. Jego celem jest dostarczenie pełnej, adekwatnej, rzetelnej Cele projektu i praktycznej wiedzy z zakresu partycypacji w kulturze, potrzeb kulturalnych i postrzegania kultury przez mieszkańców województwa podlaskiego. Równorzędnym celem projektu jest ilościowo-jakościowe określenie wizerunku instytucji kulturalnych (w tym Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku) oraz ocena ich działalności artystycznej. Rezultatem przedsięwzięcia jest wiedza umożliwiająca kształtowanie i poprawę polityki artystyczno-marketingowej tych placówek. Całościowo projekt stanowi diagnozę społeczną mierzącą kapitał kulturowy regionu na podstawie partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w wydarzeniach organizowanych przez instytucje kulturalne. Paralelnie projekt wskazuje główne bariery hamujące wzrost uczestnictwa w kulturze wysokiej. • określenie profilu społeczno-demograficznego osób korzystających z instytucji kulturalnych Cele szczegółowe: w województwie podlaskim, w tym z Teatru Dramatycznego w Białymstoku (segmentacja w oparciu o zmienne ilościowe oraz jakościowe); • ustalenie głównych przyczyn (barier) niekorzystania z „kultury wysokiej”: w oparciu o wskaźniki demograficzne oraz jakościowe (segmentacja na podstawie prezentowanych norm, wartości społecznych, stylów życia); • wskazanie punktów styku (touch points) „kultury wysokiej” i popularnej, tzn. jakościowe zdiag no- zowanie jak postrzegają „kulturę wysoką” jej „nie-użytkownicy”, a przez to jakie wydarzenia kulturalne realizowane przez instytucje „kultury wysokiej” (w tym Teatr Dramatyczny) mogłyby zachęcić „nie- użytkowników” do aktywacji i partycypacji; • analiza preferencji i potrzeb kulturalnych mieszkańców województwa podlaskiego w tym aktu- alnej i potencjalnej publiczności Teatru Dramatycznego; • analiza silnych i słabych stron marki „Teatr Dramatyczny”; • ustalenie tzw. trialu osób odwiedzających instytucje „kultury wysokiej”, czyli zbadanie częstotliwości partycypacji oraz współkorzystania z tych instytucji; • analiza rozpoznawalności instytucji kulturalnych w Białymstoku (znajomość „top of mind”, „spontaniczna”, „wspomagana”); • pomiar satysfakcji i ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego wśród osób, które odwiedziły tą instytucję (w podziale na użytkowników stałych i okazjonalnych); • weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania aktualnej publiczności Teatru Dramatycz- nego; • analiza źródeł informacji o wydarzeniach realizowanych przez instytucje kulturalne, w tym ocena skuteczności dotychczasowych strategii marketingowo-promocyjnych Teatru Dramatycz- nego oraz wybór cech unikalnych do komunikacji (kanały, środki, materiały).  7
1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA POD WZGLĘDEM OFERTY KULTURALNEJ – DANE ZASTANE 1.1. Założenia wstępne Celem niniejszej analizy jest opis stanu i procesów rozwoju kultury z perspektywy danych zastanych gromadzonych i udostępnianych przez służby statystyczne oraz wybranych dokumentów strategicznych dotyczących kultury w województwie podlaskim. Przegląd odnosi się do głównych infor- macji traktujących o właściwości instytucji kultury oraz uczestnictwa w kulturze. W pierwszej kolejności omówione zostaną dane dotyczące kultury regionu na tle kraju1. Następnie przybliżone zostaną główne trendy w kulturze woj. podlaskiego oraz ocena oferty kulturalnej i kierunki jej rozwoju z perspektywy polityki regionalnej. W analizie za kluczowe przyjęto założenie o potrzebie porównań cech kultury regionu – woj. podlaskiego oraz jego stolicy – miasta Białystok. Podział ten odwołuje się do uznanej w gospodarce przestrzennej koncepcji miast jako obszarów o szczególnym znaczeniu dla rozwoju regionalnego. Mia- sta to strefy o najwyższej koncentracji ludności i działalności, a w konsekwencji także problemów gosp- odarczych, społecznych, kulturowych, technicznych, przyrodniczych i administracyjno-politycznych2. Najogólniej miasta uzyskują przewagę nad obszarami wiejskimi dzięki korzyściom aglomeracji, czyli skali, lokalizacji i urbanizacji. Współcześnie koncentruje się w nich sektor nie tylko przemysłu i bu- downictwa, ale też usług (m.in. handel, finanse, ubezpieczenia, gospodarka komunalna, ochrona zdrow- ia, edukacja, kultura, administracja publiczna) oraz sektor czwarty – usług informacyjnych i informatyc- znych, badania naukowe, nowe technologie i systemy zarządzania oraz działalności innowacyjne. Pełnią one funkcje endogeniczne - skierowane do swoich mieszkańców oraz egzogeniczne – zorientowane na obsługę mieszkańców i podmiotów z innych miast i regionów. Miasta pełnią funkcje szczególne w regionach jednoośrodkowych, gdzie jedno miasto dominuje nad regionem stanowiąc centrum jego organizacji poprzez np. powiązanie z „zapleczem” dojazdami do pracy i szkół, poprzez obsługę bankową, zasięg cyrkulacji czasopism oraz centra rekreacji i sportu3. Dla przykładu w woj. podlaskim poza Białymstokiem na prawach powiatu funkcjonują jeszcze Łomża i Suwałki. Miasta te już tylko pod względem liczby ludności są jednak od stolicy regionu (294 tysięcy mieszkańców) niemal cztero- i pięciokrotnie mniejsze (Suwałki mają ponad 69 tysięcy mieszkańców, Łomża 63 tysiące)4. Ludność miasta Białystok stanowi niemal 24,5% mieszkańców województwa. Inny przykład świadczący o kluczowej roli stolicy województwa w kulturze regionu stanowią dane dotyczące działalności wydawniczej. W 2010 roku w regionie wydano 586 książek i broszur, z czego 450 w Białymstoku - co stanowiło 77,5% wszystkich publikacji5. W stolicy regionu wydano niemal wszystk- ie wywodzące się z niego wydawnictwa naukowe, podręczniki dla szkół wyższych, wydawnictwa zawo- dowe i podręczniki szkolne. Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku gazet i czasopism6. Choć w województwie ukazuje się 181 tytułów, z czego 96 w Białymstoku, to niemal cały ich nakład jest ski- erowany do stolicy regionu (83,1%). 1 Więcej danych dotyczących cech sektora kultury w poszczególnych województwach zawierają odrębne raporty Głównego Urzędu Statystycznego. Zob. Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010; Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011. 2 R. Domański, Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, PWN, Warszawa 2006, s. 22-23; R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006, s. 21-22. 3 R. Domański, Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, op. cit., s. 27-28; R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, op. cit., s. 23. 4 Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. 5 Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011, s. 135. 6 Tamże, s. 139-140. 8
Tabela 1. Instytucje kultury w Białymstoku i województwie podlaskim w 2011 roku 17 247 6,88% Instytucja Białystok Region Region/Białystok 27 57 47,37% Placówki biblioteczne 3 14 21,43% Biblioteki naukowe, fachowe 5 27 18,52% Kina stałe 1 2 50,00% Muzea łącznie z oddziałami 2 3 66,67% Teatr dramatyczny 1 2 50,00% Teatr lalkowy 3 8 37,50% Filharmonia 15 158 9,49% Galerie i salony sztuki Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice Jak twierdzi C. Barker kultura w miastach współcześnie pełni trzy zadania ekonomiczne7. Miano- wicie: (1) stanowi o marce miasta – wywołuje skojarzenia z pożądanymi dobrami właściwymi dla da- nego ośrodka; (2) kształtuje przemysł kultury – podmioty i instytucje, które poprzez m.in. przekazy me- dialne, sztukę, muzykę, reklamę i architekturę kształtują atrakcyjność miast, co przekłada się na wzrost zatrudnienia, przyciąganie inwestorów i przedstawicieli klasy kreatywnej8; oraz (3) placówki kultury m.in. muzea, restauracje, teatry, kluby i bary dostarczają przestrzeni konsumpcji dla spotkań biznesow- ych i turystyki. Miasta są też obszarami kontestacji i rywalizacji różnych grup klasowych, etnicznych, genderowych o kształt środowiska społecznego i przestrzeni do życia9. To w nich najpełniej przejawia się zróżnicowanie społeczne i kulturowe oraz procesy rozwoju „kultury masowej” i popularnej, ale też „kultury wysokiej” - elitarnej. Sprzeczności te są jeszcze bardziej widoczne w metropoliach – miastach o umiędzynarodowionej działalności usługowej o silniejszych związkach z innymi miastami globalnymi niż z własnym regionem. To w metropoliach koncentrują się siedziby głównych środków masowego przekazu, instytucje kulturalne rangi międzynarodowej – zabytki klasy zerowej, muzea gromadzące najwspanialsze dzieła sztuki, największe biblioteki, prestiżowe teatry, opery i orkiestry symfoniczne, kongresy i wystawy oraz przestrzenie wyspecjalizowanej konsumpcji – galerie handlowe, domy mody i hotele10. W tym kontekście współczesne regiony są charakteryzowane m.in. poprzez wyróżniające je cechy ich wizerunku i wrażenia jakie pozostawiają u mieszkańców i turystów11. Wyobrażenia te przekładają się na decyzje i działania m.in. o poszukiwaniu miejsca do zamieszkania i pracy. Przykład stanowią tu regiony literackie – przedstawienia w dziełach przygotowanych przez pisarzy, malarzy, muzyków i in- nych artystów dotyczących danych obszarów, które upowszechnione mogą ożywiać ruch turystyczny i lokalny przemysł kultury. 7 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005, s. 415. 8 Zob. R. Florida, Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpływ na przeobrażenia w charakterze pracy, wypoczynku, społeczeństwa i życia codziennego, NCK, Warszawa 2010. 9 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, op. cit., s. 429. 10 B. Jałowiecki, M.S. Szczepański, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Scholar, Warszawa 2006, s. 231-234. 11 R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, op. cit., s. 25-26. 9
1.2. Instytucje kultury i uczestnictwo w kulturze w województwie podlaskim na tle kraju Z badań Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) przeprowadzonych w 2009 roku wynika, że w Polsce na jedno województwo przypadało przeciętnie 12 teatrów, 48 muzeów, 525 bibliotek public- znych, 22 galerie, 252 domy kultury (z pokrewnymi instytucjami) oraz 28 kin stałych12. W dostępie do instytucji kultury zachodzą istotne różnice regionalne. Zauważa się szczególną nierówność pomiędzy województwami małopolskim i mazowieckim, a pozostałymi. Dotyczy ona głównie teatrów – blisko 1/3 z nich działa w tych dwóch województwach. Podobna dysproporcja występuje w odniesieniu do galerii i instytucji wystawienniczych - prawie 2/3 prowadzi działalność w czterech województwach - małopolskim, mazowieckim, łódzkim i śląskim. Mniejsza koncentracja zachodzi w odniesieniu do muzeów, choć i tutaj około 40% jest zlokalizowanych w województwach mazowieckim, małopolskim i wielkopolskim. Największa równomierność rozmieszczenia zachodzi w przypadku domów kultury, bibliotek publicznych oraz kin stałych. Niemniej woj. podlaskie charak- teryzuje się najmniejszą liczbą bibliotek publicznych (2,9% z wszystkich jednostek krajowych), jedną z najsłabiej rozwiniętych infrastruktur domów kultury oraz podobnych instytucji (4,2%) a także kin stałych (3,3%). Dysproporcje te przekładają się na rozmieszczenie instytucji kultury w miastach oraz na wsi. Dominacja miejskich instytucji występuje w województwach o największej ich liczbie, są zatem mniej dostępne dla ogółu mieszkańców. Najbardziej osiągalne są dość równomiernie rozmieszczone domy kultury i biblioteki publiczne. Niemniej woj. podlaskie pod względem wszystkich rodzajów insty- tucji kultury znajduje się poniżej średniej krajowej liczby instytucji na jedno województwo. Tabela 2. Instytucje kultury według województw w 2009 roku Biblioteki Domy 186 774 8392 346 4027 448 Wyszczególnienie Teatry* Muzea Galerie** Kina stałe publiczne kultury*** 18 58 643 19 262 44 Polska 8 29 450 13 199 16 Dolnośląskie 6 46 601 10 188 28 Kujawsko-pomorskie 3 15 260 4 90 13 Lubelskie 12 46 561 40 238 28 Lubuskie 22 111 762 69 480 43 Łódzkie 40 113 991 56 256 53 Małopolskie 3 13 320 3 232 11 Mazowieckie 3 40 690 5 324 30 Opolskie 7 24 246 9 169 15 Podkarpackie 13 59 336 20 226 19 Podlaskie 20 60 816 36 387 52 Pomorskie 3 24 296 11 130 11 Śląskie 4 25 319 14 146 23 Świętokrzyskie 12 86 718 19 379 41 Warmińsko-mazurskie 12 25 383 18 321 21 Wielkopolskie Zachodniopomorskie * Tylko sceny główne, posiadające własny zespół; ** Instytucje zajmujące się głównie lub wyłącznie działalnością wystawienniczą; *** Domy kultury, ośrodki kultury, kluby i świetlice. Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 37. 12 Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 38-39. 10
Jeśli chodzi o wykorzystanie przez obywateli oferty instytucji kultury to z badań GUS wynika, że Polacy wykazują stosunkowo niewielkie zainteresowanie nią pomimo faktu, że usługi wielu z nich są ofe- rowane w cenach także ulgowych, a w niektórych przypadkach w wybrane dni bezpłatnie13. Najczęściej Polacy chodzą do kin (38 milionów widzów), domów i ośrodków kultury (34 miliony osób) i muzeów (20 milionów). Rzadziej zaś do teatrów (6,7 miliona), bibliotek (6,5 miliona) i galerii (3,9 milionów). Udział w wykorzystaniu instytucji kultury woj. podlaskiego kształtuje się na poziomie przeciętnym w przypadku domów kultury i teatrów, niskim w przypadku muzeów i kin oraz bardzo niskim w przy- padku bibliotek publicznych i galerii. Może wynikać to nie tylko z mniejszej dostępności instytucji po- szczególnych typów, ale też z odmiennych zainteresowań i aspiracji mieszkańców bardziej rolniczych i mniej zurbanizowanych niż pozostałych w częściach kraju miejscowości. Tabela 3. Korzystający z oferty instytucji kultury według województw w 2009 roku (w tysiącach) Teatry - Domy Biblioteki widzowie Muzea - Galerie - kultury* - Kina stałe - Wyszczególnienie publiczne - w sali zwiedzający zwiedzający uczestnicy widzowie czytelnicy 6 766,10 20 655,10 6 553,80 3 990,00 34 455,40 38 975,30 stałej imprez 465,6 1 328,50 511,6 193,1 3 449,60 3 246,70 Polska 369,3 850,2 305 135 1 416,30 1 852,20 Dolnośląskie 148,2 1 023,40 389,4 62,1 2 175,10 1 165,90 Kujawsko-pomorskie 126,2 166,2 180,8 25,6 971,5 925,9 Lubelskie 341,6 701 418,4 197,3 1 603,60 2 177,00 Lubuskie 721,2 6 033,90 670 470,6 3 992,80 3 560,50 Łódzkie 1 885,50 3 329,60 929,8 993,5 3 180,10 8 685,00 Małopolskie 112,4 195,6 159,3 456,9 1 210,20 655,9 Mazowieckie 108,6 934,1 364 98,4 2 377,60 933,8 Opolskie 173,1 359,2 162,4 54,4 1 514,00 793,6 Podkarpackie 477,2 1 792,10 312,2 149,3 1 384,30 2 857,30 Podlaskie 845,4 1 090,80 904,1 403,8 3 692,30 5 716,20 Pomorskie 111 840,8 178,3 54,9 1 201,50 666 Śląskie 185,3 469,3 231,7 254,1 1 414,90 948,1 Świętokrzyskie 455 1 108,60 556 93,5 2 870,90 3 410,80 Warmińsko-mazurskie 240,4 431,8 280,9 347,6 2 000,70 1 380,30 Wielkopolskie Zachodniopomorskie *Domy kultury, ośrodki kultury, kluby oraz świetlice. Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 41. 13 Tamże, s. 41. 11
Tabela 4. Imprezy zorganizowane przez domy i ośrodk kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w2009 i roku Miasta Wieś Na 1 Wyszczególnienie Ogółem na 1 na 1 instytucję 237929 59 174908 106 63021 27 razem razem instytucję instytucję 17731 68 14158 104 3573 28 Polska 9951 50 7299 90 2652 22 Dolnośląskie 14080 75 9331 126 4749 42 Kujawsko-pomorskie 6309 70 5377 110 932 23 Lubelskie 13494 57 10089 90 3405 27 Lubuskie 29561 62 22078 129 7483 24 Łódzkie 23671 92 20226 132 3445 33 Małopolskie 10496 45 5377 112 5119 28 Mazowieckie 17051 53 9571 114 7480 31 Opolskie 9221 55 6130 101 3091 29 Podkarpackie 11986 53 7704 117 4282 27 Podlaskie 22284 58 17629 71 4655 33 Pomorskie 6326 49 3825 71 2501 33 Śląskie 10931 75 8745 135 2186 27 Świętokrzyskie 18924 50 14823 99 4101 18 Warmińsko-mazurskie 15913 50 12546 124 3367 15 Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 72. W Polsce obserwuje się także zjawisko koncentracji instytucji kultury - ich bazy, zasobów i aktywności - w stolicach województw14. W odniesieniu do zróżnicowania terytorialnego uczestnictwa mieszkańców w ofercie instytucji kultury zauważa się zaś, że specyfiką woj. podlaskiego jest uczęszczanie mieszkańców głównie na imprezy organizowane przez domy kultury i podobne instytucje15. Zaobserwowano także, że to jakie imprezy są organizowane na danym obszarze – miejskim lub wiejskim - zależy od dominujących na nim typów instytucji. Im większa jest różnica między liczbą ośrodków i domów kultury między miastem i wsią w danym województwie, tym większa jest różnica między wartościami wskaźnika „liczba imprez przypadająca na jedną instytucję” w mieście i na wsi16. W woj. podlaskim na jedną instytucję typu dom kultury przypada 55 imprez rocznie, nieco mniej niż średnia krajowa wynosząca 60 imprez. Jednocześnie w miastach zorganizowano niemal dwukrotnie więcej imprez niż na wsi. W przeliczeniu na jedną instytucję było to już nawet trzykrotnie więcej imprez zorganizowanych przez miejskie domy kultury. 14 Tamże, s. 42-43. 15 Tamże, s. 43-45. 16 Tamże, s. 71-72. 17 Tamże, s. 72-73. 12
W odniesieniu do krajowych domów kultury i podobnych instytucji zaobserwowano także, że za- chodzi związek między liczbą imprez w danym województwie, a liczbą ich uczestników17. Im więcej jest wydarzeń kulturalnych, tym więcej jest też ich uczestników. Niemniej nie ma związku między odbiorem, a partycypacją w bardziej angażujących formach udziału w kulturze jak działalność w zespołach, kołach zainteresowań i kursach. Udział w wydarzeniach organizowanych przez placówki miejskie i wiejskie w woj. podlaskim wynosił nieco powyżej średniej krajowej. Niemniej w miastach regionu w wydarzeni- ach kulturalnych uczestniczyło niemal pięciokrotnie więcej osób. Tabela 5. Uczestnicy imprez zorganizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku Miasta Wieś Wyszczególnienie Ogółem Na 1 instytucję na 1 razem na 1 instytucję razem 34455370 8556 27104240 16407 7351130 3095 instytucję 3449587 13166 3061163 22509 388424 3083 Polska 1416314 7117 1143785 14121 272529 2310 Dolnośląskie 2175070 11570 1522308 20572 652762 5726 Kujawsko-pomorskie 971492 10794 845268 17250 126224 3079 Lubelskie 1603566 6738 1311772 11712 291794 2316 Lubuskie 3992759 8318 3099251 18124 893508 2892 Łódzkie 3180100 12422 2632501 17206 547599 5316 Małopolskie 1210172 5216 885563 18449 324609 1764 Mazowieckie 2377553 7338 1530796 18224 846757 3528 Opolskie 1514046 8959 1094780 17947 419266 3882 Podkarpackie 1384313 6125 984479 14916 399834 2499 Podlaskie 3692280 9541 3047190 12287 645090 4641 Pomorskie 1201545 9243 717435 13286 484110 6370 Śląskie 1414910 9691 1168599 17978 246311 3041 Świętokrzyskie 2870937 7575 2253955 15127 616982 2683 Warmińsko-mazurskie 2000726 6233 1805395 17875 195331 888 Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 73. 1.3.Główne trendy w kulturze województwa podlaskiego w ujęciu statystycznym W tym miejscu kolejno omówione zostaną przemiany dotyczące publicznych instytucji kultury wraz z powiązanymi z nimi formami uczestnictwa w kulturze. Zakres analizy sięga lat 2000-2011 a więc w 2000 roku okresu po reformie administracyjnej, w 2005 roku po wejściu Polski do Unii Europejskiej i w 2010 roku w okresie międzynarodowego kryzysu gospodarczego. Niemniej w przypadku części cech dane statystyczne zaczęto pozyskiwać dopiero w późniejszych latach stąd też ukazany obraz procesów nie ma charakteru wyczerpującego. W omawianym okresie o blisko 8 pkt proc. zmniejszyła się regionalna sieć biblioteczna. Zdecy- dowana większość bibliotek była prowadzona przez gminy lub miasta na prawach powiatu. Poprawie uległo jednak ich dostosowane do osób niepełnosprawnych w zakresie wejść do budynku i udogodnień we wnętrzu. Dostosowane wejścia posiada około 26% bibliotek. Jednocześnie zatrudnienie bibliotek 13
wzrosło o 1/5, a łączny księgozbiór o 8 p.p. Tymczasem jednak liczba czytelników zmalała o 22,1 p.p., a wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz o 21 p.p. W 2011 roku województwie działało też 57 bibliotek naukowych i fachowych – o 3 mniej niż w 2007 roku, dla którego pochodzą wcześniejsze dostępne dane w tym zakresie. W tym też okresie doszło w nich do spadku wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz o 15,6 p.p. i na miejscu o blisko 10 p.p. Wzrosły natomiast wypożyczenia zbiorów specjalnych o 36,6 p.p. Biblioteki publiczne przeszły w ostatnich latach istotną modernizację technologiczną. Licz- ba komputerów używanych w bibliotekach wzrosła w latach 2008-2011 o 36 p.p. – z 818 do 1114, a dostępnych dla czytelników z 495 do 664 - o 34 p.p. Blisko 95% komputerów dostępnych w bibliotekach w 2011 roku była podłączona do Internetu. Biblioteki naukowe i fachowe posiadały natomiast 673 kom- puterów z czego 611 podłączonych do Internetu, w tym 329 dostępnych dla czytelników. Jednocześnie w latach 2002-2011 odnotowano wzrost o 21 p.p. liczby mieszkańców przypadających na jedną placówkę biblioteczną. O 8,5 p.p. podniósł się też dostępny księgozbiór bibliotek na 1000 mieszkańców. Minimalnie wzrosła liczba wypożyczeń z księgozbioru na jednego czytelnika (3 p.p.). Znacząco - o 20,7 p.p. - zmalała liczba czytelników bibliotek publicznych przypadająca na 1000 mieszkańców. Tabela 6. Placówki biblioteczne w województwie podl skim w latach 2000-2011 a obiekt 267 256 243 247 92,51% Placówki biblioteczne Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 osoba 504 488 632 634 125,79% biblioteki i filie wolumin 4291270 4478908 4630616 4663339 108,67% pracownicy bibliotek osoba 199847 185600 159193 155722 77,92% księgozbiór wolumin 4017202 3487091 3215966 3177466 79,10% czytelnicy w ciągu roku obiekt 122 68 50 49 40,16% wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz punkty biblioteczne ogółem obiekt 10 19 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 53 65 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 22 28 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku Tabela 7. Wskaźniki wykorzystania bibliotek w województwie podlaskim w latach 2002-2011 osoba 3345 3703 4107 4057 121,29% Biblioteki - wskaźniki Jednostka miary 2002 2005 2010 2011 2011/2002 wolumin 3576,0 3733,4 3847,8 3882,9 108,58% ludność na 1 placówkę biblioteczną księgozbiór bibliotek na 1000 ludności osoba 164 155 132 130 79,27% czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności wolumin 19,8 18,8 20,2 20,4 103,03% wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. woluminach Wprawdzie w 2011 roku biblioteki zlokalizowane w Białymstoku stanowiły tylko 6,8% wszyst- kich placówek w województwie, to gromadziły 21,8% całego księgozbioru, 27,3% czytelników i 23,4% wypożyczeń na zewnątrz. Koncentracja jest jeszcze bardziej widoczna w przypadku bibliotek nau- 14
kowych i fachowych. Białystok jest siedzibą 47% z nich. Placówki w stolicy województwa gromadzą 74,3% księgozbioru naukowego regionu, 86,6% zbiorów specjalnych oraz 76,9% czytelników. Z Białegostoku pochodzą też prawie wszystkie notowane w regionie wypożyczenia do bibliotek krajowych z księgozbioru (97,1%) i zbiorów specjalnych (64%). Choć w Białymstoku jest o 11% więcej czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców, to wskaźnik wypożyczeń księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach jest już o 15% niższy i wynosi 17,5. W okresie od 2000 do 2011 roku o 30 p.p. zmniejszyła się liczba kin w woj. podlaskim. Przy czym z 12 do 9 w odniesieniu do kin należących do gmin lub miast na prawach powiatu oraz z 3 do 0 w przy- padku należących do zarządu województwa. Jednocześnie jednak poprzez pojawienie się multipleksu w Białymstoku wzrosła ogólna liczba dostępnych sal i miejsc na widowni. W 2011 roku 16 z 29 sali kinowych regionu, czyli 55%, znajdowało się w Białymstoku. Również ponad połowa miejsc na wid- owniach znajduje się w stolicy województwa. Odnotowano też niemal 2,5-krotny wzrost liczby sean- sów, w tym niemal czterokrotny filmów produkcji polskiej. Ponad dwukrotnie wzrosła liczba widzów, a w przypadku filmów produkcji polskiej ponad trzykrotnie. Dane te potwierdza wskaźnik liczby widzów w kinach na 1000 mieszkańców, który w latach 2003-2011 wzrósł 2,5-krotnie, z 250 do 690. Co istotne, jednak blisko połowa seansów i widzów przypadała na multipleks w Białymstoku. W 2011 roku ponad 91% sensów kinowych w regionie miało miejsce w Białymstoku, w tym 77% seansów filmów produk- cji polskiej. Dominację miasta widać też w liczbie widzów – przypada na nie 86,5% widzów z całego regionu. Niemniej, wskaźnik liczby mieszkańców na jedno miejsce w kinach zmalał o 10 p.p. z 224 do 202 osób, co świadczy o efektach wyludniania się województwa. Prawie wszystkie obiekty kinowe są dostosowane do osób niepełnosprawnych tylko w podstawowym zakresie – wejścia do budynku. Udo- godnienia wewnątrz budynku są w prawie połowie z nich. Tabela 8. Kina stałe w województwie podlaskim w latach 2000-2011 obiekt 20 19 14 14 70,00% Kina stałe Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 - 21 20 29 29 138,10% ogółem miejsca 5278 4479 5980 5918 112,13% sale - 13489 10814 36004 32985 244,53% miejsca na widowni - 2171 903 4883 8249 379,96% seanse ogółem osoba 389177 304239 814236 828849 212,97% seanse filmy produkcji polskiej osoba 88713 21854 117171 296307 334,01% widzowie ogółem widzowie na filmach produkcji polskiej obiekt 8 10 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 10 12 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 5 6 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku W latach 2000-2011 o 22 p.p. wzrosła liczba dostępnych w woj. podlaskim placówek muzeal- nych. Przy czym blisko połową z nich zarządzały samorządy gmin, powiatów i miast na prawach pow- iatu. Muzea są dość rozproszone na terenie regionu – w 2011 roku 18,5% ma siedzibę w Białymstoku. 15
Na miasto przypadało też 16,1% zwiedzających. W latach 2000-2011 w regionie odnotowano też wzrost liczby odwiedzin o 22 p.p. oraz o 17 p.p. w przypadku muzeów zarządzanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Negatywnie należy ocenić stopień dostosowania muzeów do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich – mniej niż połowa posiada dostosowane wejścia do bud- ynku, a niemal co czwarta jednostka udogodnienia wewnątrz budynku. Tabela 9. Muzea w województwie podlaskim w latach 2000-2011 obiekt 22 26 26 27 122,73% Muzea Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 obiekt 9 9 10 10 111,11% muzea łącznie z oddziałami osoba 335698 419747 351863 410338 122,23% oddziały zwiedzający muzea i oddziały obiekt 6 6 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 5 11 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 3 7 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku Tabela 10. Imprezy oświatowe w muzeach w województw podlaskim w latach 2000-2011 ie sztuka 2154 2108 - - - Imprezy oświatowe w muzeach Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 sztuka 115 111 - - - ogółem sztuka - - 202 253 - odczyty sztuka 750 513 473 403 53,73% odczyty/prelekcje/spotkania sztuka 75 45 78 50 66,67% seanse filmowe sztuka - - 20 28 - koncerty sztuka - - 350 328 - konkursy sztuka - - 31 46 - warsztaty sztuka 1214 1439 806 1154 95,06% imprezy plenerowe lekcje, zajęcia sztuka - - 9 18 - sesje i seminaria Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. naukowe/sympozja Jeśli chodzi o działalność muzeów to w analizowanym okresie o blisko połowę wzrosła liczba odczytów, prelekcji i spotkań. Niemniej, o prawie połowę zmalała jednak liczba seansów filmowych, a o 1/3 koncertów. W latach 2010-2011 zauważalny jest wzrost udziału muzeów w organizacji konkursów, imprez plenerowych oraz sesji i seminariów naukowych. Niemal połowa z odczytów, prelekcji i spotkań, konkursów oraz lekcji i zajęć w 2011 roku była zorganizowana przez muzea w Białymstoku. Jak również 38% koncertów i 30% imprez plenerowych. W latach 2000-2011 w woj. podlaskim pojawiły się dwa nowe podmioty typu teatry i instytucje muzyczne. Jednak nie odnotowano znacznego wzrostu liczby miejsc na widowni, a liczba przedstawień 16
i koncertów nie uległa większym zmianom. O 17 p.p. zmalała w tym okresie liczba widów i słuchaczy. Już niemal połowa instytucji jest dostosowana do osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Tabela 11. Teatry i instytucje muzyczne w województ ie podlaskim w latach 2000-2011 w obiekt 5 5 7 7 140,00% Teatry i instytucje muzyczne Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 miejsce 1929 1553 2246 2110 109,38% ogółem sztuka 2061 1801 2419 2023 98,16% miejsca na widowni w stałej sali przedstawienia/koncerty wg osoba 352620 287813 353651 296143 83,98% siedziby widzowie/słuchacze wg siedziby sztuka 1201 926 1384 1177 98,00% przedstawienia/koncerty w stałej sali wg siedziby osoba 182105 119864 173447 157021 86,23% widzowie/słuchacze w stałej sali wg siedziby sztuka 2254 2002 2556 2165 96,05% przedstawienia/koncerty wg miejsca prezentacji osoba 401774 337291 371756 329000 81,89% widzowie/słuchacze wg miejsca prezentacji obiekt 2 4 - - - w obiektach dostosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 5 4 - w obiektach przystosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich; wejście do budynku obiekt - - 4 4 - w obiektach przystosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich; udogodnienia Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. wewnątrz budynku Przyglądając się bliżej danym dostępnym tylko za lata 2009-2011 w podziale na teatry i insty- tucje muzyczne należy zauważyć, iż o ile liczba teatrów nie uległa zmianie to jedyna orkiestra symfonic- zna i kameralna (Łomżyńska Orkiestra Kameralna) jest już obok Opery i Filharmonii Podlaskiej notow- ana jako druga filharmonia. Spadek liczby przedstawień dotyczył bardziej teatrów dramatycznych niż lalkowych. Jednocześnie, o ile teatry dramatyczne utrzymały liczbę widzów bez większych zmian, to odnotowano spadek ich liczby o 16 p.p. w teatrach lalkowych. W filharmoniach zaobserwowano spadek liczby przedstawień i koncertów o 31 p.p., niemniej liczba widzów i słuchaczy pozostała na stałym pozi- omie. Ponadto w latach 2002-2011 o 18 p.p. spadła liczba mieszkańców przypadających na jedno mie- jsce w teatrach i instytucjach muzycznych oraz o 14 p.p. liczba widzów i słuchaczy w teatrach i insty- tucjach muzycznych na 1000 mieszkańców. Około 81% obecnych w regionie przedstawień w teatrach dramatycznych i 65% w teatrach lalek w 2011 roku przypadało na Białystok. Podobnie było z widownią – w pierwszym przypadku stanowiła 95% wszystkich odbiorców przedstawień z regionu, w drugim 65%. Opera i Filharmonia Podlaska prowadzi zaś 85% przedstawień i koncertów w województwie oraz posiada 87% widzów i słuchaczy. 17
Tabela 12. Cechy teatrów i instytucji muzycznych wwojewództwie podlaskim w latach 2009-2011 teatr dramatyczny obiekt 2 2 2 100,00% Teatry Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatr lalkowy obiekt 3 3 3 100,00% widowiska w stałych salach teatr dramatyczny obiekt 401 395 353 88,03% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatralnych - przedstawienia teatr lalkowy obiekt 639 686 614 96,09% widowiska w stałych salach teatr dramatyczny obiekt 59056 52597 58649 99,31% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatralnych - widzowie teatr lalkowy obiekt 63893 70395 54299 84,98% filharmonia obiekt 1 2 2 200,00% Instytucje muzyczne Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 orkiestra symfoniczna i kameralna obiekt 1 0 0 0,00% przedstawienia/koncerty (w stałej filharmonia sztuka 301 303 210 69,77% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 sali) orkiestra symfoniczna i kameralna sztuka 30 0 0 0,00% filharmonia osoba 42267 50455 44073 104,27% widzowie/słuchacze (w stałej sali) Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 orkiestra symfoniczna i kameralna osoba 7922 0 0 0,00% Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Ilość obiektów wystawienniczych w latach 2000-2011 nieznacznie wzrosła, choć należy zauważyć, że w 2005 roku obiektów tych było znacznie więcej. Jednocześnie mimo poprawy w zakre- sie dostosowania obiektów do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, wciąż ty- lko połowa z nich zapewnia dogodne wejście do budynku. Co istotne, o 36 p.p. wzrosła liczba wys- taw i o 28 p.p. ekspozycji realizowanych w kraju. Niemal 2,5-krotnie wzrosła liczba odwiedzających galerie i salony sztuki. Podniosły się też wskaźniki liczby wystaw zagranicznych w Polsce (z 5 do 9) i międzynarodowych w Polsce (od 0 do 10). W 2011 roku w Białymstoku znajdowało się 37,5% wszyst- kich obiektów działalności wystawienniczej regionu, tu też miała miejsce niemal połowa wystaw oraz około 95% wystaw z wykorzystaniem nowych mediów i seansów filmowych związanych z działalnością wystawienniczą. Wystawy gromadziły 73% wszystkich zwiedzających z regionu oraz 90% w przypadku seansów filmowych. Białostockie galerie w 2011 roku gościły niemal wszystkie wystawy zagraniczne i międzynarodowe w regionie oraz realizowały wszystkie wystawy wywodzące się z regionu za granicą. 18
Tabela 13. Obiekty działalności wystawienniczej w województwie podlaskim w latach 2009-2011 obiekt 7 10 9 8 114,29% Obiekty działalności wystawienniczej Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 sztuka 80 105 108 109 136,25% galerie i salony sztuki ogółem sztuka 85 109 110 109 128,24% w kraju wystawy osoba 34774 60478 58207 86551 248,90% w kraju ekspozycje w kraju zwiedzający sztuka - - 10 19 - wystawy z wykorzystaniem „nowych - - - 6 17 - mediów” w kraju seanse filmowe (związane tylko z działalnością wystawienniczą) osoba - - 600 1962 - widzowie seansów filmowych (związanych tylko z działalnością wystawienniczą) obiekt 0 5 - - - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 4 4 - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 4 5 - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. wewnątrz budynku Domy, ośrodki kultury, kluby i świetlice stanowią najbardziej dostępne dla mieszkańców woj. podlaskiego instytucje kultury. Niemniej z osiągalnych za lata 2003-2011 danych wynika, że ich lic- zba pozostała bez większych zmian, choć w latach 2005-2009 na krótko wzrosła nawet do 174 obiek- tów. W latach 2003-2011 o 9 p.p. zmalała liczba organizowanych w nich imprez i ich uczestników oraz członków zespołów artystycznych a o 11 p.p. samych zespołów artystycznych. Jednocześnie dwukrotnie wzrosła liczba kół i klubów oraz ich członków. Działalność domów kultury, ośrodków kultury, klubów i świetlic jest mniej skoncentrowana w Białymstoku niż bibliotek, kin, galerii, muzeów, instytucji muzy- cznych. W 2011 roku w Białymstoku siedziby miało około 10% wszystkich domów kultury z regionu, tu odbywało się 18,9% wszystkich imprez, 29,4% prelekcji, spotkań i wykładów, 20% występów zespołów amatorskich oraz imprez turystycznych i sportowo-rekreacyjnych. 19
Tabela 14. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlic w województwie podlaskim w latach 2003-2011 e obiekt 160 166 158 98,75% Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice Jednostka miary 2003 2005 2011 2011/2003 sztuka 7375 7588 6748 91,50% instytucje osoba 1257027 1429502 1145831 91,15% imprezy sztuka 595 715 530 89,08% uczestnicy imprez osoba 8272 9379 7568 91,49% zespoły artystyczne sztuka 169 329 403 238,46% członkowie zespołów artystycznych osoba 4524 7621 9160 202,48% koła (kluby) Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. członkowie kół (klubów) Przyglądając się bliżej danym dostępnym tylko za lata 2007-2011 należy zwrócić uwagę na spadek liczby seansów filmowych w domach kultury i podobnych instytucjach o blisko 60 p.p., dyskotek o 49 p.p., imprez turystycznych i sportowo-rekreacyjnych o 23 p.p., występów zespołów amatorskich o 29 p.p. oraz wystaw o 19 p.p. Wzrosła jedynie o 15 p.p. występów artystów i zespołów zawodowych oraz o 9 p.p. liczba prelekcji, spotkań i wykładów. Zmiany te znajdują odzwierciedlenie w zakresie uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. O blisko 78 p.p. zmalała liczba widzów na seansach filmowych, 64 p.p. uczestników dyskotek, 38 p.p. od- biorców występów zespołów amatorskich, o 30 p.p. wystaw, o 26 p.p. imprez turystycznych i sportowo- rekreacyjnych, o 12 p.p. występów artystów i zespołów zawodowych oraz o 11 p.p. prelekcji, spotkań i wykładów. Tabela 15. Działalność domów, ośrodków kultury, klu bów i świetlic (imprezy) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 Działalność domów, ośrodków kultury, obiekt 174 169 158 90,80% Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 klubów i świetlic - imprezy sztuka 7158 9221 6748 94,27% instytucje - 685 1640 280 40,88% imprezy sztuka 702 670 574 81,77% seanse filmowe - 2030 1874 1448 71,33% wystawy występy zespołów amatorskich - 587 701 679 115,67% występy artystów i zespołów sztuka 831 679 431 51,87% zawodowych sztuka 1202 1368 1322 109,98% dyskoteki prelekcje, spotkania, wykłady sztuka 828 643 644 77,78% imprezy turystyczne i sportowo - - - 858 849 - rekreacyjne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. konkursy 20
Tabela 16. Działalność domów, ośrodków kultury, klu bów i świetlic (uczestnicy imprez) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 Działalność domów, ośrodków kultury, Jednostka osoba 1233947 1514046 1145831 92,86% 2007 2009 2011 2011/2007 klubów i świetlic - uczestnicy imprez miary osoba 41733 35821 9309 22,31% imprezy osoba 129841 141342 91281 70,30% seanse filmowe osoba 418826 372819 262654 62,71% wystawy występy zespołów amatorskich osoba 336226 477844 296353 88,14% występy artystów i zespołów osoba 59285 33229 21895 36,93% zawodowych osoba 70732 80997 63018 89,09% dyskoteki prelekcje, spotkania, wykłady osoba 170098 110824 127217 74,79% imprezy turystyczne i sportowo - - - 51050 50286 - rekreacyjne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. konkursy Pogarsza się także zakres uczestnictwa w zespołach artystycznych. Dostępne tylko za lata 2007- 2011 dane świadczą o 16 p.p. spadku liczby zespołów artystycznych i 17 p.p. spadku liczby członków. Najgłębsze zmiany dotyczą spadku liczby zespołów muzyczno-instrumentalnych (26 p.p.) i teatralnych (21 p.p.). Stosunkowo trwałe są jedynie zespoły folklorystyczne, ludowe - pieśni i tańca, kapele. W nich też, jako jedynych, odnotowano minimalny wzrost liczby członków. Maleją głównie zespoły taneczne (25,5 p.p.) oraz teatralne i wokalne, chóry (po około 23 p.p.). W 2011 roku w Białymstoku siedzibę miało 10% zespołów artystycznych z całego województwa, w tym 17% tanecznych i po 14% teatralnych i muzyczno-instrumentalnych. W stolicy województwa było też 11% wszystkich członków zespołów artystycznych, w tym po około 15% z zespołów teatralnych, wokalnych i chórów oraz muzyczno-instru- mentalnych. 21
Tabela 17. Zespoły artystyczne i ich członkowie w województwie podlaskim w latach 2007-2011 sztuka 633 645 530 83,73% Zespoły artystyczne Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 96 107 75 78,13% ogółem sztuka 156 133 114 73,08% teatralne sztuka 124 117 105 84,68% muzyczne - instrumentalne sztuka wokalne i chóry 124 124 121 97,58% folklorystyczne (ludowe - pieśni i tańca, sztuka 131 162 115 87,79% kapele) taneczne osoba 9209 9155 7568 82,18% Członkowie zespołów artystycznych Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 osoba 1352 1340 1029 76,11% ogółem osoba 1630 1303 1312 80,49% teatralne osoba 1630 1516 1251 76,75% muzyczne - instrumentalne wokalne i chóry osoba 1890 2001 1963 103,86% folklorystyczne (ludowe - pieśni i tańca, osoba 2686 2988 2001 74,50% kapele) Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. taneczne W latach 2007-2011 o 28 p.p. wzrosła liczba kół i klubów w domach kultury i podobnych insty- tucjach. Niemniej, w podziale tematycznym dostrzegane są raczej spadki, co prawdopodobnie wiąże się z wzrostem ich zróżnicowania. Liczba członków kół i klubów wzrosła o 36 p.p. Szczególnie w dys- kusyjnych klubach filmowych (o 61 p.p.) i seniora (o 8 p.p.). Największe negatywne zmiany dotyczą klubów politechnicznych, których liczba członków zmalała o 84 p.p. i informatycznych – o 38 p.p. W 2011 roku w Białymstoku było 17% wszystkich klubów z województwa, w tym niemal co trzeci klub seniora lub terapeutyczny i co czwarty informatyczny i turystyczny lub sportowo-rekreacyjny. W Białymstoku były jedyne dwa działające w województwie kluby politechniczne. Jeśli chodzi o członkostwo klubów to 24,2% wszystkich osób gromadziły białostockie instytucje kultury. Adekwatnie do obecności klubów – najwięcej członków w porównaniu do całego regionu miały kluby seniora i terapeutyczne. 22
Tabela 18. Koła (kluby) i członkowie w domach kultu i podobnych instytucjach w województwie podlaskim ry w latach 2007-2011 sztuka 313 334 403 128,75% Koła (kluby) Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 5 3 2 40,00% ogółem sztuka 34 37 16 47,06% politechniczne sztuka 128 139 107 83,59% informatyczne sztuka 16 18 15 93,75% plastyczne sztuka 48 53 30 62,50% fotograficzne i filmowe sztuka 64 59 62 96,88% turystyczne i sportowo rekreacyjne sztuka 13 17 11 84,62% seniora sztuka 5 7 6 120,00% terapeutyczne dyskusyjne kluby filmowe osoba 6721 6720 9160 136,29% Członkowie kół (klubów) Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 osoba 119 61 20 16,81% ogółem osoba 619 780 388 62,68% politechniczne osoba 1813 1912 1761 97,13% informatyczne osoba 199 198 159 79,90% plastyczne osoba 785 974 652 83,06% fotograficzne i filmowe osoba 2838 2226 3081 108,56% turystyczne i sportowo rekreacyjne osoba 227 345 157 69,16% seniora osoba 121 170 196 161,98% terapeutyczne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. dyskusyjne kluby filmowe 23
Tabela 19. Kursy domów kultury i podobnych instytuc i ich absolwenci w województwie podlaskim w latach ji 2009-2011 sztuka 239 224 234 97,91% Kursy Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 17 9 14 82,35% ogółem sztuka 42 11 31 73,81% języków obcych sztuka 37 42 37 100,00% plastyczne sztuka 30 38 39 130,00% gry na instrumentach sztuka 39 48 31 79,49% wiedzy praktycznej sztuka 54 74 70 129,63% tańca sztuka komputerowe - - 12 - przygotowujące do nauki w szkołach artystycznych - 4043 3635 4327 107,02% Absolwenci ogółem Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 - 284 131 174 61,27% ogółem - 558 185 644 115,41% języków obcych - 310 520 614 198,06% plastyczne - 559 819 984 176,03% gry na instrumentach - 721 827 600 83,22% wiedzy praktycznej - 740 1099 1230 166,22% tańca komputerowe - - - 81 - przygotowujące do nauki w szkołach Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. artystycznych Bez większych zmian pozostaje ogólna liczba kursów realizowanych przez domy kultury i podobne insty- tucje. Wzrosła liczba kursów wiedzy praktycznej (30 p.p.) i komputerowych (29 p.p.). Najbardziej zmalała liczba kursów tańca (o 21 p.p.). Podniosła się także ogólna liczba absolwentów kursów o 7 p.p. W tym niemal dwukrotnie w przypadku kursów gry na instrumentach, wiedzy praktycznej i komputerowych. O blisko 40 p.p. spadła liczba ab- solwentów kursów językowych. Co ważne w 2011 roku 58% kursów instytucji kultury odbywało się w Białymstoku, w tym aż 92% kursów komputerowych i 82% kursów wiedzy praktycznej. Rozpatrując absolwentów kursów, białostockie domy kultury posiadały około 64% wszystkich osób z regionu, w tym 91,5% absolwentów z organ- izowanych w województwie kursów komputerowych, 90,1% absolwentów kursów przygotowujących do nauki w szkołach artystycznych i 85,9% absolwentów kursów wiedzy praktycznej. Uwzględniając podział uczestników na wiek, z dostępnych danych wynika, że maleje liczba ab- solwentów kursów - dzieci i młodzieży do 15. roku życia (21 p.p.). Spada też liczba absolwentów kursów komputerowych, języków obcych i tańca w tej grupie wiekowej. Wzrasta natomiast w przypadku kursów plastycznych, gry na instrumentach i wiedzy praktycznej. W 2011 roku z białostockich domów kultu- ry wywodziło się 30% obecnych w regionie absolwentów kursów w wieku do 15. roku życia. Najwięcej (57%) w przypadku kursów wiedzy praktycznej. Od 2011 notowane są też dane dotyczące absolwen- tów po 55. roku życia. Osoby starsze stanowią około 7% spośród wszystkich absolwentów kursów w regionie, w tym 19% kursów plastycznych, 8% tańca, 7% komputerowych, 3,5% wiedzy praktycznej i 1,7% języków obcych. Na Białystok przypada 35,9% wszystkich absolwentów kursów po 55. roku życia, w tym wszyscy kursów wiedzy praktycznej, 37,7% kursów tańca, 26,8% kursów komputerowych oraz 25,4% kursów plastycznych. 24
1.4. Oferta kulturalna z perspektywy regionalnej polityki kulturalnej Pojęcie polityka kulturalna nie ma jednego znaczenia. Jak twierdzi C. Barker odnosi się do: władzy nazywania; decydowania o tym, co składa się na wiedzę zdroworozsądkową; tworzenia „wersji oficjalnych”; i określania co stanowi „właściwy” świat społeczny18. Tym samym istotna jest krytyczna analiza dokumentów strategicznych oraz tekstów kultury, jej wytworów, świadomości i obecnych w niej ideologii. Dopiero od lat 80. XX wieku badacze kultury zaczęli poświęcać więcej uwagi instytucjonalne- mu wymiarowi władzy kulturowej oraz współpracować z twórcami kultury i władzami publicznymi w zakresie konstruowania polityk kulturalnych i strategii rozwoju kultury19. Sama polityka kulturalna, według wybitnego ekonomisty kultury D. Throsby’ego, stanowi jednak wynalazek przepełnionej optymizmem i idealizmem społecznym polityki międzynarodowej właściwej okresowi po zakończeniu II wojny światowej, który ma służyć bu- dowie pokojowych stosunków społecznych oraz rozwojowi ludzi20. Natomiast zdaniem B. Junga poli- tyka kulturalna stanowi twórcze podejście do stylów życia, przełamywania biernego naśladownictwa, czyli imitowania i ulegania przez ludzi wartościom składającym się na styl życia, które przyjmują bezre- fleksyjnie od innych, od swoich grup odniesienia, czy z przekazów medialnych21. Według K. Krzysztofka polityka kulturalna stanowi zaś „świadome, zgodne z założonymi celami i wartościami, wpływanie na procesy kulturowe w celu pobudzania uczestnictwa w kulturze i jej demokratyzacji, tworzenie kor- zystnych warunków dla twórczości, zachowania duchowego i materialnego dorobku pokoleń, przygo- towania - poprzez edukację - nowych pokoleń do dziedziczenia tego dorobku, czyli przekazu kanonu kultury danej społeczności oraz sprzyjania jej udziałowi w komunikacji między kulturami”22. Na potrzeby niniejszego opracowania za szczególnie pomocną do dalszych analiz uznaje się definicję zaproponowaną przez M. Dragićević-Šešic i B. Stojković, która zwraca uwagę na aspekty organ- izacyjne i własnościowe działalności sektora kultury. Zgodnie z nią polityka kulturalna to „świadome zarządzanie interesem publicznym w tym sektorze oraz podejmowaniem decyzji we wszystkich kwes- tiach związanych z rozwojem kulturalnym danego społeczeństwa. Kluczową rolę w jej definiowaniu odgrywa państwo, ale powinna ona być rezultatem dialogu między podmiotami, które są odpowiedzi- alne za jej rozwój. (…) może zaistnieć w pełni dopiero wówczas, gdy państwo będzie mogło zapewnić odpowiednie wpływy wszystkim trzem sektorom oraz gdy dojdzie do porozumienia w kwestii ich in- teresów”23. Innymi słowy współczesna polityka kulturalna nie powinna opierać się już na „odgórnym” narzucaniu strategii i programów działań przez administrację rządową i samorządową, lecz na ich współtworzeniu, współrealizacji i współzarządzaniu z publicznymi, komercyjnymi i pozarządowymi podmiotami działającymi w sektorze kultury. „Współdzielona” polityka kulturalna jako kombinac- ja podejść „odgórnych” i „oddolnych” łączy, zatem w sobie cele strategiczne władz publicznych oraz odpowiada na potrzeby inicjatyw obywatelskich na poziomie regionalnym i lokalnym24. W wymiarze diagnostycznym „Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018” 18 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005, s. 470. 19 Tamże, s. 489. 20 D. Throsby, Ekonomia i kultura, NCK, Warszawa 2010, s. 127-128. 21 B. Jung, Konsumpcja a styl życia, [w:] A. Kurzynowski (red.), Polityka społeczna, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2006, s. 132-133. 22 K. Krzysztofek, Polityka kulturalna w międzynarodowych raportach o kulturze, [w:] K. Mazurek-Łopacińska (red.), Problemy zarządzania sfera kultury i turystyki, Wyd. AE, Warszawa-Wrocław 1999, s. 11; [cyt. za:] G. Prawelska-Skrzypek, M. Smoleń, Polityka kulturalna samorządów, [w:] A. Frączkiewicz-Wronka (red.), Zarządzanie publiczne w lokalnej polityce społecznej, WSP TWP, Warszawa 2007, s. 191. 23 M. Dragićević-Šešic, B. Stojković, Kultura. Zarządzanie, animacja, marketing, NCK, Warszawa 2010, s. 29. 24 Tamże, s. 36. 25
zwraca się uwagę na najwyższe w kraju zróżnicowanie kulturowe województwa pod względem narodowościowym (Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie, Litwini), etnicznym (Romowie, Tatarzy) i wyz- naniowym25. Podkreślono też przystąpienie w 2009 roku regionu do „Programu Rozwoju Bibliotek”, co umożliwia ich modernizację. Zwrócono też uwagę na rozwój skansenów jako nowych atrakcji turystyc- znych - w Ciechanowcu, Nowogrodzie i Osowiczach, w Białowieży i Bielsku Podlaskim (Studziwodach), Nowoberezowie, Budach, Narwi i Puńsku26. Za specyficzne dla województwa uznaje się tkactwo szc- zególnie dwuosnowowe, garncarstwo, w tym ceramikę siwą i plecionkarstwo – sztuka ludowa jest pop- ularyzowana na jarmarkach i targach, głównie w Białymstoku, Suwałkach, Nowogrodzie i Kiermusach. Podkreślono też pogarszający się stan infrastruktury kulturalnej i konieczność podwyższania stand- ardów bazy materialnej istniejących obiektów oraz tworzenie warunków do powstawania nowych in- stytucji z obszaru kultury27. Stwierdza się spadek znaczenia kultury w życiu rodzinnym, głównie z uwagi na zmniejszenie dochodów dużej liczby mieszkańców i szeroką komercjalizację działalności kultural- nej. Alternatywą jest udział w „kulturze masowej” o czysto rozrywkowych funkcjach28. Zwraca się też uwagę na dysproporcje w dostępie do kultury - odbiorcami kultury artystycznej są głównie mieszkańcy miast. Różnice w mniejszym stopniu dotyczą aktywnego udziału w kulturze dzięki działalności organi- zacji pozarządowych, szkół, parafii i grup nieformalnych29. Głównymi problemami w obszarze kultury są: niedoinwestowanie infrastruktury kultury; ograniczanie wydatków związanych z uczestnictwem w kulturze; mało rozbudzone i uświadomione potrzeby kulturowe mieszkańców; niewystarczająca lic- zba działań edukacyjnych dotyczących uświadomienia roli kultury w życiu człowieka i rozwijania jego potrzeb kulturalnych; potrzeba modernizacji i podwyższania standardów bazy materialnej istniejących obiektów kulturowych a także tworzenie warunków do powstawania nowych instytucji z obszaru kul- tury30. Wobec powyższych w „Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018” sformułowano Cel 3. „Zwiększenie dostępności mieszkańców województwa do oferty kulturalnej” w ra- mach I Obszaru strategicznego „Zaspokajanie potrzeb rodzin podlaskich”31. Działalność szeregu insty- tucji (Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego, samorządu województwa, Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku, samorządów powiatowych i gminnych, Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury, Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, domów kultury i innych placówek kul- turowych oraz Kuratorium Oświaty w Białymstoku, placówek oświatowych, organizacji pozarządowych i mediów) ma być nastawiona na 7 następujących kierunków32: 1. wspieranie regionalnego ruchu społeczno-kulturalnego, poprzez promowanie bogactwa zasobów kulturowych regionu; 2. promowanie programów wspierania i ochrony indywidualnych cech kultury regionalnej (materialnej i niematerialnej); 3. umożliwienie uczestnictwa w życiu kulturalnym osób dorosłych, dzieci i młodzieży zamieszkujących tereny wiejskie; 25 Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010, s. 74. 26 Tamże, s. 75. 27 Tamże, s. 76. 28 Tamże, s. 76. 29 Tamże, s. 76-77. 30 Tamże, s. 78. 31 Tamże, s. 111. 32 Tamże, s. 111. 26
4. wspieranie innowacyjnych rozwiązań umożliwiających dostęp do kultury osobom ubogim; 5. organizacja szkoleń z zakresu możliwości pozyskiwania środków finansowych na rozwój kultury w regionie; 6. współpraca z mediami w zakresie promocji istotnych wydarzeń i działań kulturalnych w województwie; 7. włączenie instytucji kulturowych w nurt edukacyjny (wprowadzanie do szkół programów z zakresu edukacji regionalnej z wykorzystaniem miejscowych działaczy, pasjonatów, twórców). Przegląd głównych dokumentów strategicznych dotyczących sektora kultury w woj. pod- laskim pozwala zaryzykować twierdzenie, iż w niewystarczającym stopniu dostrzega się, wspiera i wykorzystuje aktywność podmiotów prowadzonych w ramach organizacji pozarządowych, w tym przedsięwzięć kulturalnych w zakresie ekonomii społecznej33. Niewiele też miejsca poświęca się in- stytucjom kultury prowadzonym jako przedsiębiorstwa prywatne. Zwraca się jednak uwagę, iż prob- lemem jest niedostateczna współpraca instytucji kultury, organizacji pozarządowych i innych organi- zatorów przedsięwzięć kulturalnych oraz mały udział przedsiębiorców we współrealizacji imprez o dużym zasięgu, wpływających na promocję i rozwój regionalny. Mimo to nie proponuje się jednak właściwie żadnych rozwiązań na rzecz poprawy sytuacji. Jednocześnie w latach 2008-2010 zadania w zakresie kultury i sztuki obok upowszechniania kultury fizycznej i sportu oraz działań na rzecz osób niepełnosprawnych należały do najczęściej zlecanych organizacjom pozarządowym przez gminy i powiaty woj. podlaskiego34. Warto przy tym podkreślić, że realizacja zadań w zakresie kultury i sztuki stanowiła w 2011 roku cel działalności 31% polskich organizacji pozarządowych35. Powiązana z tą tematyką edukacja i wychowanie jest zaś celem 47% podmiotów trzeciego sektora. Dotychczasowe badania pozwalają sądzić, iż obszary te stanowią główny cel działalności około 30% podmiotów trzecie- go sektora na terenie Białegostoku i powiatu białostockiego36. Bliższy opis dalszych mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla funkcjonowania kultury w województwie przedstawiono w tabeli 20. 33 Zob. Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008; Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, op. cit.. 34 Organizacje pozarządowe jako partner w umacnianiu lokalnych działań jednostek samorządowych w gminach i powiatach województwa podlaskiego w latach 2008-2010, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2011/2012. 35 Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011. 36 Diagnoza organizacji pozarządowych. Badanie socjologiczne w mieście Białystok i powiecie białostockim w ramach projektu „Wsparcie funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej - budowanie dobra wspólnego”, Centrum Promocji Podlasia, Białystok 2011. 27
Tabela 20. Analiza SWOT funkcjonowania kultury w regionie według Programu Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020 (PRKWP) oraz Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018 (WSPS) - zróżnicowanie kulturowe ludności zamieszkującej - niedostatek kadr wyspecjalizowanych w zarządzaniu kulturą, MOCNE STRONY SŁABE STRONY województwo podlaskie pod względem upowszechnianiu, marketingu, pozyskiwaniu środków na projekty, narodowościowym, etnicznym i wyznaniowym, - niewystarczająca elastyczność i brak umiejętności adaptacji - silna tożsamość regionalna wyrażająca się w instytucji kultury do nowych wyzwań, kultywowaniu mowy, kultury ludowej i folkloru, oraz w - nikłe powiązanie edukacji szkolnej oraz programów szkół wyższych twórczym korzystaniu z zasobów dziedzictwa regionu, z edukacją kulturalną, - tradycje związane z kulturą amatorską, silny ruch - zbyt mało rozbudzone i uświadomione potrzeby i kompetencje amatorski (zwłaszcza w dziedzinie folkloru, tańca, kulturowe mieszkańców, szczególnie w zakresie tzw. kultury plastyki i muzyki), wysokiej, - zły stan techniczny większości obiektów kultury i ich wyposażenia, niedopasowanie obiektów do potrzeb i oczekiwań odbiorców, - zwiększająca się liczba organizacji pozarządowych - niedostateczna wzajemna współpraca instytucji kultury oraz działających na rzecz kultury i jej upowszechniania (tylko - bogate dziedzictwo materialne, szczególnie w zakresie pomiędzy instytucjami kultury a organizacjami pozarządowymi i w PRKWP), zabytkowego budownictwa drewnianego, unikatowego w innymi organizatorami przedsięwzięć kulturalnych, skali kraju, - zły stan obiektów zabytkowych, szczególnie drewnianych, - powiązanie krajobrazu kulturowego z bogactwem niewystarczająca świadomość zwłaszcza samorządów co do przyrody (parki narodowe i krajobrazowe), konieczności ochrony obiektów zabytkowych, - prowadzenie ciekawej działalności kulturalnej na - niedostateczny udział mediów w popularyzowaniu problematyki peryferiach województwa podlaskiego (np. Sejny, Sokole, kulturalnej. Brak przedsięwzięć kulturalnych na najwyższym Krynki, Gródek, Zbójna, Raczki, Drozdowo), poziomie artystycznym, będących wizytówką regionu, - systematyczne zwiększanie nakładów na dofinansowanie - brak umiejętności nowoczesnej promocji i nowoczesnego zadań z zakresu ochrony zabytków, które to generują oferowania kultury, pozyskiwanie środków zewnętrznych. - słaba integracja i współpraca środowisk twórczych różnych dziedzin, - zbyt małe włączanie się przedsiębiorców do współrealizowania imprez o dużym zasięgu, wpływających na promocję i rozwój regionalny - brak w stolicy województwa nowoczesnej, wielofunkcyjnej sali (tylko w PRKWP), widowiskowej oraz amfiteatru. - wzrost wydatków publicznych na kulturę oraz SZANSE ZAGROŻENIA zwiększająca się dostępność do funduszy unijnych na - niż demograficzny, wyludnianie się tzw. ściany wschodniej, starzenie ochronę i rozwój kultury, - brak systematycznych badań nad kulturą, jej upowszechnianiem, się społeczeństwa (tylko w PRKWP), - przygraniczne położenie województwa podlaskiego dziedzictwem kulturowym, odbiorem, uczestnictwem, umożliwiające współpracę i wymianę kulturalną z - trudności w skutecznym pozyskiwaniu środków unijnych ze sąsiadami, względu na wymagany duży wkład własny, - członkostwo Polski w UE sprzyjające nawiązaniu - postrzeganie województwa jako „Polski B” o niskim poziomie współpracy z innymi krajami UE, kultury i małej atrakcyjności, - systematyczny rozwój turystyki, w tym kulturowej, - odpływ młodych, wykształconych i ambitnych ludzi do innych miast, - zwiększający się nacisk na rozwój i poszanowanie tradycji regionów, lokalnych, - dekapitalizacja obiektów kultury, szczególnie w gminach. - powstawanie konkurencji na rynku kultury poprzez rozwój działań i równoprawność sektora publicznego i niepublicznego, - możliwość zapewnienia bezpłatnego dostępu do Internetu w szkołach, bibliotekach publicznych i urzędach. Źródło: opracowanie własne na podstawie Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008, s. 13-14; Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010, s. 77-78. Jak zauważają autorzy raportu „Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego” z 2011 roku w regionie nie prowadzono do tej pory badań nad stanem regionalnego przemysłu kreaty- wnego37. Nie wiadomo dokładnie jaki udział w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu oraz w jaki 37 B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk-Kochańska, A. Klimczuk, J. Kierklo, J. Żynel-Etel, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok 2011. 28
sposób są ze sobą powiązane przedsięwzięcia z dziedzin właściwych, nie tylko dla sektora kultury (jak np. sztuki wizualne, sztuki performatywne, dziedzictwo, książka i prasa, projektowanie mody, produk- cja filmów i wideo, muzyki, marek luksusowych), ale też branży i przemysłów kreatywnych (np. wzor- nictwo, architektura, reklama) oraz pokrewnych, współzależnych (np. elektronika użytkowa, telekomu- nikacja, oprogramowanie, turystyka). Nie ma też ani regionalnej, ani lokalnych koncepcji rozwoju takich przemysłów. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż przemysły kreatywne mają współcześnie szczególnie duży udział we wzroście gospodarczym i wzroście zatrudnienia także w krajach Unii Europejskiej i stanowią istotną część strategii „Europa 2020”38. Znaczeniu kreatywności poświęca się także wiele uwagi w projektach rządowej „Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju” do 2030 roku39 i „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego”40 oraz przyjętych już „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010- 2020” i „Strategii Rozwoju Kraju 2020”42. W analizie założono, że kluczową rolę w rozwoju kultury w województwie ma jego stolica. Według badań PwC nad stanem 11 dużych miast Polski głównym wyzwaniem Białegostoku jest bu- dowa Kapitału Kultury i Wizerunku43. Kształtuje się on na poziomie 57,3% przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100%. Miasto przyciąga relatywnie mało turystów, jest mniej widoczne w Internecie, poświęca mu się najmniej miejsca w popularnych przewodnikach o Polsce. Ma też najniższy spośród analizowanych ośrodków odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą. W badaniach z 2012 roku PwC prognozuje dużą skalę niedoinwestowania infrastruktury społecznej miasta Białystok44. W tym infrastruktury, która może służyć celom animacji kulturalnej i budowy społeczeństwa oby- watelskiego, jak: szkoły, przedszkola, kina, muzea, teatry. Białystok obok Rzeszowa posiada pod tym względem największe zaległości spośród 12 badanych dużych miast Polski. „Strategia Rozwoju Miasta Białystok na lata 2011-2020 plus” zawiera w obszarze kultury, sportu i turystyki łączny cel strategiczny „D. Atrakcyjność i dostępność oferty kulturalnej, sportowej, turystycznej i rekreacyjnej”45. Jego realizacji ma służyć dążenie do wypełnienia sześciu priorytetów: D.1. „Wspieranie środowisk twórczych w Mieście i rozwój infrastruktury kulturalnej”, D.2. „Kreowanie przedsięwzięć kul- turalnych o prestiżowym znaczeniu krajowym i międzynarodowym”, D.3. „Tworzenie regionalnego cen- trum turystycznego”, D.4. „Wspieranie przedsiębiorczości w sferze turystyki i działalności kulturalnej”, D.5. „Promowanie aktywnych stylów życia i rozwój infrastruktury rekreacyjnej” oraz D.6. „Tworzenie sportowego centrum o znaczeniu ponadregionalnym”. Choć zwraca się uwagę na działalność organizacji pozarządowych, szczególnie w zakresie edukacji, kultury, integracji i spraw społecznych to już brakuje odniesień do przedsiębiorczości i ekonomii społecznej. Wśród kierunków działań zwrócono jednakże uwagę na „stwarzanie warunków dla rozwoju przemysłów kultury w mieście”46. Miastu brakuje spójnej strategii polityki kulturalnej. Postuluje się bowiem stworzenie odrębnych programów dotyczących: (a) rozwoju infrastruktury w sferze kultury, turystyki, sportu i rekreacji; (b) rozwoju aktywności w sferze kultury, turystyki, sportu i rekreacji; (c) budowy przyszkolnych obiektów sportowych i rekreacyjnych; 38 Zob. P. Kern, Polityka kulturalna: nowe trendy w Europie, [w:] B. Jung (red.), Ekonomia kultury. Od teorii do praktyki, NCK, Warszawa 2011, s. 59-60. 39 Zob. M. Boni (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część I, MAiC, Warszawa 09.05.2012; M. Boni (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część II, MAiC, Warszawa 09.05.2012. 40 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012. 41 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, MRR, Warszawa 2010. 42 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Rada Ministrów, Warszawa, wrzesień 2012. 43 Raporty na temat wielkich miast Polski. Białystok, PwC, Warszawa 2011. 44 Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski. Perspektywa 2035, PwC, Warszawa 2012. 45 Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 120-122. 46 Tamże, s. 128. 29
(d) współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kul- tury i dziedzictwa narodowego; oraz (d) ochrony zabytków, dóbr kultury i dóbr kultury współczesnej47. Należy też wspomnieć, że w 2009 roku miasto Białystok, z inicjatywy Fundacji M.I.A.S.T.O. Białystok, zgłosiło swoją kandydaturę w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Aplikacja została oparta na haśle przewodnim „sztuka współistnienia” przez co próbowano nawiązać do tradycji wielokulturowości48. Niewiele miejsca poświęcono jednak dialogowi z samymi mieszkańcami miasta. Komisja konkursowa w raporcie preselekcyjnym odrzuciła kandydaturę Białegostoku uznając, iż aplikac- ja nie uwzględnia w wystarczającym stopniu środowiska pozarządowego oraz ma ograniczony program zaangażowania mieszkańców w budowę polityki kulturalnej49. Brak zmian w tym zakresie doprowadził w 2012 roku do wyraźnego konfliktu organizacji pozarządowych z władzami miasta wobec propozycji dalszego finansowania wysokobudżetowego festiwalu Białystok Pozytywne Wibracje50. Spór ten mogą zaostrzyć propozycje dotyczące zmniejszenia budżetu na dofinansowanie działalności z zakresu kultu- ry na 2013 rok51. Z drugiej strony, istnieje szansa na poprawę tej sytuacji. We wrześniu 2012 roku z inic- jatywy Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku doszło do powołania „Wspóltu- ry” - nieformalnej sieci instytucji kultury obejmującej podmioty publiczne, pozarządowe i komercyjne celem poprawy koordynacji ich działań, wspólnego kształtowania kalendarza wydarzeń kulturalnych, promocji i tworzenia nowych projektów52. 47 Tamże, s. 142, 144. 48 Sztuka Współistnienia. Wniosek aplikacyjny o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Białystok 2016, Białystok 2010. 49 Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspołecznianie procesu przygotowań aplikacji konkursowych w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Res Publica Nowa, Warszawa 2011. 50 A. Kłopotowski, Kolejka po 2,5 miliona złotych. Kulturalna ofensywa promocyjna, „Gazeta Wyborcza” 03.10.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bia lystok/1,35241,12597727,Kolejka_po_2_5_miliona__Kulturalna_ofensywa_promocyjna.html [04.12.2012]. 51 A. Kłopotowski, Jest nam smutno, jest nam źle. Białostocka kultura w odwrocie, „Gazeta Wyborcza” 12.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bia lystok/1,35235,13034053,Jest_nam_smutno__jest_nam_zle__Bialostocka_kultura.html [14.12.2012]; M. Kochanowski, Do radnych miejskich. O cięciach kultury pozarządowej, „Gazeta Wyborcza” 14.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,13047560,Do_radnych_miejskich__O_cieciach_kul tury_pozarzadowej.html [14.12.2012]. 52 Wspóltura inauguruje sezon, „Wrota Podlasia” 13.09.2012, www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/kultura_sztuka/Wspoltura_inauguruje_sezon.htm [04.12.2012]. 30
2. OPIS METODOLOGII 2.1. Opis metod i technik badawczych zastosowanych w projekcie W celu zapewnienia osiągnięcia założonych celów projektu, skonstruowano rozbudowaną metodologię, w ramach której posłużono się rozmaitymi metodami i technikami badawczymi, zarówno jakościowymi, jak też ilościowymi. W „Diagnozie partycypacji w kulturze mieszkańców województwa podlaskiego” posłużono się: 1. analizą danych zastanych (Desk Research); 2. zogniskowanymi wywiadami grupowymi – FGI (Focus Group Interview), a w jego ramach technikami projekcyjnymi badającymi wizerunek instytucji kulturalnych ze szczególnym uwzględnieniem Teatru Dramatycznego; 3. indywidualnymi wywiadami pogłębionymi – IDI (Individual In-Depth Interview); 4. wywiadami telefonicznymi CATI (Computer Assisted Telephone Interview); 5. wywiadami PAPI (Pen and Paper Interview); 6. wywiadami CAWI (Computer Aided Web Interview); 7. analizami statystycznymi, w tym segmentacją opartą o analizę czynnikową i regresję logistyczną. Poniżej zamieszczono charakterystykę poszczególnych - wykorzystanych w zrealizowanym przedsięwzięciu badawczym - metod i technik oraz sposób doboru próby w każdym z modułów składających się na zrealizowany projekt. Wywiad telefoniczny - CATI (Computer Assisted Telephone Interview) jest techniką stosowaną przy realizacji badań ilościowych, polegająca na przeprowadzaniu wywiadów telefonicznych z responden- tami z wykorzystaniem komputera. Zapewnia ona zachowanie reprezentatywności wylosowanej próby, a co za tym idzie możliwość przekładania wyników na całą populację(mieszkańcy województwa pod- laskiego). Jej zaletą jest: • szybka i efektywna realizacja badań bez ponoszenia zbędnych kosztów na dojazdy ankieterów do re- spondentów rozproszonych po całym województwie; • wykluczenie błędów ankieterskich przy wypełnianiu ankiety, dzięki aplikacji komputerowej, która blokuje wprowadzenie błędnych danych i kontroluje przebieg elektronicznego kwestionariusza; • dokładna kontrola założonej próby i kwot; • minimalizacja przekłamań ankietera, który dzwoni na losowo wygenerowane numery telefoniczne i jest nadzorowany przez członków zespołu śledzących na bieżąco przebieg prowadzonych wywiadów; • automatyczne kodowanie uzyskiwanych danych i informacji w czasie rzeczywistym (tj. w trak- cie trwania wywiadu), co umożliwia natychmiastowe przystąpienie do opracowywania wyników po zakończeniu badania. Dobór próby do badania CATI miał charakter warstwowo-losowy. Celem tego doboru było zapewnienie reprezentatywności wyników uzyskanych w trakcie badania - na podstawie danych otrzymanych w badaniu wylosowanej próby można wnioskować o całej populacji (mieszkańcach woj. podlaskie- go). Pamiętać jednak należy, iż reprezentatywność dotyczy jedynie zmiennych, które stanowiły podstawę tworzenia warstw. Badanie odbyło się wśród mieszkańców woj. podlaskiego na próbie 31
N=550, w wieku 15-74. Operatem losowania była baza teleadresowa mieszkańców woj. podlaskiego. Bezwzględnie największa koncentracja oferty kulturalnej (ilość instytucji kulturalnych oraz odbywających się wydarzeń kulturalnych), jak potwierdzają analizy danych zastanych zaprezentow- ane w rozdziale pierwszym, występuje w stolicy regionu – Białymstoku. Z powyższego względu celowo zdecydowano się na sprofilowanie próby badawczej, przyjęto założenie, iż dysproporcje w dostępie do kultury pomiędzy mieszkańcami Białegostoku i regionu są obiektywne. W celu osiągnięcia założonych celów projektu, uznano, iż nie ma podstaw analizować partycypacji bądź znajomości instytucji kultury w subregionach, w których brak jest jakichkolwiek placówek kulturalnych. Białystok poza administracyjną funkcją stolicy regionu stanowi także stolicę edukacyjną, w której kształci się znaczna część młodych roczników z woj. podlaskiego. Miasto nad rzeką Białą charakteryzuje się silną absorbcją ludności z re- gionu, gwarantuje zatrudnienie nie tylko dla swych mieszkańców, lecz również gmin ościennych (tzw. sypialni Białegostoku – gm. Choroszcz, gm. Supraśl, gm. Wasilków, gm. Dobrzyniewo). Korzystanie z kultury w woj. podlaskim, o ile odbywa się w ogóle, ma w zdecydowanej mierze miejsce w Białymstoku, a beneficjentami oferty instytucji kulturalnych są w przeważającej skali mieszkańcy tej aglomeracji. Ze względu na tą sytuację modelując próbę badawczą wydzielono dwie subkategorie: mieszkańców Białegostoku (N=400) i mieszkańców pozostałych jednostek samorządu terytorialnego woj. podlask- iego (N=150) – łącznie zrealizowano więc 550 wywiadów telefonicznych. Zmiennymi warstwującymi przy tworzeniu próby były płeć i wiek (wiek został rekodowany w następujące kohorty: 15-29 lat; 30-44 lata; 45-59 lat; 60-74 lata). Podstawą doboru warstwowego i tworzenia rozkładów zmiennych płci i wieku były dane z Banku Danych Lokalnych GUS . Na podstawie zawartych tam informacji odtworzono strukturę populacji mieszkańców Białegostoku oraz woj. pod- laskiego (bez Białegostoku)(Tabela21). Tabela 21. Struktura populacji mieszkańców Białegostoku i województwa podlaskiego (bez Białegostoku) BIAŁYSTOK WOJEWÓDZTWO (bez Białegostoku) 33635 34037 67672 144729 136389 281118 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 33694 35332 69026 123893 119045 242938 15-29 15-29 28893 33902 62795 123516 126873 250389 30-44 30-44 14955 22428 37383 64742 84678 149420 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 111177 125699 236876 RAZEM 456880 466985 923865 Następnie ustalono liczbę wywiadów do zrealizowania w ramach każdej z warstw – proporcjon- alnie do wielkości przedziałów wyodrębnionych populacji. Tabela 22. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI BIAŁYSTOK (N=400) WOJEWÓDZTWO (bez Białegostoku) N=150 57 57 114 24 22 46 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 57 60 117 20 19 39 15-29 15-29 49 57 106 20 20 41 30-44 30-44 25 38 63 11 14 24 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 188 212 400 RAZEM 75 75 150 32
Ostatnim etapem był podział próby wojewódzkiej (bez Białegostoku) ze względu na dwudzielną strukturę zamieszkiwania w jednostkach osadniczych (wieś, miasto). Na podstawie informacji z Banku Danych Lokalnych GUS ustalono, że na wsi zamieszkuje 53% interesującej nas populacji, w miastach pozostałe 47%. Stosując ponownie mechanizm proporcjonalnego podziału odtworzono miniaturę tego rozkładu w postaci ilości wywiadów do zrealizowania w poszczególnych warstwach. Tabela 23. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI MIASTA WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO WSIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO (bez Białegostoku) N=70 N=80 11 10 21 13 12 25 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 9 10 19 11 9 20 15-29 15-29 9 10 19 11 10 21 30-44 30-44 5 6 11 6 8 14 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 34 36 70 RAZEM 41 39 80 Indywidualny Wywiad Pogłębiony (IDI) - jest to swobodna rozmowa, którą prowadzi spec- jalnie przygotowany do tej roli badacz. Stosowanie tej metody jest sprawdzone w przypadku badań jakościowych. Dane zebrane face to face pozwalają na poznanie opinii, przekonań i postaw respondenta oraz na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat interesujący badacza. W tego typu wywiadach pytania zazwyczaj nie podlegają standaryzacji, chociaż nie stanowi to reguły. Charakteryzują się formą otwartą, a o kolejności i sposobie ich formułowania decyduje osoba prowadząca. Stosuje się też niekiedy pyta- nia pomocnicze lub naprowadzające - ten zabieg ma na celu uzyskanie jak najbardziej wyczerpujących odpowiedzi. Badanie przeprowadzone techniką wywiadu pogłębionego nie jest reprezentatywne. Wszystkie przedstawione opinie mają charakter indywidualnych wypowiedzi, a wnioski zbudowane na podstawie wywiadów stanowią przyczynek do szerszych badań i opracowań. Pięć wywiadów IDI zostało zrealizowanych we wrześniu 2012 roku z ekspertami z obszaru „kultury wysokiej”. Badani specjaliści posiadają wysokie kompetencje, doświadczenia oraz wiedzę praktyczną i teoretyczną w działalności kulturalnej. W gronie ekspertów znalazły się osoby pracujące w teatrach – instytucjonalnych i stowarzyszeniowym, galerii sztuki oraz w urzędzie. Respondenci to osoby zarządzające instytucjami kultury oraz reprezentujące administrację samorządową w woj. pod- laskim. Wywiady zarejestrowano na dyktafonie. Interpretacji wyników dokonano na podstawie wnikli- wej analizy zapisu audio. Wywiady były przeprowadzone w oparciu o ustrukturalizowany scenariusz, co nie zaburzyło swobodnego toku rozmowy. Decyzja o zastosowaniu takiego narzędzia wynikała z potrzeby uzyska- nia informacji zaliczających się do konkretnych obszarów wiedzy. Takie posunięcie umożliwiło z jed- nej strony zebranie indywidualnych opinii, a z drugiej ograniczało uzyskanie materiału badawczego do zawężonego tematycznie pola. Zogniskowany Wywiad Grupowy (FGI) - zogniskowany wywiad grupowy to dyskusja na z góry określony temat z 6-12 osobami. Prowadzi ją moderator, posiłkując się uprzednio sporządzonym scenariuszem. Zadaniem prowadzącego jest ukierunkowywanie rozmowy na meritum spotkania, zachęcanie uczestników do aktywności oraz stymulowanie ich kreatywności, także za pomocą sprawd- zonych zadań i ćwiczeń. Zaletą FGI jest wykorzystanie potencjału procesów grupowych, uczestnicy oddziałując na siebie wykazują wyższą aktywność i kreatywność. Dodatkowo, sami w trakcie dyskusji 33
weryfikują swoje poglądy, dochodząc często do wspólnej konkluzji, co zwiększa trafność uzyskiwan- ych informacji. W wywiadach grupowych wykorzystuje się często techniki projekcyjne, dzięki którym uzyskuje się wgląd w postawy ukryte, nieuświadomione lub trudne do werbalizacji. W zrealizowanym projekcie odbyły się 4 zogniskowane wywiady grupowe. Uczestnikami były osoby korzystające, jak i niekorzystające z instytucji „kultury wysokiej”. Dane uzyskane w wyniku reali- zacji prac grup fokusowych posłużyły następnie jako pomoc w przygotowaniu narzędzi ilościowych. 1) Pierwszy i drugi wywiad grupowy został zrealizowany z osobami niekorzystającymi z instytucji „kultury wysokiej”. Celem przedsięwzięcia było wskazanie barier, substytutów, powodów ich niechęci do takich form kultury oraz ustalenie jakie działania, formy promocji, wydarzenia skłoniłyby ich do aktywizacji w tym obszarze. 2) Trzeci wywiad grupowy został zorganizowany z partycypującymi w „kulturze wysokiej”, ale niekorzystającymi z oferty Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Zamierzeniem tego fokusa było zdiagnozowanie powodów, przeszkód, przyczyn nieuczestnic zenia w wydarzeniach organizowanych przez tą instytucję. 3) Czwarty wywiad grupowy objął stałych klientów Teatru Dramatycznego (korzystających z oferty Teatru przynajmniej dwa razy w roku). Ich opinie pozwoliły odsłonić postrzeganie Teatru przez odbiorców jego produktów, lecz również ich wizje zmiany, ulepszenia czy modernizacji polityki Teatru. Fokus umożliwił również wskazanie silnych stron Teatru Dramatycznego, wyeksponowanie jego przewagi konkurencyjnej na tle innych instytucji kultur alnych w regionie. ed Web Interview). PAPI jest to tradycyjna technika stosowana przy realizacji badań ilościowych, Wywiad kwestionariuszowy PAPI (Pen and Paper Interview) i CAWI (Computer Assist- polegająca na przeprowadzaniu wywiadów z respondentami z wykorzystaniem papierowego kwes- tionariusza wywiadu. Zasadność jej zastosowania podczas jednego z etapów projektu znajduje uzasa- dnienie w konwencji subbadania: wywiady były realizowane z użytkownikami Teatru Dramatycznego przed i po wytypowanych spektaklach, bezpośrednio w siedzibie teatru. CAWI to technika również stosowana w badaniach ilościowych, wykorzystująca Internet do reali- zacji wywiadów z respondentami. Jako zalety tej techniki należy wymienić: łatwość w dotarciu do specy- ficznych grup docelowych (w tym przypadku stałych klientów Teatru Dramatycznego). Dzięki newslet- terowi teatru, z którego korzysta znacząca grupa użytkowników, a także portalowi społecznościowemu, na którym ponad 2000 osób monitoruje wydarzenia związane z działalnością tej instytucji, użycie tego instrumentu badawczego było wysoce racjonalne. W projekcie posłużenie się tymi dwiema technikami miało na celu zbadanie aktualnej publiczności Teatru Dramatycznego w podziale na stałych użytkowników (odwiedzający teatr przynajmniej dwa razy w roku) oraz odbiorców okazjonalnych (bywający w teatrze przynajmniej raz w roku). W programie założono realizację 300 wywiadów: 150 techniką PAPI oraz 150 z wykorzystaniem CAWI. Ze względu na fakt, iż były to badania eksploracyjnie (nigdy wcześniej Teatr nie realizował podobnych projektów), nie ustalano sztywnych ram próby badawczej, ponieważ nie posiadano wiedzy na temat struktury de- mograficznej użytkowników. W przypadku badania PAPI, gdzie zrealizowano 150 wywiadów, posłużono się interwałową metodą doboru (polegającą na rekrutowaniu przez ankieterów do wywiadu co czwartej osoby przychodzącej do teatru na przedstawienie, z zastrzeżeniem, że jeśli pojawiała się grupa znajomych, 34
to jedynie jedna osoba z tej grupy mogła wziąć udział w wywiadzie).Wywiady zostały przeprowad- zone w trakcie czterech kolejnych weekendów, podczas każdego z wystawianych na scenach teatru przedstawień. Dzięki tym zabiegom została zachowana względna losowość uczestników badania. W przypadku badania CAWI link do ankiety rozesłano do wszystkich osób zapisanych do newslettera Teatru Dramatycznego oraz osób, które obserwują wydarzenia tej instytucji na portalu społecznościowym (2278 subskrybentów)54. Aby wziąć udział w ankiecie należało spełnić dwa kryteria rekrutacyjne: respondent musiał odwiedzić Teatr Dramatyczny w trakcie ostatnich 12 miesięcy przyna- jmniej raz, a także musiał widzieć co najmniej jedno z 19 ocenianych w badaniu przedstawień. Finalnie osiągnięto znacznie większą próbę niż założono we wniosku. W badaniu CAWI zrealizowano skutecznie 350 ankiet (368 kolejnych nie zostało wypełnionych całkowicie bądź osoby wypełniające nie spełniały warunków progowych dostępu, zawartych w pytaniach rekrutacyjnych). Reasumując, zebrane wyniki z obu badań pozwoliły na osiągnięcie próby N=500, w której znalazło się 221 osób - użytkowników okazjonalnych oraz 275 osób - odbiorców stałych (4 osoby o nieokreślonej intensywności korzystania z teatru - w badaniu PAPI nie zaznaczono prawidłowo odpowiedzi). Techniki ilościowe użyte w projekcie stanowiły uzupełnienie próby z badania reprezentatywnego i pozwoliły dotrzeć do znaczącej liczby uczestników „kultury wysokiej”, uprawniającej do sporządzenia wiarygodnych opracowań na temat partycypacji w kulturze mieszkańców regionu podlaskiego. Wykor- zystanie połączonych technik zapewniło ponadto odpowiednią losowość próby przez co zwiększono prawdopodobieństwo uzyskania wyników zgodnych z rozkładem populacji generalnej użytkowników Teatru Dramatycznego. 2.2. Nota metodologiczna W Raporcie dane przedstawiane są w formie tabelarycznych zestawień. W poszczególnych tabe- lach pojawiać się będą symbole „+” i „-”. Oznaczają one adekwatnie: istotnie większą lub istotnie mniejszą różnicę statystyczną przy zachowaniu 95-o % poziomu ufności pomiędzy określonymi wartościami zmiennych statystycznych. 54 Stan na 10.09.2012. 35
3. OPINIE EKSPERTÓW NA TEMAT STANU KULTURY WYSOKIEJ Obszary badawcze Głównym celem badania z ekspertami (metoda wywiadów indywidualnych IDI) było pozyskanie informacji na temat ich opinii o stanie „kultury wysokiej” w województwie podlaskim. Na poziomie operacyjnym wyłoniły się cztery obszary badawcze, które dotyczyły: • ogólnych spostrzeżeń na temat „kultury wysokiej” w woj. podlaskim; • poziomu partycypacji mieszkańców woj. podlaskiego w „kulturze wysokiej”; • promocji „kultury wysokiej” wśród mieszkańców woj. podlaskiego; • polityki regionalnej w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej”. Rezultaty badania Eksploracja zakładanych obszarów badawczych dostarczyła informacji na temat ram defini- cyjnych „kultury wysokiej”, jej relacji z „kulturą masową”, instytucji reprezentacyjnych w woj. podlaskim, jakości przedsięwzięć kulturalnych i reakcji na nie, zarówno w kontekście regionalnym i ogólnokrajow- ym. Ponadto uzyskano pogłębione informacje na temat charakteru partycypacji mieszkańców regionu w „kulturze wysokiej” – barier, potencjalnych możliwości podniesienia poziomu uczestnictwa, a także poszerzenia poszczególnych grup odbiorców i grup docelowych. Zostały ukazane kwestie związane z promocją „kultury wysokiej” – jej skala, możliwości i ograniczenia, uwzględniające jednocześnie specyfikę administracyjnego woj. podlaskiego jako obszaru peryferyjnego. Badanie dostarczyło informacji na temat jakości współpracy pomiędzy instytucjami „kultury wysokiej” a administracją samorządową. W kolejnych częściach opracowania każdy z obszarów badawczych został szczegółowo omówiony. 3.1. Spostrzeżenia na temat „kultury wysokiej” w województwie podlaskim 3.1.1. Definicja „kultury wysokiej” Przeprowadzone badanie umożliwiło uzyskanie intersubiektywnych ram definicyjnych pojęcia „kultura wysoka”. Respondenci zaangażowani w projekt zwracali przede wszystkim uwagę, iż jest to pewien rodzaj przemyślanej, rzetelnej działalności, skierowanej na twórcę i odbiorcę, a wynikającej z dużego doświadczenia i wykształcenia artysty. Z założenia „kultura wysoka” nie jest ukierunkowana na masowego odbiorcę, ani na działania komercyjne. Przyznano, że do odbioru „kultury wysokiej” trze- ba mieć pewnego rodzaju przygotowanie, ponieważ jest to kontinuum świadomości, spuścizny pokoleń i przyjmowanie tego wymaga wiedzy. Co, jak jeden z rozmówców przyznaje: „(…) kojarzy się z czymś pejoratywnym ponieważ obnaża ludzkie niedouczenie”. (IDI 4) Jednocześnie podkreślano, iż nie ma jednej definicji kultury wysokiej, gdyż działania w tym zakresie odbywają się na różnych polach. Kultura wysoka znajduje wyraz w działalności teatrów, oper, muzeów, galerii, a nawet domów kultury, co wpływa na zróżnicowany charakter jej przejawów. Jedna z badanych osób postrzega „kulturę wysoką” jako ważny komponent tożsamości naro- dowej oraz wizerunku państwowego we współpracy międzynarodowej. Twierdzi, iż: „’Kultura wysoka’ to taki element życia, z którego nie sposób zrezygnować. Naród bez niej traci swoją 36
tożsamość. Jeżeli nie dbamy o ‘kulturę wysoką’ to przestajemy być partnerem dla kogokolwiek na świecie. [w kontekście oszczędności]. (…) Bardziej przyda się szpital. (…) A tymczasem przynosi wielkie korzyści. Jest to jednocześnie bardzo delikatna tkanka, bo wbrew pozorom najłatwiej jest z niej zrezygnować Ale to jest słabo mierzalne, słabo namacalne przez osoby, które decydują o jej funkcjonowaniu (dotowaniu „kultury wysokiej”)”. (IDI 3) 3.1.2. „Kultura wysoka” versus „kultura masowa” W opinii większości badanych, w dzisiejszych czasach, zdecydowanie zacierają się granice pomiędzy „kulturą wysoką” a „kulturą masową”, co tychże osób zdaniem jest zjawiskiem negatywnym. Powodów zamazywania granic jest wiele, wśród nich kluczowym jest funkcjonowanie w rzeczywistości medialnej, która niejako narzuca definicję „kultury wysokiej”. Po pierwsze, granica ta zaciera się na poziomie świadomościowym i umiejętności rozróżnienia przez odbiorcę. Jak przyznaje badany: „Media starają się udowodnić, iż ‘kulturą wysoką’ są dosyć mierne kabarety, biesiady, które nimi zawładnęły. Ukonstytuowało się coś takiego, że liczne media lansują rzeczy to, co w ogóle wystarczy”. (IDI 4) lekkie, łatwe i przyjemne, poprzez co, przenoszą taki rodzaj przeświadczenia, że to jest ważne, i że to jest Po drugie granica pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową” rozmywa się na poziomie konkretnych działań. Respondenci w większości są zgodni co do opinii, iż w obecnych realiach życia społecznego liczą się przede wszystkim działania komercyjne, rentowne, przynoszące zysk. W konsekwencji „kultu- ra wysoka” jest zmuszona do swego rodzaju podporządkowania się relacji kupna - sprzedaży. Respond- entka stwierdza, że: „Ludzie zajmujący się ‘kulturą wysoką’ (…) mają coraz częściej pokusę dostosowywania się do potrzeb szerokiego odbiorcy. Walcząc o publiczność, o środki i w jakimś momencie łatwo zrezygnować z wysublimowanego przedsięwzięcia, na wysokim poziomie, bo jego frekwencja będzie mniejsza niż przy (…) imprezie zakładającej wysoką publiczność np. festiwal. (…) by zabezpieczyć funkcjonowanie instytucji. (…) Przywiązuje się coraz większą wagę do otwartości instytucji, co staje się pułapką, instytucja robi się publiczności” (IDI 3). niewyrazista. Siłą rzeczy zaczyna się wtedy ocierać o komercję, o jakiś rodzaj kompromisu w kierunku Kolejną przyczyną zacierania się granic pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową”, która została zasygnalizowana w trakcie badania, są uwarunkowania jakie towarzyszą dotacjom na działalność artystyczną. Wiele form wsparcia jest dedykowanych na działania w konkretnym obszarze (np. rok cho- pinowski), a nie na twórczość samą w sobie. Powoduje to, zdaniem jednego z rozmówców, rezygnację z wizji artysty na rzecz zrobienia niekoniecznie czegoś w obszarze własnych zainteresowań, ale przynoszącego zysk. W opinii respondentów, zjawisko zacierania się granic pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową”, wzmacnia również popyt na ludyczne poczucie humoru, a także na treści, które nie wymagają od człowieka głębszej refleksji, a jednocześnie dają poczucie uczestnictwa w kulturze. W związku z tym pojawia się niebezpieczeństwo wkraczania „kultury wysokiej” w obszar „kultury masowej”. Jedna z badanych stwierdza: „Dzisiaj ‘kultura wysoka’ niebezpiecznie próbuje się przypodobać wszystkim. (…) Z jednej strony jeżeli jest to działanie, które trzyma poziom, to jest to działanie dobre. Nato- niepokojące” (IDI 5). miast jeśli na siłę chce się przybliżyć tak zwaną kulturę wysoką i (…) zapomina się o poziomie, to jest to już Równolegle pojawił się też pogląd, że niektóre działania z zakresu „kultury masowej” mogą nieść 37
za sobą treści z obszaru „kultury wysokiej”. Został wyeksponowany przykład Podlaskiej Oktawy Kultur. Zdaniem respondentki ten festiwal ma charakter masowy, podczas którego czasami występują wykon- awcy, którzy zaliczają się do grona twórców „kultury wysokiej”, a tym samym treści tej kultury zostają „przemycone” do masowego odbiorcy. W trakcie dyskusji pojawił się tylko jeden głos oceniający, iż granica pomiędzy „kulturą wysoką” a „masową” robi się bardziej wyraźna. Potwierdzeniem tego zjawiska jest istnienie grupy użytkowników, którzy są zorientowani i przygotowani do „konsumpcji” „kultury wysokiej”. Jednak dodaje, iż:„(…) żeby znego, od czasu do czasu musi zrobić coś komercyjnego” (IDI 1). jakakolwiek instytucja kultury w dzisiejszych czasach mogła się utrzymać, żeby mogła zrobić coś artystyc- 3.1.3. Podlaskie instytucje działające w obszarze „kultury wysokiej” W wypowiedziach na temat podlaskich instytucji „kultury wysokiej” przyznano, iż pomimo rozległego obszaru ich działania część misji tych podmiotów jest zbieżna. jak i do dzieci. Każda placówka robi to swoim zakresie”. (IDI 2) „Jest to umożliwianie społeczeństwu dostępu do kultury, poprzez działania skierowane do dorosłych Respondenci wymienili instytucje działające na terenie woj. podlaskiego, które ich zdaniem zaliczają się do kategorii organizacji „kultury wysokiej”. Są to: • Opera i Filharmonia Podlaska; • Białostocki Teatr Lalek; • Teatr Lalki i Aktora w Łomży; • Teatr Wierszalin w Supraślu; • Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki; • Galeria Arsenał; • Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach; • Galeria im. Ślendzińskich; • Muzeum Okręgowe w Suwałkach; • Muzeum Podlaskie w Białymstoku; • Białostocki Ośrodek Kultury; • Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. Rozmówcy odnieśli się też do wizerunku posiadanego przez poszczególne instytucje. Do placówek o wysoce pozytywnie odbieranym wizerunku zaliczono: Operę i Filharmonię Podlaską, Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach, Galerię Arsenał, Białostocki Teatr Lalek oraz Teatr Wierszalin. Operę i Filharmonię Podlaską najczęściej wymieniano jako instytucję posiadającą najlepszy wiz- erunek. Jednak zaznaczono, iż na temat faktycznych rezultatów jej działalności, jak i wizerunku, będzie można się dopiero wypowiadać przynajmniej po upływie roku od rozpoczęcia jej funkcjonowania. Nato- miast dotychczasowa działalność Filharmonii Białostockiej została określona jako dobra, szczególnie gdy była kierowana przez Marcina Nałęcza-Niesiołowskiego. Wskazano także, iż Opera i Filharmonia dysponuje całą paletą narzędzi, które pomagają budować jej dobry, wyjątkowy wizerunek. Są to między innymi uznani artyści czy poczucie uczestniczenia w wyjątkowym widowisku. Wyraz temu daje stwi- erdzenie: [narzędzia te]„(…) budują jej autorytet. (…)Filharmonia korzysta w znakomitej mierze z muzyki, 38
która jest uwiarygodniona przez całe stulecia. Mozart, Bach, Beethoven… Tego nie da się zakwestionować. (…)Ludzie przychodzą do filharmonii i uczestniczą w celebrze. Dyrygent kłania się siedem razy, kwiaty są wnoszone na scenę. (…) Buduje się napięcie i poczucie, że się uczestniczy w czymś wyjątkowym. Panie wizerunkowość. Jestem wyjątkową osobą ponieważ byłam w filharmonii”. (IDI 3) nakładają długie suknie i brokat do włosów. Są to drobne rytuały, które wpływają na nasze wyobrażenie, Spostrzeżono, że nie wszystkie instytucje z obszaru „kultury wysokiej” mają tego typu narzędzia, co ma odzwierciedlanie w postrzeganiu ich wizerunku. Przykładowo, prezentowani artyści w innych placówkach, pomimo, że są sławni na świecie, nie mają na tyle mocnej pozycji aby przyciągali swoim nazwiskiem szeroką publiczność lokalną. Kolejna instytucja, która zdaniem rozmówców jest uznanym przykładem działania w obszarze „kultury wysokiej”, to Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach. Zwrócono uwagę, iż rezultaty działalności tego środowiska nie są znane tylko w Polsce, ale powoli stają się też rozpoznawalne za granicą. Z uporem i konsekwencją ośrodek dba o rzetelność swojej pracy. Podkreślano, iż np. literatura, która jest wydawa- na przez tą placówkę, charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem. Z jednej strony zaakcentowano otwartość instytucji, a z drugiej intelektualną potrzebę „bycia przygotowanym” do uczestnictwa w pro- ponowanych przez ośrodek działaniach. Współpraca z „Pograniczem” jest postrzegana jako pożądana i prestiżowa. Galeria Arsenał została uznana za instytucję reprezentującą najwyższy poziom artystyczny i charakteryzującą się bardzo dobrym wizerunkiem. Określono ją jako elitarną, ukierunkowaną na indywidualnego odbiorcę, dbającą o to, aby nie być miejscem kulturowego konformizmu, dysponującą niszowymi wytworami sztuki. W toku badania pojawiło się stwierdzenie, iż:„(…) są fantastyczni! Ich wystawy zawsze coś za sobą niosą! (…) Lecz nie jest też to sztuka dla ludzi z „ulicy”.” (IDI 1) Przyznano, że w przypadku Galerii Arsenał – niestety - „(…) wizerunek na Podlasiu kompletne nie pokrywa się z wizerunkiem w Polsce, czy na świecie. (…) W Polsce galeria ma fantastyczną pozycję, co zupełnie się nie pokrywa z wizerunkiem na Podlasiu. (…) Tutaj [na Podlasiu]ocenia się instytucje między sobą, a oferta Arsenału jest dość wysublimowana (…) i ciągle działa opinia kontrowersyjności, klimat awantury. (…) To rzutuje m.in. na gorsze postrzeganie galerii na Podlasiu niż w Polsce. (…) Poza tym obszar (…)”. (IDI 3) generalnie jest małe zainteresowanie sztuką współczesną i funkcjonuje przekonanie, że nie jest to ciekawy Białostocki Teatr Lalek przedstawiono jako mało komercyjny, współpracujący z zagranicą, orygi- nalny, nie tylko dla młodego widza, ale też nie dla każdego. Teatr Wierszalin, jak wskazano, dysponuje renomą ogólnopolską, jest awangardowy oraz interesujący jako zjawisko artystyczne i ludzkie. Z wypowiedzi respondentów na temat instytucji kultury o najlepszym wizerunku w woj. podlaskim, zarysował się równolegle obraz placówek, które pod względem wizerunku odbierane są negatywnie. W zdecydowanej większości wypowiedzi o image fatale dotyczyły Teatru Dramatycznego w Białymstoku. Tylko jedna z badanych osób zaliczyła go do placówek „kultury wyższej”. Jego działalność została określona jako ukierunkowana na masowego odbiorcę, co w opinii badanych zostało zakwali- fikowane jako zjawisko pejoratywne. Teatr opisano jako nieposiadający indywidualnej linii repertu- arowej i nierozwijający się. Przyznano, że jego działalność nie jest artystyczna, lecz bardziej komercyjna tzw. „(…) wszystko i nic”. (IDI 1) Na liście instytucji reprezentujących „kulturę wyższą” dwukrotnie pojawiło się Muzeum Rolnict- wa w Ciechanowcu. Uznano, że można zaliczyć je do powyższego obszaru działalności ponieważ: „(…) niesie za sobą duży ładunek intelektualny.” (IDI 5)   39
3.1.4. Poziom „kultury wysokiej” w województwie podlaskim W kontekście wypowiedzi na temat poziomu „kultury wysokiej” w woj. podlaskim odwołano się do sytuacji ogólnopolskiej. Uznano, że: profesjonalizmu instytucji i zainteresowania publiczności.” (IDI 3) „W porównaniu do „komuny” wykonano ogromny skok do przodu. (…)Ogromny krok w kierunku Słowa te niejako mają odzwierciedlenie w opiniach na temat poziomu „kultury wysokiej” w re- gionie podlaskim. Niemal wszyscy respondenci stwierdzili, że ogólnie sytuacja jest „dobra” lub „bardzo dobra”, z zaznaczeniem, że nie można powiedzieć tego o wszystkich obszarach kultury. Uznano, że w woj. podlaskim występują, bądź są prezentowani, znani twórcy, wiele przedsięwzięć jest na wysokim poziomie, funkcjonują placówki uznane w kraju i na świecie (tj. Galeria Arsenał, Białostocki Teatr Lalek, Teatr Wierszalin), pojawiają się unikatowe na skalę ogólnopolską działania np. Przegląd Młodych Dyry- gentów. Padły stwierdzenia, iż: „Nie ma się czego wstydzić. Jest dużo grup, które robią ciekawe alternatywne rzeczy (…) jest wiele zobaczyć coś ciekawego i mieć do czynienia z tą naprawdę wysoką sztuką.” (IDI 1); „(…) Białystok ma festiwali teatralnych np. Białysztuk czy muzycznych. Nie trzeba jeździć po stolicach europejskich, aby swoją specyfikę. W hierarchii dwunastu największych miast Polski jest gdzieś na końcu, ale biorąc pod pozycja nigdy nie była lepsza..” (IDI3) uwagę, działania np. Galerii Arsenał ma silną pozycję.(…) Przy takich warunkach jakie obecnie mamy ta Tylko jedna z osób badanych stwierdziła, że w naszym województwie stan „kultury wyso- kiej” jest zły, co objawia się w: „(…) braku imprez, (…) które ściągnęłyby do nas [woj. podlaskiego] ludzi z zewnątrz(…).” (IDI 2) 3.1.5. Oferta „kultury wysokiej” w województwie podlaskim Respondenci wypowiadając się na temat oferty z zakresu „kultury wysokiej” w większości uznali, że trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy jest ona atrakcyjna, wystarczająca lub komple- mentarna. Pojawiały się twierdzenia, że: „(…)zawsze może być lepsza” (IDI 5), a nawet, „(…) że jest niewystarczająca”. (IDI 4) Jednocześnie, zdaniem zaangażowanych w badaniu, określenie atrakcyjności lub komplementarności w dużym stopniu jest zależne od działań prowadzonych przez poszczególne instytucje, od założeń do jakiej grupy odbiorców chce się dotrzeć, a także w jakim kontekście mówimy o ofercie. Przykładowo jedne z badanych mówi: Czy jej działalność będzie skierowana na działalność komercyjną, czy artystyczną.” (IDI 1) „Fantastycznie, że będzie opera!, ale należy zadać sobie pytanie, ilu odbiorców będzie miała. (…) Inny dodaje: „Przy okazji realizacji projektu Stolica Kultury, odbyło się szereg spotkań z przed- stawicielami różnych środowiskowych. Za każdym razem był ten sam problem, że ta oferta jest nie wystarczająca… że chcemy więcej, że chcemy lepiej… Uznano, że Białystok ma bardzo małą ofertę kulturalną. czasie. Nie jestem w stanie zobaczyć wszystkiego co mnie interesuje. Odbieramy sobie publiczność.” (IDI 3) Mocno się nad tym zastanawiam, ponieważ mam poczucie, że ostatnio wydarza się bardzo dużo w jednym Problem jaki wypłynął, a który rzutuje na jakość analizowanej oferty, to liczba proponowanych imprez kulturalnych w woj. podlaskim. Ich znacząca ilość, zdaniem badanych, wpływa na jakość. Dodat- kowo, poszczególne ośrodki nie komunikują się ze sobą w kwestii terminów (terminy pokrywają się), co pozwoliłoby na zwiększenie frekwencji przy racjonalnie zaprogramowanym kalendarzu. Natężenie zdarzeń kulturalnych w jednym okresie, chociażby ze względów finansowych, nie daje możliwości po- 40
jawienia się podczas imprez części odbiorców. Pomimo tego, iż większość rozmówców uznała działania administracji samorządowej za nieposiadające negatywnego wpływu na ofertę kulturalną (o czym będzie mowa w dalszej części rapor- tu), dostrzega się zbyt dużą koncentrację aktywności urzędów na „wymyślaniu” nowych przedsięwzięć. Sugeruje się, iż efektywniejsze byłoby skupienie się na promocji czegoś typowo lokalnego, aniżeli im- portowanie imprez niepowiązanych wcześniej z „duszą Podlasia” (uczestnicy badania podali przykład Festiwalu Żubroffka, odbieranego jako działalność typowo lokalna i Festiwalu Pozytywne Wibracje, postrzeganego jako produkt nie-podlaski). Trudność dokonania pełnej oceny atrakcyjności oferty kulturalnej powodowana jest deficytem danych na temat faktycznych oczekiwań mieszkańców woj. podlaskiego. Informacje na wskazany temat nie są pozyskiwane ani przez instytucje kultury, ani przez administrację samorządową. „Instytucje nie pochylają się nad tym, aby przeprowadzić sondaże, ankiety. Aby sprawdzić jak są te preferencje.” (IDI 2) Odzwierciedlaniem tej sytuacji, zdaniem rozmówcy, jest przykład budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej. „Jak były pierwsze sygnały o tym, że władze zamierzają podjąć temat budowy opery, pojawiła się sugestia, żeby sprawdzić, czy ktoś w województwie oczekuje takiej instytucji? Czy ktoś zdecyduje się iego nie robią.” (IDI 2) wydać 100 złotych na bilet? Czy po prostu ludzie będą chcieli tam pójść? (…) Nasze instytucje czegoś tak- Ogólnie wypowiedzi sugerowały, że oferta z zakresu „kultury wysokiej” nie jest wystarczająca, a jej poziom czasami nie jest zadowalający. Opozycyjnie w jednej z rozmów pojawił się komentarz, że: „Owszem poziom zawsze może być lepszy, ale na Podlasiu występuje różnorodność oferty. Z jednej strony (…) Są starania aby ta oferta była różnorodna.” (IDI 5) jest to konserwatywne Muzeum Podlaskie, a z drugiej Galeria Arsenał z totalnie innym rodzajem sztuki. 3.1.6. Wpływ bliskości Warszawy na postrzeganie „kultury wysokiej” w województwie pod- laskim Postrzeganie woj. podlaskiego jako obszaru peryferyjnego posłużyło jako asumpt do postawie- nia pytania: Czy bliskość Warszawy ma jakikolwiek wpływ na postrzeganie „kultury wysokiej” w re- gionie? Udzielone opinie były niejednolite. Część respondentów zdecydowanie stwierdziła, że taki wpływ jest widoczny. Nie jest on jednak rozpatrywany w kategoriach wyższości czy niższości pozi- omu realizowanych przedsięwzięć, ale w kategoriach świadomościowych. Jedna z osób badanych mówi o tzw. „kompleksie warszawskim”. Oznacza to, że z samego faktu zamieszkania w woj. podlaskim rodzi się wyobrażenie, że to co tutaj się dzieje jest mniej znaczące niż wszystko to, co ma miejsce w War- szawie. Wynika to, między innymi z wieloletnich podziałów na Polskę „A” i „B”. Niemniej jednak pr- zyznano, że tzw. kompleks warszawski jest odczuwany niesłusznie, ze względu na występowanie wielu interesujących aktywności na poziomie lokalnym. Zauważono, że w niektórych sytuacjach osoby, które są napływowe kreują wyobrażenie, że to właśnie one przywiozły „kulturę wyższą” „na Podlasie”, wskazują tym samym na peryferyjność tych ter- enów i utwierdzają wyobrażenie o niższości lokalnych wydarzeń. Jednocześnie podkreśla się bardziej „mierzalne” elementy w postrzeganiu wpływu Warszawy na percepcje kultury(wielkość Warszawy oraz stosunkowo niedużą odległość): „Warszawa jest blisko i wiemy co się tam dzieje, (…) ludzie chcą jeździć bo jest większa różnorodność. Teatr Wierszalin .Jest znany w Polsce i na całym świecie. Od nas też można się czegoś uczyć. (IDI 2) Nie to, że u nas jest gorzej, ale ludzie będą się porównywać. (…) Ale my mamy się też czym pochwalić np. 41
Takie aspekty jak: • wieloletnie postrzeganie regionu Podlasia jako peryferyjnego (zapóźnionego); • nominalne wskaźniki statusu stolic woj. podlaskiego i mazowieckiego, mogą wpływać negaty wnie na postrzeganie „kultury wysokiej” w naszym województwie. Wystąpiła też przeciwstawna opinia, że bliskość Warszawy nie ma żadnego wpływu na pos- trzeganie „kultury wysokiej” w woj. podlaskim. Argumentowane jest to: • brakiem sygnałów ze strony odbiorców o braku imprez, które nie zaspokajałyby ich potrzeb; • dużą mobilnością społeczną, która pozwala na zapoznanie się z dokonaniami światowymi, a tym samym prowadzi do zanikania wizerunku Warszawy jako wyjątkowo ważnego miejsca wydarzeń kul- turalnych; • narastającym zainteresowaniem ludzi z branży (z Warszawy) tym co się dzieje na w woj. podlaskim. Zauważono, że w opinii odbiorców poza dużymi ośrodkami miejskimi trudno jest mówić o tym czy bliskość Warszawy ma jakikolwiek wpływ na postrzeganie „kultury wysokiej”, ponieważ nie ma tam takiego zainteresowania kulturą i sztuką jak w mieście. Zdaniem rozmówcy Podlasie jest regionem bied- nym, gdzie elementarne zmagania z codziennością dominują nad wyższymi potrzebami. Z tego powodu poza stolicą województwa problem relacji pomiędzy kulturą w Białymstoku a kulturą w Warszawie nie występuje. „(…) Można sobie pozwolić na konsumowanie sztuki, kultury jeśli istnieje pewna doza czasu i pieniędzy. Można mówić, że teraz mam 200 złotych i sobie pójdę albo do kina, albo do opery, albo do w społeczeństwach biednych.” (IDI 4) teatru. A na wsiach jest inaczej. Ani nie ma czasu, ani pieniędzy. (…) Nie ma co czekać na jakiś zachwyt 3.1.7. Współpraca instytucji kultury na świecie, w Polsce oraz w regionie Wyraźnie zaznacza się pogląd, iż występuje oddźwięk z kraju i zza granicy na propozy- cje współpracy. Chęć nawiązania kontaktów nie wychodzi tylko ze strony podlaskich instytucji, ale i z zewnątrz. Przykładowe zdarzenia, które obrazują powyższy pogląd to: • organizacja wystaw i wernisaży uznanych twórców z kraju i ze świata w Galerii Arsenał, np. projekt „Podróż na Wschód” oraz rosnące grono odbiorców spoza Białegostoku; • zapraszanie podlaskich artystów i działaczy kultury do udziału w dużych przedsięwzięciach kultur- alnych w Polsce, np. Krzysztofa Czyżewskiego do realizacji projektu Europejska Stolica Kultury we Wrocławiu; • organizacja międzynarodowego festiwalu teatralnego Białysztuk; • współpraca Białostockiego Teatru Lalek z uznanymi reżyserami z kraju i ze świata; • wystawianie spektakli teatru Wierszalin w kraju i na świecie; • konsultacje w sprawie realizacji teatralnych festiwali objazdowych ze Stowarzyszeniem Wertep na obszarze Polski. Biorąc pod uwagę obszar woj. podlaskiego nie mówi się o tym, aby istniało środowisko twórców i animatorów, które szczególnie ze sobą współpracuje bądź rywalizuje. Jedynie przywołano działania wspólnie występujące w obszarze teatralnym - są to: • wymiana zaplecza technicznego lub plastycznego, co jest wynikiem braku szkoły kształcącej w kierunku rzemieślnika teatralnego; • angaże aktorów z różnych instytucji; • organizacja wspólnych działań ze szkołą aktorską, stowarzyszeniami aktorskimi; 42
• angaże muzyków z Opery i Filharmonii Podlaskiej lub z Uniwersytetu Muzycznego. W innych obszarach nie występuje wyraźna współpraca, co jest spowodowane silnym zróżnicowaniem profili działalności każdej z instytucji. „Nam czasami jest nie po po drodze. (…) Instytucje mają różne profile. (…) Problem polega na tym, że my z powodu swojej specyfiki często się nie spotykamy. Że na przykład mogę bardzo szanować działalność teatru Wierszalin, ale Wierszalin jest tak różną instytucją od nas… (…) Miksowanie naszych dziwną, nieuzasadnioną hybrydę i to może być czasami problemem.”(IDI 3) działań nie ma żadnego sensu. Wizerunkowo to przestaje być czytelne. (…) Wizerunkowo dawalibyśmy 3.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze 3.2.1. Świadomość mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” Świadomość mieszkańców woj. podlaskiego na temat „kultury wysokiej” określono w większości wypowiedzi jako słabą lub niską. Badani uważają, że taki stan rzeczy objawia się przede wszystkim w pewnego rodzaju opiniach i postawach reprezentowanych przez dużą część społeczności podlaskiego naszego regionu. Występuje też silny podział na świadomość miejską i wiejską - w przypadku terenów pozamiejskich wyraźny jest niższy poziom tej wiedzy. W kontekście miejskości mówi się o paradoksalnym zjawisku jakim jest lokalizacja kilku insty- tucji kultury w jednym miejscu, z czego rodzi się przeświadczenie o ciągłej możliwości skorzystania z lokalnej propozycji. Taka opinia hamuje decyzję o uczestnictwie. Dodatkowo wpływa na postrzeganie oferty zlokalizowanej poza miastem jako bardziej atrakcyjnej. „Jeżeli ma się na miejscu Teatr Dramatyczny, Teatr Lalek, Operę i Filharmonię to zawsze wolimy jechać gdzie indziej. Mamy świadomość, że to mamy na miejscu i w każdej chwili możemy tam iść i zobaczyć. a tutaj mamy zawsze czas.” (IDI 1) Natomiast większym przeżyciem będzie wyjazd do Lublina, Warszawy. Bo tam możemy nie pojechać, Zauważa się - pomimo deklaracji prowadzenia nasilonych działań marketingowych - problem ograniczonego dotarcia do znacznej grupy mieszkańców regionu, w tym Białegostoku (na temat reper- tuaru, finansowych uwarunkowań uczestnictwa oraz lokalizacji poszczególnych instytucji). Obrazują to konkretne przykłady podane przez rozmówców: • Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki postrzegany jest jako budynek, pod którym można się spotkać, ale niekoniecznie ludzie posiadają świadomość, że są tam wystawiane sztuki; • Białostocki Teatr Lalek w obiegowej opinii jest traktowany jako placówka nastawiona wyłącznie na młodego widza; • mieszkańcy Białegostoku licznie przychodzą do Białostockiego Teatru Lalek w celu zakupienia bi- letów do Opery i Filharmonii Podlaskiej; • istnieje przeświadczenie, że do wszystkich instytucji kultury bilet kosztuje ponad 100 złotych, a tym samym ich działania są skierowane na elitarnego (zamożnego) odbiorcę. W kontekście terenów pozamiejskich mówi się o znikomym stopniu świadomości na temat „kultury wysokiej”. W opinii badanych wynika to z: • braku lokalizacji instytucji „kultury wyższej” na miejscu; • częstej niemożności chociaż przypadkowego „otarcia” się o „kulturę wyższą”; • braku edukacji, przygotowania na odbiór; • obawy i strachu o opinię „innych” w przypadku uczestnictwa. „Ci ludzie [ludność wiejska], dobrze rezonują na przejawy sztuki, o ile się to zdarza. Ale co mogą 43
wiedzieć jeśli np. teatr był u nich ostatni raz 40 lat temu, a oni mają 40-50 lat? Mieli roczek, 10 lat. Nic nie wiedzą. Z powodu braku wcześniejszej dostępności, braku przygotowania są pewne rzeczy, które nie opinii (…)”. (IDI 4) koniecznie łatwo się zaszczepiają. W naturalny sposób wcześniej tu nie egzystowały. (…) Ludzie boją się Z analizy wywiadów wynika, iż w kontekście całego województwa problematyczne, a zarazem mające odzwierciedlenie w poziomie świadomości na temat „kultury wysokiej” jest to, że wielu mieszkańcy nie postrzega siebie jako grupy docelowej „kultury wysokiej”. Wyobrażenie o swojego rodza- ju elitarności tej kultury wytwarza opór wśród osób definiujących siebie mianem osób egalitarnych. Jedna z osób badanych zwraca też uwagę na uwarunkowania historyczne, społeczne, osadnicze, które warunkują poziom świadomości. Przyznaje, że woj. podlaskie czy Białystok są dość specyficznymi miejscami, gdzie nie ma tradycji i determinacji odbioru i tworzenia kultury, jak w innych dużych mias- tach: „To wynika z backgroundu. (…) My na Podlasiu mamy młodą inteligencję. Krótki staż. Białystok to jest ludność wiejska, która zaadaptowała się do miasta. Są to białostoczanie w pierwszym, czy w drugim miejscowości regularnie biorących udział w naszych wydarzeniach.” (IDI 3) pokoleniu. I to troszeczkę musi potrwać. (…) Z drugiej strony mamy przykłady odbiorców z mniejszych 3.2.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w „kulturze wysokiej” – poziom i bariery W odróżnieniu od poziomu świadomości mieszkańców woj. podlaskiego na temat „kultury wysokiej”, kwestia partycypacji wygląda bardziej optymistycznie. Uczestnictwo mieszkańców regionu określono jako: „dobre”, „średnie”, „umiarkowane”, a w jednostkowej wypowiedzi jako „wysokie”. Mimo to badani są zdania, że pożądanym stanem jest wyższy, w stosunku do obecnego, poziom partycypacji w „kulturze wysokiej”. Obecna skala udziału jest za niska, co niejako odzwierciedla poziom świadomości na temat „kultury wysokiej”. Stwierdza się, że: „(…) rzadko sale świecą pustkami, ale kolejki też nie stoją.” (IDI 2) Zidentyfikowano kilka grup czynników, które determinują poziom partycypacji mieszkańców w „kulturze wysokiej”. Są to bariery, które w opinii badanych determinują w istotny sposób skalę uczest- nictwa: zaliczono do nich bariery natury ekonomicznej, społecznej, mentalnej i edukacyjnej. Za barierę ekonomiczną uznano brak wystarczających środków finansowych. Zaobserwow- ano, że jest pewna grupa ludzi, których obiektywnie nie stać na uczestnictwo w kulturze. Zdaniem badanych, wśród potencjalnej grupy odbiorców pojawia się element warunkujący partycypację, który pośrednio wiąże się z warstwą ekonomiczną - jest to niewiadomego pochodzenia przekonanie, że udział w przedsięwzięciach kulturalnych jest drogi. „Ludziom się wydaje, że bilet jest za drogi. A u nas można już kupić za 13 – 14 złotych. Nie wszędzie jest drogo.” (IDI 1) Inny ekspert stwierdza: „Nie wiem o co chodzi? To tak jakby frekwencja nie rządziła się żadnymi prawami, ciągle nas zaskakuje.” (IDI 3) Kolejną barierą są czynniki społeczne: • miejsce zamieszkania (miasto versus wieś); • brak czasu wolnego; • poziom niezadowolenia społecznego. Precyzując jedną z wskazanych barier społecznych (miejsce zamieszkania) podkreśla się, że trudno wymagać od ludzi wzmożonej partycypacji, jeśli nie istnieje wśród nich przekonanie, że w „kul- turze wyższej” można uczestniczyć w ogóle. Pada stwierdzenie: 44
Jak nie jadło się nigdy lodów pistacjowych to jak można mieć na nie ochotę?” (IDI 4) „Jak można mieć na coś ochotę, jeśli się nigdy z czymś nie miało do czynienia. I tak jest na wsiach. Przy omawianiu sytuacji osób zamieszkujących na obszarach wiejskich stwierdzono też, że in- frastruktura komunikacyjna jest istotną barierą (brak lub za mała ilość połączeń przewozów public- znych do miejsc gdzie odbywają się imprezy kulturalne, co znacząco utrudnia możliwości dotarcia do miejsc - ogniw kultury). W realizowanym badania ujawniła się bariera sui generis „mentalnościowa”. Twierdzi się, że mieszkańcy naszego regionu jest dosyć hermetyczne i ciężko zaktywizować je do aktywności kultural- nej. Przez ostatnie lata aktywność instytucji „kultury wyższej” rozwinęła się, jednak zdaniem badanych nie ma to przełożenia na ilość beneficjentów kultury. „Frekwencja plus minus 1500 utrzymuje się od lat. Stała (…) liczba osób, która się nie zmienia. (…) Przychodzą młodzi ludzie, jedni wyjeżdżają. Jest pewien rodzaj rotacji. Ale ogólnie się nie zmienia. I tak jest od lat.(…) 20 lat temu robiliśmy raz w miesiącu otwarcie i raz w miesiącu wykład. (…) Dzisiaj robimy 2 kilkakrotnie, a frekwencja jest na zbliżonym poziomie. (…)” (IDI 3) otwarcia, najczęściej dwa wykłady (…) i całą masę warsztatów i koncerty. Czyli nasza aktywność wzrosła Co interesujące, na obszarach wiejskich nieincydentalnie występuje obawa, że uczestnicząc w pewnego rodzaju przedsięwzięciach, które są niezrozumiałe (nieznane) dla ogółu, można się narazić na kompromitację i ośmieszenie społeczne. Spostrzeżono także, że „kultura wysoka” sama w sobie może stanowić barierę. W powszech- nym mniemaniu zakorzeniony jest pogląd, że „kultura wysoka” jest trudna w odbiorze. Percepcja jej przejawów często stwarza problem zrozumienia tego „co autor miał na myśli”. W opinii rozmówców ludzie obawiają się, że będą np. musieli się wypowiedzieć na jej temat, więc wolą zrezygnować z wizyty w instytucji kultury. Za największa barierę, która hamuje partycypację w „kulturze wyższej” uznano niski poziom edukacji. Barierę tą identyfikowano na dwóch poziomach. Pierwszy z nich jest poziomem rodzinnym. Objawia się on w braku kształtowania nawyku udziału w „kulturze wysokiej „wśród dzieci przez rodziców czy opiekunów. Luka wyobrażenia o takich instytuc- jach jak teatr, opera, galeria - jako miejscach gdzie można zdobyć nową wiedzę lub spędzić wolny czas – silnie determinuje zachowania i styl życia w wieku późniejszym. Drugi poziom to poziom szkolny. wynika wyrażana była opinia, iż placówki edukacyjne nie dostarczają wystarczającej wiedzy, która rozbudzałaby ciekawość poznawczą w stronę przyszłej party- cypacji w instytucjach kultury. Ograniczone zostają przedmioty mające związek ze sztuką, historią oraz szkolne wyjścia do teatru czy do muzeum. W opinii respondentów ważna jest działalność edukacyjna prowadzona przez placówki kultur- alne. Zdaniem jednej z badanych osób instytucje powinny zadbać o to, żeby dotrzeć do dzieci z terenów, na których dostęp do „kultury wysokiej” jest szczególnie ograniczony. „Wszystkie czynniki determinują po trochu taki a nie inny poziom partycypacji. Na pewno bariera społeczno-ekonomiczna jest ważna. Edukacja… na pierwszym miejscu. Ograniczenie edukacji uważam za stać. Czy dyrektor nie puści dzieciaków spod Suwałk, na 45 minut audycji, bo to cały dzień zajmie.” (IDI 2) duży błąd. Np. audycje muzyczne w terenie powinny być. Nie przyjadą dzieciaki do opery, bo rodziców nie Prawie wszystkie, powyżej prezentowane bariery są przede wszystkim właściwe dla grupy osób które są nie-użytkownikami „kultury wysokiej”. Przyczyniają się one do ocenianego jako niewystarczający, poziomu partycypacji w „kulturze wysokiej”. Natomiast poniżej przedstawione są bariery, które negatywnie wpływają na poziom partycy- 45
pacji użytkowników „kultury wyższej”. Są to: • niezmieniający się repertuar; • nieudane przedsięwzięcia; • brak promocji; • nieudolne zarządzanie imprezami, które objawia się w organizacji kilku imprez naraz, co ogranicza dostęp. W grupie użytkowników podobnie ja w grupie nie-użytkowników barierę mogą stanowić: • brak czasu wolnego; • ograniczone środki finansowe; • miejsce zamieszkania. Równolegle wymieniono też czynniki, które z kolei zachęcają do użytkowania, mianowicie: • zmienność oferty (bogata oferta, zapraszanie do współpracy ciekawych osobowości); • wysoki poziom artystyczny; • dobre doświadczenia z danej instytucji; • ciekawość miejsca; • potrzeba niecodziennych doznań; • wykorzystywanie nowych technologii przy realizacji przedsięwzięcia; • chęć rozwoju i zdobywania wiedzy. 3.2.3. Charakterystyka użytkowników Na podstawie uzyskanych wypowiedzi wygenerowano profil użytkowników, którzy są odbior- cami „kultury wysokiej”. Takie osoby, zdaniem respondentów, charakteryzuje: • przygotowanie intelektualne do konsumowania kultury; • posiadanie nawyku uczestnictwa; • uwrażliwienie estetyczne; • potrzeba odczuwania niecodziennych doznań; • chęć zmiany statusu; • nieposiadanie zobowiązań rodzinnych; • przekonanie, że w instytucjach kultury warto „się pokazać”. Powyższe cechy są wspólne dla niemal wszystkich wypowiedzi. Natomiast cechy mierzalne, tak- ie jak wykształcenie, pojawiały się w pojedynczych wypowiedziach. Wskazano na: status studenta oraz wykształcenie wyższe. Za jedną z najbardziej charakterystycznych cech określających najliczniejszą grupę odbiorców kultury na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych, uznano nieposiadanie zobowiązań rodzinnych. Koncentrując się zaś na wskazaniu potencjalnych odbiorców oferty „kultury wysokiej”, uznano iż grupą, do której jest najłatwiej dotrzeć to osoby posiadające dzieci w wieku niesamodzielnym. 3.2.4. Potencjalna grupa odbiorców Według wyników badania każdy mieszkaniec regionu podlaskiego zalicza się do potencjalnej grupy odbiorców „kultury wysokiej”. Rozmówcy zgodnie przyznają, że każda osoba jest mile widziana w ich placówkach, a repertuar nie jest celowo ukierunkowany na konkretną grupę uczestników. Dodają, że instytucje kultury powinny być otwarte dla każdego. 46
„Każda instytucja powinna dążyć do tego, aby każdy poczuł się u niej dobrze. (…) Amerykańskie galerie są dobrym przykładem. Wszyscy chodzą do galerii i je zwiedzają. Są małe dzieci, staruszki. Starusz- kibola do anarchisty. Po prostu każdy. Potencjalnie każdy jest naszym odbiorcą.” (IDI 3) ki związują się z galeriami, zapisują się na wolontariat. (…) Potencjalnie każdy powinien się znaleźć. Od Inna osoba potwierdza: „O każdego warto się starać. Nie ma jednej grupy, dla której instytucja wagę złota.”(IDI 2) byłaby dedykowana. Każdy widz, uczestnik powinien być dla danej instytucji, dla danego dyrektora na W tej samej wypowiedzi pojawiło się stwierdzenia, że instytucje ubiegając się o pozyskanie od- biorców, powinny zwrócić uwagę na potrzeby, które wykraczają poza obszar indywidualnych upodobań artystycznych i kulturalnych. Są to potrzeby związane z innymi z uwarunkowaniami życia codziennego, jak chociażby bycie rodzicem. „Trzeba brać pod uwagę czego dana osoba oczekuje. Jeżeli ja mam małe dzieci, to bym chciała żeby dziecko, bo to jest koncert dedykowany dla rodziców z dziećmi. (…) A takich ofert nie ma za dużo”. (IDI 2) te dzieci miały też dostęp. Żeby pójść na taki koncert, na taki spektakl, gdzie ktoś z tyłu nie będzie uciszał Przywołane zostały przykłady z działalności podlaskich placówek, które pokazują, że oferta jest często rozbudowana na tyle, aby mogła zainteresować każdą grupę wiekową. Wyeksponowano między innymi zróżnicowany repertuar teatralny – spektakle dedykowane dzieciom, młodzieży i dorosłym, czy warsztaty edukacyjne w galeriach kierowane do różnych grup wiekowych. W trzech wypowiedziach stwierdzono, że najbardziej pożądaną grupą, w kontekście zachęcenia do partycypacji w „kulturze wysokiej”, są osoby młode. Podkreślono, iż jest to grupa osób, która najr- zadziej uczestniczy w przedsięwzięciach wybranych instytucji. „Nie wiem od czego to zależy, reklama jest… Może to zależy od edukacji?, od rodziców? Tutaj jest a jednak najtrudniej do niego dotrzeć. A to jest największa grupa.” (IDI 1) dużo ludzi młodych. A najsłabiej jest z ludźmi w przedziale 18-30. Najbardziej poszukiwany odbiorca, Wśród młodych ludzi pożądaną grupą są studenci. Zaakcentowano, że w tej grupie zauważa się odejście od uczestnictwa w przedsięwzięciach z obszaru „kultury wysokiej”. „Nie ośmieliłabym się wymienić jednej grupy. Na pewno trzeba dużą wagę przywiązywać do młodych ludzi. Moim zdaniem (…) dzisiaj nie istnieje coś takiego jak kultura studencka. To mnie przeraża. Za moich czasów to właśnie studenci byli takim naturalnym zaczynem działań kulturalnych. A jeżeli ja dzi- chciałabym to środowisko zbliżyć do nas.” (IDI 5) siaj czytam, że największym wydarzeniem juwenaliów jest koncert disco-polo to mnie to przeraża. Bardzo Stwierdzono również, że na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych szczególnie młodzi ludzie są wymagający i zwrócenie ich uwagi na kulturę wymaga szczególnego rodzaju działań opartych na rzetelności i konsekwencji. Poniższa wypowiedź odnosi się do pionierskich inicjatyw kulturalnych, które miały miejsce na obszarach wiejskich. „Pożądani są młodzi, którym tylko przez pewien rodzaj konsekwencji można udowodnić, że to jest jakieś ważne. Że uczestniczenie w tym nie zrobi nim nic złego, a troszkę może rozszerzy umysły. (…) Oni byli ostatni, którzy przyszli. Starsi byli pierwsi. I to jest taki mechanizm, że większa ciekawość jest wśród im, że oni wszystko wiedzą.” (IDI 4) starszych osób niż wśród młodzieży. To jest przerażający strach przed światem. Mimo tego, że wydaje się 47
3.3. Promocja kultury wysokiej wśród mieszkańców województwa podlaskiego 3.3.1. Działania promocyjne Najczęściej spotykane formy promocji „kultury wysokiej” jakie prowadzone są w woj. podlaskim to: • dystrybucja ulotek; • ogłoszenia radiowe w rozgłośniach lokalnych; • programy informacyjne w telewizji lokalnej; • plakaty na słupach ogłoszeń i w formie bilbordów; • informacje na stronach internetowych; • emisje newsletterów; • informacje w gazetach. Za promocję działań z obszaru „kultury wysokiej” w woj. podlaskim odpowiadają poszczególne instytucje, każda w swoim zakresie. Administracja samorządowa nie jest odpowiedzialna za promocję konkretnych placówek, ale wspiera niektóre wydarzenia, bądź promuje województwo między innymi poprzez kulturę. Władze lokalne niekiedy dotują poszczególne placówki, m.in. w zakresie działań mar- ketingowych. Na obszarach wiejskich za ważny czynnik, który promuje „kulturę wysoką”, bez ukierunkowania na konkretnie działania, uznano opinię starszych ludzi. Za najbardziej efektywne promocje potraktowano działania, na które jest przeznaczony wysoki budżet. Zdaniem badanych, dzięki dysponowanym znaczącym środkom możliwe jest reklamowanie się „wszędzie”, gwarantujące dotarcie do szerokiego grona odbiorców. Nie wskazano konkretnego środka przekazu, który wpływałby na wysoką frekwencję i ogólne zainteresowanie tematem. Stwierdzono, że każda instytucja z osobna powinna monitorować poszczególne kanały dotarcia do maksymalnie szer- okiego spektrum konsumentów (grup wiekowych do których chce dotrzeć). Podkreślono, dla przykładu, że internetowa forma reklamy nie sprawdza się w przypadku starszych ludzi, korzystających w ogran- iczonym zakresie z tego środka przekazu. Niemal wszyscy badani byli zgodni, że najlepszym przykładem działań promocyjnych success story jest reklama Opery i Filharmonii Podlaskiej. Wyborczej. Widnieją po prostu wszędzie na każdym rogu.” (IDI 1) „Fantastyczna reklamę ma opera. Są właściwie wszędzie. Mają wykupione całe strony w Gazecie Na temat rezultatów działań promocyjnych Opery i Filharmonii rozmówcy nie mogli się wypowiedzieć, ponieważ badanie było realizowane w przededniu otwarcia tej instytucji. Aczkolwiek przyznano, że reklama jest wszechobecna i dociera do szerokiego grona ludzi. Natomiast przykładem działań promocyjnych, które odniosły zweryfikowany, duży sukces była reklama projektu „Podróż na Wschód” realizowanego przez Galerię Arsenał. Dzięki ogromny nakładom finansowym informacja na temat wydarzenia była przekazywana przez większość dostępnych środków przekazu, co zaowocowało zwiększeniem podwojenie frekwencji w stosunku do pierwotnie obserwow- anej. 48
3.3.2. Możliwości podniesienia świadomości mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” Badanie dostarczyło danych, na temat możliwości wpłynięcia na świadomość mieszkańców województwa w obszarze „kultury wysokiej”. Stwierdzono, że jest to prawdopodobne o ile: 1) będzie można wykorzystać wysokie nakłady finansowe i zastosować zróżnicowane formy reklamy adekwatne do potrzeb, 2) nie obarczy się odpowiedzialnością tylko jednej instytucji, 3) będą to działania metody- czne i długofalowe oparte na współpracy przedstawicieli kultury, sztuki oraz nauki. Czynnikiem, który został określony jako ten, który stwarza największą możliwość podniesienia poziomu świadomości jest w opinii badanych edukacja. mocji.” (IDI 5) Powinno zwrócić się również uwagę na edukację nauczycieli, aby byli w stanie przybliżyć „Prowadzenie działań edukacyjnych na wszystkich poziomach wiekowych jest doskonałą formą pro- podopiecznym „kulturę wysoką”. W omawianym kontekście ważną kategorią społeczną są nie-użytkownicy. Rozmówcy wypow- iedzieli się jakie działania w ich przypadku mogłyby odnieść skutek i zachęcić do partycypacji w „kul- turze wysokiej”. Za czynnik o najwyższym znaczeniu uznano, podobnie jak w odniesieniu do ogółu, edukację. Ale zwrócono uwagę, że jest to tak naprawdę potrzeba stworzenia sytuacji, w której nie dopuszcza się, aby ktoś został nie-użytkownikiem, jest to praca od najmłodszych lat życia potencjalnego odbiorcy. „Przede wszystkim edukacja. Jeżeli wyrobimy w dzieciach nawyk chodzenia do teatru, do filharmonii i uczestnicze- swoją rodzinę znajomych.” (IDI 1) nia w życiu kulturalny. No to potem będzie rosło te dorosłe pokolenia widza. Będzie później przyprowadzał Przyznano też, że: „Jak ktoś się uprze, że nie chce chodzić (…) bo go to nie interesuje, to nawet nie wiadomo co mu robili”. (IDI 1) jeślibyśmy go zachęcali, że zobaczy tutaj coś fantastycznego, cuda… (…) to i tak tu nie przyjdzie. Choćbyśmy A także stwierdzono, że podniesienie świadomości nie-użytkowników wiąże się często z bardzo praktycznymi rzeczami, na przykład: • ułatwienia dojazdu do instytucji kultury (np. wynajęcie autobusu); • informowanie potencjalnego odbiorcy o tym jak trzeba się przygotować do wizyty w poszczególnych placówkach. Jedna z badanych osób przyznaje: „Ludzie boją się! Nie wiedzą jak mają się zachować, ubrać… Ale nie mają też takiej informacji. (…) Jest gdzieś taka strona jak powinno się ubrać do opery, ile czasu wcześniej przyjść, co się dzieje w czasie przerwy, gdzie można pójść… I taka osoba, która nigdy nie była, bardzo stresowe.” (IDI 2) przeczyta sobie i ma te podstawowe informacje. To wydają się takie śmieszne rzeczy, ale dla niektórych są Charakter przekazu informacji na temat poszczególnych instytucji, w opinii rozmówców, też jest ważną kwestią. Stwierdzono, że aby przekaz ten zachęcał nie-użytkowników należy promować insty- tucje jako otwarte dla wszystkich i jednocześnie nie powinno się ich identyfikować jako placówek eli- tarnych, przeznaczonych do wąskiego grona odbiorców. 49
3.3.3. Możliwości dotarcia do odbiorcy W kwestii możliwości dotarcia do odbiorcy zdania są podzielone. Jedna z osób badanych w ogóle nie zgadza się ze stwierdzeniem, że do lokalnego odbiorcy jest trudno dotrzeć. Uważa, że w pozyski- waniu użytkowników najważniejsze są środki i to na nie powinno zwrócić się największą uwagę. Dwoje badanych, którzy mają doświadczenia na polu pozyskiwania odbiorców w innych region- ach Polski, przyznają, że ludzie w woj. podlaskim są dość specyficzną grupą ludzi, ale jest łatwiej do nich dotrzeć niż gdziekolwiek indziej. Jest to spowodowane, m.in. większą otwartością ludzi w ogóle oraz skłonnością do przyjmowania nowości. Pojawia się opinia, iż: „Tutaj jest łatwiej dotrzeć do ludzi niż np. na Śląsku. Tam ludzie są bardziej anonimowi. (…) W dużych miastach żyje się szybciej, rzadko się spotyka tylu znajomych. Tutaj jest miasto małe [Białystok], wszyscy się znają, tutaj żyje się powoli. Dlatego wydaje mi się, że jest łatwiej dotrzeć do takich ludzi. Jest dużo ludzi wykształconych. (…) Ludzi jest mniej, żyją spokojniej, mają czas na to żeby coś przeczytać, obejrzeć. Proszę mi wierzyć w takich miastach jak Wrocław może miasto jest większe bogatsze, więcej ponieważ tak jest modnie…” (IDI 1) jest pieniędzy na reklamę, ale ludzie nie mają czasu się zastanawiać. Korzystają z tej ‘wysokiej kultury’ Inna osoba w kontekście działań podejmowanych na wsiach i małych miasteczkach dodaje: „Jest- em zaskoczony Podlasiem. (…) Gotowość odbioru tych ludzi na rzeczy nowe jest nieporównywalnie większa niż tych, którym wydaje się, że wszystko już widzieli. Ludzie tu żyjący nie stanowią żadnej bariery, nie posiadają barier, zahamowań, czy ograniczeń na odbiór tego ponad to co znają. (…) I to jest przejaw głowy i różnych jest tutaj a nie w dużych miastach. (…) To jest normalność, która nas zaskakuje.”(IDI 4) światowej, a nie zaściankowości. (…) Zdecydowanie większa otwartość na akceptowanie rzeczy innych Tu również podkreślano, że ważne jest podejście w prezentowaniu „kultury wysokiej” na ob- szarach pozamiejskich. Nie zwracano uwagi na reklamę, tylko na poszanowanie odbiorcy i jego kultury zastanej w momencie konfrontacji z „kulturą wysoką”. „Nie można powiedzieć, że my tu z miasta z kulturą przyjechaliśmy, a wy maluczcy nic nie wiecie.” (IDI 4) Pozostali respondenci byli zdania, że ciężko jest dotrzeć do lokalnego odbiorcy. W przeciwieństwie do pozostałych badanych tutaj zwrócono uwagę, że mieszkańcy woj. podlaskiego są mało otwarci na nowości. Często uczestniczą w przedsięwzięciach kulturalnych po prostu poprzez fakt występowania znajomych bądź rodziny. Jeśli nie chcą uczestniczyć to nic ich nie przekona. 3.3.4. Atuty promocyjne województwa podlaskiego w kontekście kultury lokalnej Z analizy wyników badania wynika, iż woj. podlaskie jako region kulturowy ma kilka oryginal- nych i wartościowych atrybutów, które mogą służyć promocji i rozwojowi. Atuty jakie zostały wskazane przez rozmówców to: • przygraniczne położenie – możliwość współpracy z instytucjami, organizacjami z krajów sąsiadujących; • Euroregion Puszcza Białowieska jako wyjątkowy teren na skalę ponad krajową; • tradycja, która ma swoją kontynuację w codziennym życiu ludzi na wsiach; • potencjał intelektualny w postaci ludzi, którzy tworzą wielokulturowy tygiel. Jeden z badanych uznał jednak, że w promocji woj. podlaskiego niepotrzebnie wykorzystuje się ogólnie występujące stereotypy, które ukazują region jako współczesny skansen. „Przy okazji dyskusji 50
nad kondycją kulturalną miasta zawsze pojawia się ten sam problem… My nie wiemy jacy chcemy być. niaczana, czarny bocian i żubr.” (IDI 3) Czy chcemy się zmieniać, czy nie? Posługujemy się niepotrzebnie tymi samymi stereotypami: babka ziem- Badanych zapytano czy wielokulturowość jest wykorzystywana w promocji woj. podlaskiego oraz czy ich zdaniem jest to rzeczywista wartość czy powszechnie funkcjonujący mit. Rozmówcy uznali, że wielokulturowość powinno wykorzystywać się w promocji woj. podlaskiego, i że faktycznie ma to miejsce, choć czasami przyjmuje formy bardzo skomercjalizowane. Niektórzy z respondentów zwrócili uwagę, że występują niepokojące zjawiska na tym polu. Wskazano na zamykanie się mniejszości naro- dowych we własnym kręgu i małą ich otwartość na współpracę tak między sobą jak i reprezentantami większości. Zaakcentowano ponadto liczny odpływ z regionu ludzi kreatywnych, którzy działają lub mogliby działać w tym zakresie. nia stąd. Jest bardzo wielu artystów, którzy tworzą w Polsce, ale do Białegostoku nie wrócili”. (IDI 3) „W obszarze wielokulturowości działają ludzie kreatywni. Niestety oni mają tendencję do ucieka- Zdania na temat postrzegania wielokulturowości jako mitu lub wartości rzeczywistej były podzielone. Część rozmówców uznała, że jest to fakt zastany, który charakteryzuje ten region od lat oraz, że jest to atut świadczący o wyjątkowości woj. podlaskiego na tle ogólnopolskim. Inni natomiast uznali, że podlaska wielokulturowość z jednej strony staje się swego rodza- ju mitem, ponieważ występuje, przywołane już wcześniej, zamykanie się grup mniejszościowych na współpracę i zbyt duże skupianie się na sobie, zamiast budowanie wspólnej jakości. Z drugiej zaś strony stwierdzono, że propozycja promocji woj. podlaskiego poprzez wielokulturowość nie różni się niczym od propozycji ogólnopolskiej. 3.3.5. Promocja „kultury wysokiej” przez organizacje pozarządowe Uczestnicy badania wypowiedzieli się w kwestii popularyzacji „kultury wysokiej” przez or- ganizacje pozarządowe. Zdaniem większości rozmówców organizacje robią mniej aniżeli instytucje państwowe. Pogląd ten argumentowano tym, iż działalność różnego rodzaju stowarzyszeń i organizacji z trzeciego sektora jest w dużej mierze uzależniona od możliwości pozyskania dotacji, tym samym ich działania przeważnie nie są ciągłe. Natomiast placówki instytucjonalne funkcjonują w sposób stały. Pon- adto stwierdzono, że z tego powodu nie powinno się od organizacji pozarządowych tyle samo wymagać. Niemniej jednak organizacje pozarządowe, które są powołane w celu szerzenia „kultury wysokiej” i nie podejmują działań są jej antyreklamą. Pojawił się też głos, że trudno jest jednoznacznie stwierdzić, który rodzaj placówek generuje najwięcej pozytywnego wpływu w kwestii popularyzacji „kultury wysokiej”, ponieważ ich działalność jest obszarowo zróżnicowana i jest to raczej kwestia niezależnego współistnienia. Tylko jedna wypowiedź wskazywała, że placówki instytucjonalne na polu promocji „kultury wysokiej” wypadają gorzej od organizacji pozarządowych. Zdaniem rozmówcy spowodowane jest to świadomością stałych dotacji i w związku z tym pewnością przyszłego funkcjonowania. 51
3.4. Polityka województwa w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej” 3.4.1. Strategia promocji i wspierania „kultury wysokiej” Większość badanych przyznaje, że nie ma odrębnego, oficjalnego dokumenty z zakresu promocji i wspierania „kultury wysokiej”. Jednak wskazano na występowanie zapisów odnoszących się do działań promocyjnych w obszarze kultury, które są umiejscowione w kluczowym dokumencie dla regionu –„Strate- gii Rozwoju Województwa Podlaskiego”55. Pojawiły głosy, iż sama strategia rozwoju województwa zakłada promocję regionu poprzez działania kulturalne, a co za tym idzie jest równocześnie promocją kultury samej w sobie. Jedna z osób badanych widzi, że istnieje polityka woj. podlaskiego na polu promocji „kultu- ry wysokiej”, ale w innym rozumieniu aniżeli zapis w konkretnym, odrębnym dokumencie. Są to pode- jmowane decyzje w celu tworzenia instytucji lub częściowe dotowanie funkcjonowania placówek. Poli- tyka województwa znajduje wyraz w konkretnych działaniach. Osoba badana twierdzi: „Jeżeli samorząd wybudował operę to ta polityka jak najbardziej istnieje. Skoro samorząd dotuje instytucje kultury, zarów- (IDI 5) no pod względem działalności merytorycznej, jak i działalności inwestycyjnej (…), to polityka istnieje.” Dodaje, że działania województwa w kierunku promocji i wspierania „kultury wysokiej” opierają się na szeregu formalnych dokumentów takich jak np. ustawy określające zadania samorządu. Zaznacza też, że polityka ta nie wynika tylko i wyłącznie z uregulowań prawnych i wywiązania się z formalnie zakładanych celów, ale także z rzeczywistych chęci do promocji kultury. „(…) Wiele samorządów nie pozostaje tylko w sferze tego co musi, ale robi wiele rzeczy bo chce. Bo kultura służy promocji jako takiej”.(IDI5) 3.4.2. Współpraca administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej” Współpracę administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej”, na poziomie komuni- kacji, oceniono jako „bliską”, „gęstą”, „dobrą lub „bardzo dobrą”. Taka opinia wypłynęła zarówno ze strony przedstawiciela administracji samorządowej jak i reprezentantów instytucji kultury. Brano pod uwagę Urząd Miejski w Białymstoku oraz Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego. Nie dostrzeżono barier, które ze strony administracji samorządowej, w sposób celowy, hamowałyby realizację jakichkolwiek zaplanowanych działań twórczych lub promocyjnych. „Nie spotkałam się z żadnymi ograniczeniami administracyjnymi… Z żadną cenzurą, która powiedziałby – nie, nie należy tego promować w taki sposób. (…) Robimy różne formy reklamy i w żaden sposób urząd, czy bimy jakiś festiwal, wydarzenia to wspierają nas materiałami promocyjnymi – mapy, gadżety…” (IDI 1) administracja państwowa nas nie ograniczyła. Wręcz przeciwnie! Gdy mamy gości międzynarodowych, ro- W większości wypowiedzi podkreślono chęć współpracy ze strony administracji samorządowej przy działaniach promocyjnych. W opinii badanego: „Istnieje taka niepisana zasada, że raczej się pomaga [urzędy pomagają instytucjom kultury]. Na tym terenie nie ma specjalistów np. od teatru. Wobec tego szanuje się tych, którzy się zjawili i coś wiedza i potrafią. (…) Ku mojemu zdziwieniu pomagają. (…) Dla mnie najbardziej zaskakującą rzeczą na Podlasiu jest to współdziałają w tej sytuacji”. (IDI 4) bezproblemowość współpracy z administracją! (…) Jest tu coś takiego, że gdy robi się coś, co jest im potrzebne 55 Zob. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2006. 52
Reprezentant jednej z instytucji kultury przywołał kwestię problematyczną, jednak nie zaważyło to na ostatecznej, pozytywnej ocenie. Kto inny stwierdził:„(…) że jeśli nie da się czegoś załatwić, to zawsze znajdzie się logiczne wytłumaczenie.” (IDI 1) Nie podano również żadnych przykładów negatywnej współpracy dotyczących innych instytucji kultury, niż tych, których reprezentantami byli rozmówcy. Bezpośrednia współpraca z administracją samorządową, zdaniem respondentów, nie ma przełożenia na kształt oferty lub ogólne funkcjonowanie poszczególnych instytucji. Bariery, które są i mają wpływ, wynikają raczej z uwarunkowań mających miejsce poza urzędami funkcjonującymi w woj. pod- laskim. Są to: • ograniczone środki materialne; • regulacje prawne utrudniające pracę instytucjom. „Są to kwestie pozyskiwania środków i ilość tych środków jakie posiada województwo podlaskie. Nie możemy się porównać do dużych województw typu mazowieckie. (…) Kwestie finansów są nie do przeskoczenia. Bo nie zawsze sam zapał sama inicjatywa wystarczy. Trzeba czasami kogoś zaprosić… (…) Zapewnić honorarium, koszty przejazdu… (…) Kiedy jakaś organizacja nie dostanie środków od jednego, czy drugiego urzędu to sobie nie poradzi. u nas cienko.” (IDI 2) Wiadomo jak wygląda kwestia sponsorów. Nasz region nie jest regionem przemysłowym. (…) Pod tym względem jest ostatnich kilkunastu lat służą tylko do tego aby było coraz trudniej funkcjonować.” (IDI 3) „To nie dotyczy tylko Białegostoku, to się dzieje w całej Polsce. (…) Te zmiany w przepisach, które śledzimy od Zwiększenie środków uznano za element, który mógłby wpłynąć na podniesienie poziomu współpracy. Ponadto wystąpiła odosobniona opinia, że zacieśnienie działań pomiędzy Urzędem Miejskim w Białymstoku i Urzędem Marszałkowskim Województwa Podlaskiego, być może, przełożyłoby się na lepsze funkcjonowanie po- szczególnych instytucji. 3.4.3. Preferencje lokalnych polityków we wspieraniu i promowaniu „kultury wysokiej” Badani wypowiedzieli się również na temat preferencji lokalnych polityków w kwestii wspierania i pro- mocji „kultury wysokiej”. Zgodnie przyznają, że nie zauważają wyraźnego trendu we wspieraniu jakiegoś konk- retnego typu imprez – masowych, czy niszowych. Jednak, o czym była mowa wcześniej, niektóre typowo lokalne przedsięwzięcia są zbyt mało wspierane. Ogólnie stwierdzono, że: „Nie dochodzi do sytuacji, w której ktoś mówi, że nie da nam pieniędzy, bądź nie wypromuje czegoś, bo się wiele innych rzeczy i tego nie wypromujemy. Nie ma czegoś takiego.” (IDI 1) preferuje coś innego. (…) Nie ma czegoś takiego, że ktoś mówi: wypromujemy Dni Białegostoku, a w tym czasie dzieje Badani twierdzą, że wspieranie imprez masowych może przekładać się na poparcie w lokalnych wybo- rach, ale nie jest to odbierane jako ewidentnie funkcjonujące w codziennej praktyce. Jeżeli rozmówcy zauważają ukierunkowanie, to jest to raczej związane ze wspieraniem przedsięwzięć, które odzwierciedlają pochodzenie konkretnego polityka – optowanie za społecznością lokalną i wydarzeniami, które jej dotyczą. Jeden z badanych mówi: Walczą o swoje!!!” (IDI 4) „Wystarczy zobaczyć jaki procent środków z Urzędu Marszałkowskiego idzie na jakie regiony, powiaty… (…) W jednym z wywiadów przywołano też przykłady lobbingu politycznego mającego miejsce w Białymstoku. Pierwszy w sprawie budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej, drugi w sprawie festiwalu Pozytywne Wibracje. Utożsamiano powyższe przykłady z posiadaniem określonych interesów politycznych. Trzeci przykład to sta- rania w sprawie powstania Muzeum Sybiru, tym razem postrzegane jako wyraz utożsamiana się z przesłaniem historycznym. 53
4. OPIS WYNIKÓW BADANIA - DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE 4.1. Segmentacja użytkowników kultury Uczestnictwo w kulturze przyjmuje różnorodne formy i natężenie zależnie od tego, jak „użytkownicy” kultury rozumieją pojęcie kultury (w sensie szerokim lub wąskim – „kultura wysoka”), na ile odczuwają potrzebę uczestnictwa w kulturze, czy postrzegają jakieś bariery dostępu do świata kultury. Tę różnorodność postaw i motywów, przejawiającą się w zachowaniach (decyzjach), staramy się redukować w celu praktycznej komunikacji (w działaniach informacyjnych, promocyjnych) poszukując w miarę jednorodnych i odrębnych typów (segmentów) użytkowników kultury. 4.1.1. Uczestnik życia kulturalnego W przeprowadzonym badaniu poproszono respondentów, aby sami określili siebie jako „uczest- nika życia kulturalnego” odnosząc się do przedstawionej listy stwierdzeń. Wykres 1. Uczestnik życia kulturalnego. Źródło: Badania własne, CATI, N=550. P12. Suma % odpowiedzi aprobujących („Zdecydowanie się zgadzam” i „Raczej się zgadzam”). Nie jest rzeczą zaskakującą, że 76% badanych lubi „w spokoju” czytać książki, słuchać muzyki czy oglądać dobry film. Jest to zindywidualizowany typ uczestnictwa wymagający dokonania wyboru książki, muzyki, filmu zgodnego z własnymi preferencjami dotyczącymi gatunku, tematyki, poziomu artystycznego. Wymaga on również posiadania czasu wolnego, który można przeznaczyć na czytanie, słuchanie lub oglądanie, oraz pewnego stopnia izolacji od otoczenia (wymóg dysponowania „spoko- jem”). Można przyjąć, że jest to typ uczestnictwa w kulturze, który jest nastawiony na osiąganie os- obistej satysfakcji – nikt nie zmusza „uczestnika” do czytania nudnych i trudnych książek, słuchania drażniącej muzyki lub oglądania niebudzących zainteresowania filmów. Wydaje się, że zgoła odmienny typ uczestnictwa w kulturze mają na myśli respondenci, którzy „razem z rodziną, ze znajomymi” lubią spędzać „miło i wesoło” czas uczestnicząc w „różnych festynach i jarmarkach”. Ten typ uczestnictwa (nazwijmy go ludycznym) preferuje 63% badanych – zakłada on wspólne uczestnictwo w wydarzeniach, które odbywają się poza domem, i raczej oferują tradycyjne formy kultury popularnej i „ludowej” (festyny, jarmarki). 54
Zauważmy jednak, że wymienione typy uczestnictwa (indywidualny i ludyczny) nie wykluczają się. Jeśli 73% badanych lubi zindywidualizowany kontakt z kulturą, a 63% - ludyczny, to nawet gdyby te postawy były niezależne, to można się spodziewać, że 48% respondentów mogłoby lubić zarówno „w spokoju” czytać książki, jak i z rodziną i znajomymi „miło i wesoło” spędzać czas na festynie lub jar- marku. Nie można tych dwóch rzeczy robić jednocześnie, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby w czasie wolnym czytać książki, a od czasu do czasu wybrać się z rodziną lub przyjaciółmi na festyn. Interesujące jest to, że 57,5% badanych deklaruje zainteresowanie lokalnymi wydarzeniami kul- turalnymi, 45% interesuje się tym, co się dzieje w kulturze, i aktywnie poszukuje informacji o wydarze- niach, choć rzadko w nich uczestniczy; 58,9% - zachęca młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (w tym wypadku raczej w formie indywidualnej – „czytanie książek” lub uczestnictwa w „kulturze wyższej” – „teatr”). Zainteresowanie kulturą na poziomie lokalnym, posiadanie wiedzy o tym, co się dzieje w kulturze oraz postawy propagujące aktywne uczestnictwo w kulturze – wskazują, że kultura jest postrzegana jako ważny element konstrukcji tożsamości „człowieka kulturalnego”. Nieco mniejszy poziom akceptacji uzyskuje „kultura wysoka” – uczestnictwo w „imprezach kul- turalnych” takich jak spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy, festiwale deklaruje 31% badanych. Podobny poziom akceptacji (37,6%) uzyskują „koncerty zespołów”, ale jest to uwarunkow- ane wiekiem badanych. Na podkreślenie zasługuje znaczenie telewizji. 35% badanych deklaruje, że najbardziej lubi oglądać telewizję – „tam jest dość kultury”. Można sądzić, że oferta „kultury” telewizyjnej może zawierać zarówno „kulturę wysoką” (teatr, muzyka poważna), jak i kulturę ludyczną (rozrywkę od kabaretu po jarmarczne widowiska). Ponadto 31% badanych deklaruje wprost, że „kultura mało mnie interesuje”. Nie stroni jednak od uczestnictwa w kulturze, ale jest ono skutkiem aktywności innych osób („jak mnie ktoś wyciągnie”). Zaledwie 10% badanych skłonna jest określić się jako osoba „tworząca kulturę”. W tym przy- padku można sądzić, że następuje zawężenia znaczenia pojęcia kultura do różnorodnych przejawów „kultury artystycznej” (pisane wierszy, malowanie, muzykowanie lub udział w zespole tanecznym). Podsumowując - pojęcie „uczestnictwa w kulturze” zawiera w sobie różnorodne wymiary: forma uczestnictwa (indywidualny lub ludyczny), dostępność („kultura wysoka” lub popularna), aktywność (telewizja lub zachęta ze strony innych), kreatywność (tworzenie kultury). Nasuwa się pytanie: czy to zróżnicowanie „uczestnictwa w kulturze” jest konsekwencją zróżnicowania społecznego – np. ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania. 55
Tabela 24. Uczestnik życia kulturalnego Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % najbardziej lubię oglądać telewizję 94 32,8 99 37,6 38 48 30,8 51 34,9 56 125 68 tam jest dość kultury bardzo chętnie uczestniczę w 23,8- 63,6+ 31,3- 45,3+ różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, 99 34,5 73 27,8 52 32,5 53 34,0 47 32,2 20 137 35 koncerty filharmonii, wystawy, 22,7- 34,3+ 23,3- festiwale bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach wszędzie 192 66,9 156 59,3 106 66,3 102 65,4 89 61,0 51 58,0 246 61,5 102 68,0 tam, gdzie można miło i wesoło spędzić czas wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych 136 47,4 113 43,0 62 74 47,4 64 43,8 49 194 55 imprezach sam/a jednak rzadko w nich uczestniczę 38,8- 55,7+ 48,5+ 36,7- kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak 82 28,6 88 33,5 40 48 30,8 41 28,1 41 118 29,5 52 34,7 mnie ktoś wyciągnie) 25,0- 46,6+ jestem twórcą kultury, tworzę 27 9,4 28 10,6 21 13,1 12 7,7 15 10,3 7 8,0 45 11,3 10 6,7 kulturę przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać 225 78,4 192 73,0 113 70,6 114 73,1 113 77,4 77 302 75,5 115 76,7 muzyki, oglądnąć dobry film 87,5+ zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. 182 142 79 102 89 61,0 54 61,4 243 60,8 81 54,0 zabieram dzieci do teatru, czytam im regularnie książki) 63,4+ 54,0- 49,4- 65,4+ bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych 113 39,4 94 35,7 76 63 40,4 45 23 153 38,3 54 36,0 takich jak koncerty zespołów 47,5+ 30,8- 26,1- bardzo interesują mnie lokalne 170 59,2 146 55,5 88 55,0 94 60,3 82 56,2 52 59,1 236 59,0 80 53,3 wydarzenia kulturalne Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Płeć – choć jest jednym z najważniejszych wymiarów zróżnicowania ról społecznych – nie ma prak- tycznie żadnego znaczenia. Kobiety (63,4%) w porównaniu z mężczyznami (54%) częściej zachęcają młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (zabierają dzieci do teatru, czytają im regularnie książki). Jest to oczywista konsekwencja tradycyjnego podziału ról, w którym kobiety zajmują się w większym stopniu niż mężczyźni „wychowaniem kulturalnym” dzieci. Zachęcanie młodego pokolenia do uczestnictwa w kulturze silniej charakteryzuje respondentów w wieku 30-44 lat (65,4%), a więc w wieku, w którym ma się małe dzieci. Uzależnienie uczestnictwa w kulturze uzależnione jest od cyklu życiowego nie tylko w odniesie- niu do posiadania dzieci. Młodzi ludzie w wieku 15-29 zdecydowanie częściej i chętniej uczestniczą w imprezach kulturalnych takich jak „koncerty zespołów” (47,5%). Rzadziej zachęcają innych do uczest- nictwa w kulturze (tylko 49,4% deklaruje taką postawę) oraz wiedzą, co się dzieje w kulturze (38,8%). Z drugiej strony rzadziej również akceptują stwierdzenie, że „kultura mało mnie interesuje” (25%). Można przypuszczać, że „młodzi ludzie” nie tyle interesują się kulturą w większym stopniu, co pojęcie kultury, rozumienie uczestnictwa w życiu kulturalnym zawężają do bardziej specyficznych form rozry- wki. Odmienny wzorzec zachowań mają osoby starsze (60-74 lata). Dla nich z kolei źródłem kultury jest w większym stopniu telewizja (63,6%), wykazują zainteresowanie tym, co się dzieje w kulturze, choć rzadko uczestniczą w imprezach (55,7%), częściej również stwierdzają, że się mało interesują kulturą, ale uczestniczą w niej pod wpływem zachęty ze strony innych (46,6%). Przede wszystkim osoby po 60- tce preferują zindywidualizowany typ uczestnictwa – czytanie książek, słuchanie muzyki „w spokoju” (87,5%). 56
Zróżnicowanie ze względu na miejsce zamieszkania (Białystok-Region) ma również wyraźny wzór: w regionie w większym stopniu źródłem kultury jest telewizja (45,3%), a mieszkańcy Białegostoku częściej uczestniczą w „kulturze wyższej” – teatr, filharmonia (34,3%) i posiadają większą wiedzę o tym, co się dzieje w kulturze, mimo że sami w nich nie uczestniczą (48,5%). To zróżnicowanie jest konsekwencją tego, że w Białymstoku znajduje się więcej instytucji życia kulturalnego, szczególnie tych związanych z „kulturą wysoką”. Warto jednak zauważyć, że żaden z przyjętych wymiarów zróżnicowania (płeć, wiek i mie- jsce zamieszkania) nie ma znaczenia w odniesieniu do: (a) ludycznych form uczestnictwa w kulturze (chętnie i miło lubią spędzić czas z rodziną i znajomymi na festynie i jarmarku osoby niezależnie od płci, wieku i miejsca zamieszkania), (b) własnej aktywności twórczej oraz (c) zainteresowania lokalnymi wydarzeniami kulturalnymi. 4.1.2. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym Akceptacja (lub odrzucenie) przez badanych poszczególnych stwierdzeń identyfikujących as- pekty uczestnictwa w kulturze nie są niezależne. Osoby, które chętnie uczestniczą w „koncertach zespołów” mogą również chętnie chodzić ze znajomymi na festynach czy jarmarkach i mniej chętnie będą ograniczać swą aktywność kulturową do oglądania telewizji. Czy występują jakieś charakterystyc- zne style uczestnictwa w kulturze? W wyniku przeprowadzonej analizy udało się wyróżnić trzy wymiary (style) uczestnictwa w kulturze. Styl towarzyski (F1). Uczestnictwo w koncertach, miłe spędzanie czasu z rodziną, z przyjaciółmi na festynach i jarmarkach, zainteresowanie i udział w lokalnych wydarzeniach kulturalnych (pierwsze składowe czynnika F1)- charakteryzują niewątpliwie orientację na wspólnotę uczestnictwa w kulturze. Nie ulega również wątpliwości, że orientacja na „kulturę wysoką” (imprezy takie jak spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy, festiwale) ma również istotny wymiar towarzyski – związany z kre- owaniem własnej pozycji społecznej, czasem ze snobizmem (konsumpcją na pokaz). Ów społeczny (to- warzyski) wymiar ma niewątpliwie również tworzenie kultury, postrzeganie siebie jako „twórcy kultu- ry”. Jeśli w tym ujęciu „kultura” jest rozumiana jako działalność artystyczna, ma ona przede wszystkim charakter społeczny – kulturę tworzy się dla jej odbiorców (widzów, słuchaczy). I wreszcie również zachęcanie młodego pokolenia do uczestnictwa w kulturze jest również jednym z aspektów transmisji społecznych wzorców nie związanych jedynie z indywidualną satysfakcją z doznania „przeżycia kultur- alnego”. Styl towarzyski partycypacji w kulturze odzwierciedla jej podstawową funkcję – komunikacji społecznej. Styl konsumpcyjny (F2). Dla wielu badanych kultura („imprezy kulturalne”) jest jedną z form rozrywki wypełniającej czas wolny. Ze stylem towarzyskim podziela on oczekiwanie, że festyny i jar- marki są miejscem, gdzie można „miło i wesoło spędzić czas”. Takimi miejscami nie są teatry, filharmo- nie, wystawy i festiwale. Styl konsumpcyjny również odrzuca potrzebę twórczości. W stylu konsump- cyjnym dominuje jednak pasywny wzorzec partycypacji w kulturze, który zasadniczo zaspokojony jest przez przekaz telewizyjny. W telewizji jest dość kultury. Kultura „poza telewizją” nie jest interesująca, ale jeśli ktoś zachęci („wyciągnie”) osoba nastawiona pasywnie weźmie udział w imprezie poza domem („gdzieś się wybiorę”). 57
Styl indywidualistyczny (F3). Jest to styl w główniej mierze nastawiony na realizację własnych prefer- encji kulturalnych (czytanie, słuchanie i oglądanie) „w spokoju”. Istotnym elementem tego stylu jest po- szukiwanie informacji o tym, co się dzieje w kulturze, jakie są oferowane imprezy, przy czym nie wiąże się to z chęcią uczestnictwa w tych imprezach. Czasem indywidualista uda się do instytucji oferującej „kulturę wysoką” (teatr, filharmonia, wystawa), jeśli otrzyma informacje o lokalnym wydarzeniu kul- turalnym. Styl ten również wiąże się z przekonaniem (jak styl towarzyski), że należy zachęcać młode pokolenie do uczestnictwa w kulturze. Słowem – styl indywidualistyczny zorientowany na rozwijanie i zaspokajanie własnych potrzeb kulturalnych. Tabela 25. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym ( Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) Wymiary autoidentyfikacji bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak koncerty zespołów -,188 ,011 F1 F2 F3 bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach - wszędzie ,703 ,416 -,097 tam, gdzie można miło i wesoło spędzić czas ,697 bardzo interesują mnie lokalne wydarzenia kulturalne ,032 ,244 bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, ,670 -,514 ,233 koncerty filharmonii, wystawy, festiwale ,522 jestem twórcą kultury, tworzę kulturę -,295 ,014 najbardziej lubię oglądać telewizję - tam jest dość kultury -,068 ,191 ,411 kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak mnie ktoś wyciągnie) ,007 ,043 ,718 przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać muzyki, oglądnąć dobry film -,047 ,014 ,688 wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych imprezach - sam/a jednak rzadko ,762 ,082 ,187 w nich uczestniczę zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. zabieram dzieci do teatru, czytam im ,611 ,416 -,156 ,438 regularnie książki) Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Waga czynnika (% wariancji) 20,6 16,1 13,1 4.1.3. Segmentacja użytkowników ze względu na styl uczestnictwa Na podstawie tego, jak badani określili się jako „uczestnicy życia kulturalnego” dokonano seg- mentacji użytkowników kultury – czyli wyróżnienia grup (segmentów) respondentów o maksymalnie podobnych identyfikacjach56. Następnie segmenty zostały scharakteryzowane ze względu na style ucz- estnictwa w kulturze. Segment 1. 12% użytkowników kultury zaliczonych do tego segmentu charakteryzuje się silnym odrzuceniem konsumpcyjnego stylu uczestnictwa w kulturze (F2) – wartości poniżej poziomu „zero” (przeciętności). Jednocześnie cechują się oni odrzuceniem stylu towarzyskiego (F1). Segment 1 to seg- ment „indywidualistów” (F3). Dla nich podstawą jest zaspokojenie własnych, indywidualnych potrzeb kulturalnych. Segment 2. 16,9% użytkowników kultury – to „negatyw” segmentu 1 z wyraźną preferencją konsumpcyjnego stylu partycypacji w kulturze. Zauważyć jednak wypada, że jest to styl konsump- cyjny, związany z imprezami ludycznymi i przekazem telewizyjnym, ale może on również oznaczać, że 56 Wykorzystano metodę klasyfikacyjną K-Means na postawie podobieństwa na całej skali odpowiedzi: od zdecydowane tak do zdecydowanie nie. 58
poszukuje się ofert kulturowych na wyższym poziomie. Wykres 2. Segmentacja użytkowników kultury 1,50 ,97 1,00 1,00 ,77 ,62 ,58 ,50 ,30 ,16 ,12 ,15 ,07 ,00 F1 -,50 -,30 -,28 F2 -,44 -,48 F3 -,68 -1,00 -,83 -1,50 -1,29 -1,59 -2,00 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Segment 3. 21,1% użytkowników kultury zaliczonych do tego segmentu zdecydowanie preferu- je styl towarzyski (F1) i odrzuca styl konsumpcyjny (F2). Segment 4. 12,2% użytkowników kultury jest „negatywem” segmentu 3, przy zdecydowanym odrzuceniu stylu towarzyskiego (F1) i stylu indywidualistycznego (F3). Segment 5. 19,3% użytkowników kultury jest słabszą odmianą segmentu 4. Segment 6. 18,5% użytkowników kultury tworzy „paradoksalną” kategorię, w której znalazły się osoby reprezentujące jednocześnie wszystkie trzy style uczestnictwa w kulturze. 4.1.4. Uczestnictwo w kulturze Identyfikacja „uczestnika życia kulturalnego” może zależeć w silnym stopniu od tego, jak użytkownik postrzega kulturę, jakie miejsce zajmuje ona w jego systemie wartości. Badanym przed- stawiono listę opinii odnoszących się do „korzystania z kultury”. 59
Wykres 3. Korzystanie z kultury Źródło: Badania własne, CATI, N=550. Pytanie 18. Suma % odpowiedzi aprobujących („Zdecydowanie się zgadzam” i „Raczej się zgadzam”). Zdecydowana większość badanych (87,3%) posługuje się szeroką definicją kultury. Kultura – to nie tylko „kultura wysoka” (teatr, opera, muzeum), ale również imprezy, festyny etc. Informacja o loka- lnych wydarzeniach kulturalnych jest powszechnie dostępna (72,2%). Jedynie 4,2% badanych uważa, że „uczestnictwo w kulturze to snobizm”, ale już 23,3% zgadza się, ze stwierdzeniem, że „teatr, filharmo- nia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych – przeciętny człowiek tego nie potrzebuje” i 20,7% deklaruje, że „kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą – bez tego mogę się obejść”. Wydaje się, że zawężenie pojęcia kultury do „kultury wysokiej”, elitarnej stoi za akceptacją poglądu, że aby uczestniczyć w kul- turze trzeba się tego nauczyć (75,8%) – kultura wymaga kompetencji w jej odbiorze. Znaczenie pojęcia kultury jest więc chwiejne i w różnych kontekstach może się radykalnie zmieniać. Uczestnictwo w kulturze wymaga jednak wysiłku. Trzeba mieć czas (53,3%), co więcej ucz- estnictwo w wydarzeniach kulturowych jest kosztowne (39,3%), wymaga wyjazdu do innego miasta (38,9%). Jednak są tacy, którzy uważają, że jest to koszt wart poniesienia i udają się do innego miasta, aby wziąć udział w interesującym wydarzeniu kulturalnym (18%). 60
Tabela 26. Korzystanie z kultury Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % korzystania z kultury trzeba się 215 74,9 202 76,8 112 70,0 120 76,9 116 79,5 69 78,4 313 104 nauczyć 78,3 69,3 teatr, filharmonia, galerie sztuki + - są tylko dla nielicznych - 67 23,3 61 23,2 28 28 43 29,5 29 86 21,5 42 28,0 przeciętny człowiek tego nie 17,5 17,9 33,0 potrzebuje - - + uczestnictwo w kulturze to 10 3,5 13 4,9 7 4,4 2 6 4,1 8 9,1 13 3,3 10 6,7 snobizm kultura nie jest dla mnie jakąś 1,3- ważną potrzebą - bez tego mogę 56 19,5 58 22,1 23 32 20,5 33 22,6 26 73 41 się obejść 14,4 29,5 18,3 27,3 kultura to nie tylko chodzenie do - + - + teatru, muzeów, opery. To także 260 220 143 89,4 138 88,5 124 84,9 75 85,2 356 89,0 124 82,7 występy zespołów ludowych, 90,6 83,7 rokowych itp. + - uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt 121 42,2 95 36,1 47 58 37,2 68 43 158 39,5 58 38,7 kosztowne i nie zawsze mnie na 29,4 46,6 48,9 nie stać - + + Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby 143 49,8 150 57,0 78 48,8 88 56,4 82 56,2 45 51,1 212 53,0 81 54,0 uczestniczyć w kulturze Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje 52 18,1 56 21,3 31 19,4 26 16,7 33 22,6 18 20,5 65 43 mnie 16,3 28,7 Ludzie nie mają z kim pójść, a - + 155 118 71 44,4 76 48,7 79 54,1 47 53,4 195 48,8 78 52,0 samym im się nie chce 54,0 44,9 Łatwo się dowiedzieć jakie są 212 73,9 185 70,3 110 68,8 110 70,5 112 76,7 65 73,9 303 94 + - lokalne wydarzenia kulturalne 75,8 62,7 Wydarzenia kulturalne które + - mnie interesują odbywają się 112 39,0 102 38,8 53 33,1 56 35,9 59 40,4 46 123 91 zbyt daleko, w innych miastach 52,3 30,8 60,7 Często udaję się do innego + - + miasta aby wziąć udział w 49 17,1 50 19,0 36 22,5 36 23,1 20 13,7 7 56 43 interesującym mnie wydarzeniu 14,0 28,7 kulturalnym 8,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 - + Trzy zmienne (płeć, wiek i miejsce zamieszkania) ujawniają typowy obraz zróżnicowania opinii. Kobiety częściej niż mężczyźni zgadzają się na szeroką definicję kultury (kobiety – 90,6%; mężczyźni – 83,7%) oraz wskazują na tradycyjne oczekiwanie, że ich (nie)uczestnictwo w kulturze wiąże się z tym, że nie mają z kim pójść (kobiety - 54%, mężczyźni - 45%). Osoby starsze – tradycyjnie – mniej interesują się „kulturą wyższą” i narzekają na koszty związane z uczestnictwem w kulturze. Dla młodszych (15- 19) „kultura wyższa” jest rzeczą cenną oraz gotowi są ponosić koszty udziału. Miejsce zamieszkania ma również wpływ na opinie o korzystaniu w kultury. Mieszkańcy regionu mają większe trudności, aby dowiedzieć się jakie są lokalne wydarzenia kulturalne, wydarzenia kulturalne są w innych miastach, do których muszą dojechać. 27,3% badanych, którzy zgadzają się z opinią, że kultura nie jest ważną potrzebą i mogą się bez niej obejść. 61
Postawy Tabela 27. Opinie o korzystaniu z kultury (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) K1 K2 K3 K4 teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych - przeciętny człowiek tego nie ,125 ,029 -,101 potrzebuje ,691 kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą - bez tego mogę się obejść ,043 -,035 -,008 uczestnictwo w kulturze to snobizm -,157 ,234 ,145 ,671 uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać ,372 -,069 -,117 ,602 Ludzie nie mają z kim pójść, a samym im się nie chce ,075 -,018 ,011 ,405 korzystania z kultury trzeba się nauczyć -,178 ,116 ,367 ,703 Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby uczestniczyć w kulturze ,389 ,147 -,045 ,588 Często udaję się do innego miasta aby wziąć udział w interesującym mnie wydarzeniu ,445 -,277 -,195 ,073 kulturalnym ,729 Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach ,153 ,325 -,148 Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje mnie ,300 ,073 ,005 ,593 Łatwo się dowiedzieć jakie są lokalne wydarzenia kulturalne ,145 -,143 -,169 ,562 kultura to nie tylko chodzenie do teatru, muzeów, opery. To także występy zespołów ,816 -,166 ,292 ,118 ludowych, rokowych itp. ,575 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Waga czynnika (% wariancji) 15,7 12,3 11,2 10,1 W wyniku przeprowadzonej analizy można wyróżnić cztery dominujące postawy. K1. Negacja wartości kultury. Teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych – „przeciętny człowiek” tego nie potrzebuje. Kultura nie jest moją potrzebą – mogę bez tego się obejść. Uczestnictwo w kulturze to kosztowny snobizm. Nie stać mnie na kulturę. Ta negacja wartości kul- tury jest negacją „elitaryzmu”, „wyrafinowania smaku”, „snobizmu” i sensowności wydawania na nią pieniędzy. K2. Kompetencja. Uczestnictwo w kulturze wymaga kompetencji, trzeba się nauczyć korzys- tania z niej. Jeśli się nie ma kompetencji, uczestnictwo może być źródłem lęku wywołującym reakcję unikania. Korzystanie z kultury (imprez kulturalnych) wymaga partnera, zachęty ze strony innych. K3. Aspiracje. Badani o wyższych aspiracjach kulturowych gotowi są ponieść koszty, aby uczestniczyć w kulturze, w wydarzeniach, które są w innych miastach. Oferta lokalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje. K4. Kultura codzienności. Kultura to nie tylko „kultura wysoka”, ale dostępny dla wszystkich sfera wydarzeń rozgrywających się w życiu codziennym, w lokalnym otoczeniu. Trzeba się jej uczyć. 62
Tabela 28. Profile segmentów (Analiza logistyczna) Mam wielu przyjaciół 1,508 ,635 ,793 Seg1 Seg2 Seg3 Seg4 Seg5 Seg6 Chcę być zawsze na bieżąco, mieć stały dostęp do informacji ,690 1,580 ,778 Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności 731 1,554 , Regularnie czytam gazety i czasopisma ,716 ,851 1,244 Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych 1 1,279 ,73 1,280 Spędzam dużo czasu surfując po Internecie 1,727 ,843 Postawa K1 - Negacja wartości kultury ,590 ,387 1,772 1,403 Postawa K2 - Kompetencja ,654 1,284 1,396 Postawa K3 - Aspiracje Postawa K4 - Kultura codzienności ,778 1,377 Białystok 2,334 Miejsce zamieszkania (Ref=WIEŚ) Miasto regionu 1,170 15-29 ,397 Wiek (Ref=60-70) 30-44 ,130 50-59 ,501 Źródło: Badania własne, CATI, N=550. W tabeli pokazane są jednie istotne statystycznie współczynniki, exp(B) wyrażający pozytywny (exp(B)>1) lub negatywny (exp(B)<1) danego czynnika na szansę przynależności osoby do danego segmentu. Wyróżnione wcześniej segmenty ze względu na style konsumpcji kulturowej pokazują interesujące związki. Segment 1 (12,0%) – skupiał osoby preferujące indywidualistyczny styl uczestnictwa w kulturze. W istocie są to osoby, które częściej odrzucają stwierdzenie „Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności”, czyli – osoby chętniej spędzające czas w samotności, „w spokoju” czytając książki. Rzadziej akceptują stwierdzenie „Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych”. Indywidualiści spędzają dużo czasu serfując po Internecie. Odrzucają styl konsumpcyjny oraz rzadziej wyrażają postawy negaty- wne względem kultury i to, że kultura wymaga kompetencji. Segment 2 (16,9%) – skupiał osoby o stylu konsumpcyjnym. W tym przypadku są to osoby, które cenią sobie towarzystwo innych, chętnie spędzają czas chodząc po sklepach i galeriach handlow- ych. Ich zdaniem kultura wymaga kompetencji, ale w tym wypadku ważnym elementem jest osoba, z którą można wyjść (do galerii handlowej). Nie są to osoby potrzebujące dostępu do aktualnej infor- macji. W ich stylu uczestnictwa w kulturze informacja otrzymywania przez telewizję może być w pełni satysfakcjonująca. Segment 3 (21,1%) – osoby preferujące styl towarzyski uczestnictwa w kulturze, styl aktywny, związany z „kulturą wysoką”. Są to osoby cechujące się tym, że mają wielu przyjaciół, potrzebują mieć stały dostęp do informacji. Zdecydowanie odrzucają postawy negujące wartość kultury. Segment 3 – jako jedyny ma wyraźną charakterystykę strukturalną. Do tego segmentu najrzadziej częściej należą osoby ze wsi, częściej z miast regionu, a najczęściej z Białegostoku. Segment 4 (12,2%) – to osoby odrzucające styl towarzyski i indywidualistyczny. Rzadziej posiadający przyjaciół, rzadziej czytający regularnie gazety i czasopisma, ale zdecydowanie najsilniej prezentujące postawę negacji wartości kultury. Interesujące jest to, że w odniesieniu do tego segmentu znaczenie ma wiek. Młodsi respondenci w porównaniu z grupą odniesienia (60-74) rzadziej znajdują 63
się w tym segmencie. Najrzadziej zaś osoby w wieku 30-44. Segment 5 (19,3%) – stanowi on właściwie segment „ludzi przeciętnych” niezależnie od wieku. Segment 6 (18,5%) – segment „paradoksalny”, w którym znaleźli się badani reprezentujący wysoce niestabilny (nieokreślony) profil stylu uczestnictwa w kulturze – reprezentujący wszystkie trzy style jednocześnie. Jest to segment osób wyróżniających się tym, że regularnie czytają gazety i czasop- isma i lubią chodzić po sklepach i galeriach handlowych. Mniej czasu spędzają surfując po Internecie. Cechują ich silne postawy negacji wartości kultury, ale z drugiej strony przekonanie, że korzystania z kultury trzeba się nauczyć. Silniej również akceptują pogląd nie zawężający kultury do kultury wysok- iej. Wydaje się, że dla tych użytkowników kultury pojęcia „towarzyskości” sprowadzają się do prostych kontaktów społecznych w galeriach handlowych, „indywidualistyczna” konsumpcja kulturowa – reduku- je się do czytania gazet i czasopism. Na tym tle „styl konsumpcyjny” polegający na „miłym i wesołym” spędzaniu wolnego czasu w kulturalnym miejscu – galerii handlowej. Jest to „profil” niezależny od płci, wieku badanych i miejsca zamieszkania. 4.2. Określenie kapitału społecznego i kulturowego mieszkańców województwa podlaskiego Pojęcie „kapitału kulturowego” – w wymiarze rzeczowym - wiąże się najczęściej z infrastrukturą instytucjonalną, z której mogą korzystać mieszkańcy. Siłą rzeczy infrastruktura ta jest zlokalizow- ana w większych miastach, a instytucje „kultury wysokiej” (teatr, filharmonia, galerie artystyczne) w ośrodkach centralnych regionów. W badaniu zapytano mieszkańców woj. podlaskiego o dwie insty- tucje – bibliotekę publiczną i lokalne domy kultury - o niezwykle ważnym znaczeniu kulturotwórczym, nie wiążące się wyłącznie z „kulturą wysoką” i w związku z tym w większym stopniu dostępne w regio- nie. Z biblioteki publicznej w miejscu zamieszkania korzysta 37% badanych. Natomiast z oferty loka- lnego domu kultury, ośrodka kultury, świetlicy, klubu osiedlowego korzysta 21% badanych. Czy wyróżnione segmenty różnią się ze względu na dostęp do tak rozumiany „kapitału”? Wykres 4. Segmentacja użytkowników kultury a kapitał instytucjonalny 59,1% 43,1% 38,7% 33,3% 31,9% 33,3% 28,0% Biblioteka 16,7% 14,9% 17,0% 18,6% Dom Kultury 9,0% 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Segment 1 – to segment „indywidualistów”, którzy preferują indywidualistyczny styl kontaktu z kulturą. Nie zaskakuje więc, że są to osoby najczęściej korzystający z biblioteki publicznej (59,1%) i niezwykle rzadko z oferty lokalnych ośrodków kultury, które wymagają większej aktywności w wymi- arze „towarzyskim” (16,7%). Segment 4, który charakteryzował się zdecydowanym odrzuceniem stylu towarzyskiego oraz znaczącym - stylu indywidualistycznego, w najmniejszym stopniu wykazuje zainteresowanie „instytuc- 64
jonalnym kapitałem kulturowym” – osoby należące do tego segmentu najrzadziej korzystają z biblioteki publicznej (14,9%) oraz z oferty domów kultury (9%). Niezwykle interesująco wygląda porównanie segmentów 5 i 6. Choć różnią się one wyraźnie ze względu na styl uczestnictwa w kulturze, to nie różnią się ze względu na instytucjonalny kapitał kul- turowy. Innymi słowy różnica między tymi segmentami wynika raczej z odmienności „mentalności”, a nie dostępności i skłonności do korzystania z infrastruktury kulturowej. Kapitał kulturowy to nie tylko infrastruktura, to również aktywność (kompetencje, moty- wacje, wartości) jednostek korzystających z kultury. Osoby uczestniczące w „kulturze wysokiej” same stanowią pewnego rodzaju „kapitał” kulturowy społeczności lokalnych, gdyż są oni źródłem wzorców zachowań, standardów ocen, opinii. Aby określić skalę tak rozumianego „ludzkiego kapitału kulturowe- go” skonstruowano wskaźnik behawioralny, który opisuje liczbę co najmniej dwóch wizyt w roku w następujących instytucjach: (1) teatr, (2) galeria sztuki, (3) filharmonia, (4) muzeum, (5) opera, (6) płatnym koncercie muzycznym. Maksymalną liczbę 6-punktów otrzymuje osoba, która deklaruje co na- jmniej dwie wizyty w roku we wszystkich wymienionych instytucjach. Jak widać 59,1% osób nie było co najmniej dwa razy w roku w żadnej z tych instytucji. Są oczywiście badani, którzy mogli być raz w jednej z nich, ale w tym wypadku chodzi o skonstruowania wskaźnika nie uwzględniającego, być może, przypadkowych wizyt. Niemniej – 39,6% badanych nie było w żadnej z tych instytucji w ciągu ostatniego roku. Z uzyskanych danych wynika, że 18,4% badanych było w jednej z tych instytucji co najmniej dwukrotnie w ciągu roku, a 10,5% w dwóch. Większość (4-5 instytucji) co najmniej dwukrotnie odwiedziło 5,5% badanych - jest to swojego rodzaju elita „kultury wyższej”, która niezwykle intensywnie uczestniczy w różnorodnych formach życia kulturalnego (teatr, wystawy, filharmonia, opera, koncerty). Miarą tak rozumianego kapitału kulturowego (K_Kulturowy) w danej zbiorowości będzie wartość średnia liczby instytucji „kultury wysokiej” odwiedzanych co na- jmniej dwukrotnie w roku. Pojęcie kapitału kulturowego odwołujące się do zachowań jest silnie związane z pojęciem kapitału społecznego. W tym przypadku pod uwagę bierze się różnorodne przejawy udziału w życiu społecznym, działanie na rzecz dobra publicznego lub pomaganie innym. 85,1% badanych wzięło udział w ostatnich wyborach samorządowych; 66,9% - przekazało 1% podatku na organizację pożytku pub- licznego; 11,1% działało jako wolontariusz i 10,4% działa w organizacji pozarządowej. Podstawie tych deklaracji skonstruowany został wskaźnik kapitału społecznego (K_Społeczny) – jako średnia liczby działań podejmowanych przez jednostkę. W żadnej z wymienionych inicjatyw nie wzięło udziału 4% badanych, zaś w jednej – 8,4%. Wykres 5. Kapitał kulturowy (wskaźniki indywidualne dla uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) 59,1% 18,4% 10,5% 6,5% 3,3% 2,2% 0 1 2 3 4 5 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 65
Wykres 6. Segmentacja użytkowników kultury a zróżnicowanie kapitał społecznego i kulturowego 2,50 2,03 1,89 2,00 1,72 1,65 1,61 1,65 1,45 1,62 1,50 K_Społeczny 1,00 0,53 K_Kulturowy 0,50 0,42 0,45 0,25 0,00 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Czy wyróżnione segmenty różnią się ze względu na udział w nich osób charakteryzujących się większym lub mniejszym poziomem kapitału kulturowego i społecznego? Wyróżnione segmenty charakteryzują się mniejszymi różnicami pod względem kapitału społecznego niż kulturowego. Aktywność w sferze społecznej, publicznej, działania „obywatelskie” nie wiążą się z segmentami wyróżnionymi ze względu na style uczestnictwa w kulturze. Znaczy to, że kultu- ra jest względnie autonomicznym systemem zróżnicowań społecznych. Segmenty 2, 4, 5 i 6 odznaczają się silnym deficytem kapitału kulturowego. Co więcej segmenty 5 i 6, tak różne ze względu na styl uc- zestnictwa, nie różnią się siebie pod względem wskaźników „kapitałowych”. Wydaje się więc, że zas- ugerowana w charakterystyce segmentu 6 niestabilność (nieokreśloność) i „paradoksalność” profilu uczestnictwa jest rzeczywiście konsekwencją chwiejnego znaczenia pojęcia „kultura”, którym posługują się osoby należące do tej kategorii (segmentu). 4.3. Określenie potrzeb i oczekiwań mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie usług kulturalnych W ramach prowadzonych badań ilościowych, podjęto próbę zdiagnozowania, które z szeroko definiowanych wydarzeń kulturalnych stanowią dla mieszkańców woj. podlaskiego największą atrakcję, tj. w których wyrażają deklaratywną chęć uczestnictwa. Ponadto, aby całościowo opisać wymiar potrzeb i oczekiwań badanej społeczności, pogłębiono ten wątek pytaniem, czy w ich mniemaniu określonych wydarzeń w lokalnej ofercie kulturalnej jest: za dużo, w sam raz, za mało, czy też nie ma w ogóle. Na tej podstawie, dokonano gradacji poszczególnych wydarzeń kulturalnych, ze względu na ich atrakcyjność w opinii mieszkańców woj. podlaskiego. Dodatkowo ustalono, czy jeśli jakieś wydarzenie jest pożądane, to znajduje to odbicie w dostosowaniu oferty kulturalnej miasta Białegostoku i regionu. Wykres 7 prezentuje kumulatywny rozkład deklaracji respondentów. Jak wynika z danych, badani najczęściej chcieliby odwiedzać kino (84%), uczestniczyć w koncertach zespołów muzyc- znych (82%), widowiskach kabaretowych (81%). Najmniej chętnie (niecała połowa populacji) wyraża wolę uczestnictwa w operze lub operetce. Rozkład częstości odtwarza zatem w formie „lejka” pewien naturalny schemat partycypacji w kulturze: najchętniej badani braliby udział w formach aktywności utożsamianych z „kulturą masową” (kino, koncerty, kabarety, festyny, itp.), gdzie uczestnictwo jest formą rozrywki i ma charakter niezindywidualizowany. Mniej skłonni są natomiast partycypować w wydarze- 66
niach utożsamianych z „kulturą wysoką” (wystawy, festiwale teatralne, filharmonia, opera, itp.). Dużym potencjałem w świetle prezentowanych danych charakteryzuje się instytucja teatru. Wysoki odsetek respondentów chciałby uczestniczyć w przedstawieniach (77%) - na równi z koncertami uznanych gwiazd. Wykres 7. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych . Źródło: Badania własne, CATI, N=545, pięć osób nie wyraziło chęci uczestnictwa w żadnej z imprez 545, imprez/wydarzeń. Dokonując analizy potrzeb mieszkańców przez pryzmat zmiennych demograficznych obser- wowalne są istotne różnice. Zmienną silnie różnicującą preferencje kulturalne jest płeć. Jak pokazują dane w Tabeli 29, kobiety, na poziomie deklaracji, ogólnie są dużo bardziej skłonne do uczestnictwa w kulturze. Znacznie częściej aniżeli mężczyźni uczestniczyłyby w przedstawieniach teatralnych (adek- watnie 85,6% i 68,5%). Wynik ten znajduje potwierdzenie w innych badaniach ilościowych prowad- zonych w ramach tego projektu, a dokonanych na publiczności Teatru Dramatycznego im. A. Węgierki w Białymstoku, gdzie kobiety stanowiły trzy czwarte losowej próby interwałowej. Dodatkowo, istot- nie częściej niż mężczyźni, kobiety wyrażały chęć uczestnictwa w koncertach uznanych gwiazd, festi- walach teatralnych, koncertach w filharmonii, a nawet ponad połowa badanych pań z chęcią poszłaby do opery/operetki. W przedłożonej respondentom liście wydarzeń kulturalnych nie znalazło się żadne, w którym mężczyźni istotnie częściej skłonni byliby uczestniczyć w porównaniu do płci przeciwnej. Kolejną zmienną różnicującą nastawienie do uczestnictwa w kulturze jest wiek. Jest naturalne, że młodszy wiek determinuje silniejsze inklinacje do partycypowania w wydarzeniach związanych z kulturą bardziej masową, „głośną” i zabawową. Badani w wieku 15-29 częściej aniżeli osoby po 60. roku życia chciałyby udać się do kina, na koncerty zespołów muzycznych, koncerty uznanych gwiazd, festiwale filmowe i teatralne. Osoby z przedziału 30-44 lat są natomiast bardziej skłonne do uczest- nictwa w przedstawieniach teatralnych oraz koncertach w filharmonii. Najstarsi respondenci (60-74) wyróżniają się ta tle pozostałych kohort wiekowych częstszymi wskazaniami wydarzeń takich jak: festyny ludowe i jarmarki oraz wystawy. Porównując finalnie Białystok z regionem, widoczne jest, iż osoby z woj. podlaskiego (z wyłączeniem stolicy) zdecydowanie chętniej wyrażają wolę udania się na koncerty zespołów muzyc- 67
znych. Białostoczanie natomiast, częściej aniżeli osoby z regionu, chcieliby uczestniczyć w przedstawie- niach teatralnych, koncertach w filharmonii lub operze/operetce. Tabela 29. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % seans w kinie 239 83,9 218 83,8 141 136 87,2 117 80,1 63 334 84,3 123 82,6 koncerty zespołów 89,2+ 74,1- 232 81,4 212 81,5 139 131 84,0 113 77,4 61 307 137 muzycznych widowiska 88,0+ 71,8- 77,5- 91,9+ 224 78,6 215 82,7 132 83,5 125 80,1 119 81,5 63 74,1 325 82,1 114 76,5 kabaretowe przedstawienia 244 178 122 77,2 132 107 73,3 61 71,8 319 103 teatralne koncerty uznanych 85,6+ 68,5- 84,6+ 80,6+ 69,1- 237 185 132 125 80,1 110 75,3 55 307 77,5 115 77,2 gwiazd Festyny ludowe, 83,2+ 71,2- 83,5+ 64,7- 194 68,1 183 70,4 94 110 70,5 107 73,3 66 272 68,7 105 70,5 jarmarki 59,5- 77,6+ festiwale filmowe 196 68,8 174 66,9 126 79,7+ 108 69,2 91 62,3 45 52,9- 266 67,2 104 69,8 wystawy 196 68,8 171 65,8 99 62,7 99 63,5 104 71,2 65 76,5+ 272 68,7 95 63,8 festiwale teatralne 198 128 105 96 61,5 84 57,5 41 236 59,6 90 60,4 koncerty w 69,5+ 49,2- 66,5+ 48,2- 179 127 79 50,0 100 77 52,7 50 58,8 235 71 filharmonii 62,8+ 48,8- 64,1+ 59,3+ 47,7- opera, operetka 154 54,0+ 107 41,2- 61 38,6- 82 52,6 71 48,6 47 55,3 209 52,8+ 52 34,9- Razem 285 100 260 100 158 100 156 100 146 100 85 100 396 100 149 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=545, pięć osób nie wyraziło chęci uczestnictwa w żadnej z imprez/wydarzeń. Znając już deklaracje respondentów dotyczące chęci uczestnictwa w poszczególnych typach wydarzeń kulturalnych, zapytano ich następnie o ilość tych wydarzeń w lokalnej ofercie kulturalnej. Korzystając z wiedzy marketingowej, gdzie przyjmuje się, że jeśli wskaźnik „w sam raz” osiąga poziom 75% bądź wyższy należy traktować „produkt” jako odpowiednio zoptymalizowany do potrzeb konsu- mentów (w tym przypadku odbiorców), widać, że istnieje deficyt (o różnym natężeniu) w przypad- ku każdego z wydarzeń. Jak wynika z danych przedstawionych na wykresie 8, jedynie przy seansach w kinie oraz koncertach zespołów muzycznych, więcej niż połowa badanych zgadza się z opinią, że jest ich w sam raz. Jednak dużo istotniejszą informacją płynącą z danych jest odsetek osób, które uznają, że imprez kulturalnych jest zbyt mało bądź nie ma w ogóle. 68
Wykres 8. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców imprez ofercie województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 30. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców Płeć Wiek Miejsce zamieszkania województwa podlaskiego - wystawy Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 0,3 3 1,1 2 1,3 - -- 2 1,4 - -- 3 0,8 1 0,7 W sam raz 110 38,3 108 41,1 59 36,9 55 35,3 66 45,2 38 43,2 181 37 Za mało 86 30,0 83 31,6 51 31,9 56 35,9 35 27 30,7 109 60 45,3+ 24,7- Nie ma w ogóle 27 9,4 21 8,0 11 6,9 13 8,3 13 8,9 11 12,5 13 35 24,0- 27,3- 40,0+ Nie wiem 63 22,0 48 18,3 37 23,1 32 20,5 30 20,5 12 13,6 94 17 3,3- 23,3+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 23,5+ 11,3- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Analizując każde z wydarzeń w zestawieniu ze zmiennymi niezależnymi, widoczne jest, że najmocniej różnicującym populację kryterium pod względem ilości dostępnych imprez jest miejsce zamieszkania. Jak pokazuje tabela 30 osoby z woj. podlaskiego, ale spoza Białegostoku, istotnie częściej przyznawały, że wystaw jest za mało (40%), bądź nie ma w ogóle (23,3%). Jest to potwierdzenie in- formacji zawartych we wstępie raportu, gdzie dokonano oceny oferty kulturalnej, w oparciu o dane zastane, jeszcze przed realizacją badań ilościowych i jakościowych. Region, na tle Białegostoku, posiada zdecydowanie większy deficyt organizowanych atrakcji kulturalnych. W przypadku koncertów zespołów muzycznych co dziesiąty respondent spoza stolicy wojew- ództwa nie odnotował żadnego wydarzenia tego formatu w swojej przestrzeni lokalnej. Identyczna grupa kobiet i mężczyzn (37%) ocenia, iż nasycenie miejscowych rynków kultury koncertami formacji muzycznych jest „w sam raz”. Największy deficyt możliwości spotkania z idolami sceny muzycznej jest odczuwany przez młodszą generację: aż 56% osób w wieku 15-29 lat wskazuje, iż liczba lokalnych im- prez koncertowych jest za niska. 69
Tabela 31. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego – koncerty zespołów muzycznych Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 8 4 2,5 1 0,6 2 1,4 2 2,3 8 2,0 1 0,7 W sam raz 106 36,9 96 36,5 59 36,9 55 35,3 53 36,3 35 39,8 152 38,0 50 33,3 0,3- 3,0+ Za mało 140 48,8 124 47,1 90 82 52,6 65 44,5 27 185 46,3 79 52,7 Nie ma w ogóle 7 2,4 12 4,6 2 4 2,6 7 4,8 6 6,8 5 14 56,3+ 30,7- Nie wiem 33 11,5 23 8,7 5 14 9,0 19 13,0 18 50 6 1,3- 1,3- 9,3+ Razem 287 100 263 100 160 3,1- 100 156 100 146 100 88 20,5+ 100 400 12,5+ 100 150 4,0- 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 32. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty w filharmonii Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 6 2,1 7 2,7 5 3,1 2 1,3 3 2,1 3 3,4 8 2,0 5 3,3 W sam raz 142 49,5+ 91 34,6- 59 36,9 67 42,9 69 47,3 38 43,2 221 55,3+ 12 8,0- Za mało 39 13,6 35 13,3 25 15,6 21 13,5 17 11,6 11 12,5 52 13,0 22 14,7 Nie ma w ogóle 50 17,4 63 24,0 31 19,4 34 21,8 31 21,2 17 19,3 17 4,3- 96 64,0+ Nie wiem 50 17,4- 67 25,5+ 40 25,0 32 20,5 26 17,8 19 21,6 102 25,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Percepcja natężenia liczby koncertów filharmonicznych w grupie respondentów badania jest zróżnicowana w wymiarze geograficznym (centrum–peryferie) oraz ze względu na płeć badanych (Tab- ela 32). Większość mieszkańców politycznego, gospodarczego i kulturowego centrum województwa (55%) ocenia liczbę imprez koncertowych w filharmonii jako wystarczającą, opozycyjnie zdecydowana większość mieszkańców podlaskich peryferii wskazuje, iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie występują w ogóle wydarzenia tego formatu. Co znamienne to mężczyźni mają niższą wiedzę o przejawach „kul- tury wysokiej” w swym miejscu zamieszkania – co czwarty podlaski mężczyzna nie wie nic o ofercie podlaskiej filharmonii. Nasycenie segmentu kultury popularnej w postaci festynów ludowych i jarmarków w woj. podlaskim jest postrzegane generalnie jako satysfakcjonujące. Sześciu z dziesięciu badanych, niezależnie od mie- jsca zamieszkania, zgadzało się, że liczba imprez powyższego typu jest bądź optymalna, bądź nawet za duża. Co interesujące, w przestrzeni lokalnej respondentów informacje o festynach i jarmarkach są silnie nagłośnione – jedynie co dziesiąty mieszkaniec woj. podlaskiego nie ma wiedzy o imprezach kultural- nych tej subkategorii (w tym jedynie 2,7% mieszkańców regionu i 13% rezydentów z Białegostoku). 70
Tabela 33. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festyny ludowe, jarmarki Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 17 5,9 18 6,8 14 8,8 13 8,3 7 4,8 1 18 17 W sam raz 151 52,6 142 54,0 85 53,1 74 47,4 86 58,9 48 54,5 216 54,0 77 51,3 1,1- 4,5- 11,3+ Za mało 83 28,9 73 27,8 44 27,5 49 31,4 38 26,0 25 28,4 112 28,0 44 29,3 Nie ma w ogóle 6 2,1 4 1,5 2 1,3 1 0,6 4 2,7 3 3,4 2 8 Nie wiem 30 10,5 26 9,9 15 9,4 19 12,2 11 7,5 11 12,5 52 4 0,5- 5,3+ 13,0+ 2,7- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Niedosyt liczby festiwali filmowych organizowanych w granicach administracyjnego Podlasia zgłaszany jest przez - najpowszechniej kojarzoną z tym formatem wydarzeń kulturalnych kategorią odbiorców – osoby w przedziale wiekowym 15-29 lat. W lokalnej przestrzeni aż 60% badanych mieszkańców obszaru pozabiałostockiego nie ma w ogóle przeglądów dziesiątej muzy (dla porównania jedynie 16% mieszkańców miasta nad rzeką Białą nie dostrzega we własnej dostępnej ofercie kultural- nej festiwali filmowych). Tabela 34. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale filmowe Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 3 1,0 1 0,4 1 0,6 1 0,6 2 1,4 - -- 2 0,5 2 1,3 W sam raz 49 17,1 33 12,5 21 13,1 25 16,0 21 14,4 15 17,0 71 17,8+ 11 7,3- Za mało 101 35,2 88 33,5 73 45,6+ 57 36,5 43 29,5 16 18,2- 157 39,3+ 32 21,3- Nie ma w ogóle 76 26,5 78 29,7 39 24,4 46 29,5 42 28,8 27 30,7 64 16,0- 90 60,0+ Nie wiem 58 20,2 63 24,0 26 16,3- 27 17,3 38 26,0 30 34,1+ 106 26,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Informacje o liczbie przedstawień teatralnych, które wystawiane są przez miejscowe ośrodki kultury generalnie docierają do szerokiego grona potencjalnych beneficjentów kultury w woj. pod- laskim. Co druga kobieta oraz czterech z dziesięciu mężczyzn regionu nad Narwią, Biebrzą i Czarną Hańczą są przekonani, ze oferta lokalnych teatrów jest wystarczająca w stosunku do potrzeb konkret- nych społeczności. Wraz z wiekiem zmniejsza się wiedza na temat repertuaru scen teatralnych – niemal 20% osób w wieku 60+ nie ma wiedzy o przedstawieniach teatralnych dostępnych w lokalnej ofercie (na tle 14% osób w wieku 30 – 44 lata i 10% nasto- i dwudziestolatków). Znaczący dysonans odpow- iedzi występuje w przypadku mieszkańców stolicy województwa i reszty regionu. Co drugi z badanych spoza Białegostoku stwierdza, że w jego lokalnej przestrzeni nie ma w ogóle produkcji teatralnych, w stolicy województwa liczba osób, które tak uważają jest skrajnie marginalna (3,8%). 71
Tabela 35. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - przedstawienia teatralne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 4 1,4 1 0,4 3 1,9 1 0,6 1 0,7 - -- 4 1,0 1 0,7 W sam raz 144 50,2+ 106 40,3- 75 46,9 68 43,6 65 44,5 42 47,7 227 56,8+ 23 15,3- Za mało 65 22,6 62 23,6 45 28,1 41 26,3 26 17,8 15 17,0 88 22,0 39 26,0 Nie ma w ogóle 38 13,2 49 18,6 21 13,1 24 15,4 28 19,2 14 15,9 15 3,8- 72 48,0+ Nie wiem 36 12,5 45 17,1 16 10,0- 22 14,1 26 17,8 17 19,3 66 16,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 36. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - widowiska kabaretowe Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 3 1,0 4 1,5 1 0,6 3 1,9 2 1,4 1 1,1 5 1,3 2 1,3 W sam raz 76 26,5 66 25,1 49 30,6 31 19,9- 42 28,8 20 22,7 108 27,0 34 22,7 Za mało 138 48,1 124 47,1 82 51,3 85 54,5+ 62 42,5 33 37,5- 201 50,3+ 61 40,7- Nie ma w ogóle 27 9,4 38 14,4 14 8,8 17 10,9 15 10,3 19 21,6+ 20 5,0- 45 30,0+ Nie wiem 43 15,0 31 11,8 14 8,8- 20 12,8 25 17,1 15 17,0 66 16,5+ 8 5,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Opinie mieszkańców woj. podlaskiego w zakresie oceny liczby widowisk kabaretowych są uzależnione zarówno od wieku respondentów, jak i miejsca zamieszkania (Tabela 36). Odczuwany defi- cyt liczby wydarzeń tego formatu deklarują częściej osoby młodsze (do 44. roku życia), mieszkające raczej w Białymstoku niż poza nim. Co nietypowe wyraźnie większa grupa badanych ze stolicy wojew- ództwa (na tle osób z peryferii podlaskich) nie ma wiedzy o obecności w lokalnej ofercie kulturalnej widowisk kabaretowych. Rozkład liczby oper i operetek oferowanych przez miejscowe instytucje kultury w świadomości badanych obrazuje polaryzację dostępu do tej formy kultury wysokiej. Aż ¾ badanych żyjących poza stolicą regionu podkreśla, że nie ma możliwości znalezienia w lokalnej ofercie (czytaj: Białystok nie jest dla mnie przestrzenią lokalną) widowiska typu opera bądź operetka. Opozycyjnie znacząca gru- pa mieszkańców kulturowego centrum województwa (36%) ocenia liczbę dostępnych widowisk jako wystarczającą. 72
Tabela 37. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - opera, operetka Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 2 0,7 4 1,5 2 1,3 1 0,6 3 2,1 - -- 4 1,0 2 1,3 W sam raz 88 30,7 64 24,3 44 27,5 40 25,6 37 25,3 31 35,2 144 36,0+ 8 5,3- Za mało 72 25,1+ 46 17,5- 36 22,5 37 23,7 32 21,9 13 14,8 92 23,0 26 17,3 Nie ma w ogóle 60 20,9 62 23,6 35 21,9 35 22,4 31 21,2 21 23,9 28 7,0- 94 62,7+ Nie wiem 65 22,6- 87 33,1+ 43 26,9 43 27,6 43 29,5 23 26,1 132 33,0+ 20 13,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Informacje o ilości koncertów uznanych gwiazd, które pojawiają się w lokalnym zasięgu podlaskich odbiorców, generalnie docierają do szerokiego grona potencjalnych beneficjentów kultury w województwie. Jedynie co dziesiąta kobieta i co ósmy mężczyzny z regionu zielonych płuc kraju nie dysponuje wiedzą o koncertach pierwszoplanowych sław. Wraz z wiekiem, co socjologicznie naturalne, zmniejsza się skłonność do zainteresowania wydarzeniami tego typu, tym samym spada deklarowana potrzeba zwiększenia liczby koncertów wskazanego formatu. Tabela 38. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty uznanych gwiazd Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo - - 3 1,1 1 0,6 - - 2 1,4 - - 3 0,8 - - W sam raz 65 22,6 62 23,6 40 25,0 27 17,3- 36 24,7 24 27,3 96 24,0 31 20,7 Za mało 163 56,8 134 51,0 95 59,4 96 61,5+ 75 51,4 31 35,2- 223 55,8 74 49,3 Nie ma w ogóle 30 10,5 31 11,8 15 9,4 17 10,9 16 11,0 13 14,8 22 5,5- 39 26,0+ Nie wiem 29 10,1 33 12,5 9 5,6- 16 10,3 17 11,6 20 22,7+ 56 14,0+ 6 4,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 39. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - seans w kinie Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 15 5,2 11 4,2 10 6,3 4 2,6 7 4,8 5 5,7 24 6,0+ 2 1,3- W sam raz 187 65,2 150 57,0 107 66,9 101 64,7 85 58,2 44 50,0- 293 73,3+ 44 29,3- Za mało 25 8,7 34 12,9 16 10,0 20 12,8 12 8,2 11 12,5 28 7,0- 31 20,7+ Nie ma w ogóle 34 11,8 39 14,8 21 13,1 20 12,8 23 15,8 9 10,2 9 2,3- 64 42,7+ Nie wiem 26 9,1 29 11,0 6 3,8- 11 7,1 19 13,0 19 21,6+ 46 11,5+ 9 6,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 73
Niedosyt liczby seansów kinowych dostępnych w lokalnej przestrzeni kultury nie dotyczy mia- sta Białegostoku – jedynie 7% badanych z tego ośrodka multipleksów deklaruje zbyt małą liczbę projek- cji kinowych. Opozycyjnie znaczący odsetek żyjących poza stolicą woj. podlaskiego (43%) podkreśla, iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie ma żadnej możliwości wyboru obejrzenia filmu w kinie. Percepcja intensywności festiwali teatralnych na rodzimym „podwórku” kultury w grupie re- spondentów badania jest silnie zróżnicowana w wymiarze geograficznym (centrum – peryferie). Mieszkańcy administracyjnej stolicy województwa z jednej strony przyznają się do niewiedzy na te- mat organizowanych festiwali teatralnych (30%), z drugiej podkreślają że wydarzeń tego typu jest zbyt mało (33%). Przeważająca większość mieszkańców podlaskich peryferii natomiast (62%), iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie występują w ogóle wydarzenia tego formatu. Co znamienne to mężczyźni mają niższą wiedzę o przejawach „kultury wysokiej” w swym miejscu zamieszkania – więcej niż co czwarty podlaski mężczyzna nie wie nic o organizowanych festiwalach teatralnych. Tabela 40. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale teatralne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 0,3 2 0,8 1 0,6 1 0,6 1 0,7 - - 1 0,3 2 1,3 W sam raz 66 23,0 51 19,4 38 23,8 31 19,9 27 18,5 21 23,9 101 16 Za mało 97 64 54 33,8 48 30,8 41 28,1 18 134 27 25,3+ 10,7- Nie ma w ogóle 64 22,3 75 28,5 33 20,6 39 25,0 42 28,8 25 28,4 46 93 33,8+ 24,3- 20,5- 33,5+ 18,0- Nie wiem 59 20,6 71 27,0 34 21,3 37 23,7 35 24,0 24 27,3 118 12 11,5- 62,0+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 29,5+ 8,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 4.4.Określenie obecnej intensywności uczestnictwa w wybranych dziedzinach kultury mieszkańców województwa podlaskiego Znając już preferencje mieszkańców woj. podlaskiego odnośnie wydarzeń/imprez kulturalnych oraz deklaratywnego poziomu chęci uczestnictwa, która często pozostaje życzeniowa i wygłaszana „na wyrost”, autorzy badań skupili się na określeniu obecnej intensywności uczestniczenia mieszkańców w wybranych dziedzinach kultury. Efektem przeprowadzonego badania ilościowego stała się diag- noza czynności wykonywanych przez badaną populację w trakcie ostatnich 12 miesięcy. W zbiorze analizowanych aktywności mieściły się zarówno czynności stricte związane z korzystaniem z kultury („masowej” i „wysokiej”), ale także te, które pozostają w sferze „około-kulturalnej”, bądź stanowią swe- go rodzaju opozycję - dotykają konsumpcyjnego aspektu spędzania czasu wolnego (np. wizyty w galerii handlowej). Wykres 9 ukazuje rozkład częstości (od największych do najmniejszych) aktywności pode- jmowanych przez respondentów. 74
Wykres 9. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CATI,N=550 Respondenci pytani o uczestnictwo w różnych formach działalności kulturalnej w zdecydowanej większości prezentują się jako typowi odbiorcy kultury popularnej, nastawieni na trak- towanie kultury jako formy rozrywki i spędzenia wolnego czasu. Dominują takie czynności, które nie są związane z uczestnictwem w „kulturze wyższej”: wizyta w galerii handlowej, słuchanie muzyki czy oglądanie filmów, słuchanie muzyki w domu. Uczestnictwo w kulturze kreowanej przez instytucje kul- turalne jest niewielkie – zauważa się indywidualizację tego uczestnictwa bądź zawężenia partycypacji w kulturze w gronie najbliższych (oglądanie filmów, słuchanie muzyki, ale w kontekście prywatnym, w domu). Zaskakujący jest wysoki odsetek respondentów informujących o czytaniu książek dla przyjemności. Z badań ogólnopolskich prowadzonych rokrocznie dowiadujemy się bowiem, że odsetek osób, które deklarują, że nie przeczytały w ogóle żadnej książki w ciągu ostatnich 12 miesięcy jest w kraju bardzo wysoki (w 2012 roku wyniósł 56%)57. Wspomniane badania wywołały wiele 57 O. Dawidowicz-Chymkowska, I. Koryś, Raport Społeczny zasięg książki 2010, Pracownia Badań Czytelnictwa, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2010, www. bn.org.pl/download/document/1297852803.pdf [05.12.2012]. 75
publicznych dyskusji na temat spadku czytelnictwa w Polsce, zaś w konsekwencji zaczęły pojawiać się akcje społeczne promujące czytelnictwo. Możemy więc przyjąć hipotetycznie, że nasi respondenci w swoich wypowiedziach posługują się wyobrażeniem „człowieka kulturalnego” jako tego, który regu- larnie czyta książki – stąd zawyżony odsetek wskazań w tych odpowiedziach. Współcześnie coraz częściej- zwłaszcza w kontekście mediów cyfrowych, a zwłaszcza Internetu - pisze się o zacieraniu się ról odbiorca-nadawca przekazu kulturowego. Zmiana ta najbardziej jest wi- doczna w badaniach polskich internautów, wskazujących, że niemal połowa z nich zamieszcza filmy, zdjęcia czy własne komentarze w sieci: wśród najbardziej aktywnych internautów dominują ludzie młodzi, co również i w naszych badaniach zostało potwierdzone58. W świetle badań odnotowaną niską skalę tradycyjnej twórczości w woj. podlaskim, twórczości w formie realizacji własnych zainteresowań czy potencjału artystycznego przy wykorzystaniu kół zainteresowań czy uczestnictwa w zespołach am- atorskich. I tutaj dominują osoby młode przedziału 15-29 lat. Z naszych badaniach wynika, że w codzi- ennych praktykach kulturowych zdecydowanie dominuje typ klasycznego odbiorcy kultury – rzadko postrzegającego siebie jako podmiot, który tę kulturę tworzy. Z pewnością warto zwrócić szczególną uwagę na ten typ uczestnictwa w kulturze. Coraz częściej bowiem zwraca się uwagę na to, ze tworzenie kultury – nawet na poziomie amatorskim – ma ogromny wpływ na tworzenie kapitału społecznego czy kulturalnego całej społeczności lokalnej i jest fundamentem tworzenia tzw. kapitalizmu kognitywnego, czy z innej nieco perspektywy społeczeństwa wiedzy59. Z badań przeprowadzonych przez zespół bardzo wyraźnie wyłania się następujący profil aktyw- nego uczestnika szeroko rozumianej kultury w woj. podlaskim: jest to człowiek młody, w wieku 15-29 lat, mieszkający w Białymstoku. Opozycyjnie najmniejszą skłonność partycypacji w kulturze wykazują osoby w wieku 60+, mieszkające poza stolicą regionu. Płeć w mniejszym stopniu jest czynnikiem różnicującym uczestnictwo w szeroko rozumianej kulturze: jedynie w przypadku czytania książek, wiz- yt w teatrze czy w uczestnictwie w wydarzeniach sportowych zaznacza się istotnie statystyczna różnica. Kobiety częściej sięgają po książkę czy też idą do teatru, zaś tradycyjną domeną udziału w wydarzeniach kulturalnych mężczyzn jest uczestnictwo w imprezach sportowych. 58 World Internet Project Polska 2011, Agora, Grupa TP, Warszawa 2011, http://bi.gazeta.pl/im/6/10726/m10726616,WORLD-INTERNET-PROJECT- POLSKA-2011-RAPORT-V.pdf[05.12.2012]. 59 Por. np. teksty w zbiorze Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2010. 76
Tabela 41. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Oglądanie filmów na Video, DVD, 247 86,1 232 88,2 152 137 87,8 129 88,4 61 345 86,3 134 89,3 komputerze, słuchanie muzyki 95,0+ 69,3- Wizyta w galerii handlowej 239 83,3 218 82,9 145 136 87,2 112 64 352 105 Przeczytanie książki dla 90,6+ 76,7- 72,7- 88,0+ 70,0- 247 209 132 82,5 127 81,4 119 81,5 78 88,6 341 115 przyjemności 86,1+ 79,5- 85,3+ 76,7- Wizyta na grillu 226 78,7 199 75,7 124 77,5 127 81,4 115 78,8 59 312 78,0 113 75,3 Wizyta na bezpłatnym festynie 67,0- 180 62,7 181 68,8 115 110 70,5 102 69,9 34 253 108 lub koncercie plenerowym 71,9+ 38,6- 63,3- 72,0+ Wizyta w restauracji 191 66,6 154 58,6 115 71,9+ 111 71,2+ 90 61,6 29 33,0- 272 68,0+ 73 48,7- Wizyta w kinie 176 61,3 151 57,4 123 76,9+ 101 64,7 76 52,1- 27 30,7- 264 66,0+ 63 42,0- Wizyta w pubie 146 50,9 134 51,0 117 89 57,1 60 14 220 60 Uczestnictwo w dyskotece lub 73,1+ 41,1- 15,9- 55,0+ 40,0- 125 43,6 102 38,8 100 66 42,3 46 15 166 41,5 61 40,7 zabawie Wizyta na imprezie sportowej 62,5+ 31,5- 17,0- 90 119 77 55 35,3 53 36,3 24 147 36,8 62 41,3 lub meczu 31,4- 45,2+ 48,1+ 27,3- Wizyta w muzeum 92 32,1 92 35,0 53 33,1 63 40,4+ 47 32,2 21 23,9- 154 38,5+ 30 20,0- Wizyta w teatrze 95 57 52 32,5 42 26,9 42 28,8 16 136 16 Wizyta na płatnym koncercie 33,1+ 21,7- 18,2- 34,0+ 10,7- muzycznym (nie w 78 27,2 71 27,0 55 45 28,8 35 24,0 14 110 27,5 39 26,0 operze/filharmonii) 34,4+ 15,9- Wizyta w filharmonii 62 21,6 56 21,3 28 17,5 41 26,3 35 24,0 14 15,9 107 26,8+ 11 7,3- Wizyta w galerii sztuki 59 20,6 54 20,5 26 16,3 38 24,4 34 23,3 15 17,0 97 24,3+ 16 10,7- Wizyta w operze lub operetce 41 14,3 42 16,0 29 18,1 27 17,3 19 13,0 8 72 11 Udzielanie się jako członek 9,1- 18,0+ 7,3- zespołu amatorskiego, kółka 37 12,9 23 8,7 31 11 14 9,6 4 42 10,5 18 12,0 zainteresowań, kółka artystycznego 19,4+ 7,1- 4,5- Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź 25 8,7 24 9,1 25 16 10,3 6 2 32 8,0 17 11,3 muzycznych, prowadzenie blogów 15,6+ 4,1- 2,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Biorąc pod uwagę uczestników działań poszczególnych kategorii instytucji kulturalnych (teatr, muzeum, opera, filharmonia itp.) można zauważyć, że w takim spojrzeniu na partycypację w kulturze kategoria wieku nie jest istotną zmienną różnicującą. We wszystkich badanych przedziałach genera- cyjnych dominującymi uczestniczkami kultury są kobiety, mieszkające w mieście nad rzeką Białą. Najczęstszymi widzami teatrów w woj. podlaskim są kobiety, w wieku 45-59 lat, mieszkające w Białymstoku - ta kategoria respondentów deklarowała wizyty w teatrze regularnie, raz na kilka miesięcy. Tę formę kultury najrzadziej deklarowały osoby starsze, powyżej 60. roku życia, mężczyźni oraz osoby spoza Białegostoku. Osoby, które odwiedzają galerie sztuki (a jest ich i tak niewiele, bo niemal 80% respondentów nie było w ciągu ostatniego roku w galerii) to kobiety mieszkające w Białymstoku. Wiek nie stanowi czyn- nika różnicującego stopień partycypacji w tej formie działalności kulturalnej. Co ważne, najczęstsze 77
deklaracje wiążą się ze sporadyczną wizytą w galerii (raz w roku). Wizyty w filharmonii, operze czy muzeum są zdecydowanie atrybutem rezydentów miast, choć i tutaj intensywność tych aktywności jest sporadyczna - zamieszkiwanie w Białymstoku jest jedyną zmienną różnicującą udział. Z badań przedstawia się bardzo wyraźnie sylwetka swoistego, weberowskiego typu idealnego aktywnego uczestnika kultury w woj. podlaskim: jest to człowiek młody, nasto- lub dwudziesto- latek, mieszkający w największym mieście regionu. Z drugiej strony, najmniejszą aktywność w Dzięki zestawieniu krzyżowemu wszystkich diagnozowanych w badaniu czynności wyko- dziedzinie udziału w kulturze wykazują osoby w wieku 60-74 i mieszkające poza Białymstokiem. nywanych w trakcie ostatnich 12 miesięcy (Tabela 42), zarysowują się wyraźnie pewne inklinacje, tj. współwystępowanie określonych aktywności. Chcąc odczytać, jakie czynności współtowarzyszą najczęściej w przypadku osób, które były w minionym roku w teatrze, należy spojrzeć na pierwszą kolumnę i w wierszach szukać najwyższych wskazań. Wynika z nich, że respondenci, którzy odwiedzili teatr, najczęściej czytali również książki dla przyjemności, odwiedzali kino, restauracje, galerie han- dlowe oraz oglądali filmy na DVD lub słuchali muzyki (wskazania powyżej 90%). Dużo ważniejszym wnioskiem płynącym z tej analizy, jest relatywnie umiarkowane uczestnictwo w innych wydarzeniach „kultury wysokiej”. Wśród uczestników teatru, nieco ponad połowa odwiedziła także w minionym roku galerię sztuki, filharmonię czy operę lub operetkę, nieco większy odsetek jest widoczny w przypad- ku muzeum (63%). Wysokie poziomy współwystępowania uczestnictwa w różnych formach „kultury wysokiej” dotyczą osób odwiedzające operę lub operetkę. W ich przypadku, zdecydowana większość (ponad 90%), była także w filharmonii oraz w teatrze, a 70% odwiedziło również muzeum. Nie mniej aktywni są odbiorcy galerii sztuki, którzy czynnie korzystają z teatru i muzeów, choć rzadziej preferują filharmonię i operę. Interesującą grupą są badani deklarujący czytanie książek dla przyjemności. Jeśli potraktować czytelnictwo, jako partycypację w kulturze, to jest to niemal jedyna czynność wykony- wana przez te osoby z takim natężeniem. Oczywiście w zależności od form aktywności, czytelnicy uczestniczą w innych imprezach, ale w porównaniu z pozostałymi grupami respondentów czynią to rzadziej, począwszy od wizyt w teatrze i instytucjach „kultury wysokiej” poprzez kino, bezpłatne kon- certy, wizyty w restauracji itp. Wśród grup, wyodrębnionych ze względu na wykonywane czynności z dziedziny kultury sensu largo, warto wyróżnić osoby uczęszczające na płatne koncerty muzyczne, umieszczające w Internecie własne treści (filmowe, blogi, itp.) oraz aktywnie udzielających się w ama- torskich zespołach, kołach zainteresowań itp. Wszystkie one charakteryzują się skłonnością do częstego odwiedzania teatrów. 78
Tabela 42. Czynności najsilniej ze sobą powiązane, wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy, dane procentowe Wizyta Wizyta w Wizyta na Wizyta na Wizyta Oglądanie Umieszczanie Udzielanie się Wizyta w Wizyta operze Przeczytanie bezpłatnym płatnym na Wizyta Wizyta w filmów, w Internecie Wizyta jako członek w galerii Wizyta w w lub książki dla Wizyta festynie/koncercie koncercie imprezie Uczestnictwo w w Wizyta w galerii słuchanie własnych na zespołu teatrze sztuki filharmonii muzeum operetce przyjemności w kinie plenerowym muzycznym sportowej dyskotece/zabawie pubie restauracji handlowej muzyki treści grillu amatorskiego… Wizyta w teatrze 100 84 91 80 95 66 74 68 82 69 73 72 73 66 64 77 65 80 Wizyta w galerii sztuki 54 100 61 63 64 43 46 45 55 43 42 45 47 42 41 53 41 57 Wizyta w filharmonii 56 59 100 54 94 41 44 42 53 43 44 42 45 41 39 50 39 48 Wizyta w muzeum 63 78 68 100 70 52 56 54 59 57 55 56 56 52 49 56 51 62 Wizyta w operze lub operetce 54 57 86 51 100 38 42 39 52 41 42 40 42 38 36 48 35 46 Przeczytanie książki dla 96 98 97 97 98 100 94 93 96 93 93 93 94 91 90 94 92 97 przyjemności Wizyta w kinie 91 88 88 88 91 80 100 84 91 87 90 89 87 81 79 92 81 92 Wizyta na bezpłatnym festynie lub 87 89 87 88 88 81 87 100 93 88 91 87 87 83 81 91 84 89 koncercie plenerowym Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w 63 66 67 59 71 51 57 56 100 57 60 57 57 51 50 69 50 69 operze/filharmonii) Wizyta na imprezie sportowej lub 50 50 51 54 53 47 52 51 54 100 57 54 52 48 46 56 50 54 meczu Uczestnictwo w dyskotece lub 64 58 61 61 65 56 64 62 68 68 100 69 63 58 57 75 62 73 zabawie Wizyta w pubie 75 74 70 73 73 67 75 71 77 76 82 100 76 69 67 78 70 78 Wizyta w restauracji 91 92 91 89 92 81 89 85 92 88 91 91 100 83 80 89 83 91 Wizyta w galerii handlowej 96 96 95 95 96 91 95 94 96 95 97 96 96 100 91 96 93 97 Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, 94 94 92 93 94 92 94 94 95 93 96 95 94 93 100 97 93 95 słuchanie muzyki Umieszczanie w Internecie 16 18 17 15 18 14 16 15 19 16 18 16 15 14 14 100 14 32 własnych treści Wizyta na grillu 86 85 83 87 82 83 87 87 86 90 93 89 87 85 83 88 100 88 Udzielanie się jako członek zespołu amatorskiego, kółka 22 25 22 22 23 19 21 19 25 21 23 21 20 19 18 43 19 100 zainteresowań, kółka artystycznego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 79
Kolejnym etapem zrealizowanego badania ilościowego w woj. podlaskim, było, po wstępnym oszacowaniu odsetka osób wykonujących określone czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy, ustalenie jak często owe aktywności są podejmowane. W tym celu dopytano, w jakich odstępach czasu zdarza się respondentom powtarzać określoną czynność. Wyniki zaprezentowane są na wykresie 10. Wśród umieszczonych na górze wykresu czynności znalazły się wszystkie te, związane z partycypacją w „kulturze wysokiej”. Widoczne jest, iż zdecydowana większość mieszkańców woj. podlaskiego w trak- cie ostatnich 12 miesięcy nie uczestniczyła w żadnym z wydarzeń utożsamianych z kulturą elitarną. Jedynie jedna na cztery osoby udała się do teatru lub filharmonii. Największy odsetek osób (blisko co trzecia) odwiedziła muzeum w trakcie minionego roku. Wykres 10. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CATI, N=550, dane procentowe Rozpatrując częstotliwość korzystania z instytucji „kultury wysokiej” tylko wśród osób, które odwiedziły te instytucje (Wykres 11), największy odsetek respondentów deklarował niski jej stopień (raz w roku bądź raz na pół roku). Z tych spostrzeżeń płynie wniosek, iż jeśli nawet określona (niewiel- ka) część populacji mieszkańców województwa uczestniczy w wydarzeniach „kultury wysokiej”, częstotliwość tej partycypacji jest bardzo nieregularna, epizodyczna, „odświętna”. Żadna z instytucji „elitarnych” nie wytwarza nawyku powtarzalności odwiedzin częstszej niż sześć miesięcy. Jedynie blisko co dwudziesty respondent korzystał z instytucji „kultury wysokiej” raz na kila miesięcy bądź 80
częściej. Wśród czynności powtarzanych z największą regularnością znalazły się, co zaskakujące, choć wytłumaczone we wcześniejszym podrozdziale: czytanie książki dla przyjemności (ponadto oglądanie filmów na DVD, komputerze i słuchanie muzyki, wizyty w galeriach handlowych). Znaczny odsetek re- spondentów dość regularnie korzysta równolegle z usług gastronomicznych tj. restauracji i pubów. Wykres 11. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy - jedynie osoby deklarujące . wykonanie danej czynności raz w roku bądź częściej Źródło: Badania własne, CATI, N=550, dane procentowe 550, Analizując częstotliwość odwiedzania wybranych instytucji sprawdzono, które zmienne de- mograficzne wpływają na systematyczne uczestnictwo w „kulturze wysokiej”. Okazuje się, że w przy- padku teatru (Tabela 43) kobiety istotnie częściej niż mężczyźni wskazywały odpowiedź „kilka razy w miesiącu”. Potwierdza się zatem teza, że to kobiety stanowią grupę docelową tej instytucji - cyklicznie udają się na przedstawienia. Drugą zmienną warunkującą powszechność korzystania z teatru jest wiek. Osoby między 45 i 59 rokiem życia systematyczniej odwiedzają teatr (raz na kilka miesięcy), podobnie zresztą jak mieszkańcy Białegostoku w porównaniu z regionem. 81
Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 43. Częstość wizyt w teatrze w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 1 1,1 2 3,5 1 1,9 1 2,4 1 2,4 - - 3 2,2 - - częściej Raz w miesiącu 4 4,2 4 7,0 4 7,7 2 4,8 1 2,4 1 6,3 7 5,1 1 6,3 Raz na kilka miesięcy 26 5 7 13,5 7 16,7 15 2 12,5 30 1 Raz na pół roku 41 43,2 21 36,8 20 38,5 20 47,6 13 31,0 9 56,3 53 39,0 9 56,3 27,4+ 8,8- 35,7+ 22,1+ 6,3- Raz w roku 23 25 20 38,5 12 28,6 12 28,6 4 25,0 43 31,6 5 31,3 Razem 95 100 57 100 52 100 42 100 42 100 16 100 136 100 16 100 24,2- 43,9+ Źródło: Badania własne, CATI, N=152 – osoby które odwiedziły teatr przynajmniej raz w roku bądź częściej Przyglądając się osobom uczęszczającym do galerii sztuki obserwowalna jest istotna różnica ze względu na płeć. Mężczyźni częściej deklarowali, iż bywają w tej instytucji raz na pół roku. Jednak niskie liczebności nie pozwalają na pogłębione interpretacje. Generalnie ta forma aktywności jest mało popu- larna wśród mieszkańców województwa, a szczególnie wśród respondentów spoza Białegostoku. Tabela 44. Częstość wizyt w galerii sztuki w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 3 5,4 - - 2 7,7 - - - - 1 8,3 3 3,4 - - częściej Raz w miesiącu 4 7,1 7 14,6 5 19,2 2 5,7 1 3,2- 3 25,0 10 11,2 1 6,7 Raz na kilka miesięcy 10 17,9 7 14,6 - -- 9 25,7 6 19,4 2 16,7 14 15,7 3 20,0 Raz na pół roku 13 23,2- 22 45,8+ 10 38,5 14 40,0 9 29,0 2 16,7 29 32,6 6 40,0 Raz w roku 26 46,4+ 12 25,0- 9 34,6 10 28,6 15 48,4 4 33,3 33 37,1 5 33,3 Razem 56 100 48 100 26 100 35 100 31 100 12 100 89 100 15 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=104 Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 45. Częstość wizyt w filharmonii w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 2 3,3 2 3,8 - -- 2 5,0 2 5,9 - -- 4 - -- częściej 3,9+ Raz w miesiącu 5 8,2 2 3,8 1 3,7 2 5,0 4 11,8 - -- 7 - -- Raz na kilka miesięcy 11 18,0 11 20,8 5 18,5 9 22,5 5 14,7 3 23,1 20 19,4 2 18,2 6,8+ Raz na pół roku 17 27,9 10 18,9 5 18,5 10 25,0 9 26,5 3 23,1 24 23,3 3 27,3 Raz w roku 26 42,6 28 52,8 16 59,3 17 42,5 14 41,2 7 53,8 48 46,6 6 54,5 Razem 61 100 53 100 27 100 40 100 34 100 13 100 103 100 11 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=114 82
Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 46. Częstość wizyt w muzeum w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 1 1,1 1 1,1 - - 1 1,6 - - 1 5,0 2 1,3 - - częściej Raz w miesiącu 5 5,5 5 5,7 3 5,8 2 3,2 2 4,4 3 15,0 8 5,4 2 6,7 Raz na kilka miesięcy 16 17,6 16 18,2 8 15,4 10 16,1 11 24,4 3 15,0 29 19,5 3 10,0 Raz na pół roku 33 36,3 29 33,0 18 34,6 22 35,5 14 31,1 8 40,0 51 34,2 11 36,7 Raz w roku 36 39,6 37 42,0 23 44,2 27 43,5 18 40,0 5 25,0 59 39,6 14 46,7 Razem 91 100 88 100 52 100 62 100 45 100 20 100 149 100 30 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=179 Wśród użytkowników filharmonii nie zaobserwowano żadnych różnic ze względu na płeć czy wiek. Jedynie miejsce zamieszkania wyraźnie determinuje częstsze korzystanie z oferty tej instytucji - wizyty w filharmonii osób spoza stolicy woj. podlaskiego(podobnie jak ich partycypacja w wydarzeni- ach organizowanych przez galerie sztuki) są rzadkością. Analizując częstotliwość wizyt w muzeum nie zaobserwowano istotnych różnic ze względu na zmienne demograficzne, ale wnioskiem wypływającym z danych zawartych w tabeli 46 jest fakt spo- radycznego korzystania z usług tej instytucji przez mieszkańców województwa w ogóle. Zdecydowa- na większość, zarówno kobiet jak i mężczyzn bez względu na wiek i miejsce zamieszkania nie bywa w muzeum częściej niż raz na pół roku.   83
5. OPIS WYNIKÓW BADANIA - BARIERY UCZESTNICTWA W WYDARZENIACH KULTURALNYCH 5.1. Bariery partycypacji w „kulturze wysokiej” Jednym z celów szczegółowych badania było ustalenie głównych przyczyn (barier) niekorzys- tania z „kultury wysokiej”: w oparciu o wskaźniki demograficzne oraz jakościowe. Podstawą analizy były: badanie CATI oraz zogniskowane wywiady grupowe z osobami, które wyraziły brak zainteresow- ania elitarną formą kultury. Zdiagnozowane czynniki ograniczające udział mieszkańców woj. podlaskiego w korzystaniu z „kultury wysokiej” zostały skatalogowane w trzy grupy barier. Na potrzeby analizy wyróżniono bariery kompetencyjne, bariery motywacyjne i społeczne oraz bariery ekonomiczne i terytorialne. Ich istotność została zweryfikowana zarówno wśród użytkowników jak i nie-użytkowników „kultury wysokiej”. Biorąc pod uwagę pełne spektrum analizowanych kryteriów należy zauważyć, iż z różnym nasileniem dotyczą one tak pierwszej, jak i drugiej grupy respondentów. Przechodząc do omówienia uzyskanych wyników należy stwierdzić, że aktywność w obcowaniu z „kulturą wysoką”, zdaniem respondentów, jest bardziej procesem niż zjawiskiem. Świadczy o tym fakt wysokiej zgodności badanych w kwestii potrzeby ich wcześniejszego przygotowania do obcowania z kulturą. 7 na 10 nie-użytkowników uważa, że aby w pełni czerpać z doświadczeń kulturalnych pożądany jest proces swoistej edukacji. Co znamienne teza ta znajduje jeszcze szerszą aprobatę wśród osób, które deklarują regularne odwiedzanie instytucji „kultury wysokiej”. Wynik ten potwierdza wstępne ustale- nia z badań jakościowych (FGI), w których badani podkreślali, że korzystanie z kultury wymaga odpow- iedniego przygotowania, wiedzy i umiejętności. Bardzo często tego typu opinie pojawiały się w grupach niekorzystających z oferty instytucji kulturalnych postrzeganych jako tzw. „kultura wysoka” (np. teatru) i były źródłem lęku. W czasie wywiadów pojawiały się takie sformułowania jak: „nikt nas do teatru nie zaprowadził”, „trzeba by wziąć za rękę i pokazać”, „ludzie nie wiedzą, jak się zachować: stać na baczność i nie uśmiechać się?”, które podkreślały niepewność i przekonanie, że uczestnictwo w „kulturze wyższej” wymaga specjalnego przygotowania, wprowadzenia przez kogoś bardziej doświadczonego: jednym słowem, jest to trudne. Należy zauważyć, iż poziom wiedzy na temat kultury, w tym zasad jej kon- sumpcji, jest pochodną zaangażowania jednostki w codzienną aktywność poznawczą. Z tego powodu użytkownicy „kultury wysokiej” częściej, niż jej nie-beneficjenci czytają prasę oraz czasopisma. Kon- tynuacja analizy procedury poznawczej wśród respondentów dowodzi, iż telewizja jest traktowana jako wystarczające źródło dostępu do „kultury wysokiej” w przypadku ponad połowy nie-użytkowników i jedynie 19% jej konsumentów. Brak wiedzy odnośnie oddziaływania kultury na jakość życia oraz niewątpliwych korzyści wynikających z poszerzenia horyzontu eksploracyjnego determinuje stosunk- owo wysoką aprobatę stanowiska w myśl którego „kultura wysoka” jest dobrem zarezerwowanym dla określonych grup społecznych. Dlatego ponad 30% nie-użytkowników uważa korzystanie z „kultury wysokiej” za nieistotne. Ze stanowiskiem tym nie zgadza się prawie 70% użytkowników, odrzucających tezę o jej adresowaniu jedynie do wąskiej grupy odbiorców. 84
Wykres 12. Bariery kompetencyjne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 W drugiej grupie barier dominują kwestie związane z wewnętrzną motywacją jednostki do zaangażowania się w proces konsumpcji „kultury wysokiej”. Nie-użytkownicy zdecydowanie częściej nie są zainteresowani udziałem w wydarzeniach kulturalnych (blisko 40% respondentów). W ich optyce korzystanie z kultury stanowi marginalną potrzebę – twierdzi tak 72% badanych, dlatego niechętnie współuczestniczą w wydarzeniach typu spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy czy festi- wale. Wyniki uzyskane w skali woj. podlaskiego są odbiciem trendu ogólnokrajowego. Według danych z „Diagnozy Społecznej 2011” w latach 2007-2011 w Polsce wzrósł znacząco odsetek gospodarstw domowych nieodczuwających potrzeby korzystania z form uczestnictwa w kulturze (kin, teatr, muze- um, książka, prasa). Najwięcej odpowiedzi świadczących o braku takiej potrzeby pojawiało się w pr- zypadku uczestnictwa w spektaklach teatralnych (2011 rok – 43,3%) i wizytach w muzeum (w 2011 roku 45,9%). Najsilniejszy wzrost braku zainteresowania gospodarstw domowych rozważanymi for- mami uczestnictwa w kulturze, dotyczył jednak zakupu książki, jednocześnie wzrosła wśród badanych rodzin potrzeba wyjścia do kina60. W naszych badaniach taką opinię wyraziło 20,7%. W badaniach FGI analizowana motywacja pojawiła się zwłaszcza w wypowiedziach osób z grup nieuczestniczących w „kulturze wysokiej” i stanowiła podstawową strategię obronną – „nie chodzimy do teatru, bo nie mamy takiej potrzeby, nie jest to atrakcyjny dla nas sposób spędzania czasu wolnego”. Tego typu wypowiedzi- om towarzyszyło często określenie ludzi, którzy chodzą do teatru (jako egzemplifikacji uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) jako „snobów”, „chcących jedynie pokazać się w dobrym towarzystwie”. Tego typu oceny spełniały funkcje podtrzymującą dobry wizerunek własnej osoby – bezpretensjonalnej, zwykłej, nie udającej kogoś kim nie się nie jest. Bariery społeczne, silniej akcentowane przez nie-użytkowników „kultury wysokiej”, stanowiły formę swoistego usprawiedliwienia ich braku aktywności w tym obszarze. Osoby, w ogóle nie korzystające z oferty przywołanych wcześniej instytucji, częściej tłumaczyły się w brakiem czasu na taką formę aktywności. Ten pierwszy powód był wybrany przez ponad połowę re- spondentów (53%). Częściej wskazywały na tą barierę osoby w wieku 30-44 lat (aktywne zawodowo), a najrzadziej osoby starsze (60-74 lat). W perspektywie badań ogólnopolskich, czynnik ten zajmuje pierwszą pozycję w katalogu barier w korzystaniu z kultury, deklaruje tak 52% Polaków61. 60 T. Panek, J. Czapiński, Kultura, [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2011 - Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011, s.113, www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf [06.12.2012]. 61 Sponsoring Monitor: Kulturalne odprężenie, ARC Rynek i Opinia, Luty 2012, www.arc.com.pl/sponsoring_monitor_kulturalne_odprezenie-40999382-pl. html [12.12.2012]. 85
Wykres 13. Bariery motywacyjne i społeczne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 W świetle danych dotyczących sposób spędzania wolnego czasu wydaje się, że uczestnictwo w kulturze jest raczej kwestią wyboru pomiędzy różnymi formami uczestnictwa w kulturze (na korzyść bardziej zindywidualizowanych praktyk kulturowych) niż rezygnacji z kontaktu z nią. Drugą wymówką był deklarowany brak współodbiorcy dostępnych form „kultury wysokiej”. Sytuację tą, trafnie defin- iuje następujące stwierdzenie „Ludzie nie mają z kim pójść, a samemu się nie chce”. W tym wypadku respondenci utożsamiali się z wyobrażeniem uczestnictwa w wydarzeniu kulturalnym jako działaniu wspólnym, grupowym, powiązanym z nieformalnymi sieciami społecznymi. Częściej kobiety zgadzały się z takim stwierdzeniem, co wynikać może zarówno z wciąż tradycyjnego postrzegania roli kobiety, która uczestniczy w kulturze - w przestrzeni publicznej - raczej nie sama, ale w towarzystwie. Trzecią grupę barier otwierają bariery ekonomiczne. Deklarowanym powodem nieuczestnicze- nia w „kulturze wysokiej” są zbyt małe zasoby finansowe respondentów. Niemal 40% badanych wskazało na ten rodzaj ograniczenia. Z tą opinią najczęściej zgadzali się respondenci powyżej 45. roku życia. Co ciekawe zmienna miejsca zamieszkania nie różnicowała odpowiedzi. Z pewnością w hierarchii potrzeb i wielkości wydatków kultura nie jest priorytetem tak w woj. podlaskim, jak i w kraju. Badania ogól- nopolskie wskazują, że wydatki na kulturę są jednymi z pierwszych, z których rezygnuje się w sytuacji pogorszenia kondycji finansowej w danym gospodarstwie domowym. Badania „Diagnozy Społecznej 2011” pokazują - co pesymistyczne - że „od 20 do 13% badanych gospodarstw domowych musiało z powodów finansowych zrezygnować w 2011 r. z wyjścia do kina, teatru, opery, operetki, filharmo- nii (na koncert), zwiedzenia muzeum czy też wystawy, z zakupu książki lub prasy (…). Zdecydowanie najwyższy odsetek gospodarstw (nawet ponad 57% w przypadku teatru, opery, operetki, filharmo- nii lub koncertu) zmuszonych do rezygnacji z korzystania z wybranych form uczestnictwa w kulturze charakteryzował w marcu 2011 r. grupę gospodarstw najuboższych, utrzymujących się z niezarob- 86
kowych źródeł, opozycyjnie najmniejszy (16 proc. lub mniej) gospodarstw pracujących na własny ra- chunek”62. Tabela 47. Bariery ekonomiczne w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Próba całkowita Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % Raczej + zdecydowanie się 216 39,3 121 42,2 95 36,1 47 58 37,2 68 43 zgadzam (SUMA) 29,4- 46,6+ 48,9+ Zdecydowanie się zgadzam 117 21,3 70 24,4 47 17,9 22 13,8- 26 16,7 37 25,3 32 36,4+ Raczej się zgadzam 99 18,0 51 17,8 48 18,3 25 15,6 32 20,5 31 21,2 11 12,5 Ani się zgadzam ani nie 145 26,4 66 23,0 79 30,0 59 35 22,4 32 21,9 19 21,6 zgadzam 36,9+ Raczej się nie zgadzam 76 13,8 48 16,7+ 28 10,6- 23 14,4 26 16,7 21 14,4 6 6,8- Zdecydowanie się nie zgadzam 113 20,5 52 18,1 61 23,2 31 19,4 37 23,7 25 17,1 20 22,7 Raczej + zdecydowanie się nie 189 34,4 100 34,8 89 33,8 54 33,8 63 40,4 46 31,5 26 29,5 zgadzam (SUMA) Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Ostatnią istotną przeszkodą powszechnie wskazywaną przez dużą ilość respondentów była odległość od punktu zamieszkania do centrów kultury. W przeprowadzonych badaniach ta różnica zna- jduje swe uzasadnienie w różnym rozkładzie opinii pomiędzy osobami z Białegostoku versus regionu. 40% respondentów zgodziło się ze stwierdzeniem: „Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach”. Najczęściej wybierali taką odpowiedź najstarsi respond- enci, mieszkający poza stolicą województwa. Tym samym ponownie potwierdza się bardzo duża dys- proporcja w uczestnictwie w kulturze ze względu na miejsce zamieszkania. Wykres 14. Bariery ekonomiczne i terytorialne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 62 T. Panek, J. Czapiński, Kultura, op. cit., s.113. 87
5.2. Profil nie-użytkownika „kultury wysokiej” Charakteryzując profil osoby niekorzystającej z „kultury wysokiej” przyjęto, iż uczestnikami „kul- tury wysokiej” są osoby, które wskazały, że przynajmniej raz w trakcie minionych dwunastu miesięcy były w: teatrze, galerii sztuki, filharmonii, muzeum, operze lub operetce. Podstawą klasyfikacji było uwzględnienie tylko takich form „kultury wysokiej”, które posiadają zinstytucjonalizowaną w woj. pod- laskim postać. Następnie, biorąc pod uwagę powyższą definicję, dokonano podziału zbadanej populacji na dwa segmenty: użytkowników „kultury wysokiej” i jej nie-użytkowników. Tabela 48. Podział na segment użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” Próba całkowita N % Nie-użytkownicy kultury wysokiej 265 48,2 Użytkownicy kultury wysokiej 285 51,8 Razem 550 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Uzyskano dwa niemal jednorodne pod względem liczebności segmenty. Wynika z tego, iż blisko połowa populacji woj. podlaskiego w minionym roku nie uczestniczyła w żadnym wydarzeniu interpretowanym jako „kultura wysoka”.   Ostatnim krokiem było przeprowadzenie dwuwymiarowej analizy porównawczej: a) Analizy międzygrupowej: sprawdzono, jak rozkładają się częstości zmiennych demografic- znych w badanych segmentach i czy zachodzą istotne różnice, aby wskazać differentia specifica nie- użytkowników b) Analizy wewnątrzgrupowej: zbadano, jak wyglądają rozkłady warunkowe częstości segmentów ze względu na zmienne demograficzne. Dzięki dwuaspektowemu podejściu udało się odtworzyć poniżej profil typowej osoby nie uczestniczącej w kulturze elitarnej. Przechodząc do analizy międzygrupowej, w tabeli 49 przedstawiony jest rozkład częstości i liczebności obu segmentów ze względu na płeć. Okazuje się, iż omawiana zmienna nie determinuje częstszego korzystania bądź niekorzystania z instytucji „kultury wysokiej”. Tabela 49. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem płci Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % Kobieta 134 50,6 153 53,7 Mężczyzna 131 49,4 132 46,3 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Kolejną analizowaną zmienną niezależną był wiek. Jak wynika z danych przedstawionych w ta- 88
beli 50, jedynie w przypadku osób z kohorty 60-74 zachodzą istotne statystycznie różnice. W segmen- cie nie-użytkowników respondenci najstarsi stanowią blisko 20%, podczas gdy wśród użytkowników odsetek ten to niecałe 13%. Potwierdza się zatem teza, iż osoby po 60. roku życia mniej chętnie partycypują w wydarzeniach kulturalnych, a w szczególności tych określanych mianem „elitarnych”. W przypadku pozostałych przedziałów wiekowych nie odnotowano istotnych rozbieżności. Tabela 50. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wieku Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % 15-29 72 27,2 88 30,9 30-44 68 25,7 88 30,9 45-59 73 27,5 73 25,6 60-74 52 19,6+ 36 12,6- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Zbadano także, jak rozkładają się proporcje obu segmentów ze względu na miejsce zamieszkania. Tabela 51 ukazuje, że zachodzi ogromna dysproporcja pomiędzy segmentami. Wśród użytkowników, zdecydowana większość pochodzi z Białegostoku (ponad 85%), podczas gdy jedynie niecałe 15% mieszka poza stolicą województwa. W przypadku kolejnego badanego segmentu, dominantą także jest Białystok (blisko 60% nie-użytkowników rekrutuje się z miasta stołecznego województwa), jednak dys- proporcja z regionem nie jest aż tak wyraźna jak w grupie użytkowników. Tabela 51. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem miejsca zamieszkania Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % Białystok 157 243 Region 108 42 59,2- 85,3+ 40,8+ 14,7- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Charakterystyka respondentów w podziale na deklarowane posiadane wykształcenie (Tabela 52) dowodzi, iż wśród uczestników „kultury wysokiej” przeważają osoby posiadające wykształcenie wyższe. W grupie respondentów, którzy w minionym roku ani razu nie byli w jednej ze wskazanych insty- tucji „kultury wysokiej” dominują osoby z wykształceniem niepełnym średnim/średnim lub pomatural- nym. Największe różnice wśród dwóch grup respondentów uwidacznia się na poziomie wykształcenia podstawowego. Osób z tym wykształceniem wśród nie-użytkowników było niemal cztery razy więcej niż wśród osób korzystających z „kultury wysokiej”. 89
Tabela 52. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wykształcenia Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % podstawowe lub zawodowe 60 16 niepełne średnie/średnie lub pomaturalne 148 22,6+ 112 5,6- niepełne wyższe/wyższe 57 55,8+ 157 39,3- 21,5- 55,1+ Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Rozpatrując aspekt deklarowanej sytuacji zawodowej respondentów (Tabela 53) można stwierdzić, iż wśród nie-użytkowników przeważają emeryci/renciści. Jest ich niemal ponad dwa i pół razy więcej niż wśród osób korzystających z „kultury wysokiej”. Ponadto użytkownicy kultury elitarnej to częściej osoby aktywne zawodowo. Tabela 53. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem Użytkownicy aktywności zawodowej Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % aktywny zawodowo 143 198 uczy się lub studiuje 21 7,9 30 10,5 54,0- 69,5+ emeryt/rencista 65 30 Niepracujący 36 13,6 27 9,5 24,5+ 10,5- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Odnosząc się do deklarowanej kondycji finansowej osób biorących udział w badaniu, należy zauważyć że istotnie więcej respondentów o słabej lub przeciętnej sytuacji materialnej znalazło się w grupie nie-użytkowników „kultury wysokiej”, gdzie wskaźnik przyjął wartość 72,3% vs 48,8% wśród użytkowników. Analogicznie istotnie więcej osób o dobrej lub ponadprzeciętnej kondycji finansowej przynależy do grupy użytkowników „kultury wysokiej” – 51,3% vs 27,7% wśród nie-użytkowników. Tabela 54. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem kondycji finansowej gospodarstwa domowego Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Słaba lub przeciętna kondycja finansowa 188 136 Dobra lub ponadprzeciętna kondycja finansowa 72 145 72,3+ 48,4- 27,7- 51,6+ Razem 260 100 281 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Ostatnią zmienną rozpatrywaną w celu jak najdokładniejszej identyfikacji różnicującej dwa segmenty była ilość posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia oraz weekendu. Wyniki w tabelach 55 i 56 nieco zaskakują. W jednej z części raportu, opisano, że podstawową barierą 90
nieuczestniczenia w kulturze jest ilość posiadanego czasu wolnego. Jednak jak dowodzą dane (brak istotnych różnic między dwoma segmentami), jest to tylko wymówka, którą respondent stosuje, aby w najprostszy sposób usprawiedliwić swoją absencję w wydarzeniach kulturalnych. Tabela 55. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Do 4 godzin 188 70,9 222 77,9 Powyżej 4 godzin 77 29,1 63 22,1 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 56. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia weekendu Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Do 4 godzin 114 43,0 125 43,9 Powyżej 4 godzin 151 57,0 160 56,1 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Druga część analizy wyróżnionych segmentów użytkowania „kultury wysokiej”, dotyczyła ustal- enia, jakie są proporcje tych segmentów w poszczególnych zmiennych demograficznych. W przypadku wieku, zauważalne jest, iż we wszystkich kohortach wiekowych poza ostatnią (60-74), użytkownicy „kultury wysokiej” stanowią ponad połowę subpopulacji. Wśród osób najstarszych stosunek jest odwrotny. Blisko 60% badanych to nie-użytkownicy. Podobna dysproporcja w segmentach zauważalna jest ze względu na miejsca zamieszkania. W przypadku Białostoczan prawie 61% stanowią użytkownicy „kultury wysokiej”. Wśród osób z regionu, sytuacja jest odwrotna, blisko trzech na czterech badanych (72%) to nie-użytkownicy. Tabela 57. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Nie-użytkownicy „kultury 134 46,7 131 49,8 72 45,0 68 43,6 73 50,0 52 157 108 wysokiej” 59,1+ 39,3- 72,0+ Użytkownicy „kultury 153 53,3 132 50,2 88 55,0 88 56,4 73 50,0 36 243 42 wysokiej” 40,9- 60,8+ 28,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 91
Rozpatrując zmienną sytuacja zawodowa, zauważalne jest, że wśród osób aktywnych zawo- dowo, blisko 60% to użytkownicy „kultury wysokiej”, natomiast wśród emerytów i rencistów przewagę osiągają nie-użytkownicy (68,4%), których jest istotnie więcej, aniżeli w pozostałych grupach zawo- dowych. Tabela 58. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na sytuację zawodową Sytuacja zawodowa uczy się lub aktywny zawodowo emeryt/rencista Niepracujący studiuje N % N % N % N % Nie-użytkownicy „kultury 143 21 41,2 65 36 57,1 wysokiej” Użytkownicy „kultury 41,9- 68,4+ 198 30 58,8 30 27 42,9 wysokiej” 58,1+ 31,6- Razem 341 100 51 100 95 100 63 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Odnosząc się do deklarowanego wykształcenia, obserwowalne są ogromne dysproporcje w rozkładzie częstości. Wśród respondentów z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym blisko 80% stanowili nie-użytkownicy. Odwrotnie jest u badanych z wykształceniem wyższym, gdzie uczestnicy „kultury wysokiej” to 73,4%. Osoby z pośrednim poziomem edukacji (niepełne średnie, średnie lub poma- turalne) w większości konstytuowali się na segment nie-użytkowników (56,9%). Podobnie w przypadku kondycji finansowej, logiczne jest, że im gorsza sytuacja materialna, tym więcej nie-użytkowników. Wśród osób deklarujących słabą lub przeciętną sytuację materialną stanowili oni blisko 60%. Tabela 59. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury Wykształcenie Kondycja finansowa gospodarstwa domowego wysokiej” ze względu na wykształcenie i kondycję finansową gospodarstwa domowego niepełne Dobra lub podstawowe lub niepełne Słaba lub przeciętna średnie/średnie lub ponadprzeciętna zawodowe wyższe/wyższe kondycja finansowa pomaturalne kondycja finansowa N % N % N % N % N % Nie-użytkownicy 60 148 57 188 72 „kultury wysokiej” Użytkownicy „kultury 78,9+ 56,9+ 26,6- 58,0+ 33,2- 16 112 157 136 145 wysokiej” 21,1- 43,1- 73,4+ 42,0- 66,8+ Razem 76 100 260 100 214 100 324 100 217 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Finalnie można stwierdzić, że blisko połowa badanej populacji w minionym roku nie wzięła udziału w żadnym wydarzeniu z obszaru „kultury wysokiej”. Na tle tej grupy wyróżniały się jednak szczególnie: • osoby starsze (60-74) – najwięcej spośród innych kategorii wiekowych, bo blisko 60% to segment nie-użytkowników; • osoby z poza Białegostoku – wśród respondentów nie zamieszkujących stolicy województwa, nie- użytkownicy stanowili ponad 70%; • emeryci i renciści – w tej grupie społecznej, istotnie więcej osób (ponad 68%) to nie-użytkownicy; • osoby z niskim wykształceniem – im niższe wykształcenie tym wyższy odsetek nie-użytkowników. Wśród badanych z podstawowym lub zawodowym poziomem edukacji odsetek nie-użytkowników wyniósł blisko 80%, a wśród respondentów ze średnim wykształceniem był on na poziomie blisko 58%; • osoby deklarujące słabą lub przeciętną kondycję finansową – osoby dysponujące mniejszą ilością pieniędzy częściej konstytuowały grupę nie-użytkowników (58%). 92
  6. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I OCENA OBECNEJ OFERTY KULTURALNEJ 6.1. Zdiagnozowanie znajomości oferty kulturalnej Kolejnym etapem badań ilościowych było zdiagnozowanie na ile mieszkańcy woj. podlaskiego znają ofertę kulturalną swojego miejsca zamieszkania (Wykres 15). Okazuje się, iż blisko połowa badanej populacji (47%) ocenia własną znajomość jako przeciętną. Co piąta osoba twierdzi, że dobrze zna ofertę kulturalną, a blisko co dziesiąty ankietowany przyznaje, iż bardzo dobrze orientuje się w wydarzeniach kulturalnych odbywających się w miejscu zamieszkania. Brak wiedzy w tym temacie deklaruje jedynie 4% respondentów. Taki sam odsetek badanych stwierdza, iż miejscowość w której mieszka nie posi- ada żadnej oferty kulturalnej. Rozkład częstości wskazuje na umiarkowane zorientowanie populacji w zakresie „podaży” imprez kulturalnych na terenie woj. podlaskiego. W celu całościowego zdiagnozow- ania wymiaru znajomości oferty kulturalnej regionu, w dalszej części ankiety dopytano respondentów, jakie instytucje i imprezy kulturalne są im znane. Wyniki zaprezentowano w następnej części raportu. Wykres 15. Znajomość oferty kulturaln w miejscu zamieszkania kulturalnej Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 60. Znajomość oferty kulturaln w miejscu zamieszkania – w rozbiciu na zmienne demograficzne kulturalnej Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Bardzo dobrze 26 9,1 21 8,0 12 7,5 10 6,4 16 11,0 9 10,2 31 7,8 16 10,7 Dobrze 62 21,6 60 22,8 43 26,9 34 21,8 28 19,2 17 19,3 97 25 Przeciętnie 140 48,8 117 44,5 82 51,3 78 50,0 69 47,3 28 186 46,5 71 47,3 24,3+ 16,7- Bardzo słabo 40 13,9 40 15,2 14 22 14,1 20 13,7 24 64 16,0 16 10,7 31,8- Nie znam w ogóle 10 3,5 13 4,9 5 3,1 7 4,5 8 5,5 3 3,4 18 4,5 5 3,3 8,8- 27,3+ moja miejscowość nie posiada oferty 9 3,1 12 4,6 4 2,5 5 3,2 5 3,4 7 8,0 4 17 kulturalnej 1,0- 11,3+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 60 prezentuje znajomość oferty kulturalnej w rozbiciu na zmienne demograficzne. Oka- zuje się, że płeć nie jest istotnym kryterium wpływającym na poziom zaznajomienia z ofertą kulturalną województwa. Inaczej jest w przypadku wieku, gdzie osoby najstarsze (60-74) istotnie częściej aniżeli pozostałe kohorty wiekowe wykazywały bardzo słabą wiedzę na temat wydarzeń kulturalnych. Kolejną zmienną różnicującą populację w rozpatrywanym aspekcie było miejsce zamieszkania. Białostoczanie częściej aniżeli osoby mieszkające poza stolicą woj. podlaskiego deklarowali, że dobrze orientują się w ofercie kulturalnej miasta. Ponadto badani pochodzący z regionu istotnie częściej podkreślali fakt, iż ich miejscowości nie posiadają żadnej oferty kulturalnej. 93
6.2. Ocena oferty kulturalnej Następnym istotnym indykatorem wykorzystanym w badaniu ilościowym była ogólna ocena dostępnej oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania respondentów. Odpowiedzi na to zagadnienie udzielały jedynie osoby, które w pytaniu o znajomość wskazały, że mają przynajmniej przeciętną wiedzę o imprezach kulturalnych odbywających się w miejscu ich egzystencji. Wykres 16 prezentuje rozkład częstości ogólnej oceny oferty kulturalnej. 45% badanych (suma wskazań „dobrze” i „bardzo dobrze”) pozytywnie ocenia dostępną ofertę kulturalną. Blisko co piąty respondent (18%) uważa, iż jest ona niewyrazista, w konsekwencji konstruowana ocena jest ani dobra, ani zła. Znaczny odsetek populacji (29%) uznaje, iż obecna oferta kulturalna jest przeciętna. Jedynie 7% osób wskazało, iż jest ona bardzo słaba. Wykres 16. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. Tabela 61. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania- w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Bardzo dobrze 22 9,6+ 9 4,5- 8 5,8 6 4,9 12 10,6 5 9,3 25 8,0 6 5,4 Dobrze 95 41,7 67 33,8 54 39,4 45 36,9 42 37,2 21 38,9 132 42,0+ 30 26,8- Ani dobrze, ani źle 39 17,1 39 19,7 28 20,4 24 19,7 20 17,7 6 11,1 61 19,4 17 15,2 Przeciętnie 60 26,3 65 32,8 38 27,7 39 32,0 30 26,5 18 33,3 81 25,8- 44 39,3+ Bardzo słabo 12 5,3 18 9,1 9 6,6 8 6,6 9 8,0 4 7,4 15 4,8- 15 13,4+ Razem 228 100 198 100 137 100 122 100 113 100 54 100 314 100 112 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. Ocena oferty kulturalnej, jak pokazuje tabela 61, najsilniej zależy od miejsca zamieszkania badanych. Białostoczanie istotnie częściej oceniali ją jako dobrą, respondenci z regionu częściej uznawali ofertę kulturalną jako przeciętną lub bardzo słabą. Łącznie, ponad połowa populacji spoza Białegostoku wystawiła ocenę negatywną zastanej ofercie kulturalnej w miejscu swojego zamieszkania. W celu uzyskania bardziej komplementarnego obrazu poziomu satysfakcji mieszkańców woj. podlaskiego z dostępnej oferty kulturalnej, załączono odpowiedzi respondentów na wybrane stwi- erdzenia z części segmentacyjnej badania. Stwierdzenia te dotyczą aspektów, które mogą wpływać na ogólne zadowolenie mieszkańców z oferty kulturalnej. Pierwsze z nich dotyczy kwestii finansowych i mówi, że uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne. Okazuje się, że blisko 40% badanej populacji zgadza się (zdecydowanie bądź raczej) z tym zagadnieniem. Oznacza to, że satys- 94
fakcja z oferty kulturalnej regionu może być determinowana niemożnością uczestnictwa w imprezach, które są dla badanych atrakcyjne, ale zbyt drogie. Wykres 17. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 62 pokazuje, iż w szczególności osoby starsze (60-74) zdecydowanie częściej zgadzają się z opinią, że nie zawsze stać je na uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych. Istotnie rzadziej uważają tak respondenci najmłodsi (15-24), najczęściej niesamodzielne finansowo, lecz dysponujące wolnymi środkami na zagospodarowanie czasu wolnego. Osoby starsze, co zostanie pokazane w dalszej części raportu, są bardziej skłonne chodzić na imprezy kulturalne, które są darmowe i ogólnie dostępne. Tabela 62.Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać – w Płeć Wiek Miejsce zamieszkania rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Zdecydowanie się zgadzam 70 24,4 47 17,9 22 26 16,7 37 25,3 32 84 21,0 33 22,0 Raczej się zgadzam 51 17,8 48 18,3 25 15,6 32 20,5 31 21,2 11 12,5 74 18,5 25 16,7 13,8- 36,4+ Ani się zgadzam ani nie 66 23,0 79 30,0 59 35 22,4 32 21,9 19 21,6 105 26,3 40 26,7 zgadzam 36,9+ Raczej się nie zgadzam 48 28 23 14,4 26 16,7 21 14,4 6 54 13,5 22 14,7 Zdecydowanie się nie 16,7+ 10,6- 6,8- 52 18,1 61 23,2 31 19,4 37 23,7 25 17,1 20 22,7 83 20,8 30 20,0 zgadzam Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Praktycznie co drugi badany (49%) ustosunkowuje się przychylnie do stwierdzenia (raczej i zdecydowanie się zgadzam): „wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach”. W dobie globalizującej się informacji, w sytuacji gdy imprezy kulturalne z innych regionów Polski są powszechnie reklamowane w woj. podlaskim, mieszkańcy dokonują porównań i często okazuje się, iż to co darzą zainteresowaniem jest dla nich niedostępne ze względu na odległość. Ten aspekt także może rzutować na ogólną ocenę lokalnej oferty kulturalnej i powodować niższą skalę partycypacji w kulturze. 95
Wykres 18. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Potwierdzają to porównania odpowiedzi ze względu na zmienną miejsce zamieszkania (Tabela 63). Widoczna jest olbrzymia dysproporcja pomiędzy badanymi z Białegostoku i regionu. Respondenci spoza stolicy woj. podlaskiego w 44% zdecydowanie zgadzają się, że wydarzenia kulturalne, które ich interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach. Tabela 63.Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach – w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Zdecydowanie się zgadzam 67 23,3 60 22,8 30 18,8 32 20,5 33 22,6 32 36,4+ 61 15,3- 66 44+ Raczej się zgadzam 45 15,7 42 16,0 23 14,4 24 15,4 26 17,8 14 15,9 62 15,5 25 16,7 Ani się zgadzam ani nie 58 20,2 57 21,7 36 22,5 39 25,0 30 20,5 10 90 22,5 25 16,7 zgadzam 11,4- Raczej się nie zgadzam 42 14,6 38 14,4 25 15,6 29 18,6 16 11,0 10 11,4 64 16,0 16 10,7 Zdecydowanie się nie 75 26,1 66 25,1 46 28,8 32 20,5 41 28,1 22 25,0 123 18 zgadzam 30,8+ 12,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 6.3. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych Ponad połowa mieszkańców woj. podlaskiego, którzy stwierdzili w badaniu, że przeciętnie, dobrze lub bardzo dobrze znają ofertę kulturalną, swoją wiedzę o imprezach kulturalnych czerpie z Internetu (Wykres19). Na źródło to wskazało około 59% respondentów. W dalszej kolejności wska- zywano na lokalną prasę – źródło to jest istotne dla blisko 1/3 respondentów. Stosunkowo zbliżone wskazania uzyskano w przypadku pozyskiwania informacji o wydarzeniach kulturalnych od znajomych, z ogłoszeń ulicznych, gazet i telewizji. Niewielką rolę odgrywa zaś radio, co może świadczyć z jednej strony o niskiej popularności rozgłośni lokalnych lub z drugiej o niewielkiej skuteczności przekazów dotyczących wyboru oferty kulturalnej emitowanych w tym medium. Co istotne osoby z rodziny, uc- zelni i miejsca pracy nie mają raczej dużego znaczenia w wyborze wydarzeń. Marginalny wpływ, zasięg oddziaływania, posiadają wydawane informatory kulturalne. Dyskusyjny, w kontekście szerokiego pozyskiwania informacji o wydarzeniach z Internetu, jest natomiast zdiagnozowany niski wynik portali społecznościach jako źródeł wiedzy na temat dostępnych wydarzeń kulturalnych – można przypuszczać, że dla wielu osób są one częścią procesu pozyskiwania informacji o imprezach z sieci. 96
Wykres 19. Źródła informacji o imprez imprezach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. 426, dobrze. Pozyskiwanie informacji o wydarzeniach kulturalnych jest też zróżnicowane ze względu na zmi- enne socjodemograficzne (Tabela 64). Internet jest źródłem preferowanym przez osoby w wieku od 15 do 44 lat i wśród mieszkańców Białegostoku. Tylko blisko połowa dobrze poinformowanych o ofercie kulturalnej mieszkańców w wieku 45-59 lat pozyskuje informacje o wydarzeniach z Internetu. Osoby starsze, po 60. roku życia, istotnie częściej zaś dowiadują się o wydarzeniach z telewizji. Zachodzi też różnica w odniesieniu do płci respondentów. Kobiety częściej niż mężczyźni kierują się informacjami od znajomych, rodziny i osób z uczelni lub miejsca pracy. Mieszkańcy Białegostoku istotnie częściej wskazują komunikaty telewizji i radia jako kanały pozyskiwania danych o ofercie ośrodków kultury. Mieszkańcy regionu, ale spoza Białegostoku, o wydarzeniach kulturalnych dowiadują się zaś częściej z prasy lokalnej i ogłoszeń na ulicy. 97
Tabela 64. Źródła informacji o imprezach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Z Internetu 141 61,8 108 54,5 106 77,4+ 82 67,2+ 51 45,1- 10 18,5- 209 66,6+ 40 35,7- Z prasy lokalnej 74 32,5 77 38,9 43 31,4 44 36,1 39 34,5 25 46,3 101 32,2- 50 44,6+ Od znajomych 72 42 44 32,1 35 28,7 31 27,4 4 80 25,5 34 30,4 Z afisza, plakatu, 31,6+ 21,2- 7,4- 59 25,9 46 23,2 30 21,9 36 29,5 34 30,1 5 61 44 bilboardów na ulicy 9,3- 19,4- 39,3+ Z Gazet 56 24,6 45 22,7 33 24,1 23 18,9 30 26,5 15 27,8 74 23,6 27 24,1 Z Telewizji 48 21,1 49 24,7 21 15,3- 26 21,3 25 22,1 25 46,3+ 84 26,8+ 13 11,6- Z Radia 28 12,3 28 14,1 13 9,5 16 13,1 16 14,2 11 20,4 51 16,2+ 5 4,5- Od rodziny 15 6,6+ 5 2,5- 5 3,6 6 4,9 8 7,1 1 1,9 13 4,1 7 6,3 Na uczelni/miejsce pracy 11 - -- 4 2,9 4 3,3 3 2,7 - -- 8 2,5 3 2,7 Z portali 4,8+ 7 3,1 3 1,5 7 2 1,6 1 0,9 - -- 10 - -- społecznościowych Z Informatora 5,1+ 3,2+ 4 1,8 5 2,5 3 2,2 2 1,6 3 2,7 1 1,9 6 1,9 3 2,7 Kulturalnego Inne 3 1,3 5 2,5 3 2,2 5 4,1 - -- - -- 5 1,6 3 2,7 Razem 228 100 198 100 137 100 122 100 113 100 54 100 314 100 112 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. 6.4. Określenie z kim najczęściej uczestniczy się i jakie są główne powody uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych Respondenci zostali poproszeni o wskazanie osób, z którymi biorą udział w wydarzeniach kul- turalnych (Wykres 20). Okazuje się, że w niemal równym stopniu dla prawie połowy respondentów towarzystwo w imprezach stanowią znajomi i przyjaciele lub członkowie rodziny. Nieco rzadziej badani uczestniczą w wydarzeniach tylko z mężem/żoną lub partnerem/partnerką. Niewiele osób na wydarze- nia przychodzi samotnie lub w towarzystwie współpracowników. Wykres 20. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 98
Istotny wpływ na wybór towarzystwa podczas imprez kulturalnych ma płeć (Tabela 65). Kobiety częściej niż mężczyźni w wydarzeniach uczestniczą ze znajomymi, przyjaciółmi lub rodziną. Mężczyźni zaś nieco częściej uczestniczą w wydarzeniach samotnie lub w ogóle z nich rezygnują. Istotne zmiany można zaobserwować wśród grup o wyodrębnionych przedziałach wiekowych. Osoby do 29. roku życia uczestniczą w wydarzeniach ze znajomymi i przyjaciółmi, w okresie od 30 do 44. roku życia biorą raczej udział w wydarzeniach z rodziną, zaś po 60. roku życia samotnie lub wcale. Miejsce zamieszkania nie ma większego wpływu na dobór towarzystwa. Tabela 65. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych– w rozbiciu na zmienne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Ze znajomymi/przyjaciółmi 148 96 98 60 38,5 55 37,7 31 35,2 180 45,0 64 42,7 Z rodziną 143 94 48 90 70 47,9 29 163 40,8 74 49,3 51,6+ 36,5- 61,3+ Z 49,8+ 35,7- 30,0- 57,7+ 33,0- 101 35,2 107 40,7 58 36,3 63 40,4 66 21 158 39,5 50 33,3 mężem/żoną/partnerem/partnerką 45,2+ 23,9- Sam(a) 19 6,6 23 8,7 7 9 5,8 12 8,2 14 30 7,5 12 8,0 Nie uczestniczę w wydarzeniach 4,4- 15,9+ 9 3,1 14 5,3 5 3,1 3 7 4,8 8 9,1 14 3,5 9 6,0 kulturalnych 1,9- Ze współpracownikami 9 3,1 8 3,0 6 3,8 8 5,1 1 2 2,3 13 3,3 4 2,7 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 0,7- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Wykres 21. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Kluczowe znaczenie w częstotliwości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych ma zdaniem badanych zasób posiadanego czasu wolnego (Wykres 21). Cecha ta jest istotna dla blisko połowy re- spondentów. Jednocześnie pozwala sądzić, iż indywidualne starania na rzecz poprawy zagospodarow- ania tego czasu prowadziłyby do wzrostu uczestnictwa. Kolejny czynnik ma znaczenie mniej zależne od respondentów – jest nim atrakcyjność oferty kulturalnej, którą kształtują kadry zarządzające insty- 99
tucjami. Tym samym blisko 1/3 badanych przenosi swoje oczekiwania co do uczestnictwa w kulturze na profesjonalizm i aktywność w formułowaniu zachęt przez kadry stosownych instytucji. Dla niemal co piątego respondenta istotna jest cena biletu, zachęta znajomych lub ich osobiste zainteresowania. Stosunkowo niewielkie znaczenie ma odległość wydarzenia lub instytucji od miejsca zamieszkania, dostęp do informacji, reklama lub możliwość zabrania dzieci. Innymi słowy badani raczej stawiają na samodzielne zarządzanie czasem na udział w kulturze lub na dopasowanie wydarzeń przez organiza- torów do ich gustów. Tabela 66. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na Płeć Wiek Miejsce zamieszkania zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Ilość czasu 128 44,6 124 47,1 66 41,3 68 43,6 70 47,9 48 54,5 192 48,0 60 40,0 wolnego Atrakcyjność oferty 95 33,1 83 31,6 58 36,3 42 26,9 47 32,2 31 35,2 135 33,8 43 28,7 kulturalnej Cena biletu/Sytuacja 58 20,2 65 24,7 33 20,6 36 23,1 37 25,3 17 19,3 91 22,8 32 21,3 finansowa Zachęta 64 22,3 45 17,1 35 21,9 33 21,2 26 17,8 15 17,0 73 18,3 36 24,0 znajomych Zainteresowania 43 63 27 16,9 30 19,2 34 23,3 15 17,0 80 20,0 26 17,3 Odległość 15,0- 24,0+ wydarzenia| instytucji od 29 10,1 19 7,2 13 8,1 15 9,6 13 8,9 7 8,0 23 25 mojego miejsca 5,8- 16,7+ zamieszkania Dostęp do informacji o 18 6,3 18 6,8 14 8,8 5 10 6,8 7 8,0 27 6,8 9 6,0 wydarzeniach kulturalnych 3,2- Reklama 14 4,9 20 7,6 7 4,4 8 5,1 11 7,5 8 9,1 22 5,5 12 8,0 wydarzenia Możliwość 16 5,6 12 4,6 7 4,4 4 12 8,2 5 5,7 18 4,5 10 6,7 zabrania dzieci 2,6- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych zauważyć można niewiele istotnych różnic (Tabela 66). Mężczyźni zdecydowanie częściej niż kobiety zwracają uwagę na powiązanie tematyki wydarzenia kulturalnego z ich osobistymi zainteresowaniami. Mieszkańcy regionu podlaskiego, spoza Białegostoku, częściej natomiast zwracają uwagę na oddalenie wydarzeń i instytucji od swego miejsca zamieszkania (16,7% wobec 5,8%).   100
7. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI ORAZ WYDARZEŃ KULTURALNYCH 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku Nieodłącznym elementem partycypacji w kulturze jest wiedza na temat dostępnych instytucji kulturalnych. Dopiero świadomość ich funkcjonowania może przełożyć się na potrzebę odwiedzenia którejś z nich, a pozytywne doświadczenia płynące z tej wizyty mogą zachęcić do powtórnych odwied- zin. Dodatkowo zadowolenie przekłada się na rekomendowanie konkretnych instytucji kolejnym osobom (z własnego kręgu towarzyskiego czy zawodowego), poprzez co grono potencjalnych i real- nych użytkowników kultury powiększa się. Pewną miarą pojemności grup odbiorców jest wskaźnik znajomości. Wskaźnik ten pokazuje nie tylko, jak wiele osób rozpoznaje daną instytucję, ale stanowi poniekąd swojego rodzaju „papierek lakmusowy” określający skuteczność prowadzonych działań re- klamowych i marketingowych, o ile te w ogóle mają miejsce. Znajomość wyraża siłę „marki” danej in- stytucji kulturalnej oraz obrazuje, jak silnie jest ona zakorzeniona jest w świadomości lokalnej czy re- gionalnej. Dzięki temu każda z ujętych w badaniu instytucji, może zwalidować strategię docierania do grup odbiorców i sprawdzić, czy stosowane przez nią metody są skuteczne i wystarczające. Ze względu na fakt, iż większość instytucji kulturalnych umiejscowionych jest w stolicy regionu – Białymstoku (co przedstawiono w analizie danych zastanych), oraz ze względu na przyjętą konstrukcję i dobór próby - w badaniu ilościowym pytano wyłącznie o instytucje funkcjonujące na terenie miasta z pałacem Bran- ickich. W naszych badaniach badaliśmy trzy rodzaje znajomości marki: 1. Top of mind (pierwsza wymieniona) czyli marki wskazanej jako najlepiej pamiętana. Uznaje się, że pierwsza, wskazana spontanicznie odpowiedź najbardziej oddziałuje na percepcję respondenta przez pryzmat badanej kategorii (w tym przypadku instytucji „kultury wysokiej”) i jest najsilniej za- korzeniona w świadomości badanego. To właśnie pierwsza wskazana instytucja będzie kojarzyła się respondentom jako immanentna w kontekście „kultury wysokiej”. 2. Spontaniczna: jest to sytuacja, kiedy respondent samodzielnie (bez podpowiedzi w formie np. listy) wymienia poszczególne nazwy instytucji. Spontaniczna świadomość marki określa realne pole wyborów użytkownika instytucji kultury. 3. Wspomagana: polega na rozpoznaniu danej marki wśród innych. O ile spontaniczna znajomość nazwy instytucji wskazuje, że respondent pamięta markę, znajomość wspomagana wskazuje, że badany jedynie potrafi ją rozpoznać („zna ją ze słyszenia/widzenia”; nie musi z niej korzystać). Znajomość ws- pomagana jest wskaźnikiem słabej więzi badanego z marką. Jedynie 4% badanych nie było w stanie wymienić żadnej z funkcjonujących w Białymstoku in- stytucji kulturalnych. Pozostali jako pierwszą wskazywali najczęściej: Operę i Filharmonię Podlaską (27%), Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki (18%) oraz Białostocki Teatr Lalek (16%). Pomimo, iż Opera i Filharmonia Podlaska została otwarta w bieżącym roku, generuje ona największy odsetek wskazań na pierwszym miejscu. Przyczyniła się do tego z pewnością silna kampania informacyjna, oficjalna in- auguracja, szeroko komentowana w mediach oraz duże zainteresowanie mieszkańców towarzyszące powstaniu tak spektakularnego gmachu instytucji w centrum miasta. Podobny odsetek badanych wskazał na pierwszym miejscu dwa duże teatry funkcjonujące w mieście – Dramatyczny i Lalek. Z uwagi na fakt, że są to instytucje poniekąd wrośnięte w kulturalną mapę miasta, wynik może nie być 101
w pełni satysfakcjonujący dla osób kierujących tymi instytucjami, ale z pewnością wyróżnia się on na tle pozostałych miejskich jednostek kultury, równie długo obecnych w Białymstoku, np. Muzeum Wojska (9%), czy Muzeum Podlaskie „Ratusz” (2%). Ponadto wskazuje się na fakt, iż częściej z instytucjami kultury kojarzony jest teatr, aniżeli muzea czy galerie sztuki. Potwierdzeniem powyższego jest znajomość spontaniczna, w przypadku której najwięcej wskazań przypada na Operę i Filharmonię Podlaską (43%), Teatr Dramatyczny (42%) oraz Białostocki Teatr Lalek (37%). Wśród najczęściej wymienianych znalazło się także Muzeum Wojska (28%). Blisko co piąta osoba wymieniła Galerię im. Ślendzińskich (19%), Galerię Arsenał (18%) oraz Muzeum Pod- laskie „Ratusz” (16%). Niskie wskazania spontaniczne w przypadku pozostałych instytucji pokazują, że respondenci nie budują żadnych skojarzeń dotyczących kultury z tymi jednostkami. Po drugie może to świadczyć, że po prostu ich nie znają, a skoro nie mają świadomości ich funkcjonowania, nie odwiedzają ich. W znajomości wspomaganej rozkład wyników nie zmienia się diametralnie, ale co interesujące, najlepiej rozpoznawalną instytucją jest Białostocki Teatr Lalek (71%), następnie, pomimo niskiej znajomości spontanicznej, wymieniano Muzeum Wojska (70%). Opera i Filharmonia Podlaska osiągnęła 69% wskazań a Muzeum Podlaskie „Ratusz” 66%. Zaskakuje relatywnie niższa znajomość wspomagana Teatru Dramatycznego (63%), co może świadczyć, iż znaczny odsetek badanych w ogóle nie kojarzy tej instytucji. Pozostałe instytucje generują znajomość z przedziału (62-49%). Najmniej rozpoznawalne są Muzeum Rzeźby A. Karnego (35%), Dom Kultury Śródmieście (24%) oraz Teatr TrzyRzecze (19%). Wyniki, w szczególności znajomości wspomaganej, pokazują, że znaczny odsetek badanych nie kojarzy kluczowych i najdłużej funkcjonujących w mieście instytucji kulturalnych, a także udowadniają, jak duża część populacji nigdy nie odwiedziła danej instytucji. Po wtóre, nie należy zakładać, iż znajomość instytucji zaświadcza o uczęszczaniu do niej. Zatem odsetek nie-użytkowników jest z pewnością większy. Finalnie, można te prawidłowości zobrazować tezą, iż oferta kulturalna tych placówek jest dla badanych mało interesująca i nie spełniająca ich oczekiwań, bądź sami badani nie mają potrzeby uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych. 102
Wykres 22. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Rozpatrując znajomość instytucji przez pryzmat zmiennych demograficznych nie dostrzega się diametralnych różnic ze względu na płeć czy wiek. Tabela 67 prezentuje jedynie te instytucje w przy- padku których zachodzą istotne różnice ze względu na zmienne demograficzne. Jedynie w przypadku miejsca zamieszkania ciekawym wynikiem jest zdecydowanie częstsze wskazywanie na pierwszym miejscu na Białostocki Teatr Lalek w przypadku osób z regionu (22%), w porównaniu do mieszkańców Białegostoku (14%). Ponadto osoby z Białegostoku istotnie częściej wskazywały na pierwszym miejscu Białostocki Ośrodek Kultury i Galerię im. Ślendzińskich aniżeli respondenci z podlaskiej „prowincji”. Tabela 67. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania pierwsza wymieniona Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Teatr Lalek 48 16,7 42 16,0 25 15,6 28 17,9 23 15,8 14 15,9 57 33 Muzeum Wojska w 14,3- 22,0+ 22 7,7 25 9,5 10 6,3 20 9 6,2 8 9,1 36 9,0 11 7,3 Białymstoku Białostocki Ośrodek Kultury 19 6,6 20 7,6 15 9,4 12 7,7 9 6,2 3 3,4 34 5 12,8+ Galeria im. Ślendzińskich 20 7,0 16 6,1 8 5,0 8 5,1 11 7,5 9 10,2 32 4 8,5+ 3,3- Dom Kultury Śródmieście 7 2,4 6 2,3 2 1,3 2 1,3 5 3,4 4 4,5 13 - -- 8,0+ 2,7- Centrum im. Ludwika 3,3+ 8 2,8 4 1,5 8 1 3 2,1 - -- 9 2,3 3 2,0 Zamenhofa Muzeum Rzeźby Alfonsa 5,0+ 0,6- - -- 4 1 0,6 2 1,3 1 0,7 - -- 3 0,8 1 0,7 Karnego Źródło: Badania własne, CATI, N=550, przedstawiono jedynie te instytucje, w znajomości których zaobserwowano 1,5+ istotne statystycznie różnice Podobnie jak w przypadku wskaźnika pierwszej wymienionej instytucji, w znajomości spontan- icznej nie zaobserwowano wielu różnic ze względu na zmienne demograficzne. Kobiety częściej niż mężczyźni wymieniały Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego. Osoby starsze (60-74) rzadziej spontanic- znie deklarowały znajomość Białostockiego Ośrodka Kultury, natomiast badani w wieku 30-44 istot- 103
nie częściej znali Muzeum Wojska. Białostoczanie niemal dwukrotnie częściej wskazywali na Galerię Arsenał w porównaniu do respondentów z regionu. Tabela 68. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania spontaniczna Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Ośrodek Kultury 37 12,9 42 16,0 27 16,9 27 17,3 18 12,3 7 64 16,0 15 10,0 Galeria Arsenał 53 18,5 47 17,9 32 20,0 25 16,0 25 17,1 18 20,5 82 18 8,0- Muzeum Rzeźby Alfonsa 20,5+ 12,0- 16 29 12 7,5 15 9,6 10 6,8 8 9,1 36 9,0 9 6,0 Karnego Muzeum Wojska w 5,6- 11,0+ 83 28,9 69 26,2 35 53 37 25,3 27 30,7 115 28,8 37 24,7 Białymstoku Źródło: Badania własne, CATI, N=550, przedstawiono jedynie te instytucje, w znajomości których zaobserwowano 21,9- 34,0+ istotne statystycznie różnice Najwięcej istotnych różnic odnotowano w przypadku znajomości wspomaganej, gdzie ko- biety znacznie częściej deklarowały znajomość Książnicy Podlaskiej i Muzeum Podlaskiego „Ratusz” w porównaniu do mężczyzn. Dodatkowo, dużo lepszą percepcją placówek kultury takich jak: Centrum im. L. Zamenhofa, Muzeum Podlaskie „Ratusz”, Muzeum Rzeźby A. Karnego oraz Teatru Lalek wykazały się osoby w wieku 45-59. Podobnie, mieszkańcy Białegostoku, niemal w każdym przypadku, zdecydow- anie częściej kojarzyli przywołane z nazwy instytucje kultury w porównaniu do badanych zrekrutow- anych z regionu. Tabela 69. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania wspomagana Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Ośrodek Kultury 164 57,1 142 54,0 97 60,6 88 56,4 80 54,8 41 46,6 240 66 Centrum im. Ludwika 181 63,1 151 57,4 81 93 59,6 103 55 62,5 274 58 60,0+ 44,0- Zamenhofa Dom Kultury Śródmieście 76 26,5 57 21,7 32 20,0 33 21,2 42 28,8 26 29,5 114 19 50,6- 70,5+ 68,5+ 38,7- Galeria Arsenał 184 64,1 157 59,7 103 64,4 86 99 67,8 53 60,2 273 68 28,5+ 12,7- Galeria im. Ślendzińskich 145 50,5 123 46,8 64 77 49,4 79 54,1 48 54,5 224 44 55,1- 68,3+ 45,3- Książnica Podlaska im. Ł. 192 146 97 60,6 96 61,5 95 65,1 50 56,8 284 54 40,0- 56,0+ 29,3- Górnickiego w Białymstoku Muzeum Podlaskie w 66,9+ 55,5- 71,0+ 36,0- 202 162 104 65,0 95 60,9 109 56 63,6 283 81 Białymstoku Ratusz Muzeum Rzeźby Alfonsa 70,4+ 61,6- 74,7+ 70,8+ 54,0- 100 34,8 93 35,4 46 50 32,1 65 32 36,4 166 27 Karnego Muzeum Wojska w 28,8- 44,5+ 41,5+ 18,0- 207 72,1 180 68,4 110 68,8 108 69,2 108 74,0 61 69,3 293 94 Białymstoku Opera i Filharmonia Podlaska 202 70,4 178 67,7 108 67,5 112 71,8 100 68,5 60 68,2 277 69,3 103 68,7 73,3+ 62,7- Białostocki Teatr Lalek 197 68,6 191 72,6 117 73,1 102 65,4 113 56 63,6 285 71,3 103 68,7 Tatr Dramatyczny im. 185 64,5 162 61,6 102 63,8 101 64,7 87 59,6 57 64,8 262 65,5 85 56,7 77,4+ Aleksandra Węgierki Teatr TrzyRzecze 64 22,3 42 16,0 29 18,1 30 19,2 32 21,9 15 17,0 88 18 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 22,0+ 12,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 104
7.2. Uczęszczanie do instytucji kulturalnych w Białymstoku Aby zdiagnozować w jaki sposób stopień znajomości poszczególnych instytucji przekłada się na korzystanie z ich oferty, poproszono respondentów, żeby odpowiedzieli na pytanie, którą ze znanych im instytucji odwiedzają regularnie (przynajmniej raz na pół roku). Okazuje się, że największą grupę deklarowanych stałych odbiorców posiada Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki (ponad 45%). Pomimo niewysokiej znajomości spontanicznej, blisko co trzeci respondent, który wymienił Muzeum Wojska, odwiedza tą instytucję regularnie. Pomimo największej znajomości wśród mieszkańców woj. podlask- iego, Operę i Filharmonię Podlaską, odwiedza regularnie co czwarty respondent znający tą instytucję. Wykres 23. Regularne odwiedzanie instytucji kultury Źródło: Badania własne, CATI, N=550 7.3. Znajomość i uczestnictwo w imprezach/wydarzeniach kulturalnych w Białymstoku. W badaniu skoncentrowano się również na znajomości spontanicznej imprez kulturalnych w Białymstoku. Respondenci zostali poproszeni o wymienienie trzech imprez kulturalnych, które przychodzą im na myśl w pierwszej kolejności. Największy odsetek badanej populacji nie był w stanie wskazać żadnej imprezy (blisko 40%). Na tym tle relatywnie umiarkowaną spontaniczną znajomością cieszą się tylko dwie imprezy miejskie o długiej tradycji – coroczny białostocki Jarmark na świętego Jana oraz Dni miasta Białegostoku (Wykres 24). Województwo nie posiada zatem jeszcze dużego i rozpoznawalnego wydarzenia kulturalnego integrującego mieszkańców województwa, obecnego 105
w powszechnej świadomości oraz promującego je na zewnątrz. Co istotne z badań wynika, że funkcji ta- kich nie spełniają wysokobudżetowe imprezy jak: Białystok Pozytywne Wibracje czy Podlaska Oktawa Kultur. Wykres 24. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Respondenci poproszeni o wymienienie najważniejszych ich zdaniem wydarzeń kulturalnych w województwie różnią się przede wszystkim pod względem wieku i miejsca zamieszkania (Tabela 70). Płeć respondentów ma znaczenie tylko w odniesieniu do znajomości Jarmarku na świętego Jana, który częściej kojarzą kobiety. Osoby w wieku 15-29 lat częściej niż w starszych grupach wieku kojarzą Noc Muzeów i Up To Date Festival. Zachodzi też istotna zależność co do znajomości Jesieni z Blusem wśród osób z grupy 45-59 lat. Co ważne ponad połowa osób w wieku 60-74 lat nie zna żadnych imprez kul- turalnych – ten fakt społeczny można potraktować jako ważny wskaźnik marginalizacji grup seniorów i seniorek w życiu kulturalnym województwa. Miejsce zamieszkania ma istotne znaczenie dla znajomości Dni miasta Białegostoku, które są popularne głównie wśród mieszkańców stolicy województwa. Mieszkańcy województwa spoza Białegostoku nieco częściej za najważniejsze imprezy kulturalne re- gionu uznają Dni Kultury Kresowej i Dni Sztuki Współczesnej. 106
Tabela 70. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego- w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Nie znam żadnych imprez 112 39,0 107 40,7 61 38,1 55 35,3 57 39,0 46 52,3+ 160 40,0 59 39,3 Jarmark na świętego Jana 58 20,2+ 28 10,6- 20 12,5 28 17,9 25 17,1 13 14,8 68 17,0 18 12,0 Dni miasta Białegostoku 31 10,8 43 16,3 29 18,1 25 16,0 13 7 69 5 Białystok Pozytywne 8,9- 8,0- 17,3+ 3,3- 30 10,5 24 9,1 22 13,8 17 10,9 11 7,5 4 41 10,3 13 8,7 Wibracje Festival 4,5- Dni Kultury Kresowej 20 7,0 24 9,1 13 8,1 12 7,7 11 7,5 8 9,1 21 5,3- 23 15,3+ Dni Sztuki Współczesnej 18 6,3 12 4,6 11 6,9 10 6,4 6 4,1 3 3,4 14 3,5- 16 10,7+ Jesień z Bluesem 14 4,9 16 6,1 7 4,4 5 3,2 14 9,6+ 4 4,5 28 7,0+ 2 1,3- Noc Muzeów 10 3,5 19 7,2 15 6 3,8 7 4,8 1 23 5,8 6 4,0 Festiwal Muzyki Młodej 9,4+ 1,1- 10 3,5 15 5,7 7 4,4 9 5,8 7 4,8 2 2,3 17 4,3 8 5,3 Białorusi Basowiszcza Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 10 3,5 15 5,7 4 2,5 9 5,8 9 6,2 3 3,4 19 4,8 6 4,0 Cerkiewnej Jarmark Wielkanocny 17 4 1 10 6,4 7 4,8 3 3,4 18 4,5 3 2,0 Sztuki Ludowej Podlasia Podlaska Oktawa Kultur 5,9+ 1,5- 0,6- Międzynarodowy Festiwal 13 4,5 8 3,0 7 4,4 10 6,4 2 2 2,3 19 2 Muzyki, Sztuki i Folkloru 1,4- 4,8+ 1,3- Międzynarodowy Festiwal Filmów 5 1,7 9 3,4 8 5,0 3 1,9 1 2 2,3 10 2,5 4 2,7 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 0,7- Up to Date Festival 5 1,7 6 2,3 9 2 1,3 - -- - -- 10 2,5 1 0,7 Festiwal Kultury 5,6+ Żydowskiej Zachor Kolor i 3 1,0 7 2,7 1 0,6 4 2,6 3 2,1 2 2,3 7 1,8 3 2,0 Dźwięk Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 3 1,0 6 2,3 2 1,3 1 0,6 4 2,7 2 2,3 7 1,8 2 1,3 w Supraślu Festiwal Piosenki 3 1,0 3 1,1 1 0,6 2 1,3 3 2,1 - -- 6 - -- Żeglarskiej Kopyść 1,5+ Inne jakie? 13 4,5+ 4 1,5- 5 3,1 6 3,8 5 3,4 1 1,1 9 2,3 8 5,3 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Jeśli chodzi o związek między znajomością dużych wydarzeń kulturalnych a uczestnicwem w nich to najlepsze wyniki pod tym względem osiągają wydarzenia zaadresowane do konkretnej, sto- sunkowo wąskiej grupy odbiorców (Wykres 25). W Up to Date Festival, Jarmarku Wielkanocnym Sztuki Ludowej Podlasia i Dniach miasta Białegostoku brały udział niemal wszystkie osoby, które wskazały na znajomość tych wydarzeń. Stosunkowo lojalnych odbiorców mają też Jarmark na świętego Jana, Pod- laska Oktawa Kultur, Festiwal Filmów Krótkometrażowych Żubroffka, Dni Sztuki Współczesnej i Noc Muzeów. Wypowiedzi respondentów dotyczące uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych w podziale na zmienne socjodemograficzne pokrywają się z obserwacjami dotyczącymi znajomości imprez (Tabela 71). Pod względem płci w Jarmarku na świętego Jana istotnie częściej udział biorą kobiety niż mężczyźni. Wydarzenie to nie dociera zaś praktycznie do młodszego pokolenia. Podział generacyjny dotyczy też Jesieni z Blusem – wydarzenie to cieszy się popularnością głównie wśród osób w wieku 45-59 lat. Oso- 107
by z grupy wieku 60-74 lat wydarzenia kulturalne rozpoznają podobnie w niewielkim stopniu, tak jak i stopniu, w którym faktycznie w nich uczestniczą. Blisko 60% seniorów i seniorek nie bierze udziału w żadnych z wymienionych imprez kulturalnych. Mieszkańcy regionu mieszkający poza stolicą wo- jewództwa deklarują wyższą skłonność uczestnictwa w imprezach kulturalnych typu: Dni Sztuki Współczesnej. Relatywnie wysoką popularnością wśród mieszkańców podlaskiej „prowincji” cieszą się też Jarmark na świętego Jana i festiwal muzyczny Białystok Pozytywne Wibracje. Wykres 25. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 71. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych - w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Żadnej 113 43,8 106 44,7 61 41,8 54 38,3 57 43,8 47 160 43,0 59 48,0 Jarmark na świętego 60,3+ 49 26 14 27 19,1 21 16,2 13 16,7 61 16,4 14 11,4 Jana Dni miasta 19,0+ 11,0- 9,6- 29 11,2 37 15,6 26 17,8 22 15,6 12 9,2 6 7,7 62 4 Białegostoku Białystok Pozytywne 16,7+ 3,3- 24 9,3 15 6,3 13 8,9 15 10,6 9 6,9 2 27 7,3 12 9,8 Wibracje Festival Dni Sztuki 2,6- 15 5,8 8 3,4 9 6,2 6 4,3 6 4,6 2 2,6 9 14 Współczesnej Dni Kultury 2,4- 11,4+ 8 3,1 14 5,9 8 5,5 7 5,0 4 3,1 3 3,8 15 4,0 7 5,7 Kresowej Noc Muzeów 8 3,1 14 5,9 10 6,8 6 4,3 5 3,8 1 16 4,3 6 4,9 Jarmark 1,3- Wielkanocny Sztuki 16 4 1 10 7,1 6 4,6 3 3,8 17 4,6 3 2,4 Ludowej Podlasia 6,2+ 1,7- 0,7- Jesień z Bluesem 11 4,3 9 3,8 3 2,1 3 2,1 12 2 2,6 19 1 Podlaska Oktawa 9,2+ 5,1+ 0,8- Kultur Międzynarodowy 10 3,9 8 3,4 7 4,8 7 5,0 2 1,5 2 2,6 16 4,3 2 1,6 Festiwal Muzyki, Sztuki i Folkloru Razem 258 100 237 100 146 100 141 100 130 100 78 100 372 100 123 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 108
8. OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU DRAMATYCZNEGO 8.1. Wstęp do charakterystyki działalności Teatru Dramatycznego Ryszard Cieślak, jeden z najwybitniejszych aktorów Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego napisał w latach 80., że „łatwo jest tworzyć teatr dla wszystkich, teatr nastawiony na owacje widzów, któr- do domu nie mogą zasnąć”63. Współcześnie teatr, podobnie jak inne tradycyjne instytucji kultury, stoi zy o powrocie do domu zjedzą kolację i położą się spać. Trudniej tworzyć teatr dla tych, którzy po powrocie przed wieloma nowymi wyzwaniami. I jak się wydaje, nawet stworzenie „teatru dla wszystkich” staje się nie lada sztuką zwłaszcza dla zarządzających instytucjami kultury. Stworzenie diagnozy funkcjonowania konkretnej instytucji kultury jest niezbędną podstawą do kierowania nią poprzez zarządzanie strategiczne. Pojęcie strategii, choć kojarzyć się może nam negaty- wnie z działaniami wojennymi, bitwami i walką coraz częściej jest implementowane do działalności podmiotów, instytucji kulturalnych i staje się koniecznym elementem podejmowania decyzji. Niekiedy wciąż w instytucjach panuje przekonanie, że działalność „w kulturze” to przede wszystkim szczególna misja krzewienia kultury wśród mieszkańców społeczności lokalnej. Jednak konieczność kierowania instytucją kultury staje się obecnie coraz większym wyzwaniem. Czas wolny jest współcześnie towarem deficytowym, a sposobów na jego spędzenie jest coraz więcej. Instytucje działające w obszarze kultury muszą stanąć w szranki nie tylko z konkurentami ze swojej dziedziny tj. działalności artystycznej, ale również wypracowywać strategie przyciągania odbiorców konkurując ze starymi (telewizja) i nowymi mediami (Internet) czy konsumpcją (galeria handlowa jest przecież nie tylko miejscem handlu, ale raczej przede wszystkim współczesną przestrzenią quasi-publiczną, popularnym miejscem spędzania wolne- go czasu). Bardzo trafnie opisywał tę nową sytuację Marcin Skrzypek, autor bardzo ciekawego podejścia do kultury jako tzw. „kultury szerokiej”. Pisał on: „Publiczne instytucje kultury konkurują z jednej strony z zazwyczaj ciążącą w stronę rozrywki ofertą komercyjną, z drugiej - z działaniami trzeciego sektora (lub formami pośrednimi, jak stanowiące dziś coraz częściej istotny element miejskich pejzaży kultury am- bitne klubokawiarnie). Ale też - z nieformalnym obiegiem treści w Internecie. Paradoksalnie więc łatwość dostępu do treści kultury, zbieżna z misją omawianych tu instytucji, stanowi dla nich zarazem konkurencję i powoduje ryzyko marginalizacji. Zachwiane zostają tradycyjne relacje pomiędzy dysponującymi niegdyś na współpracę ze sferą zinstytucjonalizowaną lub z rynkiem”64. pewnym monopolem na kulturę instytucjami, a pozbawionymi zasobów jednostkami, niejako skazanymi Można więc potraktować w takim kontekście widza teatru jako klienta, który korzysta z oferty te- atru, ocenia ją, jeśli pozytywnie – to wraca, czasami nawet nie sam, ale z kolejnymi widzami. Oczywiście wizerunek instytucji kultury buduje się latami i nie zawsze jest on uzależniony przede wszystkim od własnych doświadczeń z tą instytucją. Pomimo tego zbudowanie silnej więzi między widzem a konkretną instytucją kultury jest jednym z ważniejszych zasobów tego typu organizacji. Z drugiej strony zwrócenie uwagi na odbiorcę wydarzeń kulturalnych podkreśla podmiotowość uczestników kultury65, co prowadzi w konsekwencji do uwzględniania ich potrzeb w projektowaniu 63 R. Cieślak, Górnicy, [w:]W. Dudzik (red.), Świadomość teatru, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2007, s. 403. 64 M. Skrzypek, Coming out kultury szerokiej, [w:] Kultura szeroka. Księga wyjścia, Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN, Lublin 2011, s. 209. 65 B. Fatyga, Koncepcja diagnostycznego badania kultury na Warmii i Mazurach, http://jakakultura.warmia.mazury.pl/diagnoza-kultury-warmii-i-ma zur/koncepcja-dynamicznej-diagnozy-kultury-warmii-i-mazur/ [29.11.2012]. 109
oferty kulturalnej, a przez to zaniechania paternalistycznej postawy wobec użytkowników kultury. Bowiem instytucje kultury mają do czynienia już z innym odbiorcą. Zgadzamy się z diagnozą postawioną przez socjologa Marka Krajewskiego, który komentował te zmiany w taki sposób: Instytucje kultury nie powinny być miejscami, w których się coś oferuje widzowi, ale raczej takimi, które umożliwiają mu realizację tych specyficznych sposobów korzystania z kultury, jakie on praktykuje, do których jest przyzw- yczajony, które są dla niego naturalne. Cały współczesny kontekst kulturowy przyzwyczaja nas do zupełnie innego korzystania z kultury, niż proponują tradycyjne instytucje. Kultura w nowym kontekście to nie jest coś gotowego, skończonego, z czego mam korzystać, ale coś, co mogę jeszcze przekształcić, co mogę złożyć kultury nadal jest zupełnie odwrotna66. dowolnie w całość, do czego mogę coś własnego dopisać. Tymczasem logika funkcjonowania instytucji Planowanie działania instytucji kultury według przyjętej strategii jest niezwykle ważne również z powodu tego, iż działają one w niepewnych i zmiennych warunkach zewnętrznych, w strukturach, które coraz bardziej ulegają zagęszczeniu i skomplikowaniu (czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i technologiczne). Takie warunki coraz mniej pozwalają na działanie bez dużej ilości danych na temat otoczenia instytucji oraz jej użytkowników. Pytaniem więc podstawowym w tej sytuacji jest: jak zachęcić mieszkańca woj. podlaskiego do odejścia od telewizora i komputera, a w drugiej kolejności jak zachęcić go do odwiedzenia teatru czy muzeum? I last but not least, jakiego typu wydarzenia, działania są im potrzebne, czego oni oczekują od kultury? Warto poznać zarówno widza, który przychodzi do teatru, jak i poznać tego, który nigdy lub bardzo rzadko tam trafia. Dowiedzieć się gdzie są bariery, lęki, źródła niechęci do korzystania z oferty kulturalnej. Nie chodzi tutaj więc o dostosowanie się do dominujących gustów, ile o wypracow- anie takiej strategii działania teatru czy innej instytucji kultury, która będzie miała zwiększona szansę na nawiązanie „rozmowy” z potencjalnym czy obecnym odbiorcą. Teatr Dramatyczny jest jedną z pierwszych instytucji kultury w woj. podlaskim, która sięgnęła po pogłębioną diagnozę, dającą wiedzę o tym, kim są ich widzowie, jakie są ich oczekiwania i ocena dotychczasowej działalności teatru, jakie praktyki społeczne wiążą się z korzystaniem z oferty teatru. W naszych badaniach analizujemy również wizerunek tej instytucji wśród mieszkańców woj. podlask- iego, jak i samych widzów. 66 M. Krajewski, Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje: przykład MS2 w Łodzi, [w:] M. Śliwa (red.), Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2011, s. 29. 110
Wykres 26. Wizerunek Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz Białostockiego Teatru Lalek w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.2. Wizerunek Teatru Dramatycznego 8.2.1. Wizerunek instytucji kultury wśród użytkowników Teatru Dramatycznego Świadomość marki instytucji opisana w podrozdziale 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku to najniższy poziom jej znajomości. Wizerunek instytucji tworzy się pod wpływem bard- zo wielu czynników: • świadomych i nieświadomych działań instytucji; • własnych doświadczeń użytkowników (widzów); • przekazów medialnych na temat instytucji; • umiejscowienia na tle innych instytucji. Wizerunek instytucji odgrywa niebagatelną rolę w jej funkcjonowaniu, w tworzeniu strategii marketingowych mających na celu nie tylko uzyskanie większych dochodów, ale również pozyskania wysokiego prestiżu wśród mieszkańców czy innych instytucji. Dodatkowo, pozytywnie kojarzony wiz- erunek wpływa na większą skłonność do partycypacji, jak i rekomendacji usług świadczonych przez instytucję. 111
W badaniu dokonano analizy wizerunku kluczowych instytucji kulturalnych w Białymstoku wśród osób korzystających z oferty Teatru Dramatycznego. Analiza tego typu daje możliwość umiejscowienie marki Teatru na tle i w nawiązaniu do innych kluczowych instytucji kultury w Białymstoku67. Wykres 27. Wizerunek Galerii Arsenał i Centrum im L. Zamenhofa w oczach użytkowników Teatru . Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 28. Wizerunekoprócz znajomości nazwy i kojarzenia ich ze użytkowników Teatru Okazuje się, że Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach sferą kultury, bardzo niewiele in- stytucji kulturalnych ma wyrazisty wizerunek. Obok Teatru Dramatycznego tylko dwie inne instytucje . zostały klarownie scharakteryzowane przez naszych respondentów. Są to: Opera i Filharmonia Pod- Dramatycznego laska oraz Białostocki Teatr Lalek. Jak widać na wykresie 26, Białostocki Teatr Lalek (obok Teatru Dramatycznego) jest postrzeg- any przez kategorie własnych potrzeb i związany jest z osobistym korzystaniem z oferty teatrów. Op- era i Filharmonia Podlaska ma zdecydowanie inny wymiar: jest to instytucja – wizytówka, miejsce modne, w którym wypada bywać. Nie widać silnej identyfikacji z Operą i Filharmonią Podlaską (31% respondentów odpowiedziało, że gdyby przestała istnieć, trudno by było ją zastąpić; a 28% wybrało odpowiedź „odpowiada moim potrzebom” – dla Teatru Lalek odpowiednio wyniki: 37% i 44%), ale należy pamiętać, że jest to instytucja kulturalna funkcjonująca w Białymstoku zaledwie od września 2012 roku. 67 Analiza wizerunku instytucji na podstawie CAWI i PAPI - są to więc widzowie Teatru Dramatycznego, których można określić jako populację uczestników partycypujących w “kulturze wysokiej”. Należy jednak pamiętać, że widzowie biorący udział w wydarzeniach organizowanych przez poszczególne instytucje kultury mogą podlegać procesom segmentacji i nie współkorzystać w istotny sposób z oferty innych instytucji. 112 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500
Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 28. Wizerunek Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach użytkowników Teatru . Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 29. Wizerunek Białostocki Ośrodek Kultury w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego . użytkowników Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 113
Inne instytucje charakteryzują się mniej spójnym i wyrazistym wizerunkiem. Większość respond- entów nie potrafiła ich opisać i powiązać z listą konkretnych cech (dominowała odpowiedź „niewiele wiem o tej instytucji”). Najwięcej cech pozytywnych pojawiło się przy opisie Galerii Arsenał i Centrum im. L. Zamenhofa, które są postrzegane jako placówki nowoczesne, reprezentacyjne („wizytówka mia- sta”), a w przypadku Galerii Arsenał dodatkowo wybierano odpowiedź świadczące, że uczestnictwo w jej wydarzeniach jest źródłem prestiżu. Muzeum Podlaskie jest postrzegane jako wizytówka miasta, z niewykorzystanym do końca potencjałem i zbyt tradycyjne w swoim działalności. Najwięcej wyraźnie negatywnych wskazań widoc- zne jest w wizerunku Muzeum Wojska w Białymstoku, które postrzegane jest jako nudne i staroświeckie przez około 30% badanych. 8.2.2. Cechy przypisywane marce i osobowość marki Teatru Dramatycznego Teatr Dramatyczny w opinii jego widzów jest teatrem reprezentacyjnym: w charakterystyce te- atru dominują określania takie jak: miejsce w którym wypada bywać, dla ludzi z klasą, wizytówka mia- sta, warta polecenia. Dzięki swojej wysokiej jakość i tradycji jest to miejsce nobilitujące widzów. Co is- totne, 35% respondentów dostrzega również, że potencjał teatru jest wciąż nie do końca wykorzystany – mają więc poczucie niedosytu i widzą możliwości rozszerzenia działalności. W trakcie badań jakościowych widoczny był analogiczny stosunek widzów do teatru. Jednym z ele- mentów badania wizerunku w trakcie fokusów była gra projekcyjna, mająca na celu uzyskanie opisu Teatru Dramatycznego w formie personalizacji. Grupa widzów Teatru Dramatycznego spersonifikowała Teatr Dramatyczny jako starszego, eleganckiego mężczyznę, z cylindrem i laseczką, który jest mądry, doświadczony i może być autorytetem. Na przyjęciu zorganizowanym przez Teatr Dramatyczny zapro- szono inne teatry, które mogłyby „uczyć się” klasy i dobrych manier od Teatru Dramatycznego. Ten wizerunek uzyskany w czasie fokusów jest spójny z wynikami uzyskanymi metodą badan ilościowych: Teatr Dramatyczny jest miejscem związanym z elegancją, tradycją, do którego przychodzą ludzie kulturalni. 114
Wykres 30. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Z badań CATI przeprowadzonych wśród mieszkańców Białegostoku wyłania się znacznie gorszy obraz Teatru Dramatycznego i nie tak wyrazisty i spójny, jak w przypadku użytkowników teatru (dość często respondenci odpowiadali wymijająco tzn. „nie wiem” lub „ani się zgadzam ani nie zgadzam”). Najwięcej pozytywnych opinii wiązało się ze stwierdzeniem „Teatr, któremu można zaufać”, co może wydawać się niespójne z następnymi negatywnymi ocenami teatru Dramatycznego. To zaufanie wyni- ka raczej z braku alternatywy z perspektywy respondentów w wojewódzkim pejzażu kulturalnym, niż z wysokiego poziomu przedstawień w teatrze. Jest również być może powiązane z postrzeganiem tej teatru jako instytucji miejskiej, od lat funkcjonującej w Białymstoku – dające więc przez to „trwanie w czasie” poczucie ciągłości, kontynuowania tradycji. Teza ta potwierdza się w wywiadach FGI, gdzie nawet najwięksi krytycy Teatru Dramatycznego doceniali jego wkład w historię miasta i dawali mu na tej podstawie duży kredyt zaufania, zakładając, że teatr ten ma duży, niewykorzystywany potencjał. W trakcie wywiadów zbiorowych zarówno grupy, których członkowie nie chodzili do Teatru Dramatyc- znego, jak i widzowie tego teatru w podobny sposób (choć ze znaczącym różnicą co do kierunku emocji) konstruowali obraz Teatru jako osoby (personifikacja): w każdej grupie Teatr Dramatyczny był person- ifikowany jako starszy mężczyzna, w eleganckim, choć już trochę zużytym fraku, z laseczką. Ta nobliwość wizerunku miała jednak różne konotacje: od mądrego nauczyciela do pejoratywnie ocenianego mieszc- zanina, jakby wyjętego żywcem ze znanego wiersza Julian Tuwima „Straszni mieszczanie”. 115
Wykres 31. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Generalnie jednak, teatr nie jest postrzegany pozytywnie, niewielu respondentów wyraża o nim pozytywne opinie. Większość respondentów, którzy mieli jakieś wyobrażenie Teatru Dramatycznego nie postrzegali go jako wiodącej instytucji kultury w regionie. Tradycyjność jako element wizerunku teatru ma tutaj również swoje negatywne konotacje: teatr jest bowiem postrzegany jako mało aktywny, statyczny, który nie zmienia się i nie wychodzi z nową ofertą do mieszkańców województwa. Wynika to z negatywnej oceny zarówno bogactwa repertuarowego, jaki i z jakości przedstawień. Niewiele ponad 10% respondentów z woj. podlaskiego zgodziło się ze stwierdzeniami, że teatr ten proponuje wiele now- ych spektakli czy oferuje duży wybór wydarzeń kulturalnych. Tylko 6% uznało, że teatr ten znany jest z wysokiej jakości przedstawień. Widoczne jest również postrzeganie teatru przez jego brak aktywności polegającej na wspieraniu inicjatyw społecznych i kulturalnych w mieście. Wizerunek teatru jest jed- nak zróżnicowany, jeśli weźmiemy pod uwagę takie cechy respondentów: jak miejsce zamieszkania czy wiek. 116
Tabela 72. Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa podlaskiego (wartości średnie) Wiek Miejsce zamieszkania 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region Śred N Śred N Śred N Śred N Śred N Śred N W2_1. WIZERUNEK: Teatr, o którym mam dobre zdanie Średnia 1,54 110 1,66 112 1,59 109 1,44 63 1,57 314 1,58 80 W2_2. WIZERUNEK: Teatr, któremu mogę zaufać Średnia 4,10 108 3,94 109 4,25 102 4,22 58 4,11 299 4,12 78 W2_3. WIZERUNEK: Teatr, dzięki któremu codzienne życie zmienia się na lepsze Średnia 2,41 105 2,35 105 2,36 98 2,05 56 2,35 287 2,23 77 W2_4. WIZERUNEK: Teatr, który zawsze jako pierwszy wychodzi z nowymi pomysłami Średnia 2,72 98 2,76 101 2,36 95 2,13 53 2,60 272 2,33 75 W2_5. WIZERUNEK: Teatr znany z wysokiej jakości przedstawień Średnia 1,97 109 1,95 109 2,02 107 1,81 59 1,95 304 1,96 80 W2_6. WIZERUNEK: Wspiera ważne i potrzebne akcje dla społeczności lokalnej Średnia 2,19 88 2,24 90 2,13 85 2,09 54 2,19 245 2,13 72 W2_7. WIZERUNEK: Teatr, dzięki któremu częściej korzystam z kultury Średnia 2,71 112 2,58 113 2,54 107 2,55 65 2,54 316 2,85 81 W2_8. WIZERUNEK: Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, nie tylko spektakle Średnia 2,69 95 2,58 100 2,42 88 2,33 52 2,63 263 2,15 72 W2_9. WIZERUNEK: Teatr, który nie zmienia się zbytnio Średnia 2,56 95 2,47 104 2,54 93 2,43 51 2,55 271 2,36 72 W2_10. WIZERUNEK: Teatr, który uwielbiam Średnia 3,05 108 3,01 109 2,88 105 2,66 61 2,95 307 2,84 76 W2_11. WIZERUNEK: Teatr najlepszy w regionie Średnia 2,46 97 2,22 103 1,92 106 1,60 58 2,11 287 2,05 77 W2_12. WIZERUNEK: To lider wśród instytucji kulturalnych w Białymstoku Średnia 2,51 103 2,65 106 2,43 106 2,15 60 2,53 296 2,24 79 W2_13. WIZERUNEK: Teatr na który jestem skazany(a) z braku alternatywy w mieście Średnia 3,47 111 2,92 108 2,92 109 3,03 63 3,14 311 2,93 80 W2_15. WIZERUNEK: Uczęszcza do niego wiele osób, które znam Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Średnia 2,91 109 2,76 105 2,72 111 2,11 61 2,65 308 2,85 78 Zdecydowanie lepszy obraz Teatru Dramatycznego mają mieszkańcy Białegostoku. To oni częściej zgadzali się ze pozytywnymi stwierdzeniami na temat teatru: „teatr, o którym mam dobre zdanie”, „Te- atr, który jako pierwszy wychodzi z nowymi pomysłami”, „który ma bogatą ofertę kulturalną, nie ty- lko spektakle”. Dwukrotnie częściej określali Teatr Dramatyczny jako wiodącą instytucję kulturalną w regionie oraz jako „teatr, w którym wypada bywać”. Z pewnością w ocenach tych ponownie uwidac- 117
znia się różnica w uczestnictwie w kulturze za pośrednictwem instytucji kultury osób mieszkających w Białymstoku i mieszkańców regionu. Być może różnice te wynikają nie tylko z braku wiedzy na te- mat działalności teatru wśród mieszkańców regionu (i rzadszego korzystania z oferty teatru), ale jest również pochodną nieefektywnie prowadzonej komunikacji z regionalnym otoczeniem teatru (public relations). Ciekawie rozkładają się odpowiedzi określające wizerunek teatru w kategoriach wiekowych. Ogólnie można stwierdzić zależność: im starszy respondent, tym gorzej ocenia teatr i mniej identyfikuje się z jego działalnością. Okazuje się, ze najlepsze zdanie na temat Teatru mają najmłodsi respondenci (15-29 lat). Choć widać, że z jednej strony częściej niż inni respondenci postrzegają Teatr Dramatyczny pozytywnie, ale z drugiej strony mają częściej potrzebę zmiany działania teatru. Najmłodsi respondenci częściej niż inni zgadzali się ze stwierdzeniami, które wiążą się z pozytywną ocenę działalności Teatru (wychodzenie z nowymi pomysłami, bogata oferta kulturalna). Częściej niż inni określali również teatr jako miejsce, dzięki któremu częściej korzystają z kultury, ale w kontekście braku innych wydarzeń kul- turalnych w mieście. 8.2.3. Korzyści przypisywane marce Teatru Dramatycznego Widzowie Teatru Dramatycznego postrzegają go jako teatr swój, własny – widać w odpowiedzi- ach (było to również widoczne w przeprowadzanych wywiadach zbiorowych (FGI), że widzowie silnie identyfikują się z teatrem, są z nim emocjonalnie związani. Postrzegają go przede wszystkim jako ważną i prestiżową wśród innych instytucji kulturalnych, charakteryzującą się wysoką jakością przedstawień, nie zmieniającą się zbyt często – ale nie jest to oceniane negatywnie – stanowi raczej źródło poczucia bezpieczeństwa i daje stały punkt odniesienia poprzez proces identyfikacji w określaniu siebie jako „człowieka kulturalnego”. Co więcej, tworzy grupę odniesienia „my widzowie Teatru Dramatycznego” – ludzie, którzy potrafią korzystać z kultury, są do tego przygotowani – mają kompetencje. Widzowie Teatru Dramatycznego mają poczucie funkcjonowania w grupie koneserów kultury, ludzi, którzy ak- tywnie spędzają czas wolny, wybierając – w sposób przemyślany – formę uczestniczenia w kulturze. Warto podkreślić, że sformułowanie w ankiecie „Teatr, na który jestem skazany z braku alternatywy w mieście” najrzadziej był wskazywany w ankietach realizowanych wśród widzów teatru. Z pewnością można uznać, że uczestnictwo jako widz w przedstawieniach teatralnych wpływa pozytywnie na ich samoocenę i daje poczucie uczestniczenia w czymś ważnym i cennym. Jest to bardzo widoczne również w wykresie pokazującym wizerunek teatru w wypowiedziach jego widzów (Wykres 32), gdzie dominują w wybranych odpowiedziach stwierdzenia potwierdzające silna identyfikację z Teatrem Dramatycznym wśród widzów: „to instytucja dla mnie” 79%, „odpowiada moim potrzebom” 70%. W badaniach jakościowych bardzo wyraźnie było widać, że chodzenie do teatru dla grupy widzów Teatru Dramatycznego jest wyznacznikiem „człowieka kulturalnego”, wiąże się z posiadaniem kompe- tencji kulturowych, dobrego gustu. Uczestnictwo w życiu teatralnym ma wyraźny charakter stratyfika- cyjny, co najwyraźniej zostało wyrażone w stwierdzeniu „Teatr nie jest dla każdego!”. 118
Wykres 32. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczac odbiorców . oczach Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.2.4. Weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania użytkowników Teatru Dramatycz- nego Analizując typ widza, w kontekście publiczności Teatru Dramatycznego wyraźnie widać, że jest to widz niezwykle przywiązany do teatru, traktujący Teatr Dramatyczny w kategorii sztandarowej in- stytucji kulturalnej w Białymstoku. Poprzednie analizy wskazują, że podmiot ten ma charakter identyfi- kacyjny, wzorcotwórczy– uczestnictwo to silnie wiąże się z określaniem siebie w kategoriach „człowieka kulturalnego” czyli tego, który uczestniczy w kulturze elitarnej, postrzeganej przez wielu jako tzw. „kultura wysoka”. Są to widzowie, którzy wysoko oceniają teatr niemal we wszystkich aspektach jego działania. Wyniki badań udowadniają również, że jest to publiczność bardzo lojalna, przywiązana do marki Teatru Dramatycznego. Zdecydowana większość odpowiedziała na nasze – nieco prowokacyjne – pyt- anie, że zniknięcie Teatru Dramatycznego z krajobrazu kulturowego miasta byłoby wielką stratą. Nie ma tutaj miejsca nawet na obojętność – jest widoczny wysoki poziom zaangażowania emocjonalnego. Ta opinia jest niezależna od płci, wieku respondenta czy częstotliwości korzystania z oferty teatru. 119
Wykres 33. Odpowiedzi na pytanie: Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny : poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Wykres 34. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku nstytucje, Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Ważną kwestią jest również, która z instytucji kultury w sytuacji braku Teatru Dramatyczne- go mogłaby by go zastąpić. Odpowiedzi respondentów są spójne z wizerunkiem dwóch najbardziej znaczących instytucji kultury Białymstoku dla widzów teatru Dramatycznego. To Opera i Białostocki Teatr Lalek są postrzegane jako te, które mogłyby stać się alternatywą dla zaspokajania potrzeb kul- turalnych respondentów. Pojawia się tutaj również kategoria teatrów z innego miasta (w domyśle z Warszawy), które są ważnym punktem odniesienia dla części widzów Teatru Dramatycznego. Ciekawie wygląda rozkład odpowiedzi w powiązaniu z wiekiem respondentów. Najmłodsi (15-29 lat) o wiele częściej niż pozostali badani wybierali nowy, w dużej mierze offowy Teatr TrzyRzecze, który w niewiel- kim stopniu pojawiał się do tej pory w badaniach. Można więc stwierdzić, że ta grupa jest najbardziej otwarta na nowe konwencje teatralne i poszukująca innego typu doświadczeń kontakcie z teatrem niż postali, bardziej tradycyjni widzowie. Niemal połowa najstarszych respondentów częściej wybrała zaś Operę i Filharmonię Podlaską (46,4%). Najrzadziej zaś tę instytucje wybierali respondenci w wieku 30- 44 lat. Przy odpowiedziach i na to pytanie ponownie potwierdza się wysoki poziom lojalności wobec Teatru Dramatycznego (36% nie wskazało żadnej instytucji, która mogłaby zastąpić Teatr Dramatyczny. 120
Tabela 73. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % tematyką 169 76,8 203 73,8 288 75,6 85 73,3 129 80,1 132 75,0 93 70,5 18 64,3 rodzajem spektaklu 125 56,8 175 63,6 232 60,9 69 59,5 100 62,1 112 63,6 71 53,8 17 60,7 obsadą 123 55,9 174 63,3 236 61,9 61 52,6 83 51,6- 102 58,0 90 68,2+ 22 78,6+ ceną biletu 127 57,7 141 51,3 221 58,0+ 50 43,1- 102 63,4+ 97 55,1 58 43,9- 14 50,0 opinią znajomych 87 39,5 127 46,2 162 42,5 53 45,7 80 76 43,2 51 38,6 8 28,6 opisem w 49,7+ 84 38,2 121 44,0 162 42,5 44 37,9 70 43,5 76 43,2 48 36,4 12 42,9 repertuarze recenzją w mediach 63 28,6 78 28,4 111 29,1 32 27,6 44 27,3 51 29,0 40 30,3 7 25,0 autorem 56 25,5 84 30,5 100 26,2 40 34,5 30 48 27,3 48 14 godziną, w której 18,6- 36,4+ 50,0+ 66 46 90 23,6 24 20,7 51 39 22,2 21 3 odbywa się spektakl 30,0+ 16,7- 31,7+ 15,9- 10,7- reżyserem 42 19,1 63 22,9 78 20,5 27 23,3 28 17,4 37 21,0 31 23,5 8 28,6 czy mam z kim pójść 48 21,8+ 29 10,5- 62 16,3 16 13,8 36 22,4+ 27 15,3 12 9,1- 3 10,7 reklamą 18 8,2 13 4,7 19 5,0 12 10,3 13 8,1 11 6,3 3 2,3- 4 14,3 innym kryterium 1 0,5 2 0,7 2 0,5 1 0,9 1 0,6 1 0,6 1 0,8 - - Razem 220 100 275 100 381 100 116 100 161 100 176 100 132 100 28 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 8.3. Charakterystyka użytkowników Teatru Dramatycznego 8.3.1. Rekonstrukcja rytuału „wyjścia do teatru” W badaniach jakościowych udało nam się odtworzyć sytuację „wyjścia do teatru” czyli zrekonstruować praktyki społeczne związane z korzystaniem z oferty teatru. Okazało się, że we wszyst- kich grupach jest to swoisty rytuał społeczny, odtwarzany przez widzów lub antycypowany przez os- oby, które do teatru nie chodzą. Punktem odniesienia i porównania dla wyjścia do teatru była wizycie w kinie, która mogła być nieprzewidziana, spontaniczna i nie wiązała się z wcześniejszym przygotow- aniem. Wizyta w teatrze okazała się być wieloetapowym procesem, na który składał się: • etap przygotowawczy: przejrzenie repertuaru, szukania informacji o przedstawieniu, aranżowania wyjścia grupowego tj. wyjścia do teatru ze znajomymi lub bliskimi (do teatru raczej nie chodzi się sam- emu), kupienie wcześniej biletu; • wyjście do teatru: towarzyszy temu przede wszystkim przygotowanie specyficznego stroju (eleganckiego, niecodziennego), zarezerwowanie sobie całego wieczoru; • po spektaklu: wiele osób zwracało uwagę na to, że często wyjście do teatru jest początkiem „wyjścia z domu” i spędzenia go w gronie znajomych po spektaklu np. w restauracji, kawiarni. Ta rytualność działań jest spójna z obrazem teatru jako przestrzeni sakralnej, niecodzien- nej, gdzie człowiek obcuje z Kulturą (w tle jest tutaj wciąż widoczny podział na „kulturę wysoką” i „masową”). Znamiennym jest fakt, że w czasie wywiadów zbiorowych tylko raz w odpowiedziach na sposoby spędzania czasu wolnego pojawiał się teatr. Jest to bowiem sfera, która nie wiązała się z konsumpcją, masowymi imprezami kulturalnymi, czy mówiąc najogólniej z rozrywką. To postrzeganie teatru jako przestrzeni odmiennej, o charakterze sakralnym niekiedy budować może dystans i poczucie braku odpowiednich kompetencji (było to bardzo wyraźne w grupach FGI, które nie chodziły do te- 121
atru). Nieuczestniczenie w spektaklach teatralnych może być więc wynikiem niskiego poziomu edu- kacji artystycznej w Polsce, braku transmisji wzorców zachowania, umiejętności odbioru czy po prostu pielęgnowania pewnego typu wrażliwości na przekaz kulturowy, którym posługują się różne konwencje teatralne. 8.3.2. Główne czynniki decydujące o wyborze spektaklu W badaniach ilościowych zapytaliśmy również widzów Teatru Dramatycznego czym sugerują się w wyborze spektaklu. Zdecydowana większość w odpowiedziach zwróciła uwagę na cechy meryto- ryczne, związane z treścią spektaklu takie jak tematyka, rodzaj spektaklu czy obsadą. Zwracali również większą uwagę na nieformalne obieg informacji o spektaklu, bo niemal połowa z widzów wskazało opinię znajomych jako czynnik wpływający na decyzję, a reklama czy informacja w mediach nie były tak często wskazywane. Zwraca uwagę również kategoria „opis w repertuarze” – o szukaniu tego typu informacji często badani mówili również w trakcie badań jakościowych (FGI). Wynika to z potrzeby przemyślanych decyzji dopasowania repertuaru do własnych zainteresowań. Poza tym, jest to konsekwencja myślenia o wyjściu do teatru jako czegoś odmiennego, do czego należy się odpowiednio przygotować. Odpowiedzi na pytanie o czynniki wpływające na wybór spektaklu są zróżnicowane w zależności od wieku respondentów. Widoczny jest odmienny proces podejmowania decyzji zwłaszcza w najmłodszej grupie widzów (15-29 lat). W tej kategorii częściej niż u starszych respondentów pojawiają się czynniki o charakterze pragmatycznym i sytuacyjnym, takie jak cena biletu czy godzina przedstawie- nia. Widoczny jest również silniejszy wymiar społeczny w uczestniczeniu w przedstawieniach: częściej niż inni młodzi widzowie sugerują się opiniami znajomych w wyborze repertuaru i uzależniają swój wybór od znalezienia odpowiedniego towarzystwa do spędzania czasu w teatrze. Dla starszych widzów ważniejsze w tym kontekście są informacje na temat autora sztuki czy obsady aktorskiej. Wykres 35. Instytucje, które mogłyby zastąpić TeatrDramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Męż9zyzna 5c 60-71 -29 45 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % Żadna, jest on 78 35,9 99 36,4 133 35,3 45 39,5 52 32,7 70 40,2 44 33,8 11 39,3 niezastąpiony Białostocki Teatr 42 19,4 66 24,3 83 22,0 26 22,8 42 26,4 35 20,1 26 20,0 6 21,4 Lalek Teatr TrzyRzecze 10 4,6 22 8,1 26 6,9 6 5,3 18 11,3+ 7 4,0 7 5,4 - -- Teatr Arkadia 3 1,4 4 1,5 6 1,6+ - -- 2 1,3 1 0,6 3 2,3 1 3,6 Teatr Wierszalin 33 15,2 37 13,6 53 14,1 17 14,9 27 17,0 16 21 16,2 6 21,4 Opera i 9,2- Filharmonia 43 19,8 72 26,5 86 22,8 30 26,3 36 22,6 32 35 26,9 13 Podlaska 18,4- 46,4+ Teatr z innego 37 17,1 61 22,4 80 21,2 18 15,8 28 17,6 32 18,4 28 21,5 10 35,7 miasta Inna instytucja 47 21,7+ 37 13,6- 68 18,0 16 14,0 21 13,2 38 21,8+ 23 17,7 2 7,1- Razem 217 100 272 100 377 0 1 30 100 100 14 28 0 10 1009 15 100 174 10 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 122
Tabela 73. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % tematyką 169 76,8 203 73,8 288 75,6 85 73,3 129 80,1 132 75,0 93 70,5 18 64,3 rodzajem spektaklu 125 56,8 175 63,6 232 60,9 69 59,5 100 62,1 112 63,6 71 53,8 17 60,7 obsadą 123 55,9 174 63,3 236 61,9 61 52,6 83 51,6- 102 58,0 90 68,2+ 22 78,6+ ceną biletu 127 57,7 141 51,3 221 58,0+ 50 43,1- 102 63,4+ 97 55,1 58 43,9- 14 50,0 opinią znajomych 87 39,5 127 46,2 162 42,5 53 45,7 80 76 43,2 51 38,6 8 28,6 opisem w 49,7+ 84 38,2 121 44,0 162 42,5 44 37,9 70 43,5 76 43,2 48 36,4 12 42,9 repertuarze recenzją w mediach 63 28,6 78 28,4 111 29,1 32 27,6 44 27,3 51 29,0 40 30,3 7 25,0 autorem 56 25,5 84 30,5 100 26,2 40 34,5 30 48 27,3 48 14 godziną, w której 18,6- 36,4+ 50,0+ 66 46 90 23,6 24 20,7 51 39 22,2 21 3 odbywa się spektakl 30,0+ 16,7- 31,7+ 15,9- 10,7- reżyserem 42 19,1 63 22,9 78 20,5 27 23,3 28 17,4 37 21,0 31 23,5 8 28,6 czy mam z kim pójść 48 21,8+ 29 10,5- 62 16,3 16 13,8 36 22,4+ 27 15,3 12 9,1- 3 10,7 reklamą 18 8,2 13 4,7 19 5,0 12 10,3 13 8,1 11 6,3 3 2,3- 4 14,3 innym kryterium 1 0,5 2 0,7 2 0,5 1 0,9 1 0,6 1 0,6 1 0,8 - - Razem 220 100 275 100 381 100 116 100 161 100 176 100 132 100 28 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 8.3.3. Wizerunek użytkownika Teatru Dramatycznego Z analizy uzyskanych odpowiedzi widzów Teatru Dramatycznego wyłania się obraz konsumenta - osoby uczestniczącej w tradycyjnie rozumianej „kulturze wyższej” w znacznie większym stopniu niż przeciętny mieszkaniec województwa czy nawet Białegostoku. Można uznać, że widz Teatru Dramatyc- znego jest tym, który częściej uczestniczy w wydarzeniach związanych z tzw. „kulturą wyższą”, ale również częściej niż przeciętnie korzysta z kultury w sposób zindywidualizowany (np. czytanie książek czy umieszczanie autorskich treści w Internecie). 123
Wykres 37. Czynności wykonywane w ciągu ostatnich 12 miesięcy . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Interesujące w tym kontekście jest sprawdzenie z jakich innych instytucji kultury w Białymstoku lub poza miastem najczęściej korzystają widzowie Teatru Dramatycznego. Najrzadziej odwiedzają oni muzea i galerie: w tego typu instytucjach większość z nich w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie pojawiła się wcale lub tylko raz68. Z największą częstotliwością (raz na kilka miesięcy) odwiedzają Teatr Lalek w Białymstoku oraz inny teatry poza Białymstokiem (w tym ostatnim przypadku ponad 30% widzów Teatru Dramatycznego można nazwać stałymi widzami pozabiałostockich teatrów). Na trzecim miejscu pojawia się Opera i Filharmonia Podlaska. W większości wypadków wid- zowie korzystają z innych instytucji jako okazjonalni użytkownicy. Teatr Dramatyczny jest dla nich najważniejszą instytucją kulturalną w województwie, z którym mogą konkurować Białostocki Teatr 68 Tutaj potwierdza się teza o segmentacji widzów korzystających z różnych instytucji kultury. 124
Lalek i inne (zapewne warszawskie) teatry oraz nowo powstała Opera i Filharmonia Podlaska. Jak widać są oni dość mocno skupieni w swoich wyborach na wydarzeniach teatralnych. Wykres 38. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Widzowie Teatru Dramatycznego, uczestnicząc w różnych wydarzeniach kulturalnych zwracają szczególną uwagę na cenę biletu (wato przypomnieć, że na cenę biletów w kontekście wyboru spektak- lu w Teatrze Dramatycznym zwraca uwagę 54% respondentów). Jest to ważne zwłaszcza dla okazjonal- nych widzów, kobiet i najmłodszych respondentów. Ci ostatni istotnie częściej niż pozostali uzależniają swoje uczestnictwo od ilości czasu wolnego i dostępu do informacji. Stali bywalcy Teatru Dramatyczne- go swój udział w wydarzeniach kulturalnych uzależniają od zainteresowań – wydaje się, że są to osoby, które wiedzą czego szukają w ofercie kulturalnej i rzadziej uczestniczą w spektaklach, koncertach itp. przypadkowo. 125
Wykres 39. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Tabela 74. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % Cena biletu/Sytuacja 119 144 219 44 90 100 71,9 61 12 finansowa 73,0+ 63,2- 69,7+ 57,1- 79,6+ 53,5- 48,0- Ilość czasu wolnego 107 65,6 150 65,8 204 65,0 53 68,8 93 83 59,7 68 59,6 13 52,0 Zainteresowania 81 141 180 57,3 42 54,5 69 61,1 74 53,2 62 54,4 17 68,0 82,3+ Dostęp do informacji o 49,7- 61,8+ 74 45,4 98 43,0 130 42 60 61 43,9 42 36,8 9 36,0 wydarzeniach kulturalnych Odległość wydarzenia od 41,4- 54,5+ 53,1+ mojego miejsca 63 63 101 32,2 25 32,5 30 26,5 52 37,4 37 32,5 7 28,0 zamieszkania 38,7+ 27,6- Zachęta znajomych 53 32,5 61 26,8 92 29,3 22 28,6 41 36,3 37 26,6 32 28,1 4 16,0 Reklama wydarzenia 26 16,0 38 16,7 52 16,6 12 15,6 25 22,1 20 14,4 16 14,0 3 12,0 Możliwość zabrania dzieci 22 13,5 23 10,1 37 11,8 8 10,4 1 0,9- 32 23,0+ 10 8,8 2 8,0 Razem 163 100 228 100 314 100 77 100 113 100 139 100 114 100 25 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.4. Ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego. Pomiar satysfakcji użytkowników 8.4.1. Ocena działalności Teatru Dramatycznego Analizując ocenę działalności Teatru Dramatycznego, podeszliśmy do tej oceny w sposób kom- pleksowy. Widzowie oceniali nie tylko poszczególne przedstawienia teatralne, ale również takie ele- menty jak infrastruktura, ceny biletów czy obsługa. Biorąc pod uwagę wyniki badań, można stwierdzić, że najlepiej oceniane elementy funkcjonowania teatru są związane z zatrudnionymi tam pracownikami, zarówno aktorami, jak i pracownikami administracyjnymi. Kolejnym dobrze ocenianym aspektem funk- cjonowania teatru jest dostęp do informacji i atrakcyjność spektakli. 126
Wykres 40. Ocena działalności Teatru Dramatycznego . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Najsłabsze werdykty odnoszą się infrastruktury, czyli zarówno wyglądu i funkcjonalności budynku teatru, jak również jego wyposażenia. Ta negatywna opinia i ocena potwierdza się bardzo wyraźnie również w wywiadach zbiorowych (FGI), w których we wszystkich grupach pojawiała się bardzo negatywna ocena samego budynku teatru. Najczęściej używano takich określeń jak: „brzydki budynek”, wyglądający na brudny, „nieprzyciągający uwagi”, „niezachęcający do wejścia”. Co ciekawe, badani zwracali często uwagę na atrakcyjne otoczenie budynku tj. park, plac z fontanną czy Pałac Bran- ickich. Otoczenie to z jednej strony było kontrastowe do samego budynku teatru, ale z drugiej strony było postrzegane jako niewykorzystany potencjał, jako miejsce, w którym teatr może być bardziej wi- doczny, „wychodząc” niejako z murów samego budynku. Kolejne elementy relatywnie gorszej oceny Teatru Dramatycznego odnoszą się do różnorodności oferty spektakli oraz cen biletów ze spektakli gościnnych. Te aspekty funkcjonowania teatru również były oceniane mniej przychylnie w trakcie badań jakościowych. Zwłaszcza dotyczy to ilości premier w sezonie artystycznym. Widać wyraźne oczekiwanie wśród widzów teatru, że repertuar będzie częściej wzbogacany o nowe przedstawienia, a ceny biletów na przedstawienia impresaryjne będą niższe. Uz- nanie cen biletów za zbyt wysokie (również na spektakle własne) częściej pojawia się w odpowiedzi- ach u widzów okazjonalnych (30% odpowiedzi), którzy charakteryzują sytuację swojego gospodarstwa domowego jako słabą lub przeciętną. Zapytani widzowie o ocenę adekwatności ceny biletu do jakości spektakli w zdecydowanej większości uważali, że nie jest to cena wygórowana, zwłaszcza dla widzów, 127
którzy często chodząc do teatru (stali użytkownicy – co najmniej raz na pół roku). Przeciętnie widz Te- atru Dramatycznego jest skłonny wydać na bilet ponad 37 zł. W kontekście deklarowanych wydatków na kulturę, nie jest to wcale tak mała kwota. Wykres 40. Średnie miesięczne wydatki związane z kulturą w gospodarstwie domowym Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Jeśli popatrzymy na zróżnicowanie oceny funkcjonowania teatru ze względu na typ widza (oka- zjonalny, stały), to widać, że użytkownicy stali są bardzo wymagający przede wszystkim pod względem merytorycznym, tj. przy ocenie repertuaru czy gry aktorskiej, choć różnice nie są w tym przypadku istotne statystycznie. Wiąże się to z pewnością z faktem, ze są to osoby, które świadomie dokonują wyboru przedstawień, mają większą wiedzę na temat życia teatralnego w Polsce, są to osoby aktywnie- jsze pod względem uczestniczenia w życiu kulturalnym, co widać wyraźnie w naszych badaniach. Sta- li użytkownicy są mniej zadowoleni z ceny biletów podczas spektakli gościnnych. Jest to zrozumiałe, ponieważ spektakle gościnne, często posiadające gwiazdorską obsadę są zazwyczaj dużo droższe. Chcąc uczestniczyć w nich regularnie, stali użytkownicy ponoszą większe koszty partycypacji, przez co spada ich akceptacja odnośnie cen biletów. Ponadto badani regularnie uczęszczający do teatru gorzej niż oka- zjonalni bywalcy oceniają jakość bufetu. 128
Wykres 41. Ocena działalności Teatru Dramatycznego w podziale na grupy użytkowników Dramatycznego Źródło: Badania własne, CATI, N=494 – tylko osoby znające instytucję Teatru Dramatycznego 494 8.4.2. Preferencje dotyczące rodzaju spektakli oraz ocena dotychczasowego repertuaru Wspomniane było już wcześniej, że większość widzów Teatru Dramatycznego jest zaintereso- wana zwiększeniem różnorodności oferty spektakli i zwiększeniem ilości premier. Zapytaliśmy więc widzów Teatru Dramatycznego jakiego rodzaju spektakle preferują. Na wykresie 42 widać, że widownia Teatru Dramatycznego jest dość zróżnicowana pod kątem preferencji typów spektakli: z jednej strony najwięcej respondentów opowiedziało się za komediową formułą, ale z drugiej strony niemal połowa z nich jest zainteresowana dramatem (współczesnym i klasycznym). Co ciekawe, niewielu widzów jest zainteresowanych spektaklami ze sceny impresaryjnej, co być może jest związane z ich negatywną oceną powiązaną z ceną biletów, jak również ze stosunkową małą odległością do teatrów warszawskich, które są ważnym punktem odniesienia, również dla widzów Teatru Dramatycznego (ok. 70% stałych widzów Teatru Dramatycznego odwiedza teatry w innym mieście); również w trakcie wywiadów FGI było widoczne, że ocena teatru w Białymstoku była kon- struowana poprzez porównanie do teatrów warszawskich. Widoczna jest postawa dystansu do spektakli awangardowych. Jest to wątek, który bardzo wyraźnie pojawił się również w badaniach jakościowych, zwłaszcza wśród osób, którzy do teatru często nie chodzą. Przełamywanie tradycyjnej, konwencjonalnej formy widowiska teatralnego sprawia, że te- atr staje się źródłem podwójnego zagrożenia lękowego: już nie tylko partycypacja w „kulturze wyższej” 129
(„chodzenie do teatru”) stwarza problem, ale sama ta „wyższa kultura” staje się zagrażająca, nieprze- widywalna. Wykres 42. Najchętniej oglądane rodzaje spektakli Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , W badaniach oferty Teatru zwróciliśmy uwagę również na ocenę poszczególnych spektakli. Generalnie niemal wszystkie spektakle zostały ocenione pozytywnie. Najwięcej negatywnych ocen otrzymał spektakl „Czarnobylska modlitwa”, która jest przedstawieniem nowym i w dużym stopniu przełamującym dotychczasową estetykę czy konwencję teatralną, do której stali widzowie Teatru Dramatycznego są przyzwyczajeni. Potwierdza to w pewnym stopniu naszą tezę, że widzowie Teatru Dramatycznego charakteryzują się dość tradycyjnym podejściem do roli teatru i typu preferowanych spektakli. 130
Wykres 43. Ocena repertuaru Teatru Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500, ! – uwaga niskie liczebności 8.4.3. Analiza źródeł informacji o wydarzeniach kulturalnych, w tym spektaklach Teatru Dramatycznego Źródła informacji na temat wydarzeń kulturalnych są bardzo zróżnicowane: najwięcej respond- entów wskazywało Internet, ale nie były to portale społecznościowe (one – jeżeli się w ogóle pojawiały - były wskazywane przez najmłodszych respondentów). Poszukiwanie informacji w świecie wirtual- nym jest wciąż praktyką ludzi młodych i w średnim wieku - dominuje wśród osób w wieku od 15-44 lat. Mieszkańcy Białegostoku częściej wykorzystywali Internet do poszukiwania informacji niż osoby z regionu. Ci ostatni relatywnie częściej korzystają z prasy lokalnej i ogłoszeń, afiszów czy bilboardów. Co ciekawe, kobiety okazują się być bardziej aktywne w sieciach społecznych – znajomi i rodzina były częściej wskazywane jako źródła informacji. Korzystanie z telewizji jest również silnie związane z wiek- iem: im starszy respondent tym częściej wskazywał telewizję jako kanał pozyskania informacji. 131
Wykres 44. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych . 0 10 20 30 40 50 60 70 Z Internetu 58,5 Z prasy lokalnej 35,4 Od znajomych 26,8 Z afisza, plakatu, bilboardów na ulicy 24,6 Z Gazet 23,7 Z Telewizji 22,8 Z Radia 13,1 Od rodziny 4,7 Na uczelni miejsce pracy 2,6 Z portali społecznościowych (np. Facebook, NK) 2,3 Z Informatora Kulturalnego 2,1 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kuluralną przeciętnie, dobrze lub b. 426, t dobrze. Wykres 45. Odpowiedzi na pytanie: Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat przedstawień? : Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Bardzo symptomatyczną strukturę odpowiedzi uzyskaliśmy na pytanie dotyczące źródeł infor- macji o spektaklach w Teatrze Dramatycznym. Niemal wszyscy respondenci (i to niezależnie od wieku) wskazali Internet. Choć w ogólnym podsumowaniu odpowiedzi portale społecznościowe uplasowały się na dość niskim miejscu w hierarchii źródeł informacji, to należy podkreślić, że widać wyraźnie, że jest to użyteczna przestrzeń komunikacji z widzem najmłodszym, gdyż właśnie respondenci w wieku od 15 do 29 lat najczęściej wskazywali portale społecznościowe. Drugim sposobem uzyskania informacji o spektaklach są własne, nieformalne sieci społeczne (wskazane przez 64% badanych ). Jest to zbieżne z uzyskanym obrazem „wyjścia do teatru”, które wiąże się przede wszystkim ze znalezieniem towarzyst- 132
wa, grona znajomych, z którymi spędza się cały wieczór. Tradycyjne media są wskazywane już rzadziej, z przewagą radia i prasy lokalnej (ta ostatnia częściej wskazywana przez najstarszych widzów). Użytkownicy Płeć Wiek Tabela 76. Źródła informacji o przedstawieniach – w rozbiciu na zmienne demograficzne Okazjonalni Stali Kobieta Mężc5 yzna z9 6 57 9 10--24 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % Z Internetu 150 223 299 94,3 74 94,9 108 94,7 135 95,7 105 91,3 25 Od znajomych 109 66,5 144 62,3 213 40 88 96 68,1 60 9 91,5- 96,5+ 100,0+ Z afisza, plakatu, 67,2+ 51,3- 77,2+ 52,2- 36,0- 95 57,9 147 63,6 197 62,1 45 57,7 86 84 59,6 60 12 48,0 bilboardów na ulicy 75,4+ 52,2- Z radia 66 40,2 107 46,3 135 42,6 38 48,7 63 56 39,7 42 36,5 12 48,0 Z prasy lokalnej 68 41,5 96 41,6 124 39,1 40 51,3 46 40,4 48 53 46,1 17 55,3+ Z telewizji 64 39,0 79 34,2 111 35,0 32 41,0 41 36,0 45 31,9 44 38,3 13 52,0 34,0- 68,0+ Z portali społecznościowych (np. 50 30,5 76 32,9 105 33,1 21 26,9 72 33 18 3 Facebook, NK) 63,2+ 23,4- 15,7- 12,0- Na uczelni/miejsce 50 30,5 51 22,1 87 27,4 14 17,9 48 29 20,6 23 20,0 1 pracy Z Informatora 42,1+ 4,0- 32 19,5 58 25,1 67 21,1 23 29,5 31 27,2 21 27 23,5 11 kulturalnego 14,9- 44,0+ Od rodziny 33 20,1 45 19,5 64 20,2 14 17,9 30 26,3 22 15,6 22 19,1 4 16,0 Żadne z powyższych 1 0,6 - - 1 0,3 - - - - - - 1 0,9 - - Razem 164 100 231 100 317 15 10000 7825 100 00 114 1 1 1 100 141 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Zarówno badania na próbie wojewódzkiej, jak i wśród widzów Teatru Dramatycznego wskazują bardzo wyraźnie wskazują na Internet jako podstawowy kanał komunikacji i przekazu informacji na temat wydarzeń kulturalnych. To właśnie tam większość respondentów szuka odpowiedzi na pytanie: jak spędzić czas wolny? Wyraźnie rysuje się również zróżnicowanie źródeł informacji w podziale tery- torialnym: reklamując poza Białymstokiem swoje wydarzenia czy samą działalność instytucje kultury powinny dodatkowo zwrócić szczególną uwagę na lokalną prasę oraz na konserwatywne formy prze- kazu takie jak plakaty czy ogłoszenia. 8.5. Poszerzenie oferty wydarzeń kulturalnych w Teatrze Dramatycznym Jak wspomniane było na początku tego rozdziału współczesny człowiek, uczestniczący w życiu kulturalnym nie jest już widzem, który jest nastawiony wyłącznie na odbiór gotowego, skończonego dzieła, przygotowanego przez „zawodowych” artystów. Człowiek kulturalny (w znaczeniu osoby uczestniczącej w życiu kulturalnym) jest coraz bardziej upodmiotowiony, nastawiony na współtworzenie, na nabywanie nowych kompetencji. Zmieniają się również oczekiwania wobec instytucji kultury: widz nie chce tylko uczestniczyć w spektaklu, ale często poszukuje przestrzeni do wspólnej dyskusji czy chciałby rozwijać swoje zainteresowania uczestnicząc również jako współautor wydarzenia kulturalne- go. Wielofunkcyjność współczesnych instytucji kultury staje się coraz bardziej widoczna: nawet trady- cyjne do niedawna instytucje jak biblioteki i muzea rozszerzają swoją działalność, stając się lokalnymi centrami kultury i edukacji kulturalnej. 133
Wykres 46. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny mark Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Zapytaliśmy respondentów/widzów Teatru Dramatycznego, jakiego typu wydarzenia, działalność poza spektaklami koresponduje z ich wizerunkiem Teatru. Okazało się, że widzowie są otwarci na bardzo różnorodne pomysły rozszerzenia działalności teatru i co więcej nie postrzegają tego jako zagrożenie dla obecnego – tak dobrego wśród widzów – wizerunku tej instytucji. Najwięcej licznych wskazań wiąże się bezpośrednio z działalnością artystyczną teatru: są to spotkania z auto- rami przedstawień, warsztaty teatralne dla dorosłych, festiwale teatralne. Są to takie wydarzenia tea- tralne, które dają też możliwość podwyższenia swoich kompetencji kulturowych związanych z teatrem. W badaniach fokusowych brak takich kompetencji bardzo wyraźnie był wskazywany jako podstawowa bariera uczestnictwa w „kulturze wyższej”. Podkreślano w nich, że teatru trzeba się „nauczyć”, ponieważ wymaga on wiedzy, umiejętności zachowania i pewnej wrażliwości estetycznej. 134
Tabela 77. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny - w rozbiciu na zmienne Użytkownicy Płeć Wiek demograficzne Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 59 615749 0- -2 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % spotkania z twórcami 132 191 262 64 106 65,8 107 61,1 92 70,8 20 71,4 przed lub po spektaklu festiwale teatralne (nie 60,3- 70,0+ 69,3+ 55,2- 126 57,5 179 65,6 235 62,2 71 61,2 106 65,8 108 61,7 77 59,2 15 53,6 amatorskie) Widowiska kabaretowe 141 64,4 154 56,4 224 59,3 72 62,1 94 58,4 105 60,0 81 62,3 16 57,1 Spotkania autorskie, 121 55,3 154 56,4 228 48 90 55,9 99 56,6 73 56,2 14 50,0 wieczorki literackie zwiedzanie Teatru po 60,3+ 41,4- 112 51,1 148 54,2 213 50 90 55,9 96 54,9 67 51,5 10 35,7 spektaklu warsztaty teatralne dla 56,3+ 43,1- 117 53,4 143 52,4 203 53,7 59 50,9 100 92 52,6 57 12 42,9 dorosłych 62,1+ 43,8- koncerty 103 156 201 53,2 59 50,9 80 49,7 89 50,9 71 54,6 21 Wydarzenia edukacyjne 47,0- 57,1+ 75,0+ (np. warsztaty, konkursy, 114 52,1 143 52,4 206 54,5 52 44,8 99 93 53,1 58 44,6 6 lekcje pokazowe) 61,5+ 21,4- wydarzenia specjalne/okazjonalne (np. 97 154 198 52,4 53 45,7 82 50,9 95 54,3 66 50,8 6 dzień otwarty, np. sylwester) 44,3- 56,4+ 21,4- przedstawienia teatrów 94 142 191 50,5 48 41,4 86 53,4 81 46,3 63 48,5 8 offowych/alternatywnych 42,9- 52,0+ 28,6- festiwale amatorskie 91 41,6 110 40,3 156 41,3 48 41,4 82 68 38,9 47 36,2 6 Wydarzenia w otwartej 50,9+ 21,4- przestrzeni (na placu i w 88 40,2 109 39,9 156 41,3 43 37,1 71 44,1 68 38,9 50 38,5 10 35,7 parku) Czytania performatywne 83 37,9 112 41,0 159 37 67 41,6 63 36,0 49 37,7 16 57,1 Opieka nad dzieckiem (gry 42,1+ 31,9- i zabawy) podczas 63 28,8 78 28,6 109 28,8 32 27,6 55 34,2 60 18 8 28,6 spektaklu dla rodziców 34,3+ 13,8- Festiwale filmowe 57 26,0 75 27,5 105 27,8 29 25,0 63 39,1+ 41 23,4 23 17,7- 7 25,0 Widowiska folklorystyczne 47 21,5 51 18,7 78 20,6 21 18,1 31 19,3 31 17,7 28 21,5 10 35,7 Debaty publiczne 27 12,3 32 11,7 42 11,1 18 15,5 31 13 15 11,5 1 Imprezy tematyczne np. 19,3+ 7,4- 3,6- 14 6,4 19 7,0 27 7,1 6 5,2 18 9 5,1 5 3,8 1 3,6 targi 11,2+ Salon gier planszowych 10 4,6 10 3,7 13 3,4 7 6,0 12 7,5+ 8 4,6 - -- - -- Żadne z powyższych 3 1,4 1 0,4 2 0,5 2 1,7 2 1,2 - -- 2 1,5 - -- Razem 219 100 273 100 0 37 30 100 0 18 1 116 28 1 00 10 0 161 100 175 10 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Pewnym zaskoczeniem jest wysoka pozycja widowisk kabaretowych: 60% respondentów uznało, że nie będą one sprzeczne z wizerunkiem Teatru Dramatycznego. Być może jest to konsekwencja pos- trzegania kabaretu w Polsce przez pryzmat nie tyle prostej, niewymagającej rozrywki, ale konwencji quasi-teatralnej, posługującej się językiem aluzji i satyry, w którym można „przemycać” niepokorne ko- mentarze i trafne diagnozy rzeczywistości. Ten rodzaj wydarzenia kulturalnego pokazuje, że z punktu widzenia uczestnika kultury, podział na „kulturę wyższą” i popularną jest bardzo płynny. Odpowiedzi związane z warsztatami i innymi formami edukacyjnymi są również przykładem zmian w rozumieniu i traktowaniu kultury. Tak jak wcześniej wspomniane już było, współczesny uc- zestnik wydarzenia kulturalnego coraz częściej nie chce być tylko widzem, odbiorcą, ale ma potrzebę współuczestniczenia czy tworzenia własnej kultury. Odpowiadają na to nowe koncepcje kultury 135
w nauce: takie jak „żywa kultura” autorstwa Barbary Fatygi czy koncepcja „kultury szerokiej” Marci- na Skrzypka. W obu koncepcjach pojawia się myślenie o kulturze jako miejscu zaspokajania potrzeb i pragnień ludzi, z silnym zaakcentowaniem podmiotowości uczestników kultury. Jak pisze Marcin Skr- zypek „Kultura szeroka jest dopełnieniem, przeciwwagą i kontrapunktem dla kultury znanej i uznanej, performatywno-komercyjnej, nazywanej wysoką, mainstreamową, oficjalną, masową, popularną lub narodową, którą tworzą profesjonaliści szanowani za wyjątkowe osiągnięcia. O ile kultura mainstrea- szeroka rozwija się horyzontalnie. Jest bliska, dostępna, włącza, uczy, zachęca do aktywności” 69. Bardzo mowa szuka doskonałości w wąskiej specjalizacji i tworzy podział na artystów i publiczność, o tyle kultura wyraźnie takie potrzeby i podejście do kultury widać w najmłodszej grupie respondentów (15-29 lat). Ich wybory wydarzeń/imprez oscylują wokół działań o charakterze twórczym, w których zwykły widz – taki jak oni – mógłby również tworzyć teatr czy mówiąc ogólnie kulturę. To najmłodsi responden- ci wybierali znacznie częściej takie działania jak: warsztaty teatralne dla dorosłych, działania eduka- cyjne, festiwale amatorskie. Jako praktycznie jedyni byli otwarci na tak oryginale pomysły jak salon gier planszowych. Najstarsi widzowie są znacznie bardziej tradycyjnie nastawieni i widzą rolę Teatru Dramatycznego jako przestrzeń dla tzw. „kultury wyższej”. Również i w tym pytaniu można zauważyć silne poczucie utożsamiania się stałych użytkowników z Teatrem Dramatycznym – jest to „ich” instytuc- ja, w której czują się dobrze, chcieliby spędzić czas w sposób mniej formalny (Sylwester, dzień otwarty, zwiedzanie przestrzeni teatru), oni też są bardziej zainteresowani zwiększaniem swoich kulturowych kompetencji i wiedzy na temat spektakli (przedstawienia offowe, spotkania z autorami spektaklu). 69 M. Skrzypek, Coming out kultury szerokiej, op. cit., s. 209 136
WNIOSKI I REKOMENDACJE • Na tle kraju województwo podlaskie posiada najmniej z krajowych bibliotek publicznych Wnioski i bardzo słabo rozwiniętą infrastrukturę domów kultury i podobnych instytucji oraz kin stałych. Region względem innych cechuje niskie wykorzystanie przez mieszkańców muzeów i kin oraz bardzo niskie bibliotek publicznych i galerii. Województwo charakteryzuje uczestnictwo mieszkańców głównie w im- prezach organizowanych przez domy kultury i podobne instytucje. • Białystok jako stolica województwa jest siedzibą głównych instytucji kultury w woj. podlaskim. W mieście skoncentrowane są środki masowego przekazu, działalność wydawnicza, kina stałe, teatry i in- stytucje muzyczne, księgozbiory bibliotek naukowych i fachowych. Tu też realizowane są najważniejsze wystawy i widowiska. • W woj. podlaskim obserwuje się negatywne procesy w zakresie dostępu do instytucji kultury i uczestnictwa w kulturze. Maleje liczba bibliotek publicznych i ich czytelników oraz kin stałych. Spada liczba imprez oświatowych w muzeach. Mimo wzrostu liczby teatrów i instytucji muzycznych zauważa się spadek liczby widzów i słuchaczy. Pogarsza się też ilość imprez domów kultury i podobnych insty- tucji oraz zakres uczestnictwa w zespołach artystycznych. • Poprawie ulega wyposażenie instytucji w usprawnienia dla osób poruszających się na wózkach in- walidzkich. Wzrasta oglądalność filmów w kinach stałych, w tym znacząco filmów produkcji polskiej. Rośnie liczba muzeów i zwiedzających je osób. Wzrasta liczba wystaw i ekspozycji w galeriach i klubach sztuki oraz ich odbiorców. Rośnie też udział w kołach i klubach w domach kultury i podobnych insty- tucjach. • Regionalna polityka kulturalna w niewystarczającym stopniu diagnozuje i uwzględnia potencjał in- icjatyw organizacji pozarządowych, parafii, grup nieformalnych oraz podmiotów komercyjnych. Wyka- zuje się też niewielkie zainteresowanie inicjatywami kulturalnymi w obszarze przedsiębiorczości i ekonomii społecznej oraz wspierania rozwoju przemysłów kulturowych. • Białystok jako stolicę województwa cechuje niedoinwestowanie infrastruktury kultury oraz słaba promocja zewnętrzna. Miejska polityka kulturalna jest rozproszona, tworzona i realizowana przy mini- malnym zaangażowaniu inicjatyw obywatelskich. • Instytucje reprezentujące „kulturę wysoką” w woj. podlaskim w opinii badanych ekspertów charakteryzują się: krajową i zagraniczną współpracą z uznanymi twórcami, ściśle określoną linią działalności artystycznej, konsekwencją i rzetelnością wytworzonych i prezentowanych dóbr kultury. • Poziom „kultury wysokiej” w woj. podlaskim postrzegany jest przez badanych ekspertów jako „dobry”, co przejawia się w prezentowaniu znanych twórców, utrzymywaniu wysokiego poziomu poszczegól- nych przedsięwzięć, funkcjonowaniu placówek znanych w kraju i na świecie oraz organizowaniu uni- katowych zdarzeń na poziomie ogólnokrajowym. Sytuacja ta nie jest równomierna w każdym obszarze działania „kultury wysokiej”. Za instytucję na najwyższym poziomie uznano Galerię Arsenał. Natomiast za posiadającą najlepszy wizerunek Filharmonię i Operę Podlaską. • Takie aspekty jak wieloletnie postrzeganie woj. podlaskiego za region peryferyjny oraz porówny- wanie wielkości wskaźników stolic woj. podlaskiego i mazowieckiego mogą negatywnie wpływać na postrzeganie działalności w obszarze „kultury wysokiej” w woj. podlaskim. • Podlaska oferta kulturalna nie jest wystarczająca i komplementarna dla użytkowników. Jednocześnie mieszkańcy województwa mają niską wiedzę na temat przedsięwzięć z zakresu „kultu- ry wysokiej” odbywających się w regionie. Znikomy poziom wiedzy występuje na obszarach wiejskich 137
i małomiejskich. • Mieszkańcy woj. podlaskiego postrzegają instytucje „kultury wysokiej” jako mało dostępne i skierow- ane do wąskiego grona odbiorców. • Słaba jest znajomość spontaniczna instytucji kulturalnych. Jedynie kilka z nich (Opera i Filharmo- nia Podlaska, Teatr Dramatyczny oraz Białostocki Teatr Lalek) jest w miarę dobrze kojarzona. Dopiero wymienienie z nazwy danej instytucji aktywizuje i przywołuje w pamięci jej znajomość. Świadczy to o słabym wizerunku instytucji kulturalnych. Niska znajomość jest jednym z ważniejszych czynników przekładających się na niską odwiedzalność. • Najbardziej lojalnych użytkowników posiadają Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki, Muzeum Wo- jska w Białymstoku i Białostocki Teatr Lalek. Najmniej zaś instytucje stosunkowo nowe lub o silnie zróżnicowanej ofercie kulturalnej. • Poziom kapitału kulturowego mierzonego stopniem korzystania mieszkańców woj. podlaskiego z oferty instytucji „kultury wysokiej” można określić jako niski . Blisko połowa mieszkańców wo- jewództwa w ostatnim roku nie odwiedziła żadnej instytucji „kultury wysokiej”: opery, filharmo- nii, teatru, galerii sztuki, muzeum. Typowy nie-użytkownik „kultury wysokiej” to osoba po 60. roku życia, spoza Białegostoku, z przeciętną bądź słabą sytuacją gospodarstwa domowego, emerytowana, z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym. Osoby po 60. roku życia są też wyraźnie zmargin- alizowane w zakresie znajomości dużych wydarzeń kulturalnych i uczestnictwa w nich. • Około 40% respondentów nie jest w stanie spontanicznie podać ani jednego wydarzenia kultural- nego, imprezy kulturalnej odbywającej się w województwie. Województwo nie posiada zatem jeszc- ze dużego i rozpoznawalnego wydarzenia kulturalnego integrującego mieszkańców województwa, obecnego w powszechnej świadomości oraz promującego je na zewnątrz. Funkcji takich nie spełniają wysokobudżetowe imprezy jak: Białystok Pozytywne Wibracje czy Podlaska Oktawa Kultur. • Mieszkańcy woj. podlaskiego biorą udział w wydarzeniach kulturalnych głównie w towarzystwie zna- jomych i przyjaciół lub członków swoich rodzin. Zauważa się tu zmiany wraz z wiekiem - przejście od towarzystwa znajomych i przyjaciół do towarzystwa rodziny. Osoby starsze zawężają zatem kręgi swoich znajomości. Jednocześnie zauważa się niskie uczestnictwo młodzieży w „kultury wysokiej”. • Istnieją bariery ekonomiczne, społeczne, mentalnościowe i przestrzenne ograniczające partycypację mieszkańców woj. podlaskiego w „kulturze wysokiej”. Na obszarach pozamiejskich bariery te są głębsze niż na obszarach miejskich. • Czynniki, które mogą determinować zniechęcenie użytkowników do „kultury wysokiej” to (w opinii ekspertów): niezmieniający się repertuar, nieudane przedsięwzięcia artystyczne, brak pro- mocji oraz nieudolna koordynacja terminów imprez, która objawia się w organizacji kilku imprez naraz. • W opinii ekspertów wysoki budżet przeznaczony na promocję imprez kulturalnych przekłada się na efekt w postaci zwiększonej frekwencji. Niemniej administracja samorządowa zbyt mało skupia się na wspieraniu promocji lokalnych przedsięwzięć, choć ogólnie współpraca pomiędzy instytucjami „kul- tury wysokiej” i administracji samorządowej w obszarze wspierania i promocji działań kulturalnych jest postrzegana jako dobra. • Głównym źródłem informacji o wydarzeniach kulturalnych dla mieszkańców woj. podlaskiego jest Internet. W dalszej kolejności istotne funkcje w tym zakresie spełnia prasa lokalna i znajomi. • Wśród widzów Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku wizerunek tego teatru jest bardzo pozytywny. Teatr dla jego użytkowników jest źródłem silnej identyfikacji, wyrażającej się również w wysokim stopniu lojalności wobec Teatru. • Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa (w tym nie-użytkowników 138
Teatru) jest mniej wyrazisty i spójny. Dominują w nim negatywne cechy. Widoczny jest duży poziom zaufania wynikający z postrzeganej słabości i atrakcyjności dla mieszkańców oferty kulturalnej. Te- atr Dramatyczny nie kojarzy się większości mieszkańców z dobrą jakością i wyróżniającym miejscem wśród innych instytucji kultury. • Lepszy wizerunek wśród nie-użytkowników Teatru Dramatycznego widoczny jest wśród mieszkańców Białegostoku i w najmłodszej kategorii wiekowej respondentów (15-29 lat), gorszy wizerunek mają mieszkańcy regionu. • Do słabych stron Teatru Dramatycznego zaliczane są: jego infrastruktura - wygląd budynku oraz wyposażenie, mało wyrazisty i spójny wizerunek oraz negatywny wizerunek teatru wśród osób nie korzystających z jego oferty, zwłaszcza mieszkańców regionu spoza stolicy województwa oraz mała rotacja repertuaru, mała ilość premier. • Mocną stroną Teatru Dramatycznego jest lojalność i silne przywiązanie obecnych widzów - teatr jest dla nich podstawowym miejscem uczestnictwa w kulturalne i ważnym elementem w kształtowaniu się tożsamości „człowieka kulturalnego”. Jednocześnie widzą oni w teatrze potencjał, który jeszcze nie został odpowiednio wykorzystany. Widzowie, głównie najmłodsi, są otwarci na rozszerzenie oferty kul- turalnej teatru. • Istotne mocne strony Teatru Dramatycznego stanowią jego bardzo pozytywny wizerunek wśród obecnych widzów, dobra rozpoznawalność marki wśród mieszkańców województwa, tradycja i histo- ria - relatywne „długie trwanie” w pejzażu kulturalnym województwa stanowiące podstawę dużego „kredytu zaufania” wśród potencjalnych i obecnych widzów oraz otoczenie budynku Teatru Dramatycz- nego: Pałac Branickich, park im. J. Poniatowskiego, plac przed teatrem są postrzegane pozytywnie, jako przestrzeń komunikacji na linii Teatr-potencjalni widzowie. • Widzowie Teatru Dramatycznego należą do osób aktywnych w sferze kultury, odbiegając w tym as- pekcie na korzyść od przeciętnego mieszkańca województwa. Korzystają również dość często z oferty Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz z Białostockiego Teatru Lalek. Deklarują też wizyty w teatrach poza Białymstokiem. Użytkownicy Teatru Dramatycznego są wobec niego lojalni i bardzo mocno przywiązani. Teatr Dramatyczny jest dla nich podstawowym miejscem uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych i ważnym elementem w kształtowaniu się tożsamości „człowieka kulturalnego”. • Wśród użytkowników Teatru Dramatycznego najsłabiej oceniana jest infrastruktura teatru, najlepiej obsługa i gra aktorska. Widzowie zwracali uwagę przy ocenie na małe zróżnicowanie oferty i zbyt małą liczbę premier oraz zbyt wysokie ceny biletów na spektakle gościnne. • Widzowie Teatru Dramatycznego preferują przede wszystkim komedie. Spora część widzów jest zainteresowana również dramatem klasycznym i współczesnym. Tylko 14% zainteresowanych jest awangardą. Jest to publiczność w swoich gustach i potrzebach dość tradycyjna. • Podstawowym źródłem informacji o działalności i ofercie Teatru Dramatycznego jest Internet. • Widzowie Teatru Dramatycznego są otwarci na nowe typy wydarzeń kulturalnych jako formy działalności teatru. Najbardziej otwarci są młodzi widzowie (15-20 lat) – oni preferują wydarzenia o charakterze edukacyjno-twórczym, są otwarci na niekonwencjonalne pomysły. • Usprawnienie komunikacji pomiędzy administracją samorządową i poszczególnymi instytucjami kul- Rekomendacje tury w zakresie organizowanych wydarzeń umożliwiłoby odbiorcom uczestnictwo w większej liczbie wydarzeń, a tym samym zwiększyłoby frekwencję w poszczególnych instytucjach. • Działania administracji samorządowej powinny skupiać się na promocji lokalnych wydarzeń kultural- 139
nych, co pomogłoby im zbudować silną markę charakterystyczną dla woj. podlaskiego. • Władze regionalne powinny odgrywać przewodnią rolę w stworzeniu i rozwoju platformy debaty i współpracy reprezentantów organizacji publicznych, pozarządowych i komercyjnych zajmującą się wewnętrzną i zewnętrzną promocją województwa poprzez wydarzenia kulturalne. • Instytucje kultury powinny lepiej rozpoznawać oczekiwania obecnych i potencjalnych użytkowników swoich usług. Przy konstruowaniu oferty kulturalnej zarządzający instytucjami powinni zwracać uwagę na atrakcyjność wydarzeń nie tylko z perspektywy walorów artystycznych, ale też zainteresowań i gustów mieszkańców. W przypadku dużych imprez należy też poprawić obsługę i informacje dla osób przyjezdnych z całego regionu. • Przeprowadzenie badań na temat potrzeb odbiorców poszczególnych instytucji z zakresu uczestnict- wa w kulturze pozwoliłoby na lepsze dostosowanie ich propozycji do wymagań organizacyjnych i ofer- towych odbiorców, a tym samym mogłoby wpłynąć na zwiększenie frekwencji. • Instytucje kultury powinny mieć wiodącą rolę w zwiększaniu świadomości mieszkańców co do korzyści z uczestnictwa w kulturze, w tym z kontaktów z „kulturą wysoką”, pogłębianiu znaczenia i pobudzaniu kreatywności w życiu prywatnym i zawodowym oraz w upowszechnianiu pozytywnych indywidualnych i grupowych dobrych wzorów aktywnego zagospodarowania czasu, nie tylko „wolne- go”. • Niezbędne są działania edukacyjne, skierowane do osób w każdym wieku celem przełamywania bar- ier uczestnictwa w kulturze. • Programy edukacyjne w tym zakresie powinny prowadzić wszystkie instytucje z uwagi na ich niską rozpoznawalność oraz niską znajomość realizowanych przez nie imprez i wydarzeń. • Prowadzenie działań kulturalnych w jednostkach edukacyjnych, takich jak szkoły i przedszkola (szc- zególnie na obszarach pozamiejskich) w przyszłości mogłoby wpłynąć na zwiększenie partycypacji mieszkańców województwa w „kulturze wyższej” oraz wzrost ich aktywności i kreatywności. • Instytucje kultury powinny silniej budować i promować partnerstwa edukacyjne i twórcze w zakresie kultury i wykorzystania nowych mediów ze szkołami wyższymi, środowiskiem akademickim oraz instytucjami otoczenia biznesu, jak np. inkubatory przedsiębiorczości i Białostocki Park Naukowo- Technologiczny. • Powszechne udostępnianie przez instytucje kultury informacji na temat pożądanych sposobów za- chowania, ubioru, dokładnego przebiegu wydarzenia kulturalnego może wpłynąć na postrzegan- ie poszczególnych placówek jako bardziej otwartych i dostępnych dla szerokiego grona odbiorców i przełamać opór mentalny potencjalnych użytkowników. • Instytucje kultury posiadające lojalnych użytkowników powinny diagnozować i upowszechniać wiedzę o dobrych praktykach w zakresie budowania trwałych kontaktów ze swoimi użytkownikami. • Instytucje kultury powinny wprowadzać rozwiązania na rzecz budowania stałych kontaktów ze swo- imi użytkownikami. Istotne jest tworzenie rozwiązań pozwalających na współzarządzanie instytucja- mi, które pozwolą na włączenie użytkowników w realizację samych zadań związanych z organizacją wydarzeń kulturalnych i ich promocją. • Rozwiązaniami na rzecz zaangażowania nowych użytkowników instytucji mogą być akcje skierow- ane do szerokiego grona odbiorców np. konkursy, akcje promocyjne w serwisach społecznościowych, poszukiwania i promocja ambasadorów swoich projektów, prowadzenie stałych warsztatów i kursów z określonej tematyki, prowadzenie konsultacji społecznych. • Celem zwiększenia frekwencji niezbędne jest ukierunkowanie realizowanych wydarzeń kulturalnych do konkretnych grup odbiorców np. do rodzin z dziećmi, osób starszych, fanów określonej tematyki czy 140
studentów. • Instytucje kultury powinny prowadzić bieżący monitoring swoich działań promocyjnych. Powinny kontrolować, jakie środki reklamy odnoszą najbardziej pożądany efekt z uwzględnieniem poszczegól- nych grup wiekowych oraz obszaru zamieszkania potencjalnych odbiorców. • Władze regionalne powinny prowadzić działania na rzecz zmniejszenia dystansu uczestnictwa w kulturze pomiędzy Białymstokiem a regionem. Niezbędne jest podjęcie poszukiwań, konceptualizac- ja i realizacja innowacyjnych programów i projektów w zakresie budowania spójności społecznej. Isto- tne w tym zakresie może być wspieranie partnerstw lokalnych wykorzystujących potencjał kulturalny, w tym turystyczny, poszczególnych gmin. • Niezbędne jest wspieranie i prowadzenie badań i projektów animacyjnych z zakresu nietradycyj- nego budowania oferty kulturalnej. Następnym polem eksploracji powinna być kultura rozumiana jako „kultura szeroka”, zwrócenie uwagi na lokalne zasoby kultury nie związane bezpośrednio z for- malnymi instytucjami kultury np. wolontariusze, animatorzy ruchu folkowego, bębniarze, poeci, osoby uprawiające capoeirę, fani fantastyki, ruch rycerski, muzyczna scena niezależna i amatorska, teatr alter- natywny, miłośnicy kolei i komunikacji miejskiej, motocykliści, rowerzyści, raperzy, twórcy streeartu, społecznicy dbający o przestrzeń publiczną, twórcy i animatorzy komiksu itp.. • Niezbędne są działania na rzecz zwiększenia aktywnej i opiniotwórczej roli lokalnych mediów - prasy, radia i telewizji w promowaniu uczestnictwa w kulturze. Publiczne i pozarządowe instytucje kultury powinny wychodzić w tym zakresie z inicjatywami nie tylko dotyczącymi patronatu nad imprezami, ale też silniej uwzględniającymi potrzeby samych mediów, działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu i marketingu wspólnej sprawy. • Zasadne są projekty na rzecz odbudowy więzi społecznych a w konsekwencji zwiększania uczestnict- wa kulturalnego w towarzystwie innych, bliskich i znajomych. Instytucje kultury powinny prowadzić skierowane do osób w wieku średnim i starszym inicjatywy na rzecz nawiązywania nowych znajomości i odbudowywania kontaktów ze znajomymi z poprzednich lat życia. W ten sposób możliwe będzie zwiększenie nie tylko ich współuczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, ale też budowa potencjału wsparcia społecznego i opieki, istotnych w okresie starości. • Władze regionalne i samorządowe powinny podjąć działania na rzecz aktywizacji osób po 60. roku życia do uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. W tym celu zasadne jest przeprowadzenie dodat- kowych badań i skonstruowanie programu na rzecz aktywności społecznej seniorów i seniorek oraz budowy regionalnego modelu „srebrnej gospodarki” w zgodzie z koncepcjami aktywnego starzenia się, solidarności pokoleń i kształcenia przez całe życie. • Ważne są działania na rzecz zmniejszania skali zjawiska wykluczenia cyfrowego celem umożliwienia osobom po 45. roku życia - w wieku średnim i starszym - lepszego dostępu do informacji o wydarzeniach kulturalnych. Instytucje kultury mogą w tym zakresie łączyć wydarzenia kulturalne z kursami obsługi nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych oraz ze spotkaniami międzypokoleniowymi prowadzącymi do wymiany doświadczeń dotyczących technologii między przedstawicielami pokoleń, jak też przełamywaniu wzajemnych stereotypów i skali dyskryminacji ze względu na wiek. • Wysoki stopień lojalności i utożsamiania się z Teatrem Dramatycznym może być źródłem polep- szenia marki tej instytucji wśród osób, które nie są jego użytkownikami. W kampanii marketingowej mogą być oni popularyzatorami pozytywnych treści na temat teatru i stać się jego „ambasadorami” w Białymstoku i regionie. Należy ich włączyć w tworzenie wyraźnego i pozytywnego wizerunku teatru poprzez ich działalność w Internecie, wydarzenia o charakterze partycypacyjnym, wykorzystującym np. mechanizmy crowdsourcingu (np. stworzenie przestrzeni wirtualnych, w których mogliby dostarczać 141
informacji na temat oceny spektakli i innych wydarzeń związanych z teatrem, w których mogliby się dzielić pomysłami związanymi z rozszerzeniem działalności teatru itp.). Poprzez kreowanie wydarzeń w Internecie (np. na portalach społecznościowych) można pośrednio korzystać z sieci kontaktów użytkowników teatru, kształtować opinie i dostarczać informacje szerszemu gronu potencjalnych od- biorców. • Teatr Dramatyczny powinien lepiej wykorzystać w swojej działalności artystycznej, edukacyjnej oraz kampanii informacyjnej przestrzeń dookoła teatru, by być bardziej zauważalnym w najbliższym otocze- niu. Należy dostosować działania w przestrzeni do jej charakteru – funkcji rekreacyjnych, spacerowych, spędzania czasu wolnego. • Zasadne są zmiany w infrastrukturze (budynek, wyposażenie) Teatru Dramatycznego w kierunku bardziej funkcjonalnego jej użytkowania, przyjaznego odbiorcy. Wyeksponować należy pozytywne el- ementy budynku, aby stały się wizualnym nośnikiem marki instytucji. • Należy zintensyfikować promocję Teatru Dramatycznego w regionie wykorzystując odpowiednie do wskazanych w badaniu kanałów informacyjnych (Internet, osobiste znajomości użytkowników teatru, tradycyjne formy przekazu – prasa lokalna, ogłoszenia, plakaty). • Promując Teatr Dramatyczny w regionie należy opracować i wdrożyć ułatwienia w dostępie do oferty instytucji dla osób spoza Białegostoku np. godzina przedstawień, dokładne informacje dotyczące do- jazdu, miejsc parkingowych, dodatkowych atrakcji w okolicy dostosowanie stron internetowych do osób niepełnosprawnych. • Należy w większym stopniu wykorzystać w kreowaniu wizerunku Teatru Dramatycznego jego historię, tradycję ulokowaną w kontekście lokalnej historii miasta i regionu. • Niezbędne jest zwiększenie różnorodności i otwartości oferty teatru – zarówno w kategorii spek- takli, jak i innych działań artystycznych i edukacyjnych. Przy różnicowaniu oferty należy ją powiązać z kategoriami wieku i dominujących w tych kategoriach kanałów informacji. • Strategie marketingowe Teatru Dramatycznego należy dostosować do grup docelowych, z wyraźnym rozróżnieniem na osoby korzystające z oferty Teatru i na osoby nie uczestniczące w wydarzeniach kulturalnych związanych z „kulturą wysoką”. Podstawowym celem kampanii promo- cyjnej skierowanej do tej drugiej grupy powinno być przełamanie lęku przed uczestnictwem w kulturze i związanego z traktowaniem teatru jako sfery quasi-sakralnej, niedostępnej z powodu braku kompe- tencji społecznych czy kulturowych. • Budowanie i podtrzymywanie dobrego wizerunku wśród widzów Teatru Dramatycznego pow- inno być bardziej powiązane z zaspokajaniem ich zwiększonych potrzeb na temat wiedzy o teatrze i poszczególnych spektaklach. Udostępnianie im takich informacji powinno przybierać formę atrakcyjną i angażującą oraz wykorzystać różne źródła przekazu – od Internetu do spotkań z twórcami spektakli. 142
Jednostka Obszar Lp. Wniosek Rekomendacja Status i sposób wdrożenia odpowiedzialna problemowy za wdrożenie 1. Polityka Istnieje zbyt mała Intensyfikacja komunikacji Organizowanie cyklicznych, cyklicznych Jednostki województwa w współpraca pomiędzy w obszarze wsparcia, międzysektorowych zebrań ekspertów samorządu zakresie wspierania poszczególnymi tworzenia i prowadzenia ustalenie mających na celu ustalenie, monitoring terytorialnego i i promocji kultury. komórkami administracji wspólnej linii promocyjnej i rozwój jednolitej linii współpracy i województwa, samorządowej a instytucji i przedsięwzięć promocji. publiczne i instytucjami kultury w kulturalnych. niepubliczne zakresie wspierania i Sieciowanie instytucji kulturalnych i instytucje promocji „kultury tworzenie wspólnych kalendarzy i ofert kultury. wysokiej”. real wydarzeń kulturalnych – realizacja wspólnych lokalnych wydarzeń w stylu „nocy muzeów” i „weekendu kulturalnego”. 2. Polityka nej Brak spójnej koncepcji Podjęcie prac Stworzenie platformy współpracy Władze województwa w rozwoju sektora kultury z diagnostycznych i międzysektorowej. Wspólna diagnoza regionalne, zakresie wspierania uwzględnieniem koncepcji programowych na rzecz lokalnych zasobów kultury w samorząd i promocji kultury. przemysłów kultury i budowy regionalnego kontekście wspierania województwa, kreatywnych. modelu przemysłu przedsiębiorczości, rozwoju instytucje kreatywnego regionalnego i społeczno- kultury, uwzględniającego lokalne gospodarczego. Budowa i wdrażanie instytucje specjalizacje gospodarcze przemysł programu rozwoju przemysłów kultury szkolnictwa oraz powiązania z i kreatywnych. wyższego, systemem innowacji. instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe. 3. Polityka tucje Instytucje kultury są mało Instytucje powinny Instytucje kultury powinny opracować i Jednostki województwa w rozpoznawalne wśród wykreować bardziej wdrożyć kampanie marketingowe i samorządu zakresie wspierania mieszkańców wyraziste marki, wizerunkowe. Instytucje kultury terytorialnego, i promocji kultury. województwa. Wiele osób tożsamości, poprawić powinny zwracać więcej uwagi na poszczególne nie posiada informacji o wizerunek i zwiększyć informowanie o swojej działalności, publiczne i 155 143
144 profilu, zadaniach i ofercie swoją rozpoznawalność. zwiększać swoją widoczność i niepubliczne instytucji. dostępność w Internecie. instytucje kultury. 4. Polityka Niepełne wykorzystanie Zasadne są: wzmocnienie Modernizacja instytucji w kierunku Jednostki województwa w potencjału lokalnych kompetencji kadr rzystania lepszego wykorzystania nowych samorządu zakresie wspierania instytucji kultury, w zarządzających mediów, technologii informatycznych i terytorialnego, i promocji kultury. szczególności najbardziej instytucjami kultury; telekomunikacyjnych (w szczególności w Podlaski dostępnych wszystkim poprawa i Internetu). Wojewódzki mieszkańcom unowocześnienie oferty; Konserwator województwa bibliotek promocja i wdrażanie orzenionych Realizacja projektów zakorzenionych w Zabytków, publicznych oraz domów, modeli współzarządzania lokalnej historii, związanych z poszczególne ośrodków kultury, klubów, instytucjami z ich miejscowym dziedzictwem i zabytkami publiczne i świetlic i podobnych użytkownikami a przez to oraz ukierunkowanych na niepubliczne instytucji. budowanie kapitału rozwiązywanie konkretnych instytucje społecznego. problemów mieszkańców. kultury. 5. Partycypacja Podlaska oferta kulturalna Diagnozowanie preferencji Prowadzenie cyklicznych badań wśród Samorząd mieszkańców nie jest wystarczająca i i potrzeb odbiorców w użytkowników i nie-użytkowników użytkowników województwa, województwa komplementarna. zakresie oferty kulturalnej „kultury wysokiej”. Publiczne poszczególne podlaskiego w na poziomie lokalnym oraz udostępnianie wyników badań, publiczne i kulturze. poszczególnych instytucji. wykorzystywanie wniosków do niepubliczne ewaluacji i usprawniania programów instytucje lnego rozwoju lokalnego i poszczególnych kultury. instytucji. 6. Partycypacja Odbiorcy mają ograniczony Wzmożona komunikacja i Stworzenie systemu pozwalającego na mieszkańców dostęp do oferty koordynacja prac instytucji odpowiedzialną koordynację Administracja województwa kulturalnej w w kwestii terminów szczególnych kalendarzy imprez poszczególnych samorządowa, podlaskiego w województwie podlas podlaskim organizowanych imprez instytucji. Udostępnienie systemu dla poszczególne kulturze. ze względu na kulturalnych. niepublicznych instytucji kultury. instytucje organizowanie zbyt wielu kultury. imprez w jednym czasie. 156
7. Partycypacja Brak zaspokojenia potrzeb Uzupełnienie oferty Organizowanie nowych typów imprez Instytucje kultury mieszkańców kańców kulturalnych mieszkańców instytucji publicznych i , kulturalnych, zwiększenie liczby oraz instytucje województwa Białegostoku i regionu regionu. niepublicznych o wydarzeń takich jak: festiwale nadzoru. podlaskiego w zdiagnozowane w raporcie teatralne, festyny ludowe, wystawy, wystawy kulturze. deficyty (Podrozdział. 4.3.). pokazy filmowe. 8. Partycypacja Niska powtarzalność wizyt Rozszerzenie oferty Wprowadzanie przynajmniej raz na Instytucje mieszkańców kultury w instytucjach „kultury wydarzeń kulturalnych. wystaw kwartał np. nowych spektakli, wystaw, „kultury województwa wysokiej” wśród typów spotkań cyklicznych. wysokiej”. podlaskiego w użytkowników: zbyt uboga racy Intensyfikacja współpracy z kulturze. oferta, niska rotacja - instytucjami kultury spoza regionu i ich zmienność ramowej oferty oferty, gościnne wizyty. brak zachęt do utrzymywania lojalności wobec instytucji. 9. Partycypacja Zauważa się niskie Stworzenie oferty Stworzenie i realizacja progr rogramów i w Poszczególne mieszkańców uczestnictwo młodzieży w dedykowanej młodzieży, nastawion ich ramach projektów nastawionych na publiczne i województwa „kulturze wysokiej”. działania edukacyjne i poszerzenie oferty dedykowanej niepubliczne podlaskiego w promocyjne, projekty młodzieży. Tworzenie wydarzeń instytucje kulturze. wykorzystujące nowe powiązanych bieżącymi wydarzeniami i kultury, technologie cyfrowe i zainteresowaniami młodzieży Kuratorium współtworzone z nastawionych na Oświaty, użytkownikami. wyrabianie nawyku uczestnictwa w instytucje młodzieży kulturze wśród dzieci i młodzieży. edukacyjne, Modernizacja domów i szkoły wyższe, centrów kultury w Zmiana struktur organizacyjnych instytucje kierunku instytucji kultury, ukierunkowanie na artystyczne, interdyscyplinarnych współzarządzanie przestrzenią przedsiębiorstwa instytucji typu „medialab”. instytucji przez młodzież na wzór z sektorów klubokawiarni, inkubatorów e-biznesu, przedsiębiorczości, centrów produkcji coworkingowych. Jednoczesne oprogramowania, wiązanie tematyki oferty ze sztuką architektury i ych publiczną nowych mediów, sztuką publiczną, wzornictwa, 157 145
146 nowymi przestrzeniami kultury (np. organizacje siedziby instytucji publicznych i pozarządowe. przedsiębiorstw)oraz z innymi praktykami z zakresu „kultury szerokiej”. 10. Partycypacja Marginalizacja udziału w iału Aktywizacja osób starszych Przeprowadzenie dodatkowych badań z Administracja mieszkańców kulturze osób po 60. roku poprzez kształtowanie zakresu uczestnictwa w kulturze osób samorządowa województwa życia – niska znajomość polityk aktywnego starszych z uwzględnieniem podziału wszystkich podlaskiego w wydarzeń i uczestnictwo w starzenia się, solidarności na społeczności miejskie i wiejskie. zności szczebli, kulturze. nich oraz występowanie pokoleń, kształcenia Regionalny zjawiska wykluczenia a ustawicznego. Skonstruowanie i wdrażanie Ośrodek Polityki ograniczającego cyfrowego ograniczające regionalnej strategii, polityki wobec Społecznej, dostęp do informacji o Budowa regionalnego osób starszych i starości oraz Wojewódzki możliwościach modelu „srebrnej programów lokalnych. Ośrodek Animacji uczestnictwa kulturze. gospodarki”. Kultury, Uwzględnienie możliwych korzyści publiczne i gospodarczych z dostosowania niepubliczne infrastruktury do procesu starzenia się instytucje ludności. kultury, instytucje Realizacja projektów edukacyjne, międzypokoleniowych instytucje uwzględniających potrzeby osób szkolnictwa młodych („pokolenia cyfrowego”) oraz wyższego, sektor „pokolenia analogowego” starszych („pokolenia analogowego”). ochrony zdrowia, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe. 11. Bariery Poczucie braku Oddziaływanie na wzrost Stworzenie i realizacja programów Publiczne i uczestnictwa w kompetencji kulturowych: kompetencji kulturowych edukacj wielopoziomowej edukacji niepubliczne kulturze – wymiar nieznajomość reguł mieszkańców wykorzystującej aspekty praktyczne, instytucje kompetencyjny. zachowania, wiedzy na województwa, działania z scenariusze, zadania np. prowadzenie kultury, temat instytucji „kultury zakresu edukacji i animacji zajęć w instytucjach „kultury wysokiej” instytucje wysokiej”. kultury, w tym edukacji muzeum), dotyczących historii (muzeum muzyki edukacyjne, 158
artystycznej i medialnej. ), (t (filharmonia), j. polskiego (teatr), Kuratorium plastyki (galeria sztuki). Oświaty, Wykorzystanie projektów instytucje edukacyjnych do poprawy Nieodpłatne wizyty studyjne w artystyczne, wizerunku i wysokiej” instytucjach „kultury wysokiej”. organizacje rozpoznawalności pozarządowe. poszczególnych instytucji Poprawa współpracy instytucji „kultury kultury. wysokiej” z placówkami edukacyjnymi celem dopasowania ich oferty, doboru Zwiększenie aktywnej roli treści do poziomu rozwoju instytucji oświaty i użytkowników w podziale na wiek oraz szkolnictwa wyższego w do programu kształcenia. sektorze kultury. nie cykl Organizowanie w szkołach cykli spotkań edukacyjnych z uczniami na tematy związane z obszarem działalności poszczególnych instytucji kultury. Budowa wizerunku instytucji „kultury wysokiej” jako miejsc otwartych i dostępnych, przyjaznych, „nie a sztywnych”. Modernizacja w tym , kierunku infrastruktury, w tym stron powszechnianie internetowych. Upowszechnianie informacji co do pożądanych form zachowania, ubioru, dostępności innych atrakcji w pobliżu w odniesieniu do każdego profilu instytucji. Wykorzystanie interaktywnych, nowoczesnych technologii komunikacji użytkownikami: z użytkownikami i nie-użytkownikami: serwisy społecznościowe (np. YouTube, 159 Twitter, Facebook, NK.pl), fora 147
148 dyskusyjne dotyczące poszczególnych tematów. 12. Bariery Brak zainteresowania Oddziaływanie na wzrost Przeprowadzenie kampanii mpanii Jednostki uczestnictwa w udziałem w wydarzeniach zainteresowania informacyjnej o dostępnych samorządu kulturze – „kultury wysokiej”. wydarzeniami. instytucjach kultury i ich ofercie. ofercie terytorialnego, motywacyjno- publiczne i społeczne. Różnicowanie oferty lokalnej w niepubliczne odpowiedzi na preferencje instytucje mieszkańców województwa w oparciu kultury, aportu badania o wyniki Raportu i dodatkowe badania. instytucje nadzoru, Kampania promocyjna oferty instytucji organizacje ” „kultury wysokiej” w miejscach pozarządowe. związanych z kulturą popularną (np. ; galerie handlowe); wykorzystanie do promocji np. przestrzeni wokół Teatru Dramatycznego (park). 13. Bariery Usprawiedliwianie absencji Zachęcanie do Tworzenie warunków włączenia oferty Instytucje uczestnictwa w w wydarzeniach deficytem uwzględnienia aktywności instytucji „kultury wysokiej” do „kultury kulturze – czasu, brakiem osoby kulturowej w codziennym kalendarza działalności pracodawców wysokiej”, motywacyjno- współuczestniczącej w życiu społeczności (np. „kultura wysoka” jako substytut przedsiębiorstwa, społeczne. konsumpcji wydarzeń województwa podlaskiego. dotychczasowych form integracji pracodawcy, kulturalnych. pracowników w firmach, zakładach z organizacje pracy). pozarządowe. Zwalczanie stereotypu korzystania z kultury wysokiej w oparciu o współudział drugiej osoby, np. seanse dla singli, spektakle dla mam, dziadków dziad i babć, , itp. 160
14. Bariery Zbyt małe zasoby Oddziaływanie na zmianę Informacyjna kampania porównawcza Administracja uczestnictwa w finansowe uniemożliwiają postrzegania kosztów ukazująca wartość udziału w samorządowa kulturze – partycypację mieszkańców udziału w „kulturze wydarzeniach kulturalnych np. przez wszystkich ekonomiczne. województwa podlaskiego wysokiej” wobec porównanie ceny typowych produktów szczebli, w wydarzeniach „kultury osiąganych korzyści. konsumpcyjnych, dóbr szybko Regionalny wysokiej”. zbywalnych do ceny biletu w teatrze i Ośrodek Polityki Przełamywanie uzyskiwanych korzyści z udziału w Społecznej, stereotypów dotyczących kulturze. instytucje uczestnictwa w kulturze. „kultury Promocja „kultury iędzyinstytucjonalnego Stworzenie międzyinstytucjonaln wysokiej”, szerokiej”. Promocja roli , systemu rabatowego, np. kupując bilet przedsiębiorstwa, kultury w kształtowaniu do filharmonii otrzymuje się rabat do pracodawcy, kapitału kulturowego, teatru i muzeum. Połączenie systemu z instytucje społecznego i ludzkiego rozwiązaniami istniejącymi w otoczenia mieszkańców instytucjach sportu i rekreacji oraz biznesu. województwa. komercyjnymi programami lojalnościowymi. Uwzględnianie roli kultury i tywności kreatywności w kształtowaniu przedsiębiorczości i innowacyjności przedsiębiorstw w publicznie dostępnych programach szkoleniowych. Utworzenie systemu mikrostypendiów na wydatki związane z udziałem w kulturze wyższej zwłaszcza dla osób z h obszarów pozamiejskich i osób młodych. 161 149
150 15. Bariery Słabsza partycypacja osób z za Promocja instytucji Mobilne formacje instytucji „kultury Administracja uczestnictwa w regionu i obszarów „kultury wysokiej” w wysokiej”, obwoźne cykle spotkań i , samorządowa kulturze – wiejskich w kulturze, niż regionie. wydarzeń kulturalnych. wszystkich terytorialne. mieszkańców stolicy szczebli, województwa podlaskiego. Prowadzenie programów Transmisje i retransmisje wydarzeń Regionalny edukacyjnych ze kulturalnych online przez Internet. Ośrodek Polityki szczególnym Udostępnianie transkrypcji i nagrań z Społecznej, uwzględnieniem obszarów wydarzeń np. spotkań i debat publiczne i pozamiejskich. publicznych. niepubliczne instytucje Akcja „Bilet za bilet” – możliwość kultury. wykupienia zniżkowego lub darmowego biletu autobusowego w kultury zamian za bilet z instytucji kultury. Stworzenie systemu mikrostypendiów dla aktywnych twórców z regionu, powiązanie tego systemu z promocją talentów i budową pozytywnego pozytywn wizerunku instytucji kultury oraz instytucji artystycznych. 16. Znajomość Niska spontaniczna Wyrost aktywności Opracowanie strategii marketingowych Publiczne i instytucji znajomość instytucji marketingowej instytucji poszczególnych instytucji.. niepubliczne kulturalnych. kulturalnych w kultury. instytucje Białymstoku. Wykorzystanie niekonwencjonalnych, niekonwencjonalnych kultury. kreatywnych form dystrybucji h informacji i promocji np. happeningi, flash moby. 17. Dostęp do Przeciętna znajomość Oddziaływanie na wzrost Wykorzystanie różnorodnych kanałów Publiczne i informacji o oferty kulturalnej wśród znajomości oferty dystry i technik komunikacji w dystrybucji niepubliczne wydarzeniach mieszkańców kulturalnej. informacji o ofercie np. wykorzystanie instytucje kulturalnych. województwa podlaskiego blogów internetowych, stosowanie kultury. technik public relations, szerokie udostępnianie informacji prasowych i 162 publikacji, rozsyłanie gadżetów
związanych z wydarzeniem, organizacja anych konkursów tematycznych, prowadzenie prow konsultacji społecznych z użytkownikami i nie-użytkownikami użytkownikami. 18. Znajomość Brak rozpoznawalnych Regularny pomiar ypracowanie Wypracowanie systemu monitoringu Administracja wydarzeń imprez (marek) znajomości wydarzeń efektywności działań promocyjnych. promocyjnych samorządowa kulturalnych w kulturalnych w regionie regionie. kulturalnych w regionie. rowadzenie Prowadzenie regularnych badań wszystkich województwie. Poprawa diagnozy potrzeb diagnostycznych i ewaluacyjnych, szczebli, Pomimo istniejącej reklamy użytkowników wdrażanie rozwiązań z zakresu Wojewódzki mieszkańcy województwa poszczególnych instytucji. współzarządzania instytucjami z ich Ośrodek Animacji podlaskiego są słabo użytkownikami. Kultury, poinformowani o Budowa skuteczniejszych publiczne i przedsięwzięciach strategii marketingowych. sowanie Zastosowanie efektywnych narzędzi niepubliczne kulturalnych. Wzmożenie działań promocji z uwzględnieniem grupy instytucje promocyjnych z docelowej. kultury. uwzględnieniem podziału na grupy docelowe. Zwiększenie nakładów na promocję. rzeprowadzenie Przeprowadzenie badań efektywności Prowadzenie monitoringu wykorzystywania środków na reklamy. efektywności przekazów reklamowych z Przeprowadzenie cyklu szkoleń uwzględnieniem grup zakresu pozyskiwania funduszy na wiekowych oraz obszaru stytucji działalność instytucji kultury. zamieszkania potencjalnych odbiorców. 19. Znajomość Niewielka rola mediów Zwiększenie aktywnej i Projekty współpracy instytucji kultury Jednostki wydarzeń lokalnych i kontaktów opiniotwórczej roli z mediami lokalnymi w zgodzie z samorządu kulturalnych w społecznych w promocji lokalnych mediów oraz koncepcją społecznej terytorialnego, województwie. wydarzeń kulturalnych. odnowa więzi społecznych. odpowiedzialności biznesu i publiczne i u marketingu wspólnej sprawy. niepubliczne instytucje Działania na rzecz budowy kontaktów kultury, 163 151
152 sąsiedzkich i odnowy znajomości. przedsiębiorcy, Wykorzystanie technik animacji kultury pracodawcy, i budowania, aktywizacji społeczności mass media, lokalnych. organizacje pozarządowe. Promocja i wdrażanie koncepcji miejscowości tematycznych. 20. Znajomość Administracja Wzmożona promocja sparcie Wsparcie organizacyjne lokalnych Administracja wydarzeń samorządowa zbyt mało lokalnych przedsięwzięć przedsięwzięć kulturalnych. samorządowa kulturalnych w skupia się na promocji kulturalnych, nie tylko orzystanie Wykorzystanie lokalnych zasobów wszystkich województwie. ęwzięć. lokalnych przedsięwzięć. samych w sobie, ale dziedzictwa i zabytków. szczebli, Podlaski kreowanie poprzez ich Wojewódzki promocję pozytywnego Poprawa kompetencji kadr instytucji z Konserwator wizerunku poszczególnych zakresu promocji turystyki, marketingu Zabytków, miejscowości i terytorialnego i public relations. publiczne i województwa. niepubliczne Zwiększenie nakładów na promocję. instytucje Przeprowadzenie badań efektywności kultury. ków wykorzystywania środków na reklamy. 21. Wizerunek Teatru Wśród widzów Teatru Włączenie widzów Teatru Stworzenie i realizacja programu Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wizerunek Dramatycznego jako włączania widzów Teatru Dramatyczny. tego teatru jest bardzo „ambasadorów Teatru” w Dramatycznego w tworzenie ozytywny. pozytywny. Teatr dla jego kampanii wizerunkowej wyraźnego i pozytywnego wizerunku użytkowników jest skierowanej do nie- teatru poprzez ich działalność w źródłem silnej użytkowników. Internecie, wydarzenia o charakterze identyfikacji, wyrażającej partycypacyjnym, wykorzystującym np. się również w wysokim mechanizmy crowdsourcingu (np. stopniu lojalności wobec stworzenie przestrzeni wirtualnych, w Teatru. których mogliby dostarczać informacji na temat oceny spektakli i innych wydarzeń związanych z teatrem, w których mogliby się dzielić pomysłami związanymi z rozszerzeniem działalności teatru itp.). 164
22. Wizerunek Teatru Widzowie Teatru Umożliwienie obecnym Należy wykorzystać różne źródła Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wykazują widzom pogłębienie przekazu – od Internetu do spotkań z Dramatyczny. potrzebę zwiększania wiedzy na temat teatru, twórcami spektaklów. Udostępnić wiedzy na tematy związane poszczególnych spektakli i więcej informacji związanych ze z wydarzeniami wydarzeń. spektaklem na stronach internetowych, kulturalnymi w newsletterze. odbywającymi się w teatrze. 23. Wizerunek Teatru Wizerunek Teatru Zwiększenie Zintensyfikowanie kampanii kampani Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wśród rozpoznawalności marki wizerunkowej w całym województwie Dramatyczny. mieszkańców Teatru Dramatycznego, podlaskim z wykorzystaniem województwa jest mniej poprawić odpowiednich kanałów informacyjnych wyrazisty i spójny. wizerunek i dostępność (w regionie: prasa lokalna, ogłoszenia, Dominują w nim instytucji. plakaty). W kampanii wizerunkowej negatywne cechy. należy zwrócić szczególną uwagę na historię i długą tradycję funkcjonowania teatru w Białymstoku i nia województwie podlaskim. 24. Ocena działalności infrastruktury Niska ocena infrastruktur Wprowadzenie zmian w Wyeksponować pozytywne elementy Teatr Teatru teatru. infrastrukturze (budynek, budynku teatru, aby mógł on stać się Dramatyczny. Dramatycznego wyposażenie) w kierunku pozytywnym wizualnym elementem przez jego infrastruktury bardziej wizerunku tej instytucji. użytkowników. funkcjonalnej, estetycznej, dostępnej. 25. Ocena działalności Negatywna ocena Wprowadzenie większej Proponując nowe wydarzenia Teatr Teatru zróżnicowania oferty i oferty wydarzeń kulturalne powinno brać się pod uwagę Dramatyczny. Dramatycznego liczby premier. kulturalnych oraz nowego spójność nowej/zmienionej tożsamości przez jego repertuaru. atru marki Teatru Dramatycznego i użytkowników. otwartość różnych grup widzów na różne nowe formy działania Teatru Dramatycznego. Należy szczególnie zwróć uwagę na kategorię wieku odbiorców nowej oferty. Oferta „odważniejsza”, 165 wychodząca poza tradycyjne działanie teatru powinna być kierowana przede wszystkim do najmłodszej widowni (do odstawowym 29 lat). Podstawowym kanałem informacji i budowania więzi z młodym widzem powinien być Internet, w tym 153 portale społecznościowe.
6. ANEKS 1.Scenariusz IDI SCENARIUSZ IDI (In-Depth Interview) Badanie jakościowe z osobami zarządzającymi instytucjami kulturalnymi w regionie Cele - dowiedzenie się jakie są ich spostrzeżenia na temat stanu kultury wysokiej w województwie. Główne obszary badawcze Pytania Spostrzeżenia na temat Czym jest kultura wysoka? kultury wysokiej w Jakie instytucje zalicza się do obszarów działania  województwie kultury wysokiej w województwie podlaskim?  Jaki jest stan kultury wysokiej w województwie podlaskim (ogólnie i na tle ogólnopolskim)?  Czy na postrzeganie kultury wysokiej w województwie podlaskim ma wpływ bliskość  Warszawy i wydarzenia kulturalne, które są tam dostępne (prowincjonalność)? Czy jest jakiś oddźwięk z Polski, zainteresowanie w kwestii jakikolwiek imprez kulturalnych na Podlasiu  (komentarze, zainteresowanie współpracą)? Partycypacja mieszkańców Jaka jest świadomość mieszkańców województwa województwa podlaskiego w podlaskiego na temat kultury wysokiej?  kulturze (w ogóle, wysokiej) Jak wygląda partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze?  Jaki jest poziom partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze wysokiej (niski  vs wysoki)? Co determinuje taki poziom partycypacji w kulturze wysokiej (bariery: społeczne, ekonomiczne,  edukacyjne, kulturowe, administracyjne, mentalne)? Co zachęca obecnych użytkowników do korzystania z oferty instytucji kultury wysokiej?  Do kogo dociera kultura wysoka? Kto jest odbiorcą? Kto jest potencjalną grupą docelową kultury wysokiej?   Promocja kultury wysokiej Jakie działania promocyjne kultury wysokiej są wśród mieszkańców prowadzone w województwie podlaskim?  województwa podlaskiego  Jakie działania promocyjne odnoszą skutek, a jakie nie? 154 Czy istnieje dobry przykład promocji kultury wysokiej, który odniósł sukces?  Kto odpowiada za promocję kultury wysokiej w województwie podlaskim? 
Jaki jest poziom partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze wysokiej (niski  vs wysoki)? Co determinuje taki poziom partycypacji w kulturze wysokiej (bariery: społeczne, ekonomiczne,  edukacyjne, kulturowe, administracyjne, mentalne)? Co zachęca obecnych użytkowników do korzystania z oferty instytucji kultury wysokiej?  Do kogo dociera kultura wysoka? Kto jest odbiorcą? Kto jest potencjalną grupą docelową kultury wysokiej?   Promocja kultury wysokiej Jakie działania promocyjne kultury wysokiej są wśród mieszkańców prowadzone w województwie podlaskim?  województwa podlaskiego  Jakie działania promocyjne odnoszą skutek, a jakie nie? Czy istnieje dobry przykład promocji kultury wysokiej, który odniósł sukces?  Kto odpowiada za promocję kultury wysokiej w województwie podlaskim?  Czy istnieje możliwość podniesienia świadomości wśród mieszkańców województwa podlaskiego na  temat uczestnictwa w kulturze wysokiej? Co mogłoby zachęcić nie-użytkowników do partycypacji w kulturze wysokiej?  Czy można powiedzieć, że z kulturą wysoką trudno jest dotrzeć do mieszkańców województwa podlaskiego?  Co oryginalnego i wartościowego ma do zaproponowania region?  Czy wielokulturowość można w jakikolwiek sposób wykorzystać w promocji regionu, kultury wysokiej?  Czy wielokulturowość jest wartością rzeczywistą, czy mitem w regionie podlaskim?  Czy nie jest prawdą że organizacje pozarządowe robią więcej w sferze popularyzacji kultury wysokiej niż  instytucje państwowe za to odpowiedzialne Polityka województwa w Czy istnieje polityka regionalna w zakresie wspierania zakresie promocji i i promowania kultury wysokiej w województwie  wspierania kultury wysokiej podlaskim? Czy istnieją jakiekolwiek bariery administracyjne blokujące działania mogące wpływać na atrakcyjność  oferty kulturalnej w województwie podlaskim? Czy politycy lokalni mają preferencje we wspieraniu konkretnych przedsięwzięć kulturalnych (imprezy  masowe, dla wąskiego grona odbiorców, wybranych grup)? Jak wygląda współpraca sektora administracyjnego z poszczególnymi ośrodkami kulturalnymi?  155
2. Scenariusz FGI (Scenariusz Focus Group Interview) „Teatr Dramatyczny” Temat RAMOWY Problemy [1] Czas wolny – „Jak Czym jest kategoria „czasu wolnego”? mieszkańcy Jakie wiążą się z nim wzorce indywidualne i społeczne spędzania Białegostoku spędzają czasu wolnego (odpoczynek, spotkania, impreza…)? czas wolny?” Co to jest „wydarzenie kulturalne”? Czy kultura to rozrywka, czy coś więcej? [Czy i w jakim kontekście pojawia się TEATR?] [2] Teatr i jego (1) Kto chodzi do teatru (opis kategorii społecznej), jej motywacji odbiorcy (aspiracji) opis zdarzenia „Idziemy do teatru” (skąd informacja, z kim, jak się ubieramy – rekonstrukcja behawioralna); (2) Kto nie chodzi do teatru i dlaczego („wymówki i usprawiedliwienia”, potoczne teorie, identyfikacja ukrytych barier (lęków), negatywne doświadczenia – stereotypy. [3] Teatr – forma Teatr a inne formy sztuki (działań artystycznych) oraz inne formy przekazu przekazu (kino, książka, TV, Internet) artystycznego Cechy wyróżniające, tematyka, stylistyka i konwencja „teatralności” (zrozumiałość, atrakcyjność, zaangażowanie odbiorcy). Bariery komunikacyjne. [4] Teatr w Miejsce (budynek, fasada, otoczenie) – opisz teatr przestrzeni miasta Teatr a imprezy towarzyszące Misja teatru Czy teatr może być „wizytówką” miasta? “Przyjęcie” (Gra projekcyjna) [1] Kogo należy (warto) zaprosić na przyjęcie (instytucje) [2] Kogo nie należy zaprosić [3] Gdzie ma się odbyć przyjęcie (miejsce, lokal, plener) [4] Wymagania dotyczące stroju zaproszonych gości [5] Muzyka (jakiego artystę warto zaprosić, repertuar) [6] Co podamy do jedzenia (menu) [7] Program artystyczny [8] Prezenty (jakiego typu) [9] Teatr Dramatyczny i instytucje kultury jako osoby (personifikacja) [10] Rozmieszczenie gości (kto przy kim – „topografia biesiadna”) 156
3. Ankieta CATI ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Nr. Ankietera: I__I__I__I__I__I Nr. Respondenta: I__I__I__I__| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kwestionariusz Rekrutacyjny Dzień dobry, nazywam się … Obecnie prowadzimy badanie na temat sposobów spędzania wolnego czasu przez mieszkańców Podlasia. Chciałbym/chciałabym zaprosić Pana/Panią do udziału w projek- cie. Pan/i udział jest niezwykle istotny, gdyż Pana/i numer został wylosowany do reprezentatywnej próby badawczej i odmowa wpłynie negatywnie na jakość gromadzonych danych Pragnę podkreślić, iż zapewniamy całkowitą anonimowość wypowiedzi. Wyniki badania prezentow- ane będą jedynie w formie zbiorczych, statystycznych zestawień, a raport dostępny będzie już w grud- niu w każdej miejskiej bibliotece. Ankieta potrwa kilkanaście minut. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1: Czy zgadza się Pan/i na wywiad? 1: Tak 2: Nie przejdź do pytania nr 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- zakończ wywiad 2: Płeć 1: Kobieta [Ankieter: Zaznacz płeć] 2: Mężczyzna programista sprawdź kwotę ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- programista sprawdź kwotę 3: Ile miał/a Pan/i lat obchodząc ostatnie urodziny: [Ankieter: Wpisz wiek] |________| programista przejść do pytanie nr 6 (kwota zostaje przypisana automatycznie) 9: Odmowa programista przejść do pytanie nr 5 4: Programista zrekoduj wiek do odpowiedniej celki: 1: Poniżej 18 zakończ wywiad 2: 18-29 3: 30-44 programista sprawdź kwotę 4: 45-59 programista sprawdź kwotę 5: 60-74 programista sprawdź kwotę 8: powyżej 74 lat zakończ wywiad programista sprawdź kwotę   157
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5: Proszę Pana/Panią o wskazanie, do którego z wymienionych przeze mnie przedziałów wiekowych mogę Pana/Panią przypisać? Możliwość zaznaczenia tylko jednej odpowiedzi Respondenta. 1: Poniżej 18 zakończ wywiad 2: 18-29 programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 3: 30-44 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 4: 45-59 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 5: 60-74 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 6: powyżej 74 lat zakończ wywiad kowego nie została wyczerpana ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6: Proszę wskazać lokalizację, w której Pan/Pani obecnie mieszka (przebywa)? [Ankieter odczytaj kafeterię, możliwe zaznaczenie tylko jednej odpowiedzi] 1: Białystok programista przejść do pytania nr 7 jeżeli kwota (liczba respondentów dla danej 2: miasto z województwa podlaskiego inne niż Białystok klasy miejscowości) nie została wyczerpana programista przejść do pytania nr 7, jeżeli kwota (liczba respondentów dla danej klasy miejscowości i powiatu) nie została wyczer- 3: wieś z województwa podlaskiego pana programista przejść do pytania nr 7, jeżeli kwota (liczba 5: miasto lub wieś z innego województwa zakończ wywiad respondentów dla danej klasy miejscowości i powiatu) nie została wyczerpana 6: Odmowa odpowiedzi zakończ wywiad 158
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kwestionariusz Główny ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO – MINI U&A 7. Na początku chciał/a/bym zapytać Pana/Panią Ile czasu wolnego ma Pan/i. w ciągu: Poniżej 1-2 2-4 4-6 Powyżej 1 godziny godziny godzin 6 godzin LP godziny Wydarzenie Przeciętnego dnia tygodnia 1 2 3 4 5 Przeciętnego dnia weekendu 1 2 3 4 5 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8. Odczytam teraz listę czynności związanych ze spędzaniem wolnego czasu. Proszę przy każdej z nich powiedzieć czy wykonywał/a ją Pani w ciągu ostatnich 12 miesięcy. 1. Wizyta w teatrze [PROGRAMISTA: możliwość wyboru wielu odpowiedzi] 2. Wizyta w galerii sztuki 3. Wizyta w filharmonii 4. Wizyta w muzeum 5. Wizyta w operze lub operetce 6. Przeczytanie książki dla przyjemności 7. Wizyta w kinie 8. Wizyta na bezpłatnym festynie lub koncercie plenerowym 9. Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w operze/filharmonii) 10. Wizyta na imprezie sportowej lub meczu 11. Uczestnictwo w dyskotece lub zabawie 12. Wizyta w pubie 13. Wizyta w restauracji 14. Wizyta w galerii handlowej 15. Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, słuchanie muzyki 16. Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź muzycznych, prowadzenie blogów 17. Wizyta na grillu 18. Udzielanie się jako członek zespołu amatorskiego, kółka zainteresowań, kółka artystycznego (np. chór, orkiestra, zespół muzyczny, kółko teatralne itp.) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 159
9. Teraz odczytam Panu/Pani czynności związane ze spędzaniem przez Pana/Panią wolnego czasu [PROGRAMISTA: Pojawiają się tu tylko te czynności z pytania nr 8, które wskazał Respondent] na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy. Proszę wskazać, posługując się następującymi możliwościami odpowiedzi: „Raz w roku, Raz na pół roku, Raz na kilka miesięcy, Raz w miesiącu, Raz w tygodniu lub częściej, Nie pamiętam” jak często wykonywał/a Pan/i tą czynność? [Ankieter: możliwość zaznaczenia jednej odpowiedź przy każdej czynności spędzania wolnego czasu] Raz w Nie Raz na pół Raz na kilka Raz w Raz w roku tygodniu lub pamiętam roku miesięcy miesiącu LP Wizyta w teatrze 5 4 3 2 1 9 częściej Czynność Wizyta w galerii sztuki 5 4 3 2 1 9 1 Wizyta w filharmonii 5 4 3 2 1 9 2 Wizyta w muzeum 5 4 3 2 1 9 3 Wizyta w operze lub operetce 5 4 3 2 1 9 4 Przeczytanie książki dla przyjemności 5 4 3 2 1 9 5 Wizyta w kinie 5 4 3 2 1 9 6 Wizyta na bezpłatnym festynie lub 5 4 3 2 1 9 7 koncercie plenerowym 8 Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w 5 4 3 2 1 9 9 operze/filharmonii) Wizyta na imprezie sportowej lub 5 4 3 2 1 9 meczu 10 Uczestnictwo w dyskotece lub 5 4 3 2 1 9 zabawie 11 Wizyta w pubie 5 4 3 2 1 9 Wizyta w restauracji 5 4 3 2 1 9 12 Wizyta w galerii handlowej 5 4 3 2 1 9 13 Oglądanie filmów na Video, DVD, 5 4 3 2 1 9 14 komputerze, słuchanie muzyki 15 Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź muzycznych, 5 4 3 2 1 9 16 prowadzenie blogów Wizyta na grillu 5 4 3 2 1 9 Udzielanie się jako członek zespołu 17 amatorskiego, kółka zainteresowań, 18 kółka artystycznego (np. chór, 5 4 3 2 1 9 orkiestra, zespół muzyczny, kółko teatralne itp.) 160
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10. Z kim najczęściej uczestniczy Pan/i w wydarzeniach kulturalnych? 1. Sam(a) programista przejść do pytania nr 11 [Ankieter: Możliwe wiele odpowiedzi] 2. Z mężem/żoną/partnerem/partnerką programista przejść do pytania nr 11 3. Z rodziną 4. Ze znajomymi/przyjaciółmi programista przejść do pytania nr 11 programista przejść do pytania nr 11 5. Ze współpracownikami programista przejść do pytania nr 11 9. Nie uczestniczę w wydarzeniach kulturalnych programista przejść do pytania nr 12 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11. Co decyduje o tym jak często uczestniczy Pan/i w wydarzeniach kulturalnych? [Programista: Możliwe wiele odpowiedzi] [Ankieter: nie odczytuj stwierdzeń, możliwe wiele odpowiedzi] 1. Atrakcyjność oferty kulturalnej 2. Cena biletu/Sytuacja finansowa 3. Dostęp do informacji o wydarzeniach kulturalnych 4. Ilość czasu wolnego 5. Możliwość zabrania dzieci 6. Odległość wydarzenia| instytucji od mojego miejsca zamieszkania 7. Reklama wydarzenia 8. Zachęta znajomych 9. Zainteresowania 10. Inne jakie…? 161
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12. Jak określił/a by się Pan/Pani jako uczestnik życia kulturalnego? Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3–Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2–Raczej się Pan/i nie zgadza, 1–Zdecydowanie się Pan/i nie zgadza. [Programista: rotacja stwierdzeń] Ani się Zdecydow [Programista: rotacja stwierdzeń] Zdecydow Raczej się Raczej się zgadzam anie się anie się nie LP zgadzam ani nie nie zgadzam zgadzam zgadzam zgadzam Stwierdzenia 1 najbardziej lubię oglądać telewizję - tam jest dość kultury 5 4 3 2 1 2 bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, 5 4 3 2 1 koncerty filharmonii, wystawy, festiwale 3 bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach - wszędzie tam, gdzie można miło i wesoło spędzić 5 4 3 2 1 czas 4 wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych imprezach- sam/a jednak 5 4 3 2 1 rzadko w nich uczestniczę 5 kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak mnie ktoś wyciągnie) 5 4 3 2 1 6 jestem twórcą kultury, tworzę kulturę 5 4 3 2 1 7 przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać muzyki, oglądnąć dobry film 5 4 3 2 1 8 Zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. zabieram dzieci do teatru, czytam im 5 4 3 2 1 regularnie książki) 9 Bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak koncerty zespołów 5 4 3 2 1 10 Bardzo interesują mnie lokalne wydarzenia kulturalne 5 4 3 2 1 11 Mam wielu przyjaciół 5 4 3 2 1 12 Chcę być zawsze na bieżąco, mieć stały dostęp do informacji 5 4 3 2 1 13 Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności 5 4 3 2 1 14 Regularnie czytam gazety i czasopisma 5 4 3 2 1 15 Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych 5 4 3 2 1 16 Spędzam dużo czasu surfując po Internecie 5 4 3 2 1 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13. Czy Pan/i: [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „tak” lub „nie”] LP Tak Nie 1 Działa w organizacji pozarządowej 1 2 2 Działa jako wolontariusz (nieodpłatne działanie na rzecz innych) 1 2 4 Przekazał/a 1% podatku na organizację pożytku publicznego 1 2 5 Brał/a udział w ostatnich wyborach samorządowych 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14. Czy korzysta Pan/i. w swoim miejscu zamieszkania: [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „tak” lub „nie”] 162
LP Tak Nie 1 Z biblioteki publicznej 1 2 Z oferty lokalnego domu kultury, ośrodka kultury, świetlicy, klubu 2 1 2 osiedlowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ZNAJOMOŚĆ I OCENA OFERTY KULTURALNEJ 15. Na ile dobrze zna Pan/i ofertę kulturalną swojego miejsca zamieszkania? [Programista: jedna odpowiedź] 4. Bardzo dobrze [Ankieter: Odczytaj kafeterię] 3. Dobrze programista przejść do pytania nr 16 programista przejść do pytania nr 16 2. Przeciętnie programista przejść do pytania nr 16 1. Bardzo słabo programista przejść do pytania nr 18 [Ankieter: nie czytamy tych odpowiedzi,, zaznaczyć w sytuacji wyraźnego niezdecydowania 9. Nie znam w ogóle programista przejść do pytania nr 18 Respondenta] 99: moja miejscowość nie posiada oferty kulturalnej programista przejść do pytania nr 18 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16. Jak ogólnie ocenił/a/by Pan/i ofertę kulturalną Pana/i miejsca zamieszkania? [Programista: Jedna odpowiedź] 5. Bardzo dobrze [Ankieter: Odczytaj kafeterię] 4. Dobrze 3. Ani dobrze, ani źle 2. Przeciętnie 1. Bardzo słabo ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17. Skąd czerpie Pan/i wiedzę na temat organizowanych imprez kulturalnych? [PROGRAMISTA: Możliwe wiele odpowiedzi] 1. Z Telewizji [Ankieter: nie odczytuj, zaznaczaj wymienione odpowiedzi] 2. Z Radia 3. Z Gazet 4. Z prasy lokalnej 5. Z Informatora Kulturalnego 6. Z Internetu 7. Od znajomych 8. Od rodziny 9. Na uczelni/miejsce pracy 163
10. Z afisza, plakatu, bilboardów na ulicy 11. Z portali społecznościowych (np. Facebook, NK) 12. Inne jakie…? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BARIERY UCZESTNICTWA 18. Z którymi opiniami na temat korzystania kultury by się Pan/Pani zgodził/a? Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3 – Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2 – Raczej się Pan/i nie zgadza, 1 – Zdecydow- anie się Pan/i nie zgadza. [Programista: rotacja stwierdzeń] Zdecydowa Ani się Zdecydowa Raczej się Raczej się nie się zgadza ani nie się nie zgadza nie zgadza LP zgadza nie zgadza zgadza 1 korzystania z kultury trzeba się nauczyć 5 4 3 2 1 2 teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych - przeciętny człowiek tego nie 5 4 3 2 1 potrzebuje 3 uczestnictwo w kulturze to snobizm 5 4 3 2 1 4 kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą – bez tego mogę się obejść 5 4 3 2 1 5 kultura to nie tylko chodzenie do teatru, muzeów, opery. To także występy zespołów 5 4 3 2 1 ludowych, rockowych itp. 6 uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać 5 4 3 2 1 7 Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby uczestniczyć w kulturze 5 4 3 2 1 8 Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje mnie 5 4 3 2 1 9 Ludzie nie mają z kim pójść, a samym im się nie chce 5 4 3 2 1 10 Łatwo się dowiedzieć jakie są lokalne wydarzenia kulturalne 5 4 3 2 1 11 Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach 5 4 3 2 1 12 Często udaję się do innego miasta aby wziąć udział w interesującym mnie wydarzeniu 5 4 3 2 1 kulturalnym ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ANALIZA PREFERENCJI I POTRZEB KULTURALNYCH 19. W jakich wydarzeniach kulturalnych chętnie by Pan/Pani uczestniczył/? [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „chętnie” lub „nie uczestniczył/a/bym”] 164
LP chętnie Nie uczestniczył/a/ bym 1 wystawy 1 2 2 koncerty zespołów 1 2 muzycznych 3 koncerty w filharmonii 1 2 4 Festyny ludowe, jarmarki 1 2 5 festiwale filmowe 1 2 6 przedstawienia teatralne 1 2 7 widowiska kabaretowe 1 2 10 opera, operetka 1 2 11 koncerty uznanych gwiazd 1 2 12 seans w kinie 1 2 13 festiwale teatralne 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20. Odczytam ponownie listę wydarzeń kulturalnych. Proszę powiedzieć czy Pana/i zdaniem jest ich w lokalnej ofercie za dużo, za mało, w sam raz czy nie ma w ogóle? LP Za dużo W sam raz Za mało Nie ma w Nie wiem ogóle 1 wystawy 3 2 1 4 9 2 koncerty zespołów 3 2 1 4 9 muzycznych 4 koncerty w filharmonii 3 2 1 4 9 5 Festyny ludowe, jarmarki 3 2 1 4 9 6 festiwale filmowe 3 2 1 4 9 7 przedstawienia teatralne 3 2 1 4 9 10 widowiska kabaretowe 3 2 1 4 9 11 opera, operetka 3 2 1 4 9 12 koncerty uznanych gwiazd 3 2 1 4 9 13 seans w kinie 3 2 1 4 9 14 festiwale teatralne 3 2 1 4 9 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21. Jakie trzy najważniejsze imprezy kulturalne odbywające się w naszym województwie mógłby/ mogłaby Pan/Pani wymienić z nazwy? [Ankieter zaznacz odpowiedzi zgodnie z kolejnością wymieniania przez Respondenta, dopytaj jakie jeszcze] [Programista: możliwość zaznaczenia maksymalnie 3 odpowiedzi, kolumny odp. 21_1, odp. 21_2 i odp. 21_3 kody do rankingu] 165
LP Odp. Odp. Odp. 21.3_1 21.3_2 21.3_3 1 Białystok Pozytywne Wibracje Festival 1 1 1 2 Dni Kultury Kresowej 2 2 2 3 Dni Sztuki Współczesnej 3 3 3 4 Festiwal Kultury Żydowskiej Zachor – Kolor i Dźwięk 4 4 4 5 Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza 5 5 5 6 Festiwal Piosenki Żeglarskiej "Kopyść" 6 6 6 7 Jarmark na świętego Jana 7 7 7 8 Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia 8 8 8 9 Jesień z Bluesem 9 9 9 10 Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 10 10 10 w Supraślu 11 Międzynarodowy Festiwal Filmów 11 11 11 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 12 Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 12 12 12 Cerkiewnej 13 Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich LALKA- 13 13 13 NIE-LALKA 14 Międzynarodowy Przegląd Inicjatyw Teatralnych 14 14 14 Białysztuk 15 Międzynarodowy Festiwal Teatralny Wertep 15 15 15 16 Noc Muzeów 16 16 16 17 Podlaska Oktawa Kultur Międzynarodowy Festiwal 17 17 17 Muzyki, Sztuki i Folkloru 18 Up to Date Festival 18 18 18 19 Dni miasta Białegostoku 19 19 19 20 Inne jakie? 20 20 20 21 Inne jakie? 21 21 21 22 Inne jakie? 22 22 22 23 Nie znam żadnych imprez 23 23 23 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22. Czy uczestniczył/a Pan/i kiedykolwiek w tej imprezie? [PROGRAMISTA: Możliwe wiele odpowiedzi, odpowiedzi „1” lub „0” w kolumnach o nazwie TAK lub NIE=kody] [ANKIETER: Odczytaj odpowiedź, zaznacz „tak” lub „nie” i dopytaj jakie jeszcze?] 166
LP Tak Nie 1 Białystok Pozytywne Wibracje Festival 1 0 2 Dni Kultury Kresowej 1 0 3 Dni Sztuki Współczesnej 1 0 4 Festiwal Kultury Żydowskiej Zachor – Kolor i Dźwięk 1 0 5 Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza 1 0 6 Festiwal Piosenki Żeglarskiej "Kopyść" 1 0 7 Jarmark na świętego Jana 1 0 8 Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia 1 0 9 Jesień z Bluesem 1 0 10 Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 1 0 w Supraślu 11 Międzynarodowy Festiwal Filmów 1 0 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 12 Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 1 0 Cerkiewnej 13 Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich LALKA- 1 0 NIE-LALKA 14 Międzynarodowy Przegląd Inicjatyw Teatralnych 1 0 Białysztuk 15 Międzynarodowy Festiwal Teatralny Wertep 1 0 16 Noc Muzeów 1 0 17 Podlaska Oktawa Kultur Międzynarodowy Festiwal 1 0 Muzyki, Sztuki i Folkloru 18 Up to Date Festival 1 0 19 Dni miasta Białegostoku 1 0 20 Inne jakie? 1 0 21 Inne jakie? 1 0 22 Inne jakie? 1 0 23 Nie znam żadnych imprez ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI KULTURALNYCH W BIAŁYMSTOKU 23. Proszę powiedzieć jakie instytucje kulturalne w Białymstoku zna Pan/i choćby ze słyszenia? [ANKIETER: nie czytać odpowiedzi, zanotować dokładnie odpowiedź Respondenta, dopytać] [Programista: kolumna 1 (TOP OF MIND) odpowiedź wskazana przez Respondenta jako pierwsza, kolumna 2 (SPONT.) kolejna odpowiedź/odpowiedzi wskazane przez Respondenta w tym pytaniu] 167
LP 1 (TOP OF 2 (SPONT) MIND) 1 Białostocki Ośrodek Kultury 1 1 2 Centrum im. Ludwika Zamenhofa 2 2 3 Dom Kultury "Śródmieście" 3 3 4 Galeria Arsenał 4 4 5 Galeria im. Ślendzińskich 5 5 6 Książnica Podlaska im. Łukasza 6 6 Górnickiego w Białymstoku 7 Muzeum Podlaskie w Białymstoku 7 7 „Ratusz” 8 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 8 8 9 Muzeum Wojska w Białymstoku 9 9 10 Opera i Filharmonia Podlaska 10 10 11 (Białostocki ) Teatr Lalek 11 11 12 Tatr Dramatyczny im. Aleksandra 12 12 Węgierki 13 Teatr TrzyRzecze 13 13 24. Czy zna Pan/i następujące instytucje kulturalne [PROGRAMISTA: pojawia się listach instytucji niewymienionych przez respondenta w ko- lumnach pytania 23, tj. 1 (TOP OF MIND) 2 (SPONT)] [Ankieter: przeczytać listę i zaznaczyć te instytucje, które Respondent zna] 1. Białostocki Ośrodek Kultury 2. Centrum im. Ludwika Zamenhofa 3. Dom Kultury “Śródmieście” 4. Galeria Arsenał 5. Galeria im. Ślendzińskich 6. Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku 7. Muzeum Podlaskie w Białymstoku „Ratusz” 8. Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 9. Muzeum Wojska w Białymstoku 10. Opera i Filharmonia Podlaska 11. (Białostocki) Teatr Lalek 12. Tatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki 13. Teatr TrzyRzecze -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   25. Którą z wymienionych instytucji odwiedza Pan/i regularnie przynajmniej raz na pół roku? [PROGRAMISTA: Zapytaj tylko o instytucje wymienione przez Respondenta w pytaniach 23 i 24] 1. Białostocki Ośrodek Kultury 2. Centrum im. Ludwika Zamenhofa 3. Dom Kultury “Śródmieście” 4. Galeria Arsenał 5. Galeria im. Ślendzińskich 168
6. Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku 7. Muzeum Podlaskie w Białymstoku „Ratusz” 8. Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 9. Muzeum Wojska w Białymstoku 10. Opera i Filharmonia Podlaska 11. (Białostocki) Teatr Lalek 12. Tatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki 13. Teatr TrzyRzecze ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- [PROGRAMISTA: Zadaj jedynie tym, którzy w pytaniu nr 24 wskazali 12- Teatr Dramatyczny im. 26. Odczytam teraz opinie innych osób o Teatrze Dramatycznym im. Aleksandra Węgierki. Posługując Aleksandra Węgierki] się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3 – Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2 – Raczej się Pan/i nie zgadza, 1 – Zdecydowanie się Pan/i nie zgadza, proszę powiedzieć na ile się Pan/i zgadza z tymi opiniami. Nawet jeśli nie korzysta Pan/i z tej instytucji proszę powiedzieć jakie są Pan(i) skojarzenia Ani się Zdecydow Trudno L Zdecydow Raczej się Stwierdzenia anie się Raczej się zgadzam nie anie się powiedzie P zgadzam zgadzam ani nie zgadzam zgadzam nie zgadzam ć/Nie wiem 1 Teatr, o którym mam dobre zdanie 5 4 3 2 1 9 2 Teatr, któremu mogę zaufać 5 4 3 2 1 9 3 Teatr, dzięki któremu codzienne życie 5 4 3 2 1 9 zmienia się na lepsze 4 Teatr, który zawsze jako pierwszy 5 4 3 2 1 9 wychodzi z nowymi pomysłami 5 Teatr znany z wysokiej jakości 5 4 3 2 1 9 przedstawień 6 Wspiera ważne i potrzebne akcje dla 5 4 3 2 1 9 społeczności lokalnej 7 Teatr, dzięki któremu częściej korzystam 5 4 3 2 1 9 z kultury 8 Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, 5 4 3 2 1 9 nie tylko spektakle 9 Teatr, który nie zmienia się zbytnio 5 4 3 2 1 9 1 Teatr, który uwielbiam 5 4 3 2 1 9 0 1 Teatr najlepszy w regionie 5 4 3 2 1 9 1 1 To lider wśród instytucji kulturalnych w 5 4 3 2 1 9 2 Białymstoku 1 Teatr na który jestem skazany(a) z braku 5 4 3 2 1 9 3 alternatywy w mieście 1 Teatr, w którym wypada bywać 5 4 3 2 1 9 4 1 Uczęszcza do niego wiele osób, które 5 4 3 2 1 9 5 znam 169
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- DEMOGRAFIA 28. Jakie jest Pana/Pani sytuacja zawodowa 1: ma stałą pracę [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 2: pracuje dorywczo w niepełnym wymiarze godzin/praca na umowę zlecenie/o dzieło 3: jest emerytem, rencistą 4: uczy się, studiuje 5: nie pracuje - bezrobotny 6: nie pracuje - zajmuje się domem 7: nie pracuje - urlop wychowawczy 8: nie pracuje z innych powodów ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 29. Jakie jest Pana/Pani wykształcenie? 1:niepełne podstawowe [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 2:podstawowe 3:zasadnicze zawodowe 4:niepełne średnie 5:średnie zawodowe 6:średnie ogólnokształcące 7:pomaturalne 8:niepełne wyższe 9:wyższe ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 30. Jak określił/a/by Pan/i sytuację swojego gospodarstwa domowego? Proszę wybrać najlepiej pasującą odpowiedź [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 1. Żyjemy bardzo biednie – nie starcza nawet na podstawowe potrzeby 2. Żyjemy skromnie – musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 3. Żyjemy średnio – starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy 4. Żyjemy dobrze – starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania 5. Żyjemy bardzo dobrze – można pozwolić sobie na pewien luksus 6. Odmowa odpowiedzi/nie wiem ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 31. Z ilu osób łącznie, wliczając Pana/Panią składa się Pana/i gospodarstwo domowe ? |______| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dziękuję za udział w ankiecie, to były już wszystkie moje pytania! 170
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4. Ankieta CAWI i PAPI Nr. Ankiety: I__I__I__I__| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- INSTYTUCJE KULTURY W1. Poniżej znajdują się pewne stwierdzenia. Proszę, aby zaznaczył(a) Pan(i), z którą instytucją kulturalną się Panu(i) kojarzą. Proszę pamiętać, że może Pan(i) zaznaczyć więcej niż jedną instytucję, bądź zaznaczać „nie wiem”, o ile stwierdzenie nie pasuje do żadnej z nich. Poniżej zamieszczony jest przykład: Opera i Biało- Centrum Muzeum Czynności Nie Teatr Białostocki INSTYTUCJE LP wie Filharmo Dramatycz stocki Galeria im. L. Podlaskie Ośrodek Muzeum m nia ny Teatr Arsenał Zamenhof (Ratusz) Kultury Wojska Podlaska Podl Lalek a Przykład: Organizuje 0 koncerty □ □ □ □ □ □ □ □ □ 1 Nowoczesna 2 Wizytówka miasta □ □ □ □ □ □ □ □ □ 3 Dla ludzi z klasą □ □ □ □ □ □ □ □ □ 4 Staroświecka □ □ □ □ □ □ □ □ □ 5 Za droga □ □ □ □ □ □ □ □ □ 6 Zbyt elitarna □ □ □ □ □ □ □ □ □ 7 Nie pozwala się nudzić □ □ □ □ □ □ □ □ □ 8 Snobistyczna □ □ □ □ □ □ □ □ □ 9 Nie wiadomo dla kogo □ □ □ □ □ □ □ □ □ Z niewykorzystanym □ □ □ □ □ □ □ □ □ 10 potencjałem □ □ □ □ □ □ □ □ □ 11 Nudna 12 Warta polecenia □ □ □ □ □ □ □ □ □ Miejsce, w którym wypada □ □ □ □ □ □ □ □ □ 13 bywać Gdyby przestała działać, □ □ □ □ □ □ □ □ □ 14 trudno byłoby ją zastąpić To instytucja dla ludzi takich □ □ □ □ □ □ □ □ □ 15 jak ja □ □ □ □ □ □ □ □ □ 16 Odpowiada moim potrzebom 17 Niewiele o niej wiem □ □ □ □ □ □ □ □ □ 18 Modna □ □ □ □ □ □ □ □ □ Warta zapłacenia wyższej □ □ □ □ □ □ □ □ □ 19 ceny □ □ □ □ □ □ □ □ □ 20 Warto tam się pokazywać □ □ □ □ □ □ □ □ □ 171
W2. Poniżej znajduje się lista wypowiedzi innych osób o TEATRZE DRAMATYCZNYM im. A. Węgierki. W przypadku każdego stwierdzenia proszę zaznaczyć na ile zgadza się Pan(i) bądź nie zgadza z każdą z nich. Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą Prosimy o zaznaczenie TYLKO JEDNEJ odpow- iedzi w każdym wierszu Zdecydowan Raczej się Ani się Raczej się Zdecydowan LP Stwierdzenia ie się zgadzam zgadzam ani nie zgadzam ie się nie zgadzam nie zgadzam zgadzam 1 Teatr, o którym mam dobre zdanie □ □ □ □ □ 2 Teatr, któremu mogę zaufać □ □ □ □ □ 3 Teatr, dzięki któremu codzienne życie zmienia się na lepsze Teatr, który zawsze jako pierwszy wychodzi z nowymi □ □ □ □ □ 4 pomysłami □ □ □ □ □ 5 Teatr znany z wysokiej jakości przedstawień □ □ □ □ □ 6 Wspiera ważne i potrzebne akcje dla społeczności lokalnej □ □ □ □ □ 7 Teatr, dzięki któremu częściej korzystam z kultury □ □ □ □ □ 8 Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, nie tylko spektakle □ □ □ □ □ 9 Teatr, który nie zmienia się zbytnio □ □ □ □ □ 10 Teatr, który uwielbiam □ □ □ □ □ 11 Teatr najlepszy w regionie □ □ □ □ □ 12 To lider wśród instytucji kulturalnych w Białymstoku Teatr na który jestem skazany(a) z braku alternatywy w □ □ □ □ □ 13 mieście □ □ □ □ □ 14 Uczęszcza do niego wiele osób, które znam □ □ □ □ □ P1. Jak często bywał(a) Pan(i) w wymienionych instytucjach w trakcie ostatnich 12 miesięcy? SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO W poniższej tabeli proszę zakreślić jedną odpowiedź w wierszu. (Jak na zaprezentowanym w pierwszym wierszu tabeli przykładzie) L Miejsce P1- CZĘSTOTLIWOŚĆ P raz w raz na pół raz na kilka raz w wcale raz w roku tygodniu i 0 roku miesięcy miesiącu częściej 1 Teatr Dramatyczny Przykład: Teatr Wielki □ □ □ □ □ □ 2 Białostocki Teatr Lalek □ □ □ □ □ □ 3 Teatr TrzyRzecze □ □ □ □ □ □ Teatr w innym mieście (poza □ □ □ □ □ □ 4 Białymstokiem) □ □ □ □ □ □ 5 Opera i Filharmonia Podlaska Białostocki Ośrodek Kultury (Kino □ □ □ □ □ □ 6 Forum) □ □ □ □ □ □ 7 Centrum im. L. Zamenhofa 8 Galeria Arsenał □ □ □ □ □ □ 9 Galeria im. Ślendzińskich □ □ □ □ □ □ Muzeum Podlaskie w Białymstoku □ □ □ □ □ □ 10 (Ratusz) □ □ □ □ □ □ 11 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 12 Muzeum Wojska w Białymstoku □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ 172
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- P2. Poniżej znajduje się lista czynności związanych ze spędzaniem wolnego czasu. W każdym wierszu tabeli proszę zaznaczyć znakiem jak często wykonywał(a) ją Pan(i) w trakcie ostatnich 12 miesięcy? L Czynności P2 – CZĘSTOTLIWOŚĆ P raz w raz w raz na pół raz na kilka raz w wcale tygodniu i 5 Przeczytanie książki dla przyjemności roku roku miesięcy miesiącu częściej 6 Wizyta w kinie □ □ □ □ □ □ 7 Wizyta na bezpłatnym festynie lub koncercie □ □ □ □ □ □ plenerowym 8 Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w □ □ □ □ □ □ operze/filharmonii) 9 Wizyta na imprezie sportowej lub meczu □ □ □ □ □ □ 1 Uczestnictwo w dyskotece lub zabawie □ □ □ □ □ □ 0 1 Wizyta w pubie □ □ □ □ □ □ 1 1 Wizyta w restauracji □ □ □ □ □ □ 2 1 Wizyta w galerii handlowej □ □ □ □ □ □ 3 1 Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, □ □ □ □ □ □ 4 słuchanie muzyki 1 Umieszczanie w Internecie własnych treści □ □ □ □ □ □ 5 filmowych bądź muzycznych, prowadzenie blogów □ □ □ □ □ □ 1 Wizyta na grillu 6 1 Udzielanie się jako członek zespołu □ □ □ □ □ □ 7 amatorskiego, kółka zainteresowań, kółka artystycznego □ □ □ □ □ □ D1. Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty działalności, jak OGÓLNIE OCENIA Pan(i) Teatr Dramatyc- OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU zny? Proszę zaznaczyć cyfrę, który najlepiej opisuje Pana/i opinię Niedostatecznie 1 2 3 4 5 6 Celująco ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D2. Jakiego rodzaju spektakle ogląda Pan/i najchętniej? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź] 1. Dramat klasyczny 2. Dramat współczesny 3. Komedie 4. Musicale 5. Awangarda 6. Spektakle dla dzieci 173
7. Spektakle dla dorosłych 8. Spektakle kabaretowe 9. Spektakle ze sceny impresaryjnej (spektakle gościnne) 10. Inne (jakie?)………………… ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D3. Jakimi kryteriami/czynnikami kieruje się Pani/Pan przy wyborze spektaklu? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź] 1. autorem 2. reżyserem 3. obsadą 4. tematyką 5. rodzajem spektaklu 6. czy mam z kim pójść 7. godziną, w której odbywa się spektakl 8. ceną biletu 9. recenzją w mediach 10. opisem w repertuarze 11. reklamą 12. opinią znajomych 13. innym kryterium, jakim ……………………………………………….. 14. żadnym z powyższych   ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 174
D4. Proszę o ocenę poszczególnych aspektów działalności Teatru Dramatycznego. Jak ocenia Pan(i): (Proszę ocenić każdego aspekt wpisując wartość od 1 do 6, gdzie 6 oznacza ocenę celującą, a 1 ocenę niedostateczną). Bardzo Dostateczni Niedostate- Nie Celująco Dobrze Miernie Dobrze e cznie wiem (6) (4) (2) (5) (3) (1) 1 Różnorodność oferty Repertuar 2 Atrakcyjność spektakli własnych □ □ □ □ □ □ □ 3 Atrakcyjność spektakli gościnnych □ □ □ □ □ □ □ 4 Ilość premier w roku □ □ □ □ □ □ □ Dogodność terminów i godzin □ □ □ □ □ □ □ 5 spektakli □ □ □ □ □ □ □ 6 Ceny biletów – spektakle własne Bilety 7 Ceny biletów – spektakle gościnne □ □ □ □ □ □ □ Łatwość rezerwacji/zakupu biletu na □ □ □ □ □ □ □ 8 wybrany spektakl □ □ □ □ □ □ □ 9 Godziny otwarcia kas biletowych □ □ □ □ □ □ □ 10 Gra aktorska – aktorzy miejscowi Gra aktorska 11 Gra aktorska – aktorzy gościnni □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ 12 Dostępność informacji przez telefon Obsługa 13 Obsługa w kasie □ □ □ □ □ □ □ 14 Obsługa w szatni □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ Materiały informacyjne (broszury, 15 Infrastruktura ulotki) □ □ □ □ □ □ □ 16 Strona internetowa 17 Newsletter □ □ □ □ □ □ □ 18 Wygląd wnętrza □ □ □ □ □ □ □ 19 Komfort foteli na widowni □ □ □ □ □ □ □ 20 Jakość bufetu/kawiarni □ □ □ □ □ □ □ Dostosowanie budynku do osób □ □ □ □ □ □ □ 21 niepełnosprawnych/starszych □ □ □ □ □ □ □ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 175
D5. Proszę OGÓLNIE ocenić tylko te spektakle, które Pan(i) widział(a) w Teatrze Dramatycznym. Do oceny proszę posłużyć się następującą skalą: 1. Bardzo słaby; 2. Słaby; 3. Średni; 4. Dobry; 5. Bardzo Dobry. D5. Ocena spektaklu LP Nazwa Spektaklu 1 5 2 3 4 bardzo bardzo 1 2 3 4 5 słaby średni dobry słaby dobry Beniowski Np Przykład: Zemsta 2 Co widział kamerdyner 1 2 3 4 5 1 3 Czarnobylska modlitwa 1 2 3 4 5 4 Ferdydurke 1 2 3 4 5 5 Jasełka 1 2 3 4 5 6 Latający Cyrk Monty Pythona 1 2 3 4 5 7 Ożenek 1 2 3 4 5 8 Pinokio 1 2 3 4 5 9 Pippi Pończoszanka 1 2 3 4 5 10 Polowanie na łosia 1 2 3 4 5 11 Przyjazne dusze 1 2 3 4 5 12 Samotny zachód 1 2 3 4 5 13 Stworzenia sceniczne 1 2 3 4 5 14 Szalone nożyczki 1 2 3 4 5 15 Trzy razy łóżko 1 2 3 4 5 16 Wyspy GUŁag 1 2 3 4 5 17 Z życia mrówek 1 2 3 4 5 18 Zakłócenia w eterze 1 2 3 4 5 19 Zapiski oficera Armii Czerwonej 1 2 3 4 5 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D6. Które z poniższych imprez/wydarzeń pasują Pana(i) zdaniem do marki Teatr Dramatyczny i mogłyby być zorganizowane przez Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź]] 1. Widowiska kabaretowe 2. Imprezy tematyczne np. targi 3. Debaty publiczne 4. Salon gier planszowych 5. Widowiska folklorystyczne 6. „Przedszkole przyteatralne”.Opieka nad dzieckiem (gry i zabawy) podczas spektaklu dla rodziców 7. wydarzenia specjalne/okazjonalne (np. dzień otwarty, np. sylwester) 8. Wydarzenia edukacyjne (np. warsztaty, konkursy, lekcje pokazowe) 9. koncerty 10. warsztaty teatralne dla dorosłych 11. festiwale amatorskie 12. festiwale teatralne (nie amatorskie) 13. przedstawienia teatrów offowych/alternatywnych 14. spotkania z twórcami przed lub po spektaklu 176
15. zwiedzanie Teatru po spektaklu 16. Festiwale filmowe 17. Spotkania autorskie, wieczorki literackie 18. Wydarzenia w otwartej przestrzeni (na placu i w parku) 19. Czytania performatywne (czytania aktorów z tekstem, gdzie potem odbywa dyskusja z reżyserem, autorem tekstu) 20. ŻADNE Z POWYŻSZYCH ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D7. Jaką kwotę jest Pan/i w stanie przeznaczyć jednorazowo na zakup biletu do Teatru? [Jedna odpowiedź] |__________|zł za osobę ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D8. Jak Pan/i ocenia odpowiedniość ceny biletu w stosunku do jakości spektakli w Teatrze Dramatycz- nym? [Jedna odpowiedź] 1. Cena jest za niska 2. Cena jest właściwa 3. Cena jest za wysoka ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D9. Ile średnio miesięcznie wynoszą wydatki związane z kulturą w Pan(i) gospodarstwie domowym? [Jedna odpowiedź] |__________|zł ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D10. Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: [Jedna odpowiedź] 1. Byłaby to niewielka strata 2. Byłoby mi to obojętne 3. Byłaby to wielka strata ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D11. Gdyby Teatr Dramatyczny przestał działać i zniknął z Białegostoku, która instytucja z poniżej listy zastąpiłaby Panu/Pani jego brak? [Jedna odpowiedź] 1. Żadna, jest on niezastąpiony 2. Białostocki Teatr Lalek 3. Teatr TrzyRzecze 4. Teatr Arkadia 5. Teatr Wierszalin 6. Opera i Filharmonia Podlaska 7. Teatr z innego miasta, jakiego ………………………….? 8. Inna instytucja jaka…………………………………………..? 9. Żadna z powyższych instytucji 177
METRYCZKA M1. Płeć :1. Kobieta 2. Mężczyzna ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M2. Wiek: |__________| (Proszę wpisać wiek) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M3. Jakie jest Pana/Pani wykształcenie? [Jedna odpowiedź] 1. Niepełne podstawowe 2. Podstawowe 3. Zasadnicze zawodowe 4. Niepełne średnie 5. Średnie zawodowe 6. Średnie ogólnokształcące 7. Pomaturalne 8. Niepełne wyższe 9. Wyższe ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M4. Jakie jest Pana/Pani sytuacja zawodowa [Jedna odpowiedź] 1. Mam stałą pracę 2. Pracuje dorywczo w niepełnym wymiarze godzin/praca na umowę zlecenie/o dzieło 3. Jestem emerytem, rencistą 4. Uczę się, studiuje 5. Nie pracuje – bezrobotny 6. Nie pracuje - zajmuje się domem 7. Nie pracuje - urlop wychowawczy 8. Nie pracuje z innych powodów ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M5. Proszę określić ogólnie sytuację swojego gospodarstwa domowego [Jedna odpowiedź] 1. Nie wystarcza nawet na najpilniejsze potrzeby 2. Trzeba odmawiać sobie wielu rzeczy, aby wystarczyło na życie 3. Na co dzień wystarcza, nie wystarcza na większe wydatki 4. Wystarcza na wszystkie wydatki, a część możemy/mogę odłożyć 5. Jesteśmy zamożni, możemy sobie pozwolić na pewien luksus ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M6. Miejsce stałego zamieszkania. [Jedna odpowiedź] 1. Białystok 178
2. Inna miejscowość: 2_1. Wieś 2_2. Miasto do 30 tys. 2_3. Miasto 31-100 tys. 2_4. Miasto 101-200 tys. Oddalona od Białegostoku: 2_5. do 10 km 2_6. od 11 do 20 km 2_7. od 21 do 50 km 2_8. powyżej 50 km Dziękujemy za czas poświęcony na wypełnienie ankiety oraz wiedzę i spostrzeżenia, którymi zechcieli się Państwo z nami podzielić. 179
5. Spis wykresów Wykres 1. Uczestnik życia kulturalnego. ............................................................................................................... 54 Wykres 2. Segmentacja użytkowników kultury ................................................................................................. 59 Wykres 3. Korzystanie z kultury............................................................................................................................... 60 Wykres 4. Segmentacja użytkowników kultury a kapitał instytucjonalny ............................................. 64 Wykres 5. Kapitał kulturowy (wskaźniki indywidualne dla uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) ................................................................................................................................................................................................ 65 Wykres 6. Segmentacja użytkowników kultury a zróżnicowanie kapitał społecznego i kulturowego ...................................................................................................................................................................... 66 Wykres 7. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych ...................................................................................................................................................................... 67 Wykres 8. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego............................................................................................................. 69 Wykres 9. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy........................................................ 75 Wykres 10. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy ................................. 80 Wykres 11. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy - jedynie osoby deklarujące wykonanie danej czynności raz w roku bądź częściej ............................................................ 81 Wykres 12. Bariery kompetencyjne partycypacji w kulturze ...................................................................... 85 Wykres 13. Bariery motywacyjne i społeczne partycypacji w kulturze .................................................. 86 Wykres 14. Bariery ekonomiczne i terytorialne partycypacji w kulturze .............................................. 87 Wykres 15. Znajomość oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania .......................................................... 93 Wykres 16. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania.................................................................... 94 Wykres 17. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać ........................................................................................................................................................................... 95 Wykres 18. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach .............................................................................................................................................................................. 96 Wykres 19. Źródła informacji o imprezach kulturalnych .............................................................................. 97 Wykres 20. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych ............................ 98 Wykres 21. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych............ 99 Wykres 22. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego..................................................................................................................................................................... 103 Wykres 23. Regularne odwiedzanie instytucji kultury ................................................................................ 105 Wykres 24. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego ....................................................................................................................................... 106 Wykres 25. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych ................................ 108 Wykres 26. Wizerunek Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz Białostockiego Teatru Lalek w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................... 111 Wykres 27. Wizerunek Galerii Arsenał i Centrum im L. Zamenhofa w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego .............................................................................................................................................. 112 Wykres 28. Wizerunek Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego .............................................................................................................................................. 113 Wykres 29. Wizerunek Białostocki Ośrodek Kultury w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................................................................................. 113 Wykres 30. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................................................................................................................. 115 Wykres 31. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach mieszkańców województwa podlaskiego..................................................................................................................................................................... 116 Wykres 32. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach odbiorców ................................................... 119 180
Wykres 33. Odpowiedzi na pytanie: Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: ................................................................................................................................................................... 120 Wykres 34. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku ... 120 Wykres 35. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................................................................................... 122 Wykres 36. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu ............................................................ 124 Wykres 37. Czynności wykonywane w ciągu ostatnich 12 miesięcy ..................................................... 125 Wykres 38. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy .................................................. 126 Wykres 39. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych....... 127 Wykres 40. Ocena działalności Teatru Dramatycznego............................................................................... 128 Wykres 41. Średnie miesięczne wydatki związane z kulturą w gospodarstwie domowym......... 129 Wykres 42. Najchętniej oglądane rodzaje spektakli...................................................................................... 130 Wykres 43. Ocena repertuaru Teatru Dramatycznego ................................................................................ 131 Wykres 44. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych .................................................................... 132 Wykres 45. Odpowiedzi na pytanie: Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat przedstawień? .. 132 Wykres 46. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny ....................... 134 181
6. Spis tabel Tabela 1. Instytucje kultury w Białymstoku i województwie podlaskim w 2011 roku........................... 9 Tabela 2. Instytucje kultury według województw w 2009 roku .................................................................... 10 Tabela 3. Korzystający z oferty instytucji kultury według województw w 2009 roku (w tysiącach) ................................................................................................................................................................................................... 11 Tabela 4. Imprezy zorganizowane przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku ................................................................................................................................................................. 12 Tabela 5. Uczestnicy imprez zorganizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku ..................................................................................................................................... 13 Tabela 6. Placówki biblioteczne w województwie podlaskim w latach 2000-2011 .............................. 14 Tabela 7. Wskaźniki wykorzystania bibliotek w województwie podlaskim w latach 2002-2011... 14 Tabela 8. Kina stałe w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ...................................................... 15 Tabela 9. Muzea w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ............................................................. 16 Tabela 10. Imprezy oświatowe w muzeach w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ....... 16 Tabela 11. Teatry i instytucje muzyczne w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ............. 17 Tabela 12. Cechy teatrów i instytucji muzycznych w województwie podlaskim w latach 2009- 2011 ......................................................................................................................................................................................... 18 Tabela 13. Obiekty działalności wystawienniczej w województwie podlaskim w latach 2009-2011 ................................................................................................................................................................................................... 19 Tabela 14. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w województwie podlaskim w latach 2003- 2011 ......................................................................................................................................................................................... 20 Tabela 15. Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic (imprezy) w województwie podlaskim w latach 2007-2011.................................................................................................................................... 20 Tabela 16. Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic (uczestnicy imprez) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 .................................................................................................... 21 Tabela 17. Zespoły artystyczne i ich członkowie w województwie podlaskim w latach 2007-2011 ................................................................................................................................................................................................... 22 Tabela 18. Koła (kluby) i członkowie w domach kultury i podobnych instytucjach w województwie podlaskim w latach 2007-2011 .................................................................................................... 23 Tabela 19. Kursy domów kultury i podobnych instytucji i ich absolwenci w województwie podlaskim w latach 2009-2011.................................................................................................................................... 24 Tabela 20. Analiza SWOT funkcjonowania kultury w regionie według Programu Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020 (PRKWP) oraz Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018 (WSPS) ...................................................................................................................... 28 Tabela 21. Struktura populacji mieszkańców Białegostoku i województwa podlaskiego (bez Białegostoku) ....................................................................................................................................................................... 32 Tabela 22. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI....................... 32 Tabela 23. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI....................... 33 Tabela 24. Uczestnik życia kulturalnego .................................................................................................................. 56 Tabela 25. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) ......................................................................................................................................................................... 58 Tabela 26. Korzystanie z kultury ................................................................................................................................. 61 Tabela 27. Opinie o korzystaniu z kultury (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) . 62 Tabela 28. Profile segmentów (Analiza logistyczna) .......................................................................................... 63 Tabela 29. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych w rozbiciu na zmienne demograficzne .......................................................................................... 68 Tabela 30. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - wystawy.......................................................................................... 69 182
Tabela 31. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego – koncerty zespołów muzycznych.......................................... 70 Tabela 32. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty w filharmonii ............................................................. 70 Tabela 33. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festyny ludowe, jarmarki......................................................... 71 Tabela 34. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale filmowe ....................................................................... 71 Tabela 35. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - przedstawienia teatralne ........................................................ 72 Tabela 36. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - widowiska kabaretowe ............................................................ 72 Tabela 37. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - opera, operetka............................................................................ 73 Tabela 38. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty uznanych gwiazd ..................................................... 73 Tabela 39. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - seans w kinie ................................................................................ 73 Tabela 40. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale teatralne...................................................................... 74 Tabela 41. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy .......................................................... 77 Tabela 42. Czynności najsilniej ze sobą powiązane, wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy, dane procentowe................................................................................................................................................................ 79 Tabela 43. Częstość wizyt w teatrze w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 44. Częstość wizyt w galerii sztuki w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 45. Częstość wizyt w filharmonii w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 46. Częstość wizyt w muzeum w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 83 Tabela 47. Bariery ekonomiczne w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................. 87 Tabela 48. Podział na segment użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” .................... 88 Tabela 49. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem płci ...................................................................................................................................................................... 88 Tabela 50. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wieku ................................................................................................................................................................. 89 Tabela 51. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem miejsca zamieszkania ................................................................................................................................. 89 Tabela 52. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wykształcenia ................................................................................................................................................ 90 Tabela 53. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem aktywności zawodowej ............................................................................................................................. 90 Tabela 54. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem kondycji finansowej gospodarstwa domowego .............................................................................. 90 Tabela 55. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia.............................. 91 183
Tabela 56. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia weekendu .......................... 91 Tabela 57. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania.......................................................... 91 Tabela 58. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na sytuację zawodową ...................................................................................... 92 Tabela 59. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na wykształcenie i kondycję finansową gospodarstwa domowego ................................................................................................................................................................................................... 92 Tabela 60. Znajomość oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania – w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 93 Tabela 61. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania - w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 94 Tabela 62. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać – w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................. 95 Tabela 63. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach – w rozbiciu na zmienne demograficzne .............................................................................................. 96 Tabela 64. Źródła informacji o imprezach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne . 98 Tabela 65. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych– w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................................................................................................................. 99 Tabela 66. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne ........................................................................................................................100 Tabela 67. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – pierwsza wymieniona .......................................................................................................................103 Tabela 68. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – spontaniczna .........................................................................................................................................104 Tabela 69. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – wspomagana .........................................................................................................................................104 Tabela 70. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego - w rozbiciu na zmienne demograficzne .........................................................107 Tabela 71. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych - w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................................................................108 Tabela 72. Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa podlaskiego (wartości średnie) ...........................................................................................................................................................117 Tabela 73. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu - w rozbiciu na zmienne demograficzne ...................................................................................................................................................................121 Tabela 74. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne ........................................................................................................................123 Tabela 75. Ocena działalności Teatru Dramatycznego w podziale na grupy użytkowników ..........126 Tabela 76. Źródła informacji o przedstawieniach – w rozbiciu na zmienne demograficzne ...........133 Tabela 77. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny - w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................................................................135 184
  BIBLIOGRAFIA Barker C., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005. Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Boni M. (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część I, MAiC, Warszawa 09.05.2012. Boni M. (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część II, MAiC, Warszawa 09.05.2012. Cieślak R., Górnicy, [w:]W. Dudzik (red.), Świadomość teatru, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2007. Dawidowicz-Chymkowska O., Koryś I., Raport Społeczny zasięg książki 2010, Pracownia Badań Czytelnictwa, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2010, www.bn.org.pl/download/ document/1297852803.pdf [05.12.2012]. Diagnoza organizacji pozarządowych. Badanie socjologiczne w mieście Białystok i powiecie białostockim w ramach projektu „Wsparcie funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej - budowanie Domański R., Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, PWN, Warszawa 2006. dobra wspólnego”, Centrum Promocji Podlasia, Białystok 2011. Domański R., Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006. Dragićević-Šešic M., Stojković B., Kultura. Zarządzanie, animacja, marketing, NCK, Warszawa 2010. Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2010. Fatyga B., Koncepcja diagnostycznego badania kultury na Warmii i Mazurach, http://jakakultura. warmia.mazury.pl/diagnoza-kultury-warmii-i-mazur/koncepcja-dynamicznej-diagnozy- kultury-warmii-i-mazur/ [29.11.2012]. Florida R., Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpływ na przeobrażenia w charakterze pracy, wypoczynku, społeczeństwa i życia codziennego, NCK, Warszawa 2010. Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010. Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Scholar, Warszawa 2006. Jung B., Konsumpcja a styl życia, [w:] A. Kurzynowski (red.), Polityka społeczna, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2006. Kern P., Polityka kulturalna: nowe trendy w Europie, [w:] B. Jung (red.), Ekonomia kultury. Od teorii do praktyki, NCK, Warszawa 2011. Kłopotowski A., Jest nam smutno, jest nam źle. Białostocka kultura w odwrocie, „Gazeta Wyborcza” 12.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,13034053,Jest_ nam_smutno__jest_nam_zle__Bialostocka_kultura.html [14.12.2012]. Kłopotowski A., Kolejka po 2,5 miliona złotych. Kulturalna ofensywa promocyjna, „Gazeta Wyborcza” 03.10.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,12597727, Kolejka_po_2_5_miliona__Kulturalna_ofensywa_promocyjna.html [04.12.2012]. Kochanowski M., Do radnych miejskich. O cięciach kultury pozarządowej, „Gazeta Wyborcza” 14.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241, 13047560,Do_radnych_miejskich__O_cieciach_kultury_pozarzadowej.html [14.12.2012]. Krajewski M., Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje: przykład MS2 w Łodzi, [w:] M. Śliwa (red.), Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2011. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, MRR, Warszawa 2010. Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011. 185
w gminach i powiatach województwa podlaskiego w latach 2008-2010, Regionalny Ośrodek Organizacje pozarządowe jako partner w umacnianiu lokalnych działań jednostek samorządowych Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2011/2012. Panek T., Czapiński J., Kultura, [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2011 - Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011, www.diagnoza.com/ pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf [06.12.2012]. Plawgo B., Grabska A., Klimczuk-Kochańska M., Klimczuk A., Kierklo J., Żynel-Etel J., Startery podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego, Wojewódzki Urząd Pracy w podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa Białymstoku, Białystok 2011. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011. Prawelska-Skrzypek G., Smoleń M., Polityka kulturalna samorządów, [w:] A. Frączkiewicz-Wronka (red.), Zarządzanie publiczne w lokalnej polityce społecznej, WSP TWP, Warszawa 2007. Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008. konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Res Publica Nowa, Warszawa 2011. Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspołecznianie procesu przygotowań aplikacji konkursowych w Raporty na temat wielkich miast Polski. Białystok, PwC, Warszawa 2011. Skrzypek M., Coming out kultury szerokiej, [w:] Kultura szeroka. Księga wyjścia, Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN, Lublin 2011. Sponsoring Monitor: Kulturalne odprężenie, ARC Rynek i Opinia, Luty 2012, www.arc.com.pl/sponsor ing_monitor_kulturalne_odprezenie-40999382-pl.html [12.12.2012]. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012. Rada Ministrów, Warszawa, wrzesień 2012. Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2006. Białystok 2010. Sztuka Współistnienia. Wniosek aplikacyjny o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Białystok 2016, Throsby D., Ekonomia i kultura, NCK, Warszawa 2010. Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010. World Internet Project Polska 2011, Agora, Grupa TP, Warszawa 2011, http://bi.gazeta.pl/ im/6/10726/m10726616,WORLD-INTERNET-PROJECT-POLSKA-2011-RAPORT-V.pdf [05.12.2012]. Wspóltura inauguruje sezon, „Wrota Podlasia” 13.09.2012, www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/ kultura_sztuka/Wspoltura_inauguruje_sezon.htm [04.12.2012]. Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski. Perspektywa 2035, PwC, Warszawa 2012.   186
ZESPÓŁ BADAWCZY Jan Poleszczuk, dr hab., prof. UwB. Kieruje Zakładem Metodologii Badań Społecznych i Statystyki oraz pełni funkcję Dyrektora Instytutu Socjologii UwB. Poza działalnością naukową w dziedzinie socjologii, od wielu lat zajmuje się badaniami rynkowymi, ewaluacją projektów badawczych, wykonuje również opracowania eksperckie w zakresie problemów społecznych. Łukasz Kiszkiel, socjolog, członek zarządu fundacji „SocLab”, asystent i doktorant w Instytucie Soc- jologii Uniwersytetu w Białymstoku w Zakładzie Metodologii Badań Społecznych i Statystyki. Od 8 lat związany z badaniami rynku. Doświadczenie zdobywał w agencjach badawczych tj. IQS&QUANT Group oraz TNS OBOP. Specjalizuje się w badaniach wizerunku marki, badaniach komunikacji, badaniach seg- mentacyjnych. Współautor wielu ewaluacji projektów unijnych. Koordynator projektu badawczego „Di- agnoza partycypacji w kulturze w województwie podlaskim”. Andrzej Klimczuk, socjolog, doktorant w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Hand- lowej w Warszawie. W latach 2002-2009 redaktor i korespondent wydawnictw o grach komputerow- ych. Od 2011 roku wiceprezes Fundacji Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”. Autor prac naukowych z zakresu gerontologii, ludologii i polityki społecznej (m.in. książek „Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok”, „Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early 21th Century”). Rafał Julian Mejsak, prawnik, pracownik Uniwersytetu w Białymstoku, członek zarządu stowarzysze- nia Instytut Studiów Kobiecych. Specjalizacja w badaniach nad wykluczeniem społecznym ze szczegól- nym uwzględnieniem cudzoziemców. Współautor licznych opracowań na rzecz praktyki gospodarczej w tym dokumentów operacyjnych inicjatyw klastrowych z Polski Wschodniej. Katarzyna Sztop-Rutkowska, socjolożka, adiunkt w Instytucie Socjologii UwB, prezes Fundacji Labo- ratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”, autorka publikacji na temat jakościowych metod bad- awczych w socjologii oraz kwestii związanych z dziedzictwem kulturowym i pamięcią zbiorową. Oprócz pracy badawczej, zaangażowana jest w działania organizacji pozarządowych: jako inicjator Fundacji „SocLab”, zwolenniczka zastosowania wiedzy naukowej w praktyce społecznej. Wieloletni członek zespołu redakcyjnego „Pogranicze. Studia społeczne”. Katarzyna Winiecka, socjolożka, asystentka w Zakładzie Socjologii Edukacji Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku, doktorantka w Instytucie Socjologii, naukowo zaintereso- wana badaniami migracji Polaków, specjalizuje się w badaniach jakościowych. Trenerka umiejętności społecznych z zakresu edukacji międzykulturowej, członek zarządu Białostockiego Ośrodka Badań i Inicjatyw Społecznych. 187

More Related Content

PDF
Ekonomia i Zarządzanie 1(7)2015 - Istota Interim Management s. 73 - Robert ...
Robert Loranc
 
PDF
Wiadomości Uczelniane nr 1-2 2011
pwsz
 
PDF
Biuletyn. Zmiany Personalne. Korporacje. Finanse. Prawo - sierpień 2016 r.
Irek Malek
 
PDF
Przedsiębiorczość szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społec...
Robert Loranc
 
PDF
Kultura lokalnie. Między uczestnictwem w kulturze a partycypacją w zarządzaniu
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Obserwatorium Kultury MKiDN w liczbach
Łukasz Maźnica
 
PDF
Sceny kulturowe a polityki kultury w Małopolsce. Raport z badań eksploracyjnych
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Małopolski Instytut Kultury
 
Ekonomia i Zarządzanie 1(7)2015 - Istota Interim Management s. 73 - Robert ...
Robert Loranc
 
Wiadomości Uczelniane nr 1-2 2011
pwsz
 
Biuletyn. Zmiany Personalne. Korporacje. Finanse. Prawo - sierpień 2016 r.
Irek Malek
 
Przedsiębiorczość szansą na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społec...
Robert Loranc
 
Kultura lokalnie. Między uczestnictwem w kulturze a partycypacją w zarządzaniu
Małopolski Instytut Kultury
 
Obserwatorium Kultury MKiDN w liczbach
Łukasz Maźnica
 
Sceny kulturowe a polityki kultury w Małopolsce. Raport z badań eksploracyjnych
Małopolski Instytut Kultury
 
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
Małopolski Instytut Kultury
 

Similar to Diagnoza partycypacji w kulturze w województwie podlaskim (15)

PDF
Terenowe case studies. Animacja/Edukacja. Możliwości i ograniczenia edukacji...
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Ruch Obywatelski Bydgoszcz Forum Kraków, luty 2013
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Kompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina Poprawskiego
Małopolski Instytut Kultury
 
PPTX
Dom Kultury + Partycypacja
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Nowa sprawozdawczość instytucji kultury
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Przemysław Smyczek - Czy statystyka publiczna może być narzędziem wspierający...
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Natalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpielą
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Strategia Rozwoju Kultury Województwa Śląskiego
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Filip Schmidt - Edukacja i animacja jako działalność wymykająca się statystykom
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Relacje z przebiegu paneli Dom Kultury - nowe otwarcie
Małopolski Instytut Kultury
 
DOCX
Sprawozdanie Merytoryczne MIK 2013
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Kompetencje kadr kultury a rozwój kapitału społecznego
Małopolski Instytut Kultury
 
PPT
Prezentacja MIK na radzie obserwatoriów rozwoju Małopolski
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Lokalne centrum kultury. Zrób to z innymi
Małopolski Instytut Kultury
 
PDF
Kategorie i obszary analizy
Małopolski Instytut Kultury
 
Terenowe case studies. Animacja/Edukacja. Możliwości i ograniczenia edukacji...
Małopolski Instytut Kultury
 
Ruch Obywatelski Bydgoszcz Forum Kraków, luty 2013
Małopolski Instytut Kultury
 
Kompetencje kadr kultury. Komentarz Marcina Poprawskiego
Małopolski Instytut Kultury
 
Dom Kultury + Partycypacja
Małopolski Instytut Kultury
 
Nowa sprawozdawczość instytucji kultury
Małopolski Instytut Kultury
 
Przemysław Smyczek - Czy statystyka publiczna może być narzędziem wspierający...
Małopolski Instytut Kultury
 
Natalia Brylowska, Sławomir Czarnecki - Jak nie wylać dziecka z kąpielą
Małopolski Instytut Kultury
 
Strategia Rozwoju Kultury Województwa Śląskiego
Małopolski Instytut Kultury
 
Filip Schmidt - Edukacja i animacja jako działalność wymykająca się statystykom
Małopolski Instytut Kultury
 
Relacje z przebiegu paneli Dom Kultury - nowe otwarcie
Małopolski Instytut Kultury
 
Sprawozdanie Merytoryczne MIK 2013
Małopolski Instytut Kultury
 
Kompetencje kadr kultury a rozwój kapitału społecznego
Małopolski Instytut Kultury
 
Prezentacja MIK na radzie obserwatoriów rozwoju Małopolski
Małopolski Instytut Kultury
 
Lokalne centrum kultury. Zrób to z innymi
Małopolski Instytut Kultury
 
Kategorie i obszary analizy
Małopolski Instytut Kultury
 
Ad

More from Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych (11)

PDF
E-Government closer to the people
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Propozycje zasad budżetu obywatelskiego na 2015 rok w Białymstoku
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Partycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziom
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Pawel Kubicki, Ruchy miejskie w Polsce. Próba analizy.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Urszula Niziolek-Janiak, Duże miasto, duży budżet, duże oczekiwania.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Grzegorz Makowski, Ramy prawne partycypacji - stan obecny, zmiany, perspektywy.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Łukasz Domagała, Znaczenie i rola partycypacji obywatelskiej we współczesnej ...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Piotr Jać, Techniki pogłębionej partycypacji obywatelskiej na przykładzie pro...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Pułapki i ograniczenia konsultacji społecznych, Anna Petroff-Skiba
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Nie tylko bajka o żelaznym wilku, czyli czego możemy się nauczyć o partycypac...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
PDF
Diagnoza postaw mieszkańców Białegostoku w zakresie tolerancji 2013
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
E-Government closer to the people
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Propozycje zasad budżetu obywatelskiego na 2015 rok w Białymstoku
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Partycypacja obywatelska-decyzje-bliższe-ludziom
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Pawel Kubicki, Ruchy miejskie w Polsce. Próba analizy.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Urszula Niziolek-Janiak, Duże miasto, duży budżet, duże oczekiwania.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Grzegorz Makowski, Ramy prawne partycypacji - stan obecny, zmiany, perspektywy.
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Łukasz Domagała, Znaczenie i rola partycypacji obywatelskiej we współczesnej ...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Piotr Jać, Techniki pogłębionej partycypacji obywatelskiej na przykładzie pro...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Pułapki i ograniczenia konsultacji społecznych, Anna Petroff-Skiba
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Nie tylko bajka o żelaznym wilku, czyli czego możemy się nauczyć o partycypac...
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Diagnoza postaw mieszkańców Białegostoku w zakresie tolerancji 2013
Fundacja Soclab - Laboratorium Badań i Działań Społecznych
 
Ad

Diagnoza partycypacji w kulturze w województwie podlaskim

  • 1. DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE W WOJEWÓDZTWIE PODLASKIM
  • 2. Autorzy: prof. dr hab. Jan Poleszczuk, dr Katarzyna Sztop-Rutkowska, mgr Łukasz Kiszkiel, mgr Andrzej Klimczuk, mgr Rafał Julian Mejsak, mgr Katarzyna Winiecka Recenzja naukowa: prof. zw. dr hab. Andrzej Sadowski Redakcja językowa: mgr Andrzej Klimczuk, mgr Marcin Siedlecki Projekt graficzny i skład: mgr Andrzej Klimczuk, Piotr Mojsak Publikacja stanowi raport końcowy projektu „Diagnoza partycypacji w kulturze w województwie Podlaskim” współfinansowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Obserwatorium Kultury. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Projekt zrealizowany przy finansowym wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego Projekt zrealizowany w partnerstwie przez: Teatr Dramatyczny ul. Elektryczna 12 im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku 15-080 Białystok e-mail: [email protected] www.dramatyczny.pl Fundacja Laboratorium ul. Zwierzyniecka 17/16 Badań i Działań Społecznych „SocLab” 15-312 Białystok e-mail: [email protected] www.soclab.org.pl Instytut Socjologii Plac Uniwersytecki 1 Uniwersytetu w Białymstoku 15-420 Białystok e-mail: [email protected] www.soc.uwb.edu.pl Białystok 2012 ISBN 978-83-903117-3-9 Raport dostępny na licencji Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0 PL). Treść licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/
  • 3. SPIS TREŚCI Streszczenie .....................................................................................................................................................................5 WSTĘP .................................................................................................................................................................. 5 Cele projektu ...................................................................................................................................................................7 1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA POD WZGLĘDEM OFERTY KULTURALNEJ – DANE 1.1. Założenia wstępne ................................................................................................................................................8 ZASTANE .............................................................................................................................................................. 8 1.2. Instytucje kultury i uczestnictwo w kulturze w województwie podlaskim na tle kraju ...... 10 1.3. Główne trendy w kulturze województwa podlaskiego w ujęciu statystycznym..................... 13 1.4. Oferta kulturalna z perspektywy regionalnej polityki kulturalnej ............................................... 25 2.1. Opis metod i technik badawczych zastosowanych w projekcie ..................................................... 31 2. OPIS METODOLOGII ........................................................................................................................... …...31 2.2. Nota metodologiczna........................................................................................................................................ 35 3.1. Spostrzeżenia na temat „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ................................. 36 3. OPINIE EKSPERTÓW NA TEMAT STANU KULTURY WYSOKIEJ................................................. 36 3.1.1. Definicja „kultury wysokiej” ................................................................................................................. 36 3.1.2. „Kultura wysoka” versus „kultura masowa” .................................................................................. 37 3.1.3. Podlaskie instytucje działające w obszarze „kultury wysokiej”............................................. 38 3.1.4. Poziom „kultury wysokiej” w województwie podlaskim.......................................................... 40 3.1.5. Oferta „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ............................................................ 40 3.1.6. Wpływ bliskości Warszawy na postrzeganie „kultury wysokiej” w województwie podlaskim ................................................................................................................................................................. 41 3.1.7. Współpraca instytucji kultury na świecie, w Polsce oraz w regionie .................................. 42 3.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze............................................. 43 3.2.1. Świadomość mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” .. 43 3.2.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w „kulturze wysokiej” – poziom i bariery ..................................................................................................................................................... 44 3.2.3. Charakterystyka użytkowników ......................................................................................................... 46 3.2.4. Potencjalna grupa odbiorców .............................................................................................................. 46 3.3. Promocja kultury wysokiej wśród mieszkańców województwa podlaskiego ......................... 48 3.3.1. Działania promocyjne .............................................................................................................................. 48 3.3.2. Możliwości podniesienia świadomości mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej”.................................................................................................................................... 49 3.3.3. Możliwości dotarcia do odbiorcy ........................................................................................................ 50 3.3.4. Atuty promocyjne województwa podlaskiego w kontekście kultury lokalnej ................ 50 3.3.5. Promocja „kultury wysokiej” przez organizacje pozarządowe .............................................. 51 3.4. Polityka województwa w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej” ........................ 52 3.4.1. Strategia promocji i wspierania „kultury wysokiej” ................................................................... 52 3.4.2. Współpraca administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej” ................. 52 3.4.3. Preferencje lokalnych polityków we wspieraniu i promowaniu „kultury wysokiej” ... 53 4.1. Segmentacja użytkowników kultury ......................................................................................................... 54 4. OPIS WYNIKÓW BADANIA – DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE ................................ 54 4.1.1. Uczestnik życia kulturalnego................................................................................................................ 54 4.1.2. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym ......................................................................................... 57 4.1.3. Segmentacja użytkowników ze względu na styl uczestnictwa............................................... 58 4.1.4. Uczestnictwo w kulturze ........................................................................................................................ 59 4.2. Określenie kapitału społecznego i kulturowego mieszkańców województwa podlaskiego ............................................................................................................................................................................................ 64
  • 4. 4.3. Określenie potrzeb i oczekiwań mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie usług kulturalnych ................................................................................................................................................................. 66 4.4. Określenie obecnej intensywności uczestnictwa w wybranych dziedzinach kultury mieszkańców województwa podlaskiego ........................................................................................................ 74 5. OPIS WYNIKÓW BADANIA – BARIERY UCZESTNICTWA W WYDARZENIACH 5.1. Bariery partycypacji w „kulturze wysokiej” ........................................................................................... 84 KULTURALNYCH ............................................................................................................................................ 84 5.2. Profil nie-użytkownika „kultury wysokiej” ............................................................................................. 88 6.1. Zdiagnozowanie znajomości oferty kulturalnej .................................................................................... 93 6. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I OCENA OBECNEJ OFERTY KULTURALNEJ ..... 93 6.2. Ocena oferty kulturalnej ................................................................................................................................. 94 6.3. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych .................................................................................. 96 6.4. Określenie z kim najczęściej uczestniczy się i jakie są główne powody uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych ................................................................................................................................... 98 7. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI ORAZ 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku .......................................................................... 101 WYDARZEŃ KULTURALNYCH .................................................................................................................101 7.2. Uczęszczanie do instytucji kulturalnych w Białymstoku ............................................................... 105 7.3. Znajomość i uczestnictwo w imprezach/wydarzeniach kulturalnych w Białymstoku. .... 105 8.1. Wstęp do charakterystyki działalności Teatru Dramatycznego ................................................. 109 8. OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU DRAMATYCZNEGO ..................................................................109 8.2. Wizerunek Teatru Dramatycznego ......................................................................................................... 111 8.2.1. Wizerunek instytucji kultury wśród użytkowników Teatru Dramatycznego................ 111 8.2.2. Cechy przypisywane marce i osobowość marki Teatru Dramatycznego........................ 114 8.2.3. Korzyści przypisywane marce Teatru Dramatycznego .......................................................... 118 8.2.4. Weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania użytkowników Teatru Dramatycznego.................................................................................................................................................... 119 8.3 Charakterystyka użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................... 121 8.3.1. Rekonstrukcja rytuału „wyjścia do teatru” .................................................................................. 121 8.3.2. Główne czynniki decydujące o wyborze spektaklu .................................................................. 122 8.3.3 Wizerunek użytkownika Teatru Dramatycznego ...................................................................... 123 8.4 Ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego. Pomiar satysfakcji użytkowników ....................... 126 8.4.1. Ocena działalności Teatru Dramatycznego ................................................................................. 126 8.4.2. Preferencje dotyczące rodzaju spektakli oraz ocena dotychczasowego repertuaru . 129 8.4.3. Analiza źródeł informacji o wydarzeniach kulturalnych, w tym spektaklach Teatru Dramatycznego.................................................................................................................................................... 131 8.5. Poszerzenie oferty wydarzeń kulturalnych w Teatrze Dramatycznym ................................... 133 Wnioski........................................................................................................................................................................ 137 WNIOSKI I REKOMENDACJE ....................................................................................................................137 Rekomendacje .......................................................................................................................................................... 139 1. Scenariusz IDI ...................................................................................................................................................... 154 ANEKS ..............................................................................................................................................................154 2. Scenariusz FGI...................................................................................................................................................... 156 3. Ankieta CATI ......................................................................................................................................................... 157 4. Ankieta CAWI i PAPI.......................................................................................................................................... 171 5. Spis wykresów ..................................................................................................................................................... 180 6. Spis tabel ................................................................................................................................................................ 182 BIBLIOGRAFIA ..............................................................................................................................................185 ZESPÓŁ BADAWCZY....................................................................................................................................187
  • 5. WSTĘP Streszczenie Już w XVIII wieku klasyk filozofii dziejów Johann Herder pisał: „Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura”. Mimo rozwoju nauk społecznych i humanistycznych sytuacja się nie poprawiła, przeci- wnie - różnorodność zjawisk i procesów społecznych, w których pojawia się pojęcie kultury znacznie się zwiększyła. Kultura to już nie tylko sfera wartości, norm, ale pewnego rodzaju dziedzictwo (materialne i duchowe), związane z integracją i tożsamością społeczną, to działania tworzące kulturę, finansowane ze środków publicznych lub prywatnych (firmy komercyjne), to złożona problematyka różnorodności subkultur, powstawania społeczeństw wielokulturowych. Szczególnie istotne jest jednak spojrzenie na kulturę z socjologicznego punktu widzenia, w którym kultura jest rozumiana jako wydzielony ob- szar życia, działalności jednostek i grup społecznych. To „wydzielenie” przejawia się w tym, że jest to wyróżniony w strukturze życia codziennego obszar „uczestnictwa w kulturze”, który może przejawiać się w formach własnej (amatorskiej) aktywności twórczej lub uczestnictwa w zorganizowanych insty- tucjonalnie przedsięwzięciach kulturalnych. Takie ujęcie zakłada, że kulturę tworzą wyspecjalizowane instytucje, oferujące „kulturę” popularną i „masową” lub kulturę elitarną, kulturę „wysoką”. W tym socjologicznym ujęciu naturalnie pojawia się problem diagnozy, opisu zakresu i form par- tycypacji w kulturze, potrzeb kulturalnych i stopnia ich zaspokojenia, postrzegania atrakcyjności oferty kulturalnej. Szczególnie ważne jest określenie wizerunku instytucji tworzących kulturę, postrzeganie (rzeczywistych lub nie) barier dostępu do kultury. Dysponując rzetelną wiedzą można podjąć skuteczne działania w celu zwiększenia zakresu partycypacji w kulturze. Działania ze strony instytucji tworzących ofertę kulturalną oraz instytucji (np. władzy samorządowej) wspierającej rozwój kultury w danym re- gionie. Diagnoza jest wstępem do określenia trafnej terapii, ale na czym polega „choroba”? Pojęcie kultury jest również używane w kontekście wartościującym i większość ludzi w swych codziennych sprawach ma świadomość tego, że uczestnictwo w kulturze jest ważnym elementem tożsamości, oceny społecznej, jest specyficzną formą „kapitału kulturowego”, który przekłada się na społeczny szacunek, własną samoocenę. Można więc powiedzieć, że deficyt tego kapitału może być źródłem – mniej lub silniej – odczuwanego dyskomfortu. 40% osób uczestniczących w badaniu nie potrafiło wymieniać spontanicznie („z pamięci”) żadnej imprezy kulturalnej w Białymstoku, również 40% badanych nie brało udziału ani razu w ciągu roku w żadnej z imprez kulturalnych (teatr, wizyta w galerii sztuki, w filharmonii, muzeum, operze, na płatnym koncercie muzycznym) związanych z „kulturą wysoką”. To są właśnie przejawy (symptomy) deficytu uczestnictwa w kulturze (nie tylko „wysokiej”). Zarysowując socjologiczne ramy diagnozy stanu kultury w wybranej społeczności (interesuje nas województwo podlaskie) można zidentyfikować trzech głównych aktorów zaangażowanych w pro- ces społeczny: a. mieszkańcy regionu uczestniczący w kulturze; b. instytucje życia kulturalnego; c. oraz instytucje otoczenia sfery kultury (np. administracja samorządowa dysponująca środkami publicznymi oraz inne osoby działające na rzecz kultury, eksperci). Zdaniem ekspertów, którzy wzięli udział w badaniu, kultura jest postrzegana w dalszym ciągu w kategoriach kultury popularnej („masowej”) i elitarnej („wysokiej”). Nadal jest przedmiotem aspiracji, odniesień oceniających (normatywnych) i postrzegane bariery dostępu do „kultury wyższej” mogą być źródłem poczucia upośledzenia kulturowego. Eksperci są świadomi tego, że kultura przynosząc istotne, 5
  • 6. ale trudne do wymierzenia efekty związane z kształtowaniem poczucia tożsamości społecznej (naro- dowej) i w konfrontacji z innymi potrzebami (inwestycje w szpital czy drogi) kultura ma mniejszą siłę w walce o fundusze publiczne. Tradycyjny schemat podziału na kulturę popularną i wyższą ulega również zatarciu: media masowe (głównie telewizje) definiują wzorce „kultury wysokiej” często obniżając jej poziom w walce o wskaźniki oglądalności; komercjalizujące się działania instytucji kul- turotwórczych (teatrów, galerii etc.) często również obniżają swój poziom, aby zapewnić odpowiednio wysokie wskaźniki uczestnictwa. Dedykowany strumień publicznych pieniędzy na „projekty kulturowe” narzuca schematy (formaty) mogące utrudniać poszukiwanie oryginalnych form wyrazu artystycznego. Na podkreślenie zasługuje to, że współcześnie – zdaniem ekspertów – nie ma już ostrych konfliktów między światem polityki a światem kultury. Wycofanie się państwa z forsowania projektów ideologic- znych sprawiło, że już jedynie deficyt środków i ramy prawne stanowią problem w praktycznej reali- zacji przedsięwzięć kulturowych. Odrębną tematykę badań stanowią problemy uczestnictwa w kulturze mieszkańców wojewódz- twa podlaskiego. W Raporcie znaleźć można podstawowe informacje dotyczące infrastruktury kultur- alnej regionu. Ale nie tylko oferta kulturowa wyznacza poziom uczestnictwa w kulturze mieszkańców regionu. Jest on uwarunkowany różnorodnymi czynnikami związanymi z dostępnością tych instytucji, deficytem czasu wolnego, kosztami, wykształceniem, wyraźnie odczuwanym przez niektóre osoby defi- cytem kapitału kulturowego stanowiącym podłoże postaw lękowych przed wejściem w „obcy” świat kultury. Bariery uczestnictwa w kulturze w większym stopniu „tkwią w głowach” niż w rzeczywistych ograniczeniach ze względu na dostęp terytorialny (dojazd do Białegostoku z regionu) i szerszej kat- egorii barier ekonomicznych. W przeprowadzonych badaniach udało się wyraźnie zdefiniować bariery kompetencyjne, motywacyjne i społeczne. Znacząca część zamieszczonych w Raporcie wyników do- tyczy uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, znajomości i oceny oferty kulturalnej. Trzecim „aktorem” jest Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Insty- tucja identyfikowana jednoznacznie z „kulturą wysoką”. Diagnoza stanu i uwarunkowań partycypacji w kulturze, w tym – w „kulturze wysokiej” jest niewątpliwie podstawą do podjęcia skutecznych strate- gii marketingowych związanych z promocją tej instytucji kultury, przełamywania barier uczestnictwa, tradycyjnego wizerunku roli i misji społecznej (kulturotwórczej) teatru. Ale diagnoza nie ograniczyła się tylko do otoczenia. Również Teatr Dramatyczny stał się przedmiotem badań zmierzających do poz- nania wizerunku Teatru, postrzegania jego oferty artystycznej, satysfakcji użytkowników. Raport nie jest wyłącznie opisem „suchych faktów”. Na zakończenie Autorzy przedstawiają wnioski i rekomendacje. Mają one przejrzysty schemat: identyfikowany jest obszar problemowy i związane z nim wnioski wynikające z wyników badań. Następnie formułowane są rekomendacje. Dodatkowo, autorzy Raportu określają również status i sposób wdrożenia rekomendacji oraz wskazują jednostkę organizacyjną odpowiedzialną za wdrożenie. To czy rzeczywiście rekomendacje zostaną wdrożone zgodnie z wskazówkami zależy od wielu czynników organizacyjnych, od przyjętych priorytetów i dostępnych środków. Raport jest jedynie punktem wyjścia do kreatywnego myślenia osób i instytucji zaangażowanych w procesy tworzenia i upowszechniania kultury. W tym miejscu kończy się rola soc- jologa.   6
  • 7. Projekt ma charakter diagnostyczny. Jego celem jest dostarczenie pełnej, adekwatnej, rzetelnej Cele projektu i praktycznej wiedzy z zakresu partycypacji w kulturze, potrzeb kulturalnych i postrzegania kultury przez mieszkańców województwa podlaskiego. Równorzędnym celem projektu jest ilościowo-jakościowe określenie wizerunku instytucji kulturalnych (w tym Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku) oraz ocena ich działalności artystycznej. Rezultatem przedsięwzięcia jest wiedza umożliwiająca kształtowanie i poprawę polityki artystyczno-marketingowej tych placówek. Całościowo projekt stanowi diagnozę społeczną mierzącą kapitał kulturowy regionu na podstawie partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w wydarzeniach organizowanych przez instytucje kulturalne. Paralelnie projekt wskazuje główne bariery hamujące wzrost uczestnictwa w kulturze wysokiej. • określenie profilu społeczno-demograficznego osób korzystających z instytucji kulturalnych Cele szczegółowe: w województwie podlaskim, w tym z Teatru Dramatycznego w Białymstoku (segmentacja w oparciu o zmienne ilościowe oraz jakościowe); • ustalenie głównych przyczyn (barier) niekorzystania z „kultury wysokiej”: w oparciu o wskaźniki demograficzne oraz jakościowe (segmentacja na podstawie prezentowanych norm, wartości społecznych, stylów życia); • wskazanie punktów styku (touch points) „kultury wysokiej” i popularnej, tzn. jakościowe zdiag no- zowanie jak postrzegają „kulturę wysoką” jej „nie-użytkownicy”, a przez to jakie wydarzenia kulturalne realizowane przez instytucje „kultury wysokiej” (w tym Teatr Dramatyczny) mogłyby zachęcić „nie- użytkowników” do aktywacji i partycypacji; • analiza preferencji i potrzeb kulturalnych mieszkańców województwa podlaskiego w tym aktu- alnej i potencjalnej publiczności Teatru Dramatycznego; • analiza silnych i słabych stron marki „Teatr Dramatyczny”; • ustalenie tzw. trialu osób odwiedzających instytucje „kultury wysokiej”, czyli zbadanie częstotliwości partycypacji oraz współkorzystania z tych instytucji; • analiza rozpoznawalności instytucji kulturalnych w Białymstoku (znajomość „top of mind”, „spontaniczna”, „wspomagana”); • pomiar satysfakcji i ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego wśród osób, które odwiedziły tą instytucję (w podziale na użytkowników stałych i okazjonalnych); • weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania aktualnej publiczności Teatru Dramatycz- nego; • analiza źródeł informacji o wydarzeniach realizowanych przez instytucje kulturalne, w tym ocena skuteczności dotychczasowych strategii marketingowo-promocyjnych Teatru Dramatycz- nego oraz wybór cech unikalnych do komunikacji (kanały, środki, materiały).  7
  • 8. 1. CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA POD WZGLĘDEM OFERTY KULTURALNEJ – DANE ZASTANE 1.1. Założenia wstępne Celem niniejszej analizy jest opis stanu i procesów rozwoju kultury z perspektywy danych zastanych gromadzonych i udostępnianych przez służby statystyczne oraz wybranych dokumentów strategicznych dotyczących kultury w województwie podlaskim. Przegląd odnosi się do głównych infor- macji traktujących o właściwości instytucji kultury oraz uczestnictwa w kulturze. W pierwszej kolejności omówione zostaną dane dotyczące kultury regionu na tle kraju1. Następnie przybliżone zostaną główne trendy w kulturze woj. podlaskiego oraz ocena oferty kulturalnej i kierunki jej rozwoju z perspektywy polityki regionalnej. W analizie za kluczowe przyjęto założenie o potrzebie porównań cech kultury regionu – woj. podlaskiego oraz jego stolicy – miasta Białystok. Podział ten odwołuje się do uznanej w gospodarce przestrzennej koncepcji miast jako obszarów o szczególnym znaczeniu dla rozwoju regionalnego. Mia- sta to strefy o najwyższej koncentracji ludności i działalności, a w konsekwencji także problemów gosp- odarczych, społecznych, kulturowych, technicznych, przyrodniczych i administracyjno-politycznych2. Najogólniej miasta uzyskują przewagę nad obszarami wiejskimi dzięki korzyściom aglomeracji, czyli skali, lokalizacji i urbanizacji. Współcześnie koncentruje się w nich sektor nie tylko przemysłu i bu- downictwa, ale też usług (m.in. handel, finanse, ubezpieczenia, gospodarka komunalna, ochrona zdrow- ia, edukacja, kultura, administracja publiczna) oraz sektor czwarty – usług informacyjnych i informatyc- znych, badania naukowe, nowe technologie i systemy zarządzania oraz działalności innowacyjne. Pełnią one funkcje endogeniczne - skierowane do swoich mieszkańców oraz egzogeniczne – zorientowane na obsługę mieszkańców i podmiotów z innych miast i regionów. Miasta pełnią funkcje szczególne w regionach jednoośrodkowych, gdzie jedno miasto dominuje nad regionem stanowiąc centrum jego organizacji poprzez np. powiązanie z „zapleczem” dojazdami do pracy i szkół, poprzez obsługę bankową, zasięg cyrkulacji czasopism oraz centra rekreacji i sportu3. Dla przykładu w woj. podlaskim poza Białymstokiem na prawach powiatu funkcjonują jeszcze Łomża i Suwałki. Miasta te już tylko pod względem liczby ludności są jednak od stolicy regionu (294 tysięcy mieszkańców) niemal cztero- i pięciokrotnie mniejsze (Suwałki mają ponad 69 tysięcy mieszkańców, Łomża 63 tysiące)4. Ludność miasta Białystok stanowi niemal 24,5% mieszkańców województwa. Inny przykład świadczący o kluczowej roli stolicy województwa w kulturze regionu stanowią dane dotyczące działalności wydawniczej. W 2010 roku w regionie wydano 586 książek i broszur, z czego 450 w Białymstoku - co stanowiło 77,5% wszystkich publikacji5. W stolicy regionu wydano niemal wszystk- ie wywodzące się z niego wydawnictwa naukowe, podręczniki dla szkół wyższych, wydawnictwa zawo- dowe i podręczniki szkolne. Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku gazet i czasopism6. Choć w województwie ukazuje się 181 tytułów, z czego 96 w Białymstoku, to niemal cały ich nakład jest ski- erowany do stolicy regionu (83,1%). 1 Więcej danych dotyczących cech sektora kultury w poszczególnych województwach zawierają odrębne raporty Głównego Urzędu Statystycznego. Zob. Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010; Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011. 2 R. Domański, Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, PWN, Warszawa 2006, s. 22-23; R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006, s. 21-22. 3 R. Domański, Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, op. cit., s. 27-28; R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, op. cit., s. 23. 4 Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. 5 Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011, s. 135. 6 Tamże, s. 139-140. 8
  • 9. Tabela 1. Instytucje kultury w Białymstoku i województwie podlaskim w 2011 roku 17 247 6,88% Instytucja Białystok Region Region/Białystok 27 57 47,37% Placówki biblioteczne 3 14 21,43% Biblioteki naukowe, fachowe 5 27 18,52% Kina stałe 1 2 50,00% Muzea łącznie z oddziałami 2 3 66,67% Teatr dramatyczny 1 2 50,00% Teatr lalkowy 3 8 37,50% Filharmonia 15 158 9,49% Galerie i salony sztuki Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice Jak twierdzi C. Barker kultura w miastach współcześnie pełni trzy zadania ekonomiczne7. Miano- wicie: (1) stanowi o marce miasta – wywołuje skojarzenia z pożądanymi dobrami właściwymi dla da- nego ośrodka; (2) kształtuje przemysł kultury – podmioty i instytucje, które poprzez m.in. przekazy me- dialne, sztukę, muzykę, reklamę i architekturę kształtują atrakcyjność miast, co przekłada się na wzrost zatrudnienia, przyciąganie inwestorów i przedstawicieli klasy kreatywnej8; oraz (3) placówki kultury m.in. muzea, restauracje, teatry, kluby i bary dostarczają przestrzeni konsumpcji dla spotkań biznesow- ych i turystyki. Miasta są też obszarami kontestacji i rywalizacji różnych grup klasowych, etnicznych, genderowych o kształt środowiska społecznego i przestrzeni do życia9. To w nich najpełniej przejawia się zróżnicowanie społeczne i kulturowe oraz procesy rozwoju „kultury masowej” i popularnej, ale też „kultury wysokiej” - elitarnej. Sprzeczności te są jeszcze bardziej widoczne w metropoliach – miastach o umiędzynarodowionej działalności usługowej o silniejszych związkach z innymi miastami globalnymi niż z własnym regionem. To w metropoliach koncentrują się siedziby głównych środków masowego przekazu, instytucje kulturalne rangi międzynarodowej – zabytki klasy zerowej, muzea gromadzące najwspanialsze dzieła sztuki, największe biblioteki, prestiżowe teatry, opery i orkiestry symfoniczne, kongresy i wystawy oraz przestrzenie wyspecjalizowanej konsumpcji – galerie handlowe, domy mody i hotele10. W tym kontekście współczesne regiony są charakteryzowane m.in. poprzez wyróżniające je cechy ich wizerunku i wrażenia jakie pozostawiają u mieszkańców i turystów11. Wyobrażenia te przekładają się na decyzje i działania m.in. o poszukiwaniu miejsca do zamieszkania i pracy. Przykład stanowią tu regiony literackie – przedstawienia w dziełach przygotowanych przez pisarzy, malarzy, muzyków i in- nych artystów dotyczących danych obszarów, które upowszechnione mogą ożywiać ruch turystyczny i lokalny przemysł kultury. 7 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005, s. 415. 8 Zob. R. Florida, Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpływ na przeobrażenia w charakterze pracy, wypoczynku, społeczeństwa i życia codziennego, NCK, Warszawa 2010. 9 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, op. cit., s. 429. 10 B. Jałowiecki, M.S. Szczepański, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Scholar, Warszawa 2006, s. 231-234. 11 R. Domański, Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, op. cit., s. 25-26. 9
  • 10. 1.2. Instytucje kultury i uczestnictwo w kulturze w województwie podlaskim na tle kraju Z badań Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) przeprowadzonych w 2009 roku wynika, że w Polsce na jedno województwo przypadało przeciętnie 12 teatrów, 48 muzeów, 525 bibliotek public- znych, 22 galerie, 252 domy kultury (z pokrewnymi instytucjami) oraz 28 kin stałych12. W dostępie do instytucji kultury zachodzą istotne różnice regionalne. Zauważa się szczególną nierówność pomiędzy województwami małopolskim i mazowieckim, a pozostałymi. Dotyczy ona głównie teatrów – blisko 1/3 z nich działa w tych dwóch województwach. Podobna dysproporcja występuje w odniesieniu do galerii i instytucji wystawienniczych - prawie 2/3 prowadzi działalność w czterech województwach - małopolskim, mazowieckim, łódzkim i śląskim. Mniejsza koncentracja zachodzi w odniesieniu do muzeów, choć i tutaj około 40% jest zlokalizowanych w województwach mazowieckim, małopolskim i wielkopolskim. Największa równomierność rozmieszczenia zachodzi w przypadku domów kultury, bibliotek publicznych oraz kin stałych. Niemniej woj. podlaskie charak- teryzuje się najmniejszą liczbą bibliotek publicznych (2,9% z wszystkich jednostek krajowych), jedną z najsłabiej rozwiniętych infrastruktur domów kultury oraz podobnych instytucji (4,2%) a także kin stałych (3,3%). Dysproporcje te przekładają się na rozmieszczenie instytucji kultury w miastach oraz na wsi. Dominacja miejskich instytucji występuje w województwach o największej ich liczbie, są zatem mniej dostępne dla ogółu mieszkańców. Najbardziej osiągalne są dość równomiernie rozmieszczone domy kultury i biblioteki publiczne. Niemniej woj. podlaskie pod względem wszystkich rodzajów insty- tucji kultury znajduje się poniżej średniej krajowej liczby instytucji na jedno województwo. Tabela 2. Instytucje kultury według województw w 2009 roku Biblioteki Domy 186 774 8392 346 4027 448 Wyszczególnienie Teatry* Muzea Galerie** Kina stałe publiczne kultury*** 18 58 643 19 262 44 Polska 8 29 450 13 199 16 Dolnośląskie 6 46 601 10 188 28 Kujawsko-pomorskie 3 15 260 4 90 13 Lubelskie 12 46 561 40 238 28 Lubuskie 22 111 762 69 480 43 Łódzkie 40 113 991 56 256 53 Małopolskie 3 13 320 3 232 11 Mazowieckie 3 40 690 5 324 30 Opolskie 7 24 246 9 169 15 Podkarpackie 13 59 336 20 226 19 Podlaskie 20 60 816 36 387 52 Pomorskie 3 24 296 11 130 11 Śląskie 4 25 319 14 146 23 Świętokrzyskie 12 86 718 19 379 41 Warmińsko-mazurskie 12 25 383 18 321 21 Wielkopolskie Zachodniopomorskie * Tylko sceny główne, posiadające własny zespół; ** Instytucje zajmujące się głównie lub wyłącznie działalnością wystawienniczą; *** Domy kultury, ośrodki kultury, kluby i świetlice. Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 37. 12 Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 38-39. 10
  • 11. Jeśli chodzi o wykorzystanie przez obywateli oferty instytucji kultury to z badań GUS wynika, że Polacy wykazują stosunkowo niewielkie zainteresowanie nią pomimo faktu, że usługi wielu z nich są ofe- rowane w cenach także ulgowych, a w niektórych przypadkach w wybrane dni bezpłatnie13. Najczęściej Polacy chodzą do kin (38 milionów widzów), domów i ośrodków kultury (34 miliony osób) i muzeów (20 milionów). Rzadziej zaś do teatrów (6,7 miliona), bibliotek (6,5 miliona) i galerii (3,9 milionów). Udział w wykorzystaniu instytucji kultury woj. podlaskiego kształtuje się na poziomie przeciętnym w przypadku domów kultury i teatrów, niskim w przypadku muzeów i kin oraz bardzo niskim w przy- padku bibliotek publicznych i galerii. Może wynikać to nie tylko z mniejszej dostępności instytucji po- szczególnych typów, ale też z odmiennych zainteresowań i aspiracji mieszkańców bardziej rolniczych i mniej zurbanizowanych niż pozostałych w częściach kraju miejscowości. Tabela 3. Korzystający z oferty instytucji kultury według województw w 2009 roku (w tysiącach) Teatry - Domy Biblioteki widzowie Muzea - Galerie - kultury* - Kina stałe - Wyszczególnienie publiczne - w sali zwiedzający zwiedzający uczestnicy widzowie czytelnicy 6 766,10 20 655,10 6 553,80 3 990,00 34 455,40 38 975,30 stałej imprez 465,6 1 328,50 511,6 193,1 3 449,60 3 246,70 Polska 369,3 850,2 305 135 1 416,30 1 852,20 Dolnośląskie 148,2 1 023,40 389,4 62,1 2 175,10 1 165,90 Kujawsko-pomorskie 126,2 166,2 180,8 25,6 971,5 925,9 Lubelskie 341,6 701 418,4 197,3 1 603,60 2 177,00 Lubuskie 721,2 6 033,90 670 470,6 3 992,80 3 560,50 Łódzkie 1 885,50 3 329,60 929,8 993,5 3 180,10 8 685,00 Małopolskie 112,4 195,6 159,3 456,9 1 210,20 655,9 Mazowieckie 108,6 934,1 364 98,4 2 377,60 933,8 Opolskie 173,1 359,2 162,4 54,4 1 514,00 793,6 Podkarpackie 477,2 1 792,10 312,2 149,3 1 384,30 2 857,30 Podlaskie 845,4 1 090,80 904,1 403,8 3 692,30 5 716,20 Pomorskie 111 840,8 178,3 54,9 1 201,50 666 Śląskie 185,3 469,3 231,7 254,1 1 414,90 948,1 Świętokrzyskie 455 1 108,60 556 93,5 2 870,90 3 410,80 Warmińsko-mazurskie 240,4 431,8 280,9 347,6 2 000,70 1 380,30 Wielkopolskie Zachodniopomorskie *Domy kultury, ośrodki kultury, kluby oraz świetlice. Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 41. 13 Tamże, s. 41. 11
  • 12. Tabela 4. Imprezy zorganizowane przez domy i ośrodk kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w2009 i roku Miasta Wieś Na 1 Wyszczególnienie Ogółem na 1 na 1 instytucję 237929 59 174908 106 63021 27 razem razem instytucję instytucję 17731 68 14158 104 3573 28 Polska 9951 50 7299 90 2652 22 Dolnośląskie 14080 75 9331 126 4749 42 Kujawsko-pomorskie 6309 70 5377 110 932 23 Lubelskie 13494 57 10089 90 3405 27 Lubuskie 29561 62 22078 129 7483 24 Łódzkie 23671 92 20226 132 3445 33 Małopolskie 10496 45 5377 112 5119 28 Mazowieckie 17051 53 9571 114 7480 31 Opolskie 9221 55 6130 101 3091 29 Podkarpackie 11986 53 7704 117 4282 27 Podlaskie 22284 58 17629 71 4655 33 Pomorskie 6326 49 3825 71 2501 33 Śląskie 10931 75 8745 135 2186 27 Świętokrzyskie 18924 50 14823 99 4101 18 Warmińsko-mazurskie 15913 50 12546 124 3367 15 Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 72. W Polsce obserwuje się także zjawisko koncentracji instytucji kultury - ich bazy, zasobów i aktywności - w stolicach województw14. W odniesieniu do zróżnicowania terytorialnego uczestnictwa mieszkańców w ofercie instytucji kultury zauważa się zaś, że specyfiką woj. podlaskiego jest uczęszczanie mieszkańców głównie na imprezy organizowane przez domy kultury i podobne instytucje15. Zaobserwowano także, że to jakie imprezy są organizowane na danym obszarze – miejskim lub wiejskim - zależy od dominujących na nim typów instytucji. Im większa jest różnica między liczbą ośrodków i domów kultury między miastem i wsią w danym województwie, tym większa jest różnica między wartościami wskaźnika „liczba imprez przypadająca na jedną instytucję” w mieście i na wsi16. W woj. podlaskim na jedną instytucję typu dom kultury przypada 55 imprez rocznie, nieco mniej niż średnia krajowa wynosząca 60 imprez. Jednocześnie w miastach zorganizowano niemal dwukrotnie więcej imprez niż na wsi. W przeliczeniu na jedną instytucję było to już nawet trzykrotnie więcej imprez zorganizowanych przez miejskie domy kultury. 14 Tamże, s. 42-43. 15 Tamże, s. 43-45. 16 Tamże, s. 71-72. 17 Tamże, s. 72-73. 12
  • 13. W odniesieniu do krajowych domów kultury i podobnych instytucji zaobserwowano także, że za- chodzi związek między liczbą imprez w danym województwie, a liczbą ich uczestników17. Im więcej jest wydarzeń kulturalnych, tym więcej jest też ich uczestników. Niemniej nie ma związku między odbiorem, a partycypacją w bardziej angażujących formach udziału w kulturze jak działalność w zespołach, kołach zainteresowań i kursach. Udział w wydarzeniach organizowanych przez placówki miejskie i wiejskie w woj. podlaskim wynosił nieco powyżej średniej krajowej. Niemniej w miastach regionu w wydarzeni- ach kulturalnych uczestniczyło niemal pięciokrotnie więcej osób. Tabela 5. Uczestnicy imprez zorganizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku Miasta Wieś Wyszczególnienie Ogółem Na 1 instytucję na 1 razem na 1 instytucję razem 34455370 8556 27104240 16407 7351130 3095 instytucję 3449587 13166 3061163 22509 388424 3083 Polska 1416314 7117 1143785 14121 272529 2310 Dolnośląskie 2175070 11570 1522308 20572 652762 5726 Kujawsko-pomorskie 971492 10794 845268 17250 126224 3079 Lubelskie 1603566 6738 1311772 11712 291794 2316 Lubuskie 3992759 8318 3099251 18124 893508 2892 Łódzkie 3180100 12422 2632501 17206 547599 5316 Małopolskie 1210172 5216 885563 18449 324609 1764 Mazowieckie 2377553 7338 1530796 18224 846757 3528 Opolskie 1514046 8959 1094780 17947 419266 3882 Podkarpackie 1384313 6125 984479 14916 399834 2499 Podlaskie 3692280 9541 3047190 12287 645090 4641 Pomorskie 1201545 9243 717435 13286 484110 6370 Śląskie 1414910 9691 1168599 17978 246311 3041 Świętokrzyskie 2870937 7575 2253955 15127 616982 2683 Warmińsko-mazurskie 2000726 6233 1805395 17875 195331 888 Wielkopolskie Zachodniopomorskie Źródło: Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010, s. 73. 1.3.Główne trendy w kulturze województwa podlaskiego w ujęciu statystycznym W tym miejscu kolejno omówione zostaną przemiany dotyczące publicznych instytucji kultury wraz z powiązanymi z nimi formami uczestnictwa w kulturze. Zakres analizy sięga lat 2000-2011 a więc w 2000 roku okresu po reformie administracyjnej, w 2005 roku po wejściu Polski do Unii Europejskiej i w 2010 roku w okresie międzynarodowego kryzysu gospodarczego. Niemniej w przypadku części cech dane statystyczne zaczęto pozyskiwać dopiero w późniejszych latach stąd też ukazany obraz procesów nie ma charakteru wyczerpującego. W omawianym okresie o blisko 8 pkt proc. zmniejszyła się regionalna sieć biblioteczna. Zdecy- dowana większość bibliotek była prowadzona przez gminy lub miasta na prawach powiatu. Poprawie uległo jednak ich dostosowane do osób niepełnosprawnych w zakresie wejść do budynku i udogodnień we wnętrzu. Dostosowane wejścia posiada około 26% bibliotek. Jednocześnie zatrudnienie bibliotek 13
  • 14. wzrosło o 1/5, a łączny księgozbiór o 8 p.p. Tymczasem jednak liczba czytelników zmalała o 22,1 p.p., a wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz o 21 p.p. W 2011 roku województwie działało też 57 bibliotek naukowych i fachowych – o 3 mniej niż w 2007 roku, dla którego pochodzą wcześniejsze dostępne dane w tym zakresie. W tym też okresie doszło w nich do spadku wypożyczeń księgozbioru na zewnątrz o 15,6 p.p. i na miejscu o blisko 10 p.p. Wzrosły natomiast wypożyczenia zbiorów specjalnych o 36,6 p.p. Biblioteki publiczne przeszły w ostatnich latach istotną modernizację technologiczną. Licz- ba komputerów używanych w bibliotekach wzrosła w latach 2008-2011 o 36 p.p. – z 818 do 1114, a dostępnych dla czytelników z 495 do 664 - o 34 p.p. Blisko 95% komputerów dostępnych w bibliotekach w 2011 roku była podłączona do Internetu. Biblioteki naukowe i fachowe posiadały natomiast 673 kom- puterów z czego 611 podłączonych do Internetu, w tym 329 dostępnych dla czytelników. Jednocześnie w latach 2002-2011 odnotowano wzrost o 21 p.p. liczby mieszkańców przypadających na jedną placówkę biblioteczną. O 8,5 p.p. podniósł się też dostępny księgozbiór bibliotek na 1000 mieszkańców. Minimalnie wzrosła liczba wypożyczeń z księgozbioru na jednego czytelnika (3 p.p.). Znacząco - o 20,7 p.p. - zmalała liczba czytelników bibliotek publicznych przypadająca na 1000 mieszkańców. Tabela 6. Placówki biblioteczne w województwie podl skim w latach 2000-2011 a obiekt 267 256 243 247 92,51% Placówki biblioteczne Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 osoba 504 488 632 634 125,79% biblioteki i filie wolumin 4291270 4478908 4630616 4663339 108,67% pracownicy bibliotek osoba 199847 185600 159193 155722 77,92% księgozbiór wolumin 4017202 3487091 3215966 3177466 79,10% czytelnicy w ciągu roku obiekt 122 68 50 49 40,16% wypożyczenia księgozbioru na zewnątrz punkty biblioteczne ogółem obiekt 10 19 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 53 65 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 22 28 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku Tabela 7. Wskaźniki wykorzystania bibliotek w województwie podlaskim w latach 2002-2011 osoba 3345 3703 4107 4057 121,29% Biblioteki - wskaźniki Jednostka miary 2002 2005 2010 2011 2011/2002 wolumin 3576,0 3733,4 3847,8 3882,9 108,58% ludność na 1 placówkę biblioteczną księgozbiór bibliotek na 1000 ludności osoba 164 155 132 130 79,27% czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności wolumin 19,8 18,8 20,2 20,4 103,03% wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. woluminach Wprawdzie w 2011 roku biblioteki zlokalizowane w Białymstoku stanowiły tylko 6,8% wszyst- kich placówek w województwie, to gromadziły 21,8% całego księgozbioru, 27,3% czytelników i 23,4% wypożyczeń na zewnątrz. Koncentracja jest jeszcze bardziej widoczna w przypadku bibliotek nau- 14
  • 15. kowych i fachowych. Białystok jest siedzibą 47% z nich. Placówki w stolicy województwa gromadzą 74,3% księgozbioru naukowego regionu, 86,6% zbiorów specjalnych oraz 76,9% czytelników. Z Białegostoku pochodzą też prawie wszystkie notowane w regionie wypożyczenia do bibliotek krajowych z księgozbioru (97,1%) i zbiorów specjalnych (64%). Choć w Białymstoku jest o 11% więcej czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców, to wskaźnik wypożyczeń księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach jest już o 15% niższy i wynosi 17,5. W okresie od 2000 do 2011 roku o 30 p.p. zmniejszyła się liczba kin w woj. podlaskim. Przy czym z 12 do 9 w odniesieniu do kin należących do gmin lub miast na prawach powiatu oraz z 3 do 0 w przy- padku należących do zarządu województwa. Jednocześnie jednak poprzez pojawienie się multipleksu w Białymstoku wzrosła ogólna liczba dostępnych sal i miejsc na widowni. W 2011 roku 16 z 29 sali kinowych regionu, czyli 55%, znajdowało się w Białymstoku. Również ponad połowa miejsc na wid- owniach znajduje się w stolicy województwa. Odnotowano też niemal 2,5-krotny wzrost liczby sean- sów, w tym niemal czterokrotny filmów produkcji polskiej. Ponad dwukrotnie wzrosła liczba widzów, a w przypadku filmów produkcji polskiej ponad trzykrotnie. Dane te potwierdza wskaźnik liczby widzów w kinach na 1000 mieszkańców, który w latach 2003-2011 wzrósł 2,5-krotnie, z 250 do 690. Co istotne, jednak blisko połowa seansów i widzów przypadała na multipleks w Białymstoku. W 2011 roku ponad 91% sensów kinowych w regionie miało miejsce w Białymstoku, w tym 77% seansów filmów produk- cji polskiej. Dominację miasta widać też w liczbie widzów – przypada na nie 86,5% widzów z całego regionu. Niemniej, wskaźnik liczby mieszkańców na jedno miejsce w kinach zmalał o 10 p.p. z 224 do 202 osób, co świadczy o efektach wyludniania się województwa. Prawie wszystkie obiekty kinowe są dostosowane do osób niepełnosprawnych tylko w podstawowym zakresie – wejścia do budynku. Udo- godnienia wewnątrz budynku są w prawie połowie z nich. Tabela 8. Kina stałe w województwie podlaskim w latach 2000-2011 obiekt 20 19 14 14 70,00% Kina stałe Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 - 21 20 29 29 138,10% ogółem miejsca 5278 4479 5980 5918 112,13% sale - 13489 10814 36004 32985 244,53% miejsca na widowni - 2171 903 4883 8249 379,96% seanse ogółem osoba 389177 304239 814236 828849 212,97% seanse filmy produkcji polskiej osoba 88713 21854 117171 296307 334,01% widzowie ogółem widzowie na filmach produkcji polskiej obiekt 8 10 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 10 12 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 5 6 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku W latach 2000-2011 o 22 p.p. wzrosła liczba dostępnych w woj. podlaskim placówek muzeal- nych. Przy czym blisko połową z nich zarządzały samorządy gmin, powiatów i miast na prawach pow- iatu. Muzea są dość rozproszone na terenie regionu – w 2011 roku 18,5% ma siedzibę w Białymstoku. 15
  • 16. Na miasto przypadało też 16,1% zwiedzających. W latach 2000-2011 w regionie odnotowano też wzrost liczby odwiedzin o 22 p.p. oraz o 17 p.p. w przypadku muzeów zarządzanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Negatywnie należy ocenić stopień dostosowania muzeów do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich – mniej niż połowa posiada dostosowane wejścia do bud- ynku, a niemal co czwarta jednostka udogodnienia wewnątrz budynku. Tabela 9. Muzea w województwie podlaskim w latach 2000-2011 obiekt 22 26 26 27 122,73% Muzea Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 obiekt 9 9 10 10 111,11% muzea łącznie z oddziałami osoba 335698 419747 351863 410338 122,23% oddziały zwiedzający muzea i oddziały obiekt 6 6 - - - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 5 11 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 3 7 - obiekty przystosowane dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia wewnątrz Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. budynku Tabela 10. Imprezy oświatowe w muzeach w województw podlaskim w latach 2000-2011 ie sztuka 2154 2108 - - - Imprezy oświatowe w muzeach Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 sztuka 115 111 - - - ogółem sztuka - - 202 253 - odczyty sztuka 750 513 473 403 53,73% odczyty/prelekcje/spotkania sztuka 75 45 78 50 66,67% seanse filmowe sztuka - - 20 28 - koncerty sztuka - - 350 328 - konkursy sztuka - - 31 46 - warsztaty sztuka 1214 1439 806 1154 95,06% imprezy plenerowe lekcje, zajęcia sztuka - - 9 18 - sesje i seminaria Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. naukowe/sympozja Jeśli chodzi o działalność muzeów to w analizowanym okresie o blisko połowę wzrosła liczba odczytów, prelekcji i spotkań. Niemniej, o prawie połowę zmalała jednak liczba seansów filmowych, a o 1/3 koncertów. W latach 2010-2011 zauważalny jest wzrost udziału muzeów w organizacji konkursów, imprez plenerowych oraz sesji i seminariów naukowych. Niemal połowa z odczytów, prelekcji i spotkań, konkursów oraz lekcji i zajęć w 2011 roku była zorganizowana przez muzea w Białymstoku. Jak również 38% koncertów i 30% imprez plenerowych. W latach 2000-2011 w woj. podlaskim pojawiły się dwa nowe podmioty typu teatry i instytucje muzyczne. Jednak nie odnotowano znacznego wzrostu liczby miejsc na widowni, a liczba przedstawień 16
  • 17. i koncertów nie uległa większym zmianom. O 17 p.p. zmalała w tym okresie liczba widów i słuchaczy. Już niemal połowa instytucji jest dostosowana do osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Tabela 11. Teatry i instytucje muzyczne w województ ie podlaskim w latach 2000-2011 w obiekt 5 5 7 7 140,00% Teatry i instytucje muzyczne Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 miejsce 1929 1553 2246 2110 109,38% ogółem sztuka 2061 1801 2419 2023 98,16% miejsca na widowni w stałej sali przedstawienia/koncerty wg osoba 352620 287813 353651 296143 83,98% siedziby widzowie/słuchacze wg siedziby sztuka 1201 926 1384 1177 98,00% przedstawienia/koncerty w stałej sali wg siedziby osoba 182105 119864 173447 157021 86,23% widzowie/słuchacze w stałej sali wg siedziby sztuka 2254 2002 2556 2165 96,05% przedstawienia/koncerty wg miejsca prezentacji osoba 401774 337291 371756 329000 81,89% widzowie/słuchacze wg miejsca prezentacji obiekt 2 4 - - - w obiektach dostosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 5 4 - w obiektach przystosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich; wejście do budynku obiekt - - 4 4 - w obiektach przystosowanych dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich; udogodnienia Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. wewnątrz budynku Przyglądając się bliżej danym dostępnym tylko za lata 2009-2011 w podziale na teatry i insty- tucje muzyczne należy zauważyć, iż o ile liczba teatrów nie uległa zmianie to jedyna orkiestra symfonic- zna i kameralna (Łomżyńska Orkiestra Kameralna) jest już obok Opery i Filharmonii Podlaskiej notow- ana jako druga filharmonia. Spadek liczby przedstawień dotyczył bardziej teatrów dramatycznych niż lalkowych. Jednocześnie, o ile teatry dramatyczne utrzymały liczbę widzów bez większych zmian, to odnotowano spadek ich liczby o 16 p.p. w teatrach lalkowych. W filharmoniach zaobserwowano spadek liczby przedstawień i koncertów o 31 p.p., niemniej liczba widzów i słuchaczy pozostała na stałym pozi- omie. Ponadto w latach 2002-2011 o 18 p.p. spadła liczba mieszkańców przypadających na jedno mie- jsce w teatrach i instytucjach muzycznych oraz o 14 p.p. liczba widzów i słuchaczy w teatrach i insty- tucjach muzycznych na 1000 mieszkańców. Około 81% obecnych w regionie przedstawień w teatrach dramatycznych i 65% w teatrach lalek w 2011 roku przypadało na Białystok. Podobnie było z widownią – w pierwszym przypadku stanowiła 95% wszystkich odbiorców przedstawień z regionu, w drugim 65%. Opera i Filharmonia Podlaska prowadzi zaś 85% przedstawień i koncertów w województwie oraz posiada 87% widzów i słuchaczy. 17
  • 18. Tabela 12. Cechy teatrów i instytucji muzycznych wwojewództwie podlaskim w latach 2009-2011 teatr dramatyczny obiekt 2 2 2 100,00% Teatry Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatr lalkowy obiekt 3 3 3 100,00% widowiska w stałych salach teatr dramatyczny obiekt 401 395 353 88,03% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatralnych - przedstawienia teatr lalkowy obiekt 639 686 614 96,09% widowiska w stałych salach teatr dramatyczny obiekt 59056 52597 58649 99,31% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 teatralnych - widzowie teatr lalkowy obiekt 63893 70395 54299 84,98% filharmonia obiekt 1 2 2 200,00% Instytucje muzyczne Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 orkiestra symfoniczna i kameralna obiekt 1 0 0 0,00% przedstawienia/koncerty (w stałej filharmonia sztuka 301 303 210 69,77% Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 sali) orkiestra symfoniczna i kameralna sztuka 30 0 0 0,00% filharmonia osoba 42267 50455 44073 104,27% widzowie/słuchacze (w stałej sali) Jednostka miary 2009 2010 2011 2011/2009 orkiestra symfoniczna i kameralna osoba 7922 0 0 0,00% Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Ilość obiektów wystawienniczych w latach 2000-2011 nieznacznie wzrosła, choć należy zauważyć, że w 2005 roku obiektów tych było znacznie więcej. Jednocześnie mimo poprawy w zakre- sie dostosowania obiektów do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich, wciąż ty- lko połowa z nich zapewnia dogodne wejście do budynku. Co istotne, o 36 p.p. wzrosła liczba wys- taw i o 28 p.p. ekspozycji realizowanych w kraju. Niemal 2,5-krotnie wzrosła liczba odwiedzających galerie i salony sztuki. Podniosły się też wskaźniki liczby wystaw zagranicznych w Polsce (z 5 do 9) i międzynarodowych w Polsce (od 0 do 10). W 2011 roku w Białymstoku znajdowało się 37,5% wszyst- kich obiektów działalności wystawienniczej regionu, tu też miała miejsce niemal połowa wystaw oraz około 95% wystaw z wykorzystaniem nowych mediów i seansów filmowych związanych z działalnością wystawienniczą. Wystawy gromadziły 73% wszystkich zwiedzających z regionu oraz 90% w przypadku seansów filmowych. Białostockie galerie w 2011 roku gościły niemal wszystkie wystawy zagraniczne i międzynarodowe w regionie oraz realizowały wszystkie wystawy wywodzące się z regionu za granicą. 18
  • 19. Tabela 13. Obiekty działalności wystawienniczej w województwie podlaskim w latach 2009-2011 obiekt 7 10 9 8 114,29% Obiekty działalności wystawienniczej Jednostka miary 2000 2005 2010 2011 2011/2000 sztuka 80 105 108 109 136,25% galerie i salony sztuki ogółem sztuka 85 109 110 109 128,24% w kraju wystawy osoba 34774 60478 58207 86551 248,90% w kraju ekspozycje w kraju zwiedzający sztuka - - 10 19 - wystawy z wykorzystaniem „nowych - - - 6 17 - mediów” w kraju seanse filmowe (związane tylko z działalnością wystawienniczą) osoba - - 600 1962 - widzowie seansów filmowych (związanych tylko z działalnością wystawienniczą) obiekt 0 5 - - - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich obiekt - - 4 4 - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: wejście do budynku obiekt - - 4 5 - galerie i salony sztuki dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich: udogodnienia Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. wewnątrz budynku Domy, ośrodki kultury, kluby i świetlice stanowią najbardziej dostępne dla mieszkańców woj. podlaskiego instytucje kultury. Niemniej z osiągalnych za lata 2003-2011 danych wynika, że ich lic- zba pozostała bez większych zmian, choć w latach 2005-2009 na krótko wzrosła nawet do 174 obiek- tów. W latach 2003-2011 o 9 p.p. zmalała liczba organizowanych w nich imprez i ich uczestników oraz członków zespołów artystycznych a o 11 p.p. samych zespołów artystycznych. Jednocześnie dwukrotnie wzrosła liczba kół i klubów oraz ich członków. Działalność domów kultury, ośrodków kultury, klubów i świetlic jest mniej skoncentrowana w Białymstoku niż bibliotek, kin, galerii, muzeów, instytucji muzy- cznych. W 2011 roku w Białymstoku siedziby miało około 10% wszystkich domów kultury z regionu, tu odbywało się 18,9% wszystkich imprez, 29,4% prelekcji, spotkań i wykładów, 20% występów zespołów amatorskich oraz imprez turystycznych i sportowo-rekreacyjnych. 19
  • 20. Tabela 14. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlic w województwie podlaskim w latach 2003-2011 e obiekt 160 166 158 98,75% Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice Jednostka miary 2003 2005 2011 2011/2003 sztuka 7375 7588 6748 91,50% instytucje osoba 1257027 1429502 1145831 91,15% imprezy sztuka 595 715 530 89,08% uczestnicy imprez osoba 8272 9379 7568 91,49% zespoły artystyczne sztuka 169 329 403 238,46% członkowie zespołów artystycznych osoba 4524 7621 9160 202,48% koła (kluby) Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. członkowie kół (klubów) Przyglądając się bliżej danym dostępnym tylko za lata 2007-2011 należy zwrócić uwagę na spadek liczby seansów filmowych w domach kultury i podobnych instytucjach o blisko 60 p.p., dyskotek o 49 p.p., imprez turystycznych i sportowo-rekreacyjnych o 23 p.p., występów zespołów amatorskich o 29 p.p. oraz wystaw o 19 p.p. Wzrosła jedynie o 15 p.p. występów artystów i zespołów zawodowych oraz o 9 p.p. liczba prelekcji, spotkań i wykładów. Zmiany te znajdują odzwierciedlenie w zakresie uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. O blisko 78 p.p. zmalała liczba widzów na seansach filmowych, 64 p.p. uczestników dyskotek, 38 p.p. od- biorców występów zespołów amatorskich, o 30 p.p. wystaw, o 26 p.p. imprez turystycznych i sportowo- rekreacyjnych, o 12 p.p. występów artystów i zespołów zawodowych oraz o 11 p.p. prelekcji, spotkań i wykładów. Tabela 15. Działalność domów, ośrodków kultury, klu bów i świetlic (imprezy) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 Działalność domów, ośrodków kultury, obiekt 174 169 158 90,80% Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 klubów i świetlic - imprezy sztuka 7158 9221 6748 94,27% instytucje - 685 1640 280 40,88% imprezy sztuka 702 670 574 81,77% seanse filmowe - 2030 1874 1448 71,33% wystawy występy zespołów amatorskich - 587 701 679 115,67% występy artystów i zespołów sztuka 831 679 431 51,87% zawodowych sztuka 1202 1368 1322 109,98% dyskoteki prelekcje, spotkania, wykłady sztuka 828 643 644 77,78% imprezy turystyczne i sportowo - - - 858 849 - rekreacyjne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. konkursy 20
  • 21. Tabela 16. Działalność domów, ośrodków kultury, klu bów i świetlic (uczestnicy imprez) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 Działalność domów, ośrodków kultury, Jednostka osoba 1233947 1514046 1145831 92,86% 2007 2009 2011 2011/2007 klubów i świetlic - uczestnicy imprez miary osoba 41733 35821 9309 22,31% imprezy osoba 129841 141342 91281 70,30% seanse filmowe osoba 418826 372819 262654 62,71% wystawy występy zespołów amatorskich osoba 336226 477844 296353 88,14% występy artystów i zespołów osoba 59285 33229 21895 36,93% zawodowych osoba 70732 80997 63018 89,09% dyskoteki prelekcje, spotkania, wykłady osoba 170098 110824 127217 74,79% imprezy turystyczne i sportowo - - - 51050 50286 - rekreacyjne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. konkursy Pogarsza się także zakres uczestnictwa w zespołach artystycznych. Dostępne tylko za lata 2007- 2011 dane świadczą o 16 p.p. spadku liczby zespołów artystycznych i 17 p.p. spadku liczby członków. Najgłębsze zmiany dotyczą spadku liczby zespołów muzyczno-instrumentalnych (26 p.p.) i teatralnych (21 p.p.). Stosunkowo trwałe są jedynie zespoły folklorystyczne, ludowe - pieśni i tańca, kapele. W nich też, jako jedynych, odnotowano minimalny wzrost liczby członków. Maleją głównie zespoły taneczne (25,5 p.p.) oraz teatralne i wokalne, chóry (po około 23 p.p.). W 2011 roku w Białymstoku siedzibę miało 10% zespołów artystycznych z całego województwa, w tym 17% tanecznych i po 14% teatralnych i muzyczno-instrumentalnych. W stolicy województwa było też 11% wszystkich członków zespołów artystycznych, w tym po około 15% z zespołów teatralnych, wokalnych i chórów oraz muzyczno-instru- mentalnych. 21
  • 22. Tabela 17. Zespoły artystyczne i ich członkowie w województwie podlaskim w latach 2007-2011 sztuka 633 645 530 83,73% Zespoły artystyczne Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 96 107 75 78,13% ogółem sztuka 156 133 114 73,08% teatralne sztuka 124 117 105 84,68% muzyczne - instrumentalne sztuka wokalne i chóry 124 124 121 97,58% folklorystyczne (ludowe - pieśni i tańca, sztuka 131 162 115 87,79% kapele) taneczne osoba 9209 9155 7568 82,18% Członkowie zespołów artystycznych Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 osoba 1352 1340 1029 76,11% ogółem osoba 1630 1303 1312 80,49% teatralne osoba 1630 1516 1251 76,75% muzyczne - instrumentalne wokalne i chóry osoba 1890 2001 1963 103,86% folklorystyczne (ludowe - pieśni i tańca, osoba 2686 2988 2001 74,50% kapele) Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. taneczne W latach 2007-2011 o 28 p.p. wzrosła liczba kół i klubów w domach kultury i podobnych insty- tucjach. Niemniej, w podziale tematycznym dostrzegane są raczej spadki, co prawdopodobnie wiąże się z wzrostem ich zróżnicowania. Liczba członków kół i klubów wzrosła o 36 p.p. Szczególnie w dys- kusyjnych klubach filmowych (o 61 p.p.) i seniora (o 8 p.p.). Największe negatywne zmiany dotyczą klubów politechnicznych, których liczba członków zmalała o 84 p.p. i informatycznych – o 38 p.p. W 2011 roku w Białymstoku było 17% wszystkich klubów z województwa, w tym niemal co trzeci klub seniora lub terapeutyczny i co czwarty informatyczny i turystyczny lub sportowo-rekreacyjny. W Białymstoku były jedyne dwa działające w województwie kluby politechniczne. Jeśli chodzi o członkostwo klubów to 24,2% wszystkich osób gromadziły białostockie instytucje kultury. Adekwatnie do obecności klubów – najwięcej członków w porównaniu do całego regionu miały kluby seniora i terapeutyczne. 22
  • 23. Tabela 18. Koła (kluby) i członkowie w domach kultu i podobnych instytucjach w województwie podlaskim ry w latach 2007-2011 sztuka 313 334 403 128,75% Koła (kluby) Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 5 3 2 40,00% ogółem sztuka 34 37 16 47,06% politechniczne sztuka 128 139 107 83,59% informatyczne sztuka 16 18 15 93,75% plastyczne sztuka 48 53 30 62,50% fotograficzne i filmowe sztuka 64 59 62 96,88% turystyczne i sportowo rekreacyjne sztuka 13 17 11 84,62% seniora sztuka 5 7 6 120,00% terapeutyczne dyskusyjne kluby filmowe osoba 6721 6720 9160 136,29% Członkowie kół (klubów) Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 osoba 119 61 20 16,81% ogółem osoba 619 780 388 62,68% politechniczne osoba 1813 1912 1761 97,13% informatyczne osoba 199 198 159 79,90% plastyczne osoba 785 974 652 83,06% fotograficzne i filmowe osoba 2838 2226 3081 108,56% turystyczne i sportowo rekreacyjne osoba 227 345 157 69,16% seniora osoba 121 170 196 161,98% terapeutyczne Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. dyskusyjne kluby filmowe 23
  • 24. Tabela 19. Kursy domów kultury i podobnych instytuc i ich absolwenci w województwie podlaskim w latach ji 2009-2011 sztuka 239 224 234 97,91% Kursy Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 sztuka 17 9 14 82,35% ogółem sztuka 42 11 31 73,81% języków obcych sztuka 37 42 37 100,00% plastyczne sztuka 30 38 39 130,00% gry na instrumentach sztuka 39 48 31 79,49% wiedzy praktycznej sztuka 54 74 70 129,63% tańca sztuka komputerowe - - 12 - przygotowujące do nauki w szkołach artystycznych - 4043 3635 4327 107,02% Absolwenci ogółem Jednostka miary 2007 2009 2011 2011/2007 - 284 131 174 61,27% ogółem - 558 185 644 115,41% języków obcych - 310 520 614 198,06% plastyczne - 559 819 984 176,03% gry na instrumentach - 721 827 600 83,22% wiedzy praktycznej - 740 1099 1230 166,22% tańca komputerowe - - - 81 - przygotowujące do nauki w szkołach Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. artystycznych Bez większych zmian pozostaje ogólna liczba kursów realizowanych przez domy kultury i podobne insty- tucje. Wzrosła liczba kursów wiedzy praktycznej (30 p.p.) i komputerowych (29 p.p.). Najbardziej zmalała liczba kursów tańca (o 21 p.p.). Podniosła się także ogólna liczba absolwentów kursów o 7 p.p. W tym niemal dwukrotnie w przypadku kursów gry na instrumentach, wiedzy praktycznej i komputerowych. O blisko 40 p.p. spadła liczba ab- solwentów kursów językowych. Co ważne w 2011 roku 58% kursów instytucji kultury odbywało się w Białymstoku, w tym aż 92% kursów komputerowych i 82% kursów wiedzy praktycznej. Rozpatrując absolwentów kursów, białostockie domy kultury posiadały około 64% wszystkich osób z regionu, w tym 91,5% absolwentów z organ- izowanych w województwie kursów komputerowych, 90,1% absolwentów kursów przygotowujących do nauki w szkołach artystycznych i 85,9% absolwentów kursów wiedzy praktycznej. Uwzględniając podział uczestników na wiek, z dostępnych danych wynika, że maleje liczba ab- solwentów kursów - dzieci i młodzieży do 15. roku życia (21 p.p.). Spada też liczba absolwentów kursów komputerowych, języków obcych i tańca w tej grupie wiekowej. Wzrasta natomiast w przypadku kursów plastycznych, gry na instrumentach i wiedzy praktycznej. W 2011 roku z białostockich domów kultu- ry wywodziło się 30% obecnych w regionie absolwentów kursów w wieku do 15. roku życia. Najwięcej (57%) w przypadku kursów wiedzy praktycznej. Od 2011 notowane są też dane dotyczące absolwen- tów po 55. roku życia. Osoby starsze stanowią około 7% spośród wszystkich absolwentów kursów w regionie, w tym 19% kursów plastycznych, 8% tańca, 7% komputerowych, 3,5% wiedzy praktycznej i 1,7% języków obcych. Na Białystok przypada 35,9% wszystkich absolwentów kursów po 55. roku życia, w tym wszyscy kursów wiedzy praktycznej, 37,7% kursów tańca, 26,8% kursów komputerowych oraz 25,4% kursów plastycznych. 24
  • 25. 1.4. Oferta kulturalna z perspektywy regionalnej polityki kulturalnej Pojęcie polityka kulturalna nie ma jednego znaczenia. Jak twierdzi C. Barker odnosi się do: władzy nazywania; decydowania o tym, co składa się na wiedzę zdroworozsądkową; tworzenia „wersji oficjalnych”; i określania co stanowi „właściwy” świat społeczny18. Tym samym istotna jest krytyczna analiza dokumentów strategicznych oraz tekstów kultury, jej wytworów, świadomości i obecnych w niej ideologii. Dopiero od lat 80. XX wieku badacze kultury zaczęli poświęcać więcej uwagi instytucjonalne- mu wymiarowi władzy kulturowej oraz współpracować z twórcami kultury i władzami publicznymi w zakresie konstruowania polityk kulturalnych i strategii rozwoju kultury19. Sama polityka kulturalna, według wybitnego ekonomisty kultury D. Throsby’ego, stanowi jednak wynalazek przepełnionej optymizmem i idealizmem społecznym polityki międzynarodowej właściwej okresowi po zakończeniu II wojny światowej, który ma służyć bu- dowie pokojowych stosunków społecznych oraz rozwojowi ludzi20. Natomiast zdaniem B. Junga poli- tyka kulturalna stanowi twórcze podejście do stylów życia, przełamywania biernego naśladownictwa, czyli imitowania i ulegania przez ludzi wartościom składającym się na styl życia, które przyjmują bezre- fleksyjnie od innych, od swoich grup odniesienia, czy z przekazów medialnych21. Według K. Krzysztofka polityka kulturalna stanowi zaś „świadome, zgodne z założonymi celami i wartościami, wpływanie na procesy kulturowe w celu pobudzania uczestnictwa w kulturze i jej demokratyzacji, tworzenie kor- zystnych warunków dla twórczości, zachowania duchowego i materialnego dorobku pokoleń, przygo- towania - poprzez edukację - nowych pokoleń do dziedziczenia tego dorobku, czyli przekazu kanonu kultury danej społeczności oraz sprzyjania jej udziałowi w komunikacji między kulturami”22. Na potrzeby niniejszego opracowania za szczególnie pomocną do dalszych analiz uznaje się definicję zaproponowaną przez M. Dragićević-Šešic i B. Stojković, która zwraca uwagę na aspekty organ- izacyjne i własnościowe działalności sektora kultury. Zgodnie z nią polityka kulturalna to „świadome zarządzanie interesem publicznym w tym sektorze oraz podejmowaniem decyzji we wszystkich kwes- tiach związanych z rozwojem kulturalnym danego społeczeństwa. Kluczową rolę w jej definiowaniu odgrywa państwo, ale powinna ona być rezultatem dialogu między podmiotami, które są odpowiedzi- alne za jej rozwój. (…) może zaistnieć w pełni dopiero wówczas, gdy państwo będzie mogło zapewnić odpowiednie wpływy wszystkim trzem sektorom oraz gdy dojdzie do porozumienia w kwestii ich in- teresów”23. Innymi słowy współczesna polityka kulturalna nie powinna opierać się już na „odgórnym” narzucaniu strategii i programów działań przez administrację rządową i samorządową, lecz na ich współtworzeniu, współrealizacji i współzarządzaniu z publicznymi, komercyjnymi i pozarządowymi podmiotami działającymi w sektorze kultury. „Współdzielona” polityka kulturalna jako kombinac- ja podejść „odgórnych” i „oddolnych” łączy, zatem w sobie cele strategiczne władz publicznych oraz odpowiada na potrzeby inicjatyw obywatelskich na poziomie regionalnym i lokalnym24. W wymiarze diagnostycznym „Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018” 18 C. Barker, Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005, s. 470. 19 Tamże, s. 489. 20 D. Throsby, Ekonomia i kultura, NCK, Warszawa 2010, s. 127-128. 21 B. Jung, Konsumpcja a styl życia, [w:] A. Kurzynowski (red.), Polityka społeczna, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2006, s. 132-133. 22 K. Krzysztofek, Polityka kulturalna w międzynarodowych raportach o kulturze, [w:] K. Mazurek-Łopacińska (red.), Problemy zarządzania sfera kultury i turystyki, Wyd. AE, Warszawa-Wrocław 1999, s. 11; [cyt. za:] G. Prawelska-Skrzypek, M. Smoleń, Polityka kulturalna samorządów, [w:] A. Frączkiewicz-Wronka (red.), Zarządzanie publiczne w lokalnej polityce społecznej, WSP TWP, Warszawa 2007, s. 191. 23 M. Dragićević-Šešic, B. Stojković, Kultura. Zarządzanie, animacja, marketing, NCK, Warszawa 2010, s. 29. 24 Tamże, s. 36. 25
  • 26. zwraca się uwagę na najwyższe w kraju zróżnicowanie kulturowe województwa pod względem narodowościowym (Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie, Litwini), etnicznym (Romowie, Tatarzy) i wyz- naniowym25. Podkreślono też przystąpienie w 2009 roku regionu do „Programu Rozwoju Bibliotek”, co umożliwia ich modernizację. Zwrócono też uwagę na rozwój skansenów jako nowych atrakcji turystyc- znych - w Ciechanowcu, Nowogrodzie i Osowiczach, w Białowieży i Bielsku Podlaskim (Studziwodach), Nowoberezowie, Budach, Narwi i Puńsku26. Za specyficzne dla województwa uznaje się tkactwo szc- zególnie dwuosnowowe, garncarstwo, w tym ceramikę siwą i plecionkarstwo – sztuka ludowa jest pop- ularyzowana na jarmarkach i targach, głównie w Białymstoku, Suwałkach, Nowogrodzie i Kiermusach. Podkreślono też pogarszający się stan infrastruktury kulturalnej i konieczność podwyższania stand- ardów bazy materialnej istniejących obiektów oraz tworzenie warunków do powstawania nowych in- stytucji z obszaru kultury27. Stwierdza się spadek znaczenia kultury w życiu rodzinnym, głównie z uwagi na zmniejszenie dochodów dużej liczby mieszkańców i szeroką komercjalizację działalności kultural- nej. Alternatywą jest udział w „kulturze masowej” o czysto rozrywkowych funkcjach28. Zwraca się też uwagę na dysproporcje w dostępie do kultury - odbiorcami kultury artystycznej są głównie mieszkańcy miast. Różnice w mniejszym stopniu dotyczą aktywnego udziału w kulturze dzięki działalności organi- zacji pozarządowych, szkół, parafii i grup nieformalnych29. Głównymi problemami w obszarze kultury są: niedoinwestowanie infrastruktury kultury; ograniczanie wydatków związanych z uczestnictwem w kulturze; mało rozbudzone i uświadomione potrzeby kulturowe mieszkańców; niewystarczająca lic- zba działań edukacyjnych dotyczących uświadomienia roli kultury w życiu człowieka i rozwijania jego potrzeb kulturalnych; potrzeba modernizacji i podwyższania standardów bazy materialnej istniejących obiektów kulturowych a także tworzenie warunków do powstawania nowych instytucji z obszaru kul- tury30. Wobec powyższych w „Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018” sformułowano Cel 3. „Zwiększenie dostępności mieszkańców województwa do oferty kulturalnej” w ra- mach I Obszaru strategicznego „Zaspokajanie potrzeb rodzin podlaskich”31. Działalność szeregu insty- tucji (Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego, samorządu województwa, Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku, samorządów powiatowych i gminnych, Wojewódzkiego Ośrodka Animacji Kultury, Podlaskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, domów kultury i innych placówek kul- turowych oraz Kuratorium Oświaty w Białymstoku, placówek oświatowych, organizacji pozarządowych i mediów) ma być nastawiona na 7 następujących kierunków32: 1. wspieranie regionalnego ruchu społeczno-kulturalnego, poprzez promowanie bogactwa zasobów kulturowych regionu; 2. promowanie programów wspierania i ochrony indywidualnych cech kultury regionalnej (materialnej i niematerialnej); 3. umożliwienie uczestnictwa w życiu kulturalnym osób dorosłych, dzieci i młodzieży zamieszkujących tereny wiejskie; 25 Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010, s. 74. 26 Tamże, s. 75. 27 Tamże, s. 76. 28 Tamże, s. 76. 29 Tamże, s. 76-77. 30 Tamże, s. 78. 31 Tamże, s. 111. 32 Tamże, s. 111. 26
  • 27. 4. wspieranie innowacyjnych rozwiązań umożliwiających dostęp do kultury osobom ubogim; 5. organizacja szkoleń z zakresu możliwości pozyskiwania środków finansowych na rozwój kultury w regionie; 6. współpraca z mediami w zakresie promocji istotnych wydarzeń i działań kulturalnych w województwie; 7. włączenie instytucji kulturowych w nurt edukacyjny (wprowadzanie do szkół programów z zakresu edukacji regionalnej z wykorzystaniem miejscowych działaczy, pasjonatów, twórców). Przegląd głównych dokumentów strategicznych dotyczących sektora kultury w woj. pod- laskim pozwala zaryzykować twierdzenie, iż w niewystarczającym stopniu dostrzega się, wspiera i wykorzystuje aktywność podmiotów prowadzonych w ramach organizacji pozarządowych, w tym przedsięwzięć kulturalnych w zakresie ekonomii społecznej33. Niewiele też miejsca poświęca się in- stytucjom kultury prowadzonym jako przedsiębiorstwa prywatne. Zwraca się jednak uwagę, iż prob- lemem jest niedostateczna współpraca instytucji kultury, organizacji pozarządowych i innych organi- zatorów przedsięwzięć kulturalnych oraz mały udział przedsiębiorców we współrealizacji imprez o dużym zasięgu, wpływających na promocję i rozwój regionalny. Mimo to nie proponuje się jednak właściwie żadnych rozwiązań na rzecz poprawy sytuacji. Jednocześnie w latach 2008-2010 zadania w zakresie kultury i sztuki obok upowszechniania kultury fizycznej i sportu oraz działań na rzecz osób niepełnosprawnych należały do najczęściej zlecanych organizacjom pozarządowym przez gminy i powiaty woj. podlaskiego34. Warto przy tym podkreślić, że realizacja zadań w zakresie kultury i sztuki stanowiła w 2011 roku cel działalności 31% polskich organizacji pozarządowych35. Powiązana z tą tematyką edukacja i wychowanie jest zaś celem 47% podmiotów trzeciego sektora. Dotychczasowe badania pozwalają sądzić, iż obszary te stanowią główny cel działalności około 30% podmiotów trzecie- go sektora na terenie Białegostoku i powiatu białostockiego36. Bliższy opis dalszych mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń dla funkcjonowania kultury w województwie przedstawiono w tabeli 20. 33 Zob. Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008; Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, op. cit.. 34 Organizacje pozarządowe jako partner w umacnianiu lokalnych działań jednostek samorządowych w gminach i powiatach województwa podlaskiego w latach 2008-2010, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2011/2012. 35 Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011. 36 Diagnoza organizacji pozarządowych. Badanie socjologiczne w mieście Białystok i powiecie białostockim w ramach projektu „Wsparcie funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej - budowanie dobra wspólnego”, Centrum Promocji Podlasia, Białystok 2011. 27
  • 28. Tabela 20. Analiza SWOT funkcjonowania kultury w regionie według Programu Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020 (PRKWP) oraz Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018 (WSPS) - zróżnicowanie kulturowe ludności zamieszkującej - niedostatek kadr wyspecjalizowanych w zarządzaniu kulturą, MOCNE STRONY SŁABE STRONY województwo podlaskie pod względem upowszechnianiu, marketingu, pozyskiwaniu środków na projekty, narodowościowym, etnicznym i wyznaniowym, - niewystarczająca elastyczność i brak umiejętności adaptacji - silna tożsamość regionalna wyrażająca się w instytucji kultury do nowych wyzwań, kultywowaniu mowy, kultury ludowej i folkloru, oraz w - nikłe powiązanie edukacji szkolnej oraz programów szkół wyższych twórczym korzystaniu z zasobów dziedzictwa regionu, z edukacją kulturalną, - tradycje związane z kulturą amatorską, silny ruch - zbyt mało rozbudzone i uświadomione potrzeby i kompetencje amatorski (zwłaszcza w dziedzinie folkloru, tańca, kulturowe mieszkańców, szczególnie w zakresie tzw. kultury plastyki i muzyki), wysokiej, - zły stan techniczny większości obiektów kultury i ich wyposażenia, niedopasowanie obiektów do potrzeb i oczekiwań odbiorców, - zwiększająca się liczba organizacji pozarządowych - niedostateczna wzajemna współpraca instytucji kultury oraz działających na rzecz kultury i jej upowszechniania (tylko - bogate dziedzictwo materialne, szczególnie w zakresie pomiędzy instytucjami kultury a organizacjami pozarządowymi i w PRKWP), zabytkowego budownictwa drewnianego, unikatowego w innymi organizatorami przedsięwzięć kulturalnych, skali kraju, - zły stan obiektów zabytkowych, szczególnie drewnianych, - powiązanie krajobrazu kulturowego z bogactwem niewystarczająca świadomość zwłaszcza samorządów co do przyrody (parki narodowe i krajobrazowe), konieczności ochrony obiektów zabytkowych, - prowadzenie ciekawej działalności kulturalnej na - niedostateczny udział mediów w popularyzowaniu problematyki peryferiach województwa podlaskiego (np. Sejny, Sokole, kulturalnej. Brak przedsięwzięć kulturalnych na najwyższym Krynki, Gródek, Zbójna, Raczki, Drozdowo), poziomie artystycznym, będących wizytówką regionu, - systematyczne zwiększanie nakładów na dofinansowanie - brak umiejętności nowoczesnej promocji i nowoczesnego zadań z zakresu ochrony zabytków, które to generują oferowania kultury, pozyskiwanie środków zewnętrznych. - słaba integracja i współpraca środowisk twórczych różnych dziedzin, - zbyt małe włączanie się przedsiębiorców do współrealizowania imprez o dużym zasięgu, wpływających na promocję i rozwój regionalny - brak w stolicy województwa nowoczesnej, wielofunkcyjnej sali (tylko w PRKWP), widowiskowej oraz amfiteatru. - wzrost wydatków publicznych na kulturę oraz SZANSE ZAGROŻENIA zwiększająca się dostępność do funduszy unijnych na - niż demograficzny, wyludnianie się tzw. ściany wschodniej, starzenie ochronę i rozwój kultury, - brak systematycznych badań nad kulturą, jej upowszechnianiem, się społeczeństwa (tylko w PRKWP), - przygraniczne położenie województwa podlaskiego dziedzictwem kulturowym, odbiorem, uczestnictwem, umożliwiające współpracę i wymianę kulturalną z - trudności w skutecznym pozyskiwaniu środków unijnych ze sąsiadami, względu na wymagany duży wkład własny, - członkostwo Polski w UE sprzyjające nawiązaniu - postrzeganie województwa jako „Polski B” o niskim poziomie współpracy z innymi krajami UE, kultury i małej atrakcyjności, - systematyczny rozwój turystyki, w tym kulturowej, - odpływ młodych, wykształconych i ambitnych ludzi do innych miast, - zwiększający się nacisk na rozwój i poszanowanie tradycji regionów, lokalnych, - dekapitalizacja obiektów kultury, szczególnie w gminach. - powstawanie konkurencji na rynku kultury poprzez rozwój działań i równoprawność sektora publicznego i niepublicznego, - możliwość zapewnienia bezpłatnego dostępu do Internetu w szkołach, bibliotekach publicznych i urzędach. Źródło: opracowanie własne na podstawie Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008, s. 13-14; Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010, s. 77-78. Jak zauważają autorzy raportu „Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego” z 2011 roku w regionie nie prowadzono do tej pory badań nad stanem regionalnego przemysłu kreaty- wnego37. Nie wiadomo dokładnie jaki udział w rozwoju społeczno-gospodarczym regionu oraz w jaki 37 B. Plawgo, A. Grabska, M. Klimczuk-Kochańska, A. Klimczuk, J. Kierklo, J. Żynel-Etel, Startery podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego, Wojewódzki Urząd Pracy w Białymstoku, Białystok 2011. 28
  • 29. sposób są ze sobą powiązane przedsięwzięcia z dziedzin właściwych, nie tylko dla sektora kultury (jak np. sztuki wizualne, sztuki performatywne, dziedzictwo, książka i prasa, projektowanie mody, produk- cja filmów i wideo, muzyki, marek luksusowych), ale też branży i przemysłów kreatywnych (np. wzor- nictwo, architektura, reklama) oraz pokrewnych, współzależnych (np. elektronika użytkowa, telekomu- nikacja, oprogramowanie, turystyka). Nie ma też ani regionalnej, ani lokalnych koncepcji rozwoju takich przemysłów. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż przemysły kreatywne mają współcześnie szczególnie duży udział we wzroście gospodarczym i wzroście zatrudnienia także w krajach Unii Europejskiej i stanowią istotną część strategii „Europa 2020”38. Znaczeniu kreatywności poświęca się także wiele uwagi w projektach rządowej „Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju” do 2030 roku39 i „Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego”40 oraz przyjętych już „Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010- 2020” i „Strategii Rozwoju Kraju 2020”42. W analizie założono, że kluczową rolę w rozwoju kultury w województwie ma jego stolica. Według badań PwC nad stanem 11 dużych miast Polski głównym wyzwaniem Białegostoku jest bu- dowa Kapitału Kultury i Wizerunku43. Kształtuje się on na poziomie 57,3% przy średnim poziomie dla 11 miast równym 100%. Miasto przyciąga relatywnie mało turystów, jest mniej widoczne w Internecie, poświęca mu się najmniej miejsca w popularnych przewodnikach o Polsce. Ma też najniższy spośród analizowanych ośrodków odsetek osób prowadzących działalność gospodarczą. W badaniach z 2012 roku PwC prognozuje dużą skalę niedoinwestowania infrastruktury społecznej miasta Białystok44. W tym infrastruktury, która może służyć celom animacji kulturalnej i budowy społeczeństwa oby- watelskiego, jak: szkoły, przedszkola, kina, muzea, teatry. Białystok obok Rzeszowa posiada pod tym względem największe zaległości spośród 12 badanych dużych miast Polski. „Strategia Rozwoju Miasta Białystok na lata 2011-2020 plus” zawiera w obszarze kultury, sportu i turystyki łączny cel strategiczny „D. Atrakcyjność i dostępność oferty kulturalnej, sportowej, turystycznej i rekreacyjnej”45. Jego realizacji ma służyć dążenie do wypełnienia sześciu priorytetów: D.1. „Wspieranie środowisk twórczych w Mieście i rozwój infrastruktury kulturalnej”, D.2. „Kreowanie przedsięwzięć kul- turalnych o prestiżowym znaczeniu krajowym i międzynarodowym”, D.3. „Tworzenie regionalnego cen- trum turystycznego”, D.4. „Wspieranie przedsiębiorczości w sferze turystyki i działalności kulturalnej”, D.5. „Promowanie aktywnych stylów życia i rozwój infrastruktury rekreacyjnej” oraz D.6. „Tworzenie sportowego centrum o znaczeniu ponadregionalnym”. Choć zwraca się uwagę na działalność organizacji pozarządowych, szczególnie w zakresie edukacji, kultury, integracji i spraw społecznych to już brakuje odniesień do przedsiębiorczości i ekonomii społecznej. Wśród kierunków działań zwrócono jednakże uwagę na „stwarzanie warunków dla rozwoju przemysłów kultury w mieście”46. Miastu brakuje spójnej strategii polityki kulturalnej. Postuluje się bowiem stworzenie odrębnych programów dotyczących: (a) rozwoju infrastruktury w sferze kultury, turystyki, sportu i rekreacji; (b) rozwoju aktywności w sferze kultury, turystyki, sportu i rekreacji; (c) budowy przyszkolnych obiektów sportowych i rekreacyjnych; 38 Zob. P. Kern, Polityka kulturalna: nowe trendy w Europie, [w:] B. Jung (red.), Ekonomia kultury. Od teorii do praktyki, NCK, Warszawa 2011, s. 59-60. 39 Zob. M. Boni (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część I, MAiC, Warszawa 09.05.2012; M. Boni (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część II, MAiC, Warszawa 09.05.2012. 40 Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012. 41 Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, MRR, Warszawa 2010. 42 Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Rada Ministrów, Warszawa, wrzesień 2012. 43 Raporty na temat wielkich miast Polski. Białystok, PwC, Warszawa 2011. 44 Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski. Perspektywa 2035, PwC, Warszawa 2012. 45 Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010, s. 120-122. 46 Tamże, s. 128. 29
  • 30. (d) współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi w zakresie kultury, sztuki, ochrony dóbr kul- tury i dziedzictwa narodowego; oraz (d) ochrony zabytków, dóbr kultury i dóbr kultury współczesnej47. Należy też wspomnieć, że w 2009 roku miasto Białystok, z inicjatywy Fundacji M.I.A.S.T.O. Białystok, zgłosiło swoją kandydaturę w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Aplikacja została oparta na haśle przewodnim „sztuka współistnienia” przez co próbowano nawiązać do tradycji wielokulturowości48. Niewiele miejsca poświęcono jednak dialogowi z samymi mieszkańcami miasta. Komisja konkursowa w raporcie preselekcyjnym odrzuciła kandydaturę Białegostoku uznając, iż aplikac- ja nie uwzględnia w wystarczającym stopniu środowiska pozarządowego oraz ma ograniczony program zaangażowania mieszkańców w budowę polityki kulturalnej49. Brak zmian w tym zakresie doprowadził w 2012 roku do wyraźnego konfliktu organizacji pozarządowych z władzami miasta wobec propozycji dalszego finansowania wysokobudżetowego festiwalu Białystok Pozytywne Wibracje50. Spór ten mogą zaostrzyć propozycje dotyczące zmniejszenia budżetu na dofinansowanie działalności z zakresu kultu- ry na 2013 rok51. Z drugiej strony, istnieje szansa na poprawę tej sytuacji. We wrześniu 2012 roku z inic- jatywy Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku doszło do powołania „Wspóltu- ry” - nieformalnej sieci instytucji kultury obejmującej podmioty publiczne, pozarządowe i komercyjne celem poprawy koordynacji ich działań, wspólnego kształtowania kalendarza wydarzeń kulturalnych, promocji i tworzenia nowych projektów52. 47 Tamże, s. 142, 144. 48 Sztuka Współistnienia. Wniosek aplikacyjny o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Białystok 2016, Białystok 2010. 49 Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspołecznianie procesu przygotowań aplikacji konkursowych w konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Res Publica Nowa, Warszawa 2011. 50 A. Kłopotowski, Kolejka po 2,5 miliona złotych. Kulturalna ofensywa promocyjna, „Gazeta Wyborcza” 03.10.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bia lystok/1,35241,12597727,Kolejka_po_2_5_miliona__Kulturalna_ofensywa_promocyjna.html [04.12.2012]. 51 A. Kłopotowski, Jest nam smutno, jest nam źle. Białostocka kultura w odwrocie, „Gazeta Wyborcza” 12.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bia lystok/1,35235,13034053,Jest_nam_smutno__jest_nam_zle__Bialostocka_kultura.html [14.12.2012]; M. Kochanowski, Do radnych miejskich. O cięciach kultury pozarządowej, „Gazeta Wyborcza” 14.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,13047560,Do_radnych_miejskich__O_cieciach_kul tury_pozarzadowej.html [14.12.2012]. 52 Wspóltura inauguruje sezon, „Wrota Podlasia” 13.09.2012, www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/kultura_sztuka/Wspoltura_inauguruje_sezon.htm [04.12.2012]. 30
  • 31. 2. OPIS METODOLOGII 2.1. Opis metod i technik badawczych zastosowanych w projekcie W celu zapewnienia osiągnięcia założonych celów projektu, skonstruowano rozbudowaną metodologię, w ramach której posłużono się rozmaitymi metodami i technikami badawczymi, zarówno jakościowymi, jak też ilościowymi. W „Diagnozie partycypacji w kulturze mieszkańców województwa podlaskiego” posłużono się: 1. analizą danych zastanych (Desk Research); 2. zogniskowanymi wywiadami grupowymi – FGI (Focus Group Interview), a w jego ramach technikami projekcyjnymi badającymi wizerunek instytucji kulturalnych ze szczególnym uwzględnieniem Teatru Dramatycznego; 3. indywidualnymi wywiadami pogłębionymi – IDI (Individual In-Depth Interview); 4. wywiadami telefonicznymi CATI (Computer Assisted Telephone Interview); 5. wywiadami PAPI (Pen and Paper Interview); 6. wywiadami CAWI (Computer Aided Web Interview); 7. analizami statystycznymi, w tym segmentacją opartą o analizę czynnikową i regresję logistyczną. Poniżej zamieszczono charakterystykę poszczególnych - wykorzystanych w zrealizowanym przedsięwzięciu badawczym - metod i technik oraz sposób doboru próby w każdym z modułów składających się na zrealizowany projekt. Wywiad telefoniczny - CATI (Computer Assisted Telephone Interview) jest techniką stosowaną przy realizacji badań ilościowych, polegająca na przeprowadzaniu wywiadów telefonicznych z responden- tami z wykorzystaniem komputera. Zapewnia ona zachowanie reprezentatywności wylosowanej próby, a co za tym idzie możliwość przekładania wyników na całą populację(mieszkańcy województwa pod- laskiego). Jej zaletą jest: • szybka i efektywna realizacja badań bez ponoszenia zbędnych kosztów na dojazdy ankieterów do re- spondentów rozproszonych po całym województwie; • wykluczenie błędów ankieterskich przy wypełnianiu ankiety, dzięki aplikacji komputerowej, która blokuje wprowadzenie błędnych danych i kontroluje przebieg elektronicznego kwestionariusza; • dokładna kontrola założonej próby i kwot; • minimalizacja przekłamań ankietera, który dzwoni na losowo wygenerowane numery telefoniczne i jest nadzorowany przez członków zespołu śledzących na bieżąco przebieg prowadzonych wywiadów; • automatyczne kodowanie uzyskiwanych danych i informacji w czasie rzeczywistym (tj. w trak- cie trwania wywiadu), co umożliwia natychmiastowe przystąpienie do opracowywania wyników po zakończeniu badania. Dobór próby do badania CATI miał charakter warstwowo-losowy. Celem tego doboru było zapewnienie reprezentatywności wyników uzyskanych w trakcie badania - na podstawie danych otrzymanych w badaniu wylosowanej próby można wnioskować o całej populacji (mieszkańcach woj. podlaskie- go). Pamiętać jednak należy, iż reprezentatywność dotyczy jedynie zmiennych, które stanowiły podstawę tworzenia warstw. Badanie odbyło się wśród mieszkańców woj. podlaskiego na próbie 31
  • 32. N=550, w wieku 15-74. Operatem losowania była baza teleadresowa mieszkańców woj. podlaskiego. Bezwzględnie największa koncentracja oferty kulturalnej (ilość instytucji kulturalnych oraz odbywających się wydarzeń kulturalnych), jak potwierdzają analizy danych zastanych zaprezentow- ane w rozdziale pierwszym, występuje w stolicy regionu – Białymstoku. Z powyższego względu celowo zdecydowano się na sprofilowanie próby badawczej, przyjęto założenie, iż dysproporcje w dostępie do kultury pomiędzy mieszkańcami Białegostoku i regionu są obiektywne. W celu osiągnięcia założonych celów projektu, uznano, iż nie ma podstaw analizować partycypacji bądź znajomości instytucji kultury w subregionach, w których brak jest jakichkolwiek placówek kulturalnych. Białystok poza administracyjną funkcją stolicy regionu stanowi także stolicę edukacyjną, w której kształci się znaczna część młodych roczników z woj. podlaskiego. Miasto nad rzeką Białą charakteryzuje się silną absorbcją ludności z re- gionu, gwarantuje zatrudnienie nie tylko dla swych mieszkańców, lecz również gmin ościennych (tzw. sypialni Białegostoku – gm. Choroszcz, gm. Supraśl, gm. Wasilków, gm. Dobrzyniewo). Korzystanie z kultury w woj. podlaskim, o ile odbywa się w ogóle, ma w zdecydowanej mierze miejsce w Białymstoku, a beneficjentami oferty instytucji kulturalnych są w przeważającej skali mieszkańcy tej aglomeracji. Ze względu na tą sytuację modelując próbę badawczą wydzielono dwie subkategorie: mieszkańców Białegostoku (N=400) i mieszkańców pozostałych jednostek samorządu terytorialnego woj. podlask- iego (N=150) – łącznie zrealizowano więc 550 wywiadów telefonicznych. Zmiennymi warstwującymi przy tworzeniu próby były płeć i wiek (wiek został rekodowany w następujące kohorty: 15-29 lat; 30-44 lata; 45-59 lat; 60-74 lata). Podstawą doboru warstwowego i tworzenia rozkładów zmiennych płci i wieku były dane z Banku Danych Lokalnych GUS . Na podstawie zawartych tam informacji odtworzono strukturę populacji mieszkańców Białegostoku oraz woj. pod- laskiego (bez Białegostoku)(Tabela21). Tabela 21. Struktura populacji mieszkańców Białegostoku i województwa podlaskiego (bez Białegostoku) BIAŁYSTOK WOJEWÓDZTWO (bez Białegostoku) 33635 34037 67672 144729 136389 281118 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 33694 35332 69026 123893 119045 242938 15-29 15-29 28893 33902 62795 123516 126873 250389 30-44 30-44 14955 22428 37383 64742 84678 149420 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 111177 125699 236876 RAZEM 456880 466985 923865 Następnie ustalono liczbę wywiadów do zrealizowania w ramach każdej z warstw – proporcjon- alnie do wielkości przedziałów wyodrębnionych populacji. Tabela 22. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI BIAŁYSTOK (N=400) WOJEWÓDZTWO (bez Białegostoku) N=150 57 57 114 24 22 46 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 57 60 117 20 19 39 15-29 15-29 49 57 106 20 20 41 30-44 30-44 25 38 63 11 14 24 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 188 212 400 RAZEM 75 75 150 32
  • 33. Ostatnim etapem był podział próby wojewódzkiej (bez Białegostoku) ze względu na dwudzielną strukturę zamieszkiwania w jednostkach osadniczych (wieś, miasto). Na podstawie informacji z Banku Danych Lokalnych GUS ustalono, że na wsi zamieszkuje 53% interesującej nas populacji, w miastach pozostałe 47%. Stosując ponownie mechanizm proporcjonalnego podziału odtworzono miniaturę tego rozkładu w postaci ilości wywiadów do zrealizowania w poszczególnych warstwach. Tabela 23. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI MIASTA WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO WSIE WOJEWÓDZTWA PODLASKIEGO (bez Białegostoku) N=70 N=80 11 10 21 13 12 25 Mężczyzn Kobiet RAZEM Mężczyzn Kobiet RAZEM 9 10 19 11 9 20 15-29 15-29 9 10 19 11 10 21 30-44 30-44 5 6 11 6 8 14 45-59 45-59 60-74 60-74 RAZEM 34 36 70 RAZEM 41 39 80 Indywidualny Wywiad Pogłębiony (IDI) - jest to swobodna rozmowa, którą prowadzi spec- jalnie przygotowany do tej roli badacz. Stosowanie tej metody jest sprawdzone w przypadku badań jakościowych. Dane zebrane face to face pozwalają na poznanie opinii, przekonań i postaw respondenta oraz na uzyskanie pogłębionej wiedzy na temat interesujący badacza. W tego typu wywiadach pytania zazwyczaj nie podlegają standaryzacji, chociaż nie stanowi to reguły. Charakteryzują się formą otwartą, a o kolejności i sposobie ich formułowania decyduje osoba prowadząca. Stosuje się też niekiedy pyta- nia pomocnicze lub naprowadzające - ten zabieg ma na celu uzyskanie jak najbardziej wyczerpujących odpowiedzi. Badanie przeprowadzone techniką wywiadu pogłębionego nie jest reprezentatywne. Wszystkie przedstawione opinie mają charakter indywidualnych wypowiedzi, a wnioski zbudowane na podstawie wywiadów stanowią przyczynek do szerszych badań i opracowań. Pięć wywiadów IDI zostało zrealizowanych we wrześniu 2012 roku z ekspertami z obszaru „kultury wysokiej”. Badani specjaliści posiadają wysokie kompetencje, doświadczenia oraz wiedzę praktyczną i teoretyczną w działalności kulturalnej. W gronie ekspertów znalazły się osoby pracujące w teatrach – instytucjonalnych i stowarzyszeniowym, galerii sztuki oraz w urzędzie. Respondenci to osoby zarządzające instytucjami kultury oraz reprezentujące administrację samorządową w woj. pod- laskim. Wywiady zarejestrowano na dyktafonie. Interpretacji wyników dokonano na podstawie wnikli- wej analizy zapisu audio. Wywiady były przeprowadzone w oparciu o ustrukturalizowany scenariusz, co nie zaburzyło swobodnego toku rozmowy. Decyzja o zastosowaniu takiego narzędzia wynikała z potrzeby uzyska- nia informacji zaliczających się do konkretnych obszarów wiedzy. Takie posunięcie umożliwiło z jed- nej strony zebranie indywidualnych opinii, a z drugiej ograniczało uzyskanie materiału badawczego do zawężonego tematycznie pola. Zogniskowany Wywiad Grupowy (FGI) - zogniskowany wywiad grupowy to dyskusja na z góry określony temat z 6-12 osobami. Prowadzi ją moderator, posiłkując się uprzednio sporządzonym scenariuszem. Zadaniem prowadzącego jest ukierunkowywanie rozmowy na meritum spotkania, zachęcanie uczestników do aktywności oraz stymulowanie ich kreatywności, także za pomocą sprawd- zonych zadań i ćwiczeń. Zaletą FGI jest wykorzystanie potencjału procesów grupowych, uczestnicy oddziałując na siebie wykazują wyższą aktywność i kreatywność. Dodatkowo, sami w trakcie dyskusji 33
  • 34. weryfikują swoje poglądy, dochodząc często do wspólnej konkluzji, co zwiększa trafność uzyskiwan- ych informacji. W wywiadach grupowych wykorzystuje się często techniki projekcyjne, dzięki którym uzyskuje się wgląd w postawy ukryte, nieuświadomione lub trudne do werbalizacji. W zrealizowanym projekcie odbyły się 4 zogniskowane wywiady grupowe. Uczestnikami były osoby korzystające, jak i niekorzystające z instytucji „kultury wysokiej”. Dane uzyskane w wyniku reali- zacji prac grup fokusowych posłużyły następnie jako pomoc w przygotowaniu narzędzi ilościowych. 1) Pierwszy i drugi wywiad grupowy został zrealizowany z osobami niekorzystającymi z instytucji „kultury wysokiej”. Celem przedsięwzięcia było wskazanie barier, substytutów, powodów ich niechęci do takich form kultury oraz ustalenie jakie działania, formy promocji, wydarzenia skłoniłyby ich do aktywizacji w tym obszarze. 2) Trzeci wywiad grupowy został zorganizowany z partycypującymi w „kulturze wysokiej”, ale niekorzystającymi z oferty Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku. Zamierzeniem tego fokusa było zdiagnozowanie powodów, przeszkód, przyczyn nieuczestnic zenia w wydarzeniach organizowanych przez tą instytucję. 3) Czwarty wywiad grupowy objął stałych klientów Teatru Dramatycznego (korzystających z oferty Teatru przynajmniej dwa razy w roku). Ich opinie pozwoliły odsłonić postrzeganie Teatru przez odbiorców jego produktów, lecz również ich wizje zmiany, ulepszenia czy modernizacji polityki Teatru. Fokus umożliwił również wskazanie silnych stron Teatru Dramatycznego, wyeksponowanie jego przewagi konkurencyjnej na tle innych instytucji kultur alnych w regionie. ed Web Interview). PAPI jest to tradycyjna technika stosowana przy realizacji badań ilościowych, Wywiad kwestionariuszowy PAPI (Pen and Paper Interview) i CAWI (Computer Assist- polegająca na przeprowadzaniu wywiadów z respondentami z wykorzystaniem papierowego kwes- tionariusza wywiadu. Zasadność jej zastosowania podczas jednego z etapów projektu znajduje uzasa- dnienie w konwencji subbadania: wywiady były realizowane z użytkownikami Teatru Dramatycznego przed i po wytypowanych spektaklach, bezpośrednio w siedzibie teatru. CAWI to technika również stosowana w badaniach ilościowych, wykorzystująca Internet do reali- zacji wywiadów z respondentami. Jako zalety tej techniki należy wymienić: łatwość w dotarciu do specy- ficznych grup docelowych (w tym przypadku stałych klientów Teatru Dramatycznego). Dzięki newslet- terowi teatru, z którego korzysta znacząca grupa użytkowników, a także portalowi społecznościowemu, na którym ponad 2000 osób monitoruje wydarzenia związane z działalnością tej instytucji, użycie tego instrumentu badawczego było wysoce racjonalne. W projekcie posłużenie się tymi dwiema technikami miało na celu zbadanie aktualnej publiczności Teatru Dramatycznego w podziale na stałych użytkowników (odwiedzający teatr przynajmniej dwa razy w roku) oraz odbiorców okazjonalnych (bywający w teatrze przynajmniej raz w roku). W programie założono realizację 300 wywiadów: 150 techniką PAPI oraz 150 z wykorzystaniem CAWI. Ze względu na fakt, iż były to badania eksploracyjnie (nigdy wcześniej Teatr nie realizował podobnych projektów), nie ustalano sztywnych ram próby badawczej, ponieważ nie posiadano wiedzy na temat struktury de- mograficznej użytkowników. W przypadku badania PAPI, gdzie zrealizowano 150 wywiadów, posłużono się interwałową metodą doboru (polegającą na rekrutowaniu przez ankieterów do wywiadu co czwartej osoby przychodzącej do teatru na przedstawienie, z zastrzeżeniem, że jeśli pojawiała się grupa znajomych, 34
  • 35. to jedynie jedna osoba z tej grupy mogła wziąć udział w wywiadzie).Wywiady zostały przeprowad- zone w trakcie czterech kolejnych weekendów, podczas każdego z wystawianych na scenach teatru przedstawień. Dzięki tym zabiegom została zachowana względna losowość uczestników badania. W przypadku badania CAWI link do ankiety rozesłano do wszystkich osób zapisanych do newslettera Teatru Dramatycznego oraz osób, które obserwują wydarzenia tej instytucji na portalu społecznościowym (2278 subskrybentów)54. Aby wziąć udział w ankiecie należało spełnić dwa kryteria rekrutacyjne: respondent musiał odwiedzić Teatr Dramatyczny w trakcie ostatnich 12 miesięcy przyna- jmniej raz, a także musiał widzieć co najmniej jedno z 19 ocenianych w badaniu przedstawień. Finalnie osiągnięto znacznie większą próbę niż założono we wniosku. W badaniu CAWI zrealizowano skutecznie 350 ankiet (368 kolejnych nie zostało wypełnionych całkowicie bądź osoby wypełniające nie spełniały warunków progowych dostępu, zawartych w pytaniach rekrutacyjnych). Reasumując, zebrane wyniki z obu badań pozwoliły na osiągnięcie próby N=500, w której znalazło się 221 osób - użytkowników okazjonalnych oraz 275 osób - odbiorców stałych (4 osoby o nieokreślonej intensywności korzystania z teatru - w badaniu PAPI nie zaznaczono prawidłowo odpowiedzi). Techniki ilościowe użyte w projekcie stanowiły uzupełnienie próby z badania reprezentatywnego i pozwoliły dotrzeć do znaczącej liczby uczestników „kultury wysokiej”, uprawniającej do sporządzenia wiarygodnych opracowań na temat partycypacji w kulturze mieszkańców regionu podlaskiego. Wykor- zystanie połączonych technik zapewniło ponadto odpowiednią losowość próby przez co zwiększono prawdopodobieństwo uzyskania wyników zgodnych z rozkładem populacji generalnej użytkowników Teatru Dramatycznego. 2.2. Nota metodologiczna W Raporcie dane przedstawiane są w formie tabelarycznych zestawień. W poszczególnych tabe- lach pojawiać się będą symbole „+” i „-”. Oznaczają one adekwatnie: istotnie większą lub istotnie mniejszą różnicę statystyczną przy zachowaniu 95-o % poziomu ufności pomiędzy określonymi wartościami zmiennych statystycznych. 54 Stan na 10.09.2012. 35
  • 36. 3. OPINIE EKSPERTÓW NA TEMAT STANU KULTURY WYSOKIEJ Obszary badawcze Głównym celem badania z ekspertami (metoda wywiadów indywidualnych IDI) było pozyskanie informacji na temat ich opinii o stanie „kultury wysokiej” w województwie podlaskim. Na poziomie operacyjnym wyłoniły się cztery obszary badawcze, które dotyczyły: • ogólnych spostrzeżeń na temat „kultury wysokiej” w woj. podlaskim; • poziomu partycypacji mieszkańców woj. podlaskiego w „kulturze wysokiej”; • promocji „kultury wysokiej” wśród mieszkańców woj. podlaskiego; • polityki regionalnej w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej”. Rezultaty badania Eksploracja zakładanych obszarów badawczych dostarczyła informacji na temat ram defini- cyjnych „kultury wysokiej”, jej relacji z „kulturą masową”, instytucji reprezentacyjnych w woj. podlaskim, jakości przedsięwzięć kulturalnych i reakcji na nie, zarówno w kontekście regionalnym i ogólnokrajow- ym. Ponadto uzyskano pogłębione informacje na temat charakteru partycypacji mieszkańców regionu w „kulturze wysokiej” – barier, potencjalnych możliwości podniesienia poziomu uczestnictwa, a także poszerzenia poszczególnych grup odbiorców i grup docelowych. Zostały ukazane kwestie związane z promocją „kultury wysokiej” – jej skala, możliwości i ograniczenia, uwzględniające jednocześnie specyfikę administracyjnego woj. podlaskiego jako obszaru peryferyjnego. Badanie dostarczyło informacji na temat jakości współpracy pomiędzy instytucjami „kultury wysokiej” a administracją samorządową. W kolejnych częściach opracowania każdy z obszarów badawczych został szczegółowo omówiony. 3.1. Spostrzeżenia na temat „kultury wysokiej” w województwie podlaskim 3.1.1. Definicja „kultury wysokiej” Przeprowadzone badanie umożliwiło uzyskanie intersubiektywnych ram definicyjnych pojęcia „kultura wysoka”. Respondenci zaangażowani w projekt zwracali przede wszystkim uwagę, iż jest to pewien rodzaj przemyślanej, rzetelnej działalności, skierowanej na twórcę i odbiorcę, a wynikającej z dużego doświadczenia i wykształcenia artysty. Z założenia „kultura wysoka” nie jest ukierunkowana na masowego odbiorcę, ani na działania komercyjne. Przyznano, że do odbioru „kultury wysokiej” trze- ba mieć pewnego rodzaju przygotowanie, ponieważ jest to kontinuum świadomości, spuścizny pokoleń i przyjmowanie tego wymaga wiedzy. Co, jak jeden z rozmówców przyznaje: „(…) kojarzy się z czymś pejoratywnym ponieważ obnaża ludzkie niedouczenie”. (IDI 4) Jednocześnie podkreślano, iż nie ma jednej definicji kultury wysokiej, gdyż działania w tym zakresie odbywają się na różnych polach. Kultura wysoka znajduje wyraz w działalności teatrów, oper, muzeów, galerii, a nawet domów kultury, co wpływa na zróżnicowany charakter jej przejawów. Jedna z badanych osób postrzega „kulturę wysoką” jako ważny komponent tożsamości naro- dowej oraz wizerunku państwowego we współpracy międzynarodowej. Twierdzi, iż: „’Kultura wysoka’ to taki element życia, z którego nie sposób zrezygnować. Naród bez niej traci swoją 36
  • 37. tożsamość. Jeżeli nie dbamy o ‘kulturę wysoką’ to przestajemy być partnerem dla kogokolwiek na świecie. [w kontekście oszczędności]. (…) Bardziej przyda się szpital. (…) A tymczasem przynosi wielkie korzyści. Jest to jednocześnie bardzo delikatna tkanka, bo wbrew pozorom najłatwiej jest z niej zrezygnować Ale to jest słabo mierzalne, słabo namacalne przez osoby, które decydują o jej funkcjonowaniu (dotowaniu „kultury wysokiej”)”. (IDI 3) 3.1.2. „Kultura wysoka” versus „kultura masowa” W opinii większości badanych, w dzisiejszych czasach, zdecydowanie zacierają się granice pomiędzy „kulturą wysoką” a „kulturą masową”, co tychże osób zdaniem jest zjawiskiem negatywnym. Powodów zamazywania granic jest wiele, wśród nich kluczowym jest funkcjonowanie w rzeczywistości medialnej, która niejako narzuca definicję „kultury wysokiej”. Po pierwsze, granica ta zaciera się na poziomie świadomościowym i umiejętności rozróżnienia przez odbiorcę. Jak przyznaje badany: „Media starają się udowodnić, iż ‘kulturą wysoką’ są dosyć mierne kabarety, biesiady, które nimi zawładnęły. Ukonstytuowało się coś takiego, że liczne media lansują rzeczy to, co w ogóle wystarczy”. (IDI 4) lekkie, łatwe i przyjemne, poprzez co, przenoszą taki rodzaj przeświadczenia, że to jest ważne, i że to jest Po drugie granica pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową” rozmywa się na poziomie konkretnych działań. Respondenci w większości są zgodni co do opinii, iż w obecnych realiach życia społecznego liczą się przede wszystkim działania komercyjne, rentowne, przynoszące zysk. W konsekwencji „kultu- ra wysoka” jest zmuszona do swego rodzaju podporządkowania się relacji kupna - sprzedaży. Respond- entka stwierdza, że: „Ludzie zajmujący się ‘kulturą wysoką’ (…) mają coraz częściej pokusę dostosowywania się do potrzeb szerokiego odbiorcy. Walcząc o publiczność, o środki i w jakimś momencie łatwo zrezygnować z wysublimowanego przedsięwzięcia, na wysokim poziomie, bo jego frekwencja będzie mniejsza niż przy (…) imprezie zakładającej wysoką publiczność np. festiwal. (…) by zabezpieczyć funkcjonowanie instytucji. (…) Przywiązuje się coraz większą wagę do otwartości instytucji, co staje się pułapką, instytucja robi się publiczności” (IDI 3). niewyrazista. Siłą rzeczy zaczyna się wtedy ocierać o komercję, o jakiś rodzaj kompromisu w kierunku Kolejną przyczyną zacierania się granic pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową”, która została zasygnalizowana w trakcie badania, są uwarunkowania jakie towarzyszą dotacjom na działalność artystyczną. Wiele form wsparcia jest dedykowanych na działania w konkretnym obszarze (np. rok cho- pinowski), a nie na twórczość samą w sobie. Powoduje to, zdaniem jednego z rozmówców, rezygnację z wizji artysty na rzecz zrobienia niekoniecznie czegoś w obszarze własnych zainteresowań, ale przynoszącego zysk. W opinii respondentów, zjawisko zacierania się granic pomiędzy „kulturą wysoką” i „masową”, wzmacnia również popyt na ludyczne poczucie humoru, a także na treści, które nie wymagają od człowieka głębszej refleksji, a jednocześnie dają poczucie uczestnictwa w kulturze. W związku z tym pojawia się niebezpieczeństwo wkraczania „kultury wysokiej” w obszar „kultury masowej”. Jedna z badanych stwierdza: „Dzisiaj ‘kultura wysoka’ niebezpiecznie próbuje się przypodobać wszystkim. (…) Z jednej strony jeżeli jest to działanie, które trzyma poziom, to jest to działanie dobre. Nato- niepokojące” (IDI 5). miast jeśli na siłę chce się przybliżyć tak zwaną kulturę wysoką i (…) zapomina się o poziomie, to jest to już Równolegle pojawił się też pogląd, że niektóre działania z zakresu „kultury masowej” mogą nieść 37
  • 38. za sobą treści z obszaru „kultury wysokiej”. Został wyeksponowany przykład Podlaskiej Oktawy Kultur. Zdaniem respondentki ten festiwal ma charakter masowy, podczas którego czasami występują wykon- awcy, którzy zaliczają się do grona twórców „kultury wysokiej”, a tym samym treści tej kultury zostają „przemycone” do masowego odbiorcy. W trakcie dyskusji pojawił się tylko jeden głos oceniający, iż granica pomiędzy „kulturą wysoką” a „masową” robi się bardziej wyraźna. Potwierdzeniem tego zjawiska jest istnienie grupy użytkowników, którzy są zorientowani i przygotowani do „konsumpcji” „kultury wysokiej”. Jednak dodaje, iż:„(…) żeby znego, od czasu do czasu musi zrobić coś komercyjnego” (IDI 1). jakakolwiek instytucja kultury w dzisiejszych czasach mogła się utrzymać, żeby mogła zrobić coś artystyc- 3.1.3. Podlaskie instytucje działające w obszarze „kultury wysokiej” W wypowiedziach na temat podlaskich instytucji „kultury wysokiej” przyznano, iż pomimo rozległego obszaru ich działania część misji tych podmiotów jest zbieżna. jak i do dzieci. Każda placówka robi to swoim zakresie”. (IDI 2) „Jest to umożliwianie społeczeństwu dostępu do kultury, poprzez działania skierowane do dorosłych Respondenci wymienili instytucje działające na terenie woj. podlaskiego, które ich zdaniem zaliczają się do kategorii organizacji „kultury wysokiej”. Są to: • Opera i Filharmonia Podlaska; • Białostocki Teatr Lalek; • Teatr Lalki i Aktora w Łomży; • Teatr Wierszalin w Supraślu; • Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki; • Galeria Arsenał; • Ośrodek „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach; • Galeria im. Ślendzińskich; • Muzeum Okręgowe w Suwałkach; • Muzeum Podlaskie w Białymstoku; • Białostocki Ośrodek Kultury; • Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu. Rozmówcy odnieśli się też do wizerunku posiadanego przez poszczególne instytucje. Do placówek o wysoce pozytywnie odbieranym wizerunku zaliczono: Operę i Filharmonię Podlaską, Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach, Galerię Arsenał, Białostocki Teatr Lalek oraz Teatr Wierszalin. Operę i Filharmonię Podlaską najczęściej wymieniano jako instytucję posiadającą najlepszy wiz- erunek. Jednak zaznaczono, iż na temat faktycznych rezultatów jej działalności, jak i wizerunku, będzie można się dopiero wypowiadać przynajmniej po upływie roku od rozpoczęcia jej funkcjonowania. Nato- miast dotychczasowa działalność Filharmonii Białostockiej została określona jako dobra, szczególnie gdy była kierowana przez Marcina Nałęcza-Niesiołowskiego. Wskazano także, iż Opera i Filharmonia dysponuje całą paletą narzędzi, które pomagają budować jej dobry, wyjątkowy wizerunek. Są to między innymi uznani artyści czy poczucie uczestniczenia w wyjątkowym widowisku. Wyraz temu daje stwi- erdzenie: [narzędzia te]„(…) budują jej autorytet. (…)Filharmonia korzysta w znakomitej mierze z muzyki, 38
  • 39. która jest uwiarygodniona przez całe stulecia. Mozart, Bach, Beethoven… Tego nie da się zakwestionować. (…)Ludzie przychodzą do filharmonii i uczestniczą w celebrze. Dyrygent kłania się siedem razy, kwiaty są wnoszone na scenę. (…) Buduje się napięcie i poczucie, że się uczestniczy w czymś wyjątkowym. Panie wizerunkowość. Jestem wyjątkową osobą ponieważ byłam w filharmonii”. (IDI 3) nakładają długie suknie i brokat do włosów. Są to drobne rytuały, które wpływają na nasze wyobrażenie, Spostrzeżono, że nie wszystkie instytucje z obszaru „kultury wysokiej” mają tego typu narzędzia, co ma odzwierciedlanie w postrzeganiu ich wizerunku. Przykładowo, prezentowani artyści w innych placówkach, pomimo, że są sławni na świecie, nie mają na tyle mocnej pozycji aby przyciągali swoim nazwiskiem szeroką publiczność lokalną. Kolejna instytucja, która zdaniem rozmówców jest uznanym przykładem działania w obszarze „kultury wysokiej”, to Ośrodek „Pogranicze” w Sejnach. Zwrócono uwagę, iż rezultaty działalności tego środowiska nie są znane tylko w Polsce, ale powoli stają się też rozpoznawalne za granicą. Z uporem i konsekwencją ośrodek dba o rzetelność swojej pracy. Podkreślano, iż np. literatura, która jest wydawa- na przez tą placówkę, charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem. Z jednej strony zaakcentowano otwartość instytucji, a z drugiej intelektualną potrzebę „bycia przygotowanym” do uczestnictwa w pro- ponowanych przez ośrodek działaniach. Współpraca z „Pograniczem” jest postrzegana jako pożądana i prestiżowa. Galeria Arsenał została uznana za instytucję reprezentującą najwyższy poziom artystyczny i charakteryzującą się bardzo dobrym wizerunkiem. Określono ją jako elitarną, ukierunkowaną na indywidualnego odbiorcę, dbającą o to, aby nie być miejscem kulturowego konformizmu, dysponującą niszowymi wytworami sztuki. W toku badania pojawiło się stwierdzenie, iż:„(…) są fantastyczni! Ich wystawy zawsze coś za sobą niosą! (…) Lecz nie jest też to sztuka dla ludzi z „ulicy”.” (IDI 1) Przyznano, że w przypadku Galerii Arsenał – niestety - „(…) wizerunek na Podlasiu kompletne nie pokrywa się z wizerunkiem w Polsce, czy na świecie. (…) W Polsce galeria ma fantastyczną pozycję, co zupełnie się nie pokrywa z wizerunkiem na Podlasiu. (…) Tutaj [na Podlasiu]ocenia się instytucje między sobą, a oferta Arsenału jest dość wysublimowana (…) i ciągle działa opinia kontrowersyjności, klimat awantury. (…) To rzutuje m.in. na gorsze postrzeganie galerii na Podlasiu niż w Polsce. (…) Poza tym obszar (…)”. (IDI 3) generalnie jest małe zainteresowanie sztuką współczesną i funkcjonuje przekonanie, że nie jest to ciekawy Białostocki Teatr Lalek przedstawiono jako mało komercyjny, współpracujący z zagranicą, orygi- nalny, nie tylko dla młodego widza, ale też nie dla każdego. Teatr Wierszalin, jak wskazano, dysponuje renomą ogólnopolską, jest awangardowy oraz interesujący jako zjawisko artystyczne i ludzkie. Z wypowiedzi respondentów na temat instytucji kultury o najlepszym wizerunku w woj. podlaskim, zarysował się równolegle obraz placówek, które pod względem wizerunku odbierane są negatywnie. W zdecydowanej większości wypowiedzi o image fatale dotyczyły Teatru Dramatycznego w Białymstoku. Tylko jedna z badanych osób zaliczyła go do placówek „kultury wyższej”. Jego działalność została określona jako ukierunkowana na masowego odbiorcę, co w opinii badanych zostało zakwali- fikowane jako zjawisko pejoratywne. Teatr opisano jako nieposiadający indywidualnej linii repertu- arowej i nierozwijający się. Przyznano, że jego działalność nie jest artystyczna, lecz bardziej komercyjna tzw. „(…) wszystko i nic”. (IDI 1) Na liście instytucji reprezentujących „kulturę wyższą” dwukrotnie pojawiło się Muzeum Rolnict- wa w Ciechanowcu. Uznano, że można zaliczyć je do powyższego obszaru działalności ponieważ: „(…) niesie za sobą duży ładunek intelektualny.” (IDI 5)   39
  • 40. 3.1.4. Poziom „kultury wysokiej” w województwie podlaskim W kontekście wypowiedzi na temat poziomu „kultury wysokiej” w woj. podlaskim odwołano się do sytuacji ogólnopolskiej. Uznano, że: profesjonalizmu instytucji i zainteresowania publiczności.” (IDI 3) „W porównaniu do „komuny” wykonano ogromny skok do przodu. (…)Ogromny krok w kierunku Słowa te niejako mają odzwierciedlenie w opiniach na temat poziomu „kultury wysokiej” w re- gionie podlaskim. Niemal wszyscy respondenci stwierdzili, że ogólnie sytuacja jest „dobra” lub „bardzo dobra”, z zaznaczeniem, że nie można powiedzieć tego o wszystkich obszarach kultury. Uznano, że w woj. podlaskim występują, bądź są prezentowani, znani twórcy, wiele przedsięwzięć jest na wysokim poziomie, funkcjonują placówki uznane w kraju i na świecie (tj. Galeria Arsenał, Białostocki Teatr Lalek, Teatr Wierszalin), pojawiają się unikatowe na skalę ogólnopolską działania np. Przegląd Młodych Dyry- gentów. Padły stwierdzenia, iż: „Nie ma się czego wstydzić. Jest dużo grup, które robią ciekawe alternatywne rzeczy (…) jest wiele zobaczyć coś ciekawego i mieć do czynienia z tą naprawdę wysoką sztuką.” (IDI 1); „(…) Białystok ma festiwali teatralnych np. Białysztuk czy muzycznych. Nie trzeba jeździć po stolicach europejskich, aby swoją specyfikę. W hierarchii dwunastu największych miast Polski jest gdzieś na końcu, ale biorąc pod pozycja nigdy nie była lepsza..” (IDI3) uwagę, działania np. Galerii Arsenał ma silną pozycję.(…) Przy takich warunkach jakie obecnie mamy ta Tylko jedna z osób badanych stwierdziła, że w naszym województwie stan „kultury wyso- kiej” jest zły, co objawia się w: „(…) braku imprez, (…) które ściągnęłyby do nas [woj. podlaskiego] ludzi z zewnątrz(…).” (IDI 2) 3.1.5. Oferta „kultury wysokiej” w województwie podlaskim Respondenci wypowiadając się na temat oferty z zakresu „kultury wysokiej” w większości uznali, że trudno jest jednoznacznie stwierdzić, czy jest ona atrakcyjna, wystarczająca lub komple- mentarna. Pojawiały się twierdzenia, że: „(…)zawsze może być lepsza” (IDI 5), a nawet, „(…) że jest niewystarczająca”. (IDI 4) Jednocześnie, zdaniem zaangażowanych w badaniu, określenie atrakcyjności lub komplementarności w dużym stopniu jest zależne od działań prowadzonych przez poszczególne instytucje, od założeń do jakiej grupy odbiorców chce się dotrzeć, a także w jakim kontekście mówimy o ofercie. Przykładowo jedne z badanych mówi: Czy jej działalność będzie skierowana na działalność komercyjną, czy artystyczną.” (IDI 1) „Fantastycznie, że będzie opera!, ale należy zadać sobie pytanie, ilu odbiorców będzie miała. (…) Inny dodaje: „Przy okazji realizacji projektu Stolica Kultury, odbyło się szereg spotkań z przed- stawicielami różnych środowiskowych. Za każdym razem był ten sam problem, że ta oferta jest nie wystarczająca… że chcemy więcej, że chcemy lepiej… Uznano, że Białystok ma bardzo małą ofertę kulturalną. czasie. Nie jestem w stanie zobaczyć wszystkiego co mnie interesuje. Odbieramy sobie publiczność.” (IDI 3) Mocno się nad tym zastanawiam, ponieważ mam poczucie, że ostatnio wydarza się bardzo dużo w jednym Problem jaki wypłynął, a który rzutuje na jakość analizowanej oferty, to liczba proponowanych imprez kulturalnych w woj. podlaskim. Ich znacząca ilość, zdaniem badanych, wpływa na jakość. Dodat- kowo, poszczególne ośrodki nie komunikują się ze sobą w kwestii terminów (terminy pokrywają się), co pozwoliłoby na zwiększenie frekwencji przy racjonalnie zaprogramowanym kalendarzu. Natężenie zdarzeń kulturalnych w jednym okresie, chociażby ze względów finansowych, nie daje możliwości po- 40
  • 41. jawienia się podczas imprez części odbiorców. Pomimo tego, iż większość rozmówców uznała działania administracji samorządowej za nieposiadające negatywnego wpływu na ofertę kulturalną (o czym będzie mowa w dalszej części rapor- tu), dostrzega się zbyt dużą koncentrację aktywności urzędów na „wymyślaniu” nowych przedsięwzięć. Sugeruje się, iż efektywniejsze byłoby skupienie się na promocji czegoś typowo lokalnego, aniżeli im- portowanie imprez niepowiązanych wcześniej z „duszą Podlasia” (uczestnicy badania podali przykład Festiwalu Żubroffka, odbieranego jako działalność typowo lokalna i Festiwalu Pozytywne Wibracje, postrzeganego jako produkt nie-podlaski). Trudność dokonania pełnej oceny atrakcyjności oferty kulturalnej powodowana jest deficytem danych na temat faktycznych oczekiwań mieszkańców woj. podlaskiego. Informacje na wskazany temat nie są pozyskiwane ani przez instytucje kultury, ani przez administrację samorządową. „Instytucje nie pochylają się nad tym, aby przeprowadzić sondaże, ankiety. Aby sprawdzić jak są te preferencje.” (IDI 2) Odzwierciedlaniem tej sytuacji, zdaniem rozmówcy, jest przykład budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej. „Jak były pierwsze sygnały o tym, że władze zamierzają podjąć temat budowy opery, pojawiła się sugestia, żeby sprawdzić, czy ktoś w województwie oczekuje takiej instytucji? Czy ktoś zdecyduje się iego nie robią.” (IDI 2) wydać 100 złotych na bilet? Czy po prostu ludzie będą chcieli tam pójść? (…) Nasze instytucje czegoś tak- Ogólnie wypowiedzi sugerowały, że oferta z zakresu „kultury wysokiej” nie jest wystarczająca, a jej poziom czasami nie jest zadowalający. Opozycyjnie w jednej z rozmów pojawił się komentarz, że: „Owszem poziom zawsze może być lepszy, ale na Podlasiu występuje różnorodność oferty. Z jednej strony (…) Są starania aby ta oferta była różnorodna.” (IDI 5) jest to konserwatywne Muzeum Podlaskie, a z drugiej Galeria Arsenał z totalnie innym rodzajem sztuki. 3.1.6. Wpływ bliskości Warszawy na postrzeganie „kultury wysokiej” w województwie pod- laskim Postrzeganie woj. podlaskiego jako obszaru peryferyjnego posłużyło jako asumpt do postawie- nia pytania: Czy bliskość Warszawy ma jakikolwiek wpływ na postrzeganie „kultury wysokiej” w re- gionie? Udzielone opinie były niejednolite. Część respondentów zdecydowanie stwierdziła, że taki wpływ jest widoczny. Nie jest on jednak rozpatrywany w kategoriach wyższości czy niższości pozi- omu realizowanych przedsięwzięć, ale w kategoriach świadomościowych. Jedna z osób badanych mówi o tzw. „kompleksie warszawskim”. Oznacza to, że z samego faktu zamieszkania w woj. podlaskim rodzi się wyobrażenie, że to co tutaj się dzieje jest mniej znaczące niż wszystko to, co ma miejsce w War- szawie. Wynika to, między innymi z wieloletnich podziałów na Polskę „A” i „B”. Niemniej jednak pr- zyznano, że tzw. kompleks warszawski jest odczuwany niesłusznie, ze względu na występowanie wielu interesujących aktywności na poziomie lokalnym. Zauważono, że w niektórych sytuacjach osoby, które są napływowe kreują wyobrażenie, że to właśnie one przywiozły „kulturę wyższą” „na Podlasie”, wskazują tym samym na peryferyjność tych ter- enów i utwierdzają wyobrażenie o niższości lokalnych wydarzeń. Jednocześnie podkreśla się bardziej „mierzalne” elementy w postrzeganiu wpływu Warszawy na percepcje kultury(wielkość Warszawy oraz stosunkowo niedużą odległość): „Warszawa jest blisko i wiemy co się tam dzieje, (…) ludzie chcą jeździć bo jest większa różnorodność. Teatr Wierszalin .Jest znany w Polsce i na całym świecie. Od nas też można się czegoś uczyć. (IDI 2) Nie to, że u nas jest gorzej, ale ludzie będą się porównywać. (…) Ale my mamy się też czym pochwalić np. 41
  • 42. Takie aspekty jak: • wieloletnie postrzeganie regionu Podlasia jako peryferyjnego (zapóźnionego); • nominalne wskaźniki statusu stolic woj. podlaskiego i mazowieckiego, mogą wpływać negaty wnie na postrzeganie „kultury wysokiej” w naszym województwie. Wystąpiła też przeciwstawna opinia, że bliskość Warszawy nie ma żadnego wpływu na pos- trzeganie „kultury wysokiej” w woj. podlaskim. Argumentowane jest to: • brakiem sygnałów ze strony odbiorców o braku imprez, które nie zaspokajałyby ich potrzeb; • dużą mobilnością społeczną, która pozwala na zapoznanie się z dokonaniami światowymi, a tym samym prowadzi do zanikania wizerunku Warszawy jako wyjątkowo ważnego miejsca wydarzeń kul- turalnych; • narastającym zainteresowaniem ludzi z branży (z Warszawy) tym co się dzieje na w woj. podlaskim. Zauważono, że w opinii odbiorców poza dużymi ośrodkami miejskimi trudno jest mówić o tym czy bliskość Warszawy ma jakikolwiek wpływ na postrzeganie „kultury wysokiej”, ponieważ nie ma tam takiego zainteresowania kulturą i sztuką jak w mieście. Zdaniem rozmówcy Podlasie jest regionem bied- nym, gdzie elementarne zmagania z codziennością dominują nad wyższymi potrzebami. Z tego powodu poza stolicą województwa problem relacji pomiędzy kulturą w Białymstoku a kulturą w Warszawie nie występuje. „(…) Można sobie pozwolić na konsumowanie sztuki, kultury jeśli istnieje pewna doza czasu i pieniędzy. Można mówić, że teraz mam 200 złotych i sobie pójdę albo do kina, albo do opery, albo do w społeczeństwach biednych.” (IDI 4) teatru. A na wsiach jest inaczej. Ani nie ma czasu, ani pieniędzy. (…) Nie ma co czekać na jakiś zachwyt 3.1.7. Współpraca instytucji kultury na świecie, w Polsce oraz w regionie Wyraźnie zaznacza się pogląd, iż występuje oddźwięk z kraju i zza granicy na propozy- cje współpracy. Chęć nawiązania kontaktów nie wychodzi tylko ze strony podlaskich instytucji, ale i z zewnątrz. Przykładowe zdarzenia, które obrazują powyższy pogląd to: • organizacja wystaw i wernisaży uznanych twórców z kraju i ze świata w Galerii Arsenał, np. projekt „Podróż na Wschód” oraz rosnące grono odbiorców spoza Białegostoku; • zapraszanie podlaskich artystów i działaczy kultury do udziału w dużych przedsięwzięciach kultur- alnych w Polsce, np. Krzysztofa Czyżewskiego do realizacji projektu Europejska Stolica Kultury we Wrocławiu; • organizacja międzynarodowego festiwalu teatralnego Białysztuk; • współpraca Białostockiego Teatru Lalek z uznanymi reżyserami z kraju i ze świata; • wystawianie spektakli teatru Wierszalin w kraju i na świecie; • konsultacje w sprawie realizacji teatralnych festiwali objazdowych ze Stowarzyszeniem Wertep na obszarze Polski. Biorąc pod uwagę obszar woj. podlaskiego nie mówi się o tym, aby istniało środowisko twórców i animatorów, które szczególnie ze sobą współpracuje bądź rywalizuje. Jedynie przywołano działania wspólnie występujące w obszarze teatralnym - są to: • wymiana zaplecza technicznego lub plastycznego, co jest wynikiem braku szkoły kształcącej w kierunku rzemieślnika teatralnego; • angaże aktorów z różnych instytucji; • organizacja wspólnych działań ze szkołą aktorską, stowarzyszeniami aktorskimi; 42
  • 43. • angaże muzyków z Opery i Filharmonii Podlaskiej lub z Uniwersytetu Muzycznego. W innych obszarach nie występuje wyraźna współpraca, co jest spowodowane silnym zróżnicowaniem profili działalności każdej z instytucji. „Nam czasami jest nie po po drodze. (…) Instytucje mają różne profile. (…) Problem polega na tym, że my z powodu swojej specyfiki często się nie spotykamy. Że na przykład mogę bardzo szanować działalność teatru Wierszalin, ale Wierszalin jest tak różną instytucją od nas… (…) Miksowanie naszych dziwną, nieuzasadnioną hybrydę i to może być czasami problemem.”(IDI 3) działań nie ma żadnego sensu. Wizerunkowo to przestaje być czytelne. (…) Wizerunkowo dawalibyśmy 3.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze 3.2.1. Świadomość mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” Świadomość mieszkańców woj. podlaskiego na temat „kultury wysokiej” określono w większości wypowiedzi jako słabą lub niską. Badani uważają, że taki stan rzeczy objawia się przede wszystkim w pewnego rodzaju opiniach i postawach reprezentowanych przez dużą część społeczności podlaskiego naszego regionu. Występuje też silny podział na świadomość miejską i wiejską - w przypadku terenów pozamiejskich wyraźny jest niższy poziom tej wiedzy. W kontekście miejskości mówi się o paradoksalnym zjawisku jakim jest lokalizacja kilku insty- tucji kultury w jednym miejscu, z czego rodzi się przeświadczenie o ciągłej możliwości skorzystania z lokalnej propozycji. Taka opinia hamuje decyzję o uczestnictwie. Dodatkowo wpływa na postrzeganie oferty zlokalizowanej poza miastem jako bardziej atrakcyjnej. „Jeżeli ma się na miejscu Teatr Dramatyczny, Teatr Lalek, Operę i Filharmonię to zawsze wolimy jechać gdzie indziej. Mamy świadomość, że to mamy na miejscu i w każdej chwili możemy tam iść i zobaczyć. a tutaj mamy zawsze czas.” (IDI 1) Natomiast większym przeżyciem będzie wyjazd do Lublina, Warszawy. Bo tam możemy nie pojechać, Zauważa się - pomimo deklaracji prowadzenia nasilonych działań marketingowych - problem ograniczonego dotarcia do znacznej grupy mieszkańców regionu, w tym Białegostoku (na temat reper- tuaru, finansowych uwarunkowań uczestnictwa oraz lokalizacji poszczególnych instytucji). Obrazują to konkretne przykłady podane przez rozmówców: • Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki postrzegany jest jako budynek, pod którym można się spotkać, ale niekoniecznie ludzie posiadają świadomość, że są tam wystawiane sztuki; • Białostocki Teatr Lalek w obiegowej opinii jest traktowany jako placówka nastawiona wyłącznie na młodego widza; • mieszkańcy Białegostoku licznie przychodzą do Białostockiego Teatru Lalek w celu zakupienia bi- letów do Opery i Filharmonii Podlaskiej; • istnieje przeświadczenie, że do wszystkich instytucji kultury bilet kosztuje ponad 100 złotych, a tym samym ich działania są skierowane na elitarnego (zamożnego) odbiorcę. W kontekście terenów pozamiejskich mówi się o znikomym stopniu świadomości na temat „kultury wysokiej”. W opinii badanych wynika to z: • braku lokalizacji instytucji „kultury wyższej” na miejscu; • częstej niemożności chociaż przypadkowego „otarcia” się o „kulturę wyższą”; • braku edukacji, przygotowania na odbiór; • obawy i strachu o opinię „innych” w przypadku uczestnictwa. „Ci ludzie [ludność wiejska], dobrze rezonują na przejawy sztuki, o ile się to zdarza. Ale co mogą 43
  • 44. wiedzieć jeśli np. teatr był u nich ostatni raz 40 lat temu, a oni mają 40-50 lat? Mieli roczek, 10 lat. Nic nie wiedzą. Z powodu braku wcześniejszej dostępności, braku przygotowania są pewne rzeczy, które nie opinii (…)”. (IDI 4) koniecznie łatwo się zaszczepiają. W naturalny sposób wcześniej tu nie egzystowały. (…) Ludzie boją się Z analizy wywiadów wynika, iż w kontekście całego województwa problematyczne, a zarazem mające odzwierciedlenie w poziomie świadomości na temat „kultury wysokiej” jest to, że wielu mieszkańcy nie postrzega siebie jako grupy docelowej „kultury wysokiej”. Wyobrażenie o swojego rodza- ju elitarności tej kultury wytwarza opór wśród osób definiujących siebie mianem osób egalitarnych. Jedna z osób badanych zwraca też uwagę na uwarunkowania historyczne, społeczne, osadnicze, które warunkują poziom świadomości. Przyznaje, że woj. podlaskie czy Białystok są dość specyficznymi miejscami, gdzie nie ma tradycji i determinacji odbioru i tworzenia kultury, jak w innych dużych mias- tach: „To wynika z backgroundu. (…) My na Podlasiu mamy młodą inteligencję. Krótki staż. Białystok to jest ludność wiejska, która zaadaptowała się do miasta. Są to białostoczanie w pierwszym, czy w drugim miejscowości regularnie biorących udział w naszych wydarzeniach.” (IDI 3) pokoleniu. I to troszeczkę musi potrwać. (…) Z drugiej strony mamy przykłady odbiorców z mniejszych 3.2.2. Partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w „kulturze wysokiej” – poziom i bariery W odróżnieniu od poziomu świadomości mieszkańców woj. podlaskiego na temat „kultury wysokiej”, kwestia partycypacji wygląda bardziej optymistycznie. Uczestnictwo mieszkańców regionu określono jako: „dobre”, „średnie”, „umiarkowane”, a w jednostkowej wypowiedzi jako „wysokie”. Mimo to badani są zdania, że pożądanym stanem jest wyższy, w stosunku do obecnego, poziom partycypacji w „kulturze wysokiej”. Obecna skala udziału jest za niska, co niejako odzwierciedla poziom świadomości na temat „kultury wysokiej”. Stwierdza się, że: „(…) rzadko sale świecą pustkami, ale kolejki też nie stoją.” (IDI 2) Zidentyfikowano kilka grup czynników, które determinują poziom partycypacji mieszkańców w „kulturze wysokiej”. Są to bariery, które w opinii badanych determinują w istotny sposób skalę uczest- nictwa: zaliczono do nich bariery natury ekonomicznej, społecznej, mentalnej i edukacyjnej. Za barierę ekonomiczną uznano brak wystarczających środków finansowych. Zaobserwow- ano, że jest pewna grupa ludzi, których obiektywnie nie stać na uczestnictwo w kulturze. Zdaniem badanych, wśród potencjalnej grupy odbiorców pojawia się element warunkujący partycypację, który pośrednio wiąże się z warstwą ekonomiczną - jest to niewiadomego pochodzenia przekonanie, że udział w przedsięwzięciach kulturalnych jest drogi. „Ludziom się wydaje, że bilet jest za drogi. A u nas można już kupić za 13 – 14 złotych. Nie wszędzie jest drogo.” (IDI 1) Inny ekspert stwierdza: „Nie wiem o co chodzi? To tak jakby frekwencja nie rządziła się żadnymi prawami, ciągle nas zaskakuje.” (IDI 3) Kolejną barierą są czynniki społeczne: • miejsce zamieszkania (miasto versus wieś); • brak czasu wolnego; • poziom niezadowolenia społecznego. Precyzując jedną z wskazanych barier społecznych (miejsce zamieszkania) podkreśla się, że trudno wymagać od ludzi wzmożonej partycypacji, jeśli nie istnieje wśród nich przekonanie, że w „kul- turze wyższej” można uczestniczyć w ogóle. Pada stwierdzenie: 44
  • 45. Jak nie jadło się nigdy lodów pistacjowych to jak można mieć na nie ochotę?” (IDI 4) „Jak można mieć na coś ochotę, jeśli się nigdy z czymś nie miało do czynienia. I tak jest na wsiach. Przy omawianiu sytuacji osób zamieszkujących na obszarach wiejskich stwierdzono też, że in- frastruktura komunikacyjna jest istotną barierą (brak lub za mała ilość połączeń przewozów public- znych do miejsc gdzie odbywają się imprezy kulturalne, co znacząco utrudnia możliwości dotarcia do miejsc - ogniw kultury). W realizowanym badania ujawniła się bariera sui generis „mentalnościowa”. Twierdzi się, że mieszkańcy naszego regionu jest dosyć hermetyczne i ciężko zaktywizować je do aktywności kultural- nej. Przez ostatnie lata aktywność instytucji „kultury wyższej” rozwinęła się, jednak zdaniem badanych nie ma to przełożenia na ilość beneficjentów kultury. „Frekwencja plus minus 1500 utrzymuje się od lat. Stała (…) liczba osób, która się nie zmienia. (…) Przychodzą młodzi ludzie, jedni wyjeżdżają. Jest pewien rodzaj rotacji. Ale ogólnie się nie zmienia. I tak jest od lat.(…) 20 lat temu robiliśmy raz w miesiącu otwarcie i raz w miesiącu wykład. (…) Dzisiaj robimy 2 kilkakrotnie, a frekwencja jest na zbliżonym poziomie. (…)” (IDI 3) otwarcia, najczęściej dwa wykłady (…) i całą masę warsztatów i koncerty. Czyli nasza aktywność wzrosła Co interesujące, na obszarach wiejskich nieincydentalnie występuje obawa, że uczestnicząc w pewnego rodzaju przedsięwzięciach, które są niezrozumiałe (nieznane) dla ogółu, można się narazić na kompromitację i ośmieszenie społeczne. Spostrzeżono także, że „kultura wysoka” sama w sobie może stanowić barierę. W powszech- nym mniemaniu zakorzeniony jest pogląd, że „kultura wysoka” jest trudna w odbiorze. Percepcja jej przejawów często stwarza problem zrozumienia tego „co autor miał na myśli”. W opinii rozmówców ludzie obawiają się, że będą np. musieli się wypowiedzieć na jej temat, więc wolą zrezygnować z wizyty w instytucji kultury. Za największa barierę, która hamuje partycypację w „kulturze wyższej” uznano niski poziom edukacji. Barierę tą identyfikowano na dwóch poziomach. Pierwszy z nich jest poziomem rodzinnym. Objawia się on w braku kształtowania nawyku udziału w „kulturze wysokiej „wśród dzieci przez rodziców czy opiekunów. Luka wyobrażenia o takich instytuc- jach jak teatr, opera, galeria - jako miejscach gdzie można zdobyć nową wiedzę lub spędzić wolny czas – silnie determinuje zachowania i styl życia w wieku późniejszym. Drugi poziom to poziom szkolny. wynika wyrażana była opinia, iż placówki edukacyjne nie dostarczają wystarczającej wiedzy, która rozbudzałaby ciekawość poznawczą w stronę przyszłej party- cypacji w instytucjach kultury. Ograniczone zostają przedmioty mające związek ze sztuką, historią oraz szkolne wyjścia do teatru czy do muzeum. W opinii respondentów ważna jest działalność edukacyjna prowadzona przez placówki kultur- alne. Zdaniem jednej z badanych osób instytucje powinny zadbać o to, żeby dotrzeć do dzieci z terenów, na których dostęp do „kultury wysokiej” jest szczególnie ograniczony. „Wszystkie czynniki determinują po trochu taki a nie inny poziom partycypacji. Na pewno bariera społeczno-ekonomiczna jest ważna. Edukacja… na pierwszym miejscu. Ograniczenie edukacji uważam za stać. Czy dyrektor nie puści dzieciaków spod Suwałk, na 45 minut audycji, bo to cały dzień zajmie.” (IDI 2) duży błąd. Np. audycje muzyczne w terenie powinny być. Nie przyjadą dzieciaki do opery, bo rodziców nie Prawie wszystkie, powyżej prezentowane bariery są przede wszystkim właściwe dla grupy osób które są nie-użytkownikami „kultury wysokiej”. Przyczyniają się one do ocenianego jako niewystarczający, poziomu partycypacji w „kulturze wysokiej”. Natomiast poniżej przedstawione są bariery, które negatywnie wpływają na poziom partycy- 45
  • 46. pacji użytkowników „kultury wyższej”. Są to: • niezmieniający się repertuar; • nieudane przedsięwzięcia; • brak promocji; • nieudolne zarządzanie imprezami, które objawia się w organizacji kilku imprez naraz, co ogranicza dostęp. W grupie użytkowników podobnie ja w grupie nie-użytkowników barierę mogą stanowić: • brak czasu wolnego; • ograniczone środki finansowe; • miejsce zamieszkania. Równolegle wymieniono też czynniki, które z kolei zachęcają do użytkowania, mianowicie: • zmienność oferty (bogata oferta, zapraszanie do współpracy ciekawych osobowości); • wysoki poziom artystyczny; • dobre doświadczenia z danej instytucji; • ciekawość miejsca; • potrzeba niecodziennych doznań; • wykorzystywanie nowych technologii przy realizacji przedsięwzięcia; • chęć rozwoju i zdobywania wiedzy. 3.2.3. Charakterystyka użytkowników Na podstawie uzyskanych wypowiedzi wygenerowano profil użytkowników, którzy są odbior- cami „kultury wysokiej”. Takie osoby, zdaniem respondentów, charakteryzuje: • przygotowanie intelektualne do konsumowania kultury; • posiadanie nawyku uczestnictwa; • uwrażliwienie estetyczne; • potrzeba odczuwania niecodziennych doznań; • chęć zmiany statusu; • nieposiadanie zobowiązań rodzinnych; • przekonanie, że w instytucjach kultury warto „się pokazać”. Powyższe cechy są wspólne dla niemal wszystkich wypowiedzi. Natomiast cechy mierzalne, tak- ie jak wykształcenie, pojawiały się w pojedynczych wypowiedziach. Wskazano na: status studenta oraz wykształcenie wyższe. Za jedną z najbardziej charakterystycznych cech określających najliczniejszą grupę odbiorców kultury na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych, uznano nieposiadanie zobowiązań rodzinnych. Koncentrując się zaś na wskazaniu potencjalnych odbiorców oferty „kultury wysokiej”, uznano iż grupą, do której jest najłatwiej dotrzeć to osoby posiadające dzieci w wieku niesamodzielnym. 3.2.4. Potencjalna grupa odbiorców Według wyników badania każdy mieszkaniec regionu podlaskiego zalicza się do potencjalnej grupy odbiorców „kultury wysokiej”. Rozmówcy zgodnie przyznają, że każda osoba jest mile widziana w ich placówkach, a repertuar nie jest celowo ukierunkowany na konkretną grupę uczestników. Dodają, że instytucje kultury powinny być otwarte dla każdego. 46
  • 47. „Każda instytucja powinna dążyć do tego, aby każdy poczuł się u niej dobrze. (…) Amerykańskie galerie są dobrym przykładem. Wszyscy chodzą do galerii i je zwiedzają. Są małe dzieci, staruszki. Starusz- kibola do anarchisty. Po prostu każdy. Potencjalnie każdy jest naszym odbiorcą.” (IDI 3) ki związują się z galeriami, zapisują się na wolontariat. (…) Potencjalnie każdy powinien się znaleźć. Od Inna osoba potwierdza: „O każdego warto się starać. Nie ma jednej grupy, dla której instytucja wagę złota.”(IDI 2) byłaby dedykowana. Każdy widz, uczestnik powinien być dla danej instytucji, dla danego dyrektora na W tej samej wypowiedzi pojawiło się stwierdzenia, że instytucje ubiegając się o pozyskanie od- biorców, powinny zwrócić uwagę na potrzeby, które wykraczają poza obszar indywidualnych upodobań artystycznych i kulturalnych. Są to potrzeby związane z innymi z uwarunkowaniami życia codziennego, jak chociażby bycie rodzicem. „Trzeba brać pod uwagę czego dana osoba oczekuje. Jeżeli ja mam małe dzieci, to bym chciała żeby dziecko, bo to jest koncert dedykowany dla rodziców z dziećmi. (…) A takich ofert nie ma za dużo”. (IDI 2) te dzieci miały też dostęp. Żeby pójść na taki koncert, na taki spektakl, gdzie ktoś z tyłu nie będzie uciszał Przywołane zostały przykłady z działalności podlaskich placówek, które pokazują, że oferta jest często rozbudowana na tyle, aby mogła zainteresować każdą grupę wiekową. Wyeksponowano między innymi zróżnicowany repertuar teatralny – spektakle dedykowane dzieciom, młodzieży i dorosłym, czy warsztaty edukacyjne w galeriach kierowane do różnych grup wiekowych. W trzech wypowiedziach stwierdzono, że najbardziej pożądaną grupą, w kontekście zachęcenia do partycypacji w „kulturze wysokiej”, są osoby młode. Podkreślono, iż jest to grupa osób, która najr- zadziej uczestniczy w przedsięwzięciach wybranych instytucji. „Nie wiem od czego to zależy, reklama jest… Może to zależy od edukacji?, od rodziców? Tutaj jest a jednak najtrudniej do niego dotrzeć. A to jest największa grupa.” (IDI 1) dużo ludzi młodych. A najsłabiej jest z ludźmi w przedziale 18-30. Najbardziej poszukiwany odbiorca, Wśród młodych ludzi pożądaną grupą są studenci. Zaakcentowano, że w tej grupie zauważa się odejście od uczestnictwa w przedsięwzięciach z obszaru „kultury wysokiej”. „Nie ośmieliłabym się wymienić jednej grupy. Na pewno trzeba dużą wagę przywiązywać do młodych ludzi. Moim zdaniem (…) dzisiaj nie istnieje coś takiego jak kultura studencka. To mnie przeraża. Za moich czasów to właśnie studenci byli takim naturalnym zaczynem działań kulturalnych. A jeżeli ja dzi- chciałabym to środowisko zbliżyć do nas.” (IDI 5) siaj czytam, że największym wydarzeniem juwenaliów jest koncert disco-polo to mnie to przeraża. Bardzo Stwierdzono również, że na obszarach wiejskich i małomiasteczkowych szczególnie młodzi ludzie są wymagający i zwrócenie ich uwagi na kulturę wymaga szczególnego rodzaju działań opartych na rzetelności i konsekwencji. Poniższa wypowiedź odnosi się do pionierskich inicjatyw kulturalnych, które miały miejsce na obszarach wiejskich. „Pożądani są młodzi, którym tylko przez pewien rodzaj konsekwencji można udowodnić, że to jest jakieś ważne. Że uczestniczenie w tym nie zrobi nim nic złego, a troszkę może rozszerzy umysły. (…) Oni byli ostatni, którzy przyszli. Starsi byli pierwsi. I to jest taki mechanizm, że większa ciekawość jest wśród im, że oni wszystko wiedzą.” (IDI 4) starszych osób niż wśród młodzieży. To jest przerażający strach przed światem. Mimo tego, że wydaje się 47
  • 48. 3.3. Promocja kultury wysokiej wśród mieszkańców województwa podlaskiego 3.3.1. Działania promocyjne Najczęściej spotykane formy promocji „kultury wysokiej” jakie prowadzone są w woj. podlaskim to: • dystrybucja ulotek; • ogłoszenia radiowe w rozgłośniach lokalnych; • programy informacyjne w telewizji lokalnej; • plakaty na słupach ogłoszeń i w formie bilbordów; • informacje na stronach internetowych; • emisje newsletterów; • informacje w gazetach. Za promocję działań z obszaru „kultury wysokiej” w woj. podlaskim odpowiadają poszczególne instytucje, każda w swoim zakresie. Administracja samorządowa nie jest odpowiedzialna za promocję konkretnych placówek, ale wspiera niektóre wydarzenia, bądź promuje województwo między innymi poprzez kulturę. Władze lokalne niekiedy dotują poszczególne placówki, m.in. w zakresie działań mar- ketingowych. Na obszarach wiejskich za ważny czynnik, który promuje „kulturę wysoką”, bez ukierunkowania na konkretnie działania, uznano opinię starszych ludzi. Za najbardziej efektywne promocje potraktowano działania, na które jest przeznaczony wysoki budżet. Zdaniem badanych, dzięki dysponowanym znaczącym środkom możliwe jest reklamowanie się „wszędzie”, gwarantujące dotarcie do szerokiego grona odbiorców. Nie wskazano konkretnego środka przekazu, który wpływałby na wysoką frekwencję i ogólne zainteresowanie tematem. Stwierdzono, że każda instytucja z osobna powinna monitorować poszczególne kanały dotarcia do maksymalnie szer- okiego spektrum konsumentów (grup wiekowych do których chce dotrzeć). Podkreślono, dla przykładu, że internetowa forma reklamy nie sprawdza się w przypadku starszych ludzi, korzystających w ogran- iczonym zakresie z tego środka przekazu. Niemal wszyscy badani byli zgodni, że najlepszym przykładem działań promocyjnych success story jest reklama Opery i Filharmonii Podlaskiej. Wyborczej. Widnieją po prostu wszędzie na każdym rogu.” (IDI 1) „Fantastyczna reklamę ma opera. Są właściwie wszędzie. Mają wykupione całe strony w Gazecie Na temat rezultatów działań promocyjnych Opery i Filharmonii rozmówcy nie mogli się wypowiedzieć, ponieważ badanie było realizowane w przededniu otwarcia tej instytucji. Aczkolwiek przyznano, że reklama jest wszechobecna i dociera do szerokiego grona ludzi. Natomiast przykładem działań promocyjnych, które odniosły zweryfikowany, duży sukces była reklama projektu „Podróż na Wschód” realizowanego przez Galerię Arsenał. Dzięki ogromny nakładom finansowym informacja na temat wydarzenia była przekazywana przez większość dostępnych środków przekazu, co zaowocowało zwiększeniem podwojenie frekwencji w stosunku do pierwotnie obserwow- anej. 48
  • 49. 3.3.2. Możliwości podniesienia świadomości mieszkańców województwa podlaskiego na temat „kultury wysokiej” Badanie dostarczyło danych, na temat możliwości wpłynięcia na świadomość mieszkańców województwa w obszarze „kultury wysokiej”. Stwierdzono, że jest to prawdopodobne o ile: 1) będzie można wykorzystać wysokie nakłady finansowe i zastosować zróżnicowane formy reklamy adekwatne do potrzeb, 2) nie obarczy się odpowiedzialnością tylko jednej instytucji, 3) będą to działania metody- czne i długofalowe oparte na współpracy przedstawicieli kultury, sztuki oraz nauki. Czynnikiem, który został określony jako ten, który stwarza największą możliwość podniesienia poziomu świadomości jest w opinii badanych edukacja. mocji.” (IDI 5) Powinno zwrócić się również uwagę na edukację nauczycieli, aby byli w stanie przybliżyć „Prowadzenie działań edukacyjnych na wszystkich poziomach wiekowych jest doskonałą formą pro- podopiecznym „kulturę wysoką”. W omawianym kontekście ważną kategorią społeczną są nie-użytkownicy. Rozmówcy wypow- iedzieli się jakie działania w ich przypadku mogłyby odnieść skutek i zachęcić do partycypacji w „kul- turze wysokiej”. Za czynnik o najwyższym znaczeniu uznano, podobnie jak w odniesieniu do ogółu, edukację. Ale zwrócono uwagę, że jest to tak naprawdę potrzeba stworzenia sytuacji, w której nie dopuszcza się, aby ktoś został nie-użytkownikiem, jest to praca od najmłodszych lat życia potencjalnego odbiorcy. „Przede wszystkim edukacja. Jeżeli wyrobimy w dzieciach nawyk chodzenia do teatru, do filharmonii i uczestnicze- swoją rodzinę znajomych.” (IDI 1) nia w życiu kulturalny. No to potem będzie rosło te dorosłe pokolenia widza. Będzie później przyprowadzał Przyznano też, że: „Jak ktoś się uprze, że nie chce chodzić (…) bo go to nie interesuje, to nawet nie wiadomo co mu robili”. (IDI 1) jeślibyśmy go zachęcali, że zobaczy tutaj coś fantastycznego, cuda… (…) to i tak tu nie przyjdzie. Choćbyśmy A także stwierdzono, że podniesienie świadomości nie-użytkowników wiąże się często z bardzo praktycznymi rzeczami, na przykład: • ułatwienia dojazdu do instytucji kultury (np. wynajęcie autobusu); • informowanie potencjalnego odbiorcy o tym jak trzeba się przygotować do wizyty w poszczególnych placówkach. Jedna z badanych osób przyznaje: „Ludzie boją się! Nie wiedzą jak mają się zachować, ubrać… Ale nie mają też takiej informacji. (…) Jest gdzieś taka strona jak powinno się ubrać do opery, ile czasu wcześniej przyjść, co się dzieje w czasie przerwy, gdzie można pójść… I taka osoba, która nigdy nie była, bardzo stresowe.” (IDI 2) przeczyta sobie i ma te podstawowe informacje. To wydają się takie śmieszne rzeczy, ale dla niektórych są Charakter przekazu informacji na temat poszczególnych instytucji, w opinii rozmówców, też jest ważną kwestią. Stwierdzono, że aby przekaz ten zachęcał nie-użytkowników należy promować insty- tucje jako otwarte dla wszystkich i jednocześnie nie powinno się ich identyfikować jako placówek eli- tarnych, przeznaczonych do wąskiego grona odbiorców. 49
  • 50. 3.3.3. Możliwości dotarcia do odbiorcy W kwestii możliwości dotarcia do odbiorcy zdania są podzielone. Jedna z osób badanych w ogóle nie zgadza się ze stwierdzeniem, że do lokalnego odbiorcy jest trudno dotrzeć. Uważa, że w pozyski- waniu użytkowników najważniejsze są środki i to na nie powinno zwrócić się największą uwagę. Dwoje badanych, którzy mają doświadczenia na polu pozyskiwania odbiorców w innych region- ach Polski, przyznają, że ludzie w woj. podlaskim są dość specyficzną grupą ludzi, ale jest łatwiej do nich dotrzeć niż gdziekolwiek indziej. Jest to spowodowane, m.in. większą otwartością ludzi w ogóle oraz skłonnością do przyjmowania nowości. Pojawia się opinia, iż: „Tutaj jest łatwiej dotrzeć do ludzi niż np. na Śląsku. Tam ludzie są bardziej anonimowi. (…) W dużych miastach żyje się szybciej, rzadko się spotyka tylu znajomych. Tutaj jest miasto małe [Białystok], wszyscy się znają, tutaj żyje się powoli. Dlatego wydaje mi się, że jest łatwiej dotrzeć do takich ludzi. Jest dużo ludzi wykształconych. (…) Ludzi jest mniej, żyją spokojniej, mają czas na to żeby coś przeczytać, obejrzeć. Proszę mi wierzyć w takich miastach jak Wrocław może miasto jest większe bogatsze, więcej ponieważ tak jest modnie…” (IDI 1) jest pieniędzy na reklamę, ale ludzie nie mają czasu się zastanawiać. Korzystają z tej ‘wysokiej kultury’ Inna osoba w kontekście działań podejmowanych na wsiach i małych miasteczkach dodaje: „Jest- em zaskoczony Podlasiem. (…) Gotowość odbioru tych ludzi na rzeczy nowe jest nieporównywalnie większa niż tych, którym wydaje się, że wszystko już widzieli. Ludzie tu żyjący nie stanowią żadnej bariery, nie posiadają barier, zahamowań, czy ograniczeń na odbiór tego ponad to co znają. (…) I to jest przejaw głowy i różnych jest tutaj a nie w dużych miastach. (…) To jest normalność, która nas zaskakuje.”(IDI 4) światowej, a nie zaściankowości. (…) Zdecydowanie większa otwartość na akceptowanie rzeczy innych Tu również podkreślano, że ważne jest podejście w prezentowaniu „kultury wysokiej” na ob- szarach pozamiejskich. Nie zwracano uwagi na reklamę, tylko na poszanowanie odbiorcy i jego kultury zastanej w momencie konfrontacji z „kulturą wysoką”. „Nie można powiedzieć, że my tu z miasta z kulturą przyjechaliśmy, a wy maluczcy nic nie wiecie.” (IDI 4) Pozostali respondenci byli zdania, że ciężko jest dotrzeć do lokalnego odbiorcy. W przeciwieństwie do pozostałych badanych tutaj zwrócono uwagę, że mieszkańcy woj. podlaskiego są mało otwarci na nowości. Często uczestniczą w przedsięwzięciach kulturalnych po prostu poprzez fakt występowania znajomych bądź rodziny. Jeśli nie chcą uczestniczyć to nic ich nie przekona. 3.3.4. Atuty promocyjne województwa podlaskiego w kontekście kultury lokalnej Z analizy wyników badania wynika, iż woj. podlaskie jako region kulturowy ma kilka oryginal- nych i wartościowych atrybutów, które mogą służyć promocji i rozwojowi. Atuty jakie zostały wskazane przez rozmówców to: • przygraniczne położenie – możliwość współpracy z instytucjami, organizacjami z krajów sąsiadujących; • Euroregion Puszcza Białowieska jako wyjątkowy teren na skalę ponad krajową; • tradycja, która ma swoją kontynuację w codziennym życiu ludzi na wsiach; • potencjał intelektualny w postaci ludzi, którzy tworzą wielokulturowy tygiel. Jeden z badanych uznał jednak, że w promocji woj. podlaskiego niepotrzebnie wykorzystuje się ogólnie występujące stereotypy, które ukazują region jako współczesny skansen. „Przy okazji dyskusji 50
  • 51. nad kondycją kulturalną miasta zawsze pojawia się ten sam problem… My nie wiemy jacy chcemy być. niaczana, czarny bocian i żubr.” (IDI 3) Czy chcemy się zmieniać, czy nie? Posługujemy się niepotrzebnie tymi samymi stereotypami: babka ziem- Badanych zapytano czy wielokulturowość jest wykorzystywana w promocji woj. podlaskiego oraz czy ich zdaniem jest to rzeczywista wartość czy powszechnie funkcjonujący mit. Rozmówcy uznali, że wielokulturowość powinno wykorzystywać się w promocji woj. podlaskiego, i że faktycznie ma to miejsce, choć czasami przyjmuje formy bardzo skomercjalizowane. Niektórzy z respondentów zwrócili uwagę, że występują niepokojące zjawiska na tym polu. Wskazano na zamykanie się mniejszości naro- dowych we własnym kręgu i małą ich otwartość na współpracę tak między sobą jak i reprezentantami większości. Zaakcentowano ponadto liczny odpływ z regionu ludzi kreatywnych, którzy działają lub mogliby działać w tym zakresie. nia stąd. Jest bardzo wielu artystów, którzy tworzą w Polsce, ale do Białegostoku nie wrócili”. (IDI 3) „W obszarze wielokulturowości działają ludzie kreatywni. Niestety oni mają tendencję do ucieka- Zdania na temat postrzegania wielokulturowości jako mitu lub wartości rzeczywistej były podzielone. Część rozmówców uznała, że jest to fakt zastany, który charakteryzuje ten region od lat oraz, że jest to atut świadczący o wyjątkowości woj. podlaskiego na tle ogólnopolskim. Inni natomiast uznali, że podlaska wielokulturowość z jednej strony staje się swego rodza- ju mitem, ponieważ występuje, przywołane już wcześniej, zamykanie się grup mniejszościowych na współpracę i zbyt duże skupianie się na sobie, zamiast budowanie wspólnej jakości. Z drugiej zaś strony stwierdzono, że propozycja promocji woj. podlaskiego poprzez wielokulturowość nie różni się niczym od propozycji ogólnopolskiej. 3.3.5. Promocja „kultury wysokiej” przez organizacje pozarządowe Uczestnicy badania wypowiedzieli się w kwestii popularyzacji „kultury wysokiej” przez or- ganizacje pozarządowe. Zdaniem większości rozmówców organizacje robią mniej aniżeli instytucje państwowe. Pogląd ten argumentowano tym, iż działalność różnego rodzaju stowarzyszeń i organizacji z trzeciego sektora jest w dużej mierze uzależniona od możliwości pozyskania dotacji, tym samym ich działania przeważnie nie są ciągłe. Natomiast placówki instytucjonalne funkcjonują w sposób stały. Pon- adto stwierdzono, że z tego powodu nie powinno się od organizacji pozarządowych tyle samo wymagać. Niemniej jednak organizacje pozarządowe, które są powołane w celu szerzenia „kultury wysokiej” i nie podejmują działań są jej antyreklamą. Pojawił się też głos, że trudno jest jednoznacznie stwierdzić, który rodzaj placówek generuje najwięcej pozytywnego wpływu w kwestii popularyzacji „kultury wysokiej”, ponieważ ich działalność jest obszarowo zróżnicowana i jest to raczej kwestia niezależnego współistnienia. Tylko jedna wypowiedź wskazywała, że placówki instytucjonalne na polu promocji „kultury wysokiej” wypadają gorzej od organizacji pozarządowych. Zdaniem rozmówcy spowodowane jest to świadomością stałych dotacji i w związku z tym pewnością przyszłego funkcjonowania. 51
  • 52. 3.4. Polityka województwa w zakresie promocji i wspierania „kultury wysokiej” 3.4.1. Strategia promocji i wspierania „kultury wysokiej” Większość badanych przyznaje, że nie ma odrębnego, oficjalnego dokumenty z zakresu promocji i wspierania „kultury wysokiej”. Jednak wskazano na występowanie zapisów odnoszących się do działań promocyjnych w obszarze kultury, które są umiejscowione w kluczowym dokumencie dla regionu –„Strate- gii Rozwoju Województwa Podlaskiego”55. Pojawiły głosy, iż sama strategia rozwoju województwa zakłada promocję regionu poprzez działania kulturalne, a co za tym idzie jest równocześnie promocją kultury samej w sobie. Jedna z osób badanych widzi, że istnieje polityka woj. podlaskiego na polu promocji „kultu- ry wysokiej”, ale w innym rozumieniu aniżeli zapis w konkretnym, odrębnym dokumencie. Są to pode- jmowane decyzje w celu tworzenia instytucji lub częściowe dotowanie funkcjonowania placówek. Poli- tyka województwa znajduje wyraz w konkretnych działaniach. Osoba badana twierdzi: „Jeżeli samorząd wybudował operę to ta polityka jak najbardziej istnieje. Skoro samorząd dotuje instytucje kultury, zarów- (IDI 5) no pod względem działalności merytorycznej, jak i działalności inwestycyjnej (…), to polityka istnieje.” Dodaje, że działania województwa w kierunku promocji i wspierania „kultury wysokiej” opierają się na szeregu formalnych dokumentów takich jak np. ustawy określające zadania samorządu. Zaznacza też, że polityka ta nie wynika tylko i wyłącznie z uregulowań prawnych i wywiązania się z formalnie zakładanych celów, ale także z rzeczywistych chęci do promocji kultury. „(…) Wiele samorządów nie pozostaje tylko w sferze tego co musi, ale robi wiele rzeczy bo chce. Bo kultura służy promocji jako takiej”.(IDI5) 3.4.2. Współpraca administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej” Współpracę administracji samorządowej z instytucjami „kultury wysokiej”, na poziomie komuni- kacji, oceniono jako „bliską”, „gęstą”, „dobrą lub „bardzo dobrą”. Taka opinia wypłynęła zarówno ze strony przedstawiciela administracji samorządowej jak i reprezentantów instytucji kultury. Brano pod uwagę Urząd Miejski w Białymstoku oraz Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego. Nie dostrzeżono barier, które ze strony administracji samorządowej, w sposób celowy, hamowałyby realizację jakichkolwiek zaplanowanych działań twórczych lub promocyjnych. „Nie spotkałam się z żadnymi ograniczeniami administracyjnymi… Z żadną cenzurą, która powiedziałby – nie, nie należy tego promować w taki sposób. (…) Robimy różne formy reklamy i w żaden sposób urząd, czy bimy jakiś festiwal, wydarzenia to wspierają nas materiałami promocyjnymi – mapy, gadżety…” (IDI 1) administracja państwowa nas nie ograniczyła. Wręcz przeciwnie! Gdy mamy gości międzynarodowych, ro- W większości wypowiedzi podkreślono chęć współpracy ze strony administracji samorządowej przy działaniach promocyjnych. W opinii badanego: „Istnieje taka niepisana zasada, że raczej się pomaga [urzędy pomagają instytucjom kultury]. Na tym terenie nie ma specjalistów np. od teatru. Wobec tego szanuje się tych, którzy się zjawili i coś wiedza i potrafią. (…) Ku mojemu zdziwieniu pomagają. (…) Dla mnie najbardziej zaskakującą rzeczą na Podlasiu jest to współdziałają w tej sytuacji”. (IDI 4) bezproblemowość współpracy z administracją! (…) Jest tu coś takiego, że gdy robi się coś, co jest im potrzebne 55 Zob. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2006. 52
  • 53. Reprezentant jednej z instytucji kultury przywołał kwestię problematyczną, jednak nie zaważyło to na ostatecznej, pozytywnej ocenie. Kto inny stwierdził:„(…) że jeśli nie da się czegoś załatwić, to zawsze znajdzie się logiczne wytłumaczenie.” (IDI 1) Nie podano również żadnych przykładów negatywnej współpracy dotyczących innych instytucji kultury, niż tych, których reprezentantami byli rozmówcy. Bezpośrednia współpraca z administracją samorządową, zdaniem respondentów, nie ma przełożenia na kształt oferty lub ogólne funkcjonowanie poszczególnych instytucji. Bariery, które są i mają wpływ, wynikają raczej z uwarunkowań mających miejsce poza urzędami funkcjonującymi w woj. pod- laskim. Są to: • ograniczone środki materialne; • regulacje prawne utrudniające pracę instytucjom. „Są to kwestie pozyskiwania środków i ilość tych środków jakie posiada województwo podlaskie. Nie możemy się porównać do dużych województw typu mazowieckie. (…) Kwestie finansów są nie do przeskoczenia. Bo nie zawsze sam zapał sama inicjatywa wystarczy. Trzeba czasami kogoś zaprosić… (…) Zapewnić honorarium, koszty przejazdu… (…) Kiedy jakaś organizacja nie dostanie środków od jednego, czy drugiego urzędu to sobie nie poradzi. u nas cienko.” (IDI 2) Wiadomo jak wygląda kwestia sponsorów. Nasz region nie jest regionem przemysłowym. (…) Pod tym względem jest ostatnich kilkunastu lat służą tylko do tego aby było coraz trudniej funkcjonować.” (IDI 3) „To nie dotyczy tylko Białegostoku, to się dzieje w całej Polsce. (…) Te zmiany w przepisach, które śledzimy od Zwiększenie środków uznano za element, który mógłby wpłynąć na podniesienie poziomu współpracy. Ponadto wystąpiła odosobniona opinia, że zacieśnienie działań pomiędzy Urzędem Miejskim w Białymstoku i Urzędem Marszałkowskim Województwa Podlaskiego, być może, przełożyłoby się na lepsze funkcjonowanie po- szczególnych instytucji. 3.4.3. Preferencje lokalnych polityków we wspieraniu i promowaniu „kultury wysokiej” Badani wypowiedzieli się również na temat preferencji lokalnych polityków w kwestii wspierania i pro- mocji „kultury wysokiej”. Zgodnie przyznają, że nie zauważają wyraźnego trendu we wspieraniu jakiegoś konk- retnego typu imprez – masowych, czy niszowych. Jednak, o czym była mowa wcześniej, niektóre typowo lokalne przedsięwzięcia są zbyt mało wspierane. Ogólnie stwierdzono, że: „Nie dochodzi do sytuacji, w której ktoś mówi, że nie da nam pieniędzy, bądź nie wypromuje czegoś, bo się wiele innych rzeczy i tego nie wypromujemy. Nie ma czegoś takiego.” (IDI 1) preferuje coś innego. (…) Nie ma czegoś takiego, że ktoś mówi: wypromujemy Dni Białegostoku, a w tym czasie dzieje Badani twierdzą, że wspieranie imprez masowych może przekładać się na poparcie w lokalnych wybo- rach, ale nie jest to odbierane jako ewidentnie funkcjonujące w codziennej praktyce. Jeżeli rozmówcy zauważają ukierunkowanie, to jest to raczej związane ze wspieraniem przedsięwzięć, które odzwierciedlają pochodzenie konkretnego polityka – optowanie za społecznością lokalną i wydarzeniami, które jej dotyczą. Jeden z badanych mówi: Walczą o swoje!!!” (IDI 4) „Wystarczy zobaczyć jaki procent środków z Urzędu Marszałkowskiego idzie na jakie regiony, powiaty… (…) W jednym z wywiadów przywołano też przykłady lobbingu politycznego mającego miejsce w Białymstoku. Pierwszy w sprawie budowy Opery i Filharmonii Podlaskiej, drugi w sprawie festiwalu Pozytywne Wibracje. Utożsamiano powyższe przykłady z posiadaniem określonych interesów politycznych. Trzeci przykład to sta- rania w sprawie powstania Muzeum Sybiru, tym razem postrzegane jako wyraz utożsamiana się z przesłaniem historycznym. 53
  • 54. 4. OPIS WYNIKÓW BADANIA - DIAGNOZA PARTYCYPACJI W KULTURZE 4.1. Segmentacja użytkowników kultury Uczestnictwo w kulturze przyjmuje różnorodne formy i natężenie zależnie od tego, jak „użytkownicy” kultury rozumieją pojęcie kultury (w sensie szerokim lub wąskim – „kultura wysoka”), na ile odczuwają potrzebę uczestnictwa w kulturze, czy postrzegają jakieś bariery dostępu do świata kultury. Tę różnorodność postaw i motywów, przejawiającą się w zachowaniach (decyzjach), staramy się redukować w celu praktycznej komunikacji (w działaniach informacyjnych, promocyjnych) poszukując w miarę jednorodnych i odrębnych typów (segmentów) użytkowników kultury. 4.1.1. Uczestnik życia kulturalnego W przeprowadzonym badaniu poproszono respondentów, aby sami określili siebie jako „uczest- nika życia kulturalnego” odnosząc się do przedstawionej listy stwierdzeń. Wykres 1. Uczestnik życia kulturalnego. Źródło: Badania własne, CATI, N=550. P12. Suma % odpowiedzi aprobujących („Zdecydowanie się zgadzam” i „Raczej się zgadzam”). Nie jest rzeczą zaskakującą, że 76% badanych lubi „w spokoju” czytać książki, słuchać muzyki czy oglądać dobry film. Jest to zindywidualizowany typ uczestnictwa wymagający dokonania wyboru książki, muzyki, filmu zgodnego z własnymi preferencjami dotyczącymi gatunku, tematyki, poziomu artystycznego. Wymaga on również posiadania czasu wolnego, który można przeznaczyć na czytanie, słuchanie lub oglądanie, oraz pewnego stopnia izolacji od otoczenia (wymóg dysponowania „spoko- jem”). Można przyjąć, że jest to typ uczestnictwa w kulturze, który jest nastawiony na osiąganie os- obistej satysfakcji – nikt nie zmusza „uczestnika” do czytania nudnych i trudnych książek, słuchania drażniącej muzyki lub oglądania niebudzących zainteresowania filmów. Wydaje się, że zgoła odmienny typ uczestnictwa w kulturze mają na myśli respondenci, którzy „razem z rodziną, ze znajomymi” lubią spędzać „miło i wesoło” czas uczestnicząc w „różnych festynach i jarmarkach”. Ten typ uczestnictwa (nazwijmy go ludycznym) preferuje 63% badanych – zakłada on wspólne uczestnictwo w wydarzeniach, które odbywają się poza domem, i raczej oferują tradycyjne formy kultury popularnej i „ludowej” (festyny, jarmarki). 54
  • 55. Zauważmy jednak, że wymienione typy uczestnictwa (indywidualny i ludyczny) nie wykluczają się. Jeśli 73% badanych lubi zindywidualizowany kontakt z kulturą, a 63% - ludyczny, to nawet gdyby te postawy były niezależne, to można się spodziewać, że 48% respondentów mogłoby lubić zarówno „w spokoju” czytać książki, jak i z rodziną i znajomymi „miło i wesoło” spędzać czas na festynie lub jar- marku. Nie można tych dwóch rzeczy robić jednocześnie, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby w czasie wolnym czytać książki, a od czasu do czasu wybrać się z rodziną lub przyjaciółmi na festyn. Interesujące jest to, że 57,5% badanych deklaruje zainteresowanie lokalnymi wydarzeniami kul- turalnymi, 45% interesuje się tym, co się dzieje w kulturze, i aktywnie poszukuje informacji o wydarze- niach, choć rzadko w nich uczestniczy; 58,9% - zachęca młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (w tym wypadku raczej w formie indywidualnej – „czytanie książek” lub uczestnictwa w „kulturze wyższej” – „teatr”). Zainteresowanie kulturą na poziomie lokalnym, posiadanie wiedzy o tym, co się dzieje w kulturze oraz postawy propagujące aktywne uczestnictwo w kulturze – wskazują, że kultura jest postrzegana jako ważny element konstrukcji tożsamości „człowieka kulturalnego”. Nieco mniejszy poziom akceptacji uzyskuje „kultura wysoka” – uczestnictwo w „imprezach kul- turalnych” takich jak spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy, festiwale deklaruje 31% badanych. Podobny poziom akceptacji (37,6%) uzyskują „koncerty zespołów”, ale jest to uwarunkow- ane wiekiem badanych. Na podkreślenie zasługuje znaczenie telewizji. 35% badanych deklaruje, że najbardziej lubi oglądać telewizję – „tam jest dość kultury”. Można sądzić, że oferta „kultury” telewizyjnej może zawierać zarówno „kulturę wysoką” (teatr, muzyka poważna), jak i kulturę ludyczną (rozrywkę od kabaretu po jarmarczne widowiska). Ponadto 31% badanych deklaruje wprost, że „kultura mało mnie interesuje”. Nie stroni jednak od uczestnictwa w kulturze, ale jest ono skutkiem aktywności innych osób („jak mnie ktoś wyciągnie”). Zaledwie 10% badanych skłonna jest określić się jako osoba „tworząca kulturę”. W tym przy- padku można sądzić, że następuje zawężenia znaczenia pojęcia kultura do różnorodnych przejawów „kultury artystycznej” (pisane wierszy, malowanie, muzykowanie lub udział w zespole tanecznym). Podsumowując - pojęcie „uczestnictwa w kulturze” zawiera w sobie różnorodne wymiary: forma uczestnictwa (indywidualny lub ludyczny), dostępność („kultura wysoka” lub popularna), aktywność (telewizja lub zachęta ze strony innych), kreatywność (tworzenie kultury). Nasuwa się pytanie: czy to zróżnicowanie „uczestnictwa w kulturze” jest konsekwencją zróżnicowania społecznego – np. ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania. 55
  • 56. Tabela 24. Uczestnik życia kulturalnego Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % najbardziej lubię oglądać telewizję 94 32,8 99 37,6 38 48 30,8 51 34,9 56 125 68 tam jest dość kultury bardzo chętnie uczestniczę w 23,8- 63,6+ 31,3- 45,3+ różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, 99 34,5 73 27,8 52 32,5 53 34,0 47 32,2 20 137 35 koncerty filharmonii, wystawy, 22,7- 34,3+ 23,3- festiwale bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach wszędzie 192 66,9 156 59,3 106 66,3 102 65,4 89 61,0 51 58,0 246 61,5 102 68,0 tam, gdzie można miło i wesoło spędzić czas wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych 136 47,4 113 43,0 62 74 47,4 64 43,8 49 194 55 imprezach sam/a jednak rzadko w nich uczestniczę 38,8- 55,7+ 48,5+ 36,7- kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak 82 28,6 88 33,5 40 48 30,8 41 28,1 41 118 29,5 52 34,7 mnie ktoś wyciągnie) 25,0- 46,6+ jestem twórcą kultury, tworzę 27 9,4 28 10,6 21 13,1 12 7,7 15 10,3 7 8,0 45 11,3 10 6,7 kulturę przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać 225 78,4 192 73,0 113 70,6 114 73,1 113 77,4 77 302 75,5 115 76,7 muzyki, oglądnąć dobry film 87,5+ zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. 182 142 79 102 89 61,0 54 61,4 243 60,8 81 54,0 zabieram dzieci do teatru, czytam im regularnie książki) 63,4+ 54,0- 49,4- 65,4+ bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych 113 39,4 94 35,7 76 63 40,4 45 23 153 38,3 54 36,0 takich jak koncerty zespołów 47,5+ 30,8- 26,1- bardzo interesują mnie lokalne 170 59,2 146 55,5 88 55,0 94 60,3 82 56,2 52 59,1 236 59,0 80 53,3 wydarzenia kulturalne Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Płeć – choć jest jednym z najważniejszych wymiarów zróżnicowania ról społecznych – nie ma prak- tycznie żadnego znaczenia. Kobiety (63,4%) w porównaniu z mężczyznami (54%) częściej zachęcają młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (zabierają dzieci do teatru, czytają im regularnie książki). Jest to oczywista konsekwencja tradycyjnego podziału ról, w którym kobiety zajmują się w większym stopniu niż mężczyźni „wychowaniem kulturalnym” dzieci. Zachęcanie młodego pokolenia do uczestnictwa w kulturze silniej charakteryzuje respondentów w wieku 30-44 lat (65,4%), a więc w wieku, w którym ma się małe dzieci. Uzależnienie uczestnictwa w kulturze uzależnione jest od cyklu życiowego nie tylko w odniesie- niu do posiadania dzieci. Młodzi ludzie w wieku 15-29 zdecydowanie częściej i chętniej uczestniczą w imprezach kulturalnych takich jak „koncerty zespołów” (47,5%). Rzadziej zachęcają innych do uczest- nictwa w kulturze (tylko 49,4% deklaruje taką postawę) oraz wiedzą, co się dzieje w kulturze (38,8%). Z drugiej strony rzadziej również akceptują stwierdzenie, że „kultura mało mnie interesuje” (25%). Można przypuszczać, że „młodzi ludzie” nie tyle interesują się kulturą w większym stopniu, co pojęcie kultury, rozumienie uczestnictwa w życiu kulturalnym zawężają do bardziej specyficznych form rozry- wki. Odmienny wzorzec zachowań mają osoby starsze (60-74 lata). Dla nich z kolei źródłem kultury jest w większym stopniu telewizja (63,6%), wykazują zainteresowanie tym, co się dzieje w kulturze, choć rzadko uczestniczą w imprezach (55,7%), częściej również stwierdzają, że się mało interesują kulturą, ale uczestniczą w niej pod wpływem zachęty ze strony innych (46,6%). Przede wszystkim osoby po 60- tce preferują zindywidualizowany typ uczestnictwa – czytanie książek, słuchanie muzyki „w spokoju” (87,5%). 56
  • 57. Zróżnicowanie ze względu na miejsce zamieszkania (Białystok-Region) ma również wyraźny wzór: w regionie w większym stopniu źródłem kultury jest telewizja (45,3%), a mieszkańcy Białegostoku częściej uczestniczą w „kulturze wyższej” – teatr, filharmonia (34,3%) i posiadają większą wiedzę o tym, co się dzieje w kulturze, mimo że sami w nich nie uczestniczą (48,5%). To zróżnicowanie jest konsekwencją tego, że w Białymstoku znajduje się więcej instytucji życia kulturalnego, szczególnie tych związanych z „kulturą wysoką”. Warto jednak zauważyć, że żaden z przyjętych wymiarów zróżnicowania (płeć, wiek i mie- jsce zamieszkania) nie ma znaczenia w odniesieniu do: (a) ludycznych form uczestnictwa w kulturze (chętnie i miło lubią spędzić czas z rodziną i znajomymi na festynie i jarmarku osoby niezależnie od płci, wieku i miejsca zamieszkania), (b) własnej aktywności twórczej oraz (c) zainteresowania lokalnymi wydarzeniami kulturalnymi. 4.1.2. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym Akceptacja (lub odrzucenie) przez badanych poszczególnych stwierdzeń identyfikujących as- pekty uczestnictwa w kulturze nie są niezależne. Osoby, które chętnie uczestniczą w „koncertach zespołów” mogą również chętnie chodzić ze znajomymi na festynach czy jarmarkach i mniej chętnie będą ograniczać swą aktywność kulturową do oglądania telewizji. Czy występują jakieś charakterystyc- zne style uczestnictwa w kulturze? W wyniku przeprowadzonej analizy udało się wyróżnić trzy wymiary (style) uczestnictwa w kulturze. Styl towarzyski (F1). Uczestnictwo w koncertach, miłe spędzanie czasu z rodziną, z przyjaciółmi na festynach i jarmarkach, zainteresowanie i udział w lokalnych wydarzeniach kulturalnych (pierwsze składowe czynnika F1)- charakteryzują niewątpliwie orientację na wspólnotę uczestnictwa w kulturze. Nie ulega również wątpliwości, że orientacja na „kulturę wysoką” (imprezy takie jak spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy, festiwale) ma również istotny wymiar towarzyski – związany z kre- owaniem własnej pozycji społecznej, czasem ze snobizmem (konsumpcją na pokaz). Ów społeczny (to- warzyski) wymiar ma niewątpliwie również tworzenie kultury, postrzeganie siebie jako „twórcy kultu- ry”. Jeśli w tym ujęciu „kultura” jest rozumiana jako działalność artystyczna, ma ona przede wszystkim charakter społeczny – kulturę tworzy się dla jej odbiorców (widzów, słuchaczy). I wreszcie również zachęcanie młodego pokolenia do uczestnictwa w kulturze jest również jednym z aspektów transmisji społecznych wzorców nie związanych jedynie z indywidualną satysfakcją z doznania „przeżycia kultur- alnego”. Styl towarzyski partycypacji w kulturze odzwierciedla jej podstawową funkcję – komunikacji społecznej. Styl konsumpcyjny (F2). Dla wielu badanych kultura („imprezy kulturalne”) jest jedną z form rozrywki wypełniającej czas wolny. Ze stylem towarzyskim podziela on oczekiwanie, że festyny i jar- marki są miejscem, gdzie można „miło i wesoło spędzić czas”. Takimi miejscami nie są teatry, filharmo- nie, wystawy i festiwale. Styl konsumpcyjny również odrzuca potrzebę twórczości. W stylu konsump- cyjnym dominuje jednak pasywny wzorzec partycypacji w kulturze, który zasadniczo zaspokojony jest przez przekaz telewizyjny. W telewizji jest dość kultury. Kultura „poza telewizją” nie jest interesująca, ale jeśli ktoś zachęci („wyciągnie”) osoba nastawiona pasywnie weźmie udział w imprezie poza domem („gdzieś się wybiorę”). 57
  • 58. Styl indywidualistyczny (F3). Jest to styl w główniej mierze nastawiony na realizację własnych prefer- encji kulturalnych (czytanie, słuchanie i oglądanie) „w spokoju”. Istotnym elementem tego stylu jest po- szukiwanie informacji o tym, co się dzieje w kulturze, jakie są oferowane imprezy, przy czym nie wiąże się to z chęcią uczestnictwa w tych imprezach. Czasem indywidualista uda się do instytucji oferującej „kulturę wysoką” (teatr, filharmonia, wystawa), jeśli otrzyma informacje o lokalnym wydarzeniu kul- turalnym. Styl ten również wiąże się z przekonaniem (jak styl towarzyski), że należy zachęcać młode pokolenie do uczestnictwa w kulturze. Słowem – styl indywidualistyczny zorientowany na rozwijanie i zaspokajanie własnych potrzeb kulturalnych. Tabela 25. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym ( Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) Wymiary autoidentyfikacji bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak koncerty zespołów -,188 ,011 F1 F2 F3 bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach - wszędzie ,703 ,416 -,097 tam, gdzie można miło i wesoło spędzić czas ,697 bardzo interesują mnie lokalne wydarzenia kulturalne ,032 ,244 bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, ,670 -,514 ,233 koncerty filharmonii, wystawy, festiwale ,522 jestem twórcą kultury, tworzę kulturę -,295 ,014 najbardziej lubię oglądać telewizję - tam jest dość kultury -,068 ,191 ,411 kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak mnie ktoś wyciągnie) ,007 ,043 ,718 przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać muzyki, oglądnąć dobry film -,047 ,014 ,688 wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych imprezach - sam/a jednak rzadko ,762 ,082 ,187 w nich uczestniczę zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. zabieram dzieci do teatru, czytam im ,611 ,416 -,156 ,438 regularnie książki) Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Waga czynnika (% wariancji) 20,6 16,1 13,1 4.1.3. Segmentacja użytkowników ze względu na styl uczestnictwa Na podstawie tego, jak badani określili się jako „uczestnicy życia kulturalnego” dokonano seg- mentacji użytkowników kultury – czyli wyróżnienia grup (segmentów) respondentów o maksymalnie podobnych identyfikacjach56. Następnie segmenty zostały scharakteryzowane ze względu na style ucz- estnictwa w kulturze. Segment 1. 12% użytkowników kultury zaliczonych do tego segmentu charakteryzuje się silnym odrzuceniem konsumpcyjnego stylu uczestnictwa w kulturze (F2) – wartości poniżej poziomu „zero” (przeciętności). Jednocześnie cechują się oni odrzuceniem stylu towarzyskiego (F1). Segment 1 to seg- ment „indywidualistów” (F3). Dla nich podstawą jest zaspokojenie własnych, indywidualnych potrzeb kulturalnych. Segment 2. 16,9% użytkowników kultury – to „negatyw” segmentu 1 z wyraźną preferencją konsumpcyjnego stylu partycypacji w kulturze. Zauważyć jednak wypada, że jest to styl konsump- cyjny, związany z imprezami ludycznymi i przekazem telewizyjnym, ale może on również oznaczać, że 56 Wykorzystano metodę klasyfikacyjną K-Means na postawie podobieństwa na całej skali odpowiedzi: od zdecydowane tak do zdecydowanie nie. 58
  • 59. poszukuje się ofert kulturowych na wyższym poziomie. Wykres 2. Segmentacja użytkowników kultury 1,50 ,97 1,00 1,00 ,77 ,62 ,58 ,50 ,30 ,16 ,12 ,15 ,07 ,00 F1 -,50 -,30 -,28 F2 -,44 -,48 F3 -,68 -1,00 -,83 -1,50 -1,29 -1,59 -2,00 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Segment 3. 21,1% użytkowników kultury zaliczonych do tego segmentu zdecydowanie preferu- je styl towarzyski (F1) i odrzuca styl konsumpcyjny (F2). Segment 4. 12,2% użytkowników kultury jest „negatywem” segmentu 3, przy zdecydowanym odrzuceniu stylu towarzyskiego (F1) i stylu indywidualistycznego (F3). Segment 5. 19,3% użytkowników kultury jest słabszą odmianą segmentu 4. Segment 6. 18,5% użytkowników kultury tworzy „paradoksalną” kategorię, w której znalazły się osoby reprezentujące jednocześnie wszystkie trzy style uczestnictwa w kulturze. 4.1.4. Uczestnictwo w kulturze Identyfikacja „uczestnika życia kulturalnego” może zależeć w silnym stopniu od tego, jak użytkownik postrzega kulturę, jakie miejsce zajmuje ona w jego systemie wartości. Badanym przed- stawiono listę opinii odnoszących się do „korzystania z kultury”. 59
  • 60. Wykres 3. Korzystanie z kultury Źródło: Badania własne, CATI, N=550. Pytanie 18. Suma % odpowiedzi aprobujących („Zdecydowanie się zgadzam” i „Raczej się zgadzam”). Zdecydowana większość badanych (87,3%) posługuje się szeroką definicją kultury. Kultura – to nie tylko „kultura wysoka” (teatr, opera, muzeum), ale również imprezy, festyny etc. Informacja o loka- lnych wydarzeniach kulturalnych jest powszechnie dostępna (72,2%). Jedynie 4,2% badanych uważa, że „uczestnictwo w kulturze to snobizm”, ale już 23,3% zgadza się, ze stwierdzeniem, że „teatr, filharmo- nia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych – przeciętny człowiek tego nie potrzebuje” i 20,7% deklaruje, że „kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą – bez tego mogę się obejść”. Wydaje się, że zawężenie pojęcia kultury do „kultury wysokiej”, elitarnej stoi za akceptacją poglądu, że aby uczestniczyć w kul- turze trzeba się tego nauczyć (75,8%) – kultura wymaga kompetencji w jej odbiorze. Znaczenie pojęcia kultury jest więc chwiejne i w różnych kontekstach może się radykalnie zmieniać. Uczestnictwo w kulturze wymaga jednak wysiłku. Trzeba mieć czas (53,3%), co więcej ucz- estnictwo w wydarzeniach kulturowych jest kosztowne (39,3%), wymaga wyjazdu do innego miasta (38,9%). Jednak są tacy, którzy uważają, że jest to koszt wart poniesienia i udają się do innego miasta, aby wziąć udział w interesującym wydarzeniu kulturalnym (18%). 60
  • 61. Tabela 26. Korzystanie z kultury Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % korzystania z kultury trzeba się 215 74,9 202 76,8 112 70,0 120 76,9 116 79,5 69 78,4 313 104 nauczyć 78,3 69,3 teatr, filharmonia, galerie sztuki + - są tylko dla nielicznych - 67 23,3 61 23,2 28 28 43 29,5 29 86 21,5 42 28,0 przeciętny człowiek tego nie 17,5 17,9 33,0 potrzebuje - - + uczestnictwo w kulturze to 10 3,5 13 4,9 7 4,4 2 6 4,1 8 9,1 13 3,3 10 6,7 snobizm kultura nie jest dla mnie jakąś 1,3- ważną potrzebą - bez tego mogę 56 19,5 58 22,1 23 32 20,5 33 22,6 26 73 41 się obejść 14,4 29,5 18,3 27,3 kultura to nie tylko chodzenie do - + - + teatru, muzeów, opery. To także 260 220 143 89,4 138 88,5 124 84,9 75 85,2 356 89,0 124 82,7 występy zespołów ludowych, 90,6 83,7 rokowych itp. + - uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt 121 42,2 95 36,1 47 58 37,2 68 43 158 39,5 58 38,7 kosztowne i nie zawsze mnie na 29,4 46,6 48,9 nie stać - + + Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby 143 49,8 150 57,0 78 48,8 88 56,4 82 56,2 45 51,1 212 53,0 81 54,0 uczestniczyć w kulturze Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje 52 18,1 56 21,3 31 19,4 26 16,7 33 22,6 18 20,5 65 43 mnie 16,3 28,7 Ludzie nie mają z kim pójść, a - + 155 118 71 44,4 76 48,7 79 54,1 47 53,4 195 48,8 78 52,0 samym im się nie chce 54,0 44,9 Łatwo się dowiedzieć jakie są 212 73,9 185 70,3 110 68,8 110 70,5 112 76,7 65 73,9 303 94 + - lokalne wydarzenia kulturalne 75,8 62,7 Wydarzenia kulturalne które + - mnie interesują odbywają się 112 39,0 102 38,8 53 33,1 56 35,9 59 40,4 46 123 91 zbyt daleko, w innych miastach 52,3 30,8 60,7 Często udaję się do innego + - + miasta aby wziąć udział w 49 17,1 50 19,0 36 22,5 36 23,1 20 13,7 7 56 43 interesującym mnie wydarzeniu 14,0 28,7 kulturalnym 8,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 - + Trzy zmienne (płeć, wiek i miejsce zamieszkania) ujawniają typowy obraz zróżnicowania opinii. Kobiety częściej niż mężczyźni zgadzają się na szeroką definicję kultury (kobiety – 90,6%; mężczyźni – 83,7%) oraz wskazują na tradycyjne oczekiwanie, że ich (nie)uczestnictwo w kulturze wiąże się z tym, że nie mają z kim pójść (kobiety - 54%, mężczyźni - 45%). Osoby starsze – tradycyjnie – mniej interesują się „kulturą wyższą” i narzekają na koszty związane z uczestnictwem w kulturze. Dla młodszych (15- 19) „kultura wyższa” jest rzeczą cenną oraz gotowi są ponosić koszty udziału. Miejsce zamieszkania ma również wpływ na opinie o korzystaniu w kultury. Mieszkańcy regionu mają większe trudności, aby dowiedzieć się jakie są lokalne wydarzenia kulturalne, wydarzenia kulturalne są w innych miastach, do których muszą dojechać. 27,3% badanych, którzy zgadzają się z opinią, że kultura nie jest ważną potrzebą i mogą się bez niej obejść. 61
  • 62. Postawy Tabela 27. Opinie o korzystaniu z kultury (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) K1 K2 K3 K4 teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych - przeciętny człowiek tego nie ,125 ,029 -,101 potrzebuje ,691 kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą - bez tego mogę się obejść ,043 -,035 -,008 uczestnictwo w kulturze to snobizm -,157 ,234 ,145 ,671 uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać ,372 -,069 -,117 ,602 Ludzie nie mają z kim pójść, a samym im się nie chce ,075 -,018 ,011 ,405 korzystania z kultury trzeba się nauczyć -,178 ,116 ,367 ,703 Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby uczestniczyć w kulturze ,389 ,147 -,045 ,588 Często udaję się do innego miasta aby wziąć udział w interesującym mnie wydarzeniu ,445 -,277 -,195 ,073 kulturalnym ,729 Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach ,153 ,325 -,148 Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje mnie ,300 ,073 ,005 ,593 Łatwo się dowiedzieć jakie są lokalne wydarzenia kulturalne ,145 -,143 -,169 ,562 kultura to nie tylko chodzenie do teatru, muzeów, opery. To także występy zespołów ,816 -,166 ,292 ,118 ludowych, rokowych itp. ,575 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Waga czynnika (% wariancji) 15,7 12,3 11,2 10,1 W wyniku przeprowadzonej analizy można wyróżnić cztery dominujące postawy. K1. Negacja wartości kultury. Teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych – „przeciętny człowiek” tego nie potrzebuje. Kultura nie jest moją potrzebą – mogę bez tego się obejść. Uczestnictwo w kulturze to kosztowny snobizm. Nie stać mnie na kulturę. Ta negacja wartości kul- tury jest negacją „elitaryzmu”, „wyrafinowania smaku”, „snobizmu” i sensowności wydawania na nią pieniędzy. K2. Kompetencja. Uczestnictwo w kulturze wymaga kompetencji, trzeba się nauczyć korzys- tania z niej. Jeśli się nie ma kompetencji, uczestnictwo może być źródłem lęku wywołującym reakcję unikania. Korzystanie z kultury (imprez kulturalnych) wymaga partnera, zachęty ze strony innych. K3. Aspiracje. Badani o wyższych aspiracjach kulturowych gotowi są ponieść koszty, aby uczestniczyć w kulturze, w wydarzeniach, które są w innych miastach. Oferta lokalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje. K4. Kultura codzienności. Kultura to nie tylko „kultura wysoka”, ale dostępny dla wszystkich sfera wydarzeń rozgrywających się w życiu codziennym, w lokalnym otoczeniu. Trzeba się jej uczyć. 62
  • 63. Tabela 28. Profile segmentów (Analiza logistyczna) Mam wielu przyjaciół 1,508 ,635 ,793 Seg1 Seg2 Seg3 Seg4 Seg5 Seg6 Chcę być zawsze na bieżąco, mieć stały dostęp do informacji ,690 1,580 ,778 Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności 731 1,554 , Regularnie czytam gazety i czasopisma ,716 ,851 1,244 Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych 1 1,279 ,73 1,280 Spędzam dużo czasu surfując po Internecie 1,727 ,843 Postawa K1 - Negacja wartości kultury ,590 ,387 1,772 1,403 Postawa K2 - Kompetencja ,654 1,284 1,396 Postawa K3 - Aspiracje Postawa K4 - Kultura codzienności ,778 1,377 Białystok 2,334 Miejsce zamieszkania (Ref=WIEŚ) Miasto regionu 1,170 15-29 ,397 Wiek (Ref=60-70) 30-44 ,130 50-59 ,501 Źródło: Badania własne, CATI, N=550. W tabeli pokazane są jednie istotne statystycznie współczynniki, exp(B) wyrażający pozytywny (exp(B)>1) lub negatywny (exp(B)<1) danego czynnika na szansę przynależności osoby do danego segmentu. Wyróżnione wcześniej segmenty ze względu na style konsumpcji kulturowej pokazują interesujące związki. Segment 1 (12,0%) – skupiał osoby preferujące indywidualistyczny styl uczestnictwa w kulturze. W istocie są to osoby, które częściej odrzucają stwierdzenie „Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności”, czyli – osoby chętniej spędzające czas w samotności, „w spokoju” czytając książki. Rzadziej akceptują stwierdzenie „Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych”. Indywidualiści spędzają dużo czasu serfując po Internecie. Odrzucają styl konsumpcyjny oraz rzadziej wyrażają postawy negaty- wne względem kultury i to, że kultura wymaga kompetencji. Segment 2 (16,9%) – skupiał osoby o stylu konsumpcyjnym. W tym przypadku są to osoby, które cenią sobie towarzystwo innych, chętnie spędzają czas chodząc po sklepach i galeriach handlow- ych. Ich zdaniem kultura wymaga kompetencji, ale w tym wypadku ważnym elementem jest osoba, z którą można wyjść (do galerii handlowej). Nie są to osoby potrzebujące dostępu do aktualnej infor- macji. W ich stylu uczestnictwa w kulturze informacja otrzymywania przez telewizję może być w pełni satysfakcjonująca. Segment 3 (21,1%) – osoby preferujące styl towarzyski uczestnictwa w kulturze, styl aktywny, związany z „kulturą wysoką”. Są to osoby cechujące się tym, że mają wielu przyjaciół, potrzebują mieć stały dostęp do informacji. Zdecydowanie odrzucają postawy negujące wartość kultury. Segment 3 – jako jedyny ma wyraźną charakterystykę strukturalną. Do tego segmentu najrzadziej częściej należą osoby ze wsi, częściej z miast regionu, a najczęściej z Białegostoku. Segment 4 (12,2%) – to osoby odrzucające styl towarzyski i indywidualistyczny. Rzadziej posiadający przyjaciół, rzadziej czytający regularnie gazety i czasopisma, ale zdecydowanie najsilniej prezentujące postawę negacji wartości kultury. Interesujące jest to, że w odniesieniu do tego segmentu znaczenie ma wiek. Młodsi respondenci w porównaniu z grupą odniesienia (60-74) rzadziej znajdują 63
  • 64. się w tym segmencie. Najrzadziej zaś osoby w wieku 30-44. Segment 5 (19,3%) – stanowi on właściwie segment „ludzi przeciętnych” niezależnie od wieku. Segment 6 (18,5%) – segment „paradoksalny”, w którym znaleźli się badani reprezentujący wysoce niestabilny (nieokreślony) profil stylu uczestnictwa w kulturze – reprezentujący wszystkie trzy style jednocześnie. Jest to segment osób wyróżniających się tym, że regularnie czytają gazety i czasop- isma i lubią chodzić po sklepach i galeriach handlowych. Mniej czasu spędzają surfując po Internecie. Cechują ich silne postawy negacji wartości kultury, ale z drugiej strony przekonanie, że korzystania z kultury trzeba się nauczyć. Silniej również akceptują pogląd nie zawężający kultury do kultury wysok- iej. Wydaje się, że dla tych użytkowników kultury pojęcia „towarzyskości” sprowadzają się do prostych kontaktów społecznych w galeriach handlowych, „indywidualistyczna” konsumpcja kulturowa – reduku- je się do czytania gazet i czasopism. Na tym tle „styl konsumpcyjny” polegający na „miłym i wesołym” spędzaniu wolnego czasu w kulturalnym miejscu – galerii handlowej. Jest to „profil” niezależny od płci, wieku badanych i miejsca zamieszkania. 4.2. Określenie kapitału społecznego i kulturowego mieszkańców województwa podlaskiego Pojęcie „kapitału kulturowego” – w wymiarze rzeczowym - wiąże się najczęściej z infrastrukturą instytucjonalną, z której mogą korzystać mieszkańcy. Siłą rzeczy infrastruktura ta jest zlokalizow- ana w większych miastach, a instytucje „kultury wysokiej” (teatr, filharmonia, galerie artystyczne) w ośrodkach centralnych regionów. W badaniu zapytano mieszkańców woj. podlaskiego o dwie insty- tucje – bibliotekę publiczną i lokalne domy kultury - o niezwykle ważnym znaczeniu kulturotwórczym, nie wiążące się wyłącznie z „kulturą wysoką” i w związku z tym w większym stopniu dostępne w regio- nie. Z biblioteki publicznej w miejscu zamieszkania korzysta 37% badanych. Natomiast z oferty loka- lnego domu kultury, ośrodka kultury, świetlicy, klubu osiedlowego korzysta 21% badanych. Czy wyróżnione segmenty różnią się ze względu na dostęp do tak rozumiany „kapitału”? Wykres 4. Segmentacja użytkowników kultury a kapitał instytucjonalny 59,1% 43,1% 38,7% 33,3% 31,9% 33,3% 28,0% Biblioteka 16,7% 14,9% 17,0% 18,6% Dom Kultury 9,0% 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Segment 1 – to segment „indywidualistów”, którzy preferują indywidualistyczny styl kontaktu z kulturą. Nie zaskakuje więc, że są to osoby najczęściej korzystający z biblioteki publicznej (59,1%) i niezwykle rzadko z oferty lokalnych ośrodków kultury, które wymagają większej aktywności w wymi- arze „towarzyskim” (16,7%). Segment 4, który charakteryzował się zdecydowanym odrzuceniem stylu towarzyskiego oraz znaczącym - stylu indywidualistycznego, w najmniejszym stopniu wykazuje zainteresowanie „instytuc- 64
  • 65. jonalnym kapitałem kulturowym” – osoby należące do tego segmentu najrzadziej korzystają z biblioteki publicznej (14,9%) oraz z oferty domów kultury (9%). Niezwykle interesująco wygląda porównanie segmentów 5 i 6. Choć różnią się one wyraźnie ze względu na styl uczestnictwa w kulturze, to nie różnią się ze względu na instytucjonalny kapitał kul- turowy. Innymi słowy różnica między tymi segmentami wynika raczej z odmienności „mentalności”, a nie dostępności i skłonności do korzystania z infrastruktury kulturowej. Kapitał kulturowy to nie tylko infrastruktura, to również aktywność (kompetencje, moty- wacje, wartości) jednostek korzystających z kultury. Osoby uczestniczące w „kulturze wysokiej” same stanowią pewnego rodzaju „kapitał” kulturowy społeczności lokalnych, gdyż są oni źródłem wzorców zachowań, standardów ocen, opinii. Aby określić skalę tak rozumianego „ludzkiego kapitału kulturowe- go” skonstruowano wskaźnik behawioralny, który opisuje liczbę co najmniej dwóch wizyt w roku w następujących instytucjach: (1) teatr, (2) galeria sztuki, (3) filharmonia, (4) muzeum, (5) opera, (6) płatnym koncercie muzycznym. Maksymalną liczbę 6-punktów otrzymuje osoba, która deklaruje co na- jmniej dwie wizyty w roku we wszystkich wymienionych instytucjach. Jak widać 59,1% osób nie było co najmniej dwa razy w roku w żadnej z tych instytucji. Są oczywiście badani, którzy mogli być raz w jednej z nich, ale w tym wypadku chodzi o skonstruowania wskaźnika nie uwzględniającego, być może, przypadkowych wizyt. Niemniej – 39,6% badanych nie było w żadnej z tych instytucji w ciągu ostatniego roku. Z uzyskanych danych wynika, że 18,4% badanych było w jednej z tych instytucji co najmniej dwukrotnie w ciągu roku, a 10,5% w dwóch. Większość (4-5 instytucji) co najmniej dwukrotnie odwiedziło 5,5% badanych - jest to swojego rodzaju elita „kultury wyższej”, która niezwykle intensywnie uczestniczy w różnorodnych formach życia kulturalnego (teatr, wystawy, filharmonia, opera, koncerty). Miarą tak rozumianego kapitału kulturowego (K_Kulturowy) w danej zbiorowości będzie wartość średnia liczby instytucji „kultury wysokiej” odwiedzanych co na- jmniej dwukrotnie w roku. Pojęcie kapitału kulturowego odwołujące się do zachowań jest silnie związane z pojęciem kapitału społecznego. W tym przypadku pod uwagę bierze się różnorodne przejawy udziału w życiu społecznym, działanie na rzecz dobra publicznego lub pomaganie innym. 85,1% badanych wzięło udział w ostatnich wyborach samorządowych; 66,9% - przekazało 1% podatku na organizację pożytku pub- licznego; 11,1% działało jako wolontariusz i 10,4% działa w organizacji pozarządowej. Podstawie tych deklaracji skonstruowany został wskaźnik kapitału społecznego (K_Społeczny) – jako średnia liczby działań podejmowanych przez jednostkę. W żadnej z wymienionych inicjatyw nie wzięło udziału 4% badanych, zaś w jednej – 8,4%. Wykres 5. Kapitał kulturowy (wskaźniki indywidualne dla uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) 59,1% 18,4% 10,5% 6,5% 3,3% 2,2% 0 1 2 3 4 5 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 65
  • 66. Wykres 6. Segmentacja użytkowników kultury a zróżnicowanie kapitał społecznego i kulturowego 2,50 2,03 1,89 2,00 1,72 1,65 1,61 1,65 1,45 1,62 1,50 K_Społeczny 1,00 0,53 K_Kulturowy 0,50 0,42 0,45 0,25 0,00 1 2 3 4 5 6 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Czy wyróżnione segmenty różnią się ze względu na udział w nich osób charakteryzujących się większym lub mniejszym poziomem kapitału kulturowego i społecznego? Wyróżnione segmenty charakteryzują się mniejszymi różnicami pod względem kapitału społecznego niż kulturowego. Aktywność w sferze społecznej, publicznej, działania „obywatelskie” nie wiążą się z segmentami wyróżnionymi ze względu na style uczestnictwa w kulturze. Znaczy to, że kultu- ra jest względnie autonomicznym systemem zróżnicowań społecznych. Segmenty 2, 4, 5 i 6 odznaczają się silnym deficytem kapitału kulturowego. Co więcej segmenty 5 i 6, tak różne ze względu na styl uc- zestnictwa, nie różnią się siebie pod względem wskaźników „kapitałowych”. Wydaje się więc, że zas- ugerowana w charakterystyce segmentu 6 niestabilność (nieokreśloność) i „paradoksalność” profilu uczestnictwa jest rzeczywiście konsekwencją chwiejnego znaczenia pojęcia „kultura”, którym posługują się osoby należące do tej kategorii (segmentu). 4.3. Określenie potrzeb i oczekiwań mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie usług kulturalnych W ramach prowadzonych badań ilościowych, podjęto próbę zdiagnozowania, które z szeroko definiowanych wydarzeń kulturalnych stanowią dla mieszkańców woj. podlaskiego największą atrakcję, tj. w których wyrażają deklaratywną chęć uczestnictwa. Ponadto, aby całościowo opisać wymiar potrzeb i oczekiwań badanej społeczności, pogłębiono ten wątek pytaniem, czy w ich mniemaniu określonych wydarzeń w lokalnej ofercie kulturalnej jest: za dużo, w sam raz, za mało, czy też nie ma w ogóle. Na tej podstawie, dokonano gradacji poszczególnych wydarzeń kulturalnych, ze względu na ich atrakcyjność w opinii mieszkańców woj. podlaskiego. Dodatkowo ustalono, czy jeśli jakieś wydarzenie jest pożądane, to znajduje to odbicie w dostosowaniu oferty kulturalnej miasta Białegostoku i regionu. Wykres 7 prezentuje kumulatywny rozkład deklaracji respondentów. Jak wynika z danych, badani najczęściej chcieliby odwiedzać kino (84%), uczestniczyć w koncertach zespołów muzyc- znych (82%), widowiskach kabaretowych (81%). Najmniej chętnie (niecała połowa populacji) wyraża wolę uczestnictwa w operze lub operetce. Rozkład częstości odtwarza zatem w formie „lejka” pewien naturalny schemat partycypacji w kulturze: najchętniej badani braliby udział w formach aktywności utożsamianych z „kulturą masową” (kino, koncerty, kabarety, festyny, itp.), gdzie uczestnictwo jest formą rozrywki i ma charakter niezindywidualizowany. Mniej skłonni są natomiast partycypować w wydarze- 66
  • 67. niach utożsamianych z „kulturą wysoką” (wystawy, festiwale teatralne, filharmonia, opera, itp.). Dużym potencjałem w świetle prezentowanych danych charakteryzuje się instytucja teatru. Wysoki odsetek respondentów chciałby uczestniczyć w przedstawieniach (77%) - na równi z koncertami uznanych gwiazd. Wykres 7. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych . Źródło: Badania własne, CATI, N=545, pięć osób nie wyraziło chęci uczestnictwa w żadnej z imprez 545, imprez/wydarzeń. Dokonując analizy potrzeb mieszkańców przez pryzmat zmiennych demograficznych obser- wowalne są istotne różnice. Zmienną silnie różnicującą preferencje kulturalne jest płeć. Jak pokazują dane w Tabeli 29, kobiety, na poziomie deklaracji, ogólnie są dużo bardziej skłonne do uczestnictwa w kulturze. Znacznie częściej aniżeli mężczyźni uczestniczyłyby w przedstawieniach teatralnych (adek- watnie 85,6% i 68,5%). Wynik ten znajduje potwierdzenie w innych badaniach ilościowych prowad- zonych w ramach tego projektu, a dokonanych na publiczności Teatru Dramatycznego im. A. Węgierki w Białymstoku, gdzie kobiety stanowiły trzy czwarte losowej próby interwałowej. Dodatkowo, istot- nie częściej niż mężczyźni, kobiety wyrażały chęć uczestnictwa w koncertach uznanych gwiazd, festi- walach teatralnych, koncertach w filharmonii, a nawet ponad połowa badanych pań z chęcią poszłaby do opery/operetki. W przedłożonej respondentom liście wydarzeń kulturalnych nie znalazło się żadne, w którym mężczyźni istotnie częściej skłonni byliby uczestniczyć w porównaniu do płci przeciwnej. Kolejną zmienną różnicującą nastawienie do uczestnictwa w kulturze jest wiek. Jest naturalne, że młodszy wiek determinuje silniejsze inklinacje do partycypowania w wydarzeniach związanych z kulturą bardziej masową, „głośną” i zabawową. Badani w wieku 15-29 częściej aniżeli osoby po 60. roku życia chciałyby udać się do kina, na koncerty zespołów muzycznych, koncerty uznanych gwiazd, festiwale filmowe i teatralne. Osoby z przedziału 30-44 lat są natomiast bardziej skłonne do uczest- nictwa w przedstawieniach teatralnych oraz koncertach w filharmonii. Najstarsi respondenci (60-74) wyróżniają się ta tle pozostałych kohort wiekowych częstszymi wskazaniami wydarzeń takich jak: festyny ludowe i jarmarki oraz wystawy. Porównując finalnie Białystok z regionem, widoczne jest, iż osoby z woj. podlaskiego (z wyłączeniem stolicy) zdecydowanie chętniej wyrażają wolę udania się na koncerty zespołów muzyc- 67
  • 68. znych. Białostoczanie natomiast, częściej aniżeli osoby z regionu, chcieliby uczestniczyć w przedstawie- niach teatralnych, koncertach w filharmonii lub operze/operetce. Tabela 29. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % seans w kinie 239 83,9 218 83,8 141 136 87,2 117 80,1 63 334 84,3 123 82,6 koncerty zespołów 89,2+ 74,1- 232 81,4 212 81,5 139 131 84,0 113 77,4 61 307 137 muzycznych widowiska 88,0+ 71,8- 77,5- 91,9+ 224 78,6 215 82,7 132 83,5 125 80,1 119 81,5 63 74,1 325 82,1 114 76,5 kabaretowe przedstawienia 244 178 122 77,2 132 107 73,3 61 71,8 319 103 teatralne koncerty uznanych 85,6+ 68,5- 84,6+ 80,6+ 69,1- 237 185 132 125 80,1 110 75,3 55 307 77,5 115 77,2 gwiazd Festyny ludowe, 83,2+ 71,2- 83,5+ 64,7- 194 68,1 183 70,4 94 110 70,5 107 73,3 66 272 68,7 105 70,5 jarmarki 59,5- 77,6+ festiwale filmowe 196 68,8 174 66,9 126 79,7+ 108 69,2 91 62,3 45 52,9- 266 67,2 104 69,8 wystawy 196 68,8 171 65,8 99 62,7 99 63,5 104 71,2 65 76,5+ 272 68,7 95 63,8 festiwale teatralne 198 128 105 96 61,5 84 57,5 41 236 59,6 90 60,4 koncerty w 69,5+ 49,2- 66,5+ 48,2- 179 127 79 50,0 100 77 52,7 50 58,8 235 71 filharmonii 62,8+ 48,8- 64,1+ 59,3+ 47,7- opera, operetka 154 54,0+ 107 41,2- 61 38,6- 82 52,6 71 48,6 47 55,3 209 52,8+ 52 34,9- Razem 285 100 260 100 158 100 156 100 146 100 85 100 396 100 149 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=545, pięć osób nie wyraziło chęci uczestnictwa w żadnej z imprez/wydarzeń. Znając już deklaracje respondentów dotyczące chęci uczestnictwa w poszczególnych typach wydarzeń kulturalnych, zapytano ich następnie o ilość tych wydarzeń w lokalnej ofercie kulturalnej. Korzystając z wiedzy marketingowej, gdzie przyjmuje się, że jeśli wskaźnik „w sam raz” osiąga poziom 75% bądź wyższy należy traktować „produkt” jako odpowiednio zoptymalizowany do potrzeb konsu- mentów (w tym przypadku odbiorców), widać, że istnieje deficyt (o różnym natężeniu) w przypad- ku każdego z wydarzeń. Jak wynika z danych przedstawionych na wykresie 8, jedynie przy seansach w kinie oraz koncertach zespołów muzycznych, więcej niż połowa badanych zgadza się z opinią, że jest ich w sam raz. Jednak dużo istotniejszą informacją płynącą z danych jest odsetek osób, które uznają, że imprez kulturalnych jest zbyt mało bądź nie ma w ogóle. 68
  • 69. Wykres 8. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców imprez ofercie województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 30. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców Płeć Wiek Miejsce zamieszkania województwa podlaskiego - wystawy Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 0,3 3 1,1 2 1,3 - -- 2 1,4 - -- 3 0,8 1 0,7 W sam raz 110 38,3 108 41,1 59 36,9 55 35,3 66 45,2 38 43,2 181 37 Za mało 86 30,0 83 31,6 51 31,9 56 35,9 35 27 30,7 109 60 45,3+ 24,7- Nie ma w ogóle 27 9,4 21 8,0 11 6,9 13 8,3 13 8,9 11 12,5 13 35 24,0- 27,3- 40,0+ Nie wiem 63 22,0 48 18,3 37 23,1 32 20,5 30 20,5 12 13,6 94 17 3,3- 23,3+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 23,5+ 11,3- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Analizując każde z wydarzeń w zestawieniu ze zmiennymi niezależnymi, widoczne jest, że najmocniej różnicującym populację kryterium pod względem ilości dostępnych imprez jest miejsce zamieszkania. Jak pokazuje tabela 30 osoby z woj. podlaskiego, ale spoza Białegostoku, istotnie częściej przyznawały, że wystaw jest za mało (40%), bądź nie ma w ogóle (23,3%). Jest to potwierdzenie in- formacji zawartych we wstępie raportu, gdzie dokonano oceny oferty kulturalnej, w oparciu o dane zastane, jeszcze przed realizacją badań ilościowych i jakościowych. Region, na tle Białegostoku, posiada zdecydowanie większy deficyt organizowanych atrakcji kulturalnych. W przypadku koncertów zespołów muzycznych co dziesiąty respondent spoza stolicy wojew- ództwa nie odnotował żadnego wydarzenia tego formatu w swojej przestrzeni lokalnej. Identyczna grupa kobiet i mężczyzn (37%) ocenia, iż nasycenie miejscowych rynków kultury koncertami formacji muzycznych jest „w sam raz”. Największy deficyt możliwości spotkania z idolami sceny muzycznej jest odczuwany przez młodszą generację: aż 56% osób w wieku 15-29 lat wskazuje, iż liczba lokalnych im- prez koncertowych jest za niska. 69
  • 70. Tabela 31. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego – koncerty zespołów muzycznych Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 8 4 2,5 1 0,6 2 1,4 2 2,3 8 2,0 1 0,7 W sam raz 106 36,9 96 36,5 59 36,9 55 35,3 53 36,3 35 39,8 152 38,0 50 33,3 0,3- 3,0+ Za mało 140 48,8 124 47,1 90 82 52,6 65 44,5 27 185 46,3 79 52,7 Nie ma w ogóle 7 2,4 12 4,6 2 4 2,6 7 4,8 6 6,8 5 14 56,3+ 30,7- Nie wiem 33 11,5 23 8,7 5 14 9,0 19 13,0 18 50 6 1,3- 1,3- 9,3+ Razem 287 100 263 100 160 3,1- 100 156 100 146 100 88 20,5+ 100 400 12,5+ 100 150 4,0- 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 32. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty w filharmonii Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 6 2,1 7 2,7 5 3,1 2 1,3 3 2,1 3 3,4 8 2,0 5 3,3 W sam raz 142 49,5+ 91 34,6- 59 36,9 67 42,9 69 47,3 38 43,2 221 55,3+ 12 8,0- Za mało 39 13,6 35 13,3 25 15,6 21 13,5 17 11,6 11 12,5 52 13,0 22 14,7 Nie ma w ogóle 50 17,4 63 24,0 31 19,4 34 21,8 31 21,2 17 19,3 17 4,3- 96 64,0+ Nie wiem 50 17,4- 67 25,5+ 40 25,0 32 20,5 26 17,8 19 21,6 102 25,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Percepcja natężenia liczby koncertów filharmonicznych w grupie respondentów badania jest zróżnicowana w wymiarze geograficznym (centrum–peryferie) oraz ze względu na płeć badanych (Tab- ela 32). Większość mieszkańców politycznego, gospodarczego i kulturowego centrum województwa (55%) ocenia liczbę imprez koncertowych w filharmonii jako wystarczającą, opozycyjnie zdecydowana większość mieszkańców podlaskich peryferii wskazuje, iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie występują w ogóle wydarzenia tego formatu. Co znamienne to mężczyźni mają niższą wiedzę o przejawach „kul- tury wysokiej” w swym miejscu zamieszkania – co czwarty podlaski mężczyzna nie wie nic o ofercie podlaskiej filharmonii. Nasycenie segmentu kultury popularnej w postaci festynów ludowych i jarmarków w woj. podlaskim jest postrzegane generalnie jako satysfakcjonujące. Sześciu z dziesięciu badanych, niezależnie od mie- jsca zamieszkania, zgadzało się, że liczba imprez powyższego typu jest bądź optymalna, bądź nawet za duża. Co interesujące, w przestrzeni lokalnej respondentów informacje o festynach i jarmarkach są silnie nagłośnione – jedynie co dziesiąty mieszkaniec woj. podlaskiego nie ma wiedzy o imprezach kultural- nych tej subkategorii (w tym jedynie 2,7% mieszkańców regionu i 13% rezydentów z Białegostoku). 70
  • 71. Tabela 33. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festyny ludowe, jarmarki Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 17 5,9 18 6,8 14 8,8 13 8,3 7 4,8 1 18 17 W sam raz 151 52,6 142 54,0 85 53,1 74 47,4 86 58,9 48 54,5 216 54,0 77 51,3 1,1- 4,5- 11,3+ Za mało 83 28,9 73 27,8 44 27,5 49 31,4 38 26,0 25 28,4 112 28,0 44 29,3 Nie ma w ogóle 6 2,1 4 1,5 2 1,3 1 0,6 4 2,7 3 3,4 2 8 Nie wiem 30 10,5 26 9,9 15 9,4 19 12,2 11 7,5 11 12,5 52 4 0,5- 5,3+ 13,0+ 2,7- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Niedosyt liczby festiwali filmowych organizowanych w granicach administracyjnego Podlasia zgłaszany jest przez - najpowszechniej kojarzoną z tym formatem wydarzeń kulturalnych kategorią odbiorców – osoby w przedziale wiekowym 15-29 lat. W lokalnej przestrzeni aż 60% badanych mieszkańców obszaru pozabiałostockiego nie ma w ogóle przeglądów dziesiątej muzy (dla porównania jedynie 16% mieszkańców miasta nad rzeką Białą nie dostrzega we własnej dostępnej ofercie kultural- nej festiwali filmowych). Tabela 34. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale filmowe Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 3 1,0 1 0,4 1 0,6 1 0,6 2 1,4 - -- 2 0,5 2 1,3 W sam raz 49 17,1 33 12,5 21 13,1 25 16,0 21 14,4 15 17,0 71 17,8+ 11 7,3- Za mało 101 35,2 88 33,5 73 45,6+ 57 36,5 43 29,5 16 18,2- 157 39,3+ 32 21,3- Nie ma w ogóle 76 26,5 78 29,7 39 24,4 46 29,5 42 28,8 27 30,7 64 16,0- 90 60,0+ Nie wiem 58 20,2 63 24,0 26 16,3- 27 17,3 38 26,0 30 34,1+ 106 26,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Informacje o liczbie przedstawień teatralnych, które wystawiane są przez miejscowe ośrodki kultury generalnie docierają do szerokiego grona potencjalnych beneficjentów kultury w woj. pod- laskim. Co druga kobieta oraz czterech z dziesięciu mężczyzn regionu nad Narwią, Biebrzą i Czarną Hańczą są przekonani, ze oferta lokalnych teatrów jest wystarczająca w stosunku do potrzeb konkret- nych społeczności. Wraz z wiekiem zmniejsza się wiedza na temat repertuaru scen teatralnych – niemal 20% osób w wieku 60+ nie ma wiedzy o przedstawieniach teatralnych dostępnych w lokalnej ofercie (na tle 14% osób w wieku 30 – 44 lata i 10% nasto- i dwudziestolatków). Znaczący dysonans odpow- iedzi występuje w przypadku mieszkańców stolicy województwa i reszty regionu. Co drugi z badanych spoza Białegostoku stwierdza, że w jego lokalnej przestrzeni nie ma w ogóle produkcji teatralnych, w stolicy województwa liczba osób, które tak uważają jest skrajnie marginalna (3,8%). 71
  • 72. Tabela 35. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - przedstawienia teatralne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 4 1,4 1 0,4 3 1,9 1 0,6 1 0,7 - -- 4 1,0 1 0,7 W sam raz 144 50,2+ 106 40,3- 75 46,9 68 43,6 65 44,5 42 47,7 227 56,8+ 23 15,3- Za mało 65 22,6 62 23,6 45 28,1 41 26,3 26 17,8 15 17,0 88 22,0 39 26,0 Nie ma w ogóle 38 13,2 49 18,6 21 13,1 24 15,4 28 19,2 14 15,9 15 3,8- 72 48,0+ Nie wiem 36 12,5 45 17,1 16 10,0- 22 14,1 26 17,8 17 19,3 66 16,5+ 15 10,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 36. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - widowiska kabaretowe Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 3 1,0 4 1,5 1 0,6 3 1,9 2 1,4 1 1,1 5 1,3 2 1,3 W sam raz 76 26,5 66 25,1 49 30,6 31 19,9- 42 28,8 20 22,7 108 27,0 34 22,7 Za mało 138 48,1 124 47,1 82 51,3 85 54,5+ 62 42,5 33 37,5- 201 50,3+ 61 40,7- Nie ma w ogóle 27 9,4 38 14,4 14 8,8 17 10,9 15 10,3 19 21,6+ 20 5,0- 45 30,0+ Nie wiem 43 15,0 31 11,8 14 8,8- 20 12,8 25 17,1 15 17,0 66 16,5+ 8 5,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Opinie mieszkańców woj. podlaskiego w zakresie oceny liczby widowisk kabaretowych są uzależnione zarówno od wieku respondentów, jak i miejsca zamieszkania (Tabela 36). Odczuwany defi- cyt liczby wydarzeń tego formatu deklarują częściej osoby młodsze (do 44. roku życia), mieszkające raczej w Białymstoku niż poza nim. Co nietypowe wyraźnie większa grupa badanych ze stolicy wojew- ództwa (na tle osób z peryferii podlaskich) nie ma wiedzy o obecności w lokalnej ofercie kulturalnej widowisk kabaretowych. Rozkład liczby oper i operetek oferowanych przez miejscowe instytucje kultury w świadomości badanych obrazuje polaryzację dostępu do tej formy kultury wysokiej. Aż ¾ badanych żyjących poza stolicą regionu podkreśla, że nie ma możliwości znalezienia w lokalnej ofercie (czytaj: Białystok nie jest dla mnie przestrzenią lokalną) widowiska typu opera bądź operetka. Opozycyjnie znacząca gru- pa mieszkańców kulturowego centrum województwa (36%) ocenia liczbę dostępnych widowisk jako wystarczającą. 72
  • 73. Tabela 37. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - opera, operetka Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 2 0,7 4 1,5 2 1,3 1 0,6 3 2,1 - -- 4 1,0 2 1,3 W sam raz 88 30,7 64 24,3 44 27,5 40 25,6 37 25,3 31 35,2 144 36,0+ 8 5,3- Za mało 72 25,1+ 46 17,5- 36 22,5 37 23,7 32 21,9 13 14,8 92 23,0 26 17,3 Nie ma w ogóle 60 20,9 62 23,6 35 21,9 35 22,4 31 21,2 21 23,9 28 7,0- 94 62,7+ Nie wiem 65 22,6- 87 33,1+ 43 26,9 43 27,6 43 29,5 23 26,1 132 33,0+ 20 13,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Informacje o ilości koncertów uznanych gwiazd, które pojawiają się w lokalnym zasięgu podlaskich odbiorców, generalnie docierają do szerokiego grona potencjalnych beneficjentów kultury w województwie. Jedynie co dziesiąta kobieta i co ósmy mężczyzny z regionu zielonych płuc kraju nie dysponuje wiedzą o koncertach pierwszoplanowych sław. Wraz z wiekiem, co socjologicznie naturalne, zmniejsza się skłonność do zainteresowania wydarzeniami tego typu, tym samym spada deklarowana potrzeba zwiększenia liczby koncertów wskazanego formatu. Tabela 38. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty uznanych gwiazd Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo - - 3 1,1 1 0,6 - - 2 1,4 - - 3 0,8 - - W sam raz 65 22,6 62 23,6 40 25,0 27 17,3- 36 24,7 24 27,3 96 24,0 31 20,7 Za mało 163 56,8 134 51,0 95 59,4 96 61,5+ 75 51,4 31 35,2- 223 55,8 74 49,3 Nie ma w ogóle 30 10,5 31 11,8 15 9,4 17 10,9 16 11,0 13 14,8 22 5,5- 39 26,0+ Nie wiem 29 10,1 33 12,5 9 5,6- 16 10,3 17 11,6 20 22,7+ 56 14,0+ 6 4,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 39. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - seans w kinie Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 15 5,2 11 4,2 10 6,3 4 2,6 7 4,8 5 5,7 24 6,0+ 2 1,3- W sam raz 187 65,2 150 57,0 107 66,9 101 64,7 85 58,2 44 50,0- 293 73,3+ 44 29,3- Za mało 25 8,7 34 12,9 16 10,0 20 12,8 12 8,2 11 12,5 28 7,0- 31 20,7+ Nie ma w ogóle 34 11,8 39 14,8 21 13,1 20 12,8 23 15,8 9 10,2 9 2,3- 64 42,7+ Nie wiem 26 9,1 29 11,0 6 3,8- 11 7,1 19 13,0 19 21,6+ 46 11,5+ 9 6,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 73
  • 74. Niedosyt liczby seansów kinowych dostępnych w lokalnej przestrzeni kultury nie dotyczy mia- sta Białegostoku – jedynie 7% badanych z tego ośrodka multipleksów deklaruje zbyt małą liczbę projek- cji kinowych. Opozycyjnie znaczący odsetek żyjących poza stolicą woj. podlaskiego (43%) podkreśla, iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie ma żadnej możliwości wyboru obejrzenia filmu w kinie. Percepcja intensywności festiwali teatralnych na rodzimym „podwórku” kultury w grupie re- spondentów badania jest silnie zróżnicowana w wymiarze geograficznym (centrum – peryferie). Mieszkańcy administracyjnej stolicy województwa z jednej strony przyznają się do niewiedzy na te- mat organizowanych festiwali teatralnych (30%), z drugiej podkreślają że wydarzeń tego typu jest zbyt mało (33%). Przeważająca większość mieszkańców podlaskich peryferii natomiast (62%), iż w lokalnej ofercie kulturalnej nie występują w ogóle wydarzenia tego formatu. Co znamienne to mężczyźni mają niższą wiedzę o przejawach „kultury wysokiej” w swym miejscu zamieszkania – więcej niż co czwarty podlaski mężczyzna nie wie nic o organizowanych festiwalach teatralnych. Tabela 40. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale teatralne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Za dużo 1 0,3 2 0,8 1 0,6 1 0,6 1 0,7 - - 1 0,3 2 1,3 W sam raz 66 23,0 51 19,4 38 23,8 31 19,9 27 18,5 21 23,9 101 16 Za mało 97 64 54 33,8 48 30,8 41 28,1 18 134 27 25,3+ 10,7- Nie ma w ogóle 64 22,3 75 28,5 33 20,6 39 25,0 42 28,8 25 28,4 46 93 33,8+ 24,3- 20,5- 33,5+ 18,0- Nie wiem 59 20,6 71 27,0 34 21,3 37 23,7 35 24,0 24 27,3 118 12 11,5- 62,0+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 29,5+ 8,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 4.4.Określenie obecnej intensywności uczestnictwa w wybranych dziedzinach kultury mieszkańców województwa podlaskiego Znając już preferencje mieszkańców woj. podlaskiego odnośnie wydarzeń/imprez kulturalnych oraz deklaratywnego poziomu chęci uczestnictwa, która często pozostaje życzeniowa i wygłaszana „na wyrost”, autorzy badań skupili się na określeniu obecnej intensywności uczestniczenia mieszkańców w wybranych dziedzinach kultury. Efektem przeprowadzonego badania ilościowego stała się diag- noza czynności wykonywanych przez badaną populację w trakcie ostatnich 12 miesięcy. W zbiorze analizowanych aktywności mieściły się zarówno czynności stricte związane z korzystaniem z kultury („masowej” i „wysokiej”), ale także te, które pozostają w sferze „około-kulturalnej”, bądź stanowią swe- go rodzaju opozycję - dotykają konsumpcyjnego aspektu spędzania czasu wolnego (np. wizyty w galerii handlowej). Wykres 9 ukazuje rozkład częstości (od największych do najmniejszych) aktywności pode- jmowanych przez respondentów. 74
  • 75. Wykres 9. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CATI,N=550 Respondenci pytani o uczestnictwo w różnych formach działalności kulturalnej w zdecydowanej większości prezentują się jako typowi odbiorcy kultury popularnej, nastawieni na trak- towanie kultury jako formy rozrywki i spędzenia wolnego czasu. Dominują takie czynności, które nie są związane z uczestnictwem w „kulturze wyższej”: wizyta w galerii handlowej, słuchanie muzyki czy oglądanie filmów, słuchanie muzyki w domu. Uczestnictwo w kulturze kreowanej przez instytucje kul- turalne jest niewielkie – zauważa się indywidualizację tego uczestnictwa bądź zawężenia partycypacji w kulturze w gronie najbliższych (oglądanie filmów, słuchanie muzyki, ale w kontekście prywatnym, w domu). Zaskakujący jest wysoki odsetek respondentów informujących o czytaniu książek dla przyjemności. Z badań ogólnopolskich prowadzonych rokrocznie dowiadujemy się bowiem, że odsetek osób, które deklarują, że nie przeczytały w ogóle żadnej książki w ciągu ostatnich 12 miesięcy jest w kraju bardzo wysoki (w 2012 roku wyniósł 56%)57. Wspomniane badania wywołały wiele 57 O. Dawidowicz-Chymkowska, I. Koryś, Raport Społeczny zasięg książki 2010, Pracownia Badań Czytelnictwa, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2010, www. bn.org.pl/download/document/1297852803.pdf [05.12.2012]. 75
  • 76. publicznych dyskusji na temat spadku czytelnictwa w Polsce, zaś w konsekwencji zaczęły pojawiać się akcje społeczne promujące czytelnictwo. Możemy więc przyjąć hipotetycznie, że nasi respondenci w swoich wypowiedziach posługują się wyobrażeniem „człowieka kulturalnego” jako tego, który regu- larnie czyta książki – stąd zawyżony odsetek wskazań w tych odpowiedziach. Współcześnie coraz częściej- zwłaszcza w kontekście mediów cyfrowych, a zwłaszcza Internetu - pisze się o zacieraniu się ról odbiorca-nadawca przekazu kulturowego. Zmiana ta najbardziej jest wi- doczna w badaniach polskich internautów, wskazujących, że niemal połowa z nich zamieszcza filmy, zdjęcia czy własne komentarze w sieci: wśród najbardziej aktywnych internautów dominują ludzie młodzi, co również i w naszych badaniach zostało potwierdzone58. W świetle badań odnotowaną niską skalę tradycyjnej twórczości w woj. podlaskim, twórczości w formie realizacji własnych zainteresowań czy potencjału artystycznego przy wykorzystaniu kół zainteresowań czy uczestnictwa w zespołach am- atorskich. I tutaj dominują osoby młode przedziału 15-29 lat. Z naszych badaniach wynika, że w codzi- ennych praktykach kulturowych zdecydowanie dominuje typ klasycznego odbiorcy kultury – rzadko postrzegającego siebie jako podmiot, który tę kulturę tworzy. Z pewnością warto zwrócić szczególną uwagę na ten typ uczestnictwa w kulturze. Coraz częściej bowiem zwraca się uwagę na to, ze tworzenie kultury – nawet na poziomie amatorskim – ma ogromny wpływ na tworzenie kapitału społecznego czy kulturalnego całej społeczności lokalnej i jest fundamentem tworzenia tzw. kapitalizmu kognitywnego, czy z innej nieco perspektywy społeczeństwa wiedzy59. Z badań przeprowadzonych przez zespół bardzo wyraźnie wyłania się następujący profil aktyw- nego uczestnika szeroko rozumianej kultury w woj. podlaskim: jest to człowiek młody, w wieku 15-29 lat, mieszkający w Białymstoku. Opozycyjnie najmniejszą skłonność partycypacji w kulturze wykazują osoby w wieku 60+, mieszkające poza stolicą regionu. Płeć w mniejszym stopniu jest czynnikiem różnicującym uczestnictwo w szeroko rozumianej kulturze: jedynie w przypadku czytania książek, wiz- yt w teatrze czy w uczestnictwie w wydarzeniach sportowych zaznacza się istotnie statystyczna różnica. Kobiety częściej sięgają po książkę czy też idą do teatru, zaś tradycyjną domeną udziału w wydarzeniach kulturalnych mężczyzn jest uczestnictwo w imprezach sportowych. 58 World Internet Project Polska 2011, Agora, Grupa TP, Warszawa 2011, http://bi.gazeta.pl/im/6/10726/m10726616,WORLD-INTERNET-PROJECT- POLSKA-2011-RAPORT-V.pdf[05.12.2012]. 59 Por. np. teksty w zbiorze Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2010. 76
  • 77. Tabela 41. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Oglądanie filmów na Video, DVD, 247 86,1 232 88,2 152 137 87,8 129 88,4 61 345 86,3 134 89,3 komputerze, słuchanie muzyki 95,0+ 69,3- Wizyta w galerii handlowej 239 83,3 218 82,9 145 136 87,2 112 64 352 105 Przeczytanie książki dla 90,6+ 76,7- 72,7- 88,0+ 70,0- 247 209 132 82,5 127 81,4 119 81,5 78 88,6 341 115 przyjemności 86,1+ 79,5- 85,3+ 76,7- Wizyta na grillu 226 78,7 199 75,7 124 77,5 127 81,4 115 78,8 59 312 78,0 113 75,3 Wizyta na bezpłatnym festynie 67,0- 180 62,7 181 68,8 115 110 70,5 102 69,9 34 253 108 lub koncercie plenerowym 71,9+ 38,6- 63,3- 72,0+ Wizyta w restauracji 191 66,6 154 58,6 115 71,9+ 111 71,2+ 90 61,6 29 33,0- 272 68,0+ 73 48,7- Wizyta w kinie 176 61,3 151 57,4 123 76,9+ 101 64,7 76 52,1- 27 30,7- 264 66,0+ 63 42,0- Wizyta w pubie 146 50,9 134 51,0 117 89 57,1 60 14 220 60 Uczestnictwo w dyskotece lub 73,1+ 41,1- 15,9- 55,0+ 40,0- 125 43,6 102 38,8 100 66 42,3 46 15 166 41,5 61 40,7 zabawie Wizyta na imprezie sportowej 62,5+ 31,5- 17,0- 90 119 77 55 35,3 53 36,3 24 147 36,8 62 41,3 lub meczu 31,4- 45,2+ 48,1+ 27,3- Wizyta w muzeum 92 32,1 92 35,0 53 33,1 63 40,4+ 47 32,2 21 23,9- 154 38,5+ 30 20,0- Wizyta w teatrze 95 57 52 32,5 42 26,9 42 28,8 16 136 16 Wizyta na płatnym koncercie 33,1+ 21,7- 18,2- 34,0+ 10,7- muzycznym (nie w 78 27,2 71 27,0 55 45 28,8 35 24,0 14 110 27,5 39 26,0 operze/filharmonii) 34,4+ 15,9- Wizyta w filharmonii 62 21,6 56 21,3 28 17,5 41 26,3 35 24,0 14 15,9 107 26,8+ 11 7,3- Wizyta w galerii sztuki 59 20,6 54 20,5 26 16,3 38 24,4 34 23,3 15 17,0 97 24,3+ 16 10,7- Wizyta w operze lub operetce 41 14,3 42 16,0 29 18,1 27 17,3 19 13,0 8 72 11 Udzielanie się jako członek 9,1- 18,0+ 7,3- zespołu amatorskiego, kółka 37 12,9 23 8,7 31 11 14 9,6 4 42 10,5 18 12,0 zainteresowań, kółka artystycznego 19,4+ 7,1- 4,5- Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź 25 8,7 24 9,1 25 16 10,3 6 2 32 8,0 17 11,3 muzycznych, prowadzenie blogów 15,6+ 4,1- 2,3- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Biorąc pod uwagę uczestników działań poszczególnych kategorii instytucji kulturalnych (teatr, muzeum, opera, filharmonia itp.) można zauważyć, że w takim spojrzeniu na partycypację w kulturze kategoria wieku nie jest istotną zmienną różnicującą. We wszystkich badanych przedziałach genera- cyjnych dominującymi uczestniczkami kultury są kobiety, mieszkające w mieście nad rzeką Białą. Najczęstszymi widzami teatrów w woj. podlaskim są kobiety, w wieku 45-59 lat, mieszkające w Białymstoku - ta kategoria respondentów deklarowała wizyty w teatrze regularnie, raz na kilka miesięcy. Tę formę kultury najrzadziej deklarowały osoby starsze, powyżej 60. roku życia, mężczyźni oraz osoby spoza Białegostoku. Osoby, które odwiedzają galerie sztuki (a jest ich i tak niewiele, bo niemal 80% respondentów nie było w ciągu ostatniego roku w galerii) to kobiety mieszkające w Białymstoku. Wiek nie stanowi czyn- nika różnicującego stopień partycypacji w tej formie działalności kulturalnej. Co ważne, najczęstsze 77
  • 78. deklaracje wiążą się ze sporadyczną wizytą w galerii (raz w roku). Wizyty w filharmonii, operze czy muzeum są zdecydowanie atrybutem rezydentów miast, choć i tutaj intensywność tych aktywności jest sporadyczna - zamieszkiwanie w Białymstoku jest jedyną zmienną różnicującą udział. Z badań przedstawia się bardzo wyraźnie sylwetka swoistego, weberowskiego typu idealnego aktywnego uczestnika kultury w woj. podlaskim: jest to człowiek młody, nasto- lub dwudziesto- latek, mieszkający w największym mieście regionu. Z drugiej strony, najmniejszą aktywność w Dzięki zestawieniu krzyżowemu wszystkich diagnozowanych w badaniu czynności wyko- dziedzinie udziału w kulturze wykazują osoby w wieku 60-74 i mieszkające poza Białymstokiem. nywanych w trakcie ostatnich 12 miesięcy (Tabela 42), zarysowują się wyraźnie pewne inklinacje, tj. współwystępowanie określonych aktywności. Chcąc odczytać, jakie czynności współtowarzyszą najczęściej w przypadku osób, które były w minionym roku w teatrze, należy spojrzeć na pierwszą kolumnę i w wierszach szukać najwyższych wskazań. Wynika z nich, że respondenci, którzy odwiedzili teatr, najczęściej czytali również książki dla przyjemności, odwiedzali kino, restauracje, galerie han- dlowe oraz oglądali filmy na DVD lub słuchali muzyki (wskazania powyżej 90%). Dużo ważniejszym wnioskiem płynącym z tej analizy, jest relatywnie umiarkowane uczestnictwo w innych wydarzeniach „kultury wysokiej”. Wśród uczestników teatru, nieco ponad połowa odwiedziła także w minionym roku galerię sztuki, filharmonię czy operę lub operetkę, nieco większy odsetek jest widoczny w przypad- ku muzeum (63%). Wysokie poziomy współwystępowania uczestnictwa w różnych formach „kultury wysokiej” dotyczą osób odwiedzające operę lub operetkę. W ich przypadku, zdecydowana większość (ponad 90%), była także w filharmonii oraz w teatrze, a 70% odwiedziło również muzeum. Nie mniej aktywni są odbiorcy galerii sztuki, którzy czynnie korzystają z teatru i muzeów, choć rzadziej preferują filharmonię i operę. Interesującą grupą są badani deklarujący czytanie książek dla przyjemności. Jeśli potraktować czytelnictwo, jako partycypację w kulturze, to jest to niemal jedyna czynność wykony- wana przez te osoby z takim natężeniem. Oczywiście w zależności od form aktywności, czytelnicy uczestniczą w innych imprezach, ale w porównaniu z pozostałymi grupami respondentów czynią to rzadziej, począwszy od wizyt w teatrze i instytucjach „kultury wysokiej” poprzez kino, bezpłatne kon- certy, wizyty w restauracji itp. Wśród grup, wyodrębnionych ze względu na wykonywane czynności z dziedziny kultury sensu largo, warto wyróżnić osoby uczęszczające na płatne koncerty muzyczne, umieszczające w Internecie własne treści (filmowe, blogi, itp.) oraz aktywnie udzielających się w ama- torskich zespołach, kołach zainteresowań itp. Wszystkie one charakteryzują się skłonnością do częstego odwiedzania teatrów. 78
  • 79. Tabela 42. Czynności najsilniej ze sobą powiązane, wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy, dane procentowe Wizyta Wizyta w Wizyta na Wizyta na Wizyta Oglądanie Umieszczanie Udzielanie się Wizyta w Wizyta operze Przeczytanie bezpłatnym płatnym na Wizyta Wizyta w filmów, w Internecie Wizyta jako członek w galerii Wizyta w w lub książki dla Wizyta festynie/koncercie koncercie imprezie Uczestnictwo w w Wizyta w galerii słuchanie własnych na zespołu teatrze sztuki filharmonii muzeum operetce przyjemności w kinie plenerowym muzycznym sportowej dyskotece/zabawie pubie restauracji handlowej muzyki treści grillu amatorskiego… Wizyta w teatrze 100 84 91 80 95 66 74 68 82 69 73 72 73 66 64 77 65 80 Wizyta w galerii sztuki 54 100 61 63 64 43 46 45 55 43 42 45 47 42 41 53 41 57 Wizyta w filharmonii 56 59 100 54 94 41 44 42 53 43 44 42 45 41 39 50 39 48 Wizyta w muzeum 63 78 68 100 70 52 56 54 59 57 55 56 56 52 49 56 51 62 Wizyta w operze lub operetce 54 57 86 51 100 38 42 39 52 41 42 40 42 38 36 48 35 46 Przeczytanie książki dla 96 98 97 97 98 100 94 93 96 93 93 93 94 91 90 94 92 97 przyjemności Wizyta w kinie 91 88 88 88 91 80 100 84 91 87 90 89 87 81 79 92 81 92 Wizyta na bezpłatnym festynie lub 87 89 87 88 88 81 87 100 93 88 91 87 87 83 81 91 84 89 koncercie plenerowym Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w 63 66 67 59 71 51 57 56 100 57 60 57 57 51 50 69 50 69 operze/filharmonii) Wizyta na imprezie sportowej lub 50 50 51 54 53 47 52 51 54 100 57 54 52 48 46 56 50 54 meczu Uczestnictwo w dyskotece lub 64 58 61 61 65 56 64 62 68 68 100 69 63 58 57 75 62 73 zabawie Wizyta w pubie 75 74 70 73 73 67 75 71 77 76 82 100 76 69 67 78 70 78 Wizyta w restauracji 91 92 91 89 92 81 89 85 92 88 91 91 100 83 80 89 83 91 Wizyta w galerii handlowej 96 96 95 95 96 91 95 94 96 95 97 96 96 100 91 96 93 97 Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, 94 94 92 93 94 92 94 94 95 93 96 95 94 93 100 97 93 95 słuchanie muzyki Umieszczanie w Internecie 16 18 17 15 18 14 16 15 19 16 18 16 15 14 14 100 14 32 własnych treści Wizyta na grillu 86 85 83 87 82 83 87 87 86 90 93 89 87 85 83 88 100 88 Udzielanie się jako członek zespołu amatorskiego, kółka 22 25 22 22 23 19 21 19 25 21 23 21 20 19 18 43 19 100 zainteresowań, kółka artystycznego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 79
  • 80. Kolejnym etapem zrealizowanego badania ilościowego w woj. podlaskim, było, po wstępnym oszacowaniu odsetka osób wykonujących określone czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy, ustalenie jak często owe aktywności są podejmowane. W tym celu dopytano, w jakich odstępach czasu zdarza się respondentom powtarzać określoną czynność. Wyniki zaprezentowane są na wykresie 10. Wśród umieszczonych na górze wykresu czynności znalazły się wszystkie te, związane z partycypacją w „kulturze wysokiej”. Widoczne jest, iż zdecydowana większość mieszkańców woj. podlaskiego w trak- cie ostatnich 12 miesięcy nie uczestniczyła w żadnym z wydarzeń utożsamianych z kulturą elitarną. Jedynie jedna na cztery osoby udała się do teatru lub filharmonii. Największy odsetek osób (blisko co trzecia) odwiedziła muzeum w trakcie minionego roku. Wykres 10. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CATI, N=550, dane procentowe Rozpatrując częstotliwość korzystania z instytucji „kultury wysokiej” tylko wśród osób, które odwiedziły te instytucje (Wykres 11), największy odsetek respondentów deklarował niski jej stopień (raz w roku bądź raz na pół roku). Z tych spostrzeżeń płynie wniosek, iż jeśli nawet określona (niewiel- ka) część populacji mieszkańców województwa uczestniczy w wydarzeniach „kultury wysokiej”, częstotliwość tej partycypacji jest bardzo nieregularna, epizodyczna, „odświętna”. Żadna z instytucji „elitarnych” nie wytwarza nawyku powtarzalności odwiedzin częstszej niż sześć miesięcy. Jedynie blisko co dwudziesty respondent korzystał z instytucji „kultury wysokiej” raz na kila miesięcy bądź 80
  • 81. częściej. Wśród czynności powtarzanych z największą regularnością znalazły się, co zaskakujące, choć wytłumaczone we wcześniejszym podrozdziale: czytanie książki dla przyjemności (ponadto oglądanie filmów na DVD, komputerze i słuchanie muzyki, wizyty w galeriach handlowych). Znaczny odsetek re- spondentów dość regularnie korzysta równolegle z usług gastronomicznych tj. restauracji i pubów. Wykres 11. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy - jedynie osoby deklarujące . wykonanie danej czynności raz w roku bądź częściej Źródło: Badania własne, CATI, N=550, dane procentowe 550, Analizując częstotliwość odwiedzania wybranych instytucji sprawdzono, które zmienne de- mograficzne wpływają na systematyczne uczestnictwo w „kulturze wysokiej”. Okazuje się, że w przy- padku teatru (Tabela 43) kobiety istotnie częściej niż mężczyźni wskazywały odpowiedź „kilka razy w miesiącu”. Potwierdza się zatem teza, że to kobiety stanowią grupę docelową tej instytucji - cyklicznie udają się na przedstawienia. Drugą zmienną warunkującą powszechność korzystania z teatru jest wiek. Osoby między 45 i 59 rokiem życia systematyczniej odwiedzają teatr (raz na kilka miesięcy), podobnie zresztą jak mieszkańcy Białegostoku w porównaniu z regionem. 81
  • 82. Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 43. Częstość wizyt w teatrze w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 1 1,1 2 3,5 1 1,9 1 2,4 1 2,4 - - 3 2,2 - - częściej Raz w miesiącu 4 4,2 4 7,0 4 7,7 2 4,8 1 2,4 1 6,3 7 5,1 1 6,3 Raz na kilka miesięcy 26 5 7 13,5 7 16,7 15 2 12,5 30 1 Raz na pół roku 41 43,2 21 36,8 20 38,5 20 47,6 13 31,0 9 56,3 53 39,0 9 56,3 27,4+ 8,8- 35,7+ 22,1+ 6,3- Raz w roku 23 25 20 38,5 12 28,6 12 28,6 4 25,0 43 31,6 5 31,3 Razem 95 100 57 100 52 100 42 100 42 100 16 100 136 100 16 100 24,2- 43,9+ Źródło: Badania własne, CATI, N=152 – osoby które odwiedziły teatr przynajmniej raz w roku bądź częściej Przyglądając się osobom uczęszczającym do galerii sztuki obserwowalna jest istotna różnica ze względu na płeć. Mężczyźni częściej deklarowali, iż bywają w tej instytucji raz na pół roku. Jednak niskie liczebności nie pozwalają na pogłębione interpretacje. Generalnie ta forma aktywności jest mało popu- larna wśród mieszkańców województwa, a szczególnie wśród respondentów spoza Białegostoku. Tabela 44. Częstość wizyt w galerii sztuki w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 3 5,4 - - 2 7,7 - - - - 1 8,3 3 3,4 - - częściej Raz w miesiącu 4 7,1 7 14,6 5 19,2 2 5,7 1 3,2- 3 25,0 10 11,2 1 6,7 Raz na kilka miesięcy 10 17,9 7 14,6 - -- 9 25,7 6 19,4 2 16,7 14 15,7 3 20,0 Raz na pół roku 13 23,2- 22 45,8+ 10 38,5 14 40,0 9 29,0 2 16,7 29 32,6 6 40,0 Raz w roku 26 46,4+ 12 25,0- 9 34,6 10 28,6 15 48,4 4 33,3 33 37,1 5 33,3 Razem 56 100 48 100 26 100 35 100 31 100 12 100 89 100 15 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=104 Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 45. Częstość wizyt w filharmonii w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 2 3,3 2 3,8 - -- 2 5,0 2 5,9 - -- 4 - -- częściej 3,9+ Raz w miesiącu 5 8,2 2 3,8 1 3,7 2 5,0 4 11,8 - -- 7 - -- Raz na kilka miesięcy 11 18,0 11 20,8 5 18,5 9 22,5 5 14,7 3 23,1 20 19,4 2 18,2 6,8+ Raz na pół roku 17 27,9 10 18,9 5 18,5 10 25,0 9 26,5 3 23,1 24 23,3 3 27,3 Raz w roku 26 42,6 28 52,8 16 59,3 17 42,5 14 41,2 7 53,8 48 46,6 6 54,5 Razem 61 100 53 100 27 100 40 100 34 100 13 100 103 100 11 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=114 82
  • 83. Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 46. Częstość wizyt w muzeum w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Raz w tygodniu lub 1 1,1 1 1,1 - - 1 1,6 - - 1 5,0 2 1,3 - - częściej Raz w miesiącu 5 5,5 5 5,7 3 5,8 2 3,2 2 4,4 3 15,0 8 5,4 2 6,7 Raz na kilka miesięcy 16 17,6 16 18,2 8 15,4 10 16,1 11 24,4 3 15,0 29 19,5 3 10,0 Raz na pół roku 33 36,3 29 33,0 18 34,6 22 35,5 14 31,1 8 40,0 51 34,2 11 36,7 Raz w roku 36 39,6 37 42,0 23 44,2 27 43,5 18 40,0 5 25,0 59 39,6 14 46,7 Razem 91 100 88 100 52 100 62 100 45 100 20 100 149 100 30 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=179 Wśród użytkowników filharmonii nie zaobserwowano żadnych różnic ze względu na płeć czy wiek. Jedynie miejsce zamieszkania wyraźnie determinuje częstsze korzystanie z oferty tej instytucji - wizyty w filharmonii osób spoza stolicy woj. podlaskiego(podobnie jak ich partycypacja w wydarzeni- ach organizowanych przez galerie sztuki) są rzadkością. Analizując częstotliwość wizyt w muzeum nie zaobserwowano istotnych różnic ze względu na zmienne demograficzne, ale wnioskiem wypływającym z danych zawartych w tabeli 46 jest fakt spo- radycznego korzystania z usług tej instytucji przez mieszkańców województwa w ogóle. Zdecydowa- na większość, zarówno kobiet jak i mężczyzn bez względu na wiek i miejsce zamieszkania nie bywa w muzeum częściej niż raz na pół roku.   83
  • 84. 5. OPIS WYNIKÓW BADANIA - BARIERY UCZESTNICTWA W WYDARZENIACH KULTURALNYCH 5.1. Bariery partycypacji w „kulturze wysokiej” Jednym z celów szczegółowych badania było ustalenie głównych przyczyn (barier) niekorzys- tania z „kultury wysokiej”: w oparciu o wskaźniki demograficzne oraz jakościowe. Podstawą analizy były: badanie CATI oraz zogniskowane wywiady grupowe z osobami, które wyraziły brak zainteresow- ania elitarną formą kultury. Zdiagnozowane czynniki ograniczające udział mieszkańców woj. podlaskiego w korzystaniu z „kultury wysokiej” zostały skatalogowane w trzy grupy barier. Na potrzeby analizy wyróżniono bariery kompetencyjne, bariery motywacyjne i społeczne oraz bariery ekonomiczne i terytorialne. Ich istotność została zweryfikowana zarówno wśród użytkowników jak i nie-użytkowników „kultury wysokiej”. Biorąc pod uwagę pełne spektrum analizowanych kryteriów należy zauważyć, iż z różnym nasileniem dotyczą one tak pierwszej, jak i drugiej grupy respondentów. Przechodząc do omówienia uzyskanych wyników należy stwierdzić, że aktywność w obcowaniu z „kulturą wysoką”, zdaniem respondentów, jest bardziej procesem niż zjawiskiem. Świadczy o tym fakt wysokiej zgodności badanych w kwestii potrzeby ich wcześniejszego przygotowania do obcowania z kulturą. 7 na 10 nie-użytkowników uważa, że aby w pełni czerpać z doświadczeń kulturalnych pożądany jest proces swoistej edukacji. Co znamienne teza ta znajduje jeszcze szerszą aprobatę wśród osób, które deklarują regularne odwiedzanie instytucji „kultury wysokiej”. Wynik ten potwierdza wstępne ustale- nia z badań jakościowych (FGI), w których badani podkreślali, że korzystanie z kultury wymaga odpow- iedniego przygotowania, wiedzy i umiejętności. Bardzo często tego typu opinie pojawiały się w grupach niekorzystających z oferty instytucji kulturalnych postrzeganych jako tzw. „kultura wysoka” (np. teatru) i były źródłem lęku. W czasie wywiadów pojawiały się takie sformułowania jak: „nikt nas do teatru nie zaprowadził”, „trzeba by wziąć za rękę i pokazać”, „ludzie nie wiedzą, jak się zachować: stać na baczność i nie uśmiechać się?”, które podkreślały niepewność i przekonanie, że uczestnictwo w „kulturze wyższej” wymaga specjalnego przygotowania, wprowadzenia przez kogoś bardziej doświadczonego: jednym słowem, jest to trudne. Należy zauważyć, iż poziom wiedzy na temat kultury, w tym zasad jej kon- sumpcji, jest pochodną zaangażowania jednostki w codzienną aktywność poznawczą. Z tego powodu użytkownicy „kultury wysokiej” częściej, niż jej nie-beneficjenci czytają prasę oraz czasopisma. Kon- tynuacja analizy procedury poznawczej wśród respondentów dowodzi, iż telewizja jest traktowana jako wystarczające źródło dostępu do „kultury wysokiej” w przypadku ponad połowy nie-użytkowników i jedynie 19% jej konsumentów. Brak wiedzy odnośnie oddziaływania kultury na jakość życia oraz niewątpliwych korzyści wynikających z poszerzenia horyzontu eksploracyjnego determinuje stosunk- owo wysoką aprobatę stanowiska w myśl którego „kultura wysoka” jest dobrem zarezerwowanym dla określonych grup społecznych. Dlatego ponad 30% nie-użytkowników uważa korzystanie z „kultury wysokiej” za nieistotne. Ze stanowiskiem tym nie zgadza się prawie 70% użytkowników, odrzucających tezę o jej adresowaniu jedynie do wąskiej grupy odbiorców. 84
  • 85. Wykres 12. Bariery kompetencyjne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 W drugiej grupie barier dominują kwestie związane z wewnętrzną motywacją jednostki do zaangażowania się w proces konsumpcji „kultury wysokiej”. Nie-użytkownicy zdecydowanie częściej nie są zainteresowani udziałem w wydarzeniach kulturalnych (blisko 40% respondentów). W ich optyce korzystanie z kultury stanowi marginalną potrzebę – twierdzi tak 72% badanych, dlatego niechętnie współuczestniczą w wydarzeniach typu spektakle teatralne, koncerty w filharmonii, wystawy czy festi- wale. Wyniki uzyskane w skali woj. podlaskiego są odbiciem trendu ogólnokrajowego. Według danych z „Diagnozy Społecznej 2011” w latach 2007-2011 w Polsce wzrósł znacząco odsetek gospodarstw domowych nieodczuwających potrzeby korzystania z form uczestnictwa w kulturze (kin, teatr, muze- um, książka, prasa). Najwięcej odpowiedzi świadczących o braku takiej potrzeby pojawiało się w pr- zypadku uczestnictwa w spektaklach teatralnych (2011 rok – 43,3%) i wizytach w muzeum (w 2011 roku 45,9%). Najsilniejszy wzrost braku zainteresowania gospodarstw domowych rozważanymi for- mami uczestnictwa w kulturze, dotyczył jednak zakupu książki, jednocześnie wzrosła wśród badanych rodzin potrzeba wyjścia do kina60. W naszych badaniach taką opinię wyraziło 20,7%. W badaniach FGI analizowana motywacja pojawiła się zwłaszcza w wypowiedziach osób z grup nieuczestniczących w „kulturze wysokiej” i stanowiła podstawową strategię obronną – „nie chodzimy do teatru, bo nie mamy takiej potrzeby, nie jest to atrakcyjny dla nas sposób spędzania czasu wolnego”. Tego typu wypowiedzi- om towarzyszyło często określenie ludzi, którzy chodzą do teatru (jako egzemplifikacji uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) jako „snobów”, „chcących jedynie pokazać się w dobrym towarzystwie”. Tego typu oceny spełniały funkcje podtrzymującą dobry wizerunek własnej osoby – bezpretensjonalnej, zwykłej, nie udającej kogoś kim nie się nie jest. Bariery społeczne, silniej akcentowane przez nie-użytkowników „kultury wysokiej”, stanowiły formę swoistego usprawiedliwienia ich braku aktywności w tym obszarze. Osoby, w ogóle nie korzystające z oferty przywołanych wcześniej instytucji, częściej tłumaczyły się w brakiem czasu na taką formę aktywności. Ten pierwszy powód był wybrany przez ponad połowę re- spondentów (53%). Częściej wskazywały na tą barierę osoby w wieku 30-44 lat (aktywne zawodowo), a najrzadziej osoby starsze (60-74 lat). W perspektywie badań ogólnopolskich, czynnik ten zajmuje pierwszą pozycję w katalogu barier w korzystaniu z kultury, deklaruje tak 52% Polaków61. 60 T. Panek, J. Czapiński, Kultura, [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2011 - Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011, s.113, www.diagnoza.com/pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf [06.12.2012]. 61 Sponsoring Monitor: Kulturalne odprężenie, ARC Rynek i Opinia, Luty 2012, www.arc.com.pl/sponsoring_monitor_kulturalne_odprezenie-40999382-pl. html [12.12.2012]. 85
  • 86. Wykres 13. Bariery motywacyjne i społeczne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 W świetle danych dotyczących sposób spędzania wolnego czasu wydaje się, że uczestnictwo w kulturze jest raczej kwestią wyboru pomiędzy różnymi formami uczestnictwa w kulturze (na korzyść bardziej zindywidualizowanych praktyk kulturowych) niż rezygnacji z kontaktu z nią. Drugą wymówką był deklarowany brak współodbiorcy dostępnych form „kultury wysokiej”. Sytuację tą, trafnie defin- iuje następujące stwierdzenie „Ludzie nie mają z kim pójść, a samemu się nie chce”. W tym wypadku respondenci utożsamiali się z wyobrażeniem uczestnictwa w wydarzeniu kulturalnym jako działaniu wspólnym, grupowym, powiązanym z nieformalnymi sieciami społecznymi. Częściej kobiety zgadzały się z takim stwierdzeniem, co wynikać może zarówno z wciąż tradycyjnego postrzegania roli kobiety, która uczestniczy w kulturze - w przestrzeni publicznej - raczej nie sama, ale w towarzystwie. Trzecią grupę barier otwierają bariery ekonomiczne. Deklarowanym powodem nieuczestnicze- nia w „kulturze wysokiej” są zbyt małe zasoby finansowe respondentów. Niemal 40% badanych wskazało na ten rodzaj ograniczenia. Z tą opinią najczęściej zgadzali się respondenci powyżej 45. roku życia. Co ciekawe zmienna miejsca zamieszkania nie różnicowała odpowiedzi. Z pewnością w hierarchii potrzeb i wielkości wydatków kultura nie jest priorytetem tak w woj. podlaskim, jak i w kraju. Badania ogól- nopolskie wskazują, że wydatki na kulturę są jednymi z pierwszych, z których rezygnuje się w sytuacji pogorszenia kondycji finansowej w danym gospodarstwie domowym. Badania „Diagnozy Społecznej 2011” pokazują - co pesymistyczne - że „od 20 do 13% badanych gospodarstw domowych musiało z powodów finansowych zrezygnować w 2011 r. z wyjścia do kina, teatru, opery, operetki, filharmo- nii (na koncert), zwiedzenia muzeum czy też wystawy, z zakupu książki lub prasy (…). Zdecydowanie najwyższy odsetek gospodarstw (nawet ponad 57% w przypadku teatru, opery, operetki, filharmo- nii lub koncertu) zmuszonych do rezygnacji z korzystania z wybranych form uczestnictwa w kulturze charakteryzował w marcu 2011 r. grupę gospodarstw najuboższych, utrzymujących się z niezarob- 86
  • 87. kowych źródeł, opozycyjnie najmniejszy (16 proc. lub mniej) gospodarstw pracujących na własny ra- chunek”62. Tabela 47. Bariery ekonomiczne w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Próba całkowita Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % Raczej + zdecydowanie się 216 39,3 121 42,2 95 36,1 47 58 37,2 68 43 zgadzam (SUMA) 29,4- 46,6+ 48,9+ Zdecydowanie się zgadzam 117 21,3 70 24,4 47 17,9 22 13,8- 26 16,7 37 25,3 32 36,4+ Raczej się zgadzam 99 18,0 51 17,8 48 18,3 25 15,6 32 20,5 31 21,2 11 12,5 Ani się zgadzam ani nie 145 26,4 66 23,0 79 30,0 59 35 22,4 32 21,9 19 21,6 zgadzam 36,9+ Raczej się nie zgadzam 76 13,8 48 16,7+ 28 10,6- 23 14,4 26 16,7 21 14,4 6 6,8- Zdecydowanie się nie zgadzam 113 20,5 52 18,1 61 23,2 31 19,4 37 23,7 25 17,1 20 22,7 Raczej + zdecydowanie się nie 189 34,4 100 34,8 89 33,8 54 33,8 63 40,4 46 31,5 26 29,5 zgadzam (SUMA) Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Ostatnią istotną przeszkodą powszechnie wskazywaną przez dużą ilość respondentów była odległość od punktu zamieszkania do centrów kultury. W przeprowadzonych badaniach ta różnica zna- jduje swe uzasadnienie w różnym rozkładzie opinii pomiędzy osobami z Białegostoku versus regionu. 40% respondentów zgodziło się ze stwierdzeniem: „Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach”. Najczęściej wybierali taką odpowiedź najstarsi respond- enci, mieszkający poza stolicą województwa. Tym samym ponownie potwierdza się bardzo duża dys- proporcja w uczestnictwie w kulturze ze względu na miejsce zamieszkania. Wykres 14. Bariery ekonomiczne i terytorialne partycypacji w kulturze Źródło: Badania własne, CATI, N=550 62 T. Panek, J. Czapiński, Kultura, op. cit., s.113. 87
  • 88. 5.2. Profil nie-użytkownika „kultury wysokiej” Charakteryzując profil osoby niekorzystającej z „kultury wysokiej” przyjęto, iż uczestnikami „kul- tury wysokiej” są osoby, które wskazały, że przynajmniej raz w trakcie minionych dwunastu miesięcy były w: teatrze, galerii sztuki, filharmonii, muzeum, operze lub operetce. Podstawą klasyfikacji było uwzględnienie tylko takich form „kultury wysokiej”, które posiadają zinstytucjonalizowaną w woj. pod- laskim postać. Następnie, biorąc pod uwagę powyższą definicję, dokonano podziału zbadanej populacji na dwa segmenty: użytkowników „kultury wysokiej” i jej nie-użytkowników. Tabela 48. Podział na segment użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” Próba całkowita N % Nie-użytkownicy kultury wysokiej 265 48,2 Użytkownicy kultury wysokiej 285 51,8 Razem 550 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Uzyskano dwa niemal jednorodne pod względem liczebności segmenty. Wynika z tego, iż blisko połowa populacji woj. podlaskiego w minionym roku nie uczestniczyła w żadnym wydarzeniu interpretowanym jako „kultura wysoka”.   Ostatnim krokiem było przeprowadzenie dwuwymiarowej analizy porównawczej: a) Analizy międzygrupowej: sprawdzono, jak rozkładają się częstości zmiennych demografic- znych w badanych segmentach i czy zachodzą istotne różnice, aby wskazać differentia specifica nie- użytkowników b) Analizy wewnątrzgrupowej: zbadano, jak wyglądają rozkłady warunkowe częstości segmentów ze względu na zmienne demograficzne. Dzięki dwuaspektowemu podejściu udało się odtworzyć poniżej profil typowej osoby nie uczestniczącej w kulturze elitarnej. Przechodząc do analizy międzygrupowej, w tabeli 49 przedstawiony jest rozkład częstości i liczebności obu segmentów ze względu na płeć. Okazuje się, iż omawiana zmienna nie determinuje częstszego korzystania bądź niekorzystania z instytucji „kultury wysokiej”. Tabela 49. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem płci Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % Kobieta 134 50,6 153 53,7 Mężczyzna 131 49,4 132 46,3 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Kolejną analizowaną zmienną niezależną był wiek. Jak wynika z danych przedstawionych w ta- 88
  • 89. beli 50, jedynie w przypadku osób z kohorty 60-74 zachodzą istotne statystycznie różnice. W segmen- cie nie-użytkowników respondenci najstarsi stanowią blisko 20%, podczas gdy wśród użytkowników odsetek ten to niecałe 13%. Potwierdza się zatem teza, iż osoby po 60. roku życia mniej chętnie partycypują w wydarzeniach kulturalnych, a w szczególności tych określanych mianem „elitarnych”. W przypadku pozostałych przedziałów wiekowych nie odnotowano istotnych rozbieżności. Tabela 50. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wieku Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % 15-29 72 27,2 88 30,9 30-44 68 25,7 88 30,9 45-59 73 27,5 73 25,6 60-74 52 19,6+ 36 12,6- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Zbadano także, jak rozkładają się proporcje obu segmentów ze względu na miejsce zamieszkania. Tabela 51 ukazuje, że zachodzi ogromna dysproporcja pomiędzy segmentami. Wśród użytkowników, zdecydowana większość pochodzi z Białegostoku (ponad 85%), podczas gdy jedynie niecałe 15% mieszka poza stolicą województwa. W przypadku kolejnego badanego segmentu, dominantą także jest Białystok (blisko 60% nie-użytkowników rekrutuje się z miasta stołecznego województwa), jednak dys- proporcja z regionem nie jest aż tak wyraźna jak w grupie użytkowników. Tabela 51. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem miejsca zamieszkania Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % Białystok 157 243 Region 108 42 59,2- 85,3+ 40,8+ 14,7- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Charakterystyka respondentów w podziale na deklarowane posiadane wykształcenie (Tabela 52) dowodzi, iż wśród uczestników „kultury wysokiej” przeważają osoby posiadające wykształcenie wyższe. W grupie respondentów, którzy w minionym roku ani razu nie byli w jednej ze wskazanych insty- tucji „kultury wysokiej” dominują osoby z wykształceniem niepełnym średnim/średnim lub pomatural- nym. Największe różnice wśród dwóch grup respondentów uwidacznia się na poziomie wykształcenia podstawowego. Osób z tym wykształceniem wśród nie-użytkowników było niemal cztery razy więcej niż wśród osób korzystających z „kultury wysokiej”. 89
  • 90. Tabela 52. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wykształcenia Użytkownicy Nie-użytkownicy Użytkownicy „kultury wysokiej” „kultury wysokiej” N % N % podstawowe lub zawodowe 60 16 niepełne średnie/średnie lub pomaturalne 148 22,6+ 112 5,6- niepełne wyższe/wyższe 57 55,8+ 157 39,3- 21,5- 55,1+ Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Rozpatrując aspekt deklarowanej sytuacji zawodowej respondentów (Tabela 53) można stwierdzić, iż wśród nie-użytkowników przeważają emeryci/renciści. Jest ich niemal ponad dwa i pół razy więcej niż wśród osób korzystających z „kultury wysokiej”. Ponadto użytkownicy kultury elitarnej to częściej osoby aktywne zawodowo. Tabela 53. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem Użytkownicy aktywności zawodowej Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % aktywny zawodowo 143 198 uczy się lub studiuje 21 7,9 30 10,5 54,0- 69,5+ emeryt/rencista 65 30 Niepracujący 36 13,6 27 9,5 24,5+ 10,5- Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Odnosząc się do deklarowanej kondycji finansowej osób biorących udział w badaniu, należy zauważyć że istotnie więcej respondentów o słabej lub przeciętnej sytuacji materialnej znalazło się w grupie nie-użytkowników „kultury wysokiej”, gdzie wskaźnik przyjął wartość 72,3% vs 48,8% wśród użytkowników. Analogicznie istotnie więcej osób o dobrej lub ponadprzeciętnej kondycji finansowej przynależy do grupy użytkowników „kultury wysokiej” – 51,3% vs 27,7% wśród nie-użytkowników. Tabela 54. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem kondycji finansowej gospodarstwa domowego Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Słaba lub przeciętna kondycja finansowa 188 136 Dobra lub ponadprzeciętna kondycja finansowa 72 145 72,3+ 48,4- 27,7- 51,6+ Razem 260 100 281 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Ostatnią zmienną rozpatrywaną w celu jak najdokładniejszej identyfikacji różnicującej dwa segmenty była ilość posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia oraz weekendu. Wyniki w tabelach 55 i 56 nieco zaskakują. W jednej z części raportu, opisano, że podstawową barierą 90
  • 91. nieuczestniczenia w kulturze jest ilość posiadanego czasu wolnego. Jednak jak dowodzą dane (brak istotnych różnic między dwoma segmentami), jest to tylko wymówka, którą respondent stosuje, aby w najprostszy sposób usprawiedliwić swoją absencję w wydarzeniach kulturalnych. Tabela 55. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Do 4 godzin 188 70,9 222 77,9 Powyżej 4 godzin 77 29,1 63 22,1 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 56. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia weekendu Użytkownicy Nie-użytkownicy „kultury Użytkownicy „kultury wysokiej” wysokiej” N % N % Do 4 godzin 114 43,0 125 43,9 Powyżej 4 godzin 151 57,0 160 56,1 Razem 265 100 285 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Druga część analizy wyróżnionych segmentów użytkowania „kultury wysokiej”, dotyczyła ustal- enia, jakie są proporcje tych segmentów w poszczególnych zmiennych demograficznych. W przypadku wieku, zauważalne jest, iż we wszystkich kohortach wiekowych poza ostatnią (60-74), użytkownicy „kultury wysokiej” stanowią ponad połowę subpopulacji. Wśród osób najstarszych stosunek jest odwrotny. Blisko 60% badanych to nie-użytkownicy. Podobna dysproporcja w segmentach zauważalna jest ze względu na miejsca zamieszkania. W przypadku Białostoczan prawie 61% stanowią użytkownicy „kultury wysokiej”. Wśród osób z regionu, sytuacja jest odwrotna, blisko trzech na czterech badanych (72%) to nie-użytkownicy. Tabela 57. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Nie-użytkownicy „kultury 134 46,7 131 49,8 72 45,0 68 43,6 73 50,0 52 157 108 wysokiej” 59,1+ 39,3- 72,0+ Użytkownicy „kultury 153 53,3 132 50,2 88 55,0 88 56,4 73 50,0 36 243 42 wysokiej” 40,9- 60,8+ 28,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 91
  • 92. Rozpatrując zmienną sytuacja zawodowa, zauważalne jest, że wśród osób aktywnych zawo- dowo, blisko 60% to użytkownicy „kultury wysokiej”, natomiast wśród emerytów i rencistów przewagę osiągają nie-użytkownicy (68,4%), których jest istotnie więcej, aniżeli w pozostałych grupach zawo- dowych. Tabela 58. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na sytuację zawodową Sytuacja zawodowa uczy się lub aktywny zawodowo emeryt/rencista Niepracujący studiuje N % N % N % N % Nie-użytkownicy „kultury 143 21 41,2 65 36 57,1 wysokiej” Użytkownicy „kultury 41,9- 68,4+ 198 30 58,8 30 27 42,9 wysokiej” 58,1+ 31,6- Razem 341 100 51 100 95 100 63 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Odnosząc się do deklarowanego wykształcenia, obserwowalne są ogromne dysproporcje w rozkładzie częstości. Wśród respondentów z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym blisko 80% stanowili nie-użytkownicy. Odwrotnie jest u badanych z wykształceniem wyższym, gdzie uczestnicy „kultury wysokiej” to 73,4%. Osoby z pośrednim poziomem edukacji (niepełne średnie, średnie lub poma- turalne) w większości konstytuowali się na segment nie-użytkowników (56,9%). Podobnie w przypadku kondycji finansowej, logiczne jest, że im gorsza sytuacja materialna, tym więcej nie-użytkowników. Wśród osób deklarujących słabą lub przeciętną sytuację materialną stanowili oni blisko 60%. Tabela 59. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury Wykształcenie Kondycja finansowa gospodarstwa domowego wysokiej” ze względu na wykształcenie i kondycję finansową gospodarstwa domowego niepełne Dobra lub podstawowe lub niepełne Słaba lub przeciętna średnie/średnie lub ponadprzeciętna zawodowe wyższe/wyższe kondycja finansowa pomaturalne kondycja finansowa N % N % N % N % N % Nie-użytkownicy 60 148 57 188 72 „kultury wysokiej” Użytkownicy „kultury 78,9+ 56,9+ 26,6- 58,0+ 33,2- 16 112 157 136 145 wysokiej” 21,1- 43,1- 73,4+ 42,0- 66,8+ Razem 76 100 260 100 214 100 324 100 217 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Finalnie można stwierdzić, że blisko połowa badanej populacji w minionym roku nie wzięła udziału w żadnym wydarzeniu z obszaru „kultury wysokiej”. Na tle tej grupy wyróżniały się jednak szczególnie: • osoby starsze (60-74) – najwięcej spośród innych kategorii wiekowych, bo blisko 60% to segment nie-użytkowników; • osoby z poza Białegostoku – wśród respondentów nie zamieszkujących stolicy województwa, nie- użytkownicy stanowili ponad 70%; • emeryci i renciści – w tej grupie społecznej, istotnie więcej osób (ponad 68%) to nie-użytkownicy; • osoby z niskim wykształceniem – im niższe wykształcenie tym wyższy odsetek nie-użytkowników. Wśród badanych z podstawowym lub zawodowym poziomem edukacji odsetek nie-użytkowników wyniósł blisko 80%, a wśród respondentów ze średnim wykształceniem był on na poziomie blisko 58%; • osoby deklarujące słabą lub przeciętną kondycję finansową – osoby dysponujące mniejszą ilością pieniędzy częściej konstytuowały grupę nie-użytkowników (58%). 92
  • 93.   6. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I OCENA OBECNEJ OFERTY KULTURALNEJ 6.1. Zdiagnozowanie znajomości oferty kulturalnej Kolejnym etapem badań ilościowych było zdiagnozowanie na ile mieszkańcy woj. podlaskiego znają ofertę kulturalną swojego miejsca zamieszkania (Wykres 15). Okazuje się, iż blisko połowa badanej populacji (47%) ocenia własną znajomość jako przeciętną. Co piąta osoba twierdzi, że dobrze zna ofertę kulturalną, a blisko co dziesiąty ankietowany przyznaje, iż bardzo dobrze orientuje się w wydarzeniach kulturalnych odbywających się w miejscu zamieszkania. Brak wiedzy w tym temacie deklaruje jedynie 4% respondentów. Taki sam odsetek badanych stwierdza, iż miejscowość w której mieszka nie posi- ada żadnej oferty kulturalnej. Rozkład częstości wskazuje na umiarkowane zorientowanie populacji w zakresie „podaży” imprez kulturalnych na terenie woj. podlaskiego. W celu całościowego zdiagnozow- ania wymiaru znajomości oferty kulturalnej regionu, w dalszej części ankiety dopytano respondentów, jakie instytucje i imprezy kulturalne są im znane. Wyniki zaprezentowano w następnej części raportu. Wykres 15. Znajomość oferty kulturaln w miejscu zamieszkania kulturalnej Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Tabela 60. Znajomość oferty kulturaln w miejscu zamieszkania – w rozbiciu na zmienne demograficzne kulturalnej Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Bardzo dobrze 26 9,1 21 8,0 12 7,5 10 6,4 16 11,0 9 10,2 31 7,8 16 10,7 Dobrze 62 21,6 60 22,8 43 26,9 34 21,8 28 19,2 17 19,3 97 25 Przeciętnie 140 48,8 117 44,5 82 51,3 78 50,0 69 47,3 28 186 46,5 71 47,3 24,3+ 16,7- Bardzo słabo 40 13,9 40 15,2 14 22 14,1 20 13,7 24 64 16,0 16 10,7 31,8- Nie znam w ogóle 10 3,5 13 4,9 5 3,1 7 4,5 8 5,5 3 3,4 18 4,5 5 3,3 8,8- 27,3+ moja miejscowość nie posiada oferty 9 3,1 12 4,6 4 2,5 5 3,2 5 3,4 7 8,0 4 17 kulturalnej 1,0- 11,3+ Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 60 prezentuje znajomość oferty kulturalnej w rozbiciu na zmienne demograficzne. Oka- zuje się, że płeć nie jest istotnym kryterium wpływającym na poziom zaznajomienia z ofertą kulturalną województwa. Inaczej jest w przypadku wieku, gdzie osoby najstarsze (60-74) istotnie częściej aniżeli pozostałe kohorty wiekowe wykazywały bardzo słabą wiedzę na temat wydarzeń kulturalnych. Kolejną zmienną różnicującą populację w rozpatrywanym aspekcie było miejsce zamieszkania. Białostoczanie częściej aniżeli osoby mieszkające poza stolicą woj. podlaskiego deklarowali, że dobrze orientują się w ofercie kulturalnej miasta. Ponadto badani pochodzący z regionu istotnie częściej podkreślali fakt, iż ich miejscowości nie posiadają żadnej oferty kulturalnej. 93
  • 94. 6.2. Ocena oferty kulturalnej Następnym istotnym indykatorem wykorzystanym w badaniu ilościowym była ogólna ocena dostępnej oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania respondentów. Odpowiedzi na to zagadnienie udzielały jedynie osoby, które w pytaniu o znajomość wskazały, że mają przynajmniej przeciętną wiedzę o imprezach kulturalnych odbywających się w miejscu ich egzystencji. Wykres 16 prezentuje rozkład częstości ogólnej oceny oferty kulturalnej. 45% badanych (suma wskazań „dobrze” i „bardzo dobrze”) pozytywnie ocenia dostępną ofertę kulturalną. Blisko co piąty respondent (18%) uważa, iż jest ona niewyrazista, w konsekwencji konstruowana ocena jest ani dobra, ani zła. Znaczny odsetek populacji (29%) uznaje, iż obecna oferta kulturalna jest przeciętna. Jedynie 7% osób wskazało, iż jest ona bardzo słaba. Wykres 16. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. Tabela 61. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania- w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Bardzo dobrze 22 9,6+ 9 4,5- 8 5,8 6 4,9 12 10,6 5 9,3 25 8,0 6 5,4 Dobrze 95 41,7 67 33,8 54 39,4 45 36,9 42 37,2 21 38,9 132 42,0+ 30 26,8- Ani dobrze, ani źle 39 17,1 39 19,7 28 20,4 24 19,7 20 17,7 6 11,1 61 19,4 17 15,2 Przeciętnie 60 26,3 65 32,8 38 27,7 39 32,0 30 26,5 18 33,3 81 25,8- 44 39,3+ Bardzo słabo 12 5,3 18 9,1 9 6,6 8 6,6 9 8,0 4 7,4 15 4,8- 15 13,4+ Razem 228 100 198 100 137 100 122 100 113 100 54 100 314 100 112 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. Ocena oferty kulturalnej, jak pokazuje tabela 61, najsilniej zależy od miejsca zamieszkania badanych. Białostoczanie istotnie częściej oceniali ją jako dobrą, respondenci z regionu częściej uznawali ofertę kulturalną jako przeciętną lub bardzo słabą. Łącznie, ponad połowa populacji spoza Białegostoku wystawiła ocenę negatywną zastanej ofercie kulturalnej w miejscu swojego zamieszkania. W celu uzyskania bardziej komplementarnego obrazu poziomu satysfakcji mieszkańców woj. podlaskiego z dostępnej oferty kulturalnej, załączono odpowiedzi respondentów na wybrane stwi- erdzenia z części segmentacyjnej badania. Stwierdzenia te dotyczą aspektów, które mogą wpływać na ogólne zadowolenie mieszkańców z oferty kulturalnej. Pierwsze z nich dotyczy kwestii finansowych i mówi, że uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne. Okazuje się, że blisko 40% badanej populacji zgadza się (zdecydowanie bądź raczej) z tym zagadnieniem. Oznacza to, że satys- 94
  • 95. fakcja z oferty kulturalnej regionu może być determinowana niemożnością uczestnictwa w imprezach, które są dla badanych atrakcyjne, ale zbyt drogie. Wykres 17. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 62 pokazuje, iż w szczególności osoby starsze (60-74) zdecydowanie częściej zgadzają się z opinią, że nie zawsze stać je na uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych. Istotnie rzadziej uważają tak respondenci najmłodsi (15-24), najczęściej niesamodzielne finansowo, lecz dysponujące wolnymi środkami na zagospodarowanie czasu wolnego. Osoby starsze, co zostanie pokazane w dalszej części raportu, są bardziej skłonne chodzić na imprezy kulturalne, które są darmowe i ogólnie dostępne. Tabela 62.Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać – w Płeć Wiek Miejsce zamieszkania rozbiciu na zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Zdecydowanie się zgadzam 70 24,4 47 17,9 22 26 16,7 37 25,3 32 84 21,0 33 22,0 Raczej się zgadzam 51 17,8 48 18,3 25 15,6 32 20,5 31 21,2 11 12,5 74 18,5 25 16,7 13,8- 36,4+ Ani się zgadzam ani nie 66 23,0 79 30,0 59 35 22,4 32 21,9 19 21,6 105 26,3 40 26,7 zgadzam 36,9+ Raczej się nie zgadzam 48 28 23 14,4 26 16,7 21 14,4 6 54 13,5 22 14,7 Zdecydowanie się nie 16,7+ 10,6- 6,8- 52 18,1 61 23,2 31 19,4 37 23,7 25 17,1 20 22,7 83 20,8 30 20,0 zgadzam Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Praktycznie co drugi badany (49%) ustosunkowuje się przychylnie do stwierdzenia (raczej i zdecydowanie się zgadzam): „wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach”. W dobie globalizującej się informacji, w sytuacji gdy imprezy kulturalne z innych regionów Polski są powszechnie reklamowane w woj. podlaskim, mieszkańcy dokonują porównań i często okazuje się, iż to co darzą zainteresowaniem jest dla nich niedostępne ze względu na odległość. Ten aspekt także może rzutować na ogólną ocenę lokalnej oferty kulturalnej i powodować niższą skalę partycypacji w kulturze. 95
  • 96. Wykres 18. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Potwierdzają to porównania odpowiedzi ze względu na zmienną miejsce zamieszkania (Tabela 63). Widoczna jest olbrzymia dysproporcja pomiędzy badanymi z Białegostoku i regionu. Respondenci spoza stolicy woj. podlaskiego w 44% zdecydowanie zgadzają się, że wydarzenia kulturalne, które ich interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach. Tabela 63.Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach – w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Zdecydowanie się zgadzam 67 23,3 60 22,8 30 18,8 32 20,5 33 22,6 32 36,4+ 61 15,3- 66 44+ Raczej się zgadzam 45 15,7 42 16,0 23 14,4 24 15,4 26 17,8 14 15,9 62 15,5 25 16,7 Ani się zgadzam ani nie 58 20,2 57 21,7 36 22,5 39 25,0 30 20,5 10 90 22,5 25 16,7 zgadzam 11,4- Raczej się nie zgadzam 42 14,6 38 14,4 25 15,6 29 18,6 16 11,0 10 11,4 64 16,0 16 10,7 Zdecydowanie się nie 75 26,1 66 25,1 46 28,8 32 20,5 41 28,1 22 25,0 123 18 zgadzam 30,8+ 12,0- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 6.3. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych Ponad połowa mieszkańców woj. podlaskiego, którzy stwierdzili w badaniu, że przeciętnie, dobrze lub bardzo dobrze znają ofertę kulturalną, swoją wiedzę o imprezach kulturalnych czerpie z Internetu (Wykres19). Na źródło to wskazało około 59% respondentów. W dalszej kolejności wska- zywano na lokalną prasę – źródło to jest istotne dla blisko 1/3 respondentów. Stosunkowo zbliżone wskazania uzyskano w przypadku pozyskiwania informacji o wydarzeniach kulturalnych od znajomych, z ogłoszeń ulicznych, gazet i telewizji. Niewielką rolę odgrywa zaś radio, co może świadczyć z jednej strony o niskiej popularności rozgłośni lokalnych lub z drugiej o niewielkiej skuteczności przekazów dotyczących wyboru oferty kulturalnej emitowanych w tym medium. Co istotne osoby z rodziny, uc- zelni i miejsca pracy nie mają raczej dużego znaczenia w wyborze wydarzeń. Marginalny wpływ, zasięg oddziaływania, posiadają wydawane informatory kulturalne. Dyskusyjny, w kontekście szerokiego pozyskiwania informacji o wydarzeniach z Internetu, jest natomiast zdiagnozowany niski wynik portali społecznościach jako źródeł wiedzy na temat dostępnych wydarzeń kulturalnych – można przypuszczać, że dla wielu osób są one częścią procesu pozyskiwania informacji o imprezach z sieci. 96
  • 97. Wykres 19. Źródła informacji o imprez imprezach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. 426, dobrze. Pozyskiwanie informacji o wydarzeniach kulturalnych jest też zróżnicowane ze względu na zmi- enne socjodemograficzne (Tabela 64). Internet jest źródłem preferowanym przez osoby w wieku od 15 do 44 lat i wśród mieszkańców Białegostoku. Tylko blisko połowa dobrze poinformowanych o ofercie kulturalnej mieszkańców w wieku 45-59 lat pozyskuje informacje o wydarzeniach z Internetu. Osoby starsze, po 60. roku życia, istotnie częściej zaś dowiadują się o wydarzeniach z telewizji. Zachodzi też różnica w odniesieniu do płci respondentów. Kobiety częściej niż mężczyźni kierują się informacjami od znajomych, rodziny i osób z uczelni lub miejsca pracy. Mieszkańcy Białegostoku istotnie częściej wskazują komunikaty telewizji i radia jako kanały pozyskiwania danych o ofercie ośrodków kultury. Mieszkańcy regionu, ale spoza Białegostoku, o wydarzeniach kulturalnych dowiadują się zaś częściej z prasy lokalnej i ogłoszeń na ulicy. 97
  • 98. Tabela 64. Źródła informacji o imprezach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Z Internetu 141 61,8 108 54,5 106 77,4+ 82 67,2+ 51 45,1- 10 18,5- 209 66,6+ 40 35,7- Z prasy lokalnej 74 32,5 77 38,9 43 31,4 44 36,1 39 34,5 25 46,3 101 32,2- 50 44,6+ Od znajomych 72 42 44 32,1 35 28,7 31 27,4 4 80 25,5 34 30,4 Z afisza, plakatu, 31,6+ 21,2- 7,4- 59 25,9 46 23,2 30 21,9 36 29,5 34 30,1 5 61 44 bilboardów na ulicy 9,3- 19,4- 39,3+ Z Gazet 56 24,6 45 22,7 33 24,1 23 18,9 30 26,5 15 27,8 74 23,6 27 24,1 Z Telewizji 48 21,1 49 24,7 21 15,3- 26 21,3 25 22,1 25 46,3+ 84 26,8+ 13 11,6- Z Radia 28 12,3 28 14,1 13 9,5 16 13,1 16 14,2 11 20,4 51 16,2+ 5 4,5- Od rodziny 15 6,6+ 5 2,5- 5 3,6 6 4,9 8 7,1 1 1,9 13 4,1 7 6,3 Na uczelni/miejsce pracy 11 - -- 4 2,9 4 3,3 3 2,7 - -- 8 2,5 3 2,7 Z portali 4,8+ 7 3,1 3 1,5 7 2 1,6 1 0,9 - -- 10 - -- społecznościowych Z Informatora 5,1+ 3,2+ 4 1,8 5 2,5 3 2,2 2 1,6 3 2,7 1 1,9 6 1,9 3 2,7 Kulturalnego Inne 3 1,3 5 2,5 3 2,2 5 4,1 - -- - -- 5 1,6 3 2,7 Razem 228 100 198 100 137 100 122 100 113 100 54 100 314 100 112 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kulturalną przeciętnie, dobrze lub b. dobrze. 6.4. Określenie z kim najczęściej uczestniczy się i jakie są główne powody uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych Respondenci zostali poproszeni o wskazanie osób, z którymi biorą udział w wydarzeniach kul- turalnych (Wykres 20). Okazuje się, że w niemal równym stopniu dla prawie połowy respondentów towarzystwo w imprezach stanowią znajomi i przyjaciele lub członkowie rodziny. Nieco rzadziej badani uczestniczą w wydarzeniach tylko z mężem/żoną lub partnerem/partnerką. Niewiele osób na wydarze- nia przychodzi samotnie lub w towarzystwie współpracowników. Wykres 20. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 98
  • 99. Istotny wpływ na wybór towarzystwa podczas imprez kulturalnych ma płeć (Tabela 65). Kobiety częściej niż mężczyźni w wydarzeniach uczestniczą ze znajomymi, przyjaciółmi lub rodziną. Mężczyźni zaś nieco częściej uczestniczą w wydarzeniach samotnie lub w ogóle z nich rezygnują. Istotne zmiany można zaobserwować wśród grup o wyodrębnionych przedziałach wiekowych. Osoby do 29. roku życia uczestniczą w wydarzeniach ze znajomymi i przyjaciółmi, w okresie od 30 do 44. roku życia biorą raczej udział w wydarzeniach z rodziną, zaś po 60. roku życia samotnie lub wcale. Miejsce zamieszkania nie ma większego wpływu na dobór towarzystwa. Tabela 65. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych– w rozbiciu na zmienne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Ze znajomymi/przyjaciółmi 148 96 98 60 38,5 55 37,7 31 35,2 180 45,0 64 42,7 Z rodziną 143 94 48 90 70 47,9 29 163 40,8 74 49,3 51,6+ 36,5- 61,3+ Z 49,8+ 35,7- 30,0- 57,7+ 33,0- 101 35,2 107 40,7 58 36,3 63 40,4 66 21 158 39,5 50 33,3 mężem/żoną/partnerem/partnerką 45,2+ 23,9- Sam(a) 19 6,6 23 8,7 7 9 5,8 12 8,2 14 30 7,5 12 8,0 Nie uczestniczę w wydarzeniach 4,4- 15,9+ 9 3,1 14 5,3 5 3,1 3 7 4,8 8 9,1 14 3,5 9 6,0 kulturalnych 1,9- Ze współpracownikami 9 3,1 8 3,0 6 3,8 8 5,1 1 2 2,3 13 3,3 4 2,7 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 0,7- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Wykres 21. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Kluczowe znaczenie w częstotliwości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych ma zdaniem badanych zasób posiadanego czasu wolnego (Wykres 21). Cecha ta jest istotna dla blisko połowy re- spondentów. Jednocześnie pozwala sądzić, iż indywidualne starania na rzecz poprawy zagospodarow- ania tego czasu prowadziłyby do wzrostu uczestnictwa. Kolejny czynnik ma znaczenie mniej zależne od respondentów – jest nim atrakcyjność oferty kulturalnej, którą kształtują kadry zarządzające insty- 99
  • 100. tucjami. Tym samym blisko 1/3 badanych przenosi swoje oczekiwania co do uczestnictwa w kulturze na profesjonalizm i aktywność w formułowaniu zachęt przez kadry stosownych instytucji. Dla niemal co piątego respondenta istotna jest cena biletu, zachęta znajomych lub ich osobiste zainteresowania. Stosunkowo niewielkie znaczenie ma odległość wydarzenia lub instytucji od miejsca zamieszkania, dostęp do informacji, reklama lub możliwość zabrania dzieci. Innymi słowy badani raczej stawiają na samodzielne zarządzanie czasem na udział w kulturze lub na dopasowanie wydarzeń przez organiza- torów do ich gustów. Tabela 66. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na Płeć Wiek Miejsce zamieszkania zmienne demograficzne Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Ilość czasu 128 44,6 124 47,1 66 41,3 68 43,6 70 47,9 48 54,5 192 48,0 60 40,0 wolnego Atrakcyjność oferty 95 33,1 83 31,6 58 36,3 42 26,9 47 32,2 31 35,2 135 33,8 43 28,7 kulturalnej Cena biletu/Sytuacja 58 20,2 65 24,7 33 20,6 36 23,1 37 25,3 17 19,3 91 22,8 32 21,3 finansowa Zachęta 64 22,3 45 17,1 35 21,9 33 21,2 26 17,8 15 17,0 73 18,3 36 24,0 znajomych Zainteresowania 43 63 27 16,9 30 19,2 34 23,3 15 17,0 80 20,0 26 17,3 Odległość 15,0- 24,0+ wydarzenia| instytucji od 29 10,1 19 7,2 13 8,1 15 9,6 13 8,9 7 8,0 23 25 mojego miejsca 5,8- 16,7+ zamieszkania Dostęp do informacji o 18 6,3 18 6,8 14 8,8 5 10 6,8 7 8,0 27 6,8 9 6,0 wydarzeniach kulturalnych 3,2- Reklama 14 4,9 20 7,6 7 4,4 8 5,1 11 7,5 8 9,1 22 5,5 12 8,0 wydarzenia Możliwość 16 5,6 12 4,6 7 4,4 4 12 8,2 5 5,7 18 4,5 10 6,7 zabrania dzieci 2,6- Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Przy uwzględnieniu dodatkowych zmiennych zauważyć można niewiele istotnych różnic (Tabela 66). Mężczyźni zdecydowanie częściej niż kobiety zwracają uwagę na powiązanie tematyki wydarzenia kulturalnego z ich osobistymi zainteresowaniami. Mieszkańcy regionu podlaskiego, spoza Białegostoku, częściej natomiast zwracają uwagę na oddalenie wydarzeń i instytucji od swego miejsca zamieszkania (16,7% wobec 5,8%).   100
  • 101. 7. OPIS WYNIKÓW BADANIA – ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI ORAZ WYDARZEŃ KULTURALNYCH 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku Nieodłącznym elementem partycypacji w kulturze jest wiedza na temat dostępnych instytucji kulturalnych. Dopiero świadomość ich funkcjonowania może przełożyć się na potrzebę odwiedzenia którejś z nich, a pozytywne doświadczenia płynące z tej wizyty mogą zachęcić do powtórnych odwied- zin. Dodatkowo zadowolenie przekłada się na rekomendowanie konkretnych instytucji kolejnym osobom (z własnego kręgu towarzyskiego czy zawodowego), poprzez co grono potencjalnych i real- nych użytkowników kultury powiększa się. Pewną miarą pojemności grup odbiorców jest wskaźnik znajomości. Wskaźnik ten pokazuje nie tylko, jak wiele osób rozpoznaje daną instytucję, ale stanowi poniekąd swojego rodzaju „papierek lakmusowy” określający skuteczność prowadzonych działań re- klamowych i marketingowych, o ile te w ogóle mają miejsce. Znajomość wyraża siłę „marki” danej in- stytucji kulturalnej oraz obrazuje, jak silnie jest ona zakorzeniona jest w świadomości lokalnej czy re- gionalnej. Dzięki temu każda z ujętych w badaniu instytucji, może zwalidować strategię docierania do grup odbiorców i sprawdzić, czy stosowane przez nią metody są skuteczne i wystarczające. Ze względu na fakt, iż większość instytucji kulturalnych umiejscowionych jest w stolicy regionu – Białymstoku (co przedstawiono w analizie danych zastanych), oraz ze względu na przyjętą konstrukcję i dobór próby - w badaniu ilościowym pytano wyłącznie o instytucje funkcjonujące na terenie miasta z pałacem Bran- ickich. W naszych badaniach badaliśmy trzy rodzaje znajomości marki: 1. Top of mind (pierwsza wymieniona) czyli marki wskazanej jako najlepiej pamiętana. Uznaje się, że pierwsza, wskazana spontanicznie odpowiedź najbardziej oddziałuje na percepcję respondenta przez pryzmat badanej kategorii (w tym przypadku instytucji „kultury wysokiej”) i jest najsilniej za- korzeniona w świadomości badanego. To właśnie pierwsza wskazana instytucja będzie kojarzyła się respondentom jako immanentna w kontekście „kultury wysokiej”. 2. Spontaniczna: jest to sytuacja, kiedy respondent samodzielnie (bez podpowiedzi w formie np. listy) wymienia poszczególne nazwy instytucji. Spontaniczna świadomość marki określa realne pole wyborów użytkownika instytucji kultury. 3. Wspomagana: polega na rozpoznaniu danej marki wśród innych. O ile spontaniczna znajomość nazwy instytucji wskazuje, że respondent pamięta markę, znajomość wspomagana wskazuje, że badany jedynie potrafi ją rozpoznać („zna ją ze słyszenia/widzenia”; nie musi z niej korzystać). Znajomość ws- pomagana jest wskaźnikiem słabej więzi badanego z marką. Jedynie 4% badanych nie było w stanie wymienić żadnej z funkcjonujących w Białymstoku in- stytucji kulturalnych. Pozostali jako pierwszą wskazywali najczęściej: Operę i Filharmonię Podlaską (27%), Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki (18%) oraz Białostocki Teatr Lalek (16%). Pomimo, iż Opera i Filharmonia Podlaska została otwarta w bieżącym roku, generuje ona największy odsetek wskazań na pierwszym miejscu. Przyczyniła się do tego z pewnością silna kampania informacyjna, oficjalna in- auguracja, szeroko komentowana w mediach oraz duże zainteresowanie mieszkańców towarzyszące powstaniu tak spektakularnego gmachu instytucji w centrum miasta. Podobny odsetek badanych wskazał na pierwszym miejscu dwa duże teatry funkcjonujące w mieście – Dramatyczny i Lalek. Z uwagi na fakt, że są to instytucje poniekąd wrośnięte w kulturalną mapę miasta, wynik może nie być 101
  • 102. w pełni satysfakcjonujący dla osób kierujących tymi instytucjami, ale z pewnością wyróżnia się on na tle pozostałych miejskich jednostek kultury, równie długo obecnych w Białymstoku, np. Muzeum Wojska (9%), czy Muzeum Podlaskie „Ratusz” (2%). Ponadto wskazuje się na fakt, iż częściej z instytucjami kultury kojarzony jest teatr, aniżeli muzea czy galerie sztuki. Potwierdzeniem powyższego jest znajomość spontaniczna, w przypadku której najwięcej wskazań przypada na Operę i Filharmonię Podlaską (43%), Teatr Dramatyczny (42%) oraz Białostocki Teatr Lalek (37%). Wśród najczęściej wymienianych znalazło się także Muzeum Wojska (28%). Blisko co piąta osoba wymieniła Galerię im. Ślendzińskich (19%), Galerię Arsenał (18%) oraz Muzeum Pod- laskie „Ratusz” (16%). Niskie wskazania spontaniczne w przypadku pozostałych instytucji pokazują, że respondenci nie budują żadnych skojarzeń dotyczących kultury z tymi jednostkami. Po drugie może to świadczyć, że po prostu ich nie znają, a skoro nie mają świadomości ich funkcjonowania, nie odwiedzają ich. W znajomości wspomaganej rozkład wyników nie zmienia się diametralnie, ale co interesujące, najlepiej rozpoznawalną instytucją jest Białostocki Teatr Lalek (71%), następnie, pomimo niskiej znajomości spontanicznej, wymieniano Muzeum Wojska (70%). Opera i Filharmonia Podlaska osiągnęła 69% wskazań a Muzeum Podlaskie „Ratusz” 66%. Zaskakuje relatywnie niższa znajomość wspomagana Teatru Dramatycznego (63%), co może świadczyć, iż znaczny odsetek badanych w ogóle nie kojarzy tej instytucji. Pozostałe instytucje generują znajomość z przedziału (62-49%). Najmniej rozpoznawalne są Muzeum Rzeźby A. Karnego (35%), Dom Kultury Śródmieście (24%) oraz Teatr TrzyRzecze (19%). Wyniki, w szczególności znajomości wspomaganej, pokazują, że znaczny odsetek badanych nie kojarzy kluczowych i najdłużej funkcjonujących w mieście instytucji kulturalnych, a także udowadniają, jak duża część populacji nigdy nie odwiedziła danej instytucji. Po wtóre, nie należy zakładać, iż znajomość instytucji zaświadcza o uczęszczaniu do niej. Zatem odsetek nie-użytkowników jest z pewnością większy. Finalnie, można te prawidłowości zobrazować tezą, iż oferta kulturalna tych placówek jest dla badanych mało interesująca i nie spełniająca ich oczekiwań, bądź sami badani nie mają potrzeby uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych. 102
  • 103. Wykres 22. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Rozpatrując znajomość instytucji przez pryzmat zmiennych demograficznych nie dostrzega się diametralnych różnic ze względu na płeć czy wiek. Tabela 67 prezentuje jedynie te instytucje w przy- padku których zachodzą istotne różnice ze względu na zmienne demograficzne. Jedynie w przypadku miejsca zamieszkania ciekawym wynikiem jest zdecydowanie częstsze wskazywanie na pierwszym miejscu na Białostocki Teatr Lalek w przypadku osób z regionu (22%), w porównaniu do mieszkańców Białegostoku (14%). Ponadto osoby z Białegostoku istotnie częściej wskazywały na pierwszym miejscu Białostocki Ośrodek Kultury i Galerię im. Ślendzińskich aniżeli respondenci z podlaskiej „prowincji”. Tabela 67. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania pierwsza wymieniona Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Teatr Lalek 48 16,7 42 16,0 25 15,6 28 17,9 23 15,8 14 15,9 57 33 Muzeum Wojska w 14,3- 22,0+ 22 7,7 25 9,5 10 6,3 20 9 6,2 8 9,1 36 9,0 11 7,3 Białymstoku Białostocki Ośrodek Kultury 19 6,6 20 7,6 15 9,4 12 7,7 9 6,2 3 3,4 34 5 12,8+ Galeria im. Ślendzińskich 20 7,0 16 6,1 8 5,0 8 5,1 11 7,5 9 10,2 32 4 8,5+ 3,3- Dom Kultury Śródmieście 7 2,4 6 2,3 2 1,3 2 1,3 5 3,4 4 4,5 13 - -- 8,0+ 2,7- Centrum im. Ludwika 3,3+ 8 2,8 4 1,5 8 1 3 2,1 - -- 9 2,3 3 2,0 Zamenhofa Muzeum Rzeźby Alfonsa 5,0+ 0,6- - -- 4 1 0,6 2 1,3 1 0,7 - -- 3 0,8 1 0,7 Karnego Źródło: Badania własne, CATI, N=550, przedstawiono jedynie te instytucje, w znajomości których zaobserwowano 1,5+ istotne statystycznie różnice Podobnie jak w przypadku wskaźnika pierwszej wymienionej instytucji, w znajomości spontan- icznej nie zaobserwowano wielu różnic ze względu na zmienne demograficzne. Kobiety częściej niż mężczyźni wymieniały Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego. Osoby starsze (60-74) rzadziej spontanic- znie deklarowały znajomość Białostockiego Ośrodka Kultury, natomiast badani w wieku 30-44 istot- 103
  • 104. nie częściej znali Muzeum Wojska. Białostoczanie niemal dwukrotnie częściej wskazywali na Galerię Arsenał w porównaniu do respondentów z regionu. Tabela 68. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania spontaniczna Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Ośrodek Kultury 37 12,9 42 16,0 27 16,9 27 17,3 18 12,3 7 64 16,0 15 10,0 Galeria Arsenał 53 18,5 47 17,9 32 20,0 25 16,0 25 17,1 18 20,5 82 18 8,0- Muzeum Rzeźby Alfonsa 20,5+ 12,0- 16 29 12 7,5 15 9,6 10 6,8 8 9,1 36 9,0 9 6,0 Karnego Muzeum Wojska w 5,6- 11,0+ 83 28,9 69 26,2 35 53 37 25,3 27 30,7 115 28,8 37 24,7 Białymstoku Źródło: Badania własne, CATI, N=550, przedstawiono jedynie te instytucje, w znajomości których zaobserwowano 21,9- 34,0+ istotne statystycznie różnice Najwięcej istotnych różnic odnotowano w przypadku znajomości wspomaganej, gdzie ko- biety znacznie częściej deklarowały znajomość Książnicy Podlaskiej i Muzeum Podlaskiego „Ratusz” w porównaniu do mężczyzn. Dodatkowo, dużo lepszą percepcją placówek kultury takich jak: Centrum im. L. Zamenhofa, Muzeum Podlaskie „Ratusz”, Muzeum Rzeźby A. Karnego oraz Teatru Lalek wykazały się osoby w wieku 45-59. Podobnie, mieszkańcy Białegostoku, niemal w każdym przypadku, zdecydow- anie częściej kojarzyli przywołane z nazwy instytucje kultury w porównaniu do badanych zrekrutow- anych z regionu. Tabela 69. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – Płeć Wiek Miejsce zamieszkania wspomagana Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Białostocki Ośrodek Kultury 164 57,1 142 54,0 97 60,6 88 56,4 80 54,8 41 46,6 240 66 Centrum im. Ludwika 181 63,1 151 57,4 81 93 59,6 103 55 62,5 274 58 60,0+ 44,0- Zamenhofa Dom Kultury Śródmieście 76 26,5 57 21,7 32 20,0 33 21,2 42 28,8 26 29,5 114 19 50,6- 70,5+ 68,5+ 38,7- Galeria Arsenał 184 64,1 157 59,7 103 64,4 86 99 67,8 53 60,2 273 68 28,5+ 12,7- Galeria im. Ślendzińskich 145 50,5 123 46,8 64 77 49,4 79 54,1 48 54,5 224 44 55,1- 68,3+ 45,3- Książnica Podlaska im. Ł. 192 146 97 60,6 96 61,5 95 65,1 50 56,8 284 54 40,0- 56,0+ 29,3- Górnickiego w Białymstoku Muzeum Podlaskie w 66,9+ 55,5- 71,0+ 36,0- 202 162 104 65,0 95 60,9 109 56 63,6 283 81 Białymstoku Ratusz Muzeum Rzeźby Alfonsa 70,4+ 61,6- 74,7+ 70,8+ 54,0- 100 34,8 93 35,4 46 50 32,1 65 32 36,4 166 27 Karnego Muzeum Wojska w 28,8- 44,5+ 41,5+ 18,0- 207 72,1 180 68,4 110 68,8 108 69,2 108 74,0 61 69,3 293 94 Białymstoku Opera i Filharmonia Podlaska 202 70,4 178 67,7 108 67,5 112 71,8 100 68,5 60 68,2 277 69,3 103 68,7 73,3+ 62,7- Białostocki Teatr Lalek 197 68,6 191 72,6 117 73,1 102 65,4 113 56 63,6 285 71,3 103 68,7 Tatr Dramatyczny im. 185 64,5 162 61,6 102 63,8 101 64,7 87 59,6 57 64,8 262 65,5 85 56,7 77,4+ Aleksandra Węgierki Teatr TrzyRzecze 64 22,3 42 16,0 29 18,1 30 19,2 32 21,9 15 17,0 88 18 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 22,0+ 12,0- Źródło: Badania własne, CATI, N=550 104
  • 105. 7.2. Uczęszczanie do instytucji kulturalnych w Białymstoku Aby zdiagnozować w jaki sposób stopień znajomości poszczególnych instytucji przekłada się na korzystanie z ich oferty, poproszono respondentów, żeby odpowiedzieli na pytanie, którą ze znanych im instytucji odwiedzają regularnie (przynajmniej raz na pół roku). Okazuje się, że największą grupę deklarowanych stałych odbiorców posiada Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki (ponad 45%). Pomimo niewysokiej znajomości spontanicznej, blisko co trzeci respondent, który wymienił Muzeum Wojska, odwiedza tą instytucję regularnie. Pomimo największej znajomości wśród mieszkańców woj. podlask- iego, Operę i Filharmonię Podlaską, odwiedza regularnie co czwarty respondent znający tą instytucję. Wykres 23. Regularne odwiedzanie instytucji kultury Źródło: Badania własne, CATI, N=550 7.3. Znajomość i uczestnictwo w imprezach/wydarzeniach kulturalnych w Białymstoku. W badaniu skoncentrowano się również na znajomości spontanicznej imprez kulturalnych w Białymstoku. Respondenci zostali poproszeni o wymienienie trzech imprez kulturalnych, które przychodzą im na myśl w pierwszej kolejności. Największy odsetek badanej populacji nie był w stanie wskazać żadnej imprezy (blisko 40%). Na tym tle relatywnie umiarkowaną spontaniczną znajomością cieszą się tylko dwie imprezy miejskie o długiej tradycji – coroczny białostocki Jarmark na świętego Jana oraz Dni miasta Białegostoku (Wykres 24). Województwo nie posiada zatem jeszcze dużego i rozpoznawalnego wydarzenia kulturalnego integrującego mieszkańców województwa, obecnego 105
  • 106. w powszechnej świadomości oraz promującego je na zewnątrz. Co istotne z badań wynika, że funkcji ta- kich nie spełniają wysokobudżetowe imprezy jak: Białystok Pozytywne Wibracje czy Podlaska Oktawa Kultur. Wykres 24. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Respondenci poproszeni o wymienienie najważniejszych ich zdaniem wydarzeń kulturalnych w województwie różnią się przede wszystkim pod względem wieku i miejsca zamieszkania (Tabela 70). Płeć respondentów ma znaczenie tylko w odniesieniu do znajomości Jarmarku na świętego Jana, który częściej kojarzą kobiety. Osoby w wieku 15-29 lat częściej niż w starszych grupach wieku kojarzą Noc Muzeów i Up To Date Festival. Zachodzi też istotna zależność co do znajomości Jesieni z Blusem wśród osób z grupy 45-59 lat. Co ważne ponad połowa osób w wieku 60-74 lat nie zna żadnych imprez kul- turalnych – ten fakt społeczny można potraktować jako ważny wskaźnik marginalizacji grup seniorów i seniorek w życiu kulturalnym województwa. Miejsce zamieszkania ma istotne znaczenie dla znajomości Dni miasta Białegostoku, które są popularne głównie wśród mieszkańców stolicy województwa. Mieszkańcy województwa spoza Białegostoku nieco częściej za najważniejsze imprezy kulturalne re- gionu uznają Dni Kultury Kresowej i Dni Sztuki Współczesnej. 106
  • 107. Tabela 70. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego- w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Nie znam żadnych imprez 112 39,0 107 40,7 61 38,1 55 35,3 57 39,0 46 52,3+ 160 40,0 59 39,3 Jarmark na świętego Jana 58 20,2+ 28 10,6- 20 12,5 28 17,9 25 17,1 13 14,8 68 17,0 18 12,0 Dni miasta Białegostoku 31 10,8 43 16,3 29 18,1 25 16,0 13 7 69 5 Białystok Pozytywne 8,9- 8,0- 17,3+ 3,3- 30 10,5 24 9,1 22 13,8 17 10,9 11 7,5 4 41 10,3 13 8,7 Wibracje Festival 4,5- Dni Kultury Kresowej 20 7,0 24 9,1 13 8,1 12 7,7 11 7,5 8 9,1 21 5,3- 23 15,3+ Dni Sztuki Współczesnej 18 6,3 12 4,6 11 6,9 10 6,4 6 4,1 3 3,4 14 3,5- 16 10,7+ Jesień z Bluesem 14 4,9 16 6,1 7 4,4 5 3,2 14 9,6+ 4 4,5 28 7,0+ 2 1,3- Noc Muzeów 10 3,5 19 7,2 15 6 3,8 7 4,8 1 23 5,8 6 4,0 Festiwal Muzyki Młodej 9,4+ 1,1- 10 3,5 15 5,7 7 4,4 9 5,8 7 4,8 2 2,3 17 4,3 8 5,3 Białorusi Basowiszcza Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 10 3,5 15 5,7 4 2,5 9 5,8 9 6,2 3 3,4 19 4,8 6 4,0 Cerkiewnej Jarmark Wielkanocny 17 4 1 10 6,4 7 4,8 3 3,4 18 4,5 3 2,0 Sztuki Ludowej Podlasia Podlaska Oktawa Kultur 5,9+ 1,5- 0,6- Międzynarodowy Festiwal 13 4,5 8 3,0 7 4,4 10 6,4 2 2 2,3 19 2 Muzyki, Sztuki i Folkloru 1,4- 4,8+ 1,3- Międzynarodowy Festiwal Filmów 5 1,7 9 3,4 8 5,0 3 1,9 1 2 2,3 10 2,5 4 2,7 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 0,7- Up to Date Festival 5 1,7 6 2,3 9 2 1,3 - -- - -- 10 2,5 1 0,7 Festiwal Kultury 5,6+ Żydowskiej Zachor Kolor i 3 1,0 7 2,7 1 0,6 4 2,6 3 2,1 2 2,3 7 1,8 3 2,0 Dźwięk Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 3 1,0 6 2,3 2 1,3 1 0,6 4 2,7 2 2,3 7 1,8 2 1,3 w Supraślu Festiwal Piosenki 3 1,0 3 1,1 1 0,6 2 1,3 3 2,1 - -- 6 - -- Żeglarskiej Kopyść 1,5+ Inne jakie? 13 4,5+ 4 1,5- 5 3,1 6 3,8 5 3,4 1 1,1 9 2,3 8 5,3 Razem 287 100 263 100 160 100 156 100 146 100 88 100 400 100 150 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Jeśli chodzi o związek między znajomością dużych wydarzeń kulturalnych a uczestnicwem w nich to najlepsze wyniki pod tym względem osiągają wydarzenia zaadresowane do konkretnej, sto- sunkowo wąskiej grupy odbiorców (Wykres 25). W Up to Date Festival, Jarmarku Wielkanocnym Sztuki Ludowej Podlasia i Dniach miasta Białegostoku brały udział niemal wszystkie osoby, które wskazały na znajomość tych wydarzeń. Stosunkowo lojalnych odbiorców mają też Jarmark na świętego Jana, Pod- laska Oktawa Kultur, Festiwal Filmów Krótkometrażowych Żubroffka, Dni Sztuki Współczesnej i Noc Muzeów. Wypowiedzi respondentów dotyczące uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych w podziale na zmienne socjodemograficzne pokrywają się z obserwacjami dotyczącymi znajomości imprez (Tabela 71). Pod względem płci w Jarmarku na świętego Jana istotnie częściej udział biorą kobiety niż mężczyźni. Wydarzenie to nie dociera zaś praktycznie do młodszego pokolenia. Podział generacyjny dotyczy też Jesieni z Blusem – wydarzenie to cieszy się popularnością głównie wśród osób w wieku 45-59 lat. Oso- 107
  • 108. by z grupy wieku 60-74 lat wydarzenia kulturalne rozpoznają podobnie w niewielkim stopniu, tak jak i stopniu, w którym faktycznie w nich uczestniczą. Blisko 60% seniorów i seniorek nie bierze udziału w żadnych z wymienionych imprez kulturalnych. Mieszkańcy regionu mieszkający poza stolicą wo- jewództwa deklarują wyższą skłonność uczestnictwa w imprezach kulturalnych typu: Dni Sztuki Współczesnej. Relatywnie wysoką popularnością wśród mieszkańców podlaskiej „prowincji” cieszą się też Jarmark na świętego Jana i festiwal muzyczny Białystok Pozytywne Wibracje. Wykres 25. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Tabela 71. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych - w rozbiciu na zmienne demograficzne Płeć Wiek Miejsce zamieszkania Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region N % N % N % N % N % N % N % N % Żadnej 113 43,8 106 44,7 61 41,8 54 38,3 57 43,8 47 160 43,0 59 48,0 Jarmark na świętego 60,3+ 49 26 14 27 19,1 21 16,2 13 16,7 61 16,4 14 11,4 Jana Dni miasta 19,0+ 11,0- 9,6- 29 11,2 37 15,6 26 17,8 22 15,6 12 9,2 6 7,7 62 4 Białegostoku Białystok Pozytywne 16,7+ 3,3- 24 9,3 15 6,3 13 8,9 15 10,6 9 6,9 2 27 7,3 12 9,8 Wibracje Festival Dni Sztuki 2,6- 15 5,8 8 3,4 9 6,2 6 4,3 6 4,6 2 2,6 9 14 Współczesnej Dni Kultury 2,4- 11,4+ 8 3,1 14 5,9 8 5,5 7 5,0 4 3,1 3 3,8 15 4,0 7 5,7 Kresowej Noc Muzeów 8 3,1 14 5,9 10 6,8 6 4,3 5 3,8 1 16 4,3 6 4,9 Jarmark 1,3- Wielkanocny Sztuki 16 4 1 10 7,1 6 4,6 3 3,8 17 4,6 3 2,4 Ludowej Podlasia 6,2+ 1,7- 0,7- Jesień z Bluesem 11 4,3 9 3,8 3 2,1 3 2,1 12 2 2,6 19 1 Podlaska Oktawa 9,2+ 5,1+ 0,8- Kultur Międzynarodowy 10 3,9 8 3,4 7 4,8 7 5,0 2 1,5 2 2,6 16 4,3 2 1,6 Festiwal Muzyki, Sztuki i Folkloru Razem 258 100 237 100 146 100 141 100 130 100 78 100 372 100 123 100 Źródło: Badania własne, CATI, N=550 108
  • 109. 8. OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU DRAMATYCZNEGO 8.1. Wstęp do charakterystyki działalności Teatru Dramatycznego Ryszard Cieślak, jeden z najwybitniejszych aktorów Teatru Laboratorium Jerzego Grotowskiego napisał w latach 80., że „łatwo jest tworzyć teatr dla wszystkich, teatr nastawiony na owacje widzów, któr- do domu nie mogą zasnąć”63. Współcześnie teatr, podobnie jak inne tradycyjne instytucji kultury, stoi zy o powrocie do domu zjedzą kolację i położą się spać. Trudniej tworzyć teatr dla tych, którzy po powrocie przed wieloma nowymi wyzwaniami. I jak się wydaje, nawet stworzenie „teatru dla wszystkich” staje się nie lada sztuką zwłaszcza dla zarządzających instytucjami kultury. Stworzenie diagnozy funkcjonowania konkretnej instytucji kultury jest niezbędną podstawą do kierowania nią poprzez zarządzanie strategiczne. Pojęcie strategii, choć kojarzyć się może nam negaty- wnie z działaniami wojennymi, bitwami i walką coraz częściej jest implementowane do działalności podmiotów, instytucji kulturalnych i staje się koniecznym elementem podejmowania decyzji. Niekiedy wciąż w instytucjach panuje przekonanie, że działalność „w kulturze” to przede wszystkim szczególna misja krzewienia kultury wśród mieszkańców społeczności lokalnej. Jednak konieczność kierowania instytucją kultury staje się obecnie coraz większym wyzwaniem. Czas wolny jest współcześnie towarem deficytowym, a sposobów na jego spędzenie jest coraz więcej. Instytucje działające w obszarze kultury muszą stanąć w szranki nie tylko z konkurentami ze swojej dziedziny tj. działalności artystycznej, ale również wypracowywać strategie przyciągania odbiorców konkurując ze starymi (telewizja) i nowymi mediami (Internet) czy konsumpcją (galeria handlowa jest przecież nie tylko miejscem handlu, ale raczej przede wszystkim współczesną przestrzenią quasi-publiczną, popularnym miejscem spędzania wolne- go czasu). Bardzo trafnie opisywał tę nową sytuację Marcin Skrzypek, autor bardzo ciekawego podejścia do kultury jako tzw. „kultury szerokiej”. Pisał on: „Publiczne instytucje kultury konkurują z jednej strony z zazwyczaj ciążącą w stronę rozrywki ofertą komercyjną, z drugiej - z działaniami trzeciego sektora (lub formami pośrednimi, jak stanowiące dziś coraz częściej istotny element miejskich pejzaży kultury am- bitne klubokawiarnie). Ale też - z nieformalnym obiegiem treści w Internecie. Paradoksalnie więc łatwość dostępu do treści kultury, zbieżna z misją omawianych tu instytucji, stanowi dla nich zarazem konkurencję i powoduje ryzyko marginalizacji. Zachwiane zostają tradycyjne relacje pomiędzy dysponującymi niegdyś na współpracę ze sferą zinstytucjonalizowaną lub z rynkiem”64. pewnym monopolem na kulturę instytucjami, a pozbawionymi zasobów jednostkami, niejako skazanymi Można więc potraktować w takim kontekście widza teatru jako klienta, który korzysta z oferty te- atru, ocenia ją, jeśli pozytywnie – to wraca, czasami nawet nie sam, ale z kolejnymi widzami. Oczywiście wizerunek instytucji kultury buduje się latami i nie zawsze jest on uzależniony przede wszystkim od własnych doświadczeń z tą instytucją. Pomimo tego zbudowanie silnej więzi między widzem a konkretną instytucją kultury jest jednym z ważniejszych zasobów tego typu organizacji. Z drugiej strony zwrócenie uwagi na odbiorcę wydarzeń kulturalnych podkreśla podmiotowość uczestników kultury65, co prowadzi w konsekwencji do uwzględniania ich potrzeb w projektowaniu 63 R. Cieślak, Górnicy, [w:]W. Dudzik (red.), Świadomość teatru, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2007, s. 403. 64 M. Skrzypek, Coming out kultury szerokiej, [w:] Kultura szeroka. Księga wyjścia, Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN, Lublin 2011, s. 209. 65 B. Fatyga, Koncepcja diagnostycznego badania kultury na Warmii i Mazurach, http://jakakultura.warmia.mazury.pl/diagnoza-kultury-warmii-i-ma zur/koncepcja-dynamicznej-diagnozy-kultury-warmii-i-mazur/ [29.11.2012]. 109
  • 110. oferty kulturalnej, a przez to zaniechania paternalistycznej postawy wobec użytkowników kultury. Bowiem instytucje kultury mają do czynienia już z innym odbiorcą. Zgadzamy się z diagnozą postawioną przez socjologa Marka Krajewskiego, który komentował te zmiany w taki sposób: Instytucje kultury nie powinny być miejscami, w których się coś oferuje widzowi, ale raczej takimi, które umożliwiają mu realizację tych specyficznych sposobów korzystania z kultury, jakie on praktykuje, do których jest przyzw- yczajony, które są dla niego naturalne. Cały współczesny kontekst kulturowy przyzwyczaja nas do zupełnie innego korzystania z kultury, niż proponują tradycyjne instytucje. Kultura w nowym kontekście to nie jest coś gotowego, skończonego, z czego mam korzystać, ale coś, co mogę jeszcze przekształcić, co mogę złożyć kultury nadal jest zupełnie odwrotna66. dowolnie w całość, do czego mogę coś własnego dopisać. Tymczasem logika funkcjonowania instytucji Planowanie działania instytucji kultury według przyjętej strategii jest niezwykle ważne również z powodu tego, iż działają one w niepewnych i zmiennych warunkach zewnętrznych, w strukturach, które coraz bardziej ulegają zagęszczeniu i skomplikowaniu (czynniki polityczne, ekonomiczne, społeczne i technologiczne). Takie warunki coraz mniej pozwalają na działanie bez dużej ilości danych na temat otoczenia instytucji oraz jej użytkowników. Pytaniem więc podstawowym w tej sytuacji jest: jak zachęcić mieszkańca woj. podlaskiego do odejścia od telewizora i komputera, a w drugiej kolejności jak zachęcić go do odwiedzenia teatru czy muzeum? I last but not least, jakiego typu wydarzenia, działania są im potrzebne, czego oni oczekują od kultury? Warto poznać zarówno widza, który przychodzi do teatru, jak i poznać tego, który nigdy lub bardzo rzadko tam trafia. Dowiedzieć się gdzie są bariery, lęki, źródła niechęci do korzystania z oferty kulturalnej. Nie chodzi tutaj więc o dostosowanie się do dominujących gustów, ile o wypracow- anie takiej strategii działania teatru czy innej instytucji kultury, która będzie miała zwiększona szansę na nawiązanie „rozmowy” z potencjalnym czy obecnym odbiorcą. Teatr Dramatyczny jest jedną z pierwszych instytucji kultury w woj. podlaskim, która sięgnęła po pogłębioną diagnozę, dającą wiedzę o tym, kim są ich widzowie, jakie są ich oczekiwania i ocena dotychczasowej działalności teatru, jakie praktyki społeczne wiążą się z korzystaniem z oferty teatru. W naszych badaniach analizujemy również wizerunek tej instytucji wśród mieszkańców woj. podlask- iego, jak i samych widzów. 66 M. Krajewski, Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje: przykład MS2 w Łodzi, [w:] M. Śliwa (red.), Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2011, s. 29. 110
  • 111. Wykres 26. Wizerunek Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz Białostockiego Teatru Lalek w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.2. Wizerunek Teatru Dramatycznego 8.2.1. Wizerunek instytucji kultury wśród użytkowników Teatru Dramatycznego Świadomość marki instytucji opisana w podrozdziale 7.1. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku to najniższy poziom jej znajomości. Wizerunek instytucji tworzy się pod wpływem bard- zo wielu czynników: • świadomych i nieświadomych działań instytucji; • własnych doświadczeń użytkowników (widzów); • przekazów medialnych na temat instytucji; • umiejscowienia na tle innych instytucji. Wizerunek instytucji odgrywa niebagatelną rolę w jej funkcjonowaniu, w tworzeniu strategii marketingowych mających na celu nie tylko uzyskanie większych dochodów, ale również pozyskania wysokiego prestiżu wśród mieszkańców czy innych instytucji. Dodatkowo, pozytywnie kojarzony wiz- erunek wpływa na większą skłonność do partycypacji, jak i rekomendacji usług świadczonych przez instytucję. 111
  • 112. W badaniu dokonano analizy wizerunku kluczowych instytucji kulturalnych w Białymstoku wśród osób korzystających z oferty Teatru Dramatycznego. Analiza tego typu daje możliwość umiejscowienie marki Teatru na tle i w nawiązaniu do innych kluczowych instytucji kultury w Białymstoku67. Wykres 27. Wizerunek Galerii Arsenał i Centrum im L. Zamenhofa w oczach użytkowników Teatru . Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 28. Wizerunekoprócz znajomości nazwy i kojarzenia ich ze użytkowników Teatru Okazuje się, że Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach sferą kultury, bardzo niewiele in- stytucji kulturalnych ma wyrazisty wizerunek. Obok Teatru Dramatycznego tylko dwie inne instytucje . zostały klarownie scharakteryzowane przez naszych respondentów. Są to: Opera i Filharmonia Pod- Dramatycznego laska oraz Białostocki Teatr Lalek. Jak widać na wykresie 26, Białostocki Teatr Lalek (obok Teatru Dramatycznego) jest postrzeg- any przez kategorie własnych potrzeb i związany jest z osobistym korzystaniem z oferty teatrów. Op- era i Filharmonia Podlaska ma zdecydowanie inny wymiar: jest to instytucja – wizytówka, miejsce modne, w którym wypada bywać. Nie widać silnej identyfikacji z Operą i Filharmonią Podlaską (31% respondentów odpowiedziało, że gdyby przestała istnieć, trudno by było ją zastąpić; a 28% wybrało odpowiedź „odpowiada moim potrzebom” – dla Teatru Lalek odpowiednio wyniki: 37% i 44%), ale należy pamiętać, że jest to instytucja kulturalna funkcjonująca w Białymstoku zaledwie od września 2012 roku. 67 Analiza wizerunku instytucji na podstawie CAWI i PAPI - są to więc widzowie Teatru Dramatycznego, których można określić jako populację uczestników partycypujących w “kulturze wysokiej”. Należy jednak pamiętać, że widzowie biorący udział w wydarzeniach organizowanych przez poszczególne instytucje kultury mogą podlegać procesom segmentacji i nie współkorzystać w istotny sposób z oferty innych instytucji. 112 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500
  • 113. Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 28. Wizerunek Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach użytkowników Teatru . Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Wykres 29. Wizerunek Białostocki Ośrodek Kultury w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego . użytkowników Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 113
  • 114. Inne instytucje charakteryzują się mniej spójnym i wyrazistym wizerunkiem. Większość respond- entów nie potrafiła ich opisać i powiązać z listą konkretnych cech (dominowała odpowiedź „niewiele wiem o tej instytucji”). Najwięcej cech pozytywnych pojawiło się przy opisie Galerii Arsenał i Centrum im. L. Zamenhofa, które są postrzegane jako placówki nowoczesne, reprezentacyjne („wizytówka mia- sta”), a w przypadku Galerii Arsenał dodatkowo wybierano odpowiedź świadczące, że uczestnictwo w jej wydarzeniach jest źródłem prestiżu. Muzeum Podlaskie jest postrzegane jako wizytówka miasta, z niewykorzystanym do końca potencjałem i zbyt tradycyjne w swoim działalności. Najwięcej wyraźnie negatywnych wskazań widoc- zne jest w wizerunku Muzeum Wojska w Białymstoku, które postrzegane jest jako nudne i staroświeckie przez około 30% badanych. 8.2.2. Cechy przypisywane marce i osobowość marki Teatru Dramatycznego Teatr Dramatyczny w opinii jego widzów jest teatrem reprezentacyjnym: w charakterystyce te- atru dominują określania takie jak: miejsce w którym wypada bywać, dla ludzi z klasą, wizytówka mia- sta, warta polecenia. Dzięki swojej wysokiej jakość i tradycji jest to miejsce nobilitujące widzów. Co is- totne, 35% respondentów dostrzega również, że potencjał teatru jest wciąż nie do końca wykorzystany – mają więc poczucie niedosytu i widzą możliwości rozszerzenia działalności. W trakcie badań jakościowych widoczny był analogiczny stosunek widzów do teatru. Jednym z ele- mentów badania wizerunku w trakcie fokusów była gra projekcyjna, mająca na celu uzyskanie opisu Teatru Dramatycznego w formie personalizacji. Grupa widzów Teatru Dramatycznego spersonifikowała Teatr Dramatyczny jako starszego, eleganckiego mężczyznę, z cylindrem i laseczką, który jest mądry, doświadczony i może być autorytetem. Na przyjęciu zorganizowanym przez Teatr Dramatyczny zapro- szono inne teatry, które mogłyby „uczyć się” klasy i dobrych manier od Teatru Dramatycznego. Ten wizerunek uzyskany w czasie fokusów jest spójny z wynikami uzyskanymi metodą badan ilościowych: Teatr Dramatyczny jest miejscem związanym z elegancją, tradycją, do którego przychodzą ludzie kulturalni. 114
  • 115. Wykres 30. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Z badań CATI przeprowadzonych wśród mieszkańców Białegostoku wyłania się znacznie gorszy obraz Teatru Dramatycznego i nie tak wyrazisty i spójny, jak w przypadku użytkowników teatru (dość często respondenci odpowiadali wymijająco tzn. „nie wiem” lub „ani się zgadzam ani nie zgadzam”). Najwięcej pozytywnych opinii wiązało się ze stwierdzeniem „Teatr, któremu można zaufać”, co może wydawać się niespójne z następnymi negatywnymi ocenami teatru Dramatycznego. To zaufanie wyni- ka raczej z braku alternatywy z perspektywy respondentów w wojewódzkim pejzażu kulturalnym, niż z wysokiego poziomu przedstawień w teatrze. Jest również być może powiązane z postrzeganiem tej teatru jako instytucji miejskiej, od lat funkcjonującej w Białymstoku – dające więc przez to „trwanie w czasie” poczucie ciągłości, kontynuowania tradycji. Teza ta potwierdza się w wywiadach FGI, gdzie nawet najwięksi krytycy Teatru Dramatycznego doceniali jego wkład w historię miasta i dawali mu na tej podstawie duży kredyt zaufania, zakładając, że teatr ten ma duży, niewykorzystywany potencjał. W trakcie wywiadów zbiorowych zarówno grupy, których członkowie nie chodzili do Teatru Dramatyc- znego, jak i widzowie tego teatru w podobny sposób (choć ze znaczącym różnicą co do kierunku emocji) konstruowali obraz Teatru jako osoby (personifikacja): w każdej grupie Teatr Dramatyczny był person- ifikowany jako starszy mężczyzna, w eleganckim, choć już trochę zużytym fraku, z laseczką. Ta nobliwość wizerunku miała jednak różne konotacje: od mądrego nauczyciela do pejoratywnie ocenianego mieszc- zanina, jakby wyjętego żywcem ze znanego wiersza Julian Tuwima „Straszni mieszczanie”. 115
  • 116. Wykres 31. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach mieszkańców województwa podlaskiego Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Generalnie jednak, teatr nie jest postrzegany pozytywnie, niewielu respondentów wyraża o nim pozytywne opinie. Większość respondentów, którzy mieli jakieś wyobrażenie Teatru Dramatycznego nie postrzegali go jako wiodącej instytucji kultury w regionie. Tradycyjność jako element wizerunku teatru ma tutaj również swoje negatywne konotacje: teatr jest bowiem postrzegany jako mało aktywny, statyczny, który nie zmienia się i nie wychodzi z nową ofertą do mieszkańców województwa. Wynika to z negatywnej oceny zarówno bogactwa repertuarowego, jaki i z jakości przedstawień. Niewiele ponad 10% respondentów z woj. podlaskiego zgodziło się ze stwierdzeniami, że teatr ten proponuje wiele now- ych spektakli czy oferuje duży wybór wydarzeń kulturalnych. Tylko 6% uznało, że teatr ten znany jest z wysokiej jakości przedstawień. Widoczne jest również postrzeganie teatru przez jego brak aktywności polegającej na wspieraniu inicjatyw społecznych i kulturalnych w mieście. Wizerunek teatru jest jed- nak zróżnicowany, jeśli weźmiemy pod uwagę takie cechy respondentów: jak miejsce zamieszkania czy wiek. 116
  • 117. Tabela 72. Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa podlaskiego (wartości średnie) Wiek Miejsce zamieszkania 15-29 30-44 45-59 60-74 Białystok Region Śred N Śred N Śred N Śred N Śred N Śred N W2_1. WIZERUNEK: Teatr, o którym mam dobre zdanie Średnia 1,54 110 1,66 112 1,59 109 1,44 63 1,57 314 1,58 80 W2_2. WIZERUNEK: Teatr, któremu mogę zaufać Średnia 4,10 108 3,94 109 4,25 102 4,22 58 4,11 299 4,12 78 W2_3. WIZERUNEK: Teatr, dzięki któremu codzienne życie zmienia się na lepsze Średnia 2,41 105 2,35 105 2,36 98 2,05 56 2,35 287 2,23 77 W2_4. WIZERUNEK: Teatr, który zawsze jako pierwszy wychodzi z nowymi pomysłami Średnia 2,72 98 2,76 101 2,36 95 2,13 53 2,60 272 2,33 75 W2_5. WIZERUNEK: Teatr znany z wysokiej jakości przedstawień Średnia 1,97 109 1,95 109 2,02 107 1,81 59 1,95 304 1,96 80 W2_6. WIZERUNEK: Wspiera ważne i potrzebne akcje dla społeczności lokalnej Średnia 2,19 88 2,24 90 2,13 85 2,09 54 2,19 245 2,13 72 W2_7. WIZERUNEK: Teatr, dzięki któremu częściej korzystam z kultury Średnia 2,71 112 2,58 113 2,54 107 2,55 65 2,54 316 2,85 81 W2_8. WIZERUNEK: Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, nie tylko spektakle Średnia 2,69 95 2,58 100 2,42 88 2,33 52 2,63 263 2,15 72 W2_9. WIZERUNEK: Teatr, który nie zmienia się zbytnio Średnia 2,56 95 2,47 104 2,54 93 2,43 51 2,55 271 2,36 72 W2_10. WIZERUNEK: Teatr, który uwielbiam Średnia 3,05 108 3,01 109 2,88 105 2,66 61 2,95 307 2,84 76 W2_11. WIZERUNEK: Teatr najlepszy w regionie Średnia 2,46 97 2,22 103 1,92 106 1,60 58 2,11 287 2,05 77 W2_12. WIZERUNEK: To lider wśród instytucji kulturalnych w Białymstoku Średnia 2,51 103 2,65 106 2,43 106 2,15 60 2,53 296 2,24 79 W2_13. WIZERUNEK: Teatr na który jestem skazany(a) z braku alternatywy w mieście Średnia 3,47 111 2,92 108 2,92 109 3,03 63 3,14 311 2,93 80 W2_15. WIZERUNEK: Uczęszcza do niego wiele osób, które znam Źródło: Badania własne, CATI, N=550 Średnia 2,91 109 2,76 105 2,72 111 2,11 61 2,65 308 2,85 78 Zdecydowanie lepszy obraz Teatru Dramatycznego mają mieszkańcy Białegostoku. To oni częściej zgadzali się ze pozytywnymi stwierdzeniami na temat teatru: „teatr, o którym mam dobre zdanie”, „Te- atr, który jako pierwszy wychodzi z nowymi pomysłami”, „który ma bogatą ofertę kulturalną, nie ty- lko spektakle”. Dwukrotnie częściej określali Teatr Dramatyczny jako wiodącą instytucję kulturalną w regionie oraz jako „teatr, w którym wypada bywać”. Z pewnością w ocenach tych ponownie uwidac- 117
  • 118. znia się różnica w uczestnictwie w kulturze za pośrednictwem instytucji kultury osób mieszkających w Białymstoku i mieszkańców regionu. Być może różnice te wynikają nie tylko z braku wiedzy na te- mat działalności teatru wśród mieszkańców regionu (i rzadszego korzystania z oferty teatru), ale jest również pochodną nieefektywnie prowadzonej komunikacji z regionalnym otoczeniem teatru (public relations). Ciekawie rozkładają się odpowiedzi określające wizerunek teatru w kategoriach wiekowych. Ogólnie można stwierdzić zależność: im starszy respondent, tym gorzej ocenia teatr i mniej identyfikuje się z jego działalnością. Okazuje się, ze najlepsze zdanie na temat Teatru mają najmłodsi respondenci (15-29 lat). Choć widać, że z jednej strony częściej niż inni respondenci postrzegają Teatr Dramatyczny pozytywnie, ale z drugiej strony mają częściej potrzebę zmiany działania teatru. Najmłodsi respondenci częściej niż inni zgadzali się ze stwierdzeniami, które wiążą się z pozytywną ocenę działalności Teatru (wychodzenie z nowymi pomysłami, bogata oferta kulturalna). Częściej niż inni określali również teatr jako miejsce, dzięki któremu częściej korzystają z kultury, ale w kontekście braku innych wydarzeń kul- turalnych w mieście. 8.2.3. Korzyści przypisywane marce Teatru Dramatycznego Widzowie Teatru Dramatycznego postrzegają go jako teatr swój, własny – widać w odpowiedzi- ach (było to również widoczne w przeprowadzanych wywiadach zbiorowych (FGI), że widzowie silnie identyfikują się z teatrem, są z nim emocjonalnie związani. Postrzegają go przede wszystkim jako ważną i prestiżową wśród innych instytucji kulturalnych, charakteryzującą się wysoką jakością przedstawień, nie zmieniającą się zbyt często – ale nie jest to oceniane negatywnie – stanowi raczej źródło poczucia bezpieczeństwa i daje stały punkt odniesienia poprzez proces identyfikacji w określaniu siebie jako „człowieka kulturalnego”. Co więcej, tworzy grupę odniesienia „my widzowie Teatru Dramatycznego” – ludzie, którzy potrafią korzystać z kultury, są do tego przygotowani – mają kompetencje. Widzowie Teatru Dramatycznego mają poczucie funkcjonowania w grupie koneserów kultury, ludzi, którzy ak- tywnie spędzają czas wolny, wybierając – w sposób przemyślany – formę uczestniczenia w kulturze. Warto podkreślić, że sformułowanie w ankiecie „Teatr, na który jestem skazany z braku alternatywy w mieście” najrzadziej był wskazywany w ankietach realizowanych wśród widzów teatru. Z pewnością można uznać, że uczestnictwo jako widz w przedstawieniach teatralnych wpływa pozytywnie na ich samoocenę i daje poczucie uczestniczenia w czymś ważnym i cennym. Jest to bardzo widoczne również w wykresie pokazującym wizerunek teatru w wypowiedziach jego widzów (Wykres 32), gdzie dominują w wybranych odpowiedziach stwierdzenia potwierdzające silna identyfikację z Teatrem Dramatycznym wśród widzów: „to instytucja dla mnie” 79%, „odpowiada moim potrzebom” 70%. W badaniach jakościowych bardzo wyraźnie było widać, że chodzenie do teatru dla grupy widzów Teatru Dramatycznego jest wyznacznikiem „człowieka kulturalnego”, wiąże się z posiadaniem kompe- tencji kulturowych, dobrego gustu. Uczestnictwo w życiu teatralnym ma wyraźny charakter stratyfika- cyjny, co najwyraźniej zostało wyrażone w stwierdzeniu „Teatr nie jest dla każdego!”. 118
  • 119. Wykres 32. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczac odbiorców . oczach Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.2.4. Weryfikacja lojalności, zaangażowania i przywiązania użytkowników Teatru Dramatycz- nego Analizując typ widza, w kontekście publiczności Teatru Dramatycznego wyraźnie widać, że jest to widz niezwykle przywiązany do teatru, traktujący Teatr Dramatyczny w kategorii sztandarowej in- stytucji kulturalnej w Białymstoku. Poprzednie analizy wskazują, że podmiot ten ma charakter identyfi- kacyjny, wzorcotwórczy– uczestnictwo to silnie wiąże się z określaniem siebie w kategoriach „człowieka kulturalnego” czyli tego, który uczestniczy w kulturze elitarnej, postrzeganej przez wielu jako tzw. „kultura wysoka”. Są to widzowie, którzy wysoko oceniają teatr niemal we wszystkich aspektach jego działania. Wyniki badań udowadniają również, że jest to publiczność bardzo lojalna, przywiązana do marki Teatru Dramatycznego. Zdecydowana większość odpowiedziała na nasze – nieco prowokacyjne – pyt- anie, że zniknięcie Teatru Dramatycznego z krajobrazu kulturowego miasta byłoby wielką stratą. Nie ma tutaj miejsca nawet na obojętność – jest widoczny wysoki poziom zaangażowania emocjonalnego. Ta opinia jest niezależna od płci, wieku respondenta czy częstotliwości korzystania z oferty teatru. 119
  • 120. Wykres 33. Odpowiedzi na pytanie: Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny : poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Wykres 34. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku nstytucje, Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Ważną kwestią jest również, która z instytucji kultury w sytuacji braku Teatru Dramatyczne- go mogłaby by go zastąpić. Odpowiedzi respondentów są spójne z wizerunkiem dwóch najbardziej znaczących instytucji kultury Białymstoku dla widzów teatru Dramatycznego. To Opera i Białostocki Teatr Lalek są postrzegane jako te, które mogłyby stać się alternatywą dla zaspokajania potrzeb kul- turalnych respondentów. Pojawia się tutaj również kategoria teatrów z innego miasta (w domyśle z Warszawy), które są ważnym punktem odniesienia dla części widzów Teatru Dramatycznego. Ciekawie wygląda rozkład odpowiedzi w powiązaniu z wiekiem respondentów. Najmłodsi (15-29 lat) o wiele częściej niż pozostali badani wybierali nowy, w dużej mierze offowy Teatr TrzyRzecze, który w niewiel- kim stopniu pojawiał się do tej pory w badaniach. Można więc stwierdzić, że ta grupa jest najbardziej otwarta na nowe konwencje teatralne i poszukująca innego typu doświadczeń kontakcie z teatrem niż postali, bardziej tradycyjni widzowie. Niemal połowa najstarszych respondentów częściej wybrała zaś Operę i Filharmonię Podlaską (46,4%). Najrzadziej zaś tę instytucje wybierali respondenci w wieku 30- 44 lat. Przy odpowiedziach i na to pytanie ponownie potwierdza się wysoki poziom lojalności wobec Teatru Dramatycznego (36% nie wskazało żadnej instytucji, która mogłaby zastąpić Teatr Dramatyczny. 120
  • 121. Tabela 73. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % tematyką 169 76,8 203 73,8 288 75,6 85 73,3 129 80,1 132 75,0 93 70,5 18 64,3 rodzajem spektaklu 125 56,8 175 63,6 232 60,9 69 59,5 100 62,1 112 63,6 71 53,8 17 60,7 obsadą 123 55,9 174 63,3 236 61,9 61 52,6 83 51,6- 102 58,0 90 68,2+ 22 78,6+ ceną biletu 127 57,7 141 51,3 221 58,0+ 50 43,1- 102 63,4+ 97 55,1 58 43,9- 14 50,0 opinią znajomych 87 39,5 127 46,2 162 42,5 53 45,7 80 76 43,2 51 38,6 8 28,6 opisem w 49,7+ 84 38,2 121 44,0 162 42,5 44 37,9 70 43,5 76 43,2 48 36,4 12 42,9 repertuarze recenzją w mediach 63 28,6 78 28,4 111 29,1 32 27,6 44 27,3 51 29,0 40 30,3 7 25,0 autorem 56 25,5 84 30,5 100 26,2 40 34,5 30 48 27,3 48 14 godziną, w której 18,6- 36,4+ 50,0+ 66 46 90 23,6 24 20,7 51 39 22,2 21 3 odbywa się spektakl 30,0+ 16,7- 31,7+ 15,9- 10,7- reżyserem 42 19,1 63 22,9 78 20,5 27 23,3 28 17,4 37 21,0 31 23,5 8 28,6 czy mam z kim pójść 48 21,8+ 29 10,5- 62 16,3 16 13,8 36 22,4+ 27 15,3 12 9,1- 3 10,7 reklamą 18 8,2 13 4,7 19 5,0 12 10,3 13 8,1 11 6,3 3 2,3- 4 14,3 innym kryterium 1 0,5 2 0,7 2 0,5 1 0,9 1 0,6 1 0,6 1 0,8 - - Razem 220 100 275 100 381 100 116 100 161 100 176 100 132 100 28 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 8.3. Charakterystyka użytkowników Teatru Dramatycznego 8.3.1. Rekonstrukcja rytuału „wyjścia do teatru” W badaniach jakościowych udało nam się odtworzyć sytuację „wyjścia do teatru” czyli zrekonstruować praktyki społeczne związane z korzystaniem z oferty teatru. Okazało się, że we wszyst- kich grupach jest to swoisty rytuał społeczny, odtwarzany przez widzów lub antycypowany przez os- oby, które do teatru nie chodzą. Punktem odniesienia i porównania dla wyjścia do teatru była wizycie w kinie, która mogła być nieprzewidziana, spontaniczna i nie wiązała się z wcześniejszym przygotow- aniem. Wizyta w teatrze okazała się być wieloetapowym procesem, na który składał się: • etap przygotowawczy: przejrzenie repertuaru, szukania informacji o przedstawieniu, aranżowania wyjścia grupowego tj. wyjścia do teatru ze znajomymi lub bliskimi (do teatru raczej nie chodzi się sam- emu), kupienie wcześniej biletu; • wyjście do teatru: towarzyszy temu przede wszystkim przygotowanie specyficznego stroju (eleganckiego, niecodziennego), zarezerwowanie sobie całego wieczoru; • po spektaklu: wiele osób zwracało uwagę na to, że często wyjście do teatru jest początkiem „wyjścia z domu” i spędzenia go w gronie znajomych po spektaklu np. w restauracji, kawiarni. Ta rytualność działań jest spójna z obrazem teatru jako przestrzeni sakralnej, niecodzien- nej, gdzie człowiek obcuje z Kulturą (w tle jest tutaj wciąż widoczny podział na „kulturę wysoką” i „masową”). Znamiennym jest fakt, że w czasie wywiadów zbiorowych tylko raz w odpowiedziach na sposoby spędzania czasu wolnego pojawiał się teatr. Jest to bowiem sfera, która nie wiązała się z konsumpcją, masowymi imprezami kulturalnymi, czy mówiąc najogólniej z rozrywką. To postrzeganie teatru jako przestrzeni odmiennej, o charakterze sakralnym niekiedy budować może dystans i poczucie braku odpowiednich kompetencji (było to bardzo wyraźne w grupach FGI, które nie chodziły do te- 121
  • 122. atru). Nieuczestniczenie w spektaklach teatralnych może być więc wynikiem niskiego poziomu edu- kacji artystycznej w Polsce, braku transmisji wzorców zachowania, umiejętności odbioru czy po prostu pielęgnowania pewnego typu wrażliwości na przekaz kulturowy, którym posługują się różne konwencje teatralne. 8.3.2. Główne czynniki decydujące o wyborze spektaklu W badaniach ilościowych zapytaliśmy również widzów Teatru Dramatycznego czym sugerują się w wyborze spektaklu. Zdecydowana większość w odpowiedziach zwróciła uwagę na cechy meryto- ryczne, związane z treścią spektaklu takie jak tematyka, rodzaj spektaklu czy obsadą. Zwracali również większą uwagę na nieformalne obieg informacji o spektaklu, bo niemal połowa z widzów wskazało opinię znajomych jako czynnik wpływający na decyzję, a reklama czy informacja w mediach nie były tak często wskazywane. Zwraca uwagę również kategoria „opis w repertuarze” – o szukaniu tego typu informacji często badani mówili również w trakcie badań jakościowych (FGI). Wynika to z potrzeby przemyślanych decyzji dopasowania repertuaru do własnych zainteresowań. Poza tym, jest to konsekwencja myślenia o wyjściu do teatru jako czegoś odmiennego, do czego należy się odpowiednio przygotować. Odpowiedzi na pytanie o czynniki wpływające na wybór spektaklu są zróżnicowane w zależności od wieku respondentów. Widoczny jest odmienny proces podejmowania decyzji zwłaszcza w najmłodszej grupie widzów (15-29 lat). W tej kategorii częściej niż u starszych respondentów pojawiają się czynniki o charakterze pragmatycznym i sytuacyjnym, takie jak cena biletu czy godzina przedstawie- nia. Widoczny jest również silniejszy wymiar społeczny w uczestniczeniu w przedstawieniach: częściej niż inni młodzi widzowie sugerują się opiniami znajomych w wyborze repertuaru i uzależniają swój wybór od znalezienia odpowiedniego towarzystwa do spędzania czasu w teatrze. Dla starszych widzów ważniejsze w tym kontekście są informacje na temat autora sztuki czy obsady aktorskiej. Wykres 35. Instytucje, które mogłyby zastąpić TeatrDramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Męż9zyzna 5c 60-71 -29 45 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % Żadna, jest on 78 35,9 99 36,4 133 35,3 45 39,5 52 32,7 70 40,2 44 33,8 11 39,3 niezastąpiony Białostocki Teatr 42 19,4 66 24,3 83 22,0 26 22,8 42 26,4 35 20,1 26 20,0 6 21,4 Lalek Teatr TrzyRzecze 10 4,6 22 8,1 26 6,9 6 5,3 18 11,3+ 7 4,0 7 5,4 - -- Teatr Arkadia 3 1,4 4 1,5 6 1,6+ - -- 2 1,3 1 0,6 3 2,3 1 3,6 Teatr Wierszalin 33 15,2 37 13,6 53 14,1 17 14,9 27 17,0 16 21 16,2 6 21,4 Opera i 9,2- Filharmonia 43 19,8 72 26,5 86 22,8 30 26,3 36 22,6 32 35 26,9 13 Podlaska 18,4- 46,4+ Teatr z innego 37 17,1 61 22,4 80 21,2 18 15,8 28 17,6 32 18,4 28 21,5 10 35,7 miasta Inna instytucja 47 21,7+ 37 13,6- 68 18,0 16 14,0 21 13,2 38 21,8+ 23 17,7 2 7,1- Razem 217 100 272 100 377 0 1 30 100 100 14 28 0 10 1009 15 100 174 10 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 122
  • 123. Tabela 73. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % tematyką 169 76,8 203 73,8 288 75,6 85 73,3 129 80,1 132 75,0 93 70,5 18 64,3 rodzajem spektaklu 125 56,8 175 63,6 232 60,9 69 59,5 100 62,1 112 63,6 71 53,8 17 60,7 obsadą 123 55,9 174 63,3 236 61,9 61 52,6 83 51,6- 102 58,0 90 68,2+ 22 78,6+ ceną biletu 127 57,7 141 51,3 221 58,0+ 50 43,1- 102 63,4+ 97 55,1 58 43,9- 14 50,0 opinią znajomych 87 39,5 127 46,2 162 42,5 53 45,7 80 76 43,2 51 38,6 8 28,6 opisem w 49,7+ 84 38,2 121 44,0 162 42,5 44 37,9 70 43,5 76 43,2 48 36,4 12 42,9 repertuarze recenzją w mediach 63 28,6 78 28,4 111 29,1 32 27,6 44 27,3 51 29,0 40 30,3 7 25,0 autorem 56 25,5 84 30,5 100 26,2 40 34,5 30 48 27,3 48 14 godziną, w której 18,6- 36,4+ 50,0+ 66 46 90 23,6 24 20,7 51 39 22,2 21 3 odbywa się spektakl 30,0+ 16,7- 31,7+ 15,9- 10,7- reżyserem 42 19,1 63 22,9 78 20,5 27 23,3 28 17,4 37 21,0 31 23,5 8 28,6 czy mam z kim pójść 48 21,8+ 29 10,5- 62 16,3 16 13,8 36 22,4+ 27 15,3 12 9,1- 3 10,7 reklamą 18 8,2 13 4,7 19 5,0 12 10,3 13 8,1 11 6,3 3 2,3- 4 14,3 innym kryterium 1 0,5 2 0,7 2 0,5 1 0,9 1 0,6 1 0,6 1 0,8 - - Razem 220 100 275 100 381 100 116 100 161 100 176 100 132 100 28 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 8.3.3. Wizerunek użytkownika Teatru Dramatycznego Z analizy uzyskanych odpowiedzi widzów Teatru Dramatycznego wyłania się obraz konsumenta - osoby uczestniczącej w tradycyjnie rozumianej „kulturze wyższej” w znacznie większym stopniu niż przeciętny mieszkaniec województwa czy nawet Białegostoku. Można uznać, że widz Teatru Dramatyc- znego jest tym, który częściej uczestniczy w wydarzeniach związanych z tzw. „kulturą wyższą”, ale również częściej niż przeciętnie korzysta z kultury w sposób zindywidualizowany (np. czytanie książek czy umieszczanie autorskich treści w Internecie). 123
  • 124. Wykres 37. Czynności wykonywane w ciągu ostatnich 12 miesięcy . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Interesujące w tym kontekście jest sprawdzenie z jakich innych instytucji kultury w Białymstoku lub poza miastem najczęściej korzystają widzowie Teatru Dramatycznego. Najrzadziej odwiedzają oni muzea i galerie: w tego typu instytucjach większość z nich w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie pojawiła się wcale lub tylko raz68. Z największą częstotliwością (raz na kilka miesięcy) odwiedzają Teatr Lalek w Białymstoku oraz inny teatry poza Białymstokiem (w tym ostatnim przypadku ponad 30% widzów Teatru Dramatycznego można nazwać stałymi widzami pozabiałostockich teatrów). Na trzecim miejscu pojawia się Opera i Filharmonia Podlaska. W większości wypadków wid- zowie korzystają z innych instytucji jako okazjonalni użytkownicy. Teatr Dramatyczny jest dla nich najważniejszą instytucją kulturalną w województwie, z którym mogą konkurować Białostocki Teatr 68 Tutaj potwierdza się teza o segmentacji widzów korzystających z różnych instytucji kultury. 124
  • 125. Lalek i inne (zapewne warszawskie) teatry oraz nowo powstała Opera i Filharmonia Podlaska. Jak widać są oni dość mocno skupieni w swoich wyborach na wydarzeniach teatralnych. Wykres 38. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Widzowie Teatru Dramatycznego, uczestnicząc w różnych wydarzeniach kulturalnych zwracają szczególną uwagę na cenę biletu (wato przypomnieć, że na cenę biletów w kontekście wyboru spektak- lu w Teatrze Dramatycznym zwraca uwagę 54% respondentów). Jest to ważne zwłaszcza dla okazjonal- nych widzów, kobiet i najmłodszych respondentów. Ci ostatni istotnie częściej niż pozostali uzależniają swoje uczestnictwo od ilości czasu wolnego i dostępu do informacji. Stali bywalcy Teatru Dramatyczne- go swój udział w wydarzeniach kulturalnych uzależniają od zainteresowań – wydaje się, że są to osoby, które wiedzą czego szukają w ofercie kulturalnej i rzadziej uczestniczą w spektaklach, koncertach itp. przypadkowo. 125
  • 126. Wykres 39. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Tabela 74. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne Użytkownicy Płeć Wiek Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 15-29 30-44 44 45-59 60-74 N % N % N % N % N % N % N % N % Cena biletu/Sytuacja 119 144 219 44 90 100 71,9 61 12 finansowa 73,0+ 63,2- 69,7+ 57,1- 79,6+ 53,5- 48,0- Ilość czasu wolnego 107 65,6 150 65,8 204 65,0 53 68,8 93 83 59,7 68 59,6 13 52,0 Zainteresowania 81 141 180 57,3 42 54,5 69 61,1 74 53,2 62 54,4 17 68,0 82,3+ Dostęp do informacji o 49,7- 61,8+ 74 45,4 98 43,0 130 42 60 61 43,9 42 36,8 9 36,0 wydarzeniach kulturalnych Odległość wydarzenia od 41,4- 54,5+ 53,1+ mojego miejsca 63 63 101 32,2 25 32,5 30 26,5 52 37,4 37 32,5 7 28,0 zamieszkania 38,7+ 27,6- Zachęta znajomych 53 32,5 61 26,8 92 29,3 22 28,6 41 36,3 37 26,6 32 28,1 4 16,0 Reklama wydarzenia 26 16,0 38 16,7 52 16,6 12 15,6 25 22,1 20 14,4 16 14,0 3 12,0 Możliwość zabrania dzieci 22 13,5 23 10,1 37 11,8 8 10,4 1 0,9- 32 23,0+ 10 8,8 2 8,0 Razem 163 100 228 100 314 100 77 100 113 100 139 100 114 100 25 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , 8.4. Ewaluacja oferty Teatru Dramatycznego. Pomiar satysfakcji użytkowników 8.4.1. Ocena działalności Teatru Dramatycznego Analizując ocenę działalności Teatru Dramatycznego, podeszliśmy do tej oceny w sposób kom- pleksowy. Widzowie oceniali nie tylko poszczególne przedstawienia teatralne, ale również takie ele- menty jak infrastruktura, ceny biletów czy obsługa. Biorąc pod uwagę wyniki badań, można stwierdzić, że najlepiej oceniane elementy funkcjonowania teatru są związane z zatrudnionymi tam pracownikami, zarówno aktorami, jak i pracownikami administracyjnymi. Kolejnym dobrze ocenianym aspektem funk- cjonowania teatru jest dostęp do informacji i atrakcyjność spektakli. 126
  • 127. Wykres 40. Ocena działalności Teatru Dramatycznego . Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Najsłabsze werdykty odnoszą się infrastruktury, czyli zarówno wyglądu i funkcjonalności budynku teatru, jak również jego wyposażenia. Ta negatywna opinia i ocena potwierdza się bardzo wyraźnie również w wywiadach zbiorowych (FGI), w których we wszystkich grupach pojawiała się bardzo negatywna ocena samego budynku teatru. Najczęściej używano takich określeń jak: „brzydki budynek”, wyglądający na brudny, „nieprzyciągający uwagi”, „niezachęcający do wejścia”. Co ciekawe, badani zwracali często uwagę na atrakcyjne otoczenie budynku tj. park, plac z fontanną czy Pałac Bran- ickich. Otoczenie to z jednej strony było kontrastowe do samego budynku teatru, ale z drugiej strony było postrzegane jako niewykorzystany potencjał, jako miejsce, w którym teatr może być bardziej wi- doczny, „wychodząc” niejako z murów samego budynku. Kolejne elementy relatywnie gorszej oceny Teatru Dramatycznego odnoszą się do różnorodności oferty spektakli oraz cen biletów ze spektakli gościnnych. Te aspekty funkcjonowania teatru również były oceniane mniej przychylnie w trakcie badań jakościowych. Zwłaszcza dotyczy to ilości premier w sezonie artystycznym. Widać wyraźne oczekiwanie wśród widzów teatru, że repertuar będzie częściej wzbogacany o nowe przedstawienia, a ceny biletów na przedstawienia impresaryjne będą niższe. Uz- nanie cen biletów za zbyt wysokie (również na spektakle własne) częściej pojawia się w odpowiedzi- ach u widzów okazjonalnych (30% odpowiedzi), którzy charakteryzują sytuację swojego gospodarstwa domowego jako słabą lub przeciętną. Zapytani widzowie o ocenę adekwatności ceny biletu do jakości spektakli w zdecydowanej większości uważali, że nie jest to cena wygórowana, zwłaszcza dla widzów, 127
  • 128. którzy często chodząc do teatru (stali użytkownicy – co najmniej raz na pół roku). Przeciętnie widz Te- atru Dramatycznego jest skłonny wydać na bilet ponad 37 zł. W kontekście deklarowanych wydatków na kulturę, nie jest to wcale tak mała kwota. Wykres 40. Średnie miesięczne wydatki związane z kulturą w gospodarstwie domowym Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Jeśli popatrzymy na zróżnicowanie oceny funkcjonowania teatru ze względu na typ widza (oka- zjonalny, stały), to widać, że użytkownicy stali są bardzo wymagający przede wszystkim pod względem merytorycznym, tj. przy ocenie repertuaru czy gry aktorskiej, choć różnice nie są w tym przypadku istotne statystycznie. Wiąże się to z pewnością z faktem, ze są to osoby, które świadomie dokonują wyboru przedstawień, mają większą wiedzę na temat życia teatralnego w Polsce, są to osoby aktywnie- jsze pod względem uczestniczenia w życiu kulturalnym, co widać wyraźnie w naszych badaniach. Sta- li użytkownicy są mniej zadowoleni z ceny biletów podczas spektakli gościnnych. Jest to zrozumiałe, ponieważ spektakle gościnne, często posiadające gwiazdorską obsadę są zazwyczaj dużo droższe. Chcąc uczestniczyć w nich regularnie, stali użytkownicy ponoszą większe koszty partycypacji, przez co spada ich akceptacja odnośnie cen biletów. Ponadto badani regularnie uczęszczający do teatru gorzej niż oka- zjonalni bywalcy oceniają jakość bufetu. 128
  • 129. Wykres 41. Ocena działalności Teatru Dramatycznego w podziale na grupy użytkowników Dramatycznego Źródło: Badania własne, CATI, N=494 – tylko osoby znające instytucję Teatru Dramatycznego 494 8.4.2. Preferencje dotyczące rodzaju spektakli oraz ocena dotychczasowego repertuaru Wspomniane było już wcześniej, że większość widzów Teatru Dramatycznego jest zaintereso- wana zwiększeniem różnorodności oferty spektakli i zwiększeniem ilości premier. Zapytaliśmy więc widzów Teatru Dramatycznego jakiego rodzaju spektakle preferują. Na wykresie 42 widać, że widownia Teatru Dramatycznego jest dość zróżnicowana pod kątem preferencji typów spektakli: z jednej strony najwięcej respondentów opowiedziało się za komediową formułą, ale z drugiej strony niemal połowa z nich jest zainteresowana dramatem (współczesnym i klasycznym). Co ciekawe, niewielu widzów jest zainteresowanych spektaklami ze sceny impresaryjnej, co być może jest związane z ich negatywną oceną powiązaną z ceną biletów, jak również ze stosunkową małą odległością do teatrów warszawskich, które są ważnym punktem odniesienia, również dla widzów Teatru Dramatycznego (ok. 70% stałych widzów Teatru Dramatycznego odwiedza teatry w innym mieście); również w trakcie wywiadów FGI było widoczne, że ocena teatru w Białymstoku była kon- struowana poprzez porównanie do teatrów warszawskich. Widoczna jest postawa dystansu do spektakli awangardowych. Jest to wątek, który bardzo wyraźnie pojawił się również w badaniach jakościowych, zwłaszcza wśród osób, którzy do teatru często nie chodzą. Przełamywanie tradycyjnej, konwencjonalnej formy widowiska teatralnego sprawia, że te- atr staje się źródłem podwójnego zagrożenia lękowego: już nie tylko partycypacja w „kulturze wyższej” 129
  • 130. („chodzenie do teatru”) stwarza problem, ale sama ta „wyższa kultura” staje się zagrażająca, nieprze- widywalna. Wykres 42. Najchętniej oglądane rodzaje spektakli Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , W badaniach oferty Teatru zwróciliśmy uwagę również na ocenę poszczególnych spektakli. Generalnie niemal wszystkie spektakle zostały ocenione pozytywnie. Najwięcej negatywnych ocen otrzymał spektakl „Czarnobylska modlitwa”, która jest przedstawieniem nowym i w dużym stopniu przełamującym dotychczasową estetykę czy konwencję teatralną, do której stali widzowie Teatru Dramatycznego są przyzwyczajeni. Potwierdza to w pewnym stopniu naszą tezę, że widzowie Teatru Dramatycznego charakteryzują się dość tradycyjnym podejściem do roli teatru i typu preferowanych spektakli. 130
  • 131. Wykres 43. Ocena repertuaru Teatru Dramatycznego Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500, ! – uwaga niskie liczebności 8.4.3. Analiza źródeł informacji o wydarzeniach kulturalnych, w tym spektaklach Teatru Dramatycznego Źródła informacji na temat wydarzeń kulturalnych są bardzo zróżnicowane: najwięcej respond- entów wskazywało Internet, ale nie były to portale społecznościowe (one – jeżeli się w ogóle pojawiały - były wskazywane przez najmłodszych respondentów). Poszukiwanie informacji w świecie wirtual- nym jest wciąż praktyką ludzi młodych i w średnim wieku - dominuje wśród osób w wieku od 15-44 lat. Mieszkańcy Białegostoku częściej wykorzystywali Internet do poszukiwania informacji niż osoby z regionu. Ci ostatni relatywnie częściej korzystają z prasy lokalnej i ogłoszeń, afiszów czy bilboardów. Co ciekawe, kobiety okazują się być bardziej aktywne w sieciach społecznych – znajomi i rodzina były częściej wskazywane jako źródła informacji. Korzystanie z telewizji jest również silnie związane z wiek- iem: im starszy respondent tym częściej wskazywał telewizję jako kanał pozyskania informacji. 131
  • 132. Wykres 44. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych . 0 10 20 30 40 50 60 70 Z Internetu 58,5 Z prasy lokalnej 35,4 Od znajomych 26,8 Z afisza, plakatu, bilboardów na ulicy 24,6 Z Gazet 23,7 Z Telewizji 22,8 Z Radia 13,1 Od rodziny 4,7 Na uczelni miejsce pracy 2,6 Z portali społecznościowych (np. Facebook, NK) 2,3 Z Informatora Kulturalnego 2,1 Źródło: Badania własne, CATI, N=426, tylko osoby które wskazały, iż znają ofertę kuluralną przeciętnie, dobrze lub b. 426, t dobrze. Wykres 45. Odpowiedzi na pytanie: Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat przedstawień? : Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Bardzo symptomatyczną strukturę odpowiedzi uzyskaliśmy na pytanie dotyczące źródeł infor- macji o spektaklach w Teatrze Dramatycznym. Niemal wszyscy respondenci (i to niezależnie od wieku) wskazali Internet. Choć w ogólnym podsumowaniu odpowiedzi portale społecznościowe uplasowały się na dość niskim miejscu w hierarchii źródeł informacji, to należy podkreślić, że widać wyraźnie, że jest to użyteczna przestrzeń komunikacji z widzem najmłodszym, gdyż właśnie respondenci w wieku od 15 do 29 lat najczęściej wskazywali portale społecznościowe. Drugim sposobem uzyskania informacji o spektaklach są własne, nieformalne sieci społeczne (wskazane przez 64% badanych ). Jest to zbieżne z uzyskanym obrazem „wyjścia do teatru”, które wiąże się przede wszystkim ze znalezieniem towarzyst- 132
  • 133. wa, grona znajomych, z którymi spędza się cały wieczór. Tradycyjne media są wskazywane już rzadziej, z przewagą radia i prasy lokalnej (ta ostatnia częściej wskazywana przez najstarszych widzów). Użytkownicy Płeć Wiek Tabela 76. Źródła informacji o przedstawieniach – w rozbiciu na zmienne demograficzne Okazjonalni Stali Kobieta Mężc5 yzna z9 6 57 9 10--24 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % Z Internetu 150 223 299 94,3 74 94,9 108 94,7 135 95,7 105 91,3 25 Od znajomych 109 66,5 144 62,3 213 40 88 96 68,1 60 9 91,5- 96,5+ 100,0+ Z afisza, plakatu, 67,2+ 51,3- 77,2+ 52,2- 36,0- 95 57,9 147 63,6 197 62,1 45 57,7 86 84 59,6 60 12 48,0 bilboardów na ulicy 75,4+ 52,2- Z radia 66 40,2 107 46,3 135 42,6 38 48,7 63 56 39,7 42 36,5 12 48,0 Z prasy lokalnej 68 41,5 96 41,6 124 39,1 40 51,3 46 40,4 48 53 46,1 17 55,3+ Z telewizji 64 39,0 79 34,2 111 35,0 32 41,0 41 36,0 45 31,9 44 38,3 13 52,0 34,0- 68,0+ Z portali społecznościowych (np. 50 30,5 76 32,9 105 33,1 21 26,9 72 33 18 3 Facebook, NK) 63,2+ 23,4- 15,7- 12,0- Na uczelni/miejsce 50 30,5 51 22,1 87 27,4 14 17,9 48 29 20,6 23 20,0 1 pracy Z Informatora 42,1+ 4,0- 32 19,5 58 25,1 67 21,1 23 29,5 31 27,2 21 27 23,5 11 kulturalnego 14,9- 44,0+ Od rodziny 33 20,1 45 19,5 64 20,2 14 17,9 30 26,3 22 15,6 22 19,1 4 16,0 Żadne z powyższych 1 0,6 - - 1 0,3 - - - - - - 1 0,9 - - Razem 164 100 231 100 317 15 10000 7825 100 00 114 1 1 1 100 141 100 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Zarówno badania na próbie wojewódzkiej, jak i wśród widzów Teatru Dramatycznego wskazują bardzo wyraźnie wskazują na Internet jako podstawowy kanał komunikacji i przekazu informacji na temat wydarzeń kulturalnych. To właśnie tam większość respondentów szuka odpowiedzi na pytanie: jak spędzić czas wolny? Wyraźnie rysuje się również zróżnicowanie źródeł informacji w podziale tery- torialnym: reklamując poza Białymstokiem swoje wydarzenia czy samą działalność instytucje kultury powinny dodatkowo zwrócić szczególną uwagę na lokalną prasę oraz na konserwatywne formy prze- kazu takie jak plakaty czy ogłoszenia. 8.5. Poszerzenie oferty wydarzeń kulturalnych w Teatrze Dramatycznym Jak wspomniane było na początku tego rozdziału współczesny człowiek, uczestniczący w życiu kulturalnym nie jest już widzem, który jest nastawiony wyłącznie na odbiór gotowego, skończonego dzieła, przygotowanego przez „zawodowych” artystów. Człowiek kulturalny (w znaczeniu osoby uczestniczącej w życiu kulturalnym) jest coraz bardziej upodmiotowiony, nastawiony na współtworzenie, na nabywanie nowych kompetencji. Zmieniają się również oczekiwania wobec instytucji kultury: widz nie chce tylko uczestniczyć w spektaklu, ale często poszukuje przestrzeni do wspólnej dyskusji czy chciałby rozwijać swoje zainteresowania uczestnicząc również jako współautor wydarzenia kulturalne- go. Wielofunkcyjność współczesnych instytucji kultury staje się coraz bardziej widoczna: nawet trady- cyjne do niedawna instytucje jak biblioteki i muzea rozszerzają swoją działalność, stając się lokalnymi centrami kultury i edukacji kulturalnej. 133
  • 134. Wykres 46. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny mark Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 , Zapytaliśmy respondentów/widzów Teatru Dramatycznego, jakiego typu wydarzenia, działalność poza spektaklami koresponduje z ich wizerunkiem Teatru. Okazało się, że widzowie są otwarci na bardzo różnorodne pomysły rozszerzenia działalności teatru i co więcej nie postrzegają tego jako zagrożenie dla obecnego – tak dobrego wśród widzów – wizerunku tej instytucji. Najwięcej licznych wskazań wiąże się bezpośrednio z działalnością artystyczną teatru: są to spotkania z auto- rami przedstawień, warsztaty teatralne dla dorosłych, festiwale teatralne. Są to takie wydarzenia tea- tralne, które dają też możliwość podwyższenia swoich kompetencji kulturowych związanych z teatrem. W badaniach fokusowych brak takich kompetencji bardzo wyraźnie był wskazywany jako podstawowa bariera uczestnictwa w „kulturze wyższej”. Podkreślano w nich, że teatru trzeba się „nauczyć”, ponieważ wymaga on wiedzy, umiejętności zachowania i pewnej wrażliwości estetycznej. 134
  • 135. Tabela 77. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny - w rozbiciu na zmienne Użytkownicy Płeć Wiek demograficzne Okazjonalni Stali Kobieta Mężczyzna 59 615749 0- -2 30-44 45- N % N % N % N % N % N % N % N % spotkania z twórcami 132 191 262 64 106 65,8 107 61,1 92 70,8 20 71,4 przed lub po spektaklu festiwale teatralne (nie 60,3- 70,0+ 69,3+ 55,2- 126 57,5 179 65,6 235 62,2 71 61,2 106 65,8 108 61,7 77 59,2 15 53,6 amatorskie) Widowiska kabaretowe 141 64,4 154 56,4 224 59,3 72 62,1 94 58,4 105 60,0 81 62,3 16 57,1 Spotkania autorskie, 121 55,3 154 56,4 228 48 90 55,9 99 56,6 73 56,2 14 50,0 wieczorki literackie zwiedzanie Teatru po 60,3+ 41,4- 112 51,1 148 54,2 213 50 90 55,9 96 54,9 67 51,5 10 35,7 spektaklu warsztaty teatralne dla 56,3+ 43,1- 117 53,4 143 52,4 203 53,7 59 50,9 100 92 52,6 57 12 42,9 dorosłych 62,1+ 43,8- koncerty 103 156 201 53,2 59 50,9 80 49,7 89 50,9 71 54,6 21 Wydarzenia edukacyjne 47,0- 57,1+ 75,0+ (np. warsztaty, konkursy, 114 52,1 143 52,4 206 54,5 52 44,8 99 93 53,1 58 44,6 6 lekcje pokazowe) 61,5+ 21,4- wydarzenia specjalne/okazjonalne (np. 97 154 198 52,4 53 45,7 82 50,9 95 54,3 66 50,8 6 dzień otwarty, np. sylwester) 44,3- 56,4+ 21,4- przedstawienia teatrów 94 142 191 50,5 48 41,4 86 53,4 81 46,3 63 48,5 8 offowych/alternatywnych 42,9- 52,0+ 28,6- festiwale amatorskie 91 41,6 110 40,3 156 41,3 48 41,4 82 68 38,9 47 36,2 6 Wydarzenia w otwartej 50,9+ 21,4- przestrzeni (na placu i w 88 40,2 109 39,9 156 41,3 43 37,1 71 44,1 68 38,9 50 38,5 10 35,7 parku) Czytania performatywne 83 37,9 112 41,0 159 37 67 41,6 63 36,0 49 37,7 16 57,1 Opieka nad dzieckiem (gry 42,1+ 31,9- i zabawy) podczas 63 28,8 78 28,6 109 28,8 32 27,6 55 34,2 60 18 8 28,6 spektaklu dla rodziców 34,3+ 13,8- Festiwale filmowe 57 26,0 75 27,5 105 27,8 29 25,0 63 39,1+ 41 23,4 23 17,7- 7 25,0 Widowiska folklorystyczne 47 21,5 51 18,7 78 20,6 21 18,1 31 19,3 31 17,7 28 21,5 10 35,7 Debaty publiczne 27 12,3 32 11,7 42 11,1 18 15,5 31 13 15 11,5 1 Imprezy tematyczne np. 19,3+ 7,4- 3,6- 14 6,4 19 7,0 27 7,1 6 5,2 18 9 5,1 5 3,8 1 3,6 targi 11,2+ Salon gier planszowych 10 4,6 10 3,7 13 3,4 7 6,0 12 7,5+ 8 4,6 - -- - -- Żadne z powyższych 3 1,4 1 0,4 2 0,5 2 1,7 2 1,2 - -- 2 1,5 - -- Razem 219 100 273 100 0 37 30 100 0 18 1 116 28 1 00 10 0 161 100 175 10 Źródło: Badania własne, CAWI i PAPI, N=500 Pewnym zaskoczeniem jest wysoka pozycja widowisk kabaretowych: 60% respondentów uznało, że nie będą one sprzeczne z wizerunkiem Teatru Dramatycznego. Być może jest to konsekwencja pos- trzegania kabaretu w Polsce przez pryzmat nie tyle prostej, niewymagającej rozrywki, ale konwencji quasi-teatralnej, posługującej się językiem aluzji i satyry, w którym można „przemycać” niepokorne ko- mentarze i trafne diagnozy rzeczywistości. Ten rodzaj wydarzenia kulturalnego pokazuje, że z punktu widzenia uczestnika kultury, podział na „kulturę wyższą” i popularną jest bardzo płynny. Odpowiedzi związane z warsztatami i innymi formami edukacyjnymi są również przykładem zmian w rozumieniu i traktowaniu kultury. Tak jak wcześniej wspomniane już było, współczesny uc- zestnik wydarzenia kulturalnego coraz częściej nie chce być tylko widzem, odbiorcą, ale ma potrzebę współuczestniczenia czy tworzenia własnej kultury. Odpowiadają na to nowe koncepcje kultury 135
  • 136. w nauce: takie jak „żywa kultura” autorstwa Barbary Fatygi czy koncepcja „kultury szerokiej” Marci- na Skrzypka. W obu koncepcjach pojawia się myślenie o kulturze jako miejscu zaspokajania potrzeb i pragnień ludzi, z silnym zaakcentowaniem podmiotowości uczestników kultury. Jak pisze Marcin Skr- zypek „Kultura szeroka jest dopełnieniem, przeciwwagą i kontrapunktem dla kultury znanej i uznanej, performatywno-komercyjnej, nazywanej wysoką, mainstreamową, oficjalną, masową, popularną lub narodową, którą tworzą profesjonaliści szanowani za wyjątkowe osiągnięcia. O ile kultura mainstrea- szeroka rozwija się horyzontalnie. Jest bliska, dostępna, włącza, uczy, zachęca do aktywności” 69. Bardzo mowa szuka doskonałości w wąskiej specjalizacji i tworzy podział na artystów i publiczność, o tyle kultura wyraźnie takie potrzeby i podejście do kultury widać w najmłodszej grupie respondentów (15-29 lat). Ich wybory wydarzeń/imprez oscylują wokół działań o charakterze twórczym, w których zwykły widz – taki jak oni – mógłby również tworzyć teatr czy mówiąc ogólnie kulturę. To najmłodsi responden- ci wybierali znacznie częściej takie działania jak: warsztaty teatralne dla dorosłych, działania eduka- cyjne, festiwale amatorskie. Jako praktycznie jedyni byli otwarci na tak oryginale pomysły jak salon gier planszowych. Najstarsi widzowie są znacznie bardziej tradycyjnie nastawieni i widzą rolę Teatru Dramatycznego jako przestrzeń dla tzw. „kultury wyższej”. Również i w tym pytaniu można zauważyć silne poczucie utożsamiania się stałych użytkowników z Teatrem Dramatycznym – jest to „ich” instytuc- ja, w której czują się dobrze, chcieliby spędzić czas w sposób mniej formalny (Sylwester, dzień otwarty, zwiedzanie przestrzeni teatru), oni też są bardziej zainteresowani zwiększaniem swoich kulturowych kompetencji i wiedzy na temat spektakli (przedstawienia offowe, spotkania z autorami spektaklu). 69 M. Skrzypek, Coming out kultury szerokiej, op. cit., s. 209 136
  • 137. WNIOSKI I REKOMENDACJE • Na tle kraju województwo podlaskie posiada najmniej z krajowych bibliotek publicznych Wnioski i bardzo słabo rozwiniętą infrastrukturę domów kultury i podobnych instytucji oraz kin stałych. Region względem innych cechuje niskie wykorzystanie przez mieszkańców muzeów i kin oraz bardzo niskie bibliotek publicznych i galerii. Województwo charakteryzuje uczestnictwo mieszkańców głównie w im- prezach organizowanych przez domy kultury i podobne instytucje. • Białystok jako stolica województwa jest siedzibą głównych instytucji kultury w woj. podlaskim. W mieście skoncentrowane są środki masowego przekazu, działalność wydawnicza, kina stałe, teatry i in- stytucje muzyczne, księgozbiory bibliotek naukowych i fachowych. Tu też realizowane są najważniejsze wystawy i widowiska. • W woj. podlaskim obserwuje się negatywne procesy w zakresie dostępu do instytucji kultury i uczestnictwa w kulturze. Maleje liczba bibliotek publicznych i ich czytelników oraz kin stałych. Spada liczba imprez oświatowych w muzeach. Mimo wzrostu liczby teatrów i instytucji muzycznych zauważa się spadek liczby widzów i słuchaczy. Pogarsza się też ilość imprez domów kultury i podobnych insty- tucji oraz zakres uczestnictwa w zespołach artystycznych. • Poprawie ulega wyposażenie instytucji w usprawnienia dla osób poruszających się na wózkach in- walidzkich. Wzrasta oglądalność filmów w kinach stałych, w tym znacząco filmów produkcji polskiej. Rośnie liczba muzeów i zwiedzających je osób. Wzrasta liczba wystaw i ekspozycji w galeriach i klubach sztuki oraz ich odbiorców. Rośnie też udział w kołach i klubach w domach kultury i podobnych insty- tucjach. • Regionalna polityka kulturalna w niewystarczającym stopniu diagnozuje i uwzględnia potencjał in- icjatyw organizacji pozarządowych, parafii, grup nieformalnych oraz podmiotów komercyjnych. Wyka- zuje się też niewielkie zainteresowanie inicjatywami kulturalnymi w obszarze przedsiębiorczości i ekonomii społecznej oraz wspierania rozwoju przemysłów kulturowych. • Białystok jako stolicę województwa cechuje niedoinwestowanie infrastruktury kultury oraz słaba promocja zewnętrzna. Miejska polityka kulturalna jest rozproszona, tworzona i realizowana przy mini- malnym zaangażowaniu inicjatyw obywatelskich. • Instytucje reprezentujące „kulturę wysoką” w woj. podlaskim w opinii badanych ekspertów charakteryzują się: krajową i zagraniczną współpracą z uznanymi twórcami, ściśle określoną linią działalności artystycznej, konsekwencją i rzetelnością wytworzonych i prezentowanych dóbr kultury. • Poziom „kultury wysokiej” w woj. podlaskim postrzegany jest przez badanych ekspertów jako „dobry”, co przejawia się w prezentowaniu znanych twórców, utrzymywaniu wysokiego poziomu poszczegól- nych przedsięwzięć, funkcjonowaniu placówek znanych w kraju i na świecie oraz organizowaniu uni- katowych zdarzeń na poziomie ogólnokrajowym. Sytuacja ta nie jest równomierna w każdym obszarze działania „kultury wysokiej”. Za instytucję na najwyższym poziomie uznano Galerię Arsenał. Natomiast za posiadającą najlepszy wizerunek Filharmonię i Operę Podlaską. • Takie aspekty jak wieloletnie postrzeganie woj. podlaskiego za region peryferyjny oraz porówny- wanie wielkości wskaźników stolic woj. podlaskiego i mazowieckiego mogą negatywnie wpływać na postrzeganie działalności w obszarze „kultury wysokiej” w woj. podlaskim. • Podlaska oferta kulturalna nie jest wystarczająca i komplementarna dla użytkowników. Jednocześnie mieszkańcy województwa mają niską wiedzę na temat przedsięwzięć z zakresu „kultu- ry wysokiej” odbywających się w regionie. Znikomy poziom wiedzy występuje na obszarach wiejskich 137
  • 138. i małomiejskich. • Mieszkańcy woj. podlaskiego postrzegają instytucje „kultury wysokiej” jako mało dostępne i skierow- ane do wąskiego grona odbiorców. • Słaba jest znajomość spontaniczna instytucji kulturalnych. Jedynie kilka z nich (Opera i Filharmo- nia Podlaska, Teatr Dramatyczny oraz Białostocki Teatr Lalek) jest w miarę dobrze kojarzona. Dopiero wymienienie z nazwy danej instytucji aktywizuje i przywołuje w pamięci jej znajomość. Świadczy to o słabym wizerunku instytucji kulturalnych. Niska znajomość jest jednym z ważniejszych czynników przekładających się na niską odwiedzalność. • Najbardziej lojalnych użytkowników posiadają Teatr Dramatyczny im. A. Węgierki, Muzeum Wo- jska w Białymstoku i Białostocki Teatr Lalek. Najmniej zaś instytucje stosunkowo nowe lub o silnie zróżnicowanej ofercie kulturalnej. • Poziom kapitału kulturowego mierzonego stopniem korzystania mieszkańców woj. podlaskiego z oferty instytucji „kultury wysokiej” można określić jako niski . Blisko połowa mieszkańców wo- jewództwa w ostatnim roku nie odwiedziła żadnej instytucji „kultury wysokiej”: opery, filharmo- nii, teatru, galerii sztuki, muzeum. Typowy nie-użytkownik „kultury wysokiej” to osoba po 60. roku życia, spoza Białegostoku, z przeciętną bądź słabą sytuacją gospodarstwa domowego, emerytowana, z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym. Osoby po 60. roku życia są też wyraźnie zmargin- alizowane w zakresie znajomości dużych wydarzeń kulturalnych i uczestnictwa w nich. • Około 40% respondentów nie jest w stanie spontanicznie podać ani jednego wydarzenia kultural- nego, imprezy kulturalnej odbywającej się w województwie. Województwo nie posiada zatem jeszc- ze dużego i rozpoznawalnego wydarzenia kulturalnego integrującego mieszkańców województwa, obecnego w powszechnej świadomości oraz promującego je na zewnątrz. Funkcji takich nie spełniają wysokobudżetowe imprezy jak: Białystok Pozytywne Wibracje czy Podlaska Oktawa Kultur. • Mieszkańcy woj. podlaskiego biorą udział w wydarzeniach kulturalnych głównie w towarzystwie zna- jomych i przyjaciół lub członków swoich rodzin. Zauważa się tu zmiany wraz z wiekiem - przejście od towarzystwa znajomych i przyjaciół do towarzystwa rodziny. Osoby starsze zawężają zatem kręgi swoich znajomości. Jednocześnie zauważa się niskie uczestnictwo młodzieży w „kultury wysokiej”. • Istnieją bariery ekonomiczne, społeczne, mentalnościowe i przestrzenne ograniczające partycypację mieszkańców woj. podlaskiego w „kulturze wysokiej”. Na obszarach pozamiejskich bariery te są głębsze niż na obszarach miejskich. • Czynniki, które mogą determinować zniechęcenie użytkowników do „kultury wysokiej” to (w opinii ekspertów): niezmieniający się repertuar, nieudane przedsięwzięcia artystyczne, brak pro- mocji oraz nieudolna koordynacja terminów imprez, która objawia się w organizacji kilku imprez naraz. • W opinii ekspertów wysoki budżet przeznaczony na promocję imprez kulturalnych przekłada się na efekt w postaci zwiększonej frekwencji. Niemniej administracja samorządowa zbyt mało skupia się na wspieraniu promocji lokalnych przedsięwzięć, choć ogólnie współpraca pomiędzy instytucjami „kul- tury wysokiej” i administracji samorządowej w obszarze wspierania i promocji działań kulturalnych jest postrzegana jako dobra. • Głównym źródłem informacji o wydarzeniach kulturalnych dla mieszkańców woj. podlaskiego jest Internet. W dalszej kolejności istotne funkcje w tym zakresie spełnia prasa lokalna i znajomi. • Wśród widzów Teatru Dramatycznego im. Aleksandra Węgierki w Białymstoku wizerunek tego teatru jest bardzo pozytywny. Teatr dla jego użytkowników jest źródłem silnej identyfikacji, wyrażającej się również w wysokim stopniu lojalności wobec Teatru. • Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa (w tym nie-użytkowników 138
  • 139. Teatru) jest mniej wyrazisty i spójny. Dominują w nim negatywne cechy. Widoczny jest duży poziom zaufania wynikający z postrzeganej słabości i atrakcyjności dla mieszkańców oferty kulturalnej. Te- atr Dramatyczny nie kojarzy się większości mieszkańców z dobrą jakością i wyróżniającym miejscem wśród innych instytucji kultury. • Lepszy wizerunek wśród nie-użytkowników Teatru Dramatycznego widoczny jest wśród mieszkańców Białegostoku i w najmłodszej kategorii wiekowej respondentów (15-29 lat), gorszy wizerunek mają mieszkańcy regionu. • Do słabych stron Teatru Dramatycznego zaliczane są: jego infrastruktura - wygląd budynku oraz wyposażenie, mało wyrazisty i spójny wizerunek oraz negatywny wizerunek teatru wśród osób nie korzystających z jego oferty, zwłaszcza mieszkańców regionu spoza stolicy województwa oraz mała rotacja repertuaru, mała ilość premier. • Mocną stroną Teatru Dramatycznego jest lojalność i silne przywiązanie obecnych widzów - teatr jest dla nich podstawowym miejscem uczestnictwa w kulturalne i ważnym elementem w kształtowaniu się tożsamości „człowieka kulturalnego”. Jednocześnie widzą oni w teatrze potencjał, który jeszcze nie został odpowiednio wykorzystany. Widzowie, głównie najmłodsi, są otwarci na rozszerzenie oferty kul- turalnej teatru. • Istotne mocne strony Teatru Dramatycznego stanowią jego bardzo pozytywny wizerunek wśród obecnych widzów, dobra rozpoznawalność marki wśród mieszkańców województwa, tradycja i histo- ria - relatywne „długie trwanie” w pejzażu kulturalnym województwa stanowiące podstawę dużego „kredytu zaufania” wśród potencjalnych i obecnych widzów oraz otoczenie budynku Teatru Dramatycz- nego: Pałac Branickich, park im. J. Poniatowskiego, plac przed teatrem są postrzegane pozytywnie, jako przestrzeń komunikacji na linii Teatr-potencjalni widzowie. • Widzowie Teatru Dramatycznego należą do osób aktywnych w sferze kultury, odbiegając w tym as- pekcie na korzyść od przeciętnego mieszkańca województwa. Korzystają również dość często z oferty Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz z Białostockiego Teatru Lalek. Deklarują też wizyty w teatrach poza Białymstokiem. Użytkownicy Teatru Dramatycznego są wobec niego lojalni i bardzo mocno przywiązani. Teatr Dramatyczny jest dla nich podstawowym miejscem uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych i ważnym elementem w kształtowaniu się tożsamości „człowieka kulturalnego”. • Wśród użytkowników Teatru Dramatycznego najsłabiej oceniana jest infrastruktura teatru, najlepiej obsługa i gra aktorska. Widzowie zwracali uwagę przy ocenie na małe zróżnicowanie oferty i zbyt małą liczbę premier oraz zbyt wysokie ceny biletów na spektakle gościnne. • Widzowie Teatru Dramatycznego preferują przede wszystkim komedie. Spora część widzów jest zainteresowana również dramatem klasycznym i współczesnym. Tylko 14% zainteresowanych jest awangardą. Jest to publiczność w swoich gustach i potrzebach dość tradycyjna. • Podstawowym źródłem informacji o działalności i ofercie Teatru Dramatycznego jest Internet. • Widzowie Teatru Dramatycznego są otwarci na nowe typy wydarzeń kulturalnych jako formy działalności teatru. Najbardziej otwarci są młodzi widzowie (15-20 lat) – oni preferują wydarzenia o charakterze edukacyjno-twórczym, są otwarci na niekonwencjonalne pomysły. • Usprawnienie komunikacji pomiędzy administracją samorządową i poszczególnymi instytucjami kul- Rekomendacje tury w zakresie organizowanych wydarzeń umożliwiłoby odbiorcom uczestnictwo w większej liczbie wydarzeń, a tym samym zwiększyłoby frekwencję w poszczególnych instytucjach. • Działania administracji samorządowej powinny skupiać się na promocji lokalnych wydarzeń kultural- 139
  • 140. nych, co pomogłoby im zbudować silną markę charakterystyczną dla woj. podlaskiego. • Władze regionalne powinny odgrywać przewodnią rolę w stworzeniu i rozwoju platformy debaty i współpracy reprezentantów organizacji publicznych, pozarządowych i komercyjnych zajmującą się wewnętrzną i zewnętrzną promocją województwa poprzez wydarzenia kulturalne. • Instytucje kultury powinny lepiej rozpoznawać oczekiwania obecnych i potencjalnych użytkowników swoich usług. Przy konstruowaniu oferty kulturalnej zarządzający instytucjami powinni zwracać uwagę na atrakcyjność wydarzeń nie tylko z perspektywy walorów artystycznych, ale też zainteresowań i gustów mieszkańców. W przypadku dużych imprez należy też poprawić obsługę i informacje dla osób przyjezdnych z całego regionu. • Przeprowadzenie badań na temat potrzeb odbiorców poszczególnych instytucji z zakresu uczestnict- wa w kulturze pozwoliłoby na lepsze dostosowanie ich propozycji do wymagań organizacyjnych i ofer- towych odbiorców, a tym samym mogłoby wpłynąć na zwiększenie frekwencji. • Instytucje kultury powinny mieć wiodącą rolę w zwiększaniu świadomości mieszkańców co do korzyści z uczestnictwa w kulturze, w tym z kontaktów z „kulturą wysoką”, pogłębianiu znaczenia i pobudzaniu kreatywności w życiu prywatnym i zawodowym oraz w upowszechnianiu pozytywnych indywidualnych i grupowych dobrych wzorów aktywnego zagospodarowania czasu, nie tylko „wolne- go”. • Niezbędne są działania edukacyjne, skierowane do osób w każdym wieku celem przełamywania bar- ier uczestnictwa w kulturze. • Programy edukacyjne w tym zakresie powinny prowadzić wszystkie instytucje z uwagi na ich niską rozpoznawalność oraz niską znajomość realizowanych przez nie imprez i wydarzeń. • Prowadzenie działań kulturalnych w jednostkach edukacyjnych, takich jak szkoły i przedszkola (szc- zególnie na obszarach pozamiejskich) w przyszłości mogłoby wpłynąć na zwiększenie partycypacji mieszkańców województwa w „kulturze wyższej” oraz wzrost ich aktywności i kreatywności. • Instytucje kultury powinny silniej budować i promować partnerstwa edukacyjne i twórcze w zakresie kultury i wykorzystania nowych mediów ze szkołami wyższymi, środowiskiem akademickim oraz instytucjami otoczenia biznesu, jak np. inkubatory przedsiębiorczości i Białostocki Park Naukowo- Technologiczny. • Powszechne udostępnianie przez instytucje kultury informacji na temat pożądanych sposobów za- chowania, ubioru, dokładnego przebiegu wydarzenia kulturalnego może wpłynąć na postrzegan- ie poszczególnych placówek jako bardziej otwartych i dostępnych dla szerokiego grona odbiorców i przełamać opór mentalny potencjalnych użytkowników. • Instytucje kultury posiadające lojalnych użytkowników powinny diagnozować i upowszechniać wiedzę o dobrych praktykach w zakresie budowania trwałych kontaktów ze swoimi użytkownikami. • Instytucje kultury powinny wprowadzać rozwiązania na rzecz budowania stałych kontaktów ze swo- imi użytkownikami. Istotne jest tworzenie rozwiązań pozwalających na współzarządzanie instytucja- mi, które pozwolą na włączenie użytkowników w realizację samych zadań związanych z organizacją wydarzeń kulturalnych i ich promocją. • Rozwiązaniami na rzecz zaangażowania nowych użytkowników instytucji mogą być akcje skierow- ane do szerokiego grona odbiorców np. konkursy, akcje promocyjne w serwisach społecznościowych, poszukiwania i promocja ambasadorów swoich projektów, prowadzenie stałych warsztatów i kursów z określonej tematyki, prowadzenie konsultacji społecznych. • Celem zwiększenia frekwencji niezbędne jest ukierunkowanie realizowanych wydarzeń kulturalnych do konkretnych grup odbiorców np. do rodzin z dziećmi, osób starszych, fanów określonej tematyki czy 140
  • 141. studentów. • Instytucje kultury powinny prowadzić bieżący monitoring swoich działań promocyjnych. Powinny kontrolować, jakie środki reklamy odnoszą najbardziej pożądany efekt z uwzględnieniem poszczegól- nych grup wiekowych oraz obszaru zamieszkania potencjalnych odbiorców. • Władze regionalne powinny prowadzić działania na rzecz zmniejszenia dystansu uczestnictwa w kulturze pomiędzy Białymstokiem a regionem. Niezbędne jest podjęcie poszukiwań, konceptualizac- ja i realizacja innowacyjnych programów i projektów w zakresie budowania spójności społecznej. Isto- tne w tym zakresie może być wspieranie partnerstw lokalnych wykorzystujących potencjał kulturalny, w tym turystyczny, poszczególnych gmin. • Niezbędne jest wspieranie i prowadzenie badań i projektów animacyjnych z zakresu nietradycyj- nego budowania oferty kulturalnej. Następnym polem eksploracji powinna być kultura rozumiana jako „kultura szeroka”, zwrócenie uwagi na lokalne zasoby kultury nie związane bezpośrednio z for- malnymi instytucjami kultury np. wolontariusze, animatorzy ruchu folkowego, bębniarze, poeci, osoby uprawiające capoeirę, fani fantastyki, ruch rycerski, muzyczna scena niezależna i amatorska, teatr alter- natywny, miłośnicy kolei i komunikacji miejskiej, motocykliści, rowerzyści, raperzy, twórcy streeartu, społecznicy dbający o przestrzeń publiczną, twórcy i animatorzy komiksu itp.. • Niezbędne są działania na rzecz zwiększenia aktywnej i opiniotwórczej roli lokalnych mediów - prasy, radia i telewizji w promowaniu uczestnictwa w kulturze. Publiczne i pozarządowe instytucje kultury powinny wychodzić w tym zakresie z inicjatywami nie tylko dotyczącymi patronatu nad imprezami, ale też silniej uwzględniającymi potrzeby samych mediów, działań z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu i marketingu wspólnej sprawy. • Zasadne są projekty na rzecz odbudowy więzi społecznych a w konsekwencji zwiększania uczestnict- wa kulturalnego w towarzystwie innych, bliskich i znajomych. Instytucje kultury powinny prowadzić skierowane do osób w wieku średnim i starszym inicjatywy na rzecz nawiązywania nowych znajomości i odbudowywania kontaktów ze znajomymi z poprzednich lat życia. W ten sposób możliwe będzie zwiększenie nie tylko ich współuczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych, ale też budowa potencjału wsparcia społecznego i opieki, istotnych w okresie starości. • Władze regionalne i samorządowe powinny podjąć działania na rzecz aktywizacji osób po 60. roku życia do uczestnictwa w wydarzeniach kulturalnych. W tym celu zasadne jest przeprowadzenie dodat- kowych badań i skonstruowanie programu na rzecz aktywności społecznej seniorów i seniorek oraz budowy regionalnego modelu „srebrnej gospodarki” w zgodzie z koncepcjami aktywnego starzenia się, solidarności pokoleń i kształcenia przez całe życie. • Ważne są działania na rzecz zmniejszania skali zjawiska wykluczenia cyfrowego celem umożliwienia osobom po 45. roku życia - w wieku średnim i starszym - lepszego dostępu do informacji o wydarzeniach kulturalnych. Instytucje kultury mogą w tym zakresie łączyć wydarzenia kulturalne z kursami obsługi nowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych oraz ze spotkaniami międzypokoleniowymi prowadzącymi do wymiany doświadczeń dotyczących technologii między przedstawicielami pokoleń, jak też przełamywaniu wzajemnych stereotypów i skali dyskryminacji ze względu na wiek. • Wysoki stopień lojalności i utożsamiania się z Teatrem Dramatycznym może być źródłem polep- szenia marki tej instytucji wśród osób, które nie są jego użytkownikami. W kampanii marketingowej mogą być oni popularyzatorami pozytywnych treści na temat teatru i stać się jego „ambasadorami” w Białymstoku i regionie. Należy ich włączyć w tworzenie wyraźnego i pozytywnego wizerunku teatru poprzez ich działalność w Internecie, wydarzenia o charakterze partycypacyjnym, wykorzystującym np. mechanizmy crowdsourcingu (np. stworzenie przestrzeni wirtualnych, w których mogliby dostarczać 141
  • 142. informacji na temat oceny spektakli i innych wydarzeń związanych z teatrem, w których mogliby się dzielić pomysłami związanymi z rozszerzeniem działalności teatru itp.). Poprzez kreowanie wydarzeń w Internecie (np. na portalach społecznościowych) można pośrednio korzystać z sieci kontaktów użytkowników teatru, kształtować opinie i dostarczać informacje szerszemu gronu potencjalnych od- biorców. • Teatr Dramatyczny powinien lepiej wykorzystać w swojej działalności artystycznej, edukacyjnej oraz kampanii informacyjnej przestrzeń dookoła teatru, by być bardziej zauważalnym w najbliższym otocze- niu. Należy dostosować działania w przestrzeni do jej charakteru – funkcji rekreacyjnych, spacerowych, spędzania czasu wolnego. • Zasadne są zmiany w infrastrukturze (budynek, wyposażenie) Teatru Dramatycznego w kierunku bardziej funkcjonalnego jej użytkowania, przyjaznego odbiorcy. Wyeksponować należy pozytywne el- ementy budynku, aby stały się wizualnym nośnikiem marki instytucji. • Należy zintensyfikować promocję Teatru Dramatycznego w regionie wykorzystując odpowiednie do wskazanych w badaniu kanałów informacyjnych (Internet, osobiste znajomości użytkowników teatru, tradycyjne formy przekazu – prasa lokalna, ogłoszenia, plakaty). • Promując Teatr Dramatyczny w regionie należy opracować i wdrożyć ułatwienia w dostępie do oferty instytucji dla osób spoza Białegostoku np. godzina przedstawień, dokładne informacje dotyczące do- jazdu, miejsc parkingowych, dodatkowych atrakcji w okolicy dostosowanie stron internetowych do osób niepełnosprawnych. • Należy w większym stopniu wykorzystać w kreowaniu wizerunku Teatru Dramatycznego jego historię, tradycję ulokowaną w kontekście lokalnej historii miasta i regionu. • Niezbędne jest zwiększenie różnorodności i otwartości oferty teatru – zarówno w kategorii spek- takli, jak i innych działań artystycznych i edukacyjnych. Przy różnicowaniu oferty należy ją powiązać z kategoriami wieku i dominujących w tych kategoriach kanałów informacji. • Strategie marketingowe Teatru Dramatycznego należy dostosować do grup docelowych, z wyraźnym rozróżnieniem na osoby korzystające z oferty Teatru i na osoby nie uczestniczące w wydarzeniach kulturalnych związanych z „kulturą wysoką”. Podstawowym celem kampanii promo- cyjnej skierowanej do tej drugiej grupy powinno być przełamanie lęku przed uczestnictwem w kulturze i związanego z traktowaniem teatru jako sfery quasi-sakralnej, niedostępnej z powodu braku kompe- tencji społecznych czy kulturowych. • Budowanie i podtrzymywanie dobrego wizerunku wśród widzów Teatru Dramatycznego pow- inno być bardziej powiązane z zaspokajaniem ich zwiększonych potrzeb na temat wiedzy o teatrze i poszczególnych spektaklach. Udostępnianie im takich informacji powinno przybierać formę atrakcyjną i angażującą oraz wykorzystać różne źródła przekazu – od Internetu do spotkań z twórcami spektakli. 142
  • 143. Jednostka Obszar Lp. Wniosek Rekomendacja Status i sposób wdrożenia odpowiedzialna problemowy za wdrożenie 1. Polityka Istnieje zbyt mała Intensyfikacja komunikacji Organizowanie cyklicznych, cyklicznych Jednostki województwa w współpraca pomiędzy w obszarze wsparcia, międzysektorowych zebrań ekspertów samorządu zakresie wspierania poszczególnymi tworzenia i prowadzenia ustalenie mających na celu ustalenie, monitoring terytorialnego i i promocji kultury. komórkami administracji wspólnej linii promocyjnej i rozwój jednolitej linii współpracy i województwa, samorządowej a instytucji i przedsięwzięć promocji. publiczne i instytucjami kultury w kulturalnych. niepubliczne zakresie wspierania i Sieciowanie instytucji kulturalnych i instytucje promocji „kultury tworzenie wspólnych kalendarzy i ofert kultury. wysokiej”. real wydarzeń kulturalnych – realizacja wspólnych lokalnych wydarzeń w stylu „nocy muzeów” i „weekendu kulturalnego”. 2. Polityka nej Brak spójnej koncepcji Podjęcie prac Stworzenie platformy współpracy Władze województwa w rozwoju sektora kultury z diagnostycznych i międzysektorowej. Wspólna diagnoza regionalne, zakresie wspierania uwzględnieniem koncepcji programowych na rzecz lokalnych zasobów kultury w samorząd i promocji kultury. przemysłów kultury i budowy regionalnego kontekście wspierania województwa, kreatywnych. modelu przemysłu przedsiębiorczości, rozwoju instytucje kreatywnego regionalnego i społeczno- kultury, uwzględniającego lokalne gospodarczego. Budowa i wdrażanie instytucje specjalizacje gospodarcze przemysł programu rozwoju przemysłów kultury szkolnictwa oraz powiązania z i kreatywnych. wyższego, systemem innowacji. instytucje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe. 3. Polityka tucje Instytucje kultury są mało Instytucje powinny Instytucje kultury powinny opracować i Jednostki województwa w rozpoznawalne wśród wykreować bardziej wdrożyć kampanie marketingowe i samorządu zakresie wspierania mieszkańców wyraziste marki, wizerunkowe. Instytucje kultury terytorialnego, i promocji kultury. województwa. Wiele osób tożsamości, poprawić powinny zwracać więcej uwagi na poszczególne nie posiada informacji o wizerunek i zwiększyć informowanie o swojej działalności, publiczne i 155 143
  • 144. 144 profilu, zadaniach i ofercie swoją rozpoznawalność. zwiększać swoją widoczność i niepubliczne instytucji. dostępność w Internecie. instytucje kultury. 4. Polityka Niepełne wykorzystanie Zasadne są: wzmocnienie Modernizacja instytucji w kierunku Jednostki województwa w potencjału lokalnych kompetencji kadr rzystania lepszego wykorzystania nowych samorządu zakresie wspierania instytucji kultury, w zarządzających mediów, technologii informatycznych i terytorialnego, i promocji kultury. szczególności najbardziej instytucjami kultury; telekomunikacyjnych (w szczególności w Podlaski dostępnych wszystkim poprawa i Internetu). Wojewódzki mieszkańcom unowocześnienie oferty; Konserwator województwa bibliotek promocja i wdrażanie orzenionych Realizacja projektów zakorzenionych w Zabytków, publicznych oraz domów, modeli współzarządzania lokalnej historii, związanych z poszczególne ośrodków kultury, klubów, instytucjami z ich miejscowym dziedzictwem i zabytkami publiczne i świetlic i podobnych użytkownikami a przez to oraz ukierunkowanych na niepubliczne instytucji. budowanie kapitału rozwiązywanie konkretnych instytucje społecznego. problemów mieszkańców. kultury. 5. Partycypacja Podlaska oferta kulturalna Diagnozowanie preferencji Prowadzenie cyklicznych badań wśród Samorząd mieszkańców nie jest wystarczająca i i potrzeb odbiorców w użytkowników i nie-użytkowników użytkowników województwa, województwa komplementarna. zakresie oferty kulturalnej „kultury wysokiej”. Publiczne poszczególne podlaskiego w na poziomie lokalnym oraz udostępnianie wyników badań, publiczne i kulturze. poszczególnych instytucji. wykorzystywanie wniosków do niepubliczne ewaluacji i usprawniania programów instytucje lnego rozwoju lokalnego i poszczególnych kultury. instytucji. 6. Partycypacja Odbiorcy mają ograniczony Wzmożona komunikacja i Stworzenie systemu pozwalającego na mieszkańców dostęp do oferty koordynacja prac instytucji odpowiedzialną koordynację Administracja województwa kulturalnej w w kwestii terminów szczególnych kalendarzy imprez poszczególnych samorządowa, podlaskiego w województwie podlas podlaskim organizowanych imprez instytucji. Udostępnienie systemu dla poszczególne kulturze. ze względu na kulturalnych. niepublicznych instytucji kultury. instytucje organizowanie zbyt wielu kultury. imprez w jednym czasie. 156
  • 145. 7. Partycypacja Brak zaspokojenia potrzeb Uzupełnienie oferty Organizowanie nowych typów imprez Instytucje kultury mieszkańców kańców kulturalnych mieszkańców instytucji publicznych i , kulturalnych, zwiększenie liczby oraz instytucje województwa Białegostoku i regionu regionu. niepublicznych o wydarzeń takich jak: festiwale nadzoru. podlaskiego w zdiagnozowane w raporcie teatralne, festyny ludowe, wystawy, wystawy kulturze. deficyty (Podrozdział. 4.3.). pokazy filmowe. 8. Partycypacja Niska powtarzalność wizyt Rozszerzenie oferty Wprowadzanie przynajmniej raz na Instytucje mieszkańców kultury w instytucjach „kultury wydarzeń kulturalnych. wystaw kwartał np. nowych spektakli, wystaw, „kultury województwa wysokiej” wśród typów spotkań cyklicznych. wysokiej”. podlaskiego w użytkowników: zbyt uboga racy Intensyfikacja współpracy z kulturze. oferta, niska rotacja - instytucjami kultury spoza regionu i ich zmienność ramowej oferty oferty, gościnne wizyty. brak zachęt do utrzymywania lojalności wobec instytucji. 9. Partycypacja Zauważa się niskie Stworzenie oferty Stworzenie i realizacja progr rogramów i w Poszczególne mieszkańców uczestnictwo młodzieży w dedykowanej młodzieży, nastawion ich ramach projektów nastawionych na publiczne i województwa „kulturze wysokiej”. działania edukacyjne i poszerzenie oferty dedykowanej niepubliczne podlaskiego w promocyjne, projekty młodzieży. Tworzenie wydarzeń instytucje kulturze. wykorzystujące nowe powiązanych bieżącymi wydarzeniami i kultury, technologie cyfrowe i zainteresowaniami młodzieży Kuratorium współtworzone z nastawionych na Oświaty, użytkownikami. wyrabianie nawyku uczestnictwa w instytucje młodzieży kulturze wśród dzieci i młodzieży. edukacyjne, Modernizacja domów i szkoły wyższe, centrów kultury w Zmiana struktur organizacyjnych instytucje kierunku instytucji kultury, ukierunkowanie na artystyczne, interdyscyplinarnych współzarządzanie przestrzenią przedsiębiorstwa instytucji typu „medialab”. instytucji przez młodzież na wzór z sektorów klubokawiarni, inkubatorów e-biznesu, przedsiębiorczości, centrów produkcji coworkingowych. Jednoczesne oprogramowania, wiązanie tematyki oferty ze sztuką architektury i ych publiczną nowych mediów, sztuką publiczną, wzornictwa, 157 145
  • 146. 146 nowymi przestrzeniami kultury (np. organizacje siedziby instytucji publicznych i pozarządowe. przedsiębiorstw)oraz z innymi praktykami z zakresu „kultury szerokiej”. 10. Partycypacja Marginalizacja udziału w iału Aktywizacja osób starszych Przeprowadzenie dodatkowych badań z Administracja mieszkańców kulturze osób po 60. roku poprzez kształtowanie zakresu uczestnictwa w kulturze osób samorządowa województwa życia – niska znajomość polityk aktywnego starszych z uwzględnieniem podziału wszystkich podlaskiego w wydarzeń i uczestnictwo w starzenia się, solidarności na społeczności miejskie i wiejskie. zności szczebli, kulturze. nich oraz występowanie pokoleń, kształcenia Regionalny zjawiska wykluczenia a ustawicznego. Skonstruowanie i wdrażanie Ośrodek Polityki ograniczającego cyfrowego ograniczające regionalnej strategii, polityki wobec Społecznej, dostęp do informacji o Budowa regionalnego osób starszych i starości oraz Wojewódzki możliwościach modelu „srebrnej programów lokalnych. Ośrodek Animacji uczestnictwa kulturze. gospodarki”. Kultury, Uwzględnienie możliwych korzyści publiczne i gospodarczych z dostosowania niepubliczne infrastruktury do procesu starzenia się instytucje ludności. kultury, instytucje Realizacja projektów edukacyjne, międzypokoleniowych instytucje uwzględniających potrzeby osób szkolnictwa młodych („pokolenia cyfrowego”) oraz wyższego, sektor „pokolenia analogowego” starszych („pokolenia analogowego”). ochrony zdrowia, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe. 11. Bariery Poczucie braku Oddziaływanie na wzrost Stworzenie i realizacja programów Publiczne i uczestnictwa w kompetencji kulturowych: kompetencji kulturowych edukacj wielopoziomowej edukacji niepubliczne kulturze – wymiar nieznajomość reguł mieszkańców wykorzystującej aspekty praktyczne, instytucje kompetencyjny. zachowania, wiedzy na województwa, działania z scenariusze, zadania np. prowadzenie kultury, temat instytucji „kultury zakresu edukacji i animacji zajęć w instytucjach „kultury wysokiej” instytucje wysokiej”. kultury, w tym edukacji muzeum), dotyczących historii (muzeum muzyki edukacyjne, 158
  • 147. artystycznej i medialnej. ), (t (filharmonia), j. polskiego (teatr), Kuratorium plastyki (galeria sztuki). Oświaty, Wykorzystanie projektów instytucje edukacyjnych do poprawy Nieodpłatne wizyty studyjne w artystyczne, wizerunku i wysokiej” instytucjach „kultury wysokiej”. organizacje rozpoznawalności pozarządowe. poszczególnych instytucji Poprawa współpracy instytucji „kultury kultury. wysokiej” z placówkami edukacyjnymi celem dopasowania ich oferty, doboru Zwiększenie aktywnej roli treści do poziomu rozwoju instytucji oświaty i użytkowników w podziale na wiek oraz szkolnictwa wyższego w do programu kształcenia. sektorze kultury. nie cykl Organizowanie w szkołach cykli spotkań edukacyjnych z uczniami na tematy związane z obszarem działalności poszczególnych instytucji kultury. Budowa wizerunku instytucji „kultury wysokiej” jako miejsc otwartych i dostępnych, przyjaznych, „nie a sztywnych”. Modernizacja w tym , kierunku infrastruktury, w tym stron powszechnianie internetowych. Upowszechnianie informacji co do pożądanych form zachowania, ubioru, dostępności innych atrakcji w pobliżu w odniesieniu do każdego profilu instytucji. Wykorzystanie interaktywnych, nowoczesnych technologii komunikacji użytkownikami: z użytkownikami i nie-użytkownikami: serwisy społecznościowe (np. YouTube, 159 Twitter, Facebook, NK.pl), fora 147
  • 148. 148 dyskusyjne dotyczące poszczególnych tematów. 12. Bariery Brak zainteresowania Oddziaływanie na wzrost Przeprowadzenie kampanii mpanii Jednostki uczestnictwa w udziałem w wydarzeniach zainteresowania informacyjnej o dostępnych samorządu kulturze – „kultury wysokiej”. wydarzeniami. instytucjach kultury i ich ofercie. ofercie terytorialnego, motywacyjno- publiczne i społeczne. Różnicowanie oferty lokalnej w niepubliczne odpowiedzi na preferencje instytucje mieszkańców województwa w oparciu kultury, aportu badania o wyniki Raportu i dodatkowe badania. instytucje nadzoru, Kampania promocyjna oferty instytucji organizacje ” „kultury wysokiej” w miejscach pozarządowe. związanych z kulturą popularną (np. ; galerie handlowe); wykorzystanie do promocji np. przestrzeni wokół Teatru Dramatycznego (park). 13. Bariery Usprawiedliwianie absencji Zachęcanie do Tworzenie warunków włączenia oferty Instytucje uczestnictwa w w wydarzeniach deficytem uwzględnienia aktywności instytucji „kultury wysokiej” do „kultury kulturze – czasu, brakiem osoby kulturowej w codziennym kalendarza działalności pracodawców wysokiej”, motywacyjno- współuczestniczącej w życiu społeczności (np. „kultura wysoka” jako substytut przedsiębiorstwa, społeczne. konsumpcji wydarzeń województwa podlaskiego. dotychczasowych form integracji pracodawcy, kulturalnych. pracowników w firmach, zakładach z organizacje pracy). pozarządowe. Zwalczanie stereotypu korzystania z kultury wysokiej w oparciu o współudział drugiej osoby, np. seanse dla singli, spektakle dla mam, dziadków dziad i babć, , itp. 160
  • 149. 14. Bariery Zbyt małe zasoby Oddziaływanie na zmianę Informacyjna kampania porównawcza Administracja uczestnictwa w finansowe uniemożliwiają postrzegania kosztów ukazująca wartość udziału w samorządowa kulturze – partycypację mieszkańców udziału w „kulturze wydarzeniach kulturalnych np. przez wszystkich ekonomiczne. województwa podlaskiego wysokiej” wobec porównanie ceny typowych produktów szczebli, w wydarzeniach „kultury osiąganych korzyści. konsumpcyjnych, dóbr szybko Regionalny wysokiej”. zbywalnych do ceny biletu w teatrze i Ośrodek Polityki Przełamywanie uzyskiwanych korzyści z udziału w Społecznej, stereotypów dotyczących kulturze. instytucje uczestnictwa w kulturze. „kultury Promocja „kultury iędzyinstytucjonalnego Stworzenie międzyinstytucjonaln wysokiej”, szerokiej”. Promocja roli , systemu rabatowego, np. kupując bilet przedsiębiorstwa, kultury w kształtowaniu do filharmonii otrzymuje się rabat do pracodawcy, kapitału kulturowego, teatru i muzeum. Połączenie systemu z instytucje społecznego i ludzkiego rozwiązaniami istniejącymi w otoczenia mieszkańców instytucjach sportu i rekreacji oraz biznesu. województwa. komercyjnymi programami lojalnościowymi. Uwzględnianie roli kultury i tywności kreatywności w kształtowaniu przedsiębiorczości i innowacyjności przedsiębiorstw w publicznie dostępnych programach szkoleniowych. Utworzenie systemu mikrostypendiów na wydatki związane z udziałem w kulturze wyższej zwłaszcza dla osób z h obszarów pozamiejskich i osób młodych. 161 149
  • 150. 150 15. Bariery Słabsza partycypacja osób z za Promocja instytucji Mobilne formacje instytucji „kultury Administracja uczestnictwa w regionu i obszarów „kultury wysokiej” w wysokiej”, obwoźne cykle spotkań i , samorządowa kulturze – wiejskich w kulturze, niż regionie. wydarzeń kulturalnych. wszystkich terytorialne. mieszkańców stolicy szczebli, województwa podlaskiego. Prowadzenie programów Transmisje i retransmisje wydarzeń Regionalny edukacyjnych ze kulturalnych online przez Internet. Ośrodek Polityki szczególnym Udostępnianie transkrypcji i nagrań z Społecznej, uwzględnieniem obszarów wydarzeń np. spotkań i debat publiczne i pozamiejskich. publicznych. niepubliczne instytucje Akcja „Bilet za bilet” – możliwość kultury. wykupienia zniżkowego lub darmowego biletu autobusowego w kultury zamian za bilet z instytucji kultury. Stworzenie systemu mikrostypendiów dla aktywnych twórców z regionu, powiązanie tego systemu z promocją talentów i budową pozytywnego pozytywn wizerunku instytucji kultury oraz instytucji artystycznych. 16. Znajomość Niska spontaniczna Wyrost aktywności Opracowanie strategii marketingowych Publiczne i instytucji znajomość instytucji marketingowej instytucji poszczególnych instytucji.. niepubliczne kulturalnych. kulturalnych w kultury. instytucje Białymstoku. Wykorzystanie niekonwencjonalnych, niekonwencjonalnych kultury. kreatywnych form dystrybucji h informacji i promocji np. happeningi, flash moby. 17. Dostęp do Przeciętna znajomość Oddziaływanie na wzrost Wykorzystanie różnorodnych kanałów Publiczne i informacji o oferty kulturalnej wśród znajomości oferty dystry i technik komunikacji w dystrybucji niepubliczne wydarzeniach mieszkańców kulturalnej. informacji o ofercie np. wykorzystanie instytucje kulturalnych. województwa podlaskiego blogów internetowych, stosowanie kultury. technik public relations, szerokie udostępnianie informacji prasowych i 162 publikacji, rozsyłanie gadżetów
  • 151. związanych z wydarzeniem, organizacja anych konkursów tematycznych, prowadzenie prow konsultacji społecznych z użytkownikami i nie-użytkownikami użytkownikami. 18. Znajomość Brak rozpoznawalnych Regularny pomiar ypracowanie Wypracowanie systemu monitoringu Administracja wydarzeń imprez (marek) znajomości wydarzeń efektywności działań promocyjnych. promocyjnych samorządowa kulturalnych w kulturalnych w regionie regionie. kulturalnych w regionie. rowadzenie Prowadzenie regularnych badań wszystkich województwie. Poprawa diagnozy potrzeb diagnostycznych i ewaluacyjnych, szczebli, Pomimo istniejącej reklamy użytkowników wdrażanie rozwiązań z zakresu Wojewódzki mieszkańcy województwa poszczególnych instytucji. współzarządzania instytucjami z ich Ośrodek Animacji podlaskiego są słabo użytkownikami. Kultury, poinformowani o Budowa skuteczniejszych publiczne i przedsięwzięciach strategii marketingowych. sowanie Zastosowanie efektywnych narzędzi niepubliczne kulturalnych. Wzmożenie działań promocji z uwzględnieniem grupy instytucje promocyjnych z docelowej. kultury. uwzględnieniem podziału na grupy docelowe. Zwiększenie nakładów na promocję. rzeprowadzenie Przeprowadzenie badań efektywności Prowadzenie monitoringu wykorzystywania środków na reklamy. efektywności przekazów reklamowych z Przeprowadzenie cyklu szkoleń uwzględnieniem grup zakresu pozyskiwania funduszy na wiekowych oraz obszaru stytucji działalność instytucji kultury. zamieszkania potencjalnych odbiorców. 19. Znajomość Niewielka rola mediów Zwiększenie aktywnej i Projekty współpracy instytucji kultury Jednostki wydarzeń lokalnych i kontaktów opiniotwórczej roli z mediami lokalnymi w zgodzie z samorządu kulturalnych w społecznych w promocji lokalnych mediów oraz koncepcją społecznej terytorialnego, województwie. wydarzeń kulturalnych. odnowa więzi społecznych. odpowiedzialności biznesu i publiczne i u marketingu wspólnej sprawy. niepubliczne instytucje Działania na rzecz budowy kontaktów kultury, 163 151
  • 152. 152 sąsiedzkich i odnowy znajomości. przedsiębiorcy, Wykorzystanie technik animacji kultury pracodawcy, i budowania, aktywizacji społeczności mass media, lokalnych. organizacje pozarządowe. Promocja i wdrażanie koncepcji miejscowości tematycznych. 20. Znajomość Administracja Wzmożona promocja sparcie Wsparcie organizacyjne lokalnych Administracja wydarzeń samorządowa zbyt mało lokalnych przedsięwzięć przedsięwzięć kulturalnych. samorządowa kulturalnych w skupia się na promocji kulturalnych, nie tylko orzystanie Wykorzystanie lokalnych zasobów wszystkich województwie. ęwzięć. lokalnych przedsięwzięć. samych w sobie, ale dziedzictwa i zabytków. szczebli, Podlaski kreowanie poprzez ich Wojewódzki promocję pozytywnego Poprawa kompetencji kadr instytucji z Konserwator wizerunku poszczególnych zakresu promocji turystyki, marketingu Zabytków, miejscowości i terytorialnego i public relations. publiczne i województwa. niepubliczne Zwiększenie nakładów na promocję. instytucje Przeprowadzenie badań efektywności kultury. ków wykorzystywania środków na reklamy. 21. Wizerunek Teatru Wśród widzów Teatru Włączenie widzów Teatru Stworzenie i realizacja programu Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wizerunek Dramatycznego jako włączania widzów Teatru Dramatyczny. tego teatru jest bardzo „ambasadorów Teatru” w Dramatycznego w tworzenie ozytywny. pozytywny. Teatr dla jego kampanii wizerunkowej wyraźnego i pozytywnego wizerunku użytkowników jest skierowanej do nie- teatru poprzez ich działalność w źródłem silnej użytkowników. Internecie, wydarzenia o charakterze identyfikacji, wyrażającej partycypacyjnym, wykorzystującym np. się również w wysokim mechanizmy crowdsourcingu (np. stopniu lojalności wobec stworzenie przestrzeni wirtualnych, w Teatru. których mogliby dostarczać informacji na temat oceny spektakli i innych wydarzeń związanych z teatrem, w których mogliby się dzielić pomysłami związanymi z rozszerzeniem działalności teatru itp.). 164
  • 153. 22. Wizerunek Teatru Widzowie Teatru Umożliwienie obecnym Należy wykorzystać różne źródła Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wykazują widzom pogłębienie przekazu – od Internetu do spotkań z Dramatyczny. potrzebę zwiększania wiedzy na temat teatru, twórcami spektaklów. Udostępnić wiedzy na tematy związane poszczególnych spektakli i więcej informacji związanych ze z wydarzeniami wydarzeń. spektaklem na stronach internetowych, kulturalnymi w newsletterze. odbywającymi się w teatrze. 23. Wizerunek Teatru Wizerunek Teatru Zwiększenie Zintensyfikowanie kampanii kampani Teatr Dramatycznego. Dramatycznego wśród rozpoznawalności marki wizerunkowej w całym województwie Dramatyczny. mieszkańców Teatru Dramatycznego, podlaskim z wykorzystaniem województwa jest mniej poprawić odpowiednich kanałów informacyjnych wyrazisty i spójny. wizerunek i dostępność (w regionie: prasa lokalna, ogłoszenia, Dominują w nim instytucji. plakaty). W kampanii wizerunkowej negatywne cechy. należy zwrócić szczególną uwagę na historię i długą tradycję funkcjonowania teatru w Białymstoku i nia województwie podlaskim. 24. Ocena działalności infrastruktury Niska ocena infrastruktur Wprowadzenie zmian w Wyeksponować pozytywne elementy Teatr Teatru teatru. infrastrukturze (budynek, budynku teatru, aby mógł on stać się Dramatyczny. Dramatycznego wyposażenie) w kierunku pozytywnym wizualnym elementem przez jego infrastruktury bardziej wizerunku tej instytucji. użytkowników. funkcjonalnej, estetycznej, dostępnej. 25. Ocena działalności Negatywna ocena Wprowadzenie większej Proponując nowe wydarzenia Teatr Teatru zróżnicowania oferty i oferty wydarzeń kulturalne powinno brać się pod uwagę Dramatyczny. Dramatycznego liczby premier. kulturalnych oraz nowego spójność nowej/zmienionej tożsamości przez jego repertuaru. atru marki Teatru Dramatycznego i użytkowników. otwartość różnych grup widzów na różne nowe formy działania Teatru Dramatycznego. Należy szczególnie zwróć uwagę na kategorię wieku odbiorców nowej oferty. Oferta „odważniejsza”, 165 wychodząca poza tradycyjne działanie teatru powinna być kierowana przede wszystkim do najmłodszej widowni (do odstawowym 29 lat). Podstawowym kanałem informacji i budowania więzi z młodym widzem powinien być Internet, w tym 153 portale społecznościowe.
  • 154. 6. ANEKS 1.Scenariusz IDI SCENARIUSZ IDI (In-Depth Interview) Badanie jakościowe z osobami zarządzającymi instytucjami kulturalnymi w regionie Cele - dowiedzenie się jakie są ich spostrzeżenia na temat stanu kultury wysokiej w województwie. Główne obszary badawcze Pytania Spostrzeżenia na temat Czym jest kultura wysoka? kultury wysokiej w Jakie instytucje zalicza się do obszarów działania  województwie kultury wysokiej w województwie podlaskim?  Jaki jest stan kultury wysokiej w województwie podlaskim (ogólnie i na tle ogólnopolskim)?  Czy na postrzeganie kultury wysokiej w województwie podlaskim ma wpływ bliskość  Warszawy i wydarzenia kulturalne, które są tam dostępne (prowincjonalność)? Czy jest jakiś oddźwięk z Polski, zainteresowanie w kwestii jakikolwiek imprez kulturalnych na Podlasiu  (komentarze, zainteresowanie współpracą)? Partycypacja mieszkańców Jaka jest świadomość mieszkańców województwa województwa podlaskiego w podlaskiego na temat kultury wysokiej?  kulturze (w ogóle, wysokiej) Jak wygląda partycypacja mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze?  Jaki jest poziom partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze wysokiej (niski  vs wysoki)? Co determinuje taki poziom partycypacji w kulturze wysokiej (bariery: społeczne, ekonomiczne,  edukacyjne, kulturowe, administracyjne, mentalne)? Co zachęca obecnych użytkowników do korzystania z oferty instytucji kultury wysokiej?  Do kogo dociera kultura wysoka? Kto jest odbiorcą? Kto jest potencjalną grupą docelową kultury wysokiej?   Promocja kultury wysokiej Jakie działania promocyjne kultury wysokiej są wśród mieszkańców prowadzone w województwie podlaskim?  województwa podlaskiego  Jakie działania promocyjne odnoszą skutek, a jakie nie? 154 Czy istnieje dobry przykład promocji kultury wysokiej, który odniósł sukces?  Kto odpowiada za promocję kultury wysokiej w województwie podlaskim? 
  • 155. Jaki jest poziom partycypacji mieszkańców województwa podlaskiego w kulturze wysokiej (niski  vs wysoki)? Co determinuje taki poziom partycypacji w kulturze wysokiej (bariery: społeczne, ekonomiczne,  edukacyjne, kulturowe, administracyjne, mentalne)? Co zachęca obecnych użytkowników do korzystania z oferty instytucji kultury wysokiej?  Do kogo dociera kultura wysoka? Kto jest odbiorcą? Kto jest potencjalną grupą docelową kultury wysokiej?   Promocja kultury wysokiej Jakie działania promocyjne kultury wysokiej są wśród mieszkańców prowadzone w województwie podlaskim?  województwa podlaskiego  Jakie działania promocyjne odnoszą skutek, a jakie nie? Czy istnieje dobry przykład promocji kultury wysokiej, który odniósł sukces?  Kto odpowiada za promocję kultury wysokiej w województwie podlaskim?  Czy istnieje możliwość podniesienia świadomości wśród mieszkańców województwa podlaskiego na  temat uczestnictwa w kulturze wysokiej? Co mogłoby zachęcić nie-użytkowników do partycypacji w kulturze wysokiej?  Czy można powiedzieć, że z kulturą wysoką trudno jest dotrzeć do mieszkańców województwa podlaskiego?  Co oryginalnego i wartościowego ma do zaproponowania region?  Czy wielokulturowość można w jakikolwiek sposób wykorzystać w promocji regionu, kultury wysokiej?  Czy wielokulturowość jest wartością rzeczywistą, czy mitem w regionie podlaskim?  Czy nie jest prawdą że organizacje pozarządowe robią więcej w sferze popularyzacji kultury wysokiej niż  instytucje państwowe za to odpowiedzialne Polityka województwa w Czy istnieje polityka regionalna w zakresie wspierania zakresie promocji i i promowania kultury wysokiej w województwie  wspierania kultury wysokiej podlaskim? Czy istnieją jakiekolwiek bariery administracyjne blokujące działania mogące wpływać na atrakcyjność  oferty kulturalnej w województwie podlaskim? Czy politycy lokalni mają preferencje we wspieraniu konkretnych przedsięwzięć kulturalnych (imprezy  masowe, dla wąskiego grona odbiorców, wybranych grup)? Jak wygląda współpraca sektora administracyjnego z poszczególnymi ośrodkami kulturalnymi?  155
  • 156. 2. Scenariusz FGI (Scenariusz Focus Group Interview) „Teatr Dramatyczny” Temat RAMOWY Problemy [1] Czas wolny – „Jak Czym jest kategoria „czasu wolnego”? mieszkańcy Jakie wiążą się z nim wzorce indywidualne i społeczne spędzania Białegostoku spędzają czasu wolnego (odpoczynek, spotkania, impreza…)? czas wolny?” Co to jest „wydarzenie kulturalne”? Czy kultura to rozrywka, czy coś więcej? [Czy i w jakim kontekście pojawia się TEATR?] [2] Teatr i jego (1) Kto chodzi do teatru (opis kategorii społecznej), jej motywacji odbiorcy (aspiracji) opis zdarzenia „Idziemy do teatru” (skąd informacja, z kim, jak się ubieramy – rekonstrukcja behawioralna); (2) Kto nie chodzi do teatru i dlaczego („wymówki i usprawiedliwienia”, potoczne teorie, identyfikacja ukrytych barier (lęków), negatywne doświadczenia – stereotypy. [3] Teatr – forma Teatr a inne formy sztuki (działań artystycznych) oraz inne formy przekazu przekazu (kino, książka, TV, Internet) artystycznego Cechy wyróżniające, tematyka, stylistyka i konwencja „teatralności” (zrozumiałość, atrakcyjność, zaangażowanie odbiorcy). Bariery komunikacyjne. [4] Teatr w Miejsce (budynek, fasada, otoczenie) – opisz teatr przestrzeni miasta Teatr a imprezy towarzyszące Misja teatru Czy teatr może być „wizytówką” miasta? “Przyjęcie” (Gra projekcyjna) [1] Kogo należy (warto) zaprosić na przyjęcie (instytucje) [2] Kogo nie należy zaprosić [3] Gdzie ma się odbyć przyjęcie (miejsce, lokal, plener) [4] Wymagania dotyczące stroju zaproszonych gości [5] Muzyka (jakiego artystę warto zaprosić, repertuar) [6] Co podamy do jedzenia (menu) [7] Program artystyczny [8] Prezenty (jakiego typu) [9] Teatr Dramatyczny i instytucje kultury jako osoby (personifikacja) [10] Rozmieszczenie gości (kto przy kim – „topografia biesiadna”) 156
  • 157. 3. Ankieta CATI ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Nr. Ankietera: I__I__I__I__I__I Nr. Respondenta: I__I__I__I__| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kwestionariusz Rekrutacyjny Dzień dobry, nazywam się … Obecnie prowadzimy badanie na temat sposobów spędzania wolnego czasu przez mieszkańców Podlasia. Chciałbym/chciałabym zaprosić Pana/Panią do udziału w projek- cie. Pan/i udział jest niezwykle istotny, gdyż Pana/i numer został wylosowany do reprezentatywnej próby badawczej i odmowa wpłynie negatywnie na jakość gromadzonych danych Pragnę podkreślić, iż zapewniamy całkowitą anonimowość wypowiedzi. Wyniki badania prezentow- ane będą jedynie w formie zbiorczych, statystycznych zestawień, a raport dostępny będzie już w grud- niu w każdej miejskiej bibliotece. Ankieta potrwa kilkanaście minut. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1: Czy zgadza się Pan/i na wywiad? 1: Tak 2: Nie przejdź do pytania nr 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- zakończ wywiad 2: Płeć 1: Kobieta [Ankieter: Zaznacz płeć] 2: Mężczyzna programista sprawdź kwotę ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- programista sprawdź kwotę 3: Ile miał/a Pan/i lat obchodząc ostatnie urodziny: [Ankieter: Wpisz wiek] |________| programista przejść do pytanie nr 6 (kwota zostaje przypisana automatycznie) 9: Odmowa programista przejść do pytanie nr 5 4: Programista zrekoduj wiek do odpowiedniej celki: 1: Poniżej 18 zakończ wywiad 2: 18-29 3: 30-44 programista sprawdź kwotę 4: 45-59 programista sprawdź kwotę 5: 60-74 programista sprawdź kwotę 8: powyżej 74 lat zakończ wywiad programista sprawdź kwotę   157
  • 158. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5: Proszę Pana/Panią o wskazanie, do którego z wymienionych przeze mnie przedziałów wiekowych mogę Pana/Panią przypisać? Możliwość zaznaczenia tylko jednej odpowiedzi Respondenta. 1: Poniżej 18 zakończ wywiad 2: 18-29 programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 3: 30-44 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 4: 45-59 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 5: 60-74 kowego nie została wyczerpana programista przejść do nr 6, jeżeli liczba Respondentów dla danego przedziału wie- 6: powyżej 74 lat zakończ wywiad kowego nie została wyczerpana ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6: Proszę wskazać lokalizację, w której Pan/Pani obecnie mieszka (przebywa)? [Ankieter odczytaj kafeterię, możliwe zaznaczenie tylko jednej odpowiedzi] 1: Białystok programista przejść do pytania nr 7 jeżeli kwota (liczba respondentów dla danej 2: miasto z województwa podlaskiego inne niż Białystok klasy miejscowości) nie została wyczerpana programista przejść do pytania nr 7, jeżeli kwota (liczba respondentów dla danej klasy miejscowości i powiatu) nie została wyczer- 3: wieś z województwa podlaskiego pana programista przejść do pytania nr 7, jeżeli kwota (liczba 5: miasto lub wieś z innego województwa zakończ wywiad respondentów dla danej klasy miejscowości i powiatu) nie została wyczerpana 6: Odmowa odpowiedzi zakończ wywiad 158
  • 159. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Kwestionariusz Główny ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO – MINI U&A 7. Na początku chciał/a/bym zapytać Pana/Panią Ile czasu wolnego ma Pan/i. w ciągu: Poniżej 1-2 2-4 4-6 Powyżej 1 godziny godziny godzin 6 godzin LP godziny Wydarzenie Przeciętnego dnia tygodnia 1 2 3 4 5 Przeciętnego dnia weekendu 1 2 3 4 5 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8. Odczytam teraz listę czynności związanych ze spędzaniem wolnego czasu. Proszę przy każdej z nich powiedzieć czy wykonywał/a ją Pani w ciągu ostatnich 12 miesięcy. 1. Wizyta w teatrze [PROGRAMISTA: możliwość wyboru wielu odpowiedzi] 2. Wizyta w galerii sztuki 3. Wizyta w filharmonii 4. Wizyta w muzeum 5. Wizyta w operze lub operetce 6. Przeczytanie książki dla przyjemności 7. Wizyta w kinie 8. Wizyta na bezpłatnym festynie lub koncercie plenerowym 9. Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w operze/filharmonii) 10. Wizyta na imprezie sportowej lub meczu 11. Uczestnictwo w dyskotece lub zabawie 12. Wizyta w pubie 13. Wizyta w restauracji 14. Wizyta w galerii handlowej 15. Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, słuchanie muzyki 16. Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź muzycznych, prowadzenie blogów 17. Wizyta na grillu 18. Udzielanie się jako członek zespołu amatorskiego, kółka zainteresowań, kółka artystycznego (np. chór, orkiestra, zespół muzyczny, kółko teatralne itp.) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 159
  • 160. 9. Teraz odczytam Panu/Pani czynności związane ze spędzaniem przez Pana/Panią wolnego czasu [PROGRAMISTA: Pojawiają się tu tylko te czynności z pytania nr 8, które wskazał Respondent] na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy. Proszę wskazać, posługując się następującymi możliwościami odpowiedzi: „Raz w roku, Raz na pół roku, Raz na kilka miesięcy, Raz w miesiącu, Raz w tygodniu lub częściej, Nie pamiętam” jak często wykonywał/a Pan/i tą czynność? [Ankieter: możliwość zaznaczenia jednej odpowiedź przy każdej czynności spędzania wolnego czasu] Raz w Nie Raz na pół Raz na kilka Raz w Raz w roku tygodniu lub pamiętam roku miesięcy miesiącu LP Wizyta w teatrze 5 4 3 2 1 9 częściej Czynność Wizyta w galerii sztuki 5 4 3 2 1 9 1 Wizyta w filharmonii 5 4 3 2 1 9 2 Wizyta w muzeum 5 4 3 2 1 9 3 Wizyta w operze lub operetce 5 4 3 2 1 9 4 Przeczytanie książki dla przyjemności 5 4 3 2 1 9 5 Wizyta w kinie 5 4 3 2 1 9 6 Wizyta na bezpłatnym festynie lub 5 4 3 2 1 9 7 koncercie plenerowym 8 Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w 5 4 3 2 1 9 9 operze/filharmonii) Wizyta na imprezie sportowej lub 5 4 3 2 1 9 meczu 10 Uczestnictwo w dyskotece lub 5 4 3 2 1 9 zabawie 11 Wizyta w pubie 5 4 3 2 1 9 Wizyta w restauracji 5 4 3 2 1 9 12 Wizyta w galerii handlowej 5 4 3 2 1 9 13 Oglądanie filmów na Video, DVD, 5 4 3 2 1 9 14 komputerze, słuchanie muzyki 15 Umieszczanie w Internecie własnych treści filmowych bądź muzycznych, 5 4 3 2 1 9 16 prowadzenie blogów Wizyta na grillu 5 4 3 2 1 9 Udzielanie się jako członek zespołu 17 amatorskiego, kółka zainteresowań, 18 kółka artystycznego (np. chór, 5 4 3 2 1 9 orkiestra, zespół muzyczny, kółko teatralne itp.) 160
  • 161. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 10. Z kim najczęściej uczestniczy Pan/i w wydarzeniach kulturalnych? 1. Sam(a) programista przejść do pytania nr 11 [Ankieter: Możliwe wiele odpowiedzi] 2. Z mężem/żoną/partnerem/partnerką programista przejść do pytania nr 11 3. Z rodziną 4. Ze znajomymi/przyjaciółmi programista przejść do pytania nr 11 programista przejść do pytania nr 11 5. Ze współpracownikami programista przejść do pytania nr 11 9. Nie uczestniczę w wydarzeniach kulturalnych programista przejść do pytania nr 12 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11. Co decyduje o tym jak często uczestniczy Pan/i w wydarzeniach kulturalnych? [Programista: Możliwe wiele odpowiedzi] [Ankieter: nie odczytuj stwierdzeń, możliwe wiele odpowiedzi] 1. Atrakcyjność oferty kulturalnej 2. Cena biletu/Sytuacja finansowa 3. Dostęp do informacji o wydarzeniach kulturalnych 4. Ilość czasu wolnego 5. Możliwość zabrania dzieci 6. Odległość wydarzenia| instytucji od mojego miejsca zamieszkania 7. Reklama wydarzenia 8. Zachęta znajomych 9. Zainteresowania 10. Inne jakie…? 161
  • 162. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 12. Jak określił/a by się Pan/Pani jako uczestnik życia kulturalnego? Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3–Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2–Raczej się Pan/i nie zgadza, 1–Zdecydowanie się Pan/i nie zgadza. [Programista: rotacja stwierdzeń] Ani się Zdecydow [Programista: rotacja stwierdzeń] Zdecydow Raczej się Raczej się zgadzam anie się anie się nie LP zgadzam ani nie nie zgadzam zgadzam zgadzam zgadzam Stwierdzenia 1 najbardziej lubię oglądać telewizję - tam jest dość kultury 5 4 3 2 1 2 bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak spektakle teatralne, 5 4 3 2 1 koncerty filharmonii, wystawy, festiwale 3 bardzo lubię razem z rodziną, ze znajomymi uczestniczyć w różnych festynach, jarmarkach - wszędzie tam, gdzie można miło i wesoło spędzić 5 4 3 2 1 czas 4 wiem co się dzieje w kulturze bo zdobywam informacje o różnych imprezach- sam/a jednak 5 4 3 2 1 rzadko w nich uczestniczę 5 kultura mało mnie interesuje ale czasem gdzieś się wybiorę (jak mnie ktoś wyciągnie) 5 4 3 2 1 6 jestem twórcą kultury, tworzę kulturę 5 4 3 2 1 7 przede wszystkim lubię w spokoju poczytać książkę, posłuchać muzyki, oglądnąć dobry film 5 4 3 2 1 8 Zachęcam młodsze pokolenie do uczestnictwa w kulturze (np. zabieram dzieci do teatru, czytam im 5 4 3 2 1 regularnie książki) 9 Bardzo chętnie uczestniczę w różnych imprezach kulturalnych takich jak koncerty zespołów 5 4 3 2 1 10 Bardzo interesują mnie lokalne wydarzenia kulturalne 5 4 3 2 1 11 Mam wielu przyjaciół 5 4 3 2 1 12 Chcę być zawsze na bieżąco, mieć stały dostęp do informacji 5 4 3 2 1 13 Wolę spędzać czas w towarzystwie niż w samotności 5 4 3 2 1 14 Regularnie czytam gazety i czasopisma 5 4 3 2 1 15 Lubię chodzić po sklepach i centrach handlowych 5 4 3 2 1 16 Spędzam dużo czasu surfując po Internecie 5 4 3 2 1 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13. Czy Pan/i: [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „tak” lub „nie”] LP Tak Nie 1 Działa w organizacji pozarządowej 1 2 2 Działa jako wolontariusz (nieodpłatne działanie na rzecz innych) 1 2 4 Przekazał/a 1% podatku na organizację pożytku publicznego 1 2 5 Brał/a udział w ostatnich wyborach samorządowych 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 14. Czy korzysta Pan/i. w swoim miejscu zamieszkania: [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „tak” lub „nie”] 162
  • 163. LP Tak Nie 1 Z biblioteki publicznej 1 2 Z oferty lokalnego domu kultury, ośrodka kultury, świetlicy, klubu 2 1 2 osiedlowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ZNAJOMOŚĆ I OCENA OFERTY KULTURALNEJ 15. Na ile dobrze zna Pan/i ofertę kulturalną swojego miejsca zamieszkania? [Programista: jedna odpowiedź] 4. Bardzo dobrze [Ankieter: Odczytaj kafeterię] 3. Dobrze programista przejść do pytania nr 16 programista przejść do pytania nr 16 2. Przeciętnie programista przejść do pytania nr 16 1. Bardzo słabo programista przejść do pytania nr 18 [Ankieter: nie czytamy tych odpowiedzi,, zaznaczyć w sytuacji wyraźnego niezdecydowania 9. Nie znam w ogóle programista przejść do pytania nr 18 Respondenta] 99: moja miejscowość nie posiada oferty kulturalnej programista przejść do pytania nr 18 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16. Jak ogólnie ocenił/a/by Pan/i ofertę kulturalną Pana/i miejsca zamieszkania? [Programista: Jedna odpowiedź] 5. Bardzo dobrze [Ankieter: Odczytaj kafeterię] 4. Dobrze 3. Ani dobrze, ani źle 2. Przeciętnie 1. Bardzo słabo ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17. Skąd czerpie Pan/i wiedzę na temat organizowanych imprez kulturalnych? [PROGRAMISTA: Możliwe wiele odpowiedzi] 1. Z Telewizji [Ankieter: nie odczytuj, zaznaczaj wymienione odpowiedzi] 2. Z Radia 3. Z Gazet 4. Z prasy lokalnej 5. Z Informatora Kulturalnego 6. Z Internetu 7. Od znajomych 8. Od rodziny 9. Na uczelni/miejsce pracy 163
  • 164. 10. Z afisza, plakatu, bilboardów na ulicy 11. Z portali społecznościowych (np. Facebook, NK) 12. Inne jakie…? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BARIERY UCZESTNICTWA 18. Z którymi opiniami na temat korzystania kultury by się Pan/Pani zgodził/a? Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3 – Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2 – Raczej się Pan/i nie zgadza, 1 – Zdecydow- anie się Pan/i nie zgadza. [Programista: rotacja stwierdzeń] Zdecydowa Ani się Zdecydowa Raczej się Raczej się nie się zgadza ani nie się nie zgadza nie zgadza LP zgadza nie zgadza zgadza 1 korzystania z kultury trzeba się nauczyć 5 4 3 2 1 2 teatr, filharmonia, galerie sztuki są tylko dla nielicznych - przeciętny człowiek tego nie 5 4 3 2 1 potrzebuje 3 uczestnictwo w kulturze to snobizm 5 4 3 2 1 4 kultura nie jest dla mnie jakąś ważną potrzebą – bez tego mogę się obejść 5 4 3 2 1 5 kultura to nie tylko chodzenie do teatru, muzeów, opery. To także występy zespołów 5 4 3 2 1 ludowych, rockowych itp. 6 uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać 5 4 3 2 1 7 Ludzie są zbyt zajęci/zapracowani aby uczestniczyć w kulturze 5 4 3 2 1 8 Lokalna oferta kulturalna jest nieciekawa i nie satysfakcjonuje mnie 5 4 3 2 1 9 Ludzie nie mają z kim pójść, a samym im się nie chce 5 4 3 2 1 10 Łatwo się dowiedzieć jakie są lokalne wydarzenia kulturalne 5 4 3 2 1 11 Wydarzenia kulturalne które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach 5 4 3 2 1 12 Często udaję się do innego miasta aby wziąć udział w interesującym mnie wydarzeniu 5 4 3 2 1 kulturalnym ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ANALIZA PREFERENCJI I POTRZEB KULTURALNYCH 19. W jakich wydarzeniach kulturalnych chętnie by Pan/Pani uczestniczył/? [Ankieter: odczytać stwierdzenia i zaznaczyć przy każdym z nich jedną odpowiedź Respond- enta „chętnie” lub „nie uczestniczył/a/bym”] 164
  • 165. LP chętnie Nie uczestniczył/a/ bym 1 wystawy 1 2 2 koncerty zespołów 1 2 muzycznych 3 koncerty w filharmonii 1 2 4 Festyny ludowe, jarmarki 1 2 5 festiwale filmowe 1 2 6 przedstawienia teatralne 1 2 7 widowiska kabaretowe 1 2 10 opera, operetka 1 2 11 koncerty uznanych gwiazd 1 2 12 seans w kinie 1 2 13 festiwale teatralne 1 2 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 20. Odczytam ponownie listę wydarzeń kulturalnych. Proszę powiedzieć czy Pana/i zdaniem jest ich w lokalnej ofercie za dużo, za mało, w sam raz czy nie ma w ogóle? LP Za dużo W sam raz Za mało Nie ma w Nie wiem ogóle 1 wystawy 3 2 1 4 9 2 koncerty zespołów 3 2 1 4 9 muzycznych 4 koncerty w filharmonii 3 2 1 4 9 5 Festyny ludowe, jarmarki 3 2 1 4 9 6 festiwale filmowe 3 2 1 4 9 7 przedstawienia teatralne 3 2 1 4 9 10 widowiska kabaretowe 3 2 1 4 9 11 opera, operetka 3 2 1 4 9 12 koncerty uznanych gwiazd 3 2 1 4 9 13 seans w kinie 3 2 1 4 9 14 festiwale teatralne 3 2 1 4 9 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21. Jakie trzy najważniejsze imprezy kulturalne odbywające się w naszym województwie mógłby/ mogłaby Pan/Pani wymienić z nazwy? [Ankieter zaznacz odpowiedzi zgodnie z kolejnością wymieniania przez Respondenta, dopytaj jakie jeszcze] [Programista: możliwość zaznaczenia maksymalnie 3 odpowiedzi, kolumny odp. 21_1, odp. 21_2 i odp. 21_3 kody do rankingu] 165
  • 166. LP Odp. Odp. Odp. 21.3_1 21.3_2 21.3_3 1 Białystok Pozytywne Wibracje Festival 1 1 1 2 Dni Kultury Kresowej 2 2 2 3 Dni Sztuki Współczesnej 3 3 3 4 Festiwal Kultury Żydowskiej Zachor – Kolor i Dźwięk 4 4 4 5 Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza 5 5 5 6 Festiwal Piosenki Żeglarskiej "Kopyść" 6 6 6 7 Jarmark na świętego Jana 7 7 7 8 Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia 8 8 8 9 Jesień z Bluesem 9 9 9 10 Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 10 10 10 w Supraślu 11 Międzynarodowy Festiwal Filmów 11 11 11 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 12 Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 12 12 12 Cerkiewnej 13 Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich LALKA- 13 13 13 NIE-LALKA 14 Międzynarodowy Przegląd Inicjatyw Teatralnych 14 14 14 Białysztuk 15 Międzynarodowy Festiwal Teatralny Wertep 15 15 15 16 Noc Muzeów 16 16 16 17 Podlaska Oktawa Kultur Międzynarodowy Festiwal 17 17 17 Muzyki, Sztuki i Folkloru 18 Up to Date Festival 18 18 18 19 Dni miasta Białegostoku 19 19 19 20 Inne jakie? 20 20 20 21 Inne jakie? 21 21 21 22 Inne jakie? 22 22 22 23 Nie znam żadnych imprez 23 23 23 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 22. Czy uczestniczył/a Pan/i kiedykolwiek w tej imprezie? [PROGRAMISTA: Możliwe wiele odpowiedzi, odpowiedzi „1” lub „0” w kolumnach o nazwie TAK lub NIE=kody] [ANKIETER: Odczytaj odpowiedź, zaznacz „tak” lub „nie” i dopytaj jakie jeszcze?] 166
  • 167. LP Tak Nie 1 Białystok Pozytywne Wibracje Festival 1 0 2 Dni Kultury Kresowej 1 0 3 Dni Sztuki Współczesnej 1 0 4 Festiwal Kultury Żydowskiej Zachor – Kolor i Dźwięk 1 0 5 Festiwal Muzyki Młodej Białorusi Basowiszcza 1 0 6 Festiwal Piosenki Żeglarskiej "Kopyść" 1 0 7 Jarmark na świętego Jana 1 0 8 Jarmark Wielkanocny Sztuki Ludowej Podlasia 1 0 9 Jesień z Bluesem 1 0 10 Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia 1 0 w Supraślu 11 Międzynarodowy Festiwal Filmów 1 0 Krótkometrażowych ŻUBROFFKA 12 Międzynarodowy Festiwal Hajnowskie Dni Muzyki 1 0 Cerkiewnej 13 Międzynarodowy Festiwal Szkół Lalkarskich LALKA- 1 0 NIE-LALKA 14 Międzynarodowy Przegląd Inicjatyw Teatralnych 1 0 Białysztuk 15 Międzynarodowy Festiwal Teatralny Wertep 1 0 16 Noc Muzeów 1 0 17 Podlaska Oktawa Kultur Międzynarodowy Festiwal 1 0 Muzyki, Sztuki i Folkloru 18 Up to Date Festival 1 0 19 Dni miasta Białegostoku 1 0 20 Inne jakie? 1 0 21 Inne jakie? 1 0 22 Inne jakie? 1 0 23 Nie znam żadnych imprez ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ZNAJOMOŚĆ I KORZYSTANIE Z INSTYTUCJI KULTURALNYCH W BIAŁYMSTOKU 23. Proszę powiedzieć jakie instytucje kulturalne w Białymstoku zna Pan/i choćby ze słyszenia? [ANKIETER: nie czytać odpowiedzi, zanotować dokładnie odpowiedź Respondenta, dopytać] [Programista: kolumna 1 (TOP OF MIND) odpowiedź wskazana przez Respondenta jako pierwsza, kolumna 2 (SPONT.) kolejna odpowiedź/odpowiedzi wskazane przez Respondenta w tym pytaniu] 167
  • 168. LP 1 (TOP OF 2 (SPONT) MIND) 1 Białostocki Ośrodek Kultury 1 1 2 Centrum im. Ludwika Zamenhofa 2 2 3 Dom Kultury "Śródmieście" 3 3 4 Galeria Arsenał 4 4 5 Galeria im. Ślendzińskich 5 5 6 Książnica Podlaska im. Łukasza 6 6 Górnickiego w Białymstoku 7 Muzeum Podlaskie w Białymstoku 7 7 „Ratusz” 8 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 8 8 9 Muzeum Wojska w Białymstoku 9 9 10 Opera i Filharmonia Podlaska 10 10 11 (Białostocki ) Teatr Lalek 11 11 12 Tatr Dramatyczny im. Aleksandra 12 12 Węgierki 13 Teatr TrzyRzecze 13 13 24. Czy zna Pan/i następujące instytucje kulturalne [PROGRAMISTA: pojawia się listach instytucji niewymienionych przez respondenta w ko- lumnach pytania 23, tj. 1 (TOP OF MIND) 2 (SPONT)] [Ankieter: przeczytać listę i zaznaczyć te instytucje, które Respondent zna] 1. Białostocki Ośrodek Kultury 2. Centrum im. Ludwika Zamenhofa 3. Dom Kultury “Śródmieście” 4. Galeria Arsenał 5. Galeria im. Ślendzińskich 6. Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku 7. Muzeum Podlaskie w Białymstoku „Ratusz” 8. Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 9. Muzeum Wojska w Białymstoku 10. Opera i Filharmonia Podlaska 11. (Białostocki) Teatr Lalek 12. Tatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki 13. Teatr TrzyRzecze -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------   25. Którą z wymienionych instytucji odwiedza Pan/i regularnie przynajmniej raz na pół roku? [PROGRAMISTA: Zapytaj tylko o instytucje wymienione przez Respondenta w pytaniach 23 i 24] 1. Białostocki Ośrodek Kultury 2. Centrum im. Ludwika Zamenhofa 3. Dom Kultury “Śródmieście” 4. Galeria Arsenał 5. Galeria im. Ślendzińskich 168
  • 169. 6. Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego w Białymstoku 7. Muzeum Podlaskie w Białymstoku „Ratusz” 8. Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 9. Muzeum Wojska w Białymstoku 10. Opera i Filharmonia Podlaska 11. (Białostocki) Teatr Lalek 12. Tatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki 13. Teatr TrzyRzecze ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- [PROGRAMISTA: Zadaj jedynie tym, którzy w pytaniu nr 24 wskazali 12- Teatr Dramatyczny im. 26. Odczytam teraz opinie innych osób o Teatrze Dramatycznym im. Aleksandra Węgierki. Posługując Aleksandra Węgierki] się 5-o stopniową skalą, gdzie 5 oznacza że zdecydowanie się Pan/i zgadza, 4 – Raczej się Pan/i zgadza, 3 – Ani się Pan/i zgadza, ani nie zgadza, 2 – Raczej się Pan/i nie zgadza, 1 – Zdecydowanie się Pan/i nie zgadza, proszę powiedzieć na ile się Pan/i zgadza z tymi opiniami. Nawet jeśli nie korzysta Pan/i z tej instytucji proszę powiedzieć jakie są Pan(i) skojarzenia Ani się Zdecydow Trudno L Zdecydow Raczej się Stwierdzenia anie się Raczej się zgadzam nie anie się powiedzie P zgadzam zgadzam ani nie zgadzam zgadzam nie zgadzam ć/Nie wiem 1 Teatr, o którym mam dobre zdanie 5 4 3 2 1 9 2 Teatr, któremu mogę zaufać 5 4 3 2 1 9 3 Teatr, dzięki któremu codzienne życie 5 4 3 2 1 9 zmienia się na lepsze 4 Teatr, który zawsze jako pierwszy 5 4 3 2 1 9 wychodzi z nowymi pomysłami 5 Teatr znany z wysokiej jakości 5 4 3 2 1 9 przedstawień 6 Wspiera ważne i potrzebne akcje dla 5 4 3 2 1 9 społeczności lokalnej 7 Teatr, dzięki któremu częściej korzystam 5 4 3 2 1 9 z kultury 8 Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, 5 4 3 2 1 9 nie tylko spektakle 9 Teatr, który nie zmienia się zbytnio 5 4 3 2 1 9 1 Teatr, który uwielbiam 5 4 3 2 1 9 0 1 Teatr najlepszy w regionie 5 4 3 2 1 9 1 1 To lider wśród instytucji kulturalnych w 5 4 3 2 1 9 2 Białymstoku 1 Teatr na który jestem skazany(a) z braku 5 4 3 2 1 9 3 alternatywy w mieście 1 Teatr, w którym wypada bywać 5 4 3 2 1 9 4 1 Uczęszcza do niego wiele osób, które 5 4 3 2 1 9 5 znam 169
  • 170. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- DEMOGRAFIA 28. Jakie jest Pana/Pani sytuacja zawodowa 1: ma stałą pracę [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 2: pracuje dorywczo w niepełnym wymiarze godzin/praca na umowę zlecenie/o dzieło 3: jest emerytem, rencistą 4: uczy się, studiuje 5: nie pracuje - bezrobotny 6: nie pracuje - zajmuje się domem 7: nie pracuje - urlop wychowawczy 8: nie pracuje z innych powodów ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 29. Jakie jest Pana/Pani wykształcenie? 1:niepełne podstawowe [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 2:podstawowe 3:zasadnicze zawodowe 4:niepełne średnie 5:średnie zawodowe 6:średnie ogólnokształcące 7:pomaturalne 8:niepełne wyższe 9:wyższe ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 30. Jak określił/a/by Pan/i sytuację swojego gospodarstwa domowego? Proszę wybrać najlepiej pasującą odpowiedź [Ankieter: możliwa jedna odpowiedź] 1. Żyjemy bardzo biednie – nie starcza nawet na podstawowe potrzeby 2. Żyjemy skromnie – musimy na co dzień bardzo oszczędnie gospodarować 3. Żyjemy średnio – starcza nam na co dzień, ale musimy oszczędzać na poważniejsze zakupy 4. Żyjemy dobrze – starcza nam na wiele bez specjalnego oszczędzania 5. Żyjemy bardzo dobrze – można pozwolić sobie na pewien luksus 6. Odmowa odpowiedzi/nie wiem ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 31. Z ilu osób łącznie, wliczając Pana/Panią składa się Pana/i gospodarstwo domowe ? |______| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Dziękuję za udział w ankiecie, to były już wszystkie moje pytania! 170
  • 171. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4. Ankieta CAWI i PAPI Nr. Ankiety: I__I__I__I__| ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- INSTYTUCJE KULTURY W1. Poniżej znajdują się pewne stwierdzenia. Proszę, aby zaznaczył(a) Pan(i), z którą instytucją kulturalną się Panu(i) kojarzą. Proszę pamiętać, że może Pan(i) zaznaczyć więcej niż jedną instytucję, bądź zaznaczać „nie wiem”, o ile stwierdzenie nie pasuje do żadnej z nich. Poniżej zamieszczony jest przykład: Opera i Biało- Centrum Muzeum Czynności Nie Teatr Białostocki INSTYTUCJE LP wie Filharmo Dramatycz stocki Galeria im. L. Podlaskie Ośrodek Muzeum m nia ny Teatr Arsenał Zamenhof (Ratusz) Kultury Wojska Podlaska Podl Lalek a Przykład: Organizuje 0 koncerty □ □ □ □ □ □ □ □ □ 1 Nowoczesna 2 Wizytówka miasta □ □ □ □ □ □ □ □ □ 3 Dla ludzi z klasą □ □ □ □ □ □ □ □ □ 4 Staroświecka □ □ □ □ □ □ □ □ □ 5 Za droga □ □ □ □ □ □ □ □ □ 6 Zbyt elitarna □ □ □ □ □ □ □ □ □ 7 Nie pozwala się nudzić □ □ □ □ □ □ □ □ □ 8 Snobistyczna □ □ □ □ □ □ □ □ □ 9 Nie wiadomo dla kogo □ □ □ □ □ □ □ □ □ Z niewykorzystanym □ □ □ □ □ □ □ □ □ 10 potencjałem □ □ □ □ □ □ □ □ □ 11 Nudna 12 Warta polecenia □ □ □ □ □ □ □ □ □ Miejsce, w którym wypada □ □ □ □ □ □ □ □ □ 13 bywać Gdyby przestała działać, □ □ □ □ □ □ □ □ □ 14 trudno byłoby ją zastąpić To instytucja dla ludzi takich □ □ □ □ □ □ □ □ □ 15 jak ja □ □ □ □ □ □ □ □ □ 16 Odpowiada moim potrzebom 17 Niewiele o niej wiem □ □ □ □ □ □ □ □ □ 18 Modna □ □ □ □ □ □ □ □ □ Warta zapłacenia wyższej □ □ □ □ □ □ □ □ □ 19 ceny □ □ □ □ □ □ □ □ □ 20 Warto tam się pokazywać □ □ □ □ □ □ □ □ □ 171
  • 172. W2. Poniżej znajduje się lista wypowiedzi innych osób o TEATRZE DRAMATYCZNYM im. A. Węgierki. W przypadku każdego stwierdzenia proszę zaznaczyć na ile zgadza się Pan(i) bądź nie zgadza z każdą z nich. Do oceny proszę posłużyć się 5-o stopniową skalą Prosimy o zaznaczenie TYLKO JEDNEJ odpow- iedzi w każdym wierszu Zdecydowan Raczej się Ani się Raczej się Zdecydowan LP Stwierdzenia ie się zgadzam zgadzam ani nie zgadzam ie się nie zgadzam nie zgadzam zgadzam 1 Teatr, o którym mam dobre zdanie □ □ □ □ □ 2 Teatr, któremu mogę zaufać □ □ □ □ □ 3 Teatr, dzięki któremu codzienne życie zmienia się na lepsze Teatr, który zawsze jako pierwszy wychodzi z nowymi □ □ □ □ □ 4 pomysłami □ □ □ □ □ 5 Teatr znany z wysokiej jakości przedstawień □ □ □ □ □ 6 Wspiera ważne i potrzebne akcje dla społeczności lokalnej □ □ □ □ □ 7 Teatr, dzięki któremu częściej korzystam z kultury □ □ □ □ □ 8 Teatr, który ma bogatą ofertę kulturalną, nie tylko spektakle □ □ □ □ □ 9 Teatr, który nie zmienia się zbytnio □ □ □ □ □ 10 Teatr, który uwielbiam □ □ □ □ □ 11 Teatr najlepszy w regionie □ □ □ □ □ 12 To lider wśród instytucji kulturalnych w Białymstoku Teatr na który jestem skazany(a) z braku alternatywy w □ □ □ □ □ 13 mieście □ □ □ □ □ 14 Uczęszcza do niego wiele osób, które znam □ □ □ □ □ P1. Jak często bywał(a) Pan(i) w wymienionych instytucjach w trakcie ostatnich 12 miesięcy? SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO W poniższej tabeli proszę zakreślić jedną odpowiedź w wierszu. (Jak na zaprezentowanym w pierwszym wierszu tabeli przykładzie) L Miejsce P1- CZĘSTOTLIWOŚĆ P raz w raz na pół raz na kilka raz w wcale raz w roku tygodniu i 0 roku miesięcy miesiącu częściej 1 Teatr Dramatyczny Przykład: Teatr Wielki □ □ □ □ □ □ 2 Białostocki Teatr Lalek □ □ □ □ □ □ 3 Teatr TrzyRzecze □ □ □ □ □ □ Teatr w innym mieście (poza □ □ □ □ □ □ 4 Białymstokiem) □ □ □ □ □ □ 5 Opera i Filharmonia Podlaska Białostocki Ośrodek Kultury (Kino □ □ □ □ □ □ 6 Forum) □ □ □ □ □ □ 7 Centrum im. L. Zamenhofa 8 Galeria Arsenał □ □ □ □ □ □ 9 Galeria im. Ślendzińskich □ □ □ □ □ □ Muzeum Podlaskie w Białymstoku □ □ □ □ □ □ 10 (Ratusz) □ □ □ □ □ □ 11 Muzeum Rzeźby Alfonsa Karnego 12 Muzeum Wojska w Białymstoku □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ 172
  • 173. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- P2. Poniżej znajduje się lista czynności związanych ze spędzaniem wolnego czasu. W każdym wierszu tabeli proszę zaznaczyć znakiem jak często wykonywał(a) ją Pan(i) w trakcie ostatnich 12 miesięcy? L Czynności P2 – CZĘSTOTLIWOŚĆ P raz w raz w raz na pół raz na kilka raz w wcale tygodniu i 5 Przeczytanie książki dla przyjemności roku roku miesięcy miesiącu częściej 6 Wizyta w kinie □ □ □ □ □ □ 7 Wizyta na bezpłatnym festynie lub koncercie □ □ □ □ □ □ plenerowym 8 Wizyta na płatnym koncercie muzycznym (nie w □ □ □ □ □ □ operze/filharmonii) 9 Wizyta na imprezie sportowej lub meczu □ □ □ □ □ □ 1 Uczestnictwo w dyskotece lub zabawie □ □ □ □ □ □ 0 1 Wizyta w pubie □ □ □ □ □ □ 1 1 Wizyta w restauracji □ □ □ □ □ □ 2 1 Wizyta w galerii handlowej □ □ □ □ □ □ 3 1 Oglądanie filmów na Video, DVD, komputerze, □ □ □ □ □ □ 4 słuchanie muzyki 1 Umieszczanie w Internecie własnych treści □ □ □ □ □ □ 5 filmowych bądź muzycznych, prowadzenie blogów □ □ □ □ □ □ 1 Wizyta na grillu 6 1 Udzielanie się jako członek zespołu □ □ □ □ □ □ 7 amatorskiego, kółka zainteresowań, kółka artystycznego □ □ □ □ □ □ D1. Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty działalności, jak OGÓLNIE OCENIA Pan(i) Teatr Dramatyc- OCENA DZIAŁALNOŚCI TEATRU zny? Proszę zaznaczyć cyfrę, który najlepiej opisuje Pana/i opinię Niedostatecznie 1 2 3 4 5 6 Celująco ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D2. Jakiego rodzaju spektakle ogląda Pan/i najchętniej? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź] 1. Dramat klasyczny 2. Dramat współczesny 3. Komedie 4. Musicale 5. Awangarda 6. Spektakle dla dzieci 173
  • 174. 7. Spektakle dla dorosłych 8. Spektakle kabaretowe 9. Spektakle ze sceny impresaryjnej (spektakle gościnne) 10. Inne (jakie?)………………… ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D3. Jakimi kryteriami/czynnikami kieruje się Pani/Pan przy wyborze spektaklu? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź] 1. autorem 2. reżyserem 3. obsadą 4. tematyką 5. rodzajem spektaklu 6. czy mam z kim pójść 7. godziną, w której odbywa się spektakl 8. ceną biletu 9. recenzją w mediach 10. opisem w repertuarze 11. reklamą 12. opinią znajomych 13. innym kryterium, jakim ……………………………………………….. 14. żadnym z powyższych   ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 174
  • 175. D4. Proszę o ocenę poszczególnych aspektów działalności Teatru Dramatycznego. Jak ocenia Pan(i): (Proszę ocenić każdego aspekt wpisując wartość od 1 do 6, gdzie 6 oznacza ocenę celującą, a 1 ocenę niedostateczną). Bardzo Dostateczni Niedostate- Nie Celująco Dobrze Miernie Dobrze e cznie wiem (6) (4) (2) (5) (3) (1) 1 Różnorodność oferty Repertuar 2 Atrakcyjność spektakli własnych □ □ □ □ □ □ □ 3 Atrakcyjność spektakli gościnnych □ □ □ □ □ □ □ 4 Ilość premier w roku □ □ □ □ □ □ □ Dogodność terminów i godzin □ □ □ □ □ □ □ 5 spektakli □ □ □ □ □ □ □ 6 Ceny biletów – spektakle własne Bilety 7 Ceny biletów – spektakle gościnne □ □ □ □ □ □ □ Łatwość rezerwacji/zakupu biletu na □ □ □ □ □ □ □ 8 wybrany spektakl □ □ □ □ □ □ □ 9 Godziny otwarcia kas biletowych □ □ □ □ □ □ □ 10 Gra aktorska – aktorzy miejscowi Gra aktorska 11 Gra aktorska – aktorzy gościnni □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ 12 Dostępność informacji przez telefon Obsługa 13 Obsługa w kasie □ □ □ □ □ □ □ 14 Obsługa w szatni □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ □ Materiały informacyjne (broszury, 15 Infrastruktura ulotki) □ □ □ □ □ □ □ 16 Strona internetowa 17 Newsletter □ □ □ □ □ □ □ 18 Wygląd wnętrza □ □ □ □ □ □ □ 19 Komfort foteli na widowni □ □ □ □ □ □ □ 20 Jakość bufetu/kawiarni □ □ □ □ □ □ □ Dostosowanie budynku do osób □ □ □ □ □ □ □ 21 niepełnosprawnych/starszych □ □ □ □ □ □ □ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 175
  • 176. D5. Proszę OGÓLNIE ocenić tylko te spektakle, które Pan(i) widział(a) w Teatrze Dramatycznym. Do oceny proszę posłużyć się następującą skalą: 1. Bardzo słaby; 2. Słaby; 3. Średni; 4. Dobry; 5. Bardzo Dobry. D5. Ocena spektaklu LP Nazwa Spektaklu 1 5 2 3 4 bardzo bardzo 1 2 3 4 5 słaby średni dobry słaby dobry Beniowski Np Przykład: Zemsta 2 Co widział kamerdyner 1 2 3 4 5 1 3 Czarnobylska modlitwa 1 2 3 4 5 4 Ferdydurke 1 2 3 4 5 5 Jasełka 1 2 3 4 5 6 Latający Cyrk Monty Pythona 1 2 3 4 5 7 Ożenek 1 2 3 4 5 8 Pinokio 1 2 3 4 5 9 Pippi Pończoszanka 1 2 3 4 5 10 Polowanie na łosia 1 2 3 4 5 11 Przyjazne dusze 1 2 3 4 5 12 Samotny zachód 1 2 3 4 5 13 Stworzenia sceniczne 1 2 3 4 5 14 Szalone nożyczki 1 2 3 4 5 15 Trzy razy łóżko 1 2 3 4 5 16 Wyspy GUŁag 1 2 3 4 5 17 Z życia mrówek 1 2 3 4 5 18 Zakłócenia w eterze 1 2 3 4 5 19 Zapiski oficera Armii Czerwonej 1 2 3 4 5 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D6. Które z poniższych imprez/wydarzeń pasują Pana(i) zdaniem do marki Teatr Dramatyczny i mogłyby być zorganizowane przez Teatr Dramatyczny im. Aleksandra Węgierki? [Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź]] 1. Widowiska kabaretowe 2. Imprezy tematyczne np. targi 3. Debaty publiczne 4. Salon gier planszowych 5. Widowiska folklorystyczne 6. „Przedszkole przyteatralne”.Opieka nad dzieckiem (gry i zabawy) podczas spektaklu dla rodziców 7. wydarzenia specjalne/okazjonalne (np. dzień otwarty, np. sylwester) 8. Wydarzenia edukacyjne (np. warsztaty, konkursy, lekcje pokazowe) 9. koncerty 10. warsztaty teatralne dla dorosłych 11. festiwale amatorskie 12. festiwale teatralne (nie amatorskie) 13. przedstawienia teatrów offowych/alternatywnych 14. spotkania z twórcami przed lub po spektaklu 176
  • 177. 15. zwiedzanie Teatru po spektaklu 16. Festiwale filmowe 17. Spotkania autorskie, wieczorki literackie 18. Wydarzenia w otwartej przestrzeni (na placu i w parku) 19. Czytania performatywne (czytania aktorów z tekstem, gdzie potem odbywa dyskusja z reżyserem, autorem tekstu) 20. ŻADNE Z POWYŻSZYCH ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D7. Jaką kwotę jest Pan/i w stanie przeznaczyć jednorazowo na zakup biletu do Teatru? [Jedna odpowiedź] |__________|zł za osobę ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D8. Jak Pan/i ocenia odpowiedniość ceny biletu w stosunku do jakości spektakli w Teatrze Dramatycz- nym? [Jedna odpowiedź] 1. Cena jest za niska 2. Cena jest właściwa 3. Cena jest za wysoka ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D9. Ile średnio miesięcznie wynoszą wydatki związane z kulturą w Pan(i) gospodarstwie domowym? [Jedna odpowiedź] |__________|zł ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D10. Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: [Jedna odpowiedź] 1. Byłaby to niewielka strata 2. Byłoby mi to obojętne 3. Byłaby to wielka strata ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- D11. Gdyby Teatr Dramatyczny przestał działać i zniknął z Białegostoku, która instytucja z poniżej listy zastąpiłaby Panu/Pani jego brak? [Jedna odpowiedź] 1. Żadna, jest on niezastąpiony 2. Białostocki Teatr Lalek 3. Teatr TrzyRzecze 4. Teatr Arkadia 5. Teatr Wierszalin 6. Opera i Filharmonia Podlaska 7. Teatr z innego miasta, jakiego ………………………….? 8. Inna instytucja jaka…………………………………………..? 9. Żadna z powyższych instytucji 177
  • 178. METRYCZKA M1. Płeć :1. Kobieta 2. Mężczyzna ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M2. Wiek: |__________| (Proszę wpisać wiek) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M3. Jakie jest Pana/Pani wykształcenie? [Jedna odpowiedź] 1. Niepełne podstawowe 2. Podstawowe 3. Zasadnicze zawodowe 4. Niepełne średnie 5. Średnie zawodowe 6. Średnie ogólnokształcące 7. Pomaturalne 8. Niepełne wyższe 9. Wyższe ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M4. Jakie jest Pana/Pani sytuacja zawodowa [Jedna odpowiedź] 1. Mam stałą pracę 2. Pracuje dorywczo w niepełnym wymiarze godzin/praca na umowę zlecenie/o dzieło 3. Jestem emerytem, rencistą 4. Uczę się, studiuje 5. Nie pracuje – bezrobotny 6. Nie pracuje - zajmuje się domem 7. Nie pracuje - urlop wychowawczy 8. Nie pracuje z innych powodów ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M5. Proszę określić ogólnie sytuację swojego gospodarstwa domowego [Jedna odpowiedź] 1. Nie wystarcza nawet na najpilniejsze potrzeby 2. Trzeba odmawiać sobie wielu rzeczy, aby wystarczyło na życie 3. Na co dzień wystarcza, nie wystarcza na większe wydatki 4. Wystarcza na wszystkie wydatki, a część możemy/mogę odłożyć 5. Jesteśmy zamożni, możemy sobie pozwolić na pewien luksus ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- M6. Miejsce stałego zamieszkania. [Jedna odpowiedź] 1. Białystok 178
  • 179. 2. Inna miejscowość: 2_1. Wieś 2_2. Miasto do 30 tys. 2_3. Miasto 31-100 tys. 2_4. Miasto 101-200 tys. Oddalona od Białegostoku: 2_5. do 10 km 2_6. od 11 do 20 km 2_7. od 21 do 50 km 2_8. powyżej 50 km Dziękujemy za czas poświęcony na wypełnienie ankiety oraz wiedzę i spostrzeżenia, którymi zechcieli się Państwo z nami podzielić. 179
  • 180. 5. Spis wykresów Wykres 1. Uczestnik życia kulturalnego. ............................................................................................................... 54 Wykres 2. Segmentacja użytkowników kultury ................................................................................................. 59 Wykres 3. Korzystanie z kultury............................................................................................................................... 60 Wykres 4. Segmentacja użytkowników kultury a kapitał instytucjonalny ............................................. 64 Wykres 5. Kapitał kulturowy (wskaźniki indywidualne dla uczestnictwa w „kulturze wysokiej”) ................................................................................................................................................................................................ 65 Wykres 6. Segmentacja użytkowników kultury a zróżnicowanie kapitał społecznego i kulturowego ...................................................................................................................................................................... 66 Wykres 7. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych ...................................................................................................................................................................... 67 Wykres 8. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego............................................................................................................. 69 Wykres 9. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy........................................................ 75 Wykres 10. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy ................................. 80 Wykres 11. Częstość wykonywania czynności w trakcie ostatnich 12 miesięcy - jedynie osoby deklarujące wykonanie danej czynności raz w roku bądź częściej ............................................................ 81 Wykres 12. Bariery kompetencyjne partycypacji w kulturze ...................................................................... 85 Wykres 13. Bariery motywacyjne i społeczne partycypacji w kulturze .................................................. 86 Wykres 14. Bariery ekonomiczne i terytorialne partycypacji w kulturze .............................................. 87 Wykres 15. Znajomość oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania .......................................................... 93 Wykres 16. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania.................................................................... 94 Wykres 17. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać ........................................................................................................................................................................... 95 Wykres 18. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach .............................................................................................................................................................................. 96 Wykres 19. Źródła informacji o imprezach kulturalnych .............................................................................. 97 Wykres 20. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych ............................ 98 Wykres 21. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych............ 99 Wykres 22. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego..................................................................................................................................................................... 103 Wykres 23. Regularne odwiedzanie instytucji kultury ................................................................................ 105 Wykres 24. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego ....................................................................................................................................... 106 Wykres 25. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych ................................ 108 Wykres 26. Wizerunek Opery i Filharmonii Podlaskiej oraz Białostockiego Teatru Lalek w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................... 111 Wykres 27. Wizerunek Galerii Arsenał i Centrum im L. Zamenhofa w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego .............................................................................................................................................. 112 Wykres 28. Wizerunek Muzeum Podlaskie (Ratusz) i Muzeum Wojska w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego .............................................................................................................................................. 113 Wykres 29. Wizerunek Białostocki Ośrodek Kultury w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................................................................................. 113 Wykres 30. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach użytkowników Teatru Dramatycznego ............................................................................................................................................................................................. 115 Wykres 31. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach mieszkańców województwa podlaskiego..................................................................................................................................................................... 116 Wykres 32. Wizerunek Teatru Dramatycznego w oczach odbiorców ................................................... 119 180
  • 181. Wykres 33. Odpowiedzi na pytanie: Proszę sobie wyobrazić, że Teatr Dramatyczny reprezentujący obecny poziom znika z Białegostoku. Które ze stwierdzeń najlepiej oddaje Pan(i) nastawienie: ................................................................................................................................................................... 120 Wykres 34. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku ... 120 Wykres 35. Instytucje, które mogłyby zastąpić Teatr Dramatyczny w przypadku jego braku - w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................................................................................... 122 Wykres 36. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu ............................................................ 124 Wykres 37. Czynności wykonywane w ciągu ostatnich 12 miesięcy ..................................................... 125 Wykres 38. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy .................................................. 126 Wykres 39. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych....... 127 Wykres 40. Ocena działalności Teatru Dramatycznego............................................................................... 128 Wykres 41. Średnie miesięczne wydatki związane z kulturą w gospodarstwie domowym......... 129 Wykres 42. Najchętniej oglądane rodzaje spektakli...................................................................................... 130 Wykres 43. Ocena repertuaru Teatru Dramatycznego ................................................................................ 131 Wykres 44. Źródła informacji o wydarzeniach kulturalnych .................................................................... 132 Wykres 45. Odpowiedzi na pytanie: Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat przedstawień? .. 132 Wykres 46. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny ....................... 134 181
  • 182. 6. Spis tabel Tabela 1. Instytucje kultury w Białymstoku i województwie podlaskim w 2011 roku........................... 9 Tabela 2. Instytucje kultury według województw w 2009 roku .................................................................... 10 Tabela 3. Korzystający z oferty instytucji kultury według województw w 2009 roku (w tysiącach) ................................................................................................................................................................................................... 11 Tabela 4. Imprezy zorganizowane przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku ................................................................................................................................................................. 12 Tabela 5. Uczestnicy imprez zorganizowanych przez domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w miastach i na wsi w 2009 roku ..................................................................................................................................... 13 Tabela 6. Placówki biblioteczne w województwie podlaskim w latach 2000-2011 .............................. 14 Tabela 7. Wskaźniki wykorzystania bibliotek w województwie podlaskim w latach 2002-2011... 14 Tabela 8. Kina stałe w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ...................................................... 15 Tabela 9. Muzea w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ............................................................. 16 Tabela 10. Imprezy oświatowe w muzeach w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ....... 16 Tabela 11. Teatry i instytucje muzyczne w województwie podlaskim w latach 2000-2011 ............. 17 Tabela 12. Cechy teatrów i instytucji muzycznych w województwie podlaskim w latach 2009- 2011 ......................................................................................................................................................................................... 18 Tabela 13. Obiekty działalności wystawienniczej w województwie podlaskim w latach 2009-2011 ................................................................................................................................................................................................... 19 Tabela 14. Domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice w województwie podlaskim w latach 2003- 2011 ......................................................................................................................................................................................... 20 Tabela 15. Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic (imprezy) w województwie podlaskim w latach 2007-2011.................................................................................................................................... 20 Tabela 16. Działalność domów, ośrodków kultury, klubów i świetlic (uczestnicy imprez) w województwie podlaskim w latach 2007-2011 .................................................................................................... 21 Tabela 17. Zespoły artystyczne i ich członkowie w województwie podlaskim w latach 2007-2011 ................................................................................................................................................................................................... 22 Tabela 18. Koła (kluby) i członkowie w domach kultury i podobnych instytucjach w województwie podlaskim w latach 2007-2011 .................................................................................................... 23 Tabela 19. Kursy domów kultury i podobnych instytucji i ich absolwenci w województwie podlaskim w latach 2009-2011.................................................................................................................................... 24 Tabela 20. Analiza SWOT funkcjonowania kultury w regionie według Programu Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020 (PRKWP) oraz Wojewódzkiej Strategii Polityki Społecznej na lata 2010-2018 (WSPS) ...................................................................................................................... 28 Tabela 21. Struktura populacji mieszkańców Białegostoku i województwa podlaskiego (bez Białegostoku) ....................................................................................................................................................................... 32 Tabela 22. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI....................... 32 Tabela 23. Ilość wywiadów telefonicznych do zrealizowania w ramach badania CATI....................... 33 Tabela 24. Uczestnik życia kulturalnego .................................................................................................................. 56 Tabela 25. Style uczestnictwa w życiu kulturalnym (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) ......................................................................................................................................................................... 58 Tabela 26. Korzystanie z kultury ................................................................................................................................. 61 Tabela 27. Opinie o korzystaniu z kultury (Analiza czynnikowa. Metoda głównych składowych) . 62 Tabela 28. Profile segmentów (Analiza logistyczna) .......................................................................................... 63 Tabela 29. Diagnoza potrzeb mieszkańców województwa podlaskiego w zakresie wydarzeń kulturalnych w rozbiciu na zmienne demograficzne .......................................................................................... 68 Tabela 30. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - wystawy.......................................................................................... 69 182
  • 183. Tabela 31. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego – koncerty zespołów muzycznych.......................................... 70 Tabela 32. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty w filharmonii ............................................................. 70 Tabela 33. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festyny ludowe, jarmarki......................................................... 71 Tabela 34. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale filmowe ....................................................................... 71 Tabela 35. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - przedstawienia teatralne ........................................................ 72 Tabela 36. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - widowiska kabaretowe ............................................................ 72 Tabela 37. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - opera, operetka............................................................................ 73 Tabela 38. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - koncerty uznanych gwiazd ..................................................... 73 Tabela 39. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - seans w kinie ................................................................................ 73 Tabela 40. Ilość wydarzeń/imprez kulturalnych w lokalnej ofercie kulturalnej w opinii mieszkańców województwa podlaskiego - festiwale teatralne...................................................................... 74 Tabela 41. Czynności wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy .......................................................... 77 Tabela 42. Czynności najsilniej ze sobą powiązane, wykonywane w trakcie ostatnich 12 miesięcy, dane procentowe................................................................................................................................................................ 79 Tabela 43. Częstość wizyt w teatrze w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 44. Częstość wizyt w galerii sztuki w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 45. Częstość wizyt w filharmonii w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 82 Tabela 46. Częstość wizyt w muzeum w trakcie ostatnich 12 miesięcy w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 83 Tabela 47. Bariery ekonomiczne w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................. 87 Tabela 48. Podział na segment użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” .................... 88 Tabela 49. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem płci ...................................................................................................................................................................... 88 Tabela 50. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wieku ................................................................................................................................................................. 89 Tabela 51. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem miejsca zamieszkania ................................................................................................................................. 89 Tabela 52. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem wykształcenia ................................................................................................................................................ 90 Tabela 53. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem aktywności zawodowej ............................................................................................................................. 90 Tabela 54. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem kondycji finansowej gospodarstwa domowego .............................................................................. 90 Tabela 55. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia tygodnia.............................. 91 183
  • 184. Tabela 56. Porównanie segmentu użytkowników z nie-użytkownikami „kultury wysokiej” pod względem ilości posiadanego czasu wolnego podczas przeciętnego dnia weekendu .......................... 91 Tabela 57. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na płeć, wiek i miejsce zamieszkania.......................................................... 91 Tabela 58. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na sytuację zawodową ...................................................................................... 92 Tabela 59. Porównanie rozkładów warunkowych częstości użytkowników i nie-użytkowników „kultury wysokiej” ze względu na wykształcenie i kondycję finansową gospodarstwa domowego ................................................................................................................................................................................................... 92 Tabela 60. Znajomość oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania – w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 93 Tabela 61. Ocena oferty kulturalnej w miejscu zamieszkania - w rozbiciu na zmienne demograficzne ..................................................................................................................................................................... 94 Tabela 62. Uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych jest zbyt kosztowne i nie zawsze mnie na nie stać – w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................. 95 Tabela 63. Wydarzenia kulturalne, które mnie interesują odbywają się zbyt daleko, w innych miastach – w rozbiciu na zmienne demograficzne .............................................................................................. 96 Tabela 64. Źródła informacji o imprezach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne . 98 Tabela 65. Osoby najczęściej współuczestniczące w wydarzeniach kulturalnych– w rozbiciu na zmienne demograficzne .................................................................................................................................................. 99 Tabela 66. Czynniki wpływające na częstość partycypacji w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne ........................................................................................................................100 Tabela 67. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – pierwsza wymieniona .......................................................................................................................103 Tabela 68. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – spontaniczna .........................................................................................................................................104 Tabela 69. Znajomość instytucji kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego – wspomagana .........................................................................................................................................104 Tabela 70. Spontaniczna znajomość imprez kulturalnych w Białymstoku przez mieszkańców województwa podlaskiego - w rozbiciu na zmienne demograficzne .........................................................107 Tabela 71. Uczestnictwo w znanych respondentowi imprezach kulturalnych - w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................................................................108 Tabela 72. Wizerunek Teatru Dramatycznego wśród mieszkańców województwa podlaskiego (wartości średnie) ...........................................................................................................................................................117 Tabela 73. Czynniki/kryteria decydujące o wyborze spektaklu - w rozbiciu na zmienne demograficzne ...................................................................................................................................................................121 Tabela 74. Czynniki decydujące o częstości uczestniczenia w wydarzeniach kulturalnych – w rozbiciu na zmienne demograficzne ........................................................................................................................123 Tabela 75. Ocena działalności Teatru Dramatycznego w podziale na grupy użytkowników ..........126 Tabela 76. Źródła informacji o przedstawieniach – w rozbiciu na zmienne demograficzne ...........133 Tabela 77. Imprezy/wydarzenia najlepiej pasujące do marki Teatr Dramatyczny - w rozbiciu na zmienne demograficzne ................................................................................................................................................135 184
  • 185.   BIBLIOGRAFIA Barker C., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Wyd. UJ, Kraków 2005. Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [02.12.2012]. Boni M. (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część I, MAiC, Warszawa 09.05.2012. Boni M. (red.), Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Projekt. Część II, MAiC, Warszawa 09.05.2012. Cieślak R., Górnicy, [w:]W. Dudzik (red.), Świadomość teatru, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2007. Dawidowicz-Chymkowska O., Koryś I., Raport Społeczny zasięg książki 2010, Pracownia Badań Czytelnictwa, Biblioteka Narodowa, Warszawa 2010, www.bn.org.pl/download/ document/1297852803.pdf [05.12.2012]. Diagnoza organizacji pozarządowych. Badanie socjologiczne w mieście Białystok i powiecie białostockim w ramach projektu „Wsparcie funkcjonowania instytucji ekonomii społecznej - budowanie Domański R., Geografia ekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, PWN, Warszawa 2006. dobra wspólnego”, Centrum Promocji Podlasia, Białystok 2011. Domański R., Gospodarka przestrzenna. Podstawy teoretyczne, PWN, Warszawa 2006. Dragićević-Šešic M., Stojković B., Kultura. Zarządzanie, animacja, marketing, NCK, Warszawa 2010. Ekonomia kultury. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2010. Fatyga B., Koncepcja diagnostycznego badania kultury na Warmii i Mazurach, http://jakakultura. warmia.mazury.pl/diagnoza-kultury-warmii-i-mazur/koncepcja-dynamicznej-diagnozy- kultury-warmii-i-mazur/ [29.11.2012]. Florida R., Narodziny klasy kreatywnej oraz jej wpływ na przeobrażenia w charakterze pracy, wypoczynku, społeczeństwa i życia codziennego, NCK, Warszawa 2010. Instytucje kultury w Polsce w 2009 roku, GUS, Warszawa 2010. Jałowiecki B., Szczepański M.S., Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Scholar, Warszawa 2006. Jung B., Konsumpcja a styl życia, [w:] A. Kurzynowski (red.), Polityka społeczna, Oficyna wydawnicza SGH, Warszawa 2006. Kern P., Polityka kulturalna: nowe trendy w Europie, [w:] B. Jung (red.), Ekonomia kultury. Od teorii do praktyki, NCK, Warszawa 2011. Kłopotowski A., Jest nam smutno, jest nam źle. Białostocka kultura w odwrocie, „Gazeta Wyborcza” 12.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35235,13034053,Jest_ nam_smutno__jest_nam_zle__Bialostocka_kultura.html [14.12.2012]. Kłopotowski A., Kolejka po 2,5 miliona złotych. Kulturalna ofensywa promocyjna, „Gazeta Wyborcza” 03.10.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241,12597727, Kolejka_po_2_5_miliona__Kulturalna_ofensywa_promocyjna.html [04.12.2012]. Kochanowski M., Do radnych miejskich. O cięciach kultury pozarządowej, „Gazeta Wyborcza” 14.12.2012, http://bialystok.gazeta.pl/bialystok/1,35241, 13047560,Do_radnych_miejskich__O_cieciach_kultury_pozarzadowej.html [14.12.2012]. Krajewski M., Instytucje kultury a uczestnicy kultury. Nowe relacje: przykład MS2 w Łodzi, [w:] M. Śliwa (red.), Strategie dla kultury. Kultura dla rozwoju, Małopolski Instytut Kultury, Kraków 2011. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary wiejskie, MRR, Warszawa 2010. Kultura w 2010 r., GUS, Warszawa 2011. 185
  • 186. w gminach i powiatach województwa podlaskiego w latach 2008-2010, Regionalny Ośrodek Organizacje pozarządowe jako partner w umacnianiu lokalnych działań jednostek samorządowych Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2011/2012. Panek T., Czapiński J., Kultura, [w:] J. Czapiński, T. Panek (red.), Diagnoza Społeczna 2011 - Warunki i jakość życia Polaków, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2011, www.diagnoza.com/ pliki/raporty/Diagnoza_raport_2011.pdf [06.12.2012]. Plawgo B., Grabska A., Klimczuk-Kochańska M., Klimczuk A., Kierklo J., Żynel-Etel J., Startery podlaskiego: sektor produkcji oprogramowania komputerowego, Wojewódzki Urząd Pracy w podlaskiej gospodarki. Analiza gospodarczych obszarów wzrostu i innowacji województwa Białymstoku, Białystok 2011. Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych. Raport z badania 2010, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2011. Prawelska-Skrzypek G., Smoleń M., Polityka kulturalna samorządów, [w:] A. Frączkiewicz-Wronka (red.), Zarządzanie publiczne w lokalnej polityce społecznej, WSP TWP, Warszawa 2007. Program Rozwoju Kultury Województwa Podlaskiego do roku 2020, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2008. konkursie o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, Res Publica Nowa, Warszawa 2011. Raport z badania DNA Miasta: Diagnoza. Uspołecznianie procesu przygotowań aplikacji konkursowych w Raporty na temat wielkich miast Polski. Białystok, PwC, Warszawa 2011. Skrzypek M., Coming out kultury szerokiej, [w:] Kultura szeroka. Księga wyjścia, Ośrodek Brama Grodzka Teatr NN, Lublin 2011. Sponsoring Monitor: Kulturalne odprężenie, ARC Rynek i Opinia, Luty 2012, www.arc.com.pl/sponsor ing_monitor_kulturalne_odprezenie-40999382-pl.html [12.12.2012]. Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego. Projekt, MKiDN, 01.06.2012. Rada Ministrów, Warszawa, wrzesień 2012. Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Strategia Rozwoju Miasta Białegostoku na lata 2011-2020 plus, Urząd Miejski w Białymstoku, Białystok 2010. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok 2006. Białystok 2010. Sztuka Współistnienia. Wniosek aplikacyjny o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury – Białystok 2016, Throsby D., Ekonomia i kultura, NCK, Warszawa 2010. Wojewódzka Strategia Polityki Społecznej na lata 2010-2018, Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku, Białystok 2010. World Internet Project Polska 2011, Agora, Grupa TP, Warszawa 2011, http://bi.gazeta.pl/ im/6/10726/m10726616,WORLD-INTERNET-PROJECT-POLSKA-2011-RAPORT-V.pdf [05.12.2012]. Wspóltura inauguruje sezon, „Wrota Podlasia” 13.09.2012, www.wrotapodlasia.pl/pl/wiadomosci/ kultura_sztuka/Wspoltura_inauguruje_sezon.htm [04.12.2012]. Wyzwania inwestycyjne głównych miast Polski. Perspektywa 2035, PwC, Warszawa 2012.   186
  • 187. ZESPÓŁ BADAWCZY Jan Poleszczuk, dr hab., prof. UwB. Kieruje Zakładem Metodologii Badań Społecznych i Statystyki oraz pełni funkcję Dyrektora Instytutu Socjologii UwB. Poza działalnością naukową w dziedzinie socjologii, od wielu lat zajmuje się badaniami rynkowymi, ewaluacją projektów badawczych, wykonuje również opracowania eksperckie w zakresie problemów społecznych. Łukasz Kiszkiel, socjolog, członek zarządu fundacji „SocLab”, asystent i doktorant w Instytucie Soc- jologii Uniwersytetu w Białymstoku w Zakładzie Metodologii Badań Społecznych i Statystyki. Od 8 lat związany z badaniami rynku. Doświadczenie zdobywał w agencjach badawczych tj. IQS&QUANT Group oraz TNS OBOP. Specjalizuje się w badaniach wizerunku marki, badaniach komunikacji, badaniach seg- mentacyjnych. Współautor wielu ewaluacji projektów unijnych. Koordynator projektu badawczego „Di- agnoza partycypacji w kulturze w województwie podlaskim”. Andrzej Klimczuk, socjolog, doktorant w Kolegium Ekonomiczno-Społecznym Szkoły Głównej Hand- lowej w Warszawie. W latach 2002-2009 redaktor i korespondent wydawnictw o grach komputerow- ych. Od 2011 roku wiceprezes Fundacji Laboratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”. Autor prac naukowych z zakresu gerontologii, ludologii i polityki społecznej (m.in. książek „Kapitał społeczny ludzi starych na przykładzie mieszkańców miasta Białystok”, „Experts and Cultural Narcissism. Relations in the Early 21th Century”). Rafał Julian Mejsak, prawnik, pracownik Uniwersytetu w Białymstoku, członek zarządu stowarzysze- nia Instytut Studiów Kobiecych. Specjalizacja w badaniach nad wykluczeniem społecznym ze szczegól- nym uwzględnieniem cudzoziemców. Współautor licznych opracowań na rzecz praktyki gospodarczej w tym dokumentów operacyjnych inicjatyw klastrowych z Polski Wschodniej. Katarzyna Sztop-Rutkowska, socjolożka, adiunkt w Instytucie Socjologii UwB, prezes Fundacji Labo- ratorium Badań i Działań Społecznych „SocLab”, autorka publikacji na temat jakościowych metod bad- awczych w socjologii oraz kwestii związanych z dziedzictwem kulturowym i pamięcią zbiorową. Oprócz pracy badawczej, zaangażowana jest w działania organizacji pozarządowych: jako inicjator Fundacji „SocLab”, zwolenniczka zastosowania wiedzy naukowej w praktyce społecznej. Wieloletni członek zespołu redakcyjnego „Pogranicze. Studia społeczne”. Katarzyna Winiecka, socjolożka, asystentka w Zakładzie Socjologii Edukacji Wydziału Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu w Białymstoku, doktorantka w Instytucie Socjologii, naukowo zaintereso- wana badaniami migracji Polaków, specjalizuje się w badaniach jakościowych. Trenerka umiejętności społecznych z zakresu edukacji międzykulturowej, członek zarządu Białostockiego Ośrodka Badań i Inicjatyw Społecznych. 187