Ekonomiks lm yunit 1 (2)

3
DEPED COPY
YUNIT I
MGA PANGUNAHING KONSEPTO NG EKONOMIKS
PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG
Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan,
magkakaiba ang kanilang mga karanasan ayon sa kanilang mga kagustuhan at
pangangailangan. Ang kanilang pagtugon ay batay sa kanilang interes at preperensiya
o pinipili.
Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mga
pangangailangan at kagustuhan ay nahaharap sila sa suliranin na dulot ng kakapusan
ng pinagkukunang-yaman.
Ang modyul na ito ay naglalayong maipamalas mo bilang mag-aaral ang iyong
pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino
at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Layunin din nitong maisabuhay mo
ang mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad
na pang-araw-araw na pamumuhay.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-
unawa sa mga pangunahing konsepto
ng Ekonomiks bilang batayan ng
matalino at maunlad na pang-araw-
araw na pamumuhay
Naisasabuhay ang pag-unawa sa mga
pangunahing konsepto ng Ekonomiks
bilang batayan ng matalino at maunlad
na pang-araw-araw na pamumuhay.
Sa araling ito, inaasahan na matutuhan mo ang sumusunod:
ARALIN 1:
KAHULUGAN NG
EKONOMIKS
»» Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pang-
araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at
kasapi ng pamilya at lipunan.
»» Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang-
araw-araw na pamumuhay ng bawat pamilya at ng
lipunan.
ARALIN 2:
KAKAPUSAN
»» Naipakikita ang ugnayan ng kakapusan sa pang-
araw-araw na pamumuhay.
»» Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan sa
pang-araw-araw na buhay.
»» Nakabubuo ng kongklusyon na ang kakapusan ay
isang pangunahing suliraning panlipunan.
»» Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang
malabanan ang kakapusan.

4
DEPED COPY
ARALIN 3:
PANGANGAILANGAN
AT KAGUSTUHAN
»» Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa
pangangailangan (needs) bilang batayan sa pagbuo
ng matalinong desisyon.
» Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan
at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan.
»» Nasusuri ang herarkiya ng pangangailangan.
»» Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng
mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng
pangangailangan.
»» Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa
pangangailangan at kagustuhan.
ARALIN 4:
ALOKASYON
»» Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan
at pangangailangan at kagustuhan.
»» Napahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon
upang matugunan ang pangangailangan.
»» Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t
ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa
kakapusan.
ARALIN 5:
PAGKONSUMO
»» Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo.
»» Nasusuri ang mga salik na nakakaapekto sa
pagkonsumo.
»» Naipamamalas ang talino sa pagkonsumo sa
pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa
pamimili.
»» Naipagtatanggol ang mga karapatan at
nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang
mamimili.
ARALIN 6:
PRODUKSIYON
»» Naibibigay ang kahulugan ng produksiyon.
»» Napahahalagahan ang mga salik ng produksiyon
at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na
pamumuhay.
ARALIN 7:
MGA ORGANIZATION
NG NEGOSYO
» Nasusuri ang mga tungkulin ng iba’t ibang
organisasyon ng negosyo.

5
DEPED COPY
GRAPIKONG PANTULONG
KAKAPUSANPagkonsumo Produksiyon
ALOKASYON
Walang katapusang
pangangailangan at kagustuhan
Limitadong pinagkukunang-yaman
EKONOMIKS

6
DEPED COPY
PANIMULANG PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
1. Sa ilalim ng command economy, ang mga pagpapasya kung anong
produkto at serbisyo ang dapat na likhain ay nakakasalalay sa kamay ng;
A. konsyumer
B. prodyuser
C. pamilihan
D. pamahalaan
2. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga pinagkukunang-
yaman tulad ng yamang likas, yamang tao at yamang kapital. Bakit
nagkakaroon ng kakapusan sa mga ito?
A. dahil limitado ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan
ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahil sa mga bagyo at iba pang uri ng kalamidad na pumipinsala sa
mga pinagkukunang-yaman
C. dahil sa mga negosyanteng nagsasamantala at nagtatago ng mga
produktong ibinebenta sa pamilihan
D. dahil likas na malawakan ang paggamit ng mga tao sa pinagkukunang-
yaman ng bansa
3. Kung ikaw ay isang taong rasyonal, ano ang dapat mong isaalang-alang sa
paggawa ng desisyon?
A. isaalang-alang ang mga paniniwala, mithiin, at tradisyon
B. isaalang-alang ang mga hilig at kagustuhan
C. isaalang-alang ang opportunity cost sa pagdedesisyon
D. isaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon
4. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at
pangunahing gawain ng bawat sektor ng ekonomiya. Alin sa sumusunod
ang naglalarawan sa bahaging ginagampanan ng sambahayan?
A. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon
B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon
C. nagbabayad ng upa o renta sa lupa
D. nagpapataw ng buwis sa bahay-kalakal
5. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyang-
pansin ng pamahalaan. Ito ay may kinalaman sa
A. paggamit ng mga produkto at serbisyo.
B. paglikha ng mga produkto at serbisyo.
C. paglinang ng likas na yaman.
D. pamamahagi ng pinagkukunang- yaman.
(K)
(K)
(K)
(K)
(K)

7
DEPED COPY
6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng Ekonomiks?
A. Ito ay matalinong pagpapasya ng tao sa pagsagot ng mga suliraning
pangkabuhayan na kinakaharap.
B. Itoaytumutukoysasiyensiyangkaasalanngtaonanakakaimpluwensiya
sa kanyang pagdedesisyon.
C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga
suliraning pangkabuhayan.
D. Ito ay pag-aaral kung paano matutugunan ng tao ang kanyang walang
katapusang pangangailangan at kagustuhan sa harap ng kakapusan.
7. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan.
Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito?
A. Maaari itong magdulot ng kaguluhan sa mga taong nakararanas nito.
B. Tumataas ang presyo ng mga bilihin kung kaya nababawasan ang
kakayahan ng mga mamimili na bumili ng iba’t ibang produkto at
serbisyo.
C. Pag-init ng klima na nagdudulot ng mas malalakas na bagyo at
mahabang panahon ng El Niño at La Niña.
D. Nagpapataas ng pagkakataong kumita ang mga negosyante.
8. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost. Ang
trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang
bagay at ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o best alternative na
handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. Bakit may nagaganap
na trade-off at opportunity cost?
A. dahil walang katapusan ang kagustuhan ng tao
B. dahil sa limitado ang kaalaman ng mga konsyumer
C. dahil may umiiral na kakapusan sa mga produkto at serbisyo
D. upang makagawa ng produktong kailangan ng pamilihan
9. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan, ang sumusunod
ay maaaring maganap maliban sa _______.
A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin
B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman
C. maaaring malutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan
D. magiging maayos ang pagbabadyet
10. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan.
Batay dito, isaayos ang sumusunod mula sa pinakamababa hanggang
pinakamataas ayon sa antas nito.
1. responsibilidad sa lipunan
2. pangangailangan sa seguridad
3. pisyolohikal at biyolohikal
4. pangangailangan sa sariling kaganapan
5. pangangailangan sa karangalan
(P)
(P)
(P)
(P)
(P)

8
DEPED COPY
a. 2, 3, 4, 5, 1
b. 1, 2, 3, 4, 5
c. 3, 2, 1, 5, 4
d. 4, 5, 1, 2, 3
11. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga produkto
at serbisyo. Ang bawat salik kapag ginamit ay may kabayaran tulad ng
A. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa,
at interes para sa entreprenyur
B. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista,
at tubo sa entreprenyur
C. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at
tubo sa entreprenyur
D. tubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista,
at interes sa entreprenyur
Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12.
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE
Annual 2012 and 2013
AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS
ITEMS
At Current Prices
2012 2013
Growth
Rate
(%)
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION
EXPENDITURE
7,837,881 8,455,783 7.9
1. Food and Non-alcoholic beverages 3,343,427 3,596,677 7.6
2. Alcoholic beverages, Tobacco 100,930 110,059 9.0
3. Clothing and Footwear 108,492 116,635 7.5
4. Housing, water, electricity, gas and other
fuels
965,753 1,062,100 10.0
5. Furnishings, household equipment and
routine household maintenance
310,249 326,101 5.1
6. Health 199,821 218,729 9.5
7. Transport 837,569 894,369 6.8
8. Communication 247,946 264,281 6.6
9. Recreation and culture 142,851 154,391 8.1
10. Education 302,772 334,586 10.5
11. Restaurants and hotels 291,460 318,553 9.3
12. Miscellaneous goods and services 986,611 1,059,301 7.4
Pinagkunan: http://www.nscb.gov.ph retrieved on 30 January 2014
(P)

9
DEPED COPY
12. Alinsasumusunodnapahayagangmaykatotohananbataysatalahanayan?
A. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa
edukasyon.
B. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
C. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa komunikasyon.
D. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
13. Sa mga punto ng Production Possibility Frontier o PPF ay maituturing na
mayroong production efficiency.Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan.
Piliin ang pinakatamang sagot?
A. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng kakulangan sa mga
pinagkukunang-yaman.
B. Ito ang mga plano ng produksiyon upang kumita nang malaki at mabawi
ang gastos sa paggawa ng produkto.
C. Ang PPF ay nagpapakita ng plano ng produksiyon batay sa kakayahan
ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto.
D. Sa pamamagitan ng PPF ay maipakikita ang iba’t ibang alternatibo
sa paglikha ng produkto upang magamit nang episyente ang mga
limitadong pinagkukunang-yaman.
14. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto.
Maituturing na kagustuhan ang isang bagay kapag higit ito sa batayang
pangangailangan. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang
isang produkto o serbisyo?
A. Magagamit mo ito upang maging madali ang mahirap na gawain.
B. Nagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawaan.
C. Hindi mabubuhay ang tao kapag wala ang mga ito.
D. Makabibili ka ng maraming bagay sa pamamagitan nito.
15. Papaano mo ipaliliwanag ang kasabihang “There isn’t enough to go around”
na nagmula kay John Watson Howe?
A. Limitado ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa
pangangailangan ng tao.
B. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga
C. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay
hahantong sa kakapusan.
D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong
daigdig.
(P)
(U)
(U)
(U)

10
DEPED COPY
16. Kung ikaw ay kabilang sa sistemang ipinag-uutos na ekonomiya, alin sa
sumusunod ang hindi nagpapakita ng gampanin ng kasapi ng sistemang
ito?
A. Ang iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng
pamahalaan batay sa plano.
B. Malaya kang kumikilos ayon sa sariling interes nang walang pakikialam
ng pamahalaan.
C. Sama-samang isinasagawa ang mga gawain at pakinabang sa
D. May kalayaan ang mamamayan ngunit may kontrol pa rin ang
pamahalaan sa ilang gawain.
17. Kailan masasabing matalino kang mamimili?
A. Gumagamit ng credit card sa iyong pamimili at laging inaabangan ang
pagkakaroon ng sale.
B. Segunda mano ang binibili upang makamura at makatipid sa pamimili
na pasok sa badyet.
C. Sumusunod sa badyet at sinusuri ang presyo, sangkap, at timbang ng
produktong binibili.
D. Bumibili nang labis sa pangangailangan upang matiyak na hindi
mauubusan sa pamilihan.
18. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang
impormasyon?
A. Pag-aralan ang nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami, at
komposisyon ng produkto.
B. Palaging pumunta sa timbangang- bayan upang matiyak na husto ang
biniling produkto.
C. Pahalagahan ang kalidad at hindi ang tatak ng produkto o serbisyong
bibilhin.
D. Palagiang gumamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan
ang kapaligiran.
• lupa
• paggawa
• kapital o puhunan
• entrepreneurship
Input Proseso Output
• pagsasama-sama
ng materyales,
paggawa, kapital, at
entrepreneurship
• kalakal o serbisyo
pangkunsumo;
kalakal o serbisyo
na gamit sa
paglikha ng
ibang produkto
(U)
(U)
(U)

11
DEPED COPY
19. Ano ang ipinahihiwatig ng ilustrasyon sa itaas ukol sa produksiyon?
A. Ang produksiyon ay isang proseso ng pagsasama-sama ng output
tulad ng produkto at serbisyo ubang mabuo ang input tulad ng lupa,
paggawa, kapital, at kakayahan ng entreprenyur.
B. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input
tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entreprenyur upang makabuo
ng produkto at serbisyo.
C. Magaganap lamang ang produksiyon kung kompleto ang mga salik na
gagamitin dito.
D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang
lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya.
20. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng
produksiyon sa pang-araw-araw na pamumuhay?
A. Ang produksiyon ang pinagmumulan ng mga produktong kailangang
ikonsumo sa pang-araw-araw.
B. Ang produksiyon ay lumilikha ng trabaho.
C. Ang pagkonsumo ang nagbibigay-daan sa produksiyon ng produkto at
serbisyo, kaya dahil dito masasabing mas mahalaga ang produksiyon
kaysa sa pagkonsumo.
D. Ang mga kinita mula sa bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng
sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.
(U)
(U)

12
DEPED COPY
PANIMULA
Araw-araw ay gumagawa ng desisyon ang tao mula sa simple hanggang
sa pinakakumplikado. Nagpapasya siya kung ano at alin ang higit na mahalaga sa
marami niyang pamimilian. Bata man o may edad, basta’t may pangangailangan at
kagustuhan na kailangang mapunan, ay masasabing maiuugnay ang kanyang sarili sa
ekonomiks. Kumakain at umiinom ang tao araw-araw, ang kanin na kanyang kinakain
ay nagmula sa palay na itinanim ng mga magsasaka, ibebenta sa pamilihan at binibili
ng mga tao. Ang ulam tulad ng isda ay hinuhuli ng mga mangingisda, dinadala sa mga
pamilihan at binibili ng mga tao.
Sa kabila ng lahat, mapapansin na mayroong kaayusang nag-uugnay sa bawat
isa. Halos lahat ng produkto at serbisyo na dumarating sa mga tahanan ay tila isang
palaisipan kung saan nagmula at kung paano naihahatid sa mga tao mula sa lumikha
nito. Mas madalas nga, hindi mo pa nararating ang lugar kung saan nagmula ang
produkto at serbisyong kinokunsumo mo. Kaugnay nito, naisip mo ba kung ano ang
ekonomiks, at ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay?
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapaglalapat ng
kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral
at kasapi ng pamilya at lipunan. Gayun din, ay iyong mataya ang kahalagahan ng
ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay.
ARALIN 1
KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa
mga pangunahing konsepto ng ekonomiks at kung paano ito magagamit bilang
batayan ng matalinong pagpapasya sa pang-araw-araw na pamumuhay.

13
DEPED COPY
Gawain 1: OVER SLEPT
Suriin ang larawan at bigyan ito ng sariling interpretasyon.
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang ipinapakita sa larawan?
2. Naranasan mo na ba ang sitwasyong katulad ng nasa larawan? Sa anong uri
ng sitwasyon? Ipaliwanag.
3. Paano ka gumagawa ng desisyon kapag nasa gitna ka ng maraming sitwasyon
at kailangan mong pumili ? Ipaliwanag.
Gawain 2: THINK, PAIR, AND SHARE
Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano
ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon at sa ika-
apat na kolum ang dahilan ng iyong naging pasya.
Option A Option B Desisyon Dahilan
1. Pagpapatuloy ng pag-
aaral sa kolehiyo
Pagtatrabaho
pagkatapos ng high
school
2. Paglalakad papunta sa
paaralan
Pagsakay ng jeep o
tricycle papunta sa
paaralan
3. Paglalaro sa parke Pagpasok sa klase
4. Pananaliksik sa aklatan Pamamasyal sa parke
5. Pakikipagkwentuhan sa
kapitbahay
Paggawa ng takdang-
aralin

14
DEPED COPY
1. Bakit kailangang isaalang-alang ang mga pagpipilian sa paggawa ng desisyon?
2. Ano ang naging batayan mo sa iyong ginawang desisyon? Naging makatuwiran
ka ba sa iyong pasya?
Gawain 3: BAITANG NG PAG-UNLAD
Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang pauna mong kaalaman kung ano
ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay
bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Makikita at sasagutan mo
rin ang katanungang ito pagkatapos ng lahat ng gawain at babasahin sa bahaging
PAUNLARIN at PAGNILAYAN. Inaasahang makita sa gawaing ito ang pag-unlad ng
iyong kaalaman sa mga paksang aralin.
.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kahalagahan ng ekonomiks.
INITIAL NA KAALAMAN
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda
ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng
mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.
Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, at lipunan?

15
DEPED COPYKahulugan ng Ekonomiks
Ang Ekonomiks ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung
paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao
gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman. Ito ay nagmula sa salitang Griyego na
oikonomia, ang oikos na nangangahulugang bahay at nomos na pamamahala (Viloria,
2000).
Ang ekonomiya at sambahayan ay maraming pagkakatulad (Mankiw, 1997).
Ang sambahayan, tulad ng lokal at pambansang ekonomiya, ay gumagawa rin ng mga
desisyon. Nagpaplano ito kung paano mahahati-hati ang mga gawain at nagpapasya
kung paano hahatiin ang limitadong resources sa maraming pangangailangan at
kagustuhan. Ang pagpapasya ng sambahayan ay maaaring nakatuon sa kung
magkano ang ilalaan sa pangangailangan sa pagkain, tubig, tirahan, at ibang mga
bagay na nakapagbibigay ng kasiyahan sa pamilya.
Samantala,angpamayanankatuladngsambahayan,aygumaganapdinngiba’t
ibang desisyon. Ang pamayanan ay kailangang gumawa ng desisyon kung ano-anong
produkto at serbisyo ang gagawin, paano gagawin, para kanino, at gaano karami ang
gagawin. Lumalabas ang mga batayang katanungang nabanggit dahilan sa suliranin
sa kakapusan. May kakapusan dahil may limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman
at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil sa kakapusan,
kailangan ng mekanismo ng pamamahagi ng limitadong pinagkukunang-yaman.
Ang kakapusan ay kaakibat na ng buhay dahil may limitasyon ang kakayahan
ng tao at may limitasyon din ang iba pang pinagkukunang-yaman tulad ng yamang likas
at kapital. Ang yamang likas ay maaaring maubos at hindi na mapalitan sa paglipas ng
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol
sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya tungkol sa ekonomiks. Mula sa
mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang
masagot kung ano ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-
araw-araw na buhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan.
Halina’t umpisahan mo na.
PAUNLARIN

16
DEPED COPY
panahon. Samantala, ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya, gusali,
at kagamitan sa paglikha ng produkto ay may limitasyon rin ang dami ng maaaring
malikha. Sa gayon, kailangang magdesisyon ang pamayanan batay sa apat na
pangunahing katanungang pang-ekonomiya na kapaki-pakinabang sa lahat. Tingnan
ang pigura sa ibaba.
Ang kakapusan na pinagtutuunan ng pag-aaral ng ekonomiks ay pang-araw-
araw na suliraning kinakaharap hindi lamang ng pamayanan at sambahayan, kundi ng
bawat indibidwal pati ang mga mag-aaral na katulad mo.
Gawain 4: MIND MAPPING
Iayos ang ginulong pigura ng mind map. Isulat sa text box ng mind map ang
mga konseptong nakalahad sa talahanayan sa ibaba. Gamiting batayan sa pagbuo
ang arrows at lines.
Mga Konsepto
Walang katapusang
pangangailangan at
kagustuhan ng tao
EKONOMIKS Kakapusan sa
pinagkukunang-yaman
Mind Map ng Batayang Katotohanan sa Pag-aaral ng Ekonomiks
KAKAPUSAN
Ano ang
gagawin?
Paano gagawin? Para Kanino? Gaano karami?

17
DEPED COPY
Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks
Bahagi na ng buhay ng tao ang pagkakaroon ng mga choice. Sa pagproseso
ng pagpili mula sa mga choice, hindi maiiwasan ang trade-off. Ang trade-off ay ang
pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay. Mahalaga ang trade-
off, sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring masuri ang mga pagpipilian sa pagbuo
ng pinakamainam na pasya. Halimbawa, mag-aaral ka ba o maglalaro?
Sa ginagawang pagsasakriprisyo ay may opportunity cost. Ang opportunity
cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit
sa bawat paggawa ng desisyon (Case, Fair at Oster, 2012). Ang opportunity cost ng
paglalaro sa naunang halimbawa ay ang halaga ng pag-aral na ipinagpalibang gawin.
Mahalagang makabuo ng matalinong desisyon sa bawat produkto o serbisyong
pagpipilian, subalit minsan kahit nakabuo na ng desisyon ay hindi pa rin maiiwasang
magbago ng isip sa bandang huli. Ito ay dahilan sa mga insentibo na iniaalok ng mga
lumilikha ng produkto at serbisyo. Tulad ng pag-aalok ng mas mura at magandang
serbisyo at pagbibigay ng mas maraming pakinabang sa bawat pagkonsumo ng
produkto o serbisyo. Maaari ding mailarawan ang incentives sa kung magbibigay
ng karagdagang allowance ang mga magulang kapalit ng mas mataas na marka na
pagsisikapang makamit ng mag-aaral.
May kasabihan sa ekonomiks na “Rational people think at the margin”. Ang
ibig sabihin nito ay sinusuri ng isang indibidwal ang karagdagang halaga, maging ito
man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Sa gagawing
desisyon sa pagitan ng pag-aaral at paglalaro, karagdagang allowance at mataas na
grade, ay masasabing maaaring maging matalino sa paggawa ng desisyon ang isang
tao.
Ang mga kaalaman sa konsepto ng trade-off, opportunity cost, incentives
at marginal thinking ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon upang maging
rasyonal ang bawat isa sa pagbuo ng desisyon. Tingnan ang pigura sa ibaba.
Opportunity
Cost
Trade-off
Marginal
thinking Incentives
Matalinong Pagdedesisyon

18
DEPED COPY
1. Paano nakatutulong sa matalinong pagdedesisyon ang mga konsepto ng
trade-off, opportunity cost, incentives, at marginal thinking?
2. Sa iyong palagay, kailan masasabing matalino ang pagdedesisyong ginawa
ng tao?
.
Kahalagahan ng Ekonomiks
Mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks sapagkat makatutulong ito sa mabuting
pamamahala at pagbuo ng matalinong desisyon. Malaki ang maitutulong nito sa iyo
bilang mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan.
Bilang bahagi ng lipunan, magagamit mo ang kaalaman sa ekonomiks upang
maunawaan ang mga napapanahong isyu na may kaugnayan sa mahahalagang
usaping ekonomiko ng bansa. Maaari mo ding maunawaan ang mga batas at
programang ipinatutupad ng pamahalaan na may kaugnayan sa pagpapaunlad ng
ekonomiya.
Maaari mo ding magamit ang kaalaman sa ekonomiks sa pag-unawa sa
mga desisyon mula sa mga choice na mayroon ang pamilyang iyong kinabibilangan.
Sa mga isyu tungkol sa pag-aaral, pagkita, paglilibang, paggasta, at pagtugon sa
pangangailangan at kagustuhan ay maaari mong magamit ang kaalaman sa alokasyon
at pamamahala. Ang iyong kaalaman ay makatutulong upang makapagbigay ka ng
makatuwirang opinyon tungkol sa mahahalagang pagdedesisyon ng iyong pamilya.
Bilang isang mag-aaral ay maaaring maging higit na matalino, mapanuri, at
mapagtanong sa mga nangyayari sa iyong kapaligiran. Maaari din itong humubog sa
iyong pag-unawa, ugali, at gawi sa pamaraang makatutulong sa iyong pagdedesisyon
para sa kinabukasan at paghahanapbuhay sa hinaharap.
1. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks?
2. Bakit dapat matutunan ng isang mag-aaral ang ekonomiks at ano ang
kaugnayan nito sa paggawa ng desisyon? Ipaliwanag.
Gawain 5: TAYO NA SA CANTEEN
Sitwasyon: Si Nicole ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan na
malapit sa kanilang bahay. Naglalakad lamang siya sa tuwing papasok at uuwi. Sa
loob ng isang lingo, binibigyan siya ng kanyang mga magulang ng Php100 na baon
pambili ng kanyang pagkain at iba pang pangangailangan. Suriin ang talahanayan ng
mga produktong maaaring bilhin ni Nicole sa canteen at sagutan ang pamprosesong
tanong sa ibaba.

19
DEPED COPY
Produkto Presyo bawat Piraso
Tubig na inumin Php10.00
Tinapay Php 8.00
Kanin Php10.00
Ulam Php20.00
Juice Php10.00
1. Kung ikaw si Nicole, ano ang mga produktong handa mong ipagpalit upang
makabili ng inuming tubig? Bakit?
2. Nagkaroon ng promo sa mga kanin at ulam (combo meals) at bumaba sa
Php25.00 ang halaga nito. Kung ikaw si Nicole, paano mo pamamahalaan ang
iyong badyet?
Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang iyong nalaman tungkol sa kahulugan
at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-
aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Nakita at nasagutan mo na ang katanungang
ito sa bahaging ALAMIN. Ngayon ay muli mo itong sasagutan upang maipakita ang
pag-unlad ng iyong kaalaman. Muli mong sasagutan ang katanungang ito sa susunod
na bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.
REVISED NA KAALAMAN
______________________________
______________________________
______________________________
_____________________________
_____________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, at lipunan?

20
DEPED COPYGawain 7: PAGSULAT NG REPLEKSIYON
Sumulatngmaiklingrepleksiyontungkolsaiyongmganatutuhanatreyalisasyon
tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa iyong buhay bilang mag-aaral
at bilang kasapi ng pamilya at lipunan.
RUBRIK SA PAGTATAYA NG REPLEKSIYON
DIMENSIYON
NAPAKAHUSAY
4 PUNTOS
MAHUSAY
3 PUNTOS
KATAMTAMAN
2 PUNTOS
NANGANGAILA-
NGAN NG
PAGPAPABUTI
1 PUNTOS
Buod ng aralin,
paksa, o gawain
Maliwanag
at kumpleto
ang pagbuod
ng araling
tinalakay
Maliwanag
subalit may
kulang sa
detalye
sa paksa
o araling
tinalakay
Hindi gaanong
maliwanag
at kulang sa
ilang detalye
sa paksa
o araling
tinalakay
Hindi
maliwanag at
marami ang
kulang sa
mga detalye
sa paksa
o araling
tinalakay
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kahulugan at kahalagahan ng
ekonomiks. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan
ng ekonomiks upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong
mga natutuhan.
kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda
ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng
mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.
PAGNILAYAN

21
DEPED COPY
Presentasyon ng
pagkakasulat
- Maayos ang
pagkakasunod-
sunod ng mga
ideya
- Hindi paligoy-
ligoy ang
pagkakasulat
- Angkop ang
mga salitang
ginamit
- Malinis ang
pagkakasulat
Lahat ng
pamantayan
ay
matatagpuan
sa kabuuang
repleksiyon
Tatlo lamang
sa mga
pamantayan
ang
matatagpuan
sa kabuuan
ng repleksiyon
Dalawa
lamang
sa mga
pamantayan
ang
matatagpuan
sa kabuuang
repleksiyon
Isa lamang
sa mga
pamantayan
ang
matatagpuan
sa kabuuang
repleksiyon
Gawain 8: SITWASYON AT APLIKASYON
Pag-isipan ang sumusunod na sitwasyon: Si Mat at Tam ay pareho mong
kaibigan. Si Mat ay isang negosyanteng nagmamay-ari ng malawak na palaisdaan
at manukan sa inyong komunidad, at si Tam ay isang sikat na basketball player at
nagmamay-ari ng isang kilalang kainan sa kaparehong komunidad. Kung may
kakayahan ang inyong pamilya na magtayo ng negosyo, ano ang maaari ninyong
itayo? Kapareho ba ng mga negosyo nina Tam at Mat o hindi? Ilahad ang iyong sagot
sa pamamagitan ng iyong kaalaman sa mga konsepto, kahulugan, at kahalagahan ng
ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya
at lipunan.
RUBRIK PARA SA SITWASYON AT APLIKASYON
KRITERYA 4 3 2 1
Kaalaman sa
Paksa
Ang
pangunahing
kaalaman ay
nailahad at
naibigay ang
kahalagahan
Ang mga
pangunahing
kaalaman ay
nailahad subalit
hindi wasto ang
ilan
Hindi lahat ng
pangunahing
kaalaman ay
nailahad
Ang
pangunahing
kaalaman ay
hindi nailahad
at natalakay
Organisasyon Organisado
ang mga paksa
at maayos ang
presentasyon
Organisado
ang paksa
subalit hindi
maayos ang
presentasyon
Hindi
masyadong
organisado
ang paksa at
presentasyon
Hindi
organisado
ang paksa at
presentasyon

22
DEPED COPY
Ngayong natapos mo na ang lahat ng mga gawain sa araling ito ay muling
magmuni-muni at pag-isipan ang iyong mga nalaman at naunawaan sa aralin.
Muling sagutan ang BAITANG NG PAG-UNLAD at sa pamamagitan nito ay ibigay
ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa iyong pang-araw-araw na
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan.
FINAL NA KAALAMAN
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
__________________________
Transisyon sa Susunod na Aralin
Ang ekonomiks ay nagmula sa salitang oikonomia na ang ibig
sabihin ay pamamahala ng sambahayan. Ang ekonomiks ay nakatuon sa
pagtugon sa hamong dulot ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman at
walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Mahalagang
isaalang-alang ang paggawa ng matalinong desisyon sa pamamagitan ng
pagsusuri sa trade-off, opportunity cost, incentive, at marginalism ng mga
pamimilian o choices.
Ngayon ay inaasahang batid mo na ang kahalagahan ng pag-
aaral ng ekonomiks bilang sandigan ng matalinong pagpapasya, bilang
mag-aaral, kasapi ng pamilya, at lipunan sa pang-araw-araw na buhay.
Lubos mo namang mauunawaan ang konsepto ng kakapusan o scarcity
sa susunod na aralin.
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan?

23
DEPED COPY
PANIMULA
Binigyang-pansin sa nakaraang aralin ang kahulugan ng ekonomiks at ang
kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng
pamilya at lipunan. Ngayon naman ay pag-aaralan mo ang kakapusan.Ang kakapusan
ang pangunahing dahilan kung bakit kailangang pag-aralan ang ekonomiks.
Mahalagang pag-aralan at maunawaan ang kakapusan sapagkat sa
pamamagitan nito ay maaaring makaisip ang tao ng mga paraan kung paano
ito epektibong mapamamahalaan. Maaari din itong maging daan upang maging
responsable ang bawat isa sa pagkuha at paggamit ng limitadong pinagkukunang-
yaman. Sa araling ito ay inaasahang maipakita ang ugnayan ng kakapusan sa pang-
araw-araw na buhay, matukoy ang mga palatandaan ng kakapusan, makabuo ng
konklusyon na ang kakapusan ay isang suliraning panlipunan, at makapagmungkahi
ng mga paraan kung paano mapamamahalaan ang mga suliraning dulot ng kakapusan.
ARALIN 2
ANG KAKAPUSAN
Gawain 1: T-CHART
Suriin ang mga produktong nakalista sa hanay A at B sa T-chart. Ihambing ang
dalawang hanay at sagutan ang mga pamprosesong tanong.
HANAY A HANAY B
Bigas Gasoline
Isda Ginto
Gulay Nickel
Bawang Tanso
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman
tungkol sa kakapusan, paano ito mapamamahalaan, bakit ito itinuturing na
suliraning panlipunan, at kung ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw
na buhay.
ALAMIN

24
DEPED COPY
1. Ano ang iyong napuna sa mga magkakasamang produkto sa hanay A at hanay
B?
2. Ano sa palagay mo ang dahilan kung bakit magkakasama ang mga produkto
sa iisang hanay? Ipaliwanag.
Gawain 2: PICTURE ANALYSIS
Suriin ang larawan sa ibaba at bigyan ito ng sariling interpretasyon.
1. Ano ang nakikita mo sa larawan?
2. Ano ang ipinahihiwatig nito?
3. Bakit ito nagaganap?
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kakapusan.

25
DEPED COPY
Gawain 3: KNOWLEDGE GAUGE
Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman kung paano maipakikita
ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung bakit maituturing
na isang suliraning panlipunan ang kakapusan.
kakapusan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ang konseptong ito.
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa
aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong
impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral
ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kakapusan. Mula sa mga
inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka upang masagot
ang katanungang kung ano ang kakapusan, mga palatandaan nito at ang
kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw ng buhay. Halina’t umpisahan
mo sa pamamagitan ng gawain.
INITIAL NA KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
PAUNLARIN
Bakit maituturing na isang suliraning
panlipunan ang kakapusan?

26
DEPED COPY
Pagkakaiba ng Kakapusan at Kakulangan
Mahalagang maunawaan ang pagkakaiba ng konsepto ng kakapusan at
kakulangan upang malinaw na maunawaan ang mga ito sa gagawing mga pagtalakay.
Ang kakapusan ay umiiral dahil limitado ang pinagkukunang-yaman at walang
katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Halimbawa, kakapusan sa supply
ng nickel, chromite, natural gas at iba pang non-renewable resources dahilan sa likas
na kalagayan ng mga ito. Ang kakapusan sa mga nabanggit na halimbawa ay itinakda
ng kalikasan. Ang kondisyong ito ay nagtakda ng limitasyon sa lahat at naging isang
pangunahing suliraning pang-ekonomiya.
Ang kakulangan o shortage ay nagaganap kung may pansamantalang
pagkukulang sa supply ng isang produkto. Halimbawa, kakulangan ng supply ng bigas
sa pamilihan dahilan sa bagyo, peste, El Niño at iba pang kalamidad. Upang malunasan
ang kakulangan sa bigas, ang pamahalaan ay maaaring umangkat ng bigas sa ibang
bansa. Inaasahan na babalik sa normal ang supply ng bigas sa sandaling bumuti ang
panahon at magkaroon ng saganang ani ng palay. Ang kakulangan ay pansamantala
sapagkat may magagawa pa ang tao upang masolusyunan ito.
Ang Kakapusan sa Pang-araw-araw na Buhay
InilarawanniN.GregoryMankiw(1997)angkakapusanbilangisangpamayanan
na may limitadong pinagkukunang-yaman na hindi kayang matugunan ang lahat ng
produkto at serbisyo na gusto at kailangan ng tao. Ang katulad nito ayon sa kanya ay
isang pamilya na hindi kayang ibigay sa bawat miyembro nito ang lahat ng kanilang
kailangan. Katulad ng isang pamayanan, ang pamilya ay hindi rin maibibigay sa lahat
ng tao ang lahat ng pangangailangan.
Sa pagharap sa suliraning pang-ekonomiya, mahalagang pag-isipan ang
opportunity cost ng gagawing desisyon.Alin sa mga pamimiliang produkto ang gustong
likhain? Para kanino ang mga ito? Alin ang higit na kailangan? Paano ito lilikhain?
Ano ang kabutihang maidudulot ng pagpili? Saang alternatibo higit na makikinabang?
Gaano kalaki ang halaga ng pakinabang? Gaano kalaki ang halaga ng mawawalang
oportunidad. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best
alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon (Case, Fair at Oster,
2012).
Sa paggawa ng desisyon, makatutulong ang pagkakaroon ng plano ng
produksiyon at masusing pag-aaral kung saan higit na makikinabang. Pagtuunan ng
pansin ang mga alternatibong produkto o serbisyo at timbangin ang kahalagahan nito sa
pang-araw-araw na pamumuhay. Kung magiging episyente ang plano ng produksiyon
at ilalagay ito sa graph, maaaring makalikha ng isang kurba katulad ng inilalarawan
sa Production Possibility Frontier (PPF). Ito ang paraan upang mapamahalaan ang
limitadong kalagayan ng pinagkukunang-yaman.

27
DEPED COPY
PRODUCTION POSSIBILITY FRONTIER
Ang Production Possibility Frontier o PPF ay isang modelo na nagpapakita
ng mga estratehiya sa paggamit ng mga salik upang makalikha ng mga produkto.
Nailarawan din sa pamamagitan nito ang konsepto ng choices, trade-off, opportunity
cost, at kakapusan. Mahalaga ito sa pagpapakita ng mga choice na mayroon ang
komunidad at ang limitasyon ng mga ito. Sa paggamit ng PPF, kailangang isaalang-
alang ang mga hinuha na:
1. Mayroon lamang dalawang produktong maaaring likhain. Halimbawa, pagkain
at tela; at
2. Ang pamayanan ay may limitadong resources (fixed supply).
Ang pinakamataas na produksiyon ng ekonomiya ay ang hangganan ng PPF.
Sa mga hangganang ito ay maituturing na efficient ang produksiyon. Kinakatawan ito
ng choices sa plano A, B, C, D, E at F. Tingnan ang production plan ng isang partikular
na teknolohiya sa ibaba.
Option Pagkain Tela Maaaring malikha ang mga kumbinasyong
ito kung magagamit ang lahat ng
resources. Kapag nagamit lahat, ang
produksiyon ay efficient.
0 unit ng pagkain at 1000 unit ng tela
200 unit ng pagkain at 850 unit ng tela
A 0 1000
B 100 950
C 200 850
D 300 650
E 400 400
F 500 0
Kahit alin sa mga punto sa hangganan ng PPF ang gamitin ay masasabing
efficient ang produksiyon.
• Plano A, kung saan maaaring gamitin ang lahat ng salik ng produksiyon
upang makalikha ng 1000 units ng tela kaya walang magagawang pagkain.
Upang makalikha ng pagkain, mangangailangan ito ng salik ng produksiyon
na kukunin mula sa produksiyon ng tela; dahil dito, mababawasan ang
gagawing tela (trade-off). Magkakaroon lamang ng pagbabago sa dami
ng magagawa sa pagitan ng pinag-aaralang produkto ayon sa magiging
desisyon. Ito ay batay sa konsepto ng Ceteris paribus – other things being
equal o ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan
(Balitao et, al. 2012). Ang pamamaraang ito sa ekonomiks ay ginagamit
upang maging mas simple ang pagpapakita sa relasyon ng pinag-aaralan.
Ang opportunity cost ng paglikha ng 1000 units ng tela ay 0 unit ng
pagkain. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang
best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon.
(Case, Fair at Oster, 2012).

28
DEPED COPY
• Plano B, makalilikha ng 950 units ng tela at makagagawa ng 100 units ng
pagkain
• Plano C makalilikha ng 850 units ng tela at 200 units ng pagkain
• Plano D makalilikha ng 650 units ng tela at 300 units ng pagkain
• Plano E makalilikha ng 400 units ng tela at 400 units ng pagkain
• Plano F makalilikha ng 0 unit ng tela at 500 units ng pagkain
Maaaring tumaas ang produksiyon ng pagkain kapag nagpalit ng plano mula A
patungo sa F na magdudulot ng pagbaba sa produksiyon ng tela. Samantala, tataas
ang produksiyon ng tela kung magpapalit ng plano mula F patungo sa A. Magdudulot
ito ng pagbaba sa produksiyon ng pagkain (movement along the curve). Nailalarawan
ang trade-off sa pagpapalit ng plano ng produksiyon. Ang trade-off ay ang pagpili o
pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay.
Ang punto na nasa labas ng kurba ay naglalarawan ng konseptong infeasible
na plano ng produksiyon. Ito ay magandang plano subalit hindi makatotohanan. Sa
mga hangganan ng PPF, ipinagpapalagay na lubos na nagamit ang lahat ng salik ng
produksiyon sa paglikha ng produkto. Gayumpaman, maaari pa ring maisakatuparan
ang infeasible na plano sa pamamagitan ng paggamit ng angkop at makabagong
teknolohiya, at paglinang sa kakayahan ng mga manggagawa. Tingnan ang pigura sa
susunod na pahina.
Nag-specialize sa
paglikha ng tela
Nag-specialize sa
paglikha ng pagkain

29
DEPED COPYSamantala, kung hindi magagamit ang lahat ng salik ng produksiyon ay
masasabing hindi rin efficient ang paglikha ng produkto dahil hindi nagagamit lahat ng
salik na mayroon ang lipunan, ito ang inilalarawan ng punto na nasa loob ng kurba.
Maaaring magdulot ng suliraning pang-ekonomiya ang planong ito tulad ng kawalan
ng trabaho.
Sa bawat desisyon ay mahalagang isaisip ang pagtugon sa suliranin ng
kakapusan. Dahilan sa kakapusan, kailangan mamili ang tao, mamili at lumikha ng
naaayon sa kanyang pangangailangan at kagustuhan nang walang nasasayang at
nasisirang pinagkukunang-yaman.
Gawain 4: PRODUCTION PLAN
Suriin ang production plan sa ibaba. Iguhit ito sa graph at lagyan ng
interpretasyon at kongklusyon ang punto A, F, at C.
Option
Mais
(Libong
Sako)
Palay
(Libong
Sako)
A 0 15
B 1 14
C 2 12
D 3 9
E 4 5
F 5 0
infeasible na punto
Hindi efficient na nagamit
ang mga resources

30
DEPED COPY
PUNTO INTERPRETASYON KONGKLUSYON
Palatandaan ng Kakapusan
Ang kakapusan ang tuon ng pag-aaral ng ekonomiks. May limitasyon ang
pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng
tao. Dahil sa katotohanang ito, nararanasan ang kakapusan sa mga pinagkukunang-
yaman.
Ang kagubatan halimbawa na isa sa mga likas na yaman, ay maaaring
maubos at magdulot ng pagkasira sa natural na sistema ng kalikasan, extinction ng
mga species ng halaman at hayop at pagkasira ng biodiversity. Bagaman maaaring
magsagawa ng reforestation, ang patuloy na paglaki ng populasyon na umaasa sa
produkto ng kagubatan ay mabilis ding lumalaki.
Samantala, bumababa rin ang bilang ng nahuhuling isda at iba pang lamang
dagat dahilan sa pagkasira ng mga coral reefs. Ang produktong agrikultural na
nakukuha mula sa lupa ay maaaring mabawasan dahilan sa pabago-bagong panahon
at umiinit na klima.
Ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan
sa paglikha ng produkto ay naluluma, maaaring masira at may limitasyon din ang
maaaring malikha.
Maging ang oras ay hindi mapapahaba, mayroon lamang tayong 24 oras sa
isang araw. Sa loob ng oras na ito, hindi mo magagawa ang lahat ng bagay na nais mo
sapagkat kailangan mong magpahinga, matulog, at kumain. Ang panahong lumipas
ay hindi na muling maibabalik. Ang gamit ng pera ay may limitasyon din sapagkat hindi
nito mabibili ang lahat ng bagay.
Ang nararanasang limitasyon sa mga pinagkukunang-yaman at patuloy na
paglaki ng umaasang populasyon ay palatandaan na mayroong umiiral na kakapusan.
Kakapusan bilang Suliraning Panlipunan
Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao, samantalang
ang mga pinagkukunang-yaman ay kapos o may limitasyon. Dahilan sa kalagayang
ito, ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan.

31
DEPED COPY
Marapat na maunawaan ng bawat isa na sa paglipas na panahon, maaaring
maubos pa ang mga pinagkukunang-yaman kasabay ng patuloy na lumalaking
populasyong umaasa dito. Magiging dahilan ito ng malawakang kahirapan at
pagkakasakit ng mga mamamayan. Maaari din itong magdulot ng sigalot, pag-
aaway-away, at kompetisyon. Upang mapamahalaan ang kakapusan, kailangan
ang matalinong pagdedesisyon at pagtutulungan habang isinasakatuparan ang
magkakaibang layunin sa ngalan ng katahimikan at kasaganaan sa buhay.
Kailangan din ang matalinong pagdedesisyon kung ano, paano, para kanino
at gaano karami ang dapat na magawang mga produkto. Kailangan ang kasiguruhan
na ang limitadong likas na yaman ay magagamit ng angkop sa kinakailangan ng
mamamayan.
Paraan upang Mapamahalaan ang Kakapusan
Upang mapamahalaan ang kakapusan natukoy na mahalagang suriin kung
ano ang produktong lilikhain, paano lilikhain, gaano karami at kung para kanino ang
mga lilikhaing produkto. Bunsod nito, inaasahan na ang sumusunod ay ilan sa mga
paraan na maaaring isagawa upang mapamahalaan ang suliranin sa kakapusan.
• Kailangan din ang angkop at makabagong teknolohiya upang mapataas
ang produksiyon,
• pagsasanay para sa mga manggagawa upang mapataas ang kapasidad
ng mga ito sa paglikha ng produkto at pagbibigay ng kinakailangang
serbisyo.
• Pagpapatupad ng mga programa na makapagpapabuti at
makakapagpalakas sa organisasyon, at mga institusyong (institutional
development) nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya, at
• Pagpapatupad ng pamahalaan ng mga polisiya na nagbibigay
proteksyon sa mga pinagkukunang-yaman.
Sa pamamagitan ng mga ito ay maaaring lumipat sa kanan ang mga punto sa
production possibility frontier at makamit ang infeasible na produksiyon. Samantala,
habang nababawasan ang mga kinukuha mula sa mga yamang likas, natutugunan
naman ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.
Sa mga nagmamalasakit sa kapaligiran (environmentalist), binuo nila ang
mga programang pangkonserbasyon. Layunin nito na mapreserba ang mainam na
kalagayan ng kapaligiran. Ayon kina Balitao, et. al (2012) kabilang sa mga isinusulong
ng mga programang pangkonserbasyon ang sumusunod:
1. Pagtatanim ng mga puno sa nakakalbong kagubatan at sa kalunsuran;

32
DEPED COPY
2. Pangangampanya upang ipagbawal ang paggamit ng mga kemikal at iba pang
bagay na nakalilikha ng polusyon;
3. Pagkordon o enclosure ng mga piling lugar na malala ang kaso ng ecological
imbalance (protected areas program); at
4. Pagbabantay sa kalagayan at pangangalaga sa mga nauubos na uri ng mga
hayop (endangered species).
Gawain 5: OPEN ENDED STORY
Lagyan ng maikling katapusan ang kuwento. Iugnay ang kuwento sa suliraning
panlipunan na nagaganap dahilan sa kakapusan. Tingnan ang rubrik sa ibaba at
gamitin itong batayan sa iyong pagsusulat.
1. Nagkaroon ng brownout sa Barangay Madilim dahilan sa walang mabiling
gasolina na ginagamit upang mapaandar ang mga planta ng koryente
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
____________________________________________________________ .
RUBRIK PARA SA OPEN ENDED STORY
10 8 6 4 2
Naipakita sa
mga detalye
ng kuwento
kung bakit
at paano
nagkakaroon
ng suliraning
panlipunan
dahil sa
kakapusan
na hindi na
kailangan
pa ng
karagdagang
impormasyon
upang ito
ay lubusang
maunawaan
Naipakita sa
mga detalye
ng kuwento
kung bakit
at paano
nagkakaroon
ng suliraning
panlipunan
dahil sa
kakapusan
subalit ang
nagsusuri ay
nangangai-
langan pa ng
impormasyon
upang ito
ay lubos na
maunawaan
Naipakita sa
mga detalye ng
kuwento kung
bakit at paano
nagkakaroon
ng suliraning
panlipunan
dahil sa
kakapusan
subalit
masyadong
malawak o
kulang. Ang
nagsusuri nito
ay kailangan
pa ng
karagdagang
impormasyon
upang lubos na
maunawaan
Hindi
naipakita sa
mga detalye
ng kuwento
kung bakit
at paano
nagkakaroon
ng suliraning
panlipunan
dahil sa
kakapusan
Walang
kaugnayan
ang
kuwento sa
kakapusan
bilang
suliraning
panlipunan

33
DEPED COPY
Gawain 6: CONSERVATION POSTER
Gumawa ng poster na nagpapakita ng konserbasyon sa mga yamang likas at
mga paraan kung paano mapapamahalaan ang kakapusan. Gamitin ang rubrik bilang
pamantayan ng iyong paggawa.
RUBRIK NG PAGMAMARKA
Kriterya
Napakagaling
3
Magaling
2
May kakulangan
1
Impormatibo Ang nabuong poster
ay nakapagbibigay
ng kumpleto, wasto,
at mahalagang
impormasyon
tungkol sa
konserbasyon ng
yamang likas at kung
paano malalabanan
ang kakapusan.
Ang nabuong poster
ay nakapagbibigay
ng wastong
impormasyon
tungkol sa
konserbasyon
ng yamang likas
at kung paano
malalabanan ang
kakapusan.
Ang nabuong poster
ay kulang ang
impormasyon tungkol
sa konserbasyon ng
yamang likas at kung
paano malalabanan
ang kakapusan.
Malikhain Nagpakita ng
pagkamalikhain at
napakagaling na
disenyo ng poster.
Malikhain at
magaling ang
elemento ng
disenyo ng poster.
May kakulangan ang
elemento ng disenyo
ng poster.
Gawain 7. KNOWLEDGE GAUGE
Ang gawaing ito ay katulad ng Gawain 3 na may layuning mataya ang iyong
kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay, at kung
bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. Ngayon naman ay
muli mong sasagutan ang tanong sa ibaba upang maipakita ang pag-unlad ng iyong
kaalaman.
REVISED NA KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

34
DEPED COPY
Gawain 8: RESOURCE MAPPING
Pangkatang Gawain: Sa gawaing ito ay inaasahang maipakita ng iyong
pangkat ang kondisyon ng inyong lokal na komunidad. Gumawa ng pisikal na mapa
ng pinakamalapit na komunidad sa paaralan. Mahalagang maipakita sa mapa ang
demograpiya (populasyon), laki, topograpiya tulad ng lupa, burol, talampas, ilog,
mga kalsada, kabahayan, gusali, negosyo, at iba pa. Matapos maiguhit ang mapa ay
gumuhit naman ng mga simbolo o bagay na naglalarawan sa mga lugar sa mapa na
mayroong kakapusan. Maglagay ng legend upang maunawaan ang inilagay na mga
simbolo.
Ang layunin ng gawaing ito ay magamit mo ang iyong kaalaman sa pagsusuri
ng mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad tulad ng yamang likas,
yamang tao, at yamang kapital. Gamitin ang rubrik na nasa susunod na pahina bilang
batayan sa pagsasagawa ng gawain.
Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang
mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng
kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao. Kinakailangan ang
mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng kakapusan upang maihanda ang
iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
PAGNILAYAN
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa epekto ng kakapusan
sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao, ay maaari ka nang pumunta sa
susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na
pag-unawa sa kakapusan.

35
DEPED COPY
RUBRIK SA RESOURCE MAPPING
4 3 2 1 0
Naipakita sa
mga detalye
ng mapa ang
mahahalagang
impormasyon
tungkol sa
paksa at
nakapagpapa-
taas ito sa
pagkakaunawa
ng mga
nagsusuri nito.
Naipakita sa
mga detalye
ng mapa ang
mahahalagang
impormasyon
tungkol sa
paksa subalit
ang nagsusuri
ay nangangaila-
ngan pa ng
impormasyon
upang ito
ay lubos na
maunawaan.
Naipakita sa
mga detalye ng
mapa ang mga
impormasyon
tungkol sa
paksa subalit
masyadong
malawak o
kulang. Ang
nagsusuri nito
ay kailangan pa
ng karagdagang
impormasyon
upang lubos na
maunawaan.
Hindi naipakita
sa mga detalye
ng mapa ang
mahahalagang
impormasyon
tungkol sa
paksa o wala
itong kaugnayan
sa paksa.
Walang
mapa na
nagawa.
1. Ano ang mga palatandaan ng kakapusan na naitala mo sa iyong napiling
komunidad?
2. Bakit nararanasan ang kakapusan sa komunidad na napili mo? Ano ang epekto
nito?
3. Paano nakaaapekto sa iyo bilang mag-aaral ang kasalukuyang kondisyon ng
komunidad na iyong iginuhit?
Gawain 9: GAUGE POD
Ngayon ay muli mong sasagutan ang tanong na nasa susunod na pahina
tungkol sa paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw
na buhay, at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan.
Inaasahan sa bahaging ito na wasto ang iyong mga kasagutan at handa ka nang ito
ay isabuhay.

36
DEPED COPY
FINAL KAALAMAN
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
Inilahad sa araling ito ang mga konsepto, kahulugan, at palatandaan ng
kakapusan at ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw–araw na pamumuhay.
Ang pinagkukunang-yaman ay limitado upang mapunan ang walang katapusang
pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil dito, mahalagang magkaroon ng
kamalayan sa mga palatandaan ng kakapusan upang makalikha ng matalinong
desisyon sa episyenteng paggamit ng mga pinagkukunang-yaman. Ang
kakapusan ay isa ring suliraning panlipunan na maaaring magdulot ng pagliit sa
produktibidad ng mga pinagkukunang-yamang tulad ng lupa, paggawa, at kapital.
Ang kakapusan sa mga ito ay may relatibong epekto na nagdudulot ng pag-aaway,
tunggalian, kaguluhan, at hindi pagkakapantay-pantay.
Sa susunod na aralin naman ay tatalakayin ang mga pangangailangan
at kagustuhan ng tao at ang kaugnayan ng personal na pangangailangan sa
suliranin sa kakapusan. Inaasahang makabubuo ka ng sariling pamantayan ng
iyong pangangailangan batay sa isang herarkiya. Susuriin rin dito ang mga salik
na nakakaimpluwensya sa pangangailangan at kagustuhan ng tao.
MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain!

37
DEPED COPY
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay ang kahulugan ng kakapusan at kung paano ito
nakaaapekto sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng
pamilya at lipunan. Ang kakapusan ay umiiral dahilan sa limitado ang pinagkukunang-
yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Kaya
mahalaga ang matalinong pagdedesisyon sapagkat hindi lahat ng nais at gusto ng tao
ay maaaring makamit.
Samantala,pag-aaralanmosaaralingitoangmgakonseptongpangangailangan
(needs) at kagustuhan (wants). Inaasahan na masusuri at matataya mo ang iyong mga
pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon tungkol sa iyong mga kagustuhan at
pangangailangan.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapagsusuri sa
kaibahan ng pangangailangan at kagustuhan bilang batayan sa pagbuo ng matalinong
pagdedesisyon,maipakitaangugnayanngpersonalnakagustuhanatpangangailangan
sa suliranin ng kakapusan, makapagsusuri sa herarkiya ng pangangailangan,
makabuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng pangangailangan batay sa herarkiya
ng pangangailangan, at makapagsuri sa mga salik na nakakaimpluwensya sa
ARALIN 3:
PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN
Gawain 1: ILISTA NATIN
Maglista ng sampung bagay na mahalaga sa iyo bilang isang mag-aaral. Isulat
ito ng sunod-sunod ayon sa kahalagahan. Itala ang iyong sagot sa kahong nasa ibaba.
ALAMIN
Sampung bagay na mahalaga sa akin bilang isang mag-aaral.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman
tungkol sa pangangailangan at kagustuhan at kung paano makatutulong ang
kaalaman sa mga konseptong ito sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon.

38
DEPED COPY
1. Anong bagay ang pinakamahalaga para sa iyo? Bakit?
2. Ano ang mga naging batayan mo sa ginawang listahan?
3. Pareho ba ang pagkakasunod-sunod ng iyong listahan sa listahan ng iyong
kamag-aral? Kung hindi, ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba ng
mga ito?
Gawain 2: WHY OH WHY?
Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano
ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon.
Option A Option B Dahilan
1. Magte-text Tatawag sa telepono
2. Maglalakad sa
pagpasok sa paaralan
Sasakay sa pagpasok sa
paaralan
3. Kakain ng Kanin Kakain ng Tinapay
4. Supot na plastic Supot na papel
5. Gagamit ng lapis Gagamit ng ballpen
1. Ano-ano ang naging batayan mo sa ginawang pagpili?
2. Maaari bang magbago ang iyong desisyon sa hinaharap? Bakit?
3. Magkapareho ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Ano sa palagay
mo ang dahilan ng pagkakaiba o pagkakatulad nito?
Gawain 3: CROSSROADS
Sagutan ang tanong na nasa loob ng kahon na nasa susunod na pahina. Isulat
ang iyong sagot sa kahon ng INITIAL na kaalaman.
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan.

39
DEPED COPY
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa pangangailangan at kagustuhan, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na
bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng
Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at
kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon?
INITIAL NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
PAUNLARIN
paksang-aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo
ng impormasyon. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-
aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangangailangan
at kagustuhan. Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang
magagabayan ka upang masagot ang katanungan kung ano ang pagkakaiba
ng pangangailangan at kagustuhan, at kung ano ang kaugnayan nito sa
suliranin ng kakapusan. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain
na nasa susunod na pahina.

40
DEPED COPY
ANG PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN
Ang bawat tao ay may mga pangangailangan at kagustuhan. Ang
pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang tao sapagkat kailangan niya
nito sa kanyang pang-araw-araw na gawain. Ang pagkain, damit, at tirahan ay mga
batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga
ito.
Samantala, hindi sapat na may damit, tirahan, at pagkain lang ang tao. Gusto
niyang mabuhay nang marangal at maayos sa lipunan kaya siya ay naghahangad ng
mas mataas sa kanyang mga batayang pangangailangan. Tinatawag na kagustuhan
ang paghahangad na ito ng tao. Ang pagkakaroon ng bahay sa isang sikat na
pamayanan, pagkakaroon ng masasarap na pagkain araw-araw, at pagsusuot ng
mamahaling damit ay mga halimbawa ng kagustuhan. Hinahangad ito ng mga tao
sapagkat nagdudulot ito ng higit na kasiyahan.
Ayon kina McConnel, Brue, at Barbiero (2001) sa kanilang aklat na
Microeconomics,“Ang kagustuhan ng tao ay nagbabago at maaaring madagdagan
dahilan sa paglabas ng mga bagong produkto.” Ang kagustuhan ng tao sa isang bagay
ay magdudulot ng mas mataas na antas ng kagustuhan sa paglipas ng panahon.
Subalit sa maraming pagkakataon, ang kagustuhan ng isang tao ay maaaring
pangangailangan ng iba at ang pangangailangan mo ay kagustuhan lamang para
sa iba. Ang pagbili ng cellphone halimbawa, para sa isang negosyante ay isang
pangangailangan. Subalit para sa iba, ang cellphone ay maaaring kagustuhan lamang.
Personal na kagustuhan at pangangailangan
Si Mat at Tam ay kambal, pareho silang pumapasok sa paaralan at gusto
nilang bumili ng bagong sapatos sa susunod na taon. Subalit binibigyan lamang sila
ng Php50 na baon araw-araw ng kanilang magulang. Upang matupad ang kaniyang
kagustuhan, si Mat ay gumigising nang maaga at naglalakad papunta sa paaralan.
Si Tam naman ay sumasakay upang hindi mahuli sa pagpasok. Naglalaro rin siya
ng video game tuwing tanghali at gumagastos ng halos Php30 ng kaniyang baon sa
araw-araw, samantalang si Mat ay iniipon ang kaniyang pera.
Natapos ang taong aralan, nadiskubre ni Tam na gumastos siya ng halos
Php4,000 para sa video game at pamasahe, kaunti lamang ang naipon niyang pera
pambili ng bagong sapatos. Samantalang si Mat ay may bago ng sapatos gamit ang
naipon at may natitira pa siyang pera para sa iba pa niyang pangangailangan.
Ang pagtugon sa personal na kagustuhan at pangangailangan ay nakasalalay
sa kung paano pamamahalaan ng tao ang kakapusang nararanasan nila. Sa kaso
nina Mat at Tam, mayroon lamang silang baon na Php50 araw-araw at isang taon na
pag-iipon. Kasabay nito ay kailangan din nilang gastusan ang pang-araw-araw nilang
pangangailangan sa pag-aaral.

41
DEPED COPY
Bagama’t may limitasyon sina Mat at Tam, ang kanilang kagustuhan ay maaari
pa ring makamit sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng kanilang baon.
Gawain 4: KAILANGAN O KAGUSTUHAN
Isulat ang salitang GUSTO ko/kong/ng o KAILANGAN ko/kong/ng.
1. _________ pumunta sa party
2. _________ kumain ng prutas at gulay upang manatiling malakas ang aking
katawan
3. _________ magbubukas ng savings account sa isang matatag na bangko
para sa aking kinabukasan
4. _________ lumipat sa magandang bahay na may aircon
5. _________ uminom ng tubig pagkatapos kumain
6. _________ mamahaling relo
7. _________ telebisyon
8. _________ kumain ng pizza pie
9. _________ maglaro ng video game
10. _________
1. Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan?
2. Kailan nagiging pangangailangan ang isang kagustuhan? Bakit?
3. Ano ang pagkakaiba ng iyong sagot at ng iyong kamag-aral?
4. Maaari bang maging kagustuhan ang isang pangangailangan? Patunayan.
Teorya ng Pangangailangan ni Maslow
Bawat tao ay magkakaiba ang pangangailangan at kagustuhan. Sa “Theory
of Human Motivation” ni Abraham Harold Maslow (1908-1970), ipinanukala niya
ang teorya ng herarkiya ng pangangailangan. Ayon sa kanya, habang patuloy na
napupunan ng tao ang kanyang batayang pangangailangan, umuusbong ang mas
mataas na antas ng pangangailangan (higher needs).
Pangangailangang Pisyolohikal. Nakapaloob dito ang pangangailangan ng
tao sa pagkain, tubig, hangin, pagtulog, kasuotan, at tirahan. Kapag nagkulang ang
mga pangangailangan sa antas na ito ay maaaring magdulot ng sakit o humantong
sa pagkamatay.
Pangangailangan ng Seguridad at Kaligtasan. Magkakaroon ng
pangangailangang ito kapag natugunan na ang naunang pangangailangan. Kabilang
dito ang kasiguruhan sa hanapbuhay, kaligtasan mula sa karahasan, katiyakang moral
at pisyolohikal, seguridad sa pamilya, at seguridad sa kalusugan.
pumunta sa party.
kumain ng prutas at gulay upang manatiling malakas ang aking
katawan.
magbubukas ng savings account sa isang matatag na bangko
para sa aking kinabukasan.
lumipat sa magandang bahay na may aircon.
uminom ng tubig pagkatapos kumain.
mamahaling relo.
telebisyon.
kumain ng pizza pie.
maglaro ng video game.
magsuot ng maayos na damit.

42
DEPED COPY
Pangangailangang Panlipunan. Kabilang dito ang pangangailangan na
magkaroon ng kaibigan, kasintahan, pamilya at ng anak, at pakikilahok sa mga gawaing
sibiko. Kailangan ng tao na makipag-ugnayan sa kanyang kapwa at makisalamuha
sapagkat mayroon siyang pangangailangan na hindi niya kayang tugunan na mag-isa.
Maaaring magdulot ng kalungkutan at pagkaligalig ang sinumang hindi makatutugon
sa pangangailangang ito.
Pagkamit ng Respeto sa Sarili at Respeto ng Ibang tao. Kailangan ng
tao na maramdaman ang kanyang halaga sa lahat ng pagkakataon. Ang respeto ng
ibang tao at tiwala sa sarili ay nagpapataas ng kanyang dignidad bilang tao. Ang mga
kakulangan sa antas na ito ay maaaring magdulot sa kanya ng mababang moralidad
at tiwala sa sarili na maaaring nagmula sa pagkapahiya, pagkabigo, at pagkatalo.
Kaganapan ng Pagkatao. Ito ang pinakamataas na antas ng pangangailangan
ng tao. Sinabi ni Maslow na ang taong nakarating sa antas na ito ay nagbibigay ng
mas mataas na pagtingin sa kasagutan sa halip na katanungan. Hindi siya natatakot
mag-isa at gumawa kasama ang ibang tao. Ang mga taong nasa ganitong kalagayan
ay hindi mapagkunwari at totoo sa kanyang sarili. May kababaang loob at may respeto
sa ibang tao.
Ipinapaliwanag sa teorya ni Maslow na nasa susunod na pahina na walang
katapusan ang kagustuhan ng tao. Ang pagkakaroon ng pangangailangan ay
nakabatay sa matagumpay na pagtuon sa mga naunang antas ng pangangailangan.
Kung kaya, nararapat lamang na ilagay at iayos ang pangangailangan ng tao ayon sa
kahalagahan nito.
Makikita sa pigura sa kaliwa ng pyramid ang mga positibong katangian na
maaaring makakamit ng indibidwal sa kanyang pag-akyat sa susunod na antas ng
kanyang pangangailangan. Nasa kanang bahagi naman nito ang maaaring negatibong
epekto sa pagkabigo ng tao na makaakyat sa susunod na antas.

43
DEPED COPY
Teorya ng Pangagailangan ayon Kay Maslow
Gawain 5: BAITANG-BAITANG
Isulat sa bawat baitang ng pyramid ang mga batayan ng pangangailangan
ng tao batay sa teorya ni Abraham Harold Maslow. Lagyan rin ang mga ito ng mga
halimbawa. Sa ikalimang baitang ay ilagay ang pangalan ng kilalang tao sa iyong
komunidad na sa palagay mo ay nakaabot sa antas na ito.
KAGANAPAN
NG PAGKATAO
PAGKAKAMIT NG
RESPETO SA SARILI
AT RESPETO NG
IBANG TAO
Pakikipagkaibigan,
pagkakaroon ng pamilya,
pakikipagkapwa
Seguridad sa
katawan, pamilya,
kalusugan,
trabaho, ari-arian
Pagkain, tubig,
pagtulog,
pahinga
Kalungkutan, depresyon
Pagkabigo, kawalan o
mababang tiwala sa sarili,
pag-iisa
Pagiging makasarili,
pagkaingit
Kabalisahan,
kawalang
katiyakan,
mahinang
Katakawan,
pagkagutom,
pagkakasakit
panghihina
ng katawan
PANGANGAILANGANG
PANLIPUNAN
SEGURIDAD AT KALIGTASAN
PISYOLOHIKAL
Malikhain, interesadong malunasan
ang suliranin, mapagpahalagang sa
buhay, malapit na ugnayan sa ibang
tao
Tiwala sa sarili, tagumpay,
respeto

44
DEPED COPYPamprosesong Tanong:
1. Ano ang mga pangangailangan ng tao ayon kay Abraham Maslow?
2. Puwede bang makarating ang tao sa ikalawa, ikatlo hanggang sa ikalimang
baitang na hindi dumadaan sa una? Bakit?
3. Paano mo mararating ang pinakamataas na baitang? Ano ang dapat mong
gawin upang marating ito?
Mga Salik na Nakaiimpluwensya sa Pangangailangan at Kagustuhan
Edad. Ang pangangailangan at kagustuhan ay nagbabago ayon sa edad ng tao.
Ang mga kabataan ay nasisiyahang kumain basta’t naaayon ito sa kanyang panlasa.
Ngunit sa pagtanda ng tao, kailangan na niyang piliin ang kanyang maaaring kainin
upang manatiling malusog ang pangangatawan.
Antas ng Edukasyon. Ang pangangailangan ng tao ay may pagkakaiba rin batay sa
antas ng pinag-aralan. Ang taong may mataas na pinag-aralan ay karaniwang mas
malaki ang posibilidad na maging mas mapanuri sa kanyang pangangailangan at
kagustuhan.
Katayuan sa lipunan. Ang katayuan ng tao sa kanyang pamayanan at
pinagtatrabahuhan ay nakakaapekto rin sa kanyang pangangailangan at kagustuhan.
Maaaring ang taong nasa mataas na posisyon sa kanyang trabaho ay maghangad
ng sasakyan sapagkat malaki ang maitutulong nito upang lalong siyang maging
produktibo sa kanyang mga obligasyon at gawain.
Panlasa. Isa pa sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan ay ang
panlasa. Ang panlasa sa istilo ng pananamit at gupit ng buhok ng mga kabataan ay
ibang-iba sa istilo ng mga nakatatanda.

45
DEPED COPY
Kita. Malaki ang kinalaman ng kita sa pagtugon ng tao sa kanyang pangangailangan
at kagustuhan. Kapag maliit ang kita ng tao, malimit na nagkakasya na lamang siya
sa mga pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain, damit, at pagkakaroon ng
bahay. Samantala, naghahangad ng malalaki at modernong bahay ang mga taong may
malaking kita. Kung mas malaki ang kita mas madalas na malaki rin ang konsumo,
hindi lamang sa pagkain kundi sa mga bagay na itinuturing na kagustuhan.
Kapaligiran at klima. Ang kapaligirang pisikal ay nakaaapekto sa pangangailangan
ng tao. Kung malapit sa dagat ang isang lugar, kalimitan ng hanapbuhay ng mga tao
rito ay pangingisda, kaya malaki ang pangangailangan sa mga produktong pangisda.
Kung malamig naman ang lugar ay maaaring maghangad ang tao ng mga produktong
makatutulong upang malabanan ang matinding lamig, tulad ng heater. Samantalang
electric fan, aircondition unit at iba na mga kahalintulad nito ang pangangailangan sa lugar
na may mainit na klima.
Gawain 6: PASS MUNA
Ipagpalagay na miyembro ka ng isang pamilyang binubuo ng limang miyembro.
Nasa ibaba ang listahan ng mga dapat pagkagastusan at maaari ninyong ikonsumo sa
buwang ito. Ang iyong tatay lang ang may trabaho at may kabuuang kita na Php10,000
sa isang buwan. Lagyan ng tsek (/) ang inyong dapat pagkagastusan, at (x) kung
hindi. Isulat ang dahilan kung bakit (x) ang iyong sagot.
MAAARING PAGKAGASTUSAN
HALAGA BAWAT
BUWAN (Php)
______ 1. Koryente 1,000
______ 2. tubig 500
______ 3. pagbili ng paboritong junkfood 150
______ 4. video game 100
______ 5. upa sa bahay 2,500
______ 6. pamamasyal at pagbisita sa mga kaibigan 500
______ 7. pagkain ng pamilya 5,000
______ 8. panonood ng paborito mong palabas sa sinehan 180
______ 9. pamasahe at baon mo, ni tatay, kuya, at ate 2,200
_____ 10. cable/internet 900
Mga dahilan kung bakit (x) ang sagot.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________

46
DEPED COPY
1. Sa iyong ginawang pagdedesisyon, magkano ang kabuuang halaga na
maaari mong magastos o matipid?
2. Ano-ano ang naging batayan mo sa pagdedesisyon? Bakit?
3. Bilang mag-aaral, paano mo maiuugnay ang personal mong kagustuhan at
pangangailangan sa suliranin ng kakapusan.
Gawain 7: ANG AKING PAMANTAYAN SA PAGPILI NG PANGANGAILANGAN
Bumuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa
mga herarkiya ng pangangailangan. Ilahad ang iyong pamantayan sa pamamagitan
ng isang sanaysay. Isulat din kung paano mo makakamit ang kaganapan ng iyong
pagkatao.
1. Paano mo maisasakatuparan ang iyong pamantayan?
2. Sa iyong palagay, nasaan ka sa mga baitang na ito? Bakit?
Matapos ang lahat ng mga gawain sa LINANGIN, isaayos ang paunang
kaalaman sa kahulugan ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito
sa iyong buhay. Sagutin muli ang tanong sa box sa ibaba. Isulat ang iyong sagot sa
kahon ng REVISED.
REVISED NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_____________________

47
DEPED COPY
Gawain 9: ANG BAYAN KO
Magsagawa ng obserbasyon sa iyong lokal na komunidad at tingnan kung
ano-ano ang magagandang katangian nito. Gumawa ng editoryal na nagpapakita ng
katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad at ilarawan sa iyong editoryal
kung ano-ano ang pangangailangan nito batay sa komposisyon ng populasyon.
RUBRIK PARA SA ANG BAYAN KO
KRITERYA 4 3 2 1
IMPOR-
MATIBO
Ang nabuong
editoryal ay
nakapagbigay
ng wasto at
napakahala-
gang
impormasyon
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad.
Ang nabuong
editoryal ay
nakapagbigay
ng wastong
impormasyon
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad.
Ang nabuong
editoryal ay
kulang sa
kailangang
impormasyon
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad.
Ang nabuong
editoryal
ay hindi
organisado
at kulang sa
kailangang
impormasyon
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad.
MALIKHAIN
Napakagaling
ng
pagkakagawa
ng editoryal.
Magaling ang
pagkakagawa
ng editoryal.
May
kakulangan
ang
pagkakagawa
ng editoryal.
Hindi
maayos ang
pagkakaga-wa
ng editoryal.
PAGNILAYAN
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pangangailangan at kagustuhan.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pangangailangan at
kagustuhan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga
natutuhan.

48
DEPED COPY
KATOTO-
HANAN
Ang nabuong
editoryal ay
nagpakita ng
makatotoha-
nang
pangyayari
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad na
sinuri.
Ang nabuong
editoryal ay
nagpakita ng
pangyayari
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad na
sinuri.
Ang ilang
bahagi ng
nabuong
editoryal ay
nagpakita
ng hindi
makatotoha-
nang
pangyayari
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad na
sinuri.
Marami sa
mga bahagi
ng nabuong
editoryal ay
nagpakita
ng hindi
makatotoha-
nang
pangyayari
tungkol sa
katangian at
kasalukuyang
kondisyon ng
komunidad na
sinuri.
1. Ano-ano ang mga katangian ng iyong lokal na komunidad? Bakit?
2. Sa iyong palagay, ano ang maaari pang gawin upang lubos na
mapakinabangan ang magagandang katangian ng iyong lokal na komunidad?
Gawain 10: PARA SA KINABUKASAN
Gumawa ng isang open letter tungkol sa mga pangangailangan at kagustuhan
ng iyong lokal na komunidad. Isulat ang “Para sa kinabukasan at sa aking bayan
_________________” bilang panimula ng iyong open letter. Isulat sa pamuhatang
bahagi ng liham kung para kanino ito.
Matapos ang mga pagwawasto, sagutan ang ikatlong bahagi ng
CROSSROADS na nasa susunod na pahina. Sa gawaing ito ay dapat na maipahayag
mo na ang iyong pagkakaunawa sa mga araling iyong pinag-aralan. Inaasahan sa
bahaging ito na alam mo na ang kahalagahan ng pangangailagan at kagustuhan
bilang batayan ng matalino at maunlad na pamumuhay. Isulat ang iyong sagot sa box
ng FINAL.

49
DEPED COPY
Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang isang tao
para mabuhay, samantalang kagustuhan ang paghahangad ng higit pa sa mga
ito. Ang kagustuhan ay maaaring maganap at magdulot ng kaginhawahan sa
tao kung pag-iisipan at pag-aaralan ang mga ito. Ang pagkain, damit, at tirahan
ay mga batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung
wala ang mga ito. Ang edad, edukasyon, panlasa, kita, at hanap-buhay ng tao
ay ilan lamang sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan.
Ayon sa teorya ni Maslow, habang patuloy na natutugunan ng tao ang kanilang
pangangailangan ay nagkakaroon siya ng mas mataas na hangarin hanggang
matamo niya ang inaasahang kaganapan ng kanyang pagkatao.
Inilahad sa ikatlong aralin ang pagkakaiba ng pangangailangan
at kagustuhan at ang kaugnayan nito sa personal na kagustuhan. Ang
pangangailangan ay mga bagay na dapat ay mayroon ang tao para mabuhay,
at ang kagustuhan ay paghahangad ng mga bagay na higit pa sa batayang
pangangailangan. Sa pagbuo ng desisyon sa pagkonsumo, mahalagang
isaalang-alang ang pangangailangan batay sa isang herarkiya. Sinuri rin ang
mga salik na nakakaapekto sa mga pangangailangan ng tao.
FINAL NA KAALAMAN
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________

50
DEPED COPY
PANIMULA
Isang katotohanan na dapat nating tanggapin na walang hanggan ang
kagustuhan at pangangailangan ng tao sa harap ng kakapusan ng mga pinagkukunang-
yaman. Isa ito sa mga pangunahing dahilan kung bakit pinag-aaralan natin ngayon
ang ekonomiks. Ang mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman,
produkto, at serbisyo ay tinatawag na alokasyon.
Kailangang isaalang-alang natin ang paggamit at paglinang ng lahat ng
pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas
ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat na ito ay bigyang-pansin dahil
sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri sa kaugnayan
ng alokasyon sa kakapusan, pangangailangan, at kagustuhan, mapahahalagahan
ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangailangan, at
makapagsusuri ng mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang–ekonomiya
bilang sagot sa kakapusan.
ARALIN 4:
ALOKASYON
Ang susunod na aralin ay tatalakay sa alokasyon. Ito ang naglalarawan
kung paano tinutugunan ng tao ang kaniyang suliranin sa kakapusan. Ang mga
suliranin sa pangangailangan at kagustuhan ng tao sa paglipas ng panahon ay
nagbabago, ang mga salik na nakakaapekto sa kaniyang desisyon ay nagbabago
rin. Wala itong katapusan at masalimuot o kumplikado. Ano kaya ang solusyon
para dito?
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman
tungkol sa alokasyon at kung bakit kailangan ng mekanismo sa alokasyon ng
pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya.

51
DEPED COPY
Gawain 1: FOUR PICS ONE WORD
Suriin ang apat na larawan upang mabuo ang hinahanap na salita.
Pamprosesong tanong:
1. Alin sa mga larawan ang nagturo sa iyo sa tamang sagot?
2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng salitang nabuo?
Gawain 2: SISTEMA IKAMO?
Piliin sa mga hanay ng salita sa ibaba ang angkop na kataga sa bawat larawan.
Isulat ito sa kahon sa ilalim ng bawat larawan.
Tradisyonal na Ekonomiya Mixed Economy
Command Economy Market Economy
S Q A L K O
O N Y I A B

52
DEPED COPY
1. Ano ang iyong naging batayan sa pagpili ng sagot?
2. Sa iyong palagay, ano ang ibig sabihin ng sistemang pang-ekonomiya?
Gawain 3: ENTRANCE AT EXIT SLIP
Punan ng matapat na sagot ang dalawang kahon sa ilalim ng entrance slip.
Ang exit slip ay sasagutan lamang pagkatapos ng aralin.
ENTRANCE SLIP EXIT SLIP
alokasyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto nito.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang entrance at exit slip upang
inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa alokasyon.
Ang natutuhan ko tungkol sa
alokasyon ay ...
Ang alam ko tungkol sa alokasyon
ay ...
Ang palagay ko tungkol sa alokasyon
ay ...

53
DEPED COPY

KAUGNAYAN NG ALOKASYON SA KAKAPUSAN, PANGANGAILANGAN AT
KAGUSTUHAN
Itinuturing na pangunahing suliraning pangkabuhayan ang kakapusan. Sa
katunayan, pinag-aaralan ang ekonomiks dahil may kakapusan ang karamihan sa
mga pinagkukunang-yaman. Sabi nga ni John Watson Howe, “There isn’t enough
to go around.” Ito ang kasabihang sumasalamin sa suliranin ng kakapusan. Ito rin
ay naglalahad ng katotohanang limitado ang mga pinagkukunang-yaman kung kaya’t
kailangang gumawa ng tamang desisyon kung paano gagamitin nang mahusay ang
mga ito at upang matugunan ang nagtutunggaliang pangangailangan at kagustuhan
ng tao.
Ang mekanismo ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman, produkto, at
serbisyo ay tinatawag na alokasyon. Ang alokasyon ay isang paraan upang maayos
na maipamahagi at magamit ang lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa. Ito rin
ang paraan upang ang lipunan ay makaagapay sa suliraning dulot ng kakapusan.
Kailangang isaalang-alang ang paggamit at paglinang ng lahat ng
pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas
ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Nararapat itong bigyang-pansin dahil sa
katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. Ang mapanagutang
paggamit nito ang titiyak na may magagamit pang pinagkukunang-yaman ang susunod
na henerasyon.
PAUNLARIN
bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa alokasyon.
Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang
masagot ang katanungan kung bakit kailangan ng mekanismo ng alokasyon
ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya?
Halina’t umpisahan mo na muli ang iyong pag-aaral.

54
DEPED COPY
Upang matiyak na efficient at maayos ang alokasyon ng mga pinagkukunang-
yaman, dapat itong sumagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko:
1. Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin?
Hindi makagagawa ang lipunan ng produktong kailangan ng tao ayon sa dami
at uri na gusto ng lahat. Bahagi ito ng suliranin ng kakapusan. Ang desisyon kung
anong produkto at serbisyo ang gagawin ay nakasalalay sa pangangailangan ng
tao.
2. Paano gagawin ang naturang produkto at serbisyo?
Kung paano isasakatuparan ang pagbuo ng produkto at serbisyo ay nakasalalay
kung anong input ang gagamitin. Marami ring mga paraan na maaaring gamitin kung
papaano isasakatuparan ang produksiyon. Maaaring gumamit ng teknolohiya o
tradisyonal na paraan ng paggawa upang mabuo ang output.
3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo?
Ang makikinabang sa pagbuo ng produkto o serbisyo ang nagsisilbing
motibasyon sa pagpapatuloy ng produksiyon. Ang makikinabang sa produkto o
serbisyo ay kung sino ang nangangailangan at may kakayahang makamit ito. Maaaring
nasa loob o labas ng bansa ang gagamit ng gagawing produkto at serbisyo.
4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Kailangang malaman ang laki ng pangangailangan ng ekonomiya upang
makapagdesisyon kung gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo. Ang
potensiyal na makabuo ng produkto at serbisyo ay nakabatay sa gagamiting input.
Gawain 4: TANONG AT SAGOT
Punan ang kahon sa kaliwa ng apat na pangunahing katanungang pang-
ekonomiko batay sa mga ibinigay na halimbawa sa kanang bahagi nito.
» Palay, mais, kotse o computer
» Tradisyonal na paraan o paggamit ng
teknolohiya.
» Mamamayan sa loob o labas ng bansa
» 500 kilo ng bigas o 200 metrong tela
Ang Sistemang Pang-ekonomiya
Ang sistemang pang-ekonomiya ay tumutukoy sa isang institusyonal na
kaayusan at paraan upang maisaayos ang paraan ng produksiyon, pagmamay-ari,
at paglinang ng pinagkukunang-yaman at pamamahala ng gawaing pang-ekonomiko
ng isang lipunan. Mithiin ng bawat sistemang pang-ekonomiya na makaagapay ang
lipunan sa mga suliranin ng kakapusan at kung paano episyenteng magagamit ang
mga pinagkukunang-yaman ng bansa.

55
DEPED COPY
Bawat lipunan ay may sinusunod na sistemang pang-ekonomiya upang
matugunan ang mga suliraning nakapaloob sa produksiyon at alokasyon ng mga
produkto at serbisyo. Maaalala na ang sistemang pang-ekonomiya ay sumasagot sa
apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko. Una, ano-anong mga produkto
at serbisyo ang gagawin? Pangalawa, papaano gagawin ang naturang produkto at
serbisyo? Pangatlo, para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? Panghuli,
gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Alokasyon sa Iba’t Ibang Sistemang Ekonomiya
Ang sumusunod ay ang iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa
daigdig:
Tradisyonal na Ekonomiya
Ang unang anyo ng sistemang pang-ekonomiya ay ang tradisyonal na
ekonomiya. Ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay
nakabatay sa tradisyon, kultura, at paniniwala. Ang tanong na ano ang lilikhaing
produkto ay hindi mahirap sagutin sapagkat ang pangangailangan ng tao ay umiikot
lamang sa pangunahing pangangailangan tulad ng damit, pagkain, at tirahan. Maging
ang suliranin kung paano lilikha ng produkto ay simple lamang na tinutugunan
dahil ang paraan ng produksiyon ay batay sa sinaunang pamamaraan na itinuro
ng matatanda sa pangkat. Sa tradisyonal na ekonomiya, bagama’t walang tiyak na
batas ukol sa alokasyon, may maliwanag na pagkakaunawa ang mga tao sa paraan
nito. Ang anumang produkto na kanilang malilikha ay ipamamahagi ayon sa kanilang
pangangailangan at kung sino ang dapat gumamit.
Market Economy
Sa market economy, ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-
ekonomiko ay ginagabayan ng mekanismo ng malayang pamilihan. Sa ganitong
sistema, ang bawat kalahok – konsyumer at prodyuser, ay kumikilos alinsunod sa
kanilang pansariling interes na makakuha ng malaking pakinabang. Ang mga nasa
lakas-paggawa ay maaaring makapamili ng kanilang nais na papasukang trabaho.Ang
pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay sinasagot ng puwersa ng pamilihan.
Ang market economy ay nagpapahintulot sa pribadong pagmamay-ari ng kapital,
pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng presyo, at pangangasiwa ng mga gawain.
Presyo ang pangunahing nagtatakda kung gaano karami ang bibilhin ng mga
mamimili at kung gaano rin karami ang malilikhang produkto at serbisyo ng mga
prodyuser. Sa kabuuan, ang dami ng produkto na nais ibenta ng mga prodyuser ay
may katumbas na dami ng produkto na nais bilhin ng mga mamimimili. Sa madaling
sabi, presyo ang nagsisilbing pambalanse sa interaksiyon ng konsyumer at prodyuser
sa loob ng pamilihan.

56
DEPED COPY
Samantala, ang tungkulin naman ng pamahalaan ay ang pagbibigay ng
proteksiyon sa kapakanan ng mga pag-aaring pampribado, kabilang ang mga batas na
mangangalaga sa karapatan, ari-arian, at kontrata na pinapasukan ng mga pribadong
indibidwal.
Command Economy
Sa command economy, ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong
kontrol at regulasyon ng pamahalaan. Ang pagkontrol ay alinsunod sa isang
planong nauukol sa pagsusulong ng ekonomiya na pinangangasiwaan mismo ng
sentralisadong ahensiya (central planning agencies).
Katunayan, ang pagpapasya sa proseso ng mga gawaing pang-ekonomiya ay
sentralisado o nasa kamay ng pamahalaan lamang. Tinutukoy rin ang mga gagamiting
pinagkukunang-yaman sa paglikha ng mga kapital. Samantala, madaling nalalaman
ang distribusyon ng kita sa lipunan sa pamamagitan ng pagtatakda ng pasahod para
sa iba’t ibang uri ng hanapbuhay. Ang kita naman sa mga lupang sakahan ay maaaring
matukoy sa pamamagitan ng pagtatakda sa halaga ng mga produktong nagmumula
rito.
Ang mga patakaran sa command economy ay ipinatupad sa dating Soviet
Union. Sa kasalukuyan, nananatiling may ganitong sistemang pang-ekonomiya ang
Cuba at North Korea.
Mixed Economy
Ang mixed economy ay isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng
market economy at command economy. Walang maituturing na isang kahulugan
ang mixed economy. Ito ay kinapapalooban ng magkaugnay na katangian ng
dalawang sistema tulad ng malayang pakikilahok sa mga gawaing pangkabuhayan
na pinahihintulutan ng pamahalaan at pagkontrol ng pamahalaan sa ilang gawaing
pangkabuhayan. Ang salitang mixed economy ay nalikha upang tukuyin ang isang
sistemang nabuo at may mga katangian na bunga ng pagsasanib o kombinasyon ng
command at market economy. Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan
subalit maaaring manghimasok o makialam ang pamahalaan sa mga usaping nauukol
sa pangangalaga ng kalikasan, katarungang panlipunan, at pagmamay-ari ng estado.
May pribadong pagmamay-ari sa mga salik ng produksiyon, imprastraktura, at mga
organisasyon. Ang sistemang mixed economy ay nagpapahintulot din na makagawa
ng mga pribadong pagpapasya ang mga kompanya at indibidwal. Gayumpaman,
ito ay hindi nangangahulugang ganap na awtonomiya para sa kanila sapagkat ang
karamihan sa mga desisyong ito ay ginagabayan ng pamahalaan.
Halaw:
Balitao, B., Cervantes, M., Nolasco, L., Ong, J., Ponsaran, J., Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City:
Vibal Publishing House.

57
DEPED COPY
Gawain 5: DATA RETRIEVAL CHART
Magsaliksik ukol sa mga bansang sumailalim sa mga sistemang pang-
ekonomiya na nasa kaliwang bahagi ng tsart. Magbigay ng tatlo hanggang limang
bansa at isulat ito sa kanang bahagi ng tsart.
SISTEMANG PANG-EKONOMIYA MGA BANSA
Tradisyunal na Ekonomiya
Market Economy
Command Economy
Mixed Economy
Gawain 6: REPLEKSIYON
Ngayon ay maaari mo nang itala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong
natutuhan sa aralin. Ilagay o isulat sa isang buong papel at ipunin sa inyong portfolio
ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado.
ANG AKING NATUTUHAN SA ARALIN
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Sabahagingitongaralinaypalalawakinatpagtitibayinmo,bilangmag-
aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa alokasyon. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng alokasyon upang maihanda
ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa alokasyon, maaari
ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili
para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.
PAGNILAYAN

58
DEPED COPY
Gawain 7: DIALOGUE BOX
Punan ng tamang sagot ang usapan ng dalawang tauhan sa bawat kahon.
Ano ba ang katangian
ng tradisyonal na
ekonomiya?
Paano mo ilalarawan
ang market
economy?
ng tradisyonal na
ekonomiya?
Paano mo ilalarawan
ang market
economy?
ng tradisyonal na
ekonomiya?
Paano mo ilalarawan
ang market
economy?
ng tradisyonal na
ekonomiya?
Paano mo ilalarawan
ang market
economy?
Ano ba ang
katangian
ng tradisyonal
na ekonomiya?
ng tradisyonal na
ekonomiya?
Paano mo ilalarawan
ang market
economy?
Paano mo
ilalarawan
ang market
economy?
Sa command
economy, sino
ang nagpaplano
ng ekonomiya?
Bakit kaya
ito tinawag
na mixed
economy?

59
DEPED COPY
1. Batay sa usapan ng mga tauhan, anong sistemang pang-ekonomiya ang
umiiral sa Pilipinas?
2. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong pumili ng sistemang pang-ekonomiya
na paiiralin sa ating bansa, anong sistema ang iyong pipiliin? Bakit?
Gawain 8: ENTRANCE AT EXIT SLIP
Punan ng matapat na sagot ang exit slip. Sa pagkakataong ito ay inaasahang
masasagot mo nang wasto ang gawain.
ENTRANCE SLIP EXIT SLIP
Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng alokasyon sa ilalim ng iba’t
ibang sistemang pang-ekonomiya. Upang matiyak na efficient at maayos ang
alokasyon ng mga pinagkukunang-yaman, dapat itong sumasagot sa apat na
pangunahing katanungang pang-ekonomiko:
1. Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin?
2. Papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo?
3. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo?
4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo?
Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng pagkonsumo.
Ang natutuhan ko tungkol sa
alokasyon ay ...
Ang alam ko tungkol sa alokasyon
ay ...
Ang palagay ko tungkol sa
alokasyon ay ...

60
DEPED COPY
PANIMULA
Sa araling ito ay mauunawaan mo ang konsepto ng pagkonsumo. Inaasahang
masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong
desisyon tungo sa pagiging matalinong konsyumer.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagpapaliliwanag
ng konsepto ng pagkonsumo, makapagsusuri ng mga salik na nakaaapekto sa
pagkonsumo, makapagpapamalas ng talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng
paggamit ng pamantayan sa pamimili, makapagtatanggol ng mga karapatan, at
magagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili.
ARALIN 5
PAGKONSUMO
Gawain 1: PAGBILHAN PO!
Ipagpalagay na mayroon kang Php500.00 at may pagkakataon kang bumili ng
iba’t ibang pagkain. Alin sa mga pagkain sa ibaba ang iyong bibilhin?
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa
alokasyon at kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at
magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag
na ekonomiya.

61
DEPED COPY
Pamprosesong mga Tanong:
1. Ano-anong mga pagkain ang iyong bibilhin?
2. Ano ang iyong naging batayan sa pinili mong pagkain?
Gawain 2: WQF DIAGRAM
Bigyang-pansin ang paksa sa pagbuo ng WQF Diagram na makikita sa
susunod na pahina. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa
pagkonsumo. Sa kahong Q (questions), bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na
nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts) isulat ang iyong
mga bagong natutuhan tungkol sa paksa. Sasagutan lamang ang bahaging F (facts)
pagkatapos ng aralin. Lahat ng kasagutan ay tatanggapin ng iyong guro at hahayaan
kayong magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Iwawasto ang iyong mga
kasagutan sa huling bahagi ng aralin, ang PAGNILAYAN.
PAGKONSUMO

Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pagkonsumo.
Matapos mong maisaayos ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
pagkonsumo, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
mong maunawaan ang konsepto ng pagkonsumo.
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
W Q F

62
DEPED COPYKAHULUGAN NG PAGKONSUMO
Sinasabing ang lahat ng tao ay konsyumer. Ang pagkonsumo ay bahagi ng
buhay ng tao simula nang kaniyang pagsilang sa mundo. Simula sa gatas, gamot,
bitamina, lampin, bakuna, at marami pang iba ay mga bagay na kaniyang kinokonsumo.
Habang patuloy na nabubuhay ang tao ay patuloy pa rin siya sa pagkonsumo. Ang
pagbili ng produkto at serbisyo ay nangangahulugan ng pagtatamo sa kapakinabangan
mula rito bilang tugon sa pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ang napakaraming
pangangailangan at kagustuhan ng tao ang dahilan kung bakit may pagkonsumo.Ayon
nga kay Adam Smith sa kaniyang aklat na An Inquiry into the Nature and Causes of
the Wealth of Nations, ang pangunahing layunin ng produksiyon ay ang pagkonsumo
ng mga tao.
Mga Salik na Nakakaapekto sa Pagkonsumo
May iba’t ibang salik na nakaaapekto sa pagkonsumo ng isang tao. Ang
pagkakaiba-iba ng kanilang katangian ang dahilan kung bakit nagkakaiba-iba ang
paraan at dahilan ng kanilang pagkonsumo. Sa ibaba ay mababasa ang ilan sa mga
salik na nakakaapekto sa pagkonsumo ng isang tao.
Pagbabago ng presyo – may pagkakataon na nagiging motibasyon ang
presyo ng produkto o serbisyo sa pagkonsumo ng isang tao. Kalimitan, mas mataas
ang pagkonsumo kung mababa ang presyo samantalang mababa ang pagkonsumo
kapag mataas ang presyo. Kadalasan, mas tinatangkilik ng mga mamimili ang produkto
o serbisyo kapag mura dahil mas marami silang mabibili. Samantala, kaunti naman
ang kanilang binibili kung mataas ang presyo nito.
impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan
mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa
pagkonsumo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at
teksto na masagot kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at
magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag
na ekonomiya? Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawaing nasa
ibaba.
PAUNLARIN

63
DEPED COPY
Kita - nagdidikta sa paraan ng pagkonsumo ng isang tao. Ayon kay John
Maynard Keynes, isang ekonomistang British, sa kanyang aklat na The General Theory
of Employment, Interest, and Money na inilathala noong 1936, malaki ang kaugnayan
ng kita ng tao sa kanyang pagkonsumo. Ayon sa kaniya, habang lumalaki ang kita
ng tao ay lumalaki rin ang kaniyang kakayahan na kumonsumo ng mga produkto at
serbisyo.Sa kabilang banda, ang pagbaba ng kita ay nangangahulugan ng pagbaba
ng kakayahang kumonsumo. Kaya naman, mapapansin na mas maraming pinamimili
ang mga taong may malalaking kita kung ihahambing sa mga taong may mababang
kita lamang.
Mga Inaasahan - ang mga inaasahang mangyayari sa hinaharap ay
nakaaapekto sa pagkonsumo sa kasalukuyan. Halimbawa, kung inaasahan ng mga
tao na magkakaroon ng kakulangan sa supply ng produkto dahil sa kalamidad,
tataas ang pagkonsumo nito sa kasalukuyang panahon bilang paghahanda sa
pangangailangan sa hinaharap. Gayundin naman kapag may banta ng kaguluhan
sa isang lugar o may inaasahang pagkakagastusan sa hinaharap. Ang mga tao
ay pinipilit na huwag munang gastusin ang salapi at binabawasan ang pagkonsumo
upang mapaghandaan ang mangyayari sa mga susunod na araw o panahon. Kung
positibo o maganda naman ang pananaw sa hinaharap, maaga pa sa inaasahan ay
tumataas na ang pagkonsumo kahit hindi pa natatanggap ang inaasahang salapi tulad
ng pagtanggap ng bonus at iba pang insentibo.
Pagkakautang – kapag maraming utang na dapat bayaran ang isang tao,
maaaring maglaan siya ng bahagi ng kaniyang salapi upang ipambayad dito. Ito ay
magdudulot ng pagbaba sa kaniyang pagkonsumo dahil nabawasan ang kaniyang
kakayahan na makabili ng produkto o serbisyo.Tataas naman ang kakayahan niyang
kumonsumo kapag kaunti na lamang ang binabayaran niyang utang.
Demonstration Effect – madaling maimpluwensiyahan ang tao ng mga
anunsiyo sa radyo, telebisyon, pahayagan, at maging sa internet at iba pang social
media. Ginagaya ng mga tao ang kanilang nakikita, naririnig, at napapanood sa iba’t
ibang uri ng media kaya naman tumataas ang pagkonsumo dahil sa nasabing salik.
Ang mga taong hindi naman naiimpluwensiyahan ng nabanggit ay may mababang
pagkonsumo lalo na sa mga bagay na uso at napapanahon lamang.
Ang Matalinong Mamimili
Bahagi na ng buhay ng tao bilang konsyumer ang bumili at gumamit ng mga
produkto at serbisyong ipinagbibili sa pamilihan. Sa pagbili ng mga produkto at
serbisyo, ano-ano ang mga isinasaalang-alang mo? Bumibili ka ba ng produkto dahil
mayroon nito ang iyong kaklase? O bumibili ka dahil ang produkto ay sale kahit hindi
mo naman kailangan? Binibigyan mo ba ng pansin ang kapakinabangan at kasiyahang
nakakamit mo sa pagbili ng mga produkto at serbisyo? Anuman ang iyong dahilan sa
pagbili ng mga produkto o serbisyo, kailangan mong isaalang-alang ang value for
money. Basahin mo ang teksto upang magkaroon ka ng gabay at sapat na kaalaman
upang maging matalino sa pamimili.

64
DEPED COPY
Mga Pamantayan sa Pamimili
Nais ng lahat na maging matalinong mamimili dahil ibig sabihin nito ay nasusulit
natin ang bawat sentimong ating ginagastos para sa bawat produkto. Ang sumusunod
ay ilan sa mga pamantayan sa pamimili:
1. Mapanuri
Sinusuri ang produktong bibilhin. Tinitingnan ang sangkap, presyo,
timbang, pagkakagawa, at iba pa. Kung may pagkakataon pa, inihahambing ang
mga produkto sa isa’t isa upang makapagdesisyon nang mas mabuti at mapili ang
produktong sulit sa ibabayad.
2. May Alternatibo o Pamalit
May mga panahon na walang sapat na pera ang mamimili upang bilhin ang
produktong dati nang binibili. Maaari ding nagbago na ang kalidad ng produktong
dati nang binibili. Ang matalinong pamimili, sa ganitong pagkakataon, ay marunong
humanap ng pamalit o panghalili na makatutugon din sa pangangailangang
tinutugunan ng produktong dating binibili.
3. Hindi Nagpapadaya
May mga pagkakataon na ang mamimili ay mapapatapat sa isang tindero
o tinderang may hindi magandang hangarin. Ang matalinong mamimili ay laging
handa, alerto, at mapagmasid sa mga maling gawain lalo na sa pagsusukli at
paggamit ng timbangan.
4. Makatwiran
Lahat ng konsyumer ay nakararanas ng kakulangan sa salapi o limitadong
badyet. Kaya sa pagpili ng isang produkto ay isinasaalang-alang ang presyo at
kalidad nito. Isinasaisip din ang kasiyahan na matatamo sa pagbili at paggamit ng
produkto pati na rin kung gaano katindi ang pangangailangan dito. Makatwiran
ang konsyumer kapag inuuna ang mga bagay na mahalaga kompara sa mga luho
lamang.
5. Sumusunod sa Badyet
Ito ay kaugnay ng pagiging makatwiran ng matalinong konsyumer.
Tinitimbang niya ang mga bagay-bagay ayon sa kanyang badyet. Hindi siya
nagpapadala sa popularidad ng produkto na may mataas na presyo upang matiyak
na magiging sapat ang kaniyang salapi sa kaniyang mga pangangailangan.

65
DEPED COPY
6. Hindi nagpapanic-buying
Ang artipisyal na kakulangan na bunga ng pagtatago ng mga produkto
(hoarding) ng mga nagtitinda upang mapataas ang presyo ay hindi ikinababahala
ng isang matalinong konsyumer dahil alam niyang ang pagpapanic-buying ay lalo
lamang magpapalala ng sitwasyon.
7. Hindi Nagpapadala sa Anunsiyo
Ang pag-endorso ng produkto ng mga artista ay hindi nakapagpapabago
sa pagkonsumo ng isang matalinong konsyumer. Ang kalidad ng produkto ang
tinitingnan at hindi ang paraan ng pag-aanunsiyo na ginamit.
Batas na Nangangalaga sa Kapakanan ng mga Mamimili
Nakatakda sa Republic Act 7394 (Consumer Act of the Philippines) ang
kalipunan ng mga patakarang nagbibigay ng proteksiyon at nangangalaga sa interes
ng mga mamimili. Isinusulong din ng batas na ito ang kagalingang dapat makamit ng
lahat ng mamimili. Itinatadhana ng batas na ito ang mga pamantayang dapat sundin
sa pagsasagawa at operasyon ng mga negosyo at industriya. Ang sumusunod ang
binibigyang-pansin ng batas na ito:
a. Kaligtasan at proteksiyon ng mga mamimili laban sa panganib sa kalusugan
at kaligtasan.
b. Proteksiyon laban sa mapanlinlang at hindi makatarungang gawaing may
kaugnayan sa operasyon ng mga negosyo at industriya.
c. Pagkakataong madinig ang reklamo at hinaing ng mga mamimili.
d. Representasyon ng kinatawan ng mga samahan ng mamimili sa pagbalangkas
at pagbuo ng mga patakarang pangkabuhayan at panlipunan.
WALONG KARAPATAN NG MAMIMILI
Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry)
ay naglabas ng walong karapatan ng mga mamimili upang maging gabay sa kanilang
transaksiyon sa pamilihan.
1. Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan
May karapatan sa sapat na pagkain, pananamit, masisilungan,
pangangalagang pangkalusugan, edukasyon at kalinisan upang mabuhay.

66
DEPED COPY
2. Karapatan sa Kaligtasan
May karapatang bigyan ng katiyakang ligtas at mapangangalagaan ka
laban sa pangangalakal ng mga panindang makasasama o mapanganib sa iyong
kalusugan.
3. Karapatan sa Patalastasan
May karapatang mapangalagaan laban sa mapanlinlang, madaya at
mapanligaw na patalastas, mga etiketa at iba pang hindi wasto at hindi matapat
na gawain. Ito ay kailangang malaman ng mga mamimili upang maiwasan ang
pagsasamantala ng iba.
4. Karapatang Pumili
May karapatang pumili ng iba’t ibang produkto at paglilingkod sa halagang
kaya mo. Kung ito ay monopolisado ng pribadong kompanya man, dapat na
magkaroon ka ng katiyakan sa kasiya-siyang uri at halaga ng produkto nila.
5. Karapatang Dinggin
May karapatang makatiyak na ang kapakanan ng mamimili ay lubusang
isaalang-alang sa paggawa at pagpapatupad ng anumang patakaran ng
pamahalaan.
6. Karapatang Bayaran at Tumbasan sa Ano mang Kapinsalaan
May karapatang bayaran at tumbasan sa ano mang kapinsalaan na
nagbuhat sa produkto na binili mo. May karapatan kang mabayaran sa ano
mang kasinungalingan o mababang uri ng paninda o paglilingkod na ibibigay o
ipinagbibili kahit na ito ay sa pagkakamali, kapabayaan o masamang hangarin.
Dapat na magkaroon ka ng walang bayad na tulong sa pagtatanggol sa hukuman
o nang pag-aayos sa paghahabol.
7. Karapatan sa Pagtuturo Tungkol sa Pagiging Matalinong Mamimili
May karapatan sa consumer education, nagtatanong at nagtatanggol sa
iyong karapatan. Ito ay nagtataglay ng karapatan sa katalinuhan at kaalaman na
kinakailangan upang makagawa ng hakbanging makatutulong sa mga desisyong
pangmamimili.
8. Karapatan sa Isang Malinis na Kapaligiran
May karapatan sa kalayaan, pagkakapantay-pantay at sapat na mga
kalagayan sa buhay na nagbibigay pahintulot sa isang marangal at maayos na
pagkatao at ikaw ay may malaking pananagutan na pangalagaan at pagbutihin
ang iyong kapaligiran para sa kalusugan at kinabukasan ng ating saling lahi.

67
DEPED COPY
LIMANG PANANAGUTAN NG MGA MAMIMILI
Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ay nagpalaganap rin ng limang
pananagutan ng mga mamimili. Ang sumusunod ay ang mga pananagutang
binabanggit:
1. Mapanuring Kamalayan - ang tungkuling maging listo at mausisa tungkol sa
kung ano ang gamit, halaga, at kalidad ng mga paninda at paglilingkod na ating
ginagamit.
2. Pagkilos - ang tungkuling maipahayag ang ating sarili at kumilos upang makatiyak
sa makatarungang pakikitungo. Kung tayo’y mananatili sa pagwawalang-bahala,
patuloy tayong pagsasamantalahan ng mga mandarayang mangangalakal.
3. Pagmamalasakit na Panlipunan - ang tungkuling alamin kung ano ang ibubunga
ng ating pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo sa ibang mamamayan, lalong-
lalo na ang pangkat ng maliliit o walang kapangyarihan, maging ito ay sa lokal,
pambansa, o pandaigdig na komunidad.
4. Kamalayan sa Kapaligiran - ang tungkuling mabatid ang kahihinatnan ng ating
kapaligiran bunga ng hindi wastong pagkonsumo. Kailangang pangalagaan natin
ang ating likas na kayamanan para sa ating kinabukasan.
5. Pagkakaisa-ang tungkuling magtatag ng samahang mamimili upang magkaroon
ng lakas at kapangyarihang maitaguyod at mapangalagaan ang ating kapakanan.
CONSUMER PROTECTION AGENCIES
Ang sumusunod ay mga ahensiya ng pamahalaan na tumutulong upang
maisulong ang kapakanan ng mga mamimili:
Bureau of Food and Drugs (BFAD) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling etiketa
ng gamot, pagkain, pabango, at make-up.
City/Provincial/MunicipalTreasurer - hinggil sa timbang at sukat, madayang
(tampered) timbangan at mapanlinlang na pagsukat.
Department of Trade and Industry (DTI) - hinggil sa paglabag sa batas ng kalakalan
at industriya-maling etiketa ng mga produkto, madaya at mapanlinlang na gawain
ng mga mangangalakal.
Energy Regulatory Commission(ERC) - reklamo laban sa pagbebenta ng di-
wastong sukat o timbang ng mga gasolinahan at mga mangangalakal ng “Liquified
Petroleum Gas.”
Environmental Management Bureau (DENR-EMB) - namamahala sa pangangalaga
sa kapaligiran (polusyon-halimbawa ay pagsalaula sa hangin at tubig).

68
DEPED COPY
Fertilizer and Pesticide Authority (FPA) - hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling
etiketa ng pamatay-insekto at pamatay-salot.
Housing & Land Use Regulatory Board (HLURB) - nangangalaga sa mga bumibili
ng bahay at lupa pati na rin ang mga subdibisyon.
Insurance Commission - hinggil sa hindi pagbabayad ng kabayaran ng seguro
Philippine Overseas Employment Administration (POEA) - reklamo laban sa illegal
recruitment activities.
Professional Regulatory Commission (PRC) - hinggil sa mga hindi matapat na
pagsasagawa ng propesyon kabilang na ang mga accountant, doctor, engineer,
atbp.
Securities & Exchange Commission (SEC) - hinggil sa paglabag sa binagong
Securities Act tulad ng pyramiding na gawain.
Halaw mula sa Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation
and Consumer Protection
Ngayon ay muli nating sasagutan ang WQF Diagram na nasa susunod na
pahina. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo.
Sa kahong Q (questions), ay muling bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais
mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Sa bilog na F (facts), isulat ang iyong mga
bagong natutuhan tungkol sa paksa.
PAGKONSUMO

Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa pagkonsumo,
maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang mga
iyong sarili para samas malalim na pag-unawa ng konseptong ito.
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
W Q F

69
DEPED COPY
Gawain 4: MATALINO AKONG KONSYUMER
Ngayong alam mo na ang mga katangian ng isang matalinong konsyumer,
suriin mo naman ang iyong sarili bilang isang konsyumer. Mahalagang sagutin mo
sa susunod na pahina ang tsart ng buong katapatan upang magsilbi itong gabay sa
pagpapaunlad ng iyong katangian bilang konsyumer.
Markahan ang iyong sarili bilang konsyumer. Lagyan ng tsek () ang bawat
pamilang:
1 – napakatalino 3 – di-gaanong matalino
2 – matalino 4 – mahina
4 3 2 1
1. Madaling maniwala sa anunsiyo
2. Mapagmasid
3. Alam kung ano ang gagawin sa oras
na makabili ng depektibong produkto
4. Mahilig tumawad
5. Matipid
6. Alam ang karapatan at pananagutan
7. May listahan ng bibilhin
8. Mabilis magdesisyon
9. Sumusunod sa badyet
10. Mahilig sa mura ngunit de kalidad na bilihin
Halaw mula sa Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.) Project EASE: Araling Panlipunan IV. DECS. Pasig City.

1. Kung may mga sagot kang 3 at 4 sa tsart sa bawat isang katangian, ano-ano
ang mga dapat mong gawin upang mabago ang mga katangiang ito?
2. Kung may mga sagot kang 1 at 2 sa tsart, ano ang epekto sa iyo ng mga
katangian mong iyon? Bakit?
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pagkonsumo. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa pagkonsumo upang maihanda ang iyong
sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
PAGNILAYAN

70
DEPED COPY
Gawain 5: LIGHTS, CAMERA, ACTION!
Gumawa ng dula-dulaan na magpapakita ng sumusunod na tema: (Maaaring
ang gawaing ito ay pauna nang ibinigay ng inyong guro upang mapaghandaan ang
dula-dulaan).
Unang Pangkat – Katangian ng Matalinong Mamimili
Ikalawang Pangkat – Mga Karapatan ng Mamimili
Ikatlong Pangkat – Mga Tungkulin ng Mamimili
Gagamitin ang rubrik sa ibaba sa pagbibigay ng marka sa dula-dulaan:
Iskrip
Maayos at malinaw ang
pagkakasunod-sunod ng mga ideya
5 puntos
(pinakamataas)
Presentation
(Pagpapalabas)
Nagpapakita ng pagkamalikhain
5 puntos
(pinakamataas)
Characters
(Tauhan)
Makatotohanang pagganap
5 puntos
(pinakamataas)
Theme
(Paksa)
May kaisahan at organisado ang diwa
5 puntos
(pinakamataas)
Relevance
(Kaangkupan)
Maaaring gamitin ang sitwasyon sa
pang-araw-araw na pamumuhay.
5 puntos
(pinakamataas)
Para sa unang pangkat:
• Ano-anong katangian ng matalinong konsyumer ang ipinakita ng unang
pangkat?
• Bakit kailangang magtanong-tanong muna ng presyo at lugar kung saan
dapat mamili ng mga produkto o serbisyo?
Para sa ikalawang pangkat:
• Ano-anong karapatan ng mga konsyumer ang ipinakita ng ikalawang
pangkat?
• Bakit kailangang malaman natin ang ating mga karapatan bilang mga
konsyumer?
• Ano sa tingin mo ang karapatan ng konsyumer ang madalas na hindi
napapahalagahan? Magbigay ng mga sitwasyon.
Para sa ikatlong pangkat:
• Ano-ano ang tungkulin ng konsyumer ang ipinakita ng pangatlong pangkat?
• Ano-ano ang kahalagahan ng paghingi ng resibo sa mga produkto at
serbisyong binili?

71
DEPED COPY
• Bakit kailangang umiwas sa pagbili ng mga produktong hindi kumpleto
ang label na nakasulat sa pakete, halimbawa manufacturer, expiry date,
at ingredients?
Gawain 6: KARAPATAN MO, IPAGLABAN MO!
Ipagpalagay na ikaw ay nakabili o nakagamit ng produkto o serbisyo na
binabanggit sa ibaba. Gumawa ng kaukulang letter of complaint na ipararating sa
kinauukulang ahensiya ng pamahalaan. Mamili lang ng isang sitwasyon.
1. Depektibong cellphone
2. Lipstick na naging sanhi ng pamamaga ng iyong labi
3. Double dead na karne ng baboy
4. Maling timbang ng asukal
5. Serbisyong hair rebonding na naging sanhi ng pagkasunog ng iyong buhok
Gawain 7: BABALIK KA RIN
Ngayon ay maaari mo nang balikan ang unang gawain sa aralin upang maitala ang
lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan. Ilagay o isulat ito sa isang buong
papel at ipunin sa iyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at
mabigyan ng grado.
Mga paksang
kailangan pa ng
karagdagang
paliwanag
Mga paksang
malinaw na
natutuhan
Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng pagkonsumo kabilang ang
mga karapatan at pananagutan ng isang konsyumer. Upang maitaguyod ang
kagalingan ng mga konsyumer, ang pamahalaan ay nagtatag ng mga ahensiya na
tutulong at gagabay para isulong ang kanilang kapakanan. Ang susunod na aralin
ay tatalakay sa konsepto ng produksiyon.

72
DEPED COPY
PANIMULA
Sa ating pang-araw-araw na buhay, kaakibat ng ating pagkonsumo ay ang
produksiyon upang matugunan ang ating mga pangangailangan at kagustuhan.
Ngunit, naitanong mo na ba sa iyong sarili kung papaano nabuo ang mga produkto at
serbisyo? Kung Kung ano ang mga sangkap na kinakailangan upang ito ay mabuo?
Upang masagot ang katanungan sa itaas, tatalakayin sa aralin na ito.
Upang masagot ang katanungan sa itaas, tatalakayin sa aralin na ito ang mga salik
ng produksiyon at implikasyon nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay. Ang
proseso sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ay tinatawag na produksiyon.
Sa pagtahak sa landas ng kaalaman, ikaw ay haharap sa mga tekstong
magbibigay-kabatiran at mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at
magdudulot sa iyo ng kaalaman.
Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay makapagpapaliwanag sa
kahulugan ng produksiyon, mapahahalagahan ang mga salik at implikasyon nito sa
pang araw-araw na pamumuhay.
ARALIN 6
PRODUKSIYON

Gawain 1: INPUT OUTPUT
Isulat sa loob ng kahon ng input ang mga bagay na kailangan upang mabuo
ang produktong makikita sa output na nasa susunod na pahina.
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa
produksiyon at kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pang-
araw-araw na pamumuhay.
ALAMIN

73
DEPED COPY
1. Nahirapan ka ba sa pag-iisip ng mga input o sangkap na kailangan para sa
output? Bakit?
2. Sa iyong palagay, ano ang ugnayan ng mga sangkap na nasa kahon ng input
at ang larawan na nasa kahon ng output?
3. Ano ang katawagan sa proseso na nag-uugnay sa kahon ng input at sa kahon
ng output?
11
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Input
Output
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Input
Output
12
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Input
Output
13

74
DEPED COPY
Gawin 2: TRAIN MAP
Ayusin ang mga larawan ayon sa pagkakasunod-sunod ng pagkakabuo ng
produkto. Ilagay ang bilang ng larawan sa mga kahon sa ibaba.
1. Sa iyong palagay, paano nagkakaugnay-ugnay ang mga larawan?
2. Ano ang naging batayan mo sa pagsasaayos ng larawan?
3. Ano ang tawag sa prosesong naganap mula sa una hanggang sa ikaapat na
larawan?
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa produksiyon.

75
DEPED COPY
Gawain 3: IRF Chart
Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain? Paunang
gawain pa lamang ang iyong sinagutan, sa mga susunod na gawain ay inaasahang
matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan. Pagkatapos ng mga gawain ay maaari
mong balikan at itama ang iyong sagot.
Magpatuloy ka. Sagutin ang IRF Chart. Isulat mo sa hanay ng I – initial
ang kasagutan sa tanong na ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang
implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? Ang dalawang natitirang hanay
ay sasagutan mo sa mga susunod na bahagi ng pag-aaral mo sa paksa.
IRF Chart
I- nitial Answer
R- evised Answer
F- inal Answer
bilangmag-aaralangmahahalagangideyaokonseptotungkolsaproduksiyon.
Mula sa mga inihandang gawain at teksto, inaasahang magagabayan ka
upang masagot kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa
pang-araw-araw na pamumuhay. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan
ng gawain na nasa susunod na pahina.
PAUNLARIN
produksiyon, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit
mong maunawaan ang konsepto ng produksiyon.

76
DEPED COPY
KAHULUGAN NG PRODUKSIYON
Hindi lahat ng bagay sa kapaligiran ay maaaring ikonsumo agad ng tao.
Minsan kailangan pang idaan sa proseso ang isang bagay upang maging higit na
mapakinabangan. Halimbawa, ang kahoy o troso ay maaaring gamiting panggatong
upang mapakinabangan. Ngunit, maaari din itong gamitin upang makabuo ng mesa.
Ang produksiyon ay proseso ng pagpapalit anyo ng produkto sa pamamagitan ng
pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng output.
Ang mga salik na ginamit sa pagbuo ng produkto ay tinatawag na input. Sa
atin halimbawa, ang output ay ang mesa at silya. Ang mga input ay ang mga bagay
na kinailangan upang mabuo ang produkto. Ang mga input na kahoy, makinarya,
kagamitan, at manggagawa na ginamit sa pagbubuo ng produktong mesa o silya ay
mga salik ng produksiyon.
Mga Salik ng Produksiyon
Nagiging posible ang produksiyon sa pagsasama-sama ng mga salik (factors of
production) tulad ng lupa, paggawa, kapital, at entrepreurship. Suriin ang kahalagahan
ng sumusunod na salik at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay.
Lupa bilang Salik ng Produksyon
Sa ekonomiks, ang lupa ay hindi lamang tumutukoy sa tinataniman ng mga
magsasaka o pinagtatayuan ng bahay. Kasama rin dito ang lahat ng yamang likas sa
ibabaw at ilalim nito, pati ang mga yamang-tubig, yamang-mineral, at yamang-gubat.
Hindi tulad ng ibang salik, ang lupa ay may naiibang katangian sapagkat ito ay fixed o
takda ang bilang. Samakatuwid, ang wastong paggamit ng lupa ay mahalaga. Malaki
man o maliit ang sukat nito, kailangang tiyakin ang pagkakaroon ng produktibong
paggamit.
kapital
Produksiyon
lupa paggawa
entrepreneurship

77
DEPED COPY
Lakas-Paggawa bilang Salik ng Produksiyon
Ang mga likas na yaman at mga hilaw na sangkap ay hindi magiging kapaki-
pakinabang kung hindi gagamitin at gagawing produkto. Nangangahulugan ito na
kailangan ang mga manggagawa sa transpormasyon ng mga hilaw na materyales
sa pagbuo ng tapos na produkto o serbisyo. Ang lakas-paggawa ay tumutukoy sa
kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo. May dalawang uri ang lakas-
paggawa: ang mga manggagawang may kakayahang mental o silang mga tinatawag
na may white-collar job. Mas ginagamit ng manggagawang may kakayahang mental
ang kanilang isip kaysa sa lakas ng katawan sa paggawa. Halimbawa ng mga ito ay
ang mga doktor, abogado, inhinyero, at iba pa. Ang katawagang white collar ay unang
ipinakilala ni Upton Sinclair, isang Amerikanong manunulat noong 1919.
Ang isa pang uri ng lakas-paggawa ay ang mga manggagawang may
kakayahang pisikal o silang mga tinaguriang may blue collar job. Mas ginagamit
naman nila ang lakas ng katawan kaysa sa isip sa paggawa. Halimbawa nito ang mga
karpintero, drayber, magsasaka, at iba pa. Sahod o suweldo ang tawag sa pakinabang
ng manggagawa sa ipinagkaloob na paglilingkod. Ang mga manggagawa ay may
malaking ginagampanan sa ating pang-araw-araw na pamumuhay sapagkat ang
kanilang paggawa ng produkto at serbisyo ang tumutustos sa ating pangangailangan.
Kapital bilang Salik ng Produksiyon
Ang kapital ay tumutukoy sa kalakal na nakalilikha ng iba pang produkto. Mas
magiging mabilis ang paggawa kung may mga makinarya o kasangkapang gagamitin
ang mga manggagawa. Ang mga kagamitang ito na gawa ng tao ay ginagamit sa
paglikha ng panibagong kalakal ay isang halimbawa ng kapital. Ang kapital ay maaari
ding iugnay sa salapi at imprastruktura tulad ng mga gusali, kalsada, tulay pati na ang
mga sasakyan.
Ang pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa ay hindi lamang nakadepende
sa lupa at lakas-paggawa. Ayon sa artikulo ni Edward F. Denison na may pamagat
na “The Contribution of Capital to Economic Growth” (1962), ang kapital ay isa sa
mga salik sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. Sa makabagong ekonomiya,
nangangailangan ang mga bansa na mangalap ng malaking kapital upang makamtan
ang pagsulong. Ang kabayaran sa paggamit ng kapital sa proseso ng produksiyon ay
tinatawag na interes.
Entrepreneurship bilang Salik ng Produksiyon
Itinuturing na pang-apat na salik ng produksiyon ang entrepreneurship. Ito ay
tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang negosyo.
Ang entrepreneur ang tagapag-ugnay ng naunang mga salik ng produksiyon upang
makabuo ng produkto at serbisyo. Siya rin ang nag-oorganisa, nagkokontrol at
nakikipagsapalaran sa mga desisyon sa mga bagay na makaaapekto sa produksiyon.
Taglay ng isang entrepreneur ang pag-iisip na maging malikhain, puno ng inobasyon
at handa sa pagbabago. Ayon kay Joseph Schumpeter, isang ekonomista ng ika-20

78
DEPED COPY
siglo, napakahalaga ng inobasyon para sa isang entrepreneur. Ipinaliwanag niya na
ang inobasyon o patuloy na pagbabago ng entrepreneur sa kaniyang produkto at
serbisyo ay susi sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa.
Maliban sa pagiging magaling na innovator tulad ng paggamit ng makabagong
pamamaraan at estilo sa paggawa ng produkto at pagkakaloob ng serbisyo, ang
sumusunod ay ilan sa mga katangian na dapat taglayin upang maging matagumpay
na entrepreneur:
1. Kakayahan sa pangangasiwa ng negosyo.
2. Matalas na pakiramdam hinggil sa pagbabago sa pamilihan.
3. May lakas ng loob na humarap at makipagsapalaran sa kahihinatnan ng
negosyo.
Ang tubo o profit ay tumutukoy sa kita ng isang entrepreneur. Ito ay kita ng
entrepreneur matapos magtagumpay sa pakikipagsapalaran sa negosyo. Sinasabing
hindi nakatitiyak ang entrepreneur sa kaniyang tubo dahil hindi pa niya alam ang
kahihinatnan ng kaniyang pagnenegosyo.
Ang produksiyon ang tumutugon sa ating pangangailangan. Kung walang
produksiyon ay wala rin tayong produkto at serbisyo na ikokonsumo. Ang mga salik na
lupa, paggawa, kapital, at entrepreneurship ay may malaking bahaging ginagampanan
sa prosesong ito. Kapag ang mga salik na ito ay nag-ugnay-ugnay, ito ay magdudulot
ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa ating pang-araw-araw na pangangailangan.
Gawain 4: CONCEPT MAPPING
Punan ng angkop na salik ng produksiyon ang concept map na nasa susunod
na pahina. Isulat sa loob ng bilog ang kahalagahan ng bawat isa sa proseso ng
produksiyon. Sagutan ang tanong na nasa kahon.

Ano ang
kahalagahan ng
produksiyon at ng
mga salik nito sa
ating
pang-araw-araw
na pamumuhay?
Salik/
kahalagahan
Salik/
kahalagahan
Salik/
kahalagahan
Salik/
kahalagahan
Mga Salik ng
Produksiyon

79
DEPED COPY
1. Ano-ano ang salik ng produksiyon?Ipaliwanag ang ginagampanan ng bawat
salik sa proseso ng produksiyon?
2. Sa iyong palagay, alin sa sumusunod na salik ang pinakamahalaga sa
proseso ng produksiyon? Pangatwiranan.
Gawain 5: IKOT-NAWAIN
Suriin at unawain ang dayagram sa ibaba na nagpapakita ng paikot na daloy
ng produksiyon.
1. Ano ang inilalarawan ng dayagram?
2. Batay sa dayagram, paano nauugnay ang input sa output? Ipaliwanag.
3. Bilang mag-aaral, ano ang kahalagahan ng dayagram sa iyong pang-araw-
araw na buhay?
• Pagsasama-sama
ng mga input ng
produksiyon
• Produkto o
serbisyo
pangkunsumo;
Produkto o
serbisyo
na gamit sa
paglikha ng
ibang produkto
Mga kabayaran sa Salik ng Produksiyon
upa, sahod, interes, at kita
• Lupa
• Paggawa
• Kapital
• Entrepreneurship

80
DEPED COPY
Gawain 6: S P G – (SANGKAP sa PRODUKSYON i- GRUPO)
A. Ilista ang mga bagay na ginamit sa paggawa ng sumusunod na produkto. Ihanay
ang sumusunod kung ang salik ay lupa, lakas-paggawa, kapital, o entrepreneurship.
Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa pagsagot.
Produkto
Mga ginamit sa
pagbuo ng produkto
Klasipikasyon ng Salik
ng produksiyon
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa
=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHnGWyNM%253A%3Bq0o
fBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%252Fen-
p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1.
jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone-deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014
https://www.google.com.ph/search?q=candy&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=paFpVJauN
aa3mwXD64BA&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=gdcWwSdtOb6IxM%253A%3BOmbJU8kfHQcmLM%
3Bhttp%253A%252F%252Frack.1.mshcdn.com%252Fmedia%252FZgkyMDE0LzAxLzIzL2Q4L0NhbmR5LjBiNWJjLmpw
ZwpwCXRodW1iCT k1MHg1MzQjCmUJanBn%252Fa6bf4dc5%252F496%252FCandy.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmashable.
com%252Fcategory%252Fcandy-crush%252F%3B950%3B534: Retrieved on July 2, 2014
http://www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our-fave-pinoy-breakfast/: Retrieved on July 2, 2014
1. Ano-ano ang naging batayan mo sa klasipikasyon ng iba’t ibang sangkap na
ginagamit sa produksiyon?
2. Ipaliwanag ang bahaging ginagampanan ng iba’t ibang salik ng produksiyon
sa pagbuo ng produkto at serbisyo.

81
DEPED COPY
Gawain 7: IRF CHART
Sa pagkakataong ito, sagutan mo na ang IRF Chart. Kung iyong natatandaan
ay isinulat mo ang iyong I–initial na kasagutan sa tanong na “Ano ang produksiyon?
Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay?”
Ngayon naman ang iyong pagkakataon na baguhin o i-revise ang naunang kasagutan.
Isaayos mo ang mga konsepto na taliwas sa iyong napag-aralan. Isulat ang iyong
kasagutan sa bahagi ng revised.
IRF Chart
I- nitial Answer
R- evised Answer
F- inal Answer
Gawain 8: NEWS ANALYSIS
Basahin at pag-aralan ang balita na may pamagat na “Hataw sa Rice
Production, Pararangalan”. Pagtuunan ng pansin ang nilalaman, organisasyon,
mensahe, pagkamalikhain, at kapakinabangan ng binasang lathalain. Pagkatapos ay
sagutan ang mga tanong.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa produksiyon, maaari
ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili
para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto ng produksiyon.
PAGNILAYAN
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa mga organisasyon ng negosyo.
Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga nasabing organisasyon
upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

82
DEPED COPY
Hataw sa rice production, pararangalan
Posted by Online Balita on Mar 15th, 2013
CABANATUAN CITY – Nakatakdang gawaran ng Department of Agriculture (DA)
ng “Agri-Pinoy Rice Achievers Award” ang mga lalawigan, bayan, at indibidwal
na malaki ang ambag sa pagtamo ng hangarin ng pamahalaan na staple self-
sufficiency. Sinabi ni DA Regional Executive Director Andrew Villacorta na kabilang
ang Nueva Ecija at Bulacan sa sampung top performing provinces sa buong bansa.
Sila ay makakakuha ng tig-aapat na milyong pisong halaga ng mga proyekto.
Kasama naman sa 48 na nagwagi sa municipal category at makakatanggap ng
tig-isang milyong pisong halaga ng mga proyekto ang Talavera, Guimba, General
Tinio, Llanera, Sta. Rosa, Sto. Domingo, Cuyapo at Lupao sa Nueva Ecija at
maging ang San Rafael sa Bulacan. May kabuuang 87 technicians at opisyal
naman sa Gitnang Luzon ang itinanghal na Outstanding Agricultural Extension
Workers (AEW) na maguuwi ng tig-Php20,0000 halaga ng insentibo. May 350 iba
pang AEWs, 10 irrigators’ associations at tatlong small water impounding system
associations sa buong kapuluan ang pagkakalooban din ng naturang pagkilala sa
isang seremonya ngayong araw sa Philippine International Convention Center.
Nakapagtala ang Gitnang Luzon ng 138 porsyentong rice sufficiency level
noongnakaraang taonkahitpasinalantaitongmatindingpag-ulan dulotnghabagat.
Sinabi ni Villacorta na umabot sa 3,220,607 metriko toneladang palay mula sa
675,781 ektarya ang naani, na ang average yield ay 4.77 metriko tonelada kada
ektarya. Ang produksiyon noong 2012 ay 23 porsyentong mas mataas kompara
sa 2,616,083 metriko toneladang naitala noong 2011 at ito ay nakaambag sa 18
porsyento ng pambansang produksyon alinsunod sa “Food Staple Self-Sufficiency
Program.“
Ayon sa Regional Agriculture Chief, ang pagsasanib ng mga programa at
proyekto patungkol sa climate change adaptation ng mga tanggapan ng pambansa
at lokal na pamahalaan ang dahilan ng agarang pagkabawi mula sa sakuna at
paglago ng produksyon. – Light A. Nolasco
Pinagkunan:http://www.balita.net.ph/2013/03/15/hataw-sa-rice-production-pararangalan/
1. Aling mga pangunahing lalawigan at bayan ang nakatanggap ng parangal na
Agri-Pinoy Rice Achievers Award?
2. Paano natamo ng mga bayan at lalawigang ito ang mataas na antas ng
produksiyon sa bigas? Paano kaya makatutulong ang mga salik ng produksiyon
sa pagtaas ng produksiyon ng pagkain sa bansa?
3. Ano ang layunin ng “Food Staple Self-Sufficiency Program” ng pamahalaan?
4. Paano nakatutulong sa atin ang pagkakaroon ng mataas na antas ng
produksiyon ng bigas?

83
DEPED COPY
Gawain 9: IRF CHART
Muli mong balikan ang IRF Chart. Sa bahaging ito ay isusulat mo na ang iyong
Pinal na kasagutan batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay. Inaasahan din na
malinaw mo nang masasagot ang mga katanungang: Ano ang produksiyon? Ano-ano
ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang araw-araw na pamumuhay? Handa ka
na ba? Isulat mo na ang iyong Final na kasagutan.
IRF CHART
I-nitial Answer
R-evised Answer
F-inal Answer
Gawain 10: PAGBUO NG COLLAGE
Bumuo ng apat na grupo sa klase at gumawa ng collage tungkol sa mga salik
ng produksiyon. Pumili ng isa sa mga salik. Tiyaking may napiling magkakaibang salik
ang bawat grupo. Gumupit ng mga larawan mula sa pahayagan o magasin at idikit ang
mga ito sa isang buong kartolina. Lagyan ng maikling pahayag sa ibaba ng collage
tungkol sa kahalagahan at kapakinabangan ng inyong napiling salik.
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE
Pamantayan Deskripsyon Puntos Nakuhang
Puntos
1. Nilalaman Naipakikita ang mga bumubuo,
gamit, at kahalagahan ng salik
ng produksiyon
10
2. Presentasyon Maayos at malinis ang
presentasyon
10
3. Malikhaing
Pagbuo
Gumamit ng recycled materials
at angkop na disenyo ayon sa
salik na napili
10
4. Caption/
Pahayag
Naglalaman ang pahayag ng
angkop na paliwanag ukol sa
gamit at kahalagahan ng salik
ng produksiyon
10

84
DEPED COPY
PANIMULA
Ang negosyo ay may malaking ginagampanan sa ekonomiya ng bansa. Ito ay
pangunahing pinagmumulan ng trabaho at kita. May iba’t ibang uri ang negosyo batay
sa laki ng puhunan at dami ng kasapi.
Tutuklasin sa araling ito ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang
organisasyon ng negosyo. May iba’t ibang gawain na inihanda at tataya sa iyong
kaalaman hinggil sa paksa. Pagkatapos ng aralin, inaasahang maisasabuhay mo ang
pagkaunawa sa konsepto ng organisasyon ng negosyo at ang mga tungkulin nito.
ARALIN 7:
MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO
Sa araling ito nalaman mo ang kahalagahan at bahaging ginagampanan ng
bawat salik sa proseso ng produksiyon. Hindi magagampanan ng bahay-kalakal
ang kaniyang bahagi sa ekonomiya kung wala ang mga salik. Ang susunod na
aralin ay nakatuon pa rin sa bahay-kalakal. Susuriin sa susunod na aralin ang iba’t
ibang organisasyon ng negosyo.
ALAMIN
Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol
sa mga organisasyon ng negosyo at kung ano-ano ang mga katangian at
tungkulin ng ibat-ibang organisasyon ng negosyo.

85
DEPED COPY
Gawain 1: BUSINESS AS USUAL
Suriin ang mga larawang nasa susunod na pahina. Matapos nito, sagutin ang
katanungan sa mga pamprosesong tanong.
1. Tungkol saan ang mga larawan na ipinakita sa itaas?
2. Pare-pareho ba ang mga negosyo ayon sa laki ng puhunan?
3. Kung pagbabatayan ang bilang ng nagmamay-ari, pare-pareho rin ba ito?
4. May kilala ka bang nagmamay-ari ng negosyo? Ilan ang nagmamay-ari nito?
http://www.nacentralohio.com/wp-content/up-
loads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-logo.jpg
Retrieved on November 7, 2015
http://pinoytransplantiniowa.files.wordpress.
com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg.
Aling Sonia’s Sari- Sari
Store
Bernice and Vina Beauty
Parlor
San Gabriel Corporation
http://www.visitinclinevillage.com/wp-content/up-
loads/2011/11/business-crystal-bay-incline-village-llc-
corporation.jpg.
San Roque Multi- Purpose
Cooperative
http://blogs.worldwatch.org/nourishingtheplan-
et/wp-content/uploads/2012/04/Co-ops.jpg.
Aling Sonia’s
Sari- Sari Store
Bernice and Vina Beauty
Parlor
San Gabriel Corporation
San Roque Multi-Purpose
Cooperative
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang WQF Chart upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto ng mga organisasyon ng
negosyo.

86
DEPED COPY
Gawan ng WQF Diagram ang paksa ukol sa organisasyon ng negosyo.
Isaalang-alang ang sumusunod na panuto sa pagbuo nito:
1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang
maiuugnay sa paksa.
2. Sa kahon ng “Q” (questions), bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot
tungkol sa paksa.
3. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Babalikan ito pagkatapos ng
Pagnilayan.
Mga Organisasyon ng Negosyo
mga organisasyon ng negosyo, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng mga
organisasyon ng negosyo.
W Q
Questions
Words
Facts
F
Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol
sa aralin, ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa
tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo
ng impormasyon. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan
mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa mga
organisasyon ng negosyo. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang
gawain at teksto upang masagot kung ano-ano ang mga katangian at
tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. Halina’t umpisahan mo
sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina.
PAUNLARIN

87
DEPED COPY
MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO
Ang negosyo ay tumutukoy sa anumang gawaing pang-ekonomiya na may
layuning kumita o tumubo. May apat na pangkalahatang uri ng organisasyon ng
negosyo. Ang mga ito ay ang (1) sole proprietorship, (2) partnership, at (3) corporation
(4) cooperative.
Sole Proprietorship
Ang sole proprietorship ay negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng isang
tao. Ang nagmamay-ari ay tinatawag na sole proprietor o sole trader. Siya ang may
kabuuang kapangyarihan at responsibilidad sa negosyo. Pag-aari niya ang lahat ng
mga bagay na nauukol sa negosyo at lahat ng kapital ay nagmumula sa kaniya. Siya
ang nakikipagsapalaran at humaharap sa lahat ng pagsubok o hamon. Ang lahat ng
kita at pagkalugi ay tanging sa kaniya lamang. Siya ang nangangasiwa sa lahat ng
gawain na ang layunin ay kumita. Wala o mas kaunti ang mga nauukol na mahihigpit
na usaping legal sa mga ganitong uri ng organisasyon.
Ang kakayahan ng maliliit na negosyo na umuunlad ay nakadepende sa
kakayahan ng sole proprietor. Kung mangangailangan siya ng maraming pondo,
maaaring kumuha siya ng karagdagang pondo mula sa kaibigan, bangko, o kita ng
negosyo. Bilang kabahagi sa pagsulong ng ekonomiya, naging papel ng sole proprietor
ang magbigay ng hanapbuhay sa mga mamamayan sa pamamagitan ng maliliit na
negosyo na matatagpuan sa mga pamayanan.
Partnership
Ang partnership ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang
indibidwal na nagkasundo at sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi
sa pagtatayo ng isang negosyo. Ang mga kasapi ng isang partnership ay tinatawag
na partners. Ang mga kasapi ng ganitong uri ng samahan ay maaaring tawaging
general partners o limited partners. Sa unang uri, ang mga partner ay pantay-pantay
na pinangangasiwaan ang isang negosyo samantalang ang mga kasapi ay mayroon
ding pantay-pantay na pananagutan sa mga maaaring maging pagkakautang at
pagkalugi. Samantala, sa ikalawang uri, ang mga partner ay maaaring mamuhunan
subalit wala silang tuwirang pakikilahok sa pangangasiwa. Maging sa puhunan, ang
tanging pananagutan ng limited partners ay nakatuon lamang sa halaga na kanilang
ibinigay na puhunan sa negosyo.
Corporation
Corporation o korporasyon ang pinakamasalimuot na organisasyon ng
negosyo. Kadalasan, ito ang may pinakamaraming bilang ng mga nagmamay-ari. Ito
rin ay may mga legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong nagmamay-
ari, kumokontrol, at nagpapatakbo ng korporasyon. Ang korporasyon ay maaaring

88
DEPED COPY
bumili at magbenta ng mga ari-arian, pumasok sa mga kontrata, magsampa ng kaso,
at nararapat na magbayad ng buwis. Katangian din nito ang limitadong pananagutan
ng mga may-ari at ang pagbibigay ng mga bahagi o shares sa anyo ng mga stocks, at
ang pananatili nito ay isang mahalagang bagay.
Ang proseso ng pagiging isang korporasyon ay tinatawag na incorporation. Ito
ay nagbibigay sa kompanya ng katayuang legal na hiwalay sa mga nagmamay-ari.
Dahil dito, nabibigyang proteksiyon ang mga nagmamay-ari mula sa mga pananagutan,
halimbawang ang kompanya ay mahabla. Ang kondisyong ito ay tinatawag na
limitadong pananagutan (limited liability).Sa pamamagitan ng incorporation, ang mga
may-ari ng korporasyon ay walang pananagutan sa utang ng kompanya. Kung ang
kompanya ay malugi, ang tanging mawawala sa may-ari ay ang salapi na kanilang
pinuhunan bilang common stock.
Cooperative
Mayroon pang ibang uri ng samahan ng negosyante. Ito ang kooperatiba
na binubuo ng mga kasapi na karaniwan ay hindi bababa sa 15 miyembro na
kabahagi sa puhunan at tubo. Pangunahing layunin ng kooperatiba ang makapagbili
o makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang
halaga.
Sa isang kooperatiba, kabahagi ang mga kasapi sa pagtatatag at pamamalakad
ng samahan kaya interesado silang magtulong-tulong sa ikatatagumpay ng kanilang
samahan. Nagaganyak din silang magtipon ng karagdagang puhunan sa pagnanais
na lumago ang negosyo. Higit sa lahat, hinahati-hati ng pantay ang kapakinabangan
ng samahan.
Sa kabilang dako, maliit ang tubong natatanggap ng mga kasapi sa saping-
puhunang ipinasok sa kooperatiba dahil na rin sa hindi pangunahing layunin nito ang
magkaroon ng malaking tubo. Gayundin, kulang sa kapital ang isang kooperatiba.
Maliit lamang ang saping puhunan na inilalagay rito kung ihahambing sa isang
korporasyon.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.

89
DEPED COPY
Gawain 3: CHECKLIST
Tukuyin at lagyan ng tsek kung anong uri ng organisasyon ng negosyo ang
inilalarawan sa bawat bilang.
Katangian
Sole
Proprietorship
Partnership Corporation Cooperative
1. Isang organisasyon na
binubuo ng dalawa o
higit pang indibidwal
na sumasang-ayon na
paghahatian ang mga
kita at pagkalugi ng
negosyo.
2. Layunin nito na
makapagbigay ng mga
produkto at serbisyo
sa mga kasapi sa
pinakamababang
halaga.
3. Pag-aari at
pinamamahalaan ng
iisang tao.
4. Bahagi ng tubo ng
organisasyong ito ay
ipinamamahagi sa
mga stockholder.
5. Binubuo ng hindi
bababa sa 15 tao at
pinagtitipon- tipon ang
kanilang pondo upang
makapagsimula ng
negosyo.
Gawain 4: TSART NG KALAKASAN - KAHINAAN
Gamit ang tsart, isulat ang kahinaan at kalakasan ng bawat organisasyon ng
negosyo.
KAHINAAN
ORGANISASYON NG
NEGOSYO
KALAKASAN
Isahang Pagmamay-ari
Sosyohan
Korporasyon
Kooperatiba

90
DEPED COPY
Gawain 5: ISANG PANAYAM
Makibahagi sa inyong pangkat. Magsagawa ng interbyu sa nagmamay-ari ng
isang tindahang sari-sari o kaya ay isang miyembro ng isang kooperatiba na malapit sa
inyong lugar. Itala ang mga sasabihin nila ukol sa kahinaan at kalakasan ng kanilang
negosyo. Ikompara ito sa iyong nagawang katangian. Iulat ito sa klase.
Gawain 6: 3M’s MAGPLANO, MAGSIGURO, MAGNEGOSYO!
Makibahagi sa inyong pangkat. Bumuo ng isang mini business plan gamit ang
natutuhan sa Technology and Livelihood Education para sa binabalak na negosyo ng
grupo. Punan ng kaukulang tugon at impormasyon ang chart base sa mga nakapaloob
sa business plan.
Mga Nakapaloob sa Business Plan
Tugon/
Impormasyon
1. Hangarin o misyon ng negosyo
2. Ang pagkakaiba ng iyong negosyo sa ibang negosyo
3. Magiging mga kliyente (Target Market)
4. Magiging mga karibal o kakompitensiya
5. Uri ng produkto o serbisyo na ibebenta
6. Mga pamamaraan o estratehiyang
gagamitin sa pagbebenta
7. Panggagalingan ng puhunan at
papaano ito gagamitin
8. Inaasahang kikitain sa loob ng 1 hanggang 3 taon
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa mga organisasyon
ng negosyo, maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo
ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ukol sa mga organisasyon ng
negosyo.
PAGNILAYAN
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa produksiyon. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng produksiyon at mga salik nito
upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.

91
DEPED COPY
1. Ano ang business plan? Paano ito makatutulong sa pagsisimula ng isang
negosyo?
2. Sa iyong palagay, ano ang pinakamahalagang salik sa pagtatagumpay ng
isang negosyo? Ipaliwanag.
Sa puntong ito, itala mo na ang iyong mga sagot sa kahon na naglalaman ng
facts.
Mga Organisasyon ng Negosyo
Gawain 8: TALA NG TAGUMPAY
Magdaos ng round table discussion ukol sa paksang “Kuwento ng Tagumpay”.
Mag-imbita ng mga matagumpay na negosyante sa komunidad. Ang mga panauhin
ay magbabahagi ng mga kaalaman at kahusayan sa kanilang larangan. Mula sa mga
narinig na kaisipan at payo sa mga panauhin, magtala ka ng mahahalagang bagay sa
iyong narinig. Gumawa ng tala gamit ang Three Column Notes.
Tagapagsalita /
Paksa
Ano ang natutuhan mo
mula sa tagapagsalita?
Tala ng iyong mga ideya,
kaisipan, at opinyon
Questions
Words
Facts
FW Q

92
DEPED COPY
Gawain 9: REPLEKSIYON
Mula sa mga tala na nakuha sa tagapag-salita, gumawa ng isang repleksiyon
na may kinalaman sa pagiging matalino at mapanagutang may-ari ng bahay-kalakal.
Maaaring pumili ng isang tanong o paksa sa ibaba:
a. Paano ako magiging responsable at makatarungang bahay-kalakal?
b. Ano ang maaari kong ipangako upang masiguro na makatarungan ako sa
pagpepresyo sa pamilihan?
c. Paano ko mapangangalagaan ang aking interes bilang bahay-kalakal at paano
ko naman mapangangalagaan ang interes ng aking kostumer?
RUBRIK PARA SA REPLEKSIYON
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Nakuhang
Puntos
Nilalaman Nakapaloob sa repleksiyon ang
mahahalagang impormasyon ukol sa
pagiging matalino at mapanagutang
bahay-kalakal.
50
Estilo Malikhain ang pagkakasulat ng
repleksiyon, pumili ang may-akda
ng mga angkop na salita upang
maipahayag ang kanyang saloobin ukol
sa pagiging matalino at mapanagutang
mamimili.
30
Mekaniks Nasunod ang lahat ng mekaniks sa
pagsulat ng repleksiyon.
20
Kabuuang Puntos 100
ISABUHAY
Ngayong inaasahang lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kahulugan
ng ekonomiks, konsepto ng kakapusan, pangangailangan at kagustuhan,
alokasyon, at produksiyon. Sa bahaging ito ng modyul ay ilalapat mo naman
ang mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na buhay. Ano nga ba ang
kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang
isang matalinong mag-aaral o mapanagutang negosyante sa hinaharap?
Upang mabigyan ng kasagutan ang katanungang ito ay gagampanan mo
ang isang gawain na mailalapat ang mga aral na iyong natutuhan.

93
DEPED COPY
Ang gawaing ito ay naglalayong maitampok o maitaguyod ang mga
pinagkukunang-yaman na mayroon ang iyong komunidad. Bukod sa mga likas na
yaman ay maaari ding maitampok ang produkto at serbisyo na kilala, mahalaga, at
ipinagmamalaki ng komunidad na iyong kinabibilangan. Sa bahaging ito ng modyul
ay inaasahang alam mo na at napag-aralan ang mga pinagkukunang-yaman ng iyong
lokal na komunidad at ang katangian at kahalagahan ng mga ito.
Gawain 10: COMMUNITY ASSETS
Pumili ng isa sa mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad.
Magsagawa ng isang plano kung paano mo ito maitatampok o maipakikilala. Maaaring
gamitinangsumusunodbilangbatayansapaglalagayngdetalyesaiyongpagtatampok.
Pinagkukunang-yaman
Yamang-Lupa
Malawak na taniman ng palay
Lokasyon kung saan ito
matatagpuan
Brgy. XYZ
Katangian
Nakapag-aani ng isang libong tonelada ng palay sa
isang anihan at nailuluwas sa iba’t ibang lalawigan at
mga siyudad, tulad ng Laguna, Batangas, atbp.
Kahalagahan sa
Komunidad
Nakatutulong ito sa pagkakaroon ng hanapbuhay ng
maraming magsasaka.
Dito nanggagaling ang pinakamalaking kita ng
barangay at ng bayan atbp.
Mga paraan kung paano
ito maitatampok
Upang magkaroon ng makabuluhang output ay iminumungkahing gumamit ng
iba’t ibang estratehiya at kagamitan sa pagkatuto. Maaaring gamitin ang sumusunod
na pamamaraan:
1. Pag-uulat sa klase gamit ang iba’t ibang kagamitang biswal o ulat na nakasulat
sa kartolina, manila paper o anumang katulad nito at mga larawan ng lugar
kung saan makikita ang pinagkukunang-yaman.
2. Pag-uulat sa klase gamit ang powerpoint sa presentasyon.
3. Pag-uulat sa klase gamit ang video clip presentation.

94
DEPED COPY
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COMMUNITY ASSETS
PAMANTAYAN
4 3 2 1
Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula
Pagtatampok
sa pinagku-
kunang-yaman
Komprehensibo
at mahusay ang
pagkakatampok
ng
pinagkukunang-
yaman sa
pamamagitan
ng pag-uugnay
nito sa iba’t
ibang aspekto
ng kabuhayan
ng komunidad.
Mahusay ang
pagkakatam-
pok ng
pinagku-
kunang-yaman
at naiugnay ito
sa iba’t ibang
aspekto ng
kabuhayan ng
komunidad.
Hindi gaanong
naipakita ng
pagtatampok
ang
kaugnayan
ng pinagkuku-
nang-yaman
sa mga
aspekto ng
kabuhayan ng
komunidad.
Hindi naipakita
sa pagtatam-
pok ang
kaugnayan
ng pinagku-
kunang-yaman
sa mga
aspekto ng
pamumuhay.
Pinagkunan ng
Datos
Ibinatay sa
iba’t ibang
saligan ang
mga kaalaman
tulad ng aklat,
pahayagan,
video clip,
interview at iba
pa.
Ibinatay sa
iba’t ibang
saligan ang
mga kaalaman
subalit limitado
lamang ang
nakuhang
datos.
Ibinatay
lamang ang
impormasyon
sa batayang
aklat.
Walang
batayang
pinagkunan
ng mga
impormasyon.
Kaalaman sa
paksa
Nailahad ang
pangunahing
kaalaman
sa paksa at
naibigay ang
kahalagahan.
Wasto at
magkakaug-
nay ang mga
impormasyon.
Nailahad ang
pangunahing
kaalaman sa
paksa ngunit
di wasto ang
ilan. May
impormasyon
na hindi
naipaliwanag.
Hindi lahat ng
pangunahing
kaalaman ay
nailahad. May
mga maling
impormasyon
at hindi
naiugnay
ang mga ito
sa kabuuang
paksa.
Ang mga
pangunahing
kaalaman
sa paksa ay
hindi nailahad
at natalakay.
Walang
kaugnayan
ang mga
pangunahing
impormasyon
sa kabuuan ng
gawain.

95
DEPED COPY
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.
1. Sa command economy, ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong
kontrol at regulasyon ng;
A. prodyuser.
B. konsyumer.
C. pamahalaan.
D. pamilihan.
2. Maaaring umiiral ang kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman tulad
ng yamang-likas, yamang-tao at yamang-kapital. Ano ang dahilan ng
kakapusan sa mga ito?
A. dahil may limitasyon ang maraming pinagkukunang-yaman at walang
katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahil sa malalakas na bagyo at iba pang kalamidad na sumisira sa mga
likas na yaman
C. dahil sa hoarding o pagtatago ng produktong ibinibenta sa pamilihan
upang mapataas ang presyo ng produkto
D. dahilan sa kawalan ng disiplina ng mga tao
(K)
(K)
Transisyon sa Susunod na Modyul
Naging mabunga ba ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas,
paglinang, at pag-unawa sa pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan
sa matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay? Tinalakay natin
dito ang mga konsepto ng ekonomiks bilang agham panlipunan, kakapusan
at kakulangan, pangangailangan at kagustuhan, alokasyon, pagkonsumo, at
produksiyon. Napagtanto mo na ang ekonomiks ay nakatuon sa kung paano
tinutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang pangangailangan. Nararapat
na episyente at makabuluhan ang pagkonsumo upang magkaroon ng tamang
alokasyon ng pinagkukunang-yaman. Ikaw bilang bahagi ng sambayanang ito
ay may magagawa upang matugunan ang suliranin sa kakapusan. Ito ay sa
pamamagitan ng pagbibigay ng mas matalinong pagtugon sa pangangailangan
at hindi sa kagustuhan.
Kasama sa pagpaplano sa tamang pagdedesisyon ay ang pag-alam sa
pangangailangan ng tao (demand) na nagiging basehan ng produksyon ng mga
bagong produkto. Ang mga produktong ito ay tinatawag na supply. Ano ba ang
supply at demand? Ano ang nagaganap sa pamilihan sa pagbabago at paggalaw
ng mga ito? Halina at tuklasin ang susunod na modyul.

96
DEPED COPY
3. Kung ikaw ay isang rasyunal na mag-aaral, paano ka dapat gumawa ng
desisyon?
A. isinasalang-alang ang relihiyon, paniniwala, mithiin, at tradisyon
B. isinasalang-alang ang mga hilig at kagustuhan
C. isinasalang-alang ang trade-off at opportunity cost sa pagdedesisyon
D. isinasaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon
4. Ang paikot na daloy o circular flow ng ekonomiya ay nagpapakita ng
ugnayan at ng gawain ng bawat sektor. Ano ang papel na ginagampanan
ng sambahayan sa ekonomiya?
A. naniningil ng buwis sa bahay-kalakal
B. gumagamit ng mga salik ng produksiyon
C. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon
D. nagbabayad ng upa o renta sa lupa
5. Dapat na bigyang-pansin ng pamahalaan ang produksiyon sapagkat ito ay
isang gawaing pang-ekonomiya na:
A. gumagamit ng mga produkto at serbisyo
B. lumilinang ng likas na yaman
C. lumilikha ng mga produkto at serbisyo
D. namamahagi ng pinagkukunang-yaman
6. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng ekonomiks kung
ang pagbabatayan ay ang konsepto ng kakapusan?
A. Ito ay tumutukoy sa pag-aaral upang matutugunan ang walang
katapusang pangangailanganat kagustuhan ng tao sa harap ng
kakapusan.
B. Ito ay tumutukoy sa agham ng pag-uugali ng tao na nakakaapekto sa
kanyang rasyonal na pagdedesisyon.
C. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga
suliraning pangkabuhayan.
D. Ito ay masusing pagpapasya ng tao sa pagtugon sa mga suliraning
pangkabuhayan na kanyang kinakaharap.
7. Maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan ang kakapusan.
Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito?
A. Maaari itong magdulot ng pag-aaway, kaguluhan, at tunggalian ng mga
pangkat ng tao.
B. Maaari itong magdulot ng pagtaas ng presyo ng mga bilihin na
makababawas sa kakayahan ng mga mamimili na bumili ng mga
produkto.
C. Maaari itong magdulot ng pag-init ng klima na pangunahing dahilan ng
mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña.
D. Maaari itong magpataas sa pagkakataon na kumita ang mga
namumuhunan.
(K)
(K)
(K)
(P)
(P)

97
DEPED COPY
8. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng
ibang bagay samantalang ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o
nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawang desisyon
(Case, Fair, and Oster, 2012). Ano ang dahilan kung bakit may trade-off at
opportunity cost?
A. dahil walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao
B. dahilan sa kawalan o limitado ang kaalaman sa pagpili at pagdedesisyon
C. dahil may umiiral na kakapusan at kakulangan sa mga produkto at
serbisyo
D. upang makalikha ng mga produktong kailangan sa palengke
9. Ang sumusunod ay maaaring maganap kung uunahin ang pangangailangan
kaysa kagustuhan, maliban sa _______.
A. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin sa pagpili at pagkonsumo
B. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman sa
lahat ng tao
C. maaaring malulutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan sa mga
pinagkukunang-yaman
D. magiging maayos ang pagbabadyet ng pamilya
10. Iayos ang herarkiya ng pangangailangan ni Abraham Maslow mula sa
pinakamababa hanggang sa pinamataas na antas nito.
1. responsibilidad sa lipunan
2. pangangailangan sa karangalan
3. pangangailangan sa sariling kaganapan
4. pisyolohikal at bayolohikal
5. pangangailangan sa seguridad
A. 2, 3, 4, 5, 1
B. 1, 2, 3, 4, 5
C. 3, 2, 1, 5, 4
D. 4, 5, 1, 2, 3
11. Mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ang bawat salik ng
produksyon. Ang bawat salik ay may kabayaran kapag ginamit tulad ng
A. upa sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista,
at tubo sa entreprenyur
B. ubo sa may-ari ng lupa, sahod sa lakas-paggawa, upa sa kapitalista, at
interes sa entreprenyur
C. upa sa kapitalista, sahod sa lakas-paggawa, tubo sa may-ari ng lupa,
at interes para sa entreprenyur
D. sahod sa entreprenyur, upa sa lakas-paggawa, interes sa kapitalista, at
tubo sa entreprenyur
(P)
(P)
(P)

98
DEPED COPY
Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE
Annual 2012 and 2013
AT CURRENT PRICES, IN MILLION PESOS
ITEMS
At Current Prices
2012 2013
Growth
Rate(%)
HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION
EXPENDITURE
7,837,881 8,455,783 7.9
1. Food and Non-alcoholic beverages 3,343,427 3,596,677 7.6
2. Alcoholic beverages, Tobacco 100,930 110,059 9.0
3. Clothing and Footwear 108,492 116,635 7.5
4. Housing, water, electricity, gas and other
fuels
965,753 1,062,100 10.0
5. Furnishings, household equipment and
routine household maintenance
310,249 326,101 5.1
6. Health 199,821 218,729 9.5
7. Transport 837,569 894,369 6.8
8. Communication 247,946 264,281 6.6
9. Recreation and culture 142,851 154,391 8.1
10. Education 302,772 334,586 10.5
11. Restaurants and hotels 291,460 318,553 9.3
12. Miscellaneous goods and services 986,611 1,059,301 7.4
Source: National Statistical Coordination Board (NSCB) Posted: 30 January 2014
12. Alinsasumusunodnapahayagangmaykatotohananbataysatalahanayan?
A. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa
kalusugan.
B. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
C. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa transportasyon.
D. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong
2012-2013.
13. Maituturing na production efficient ang mga punto ng PPF o Production
Possibility Frontier. Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. Piliin ang
pinakatamang sagot?
A. Ang PPF ay nagpapakita ng mga maaaring plano batay sa kakayahan
ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto.
B. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng scarcity o kakapusan sa
mga salik ng produksiyon.
C. Sa pamamagitan ng PPF ay maipapakita ang iba’t ibang alternatibong
magagamit sa paglikha ng produkto upang maging episyente ang
(P)
(U)

99
DEPED COPY
paggamit sa mga limitadong pinagkukunang-yaman.
D. Ito ang mga plano upang kumita nang malaki ang mga namumuhunan
at mabawi ang gastos sa paglikha ng produkto.
14. Dalawang magkaibang konsepto ang kagustuhan at pangangailangan.
Masasabing kagustuhan ang isang produkto o serbisyo kapag higit
ito sa batayang pangangailangan. Kailan maituturing na batayang
pangangailangan ang isang produkto o serbisyo?
A. kapag nakapagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawahan sa buhay ng
tao
B. kapag hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito
C. kapag makakabili ka ng mas maraming bagay sa pamamagitan nito
D. kapag ang produkto ay magagamit mo upang maging madali ang
mahirap na gawain
15. Alin sa sumusunod ang may pinakawastong interpretasyon sa kasabihang
“There isn’t enough to go around.” ni John Watson Howe?
A. May limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat
sa pangangailangan ng tao.
B. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay
hahantong sa kakapusan.
C. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga
D. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong
daigdig.
16. Papaano mo gagampanan ang iyong tungkulin bilang kasapi ng pangkat
kung ikaw ay kabilang sa sistemang tradisyonal na ekonomiya,?
A. Wala sapagkat iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa
utos ng pamahalaan batay sa plano.
B. Malaya kang makakikilos ayon sa sariling kagustuhan o interes nang
hindi pinapakialaman ng pamahalaan.
C. Tulong tulong sa pagsasagawa ang mga gawain at sa pakikinabang sa
mga pinagkukunang-yaman.
D. Malaya ang mamamayan subalit ang pamahalaan ay may kontrol pa
rin sa ilang mga gawain.
17. Kailan mo masasabing matalino ang isang mamimili?
A. kapag gumagamit ng credit card sa pamimili at laging inaabangan ang
pagkakaroon ng sale
B. kapag bumibili ng segunda mano upang makamura at makatipid
C. kapag sumusunod sa badyet at sinusuri ang sangkap, presyo, at
timbang ng produktong binibili
D. kapag bumibili ng labis labis sa mga pangangailangan upang matiyak
na hindi siya maubusan
(U)
(U)
(U)
(U)

100
DEPED COPY
18. Ang karapatan sa tamang impormasyon ay maaaring maitataguyod sa
pamamagitan ng:
A. palagiang paggamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan
ang kapaligiran
B. pag-aaral sa nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap, dami at komposisyon
ng produkto
C. pagpapahalaga sa kalidad at hindi sa tatak ng produkto o serbisyong
bibilhin
D. palaging pagpunta sa timbangang bayan upang matiyak na husto ang
timbang biniling produkto
19. Ang ilustrasyon sa itaas ay tungkol sa produksiyon, ano ang ipinapahiwatig
nito?
A. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input
tulad ng lupa, lakas-paggawa, kapital, at entrepreneur upang makabuo
ng produkto at serbisyo.
B. Magaganap lamang ang produksiyon kung kumpleto ang mga salik na
gagamitin dito.
C. Ang produksyon ay proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng
produkto at serbisyo upang mabuo ang input tulad ng lupa, paggawa,
capital, at kakayahan ng entrepreneur.
D. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang
lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya.
20. Ang produksiyon ay mahalaga sa pang-araw-araw na pamumuhay. Alin sa
mga sumusunod ang hindi nagpapahayag nito?
A. Ang kinita ng bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng mga
sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo.
B. Ang pagkonsumo ang nagbibigay daan sa produksiyon ng produkto at
serbisyo, kaya masasabing mas mahalaga ang produksyon kaysa sa
pagkonsumo.
C. Sa produksiyon nagmumula ang mga produktong kailangang ikonsumo
sa pang-araw araw.
D. Ang produksiyon ay proseso na nagbibigay-daan sa paglikha ng
hanapbuhay.
(U)
(U)
• Pagsasama-sama
ng materyales,
paggawa, kapital, at
entrepreneurship
• Kalakal o serbisyo
pangkunsumo;
Kalakal o serbisyo
na gamit sa
paglikha ng
ibang produkto
• lupa
• paggawa
• kapital
• entrepreneurship
(U)

Ekonomiks lm yunit 1 (2)

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (20)

Similar to Ekonomiks lm yunit 1 (2) (20)

More from Jared Ram Juezan (20)

Recently uploaded (20)

Ekonomiks lm yunit 1 (2)