1. Irma Thijssen
sr adviseur utiliteitsbouw RVO
i.o.v. ministerie van BZK
Duurzame Scholen congres
Energieneutrale scholen
bouwen? Het kan!
20 mei 2015
2. Energieneutrale scholen bouwen? Het kan!
Leerervaringen
• Techniek: Top 15 o.b.v. EPC herberekeningen
• Proces: Ervaringen van 30 koplopers van 6 projecten
• Eerste monitoringresultaten
Green Deal Verduurzaming Scholen
RVO instrumentarium
Top 15
3. Top 15 energiezuinigste scholen 2014
• Vanaf 2015: EPC onderwijsfunctie van 1,3
naar 0,7
• Onderzoek door MoBius i.o.v. RVO
• Kennishuis Energie in de Gebouwde Omgeving
• Alle gegevens komen in Database
Energiezuinig gebouwd
• Werkelijk gebouwd, werkelijke maatregelen
• Herberekening EPC volgens NEN 7120
6. Conclusies uit de Top 15
• Technisch kan het!
• Grote scholen compacter dan kleine – variatie omvang 1.300 m2 - 6.900 m2
• Zeer uiteenlopende ontwerpen en maatregelpakketten
Combinatie van compact bouwen, zeer goed isoleren, efficiënte verwarming,
vraaggestuurde ventilatie en goed geregelde verlichting.
3 passief scholen. 3x aangesloten op stadsverwarming
• Toevoegen extra PV leidt naar energienul
• Verlichting grootste energiepost; 2e ventilatie, 3e verwarming
• Innovatie school in kas, gebruik van snoeihout, voorverwarming
ventilatielucht via grondbuizen BaOpt
• Vaak WKO toegepast
• Vergelijking met Top 15 meest energiezuinige kantoren
Bij kantoren meer focus op installatietechniek en regeltechniek,
en meer aandacht voor innovatief bouwproces: integraal bouwteam,
aanbesteding DBFMO, prestatiecontracten
7. Ervaringen van koplopers BENG-B£NG
Kennis Atelier met 30 deskundigen uit 6 projecten
• Goede samenwerking gemeente en schoolbestuur
• Goed opdrachtgeverschap
• Goede samenwerking met marktpartijen
Beter matchen vraag en aanbod; wantrouwen
• Integraal bouwteam
• Ambities: formuleren, draagvlak, borging
• Flexibel ontwerp
• Kwaliteitsborging
• Meerkosten beperkt, vooral extra procestijd
• Innovatieve contracten en financiering:
TCO, voorfinanciering markt, MFC’s, geïntegreerde
contracten, prestatiecontracten
• Gebruiksfase: meer aandacht voor monitoring,
beheer, onderhoud, gebruikers
8. Monitoring
• Enerdeco monitort 9 scholen i.o.v. RVO en Platform 31
• Vier seizoenen
• Energiegebruiken, Binnenmilieu (CO2, temperatuur en soms ook
geluid en verlichting), Tevredenheid van de gebruikers
• Gestart begin 2014; eindrapporten verwacht begin 2016
9. Leren van eerste monitoringresultaten
Oplevering
Is alles aanwezig?
Functioneert alles? Vb: koeling werkt niet > warmtepomp staat uit
Veel opstartproblemen > tijd nemen voor optimaliseren en inregelen
Vb: Plein Oost: uitgestelde oplevering
Beheer
Meer en ingewikkelder installaties > meer aandacht voor beheer nodig
Veel storingen leidt tot ontevredenheid
Meters aflezen, energierekening goed checken
Vb: energiegebruik 3x te hoog > wtw draait continu
Onderhoud
Vb decentrale units: tijdig batterijen vervangen en filters schoonmaken.
Beheer is dan meestal niet centraal en niet op afstand leesbaar
Algemeen
Zelf doen of uitbesteden > goed contractbeheer
Tevredenheid versus cijfers correspondeert niet altijd
11. Wat maakt het succes?
• Techniek: “Combinatie van ambitie, vakmanschap en samenwerking”.
Technisch kan het!
• Proces: “Goede sfeer, durf & creativiteit”. Goed opdrachtgeverschap,
goede samenwerking, benut expertise uit de markt, durf en creativiteit
• Gebruiksfase: “Aandacht voor oplevering, beheer, onderhoud,
monitoring, gebruikers, goed contractbeheer”
• Beter matchen vraagzijde en markt
12. www.rvo.nl/frissescholen
• Programma van Eisen Frisse Scholen
• Frisse Scholen Toets
• EBA
• Krachtenveldanalyse
• Achtergrondrapporten
Nieuw in 2015
• Leidraad Verduurzamen scholen PO - DHP en DMOP
• PV op scholen Tool
• Factsheets met voorbeelden voorraadaanpak en financiering
• Ventilatiesystemen: leren van fouten en van successen
• Installatiescan voor installateurs
• Maatregellijst (Wet Milieubeheer)
• Energielabel voor scholen (EPBD)
• FAQ lijst over PvE, energie en binnenmilieu
• Leidraad aanbesteden energieprestatiecontracten
• Whitepaper 3 ESCo voorbeelden internationaal
Energieneutraal:
• NESK
• Top 15
• Whitepaper ervaringen
• Monitoring rapporten
15. 15
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Brede School PLUS te Lage Mierde
met ventilatie via de vloer
energiegebruiken
Brede school ; 2.010 m2
16. 14
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Christiaan Huygens College te Eindhoven;
energiedak levert warmte en stroom
energiegebruiken
VO school; 6.853 m2
17. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
13
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
CAH Vilentum te Dronten;
een agrarische school in een reuzenkas
energiegebruiken
Agrarische Hogeschool;
6.116 m2
19. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
11
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
De Energieschool te Jirnsum;
dubbele passiefschool met verse lucht via grondbuizen
energiegebruiken
Twee PO
scholen;
1.557 m2
20. 10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Lyceum Schravenlant te Schiedam;
een Frisse School met veel aandacht voor C2C
energiegebruiken
VO school; 5.713 m2
21. 9
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
MKC Zeeburgereiland te Amsterdam;
DBMO-contract met een systeembouwer
energiegebruiken
Montessori Kind Centrum
met gymzaal; 3.738 m2
22. 8
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Het Klaverblad te Amsterdam;
combinatie van onderwijs- en woongebouw
energiegebruiken
PO school met gymzaal;
2.1868 m2
23. 7
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
OdyZee te Kloetinge (Goes);
passiefschool voor het bijzonder onderwijs
energiegebruiken
SO scholen (PO en VO)
met gymzaal; 2.137 m2
24. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
De Wilgenstam te Rotterdam;
het enige renovatieproject in de Top 15
energiegebruiken
PO school; 1.688 m2
25. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet van zijn vijfde tot zijn achttiende verjaardag naar school
5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Praktijkschool Focus in Heerhugowaard;
praktijkonderwijs zichtbaar in het gebouw
energiegebruiken
VMBO scholen met gymzalen
en kantoorruimte; 4.803 m2
26. 4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
BS Houthaven te Amsterdam;
duurzaam en flexibel voor een lang leven
energiegebruiken
Brede scholen, gymzaal en
kantoorruimte; 5.980 m2
27. 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Burgemeester Waldaschool op Nes, Ameland;
snoeihout van het eiland houdt de school warm
energiegebruiken
VO school; 1.577 m2
28. 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Plein Oost in Haarlem;
licht en transparant gebouw verrijkt de wijk
Brede school SBO + PO
2.521 m2
energiegebruiken
29. LEERPLICHT. Iedereen in Nederland moet
van zijn vijfde tot zijn achttiende
verjaardag naar school
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
energiegebruiken
MFC 1.524 m2
met PO school en wijkcentrum
MFC
Westergeest-
Triemen;
levert meer
zonnestroom dan
het gebouw zelf
gebruikt
Editor's Notes
#2:Titeldia Nederlands. Verander de titeldia in een Engelstalige door in de lijstweergave (links) te rechts-klikken op de titeldia. Kies de Engelstalige indeling.