Luận án: Cấu trúc xã hội của cư dân làng nghề Sông Hồng, HAY
0 likes29 views
Tài liệu nghiên cứu về cấu trúc xã hội của cư dân làng nghề bên sông Hồng, Hà Nội, phân tích nhiều khía cạnh như dân số, gia đình, và ngành nghề. Nghiên cứu chỉ ra sự phát triển mạnh mẽ của các làng nghề truyền thống và sự tác động của quá trình hiện đại hóa đến cấu trúc xã hội. Ngoài ra, tài liệu còn đưa ra các giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế.
![1
M U
1. Tính c p thi t c a tài
1.1. Tính c p thi t v m t th c ti n
Các làng ngh Vi t Nam có vai trò quan tr ng trong phát tri n kinh t -
xã h i t nư c nói chung và i v i n n kinh t - xã h i nông thôn nói riêng.
Trong Báo cáo Chính tr t i i h i i bi u toàn qu c l n th XI c a ng,
c p: “Phát tri n m nh công nghi p, d ch v và làng ngh g n v i b o v
môi trư ng. Tri n khai chương trình xây d ng nông thôn m i phù h p v i c
i m t ng vùng theo các bư c i c th , v ng ch c trong t ng giai o n; gi
gìn và phát huy nh ng truy n th ng văn hoá t t p c a nông thôn Vi t Nam”
[14, tr.197].
Các làng ngh phát tri n ã thúc y quá trình chuy n d ch cơ c u kinh
t nông nghi p - nông thôn theo hư ng “ly nông b t ly hương”. S lan t a c a
các làng ngh ã m r ng quy mô và a bàn s n xu t, thu hút nhi u lao ng,
kéo theo s phát tri n c a nhi u ngành ngh khác, góp ph n làm tăng t tr ng
ngành công nghi p, d ch v .
ng b ng sông H ng có l ch s phát tri n lâu i, nơi di n ra s phát
tri n m nh m c a văn minh lúa nư c - n n nông nghi p truy n th ng c a dân
t c Vi t Nam. Do v y, làng ngh ng b ng sông H ng có i u ki n khách
quan hình thành và phát tri n. Các làng ngh ng b ng sông H ng t xa
xưa ã có vai trò quan tr ng trong vi c s n xu t hàng hóa ph c v i s ng
c a nhân dân. V i nh ng l i th v i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và văn
hóa, nhi u làng ngh ng b ng sông H ng ư c khôi ph c và phát tri n khá
nhanh so v i các a phương khác.
Thành ph Hà N i là vùng t a linh nhân ki t, có b dày văn hóa lâu
i trong l ch s dân t c. Hà N i t p trung nhi u làng ngh như: làng g m Bát
Tràng; làng l a V n Phúc; làng g m ngh Sơn ng; làng ngh Chàng
Sơn... Hà N i tr thành t “trăm ngh ” và v n ang trong xu th phát tri n](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-9-320.jpg)
![3
ã ch ra vai trò c a các y u t như: a v kinh t , a v chính tr và uy tín
xã h i trong s phân chia xã h i thành giai t ng trên dư i, cao th p khác
nhau. Trên th gi i, nhi u nhà xã h i h c quan tâm nghiên c u nguyên nhân
và các bi u hi n c a c u trúc xã h i. Vi t Nam ã có m t s công trình
nghiên c u có giá tr quan tr ng v lý lu n và th c ti n v n c u trúc xã
h i, phân t ng xã h i trong b i c nh công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c.
C u trúc xã h i không ch ư c xem xét như m t c u trúc ít thành ph n
g m hai giai c p, m t t ng l p và dư ng như ng u nhau, ngang b ng
nhau ho c ch ơn tuy n phát tri n theo hư ng ti n d n n s thu n nh t,
ng nh t xã h i như quan ni m th i kỳ trư c i m i, mà ang di n ra m t
quá trình phân t ng xã h i m nh m trên cơ s c a n n kinh t nhi u thành
ph n.
Theo cách nhìn nh n này, c u trúc xã h i nư c ta v a có c u trúc
"ngang", v a có c u trúc "d c" [trích theo 77]. C u trúc “ngang”, ó là m t
t p h p các giai c p, t ng l p, các nhóm ngh nghi p, các t ch c trong xã
h i mà trong ó khó có th ch rõ giai c p nào, t ng l p nào có v th trên
giai c p, hay t ng l p nào. Trong ó bao hàm các giai c p công nhân, nông
dân, ti u thương, doanh nhân, trí th c... C u trúc "d c", c u trúc phân t ng xã
h i, t c là c u trúc t ng b c cao th p trong xã h i, ư c xem xét và bi u hi n
ba d u hi u cơ b n khác nhau: a v kinh t (tài s n, thu nh p), a v chính
tr (quy n l c), a v xã h i (uy tín). Dư i hai lát c t c u trúc "ngang" và
"d c" này an k t vào nhau r t ph c t p t o thành c u trúc xã h i c a c m t
h th ng xã h i, c ng ng xã h i hay “giai t ng xã h i” [trích theo, 77]. Tuy
nhiên, các nghiên c u c u trúc xã h i làng ngh chưa nhi u, nh t là nghiên
c u c u trúc xã h i v i tư cách là m t h th ng các quan h xã h i c a các
thành ph n xã h i trong cư dân làng ngh . M t cách ti p c n n a trong nghiên
c u c u trúc xã h i là xem xét c u trúc xã h i trong t ng lĩnh v c c a i
s ng xã h i. Khi ó c u trúc xã h i có th ư c xem xét dư i các hình th c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-11-320.jpg)
![8
5.3. M u nghiên c u
- V c m u
Tác gi d a theo công th c Krejcie và Morgan [117, tr 30, 607-610]
tính kích thư c m u c n thi t cho nghiên c u ( nh lư ng) c a lu n án.
Công th c:
Trong ó:
S = c m u c n thi t;
X2 = giá tr b ng chi square cho 1 m c t do m c tin c y mong
mu n (3,841);
N = quy mô dân;
P = t l dân s (gi nh là 0,50);
d = m c chính xác (0,05).
Căn c danh sách h gia ình do UBND hai xã V n i m và Duyên
Thái cung c p năm 2012: Làng V n i m có 708 h gia ình, làng H Thái
có 1.046 h gia ình. Áp d ng công th c trên, kích thư c m u cho m i làng
ngh như sau: Làng ngh g V n i m N = 708, tính ư c S = 249. Làng
sơn mài H Thái N = 1.046, tính ư c S = 281. Do v y, t ng c hai làng ngh
c m u là 530 h gia ình.
- Phương pháp ch n m u
Phương pháp ch n m u xác su t ng u nhiên ơn gi n. Trên cơ s danh
sách h gia ình t ng làng, ư c l p theo danh sách s h kh u c a UBND
xã, tác gi ti n hành ánh s th t (có tính n h gia ình làm ngh truy n
th ng, h gia ình không làm ngh truy n th ng) và ư c ch n ng u nhiên.](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-16-320.jpg)
![14
Chương 1
T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U
1.1. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - DÂN S LÀNG NGH
Nghiên c u v c u trúc gi i tính, c u trúc tu i trong lao ng và t
ch c s n xu t làng ngh , tác gi Bùi Xuân ính trong công trình Làng ngh
th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n i ã mô t khung
t ch c lao ng trong làng ngh , v i mô hình “gia ình”. Thành ph n lao
ng bao g m t t c các thành viên trong gia ình t l n tu i nh t n nh
tu i nh t và nam gi i v n gi v trí quan tr ng trong các công vi c ch ch t,
còn n gi i gi v trí quan tr ng trong các công vi c òi h i s tinh x o, khéo
léo. Trong s n xu t ngh làm qu t “khâu ơn gi n là x p các nan ã ư c ch
thành b , tr em t 12 tu i ã có th làm ư c. Tr 14 tu i ch t inh u
(ch t nhài), 16 tu i ph t qu t (song vi c này ph n làm là chính, chính vì s
nh nhàng, n u làm m nh tay, gi y s b rách). Các công o n còn l i ch y u
là do nam gi i” [24, tr.176]. Trong phân công lao ng theo gi i làng ngh
thì ph n l n nam gi i tu i thanh niên ho c trung niên tham gia gián ti p,
t p trung công o n: liên h mua nguyên v t li u, tìm th trư ng tiêu th và
th c hi n các giao d ch mua bán [24, tr.175-177]. Nghiên c u này c a tác gi
là g i ý thú v cho lu n án tìm hi u nhóm xã h i theo tu i, theo gi i tính
trong c u trúc xã h i - dân s làng ngh .
Báo cáo c a B Tài nguyên và môi trư ng v môi trư ng làng ngh
Vi t Nam, năm 2008 ã ưa ra th ng kê c th v các bi u hi n thay i s
lư ng lao ng th công và các hi p h i làng ngh cho th y s thay i tích
c c v s lư ng cũng như thành ph n tham gia s n xu t, thúc y mô hình s n
xu t làng ngh v i quy mô l n hơn v nhân công. Báo cáo cho bi t làng ngh
ã thu hút nhi u thành ph n kinh t cùng tham gia, trong ó kinh t t p th
chi m 18%, doanh nghi p tư nhân chi m 10% và kinh t cá th chi m 72%;](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-22-320.jpg)
![15
không ch thu hút nhi u thành ph n tham gia mà ngành th công m ngh còn
thu hút s lư ng lao ng cũng ã tăng lên t i 11 tri u lao ng chi m 30%
lao ng nông thôn. T l th i gian làm vi c s d ng lao ng trong tu i
c a khu v c nông thôn năm 2005 chi m 80%. Các làng ngh cũng ã d n
xu t hi n chuyên môn hóa v i các h i như: h i ngh nghi p, hi p h i doanh
nghi p nh và v a ngành ngh nông thôn ho c các trung tâm giao lưu buôn
bán, c m dân cư [trích theo 9, tr.11-12].
V trình k thu t các làng ngh hi n nay cho th y trong c u trúc lao
ng v m t chuyên môn k thu t ph n l n là lao ng chân tay, th công. Theo
k t qu i u tra c a B Nông nghi p và phát tri n nông thôn “ch t lư ng lao
ng và trình chuyên môn k thu t các làng ngh nhìn chung còn th p, ch
y u là lao ng ph thông, s lao ng ch t t nghi p c p I, II chi m trên 60%”
[9, tr15]. i u này g i ý tác gi lu n án ti p t c nghiên c u v ngu n nhân l c
c a làng ngh .
Qua c u trúc lao ng v chuyên môn k thu t như v y có th th y ph n
l n công ngh và k thu t áp d ng cho s n xu t trong các làng ngh nông
thôn còn l c h u, tính c truy n chưa ư c ch n l c và u tư khoa h c k
thu t nâng cao ch t lư ng s n ph m còn th p, do ó chưa áp ng ư c
nhu c u th trư ng và khó có th nâng cao s c c nh tranh.
Nghiên c u v ch t lư ng lao ng làng ngh , tác gi Tr n Minh Y n
v i nghiên c u v Làng ngh truy n th ng nông thôn Vi t Nam ã ưa ra
b c tranh t ng quan v ch t lư ng lao ng làng ngh . Trong ó s ngư i
có trình h c v n cao chi m m t t tr ng th p, còn a s lao ng có trình
h c v n trung h c cơ s tr xu ng. C th nghiên c u này cho th y c n có
s quan tâm hơn v trình h c v n c a lao ng làng ngh , b i tính ch t
làng ngh nên trình h c v n chưa ư c coi tr ng không ch trong i tư ng
th , mà ngay c i tư ng là các ch doanh nghi p thì trình và ki n th c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-23-320.jpg)
![16
qu n lý v n còn h n ch [109]. C u trúc lao ng v trình h c v n là m t
trong nh ng i m y u có nh hư ng l n n hi u qu s n xu t, ch t lư ng s n
ph m và b o v môi trư ng trong ho t ng c a các làng ngh .
V c trưng các m i quan h trong làng ngh : Trong bài vi t Phong
trào khôi ph c t p quán - tín ngư ng c truy n m t s làng xã vùng châu
th sông H ng c a Lê M nh Năm [trích theo 69, tr.60-66], và bài vi t Ngư i
nông dân ng b ng sông H ng và quan h c ng ng trong th i kỳ i m i
c a Nguy n c Truy n [trích theo 96, tr.45-51] u cùng nh n m nh m i
quan h làng - xã ch y u d a trên truy n th ng, v n hành theo nh ng nguyên
t c t ch c, các nhóm xã h i khác nhau, các tác gi ã phân tích làm rõ thêm
mô hình h hàng, thôn xóm như m t ơn v kinh t , v i các ho t ng nghi l
th cúng t tiên, các s ki n quan tr ng trong h gia ình, s giúp , tương
tr l n nhau, tương t các v trí quan tr ng, ch ch t trong làng cũng s ư c
phân chia theo dòng h nào có ông ngư i hơn trong làng, xóm. Các nghiên
c u này giúp tác gi hình dung ra nh ng ho t ng c a các nhóm xã h i trong
nông thôn ng b ng sông H ng.
Tương t , nhóm tác gi Mai Văn Hai và c ng s vi t v B n s c làng
vi t trình bày tính c ng ng làng xã v i ch công i n, công th ã hình
thành tâm lý bám làng, t p trung qu n t và chia s công vi c cho t t c m i
ngư i [31].
Cùng nghiên c u v v n này, tác gi Nguy n Th Phương Châm
trong tác ph m Bi n i văn hóa các làng quê hi n nay v i trư ng h p làng
ng K , Trang Li t và ình B ng thu c huy n T Sơn, t nh B c Ninh ã
ưa ra nh ng c trưng bi n i văn hóa làng trong s phát tri n kinh t hi n
nay. C th là “quan h làng xóm trong các làng v n gi ư c tính ch t c a
làng quê xưa: oàn k t, tình nghĩa. c bi t, trong i u ki n kinh t th trư ng
phát tri n hi n nay s oàn k t, nghĩa tình này còn ư c c ng c hơn trư c”](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-24-320.jpg)
![17
[12, tr.305-306]. Song “cũng không quá khó nh n ra m t s nh ng mâu
thu n ã n y sinh trong quan h làng xóm và ã xu t hi n nh ng c nh tranh
mang tính ch t th di n trong c ng ng”. c bi t nh ng làng buôn, làng
ngh ti u th công nghi p có t c s n xu t và phát tri n không ng ng nh m
áp ng nhu c u tiêu th c a th trư ng trong và ngoài nư c [12]. Công trình
này, giúp tác gi nh n di n và có ý tư ng nghiên c u s k t n i c u trúc xã
h i gi a truy n th ng và hi n i các làng ngh ng b ng sông H ng hi n
nay.
Trong quá trình chuy n i v c u trúc xã h i - dân s c a làng ngh t i
nông thôn ã xu t hi n s phân t ng xã h i trên t t c các m t, c bi t phân
t ng trong các y u t c a dân s như lao ng, m c s ng, trình , v.v, theo
như Talcott Parsons, s phân t ng chính là k t qu tr c ti p c a s phân công
lao ng xã h i và s phân hóa gi a các nhóm xã h i khác nhau [120, tr. 841-
843]. Nghiên c u v v n này, tác gi Tô Duy H p khi bàn v Th c tr ng
và xu hư ng chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c B hi n nay
ã trình bày các mô hình phân t ng trong làng - xã, như xu t hi n các t ng gia
ình giàu, khá gi , trung bình và nghèo. Trong ó có s phân t ng c a nh ng
làng ngh truy n th ng, s phân hóa rõ r t c a t ng làng v m c thu nh p t o
ra c trưng thu nh p cho các h t i t ng làng, góp ph n hnh thành nên các
c u trúc xã h i ki u m i [42, tr. 20-26].
Tóm l i, các nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s có ý nghĩa v m t
th c ti n h t s c to l n i v i quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa công
nghi p nông thôn Vi t Nam. Thông qua quá trình nghiên c u tài li u c a các
tác gi như Bùi Xuân ính, Tr n Minh Y n, Lê M nh Năm, Mai Văn Hai và
c ng s , Nguy n Th Phương Châm, Tô Duy H p và báo cáo c a B Tài
nguyên và môi trư ng v Môi trư ng làng ngh Vi t Nam ã gi i quy t ư c
nhi u v n v dân s ang t n ng t i các làng ngh c a nông thôn Vi t](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-25-320.jpg)
![18
Nam như th t nghi p, t n n, nghèo ói, ào t o... Tuy nhiên, bên c nh ó,
các làng ngh v n không tránh kh i nh ng bi n i tiêu c c trong quá trình
bi n i c u trúc xã h i - dân s , i u ó òi h i c n có s nghiên c u khoa
h c và lâu dài i v i các i tư ng c a c u trúc xã h i - dân s làng ngh
nh m phát tri n làng ngh nói chung và phát tri n c u trúc xã h i - dân s b n
v ng trong các làng ngh nói riêng.
1.2. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - GIA ÌNH LÀNG NGH
S phân t ng xã h i nông thôn nói chung ã d n n s phân t ng
trong t ng ơn v c a làng - xã, trong ó có các gia ình. V i u này, tác gi
Trương Xuân Trư ng v i M t s bi n i kinh t - xã h i nông thôn vùng
châu th sông H ng hi n nay ã ưa ra các ch s sinh ho t gia ình dư i tác
ng c a n n kinh t th trư ng, t ó d n n s bi n i trong c u trúc gia
ình v quy mô, vai trò gia ình, v th ch h và các m i quan h th b c -
trên dư i, quan h gi i trong gia ình. i u ó th hi n rõ trong quan i m v
vi c l p gia ình. Nghiên c u này ch rõ r ng quan i m l p gia ình gi ã
thay i so v i trư c. Thành viên trong gia ình l p gia ình là t b n thân
quy t nh, khác v i truy n th ng ch y u là do s s p x p c a cha m . Ngoài
ra kinh t h gia ình ã ư c coi tr ng, c u trúc gia ình h t nhân hai th h
d n thay th gia ình nhi u th h ; quy mô trung bình có t 4 - 5 nhân kh u.
c bi t, quan i m v ch h ã d n thay i v i vai trò chính là ngư i ch
huy và i u ph i th c s trong gia ình, v i u óc t ch c s n xu t - kinh
doanh và mang l i thu nh p nhi u nh t cho gia ình s ư c coi là ch h . ó
là nh ng bi u hi n c trưng cho s bi n i c a c u trúc gia ình trong làng,
xóm hi n nay [93, tr.28-41]. Bài vi t này giúp tác gi có hư ng nghiên c u
quy mô gia ình, v th , vai trò c a t ng thành viên trong gia ình làng ngh .
Tác gi Nguy n c Truy n v i bài vi t L ch s hình thành và phát
tri n c a làng ng b ng Sông H ng nhìn t kinh t h gia ình ã ưa ra](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-26-320.jpg)
![19
nh ng d u hi u nh m c nh báo v tính c u k t c ng ng dư i tác ng c a
n n kinh t th trư ng qua các m i quan h gia ình, h hàng, làng xóm, m i
quan h gi a nam gi i và n gi i, gi a v và ch ng. “T ch c kinh t h òi
h i tăng cư ng s c u k t gi a các thành viên trong h gia ình, tôn tr ng vai
trò i u hành c a ngư i ch gia ình, s ph i h p gi a các thành viên trong
phân công lao ng và s n xu t và s nh t quán trong tiêu dùng và s d ng
s n ph m trong gia ình” [94, tr.23]. Tuy nhiên, “v n là mô hình dân ch và
bình ng gi a các thành viên trong gia ình, gi a v và ch ng, gi a cha m
và con cái”[94, tr.23].
Trong cu n Làng ngh th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n
th ng và bi n i, tác gi Bùi Xuân ính ã phân tích nh ng c trưng v c u
trúc xã h i - gia ình thông qua s chuyên môn hóa ngh , tính ch t truy n
nghi p và quy nh truy n ngh trong các gia ình làng ngh . i u ó, cho
th y r ng, c u trúc xã h i - gia ình ã t o n n t ng v ng ch c, k t n i b n
s c và duy trì các c trưng truy n th ng c a làng ngh . Tác gi ã trình bày
v mô hình làng ngh , v i cách nhìn hoàn toàn khác bi t v mô hình làng
ngh m i v i mô hình n n công nghi p gia ình luôn kh i u t c u trúc xã
h i c a gia ình, v i nghĩa là ch h luôn là ngư i kh i nghi p và các thành
viên c a gia ình như v c a ch h , con trai, con gái c a ch h luôn ư c
thu hút vào làm vi c và tr thành nh ng ngư i có v trí quan tr ng, then ch t
trong n n công nghi p gia ình [24, tr.58-65], ho c có th tìm th y mô hình
c a Phan Gia B n trong nghiên c u v Sơ kh o l ch s phát tri n th công
Vi t Nam, cũng ã trình bày tính ch t “th công gia ình” trong các làng ngh
và s phân công vai trò c a nam gi i và n gi i, s phân công gi a các l a
tu i trong làng ngh [101, tr.42-45].
Cùng bàn v tính c u k t trong c ng ng, tác gi Lê H ng Lý trong
nghiên c u Ngh th công m ngh ng b ng Sông H ng, ti m năng, th c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-27-320.jpg)
![20
tr ng và m t s khuy n ngh ã ưa ra nh ng hình nh chân th c và áng
quan tâm v th c tr ng c a th h ngh nhân tương lai. ó là, trong các làng
ngh tình tr ng tr em i h c trung h c ph thông, i h c, sau i h c còn ít,
có xu hư ng gi m và có s gia tăng v t n n xã h i như nghi n hút, tr m
c p, ánh bài … [105, tr.168-170].
Trong m t nghiên c u c a tác gi Mai Văn Hai và c ng s trong tác
ph m B n s c làng Vi t trong ti n trình toàn câu hóa hi n nay, có th tìm
hi u rõ hơn v tính c u k t c ng ng thông qua các quy nh nghiêm ng t
trong c u trúc xã h i - gia ình c a làng ngh thông qua ch “n i hôn” và
“bí m t nhà ngh ” như m i m t làng ngh u ph i gi bí m t v ngh c a
mình, con gái l y ch ng nơi khác không ư c làm ngh nguyên quán c a
mình ho c có nơi c m con gái l y ch ng ngoài mà ph i l y ch ng trong làng
và cùng làm ngh , ho c ch d y, truy n ngh cho àn ông, àn bà có con ch
không truy n và d y ngh cho con gái [31, tr. 95-100].
S bi n i c a kinh t th trư ng ã khi n cho c u trúc xã h i - gia
ình b bi n i theo, c bi t là v v th và vai trò c a t ng thành viên trong
gia ình. Khi ư c cho phép s n xu t, kinh doanh nh ng gì mà Nhà nư c
không c m, nhi u h gia ình ã m nh d n m r ng ho t ng s n xu t - kinh
doanh ngh nh ng m t hàng ngh truy n th ng v i s tham gia c a các thành
viên gia ình tùy theo s c kh e và năng l c. Nhi u ph n v a làm v , v a
làm n i tư ng trong gia ình và v a cùng ch ng tham gia qu n lý cơ s s n
xu t c a h gia ình. S bi n i ó ư c phát tri n theo quy lu t mà Marx ã
t ng nói khi bàn v c u trúc xã h i, v i s ki m soát v quy n l c kinh t s
ki m soát ư c quy n l c chính tr và chi ph i v m t tư tư ng, tinh th n.
Ngoài ra, có th thêm m t s tác ph m vi t v nông thôn Vi t Nam trong quá
trình chuy n i cơ c u xã h i tác ng n v th và vai trò trong gia ình,
trong làng - xã như S chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-28-320.jpg)
![21
B trong i u ki n kinh t m i c a Vi n Xã h i h c. Nghiên c u này ã ưa
ra cái nhìn t ng quan v s bi n i c a nông thôn Vi t Nam t sau “khoán
s n” và “khoán h ” [trích theo 103, tr.1-14], t h th ng kinh t h p tác xã
chuy n sang h th ng kinh t h gia ình xã viên, quy mô di n ra không ch
trong h gia ình mà còn h m c và làng, t o ra s thay i v c u trúc xã h i
trong t t c các lĩnh v c như dân s , ngh nghi p, vi c làm, lao ng, cho n
các thi t ch , quy ph m i u ch nh quan h và vai trò xã h i c a ngư i dân
nông thôn. S bi n i c u trúc xã h i nông thôn, tác gi Tô Duy H p trong
nghiên c u V th c tr ng và xu hư ng chuy n i cơ c u xã h i nông thôn
ng b ng B c B hi n nay cho r ng s chuy n i cơ c u xã h i nông thôn
ang ngày càng ăn nh p và thích nghi v i s chuy n i c a n n kinh t th
trư ng, th y rõ s bi n i tác gi ã ưa ra s phân lo i các h gia ình
như h gia ình vư t tr i, ch ng giàu có, h gia ình trung bình và h gia
ình y u kém, th ng ho c có làng - xã vư t tr i, ch ng giàu có; làng -
xã trung bình và làng - xã y u kém, th ng. Tác gi cũng trình bày v s
xu t hi n c a nhóm h gia ình chuy n sang kinh doanh theo hư ng chuyên
môn hóa hơn và quy mô hơn như các “h chuyên doanh” [42, tr. 21-30].
Ngoài ra, có th tìm hi u nh ng bi n i c u trúc xã h i trong các bài vi t c a
các tác gi như: Vũ Tu n Anh V s chuy n bi n cơ c u xã h i và nh hư ng
giá tr nông thôn trong quá trình i m i kinh t [3], Phí Văn Ba S bi n
i c a các truy n th ng gia ình nông thôn trong quá trình hi n i hóa:
phác th o theo k t qu i u tra xã h i h c g n ây [6], Thái ng v i bài
vi t Nh ng v n cơ c u xã h i và s phát tri n m t xã nông thôn Nam B
[26], hay phân tích cơ c u n i t i, ch c năng trong các lo i h gia ình c a
Mai Huy Bích v i n i dung M t c trưng v cơ c u và ch c năng, gia ình
Vi t Nam ng b ng sông H ng [7], ...](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-29-320.jpg)
![22
Tóm l i, các k t qu nghiên c u khoa h c này ã cung c p nhi u thông
tin, nhi u d li u v các mô hình c u trúc xã h i - gia ình trong chi u dài
l ch s phát tri n c a các làng ngh truy n th ng Vi t Nam. Các công trình
nghiên c u này có ý nghĩa quan tr ng trong vi c xác nh ngu n g c và c
trưng c a các phân h c u trúc xã h i - gia ình, t ó góp ph n làm rõ nh ng
tác ng c a các chính sách, th ch , h th ng giá tr văn hóa, phong t c t p
quán c truy n c a các làng ngh qua t ng giai o n phát tri n khác nhau.
1.3. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - NGH NGHI P
LÀNG NGH
T i các làng ngh , c u trúc xã h i - ngh nghi p có th ư c nhìn nh n
thông qua các hình nh v giá tr văn hóa trong làng ngh nông thôn. C u
trúc xã h i g n li n v i văn hóa, c u trúc văn hóa c a c ng ng xã h i nh t
nh. Thu t ng Kultur trong thu t ng c i n c ng ý v văn hóa mang
nghĩa “tình anh em” [113, tr.41-42] và trong ti ng Anh, khái ni m văn hóa
c p thư ng xuyên i di n cho tính ngh thu t tinh túy và cách cư x c a
gi i tinh hoa giáo d c [trích theo 119, tr.241-258]. Do ó, trong m t n n văn
hóa, ý nghĩa ơn gi n nh t c u trúc xã h i c trưng s ư c th hi n thông
qua các ho t ng c a con ngư i. Tương t , i v i c u trúc xã h i c a làng
ngh t i các c ng ng luôn hình thành các hình th c khác nhau t o ra
công vi c, quy nh thông qua m t lo t ngu n l c có s n và v i các ch tiêu
có s n như truy n th ng gia ình, dòng h , phong t c, ki n th c truy n th ng,
các y u t tôn giáo và tinh th n sáng t o áp ng m c tiêu sinh k h ng
ngày và áp d ng i v i các thành viên tham gia [trích theo 113, tr.1082-
1087]. Faulkner mô t n n văn hóa làng ngh như là m t “c u trúc” v i các
tiêu chí c trưng bao g m ni m tin, chu n m c, phong t c, nghi l , thái ,
hành vi, các k năng, ki n th c, bi u tư ng, ngôn ng , tôn giáo [trích theo
114, tr.27-52]. Các c u trúc xã h i làng ngh th hi n cách s ng c a ngư i](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-30-320.jpg)
![23
dân làng ngh , gi ng như m t thi t ch cho cu c s ng m b o s g n k t c a
c h th ng.
Khi nghiên c u v c u trúc xã h i làng ngh , các tác gi thư ng g n v i
các nghiên c u v c u trúc xã h i c a nông thôn như: tác gi Tô Duy H p
trình bày v s chuy n i c u trúc xã h i thông qua các mô hình ho t ng
s n xu t c a các h [42, 20-26], tác gi Trương Xuân Trư ng cũng bàn v
bi n i kinh t - xã h i nông thôn châu th sông H ng thông qua các tiêu
chí như i s ng sinh ho t, thu nh p, chuy n i lao ng ngh nghi p và s
phân t ng xã h i trong làng [93, tr.30 - 39].
Làng ngh là m t trong nh ng hình nh bi u trưng g n li n v i nông
thôn Vi t Nam trong các công trình nghiên c u như Làng xã An Nam B c
kỳ c a P. Ory, c bi t trong tác ph m Ngư i nông dân châu th B c Kỳ c a
P.Gourou, P.Gourou cho r ng ngành công nghi p Vi t Nam, c th là các
ho t ng c a làng ngh gi ng như m t ngành “ph ”, “ki m thêm” lúc nông
nghi p nhàn r i c a ngư i nông dân Vi t Nam v i quy mô nh , máy móc th
công và làm theo phương pháp truy n th ng, h u như không có s h tr c a
k thu t. P.Gourou vi t: “Ngư i th th công không có v n tr công và
kh u hao, h ch mong m i ngày lao ng ki m ư c vài hào b c” [74, tr.
465-466]. Tương t , tác gi Mai Văn Hai, Nguy n Tu n Anh, Nguy n c
Chi n, Ngô Th Thanh Quý trong cu n B n s c làng vi t ã trình bày v tính
b o m t trong ngh c a ngư i làng ngh trong quan h v i ngư i ngoài làng,
ngư i khác. Quy nh b t thành văn c a m t s làng ngh là ch truy n ngh
cho con trai ho c con dâu ch không truy n ngh cho con gái vì lo ng i con
gái i l y ch ng, theo ch ng s mang bí m t ngh nghi p cho ngư i khác,
làng khác [trích theo 31, tr.98].
Tác gi Hoàng Kim Giao trong tác ph m Làng ngh truy n th ng, mô
hình làng ngh và phát tri n nông thôn và tác gi Nguy n K Tu n trong](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-31-320.jpg)
![24
công trình nghiên c u M t s v n t ch c s n xu t các làng ngh th
công ã ưa ra các lo i mô hình làng ngh theo t ng giai o n phát tri n
nh m kh c ph c ư c nh ng h n ch c a mô hình truy n th ng, phát tri n mô
hình hi n i và năng su t cao b ng s chuyên môn hóa thay máy móc vào
các công o n s n xu t tay chân, chuyên môn hóa v vai trò c a t ng ngư i
trong h gia ình trong các công o n ho c s phát tri n cao c a mô hình
công ty chuyên s n xu t - kinh doanh làng ngh , c trưng cho s phát tri n
làng ngh chuyên nghi p hơn [105, tr.54-67]. Nghiên c u này g i cho tác gi
lu n án ý tư ng tìm hi u mô hình “công ty ngh ” trong c u trúc xã h i ngh
nghi p c a làng ngh ho c s xu t hi n c a “ph ngh ” trong nghiên c u c a
tác gi Vũ Qu c Tu n v i công trình nghiên c u Làng ngh , ph ngh Thăng
Long - Hà N i trên ư ng phát tri n ã i di n cho s phát tri n c a thành
th , ph xá s m u t [105, tr.481-490].
Ngoài ra, có th nghiên c u các công trình khoa h c ã c p khá sâu
s c v các v n chuy n i cơ c u ngh nghi p và phân t ng xã h i t i các
vùng nông thôn Vi t Nam như: tác gi Thiên Kính v i nghiên c u Tìm
hi u phân t ng xã h i trong l ch s và áp d ng vào nghiên c u phân hóa giàu
nghèo nư c ta hi n nay [49], tác gi Mai Huy Bích v i nghiên c u Lý
thuy t phân t ng xã h i và nh ng phát tri n g n ây [8], Tr nh Duy Luân và
Bùi Th Cư ng v i nghiên c u v Phân t ng xã h i và công b ng xã h i
nư c ta hi n nay [55], v.v. Các tác gi ã phân tích nh ng xu hư ng bi n i
c a nông thôn Vi t Nam thông qua s chuy n d ch v cơ c u lao ng và s
phân t ng xã h i trong s phát tri n c a n n kinh t th trư ng. Các nhóm lao
ng ư c phân chia rõ ràng hơn thông qua các m c thu nh p, s khác bi t v
d ng c sinh ho t trong gia ình và phương ti n i l i, v.v.
Có th th y, m c dù b tác ng b i n n kinh t th trư ng, l i nhu n
kinh t n t ng cá nhân khi n cho c u trúc xã h i - ngh nghi p thay i.](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-32-320.jpg)
![25
Tuy nhiên theo Max Weber ã phân tích, kinh t không ph i là y u t duy
nh t gi i thích c u trúc xã h i là ng l c cho s thay i, b i nó còn ph
thu c vào các y u t khác như a v chính tr , hay quy n l c, a v xã h i
hay uy tín [116, tr.15 - 25]. Chính vì v y, m c dù các làng ngh phát tri n và
bi n i sâu s c có th b t ngu n t y u t kinh t nhưng duy trì, phát tri n
và có m i liên k t khăng khít v i môi trư ng làng ngh , thì òi h i c n có s
k t h p gi a các y u t khác ngoài y u t kinh t như y u t dân s , truy n
th ng và văn hóa ngh nghi p, y u t i m i tư duy và chính sách phát tri n
ngh .
Có th thêm m t s công trình khác n a nh m có cái nhìn t ng quan v
c u trúc t ch c c a các làng xã nông thôn Vi t Nam nói chung, t ó
ph n ánh nh ng tác ng c a c u trúc làng xã trong các c u trúc ngh nhi p
c a làng, như tác gi Bùi Quang Dũng v i nghiên c u Nghiên c u làng Vi t:
các v n và tri n v ng [27], Tr n T v i nghiên c u Cơ c u t ch c c a
làng Vi t c truy n B c b [97], Công trình nghiên c u S bi n i c a
làng - xã Vi t Nam ngày nay ( ng b ng sông H ng) ã ch ra s bi n
chuy n v cơ c u kinh t trong quá trình chuy n i t n n kinh t t p trung,
quan liêu bao c p sang n n kinh t th trư ng. ó là, s bi n i c a xã h i nông
thôn c truy n, trong ó có c u trúc xã h i như là: các quan h s h u, quan h
huy t th ng và nh ng quan h xã h i khác, i s ng văn hóa, xã h i, phong t c,
t p quán, v.v, ng th i di n m o c a i s ng văn hóa xã h i nông thôn nư c
ta hi n nay ư c phác h a tương i toàn di n [38]. c bi t cu n sách do tác
gi T Ng c T n (ch biên), (2010), “M t s v n v bi n i cơ c u xã h i
Vi t Nam hi n nay”, (k t qu nghiên c u thu c tài khoa h c tr ng i m c p
Nhà nư c KX.04.14/06-10 “Bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam”). Công trình
này nêu t ng th v bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam trong giai o n i m i, th
hi n trên năm phân h cơ b n nh t, ó là cơ c u xã h i - giai c p, cơ c u xã h i -](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-33-320.jpg)
![26
ngh nghi p, cơ c u xã h i - dân s , cơ c u xã h i - dân t c và cơ c u xã h i -
tôn giáo [89]. ây th c s là công trình có giá tr lý lu n và th c ti n, giúp cho
tác gi lu n án h c h i nghiên c u các phân h c a c u trúc xã h i cư dân
làng ngh .
Tóm l i, các k t qu nghiên c u c a nhóm công trình khoa h c này giúp
ích cho tác gi lu n án ti p c n, h c h i, k th a nh t là v phương pháp nghiên
c u xã h i h c nông thôn, ng th i ã cung c p m t h th ng các lý lu n và
b ng ch ng th c ti n v s hình thành, phát tri n làng ngh truy n th ng Vi t
Nam, t o i u ki n cho vi c hình thành tư duy và nh n th c v làng ngh , c
bi t là quá trình hình thành và phát tri n các mô hình s n xu t c a làng ngh v i
các c u trúc xã h i - ngh nghi p mang c trưng cho t ng giai o n, t ng mô
hình. ây s là cơ s lý lu n khoa h c cho các nhà nghiên c u khi xem xét v n
làng ngh truy n th ng Vi t Nam phát tri n qua các th i kỳ.
1.4. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - M C S NG LÀNG NGH
Liên quan t i c u trúc m c s ng làng ngh , có th tìm hi u s hình
thành và phát tri n c u trúc này thông qua các mô hình phân t ng v m c
s ng t i nông thôn Vi t Nam nói chung và làng ngh t i nông thôn nói riêng.
M c s ng luôn là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng ánh giá s bi n i
c u trúc thông qua s phân t ng gi a các nhóm thu nh p. Nghiên c u v phân
t ng m c s ng c a tác gi Lưu H ng Minh v i nghiên c u Tính năng ng
c a ngư i dân nông thôn ng b ng B c B v i phân t ng xã h i, ã xét tính
năng ng c a ngư i dân thông qua s chuy n i lao ng ngh nghi p t i
ch và di dân ánh giá v ch t lư ng cu c s ng. T ó phân chia nhóm lao
ng t i nông thôn theo các m c thu nh p khác nhau và theo tính ch t ngh
nghi p khác nhau. Tác gi cũng ch ra r ng các ngành ngh trong nông nghi p
ngày càng a d ng, chi m ph n l n th i gian và nhân công t i các vùng nông
thôn, trong ó có các ngành ngh th công truy n th ng. Tuy nhiên, v n chưa](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-34-320.jpg)
![27
có d u n rõ nét b i còn b nh hư ng n ng n t tư duy truy n th ng i v i
nông nghi p [60, tr. 84-90]. Tác gi Thiên Kính v i nghiên c u Tìm hi u
phân t ng xã h i trong l ch s và áp d ng vào nghiên c u phân hóa giàu
nghèo nư c ta hi n nay, ã trình bày các h th ng ph n t ng xã h i khác
nhau và c trưng v các giai c p t i các nư c trên th gi i và Vi t Nam qua
các th i kỳ [49, tr.51-58]. Cùng nghiên c u v n i dung phân t ng, tác gi
Mai Huy Bích v i nghiên c u Lý thuy t phân t ng xã h i và nh ng phát tri n
g n ây [8] cũng b sung s a d ng v lý thuy t phân t ng và s phát tri n
c a lý thuy t phân t ng trong th i gian g n ây, thông qua các quan i m c a
các nhà xã h i h c như E. Duirkheim, Erik Olin Wright, Coleman. Bài vi t
c a Tr nh Duy Luân và Bùi Th Cư ng V phân t ng xã h i và công b ng xã
h i nư c ta hi n nay, các tác gi ã trình bày nh ng c trưng cơ b n v
th c tr ng phân t ng xã h i và th c hi n công b ng xã h i c a Vi t Nam, tìm
ra nguyên nhân và ưa ra nh ng gi i pháp h n ch các tác ng tiêu c c c a
phân t ng xã h i ang di n ra t i Vi t Nam [55, tr.3-11]. Các tác gi phân
chia m c s ng c a làng, xã thành các nhóm c trưng, th hi n nh ng bi n
i rõ ràng c a các c u trúc trong làng - xã. M t phát hi n n i b t trong các
nghiên c u trên là s phân t ng xã h i thành các t ng l p gia ình giàu, khá
gi , trung bình và nghèo luôn g n li n v i ho t ng ngh nghi p. Trong ó,
nh ng gia ình có m c s ng khá gi tr lên thư ng d a vào ngh phi nông
nghi p và nh ng gia ình có m c s ng nghèo thư ng d a vào ngh nông
nghi p v i di n tích t nh h p.
Tác gi Tr nh Xuân Th ng trong nghiên c u B o t n và phát tri n làng
ngh truy n th ng m t cách b n v ng ã ph n ánh s thay i v m c thu
nh p c a ngư i lao ng làng ngh và nh ng tác ng tích c c trong các ho t
ng xu t nh p t năng su t cao [90], có th th y r ng vi c phát tri n làng
ngh úng hư ng s t o ra hi u qu to l n trong vi c nâng cao thu nh p cho](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-35-320.jpg)
![28
ngư i dân làng ngh v m i m t. Tương t , trong tác ph m Làng ngh th
công truy n th ng Vi t Nam c a Bùi Văn Vư ng, tác gi ã t p trung trình
bày các lo i hình làng ngh truy n th ng trong quá trình hình thành, phát tri n
và thích ng v i n n kinh t th trư ng như: úc ng, kim hoàn, rèn, g m,
tr m kh c á, d t, thêu ren, gi y dó, tranh dân gian, d t chi u, qu t gi y, mây
tre an, ng c trai [108].
V i kh i ngu n t h c thuy t Marx coi c u trúc xã h i là c u trúc giai
c p v i m i quan h ch y u là u tranh gi a giai c p th ng tr và giai c p b
tr , v i s quy t nh b i phương th c s n xu t và trao i, Anthony Giddens
ã ti p t c phát tri n v i h c thuy t v c u trúc hóa. Theo h c thuy t c a
Giddens c u trúc xã h i ư c t o ra và liên t c ư c tái t o b i các hành ng
c a con ngư i và c u trúc xã h i bi n i kéo theo ch c năng bi n i v i
tính hai m t t t ho c x u. T ó th y r ng s bi n i trong c u trúc - m c
s ng làng ngh là k t qu ho t ng ngh nghi p c a ngư i dân và các ch
th ho t ng ngh nghi p nh m áp ng ch c năng c a môi trư ng kinh t
c a làng ngh sao cho tương thích v i các yêu c u t ra t i m i kinh t
sang cơ ch th trư ng [43, tr. 82-91].
Ngoài ra, có th thêm tài như tài Nghiên c u v quy ho ch phát
tri n làng ngh th công theo hư ng công nghi p hoá, nông thôn nư c C ng
hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam c a B Nông nghi p và phát tri n nông thôn h p
tác cùng v i t ch c JICA c a Nh t, ã i u tra nghiên c u t ng th các v n
có liên quan n làng ngh th công nư c ta v tình hình phân b , i u ki n kinh
t - xã h i c a làng ngh , nghiên c u ánh giá 12 m t hàng th công c a làng
ngh Vi t Nam. c bi t chú ý t i tài Góp ph n tìm hi u bi n i xã h i
Vi t Nam hi n nay: K t qu nghiên c u c a tài KX.02.10 c a tác gi Bùi Th
Cư ng. Có th tìm th y trong nghiên c u này cơ s lý lu n và phương pháp lu n
v bi n i cơ s xã h i, khung phân tích v th c tr ng xã h i Vi t Nam, nh ng](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-36-320.jpg)
![29
bi n i v xã h i, dân s , văn hóa và b t bình ng xã h i, phúc l i xã h i cùng
các mô hình xã h i và qu n lý xã h i v i y u t xuyên su t ó là công nghi p
hóa, hi n i hóa t i Vi t Nam. T ó có th phân tích trên cơ s khoa h c v
th c tr ng m c s ng c a ngư i dân làng ngh , nguyên nhân c a s thay i và
d báo s thay i ti p t c trong tương lai [13].
M t nghiên c u c a Bùi Xuân ính v Làng ngh th công huy n Thanh
Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n i ã phân chia m c s ng c a ngư i dân
làng ngh theo t ch c c a làng ngh th công theo c trưng chuyên và không
chuyên t ó th y rõ ư c t m quan tr ng c a s phát tri n m t làng ngh
chuyên sâu dư i tác ng c a th trư ng nh t là th trư ng u ra c a s n ph m
[24, tr. 65 - 69]. Gi ng như P. Gourou ã nh n nh: “V i n n kinh t ti u nông,
n n i công nghi p không có ch ng trong x này vì không có th trư ng tiêu
th ” [ 74, tr.487].
Tác gi Nguy n Thu Minh, Tr n Văn L ng trong tác ph m Khái quát
m t s nét v làng ngh truy n th ng t nh B c Giang ã ưa ra nh ng d u
hi u căn b n th hi n s thay i tích c c i v i cu c s ng c a các làng ngh
dư i tác ng c a các cơ s v t ch t trong t ng gia ình và các i u ki n c a
th trư ng, c th là ch c a t ng làng ngh [105, tr. 411-417].
Các tác gi ã ưa ra cái nhìn khách quan v c u trúc xã h i - m c s ng
trong các làng ngh , cho th y c u trúc m c s ng ch u tác ng c a các y u t
khác nhau và c các phân h c u trúc xã h i khác c a làng ngh .
Có th th y nhóm các công trình khoa h c v a nêu trên ã t p trung
phân tích th c tr ng và nh ng bi n i c a c u trúc xã h i trong làng ngh
Vi t Nam. Các nghiên c u v c u trúc xã h i - m c s ng cho th y các h
th ng c a phân t ng xã h i v m c s ng g n li n v i ho t ng ngh nghi p
c a các cá nhân và gia ình. Các nghiên c u cũng ch ra tác ng c a các y u
t như i u ki n v t ch t, c i m gia ình, y u t văn hóa, truy n th ng](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-37-320.jpg)
![34
Chương 2
CƠ S LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
2.1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N
2.1.1. C u trúc xã h i
Trong lĩnh v c xã h i h c Vi t Nam, khái ni m “Social structure”
ư c d ch là cơ c u xã h i ho c c u trúc xã h i. ây là m t trong nh ng khái
ni m then ch t c a xã h i h c, nhưng cho n nay v n còn nhi u quan ni m
khác nhau:
Theo quan i m c a Marx, c u trúc xã h i ch y u là c u trúc xã h i -
giai c p v i m i quan h u tranh di n ra gi a giai c p th ng tr và giai c p
b tr , trong ó phương th c s n xu t s quy t nh c u trúc - giai c p, vì v y
y u t c u thành nên phương th c s n xu t và s bi n i phương th c s n
xu t t o ra s bi n i trong c u trúc xã h i [118, tr.1-7]. Marx nh n m nh:
Trong s s n xu t ra i s ng c a mình, con ngư i có nh ng quan
h nh t nh, t t y u, không ph thu c vào ý mu n c a h - t c là
nh ng quan h s n xu t. Nh ng quan h này phù h p v i m t trình
phát tri n nh t nh c a l c lư ng s n xu t v t ch t c a h . Toàn
b nh ng quan h y h p thành cơ c u kinh t - xã h i, t c là cái cơ
s hi n th c trên ó d ng lên m t ki n trúc thư ng t ng pháp lý và
chính tr và nh ng hình thái ý th c xã h i nh t nh tương ng v i
cơ s hi n th c ó [11, tr15].
V.L.Lênin, trong tác ph m Sáng ki n vĩ i ã xác nh cơ c u giai c p
trong xã h i do nh ng quan h s n xu t cơ b n quy nh và nh ng quan h
này tương ng v i trình c a s phát tri n l c lư ng s n xu t:
Ngư i ta g i là giai c p, nh ng t p oàn to l n g m nh ng ngư i
khác nhau v a v c a h trong m t h th ng s n xu t xã h i nh t
nh trong l ch s , khác nhau v quan h c a h (thông thư ng thì](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-42-320.jpg)
![35
nh ng quan h này ư c pháp lu t quy nh và th a nh n), i v i
nh ng tư li u s n xu t, v vai trò c a h trong t ch c lao ng xã
h i; và như v y là khác nhau v cách th c hư ng th và v ph n
c a c i xã h i ít ho c nhi u mà h ư c hư ng. Giai c p là nh ng
t p oàn ngư i mà t p oàn này thì có th chi m o t lao ng c a
t p oàn khác, do ch các t p oàn ó có a v khác nhau trong
m t ch kinh t xã h i nh t nh [103, tr17-18].
Như v y, Marx và Lênin quan ni m c u trúc xã h i ch y u g n v i c u
trúc xã h i - giai c p, gi i thích các quan h xã h i d a trên m i quan h gi a l c
lư ng s n xu t v i quan h s n xu t. i u này có ý nghĩa phương pháp lu n
quan tr ng cho nghiên c u giai c p nông dân và cư dân nông thôn, t c là c n
xu t phát t ho t ng s n xu t, c u trúc ngh nghi p xem xét c u trúc xã h i.
Cũng c p n giai c p trong quan ni m v c u trúc xã h i, trong
cu n sách Cơ c u xã h i và phân t ng xã h i (Qua kh o sát m t s t nh,
thành ph Vi t nam), các tác gi vi t:
Cơ c u xã h i là h th ng ch nh th các m i quan h xã h i có tác
ng qua l i l n nhau bi u hi n ra là h th ng các m i quan h
tương i b n v ng gi a các giai c p, các t ng l p, các c ng ng
xã h i, các t ch c, các nhóm xã h i có kh năng xác nh hành vi,
ho t ng, v th , vai trò c a b ph n c u thành nên h th ng xã
h i ó [71, tr31-32].
Ngoài ra, còn có quan ni m c u trúc xã h i nh n m nh n các ki u
quan h gi a con ngư i v i xã h i trong h th ng xã h i, như quan ni m c a
Lê Ng c Hùng và Lưu H ng Minh: “C u trúc xã h i là h th ng các m i quan
h gi a con ngư i và xã h i, có kh năng xác nh các hành vi, ho t ng, v
th , vai trò c a các cá nhân, các nhóm ngư i t o nên h th ng ó” [45,](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-43-320.jpg)
![36
tr.182]. Nhi u tác gi th ng nh t coi nhóm xã h i là ơn v cơ b n phân
tích cơ c u xã h i:
Cơ c u xã h i là mô hình c u trúc, m t ch nh th th ng nh t,
“ ng”, tương i n nh bao g m các nhóm xã h i cơ b n (giai
c p, ngh nghi p, nhân kh u, lãnh th , dân t c, tôn giáo) an k t
vào nhau và ư c s p x p theo c c u trúc ngang và c u trúc d c
t o ra b khung cho s v n ng và phát tri n c a xã h i. Nh ng
thành t cơ b n c a c u trúc xã h i là nhóm, v th , vai trò, m ng
lư i và các thi t ch [75, tr.31].
Tóm l i, nhi u quan ni m khác nhau v c u trúc xã h i hay cơ c u xã
h i u gi ng nhau ch nh n m nh n các thành ph n và các m i quan h
xã h i tương i n nh c a các thành ph n t o nên c u trúc xã h i nh t nh.
K th a các quan ni m hi n có v c u trúc xã h i, lu n án này s d ng nh
nghĩa như sau: C u trúc xã h i là các ki u quan h tương i n nh, b n
v ng c a các thành ph n cơ b n; bi u hi n m t s phân h cơ b n. Không
t p trung vào phân tích các thành t c a c u trúc xã h i, lu n án này t ra
nhi m v phân tích làm rõ các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ,
ó là các phân h c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc
xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng; các thành ph n cơ b n c a
m i phân h là t ch c, nhóm xã h i, các v th xã h i, vai xã h i, thi t ch xã
h i, m ng lư i xã h i.
2.1.2. Cư dân
Khái ni m cư dân thư ng g n li n v i khái ni m con ngư i và ư c
phân tích trên ph m vi c ng ng ngư i, c ng ng xã h i sinh s ng t i m t
không gian - th i gian xác nh. Báo cáo t ng k t k t qu tài c p nhà nư c
(KX03/06-10) c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n trong quá trình](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-44-320.jpg)
![37
phát tri n t nư c hi n nay, do Vi n Nghiên c u Truy n th ng và Phát tri n
ưa ra khái ni m:
Cư dân là c ng ng ngư i sinh s ng ư c xác nh trên cơ s c a
các y u t l ch s , a lý, quá trình ti p xúc v i thiên nhiên, lao ng
s n xu t, n p s ng sinh ho t, phong t c t p quán, các m i quan h
gia ình, làng xóm, gi a các nhóm và t ng l p xã h i trong nh ng
nét khái quát và tương ng v văn hóa, giá tr [103, tr.36-37].
Khái ni m này ã ch rõ, v i các c tính c a m i qu c gia, dân t c,
vùng, mi n và th i kỳ khác nhau, c i m, c u trúc c a cư dân luôn ch u s
chi ph i c a phương th c s n xu t, trình phát tri n chung và luôn bi n i
v i các c p bi u hi n c th g n v i vùng, mi n và các nhóm xã h i. Song,
khái ni m này có th chưa t n chính xác cao, b i cư dân có th là m t
ngư i dân ch không ph i là c c ng ng.
Ngày nay, cư dân nông thôn nói chung và cư dân nông thôn ng b ng
sông H ng nói riêng, không thu n túy là nông dân như th i kỳ trư c i m i
n a. Cư dân có th là xã viên h p tác xã ho c ch là m t b ph n c a cư dân
như s cán b , công ch c xã, giáo viên, công nhân … s ng nông thôn, làm
vi c trong h th ng chính tr ho c trong nhà máy, xí nghi p, công ty hay
doanh nghi p.
M t nghiên c u c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n và h i o
ã ưa ra quan ni m:
Nh ng c i m cư dân bao hàm ý nghĩa c a m t c ng ng ngư i
sinh s ng trong m t khu v c ư c xác nh d a trên các y u t l ch
s , a lý, quá trình ti p xúc v i thiên nhiên, lao ng s n xu t, t
ó t o nên n p s ng sinh ho t, phong t c t p quán, các m i quan h
gia ình, xóm làng, gi a các nhóm và t ng l p xã h i trong nh ng
nét khái quát và tương ng v văn hóa, giá tr [trích theo 35].](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-45-320.jpg)
![38
Tác gi k th a nh ng h t nhân h p lý c a các khái ni m trên, trong
nghiên c u này cư dân m i vùng, m i khu v c nh t nh như cư dân nông
thôn, cư dân thành th , cư dân vùng ng b ng… cư dân làng ngh ng b ng
sông H ng trên cơ s nh ng nét khái quát, tương ng và d bi t nh t nh
c a các làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay.
Trong lu n án này, cư dân ư c hi u là ngư i dân sinh s ng, nh cư
t i m t khung không gian - th i gian xác nh. C th , cư dân là toàn b
ngư i dân g m các cá nhân, các h gia ình, các t ch c sinh s ng và làm
vi c t i làng ngh g V n i m, xã V n i m và làng ngh sơn mài H
Thái, xã Duyên Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i hi n nay.
2.1.3. Làng ngh
“Làng ngh ” hi n nay có nhi u quan ni m khác nhau, song có th hi u
làng ngh v i nh ng quan ni m như sau:
V m t pháp lý, theo Thông tư 116/2006/TT-BNN ngày 18/12/2006
c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn: “Làng ngh là m t ho c nhi u
c m dân cư c p thôn, p, b n, làng, buôn, phum, sóc ho c các i m dân cư
tương t trên a bàn m t xã, th tr n có các ho t ng ngành ngh nông thôn,
s n xu t ra m t ho c nhi u lo i s n ph m khác nhau” [10].
Thông tư này cũng ch rõ, làng ư c công nh n là làng ngh ph i t
03 tiêu chí sau: m t là, làng ph i có t i thi u 30% t ng s h trên a bàn
tham gia các ho t ng ngành ngh nông thôn; hai là, làng ph i ho t ng s n
xu t - kinh doanh n nh t i thi u 2 năm tính n th i i m ngh công
nh n; ba là, làng ph i ch p hành t t chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c [10]
Tuy nhiên, khái ni m này t góc pháp lý ch nh n m nh n các tiêu chí
qu n lý hành chính nhà nư c, chưa nh n m nh n c i m văn hóa, quan h
xã h i, c u trúc xã h i c a dân cư.](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-46-320.jpg)
![39
T m t góc khác, nh n m nh y u t văn hóa, xã h i c a làng ngh ,
tác gi Tr n Minh Y n cho r ng:
Làng ngh là m t thi t ch kinh t - xã h i nông thôn, ư c c u
thành y u t làng ngh , t n t i trong m t không gian a lý nh t
nh, trong ó bao g m nhi u h gia ình sinh s ng b ng ngh th
công là chính, gi a h có m i liên k t v kinh t - xã h i và văn hóa
[110, tr.11].
Khái ni m này xác nh làng ngh là m t thi t ch kinh t - xã h i
nông thôn, ng th i nh n m nh n ngh nghi p nông thôn ngoài ngh
nông nghi p còn có m t ho c m t s ngh ph khác v i m t t ng l p th th
công chuyên nghi p hay bán chuyên nghi p.
V tên g i c a làng ngh , tác gi lu n án s d ng cách g i kép, tên g i
cùng lúc mang hai nghĩa, ph n ánh ngh th công và a danh, a ch nơi
ngành ngh , ngư i th th công, cư dân làng ngh làm ngh ó. C th như
g n v i tên c a làng và s n ph m làm ra trên cơ s ã ư c c p có th m
quy n công nh n như làng ngh g V n i m (làng V n i m và s n
ph m g ), làng ngh sơn mài H Thái (làng H Thái, s n ph m sơn mài).
Trong cu n sách T ng t p ngh và làng ngh truy n th ng Vi t Nam,
làng ngh ư c nh nghĩa như sau:
Làng ngh là nh ng làng trư c ây s ng d a vào nông nghi p do
i u ki n khách quan nào ó (v trí a lý thu n l i, ngh ph có th
trư ng tiêu th trên bình di n vùng, mi n …) nên ã chuy n sang
s n xu t các s n ph m th công mang tính chuyên bi t nhưng v n
không tách kh i nông nghi p. Làng có i ngũ th th công chuyên
nghi p hay bán chuyên nghi p, có quy trình, bí quy t làm ngh nh t
nh. Nh ng m t hàng do th th công s n xu t ra có tính th m m
và có th trư ng tiêu th r ng l n [105, tr 201- 202].](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-47-320.jpg)
![40
nh nghĩa trên v làng ngh nh n m nh y u t kinh t ngh nghi p,
s n ph m ngh chuy n t nông nghi p sang s n ph m th công, kéo theo s
xu t hi n i ngũ th th công trong m t b ph n cư dân c a c ng ng làng.
Tuy nhiên, nh nghĩa này chưa nh n m nh n c u trúc xã h i như các quan
h xã h i c a cư dân làng ngh .
Có th th y r ng, các quan ni m v làng ngh nêu trên ư c ti p c n t
các giác nghiên c u khác nhau. Song, dư i góc xã h i h c, lu n án này
quan ni m làng ngh là hình th c t ch c i s ng sinh ho t, s n xu t c a
c ng ng cư dân nông thôn, v i c trưng là a s cư dân trong làng cùng
th c hi n m t lo i ho t ng ngh nghi p nh t nh, sinh s ng và t ó
hình thành ki u c u trúc xã h i c trưng b i ho t ng ngh nghi p ó. C
th , làng ngh V n i m, xã V n i m, cư dân ch y u làm ngh g
(m c) và sinh s ng nh ngh nghi p này, do v y tác gi có th g i ng n g n
là làng ngh g V n i m. Làng ngh H Thái, xã Duyên Thái, cư dân ch
y u làm ngh sơn mài và sinh s ng nh vào ngh nghi p này, tác gi g i ng n
g n là làng ngh sơn mài H Thái.
2.1.4. M t s khái ni m liên quan
Khái ni m h gia ình
Trong lu n án, tác gi s d ng khái ni m “h gia ình” theo quan ni m
c a tác gi Nguy n c Truy n:
H gia ình là m t nhóm nh ng ngư i thư ng có quan h gia ình
ho c ôi khi không có quan h gia ình v i nhau nhưng cùng s ng
chung, cùng s h u chung v tài s n và các tư li u s n xu t, cùng
tham gia các ho t ng kinh t chung và cùng hư ng th nh ng
thành qu s n xu t chung c a h [95, tr.24].](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-48-320.jpg)
![41
Khái ni m phân t ng xã h i
Phân t ng xã h i là m t trong nh ng khái ni m cơ b n ư c các nhà xã
h i h c quan tâm nghiên c u. Trên th c t , có nhi u nh nghĩa và quan i m
khác nhau v phân t ng xã h i, như:
Quan ni m c a Max Weber
“Phân t ng xã h i bao g m c vi c phân chia xã h i thành các giai c p
và coi khía c nh a v kinh t (hay tài s n) a v chính tr (hay quy n l c),
a v xã h i (hay uy tín), là các m t cơ b n c u thành các t ng xã h i” [trích
theo 84, tr.154].
Talcott Parsons coi: “phân t ng xã h i là s s p x p các cá nhân vào m t
h th ng xã h i trên cơ s s phân chia nh ng ng ch b c và nh ng tiêu chu n
chung v giá tr . Phân t ng xã h i là k t qu tr c ti p c a phân công lao ng xã
h i và s phân hóa c a nh ng nhóm xã h i khác nhau” [ trích theo 54, tr.15].
Anthony Giddens, quan ni m: “Phân t ng xã h i là s phân chia xã h i
thành các t ng l p, khi nói v s phân t ng là nói t i b t bình ng gi a các
a v , v trí c a các cá nhân trong xã h i” [111, tr.280].
Theo tác gi Nguy n ình T n:
Phân t ng xã h i là s phân chia, s s p x p các thành viên trong xã
h i thành các t ng xã h i khác nhau. ó là s khác nhau v a v
kinh t hay tài s n, v a v chính tr hay quy n l c, a v xã h i
hay uy tín, cũng như khác nhau v trình h c v n, lo i ngh
nghi p, phong cách sinh ho t, cách ăn m c, ki u nhà , nơi cư trú,
th hi u ngh thu t, trình tiêu dùng... [84, tr.156].
Tác gi Tr nh Duy Luân cho r ng:
Phân t ng xã h i là s phân chia mang tính c u trúc thành các t ng
l p, giai t ng xã h i d a trên các c trưng v th kinh t - xã h i
c a các cá nhân, trong ó s d ng ng th i 3 lo i d u hi u, tiêu](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-49-320.jpg)
![42
chí: v kinh t (tài s n, thu nh p), v chính tr (quy n l c, t ch c),
và văn hóa (uy tín) [54, tr.15].
Theo tác gi Tô Duy H p, s d ng ph m trù “phân t ng xã h i v i n i
dung 3 m t: quan h b t bình ng v s h u, s d ng, phân ph i c a c i (tài
s n), c bi t là tư li u s n xu t (ru ng t, nhà máy, công c s n xu t); quan
h b t bình ng v quy n l c (trong kinh t , chính tr và văn hóa); và quan h
b t bình ng v uy tín (kinh t , chính tr , văn hóa)” [41, tr.47].
Tác gi Lê Ng c Hùng quan ni m: “Phân t ng xã h i là s phân hóa
xã h i t o thành các t ng xã h i khác nhau v v th xã h i trong c u trúc xã
h i” [47, tr.187-188].
Phân t ng xã h i trong nghiên c u c u trúc làng ngh ư c hi u là s phân
chia, s p x p thành các t ng l p, giai t ng xã h i d a trên s khác nhau v kinh t
(tài s n, m c s ng), v xã h i (uy tín, tài năng), cũng như s khác nhau v trình
h c v n, ngh nghi p, trình tay ngh ...
2.1.5. Các thành ph n và m t s phân h c a c u trúc xã h i cư
dân làng ngh
Trên cơ s t ng - tích h p các quan ni m v c u trúc xã h i, cư dân và
làng ngh , dư i góc xã h i h c, lu n án cho r ng: C u trúc xã h i c a cư
dân làng ngh ng b ng sông H ng là các ki u quan h tương i n nh,
có tính khuôn m u gi a các thành ph n cơ b n c u thành nên xã h i làng
ngh . Các thành ph n cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh là các t
ch c, nhóm xã h i cư dân làng ngh , v th xã h i cư dân làng ngh , vai (trò)
xã h i cư dân làng ngh , thi t ch xã h i cư dân làng ngh , m ng lư i xã h i
cư dân làng ngh và m t s y u t khác.
C u trúc xã h i cư dân làng ngh th hi n qua các phân h c a nó, g m:
c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh
nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng. Các phân h c u trúc xã h i này u có](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-50-320.jpg)
![43
chung m t s thành ph n cơ b n như là t ch c, nhóm xã h i, v th xã h i,
vai trò xã h i, thi t ch xã h i, m ng lư i xã h i. Do v y, khi phân tích các
phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh c n ph i tính n các thành
ph n và các m i quan h c a các thành ph n t o nên t ng phân h c u trúc xã
h i. ng th i, lu n án cũng xem xét v i m c nh t nh các m i quan h
c a các phân h c u trúc xã h i; m i quan h c a phân h c u trúc xã h i v i
các y u t thu c môi trư ng xung quanh, trong s ó có y u t thu c bi n c
l p có nh ng nh hư ng nh t nh n phân h c u trúc xã h i.
2.1.5.1. Các thành ph n cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh
Nhóm xã h i
Nhóm xã h i cư dân làng ngh là nh ng ngư i có liên h v i nhau v v
th , vai trò, nh ng nhu c u l i ích và nh ng nh hư ng giá tr ngh nghi p
nh t nh [45, tr.193].
Trong nghiên c u này, nhóm xã h i cư dân làng ngh xét theo nhóm
ngh nghi p g m có: nhóm h gia ình chuyên làm ngh truy n th ng, nhóm
h gia ình làm ngh truy n th ng k t h p v i làm ru ng, nhóm h gia ình
không làm ngh truy n th ng. Nhóm xã h i ngư i lao ng làm ngh là ngư i
trong làng, nhóm nh ng ngư i lao ng làm ngh là ngư i ngoài làng. Nhóm
ngư i lao ng theo trình tay ngh . Nhóm các h gia ình làm ngh , nhóm
các công ty, doanh nghi p làm ngh . Nhóm ngh nhân, nhóm thành viên hi p
h i làng ngh . Nhóm nh ng gia ình làm ngh lâu năm, nhóm gia ình m i
làm ngh . Nhóm xã h i theo dòng h trong làng ngh .
Trong phân h c u xã h i - dân s , lu n án quan tâm n nhóm tu i,
nhóm gi i tính. Nhóm c u trúc xã h i - gia ình ư c tìm hi u thông qua các
nhóm gia ình làm ngh th công hay ngh phi nông nghi p, nhóm gia ình
làm ngh làm ru ng k t h p v i làm ngh truy n th ng, nhóm gia ình không
làm ngh truy n th ng. Trong c u trúc xã h i ngh nghi p lu n án tìm hi u](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-51-320.jpg)
![44
nhóm ngh g , nhóm làm ngh sơn mài. Nhóm m c s ng v phân t ng
m c s ng theo thu nh p: nhóm giàu, nhóm nghèo.
V th xã h i
V th xã h i cư dân làng ngh là m t v trí mà m t ngư i hay m t
nhóm ngư i trong m i liên h , quan h v i ngư i khác, nhóm khác trong c u
trúc xã h i làng ngh , ư c s p x p, th m nh hay ánh giá c a c ng ng
làng ngh nơi ngư i ó sinh s ng [85, tr.45].
V th xã h i cư dân làng ngh chính là v trí, th b c cao th p hay
ngang b ng trong tương quan, so sánh v i các thành viên khác trong gia ình,
công ty ngh và c ng ng làng ngh .
Trong lu n án này, v th xã h i làng ngh chính là v th th h ng, hay
uy tín c a các thành ph n c u trúc xã h i c a làng ngh n m trong t ng th xã
h i, m c c nh tranh, thương hi u c a s n ph m làng ngh trên th trư ng,
m c s n ph m ch a ng văn hóa m t vùng, cũng như trình tay ngh
th . c bi t là v th c a th gi i, ngh nhân, v th c a ngư i ch gia ình,
ch cơ s s n xu t. V th xã h i trong c u trúc xã h i làng ngh quy nh th
và l c c a ngư i hay nhóm ngư i n m gi v th ó và cách ng x c a cư
dân t c là c a ngư i n m gi v th , cách ng x , quan h xã h i gi a các
nhóm cư dân làm ngh truy n th ng v i các nhóm cư dân khác trong làng
ngh .
Phân h c u trúc xă h i - gia ình: v th c a cư dân trong làng ngh có
th hi u là v trí c a t ng thành viên trong gia ình như ngư i ch cơ s s n
xu t - ch h gia ình, v th thành viên c a gia ình, cũng như c u trúc xã
h i gi a các h gia ình trong làng ngh …
Phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p: v th th hi n như v th giám
c công ty, doanh nghi p, v th ông ch , v th ngư i lao ng làm thuê, v
th k toán công ty làm ngh , hay v th th chính, v th th ph trong quy](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-52-320.jpg)
![45
trình s n xu t làng ngh , v th giành ư c như v th ngh nhân là lo i v
th mà cư dân làng ngh t ư c, ư c công nh n b ng r t nhi u n l c, t
gi i s n ph m d thi.
Tóm l i, nói n v th xã h i là nói n v trí c a các thành ph n trong
c u trúc xã h i làng ngh hay cư dân làng ngh ; là nói n v trí xã h i, th b c
c a cư dân, gia ình, nhóm xã h i ư c s p x p, th m nh hay ánh giá c a
c ng ng làng ngh , ánh giá c a xã h i. Lu n án cũng xem xét v th c a các
phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh trong t ng th c u trúc xã h i c a
làng ngh .
Vai trò xã h i
Hi n nay, vai trò xã h i là khái ni m s d ng khá thông d ng, tuy nhiên
khái ni m này ư c tác gi Lê Ng c Hùng và m t s tác gi khác c g ng s
d ng “vai xã h i” nh n m nh tính xã h i h c c a nó trong m i quan h v i
v th xã h i. Lu n án này s d ng khái ni m “vai trò xã h i” tương ương
v i khái ni m “vai xã h i”.
Vai xã h i cư dân làng ngh là t p h p các chu n m c, hành vi, nghĩa
v và quy n l i g n v i m t v th c a cư dân làng ngh [85, tr.52]. Vai trò là
nh ng hành vi, ng x , nh ng khuôn m u tác phong hành ng mà xã h i
trông i m t ngư i hay m t nhóm xã h i c n ph i th c hi n trong làng
ngh .
Vai xã h i c a cư dân làng ngh trong phân h c u trúc xã h i - gia
ình, th hi n như m t thành viên trong gia ình óng nhi u vai xã h i khác
nhau. C th , m t ngư i óng vai trò ch h gia ình, ng th i là ch cơ s
s n xu t gia ình. Nh ng ngư i này có vai trò nh hư ng, quy t nh lo i
hình ngh nghi p c a gia ình, cũng như phương th c làm ăn c a gia ình,
hư ng d n và qu n lý th , ki m tra s n ph m, cũng có khi tr c ti p làm ngh .
Nhi u làng ngh ng b ng sông H ng, ngư i ch h gia ình](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-53-320.jpg)
![47
doanh trong làng ngh thông qua vai trò tư v n kinh doanh, ào t o, nâng cao
k năng qu n lý, chuy n giao công ngh , xây d ng thương hi u, tham gia các
tri n lãm trong và ngoài nư c qu ng bá, gi i thi u, xúc ti n thương m i và
quan h qu c t , t o ngu n v n, h tr cùng chính quy n a phương v th t c
phong t ng ngh nhân… cho các làng ngh phát tri n b n v ng. Hi p h i làng
ngh còn có vai trò c u n i gi a các gia ình ngh , các ngh nhân trong làng
ngh v i các cơ quan nhà nư c, qua ó ph n ánh dư lu n xã h i c a cư dân
làng ngh n các cơ quan liên quan, b o v quy n l i h p pháp và chính áng
c a h i ngành ngh h tin tư ng, hăng say phát tri n s n xu t kinh doanh.
Trong phân h c u trúc xã h i - gia ình, vai trò xã h i ư c tìm hi u
thông qua (ông/bà, b /m , con cái) ngư i có vai trò chính trong các lĩnh v c:
s n xu t kinh doanh, h c t p c a con cái, nh hư ng ngh nghi p, vi c hi u,
h , chuy n i ngh nghi p, công vi c dòng h , c a làng. Vai trò c a ch h
gia ình ư c tìm hi u thông qua vi c t ánh giá c a ch h v vai trò c a
mình trong gia ình, dòng h , c ng ng làng ngh .
Thi t ch xã h i
Thi t ch xã h i cư dân làng ngh là t p h p tương i b n v ng c a
các giá tr , các chu n m c quy nh, v th , vai trò và hành vi, ho t ng c a
các cá nhân, nhóm nh m áp ng m t hay m t s nhu c u cơ b n c a xã h i
làng ngh [1, tr.24].
Thi t ch xã h i cư dân làng ngh không ch là mô hình c a nh ng
hành vi, mà còn là công c ki m soát và qu n lý xã h i làng ngh . Nh ng
m u hình hành ng cùng v i nh ng quy t c trong ngh , “ i u lu t” chu i giá
tr , chu n m c mà thi t ch xã h i làng ngh căn c và thi t l p “ i m m c”
i u ch nh hành vi c a con ngư i, ca g i cái úng, cái áng làm, ng th i
ki m soát, i u ch nh nh ng hành vi l ch chu n v i thi t ch làng ngh . Nh
thi t ch gia ình làng ngh , công ty, doanh nghi p trong làng ngh v i](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-55-320.jpg)
![49
Th hai, các thành viên c a m ng lư i xã h i u chia s trách nhi m, nghĩa
v và có nh ng l i ích ràng bu c l n nhau khi theo u i nh ng m c ích c a
h , ví d làng ngh g có m ng lư i xã h i v i nh ng làng ngh g
khác, ho c các m i quan h xã h i như quy trình nh p nguyên li u g u vào
cho n bán các s n ph m g u ra. M ng lư i xã h i ch a ng ngu n v n
xã h i r t quan tr ng và c n thi t cho các thành viên trong c u trúc xã h i.
i v i phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p, m ng lư i xã h i là các
gia ình ngh v i công ty, doanh nghi p làm ngh . M ng lư i các h gia ình
ngh s n xu t theo công o n: làng ngh g có m ng lư i h gia ình chuyên
c vi tính, vo tr , tr m, kh m,... làng ngh sơn mài m ng lư i liên k t gi a
h gia ình chuyên bó hom, làm vóc, v i h gia ình chuyên trang trí, mài và
ánh bóng…
M ng lư i xã h i cư dân làng ngh th hi n rõ c m i quan h gi a
phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p v i các phân h khác c a c u trúc xã h i.
T ch c xã h i
T ch c xã h i là m t trong các thành ph n c a c u trúc xã h i, “T
ch c xã h i là hình th c quan h c a con ngư i v i xã h i, trong ó con
ngư i liên k t v i nhau cùng th c hi n nh ng ho t ng nh t nh nh m
t m c tiêu xác nh” [45, tr.154].
Lu n án này quan tâm, nghiên c u làm rõ các t ch c trong các phân h
c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh , như các t ch c xã h i, c bi t là các
t ch c liên quan ngh nghi p trong phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p. Ví
d t ch c Hi p h i làng ngh , t ch c công ty ngh và các t ch c xã h i
khác.
T ch c xã h i cư dân làng ngh có các c i m và tính ch t c a m t
nhóm, g m các b ph n g n k t v i nhau thành m t h th ng xã h i làng ngh
ch nh th ; t ch c xã h i ư c cư dân làng ngh hình thành th c hi n m t](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-57-320.jpg)
![54
Theo Parsons: “Xã h i là m t ki u hay lo i h th ng xã h i áp ng
ư c t t c các òi h i ch c năng cơ b n c a m t s t n t i lâu b n t các
ngu n l c bên trong c a nó” [trích theo 46, tr.234-235]. “H th ng xã h i là
h th ng c a các quá trình tương tác gi a các tác nhân (actors)” [trích theo 46,
tr.234-235] “c u trúc c a h th ng xã h i v cơ b n là c u trúc c a các m i
quan h gi a các tác nhân tham gia vào quá trình tương tác”, [trích theo 46,
tr.234-235].
Parsons cho r ng, h th ng xã h i g m 4 ơn v [trích theo 46, tr.234-
235]: M t là, ng tác xã h i do m t ngư i th c hi n và hư ng vào m t
ngư i hay nhi u ngư i khác như là i tư ng. Hai là, v th - vai trò v i tính
cách là m t ti u h th ng có t ch c c a m t ngư i hay nhi u ngư i chi m
gi nh ng v th ã cho và hành ng hư ng vào nhau theo các xu hư ng
tương tác nh t nh. Ba là, b n thân tác nhân - ngư i hành ng v i tính cách
là m t ơn v xã h i, m t h th ng có t ch c c a t t c các v th và vai trò
t ra i v i ngư i ó như là m t i tư ng xã h i và v i tính cách là “tác
gi ” c a m t h th ng các ho t ng - vai trò. B n là, ơn v t ng h p, là m t
t p th v i tính cách là m t tác nhân và m t i tư ng.
Tương ng v i b n ơn v h th ng xã h i là b n lo i c u trúc c a các
ng tác xã h i, c u trúc c a các v th - vai trò, c u trúc c a các tác nhân
hành ng và c u trúc c a t p th .
ưa ra thuy t h th ng xã h i, Talcott Parsons ã v n d ng phương
pháp ti p c n ch c năng. Theo ông, c u trúc c a m t h th ng xã h i là c u trúc
c a các m i quan h ch c năng gi a b n ti u h th ng, tương ng v i b n ch c
năng cơ b n là: thích nghi (Adaptation, vi t t t là A), hư ng ích (Goal
attainment, vi t t t là G), h i nh p (Integration, vi t t t là I) và duy trì các khuôn
m u l n (Latent-pattern maintenance, vi t t t là L) c a c h th ng (vi t t t là sơ
AGIL); ch c năng ư c xem xét t góc c u trúc, nghĩa là có th căn c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-62-320.jpg)
![55
vào s bi n i c u trúc gi i thích nh ng bi n i ch c năng: Ti u h th ng
(A) có ch c năng cung c p phương ti n, ngu n l c và năng lư ng th c hi n
các m c ích ã xác nh. Trong h th ng xã h i, y chính là ti u h th ng
kinh t . Ch c năng u tiên c a h th ng là ch c năng thích nghi.
Trong nghiên c u này, làng ngh là m t h th ng c n ph i thích ng
phù h p v i nh ng òi h i c a môi trư ng bên ngoài làng ngh , ng th i
áp ng nh ng nhu c u c a b n thân làng ngh , ti u h th ng kinh t làng
ngh chính là c u trúc kinh t làng ngh , kinh t h gia ình làng ngh th
hi n qua m c s ng, thu nh p, chi tiêu c a làng ngh . Các ngu n l c kinh t t
ngành nông nghi p, t công nghi p và ti u th công nghi p, t thương m i và
d ch v .
Ti u h th ng hư ng ích (G) óng vai trò xác nh các m c tiêu và
nh hư ng cho toàn b h th ng vào vi c th c hi n m c ích ã xác nh.
Ti u h th ng hư ng ích trong xã h i là h th ng chính tr v i t ch c ng
và các cơ quan chính quy n t trung ương n a phương cùng nhi u cơ
quan quy n l c khác [trích theo 46, tr.237].
Trong nghiên c u này, ti u h th ng hư ng ích làng ngh là h th ng
chính tr c p xã như UBND xã, ng y xã, chính quy n thôn, chi b thôn,
chi h i ph n , chi h i nông dân, chi h i ngư i cao tu i, chi h i c u chi n
binh, chi oàn thanh niên, hi p h i làng ngh . D a theo m c tiêu ó h th ng
làng ngh ho t ng theo m t qu o nh t nh. Vi c duy trì qu o ho t
ng t t i m c tiêu ư c i u ch nh và o lư ng b ng các chu n m c
ho c các tiêu chu n.
Ti u h th ng liên k t (I) th c hi n ch c năng g n k t gi a các cá nhân,
các nhóm t ch c xã h i, ng th i ki m soát xã h i thông qua giám sát, ki m
tra, i u ch nh, tr ng ph t gi i quy t các quan h mâu thu n, xung t
nh m t o nên s n nh, s oàn k t và tr t t xã h i [trích theo 46, tr.237].](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-63-320.jpg)
![56
Ch c năng liên k t, h i nh p c a làng ngh tác gi v n d ng là kh
năng i u ch nh m i quan h gi a các cư dân, gia ình, dòng h , công ty
ngh v i nhau. Ti u h th ng liên k t làng ngh cùng tham gia v i các ti u h
th ng ho c các b ph n khác nhau c a h th ng làng ngh t m c tiêu,
thích ng ho c duy trì m t mô hình văn hoá nào ó. M t h th ng làng ngh
không th khép kín, vì n u khép kín nó s không thu th p ư c năng lư ng và
thông tin t các h th ng khác. Nó s d n t i hi n tư ng b cô l p và d dàng
b phá v . Do v y, liên k t trong làng ngh cũng là m t ch c năng t t y u và
ph bi n c a h th ng làng ngh .
t n t i m t cách n nh và b n v ng, m i xã h i c n ph i có ti u h
th ng b o t n (L) th c hi n ch c năng khuy n thích, ng viên các cá nhân
và nhóm xã h i, ng th i m nhi m ch c năng qu n lý và b o trì các khuôn
m u hành vi, ng x c a các thành viên [trích theo 46, tr.237].
Ch c năng khuy n khích, ng viên các cư dân và các nhóm xã h i cư
dân làng ngh th c hi n úng các khuôn m u, hành vi, ng x c a các cư
dân trong làng ngh trên cơ s thi t ch , giá tr , chu n m c xã h i làng ngh ,
cũng như quy nh riêng c a ngh .
Các ti u h th ng trong làng ngh có m i quan h qua l i v i nhau theo
nguyên lý ch c năng t o thành m t ch nh th xã h i làng ngh . Ch ng h n,
ti u h th ng kinh t làng ngh có m i quan h qua l i v i nhau và v i các
ti u h th ng khác c a xã h i l y ngu n “ u vào” và cung c p “ u ra” là
s n ph m ( g làng ngh V n i m, sơn mài làng ngh H Thái), hàng hóa,
d ch v trong làng ngh .
Các ti u h th ng trong làng ngh trao i v i nhau thông qua m t lo t
các phương ti n và công c xã h i như: v n kinh t , m t b ng s n xu t, uy tín,
thương hi u làng ngh , s nh hư ng và s g n bó v i ngh nghi p.](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-64-320.jpg)
![57
Vi c v n d ng lý thuy t c a Parsons v h th ng xã h i có th giúp ta
có cách ti p c n h th ng t ng quát v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh .
C th là có th hình dung c làng ngh là m t h th ng xã h i. Do v y, làng
ngh v i tính cách là m t h th ng xã h i ư c phân hóa v m t ch c năng
thành b n ti u h th ng là kinh t , chính tr , pháp lu t và văn hóa. i u này
òi h i nghiên c u ph i trình bày và phân tích c u trúc xã h i g m b n ti u h
th ng này c a h th ng xã h i làng ngh .
2.2.2. Lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens
Lý thuy t c u trúc hoá (theory of structuration) ư c Anthony Giddens
ưa ra vào nh ng th p niên cu i th k 20. Theo Giddens, lý thuy t c u trúc
hóa ch y u b t ngu n t nh ng nghiên c u v c u trúc ngôn ng và t p trung
xem xét các quy t c, ch t li u t o nên h th ng xã h i và h th ng văn hóa.
Giddens s d ng thu t ng “c u trúc” ch nh ng ngu n l c (resources) và
nh ng quy t c phái sinh (generative rules) ư c áp d ng trong hành ng và
t o thành hành ng. Giddens ưa ra khái ni m như v y ch nh ng gì t n
t i dư i d ng v t ch t hay tinh th n mà m t cá nhân có th s d ng t
ư c m c tiêu c a mình trong quá trình tương tác xã h i. Giddens trình bày
s phát tri n r t ph c t p c a m t lý thuy t nh nguyên v c u trúc, hay lý
thuy t v tính hai m t c a c u trúc (a duality theory of structure) bao g m c
các m i liên k t và nh ng khía c nh c a th c t xã h i [43, tr.340-342].
Theo Giddens, c u trúc xã h i nh hư ng cho hành ng xã h i. Trong
khi các hành ng di n ra trong không gian và trong th i gian xác nh, c u
trúc tr nên rõ ràng khi có s xu t hi n c a các mô hình v i các y u t hành
ng. M t khác bi t cơ b n trong lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens là m i
quan h gi a c u trúc và h th ng xã h i. Như ã ư c c p, khái ni m v
c u trúc bao g m các nguyên t c cơ b n sau: c u trúc bao g m "các quy t c](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-65-320.jpg)
![58
và ngu n l c" mà các thành viên s d ng qu n lý trong các tình hu ng
hành ng xã h i và tương tác xã h i.
Tuy nhiên, khi s d ng các h th ng xã h i, Giddens c p n các
m i quan h c th gi a cá nhân và t p th . M t h th ng xã h i có th ư c
coi là s bi u hi n c a m t c u trúc xã h i c th . Vi c áp d ng các quy t c,
các ngu n l c c a các thành viên liên quan n vi c hình thành và tái hình
thành c u trúc xã h i. C u trúc xã h i không bao g m các mô hình c a th c
ti n xã h i, t o nên h th ng xã h i, nhưng bao g m nguyên t c cung c p
cho các mô hình th c hi n.
Như v y, hai ý tư ng chính c a lý thuy t c u trúc c a Giddens th hi n
như sau: (1) C u trúc ư c hi u là t p h p các quy t c và các ngu n l c thu c
v m t h th ng xã h i c th gi i h n và t o ra hành ng cá nhân và (2)
hành ng trong m t ch ng m c nh t nh bao g m vi c th c hi n và c p
nh t c u trúc, góp ph n tái kh ng nh c u trúc và bi n i c u trúc, tái t o
và chuy n i h th ng xã h i [115, tr.970-974].
Thuy t c u trúc hóa c a Giddens ã nh n ư c r t nhi u lu ng quan
i m trái chi u. M t trong s ó có quan i m c a Sewell, ã ti p t c và m
r ng lý thuy t c a Giddens và t p trung vào hai khía c nh: b n ch t c a quy
t c o c trong cơ c u h p pháp hoá và y u t phi v t ch t c a các ngu n
tài nguyên. Sewell ch trích khái ni m Giddens v các quy t c và ch trương
thay th nó b ng “sơ ” bao g m không ch quy nh chính th c thành l p,
mà là lư c , n d và gi nh b i các quy nh, ó là không chính th c
[trích theo 121, tr.8].
Lu n i m h t nhân c a lý thuy t c u trúc hoá là con ngư i v i tư cách
như là nh ng hành th (di n viên, ngư i hành ng), luôn tái t o ra các c u
trúc xã h i, ng th i hành ng ó c a h b c u trúc xã h i quy nh. Thông
qua các hành vi, ho t ng c a mình, con ngư i t o d ng, thay i nh ng c u](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-66-320.jpg)
![59
trúc xã h i mà h là thành viên. Theo Giddens: C u trúc bao g m các khuôn
m u hay các m i quan h có th quan sát ư c trong s a d ng khung c nh
xã h i. S c u trúc hóa di n ra trong th i gian, không gian và trong su t cu c
s ng c a m i cá nhân. Nh m t tích c c c a hành ng cá nhân mà c u trúc
xã h i ư c tái t o m t cách sinh ng, liên t c ch không máy móc.
“Nh ng quy t c phái sinh” g m hai lo i quy t c khác nhau là quy t c
ng nghĩa và quy t c o c. Các quy t c ng nghĩa bao g m các cú pháp
hay ng pháp và toàn b các quy t c có s n mà ph n l n ư c hi u ng m
ang c u t o nên các di n ngôn hàng ngày và giúp con ngư i thông hi u ý
nghĩa c a các hành ng c a nhau [trích theo 43, tr.341].
Theo Giddens, c quy t c và ngu n l c u c n ư c hi u như là nh ng
phương ti n, mà v i nó, i s ng xã h i ư c s n xu t và tái s n xu t như là
quá trình ho t ng ang di n ra và ng th i, nh ng phương ti n ó cũng
ư c s n xu t và tái s n xu t b ng chính quá trình ho t ng này. Giddens
cho r ng, ây chính là nghĩa cơ b n c a khái ni m “tính hai m t c a c u trúc”
[112]. C u trúc là ngu n phái sinh c a tương tác xã h i nhưng nó cũng ch có
th ư c t o ra trong chính m i tương tác xã h i ó. Thu t ng “C u trúc
hoá” ư c Giddens s d ng ch quá trình phái sinh, v n ng và tái t o các
h th ng c a m i tương tác xã h i thông qua “tính hai m t c a c u trúc” hay
“tính nh nguyên c a c u trúc”. C u trúc hoá là quá trình t ng - tích h p các
quy t c xã h i và các ngu n l c xã h i mà con ngư i v a t o ra và v a s
d ng trong i s ng, mà cũng thông qua ó c u trúc xã h i có nh hư ng n
hành ng và ư c tái t o, ư c c u trúc hóa [trích theo 44, tr.82-90].
Trong trư ng h p nghiên c u ây, các quy t c phái sinh có th bi u
hi n rõ dư i hình th c các quy t c ngh nghi p, quy t c ng x gi a ngư i
v i ngư i trong lao ng ngh nghi p ang ư c áp d ng và chi ph i các
hành ng c a ngư i dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-67-320.jpg)
![61
2.3. M T S QUAN I M C A NG VÀ CHÍNH SÁCH C A NHÀ
NƯ C LIÊN QUAN N TÀI
2.3.1. Tư tư ng H Chí Minh v nông nghi p, nông thôn và nông dân
Sinh th i, Ch t ch H Chí Minh c bi t quan tâm n nông dân, nông
thôn, coi tr ng v trí, vai trò c a nông dân, nông thôn i v i s nghi p cách
m ng, Ngư i nói: “Nông dân ta giàu thì nư c ta giàu. Nông nghi p ta th nh
thì nư c ta th nh…”. [61, tr.215.]. “Nông dân là t i i a s trong nhân dân
nư c ta, là b ph n ch ch t trong i ngũ cách m ng, là giai c p óng góp
nhi u nh t trong kháng chi n. Nông dân nói chung ng h chính sách c a
ng và Chính ph ” [62, tr.458-459]. phát huy v trí, vai trò c a nông dân,
nông thôn i v i cách m ng, theo H Chí Minh c n ph i quan tâm n nông
dân, phát huy hơn nh ng thu n l i mà giai c p này ã có, ó là: “…ru ng t
ã v tay nông dân, nông dân ã làm ch nông thôn, chính sách khôi ph c và
phát tri n kinh t c a ng và Chính ph r t úng, kinh nghi m s n xu t c a
ng bào ta d i dào... V i nh ng thu n l i y, ng bào nông dân s phát
tri n không ng ng nh ng thành tích ã thu ư c góp ph n vào xây d ng quê
hương t nư c” [63, tr.293].
Bên c nh ó, khi nói v nông dân, nông thôn, H Chí Minh chú tr ng
nh t là v n kinh t , Ngư i vi t: “Trong dân chúng có nhi u t ng l p khác
nhau”, “trong m t làng, nhà thì có nhà giàu, nhà v a, nhà nghèo. Ngư i thì có
ngư i t t, ngư i v a, ngư i kém … Hai h ng trên ph i tìm cách giúp , c m
hóa h ng th ba” [64, tr.100). Hay khi th y nông dân b ru ng, không chăm
sóc, H Chí Minh ã ch rõ tác h i c a s vi c này: “M t s ng bào ch th y
l i trư c m t, không th y l i lâu dài, ch th y l i ích cá nhân, không th y l i ích
t p th , cho nên ã b ru ng i buôn ho c làm ngh khác, không tham gia ch ng
h n. Nông dân ph i bám l y ru ng t, ph i ch ng h n, ph i tăng gia s n xu t.](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-69-320.jpg)
![62
N u b ru ng i buôn không ra s c ch ng h n h n hán m t mùa thì m i
ngư i u b ói, ngư i i buôn cũng không no ư c” [65, tr.16].
Cũng chính vì quan tâm n v n kinh t , phát tri n s n xu t c a
ngư i nông dân nên trư c lúc i xa, Ngư i còn căn d n: “ ng c n ph i có k
ho ch th t t t phát tri n kinh t và văn hoá, nh m không ng ng nâng cao
i s ng c a nhân dân” [66, tr 517].
Ngoài ra, Ch t ch H Chí Minh còn nh n m nh v n giáo d c, h c
t p c a ngư i nông dân, theo Ngư i “Ph i h c chính tr , h c văn hoá, h c k
thu t nâng cao hi u bi t. B i vì công nghi p, nông nghi p c a ta ngày càng
ti n b thì ngư i công nhân, ngư i nông dân, ngư i lao ng trí óc ph i càng
ngày càng ti n b m i làm ư c t t” [63, tr.413]; nh n m nh n tinh th n
oàn k t, tương tr và thi ua v i nhau trong s n xu t nông nghi p: “Nông
dân lao ng là ngư i trong m t nhà, cho nên các h p tác xă ph i giúp l n
nhau và giúp các t i công. Các h p tác xã và t i công ph i giúp
nh ng ngư i nông dân còn làm ăn riêng l . Các xã và các huy n ph i giúp
l n nhau và thi ua v i nhau. ó là m t cách oàn k t th t s ” [67, tr.66].
2.3.2. Quan i m c a ng v phát tri n làng ngh
Phát tri n làng ngh có ý nghĩa quan tr ng trong vi c gi gìn và phát
huy nhi u m t hàng th công m ngh truy n th ng, thúc y phát tri n kinh
t - xã h i nông thôn. Phát tri n làng ngh ư c ng ta c bi t quan tâm,
nh t là t khi i m i t nư c n nay, ng ta ã có nhi u ch trương,
chính sách v phát tri n làng ngh .
Quan i m c a ng ta v phát tri n làng ngh ư c th hi n rõ trong
các văn b n Ngh quy t c a ng, c th : trong Báo cáo c a Ban Ch p hành
Trung ương ng C ng s n Vi t Nam t i i h i i bi u toàn qu c l n th
VI c a ng v Phương hư ng, m c tiêu ch y u phát tri n kinh t , xã h i
trong 5 năm 1986-1990 ã kh ng nh: hi n nay l c lư ng ti u, th công](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-70-320.jpg)
![63
nghi p ang s n xu t kho ng m t n a kh i lư ng hàng tiêu dùng và còn nhi u
kh năng thu hút hàng tri u lao ng… khuy n khích và t o m i i u ki n
phát tri n các ngh th công m ngh truy n th ng, s d ng và ãi ng t t các
ngh nhân, ng th i ào t o, b i dư ng l c lư ng k th a, không mai m t
nh ng ngành, ngh ã có t lâu i trong nhân dân [15].
V n phát tri n làng ngh ti p t c ư c ng ta ưa ra trong Ngh
quy t s 05-NQ/HNTW c a H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung
ương ng khóa VII: “Phát tri n a d ng công nghi p, ti u th công nghi p
nông thôn, trư c h t là công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n, v i quy mô
nh và v a là ch y u. Khôi ph c và phát tri n các làng ngh …” [16]. Ngh
quy t s 06-NQ/TW, ngày 10-11-1998 c a B Chính tr v m t s v n
phát tri n nông nghi p và nông thôn cũng nêu rõ: “H tr , khuy n khích s n
xu t và s d ng các lo i máy móc thi t b cơ khí s n xu t trong nư c ph c v
s n xu t, ch bi n nông, lâm, th y h i s n. Khôi ph c và phát tri n các làng
ngh truy n th ng” [17]. n Ngh quy t s 07-NQ/TW H i ngh l n th b y
Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VII, ng ta cho r ng c n ph i: “Phát
tri n các ngành ngh , làng ngh truy n th ng c a t ng vùng, m thêm nh ng
ngành ngh m i; áp d ng công ngh tiên ti n” [17].
V n phát tri n làng ngh còn ư c th y trong Ngh quy t
15/NQ/TW ngày 15-12-2000 c a B Chính tr khóa VIII v phương hư ng,
nhi m v phát tri n Th ô trong th i kỳ 2001-2010 ã ch rõ “phát tri n các
ngh , làng ngh truy n th ng… g n ô th hóa v i xây d ng nông thôn m i
theo hư ng văn hóa, sinh thái. T ng bư c chuy n d ch cơ c u kinh t , cơ c u
lao ng theo hư ng tăng d n t tr ng công nghi p, d ch v nông nghi p”
[18]; trong Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VIII
t i i h i i bi u toàn qu c l n th IX c a ng “Phát huy s c m nh toàn
dân t c, ti p t c i m i, y m nh công nghi p hoá, hi n i hoá, xây d ng](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-71-320.jpg)
![64
và b o v T qu c Vi t Nam xã h i ch nghĩa”. ng kh ng nh phát tri n
làng ngh là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a công nghi p hoá, hi n
i hoá nông nghi p, nông thôn: Phát tri n công nghi p, d ch v , các ngành
ngh a d ng, chú tr ng công nghi p ch bi n, cơ khí ph c v nông nghi p,
các làng ngh , chuy n m t b ph n quan tr ng lao ng nông nghi p sang
khu v c công nghi p và d ch v , t o nhi u vi c làm m i; nâng cao ch t lư ng
ngu n nhân l c, c i thi n i s ng nông dân và dân cư nông thôn [19].
Báo cáo c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VIII t i i h i
i bi u toàn qu c l n th IX c a ng: “Chuy n nhi u lao ng sang khu
v c công nghi p hóa và d ch v . Phát tri n m nh ti u, th công nghi p, các
làng ngh , m ng lư i công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n và các d ch
v . Phát tri n nông nghi p hàng hóa a d ng” [19]; Ngh quy t H i ngh l n
th năm Ban Ch p hành Trung ương ng khóa IX y nhanh công nghi p
hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn th i kỳ 2001-2010 ti p t c ch
trương: “phát tri n các cơ s s n xu t gi y, b t gi y, ván nhân t o, gia
d ng và th công m ngh b ng g ” [20].
Bên c nh vi c phát tri n làng ngh , ng ta cũng nh n m nh n kh c
ph c tình tr ng ô nhi m các làng ngh : “Kh c ph c cơ b n n n ô nhi m môi
trư ng các làng ngh , các cơ s công nghi p, ti u, th công nghi p i ôi
v i hình thành các c m công nghi p b o m các i u ki n v x lý môi
trư ng; ch ng có k ho ch thu gom và x lý kh i lư ng rác th i ang ngày
càng tăng lên” [21].
Phát tri n làng ngh i li n v i b o v môi trư ng ư c kh ng nh rõ
hơn trong Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa X t i
i h i i bi u toàn qu c l n th XI c a ng: “Xây d ng nông thôn m i:
Quy ho ch phát tri n nông thôn và phát tri n ô th và b trí các i m dân cư.
Phát tri n m nh công nghi p, d ch v và làng ngh g n v i b o v môi trư ng”](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-72-320.jpg)
![65
[22] và trong Chi n lư c phát tri n kinh t -xã h i 2011-2020: “Xây d ng
nông thôn m i: Quy ho ch phát tri n nông thôn g n v i phát tri n ô th và
b trí các i m dân cư. Phát tri n m nh công nghi p hóa, d ch v và làng
ngh g n v i b o v môi trư ng” [23].
2.3.3. Chính sách c a Nhà nư c v phát tri n làng ngh
Trong quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, Nhà nư c ta ã ban hành
nhi u chính sách v phát tri n làng ngh . Nh ng chính sách này ư c th hi n
trên nhi u khía c nh thông qua các Ngh nh c a Chính ph , Quy t nh c a
Th tư ng Chính ph , Thông tư hư ng d n c a các b , ngành.
Chính sách v quy ho ch phát tri n làng ngh : N i b t trong s các
chính sách v quy ho ch phát tri n làng ngh ph i k n Quy t nh
132/2000/Q -TTg, c a Th tư ng Chính ph , ngày 24-11-2000 v m t s
chính sách khuy n khích phát tri n ngành ngh nông thôn. Quy t nh ch ra,
trong quy ho ch và phát tri n các cơ s ngành ngh nông thôn theo cơ ch th
trư ng, ng th i có quy ho ch các cơ s ngành ngh truy n th ng; i u 5
c a Ngh quy t 66/2006/N -CP: Nhà nư c xây d ng quy ho ch t ng th và
nh hư ng phát tri n ngành ngh nông thôn dài h n c a c nư c và t ng
vùng kinh t , m b o phát tri n b n v ng. B Nông nghi p và Phát tri n nông
thôn xây d ng quy ho ch t ng th phát tri n ngành ngh nông thôn c a c
nư c…
Ngoài ra, Quy t nh 2636/2011/Q -BNN-CB v phê duy t Chương
trình b o t n và phát tri n làng ngh c a B trư ng B Nông nghi p và phát
tri n nông thôn, ngày 31-10-2011 cũng ã c th hóa n i dung v quy ho ch
phát tri n làng ngh . Quy t nh có n i dung ch rõ: Chương trình b o t n và
phát tri n làng ngh ư c xây d ng, tri n khai th c hi n ph i phù h p v i quy
ho ch phát tri n ngành ngh nông thôn; quy ho ch t ng th phát tri n kinh t](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-73-320.jpg)
![70
Chương 3
TH C TR NG C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH
3.1. M T S C I M C A LÀNG NGH NG B NG SÔNG H NG
3.1.1. M t s c i m a lý, kinh t - xã h i c a ng b ng sông H ng
Theo s li u c a T ng C c Th ng kê, năm 2013 vùng ng b ng sông
H ng có di n tích 21.059,3 km² [29], g m “11 t nh, thành ph tr c thu c
Trung ương: Hà N i, H i Phòng, H i Dương, B c Ninh, Vĩnh Phúc, Hưng
Yên, Thái Bình, Nam nh, Hà Nam, Ninh Bình và Qu ng Ninh” [91]. Dân
s trung bình, năm 2013 vùng này là 20439,4 nghìn ngư i [29]. V dân t c a
s dân s là ngư i Kinh.
ng b ng sông H ng có v trí a lý, i u ki n t nhiên, kinh t - xã
h i như sau:
V v trí a lý, vùng ng b ng sông H ng có t a a lý:T vĩ
21°34´B (huy n L p Th ch) t i vùng bãi b i kho ng 19°5´B (huy n Kim
Sơn), t 105°17´ (huy n Ba Vì) n 107°7´ (trên o Cát Bà). Phía b c và
ông b c là Vùng ông B c (Vi t Nam), phía tây và tây nam là vùng Tây
B c, phía ông là v nh B c B và phía nam vùng B c Trung B [30].
Như v y, ây là m t vùng có v trí a chính tr quan tr ng c a nư c ta,
là c a ngõ phía bi n ông, ng th i là m t trong nh ng c u n i gi a hai
khu v c ông Nam Á và ông B c Á.
V c i m a hình, vùng ng b ng sông H ng có a hình tương
i b ng ph ng, có nhi u sông ngòi t o thành các h th ng giao thông thu và
b . Theo các nhà a lý, vùng t này ư c b i p qua hàng tri u năm, ch
y u b i 2 h th ng sông là sông H ng và sông Thái Bình. V i a hình như
v y, cư dân vùng ng b ng sông H ng ã bi t d a vào i u ki n t nhiên
khai thác, tr ng tr t, chăn nuôi và l a ch n nh ng ngành ngh phù h p v i](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-78-320.jpg)
![71
t ng th i gian, t ng khu v c phát huy nhi u l i th c a vùng em l i l i
ích cho c ng ng dân cư, ng th i b o v môi trư ng.
V tài nguyên thiên nhiên, vùng ng b ng sông H ng có ngu n tài
nguyên thiên nhiên r t phong phú, a d ng. Tài nguyên t phù sa màu m ,
tài nguyên t sét tr ng H i Dương, á vôi huy n Thu Nguyên, t nh H i
Phòng, huy n Kim Môn t nh H i Dương, Hà N i, Ninh Bình... Vùng có
ngu n tài nguyên t nông nghi p do phù sa c a h th ng sông H ng và sông
Thái Bnh b i p v i di n tích l n “Hi n có trên 103 tri u ha t ã ư c s
d ng, chi m 82,48 % di n tích t t nhiên c a vùng và chi m 5,5% di n tích
t s d ng c a c nư c” [30], “ t ai c a vùng r t thích h p cho thâm canh
lúa nư c, tr ng màu và các cây công nghi p ng n ngày. Vùng có di n tích
tr ng cây lương th c ng th 2 trong c nư c v i di n tích t 1242,9 nghìn
ha” [30].
V tài nguyên bi n, vùng ng b ng sông H ng có b bi n tr i dài t
huy n Thu Nguyên, t nh H i Phòng n huy n Kim Sơn, t nh Ninh Bình. B
bi n có bãi tri u r ng, phù sa dày, thu n l i cho nuôi tr ng thu h i s n, ng
th i t o i u ki n phát tri n du l ch.
3.1.2. c i m chung c u trúc xã h i làng ngh ng b ng sông H ng
Theo k t qu Nghiên c u Quy ho ch phát tri n ngành ngh th công,
ph c v công nghi p hóa nông thôn Vi t Nam t năm 2002-2004 trong khuôn
kh h p tác v i t ch c JICA c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, c
nư c có kho ng 2.017 làng ngh . Theo Báo cáo k t qu c a B Nông nghi p
và Phát tri n nông thôn 5 sau năm th c hi n Ngh nh 66/2006/N -CP ngày
20/10/2011 v phát tri n ngành ngh nông thôn, trên a bàn c nư c có 4.575
làng, trong ó 3.251 làng có ngh và 1.324 làng ngh ư c công nh n theo
tiêu chí c a Thông tư s 116/2006/TT-BNN ngày 18-12-2006 c a B Nông
nghi p và Phát tri n nông thôn. Hàng năm, ngành ngh nông thôn óng góp](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-79-320.jpg)
![72
áng k vào kim ng ch xu t kh u và tăng trư ng GDP; giúp xóa ói gi m
nghèo, tăng thu nh p cho ngư i lao ng. Có nh ng làng ngh thu hút trên
60% lao ng trong t ng s lao ng c a a phương vào ho t ng s n xu t
phi nông nghi p. Ngoài lao ng thư ng xuyên, các h gia ình, cơ s ngành
ngh còn thu hút thêm t 2% n 10% lao ng th i v . Thu nh p c a lao
ng làng ngh t t 450.000 ng n 4.000.000 ng/ngư i/tháng, so v i
lao ng nông nghi p cao g p t 1,5 n 4 l n.
V lo i hình s n xu t, các làng ngh ng b ng sông H ng tùy theo
i u ki n hoàn c nh c a t ng a phương, ã hình thành và phát tri n nhi u
hình th c s n xu t a d ng. Song t p trung ch y u nh ng nhóm ngành ngh
như sau: th công m ngh ; ch bi n lương th c, th c ph m; d t, nhu m,
thu c da; gia công cơ kim khí; s n xu t v t li u xây d ng; chăn nuôi, gi t m
gia súc; tái ch ch t th i và các lo i hình khác, trong ó lo i hình th công m
ngh chi m t tr ng l n nh t.
Vùng ng b ng sông H ng có 2.433 làng có ngh trên t ng s 4.575
làng c a c nư c chi m t i 53,18% [4].
V làng ngh thành ph Hà N i, theo s li u th ng kê năm 2009 c a
S Công thương Hà N i: Ngày 01-8-2008, t nh Hà Tây và 4 xã thu c huy n
Lương Sơn t nh Hòa Bình sáp nh p vào Hà N i làm tăng s qu n, huy n và
di n tích t 921,8 km2
lên n hơn 3.300 km2
. S lư ng làng ngh thành
ph Hà N i tăng t 11 làng lên n 272 làng ngh . Hà N i hi n có 1.270 làng
có ngh , chi m 62% t ng s làng ngh c a c nư c, t p trung m t s huy n:
Phú Xuyên (125 làng), Thư ng Tín (126 làng), Chương M (174 làng), ng
Hòa (113 làng)…](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-80-320.jpg)
![73
3.2. C I M KINH T - XÃ H I VÀ LÀNG NGH HUY N THƯ NG TÍN
3.2.1. c i m kinh t - xã h i c a huy n Thư ng Tín
V m t a lý - kinh t , huy n Thư ng Tín g m hai mi n: mi n ông
c a huy n và mi n Tây c a huy n, gi a là qu c l 1A, có ư ng s t Hà N i,
Sài Gòn và qu c l 1B. Gi i h n mi n ông là dòng Sông H ng và mi n Tây
là Sông Nhu , phía B c c a huy n là ư ng t nh l 71, phía Nam huy n là
t nh l 73, hai con ư ng này qua huy n và n i t ư ng 22 n qu c l s
1A và ư ng ê sông H ng, t o cho Thư ng Tín có m t h th ng giao thông
thu n ti n.
Thư ng Tín v trí c a ngõ phía Nam c a thành ph Hà N i, l i có các
tr c ư ng giao thông l n c ư ng b , ư ng th y nên t o i u ki n thu n
l i cư dân phát tri n v nhi u m t kinh t , chính tr , xã h i, văn hóa, giáo
d c... mang c trưng c a m t huy n ven ô và nông thôn ng b ng sông
H ng.
Theo d li u c a UBND huy n Thư ng Tín, năm 2013: Thư ng Tín
g m 28 xã và 01 th tr n, di n tích kho ng 127,59 km², v i s dân kho ng
216.500 ngư i; v trí phía Nam c a Th ô Hà N i, phía ông giáp v i t nh
Hưng Yên, phía Tây giáp v i huy n Thanh Oai, phía v i Nam giáp huy n Phú
Xuyên, phía B c giáp v i huy n Thanh Trì.
C u trúc kinh t huy n Thư ng Tín ang chuy n d ch theo xu th chung
c a c Hà N i. Theo báo cáo v kinh t c a huy n năm 2013, thì t tr ng công
nghi p và xây d ng chi m ph n l n v i 50,15%, thương m i - d ch v chi m
32,25% và nông nghi p ch còn chi m 17,6% [98].
Thư ng Tín có các c m, i m công nghi p phát tri n. n nay, huy n
ã thu hút 109 doanh nghi p u tư, có 364 h s n xu t kinh doanh t i các
c m, i m công nghi p. Huy n quy ho ch hai khu công nghi p Ph ng Hi p,
B c Thư ng Tín và m t c m công nghi p Hà H i - Qu t ng; hoàn thành](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-81-320.jpg)
![77
t h p s n xu t t i các h gia ình. Các m t hàng ch y u ư c tiêu th trong
nư c và m t ph n xu t kh u sang nư c ngoài. Lao ng ánh gi y ráp thu
nh p kho ng 3 tri u ng/tháng, lao ng có tay ngh cao thu nh p trên 5
tri u ng/tháng.
B ng 3.1: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a
xã V n i m, năm 2013
Ngành kinh t
T ng giá tr
s n ph m năm
(t ng)
T tr ng
(%)
Nông nghi p (tr ng tr t, chăn nuôi) 14,73 8,51
Công nghi p, ti u th công nghi p 88,2 50,9
Thương m i, d ch v 60,2 34,8
Ngu n thu khác 10 5,79
T ng c ng 173,13 100
Ngu n: Báo cáo UBND xã V n i m, năm 2013 [99]
B ng 3.1 cho th y t ng thu nh p t s n xu t công nghi p ti u th công
nghi p xã V n i m năm 2013 t 88,2 t ng, chi m 50,9 %. i u ó cho
th y, s n xu t ngành ngh g m c cao c p ang phát tri n, do các h gia ình
m r ng s n xu t, ng th i kh năng áp d ng khoa h c k thu t như máy cưa,
máy c vi tính vào s n xu t. Trong năm 2013 xã m 01 l p khuy n công nâng
cao tay ngh cho ngư i lao ng. K t qu kh o sát 100 h gia ình trong xã c a
UBND xã V n i m: thu nh p bình quân u ư c t 22,1 tri u ng/năm.
Như v y, s chuy n d ch cơ c u kinh t ã tác ng n v i i s ng c a
ngư i dân trong xã, thay b ng ngu n thu nh p t nông nghi p thì hi n nay ngu n
thu nh p chính c a xã là công nghi p, ti u th công nghi p và thương m i, d ch
v , t tr ng óng góp c a các ngành công nghi p và d ch v càng l n bao nhi u
thì kinh t c a xã s ngày càng phát tri n hơn b y nhiêu, i u ó th hi n s
chuy n d ch tích c c.
Xã V n i m ang ư c xây d ng, phát tri n kinh t nông thôn theo
hư ng công nghi p hóa, hi n i hóa. Trong ó, c bi t coi tr ng phát tri n](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-85-320.jpg)
![79
T nh ng năm 1950, ngh sơn mài truy n th ng c a xã khá phát tri n.
Xã ã thành l p h p tác xã th công m ngh Bình Minh, có th i i m cao nh t
thu hút trên 600 lao ng chuyên s n xu t hàng xu t kh u n i ti ng các nư c
xã h i ch nghĩa (trư c ây). T năm 1986, b t u th i kỳ t nư c i m i
ngh sơn mài càng có i u ki n phát tri n m nh m , làng ngh ã ng d ng
công th c m i ( a ph n chuy n t sơn ta sang sơn d u h t i u tr n v i t phù
sa sông H ng). Xã Duyên Thái có ba làng trong ó hai làng H Thái và Duyên
Trư ng ư c công nh n là làng ngh (UBND t nh Hà Tây công nh n làng H
Thái là làng ngh năm 2001. Làng Duyên Trư ng năm 2005) [5].
V c u trúc kinh t c a xã, bên c nh s n xu t nông nghi p, xã chú tr ng
kinh t công nghi p và ti u th công nghi p.
B ng 3.2: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng
c a xã Duyên Thái, năm 2013
Ngành kinh t
T ng giá tr
s n ph m năm
(T ng)
T tr ng phát
tri n kinh t
(%)
Nông nghi p (tr ng tr t, chăn nuôi) 26,0 9,16
Công nghi p, ti u th công nghi p, xây d ng 152,1 53,59
Thương m i, d ch v 105,7 37,25
T ng 283,8 100
Ngu n: Báo cáo UBND xã Duyên Thái năm 2013 [101]
Theo báo cáo c a UBND xã, năm 2013 thu nh p u ngư i bình quân
trong xã ư c t 20 tri u ng/ngư i/năm.
Ngư i dân xã Duyên Thái tr ng lúa và m t s cây nông nghi p khác v i
giá tr s n ph m cây tr ng cao. Năm 2013, t ng s n ph m kinh t nông nghi p
t 26 t ng. Ngoài ra, công nghi p, ti u th công nghi p, xây d ng,
thương m i d ch v t 152,1 t ng, chi m 53,59%.
Xã Duyên Thái có nh ng bư c chuy n d ch kinh t áng k . Tuy nhiên,
t năm 2010 tr l i ây, s n ph m sơn mài c a làng ngh gi m, nh hư ng](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-87-320.jpg)
![136
hơn nhi u so v i lo i ngh khác c a h gia ình. Ch ng h n, n u t l tr l i gia
ình có kinh t khá gi tr lên, làm c ngh truy n th ng và ngh nông, có nhóm
tu i c a ch h dư i 40 là 73,3%, thì t l tr l i tương ng gia ình ch làm
ngh truy n th ng ch là 13,1%.
4.1.5 Các y u t vĩ mô tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng
ngh
4.1.5.1. Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i c a làng - xã
Làng V n i m và Làng H Thái ang cùng phát tri n ngh truy n th ng
là g và sơn mài, nhưng do l ch s hình thành và lo i hình ngh truy n th ng
khác nhau nên hai làng có nh ng c trưng riêng. T nh ng c trưng riêng này
các y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i cũng có nh ng chi ph i, tác ng
khác nhau nh t nh n t ng làng ngh .
Phát tri n làng ngh ã t o công ăn vi c làm, tăng thu nh p và nâng cao i
s ng kinh t , văn hóa, xã h i c a c ng ng cư dân làng ngh . Hay nói cách khác,
nh làm ngh sơn mài, i s ng c a cư dân làng ngh ã ư c c i thi n và tr nên
khá gi , b m t nông thôn ã ư c i m i, nhi u h gia ình ã tr thành cơ s
s n xu t làm ăn phát t, qua c u trúc xã h i m c s ng. C th làng ngh sơn
mài H Thái có 7% h giàu, 36% h khá và 57% h trung bình và ch có 1% h
nghèo [101]. Làng ngh g V n i m g m: 8% h giàu, 29% h khá và 56%
h trung bình và ch có 2% h nghèo và 5% t l h dư i trung bình [98]. Theo
ông Ch t ch Hi p h i sơn mài làng ngh H Thái: Doanh thu c a làng ngh ư c
tính 150 t ng/năm, ng th i t o vi c làm n nh cho làng ngh và thu hút
kho ng 1.500 lao ng a phương khác n làm vi c, thu nh p c a ngư i th t
2,5 n 4 tri u ng/tháng tùy theo tay ngh c a t ng lao ng.
K t qu kh o sát làng ngh g V n i m và sơn mài H Thái, ch h
gia ình tr l i có nh ng ánh giá khác nhau v m i quan h gi a y u t chính tr ,
kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p theo a bàn kh o sát (xem B ng 4.9).](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-144-320.jpg)
![140
B ng 4.10, t l ánh giá c a ngư i tr l i cũng cho bi t y u t chính
tr , kinh t , văn hoá, xã h i có s chi ph i, tác ng khác nhau n gia ình
ch làm ngh truy n th ng ho c không làm ngh truy n th ng. Dù t l tr l i
cho m i quan h này th p, th m chí r t th p (cao nh t là 19,6% - y u t
kinh t và th p nh t là 0,0% - y u t văn hóa), nhưng t l tr l i làng
ngh g V n i m h u h t cao hơn làng ngh sơn mài H Thái. Như
m i quan h gi a y u t văn hoá v i gia ình ch làm ngh truy n th ng, t l
tr l i làng ngh V n i m là 18,9% so v i t l tr l i làng ngh sơn
mài H Thái là 10,2%.
Như v y, chênh l ch v t l ánh giá hai làng ngh tuy không quá
xa, nh t là t l tr l i ó u cao, r t cao ho c th p, r t th p, nhưng ít nhi u
cho th y s chi ph i, tác ng khác nhau c a y u t chính tr , kinh t , văn
hoá, xã h i n lo i ngh c a h gia ình gi a hai làng ngh hi n nay.
Chính quy n a phương là cơ quan có th m quy n quy ho ch và
m r ng qu t, t o m i chính sách thu n l i m r ng và phát
tri n làng ngh . Các doanh nghi p, công ty và t h p s n xu t. Vì
ây là u m i cơ b n cho nhân dân tiêu th s n ph m làm ra
(PVS, nam, cán b xã V n i m.)
Ngoài ra, y u t văn hoá cũng th hi n rơ s phát tri n c a ngh truy n
th ng trong các làng. T c xưa Làng ngh g V n i m có ngh sơn v ,
tr ng dâu nuôi t m, ư c th hi n qua câu ca còn lưu truy n (ghi trong quy
ư c làng văn hóa V n i m) cho t i ngày nay:
“Mình v ư ng y thì xa
Có v V n i m v i ta thì v
V n i m có cây B
Có ao t m mát có ngh tr ng dâu” [100, tr.4]
Trong Quy ư c Làng văn hoá V n i m có quy nh v khuy n ngh :](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-148-320.jpg)
![141
i u 23: Khuy n ngh
ng viên các gia ình ã và ang gi v ng ngh truy n th ng c a
quê hương, khuy n khích các gia ình làm giàu chính áng, h p
pháp. Phát huy trí tu và s c lao ng m r ng, phát tri n các
ngành ngh khác, a d ng các lo i hình, tăng thu nh p… Làng ghi
công nh ng ai ưa ư c ngh m i v làng truy n ngh cho nhân
dân a phương gi i quy t vi c làm tăng thu nh p cho quê
hương [100, tr.19-20].
Trong Quy ư c Làng văn hoá H Thái cũng quy nh v khuy n ngh :
Phát tri n ngành ngh gi i quy t công ăn vi c làm cho dân làng là
trách nhi m chung c a c p u ng, các oàn th , c a m i ngư i.
Làng ghi công vào s vàng cho nh ng ai em ngh m i v làng gi i
quy t vi c làm tăng thu nh p, xoá b d n h nghèo, không ng ng
nâng cao i s ng nhân dân. Làng khuy n khích kinh doanh, không
buôn bán các m t hàng Nhà nư c c m lưu hành. Làng thành l p
qu khuy n ngh , thư ng cho ai em ngh m i v làng. M i t
ch c, thành viên trong làng có trách nhi m th c hi n. [102, tr.17].
4.1.5.2. Y u t ch trương, chính sách phát tri n làng ngh
Ch trương c a ng và chính sách c a Nhà nư c có s chi ph i nh t
nh n c u trúc xã h i cư dân làng ngh , c th là thu nh p và ngh nghi p
c a cư dân làng ngh . T l ánh giá m i quan h gi a y u t ch trương,
chính sách v i thu nh p và lo i ngh c a h gia ình làng ngh g V n
i m và làng ngh sơn mài H Thái khá a d ng. Ch ng h n, gi a y u t ch
trương, chính sách v i thu nh p, n u làng ngh g V n i m có t l tr
l i v i m c thu nh p cao nh t nhóm I (43,3%), nhóm II (36,5%) cao hơn làng
ngh sơn mài H Thái, thì v i m c thu nh p nhóm IV (39,6%) nhóm V](https://image.slidesharecdn.com/langocanh-190916074145/85/Lu-n-an-C-u-truc-xa-h-i-c-a-c-dan-lang-ngh-Song-H-ng-HAY-149-320.jpg)
Luận án: Cấu trúc xã hội của cư dân làng nghề Sông Hồng, HAY
- 1. H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H CHÍ MINH NGUY N NG C ANH C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH NG B NG SÔNG H NG HI N NAY (Nghiênc utrư ngh phailàngngh huy nThư ngTín, thànhph HàN i) LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C HÀ N I - 2014
- 2. H C VI N CHÍNH TR QU C GIA H CHÍ MINH NGUY N NG C ANH C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH NG B NG SÔNG H NG HI N NAY (Nghiênc utrư ngh phailàngngh huy nThư ngTín, thànhph HàN i) Chuyên ngành: Xã h i h c Mã s : 62 31 30 01 LU N ÁN TI N SĨ XÃ H I H C Ngư i hư ng d n khoa h c: GS.TS Lê Ng c Hùng HÀ N I - 2014
- 3. L I CAM OAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t qu nêu trong lu n án là trung th c, có ngu n g c rõ ràng và ư c trích d n y theo quy nh. Tác gi lu n án Nguy n Ng c Anh
- 4. M C L C Trang M U 1 Chương 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 14 1.1. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh 14 1.2. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - gia ình làng ngh 18 1.3. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - ngh nghi p làng ngh 22 1.4. Hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh 26 Chương 2: CƠ S LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH 34 2.1. Các khái ni m cơ b n 34 2.2. M t s lý thuy t 53 2.3. M t s quan i m c a ng và chính sách c a Nhà nư c liên quan n tài 61 Chương 3: TH C TR NG C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH 70 3.1. M t s c i m c a làng ngh ng b ng sông H ng 70 3.2. c i m kinh t - xã h i và làng ngh huy n Thư ng tín 73 3.3. c i m kinh t - xã h i c a xã V n iêm và xã Duyên Thái 75 3.4.Các phân h c u trúc xã h i c a làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái 80 3.5. Phân tích mô hình công ty ngh và mô hình gia ình ngh c a làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H thái 107 Chương 4: CÁC Y U T TÁC NG N C U TRÚC XÃ H I CƯ DÂN LÀNG NGH VÀ G I Ý M T S GI I PHÁP 125 4.1. M t s y u t tác ng n c u trúc xã h i cư dân làng ngh 125 4.2. M t s v n t ra và g i ý m t s gi i pháp 144 K T LU N 151 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI Ã CÔNG B CÓ LIÊN QUAN N LU N ÁN 154 DANH M C TÀI LI U THAM KH O 156 PH L C
- 5. DANH M C CÁC T VI T T T THCS: Trung h c cơ s THPT: Trung h c ph thông TNHH: Trách nhi m h u h n UBND: y ban nhân dân
- 6. DANH M C CÁC B NG S th t Tên b ng Trang B ng 3.1: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a xã V n i m, năm 2013 77 B ng 3.2: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a xã Duyên Thái, năm 2013 79 B ng 3.3: C u trúc xã h i - gi i tính c a cư dân làng ngh 80 B ng 3.4: C u trúc v th - vai xã h i c a các thành viên trong gia ình làng ngh 83 B ng 3.5: C u trúc xã h i - h c v n c a cư dân làng ngh 86 B ng 3.6: C u trúc xã h i - gia ình theo quy mô c a làng ngh 89 B ng 3.7: C u trúc xã h i - gia ình ngh theo s lư ng lao ng ngh 91 B ng 3.8: C u trúc xã h i - th h c a gia ình ngh 93 B ng 3.9: C u trúc xã h i - ngh nghi p c a các h gia ình 98 B ng 3.10: C u trúc xã h i - m c s ng c a làng ngh 100 B ng 3.11: M c thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t 102 B ng 3.12: M c chi tiêu trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t 103 B ng 3.13: Cơ c u chi tiêu hàng năm c a các h gia ình làng ngh 104 B ng 3.14: T l t ánh giá m c thay i m t s khía c nh c a i s ng gia ình so v i 5 năm trư c 105 B ng 3.15: C u trúc xã h i-ngh nghi p, theo thâm niên c a gia ình ngh 107 B ng 3.16: M t s c trưng cơ b n c a mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh 120 B ng 4.1: Thunh pbìnhquânhàngthángc ach gia ình,ch cơs s nxu t 125
- 7. theogi itính B ng 4.2: Thu nh p c a h gia ình theo tu i 126 B ng 4.3: Thu nh p h gia ình làng ngh theo lo i ngh h gia ình 128 B ng 4.4: Thu nh p c a h gia ình theo s năm làm ngh 129 B ng 4.5: Quy mô gia ình, theo s lao ng làm ngh truy n th ng 131 B ng 4.6: S th h trong gia ình, theo tu i c a ch h gia ình 132 B ng 4.7: Gi i tính c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình 133 B ng 4.8: tu i c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình 135 B ng 4.9: Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p theo a bàn kh o sát 137 B ng 4.10: Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i lo i ngh c a h gia ình, theo a bàn kh o sát 139 B ng 4.11: Ch trương, chính sách v i thu nh p và lo i ngh c a h gia ình theo i bàn kh o sát 142
- 8. DANH M C CÁC BI U Trang Bi u 3.1: C u trúc xã h i - tu i c a ngư i dân trong làng 82 Bi u 3.2: nh hư ng ngh nghi p cho con cái 87 Bi u 3.3: Cư dân làng ngh phân nhóm theo ngh nghi p c a h gia ình 99 Bi u 3.4: Bi u các ngu n l c c a công ty ngh 122
- 9. 1 M U 1. Tính c p thi t c a tài 1.1. Tính c p thi t v m t th c ti n Các làng ngh Vi t Nam có vai trò quan tr ng trong phát tri n kinh t - xã h i t nư c nói chung và i v i n n kinh t - xã h i nông thôn nói riêng. Trong Báo cáo Chính tr t i i h i i bi u toàn qu c l n th XI c a ng, c p: “Phát tri n m nh công nghi p, d ch v và làng ngh g n v i b o v môi trư ng. Tri n khai chương trình xây d ng nông thôn m i phù h p v i c i m t ng vùng theo các bư c i c th , v ng ch c trong t ng giai o n; gi gìn và phát huy nh ng truy n th ng văn hoá t t p c a nông thôn Vi t Nam” [14, tr.197]. Các làng ngh phát tri n ã thúc y quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p - nông thôn theo hư ng “ly nông b t ly hương”. S lan t a c a các làng ngh ã m r ng quy mô và a bàn s n xu t, thu hút nhi u lao ng, kéo theo s phát tri n c a nhi u ngành ngh khác, góp ph n làm tăng t tr ng ngành công nghi p, d ch v . ng b ng sông H ng có l ch s phát tri n lâu i, nơi di n ra s phát tri n m nh m c a văn minh lúa nư c - n n nông nghi p truy n th ng c a dân t c Vi t Nam. Do v y, làng ngh ng b ng sông H ng có i u ki n khách quan hình thành và phát tri n. Các làng ngh ng b ng sông H ng t xa xưa ã có vai trò quan tr ng trong vi c s n xu t hàng hóa ph c v i s ng c a nhân dân. V i nh ng l i th v i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và văn hóa, nhi u làng ngh ng b ng sông H ng ư c khôi ph c và phát tri n khá nhanh so v i các a phương khác. Thành ph Hà N i là vùng t a linh nhân ki t, có b dày văn hóa lâu i trong l ch s dân t c. Hà N i t p trung nhi u làng ngh như: làng g m Bát Tràng; làng l a V n Phúc; làng g m ngh Sơn ng; làng ngh Chàng Sơn... Hà N i tr thành t “trăm ngh ” và v n ang trong xu th phát tri n
- 10. 2 m nh, trên cơ s ch trương, ư ng l i i m i c a ng và nh ng chính sách kinh t - xã h i c a Nhà nư c. Huy n Thư ng Tín có nhi u làng ngh truy n th ng, v i nh ng s n ph m n i ti ng như: Ti n g xã Nh Khê, sơn mài xã Duyên Thái, thêu xã Qu t ng, mây tre an xã Ninh S , ... ngoài ra còn có m t s ngh m i phát tri n m y ch c năm như: làm xương s ng Th y ng xã Hòa Bình, g xã V n i m, bông len Trát C u xã Ti n Phong, ... n nay, huy n có 46 làng trên t ng s 126 làng có ngh ư c UBND thành ph Hà N i công nh n là làng ngh . Thư ng Tín h i t khá y các c i m c a làng ngh nông thôn vùng ng b ng sông H ng, b i vì làng ngh ng b ng sông H ng nói chung và huy n Thư ng Tín nói riêng ang b tác ng m nh m b i quá trình ô th hóa, công nghi p hóa, hi n i hóa. M t khác, huy n Thư ng Tín m i sát nh p vào thành ph Hà N i, nên quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p - nông thôn c a huy n ch u tác ng m nh t s phát tri n kinh t - xã h i c a th ô Hà N i. Do v y, làng ngh huy n Thư ng Tín ch a ng nhi u c i m, tính ch t c a c u trúc xã h i làng ngh truy n th ng, nhưng ang có nh ng c i m m i c a quá trình ô th hóa, hi n i hóa. 1.2. Tính c p thi t v m t lý lu n duy trì và phát huy các th m nh c a các làng ngh , cũng như áp ng yêu c u trong quá trình h i nh p qu c t , t hi u qu kinh t - xã h i cao hơn và phát tri n làng ngh theo hư ng b n v ng, thì c n có nh ng nghiên c u xã h i h c v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . C u trúc xã h i là m t n i dung cơ b n ư c nghiên c u xuyên su t trong l ch s xã h i h c. T năm 1840 n cu i nh ng năm 1880, K.Marx ã chú tr ng phân tích c u trúc xã h i và xem xét c u trúc xã h i trên n n t ng c a c u trúc kinh t . u th k XX, nhà xã h i h c ngư i c là M.Weber
- 11. 3 ã ch ra vai trò c a các y u t như: a v kinh t , a v chính tr và uy tín xã h i trong s phân chia xã h i thành giai t ng trên dư i, cao th p khác nhau. Trên th gi i, nhi u nhà xã h i h c quan tâm nghiên c u nguyên nhân và các bi u hi n c a c u trúc xã h i. Vi t Nam ã có m t s công trình nghiên c u có giá tr quan tr ng v lý lu n và th c ti n v n c u trúc xã h i, phân t ng xã h i trong b i c nh công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c. C u trúc xã h i không ch ư c xem xét như m t c u trúc ít thành ph n g m hai giai c p, m t t ng l p và dư ng như ng u nhau, ngang b ng nhau ho c ch ơn tuy n phát tri n theo hư ng ti n d n n s thu n nh t, ng nh t xã h i như quan ni m th i kỳ trư c i m i, mà ang di n ra m t quá trình phân t ng xã h i m nh m trên cơ s c a n n kinh t nhi u thành ph n. Theo cách nhìn nh n này, c u trúc xã h i nư c ta v a có c u trúc "ngang", v a có c u trúc "d c" [trích theo 77]. C u trúc “ngang”, ó là m t t p h p các giai c p, t ng l p, các nhóm ngh nghi p, các t ch c trong xã h i mà trong ó khó có th ch rõ giai c p nào, t ng l p nào có v th trên giai c p, hay t ng l p nào. Trong ó bao hàm các giai c p công nhân, nông dân, ti u thương, doanh nhân, trí th c... C u trúc "d c", c u trúc phân t ng xã h i, t c là c u trúc t ng b c cao th p trong xã h i, ư c xem xét và bi u hi n ba d u hi u cơ b n khác nhau: a v kinh t (tài s n, thu nh p), a v chính tr (quy n l c), a v xã h i (uy tín). Dư i hai lát c t c u trúc "ngang" và "d c" này an k t vào nhau r t ph c t p t o thành c u trúc xã h i c a c m t h th ng xã h i, c ng ng xã h i hay “giai t ng xã h i” [trích theo, 77]. Tuy nhiên, các nghiên c u c u trúc xã h i làng ngh chưa nhi u, nh t là nghiên c u c u trúc xã h i v i tư cách là m t h th ng các quan h xã h i c a các thành ph n xã h i trong cư dân làng ngh . M t cách ti p c n n a trong nghiên c u c u trúc xã h i là xem xét c u trúc xã h i trong t ng lĩnh v c c a i s ng xã h i. Khi ó c u trúc xã h i có th ư c xem xét dư i các hình th c
- 12. 4 hay các h c u trúc xã h i như c u trúc xã h i - dân s theo tu i, gi i tính, c u trúc xã h i - ngh nghi p và các phân h c u trúc xã h i khác. Trong b i c nh h i nh p qu c t và trư c s c ép c a t c ô th hóa, nhi u làng ngh ng b ng sông H ng ph i i m t v i nh ng thách th c như: m t b ng s n xu t r t h n ch , các cơ s s n xu t ch y u s d ng ngay nơi làm nơi s n xu t d n n môi trư ng s ng b ô nhi m, m t dân cư trong các làng ngh ông, s lao ng m t s làng ngh gi m. Tuy nhiên, m t s làng ngh v n ng v ng, là do chính các cơ s s n xu t làng ngh ã bi t liên k t l i v i nhau thành nh ng m ng lư i h gia ình, nh ng công ty, doanh nghi p s n xu t thành l p ngay trong làng ngh . M ng lư i xã h i làng ngh , quan h xã h i làng ngh như th nào thì c n ph i nghiên c u v c u trúc xã h i c a làng ngh . Nói cách khác làng ngh ho t ng, bi n i và phát tri n ra sao, ph thu c r t nhi u vào c u trúc xã h i c a nó. ã có nhi u nghiên c u v làng ngh t góc kinh t h c và văn hóa h c. Tuy nhiên, r t ít nghiên c u chuyên sâu t góc xã h i h c v làng ngh và nh t là c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh Vi t Nam. V i nh ng lý do ã nêu ra trên, tác gi l a ch n tài C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay (Nghiên c u trư ng h p hai làng ngh huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i) làm lu n án ti n sĩ xã h i h c. 2. M c ích nghiên c u T góc xã h i h c, lu n án tìm hi u nh ng v n lý lu n và ánh giá th c tr ng các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh ; phân tích nh ng y u t tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . Trên cơ s ó, nh n nh m t s v n t ra và g i ý m t s gi i pháp nh m phát huy nh ng th m nh c a c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng trong th i kỳ i m i t nư c.
- 13. 5 3. Nhi m v nghiên c u th c hi n m c ích nghiên c u, tài t p trung vào các nhi m v nghiên c u như sau: Th nh t, làm rõ cơ s lý lu n, các khái ni m nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. Th hai, kh o sát th c a, phân tích th c tr ng các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh g V n i m xã V n i m và làng ngh sơn mài H Thái xã Duyên Thái huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. Th ba, phân tích các y u t tác ng n các phân h c u trúc xã h i cư dân làng ngh . Th tư, nh n nh m t s v n t ra và g i ý m t s gi i pháp nh m hoàn thi n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng. 4. i tư ng, khách th và ph m vi nghiên c u 4.1. i tư ng nghiên c u Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. 4.2. Khách th nghiên c u Cư dân làng ngh g và làng ngh sơn mài huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. 4.3. Ph m vi nghiên c u Ph m vi th i gian: T năm 2012 n năm 2014. Ph m vi không gian: Làng V n i m, xã V n i m (làng ngh g V n i m) và làng H Thái, xã Duyên Thái (làng ngh sơn mài H Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. tài l a ch n nghiên c u trư ng h p làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái huy n Thư ng Tín, trong s các làng ngh ng b ng sông H ng v i nh ng tiêu chí sau:
- 14. 6 V a lý: Thư ng Tín là m t huy n c a thành ph Hà N i, Thư ng Tín t p trung nhi u làng ngh tiêu bi u trong ng b ng sông H ng. Tác gi l a ch n làng ngh g V n i m cu i huy n Thư ng Tín và làng ngh sơn mài H Thái u huy n Thư ng Tín (giáp Trung tâm thành ph Hà N i). V l ch s : Làng ngh g V n i m xu t hi n g n 50 năm và phát tri n m nh trong th i kỳ i m i; làng ngh sơn mài Hà Thái ã có t trư c th i kỳ i m i v i l ch s hơn 200 năm. Như v y, có th so sánh ư c c u trúc xã h i c a hai làng ngh này. V kinh t - xã h i: C hai làng ngh này thu c hai xã trong cùng m t huy n, do v y nghiên c u xem xét s khác nhau v ngh nghi p có th t o ra nh ng s khác nhau trong c u trúc xã h i; ng th i có th xem xét m i tương quan gi a các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i - ngh nghi p c a hai làng ngh này. 5. Cơ s lý lu n, m u và phương pháp nghiên c u 5.1. Cơ s lý lu n Nghiên c u này d a trên quan i m lý lu n, phương pháp lu n c a Ch nghĩa Mác - Lênin, Tư tư ng H Chí Minh và ch trương, ư ng l i, quan i m c a ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c v phát tri n làng ngh . Là m t tài thu c chuyên ngành xã h i h c, nghiên c u này v n d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens làm cơ s lý lu n cho vi c xem xét, ánh giá th c tr ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh g V n i m (xã V n i m) và làng ngh sơn mài H Thái (xã Duyên Thái) huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. 5.2. Phương pháp nghiên c u - Phân tích tài li u: Thu th p, phân tích s li u, các nghiên c u ã có v c u trúc xã h i và c u trúc xã h i làng ngh Vi t Nam. Thu th p, phân tích các báo cáo v tình hình phát tri n kinh t xã h i, v c u trúc xã h i làng ngh
- 15. 7 g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. - Phương pháp nh tính: + Ph ng v n sâu 36 ch h gia ình làm ngh truy n th ng, 08 giám c công ty làm ngh trong làng ngh , 02 ch t ch UBND xã, 02 trư ng thôn, 04 ngh nhân, 02 ch t ch hi p h i làng ngh ; th o lu n nhóm t p trung v i lãnh o 02 xã. + Phương pháp quan sát th c a t i m t s cơ s s n xu t - kinh doanh và h gia ình. Tác gi lu n án nhi u l n n thăm, nghiên c u, quan sát tham d i s ng c a cư dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. + Phương pháp nh lư ng: Tác gi thu th p thông tin v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh qua phi u thu th p thông tin, do chính ch h gia ình tr l i b ng cách tr c ti p ghi, i n vào b ng h i i u tra. Ch h gia ình trong nghiên c u này là ngư i i di n h gia ình, có vai trò quy t nh v kinh t c a gia ình, ư c các thành viên trong gia ình th a nh n. + Phương pháp phân tích s li u S li u c a cu c i u tra ư c x lý b ng chương trình SPSS và ư c phân tích t n su t, tương quan hai chi u. Phân tích t n su t, phân tích th c tr ng các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh hi n nay (th ng kê mô t : t n su t, trung bình, giá tr l n nh t, giá tr nh nh t). Phân tích tương quan hai chi u, ki m nghi m m i quan h gi a t ng y u t xác nh là bi n c l p v i các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh thông qua công c th ng kê Chi-Square Tests ư c s d ng xem xét ý nghĩa th ng kê m i quan h gi a các bi n s ó.
- 16. 8 5.3. M u nghiên c u - V c m u Tác gi d a theo công th c Krejcie và Morgan [117, tr 30, 607-610] tính kích thư c m u c n thi t cho nghiên c u ( nh lư ng) c a lu n án. Công th c: Trong ó: S = c m u c n thi t; X2 = giá tr b ng chi square cho 1 m c t do m c tin c y mong mu n (3,841); N = quy mô dân; P = t l dân s (gi nh là 0,50); d = m c chính xác (0,05). Căn c danh sách h gia ình do UBND hai xã V n i m và Duyên Thái cung c p năm 2012: Làng V n i m có 708 h gia ình, làng H Thái có 1.046 h gia ình. Áp d ng công th c trên, kích thư c m u cho m i làng ngh như sau: Làng ngh g V n i m N = 708, tính ư c S = 249. Làng sơn mài H Thái N = 1.046, tính ư c S = 281. Do v y, t ng c hai làng ngh c m u là 530 h gia ình. - Phương pháp ch n m u Phương pháp ch n m u xác su t ng u nhiên ơn gi n. Trên cơ s danh sách h gia ình t ng làng, ư c l p theo danh sách s h kh u c a UBND xã, tác gi ti n hành ánh s th t (có tính n h gia ình làm ngh truy n th ng, h gia ình không làm ngh truy n th ng) và ư c ch n ng u nhiên.
- 17. 9 - c i m m u i u tra T 530 phi u i u tra ư c phát ra, k t qu thu ư c 515 phi u ưa vào x lý. Trong 515 h gia ình, g m 425 h gia ình, cơ s s n xu t làm ngh truy n th ng và 90 h không làm ngh truy n th ng. c i m S lư ng T l % g V n i m 246 47,81. Làng ngh Sơn mài H Thái 269 52,2 Nam 376 732. Gi i tính N 139 27 Dư i 40 191 37,1 T 40 n 50 176 34,2 3. tu i Trên 50 148 28,7 Ti u h c và THCS 198 38,4 4. Trình h c v n THPT tr lên 317 61,6 Làm ngh truy n th ng 425 82.5 + Ch làm ngh truy n th ng 61 11.8 + Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 364 70.7 5. Lo i ngh h gia ình Không làm ngh truy n th ng 90 17,5 C m u 515 100
- 18. 10 6. Câu h i, gi thuy t và khung nghiên c u 6.1. Câu h i nghiên c u - C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay bi u hi n như th nào qua các phân h c u trúc xã h i? - Phân h c u trúc xã h i nào là n i b t nh t trong c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay? - C u trúc xã h i v i các phân h c a nó ch u tác ng như th nào t các y u t nào làng ngh ng b ng sông H ng? 6.2. Gi thuy t nghiên c u Gi thuy t th nh t: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay g m các phân h cơ b n c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng. Gi thuy t th hai: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay n i b t nh t là phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p theo mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh . Gi thuy t th ba: Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng ch u tác ng ch y u t c i m nhân kh u - xã h i c a ch h gia ình và lo i ngh c a h gia ình.
- 19. 11 6.3. Khung nghiên c u c i m nhân kh u - xã h i c a ch h gia ình MÔI TRƯ NG KINH T , CHÍNH TR , VĂN HÓA, XÃ H I C A LÀNG-XÃ C u trúc xã h i - gia ình C u trúc xã h i - ngh nghi p C u trúc xã h i - m c s ng C u trúc xã h i - dân s Ư NG L I, CH TRƯƠNG C A NG, CHÍNH SÁCH, PHÁP LU T C A NHÀ NƯ C V PHÁT TRI N LÀNG NGH C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH c i m lo i ngh c a h gia ình
- 20. 12 6.4. Các bi n s - Bi n s c l p + c i m nhân kh u - xã h i c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t: tu i, gi i tính; + c i m ngh c a h gia ình: h làm ngh truy n th ng, h không làm ngh truy n th ng, h làm nông nghi p k t h p làm ngh truy n th ng. - Bi n s ph thu c + C u trúc xã h i - dân s : gi i tính, tu i, trình h c v n c a cư dân làng ngh ; + C u trúc xã h i - gia ình: quy mô gia ình, s ngư i làm ngh , s th h làm ngh truy n th ng; + C u trúc xã h i - ngh nghi p: lo i hình ngh nghi p, quy mô, m ng lư i xã h i, mô hình gia ình ngh , mô hình công ty ngh ; + C u trúc xã h i - m c s ng: thu nh p, chi tiêu. - Các y u t môi trư ng kinh t - xã h i + ư ng l i, ch trương c a ng, chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c v phát tri n làng ngh ; + Môi trư ng: kinh t , chính tr , văn hóa, xã h i c a làng-xã. 7. Ý nghĩa lý lu n, th c ti n c a lu n án 7.1. Ý nghĩa lý lu n Nghiên c u và v n d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens vào vi c tìm hi u c u trúc xã h i cư dân hai làng ngh ng b ng sông H ng, làm rõ các c trưng c a các phân h c u trúc xã h i làng ngh . Lu n án v n d ng và góp ph n phát tri n thêm m t s khái ni m như c u trúc xã h i, các phân h c u trúc xã h i, c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh , gia ình ngh , công ty ngh .
- 21. 13 7.2. Ý nghĩa th c ti n - Lu n án phát hi n c u trúc xã h i - ngh nghi p c a cư dân làng ngh g m: Mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh ang ư c c u trúc hóa thông qua hành ng các thành ph n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh trong quá trình i m i kinh t xã h i Vi t Nam hi n nay. - Lu n án góp ph n b sung thêm thông tin c n thi t trong nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng nói riêng và nghiên c u v làng ngh nói chung Vi t Nam. - Lu n án g i m hư ng nghiên c u ti p theo cho ch này, cung c p s li u, c li u phong phú, a d ng khi nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. - Lu n án có th g i ra nh ng suy nghĩ cho vi c xu t nh ng gi i pháp i v i nh ng v n t ra, nh m góp ph n phát tri n kinh t - xã h i. - Lu n án có th s d ng làm tài li u trong nghiên c u, gi ng d y v c u trúc xã h i. 8. K t c u lu n án Ngoài ph n m u, k t lu n và danh m c tài li u tham kh o, n i dung lu n án g m 4 chương, 14 ti t.
- 22. 14 Chương 1 T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U 1.1. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - DÂN S LÀNG NGH Nghiên c u v c u trúc gi i tính, c u trúc tu i trong lao ng và t ch c s n xu t làng ngh , tác gi Bùi Xuân ính trong công trình Làng ngh th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n i ã mô t khung t ch c lao ng trong làng ngh , v i mô hình “gia ình”. Thành ph n lao ng bao g m t t c các thành viên trong gia ình t l n tu i nh t n nh tu i nh t và nam gi i v n gi v trí quan tr ng trong các công vi c ch ch t, còn n gi i gi v trí quan tr ng trong các công vi c òi h i s tinh x o, khéo léo. Trong s n xu t ngh làm qu t “khâu ơn gi n là x p các nan ã ư c ch thành b , tr em t 12 tu i ã có th làm ư c. Tr 14 tu i ch t inh u (ch t nhài), 16 tu i ph t qu t (song vi c này ph n làm là chính, chính vì s nh nhàng, n u làm m nh tay, gi y s b rách). Các công o n còn l i ch y u là do nam gi i” [24, tr.176]. Trong phân công lao ng theo gi i làng ngh thì ph n l n nam gi i tu i thanh niên ho c trung niên tham gia gián ti p, t p trung công o n: liên h mua nguyên v t li u, tìm th trư ng tiêu th và th c hi n các giao d ch mua bán [24, tr.175-177]. Nghiên c u này c a tác gi là g i ý thú v cho lu n án tìm hi u nhóm xã h i theo tu i, theo gi i tính trong c u trúc xã h i - dân s làng ngh . Báo cáo c a B Tài nguyên và môi trư ng v môi trư ng làng ngh Vi t Nam, năm 2008 ã ưa ra th ng kê c th v các bi u hi n thay i s lư ng lao ng th công và các hi p h i làng ngh cho th y s thay i tích c c v s lư ng cũng như thành ph n tham gia s n xu t, thúc y mô hình s n xu t làng ngh v i quy mô l n hơn v nhân công. Báo cáo cho bi t làng ngh ã thu hút nhi u thành ph n kinh t cùng tham gia, trong ó kinh t t p th chi m 18%, doanh nghi p tư nhân chi m 10% và kinh t cá th chi m 72%;
- 23. 15 không ch thu hút nhi u thành ph n tham gia mà ngành th công m ngh còn thu hút s lư ng lao ng cũng ã tăng lên t i 11 tri u lao ng chi m 30% lao ng nông thôn. T l th i gian làm vi c s d ng lao ng trong tu i c a khu v c nông thôn năm 2005 chi m 80%. Các làng ngh cũng ã d n xu t hi n chuyên môn hóa v i các h i như: h i ngh nghi p, hi p h i doanh nghi p nh và v a ngành ngh nông thôn ho c các trung tâm giao lưu buôn bán, c m dân cư [trích theo 9, tr.11-12]. V trình k thu t các làng ngh hi n nay cho th y trong c u trúc lao ng v m t chuyên môn k thu t ph n l n là lao ng chân tay, th công. Theo k t qu i u tra c a B Nông nghi p và phát tri n nông thôn “ch t lư ng lao ng và trình chuyên môn k thu t các làng ngh nhìn chung còn th p, ch y u là lao ng ph thông, s lao ng ch t t nghi p c p I, II chi m trên 60%” [9, tr15]. i u này g i ý tác gi lu n án ti p t c nghiên c u v ngu n nhân l c c a làng ngh . Qua c u trúc lao ng v chuyên môn k thu t như v y có th th y ph n l n công ngh và k thu t áp d ng cho s n xu t trong các làng ngh nông thôn còn l c h u, tính c truy n chưa ư c ch n l c và u tư khoa h c k thu t nâng cao ch t lư ng s n ph m còn th p, do ó chưa áp ng ư c nhu c u th trư ng và khó có th nâng cao s c c nh tranh. Nghiên c u v ch t lư ng lao ng làng ngh , tác gi Tr n Minh Y n v i nghiên c u v Làng ngh truy n th ng nông thôn Vi t Nam ã ưa ra b c tranh t ng quan v ch t lư ng lao ng làng ngh . Trong ó s ngư i có trình h c v n cao chi m m t t tr ng th p, còn a s lao ng có trình h c v n trung h c cơ s tr xu ng. C th nghiên c u này cho th y c n có s quan tâm hơn v trình h c v n c a lao ng làng ngh , b i tính ch t làng ngh nên trình h c v n chưa ư c coi tr ng không ch trong i tư ng th , mà ngay c i tư ng là các ch doanh nghi p thì trình và ki n th c
- 24. 16 qu n lý v n còn h n ch [109]. C u trúc lao ng v trình h c v n là m t trong nh ng i m y u có nh hư ng l n n hi u qu s n xu t, ch t lư ng s n ph m và b o v môi trư ng trong ho t ng c a các làng ngh . V c trưng các m i quan h trong làng ngh : Trong bài vi t Phong trào khôi ph c t p quán - tín ngư ng c truy n m t s làng xã vùng châu th sông H ng c a Lê M nh Năm [trích theo 69, tr.60-66], và bài vi t Ngư i nông dân ng b ng sông H ng và quan h c ng ng trong th i kỳ i m i c a Nguy n c Truy n [trích theo 96, tr.45-51] u cùng nh n m nh m i quan h làng - xã ch y u d a trên truy n th ng, v n hành theo nh ng nguyên t c t ch c, các nhóm xã h i khác nhau, các tác gi ã phân tích làm rõ thêm mô hình h hàng, thôn xóm như m t ơn v kinh t , v i các ho t ng nghi l th cúng t tiên, các s ki n quan tr ng trong h gia ình, s giúp , tương tr l n nhau, tương t các v trí quan tr ng, ch ch t trong làng cũng s ư c phân chia theo dòng h nào có ông ngư i hơn trong làng, xóm. Các nghiên c u này giúp tác gi hình dung ra nh ng ho t ng c a các nhóm xã h i trong nông thôn ng b ng sông H ng. Tương t , nhóm tác gi Mai Văn Hai và c ng s vi t v B n s c làng vi t trình bày tính c ng ng làng xã v i ch công i n, công th ã hình thành tâm lý bám làng, t p trung qu n t và chia s công vi c cho t t c m i ngư i [31]. Cùng nghiên c u v v n này, tác gi Nguy n Th Phương Châm trong tác ph m Bi n i văn hóa các làng quê hi n nay v i trư ng h p làng ng K , Trang Li t và ình B ng thu c huy n T Sơn, t nh B c Ninh ã ưa ra nh ng c trưng bi n i văn hóa làng trong s phát tri n kinh t hi n nay. C th là “quan h làng xóm trong các làng v n gi ư c tính ch t c a làng quê xưa: oàn k t, tình nghĩa. c bi t, trong i u ki n kinh t th trư ng phát tri n hi n nay s oàn k t, nghĩa tình này còn ư c c ng c hơn trư c”
- 25. 17 [12, tr.305-306]. Song “cũng không quá khó nh n ra m t s nh ng mâu thu n ã n y sinh trong quan h làng xóm và ã xu t hi n nh ng c nh tranh mang tính ch t th di n trong c ng ng”. c bi t nh ng làng buôn, làng ngh ti u th công nghi p có t c s n xu t và phát tri n không ng ng nh m áp ng nhu c u tiêu th c a th trư ng trong và ngoài nư c [12]. Công trình này, giúp tác gi nh n di n và có ý tư ng nghiên c u s k t n i c u trúc xã h i gi a truy n th ng và hi n i các làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. Trong quá trình chuy n i v c u trúc xã h i - dân s c a làng ngh t i nông thôn ã xu t hi n s phân t ng xã h i trên t t c các m t, c bi t phân t ng trong các y u t c a dân s như lao ng, m c s ng, trình , v.v, theo như Talcott Parsons, s phân t ng chính là k t qu tr c ti p c a s phân công lao ng xã h i và s phân hóa gi a các nhóm xã h i khác nhau [120, tr. 841- 843]. Nghiên c u v v n này, tác gi Tô Duy H p khi bàn v Th c tr ng và xu hư ng chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c B hi n nay ã trình bày các mô hình phân t ng trong làng - xã, như xu t hi n các t ng gia ình giàu, khá gi , trung bình và nghèo. Trong ó có s phân t ng c a nh ng làng ngh truy n th ng, s phân hóa rõ r t c a t ng làng v m c thu nh p t o ra c trưng thu nh p cho các h t i t ng làng, góp ph n hnh thành nên các c u trúc xã h i ki u m i [42, tr. 20-26]. Tóm l i, các nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s có ý nghĩa v m t th c ti n h t s c to l n i v i quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa công nghi p nông thôn Vi t Nam. Thông qua quá trình nghiên c u tài li u c a các tác gi như Bùi Xuân ính, Tr n Minh Y n, Lê M nh Năm, Mai Văn Hai và c ng s , Nguy n Th Phương Châm, Tô Duy H p và báo cáo c a B Tài nguyên và môi trư ng v Môi trư ng làng ngh Vi t Nam ã gi i quy t ư c nhi u v n v dân s ang t n ng t i các làng ngh c a nông thôn Vi t
- 26. 18 Nam như th t nghi p, t n n, nghèo ói, ào t o... Tuy nhiên, bên c nh ó, các làng ngh v n không tránh kh i nh ng bi n i tiêu c c trong quá trình bi n i c u trúc xã h i - dân s , i u ó òi h i c n có s nghiên c u khoa h c và lâu dài i v i các i tư ng c a c u trúc xã h i - dân s làng ngh nh m phát tri n làng ngh nói chung và phát tri n c u trúc xã h i - dân s b n v ng trong các làng ngh nói riêng. 1.2. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - GIA ÌNH LÀNG NGH S phân t ng xã h i nông thôn nói chung ã d n n s phân t ng trong t ng ơn v c a làng - xã, trong ó có các gia ình. V i u này, tác gi Trương Xuân Trư ng v i M t s bi n i kinh t - xã h i nông thôn vùng châu th sông H ng hi n nay ã ưa ra các ch s sinh ho t gia ình dư i tác ng c a n n kinh t th trư ng, t ó d n n s bi n i trong c u trúc gia ình v quy mô, vai trò gia ình, v th ch h và các m i quan h th b c - trên dư i, quan h gi i trong gia ình. i u ó th hi n rõ trong quan i m v vi c l p gia ình. Nghiên c u này ch rõ r ng quan i m l p gia ình gi ã thay i so v i trư c. Thành viên trong gia ình l p gia ình là t b n thân quy t nh, khác v i truy n th ng ch y u là do s s p x p c a cha m . Ngoài ra kinh t h gia ình ã ư c coi tr ng, c u trúc gia ình h t nhân hai th h d n thay th gia ình nhi u th h ; quy mô trung bình có t 4 - 5 nhân kh u. c bi t, quan i m v ch h ã d n thay i v i vai trò chính là ngư i ch huy và i u ph i th c s trong gia ình, v i u óc t ch c s n xu t - kinh doanh và mang l i thu nh p nhi u nh t cho gia ình s ư c coi là ch h . ó là nh ng bi u hi n c trưng cho s bi n i c a c u trúc gia ình trong làng, xóm hi n nay [93, tr.28-41]. Bài vi t này giúp tác gi có hư ng nghiên c u quy mô gia ình, v th , vai trò c a t ng thành viên trong gia ình làng ngh . Tác gi Nguy n c Truy n v i bài vi t L ch s hình thành và phát tri n c a làng ng b ng Sông H ng nhìn t kinh t h gia ình ã ưa ra
- 27. 19 nh ng d u hi u nh m c nh báo v tính c u k t c ng ng dư i tác ng c a n n kinh t th trư ng qua các m i quan h gia ình, h hàng, làng xóm, m i quan h gi a nam gi i và n gi i, gi a v và ch ng. “T ch c kinh t h òi h i tăng cư ng s c u k t gi a các thành viên trong h gia ình, tôn tr ng vai trò i u hành c a ngư i ch gia ình, s ph i h p gi a các thành viên trong phân công lao ng và s n xu t và s nh t quán trong tiêu dùng và s d ng s n ph m trong gia ình” [94, tr.23]. Tuy nhiên, “v n là mô hình dân ch và bình ng gi a các thành viên trong gia ình, gi a v và ch ng, gi a cha m và con cái”[94, tr.23]. Trong cu n Làng ngh th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n i, tác gi Bùi Xuân ính ã phân tích nh ng c trưng v c u trúc xã h i - gia ình thông qua s chuyên môn hóa ngh , tính ch t truy n nghi p và quy nh truy n ngh trong các gia ình làng ngh . i u ó, cho th y r ng, c u trúc xã h i - gia ình ã t o n n t ng v ng ch c, k t n i b n s c và duy trì các c trưng truy n th ng c a làng ngh . Tác gi ã trình bày v mô hình làng ngh , v i cách nhìn hoàn toàn khác bi t v mô hình làng ngh m i v i mô hình n n công nghi p gia ình luôn kh i u t c u trúc xã h i c a gia ình, v i nghĩa là ch h luôn là ngư i kh i nghi p và các thành viên c a gia ình như v c a ch h , con trai, con gái c a ch h luôn ư c thu hút vào làm vi c và tr thành nh ng ngư i có v trí quan tr ng, then ch t trong n n công nghi p gia ình [24, tr.58-65], ho c có th tìm th y mô hình c a Phan Gia B n trong nghiên c u v Sơ kh o l ch s phát tri n th công Vi t Nam, cũng ã trình bày tính ch t “th công gia ình” trong các làng ngh và s phân công vai trò c a nam gi i và n gi i, s phân công gi a các l a tu i trong làng ngh [101, tr.42-45]. Cùng bàn v tính c u k t trong c ng ng, tác gi Lê H ng Lý trong nghiên c u Ngh th công m ngh ng b ng Sông H ng, ti m năng, th c
- 28. 20 tr ng và m t s khuy n ngh ã ưa ra nh ng hình nh chân th c và áng quan tâm v th c tr ng c a th h ngh nhân tương lai. ó là, trong các làng ngh tình tr ng tr em i h c trung h c ph thông, i h c, sau i h c còn ít, có xu hư ng gi m và có s gia tăng v t n n xã h i như nghi n hút, tr m c p, ánh bài … [105, tr.168-170]. Trong m t nghiên c u c a tác gi Mai Văn Hai và c ng s trong tác ph m B n s c làng Vi t trong ti n trình toàn câu hóa hi n nay, có th tìm hi u rõ hơn v tính c u k t c ng ng thông qua các quy nh nghiêm ng t trong c u trúc xã h i - gia ình c a làng ngh thông qua ch “n i hôn” và “bí m t nhà ngh ” như m i m t làng ngh u ph i gi bí m t v ngh c a mình, con gái l y ch ng nơi khác không ư c làm ngh nguyên quán c a mình ho c có nơi c m con gái l y ch ng ngoài mà ph i l y ch ng trong làng và cùng làm ngh , ho c ch d y, truy n ngh cho àn ông, àn bà có con ch không truy n và d y ngh cho con gái [31, tr. 95-100]. S bi n i c a kinh t th trư ng ã khi n cho c u trúc xã h i - gia ình b bi n i theo, c bi t là v v th và vai trò c a t ng thành viên trong gia ình. Khi ư c cho phép s n xu t, kinh doanh nh ng gì mà Nhà nư c không c m, nhi u h gia ình ã m nh d n m r ng ho t ng s n xu t - kinh doanh ngh nh ng m t hàng ngh truy n th ng v i s tham gia c a các thành viên gia ình tùy theo s c kh e và năng l c. Nhi u ph n v a làm v , v a làm n i tư ng trong gia ình và v a cùng ch ng tham gia qu n lý cơ s s n xu t c a h gia ình. S bi n i ó ư c phát tri n theo quy lu t mà Marx ã t ng nói khi bàn v c u trúc xã h i, v i s ki m soát v quy n l c kinh t s ki m soát ư c quy n l c chính tr và chi ph i v m t tư tư ng, tinh th n. Ngoài ra, có th thêm m t s tác ph m vi t v nông thôn Vi t Nam trong quá trình chuy n i cơ c u xã h i tác ng n v th và vai trò trong gia ình, trong làng - xã như S chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c
- 29. 21 B trong i u ki n kinh t m i c a Vi n Xã h i h c. Nghiên c u này ã ưa ra cái nhìn t ng quan v s bi n i c a nông thôn Vi t Nam t sau “khoán s n” và “khoán h ” [trích theo 103, tr.1-14], t h th ng kinh t h p tác xã chuy n sang h th ng kinh t h gia ình xã viên, quy mô di n ra không ch trong h gia ình mà còn h m c và làng, t o ra s thay i v c u trúc xã h i trong t t c các lĩnh v c như dân s , ngh nghi p, vi c làm, lao ng, cho n các thi t ch , quy ph m i u ch nh quan h và vai trò xã h i c a ngư i dân nông thôn. S bi n i c u trúc xã h i nông thôn, tác gi Tô Duy H p trong nghiên c u V th c tr ng và xu hư ng chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c B hi n nay cho r ng s chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ang ngày càng ăn nh p và thích nghi v i s chuy n i c a n n kinh t th trư ng, th y rõ s bi n i tác gi ã ưa ra s phân lo i các h gia ình như h gia ình vư t tr i, ch ng giàu có, h gia ình trung bình và h gia ình y u kém, th ng ho c có làng - xã vư t tr i, ch ng giàu có; làng - xã trung bình và làng - xã y u kém, th ng. Tác gi cũng trình bày v s xu t hi n c a nhóm h gia ình chuy n sang kinh doanh theo hư ng chuyên môn hóa hơn và quy mô hơn như các “h chuyên doanh” [42, tr. 21-30]. Ngoài ra, có th tìm hi u nh ng bi n i c u trúc xã h i trong các bài vi t c a các tác gi như: Vũ Tu n Anh V s chuy n bi n cơ c u xã h i và nh hư ng giá tr nông thôn trong quá trình i m i kinh t [3], Phí Văn Ba S bi n i c a các truy n th ng gia ình nông thôn trong quá trình hi n i hóa: phác th o theo k t qu i u tra xã h i h c g n ây [6], Thái ng v i bài vi t Nh ng v n cơ c u xã h i và s phát tri n m t xã nông thôn Nam B [26], hay phân tích cơ c u n i t i, ch c năng trong các lo i h gia ình c a Mai Huy Bích v i n i dung M t c trưng v cơ c u và ch c năng, gia ình Vi t Nam ng b ng sông H ng [7], ...
- 30. 22 Tóm l i, các k t qu nghiên c u khoa h c này ã cung c p nhi u thông tin, nhi u d li u v các mô hình c u trúc xã h i - gia ình trong chi u dài l ch s phát tri n c a các làng ngh truy n th ng Vi t Nam. Các công trình nghiên c u này có ý nghĩa quan tr ng trong vi c xác nh ngu n g c và c trưng c a các phân h c u trúc xã h i - gia ình, t ó góp ph n làm rõ nh ng tác ng c a các chính sách, th ch , h th ng giá tr văn hóa, phong t c t p quán c truy n c a các làng ngh qua t ng giai o n phát tri n khác nhau. 1.3. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - NGH NGHI P LÀNG NGH T i các làng ngh , c u trúc xã h i - ngh nghi p có th ư c nhìn nh n thông qua các hình nh v giá tr văn hóa trong làng ngh nông thôn. C u trúc xã h i g n li n v i văn hóa, c u trúc văn hóa c a c ng ng xã h i nh t nh. Thu t ng Kultur trong thu t ng c i n c ng ý v văn hóa mang nghĩa “tình anh em” [113, tr.41-42] và trong ti ng Anh, khái ni m văn hóa c p thư ng xuyên i di n cho tính ngh thu t tinh túy và cách cư x c a gi i tinh hoa giáo d c [trích theo 119, tr.241-258]. Do ó, trong m t n n văn hóa, ý nghĩa ơn gi n nh t c u trúc xã h i c trưng s ư c th hi n thông qua các ho t ng c a con ngư i. Tương t , i v i c u trúc xã h i c a làng ngh t i các c ng ng luôn hình thành các hình th c khác nhau t o ra công vi c, quy nh thông qua m t lo t ngu n l c có s n và v i các ch tiêu có s n như truy n th ng gia ình, dòng h , phong t c, ki n th c truy n th ng, các y u t tôn giáo và tinh th n sáng t o áp ng m c tiêu sinh k h ng ngày và áp d ng i v i các thành viên tham gia [trích theo 113, tr.1082- 1087]. Faulkner mô t n n văn hóa làng ngh như là m t “c u trúc” v i các tiêu chí c trưng bao g m ni m tin, chu n m c, phong t c, nghi l , thái , hành vi, các k năng, ki n th c, bi u tư ng, ngôn ng , tôn giáo [trích theo 114, tr.27-52]. Các c u trúc xã h i làng ngh th hi n cách s ng c a ngư i
- 31. 23 dân làng ngh , gi ng như m t thi t ch cho cu c s ng m b o s g n k t c a c h th ng. Khi nghiên c u v c u trúc xã h i làng ngh , các tác gi thư ng g n v i các nghiên c u v c u trúc xã h i c a nông thôn như: tác gi Tô Duy H p trình bày v s chuy n i c u trúc xã h i thông qua các mô hình ho t ng s n xu t c a các h [42, 20-26], tác gi Trương Xuân Trư ng cũng bàn v bi n i kinh t - xã h i nông thôn châu th sông H ng thông qua các tiêu chí như i s ng sinh ho t, thu nh p, chuy n i lao ng ngh nghi p và s phân t ng xã h i trong làng [93, tr.30 - 39]. Làng ngh là m t trong nh ng hình nh bi u trưng g n li n v i nông thôn Vi t Nam trong các công trình nghiên c u như Làng xã An Nam B c kỳ c a P. Ory, c bi t trong tác ph m Ngư i nông dân châu th B c Kỳ c a P.Gourou, P.Gourou cho r ng ngành công nghi p Vi t Nam, c th là các ho t ng c a làng ngh gi ng như m t ngành “ph ”, “ki m thêm” lúc nông nghi p nhàn r i c a ngư i nông dân Vi t Nam v i quy mô nh , máy móc th công và làm theo phương pháp truy n th ng, h u như không có s h tr c a k thu t. P.Gourou vi t: “Ngư i th th công không có v n tr công và kh u hao, h ch mong m i ngày lao ng ki m ư c vài hào b c” [74, tr. 465-466]. Tương t , tác gi Mai Văn Hai, Nguy n Tu n Anh, Nguy n c Chi n, Ngô Th Thanh Quý trong cu n B n s c làng vi t ã trình bày v tính b o m t trong ngh c a ngư i làng ngh trong quan h v i ngư i ngoài làng, ngư i khác. Quy nh b t thành văn c a m t s làng ngh là ch truy n ngh cho con trai ho c con dâu ch không truy n ngh cho con gái vì lo ng i con gái i l y ch ng, theo ch ng s mang bí m t ngh nghi p cho ngư i khác, làng khác [trích theo 31, tr.98]. Tác gi Hoàng Kim Giao trong tác ph m Làng ngh truy n th ng, mô hình làng ngh và phát tri n nông thôn và tác gi Nguy n K Tu n trong
- 32. 24 công trình nghiên c u M t s v n t ch c s n xu t các làng ngh th công ã ưa ra các lo i mô hình làng ngh theo t ng giai o n phát tri n nh m kh c ph c ư c nh ng h n ch c a mô hình truy n th ng, phát tri n mô hình hi n i và năng su t cao b ng s chuyên môn hóa thay máy móc vào các công o n s n xu t tay chân, chuyên môn hóa v vai trò c a t ng ngư i trong h gia ình trong các công o n ho c s phát tri n cao c a mô hình công ty chuyên s n xu t - kinh doanh làng ngh , c trưng cho s phát tri n làng ngh chuyên nghi p hơn [105, tr.54-67]. Nghiên c u này g i cho tác gi lu n án ý tư ng tìm hi u mô hình “công ty ngh ” trong c u trúc xã h i ngh nghi p c a làng ngh ho c s xu t hi n c a “ph ngh ” trong nghiên c u c a tác gi Vũ Qu c Tu n v i công trình nghiên c u Làng ngh , ph ngh Thăng Long - Hà N i trên ư ng phát tri n ã i di n cho s phát tri n c a thành th , ph xá s m u t [105, tr.481-490]. Ngoài ra, có th nghiên c u các công trình khoa h c ã c p khá sâu s c v các v n chuy n i cơ c u ngh nghi p và phân t ng xã h i t i các vùng nông thôn Vi t Nam như: tác gi Thiên Kính v i nghiên c u Tìm hi u phân t ng xã h i trong l ch s và áp d ng vào nghiên c u phân hóa giàu nghèo nư c ta hi n nay [49], tác gi Mai Huy Bích v i nghiên c u Lý thuy t phân t ng xã h i và nh ng phát tri n g n ây [8], Tr nh Duy Luân và Bùi Th Cư ng v i nghiên c u v Phân t ng xã h i và công b ng xã h i nư c ta hi n nay [55], v.v. Các tác gi ã phân tích nh ng xu hư ng bi n i c a nông thôn Vi t Nam thông qua s chuy n d ch v cơ c u lao ng và s phân t ng xã h i trong s phát tri n c a n n kinh t th trư ng. Các nhóm lao ng ư c phân chia rõ ràng hơn thông qua các m c thu nh p, s khác bi t v d ng c sinh ho t trong gia ình và phương ti n i l i, v.v. Có th th y, m c dù b tác ng b i n n kinh t th trư ng, l i nhu n kinh t n t ng cá nhân khi n cho c u trúc xã h i - ngh nghi p thay i.
- 33. 25 Tuy nhiên theo Max Weber ã phân tích, kinh t không ph i là y u t duy nh t gi i thích c u trúc xã h i là ng l c cho s thay i, b i nó còn ph thu c vào các y u t khác như a v chính tr , hay quy n l c, a v xã h i hay uy tín [116, tr.15 - 25]. Chính vì v y, m c dù các làng ngh phát tri n và bi n i sâu s c có th b t ngu n t y u t kinh t nhưng duy trì, phát tri n và có m i liên k t khăng khít v i môi trư ng làng ngh , thì òi h i c n có s k t h p gi a các y u t khác ngoài y u t kinh t như y u t dân s , truy n th ng và văn hóa ngh nghi p, y u t i m i tư duy và chính sách phát tri n ngh . Có th thêm m t s công trình khác n a nh m có cái nhìn t ng quan v c u trúc t ch c c a các làng xã nông thôn Vi t Nam nói chung, t ó ph n ánh nh ng tác ng c a c u trúc làng xã trong các c u trúc ngh nhi p c a làng, như tác gi Bùi Quang Dũng v i nghiên c u Nghiên c u làng Vi t: các v n và tri n v ng [27], Tr n T v i nghiên c u Cơ c u t ch c c a làng Vi t c truy n B c b [97], Công trình nghiên c u S bi n i c a làng - xã Vi t Nam ngày nay ( ng b ng sông H ng) ã ch ra s bi n chuy n v cơ c u kinh t trong quá trình chuy n i t n n kinh t t p trung, quan liêu bao c p sang n n kinh t th trư ng. ó là, s bi n i c a xã h i nông thôn c truy n, trong ó có c u trúc xã h i như là: các quan h s h u, quan h huy t th ng và nh ng quan h xã h i khác, i s ng văn hóa, xã h i, phong t c, t p quán, v.v, ng th i di n m o c a i s ng văn hóa xã h i nông thôn nư c ta hi n nay ư c phác h a tương i toàn di n [38]. c bi t cu n sách do tác gi T Ng c T n (ch biên), (2010), “M t s v n v bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam hi n nay”, (k t qu nghiên c u thu c tài khoa h c tr ng i m c p Nhà nư c KX.04.14/06-10 “Bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam”). Công trình này nêu t ng th v bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam trong giai o n i m i, th hi n trên năm phân h cơ b n nh t, ó là cơ c u xã h i - giai c p, cơ c u xã h i -
- 34. 26 ngh nghi p, cơ c u xã h i - dân s , cơ c u xã h i - dân t c và cơ c u xã h i - tôn giáo [89]. ây th c s là công trình có giá tr lý lu n và th c ti n, giúp cho tác gi lu n án h c h i nghiên c u các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh . Tóm l i, các k t qu nghiên c u c a nhóm công trình khoa h c này giúp ích cho tác gi lu n án ti p c n, h c h i, k th a nh t là v phương pháp nghiên c u xã h i h c nông thôn, ng th i ã cung c p m t h th ng các lý lu n và b ng ch ng th c ti n v s hình thành, phát tri n làng ngh truy n th ng Vi t Nam, t o i u ki n cho vi c hình thành tư duy và nh n th c v làng ngh , c bi t là quá trình hình thành và phát tri n các mô hình s n xu t c a làng ngh v i các c u trúc xã h i - ngh nghi p mang c trưng cho t ng giai o n, t ng mô hình. ây s là cơ s lý lu n khoa h c cho các nhà nghiên c u khi xem xét v n làng ngh truy n th ng Vi t Nam phát tri n qua các th i kỳ. 1.4. HƯ NG NGHIÊN C U V C U TRÚC XÃ H I - M C S NG LÀNG NGH Liên quan t i c u trúc m c s ng làng ngh , có th tìm hi u s hình thành và phát tri n c u trúc này thông qua các mô hình phân t ng v m c s ng t i nông thôn Vi t Nam nói chung và làng ngh t i nông thôn nói riêng. M c s ng luôn là m t trong nh ng tiêu chí quan tr ng ánh giá s bi n i c u trúc thông qua s phân t ng gi a các nhóm thu nh p. Nghiên c u v phân t ng m c s ng c a tác gi Lưu H ng Minh v i nghiên c u Tính năng ng c a ngư i dân nông thôn ng b ng B c B v i phân t ng xã h i, ã xét tính năng ng c a ngư i dân thông qua s chuy n i lao ng ngh nghi p t i ch và di dân ánh giá v ch t lư ng cu c s ng. T ó phân chia nhóm lao ng t i nông thôn theo các m c thu nh p khác nhau và theo tính ch t ngh nghi p khác nhau. Tác gi cũng ch ra r ng các ngành ngh trong nông nghi p ngày càng a d ng, chi m ph n l n th i gian và nhân công t i các vùng nông thôn, trong ó có các ngành ngh th công truy n th ng. Tuy nhiên, v n chưa
- 35. 27 có d u n rõ nét b i còn b nh hư ng n ng n t tư duy truy n th ng i v i nông nghi p [60, tr. 84-90]. Tác gi Thiên Kính v i nghiên c u Tìm hi u phân t ng xã h i trong l ch s và áp d ng vào nghiên c u phân hóa giàu nghèo nư c ta hi n nay, ã trình bày các h th ng ph n t ng xã h i khác nhau và c trưng v các giai c p t i các nư c trên th gi i và Vi t Nam qua các th i kỳ [49, tr.51-58]. Cùng nghiên c u v n i dung phân t ng, tác gi Mai Huy Bích v i nghiên c u Lý thuy t phân t ng xã h i và nh ng phát tri n g n ây [8] cũng b sung s a d ng v lý thuy t phân t ng và s phát tri n c a lý thuy t phân t ng trong th i gian g n ây, thông qua các quan i m c a các nhà xã h i h c như E. Duirkheim, Erik Olin Wright, Coleman. Bài vi t c a Tr nh Duy Luân và Bùi Th Cư ng V phân t ng xã h i và công b ng xã h i nư c ta hi n nay, các tác gi ã trình bày nh ng c trưng cơ b n v th c tr ng phân t ng xã h i và th c hi n công b ng xã h i c a Vi t Nam, tìm ra nguyên nhân và ưa ra nh ng gi i pháp h n ch các tác ng tiêu c c c a phân t ng xã h i ang di n ra t i Vi t Nam [55, tr.3-11]. Các tác gi phân chia m c s ng c a làng, xã thành các nhóm c trưng, th hi n nh ng bi n i rõ ràng c a các c u trúc trong làng - xã. M t phát hi n n i b t trong các nghiên c u trên là s phân t ng xã h i thành các t ng l p gia ình giàu, khá gi , trung bình và nghèo luôn g n li n v i ho t ng ngh nghi p. Trong ó, nh ng gia ình có m c s ng khá gi tr lên thư ng d a vào ngh phi nông nghi p và nh ng gia ình có m c s ng nghèo thư ng d a vào ngh nông nghi p v i di n tích t nh h p. Tác gi Tr nh Xuân Th ng trong nghiên c u B o t n và phát tri n làng ngh truy n th ng m t cách b n v ng ã ph n ánh s thay i v m c thu nh p c a ngư i lao ng làng ngh và nh ng tác ng tích c c trong các ho t ng xu t nh p t năng su t cao [90], có th th y r ng vi c phát tri n làng ngh úng hư ng s t o ra hi u qu to l n trong vi c nâng cao thu nh p cho
- 36. 28 ngư i dân làng ngh v m i m t. Tương t , trong tác ph m Làng ngh th công truy n th ng Vi t Nam c a Bùi Văn Vư ng, tác gi ã t p trung trình bày các lo i hình làng ngh truy n th ng trong quá trình hình thành, phát tri n và thích ng v i n n kinh t th trư ng như: úc ng, kim hoàn, rèn, g m, tr m kh c á, d t, thêu ren, gi y dó, tranh dân gian, d t chi u, qu t gi y, mây tre an, ng c trai [108]. V i kh i ngu n t h c thuy t Marx coi c u trúc xã h i là c u trúc giai c p v i m i quan h ch y u là u tranh gi a giai c p th ng tr và giai c p b tr , v i s quy t nh b i phương th c s n xu t và trao i, Anthony Giddens ã ti p t c phát tri n v i h c thuy t v c u trúc hóa. Theo h c thuy t c a Giddens c u trúc xã h i ư c t o ra và liên t c ư c tái t o b i các hành ng c a con ngư i và c u trúc xã h i bi n i kéo theo ch c năng bi n i v i tính hai m t t t ho c x u. T ó th y r ng s bi n i trong c u trúc - m c s ng làng ngh là k t qu ho t ng ngh nghi p c a ngư i dân và các ch th ho t ng ngh nghi p nh m áp ng ch c năng c a môi trư ng kinh t c a làng ngh sao cho tương thích v i các yêu c u t ra t i m i kinh t sang cơ ch th trư ng [43, tr. 82-91]. Ngoài ra, có th thêm tài như tài Nghiên c u v quy ho ch phát tri n làng ngh th công theo hư ng công nghi p hoá, nông thôn nư c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam c a B Nông nghi p và phát tri n nông thôn h p tác cùng v i t ch c JICA c a Nh t, ã i u tra nghiên c u t ng th các v n có liên quan n làng ngh th công nư c ta v tình hình phân b , i u ki n kinh t - xã h i c a làng ngh , nghiên c u ánh giá 12 m t hàng th công c a làng ngh Vi t Nam. c bi t chú ý t i tài Góp ph n tìm hi u bi n i xã h i Vi t Nam hi n nay: K t qu nghiên c u c a tài KX.02.10 c a tác gi Bùi Th Cư ng. Có th tìm th y trong nghiên c u này cơ s lý lu n và phương pháp lu n v bi n i cơ s xã h i, khung phân tích v th c tr ng xã h i Vi t Nam, nh ng
- 37. 29 bi n i v xã h i, dân s , văn hóa và b t bình ng xã h i, phúc l i xã h i cùng các mô hình xã h i và qu n lý xã h i v i y u t xuyên su t ó là công nghi p hóa, hi n i hóa t i Vi t Nam. T ó có th phân tích trên cơ s khoa h c v th c tr ng m c s ng c a ngư i dân làng ngh , nguyên nhân c a s thay i và d báo s thay i ti p t c trong tương lai [13]. M t nghiên c u c a Bùi Xuân ính v Làng ngh th công huy n Thanh Oai (Hà N i) truy n th ng và bi n i ã phân chia m c s ng c a ngư i dân làng ngh theo t ch c c a làng ngh th công theo c trưng chuyên và không chuyên t ó th y rõ ư c t m quan tr ng c a s phát tri n m t làng ngh chuyên sâu dư i tác ng c a th trư ng nh t là th trư ng u ra c a s n ph m [24, tr. 65 - 69]. Gi ng như P. Gourou ã nh n nh: “V i n n kinh t ti u nông, n n i công nghi p không có ch ng trong x này vì không có th trư ng tiêu th ” [ 74, tr.487]. Tác gi Nguy n Thu Minh, Tr n Văn L ng trong tác ph m Khái quát m t s nét v làng ngh truy n th ng t nh B c Giang ã ưa ra nh ng d u hi u căn b n th hi n s thay i tích c c i v i cu c s ng c a các làng ngh dư i tác ng c a các cơ s v t ch t trong t ng gia ình và các i u ki n c a th trư ng, c th là ch c a t ng làng ngh [105, tr. 411-417]. Các tác gi ã ưa ra cái nhìn khách quan v c u trúc xã h i - m c s ng trong các làng ngh , cho th y c u trúc m c s ng ch u tác ng c a các y u t khác nhau và c các phân h c u trúc xã h i khác c a làng ngh . Có th th y nhóm các công trình khoa h c v a nêu trên ã t p trung phân tích th c tr ng và nh ng bi n i c a c u trúc xã h i trong làng ngh Vi t Nam. Các nghiên c u v c u trúc xã h i - m c s ng cho th y các h th ng c a phân t ng xã h i v m c s ng g n li n v i ho t ng ngh nghi p c a các cá nhân và gia ình. Các nghiên c u cũng ch ra tác ng c a các y u t như i u ki n v t ch t, c i m gia ình, y u t văn hóa, truy n th ng
- 38. 30 ngh nghi p, y u t kinh t th trư ng và c y u t chính sách i v i c u trúc xã h i - m c s ng c a cư dân làng ngh . Các nghiên c u này g i m nhi u ý tư ng cho vi c ti p t c tìm hi u quá trình phát tri n c u trúc xã h i làng ngh t i Vi t Nam. T s thay i c u trúc xã h i qua t ng th i kỳ có th n m b t ư c quy lu t và xu hư ng phát tri n c a nó. T ó có nh ng nh hư ng chính sách sao cho phù h p và có tác ng thúc y các ho t ng, s n xu t và các y u t c a c u trúc xã h i trong làng ngh truy n th ng t i Vi t Nam. Tóm l i, k t qu t ng quan các nghiên c u trên tác gi i rút ra m t s nh n xét v tình hình nghiên c u liên quan n tài lu n án như sau: V m t lý lu n, m t s khái ni m v làng ngh ã ư c nêu ra và làm rõ t các góc khoa h c khác nhau như khái ni m c u trúc xã h i v i các phân h c a nó. Ch ng h n khái ni m c u trúc xã h i - dân s v i quy mô, m t , tu i, gi i tính và trình h c v n, c u trúc xã h i - gia ình thông qua quy mô gia ình, các th h và các m i quan h trong gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p thông qua c trưng quy mô c a các mô hình làng ngh như mô hình gia ình, t s n xu t, h p tác xã. M t s khái ni m có th là m i ã ư c ưa ra phân tích như công ty ngh , ph ngh . M t s y u t tác ng n c u trúc xã h i ã ư c ch ra và ánh giá như y u t truy n th ng văn hóa, y u t cơ ch th trư ng, y u t chính sách c a ng và Nhà nư c giành cho các làng ngh . Tuy nhiên, các khái ni m nghiên c u này c n ư c xem xét, phân tích t nhi u góc ti p c n khoa h c khác nhau. Do v y, i u này t ra s c n thi t ph i xem xét các khái ni m v c u trúc xã h i m t cách khoa h c chuyên ngành t góc ti p c n lý thuy t nh t nh mà lu n án này mu n th hi n rõ, ó là cách ti p c n lý thuy t xã h i h c. V m t phương pháp, a s các nghiên c u u tri n khai thu th p các d li u t th c ti n, qua kh o sát t ng a phương c th , nhưng có th thi u tính h th ng và t p trung nghiên c u t cách ti p c n xã h i h c. M c dù v y,
- 39. 31 các nghiên c u chưa nói nhi u n di ng xã h i ho c chưa nghiên c u v s n i ti p gi a các th h trong làng ngh , ho c s bi n i c u trúc trong làng ngh cũng như s tương tác gi a các phân h c u trúc xã h i trong làng ngh . V n i dung nghiên c u, t t c nh ng công trình nêu trên ã ti n hành nghiên c u làng ngh , làng ngh truy n th ng t p trung các lĩnh v c chính sau: M t là, nghiên c u t ng quan v tình hình ho t ng c a công nghi p nông thôn; th c tr ng công nghi p hóa, hi n i hóa nông nghi p và phát tri n nông thôn; Hai là, nghiên c u v tình hình phát tri n ti u th công nghi p và nh ng v n môi trư ng tác ng n làng ngh ; Ba là, nghiên c u v tình hình s n xu t kinh doanh c a làng ngh , làng ngh truy n th ng t lao ng, công ngh , v n, th trư ng tiêu th s n ph m… trong b i c nh h i nh p qu c t . Tuy nhiên, các công trình nghiên c u v th c tr ng và gi i pháp phát tri n ngh , làng ngh và làng ngh truy n th ng không t ra v n nghiên c u v các phân h c a c u trúc xã h i làng ngh . M t vài nghiên c u có th ã t ra v n phân tích m t s phân h c u trúc xã h i nhưng chưa y và nh t là chưa ư c ti p c n chuyên sâu t góc xã h i h c. Các nghiên c u ã phân tích m t s y u t tác ng khác nhau n c u trúc xã h i làng ngh nhưng thi u nh ng nghiên c u xem xét toàn b các y u t ó theo cách ti p c n liên c p t c i m cá nhân n c i m gia ình và c i m c a c ng ng làng - xã n c i m c a kinh t th trư ng và chính sách phát tri n kinh t xã h i. M t h n ch có th c n nh n m nh t góc xã h i h c là các nghiên c u v a trình bày trên m c dù ã phân tích khái ni m c u trúc xã h i nông thôn và làng ngh . Nhưng r t ít nghiên c u xem xét k c u trúc xã h i t góc lý thuy t xã h i h c nh t nh. Do v y, lu n án này t ra nhi m v tìm
- 40. 32 hi u và áp d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens xem xét các phân h c u trúc xã h i trong m i quan h v i các c i m xã h i t vi mô n vĩ mô c a làng ngh . Lu n án s d ng quan ni m: c u trúc xã h i là ki u quan h tương i n nh, b n v ng c a các thành ph n t o nên h th ng xã h i nh t nh tìm hi u các phân h c a nó. Áp d ng cách ti p c n lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons, lu n án xem xét c u trúc xã h i v i tính cách là ki u quan h c a các thành ph n t o nên các h th ng xã h i t vi mô n vĩ mô. H th ng xã h i vi mô là h th ng bao g m các cá nhân do ó c u trúc xã h i c a h th ng xã h i vi mô là ki u quan h tương i b n v ng c a các cá nhân t o nên gia ình, h gia ình, cơ s s n xu t kinh doanh ngh , t ch c ngh nghi p. Các nghiên c u hi n có v c u trúc xã h i Vi t Nam thư ng t p trung vào c u trúc xã h i - m c s ng th hi n phân t ng xã h i theo m c s ng. Trên c p vi mô, lu n án này s tìm hi u c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng c a làng ngh . ng th i, lu n án này cũng s t p trung nghiên c u c u trúc xã h i - ngh nghi p: mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh . Cùng v i cách ti p c n lý thuy t h th ng xã h i, lu n án áp d ng cách ti p c n lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens xem xét và ánh giá s hình thành, v n ng, bi n i và phát tri n, t c là quá trình tái c u trúc, quá trình c u trúc hóa c a t ng lo i c u trúc xã h i. Như ã trình bày trên, lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens cho r ng m t c u trúc xã h i ư c hình thành, v n ng và liên t c ư c “c u trúc hóa” thông qua quá trình huy ng, s d ng các ngu n l c c a các ch th hành ng theo các quy t c nh t nh c a h th ng xã h i. Do v y, vi c áp d ng lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens s giúp phân tích các ngu n l c cùng các quy t c pháp quy dư i hình th c các quy nh pháp lu t và các quy t c phi chính th c
- 41. 33 dư i hình th c các quy ư c, thói quen c a các cá nhân, gia ình mà các thành ph n c a c u trúc xã h i huy ng, chia s , s d ng trong quá trình s n xu t kinh doanh, sinh ho t và ó cũng chính là quá trình mà c u trúc xã h i ư c c u trúc hóa. K T LU N CHƯƠNG 1 T ng quan tình hình nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ư c phân tích t p trung vào b n hư ng nghiên c u chính là: hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - dân s làng ngh ; hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - gia ình làng ngh ; hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - ngh nghi p làng ngh ; hư ng nghiên c u v c u trúc xã h i - m c s ng làng ngh . Tuy nhiên, các hư ng nghiên c u v th c tr ng và gi i pháp phát tri n làng ngh chưa i sâu phân tích ho c phân tích chưa y các phân h c a c u trúc xã h i làng ngh và r t ít nghiên c u chuyên sâu t góc xã h i h c. Các nghiên c u hi n có v c u trúc xã h i, làng ngh như ã phân tích trong chương 1, ã giúp tác gi lu n án có cơ s lý lu n, phương pháp nghiên c u và g i ra nhi u ý tư ng nghiên c u v th c tr ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay.
- 42. 34 Chương 2 CƠ S LÝ LU N V C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH 2.1. CÁC KHÁI NI M CƠ B N 2.1.1. C u trúc xã h i Trong lĩnh v c xã h i h c Vi t Nam, khái ni m “Social structure” ư c d ch là cơ c u xã h i ho c c u trúc xã h i. ây là m t trong nh ng khái ni m then ch t c a xã h i h c, nhưng cho n nay v n còn nhi u quan ni m khác nhau: Theo quan i m c a Marx, c u trúc xã h i ch y u là c u trúc xã h i - giai c p v i m i quan h u tranh di n ra gi a giai c p th ng tr và giai c p b tr , trong ó phương th c s n xu t s quy t nh c u trúc - giai c p, vì v y y u t c u thành nên phương th c s n xu t và s bi n i phương th c s n xu t t o ra s bi n i trong c u trúc xã h i [118, tr.1-7]. Marx nh n m nh: Trong s s n xu t ra i s ng c a mình, con ngư i có nh ng quan h nh t nh, t t y u, không ph thu c vào ý mu n c a h - t c là nh ng quan h s n xu t. Nh ng quan h này phù h p v i m t trình phát tri n nh t nh c a l c lư ng s n xu t v t ch t c a h . Toàn b nh ng quan h y h p thành cơ c u kinh t - xã h i, t c là cái cơ s hi n th c trên ó d ng lên m t ki n trúc thư ng t ng pháp lý và chính tr và nh ng hình thái ý th c xã h i nh t nh tương ng v i cơ s hi n th c ó [11, tr15]. V.L.Lênin, trong tác ph m Sáng ki n vĩ i ã xác nh cơ c u giai c p trong xã h i do nh ng quan h s n xu t cơ b n quy nh và nh ng quan h này tương ng v i trình c a s phát tri n l c lư ng s n xu t: Ngư i ta g i là giai c p, nh ng t p oàn to l n g m nh ng ngư i khác nhau v a v c a h trong m t h th ng s n xu t xã h i nh t nh trong l ch s , khác nhau v quan h c a h (thông thư ng thì
- 43. 35 nh ng quan h này ư c pháp lu t quy nh và th a nh n), i v i nh ng tư li u s n xu t, v vai trò c a h trong t ch c lao ng xã h i; và như v y là khác nhau v cách th c hư ng th và v ph n c a c i xã h i ít ho c nhi u mà h ư c hư ng. Giai c p là nh ng t p oàn ngư i mà t p oàn này thì có th chi m o t lao ng c a t p oàn khác, do ch các t p oàn ó có a v khác nhau trong m t ch kinh t xã h i nh t nh [103, tr17-18]. Như v y, Marx và Lênin quan ni m c u trúc xã h i ch y u g n v i c u trúc xã h i - giai c p, gi i thích các quan h xã h i d a trên m i quan h gi a l c lư ng s n xu t v i quan h s n xu t. i u này có ý nghĩa phương pháp lu n quan tr ng cho nghiên c u giai c p nông dân và cư dân nông thôn, t c là c n xu t phát t ho t ng s n xu t, c u trúc ngh nghi p xem xét c u trúc xã h i. Cũng c p n giai c p trong quan ni m v c u trúc xã h i, trong cu n sách Cơ c u xã h i và phân t ng xã h i (Qua kh o sát m t s t nh, thành ph Vi t nam), các tác gi vi t: Cơ c u xã h i là h th ng ch nh th các m i quan h xã h i có tác ng qua l i l n nhau bi u hi n ra là h th ng các m i quan h tương i b n v ng gi a các giai c p, các t ng l p, các c ng ng xã h i, các t ch c, các nhóm xã h i có kh năng xác nh hành vi, ho t ng, v th , vai trò c a b ph n c u thành nên h th ng xã h i ó [71, tr31-32]. Ngoài ra, còn có quan ni m c u trúc xã h i nh n m nh n các ki u quan h gi a con ngư i v i xã h i trong h th ng xã h i, như quan ni m c a Lê Ng c Hùng và Lưu H ng Minh: “C u trúc xã h i là h th ng các m i quan h gi a con ngư i và xã h i, có kh năng xác nh các hành vi, ho t ng, v th , vai trò c a các cá nhân, các nhóm ngư i t o nên h th ng ó” [45,
- 44. 36 tr.182]. Nhi u tác gi th ng nh t coi nhóm xã h i là ơn v cơ b n phân tích cơ c u xã h i: Cơ c u xã h i là mô hình c u trúc, m t ch nh th th ng nh t, “ ng”, tương i n nh bao g m các nhóm xã h i cơ b n (giai c p, ngh nghi p, nhân kh u, lãnh th , dân t c, tôn giáo) an k t vào nhau và ư c s p x p theo c c u trúc ngang và c u trúc d c t o ra b khung cho s v n ng và phát tri n c a xã h i. Nh ng thành t cơ b n c a c u trúc xã h i là nhóm, v th , vai trò, m ng lư i và các thi t ch [75, tr.31]. Tóm l i, nhi u quan ni m khác nhau v c u trúc xã h i hay cơ c u xã h i u gi ng nhau ch nh n m nh n các thành ph n và các m i quan h xã h i tương i n nh c a các thành ph n t o nên c u trúc xã h i nh t nh. K th a các quan ni m hi n có v c u trúc xã h i, lu n án này s d ng nh nghĩa như sau: C u trúc xã h i là các ki u quan h tương i n nh, b n v ng c a các thành ph n cơ b n; bi u hi n m t s phân h cơ b n. Không t p trung vào phân tích các thành t c a c u trúc xã h i, lu n án này t ra nhi m v phân tích làm rõ các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh , ó là các phân h c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng; các thành ph n cơ b n c a m i phân h là t ch c, nhóm xã h i, các v th xã h i, vai xã h i, thi t ch xã h i, m ng lư i xã h i. 2.1.2. Cư dân Khái ni m cư dân thư ng g n li n v i khái ni m con ngư i và ư c phân tích trên ph m vi c ng ng ngư i, c ng ng xã h i sinh s ng t i m t không gian - th i gian xác nh. Báo cáo t ng k t k t qu tài c p nhà nư c (KX03/06-10) c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n trong quá trình
- 45. 37 phát tri n t nư c hi n nay, do Vi n Nghiên c u Truy n th ng và Phát tri n ưa ra khái ni m: Cư dân là c ng ng ngư i sinh s ng ư c xác nh trên cơ s c a các y u t l ch s , a lý, quá trình ti p xúc v i thiên nhiên, lao ng s n xu t, n p s ng sinh ho t, phong t c t p quán, các m i quan h gia ình, làng xóm, gi a các nhóm và t ng l p xã h i trong nh ng nét khái quát và tương ng v văn hóa, giá tr [103, tr.36-37]. Khái ni m này ã ch rõ, v i các c tính c a m i qu c gia, dân t c, vùng, mi n và th i kỳ khác nhau, c i m, c u trúc c a cư dân luôn ch u s chi ph i c a phương th c s n xu t, trình phát tri n chung và luôn bi n i v i các c p bi u hi n c th g n v i vùng, mi n và các nhóm xã h i. Song, khái ni m này có th chưa t n chính xác cao, b i cư dân có th là m t ngư i dân ch không ph i là c c ng ng. Ngày nay, cư dân nông thôn nói chung và cư dân nông thôn ng b ng sông H ng nói riêng, không thu n túy là nông dân như th i kỳ trư c i m i n a. Cư dân có th là xã viên h p tác xã ho c ch là m t b ph n c a cư dân như s cán b , công ch c xã, giáo viên, công nhân … s ng nông thôn, làm vi c trong h th ng chính tr ho c trong nhà máy, xí nghi p, công ty hay doanh nghi p. M t nghiên c u c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n và h i o ã ưa ra quan ni m: Nh ng c i m cư dân bao hàm ý nghĩa c a m t c ng ng ngư i sinh s ng trong m t khu v c ư c xác nh d a trên các y u t l ch s , a lý, quá trình ti p xúc v i thiên nhiên, lao ng s n xu t, t ó t o nên n p s ng sinh ho t, phong t c t p quán, các m i quan h gia ình, xóm làng, gi a các nhóm và t ng l p xã h i trong nh ng nét khái quát và tương ng v văn hóa, giá tr [trích theo 35].
- 46. 38 Tác gi k th a nh ng h t nhân h p lý c a các khái ni m trên, trong nghiên c u này cư dân m i vùng, m i khu v c nh t nh như cư dân nông thôn, cư dân thành th , cư dân vùng ng b ng… cư dân làng ngh ng b ng sông H ng trên cơ s nh ng nét khái quát, tương ng và d bi t nh t nh c a các làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. Trong lu n án này, cư dân ư c hi u là ngư i dân sinh s ng, nh cư t i m t khung không gian - th i gian xác nh. C th , cư dân là toàn b ngư i dân g m các cá nhân, các h gia ình, các t ch c sinh s ng và làm vi c t i làng ngh g V n i m, xã V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, xã Duyên Thái, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i hi n nay. 2.1.3. Làng ngh “Làng ngh ” hi n nay có nhi u quan ni m khác nhau, song có th hi u làng ngh v i nh ng quan ni m như sau: V m t pháp lý, theo Thông tư 116/2006/TT-BNN ngày 18/12/2006 c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn: “Làng ngh là m t ho c nhi u c m dân cư c p thôn, p, b n, làng, buôn, phum, sóc ho c các i m dân cư tương t trên a bàn m t xã, th tr n có các ho t ng ngành ngh nông thôn, s n xu t ra m t ho c nhi u lo i s n ph m khác nhau” [10]. Thông tư này cũng ch rõ, làng ư c công nh n là làng ngh ph i t 03 tiêu chí sau: m t là, làng ph i có t i thi u 30% t ng s h trên a bàn tham gia các ho t ng ngành ngh nông thôn; hai là, làng ph i ho t ng s n xu t - kinh doanh n nh t i thi u 2 năm tính n th i i m ngh công nh n; ba là, làng ph i ch p hành t t chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c [10] Tuy nhiên, khái ni m này t góc pháp lý ch nh n m nh n các tiêu chí qu n lý hành chính nhà nư c, chưa nh n m nh n c i m văn hóa, quan h xã h i, c u trúc xã h i c a dân cư.
- 47. 39 T m t góc khác, nh n m nh y u t văn hóa, xã h i c a làng ngh , tác gi Tr n Minh Y n cho r ng: Làng ngh là m t thi t ch kinh t - xã h i nông thôn, ư c c u thành y u t làng ngh , t n t i trong m t không gian a lý nh t nh, trong ó bao g m nhi u h gia ình sinh s ng b ng ngh th công là chính, gi a h có m i liên k t v kinh t - xã h i và văn hóa [110, tr.11]. Khái ni m này xác nh làng ngh là m t thi t ch kinh t - xã h i nông thôn, ng th i nh n m nh n ngh nghi p nông thôn ngoài ngh nông nghi p còn có m t ho c m t s ngh ph khác v i m t t ng l p th th công chuyên nghi p hay bán chuyên nghi p. V tên g i c a làng ngh , tác gi lu n án s d ng cách g i kép, tên g i cùng lúc mang hai nghĩa, ph n ánh ngh th công và a danh, a ch nơi ngành ngh , ngư i th th công, cư dân làng ngh làm ngh ó. C th như g n v i tên c a làng và s n ph m làm ra trên cơ s ã ư c c p có th m quy n công nh n như làng ngh g V n i m (làng V n i m và s n ph m g ), làng ngh sơn mài H Thái (làng H Thái, s n ph m sơn mài). Trong cu n sách T ng t p ngh và làng ngh truy n th ng Vi t Nam, làng ngh ư c nh nghĩa như sau: Làng ngh là nh ng làng trư c ây s ng d a vào nông nghi p do i u ki n khách quan nào ó (v trí a lý thu n l i, ngh ph có th trư ng tiêu th trên bình di n vùng, mi n …) nên ã chuy n sang s n xu t các s n ph m th công mang tính chuyên bi t nhưng v n không tách kh i nông nghi p. Làng có i ngũ th th công chuyên nghi p hay bán chuyên nghi p, có quy trình, bí quy t làm ngh nh t nh. Nh ng m t hàng do th th công s n xu t ra có tính th m m và có th trư ng tiêu th r ng l n [105, tr 201- 202].
- 48. 40 nh nghĩa trên v làng ngh nh n m nh y u t kinh t ngh nghi p, s n ph m ngh chuy n t nông nghi p sang s n ph m th công, kéo theo s xu t hi n i ngũ th th công trong m t b ph n cư dân c a c ng ng làng. Tuy nhiên, nh nghĩa này chưa nh n m nh n c u trúc xã h i như các quan h xã h i c a cư dân làng ngh . Có th th y r ng, các quan ni m v làng ngh nêu trên ư c ti p c n t các giác nghiên c u khác nhau. Song, dư i góc xã h i h c, lu n án này quan ni m làng ngh là hình th c t ch c i s ng sinh ho t, s n xu t c a c ng ng cư dân nông thôn, v i c trưng là a s cư dân trong làng cùng th c hi n m t lo i ho t ng ngh nghi p nh t nh, sinh s ng và t ó hình thành ki u c u trúc xã h i c trưng b i ho t ng ngh nghi p ó. C th , làng ngh V n i m, xã V n i m, cư dân ch y u làm ngh g (m c) và sinh s ng nh ngh nghi p này, do v y tác gi có th g i ng n g n là làng ngh g V n i m. Làng ngh H Thái, xã Duyên Thái, cư dân ch y u làm ngh sơn mài và sinh s ng nh vào ngh nghi p này, tác gi g i ng n g n là làng ngh sơn mài H Thái. 2.1.4. M t s khái ni m liên quan Khái ni m h gia ình Trong lu n án, tác gi s d ng khái ni m “h gia ình” theo quan ni m c a tác gi Nguy n c Truy n: H gia ình là m t nhóm nh ng ngư i thư ng có quan h gia ình ho c ôi khi không có quan h gia ình v i nhau nhưng cùng s ng chung, cùng s h u chung v tài s n và các tư li u s n xu t, cùng tham gia các ho t ng kinh t chung và cùng hư ng th nh ng thành qu s n xu t chung c a h [95, tr.24].
- 49. 41 Khái ni m phân t ng xã h i Phân t ng xã h i là m t trong nh ng khái ni m cơ b n ư c các nhà xã h i h c quan tâm nghiên c u. Trên th c t , có nhi u nh nghĩa và quan i m khác nhau v phân t ng xã h i, như: Quan ni m c a Max Weber “Phân t ng xã h i bao g m c vi c phân chia xã h i thành các giai c p và coi khía c nh a v kinh t (hay tài s n) a v chính tr (hay quy n l c), a v xã h i (hay uy tín), là các m t cơ b n c u thành các t ng xã h i” [trích theo 84, tr.154]. Talcott Parsons coi: “phân t ng xã h i là s s p x p các cá nhân vào m t h th ng xã h i trên cơ s s phân chia nh ng ng ch b c và nh ng tiêu chu n chung v giá tr . Phân t ng xã h i là k t qu tr c ti p c a phân công lao ng xã h i và s phân hóa c a nh ng nhóm xã h i khác nhau” [ trích theo 54, tr.15]. Anthony Giddens, quan ni m: “Phân t ng xã h i là s phân chia xã h i thành các t ng l p, khi nói v s phân t ng là nói t i b t bình ng gi a các a v , v trí c a các cá nhân trong xã h i” [111, tr.280]. Theo tác gi Nguy n ình T n: Phân t ng xã h i là s phân chia, s s p x p các thành viên trong xã h i thành các t ng xã h i khác nhau. ó là s khác nhau v a v kinh t hay tài s n, v a v chính tr hay quy n l c, a v xã h i hay uy tín, cũng như khác nhau v trình h c v n, lo i ngh nghi p, phong cách sinh ho t, cách ăn m c, ki u nhà , nơi cư trú, th hi u ngh thu t, trình tiêu dùng... [84, tr.156]. Tác gi Tr nh Duy Luân cho r ng: Phân t ng xã h i là s phân chia mang tính c u trúc thành các t ng l p, giai t ng xã h i d a trên các c trưng v th kinh t - xã h i c a các cá nhân, trong ó s d ng ng th i 3 lo i d u hi u, tiêu
- 50. 42 chí: v kinh t (tài s n, thu nh p), v chính tr (quy n l c, t ch c), và văn hóa (uy tín) [54, tr.15]. Theo tác gi Tô Duy H p, s d ng ph m trù “phân t ng xã h i v i n i dung 3 m t: quan h b t bình ng v s h u, s d ng, phân ph i c a c i (tài s n), c bi t là tư li u s n xu t (ru ng t, nhà máy, công c s n xu t); quan h b t bình ng v quy n l c (trong kinh t , chính tr và văn hóa); và quan h b t bình ng v uy tín (kinh t , chính tr , văn hóa)” [41, tr.47]. Tác gi Lê Ng c Hùng quan ni m: “Phân t ng xã h i là s phân hóa xã h i t o thành các t ng xã h i khác nhau v v th xã h i trong c u trúc xã h i” [47, tr.187-188]. Phân t ng xã h i trong nghiên c u c u trúc làng ngh ư c hi u là s phân chia, s p x p thành các t ng l p, giai t ng xã h i d a trên s khác nhau v kinh t (tài s n, m c s ng), v xã h i (uy tín, tài năng), cũng như s khác nhau v trình h c v n, ngh nghi p, trình tay ngh ... 2.1.5. Các thành ph n và m t s phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh Trên cơ s t ng - tích h p các quan ni m v c u trúc xã h i, cư dân và làng ngh , dư i góc xã h i h c, lu n án cho r ng: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng là các ki u quan h tương i n nh, có tính khuôn m u gi a các thành ph n cơ b n c u thành nên xã h i làng ngh . Các thành ph n cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh là các t ch c, nhóm xã h i cư dân làng ngh , v th xã h i cư dân làng ngh , vai (trò) xã h i cư dân làng ngh , thi t ch xã h i cư dân làng ngh , m ng lư i xã h i cư dân làng ngh và m t s y u t khác. C u trúc xã h i cư dân làng ngh th hi n qua các phân h c a nó, g m: c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng. Các phân h c u trúc xã h i này u có
- 51. 43 chung m t s thành ph n cơ b n như là t ch c, nhóm xã h i, v th xã h i, vai trò xã h i, thi t ch xã h i, m ng lư i xã h i. Do v y, khi phân tích các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh c n ph i tính n các thành ph n và các m i quan h c a các thành ph n t o nên t ng phân h c u trúc xã h i. ng th i, lu n án cũng xem xét v i m c nh t nh các m i quan h c a các phân h c u trúc xã h i; m i quan h c a phân h c u trúc xã h i v i các y u t thu c môi trư ng xung quanh, trong s ó có y u t thu c bi n c l p có nh ng nh hư ng nh t nh n phân h c u trúc xã h i. 2.1.5.1. Các thành ph n cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh Nhóm xã h i Nhóm xã h i cư dân làng ngh là nh ng ngư i có liên h v i nhau v v th , vai trò, nh ng nhu c u l i ích và nh ng nh hư ng giá tr ngh nghi p nh t nh [45, tr.193]. Trong nghiên c u này, nhóm xã h i cư dân làng ngh xét theo nhóm ngh nghi p g m có: nhóm h gia ình chuyên làm ngh truy n th ng, nhóm h gia ình làm ngh truy n th ng k t h p v i làm ru ng, nhóm h gia ình không làm ngh truy n th ng. Nhóm xã h i ngư i lao ng làm ngh là ngư i trong làng, nhóm nh ng ngư i lao ng làm ngh là ngư i ngoài làng. Nhóm ngư i lao ng theo trình tay ngh . Nhóm các h gia ình làm ngh , nhóm các công ty, doanh nghi p làm ngh . Nhóm ngh nhân, nhóm thành viên hi p h i làng ngh . Nhóm nh ng gia ình làm ngh lâu năm, nhóm gia ình m i làm ngh . Nhóm xã h i theo dòng h trong làng ngh . Trong phân h c u xã h i - dân s , lu n án quan tâm n nhóm tu i, nhóm gi i tính. Nhóm c u trúc xã h i - gia ình ư c tìm hi u thông qua các nhóm gia ình làm ngh th công hay ngh phi nông nghi p, nhóm gia ình làm ngh làm ru ng k t h p v i làm ngh truy n th ng, nhóm gia ình không làm ngh truy n th ng. Trong c u trúc xã h i ngh nghi p lu n án tìm hi u
- 52. 44 nhóm ngh g , nhóm làm ngh sơn mài. Nhóm m c s ng v phân t ng m c s ng theo thu nh p: nhóm giàu, nhóm nghèo. V th xã h i V th xã h i cư dân làng ngh là m t v trí mà m t ngư i hay m t nhóm ngư i trong m i liên h , quan h v i ngư i khác, nhóm khác trong c u trúc xã h i làng ngh , ư c s p x p, th m nh hay ánh giá c a c ng ng làng ngh nơi ngư i ó sinh s ng [85, tr.45]. V th xã h i cư dân làng ngh chính là v trí, th b c cao th p hay ngang b ng trong tương quan, so sánh v i các thành viên khác trong gia ình, công ty ngh và c ng ng làng ngh . Trong lu n án này, v th xã h i làng ngh chính là v th th h ng, hay uy tín c a các thành ph n c u trúc xã h i c a làng ngh n m trong t ng th xã h i, m c c nh tranh, thương hi u c a s n ph m làng ngh trên th trư ng, m c s n ph m ch a ng văn hóa m t vùng, cũng như trình tay ngh th . c bi t là v th c a th gi i, ngh nhân, v th c a ngư i ch gia ình, ch cơ s s n xu t. V th xã h i trong c u trúc xã h i làng ngh quy nh th và l c c a ngư i hay nhóm ngư i n m gi v th ó và cách ng x c a cư dân t c là c a ngư i n m gi v th , cách ng x , quan h xã h i gi a các nhóm cư dân làm ngh truy n th ng v i các nhóm cư dân khác trong làng ngh . Phân h c u trúc xă h i - gia ình: v th c a cư dân trong làng ngh có th hi u là v trí c a t ng thành viên trong gia ình như ngư i ch cơ s s n xu t - ch h gia ình, v th thành viên c a gia ình, cũng như c u trúc xã h i gi a các h gia ình trong làng ngh … Phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p: v th th hi n như v th giám c công ty, doanh nghi p, v th ông ch , v th ngư i lao ng làm thuê, v th k toán công ty làm ngh , hay v th th chính, v th th ph trong quy
- 53. 45 trình s n xu t làng ngh , v th giành ư c như v th ngh nhân là lo i v th mà cư dân làng ngh t ư c, ư c công nh n b ng r t nhi u n l c, t gi i s n ph m d thi. Tóm l i, nói n v th xã h i là nói n v trí c a các thành ph n trong c u trúc xã h i làng ngh hay cư dân làng ngh ; là nói n v trí xã h i, th b c c a cư dân, gia ình, nhóm xã h i ư c s p x p, th m nh hay ánh giá c a c ng ng làng ngh , ánh giá c a xã h i. Lu n án cũng xem xét v th c a các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh trong t ng th c u trúc xã h i c a làng ngh . Vai trò xã h i Hi n nay, vai trò xã h i là khái ni m s d ng khá thông d ng, tuy nhiên khái ni m này ư c tác gi Lê Ng c Hùng và m t s tác gi khác c g ng s d ng “vai xã h i” nh n m nh tính xã h i h c c a nó trong m i quan h v i v th xã h i. Lu n án này s d ng khái ni m “vai trò xã h i” tương ương v i khái ni m “vai xã h i”. Vai xã h i cư dân làng ngh là t p h p các chu n m c, hành vi, nghĩa v và quy n l i g n v i m t v th c a cư dân làng ngh [85, tr.52]. Vai trò là nh ng hành vi, ng x , nh ng khuôn m u tác phong hành ng mà xã h i trông i m t ngư i hay m t nhóm xã h i c n ph i th c hi n trong làng ngh . Vai xã h i c a cư dân làng ngh trong phân h c u trúc xã h i - gia ình, th hi n như m t thành viên trong gia ình óng nhi u vai xã h i khác nhau. C th , m t ngư i óng vai trò ch h gia ình, ng th i là ch cơ s s n xu t gia ình. Nh ng ngư i này có vai trò nh hư ng, quy t nh lo i hình ngh nghi p c a gia ình, cũng như phương th c làm ăn c a gia ình, hư ng d n và qu n lý th , ki m tra s n ph m, cũng có khi tr c ti p làm ngh . Nhi u làng ngh ng b ng sông H ng, ngư i ch h gia ình
- 54. 46 thư ng là nam gi i, ngư i ch ng có vai trò ch o, ng th i là ch cơ s s n xu t h gia ình, vai trò quy t nh v m u mã s n ph m. Ngư i ph n thư ng óng vai trò ngư i v trong gia ình; trong gia ình ngh h th c hi n các vai trò như giao d ch v i khách hàng, quy t nh giá c , qu n lý thu chi, bên c nh ó tham gia công vi c ng áng, công vi c n i tr và kèm c p, d y d con cái; trong công tuy ngh . Vai trò c a ông, bà trong gia ình có th là ch d a tinh th n, ngư i truy n t bí quy t, kinh nghi m th c t ã t ng tr i trong ngh nghi p, vai trò quy t nh i v i nh ng s ki n quan tr ng trong gia ình, dòng h như vi c hi u, l h i, m ng th . phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p: Vai xã h i bi u hi n là c a ngư i giám c công ty, doanh nghi p là t ch c s n xu t, hoàn thành các nghĩa v óng thu cho Nhà nư c, tìm ki m th trư ng, vai trò quy t nh, i u hành m i ho t ng c a công ty, doanh nghi p công ty, doanh nghi p làm ăn có lãi. Các giám c công ty có vai trò thúc y quá trình chuy n d ch c u trúc lao ng nông thôn, ng th i t o công ăn vi c làm cho lao ng nông thôn, các h gia ình trong làng ngh , cũng như góp ph n vào phát tri n làng ngh . Vai xã h i c a ngư i th làm ngh là t o ra nh ng s n ph m t ch t lư ng t t, p v hình th c; làm thuê ki m ti n ph c v cu c s ng c a h , gia ình c a h ng th i góp ph n quan tr ng vào t n t i và phát tri n c a làng ngh . Vai xã h i c a ngh nhân, th gi i óng vai trò xã h i r t quan tr ng trong c u trúc xã h i cư dân làng ngh . Ngh nhân có vai trò gìn gi , truy n ngh và phát tri n làng ngh , h là nh ng ngư i “ưu tr i” c a làng ngh . Vai xã h i c a hi p h i làng ngh là tìm các bi n pháp tháo g khó khăn và xác nh hư ng phát tri n thích h p cho làng ngh , ng th i tr giúp các gia ình làm ngh , các công ty, doanh nghi p làm ngh t ch c kinh
- 55. 47 doanh trong làng ngh thông qua vai trò tư v n kinh doanh, ào t o, nâng cao k năng qu n lý, chuy n giao công ngh , xây d ng thương hi u, tham gia các tri n lãm trong và ngoài nư c qu ng bá, gi i thi u, xúc ti n thương m i và quan h qu c t , t o ngu n v n, h tr cùng chính quy n a phương v th t c phong t ng ngh nhân… cho các làng ngh phát tri n b n v ng. Hi p h i làng ngh còn có vai trò c u n i gi a các gia ình ngh , các ngh nhân trong làng ngh v i các cơ quan nhà nư c, qua ó ph n ánh dư lu n xã h i c a cư dân làng ngh n các cơ quan liên quan, b o v quy n l i h p pháp và chính áng c a h i ngành ngh h tin tư ng, hăng say phát tri n s n xu t kinh doanh. Trong phân h c u trúc xã h i - gia ình, vai trò xã h i ư c tìm hi u thông qua (ông/bà, b /m , con cái) ngư i có vai trò chính trong các lĩnh v c: s n xu t kinh doanh, h c t p c a con cái, nh hư ng ngh nghi p, vi c hi u, h , chuy n i ngh nghi p, công vi c dòng h , c a làng. Vai trò c a ch h gia ình ư c tìm hi u thông qua vi c t ánh giá c a ch h v vai trò c a mình trong gia ình, dòng h , c ng ng làng ngh . Thi t ch xã h i Thi t ch xã h i cư dân làng ngh là t p h p tương i b n v ng c a các giá tr , các chu n m c quy nh, v th , vai trò và hành vi, ho t ng c a các cá nhân, nhóm nh m áp ng m t hay m t s nhu c u cơ b n c a xã h i làng ngh [1, tr.24]. Thi t ch xã h i cư dân làng ngh không ch là mô hình c a nh ng hành vi, mà còn là công c ki m soát và qu n lý xã h i làng ngh . Nh ng m u hình hành ng cùng v i nh ng quy t c trong ngh , “ i u lu t” chu i giá tr , chu n m c mà thi t ch xã h i làng ngh căn c và thi t l p “ i m m c” i u ch nh hành vi c a con ngư i, ca g i cái úng, cái áng làm, ng th i ki m soát, i u ch nh nh ng hành vi l ch chu n v i thi t ch làng ngh . Nh thi t ch gia ình làng ngh , công ty, doanh nghi p trong làng ngh v i
- 56. 48 nh ng h th ng chu n m c, quy ph m c a nó, cư dân làng ngh có th soi vào i u ch nh hành vi c a mình sao cho phù h p v i yêu c u mà thi t ch òi h i, m t khác không làm nh hư ng x u n quy nh c a thi t ch . Ngoài nh ng thi t ch chính tr làng ngh , kinh t làng ngh , văn hóa làng ngh ... trong xã h i làng ngh còn có c nh ng thi t ch khác: thi t ch o c ngh nghi p, thi t ch dư lu n xã h i, thi t ch d y ngh , truy n ngh ư c lưu truy n th hi n qua phong t c, t p quán, hương ư c làng ngh . Có th th y r ng, thi t ch xã h i làng ngh có xu hư ng ph thu c vào nhau và u hư ng n m c tiêu phát tri n làng ngh . phân h c u trúc xã h i - gia ình, thi t ch xã h i th hi n thông qua các h giá tr , chu n m c hôn nhân, gia ình quy nh v th , vai trò và cách ng x c a các thành viên trong gia ình. phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p, thi t ch xã h i th hi n thông qua quy nh pháp lý v ngh nghi p và các quy t c, quy nh, i u l và c nh ng quy ph m b t thành văn c a cơ s s n xu t kinh doanh và công ty. M ng lư i xã h i M ng lư i xã h i c a cư dân làng ngh th hi n t t c các phân h như c u trúc xã h i như: các quan h an chéo t quan h trong gia ình, gi a các gia ình v i nhau; gi a h hàng, b n bè, láng gi ng, khách hàng, cho t i các quan h v i chính quy n a phương, v i ngân hàng, v i hi p h i làng ngh , v i các t ch c h i như: h i nông dân, h i ph n , h i c u chi n binh, h i khuy n h c, khuy n ngh ... c ng ng làng - xã. M ng lư i xã h i c a cư dân làng ngh ư c t o nên và duy trì v i nh ng lý do ch c năng, như s thu n l i ngh nghi p c a h tr giúp xã h i, thúc y các l i ích và nhu c u khác. Th nh t, m ng lư i xã h i làng ngh là các m i tương tác xã h i và trao i xã h i, trong ó h các giá tr , chu n m c và ni m tin ư c hình thành, bi u hi n thông qua vi c làm ngh .
- 57. 49 Th hai, các thành viên c a m ng lư i xã h i u chia s trách nhi m, nghĩa v và có nh ng l i ích ràng bu c l n nhau khi theo u i nh ng m c ích c a h , ví d làng ngh g có m ng lư i xã h i v i nh ng làng ngh g khác, ho c các m i quan h xã h i như quy trình nh p nguyên li u g u vào cho n bán các s n ph m g u ra. M ng lư i xã h i ch a ng ngu n v n xã h i r t quan tr ng và c n thi t cho các thành viên trong c u trúc xã h i. i v i phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p, m ng lư i xã h i là các gia ình ngh v i công ty, doanh nghi p làm ngh . M ng lư i các h gia ình ngh s n xu t theo công o n: làng ngh g có m ng lư i h gia ình chuyên c vi tính, vo tr , tr m, kh m,... làng ngh sơn mài m ng lư i liên k t gi a h gia ình chuyên bó hom, làm vóc, v i h gia ình chuyên trang trí, mài và ánh bóng… M ng lư i xã h i cư dân làng ngh th hi n rõ c m i quan h gi a phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p v i các phân h khác c a c u trúc xã h i. T ch c xã h i T ch c xã h i là m t trong các thành ph n c a c u trúc xã h i, “T ch c xã h i là hình th c quan h c a con ngư i v i xã h i, trong ó con ngư i liên k t v i nhau cùng th c hi n nh ng ho t ng nh t nh nh m t m c tiêu xác nh” [45, tr.154]. Lu n án này quan tâm, nghiên c u làm rõ các t ch c trong các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh , như các t ch c xã h i, c bi t là các t ch c liên quan ngh nghi p trong phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p. Ví d t ch c Hi p h i làng ngh , t ch c công ty ngh và các t ch c xã h i khác. T ch c xã h i cư dân làng ngh có các c i m và tính ch t c a m t nhóm, g m các b ph n g n k t v i nhau thành m t h th ng xã h i làng ngh ch nh th ; t ch c xã h i ư c cư dân làng ngh hình thành th c hi n m t
- 58. 50 hay m t vài m c tiêu xác nh, t ch c là h th ng ho t ng nh m vào m c tiêu xác nh, t ch c là c u trúc v th - vai trò, c u trúc quy n l c, c u trúc phân công lao ng xã h i. 2.1.5.2. M t s phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh Lu n án t p trung nghiên c u m t s phân h cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh làm n i b t c trưng c a xã h i làng ngh . C u trúc xã h i - dân s C u trúc xã h i dân s làng ngh là m t trong nh ng phân h cơ b n c a c u trúc xã h i làng ngh . Dư i góc xã h i h c, c u trúc xã h i dân s làng ngh có th ư c tìm hi u thông qua các thành ph n hay ti u c u trúc tu i, gi i tính, trình h c v n, dân t c. M i ti u c u trúc l i có các thành ph n và m i quan h gi a các thành ph n. Ch ng h n, c u trúc tu i cho bi t: trong làng ngh có bao nhiêu nhóm tu i và nhóm tu i nào ang óng góp chính cho s phát tri n c a làng ngh ; trong phân h c u trúc xã h i - gia ình, nh ng ngư i có tu i cao thì có nhi u kinh nghi m làm ngh th ng, nh ng ngư i tu i trung niên có s c kho t t, n m b t nhanh và áp d ng c ng ngh m i vào s n xu t làng ngh . mô hình công ty ngh , lao ng a s tu i tráng niên, còn mô hình gia ình ngh thì có s a d ng v tu i. C u trúc gi i tính cho th y, t l nam gi i và n gi i c a làng ngh , trong phát tri n ngh truy n th ng có s coi tr ng nam hay n và bí quy t ngh ch y u ư c truy n d y cho con gái hay con trai... C u trúc gi i tính c a lao ng m i làng ngh có s khác nhau theo tính ch t công vi c c a t ng làng ngh , nhóm ngh , như làng ngh Sơn Mài lao ng ch y u là n , làng ngh g V n i m lao ng ch y u là nam. Phân h c u trúc xã h i - m c s ng, c u trúc gi i tính cho bi t có s khác v thu nh p gi a lao ng nam và lao ng n .
- 59. 51 C u trúc trình h c v n cho th y, cư dân làng ngh ư c phân chia vào các nhóm h c v n và trong các nhóm h c v n thì nhóm h c v n nào s tham gia vào kinh doanh, s n xu t ngh truy n th ng. C u trúc trình h c v n còn ư c th hi n thông qua trình tay ngh c a ngư i lao ng trong làng ngh và vi c nh hư ng h c ngh c a gia ình cho con em trong gia ình làm ngh truy n th ng và gia ình không làm ngh truy n th ng. C u trúc xã h i - gia ình C u trúc xã h i - gia ình làng ngh ư c tìm hi u thông qua quy mô gia ình, s th h trong gia ình và th i gian làm ngh c a gia ình. Quy mô gia ình ngh ư c th hi n s lư ng thành viên trong gia ình, s thành viên tham gia làm ngh , nh ng c trưng c a mô hình gia ình làm ngh , vai trò c a ch h gia ình trong s n xu t, kinh doanh ngh nghi p. S th h trong gia ình làng ngh bi u hi n s th h cùng chung s ng trong gia ình và s n i ti p gi a các th h trong phát tri n ngh truy n th ng c a làng thông qua vi c tái t o, k t c và phát tri n t th h ông, bà sang b , m r i n th h con cháu. Th i gian làm ngh c a gia ình th hi n s năm làm ngh và nh ng óng góp c a gia ình i v i s phát tri n c a làng ngh theo th i gian. Phân h c u trúc xã h i - gia ình cho bi t v th , vai trò khác nhau gi a h làm ngh truy n th ng, h không làm ngh truy n th ng, h k t h p gi a làm ngh truy n th ng và không làm ngh truy n th ng, ng th i cho th y m i quan h gi a nh ng h gia ình làm ngh và nh ng h gia ình không làm ngh . Nhóm nh ng h gia ình làm ngh lâu năm và nh ng h gia ình m i làm ngh truy n th ng. Nhóm nh ng h gia ình cùng s n xu t m t m t hàng ho c nhóm nh ng h liên k t s n xu t m t s n ph m nh t nh. C u trúc xã h i - ngh nghi p C u trúc xã h i ngh nghi p làng ngh ư c th hi n thông qua lo i hình ngh nghi p c a gia ình, tính ch t t ch c ngh nghi p c a gia ình,
- 60. 52 các t ch c ngh nghi p trong làng và trình tay ngh c a ngư i th trong làng. Lo i hình ngh nghi p c a gia ình bi u hi n qua nhóm h ch làm ngh truy n th ng, h làm nông nghi p k t h p v i ngh truy n th ng, h gia ình không làm ngh truy n th ng. S s p x p h gia ình trong làng ngh có th d a trên s phân công lao ng theo nhóm ngh nghi p, theo quy mô s n xu t h gia ình, theo các tuy n dòng h , hay theo th i gian làm ngh c a các h gia ình. Tính ch t t ch c c a gia ình làm ngh bi u hi n các c p c th : c p cá nhân ngư i lao ng, c p gia ình làm ngh , c p công ty chuyên s n xu t, kinh doanh s n ph m làng ngh , cũng như s hình thành và phát tri n c a các công ty trong làng ngh . M ng lư i xã h i gia ình làm ngh , công ty làm ngh th hi n qua m i quan h bên trong và bên ngoài c a gia ình, công ty. V th xã h i c a cư dân làm ngh ư c tìm hi u thông qua trình tay ngh như: th h c vi c, th lành ngh , th gi i, ngh nhân trong làng ngh . T ch c xã h i c a cư dân làng ngh bi u hi n qua hi p h i làng ngh , chi h i ngh nhân gi i. Vai trò xã h i c a cư dân làng ngh trong c u trúc xã h i - ngh nghi p còn ư c tác gi tìm hi u thông qua ch cơ s s n xu t nh n nh ngh nghi p chính c a h hi n nay ư c xã h i coi tr ng các m c : t r t coi tr ng cho n ít ư c coi tr ng. Thi t ch xã h i cư dân làng ngh là: ch trương, chính sách, pháp lu t c a ng và Nhà nư c như B Lu t Lao ng, Lu t Doanh nghi p, Lu t H p tác xã, quy nh c a làng liên quan n làng ngh . C u trúc xã h i - m c s ng C u trúc xã h i - m c s ng làng ngh ư c tác gi lu n án này tìm hi u qua cách t ánh giá c a ch h gia ình, ch cơ c s n xu t. các m c giàu có, khá gi , trung bình và nghèo. ng th i tác gi thông qua phi u thu
- 61. 53 th p thông tin tìm hi u tình hình thu nh p và chi tiêu bình quân m t tháng c a ch h , ch cơ s s n xu t. M c chi tiêu c a gia ình, công ty trong m t năm như: s n xu t, kinh doanh, ào t o ngh nghi p cho lao ng, ăn u ng, sinh ho t, du d ch, gi i trí, ch a b nh, h c t p … V th xã h i c a làng ngh ư c ánh giá thông qua m c c nh tranh (thương hi u) s n ph m c a làng ngh trên th trư ng. C u trúc xã h i - m c s ng ư c ánh giá qua vi c t ánh giá m c s ng c a gia ình làng ngh hi n nay, so v i 5 năm trư c ây ba m c t t hơn, như cũ và kém i trên nh ng tiêu chí khác nhau như: vi c làm, thu nh p, chi tiêu, nhà , ngu n i n, nư c sinh ho t. C u trúc xã h i - m c s ng th hi n m ng lư i xã h i c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t và tác gi tìm hi u qua cách t câu h i, ví d : khi g p khó khăn, tr ng i trong s n xu t ai là ngư i u tiên ư c ông (bà) ý ki n, nh giúp : ngư i thân trong gia ình; ngư i có uy tín trong dòng h ; b n bè c a gia ình; cán b ng; cán b chính quy n; cán b các oàn th xã h i... Vai trò xã h i c a cư dân làng ngh th hi n qua vi c quy t nh n s n xu t, kinh doanh. 2.2. M T S LÝ THUY T 2.2.1. Lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons Talcott Parsons s d ng khái ni m c u trúc và khái ni m h th ng g n như tương ương, v i nghĩa là h th ng có c u trúc và chúng u có chung nh ng thành ph n nh t nh. Khái ni m c u trúc ư c nh n m nh như m t t p h p các y u t ư c s p x p theo tr t t nh t nh, nghĩa là ư c nh hình v a c l p, v a liên t c trao i qua l i v i h th ng môi trư ng xung quanh. Parsons xem xét h th ng trong m t không gian ít nh t có ba chi u như sau: (1) Chi u c u trúc - h th ng nào cũng có c u trúc c a nó. (2) Chi u a năng: H th ng luôn n m trong tr ng thái ng v a t bi n i, v a t trao i v i môi trư ng. (3) Chi u ki m soát: i u khi n và t i u khi n.
- 62. 54 Theo Parsons: “Xã h i là m t ki u hay lo i h th ng xã h i áp ng ư c t t c các òi h i ch c năng cơ b n c a m t s t n t i lâu b n t các ngu n l c bên trong c a nó” [trích theo 46, tr.234-235]. “H th ng xã h i là h th ng c a các quá trình tương tác gi a các tác nhân (actors)” [trích theo 46, tr.234-235] “c u trúc c a h th ng xã h i v cơ b n là c u trúc c a các m i quan h gi a các tác nhân tham gia vào quá trình tương tác”, [trích theo 46, tr.234-235]. Parsons cho r ng, h th ng xã h i g m 4 ơn v [trích theo 46, tr.234- 235]: M t là, ng tác xã h i do m t ngư i th c hi n và hư ng vào m t ngư i hay nhi u ngư i khác như là i tư ng. Hai là, v th - vai trò v i tính cách là m t ti u h th ng có t ch c c a m t ngư i hay nhi u ngư i chi m gi nh ng v th ã cho và hành ng hư ng vào nhau theo các xu hư ng tương tác nh t nh. Ba là, b n thân tác nhân - ngư i hành ng v i tính cách là m t ơn v xã h i, m t h th ng có t ch c c a t t c các v th và vai trò t ra i v i ngư i ó như là m t i tư ng xã h i và v i tính cách là “tác gi ” c a m t h th ng các ho t ng - vai trò. B n là, ơn v t ng h p, là m t t p th v i tính cách là m t tác nhân và m t i tư ng. Tương ng v i b n ơn v h th ng xã h i là b n lo i c u trúc c a các ng tác xã h i, c u trúc c a các v th - vai trò, c u trúc c a các tác nhân hành ng và c u trúc c a t p th . ưa ra thuy t h th ng xã h i, Talcott Parsons ã v n d ng phương pháp ti p c n ch c năng. Theo ông, c u trúc c a m t h th ng xã h i là c u trúc c a các m i quan h ch c năng gi a b n ti u h th ng, tương ng v i b n ch c năng cơ b n là: thích nghi (Adaptation, vi t t t là A), hư ng ích (Goal attainment, vi t t t là G), h i nh p (Integration, vi t t t là I) và duy trì các khuôn m u l n (Latent-pattern maintenance, vi t t t là L) c a c h th ng (vi t t t là sơ AGIL); ch c năng ư c xem xét t góc c u trúc, nghĩa là có th căn c
- 63. 55 vào s bi n i c u trúc gi i thích nh ng bi n i ch c năng: Ti u h th ng (A) có ch c năng cung c p phương ti n, ngu n l c và năng lư ng th c hi n các m c ích ã xác nh. Trong h th ng xã h i, y chính là ti u h th ng kinh t . Ch c năng u tiên c a h th ng là ch c năng thích nghi. Trong nghiên c u này, làng ngh là m t h th ng c n ph i thích ng phù h p v i nh ng òi h i c a môi trư ng bên ngoài làng ngh , ng th i áp ng nh ng nhu c u c a b n thân làng ngh , ti u h th ng kinh t làng ngh chính là c u trúc kinh t làng ngh , kinh t h gia ình làng ngh th hi n qua m c s ng, thu nh p, chi tiêu c a làng ngh . Các ngu n l c kinh t t ngành nông nghi p, t công nghi p và ti u th công nghi p, t thương m i và d ch v . Ti u h th ng hư ng ích (G) óng vai trò xác nh các m c tiêu và nh hư ng cho toàn b h th ng vào vi c th c hi n m c ích ã xác nh. Ti u h th ng hư ng ích trong xã h i là h th ng chính tr v i t ch c ng và các cơ quan chính quy n t trung ương n a phương cùng nhi u cơ quan quy n l c khác [trích theo 46, tr.237]. Trong nghiên c u này, ti u h th ng hư ng ích làng ngh là h th ng chính tr c p xã như UBND xã, ng y xã, chính quy n thôn, chi b thôn, chi h i ph n , chi h i nông dân, chi h i ngư i cao tu i, chi h i c u chi n binh, chi oàn thanh niên, hi p h i làng ngh . D a theo m c tiêu ó h th ng làng ngh ho t ng theo m t qu o nh t nh. Vi c duy trì qu o ho t ng t t i m c tiêu ư c i u ch nh và o lư ng b ng các chu n m c ho c các tiêu chu n. Ti u h th ng liên k t (I) th c hi n ch c năng g n k t gi a các cá nhân, các nhóm t ch c xã h i, ng th i ki m soát xã h i thông qua giám sát, ki m tra, i u ch nh, tr ng ph t gi i quy t các quan h mâu thu n, xung t nh m t o nên s n nh, s oàn k t và tr t t xã h i [trích theo 46, tr.237].
- 64. 56 Ch c năng liên k t, h i nh p c a làng ngh tác gi v n d ng là kh năng i u ch nh m i quan h gi a các cư dân, gia ình, dòng h , công ty ngh v i nhau. Ti u h th ng liên k t làng ngh cùng tham gia v i các ti u h th ng ho c các b ph n khác nhau c a h th ng làng ngh t m c tiêu, thích ng ho c duy trì m t mô hình văn hoá nào ó. M t h th ng làng ngh không th khép kín, vì n u khép kín nó s không thu th p ư c năng lư ng và thông tin t các h th ng khác. Nó s d n t i hi n tư ng b cô l p và d dàng b phá v . Do v y, liên k t trong làng ngh cũng là m t ch c năng t t y u và ph bi n c a h th ng làng ngh . t n t i m t cách n nh và b n v ng, m i xã h i c n ph i có ti u h th ng b o t n (L) th c hi n ch c năng khuy n thích, ng viên các cá nhân và nhóm xã h i, ng th i m nhi m ch c năng qu n lý và b o trì các khuôn m u hành vi, ng x c a các thành viên [trích theo 46, tr.237]. Ch c năng khuy n khích, ng viên các cư dân và các nhóm xã h i cư dân làng ngh th c hi n úng các khuôn m u, hành vi, ng x c a các cư dân trong làng ngh trên cơ s thi t ch , giá tr , chu n m c xã h i làng ngh , cũng như quy nh riêng c a ngh . Các ti u h th ng trong làng ngh có m i quan h qua l i v i nhau theo nguyên lý ch c năng t o thành m t ch nh th xã h i làng ngh . Ch ng h n, ti u h th ng kinh t làng ngh có m i quan h qua l i v i nhau và v i các ti u h th ng khác c a xã h i l y ngu n “ u vào” và cung c p “ u ra” là s n ph m ( g làng ngh V n i m, sơn mài làng ngh H Thái), hàng hóa, d ch v trong làng ngh . Các ti u h th ng trong làng ngh trao i v i nhau thông qua m t lo t các phương ti n và công c xã h i như: v n kinh t , m t b ng s n xu t, uy tín, thương hi u làng ngh , s nh hư ng và s g n bó v i ngh nghi p.
- 65. 57 Vi c v n d ng lý thuy t c a Parsons v h th ng xã h i có th giúp ta có cách ti p c n h th ng t ng quát v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . C th là có th hình dung c làng ngh là m t h th ng xã h i. Do v y, làng ngh v i tính cách là m t h th ng xã h i ư c phân hóa v m t ch c năng thành b n ti u h th ng là kinh t , chính tr , pháp lu t và văn hóa. i u này òi h i nghiên c u ph i trình bày và phân tích c u trúc xã h i g m b n ti u h th ng này c a h th ng xã h i làng ngh . 2.2.2. Lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens Lý thuy t c u trúc hoá (theory of structuration) ư c Anthony Giddens ưa ra vào nh ng th p niên cu i th k 20. Theo Giddens, lý thuy t c u trúc hóa ch y u b t ngu n t nh ng nghiên c u v c u trúc ngôn ng và t p trung xem xét các quy t c, ch t li u t o nên h th ng xã h i và h th ng văn hóa. Giddens s d ng thu t ng “c u trúc” ch nh ng ngu n l c (resources) và nh ng quy t c phái sinh (generative rules) ư c áp d ng trong hành ng và t o thành hành ng. Giddens ưa ra khái ni m như v y ch nh ng gì t n t i dư i d ng v t ch t hay tinh th n mà m t cá nhân có th s d ng t ư c m c tiêu c a mình trong quá trình tương tác xã h i. Giddens trình bày s phát tri n r t ph c t p c a m t lý thuy t nh nguyên v c u trúc, hay lý thuy t v tính hai m t c a c u trúc (a duality theory of structure) bao g m c các m i liên k t và nh ng khía c nh c a th c t xã h i [43, tr.340-342]. Theo Giddens, c u trúc xã h i nh hư ng cho hành ng xã h i. Trong khi các hành ng di n ra trong không gian và trong th i gian xác nh, c u trúc tr nên rõ ràng khi có s xu t hi n c a các mô hình v i các y u t hành ng. M t khác bi t cơ b n trong lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens là m i quan h gi a c u trúc và h th ng xã h i. Như ã ư c c p, khái ni m v c u trúc bao g m các nguyên t c cơ b n sau: c u trúc bao g m "các quy t c
- 66. 58 và ngu n l c" mà các thành viên s d ng qu n lý trong các tình hu ng hành ng xã h i và tương tác xã h i. Tuy nhiên, khi s d ng các h th ng xã h i, Giddens c p n các m i quan h c th gi a cá nhân và t p th . M t h th ng xã h i có th ư c coi là s bi u hi n c a m t c u trúc xã h i c th . Vi c áp d ng các quy t c, các ngu n l c c a các thành viên liên quan n vi c hình thành và tái hình thành c u trúc xã h i. C u trúc xã h i không bao g m các mô hình c a th c ti n xã h i, t o nên h th ng xã h i, nhưng bao g m nguyên t c cung c p cho các mô hình th c hi n. Như v y, hai ý tư ng chính c a lý thuy t c u trúc c a Giddens th hi n như sau: (1) C u trúc ư c hi u là t p h p các quy t c và các ngu n l c thu c v m t h th ng xã h i c th gi i h n và t o ra hành ng cá nhân và (2) hành ng trong m t ch ng m c nh t nh bao g m vi c th c hi n và c p nh t c u trúc, góp ph n tái kh ng nh c u trúc và bi n i c u trúc, tái t o và chuy n i h th ng xã h i [115, tr.970-974]. Thuy t c u trúc hóa c a Giddens ã nh n ư c r t nhi u lu ng quan i m trái chi u. M t trong s ó có quan i m c a Sewell, ã ti p t c và m r ng lý thuy t c a Giddens và t p trung vào hai khía c nh: b n ch t c a quy t c o c trong cơ c u h p pháp hoá và y u t phi v t ch t c a các ngu n tài nguyên. Sewell ch trích khái ni m Giddens v các quy t c và ch trương thay th nó b ng “sơ ” bao g m không ch quy nh chính th c thành l p, mà là lư c , n d và gi nh b i các quy nh, ó là không chính th c [trích theo 121, tr.8]. Lu n i m h t nhân c a lý thuy t c u trúc hoá là con ngư i v i tư cách như là nh ng hành th (di n viên, ngư i hành ng), luôn tái t o ra các c u trúc xã h i, ng th i hành ng ó c a h b c u trúc xã h i quy nh. Thông qua các hành vi, ho t ng c a mình, con ngư i t o d ng, thay i nh ng c u
- 67. 59 trúc xã h i mà h là thành viên. Theo Giddens: C u trúc bao g m các khuôn m u hay các m i quan h có th quan sát ư c trong s a d ng khung c nh xã h i. S c u trúc hóa di n ra trong th i gian, không gian và trong su t cu c s ng c a m i cá nhân. Nh m t tích c c c a hành ng cá nhân mà c u trúc xã h i ư c tái t o m t cách sinh ng, liên t c ch không máy móc. “Nh ng quy t c phái sinh” g m hai lo i quy t c khác nhau là quy t c ng nghĩa và quy t c o c. Các quy t c ng nghĩa bao g m các cú pháp hay ng pháp và toàn b các quy t c có s n mà ph n l n ư c hi u ng m ang c u t o nên các di n ngôn hàng ngày và giúp con ngư i thông hi u ý nghĩa c a các hành ng c a nhau [trích theo 43, tr.341]. Theo Giddens, c quy t c và ngu n l c u c n ư c hi u như là nh ng phương ti n, mà v i nó, i s ng xã h i ư c s n xu t và tái s n xu t như là quá trình ho t ng ang di n ra và ng th i, nh ng phương ti n ó cũng ư c s n xu t và tái s n xu t b ng chính quá trình ho t ng này. Giddens cho r ng, ây chính là nghĩa cơ b n c a khái ni m “tính hai m t c a c u trúc” [112]. C u trúc là ngu n phái sinh c a tương tác xã h i nhưng nó cũng ch có th ư c t o ra trong chính m i tương tác xã h i ó. Thu t ng “C u trúc hoá” ư c Giddens s d ng ch quá trình phái sinh, v n ng và tái t o các h th ng c a m i tương tác xã h i thông qua “tính hai m t c a c u trúc” hay “tính nh nguyên c a c u trúc”. C u trúc hoá là quá trình t ng - tích h p các quy t c xã h i và các ngu n l c xã h i mà con ngư i v a t o ra và v a s d ng trong i s ng, mà cũng thông qua ó c u trúc xã h i có nh hư ng n hành ng và ư c tái t o, ư c c u trúc hóa [trích theo 44, tr.82-90]. Trong trư ng h p nghiên c u ây, các quy t c phái sinh có th bi u hi n rõ dư i hình th c các quy t c ngh nghi p, quy t c ng x gi a ngư i v i ngư i trong lao ng ngh nghi p ang ư c áp d ng và chi ph i các hành ng c a ngư i dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H
- 68. 60 Thái. Các ngu n l c v t ch t, tinh th n và các quy t c phái sinh u ư c s d ng trong ho t ng ngh nghi p c a ngư i lao ng và trong quá trình ó c u trúc xã h i ư c nh hình, v n ng và tái t o không ng ng. Có th tìm hi u c u trúc xã h i c a c làng ngh g V n i m và làng sơn mài H Thái qua nh ng bi u hi n c th c a nó (1) nhóm và t ch c xã h i - ngh nghi p, c th ây là h gia ình làm ngh g và làm ngh sơn mài, công ty chuyên làm g , công ty chuyên s n xu t sơn mài, trong ó có các v th và các vai ngh nghi p nh t nh; (2) các thi t ch xã h i - ngh nghi p v i các thành ph n như các h giá tr , các quy t c và các chu n m c ngh nghi p mà m t ph n cơ b n, quan tr ng c a nó ư c th ch hóa dư i hình th c các quy nh pháp lu t v ngh nghi p và m t ph n khác không kém quan tr ng là các phong t c, t p quán và quy t c b t thành văn ư c các thành viên c a làng ngh n m ch c và áp d ng trong ho t ng ngh nghi p c a h . có th làm rõ các c i m, tính ch t và c s bi n i c a c u trúc xã h i c a làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, lu n án áp d ng cách ti p c n lý thuy t v a nêu gi i thi u c u trúc xã h i chung c a c hai làng ngh này. Sau ó t p trung phân tích hai mô hình th y rõ hai c u trúc xã h i - ngh nghi p c trưng c a làng ngh và cũng th hi n rõ xu hư ng bi n i c a nó, ó là mô hình c u trúc xã h i ngh nghi p c a gia ình (g i ng n g n là mô hình gia ình ngh ) và mô hình c u trúc xã h i ngh nghi p c a công ty (g i ng n g n là mô hình công ty ngh ). Mô hình gia ình ngh c trưng cho c u trúc xã h i ngh nghi p truy n th ng. Mô hình công ty ngh c trưng cho c u trúc xã h i ngh nghi p hi n i, ư c hình thành và tái t o trên cơ s các quy t c tr ng lý hóa hành ng ngh nghi p.
- 69. 61 2.3. M T S QUAN I M C A NG VÀ CHÍNH SÁCH C A NHÀ NƯ C LIÊN QUAN N TÀI 2.3.1. Tư tư ng H Chí Minh v nông nghi p, nông thôn và nông dân Sinh th i, Ch t ch H Chí Minh c bi t quan tâm n nông dân, nông thôn, coi tr ng v trí, vai trò c a nông dân, nông thôn i v i s nghi p cách m ng, Ngư i nói: “Nông dân ta giàu thì nư c ta giàu. Nông nghi p ta th nh thì nư c ta th nh…”. [61, tr.215.]. “Nông dân là t i i a s trong nhân dân nư c ta, là b ph n ch ch t trong i ngũ cách m ng, là giai c p óng góp nhi u nh t trong kháng chi n. Nông dân nói chung ng h chính sách c a ng và Chính ph ” [62, tr.458-459]. phát huy v trí, vai trò c a nông dân, nông thôn i v i cách m ng, theo H Chí Minh c n ph i quan tâm n nông dân, phát huy hơn nh ng thu n l i mà giai c p này ã có, ó là: “…ru ng t ã v tay nông dân, nông dân ã làm ch nông thôn, chính sách khôi ph c và phát tri n kinh t c a ng và Chính ph r t úng, kinh nghi m s n xu t c a ng bào ta d i dào... V i nh ng thu n l i y, ng bào nông dân s phát tri n không ng ng nh ng thành tích ã thu ư c góp ph n vào xây d ng quê hương t nư c” [63, tr.293]. Bên c nh ó, khi nói v nông dân, nông thôn, H Chí Minh chú tr ng nh t là v n kinh t , Ngư i vi t: “Trong dân chúng có nhi u t ng l p khác nhau”, “trong m t làng, nhà thì có nhà giàu, nhà v a, nhà nghèo. Ngư i thì có ngư i t t, ngư i v a, ngư i kém … Hai h ng trên ph i tìm cách giúp , c m hóa h ng th ba” [64, tr.100). Hay khi th y nông dân b ru ng, không chăm sóc, H Chí Minh ã ch rõ tác h i c a s vi c này: “M t s ng bào ch th y l i trư c m t, không th y l i lâu dài, ch th y l i ích cá nhân, không th y l i ích t p th , cho nên ã b ru ng i buôn ho c làm ngh khác, không tham gia ch ng h n. Nông dân ph i bám l y ru ng t, ph i ch ng h n, ph i tăng gia s n xu t.
- 70. 62 N u b ru ng i buôn không ra s c ch ng h n h n hán m t mùa thì m i ngư i u b ói, ngư i i buôn cũng không no ư c” [65, tr.16]. Cũng chính vì quan tâm n v n kinh t , phát tri n s n xu t c a ngư i nông dân nên trư c lúc i xa, Ngư i còn căn d n: “ ng c n ph i có k ho ch th t t t phát tri n kinh t và văn hoá, nh m không ng ng nâng cao i s ng c a nhân dân” [66, tr 517]. Ngoài ra, Ch t ch H Chí Minh còn nh n m nh v n giáo d c, h c t p c a ngư i nông dân, theo Ngư i “Ph i h c chính tr , h c văn hoá, h c k thu t nâng cao hi u bi t. B i vì công nghi p, nông nghi p c a ta ngày càng ti n b thì ngư i công nhân, ngư i nông dân, ngư i lao ng trí óc ph i càng ngày càng ti n b m i làm ư c t t” [63, tr.413]; nh n m nh n tinh th n oàn k t, tương tr và thi ua v i nhau trong s n xu t nông nghi p: “Nông dân lao ng là ngư i trong m t nhà, cho nên các h p tác xă ph i giúp l n nhau và giúp các t i công. Các h p tác xã và t i công ph i giúp nh ng ngư i nông dân còn làm ăn riêng l . Các xã và các huy n ph i giúp l n nhau và thi ua v i nhau. ó là m t cách oàn k t th t s ” [67, tr.66]. 2.3.2. Quan i m c a ng v phát tri n làng ngh Phát tri n làng ngh có ý nghĩa quan tr ng trong vi c gi gìn và phát huy nhi u m t hàng th công m ngh truy n th ng, thúc y phát tri n kinh t - xã h i nông thôn. Phát tri n làng ngh ư c ng ta c bi t quan tâm, nh t là t khi i m i t nư c n nay, ng ta ã có nhi u ch trương, chính sách v phát tri n làng ngh . Quan i m c a ng ta v phát tri n làng ngh ư c th hi n rõ trong các văn b n Ngh quy t c a ng, c th : trong Báo cáo c a Ban Ch p hành Trung ương ng C ng s n Vi t Nam t i i h i i bi u toàn qu c l n th VI c a ng v Phương hư ng, m c tiêu ch y u phát tri n kinh t , xã h i trong 5 năm 1986-1990 ã kh ng nh: hi n nay l c lư ng ti u, th công
- 71. 63 nghi p ang s n xu t kho ng m t n a kh i lư ng hàng tiêu dùng và còn nhi u kh năng thu hút hàng tri u lao ng… khuy n khích và t o m i i u ki n phát tri n các ngh th công m ngh truy n th ng, s d ng và ãi ng t t các ngh nhân, ng th i ào t o, b i dư ng l c lư ng k th a, không mai m t nh ng ngành, ngh ã có t lâu i trong nhân dân [15]. V n phát tri n làng ngh ti p t c ư c ng ta ưa ra trong Ngh quy t s 05-NQ/HNTW c a H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VII: “Phát tri n a d ng công nghi p, ti u th công nghi p nông thôn, trư c h t là công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n, v i quy mô nh và v a là ch y u. Khôi ph c và phát tri n các làng ngh …” [16]. Ngh quy t s 06-NQ/TW, ngày 10-11-1998 c a B Chính tr v m t s v n phát tri n nông nghi p và nông thôn cũng nêu rõ: “H tr , khuy n khích s n xu t và s d ng các lo i máy móc thi t b cơ khí s n xu t trong nư c ph c v s n xu t, ch bi n nông, lâm, th y h i s n. Khôi ph c và phát tri n các làng ngh truy n th ng” [17]. n Ngh quy t s 07-NQ/TW H i ngh l n th b y Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VII, ng ta cho r ng c n ph i: “Phát tri n các ngành ngh , làng ngh truy n th ng c a t ng vùng, m thêm nh ng ngành ngh m i; áp d ng công ngh tiên ti n” [17]. V n phát tri n làng ngh còn ư c th y trong Ngh quy t 15/NQ/TW ngày 15-12-2000 c a B Chính tr khóa VIII v phương hư ng, nhi m v phát tri n Th ô trong th i kỳ 2001-2010 ã ch rõ “phát tri n các ngh , làng ngh truy n th ng… g n ô th hóa v i xây d ng nông thôn m i theo hư ng văn hóa, sinh thái. T ng bư c chuy n d ch cơ c u kinh t , cơ c u lao ng theo hư ng tăng d n t tr ng công nghi p, d ch v nông nghi p” [18]; trong Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VIII t i i h i i bi u toàn qu c l n th IX c a ng “Phát huy s c m nh toàn dân t c, ti p t c i m i, y m nh công nghi p hoá, hi n i hoá, xây d ng
- 72. 64 và b o v T qu c Vi t Nam xã h i ch nghĩa”. ng kh ng nh phát tri n làng ngh là m t trong nh ng n i dung quan tr ng c a công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn: Phát tri n công nghi p, d ch v , các ngành ngh a d ng, chú tr ng công nghi p ch bi n, cơ khí ph c v nông nghi p, các làng ngh , chuy n m t b ph n quan tr ng lao ng nông nghi p sang khu v c công nghi p và d ch v , t o nhi u vi c làm m i; nâng cao ch t lư ng ngu n nhân l c, c i thi n i s ng nông dân và dân cư nông thôn [19]. Báo cáo c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VIII t i i h i i bi u toàn qu c l n th IX c a ng: “Chuy n nhi u lao ng sang khu v c công nghi p hóa và d ch v . Phát tri n m nh ti u, th công nghi p, các làng ngh , m ng lư i công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n và các d ch v . Phát tri n nông nghi p hàng hóa a d ng” [19]; Ngh quy t H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung ương ng khóa IX y nhanh công nghi p hoá, hi n i hoá nông nghi p, nông thôn th i kỳ 2001-2010 ti p t c ch trương: “phát tri n các cơ s s n xu t gi y, b t gi y, ván nhân t o, gia d ng và th công m ngh b ng g ” [20]. Bên c nh vi c phát tri n làng ngh , ng ta cũng nh n m nh n kh c ph c tình tr ng ô nhi m các làng ngh : “Kh c ph c cơ b n n n ô nhi m môi trư ng các làng ngh , các cơ s công nghi p, ti u, th công nghi p i ôi v i hình thành các c m công nghi p b o m các i u ki n v x lý môi trư ng; ch ng có k ho ch thu gom và x lý kh i lư ng rác th i ang ngày càng tăng lên” [21]. Phát tri n làng ngh i li n v i b o v môi trư ng ư c kh ng nh rõ hơn trong Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa X t i i h i i bi u toàn qu c l n th XI c a ng: “Xây d ng nông thôn m i: Quy ho ch phát tri n nông thôn và phát tri n ô th và b trí các i m dân cư. Phát tri n m nh công nghi p, d ch v và làng ngh g n v i b o v môi trư ng”
- 73. 65 [22] và trong Chi n lư c phát tri n kinh t -xã h i 2011-2020: “Xây d ng nông thôn m i: Quy ho ch phát tri n nông thôn g n v i phát tri n ô th và b trí các i m dân cư. Phát tri n m nh công nghi p hóa, d ch v và làng ngh g n v i b o v môi trư ng” [23]. 2.3.3. Chính sách c a Nhà nư c v phát tri n làng ngh Trong quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, Nhà nư c ta ã ban hành nhi u chính sách v phát tri n làng ngh . Nh ng chính sách này ư c th hi n trên nhi u khía c nh thông qua các Ngh nh c a Chính ph , Quy t nh c a Th tư ng Chính ph , Thông tư hư ng d n c a các b , ngành. Chính sách v quy ho ch phát tri n làng ngh : N i b t trong s các chính sách v quy ho ch phát tri n làng ngh ph i k n Quy t nh 132/2000/Q -TTg, c a Th tư ng Chính ph , ngày 24-11-2000 v m t s chính sách khuy n khích phát tri n ngành ngh nông thôn. Quy t nh ch ra, trong quy ho ch và phát tri n các cơ s ngành ngh nông thôn theo cơ ch th trư ng, ng th i có quy ho ch các cơ s ngành ngh truy n th ng; i u 5 c a Ngh quy t 66/2006/N -CP: Nhà nư c xây d ng quy ho ch t ng th và nh hư ng phát tri n ngành ngh nông thôn dài h n c a c nư c và t ng vùng kinh t , m b o phát tri n b n v ng. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn xây d ng quy ho ch t ng th phát tri n ngành ngh nông thôn c a c nư c… Ngoài ra, Quy t nh 2636/2011/Q -BNN-CB v phê duy t Chương trình b o t n và phát tri n làng ngh c a B trư ng B Nông nghi p và phát tri n nông thôn, ngày 31-10-2011 cũng ã c th hóa n i dung v quy ho ch phát tri n làng ngh . Quy t nh có n i dung ch rõ: Chương trình b o t n và phát tri n làng ngh ư c xây d ng, tri n khai th c hi n ph i phù h p v i quy ho ch phát tri n ngành ngh nông thôn; quy ho ch t ng th phát tri n kinh t
- 74. 66 - xã h i c a a phương và c nư c, trong ó chú tr ng b o t n và phát tri n làng ngh , vùng ngh g n v i quy ho ch vùng nguyên li u. Chính sách v t ai, tài chính, tín d ng và u tư: Quy t nh 132/2000/Q -TTg ưa ra nh ng quy nh c th v chính t ai, hư ng n phát tri n ngành ngh , làng ngh , ó là: các cơ s ngành ngh nông thôn ang s d ng t n nh, không có tranh ch p thì ư c UBND c p có th m quy n (t nh, huy n) c p gi y ch ng nh n quy n s d ng t h yên tâm u tư phát tri n s n xu t; hàng năm, theo quy ho ch, k ho ch s d ng t c a t nh, thành ph tr c thu c Trung ương, Nhà nư c cho phép chuy n m t ph n di n tích t nông nghi p, lâm nghi p phát tri n ngành ngh nông thôn. V tài chính, tín d ng, u tư i v i phát tri n làng ngh , Quy t nh 132/2000/Q -TTg nêu rõ: Làng ngh nông thôn ư c hư ng ưu ãi u tư theo Ngh nh s 51/1999/N -CP, ngày 08-7-1999 c a Chính ph , quy nh chi ti t thi hành Lu t Khuy n khích u tư trong nư c (s a i) s 03/1998/QH10 c a Qu c H i; Cơ quan ti p nh n và x lý h sơ ăng ký ưu ãi u tư có nhi m v xác nh rõ quy n ư c hư ng ưu ãi u tư c a các cơ s ngành ngh nông thôn trong gi y ch ng nh n ưu ãi u tư; các cơ quan th c thi ti p theo có trách nhi m b o m các quy n ó cho cơ s ngành ngh nông thôn, không ư c òi h i thêm b t c th t c gì khác. Bên c nh ó, B Tài chính còn hư ng d n nh ng i u ki n c th : Trong trư ng h p cơ s ngành ngh nông thôn không i u ki n b o m ti n vay b ng tài s n c m c , th ch p thì ư c vay v n theo quy nh v ho t ng b o lãnh tài s n c a bên th ba; ư c vay v n c a các t ch c tín d ng dư i hình th c b o lãnh b ng tín ch p c a t ch c, oàn th chính tr - xã h i theo quy nh t i i u 26 c a Ngh nh s 178/1999/N -CP ngày 29-12-1999 v b o m ti n vay c a các t ch c tín d ng; Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ch o các t ch c tín d ng hư ng d n cơ s ngành ngh nông thôn bi t th t c vay
- 75. 67 v n ơn gi n, thông báo công khai, có hình th c cho vay thích h p và t o i u ki n thu n l i cho các cơ s này vay v n phát tri n s n xu t. Ngoài ra, còn có các Ngh nh 66/2006/Q -TTg c a Th tư ng Chính ph ; Quy t nh 2636/2011/Q -BNN-CB c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn v thúc y u tư, phát tri n làng ngh nông thôn. Chính sách ào t o, b i dư ng và phát tri n ngu n nhân l c cho làng ngh : Quy t nh 132/2000/Q -TTg ra chính sách i v i lao ng, vi c làm và ào t o ngư i lao ng trong các ngành, ngh nông thôn, làng ngh truy n th ng; Ngh nh 66/2006/Q -TTg c a Th tư ng Chính ph ch th y m nh ào t o nhân l c cho phát tri n làng ngh , ngành ngh nông thôn như: Các d án u tư cơ s d y ngh nông thôn ư c hư ng các chính sách v tín d ng u tư phát tri n c a Nhà nư c theo quy nh ào t o ngu n nhân l c i v i các ngành ngh c n phát tri n theo quy ho ch phát tri n ngành ngh nông thôn; ngân sách a phương h tr m t ph n chi phí l p h c cho các cơ s ngành ngh nông thôn tr c ti p m l p truy n ngh ; Các ngh nhân ngành ngh nông thôn t ch c truy n ngh ư c thu ti n h c phí c a h c viên trên nguyên t c th a thu n: ư c thù lao theo quy nh c a cơ s ào t o khi tham gia gi ng d y t i các cơ s ào t o; ư c ưu ãi v thu trong ho t ng truy n ngh theo quy nh hi n hành; Lao ng nông thôn khi tham gia h c ngh ư c h tr kinh phí ào t o theo chính sách h tr d y ngh ng n h n cho lao ng nông thôn; ư c vay v n t chương trình qu c gia gi i quy t vi c làm. Chính sách v phát tri n khoa h c - công ngh i v i phát tri n các làng ngh : Quy t nh 132/2000/Q -TTg, ch rõ: Nhà nư c có chính sách khen thư ng và tr giúp cá nhân, t ch c tri n khai các ho t ng nghiên c u, thi t k , c i ti n m u mã, t o dáng s n ph m, chuy n giao công ngh cho các h gia ình, cá nhân t ch c u tư phát tri n ngành ngh nông thôn theo quy nh c a pháp lu t v s h u trí tu và khoa h c công ngh ; Nhà nư c khuy n khích cơ
- 76. 68 s ngành ngh nông thôn nh p kh u máy móc, trang thi t b , dây chuy n công ngh tiên ti n hi n i hóa s n xu t; Cơ s ngành ngh nông thôn ph i có bi n pháp x lý ch t th i, b o m v sinh môi trư ng, th c hi n vi c di chuy n cơ s gây ô nhi m môi trư ng n a i m thích h p. Bên c nh ó, Quy t nh 2636/2011/Q -BNN-CB cũng ã c th hóa hơn chính sách khoa h c - công ngh i v i phát tri n làng ngh : Ưu tiên u tư cho các cơ s nghiên c u, ng d ng, chuy n giao ti n b k thu t và công ngh phát tri n làng ngh m i trong lĩnh v c b o qu n, ch bi n nông, lâm, th y s n; khuy n khích và u tư h tr cho các nghiên c u, th nghi m s n ph m m i trong các làng ngh ; H tr kinh phí i v i cơ s ngành ngh nông thôn th c hi n các tài nghiên c u khoa h c, i m i công ngh thi t b b o t n, phát tri n các làng ngh truy n th ng, làng ngh m i và x lý ô nhi m môi trư ng làng ngh . Chính sách b o v môi trư ng làng ngh : Trư c h t, Lu t B o v môi trư ng năm 1993 (s a i năm 2005) quy nh: Vi c quy ho ch, xây d ng, c i t o và phát tri n làng ngh ph i g n v i b o v môi trư ng. UBND c p t nh có trách nhi m ch o, t ch c th ng kê, ánh giá m c ô nhi m c a các làng ngh trên a bàn và có k ho ch gi i quy t tình tr ng ô nhi m môi trư ng c a các làng ngh trên a bàn... Ngoài ra, còn có các văn b n hư ng d n thi hành Lu t B o v môi trư ng, trong ó có b o v môi trư ng làng ngh như: Quy t nh 132/2000/Q -TTg ch rõ trách nhi m c a các c p, các ngành, chính quy n a phương và cơ s s n xu t v x lý nư c th i, b o m v sinh môi trư ng, th c hi n vi c di d i cơ s gây ô nhi m môi trư ng n a i m quy nh; Ngh nh 66/2006/N -CP ã ti n thêm m t bư c trong ch o th c hi n phát tri n làng ngh g n v i BVMT, trong ó, nh n m nh: quy ho ch t ng th phát tri n ngành ngh nông thôn ph i g n v i b o v môi trư ng; Ngh nh s
- 77. 69 67/2003/N -CP ngày 13-6-2003 c a Chính ph v b o v môi trư ng i v i nư c th i. Ngoài ra, còn có các chính sách v phát tri n k t c u h : Quy t nh s 2636/2011/Q -BNN-CB v vi c phê duy t Chương trình b o t n và phát tri n làng ngh ; Chính sách v phát tri n th trư ng tiêu th s n ph m, v i Quy t nh 132/2000/Q -TTg và Ngh nh s 66/2006/N -CP… Các Quy t nh và Ngh nh phân nh rõ ch c năng, nhi m v c a các c p, các ngành và ch th s n xu t kinh doanh trong các ngành, ngh trong làng ngh . Tóm l i, nh ng văn b n c a ng và Nhà nư c ã ư c trình bày trên, có th th y trong th i kỳ i m i ng và Nhà nư c ã có nhi u ch trương, chính sách th phát tri n làng ngh và ã mang l i hi u qu thi t th c cho s phát tri n kinh t - xã h i nông thôn. ng th i phát huy v th , vai trò, m ng lư i xã h i làng ngh . S chuy n d ch c u trúc kinh t và c u trúc lao ng làng ngh kéo theo s thay i c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . K T LU N CHƯƠNG 2 Chương 2, tác gi lu n án ã làm rõ n i hàm và ph m vi c a m t s khái ni m cơ b n c a tài như “c u trúc xã h i”, “cư dân”, “làng ngh ”, “c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng” cũng như cách v n d ng trong nghiên c u lu n án. ng th i chương 2 thao hóa tác các thành ph n c a c u trúc xã h i (nhóm xã h i, v th xã h i, vai trò xã h i, thi t ch xã h i, m ng lư i xã h i, t ch c xã h i cư dân làng ngh ) và các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh . Lu n án cũng phân tích rõ lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens, ư c áp d ng trong nghiên c u c u trúc xã h i cư dân làng ngh . Ngoài ra, m t s quan i m c a ng, chính sách c a Nhà nư c v làng ngh và phát tri n làng ngh , Tư tư ng H Chí Minh v i nông dân ã ưa ra nh ng nh hư ng quan tr ng phân tích, ánh giá c u trúc xã h i cư dân làng ngh hi n nay.
- 78. 70 Chương 3 TH C TR NG C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH 3.1. M T S C I M C A LÀNG NGH NG B NG SÔNG H NG 3.1.1. M t s c i m a lý, kinh t - xã h i c a ng b ng sông H ng Theo s li u c a T ng C c Th ng kê, năm 2013 vùng ng b ng sông H ng có di n tích 21.059,3 km² [29], g m “11 t nh, thành ph tr c thu c Trung ương: Hà N i, H i Phòng, H i Dương, B c Ninh, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Thái Bình, Nam nh, Hà Nam, Ninh Bình và Qu ng Ninh” [91]. Dân s trung bình, năm 2013 vùng này là 20439,4 nghìn ngư i [29]. V dân t c a s dân s là ngư i Kinh. ng b ng sông H ng có v trí a lý, i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i như sau: V v trí a lý, vùng ng b ng sông H ng có t a a lý:T vĩ 21°34´B (huy n L p Th ch) t i vùng bãi b i kho ng 19°5´B (huy n Kim Sơn), t 105°17´ (huy n Ba Vì) n 107°7´ (trên o Cát Bà). Phía b c và ông b c là Vùng ông B c (Vi t Nam), phía tây và tây nam là vùng Tây B c, phía ông là v nh B c B và phía nam vùng B c Trung B [30]. Như v y, ây là m t vùng có v trí a chính tr quan tr ng c a nư c ta, là c a ngõ phía bi n ông, ng th i là m t trong nh ng c u n i gi a hai khu v c ông Nam Á và ông B c Á. V c i m a hình, vùng ng b ng sông H ng có a hình tương i b ng ph ng, có nhi u sông ngòi t o thành các h th ng giao thông thu và b . Theo các nhà a lý, vùng t này ư c b i p qua hàng tri u năm, ch y u b i 2 h th ng sông là sông H ng và sông Thái Bình. V i a hình như v y, cư dân vùng ng b ng sông H ng ã bi t d a vào i u ki n t nhiên khai thác, tr ng tr t, chăn nuôi và l a ch n nh ng ngành ngh phù h p v i
- 79. 71 t ng th i gian, t ng khu v c phát huy nhi u l i th c a vùng em l i l i ích cho c ng ng dân cư, ng th i b o v môi trư ng. V tài nguyên thiên nhiên, vùng ng b ng sông H ng có ngu n tài nguyên thiên nhiên r t phong phú, a d ng. Tài nguyên t phù sa màu m , tài nguyên t sét tr ng H i Dương, á vôi huy n Thu Nguyên, t nh H i Phòng, huy n Kim Môn t nh H i Dương, Hà N i, Ninh Bình... Vùng có ngu n tài nguyên t nông nghi p do phù sa c a h th ng sông H ng và sông Thái Bnh b i p v i di n tích l n “Hi n có trên 103 tri u ha t ã ư c s d ng, chi m 82,48 % di n tích t t nhiên c a vùng và chi m 5,5% di n tích t s d ng c a c nư c” [30], “ t ai c a vùng r t thích h p cho thâm canh lúa nư c, tr ng màu và các cây công nghi p ng n ngày. Vùng có di n tích tr ng cây lương th c ng th 2 trong c nư c v i di n tích t 1242,9 nghìn ha” [30]. V tài nguyên bi n, vùng ng b ng sông H ng có b bi n tr i dài t huy n Thu Nguyên, t nh H i Phòng n huy n Kim Sơn, t nh Ninh Bình. B bi n có bãi tri u r ng, phù sa dày, thu n l i cho nuôi tr ng thu h i s n, ng th i t o i u ki n phát tri n du l ch. 3.1.2. c i m chung c u trúc xã h i làng ngh ng b ng sông H ng Theo k t qu Nghiên c u Quy ho ch phát tri n ngành ngh th công, ph c v công nghi p hóa nông thôn Vi t Nam t năm 2002-2004 trong khuôn kh h p tác v i t ch c JICA c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, c nư c có kho ng 2.017 làng ngh . Theo Báo cáo k t qu c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn 5 sau năm th c hi n Ngh nh 66/2006/N -CP ngày 20/10/2011 v phát tri n ngành ngh nông thôn, trên a bàn c nư c có 4.575 làng, trong ó 3.251 làng có ngh và 1.324 làng ngh ư c công nh n theo tiêu chí c a Thông tư s 116/2006/TT-BNN ngày 18-12-2006 c a B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn. Hàng năm, ngành ngh nông thôn óng góp
- 80. 72 áng k vào kim ng ch xu t kh u và tăng trư ng GDP; giúp xóa ói gi m nghèo, tăng thu nh p cho ngư i lao ng. Có nh ng làng ngh thu hút trên 60% lao ng trong t ng s lao ng c a a phương vào ho t ng s n xu t phi nông nghi p. Ngoài lao ng thư ng xuyên, các h gia ình, cơ s ngành ngh còn thu hút thêm t 2% n 10% lao ng th i v . Thu nh p c a lao ng làng ngh t t 450.000 ng n 4.000.000 ng/ngư i/tháng, so v i lao ng nông nghi p cao g p t 1,5 n 4 l n. V lo i hình s n xu t, các làng ngh ng b ng sông H ng tùy theo i u ki n hoàn c nh c a t ng a phương, ã hình thành và phát tri n nhi u hình th c s n xu t a d ng. Song t p trung ch y u nh ng nhóm ngành ngh như sau: th công m ngh ; ch bi n lương th c, th c ph m; d t, nhu m, thu c da; gia công cơ kim khí; s n xu t v t li u xây d ng; chăn nuôi, gi t m gia súc; tái ch ch t th i và các lo i hình khác, trong ó lo i hình th công m ngh chi m t tr ng l n nh t. Vùng ng b ng sông H ng có 2.433 làng có ngh trên t ng s 4.575 làng c a c nư c chi m t i 53,18% [4]. V làng ngh thành ph Hà N i, theo s li u th ng kê năm 2009 c a S Công thương Hà N i: Ngày 01-8-2008, t nh Hà Tây và 4 xã thu c huy n Lương Sơn t nh Hòa Bình sáp nh p vào Hà N i làm tăng s qu n, huy n và di n tích t 921,8 km2 lên n hơn 3.300 km2 . S lư ng làng ngh thành ph Hà N i tăng t 11 làng lên n 272 làng ngh . Hà N i hi n có 1.270 làng có ngh , chi m 62% t ng s làng ngh c a c nư c, t p trung m t s huy n: Phú Xuyên (125 làng), Thư ng Tín (126 làng), Chương M (174 làng), ng Hòa (113 làng)…
- 81. 73 3.2. C I M KINH T - XÃ H I VÀ LÀNG NGH HUY N THƯ NG TÍN 3.2.1. c i m kinh t - xã h i c a huy n Thư ng Tín V m t a lý - kinh t , huy n Thư ng Tín g m hai mi n: mi n ông c a huy n và mi n Tây c a huy n, gi a là qu c l 1A, có ư ng s t Hà N i, Sài Gòn và qu c l 1B. Gi i h n mi n ông là dòng Sông H ng và mi n Tây là Sông Nhu , phía B c c a huy n là ư ng t nh l 71, phía Nam huy n là t nh l 73, hai con ư ng này qua huy n và n i t ư ng 22 n qu c l s 1A và ư ng ê sông H ng, t o cho Thư ng Tín có m t h th ng giao thông thu n ti n. Thư ng Tín v trí c a ngõ phía Nam c a thành ph Hà N i, l i có các tr c ư ng giao thông l n c ư ng b , ư ng th y nên t o i u ki n thu n l i cư dân phát tri n v nhi u m t kinh t , chính tr , xã h i, văn hóa, giáo d c... mang c trưng c a m t huy n ven ô và nông thôn ng b ng sông H ng. Theo d li u c a UBND huy n Thư ng Tín, năm 2013: Thư ng Tín g m 28 xã và 01 th tr n, di n tích kho ng 127,59 km², v i s dân kho ng 216.500 ngư i; v trí phía Nam c a Th ô Hà N i, phía ông giáp v i t nh Hưng Yên, phía Tây giáp v i huy n Thanh Oai, phía v i Nam giáp huy n Phú Xuyên, phía B c giáp v i huy n Thanh Trì. C u trúc kinh t huy n Thư ng Tín ang chuy n d ch theo xu th chung c a c Hà N i. Theo báo cáo v kinh t c a huy n năm 2013, thì t tr ng công nghi p và xây d ng chi m ph n l n v i 50,15%, thương m i - d ch v chi m 32,25% và nông nghi p ch còn chi m 17,6% [98]. Thư ng Tín có các c m, i m công nghi p phát tri n. n nay, huy n ã thu hút 109 doanh nghi p u tư, có 364 h s n xu t kinh doanh t i các c m, i m công nghi p. Huy n quy ho ch hai khu công nghi p Ph ng Hi p, B c Thư ng Tín và m t c m công nghi p Hà H i - Qu t ng; hoàn thành
- 82. 74 xây d ng h t ng và giao t nhi u c m công nghi p: Liên Phương, Qu t ng, Hà Bình Phương, Duyên Thái …, 4 i m công nghi p các xã: V n i m, Duyên Thái, Ninh S , Ti n Phong. Như v y, có th th y huy n Thư ng Tín ang phát tri n theo hư ng y m nh s n xu t công nghi p và phát tri n d ch v , chuy n i t tr ng nông nghi p sang phát tri n t tr ng cho các ngành ngh khác t o ra năng su t và hi u qu cao hơn. V l ch s - văn hóa - xã h i. Qua quá trình lao ng s n xu t nông thôn, t th h này sang th h khác, ngư i dân Thư ng Tín ã xây d ng ư c h th ng cơ s h t ng nông thôn và nh ng công trình văn hóa ngh thu t c s c. Theo sách Thư ng Tín t danh hương do S Văn hóa thông tin Hà Tây xu t b n, tính n năm 2007, Thư ng Tín có 80 di tích l ch s văn hóa ư c x p h ng qu c gia và c p t nh. c bi t, các quan h xã h i nông thôn d a trên các ngu n l c và nh ng quy t c h u sinh c a m i làng ngh d n d n ư c nh hình. Qua các th i i, Thư ng Tín còn là nơi ã sinh ra nhi u anh hùng dân t c và danh nhân c a t nư c r t áng t hào như: Nguy n Trãi, Ngô Thì Nh m, Lý T T n ... 3.2.2. Làng ngh huy n Thư ng Tín Ngoài th i gian làm nông nghi p, ngư i dân huy n Thư ng Tín ã s m s n xu t ra nhi u m t hàng ph c v i s ng sinh ho t, góp ph n giúp Thư ng Tín tr thành “ t trăm ngh ”. Hi n nay, huy n Thư ng Tín có trên 50 ngành ngh th công, m ngh g m 126 ngh , trong ó có 46 ngh ư c UBND t nh Hà Tây (cũ) và thành ph Hà N i t ng b ng công nh n là ngh làng. Cư dân các làng ngh c a huy n xu t hi n nhi u ngh nhân, th gi i ư c phong t ng.
- 83. 75 Ho t ng s n xu t, kinh doanh t i các làng ngh trong huy n tương i n nh và phát tri n. Năm 2013, toàn huy n m 27 l p d y ngh , nhân c y ngh cho trên 1.200 lao ng và 8 d án phát tri n làng ngh , gi i quy t vi c làm cho nhi u lao ng nông thôn. S phát tri n các làng ngh huy n Thư ng Tín không nh ng óng góp các giá tr v m t kinh t , mà còn góp ph n gi gìn nh ng giá tr văn hóa truy n th ng, t o nên nét p văn hoá - xã h i truy n th ng, ng th i t o i m nh n quan tr ng trong vùng ng b ng sông H ng nói chung và v i làng ngh c a huy n Thư ng Tín nói riêng. Trong huy n, các làng ngh phát tri n ã góp ph n quan tr ng thúc y quá trình chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p nông thôn theo hư ng “ly nông b t ly hương”. S lan t a c a các làng ngh ã m r ng quy mô và a bàn s n xu t, thu hút nhi u lao ng, kéo theo s phát tri n c a nhi u ngành ngh khác, góp ph n làm tăng t tr ng ngành công nghi p, th công nghi p và thương m i, d ch v c a a phương. Nhi u làng ngh có tính ch t c truy n và n i ti ng trong nư c t xưa n nay như: ngh mây tre an (xã Ninh S ), ti n g (xã Nh Khê), sơn mài (xã Duyên Thái), thêu ren (xã Th ng L i, xã Qu t ng, xã Hà H i), iêu kh c (xã Hi n Giang), g (xã V n i m), c tư ng (xã Hi n Giang), hương tr m (xã T Nhiên), v.v. 3.3. C I M KINH T - XÃ H I C A XÃ V N I M VÀ XÃ DUYÊN THÁI 3.3.1. c i m kinh t - xã h i c a xã V n i m Xã V n i m, huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i n m phía ông Nam c a huy n Thư ng Tín, có di n tích 2,97 km². V n i m có v trí a lý là m t trong hai xã cu i c a huy n Thư ng Tín, cách trung tâm huy n 12 km, cách trung tâm thành ph Hà N i 31 km, phía ông giáp th tr n Phú Minh, huy n Phú Xuyên, phía ông B c giáp v i sông H ng (kho ng 1 km), phía
- 84. 76 nam giáp xã Minh Cư ng, phía Tây giáp xã Văn T , phía b c giáp xã Th ng Nh t u thu c huy n Thư ng Tín. Xã V n i m có v trí giao thông ư ng b và ư ng th y r t thu n l i, có qu c l 1A i qua, l i có Ga Xá (Năm 1913 Pháp xây d ng ư ng s t Hà N i - Sài Gòn) nên thu n l i vi c giao lưu, buôn bán v i các a phương khác trong vùng ng b ng Sông H ng và các vùng khác trên t nư c. Theo sách Tên làng xã Vi t Nam u th k XIX c a Vi n Hán nôn xu t b n năm 1981, V n i m là m t xã thu c t ng V n i m, huy n Thư ng Phúc, ph Thư ng Tín, tr n Sơn Nam Thư ng, n th i thu c Pháp, t ng V n i m thu c huy n Thư ng Tín, t nh Hà ông. Sau Cách m ng tháng 8 năm 1945, V n i m có b n l n tách, nh p và i tên, n năm 1971 xã thu c huy n Thư ng Tín, t nh Hà Tây (t năm 2008 thu c thành ph Hà N i). Xã V n i m có 3 làng (thôn) là: V n i m, ng Xá và Xá có di n tích t nhiên 297,14 ha, có trên 2.188 h gia ình v i trên 7.700 nhân kh u, có hơn 750 h s n xu t g và ch bi n lâm s n. M i h gia ình trung bình là 4 lao ng làm ngh , t o công ăn vi c làm cho trên 3.000 ngư i lao ng trong xã và các a phương khác trong vùng ng b ng sông H ng. Nh ng năm 1960 xã V n i m chuyên s n xu t sơn mài, các m t hàng như khung tranh sơn mài, tranh sơn mài, l hoa, v.v, ch y u bán sang các nư c Xã h i ch nghĩa. n năm 1985 thì chuy n i s n xu t, ch bi n g làm các m t hàng ph c v i s ng, sinh ho t như: như s p ng , t chè, bàn ngh , giư ng, t , h , v.v, s chuy n i này ã t o à cho V n i m m t di n m o m i phát tri n thành làng ngh g cao c p (năm 2000, UBND t nh Hà Tây (cũ) c p b ng công nh n làng ngh g V n i m), và ư c công nh n là m t i m du l ch văn hoá làng ngh . Quy mô s n xu t l n hơn ngày càng l n, m u mã s n ph m a d ng, phong phú v ch ng lo i. Hi n nay xã V n i m có 37 công ty, doanh nghi p ch bi n lâm s n và có kho ng 500
- 85. 77 t h p s n xu t t i các h gia ình. Các m t hàng ch y u ư c tiêu th trong nư c và m t ph n xu t kh u sang nư c ngoài. Lao ng ánh gi y ráp thu nh p kho ng 3 tri u ng/tháng, lao ng có tay ngh cao thu nh p trên 5 tri u ng/tháng. B ng 3.1: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a xã V n i m, năm 2013 Ngành kinh t T ng giá tr s n ph m năm (t ng) T tr ng (%) Nông nghi p (tr ng tr t, chăn nuôi) 14,73 8,51 Công nghi p, ti u th công nghi p 88,2 50,9 Thương m i, d ch v 60,2 34,8 Ngu n thu khác 10 5,79 T ng c ng 173,13 100 Ngu n: Báo cáo UBND xã V n i m, năm 2013 [99] B ng 3.1 cho th y t ng thu nh p t s n xu t công nghi p ti u th công nghi p xã V n i m năm 2013 t 88,2 t ng, chi m 50,9 %. i u ó cho th y, s n xu t ngành ngh g m c cao c p ang phát tri n, do các h gia ình m r ng s n xu t, ng th i kh năng áp d ng khoa h c k thu t như máy cưa, máy c vi tính vào s n xu t. Trong năm 2013 xã m 01 l p khuy n công nâng cao tay ngh cho ngư i lao ng. K t qu kh o sát 100 h gia ình trong xã c a UBND xã V n i m: thu nh p bình quân u ư c t 22,1 tri u ng/năm. Như v y, s chuy n d ch cơ c u kinh t ã tác ng n v i i s ng c a ngư i dân trong xã, thay b ng ngu n thu nh p t nông nghi p thì hi n nay ngu n thu nh p chính c a xã là công nghi p, ti u th công nghi p và thương m i, d ch v , t tr ng óng góp c a các ngành công nghi p và d ch v càng l n bao nhi u thì kinh t c a xã s ngày càng phát tri n hơn b y nhiêu, i u ó th hi n s chuy n d ch tích c c. Xã V n i m ang ư c xây d ng, phát tri n kinh t nông thôn theo hư ng công nghi p hóa, hi n i hóa. Trong ó, c bi t coi tr ng phát tri n
- 86. 78 làng ngh là th m nh c a xã. S phát tri n kinh t nông thôn g n v i làng ngh ã kéo theo s phát tri n c a t t c các lĩnh v c trong xã. S quan tâm c a các c p chính quy n và c a ngư i dân trong xã v các lĩnh v c trong xã, c bi t v ý th c trách nhi m trong vi c gi gìn và phát tri n làng ngh nh m giúp cho kinh t - xã h i c a xã ngày m t phát tri n và n nh. Làng ngh g V n i m có v th ng u v kinh t trong ba làng c a xã V n i m. 3.3.2. c i m kinh t - xã h i c a xã Duyên Thái Xã Duyên Thái thu c huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i - g c là thu c làng Vi t c , làng thu c vùng ng b ng sông H ng, trư c Cách m ng tháng Tám năm 1945, xã Duyên Thái (g m các xã Duyên Trư ng, H Thái và Phúc Am) thu c t ng Ninh Xá, huy n Thanh Trì, ph Thư ng Tín, t nh Hà ông. Xã Duyên Thái v trí u huy n Thư ng Tín (phía ông b c huy n), n m d c theo ông qu c l 1A, cách trung tâm th ô Hà N i 16 km v phía B c, cách trung tâm th tr n huy n Thư ng Tín v phía Nam 3 km. Phía B c giáp v i xã ông M và xã Liên Ninh thu c huy n Thanh Trì, Hà N i, Phía Nam giáp v i xã Văn Bình, phía ông và ông nam giáp xã Ninh S và xã Liên Phương, phía tây giáp xã Nh Khê là các xã thu c huy n Thư ng Tín. Hi n nay xã Duyên Thái g m có 3 làng là: Duyên Trư ng, H Thái và Phúc Am. Duyên Thái là m t xã ông dân cư, t ng di n tích t t nhiên g n 4 km2 v i dân cư hơn 4.000 ngư i. Di n tích t canh tác 385,4 ha, bình quân ru ng t tr ng tr t cho m t nhân kh u tr c ti p s n xu t 300 m2 , do c i m ng ru ng cao, trũng an xen nên trư c kia n 90% di n tích ch c y ư c m t v lúa, n nay c y lúa c hai v . Ngoài vi c coi tr ng nông nghi p, t trư c n nay ngư i dân Duyên Thái còn làm nhi u ngh ph , phi nông nghi p như: an tre, th m c, th n , th in, hàng vàng (làng Duyên Trư ng và Phúc Am), ngh sơn mài (làng H Thái) tùy theo tu i, trình và s c kh e c a m i nhóm dân cư.
- 87. 79 T nh ng năm 1950, ngh sơn mài truy n th ng c a xã khá phát tri n. Xã ã thành l p h p tác xã th công m ngh Bình Minh, có th i i m cao nh t thu hút trên 600 lao ng chuyên s n xu t hàng xu t kh u n i ti ng các nư c xã h i ch nghĩa (trư c ây). T năm 1986, b t u th i kỳ t nư c i m i ngh sơn mài càng có i u ki n phát tri n m nh m , làng ngh ã ng d ng công th c m i ( a ph n chuy n t sơn ta sang sơn d u h t i u tr n v i t phù sa sông H ng). Xã Duyên Thái có ba làng trong ó hai làng H Thái và Duyên Trư ng ư c công nh n là làng ngh (UBND t nh Hà Tây công nh n làng H Thái là làng ngh năm 2001. Làng Duyên Trư ng năm 2005) [5]. V c u trúc kinh t c a xã, bên c nh s n xu t nông nghi p, xã chú tr ng kinh t công nghi p và ti u th công nghi p. B ng 3.2: C u trúc kinh t - ngành theo giá tr và t tr ng s n lư ng c a xã Duyên Thái, năm 2013 Ngành kinh t T ng giá tr s n ph m năm (T ng) T tr ng phát tri n kinh t (%) Nông nghi p (tr ng tr t, chăn nuôi) 26,0 9,16 Công nghi p, ti u th công nghi p, xây d ng 152,1 53,59 Thương m i, d ch v 105,7 37,25 T ng 283,8 100 Ngu n: Báo cáo UBND xã Duyên Thái năm 2013 [101] Theo báo cáo c a UBND xã, năm 2013 thu nh p u ngư i bình quân trong xã ư c t 20 tri u ng/ngư i/năm. Ngư i dân xã Duyên Thái tr ng lúa và m t s cây nông nghi p khác v i giá tr s n ph m cây tr ng cao. Năm 2013, t ng s n ph m kinh t nông nghi p t 26 t ng. Ngoài ra, công nghi p, ti u th công nghi p, xây d ng, thương m i d ch v t 152,1 t ng, chi m 53,59%. Xã Duyên Thái có nh ng bư c chuy n d ch kinh t áng k . Tuy nhiên, t năm 2010 tr l i ây, s n ph m sơn mài c a làng ngh gi m, nh hư ng
- 88. 80 n s phát tri n kinh t c a xã. M c dù v y, các ho t ng trong xã v n ư c tri n khai m b o s n nh. Tình hình tr t t an ninh xã h i, m b o an sinh xã h i, cu c s ng cư dân lành m nh. Làng ngh sơn mài H Thái có doanh thu hàng năm ư c t 70 t ng, chi m t tr ng ch y u trong c u trúc kinh t xã Duyên Thái. 3.4. CÁC PHÂN H C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH G V N I M VÀ LÀNG NGH SƠN MÀI H THÁI 3.4.1. C u trúc xã h i - dân s 3.4.1.1. C u trúc xã h i - gi i tính Năm 2013, làng V n i m có 708 h gia ình v i t ng dân s là 2.328 ngư i, trong ó là nam chi m 48,75% (1.135 ngư i), n chi m 51,24% (1.193 ngư i), trong ó s ngư i trong tu i lao ng chi m t i 58,73% t o ra ngu n nhân l c khá l n làm ngh và phát tri n ngh . Làng H Thái có 1.046 h gia ình, v i t ng s nhân kh u 3.618 ngư i, v i c u trúc gi i tính: nam chi m 53,01% (1.918 ngư i), n chi m 46,98% (1.700 ngư i). (B ng 3.3). B ng 3.3: C u trúc xã h i - gi i tính c a cư dân làng ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái Chung Gi i tính S ngư i % S ngư i % S ngư i % Nam 1135 48,75 1918 53,01 3053 51,35 N 1193 51,24 1700 46,98 2893 48,65 T ng s 2328 100 3618 100 5946 100 Ngu n: S li u th ng kê c a xã năm 2013 Tìm hi u th c t t i hai làng ngh , quan ni m c a cư dân làng ngh hi n nay ít có phân bi t gi a con trai và con gái, song có s phân công lao ng tương i rõ theo gi i tính. Ph ng v n sâu m t ch h gia ình làm ngh cho bi t: làng ngh em, bây gi quan ni m v sinh con trai hay con gái không quá n ng n , con nào cũng c n ư c ăn, h c và r i có công ăn vi c làm. Anh c i quan sát c làng em thì th y, n u là ph n
- 89. 81 thì có vi c c a ph n như ánh gi y ráp, cho n ng i u khi n máy c vi tính, làm nh ng vi c phù h p v i s c ph n , còn nam gi i làm th pha g , th ngang. Làng mình có ngh nên nhi u nam gi i n ây làm th r i l y v luôn t i làng ngh ”. (PVS, n ch h gia ình, làng ngh g V n i m). Quan ni m c a cư dân làng ngh sơn mài H Thái, v th c a ph n trong làng ngh ư c ánh giá cao. Khi h i v v n này, m t ngh nhân làng ngh sơn mài H Thái cho r ng: “Ph n làng r t ư c nhân dân coi tr ng, b i ngh sơn mài lao ng n làm nhi u hơn nam gi i, do v y h ki m ti n ch ng kém gì nam gi i, v i tính ch u khó và ôi tay khéo léo, ph n làm ngh sơn mài r t t t, hi n nay trong s 4 ngh nhân c a làng ư c phong t ng thì có 3 ngư i là n ”. (PVS, ngh nhân Nguy n Th H, làng ngh sơn mài H Thái). c hai làng ngh tác gi nghiên c u, ngư i th - cư dân làng ngh u d y ngh cho c con gái, k c nh ng ngư i a phương khác n h c ngh và làm th t i làng. i u này th hi n rõ nét qua nh ng công ty ngh , ngoài a i m t t i làng ngh , còn t m t s a phương khác, l y lao ng a phương ó luôn. M t s c p v /ch ng trong làng ngh xây d ng gia ình trên cơ s quen bi t qua quá trình h c ngh , khi ph ng v n v hoàn c nh nào anh/ch quen bi t nhau và tr thành v /ch ng m t Giám c công ty TNHH sơn mài cho bi t thêm: Th i kỳ trư c năm 2008, làng ngh sơn H Thái r t phát tri n, do v y r t nhi u ngư i h c ngh sơn mài, lúc ó công ty mình có nh n th v h c và làm sơn mài, mình là ngư i d y v , trong s nh ng ngư i h c thì có v mình bây gi , v mình thì bên làng Duyên
- 90. 82 Trư ng n h c ngh , có th nói nh vi c d y ngh sơn mài v , ch ng mình l y nhau”. (PVS nam, Giám c Công ty TNHH sơn mài Th-S). 3.4.1.2. C u trúc xã h i - tu i V tu i c a dân s làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái ư c chia thành b n nhóm tu i: Làng ngh g V n i m: dư i 15 tu i có 22,56% ; t 15-24 tu i có 350 ngư i, chi m 15,03; t 25-55 tu i có 1017, chi m 43,69, trên 55 tu i có 436 ngư i chi m 18,72; làng ngh sơn mài H Thái: dư i 15 tu i có 858 ngư i, chi m 23,7%; t 15-24 tu i có 470 ngư i, chi m 13,0%; t 25-55 tu i có 1673 ngư i, chi m 46,2%; trên 55 tu i có 617 ngư i, chi m 17,1%. (xem Bi u 3.1). ơn v : % 22,56 23,7 23,3 15,03 13 13,7 43,69 46,2 45,3 18,72 17,1 17,7 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Dư i 15 tu i T 15- 24 tu i T 25- 55 tu i Trên 55 tu i Làng V n i m Làng H Thái Chung Bi u 3.1: C u trúc xã h i - tu i c a ngư i dân làng ngh Ngu n: S li u th ng kê c a lu n án, năm 2013. Có th th y r ng, t l dân s trong tu i lao ng c hai làng khá cao, làng ngh g V n i m có 58,72% t l ngư i trong tu i lao ng t 15-55 tu i và làng ngh sơn mài H Thái, t l ngư i trong tu i lao ng t 15-55 tu i là 59,2%. C u trúc xã h i - tu i c a hai làng ngh này là tương i gi ng nhau.
- 91. 83 Như v y, c hai làng có m t ngu n nhân l c lao ng d i dào, ã t o i u ki n cho s n sàng cho các ho t ng ngh nghi p c a làng ngh , ng th i ang ti p bư c làng ngh phát tri n. C u trúc xã h i - v th và vai xã h i c a các thành viên gia ình Tìm hi u th c t hai làng ngh , tác gi bi t ư c cư dân làng ngh , ngoài kính n nh ng ngư i cao tu i (giá tr tr ng ngư i già), thì tu i t 25-55 cũng r t ư c coi tr ng. B i vì, h là nh ng ngư i truy n ngh cho con cháu, ng th i là nh ng lao ng chính trong làng ngh và m t s còn là ch doanh nghi p gi i. Tìm hi u v th , vai trò c a thành viên gia ình cư dân làng ngh , k t qu thu ư c như sau: V th ông/bà có vai trò quy t nh trong các vi c c a làng, dòng h - chi m 30,5%; vi c hi u - chi m 21,2%. V th b /m có vai trò quy t nh chính trong s n xu t, kinh doanh - chi m 93,0%; nh hư ng ngh nghi p cho con cái - chi m 90,1%; mua s p các dùng t ti n - chi m 89,5%. V th con cái có vai trò ch y u trong vi c h c t p (b ng 3.4). B ng 3.4: C u trúc v th - vai xã h i c a các thành viên trong gia ình làng ngh ơn v : %, N=515 Công vi c Ông/bà B /m Con cái 1. S n xu t, kinh doanh 4,7 93,0 2,3 2. H c t p c a con cái 4,9 28,2 67,0 3. nh hư ng ngh nghi p cho con/cháu 5,2 90,1 4,7 4. Trong vi c h 7,8 62,5 2,7 5. Trong vi c hi u 21,2 77,3 1,6 6. Mua s m các dùng t ti n 6,6 89,5 3,9 7. Công vi c c a làng, dòng h 30,5 67,2 2,3 8. Xây nhà, s a ch a nhà c a 20,4 77,7 1,9 9. Chuy n i ngh nghi p 17,5 76,1 6,4 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013
- 92. 84 B ng 3.4, cho bi t v th b /m có vai trò quy t nh chính trong h u h t các công vi c, song trong vi c h c t p c a con cái thì ông/bà và b /m ưu tiên quy n quy t nh, ng th i con cái ch ng trong vi c h c t p c a mình. Ngu n h tr khi g p khó khăn c a ch h gia ình ch y u d a vào ngư i thân trong gia ình - chi m 32,2% (166/515), ngư i có uy tín trong dòng h - chi m 27,6% (142/155); c bi t có n 14,4% ch h gia ình ý ki n và nh chính quy n a phương, các oàn th xã h i làng-xã, i u ó cho th y s tham gia c a các t ch c oàn th xã h i trong ho t ng ngh nghi p làng ngh có vai trò quan tr ng. Vai trò c a ch h gia ình i v i gia ình, dòng h và c ng ng, ư c ch h gia ình t ánh giá ph m vi gia ình là “r t quan tr ng” có t l cao nh t - chi m 71,1%, vai trò i v i dòng h - chi m 16,3% và v i c ng ng làng ngh - chi m 14,%. V n xã h i làng ngh lu n án nghiên c u, ch y u th hi n m ng lư i các quan h gia ình, xã h i mà ngư i lao ng d a vào ó tìm ki m cơ h i vi c làm và tr giúp v tài chính lúc g p khó khăn. Ch ng h n nh ng gia ình thu c di n khá gi , có th i gian làm ngh nhi u th h , thâm niên làm ngh lâu năm, ch h gia ình có h c v n cao thì có th có m ng lư i xã h i a d ng và h s d ng m ng lư i này cho các m c ích tìm vi c làm hay ngu n tài chính nhi u hơn so v i ngư i nhóm th p hơn. Ngoài ra các gia ình ngh và công ty ngh s d ng m ng lư i xã h i, v n xã h i có ư c v n ng, tương tác trong ho t ng ngh . i u này có th nh n bi t thông qua ph ng v n sâu m t cán b xã: Hi p h i làng ngh và toàn th nhân dân làm ngh trong thôn có vai trò c t y u trong t ch c các s ki n quan tr ng c a làng. Nhi u s ki n, nh có óng góp v nhân l c và kinh phí c a h m i thành công (PVS, n , cán b xã Duyên Thái).
- 93. 85 i u này minh ch ng cho lý thuy t h th ng c a Parson khi cho r ng h th ng xã h i t o nên nh ng vai trò khác nhau duy trì các m i quan h trong h i trong m ng lư i xã h i. 3.4.1.3. C u trúc xã h i - h c v n Có th th y rõ v n còn m t s lư ng không nh l c lư ng lao ng trong các làng ngh có trình m c ph thông. Chung cho c hai làng ngh : trình ti u h c là 11,8%; THCS là 39,8%, THPT 33,1% và trình cao ng, i h c ch có 4,8% (xem b ng 3.5). So v i trình h c v n chung c a l c lư ng lao ng c nư c, c u trúc trình h c v n c a hai làng ngh là g n tương ương nhau m c dù t l trình cao ng, i h c có th p hơn chút ít, r t có th là do m u kh o sát có m t t l l n nh ng ngư i t trung niên tr lên, nh ng ngư i này trư c ây không có i u ki n i h c h t trung h c ph thông ho c không ư c h c cao ng, i h c. Kh o sát m u nghiên c u 425 ch h gia ình làm ngh thu ư c k t qu như sau: trình ti u h c có 4%, THCS có 29,9%, THPT có 64%, trěnh trung c p tr lên có 2,1%. Trình h c v n c a ch h gia ình làm ngh không cao và không ng u trong các h gia ình. a ph n nh ng c p v /ch ng gia ình làm ngh u có trình h c v n trung bình (ch y u h c h t THPT). i u này ư c lý gi i, do s n xu t h gia ình ch y u d a trên kinh nghi m và thông qua t h c, nên h quan ni m không nh t thi t h c n trình trên THPT. Như v y, ph n l n ngu n l c c a c hai làng ngh t p trung trình trung h c cơ s và trung h c ph thông. Xét trình h c v n cao ng, i h c thì làng ngh g V n i m l i có t l dân s t trình h c v n cao hơn so v i làng ngh sơn mài H Thái. Có th th y, v m t trình h c v n trong làng ngh ch t m c trung bình, t c là m t b ng chung là trung h c ph thông, khi phát tri n lên
- 94. 86 trình cao hơn thì ít hơn. Ngu n nhân l c trong làng ngh chưa th c s ư c coi tr ng vi c nâng cao trình h c v n. Tuy nhiên, ngu n l c này l i u tư phát tri n trình tay ngh , tr thành nhóm th gi i, m t s tr thành ngh nhân c a ngh . B ng 3.5: C u trúc xã h i - h c v n c a cư dân làng ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái Chung Trình h c v n S ngư i T l % S ngư i T l % S ngư i T l % Ti u h c 232 9,9 471 13,1 703 11,8 Trung h c cơ s 884 37,9 1483 41 2367 39,8 Trung h c ph thông 815 35,0 1157 31,9 1972 33,1 Cao ng, i h c 139 6,2 148 4,1 287 4,8 Chưa i h c và không xác nh 258 11,0 359 9,9 617 10,5 T ng s 2328 100 3618 100 5946 100 Ngu n: Báo cáo th ng kê (ư c tính) c a xã, năm 2013 Khi tìm hi u v vi c h c t p và nh hư ng ngh nghi p cho con cái, a s ch h gia ình trong làng ngh ư c h i tr l i: tùy vào kh năng h c t p c a con cái chi m 59,4% (303/515); h c n cao ng, i h c 25,8% (133/515) và ch có 14,8% (76/515) cho h c ngh truy n th ng c a làng ( xem Bi u 3.2 ). Trong ó, quan i m c a ch h gia ình làng ngh sơn mài H Thái cho con cái h c ngh truy n th ng ch có 4,5%, song làng ngh g V n i m t l này có t i 26%. Có th gi i thích s khác bi t này như sau: ngh g có kh năng ti p t c phát tri n do nhu c u s d ng các s n ph m g c a các h gia ình Vi t Nam v n tăng lên cùng v i s phát tri n kinh t - xã h i. Trong khi ó ngh sơn mài có th khó có nhu c u phát tri n như ngh g b i vì s n ph m sơn mài ít là s n ph m tiêu dùng, sinh ho t trong các gia ình. Vi c mong mu n cho con vào cao ng, i h c cũng là m t y u t làm gi m sút ng cơ h c ngh và làm ngh truy n th ng c a gia ình.
- 95. 87 59,4% 14,8% 25,8% H c ngh truy n th ng c a làng H c cao ng, i h c Tùy kh năng c a con cái Bi u 3.2: nh hư ng ngh nghi p cho con cái Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 Th c t cho th y làng ngh sơn mài H Thái, s các em h c sinh thi vào các trư ng cao ng, i h c sau khi t t nghi p thư ng tìm ki m ư c công ăn vi c làm, r i thoát ly a phương; còn làng ngh g V n i m s t t nghi p các trư ng chuyên nghi p h l i tr v làng ngh ti p t c làm ngh v i tư duy c a ngư i có trình ã ư c ào t o. i u này r t t t cho s phát tri n c a gia ình và c a làng ngh . Khi tìm hi u v n này, tác gi nh n ư c ý ki n c a m t Giám c Công ty g như sau: ây, r t nhi u ngư i h c cao ng, i h c xong không tìm ư c vi c làm ngay, thì tr v làng ngh ti p t c s n xu t, kinh doanh, nhưng s ó có tính toán t t hơn, giao ti p v i khách hàng t t hơn, khi t o d ng ư c cơ s thì h l i làm kinh t gia ình, không có ý nh i làm cơ quan, doanh nghi p n a. (PVS nam, Giám c Công ty TNHH g V-Ph).
- 96. 88 Còn làng ngh sơn mài H Thái, qua kh o sát tác gi nh n th y, a s các gia ình trong làng ngh quy t tâm cho con cái h c t p có m t ngh nghi p nh t nh. H cho r ng làm ngh sơn mài tương i v t v và c h i. i v i nhóm thanh niên làng ngh thì cũng có tâm lý i làm vi c gì khác, n u không h c ư c ngh khác thì h m i làm ngh truy n th ng c a làng. Tóm l i: Nhóm cư dân ư c coi tr ng trong làng ngh v n là các th gi i, ngh nhân. Nhi u th gi i, ngh nhân tr ang ư c phát tri n, m c dù v n ph i i m t v i xu hư ng chênh l ch gi i tính trong các gia ình làm ngh . Trong làng ngh có m t ngu n nhân l c d i dào, áp ng cho s phát tri n ngh c a làng. Tuy nhiên, ngu n nhân l c trong làng v n còn h n ch nhi u v trình h c v n. Do v y, phát tri n ngh và nâng cao trình tay ngh , c n nâng cao trình h c v n c a cư dân làng ngh . 3.4.2. C u trúc xã h i - gia ình 3.4.2.1.C u trúc xã h i - gia ình, theo quy mô gia ình Quy mô gia ình là ơn v o lư ng dùng ch l n, nh c a gia ình cho th y s thành viên cùng chung s ng trong m t h gia ình, thông thư ng g m ông/bà, b /m , con cái và nh ng thành viên khác. Quy mô gia ình ng b ng sông H ng nói chung ph thu c ch y u s nhân kh u trong gia ình, trên cơ s s lư ng sinh c a các c p v ch ng và ki u s ng chung gi a các th h . Tuy nhiên, th c t i v i trư ng h p hai làng ngh tác gi nghiên c u, quy mô gia ình làm ngh còn b chi ph i b i cách th c t ch c lao ng trong gia ình. K t qu kh o sát cho th y, có s a d ng v s nhân kh u trong các h gia ình làng ngh : có h gia ình 1 ngư i, có h gia ình 2-3 ngư i, có h gia ình 4-5 ngư i và có c h gia ình trên 6 ngư i. T l h gia ình có 4-5 ngư i chi m 42,6%; h gia ình có t 2-3 ngư i chi m 39,4%. Quy mô gia ình gi a hai làng ngh có s khác bi t v . làng ngh sơn mài H Thái s
- 97. 89 nhân kh u trong h gia ình t p trung ch y u có 2-3 ngư i chi m 56,1%; 4-5 ngư i chi m 40,1%; h có 1 ngư i và trên 6 ngư i u b ng 1,9% (B ng 3.6). Song, làng ngh g V n i m s h gia ình có trên 6 ngư i chi m n 36,5%, cao hơn nhi u so làng ngh sơn mài H Thái. i u này ư c lý gi i do các y u t kinh t - xã h i làng ngh và tâm lý xã h i c a m i làng ngh khác nhau. Theo truy n th ng làng ngh sơn mài H Thái quá trình tách h di n ra thư ng xuyên, khi b m xây d ng h nh phúc cho con trai ho c con cái thì sau m t th i gian ng n, b m cho tách h ra riêng kh i gia ình b m nh ng c p v ch ng m i cư i tr thành nh ng h gia ình m i. Tâm lý b m thư ng mu n s ng cùng m t trong nh ng ngư i con c a h , làng ngh sơn mài H Thái b m thư ng s ng v i gia ình con trai c . làng ngh sơn mài H Thái mình, gia ình nào có t hai anh em trai tr lên khi xây d ng gia ình xong, thì thư ng b , m cho riêng bi t lo tính kinh t , công vi c làm ngh cũng b n, nhi u khi n n a tháng m i n nhà b , m thăm h i. (PVS, nam, 38 tu i, gia ình làm ngh Làng ngh sơn mài H Thái). B ng 3.6: C u trúc xã h i - gia ình theo quy mô c a làng ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái Chung S ngư i trong h S h T l % S h T l % S h T l % 1 ngư i 16 2,2 20 1,9 36 2.0 2-3 ngư i 105 14,8 586 56,1 691 39.4 4-5 ngư i 328 46,5 420 40,1 748 42,6 > 6 ngư i 259 36,5 20 1,9 279 16,0 T ng 708 100 1046 100 1754 100 Ngu n: S li u báo cáo UBND 2 xã, năm 2013 C u trúc xã h i - gia ình c a làng ngh như v y, cho th y rõ s pha tr n và cùng chung s ng c a các thành ph n gia ình v m t kinh t và c u trúc, lo i hình gia ình. Bên c nh ó, a s cư dân làng ngh g V n i m
- 98. 90 có tâm lý mu n s ng nhi u ngư i cùng m t h gia ình; m t khác do cách th c s n xu t g theo mô hình h gia ình ph n nào cũng làm cho s nhân kh u trong gia ình nhi u hơn. Th c t tìm hi u t i làng ngh , tác gi ư c bi t có nhi u thanh niên nam gi i t a phương khác n làng V n i m h c ngh , làm th m c, r i cư i v là ngư i làng ngh . T l này chi m 10% s h gia ình làm ngh . Như v y, có s chuy n bi n trong quan ni m cư dân làng ngh v vi c hôn nhân - gia ình; nghĩa là v n duy trì khuôn m u hôn nhân “hư ng n i”, hôn nhân trong n i b làng ngh , song ã có an xen, b sung hôn nhân “hư ng ngo i”, ngư i c a làng ngh l y ch ng ngư i ngoài làng. i u này góp ph n làm phong phú, a d ng c u trúc xã h i - hôn nhân c a làng ngh trong xã h i ang “m c a” hi n nay. Cùng nói v ch gia ình khi ph ng v n sâu ch cơ s s n xu t g làng ngh V n i m ư c bi t: S gia ình làng em cùng ông/bà khá nhi u, ph n thì t làng không r ng so v i các làng khác, ông/bà cũng không có i u ki n mua t thêm cho con cái khi xây d ng gia ình, nên vi c chung, ăn chung là bình thư ng, hơn n a công vi c làm m c su t ngày b n r n nên cùng ông/bà có r t nhi u thu n l i, ông bà n u cơm và trông nom các cháu, xư ng nhà em ây ch y u là dành cho th , còn các cháu trong nhà trong làng cùng ông/bà. (PVS, n , gia ình làm ngh g , làng ngh V n i m). 3.4.2.2. C u trúc xã h i - gia ình ngh theo s lư ng lao ng ngh i v i gia ình ngh , nh ng ngư i th làm ngh ph n l n là các thành viên c a gia ình như b , m , con trai, con gái tu i lao ng trong gia ình, t c là các thành viên c a gia ình u có th tham gia vào m t ho c nhi u khâu c a quy trình s n xu t ngh nghi p tùy theo trình tay ngh , gi i
- 99. 91 tính làm nh ng công vi c phù h p. Trong ó, thư ng ch h gia ình là ngư i ch u trách nhi m chính v k thu t, qu n lý, i u hành và giao d ch v i khách hàng và b n ngh , gia ình ngh khác trong làng. Qua kh o sát cho th y, s ngư i làm ngh truy n th ng trong gia ình như sau: a s có 2 ngư i làm ngh - chi m 60,3%; 3 ngư i làm ngh - chi m 22,3%. V c u trúc ngu n nhân l c c a các gia ình làm ngh có s khác nhau gi a hai làng ngh (xem B ng 3.7). B ng 3.7: C u trúc xã h i - gia ình ngh theo s lư ng lao ng ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái ChungLo i h gia ình theo s ngư i làm ngh S lư ng T l % S lư ng T l % S lư ng T l % 1 ngư i 29 5,4 45 5,1 74 5,2 2 ngư i 284 53,0 576 64,8 860 60,3 3 ngư i 133 24,8 185 20,8 318 22,3 4 ngư i 52 9,8 71 8 123 8,6 5 ngư i 37 7,0 12 1,3 49 3,6 T ng 535 100 889 100 1424 100 Ngu n: K t qu phân tích báo cáo c a UBND xã, năm 2013 Như v y, b ng 3.7 cho th y c u trúc - xã h i c a gia ình ngh làng ngh g V n i m trong ó c u trúc g m 2 ngư i chi m 53,0%; c u trúc g m 3 ngư i làm ngh chi m 24,8% và ch có 5,4% s gia ình có 1 ngư i làm ngh . c bi t, có 16,8% s h có 4-5 ngư i làm ngh . làng ngh sơn mài H Thái c u trúc này có t l như sau: có 2 ngư i làm ngh là 64,8%, có 3 ngư i làm ngh là 20,8% và ch có 5,1% s h có 1 ngư i làm ngh . S gia ình có 4-5 ngư i là 9,3%. Các s li u này ch ng t c u trúc xã h i - gia ình ngh có quy mô lao ng r t nh bé và phù h p v i lo i gia ình h t nhân ít ngư i. Vi c phân công lao ng c a các thành viên trong gia ình làm ngh ương i n nh, ng th i t o nên công b ng gi i gi a v và ch ng trong gia ình. Thông thư ng, ngư i ch ng làm nh ng công vi c c n có s c l c hơn, còn
- 100. 92 ngư i v làm công vi c nh nhàng hơn. Khi ph ng v n sâu m t gia ình làm ngh g , ư c bi t: Các công o n s n xu t t u vào n u ra ch y u là ngư i ch ng làm, còn các h trong làng thì thư ng là ch ng làm, v ánh gi y ráp. (PVS n , 1980, gia ình làm ngh , làng V n i m). Khi tìm hi u v ch này, m t h gia ình chuyên làm vóc cho công ngh làng ngh sơn mài H Thái, cho bi t m t cách phân công lao ng - h p tác bình ng có th ch p nh n ư c: Khi có hàng nhi u ho c v i hàng, hai v ch ng em có hôm làm vóc n t n 10 gi êm m i k p tr hàng, công vi c v t v nhưng i l i làm nhi u thì gia ình l i có ti n công nhi u nên gia ình c m th y ch p nh n ư c. (PVS, nam, 40 tu i, ch gia ình chuyên làm vóc, làng H Thái). 3.4.2.3. C u trúc xã h i - th h c a gia ình ngh V s th h làm ngh truy n th ng trong các gia ình ngh , tác gi phát hi n th y c u trúc xã h i ch y u là gia ình 2 th h , i u này có nghĩa là ngh nghi p ư c tái t o, k t c và phát tri n t th h b /m sang th h con. Th c t hai làng ngh , ch sơ s s n xu t hi n nay a ph n ã ư c ti p c n v i ngh t nh ng năm h c trung h c ph thông. Gia ình b /m làm ngh nên khi ó ngoài th i gian i h c h ti p c n v i ngh thông qua vi c ánh gi y ráp (làng ngh g ), làm vóc, mài, ánh bóng (làng ngh sơn mài) ho c làm nh ng vi c nh nhàng. Do v y, n nay a s ch sơ s s n xu t u có trình tay ngh gi i do ư c h c h i, ti p thu ngh t th h b m . i u ó, th hi n s tái c u trúc xã h i ngh nghi p này t th h trư c, h k th a nh ng kinh nghi m, phương th c s n xu t, nh ng quy t c trong ngh , ng th i b sung nh ng phương th c m i giúp vi c s n xu t kinh doanh t t hơn. S h gia ình 2 th h làng ngh
- 101. 93 g V n i m có t i 85% s h gia ình 2 th h cùng làm ngh , như v y có s ti p n i ngh truy n th ng c a làng (xem b ng 3.8). B ng 3.8: C u trúc xã h i - th h c a gia ình ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái ChungLo i h gia ình S h T l % S h T l % S h T l % M t th h 48 8,9 149 16,8 197 13,8 Hai th h 454 85.0 651 73,2 1105 77.6 Ba th h 33 6,1 89 10 122 8,6 T ng 535 100 889 100 1424 100 Ngu n: K t qu phân tích báo cáo c a UBND xã, năm 2013. Ph ng v n sâu m t cư dân làng ngh g V n i m, cho bi t rõ mô hình c u trúc xã h i - hai th h ngh c a gia ình ngh như sau:. Nhìn chung, làng ngh hi n nay, h u h t gia ình nào mà ông ch quê ây, sinh nh ng năm 1970 làm ngh m c thì trư c kia u làm cùng b /m , n khi l p gia ình riêng thì v n làm ngh , b /m cũng v n làm ngh , có th g i là ngh gia truy n cũng ư c. (PVS n , 1980, gia ình làm ngh , làng V n i m). V i truy n th ng làng ngh sơn mài H Thái, ngh nghi p này ư c lưu truy n qua nhi u th h : có n 73,2% s h gia ình 2 th h cùng làm ngh , 10% h gia ình có 3 th h cùng làm ngh , còn l i 16,8% s h có 1 th h . Hi n nay, a s gia ình ngh nhân làng ngh sơn mài H Thái u có 2 ho c 3 th h cùng g n bó v i ngh sơn mài như: gia ình ngh nhân Nguy n Th H i, gia ình ngh nhân Nguy n Văn Nhì, gia ình ngh nhân Văn Thuân, v.v. Các ngh nhân ã trên 55 tu i hi n v n ang ti p t c tham gia vào quá trình phát tri n làng ngh truy n th ng trong a phương và truy n l i cho các th h sau. Ph ng v n sâu m t Giám c công ty sơn mài, cho bi t rõ c trưng truy n th ng gia ình ngh , hay ngh “gia truy n” này như sau:
- 102. 94 T i ông n i mình ã khai trương ra ngh sơn mài, nghĩa là khi ó các c là nh ng ngư i th sơn mài, nhưng không mang tính ch t như bây gi , hơn n a khi ó là th i kỳ Pháp thu c, các c ch y u là làm th cúng, ình chùa, sơn son th p vàng ho c làm các hoành phi, câu i, anh th y các c k l i là: năm 1954 các c r nhau thành l p h p tác xã sơn mài… ti p n i b mình là m t trong nh ng ngư i u tiên ưa ch t li u m i (b t gi y) vào sơn mài c a làng ngh H Thái, m mình là ngh nhân sơn mài, năm nay ã hơn 70 tu i nhưng c v n say mê v i ngh . (PVS nam, Giám c Công ty TNHH sơn mài Th-S). Trong các gia ình có t hai th h làm ngh tr lên, th h sau t ra r t t hào vì cha/ông h ã l i cho h m t ngh nghi p t o nên thu nh p chính trong gia ình, bên c nh ngh nông nghi p. V m ng lư i xã h i trong c u trúc xã h i - gia ình, tác gi tìm hi u qua câu h i: Khi g p nh ng khó khăn, tr ng i ông (bà) thư ng ý ki n c a ai u tiên? K t qu thu ư c cho bi t: ngư i ư c ch cơ s s n xu t ý ki n th nh t ngư i thân trong gia ình, chi m 32,2% (166/515); th hai ngư i có uy tín trong dòng h , có 27,6% (142/515); th ba các cán b , chính quy n, có 14,4% (74/515) và t ch h cơ s s n xu t, có 20,4% (105/515). Như v y, trong c ng ng làng ngh , quan h gia ình, vai trò dòng h v n ư c cư dân coi tr ng và phát huy nhi u nh t. Tóm l i, trong các làng ngh v n có s lưu truy n ngh truy n th ng qua các th h , m c dù ã có s tác ng c a n n kinh t th trư ng i v i quy mô gia ình, khi n quy mô gia ình nh i và ít th h , nhưng gi a các th h v n có m i liên h ch t ch , nh t là quan h “di truy n xã h i - ngh nghi p” t th h trư c cho th h sau trong h th ng c u trúc xã h i - gia ình ngh .
- 103. 95 V v n gi i c a làng ngh , mô hình n quy n hay nam quy n ư c hình thành ch y u d a trên m c lành ngh trong gia ình. Nam/n làng ngh có th k t hôn v i ngư i ngoài ngh , nhưng sau ó t t c các thành viên c a gia ình l i cùng nhau phân công và hi p tác m t cách phù h p cùng phát tri n ngh truy n th ng c a gia ình. i u ó khi n cho các ngành ngh truy n th ng ư c phát tri n và lưu truy n qua nhi u th h trong làng ngh . 3.4.3. C u trúc xã h i - ngh nghi p Làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái u n i ti ng c trong nư c và nư c ngoài, b i hai làng ngh ã ưa ra th trư ng các s n ph m g và sơn mài có giá tr r t cao. Làng ngh g V n i m chuyên v g cao c p, ngoài th trư ng trong nư c, còn xu t kh u i các nư c Nh t B n, Thái Lan, Trung Qu c, Hàn Qu c, v.v. M i gia ình làm ngh g trong làng thư ng có nh ng “bàn tay tài hoa”, s c sáng t o phong phú riêng ã làm ra nh ng s n ph m c trưng c a m i gia ình t ch ng lo i như n i th t văn phòng, n i th t phòng khách, n i th t phòng th , v.v, ho c làm theo yêu c u ho c trên cơ s các lo i g t nhiên khác nhau như: g Hương, g G , g Mun, g Sơn huy t, v.v, n g Nu, Nghi n, t o nên ch t lư ng t t, s a d ng v m u mã, s c c nh tranh cao, ng th i là i m du l ch văn hóa làng ngh . Theo ông Ch t ch Hi p h i làng ngh g V n i m cho bi t: hoàn thi n m t s n ph m như gh , t , s p c n nhi u công o n m c: pha, c t, bào, chàng, c i v i các lo i g quý hi m này. Ti p ó, là n công o n ch m kh c g và kh m là nh ng nét tinh t th hi n b ng ôi bàn tay khéo léo, t o nên nh ng hình kh i, dáng v , nét trang trí hoa văn c áo, s ng ng và g n gũi v i i thư ng. Làng ngh sơn mài H Thái có l ch s phát tri n khá s m và ư c b t u t ngh sơn th p t th k 18. Theo l ch s a phương, ngh sơn H Thái ã có t trư c khi xây d ng ình làng H Thái vào năm 1780. Như v y, ngh
- 104. 96 sơn c a làng ngh H Thái ã có truy n th ng trên 200 năm. Tr i qua bao thăng tr m, ngh s n xu t các m t hàng t sơn mài v n ư c các th h cư dân làng ngh gìn gi , phát huy. Có th nói ngh sơn mài nơi ây ã tr thành m t ho t ng s n xu t kinh doanh có tính ngh thu t, do m i s n ph m ư c t o nên ã ch a ng s công phu, c u kỳ và nét tài hoa c a ngư i th th công. n nay, làng ngh sơn mài H Thái có s phong phú v s n ph m và hình th c s n xu t. Hi n nay, có kho ng 2.000 m u mã s n ph m sơn mài các lo i. Nh ng v t li u ư c s d ng vào s n xu t sơn mài r t a d ng, n u trư c ây cư dân làng ngh ch s d ng c t g cho các s n ph m, thì hi n nay ngoài c t g còn có các c t tre, n a, bìa carton và còn dùng g m s . Vi c thay i v t li u trong s n xu t các s n ph m ngh ã mang l i nhi u thay i tích c c. Nói v v n này, m t giám c Công ty TNHH sơn mài cho bi t: Y u t ch t li u m i ã làm thay i c s n ph m làng ngh , b m t làng ngh , năm 2004 gia ình anh làm sơn mài trên c t g m, ti p ó ông b anh tìm hi u, k t h p v i chú b n c a b anh n làng ngh ép mũ c i t v i h làm cho m t s khuôn, r i v sơn mài (PVS nam, Giám c Công ty TNHH sơn mài Th-S). Làng ngh ã áp d ng nhi u k thu t hi n i vào vi c pha ch , thay i công o n ph sơn, t o cho s n ph m bóng, b n và p. M i s n ph m thư ng tráng t 15-16 l p sơn thì m i m b o ư c bóng và b n c a s n ph m. Qua di n dã th c làng H Thái, tác gi bi t ư c ngư i H Thái thư ng dùng lo i sơn d u h t i u tr n v i t phù sa sông H ng theo m t t l nh t nh t o nên nh ng tác ph m ngh thu t tinh x o và làm bóng tùy theo ý mà ngư i th t ng nét v , màu s c, nh hình trên c t. V vi c thay i lo i sơn, tác gi ph ng v n sâu m t ngh nhân trong làng cho bi t thêm:
- 105. 97 Trư c ây làng làm sơn ta Phú Th , nay làm sơn h t i u, giá thành h phù h p v i khách hàng, sơn ta làm nhi u nư c sơn, sau m i l p ph i v i màn m, cho vào nơi kín, sơn i u thì làm ít nư c l i không ph i , th i gian hoàn thành m t s n ph m sơn ta tính theo tháng, còn sơn i u thì tính theo ngày. Sơn ta r t b n v i th i ti t, ví d như mình làm thúng sơn, sơn g n thuy n i nư c, s n ph m tranh sơn mài sơn ta thì có b n hàng trăm năm, sơn i u thì th i gian ng n hơn, hi n nay giá 1 kg sơn ta kho ng 300 nghìn, sơn i u 1 kg kho ng 100 nghìn ng. (PVS, n , ch cơ s s n xu t sơn mài H-Q). S n ph m sơn mài bên c nh ch c năng s d ng trong i s ng, còn mang m nét văn hoá, xã h i và giá tr th m m cao. trong nư c, s n ph m c a làng ngh sơn mài H Thái ư c tiêu th t i nhi u t nh, thành ph . Th trư ng xu t kh u: Nh t, M , c. Pháp... Các s n ph m sơn mài dòng tranh như tranh Bác H , tranh kh m trai, tranh p n i, tranh c , tranh tĩnh v t, tranh; l , h p, khay, èn, ĩa. Hi n nay, trong t ng s 1.046 h gia ình làng ngh sơn mài H Thái có 889 h gia ình làm ngh sơn mài, chi m 85%; 460 h chuyên ngh ; 429 h k t h p làm ru ng và làm ngh ; 36 h gia ình tr ng tr t và chăn nuôi. Trong s 889 h làm ngh , có 15 công ty và doanh nghi p s n xu t sơn mài và có 104 h gia ình k t h p làm vàng mã. i u này ph n ánh s a d ng ngh nghi p làng ngh .
- 106. 98 B ng 3.9: C u trúc xã h i - ngh nghi p c a các h gia ình Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H TháiLo i h gia ình S h T l % S h T l % Chuyên tr ng tr t 23 3,3 23 2,2 Chuyên chăn nuôi 2 0,2 13 1,24 Công nghi p, ti u th công nghi p 480 67,8 460 44 Thương m i, d ch v 105 14,8 91 8,7 Công ch c, viên ch c 47 6,6 30 2,86 K t h p nông nghiêp và làm ngh truy n th ng 51 7,2 429 41 T ng 708 100 1.046 100 Ngu n: S li u báo cáo c a UBND xã, năm 2013 i v i c hai làng ngh , s lư ng các gia ình làm ngh nông nghi p chi m t tr ng r t ít. ây là m t c trưng c a c u trúc các ngành kinh t ã chuy n d ch theo chi u hư ng tăng nhanh giá tr s n xu t công nghi p ti u th công nghi p. Qua i u tra cho th y, vi c gi m m nh các h chuyên s n xu t nông nghi p là do cư dân trong làng không chú tr ng phát tri n kinh t nông nghi p vì thu nh p r t th p, m t khác do vi c chăn nuôi khó có th ti n hành song song v i vi c làm ngh cùng nơi c a cư dân. ây cũng là m t c trưng chuyên môn hóa c a làng ngh . Tuy nhiên, v s phân hóa ngh nghi p c a các h gia ình hai làng ngh , k t qu i u tra m u 515 h gia ình, có 70,7% các h gia ình làm ngh truy n th ng có k t h p v i ngh nông nghi p. i u này ch ng t ngh g c c a cư dân làng ngh ch y u là nông nghi p, nông dân. S h gia ình chuyên làm ngh truy n th ng thoát ly kh i nông nghi p ch chi m 11,8%. (Bi u 3.3).
- 107. 99 17,5% 70,7% 11,8% Ch làm ngh truy n th ng Làm nông nghi p và ngh truy n th ng Không làm ngh truy n th ng Bi u 3.3: Cư dân làng ngh phân nhóm theo ngh nghi p c a h gia ình Ngu n: K t qu i u tra m u c a tài, năm 2013. Trong s nh ng h gia ình không làm ngh truy n th ng c a làng, h làm nông nghi p, buôn bán t p hóa, xây d ng, th may, th c t tóc, làm mã, làm u, giáo viên, công nhân, công ch c. Như v y, a s ngư i dân trong làm ngh , u có ngh g c là làm nông nghi p, bên c nh ó làm ngh truy n th ng, nh ng ngư i công nhân xu t phát t nông dân, hay nói cách khác ti u th công nghi p làng ngh chưa hoàn toàn tách ra kh i nông nghi p. Có th th y, mô hình phát tri n ngh truy n th ng v n ư c lưu truy n dư i d ng gia ình. ã có s xu t hi n c a mô hình s n xu t l n như các công ty ngh , nhưng ph n l n trong làng các gia ình v n ang phát tri n theo mô hình gia ình ngh , i u c bi t các gia ình ngh v n coi ngh là “làm thêm và k t h p” cùng v i nông nghi p ch không coi ó là m t ngành ngh c n phát tri n m nh. i u ó d n n nguy cơ b p bênh v u ra i v i nhu c u c a khách hàng và h n ch v các ơn t hàng i v i các m t hàng trong ngh , khi n quy trình này di n ra t o n và không ư c thư ng xuyên t o ra s khó khăn trong vi c duy trì và phát tri n các ngh .
- 108. 100 3.4.4. C u trúc xã h i - m c s ng C u trúc xã h i - m c s ng c a cư dân làng ngh ư c tác gi tìm hi u qua cách t ánh giá c a ch h gia ình, b ng phi u thu th p thông tin, k t qu như sau: Có t i 36,9% t l ngư i tr l i m c s ng khá gi , 0,7% m c giàu. Như v y, có hơn m t ph n ba các ch h ư c h i t ánh giá là m c s ng khá gi tr lên. Ph n l n ngư i dân có m c s ng trung bình 61,4% và ch còn m t ph n nh t l ngư i dân m c nghèo (1,0%). Có th th y r ng m c s ng c a ngư i dân t i hai làng ngh t m c cao, i u ó ch ng t s phát tri n hi u qu , nhanh chóng và vư t b c ho t ng ngh nghi p. B ng 3.10: C u trúc xã h i - m c s ng c a làng ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái Chung M c s ng gia ình, ch h t ánh giá S h T l % S h T l % S h T l % Giàu có 3 1,5 - - 3 0,7 Khá gi 48 23,5 109 49,3 157 36,9 Trung bình 153 75,0 108 48,9 261 61,4 Nghèo - - 4 1,8 4 1,0 T ng 204 100 221 100 425 100 Ngu n: S li u i u tra ch n m u c a tài, năm 2013 C u trúc xã h i - m c s ng, còn ư c tác gi lu n án tìm hi u qua hai ch báo thu nh p và chi tiêu trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ c s n xu t. Trong lu n án này, tác gi s d ng c m t “nhóm thu nh p”, “nhóm chi tiêu” nh m ánh giá th c tr ng c u trúc xã h i - m c s ng c a cư dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái. Các nhóm thu nh p, nhóm chi tiêu ây ư c xác nh là năm nhóm (ngũ nh phân), nghĩa là m i nhóm chi m 20% t ng s các h gia ình (ch h gia ình). C th cách xác nh ngũ nh phân v thu nh p ho c chi tiêu như sau: các h gia ình ư c chia thành 5 nhóm, m i nhóm 20% theo m c thu nh p bình (ho c m c
- 109. 101 chi tiêu) trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t t cao nh t (nhi u nh t) xu ng th p nh t (ít nh t). Tương ng m i nhóm 20% có m c thu nh p cao nh t t trên xu ng dư i, tác gi g i là nhóm I (cao nh t); nhóm 20% có m c thu nh p trung bình, g i là nhóm III (trung bình); nhóm 20% có m c thu nh p th p nh t, g i là nhóm V (th p nh t). Nhóm II là nhóm có thu nh p trên trung bình; nhóm IV là nhóm có thu nh p dư i (xem b ng 3.11). Tương ng m i nhóm 20% có m c chi tiêu nhi u nh t n nhóm có m c chi tiêu ít nh t, tác gi g i là nhóm 1 (nhi u nh t), nhóm 3 (trung bình) và nhóm 20% có m c thu nh p th p nh t, g i là nhóm 5 (ít nh t). Nhóm 2 là nhóm có m c chi tiêu trên trung bình và nhóm 4 là nhóm có m c chi tiêu dư i trung bình (xem b ng 3.12). K t qu i u tra ch n m u 515 h gia ình (N = 515). Trong ó 425 h gia ình làm ngh (cơ s s n xu t) truy n th ng (N = 425), ư c bi t: Trong các nhóm thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t làm ngh truy n th ng u cao hơn so v i m c thu nh p trung bình m t tháng c a các ch h gia ình trong làng ngh . C th , k t qu i u tra cho bi t (b ng 3.11), m c thu nh p trung bình c a các ch h gia ình trong làng ngh là 5.744.077,67 ng/tháng ( l ch chu n là 4.008.893,187 ng/tháng). M c thu th p trung bình c a ch h gia ình làm ngh truy n th ng là 6.227.764,71 ng/tháng ( l ch chu n là 4.211.342,61 ng/tháng). M c thu nh p bình quân m t tháng c a ch h gia ình cao nh t là 40.000.000 ng/tháng và m c th p nh t là 1.000.000 ng/tháng. Khi tìm hi u v s khác bi t gi a thu nh p bình quân c a ch h gia ình, m t ch cơ s s n xu t sơn mài cho bi t: Dù sao i n a, gia ình làm ngh không giàu như ông ch công ty, song ngh c a các c l i cũng nuôi s ng gia ình và cho
- 110. 102 các con ăn h c. M t khác, công vi c cũng u u, quanh năm, so v i các ngh khác trong làng như th xây, bán hàng t p hóa, hay nh ng ngư i ch làm ru ng thì làm ngh sơn mài có thu nh p cao hơn, nhưng v t v , c h i hơn. (PVS, nam, ch h gia ình ngh , làng H Thái). B ng 3.11: M c thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t ơn v : ng/tháng M c thu nh p trung bình c a ch h gia ình 5 nhóm thu nh p Chung các h gia ình Gia ình làm ngh truy n th ng Nhóm I (cao nh t) 11.776.699,03 12.541.176,47 Nhóm II 7.134.951,46 7.652.941,18 Nhóm III (trung bình) 4.474.757,28 5.296.470,59 Nhóm IV 3.116.504,85 3.205.882,35 Nhóm V (th p nh t) 2.217.475,73 2.442.352,94 Chung c 5 nhóm 5.744.077,67 6.227.764,71 T ng s (N = 515) (N = 425) Ngu n: S li u i u tra ch n m u c a tài, năm 2013 B ng 3.11 cho th y, m c thu nh p trung bình c a nhóm 20% ch h các gia ình trong làng ngh nhóm I (cao nh t) là 11.776.699,03 ng/tháng. M c thu nh p trung bình c a nhóm 20% ch h các gia ình nhóm V (th p nh t) là 2.217.475,73 ng/tháng. Chênh l ch thu nh p c a hai nhóm này là 5,31 l n. Trong khi ó, i v i các gia ình làm ngh truy n th ng, m c thu nh p trung bình c a nhóm 20% ch h nhóm I (cao nh t) là 12.541.176,47 ng/tháng. M c thu nh p trung bình c a nhóm 20% ch h nhóm V (th p nh t) là 2.217.475,73 ng/tháng. Chênh l ch thu nh p c a hai nhóm này là 5,13 l n.
- 111. 103 Nh ng năm g n ây, c u trúc xã h i - m c s ng v chi tiêu c a cư dân làng ngh ư c a s (75,4%) cư dân làng ngh ánh giá “chi tiêu t t hơn”, hi u qu t t hơn. M c chi tiêu có th bi u hi n qua m c chi tiêu trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t. C th , c năm nhóm chi tiêu, có s chênh l ch gi a h gia ình làm ngh truy n th ng v i m t b ng chung c a các h gia ình trong làng ngh ( xem B ng 3.12). B ng 3.12: M c chi tiêu trung bình m t tháng c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t ơn v : ng/tháng M c chi tiêu trung bình c a ch h gia ình5 nhóm chi tiêu Chung các h gia ình Gia ình làm ngh truy n th ng Nhóm 1 (nhi u nh t) 7.781.553,40 8.123.529,41 Nhóm 2 5.029.126,21 5.388.235,29 Nhóm 3 (trung bình) 3.378.640,78 3.870.588,24 Nhóm 4 2.672.815,53 2.780.000,00 Nhóm 5 (ít nh t) 1.849.514,56 2.042.352,94 Chung c 5 nhóm 4.142.330,10 4.440.941,18 T ng s (N = 515) (N = 425) Ngu n: S li u i u tra ch n m u c a tài, năm 2013 K t qu i u tra cho bi t, m c chi tiêu trung bình c a các ch h gia ình trong làng ngh là 4.142.330,10 ng/tháng ( l ch chu n là 2.440.704,276 ng/tháng). M c chi tiêu trung bình c a ch h gia ình làm ngh truy n th ng là 4.440.941,18 ng/tháng ( l ch chu n là 2.532.593,022 ng/tháng). M c chi tiêu bình quân m t tháng c a ch h gia ình cao nh t là 25.000.000 ng/tháng và m c th p nh t là 800.000 ng/tháng. B ng 3.12 cho th y, m c chi tiêu trung bình c a nhóm 20% ch h các gia ình nhóm 1 (nhi u nh t) là 7.781.553,40 ng/tháng. M c chi tiêu
- 112. 104 trung bình c a nhóm 20% ch h các gia ình nhóm V (ít nh t) là 1.849.514,56 ng/tháng. Chênh l ch thu nh p c a hai nhóm này là 4,2 l n. Các h gia ình làm ngh truy n th ng, m c chi tiêu trung bình c a nhóm 20% ch h nhóm 1 (nhi u nh t) là 8.123.529,41 ng/tháng. M c thu nh p trung bình c a nhóm 20% ch h nhóm 5 (ít nh t) là 2.042.352,94 ng/tháng. Chênh l ch thu nh p c a hai nhóm này là 3,98 l n. Như v y, có t l thu n gi a thu nh p và chi tiêu c a các h gia ình, m c thu nh p trung bình c a ch h càng cao thì m c chi tiêu trung bình c a ch h càng cao. Xem xét cơ c u chi tiêu hàng năm c a các h gia ình làng ngh , qua câu h i “Hàng năm, h gia ình ông (bà) thư ng chi phí ch y u cho ho t ng nào?”, k t qu thu ư c như sau: B ng 3.13: Cơ c u chi tiêu hàng năm c a các h gia ình làng ngh N = 515 Cơ c u chi phí S ch h gia ình (tr l i có) T l % 1. S n xu t, kinh doanh 371 72,0 2. H c t p nâng cao trình 138 26,8 3. ào t o ngh cho th 83 16,3 4. Ăn u ng, sinh ho t 436 84,7 5. Du l ch, gi i trí 224 43,5 6. Chăm sóc s c kho và y t 286 55,5 Ngu n: S li u i u tra ch n m u c a tài, năm 2013 Trong cơ c u chi tiêu hàng năm c a các h gia ình, m c chi tiêu nhi u nh t là chi cho ăn u ng, sinh ho t hàng ngày - chi m 84,7% s ch h gia ình tr l i. Ti p ó là chi cho s n xu t kinh doanh - chi m 72%, t l này ph n nào ph n nh c trưng c a làng ngh . Bên c nh ó, cư dân làng ngh còn chi cho chăm sóc s c kh e, y t . các h gia ình gia ình là 16,3% (h gia ình ngh 17,2% (73/425) ch h gia ình tr l i chi phí cho vi c ào t o th .
- 113. 105 Khi h i v m c thay i c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh m t s khía c nh, qua vi c ch h gia ình, cơ s s n xu t “t ánh giá cu c s ng c a gia ình so v i 5 năm trư c ây”, k t qu i u tra như sau: B ng 3.14: T l t ánh giá m c thay i m t s khía c nh c a i s ng gia ình so v i 5 năm trư c ơn v tính: % (N = 515) N i dung T t hơn Như cũ Kém i 1. Vi c làm 73,4 20,0 6,6 2. Thu nh p 72,0 24,7 3,3 3. Chi tiêu cho i s ng 75,4 21,8 2,7 4. Vui chơi gi i trí, du l ch 69,5 26,4 4,1 5. Vi c h c t p nâng cao trình 70,8 27,6 1,6 6. i u ki n chăm sóc s c kh e 79,2 17,9 2,9 7. Vi c h c hành c a tr em 73,7 23,5 2,7 8. Quan h xã h i 60,4 37,7 1,9 9. i n th p sáng 58,1 38,1 3,7 10. Nư c sinh ho t 50,7 46,4 2,9 11. i u ki n v sinh, môi trư ng 42,1 38,8 19,0 12. Tr t t an ninh 46,4 51,5 2,1 13. Nhà 53,2 44,9 1,9 Ngu n: K t qu kh o sát c a tài, năm 2013 B ng 3.14 cho th y có s thay i v m c s ng t t hơn các lĩnh v c vi c làm 73,4%, thu nh p 72,0%; các quan h xã h i 60,4%. c bi t là i u ki n chăm sóc s c kh e c a cư dân làng ngh ư c nâng nên rõ r t: 79,2% s ngư i ư c h i cho ánh giá các i u ki n này “t t hơn” so v i 5 năm trư c. i u ki n v sinh, môi trư ng làng ngh chưa có chuy n bi n t t: có 38,8% ý ki n ư c h i ánh giá “như cũ” và có n 19% cho r ng “kém i”. Cùng ch này, khi ph ng v n sâu Ch t ch UBND xã V n i m, tác gi bi t rõ hơn v m c s ng ngày càng cao c a ngư i dân làng ngh , c th như sau:
- 114. 106 T s phát tri n làng ngh thì i s ng ngư i dân càng ngày m t cao, ngư i dân mua s m ti vi i cao, t l nh, i u hòa cao c p. Nhiên li u un ch y u là ga, vì nhóm c i l a m t công nhi u, th c t làng ngh làm ch bi n g nhưng hi n nay ít h un v bào, mùn cưa. Nhi u nơi khác n mua v bào, g v v un. Các ông, các bà có tu i thì tích c c i chùa, ít khi nhà cùng các con giành th i gian cho các con làm ngh , còn ti n tiêu thì các con có nghĩa v óng góp v i b m . (PVS, ông Ngô Văn D, Ch t ch UBND xã V n i m). Tóm l i, trong quá trình phát tri n chung c a xã h i, cùng phát tri n nông thôn m i, m c s ng c a cư dân làng g V n i m và làng ngh làng sơn mài H Thái ư c nâng cao. Qua ó ã t o công ăn vi c làm, tăng thu nh p. Hay nói cách khác, nh làm g và làm ngh sơn mài i s ng c a cư dân làng ngh ã ư c c i thi n và tr nên khá gi , b m t nông thôn ã ư c i m i, nhi u h gia ình ã tr thành cơ s s n xu t làm ăn phát t. Thu nh p chính c a các h gia ình làng ngh ch y u t vi c làm ngh truy n th ng cao hơn so v i làm nông nghi p và làm nh ng ngh khác. 3.5. PHÂN TÍCH MÔ HÌNH CÔNG TY NGH VÀ MÔ HÌNH GIA ÌNH NGH C A LÀNG NGH G V N I M VÀ LÀNG NGH SƠN MÀI H THÁI 3.5.1. C u trúc xã h i - ngh nghi p: mô hình gia ình ngh Trong mô hình gia ình ngh thư ng có ít nh t m t thành viên, thư ng là ch h gia ình chuyên s n xu t, kinh doanh m t ngh nghi p nh t nh, nhưng chưa ăng ký v i các cơ quan ch c năng ho t ng dư i hình th c m t công ty hay m t doanh nghi p. M t c trưng ngh c a mô hình gia ình ngh , là thu nh p c a gia ình ph thu c ch y u vào ho t ng ngh nghi p c a ít nh t m t thành viên làm ngh trong gia ình, mà các ngu n thu nh p khác c a gia ình ch mang tính ch t ph thêm. M t c trưng n a c a mô
- 115. 107 hình gia ình ngh , là vi c huy ng các thành viên khác c a gia ình tham gia dư i hình th c này ho c hình th c khác trong khung th i gian không gian c trưng là c a gia ình, ví d m t b ng s n xu t ng th i là m t b ng sinh ho t hàng ngày c a gia ình. Làng ngh lu n án nghiên c u, c trưng b i a s các h gia ình c a làng là h gia ình ngh , có th g i ng n g n là “gia ình ngh ”. Làng ngh g V n i m, a s các h gia ình u làm ngh g chi m t i 75% h gia ình là h gia ình ngh . C u trúc xã h i - ngh nghi p c a làng ngh ư c hình thành và phát tri n theo th i gian t i m i năm 1986 n nay. C th là: có t i 86% h gia ình có thâm niên làm ngh t 10 năm tr lên, 9% h gia ình làm ngh t 5-9 năm và 5% h gia ình làm ngh dư i 5 năm (xem B ng 3.15). i u này ch ng t , a s các h gia ình làm ngh trong th p niên u c a th i kỳ i m i kinh t Vi t Nam, trong ó có 10% h gia ình làm ngh ngay trong th i gian u c a i m i. Khi ó kinh t h p tác xã b suy y u và tan rã, ng th i Nhà nư c ban hành lu t khuy n khích s n xu t - kinh doanh và chuy n d ch cơ c u kinh t theo cơ ch th trư ng, t c là làm nh ng gì mà Nhà nư c không c m và th trư ng có nhu c u. B ng 3.15: C u trúc xã h i - ngh nghi p, theo thâm niên c a gia ình ngh Làng ngh g V n i m Làng ngh sơn mài H Thái Chung M u nghiên c u Lo i h gia ình theo thâm niên làm ngh S h T l % S h T l % S h T l % S h T l % Dư i 10 năm 76 14,2 279 31,3 355 25,0 89 20,9 10-20 năm 407 76,1 545 61,4 952 66,8 289 68,0 Trên 20 năm 52 9,7 65 7,3 117 8,2 47 11,1 T ng 535 100 889 100 1424 100 425 100 Ngu n: K t qu kh o sát c a tài, năm 2013
- 116. 108 Tuy nhiên, thích ng v i s phát tri n c a kinh t th trư ng, mô hình gia ình ngh liên t c ư c k th a, ho t ng, tái t o và bi n i như sau: Làng ngh sơn mài H Thái cũng có c trưng b i i a s các h gia ình c a làng làm ngh sơn mài. Hi n nay, làng sơn mài H Thái có n 85% h gia ình, cơ s s n xu t sơn mài. Quá trình hình thành ngh sơn mài H Thái, t m t làng nông nghi p tr thành m t làng ngh ư c ánh d u qua nh ng m c th i gian chính như sau: năm 1925, Trư ng cao ng M thu t ông dương ư c ngư i Pháp thành l p, trư ng có khoa sơn d y làm m ngh , ngh nhân inh Văn Thành ư c m i tham gia gi ng d y, ông ã dùng sơn ta v phong c nh. T ó, sơn mài c a làng ngh th c s bư c vào lĩnh v c h i h a. Cho n trư c năm 1954 làng ngh ã n i ti ng b i s ít gia ình thu c các dòng h : inh, Tr n, Nguy n, , v.v. làm ngh . Theo m t s ngư i cao tu i trong làng k l i, lúc ó làng có kho ng 15% cư dân trong làng tham gia làm ngh sơn mài và bây gi là 85%: Lúc u c inh Văn Thành truy n ngh cho hai ngư i em ru t làm trong t h p sơn mài u tiên, hai ông ó l i chơi thân v i ông b v nhà tôi do v y có th nói c inh Văn Thành là m t trong nh ng ngư i th y d y ngh và truy n ngh sơn mài cho dân làng, lúc b y gi ông b v nhà mình ang làm ch nhi m h p tác xã sơn mài. (PVS nam, ch cơ s s n xu t sơn mài làng H Thái). n th i kỳ bao c p, s cư dân làm ngh tăng lên kho ng 20% (ch y u làm t i h p tác xã Th công m ngh cao c p Bình Minh v i kho ng 600 ngư i th ). T năm 1986 tr l i ây, ngh sơn mài nơi ây r t phát tri n, ã thúc y vi c chuy n i c u trúc xã h i - ngh nghi p, như s h gia ình tăng, s lao ng làm ngh sơn mài cũng tăng, ng th i gi m s gia ình và s lao ng làm nông nghi p. i u này th hi n qua vi c có t i 61,4% gia
- 117. 109 ình ngh có thâm niên làm ngh t 10 -20 năm, 3% h gia ình làm ngh t trên 20 năm và 35,6% h gia ình làm ngh dư i 10 năm. K t qu kh o sát cho th y, các quan h xã h i trong làng ngh thay i theo cùng s phát tri n xã h i c a ngh sơn mài. Th i kỳ u th k XX cư dân làng H Thái ch y u làm ngh ngay t i gia ình, khi có khách hàng n thuê s a ch a th thì n tìm gia ình ngh a phương làm. Gia ình ngh có làm ra s n ph m, nhưng r t ít khi mang ra ch bán. Cư dân g i hàng bán ngoài ch là “hàng ch ”, còn có khách t theo yêu c u g i là “hàng th a” và ngư i làm hàng th a có uy tín hơn làm hàng ch và hàng th a cũng có giá cao hơn hàng ch . H th ng xã h i làng ngh lúc ó mang tính ch t th ng, ch c năng g n k t các cá nhân ngư i th , các nhóm (dòng h ) ch y u thông qua các m i quan h ơn gi n như ai mư n th thì i làm, ai thuê thì i làm. Khi ó, ngh sơn mài chưa có ch c năng như m t ti u h th ng kinh t trong gia ình, không ph i là ngu n thu nh p ch y u, mà ch là công vi c ph lúc nông nhàn, do v y khái ni m u tư cho s n xu t kinh doanh chưa rõ. Tuy nhiên, t khi t nư c chuy n sang cơ ch th trư ng, kéo theo quy mô s n xu t, phương th c t ch c lao ng, c bi t các giá tr , chu n m c làng ngh sơn mài H Thái chuy n bi n. Cư dân làng ngh ã xác nh s n xu t sơn mài g n v i kinh doanh, nhi u h gia ình liên k t v i nhau thành m t chu i giá tr trong s n xu t, hình thành nhi u t chuyên s n xu t và công ty ngh ra i. Trong khi ó mô hình gia ình ngh v n ti p t c ư c hình thành, tái t o và ho t ng v i các bi u hi n áng chú ý như sau: V trình tay ngh i ngũ ch h gia ình ngh hi n nay t i làng ngh , a s u là nh ng th ngh có trình cao. T s ti p nh n ngh nghi p truy n th ng qua nhi u th h và r t s m, nên các ch h ngh u t ư c trình tinh x o trong ngh , áp ng ư c các yêu c u kh t khe c a ngh và th trư ng.
- 118. 110 c bi t, không ch có nam gi i tham gia s n xu t và làm ch h gia ình ngh mà c n gi i cũng s n xu t, có trình tay ngh cao, ng th i làm ch h gia ình ngh . C u trúc này g m ch h gia ình là n c hai làng ngh theo m u nghiên c u chi m t i 15% (81 gia ình) và nam chi m 85% (454 gia ình). ư c k th a nh ng bí quy t và kinh nghi m quý báu c a các th h cha/anh i trư c, nhìn chung i ngũ th làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái i a s là th lành ngh và có k thu t cao, c bi t làng ngh sơn mài H Thái hi n nay có 5 ngh nhân (trong ó có 1 ngh nhân, nam gi i, sinh năm 1982), nh ng ngư i th sơn mài tài hoa c a c làng ngh . V h giá tr và quy t c phân công lao ng c a gia ình ngh Làng ngh g V n i m: S dĩ có t l nam ch h gia ình ngh cao hơn so v i n là do c trưng làng ngh g , ng th i v i c u trúc xã h i cư dân làng ngh ng b ng sông H ng nói chung và làng ngh g V n i m nói riêng thì vai trò nam ch h gia ình v n là nét c thù trong vi c t ch c s n xu t, lao ng c a cu c s ng gia ình. Nam gi i thư ng là ngư i i di n cho các thành viên trong gia ình tham gia các công vi c c a dòng h , c ng ng. Nói cách khác, h giá tr ngh nghi p nói chung và h giá tr phân công lao ng nông thôn v n giành cho nam gi i v th là ch h gia ình ngh . i u này, th hi n rõ c u trúc phân công lao ng ngh c a gia ình ngh như sau: a s trong các gia ình ngh , v th ông, bà ã ngoài tu i lao ng, nên không s n xu t tr c ti p mà ch gi vai trò ch o, nh hư ng làm ăn. Thư ng thì con trai (ngư i ch ng) tr c ti p s n xu t, qu n lý và hư ng d n th thi công. Tr c ti p th c hi n nh ng công o n khó, òi h i trình tay ngh cao; tr c ti p i ch n, và mua g , v.v, làm các vi c liên quan n y u t u vào c a s n ph m. Con dâu (ngư i v ), tham gia qu n lý bán hàng, ti p xúc v i khách hàng, th a thu n giá c , tham gia m t
- 119. 111 vài công o n c a quy trình s n xu t phù h p v i ph n . k t h p làm công vi c n i tr , chăm sóc b , m và kèm c p con cái. Ngư i v n m gi thu, chi trong gia ình và trong s n xu t ngh . K t qu nghiên c u làng ngh g V n i m, s n xu t mô hình gia ình ngh nhưng ho t ng, tính ch t như công ty. Gia ình ngh bên c nh nh ng quan h ki u cũ không thay i như quan h gi a ông/b và con/cháu, quan h gi a v và ch ng còn k t h p v i các ch th s n xu t kinh doanh bên ngoài gia ình. M t s gia ình ngh làng ngh g V n i m còn thuê “osin” giúp vi c gia ình và bán hàng. Ngư i giúp vi c bi t ti ng Trung Qu c, nên r t thu n cho vi c bán s n ph m sang th trư ng Trung Qu c. Ngư i giúp vi c bán hàng, sinh năm 1973, giúp vi c nhà ã i lao ng ài Loan, ngư i huy n Phú Xuyên, 1 ch ng, 2 con trai, sáng 7 gi 30 n, t i 5 gi 30 v . tr gia ình tr cho ch y 3 tri u/tháng và nuôi ăn trưa. (PVS, n , gia ình ngh làng V n i m). i u này cho th y, phát tri n kinh t làng ngh ã góp ph n chuy n bi n tư duy c a cư dân làng ngh . V n d ng cách ti p c n lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens, tác gi lu n án tìm hi u các quy t c c a c u trúc xã h i - gia ình ngh g V n i m. Kh o sát th c a phát hi n th y m t s quy t c b t thành văn v n ang ư c v n hành và phát huy tác d ng làng ngh g V n i m. C th là: Quy t c v thanh toán và giao d ch ngh : khách hàng thư ng n t n cơ s s n xu t c a gia ình ngh xem hàng, n u khách hàng th y hài lòng v i s n ph m thì th c hi n mua bán tr c ti p t i ó luôn. Khách hàng có th t c c m t ph n r i kí tên vào s n ph m, sau khi giao hàng t n nhà thì s thanh toán n t ph n còn l i. Ch h gia ình ngh cam k t giao hàng úng s n ph m khách hàng ã mua.
- 120. 112 Quy t c v v n chuy n và giao nh n: ti n v n chuy n ư c th ng nh t trong quá trình mua bán; Khi giao nh n không úng như s n ph m ã ch n và kí tên c a khách hàng thì cơ s s hoàn tr l i ti n và b i thư ng. Quy t c v b o hành: như cơ s s n xu t s b o hành s n ph m theo th i gian tùy thu c vào lo i hàng, có h ng hóc hay cong vênh cơ s s cho th n ch nh s a, v.v. Các công o n quan tr ng và ti n công cao thư ng do ông ch cơ s s n xu t, ch h gia ình ho c anh em, h hàng tr c ti p làm. C u trúc xã h i c a gia ình ngh làng ngh sơn mài H Thái. Hi n nay, ngoài ngu n l c lao ng c a h gia ình, gia ình ngh còn có s lao ng làm thuê cho gia ình, v i hình th c thuê th i v ho c thuê thư ng xuyên ph thu c vào kh i lư ng công vi c và lư ng t hàng c a khách hàng, bình quân các gia ình trong làng ngh thuê t 2 n 5 ngư i, theo quy t c là khoán s n ph m cho ngư i lao ng i v i công o n ơn gi n và tính theo ngày công làm i v i công o n yêu c u k thu t cao; quy t c ph i có tính kiên trì c a ngư i th sơn mài; Quy t c tr s n ph m úng th i gian h p ng c a gia ình ngh . Ngư i th sơn H Thái ã bao i nay pha sơn theo kinh nghi m c truy n. Tuy nhiên, trong s n xu t sơn mài hi n nay, h ã áp d ng k thu t hi n i pha ch , thay i m t vài công o n ph sơn nh m gi m b t thao tác th a, t o ra lo i sơn m i có bóng, b n, p. S k t h p gi a các lo i ngu n l c và các h giá tr , quy t c làm ngh c a h gia ình ngh như v a nêu có nhi u thu n l i i v i nh ng gia ình ngh thích nghi v i môi trư ng kinh t - xã h i ã có nhi u thay i k t khi i m i năm 1986 n nay. Áp d ng cách ti p c n lý thuy t h th ng xã h i c a Parsons, có th coi gia ình ngh như m t h th ng xã h i trong ó có ti u h th ng th c hi n nh ng ch c năng nh t nh nh m phát huy các l i th c a các ngu n l c và các quy t c v ch ra m c ích kinh doanh, th c hi n các ho t ng s n xu t và các ho t ng k t n i, oàn k t n i b gia ình và
- 121. 113 oàn k t v i các gia ình ngh khác trong c ng ng làng ngh , ng th i h c h i, ti p thu và b o lưu, duy trì các kinh nghi m ngh nghi p quý báu c a các th h trư c. c bi t nh ng gia ình ngh có th s d ng các ngu n l c c a gia ình như m t b ng s n xu t, tranh th ư c th i gian t i nhà, k t h p c làm vi c n i tr trong nhà, kèm c p con cái. i u này có nghĩa là v i tính cách là m t h th ng xã h i - b n ch c năng theo lý thuy t c a Parsons, các thành viên c a gia ình như là các ti u h th ng th c hi n các ho t ng nh m áp ng các yêu c u t ra t c h th ng làng ngh . Tuy nhiên, gia ình ngh là m t h th ng xã h i chưa ư c phân hóa trình cao, nên m t thành viên ví d như m t ph n có th cùng lúc v a th c hi n các ch c năng kinh t và v a th c hi n các ch c năng văn hóa là duy trì các giá tr truy n th ng gia ình v a chăm sóc, giáo d c con cái và v a cùng ch ng qu n lý s n xu t kinh doanh và th c hi n các ho t ng i n i, i ngo i c a gia ình. Tóm l i, mô hình c u trúc gia ình ngh c trưng cho làng ngh truy n th ng Vi t Nam nói chung và ng b ng sông H ng nói riêng. M c phân công lao ng xã h i và m c chuyên môn hoá các gia ình ngh cao, m t s gia ình ch làm m t b ph n c a s n ph m. Vi c áp d ng c lý thuy t c a Parsons v h th ng xã h i và lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens ã gi i thích s v n hành c a gia ình ngh v i tính cách là h th ng xã h i và c u trúc xã h i. 3.5.2. C u trúc xã h i - ngh nghi p: mô hình công ty ngh Trong làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái công ty ngh ư c hi u là t ch c kinh t có ăng ký kinh doanh theo quy nh c a pháp lu t và ho t ng theo quy nh pháp lu t v t ch c kinh t , doanh nghi p. S n xu t ti u th công nghi p làng ngh t p trung ch y u t i các h gia ình như ã phân tích trên, tuy nhiên trên th c t ã xu t hi n m t s
- 122. 114 công ty ngh v i mô hình s n xu t kinh - doanh theo ki u hi n i, nhưng ph i thích nghi v i môi trư ng làng ngh v i không ít thách th c và cơ h i c n ư c nghiên c u làm rõ. C u trúc xã h i công ty ngh và c u trúc xã h i gia ình ngh có nhi u c i m khác nhau, nhưng u g n bó m t thi t v i xã h i nông thôn qua vi c s d ng các ngu n l c: m t b ng s n xu t, nguyên li u, lao ng, th trư ng và các ngu n l c khác. Do v y, s n ph m g c a công ty ngh thư ng là k t qu c a s liên k t gi a công ty và gia ình ho c là nh ng công ty, cơ s s n xu t v tinh a phương khác. V ngu n l c c a công ty ngh Cách ti p c n lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens òi h i ph i phân tích các ngu n l c và các quy t c mà công ty ngh s d ng t o ra c u trúc xã h i c a công ty ngh và không ng ng tái t o c u trúc. Lý thuy t c a Parsons giúp xem xét cách th c mà các thành t c a công ty ngh v i tính cách là m t h th ng xã h i ã phân hóa và phát tri n trình cao hơn h th ng gia ình ngh trong vi c phân hóa c u trúc và tái c u trúc c a công ty ngh . Tuy nhiên, cũng c n th y r ng trong b i c nh làng ngh nông thôn, công ty ngh ang hình thành và phát tri n trên cơ s k th a, s d ng và phát huy các th m nh c a c u trúc xã h i c a gia ðình ngh nh m áp ng các yêu c u ch c năng t môi trư ng s n xu t kinh doanh theo pháp lu t doanh nghi p. Do v y, c ngu n l c và c quy t c mà công ty ngh huy ng và s d ng u có nh ng i m gi ng và khác v i ngu n l c và quy t c c a gia ình ngh . Có th th y rõ i u này t nh ng d li u thu ư c trong kh o sát th c a. C th như sau: K t qu nghiên c u cho th y, mô hình công ty ngh cũng có tính ch t gia ình và cũng b ràng bu c b i các quan h trong gia ình, quan h làng - xã. Th c ch t công ty ngh mang m nét quan h gia ình. Ngu n lao ng
- 123. 115 c a công ty có tuy n lao ng a phương khác, song s thành viên trong gia ình, h hàng chi m n kho ng m t ph n tư s lao ng trong công ty. mô hình công ty này có th ông b làm giám c công ty, con trai có th là Phó Giám c công ty ph trách s n xu t và con dâu có th là k toán kiêm giao d ch bán hàng, con r làm th m c... như v y, m t thành viên trong công ty gia ình ngh óng nhi u vai trò xã h i. Ngu n l c c a công ty ngh làng ngh còn thông qua vi c thu hút th gi i t nh ng a phương khác, ph ng v n sâu m t ch cơ s s n xu t g cho bi t: Lúc ó (nh ng năm 1980) trong làng ch có th sơn mài, tôi ã dám nghĩ, dám i tìm thuê các th gi i liên quan n ngh g các làng ngh n i ti ng khác, như th kh m trai, c t trai gi i Chuyên M , thuê th c gi i Hà Nam… v làm xư ng c a gia ình tôi. (PVS, nam, ch cơ s s n xu t g , làng ngh g V n i m). Công ty ngh ph n l n tuy n ngư i có tay ngh gi i bên c nh ó, h cũng thuê m t s gia ình ngh cho m t s công o n s n ph m. Vi c l a ch n các gia ình theo công o n (gia ình ngh chuyên c vi tính, chuyên vo tr , chuyên ch m, kh m…), do Giám c công ty quy t nh nhưng d a trên y u t anh em, h hàng; và vi c tuy n l a ngư i ã có tay ngh cũng thông qua m ng lư i chính th c và phi chính th c, nhưng cách th c tuy n có ph n nào d a vào s quen bi t. Ph ng v n sâu m t Giám c Công ty, làng ngh g V n i m, cho bi t: M t s phương cách m i, mình thuê l i m t vài gia ình có 2 v ch ng làm ngh t i h gia ình, h có tay ngh , nhưng v n ít, ho c m i hàng c a h không có nhi u thì mình ưa g cho h , s n xu t theo yêu c u, tiêu chu n c a mình. N u không thì h cũng v n i làm thuê bình thư ng, vì h có tay ngh , s n xu t nông nghi p bây
- 124. 116 gi nhàn nhi u. V c y ho c v g t thì di n ra kho ng 10 ngày, có c máy g t và ph n l n các h gia ình có ngh cho ngư i khác c y ru ng, ho c ch c y di n tích g o ngon gia ình ăn”. (PVS, nam, Giám c công ty TNHH, làng ngh g V n i m). Công ty ngh thuê gia ình ngh g i là “th u ph ” th c hi n m t khâu nào ó c a s n ph m trong chu i s n xu t. i u này ã t o nên l i th cho c hai bên: i v i gia ình ngh , làm thuê l y ti n công và v n có lãi, ng th i không lo u tư v n kinh t cho u vào, th trư ng tiêu th . i u quan tr ng i v i gia ình ngh nh n làm h p ng i v i t ng công o n s n xu t, kinh doanh cho công ty ngh vì “cơm áo, g o ti n” nên nhu c u ch y u là làm sao có hàng làm, có vi c làm. i v i công ty ch c n khoán theo s n ph m, m t b ng s n xu t t i h gia ình, không ăn ngh t i công ty như v y công ty ngh s gi m ư c chi phí thuê lao ng và nh ng chi phí khác liên quan. K qu kh o sát cho th y, khi h gia ình t làm ngh n u không có hi u qu thì sau m t vài năm kinh t gia ình thư ng r t sa sút vì không bán ư c nhi u hàng, khi ó có th tìm cách “ăn b t” nguyên li u cho giá thành r i, bán ư c nhi u và v n có lãi, nhưng cách làm ăn này thư ng không t n t i ư c lâu dài. Vì v y m t s gia ình không t làm ngh mà tham gia cung ng m t s công o n s n ph m cho các công ty ngh . Công ty ngh thu hút ư c nhi u th gi i trong làng ngh và nh ng a phương khác b i l , ph n l n ngư i th có trình tay ngh gi i có tâm lý không n h gia ình s n xu t làm thuê, mà th gi i s ch n cơ s s n xu t l n làm, b n thân công ty cũng tr ti n công x ng áng cho ngư i th có tay ngh cao. a s công ty ngh có phát tri n ư c ph i nh nh ng ngư i th gi i, cách cư x c a Giám c v i th gi i thư ng r t t t, lương tr cao hơn, công ty ngh c n cái tinh hoa c a th gi i, nhưng các cơ s bé khó thuê
- 125. 117 ư c. C th , th gi i công ty ngh làng ngh g V n i m ư c tr m c ti n công hàng tháng t 7,5 tri u ng n 12 tri u ng. i u ó cho th y, trong quan h s n xu t c a công ty ngh mu n s n xu t t t thì c n ph i có h t nhân, ngư i th gi i và có nhóm v tinh, ây là quan h t ng ph n không ph i là quan h tr n gói. Trư c ây, làng ngh sơn mài H Thái, a s th sơn mài là nh ng ngư i nông dân trong làng, a i m s n xu t ch y u t i h gia ình, nên ch cơ s s n xu t thư ng là ch h gia ình. Phân công lao ng trong gia ình theo hình th c t qu n lý, trên cơ s th i gian phù h p gi a s n xu t nông nghi p v i làm ngh truy n th ng. Nhưng khi bư c sang th i kỳ i m i, lao ng trong làng ngh ã k t h p v i thuê khoán lao ng m t s a phương khác l n c n. Do v y, lao ng không bó h p trong các h gia ình làng ngh mà còn lưu chuy n qua th trư ng s c lao ng. Hi n nay, vi c thuê mư n lao ng làm ngh trong hai làng ngh V n i m và H Thái ã tr nên ph bi n. i u này ư c lý gi i là do quy trình s n xu t ch y u là th công (chi m t 75-80%) công o n, nên làng ngh r t c n s d ng lao ng tr c ti p, c bi t là lao ng có trình tay ngh cao và i ngũ ngh nhân như làng ngh sơn mài H Thái. Ph ng v n sâu m t cơ s s n xu t sơn mài cho bi t: Xư ng s n xu t sơn mài hi n nay c a gia ình ch có m t vài ngư i làm, nên cô thuê 8 ngư i th , trong ó có 2 nam làm phun sơn, vì phun sơn c n lao ng có s c kh e, 6 n làm trang trí và các công o n khác, riêng th v thì thuê theo s n ph m, nh ng chi ti t khó cô tr c ti p làm và hư ng d n th ” (PVS, ngh nhân, ch cơ s s n xu t sơn mài, làng ngh sơn mài H Thái). V thu nh p bình quân c a ngư i lao ng làm ngh thư ng cao hơn lao ng nông nghi p t i a phương kho ng 2 l n. M c thu nh p bình quân
- 126. 118 lao ng nông nghi p theo u ngư i/tháng t i a phương trong th i i m i u tra là 2,5 tri u ng, trong khi ó m c ti n công trung bình c a lao ng là 4,5 tri u ng. Hi n nay, s lao ng do các công ty ngh và m t s gia ình ngh thuê ch y u t các a phương khác lân c n. i u này ư c gi i thích, a s lao ng là ngư i làng ngh ch áp ng làm các h gia ình trong làng. Các quy t c c a công ty ngh công ty ngh thành l p phát tri n, công ty ph i d a vào các quy t c chính th c ó là h th ng lu t và quy nh hi n hành c a nhà nư c có liên quan v s n xu t, buôn bán và ch bi n lâm s n, g như: Lu t Lao ng, Lu t Doanh nghi p, Lu t H p tác xã … và i u l c a công ty, quy nh c a a phương. Ngoài ra, còn có nh ng quy t c xu t phát t gia ình như: khi thành l p ư c s nh t trí cao c a th h trư c (ông/bà) ã t ng làm ngh g , i u ó ch ng t có s k th a và tái c u trúc quy t c gia ình. Trong s lao ng c a công ty ngh có ngư i là thành viên c a gia ình ho c h hàng nhưng quy t c ngh nghi p chi ph i nhi u t i các thành viên c a công ty: m c dù ngư i th có là cháu trong dòng h nhưng ph i ch p hành úng k lu t lao ng, ph i trung th c như nh ng ngư i khác, n u làm không nghiêm túc ho c không làm ư c thì cho ngh vi c. Tìm hi u ngư i th làng ngh g V n i m, cho bi t: làm ư c m t chi c t chè, ph i th c hi n r t nhi u công o n như: pha g , óng nhân, c phá, tu ng h u, c k , cánh b , óng cánh, nong t , ánh d u,... ngư i th không th b qua m t thao tác nào. Quy t c pha g , cũng gi ng như ngư i th may khi c t m t mi ng v i, ngư i th gi i bi t l a ư c g s d ng t i a cây g ó, thì công c a ngư i ta theo ngày r t cao, vì th gi i có th làm l i ra ti n tri u, ngư c l i th x tay ngh th p l a g thì m t i c ti n tri u. Do v y, có th tr h 300.000 ng n 400.000 ng m t ngày công thì v n là r . Nh ng
- 127. 119 ngư i làm công ty ngh ch y u là th gi i, vì khâu hoàn thi n r t quan tr ng. Ch ng h n như công o n nong t òi h i ngư i th ph i có tay ngh cao thì các b ph n, h a ti t m i g n thành m t kh i, hài hòa; còn th ánh gi y ráp ơn gi n hơn nhưng cũng òi h i m t k nãng thành th o. a s nh ng chi ti t khó v n làm b ng th công, còn các hoa văn hi n nay có th dùng máy như máy c vi tính, sau ngư i th ó s a l i cho nó tinh hoa b ng tay. Máy c vi tính, máy ti n,v.v. thì có th s n xu t hàng lo t, nhưng nh ng ngư i “sành chơi” g m ngh cao c p thì tâm lý h l i không mu n s n ph m làm b ng máy. (PVS nam, Giám c công ty TNHH, làng ngh g V n i m). i v i công ty ngh sơn mài m t Quy t c cơ b n, quan tr ng là: công ty ngh em n cho quý khách hàng nh ng s n ph m ch t lư ng, tinh s o, giàu tính ngh thu t. Quy t c khoán s n ph m cho gia ình ngh , cho th . Công ty ngh làng ngh g V n i m, không thuê nhi u th t i xư ng, mà thuê m t s gia ình ngh , th gi i làm bán công o n trong m t quy trình s n xu t, b i như th chuyên c, th chuyên kh m, ngư i chuyên v … M t khác, công ty ngh liên k t v i nhi u làng ngh trong vùng ng b ng sông H ng v i nhau qua m ng lư i s n xu t như nh p ch t li u, nguyên li u u vào. i v i s n ph m sơn mài c t g m (g m Bát Tràng), c t g (ti n Nh Khê), làng ngh dát vàng, dát b c (Kiêu K )… K t qu kh o sát th c t t i hai làng ngh , tác gi khái quát m t s c i m c a mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh như sau:
- 128. 120 B ng 3.16: M t s c trưng cơ b n c a mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh TT c trưng Gia ình ngh Công ty ngh 1 Tên cơ s s n xu t Cơ s s n xu t ... (thư ng k t h p tên ch ng và v ho c con) Công ty TNHH ... (Thư ng mang m t ý nghĩa nào ó ho c thương hi u) 2 a i m s n xu t T i gia ình và khu quy ho ch làng ngh T i khu quy ho ch làng ngh 3 Căn c thành l p D a vào quan h gia ình thành l p D a vào quy nh pháp lu t và quan h gia ình 4 S năm làm ngh trung bình 15 năm 5 năm 5 S lao ng 2-10 ngư i (ch ng, v ho c ngư i khác có quan h gia ình và ngư i làm thuê) 20-30 lao ng (5 ngư i h hàng, gia ình và ngư i khác, ngư i làm thuê) 6 Ngư i qu n lý Nam/n ch h gia ình, có tay ngh cao Nam giám c có tay ngh và trình qu n lý ư c ào t o 7 Cách th c tuy n lao ng Tuy n tr c ti p trong quá trình h c ngh và qua m ng lư i phi chính th c Tuy n tr c ti p qua m ng lư i gi i thi u vi c làm chính th c và phi chính th c 8 Cơ ch thuê mư n lao ng Thuê theo h p ng mi ng, Ti n công nh t (4 ngư i) và ti n công khoán s n ph m (1 ngư i) Thuê theo H p ng lao ng ư c ký k t gi a ngư i lao ng và giám c công ty. Khoán s n ph m. 9 Ti n công Khoán ngày: m c trung bình 220.000 ng/ngày + ăn trưa. Khoán s n ph m Tr theo tháng, tay ngh Ti n công th gi i t 7.500.000 ng n 12.000.000 ng/tháng 10 Phân công lao ng Ch ng: Qu n lý t u vào n u ra s n ph m g , tr c ti p s n xu t V : Qu n lý bán hàng, ho c ánh gi y ráp Th làm thuê Giám c: qu n lý chung, giao d ch, tìm khách hàng và th trư ng bán hàng K toán: ph trách s sách Th làm thuê H th ng gia ình ngh
- 129. 121 11 Th trư ng tiêu th Ch y u trong nư c Trong nư c và nư c ngoài 12 Ki u quan h xã h i Tr ng tình: Ch y u d a trên y u t gia ình, thân quen. Tr ng lý: Ch y u d a trên ki u quan h ch c năng, th trư ng 13 M c s ng Trung bình khá Khá gi , giàu 14 V n kinh t Gia ình, b m , vay ngân hàng (thư ng dư i 5 t ng). Gia ình, vay ngân hàng. (thư ng trên 5 t ng). 15 Công ngh Ch y u th công, máy móc ơn gi n Ch y u th công, máy móc hi n i 16 Qu n lý doanh thu Không có ngư i k toán, tính lãi theo b , tính ng n h n Có k toán, s sách, tính dài h n 17 Thu nh p ph Chăn nuôi, tr ng tr t: c y vài sào ru ng l y g o ngon gia ình ăn Không tr ng tr t, mà cho ngư i khác làm thuê ru ng. 18 M ng lư i thuê, th u ph Tùy th i v , thuê thêm lao ng khi nhi u hàng Thuê l i trung bình 10 cơ s gia ình ngh trong làng và ngoài làng. Thuê theo công o n s n ph m 19 Trình th Th h c vi c, th gi i Ch y u th gi i 20 Kh u hi u/phương châm Ch t lư ng úng v i giá ti n. Ti n nào c a n y. - S n ph m p: Ph i ch ng minh b ng ch ng th c t . Ch có th t m i t n t i mãi mãi. (Công ty ngh g ). - Ch “Tín” quý hơn vàng. S hài lòng c a quý khách là s thành công c a chúng tôi (Công ty ngh sơn mài). Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013
- 130. 122 Bi u 3.4: Bi u các ngu n l c c a công ty ngh (Trư ng h p công ty ngh g .T.) Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 K t qu i u tra cho th y, mô hình gia ình ngh chi m i a s trong làng ngh , ng th i ang ư c c u trúc hóa nh vai trò ch h gia ình ngh k t h p các ngu n l c và các quy t c phù h p. Bên c nh ó, làng ngh còn có mô hình công ty ngh . Có th nói, s phát tri n c a mô hình công ty ngh là tương lai c a làng ngh , nhưng tương lai này n s m hay mu n còn ph thu c vào nhi u y u t , trong ó có y u t huy ng nh ng ngu n l c m i và quy t c m i c n cho c u trúc hóa các mô hình xã h i - ngh nghi p c a các h gia ình ngh . Năm 1992 Thành l p công ty V n 65 tri u ng Ngu n l c S lư ng th 20: ngư i trong ình, h hàng 70%, ngư i làng 30% Máy móc ơn gi n. Năm 2013 S lư ng th 80: làm t i xư ng 18 th ; ngư i trong gia ình, h hàng có 20%, ngư i làng, nơi khác có 60%. Máy móc hi n i: máy cưa, máy c g vi tính V n trên 20 t Nhà xư ng 6000 m2 Gia ình ngh Gia ình ngh Th i gian Công ty duy trì và phát tri n
- 131. 123 K T LU N CHƯƠNG 3 Chương 3 mô t khái quát v c i m, tính ch t c a các phân h c u trúc xã h i làng ngh ng b ng sông H ng; làng ngh huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i. Trên cơ s các d li u nh tính và nh lư ng do tác gi i thu th p và x lý, lu n án ã phân tích, t ng h p và ánh giá th c tr ng m t s phân h cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh , c th là các phân h c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng. Chương 3 phát hi n và làm rõ hai mô hình c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh . ó là mô hình gia ình ngh và mô hình công ty ngh . Vi c áp d ng cách ti p c n lý thuy t h th ng xã h i c a Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Giddens, cho phép tác gi v a mô t v a, gi i thích cơ ch ho t ng và tương tác c a các thành ph n t o nên c u trúc xã h i c a gia ình ngh và công ty ngh v i tính cách là hai lo i h th ng xã h i. C gia ình ngh và công ty ngh v i tính cách là h th ng xã h i u có c u trúc xã h i g m các b ph n, thành t nh t nh nh m áp ng các yêu c u ch c năng t ra t làng ngh mà c gia ình ngh và công ty ngh u là nh ng ti u h th ng. C gia ình ngh và công ty ngh u huy ng và s d ng các ngu n l c và quy t c khác nhau ho t ng, mà thông qua các ho t ng ó c u trúc xã h i ư c hình thành, th hi n và tái t o m t cách khác nhau nhưng không bi t l p nhau. Mô hình công ty ngh m i ra i và ho t ng theo pháp lu t v công ty, trong khi ó mô hình gia ình ngh ã có l ch s lâu năm và ho t ng theo các quy nh pháp lu t v kinh t cá th , kinh t h gia ình. Nhưng c hai mô hình c u trúc xã h i - ngh nghi p này u d a vào c u trúc xã h i - gia ình ho t ng m t cách thích nghi có hi u qu i v i môi trư ng pháp lý, văn hóa, kinh t , xã h i c a làng ngh . Gia ình ngh thư ng là các v tinh, các th u ph c a công ty ngh . ng th i công ty ngh cũng d a vào
- 132. 124 c u trúc xã h i g m các v th , vai xã h i và m ng lư i xã h i c a gia ình ho t ng và phát tri n. C n th y r ng c u trúc xã h i c a gia ình ngh và công ty ngh u thu c phân h c u trúc xã h i - ngh nghi p. Vi c tóm t t nhi u n i dung c a c u trúc xã h i gia ình ngh và công ty ngh ch ng t r ng c u trúc xã h i - ngh nghi p là c t lõi c a c u trúc xã h i làng ngh , trong ó có các phân h khác như ã ư c phân tích k trong chương 3 này.
- 133. 125 Chương 4 CÁC Y U T TÁC NG N C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH VÀ G I Ý M T S GI I PHÁP 4.1. M T S Y U T TÁC NG N C U TRÚC XÃ H I C A CƯ DÂN LÀNG NGH 4.1.1. M t s y u t tác ng n c u trúc xã h i - m c s ng 4.1.1.1. Y u t gi i C u trúc xã h i dân s c a cư dân làng ngh ư c th hi n trên nhi u ti u c u trúc: gi i tính, tu i, trình h c v n c a ch h gia ình. M i quan h v i c u trúc xã h i - m c s ng (thông qua ch báo thu nh p). K t qu i u tra cho th y, c u trúc gi i tính và tu i có s chi ph i, tác ng nh t nh. Trong m i quan h gi a gi i tính c a ch h gia ình v i thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ình, t l tr l i trong 5 nhóm thu nh p c nam và n có s a d ng và khác bi t. ó là, v i 5 nhóm thu nh p, t l tr l i t th p nh t n cao nh t nam gi i là: nhóm IV - 17%, nhóm V (th p nh t) - 17,3%, nhóm III - 21,3%, nhóm II - 22,5%, nhóm I - 21,9%; n gi i là: nhóm II - 11,5%, nhóm I (cao nh t) - 13,5%, nhóm III (trung bình) - 15,6%, nhóm V (th p nh t) - 29,2%, nhóm IV - 30,2% (xem B ng 4.1). B ng 4.1: Thu nh p trung bình m t tháng c a ch cơ s s n xu t theo gi i tính ch h * ơn v tính: % Gi i tính 5 nhóm thu nh p Nam N Nhóm I (cao nh t) 21,9 13,5 Nhóm II 22,5 11,5 Nhóm III (trung bình) 21,3 15,6 Nhóm IV 17,0 30,2 Nhóm V (th p nh t) 17,3 29,2 T ng (N = 425) 329 96 * M c ý nghĩa p < 0,05. Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 B ng 4.1 cũng cho bi t, có t l tr l i khác nhau v thu nh p bình quân
- 134. 126 m t tháng gi a ch cơ s s n xu t là nam và n . N u như, t l tr l i cao nh t c a nam gi i ng v i m c thu nh p nhóm II (nhóm có thu nh p trên trung bình) v i 22,5%, thì t l tr l i cao nh t c a n gi i l i ng v i m c thu nh p nhóm IV, v i 30,2%. Hay t l tr l i th p nh t c a n ng v i nhóm II (11,5%), thì nam l i ng v i nhóm IV (17,0%). Cũng trong các m c thu nh p, t nhóm V n nhóm I, dư ng như có s tăng d n v t l tr l i nam gi i (tr t l tr l i nhóm II); n gi i, dư ng như t l tr l i l i t p trung nhi u m c thu nh p th p nh t ho c dư i m c trung bình (nhóm V và nhóm IV). i u này ch ng t , không ch nói lên s khác bi t v thu nh p gi a nam và n , mà còn cho th y làng ngh , ch h cơ s s n xu t là nam gi i có thu nh p cao hơn n gi i. 4.1.1.2.Y u t tu i Trong m i quan h gi a tu i c a ch h gia ình, ch cơ s s n xu t v i nhóm thu nh p, ba nhóm tu i và năm m c thu nh p, th y r ng: có s tăng lên nhóm có thu nh p cao nh t (nhóm I) t p trung tu i trên 50 tu i - 29,5%, t l tr l i r t th p cho m c thu nh p thu c nhóm I (th p nh t), ch có 6,2%. M c thu nh p thu c nhóm II và III tu i t 41 n 50, t l tr l i g n ngang nhau (14,9% và 14,2%) (B ng 4.2). B ng 4.2: Thu nh p c a h gia ình theo tu i* ơn v tính: % tu i 5 nhóm thu nh p ≤ 40 tu i T 41-50 tu i Trên 50 tu i Nhóm I (cao nh t) 17,0 16,2 29,5 Nhóm II 24,2 14,9 20,5 Nhóm III (trung bình) 17,6 14,2 31,3 Nhóm IV 13,9 32,4 12,5 Nhóm V (nh p nh t) 27,3 22,3 6,2 T ng (N = 425) 165 148 112 * M c ý nghĩa p < 0,05. Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013
- 135. 127 Cũng b ng 4.2, n u so sánh thu nh p gi a các tu i, thì nhóm tu i ≤ 40 (≤ nh hơn ho c b ng) và trên 50 tu i dù có khuynh hư ng gi ng nhau v t l tr l i cho m c thu nh p cao nh t (cùng có t l tr l i cao nh t cho m c thu nh p thu c nhóm I - 17,0% và 29,5%), nhưng l i có s khác nhau rõ ràng v t l tr l i cho m c thu nh p th p nh t ( m c thu nh p thu c nhóm V, tu i ≤ 40 là 27,3%, tu i trên 50 tu i là 6,2%). c ba tu i, thì nhóm t 41 n 50 tu i l i có t l tr l i cao nh t cho m c thu nh p thu c nhóm IV - 32,4%. Hay n u ch tính riêng m c thu nh p thu c nhóm V (th p nh t) cho c ba nhóm tu i, thì th y có t l ngh ch v t l tr l i, ó là tu i càng th p, t l tr l i l i càng cao và ngư c l i: ≤ 40 tu i - 27,3%, t 41 n 50 tu i - 22,3% và trên 50 tu i - 6,2%. Còn v i m c thu nh p nhóm I (cao nh t) l i có t l cao nh t tu i trên 50 tu i là 29,5%, tu i dư i 40 tu i có 17,0% , t l tr l i tu i t 41 n 50 tu i là 16,2%. i u này l i cho th y, tính h p lý c a ngư i tr l i, vì trong phát tri n kinh t làng ngh , y u t tu i có vai trò h t s c quan tr ng, tu i càng cao, tay ngh càng cao, kinh nghi m s n xu t kinh doanh càng nhi u. 4.1.1.3. Y u t lo i ngh c a h gia ình Trong m i quan h gi a c u trúc xã h i - m c s ng thì lo i ngh c a gia ình cư dân làng ngh v i ba nhóm ngh nghi p chính: ch làm ngh truy n th ng, làm nông nghi p và ngh truy n th ng, không làm ngh truy n th ng và năm nhóm thu nh p, th y r ng có m i liên h ch t ch gi a lo i hình ngh nghi p gia ình v i thu nh p c a gia ình. ó là, h gia ình ch làm ngh truy n th ng, không ai tr l i có m c thu nh p nhóm V (th p nh t), ngư c l i h gia ình không làm ngh truy n th ng l i không ai tr l i cho m c thu nh p nhóm I (cao nh t), (xem B ng 4.3).
- 136. 128 B ng 4.3: Thu nh p h gia ình làng ngh theo lo i ngh h gia ình* ơn v tính: % Lo i ngh c a h gia ình 5 nhóm thu nh p Ch làm ngh truy n th ng Làm nông nghi p và ngh truy n th ng Không làm ngh truy n th ng Nhóm I (cao nh t) 31,1 23,1 0,0 Nhóm II 34,4 22,0 2,2 Nhóm III (trung bình) 27,9 12,6 44,4 Nhóm IV 6,6 23,1 16,7 Nhóm V (th p nh t) 0,0 19,2 36,7 T ng (N = 515) 61 364 90 * M c ý nghĩa p < 0,05. Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 B ng 4.3, gia ình ch làm ngh truy n th ng có s tăng d n v thu nh p, n u như m c thu nh p thu c nhóm V, t l tr l i 0,0%, nhóm IV - 6,6%, thì nhóm III (trung bình) là 27,9%, nhóm II là 34,4% và nhóm I là 31,1%. M c thu nh p nhóm II (trên trung bình) c a gia ình ch làm ngh truy n th ng là cao nh t, so v i các gia ình v a làm nông nghi p v a làm ngh truy n th ng (22,0%) và gia ình không làm ngh truy n th ng (2,2%). Gia ình không làm ngh truy n th ng có t l tr l i t p trung cao cho m c thu nh p thu c nhóm III (44,4%) và nhóm V (36,7%), nhưng l i có t l tr l i th p, th m chí r t th p cho m c thu nh p thu c nhóm II và nhóm I (2,2% và 0,0%). Gia ình làm nông nghi p k t h p v i ngh truy n th ng có t l tr l i th p nh t cho m c thu nh p trung bình (nhóm III), v i 12,6 và cao nh t cho m c thu nh p thu c nhóm I và nhóm IV u là 23,1%. Ngoài ra, trong m i quan h gi a lo i ngh nghi p gia ình v i m c thu nh p thu c nhóm V (th p nh t) và nhóm I (cao nh t), cho th y s ngh ch chi u v t l s ch h tr l i. N u như m c thu nh p thu c nhóm V, t l tr l i tăng d n các gia ình ch làm ngh truy n th ng, v a làm ngh truy n th ng v a làm ngh nông và không làm ngh truy n th ng (t 0,0%
- 137. 129 lên 19,2%, r i 36,7%), thì m c thu nh p thu c nhóm I l i có t l tr l i theo hư ng ngư c l i (t 31,1% xu ng 23,1%, r i 0,0%). i u này ch ng t , gi a lo i ngh nghi p c a gia ình và thu nh p c a gia ình (ch h gia ình) có m i liên h ch t ch v i nhau và ngh nghi p có tác ng n thu nh p. H gia ình chuyên làm ngh truy n th ng có thu nh p càng cao hơn h gia ình không làm ngh truy n th ng. 4.1.1.4. Y u t thâm niên làm ngh truy n th ng C u trúc xã h i - ngh nghi p ư c th hi n thông qua s năm làm ngh c a h gia ình ngh và gi i tính, tu i c a ch cơ s s n xu t ngh . ây cũng là nh ng thành ph n cơ b n ư c xác nh trong m i quan h v i c u trúc xã h i - m c s ng v thu nh p (thu nh p trung bình m t tháng c a ch h gia ình làm ngh ) Trong m i quan h gi a s năm làm ngh gia ình ngh , cơ s s n xu t v i thu nh p, k t qu kh o sát cho th y, cơ s s n xu t có thâm niên làm ngh lâu thì có t l tr l i cho m c thu nh p l n nh t (nhóm I) cao nh t 51,1%. Ngư c l i, h gia ình ngh có thâm niên làm ngh ít, thì có t l tr l i cho m c thu nh p th p nh t (nhóm V) cao nh t - 44,9% (B ng 4.4). B ng 4.4: Thu nh p c a h gia ình theo s năm làm ngh * ơn v tính: %. * M c ý nghĩa p < 0,05. Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 S năm làm ngh 5 nhóm thu nh p Dư i 10 năm T 10-20 năm Trên 20 năm Nhóm I (cao nh t) 3,4 20,1 51,1 Nhóm II 6,8 23,5 23,4 Nhóm III (trung bình) 14,6 21,1 23,4 Nhóm IV 30,3 19,7 2,1 Nhóm V (th p nh t) 44,9 15,6 0,0 T ng (N = 425) 89 289 47
- 138. 130 B ng 4.4 cũng ch ra, s năm làm ngh c a gia ình, cơ s s n xu t có m i liên h ch t ch v i thu nh p c a ch h gia ình. các m c thu nh p t trung bình tr xu ng, có s ngh ch chi u v t l tr l i, ó là cơ s s n xu t càng lâu năm thì t l tr l i cho m c thu nh p th p càng gi m. Ch ng h n, v i m c thu nh p thu c nhóm IV, t l tr l i cho gia ình ngh , cơ s s n xu t có thâm niên dư i 10 năm là 30,3%; t 10 n 20 năm là 19,7% trên 20 năm là 2,1%. m c thu nh p thu c nhóm II và (cao hơn m c trung bình) l i có t l tr l i theo xu hư ng ngư c l i như: m c thu nh p thu c nhóm I (cao nh t), t l tr l i cho gia ình ngh , cơ s s n xu t có thâm niên trên 20 năm là 51,1%; t 10 n 20 năm là 20,1%; dư i 10 năm là 3,4%. Ph i chăng, gia ình ngh , cơ s s n xu t lâu năm có nhi u kinh nghi m trong s n xu t các s n ph m t ngh truy n th ng, có nhi u ti n v n và v n xã h i kinh doanh… nên mang l i nhi u l i nhu n và có thu nh p cao hơn các cơ s s n xu t ít năm làm ngh . 4.1.2. M t s y u t tác ng n c u trúc xã h i - gia ình 4.1.2.1. Y u t s lao ng làm ngh trong gia ình Cơ c u s thành viên trong gia ình ngh trong làng ngh ph thu c vào nhi u y u t , song quy mô gia ình các h làm ngh làng ngh có th ư c hình thành trên cơ s s nhân kh u ph thu c vào s lao ng làm ngh (truy n th ng) c a gia ình trong làng ngh . S lao ng trong gia ình ngh trong làng ngh ch y u là thành viên trong gia ình, có n 70,8% (301/425) s ch h gia ình ngh , ư c h i tr l i “Lao ng ch y u là ngư i trong gia ình”. Gia ình ngh thông thư ng có t 1 n 2 lao ng tham gia tr c ti p vào vi c s n xu t - kinh doanh, ti p n là có 3 lao ng c a gia ình ngh . T l tr l i h gia ình có 4 ngư i t p trung ch y u cho s lao ng làm ngh truy n th ng là 1-2, v i 62,0%. T l này cao g p kho ng hai l n t l tr l i cho s nhân l c làm ngh truy n th ng là 3 và 4 lao ng, v i 31,2%
- 139. 131 và 30,8%. Gia ình ngh có 3, 4 lao ng làm ngh truy n th ng này l i t p trung nhi u hơn h gia ình có 5 hay t 6 ngư i tr lên (xem B ng 4.5). B ng: 4.5. Quy mô gia ình, theo s lao ng làm ngh truy n th ng ơn v : % S lao ng làm ngh truy n th ngQuy mô h gia ình 1-2 lao ng 3 lao ng 4 lao ng T 1-3 ngư i 20,0 11,3 0,0 4 ngu i 62,0 31,2 30,8 5 ngư i 11,0 41,3 34,6 ≥ 6 ngư i 6,9 16,2 34,6 T ng (N = 425) 319 80 26 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 B ng 4.5 cho bi t, t l tr l i h gia ình có 5 ngư i nhưng l i có 3 lao ng làm ngh truy n th ng chi m cao nh t, v i 41,3%; t l tr l i h gia ình có 5 ho c 6 ngư i tr lên thì tương i ng u c 2 nhóm h gia ình có 4 ngư i làm ngh truy n th ng, v i 34,6%. Ngu n nhân l c tham gia lao ng làm ngh trong gia ình ngh 4 lao ng d n n quy mô gia ình t 5 - 6 ngư i bi u hi n rõ nét làng ngh g V n i m. Nh ng ánh giá này ch ra, h gia ình càng ít ngư i thì s lao ng làm ngh truy n th ng ít càng chi m a s và h gia ình nhi u ngư i l i càng có nhi u lao ng làm ngh truy n th ng hơn h gia ình ít ngư i. B i vì, trên th c t a bàn kh o sát, không ph i gia ình nào cũng có t t c lao ng làm ngh truy n th ng; nh ng lao ng c a gia ình còn có các ngh khác làm như: cán b xã, công ch c, lái xe, làm d ch v , giáo viên… Hay ch ơn gi n, do s lao ng trong gia ình ít có ít lao ng làm ngh truy n th ng. 4.1.2.2. Y u t tu i tu i c a ch h ph n nào tác ng n s th h cùng chung s ng trong phân h c u trúc xã h i - gia ình làng ngh . Trong các gia ình 1 th
- 140. 132 h , t l tr l i cho tu i c a ch h có s gi m d n. N u như ch h dư i 40 có t l ngư i ánh giá cao nh t, v i 14,7%, thì tu i c a ch h t 40 n 50 là 8,5% và trên 50 tu i là 6,1%. (xem B ng 4.6). B ng 4.6: S th h trong gia ình, theo tu i c a ch h gia ình ơn v : % tu i c a ch h gia ìnhS th h trong gia ình Dư i 40 tu i T 40-50 tu i Trên 50 tu i 1 th h 14,7 8,5 6,1 2 th h 75,9 80,1 72,3 ≥ 3 th h 9,4 11,4 21,6 (N = 515) 191 176 148 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 B ng 4.6, trong các gia ình 1 th h , t l tr l i cho tu i c a ch h có s gi m d n. N u như ch h dư i 40 có t l ngư i ánh giá cao nh t, v i 14,7%, thì tu i c a ch h t 40 n 50 là 8,5% và trên 50 tu i là 6,1%. S li u trong b ng cũng cho bi t, t l ánh giá gi a gia ình có 2 th h v i tu i c a ch h chi m t l cao t t c các l a tu i, trong ó, t l tr l i cao nh t là 80,1% và th p nh t là 72,3%. T l tr l i này cao nh t trong s các ánh giá c a ngư i tr l i gi a s th h c a gia ình v i tu i c a ch h . Ngoài ra, ngư i tr l i cũng ánh giá, gia ình có s th h l n hơn ho c b ng 3 cao nh t l a tu i trên 50 c a ch h . Nh ng ánh giá c a ngư i tr l i v m i quan h gi a s th h trong gia ình v i tu i c a ch h gia ình cũng ph n ánh úng th c tr ng gia ình a bàn kh o sát hi n nay. ó là, gia ình có 1 th h thư ng g p nh ng ôi v ch ng tr m i l p gia ình, chưa có con và mu n s ng riêng nên ã tách h v i b m , do ó tu i c a ch h dư i 40 có t l ánh giá cao nh t; gia ình 2 th h có t l ánh giá cao t t c các l a tu i, vì gia ình hi n nay càng ngày càng phát tri n theo xu hư ng gia ình h t nhân ch có b
- 141. 133 m và con cái; gia ình có s th h l n hơn ho c b ng 3 ánh giá cao nh t cho l a tu i l n nh t c a ch h , vì tính tôn ti tr t t trong gia ình c a ngư i Vi t Nam. 4.1.3. M t s y u t tác ng n c u trúc xã h i - ngh nghi p 4.1.3.1. Y u t gi i Trong m i quan h gi a gi i tính c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình th y r ng, h gia ình ch làm ngh truy n th ng và h gia ình làm c nông nghi p và ngh truy n th ng, t l tr l i gi i tính c a ch h là nam u cao hơn ch h là n v i 14,9% và 72,6% (b ng 4.7). B ng 4.7: Gi i tính c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình* ơn v tính: %, N = 515 Gi i tính c a ch h gia ìnhLo i ngh c a h gia ình Nam N Chung Ch làm ngh truy n th ng 14,9 3,6 11,8 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 72,6 65,5 70,7 Không làm ngh truy n th ng 12,5 30,9 17,5 Chung 100 100 100 * M c ý nghĩa p < 0,05. Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 K t qu b ng 4.7 cũng cho th y, h gia ình không làm ngh truy n th ng, t l ánh giá c a ngư i tr l i theo hư ng ngư c l i cho ch h gia ình là n gi i cao hơn nam gi i, v i 30,9% so v i 12,5%. Ph i chăng, y u t lo i ngh c a h gia ình, như h gia ình có làm ngh truy n th ng có s chi ph i nh t nh n gi i tính c a ch h . B i vì, trong làm ngh truy n th ng, nh t là ngh g , y u t s c kho và s nhanh nh y trong công vi c c a nam gi i r t quan tr ng nên nam gi i có vai trò quan tr ng trong làm
- 142. 134 ngh thì thư ng gi vai trò ch h . Do ó, có t l ánh giá cho nam ch h cao hơn n ch h . Ngư c l i, v i gia ình không làm ngh truy n th ng và làm các ngh như buôn bán, làm hàng mã, may m c…, thì vai trò c a ngư i n gi i l i chi m ưu th , vì s khéo léo và tính n c a n gi i phù h p hơn. Bên c nh ó, khi t trong m i tương quan gi a gi i tính v i lo i ngh c a h gia ình theo thu nh p thì th y r ng, h gia ình không làm ngh truy n th ng, n gi i có thu nh p cao hơn nam gi i. Y u t kinh t chính là nguyên nhân quan tr ng ch h là n gi i có t l tr l i cao hơn ch h là nam gi i h gia ình không làm ngh truy n th ng (v i n 30,9% và nam 12,5%). Năm 1991 tôi tham gia vào h i ng nhân dân huy n m t khóa. Nh ó ã xu t v i cơ quan ch c năng giúp các làng ngh v v n và các ho t ng c a h i m r ng s n xu t. Phòng kinh t huy n m l p t p hu n hư ng d n cách kinh doanh; trung tâm y t huy n h tr vi c khám ch a b nh cho ch em. (PVS, n ngh nhân sơn mài, làng ngh sơn mài H Thái) 4.1.3.2. Y u t tu i M i quan h gi a tu i c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình, nhóm h gia ình ch làm ngh truy n th ng có t l tr l i tu i c a ch h trên 50 (chi m 6,1%) th p hơn tu i c a ch h dư i 40 tu i (chi m 13,1%) và t 40 n 50 tu i (chi m 15,3%), (xem B ng 4.8).
- 143. 135 B ng 4.8: tu i c a ch h gia ình v i lo i ngh c a h gia ình ơn v : %, N = 515. tu i c a ch h gia ìnhLo i ngh c a h gia ình Dư i 40 tu i T 40-50 tu i Trên 50 tu i Chung Ch làm ngh truy n th ng 13,1 15,3 6,1 11,8 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 73,3 68,8 69,6 70,7 Không làm ngh truy n th ng 13,6 15,9 24,3 17,5 Chung 100 100 100 100 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 H gia ình làm c ngh nông và ngh truy n th ng, có t l tr l i cao và tương i ng u t t c các nhóm tu i c a ch h gia ình. H không làm ngh truy n th ng l i có t l ánh giá thu n chi u v i nhóm tu i c a ch h , nghĩa là tu i c a ch h càng cao thì có th ít tham gia không làm ngh truy n th ng. T l tr l i cho m i quan h này: nhóm tu i trên 50 là 24,3%, t 40 n 50 tu i là 15,9% và dư i 40 tu i là 13,6%. N u so sánh trong cùng m t nhóm tu i v i lo i ngh c a h gia ình th y r ng, h gia ình làm c ngh nông và ngh truy n th ng có t l tr l i cao nh t. Ð c bi t, nhóm tu i trên 50 c a ch h gia ðình, n u như h gia ình làm ngh truy n th ng ch tr l i v i 6,1%, thì h gia ình làm c ngh nông và ngh truy n th ng là 69,6% và h gia ình không làm ngh truy n th ng là 24,3%. i u này ch ng t , trong các lo i ngh c a h gia ình, tu i c a ch h gia ình ng v i h gia ình làm c ngh nông và ngh truy n th ng chi m a s . B i vì, khi nghiên c u s li u a bàn kh o sát gi a các nhóm tu i c a ch h v i lo i ngh c a h gia ình theo kinh t ư c bi t, t l tr l i cho m i quan h gi a nhóm tu i v i ngh nông và ngh truy n th ng c a gia ình ng v i thu nh p c a gia ình khá gi tr lên có t l tr l i khá cao, cao
- 144. 136 hơn nhi u so v i lo i ngh khác c a h gia ình. Ch ng h n, n u t l tr l i gia ình có kinh t khá gi tr lên, làm c ngh truy n th ng và ngh nông, có nhóm tu i c a ch h dư i 40 là 73,3%, thì t l tr l i tương ng gia ình ch làm ngh truy n th ng ch là 13,1%. 4.1.5 Các y u t vĩ mô tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh 4.1.5.1. Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i c a làng - xã Làng V n i m và Làng H Thái ang cùng phát tri n ngh truy n th ng là g và sơn mài, nhưng do l ch s hình thành và lo i hình ngh truy n th ng khác nhau nên hai làng có nh ng c trưng riêng. T nh ng c trưng riêng này các y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i cũng có nh ng chi ph i, tác ng khác nhau nh t nh n t ng làng ngh . Phát tri n làng ngh ã t o công ăn vi c làm, tăng thu nh p và nâng cao i s ng kinh t , văn hóa, xã h i c a c ng ng cư dân làng ngh . Hay nói cách khác, nh làm ngh sơn mài, i s ng c a cư dân làng ngh ã ư c c i thi n và tr nên khá gi , b m t nông thôn ã ư c i m i, nhi u h gia ình ã tr thành cơ s s n xu t làm ăn phát t, qua c u trúc xã h i m c s ng. C th làng ngh sơn mài H Thái có 7% h giàu, 36% h khá và 57% h trung bình và ch có 1% h nghèo [101]. Làng ngh g V n i m g m: 8% h giàu, 29% h khá và 56% h trung bình và ch có 2% h nghèo và 5% t l h dư i trung bình [98]. Theo ông Ch t ch Hi p h i sơn mài làng ngh H Thái: Doanh thu c a làng ngh ư c tính 150 t ng/năm, ng th i t o vi c làm n nh cho làng ngh và thu hút kho ng 1.500 lao ng a phương khác n làm vi c, thu nh p c a ngư i th t 2,5 n 4 tri u ng/tháng tùy theo tay ngh c a t ng lao ng. K t qu kh o sát làng ngh g V n i m và sơn mài H Thái, ch h gia ình tr l i có nh ng ánh giá khác nhau v m i quan h gi a y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p theo a bàn kh o sát (xem B ng 4.9).
- 145. 137 B ng 4.9: Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p theo a bàn kh o sát ơn v : % Làng ngh 5 nhóm thu nh p g V n i m Sơn mài H Thái Chung Nhóm I (cao nh t) 38,0 0,5 20,1 Nhóm II 43,7 1,6 23,5 Nhóm III (trung bình) 11,7 26,5 18,7 Nhóm IV 2,0 36,8 18,7 Nhóm V (th p nh t) 4,6 34,6 19,0 Chính tr T ng (N = 379) 197 182 Nhóm I (cao nh t) 47,0 0,8 28,7 Nhóm II 41,2 2,4 25,9 Nhóm III (trung bình) 9,8 20,5 14,0 Nhóm IV 0,5 44,9 18,1 Nhóm V (th p nh t) 1,5 31,5 13,4 Kinh t T ng (N = 321) 194 127 Nhóm I (cao nh t) 5,7 0,5 2,3 Nhóm II 84,9 3,9 31,5 Nhóm III (trung bình) 7,5 25,4 19,3 Nhóm IV 0,0 40,5 26,7 Nhóm V (th p nh t) 1,9 29,8 20,3 Văn hóa T ng (N = 311) 106 205 Nhóm I (cao nh t) 33,5 0,5 15,4 Nhóm II 56,3 4,1 27,6 Nhóm III (trung bình) 7,0 25,4 17,1 Nhóm IV 1,9 41,5 23,6 Nhóm V (th p nh t) 1,3 28,5 16,2 Xã h i T ng (N = 351) 158 193 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013 B ng 4.9, trong m i quan h gi a y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i thu nh p hai làng g V n i m và sơn mài H Thái th y r ng, t
- 146. 138 l ánh giá c a ngư i tr l i khá a d ng. Nhưng nhìn chung, gi a làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái, t l ánh giá khác nhau như sau: t l tr l i, y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i có tác ng n các m c thu nh p I (cao nh t), II, làng ngh g V n i m cao hơn làng ngh sơn mài H Thái; ngư c l i, các m c thu nh p III, IV, V (th p nh t), làng ngh sơn mài H Thái l i th p hơn làng ngh g V n i m. Như t l tr l i cho m i quan h gi a y u t kinh t v i thu nh p m c I, II, làng ngh g V n i m 47,0%, 41,2% cao hơn so v i làng ngh sơn mài H Thái là 0,8%, 2,4%; trong khi, t l tr l i cho m i quan h gi a y u t kinh t v i thu nh p m c IV, V làng ngh g V n i m là 0,5%, 1,5% th p hơn so v i làng ngh sơn mài H Thái là 44,9%, 31,5%. Năm 1992 V ngu n m u mã s n ph m tôi ph i mua b ngh u tiên này - b Louis (ngh ki u c a Pháp) làm m u s n xu t, s n xu t xong r i tôi mang lên m t vài c a hàng Hà N i g i bán, khách nư c ngoài mua. Gia ình tôi g i b nào lên thì bán h t b y. Tôi dành ngu n hàng cho anh em ru t th t, sau ó n h hàng, r i n c làng. T nh ng m u u tiên (kho ng 100 m u bàn, ngh ) sau ó tôi ã sáng t o hơn 500 m u. Giá m t b ngh ki u Pháp kho ng b n trăm tri u ng. (PVS, nam, ch cơ s s n xu t g , làng ngh g V n i m) Bên c nh ó, trong m i quan h gi a y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i lo i ngh c a h gia ình làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái cũng cho th y, gi a chúng có m i quan h tương i rõ (xem B ng 4.10). T l ánh giá c a ch h gia ình u cho r ng, y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i có chi ph i, tác ng n gia ình làm c ngh nông và ngh truy n th ng, hơn gia ình ch làm ngh truy n th ng ho c không làm ngh truy n th ng c làng ngh g V n i m và làng ngh
- 147. 139 sơn mài H Thái. Tuy nhiên, t l tr l i cho m i quan h gi a y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i h gia ình k t h p làm ngh nông và làm ngh truy n th ng l i có s chênh l ch nh t nh. Ch ng h n, gi a y u t chính tr v i h gia ình làm ngh nông và ngh truy n th ng làng ngh g V n i m, ngư i tr l i v i t l 69,5%, thì làng ngh sơn mài H Thái là 84,6% (ch nh l ch 14,9%). B ng 4.10: Y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i v i lo i ngh c a h gia ình, theo a bàn kh o sát ơn v : % Làng ngh Lo i ngh c a h gia ình g V n i m Sơn mài H Thái Chung Ch làm ngh truy n th ng 17,3 7,1 12,4 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 69,5 84,6 76,8 Không làm ngh truy n th ng 13,2 8,2 10,8 Chính tr T ng (N = 379) 197 182 Ch làm ngh truy n th ng 19,6 4,7 13,7 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 73,2 85,8 78,2 Không làm ngh truy n th ng 7,2 9,4 8,1 Kinh t T ng (N = 321) 194 127 Ch làm ngh truy n th ng 18,9 10,2 13,2 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 81,1 89,8 86,8 Không làm ngh truy n th ng 0,0% 0,0% 0,0% Văn hóa T ng (N = 311) 106 205 Ch làm ngh truy n th ng 18,4 9,3 13,4 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 77,8 88,1 83,5 Không làm ngh truy n th ng 3,8 2,6 3,1 Xã h i T ng (N = 351) 158 193 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013
- 148. 140 B ng 4.10, t l ánh giá c a ngư i tr l i cũng cho bi t y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i có s chi ph i, tác ng khác nhau n gia ình ch làm ngh truy n th ng ho c không làm ngh truy n th ng. Dù t l tr l i cho m i quan h này th p, th m chí r t th p (cao nh t là 19,6% - y u t kinh t và th p nh t là 0,0% - y u t văn hóa), nhưng t l tr l i làng ngh g V n i m h u h t cao hơn làng ngh sơn mài H Thái. Như m i quan h gi a y u t văn hoá v i gia ình ch làm ngh truy n th ng, t l tr l i làng ngh V n i m là 18,9% so v i t l tr l i làng ngh sơn mài H Thái là 10,2%. Như v y, chênh l ch v t l ánh giá hai làng ngh tuy không quá xa, nh t là t l tr l i ó u cao, r t cao ho c th p, r t th p, nhưng ít nhi u cho th y s chi ph i, tác ng khác nhau c a y u t chính tr , kinh t , văn hoá, xã h i n lo i ngh c a h gia ình gi a hai làng ngh hi n nay. Chính quy n a phương là cơ quan có th m quy n quy ho ch và m r ng qu t, t o m i chính sách thu n l i m r ng và phát tri n làng ngh . Các doanh nghi p, công ty và t h p s n xu t. Vì ây là u m i cơ b n cho nhân dân tiêu th s n ph m làm ra (PVS, nam, cán b xã V n i m.) Ngoài ra, y u t văn hoá cũng th hi n rơ s phát tri n c a ngh truy n th ng trong các làng. T c xưa Làng ngh g V n i m có ngh sơn v , tr ng dâu nuôi t m, ư c th hi n qua câu ca còn lưu truy n (ghi trong quy ư c làng văn hóa V n i m) cho t i ngày nay: “Mình v ư ng y thì xa Có v V n i m v i ta thì v V n i m có cây B Có ao t m mát có ngh tr ng dâu” [100, tr.4] Trong Quy ư c Làng văn hoá V n i m có quy nh v khuy n ngh :
- 149. 141 i u 23: Khuy n ngh ng viên các gia ình ã và ang gi v ng ngh truy n th ng c a quê hương, khuy n khích các gia ình làm giàu chính áng, h p pháp. Phát huy trí tu và s c lao ng m r ng, phát tri n các ngành ngh khác, a d ng các lo i hình, tăng thu nh p… Làng ghi công nh ng ai ưa ư c ngh m i v làng truy n ngh cho nhân dân a phương gi i quy t vi c làm tăng thu nh p cho quê hương [100, tr.19-20]. Trong Quy ư c Làng văn hoá H Thái cũng quy nh v khuy n ngh : Phát tri n ngành ngh gi i quy t công ăn vi c làm cho dân làng là trách nhi m chung c a c p u ng, các oàn th , c a m i ngư i. Làng ghi công vào s vàng cho nh ng ai em ngh m i v làng gi i quy t vi c làm tăng thu nh p, xoá b d n h nghèo, không ng ng nâng cao i s ng nhân dân. Làng khuy n khích kinh doanh, không buôn bán các m t hàng Nhà nư c c m lưu hành. Làng thành l p qu khuy n ngh , thư ng cho ai em ngh m i v làng. M i t ch c, thành viên trong làng có trách nhi m th c hi n. [102, tr.17]. 4.1.5.2. Y u t ch trương, chính sách phát tri n làng ngh Ch trương c a ng và chính sách c a Nhà nư c có s chi ph i nh t nh n c u trúc xã h i cư dân làng ngh , c th là thu nh p và ngh nghi p c a cư dân làng ngh . T l ánh giá m i quan h gi a y u t ch trương, chính sách v i thu nh p và lo i ngh c a h gia ình làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái khá a d ng. Ch ng h n, gi a y u t ch trương, chính sách v i thu nh p, n u làng ngh g V n i m có t l tr l i v i m c thu nh p cao nh t nhóm I (43,3%), nhóm II (36,5%) cao hơn làng ngh sơn mài H Thái, thì v i m c thu nh p nhóm IV (39,6%) nhóm V
- 150. 142 (30,6%); t l tr l i làng ngh g V n i m l i th p hơn làng ngh sơn mài H Thái (xem B ng 4.11). Y u t ch trương, chính sách v i lo i ngh c a h gia ình, gi a làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái: n u t l tr l i cho h gia ình làm ngh nông và ngh truy n th ng làng ngh g V n i m th p hơn làng ngh sơn mài H Thái (67,5% so v i 83,8% ) thì t l tr l i cho gia ình làm ngh truy n th ng hay gia ình không làm ngh truy n th ng làng ngh g V n i m l i cao hơn làng ngh sơn mài H Thái (17,2% so v i 9,4% và 15,3% so v i 6,8%). B ng 4.11: Ch trương, chính sách v i thu nh p và lo i ngh c a h gia ình theo i bàn kh o sát ơn v tính: % Làng ngh 5 nhóm thu nh p g V n i m Sơn mài H Thái Chung Nhóm I (cao nh t) 43,3 0,4 20,3 Nhóm II 36,5 4,3 19,2 Nhóm III (trung bình) 12,8 25,1 19,4 Nhóm IV 2,5 39,6 22,4 Nhóm V (th p nh t) 4,9 30,6 18,7 T ng (N = 438) 203 235 Làng ngh Lo i ngh c a h gia ình g V n i m Sơn mài H Thái Chung Ch làm ngh truy n th ng 17,2 9,4 13,0 Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 67,5 83,8 76,3 Không làm ngh truy n th ng 15,3 6,8 10,7 Ch trương, chính sách T ng (N = 438) 203 235 438 Ngu n: K t qu kh o sát c a lu n án, năm 2013
- 151. 143 B ng 4.11 cho th y, t l ánh giá c a ngư i tr l i ã ph n nào ch rõ s chi ph i, tác ng khác nhau c a y u t ch trương, chính sách v i thu nh p và lo i ngh c a h gia ình làng ngh g V n i m và làng ngh H Thái hi n nay. Tìm hi u v v n ch trương c a ng v phát tri n làng ngh , Ch t ch Hi p h i làng ngh V n i m cho bi t: hoàn ch nh công vi c c n 11 th , nhưng gia ình tôi khi ó ch có 7 ngư i, do v y nhà tôi thi u 4 nên ã ngh t nh cho thuê thêm 4 ngư i và ư c ông ý (th i gian ó thuê ngư i chính quy n chưa cho phép). Lúc ó thành l p cơ s s n xu t âu ph i d , mang m t cái t ra ngoài th trư ng n u không ư c phép thì b b t hàng ngay. T ngày i m i hàng hoá ư c lưu thông, c bi t nh Quy t nh 132/2000/Q -TTg, năm 2008 làng ngh V n i m ã ư c xã quy ho ch 10 ha s n xu t g , gi i quy t hơn 200 h gia ình ã chuy n sang i m công nghi p làng ngh . M i nhà m t năm thu t 350 n 700 tri u. (PVS, nam, Ch t ch Hi p h i làng ngh V n i m). Còn làng ngh sơn mài H Thái: Khi có khu quy ho ch làng ngh và ư c xã cho thuê 30 năm, nh ng h gia ình ra ây cũng r t ph n kh i vì có m t b ng s n xu t r ng rãi, có th b trí riêng phòng trưng bày, khu làm hàng r ng rãi hơn. Song, tuỳ t ng i u ki n, gia ình có v n thì thuê mua 400-500 m2 , gia ình ít v n thì g p v i gia ình khác nhưng cũng ph i thuê mua ư c t i thi u 200m2 , theo quy nh c a xã. n nay ã có hơn 100 h ra khu làng ngh . (PVS, n , ngh nhân, làng ngh sơn mài H Thái).
- 152. 144 4.2 M T S V N T RA VÀ G I Ý M T S GI I PHÁP 4.1. M t s v n t ra Căn c vào k t qu nghiên c u c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng như ã phân tích trong lu n án, tác gi ưa ra m t s nh n nh v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng trong th i gian t i như sau: Th nh t, ti p t c xu t hi n nhi u t ch c xã h i m i, nhóm xã h i m i trong cư dân làng ngh . Trong c u trúc xã h i - ngh nghi p, mô hình gia ình ngh s tr nên chuyên môn hóa hơn, m t s gia ình trong làng ngh ti p t c tr thành nh ng th u ph , s n xu t v tinh cho các công ty, ng th i s xu t hi n ki u c u trúc xã h i làng ngh mô hình gia ình - công ty. M t s gia ình khác s k t h p làm ngh truy n th ng v i m t s ngh khác ho c chuy n ngh m i. Mô hình gia ình ngh làng ngh V n i m có th v n gi s lư ng h s n xu t như hi n nay, vì nhu c u dùng g c a th trư ng v n còn, có th th y g ư c s d ng trong i s ng và sinh ho t h u h t các gia ình c a ngư i Vi t Nam. M t s h gia ình ngh làng ngh sơn mài H Thái cũng có th gi m i do lư ng xu t kh u m t hàng sơn mài gi m d n b i nh hư ng c a suy thoái kinh t nh ng năm g n ây, m t s gia ình ngh s k t h p v i làm vàng mã. Th hai, các phân h c u trúc xã h i liên k t v i nhau theo nhi u cách khác nhau, dư i nhi u hình th c chính th c ho c phi chính th c. C u trúc xã h i - gia ình ngh liên k t v i nhau qua các m i quan h hôn nhân, dòng h , làm ngh . Các c u trúc xã h i - công ty ngh liên k t v i nhau dư i hình th c các h p ng kinh t và các quan h trao i, mua bán, s n xu t - kinh doanh; v a c nh tranh v a h p tác. Các công ty ngh liên k t các s n ph m c a nhi u làng ngh vùng ng b ng sông H ng, d a trên y u t u vào như nguyên li u, ch t li u n th trư ng u ra, t o thành chu i giá tr , ng th i h tr
- 153. 145 nhau nh m phát huy m t cách có hi u qu th m nh các làng ngh . Ch ng h n, làng ngh sơn mài H Thái có th k t h p v i sơn mài c t g m (Bát Tràng), sơn mài dát vàng, dát b c quỳ (Ki u K ), ti n g Nh Khê; làng ngh g V n i m k t h p v i Kh m trai Chuyên M … Trên th c t , ph n l n g V n i m khi xu t kh u i nư c ngoài u óng hàng qua làng ngh g ng K , m u mã làng ngh m c La Xuyên… M i làng ngh bên c nh s chuyên môn hóa cao, i sâu vào m t ngh , yêu c u trình tay ngh ngư i th cao hơn, cũng c n ph i k t h p v i nhau t o ra hi u qu kinh t l n hơn, làng ngh phát tri n hơn. Th ba, bên c nh các ki u c u trúc gia ình ngh còn có thêm ki u quan h công ty ngh . C u trúc xã h i cư dân làng ngh v n gi ki u c u trúc xã h i mang tính tr ng tình d a trên các quan h gia ình, làng - xã, ng th i xu t hi n ki u c u trúc xã h i mang tính tr ng lý d a trên quan h ch c năng, theo cơ ch th trư ng. Nghĩa là c u trúc xã h i làng ngh theo hư ng t ng - tích h p: v n duy trì tính c ng ng, v n gi l i nh ng h t nhân h p lý xã h i nông thôn truy n th ng, song có b sung nh ng quan h mang tính cơ ch th trư ng. Hay có th hi u quan h xã h i trong gia ình cư dân làng ngh ch y u b chi ph i b i y u t tôn ti, th b c trong gia ình, dòng h , bên c nh ó ph n nào cũng b chi ph i b i y u t kinh t th trư ng, cao cá nhân và y u t truy n d y ngh truy n th ng. Ngoài ra, cũng không lo i tr c u trúc xã h i cư dân làng ngh ch y u v n là quan h theo mô hnh gia ình ngh và khó có th tr thành công ty ngh trong th i gian t i. B i vì, các ch gia ình, cơ s s n xu t chưa chu n b y nh ng hi u bi t v công ty, kh năng qu n lý kinh doanh còn h n ch , s hi u bi t v lu t kinh doanh, lu t doanh nghi p, các pháp lu t v thu còn chưa y ; v i nh ng cơ s s n xu t nh , khi thành l p công ty ngh s
- 154. 146 tăng chi phí u vào như óng m t s lo i thu , m t khác thi u v n u tư vào s n xu t m t cách có quy mô. 4.2. G i ý m t s gi i pháp Gi i pháp tuyên truy n nâng cao nh n th c nâng cao nh n th c cho cư dân làng ngh v ngh truy n th ng, các c p chính quy n c n tăng cư ng tuyên truy n và th c hi n y các chính sách khuy n khích ưu ãi, h tr phát tri n s n xu t; pháp lu t liên quan n ho t ng làng ngh , n h gia ình, cơ s s n xu t; gi i thi u các mô hình liên k t ho t ng có hi u qu , các công ngh phù h p, thông tin kinh t , thông tin th trư ng ph c v phát tri n làng ngh . Tăng cư ng thông tin v ho t ng làng ngh , a bàn có ngh th công a phương thông qua các phương ti n thông tin i chúng như: Báo in, ài phát thanh, ài truy n hình; các ài truy n thanh xã, làng. Thông tin, tuyên truy n, hư ng d n các cơ s s n xu t, nh t là i v i các công ty ngh v các qui nh h i nh p kinh t qu c t . Gi i pháp t o các ngu n l c cho phát tri n Kh o sát th c t , a s các làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay, lao ng ch y u là làm theo kinh nghi m, ki u cha truy n con n i. Trình h c v n cũng như tay ngh k thu t ngư i th nhìn chung m c ph thông. áp ng yêu c u hoàn ch nh c u trúc xã h i làng ngh theo hư ng phát tri n b n v ng, trong th i gian t i, c n th c hi n t t các gi i pháp: ào t o, nâng cao trình ngh nghi p, trình chuyên môn cho lao ng làng ngh . Chính quy n các c p xây d ng k ho ch ào t o b i dư ng, k ho ch phát tri n các hình th c ào t o t h c ngh n v a h c, v a làm. Vi c h c ngh và làm tr c ti p bi t ngh ng th i có thu nh p ư c cư dân cho r ng trư c m t là phù h p. Song các a phương c n a d ng hóa hình th c ào t o phù h p v i kh năng và t ng l a tu i c a cư dân làng ngh . m
- 155. 147 r ng quy mô ào t o ngh c n tăng cư ng công tác tuyên truy n. Cơ quan qu n lý nhà nư c v ào t o ngh các a phương c n ph i h p v i các cơ quan liên quan ti n hành kh o sát, thi t l p danh m c ngành ngh truy n th ng và i ngũ các ngh nhân, th lành ngh ang có trên a bàn, k p th i b sung danh m c nh ng ngành ngh m i; hư ng d n các cơ s ào t o lao ng k thu t trên a bàn t ch c xây d ng và ban hành chương trình ào t o trên cơ s c th hóa các n i dung c a chương trình khung và xây d ng chương trình c th v nh ng ngh mà các a phương c n ào t o. M các l p ào t o cho các ngh nhân, th gi i v k năng sư ph m, th m m , thi t k m u mã, t o dáng s n ph m, s d ng k thu t m i hình thành i ngũ gi ng viên d y và truy n ngh . Khuy n khích s h p tác gi a các ngh nhân v i các cơ s s n xu t, các trung tâm d y ngh truy n ngh cho l p tr . Gi i pháp m r ng liên k t xã h i Trong s n xu t và tiêu th s n ph m các làng ngh , vi c hình thành m ng lư i xã h i là yêu c u khách quan, có vai trò r t quan tr ng khai thác các ngu n l c và quy t c c a các bên tham gia nh m phát tri n kinh t làng ngh , tăng thu nh p, doanh thu cho các h gia ình ngh và công ty ngh . Th c t các làng ngh vùng ng b ng sông H ng nói chung và trư ng h p hai làng ngh lu n án nghiên c u nói riêng cho th y, m ng lư i xã h i làng ngh ã có, nhưng còn n ng tính t phát và liên k t chưa m nh. c bi t là thi u s liên k t và h p tác ch t ch gi a ngư i s n xu t, nhà kinh doanh, nhà khoa h c… làm h n ch r t l n n s phát tri n c a làng ngh trong vùng hi n nay. C th là: - i v i h gia ình ngh và cư dân làm ngh , c n nh n th c rõ hơn s c n thi t c a s liên k t xã h i trong ho t ng s n xu t - kinh doanh; kh c ph c d n nh ng khó khăn vư ng m c trong vi c gi i quy t u vào,
- 156. 148 u ra c a quá trình s n xu t, tăng cư ng i m i công ngh , kinh nghi m kinh doanh, th c hi n m c tiêu cu i cùng là nâng cao s c c nh tranh và hi u qu c a s n xu t kinh doanh. - i v i công ty ngh các làng ngh các nhà doanh nghi p, công ty có th là ngư i trong làng ngh và cũng có th là ngư i nơi khác n. H là nhóm “ưu tr i” v kinh t - tài chính, có nhi u m i quan h xã h i. ây là nh ng ngư i năng ng trong s n xu t, kinh doanh và có hi u bi t v qu n lý kinh t . Công tác qu n lý i u hành doanh nghi p, công ty ngh r t linh ho t, ng x nhanh chóng nh ng tác ng c a th trư ng thay i m u mã trong kinh doanh, cũng như áp d ng công ngh m i vào s n xu t. H chính là ng l c, giá c a các kênh phân ph i ngu n hàng cho các làng ngh . - Các nhóm xã h i, t ch c xã h i trong và ngoài h th ng xã h i làng ngh nh m tăng cư ng ch c năng liên k t, ch c năng h i nh p v i các cơ s s n xu t trong và ngoài làng ngh . Thông qua hi p h i làng ngh nh m t o c u n i gi a các cơ s s n xu t, liên k t cùng nhau trong s n xu t và tiêu th s n ph m. Qua kh o sát cho th y, các t ch c hi p h i nhi u làng ngh nư c ta ã có vai trò xã h i quan tr ng vào vi c cùng h p tác, liên k t gi i thi u s n ph m, truy n bá kinh nghi m, t o thương hi u cho s n ph m và hư ng nghi p, d y ngh cho cư dân làng ngh , c bi t cho lao ng là thanh niên nông thôn. Vai trò c a các hi p h i các làng ngh là ch d a cho các doanh nghi p, công ty, h gia ình s n xu t trong làng ngh , c th là các hi p h i trong làng ngh thay m t các cơ s s n xu t, ph n ánh nh ng v n nh hư ng t i s n xu t nhà nư c cho nh ng chính sách phù h p hơn v s n xu t trong các làng ngh . Các cơ quan chính quy n nên thư ng xuyên quan tâm ch o, giúp các hi p h i.
- 157. 149 Gi i pháp thúc y công nghi p hóa, hi n i hóa Hi n nay, nhi u làng ngh ng b ng sông H ng, công ngh s n xu t, trang thi t b còn r t l c h u. i u ó d n n năng su t, ch t lư ng không cao, kh năng c nh tranh c a s n ph m th p. Vì th c n ph i i m i công ngh và chuy n giao công ngh là con ư ng ch y u hi n nay, nh m giúp các làng ngh phát tri n b n v ng. Song, vi c áp d ng công ngh tiên ti n r t có th làm m t i y u t truy n th ng, c áo trong s n ph m c a làng ngh , nên i m i công ngh và chuy n giao công ngh thích h p cho làng ngh c n k t h p gi a công ngh truy n th ng v i công ngh hi n i. Công ngh truy n th ng là th hi n tính c áo v k thu t, k x o t o nên phong cách riêng có c a s n ph m mang m c trưng v ngh thu t văn hóa dân t c. Còn công ngh hi n i, là t o ra s n ph m hàng lo t, ch t lư ng t t, năng su t lao ng cao. Do ó, khi chuy n giao công ngh và i m i công ngh c n t p trung là nh ng công o n s n xu t có nhi u y u t , hoá ch t c h i, gây nh hư ng t i s c kh e c a ngư i lao ng và cư dân làng ngh . i m i công ngh và chuy n giao công ngh ph i phù h p v i t ng ngành ngh , t ng làng ngh . K T LU N CHƯƠNG 4 Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ch u s tác ng c a c i m nhân kh u xã h i c a ch h gia ình và các y u t vĩ mô: kinh t , chính tr , văn hoá, xã h i c a làng-xã, ch trương, chính sách phát tri n làng ngh . S tác ng c a các y u t này ã cung c p góc nhìn a d ng, toàn di n v c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh hi n nay. T phân tích th c tr ng và y u t tác ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh , lu n án rút ra m t s v n như: ti p t c xu t hi n nhi u t ch c xã h i m i, nhóm xã h i m i trong cư dân làng ngh ; các ti u c u trúc liên k t v i nhau theo nhi u cách dư i nhi u hình th c chính th c, phi chính th c
- 158. 150 khác nhau; các ki u c u trúc gia ình ngh còn có thêm ki u quan h công ty ngh . Ngoài ra, m t s g i ý gi i pháp, g m: tuyên truy n nâng cao nh n th c; t o các ngu n l c cho phát tri n; tăng cư ng oàn k t và m r ng liên k t xã h i; thúc y công nghi p hóa, hi n i hóa cũng ã góp ph n hoàn thi n c u trúc xã h i cư dân làng ngh hi n nay.
- 159. 151 K T LU N 1. Lu n án d a trên quan i m lý lu n, phương pháp lu n c a Ch nghĩa Mác - Lênin, Tư tư ng H Chí Minh và các quan i m c a ng, chính sách pháp lu t c a Nhà nư c phát tri n làng ngh . ng th i, tác gi v n d ng lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons và lý thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens nhìn nh n, ánh giá th c tr ng m t s phân h cơ b n c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái. Vi c v n d ng các quan i m, lý thuy t trên là phù h p v i c i m hi n nay xã h i Vi t Nam ang tái c u trúc kinh t . C th , cách ti p c n lý thuy t h th ng xã h i c a Talcott Parsons ã gi i thích ư c c u trúc xã h i làng ngh v i tính cách là ki u quan h c a các thành ph n t o nên các h th ng xã h i t vi mô n vĩ mô. Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh g V n i m và làng ngh sơn mài H Thái ã ư c hình thành, v n ng, bi n i nghĩa là “c u trúc hóa” thông qua vi c huy ng, s d ng các ngu n l c và các quy t c ho t ng c a làng ngh trong n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa Vi t Nam. 2. Lu n án v n d ng và góp ph n phát tri n thêm m t s khái ni m c u trúc xã h i, làng ngh , cư dân, c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ; phân bi t các thành ph n cơ b n c a c u trúc xã h i làng ngh (nhóm xã h i, v th xã h i, vai trò xã h i, thi t ch xã h i, m ng lư i xã h i, t ch c xã h i cư dân làng ngh ); làm rõ m t s phân h c u trúc xã h i làng ngh như c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng. 3. Trong phân tích các phân h c a c u trúc xã h i cư dân làng ngh , lu n án rút ra m t s lu n i m chính sau: C u trúc xã h i - dân s : Cư dân làng ngh quan ni m v giá tr con trai và con gái là khá công b ng gi i, song trong th trư ng lao ng thì do c
- 160. 152 thù lao ng ngh nghi p, ã có s phân công lao ng theo gi i tính, i v i nh ng công vi c c n s nh nhàng thì vai trò c a ph n ư c ánh giá cao. Cư dân làng ngh ngoài vi c coi tr ng ngư i cao tu i, thì tu i t 25-55 tu i cũng r t ư c coi tr ng, b i ây là ngu n nhân l c chính trong làng ngh . C u trúc xã h i - trình h c v n c a cư dân làng ngh t p trung trình trung h c cơ s và trung h c ph thông. C u trúc xã h i - gia ình: quy mô gia ình làm ngh không ch ph thu c vào s nhân kh u trong gia ình, trên cơ s s lư ng sinh c a các c p v ch ng và ki u s ng chung gi a các th h , mà còn b chi ph i b i cách th c t ch c lao ng trong gia ình. C u trúc xã h i - ngh nghi p: Nh ng ngư i th làm ngh ph n l n là các thành viên tu i lao ng trong gia ình u có th tham gia vào m t ho c nhi u khâu c a quy trình s n xu t ngh nghi p tùy theo trình tay ngh , gi i tính làm nh ng công o n s n xu t phù h p. C u trúc xã h i - m c s ng: a s cư dân làng ngh có m c s ng trung bình và khá gi , b i ngoài làm nông nghi p cư dân còn tham gia làm ngh truy n th ng. Nhi u h gia ình ngh m c s ng khá gi u tư, m r ng cơ s s n xu t c a gia ình, m t s gia ình ngh tr thành công ty ngh . c bi t, mô hình gia ình ngh ã tr nên ph bi n và chi m i a s , ng th i ang ư c c u trúc hóa nh vi c các ch h gia ình, ch cơ s s n xu t tích c c khai thác ư c các ngu n l c và các quy t c phù h p t o vi c làm, tăng thu nh p, c i thi n i s ng c a gia ình và óng góp cho h th ng xã h i làng ngh . Tuy nhiên, mô hình công ty ngh cũng ã xu t hi n. Mô hình này ho t ng theo hư ng k t h p và khai thác các th m nh g m ngu n l c và các quy t c c a làng ngh và nh t là các quy nh pháp lu t v kinh doanh cũng như các l i th c a công ty. Ngoài ra, mô hình h n h p công ty - gia ình hình thành, theo ki u m ng lư i h p tác, th u ph và mô hình gia
- 161. 153 ình - công ty khai thác t i a các ngu n l c và các quy t c phù h p c a các bên tham gia. 4. Ngoài ra, lu n án còn phân tích các m i quan h gi a y u t c i m nhân kh u xã h i c a ch h gia ình và c i m lo i ngh nghi p c a h gia ình v i c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ; ưa ra m t s nh n nh v c u trúc xã h i cư dân làng ngh ng b ng sông H ng trong th i gian t i và g i m m t s gi i pháp hoàn thi n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay. 5. T nh ng phân tích, ánh giá th c tr ng c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh và các y u t tác ng n c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh các gi thuy t nghiên c u ã ư c ki m ch ng, ó là: C u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng hi n nay th hi n qua b n phân h ch y u (c u trúc xã h i - dân s , c u trúc xã h i - gia ình, c u trúc xã h i - ngh nghi p, c u trúc xã h i - m c s ng); Các phân h c u trúc xã h i c a cư dân làng ngh ng b ng sông H ng ch u tác ng b i nh ng c i m như: tu i, gi i tính c a ch h gia ình - ch cơ s s n xu t; lo i ngh nghi p c a h gia ình, th i gian tham gia làm ngh , s lao ng tham gia làm ngh . 6. C u trúc xã h i cư dân làng ngh ng b ng sông H ng là công trình nghiên c u xã h i h c tương i m i m và là m t v n l n. Do v y, v n này c n ti p t c ư c nghiên c u sâu, r ng và hoàn thi n hơn c v lý lu n và th c ti n nh ng công trình ti p theo.
- 162. 154 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH C A TÁC GI Ã CÔNG B CÓ LIÊN QUAN N LU N ÁN 1. Nguy n Ng c Anh (2014), “C u trúc xã h i - ngh nghi p c a làng ngh g V n i m Hà N i: t mô hình gia ình n mô hình công ty”, T p Nghiên c u Gia ình và Gi i, s (3). 2. Nguy n Ng c Anh (2011), “Th c tr ng c u trúc xã h i c a sinh viên H c vi n Báo chí và Tuyên truy n” T p chí Lý lu n & Truy n thông, H c vi n Báo chí và Tuyên truy n, s (1+2). 3. Lê Ng c Hùng, Nguy n Ng c Anh (2010), “M t s v n xây d ng Xã h i h c lãnh o, qu n lý trong i u ki n m i”, T p chí Xã h i h c s (4).
- 163. 155 DANH M C TÀI LI U THAM KH O Tài li u Ti ng Vi t 1. Chung Á, Nguy n ình T n (ch biên), (1996), Nghiên c u xã h i h c, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 2. ng Nguyên Anh (2000), ”C u trúc h gia ình và s c kh e tr em: nh ng phát hi n qua kh o sát nhân kh u h c và s c kh e 1997”, T p chí Xã h i h c (s 4), tr 61-74. 3. Vũ Tu n Anh (1990), “V s chuy n bi n cơ c u xã h i và nh hư ng giá tr nông thôn trong quá trình i m i kinh t ”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr.9-11. 4. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (2011): Báo cáo k t qu 5 năm th c hi n Ngh nh 66/2006/N -CP. 5. Ban Ch p hành ng b xã Duyên Thái (2009): L ch s cách m ng c a ng b và nhân dân xã Duyên thái (1945-2005), Nxb Hà N i. tr18. 6. Phí Văn Ba (1990), “S bi n i c a các truy n th ng gia ình nông thôn trong quá trình hi n i hóa: phác th o theo k t qu i u tra xã h i h c g n ây”, T p chí Xã h i h c (s 3), tr.1-10. 7. Mai Huy Bích (1989), “M t s c trưng v cơ c u và ch c năng, gia ình Vi t Nam ng b ng sông H ng”, T p chí Xã h i h c, (s 2), tr 53-55. 8. Mai Huy Bích (2006), “Lý thuy t phân t ng xã h i và nh ng phát tri n g n ây”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr.106-115. 9. B Tài nguyên và môi trư ng (2008): Báo cáo môi trư ng qu c gia 2008 - Môi trư ng làng ngh Vi t Nam, Hà N i. 10. B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn (2006): Thông tư 116/2006/TT-BNN ngày 18/12/2006 Hư ng d n th c hi n m t s n i
- 164. 156 dung c a Ngh nh s 66/2006/N -CP ngày 07/7/2006 c a Chính ph v phát tri n ngành ngh nông thôn. 11. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn t p, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i 1994, t13, tr 14-15. 12. Nguy n Phương Châm (2009), Bi n i văn hóa các làng quê hi n nay, Nxb. Văn hóa -Thông tin, Hà N i. 13. Bùi Th Cư ng (2010), Góp ph n tìm hi u bi n i xã h i Vi t Nam hi n nay - K t qu nghiên c u c a tài KX.02.10 (2001 - 2005), Nxb Khoa h c xã h i. 14. ng C ng s n Vi t Nam (2011), Văn ki n i i bi u toàn qu c l n th XI, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 15. ng C ng s n Vi t Nam t i i h i i bi u toàn qu c l n th VI c a ng: Phương hư ng, m c tiêu ch y u phát tri n kinh t , xã h i trong 5 năm 1986-1990. Ngu n www.cpv.org.vn 16. ng C ng s n Vi t Nam, Ngh quy t s 05-NQ/TW c a H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VII v "Ti p t c i m i và phát tri n KT-XH nông thôn". Ngu n www.cpv.org.vn 17. ng C ng s n Vi t Nam, Ngh quy t s 07-NQ/HNTW H i ngh l n th b y Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VII "Phát tri n công nghi p, công ngh n năm 2000 theo hư ng công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c và xây d ng giai c p công nhân trong giai o n m i". Ngu n www.cpv.org.vn 18. ng C ng s n Vi t Nam, Ngh quy t 15/NQ/TW ngày 15/12/2000 c a B Chính tr khóa VIII v phương hư ng, nhi m v phát tri n Th ô trong th i kỳ 2001-2010. Ngu n www.cpv.org.vn
- 165. 157 19. ng C ng s n Vi t Nam, Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa VIII t i i h i i bi u toàn qu c l n th IX c a ng. Ngu n www.cpv.org.vn 20. ng C ng s n Vi t Nam, Ngh quy t H i ngh l n th năm Ban Ch p hành Trung ương ng khóa IX s 15-NQ/TW, ngày 18/3/2002 v y nhanh CNH, H H nông nghi p, nông thôn th i kỳ 2001-2010. Ngu n www.cpv.org.vn. 21. ng C ng s n Vi t Nam, Ngh quy t s 41-NQ/TW, ngày 15/11/2004 c a B Chính tr v b o v môi trư ng trong th i kỳ y m nh công nghi p hóa, hi n i hóa t nư c. Ngu n www.cpv.org.vn. 22. ng C ng s n Vi t Nam, Báo cáo chính tr c a Ban Ch p hành Trung ương ng khóa X t i i h i i bi u toàn qu c l n th XI c a ng. Ngu n www.cpv.org.vn. 23. ng C ng s n Vi t Nam, Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i 2011- 2020. Ngu n www.cpv.org.vn. 24. Bùi Xuân ính (2009), Làng ngh th công huy n Thanh Oai (Hà N i) - truy n th ng và bi n i. Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. 25. Ph m T t Dong, Lê Ng c Hùng (ch biên) (2001), Xã h i h c, Nxb i h c Qu c gia Hà N i, Hà N i. 26. Thái ng (1989), “Nh ng v n cơ c u xã h i và s phát tri n m t xã nông thôn Nam B ”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr.49-59. 27. Bùi Quang Dũng (2001) “Nghiên c u làng Vi t: các v n và tri n v ng”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.15-23. 28. G.Endruweit và G.Trommsdorff (2002), T i n Xã h i h c, Nxb Th gi i, Hà N i. 29. http://www.gso.gov.vn 30. http://ptit.edu.vn/wps/portal/nongthonvn
- 166. 158 31. Mai Văn Hai, Nguy n Tu n Anh, Nguy n c Chi n, Ngô Th Thanh Quý (2013), B n s c làng vi t, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. 32. Ph m Xuân H o, (2000), “Th c tr ng phân hóa giàu nghèo nư c ta hi n nay và nh ng v n t ra”, T p chí Qu c phòng toàn dân, (s 9), tr. 44-46. 33. Ph m Xuân H o, (2004), “ y m nh xóa ói gi m nghèo - M t yêu c u quan tr ng i v i s nghi p b o v t qu c xã h i ch nghĩa nư c ta hi n nay”, T p chí Khoa h c chính tr , (s 2), tr 35-36, 60. 34. Nguy n Th Kim Hoa (2000), “Tác ng c a quá trình ô th hóa n kinh t h gia ình nông thôn (nghiên c u trư ng h p vùng ven th xã B c Ninh)”, T p chí Xã h i h c (s 1), tr.55-61. 35. Tô Duy H p, ng Vũ C nh Linh (2008): c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n và h i o: m t s v n lý lu n cơ b n. Ngu n www.vanhoahoc.vn 36. Tô Duy H p (2007), Khinh - Tr ng m t quan i m trong nghiên c u tri t h c và xã h i h c, Nxb Th gi i, Hà N i. 37. Tô Duy H p (2003), nh hư ng phát tri n làng - xã ng b ng sông H ng ngay nay. Nxb Khoa h c xã h i. Hà N i. 38. Tô Duy H p (ch biên) (2000), S bi n i c a làng - xã Vi t Nam ngày nay ( ng b ng sông H ng), Nxb Khoa h c xã h i. 39. Tô Duy H p (ch biên), (1997), Ninh Hi p - truy n th ng và phát tri n. Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 40. Tô Duy H p (1993), Th c tr ng và xu hư ng bi n i cơ c u xã h i nông thôn trong th i kỳ i m i hi n nay, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr 18-23. 41. Tô Duy H p (1993), S phân t ng xã h i nông thôn mi n B c, T p chí C ng s n, (11), tr 47-50.
- 167. 159 42. Tô Duy H p (1990), “V th c tr ng và xu hư ng chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c B hi n nay”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr.20-26. 43. Lê Ng c Hùng (2013), Lý thuy t xã h i h c hi n i, Nxb i h c Qu c gia, Hà N i. 44. Lê Ng c Hùng (2009), “ ng thái c a c u trúc xã h i và thuy t c u trúc hóa c a Anthony Giddens”, T p chí Xã h i h c, (s 2), tr.82-91. 45. Lê Ng c Hùng, Lưu H ng Minh ( ng ch biên), (2009), Giáo trình Xã h i h c, Nxb Dân trí, Hà N i. 46. Lê Ng c Hùng (2009), L ch s & lý thuy t xã h i h c, Nxb i h c Qu c gia, Hà N i. 47. Lê Ng c Hùng (2006), Xã h i h c giáo d c, Nxb Lý lu n Chính tr , Hà N i. 48. Vũ Tu n Huy (2007) “M t s v n cơ b n c a cơ c u xã h i - giai c p nư c ta hi n nay”, tài c p b , Hà N i. 49. Thiên Kính (2002), “Tìm hi u phân t ng xã h i trong l ch s và áp d ng vào nghiên c u phân hóa giàu nghèo nư c ta hi n nay”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr. 51-58. 50. Thiên Kính (1996), “S chuy n i cơ c u lao ng - ngh nghi p và tác ng c a nó n phân t ng m c s ng m t xã vùng ng b ng sông H ng”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr 28-34. 51. Thiên Kính (1995), “S bi n i c a cơ c u ngh nghi p và phân t ng m c s ng nông thôn ng b ng sông H ng”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr 68-74. 52. Tương Lai (1997), “Nh ng v n c a s bi n i xã h i sau 10 năm i m i Vi t Nam”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.3-12.
- 168. 160 53. Tương Lai (1995), “Kh o sát xã h i h c v phân t ng xã h i - cơ s lý lu n và phương pháp lu n”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr.9-29. 54. Tr nh Duy Luân (2004), “V n phân t ng xã h i Vi t Nam hi n nay: Nhìn l i m t s khía c nh phương pháp lu n t cách ti p c n xã h i h c”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr 14-24. 55. Tr nh Duy Luân, Bùi Th Cư ng (2001), “Phân t ng xã h i và công b ng xã h i nư c ta hi n nay”, T p chí Xã h i h c, S (2), tr.3-11. 56. Tr nh Duy Luân (2000), “Xã h i h c Vi t Nam: M t s nh hư ng ti p t c xây d ng và phát tri n”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.9-20. 57. Tr nh Duy Luân (1992), “S phân t ng xã h i theo m c s ng t i th ô Hà N i trong nh ng năm u th c hi n i m i”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr 16-28. 58. Nguy n H u Minh, Nguy n Xuân Mai, Minh Khuê (2005), “Bi n i kinh t - xã h i vùng ven ô Hà N i trong quá trình ô th hóa”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.56-64. 59. Lưu H ng Minh (2001), Th c tr ng phân t ng xã h i theo m c s ng nông thôn ng b ng sông H ng - D báo và nh ng ki n ngh , Lu n án Ti n sĩ Xã h i h c, Hà N i. 60. Lưu H ng Minh (1999), “Tính năng ng c a ngư i dân nông thôn ng b ng B c B v i phân t ng xã h i”, T p chí Xã h i h c, (S 2), tr. 84-90. 61. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 4, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 62. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 6, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 63. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 8, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 64. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 5, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 65. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 9, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 66. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 12, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i.
- 169. 161 67. H Chí Minh (2000): Toàn t p, t p 10, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 68. Ph m Xuân Nam (2001), “M y nét sơ b v s bi n i cơ c u xã h i - giai c p nư c ta khi chuy n sang n n kinh t th trư ng nh hư ng xã h i ch nghĩa”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr 3-13. 69. Lê M nh Năm (2003), “Phong trào khôi ph c t p quán - tín ngư ng c truy n m t s làng xã vùng châu th sông H ng”, T p chí Xã h i h c, s 3 (83), tr.61-65. 70. Lê M nh Năm (2000) “Vai trò c a gia ình nông thôn ng b ng sông H ng trong v n gi i quy t vi c làm cho con cái”, T p chí xã h i h c (s 2), tr.30-36. 71. Lê H u Nghĩa, Nguy n ình T n, Lê Ng c Hùng (2010), Cơ c u xã h i và phân t ng xã h i (Qua kh o sát m t s t nh, thành ph Vi t nam), Nxb i h c qu c gia Hà N i. 72. Philippe Papin - Olivier Tessier (ch biên) (2002). Làng vùng châu th sông H ng, v n còn b ng (Le Village en questions. The Village in questions). Trung tâm Khoa h c xã h i và Nhân văn Qu c gia, Hà N i. 73. Nguyên Phương (ch biên), (1995), Th c tr ng và xu th phát tri n cơ c u xã h i nư c ta trong giai o n hi n nay, Chương trình Khoa h c công ngh c p Nhà nư c KX-07, tài KX-07-05, Hà N i. 74. Pierre Gourou (2003), Ngư i nông dân vùng ng b ng B c Kỳ, B n ti ng Vi t, Thư vi n Vi n Xã h i h c. 75. Nguy n ình T n (2014), Phân t ng xã h i h p th c và ki n ngh nh m th c hi n công b ng xã h i, T p chí Lý lu n chính tr , (s 9) tr.53-58. 76. Nguy n ình T n (2011), “T chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i d báo v s bi n i cơ c u xã h i nư c ta”, T p chí Lý lu n chính tr s (s 9). tr.31-40.
- 170. 162 77. Nguy n ình T n (2010): “Xã h i h c v cơ c u xã h i và phân t ng xã h i - m t ch ng dư ng 20 năm nghiên c u, phát tri n và ng d ng”, T p chí Xã h i h c, s (3), tr.6-12. 78. Nguy n ình T n, (Ch biên), (2010), Xu hư ng phân t ng xã h i trong quá trình phát tri n kinh t th trư ng Vi t Nam hi n nay, Nxb Lao ng, Hà N i. 79. Nguy n ình T n, (2010), Bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam trong ti n trình i m i, T p chí Thông tin Khoa h c xã h i, (s 3), tr.3-8. 80. Nguy n ình T n, (2009), “Các y u t tác ng n phân t ng xã h i”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.13-25. 81. Nguy n ình T n, (2009), “ xu t m t s gi i pháp nh m xây d ng nông thôn nư c ta hư ng t i m t xã h i năng ng, phân t ng h p th c và văn minh”, T p chí Thông tin Khoa h c xã h i, (s 5), tr.21-26. 82. Nguy n ình T n, (2008), M t s v n v phân t ng xã h i h p th c Vi t Nam hi n nay, T p chí Thông tin Khoa h c xã h i, (s 7), tr 10- 18. 83. Nguy n ình T n, Lê Văn Toàn, (2006), “Quan ni m c a Max và các nhà xã h i h c phương Tây v phân t ng xã h i”, T p chí Xã h i h c, (s 2), tr.97-102. 84. Nguy n ình T n (2005), Xã h i h c, Nxb Lý lu n chính tr , Hà N i. 85. Nguy n ình T n (2005), Cơ c u xã h i & phân t ng xã h i, Nxb Lý lu n chính tr , Hà N i. 86. Nguy n ình T n (2005), “Cơ c u xã h i và Phân t ng xã h i - Nh ng óng góp v lý lu n và ng d ng th c ti n”, T p chí Xã h i h c, (s 3), tr.25-32. 87. Nguy n ình T n (1993), “Góp ph n tìm hi u khái ni m phân t ng xã h i”, T p chí Xã h i h c, (s 4), tr.86-92.
- 171. 163 88. Nguy n ình T n (1993), “Phân t ng xã h i theo m c s ng qua m u kh o sát n i thành Nam nh”, T p chí Nghiên c u lý lu n, (s 3), tr.60-64. 89. T Ng c T n (ch biên), (2010), M t s v n v bi n i cơ c u xã h i Vi t Nam hi n nay, Nxb Chính tr qu c gia. Hà N i. 90. Tr nh Xuân Th ng, B o t n và phát tri n làng ngh truy n th ng m t cách b n v ng, T p chí c ng s n i n t , 2014. Ngu n: http://tapchicongsan.org.vn 91. Th tư ng chính ph : Quy t nh s 795/Q -TTg ngày 23/5/2013 phê duy t quy ho ch t ng th phát tri n kinh t - xã h i vùng ng b ng sông H ng n năm 2020. 92. Lê Văn Toàn (2008), “Phân t ng xã h i nư c ta qua i u tra m c s ng h gia ình”, T p chí C ng s n, (s 7), tr.94-99. 93. Trương Xuân Trư ng (2003), “M t s bi n i kinh t - xã h i nông thôn vùng châu th sông H ng hi n nay, T p chí Xã h i h c”, (s 3) tr. 28-41. 94. Nguy n c Truy n (2003), S hình thành và phát tri n c a làng ng b ng Sông H ng nhìn t kinh t h gia ình, T p chí Xã h i h c (s 3), tr.21-27. 95. Nguy n c Truy n: Kinh t h gia ình và các quan h xã h i nông thôn ng b ng sông H ng trong th i kỳ i m i, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i, 2003. 96. Nguy n c Truy n (1999), “Ngư i nông dân ng b ng sông H ng và quan h c ng ng trong th i kỳ i m i”,T p chí Xã h i h c, (s 1) tr.45-51. 97. Tr n T (1984). Cơ c u t ch c c a làng Vi t c truy n B c B . Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i.
- 172. 164 98. UBND huy n Thư ng Tín (2013): Báo cáo tình hình th c hi n nhi m v phát tri n kinh t - xã h i năm 2013 và phương hư ng nhi m v tr ng tâm năm 2014. 99. UBND xã V n i m (2013): Báo cáo K t qu th c hi n nhi m v phát tri n kinh t - xã h i an ninh qu c phòng năm 2013 và phương hư ng nhi m v năm 2014. 100. UBND xã V n i m (2007): Quy ư c làng văn hóa V n i m. 101. UBND xã Duyên Thái (2013): K t qu th c hi n nhi m v phát tri n kinh t xã h i năm 2013; Phương hư ng, ch tiêu, nhi m v tr ng tâm năm 2014. 102. UBND xã Duyên Thái (2002): Quy ư c Làng văn hoá H Thái. 103. V.L. Lênin: Toàn t p, Nxb Ti n b , Mátxcơva, 1997, t p.39. 104. Lê Ng c Văn (2002), M t s c i m bi n i gia ình t xã h i nông nghi p truy n th ng sang xã h i công nghi p hóa, T p chí Khoa h c ph n (s 1). 105. Vi n Nghiên c u Văn hóa (2012), T ng t p ngh và làng ngh truy n th ng Vi t Nam (t p 1), Nxb Khoa h c xã h i. Hà N i. 106. Vi n Xã h i h c (1991), “S chuy n i cơ c u xã h i nông thôn ng b ng B c B trong i u ki n kinh t m i”, T p chí Xã h i h c, (s 1), tr.1-14. 107. Vi n Nghiên c u Truy n th ng và Phát tri n (2010): Báo cáo t ng k t k t qu tài c p nhà nư c (KX03/06-10): c i m cư dân và văn hóa vùng ven bi n trong quá trình phát tri n t nư c hi n nay. 108. Bùi Văn Vư ng (1998), Làng ngh th công truy n th ng Vi t Nam, Nxb Văn hóa dân t c.
- 173. 165 109. Tr n Minh Y n (2003), Phát tri n làng ngh truy n th ng nông thôn Vi t Nam trong quá trình công nghi p hóa - hi n i hóa, Lu n án Ti n sĩ Kinh t , Vi n Kinh t h c. 110. Tr n Minh Y n (2004), Làng ngh truy n th ng trong quá trình công nghi p hóa, hi n i hóa. Nxb Khoa h c xã h i Vi t Nam. Tài li u Ti ng Anh 111. Giddiens Anthony (1997), Sociology, Polity Press, London. 112. Anthony Giddens. In Defence of Sociology: Essays, Interpretatons & Reoinders.USA. MA: Cambridge: Blackwell Publishers Inc.1996. pp.100. 113. Chandima Dih anni Daskon (2010), One culture - Many perpective, undersanding cultural diversity through rural livehoods a reflection from the rural craft communities in Kandy, Sri Lanke, Antrocom online journal of anthropoplgy, Vol. 7, No.1, pp. 41-42. 114. Faulkner, S. J, Baldwin. S, Lindsley and M. Hecht (2006), Layers of meaning: an analysis of definition of culture, In J, R and Baldwin, S, L, Faulkner, M, L, Hecht and S, L, Lindsley (2006) (eds,) Redefining culture: perspective across the disciplines, New Jersey, Lawrence Erlbaum Associates, Inc, pp. 27-52. 115. Jonathan H,Turner (1986), “The theory of structuration”, American Journal of sociology, Vol. 91, Issue 4, pp. 970-974. 116. Kailash Pyakuryal, Weberian model of social stratification-a view point, Sociology and Anthropology Vol.7 2001, pp. 15-25. 117. Krejcie, R.V. & Morgan, D.W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610.
- 174. 166 118. Lopez, J, and J, Scott (2000), Social Structure, pp.1-7, Open University Press, Buckingham and Philadelphia, http://www.questia.com. 119. Pierre Bourdieu (1986), The Forms of Capital, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, New York, Greenwood, pp. 241-258. 120. Talcott Parsons (1940), An analytical approach to the theory of social stratification,The American Journal of sociology, Vol XLV, N.6, pp. 841-843. 121. William F.Sewell (1992), “A theory of structure: Duality, Agency and transformation”, The American Jounal of Sociology, Vol. 98, No.1, pp.8.
- 175. PH L C PHI U THU TH P THÔNG TIN (Dùng cho ch h gia ình làm ngh truy n th ng) Ông, bà kính m n! có thông tin v C u trúc xã h i c a ngư i dân trong làng ngh huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i hi n nay, ngh ông (bà) cho bi t ý ki n c a mình b ng cách ánh X vào ô vuông tương ng ho c vi t vào ch ch m (..............) Câu 1. Ông (bà) vui lòng cho bi t ôi nét v b n thân? 1.1 Gi i tính 1. Nam 2. N 1.2. Ông (bà) bao nhiêu tu i:.......................... 1.3. H c a ông (bà) là gì:............................... 1.4. Ông (bà) ã h c h t l p nào? 1. T t nghi p ti u h c 4. Trung c p 2. T t nghi p trung h c cơ s 5. Cao ng, i h c 3. T t nghi p THPT 6. Trên i h c 1.5 Trình tay ngh c a ông (bà)? 1. Th lành ngh 3. Ngh nhân 2. Th gi i 4. Khác…………………… 1.6. Ông (bà) thu c dân t c nào? 1. Kinh 2. Dân t c khác 1.7. Ông (bà) theo tôn giáo nào? 1. Không theo tôn giáo 2. Thiên chúa giáo 3. Tôn giáo khác (xin ghi rõ)......................... 1.8. a Ông (bà) là ng viên hay không? 1. ng viên 2. Không 1.8. b Ông (bà) ang tham gia trong: 1. Kh i ng 2. Kh i Chính quy n 3. Kh i oàn th xã h i 4. không tham gia 1.8.c N u có thì m c và ph m vi ư c coi tr ng như th nào? M c Gia ình Làng xóm Xã h i 1. R t ư c coi tr ng 2. ư c coi tr ng 3. Ít ư c coi tr ng 4. Không bi t Câu 2. Xin ông (bà) cho bi t m t s thông tin v gia ình 2.1. S nhân kh u trong h gia ình: ………….ngư i. 2.2. S lao ng trong gia ình ang làm ngh : ………...ngư i. 2.3. S th h trong gia ình …………….. 2.4. Gia ình làm ngh ư c ………… năm. 2.5. H gia ình ông (bà) thu c: 1. Ch làm ngh truy n th ng 2. Làm c nông nghi p và ngh truy n th ng 3. Ngh khác:...............................
- 176. N u h gia ình ông (bà) làm ngh truy n th ng xin ghi rõ làm ngh gì?: ........................................................................................................................................ Và Trình tay ngh c a th trong gia ình ông (bà) ch y u là: 1. Th h c vi c 4. Ngh nhân 2. Th lành ngh 5. Khác…………………… 3. Th gi i 2.6. Trong làng có t t c m y ngh ..................................................................... Câu 3. Theo ông (bà), ngh truy n th ng mà ông bà ang làm có ư c xã h i coi tr ng không? 1. R t coi tr ng 3. Không coi tr ng 2. Coi tr ng 4. Không bi t Câu 4.1. Theo ông (bà) m c s ng c a gia ình mình thu c lo i nào (so v i các h gia ình trong làng) 4.2. Thu nh p bình quân m t tháng c a ông (bà) bao nhiêu ti n? Quy ra ti n:................................................................... ng. 4.3 Chi tiêu bình quân m t tháng c a ông (bà) bao nhiêu ti n? Quy ra ti n:.................................................................. ng. Câu 5. Hàng năm, h gia ình ông (bà) thư ng chi phí ch y u cho ho t ng nào sau ây? 1. S n xu t, kinh doanh 4. Ăn u ng, sinh ho t 2. H c t p nâng cao trình 5. Du l ch, gi i trí 3. ào t o ngh cho th 6. Chăm sóc s c kho và ch a b nh Câu 6. Cơ s s n xu t c a h gia ình s n xu t âu? Câu 7. Xin ông (bà) cho bi t mô hình s n xu t c a gia ình trư c ây và hi n nay? a.Trư c ây: 1. H gia ình 2. Liên k t các h 2. H p tác xã 4. Công ty doanh nghi p b. Hi n nay: 1. H gia ình 2. Liên k t các h 2. H p tác xã 4. Công ty doanh nghi p Câu 8. Ông (bà) ánh giá m c c nh tranh (thương hi u) c a s n ph m làng ngh trên th trư ng? 1. Cao 2. Khá 3. Trung bình 4. Y u Câu 9. Ông (bà) vui lòng cho bi t ý ki n v vai trò c a mình trong gia ình, dòng h và c ng ng? R t quan tr ng Quan tr ng Không quan tr ng Không bi t 1. Gia ình 2. Dòng h 1. Giàu có 2. Khá gi 3.Trung bình 4.Nghèo 1. T i gia ình 2. Khu s n xu t làng ngh 3. C 2 nơi
- 177. 3. C ng ng Câu 10. Khi g p nh ng khó khăn, tr ng i ông (bà) thư ng tham kh o ý ki n c a ai u tiên? (ch ch n 1 phương án tr l i) 1. Ngư i thân trong gia ình 4. Cán b ng 2. Ngư i có uy tín trong dòng h 5. Cán b chính quy n 3. B n bè c a gia ình 6. Cán b các oàn th xã h i Câu 11. Trong gia ình ai là ngư i có vai trò chính trong các lĩnh v c sau: Công vi c Ông/bà B /m Con cái 1. S n xu t, kinh doanh 2. H c t p c a con cái 3. nh hư ng ngh nghi p cho con 4. Trong cư i xin 5. Trong ma chay 5. Mua s m các dùng t ti n 6. Công vi c c a làng, dòng h 7. Xây nhà, s a ch a nhà c a 8. Chuy n i ngh nghi p Câu 12. Ông (bà) ánh giá cu c s ng c a gia ình mình hi n nay so v i 5 năm trư c ây như th nào? N i dung T t hơn Như cũ Kém i 1. Vi c làm 2. Thu nh p 3. Chi tiêu cho i s ng 4. Vui chơi gi i trí, du l ch 5. Vi c h c t p nâng cao trình 6. i u ki n chăm sóc s c kh e 7. Vi c h c hành c a tr em 8. Quan h xã h i 9. i n th p sáng 10. Nư c sinh ho t 11. i u ki n v sinh môi trư ng 12. Tr t t an ninh 13. Nhà Câu 13. Xin ông (bà) cho bi t làng mình phân công lao ng ch y u thu c nhóm nào dư i ây? 1. Lao ng ch y u là nam gi i 2. Lao ng ch y u là n gi i 3. Lao ng ch y u là ngư i tay ngh gi i
- 178. 4. Lao ng ch y u là ngư i m i h c vi c 5. Lao ng ch y u là ngư i trong gia ình 6. Lao ng ch y u là ngư i trong dòng h 7. Lao ng ch y u là ngư i trong làng 8. Lao ng ch y u là ngư i ngoài làng Câu 14. Xin ông (bà) cho bi t làng tu i c a ch doanh nghi p s n xu t là: Câu 15. Trong các ho t ng l h i c a làng ho c các s ki n quan tr ng khác trong làng, ai là ngư i có vai trò quan tr ng? 1. Chính quy n xã, thôn 2. oàn th xã, thôn 3. Ngư i cao tu i 4. Các ch s n xu t, kinh doanh l n 5. Các h gia ình khá gi trong thôn 6. Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân Câu 16. Trong ho t ng c ng ng như: làm ư ng, tu b ình chùa, l h i… c a làng, ai là ngư i có óng góp v v t ch t ch y u? 1. Chính quy n xã, thôn 2. oàn th xã, thôn 3. Ngư i cao tu i 4. Các ch s n xu t, kinh doanh l n 5. Các h gia ình khá gi trong thôn 6. Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân Câu 17. Theo ông/bà, các y u t nào dư i ây tác ng n s phát tri n c a làng ngh ? 1. V n s n xu t, kinh doanh 2. Cơ s s n xu t khu riêng và m t b ng r ng 3. Nguyên nhiên li u 4. Áp d ng ư c khoa h c, công ngh , máy móc m i trong s n su t 5. Th trư ng tiêu th s n ph m và h i nh p qu c t 6. Năng l c và kinh nghi m c a ngư i ng u cơ s s n xu t 7. Tay ngh , chuyên môn gi i 8. Ngư i lao ng thi t tha v i ngh 9. Th i gian ký h p ng hoàn thành s n ph m 10. B n s c văn hóa c a làng ngh 11.Gia ình, dòng h 12. Hi p h i làng ngh 13. Vi c làm c a lao ng nông thôn 14. Năng l c lãnh o cán b c p xã, làng 15. Làng ngh g n v i du l ch 16. Quy trình phong t ng ngh nhân 17. Tìm tòi, sáng t o nhi u m u mã 18. ư c vay v n ngân hàng v i chính sách thông thoáng hơn 1. Dư i 30 tu i 2. T 30-40 tu i 3. T 41-50 tu i 4. Trên 50 tu i
- 179. Câu 18. Ông (bà) cho bi t ý ki n c a mình v nh ng nh n nh dư i ây? Nh ng nh n nh ng ý Không ng ý Khó tr l i 1. Các phong t c t p quán, l h i truy n th ng ngày càng ư c gìn gi và phát tri n 2. Giáo d c, y t ngày càng ư c quan tâm, chăm sóc t t hơn 3. M i quan h gi a nh ng ngư i dân trong làng ngày càng t t hơn 4. T n n xã h i x y ra trong làng xã ngày càng tăng 5. Môi trư ng c a làng ngh ngày càng ô nhi m 6. S h làm ngh truy n th ng v n duy trì, n nh 7. Ngh nhân trong làng ngày càng nhi u hơn 8. Chính quy n quan tâm n phát tri n làng ngh nhi u hơn Câu 19. Theo ông (bà), ai là ngư i ư c kính n trong làng, xã? M c Nh ng ngư i ư c kính n trong làng, xã R t quan tr ng Quan tr ng Không quan tr ng Không bi t Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân Ngư i có ch c v Ngư i gi u có Ngư i cao tu i Ngư i có uy tín Ch doanh nghi p gi i Câu 20. Theo ông (bà) vai trò c a Hi p h i làng ngh có quan tr ng i v i phát tri n làng ngh ? Câu 21. Theo ông (bà), quan h xã h i và phân b dân cư trong làng d a trên: TT Quan h xã h i và phân b dân cư trong làng d a trên 10 năm trư c Hi n nay 10 năm t i 1. Theo nhóm ngành/ngh 2. Theo các quy mô s n xu t c a các h gia ình 3. Theo các tuy n dòng h có ngh truy n th ng 4. Theo th i gian làm ngh c a các h gia ình Câu 22. Theo ông (bà) Ch cơ s s n xu t có nên tham gia vào các t ch c? 1. Lãnh o chính quy n, oàn th c p xã 4. T ch c ng 2. Lãnh o c p thôn, làng 5.Không nên tham gia 3. Lãnh o hi p h i ngh nghi p 1. R t quan tr ng 2. Quan tr ng 3. Không quan tr ng
- 180. Câu 23. phát tri n làng ngh b n v ng theo ông (bà) c n ph i th c hi n nh ng bi n pháp nào? 1. Quy ho ch các làng ngh ph i g n v i quy ho ch phát tri n nông thôn m i 2. Nâng cao trình tay ngh cho th và ào t o ngh cho lao ng ng nông thôn m i 3. Tăng cư ng qu ng bá s n ph m c a làng ngh ra th trư ng trong và ngoài nư c 4. Nâng cao vai trò c a các hi p h i làng ngh 5. C n phát tri n du l ch làng ngh 6. Tăng cư ng vai trò c a gia ình, dòng h trong vi c duy trì và phát tri n làng ngh 7. Nâng cao năng l c qu n lý c a chính quy n a phương Câu 24. Ông (bà) d nh cho con cái h c ngh truy n th ng c a làng hay cho h c chuyên môn, nghi p v ? 1. H c ngh truy n th ng c a làng 2.H c cao ng, i h c 3.Tùy kh năng c a con cái. Câu 25. Xin ông (bà) cho bi t s phân công lao ng trong gia ình ông (bà) hi n nay? TT Thành viên Tu i Vai trò trong gia ình (ki m ti n, d y d , h c t p, gi ti n…) Công vi c chính (Li t kê các công vi c ch y u) 1 Ông 2 Bà 3 B 4 M 5 Con trai 6 Con gái Câu 26. Xin ông (bà) cho bi t m c c a các m i liên h ch y u trong gia ình, dòng h hi n nay? Các m i quan h R t b n ch t B n ch t Ít b n ch t Khó tr l i 1. B m v i con cái 2. Ông bà v i con cháu 3. Anh, ch , em trong dòng h 4. Anh, ch em trong gia ình 5. Gi a chú, bác, cô 6. Chú, bác, cô v i các cháu
- 181. Câu 27. Theo ông, bà các m i liên h trong gia ình, dòng h hi n nay b chi ph i b i các y u t nào? 1. Tôn ti, th b c trong gia ình, dòng h 4. Truy n d y ngh truy n th ng 2. Kinh t th trư ng 5. Quan h huy t th ng 3. cao cá nhân 6. Y u t khác Câu 28. Nh ng ý ki n khác ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Xin chân thành c m ơn ông (bà)!
- 182. PHI U THU TH P THÔNG TIN (Dùng cho h gia ình không làm ngh truy n th ng) Ông, bà kính m n! có thông tin v C u trúc xã h i c a ngư i dân trong làng ngh huy n Thư ng Tín, thành ph Hà N i hi n nay, ngh ông (bà) cho bi t ý ki n c a mình b ng cách tr b ng cách ánh X vào ô tr ng tương ng ho c vi t vào ch ch m (..............) Câu 1: Ông (bà) vui lòng cho bi t ôi nét v b n thân? 1.1 Gi i tính 1. Nam 2. N 1.2. Ông (bà) bao nhiêu tu i:.......................... 1.3. H c a ông (bà) là gì:............................... 1.4. Ông (bà) ã h c h t l p nào? 1. T t nghi p ti u h c 4. Trung c p 2. T t nghi p trung h c cơ s 5. Cao ng, i h c 3. T t nghi p THPT 6. Trên i h c 1.5. Ông (bà) thu c dân t c nào? 1. Kinh 2. Dân t c khác 1.6. Ông (bà) theo tôn giáo nào? 1. Không theo tôn giáo 2. Thiên chúa giáo 3. Tôn giáo khác (xin ghi rõ): .......................................... 1.7 Ông (bà) có là ng viên không? 1. ng viên 2. Không 1.8. a Ông (bà) có tham gia công tác trong các t ch c trong làng, xã: 1. ng b xã 2. Chính quy n xã 3. oàn th xã h i xã 4. Chi b thôn 5. Chính quy n thôn 6. oàn th thôn 7. Hi p h i làng ngh 8. Các t ch c khác 1.8.b N u có thì m c và ph m vi ư c coi tr ng như th nào? M c Gia ình Làng xóm Xã h i 1. R t ư c coi tr ng 2. ư c coi tr ng 3. Ít ư c coi tr ng 4. Không bi t
- 183. Câu 2: Xin ông (bà) cho bi t m t s thông tin v gia ình 2.1. S nhân kh u trong h gia ình: ………….ngư i. 2.2. S th h trong gia ình …………….. 2.3. Ngh chính c a ông (bà) hi n nay là gì (xin ghi rõ)........................................ 2.4. Trong làng có t t c m y ngh ...................................................................... Câu 3. Theo ông (bà), ngh nghi p chính c a ông (bà) hi n nay có ư c xã h i coi tr ng không? 1. R t coi tr ng 3. Ít coi tr ng 2. Coi tr ng 4. Không bi t Câu 4.1. Theo ông (bà) m c s ng c a gia ình mình thu c lo i nào (so v i các h gia ình trong làng) 4.2. Thu nh p bình quân m t tháng c a ông (bà) bao nhiêu ti n? Quy ra ti n:................................................................... ng. 4.3 Chi tiêu bình quân m t tháng c a ông (bà) bao nhiêu ti n? Quy ra ti n:.................................................................. ng. Câu 5. Hàng năm, h gia ình ông (bà) thư ng chi phí ch y u cho ho t ng nào sau ây? 1. S n xu t, kinh doanh 4. Ăn u ng, sinh ho t 2. H c t p nâng cao trình 5. Du l ch, gi i trí 3. ào t o ngh nghi p cho lao ng trong gia ình 6. Chăm sóc s c kho và ch a b nh Câu 6. Ông (bà) ánh giá m c c nh tranh (thương hi u) c a s n ph m làng ngh trên th trư ng? 1. Cao 2. Khá 3. Trung bình 4. Y u Câu 7. Ông (bà) vui lòng cho bi t ý ki n v vai trò c a mình trong gia ình, dòng h và c ng ng? R t quan tr ng Quan tr ng Không quan tr ng Không bi t 1. Gia ình 2. Dòng h 3. C ng ng Câu 8. Khi g p nh ng khó khăn, tr ng i ông (bà) thư ng tham kh o ý ki n c a ai u tiên? (ch ch n 1 phương án tr l i) 1. Ngư i thân trong gia ình 4. Cán b ng 2. Ngư i có uy tín trong dòng h 5. Cán b chính quy n 3. B n bè c a gia ình 6. Cán b các oàn th xã h i 1. Giàu có 2. Khá gi 3.Trung bình 4.Nghèo
- 184. Câu 9. Trong gia ình ai là ngư i có vai trò chính trong các lĩnh v c sau: Công vi c Ông/bà B /m Con cái 1. S n xu t, kinh doanh 2. H c t p c a con cái 3. nh hư ng ngh nghi p cho con 4. Trong cư i xin 5. Trong ma chay 5. Mua s m các dùng t ti n 6. Công vi c c a làng, dòng h 7. Xây nhà, s a ch a nhà c a 8. Chuy n i ngh nghi p Câu 10. Ông (bà) ánh giá cu c s ng c a gia ình mình hi n nay so v i 5 năm trư c ây như th nào? N i dung T t hơn Như cũ Kém i 1. Vi c làm 2. Thu nh p 3. Chi tiêu cho i s ng 5. Vui chơi gi i trí, du l ch 6. Vi c h c t p nâng cao trình 7. i u ki n chăm sóc s c kh e 8. Quan h xã h i 10. i n th p sáng 11. Nư c sinh ho t 12. i u ki n v sinh môi trư ng 13. Tr t t an ninh 14. Nhà Câu 11. Xin ông (bà) cho bi t làng mình phân công lao ng ch y u thu c nhóm nào dư i ây? 1. Lao ng ch y u là nam gi i 2. Lao ng ch y u là n gi i 3. Lao ng ch y u là ngư i tay ngh gi i 4. Lao ng ch y u là ngư i m i h c vi c 5. Lao ng ch y u là ngư i trong gia ình 6. Lao ng ch y u là ngư i trong dòng h 7. Lao ng ch y u là ngư i trong làng 8. Lao ng ch y u là ngư i ngoài làng Câu 12. Xin ông (bà) cho bi t làng tu i c a ch doanh nghi p s n xu t là: 1. Dư i 30 tu i 2. T 30-40 tu i 3. T 41-50 tu i 4.Trên 50 tu i
- 185. Câu 13. Trong các ho t ng l h i c a làng ho c các s ki n quan tr ng khác trong làng, ai là ngư i có vai trò quan tr ng? 1. Chính quy n xã, thôn 2. oàn th xã, thôn 3. Ngư i cao tu i 4. Các ch s n xu t, kinh doanh l n 5. Các h gia ình khá gi trong thôn 6. Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân Câu 14. Trong ho t ng c ng ng như: làm ư ng, tu b ình chùa, l h i… c a làng, ai là ngư i có óng góp v v t ch t ch y u? 1. Chính quy n xã, thôn 2. oàn th xã, thôn 3. Ngư i cao tu i 4. Các ch s n xu t, kinh doanh l n 5. Các h gia ình khá gi trong thôn 6. Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân Câu 15. Theo ông/bà, các y u t nào dư i ây tác ng n s phát tri n c a làng ngh ? 1. V n s n xu t, kinh doanh 2. Cơ s s n xu t khu riêng và m t b ng r ng 3. Nguyên nhiên li u 4. Áp d ng ư c khoa h c, công ngh , máy móc m i trong s n su t 5. Th trư ng tiêu th s n ph m và h i nh p qu c t 6. Năng l c và kinh nghi m c a ngư i ng u cơ s s n xu t 7. Tay ngh , chuyên môn gi i 8. Ngư i lao ng thi t tha v i ngh 9. Th i gian ký h p ng hoàn thành s n ph m 10. B n s c văn hóa c a làng ngh 11.Gia ình, dòng h 12. Hi p h i làng ngh 13. Vi c làm c a lao ng nông thôn 14. Năng l c lãnh o cán b c p xã, làng 15. Làng ngh g n v i du l ch 16. Quy trình phong t ng ngh nhân 17. Tìm tòi, sáng t o nhi u m u mã 18. ư c vay v n ngân hàng v i chính sách thông thoáng hơn
- 186. Câu 16. Ông (bà) cho bi t ý ki n c a mình v nh ng nh n nh dư i ây? Nh ng nh n nh ng ý Không ng ý Khó tr l i 1. Các phong t c t p quán, l h i truy n th ng ngày càng ư c gìn gi và phát tri n 2. Giáo d c, y t ngày càng ư c quan tâm, chăm sóc t t hơn 3. M i quan h gi a nh ng ngư i dân trong làng ngày càng t t hơn 4. T n n xã h i x y ra trong làng xã ngày càng tăng 5. Môi trư ng c a làng ngh ngày càng ô nhi m 6. S h làm ngh truy n th ng v n duy trì, n nh 7. Ngh nhân trong làng ngày càng nhi u hơn 8. Chính quy n quan tâm n phát tri n làng ngh nhi u hơn Câu 17. Theo ông (bà), ai là ngư i ư c kính n trong làng, xã? M c Nh ng ngư i ư c kính n trong làng, xã R t quan tr ng Quan tr ng Không quan tr ng Không bi t 1. Ngư i gi i tay ngh /ngh nhân 2. Ngư i có ch c v 3. Ngư i gi u có 4. Ngư i cao tu i 5. Ngư i có uy tín 6. Ch doanh nghi p gi i Câu 18. Theo ông (bà) vai trò c a Hi p h i làng ngh có quan tr ng i v i phát tri n làng ngh ? Câu 19. Theo ông (bà), quan h xã h i và phân b dân cư trong làng d a trên: TT Quan h xã h i và phân b dân cư trong làng d a trên 10 năm trư c Hi n nay 10 năm t i 1 Theo nhóm ngành/ngh 2 Theo các quy mô s n xu t c a các h gia ình 3 Theo các tuy n dòng h có ngh truy n th ng 4 Theo th i gian làm ngh c a các h gia ình 5 Theo tính ch t c a ngành, ngh Câu 20. Theo ông (bà) Ch cơ s s n xu t có nên tham gia vào các t ch c? 1. Lãnh o chính quy n, oàn th c p xã 2. Lãnh o c p thôn, làng 3. Lãnh o hi p h i ngh nghi p 4. T ch c ng 5. Không tham gia 1. R t quan tr ng 2. Quan tr ng 3. Không quan tr ng
- 187. Câu 21. phát tri n làng ngh b n v ng theo ông (bà) c n ph i th c hi n nh ng gi i pháp nào? 1. Quy ho ch các làng ngh ph i g n v i quy ho ch phát tri n nông thôn m i 2. Nâng cao trình tay ngh cho th và ào t o ngh cho lao ng ng nông thôn m i 3. Tăng cư ng qu ng bá s n ph m c a làng ngh ra th trư ng trong và ngoài nư c 4. Nâng cao vai trò c a các hi p h i làng ngh 5. C n phát tri n du l ch làng ngh 6. Tăng cư ng vai trò c a gia ình, dòng h trong vi c duy trì và phát tri n làng ngh 7. Nâng cao năng l c qu n lý c a chính quy n a phương Câu 22. Ông (bà) d nh cho con cái h c ngh truy n th ng c a làng hay cho h c chuyên môn, nghi p v ? 1. H c ngh truy n th ng c a làng 2.H c cao ng, i h c 3.Tùy kh năng c a con cái. Câu 23. Xin ông (bà) cho bi t s phân công lao ng trong gia ình ông (bà) hi n nay? TT Thành viên Tu i Vai trò trong gia ình (ki m ti n, d y d , h c t p, gi ti n…) Công vi c chính (Li t kê các công vi c ch y u) 1 Ông 2 Bà 3 B 4 M 5 Con trai 6 Con gái Câu 24. Xin ông (bà) cho bi t m c c a các m i liên h ch y u trong gia ình, dòng h hi n nay? Các m i quan h R t b n ch t B n ch t Ít b n ch t Khó tr l i 1. B m v i con cái 2. Ông bà v i con cháu 3. Anh, ch , em trong dòng h 4. Anh, ch em trong gia ình 5. Gi a chú, bác, cô
- 188. 6. Chú, bác, cô v i các cháu Câu 25. Theo ông, bà các m i liên h trong gia ình, dòng h hi n nay b chi ph i b i các y u t nào? 1. Tôn ti, th b c trong gia ình, dòng h 4. Truy n d y ngh truy n th ng 2. Kinh t th trư ng 5. Quan h huy t th ng 3. cao cá nhân 6. Y u t khác Câu 26. Nh ng ý ki n khác ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… Xin chân thành c m ơn ông (bà)!
- 189. HƯ NG D N PH NG V N SÂU (Dành cho ch h gia ình, ch doanh nghi p) Ông, bà kính m n! tìm hi u v C u trúc xã h i c a ngư i dân trong làng ngh huy n Thư ng Tín hi n nay chúng tôi r t mong mu n nh n ư c nh ng ý ki n c a ông (bà) b ng cách tr l i các câu h i nêu ra dư i ây. Xin chân thành c m ơn ông (bà)! 1.Thông tin v ngư i tr l i: - H và tên: ………………………………………………………………... - Sinh năm…………………..Gi i tính: ………………………..……….… - Trình h c v n: …………………………………………………….….. - Thôn: ………………………………………………………………….… 2. N i dung câu h i 2.1 Ông (bà) có nh ng ho t ng ch y u nào ư i ây góp ph n phát tri n làng ngh ? M c ho t ng? - V ho t ng kinh t - V ho t ng chính tr : - V ho t ng văn hóa-xã h i: - V ào t o ngh truy n th ng - Trong phát tri n làng ngh , ông (bà) th y c n ph i quan tâm n nh ng v n gì? T o sao? 2.2 Theo ông (bà) trong vi c phát tri n làng ngh hi n nay, t ch c, cá nhân nào có vai trò quan tr ng? T i sao?……………………………….. 2.3 Theo ông (bà) trong nh ng ki n quan tr ng c a làng ngh (H i làng, làm ư ng, b u trư ng thôn), t ch c, cá nhân nào gi vai trò quan tr ng? T i sao?………………………………… 2.4 phát tri n làng ngh b n v ng theo ông (bà) c n ph i th c hi n nh ng bi n pháp nào? 2.5 Theo ông (bà) m i quan h c a ngư i dân, m i quan h trong gia ình và dòng h làng ngh hi n nay so v i 20 năm trư c ây như th nào? + 20 năm trư c ây: …………………..………………………………………. + Hi n nay ………………………….…………………………………………. Xin trân tr ng c m ơn ông (bà)!
- 190. PHI U THAM V N Ý KI N (Dành cho cán b xã, thôn, hi p h i) Ông, bà kính m n! tìm hi u v C u trúc xã h i c a ngư i dân trong làng ngh huy n Thư ng Tín hi n nay chúng tôi r t mong mu n nh n ư c nh ng ý ki n c a ông (bà) b ng cách tr l i các câu h i nêu ra dư i ây. Xin chân thành c m ơn ông (bà)! 1. Thông tin v ngư i tr l i: - H và tên: ………………………………………………………………... - Sinh năm…………………..Gi i tính: ………………………..……….… - Trình h c v n: …………Ch c v :……………………………….….. - Thôn: ………………………………………………………………….… 2. N i dung câu h i 2.1 Ông (bà) có nh ng ho t ng ch y u nào i v i s phát tri n làng ngh trên m t s lĩnh v c sau và m c ho t ng như th nào? -V ho t ng kinh t -V ho t ng chính tr : -V ho t ng văn hóa-xã h i: -V ào t o ngh truy n th ng 2.2 phát tri n làng ngh b n v ng, ông (bà) th y c n ph i quan tâm n nh ng v n gì? T o sao? 2.3 Theo ông (bà) trong vi c phát tri n làng ngh hi n nay, t ch c, cá nhân nào có vai trò quan tr ng? T i sao? 2.4 Theo ông (bà) trong nh ng ki n quan tr ng c a làng ngh (H i làng, làm ư ng, b u trư ng thôn …), t ch c, cá nhân nào gi vai trò quan tr ng? T i sao? 2.5 phát tri n làng ngh b n v ng theo ông (bà) c n ph i th c hi n nh ng bi n pháp nào? 2.6 Theo ông (bà) m i quan h c a ngư i dân, m i quan h trong gia ình và dòng h làng ngh hi n nay so v i 20 năm trư c ây như th nào? Xin trân tr ng c m ơn ông (bà)!
- 191. PHI U PH NG V N SÂU (Dành cho ngh nhân) Ông, bà kính m n! tìm hi u v M i quan h xã h i c a ngư i dân trong làng ngh huy n Thư ng Tín hi n nay chúng tôi r t mong mu n nh n ư c nh ng ý ki n c a ông (bà) b ng cách tr l i các câu h i nêu ra dư i ây. Xin chân thành c m ơn ông (bà)! Thông tin v ngư i tr l i: - H và tên: ………………………………………………………………... - Sinh năm…………………..Gi i tính: ………………………..……….… - Trình h c v n: …………………………………………………….….. - Thôn: ………………………………………………………………….… N i dung câu h i 1. Theo ông (bà) c n ph i quan tâm n nh ng v n gì duy trì và phát tri n ngh truy n th ng? T o sao? 2. Theo ông (bà) trong vi c phát tri n làng ngh hi n nay, y u t nào óng vai trò quan tr ng? T i sao? 3 Theo ông (bà) m i quan h c a ngư i dân, m i quan h trong gia ình và dòng h làng ngh hi n nay so v i 20 năm trư c ây như th nào? Xin trân tr ng c m ơn ông (bà)!