Luận văn: Giải pháp quản lý và bình ổn thị trường xăng dầu tại Việt Nam
- 1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ---0O0--- BÙI HỮU QUYỀN GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ BÌNH ỔN THỊ TRƯỜNG XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS – TS Nguyễn Thị Ngọc Trang TP. Hồ Chí Minh – năm 2011
- 2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ---0O0--- BÙI HỮU QUYỀN GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ BÌNH ỔN THỊ TRƯỜNG XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: Tài chính doanh nghiệp Mã số : 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: PGS – TS Nguyễn Thị Ngọc Trang TP. Hồ Chí Minh – năm 2011
- 3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Những thông tin và nội dung nêu trong đề tài đều dựa trên nghiên cứu thực tế và hoàn toàn đúng với nguồn trích dẫn. Tác giả đề tài: Bùi Hữu Quyền
- 4. MỤC LỤC 0O0 Danh mục chữ viết tắt Danh mục các bảng biểu Danh mục các biểu đồ PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................Trang 1 CHƯƠNG 1: XĂNG DẦU VÀ CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ GIÁ...................... 3 1.1. Xăng dầu và vai trò của xăng dầu trong nền kinh tế ................................... 3 1.1.1. Tổng quan về xăng dầu ................................................................................. 3 1.1.1.1. Dầu mỏ ...................................................................................................... 3 1.1.1.2. Xăng dầu và các sản phẩm chế biến từ dầu mỏ........................................... 3 1.1.1.3. Sự hình thành và phát triển của thị trường xăng dầu................................... 4 1.1.2. Vai trò của xăng dầu trong nền kinh tế và xã hội........................................... 4 1.2 Quản lý nhà nước về giá ................................................................................. 5 1.2.1. Sù cÇn thiÕt cña chÝnh s¸ch qu¶n lý gi¸............................................................5 1.2.2. Những nội dung cơ bản của việc quản lý giá xăng dầu.................................. 6 1.2.3. C¸c biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ chñ yÕu cña nhµ n−íc .......................................7 1.3 Mô hình quản lý giá xăng dầu ở một số nước trên thế giới:............................... 11 1.4 Bài học kinh nghiệm cho việc áp dụng tại Việt Nam......................................... 15 KẾT LUẬN CHƯƠNG I...................................................................................... 17 CHƯƠNG II. THỰC TRẠNG CƠ CHẾ QUẢN LÝ GIÁ XĂNG DẦU TẠI VIỆT NAM...................................................................................................................... 18 2.1 Diễn biến giá xăng dầu thế giới thời gian qua và tác động đến nền KT - XH Việt Nam: .............................................................................................................. 18 2.1.1 Diễn biến giá xăng dầu thế giới những năm gần đây ...................................... 18
- 5. 2.1.2 Tác động của sự biến động giá xăng dầu thế giới đến nền KT-XH Việt Nam. 24 2.1.2.1 Tác động đến giá xăng dầu tại Việt Nam..................................................... 24 2.1.2.2 Tác động đến các ngành nghề .................................................................... 27 2.1.2.3 Tác động đến đời sống xã hội...................................................................... 29 2.2 Quản lý giá xăng dầu ở Việt Nam .................................................................. 33 2.2.1 Đặc điểm thị trường xăng dầu Việt Nam........................................................ 33 2.2.2 Cách thức quản lý giá xăng dầu tại Việt Nam hiện nay .................................. 35 2.2.2.1 Giai đoạn trước năm 2000........................................................................... 35 2.2.2.2 Giai đoạn từ năm 2000 đến ngày 16/09/2008 khi nhà nước chấm dứt bù lỗ..37 2.2.2.3 Giai đoạn từ sau 16/09/2008 đến ngày 15/12/2009...................................... 38 2.2.3.4 Giai đoạn từ 15/12/2009 đến nay................................................................. 40 2.2.3 Đánh giá chính sách quản lý giá xăng dầu của Việt Nam thời gian qua.......... 44 2.2.3.1 Những thành công đã đạt được.................................................................... 44 2.2.3.2 Những mặt tồn tại ....................................................................................... 46 KẾT LUẬN CHƯƠNG II .................................................................................... 49 CHƯƠNG III: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ GIÁ XĂNG DẦU TRONG VIỆC BÌNH ỔN THỊ TRƯỜNG XĂNG DẦU VIỆT NAM..................................................... 51 3.1 Nhận định xu hướng giá xăng dầu thời gian tới:........................................... 51 3.1.1 Xu hướng giá dầu thế giới.............................................................................. 51 3.1.2 Dự báo tình hình giá xăng dầu ở Việt Nam trong thời gian tới ....................... 55 3.2 Bài toán giá xăng dầu và cơ chế bình ổn giá ở Việt Nam.............................. 58 3.3 Một số giải pháp kiến nghị đối với Chính phủ và các doanh nghiệp............ 58 3.3.1 Về phía Chính phủ....................................................................................... 58 3.3.1.1 Nhóm giải pháp về nguồn cung................................................................... 58 3.3.1.1.1 Chiến lược ổn định nguồn cung xăng dầu…………………………………58 3.3.1.1.2 Các biện pháp cụ thể ................................................................................ 59 3.3.1.2 Nhóm giải pháp về hệ thống phân phối ....................................................... 61 3.3.1.2.1 Chính sách điều hành hệ thống phân phối................................................. 61 3.3.1.2.2 Các biện pháp cụ thể ................................................................................ 62
- 6. 3.3.1.3 Nhóm giải pháp về phía người tiêu thụ........................................................ 64 3.3.1.4 Nhóm giải pháp về cơ chế quản lý giá ........................................................ 64 3.3.1.4.1 Quỹ bình ổn giá........................................................................................ 64 3.3.1.4.2 Thực hiện quản lý tập trung thông qua một đầu mối................................. 66 3.3.1.4.3 Hoàn thiện cơ chế quản lý giá .................................................................. 66 3.3.1.4.4 Hoàn thiện chính sách giá, thuế, phụ thu .................................................. 67 3.3.1.4.5 Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của nhà nước.............................. 68 3.3.2 Về phía doanh nghiệp .................................................................................. 69 3.3.2.1 Nâng cao ý thức và hiểu biết về phòng ngừa rủi ro...................................... 69 3.3.2.2 Nâng cao năng lực tài chính, năng lực cạnh tranh........................................ 70 KẾT LUẬN CHƯƠNG III................................................................................... 72 KẾT LUẬN ĐỀ TÀI............................................................................................. 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………... 75
- 7. DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Bảng 2.1: Các nước có trữ lượng dầu lớn nhất thế giới .......................................... 19 Bảng 2.2: Giá xăng dầu bán lẻ bình quân tại Việt Nam từ 2007 – 2011................... 26 Bảng 2.3: Tỷ trọng đầu vào xăng dầu đối với một số ngành.................................... 30 Bảng 2.4: Ảnh hưởng tăng giá xăng dầu đến một số ngành trong rổ CPI................. 31 Bảng 2.5: Ảnh hưởng của tăng giá xăng dầu đến CPI ............................................. 31 Bảng 2.6: Ảnh hưởng của tăng giá xăng dầu đến dân cư theo mức thu nhập ........... 32 Bảng 2.7: Thuế nhập khẩu qua một số lần điều chỉnh từ 2009 đến nay.................... 41 DANH MỤC CÁC HỘP Hộp 3.1: Nhóm giải pháp nguồn cung..................................................................... 58 Hộp 3.2: Nhóm giải pháp về hệ thống phân phối .................................................... 61 Hộp 3.3: Nhóm giải pháp về cơ chế quản lý giá...................................................... 64 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ Hình 1.1: Minh họa tác động của giá trần................................................................ 8 Hình 1.2: Minh họa tác động của giá sàn ................................................................ 9 Hình 1.3: Minh họa tác động của thuế nhập khẩu.................................................... 10 Hình 2.1: Biến động giá dầu thô qua các năm từ 1970 – 2011................................. 18 Hình 2.2: Sụt giảm giá dầu từ sau 01/07/2008 đến 01/07/2009................................ 21 Hình 2.3: Giá dầu thô từ sau tháng 07/2009 đến hết quý 02/2010 ........................... 22 Hình 2.4: Biểu đồ giá dầu và các sản phẩm xăng dầu năm 2010 và 2011 ................ 22 Hình 2.5: Biến động giá bán lẻ xăng dầu tại Việt Nam............................................ 27 Hình 2.6: Biểu đồ tác động của tăng giá xăng dầu đến mức sống dân cư................. 32 Hình 2.7: Lược đồ tác động của việc tăng giá xăng dầu .......................................... 33 Hình 3.1: Nhu cầu dầu thế giới đến năm 2035 ........................................................ 51 Hình 3.2: Cung dầu mỏ của các nước OPEC đến 2030 ........................................... 52 Hình 3.3: Cung dầu mỏ của các nước ngoài OPEC ................................................. 52 Hình 3.4: Cung dầu mỏ thế giới giữa OPEC và ngoài OPEC .................................. 53
- 8. Hình 3.5: Mất cân đối cung – cầu dầu mỏ trên thế giới .......................................... 53 Hình 3.6: 03 kịch bản giá dầu của EIA.................................................................... 54 Hình 3.7a: nhu cầu tiêu thụ xăng dầu Việt Nam đến 2020....................................... 55 Hình 3.7b: nhu cầu tiêu thụ xăng dầu Việt Nam đến 2050 ...................................... 56 Hình 3.8: Cung cầu sản phẩm lọc dầu ở Việt Nam đến năm 2020........................... 57 Hình 3.9: Các yêu cầu của bài toán bình ổn giá xăng dầu tại Việt Nam................... 58 ---000---
- 9. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Một thực tế rõ ràng là tất cả các ngành trong nền kinh tế đều chịu ảnh hưởng to lớn của ngành xăng dầu. Khi giá xăng dầu biến động, chắc chắn giá cả các mặt hàng khác cũng sẽ biến động theo, từ đó gây tác động đến tính ổn định của nền kinh tế và đặc biệt là tác động trực tiếp đến đời sống của người dân. Trong bối cảnh giá cả xăng dầu biến động mạnh như hiện nay, việc bình ổn giá là vấn đề hàng đầu trong chiến lược ổn định, phát triển kinh tế, kìm chế lạm phát. Việt Nam tuy là đất nước có dầu mỏ nhưng lại phải nhập khẩu gần như 100% các sản phẩm xăng dầu để phục vụ nhu cầu trong nước. Điều này khiến giá xăng dầu trong nước phụ thuộc chặt chẽ vào giá xăng dầu thế giới. Bất chấp những nỗ lực rất lớn của Chính phủ trong việc đổi mới cơ chế điều hành giá xăng dầu, hạn chế sự phụ thuộc vào giá thế giới thông qua việc tự sản xuất các sản phẩm lọc hóa dầu, giá xăng dầu vẫn không ngừng biến động mạnh gây khó khăn cho các doanh nghiệp lẫn người dân. Điều này một lần nữa đã đặt vấn đề với cơ chế quản lý giá xăng dầu hiện nay. Luận văn “quản lý giá xăng dầu trong việc bình ổn thị trường xăng dầu tại Việt Nam” sẽ đưa ra những nhận định và giải pháp kiến nghị cho những vấn đề trên. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng trực tiếp của đề tài là giá dầu thô, giá xăng dầu, giới hạn trong các ngành xăng dầu thông thường của đời sống. Luận văn nghiên cứu biến động giá xăng dầu thế giới, tác động của nó đến nền kinh tế xã hội Việt Nam; cách thức quản lý giá xăng dầu của một số quốc gia và tại Việt Nam từ đó đề xuất mô hình phù hợp góp phần bình ổn thị trường xăng dầu trong nước. 3. Phương pháp nghiên cứu Luận văn vận dụng phép duy vật biện chứng, các phương pháp suy luận logic, phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích đánh giá. Nguồn dữ liệu được lấy từ các công bố chính thức của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, báo cáo của NHNN, NHTM, các báo, tạp chí chuyên ngành tài chính –
- 10. 2 ngân hàng, các website thông tin của nhà nước, Bộ ngành và các tổ chức tiền tệ, tài chính thế giới (IMF, WB, ..). 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Về mặt chuyên ngành, luận văn trình bày tổng quan các lý luận cơ bản về xăng dầu, quản lý giá; phân tích tình hình thị trường xăng dầu thế giới, mô hình quản lý giá ở một số quốc gia trên thế giới. Về mặt thực tiễn, luận văn phân tích tình hình biến động giá xăng dầu tại Việt Nam thời gian qua; đánh giá hiệu quả chính sách quản lý giá của Việt Nam, phân tích nguyên nhân của những mặt hạn chế. Kết quả nghiên cứu của luận văn đưa ra những kiến nghị với Chính phủ và các doanh nghiệp ngành xăng dầu nhằm thiết lập mô hình hiệu quả nhất trong việc quản lý giá góp phần bình ổn thị trường xăng dầu trong nước. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và các phụ lục, nội dung của luận văn chia làm ba phần như sau: Chương 1: Xăng dầu và các mô hình quản lý giá xăng dầu. Chương 2: Thực trạng quản lý giá xăng dầu xăng dầu tại Việt Nam. Chương 3: Giải pháp quản lý giá xăng dầu nhằm góp phần bình ổn thị trường xăng dầu trong nước.
- 11. 3 1 Bồi dưỡng nâng bậc kỹ thuật xăng dầu (2006), Bộ Thương Mại CHCHCHCHƯƠNG ING ING ING I XĂNG DẦU VÀ CÁC MÔ HÌNH QUẢN LÝ GIÁ 1.1. Xăng dầu và vai trò của xăng dầu trong nền kinh tế 1.1.1. Tổng quan về xăng dầu 1 1.1.1.1. Dầu mỏ Năm 1859, dòng chất lỏng màu đen lần đầu tiên được khai thác ở Hoa Kỳ, từ loại chất lỏng kỳ diệu này, người ta đã điều chế ra hàng loạt các sản phẩm phục vụ cho mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội, đặc biệt trong ngành công nghiệp năng lượng. Kể từ lúc đó, nhân loại biết rằng đây sẽ là loại tài nguyên ảnh hưởng sâu rộng đến toàn thế giới. Nó được gọi là dầu mỏ. 1.1.1.2. Xăng dầu và các sản phẩm chế biến từ dầu mỏ Xăng dầu là một trong những sản phẩm được chế biến từ dầu mỏ. Từ khi được phát hiện tới nay, xăng dầu vẫn giữ vị trí độc tôn trong các nguồn năng lượng trên thế giới. Ngày nay, gần như toàn bộ các loại phương tiện giao thông vận tải, máy móc công nghiệp đều sử dụng nhiên liệu xăng dầu. Hiện nay, có rất nhiều loại năng lượng khác nhau đã được ứng dụng như điện, gió, hạt nhân, … nhưng vẫn chưa có loại nào đủ khả năng thay thế cho xăng dầu. Trên thị trường hiện nay có nhiều loại xăng như A83, A92, A95, A97, A98 được phân loại dựa trên chỉ số octan (02 số cuối trong tên của từng loại xăng ám chỉ tỷ lệ octan trong loại xăng đó), chỉ số octan càng cao thì chất lượng xăng càng tốt. Mỗi loại động cơ thích hợp với 01 hoặc một số loại xăng nhất định. Xăng được dung để chạy các loại động cơ đốt trong như ôtô, máy bay (TC1, ZA1, …), máy phát điện, xe máy, … Bên cạnh xăng, dầu cũng có nhiều loại như dầu DO (diezen), dầu KO (dầu hỏa) và FO (dầu mazut hay dầu cặn). Dầu DO dùng chạy các loại động cơ có công suất lớn, tốc độ chậm, các loại máy móc công nghiệp. Dầu KO có độ nhớt ít hơn dầu DO, cháy sáng và tỏa nhiệt hơn, được dùng làm chất đốt, làm dung môi cho các ngành công nghiệp. Dầu FO màu đen, quánh, độ nhớt cao, dùng làm nhiên liệu cho các loại động
- 12. 4 2 Phát triển thị trường xăng dầu Việt Nam đến năm 2020 – TS. Trần Hiệp Thương cơ công suất lớn, các loại lò công nghiệp (đơn vị đo lường được tính theo kg, tấn thay vì lít như các loại dầu khác). Ngoài ra còn có các loại sản phẩm khác từ dầu mỏ như dầu nhờn (dùng bôi trơn, làm sạch, chống ăn mòn kim loại, … không dùng làm nhiên liệu), khí đốt – một dạng nhiên liệu ở thể khí – dùng rộng rãi trong các hộ gia đình để nấu ăn, sưởi ấm, hàn cắt, nhiên liệu ôtô, … đặc biệt là dùng trong sản xuất MTBE – một hợp chất làm tăng chỉ số octan xăng, thay thế cho chì. Từ dầu mỏ, nhiều sản phẩm khác được sản xuất phục vụ đời sống mà ít ai ngờ đến, điển hình là phân bón và mỹ phẩm. Hiện nay, Tập đoàn Dầu khí quốc gia Việt Nam sở hữu 01 Công ty thành viên chuyên sản xuất phân bón cung cấp cho ngành nông nghiệp Việt Nam từ nguồn nguyên liệu dầu mỏ, thương hiệu này đã trở nên phổ biến và được tin dùng rộng rãi trong bà con nông dân (Đạm Phú Mỹ). 1.1.1.3. Sự hình thành và phát triển của thị trường xăng dầu 2 Thị trường xăng dầu được hình thành khi các sản phẩm từ dầu mỏ được giao dịch mua bán. Đó là nơi mà các sản phẩm lọc hóa dầu được mua bán, chuyển nhượng. Từ những hành vi mua bán thông thường, cùng với sự phát triển mạnh mẽ các ứng dụng của xăng dầu, thị trường xăng dầu ngày càng đạt đến những bước phát triển như vũ bão. Trên cả thị trường tập trung và phi tập trung, giao dịch các sản phẩm xăng dầu luôn sôi nổi và giá trị giao dịch luôn vô cùng lớn. Với lượng tiền giao dịch hàng năm lên tới hàng ngàn tỷ dollars Mỹ, thị trường xăng dầu thế giới đóng một vai trò rất quan trọng trong nền kinh tế thế giới. Nó không chỉ mang lại nguồn thu ngân sách khổng lồ cho các quốc gia mà còn là mặt hàng chiến lược trong các chính sách quản lý kinh tế của nhà nước. Chính vì vậy, bản thân thị trường xăng dầu luôn bất ổn định. Một biến động trong giá dầu có thể gây ra những tác động khó lường đối với nền kinh tế. Sự ảnh hưởng sâu rộng của xăng dầu đến mọi mặt của nền kinh tế xã hội đã hình thành nên các công cụ giúp phòng ngừa các rủi ro do thị trường này đem lại. Các công cụ phái sinh ngày càng đem lại hiệu quả to lớn và chính các công cụ này lại hình thành nên những thị trường xăng dầu theo kiểu mới: thị trường giao sau xăng dầu, thị trường kỳ hạn xăng dầu, … 1.1.2. Vai trò của xăng dầu trong nền kinh tế và xã hội 2 :
- 13. 5 3 Lưu Húc Minh - Mậu Đại Văn - Quản lý giá cả trong nền kinh tế thị trường - Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia Tất cả các ngành trong nền kinh tế đều có liên quan đến xăng dầu. Từ công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải, sinh hoạt dân cư, … đều cần đến nhiên liệu xăng dầu và các chế phẩm khác từ dầu mỏ. Xăng dầu cung cấp năng lượng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dân sinh, an ninh quốc phòng; là yếu tố quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội mỗi quốc gia Các quốc gia trên thế giới đều có nhu cầu tiêu thụ xăng dầu rất lớn, lượng tiêu thụ bình quân đầu người cao thuộc các nước có nền kinh tế phát triển. Nguyên nhân do kinh tế càng phát triển, các lĩnh vực sản xuất, vận tải, công nghiệp… càng cần tiêu thụ nhiều. Hơn nữa, mức sống của của người dân cao làm tăng nhu cầu sử dụng các trang thiết bị hiện đại sử dụng năng lượng hoặc các phương tiện giao thông cho hoạt động đi lại, du lịch… Có thể nói xăng dầu như máu huyết của nền kinh tế. Khi sự lưu thông máu huyết này bị ách tắc hoặc thay đổi bất thường thì chắc chắn các bộ phận khác của nền kinh tế từ đó mà bất ổn định theo. Một quốc gia đảm bảo được an ninh xăng dầu sẽ là một quốc gia có sức mạnh kinh tế. Ngoài ý nghĩa kinh tế, xăng dầu nói riêng và dầu mỏ nói chung còn mang một ý nghĩa chiến lược quốc phòng to lớn. Những xung đột ở khu vực Trung Đông hay những tranh chấp ở Biển Đông hiện nay giữa các quốc gia đều có nguồn gốc sâu xa là dầu mỏ. Đất nước có nguồn dầu mỏ và công nghiệp lọc hóa dầu phát triển sẽ có vị thế quốc phòng vững mạnh. 1.2 Quản lý nhà nước về giá 3 1.2.1 . Sự cần thiết của chính sách quản lý giá Mọi nhà nước chấp nhận cơ chế thị trường và muốn phát triển nền kinh tế nước mình vận động theo cơ chế thị trường đều phải thực hiện sự điều tiết vĩ mô đối với nền kinh tế. Điều tiết giá cả của nhà nước là một trong những khâu chính trong hoạt động điều tiết kinh tế vĩ mô tổng thể của nhà nước vì giá cả là phạm trù tổng hợp có ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng của hầu hết các tham số kinh tế vĩ mô. Xăng dầu không nằm ngoài quy luật này. Ngày nay, sự điều tiết kinh tế vĩ mô của nhà nước theo cơ chế thị trường là một tất yếu khách quan nhằm hạn chế bớt những tác động tiêu cực và khơi dậy những tiềm năng, phát huy thế mạnh sẵn có của thị trường, sự điều tiết giá cả do đó cũng không thể thiếu được. Điều tiết giá cả là một trong những công cụ có tính
- 14. 6 4 Phạm Ngọc Giản - Chính sách và giá xăng dầu ở Việt Nam - Tạp chí dầu khí số 8/2004. quyết định đảm bảo sự thành công của các hoạt động điều tiết khác và của hoạt động điều tiết kinh tế vĩ mô nói chung của nhà nước. Cơ chế giá hiện nay đang chuyển dần sang cơ chế thị trường, điều tiết giá cả của nhà nước là hoạt động không thể thiếu được nhằm khắc phục khuyết tật của thị trường và góp phần khai thác tốt nguồn lực quốc gia. Đây cũng là một trong những lý do khách quan đòi hỏi nhà nước thực hiện sự điều tiết giá cả. Trong điều kiện ngày nay, chế độ định giá tự do mặc dù còn có vai trò tích cực, thậm chí là quyết định nhưng nó cũng dẫn đến nhiều hiện tượng tiêu cực. Tình trạng dùng các thủ đoạn trong định giá, độc quyền là những hiện tượng đã gây không ít thiệt hại cho các nền kinh tế. Thực tiễn ở các nước kinh tế thị trường cho thấy, nếu để cho thị trường tự do quá nhiều quyền định đoạt giá thì có nguy cơ dẫn đến suy thoái và khủng hoảng. Những khuyết tật của thị trường tự do, các cuộc suy thoái đã làm lung lay nền tảng của nhà nước, buộc nhà nước phải tìm cách đối phó bằng con đường kinh tế. Đó là giá cả. Nhà nước không chỉ tìm cách khắc phục những khuyết tật của chế độ định giá tự do mà còn cần tác dụng vào giá cả nhằm khai thác hết những tiềm năng của nền kinh tế. Hơn nữa, hội nhập kinh tế đang trở thành một xu hướng lớn và tất yếu khách quan. Chính vì vậy, chính sách kinh tế của mỗi nước phụ thuộc lớn vào các hoạt động đối ngoại, chính sách kinh tế của các nước khác. Trong điều kiện đó, nếu nhà nước không thực hiện điều tiết giá cả thì sẽ ảnh hưởng đến quan hệ đối ngoại của nhà nước. Mặt khác, nhà nước sẽ bị thua thiệt trong quan hệ kinh tế đối ngoại và thị trường hoạt động tự phát của nước này không thể cạnh tranh với thị trường có sự điều tiết của nhà nước khác. Nếu nhà nước không có chính sách trợ giá đối với các công ty còn yếu trong cạnh tranh với công ty nước ngoài hoặc không có hệ thống hàng rào thuế quan (tác động nên sự hình thành giá) thì các doanh nghiệp trong nước không thể tồn tại được. Do đó chỉ xét trên quan hệ kinh tế đối ngoại và chính sách đối ngoại nói chung đã thấy sự cần thiết phải điều tiết giá của nhà nước. Trong mọi quốc gia, giá xăng dầu là một trong những nhân tố có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của các tầng lớp khác nhau. Một khi nó có ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân thì việc đấu tranh đòi nhà nước phải điều chỉnh giá là dễ hiểu. 1.2.2. Những nội dung cơ bản của việc quản lý giá xăng dầu 4
- 15. 7 Quản lý giá xăng dầu là một câu chuyện phức tạp, đòi hỏi sự linh hoạt, khoa học và khác nhau ở mỗi quốc gia. Không có một khuôn mẫu cho việc quản lý điều hành giá xăng dầu, tuy nhiên, từ các mô hình ở một số quốc gia phát tirển, đều đảm bảo các nội dung sau: - Nhà nước quản lý ngành xăng dầu thông qua các quy định pháp lý cụ thể. - Quản lý nhà nước tập trung thông qua một Cơ quan quản lý. Cơ quan này có nhiệm vụ hoạch định chiến lược phát triển ngành và thực hiện các chức năng quản lý nhà nước một cách tách biệt. - Nhà nước thực hiện kiểm soát chặt chẽ giá ở tất cả mọi khâu hoặc bằng can thiệp trực tiếp nhằm làm ổn định thị trường, tránh những “ cú sốc ” cho nền kinh tế nhất là khi thị trường dầu mỏ có biến động lớn. - Nhà nước bảo hộ các nhà máy lọc dầu trong nước. - Nhà nước bảo hộ các doanh nghiệp xăng dầu trong nước trong những giai đoạn nhất định, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp này trở nên lớn mạnh, nắm giữ những vị trí then chốt trong khâu lọc dầu và bán lẻ. Chỉ sau khi các doanh nghiệp này đáp ứng được những yêu cầu chiến lược của nhà nước, nhà nước mới thực thi chính sách mở cửa. - Chính sách và cơ chế quản lý điều hành nhà nước trong lĩnh vực xăng dầu vừa chặt chẽ vừa rõ ràng, minh bạch. Trong khâu phân phối nội địa, nhà nước duy trì độc quyền nhà nước nhưng không không thực hiện độc quyền doanh nghiệp nhà nước. Mọi thành phần kinh tế đều được tham gia kinh doanh phân phối xăng dầu nếu có đủ điều kiện và phải tuân thủ theo pháp luật. Tùy vào tình hình cụ thể, mỗi quốc gia sẽ có những bước đi khác nhau trong tiến trình quản lý giá xăng dầu. 1.2.3. Các biện pháp điều tiết giá cả chủ yếu của nhà nước 1.2.3.1 Định giá Định giá là việc nhà nước dùng công cụ hành chính để tác động vào mức giá và hướng sự vận động của giá về phía giá trị. Vì giá trị kinh tế cũng là một đại lượng luôn biến đổi nên định giá bao gồm cả định giá cố định và định giá biến đổi. Định giá có thể thực hiện dưới các dạng sau:
- 16. 8 • Giá cứng: Nhà nước quy định mức giá chuẩn cho một số mặt hàng nào đó. Trên thị trường, mọi doanh nghiệp và cá nhân đều phải mua, bán theo mức này. Biện pháp này được áp dụng chủ yếu đối với các mặt hàng có ý nghĩa quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân và có thể gây chấn động lớn cho hệ thống giá khi nó biến đổi như xăng dầu, điện, nước… • Giá trần: Giá trần là hình thức mà nhà nước quy định mức giá tối đa của một hàng hoá nào đó. Khi đặt giá trần, chính phủ muốn ngăn chặn không cho mức giá vượt quá cao nhằm bảo vệ lợi ích cho một nhóm người có thu nhập thấp. Song, thông thường mức giá đó lại thấp hơn mức giá thị trường và gây ra hiện tượng thiếu hụt như hình 3. Giả sử P(x) là giá mặt hàng X và Q(x) là sản lượng mặt hàng này. PE là mức giá cân bằng giữa cung và cầu. Nhà nước đặt mức giá P, khi đó lượng cầu QD sẽ vượt quá cung QS và gây ra hiện tượng thiếu hụt trên thị trường. Hình 1.1. Minh họa tác động của giá trần • Giá sàn: Giá sàn là việc nhà nước quy định mức giá tối thiểu về một mặt hàng nào đó. Trên thị trường, các nhà kinh doanh có thể mua bán với mức giá cao hơn mức giá sàn một cách tuỳ ý, nhưng nhất định không được thấp hơn mức giá sàn. Tương tự đối với mức giá P(x) và sản lượng Q(x) của mặt hàng X, khi mức giá sàn được nhà nước quy định là P, lượng cung sẽ là QS song cầu chỉ là QD do đó sẽ thừa ra một lượng là QS - QD. Điều này dẫn đến hiện tượng dư thừa. Như vậy sự can thiệp của P(x) S E Pe P D ThiÕu hôt QS QE QD Q(x)
- 17. 9 nhà nước vào thị trường dưới hình thức giá trần hay giá sàn đều dẫn tới sự dư thừa hay thiếu hụt ở các mức giá quy định . Do vậy, các hình thức định giá khác đã được đưa ra. Hình 1.2. Minh họa tác động của mức giá sàn • Giá khung: Nếu nhà nước qui định cả mức giá trần và mức giá sàn cho một loại hàng hoá nào đó thì đây được gọi là quy định theo mức giá khung. • Thẩm định chi phí (giá tính): Đối với những mặt hàng mà giá cả rất khó tính và bị chi phối bởi nhiều nhân tố khác nhau thì sử dụng giá tính. Ở đây các nhà kinh doanh tự tính toán giá bán của mình dựa vào chi phí, sau đó các cơ quan quản lý giá duyệt và thẩm định lại chi phí. 1.2.3.2 Trợ giá Trợ giá là hình thức nhà nước sử dụng các công cụ tài chính và tín dụng nhằm biến đổi mức giá theo tính toán của mình qua kênh ưu đãi. Cũng như biện pháp định giá, mục đích trợ giá là giữ cho mức giá cả hàng hoá gần sát với mức giá trị kinh tế, do đó hạn chế tổn thất về sản lượng ở mức nhỏ nào đó. Nhờ có trợ giá, giá cả có thể được giữ ở mức thấp hơn hoặc cao hơn mức giá cả của thị trường. Khi muốn phòng ngừa rủi ro người tiêu dùng, nhà nước sẽ giữ mức giá cả thấp hơn mức giá thị trường, song đồng thời phải thực hiện ưu đãi cho người sản xuất. Ngược lại, nếu nhà nước muốn giữ cho mức giá cả cao hơn mức giá thị trường nhằm phòng ngừa rủi ro cho người sản xuất thì nhà nước phải có chính sách khuyến khích tiêu dùng để giá không bị giảm xuống dưới mức tính. 1.2.3.3 Thuế P(x) D− thõa S P E PE D Q(x) O QD QE QS
- 18. 10 Tăng hoặc giảm thuế là biện pháp quan trọng nhất của nhà nước đối với sự điếu tiết giá cả. Thuế suất thường vận động thuận chiều với mức giá nên khi muốn tăng giá (trong một giới hạn khách quan nhất định) mặt hàng nào đó thì phải tăng thuế suất và ngược lại. Thuế vừa có tác động trực tiếp và vừa có tác động gián tiếp. • Tác động trực tiếp của thuế là: thuế sẽ được hạch toán vào giá thành sản phẩm và ảnh hưởng lên mức giá. • Tác động gián tiếp của thuế: thuế cao sẽ làm cho lợi nhuận của doanh nghiệp giảm nên doanh nghiệp sẽ giảm khối lượng sản xuất để chuyển sang hình thức kinh doanh khác. Ngược lại, nếu thuế suất giảm thì lợi nhuận của doanh nghiệp sẽ cao hơn và doanh nghiệp sẽ gia tăng sản lượng. Hình 1.3. Minh họa tác động của thuế nhập khẩu Xét mô hình phân tích cân bằng thuế quan cho một nước nhỏ nhập khẩu. Gọi P(x) là giá mặt hàng X và Q(x) là sản lượng mặt hàng X. P0 là giá mặt hàng X khi không có thuế nhập khẩu. Khi đó sản xuất trong nước là OA, mức cầu trong nước là OB dẫn đến dư cầu một lượng AB. Sau khi đánh thuế nhập khẩu, mức giá của mặt hàng X tăng từ P0 lên P1. Mức nhập khẩu giảm từ CF đến HI. Mức giá tăng lên làm ảnh hưởng đến người tiêu dùng nhưng nhà nước lại thu được một khoản MHIH cho ngân sách. Như vậy thuế nhập khẩu làm mức giá tăng, lượng nhập khẩu giảm, làm giảm mức độ hội nhập của nền kinh tế quốc gia vào nền kinh tế thế giới. P(x) S H E H I P1 F P0 C M N G D O A B Q(x)
- 19. 11 1.3 Mô hình quản lý giá xăng dầu ở một số quốc gia trên thế giới: Như đã trình bày, mỗi quốc gia khác nhau có chính sách khác nhau về quản lý giá xăng dầu. Kinh nghiệm của các nước, kể cả những nước phát triển hay đang phát triển đều vô cùng quý báu cho chúng ta trong điều hành giá xăng dầu. 1.3.1 Các quốc gia trong khối OPEC: Tên gọi OPEC không xa lạ gì với thế giới. Tổ chức này có ảnh hưởng đặc biệt đến sự hình thành giá thế giới của dầu mỏ. Hiện nay, OPEC có 13 thành viên, đều là những quốc gia có trữ lượng dầu thô lớn và kim ngạch xuất khẩu dầu thô hàng đầu thế giới (OPEC chiếm 2/3 trữ lượng dầu thô thế giới và cung cấp trên 50% lượng dầu thô cho thế giới). Chính sách quản lý giá của Khối này bao gồm 02 điểm chính: độc quyền quyết định giá và hạn ngạch sản xuất (khai thác). Tất các quốc gia đều thu được lợi nhuận đáng kể nhờ vào sự độc quyền về nguồn cung dầu mỏ do đó họ có thể tác động làm thay đổi mức giá bán theo hướng có lợi nhất. Các quốc gia trong khối OPEC cùng thống nhất việc tăng giá hay giảm giá dầu mỏ nhằm thu lợi nhuận cao nhất trong mọi tình hình. Mục tiêu chính thức được ghi trong Hiệp ước thành lập của OPEC là bảo vệ lợi ích của các nước-thành viên; bảo đăm sự ổn định thị trường dầu thô, bao gồm các chính sách khai thác dầu mỏ, ổn định giá dầu mỏ và các sản phẩm dầu mỏ; bảo đảm cung cấp đều đặn dầu mỏ cho các nước khác; bảo đảm cho các nước thành viên nguồn thu nhập ổn định từ nguồn lợi dầu mỏ; xác định chiến lược khai thác và cung cấp dầu mỏ. Thật ra nhiều biện pháp được đề ra lại có động cơ bắt nguồn từ quyền lợi quốc gia, thí dụ như trong các cơn khủng hoảng dầu mỏ, OPEC chẳng những đã không tìm cách hạ giá dầu mà lại duy trì chính sách giá cao trong một thời gian dài. OPEC có nhiệm vụ điều chỉnh hạn ngạch khai thác dầu mỏ của các nước thành viên và qua đó để khống chế giá dầu. Hội nghị các bộ trưởng phụ trách năng lượng và dầu mỏ thuộc tổ chức OPEC mỗi năm nhóm họp hai lần nhằm đánh giá thị trường dầu mỏ và đề xuất các biện pháp tương ứng bảo đảm việc cung cấp dầu trong tương lai. Bộ trưởng các nước thành viên thay nhau theo nguyên tắc luân phiên làm chủ tịch của tổ chức hai năm một nhiệm kỳ. OPEC là đề ra một chiến lược chung về dầu mỏ nhằm để giữ giá. OPEC dựa vào việc phân bổ hạn ngạch cho các thành viên để điều chỉnh
- 20. 12 lượng khai thác dầu, tạo ra khan hiếm hoặc dư thừa giả tạo nhằm qua đó có thể tăng, giảm hoặc giữ giá dầu ổn định. Có thể coi OPEC như là một liên minh độc quyền luôn tìm cách giữ giá dầu ở mức có lợi nhất cho các thành viên. 1.3.2 Nhật Bản Là một quốc gia không có tài nguyên dầu mỏ, phải phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn dầu mỏ nhập khẩu lại thường xuyên gánh chịu thiên tai, Nhật Bản lại đạt được những thành công kỳ diệu về phát triển kinh tế khiến cả thế giới phải khâm phục. Trong việc quản lý giá xăng dầu, Nhà nước Nhật Bản can thiệp sâu rộng và chặt chẽ. Nhiều đạo luật được ban hành như Luật kinh doanh xăng dầu, Luật doanh nghiệp phát triển dầu khí, … chi phối mạnh mẽ hoạt động của các công ty xăng dầu. Tuy là nước không có tài nguyên dầu mỏ, nhưng Nhật Bản lại sở hữu rất nhiều các nhà máy lọc dầu, hoạt động xăng dầu chịu sự chi phối mạnh mẽ của nhà nước. Các nội dung chính trong điều hành giá xăng dầu của Nhật Bản bao gồm: - Thống nhất quản lý thông qua Bộ Công nghiệp và Thương mại Nhật Bản. Đây là cơ quan nhà nước quản lý ngành dầu mỏ và các sản phẩm dầu. - Nhà nước quản lý giá sản xuất cũng như giá bán lẻ; - Nhà nước điều tiết lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu; - Thu nhiều loại thuế liên quan xăng dầu như: thuế nhập khẩu, thuế xăng dầu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế cầu đường tạm thời, … đây cũng là những công cụ hỗ trợ hữu hiệu cho việc điều chỉnh giá cả. - Quy định chặt hàng tồn kho của các công ty xăng dầu nhà nước lẫn tư nhân. - Kiểm soát nguồn cung dầu thô đầu vào cho các nhà máy lọc dầu, hạn ngạch sản xuất đầu ra, thậm chí kiểm soát cả quy mô, đầu tư mới, đầu tư mở rộng các nhà máy lọc dầu, các trạm xăng, cây xăng. - Hạn chế đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực lọc dầu; - Không cho phép đầu tư nước ngoài tham gia phân phối và quảng bá. Trước khi có những chính sách quản lý này, dưới chính sách bảo trợ của Mỹ, nước Nhật chưa thực sự coi trọng việc dự trữ xăng dầu. Việc nhập khẩu dầu mỏ và sản phẩm từ dầu mỏ như xăng dầu các loại từ các công ty dầu khí Mỹ, Anh, Hà lan không hề bị hạn chế hay gặp khó khăn. Lúc đó, Nhật chưa có chính sách phát triển các nhà máy lọc mà chỉ tập trung cho các nhà máy hoá dầu. Sau khi cuộc khủng hoảng dầu mỏ
- 21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG MÃ TÀI LIỆU: 54635 DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn Hoặc : + ZALO: 0932091562