Luận văn: Thiết kế các chủ đề phần hiđrocacbon góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông
0 likes98 views
Luận văn nghiên cứu về thiết kế đề cương học tập và bài tập trong phần hiđrocacbon nhằm nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 11 THPT. Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tự học và việc đổi mới phương pháp dạy học để cải thiện chất lượng giáo dục. Các nội dung nghiên cứu bao gồm lý thuyết, thực trạng giảng dạy, thiết kế bài học và thực nghiệm sư phạm.
![44
→ ankan, ankin trong đó nankan= nankin
* Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp ankan và anken thì 2 2ankan H O COn = n - n
* Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp ankin và anken thì 2 2ankin CO H On = n - n
* Các công thức cần nhớ khi tính toán:
- Số Cacbon = 2CO
H-C
n
n
- Áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố oxi: 2 2
2
CO2
2
H O
O
n n
n
- Áp dụng định luật bảo toàn khối lƣợng: 2 2( ) ( )H C C CO H H Om m m
Ví dụ 1: Đốt cháy hoàn toàn 1(l) hỗn hợp gồm C2H2 và H-C X thu được 2(l) CO2 và 2(l)
hơi H2O (cùng đk). Xác định CTPT của X ? [ĐH 2008 KB]
A. CH4. B. C2H4 C. C2H6 D. C3H6
HD: 2 2CO H OV = V hỗn hợp gồm 1 ankin( C2H2) và 1 ankan
Ta có số C trung bình 2CO
hh
V 2
C = = = 2
V 1
C2H2 và X: C2H6
Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít (đktc) hỗn hợp khí gồm: CH4, C2H4, C2H6, C3H8 thu
được 6,16 gam CO2 và 4,14 gam H2O. Số mol C2H4 trong hỗn hợp trên là:
A. 0,08 mol. B. 0,09 mol. C. 0,01 mol. D. 0,02 mol.
HD: Trong bài này ta nhận thấy C2H4 là anken, còn lại là ankan
Số mol hỗn hợp = 0,1 mol
2 2ankan H O COn = n - n = 4,14:18 - 6,16:44 = 0,09 mol
nC2H4 = 0,1 – 0,09 = 0,01 mol
Ví dụ 3: Hỗn hợp X gồm 1 ankan và 1 anken, tỉ khối của X so với khí Hidro là 11,25. Đốt
cháy hoàn toàn 4,48(l) X thu được 6,72 (l) CO2. Biết tất cả các khí đều đo ở đktc. Xác
định CTPT của X?
A. CH4 và C4H8 B. C2H6 và C2H4 C. CH4 và C2H4 D. CH4 và C3H6](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-44-320.jpg)
![46
Ví dụ 1: Khi crakinh hoàn toàn 1 thể tích ankan X thu được 3 thể tích hỗn hợp Y, các thể
tích khí đo cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất. Biết 2Y/Hd 12 , xác định CTPT của ankan?
[ ĐH 2008 KA]
A. C6H14 B. C3H8 C. C4H10 D. C5H12
HD:
Ta có: X X Y
X
Y Y X
V n M
= = M = 3 × 24 = 72
V n M
Vậy CTPT của X là: C5H12
Ví dụ 2: Cho Butan qua xúc tác ở nhiệt độ cao thu được hỗn hợp X gồm C4H10, C4H8,
C4H6 và H2. Tỉ khối của X so với Butan là 0,4. Nếu cho 0,6 mol X vào dung dịch Brom dư
thì số mol Brom tối đa phản ứng là? [ĐH 2011 KB]
A. 0,48 mol B. 0,24 mol C. 0,36 mol D. 0,6 mol
HD: MX = 0,4 x 58= 23,2
Mbutan= 58
Ta có: butan X
X butan
n M 23,2
= = = 0,4
n M 58
Butann = 0,4 × 0,6 = 0,24 mol
2 2H Brn = n = 0,6 - 0,24 = 0,36 mol
Ví dụ 3: Crakinh 560 (l) C5H12 thu được 1036 (l) hỗn hợp gồm nhiều H-C khác nhau.
Các khí đo ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất. Tính Hiệu suất phản ứng crackinh?
A. 75% B. 80% C. 85% D. 90%
HD: Áp dụng công thức tính nhanh
2 1 2
1 1
1036
1 1 0,85 85%
560
n n n
H
n n
Ví dụ 4: Crakinh 22,4 (l) C4H10 ở đktc thu được hỗn hợp Y gồm 5 H-C. Đốt cháy hoàn
toàn Y thu được x(g) CO2 và y(g) H2O. Tính giá trị x,y?
A. 176 và 180 B. 44 và 18 C. 44 và 72 D. 176 và 90](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-46-320.jpg)
![48
Ví dụ 1: Hỗn hợp A gồm C2H4, C3H6 và H2. Cho 3,36 lit hỗn hợp A qua bình đựng Ni
nung nóng thu được hỗn hợp B (các pư xảy ra hoàn toàn). Đốt cháy hỗn hợp B thu được
5,6 lit CO2 ở đktc và 5,4 g nước. Thành phần phần trăm theo thể tích của H2 trong hỗn
hợp A là:
A. 15% B. 33,33% C. 50% D. 75%
HD: nA = 0,15 mol, nH2O = 0,3 mol, nCO2 = 0,3 mol
Theo định luật bảo toàn nguyên tố ta thấy lƣợng CO2 và H2O sinh ra khi đốt A hay B đều
bằng nhau.
Khi đốt C2H4, C3H6 thì 2 2H O COn = n
Độ chênh lệch số mol CO2 và H2O chính là số mol H2O sinh ra khi đốt H2
Vậy: 2 2 2H H O COn = n - n = 0,3 - 0,25 = 0,05 mol
2H
0,05
%V = ×100 = 33,33%
0,15
Ví dụ 2: Hỗn hợp X gồm H2, C2H4 và C3H6 có tỉ khối so với H2 là 9,25. Cho 22,4 lít X
(đktc) vào bình kín có sẵn một ít bột Ni. Đun nóng bình một thời gian, thu được hỗn hợp
khí Y có tỉ khối so với H2 bằng 10. Tổng số mol H2 đã phản ứng là?
[ĐH 2013 KA]
A. 0,070 mol B. 0,015 mol C. 0,075 mol D. 0,050 mol
HD: Ta có
X Y
Y X
Y
M n 9,25×2
= = = 0,925
n 10×2M
n = 0,925×1= 0,925 mol
Số mol H2 phản ứng là:
2Hn = 1- 0,925 = 0,075 mol](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-48-320.jpg)
![49
Ví dụ 3: Đun nóng hỗn hợp khí X gồm 0,02 mol C2H2 và 0,03 mol H2 trong một bình kín
(xúc tác Ni), thu được hỗn hợp khí Y. Cho Y lội từ từ vào bình nước brom (dư), sau khi
kết thúc các phản ứng, khối lượng bình tăng m gam và có 280 ml hỗn hợp khí Z (đktc)
thoát ra. Tỉ khối của Z so với H2 là 10,08. Giá trị của m là:[ĐH 2010 KA]
A. 0,585. B. 0,620. C. 0,205. D. 0,328.
HD: Theo định luật bảo toàn khối lƣợng mY = mX = 0,02. 26 + 0,03.2 = 0,58g
nZ = 0,28: 22,4 = 0,0125 mol
` gmM ZZ 252,016,200125,016,20208,10
Khối lƣợng bình tăng chính là khối lƣợng hiđrocacbon bị giữ lại
m = mY – mZ = 0,58 – 0,252 = 0,328 g
Ví dụ 4: Hỗn hợp X gồm C2H2 và H2 có cùng số mol. Lấy một lượng hỗn hợp X cho qua
chất xúc tác nung nóng, thu được hỗn hợp Y gồm C2H4, C2H6, C2H2 và H2. Sục Y vào
dung dịch brom (dư) thì khối lượng bình brom tăng 10,8 gam và thoát ra 4,48 lít hỗn hợp
khí (đktc) có tỉ khối so với H2 là 8. Thể tích O2 (đktc) cần để đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp
Y là:
A. 33,6 lít. B. 22,4 lít. C. 26,88 lít. D. 44,8 lít.
HD: mY = Khối lƣợng khí pƣ với Br2 + khối lƣợng khí thoát ra
Y
4,48
m = 10,8 + × 8 × 2 = 14 g
22,4
Theo định luật bảo toàn khối lƣợng mY = mX =14g
Gọi số mol mỗi chất trong X là a: 26a + 2a = 14 → a = 0,5 mol
Theo định luật bảo toàn nguyên tố C và H. Số mol O2 dùng để đốt Y cũng bằng số mol
O2 dùng để đốt X:
C + O2
0
t
CO2
4H + O2
0
t
2H2O](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-49-320.jpg)
![50
nO2 = C H
1 1
n + n = 0,5 × 2 + (0,5 × 2 + 0,5 × 2) = 1,5 mol
4 4
2OV = 1,5 × 22,4 = 33,6(l)
2.2.4 Áp dụng bảo toàn số mol liên kết π với bài tập cộng Hidro, Brom vào
Hidrocacbon không no.
Tính chất cơ bản của hiđrocabon không no là tham gia phản cộng để phá vỡ liên kết pi.
Đối với hiđrocacbon mạch hở số liên kết π đƣợc tính theo công thức:
CxHy: Số liên kết π = 2
22 yx
Ta xem số mol liên kết π đƣợc tính bằng = số mol phân tử số liên kết π
VD: Có a mol CnH2n+2-2k thì số mol liên kết π = a.k
Hiđrocacbon không no khi tác dụng với H2 hay halogen thì:
CnH2n+2-2k + kH2 → CnH2n+2 (Số liên kết π = k)
CnH2n+2-2k + kBr2 → CnH2n+2-2k Br2k
Ta thấy số mol liên kết π bằng số mol H2 hay Br2 phản ứng. Dựa vào điều này ta có thể
giải quyết nhiều bài toán một cách nhanh chóng.
Phƣơng pháp này thƣờng áp dụng với bài toán hiđrocacbon không no cộng H2 sau đó
cộng brom.
Khi đó 2 2π H Brn = n + n
Ví dụ 1 : Hỗn hợp X gồm 0,1mol axetilen, 0,2 mol etylen và 0,3 mol H2. Nung nóng hỗn
hợp X (xúc tác Ni) một thời gian, thu được hỗn hợp Y có tỉ khối so với H2 bằng 11. Hỗn
hợp Y phản ứng tối đa với a mol Br2 trong dung dịch. Tính a? [ĐH 2014 KA]
A. 0,1 B. 0,3 C. 0,4 D. 0,2
HD: Ta có nX = 0,6 mol ; mX = 8,8 gam
YM = 22 n = 8,8:22 = 0,4 molY
Số mol hỗn hợp giảm là số mol H2 phản ứng = 0,6 – 0,4 = 0,2 mol
2 2
2
π H Br
Br
n = n + n = 0,1×3 + 0,2 = 0,5 mol
n = 0,5 - 0,3 = 0,2 mol](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-50-320.jpg)
![51
Ví dụ 2 : Trong một bình kín chứa 0,35 mol C2H2; 0,65 mol H2 và một ít bột Ni. Nung
nóng bình một thời gian, thu được hỗn hợp khí X có tỉ khối so với H2 bằng 8. Sục X vào
lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3 đến phản ứng hoàn toàn, thu được hỗn hợp khí Y
và 12 gam kết tủa. Hỗn hợp khí Y phản ứng vừa đủ với bao nhiêu mol Br2 trong dung
dịch? [ĐH 2013 KA]
A. 0,20 mol. B. 0,15 mol. C. 0,25 mol. D. 0,10 mol.
HD : Số mol hỗn hợp ban đầu = 0,35 + 0,65 = 1 mol
Khối lƣợng hỗn hợp ban đầu = 0,35. 26 + 0,65.2 = 10,4 gam
Số mol liên kết π = 0,35.2=0,7 mol
Số mol X =
10,4
= 0,65 mol
2×8
→ số mol giảm = số mol H2 phản ứng = 0,35 mol
Số mol C2H2 dƣ = moln CAg 05,022
Số mol liên kết π trong Y = 2 2 2π H C Hn - n - 2 n du
Vậy số mol Br2 pƣ với Y = nπ - 2 2H2 C H dun - 2n = 0,7 - 0,35 - 0,05.2 = 0,25 mol
Ví dụ 3 : Một bình kín chỉ chứa các chất sau: axetilen (0,5 mol), vinylaxetilen (0,4 mol),
hidro (0,65 mol), và một ít bột Niken. Nung nóng bình một thời gian thu được hỗn hợp
khí X có tỉ khối so với H2 bằng 19,5. Khí X phản ứng vừa đủ với 0,7 mol AgNO3 trong
NH3 thu được m gam kết tủa và 10,08 lít hỗn hợp khí Y (điều kiện tiêu chuẩn). Khí Y phản
ứng tối đa với 0,55 mol brom trong dung dịch. Giá trị của m là?
[ĐH 2014 KB]
A. 76,1. B. 92,0. C. 75,9. D. 91,8.
HD: Khối lƣợng hỗn hợp ban đầu:
2 2 4 4 2C H C H Hm + m + m = 0,5 × 26 + 0,4 × 52 + 0,65 × 2 = 35,1 gam
nX = 35,1 :39 = 0,9 mol](https://image.slidesharecdn.com/lv50000592pdf-200707015112/85/Lu-n-van-Thi-t-k-cac-ch-d-ph-n-hidrocacbon-gop-ph-n-nang-cao-nang-l-c-t-h-c-cho-h-c-sinh-l-p-11-trung-h-c-ph-thong-51-320.jpg)
Luận văn: Thiết kế các chủ đề phần hiđrocacbon góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông
- 1. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong Luận văn là trung thực, đƣợc các đồng tác giả cho phép sử dụng và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào khác. Huế , tháng 10 năm 2016 Tác giả Luận văn Nguyễn Đình Cƣờng
- 2. ii LỜI CẢM ƠN Với những tình cảm chân thành và tấm lòng biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin trân trọng cảm ơn : TS. Lê Văn Dũng, người thầy, người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ, chỉ bảo, hướng dẫn tôi hoàn thành nghiên cứu đề tài luận văn. Quý thầy giáo, cô giáo khoa Hóa, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Trường Đại học Sư phạm Huế đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành bản luận văn. Ban Giám hiệu, quý thầy giáo, cô giáo và các em học sinh trường THPT Vinh Xuân và trường THPT Ngô Quyền. Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù đã rất cố giắng, nhưng trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự sự góp ý, bổ sung của quý Thầy giáo, Cô giáo trong Hội đồng bảo vệ luận văn cùng quý độc giả để đề tài được hoàn thiện hơn. Huế, tháng 10 năm 2016 Tác giả Nguyễn Đình Cƣờng
- 3. 3 MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN............................................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT .....................................................................5 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ.......................................................................................6 PHẦN I: MỞ ĐẦU....................................................................................................................7 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI......................................................................................................7 II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU.................................................................8 III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU .........................................................8 IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..............................................................................................9 V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................................................9 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận ....................................................................................9 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn .................................................................................9 5.3. Thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................................................9 VI. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC...........................................................................................9 VII. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................9 PHẦN II: NỘI DUNG.............................................................................................................10 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN....................................................................10 1. 1. ĐỔI MỚI PPDH THEO HƢỚNG DẠY HỌC TÍCH CỰC.......................................10 1.1.1. Những xu hƣớng dạy học hóa học hiện nay ...............................................................10 1.1.2. Dạy học tích cực.......................................................................................................11 1.1.3. Một số phƣơng pháp dạy học, kỹ thuật dạy học tích cực cần phát triển ở trƣờng phổ thông .........................................................................................................................12 1.2. VẤN ĐỀ TỰ HỌC Ở TRƢỜNG THPT ......................................................................16 1.2.1. Tự học và các hình thức tự học đối với sự phát triển tƣ duy và lĩnh hội kiến thức của học sinh.............................................................................................................................16 1.2.2. Thực trạng vấn đề dạy-học môn hóa học của HS THPT hiện nay ...............................17 1.2.3. Thiết kế đề cƣơng bài học- giải pháp có hiệu quả để phát huy tính tích cực chủ động và khuyến khích ý thức tự học của học sinh.............................................................................18 1.3. BÀI TẬP HÓA HỌC....................................................................................................19 1.3.1. Khái niệm về BTHH.................................................................................................19 1.3.2. Ý nghĩa tác dụng của bài tập hóa học.........................................................................19 1.3.3. Phân loại bài tập hóa học ..........................................................................................20 1.3.4. Xu hƣớng phát triển của BTHH hiện nay...................................................................20 1.3.5. Ý nghĩa của BTHH đối với việc phát triển năng lực tƣ duy và tạo hứng thú cho HS trong học tập môn hóa học .................................................................................................21 Chƣơng 2: NỘI DUNG ...........................................................................................................22 2.1 THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ LÝ THUYẾT VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11 THPT...........................................................................22 2.1.1. Nội dung kiến thức và mục tiêu của phần hóa học hữu cơ trong chƣơng trình lớp 11 THPT ................................................................................................................................22 2.1.2. Thiết kế đề cƣơng bài học trên cơ sở định hƣớng nội dung kiến thức và xây dựng hệ thống câu hỏi cho HS chuẩn bị ở nhà..................................................................................22 2.1.3. Vị trí, mục tiêu phần hiđrocacbon trong chƣơng trình Hóa học 11 THPT....................23 2.1.4. Đề cƣơng bài học phần hiđrocacbon..........................................................................24 2.2. TUYỂN CHỌN, GIỚI THIỆU MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP GIẢI TOÁN HÓA HỌC NÂNG CAO TIẾP CẬN ĐỀ THI THPT QUỐC GIA LIÊN QUAN PHẦN HIĐROCACBON ................................................................................................................43 2.2.1 Dựa vào phản ứng đốt cháy........................................................................................43 2.2.2 Phản ứng đề hidro hóa và crackinh ankan..................................................................45 2.2.3 Cộng H2 vào Hiđrocacbon không no ..........................................................................47
- 4. 4 2.2.4 Áp dụng bảo toàn số mol liên kết π với bài tập cộng Hidro, Brom vào Hidrocacbon không no............................................................................................................................50 MỘT SỐ BÀI TẬP VẬN DỤNG TƢƠNG TỰ ......................................................................52 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................................56 3.1. MỤC ĐÍCH CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..........................................................56 3.2. NHIỆM VỤ CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..........................................................56 3.3. ĐỊA BÀN VÀ THỜI GIAN THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..........................................56 3.4. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM...................................................................57 3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM.....................................................................58 3.6. Xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................................................................................59 3.6.1. Lập bảng phân phối tần suất, tần suất luỹ tích và các biểu đồ ....................................59 3.6.2. Tính các tham số đặc trƣng thống kê ........................................................................63 3.7. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM..............................................63 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...............................................................................65 I. KẾT LUẬN.......................................................................................................................65 II. KIẾN NGHỊ....................................................................................................................65 1. Đối với Sở giáo dục và Đào tạo ......................................................................................65 2. Đối với trƣờng THPT.....................................................................................................65 3. Đối với giáo viên............................................................................................................66 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................................67
- 5. 5 DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT Viết tắt Viết đầy đủ 1 BTHH Bài tập hóa học 2 Dd Dung dịch 3 ĐC Đối chứng 4 Đktc Điều kiện tiêu chuẩn 5 GV Giáo viên 6 HS Học sinh 7 PPDH Phƣơng pháp dạy học 8 PTPƢ Phƣơng trình phản ứng 9 SBT Sách bài tập 10 SGK Sách giáo khoa 11 THPT Trung học phổ thông 12 TN Thực nghiệm 13 TNSP Thực nghiệm sƣ phạm
- 6. 6 DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ * BẢNG Bảng 3.1. Lớp tham gia thực nghiệm và GV giảng dạy Bảng 3.2. Bảng kết quả các bài kiểm tra Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất của bài kiểm tra số 15 phút Bảng 3.4. Bảng % số HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra 15 phút Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất của bài kiểm tra số 1 tiết Bảng 3.6. Bảng % số HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra 1 tiết Bảng 3.7 Bảng phân bố tần số, tần suất theo học lực qua bài kiểm tra 15 phút Bảng 3.8. Bảng phân bố tần số, tần suất theo học lực của bài kiểm tra 1 tiết Bảng 3.9. Bảng thống kê các kết quả điểm kiểm tra của học sinh * BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra 15 phút Biểu đồ 3.2. Đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra 1 tiết Biểu đồ 3.3. Biểu đồ biểu diễn sự phân bố theo học lực của bài kiểm tra 15 phút Biểu đồ 3.4: Biểu đồ biểu diễn sự phân bố theo học lực cuả bài kiểm tra 1 tiết
- 7. 7 PHẦN I: MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Đất nƣớc ta đang trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi thế hệ trẻ phải năng động, sáng tạo, khả năng tự học, tự đánh giá, biết cách hợp tác với mọi ngƣời. Chính vì vậy nền giáo dục nói chung và giáo dục phổ thông nói riêng phải đổi mới mạnh mẽ để nâng cao chất lƣợng đào tạo, nhằm cung cấp nguồn nhân lực có đủ năng lực và trình độ để xây dựng và phát triển đất nƣớc. Báo cáo chính trị của Đảng tại Đại hội XI ghi rõ: “ Đổi mới căn bản và toàn diện về giáo dục, đào tạo,… Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học, phương pháp thi, kiểm tra…, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lí tưởng…, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kĩ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội”. Tổng bí thƣ Nguyễn Phú Trọng đã kí ban hành Nghị quyết Hội nghị lầm thứ 8, Ban chấp hành Trung ƣơng khóa XI ( Nghị quyết số 29-NQ/TW ) với nội dung “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”. Trong đó mục tiêu giáo dục phổ thông nêu rõ “…Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thông, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. Một trong nhiều nguyên nhân dẫn đến chất lƣợng giáo dục chƣa đạt đƣợc nhƣ mục tiêu đề ra là do ý thức tự học của học sinh ở trƣờng THPT hiện nay còn chƣa tốt, trông chờ vào sự chỉ dẫn của giáo viên, quá coi trọng việc học thêm ngoài giờ. Học sinh thƣờng ít đọc sách giáo khoa và không chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp dẫn đến giáo viên không đủ thời gian để truyền tải nội dung bài học và học sinh ít tham gia tích cực vào giờ học, làm thêm các bài tập để rèn luyện kỹ năng, cũng cố kiến thức. Để khắc phục các hạn chế nêu trên đồng thời góp phần xây dựng và rèn luyện thói quen tự học cho HS chúng tôi đề xuất:
- 8. 8 - Giáo viên nên thiết kế đề cƣơng bài học cho HS trong mỗi chƣơng qua hệ thống câu hỏi biên soạn phù hợp trình độ học sinh mỗi lớp nhằm định hƣớng cho HS những nội dung cần phải tìm hiểu trƣớc ở SGK. - Xây dựng hệ thống bài tập bổ trợ phù hợp với từng chủ đề lý thuyết. Từ những lý do trên chúng tôi chọn đề tài: “Thiết kế các chủ đề phần hiđrocacbon góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông”. Đề tài bao gồm hai phần và một số phụ lục Phần 1: Mở đầu. Phần 2: Nội dung. - Thiết kế các chủ đề bài học và bài tập vận dụng trong phần hiđrocacbon. - Tuyển chọn, giới thiệu các phƣơng pháp giải toán hóa học nhanh gọn tiếp cận đề thi THPT Quốc Gia liên quan đến phần hiđrocacbon. - Thực nghiệm sƣ phạm. II. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Mục đích: - Đề xuất thiết kế đề cƣơng học tập phù hợp với từng đối tƣợng học sinh nhằm khuyến khích học sinh tự học, chuẩn bị bài ở nhà và sử dụng sách giáo khoa, tham khảo tài liệu. - Định hƣớng cho HS có thói quen tìm hiểu nội dung bài học trƣớc qua SGK, sách tham khảo, qua mạng internet. - Xây dựng hệ thống bài tập hóa học để củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng giải bài tập cho HS khối 11 nhằm tích cực hóa nhận thức, phát triển năng lực tƣ duy đáp ứng nguyện vọng thi đại học, thi học sinh giỏi của HS. Nhiệm vụ: - Nghiên cứu lý luận chung về phƣơng pháp dạy và học môn Hóa học. - Tìm hiểu thực trạng dạy - học của giáo viên Hóa học lớp 11 hiện nay. - Thiết kế đề cƣơng học tập và xây dựng hệ thống bài tập trong phần Hidrocacbon – Hóa học lớp 11 THPT. - Xây dựng hệ thống bài tập và sử dụng BTHH để rèn luyện kỹ năng và phát triển tƣ duy cho HS. III. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU
- 9. 9 - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Hóa học ở trƣờng THPT. - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống Lý thuyết và bài tập phần Hidrocacbon Hóa học 11 THPT. IV. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Chƣơng trình hóa học 11 mà trọng tâm là phần Hidrocacbon. V. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: - Nghiên cứu các tài liệu lý luận dạy học và phƣơng pháp dạy học hóa học. - Nghiên cứu lý thuyết về kiểm tra đánh giá. - Nghiên cứu lý luận và phƣơng pháp bồi dƣỡng học sinh tự học, tự nghiên cứu. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: - Nghiên cứu thực tế dạy - học môn Hóa học ở trƣờng THPT Vinh Xuân và trƣờng THPT Hà Trung. - Nghiên cứu kỹ năng vận dụng giải bài tập hóa học của học sinh 11. 5.3. Thực nghiệm sƣ phạm VI. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu thiết kế đƣợc đề cƣơng học tập và xây dựng hệ thống bài tập phù hợp với thời lƣợng học tập, trình độ nhận thức của HS và tiếp cận đƣợc nội dung đề thi THPT Quốc Gia môn Hóa học thì sẽ nâng cao chất lƣợng môn Hóa học ở bậc THPT, khuyến khích thầy - trò tăng cƣờng tự học, tự nghiên cứu góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục, phát hiện và đào tạo nhân tài cho đất nƣớc. VII. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Thiết kế đề cƣơng học tập cho HS qua phần hiđrocacbon – hóa học 11 nhằm nâng cao ý thức tự học cho HS. - Xây dựng hệ thống bài tập để bồi dƣỡng kỹ năng vận dụng kiến thức và nâng cao năng lực tƣ duy cho HS khối 11 THPT
- 10. 10 PHẦN II: NỘI DUNG Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1. 1. ĐỔI MỚI PPDH THEO HƢỚNG DẠY HỌC TÍCH CỰC 1.1.1. Những xu hƣớng dạy học hóa học hiện nay “Dạy học là một quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và định hƣớng giúp ngƣời học từng bƣớc có năng lực tƣ duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần ...”. Trong dạy học hóa học cần sử dụng đa dạng các phƣơng pháp dạy học: Phƣơng pháp thuyết trình; Phƣơng pháp đàm thoại; phƣơng pháp qui nạp và diễn dịch; Phƣơng pháp loại suy; Phƣơng pháp nghiên cứu hóa học thông qua phƣơng tiện trực quan ( hình ảnh, mô hình, vật thể...), dùng thí nghiệm hóa học (thí nghiệm biểu diễn, thí nghiệm của học sinh, thực hiện tƣởng tƣợng); Giải bài tập hóa học. Hiện nay, giáo dục chú trọng hình thức dạy học tích hợp là cách tiếp cận giảng dạy liên ngành theo đó các nội dung giảng dạy đƣợc trình bày theo các đề tài hoặc chủ đề. Mỗi đề tài hoặc chủ đề đƣợc trình bày thành nhiều bài học nhỏ ngƣời học có thể có thời gian hiểu rõ và phát truyển mối liên hệ với những gì mà ngƣời học đã biết. Cách tiếp cận này tích hợp kiến thức từ nhiều ngành học và khuyến khích ngƣời học tìm hiểu sâu về các chủ đề, tìm đọc tài liệu từ nhiều nguồn và tham gia vào nhiều hoạt động khác nhau. Việc sử dụng nhiều nguồn thông tin khuyến khích ngƣời học tham gia vào việc chuẩn bị bài học, tài liệu, và tƣ duy tích cực hơn so với cách học truyền thống với chỉ một nguồn tài liệu là SGK. Kết quả là ngƣời học sẽ hiểu rõ hơn và cảm thấy tự tin hơn trong việc học của mình. Điểm mới trong định hƣớng giáo dục hiện nay chính là quan điểm giáo dục định hƣớng năng lực. Định hƣớng phát truyển năng lực là một xu hƣớng giáo dục quốc tế. Phát truyển năng lực là thành phần quan trọng của mục tiêu giáo dục, năng lực là tổng hòa kiến thức, thái độ, kỹ năng mà HS cần phải đạt chuẩn trong quá trình học tập. Định hƣớng vào ngƣời học: Năng lực của ngƣời học chỉ đƣợc hình thành thông qua hoạt động chủ thể của ngƣời học, chú trọng hoạt động tích cực, tự lực của ngƣời học trong quá trình dạy học, chú ý đến hoạt động học của học sinh để có thể tổ chức quá trình học tập phù hợp.
- 11. 11 1.1.2. Dạy học tích cực 1.1.2.1. Phƣơng pháp dạy học tích cực Phƣơng pháp dạy học tích cực là một thuật ngữ rút gọn, để chỉ những phƣơng pháp giáo dục, dạy học theo hƣớng phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của ngƣời học. PPDH tích cực hƣớng tới việc hoạt động hóa, tích cực hoá hoạt động nhận thức của ngƣời học, nghĩa là tập trung vào việc phát huy tính tích cực của ngƣời học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của ngƣời dạy. 1.1.2.2. Những dấu hiệu đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học tích cực a. Dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh. Trong PPDH tích cực, ngƣời học – đối tƣợng của hoạt động “dạy”, đồng thời là chủ thể hoạt động “học”- đƣợc cuốn hút vào hoạt động học tập do GV tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chƣa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã đƣợc GV sắp đặt. Ngƣời học trực tiếp quan sát, thảo luận làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của mình, từ đó nắm đƣợc kiến thức kĩ năng mới, nắm đƣợc phƣơng pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, đƣợc bộc lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. b. Dạy và học chú trọng rèn luyện phƣơng pháp tự học. Phƣơng pháp tích cực xem việc rèn luyện phƣơng pháp tự học cho học sinh không chỉ là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Trong xã hội hiện đại với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kĩ thuật, công nghệ thì không thể nhồi nhét cho HS khối lƣợng kiến thức ngày càng nhiều. Trong các phƣơng pháp học thì cốt lõi là phƣơng pháp tự học. Nếu rèn luyện cho ngƣời học có đƣợc phƣơng pháp, kĩ năng thói quen, ý thức tự học thì sẽ tạo lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con ngƣời, kết quả học tập sẽ nâng lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay ngƣời ta nhấn mạnh hoạt động học trong quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ họ tập thụ động sang học tập chủ động, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hƣớng dẫn của giáo viên. c. Tăng cƣờng học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác. Trong một lớp học, trình độ kiến thức, tƣ duy của HS không thể đồng điều thì khi áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hóa cƣờng độ, mức độ tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập của từng HS, nhất là khi bài học đƣợc thiết kế thành một chuỗi công việc độc lập.
- 12. 12 Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ điều đƣợc hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trƣờng giao tiếp thầy-trò, trò-trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đƣờng chiếm lĩnh nội nung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân đƣợc bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó ngƣời học nâng mình lên trình độ mới. Bài học vận dụng đƣợc vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của ngƣời GV. d. Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò Trong dạy học, việc đánh giá HS không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trong phƣơng pháp dạy học tích cực, GV phải hƣớng dẫn học sinh phát truyển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. GV tạo điều kiện thuận lợi để học sinh tham gia đánh giá lẫn nhau. Việc kiểm tra đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Trên lớp, HS hoạt động là chính, nhƣng trƣớc đó – khi soạn giáo án –GV đã phải đầu tƣ công sức, thời gian rất nhiều mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là ngừoi gợi mở, xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tranh luận sôi nổi của HS. GV phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sƣ phạm lành nghề mới có thể tổ chức, hƣớng dẫn các hoạt động của HS mà nhiều khi diễn biến ngoài tầm của GV. 1.1.3. Một số phƣơng pháp dạy học, kỹ thuật dạy học tích cực cần phát triển ở trƣờng phổ thông Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là gạt bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn các phƣơng pháp dạy học truyền thống. Vấn đề ở đây ở chổ cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của phƣơng pháp dạy học hiện có, đồng thời phải học hỏi, vận dụng một số phƣơng pháp dạy học mới linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của HS trong học tập, phù hợp với hoàn cảnh điều kiện dạy và học cụ thể. 1.3.1.1. Phƣơng pháp thuyết trình Đây là một trong những phƣơng pháp dạy học truyền thống có từ lâu đời. Đặc điểm cơ bản của phƣơng pháp thuyết trình là thông báo- tái hiện. Do đó, theo hƣớng thụ động hóa ngƣời học, cần hạn chế phƣơng pháp thuyết trình thông báo- tái hiện, tăng
- 13. 13 cƣờng phƣơng pháp thuyết trình giải quyết vấn đề. Đây là kiểu dạy học bằng cách đặt học sinh trƣớc những bài toán nhận thức, kích thích học sinh giải bài toán nhận thức. Giáo viên đƣa học sinh vào tình huống có vấn đề rồi hƣớng dẫn học sinh đề xuất cách giải quyết vấn đề đặt ra. Thuyết trình kiểu đặt và giải quyết vấn đề thuần túy do giáo viên trình bày cũng đã có hiệu quả phát triển tƣ duy của học sinh. Nếu đƣợc xen kẽ vấn đáp, thảo luận một cách hợp lí thì hiệu quả sẽ tăng thêm. Giáo viên có thể đặt một số câu hỏi “có vấn đề”để học sinh trả lời ngay tại lớp, hoặc có thể trao đổi ngắn trong nhóm từ 2 đến 4 ngƣời ngồi cạnh nhau trƣớc khi giáo viên đƣa ra câu trả lời. 1.3.1.2 Phƣơng pháp vấn đáp (đàm thoại) - Vấn đáp tái hiện: Giáo viên đặt câu hỏi chỉ yêu học sinh nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. - Vấn đáp giải thích- minh họa: Nhằm mục đích làm sáng tỏ một đề tài nào đó, giáo viên lần lƣợt nêu những câu hỏi kèm theo ví dụ minh họa để học sinh dễ hiểu, dể nhớ. Phƣơng pháp này đặc biệt có hiệu quả khi có sự hổ trợ của các phƣơng tiện nghe – nhìn. - Vấn đáp tìm tòi (đàm thoại ƠRIXTIC): GV dùng một hệ thống câu hỏi đƣợc sắp xếp hợp lý để hƣớng học sinh từng bƣớc phát hiện ra bản chất của sự vật kích thích sự ham muốn hiểu biết. GV tổ chức sự trao đổi ý kiến giữa thầy-trò, trò-trò nhằm giải quyết một vấn đề. GV là ngƣời là tổ chức sự tìm tòi, còn HS là ngƣời tự lực phát hiện kiến thức mới. Vì vậy, kết thúc cuộc đàm thoại, học sinh có đƣợc niềm vui của sự khám phá, trƣởng thành thêm một bƣớc về trình độ tƣ duy. 1.3.1.3. Phƣơng pháp đặt và giải quyết vấn đề Đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống không chỉ có ý nghĩa ở tầm phƣơng pháp dạy học mà phải đƣợc nhƣ một mục tiêu giáo dục va đào tạo. Cấu trúc một nội dung bài học theo phƣơng pháp đặt và giaỉ quyết vấn đề nhƣ sau: - Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức: tạo tình huống có vấn đề; phát hiện, nhận dạng vấn đề nảy sinh; phát hiện vấn đề giải quyết. - Giải quyết vấn đề đặt ra: Đề xuất cách giải quyết; lập kế hoạch giải quyết; thực hiện kế hoạch giải quyết. - Kết luận: Thảo luận kết quả và đánh giá; phát biểu kết luận; đề xuất vấn đề mới. Có thể phân biệt 4 mức trình độ đặt và giải quyết vấn đề:
- 14. 14 Các mức Đặt vấn đề Nêu giả thuyết Lập kế hoạch Giải quyết vấn đề Kết luận đánh giá 1 GV GV GV HS GV 2 GV GV HS HS GV+HS 3 GV+HS HS HS HS GV+HS 4 HS HS HS HS GV+HS Trong dạy học phƣơng pháp đặt và giải quyết vấn đề, HS vừa nắm đƣợc tri thức mới, vừa nắm đƣợc phƣơng pháp lĩnh hội tri thức đó, phát truyển tƣ duy tích cực, sáng tạo, đƣợc chuẩn bị mtj năng lực thích ứng với xã hội, phát hiện kịp thời và giair quyết hợp lý các vấn đề nảy sinh. 1.3.1.4. Tổ chức hoạt động nhóm Lớp học đƣợc chia thành nhiều nhóm nhỏ. Tùy theo mục đích, yêu cầu của vấn đề học tập các nhóm đƣợc giao cùng một nhiệm vụ hoặc những nhiệm vụ khác nhau. Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên điều phải làm việc tích cực, giúp đỡ nhau tìm hiểu vấn đề. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. Trình bày kết quả làm việc có thể là một đại diện nhóm hoặc phân công mỗi thành viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ đƣợc giao phức tạp. Tổ chức hoạt động nhóm có thể tiến hành: Làm việc chung của cả lớp: Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức; Tổ chức nhóm, giao nhiệm vụ; Hƣớng dẫn làm việc trong nhóm. Làm việc theo nhóm: Cá nhân làm việc độc lập rồi trao đổi hoặc tổ chức thảo luận trong nhóm; Cử đại diện hoặc phân công trình bày kết quả làm việc theo nhóm Tổng kết trƣớc lớp: Các nhóm lần lƣợc báo cáo kết quả; thảo luận chung; GV tổng kết, đặt vấn đề cho bài tiếp theo, hoặc vấn đề tiếp theo trong bài. Hoạt động nhóm giúp thành viên trong nhóm chia sẽ băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân cùng xây dựng kiến thức mới. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự ,tiếp nhận thụ động từ GV. Tuy nhiên phƣơng pháp này bị hạn chế bởi không gian chật hẹp của lớp học, bởi thời gian hạn định của tiết học, cho nên GV phải biết tổ chức hợp lý và HS đã khá quen với phƣơng pháp này thì mới có kết quả. Cần tránh khuynh hƣớng hình thức cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới PPDH và hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ PPDH càng đổi mới. 1.3.1.5. Kỹ thuật động não
- 15. 15 Động não là hình thức tác động giúp HS trong một thời gian ngắn nảy sinh nhiều ý tƣởng, nhiều giả định về một vấn đề nào đó. Thực hiện phƣơng pháp này, giáo viên cần đƣa ra một hệ thống các thông tin làm tiền đề cho buổi thảo luận. Cách tiến hành: Giáo viên nêu câu hỏi, vấn đề cần đƣợc tìm hiểu trƣớclớp; Khích lệ HS phát biểu và đóng góp ý kiến càng nhiều càng tốt; Liệt kê tất cả các ý kiến; Phân loại ý kiến; làm sáng tỏ những ý kiến chƣa rõ và thảo luận sâu từng ý. 1.1.1.4. Điều kiện áp dụng phƣơng pháp dạy học tích cực 1.1.4.1. Giáo viên Giáo viên phải thích ứng với những thay đổi về chức năng, nhiệm vụ rất đa dạng và phức tạp của mình. GV phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, có trình độ sƣ phạm lành nghề, biết sử dụng công nghệ tiên tiến vào dạy học biết định hƣớng phát triển học sinh theo mục tiêu giáo dục chung nhƣng cũng đảm bảo đƣợc sự tƣ do của HS trong hoạt động nhận thức. 1.1.4.2. Học sinh Học sinh phải dần có đƣợc những phẩm chất và năng lực thích ứng với PPDH tích cực nhƣ: Giác ngộ mục đích học tập, tự giác trong học tập, có ý thức trách nhiệm về kết quả học tập của mình và kết quả chung của cả lớp, biết tự học và tranh thủ các cơ hội học tập, phát triển các loại hình tƣ duy biện chứng, hình tƣợng, tƣ duy kĩ thuật... 1.1.4.3. Chƣơng trình và SGK Chƣơng trình học giảm bớt khối lƣợng kiến thức nhồi nhét, tạo điều kiện cho thầy trò tổ chức những hoạt động học tập tích cực; giảm bớt những thông tin buộc học sinh thừa nhận và ghi nhớ máy móc, tăng cƣờng các bài toán nhận thức để học sinh tập giải; giảm bớt những câu tái hiện, tăng cƣờng câu hỏi phát triển trí thông minh; giảm bớt những kết luận áp đặt, tăng cƣờng những gợi ý để học sinh tự nghiên cứu phát triển bài học. 1.1.4.4. Thiết bị dạy học Dụng cụ hóa chất, mô hình, tranh ảnh... trang bị cho HS phòng thực hành hóa học đảm bảo mức tối thiểu yêu cầu dạy học. Bên cạnh đó giảng dạy hóa học hiện nay thƣờng sử dụng các thiết bị nghe-nhìn, các phần miềm hóa học, kết nối mạng internet... để triển khai đổi mới PPDH hƣớng vào hoạt động tích cực, chủ động của HS tạo điều kiện thuận lợi cho HS thực hiện hoạt động nhóm. 1.1.4.5. Đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh
- 16. 16 Đổi mới PPDH để đáp ứng những yêu cầu đổi mới của mục tiêu nên việc kiểm tra đánh giá phải chuyển biến mạnh theo hƣớng phát triển trí thông minh sáng tạo của học sinh, khuyến khích vận dụng linh hoạt các kiến thức kĩ năng đã học vào những tình huống thực tế, làm bộc lộ cảm xúc, thái độ của HS khi giải quyết các vấn đề thực tiễn. Việc kiểm tra đánh giá sẽ hƣớng vào việc bám sát mục tiêu của từng chủ đề, từng chƣơng và mục tiêu giáo dục của từng môn học. Các câu hỏi bài tập đo đƣợc mức độ thực hiện các mục tiêu đƣợc xác định. Yêu cầu kiểm tra đánh giá phải công bằng, khách quan kết quả học tập của HS, bộ công cụ đánh giá đƣợc bổ sung các hình thức đánh giá khác nhƣ đƣa thêm dạng câu hỏi, bài tập trắc nghiệm; chú ý hơn tới đánh giá cả quá trình lĩnh hội tri thức của học sinh, quan tâm tới mức độ hoạt động tích cực, chủ động của HS trong từng tiết học, kể cả ở tiết tiếp thu tri thức lẫn tiết thực hành, thí nghiệm. Hệ thống câu hỏi kiểm tra đánh giá, cũng cần thể hiện sự phân hóa, đảm bảo khoảng 70% bài tập đo đƣợc mức độ đạt trình độ chuẩn- mặt bằng về nội dung học vấn dành cho HS THPT và khoảng 30% còn lại phản ánh mức độ nâng cao, dành cho HS có năng lực trí tuệ và thực hành cao hơn. 1.2. VẤN ĐỀ TỰ HỌC Ở TRƢỜNG THPT 1.2.1. Tự học và các hình thức tự học đối với sự phát triển tƣ duy và lĩnh hội kiến thức của học sinh Ở nƣớc ta hiện nay vấn đề hƣớng dẫn học sinh tự học, tự nghiên cứu là một vấn đề mang tính thời sự, là một trong những giải pháp về đổi mới PPDH, đƣợc nhiều nhà giáo dục quan tâm trong định hƣớng đổi mới và nâng cao chất lƣợng giáo dục. Tự học là con đƣờng đi tới thành công, giúp HS chủ động tìm hiểu, thu thập kiến thức, tự làm giàu kho kiến thức của mình. Tự học lúc còn học phổ thông sẽ là tiền đề tốt cho việc tự học ở các bậc cao hơn, học tập phát triển suốt đời. 1.2.1.1. Tự học hoàn toàn (không có giáo viên) Thông qua tài liệu, qua tìm hiểu thực tế, học kinh nghiệm của ngƣời khác. HS gặp nhiều khó khăn do có nhiều lỗ hổng kiến thức, HS khó thu xếp tiến độ, lập kế hoạch tự học, không tự đánh giá đƣợc kết quả tự học của mình... 1.2.1.2. Tự học trong một giai đoạn của quá trình học tập
- 17. 17 Thí dụ nhƣ học bài hay làm bài tập ở nhà ( khâu vận dụng kiến thức) là công việc thƣờng xuyên của HS phổ thông. Để giúp học sinh có thể tự học ở nhà, GV cần tăng cƣờng kiểm tra, đánh giá kết quả học bài, làm bài tập ở nhà của họ. 1.2.1.3. Tự học qua tài liệu hƣớng dẫn Trong tài liệu trình bày cả nội dung, cách xây dựng kiến thức, cách kiểm tra kết quả sau mỗi phần, nếu chƣa đạt thì chủ dẫn cách tra cứu, bổ sung làm lại cho đến khi đạt đƣợc( thí dụ học theo các phần miềm trên máy tính). Song nếu chỉ dùng tài liệu tự học HS cũng có thể gặp khó khăn vì khi gặp khó khăn không biết hỏi ai. 1.2.1.4. Tự học dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên ở lớp Với hình thức này đem lại kết quả nhất định. Song nếu HS chỉ sử dụng SGK nhƣ hiện nay thì họ cũng gặp khó khăn khi tiến hành tự học vì thiếu sự hƣớng dẫn về phƣơng pháp học. 1.2.2. Thực trạng vấn đề dạy-học môn hóa học của HS THPT hiện nay Qua khảo sát HS lớp 11, trƣờng THPT Vinh Xuân - Huyện Phú Vang – Tỉnh Thừa Thiên Huế (255 HS) Nội dung HS có hứng thú học môn hóa học HS khômg thích học môn hóa học HS tích cực làm bài tập hóa học ở nhà HS thƣờng không tham gia xây dựng bài Tỉ lệ % 25,7 54,5 18,4 60,2 Số liệu thống kê cho thấy một trƣờng THPT trung bình của tỉnh nhƣng một bộ phận khá lớn HS lớp 11 chƣa quan tâm đúng mức tới việc học tập môn hóa học sinh học tập thụ động thiếu hứng thú và thiếu ý thức tự giác học tập. Nguyên nhân chủ quan - Đối với HS: HS xem nhẹ khâu tự học, ỷ lại vào thầy cô giáo . HS ghi chép nội dung bài học, học thuộc lòng và trả lời đúng nhƣ bài giảng. Mức độ này chỉ tái hiện vấn đề chứ chƣa tái tạo, chƣa mang tính sáng tạo cá nhân. Vì vậy HS thƣờng nhanh quên kiến thức, thiếu hứng thú học tập. Lệ thuộc quá nhiều vào việc học thêm ngoài giờ. - Đối với GV: Dạy học chủ yếu thực hiện trên lớp theo tiết học, mỗi tiết chỉ có 45’ vì thế PPDH còn nặng về thuyết trình. GV dành nhiều thời gian để soạn giảng bài còn ít
- 18. 18 hoặc sử dụng giáo án cũ nên chƣa phù hợp với từng đối tƣợng học sinh... Vì thế GV chƣa thự sự đổi mới PPDH theo hƣớng phát huy năng lực học tập của HS. Kết quả thống kê nhƣ sau (THPT Vinh Xuân) Nội dung GV thƣờng sƣ dụng thí nghiệm, mô hình trong tiết học GV định hƣớng các nội dung cho HS chuẩn bị trƣớc GV thƣờng cho HS thảo luận nhóm, thuyết trình một nội dung bài học GV ít quan tâm đến thái độ học tập của HS Tỉ lệ % 18,7 25,2 12,5 15,7 - Đối với cha mẹ HS: Chỉ mãi lo làm ăn kinh tế mà chƣa quan tâm đúng mức tới việc học của HS, chƣa khuyến khích con tự học ở nhà, có thói quen “ Khoán trắng” việc học của HS cho nhà trƣờng quản lý. 1.2.3. Thiết kế đề cƣơng bài học- giải pháp có hiệu quả để phát huy tính tích cực chủ động và khuyến khích ý thức tự học của học sinh Để khắc phục những hạn chế nêu trên trong thực tiễn dạy –học hóa học hiện nay GV cần tổ chức cho HS tự học có hƣớng dẫn. Trong tự học có hƣớng dẫn, HS nhận đƣợc sự hƣớng dẫn từ hai nguồn: Tài liệu hƣớng dẫn và trực tiếp từ GV. Nguồn hƣớng dẫn qua tài liệu: Giáo viên biên soạn tài liệu hƣớng dẫn HS tự học trên định hƣớng HS đọc SGK, tham khảo tài liệu liên quan. Ngoài việc trình bày nội nung kiến thức, còn hƣớng dẫn cả cách thức hoạt động để phát hiện vấn đề, thu thập thông tin, xử lí thông tin, rút ra kết luận... -Đề cƣơng bài học giúp HS biết những nội nung cần phải chuẩn bị trong từng bài,từng chủ đề (bao gồm tiết học lý thuyết-luyện tập-ôn tập- thực hành) nhằm giúp HS tiết kiệm thời gian nghiên cứu bài học đủ sức chuẩn bị cho nhiều môn học khác theo lớp 11 hiện hành (13 môn) - Đề cƣơng bài học bám sát mục tiêu bài học, phù hợp năng lực tiếp thu kiến thức của học sinh, khuyến khích HS đọc SGK nắm đƣợc những nội dung dễ, từ đó GV có thêm thời gian cùng với HS làm rõ những vấn đề khó giúp các em cơ bản hiểu bài ngay tại lớp. - Đề cƣơng bài học “ tích hợp” lý thuyết và bài tập, bổ sung những nội nung mới cập nhật, tƣ liệu hóa học nhằm giúp HS mở rộng kiến thức. Có hệ thống bài tập bổ trợ cho HS tham khảo trong từ chủ đề, giúp các em có thêm bài tập tự luyện ở nhà đƣợc
- 19. 19 chuẩn kiến thức cơ bản theo yêu cầu. Bên cạnh đó GV có thể giới thiệu thêm các phƣơng pháp giải bài tập nâng cao, bài tập khó giúp HS khá – giỏi nâng cao khả năng vận dụng kiến thức. Nguồn hƣớng dẫn trực tiếp của GV qua các giờ lên lớp: Học sinh tự lực giải quyết một phần nội dung bài học trên cơ sở đề cƣơng bài học . Đối với những vấn đề khó, trọng tâm GV tiến hành làm thí nghiệm, đàm thoại cùng phối hợp với HS để làm rõ nội dung và tăng cƣờng luyện tập, vận dụng kiến thức. Nhƣ vậy, trong cách dạy học này có hai kiểu hƣớng dẫn đƣợc phối hợp với nhau. Hƣớng dẫn bằng lời viết ngay trong tài liệu, đó là những chỉ dẫn về kế hoạch, về phƣơng pháp giải quyết vấn đề, thu thập, xử lí thông tin... nhằm định hƣớng cho HS có thể tự lực thực hiện các hành động học một cách có ý thức, có phƣơng hƣớng rõ ràng. Hƣớng dẫn ngay tại lớp để theo dõi giúp đỡ, uốn nắn, nâng cao kiến thức. 1.3. BÀI TẬP HÓA HỌC 1.3.1. Khái niệm về BTHH BTHH bao gồm câu hỏi và bài toán liên quan đến nội dung nào đó về kiến thức hóa học mà khi hoàn thành chúng HS nắm đƣợc hay hoàn thiện kiến thức hoặc kỹ năng nhất định. BTHH là một PPDH cơ bản không những cung cấp kiến thức mà còn giúp ngƣời học tìm ra con đƣờng “ giành lấy” kiến thức từ đó mang đến cho ngƣời học niềm vui, sự động viên khích lệ đam mê học tập. Vì vậy, BTHH vừa là mục đích vừa là nội dung lại là PPDH hiệu quả. 1.3.2. Ý nghĩa tác dụng của bài tập hóa học 1.3.2.1. Tác dụng trí dục - Giúp HS hiểu đúng và biết cách vận dụng kiến thức đã học. - Mở rộng sự hiểu biết của HS về kiến thức đã học trên nền tảng nội dung chƣơng trình. - Thúc đẩy sự rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo cần thiết về hóa học. - Củng cố kiến thức, xây dựng mối liên hệ giữa các đơn vị kiến thức và hệ thống hóa kiến thức hóa học trong chƣơng trình. - Giải BTHH giúp HS phát triển tƣ duy: Phân tích, tổng hợp, so sánh, diễn dịch, qui nạp... 1.3.2.2. Tác dụng đức dục
- 20. 20 Giải BTHH giúp học sinh rèn luyện đức tính tốt của con ngƣời nhƣ tính kiên nhẫn, cần cù chịu khó, cẩn thận, tính trung thực, sáng tạo và lòng yêu thích khoa học. 1.3.2.3 Tác dụng giáo dục kỹ thuật tổng hợp Những qui trình sản xuất, trang thiết bị, nguyên vật liệu thể hiện trong nội dung BTHH giúp HS hiểu rõ hơn các nguyên tắc kỹ thuật đƣợc vận dụng trong nhà máy hóa chất nhằm tiết kiệm nguyên liệu, tiết kiệm năng lƣợng, giảm giá thành sản phẩm, bảo vệ môi trƣờng, xử lý chất gây ô nhiễm... 1.3.3. Phân loại bài tập hóa học BTHH đƣợc phân loại dựa trên một số tiêu chí nhƣ sau: 1.3.3.1. Dựa vào nội dung toán học của BTHH - Bài tập lý thuyết. - Bài tập thực nghiệm (sử dụng thí nghiệm hóa học). 1.3.3.2. Dựa vào yêu cầu của BTHH - Bài tập cân bằng phản ứng; viết chuổi phản ứng; nhận biết-điều chế-tách chất; Xác định thành phần hỗn hợp... 1.3.3.4. Dựa vào cách tiến hành kiểm tra - Bài tập trắc nghiệm. - Bài tập tự luận. 1.3.3.5. Dựa vào phƣơng pháp giải bài tập - Bài tập tính theo phƣơng trình phản ứng, công thức hóa học. - Bài tập áp dụng sự bảo toàn khối lƣợng, bảo toàn số mol nguyên tử của nguyên tố; bảo toàn điện tích; bảo toàn electron... - Bài tập sử dụng giá trị trung bình; qui đổi hỗn hợp nhiều chất thành hỗn hợp các nguyên tố... - Bài tập biện luận. 1.3.5.6. Dựa vào mục đích sử dụng - Bài tập dùng kiểm tra đầu giờ. - Bài tập củng cố kiến thức. - Bài tập dùng bồi dƣỡng HS giỏi; phụ đạo HS yếu. 1.3.4. Xu hƣớng phát triển của BTHH hiện nay Nhƣợc điểm BTHH trong những năm qua là nặng về thuật toán ít gắn với thực tiễn và xem nhẹ thí nghiệm hóa học, hiện tƣợng hóa học. Mặt khác để phù hợp với hình thức
- 21. 21 thi trắc nghiệm và đổi mới kiểm tra đánh gái kết quả học tập BTHH đƣợc định hƣớng nhƣ sau: - Nội dung BTHH phải gắn liền với thực tiễn đời sống, sản xuất xã hội. - Nội dung BTHH gắn với hiện tƣợng hóa học, gắn với thực hành thí nghiệm. - BTHH giảm độ khó về thuật toán phức tạp tăng cƣờng câu hỏi sử dụng các phép tính sử dụng trong hóa học. - Xây dựng các bài tập vận dụng kiến thức hóa học để bảo vệ môi trƣờng, vận dụng kiến thức để giải quyết tình hông thực tiễn. - Đa dạng các bài tập: Bài tập hình vẽ; đồ thị; lắp ráp dụng cụ thí nghiệm; sử dụng hóa chất. - BTHH cân đối tỉ lệ các mức độ nhận thức trong kiểm tra đánh giá: Biết –Hiểu- Vận dụng trong đó giảm dần các mức độ biết tăng mức độ hiểu và vận dụng. 1.3.5. Ý nghĩa của BTHH đối với việc phát triển năng lực tƣ duy và tạo hứng thú cho HS trong học tập môn hóa học Đối với môn hóa học, giải BTHH là một phƣơng pháp triển tƣ duy nâng cao khả năng nhận thức của HS. Qua hoạt động này HS sẽ đƣợc: - Rèn luyện năng lực phát hiện vấn đề mới. - Tự mình tìm ra cách giải trên cơ sở vận dụng kiến thức tổng hợp bộ môn hoặc liên môn. - Nâng cao kết quả học tập, nâng cao năng lực của HS. Xây dựng hệ thống BTHH phù hợp với nội dung chƣơng trình, phù hợp với nhiều đối tƣợng HS trong lớp học, phù hợp với định hƣớng đổi mới giáo dục là công việc khó khăn đòi hỏi GV phải mất nhiều thời gian công sức. Thực tế đã chứng minh BTHH không chỉ rèn luyện và phát triển tƣ duy cho HS mà còn tác dụng kích thích hứng thú học tập phát huy nội lực của ngƣời học từ đó giúp cho việc tiếp thu, nghiên cứu bài mới dễ dàng và có hiệu quả hơn.
- 22. 22 Chƣơng 2: NỘI DUNG 2.1 THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ LÝ THUYẾT VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11 THPT 2.1.1. Nội dung kiến thức và mục tiêu của phần hóa học hữu cơ trong chƣơng trình lớp 11 THPT 2.1.1.1. Nội dung Hóa học hữu cơ lớp 11 là khởi đầu của chƣơng trình hóa học hữu cơ THPT, tạo tiền đề cho việc nghiên cứu về hóa học hữu cơ lớp 12. HS bƣớc đầu tìm hiểu và chú trọng đến cấu tạo, đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, tính chất, ứng dụng, điều chế hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon. Để góp phần hoàn thiện các năng lực cho học sinh THPT. 2.1.1.2. Mục tiêu Học sinh nắm đƣợc cấu tạo, đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng, điều chế hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon. Học sinh đề xuất cách kiểm tra, dự đoán và chứng minh đƣợc tính chất đặc trƣng của hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon thông qua thực nghiệm hóa học. Học sinh thiết lập đƣợc mối quan hệ giữa cấu tạo và tính chất của hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon. Học sinh vận dụng đƣợc kiến thức đã học vào đời sống thực tiễn liên quan đến hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon. 2.1.2. Thiết kế đề cƣơng bài học trên cơ sở định hƣớng nội dung kiến thức và xây dựng hệ thống câu hỏi cho HS chuẩn bị ở nhà 2.1.2.1. Cơ sở xây dụng đề cƣơng bài học Căn cứ vào nội dung chƣơng trình, chuẩn kiến thức - kỹ năng của từng đơn vị kiến thức cần đạt đƣợc trong bài học/tiết học, lƣờng trƣớc những khó khăn có thể gặp phải trong quá trình dạy học để xây dụng đề cƣơng. Xác định PPDH và các hoạt động dự kiếnđƣợc lựa chọn trong từng nội dung và trang thiết bị sử dụng trong bài học để yêu cầu HS chuẩn bị trƣớc những câu hỏi hoặc đọc trƣớc SGK , tài liệu có liên quan. Xác định và mô tả mức độ yêu cầu (biết, hiểu, vận dụng) của mỗi loại câu hỏi/bài tập yêu cầu HS thực hiện trong đề cƣơng. Biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể để sử dụng trong quá trình dạy học và dung cho HS cũng cố kiến thức, rèn luyện sau tiết học. Nhƣ vậy việc tổ chức học tập chú ý đến sự phát triển năng lực của ngƣời học trên nguyên tắc HS trả lời những câu hỏi phù hợp với trình độ hiện tại của mình và độ khó của câu hỏi tăng dần sau một quá trình học tập. Bằng cách này GV vừa động viên HS học tập tiến bộ hơn đồng thời vừa rèn luyện cho các em thói quen chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp. 2.1.2.2. Sử dụng đề cƣơng bài học nhƣ là một “mắt xích” trong quá trình dạy học Đề cƣơng bài học nhằm giúp HS định hƣớng chuẩn bị trƣớc nội dung bài học ở nhà theo kế hoạch dạy học của mỗi giáo viên, vì vậy mỗi GV có cách thiết kế khác nhau. Đề cƣơng bài học là một “mắt xích” trong tiến trình tổ chức dạy - học một bài học cụ thể. Trên cơ sở thiết kế PPDH, GV hƣớng dẫn HS chủ động tìm hiểu các đơn vị kiến thức, sau đó “kết nối” các đơn vị kiến thức để nắm vững nội dung bài học.
- 23. 23 Đề cƣơng bài học chƣa phải là nội dung bài học vì vậy khi đến giờ học HS phải lắng nghe, tham gia chủ động, lĩnh hội, ghi chép nội dung bài học (để trống một vài trang ) sau đề cƣơng mỗi tiết học để học sinh ghi chép nội dung cần thiết hay sữa chữa sai sót. 2.1.3. Vị trí, mục tiêu phần hiđrocacbon trong chƣơng trình Hóa học 11 THPT 2.1.3.1. Vị trí Phần hiđrocacbon vừa cung cấp và cũng cố các kiến thức cơ bản về hiđrocacbon đồng thời cung cấp cho HS các kiến thức chủ đạo để nghiên cứu về dẫn xuất của hiđrocacbon. Thực hiện dạy học tốt phần này có tác dụng làm nền móng, chỉ đạo về nội dung và PPDH phần dẫn xuất của hiđrocacbon. 2.1.3.2. Mục tiêu * Về kiến thức Biết: - Khái niệm về hiđrocacbon no, không no, thơm và các khái niệm về từng hiđrocacbon cụ thể. - Cấu tạo, đồng đẳng, đồng phân, danh pháp của các hợp chất hiđrocacbon. - Tính chất, ứng dụng và điều chế các hiđrocacbon. Hiểu: - Giải thích đƣợc tính chất vật lý, tính chất hóa học của hiđrocacbon. Dẫn ra đƣợc các thí dụ minh họa và viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng. - Thiết lập đƣợc mối quan hệ qua lại giữa cấu tạo và tính chất của hiđrocacbon. * về kỹ năng - Thực hiện các thí nghiệm chứng minh tính chất của hiđrocacbon, nhận biết hiđrocacbon. - So sánh tính chất của các dãy đồng đẳng hiđrocacbon. - Biết tính toán định lƣợng các bài tập về tính chất của hiđrocacbon. * Về thái thái độ Nâng cao đƣợc ý thức bảo vệ môi trƣờng, vận dụng đƣợc các kiến thức về hiđrocacbon vào đời sống thực tiễn. 2.1.3.3. Thiết kế đề cƣơng bài học cho phần hiđrocacbon Định mức thời gian cho phần hiđrocacbon này là 18 tiết. Chúng tôi chia nội dung các tiết học trong phần này làm 3 chủ đề: - Chủ đề thứ nhất (4 tiết): Hiđrocacbon no. Bao gồm: + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế ankan. + Cấu tạo và tính chất của ankan. + Luyện tập hiđrocacbon no. + Thực hành phân tích định tính nguyên tố. Điều chế và tính chất của metan. - Chủ đề thứ 2 ( 9 tiết): Hiđrocacbon không no. Bao gồm: + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế anken. + Cấu tạo và tính chất của anken. + Cấu tạo và tính chất của Akađien. + Luyện tập anken và ankađien. + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế ankin. + Cấu tạo và tính chất của ankin. + Luyện tập ankin. + Thực hành điều chế và tính chất của etilen và axetilen. + Kiểm tra 1 tiết.
- 24. 24 - Chủ đề thứ 3 (5 tiết): Hiđrocacbon no thơm – Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên - Hệ thống hóa về hiđrocacbon. + Đồng đẳng, đồng phân và danh pháp của ankyl benzen. + Cấu tạo và tính chất của ankyl benzen. + Một số hiđrocacbon thơm khác. + Luyện tập hiđrocacbon thơm. + Hệ thống hóa về hiđrocacbon. Chúng tôi đề nghị tăng thêm một số tiết tự chọn bám sát (luyện tập) sao cho số tiết luyện tập chiếm khoảng 40 - 50% thời lƣợng chƣơng trình nhằm tăng cƣờng rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, rèn luyện tƣ duy và kỹ năng giải toán hóa học, gián tiếp thúc đẩy HS tự giác chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp. Nếu học sinh có thói quen thực hiện tốt các câu hỏi trong đề cƣơng bài học thì GV chỉ tập chung vào việc hƣớng dẫn những nội dung quan trọng của bài học và có thêm thời gian để cũng cố, luyện tập để phát triển năng lực cho HS. Các tiết luyện tập thực hiện sau từng nhóm bài để cũng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng vận dụng lý thuyết vào bài tập hóa học theo từng chủ đề. Bài tập cũng cố, luyện tập sau mỗi chủ đề đƣợc phân loại theo 4 mức độ nhận thức để HS luyện tập trên lớp kết hợp với tự luyện tập ở nhà. 2.1.4. Đề cƣơng bài học phần hiđrocacbon 2.1.4.1. Chủ đề 1: Hiđrocacbon no Tiết thứ nhất: Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp và điều chế ankan I. Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp của ankan. Nghiên cứu SGK và các tài liệu khác để trả lời các câu hỏi sau: - Thiết lập công thức tổng quát của dãy đồng đẳng ankan ? - Khái niệm về đồng phân? Cho ví dụ. - Viết các đồng phân các ankan có công thức C4H10 và C5H12? - Đọc tên 10 ankan mạch thẳng đầu tiên trong dãy đồng đẳng ankan - Cho biết các bƣớc đọc tên thay thế các ankan mạch nhánh? Cho ví dụ - Cho biết tên gọi thông thƣờng của một số ankan? II. Điều chế và ứng dụng của ankan Nghiên cứu SGK và các tài liệu khác để trả lời các câu hỏi sau: - Cho biết phƣơng pháp điều chế metan trong phòng thí nghiệm? - Trong công nghiệp ankan đƣợc sản xuất từ đâu và bằng phƣơng pháp gì? - Cho biết một số ứng dụng mà em biết về ankan trong đời sống thực tế? Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Cho các chất sau, CH4, C4H10, C3H8, C5H10. Chất nào không phải là đồng đẳng của các chất còn lại? A. CH4 B. C3H8 C. C4H10 D. C5H10 Câu 2: Dãy chỉ gồm các chất thuộc dãy đồng đẳng của metan là: A. C2H2 ; C3H4 ; C4H6 ; C5H8 B. C2H6 ; C3H8 ; C5H10 ; C6H12 C. CH4 ; C2H2 ; C3H4 ; C4H10 D. CH4 ; C2H6 ; C4H10 ; C5H12 Câu 3: Có bao nhiêu ankan đồng phân cấu tạo có cùng thức phân tử C5H12?
- 25. 25 A. 3 B. 4 C. 5 D. 6 Câu 4: Có bao nhiêu ankan đồng phân cấu tạo có cùng thức phân tử C4H10? A. 3 B. 4 C. 2 D. 1 Câu 5: Số đồng phân có công thức phân tử C6H14 là: A. 4 B. 5 C. 6 D. 7 Câu 6: Hiđrocacbon X có công thức cấu tạo sau : Tên của X là : A. 3,4 –Đimetyl pentan. B. 2,3–Đimetyl pentan. C. 2,2,3–trimetyl pentan. D. 2,2,3–trimetyl butan. Câu 7: Cho ankan có công thức cấu tạo sau: CH3C(CH3)2 CH2 CH2CH(CH3)CH3 Tên gọi nào sau đây là đúng: A. 2,5,5 - trimetyl hexan B. 2,5,5 - đimetyl hexan C. 2,2,5 - trimetyl heptan D. 2,2,5 - trimetyl hexan Câu 8: Tên nào ứng với công thức cấu tạo sau đây là đúng? CH3CH2CHCHCH3 C2H5 CH3 A. 3 –etyl-2-metyl pentan B. 2-metyl-3-etyl pentan C. 2,3 – etyl, metyl pentan D. 2,3 -metyl etyl pentan Câu 9: Cho ankan có công thức cấu tạo sau: Tên gọi nào sau đây là đúng: A. 2 – etyl – 4 – metylpentan B. 4 – etyl – 2 – metylpentan C. 3,5 – dimetylhexan D. 2,4 – dimetylhexan Câu 10: Cho ankan có công thức cấu tạo sau: CH3 C CH2 CH CH3 CH2 CH3 C2H5 C2H5 Tên gọi nào sau đây là đúng: A. 3 – etyl – 5,5 – dimetylheptan B. 2 – metyl – 2,4– dimetylhexan C. 5 – etyl – 3,3 – dimetylheptan D. 2,4 – dietyl – 2 – metylhexan Câu 11: Tên thay thế của hợp chất có công thức cấu tạo: CH3 – CHBr – CHCl – CH(CH3) – CH2- CH3 là: A . 2 – brom – 3 – clo – 4 –metyl hexan B . 3 – metyl – 5 – brom – 4– clo hexan C . 2 – brom – 3 – clo – 4– metyl pentan D. 3 – clo – 2 – brom – 5 – metyl hexan Câu 12: Tên thay thế của ankan có công thức : CH3 – CHBr – CH(C2H5) – CH3 là:
- 26. 26 A . 2 –brom – 3 – etyl – butan B . 2-brom – 3 –m etyl- pentan C . 2- etyl – 3- brom – butan D . 3-metyl- 2 – brom – petan Câu 13: Hợp chất hữu cơ X có CTCT là: CH2Cl – CH(CH3) – CH2 – CH(C2H5) – CH3. Tên gọi theo danh pháp thay thế của X là: A. 1 – clo – 4 – etyl – 2 – metylpentan B. 2 – etyl – 4 – metyl – 5 – clopentan C. 2,4 – đimetyl – 1 – clohexan D. 1 – clo – 2,4 – đimetylhexan Câu 14: Hợp chất hữu cơ có tên gọi: 2,3- dimetyl butan là CTCT nào sau đây: A. CH2-CH(CH3)- CH(CH3)-CH2-CH3 C. CH3-CH(CH3)- CH(CH3)-CH3 B. CH2(CH3)- CH(CH3)- CH2- CH3 D. CH3- CH(CH3)- CH(C2H5)- CH3 Câu 15: Hợp chất hữu cơ có tên gọi: 4- etyl - 3,3- dimetyl hexan là CTCT nào sau đây? A. CH3-CH2- C(CH3)2-CH2(C2H5)-CH3 B. CH3-CH2- C(CH3)2- CH2- CH2(C2H5)- CH3 C. CH3-CH2- C(CH3)2-CH2(C2H5)- CH2- CH3 D. CH3-CH2- C(CH3)-CH2(C2H5)- CH2- CH3 Câu 16: Hợp chất hữu cơ có tên gọi: 1- Clo - 2,3- dimetyl pentan là CTCT nào sau đây? A. Cl-CH2-CH(CH3)- CH(CH3)-CH2-CH3 C. CH3-CH(CH3)- CH(CH3)-CH2-CH2Cl B. Cl-CH(CH3)- CH(CH3)- CH2- CH2- CH3 D. CH2Cl- CH2-CH(CH3)- CH(CH3)- CH3 Tiết thứ 2: Cấu tạo và tính chất của ankan I. Cấu tạo của ankan. Nghiên cứu SGK và các tài liệu khác để trả lời các câu hỏi sau: - Cho biết trong phân tử ankan có chứa các liên kết gì (liên kết đơn, đôi, ba)? Viết CTCT của metan. - Thế nào là liên kết δ, liên kết π? So sánh độ bền của 2 liên kết này. II. Tính chất vật lý. Nghiên cứu SGK và các tài liệu khác để trả lời các câu hỏi sau: - Trong dãy đồng đẳng của metan những chất nào tồn tại ở trạng thái khí, lỏng, rắn ở điều kiện thƣờng? - So sánh nhiệt độ sôi, nóng chảy của các đồng phân C4H10? III. Tính chất hóa học. Nghiên cứu SGK và các tài liệu khác để trả lời các câu hỏi sau: - Cho biết tính chất hóa học đặc trƣng của ankan? Cho ví dụ minh họa. - Cho biết sự khác nhau giữa phản ứng tách H2 và phản ứng crackinh? - Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng tách propan với điều kiện nhiệt độ và xúc tác? - Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng đốt cháy ankan: C4H10, CnH2n+2 ? Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Cho các hiđrocacbon no: CH4, C3H8, C3H6, C4H8. Sự sắp xếp về nhiệt độ sôi nào sau đây là hợp lý? A. 8483634 HCHCHCCH TTTT B. 8463834 HCHCHCCH TTTT C. 6384834 HCHCHCCH TTTT D. 8483463 HCHCCHHC TTTT Câu 2: Ở điều kiện thƣờng, các hidrocacbon ở thể khí gồm thƣờng có số lƣợng cacbon từ:
- 27. 27 A. C1 C6 B. C1 C4 C. C1 C5 D. C2 C10 Câu 3: Cho ba chất có CTCT sau: (I): CH3(CH2)3CH3; (II): CH3CH2CH(CH3)2; (III): C(CH3)4. Thứ tự nhiệt độ sôi tăng dần của ba chất trên là: A. (I) < (II) < (III) B. (II) < (III) < (I) C. (III) < (II) < (I) D. (III) < (I) < (II) Câu 4: Phản ứng đặc trƣng của ankan là: A. Phản ứng thế B. Phản ứng cộng C. Phản ứng tách D. Phản ứng cháy Câu 5: Khi thực hiện phản ứng clo hóa 2 – metyl butan có ánh sáng khuếch tán. Sản phẩm chính thu đƣợc là: A. 1 – clo – 2 – metyl butan. B. 3 – clo – 2 – metyl butan. C. 2 – clo – 2 – metyl butan. D. 2 – clo butan. Câu 6: Cho hợp chất 2,3- đimetyl butan khi phản ứng với clo theo tỉ lệ 1:1 có askt sẽ thu đƣợc số sản phẩm đồng phân là: A. 1 B. 2 C. 4 D. 5 Câu 7: (ĐH 2008 KA) Cho iso-pentan tác dụng với Cl2 theo tỉ lệ số mol 1 : 1, số sản phẩm monoclo tối đa thu đƣợc là: A. 2. B. 3. C. 5. D. 4. Câu 8: (ĐH 2007 KB) Khi brom hóa một ankan chỉ thu đƣợc một dẫn xuất monobrom duy nhất có tỉ khối hơi đối với hiđro là 75,5. Tên của ankan đó là: (cho H = 1, C = 12, Br = 80) A. 3,3- đimetyl hexan. B. 2,2-đimetyl propan. C. Iso pentan. D. 2,2,3-trimetyl pentan. Câu 9: (CĐ 2007) Khi cho ankan X (trong phtử có phần trăm khối lƣợng cacbon bằng 83,72%) tác dụng với clo theo tỉ lệ số mol 1:1 chỉ thu đƣợc 2 dẫn xuất monoclo đồng phân của nhau. Tên của X là: A. 2-metylpropan B. Butan C. 2,3-đimetylbutan D. 3-metylpentan Câu 11: (ĐH 2008 KA) Đốt cháy hoàn toàn một hiđrocacbon X thu đƣợc 0,11 mol CO2 và 0,132 mol H2O. Khi X tác dụng với khí clo (theo tỉ lệ số mol 1:1) thu đƣợc một sản phẩm hữu cơ duy nhất. Tên gọi của X là: A. 2-Metylbutan. B. Etan. C. 2,2-Đimetylpropan. D. 2-Metylpropan. Câu 12: Đốt cháy hoàn toàn hidrocacbon X, sau phản ứng thu đƣợc 4,48 lít CO2 (ở đktc) và 5,4 gam H2O. CTPT của X là: A. CH4. B. C2H6. C. C3H8. D. C3H6. Câu 13: Khi đốt cháy hoàn toàn 3,6 gam ankan X thu đƣợc 5,6 lít khí CO2 (đktc). CTPT của X là: A. C3H8 B. C5H10 C. C5H812 D. C4H10 Câu 14: Hỗn hợp A gồm hai ankan là đồng đẳng kế tiếp nhau và cùng ở thể khí. Đốt cháy hoàn toàn 3,36 lít hỗn hợp A (đktc) thu đƣợc 8,4 lít CO2 (đktc). Công thức phân tử của hai ankan trên là: A. CH4 và C2H6. B. C2H6 và C3H6. C. C2H6 và C3H8. D. C3H8 và C4H10.
- 28. 28 Câu 15: (ĐH 2010 KA) Đốt cháy hoàn toàn một lƣợng hiđrocacbon X. Hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào dung dịch Ba(OH)2 dƣ tạo ra 29,55 gam kết tủa, dung dịch sau phản ứng có khối lƣợng giảm 19,35 gam so với dung dịch Ba(OH)2 ban đầu. CTPT của X là: A. C3H8. B. C2H6. C. C3H4. D. C3H6. Tiết học thứ 3: Luyện tập chủ đề 1 Câu 1: Viết các đồng phân và gọi tên thay thế và tên thông thƣờng (nếu có) của ankan có CTPT C5H12. Sắp xếp nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy tăng dần của các đồng phân trên. Câu 2: Cho 2-metyl propan tác dụng với clo theo tỉ lệ 1:1. - Số sản phẩm monoclo tối đa thu đƣợc là bao nhiêu? - Sản phẩm chính của phản ứng có tên gọi là gì? Câu 3: Đánh dấu Đ (đúng) hoặc S (sai) vào ô trống cạnh các câu sau đây: 1) Ankan là hiđrocacbon no, mạch hở. 2) Ankan có thể bị tách hiđro thành anken. 3) Nung nóng ankan thu đƣợc hỗn hợp các ankan có phân tử khối nhỏ hơn. 4) Phản ứng của clo với ankan tạo thành ankyl clorua thuộc loại phản ứng thế. 5) Ankan có nhiều trong dầu mỏ và khí thiên nhiên. 6) Đốt cháy hỗn hợp các ankan ta luôn thu đƣợc mol nƣớc lớn hơn CO2. Câu 4: Hidrocacbon mạch hở X trong phtử chỉ chứa liên kết σ và có hai ngtử cacbon bậc ba trong một phtử. Đốt cháy hoàn toàn 1 thể tích X sinh ra 6 thể tích CO2 (ở cùng điều kiện to , p). Khi cho X tác dụng với Cl2 (theo tỉ lệ số mol 1 : 1), số dẫn xuất monoclo tối đa sinh ra là: A. 3. B. 4. C. 2. D. 5. Câu 5: Một hỗn hợp 2 ankan là đồng đẳng kế tiếp có khối lƣợng 5,1 gam. Đốt cháy hoàn toàn lƣợng hỗn hợp trên cần 18,4 gam oxi. CTPT của 2 ankan trên là: A. C3H8, C4H10 B. C3H8, C2H6 C. CH4, C2H6 D. C5H12, C4H10 Câu 6: Khi brom hóa một ankan chỉ thu đƣợc một dẫn xuất monoclo duy nhất có tỉ khối hơi đối với hiđro là 53,5. Tên của ankan đó là: (cho H = 1, C = 12, Cl = 35,5) A. 3,3- đimetyl hexan. B. 2,2-đimetyl propan. C. Iso pentan. D. 2,2,3-trimetyl pentan. Tiết học thứ 4: Thực hành phân tích định tính nguyên tố. Điều chế và tính chất của metan (PHỤ LỤC 1) BÀI TẬP LUYỆN TẬP CHỦ ĐỀ 1 (PHỤ LỤC 2) 2.1.4.2. Chủ đề thứ 2: Hiđrocacbon không no Tiết thứ 5: Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp và điều chế anken I. Dãy đồng đẳng anken Thiết lập CTTQ của dãy đồng đẳng anken (hay olefin).
- 29. 29 II. Đồng phân Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Sử dụng sơ đồ tƣ duy hãy biểu diễn các loại đồng phân của anken? - Thế nào là đồng phân hình học? cho ví dụ. - Viết các đồng phân anken ứng với công thức C4H8, C5H10? - Cho các olefin có CTCT sau: CH2=CH-CH3; CH3-CH=CH-CH3; CH3-C(CH3)=CH-CH3; CH3-CH-CH2=CH-CH3. Olefin nào có đồng phân hình học? Hãy biểu diễn sự phân bố không gian của olefin đó. III. Danh pháp Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Cho biết cách đọc tên thông thƣờng của anken? Ví dụ. - Cho biết phƣơng pháp đọc tên thay thế của anken? Ví dụ. - Đọc tên thay thế và tên thông thƣờng (nếu có) của tất cả các đồng phân anken ứng với công thức C4H8, C5H10? IV. Tính chất vật lí Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Hãy cho biết một số đặc điểm về tính chất vật lý của dãy đồng đẳng anken? - So sánh nhiệt độ sôi và nóng chảy của cis-but-2-en và trans-but-2-en. Giải thích. V. Điều chế - Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng điều chế etilen trong phòng thí nghiệm? - Các anken trong công nghiệp đƣợc điều chế bằng cách nào? Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng. VI. Ứng dụng Dựa vào thực tiễn, SGK và các tài liệu khác hãy em hãy cho biết các ứng dụng của anken đối với đời sống sản xuất? Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Anken X có công thức cấu tạo: CH3–CH2–C(CH3)=CH–CH3.Tên của X là A. Isohexan. B. 3-metyl pent-3-en. C. 3-metyl pent-2-en. D. 2-etyl but-2-en. Câu 2: Anken X có công thức cấu tạo: CH3–CH2–C(CH3)=C(CH3)–CH3.Tên của X là A. 2,3-dimetyl but-2-en B. 3,4 - dimetyl pent-3-en. C. 2,3-dimetyl pent-2-en. D. 2,3 - etyl pent-4-en. Câu 3: Cho anken X có công thức cấu tạo sau : Tên đầy đủ của X là : A. cis–pent–2–en. B. trans–pent–2–en. C. trans–pent–3–en. D. cis–pent–3–en. Câu 4: Hợp chất C5H10 mạch hở có bao nhiêu đồng phân cấu tạo ? A. 4. B. 5. C. 6. D. 10. Câu 5: Anken X có đặc điểm: Trong phân tử có 8 liên kết xích ma. CTPT của X là: A. C2H4. B. C4H8. C. C3H6. D. C5H10. Câu 6: Số chất có CTPT C4H8 là :
- 30. 30 A. 7. B. 4. C. 6. D. 5. Câu 7. (CĐ 2010) Chất nào sau đây có đồng phân hình học? A. 2-clopropen. B. But-2-en. C. 1,2-đicloetan. D. But-2-in. Câu 8: Những hợp chất nào sau đây có đồng phân hình học ? CH3CH=CH2 (1); CH3CH=CHCl (2); CH3CH=C(CH3)2 (3); C2H5–C(CH3)=C(CH3)–C2H5 (4); C2H5–C(CH3)=CCl–CH3 (5). A. (1), (4), (5). B. (2), (4), (5). C. (3), (4). D. (2), (3), (4), (5). Câu 9: Thí nghiệm điều chế khí Y đƣợc biểu diễn nhƣ hình vẽ sau: Khí Y trong hình vẽ trên là khí nào sau đây? A. C2H2. B. CH4. C. C2H4. D. C2H6. Câu 10: Thí nghiệm điều chế khí etilen đƣợc biểu diễn nhƣ hình vẽ sau: Tác dụng chính của bông tẩm NaOH đặc là : A. Loại bỏ hơi nƣớc bay qua. B. Loại bỏ hơi C2H5OH bay qua. C. Loại bỏ khí SO2, CO2 bay qua. D. Loại bỏ hơi nƣớc, C2H5OH bay qua. Tiết học thứ 6: Đặc điểm cấu tạo và tính chất của anken I. Cấu tạo Hãy cho biết đặc điểm cấu tạo của phân tử anken? So sánh độ bền của liên kết δ và liên kết π, từ đó em hãy dự đoán phản ứng đặc trƣng của anken? II. Tính chất hóa học Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Phản ứng đặc trƣng của anken là gì? Cho ví dụ minh họa. - Cho biết nội dung chính của quy tắc cộng mac-cop-nhi-cop? Ví dụ. - Cho biết khái niệm về phản ứng trùng hợp? Cho ví dụ. - Viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng sau: 1) Propen + H2 (xúc tác Ni, to ) → 2) Propen + Br2 →
- 31. 31 3) But-1-en + HBr → 4) Trùng hợp propen → 5) Propen + dung dịch KMnO4 → 6) CnH2n + O2 → Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Khi cho 2-metyl but-2-en tác dụng với dd HCl sản phẩm nào sau đây là sản phẩm chính? A. CH3-CH(CH3)-CHCl-CH3. B. CH3-CH(CH3)Cl-CHCl-CH3. C. CH2Cl-CH(CH3)-CH2-CH2Cl D. CH3-CH(CH3)Cl-CH2-CH3. Câu 2: Anken C4H8 có bao nhiêu đồng phân khi tác dụng với dd HCl chỉ cho một sản phẩm hữu cơ duy nhất ? A. 2. B. 1. C. 3. D. 4. Câu 3: Cho các chất: xiclobutan, 2-metylpropen, but-1-en, cis-but-2-en, 2-metylbut-2-en. Dãy gồm các chất sau khi phản ứng với H2 (dƣ, xúc tác Ni, to ), cho cùng một sản phẩm là: A. xiclobutan, cis-but-2-en và but-1-en. B. but-1-en, 2-metylpropen và cis-but-2-en. C. xiclobutan, 2-metylbut-2-en và but-1-en. D. 2-metylpropen, cis -but-2-en và xiclobutan. Câu 4: Trùng hợp etilen, sản phẩm thu đƣợc có cấu tạo là: A. (-CH2=CH2-)n . B. (-CH2-CH2-)n . C. (-CH=CH-)n. D. (-CH3-CH3-)n . Câu 5: Cho 3,36 lít hỗn hợp etan và etilen (đktc) đi chậm qua qua dung dịch brom dƣ. Sau phản ứng khối lƣợng bình brom tăng thêm 2,8 gam. Số mol etan và etilen trong hỗn hợp lần lƣợt là: A. 0,05 và 0,1. B. 0,1 và 0,05. C. 0,12 và 0,03. D. 0,03 và 0,12. Câu 6: Dẫn từ từ 8,4 gam hỗn hợp X gồm but-1-en và but-2-en lội chậm qua bình đựng dung dịch Br2, khi kết thúc phản ứng thấy có m gam brom phản ứng. m có giá trị là: A. 12 gam. B. 24 gam. C. 36 gam. D. 48 gam. Câu 7: Dẫn 3,36 lít (đktc) hỗn hợp X gồm 2 anken là đồng đẳng kế tiếp vào bình nƣớc brom dƣ, thấy khối lƣợng bình tăng thêm 7,7 gam. Thành phần phần % về thể tích của hai anken là: A. 25% và 75%. B. 33,33% và 66,67%. C. 40% và 60%. D. 35% và 65%. Câu 8: Để khử hoàn toàn 200 ml dung dịch KMnO4 0,2M tạo thành chất rắn màu nâu đen cần V lít khí C2H4 (ở đktc). Giá trị tối thiểu của V là: A. 2,240. B. 2,688. C. 4,480. D. 1,344. Câu 9: cho 12,6 gam một anken làm mất màu vừa hết 100 ml dd KMnO4 2M tạo thành chất rắn màu nâu đen và dung dịch X. Công thức phân tử của Anken là: A. C2H4. B. C3H6. C. C4H8. D. C5H10. Câu 10: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 2 olefin thu đƣợc (m + 4) gam H2O và (m + 30) gam CO2. Giá trị của m là: A. 14 gam B. 21 gam C. 28 gam D. 35 gam
- 32. 32 Tiết học thứ 7: Cấu tạo và tính chất của Akađien I. Định nghĩa, phân loại: Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Nêu định nghĩa về ankađien? Cho ví dụ. - Cho các ankađien sau: CH2=C=CH2; CH2=CH-CH=CH2; CH2=C(CH3)- CH=CH2; CH3-C(CH3)=CH-CH2-CH=CH2. Hãy cho biết tên thay thế và tên thông thƣờng (nếu có). - Ankađien đƣợc chia làm mấy loại đó là những loại nào? Ví dụ. II. Tính chất hóa học Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: Câu 1: Viết sản phẩm chính của các phản ứng sau: + Buta-1,3-đien tác dụng với H2 (dƣ, xúc tác Ni, to ) + Buta-1,3-đien tác dụng với Br2 (dƣ) + Buta-1,3-đien tác dụng với Br2 (-80O C, tỉ lệ mol 1:1) + Buta-1,3-đien tác dụng với Br2 (40O C, tỉ lệ mol 1:1) + Buta-1,3-đien tác dụng với HBr (40O C, tỉ lệ mol 1:1) + Buta-1,3-đien tác dụng với HBr (-80O C, tỉ lệ mol 1:1) + Trùng hợp buta-1,3-đien + Trùng hợp iso-pren + Đốt cháy CnH2n-2 trong O2 dƣ Câu 2: - Cho buta-1,3-đien tác dụng với Br2 ( tỉ lệ mol 1:1). Viết công thức cấu tạo của tất cả các sản phẩm có thể thu đƣợc. - Cho buta-1,3-đien tác dụng với HBr ( tỉ lệ mol 1:1). Viết công thức cấu tạo của tất cả các sản phẩm có thể thu đƣợc. Câu 3: - Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng điều chế buta-1,3-đien và iso-pren. - Nêu một số ứng dụng mà em biết về ankađien. Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Số đồng phân thuộc loại ankađien ứng với công thức phân tử C4H6 là: A. 4. B. 5. C. 2. D. 3. Câu 2: Ankađien liên hợp là ankadien có 2 liên kết đôi: A. Kề nhau. B. Cách nhau 1 liên kết đơn. C. Cách nhau từ 2 lên kết đơn trở lên. D. Cách nhau từ 3 lên kết đơn trở lên. Câu 3: Cho ankadien sau: CH2=CH-CH=CH-CH(CH3)-CH3. Tên gọi nào sau đây là đúng? A. 2-metyl hexa-3,5-dien. B. 2-metyl hexa-1,3-dien. C. 5-metyl penta-1,3-dien. D. 5-metyl hexa-1,3-dien. Câu 4: Cho phản ứng giữa buta-1,3-đien và HBr ở 40o C (tỉ lệ mol 1:1), sản phẩm chính của phản ứng là: A. CH3CHBrCH=CH2. B. CH3CH=CHCH2Br. C. CH2BrCH2CH=CH2. D. CH3CH=CBrCH3. Câu 5: Cho phản ứng giữa iso-pren và Br2 ở 40o C (tỉ lệ mol 1:1), sản phẩm chính của phản ứng là: A. CHBrCBr(CH3)CH=CH2. B. CHBrC(CH3)=CHCH2Br. C. CH2BrCH(CH3)CBr=CH2. D. CH2BrCH(CH3)CH2CH2Br.
- 33. 33 Câu 6: Cho phản ứng giữa 2-metyl buta-1,3-đien và Br2 ở -80o C (tỉ lệ mol 1:1), sản phẩm chính của phản ứng là: A. CHBrCH(CH3)CH=CH2. B. CH3C(CH3)=CHCH2Br. C. CH3CBr (CH3) =CHCH3. D. CH2BrCH(CH3)CH2CH3. Câu 7: Iso-pren tham gia phản ứng với dung dịch Br2 theo tỉ lệ mol 1:1 tạo ra tối đa bao nhiêu sản phẩm ? A. 4. B. 1. C. 3. D. 2. Câu 8: Buta-1,3-dien tham gia phản ứng với dd HBr theo tỉ lệ mol 1:1 tạo ra tối đa bao nhiêu sản phẩm cộng? A. 2. B. 3. C. 4. D. 5. Câu 9: Ankađien A + brom (dd) → CH2Br-CH=CH-CH2Br (theo tỉ lệ mol 1:1). Vậy A là : A. penta-1,3-đien. B. penta-2,4-đien. C. buta-1,3-đien. D. 2-metylbuta-1,3-đien. Câu 10: Trùng hợp isopren tạo ra poli iso-pren có cấu tạo là: A. (-C2H-C(CH3)-CH-CH2-)n . B. (-CH2-C(CH3)-CH=CH2-)n . C. (-CH2-C(CH3)=CH-CH2-)n. D. (-CH2-CH(CH3)-CH2-CH2-)n . Tiết thứ 8: Luyện tập anken và ankađien Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: Câu 1: - Nêu khái niệm về anken, ankađien và viết CTTQ của mỗi dãy đồng đẳng trên. - So sánh sự giống và khác nhau giữa anken và ankađien về đặc điểm cấu tạo, hiện tƣợng đồng phân và tính chất hóa học. Câu 2: - Viết tất cả các chất mạch hở có CTPT C5H10. - Viết tất cả các ankađien liên hợp có CTPT C5H8. Câu 3: Nhận biết 3 chất khí CH4; C2H4; CO2 bằng phƣơng pháp hóa học. Câu 4: Viết phƣơng trình hóa học (ghi rõ điều kiện) của các phản ứng thực hiện theo sơ đồ sau: CH4 → C2H2→ C2H4 → C2H6 → C2H5Cl. Câu 5: Một hỗn hợp X có thể tích 11,2 lít (đktc), X gồm 2 anken đồng đẳng kế tiếp nhau. Khi cho X qua nƣớc Br2 dƣ thấy khối lƣợng bình Br2 tăng 15,4 gam. Xác định CTPT và số mol mỗi anken trong hỗn hợp X. A. 0,2 mol C2H4 và 0,3 mol C3H6. B. 0,2 mol C3H6 và 0,2 mol C4H8. C. 0,4 mol C2H4 và 0,1 mol C3H6. D. 0,3 mol C2H4 và 0,2 mol C3H6. Câu 6: Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol một anken A thu đƣợc 4,48 lít CO2 (đktc). Cho A tác dụng với dung dịch HBr chỉ cho một sản phẩm duy nhất. CTCT của A là: A. CH2=CH2. B. (CH3)2C=C(CH3)2. C. CH2=C(CH3)2. D. CH3CH=CHCH3. Câu 7: Hỗn hợp khí X gồm H2 và một anken có khả năng cộng HBr cho sản phẩm hữu cơ duy nhất. Tỉ khối của X so với H2 bằng 9,1. Đun nóng X có xúc tác Ni, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc hỗn hợp khí Y không làm mất màu nƣớc brom; tỉ khối của Y so với H2 bằng 13. Công thức cấu tạo của anken là: A. CH3CH=CHCH3. B. CH2=CHCH2CH3.
- 34. 34 C. CH2=C(CH3)2. D. CH2=CH2. Tiết thứ 9: Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp và điều chế ankin I. Đồng đẳng, đồng phân và danh pháp Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Thiết lập CTTQ của dãy đồng đẳng ankin. - Ankin có những loại đồng phân nào? Cho ví dụ bằng cách viết tất cả các đồng phân ankin có CTPT C5H8. - Cho biết phƣơng pháp đọc tên thông thƣờng và tên thay thế của ankin. Mỗi loại cho một số ví dụ minh họa. II. Ứng dụng Em hãy cho biết một số ứng dụng quan trọng của ankin trong đời sống và sản xuất mà em biết? III. Điều chế Em hãy cho biết phƣơng pháp điều chế và viết phƣơng trình hóa học của phản ứng điều chế axetilen trong PTN và trong công nghiệp ngày nay? Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: C4H6 có bao nhiêu đồng phân mạch hở ? A. 5. B. 2. C. 3. D. 4. Câu 2: Có bao nhiêu đồng phân ankin C5H8 tác dụng đƣợc với dung dịch AgNO3/NH3 tạo kết tủa (có liên kết 3 đầu mạch)? A. 3. B. 2. C. 4. D. 1. Câu 3: cho ankin X có công thức sau: CH3-C≡C-CH(CH3)-CH3. Tên của X là: A. 4-metylpent-2-in. B. 2-metylpent-3-in. C. 4-metylpent-3-in. D. 2-metylpent-4-in. Câu 4: cho ankin X có công thức sau: CH≡C-CH(CH3)- CH(CH3)-CH3. Tên của X là: A. 2,3-đimetyl pent-4-in. B. 2,3-đimetyl pent-1-in. C. 3,4-đimetyl pent-2-in. D. 3,4-đimetyl pent-1-in. Câu 5: cho ankin X có công thức sau: CH3-CH(CH3)-C≡C-C(CH3)2-CH3. Tên của X là: A. 2,5,5-trimetyl hex-3-in. B. 2,5,5-trimetyl pent-3-in. C. 2,2,5-trimetyl hex-3-in. D. 2,2,5-trimetyl hex-4-in. Câu 6: Thí nghiệm điều chế một chất khí đƣợc biểu diễn nhƣ hình vẽ sau: Khí đƣợc điều chế trong hình vẽ trên là khí nào sau đây? A. C2H2. B. CH4. C. C2H4. D. C2H6. Câu 7: Chất khí nào sau đây đƣợc dùng trong đèn xì oxi để hàn cắt kim loại ?
- 35. 35 A. C2H2. B. CH4. C. C2H4. D. C2H6. Câu 8: Cuối thế kỷ 19 đất đèn chủ yếu dùng để thắp sáng, cho đến năm 1911 vẫn còn tới 965 thành phố dùng đất đèn để thắp sáng đƣờng phố vào ban đêm. Đất đèn có thành phần chính là chất nào sau đây? A. C2H2. B. CH4. C. Al4C3. D. CaC2. Câu 9: Chất nào sau đây không điều chế trực tiếp đƣợc axetilen ? A. Ag2C2. B. CH4. C. Al4C3. D. CaC2. Câu 10: Chất nào sau đây ngày nay đƣợc dùng để điều chế axetilen trong phòng thí nghiệm? A. C2H5OH. B. CH4. C. Al4C3. D. CaC2. Tiết thứ 10: Cấu tạo và tính chất của ankin I. Cấu tạo Hãy cho biết đặc điểm cấu tạo của phân tử ankin, từ đó dự đoán phản ứng đặc trƣng của ankin? II. Tính chất vật lí Nêu một số đặc điểm về tính chất vật lí của dãy đồng đẳng ankin? III. Tính chất hóa học Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Phản ứng đặc trƣng của ankin là gì? Cho ví dụ minh họa. - Ngoài phản ứng đặc trƣng, ankin còn có thêm những phản ứng nào? Cho ví dụ minh họa - Viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng sau: 1) Propin + H2 (xúc tác Ni, to ) → 2) Propin + Br2 → 3) Propin + HCl (to , xt) → 4) Axetilen + HCl (HgCl2, 150-200o C) → 5) Propin + H2O (HgSO4, H2SO4) → 6) Axetilen (to , CuCl, NH4Cl) → 7) Axetilen (600o C, bột C) → 8) Propin + dung dịch AgNO3/NH3 → 8) CnH2n-2 + O2 (to ) → - Bằng phƣơng pháp hóa học nhận biết 3 chất khí sau đựng trong 3 lọ mất nhãn là: CH4, C2H4, C2H2. Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Chất nào sau đây tạo thành khi phản ứng dime hóa axetilen ( xúc tác hỗn hợp CuCl, NH4Cl)? A. Buta-1,3-đien. B. Vinyl axetilen. C. Benzen. D. Iso pren. Câu 2: Chất nào sau đây tạo thành khi phản ứng trime hóa axetilen ( xúc tác than hoạt tính ở 600o C)? A. Buta-1,3-đien. B. Vinyl axetilen. C. Benzen. D. Iso pren.
- 36. 36 Câu 3: Chất nào sau đây tạo thành khi cho axetilen tác dụng với HCl (xúc tác HgCl2 ở 150-2000 C)? A. 1,2-diclo etan. B. Vinyl axetilen. C. 1,1-diclo etan. D. Vinyl clorua. Câu 4: Chất nào sau đây tạo thành khi cho axetilen tác dụng với H2 dƣ có xúc tác Ni t0 ? A. Etan. B. Etilen. C. Etin. D. Vinyl clorua. Câu 5: Chất nào sau đây tạo thành khi cho axetilen tác dụng với H2 dƣ có xúc tác Pd/PbCO3? A. Etan. B. Etilen. C. Etin. D. Vinyl clorua. Câu 6: Cho các chất sau: axetilen, metan, etilen, vinyl axetilen, propin, but-2-in. Số chất tác dụng với dung dịch AgNO3 /NH3 cho kết tủa màu vàng nhạt? A. 1. B. 2. C. 3. D. 4. Câu 7: Tiến hành các thí nghiệm nhƣ hình vẽ: Có bao nhiêu ống nghiệm thấy xuất hiện kết tủa vàng nhạt? A. 1 B. 3 C. 2 D. 4 Câu 8: (CĐ 2010) Cho 3,12 gam ankin X phản ứng với 0,1 mol H2 (xúc tác Pd/PbCO3, to ), thu đƣợc hỗn hợp Y chỉ có hai hiđrocacbon. Công thức phân tử của X là: A. C2H2. B. C4H6. C. C5H8. D. C3H4. Câu 9: Một hỗn hợp gồm etilen và axetilen có thể tích 6,72 lít (đktc). Cho hỗn hợp đó qua dung dịch brom dƣ để phản ứng xảy ra hoàn toàn, lƣợng brom phản ứng là 64 gam. Phần % về thể tích etilen và axetilen lần lƣợt là: A. 66% và 34%. B. 65,66% và 34,34%. C. 66,67% và 33,33%. D. 50% và 50%. Câu 10: Cho 28,2 gam hỗn hợp X gồm 3 ankin đồng đẳng kế tiếp qua một lƣợng dƣ H2 (to , Ni) để phản ứng xảy ra hoàn toàn. Sau phản ứng thể tích thể tích khí H2 giảm 26,88 lít (đktc). CTPT của 3 ankin là: A. C2H2, C3H4, C4H6. B. C3H4, C4H6, C5H8. C. C4H6, C5H8, C6H10. D. C2H2, C3H4, C5H8. Tiết thứ 11: Luyện tập ankin Dựa vào SGK và các tài liệu khác trả lời các câu hỏi sau? But-2-in Dung dịch AgNO3/NH3 dƣ (1) (3)(2) (4) But-1-in PropinEtilen
- 37. 37 Câu 1: Cho biết những điểm giống nhau và khác nhau về cấu tạo, tính chất hóa học của anken và ankin? Câu 2: Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng thực hiện sơ đồ chuyển hóa sau: CH4→C2H2→ C2H2→ C4H4→ C4H6→ Polibutađien Câu 3: Dẫn hỗn hợp khí gồm metan, etilen, axetilen đi vào một lƣợng dƣ dung dịch AgNO3/NH3. Khí còn lại đƣợc dẫn vào dung dịch brom dƣ. Nêu, giải thích các hiện tƣợng xảy ra trong thí nghiệm và viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng. Câu 4: Dẫn 6,72 lít hỗn hợp khí X gồm metan, etilen, axetilen qua dung dịch brom dƣ, thấy còn 1,68 lít khí không bị hấp thụ. Nếu dẫn 6,72 lít khí X trên qua một lƣợng dƣ dung dịch bạc nitrat trong amoniac thấy có 24,24 gam kết tủa. Các thể tích đo ở điều kiện tiêu chuẩn. a) Viết các phƣơng trình hóa học để giải thích quá trình thí nghiệm trên. b) Tính thành phần phần trăm theo thể tích và theo khối lƣợng của mỗi khí trong hỗn hợp. Câu 5: Có 4 bình khí mất nhãn là: axetilen, propin, but-1-in, but-2-in. Ngƣời ta làm thí nghiệm với lần lƣợt các khí, hiện tƣợng xảy ra nhƣ hình vẽ sau: Vậy khí sục vào ống nghiệm 2 là: A. But-2-in B. Propin C. But-1-in D. Axetilen Câu 6: Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít hiđocacbon X thu đƣợc 6,72 lít khí CO2 (các thể tích đo ở đktc). Biết rằng X tác dụng đƣợc với dung dịch bạc nitrat trong amoniac thu đƣợc kết tủa Y. Công thức cấu tạo của X là: A. CH≡CH B. CH3-C≡CH C. CH3-CH=CH2 D. CH2=CH-C≡CH Câu 7: (ĐH 2010 KA) Đun nóng hỗn hợp khí X gồm 0,02 mol C2H2 và 0,03 mol H2 trong một bình kín (xúc tác Ni), thu đƣợc hỗn hợp khí Y. Cho Y lội từ từ vào bình nƣớc brom (dƣ), sau khi kết thúc các pƣ, khối lƣợng bình tăng m gam và có 280 ml hỗn hợp khí Z (đktc) thoát ra. Tỉ khối của Z so với H2 là 10,08. Giá trị của m là: A. 0,585. B. 0,620. C. 0,205. D. 0,328. Tiết học thứ 12: Bài thực hành 4 điều chế và tính chất của etilen, axetilen (PHỤ LUC 3) (1) kết tủa vàng (2) dung dịch AgNO3/NH3 (3) kết tủa vàng (4) dung dịch AgNO3/NH3
- 38. 38 BÀI TẬP LUYỆN TẬP CHỦ ĐỀ 2 (PHỤ LỤC 4) 2.1.4.3 Chủ đề 3. Hiđrocacbon no thơm – Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên - Hệ thống hóa về hiđrocacbon Tiết thứ 13. Đồng đẳng, đồng phân và danh pháp của ankyl benzen I. Dãy đồng đẳng benzen Thiết lập CTTQ của dãy đồng đẳng ankyl benzen (dãy đồng đẳng của benzen) II. Đồng phân, danh pháp Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Cho biết về hiện tƣợng đồng phân của 2 chất đầu dãy đồng đẳng ankyl benzen là C6H6 và C7H8 - Ankyl benzen có những loại đồng phân nào? Cho ví dụ bằng cách viết tất cả các đồng phân của ankyl benzen có CTPT C8H10. - Cho biết phƣơng pháp đọc tên thay thế của dãy đồng đẳng benzen. Cho một số ví dụ minh họa. - Cho biết tên gọi thông thƣờng của ankyl benzen sau: Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Dãy đồng đẳng của benzen có công thức chung là: A. CnH2n+6 ; n 6. B. CnH2n-6 ; n 3. C. CnH2n-6 ; n 6. D. CnH2n-6 ; n 6. Câu 2: Chất nào sau đây không thể chứa vòng benzen ? A. C8H10. B. C6H8. C. C8H10. D. C9H12. Câu 3: Cho các chất (với các nhóm C6H5 và C6H4 là nhân benzen): C6H5CH3 (1) p-CH3C6H4C2H5 (2) C6H5C2H3 (3) o-CH3C6H4CH3 (4). Dãy gồm các chất là đồng đẳng của benzen là: A. (1); (2) và (3). B. (2); (3) và (4). C. (1); (3) và (4). D. (1); (2) và (4). Câu 4: Chât X cấu tạo nhƣ sau :
- 39. 39 Tên gọi của X là: A. o-xilen. B. m-xilen. C. p-xilen. D. 1,5-đimetylbenzen. Câu 5: CH3-C6H4-C2H5 có tên gọi là: A. Etylmetylbenzen. B. Metyletylbenzen. C. P-etylmetylbenzen. D. P-metyletylbenzen. Câu 6: Điều nào sau đâu không đúng khí nói về 2 vị trí trên 1 vòng benzen ? A. Vị trí 1, 2 gọi là ortho. B. Vị trí 1,4 gọi là para. C. Vị trí 1,3 gọi là meta. D. Vị trí 1,5 gọi là ortho. Câu 7: Ứng với công thức phân tử C8H10 có bao nhiêu cấu tạo chứa vòng benzen ? A. 2. B. 3. C. 4. D. 5. Câu 8: Số lƣợng đồng phân chứa vòng benzen ứng với công thức phân tử C9H10 là A. 7. B. 8. C. 9. D. 6. Câu 9: Cho các chất (1) benzen ; (2) toluen; (3) xiclohexan; (4) hex-1,3,5-trien; (5) xilen; (6) cumen. Dãy gồm các hiđrocacbon thơm là: A. (1); (2); (3); (4). B. (1); (2); (5; (6). C. (2); (3); (5) ; (6). D. (1); (5); (6); (4). Câu 10: A là đồng đẳng của benzen có công thức nguyên là: (C3H4)n. Công thức phân tử của A là: A. C3H4. B. C6H8. C. C9H12. D. C12H16. Tiết thứ 14. Cấu tạo và tính chất của ankyl benzen I. Cấu tạo Em hãy cho biết đặc điểm cấu tạo của vòng benzen? II. tính chất vật lý Cho biết một số đặc điểm về tính chất vật lý của các hiđrocacbon thơm? III. Tính chất hóa học Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Từ đặc điểm về cấu tạo em hãy dự đoán xem dãy đồng đẳng benzene có những loại tính chất hóa học nào? Cho ví dụ minh họa. - Cho biết quy tắc thế trong vòng của các ankylbenzen? - Viết các phƣơng trình hóa học ở dạng cấu tạo của các phản ứng sau: 1) Benzen + clo (bột sắt) → 2) Benzen + hỗn hợp HNO3 đặc, H2SO4 đặc → 3) Toluen + brom (bột sắt) → 4) Toluen + hỗn hợp HNO3 đặc, H2SO4 đặc → 5) Toluen + brom (đun nóng) → 6) Toluen + hiđro (Ni, to ) → 7) Benzen + clo (ánh sáng) → 8) Benzen + dung dịch KMnO4 (to ) → 9) Toluen + dung dịch KMnO4 (to ) → 10) Đốt cháy CnH2n-6 trong oxi dƣ Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Tính chất nào sau đây không phải của ankyl benzen?
- 40. 40 A. Không màu sắc. B. Không mùi vị. C. Không tan trong nƣớc. D. Tan nhiều trong các dung môi hữu cơ. Câu 2: Phản ứng nào sau đây không xảy ra? A. Benzen + Cl2 (as). B. Benzen + H2 (Ni, p, to ). C. Benzen + Br2 (dd). D. Benzen + HNO3 (đ) /H2SO4 (đ). Câu 3: Tính chất nào không phải của benzen ? A. Dễ thế. B. Khó cộng. C. Bền với chất oxi hóa. D. Kém bền với các chất oxi hóa. Câu 4: Cho benzen + Cl2 (as) ta thu đƣợc dẫn xuất clo A. Vậy A là: A. C6H5Cl. B. p-C6H4Cl2. C. C6H6Cl6. D. m-C6H4Cl2. Câu 5: Khi trên vòng benzen có sẵn nhóm thế -X, thì nhóm thứ hai sẽ ƣu tiên thế vào vị trí o- và p- . Vậy -X là những nhóm thế nào ? A. -CnH2n+1, -OH, -NH2. B. -OCH3, -NH2, -NO2. C. -CH3, -NH2, -COOH. D. -NO2, -COOH, -SO3H. Câu 6: Tính chất nào không phải của benzen A. Tác dụng với Br2 (to , Fe). B. Tác dụng với HNO3 (đ) /H2SO4(đ). C. Tác dụng với dung dịch KMnO4. D. Tác dụng với Cl2 (as). Câu 7: Benzen + X etyl benzen. Vậy X là : A. axetilen. B. etilen. C. etyl clorua. D. etan. Câu 8: Tính chất nào không phải của toluen? A. Tác dụng với Br2 (to , Fe). B. Tác dụng với Cl2 (as). C. Tác dụng với dung dịch KMnO4, to . D. Tác dụng với dung dịch Br2. Câu 9: So với benzen, toluen + dung dịch HNO3(đ)/H2SO4 (đ): A. Dễ hơn, tạo ra o – nitro toluen và p – nitro toluen. B. Khó hơn, tạo ra o – nitro toluen và p – nitro toluen. C. Dễ hơn, tạo ra o – nitro toluen và m – nitro toluen. D. Dễ hơn, tạo ra m – nitro toluen và p – nitro toluen. Câu 10: Toluen + Cl2 as X . Với X là sản phẩm chính. Vậy X là chất nào sau đây: A. C6H5CH2Cl. B. p-ClC6H4CH3. C. o-ClC6H4CH3. D. m-ClC6H4CH3. Tiết học thứ 15. Một số hiđrocacbon thơm khác I. Stiren Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Em hãy cho biết cấu tạo của phân tử stiren? - Cho biết một số đặc điểm về tính chất vật lý của stiren? - Từ đặc điểm về cấu tạo em hãy dự đoán tính chất hóa học của phân tử stiren? - Viết các phƣơng trình hóa học ở dạng cấu tạo của các phản ứng sau: 1) Stiren + dung dịch brom → 2) Stiren + hiđro (Ni, to ) → 3) Stiren + hiđro bromua → 4) Trùng hợp stiren → II. Naphtalen Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Em hãy cho biết công thức cấu tạo và một vài đặc điểm về tính chất vật lý của naphtalen?
- 41. 41 - Từ công thức cấu tạo em hãy dự đoán naphtalen có những tính chất hóa nào? III. ứng dụng của một số hiđrocacbon thơm Em hãy cho biết những ứng dụng quan trọng của một số hiđrocacbon thơm trong đời sống và sản xuất? Câu hỏi trắc nghiệm Câu 1: Chỉ dùng thuốc thử nào đƣới đây có thể phân biệt đƣợc các chất: Benzen, stiren, etyl benzen. A. Dung dịch KMnO4 B. Oxi không khí C. Dung dịch Brom D. Dung dịch HCl Câu 2: Cao su buna – S đƣợc điều chế từ hỗn hợp nào sau đây? A. Butan + Stiren B. Buten + Stiren C. Butin + Stiren D. Buta-1,3-đien + Stiren Câu 3: Chọn câu đúng phát biểu đúng: A. Naphtalen dễ tham gia phản ứng thế hơn so với benzen B. Naphtalen dễ tham gia phản ứng cộng hơn so với benzen C. Khi tham gia phản ứng thế naphtalen ƣu tiên thế ở vị trí số 2 D. Naphtalen dễ tham gia phản ứng với dung dịch KMnO4 tƣơng tự benzen Câu 4: Chất nào sau đây không tác dụng với stiren: A. Dung dịch brom B. H2 (Ni, to ) C. Hiđro bromua D. H2O (H2SO4 loãng) Câu 5: Sản phẩm chính của phản ứng:naphtalen + Br2 là: A. 1-Brom naphtalen. B. 2-Brom naphtalen. C. 5- Brom naphtalen. D. 5-Brom naphtalen. Câu 6: Thuốc thử duy nhất để nhận biết ba chất lỏng :benzen, stiren, toluen là: A. Dung dịch KMnO4 B. Dung dịch Brom. C. Dung dịch NaOH D. Dung dịch HNO3 đặc/ H2SO4 đặc Câu 7: Hidrocacbon X có công thức dạng (CH)n một mol X phản ứng vừa đủ với 4 mol H2 (Ni, to ) hoặc một mol Br2 (trong dung dịch). Công thức cấu tao của X là chất nào dƣới đây? A. CH≡CH B. C6H6-CH=CH2 C. CH≡C-CH=CH2 D. C6H6 Câu 8: Từ etilen và benzen tổng hợp đƣợc stiren theo 2 phƣơng trình phản ứng sau: Từ 1 tấn benzen có thể sản xuất đƣợc bao nhiêu tấn stiren với hiệu suất của cả quá trình là 78%?
- 42. 42 A. 7,80 B. 1,04 C. 2,16 D. 0,98 Câu 9: Cho sơ đồ chuyển hóa sau: CH4 →X→C6H6→Y→Stiren. Mỗi mũi tên là 1 phản ứng, vậy hai chất X, Y lần lƣợt là: A. Axetilen, toluen B. Etilen, etyl benzen C. Axetilen, etyl benzen D. Etyl benzen, axetilen Câu 10: Chất nào sau đây làm mất màu dung dịch KMnO4 ở điều kiện thƣờng? A. Benzen B. Toluen C. Naphtalen D. Stiren Tiết thứ 16. Luyện tập hiđrocacbon thơm Dựa vào SGK và các tài liệu khác trả lời các câu hỏi sau? Câu 1: Viết công thức cấu tạo và gọi tên các hiđrocacbon thơm có công thức phân tử sau: C8H10, C8H8. Câu 2: Trình bày phƣơng pháp hóa học phân biệt các chất lỏng sau: benzen, stiren, toluen, hex-1-en. Câu 3: Benzen, toluen, stiren phản ứng đƣợc với chất nào sau đây: dung dịch brom; dung dịch kali pemanganat; hiđro có xúc tác Ni, đun nóng; Br2 có bột Fe, đun nóng. Viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng xảy ra. Câu 4: Cho sơ đồ phản ứng sau: CH4 → C2H2→ C6H6 → C6H5-C2H5 → C6H5-CH=CH2 → Polistiren. Biết C6H5- là nhân benzen, và mỗi mũi tên là một phản ứng. Viết các phƣơng trình của các phản ứng trong sơ đồ trên (ghi rõ điều kiện phản ứng nếu có). Câu 5: Một ankyl benzen có phần trăm khối lƣợng cacbon bằng 91,3%. Tìm công thức phân tử của ankyl benzen. Câu 6: Cho 18,4 kg toluen tác dụng với hỗn hợp axit HNO3 đặc, dƣ (xúc tác axit H2SO4 đặc). giả sử toàn bộ toluen chuyển thành 2,4,6-trinitro toluen (TNT) a) Tính khối lƣợng TNT thu đƣợc. b) Tính khối lƣợng axit HNO3 đã phản ứng. Tiết thứ 17. Hệ thống hóa về hiđrocacbon I. Hệ thống hóa về hiđrocacbon Em hãy trình bày tóm tắt về CTPT, đặc điểm về cấu tạo phân tử, tính chất vật lý, tính chất hóa học, phƣơng pháp điều chế và ứng dụng của các hiđrocacbon quan trọng là ankan, anken, ankin, ankyl benzen. II. Sự chuyển hóa giữa các loại hiđrocacbon Dựa vào SGK và các tài liệu khác hãy trả lời các câu hỏi sau: - Từ sơ đồ chuyển hóa sau em hãy cho một ví dụ cụ thể và viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng.
- 43. 43 - Viết các phƣơng trình hóa học của phản ứng (ghi rõ điều kiện) hoàn thành dãy chuyển hóa sau: a) CH4→C2H2→C6H6→C6H5-C2H5→C6H5-CH=CH2→Poli stiren b) CH4→C2H2→C4H4→C4H6→ caosu buna Luyện tập chủ đề 3 (PHỤ LỤC 6) 2.2. TUYỂN CHỌN, GIỚI THIỆU MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP GIẢI TOÁN HÓA HỌC NÂNG CAO TIẾP CẬN ĐỀ THI THPT QUỐC GIA LIÊN QUAN PHẦN HIĐROCACBON 2.2.1 Dựa vào phản ứng đốt cháy Nhận xét: * Khi làm bài tập đốt cháy hiđrocacbon chúng ta cần chú ý đến tỉ lệ số nguyên tử hiđro và cacbon trong các phân tử cũng nhƣ chú ý đến tỉ lệ số mol H2O và CO2 để xác định loại hiđrocacbon. Ta có: 2 2CO H O H-C n - n n = k-1 ( k: là số liên kết trong phân tử H-C ) + Ankan: 2 2H O COn > n ; 2 2ankan H O COn = n - n + Anken : 2 2CO H On = n + Ankin hoặc ankadien: 2 2CO H On > n ; 2 2ankin,ankadien CO H On = n - n * Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp gồm 2 H-C mạch hở. + Nếu 2 2H O COn > n thì hỗn hợp có ankan. + Nếu 2 2CO H On > n thì hỗn hợp có ankin hoặc ankadien. + Nếu 2 2CO H On = n → 2 anken
- 44. 44 → ankan, ankin trong đó nankan= nankin * Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp ankan và anken thì 2 2ankan H O COn = n - n * Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp ankin và anken thì 2 2ankin CO H On = n - n * Các công thức cần nhớ khi tính toán: - Số Cacbon = 2CO H-C n n - Áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố oxi: 2 2 2 CO2 2 H O O n n n - Áp dụng định luật bảo toàn khối lƣợng: 2 2( ) ( )H C C CO H H Om m m Ví dụ 1: Đốt cháy hoàn toàn 1(l) hỗn hợp gồm C2H2 và H-C X thu được 2(l) CO2 và 2(l) hơi H2O (cùng đk). Xác định CTPT của X ? [ĐH 2008 KB] A. CH4. B. C2H4 C. C2H6 D. C3H6 HD: 2 2CO H OV = V hỗn hợp gồm 1 ankin( C2H2) và 1 ankan Ta có số C trung bình 2CO hh V 2 C = = = 2 V 1 C2H2 và X: C2H6 Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít (đktc) hỗn hợp khí gồm: CH4, C2H4, C2H6, C3H8 thu được 6,16 gam CO2 và 4,14 gam H2O. Số mol C2H4 trong hỗn hợp trên là: A. 0,08 mol. B. 0,09 mol. C. 0,01 mol. D. 0,02 mol. HD: Trong bài này ta nhận thấy C2H4 là anken, còn lại là ankan Số mol hỗn hợp = 0,1 mol 2 2ankan H O COn = n - n = 4,14:18 - 6,16:44 = 0,09 mol nC2H4 = 0,1 – 0,09 = 0,01 mol Ví dụ 3: Hỗn hợp X gồm 1 ankan và 1 anken, tỉ khối của X so với khí Hidro là 11,25. Đốt cháy hoàn toàn 4,48(l) X thu được 6,72 (l) CO2. Biết tất cả các khí đều đo ở đktc. Xác định CTPT của X? A. CH4 và C4H8 B. C2H6 và C2H4 C. CH4 và C2H4 D. CH4 và C3H6
- 45. 45 HD: nX = 0,2 mol ; nCO2 = 0,3 mol 11,25 2 0,2 4,5Xm g mC = 0,3 x 12 = 3,6 g mH = 4,5 - 3,6 = 0,9 g nH2O = 0.45 mol Vì hỗn hợp X gồm 1 ankan và anken nên: nankan= 0,45 - 0,3 = 0,15 mol nanken= 0,2-0,15 = 0,05 mol. Số 2 _ 0,3 1,5 0,2 CO X n C n hỗn hợp X có CH4 Đặt CTPT anken: CnH2n 0,3 0,15 3 0,05 n Vậy anken là: C3H6 2.2.2 Phản ứng đề hidro hóa và crackinh ankan Nhận xét: 2 2 22 22: H HC HC BHCA qq mm crackinh nn * Sau phản ứng thì thể tích, số mol chất khí giảm. * Gọi n1 , m1 là số mol và khối lƣợng ankan ban đầu; n2, m2 là số mol và khối lƣợng hỗn hợp khí sau phản ứng thì: + nankan phản ứng= n2 - n1 (với phản ứng crackinh) + nH2 = n2 - n1 ( với phản ứng đề hidro hóa) Áp dụng định luật bảo toàn khối lƣợng: m1 = m2 1 21 2n × M = n × M _ 1 2 _ 2 1 n M = n M - Hiệu suất phản ứng 12 1 2 21 1 n - n n M H = = - 1 = - 1 n n M * Lƣợng CO2 và H2O thoát ra khí đốt cháy A bằng lƣợng CO2 và H2O thoát ra khi đốt cháy B
- 46. 46 Ví dụ 1: Khi crakinh hoàn toàn 1 thể tích ankan X thu được 3 thể tích hỗn hợp Y, các thể tích khí đo cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất. Biết 2Y/Hd 12 , xác định CTPT của ankan? [ ĐH 2008 KA] A. C6H14 B. C3H8 C. C4H10 D. C5H12 HD: Ta có: X X Y X Y Y X V n M = = M = 3 × 24 = 72 V n M Vậy CTPT của X là: C5H12 Ví dụ 2: Cho Butan qua xúc tác ở nhiệt độ cao thu được hỗn hợp X gồm C4H10, C4H8, C4H6 và H2. Tỉ khối của X so với Butan là 0,4. Nếu cho 0,6 mol X vào dung dịch Brom dư thì số mol Brom tối đa phản ứng là? [ĐH 2011 KB] A. 0,48 mol B. 0,24 mol C. 0,36 mol D. 0,6 mol HD: MX = 0,4 x 58= 23,2 Mbutan= 58 Ta có: butan X X butan n M 23,2 = = = 0,4 n M 58 Butann = 0,4 × 0,6 = 0,24 mol 2 2H Brn = n = 0,6 - 0,24 = 0,36 mol Ví dụ 3: Crakinh 560 (l) C5H12 thu được 1036 (l) hỗn hợp gồm nhiều H-C khác nhau. Các khí đo ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất. Tính Hiệu suất phản ứng crackinh? A. 75% B. 80% C. 85% D. 90% HD: Áp dụng công thức tính nhanh 2 1 2 1 1 1036 1 1 0,85 85% 560 n n n H n n Ví dụ 4: Crakinh 22,4 (l) C4H10 ở đktc thu được hỗn hợp Y gồm 5 H-C. Đốt cháy hoàn toàn Y thu được x(g) CO2 và y(g) H2O. Tính giá trị x,y? A. 176 và 180 B. 44 và 18 C. 44 và 72 D. 176 và 90
- 47. 47 HD: Đốt cháy hỗn hợp Y chính là đốt cháy C4H10 0 t 4 10 2 2 22 C H +13 O 8 CO +10 H O 4 10C Hn =1 mol 2 m 1 4 44 176CO x g 2 m 1 5 18 90H O y g 2.2.3 Cộng H2 vào Hiđrocacbon không no Nhận xét: Trong phản ứng cộng Hidro vào các hiđrocacbon không no ta thấy tổng khối lƣợng các chất trƣớc và sau phản ứng là không đổi, số mol các nguyên tố không đổi, chỉ thay đổi về số mol hỗn hợp và khối lƣợng mol trung bình. )( )()( 2 2 22 , 2 2 duH duHC HC toidaB H HC A nn nn tNinn o CnH2n + H2 o tNi, CnH2n + 2 A duH duHC ankanHC ankenHC toidaB H ankinHC nn nn nn tNinn o 2 22 22 2 , 2 22 )( )( )( )( CnH2n-2 + 2H2dƣ CnH2n+2 + nH2(pƣ) = nA - nB + Theo ĐLBTKL : _ _ A BA B A Bm = m n ×M = n ×M _ A B _ AB nM = nM + Theo ĐLBT nguyên tố: khối lƣợng C và H trong A và B bằng nhau. Do đó đốt cháy hỗn hợp B cũng là đốt cháy hỗn hợp A.
- 48. 48 Ví dụ 1: Hỗn hợp A gồm C2H4, C3H6 và H2. Cho 3,36 lit hỗn hợp A qua bình đựng Ni nung nóng thu được hỗn hợp B (các pư xảy ra hoàn toàn). Đốt cháy hỗn hợp B thu được 5,6 lit CO2 ở đktc và 5,4 g nước. Thành phần phần trăm theo thể tích của H2 trong hỗn hợp A là: A. 15% B. 33,33% C. 50% D. 75% HD: nA = 0,15 mol, nH2O = 0,3 mol, nCO2 = 0,3 mol Theo định luật bảo toàn nguyên tố ta thấy lƣợng CO2 và H2O sinh ra khi đốt A hay B đều bằng nhau. Khi đốt C2H4, C3H6 thì 2 2H O COn = n Độ chênh lệch số mol CO2 và H2O chính là số mol H2O sinh ra khi đốt H2 Vậy: 2 2 2H H O COn = n - n = 0,3 - 0,25 = 0,05 mol 2H 0,05 %V = ×100 = 33,33% 0,15 Ví dụ 2: Hỗn hợp X gồm H2, C2H4 và C3H6 có tỉ khối so với H2 là 9,25. Cho 22,4 lít X (đktc) vào bình kín có sẵn một ít bột Ni. Đun nóng bình một thời gian, thu được hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với H2 bằng 10. Tổng số mol H2 đã phản ứng là? [ĐH 2013 KA] A. 0,070 mol B. 0,015 mol C. 0,075 mol D. 0,050 mol HD: Ta có X Y Y X Y M n 9,25×2 = = = 0,925 n 10×2M n = 0,925×1= 0,925 mol Số mol H2 phản ứng là: 2Hn = 1- 0,925 = 0,075 mol
- 49. 49 Ví dụ 3: Đun nóng hỗn hợp khí X gồm 0,02 mol C2H2 và 0,03 mol H2 trong một bình kín (xúc tác Ni), thu được hỗn hợp khí Y. Cho Y lội từ từ vào bình nước brom (dư), sau khi kết thúc các phản ứng, khối lượng bình tăng m gam và có 280 ml hỗn hợp khí Z (đktc) thoát ra. Tỉ khối của Z so với H2 là 10,08. Giá trị của m là:[ĐH 2010 KA] A. 0,585. B. 0,620. C. 0,205. D. 0,328. HD: Theo định luật bảo toàn khối lƣợng mY = mX = 0,02. 26 + 0,03.2 = 0,58g nZ = 0,28: 22,4 = 0,0125 mol ` gmM ZZ 252,016,200125,016,20208,10 Khối lƣợng bình tăng chính là khối lƣợng hiđrocacbon bị giữ lại m = mY – mZ = 0,58 – 0,252 = 0,328 g Ví dụ 4: Hỗn hợp X gồm C2H2 và H2 có cùng số mol. Lấy một lượng hỗn hợp X cho qua chất xúc tác nung nóng, thu được hỗn hợp Y gồm C2H4, C2H6, C2H2 và H2. Sục Y vào dung dịch brom (dư) thì khối lượng bình brom tăng 10,8 gam và thoát ra 4,48 lít hỗn hợp khí (đktc) có tỉ khối so với H2 là 8. Thể tích O2 (đktc) cần để đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y là: A. 33,6 lít. B. 22,4 lít. C. 26,88 lít. D. 44,8 lít. HD: mY = Khối lƣợng khí pƣ với Br2 + khối lƣợng khí thoát ra Y 4,48 m = 10,8 + × 8 × 2 = 14 g 22,4 Theo định luật bảo toàn khối lƣợng mY = mX =14g Gọi số mol mỗi chất trong X là a: 26a + 2a = 14 → a = 0,5 mol Theo định luật bảo toàn nguyên tố C và H. Số mol O2 dùng để đốt Y cũng bằng số mol O2 dùng để đốt X: C + O2 0 t CO2 4H + O2 0 t 2H2O
- 50. 50 nO2 = C H 1 1 n + n = 0,5 × 2 + (0,5 × 2 + 0,5 × 2) = 1,5 mol 4 4 2OV = 1,5 × 22,4 = 33,6(l) 2.2.4 Áp dụng bảo toàn số mol liên kết π với bài tập cộng Hidro, Brom vào Hidrocacbon không no. Tính chất cơ bản của hiđrocabon không no là tham gia phản cộng để phá vỡ liên kết pi. Đối với hiđrocacbon mạch hở số liên kết π đƣợc tính theo công thức: CxHy: Số liên kết π = 2 22 yx Ta xem số mol liên kết π đƣợc tính bằng = số mol phân tử số liên kết π VD: Có a mol CnH2n+2-2k thì số mol liên kết π = a.k Hiđrocacbon không no khi tác dụng với H2 hay halogen thì: CnH2n+2-2k + kH2 → CnH2n+2 (Số liên kết π = k) CnH2n+2-2k + kBr2 → CnH2n+2-2k Br2k Ta thấy số mol liên kết π bằng số mol H2 hay Br2 phản ứng. Dựa vào điều này ta có thể giải quyết nhiều bài toán một cách nhanh chóng. Phƣơng pháp này thƣờng áp dụng với bài toán hiđrocacbon không no cộng H2 sau đó cộng brom. Khi đó 2 2π H Brn = n + n Ví dụ 1 : Hỗn hợp X gồm 0,1mol axetilen, 0,2 mol etylen và 0,3 mol H2. Nung nóng hỗn hợp X (xúc tác Ni) một thời gian, thu được hỗn hợp Y có tỉ khối so với H2 bằng 11. Hỗn hợp Y phản ứng tối đa với a mol Br2 trong dung dịch. Tính a? [ĐH 2014 KA] A. 0,1 B. 0,3 C. 0,4 D. 0,2 HD: Ta có nX = 0,6 mol ; mX = 8,8 gam YM = 22 n = 8,8:22 = 0,4 molY Số mol hỗn hợp giảm là số mol H2 phản ứng = 0,6 – 0,4 = 0,2 mol 2 2 2 π H Br Br n = n + n = 0,1×3 + 0,2 = 0,5 mol n = 0,5 - 0,3 = 0,2 mol
- 51. 51 Ví dụ 2 : Trong một bình kín chứa 0,35 mol C2H2; 0,65 mol H2 và một ít bột Ni. Nung nóng bình một thời gian, thu được hỗn hợp khí X có tỉ khối so với H2 bằng 8. Sục X vào lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3 đến phản ứng hoàn toàn, thu được hỗn hợp khí Y và 12 gam kết tủa. Hỗn hợp khí Y phản ứng vừa đủ với bao nhiêu mol Br2 trong dung dịch? [ĐH 2013 KA] A. 0,20 mol. B. 0,15 mol. C. 0,25 mol. D. 0,10 mol. HD : Số mol hỗn hợp ban đầu = 0,35 + 0,65 = 1 mol Khối lƣợng hỗn hợp ban đầu = 0,35. 26 + 0,65.2 = 10,4 gam Số mol liên kết π = 0,35.2=0,7 mol Số mol X = 10,4 = 0,65 mol 2×8 → số mol giảm = số mol H2 phản ứng = 0,35 mol Số mol C2H2 dƣ = moln CAg 05,022 Số mol liên kết π trong Y = 2 2 2π H C Hn - n - 2 n du Vậy số mol Br2 pƣ với Y = nπ - 2 2H2 C H dun - 2n = 0,7 - 0,35 - 0,05.2 = 0,25 mol Ví dụ 3 : Một bình kín chỉ chứa các chất sau: axetilen (0,5 mol), vinylaxetilen (0,4 mol), hidro (0,65 mol), và một ít bột Niken. Nung nóng bình một thời gian thu được hỗn hợp khí X có tỉ khối so với H2 bằng 19,5. Khí X phản ứng vừa đủ với 0,7 mol AgNO3 trong NH3 thu được m gam kết tủa và 10,08 lít hỗn hợp khí Y (điều kiện tiêu chuẩn). Khí Y phản ứng tối đa với 0,55 mol brom trong dung dịch. Giá trị của m là? [ĐH 2014 KB] A. 76,1. B. 92,0. C. 75,9. D. 91,8. HD: Khối lƣợng hỗn hợp ban đầu: 2 2 4 4 2C H C H Hm + m + m = 0,5 × 26 + 0,4 × 52 + 0,65 × 2 = 35,1 gam nX = 35,1 :39 = 0,9 mol
- 52. 52 nH2(pƣ) = (0,5 + 0,4 + 0,65) – 0,9 = 0,65 mol → H2 hết Các chất tác dụng với AgNO3/NH3 là : C2H2 dƣ : a mol C4H4 dƣ : b mol a + b+ c = 0,9 – 0,45 = 0,45(1) C4H6 : c mol Áp dụng bảo toàn mol π ta có: 2a + 3b + 2c = n π (hỗn hợp ban đầu) – nBr2 – nH2 = 0,5 x 2 + 0,4 x3 – 0,55-0,65 =1 → 3a + 3b + 2c = 1 (2) 3AgNOn = 0,7 mol 2a + b + c = 0,7 (3) a + b + c = 0,45 a = 0,25 2a + b + c = 0,7 b = 0,1 2a + 3b + 2c = 1 c = 0,1 2 2 2 2 3C Ag CAg C-CH=CH CAg C-CH -CHm= m + m + m = 0,25×240 + 159×0,1 + 161×0,1= 92 gam Ví dụ 4: Hỗn hợp khí A gồm 0,5 mol H2 và 0,3 mol ankin X. Nung A một thời gian với xúc tác Ni thu được hỗn hợp B có tỉ khối so với H2 bằng 16,25. Dẫn hỗn hợp B qua dung dịch brom dư, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng brom tham gia phản ứng là 32 gam. X là: A. axetilen . B. propilen. C. propin. D. but – 1 – in. HD: Gọi CTTQ của X là C2H2n-2 , n2 nguyên Ta có mB = mA = 2.0,5 + 0,3.(14n - 2) = 0,4 + 4,2n và nBr 2 = 32:160 = 0,2 mol nH 2 p.ƣ =0,3.2 – 0,2 = 0,4 mol (vì ankin có 2 liên kết ) nB = 0,5 + 0,3 – 0,4 = 0,4 mol mB = 0,4.2.16,25 = 0,4 + 4,2n n = 3 Vậy CTPT của X là C3H4 , tên gọi của X là propin. MỘT SỐ BÀI TẬP VẬN DỤNG TƢƠNG TỰ Câu 1. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp gồm 1 ankan và 1 anken. Cho sản phẩm cháy lần lƣợt đi qua bình 1 đựng P2O5 dƣ và bình 2 đựng KOH rắn, dƣ thấy bình 1 tăng 4,14g, bình 2 tăng 6,16g. Số mol ankan có trong hỗn hợp là:
- 53. 53 A. 0,06 B. 0,09 C. 0,03 D. 0,045 Câu 2. Crăckinh butan thu đƣợc 25 lit hỗn hợp A gồm 5 hiđrocacbon. Cho hỗn hợp A qua dd nƣớc brom dƣ thu đƣợc 15 lit khí bay ra khỏi bình. Hiệu suất phản ứng crăckinh là: A. 40% B. 50% C. 60% D. 66,67% Câu 3: Khi tiến hành craking 22,4 lít khí C4H10 (đktc) thu đƣợc hỗn hợp A gồm CH4, C2H6, C2H4, C3H6, C4H8, H2 và C4H10 dƣ. Đốt cháy hoàn toàn A thu đƣợc x gam CO2 và y gam H2O. Giá trị của x và y tƣơng ứng là: A. 176 và 180. B. 44 và 18. C. 44 và 72. D. 176 và 90. Câu 4: Craking n-butan thu đƣợc 35 mol hỗn hợp A gồm H2, CH4, C2H4, C2H6, C3H6, C4H8 và một phần butan chƣa bị craking. Giả sử chỉ có các phản ứng tạo ra các sản phẩm trên. Cho A qua bình nƣớc brom dƣ thấy còn lại 20 mol khí. Nếu đốt cháy hoàn toàn A thì thu đƣợc x mol CO2. Hiệu suất phản ứng tạo hỗn hợp A là A. 57,14%. B. 75,00%. C. 42,86%. D. 25,00%. Câu 5: Khi crackinh hoàn toàn một thể tích ankan X thu đƣợc ba thể tích hỗn hợp Y (các thể tích khí đo ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất); tỉ khối của Y so với H2 bằng 12. Công thức phân tử của X là: A. C6H14 B. C3H8 C. C4H10 D. C5H12 Câu 6: Craking m gam n-butan thu đƣợc hợp A gồm H2, CH4, C2H4, C2H6, C3H6, C4H8 và một phần butan chƣa bị craking. Đốt cháy hoàn toàn A thu đƣợc 9 gam H2O và 17,6 gam CO2. Giá trị của m là: A. 5,8 B. 11,6 C. 2,6 D. 23,2 Câu 7: Hỗn hợp khí X gồm 0,3 mol H2 và 0,1 mol vinylaxetilen. Nung X một thời gian với xúc tác Ni thu đƣợc hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với không khí là 1. Nếu cho toàn bộ Y sục từ từ vào dung dịch Brom (dƣ) thì có m gam brom tham gia phản ứng. Giá trị của m là:
- 54. 54 A. 16,0 B. 8,0 C. 3,2 D. 32,0 Câu 8: Cho 5,04 lít (đktc) hỗn hợp khí X gồm C2H2 và H2 qua bột niken nung nóng thu đƣợc hỗn hợp Y chỉ chứa 3 hiđrocacbon. Y có tỉ khối so với H2 là 14,25. Cho Y tác dụng với dung dịch nƣớc brom dƣ. Số mol brom phản ứng là: A. 0,075 B. 0,0225 C. 0,75 D. 0,225 Câu 9: Trộn một thể tích H2 với một thể tích anken thu đƣợc hỗn hợp X. Tỉ khối của X so với H2 là 7,5. Dẫn X đi qua Ni nung nóng thu đƣợc hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với H2 là 9,375. Phần trăm khối lƣợng ankan trong Y là: A. 25% B. 20% C. 60% D. 40% Câu 10: Cho hỗn hợp khí X gồm HCHO, C2H2 và H2 đi qua ống sứ đựng bột Ni nung nóng. Sau một thời gian thu đƣợc hỗn hợp Y (gồm khí và hơi). Đốt cháy hoàn toàn Y cần dùng vừa đủ 0,07 mol O2, sinh ra 0,055 mol CO2 và 0,81 gam H2O. Phần trăm thể tích của HCHO trong X là: A. 25,00%. B. 75,00% C. 66,67% D. 33,33% Câu 11: Hỗn hợp X là chất khí ở điều kiện thƣờng gồm một hidrocacbon Y mạch hở và H2. X có tỉ khối so với H2 bằng 4,8. Cho X đi qua ống chứa bột Ni rồi đun nóng để phản ứng xảy ra hoàn toàn thì đƣợc hỗn hợp khí Z có tỉ khối hơi so với H2 bằng 8. Y là A. C4H6 B. C5H8 C. C3H4 D. C3H6 Câu 12. Hỗn hợp X gồm 0,5 mol C2H4 và 0,7 mol H2. Nung nóng hỗn hợp X có Ni xúc tác một thời gian đƣợc hỗn hợp Y. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y đƣợc bao nhiêu mol H2O: A.1,7mol B.0,6 mol C.0,9 mol D.1,2 mol Câu 13. Đốt cháy hoàn toàn 1,275 gam một hiđrocacbon X toàn bộ sản phẩm cháy hấp thụ vào dung dịch Ba(OH)2 tạo thành 16,745 gam kết tủa và thấy khối lƣợng dung dịch giảm 10,71 gam. Xác định X:
- 55. 55 A. C3H8 B. C4H8 C. C2H6 D. C2H2 Câu 14: Một hỗn hợp X gồm 0,07 mol axetilen, 0,05 mol vinyl axetilen, 0,1 mol H2 và một ít bột Ni trong một bình kín. Đun nóng bình một thời gian thu đƣợc hỗn hợp Y gồm 7 hiđrôcacbon có tỉ khối hơi so với H2 là 19,25. Cho toàn bộ hỗn hợp Y qua bình đựng dung dịch AgNO3/NH3 dƣ, thu đƣợc m gam kết tủa màu vàng nhạt và 1,568 lít hỗn hợp khí Z (đktc) gồm 5 hiđrocacbon thoát ra khỏi bình. Để làm no hoàn toàn Z cần dùng vừa đúng 60 ml dung dịch Br2 1M. Giá trị của m là : A. 11,97 B. 9,57 C. 16,8 D. 12 Câu 15: Đốt cháy hoàn toàn 200ml hỗn hợp gồm đimetylamin và 2 hiđrocacbon là đồng đẳng kế tiếp thu đƣợc 280ml CO2 và 500ml hơi nƣớc (các khí đo ở cùng điều kiện). CTPT của 2 hiđrocacbon? A. C2H2 và C3H4 B. C2H4 và C3H6 C. C2H6 và C3H8 D. CH4 và C2H6
- 56. 56 Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. MỤC ĐÍCH CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Chúng tôi tiến hành TNSP để kiểm chứng tính hiệu quả của đề tài trong quá trình giảng dạy phần Hiđrocacbon – Hóa học 11; nâng cao kỹ năng vận dụng kiến thức qua hệ thống bài tập hóa học cho HS. So sánh kết quả của lớp thực nghiệm (TN) và lớp đối chứng (ĐC) ở trƣờng THPT Vinh Xuân - Huyện Phú Vang – Tỉnh Thừa Thiên Huế và trƣờng THPT Ngô Quyền – Huyện Bố Trạch – Tỉnh Quảng Bình nhằm đánh giá khả năng áp dụng cho GV và HS trong giảng dạy hóa học vào các trƣờng THPT. 3.2. NHIỆM VỤ CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Trao đổi với giáo viên tiến hành thực nghiệm (Thầy Phan Thanh Định trƣờng THPT Ngô Quyền) về mục đích, nội dung các bài dạy lựa chọn bài tập sử dụng trong quá trình giảng dạy, kiểm tra. Thực hiện phiếu điều tra đối với toàn bộ HS khối 11 trƣờng THPT Vinh Xuân (255 học sinh) để tìm hiểu về thái độ, phƣơng pháp học tập và những khó khăn của HS khối 11 trong việc học tập môn Hóa học. Lập đề cƣơng chi tiết bài học khối 11 cho các lớp TN phần Hiđrocacbon (18 tiết) để tiến hành giảng dạy. Tuyển chọn và biên soạn hệ thống bài tập bổ trợ lý thuyết phần Hiđrocacbon lớp 11 THPT. Giới thiệu một số phƣơng pháp giải toán hóa học vận dụng kiến thức phần Hiđrocacbon tiếp cận đề thi THPT Quốc Gia dành cho HS khá - giỏi. Xây dựng nội dung đề kiểm tra 45’ và 15’; tổ chức kiểm tra ở 4 lớp 11 gồm 2 lớp TN và 2 lớp ĐC. Xử lý, phân tích và so sánh kết quả thực nghiệm, đánh giá mức độ hiệu quả của đề tài. 3.3. ĐỊA BÀN VÀ THỜI GIAN THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Địa bàn TNSP: Trƣờng THPT Vinh Xuân - Huyện Phú Vang – Tỉnh Thừa Thiên Huế và Trƣờng THPT Ngô Quyền – Huyện Bố Trạch - Tỉnh Quảng Bình. Đối tƣợng thực nghiệm: chọn 4 lớp 11 giảng dạy theo chƣơng trình cơ bản. Thời gian TNSP học kì II năm học 2015 – 2016.
- 57. 57 3.4. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Chọn GV dạy TN: Chúng tôi chọn GV giảng dạy theo tiêu chuẩn, có trình độ chuyên môn và nghiệp vụ SP vững vàng đƣợc nhà trƣờng và HS tín nhiệm. Đã giảng dạy chƣơng trình hóa học 11 trên 5 năm. Chọn lớp TN và ĐC: Chúng tôi chọn 2 cặp lớp tƣơng đƣơng nhau về các tiêu chí: Sĩ số học sinh mỗi lớp – Năng lực học tập, chất lƣợng bộ môn ở năm học trƣớc – Cùng một giáo viên giảng dạy. Bảng 3.1. Lớp tham gia thực nghiệm và GV giảng dạy Trƣờng TNSP Lớp TNSP Lớp thực tế Sĩ số HS GV giảng dạy THPT Vinh Xuân TN 1 11B1 45 Nguyễn Đình Cƣờng ĐC 1 11B2 43 Nguyễn Đình Cƣờng THPT Ngô Quyền TN 2 11A 43 Phan Thanh Định ĐC 2 11C 43 Phan Thanh Định Trao đổi với GV: Chúng tôi đã trao đổi với GV tham gia TNSP về các vấn đề: - Nhận xét về năng lực học tập môn Hóa học của HS khối 11 trong nhà trƣờng và các lớp tham gia TN. - Nhận xét về việc đổi mới PPDH của GV trong nhà trƣờng và trang thiết bị hiện có phục vụ cho việc dạy – học môn Hóa học trong nhà trƣờng. - Trao đổi với GV về nội dung đề cƣơng bài học và các PPDH áp dụng trong phần Hiđrocacbon ; mức độ kiểm tra đánh giá cuối chƣơng. - Trao đổi về nội dung và hình thức sử dụng BTHH trong các tiết lên lớp và hƣớng dẫn đôn đốc HS làm bài tập ở nhà. Tiến hành giảng dạy ở các lớp TN: - Chủ đề thứ nhất (4 tiết): Hiđrocacbon no. Bao gồm: + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế ankan. + Cấu tạo và tính chất của ankan. + Luyện tập hiđrocacbon no. + Thực hành phân tích định tính nguyên tố. Điều chế và tính chất của metan.
- 58. 58 - Chủ đề thứ 2 ( 9 tiết): Hiđrocacbon không no. Bao gồm: + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế anken. + Cấu tạo và tính chất của anken. + Cấu tạo và tính chất của Akađien. + Luyện tập anken và ankađien. + Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, ứng dụng và điều chế ankin. + Cấu tạo và tính chất của ankin. + Luyện tập ankin. + Thực hành điều chế và tính chất của etilen và axetilen. + Kiểm tra 1 tiết. - Chủ đề thứ 3 (5 tiết): Hiđrocacbon no thơm – Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên - Hệ thống hóa về hiđrocacbon. + Đồng đẳng, đồng phân và danh pháp của ankyl benzen. + Cấu tạo và tính chất của ankyl benzen. + Một số hiđrocacbon thơm khác. + Luyện tập hiđrocacbon thơm. + Hệ thống hóa về hiđrocacbon. - Chúng tôi in đề cƣơng bài học, bài tập cho HS các lớp TN và tiến hành giảng dạy theo nội dung có trong đề cƣơng. Các lớp ĐC vẫn giảng dạy theo giáo án lên lớp của mình nhƣ những lớp học khác. - Trong 2 tuần đầu tiên chúng tôi đã trao đổi, rút kinh nghiệm về những hạn chế gặp phải khi tiến hành giảng dạy, điều chỉnh PPGD cho phù hợp. - Tổ chức kiểm tra các lớp HS tham gia TNSP ở 2 trƣờng cùng một đề kiểm tra 45’ trong cùng một buổi học vào tiết thứ 13. - Tổ chức kiểm tra các lớp HS tham gia TNSP ở 2 trƣờng cùng một đề kiểm tra 15’ vào thời điểm 3 tuần sau khi kết thúc phần hiđrocacbon trong cùng một buổi học để đánh giá “độ bền” kiến thức. 3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Kết quả của các bài kiểm tra đƣợc thống kê ở bảng sau : Bảng 3.2. Bảng kết quả các bài kiểm tra Bài KT Nhóm lớp Tổng số HS Điểm Xi X0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 15 phút TN 88 0 0 2 1 4 14 26 15 18 6 2 6,50 ĐC 86 1 2 3 4 9 27 14 10 9 5 2 5,60 1 tiết TN 88 0 1 1 3 6 18 23 16 12 7 1 6,19 ĐC 86 0 2 2 3 12 25 19 8 9 6 0 5,63
- 59. 59 3.6. Xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm Để đƣa ra đƣợc những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra đƣợc xử lí bằng phƣơng pháp thống kê toán học, đúc kết và phân tích theo thứ tự sau : 1. Lập bảng phân phối : tần số, tần suất, tần suất lũy tích. 2. Vẽ đồ thị đƣờng lũy tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích. 3. Tính các tham số đặc trƣng thống kê : * Tổng điểm của HS đạt điểm Xi : 10 i i i i 1 (X ) n X ; * Điểm trung bình của HS : 10 i i 1 1 X (X ) n * Phƣơng sai : 2 i i2 n X X S n 1 * Độ lệch chuẩn : 2 i i2 n X X S S n 1 * Hệ số biến động : 2 SS V X X * Phƣơng sai trung bình : 2 S m n 3.6.1. Lập bảng phân phối tần suất, tần suất luỹ tích và các biểu đồ Bảng 3.3. Bảng phân phối tần suất của bài kiểm tra số 15 phút Nhóm lớp Tổng số HS Số % học sinh đạt điểm số Xi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TN 88 0 0 2,27 1,14 4,55 15,91 29,54 17,05 20,45 6,82 2,27 ĐC 86 1,16 2,33 3,49 4,65 10,46 31,40 16,28 11,63 10,46 5,81 2,33 Bảng 3.4. Bảng % số HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra 15 phút Lớp Tổng số HS Số lƣợng và tỉ lệ % học sinh đạt điểm từ Xi trở xuống 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TN 88 0 0 2 3 7 21 47 62 80 86 88
- 60. 60 ĐC 86 1 3 6 10 19 46 60 70 79 84 86 TN 100% 0,00 0,00 2,27 3,41 7,95 23,86 53,41 70,45 90,91 97,73 100 ĐC 100% 1,16 3,49 6,98 11,63 22,09 53,49 69,77 81,40 91,86 97,67 100 Từ bảng 3.3, ta có đồ thị đƣờng lũy tích cho lớp thực nghiệm và lớp đối chứng (trục tung chỉ % số học sinh đạt điểm Xi trở xuống, trục hoành chỉ điểm số) nhƣ sau : 0 20 40 60 80 100 120 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Điểm (Xi) Tầnsuấtlũytích(%) TN 0 ĐC 1.16 Biểu đồ 3.1. Đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra 15 phút Bảng 3.5. Bảng phân phối tần suất của bài kiểm tra số 1 tiết Nhóm lớp Tổng số HS Số % học sinh đạt điểm số Xi 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TN 88 0,00 1,14 1,14 3,41 6,82 20,45 26,14 18,18 13,64 7,94 1,14 ĐC 86 0,00 2,33 2,33 3,49 13,95 29,07 22,09 9,30 10,46 6,98 0,00 Bảng 3.6. Bảng % số HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra 1 tiết Lớp Tổng số Số lƣợng và tỉ lệ % học sinh đạt điểm từ Xi trở xuống 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 TN 88 0 1 2 5 11 29 52 68 80 87 88 ĐC 86 0 2 4 7 19 44 63 71 80 86 86
- 61. 61 TN 100% 0,00 1,14 2,27 5,68 12,50 32,95 59,09 77,27 90,91 98,86 100 ĐC 100% 0,00 2,33 4,65 8,14 22,09 51,16 73,26 82,56 93,02 100 100 Từ bảng 3.5, ta có đồ thị đƣờng lũy tích cho lớp thực nghiệm và lớp đối chứng (trục tung chỉ % số học sinh đạt điểm Xi trở xuống, trục hoành chỉ điểm số) nhƣ sau : 0 20 40 60 80 100 120 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Điểm (Xi) Tầnsuấtlũytích(%) TN 0 ĐC 0 Biểu đồ 3.2. Đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra 1 tiết Bảng 3.7 Bảng phân bố tần số, tần suất theo học lực qua bài kiểm tra 15 phút Tần số, tần suất Lớp Kém (0 2) Yếu (3 4) TB (5 6) Khá (7 8) Giỏi (9 10) Tần số (f) TN 2 5 40 33 8 ĐC 6 13 41 19 7 Tần suất TN 2,27 5,68 45,46 37,50 9,09 ĐC 6,98 15,12 47,67 22,09 8,14
- 62. 62 0 10 20 30 40 50 60 Kém Yếu TB Khá Giỏi Xếp loại Tỉlệ(%) TN ĐC Biểu đồ 3.3. Biểu đồ biểu diễn sự phân bố theo học lực của bài kiểm tra 15 phút Bảng 3.8. Bảng phân bố tần số, tần suất theo học lực của bài kiểm tra 1 tiết Tần số, tần suất Lớp Kém (0 – 2) Yếu (3 - 4) TB (5-6) Khá (7-8) Giỏi (9-10) Tần số (f) TN 2 9 41 28 8 ĐC 4 15 44 17 6 Tần suất (%) TN 2,27 10,23 46,59 31,82 9,09 ĐC 4,65 17,44 51,16 19,77 6,98 0 10 20 30 40 50 60 Kém Yếu TB Khá Giỏi Xếp loại Tỉlệ(%) TN ĐC
- 63. 63 Biểu đồ 3.4: Biểu đồ biểu diễn sự phân bố theo học lực cuả bài kiểm tra 1 tiết 3.6.2. Tính các tham số đặc trƣng thống kê Để kiểm nghiệm kết quả điểm trung bình giữa nhóm lớp TN và nhóm lớp ĐC chúng tôi dùng phép thử student. Từ số liệu TN ở bảng 3.8 ta có : * Phƣơng sai : 2 2 2 1 1 2 2 1 2 (n 1)S (n 1)S S n n 2 * Chuẩn student : 1 2 1 21 2 tính 1 2 1 2 n .n| X X | | X X | t S n n 1 1 S n n Tra bảng t (p,f) ta có các giá trị đƣợc điền vào bảng thống kê sau : Bảng 3.9. Bảng thống kê các kết quả điểm kiểm tra của học sinh Bài KT PA X Si 2 V (%) m S2 ttính f t (p =0.05, f = ) 15 phút TN 6,50 2,55 24,57 0,17 3,28 3,28 172 1,96 ĐC 5,60 4,03 35,85 0,22 1 tiết TN 6,19 2,87 27,37 0,18 3,01 2,13 172 1,96 ĐC 5,63 3,15 31,52 0,19 3.7. PHÂN TÍCH KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM Sau khi xử lí kết quả bài kiểm tra bằng phƣơng pháp toán học thống kê chúng tôi rút ra một số nhận xét sau: - Các đƣờng lũy tích của các lớp TN đều nằm ở bên phải và ở phía dƣới các đƣờng lũy tích của các lớp ĐC chứng tỏ chất lƣợng học tập của HS của các lớp TN cao hơn so với các lớp ĐC. - Tỉ lệ % HS yếu kém và trung bình của các lớp TN đều thấp hơn so với các lớp ĐC ; ngƣợc lại tỉ lệ % HS khá, giỏi của các lớp TN đều cao hơn các lớp ĐC. - Điểm trung bình cộng của bài kiểm tra các lớp TN đều cao hơn so với các lớp ĐC. - Hệ số biến thiên V của lớp TN (nhỏ hơn 30%) là đáng tin cậy và hệ số biến thiên các lớp TN luôn nhỏ hơn so với các lớp ĐC chứng tỏ mức độ phân tán điểm của HS lớp TN luôn thấp hơn so với lớp ĐC, nhƣ vậy chất lƣợng học tập của các lớp TN đồng đều hơn so với lớp ĐC. - Hệ số kiểm định tTN > tp,f (với p = 0,05) qua các bài kiểm tra của từng trƣờng và chung cho cả hai trƣờng cho phép khẳng định sự khác nhau giữa X TN và X ĐC là có ý nghĩa, phƣơng pháp giảng dạy mới có hiệu quả hơn phƣơng pháp giảng dạy cũ. - Kết quả bài kiểm tra 15’ sau khi kết thúc phần hiđrocacbon thời gian 3 tuần cho thấy HS các lớp TN mức độ nắm vững kiến thức đã học và khả năng vận dụng kiến thức tốt hơn, bền vững hơn so với các lớp ĐC.
- 64. 64 Qua nhận xét trên chúng tôi nhận thấy: - Việc xây dựng đề cƣơng bài học và bài tập bổ trợ cho HS nghiên cứu bài học trƣớc khi đến lớp mang lại hiệu quả rõ rệt góp phần nâng cao năng lực tự học cho HS từ đó nâng cao chất lƣợng dạy – học bộ môn Hóa học trong trƣờng THPT; phƣơng pháp này có thể áp dụng cho nhiều đối tƣợng HS ở các vùng miền và các trƣờng THPT có chất lƣợng tuyển sinh khác nhau. - Xây dựng nội dung đề cƣơng bài học và bài tập bổ trợ phải phù hợp với trình độ nhận thức của HS ở mỗi trƣờng, mỗi lớp. Ngoài yêu cầu HS phải đạt đƣợc chuẩn kiến thức kỹ năng bộ môn, đề cƣơng bài học và hệ thống bài tập bổ trợ còn đáp ứng nhu cầu nâng cao kiến thức bộ môn cho HS khá, giỏi.
- 65. 65 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I. KẾT LUẬN Sâu quá trình thực hiện luận văn chúng tôi đã thực hiện đƣợc các nhiệm vụ: - Nghiên cứu cơ sở lý luận về các vấn đề: Dạy học tích cực – các phƣơng pháp dạy học tích cực. - BTHH và vai trò của BTHH với sự phát triển tƣ duy, tạo hứng thú học tập cho HS. - Đề xuất lập đề cƣơng bài học và hệ thống bài tập bổ trợ cho HS 11 phần hiđrocacbon. - Tuyển chọn và giới thiệu 4 dạng bài tập nâng cao và phƣơng pháp giải cho HS 11 phần hiđrocacbon tiếp cận đề thi THPT Quốc Gia. - Tiến hành TNSP trên 2 cặp TN và ĐC là trƣờng THPT Vinh Xuân – Huyện Phú Vang – Tỉnh Thừa Thiên Huế và trƣờng THPT Ngô Quyền - Huyện Bố Trạch – Tỉnh Quảng Bình. - Xử lý các các số liệu TNSP bằng phƣơng pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, phân tích kết kết quả TNSP để có kết luận mang tính khoa học. Ƣu điểm: Kết quả thu đƣợc cho thấy Luận văn có đóng góp nhất định vào việc đổi mới PPDH cho GV và góp phần phát triển năng lực tự học cho HS, khuyến khích HS tìm kiếm tài liệu phuc vụ cho học tập. Tổ chức dạy học theo chủ đề trên cơ sở sử dụng đề cƣơng bài học và bài tập bổ trợ góp phần nâng cao chất lƣợng bộ môn đồng thời tăng thêm cơ hội, thêm thời gian cho HS tham gia hoạt động trên lớp, HS lĩnh hội kiến thức chủ độ và tích cực hơn. Hạn chế: Một bộ phận HS chƣa có thói quen chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp vì thế GV cần kiên trì thuyết phục động viên, kiểm tra đôn đốc HS thực hiện thƣờng xuyên. Năng lực học tập của các HS không đồng đều nên GV gặp khó khăn khi cho HS hoạt động nhóm vì thế GV cần chú ý hƣớng dẫn và kiểm tra quá trình học tập của những HS còn yếu hoặc thiếu chăm chỉ. Thời khóa biểu xếp tiết đơn 45’ nên các nội dung dạy học trong chủ đề thƣờng bị gián đoạn qua nhiều buổi học và thiếu thời gian để tổ chức cho HS hoạt động nhóm. Trong giai đoạn sắp tới (sau năm 2017) việc đổi mới giáo dục sẽ đƣợc triển khai rộng rãi với nhiều hình thức dạy học nhƣ dạy học tích hợp, dạy học theo chủ đề…thì việc biên soạn đề cƣơng bài học là một bƣớc đi phù hợp trong đó thể hiện vai trò dẫn dắt chủ động tích cực của ngƣời GV qua việc tham khảo nhiều nguồn tài liệu, sắp xếp lựa chọn các đơn vị kiến thức và bài tập thích hợp đồng thời đòi hỏi HS đổi mới phƣơng pháp học tập, nâng cao ý thức tự học. II. KIẾN NGHỊ 1. Đối với Sở giáo dục và Đào tạo - Chỉ đạo và tổ chức hƣớng dẫn cho GV tập huấn về đổi mới PPDH cụ thể từng môn học phù hợp với mục đích yêu cầu của đề án đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục Việt Nam. - Trang bị cơ sở vật chất, phƣơng tiện dạy học theo yêu cầu của chƣơng trình, yêu cầu về đổi mới PPDH. 2. Đối với trƣờng THPT - Động viên, khuyến khích GV viết tài liệu học tập cho HS dựa trên chuẩn kiến thức, kỹ năng và năng lực của HS, cơ sở vật chất của nhà trƣờng. - Chú trọng xây dựng ý thức tự học của HS trong nhà trƣờng. - Sắp xếp thời khóa biểu theo tiết đôi (90’) thuận lợi cho việc đổi mới PPDH và sử dụng các kỹ thuật dạy học tích cực.
- 66. 66 3. Đối với giáo viên - Nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ sƣ phạm, tích cực hƣởng ứng và tham gia vào việc đổi mới PPDH ngành đang phát động. - Thay đổi thiết kế bài giảng, kiểm tra đánh giá trên cơ sở phát huy năng lực ngƣời học, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Trong khuôn khổ hạn hẹp của đề tài, chúng tôi mới nghiên cứu và thực hiện Đề cƣơng bài học, bài tập bổ trợ và chọn lọc một số phƣơng pháp giải toán hóa học cho phần hiđrocacbon lớp 11 THPT nên kết quả còn hạn chế. Kính mong quý thầy cô, đồng nghiệp góp ý để chúng tôi rút kinh nghiệm tiếp tục triển khai đề tài với chất lƣợng tốt hơn. Chúng tôi trân trọng cảm ơn!
- 67. 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ngô Ngọc An (2009), 350 bài tập hóa học chọn lọc và nâng cao lớp 11, NXB Giáo dục, Hà Nội. 2. Trịnh Văn Biểu (2002), Lí luận dạy học hóa học, NXB Đại học sƣ phạm TPHCM. 3. Bộ giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội 4. Bộ giáo dục và Đào tạo (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục THPT môn Hóa học, NXB Giáo dục. 5. Bộ giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh, NXB ĐHSP Hà Nội. 6. Bộ giáo dục và Đào tạo, Đề thi tuyển sinh Đại học môn Hóa học 2007 – 2014. 7. Võ Chấp (2006), Những vấn đề của giáo dục phổ thông hiện nay và định hƣớng chiến lƣợc phát triển giáo dục đào tạo Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hoá – hiện đại hóa đất nƣớc, Trƣờng Đại học Sƣ phạm, Đại học Huế. 8. Nguyễn Cƣơng, Nguyễn Mạnh Dung, Nguyễn Thị Sửu (2001), Phương pháp dạy học Hoá học (tập 1), NXB Giáo dục, Hà Nội. 9. Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học Hoá học ở trường phổ thông và đại học, NXB Giáo dục, Hà Nội. 10.Nguyễn Văn Cƣờng, Benrd Meier (2010), Một số vấn đề chung trong đổi mới phương pháp dạy học ở trường THPT, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội. 11.Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lý luận dạy học hiện đại, NXB ĐHSP TPHCM. 12.Hoàng Chúng (1982), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, NXB Giáo dục. 13.Lê Văn Dũng (2001), Phát triển năng lực nhận thức và tư duy cho học sinh THPT thông qua BTHH, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục trƣờng Đại học sƣ phạm Hà Nội. 14. Nguyễn Hữu Đĩnh (2008), Dạy và học Hóa học theo hướng đổi mới, NXB Giáo dục, Hà Nội 15. Nguyễn Đình Độ (2010), Các công thức giải nhanh trắc nghiệm Hóa học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nôi. 16. Đỗ Xuân Hƣng (2008), Hướng dẫn giải nhanh bài tập trắc nghiệm hóa học, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 17. Cao Cự Giác (2001), Hướng dẫn giải nhanh bài tập Hóa học (tập 1), NXB Đại học Quốc gia Hà Nôi. 18. Nguyễn Thanh Khuyến (1998), Phương pháp giải toán hóa hữu cơ, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội. 19. Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lý luận dạy học Hoá học (tập 1), NXB Giáo dục, Hà Nội.
- 68. 68 20.Trần Quốc Sơn (2000), Cơ sở hóa học hữu cơ (tập 1, 2, 3), NXB Giáo dục, Hà Nội. 21.Trần Quốc Sơn (2008), Tài liệu giáo khoa chuyên Hóa học 11 – 12, NXB Giáo dục. 22.Nguyễn Cảnh Toàn, Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo (2004), Học và dạy cách học, NXB Đại học Sƣ Phạm Hà Nội. 23. Lê Xuân Trọng, Nguyễn Hữu Đĩnh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2006), Hóa học 11 nâng cao, NXB Giáo dục, Hà Nội. 24. Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), Bài tập hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại hoc Sƣ Phạm Hà Nội. 25. Lê Thanh Xuân (2009), Các dạng toán và phương pháp giải toán Hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội.