Abstract image of a woman sitting on books and studying on a laptop

Lvch chiến lược phát triển kinh tế - xã hội việt nam đến năm 2020

Nhan Luan, profile picture
Nhan Luan

Tài liệu trình bày sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong hơn 20 năm qua, nhấn mạnh hai chiến lược phát triển giai đoạn 1991-2000 và 2001-2010, cùng việc chuẩn bị cho giai đoạn 2011-2020. Mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng kể, chiến lược phát triển vẫn chưa thể hiện rõ ràng mục tiêu và phương pháp thực hiện, do đó Việt Nam cần xây dựng một chiến lược phát triển cụ thể và hiệu quả hơn. Tài liệu cũng phân tích các yếu tố tác động đến phát triển kinh tế xã hội và đề xuất một khung chiến lược rõ ràng cho tương lai.

1 of 108
Download to read offline
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
1 M ð U 1. S c n thi t c a ñ tài Qua hơn hai mươi năm ñ i m i, Vi t Nam ñã có s phát tri n vư t b c, ñ t ñư c nh ng thành t u r t quan tr ng, ñưa n n kinh t t ng bư c thoát kh i tình tr ng ñói nghèo. ð ñ t nh ng thành t u ñó, Vi t Nam th c hi n hai chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000 và th i kỳ 2001-2010. Hi n t i, Vi t Nam ñang chu n b xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i cho th i kỳ 2011-2020 và Chính ph ñang xin ý ki n ñóng góp r ng rãi v ch ñ tư tư ng c a chi n lư c này. Tuy nhiên, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong th i gian qua chưa th hi n rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a chi n lư c ñ ñ nh hư ng cho dân t c b t phá, tr thành qu c gia giàu có sánh vai v i các cư ng qu c năm châu. Nh n th c v chi n lư c phát tri n còn mơ h , l n l n nên vi c tri n khai th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c chưa ñ t hi u qu cao. Trong b i c nh n n kinh t th gi i bi n ñ ng m nh m , các quá trình h p tác và c nh tranh luôn di n ra song hành, ph c t p và không ng ng phát tri n, Vi t Nam c n ph i xác ñ nh rõ xu t phát ñi m c a mình, các ñi m m nh, các ñi m y u, các cơ h i và nguy cơ ñ t ñó xây d ng m t chi n lư c phát tri n có khoa h c, t o ñư c s ñ ng thu n r ng l n trong toàn xã h i nh m xây d ng Vi t Nam tr thành m t qu c gia giàu m nh. Nh ng v n ñ trên r t r ng l n và ph c t p, nó ñang là m i b n tâm không ch c a các nhà khoa h c, các nhà qu n lý và ho ch ñ nh chính sách, mà còn là c a c dân t c. V i mong mu n góp ph n làm sáng t hơn m t s v n ñ v chi n lư c phát tri n và hơn h t là th hi n m t b n chi n lư c phát tri n có ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c rõ ràng do ñó chúng tôi ch n ñ tài “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020”.
2 2. Khung nghiên c u 3. M c tiêu nghiên c u H th ng hóa cơ s lý lu n và kinh nghi m v chi n lư c phát tri n c a Vi t Nam và m t s nư c. T ñó rút ra các v n ñ có tính phương pháp lu n cho vi c nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. Thông qua phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ ch ra ñi m xu t phát c a n n kinh t , các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a Vi t Nam trong n n kinh t th gi i. T ñó, mong mu n cao nh t c a ñ tài là th hi n ñư c m t khung chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam rõ ràng v i tư tư ng ch ñ o c a chi n ð t v n ñ M c tiêu nghiên c u Cơ s lý lu n chung v chi n lư c phát tri n Thu th p thông tin th c p M t s y u t tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 T ng k t SWOT ð xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 K t lu n
3 lư c, m c tiêu c a chi n lư c, các nhi m v ch y u c a chi n lư c và t ch c th c hi n chi n lư c. 4. ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u ð i tư ng nghiên c u ñư c xác ñ nh là các ho t ñ ng c a n n kinh t Vi t Nam, trong ñó t p trung vào m t s y u t ch y u (y u t ñ a lý, ngu n nhân l c, th c tr ng phát tri n n n kinh t , h th ng tài chính, khoa h c - công ngh , k t c u h t ng, an sinh xã h i, ô nhi m môi trư ng, vai trò nhà nư c và b i c nh qu c t ) tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. M c dù có nhi u c g ng, song b n thân v n ñ nghiên c u khá r ng, ph c t p và hơn n a n i dung m t b n chi n lư c không ph i là s li t kê t t c các ngành, lĩnh v c nên ñ tài ch xin ñ c p ñ n m t s v n ñ ch y u trên ñư c cho là c n thi t trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. ð i v i lĩnh v c an ninh và qu c phòng, ñ tài ch ñ c p ñ n như là m t b ph n không th thi u trong chi n lư c phát tri n mà không ñi sâu vào phân tích. Ngu n s li u th c p s d ng trong nghiên c u c a ñ tài ñư c chúng tôi ti n hành thu th p và x lý t các ngu n chính sau: T ng c c Th ng kê Vi t Nam; các t ch c qu c t WB, ADB, WEF và k th a m t s tài li u t các ngu n nghiên c u khác (có ghi rõ trích d n). 5. Phương pháp nghiên c u V i cách ti p c n h th ng, ñ tài phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong n n kinh t th gi i ñ n năm 2020. K t h p v i s d ng phương pháp SWOT ñ xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. S d ng các phương pháp phân tích, t ng h p, di n gi i, th ng kê h c và phương pháp chuyên gia. 6. Ý nghĩa c a ñ tài V m t khoa h c: ñ tài ñã góp ph n h th ng hóa và làm rõ hơn các v n ñ lý lu n v chi n lư c phát tri n, qua ñó góp ph n kh ng ñ nh v trí, vai trò c a chi n
4 lư c trong phát tri n ñ t nư c; góp ph n xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 v i tư tư ng chi n lư c và m c tiêu chi n lư c rõ ràng. V m t th c ti n: ñ tài phân tích trình ñ phát tri n c a n n kinh t Vi t Nam, ch ra nh ng l i th , h n ch , cơ h i và thách th c c a n n kinh t Vi t Nam trong t ng th n n kinh t th gi i. ð tài ñ xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. 7. K t c u c a ñ tài Ngoài ph n m ñ u, ph n k t lu n, tài li u tham kh o và ph l c, ñ tài này g m ba chương chính. Chương 1, cơ s lý lu n chung v chi n lư c phát tri n. Chương 2, m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. Chương 3, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020.
5 Chương 1: CƠ S LÝ LU N CHUNG V CHI N LƯ C PHÁT TRI N Chương 1 t p trung làm rõ m t s v n ñ lý lu n v chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i; m t s quan ñi m và lý thuy t vào nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i; kinh nghi m chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i m t s nư c và công tác nghiên c u, th c thi chi n lư c phát tri n Vi t Nam th i gian qua làm cơ s lý lu n cho nghiên c u c a ñ tài. 1.1. Lý lu n chung v chi n lư c phát tri n 1.1.1. Quan ni m chi n lư c phát tri n Chi n lư c phát tri n là tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n do con ngư i ñ nh ra, nó th hi n ch ñ tư tư ng và g n li n v i ch ñ tư tư ng y là ph m vi bao quát và n i dung ch y u c a chi n lư c ñư c th hi n thông qua m c tiêu, h th ng các quan ñi m, bi n pháp cơ b n có tính chi n lư c v phát tri n t m cao, t m t ng th , t m dài h n ñ i v i s phát tri n c a m t ñ i tư ng (hay c a m t h th ng) mà các nhà lãnh ñ o ñ ra; nó ch ñ o hành ñ ng th ng nh t c a m t c ng ñ ng hay m t qu c gia ho c m t nhóm qu c gia nh m ñ t t i m c tiêu cao nh t, l n nh t, t ng quát nh t ñã xác ñ nh. Theo Ngô Doãn V nh (2007), phương Tây, ngư i ta thư ng s d ng thu t ng “chi n lư c qu c gia”. Chi n lư c qu c gia là chi n lư c t m vĩ mô, là chi n lư c t ng cao nh t v b o v , xây d ng, phát tri n c a qu c gia trong m t th i kỳ nh t ñ nh. Nó ch ng nh ng g m, g p chi n lư c v chính tr , chi n lư c v kinh t , chi n lư c v quân s thành m t kh i, mà còn có s ch ñ o hành ñ ng trên th c t ñ i v i chi n lư c c a các lĩnh v c, các v n ñ phát tri n c a ñ t nư c; Các h c gi Trung Qu c cho r ng chi n lư c là nh ng mưu tính và quy t sách ñ i v i nh ng v n ñ tr ng ñ i có tính ch t toàn c c và lâu dài, còn lý lu n và phương pháp quy t sách nh ng v n ñ tr ng ñ i mang tính toàn c c và lâu dài là nhi m v c a chi n lư c h c; Các nư c thu c Liên minh châu Âu (EU) ñ ra chi n lư c phát tri n ñ n
6 năm 2020; ñư c coi như là tuyên b c a h v i dân chúng c a EU và th gi i v ch trương phát tri n c a EU; Ngư i M và ngư i ð c s d ng khái ni m “k ho ch chi n lư c”. Nh ng k ho ch có t m chi n lư c v ñ i n i, ñ i ngo i ñư c xây d ng và thông qua ñã tr thành công c lãnh ñ o, ch ñ o công cu c phát tri n ñ t nư c; Các nhà khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n thu c B K ho ch - ð u tư nư c Vi t Nam cho r ng, nh ng mưu tính có tính toàn c c, lâu dài, cơ b n ñư c xem là chi n lư c. Như v y, có th hi u chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. 1.1.2 N i dung c a chi n lư c phát tri n Có ba v n ñ c n ñ c bi t quan tâm khi bàn ñ n chi n lư c phát tri n. - Th nh t, ñư ng l i cơ b n phát tri n ñ t nư c ph i ñư c ph n ánh ch ñ tư tư ng chi n lư c và h th ng các quan ñi m ch ñ o chi n lư c, mà chúng ñư c thông qua các m c tiêu, ph m vi bao quát c a chi n lư c và nh ng nhi m v cơ b n ph i th c hi n ñ ñ t m c tiêu ñó. M c tiêu chi n lư c c n ph i ñư c xác ñ nh ñúng và các nhi m v cơ b n hay phương th c th c thi ph i ñư c xác ñ nh chính xác. M t khi ñã xác ñ nh sai m c tiêu s d n ñ n xác ñ nh sai nhi m v , t p trung sai ngu n l c, làm sai hư ng phát tri n và ñó là m t quy t ñ nh mang tính chi n lư c sai. - Th hai, ph i ñ m b o ñ y ñ , k p th i các phương ti n v t ch t và tinh th n ñ bi n các m c tiêu và nhi m v chi n lư c thành hi n th c. M i nhi m v c n ñư c hoàn thành trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh, b ng phương cách nh t ñ nh và b ng m t l c lư ng v t ch t nh t ñ nh nhưng chúng không tách r i các nhi m v khác. H th ng các nhi m v c n ñư c s p x p theo m t tr t t ưu tiên, tuy nhiên có th ñi u ch nh cho phù h p v i b i c nh.
7 - Th ba, vi c ñi u hành và t ch c th c hi n chi n lư c có ý nghĩa c c kỳ to l n, nó có tính quy t ñ nh t i vi c bi n các ý tư ng, quan ñi m và m c tiêu chi n lư c tr thành hi n th c. Trong quá trình t ch c th c hi n chi n lư c s b nh hư ng c a r t nhi u y u t , mà nh ng y u t này v nguyên t c chúng luôn v n ñ ng và tương tác l n nhau nên ñòi h i s linh ho t, nh y bén, kiên quy t, d t ñi m c a ngư i ch ñ o và t ch c th c thi chi n lư c. ð ng th i, vi c ki m tra, rà soát ñ k p th i ñi u ch nh chi n lư c là vi c làm c n thi t nh m làm cho s phát tri n c a ñ t nư c tr nên ñúng ñ n, liên t c và thi t th c. Như v y, chi n lư c phát tri n là chi n lư c v s phát tri n c a m t h th ng, chi n lư c d n d t h th ng ñó phát tri n ñúng hư ng và có k t qu theo mong mu n. Mu n h th ng v n ñ ng theo hư ng có l i thì ph i ñi u khi n nó theo quy lu t v n ñ ng c a nó. Vi c n m b t quy lu t v n ñ ng và c th hóa các quy lu t thành chi n lư c phát tri n cho h th ng là v n ñ quan tr ng và có tính b t bu c ñ i v i s phát tri n c a h th ng. Chi n lư c phát tri n ñ t nư c không ph i là k ho ch phát tri n dài h n ho c trung h n, càng không th là k ho ch phát tri n ng n h n. Do ñó tính c th , tính lư ng hóa c a nó không nhi u, v a ñ ñ m b o cơ s khoa h c c a các ch trương và ñư ng l i phát tri n dài h n và mang t m chi n lư c c a ñ t nư c. Trư c h t m c tiêu chi n lư c ph i c th , các v n ñ tr ng y u mà chi n lư c ñ c p (hay nh ng nhi m v chi n lư c ph i làm), các bư c th c hi n và t ch c th c hi n ph i ñư c th hi n m t cách c th . Ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i ñư c th hi n trong văn ki n l n c a ñ ng c m quy n hay c a nhà nư c; có như th m i t o ra s th ng nh t và quy t tâm trong hành ñ ng c a c dân t c. Tính lư ng hóa ñư c th hi n ñ làm rõ m c tiêu t ng quát c a chi n lư c phát tri n; c n tính toán các ch tiêu c th v kinh t , xã h i tr ng y u. Ch ng h n như các ch tiêu v quy mô dân s , t ng s n ph m qu c n i, t c ñ tăng trư ng kinh t bình quân và m t s ch tiêu khác ph i ñư c tính toán và th hi n b ng con s v i biên ñ nh t ñ nh. H th ng các ch tiêu c th có th ñính kèm như ph l c minh h a.
8 M t chi n lư c phát tri n c n ph i có: - Tên g i c a chi n lư c: ñây là v n ñ r t quan tr ng và luôn luôn khó. Tên c a chi n lư c ph i d hi u, chính xác, rõ ràng, thu hút s chú ý và ph i ch a ñ ng tư tư ng l n. - Ý tư ng và m c tiêu chi n lư c: b t kỳ qu c gia nào, phát tri n không ph i ch là ñ o lý mà còn ph i là chân lý. Xác ñ nh m c tiêu ñúng s có ý nghĩa quan tr ng ñ hành ñ ng chu n xác, có hi u qu . M c tiêu chi n lư c th hi n ý tư ng chi n lư c phát tri n. Ý tư ng chi n lư c ph i ñư c thi t k tương ñ i c th , nó mang n i hàm c a nhi u lu n ñi m chi n lư c có căn c khoa h c. - Nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c (c th hóa thành các m c tiêu, nhi m v c p th p) và l a ch n phương cách ñ th c thi các m c tiêu chi n lư c. ðây chính là t p h p các chi n lư c con hay ti u chi n lư c ho c các nhi m v cơ b n cùng phương cách ñư c l a ch n ñ th c hi n ñư c m c tiêu t ng quát. Ch ng h n, ñ i v i chi n lư c phát tri n qu c gia s có các chi n lư c thành ph n v : phát tri n ngành, lĩnh v c, phát tri n lãnh th , phát tri n nhân l c và khoa h c - công ngh , thu hút ñ u tư, xây d ng nhà nư c g n v i c i cách h th ng chính tr và phòng ch ng tham nhũng. - ð xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c sau khi chi n lư c ñư c c p có th m quy n công b . Ch ñ o th c hi n chi n lư c có vai trò l n ñ i v i vi c bi n chi n lư c thành hi n th c. V n ñ ñ c bi t quan tr ng là xây d ng cho ñư c chương trình hành ñ ng rõ ràng, chính xác và t ch c th c hi n chương trình này có k t qu , có hi u qu . 1.1.3. ð c tính cơ b n c a chi n lư c phát tri n Chi n lư c phát tri n ñ t nư c có các ñ c tính cơ b n sau: - Tính ð ng và tính dân t c: ph i th hi n ñư c quan ñi m ch ñ o c a ñ ng c m quy n, ñáp ng ñư c lý tư ng, hy v ng cao ñ p c a nhân dân và th hi n ñ m nét tính dân t c. - Tính h th ng: chi n lư c phát tri n ñ t nư c c n có tính h th ng và ñã mang tính h th ng thì nó ph i mang tính n ñ nh tương ñ i. Trên nguyên t c h
9 th ng, chi n lư c phát tri n ñ c p ñ n nh ng v n ñ toàn c c, nh ng v n ñ có ý nghĩa ñi m huy t, có s c gây công phá l n ñ i v i s phát tri n c a toàn b h th ng. Tính h th ng c n th hi n yêu c u tiên ti n c a các phân h c u thành cũng như c a c h th ng. - Tính bao quát: th hi n bao quát t t c nh ng v n ñ cơ b n c a ñ t nư c; nó ñ c p nh ng v n ñ l n, t ng th v phát tri n kinh t - xã h i, môi trư ng và an ninh qu c phòng c a qu c gia có tính t i b i c nh qu c t ; v a bao quát nh ng v n ñ dài h n v a ñ c p th a ñáng nh ng v n ñ ng n h n có tính quy t ñ nh. - Tính l a ch n: Ngu n l c phát tri n bao gi cũng có h n. ð t nư c bao gi cũng t n t i nhi u v n ñ l n c n gi i quy t. B i c nh th gi i m i th i kỳ m i khác. Do ñó chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i ch n nh ng v n ñ then ch t ñ tìm cách gi i quy t. - Tính linh ho t và m m d o: Chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i có kh năng ñi u ch nh nhanh, thích ng r ng phù h p v i hoàn c nh m i. - Tính dài h n: Chi n lư c phát tri n ñ t nư c thư ng ñ c p ñ n nh ng v n ñ l n, mà nh ng v n ñ này không th gi i quy t tr n v n trong m t th i gian ng n. - Tính th i ñ i: bi u hi n tính hi n ñ i, tính liên k t, không ch và không quá bó h p b i ranh gi i hành chính. Nh ng thành t u c a nhân lo i ph i ñư c phát huy, nh ng th t b i c a th gi i ph i ñư c rút kinh nghi m và tránh. 1.1.4. Phân lo i chi n lư c phát tri n Tùy theo tính ch t và c p ñ c a chi n lư c phát tri n mà chúng ta có th chia chi n lư c phát tri n thành các lo i chi n lư c: - Theo c p ñ : có ñ i chi n lư c và chi n lư c b ph n. - Theo tính ch t và lĩnh v c: có chi n lư c phát tri n kinh t , chi n lư c phát tri n xã h i, chi n lư c b o v môi trư ng, chi n lư c an ninh, chi n lư c qu c phòng, chi n lư c ñ i ngo i, chi n lư c ñ i n i và các chi n lư c khác.
10 ð i v i chi n lư c phát tri n kinh t là h th ng quan ñi m, tư tư ng ch ñ o, m c tiêu v phát tri n kinh t c a ñ t nư c trong m t th i kỳ nh t ñ nh. Trong ho ch ñ nh và t ch c th c hi n chi n lư c phát tri n kinh t ngư i ta thư ng ñ c bi t chú ý t i các v n ñ quan tr ng như: tăng trư ng kinh t và ch t lư ng tăng trư ng kinh t , tăng trư ng kinh t g n v i cơ c u kinh t và cách th c cùng phương ti n s d ng ñ ñ t ñư c m c tiêu kinh t ñ ra. Chi n lư c phát tri n kinh t ph i ñ c p ñ n v n ñ m c a c a n n kinh t , phát tri n k t c u h t ng, nhân l c ch t lư ng cao, t ch c n n kinh t , vi c làm và s d ng tài nguyên. Trong ñó, ngư i ta r t chú ý t i lĩnh v c kinh t có ý nghĩa ñ t phá, có vai trò mũi nh n, t o ra nh ng c c tăng trư ng. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i bao g m hai b ph n l n là phát tri n kinh t và phát tri n xã h i và ph i ñ c p ñ n an ninh qu c phòng c a ñ t nư c. Phát tri n kinh t và phát tri n xã h i là yêu c u hai m t c a s phát tri n c a m t qu c gia. S phát tri n ch coi tr ng kinh t ho c ch coi tr ng xã h i là s phát tri n l ch l c. M c tiêu c a chi n lư c ñan quy n tính kinh t và tính xã h i, ñó là m t t p h p m c tiêu v kinh t , xã h i, môi trư ng, an ninh, qu c phòng. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i ph i ph n ánh ñư c ý tư ng t ng quát ch ñ o ñư ng l i phát tri n, h th ng các quan ñi m, nhi m v và con ñư ng phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ nh t ñ nh (có th là 10 năm, 15 năm, 20 năm và xa hơn n a). Phát tri n kinh t nhanh, hi u qu , b n v ng và xây d ng xã h i ti n b là nh ng nhân lõi c a chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c là ngh thu t d a trên n n t ng tri th c cao và thu ñư c nhi u l i ích trong quá trình toàn c u hóa, h i nh p cùng phát tri n. Khi xây d ng chi n lư c kinh t - xã h i ph i trên cơ s n m rõ, n m ñúng tình hình và d báo chính xác tri n v ng c a ñ t nư c; ph i xác ñ nh ñư c m c ñ phát tri n kinh t c a m t nư c (trình ñ kinh t , th c l c kinh t và xu th bi n ñ ng kinh t ) ñ t ñó ñ t ra m c tiêu chi n lư c phù h p và kh thi. Chi n lư c an ninh, qu c phòng: có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c gia là chi n lư c bao trùm; l i có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c gia ch là
11 m t chi n lư c b ph n trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Tuy nhiên, dù th nào ñi n a thì vi c ñ m b o an ninh toàn di n, ñ m b o v ng ch c yêu c u phòng th và ti n công trư c các l c lư ng ch ng ñ i t bên ngoài nh m gi v ng ñ c l p, th nh vư ng qu c gia là nh ng n i dung r t cơ b n c a chi n lư c an ninh qu c phòng. Chi n lư c ñ i ngo i: ñây là lo i chi n lư c ñ c bi t ñòi h i tính m m d o, linh ho t và nh y bén. Chi n lư c này bao quát các v n ñ không ch ñ i ngo i v chính tr , kinh t mà còn c các lĩnh v c h p tác qu c t v quân s , c nh sát, b o v môi trư ng; vi c tham gia các liên minh, các t ch c qu c t và l a ch n các ñ i tác chi n lư c ñ u ph i ñ ơc ñ c p chi n lư c ñ i ngo i. Chi n lư c phát tri n ngành, lĩnh v c và lãnh th : là b ph n c a chi n lư c phát tri n ñ t nư c. Nó chi ti t và c th hơn n i dung v ngành, lĩnh v c và lãnh th ñã ñư c ñ c p trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. Ch ng h n chúng ta có: chi n lư c phát tri n năng lư ng, chi n lư c phát tri n ñi n t tin h c, chi n lư c phát tri n tài chính ngân hàng, chi n lư c phát tri n gi ng nòi và nhân l c, chi n lư c phát tri n các vùng kinh t ñ ng l c, chi n lư c phát tri n các hành lang kinh t và các chi n lư c khác., 1.2. M t s quan ñi m, lý thuy t cơ b n trong nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, B K ho ch và ð u tư thì các lý thuy t trong nghiên c u chi n lư c phát tri n là m t m ng ñang còn tr ng Vi t Nam. Vì v y, trong Ngô Doãn V nh (2007), h ñ xu t m t s quan ñi m và lý thuy t quan tr ng c n và có th nghiên c u ng d ng ñ i v i ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n Vi t Nam. 1.2.1. Quan ñi m các nư c cùng phát tri n Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, ñây là phương cách phù h p trong th i ñ i toàn c u hóa, h i nh p qu c t phát tri n m nh m và sâu r ng. T b các quan ñi m phát tri n khép kín, l ng tránh trách nhi m ñ i v i công vi c c a th gi i và ch p nh n quan ñi m cùng th gi i phát tri n vì
12 hưng th nh qu c gia, hòa bình, coi tr ng h p tác, h u ngh và m r ng v th trên trư ng qu c t . Cùng th gi i phát tri n ph i tr thành tư tư ng xuyên su t trong c ñ i n i và ñ i ngo i. Trong b i c nh mà công vi c c a th gi i ñư c gi i quy t c n có s tham gia tích c c c a các qu c gia, ñòi h i các nư c ph i h p tác và chia s trách nhi m; chính vì th các nư c ph i cùng phát tri n và cùng hư ng l i. Do ñó, không ch vì l i ích c a m t qu c gia mà quên l i ích c a các qu c gia khác, nh t là các qu c gia có liên quan tr c ti p. Xét trong ph m vi m t qu c gia, s phát tri n cũng ph i có s “cùng” m i ñem l i k t qu và hi u qu cao. Ch ng h n, m t khi thành th cùng nông thôn phát tri n thì hai khu v c này h tr nhau cùng phát tri n r t t t; m t m t gi m thi u và ki m soát ñư c các dòng di chuy n lao ñ ng t nông thôn vào thành th , m t khác lan t a nhanh văn minh ñô th t i các vùng nông thôn và nh ñó làm cho b m t nông thôn ti n b nhanh hơn. 1.2.2. Cơ c u kinh t quy t ñ nh phát tri n và giao thương qu c t Khi nói v m t h th ng còn có gì quan tr ng hơn là nói v cơ c u c a nó. S phát tri n c a h th ng và cơ c u c a h th ng có quan h ch t ch v i nhau. Như v y, cơ c u c a n n kinh t (thư ng ñư c g i t t là cơ c u kinh t ) luôn là v n ñ ñư c các nhà qu n lý, các nhà ho ch ñ nh chính sách, các nhà khoa h c ñ c bi t quan tâm không ch b i nó c c kỳ quan tr ng mà còn là v n ñ luôn luôn thay ñ i qua các th i kỳ phát tri n c a m i n n kinh t . H th ng kinh t này khác v i h th ng kinh t kia b i cơ c u c a nó. Cơ c u kinh t bi u th n i dung, cách th c liên k t, ph i h p gi a các ph n t c u thành nên h th ng kinh t . Khi nói v cơ c u kinh t ph i nói c v m t s lư ng và m t ch t lư ng; ñ ng th i c n kh ng ñ nh nh ng ñi m cơ b n dư i ñây: - Khi thay ñ i ki u cách k t c u hay thay ñ i c u trúc thì h th ng s thay ñ i c v d ng, tính ch t và trình ñ . Các ph n t trong h th ng cùng t n t i và phát tri n. N u chúng phát tri n cùng chi u thì t o nên s c m nh cho h th ng, nhưng n u chúng phát tri n trái chi u s c n tr l n nhau, làm c n tr cho s phát tri n chung c a h th ng.
13 - Trong h th ng t n t i t p h p các ph n t theo m t tr t t và quan h t l nh t ñ nh. M i ph n t có v trí trong tr t t cơ c u. Nh ng ph n t quy t ñ nh ñ n tính ch t, trình ñ c a h th ng ñư c g i là ph n t cơ c u. Nh ng ph n t ít có ý nghĩa ñ i v i h th ng thì g i là ph n t phi cơ c u. - Cơ c u chuy n ñ ng không ng ng, bi n ñ i không ng ng; nó có th phát tri n m t cách tu n t ho c có bư c nh y v t. S thay ñ i v cơ c u s làm cho tính ch t, trình ñ c a h th ng thay ñ i theo. Như m i hi n tư ng, s v t khi cơ c u c a nó thay ñ i thì không ch có b n ch t c a h h ng thay ñ i mà các quan h c a nó v i các h th ng khác cũng thay ñ i theo. ðây là ñi u c n coi tr ng trong quá trình k t c u l i n n kinh t b t kỳ giai ño n phát tri n nào. Như v y, vi c xác ñ nh ñư c cơ c u kinh t ñúng ñ n ñã là r t quan tr ng nhưng t ch c xây d ng ñư c cơ c u kinh t ñã ñư c xác ñ nh là ñúng ñ n y còn quan tr ng hơn. C n ph i v n d ng sáng t o lý thuy t h th ng và lý thuy t ñi u khi n tác ñ ng vào nh ng ph n t cơ c u quy t ñ nh ñ n h th ng và tìm cách t i ña hóa ñ u ra cũng như gi m t i m c có th ñ u vào; t i ưu hóa cơ c u c a h th ng và nh ñó làm cho h th ng v n ñ ng ñúng chi u ñã ñư c xác ñ nh b ng h th ng các cơ ch , chính sách ñúng ñ n và có s ñi u khi n h p lý c a Nhà nư c. 1.2.3. T do hóa và liên k t là phương th c h u hi u ñ phát tri n T do ñ gi i phóng các ti m năng c a con ngư i ph c v cho công cu c phát tri n, nghĩa là t do ñ sáng t o và vì phát tri n. Liên k t ñ ñ m b o t do hóa t i ña, h u ích và ñ tăng thêm s c m nh; t do hóa nh m thúc ñ y liên k t b n v ng. T do hóa kinh t là xu th t t y u. Tuy nhiên, t do hóa không làm m t ñi tính ñ c l p c n thi t c a m i qu c gia. Vi c b o v chính ñáng c a m i qu c gia s còn t n t i nhưng nó s ch t n t i trong b i c nh h p tác cùng có l i. Liên k t là xu th ñang không ng ng phát tri n và có tác d ng th c s ñ i v i s phát tri n c a m i qu c gia. Trong khi mà quan ñi m chu i giá tr toàn c u ñã và ñang tr thành xu hư ng chi ph i thái ñ ng x c a các qu c gia thì v n ñ liên k t ñ có m t trong chu i giá tr toàn c u y là m u ch t c a chi n lư c phát tri n ñ t nư c. V n ñ ñ i tác chi n lư c càng tr nên quan tr ng hơn bao gi h t ñ các
14 qu c gia l a ch n “b n chơi” nh m ph c v cho m c ñích phát tri n c a mình. Trong khi nghiên c u chi n lư c phát tri n qu c gia, ñ i tác chi n lư c cho phép m i qu c gia vư t qua nh ng tr ng i trư c m t ñ mưu tính nh ng th l n, lâu dài và hư ng t i tương lai phát ñ t c a s phát tri n. ð i tác chi n lư c ñư c xem như gi i pháp có tính nguyên t c. Các nư c l n và qu c gia láng gi ng luôn luôn ñư c cân nh c trong vi c tìm ñ i tác chi n lư c c a b t kỳ qu c gia nào. V n ñ nương t a và ph thu c trong quá trình phát tri n c n có s phân bi t rõ và l i d ng m t cách có hi u qu . V n ñ nương t a l n nhau gi a các qu c gia ñ cùng phát tri n ñang t n t i trên th c t và nó tr thành d u hi u r t ñáng quan tâm. N u ch vì e ng i s l thu c mà coi nh nương t a gi a các qu c gia thì ñã ñ m t ñi s c n có c a các y u t bên ngoài mà v n các y u t này có tác ñ ng l n ñ n s phát tri n c a m i qu c gia. S ph thu c thư ng làm m i ngư i e s m i khi bàn v phát tri n qu c gia nhưng s ph thu c l n nhau hay nương t a l n nhau trong quá trình phát tri n l i là ñi u quan tr ng c n ch p nh n và có k sách phù h p ñ h n ch nh ng b t l i b t nh ng b t l i trong quá trình này. Trong quá trình phát tri n c a m t ñ t nư c còn y u kém ph i coi tr ng yêu c u t ch , phát huy s c m nh n i sinh ñ gia tăng s phát tri n; trên cơ s l i th so sánh c a mình mà tính toán phương án tham gia m nh m vào chu i các giá tr toàn c u trên cơ s m r ng h p tác qu c t . 1.2.4. Tư duy chi n lư c Tư duy chi n lư c ñư c xem như là cách nghĩ, cách suy ñoán c a nhà chi n lư c ñ xây d ng nên m t chi n lư c phát tri n khoa h c. Tư duy chi n lư c là n n t ng thành công c a các nhà ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n. Nó là bư c k ti p nhau c a quá trình suy ñoán và hình thành nên ý tư ng, h th ng quan ñi m ch ñ o và ti n t i l a ch n phương cách cũng như l c lư ng s ñư c huy ñ ng ñ th c hi n chi n lư c. V b n ch t, tư duy chi n lư c là tư duy có tính ñ t phá trên cơ s nh ng gi ñ nh và suy ñoán. Tư duy chi n lư c v cơ b n có các bư c sau: bư c 1, phân tích ñi m xu t phát c a hi n tư ng; bư c 2, xây d ng các gi ñ nh và ki m tra các gi ñ nh cho chi n
15 lư c; bư c 3, ki n t o t m nhìn chi n lư c; bư c 4, xác ñ nh m c tiêu chi n lư c; bư c 5, xác ñ nh các y u t then ch t ñ th c hi n m c tiêu chi n lư c; và cu i cùng, ñ nh hư ng các ho t ñ ng chính c a chi n lư c (ph l c 2). Khi bàn v tư duy chi n lư c phát tri n, có m t v n ñ r t quan tr ng, chi ph i khá l n ñ i v i tư duy c a nhà chi n lư c, ñó là tam giác T do - Văn hóa - ð i m i. C ba y u t này có chung m t t ñi m và s c s ng là “con ngư i”. T do hay Văn hóa hay ð i m i không th không g n v i con ngư i. Con ngư i ph i là y u t xuyên su t m i quá trình phát tri n và v a là m c tiêu v a là phương ti n c a tư duy chi n lư c. T do c a con ngư i chính là cái g c c a s phát tri n. T do chính là ñ ng l c phát tri n c a m i cá nhân cũng như c a c c ng ñ ng, c a c qu c gia. T do và sáng t o luôn ñi li n v i nhau. T do và sáng t o theo ñúng nghĩa s ñem ñ n s thăng hoa cho s phát tri n. Văn hoá chính là k t qu c a các ho t ñ ng c a con ngư i trong quá kh ; chúng t n t i và ñư c xã h i xem như k t tinh quý báu c a con ngư i thì chúng c n ñư c tôn vinh và phát huy th a ñáng; n u chúng không ñư c coi tr ng m t cách khách quan t c là chúng ít có giá tr ho c không có giá tr thì chúng ph i ñư c xem xét ñ có ñ nh hư ng c i ti n. M t dân t c không coi tr ng giá tr văn hóa c a mình, không hi u bi t quá kh c a mình thì không th phát tri n ñư c. ð i m i là yêu c u khách quan, là hành ñ ng có ý th c c a con ngư i, nó giúp con ngư i phát hi n ra nh ng gi i h n c a mình cũng như c a xã h i và t o ra năng l c m i cho chính b n thân con ngư i cũng như cho c xã h i. ð i m i ñ phát tri n, phát tri n là k t qu và là thu c tính c a ti n hóa. Trong Lý thuy t ti n hóa v phát tri n kinh t (còn g i là Lý thuy t tân Shumpeter v phát tri n kinh t ) ñưa ra hai lo i ñ i m i: ñ i m i cơ b n và ñ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n là nhân t t o ra th i kỳ m i, xóa b th i kỳ cũ. Chính ñ i m i cơ b n ñã mang ñ n các công ngh m i, giúp tăng năng su t, ñ nh hình nh ng ñ c ñi m cơ b n c a t ng mô hình kinh t - xã h i. ð i m i ti m ti n giúp phát tán ñ i m i cơ b n thông qua b t chư c và thích nghi, có th d n ñ n yêu c u ph i thay ñ i th ch . Không có nh ng ñ i m i
16 cơ b n thì không th có nh ng ñ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n hoàn toàn là do các doanh nhân, các cá nhân ho c nhóm ngư i có kh năng ñ c bi t ñ ñ i m i và sáng t o. S tích lũy ngu n nhân l c, trình ñ h c v n, h th ng Nghiên c u và Phát tri n (R&D) là nh ng nhân t quy t ñ nh ti n b k thu t trong m t xã h i. V y nên ñ nh ng ñ i m i cơ b n xu t hi n trong m t n n kinh t thì nh ng ñi u ki n ñó là c n nhưng chưa ñ . ði u ki n ñ ñ ñ i m i cơ b n ra ñ i là ph i có n n kinh t t do v i ngành d ch v giao d ch n i ñ a ñư c phát tri n t i ña. Phân tích cho th y ñ c tính quan tr ng nh t c a m t cư ng qu c d n ñ u th gi i v phát tri n kinh t chính là kh năng s n sinh ra nh ng ñ i m i cơ b n hay mang tính ñ t phá. Còn các nư c bám ñu i (ñư c thúc ñ y b ng ñ i m i ti m ti n) ch có th tr thành m t qu c gia th nh vư ng mà không ñ t ñư c v trí lãnh ñ o v kinh t . 1.2.5. Tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng Bên c nh các quan ñi m và lý thuy t phát tri n nêu trên thì v n ñ tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng c a n n kinh t là m t trong nh ng v n ñ c t lõi nh t c a lý lu n v phát tri n kinh t . Trong th c t , ngư i ta th y tăng trư ng kinh t có ngư ng, vư t qua ngư ng tăng trư ng s ñem l i k t qu và hi u qu kém. Vì th , trong khi nghiên c u và ho ch ñ nh chính sách phát tri n các nhà ho ch ñ nh chính sách không ph i lúc nào cũng mu n ñ ra t c ñ tăng trư ng kinh t cao m t cách ch quan duy ý chí. Ch t lư ng tăng trư ng là s phát tri n nhanh, hi u qu và b n v ng c a n n kinh t , th hi n qua năng su t nhân t t ng h p và năng su t lao ñ ng xã h i tăng và n ñ nh, m c s ng c a ngư i dân ñư c nâng cao không ng ng, cơ c u kinh t chuy n d ch phù h p v i t ng th i kỳ phát tri n c a ñ t nư c, s n xu t có tính c nh tranh cao, tăng trư ng kinh t ñi ñôi v i ti n b , công b ng xã h i và b o v môi trư ng, qu n lý kinh t c a nhà nư c có hi u qu . M c tiêu phát tri n c a m i qu c gia không ch là tăng trư ng cao mà ph i phát tri n b n v ng, t c là ph i t o ra s hài hòa gi a tăng trư ng kinh t v i gi i quy t các v n ñ xã h i, gi a tăng trư ng kinh t v i b o v môi trư ng sinh thái, gi a tăng trư ng kinh t và ñ m b o qu c phòng an ninh. ð i v i các nư c ñang phát
17 tri n, v i ñi u ki n ngu n l c còn h n ch , ñ c bi t là ngu n v n ñ u tư không nhi u, l i ñang có m t kho ng cách l n v trình ñ phát tri n so v i các nư c công nghi p phát tri n, thì gi i quy t m i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng như th nào cho phù h p, không vì quá t p trung tăng trư ng nhanh ñ m t n ñ nh xã h i và suy thoái môi trư ng, cũng không vì quá t p trung vào duy trì n ñ nh xã h i và b o v môi trư ng d n ñ n tăng trư ng ch m, t t h u so v i các nư c. ðây là v n ñ nan gi i, không d gi i quy t nhưng cũng không th l n tránh. Theo Ngô Doãn V nh (2005), s phát tri n b n v ng thư ng ñư c phân tích các khía c nh: phát tri n b n v ng v m t kinh t ñư c th hi n khi n n kinh t phát tri n có hi u su t t c là ñ gia tăng c a s n lư ng ñ u ra nhi u hơn là t ng ph n tăng ñ u vào; phát tri n b n v ng v m t xã h i th hi n m c tiêu vì con ngư i, không ch là s m r ng cơ h i l a ch n cho th h hôm nay mà còn không ñư c làm t n h i ñ n nh ng cơ h i l a ch n c a các th h mai sau; phát tri n b n v ng v m t môi trư ng thông qua các ch tiêu v ch t lư ng môi trư ng ph i ñư c ñ m b o và không ng ng c i thi n môi trư ng. Th t ra, gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng có m i quan h h t s c ch t ch . Khi kinh t phát tri n s giúp cho con ngư i nâng cao ñư c kh năng hư ng th c a mình không ch v t ch t mà c văn hóa xã h i và có nhi u hi u bi t, trách nhi m hơn v môi trư ng, kh năng tái ñ u tư vào b o v môi trư ng s cao hơn và do ñó s c i thi n môi trư ng t t hơn. Tuy nhiên, s tăng trư ng kinh t quá nhanh là nguyên nhân gây nên s s d ng quá m c, lãng phí ngày càng tăng ngu n tài nguyên và môi trư ng. Phát tri n kinh t m t cách không tính toán s vư t quá năng l c t i c a môi trư ng v kh năng s n xu t tài nguyên và kh năng ch a ch t th i an toàn. S m t an toàn tài nguyên s tác ñ ng ñ n ñ i s ng, an sinh xã h i c a ngư i dân. Trình ñ khoa h c và công ngh tác ñ ng m nh ñ n tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng, ñ c bi t khía c nh môi trư ng. Ch khi có ñư c n n khoa h c và công ngh hi n ñ i, không nh ng tăng năng su t lao ñ ng, tăng kh năng c nh tranh
18 ñ ñ t tăng trư ng nhanh mà còn là ñi u ki n cơ b n gi m thi u ô nhi m môi trư ng do ñã hình thành ra n n công nghi p s ch. Chính sách c a Chính ph có tác ñ ng quy t ñ nh ñ n gi i quy t các m i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng như: xây d ng m ng lư i an sinh xã h i, phát ñ ng các phong trào xây d ng cu c s ng m i, ban hành các văn b n pháp lu t v b o v môi trư ng, tham gia các công ư c qu c t . 1.2.6. Vai trò c a Nhà nư c Ngày nay, không có m t n n kinh t nào là kinh t “hoàn toàn” th trư ng, t t c các n n kinh t trên th gi i ñ u có th g i là “n n kinh t h n h p” gi a th trư ng và nhà nư c. Nhưng m c ñ và cách th c nhà nư c ñư c s d ng trong các ho t ñ ng kinh t l i t o ra s khác bi t gi a các n n kinh t . Trong kinh t h c, l p lu n quan tr ng nh t ng h vi c nhà nư c can thi p vào n n kinh t là “s th t b i c a th trư ng” hay “s khi m khuy t c a th trư ng”. Theo Li Tan (2006), m t s n n kinh t phát tri n ñi sau d a vào nhà nư c trong phát tri n kinh t có th ñư c lý gi i b ng cách k t h p hai nhân t : chi phí s d ng th trư ng và l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau. Phát tri n d a vào nhà nư c n i lên trư c h t là do s d ng chính ph như là công c ñi u ph i v i giá r hơn s d ng th trư ng1 . Nhưng trong vai trò ñi u ph i, chính ph c n có thông tin “chu n xác” ñ ñ nh hư ng các ho t ñ ng s n xu t trong n n kinh t . V i l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau, các nư c này có th d a vào nhà nư c như m t công c phát tri n, c t b m t s chi phí giao d ch liên quan ñ n vi c s d ng th trư ng trong nư c. Vai trò c a nhà nư c còn th hi n vi c ph i duy trì tính n ñ nh c a n n kinh t vĩ mô thông qua vi c qu n lý chính sách ti n t và chính sách tài khóa; và v i ch c năng như là m t ch th trung gian trong n n kinh t ñ t o ra m t n n t ng v ng ch c cho các ho t ñ ng s n xu t và trao ñ i di n ra trong n n kinh t th trư ng t do. Karl Marx ñã ch ra r ng, v i vai trò là nhà thi hành pháp lu t trong n n kinh t th trư ng, nhà nư c hi n ñ i th hi n s c m nh ch : l i ích cá nhân 1 John Wallis và Douglass North (1986), chi phí giao d ch chi m g n m t n a thu nh p qu c dân (GNP) c a n n kinh t M trong giai ño n 1870-1970.
19 c a các quan ch c công quy n hoàn toàn tách bi t kh i công vi c qu n lý s n xu t và tiêu th . Chính s tách bi t này cho phép chính ph ho t ñ ng như m t th c th ñ c l p nh m th c thi nhi m v c a mình. 1.3. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i m t s nư c 1.3.1. Trung Qu c Trong Ngô Doãn V nh (2007), các h c gi Trung Qu c cho r ng nư c mình có ñ i chi n lư c hay chi n lư c t ng th , nó bao g m hai b ph n cơ b n là chi n lư c an ninh qu c gia và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. ðây là chi n lư c t ng th , cao nh t v phát tri n ñ t nư c ñư c m t cơ quan c a nhà nư c chuyên nghiên c u v chi n lư c phát tri n qu c gia ñ trình lên Qu c v vi n xem xét. Qu c v vi n xem xét và ch p nh n ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c cũng như con ñư ng ñ t ñư c m c tiêu y và công b tinh th n cơ b n c a chi n lư c v i công chúng. H không thông qua chi n lư c theo ki u ban hành m t Ngh quy t v chi n lư c phát tri n ñ t nư c và không pháp lý hóa văn b n chi n lư c. Vi c nghiên c u chi n lư c ñư c gi i h c gi r t quan tâm và các nhà lãnh ñ o, nh ng ngư i làm chính sách h t s c coi tr ng. Năm 1980, ð ng Ti u Bình nêu ra ý tư ng v s phát tri n c a Trung Qu c tr i qua 3 bư c và ý tư ng này ñã tr thành chi n lư c phát tri n c a Trung Qu c. N i dung t ng quát c a Chi n lư c này là: bư c 1, ñ n năm 1990 thoát nghèo kh , GDP/ngư i tăng g p ñôi năm 1980; bư c 2, ñ n năm 2000, xây d ng xã h i no ñ , GDP/ngư i tăng g p ñôi năm 1990; bư c 3, xây d ng xã h i khá gi và tr thành nư c phát tri n trung bình c a th gi i ñ n năm 2020. T i Di n ñàn Bát Ngao (13/11/2003) ông Tr nh T t Kiên ñ xu t ý tư ng phát tri n hòa bình. Ý tư ng này ñư c di n ñ t b ng các khái ni m “qu t kh i hòa bình”, “tr i d y hòa bình”, “phát tri n hòa bình”. ð n 20/4/2004, cũng t i Di n ñàn Bát Ngao, Ch t ch H C m ðào ñã chính th c phát bi u Trung Qu c kiên trì ñi theo con ñư ng phát tri n hòa bình. Sau ñó, ý tư ng này ñã tr thành “Chi n lư c phát tri n hòa bình” c a Trung Qu c.
20 Trong các văn ki n báo cáo v chi n lư c phát tri n ñ t nư c, các h c gi Trung Qu c r t chú ý trình bày các lu n c khoa h c; t ñó xây d ng các nhi m v tr ng tâm c a chi n lư c phát tri n và ñưa ra quan ñi m, ñ nh hư ng gi i quy t cho nh ng v n ñ l n nêu trên. Bên c nh ñ i chi n lư c phát tri n ñ t nư c, ngư i Trung Qu c còn ñưa ra chi n lư c cho t ng lĩnh v c tr ng y u, như chi n lư c khai thác bi n, chi n lư c khai phát mi n Tây, chi n lư c tr i d y mi n Trung, chi n lư c ch n hưng vùng ðông B c, chi n lư c xây d ng th ch , chi n lư c năng lư ng, chi n lư c cư ng qu c nhân tài. 1.3.2. Nh t B n Theo B K ho ch và ð u tư (2007), Nh t B n không có văn b n chi n lư c công b chính th c, có s phê duy t c a Chính ph . Song trong su t ch ng ñư ng công nghi p hoá trư c ñây, nư c Nh t B n luôn nh t quán m t tư tư ng chi n lư c là: “Chi n lư c ñi nh xe” v i phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh phương Tây” (t c là h c t p và làm ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a phương Tây). Hi n nay Nh t B n có hai tài li u chi n lư c ñ n 2020 do hai cơ quan xây d ng, bao g m: - B n chi n lư c c a Vi n nghiên c u t ng h p Nh t B n (NIRA), xác ñ nh “Nhi m v c a Nh t B n trong th k XXI”, trong ñó nêu rõ n n t ng c a s phát tri n qu c gia t p trung vào: Phát tri n năng lư ng, ñ c bi t là phát tri n năng lư ng nguyên t ; C i t cơ c u ñ i v i công nghi p; Chi n lư c trong lĩnh v c an ninh qu c gia và h th ng các hành ñ ng c a Nh t trong ñi u ki n x y ra tình hu ng kh ng ho ng; Chi n lư c trong quan h Nh t B n v i các nư c B c-Nam; Chi n lư c phát tri n và c ng c quan h v i Hoa Kỳ, các nư c khu v c Châu Á Thái Bình Dương và khu v c khác. - B n chi n lư c c a Hi p h i các doanh nghi p Nh t B n (Nippon Keidanren), v i n i dung cơ b n c a chi n lư c là “Ti n t i xây d ng m t nư c Nh t B n năng ñ ng trong th k XXI”. Trong ñó nêu rõ m c tiêu chi n lư c giai ño n ñ n 2020 là: Xây d ng m t nhà nư c v ng m nh trên ph m vi toàn c u (g m: Vai trò nhà nư c
21 ñóng góp vào hoà bình, th nh vư ng; có c ng ñ ng doanh nghi p gi vai trò tiên phong; minh b ch, nh g n và hi u qu ñ t trong nguyên t c chuy n giao quy n l c t khu v c nhà nư c sang tư nhân, t trung ương xu ng ñ a phương); ð ng th i nêu rõ Chương trình hành ñ ng giai ño n ñ n 2020, g m: Lĩnh v c kinh t và công ngh ; Chính sách và hành ñ ng c a chính ph ; Lĩnh v c ngo i giao và trao ñ i h p tác qu c t ; Lĩnh v c giáo d c; Lĩnh v c kinh doanh. 1.3.3. Liên minh châu Âu Theo Ngô Doãn V nh (2007), Liên minh châu Âu công b chi n lư c phát tri n b n v ng cho th i kỳ ñ n năm 2020 vào tháng 4 năm 2001. Căn c vào chi n lư c chung này các nư c thành viên trong kh i xây d ng chính sách phát tri n cho qu c gia mình. Trong ñó, Ba Lan và Hungary có chi n lư c phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ 10 năm ho c 25 năm, t p trung ch y u vào lĩnh v c kinh t và xã h i. H cho r ng gia nh p kh i EU là v n ñ v a có tính kinh t v a có tính xã h i, có ý nghĩa ñ t phá ñ th c hi n ñư c chi n lư c phát tri n qu c gia. C hai nư c ñ u ñ c bi t coi tr ng hai v n ñ c a chi n lư c: xây d ng nhà nư c g n v i xây d ng n n kinh t qu c gia và h p tác kinh t qu c t ; ñ ng th i, h coi tr ng vi c ñi u hành và th c hi n chi n lư c; và ñ u chú ý xây d ng ngu n nhân l c và c i cách th ch . Tháng 3-2005, nư c Anh có chi n lư c phát tri n nhà nư c b n v ng trong th i kỳ dài h n. Trong chi n lư c m i này, h l y vi c giúp con ngư i có ñư c nh ng l a ch n t t hơn, ki m soát môi trư ng t t hơn, an ninh năng lư ng t t hơn, xây d ng nh ng c ng ñ ng b n v ng làm nòng c t. 1.3.4. Hi p h i các nư c ðông Nam Á (ASEAN) Tháng 12 năm 1997 t i Kuala Lumpur, Malaysia, nh ng ngư i ñ ng ñ u các qu c gia c a Hi p h i các nư c ðông Nam Á ñã cùng nhau ñưa ra “T m nhìn ASEAN” v i mong mu n vào năm 2020 ASEAN th nh vư ng, tr thành khu v c n ñ nh, hòa bình, h u ngh và h p tác, không có vũ khí h t nhân, không có vũ khí h y di t hàng lo t. T m nhìn ASEAN ñ nh hư ng phát tri n và liên k t các qu c gia trong khu v c.
22 1.3.5. Malaysia Theo B K ho ch và ð u tư (2007), Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Malaysia ñư c công b làm t m nhìn và làm căn c cho các ngành, các doanh nghi p, các t ch c ñ xây d ng k ho ch phát tri n, song không ñư c phê duy t như m t văn b n pháp quy. Ý tư ng chi n lư c xuyên su t c a Malaysia là: Tìm m i phương sách t o cho Malaysia có kh năng vươn t i không ng ng. Các giai ño n chi n lư c c a Malaysia: - Chi n lư c giai ño n 1957-1990: Chia thành 3 giai ño n ng n hơn: Giai ño n 1957-1970: chi n lư c thay th nh p kh u, t p trung phát tri n công nghi p ph c v nông nghi p, gi m ph thu c vào các m t hàng công nghi p nh p kh u, t o thêm công ăn vi c làm cho xã h i; Giai ño n 1971-1985: Chi n lư c hư ng v xu t; Và giai ño n 1986-1990: ði u ch nh chính sách và t do hoá. T o ra m t xã h i công b ng và tăng trư ng. Trong ñó t p trung thay ñ i l n v cơ c u kinh t , lĩnh v c ch t o tr thành ngành có t c ñ tăng trư ng cao, t o cho khu v c tư nhân tăng trư ng vư t tr i. - Chi n lư c giai ño n 1991-2020: ðây là b n chi n lư c ñư c công b , t m nhìn qu c gia 30 năm. M c tiêu c a chi n lư c là th ng nh t, toàn v n lãnh th . Xã h i chu ñáo và công b ng, dân ch . n ñ nh, năng ñ ng, v ng m nh và ñ y s c c nh tranh. Xây d ng m t n n kinh t c a doanh nghi p. 1.4. Công tác nghiên c u và th c thi chi n lư c phát tri n Vi t Nam th i gian qua ð n nay Vi t Nam ñã qua hai th i kỳ xây d ng chi n lư c: chi n lư c n ñ nh và phát tri n kinh t - xã h i ñ n năm 2000 và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i 2001-2010. 1.4.1. Tích c c V nh n th c: Các nhà ho ch ñ nh chính sách và qu n lý ñ u kh ng ñ nh vai trò to l n c a chi n lư c; ñ u th y r ng c n ph i có chi n lư c ñ căn c ñi u hành và lãnh ñ o quá trình phát tri n kinh t - xã h i. Các tư duy có tính chi n lư c ñã có
23 nh ng tác d ng nh t ñ nh trong ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i m i ngành, m i ñ a phương. V n i dung: ðã xây d ng ñư c chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam cho giai ño n 10 năm, trong ñó ñưa ra ñư c t m nhìn, phác h a ñ nh hư ng phát tri n, ñ xu t nh ng gi i pháp l n, t ñó th y ñư c b c tranh chung phát tri n ñ t nư c, các vùng và ngành trong th i kỳ tri n v ng. Như “Chi n lư c n ñ nh và phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000” là chi n lư c có m c tiêu chi n lư c rõ ràng; th c hi n chi n lư c này, ñ t nư c Vi t Nam ñã ra kh i kh ng ho ng và phát tri n m nh m , thu ñư c nh ng thành t u vư t b c; Các b n chi n lư c ñã làm căn c cho vi c xây d ng quy ho ch, k ho ch và các chính sách l n. V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: ñã có ý th c thu hút s ñóng góp, l y ý ki n c a ñông ñ o các nhà khoa h c trong nư c, các chuyên gia nư c ngoài, các t ch c ð ng, các t ch c qu n chúng và ñ i b ph n nhân dân trong c nư c qua các thông tin ñ i chúng; Có s ch ñ o sát sao c a B Chính tr , Ban ch p hành Trung ương và Chính ph . V m t t ch c th c hi n chi n lư c: ðã có bư c c th hoá chi n lư c, b ng vi c xây d ng chương trình hành ñ ng c a Chính ph , bao g m các chương trình, ñ án c th ñ các ngành th c hi n ho c căn c vào ñó xây d ng chương trình hành ñ ng c th c a ngành và ñ a phương; C th hoá m t s n i dung chi n lư c vào trong các Ngh quy t c a Trung ương. 1.4.2. H n ch V nh n th c: Còn mơ h , l n l n trong nh n th c v trí và n i dung c a chi n lư c. Không th ng nh t t trung ương ñ n ñ a phương, t nhà nư c ñ n ngoài nhà nư c và gi a các cơ quan nhà nư c; Vi c xây d ng chi n lư c phát tri n các ngành, ñ a phương mang tính phong trào, mang tính ñ i phó v i c p trên, chưa th c s có k ho ch c th ñ nghiên c u chi n lư c m t cách thư ng xuyên, liên t c. V n i dung chi n lư c: N i dung m t b n chi n lư c r t nhi u, song ý ñ chi n lư c c a qu c gia không rõ, ñ c bi t là chưa th hi n rõ tr ng tâm, tr ng ñi m
24 và s b t phá2 . các nư c, ý tư ng chi n lư c r t rõ, h không li t kê các ngành, lĩnh v c ph i làm mà h ch xác ñ nh m c tiêu chi n lư c, ví d : Thái Lan tìm m i cách t n d ng ñư c cơ h i ñ “lu n lách” và b t phá có l i cho Thái Lan; Hàn Qu c noi gương các nư c tiên ti n (ñ c bi t là EU) làm gì thì Hàn Qu c h c t p làm ñư c cái ñó ñ có ñư c n n khoa h c - công ngh ngang b ng; Nh t B n trong th i kỳ ñ u CNH luôn nh t quan m t tư tư ng chi n lư c, ñó là “Chi n lư c ñi nh xe” v i phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh phương Tây”, t c là h c t p và làm ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a phương Tây. T nh ng ý tư ng chi n lư c này mà các nư c ñ nh hư ng cho các ñ a phương, các ngành, các công ty, các doanh nghi p th c hi n các công vi c “chi n thu t” r t c th . V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: Nghiên c u ho ch ñ nh chi n lư c ch gi i h n trong các cơ quan nhà nư c, các cơ quan ngoài nhà nư c, ñ c bi t h th ng các doanh nghi p không tham gia3 . Theo m t t ng k t c a cơ quan tư v n Nh t B n, vi c tham gia vào ho ch ñ nh các chính sách qu c gia Nh t, thì 60% là các ñ i gia (các công ty và doanh nghi p l n), 20% là các nhà khoa h c, 10% là các nhà ho ch ñ nh chính sách c a Chính ph , ch có 10% là c a các quan ch c. V m t t ch c th c hi n chi n lư c: Mang tính hình th c, gi ng tri n khai ngh quy t, ch ng h n h c t p, ph bi n. Th c ch t chi n lư c qu c gia là ph i bí m t, không công b văn b n chi n lư c c th , chi ti t. Chính ph ch công b nh ng tư tư ng chi n lư c ñã ñư c l a ch n, khi hành ñ ng thì c th hoá vào trong các quy ho ch, k ho ch. Bên c nh ñó, công tác rà soát, ñi u ch nh chi n lư c không ñư c 2 Ch ng h n, “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 2001 - 2010” v i ch ñ là: “Chi n lư c ñ y m nh CNH, HðH theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa, xây d ng n n t ng ñ ñ n năm 2020 nư c ta cơ b n tr thành m t nư c công nghi p”, ñây là ch ñ r t chung mang tính ñ o lý, không xác ñ nh rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a giai ño n chi n lư c. Không có các căn c vào tiêu chí gì ñ có th xác ñ nh th i kỳ chi n lư c 2001-2010 chúng ta ñã (ho c chưa) hoàn thành ñư c vi c “ñ y m nh CNH, HðH theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa”. Cũng không xác ñ nh ñư c th i kỳ 2001-2010 c n “xây d ng n n t ng c a m t nư c công nghi p hóa” ñ n m c ñ như th nào ñ có th ñ n năm 2020 nư c ta tr thành m t nư c công nghi p?. Ý ñ chi n lư c không n i rõ còn th hi n là các n i dung cơ b n c a chi n lư c th i kỳ 2001- 2010 l i nêu l i các v n ñ c a n i dung chi n lư c th i kỳ 1991-2000, ch khác v m c ñ , không th y s l a ch n m i và tr ng tâm m i. 3 Trong chi n lư c phát tri n th i kỳ 1991-2000 ñã t ch c cho 6 cơ quan cùng xây d ng, chi n lư c th i kỳ 2001-2010 ñã tri n khai 15 chuyên ñ giao cho h u h t các B ngành tham gia xây d ng. T t c các cơ quan tham gia xây d ng chi n lư c c a hai th i kỳ chi n lư c ñ u là cơ quan nhà nư c. Các doanh nghi p, các t ch c qu n chung ch ñư c h i ý ki n, không ph i là nh ng thành ph n cùng tham gia ho ch ñ nh chi n lư c. Chính vì v y, các chi n lư c này chưa th c s vào cu c s ng.
25 th c hi n; các chương trình hành ñ ng ñ th c hi n chi n lư c do Chính ph ñ ra ñã th c hi n ñ n ñâu, ñã ñ t ñư c k t qu gì và có vư ng m c gì không ñư c t ng k t. K t lu n chương 1 T vi c nghiên c u các v n ñ lý lu n chung v chi n lư c phát tri n và kinh nghi m chi n lư c phát tri n Vi t Nam, m t s nư c trên th gi i, có th th y r ng: - Chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. - M i qu c gia trong quá trình phát tri n ñ u có chi n lư c phát tri n dù dư i hình th c này hay m t hình th c khác. - ð xây d ng chi n lư c phát tri n cho m t qu c gia c n phân tích ñi m xu t phát c a qu c gia ñó, phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n quá trình phát tri n c a qu c gia ñó ñ t trong t ng th n n kinh t th gi i ñ xác ñ nh các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t . T ñó, ki n t o t m nhìn chi n lư c và m c tiêu chi n lư c ñúng, phù h p, có căn c khoa h c. Ti p theo là xác ñ nh các nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c ñ th c thi m c tiêu chi n lư c. Và ñ xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c.
26 Chương 2: M T S Y U T CH Y U TÁC ð NG PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VI T NAM ð N NĂM 2020 T p trung phân tích m t s y u t ch y u (y u t ñ a lý, ngu n nhân l c, th c tr ng phát tri n n n kinh t , h th ng tài chính, khoa h c - công ngh , k t c u h t ng, an sinh xã h i, ô nhi m môi trư ng, vai trò nhà nư c và b i c nh qu c t ) tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. Thông qua vi c phân tích này s làm rõ v trí c a Vi t Nam trong n n kinh t th gi i, các xu th phát tri n c a th gi i tác ñ ng ñ n Vi t Nam và các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c ñ i v i n n kinh t Vi t Nam làm cơ s cho vi c ñ xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. 2.1. Y u t ñ a lý Vi t Nam là qu c gia n m phía ðông bán ñ o ðông Dương, phía B c giáp Trung Qu c, phía Tây giáp Lào và Campuchia, phía ðông và Nam giáp bi n. Vi t Nam n m trong s nh ng vùng kinh t năng ñ ng trên th gi i; và là c u n i ðông B c Á v i ðông Nam Á. T t c th ñô các nư c ASEAN (tr Jakarta, th ñô Indonesia) ñ u cách thành ph H Chí Minh chưa ñ n hai gi ñư ng bay. ðài B c, th ñô c a ðài Loan, và Dakka, th ñô Bangladesh, cũng ch cách Hà N i có hơn hai gi bay. Mi n nam Trung Qu c, vùng có kinh t phát tri n m nh nh t c a nư c này, tr n trong t m hai gi bay t th ñô Hà N i. Ba c ng trong s nh ng c ng l n nh t th gi i, Singapore, Hongkong và Cao Hùng, cách th ñô Hà N i hay thành ph H Chí Minh chưa ñ n hai gi bay. Vi t Nam có di n tích t nhiên kho ng 331 nghìn km2 , l n th tư trong khu v c ðông Nam Á, sau Indonesia, Myanmar và Thái Lan. Vi t Nam là m t d i ñ t h p ch y dài b phía Tây Bi n ðông v i hơn 3.260km b bi n4 . Nh ñ a hình ñ a th ñó 4 T l di n tích theo s km b bi n thì c 100km2 thì có 1km b bi n so v i trung bình c a th gi i là 600km2 ñ t li n trên 1km b bi n.
27 mà Vi t Nam có ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n như: ñóng tàu, ngành công nghi p h u c n mang t m qu c t 5 , khai thác th y h i s n, khai thác tài nguyên khoáng s n bi n, du l ch bi n. Vi t Nam là nư c m t thành viên thu c Ti u vùng sông Mekong m r ng (GMS). Các qu c gia tham gia chương trình GMS ñã quy t ñ nh thi t l p b n hành lang kinh t k t n i các nư c ðông Dương v i nhau. Trong s b n hành lang ñó thì có ba hành lang k t n i Vi t Nam v i nh ng nư c láng gi ng. Ba hành lang ñó l i là ba hành lang có tính kh thi rõ r t nh t và nh ng ño n trên lãnh th Vi t Nam ch y u ñã ñư c th c hi n xong (ph l c 5). Ngu n tài nguyên thiên nhiên tuy phong phú và ña d ng, nhưng ch tr m t vài lo i (than ñá, s t, bô-xít, d u m và khí ñ t), còn h u h t các lo i tài nguyên có tr lư ng không l n, tính kinh t v cơ b n là không cao (g m tr lư ng, ch t lư ng, m c ñ thu l i cho khai thác v i chi phí th p quy mô kinh t ). Vi t Nam tuy là m t nư c nông nghi p, nhưng di n tích ñ t canh tác nông nghi p trên ñ u ngư i thu c vào lo i th p th gi i6 . Các ngu n d tr ñ t ñai và các lo i tài nguyên thiên nhiên khác tính theo ñ u ngư i ñ u thu c lo i th p và có hi n tư ng suy thoái. Vì v y, v dài h n, khó có th d a vào ngu n tài nguyên thiên nhiên như m t l i th so sánh n i b t c a Vi t Nam. 5 Myanmar không ph i là m t ñ i th c nh tranh vì ñ a th hi m tr làm cho h th ng giao thông v i nh ng lãnh th phía ñông và phía b c không thu n ti n. Thái Lan và t nh Qu ng Tây là ñ i th ñang áp ñ o Vi t Nam. Nhưng b bi n Thái Lan n m g n trong v nh Thái Lan và b bi n t nh Qu ng Tây n m g n trong v nh B c B . Trên phương di n h u c n qu c t , hai v nh này là nh ng ngõ k t. 6 Di n tích ñ t bình quân ñ u ngư i ch có 0,46 ha/ngư i (ch b ng 1/6 bình quân c a th gi i); bình quân ñ u ngư i ñ t nông nghi p ch kho ng 0,103 ha/ngư i.
28 Hình 2.1: B n ñ v trí Vi t Nam trong châu Á
29 2.2. Y u t ngu n nhân l c Ngày nay ngư i ta nhìn nh n, vai trò c a ngu n nhân l c không ch ñơn thu n là phương ti n, là m t ngu n l c cho s phát tri n gi ng như nh ng ngu n l c v t ch t khác mà con ngư i, ngu n nhân l c th c s tr thành m c tiêu c a s phát tri n, v i phương châm hành ñ ng “phát tri n vì con ngư i”. Ngu n nhân l c t t, ch t lư ng cao là ti n ñ v ng ch c, quy t ñ nh ñ n t c ñ phát tri n kinh t - xã h i, tăng năng su t lao ñ ng. Nh n th c rõ v vai trò, v trí c a ngu n nhân l c ñ i v i phát tri n và ph n vinh c a ñ t nư c, ð ng C ng s n Vi t Nam và Nhà nư c luôn kh ng ñ nh xây d ng ñ t nư c tr thành “dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh” và ñư c c th hóa b ng ñ nh hư ng “nâng cao dân trí, giáo d c và ñào t o con ngư i, xây d ng và phát tri n ngu n nhân l c c a ñ t nư c”7 . Theo s li u ñi u tra dân s ngày 1 tháng 4 năm 2009, Vi t Nam có kho ng 85,7 tri u dân, ñ ng th ba khu v c ðông Nam Á và th 13 trên th gi i. Ngu n nhân l c Vi t Nam ñư c ñánh giá là d i dào (ph l c 6), giá r , có kh năng n m b t nhanh chóng công ngh ñư c chuy n giao. Hơn th n a, Vi t Nam ñang bư c vào th i kỳ cơ c u “k nguyên dân s vàng” v a ñem l i cơ h i cho phát tri n kinh t , vì ñó có th coi là m t l i th dân s có kh năng giúp thăng hoa kinh t . Song, như l ch s dân s các nư c trên th gi i ch ra, ñây là m t giai ño n ñ y cơ h i và thách th c. N u giai ño n dân s vàng di n ra trùng v i th i kỳ kinh t n ñ nh và c t cánh, ñ ng th i h th ng giáo d c th c hi n t t ch c năng chu n b h c v n và ngh nghi p cho lao ñ ng, thì s gia tăng ngu n nhân l c lao ñ ng s tr thành m t ñ ng l c m nh m c a phát tri n kinh t . Ngư c l i, n u h th ng kinh t và giáo d c y u kém, không ñáp ng ñư c s bùng n nhân l c này, thì xã h i s ch ng ki n tình tr ng th t nghi p tràn lan trong gi i tr , thi u vi c làm, thi u nhân l c ñư c ñào t o, d n ñ n t n n và m t n ñ nh xã h i. 7 ð ng C ng s n Vi t Nam (2001): Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i.
30 B ng 2.1: T ng t su t ph thu c8 v dân s c a Vi t Nam và m t s nư c trong khu v c (1960-2050) ðơn v tính: % Năm Nh t B n Singa- Pore Hàn Qu c Trung Qu c Thái Lan Vi t Nam Indo- nesia Malay- Sia Philip- pines 1960 56 83 83 78 90 78 76 95 96 1965 47 86 87 80 94 93 80 98 97 1970 45 73 83 79 92 96 83 92 93 1975 47 59 71 78 85 92 81 85 90 1980 48 47 61 67 75 88 78 75 86 1985 47 42 52 55 64 82 72 74 83 1990 44 37 45 50 56 78 66 67 79 1995 44 40 41 48 50 72 60 66 74 2000 47 41 39 46 47 63 56 61 70 2005 51 39 39 42 45 53 52 59 64 2010 56 34 38 40 44 46 49 53 58 2015 64 35 38 40 43 45 46 50 53 2020 68 42 40 44 44 45 45 49 51 2025 70 54 46 46 45 45 44 50 49 2030 73 68 54 50 48 45 44 51 48 2035 79 77 61 56 52 46 46 50 47 2040 89 79 69 61 56 48 48 50 46 2045 95 77 75 63 59 52 51 50 47 2050 98 76 79 64 62 56 54 52 49 Ngu n: United Nations (2003) Trích l i t : Bùi Th Cư ng (2004), “K nguyên dân s vàng Vi t Nam: m t ñ i lư ng cho bài toán phát tri n?” Báo cáo t i h i th o “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong b i c nh h i nh p qu c t ” t i Vi n Chi n lư c phát tri n. Ngu n nhân l c Vi t Nam có cơ c u tr , song ñang b t ñ u chuy n d n sang quá trình “lão hóa”. T tr ng s ngư i tr ñã b t ñ u gi m khá nhanh và theo ñó t tr ng nhóm trung niên tăng. B ng 2.2: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo nhóm tu i ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 15-24 25,9 21,8 21,5 21,2 25-34 29,3 27,8 26,7 24,3 35-44 23,9 27,8 27,4 27,2 45-54 11,4 15,0 17,2 19,2 55-59 4,0 3,3 3,5 4,4 >= 60 5,5 4,3 3,7 3,8 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1/7 hàng năm; 8 T ng t su t ph thu c v dân s : S ngư i trong ñ tu i (0-14 tu i) c ng v i s ngư i 65 tu i tr lên, chia cho s ngư i trong ñ tu i (15-64 tu i). Dân s h c g i “k nguyên dân s vàng” khi t ng t su t ph thu c m c dư i 50%.
31 Tình tr ng th l c chung c a ngư i Vi t Nam ñã ñư c c i thi n ñáng k (tu i th liên t c tăng và m c khá cao, t su t ch t th p, t l m c các b nh ph bi n ñã gi m d n). Tuy nhiên, t m vóc và th l c ngư i Vi t Nam còn khá nhi u h n ch ; so v i yêu c u th c hi n CNH, HðH và so v i các nư c trong khu v c và nhi u nư c trên th gi i, tình tr ng th l c c a ngư i Vi t Nam còn th p kém, ñ c bi t là trong các nhóm tu i 6-209 . Trình ñ h c v n và trình ñ chuyên môn c a ngu n nhân l c ñã tăng lên nhưng nhìn chung còn th p và có s khác bi t r t l n gi a thành th - nông thôn và các vùng (ph l c 7, 8). Cơ c u ñ i ngũ lao ñ ng ñã qua ñào t o theo c p trình ñ còn b t h p lý, r t thi u công nhân và nhân viên k thu t. Tình tr ng “th a th y thi u th ” v n di n ra khá gay g t. Phân b ngu n nhân l c theo vùng cũng ñang m t cân ñ i. Theo ñánh giá c a các chuyên gia nư c ngoài, ch t lư ng ngu n nhân l c Vi t Nam còn th p trong so sánh qu c t 10 . Tính theo ch s ñánh giá t ng h p v ch t lư ng giáo d c và ngu n nhân l c thì Vi t Nam ch ñ t 3,2/10 ñi m, thu c vào nhóm y u kém nh t (trong khi Singapore d n ñ u các qu c gia ñư c kh o sát v i 8,4/10 ñi m), x p th 11 trong s 12 qu c gia Châu Á ñư c so sánh, ch ñ ng trên Indonesia và kém xa so v i Philippines, Thái Lan và Malaysia. V t ng khía c nh c th như sau: Ch t lư ng c a h th ng giáo d c: Vi t Nam ñư c 3,25 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th (cao nh t là Hàn Qu c, ñ t 8,0 ñi m); M c ñ s n có v lao ñ ng s n xu t ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 3,25 ñi m, ñ ng th 11/12 nư c và vùng lãnh th (cao nh t là Nh t B n, ñ t 8,0 ñi m); S thành th o c a lao ñ ng trình ñ công ngh cao: Vi t Nam ñư c 2,50 ñi m, ñ ng th 11/12 nư c và vùng lãnh th , tương ñương v i Indonesia (cao nh t là Singapore, ñ t 7,83 ñi m); M c ñ s n có v cán b qu n lý kinh t ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 2,75 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th , x p trên Thái Lan và Indonesia (cao nh t là 9 Theo ñánh giá c a Vi n Khoa h c th d c - th thao, so v i th l c c a thanh thi u niên các nư c Trung Qu c, Nh t B n, Thái Lan, Singapore, Indonesia thì th ch t ngư i Vi t Namt 6-20 tu i còn kém hơn v chi u cao, cân n ng, s c m nh, s c b n và ch tương ñương v s c nhanh, s khéo léo và m m d o. 10 Tính toán c a công ty nghiên c u r i ro chính tr và kinh t trong tài li u c a D án H tr k thu t k ho ch t ng th phát tri n giáo d c. Các n n kinh t có ch t lư ng lao ñ ng dư i 3,5 ñ u có nguy cơ m t s c c nh tranh trên th trư ng toàn c u.
32 Hàn Qu c, ñ t 7,50 ñi m); M c ñ s n có v cán b hành chính ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 3,50 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th , cao hơn Thái Lan và Indonesia (cao nh t là Hàn Qu c, ñ t 8,0 ñi m); và s thành th o v ti ng Anh: Vi t Nam ñư c 2,62 ñi m, ñ ng v trí th p nh t (12/12 nư c và vùng lãnh th , cao nh t là Singapore v i 8,63 ñi m). Th c t sau th i gian gia nh p WTO cho th y Vi t Nam v n chưa s n sàng h i nh p v phương di n ngu n nhân l c. Ngu n nhân l c v i trình ñ chuyên môn k thu t phù h p còn thi u tr m tr ng, không ch ñ i v i lo i lao ñ ng cao c p như cán b qu n lý và ñi u hành, công ngh thông tin, tài chính ngân hàng mà th m chí là c công nhân v i tay ngh trung bình ñ làm vi c trong các ngành Vi t Nam có l i th so sánh như may m c, da, giày, l p ráp hàng ñi n t . ð i v i ngư i lao ñ ng làm vi c trong các ngành công nghi p ñ nh hư ng xu t kh u, ñó ch là vi c gia công, l p ráp máy móc v i trình ñ lao ñ ng k năng trung bình v i m c lương không cao, không ñ chu c p c gia ñình và có kho n ti t ki m nh . N u ti p t c duy trì cách làm như hi n nay, Vi t Nam s rơi vào b y chi phí và thu nh p th p. Ngoài ra, ngu n nhân l c c n ñư c ti p c n v i góc nhìn khác hơn là năng l c xã h i hay v n xã h i11 . Theo Tr n Văn Th (1997) có th chia xã h i thành năm gi i: gi i lãnh ñ o chính tr , gi i quan ch c, gi i lãnh ñ o kinh doanh ho c nhà kinh doanh, gi i tri th c và gi i lao ñ ng. ð có năng l c xã h i thì m i gi i ph i có nh ng t ch t c n thi t và xã h i ph i có các cơ ch c n thi t ñ các gi i k t n i v i 11 Theo Tr n Văn Th (1997), Năng l c xã h i là m t s c m nh n i sinh, t ng h p c a toàn xã h i có kh năng t ch c các cơ ch tiên ti n ñ kinh t phát tri n. T ch t c n thi t c a nhà lãnh ñ o chính tr là năng l c lãnh ñ o, là kh năng hình thành s nh t trí cao c a toàn dân và nh t là ý th c trách nhi m cao trong vi c t o cơ ch , ñi u ki n ñ khơi d y các ti m năng c a ñ t nư c, trong ñó có c phương châm tr ng d ng nhân tài; T ch t c n thi t c a quan ch c là năng l c qu n lý hành chính, năng l c nghi p v cao và tác phong ñ o ñ c: c n ki m - liêm chính - chí công - vô tư; T ch t c n thi t c a doanh nghi p là tinh th n doanh nghi p, trong ñó có tinh th n m o hi m, không s r i ro trong ñ u tư, tinh th n và n l c khám phá th trư ng m i, nguyên li u m i, công ngh và phương th c qu n lý m i; T ch t ñòi h i trí th c là s quan tâm cao ñ vào các v n ñ hi n th c c a kinh t , xã h i và n l c nghiên c u, tìm tòi các bi n pháp góp ph n c i thi n xã h i, góp ph n làm cho kinh t phát tri n; và t ch t c n thi t c a gi i lao ñ ng là trình ñ giáo d c ngày càng cao, k năng, năng l c chuyên môn ngày càng ñư c b i dư ng và s hăng say làm vi c v i tinh th n trách nhi m. Các t ch t này ph n l n do cơ ch , chính sách t o nên.
33 nhau thành m t s c m nh t ng h p. Theo cách ti p c n này, hi n nay năng l c xã h i c a Vi t Nam còn r t h n ch . ðào t o ngu n nhân l c ñang là nút th t c chai, có nh hư ng nghiêm tr ng ñ n ch t lư ng phát tri n kinh t và xã h i. Thi u h t ngu n nhân l c có ch t lư ng x y ra trong t t c các lĩnh v c, các ngành ngh và c p trình ñ . Báo ñ ng ch t lư ng giáo d c và ñào t o c trong giáo d c ph thông, d y ngh , trung h c chuyên nghi p, cao ñ ng, ñ i h c và trên ñ i h c. Thi u h t ngu n nhân l c ñang là c n tr l n cho quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c, thu hút ñ u tư và s d ng v n ñ u tư và chuy n d ch cơ c u kinh t . Thi u h t ngu n nhân l c có ch t lư ng cũng là nguyên nhân gây ra v trí y u kém trong c nh tranh qu c t và s ch m tr trong quá trình th c hi n các c i cách trong nư c. ðào t o ngu n nhân l c ñáp ng ñư c yêu c u th trư ng là ñi u ki n tiên quy t ñ Vi t Nam t n d ng cơ h i phát tri n ñang m ra. Ngành ngh ñào t o phù h p ñ ngư i lao ñ ng có th chuy n t lĩnh v c có năng su t lao ñ ng và thu nh p th p sang lĩnh v c có năng su t, thu nh p cao và n ñ nh. ði u này có nghĩa là h th ng giáo d c và ñào t o Vi t Nam c n ph i thay ñ i ñ có th ñáp ng ñúng nhu c u v ngu n nhân l c c a th trư ng. Các thay ñ i này s làm cho ngư i lao ñ ng sau khi ñào t o có ñư c vi c làm n ñ nh v i thu nh p ñ m b o cho cu c s ng. ðây cũng chính là ñ ng cơ ñ thúc ñ y h c hành. 2.3. Th c tr ng phát tri n kinh t Vi t Nam T t c nh ng thành t u v tăng trư ng kinh t , xóa ñói gi m nghèo, c i thi n ñ i s ng nhân dân c v v t ch t l n tinh th n là ñi u không th ph nh n. Nhưng ñó ch là m t c t m c c n ph i vư t qua trong m t ch ng ñư ng dài phát tri n c a dân t c. Các ngu n l c phát tri n kinh t ñ t nư c hi n chưa ñư c khai thác h p lý và hi u qu ; ñ ng th i, trong b i c nh h i nh p sâu r ng vào kinh t th gi i không cho phép Vi t Nam c ti p t c ru ng mình v i nh ng thành t u ñó mà ph i bi t hư ng m nh ñ n tương lai, ph i ti p t c ñ i m i ñ có nh ng thành t u cao hơn. Kinh t Vi t Nam trong th i gian qua có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh. T c ñ tăng trư ng GDP trên ñ u ngư i tăng bình quân 6,1%/năm trong giai ño n
34 1990-2008, nghĩa là c kho ng 12 năm thì GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam tăng g p ñôi. ð n năm 2008, GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam kho ng 1.050 USD theo t giá hi n hành và tính theo giá s c mua tương ñương là 2.785 USD. Như v y, theo cách phân lo i c a WB, Vi t Nam ñã thoát kh i nhóm nư c có thu nh p th p và ñang nhóm cu i c a các nư c có thu nh p trung bình th p. B ng 2.3: Tăng trư ng GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2000-2008 1990-2008 Singapore 5,9 3,6 3,2 2,5 3,8 Nh t B n 1,2 0,8 1,2 1,2 1,1 ðài Loan 6,3 4,9 2,7 2,9 4,4 Hàn Qu c 6,8 3,5 4,0 3,9 4,6 Malaysia 6,8 2,2 2,6 2,9 3,8 Trung Qu c 11,1 7,7 9,0 11,4 10,4 Thái Lan 7,4 -0,5 4,3 3,9 3,6 Vi t Nam 6,4 5,4 6,1 6,2 6,1 Bruney 0,0 -0,5 -0,6 -0,6 -0,4 Indonesia 6,2 -0,8 3,4 3,9 3,3 Philippines -0,2 1,2 2,4 2,8 1,5 Lào 4,4 4,2 4,2 4,7 4,5 Campuchia 2,9 3,6 8,0 7,9 5,3 Myanmar 4,0 6,2 10,8 5,9* Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB (*: Myanmar giai ño n 1990-2005) Tuy nhiên, quy mô n n kinh t c a Vi t Nam còn khá nh và ñang r t xa so v i các nư c trong khu v c. ð n năm 2008, t ng GDP c a Vi t Nam x p x ñ t 91 t USD, chi m kho ng 0,15% và x p h ng th 58 c a các nư c trên th gi i. N u tính theo s c mua tương tương, t ng GDP c a Vi t Nam kho ng 240 t USD, chi m 0,34% và x p th 46 các nư c trên th gi i. GDP trên ñ u ngư i tính theo giá s c mua tương ñương ch b ng kho ng 2/3 c a Indonesia, x p x 1/2 c a Trung Qu c, kho ng 1/3 c a Thái Lan và kho ng 1/5 c a Malaysia12 . Như v y, chúng ta th y r ng kho ng cách thu nh p c a Vi t Nam so v i các nư c còn khá xa, nhưng ñi u này không quá ñáng lo l ng vì th c t ñã ch ng minh m t n n kinh t hoàn toàn có kh 12 Vào nh ng năm 1950, GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam x p x v i các nư c Thái Lan, Hàn Qu c và cao hơn Trung Qu c.
35 năng ñu i k p và vư t qua n u tăng trư ng có ch t lư ng; ngay c n u thu nh p có th p hơn nhưng phát tri n công b ng hơn và trong ñi u ki n môi trư ng, môi sinh t t hơn thì ch t lư ng cu c s ng c a ngư i dân v n cao hơn. B ng 2.4: Kinh t Vi t Nam và m t s nư c vào năm 2008 Dân s GDP GDP/ng GDP GDP/ng Tri u ngư i X p h ng T USD X p h ng USD T l v i VN PPP- t USD X p h ng PPP- USD T l v i VN Nh t B n 127,7 10 4.909 2 38.443 36,5 4.355 3 34.099 12,2 Singapore 4,8 112 182 43 37.600 35,7 239 47 49.288 17,7 Hàn Qu c 48,6 26 929 15 19.115 18,2 1.358 13 27.939 10,0 Malaysia 27,0 43 195 42 7.221 6,9 384 28 14.215 5,1 Bruney 0,4 168 11 118 28.894 27,5 20 116 49.219 17,7 Thái Lan 67,4 19 261 34 3.869 3,7 519 23 7.703 2,8 Trung Qu c 1.325,6 1 3.860 3 2.912 2,8 7.903 2 5.962 2,1 Indonesia 228,2 4 514 19 2.254 2,1 907 16 3.975 1,4 Philippines 90,3 12 167 48 1.847 1,8 317 36 3.510 1,3 Vi t Nam 86,2 13 91 58 1.052 1,0 240 46 2.785 1,0 Lào 6,2 101 5 140 837 0,8 13 128 2.134 0,8 Campuchia 14,7 61 10 122 651 0,6 28 103 1.905 0,7 Th gi i 6.692,0 60.115 8.983 69.698 10.415 Thu nh p th p 972,8 569 584 1.366 1.404 Thu nh p trung bình 4.650,7 16.358 3.517 29.004 6.237 Th p hơn thu nh p trung bình 3.702,2 7.909 2.136 17.110 4.622 Cao hơn thu nh p trung bình 948,5 8.445 8.904 11.962 12.612 Thu nh p cao 1.068,5 43.190 40.420 39.606 37.066 Ngu n: World Development Indicators 2009 Th c tr ng phát tri n kinh t trong hơn 20 năm qua ñã cho th y Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng kinh t tương ñ i nhanh nhưng ch t lư ng tăng trư ng kinh t c a Vi t Nam là ñáng c nh báo. C th như sau: - Hi u qu s d ng v n ñ u tư th p, ñư c bi t ñ n t lâu nhưng v n chưa ñư c c i thi n. Trong th i gian qua, kinh t c a Vi t Nam tăng trư ng ch y u d a vào v n13 . Vi t Nam là m t nư c ñang phát tri n nên nhu c u v n ñ u tư là r t l n, kh 13 Theo Nguy n Th Cành (2009), y u t v n ñóng góp 70,4%, lao ñ ng ñóng góp 10,5% và TFP ñóng góp kho ng 19,1% vào t c ñ tăng trư ng kinh t giai ño n 1990-2008.
36 năng trong nư c không ñáp ng ñ ph i huy ñ ng ngu n v n t bên ngoài14 song hi u qu s d ng v n còn th p. N u so v i giai ño n tăng trư ng nhanh nh t c a các nư c trong khu v c thì hi u qu v n ñ u tư c a Vi t Nam th p hơn. Khu v c nhà nư c có hi u qu v n ñ u tư chưa cao do tình tr ng ñ u tư dàn tr i, th t thoát, lãng phí, ch m ti n ñ thi công. ð i v i khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài và ngoài nhà nư c, có hi u qu ñ u tư hơn khu v c nhà nư c, nhưng xem xét trên góc ñ l i ích toàn qu c gia thì chưa t n d ng ñư c l i th c a n n kinh t (quy mô kinh t , phát tri n các ngành Vi t Nam có l i th ho c có ti m năng), không phù h p v i l i ích qu c gia (nâng c p trình ñ chuyên môn k thu t và công ngh ñ Vi t Nam có th ti n cao hơn trong b c thang chu i giá tr toàn c u, ti t ki m các ngu n l c quý hi m, b n v ng v môi trư ng, t o d ng n n t ng và b sung cho các lĩnh v c Vi t Nam còn thi u và còn y u kém như k t c u h t ng, công nghi p ph tr ). K t qu , v i các d án không hi u qu như v y thì tuy kh i lư ng ñ u tư l n, nhưng năng l c s n xu t c a n n kinh t không tăng nhi u. B ng 2.5: So sánh các giai ño n tăng trư ng c a Vi t Nam v i các nư c Tăng GDP (%) H s ICOR Tăng vi c làm (%) Vi t Nam (1990-2008) 7,6 4,7 2,4 Hàn Qu c (1969-1988) 8,4 2,8 3,2 Malaysia (1977-1996) 7,4 4,9 3,5 Thái Lan (1976-1995) 8,1 3,6 3,0 ðài Loan (1963-1982) 9,8 2,9 3,4 Indonesia (1977-1996) 7,2 2,8 2,9 Philippines (1961-1980) 5,4 2,3 3,3 Ngu n: Tính toán cho Vi t Nam t s li u c a ADB; các nư c còn l i trích t “Nguyên nhân sâu xa v m t cơ c u c a b t n vĩ mô” c a Trư ng Harvard Kennedy và Chương trình gi ng d y Kinh t Fullbright - S d ng nhi u tài nguyên và năng lư ng. Giá tr GDP t o ra trên m i ñơn v s d ng năng lư ng c a Vi t Nam còn th p hơn so v i các nư c. Theo B Công thương, s d ng 1 kWh ñi n Vi t Nam ch t o ra chưa ñ n 1 USD GDP, th p hơn hai l n so v i Philippines và Indonesia và th p hơn b n l n so v i các nư c tiên ti n 14 Thâm h t ti t ki m n i ñ a so v i ñ u tư c a Vi t Nam kéo dài và l n. Singapore, Malaysia, Trung Qu c, Hàn Qu c, ðài Loan, Indonesia ñ u có th ng dư ti t ki m n i ñ a so v i ñ u tư m c khá cao.
37 như B c Âu, Nh t B n; ñ t o ra cùng m t giá tr s n ph m, s n xu t công nghi p nư c ta tiêu t n năng lư ng g p 1,5-1,7 l n các nư c khác. B ng 2.6: Giá tr GDP t o ra trên m i ñơn v s d ng năng lư ng (USD/kg d u tương ñương, USD giá PPP, giá c ñ nh năm 2005) 1990 1995 2000 2005 2006 Nh t B n 7,2 6,9 6,9 7,3 7,5 Hàn Qu c 4,9 4,5 4,3 4,8 5,0 Singapore 5,4 5,1 6,8 6,0 6,5 Malaysia 5,2 4,8 4,7 4,6 4,7 Trung Qu c 1,4 2,1 3,0 3,1 3,2 Thái Lan 5,1 5,2 4,6 4,4 4,5 Indonesia 3,6 4,1 3,7 4,0 4,2 Philippines 5,7 4,9 4,7 5,7 6,1 Vi t Nam 2,5 2,9 3,3 3,5 3,7 Myanmar 1,3 1,6 2,1 2,9 … Ngu n: ADB - Không t o thêm nhi u vi c làm. Có s b t cân x ng gi a tăng trư ng nhanh kinh t và tăng trư ng ch m v c u lao ñ ng Vi t Nam. Th c t các nư c ñã cho th y trong giai ño n tăng trư ng nhanh nh t c a h thì t c ñ tăng vi c làm cao hơn nhi u so v i Vi t Nam. - Năng su t lao ñ ng c a Vi t Nam tăng liên t c trong hơn 20 năm qua, t c ñ tăng năng su t bình quân x p x 5,1%/năm giai ño n 1990-2008 (th p hơn so v i t c ñ tăng trư ng kinh t , ñóng góp kho ng 67,5% trong t c ñ tăng trư ng kinh t ). Trong ñó, ngành công nghi p có t c ñ tăng trư ng cao nh t kho ng 5,2%/năm, k ñ n là ngành nông nghi p kho ng 4,1%/năm và ngành d ch v 2,2%/năm. M c dù năng su t lao ñ ng ñã t ng bư c nâng cao nhưng so v i các nư c trong khu v c chúng ta v n còn th p và có kho ng cách khá xa (ph l c 11). + Năng su t lao ñ ng nông nghi p th p là do năng su t ñ t, h s c a ñ t - lao ñ ng còn th p, kinh t nông nghi p ch y u d a trên n n t ng quy mô s n xu t nh c a nông h và trình ñ cơ gi i hóa trong nông nghi p còn th p. + S n xu t công nghi p c a Vi t Nam phát tri n ch y u theo b r ng, theo hư ng gia công, l p ráp và thi u nh ng ngành công nghi p ph tr . T l giá tr tăng thêm trên giá tr s n xu t th p và có xu hư ng gi m. Trong giai ño n ñ u c a quá
38 trình công nghi p hóa vi c d a vào các s n ph m thâm d ng lao ñ ng giúp t o vi c làm, thu ngo i t và tích lũy kinh nghi m ñi u hành các doanh nghi p công nghi p hi n ñ i. Tuy nhiên, n u ch d a vào l i th c nh tranh giá lao ñ ng r thì Vi t Nam không th vư t qua m c thu nh p trung bình th p. Kinh nghi m th c ti n c a các nư c ðông Á ñã ch ra r ng b ng c g ng cao ñ c a các cá nhân, doanh nghi p và nhà nư c th c hi n m t chính sách kiên trì nhi u khi ñ n c c ñoan trong vi c theo ñu i k năng, công ngh và tri th c tiên ti n ñ có th giúp các doanh nghi p c a mình xâm nh p th trư ng s n ph m m i và hi n ñ i hóa quá trình s n xu t. B ng 2.7: T l giá tr tăng thêm trên giá tr s n xu t c a ngành công nghi p Vi t Nam ðơn v tính: % Năm Toàn ngành Công nghi p khai thác Công nghi p ch bi n S n xu t và phân ph i ñi n, khí ñ t và nư c 1995 42,5 74,3 36,3 54,6 1996 42,4 73,6 36,2 54,3 1997 42,1 72,6 36,0 54,1 1998 41,7 71,8 35,4 54,4 1999 40,8 70,0 34,5 52,8 2000 38,5 67,4 32,6 49,1 2001 36,8 65,9 31,2 48,8 2002 35,0 64,0 29,9 46,8 2003 33,1 62,9 28,2 46,0 2004 31,4 59,9 26,7 45,8 2005 29,6 59,6 25,3 44,9 2006 28,0 59,2 24,1 44,3 2007 26,3 59,1 22,8 43,6 2008 24,9 58,9 21,7 43,2 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê + Ho t ñ ng d ch v ch y u có quy mô nh , gi n ñơn; các ho t ñ ng d ch v ch t lư ng cao còn chi m t tr ng th p trong n n kinh t . T c ñ tăng năng su t c a ngành d ch v trong th i gian qua là th p và th p hơn so v i t c ñ tăng chung c a c n n kinh t . - ðóng góp c a các ngành vào t c tăng trư ng kinh t , nhìn chung, theo xu hư ng gi m t tr ng ñóng góp c a nông nghi p và tăng công nghi p. Tuy nhiên,
39 ñóng góp c a nông nghi p vào tăng trư ng kinh t còn khá cao; và có s b t cân ñ i gi a khu v c s n xu t và khu v c d ch v . B ng 2.8: ðóng góp c a các ngành vào t c ñ tăng trư ng GDP c a Vi t Nam (%) 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2000-2008 1990-2008 T ng 8,2 7,0 7,5 7,6 7,6 Nông nghi p 2,0 1,8 1,1 0,9 1,3 Công nghi p 1,5 1,9 2,4 2,6 2,3 D ch v 4,7 3,3 4,0 4,1 4,0 Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB - ðóng góp c a TFP trong tăng trư ng kinh t còn quá th p, ch kho ng 19,1% trong c giai ño n 1990-2008. Kinh nghi m c a các nư c phát tri n ñi trư c cho th y, TFP ngày càng ñóng góp to l n vào t c ñ tăng trư ng c a n n kinh t . V i cùng m t t c ñ v tích lũy tư b n nhưng qu c gia nào phát tri n có hi u su t hơn (th hi n b ng TFP) thì qu c gia ñó có t c ñ tăng trư ng cao hơn. Qua vi c phân tích các y u t ñ u vào ñóng góp vào t c ñ tăng trư ng kinh t thì càng th y rõ r ng, kinh t c a Vi t Nam nghiên nhi u v s lư ng hơn là ch t lư ng. B ng 2.9: Các y u t ñóng góp vào vi c tăng trư ng giai ño n 1960-1994 ðơn v tính: % Tăng trư ng Tích lũy tư b n Lao ñ ng TFP Trung Qu c 7,5 3,1 2,7 1,7 Thái Lan 7,5 3,7 2,0 1,8 Malaisia 6,8 3,4 2,5 0,9 Indonesia 5,6 1,9 2,9 0,8 Philippines 3,8 2,1 2,1 -0,4 ðài Loan 8,5 4,1 2,4 2,0 Hàn Qu c 8,3 4,3 2,5 1,5 Nh t B n (1950-1973) 9,2 3,1 2,5 3,6 Vi t Nam (1990-2008) 7,6 5,4 0,8 1,4 Ngu n: Vi t Nam: Nguy n Th Cành (2009), Xây d ng các m c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t Vi t Nam ñ n năm 2020. Các nư c khác: Crafts (1999), d a trên k t qu c a nhi u nghiên c u; Trích t Tr n Văn Th (2005), Bi n ñ ng kinh t ðông Á và con ñư ng công nghi p hóa Vi t Nam Khi phân tích cơ c u kinh t , chúng ta th y r ng n n kinh t ñã có s phân công h p lý hơn gi a các ngành ngh , thành ph n kinh t , các vùng lãnh th theo hư ng
40 nâng cao hi u qu , năng su t, t o ñ ng l c và phát huy l i th cho phát tri n. Tuy nhiên, cho ñ n nay Vi t Nam v n còn cơ c u kinh t l c h u và b t c p. - Cơ c u kinh t ngành c a Vi t Nam trong th i gian qua nhìn chung là chuy n d ch phù h p v i xu hư ng ti n b ; ñó là gi m t tr ng ngành nông nghi p và tăng t tr ng các ngành phi nông nghi p (ph l c 12). ð n năm 2008, t tr ng ngành nông nghi p ch chi m 31,0% trong t ng GDP c a n n kinh t . Tuy nhiên, v cơ b n, hi n tr ng cơ c u kinh t ngành c a Vi t Nam còn thua kém xa v i m c bình quân chung c a các nư c ñang phát tri n15 và ch tương ñương v i các nư c Nh t B n, Hàn Qu c, ðài Loan vào nh ng năm 1950, các nư c ASEAN 4 vào kho ng cu i nh ng năm 1980. Cơ c u kinh t ngành l c h u còn th hi n Vi t Nam ch tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. ði u này ñòi h i Vi t Nam c n nhanh chóng tham gia vào chu i giá tr toàn c u và liên t c nâng c p v th c a mình trong chu i ñ giành l y nh ng v trí có giá tr tăng thêm ngày càng cao. S chuy n d ch v trí và c i thi n, nâng c p v th c a mình trong chu i giá tr toàn c u chính là quá trình chuy n d ch cơ c u ngành kinh t d a trên quan ñi m hư ng vào h i nh p và d a vào h i nh p. Tương quan t l gi a kh i s n xu t v t ch t và kh i s n xu t s n ph m d ch v chưa ch ng t s phát tri n ñúng ñ n. T c ñ tăng trư ng c a hai kh i này chưa h p lý, chưa t o ra s hài hòa c n thi t cho s phát tri n. Theo kinh nghi m c a các nư c phát tri n, t l tăng gi a kh i s n xu t và kh i d ch v là 1 và kho ng 1,8 (th m chí có nư c t l này là 1:4). Nhưng Vi t Nam, kh i s n xu t tăng 1 thì kh i d ch v ch tăng kho ng 0,6-0,8. T tr ng c a kh i d ch v trong GDP ch tăng trong giai ño n 1990-1995, chi m cao nh t kho ng 53,0% vào năm 1995; và t ñó ñ n nay, t tr ng c a kh i d ch v có xu hư ng gi m là ch y u, chi m kho ng 47,9% vào năm 2008. 15 Theo UNDP, Báo cáo phát tri n con ngư i năm 1999, t tr ng ngành nông nghi p chi m kho ng 13%, ngành công nghi p chi m 36% và d ch v chi m 51% trong t ng GDP c a các nư c ñang phát tri n vào năm 1997.
41 - Cơ c u kinh t theo thành ph n kinh t nhìn chung có xu hư ng chuy n d ch theo hư ng gi m t tr ng khu v c kinh t nhà nư c và tăng t tr ng khu v c kinh t ngoài nhà nư c và có v n ñ u tư nư c ngoài trong t ng GDP c a n n kinh t . Trong ñó, ñ c bi t là khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài chi m t tr ng t 6,3% vào năm 1995 tăng lên 18,7% vào năm 2008. Khu v c kinh t ngoài nhà nư c chi m t tr ng GDP cao và gi i quy t nhi u vi c làm nh t cho n n kinh t , song các doanh nghi p ch y u có quy mô nh , công ngh l c h u, năng l c c nh tranh qu c t còn nhi u h n ch . Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu th v ngu n l c như tín d ng, ñ t ñai và các chính sách ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư nhìn chung chưa cao và gi i quy t chưa ñ n 10% lao ñ ng c a n n kinh t (ph l c 14). B ng 2.10: Cơ c u GDP và cơ c u v n ñ u tư theo thành ph n kinh t ðơn v tính: % 1995 2000 2005 2008 Cơ c u GDP 100 100 100 100 Kinh t Nhà nư c 40,2 38,5 38,4 34,4 Kinh t ngoài Nhà nư c 53,5 48,2 45,6 47,0 Khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài 6,3 13,3 16,0 18,7 Cơ c u v n ñ u tư 100 100 100 100 Kinh t Nhà nư c 42,0 59,1 47,1 39,9* Kinh t ngoài Nhà nư c 27,6 22,9 38,0 35,3* Khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài 30,4 18,0 14,9 24,8* Chú ý: (*): s li u năm 2007 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê - Kim ng ch các m t hàng xu t kh u có giá tr gia tăng cao còn th p. Xu t kh u v n ph thu c nhi u vào các m t hàng nguyên li u thô như khoáng s n (d u thô, than ñá), nông, lâm, th y s n, trong khi các m t hàng công nghi p ch bi n (như d t may, da giày, ñi n t và linh ki n máy tính) v cơ b n mang tính l p ráp và gia công trên cơ s nguyên li u, ph tùng, thi t b nh p kh u, giá tr gia tăng th p. V i vai trò là ngư i nh n h p ñ ng gia công, l p ráp, Vi t Nam n m ph n có giá tr gia tăng th p nh t trong chu i giá tr s n xu t. Vi t Nam g p khó khăn ñ i v i vi c tăng xu t kh u có hàm lư ng giá tr gia tăng cao do các y u t trong n i t i nhi u doanh nghi p còn h n ch như trình ñ chuyên môn k thu t, công ngh , năng l c thi t k , t ch c và phân ph i.
42 Trong khi ñó, ña s nguyên nhiên ph li u, v t tư và thi t b máy móc ñư c nh p kh u ch y u t Trung Qu c, Hàn Qu c, ðài Loan, Singapore và Thái Lan do l i th v v n t i, giá c và tính phù h p16 . Nh p kh u t Hoa Kỳ, Nh t B n, EU ch y u là máy móc thi t b công ngh ngu n và m t s nguyên v t li u ph tr , nhưng lư ng nh p còn khiêm t n và t tr ng có xu hư ng gi m. Rõ ràng, ti p c n công ngh ngu n tiên ti n chưa ph i là ñi u ph bi n Vi t Nam và ñi u này có nh hư ng không t t ñ n kh năng c nh tranh trong dài h n c a n n kinh t . B ng 2.11: T tr ng hàng công nghi p ch tác trong cơ c u xu t kh u c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2006 2007 Nh t B n 96,6 96,4 94,8 94,1 93,9 93,7 ðài Loan 86,8 88,3 92,2 89,0 88,6 88,9 Hàn Qu c 93,8 92,4 91,1 92,3 91,4 91,1 Trung Qu c 0,0 82,8 85,6 90,4 90,9 91,2 Singapore 71,4 83,1 83,9 79,1 73,3 76,4 Malaysia 66,1 78,2 80,2 71,1 73,7 71,4 Thái Lan 63,4 73,2 76,3 77,5 76,3 … Indonesia 40,5 54,7 57,7 51,0 50,3 49,6 Philippines 45,5 48,2 49,2 54,0 57,2 … Vi t Nam 29,6 33,0 44,7 50,4 51,8 … Myanmar 7,8 14,3 22,3 … … … Ngu n: ADB - Cơ c u lao ñ ng ñã chuy n d ch theo hư ng t nơi có năng su t lao ñ ng th p sang nơi có năng su t lao ñ ng cao hơn, d n ñ n tăng năng su t chung c a toàn n n kinh t ; tuy nhiên quá trình chuy n d ch còn ch m. Theo s li u th ng kê cho th y, n n kinh t Vi t Nam ñã ñ t ñ n “ñi m ngo t” v chuy n d ch cơ c u lao ñ ng vào năm 2005, t c là lao ñ ng nông nghi p không ch gi m v t tr ng mà còn gi m v s lư ng tuy t ñ i. ð n năm 2008, t tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m kho ng 53,5% trong t ng lao ñ ng (ph l c 16). N u coi m c ñ gi m t tr ng lao ñ ng nông nghi p như là m t trong nh ng ch s c a công nghi p hóa, thì Vi t Nam hi n t i còn thua kém các nư c công nghi p hóa ðông Á th i ñi m hơn 50 năm v 16 ð c bi t, ASEAN và Trung Qu c v n là nh ng ñ i tác cung ng l n nh t cho Vi t Nam, v i t tr ng trong t ng kim ng ch nh p kh u c a Vi t Nam tăng t 41,4% năm 2005 lên 43,5% năm 2008.
43 trư c. Trong m t công trình nghiên c u c a Jungho Yoo ñã so sánh th i kỳ công nghi p hóa gi a các nư c d a trên m t tiêu chí duy nh t là coi th i ñi m b t ñ u ti n trình công nghi p hóa m t n n kinh t khi t tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m 50% t ng lao ñ ng và k t thúc khi t tr ng lao ñ ng nông nghi p ch còn 20% t ng lao ñ ng (ph l c 17). N u theo cách phân chia này thì Vi t Nam m i b t ñ u c a ti n trình công nghi p hóa n n kinh t . - Cơ c u lãnh th c a n n kinh t : bư c ñ u ñã hình thành các vùng, khu v c theo hư ng phát huy l i th c a t ng vùng và khu v c; trong ñó các vùng kinh t tr ng ñi m ñã t ng bư c phát huy vai trò là ñ u kéo, ñ ng l c phát tri n kinh t c a c nư c (ph l c 18). Các trung tâm ñô th như Hà N i, H Chí Minh, ðà N ng, C n Thơ không ch là trung tâm kinh t l n c a vùng, c a c nư c mà còn là ñ u m i giao thương v i các nư c trên th gi i. Tuy nhiên, cho ñ n nay cơ c u lãnh th c a n n kinh t v n còn nh ng h n ch và b t c p c n ph i nhanh chóng ñư c kh c ph c. + M i liên k t trong vùng và liên vùng còn y u, phát tri n ch ng chéo, manh mún và mang tính c c b ñ a phương d n ñ n s lãng phí các ngu n l c phát tri n, h n ch kh năng phát tri n c a m i vùng. + K t h p cơ c u ngành và cơ c u lãnh th trên các vùng chưa h p lý nên chưa khai thác h t th m nh c a các vùng. Cơ c u ngành trùng l p gi a các vùng, gi a các thành ph và các t nh nông nghi p. Các thành ph l n tuy có t tr ng các ngành phi nông nghi p cao trong GDP nhưng chưa th c s t o bư c phát tri n hi n ñ i. + Làn sóng di dân t nông thôn vào các ñô th : thách th c vi c làm các vùng và ti m n nh ng khó khăn trong quá trình phát tri n thành th và nông thôn. + Chênh l ch vùng ngày càng doãng ra. Ch s Gini c a Vi t Nam ngày càng tăng17 . Chênh l ch gi a khu v c ñô th và nông thôn v dân s có 0,35 l n nhưng v GDP là 1,1 l n, v GDP trên ñ u ngư i là 3,47 l n và thu ngân sách bình quân ñ u 17 M t thư c ño m c ñ b t bình ñ ng v thu nh p là ch s Gini. Ch s này b ng 0 n u thu nh p c a t t c m i ngư i b ng nhau, và ch s này b ng 1 n u m t ngư i có t t c trong khi nh ng ngư i còn l i không có chút thu nh p nào. M t nư c có ch s Gini t 0,25 tr xu ng ñư c coi là r t công b ng, còn n u ch s này cao hơn 0,50 thì b coi là r t không công b ng. Ch s Gini c a Hàn Qu c là 0,32, ðài Loan và Indonesia là 0,34, Vi t Nam là 0,37, Malaysia là 0,40, Thái Lan là 0,42, Philippines là 0,45 và Trung Qu c là 0,47.
44 ngư i là 16,2 l n. T c ñ tăng trư ng kinh t c a vùng phát tri n kho ng 1,37 l n m c trung bình c a c nư c và b ng 1,6 l n m c tăng trư ng c a vùng khó khăn. + Cơ ch chính sách vùng chưa phù h p và thi u ñ ng b , chưa phát huy t t ngu n l c các vùng trong quá trình phát tri n. S c c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam t ng bư c ñư c c i thi n nhưng v n luôn n m nhóm nư c có năng l c c nh tranh th p c a th gi i. Vi t Nam không th ch t so sánh v i b n thân mình trong quá kh ñ xác ñ nh ti n b vì ñi u ñó không còn ñ trong công cu c h i nh p kinh t qu c t . Chúng ta ñang tham gia m t cu c ch y thi t c ñ , ta c i cách thì các nư c khác cũng c i cách, hoàn thi n hơn. Trong ba năm g n ñây, theo báo cáo c a Di n ñàn kinh t th gi i (WEF) v c nh tranh toàn c u, năng l c c nh tranh c a Vi t Nam ñã gi m sáu b c, t th 64 năm 2006 xu ng 70 năm 2008. Có th chúng ta chưa ñ ng ý v i cách tính toán, x p h ng c a WEF, nhưng nó l i có ý nghĩa l n ñ i v i các nhà ñ u tư qu c t . T nh ng phân tích trên cho th y, n n kinh t Vi t Nam khó có th vư t quá b y thu nh p trung bình n u không s m tái c u trúc l i n n kinh t theo hư ng phát tri n hi u su t. Kinh nghi m th gi i ñã cho th y có r t ít nư c thoát kh i b y thu nh p trung bình dù trư c ñó có giai ño n tăng trư ng ñáng kinh ng c trong m t th i gian dài. 2.4. H th ng tài chính H th ng tài chính c a Vi t Nam ñã phát tri n r t nhanh t m t h th ng sơ khai trong ñó các NHTM qu c doanh chi m v trí th ng tr thành m t h th ng tài chính ña d ng hơn bao g m c các NHTM nhà nư c, NHTM c ph n và ngân hàng nư c ngoài và ti n ñ n phù h p v i tiêu chu n qu c t . M t h th ng ngân hàng hi u qu và n ñ nh chính là c máy cho tăng trư ng kinh t dài h n. Tuy nhiên, h th ng tài chính c a Vi t Nam tr nên r t d b t n thương, trong ñó ngân hàng hi n là khu v c ti m n nhi u r i ro nh t. Th nh t, Vi t Nam ñã quá d dãi ñ i v i vi c m ngân hàng m i. Th hai, cho phép các t ch c phi tài chính thành l p ngân hàng; Th ba, thi u m t h th ng ñi u ti t, giám sát và cư ng ch th c s có s c m nh. Trong Báo cáo phát tri n tài chính năm 2008
45 c a WEF ñã x p h ng trình ñ phát tri n tài chính c a Vi t Nam th 49 trong 52 qu c gia, sau t t c các nư c châu Á; x p h ng 50 trong 52 qu c gia v s v ng m nh c a các chu n m c k toán, ki m toán và m c ñ b o v nhà ñ u tư; th 45 trong 52 v thông tin tín d ng. Ngân hàng Nhà nư c thi u tính ñ c l p ñ th c hi n các chính sách thu n túy d a trên các tiêu chí nghi p v và ít ch u nh hư ng c a s c ép bên ngoài. Sau cu c kh ng ho ng tài chính năm 1997, h u h t các nư c ðông Nam Á ñã tăng cư ng tính ñ c l p cho ngân hàng trung ương c a h . Trong khi ñó, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam v n thi u tính ñ c l p trên c b n phương di n quan tr ng là m c tiêu, công c , tài chính và nhân s . Năng l c c a Ngân hàng Nhà nư c còn h n ch , ñôi khi dùng c các bi n pháp hành chính trong th c hi n các chính sách ñi u ti t n n kinh t ; ñi u này là không thích h p trong n n kinh t th trư ng và toàn c u ñã tr nên ph c t p hơn trư c r t nhi u. Ngân hàng Nhà nư c c n ph i s d ng các công c lãi su t và nghi p v th trư ng m m t cách hi u qu hơn, cũng có nghĩa là ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c s tr nên minh b ch và có trách nhi m hơn. 2.5. Khoa h c - công ngh Khoa h c và công ngh ngày càng ñóng góp tích c c trong phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c; góp ph n vào công cu c ñ i m i c a ñ t nư c, xây d ng các lu n c khoa h c cho các phương án phát tri n vùng và lãnh th , góp ph n nâng cao năng l c n i sinh trong m t s lĩnh v c công ngh tiên ti n, nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu c a nhi u ngành kinh t . ð n nay, Vi t Nam có m t l c lư ng khoa h c và công ngh kho ng trên 1,3 tri u cán b có trình ñ ñ i h c và cao ñ ng, kho ng 30 nghìn cán b có trình ñ trên ñ i h c (v i hơn 13 nghìn ti n sĩ và kho ng 6 ngàn giáo sư, phó giáo sư18 ) và kho ng 2 tri u công nhân k thu t; ñã xây d ng ñư c m t m ng lư i v i hơn 940 t ch c khoa h c và công ngh thu c m i thành ph n kinh t (trong ñó có kho ng 450 t ch c ngoài nhà nư c)19 . Th c t cho th y, ñ i ngũ này có kh năng ti p thu tương 18 Có ñ n 70% không làm nghiên c u mà ch làm các ch c v hành chính và qu n lý. 19 Theo s li u th ng kê c a B Khoa h c và Công ngh .
46 ñ i nhanh và làm ch ñư c tri th c, công ngh hi n ñ i trên m t s ngành và lĩnh v c. M t s t ch c khoa h c và công ngh g n k t t t gi a nghiên c u khoa h c, phát tri n công ngh v i s n xu t kinh doanh. Tuy nhiên, trình ñ khoa h c và công ngh c a nư c ta còn th p hơn nhi u so v i các n n kinh t trong khu v c, c trong lĩnh v c nghiên c u và trong ch c năng ph c v kinh t - xã h i. M c dù có ti m năng trí tu không nh , song trên th c t , chúng ta còn r t lúng túng trong vi c hình thành và tri n khai m t chi n lư c mang tính ñón ñ u và c i cách căn b n, nh m nâng cao trình ñ khoa h c và công ngh c a ñ t nư c ph c v năng l c c nh tranh qu c gia. S cán b nghiên c u khoa h c trên 100 dân và kinh phí chi hàng năm cho ho t ñ ng khoa h c và công ngh theo ñ u ngư i còn r t th p. Nghiên c u cơ b n v a b coi nh v a chưa th hi n ñư c vai trò “cơ b n”. T năm 1986 ñ n nay v n chưa ch m d t tình tr ng cán b nghiên c u cơ b n b ngh , kinh phí nghiên c u cơ b n quá ít, tuy n sinh vào các ngành khoa h c cơ b n g p nhi u khó khăn. B ng 2.12 M t vài s li u v ti m l c khoa h c và công ngh Ch s ðVT Vi t Nam Hàn Qu c ð c M - Ngư i nghiên c u khoa h c/100 dân ngư i 0,18 2,19 2,83 3,67 So v i Vi t Nam L n 1,0 12,2 15,7 20,4 - Chi cho khoa h c và công ngh (ngư i/năm) USD 1,25 212 511 794 So v i Vi t Nam L n 1,0 170 400 635 Ngu n: Nguy n Thi n Nhân, Báo cáo t i H i ñ ng chính sách khoa h c và công ngh qu c gia ð u tư c a Vi t Nam cho nghiên c u và phát tri n khoa h c - công ngh chi m trong giai ño n 2000-2005 chi m kho ng 0,2% GDP; th p hơn Singapore (nư c trong vùng có ñ u tư cao nh t) v i 2,3% GDP, k ñ n là Malaysia kho ng 0,7% GDP, Thái Lan 0,3% GDP và cao hơn Indonesia 0,15% GDP và Philippines 0,12% GDP (ph l c 10). Và sau nhi u năm ph n ñ u, năm 2000 l n ñ u tiên t l chi ngân sách nhà nư c cho khoa h c và công ngh ñ t 2%. Công ngh s n xu t t i các doanh nghi p ch m ñ i m i. Theo k t qu ñi u tra c a B Khoa h c và Công ngh , chi phí ñ i m i công ngh c a các doanh nghi p
47 Vi t Nam ch kho ng 0,2-0,3% doanh thu, so v i m c 5% n ð hay 10% Hàn Qu c. Ph n l n các doanh nghi p tư nhân có công ngh l c h u và ít có kh năng ñ i m i công ngh . Trong s công ngh ñư c áp d ng, ñ n trên 90% là công ngh nh p kh u t nư c ngoài. Tính liên k t gi a khoa h c - giáo d c - doanh nghi p y u ñã c n tr Vi t Nam trong quá trình h i nh p. Mô hình t ch c các trung tâm/vi n nghiên c u khoa h c qu c gia tách r i giáo d c ñ i h c ñang có nguy cơ t o ra s ngăn cách gi a khoa h c và giáo d c ñ i h c. Bên c nh ñó, ch t lư ng nghiên c u - tri n khai còn th p, nên trong nhi u trư ng h p chưa ñ s c gi i quy t các v n ñ ñ t ra t các doanh nghi p; và chính b n thân các doanh nghi p không có nhu c u ñ i m i th c s v công ngh . Năng l c h i nh p qu c t c a khoa h c Vi t Nam chưa m nh. Theo s li u th ng kê c a Vi n Thông tin Khoa h c, trung bình m i giáo sư và phó giáo sư công b 0,58 bài báo trong vòng 10 năm qua trên các t p san qu c t . Trong khi các nư c trong vùng như Thái Lan, Malaysia và Singapore, các trư ng ñ i h c ñ t ra tiêu chu n hay khuy n khích m i giáo sư c n có ít nh t m t công b qu c t trong vòng hai năm; còn các nư c tiên ti n hơn, m i giáo sư ph i có ít nh t m t công b qu c t . S lư ng công b qu c t c a các nhà khoa h c Vi t Nam ch b ng 1/14 Singapore, 1/5 s lư ng t Thái Lan, 1/3 Malaysia, 1/1,3 Indonesia và kho ng 1/1,1 Philippines trong cùng th i gian. Trong ñi u ki n còn thi u th n v cơ s v t ch t nghiên c u và thi u th n chuyên gia, ph n l n (kho ng 80%) các nghiên c u khoa h c Vi t Nam ñ u ph i h p tác v i nư c ngoài. Ch có 20% các công trình nghiên c u t Vi t Nam là do n i l c (t c hoàn toàn do ngư i Vi t th c hi n). Ch t lư ng nghiên c u khoa h c cũng r t ñáng quan tâm. M t công trình nghiên c u khoa h c có giá tr thư ng ñư c ñ ng nghi p trên th gi i trích d n. Do ñó, m t cách khác ñ gián ti p ñánh giá ch t lư ng là xem xét t l các bài báo ñư c trích d n. Tính chung, kho ng 1/5 các bài báo khoa h c t Vi t Nam chưa bao gi ñư c trích d n sau năm năm công b . ðây cũng là tình tr ng chung các nư c
48 trong vùng, v i t l chưa bao gi trích d n ñư c ghi nh n t i Thái Lan (15%), Malaysia (19%), Indonesia (19%), Philippines (13%) và Singapore (17%). Phân tích chi ti t cho th y các công trình n i l c thư ng có ch t lư ng th p hơn các công trình h p tác v i nư c ngoài. Tính trung bình m i công trình n i l c ñư c trích d n 3,2 l n, trong khi ñó công trình h p tác có ch s trích d n trung bình là 11,6 l n. 2.6. K t c u h t ng Các n n kinh t phát tri n m nh ñã cho th y mu n phát tri n c n ph i làm th nào cho xe luôn luôn ch y và ñèn luôn luôn sáng. Nhưng Vi t Nam, t c ñư ng và m t ñi n tr thành câu chuy n hàng ngày. H th ng k t c u h t ng Vi t Nam ñã có bư c ti n nh t ñ nh, góp ph n thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. Tuy nhiên, tình hình hi n nay c a h th ng k t c u h t ng là v n chưa theo k p, c n tr ñáng lo ng i cho s phát tri n Vi t Nam. So v i các nư c tiên ti n trong khu v c, h th ng h t ng giao thông Vi t Nam dư i m c trung bình. M t ñ m ng lư i ñư ng th p20 , m ng lư i ñư ng phân b không ñ u, thi u s liên k t, tình tr ng ùn t c giao thông các ñô th l n ngày càng tr nên tr m tr ng; t l ñ t dành cho giao thông chưa ñ n 10% ñ t xây d ng ñô th trong khi t l c n thi t ph i là 20-25%. M ng lư i giao thông c a Vi t Nam thi u tính k t n i v i nh ng nư c lân c n và chưa ñ t chu n qu c t ñ thu n l i trong vi c k t n i21 . V n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông là r t l n nên ngoài ñ u tư c a Nhà nư c là ñi u ki n tiên quy t thì vi c khuy n khích các ngu n ñ u tư khác là s l a ch n khôn ngoan. Tuy nhiên, trên th c t Vi t Nam dư ng như cho ñang th t b i cho vi c huy ñ ng các ngu n v n này22 . 20 T i các thành ph l n như Hà N i, H Chí Minh, H i Phòng, ðà N ng ch ñ t 4-5 km/km2 ; các ñô th lo i 2, 3 con s này ch b ng m t n a. 21 Ví d , m ng ñư ng s t Vi t Nam k t n i v i Trung Qu c nhưng c a Vi t Nam có kh 1.000 mm còn c a Trung Qu c có kh tiêu chu n 1.435 mm. M ng ñư ng s t c a nh ng nư c láng gi ng khác có kh 1.000 mm nhưng l i không k t n i v i m ng c a Vi t Nam. 22 Theo B K ho ch và ð u tư, nhu c u v n cho ñ u tư cơ s h t ng giao thông kho ng 25 t USD m i năm, trong ñó Nhà nư c ch b trí ñư c 50-60% nhu c u. Hi n có hơn 80 d án BOT, BT và BTO c a nhà ñ u tư trong nư c v i t ng v n kho ng 6 t USD và 8 d án c a nhà ñ u tư nư c ngoài v i t ng v n 1,8 t USD.
49 Các d án ñ u tư h th ng k t c u h t ng thư ng b phung phí ho c là ñ i tư ng c a tham nhũng thư ng d n ñ n vi c cung ng d ch v kém hi u qu v i giá thành cao23 . ði u ñáng lo ng i hơn, vi c xây d ng k t c u h t ng l i mang tính c c b , ñ a phương, thi u t m nhìn chi n lư c d n ñ n tính c nh tranh và hi u qu th p; ñi n hình là ñ a phương nào cũng mu n có c ng, có sân bay. Vi c ñ u tư h t ng cơ s cho phát tri n ngành công nghi p h u c n ñòi h i ph i ñ ng b ch không ch ñơn thu n là xây d ng c ng. T m quan tr ng c a ñi n ñ i v i n n kinh t ñư c ví như ôxy ñ i v i cơ th ngư i. N u thi u ñi n, hay n u giá ñi n quá cao thì ñ i s ng kinh t s b ñình tr ngay l p t c. M c dù ai cũng bi t r ng ñi n là m t y u t ñ u vào thi t y u c a s n xu t, th nhưng chính sách năng lư ng c a Vi t Nam l i thi u t m nhìn chi n lư c. V i vi c ñ u tư quá nhi u vào th y ñi n, gi ñây Vi t Nam ñang g p ph i tình tr ng thi u ñi n ngày càng tr nên tr m tr ng trong mùa khô24 . Vi c Vi t Nam không th ki m soát lưu lư ng nư c thư ng ngu n làm tăng r i ro c a vi c ph thu c quá nhi u vào th y ñi n. S n lư ng ñi n cung c p bình quân ñ u c a Vi t Nam v n còn th p hơn m c chung c a khu v c ðông Nam Á, châu Á và th gi i25 . T c ñ tăng s n lư ng ñi n th p hơn t c ñ tăng s n lư ng công nghi p kho ng 1,2 l n. Tình tr ng lãng phí năng lư ng Vi t Nam r t l n26 . Hi u su t s d ng ngu n năng lư ng trong các nhà máy ñi n ñ t than, d u ch ñ t 28-32%, th p hơn so v i các nư c phát tri n 10%; hi u su t các lò hơi công nghi p ch ñ t kho ng 60%, th p hơn m c trung bình c a th gi i ch ng 20%. ð t o ra 1.000 USD GDP, Vi t Nam 23 Theo Ngân hàng th gi i (Doing Business 2010), chi phí xu t kh u trên côngtennơ c a Vi t Nam là 756USD, th p hơn m c bình quân chung c a các nư c ðông Á & Thái Bình Dương (909USD), cao hơn các nư c Malaysia (450USD), Singapore (456USD), Trung Qu c (500USD), Thái Lan (625USD), Bruney (630USD), Indonesia (704USD), ðài Loan (720USD), Campuchia (732USD), Hàn Qu c (742USD) và th p hơn các nư c Philippines (816USD), Nh t B n (989USD), Lào (1.860USD). 24 Tr l i ph ng v n bên l Di n ñàn chính sách an ninh năng lư ng ASEM l n th nh t t ch c t i Hà N i ngày 11 tháng 4 năm 2008, Th trư ng B Công thương ð H u Hào cho r ng tình hình thi u ñi n có th ti p t c kéo dài ñ n năm 2020. 25 Năm 2003, Vi t Nam ñ t 501,2 Kwh/ngư i, c a ðông Nam Á bình quân 801 Kwh/ngư i, c a châu Á bình quân 1.385 Kwh/ngư i, th gi i bình quân 850 Kwh/ngư i; ñ ng th 7 ðông Nam Á (sau Singapore, Brunei, Malaysia, Thái Lan, Lào, Philippines), ñ ng th 40 châu Á và ñ ng th 133 trên th gi i. ð n năm 2007, s n lư ng ñi n bình quân ñ u ngư i c a Vi t Nam tăng lên ñ t 784 Kwh, nhưng v th b c không thay ñ i. 26 B Công thương (2009).
50 ph i tiêu t n kho ng 600 kg d u quy ñ i, cao g p 1,5 l n so v i Thái Lan và g p 2 l n m c bình quân c a th gi i. ð tăng 1% GDP thì ñi n ph i tăng kho ng 2%, trong khi bình quân th gi i ch tăng 1,2-1,5%. Nhưng ñi u ñáng nói hơn, T p ñoàn ñi n l c Vi t Nam (EVN) thay vì th c hi n nhi m v cơ b n c a nó là “gi vai trò chính trong vi c ñ m b o cung c p ñi n n ñ nh, an toàn cho s nghi p phát tri n kinh t - xã h i; th c hi n ñ u tư phát tri n các công trình lư i ñi n ñ ng b nh m nâng cao hi u qu ñ u tư; ñ u tư các d án ngu n ñi n theo nhi m v ñư c giao”, mà trái l i, còn làm phân tán ngu n nhân l c và tài l c có h n c a mình sang lĩnh v c vi n thông, d ch v tài chính, b t ñ ng s n. M t doanh nghi p ñ c quy n nhà nư c như EVN s ch ho t ñ ng t t nh t n u t p trung cao ñ vào nhi m v chính và th c hi n nhi m v này m t cách hi u qu , ñ ng th i không b phân tâm b i các ho t ñ ng kinh doanh ngo i vi. ðã có nhi u d u hi u cho th y EVN không ñ năng l c trong vi c cung c p ñi n ñ ñ m b o duy trì t c ñ tăng trư ng kinh t kỳ v ng. Vì v y, nhà nư c ph i hoàn thi n cơ ch ñi u ti t ñ t o ra nh ng khuy n khích và ñi u ki n thích h p cho khu v c kinh t dân doanh và nư c ngoài tham gia s n xu t ñi n. 2.7. V n ñ an sinh xã h i Suy cho ñ n cùng thì m c tiêu c a m i chính sách phát tri n là nh m ki n t o m t xã h i công b ng và th nh vư ng. H th ng an sinh xã h i là m t trong các công c quan tr ng ñ th c hi n mô hình tăng trư ng kinh t có l i cho ngư i nghèo, làm cơ s cho vi c xây d ng các chính sách vì ngư i nghèo. Vi t Nam ñã ñ t ñư c nh ng thành t u ban ñ u trong lĩnh v c an sinh xã h i. Tuy nhiên, h th ng an sinh xã h i Vi t Nam ñang t n t i m t s b t c p và thách th c. Kho ng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng và kh năng ti p c n không ñ ng ñ u c a các nhóm dân cư và các ñ i tư ng t i các d ch v xã h i. Theo báo cáo c a UNDP (2007), các chính sách xã h i t i Vi t Nam mang tính ch t lũy thoái. Nh ng ngư i giàu nh n ñư c 40% phúc l i xã h i trong khi ñó nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c g n 7%. Nhóm giàu nh t nh n ñư c 47% t ng s ti n lương hưu, trong khi nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c 2%. Nhóm giàu nh t hư ng 45% d ch
51 v y t , nhưng nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c 7%. T l tr c p giáo d c cho nh ng ngư i giàu nh t là 35% và nh ng ngư i nghèo nh t là 15%. S gia tăng chênh l ch ch y u do s m t cân b ng gi a vùng nông thôn và thành th . Như v y, v t ng th , các v n ñ chính trong khuôn kh an sinh xã h i hi n th i là ph m vi bao ph , tính bình ñ ng và tài chính. Ph m vi bao ph c a h th ng an sinh xã h i hi n nay v n còn h n ch , b t bình ñ ng còn cao. Tài chính và chi tiêu cho an sinh xã h i còn chi m m t ph n r t nh trong t ng s chi tiêu công. Do ñó, c n có chi n lư c huy ñ ng các ngu n kinh phí m i dành cho các chương trình an sinh xã h i. 2.8. V n ñ ô nhi m môi trư ng Nh n th c ñư c t m quan tr ng c a môi trư ng, quán tri t quan ñi m phát tri n b n v ng và tuân theo các nguyên t c c a Rio, Vi t Nam ñã ñ ra các ch trương, chính sách và phương châm hành ñ ng nh m th c hi n Chương trình hành ñ ng 21. Song tình tr ng ô nhi m môi trư ng Vi t Nam ngày càng tr m tr ng và tr thành m t hi n tư ng “bình thư ng” do nh n th c c a c ng ñ ng còn th p, thi u trách nhi m c a các doanh nghi p và chính quy n. Các h sinh thái quan tr ng ñã xu ng c p và gi m ña d ng sinh h c; g n 700 loài ñ ng v t ñang trong nguy cơ tuy t ch ng. Ô nhi m môi trư ng ñô th và công nghi p làm gia tăng s ngư i m c b nh, ô nhi m tài nguyên nư c do vi c x th i ch t th i ñã làm cho nhi u ngu n nư c không còn s d ng ñư c n a. N u Vi t Nam không có bi n pháp k p th i, ñ n năm 2020 ô nhi m s gia tăng g p 4-5 l n so v i hi n nay. T nhi u năm nay, các nhà ñ u tư nư c ngoài ñã c nh báo h r t lo l ng trư c s s t gi m ngày càng t hơn c a môi trư ng s ng Vi t Nam. Có l ch khi nào lư ng ñ u tư nư c ngoài tr c ti p s t h n vì lý do y, không th ñ l i cho tình hình kinh t chung, Vi t Nam m i th c s kiên quy t gi i quy t ô nhi m, n u lúc y chưa quá mu n. Nh ng h u qu c a bi n ñ i khí h u ngày càng ñư c th hi n rõ, trong 70 năm qua, t i Vi t Nam nhi t ñ trung bình hàng năm ñã tăng 0,70 C và nhi t ñ trung bình c a 40 năm g n ñây ñã cao hơn 30 năm trư c. ð ng b ng sông C u Long
52 trư c ñây r t ít b bão nhưng ch trong 10 năm qua ñã ch u hai cơn bão l n (Linda gây thi t h i 4.000 ngư i vào năm 1997, Durion gây thi t h i n ng n ngư i và c a năm 2006). T i mi n Trung, ngư i dân ñã ph i s ng t nhi u năm v i hi n tư ng bi n dâng cao, l n ñ t li n (trung bình l n thêm vào 200m sau 10 năm). Theo c nh báo c a Ngân hàng th gi i, Vi t Nam là m t trong năm nư c s b nh hư ng tr m tr ng nh t khi m t bi n dâng cao. Dù theo gi thi t kh quan nh t (m t bi n ch cao hơn 1m) hay t nh t (bi n dâng lên 5m), Vi t Nam v n ñ ng h ng nh t hay nhì trong t t c nh ng nư c s b tác ñ ng n ng n nh t. ñ ng b ng sông C u Long nhi u nơi ch cao hơn m t nư c bi n t 1 ñ n 2,5m nên m c ñ dâng cao ch 1m cũng làm ng p chìm 40% di n tích c a vùng này, và trên bình di n c nư c, ñ o l n cu c s ng c a 11% dân s (t s cao nh t th gi i), m t ñi 10%GDP, tàn phá 13% di n tích ñ t nông nghi p, 10% các vùng ñô th và 28% các vùng ng p nư c. N u m c nư c bi n dâng cao 5m: 16% di n tích c nư c s b ng p chìm, 35% dân chúng s ph i sơ tán, GDP s gi m 36% và 24% di n tích ñ t nông nghi p s b h y ho i. M c dù v y, nhưng s nh n th c trong công chúng nói chung còn r t th p và nh t là chính quy n chưa có chương trình c th và quy mô ñ ñ i phó. B ng 2.13: Th c hi n các m c tiêu b o v tài nguyên môi trư ng ðơn v tính: % 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 T l che ph c a r ng 37,4 38 38,2 39 42-43 T l dân nông thôn ñư c c p nư c h p v sinh 62 66 70 75 75 T l dân thành th ñư c c p nư c h p v sinh 76,2 75 80 95 T l KCN, KCX có h th ng x lý nư c th i t p trung 45 50 55 60 100 Thu gom ch t th i r n ñô th 65 70 75 80 90 X lý ch t th i y t 65 72 79 70 100 X lý cơ s gây ô nhi m môi trư ng 33 41,4 50 60 75 Ngu n: B Tài nguyên và Môi trư ng 2.9. Vai trò c a Nhà nư c T i ð i h i VI c a ð ng (năm 1986) v i quan ñi m c n "Nhìn th ng vào s th t, nói rõ s th t. Tôn tr ng quy lu t khách quan" và ñ cao nguyên t c “ñ i m i
53 kinh t ñi ñôi v i ñ i m i chính tr ” ñã t o cho Vi t Nam có s ñ i m i toàn di n n n kinh t ñ t nư c; ñưa Vi t Nam thoát kh i tình tr ng ñói nghèo, ñ i s ng kinh t - xã h i có s chuy n bi n tích c c; v th c a Vi t Nam ngày càng ñư c nâng cao trong c ng ñ ng qu c t 27 . Trong hơn 20 năm qua, Vi t Nam ti p t c có nh ng ñ i m i mang tính ch t ti m ti n c a ð i h i VI, v cơ b n Vi t Nam ñã vư t kh i b y nghèo, tr thành nư c có thu nh p trung bình th p và quá trình c i cách chuy n sang kinh t th trư ng ñã ñ t ñư c m t s thành qu . Có th nói, Vi t Nam ñã ho c s p k t thúc giai ño n tăng trư ng ban ñ u. ðây có th xem là thành t u song cũng có th xem là th t b i, khi mà c n quá nhi u th i gian ñ ñ t ñư c thành t u này, làm cho n n kinh t Vi t Nam ti p t c t t h u so v i các nư c, nó chưa th hi n ñư c ý chí ñ y m nh c i cách ñ ñưa kinh t Vi t Nam phát tri n nhanh. Sau th i gian tăng trư ng kinh t tương ñ i nhanh, n n kinh t Vi t Nam ñã xu t hi n nh ng v n ñ c t lõi c n tr s phát tri n, làm cho kinh t phát tri n kém hi u su t; k t h p v i yêu c u c a th i ñ i dân t c và trong ñi u ki n Vi t Nam h i nh p m nh vào n n kinh t th gi i ñang thay ñ i nhanh thì vai trò c a nhà nư c Vi t Nam th hi n nh ng b t c p. - Năng l c ñi u hành n n kinh t c a Chính ph còn nhi u h n ch , chưa thích ng k p v i m t n n kinh t h i nh p toàn c u. Năng l c phân tích, d báo và ho ch ñ nh chính sách còn y u. Hi n nay, các cơ quan ho ch ñ nh chính sách c a Vi t Nam ñang b phân tán, thi u s ph i h p, quá nh y c m trư c s c ép chính tr và thi u năng l c chuyên môn. Chính ph Vi t Nam c n xây d ng nh ng cơ quan ho ch ñ nh, phân tích chính sách chuyên nghi p và có trách nhi m, có kh năng ph n ng nhanh chóng và hi u qu trư c nh ng thay ñ i trong n n kinh t n i ñ a và toàn c u. 27 Cho ñ n nay, Vi t Nam có quan h ngo i giao bình thư ng v i hơn 170 nư c, thành viên c a 63 t ch c qu c t và có quan h v i 650 t ch c phi chính ph trên th gi i.
54 B ng 2.14: M t s ch báo cơ b n v hi u qu và hi u l c ñi u hành c a b máy nhà nư c Vi t Nam28 2004 2005 2006 2007 Hi u l c c a b máy chính ph -0,43 -0,29 -0,38 -0,41 Ch t lư ng khung kh pháp lu t -0,49 -0,57 -0,58 -0,43 Hi u l c th c thi -0,53 -0,51 -0,41 -0,50 Ki m soát tham nhũng -0,79 -0,77 -0,75 -0,69 Ngu n: Kauman và c ng s (2007) - M c dù có nhi u c i cách hành chính, c i thi n khung kh pháp lu t nhưng cho ñ n nay b máy nhà nư c Vi t Nam v n còn quá c ng k nh, quan liêu, chưa hi u qu , h th ng văn b n pháp lu t ch ng chéo và chưa ñi vào cu c s ng. Tình tr ng tham nhũng tràn lan và mang tính h th ng ñã th c s là qu c n n c n tr s c a ñ t nư c. T ch c Minh b ch Qu c t (TI) x p h ng tham nhũng Vi t Nam th 121 trên 180 qu c gia và vùng lãnh th . B ng 2.15: X p h ng ch s nh n th c tham nhũng c a Vi t Nam và các nư c 2005 2006 2007 2008 ði m X p h ng ði m X p h ng ði m X p h ng ði m X p h ng Singapore 9,4 5 9,4 5 9,3 4 9,2 4 Nh t B n 7,3 21 7,6 17 7,5 17 7,3 18 ðài Loan 5,9 32 5,9 34 5,7 34 5,7 39 Hàn Qu c 5,0 40 5,1 42 5,1 43 5,6 40 Malaysia 5,1 39 5,0 44 5,1 43 5,1 47 Trung Qu c 3,2 78 3,3 70 3,5 72 3,6 72 Thái Lan 3,8 59 3,6 63 3,3 84 3,5 80 Vi t Nam 2,6 107 2,6 111 2,6 123 2,7 121 Indonesia 2,2 137 2,4 130 2,3 143 2,6 126 Philippines 2,5 117 2,5 121 2,5 131 2,3 141 Lào 3,3 77 2,6 111 1,9 168 2,0 151 Campuchia 2,3 130 2,1 151 2,0 162 1,8 166 Myanmar 1,8 155 1,9 160 1,4 179 1,3 178 T ng s qu c gia, lãnh th 158 163 179 180 Ngu n: Transparency International 28 Các t ch c khác nhau ño lư ng các ch báo v công tác ñi u hành theo các cách khác nhau. Ví d , Ngân hàng Phát tri n châu Á (ADB) ño lư ng ch s ch t lư ng khung kh pháp lu t b ng cách ñánh giá các chính sách thương m i, môi trư ng c nh tranh và các th trư ng. Kaufman và c ng s (2007) s d ng k t qu ñánh giá c a 35 t ch c qu c t khác nhau. Các ch báo có giá tr l n hơn 0 (t 0 ñ n 10) th hi n ch t lư ng khung pháp lu t t t và ngư c l i.
55 M t nghiên c u g n ñây c a Ngân hàng Th gi i ñã ñánh giá ch t lư ng qu n tr qu c gia c a chính ph 212 nư c và vùng lãnh th d a trên sáu tiêu chí: tính hi u năng c a chính ph , ch t lư ng chính sách và ho t ñ ng ñi u ti t, thư ng tôn pháp lu t, tham nhũng, ti ng nói và trách nhi m gi i trình, n ñ nh chính tr . Ngo i tr tiêu chí v n ñ nh chính tr , ñi m c a Vi t Nam v năm tiêu chí còn l i ñ u th p hơn so v i các nư c ðông Á và ðông Nam Á (tr Indonesia). S suy gi m v ñi m s ch ch ng t r ng m c dù trên th c t có th Vi t Nam ñã có nh ng ti n b ñáng k v phương di n qu n tr qu c gia, th nhưng các nư c khác trong khu v c ti n b còn nhanh hơn29 . Trư c th c tr ng ñó, ñòi h i Nhà nư c Vi t Nam ph i có m t ñ i m i cơ b n, toàn di n, xây d ng m t h th ng cơ ch hoàn ch nh hơn, quy mô r ng hơn và ph c t p nhưng v ng ch c so v i giai ño n tăng trư ng ban ñ u ñ làm ti n ñ cho giai ño n phát tri n b n v ng. ð c bi t khi kinh t h i nh p m nh vào th trư ng th gi i, nhi u v n ñ ph c t p phát sinh ñòi h i có cơ ch h u hi u ñ t n d ng cơ h i m i và ñ ngăn ng a b t n ñ nh. 2.10. B i c nh qu c t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 2.10.1. Xu th phát tri n s c s n xu t xã h i toàn c u và kh năng k t h p ñ ng th i công nghi p hóa v i tri th c hóa kinh t các nư c ñang phát tri n Khoa h c - công ngh ñư c kh ng ñ nh không ch là l c lư ng s n xu t tr c ti p, mà còn là l c lư ng s n xu t quan tr ng hàng ñ u, là nhân t quy t ñ nh nh t trong vi c khai thác s c s n xu t xã h i toàn c u. Xu th phát tri n m nh nh ng lĩnh v c khoa h c - công ngh hàng ñ u trong th k XXI s d n ñ n cu c cách m ng ngành ngh m i trên th gi i, thúc ñ y xã h i loài ngư i chuy n t th i ñ i công nghi p sang th i ñ i kinh t tri th c. M c dù n n kinh t tri th c m i ñư c ñ nh hình m t s nư c công nghi p phát tri n, song quá trình tri th c hóa kinh t mang tính toàn c u. ði u này b t ngu n t ñ c ñi m b n ch t nh t c a kinh t tri th c, ñó là tri th c và thông tin lưu 29 ð i h c Harvard (2008), L a ch n thành công bài h c t ðông Á và ðông Nam Á cho tương lai Vi t Nam
56 ñ ng không biên gi i, khi n n n kinh t tri th c và thông tin ho t ñ ng trên cơ s s c s n xu t toàn c u, l y toàn c u làm th trư ng. S phát tri n s c s n xu t xã h i toàn như v y t t y u s thúc ñ y các công ty xuyên qu c gia phát tri n, k t n i s n xu t toàn c u. N n s n xu t xã h i bư c d n sang n n “s n xu t trí tu ”, ñòi h i ngư i lao ñ ng càng ph i có trình ñ khoa h c, trình ñ công ngh , tay ngh cao, con ngư i ph i ñư c ñào t o và ñào t o l i. Vi c ñ u tư cho giáo d c các nư c ngày càng l n, ñ ng th i vi c ñ u tư cho nghiên c u, tri n khai (R&D) ñư c tăng cư ng, ngu n nhân l c ngày càng có v trí vai trò ñ c bi t quan tr ng, ñã và ñang là ñ ng l c m nh c a tăng trư ng kinh t . Nh tính toàn c u c a kinh t tri th c mà quá trình chuy n t kinh t công nghi p sang kinh t tri th c cũng xu t hi n các nư c ñang phát tri n. K t h p quá trình công nghi p hóa v i quá trình tri th c hóa, l y công ngh thông tin thúc ñ y, d n d t công nghi p hóa, làm cho quá trình công nghi p hóa các nư c ñang phát tri n có kh năng rút ng n v m t th i gian, nâng cao hi u su t kinh t , ñ m b o các yêu c u tăng trư ng cao, b n v ng. Nhân t quy t ñ nh cho s k t h p hi u qu quá trình công nghi p hóa v i quá trình tri th c hóa các nư c ñang phát tri n là c i cách m c a n n kinh t , ch ñ ng h i nh p kinh t qu c t và khu v c. 2.10.2. Xu th phát tri n th ch kinh t th gi i Th ch kinh t th gi i ñư c hình thành và thay ñ i thích ng v i s phát tri n c a s c s n xu t toàn c u, c a phân công qu c t và c a kinh t th trư ng. ð n năm 2020, th ch kinh t th gi i s phát tri n theo các xu th : th trư ng hóa th ch kinh t c a nhà nư c; qu c t hóa th ch kinh t c a các nư c; liên k t, nh t th hóa khu v c và nh t th hóa kinh t th gi i. - Xu th th trư ng hóa th ch kinh t c a các nư c. Th ch kinh t c a t ng nư c có s ñi u ch nh cho phù h p v i quá trình chuy n bi n t n n kinh t công nghi p sang n n kinh t tri th c. Ch ñ s h u, hình th c t ch c và cơ ch qu n lý c a xí nghi p ñư c ti n hành c i cách theo hư ng làm cho nó ngày càng hi u qu
57 hơn, linh ho t hơn và có tính ñàn h i hơn. ð ng th i, tư tư ng, phương châm, chính sách ch ñ o c a Chính ph ñ i v i qu n lý vĩ mô cũng ñư c ñi u ch nh, c i cách. ði ñôi v i vi c v m t t ng th n i l ng và xóa b s h n ch , phát huy ñ y ñ hơn vai trò c a cơ ch th trư ng, ñ ng th i tăng cư ng vai trò c a Nhà nư c ñ i v i m t s lĩnh v c quan tr ng nào ñó. - Xu th qu c t hóa th ch kinh t c a các nư c. Các nư c s chuy n sang th ch kinh t th trư ng m c a. ði u này có nghĩa là các nư c g n bó ch t ch hơn v i th trư ng th gi i. - Xu th liên k t, nh t th hóa kinh t khu v c. C ng ñ ng kinh t châu Âu, Khu v c t do B c M , Liên k t kinh t ðông Á s tr thành s tr thành h t nhân c a vi c m r ng nh t th hóa kinh t khu v c, ngày càng nâng cao trình ñ th ch hóa kinh t khu v c. - Xu th nh t th hóa kinh t th gi i. Nó ch y u ch u s thúc ñ y c a WTO và IMF thông qua các cam k t c a các nư c thành viên. Di n bi n c a th ch kinh t th gi i s làm n y sinh các nh hư ng to l n và quan tr ng ñ i v i s phát tri n t ng th n n kinh t th gi i. Th nh t, thúc ñ y phân công qu c t . ði u này d n ñ n k t c u s n xu t trên th gi i thay ñ i. Th hai, nâng cao hi u su t c a toàn b n n kinh t th gi i do các ngu n l c c a th gi i ñư c s p x p t i ưu hơn. Th ba, tăng nhanh s tăng trư ng c a kinh t th gi i. Th tư, t o ra s phát tri n không cân b ng c a kinh t th gi i. Th năm, gi m b t s xáo ñ ng c a kinh t th gi i. 2.10.3. Xu th bi n ñ i k t c u kinh t th gi i - Xu th bi n ñ i k t c u khu v c: M t bi n ñ i quan tr ng c a c c di n khu v c trong n n kinh t th gi i là cùng v i vi c M và Nh t s ti p t c gi ñư c th c l c kinh t l n m nh, s tr i d y c a các nư c ðông Á, Nga và M La tinh s làm cho ñ a v kinh t c a khu v c vành ñai Thái Bình Dương tăng lên rõ, vư t qua các nư c xung quanh ð i Tây Dương khi n cho trung tâm kinh t sang phía ðông.
58 B ng 2.16: GDP 10 n n kinh t l n trên th gi i ðơn v tính: t USD, theo giá và PPP năm 1995 Năm 1985 Năm 2000 Năm 2015 Năm 2020 Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng M 5.645 1 8.585 1 13.000 1 14.925 1 Trung Qu c 1.115 5 4.425 2 9.930 2 12.978 2 Nh t B n 2.195 2 3.000 3 4.040 4 4.460 4 n ð 750 9 1.735 4 3.880 3 5.071 3 ð c 1.395 4 1.865 5 2.650 5 2.984 5 Nga 1.685 3 1.085 6 2.250 6 2.872 6 Pháp 1.020 6 1.380 7 1.980 7 2.229 7 Italia 975 7 1.255 8 1.770 9 1.983 9 Braxin 20 10 945 9 1.750 8 2.150 8 Anh 915 8 1.230 10 1.730 10 1.938 10 Ngu n: Tính theo Th gi i trong ñ u thiên niên k m i. (D báo v phát tri n kinh t th gi i ñ n năm 2015). NXB Th k m i, Moscva, 2001, tr555 Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i - K t c u ngành c a các nư c ñang có s ñ i m i. ði u này bi u hi n ch y u s tăng, gi m t tr ng c a ba ngành l n: nông nghi p, công nghi p và d ch v trong t ng s n ph m trong nư c. Trong công nghi p ñang chuy n t lo i hình k t c u tiêu hao nhi u năng lư ng, lao ñ ng, tài nguyên sang lo i hình cơ c u có hàm lư ng khoa h c, tri th c và công ngh cao, t c ñ c a nh ng ngành này ñã vư t t c ñ phát tri n bình quân c a s n ph m công nghi p. Trong ñó, thay ñ i ñáng chú ý nh t là t tr ng ngành công ngh cao l y công ngh thông tin làm chính trong n n kinh t s nhanh chóng tăng lên30 . Ngành d ch v ngày càng m r ng v s lư ng, quy mô, t c ñ , tr thành ngành có s ngư i làm vi c và giá tr s n xu t ngày càng l n31 . 30 M , t tr ng c a các ngành có công ngh cao chi m trên 50% trong t ng s n ph m xã h i (ngành công ngh thông tin chi m trên 30%GDP); Nh t, ð c, Anh, Pháp… t tr ng ngành công ngh cao ñã vư t trên 30%. 31 Cu i th k XX, các nư c công nghi p phát tri n, s ngư i lao ñ ng trong lĩnh v c d ch v chi m trên 70%, trong công nghi p kho ng 20-25%, trong nông nghi p còn dư i 5%. ð n giai ño n 2020, theo d báo c a WB, OECD, các con s tương ng s là 80-85%, 10-15% và kho ng 1-2%..
59 B ng 2.17: Xu th bi n ñ i cơ c u ngành kinh t trên th gi i ðơn v tính: % Các nư c phát tri n Các nư c ñang phát tri n Nông nghi p 5 30 Công nghi p 40 311965 D ch v 55 39 Nông nghi p 3 17 Công nghi p 34 391990 D ch v 63 45 Nông nghi p 2 5 Công nghi p 28 572020 D ch v 70 37 Nông nghi p 1,5 4 Công nghi p 24,5 452050 D ch v 75 51 Ngu n: T ng h p t nhi u công trình d báo kinh t th gi i c a các nư c và các t ch c kinh t qu c t (IMF, WB); Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i - Xu th bi n ñ i c a quan h kinh t qu c t : th nh t, do s thúc ñ y c a phân công qu c t , s phát tri n c a buôn bán hàng hóa và d ch v s nhanh hơn tăng trư ng s n xu t. Th hai, các công ty xuyên qu c gia là l c lư ng ch y u thúc ñ y ñ u tư tr c ti p qu c t . ð u tư vào các nư c ñang phát tri n s r t không cân b ng mà t p trung các nư c có kinh t tăng trư ng tương ñ i nhanh. Th ba, nh ng h n ch v tài chính ti n t s d n d n y u ñi th m chí ñư c h y b , tác d ng c a s lưu thông ti n v n s ñư c th hi n m t cách ñ y ñ . - Xu th các nư c l n chi ph i quan h kinh t qu c t . C c di n chi n lư c qu c t ngày càng phát tri n theo xu hư ng ña c c. Tuy nhiên, trư c khi tr t t th gi i m i công b ng, h p lý ra ñ i, v n khó có th thay ñ i th c tr ng c c di n th gi i n m dư i s ki m soát c a các nư c l n. ð i v i t t c các nư c, quan h v i nư c l n ñ u t o ra m i quan h l i - h i tr c ti p. N m b t chính xác quan h này, tìm ki m v trí chi n lư c có l i t t nhiên s tr thành n i dung h t nhân trong trù tính chi n lư c qu c t c a các nư c.
60 2.10.4. Xu th tăng trư ng t ng th n n kinh t th gi i Nhìn chung, xu th tăng tăng trư ng t ng th n n kinh t th gi i. T c ñ tăng trư ng c a các nư c ñang phát tri n tương ñ i nhanh, còn các nư c phát tri n thì tương ñ i ch m. ði u này s t o ñ a v kinh t c a các nư c ñang phát tr n s lên cao và kinh t th gi i s phát tri n theo hư ng ña trung tâm, ña c c. B ng 2.18: T c ñ tăng trư ng kinh t th gi i ðơn v tính: % Toàn b n n kinh t th gi i Các nư c phát tri n Các nư c ñang phát tri n 1965-1980 4,1 3,6 6,1 1993-1995 3,6 2,8 5,8 1995-2010 4,0 3,0 6,0 2010-2020 3,5 2,5 5,0 2020-2050 2,6 2,0 3,0 Ngu n: T ng h p t nhi u công trình d báo kinh t th gi i c a các nư c và các t ch c kinh t qu c t (IMF, WB); Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i Trình ñ ti t ki m c a n n kinh t ñư c nâng cao thêm m t bư c. N u l y t l ñóng góp c a nhân t khoa h c - công ngh trong tăng trư ng kinh t ñ ño trình ñ ti t ki m thì s tăng trư ng c a n n kinh t ngày càng d a nhi u vào ti n b khoa h c - công ngh và ngày càng ít d a vào s ñ u tư c a các y u t s c lao ñ ng, nguyên v t li u. 2.10.5. Xu hư ng năng lư ng th gi i Theo ñánh giá c a cơ quan năng lư ng qu c t (IEB), s không có nguy cơ thi u h t tuy t ñ i các ngu n năng lư ng trên toàn th gi i. Ngu n năng lư ng c a trái ñ t s v n ñáp ng ñ cho vi c gia tăng nhu c u trên th gi i ít nh t trong vòng ba th p niên c a th k XXI. Ph n l n năng lư ng tiêu dùng v n là các lo i nhiên li u hóa th ch (d u m 32 , khí ga, than ñá). Vi c ñ m b o ch c ch n ngu n năng lư ng cho nhân lo i lâu dài là v n ñ nên các nư c ñ u mong tìm ngu n năng lư ng m i thay th ngu n năng lư ng truy n th ng tuy nhiên trình ñ l c lư ng s n xu t và ti n b k thu t hi n t i chưa cho phép ñ m b o an toàn. ði u ñó ñòi h i các nhà 32 Chi m kho ng 40% trong t ng ngu n năng lư ng s d ng (theo IEA)
61 ho ch ñ nh chính sách các qu c gia, các t ch c và các th ch qu c t c n quan tâm nhi u hơn t i v n ñ năng lư ng toàn c u và gi i quy t v n ñ này m t cách toàn di n, có s ph i h p. Ph i phát tri n các k ho ch trình ñ cao nh t ñ ngăn ng a nh ng tình tr ng kh n c p v năng lư ng trong tương lai. 2.10.6. Xu hư ng phát tri n nông nghi p và th trư ng lương th c th gi i Các chuyên gia c a T ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) nh n ñ nh r ng, trong tương lai lâu dài, kinh t nông nghi p th gi i có kh năng ñáp ng nhu c u lương th c - th c ph m c a nhân lo i. Y u t công ngh t o nên l i th r t quan tr ng trong s n xu t nông nghi p. Tuy nhiên, T ch c Nông lương c a Liên Hi p Qu c (FAO) cũng ñã ñưa ra nh ng c nh báo kh ng ho ng thi u lương th c; xu t phát t các nư c ngày càng thi u quan tâm hơn trong v n ñ an ninh lương th c, do tác ñ ng c a quá trình ñô th hóa quá cao, do s n xu t nông nghi p ñã không theo k p nh ng thay ñ i v kh i lư ng và k t c u nhu c u lương th c. 2.10.7. Ch nghĩa kh ng b qu c t và các v n ñ an ninh phi truy n th ng (môi trư ng, ma tuý, ñói nghèo, d ch b nh) ñang là nguy cơ l n ñ i v i s phát tri n c a kinh t th gi i và ngày càng tr thành các m i quan tâm toàn c u. K t lu n chương 2 Vi t Nam ñã có bư c tăng trư ng nhanh trong th i gian dài, thoát ra kh i nhóm nư c thu nh p th p. Tuy nhiên, Vi t Nam ñang ñ ng trư c cơ h i, thách th c to l n, ñòi h i ph i có s ñ i m i tri t ñ , tái c u trúc toàn di n n n kinh t ñ vươn lên thành m t nư c giàu. Qua vi c phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i, chúng ta có th rút nh ng ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t Vi t Nam như sau:
62 ði m m nh - Vi t Nam n m trong khu v c kinh t năng ñ ng nh t c a th gi i, l i có v trí ñ a lý thu n l i và có nhi u ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n. - Vi t Nam có ngu n nhân l c d i dào, ch u khó, có kh năng n m b t nhanh và tinh th n sáng t o. Dân s ñang bư c vào th i kỳ dân s vàng. - Kinh t Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh trong c giai ño n dài, t o ñi u ki n nâng cao ñ i s ng c a ngư i dân và gi m nghèo. - n ñ nh chính tr , ñã phát tri n nhanh các m i quan h kinh t qu c t ; ñ c bi t s ki n gia nh p WTO (tháng 11/2006) t o ñi u ki n cho Vi t Nam h i nh p sâu r ng hơn vào n n kinh t th gi i. - Th ch kinh t th trư ng ngày càng hoàn thi n, ñáp ng yêu c u h i nh p qu c t . - V th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t ngày càng cao. ði m y u - Chưa t o các ñi u ki n thu n l i ñ k p th i khai thác t t v trí ñ a lý chi n lư c s m ñưa Vi t Nam tr thành m t m c xích quan tr ng trong phát tri n kinh t c a khu v c và toàn c u. - Ch t lư ng ngu n nhân l c còn th p, chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n và t o ra s ñ t phá trong phát tri n kinh t c a ñ t nư c. - Kinh t c a Vi t Nam v n ñang tăng trư ng dư i m c ti m năng và quy mô n n kinh t còn nh . Ch t lư ng tăng trư ng c a n n kinh t là ñáng c nh báo khi mà n n kinh t tăng trư ng ch y u d a vào v n nhưng hi u qu s d ng v n th p, năng su t lao ñ ng tăng ch m, trình ñ công ngh l c h u và còn kho ng cách xa so v i các nư c. - Cơ c u kinh t còn l c h u, b t c p và chưa có s thay ñ i v ch t. Vi t Nam tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư th p. Lao ñ ng nông nghi p chi m t tr ng hơn phân n a trong t ng lao ñ ng. M i liên k t gi a các vùng lãnh th còn y u, ch ng chéo và lãng phí. - H th ng k t c u h t ng chưa ñ ng b , c c b và chưa ñ t tiêu chu n ñã tr thành tr ng i cho phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam. - Vi c th c thi pháp lu t còn y u kém, th t c hành chính rư m rà gây c n tr cho s
63 phát tri n kinh t . - Kh năng c nh tranh c a n n kinh t còn th p. T c ñ c i cách c a Vi t Nam ch m hơn so v i các nư c. - Chính sách phúc l i, an sinh xã h i còn nhi u b t c p, chưa th c s là công c h u hi u trong b o tr cho ngư i dân kh i nh ng r i ro ñ i v i m c s ng c a h , giúp gi m nghèo và b t bình ñ ng kinh t . Cơ h i - Xu th ch ñ o c a th gi i là hòa bình và phát tri n, ñ i tho i và h p tác nên ñi u ki n thu n l i cho Vi t Nam tham gia vào quá trình toàn c u hóa, phân công lao ñ ng qu c t ñ thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. - Th gi i ñang bư c vào th i kỳ m ñ u th i ñ i tri th c hóa kinh t toàn c u. Vi t Nam v i l i th c a nư c ñi sau có cơ h i l n ñ ti n nhanh ñ t trình ñ tiên ti n n u bi t n m b t và t n d ng các cơ h i. - Xu th gia tăng các liên k t kinh t qu c t giúp m r ng thêm các quan h kinh t , h i nh p sâu r ng vào n n kinh t th gi i. - Nhi u nư c l n trên th gi i luôn xem Vi t Nam là ñ i tác chi n lư c trong quan h kinh t qu c t nên c n t n d ng ñ ñ y nhanh quá trình phát tri n kinh t . Thách th c - Vi t Nam có nguy cơ ti p t c t t h u xa hơn n a so v i các nư c trong khu v c; rơi vào b y thu nh p trung bình. - Thi u quy t tâm ñ i m i tri t ñ khi mà n n kinh t ñã thoát kh i nhu c u c p bách gi i quy t ñói nghèo. Chưa t o nên s ñ ng thu n sâu r ng trong xã h i ñ ñ y ñ t nư c ñ n s giàu có, ph n vinh. - Y u kém trong năng l c ñi u hành c a Chính ph . Mà trên h t là n n tham nhũng m t cách tràn lan, có h th ng ñã làm suy y u vai trò c a nhà nư c. - Vi t Nam v n b xem là n n kinh t phi th trư ng (không mu n hơn 31/12/2018) nên trong quan h thương m i qu c t s g p nhi u b t l i. - Môi trư ng ngày càng suy thoái dù Vi t Nam s m ñã có nh n th c và có văn b n pháp lu t ñ b o v , tuy nhiên tính th c thi không cao. Bên c nh ñó, nh ng bi n ñ i khí h u toàn c u ngày càng tr nên ph c t p và tác ñ ng tr c ti p ñ n phát tri n, t n vong c a ñ t nư c.
64 Chương 3: CHI N LƯ C PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VI T NAM ð N NĂM 2020 Trên n n t ng cơ s lý lu n chương 1 và các phân tích ñánh giá chương 2, chương 3 s ñ xu t tư tư ng, m c tiêu, các nhi m v ch y u và cách th c t ch c th c hi n chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam ñ n năm 2020. 3.1. Tư tư ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 Xu t phát t phân tích các y u t ngu n l c trong nư c và qu c t như trên, trong giai ño n 2010-2020 n n kinh t Vi t Nam ph n ñ u chuy n sang giai ño n m i v ch t so v i hi n nay, t o cơ s ñ ñ t nư c ti p t c phát tri n m nh trong giai ño n ti p theo. Vi t Nam c n tăng t c, phát tri n b n v ng, ch t lư ng, hi u qu và h i nh p thành công; t ng bư c xây d ng Vi t Nam tr thành nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Vì v y, theo tác gi chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam giai ño n 2010-2020 nên l y tên là “Chi n lư c hưng th nh qu c gia”. 3.2. M c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 3.2.1. M c tiêu t ng quát ð y m nh công cu c ñ i m i, phát huy s c m nh t ng h p c a toàn dân t c, ñưa ñ t nư c ti n nhanh, v ng ch c và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Nâng cao hi u qu , t ng bư c hi n ñ i hóa n n kinh t , tránh rơi vào “b y thu nh p trung bình”. M c tiêu ñ n năm 2020 Vi t Nam gia nh p nhóm nư c các n n kinh t công nghi p m i. 3.2.2. M c tiêu c th - GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam ñ t m c trung bình c a kh i ASEAN và ñ ng trong nhóm nư c thu nh p trung bình c a khu v c (bao g m Trung Qu c và ASEAN4: Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines). - GDP/ngư i ñ t 2.500 - 3.000 USD. - T c ñ tăng trư ng GDP bình quân kho ng trên 8%/năm.
65 - Năng su t lao ñ ng ñóng góp trên 80% vào tăng trư ng GDP. - Nâng cao v trí trong chu i giá tr toàn c u. Vi t Nam ph i tr thành m t m t xích quan tr ng trong chu i giá tr gia tăng c a ðông Á. - Xây d ng m t s m t hàng xu t kh u có s c c nh tranh toàn c u. T l hàng ch tác chi m ít nh t là 75% lư ng xu t kh u. T l xu t kh u hàng công ngh cao chi m kho ng 30% trong t ng xu t kh u hàng ch tác. - Thi t l p các ngành ph tr . Vi t Nam thi t l p m t m ng lư i s n xu t trong khu v c v i mi n Nam Trung Qu c và khu v c khác c a ASEAN, xu t kh u m t s linh ph ki n cho h và mua m t s ñ u vào c a h . M c ñ n i ñ a hoá t i ưu c n ph i ñư c xác ñ nh trên quan ñi m chi n lư c. - T tr ng công nghi p, nông nghi p, d ch v trong GDP là 40 - 45%; 10%; 45 - 50%; t tr ng các s n ph m và d ch v công ngh cao chi m 30 - 35%. - T tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m 25-30% t ng lao ñ ng, lao ñ ng phi nông nghi p truy n th ng 45-50% và lao ñ ng tri th c 15-20%. Có ít nh t 70% s lao ñ ng ñ u vào có k năng ñư c cung c p t trong nư c, ch nh ng lao ñ ng yêu c u có k năng ñ c bi t m i ph i l y t nư c ngoài. - Rút ng n kho ng cách v khoa h c và công ngh ; ñ kh năng ng d ng các công ngh hi n ñ i, ti p c n trình ñ th gi i và t phát tri n trên m t s lĩnh v c, nh t là công ngh thông tin, công ngh sinh h c, công ngh v t li u m i, công ngh t ñ ng hoá. T c ñ ñ i m i công ngh kho ng 15-20%/năm. - Vi t Nam tr thành n n kinh t có quy mô trung bình nhưng là cư ng qu c xu t kh u hàng ñ u m t s s n ph m công nghi p và d ch v hi n ñ i b ng ch t lư ng và ti ng tăm c a s n ph m, có năng l c c nh tranh cao; có vai trò quan tr ng và v trí nh t ñ nh trong h th ng phân công lao ñ ng qu c t và khu v c. - X p h ng ch s phát tri n con ngư i c a Vi t Nam vươn lên ñ ng m c trung bình cao trong b ng x p h ng phát tri n con ngư i toàn th gi i. - T l lao ñ ng qua ñào t o ñ t kho ng 60%, trong ñó ñào t o ngh ñ t 30 - 45%;
66 - T l dân s thành th ñ t 50%, tương ñương m c trung bình c a các nư c NICs, NIEs; - Th c hi n vư t th i h n trư c năm 2015 các m c tiêu thiên niên k ñã cam k t v i th gi i. - Xóa hoàn toàn h ñói, gi m t l h nghèo theo chu n qu c t xu ng còn dư i 5% (chu n 2USD-PPP). - Ch s Gini trong kho ng trên 0,3. - Tu i th bình quân ñ t 76-78 tu i. - Chăm lo s bình ñ ng v gi i, s ti n b c a ph n ; ñ c bi t chăm lo s phát tri n và ti n b c a tr em. 3.3. Nh ng phương hư ng nhi m v tr ng y u 3.3.1. Xây d ng ngu n nhân l c ch t lư ng cao ñáp ng yêu c u hưng th nh qu c gia và h i nh p qu c t Phát tri n ngu n nhân l c là nhi m v hàng ñ u và là khâu ñ t phá c a chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Phát tri n ngu n nhân l c ph i hư ng vào vi c xây d ng ñ i ngũ nh ng ngư i lao ñ ng có ph m ch t và năng l c ngày càng cao v i cơ c u h p lý v trình ñ , ngành ngh và theo lãnh th . Coi tr ng vi c phát hi n, b i dư ng, tr ng d ng và tôn vinh nhân tài. Phát tri n ngu n nhân l c là trách nhi m c a Nhà nư c và toàn xã h i. ð m b o công b ng xã h i trong phát tri n ngu n nhân l c, quan tâm nhi u hơn ñ n phát tri n ngu n nhân l c các vùng kém phát tri n và các b ph n dân cư hi n còn ñang g p nhi u khó khăn, th c hi n m c tiêu ñoàn k t, n ñ nh xã h i và phát tri n b n v ng. M c tiêu t ng quát phát tri n ngu n nhân l c Vi t Nam ñ n năm 2020 là có ñư c ñ i ngũ nhân l c ñ t trình ñ tiên ti n trong khu v c và ti p c n trình ñ các nư c tiên ti n trên th gi i; có cơ c u trình ñ , ngành ngh và vùng mi n h p lý, ñ năng l c ñưa ñ t nư c nhanh chóng thoát kh i tình tr ng kém phát tri n, không ng ng nâng cao năng l c canh tranh và v th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t , b o ñ m an ninh, qu c phòng; con ngư i Vi t Nam ñư c phát tri n toàn di n v trí tu , ý chí, năng l c và ñ o ñ c, có ki n th c và k năng ñ t trình ñ qu c t , năng
67 ñ ng, ch ñ ng, có năng l c t h c, t ñào t o cao, kh năng thích nghi nhanh chóng v i môi trư ng không ng ng bi n ñ i. ð c bi t, Vi t Nam xây d ng ñư c m t b ph n nhân l c ñ nh cao trong các lĩnh v c qu n lý (qu n lý nhà nư c, qu n lý xã h i, ho ch ñ nh chính sách, qu n lý kinh t và qu n tr kinh doanh), khoa h c và công ngh , giáo d c và ñào t o, văn hóa có ý nghĩa quy t ñ nh ñ n s phát tri n nhanh, b n v ng c a ñ t nư c trong nh ng năm ti p theo, nâng cao hơn n a v th , ti m l c và năng l c c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam trên trư ng qu c t . Nâng cao trình ñ h c v n, chuyên môn - nghi p v và k năng làm vi c c a ngu n nhân l c Vi t Nam ñáp ng yêu c u công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, t ng bư c ti p c n v i trình ñ chung c a th gi i, phù h p v i yêu c u c a th trư ng lao ñ ng trong nư c, khu v c và qu c t . - Trình ñ giáo d c ph thông tương ñương v i trình ñ chung c a th gi i, t o cơ s v ng ch c cho ngư i dân ti p t c làm vi c, ñào t o k năng, có năng l c h c t p su t ñ i và có kh năng n m b t, t o cơ h i và gi i quy t các tình hu ng trong cu c s ng. V cơ b n ph c p trung h c ph thông ñ i v i thanh niên v i tiêu chu n tương ñương trình ñ chung th gi i. - Phát tri n m nh d y ngh theo ba trình ñ (sơ c p ngh , trung c p ngh và cao ñ ng ngh ). T l lao ñ ng qua ñào t o ngh ñ t 30 - 45%. 100% ngư i lao ñ ng giãn vi c có nhu c u ñào t o ngh m i ho c ñào t o nâng cao ñư c ñào t o ñ tìm ki m vi c làm m i. - Tăng s sinh viên ñ i h c - cao ñ ng lên kho ng 400 sinh viên/10.000 dân năm 202033 . - Nâng cao ch t lư ng ñào t o ngu n nhân l c, t ng bư c nâng trình ñ chung lên tương ñương trình ñ trung bình c a th gi i, trong ñó có m t s b ph n ngang b ng v i trình ñ các nư c phát tri n. ð n năm 2020, d y ngh Vi t Nam ñ t trình ñ tiên ti n trong khu v c và có m t s trư ng ñ t ñ ng c p qu c t ; có 3-5 trư ng ñ i h c ñư c x p vào t p 1.000 trư ng ñ i h c t t nh t th gi i34 . Xây d ng các 33 S sinh viên/10.000 dân hi n nay Hàn Qu c là 320, M là 585. 34 Năm 2005, Thái Lan có 5 trư ng, Singapore có 2 trư ng.
68 trư ng ñ i h c theo hư ng h i nh p vào xu th chung c a các trư ng ñ i h c trên th gi i35 . - Chi u cao và cân n ng trung bình c a thanh niên ñ n năm 2020 ñ t tiêu chu n chung c a WHO (nam: cao 1,69m, n ng 56,7kg và n : cao 1,62m, n ng 53,7kg). - Nhân l c Vi t Nam h i ñ các y u t c n thi t v thái ñ ngh nghi p, có năng l c ng x (ñ o ñ c, lương tâm ngh nghi p, tác phong làm vi c, k lu t lao ñ ng, tinh th n h p tác, tinh th n trách nhi m, ý th c công dân) và tính năng ñ ng cao, ñáp ng nh ng yêu c u ñ t ra ñ i v i ngư i lao ñ ng trong xã h i công nghi p. Xây d ng n n văn hoá Vi t Nam tiên ti n, ñ m ñà b n s c dân t c, ñáp ng yêu c u ch n hưng ñ t nư c trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t . Xây d ng ñ i s ng văn hoá tiên ti n, thúc ñ y sáng t o văn hoá và xây d ng thi t ch văn hoá. ð c bi t coi tr ng nâng cao văn hoá lãnh ñ o và qu n lý, văn hoá trong kinh doanh và văn hoá trong nhân cách c a thanh niên, thi u niên; ch ng nh ng hi n tư ng ph n văn hoá, phi văn hoá. 3.3.2. Nâng cao năng l c qu n lý c a nhà nư c Nhà nư c ph i xây d ng ñư c m t cơ ch , m t h th ng các chính sách, chi n lư c khác v ch t và trình ñ cao so v i giai ño n trư c. Vi c xây d ng m t cơ ch có ch t lư ng như v y ñư c xem là m t khâu ñ t phá, ñi t t ñón ñ u hi u qu nh t trong quá trình phát tri n kinh t Vi t Nam ñ n 2020 và xa hơn n a36 . Nh ng cơ ch , chính sách này bao g m các ñi m chính như sau: - C i cách cách th c xây d ng chính sách, chi n lư c. Quy trình xây chính sách, chi n lư c ph i có s tham gia sâu r ng c a c ng ñ ng và là m t quá trình 35 Các xu hư ng phát tri n giáo d c ñ i h c trên th gi i hi n nay là: ñ i chúng hóa; ña d ng hóa, tư nhân hóa; ñ m b o ch t lư ng và nâng cao năng l c c nh tranh; t p ñoàn hóa và công nghi p hóa; ñ i h c tr thành các trung tâm s n xu t, s d ng, phân ph i, xu t kh u tri th c và chuy n giao công ngh m i, hi n ñ i; phát tri n các d ch v ñào t o nhân l c qu c t và khu v c. 36 Hàn Qu c vào ñ u th p niên 1960 là nư c kém phát tri n nhưng sau ñó vư t qua giai ño n phát tri n ban ñ u và thành công trong giai ño n phát tri n b n v ng, tr thành nư c tiên ti n trong th i gian r t ng n. Kinh nghi m Hàn Qu c cho th y cơ ch ñ ng viên m i ngu n l c c a xã h i vào m c tiêu ñư c xã h i ñ ng thu n, nh t là xây d ng và s d ng ngu n nhân l c, t o quan h lành m nh gi a Nhà nư c v i doanh nghi p là ñi u ki n ñ phát tri n b n v ng.
69 tương tác v i nhau. ð c bi t, ph i nâng cao ch t lư ng công tác thông tin, d báo kinh t và xã h i. - Tăng cư ng s minh b ch, tăng kh năng d ñoán và tăng năng l c qu n lý Nhà nư c ñ v a gi m s b t xác ñ nh, gi m s r i ro ñ i v i nhà ñ u tư, ñ h m nh d n ti n vào nh ng lãnh v c m i (do ñó cơ c u kinh t m i chuy n d ch nhanh), v a tránh ñ u cơ, tránh tham nhũng và gi m các chi phí giao d ch. - Doanh nghi p qu c doanh ph i ñư c c i cách tri t ñ , t o sân chơi bình ñ ng gi a các ch th kinh t . - Có chính sách công nghi p tích c c ñ xây d ng các ngành công nghi p có l i th so sánh ñ ng, như v y v a chuy n d ch cơ c u lên cao v a c nh tranh ñư c trên th trư ng th gi i37 . - Trong các lo i th trư ng, th trư ng lao ñ ng thư ng ho t ñ ng ít hi u qu vì manh mún, có s không ăn kh p trong cung c u gi a các lo i lao ñ ng ho c gi a các vùng. Do ñó c n có chính sách v ñào t o, v h t ng xã h i ñ xóa ho c gi m s b t c p ñó. - Ch n hưng giáo d c, nghiên c u khoa h c, ñ y m nh ng d ng công ngh c n có chính sách, cơ ch thích ñáng c a Nhà nư c. - Tăng cư ng năng l c c a quan ch c, công ch c, s ñ c l p c a tòa án, tính ñ c l p c a ngân hàng trung ương, chính sách thu chi ngân sách minh b ch, có cơ ch giám sát tài chính ñ i v i doanh nghi p Nhà nư c và các ho t ñ ng kinh t công. ð xây d ng và th c thi ñư c cơ ch có ch t lư ng như v y ñòi h i ph i: ñ m b o tính dân ch trong vi c ho ch ñ nh các chi n lư c, chính sách; tôn tr ng ý ki n c a gi i chuyên gia, gi i chính tr ; và ph i có ñ i ngũ quan ch c gi i th t s ñ quá trình ñ t ra các chính sách và th c hi n chính sách có hi u qu . 37 Cơ ch trong giai ño n tăng trư ng ban ñ u, giai ño n c i cách ti m ti n r t ñơn gi n vì ch y u ch c i trói các ràng bu c, hành lang pháp lý cũng không ph c t p, nhưng ñ phát tri n b n v ng, nh t là th i kỳ c nh tranh qu c t ngày càng gay g t, ph i có cơ ch xây d ng, nuôi dư ng các ngành có l i th so sánh ñ ng ñ ngày càng chuy n d ch cơ c u lên cao hơn.
70 3.3.3. Thúc ñ y tăng trư ng kinh t hi u qu và xây d ng cơ c u kinh t hi n ñ i Nâng cao t c ñ và ch t lư ng tăng trư ng n n kinh t ñ tránh nguy cơ t t h u; thúc ñ y chuy n d ch cơ c u kinh t h p lý; thu hút và s d ng các ngu n l c m t cách hi u qu ; nâng cao s c c nh tranh d a vào l i th so sánh ñ ng; tăng trư ng kinh t ph i ñi ñôi v i ngày càng ñáp ng ñ y ñ hơn phúc l i xã h i và b o v môi trư ng. Tăng năng su t lao ñ ng g p 2-3 l n so v i m c hi n nay là phương cách ñ tăng kh năng c nh tranh c a n n kinh t và ti n ñ n s giàu có c a qu c gia. ð t phá năng su t ph i ñ t ñư c thông qua s chuy n ñ i trong s n xu t, t s n xu t s d ng nhi u lao ñ ng gi n ñơn sang s n xu t s d ng nhi u lao ñ ng có k năng, t s n xu t sao chép và h p ñ ng sang s n xu t tích h p và t s n xu t bi t l p cho th trư ng trong nư c sang hình thành m ng lư i công nghi p có liên k t ch t ch v i các doanh nghi p FDI và th trư ng toàn c u. Th c hi n chi n lư c huy ñ ng v n ñ u tư h p lý ñ ñáp ng nhu c u v n cho phát tri n n n kinh t . ð c bi t, c n qu ng bá sâu r ng hình nh Vi t Nam trên trư ng qu c t ñ tranh th thu hút v n FDI có ch n l c theo yêu c u cơ c u l i n n kinh t . ð ng th i, nâng cao nâng cao hi u qu s d ng v n ñ u tư, ñ c bi t là khu v c nhà nư c. Ưu tiên phát tri n các ngành: s d ng nguyên li u trong nư c k t h p công ngh tiên ti n, góp ph n n ñ nh nông thôn, t o v th c a kinh t Vi t Nam; s d ng nhi u lao ñ ng, c n lư ng v n ñ u tư ít và ñ nh hư ng xu t kh u cao làm ch l c; và các ngành d a vào công ngh - k thu t cao. Trên cơ s ñó, m t m t th c hi n tích c c các bi n pháp nâng c p các cơ s hi n có trong chu i giá tr toàn c u; m t khác, l a ch n m t s lĩnh v c có tri n v ng tr thành nh ng ngành có s c c nh tranh cao trong tương lai ñ h tr m t cách kiên trì, d t khoát, ñ t m, t o ra b ng ñư c các ñi u ki n c n thi t v nhân l c, trang thi t b , k t c u h t ng, công ngh cho bư c ngo c c a s chuy n d ch cơ c u kinh t theo hư ng hi n ñ i hóa trong tương lai. Th c hi n chi n lư c công nghi p hư ng v xu t kh u chính là s phát tri n m r ng và k t h p hài hòa gi a th trư ng n i ñ a và th trư ng qu c t , ch không
71 ñơn thu n là ñ nh hư ng thay th th trư ng n i ñ a b ng th trư ng qu c t . Trong ñi u ki n th trư ng m , tiêu th s n ph m th trư ng n i ñ a, theo m t nghĩa nào ñó, cũng chính là “xu t kh u”. Nói cách khác, v nguyên t c, tư tư ng c nh tranh qu c t qua giá c , ch t lư ng s n ph m và d ch v mà mô hình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u t o ra, cho dù b t c th trư ng nào, trong nư c hay qu c t , v n có ý nghĩa xuyên su t trong quá trình công nghi p hóa hi n t i và tương lai. Bên c nh ñó, c n phát tri n m nh các ngành d ch v , ñây là khu v c có ti m năng l n ñ gi i quy t m i quan h gi a hàm lư ng v n, lao ñ ng và công ngh trong ñ u tư. Trong ñó, ưu tiên d ch v s ch, công ngh cao như du l ch sinh thái - văn hoá, chăm sóc s c kho cao c p, d ch v tài chính - ngân hàng, thông tin, xu t nh p kh u, d ch v v n t i ña phương th c và logistics. Nâng cao tính hi u qu kinh t c a các thành ph n kinh t . ð y m nh c i cách khu v c kinh t qu c doanh; t o ra s phát tri n ñ t phá c a khu v c tư nhân. Vi t Nam c n kh ng ñ nh ch t lư ng s n ph m mang thương hi u Vi t Nam. Phát tri n hài hòa, t o s tương tác cùng phát tri n gi a các khu v c. Khu v c thành th phát huy vai trò c a các trung tâm hành chính, kinh t , văn hóa trên t ng vùng và ñ a phương, ñi nhanh trong ti n trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, phát tri n m nh công nghi p và d ch v , ñi ñ u trong vi c phát tri n kinh t tri th c. T o vành ñai nông nghi p hi n ñ i các thành ph l n. Khu v c nông thôn phát tri n n n nông nghi p sinh thái ña d ng d a trên các l i th v ñi u ki n t nhiên, ng d ng ph bi n các ti n b khoa h c, công ngh trong s n xu t, ch bi n, b o qu n, tiêu th s n ph m. Hoàn thành ñi n khí hóa và th c hi n cơ gi i hóa nh ng khâu c n thi t. Nâng cao nhanh thu nh p trên m t ñơn v di n tích nông nghi p. Chuy n nhi u lao ñ ng sang khu v c công nghi p và d ch v . Phát tri n m nh ti u, th công nghi p, các làng ngh , m ng lư i công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n và các d ch v . Có chính sách ñ c bi t ñ phát tri n kinh t - xã h i các vùng sâu, vùng xa, biên gi i, c a kh u. ð ng th i, có chi n lư c phát tri n kinh t bi n và h i ñ o theo hư ng ñ y m nh nuôi, tr ng, khai thác, ch bi n h i s n; thăm dò, khai thác và ch bi n d u khí; phát tri n ñóng tàu thuy n và v n t i bi n; m mang du l ch; b o
72 v môi trư ng; ti n m nh ra bi n và làm ch vùng bi n. Phát tri n t ng h p kinh t bi n và ven bi n, khai thác l i th c a các khu v c c a bi n, h i c ng ñ t o thành vùng phát tri n cao, thúc ñ y các vùng khác. ð i v i các chương trình kinh t tr ng ñi m c a Vi t Nam c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t các nư c trong khu v c ñ phát huy vai trò ñ ng l c, ñ u kéo phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. - Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n B c c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t khu v c, v i quy t tâm khai thác th trư ng Trung Qu c, bi n vùng kinh t tr ng ñi m mi n B c thành hành lang, thành trung tâm kinh t không ch c a c nư c mà c a toàn kh i ASEAN ti n vào th trư ng Trung Qu c, ñ c bi t là th trư ng Tây Nam ñang m r ng, nhi u s c h p d n do chi n lư c khai phá mi n Tây c a Trung Qu c ñưa t i. T quan ñi m này, chúng ta s có nh ng bư c ti n ñ t phá trong k ho ch phát tri n hành lang Qu ng Ninh - H i Phòng - Hà N i - Côn Minh (Trung Qu c) và tuy n Qu ng Ninh - H i Phòng - Hà N i - Nam Ninh (Trung Qu c), cũng như các k ho ch phát tri n các khu m u d ch t do d c biên gi i Vi t Nam - Trung Qu c. - Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n Trung c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t toàn kh i ASEAN, g n nó v i chương trình phát tri n hành lang ðông - Tây, bi n vùng kinh t tr ng ñi m mi n Trung thành ñ u m i giao thông toàn kh i ASEAN nh ưu th bi n c ng nư c sâu, v i tuy n ñư ng b xuyên châu Á s hình thành qua k ho ch phát tri n hành lang ðông - Tây. Hoàn toàn có th khai thác v th trung tâm hàng không qu c t và khu v c t i ðà N ng, có kh năng c nh tranh v i Bangkok trong tương lai. Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n Trung cũng c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p qu c t và chi n lư c khai thác bi n ðông, c n bi n t t c các c ng nư c sâu vùng này thành thương c ng qu c t , có kh năng c nh tranh v i các thương c ng qu c t H ng Kông, Singapore. - Khai thác các nhân t bên ngoài m nh hơn n a trong chương trình h p tác phát tri n kinh t ti u vùng sông Mê Kông, làm sao thu hút s chú ý c a c ng ñ ng
73 th gi i - ñ c bi t là Nh t B n, M , EU và k c Liên h p qu c - ñ ñ m b o mang l i l i ích chung cho các qu c gia trong ti u vùng. - Chi n lư c khai thác bi n ðông c n v n d ng quan ñi m h i nh p kinh t qu c t và khu v c, ng x khôn khéo quan h các nư c l n, l y s c m nh c a c ng ñ ng qu c t ngăn ch n bi n ðông n i sóng. L y mi n Trung làm tr ng ñi m khai phá chi n lư c bi n ðông, m r ng ph m vi chi n lư c khai thác bi n ðông ra toàn tuy n th m l c ñ a Vi t Nam, coi tr ng khai phá thương c ng qu c t trên toàn tuy n. 3.3.4. Phát tri n khoa h c và công ngh tiên ti n, mang b n s c Vi t Nam Phát tri n khoa h c và công ngh là n n t ng, ñ ng l c ñ y m nh công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c. Khoa h c và công ngh ph i là mũi nh n tiên phong, ñi trư c m t bư c. Phát tri n khoa h c và công ngh ph i ñ nh hư ng vào các m c tiêu kinh t - xã h i. ð y m nh ti p thu thành t u khoa h c và công ngh th gi i, ñ ng th i phát huy năng l c khoa h c và công ngh n i sinh, nâng cao hi u qu s d ng ti m l c khoa h c và công ngh c a Vi t Nam. ða d ng hóa ngu n v n ñ u tư cho khoa h c và công ngh theo phương châm phát tri n khoa h c và công ngh là trách nhi m c a toàn xã h i, ñ c bi t là c a các doanh nghi p thu c m i thành ph n kinh t . M c tiêu t ng quát phát tri n khoa h c và công ngh ñ n năm 2020 là b o ñ m lu n c khoa h c cho con ñư ng công nghi p hóa rút ng n, phát tri n b n v ng theo ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Rút ng n ñư c kho ng cách v i các nư c khác, t c là trong m t th i gian ng n ph i làm ch ñư c nhi u thành t u công ngh tiên ti n. Nâng cao t tr ng ñóng góp c a khoa h c và công ngh trong tăng trư ng kinh t thông qua quá trình ñ i m i công ngh , ñ i m i qu n lý, tăng năng l c c nh tranh c a n n kinh t . Xây d ng, phát tri n và nâng cao hi u qu s d ng ti m l c khoa h c và công ngh ñáp ng yêu c u ñ i m i, ph c v hi u qu quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c. T p trung phát tri n công ngh theo hai hư ng l n sau ñ ph c v phát tri n kinh t - xã h i:
74 - Nh ng công ngh tiên ti n, ch a hàm lư ng cao v trí tu , có tác ñ ng to l n ñ i v i vi c hi n ñ i hóa và t o cơ h i phát tri n cho các ngành kinh t quan tr ng; t o ti n ñ cho vi c hình thành và phát tri n m t s ngành kinh t có hàm lư ng công ngh cao, nâng cao s c c nh tranh c a c n n kinh t qu c gia và phù h p v i xu th chuy n d ch sang n n kinh t tri th c c a th gi i. ðó là: công ngh thông tin, ñ c bi t là công ngh ph n m m; công ngh sinh h c; công ngh t ñ ng hóa; công ngh v t li u m i. - Nh ng công ngh cơ b n liên quan ñ n nhi u ngành kinh t , phát huy ñư c l i th c a ñ t nư c v tài nguyên nông nghi p nhi t ñ i và l c lư ng lao ñ ng d i dào nông thôn, t o ra hàng xu t kh u và vi c làm có thu nh p cho t ng l p dân cư. Trong hư ng này c n ñ c bi t coi tr ng các công ngh v cơ khí; công ngh b o qu n - ch bi n nông s n. 3.3.5. Phát tri n h th ng k t c u h t ng hi n ñ i ph c v hi u qu phát tri n kinh t - xã h i ð y nhanh vi c xây d ng ñ ng b k t c u h t ng cho t ng vùng và trên c nư c ñư c xem là khâu ñ t phá trong phát tri n n n kinh t c a Vi t Nam. C n huy ñ ng t i ña m i ngu n l c ñ ñ u tư phát tri n k t c u h t ng. Phát tri n k t c u h t ng c n r t nhi u v n nên ph i có s ưu tiên, cân ñ i gi a các công trình, tránh tình tr ng lãng phí và gây t n kém cho n n kinh t mà không ñem l i hi u qu . V giao thông Phát tri n k t c u h t ng giao thông ñi trư c m t bư c nh m t o ti n ñ cho phát tri n kinh t - xã h i, b o ñ m qu c phòng, an ninh. Phát tri n h th ng giao thông m t cách ñ ng b , h p lý; k t h p phát tri n t ng bư c v ng ch c v i nh ng bư c ñ t phá ñi th ng vào hi n ñ i t o nên m ng lư i hoàn ch nh, liên hoàn, liên k t gi a các phương th c v n t i, gi a các vùng lãnh th , gi a ñô th và nông thôn trên ph m vi c nư c, ñ ng th i coi tr ng công tác b o trì, ñ m b o khai thác hi u qu , b n v ng k t c u h t ng giao thông hi n có; dành qu ñ t h p lý ñ phát tri n k t c u h t ng giao thông và ñ m b o hành lang an toàn giao thông.
75 Phát tri n h th ng giao thông ñ i ngo i g n k t ch t ch v i h th ng giao thông trong nư c ñ ch ñ ng h p tác, h i nh p khu v c và qu c t . Phát huy t i ña l i th v v trí ñ a lý và ñi u ki n t nhiên c a Vi t Nam, ñ c bi t là ti m năng bi n, ñ phát tri n h th ng giao thông v n t i h p lý, ti t ki m chi phí xã h i. ð n năm 2020, hình thành ñư c m t h th ng giao thông h p lý, cơ b n ñáp ng nhu c u v n t i ña d ng c a xã h i v i m c tăng trư ng nhanh, ñ m b o ch t lư ng ngày càng cao, giá thành h p lý; ki m ch ti n t i gi m s gia tăng tai n n giao thông và h n ch ô nhi m môi trư ng. - ðư ng b : h th ng qu c l và ñư ng t nh ph i ñư c ñưa vào ñúng c p k thu t; m r ng và xây d ng m i các qu c l có nhu c u v n t i l n; xây d ng h th ng ñư ng b cao t c. Các tuy n ñư ng b ñ i ngo i ñ t tiêu chu n k thu t c a ñư ng b khu v c. - ðư ng s t: hoàn thành c i t o, nâng c p các tuy n ñư ng s t hi n có ñ t c p tiêu chu n k thu t ñư ng s t qu c gia và khu v c; xây d ng m i các tuy n ñư ng s t cao t c. Nhanh chóng phát tri n giao thông v n t i bánh s t t i các ñô th , ñư ng s t n i - ngo i ô, làm nòng c t trong v n t i hành khách công c ng. - ðư ng bi n: phát tri n h th ng c ng bi n qu c gia h p lý, ñáp ng yêu c u phát tri n kinh t - xã h i, h i nh p qu c t . ð u tư phát tri n ñ ng b k t c u h t ng c ng bi n, bao g m b n c ng, lu ng vào c ng, giao thông ñ n c ng và h th ng d ch v h tr sau c ng. - ðư ng th y n i ñ a: hoàn thành nâng c p các tuy n th y n i ñ a chính ñ t c p k thu t quy ñ nh; t p trung c i t o, ch nh tr m t s ño n tuy n quan tr ng. ð u tư chi u sâu, nâng c p và xây d ng m i các c ng ñ u m i, b n hàng hoá và hành khách. - Hàng không: hoàn thành vi c nâng c p, m r ng và xây d ng m i các c ng hàng không ñ t tiêu chu n qu c t ; t p trung ñ u tư các c ng hàng không qu c t trong khu v c Th ñô Hà N i và thành ph H Chí Minh; nghiên c u, tri n khai ñ u tư các c ng hàng không qu c t m i v i quy mô và ch t lư ng ph c v ngang t m v i các c ng hàng không qu c t l n trong khu v c.
76 - Giao thông ñô th : phát tri n h p lý h th ng k t c u h t ng giao thông ñô th và v n t i công c ng; ñ m b o qu ñ t dành cho giao thông ñô th t 16 - 26%. ð i v i các thành ph l n, phát tri n m nh h th ng xe buýt; nhanh chóng ñ u tư xây d ng các tuy n v n t i công c ng kh i lư ng l n. - Giao thông nông thôn: phát tri n ñư ng giao thông nông thôn cho phương ti n giao thông cơ gi i t i t t c trung tâm xã ho c c m xã, ñ m b o thông su t quanh năm. T l m t ñư ng c ng, r i nh a ñ t 60 - 80%. Hư ng ñ n năm 2030 s cơ b n hoàn thi n m ng lư i giao thông trong nư c cũng như các hành lang giao thông ñ i ngo i. - Cơ b n hoàn thành xây d ng các tuy n ñư ng b , ñư ng s t cao t c B c - Nam. H th ng ñư ng b , ñư ng s t Vi t Nam ñ ng b v i tiêu chu n k thu t, k t n i thu n l i v i h th ng ñư ng b ASEAN, Ti u vùng Mê Kông m r ng và ñư ng s t xuyên Á. - H th ng c ng bi n ñáp ng t t nhu c u thông qua v hàng hoá xu t nh p kh u và n i ñ a. H th ng c ng g n li n v i h th ng trung tâm phân ph i hàng hóa, h th ng giao thông k t n i ñ m b o t o thành m ng lư i cơ s h t ng logistics hi n ñ i, hi u qu ngang t m các nư c trong khu v c. - Ti p t c xây d ng và hoàn thi n m ng lư i c ng hàng không v i quy mô hi n ñ i ñ t tiêu chu n qu c t ; c ng hàng không qu c t Long Thành có vai trò và quy mô ngang t m v i các c ng hàng không qu c t l n trong khu v c. - H th ng giao thông ñô th hư ng t i văn minh, hi n ñ i và nhanh chóng thu h p kho ng cách so v i th ñô c a các nư c khác. V năng lư ng Phát tri n nhanh ngu n ñi n v i cơ c u h p lý, hoàn ch nh h th ng truy n t i, b o ñ m s v n hành an toàn, hi u qu , ñáp ng ñ ñi n cho yêu c u phát tri n kinh t - xã h i, c khu v c mi n núi, vùng sâu, vùng xa và h i ñ o. Nhà nư c t p trung ñ u tư và khuy n khích các thành ph n kinh t ñ u tư ñ phát tri n nhanh ngành ñi n trên nguyên t c c nh tranh lành m nh và th c hi n cơ ch th trư ng v giá bán ñi n, ñ ng th i có chính sách tr giúp h p lý ñ i v i các h nghèo.
77 Th c hi n chính sách ti t ki m và gi m th t thoát ñi n năng. Phát tri n các ngu n năng lư ng m i. 3.3.6. Xây d ng h th ng tài chính hi n ñ i, phù h p v i tiêu chu n qu c t Xây d ng h th ng tài chính hi n ñ i, phù h p v i thông l chu n m c qu c t và l trình th c hi n các cam k t v i các t ch c qu c t . H th ng tài chính ph i th c s là ñ ng l c thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i. Nâng cao v th c a NHNN, ñ m b o NHNN là ngân hàng trung ương th c s , ñ c l p t ch trong xây d ng và ñi u hành chính sách ti n t . M c tiêu ch y u là n ñ nh ti n t , ki m soát l m phát, b o ñ m an toàn h th ng ti n t - ngân hàng, góp ph n t o d ng môi trư ng vĩ mô thu n l i cho phát tri n kinh t - xã h i. Th c hi n ñi u hành chính sách ti n t theo nguyên t c th n tr ng, linh ho t và hi u qu trên n n t ng các công c chính sách ti n t hi n ñ i và công ngh tiên ti n, xây d ng và th c thi chính sách ti n t theo nguyên t c th trư ng, t ng bư c nâng cao tính chuy n ñ i c a VND. Tăng cư ng hi u l c c a NHNN v qu n lý, giám sát các giao d ch ngo i h i, t do hóa giao d ch vãng lai và t ng bư c n i l ng ki m soát các giao d ch v n m t cách th n tr ng, phù h p v i l trình m c a th trư ng tài chính. Tăng nhanh d tr ngo i h i Nhà nư c, th c hi n có hi u qu cơ ch t giá h i ñoái linh ho t theo cơ ch th trư ng. Xây d ng h th ng giám sát ngân hàng hi n ñ i và hi u qu , c v th ch , mô hình t ch c, ngu n nhân l c và phương pháp thanh tra giám sát nh m ñáp ng yêu c u th c t v phát tri n h th ng ngân hàng, th c hi n ñúng các nguyên t c và chu n m c qu c t v giám sát ngân hàng. Cân ñ i ngân sách m t cách tích c c, tăng d n d tr , gi b i chi m c h p lý, b o ñ m n ñ nh kinh t vĩ mô. Qu n lý ch t ch vi c vay n và tr n nư c ngoài, gi m c n qu c gia trong gi i h n an toàn; b o ñ m nghiêm ng t hi u qu s d ng v n vay; quy ñ nh rõ và th c hi n ñúng nghĩa v tr n . C i cách tri t ñ và phát tri n h th ng các t ch c tín d ng theo hư ng ña năng, hi n ñ i, ña d ng v s h u và lo i hình t ch c, có quy mô l n và ho t ñ ng
78 theo nguyên t c th trư ng v i m c tiêu ch y u là l i nhu n, áp d ng các thông l và chu n m c qu c t vào ho t ñ ng kinh doanh ngân hàng. 3.3.7. Ti p t c nâng cao v th Vi t Nam trong khu v c và trên th gi i Vi t Nam ti p t c kh ng ñ nh m r ng quan h kinh t qu c t v i t t c các nư c trên th gi i, không phân bi t ch ñ chính tr - xã h i; tham gia và nâng cao v trí trong t t c các t ch c kinh t khu v c, toàn c u là c p thi t, c p bách. Ch ñ ng h i nh p qu c t thành công, ñ m b o th c hi n các cam k t qu c t song phương và ña phương. Thi t l p quan h ñ i tác chi n lư c v i các nư c l n nh m nâng cao v th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t và b o v n n ñ c l p dân t c. Trung Qu c, Nh t B n và M là ba nư c l n có nhi u l i ích và ý ñ chi n lư c khá rõ ràng v i Vi t Nam. Vi c x lý ñúng ñ n quan h ba nư c l n này s có ý nghĩa to l n ñ i v i s nghi p phát tri n kinh t và b o v n n ñ c l p c a Vi t Nam. - ð i v i Trung Qu c là nư c láng gi ng “núi li n núi, sông li n sông”, có n n kinh t quy mô, s c c nh tranh m nh hơn ta, ñang th c thi chi n lư c ch ñ o nh t th hóa kinh t khu v c, mà Vi t Nam ñư c coi là “c a ng ” ñi xu ng phía Nam, là c u n i ðông Nam Á v i ðông B c Á trong chi n lư c liên k t kinh t toàn khu v c ðông Á. Do v y ph i h p tác ch t ch v i Trung Qu c, cùng khai thác cơ h i m i do liên k t kinh t khu v c mang l i. Mu n v y ph i c ng c phát tri n quan h h p tác toàn di n v i Trung Qu c, coi ñây như m t suy tính chi n lư c quan tr ng hàng ñ u vì s nghi p phát tri n n ñ nh kinh t Vi t Nam ñ n năm 2020. - H p tác kinh t toàn di n v i Nh t B n ñ nâng nhanh s c c nh tranh n n kinh t Vi t Nam. Vì, Nh t B n ñang trong quá trình tái c u trúc n n kinh t nên nhu c u chuy n d ch m t s ngành công nghi p ra nư c ngoài là r t l n mà Vi t Nam là m t l a ch n cho m c tiêu ñó b i tính an toàn c a các kho n ñ u tư; trình ñ công nghi p ch t o Nh t B n ñ ng hàng ñ u th gi i, nh ng ngành công nghi p Vi t Nam c n phát tri n ñ u có kh năng ñáp ng; quan h ñ i tác chi n lư c gi a Vi t Nam và Nh t B n ñã nâng lên t m cao m i và tin c y hơn.
79 - ð i v i M , chúng ta c n có cách ti p c n m i trong quan h v i M . Vư t qua v n ñ l ch s , vì l i ích qu c gia, coi M là ñ i tác quan tr ng t nay v sau, theo phương châm không có k thù vĩnh vi n, hóa gi i h n thù, bi n thù thành b n, cùng h p tác phát tri n. - Quan h v i các nư c l n khác như EU, Nga, n ð v i tư cách là nh ng l c lư ng b tr quan tr ng, t o th cho Vi t Nam phát tri n hi u qu quan h v i ba nư c l n tr ng y u trên. C ng c ASEAN thành c ng ñ ng v ng m nh. ASEAN tr thành c ng ñ ng v ng m nh v i vai trò ngày càng tăng c a Vi t Nam s t o ra l i th quan tr ng cho ASEAN trong ñó có Vi t Nam quan h bình ñ ng v i các nư c l n, thu hút ñư c nhi u hơn các ngu n l c t các nư c l n vào phát tri n kinh t - xã h i, c ng c n n an ninh toàn khu v c. 3.3.8. ð m b o an sinh xã h i Xây d ng h th ng an sinh xã h i cơ b n toàn di n, ñ m b o cho m i thành viên trong xã h i có m c s ng trung bình, không b rơi vào tình tr ng b n cùng hóa, k c trong trư ng h p r i ro b t thư ng. H n ch m c doãng ra ho c có th rút ng n chênh l ch v m c s ng và trình ñ phát tri n gi a các t ng l p dân cư, gi a các vùng ñ t nư c. Chương trình an sinh xã h i v cơ b n ph i ñ m b o các m c tiêu: các chính sách th trư ng lao ñ ng ph i ñáp ng, h tr k p th i các nhóm d b t n thương và ngư i lao ñ ng tham gia vào th trư ng lao ñ ng; chương trình an sinh xã h i tiên ti n và m r ng ph i ñư c th c hi n, qu an sinh xã h i ph i ñ m b o ñư c tính n ñ nh và phân ph i công b ng; chương trình b o hi m y t ph i ñ n ñư c v i m i ngư i dân v i kh năng ti p c n d dàng, ñi li n v i các d ch v chăm súc s c kh e ñư c c i thi n; ñ m b o m c s ng cho các nhóm ưu ñãi xã h i, tăng kh năng ti p c n ñ n m i d ch v xã h i; và chương trình tr giúp xã h i ph i ñư c m r ng ñ m b o các nhóm m c tiêu có cu c s ng n ñ nh và ñ y ñ .
80 3.3.9. Tăng cư ng b o v , c i thi n môi trư ng và b o v tài nguyên thiên nhiên Phát tri n kinh t - xã h i g n ch t v i b o v và c i thi n môi trư ng, b o ñ m s hài hòa gi a môi trư ng nhân t o v i môi trư ng thiên nhiên, gi gìn ña d ng sinh h c. Ch ñ ng phòng tránh và h n ch tác ñ ng x u c a thiên tai, c a s bi n ñ ng khí h u b t l i và ti p t c gi i quy t h u qu chi n tranh còn l i ñ i v i môi trư ng. B o v và c i t o môi trư ng là trách nhi m c a toàn xã h i, tăng cư ng qu n lý nhà nư c ñi ñôi v i nâng cao ý th c trách nhi m c a m i ngư i dân. Ch ñ ng g n k t yêu c u c i thi n môi trư ng trong m i quy ho ch, k ho ch, chương trình và d án phát tri n kinh t - xã h i, coi yêu c u v môi trư ng là m t tiêu chí quan tr ng ñánh giá các gi i pháp phát tri n. Vi t Nam c n ti p t c xây d ng năng l c và hư ng d n k thu t cho vi c tích h p môi trư ng vào quá trình ra quy t ñ nh. Ti p t c tăng cư ng năng l c tri n khai th c hi n Lu t b o v môi trư ng cũng như quá trình ra quy t ñ nh liên quan ñ n môi trư ng và phát tri n b n v ng. 3.3.10. B o v v ng ch c ñ c l p, ch quy n, toàn v n lãnh th và an ninh qu c gia K t h p kinh t - xã h i v i qu c phòng, an ninh theo phương châm: phát tri n kinh t - xã h i là n n t ng ñ b o v T qu c; n ñ nh chính tr , c ng c qu c phòng, an ninh v ng m nh là ñi u ki n ñ phát tri n kinh t - xã h i; th c hi n t t ñư ng l i ñ i ngo i, tăng cư ng h p tác qu c t , tranh th m i cơ h i c ng c hoà bình, n ñ nh ñ ñ y m nh phát tri n kinh t - xã h i và gi v ng ch quy n, toàn v n lãnh th , ñ c bi t là vùng bi n, ñ o. S k t h p phát tri n kinh t - xã h i v i c ng c qu c phòng, an ninh ph i ñư c th c hi n ngay trên t ng ñ a bàn lãnh th , t công tác quy ho ch, xây d ng k ho ch và hình thành các d án ñ u tư phát tri n. B trí th tr n qu c phòng, an ninh phù h p v i tình hình m i và k t h p ch t ch v i phát tri n kinh t - xã h i. Phát huy các ngu n l c, l ng ghép các chương trình, các d án ñ xây d ng các khu kinh t - qu c phòng vùng biên gi i, h i ñ o. Rà soát l i quy ho ch và ñi u ch nh ñ t qu c phòng, an ninh ñáp ng ñư c yêu c u
81 v b trí chi n lư c qu c phòng, dành thêm ñ t cho phát tri n kinh t - xã h i. Có chính sách ñ c bi t phát tri n kinh t , nâng cao ñ i s ng nhân dân t i các khu v c có yêu c u ñ c thù v qu c phòng, an ninh. Nâng cao hi u l c qu n lý c a Nhà nư c ñ i v i s nghi p qu c phòng và b o v an ninh qu c gia và tr t t , an toàn xã h i; ngăn ch n k p th i và ñ u tranh có hi u qu ñ i v i ho t ñ ng c a các th l c thù ñ ch. Hoàn ch nh h th ng pháp lu t và th c hi n t t Chương trình qu c gia phòng, ch ng t i ph m. 3.4. T ch c th c hi n chi n lư c Công b ý tư ng chi n lư c, m t s m c tiêu chi n lư c và phương cách cơ b n ñ t m c tiêu cho dân chúng bi t ñ cùng ñ ng lòng th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c. Chính ph xây d ng chương trình hành ñ ng c th trên cơ s các m c tiêu và nhi m v c a chi n lư c, ñư c th hi n thông qua các quy ho ch, k ho ch phát tri n c a các ngành, lĩnh v c và ñ a phương. Trong giai ño n 2010-2015, t p trung kh c ph c m t cách cơ b n tình tr ng c a 3 th t c chai (s h ng h t v ngu n nhân l c, k t c u h t ng, năng l c qu n tr qu c gia), xây d ng cơ ch có ch t lư ng và c u trúc l i n n kinh t . ðây cũng là nh ng năm chu n b cho m t hư ng phát tri n m i. Giai ño n 2016-2020, b t ñ u th i kỳ phát tri n năng ñ ng c a giai ño n phát tri n m i, nh m vào m c tiêu phát tri n và thích nghi ñ tr thành n n kinh t c u n i trong khu v c. Phát huy dân ch ñ th c hi n ñoàn k t dân t c, xây d ng ñ ng thu n xã h i và tranh th ñư c h u thu n qu c t . Thư ng xuyên ki m tra giám sát vi c th c hi n chi n lư c ñư c thông qua và ñi u ch nh chi n lư c khi c n thi t. ð làm vi c này có tính kh thi cao ñ xu t nên thành l p t ch c chuyên trách có ñ năng l c tư v n chi n lư c và ñ c l p ñ i v i các pháp nhân ñ i di n cho l i ích ngành, vùng.
82 K T LU N Qua hơn hai mươi năm ñ i m i, Vi t Nam ñã thoát kh i nhóm nư c có thu nh p th p và ñang nhóm cu i c a các nư c có thu nh p trung bình th p. Trong th i gian này, Vi t Nam th c hi n hai chi n lư c phát tri n ñ t nư c như kim ch nam ñ ch ñ o và ñi u hành ñ t nư c. Tuy nhiên, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i chưa th hi n rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a chi n lư c ñ ñ nh hư ng cho dân t c b t phá và t o ñư c s ñ ng thu n r ng l n trong toàn xã h i nh m xây d ng Vi t Nam tr thành m t qu c gia giàu m nh. Hi n t i, Vi t Nam ñang ti n hành xây d ng chi n lư c phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ 2011-2020 trong b i c nh n n kinh t h i nh p sâu, r ng vào n n kinh t th gi i ñang bi n ñ ng m nh m . N u h i nh p t t s thu hút ñư c ngu n l c bên ngoài, t o cơ s v ng ch c khai thác và s d ng ngu n l c m t cách hi u qu nhưng ngư c l i, s b t t h u n u không th hòa nh p vào dòng ch y cu n cu c ñó. V y, c n ph i làm gì ñ có chi n lư c phát tri n rõ ràng, ñúng ñ n ñưa Vi t Nam thoát kh i s t t h u và vươn lên thành qu c gia giàu m nh? V i m c ñích ñó, b ng cách ti p c n h th ng, chúng tôi ñã th c hi n phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong n n kinh t th gi i ñ n năm 2020. K t h p v i s d ng phương pháp SWOT ñ xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. Thông qua ñ tài nghiên c u này, chúng ta có th rút ra m t s k t lu n sau: - Chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. - ð xây d ng chi n lư c phát tri n cho m t qu c gia c n phân tích ñi m xu t phát c a qu c gia ñó, phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n quá trình phát tri n
83 c a qu c gia ñó ñ t trong t ng th n n kinh t th gi i ñ xác ñ nh các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t . T ñó, ki n t o t m nhìn chi n lư c và m c tiêu chi n lư c ñúng, phù h p, có căn c khoa h c. Ti p theo là xác ñ nh các nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c ñ th c thi m c tiêu chi n lư c. Và ñ xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c. - M t chi n lư c phát tri n thành công ph i là m t chi n lư c mà các m c tiêu ñ ra ñư c th c hi n m mãn do ñã toàn d ng ñư c các l i th , khu ch trương ñư c các l i th , t n d ng ñư c cơ h i, có tính thích ng cao, h p d n nhi u ngư i tham gia. - Kinh nghi m các nư c cho th y, m t b n chi n lư c phát tri n c n th hi n rõ ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c c th ; t ñó, h xây d ng các nhi m v tr ng tâm c a chi n lư c, ñưa ra quan ñi m và ñ nh hư ng ñ gi i quy t nh ng v n ñ l n nêu trong chi n lư c. S tham gia c a c ng ñ ng ñ xây d ng chi n lư c phát tri n là r t sâu và r ng, ñ c bi t, các doanh nghi p l n và các nhà khoa h c. - Vi t Nam n m trong khu v c kinh t năng ñ ng nh t c a th gi i, l i có v trí ñ a lý thu n l i và có nhi u ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n. Nhưng chưa t o các ñi u ki n thu n l i, k p th i khai thác t t v trí ñ a lý chi n lư c ñ s m ñưa Vi t Nam tr thành m t m c xích quan tr ng trong phát tri n kinh t c a khu v c và toàn c u. - Vi t Nam có ngu n nhân l c d i dào, ch u khó, có kh năng n m b t nhanh và tinh th n sáng t o. Dân s ñang bư c vào th i kỳ dân s vàng. Nhưng ch t lư ng ngu n nhân l c còn th p, chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n và t o ra s ñ t phá trong phát tri n kinh t c a ñ t nư c. - Kinh t Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh trong c giai ño n dài, t o ñi u ki n nâng cao ñ i s ng c a ngư i dân và gi m nghèo. Tuy nhiên, kinh t c a Vi t Nam v n ñang tăng trư ng dư i m c ti m năng và quy mô n n kinh t còn nh . Ch t lư ng tăng trư ng c a n n kinh t là ñáng c nh báo khi mà n n kinh t tăng trư ng ch y u d a vào v n nhưng hi u qu s d ng v n th p, năng su t lao ñ ng tăng ch m, trình ñ công ngh l c h u và còn kho ng cách xa so v i các nư c.
84 Cơ c u kinh t còn l c h u, b t c p và chưa có s thay ñ i v ch t. Vi t Nam ch tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư th p. Lao ñ ng nông nghi p còn chi m t tr ng hơn phân n a trong t ng lao ñ ng. M i liên k t gi a các vùng lãnh th còn y u, ch ng chéo và lãng phí. - n ñ nh chính tr , ñã phát tri n nhanh các m i quan h kinh t qu c t ; ñ c bi t s ki n gia nh p WTO (tháng 11/2006) t o ñi u ki n cho Vi t Nam h i nh p sâu r ng hơn vào n n kinh t th gi i. V th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t ngày càng cao. Tuy nhiên, kh năng c nh tranh c a n n kinh t còn th p. T c ñ c i cách c a Vi t Nam ch m hơn so v i các nư c. - Th ch kinh t th trư ng ngày càng hoàn thi n, ñáp ng yêu c u h i nh p qu c t . Nhưng vi c th c thi pháp lu t còn y u kém, th t c hành chính rư m rà gây c n tr cho s phát tri n kinh t . - H th ng k t c u h t ng chưa ñ ng b , c c b và chưa ñ t tiêu chu n ñã tr thành tr ng i cho phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam. - Chính sách phúc l i, an sinh xã h i còn nhi u b t c p, chưa th c s là công c h u hi u trong b o tr cho ngư i dân kh i nh ng r i ro ñ i v i m c s ng c a h , giúp gi m nghèo và b t bình ñ ng kinh t . - Xu th ch ñ o c a th gi i là hòa bình và phát tri n, ñ i tho i và h p tác nên là ñi u ki n thu n l i cho Vi t Nam tham gia vào quá trình toàn c u hóa, phân công lao ñ ng qu c t ñ thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. Nhưng nguy cơ ti p t c t t h u xa hơn n a so v i các nư c trong khu v c; rơi vào b y thu nh p trung bình. - Th gi i ñang bư c vào th i kỳ m ñ u th i ñ i tri th c hóa kinh t toàn c u. Vi t Nam v i l i th c a nư c ñi sau có cơ h i l n ñ ti n nhanh ñ t trình ñ tiên ti n n u bi t n m b t và t n d ng các cơ h i. Tuy nhiên, Vi t Nam thi u quy t tâm ñ i m i tri t ñ khi mà n n kinh t ñã thoát kh i nhu c u c p bách gi i quy t ñói nghèo. Chưa t o nên s ñ ng thu n sâu r ng trong xã h i ñ ñ y ñ t nư c ñ n s giàu có, ph n vinh. C ng v i s y u kém trong năng l c ñi u hành c a Chính ph .
85 Mà trên h t là n n tham nhũng m t cách tràn lan, có h th ng ñã làm suy y u vai trò c a nhà nư c. - Nhi u nư c l n trên th gi i luôn xem Vi t Nam là ñ i tác chi n lư c trong quan h kinh t qu c t . Vì v y, Vi t Nam c n t n d ng cơ h i này ñ ñ y nhanh quá trình phát tri n kinh t c a ñ t nư c. Tuy nhiên, Vi t Nam v n b xem là n n kinh t phi th trư ng (không mu n hơn 31/12/2018) nên trong quan h thương m i qu c t s g p nhi u b t l i. - Môi trư ng ngày càng suy thoái dù Vi t Nam s m ñã có nh n th c và có văn b n pháp lu t ñ b o v , tuy nhiên tính th c thi không cao. Bên c nh ñó, nh ng bi n ñ i khí h u toàn c u ngày càng tr nên ph c t p và tác ñ ng tr c ti p ñ n phát tri n, t n vong c a ñ t nư c. - Trong giai ño n 2010-2020, Vi t Nam c n tăng t c, phát tri n b n v ng, ch t lư ng, hi u qu và h i nh p thành công; t ng bư c xây d ng Vi t Nam tr thành nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Vì v y, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong giai ño n này có tên là “Chi n lư c hưng th nh qu c gia”. V i m c tiêu ñ y m nh công cu c ñ i m i, phát huy s c m nh t ng h p c a toàn dân t c, ñưa ñ t nư c ti n nhanh, v ng ch c và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Nâng cao hi u qu , t ng bư c hi n ñ i hóa n n kinh t , tránh rơi vào “b y thu nh p trung bình”. ð n năm 2020 Vi t Nam gia nh p nhóm nư c các n n kinh t công nghi p m i. - ð vi c th c thi chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam giai ño n 2010-2020 ñ t hi u qu cao, c n: công b ý tư ng chi n lư c, m t s m c tiêu chi n lư c và phương cách cơ b n ñ t m c tiêu cho dân chúng bi t ñ cùng ñ ng lòng th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c; ñ ng th i, Chính ph xây d ng chương trình hành ñ ng c th trên cơ s các m c tiêu và nhi m v c a chi n lư c, ñư c th hi n thông qua các quy ho ch, k ho ch phát tri n c a các ngành, lĩnh v c và ñ a phương; Và thư ng xuyên ki m tra giám sát vi c th c hi n chi n lư c ñư c thông qua và ñi u ch nh chi n lư c khi c n thi t.
86 TÀI LI U THAM KH O 1. ASEAN (2006), Third ASEAN State of the Environment Report 2006, Jakarta. 2. Asian Productivity (2004), Total factor productivity growth - survey report, Tokyo. 3. B K ho ch và ð u tư (2007), B i c nh trong nư c, qu c t và vi c nghiên c u xây d ng chi n lư c 2011-2020. 4. B K ho ch và ð u tư (2007), Bàn v chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong th i kỳ m i 2011-2020. 5. B Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng (2001), Chi n lư c Qu c gia v B o v môi trư ng. 6. B Lao ñ ng - Thương binh và Xã h i (2006), S li u th ng kê vi c làm và th t nghi p Vi t Nam giai ño n 1996-2005, Nxb Lao ñ ng, Hà N i. 7. ð ng C ng s n Vi t Nam (1991), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th VII, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 8. ð ng C ng s n Vi t Nam (2001), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 9. ð ng C ng s n Vi t Nam (2006), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th X, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 10.David O. Dapice (2003), N n kinh t Vi t Nam: Câu chuy n thành công hay tình tr ng lư ng th b t thư ng? m t phân tích các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và nguy cơ. 11.Tr n Th ð t (2005), Các mô hình tăng trư ng kinh t , Hà N i. 12.Tr n Th ð t (2005), Sources of Vietnam’s Economic Growth 1986-2004, Hà N i. 13.Tr n Th ð t (2006), T c ñ và ch t lư ng tăng trư ng kinh t Vi t Nam, Hà N i. 14.Tr n Th ð t (2007), Nh ng nhân t tác ñ ng t i tăng trư ng kinh t các t nh, thành ph Vi t Nam giai ño n 2000-2006, Hà N i.
87 15.Martin Evans (2007), An sinh xã h i Vi t Nam lũy ti n ñ n m c nào?. 16.Fullbright (2008), L a ch n thành công bài h c t ðông Á và ðông Nam Á cho tương lai Vi t Nam. 17.Fullbright (2008), Tình tr ng b t n vĩ mô: nguyên nhân và ph n ng chính sách. 18.Fullbright (2008), Vư t qua kh ng ho ng và ti p t c ñ y m nh c i cách. 19.Fullbright (2008), Nguyên nhân sâu xa v m t cơ c u c a b t n vĩ mô. 20.Fullbright (2009), Thay ñ i cơ c u gi i pháp kích thích có hi u l c duy nh t. 21.Henri Ghesquiere (2008), Bài h c thành công c a Singapore. 22.Lưu Bích H (1992), Cách ti p c n xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong giai ño n hi n nay, Hà N i. 23.Li Tan (2008), Ngh ch lý c a Chi n lư c ñu i k p - Tư duy l i mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c, Nxb Tr . (Nguyên b n g c: Li Tan (2006), The Paradox of Catching Up Rethinking of State-Led Economic Development, Palgrave Macmillan. 24.Võ ð i Lư c (2007), Kinh t Vi t Nam ñ i m i và phát tri n, Nxb Th gi i, Hà N i. 25.Nâng cao Hi u qu Th trư ng cho Ngư i nghèo (ADB), ð chu i giá tr hi u qu hơn cho ngư i nghèo - S tay th c hành phân tích chu i giá tr , 26. Nguy n Xuân Oánh (2001), ð i M i vài nét l n c a m t chính sách kinh t Vi t Nam, Nxb TP. H Chí Minh. 27. Kenichi Ohno (2006), Ho ch ñ nh chính sách công nghi p Thái Lan, Malaysia, và Nh t B n bài h c kinh nghi m cho các nhà ho ch ñ nh chính sách Vi t Nam, Nxb Lao ñ ng xã h i, Hà N i. 28. Kenichi Ohno (2007), Phát tri n kinh t c a Nh t B n con ñư ng ñi lên t m t nư c ñang phát tri n, Di n ñàn Phát tri n Vi t Nam, Hà N i. 29. Rick Stapenhursh, Sahr J. Kpundeh, Ki m ch tham nhũng hư ng t i m t mô hình xây d ng s trong s ch qu c gia, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 30.Joseph E. Stiglitz (2008), Toàn c u hóa và nh ng m t trái, Nxb Tr .
88 31. Bùi T t Th ng (2006), Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Vi t Nam, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. 32.Tr n ðình Thiên (2005), Liên k t kinh t ASEAN v n ñ và tri n v ng, Nxb Th gi i, Hà N i. 33.Thierry de Montbrial, Philippe Moreau Defarges (2003), Th gi i toàn c nh ramses, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 34. Tr n Văn Th (2000), Kinh t Vi t Nam 1955-2000 tính toán m i, phân tích m i, Nxb Th ng kê, Hà N i. 35. Tr n Văn Th (2005), Bi n ñ ng kinh t ðông Á và con ñư ng công nghiêp hóa Vi t Nam, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 36. T ng c c th ng kê (2000), S li u th ng kê kinh t - xã h i Vi t Nam 1975- 2000, Nxb Th ng kê. 37. T ng c c Th ng kê (2001), D báo dân s cho c nư c, các vùng ñ a lý kinh t và 61 t nh/thành ph Vi t Nam, 1999-2024, Nxb Th ng kê, Hà N i. 38. Vi n Chi n lư c phát tri n (2001), Cơ s khoa h c c a m t s v n ñ trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2010 và t m nhìn 2020, Nxb Chính tr qu c gia. 39. Vi n Chi n lư c phát tri n (2004), Quy ho ch phát kinh t - xã h i m t s v n ñ lý lu n và th c ti n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 40. Vũ Quang Vi t (2005), Phát tri n và ch t lư ng phát tri n: các ch tiêu ñánh giá kinh t . 41. Ngô Doãn V nh (2005), Bàn v phát tri n kinh t - Nghiên c u con ñư ng d n t i giàu sang, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 42. Ngô Doãn V nh (2006), Hư ng t i s phát tri n c a ñ t nư c m t s v n ñ lý thuy t và ng d ng, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 43. Ngô Doãn V nh (2006), Nh ng v n ñ ch y u v kinh t phát tri n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 44. Ngô Doãn V nh (2007), Chi n lư c phát tri n bàn v tư duy và hành ñ ng có tính chi n lư c, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i.
89 45. Ngô Doãn V nh (2009), Bàn v v n ñ lý lu n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 46. Tư duy l i tương lai, (2006) Nxb Tr . 47. John Wallis và Douglass North (1986), Measuring the Transaction Sector in the American Economy 1870-1970, http://www.nber.org/chapters/c9679.
90 PH L C Ph l c 1: Các nguyên t c cơ b n c a phương pháp h th ng 1. B t kỳ s v t, hi n tư ng, quá trình nào trong th gi i ñ u ñư c coi là m t h th ng. M i h th ng là m t t p h p các y u t , gi a chúng có s liên h , tác ñ ng qua l i l n nhau và v i môi trư ng bên ngoài, t o nên tính ch nh th c a h th ng, ñó là nh ng thu c tính t ng h p, ñ c trưng cho h th ng, là phương th c t n t i c a h th ng. 2. Trong m i h th ng, cái toàn th bao gi cũng l n hơn t ng s gi n ñơn nh ng b ph n c u thành, nghĩa là cái toàn th v i tính cách là m t h th ng có nh ng thu c tính m i, ch t lư ng m i, ch t lư ng t ng h p mà v n không ch a ñ ng trong các b ph n c u thành. Thu c tính m i g i là tính toàn th , thu c tính h p tr i có ch t lư ng cao không có trong các b ph n c u thành. Nó xu t hi n do tương tác c a các thành ph n, ch không ph i là do ho t ñ ng c a các thành ph n. 3. Trong s ti n hoá, vi c tham gia tương tác các thành ph n góp ph n t o nên nh ng tính ch t h p tr i c a h th ng, m t khác nh ng tính ch t h p tr i ñó c a h th ng cũng làm tăng thêm ph m ch t c a các thành ph n. 4. M i h th ng v a là h th ng, ñ ng th i l i v a là y u t c a m t h th ng khác có c p ñ r ng l n hơn. M i y u t v a là y u t , ñ ng th i l i v a là h th ng c a các y u t khác có c p ñ h p hơn. 5. Tính ch nh th c a h th ng ñư c c th hoá thông qua các m i liên h gi a các y u t c u thành h th ng và gi a h th ng v i môi trư ng. Có th nói, ñây cũng chính là s c th hoá nguyên lý c a phép bi n ch ng duy v t v m i liên h ph bi n gi a các s v t và hi n tư ng trong th gi i hi n th c. 6. T ng th các m i liên h ñưa ñ n khái ni m c u trúc và t ch c h th ng. Theo trình t , c u trúc c a h th ng có th ñư c bi u th theo chi u ngang (khi nói ñ n các m i liên h gi a các y u t khác lo i). C u trúc d c d n ñ n khái ni m c p ñ c a h th ng. 7. Phương th c ñi u ch nh các c u trúc ña c p ñ là ñi u khi n. ðó là phương th c liên h gi a các c p ñ h t s c ña d ng mà nh ñó h th ng m i ho t ñ ng và phát tri n bình thư ng. 8. T v n ñ ñi u khi n d n ñ n v n ñ tính hư ng ñích c a các hành vi h th ng, b i vì ñi u khi n nghĩa là gi i quy t m t nhi m v nào ñó, ñ t ñ n m t m c ñích nào ñó theo m t chương trình nh t ñ nh. Tuy nhiên tính hư ng ñích ñây không ph i là m c ñích lu n t m thư ng, mà là theo nghĩa hi n ñ i c a ñi u khi n h c. 9. G n li n v i v n ñ ñi u khi n và tính hư ng ñích, phương pháp h th ng còn quan
91 tâm ñ n trình ñ t t ch c c a gi i h u sinh và tính t ñi u ch nh c a các h th ng h u sinh và k thu t. ð c bi t, trong ñ i s ng xã h i, các h th ng xã h i không ch là m t h th ng t t ch c, mà còn là m t h th ng t ch c. S th ng nh t gi a t t ch c và t ch c, gi a t ñi u khi n và ñi u khi n là ñ c trưng cơ b n c a các h th ng xã h i. 10. Ngu n g c bi n ñ i c a h th ng n m b n thân h th ng, mà trư c h t là s th ng nh t và ñ u tranh c a các m t ñ i l p bên trong h th ng. Ch ng h n s th ng nh t có mâu thu n gi a h th ng và y u t , gi a y u t và c u trúc, gi a cái toàn th và b ph n, gi a c u trúc và ch c năng. 11. Phương pháp h th ng quan tâm ñ n m i quan h gi a ho t ñ ng và phát tri n c a h th ng, t c là xem xét m i quan h gi a tr ng thái n ñ nh bên trong và quá trình phát tri n c a nó. Nói cách khác phương pháp h th ng c n gi i quy t v n ñ ñ ng ñ i và l ch ñ i, nh m tìm ra cơ ch tương ng ñ xây d ng nên b c tranh th ng nh t c a khách th . Xét v m t ñ ng ñ i, t c là xem xét s v t m t th i ñi m nh t ñ nh v i t t c các m i liên h ph c t p c a nó, còn xét v m t l ch ñ i, t c là xem xét s v t trong quá trình v n ñ ng, phát tri n theo th i gian c a nó. Theo ñó, phương pháp h th ng g n li n v i nguyên lý v m i liên h ph bi n và s phát tri n. 12. Tính ña chi u là m t ñ c ñi m c t y u c a tư duy h th ng. ða chi u là có nhi u cách nhìn nhi u m t, nhi u c p ñ , nhi u cách hi u khác nhau v các ñ i tư ng, h th ng. M t lý thuy t v m t lo i h th ng nào ñó bao gi cũng ph n ánh m t cách hi u nh t ñ nh v t ng m t, t ng c p ñ khi xem xét nó. C n h t s c tránh vi c áp ñ t m t lý thuy t c th nào là chân lý tuy t ñ i v các h th ng ñó, mà nên xem m i lý thuy t ñ u có nh ng gi i h n gi i thích nh t ñ nh. Quan ñi m ña chi u còn là s c g ng phát hi n cái gi ng nhau trong nh ng cái khác nhau và cái khác nhau trong nh ng cái gi ng nhau. - Tìm cái gi ng nhau trong nh ng cái khác nhau là khoa h c hư ng t i cái ph bi n, cái có tính quy lu t - Tìm cái khác nhau trong nh ng cái gi ng nhau là ngh thu t hư ng t i cái ñ c bi t, s c thái riêng c a c m th , cái m i ngoài quy lu t. - C hai cái ñ u c n thi t và b sung cho nhau ñ sáng t o nên nh ng ch t lư ng phong phú m i c a cu c s ng. Ngu n: Nguy n Hoàng B o
92 Ph l c 2: Các bư c c a tư duy chi n lư c Bư c 1: Phân tích ñi m xu t phát c a hi n tư ng; tìm ra b n ch t c a nó, nh ng quy lu t và ñư ng v n ñ ng có tính quy lu t ñ i v i s t n t i và phát tri n c a hi n tư ng. ð ng th i, c n ph i có so sánh ñ th y rõ nó trong h th ng l n hơn và th y nó trong quan h v i các hi n tư ng cùng c p. Bư c 2: Xây d ng các gi ñ nh và ki m tra các gi ñ nh cho chi n lư c. Nhà tư duy chi n lư c ph i hi u th u ñáo ñ ñưa ra các gi ñ nh có s c thuy t ph c. Khó khăn nh t là trong các gi ñ nh ph i tìm ñư c gi ñ nh g n v i chân lý nh t. ði u ñó ñòi h i nhà tư duy chi n lư c ph i có s uyên thâm, kinh nghi m dày d n và thái ñ ng x nhanh nh y, m m d o cùng v i s quy t ñoán chính xác. Bư c 3: Ki n t o t m nhìn chi n lư c. ðây chính là khâu ñ nh v chi n lư c, gi i h n v n ñ và xác ñ nh t m bao quát c a chi n lư c. Bư c 4: Xác ñ nh m c tiêu chi n lư c. ðây là khâu then ch t, có tính quy t ñ nh ñ n ch t lư ng và s thành công sau này c a chi n lư c. Bư c 5: Xác ñ nh các y u t then ch t ñ th c hi n m c tiêu chi n lư c. ðây là v n ñ r t ph c t p, nó quy t ñ nh l n ñ n s thành b i c a chi n lư c phát tri n. ñây ph i tr l i ñư c câu h i l n: bí quy t thành công c a chi n lư c là gì? Nó ñâu? Ai ñ m nh n vai trò trung tâm c a c a quá trình th c hi n bí quy t ñó? Trong b i c nh c th (c hi n t i và d báo tương lai) ph i tìm cho ra các y u t then ch t. Ph i tìm cho ñư c các ngành, lĩnh v c then ch t, các v n ñ tr ng y u, nh ng khâu ñ t phá, có v trí ñ ng l c cho s phát tri n, ñ m b o an toàn, n ñ nh cho s phát tri n c a toàn b n n kinh t - xã h i c a ñ t nư c trong th i kỳ chi n lư c. Khi xác ñ nh các y u t then ch t c a chi n lư c c n ñ m b o các nguyên t c quan tr ng: s bi n ñ i vô h n. các y u t bi n ñ i không ng ng; tránh tư tư ng th c d ng, quá hoàn h o. Ph i chú ý làm rõ “chúng ta có th làm gì” ch không ph i “chúng ta không th làm gì”. Bư c 6: ð nh hư ng cho các ho t ñ ng chính. Sau khi hoàn t t 5 bư c k trên ph i ti n hành xây d ng chương trình hành ñ ng v i t p h p nh ng ho t ñ ng ch y u ñ t ch c th c hi n thành công chi n lư c.
93 Sơ ñ tư duy chi n lư c Ph l c 3: Quy trình xây d ng và xét duy t k ho ch c a Vi t Nam t năm 1986 ñ n nay (Ngu n: Kenichi Ohno, 2006) Phân tích ñi m xu t phát ð nh hư ng cho các ho t ñ ng chính Xác ñ nh các y u t then ch t M c tiêu chi n lư c Ki n t o t m nhìn chi n lư c Xây d ng các gi ñ nh và ki m tra, kh ng ñ nh các gi ñ nh (1) (2) (6) (5) (4) (3)
94 Ph l c 4: Nh ng tuy n ñư ng s t xuyên Á s n có (Ngu n: UNESCAP)
95 Ph l c 5: Nh ng hành lang kinh t c a Ti u vùng sông Mekong Ngu n: Asian Development Bank
96 Ph l c 6: Dân s trong ñ tu i lao ñ ng c a Vi t Nam Năm Dân s (1.000 ngư i) Dân s trong tu i lao ñ ng (1.000 ngư i) T l so v i t ng dân s (%) M c tăng bình quân/năm (1.000 ngư i) T c ñ tăng bình quân/năm (%) 1990 66.017 33.728 51,1 845,6 2,7 1995 71.995 38.955 54,1 1.045,4 2,9 2000 77.635 45.170 58,2 1.243,0 3,0 2005 83.106 51.580 62,1 1.282,0 2,7 2010 86.409 55.907 64,7 2147,3 1,6 2015 91.408 58.684 64,2 555,5 1,0 2020 95.977 61.041 63,6 471,5 0,8 Ngu n: T ng c c Th ng kê Vi t Nam Ph l c 7: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo trình ñ h c v n ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 Không ñi h c 5,2 4,1 4,4 4,1 Trư c giáo d c ti u h c 17,0 16,8 15,9 13,2 Ti u h c 21,1 29,1 31,2 29,0 Trung h c cơ s 24,1 31,3 29,4 32,2 Trung h c ph thông 21,3 10,6 10,7 11,6 Trung h c chuyên nghi p 9,1 4,8 4,1 4,7 Cao ñ ng, ðH và trên ðH 2,4 3,4 4,4 5,3 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1/7 hàng năm;
97 Ph l c 8: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo trình ñ ñào t o chuyên môn k thu t ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 C nư c - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 87,7 84,3 78,9 74,7 Có chuyên môn k thu t 12,3 15,4 21,2 25,3 Thành th - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 68,4 63,2 54,5 49,3 Có chuyên môn k thu t 31,6 36,8 45,5 50,7 Nông thôn - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 92,6 90,8 86,5 83,1 Có chuyên môn k thu t 7,4 9,2 13,5 16,9 T l lao ñ ng có chuyên môn k thu t c a các vùng - Vùng Trung du - mi n núi B c B 11,8 11,3 16,3 16,8 - Vùng ð ng b ng sông H ng 14,5 19,8 28,3 34,8 - Vùng Trung B 10,7 13,5 17,8 22,6 - Vùng Tây Nguyên 10,5 12,0 14,9 17,9 - Vùng ðông Nam B 17,8 22,9 32,7 38,0 - Vùng ð ng b ng sông C u Long 6,7 9,5 13,4 16,8 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1-7 hàng năm Ph l c 9: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo ngành kinh t ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 - Nông lâm th y s n 70,0 65,3 59,7 56,7 - Công nghi p - xây d ng 8,8 9,9 12,1 12,9 Trong ñó: xây d ng 1,9 2,5 4,4 5,0 - D ch v 21,3 24,8 28,3 30,4 Ngu n: Vi c làm và th t nghi p Vi t Nam giai ño n 1996-2005
98 Ph l c 10: M t s ch tiêu v phát tri n con ngư i c a Vi t Nam và m t s nư c năm 2005 Giá tr HDI (x p h ng) GDP trên ngư i Ngư i s d ng Internet Kinh phí R&D 2000- 2005 S ngư i R&D 1990- 2005 Kinh phí s c kh e Kinh phí giáo d c H s GINI (PPP- USD) (trên 1.000 ngư i) (%GDP) (trên 1 tri u ngư i) (%GDP) (%GDP) Nh t B n 0,953 (8) 31.267 668 3,1 5.287 6,3 3,6 0,25 Singapore 0,922 (25) 29.663 571 2,3 4.999 1,3 3,7 0,43 Hàn Qu c 0,921 (26) 22.029 684 2,6 3.187 2,9 4,6 0,32 Bruney 0,894 (30) 28.161 277 0,0 274 2,6 ... … Phát tri n con ngư i cao Malaysia 0,811 (63) 10.882 435 0,7 299 2,2 6,2 0,49 Thái Lan 0,781 (78) 8.677 110 0,3 287 2,3 4,2 0,42 Trung Qu c 0,777 (81) 6.757 85 1,4 708 1,8 1,9 0,47 Philippines 0,771 (90) 5.137 54 0,1 48 1,4 2,7 0,45 Vi t Nam 0,733 (105) 3.071 129 0,2 115 1,5 ... 0,34 Indonesia 0,728 (107) 3.843 73 0,1 207 1,0 0,9 0,34 Lào 0,601 (130) 2.039 4 ... ... 0,8 2,3 0,35 Campuchia 0,598 (131) 2.727 3 ... ... 1,7 1,9 0,42 Phát tri n con ngư i trung bình Myamar 0,583 (132) 1.027 2 0,1 17 0,3 1,3 … Các nư c ñang phát tri n 0,691 5.282 86 1,0 … ðông Á & Thái Bình Dương 0,771 6.604 106 1,6 … Ngu n: Báo cáo phát tri n con ngư i 2007-2008
99 Ph l c 11: Năng su t lao ñ ng c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: USD 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Singapore Chung 29.704 61.124 62.269 73.429 80.257 96.824 96.573 Nông nghi p 25.839 35.055 34.609 38.318 28.660 26.647 28.093 Công nghi p 29.870 70.132 82.224 111.626 122.219 133.451 112.000 D ch v 29.667 58.739 57.488 65.821 71.911 89.579 93.636 Nh t B n Chung 52.404 74.339 67.912 66.935 66.813 70.565 87.632 Nông nghi p 19.598 26.609 25.038 24.141 24.064 24.824 … Công nghi p 57.999 76.589 73.420 80.074 78.034 81.843 … D ch v 53.937 77.478 69.355 66.365 66.556 70.461 … ðài Loan Chung 19.702 29.410 32.038 35.073 36.160 37.835 36.172 Nông nghi p 6.691 10.435 9.652 11.480 12.663 13.642 14.652 Công nghi p 19.196 27.504 27.214 29.622 30.333 32.902 28.492 D ch v 23.099 33.506 36.897 39.455 40.496 41.790 41.019 Hàn Qu c Chung 14.410 25.219 22.549 37.422 42.217 44.449 34.482 Nông nghi p 6.902 13.264 9.313 15.042 16.565 16.705 11.906 Công nghi p 12.996 26.623 28.033 51.137 58.571 63.502 51.817 D ch v 17.639 26.911 22.986 36.494 41.046 42.853 32.799 Malaysia Chung 6.593 11.448 10.119 13.759 15.830 18.361 20.005 Nông nghi p 6.722 10.768 11.370 20.882 24.918 29.803 37.975 Công nghi p 8.011 12.970 13.315 20.567 22.940 27.334 28.814 D ch v 6.001 11.065 8.500 10.053 11.489 13.188 13.753 Trung Qu c Chung 552 1.074 1.663 2.994 3.552 4.575 5.678 Nông nghi p 249 411 501 818 945 1.246 1.623 Công nghi p 1.523 3.060 6.013 … … … … D ch v 751 1.254 1.909 … … … … Thái Lan Chung 2.882 5.393 3.636 4.905 6.096 6.949 7.047 Nông nghi p 640 1.232 934 1.695 2.130 2.457 2.660 Công nghi p 8.044 10.782 8.219 10.735 13.863 15.958 17.197 D ch v 6.327 8.391 4.902 5.608 6.953 7.805 7.605 Vi t Nam Chung 176 629 809 1.241 1.402 1.606 1.939 Nông nghi p 106 280 425 677 762 883 1.125 Công nghi p 275 1.179 1.614 2.092 2.303 2.515 2.916 D ch v 404 1.656 1.498 1.985 2.195 2.466 2.854 Indonesia Chung 1.462 2.458 1.612 3.004 3.890 4.297 4.412 Nông nghi p 816 1.426 973 1.584 2.159 2.391 2.707 Công nghi p 2.979 4.693 3.452 6.471 8.805 9.542 10.048 D ch v 2.098 2.880 1.746 3.517 4.222 4.791 4.445 Philippines Chung 1.732 2.832 2.444 3.153 3.724 4.768 4.527 Nông nghi p 892 1.454 1.070 1.340 1.582 2.066 2.045 Công nghi p 4.273 6.389 5.435 7.675 9.166 11.518 12.026 D ch v 2.017 3.356 2.855 3.575 4.223 5.455 5.012 Campuchia Chung 748* 677 684 819 939 1.090 1.341
100 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Nông nghi p 418* 399 335 421 473 553 699 Công nghi p 2.851* 2.815 1.572 1.535 1.835 2.215 2.274 D ch v 2.074* 1.781 1.699 1.395 1.596 1.782 2.277 Chú ý: (*): s li u năm 1993; t giá quy ñ i sang USD là t giá cu i năm. Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB Ph l c 12: Cơ c u ngành kinh t c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2008 Tăng, gi m bình quân 1900-2008 Singapore Nông nghi p 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 -0,02 Công nghi p 26,0 24,7 25,7 25,4 19,5 -0,36 D ch v 73,7 75,2 74,2 74,5 80,4 0,37 Nh t B n Nông nghi p 2,7 2,1 1,9 1,6 1,5* -0,07 Công nghi p 26,7 23,2 22,2 21,5 21,1* -0,31 D ch v 70,6 74,7 76,0 76,9 77,4* 0,38 ðài Loan Nông nghi p 4,4 3,8 2,4 2,0 2,1 -0,13 Công nghi p 31,2 25,3 23,8 23,2 21,9 -0,52 D ch v 64,3 70,9 73,9 74,8 76,0 0,65 Hàn Qu c Nông nghi p 8,8 6,3 4,4 3,2 2,5 -0,35 Công nghi p 24,5 24,9 25,2 24,7 25,3 0,04 D ch v 66,7 68,8 70,4 72,1 72,2 0,31 Malaysia Nông nghi p 27,1 19,2 19,2 22,8 27,5 0,02 Công nghi p 24,2 26,4 30,9 29,6 26,3 0,11 D ch v 48,7 54,4 50,0 47,6 46,3 -0,14 Trung Qu c Nông nghi p 27,1 20,0 15,1 12,2 11,3 -0,88 Công nghi p 36,7 41,0 40,4 42,2 42,9 0,34 D ch v 36,1 39,0 44,6 45,6 45,8 0,53 Thái Lan Nông nghi p 14,1 10,7 11,4 13,4 15,1 0,05 Công nghi p 27,2 29,9 33,6 34,7 36,0 0,49 D ch v 58,7 59,4 55,0 51,9 49,0 -0,54 Vi t Nam Nông nghi p 43,9 32,0 34,2 31,6 31,0 -0,72 Công nghi p 12,3 15,0 18,6 20,6 21,1 0,49 D ch v 43,8 53,0 47,3 47,8 47,9 0,23 Bruney Nông nghi p 47,8 31,7 45,7 56,8 57,9* 0,56 Công nghi p 11,1 13,0 15,4 12,3 10,4* -0,04 D ch v 41,1 55,3 39,0 30,8 31,7* -0,52 Indonesia Nông nghi p 31,6 26,0 27,7 24,3 25,4 -0,34 Công nghi p 20,7 24,1 27,7 27,4 27,9 0,40 D ch v 47,8 49,9 44,6 48,3 46,8 -0,06 Philippines Nông nghi p 23,5 22,5 16,4 15,5 16,4 -0,39
101 1990 1995 2000 2005 2008 Tăng, gi m bình quân 1900-2008 Công nghi p 24,8 23,0 22,2 23,2 22,3 -0,14 D ch v 51,7 54,5 61,4 61,3 61,3 0,53 Lào Nông nghi p 60,8 53,9 46,0 40,2 39,9 -1,16 Công nghi p 9,9 13,7 8,4 8,1 8,5 -0,07 D ch v 29,3 32,4 45,6 51,7 51,6 1,24 Campuchia Nông nghi p 56,2 48,0 36,2 31,1 30,9 -1,40 Công nghi p 5,2 9,1 16,0 17,8 14,5 0,51 D ch v 38,6 42,9 47,8 51,1 54,6 0,89 Myanmar Nông nghi p 57,9 60,5 57,8 47,4 44,3** -0,76 Công nghi p 7,8 6,9 7,2 12,8 14,1** 0,35 D ch v 34,3 32,6 35,0 39,8 41,6** 0,41 Chú ý: Nông nghi p bao g m các ngành nông lâm th y s n và công nghi p khai thác, công nghi p ch có công nghi p ch bi n và d ch v bao g m các ngành còn l i. (*): s li u năm 2007, (**): s li u năm 2006 Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB, GSO Ph l c 13: Cơ c u GDP và cơ c u lao ñ ng theo ngành kinh t c a Vi t Nam so v i Nh t B n, Hàn Qu c và ðài Loan ðơn v tính: % Cơ c u GDP Cơ c u lao ñ ng Nông nghi p Công nghi p D ch v Nông nghi p Công nghi p D ch v Vi t Nam (2008) 31,0 21,1 47,9 53,5 14,0 32,5 Nh t B n (1951) 22,6 24,3 52,1 45,2 26,6 28,2 Hàn Qu c (1950) 39,8 30,5 29,8 57,2 18,0 24,8 ðài Loan (1956) 33,3 27,8 38,9 56,0 20,8 23,3 Ngu n: Vi t Nam tính toán t GSO, ADB; các nư c khác theo Harry T. Oshima: Tăng trư ng kinh t châu Á gió mùa. Ph l c 14: T c ñ tăng trư ng lao ñ ng và cơ c u lao ñ ng theo thành ph n kinh t 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 T.ñ tăng bình quân Tăng trư ng lao ñ ng (%) 2,53 2,45 2,70 2,50 2,26 1,91 1,93 1,68 2,53 Kinh t Nhà nư c 2,93 4,08 7,60 1,80 -1,69 -2,23 0,93 2,21 1,91 Kinh t ngoài Nhà nư c 2,30 1,90 1,69 2,13 2,27 1,88 1,50 1,40 1,88 Khu v c có v n ñ u tư Nư c ngoài 20,02 31,59 31,43 22,81 18,92 17,67 17,10 7,25 20,62 Cơ c u lao ñ ng (%) 100 100 100 100 100 100 100 100 100
102 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 T.ñ tăng bình quân Kinh t Nhà nư c 9,3 9,3 9,5 9,9 9,9 9,5 9,1 9,0 9,1 Kinh t ngoài Nhà nư c 89,7 89,5 89,0 88,1 87,8 87,8 87,8 87,4 87,2 Khu v c có v n ñ u tư Nư c ngoài 1,0 1,2 1,5 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5 3,7 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê Ph l c 15: Xu t, nh p kh u hàng hóa c a Vi t Nam và các nư c Nh p kh u hàng hóa (%GDP) Xu t kh u hàng hóa (%GDP) Xu t kh u hàng công ngh cao (% xu t kh u công nghi p ch tác) 1990 2005 1990 2005 1990 2005 Nh t B n 10 11 10 13 23,8 22,5 Singapore … 213 ... 243 39,7 56,6 Hàn Qu c 29 40 28 42 17,8 32,3 Bruney ... 4,9 Malaysia 72 100 75 123 38,2 54,7 Thái Lan 42 75 34 74 20,7 26,6 Trung Qu c 16 32 19 37 6,1 30,6 Philippines 33 53 28 47 32,5 71 Vi t Nam 45 75 36 70 ... 5,6 Indonesia 24 29 25 34 1,2 16,3 Lào 25 31 12 27 ... ... Campuchia 13 74 6 65 ... 0,2 Myamar 5 ... 3 ... 3,0 ... Các nư c ñang phát tri n 24 40 25 44 10,4 28,3 ðông Á & Thái Bình Dương 32 59 34 66 15,3 36,4 Ngu n: Báo cáo phát tri n con ngư i 2007-2008 Ph l c 16: Cơ c u lao ñ ng c a Vi t Nam và m t s nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Singapore Nông nghi p 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 0,2 Công nghi p 25,8 21,5 19,5 11,6 11,6 11,2 10,6 D ch v 73,8 78,2 80,3 88,2 88,1 88,5 89,2 Nh t B n Nông nghi p 7,3 5,8 5,1 4,5 4,3 4,3 4 Công nghi p 24,1 22,5 20,5 18,0 18,2 18,2 18 D ch v 68,6 71,7 74,4 77,5 77,5 77,5 77,8 ðài Loan Nông nghi p 13,1 10,7 7,9 6,0 5,5 5,3 5,2 Công nghi p 32,0 27,1 28,0 27,5 27,5 27,6 27,7
103 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 D ch v 54,9 62,2 64,1 66,5 67,0 67,1 67,1 Hàn Qu c Nông nghi p 18,3 11,9 10,7 8,0 7,8 7,4 7,2 Công nghi p 27,2 23,6 20,3 18,1 17,5 17,1 16,8 D ch v 54,5 64,5 69,0 73,9 74,7 75,4 75,9 Malaysia Nông nghi p 26,5 20,4 17,0 15,0 15,0 15,2 14,5 Công nghi p 19,9 23,3 23,5 19,8 20,3 18,8 18,2 D ch v 53,5 56,3 59,5 65,2 64,7 66,1 67,3 Trung Qu c Nông nghi p 60,1 52,2 50,0 44,8 42,6 40,8 39,6 Công nghi p 13,3 14,4 11,2 … … … … D ch v 26,6 33,4 38,8 … … … … Thái Lan Nông nghi p 63,5 46,9 44,3 38,8 39,9 39,6 39,9 Công nghi p 9,7 15,0 14,9 15,9 15,4 15,5 14,7 D ch v 26,7 38,2 40,8 45,3 44,7 44,9 45,4 Vi t Nam Nông nghi p 73,1 71,9 65,2 57,9 56,4 54,8 53,5 Công nghi p 7,8 8,0 9,3 12,2 12,9 13,6 14,0 D ch v 19,0 20,1 25,5 29,9 30,7 31,7 32,5 Indonesia Nông nghi p 56,6 44,8 45,9 46,0 43,1 44,7 41,3 Công nghi p 10,1 12,6 13,0 12,7 12,2 12,2 12,2 D ch v 33,3 42,6 41,2 41,3 44,7 43,1 46,4 Philippines Nông nghi p 45,5 43,8 37,5 36,4 36,3 36,5 36,2 Công nghi p 10,1 10,2 10,0 9,5 9,3 9,1 8,4 D ch v 44,4 46,0 52,5 54,1 54,5 54,4 55,4 Campuchia Nông nghi p 81,5 73,8 60,5 60,5 59,3 59,3 Công nghi p 2,2 7,0 9,5 9,5 8,5 8,5 D ch v 16,3 19,3 30,0 30,0 32,2 32,2 Chú ý: Nông nghi p bao g m các ngành nông lâm th y s n và công nghi p khai thác, công nghi p ch có công nghi p ch bi n và d ch v bao g m các ngành còn l i. Ngu n:Tính toán t s li u c a ADB Ph l c 17: Th i gian hoàn thành công nghi p hóa theo tiêu chí cơ c u lao ñ ng Nư c ho c vùng lãnh th Năm b t ñ u Năm k t thúc Th i gian hoàn thành CNH Hà Lan 1840 1938 98 ðan M ch 1842 1958 116 B 1849 1924 75 Pháp 1858 1962 104 Airơlen 1865 1979 114 Hoa Kỳ 1881 1935 54 ð c 1881 1949 68 Cananña 1888 1929 41 Na Uy 1891 1959 68 Th y ði n 1906 1951 45
104 Nư c ho c vùng lãnh th Năm b t ñ u Năm k t thúc Th i gian hoàn thành CNH Nh t B n 1930 1969 39 Italia 1932 1966 34 Venezuela 1940 1972 32 Tây Ban Nha 1946 1979 33 Ph n Lan 1946 1971 25 B ðào Nha 1952 1988 36 ðài Loan 1960 1980 20 Malaysia 1969 1995 26 Hàn Qu c 1970 1989 19 Ngu n: Jungho Yoo (KDI School of Public Policy and Management, Korea) Trích t Bùi T t Th ng (2006), Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Vi t Nam Ph l c 18: M t s ch tiêu cơ b n c a các vùng kinh t l n c a Vi t Nam ðơn v tính: % Dân s GDP Thu ngân sách ðóng góp xu t kh u 1995 2005 1995 2005 1995 2005 1995 2005 C nư c 100 100 100 100 100 100 100 100 1. Vùng Trung du mi n núi 13,2 13,0 7,2 6,1 3,6 2,0 1,4 1,6 X p h ng 4 5 5 5 5 5 6 6 2. Vùng ð ng b ng sông H ng 23,7 22,8 22,5 21,2 24,2 26 21 14,3 X p h ng 2 2 2 2 2 2 2 2 3. Vùng Duyên h i mi n Trung 23,9 23,3 16,4 14,5 9,6 8,3 5,1 5,5 X p h ng 1 1 4 4 3 3 3 4 4. Vùng Tây Nguyên 4,7 5,6 3,9 3,9 2,1 1,5 3,5 1,6 X p h ng 6 6 6 6 6 6 5 5 5. Vùng ðông Nam B 12,9 14,0 29,5 35,2 28,6 56,3 65 68,8 X p h ng 5 4 1 1 1 1 1 1 6. Vùng ðBSCL 21,6 21,3 20,6 19,1 5,7 6,0 4,0 8,2 X p h ng 3 3 3 3 4 4 4 3 Ba vùng kinh t tr ng ñi m 38,8 39,2 54,0 62,4 54,4 85,8 87,0 86,4 B n vùng kinh t tr ng ñi m* Ngu n: Nguy n Xuân Thu, Nguy n Văn Phú (2006); (*): s li u năm 2008, l y t ngu n Ban ñi u ph i các vùng kinh t tr ng ñi m và có tính thêm cho vùng kinh t tr ng ñi m vùng ðBSCL
105 Ph l c 19: X p h ng m c ñ thu n l i kinh doanh c a Vi t Nam và m t s nư c 2008 2009 Singapore 1 1 Nh t B n 13 15 ðài Loan 61 46 Hàn Qu c 23 19 Malaysia 21 23 Trung Qu c 86 89 Thái Lan 12 12 Vi t Nam 91 93 Bruney 94 96 Indonesia 129 122 Philippines 141 144 Lào 165 167 Campuchia 139 145 Chú ý: có 183 qu c gia và lãnh th tham gia x p h ng Ngu n: Doing Business database Ph l c 20: Tình hình th c hi n m t s ch tiêu v tăng cơ h i h c t p cho h c sinh, sinh viên th i kỳ 2005-2008 ðơn v tính: % 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 Chi NSNN cho GDðT/t ng chi NSNN 17,0 19,4 18,5 18,9 20,0 S t nh ñ t tiêu chu n ph c p THCS (s t nh) 31,0 32,0 39,0 47,0 (1) 64,0 T l tr em dư i 5 tu i ñi h c m u giáo 92,5 95,0 T l nh p h c ti u h c ñúng ñ tu i 94,6 95,0 96,0 96,0 99,0 T l nh p h c THCS ñúng ñ tu i 77,6 76,6 78,2 79,0 90,0 T l nh p h c TTPT ñúng ñ tu i 50,0 T l tăng tuy n m i ðH và Cð hàng năm 12,5 11,4 11,1 13,0 10,3 T l tăng tuy n m i THCN 20,9 13,4 20,9 18,7 (1) 14,7 T l tăng tuy n m i d y ngh 4,1 11,0 7,2 17,0 (1) 7,2 T l tăng tuy n m i d y ngh dài h n 3,1 8,5 43,0 (1) 17,0 Ngu n: Báo cáo nghiên c u ñánh giá gi a kỳ d a trên k t qu “Tình hình th c hi n k ho ch phát tri n KT-XH 5 năm 2006-2010”, B KH-ðT, D án 00040722 “H tr giám sát phát tri n KT-XH”
106 Ph l c 21: Tình hình th c hi n m t s ch tiêu v y t th i kỳ 2005-2008 ðVT 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 T l chi NS cho y t trong t ng chi NSNN % 5,3 6,3 6,2 6,3 9,0 S giư ng b nh/10.000 dân Giư ng 23,9 23,7 25,0 25,7 26,3 T l giư ng b nh trong các b nh vi n tư/t ng s giư ng b nh % 2,2 3 T l tr dư i 1 tu i ñư c tiêm ñ 6 lo i vacxin % 97,8 95,7 81,8 95,7 95 S bác sĩ/10.000 dân Ngư i 6,2 6,2 6,5 6,3 7 T l tr m y t xã có bác s % 65,1 65,1 67,4 70 80 T l tr m y t xã mi n núi có bác s % 60 T l tr m y t xã có ñ ñi u ki n ho t ñ ng và ñ n h sinh % 93,5 93,3 93,6 94 100 T l ngư i dân có BHYT % 43,8 40,8 43,8 T l ngư i nghèo và c n nghèo có BHYT % 18,0 18,2 17,9 T l tr em dư i 5 tu i b suy dinh dư ng % 25,2 23,4 21,2 21,0 20 T su t ch t m liên quan ñ n thai s n/100.000 tr ñ s ng ‰ 80,0 78,0 75,1 75,0 60 T l ch t tr em dư i 1 tu i %o 18,0 16,4 16,0 15,5 16 T l ch t tr em dư i 5 tu i %o 28,0 26,0 25,5 25,0 25 Ngu n: Báo cáo nghiên c u ñánh giá gi a kỳ d a trên k t qu “Tình hình th c hi n k ho ch phát tri n KT-XH 5 năm 2006-2010”, B KH-ðT, D án 00040722 “H tr giám sát phát tri n KT-XH” Ph l c 22: X p h ng ch s s n sàn m ng c a Vi t Nam và các nư c 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Singapore 3 2 1 2 3 5 4 Nh t B n 20 12 8 16 14 19 17 ðài Loan Hàn Qu c 14 20 24 14 19 … 11 Malaysia 32 26 27 24 26 26 28 Trung Qu c 43 51 41 50 59 57 46 Thái Lan 41 38 36 33 37 40 47 Vi t Nam 71 68 68 75 82 73 70 Indonesia 80 Philippines 62 69 67 68 69 81 85 Campuchia 102 106 115 126 T ng s qu c gia, lãnh th 134 Ngu n: Công ngh thông tin toàn c u Báo cáo 2008-2009
107 Ph l c 23: H th ng qu n lý kinh t vĩ mô b t c p và thi u ñ ng b c a Vi t Nam Cơ quan Ch c năng ði m y u C n thay ñ i Ngân hàng Nhà nư c Xây d ng và th c hi n chính sách ti n t Thi u tính ñ c l p; Ph thu c quá m c vào các bi n pháp hành chính. - Tăng cư ng tính ñ c l p cho NHNN; - S d ng ñ y ñ các công c c a chính sách ti n t ; - Gi m cung ti n và tín d ng; - Lãi su t th c dương; - M r ng biên ñ giao d ch c a ti n ð ng; - Tăng cư ng ho t ñ ng giám sát và ñi u ti t khu v c ngân hàng. B Tài chính Xây d ng và th c hi n chính sách ngân sách Thi u chi n lư c h u hi u v ngu n thu ngân sách; Không ki m soát ñư c chi tiêu ngân sách; ki m soát chi thư ng xuyên kém; chi ngoài ngân sách quá nhi u. - Gi m thâm h t ngân sách; - ðưa t t c các kho n chi vào trong ngân sách; - Tăng cư ng minh b ch trong thu chi ngân sách; - M r ng cơ s thu (ñ c bi t là thu nhà ñ t); - Xây d ng khuôn chung cho ngân sách. B K ho ch và ð u tư Phân b ngu n v n Phân b v n và ngu n l c theo các tiêu th c chính tr thay vì kinh t - Lo i b các d án ñ u tư công lãng phí; - Th m ñ nh ñ u tư công ñ c l p; - Quy t ñ nh ñ u tư d a trên phân tích chi phí – l i ích th t minh b ch. Ngu n: Fulbright (2008), Tình tr ng b t n kinh t vĩ mô: nguyên nhân và ph n ng chính sách Ph l c 24: Phân chia các nư c công nghi p theo m c ñ tích lũy k thu t D ng ð c ñi m Qu c gia <N c 1> Ch l p ráp Không có các ngành ph tr . Ph thu c n ng n vào công ngh và qu n lý c a nư c ngoài. Vi t Nam <N c 2> L p ráp và s n xu t linh ki n Có các ngành ph tr quan tr ng. V n ph thu c n ng n vào công ngh và qu n lý c a nư c ngoài. Thái Lan, Malaysia, Trung Qu c <N c 3> Năng l c n i ñ a cao Công ngh và qu n lý ph n l n ñư c n i ñ a hoá. Có th s n xu t các s n ph m ch t lư ng cao nhưng chưa th ñi ñ u trong ñ i m i ho c thi t k s n ph m. Hàn Qu c, ðài Loan <N c 4> ð y ñ năng l c ñ i m i Trang b ñ y ñ năng l c n i ñ a bao g m c vi c ñ i m i và thi t k s n ph m trong lĩnh v c phát minh công ngh . Nh t, M , EU Ngu n: Kenichi Ohno (2006)
108 Ph l c 25 : Các giai ño n phát tri n công nghi p hoá Giai ño n 1 S n xu t gi n ñơn dư i s hư ng d n c a nư c ngoài Giai ño n 2 Công nghi p h tr hình thành nhưng v n c n hư ng d n c a nư c ngoài Giai ño n 3 Làm ch v công ngh và qu n lý, có kh năng s n xu t hàng ch t lư ng cao Giai ño n 4 ð năng l c sáng ch và thi t k s n ph m ñ1ưng ñ u th gi i Vi t Nam Thái Lan, Malaysia Hàn Qu c, ðài Loan Nh t B n, US, EU Tích t H p th công ngh Sáng t o Tr n thu tinh ñ i v i các nư c ASEAN (B y thu nh p trung bình) Thu hút FDI ban ñ u N i ñ a hoá linh ph ki n N i l c hoá k năng và công ngh N i l c hoá sáng ch

More Related Content

PDF
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Chư Păh tỉnh Gia Lai
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
PDF
La01.011 chất lượng tăng trưởng ngành công nghiệp điện tử việt nam trong quá ...
Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)
 
PDF
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế quận Sơn Trà, TP đà Nẵng
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PDF
Harvard kennedy school_4th_paper
tien185
 
PDF
18. dienbienlamphat phan thicuc
dungnguyen6236
 
PDF
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế TP Buôn Ma Thuột, 9đ
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
PDF
Luận án: Nguồn nhân lực để đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
PPT
Cvii hang bookbooming
bookbooming
 
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế huyện Chư Păh tỉnh Gia Lai
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
La01.011 chất lượng tăng trưởng ngành công nghiệp điện tử việt nam trong quá ...
Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)
 
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế quận Sơn Trà, TP đà Nẵng
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Harvard kennedy school_4th_paper
tien185
 
18. dienbienlamphat phan thicuc
dungnguyen6236
 
Luận văn: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế TP Buôn Ma Thuột, 9đ
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
Luận án: Nguồn nhân lực để đổi mới mô hình tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
Cvii hang bookbooming
bookbooming
 

What's hot(20)

PDF
Luận văn: Phát triển trang trại huyện Krông Năng, Đắk Lắk, 9đ
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PDF
Lean 6 Sigma Số 57
IESCL
 
PDF
Nguyen thikimthanh baivetygia17
Tho Con
 
PDF
Luận văn: Phát triển hợp tác xã tại thị xã Gia Nghĩa, Đắk Nông
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PDF
Luận án: Chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Malaysia trong qu...
Dịch Vụ Viết Thuê Khóa Luận Zalo/Telegram 0917193864
 
PDF
Lean 6 Sigma Số 56
IESCL
 
PDF
Luận văn: Thu hút vốn đầu vào lĩnh vực Lâm nghiệp tỉnh Đắk Lắk
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
PDF
Luận văn: Quản lý chi thường xuyên tại tp Buôn Ma Thuột, HAY
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
PDF
Luận án: Hệ thống mô hình đánh giá sự phù hợp của quá trình phát triển dân số...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
PPT
Ciii hang bookbooming
bookbooming
 
DOC
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN NHIỆM VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 5 NĂM 2011 ...
Phan Minh Trí
 
PDF
Luận án: Giải pháp phát triển hệ thống thông tin tín dụng trong hệ thống ngân...
Dịch Vụ Viết Thuê Khóa Luận Zalo/Telegram 0917193864
 
PDF
Docga 4164
Sanh Nguyễn
 
PDF
Luận văn: Phát triển công nghiệp trên địa tỉnh Quảng Bình, HAY
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PDF
Luận án: Vai trò Nhà nước trong hội nhập kinh tế ở VN, HAY
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 
PDF
Vai trò của Nhà nước trong Phát triển Kinh tế Việt Nam CHƯƠNG TRÌNH NGHỊ SỰ Đ...
nataliej4
 
PDF
Module mn 38 lập dự án mở trường mầm non tư thục trần thị ngọc trâm
https://www.facebook.com/garmentspace
 
PDF
Luận án: Đổi mới quản lý nhà nước đối với sự phát triển thương mại trên địa b...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
PDF
Luận văn: Phát triển kinh tế tư nhân tại tp Đông Hà, Quảng Trị
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PDF
Lean 6 Sigma Số 59
IESCL
 
Luận văn: Phát triển trang trại huyện Krông Năng, Đắk Lắk, 9đ
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Lean 6 Sigma Số 57
IESCL
 
Nguyen thikimthanh baivetygia17
Tho Con
 
Luận văn: Phát triển hợp tác xã tại thị xã Gia Nghĩa, Đắk Nông
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Luận án: Chính sách thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài của Malaysia trong qu...
Dịch Vụ Viết Thuê Khóa Luận Zalo/Telegram 0917193864
 
Lean 6 Sigma Số 56
IESCL
 
Luận văn: Thu hút vốn đầu vào lĩnh vực Lâm nghiệp tỉnh Đắk Lắk
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
Luận văn: Quản lý chi thường xuyên tại tp Buôn Ma Thuột, HAY
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO: 0909232620
 
Luận án: Hệ thống mô hình đánh giá sự phù hợp của quá trình phát triển dân số...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
Ciii hang bookbooming
bookbooming
 
ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN NHIỆM VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI 5 NĂM 2011 ...
Phan Minh Trí
 
Luận án: Giải pháp phát triển hệ thống thông tin tín dụng trong hệ thống ngân...
Dịch Vụ Viết Thuê Khóa Luận Zalo/Telegram 0917193864
 
Docga 4164
Sanh Nguyễn
 
Luận văn: Phát triển công nghiệp trên địa tỉnh Quảng Bình, HAY
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Luận án: Vai trò Nhà nước trong hội nhập kinh tế ở VN, HAY
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 
Vai trò của Nhà nước trong Phát triển Kinh tế Việt Nam CHƯƠNG TRÌNH NGHỊ SỰ Đ...
nataliej4
 
Module mn 38 lập dự án mở trường mầm non tư thục trần thị ngọc trâm
https://www.facebook.com/garmentspace
 
Luận án: Đổi mới quản lý nhà nước đối với sự phát triển thương mại trên địa b...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
Luận văn: Phát triển kinh tế tư nhân tại tp Đông Hà, Quảng Trị
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Lean 6 Sigma Số 59
IESCL
 

Similar to Lvch chiến lược phát triển kinh tế - xã hội việt nam đến năm 2020(20)

PDF
12 production growth
Minh Hoàng Hà
 
PDF
Luận văn: Phát triển tiểu thủ công nghiệp tại quận Ngũ Hành Sơn
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
PPT
Mot so de xuat cho CLQLTHVB Soc Trang
Little Daisy
 
DOCX
đề Cương địa lí-kinh-tế-1
Hậu Nguyễn
 
PDF
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (19)
Nguyễn Công Huy
 
PDF
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (18)
Nguyễn Công Huy
 
PDF
Luận án: Thúc đẩy dịch vụ trong nền kinh tế quốc dân, HAY
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 
PDF
Luận án: Nghiên cứu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của tỉ...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
PDF
La01.013 nghiên cứu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (pci) của tỉ...
Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)
 
PDF
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (13)
Nguyễn Công Huy
 
PPT
Ktpt phan1
thuyhr
 
PPT
Tanet QLNN
Pham Ngoc Quang
 
PDF
Lean 6 Sigma Số 13
IESCL
 
PDF
Luận văn Phát triển kinh tế Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai
tailieusinhviennet
 
PPTX
Luan van Th.s Kinh te tri thuc
Trung Nguyen
 
DOC
Phát triển tiểu thủ công nghiệp tại Huyện Krông Ana, Tỉnh Đắk lắk.doc
dịch vụ viết đề tài trọn gói 0973287149
 
PDF
Luận văn: Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam trong quá trình hội n...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
ZIP
Quantri chienluoc
huongquynh
 
PDF
Chất lượng tăng trưởng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam trong quá trình hội...
nataliej4
 
PDF
Luận án: Tác động của biến đổi cơ cấu tuổi dân số đến tăng trưởng kinh tế ở V...
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 
12 production growth
Minh Hoàng Hà
 
Luận văn: Phát triển tiểu thủ công nghiệp tại quận Ngũ Hành Sơn
Dịch vụ viết bài trọn gói ZALO 0917193864
 
Mot so de xuat cho CLQLTHVB Soc Trang
Little Daisy
 
đề Cương địa lí-kinh-tế-1
Hậu Nguyễn
 
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (19)
Nguyễn Công Huy
 
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (18)
Nguyễn Công Huy
 
Luận án: Thúc đẩy dịch vụ trong nền kinh tế quốc dân, HAY
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 
Luận án: Nghiên cứu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) của tỉ...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
La01.013 nghiên cứu nâng cao chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (pci) của tỉ...
Luận Văn A-Z - Viết Thuê Luận Văn Thạc sĩ, Tiến sĩ (Zalo:0924477999)
 
Luan van tien si kinh te quoc dan neu (13)
Nguyễn Công Huy
 
Ktpt phan1
thuyhr
 
Tanet QLNN
Pham Ngoc Quang
 
Lean 6 Sigma Số 13
IESCL
 
Luận văn Phát triển kinh tế Thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai
tailieusinhviennet
 
Luan van Th.s Kinh te tri thuc
Trung Nguyen
 
Phát triển tiểu thủ công nghiệp tại Huyện Krông Ana, Tỉnh Đắk lắk.doc
dịch vụ viết đề tài trọn gói 0973287149
 
Luận văn: Phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam trong quá trình hội n...
Viết thuê trọn gói ZALO 0934573149
 
Quantri chienluoc
huongquynh
 
Chất lượng tăng trưởng ngành công nghiệp điện tử Việt Nam trong quá trình hội...
nataliej4
 
Luận án: Tác động của biến đổi cơ cấu tuổi dân số đến tăng trưởng kinh tế ở V...
Dịch vụ viết thuê Khóa Luận - ZALO 0932091562
 

Lvch chiến lược phát triển kinh tế - xã hội việt nam đến năm 2020

  • 1.
    1 M ð U 1.S c n thi t c a ñ tài Qua hơn hai mươi năm ñ i m i, Vi t Nam ñã có s phát tri n vư t b c, ñ t ñư c nh ng thành t u r t quan tr ng, ñưa n n kinh t t ng bư c thoát kh i tình tr ng ñói nghèo. ð ñ t nh ng thành t u ñó, Vi t Nam th c hi n hai chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000 và th i kỳ 2001-2010. Hi n t i, Vi t Nam ñang chu n b xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i cho th i kỳ 2011-2020 và Chính ph ñang xin ý ki n ñóng góp r ng rãi v ch ñ tư tư ng c a chi n lư c này. Tuy nhiên, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong th i gian qua chưa th hi n rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a chi n lư c ñ ñ nh hư ng cho dân t c b t phá, tr thành qu c gia giàu có sánh vai v i các cư ng qu c năm châu. Nh n th c v chi n lư c phát tri n còn mơ h , l n l n nên vi c tri n khai th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c chưa ñ t hi u qu cao. Trong b i c nh n n kinh t th gi i bi n ñ ng m nh m , các quá trình h p tác và c nh tranh luôn di n ra song hành, ph c t p và không ng ng phát tri n, Vi t Nam c n ph i xác ñ nh rõ xu t phát ñi m c a mình, các ñi m m nh, các ñi m y u, các cơ h i và nguy cơ ñ t ñó xây d ng m t chi n lư c phát tri n có khoa h c, t o ñư c s ñ ng thu n r ng l n trong toàn xã h i nh m xây d ng Vi t Nam tr thành m t qu c gia giàu m nh. Nh ng v n ñ trên r t r ng l n và ph c t p, nó ñang là m i b n tâm không ch c a các nhà khoa h c, các nhà qu n lý và ho ch ñ nh chính sách, mà còn là c a c dân t c. V i mong mu n góp ph n làm sáng t hơn m t s v n ñ v chi n lư c phát tri n và hơn h t là th hi n m t b n chi n lư c phát tri n có ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c rõ ràng do ñó chúng tôi ch n ñ tài “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020”.
  • 2.
    2 2. Khung nghiênc u 3. M c tiêu nghiên c u H th ng hóa cơ s lý lu n và kinh nghi m v chi n lư c phát tri n c a Vi t Nam và m t s nư c. T ñó rút ra các v n ñ có tính phương pháp lu n cho vi c nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. Thông qua phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ ch ra ñi m xu t phát c a n n kinh t , các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a Vi t Nam trong n n kinh t th gi i. T ñó, mong mu n cao nh t c a ñ tài là th hi n ñư c m t khung chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam rõ ràng v i tư tư ng ch ñ o c a chi n ð t v n ñ M c tiêu nghiên c u Cơ s lý lu n chung v chi n lư c phát tri n Thu th p thông tin th c p M t s y u t tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 T ng k t SWOT ð xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 K t lu n
  • 3.
    3 lư c, mc tiêu c a chi n lư c, các nhi m v ch y u c a chi n lư c và t ch c th c hi n chi n lư c. 4. ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u ð i tư ng nghiên c u ñư c xác ñ nh là các ho t ñ ng c a n n kinh t Vi t Nam, trong ñó t p trung vào m t s y u t ch y u (y u t ñ a lý, ngu n nhân l c, th c tr ng phát tri n n n kinh t , h th ng tài chính, khoa h c - công ngh , k t c u h t ng, an sinh xã h i, ô nhi m môi trư ng, vai trò nhà nư c và b i c nh qu c t ) tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. M c dù có nhi u c g ng, song b n thân v n ñ nghiên c u khá r ng, ph c t p và hơn n a n i dung m t b n chi n lư c không ph i là s li t kê t t c các ngành, lĩnh v c nên ñ tài ch xin ñ c p ñ n m t s v n ñ ch y u trên ñư c cho là c n thi t trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. ð i v i lĩnh v c an ninh và qu c phòng, ñ tài ch ñ c p ñ n như là m t b ph n không th thi u trong chi n lư c phát tri n mà không ñi sâu vào phân tích. Ngu n s li u th c p s d ng trong nghiên c u c a ñ tài ñư c chúng tôi ti n hành thu th p và x lý t các ngu n chính sau: T ng c c Th ng kê Vi t Nam; các t ch c qu c t WB, ADB, WEF và k th a m t s tài li u t các ngu n nghiên c u khác (có ghi rõ trích d n). 5. Phương pháp nghiên c u V i cách ti p c n h th ng, ñ tài phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong n n kinh t th gi i ñ n năm 2020. K t h p v i s d ng phương pháp SWOT ñ xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. S d ng các phương pháp phân tích, t ng h p, di n gi i, th ng kê h c và phương pháp chuyên gia. 6. Ý nghĩa c a ñ tài V m t khoa h c: ñ tài ñã góp ph n h th ng hóa và làm rõ hơn các v n ñ lý lu n v chi n lư c phát tri n, qua ñó góp ph n kh ng ñ nh v trí, vai trò c a chi n
  • 4.
    4 lư c trongphát tri n ñ t nư c; góp ph n xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 v i tư tư ng chi n lư c và m c tiêu chi n lư c rõ ràng. V m t th c ti n: ñ tài phân tích trình ñ phát tri n c a n n kinh t Vi t Nam, ch ra nh ng l i th , h n ch , cơ h i và thách th c c a n n kinh t Vi t Nam trong t ng th n n kinh t th gi i. ð tài ñ xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. 7. K t c u c a ñ tài Ngoài ph n m ñ u, ph n k t lu n, tài li u tham kh o và ph l c, ñ tài này g m ba chương chính. Chương 1, cơ s lý lu n chung v chi n lư c phát tri n. Chương 2, m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. Chương 3, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020.
  • 5.
    5 Chương 1: CƠ SLÝ LU N CHUNG V CHI N LƯ C PHÁT TRI N Chương 1 t p trung làm rõ m t s v n ñ lý lu n v chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i; m t s quan ñi m và lý thuy t vào nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i; kinh nghi m chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i m t s nư c và công tác nghiên c u, th c thi chi n lư c phát tri n Vi t Nam th i gian qua làm cơ s lý lu n cho nghiên c u c a ñ tài. 1.1. Lý lu n chung v chi n lư c phát tri n 1.1.1. Quan ni m chi n lư c phát tri n Chi n lư c phát tri n là tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n do con ngư i ñ nh ra, nó th hi n ch ñ tư tư ng và g n li n v i ch ñ tư tư ng y là ph m vi bao quát và n i dung ch y u c a chi n lư c ñư c th hi n thông qua m c tiêu, h th ng các quan ñi m, bi n pháp cơ b n có tính chi n lư c v phát tri n t m cao, t m t ng th , t m dài h n ñ i v i s phát tri n c a m t ñ i tư ng (hay c a m t h th ng) mà các nhà lãnh ñ o ñ ra; nó ch ñ o hành ñ ng th ng nh t c a m t c ng ñ ng hay m t qu c gia ho c m t nhóm qu c gia nh m ñ t t i m c tiêu cao nh t, l n nh t, t ng quát nh t ñã xác ñ nh. Theo Ngô Doãn V nh (2007), phương Tây, ngư i ta thư ng s d ng thu t ng “chi n lư c qu c gia”. Chi n lư c qu c gia là chi n lư c t m vĩ mô, là chi n lư c t ng cao nh t v b o v , xây d ng, phát tri n c a qu c gia trong m t th i kỳ nh t ñ nh. Nó ch ng nh ng g m, g p chi n lư c v chính tr , chi n lư c v kinh t , chi n lư c v quân s thành m t kh i, mà còn có s ch ñ o hành ñ ng trên th c t ñ i v i chi n lư c c a các lĩnh v c, các v n ñ phát tri n c a ñ t nư c; Các h c gi Trung Qu c cho r ng chi n lư c là nh ng mưu tính và quy t sách ñ i v i nh ng v n ñ tr ng ñ i có tính ch t toàn c c và lâu dài, còn lý lu n và phương pháp quy t sách nh ng v n ñ tr ng ñ i mang tính toàn c c và lâu dài là nhi m v c a chi n lư c h c; Các nư c thu c Liên minh châu Âu (EU) ñ ra chi n lư c phát tri n ñ n
  • 6.
    6 năm 2020; ñưc coi như là tuyên b c a h v i dân chúng c a EU và th gi i v ch trương phát tri n c a EU; Ngư i M và ngư i ð c s d ng khái ni m “k ho ch chi n lư c”. Nh ng k ho ch có t m chi n lư c v ñ i n i, ñ i ngo i ñư c xây d ng và thông qua ñã tr thành công c lãnh ñ o, ch ñ o công cu c phát tri n ñ t nư c; Các nhà khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n thu c B K ho ch - ð u tư nư c Vi t Nam cho r ng, nh ng mưu tính có tính toàn c c, lâu dài, cơ b n ñư c xem là chi n lư c. Như v y, có th hi u chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. 1.1.2 N i dung c a chi n lư c phát tri n Có ba v n ñ c n ñ c bi t quan tâm khi bàn ñ n chi n lư c phát tri n. - Th nh t, ñư ng l i cơ b n phát tri n ñ t nư c ph i ñư c ph n ánh ch ñ tư tư ng chi n lư c và h th ng các quan ñi m ch ñ o chi n lư c, mà chúng ñư c thông qua các m c tiêu, ph m vi bao quát c a chi n lư c và nh ng nhi m v cơ b n ph i th c hi n ñ ñ t m c tiêu ñó. M c tiêu chi n lư c c n ph i ñư c xác ñ nh ñúng và các nhi m v cơ b n hay phương th c th c thi ph i ñư c xác ñ nh chính xác. M t khi ñã xác ñ nh sai m c tiêu s d n ñ n xác ñ nh sai nhi m v , t p trung sai ngu n l c, làm sai hư ng phát tri n và ñó là m t quy t ñ nh mang tính chi n lư c sai. - Th hai, ph i ñ m b o ñ y ñ , k p th i các phương ti n v t ch t và tinh th n ñ bi n các m c tiêu và nhi m v chi n lư c thành hi n th c. M i nhi m v c n ñư c hoàn thành trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh, b ng phương cách nh t ñ nh và b ng m t l c lư ng v t ch t nh t ñ nh nhưng chúng không tách r i các nhi m v khác. H th ng các nhi m v c n ñư c s p x p theo m t tr t t ưu tiên, tuy nhiên có th ñi u ch nh cho phù h p v i b i c nh.
  • 7.
    7 - Th ba,vi c ñi u hành và t ch c th c hi n chi n lư c có ý nghĩa c c kỳ to l n, nó có tính quy t ñ nh t i vi c bi n các ý tư ng, quan ñi m và m c tiêu chi n lư c tr thành hi n th c. Trong quá trình t ch c th c hi n chi n lư c s b nh hư ng c a r t nhi u y u t , mà nh ng y u t này v nguyên t c chúng luôn v n ñ ng và tương tác l n nhau nên ñòi h i s linh ho t, nh y bén, kiên quy t, d t ñi m c a ngư i ch ñ o và t ch c th c thi chi n lư c. ð ng th i, vi c ki m tra, rà soát ñ k p th i ñi u ch nh chi n lư c là vi c làm c n thi t nh m làm cho s phát tri n c a ñ t nư c tr nên ñúng ñ n, liên t c và thi t th c. Như v y, chi n lư c phát tri n là chi n lư c v s phát tri n c a m t h th ng, chi n lư c d n d t h th ng ñó phát tri n ñúng hư ng và có k t qu theo mong mu n. Mu n h th ng v n ñ ng theo hư ng có l i thì ph i ñi u khi n nó theo quy lu t v n ñ ng c a nó. Vi c n m b t quy lu t v n ñ ng và c th hóa các quy lu t thành chi n lư c phát tri n cho h th ng là v n ñ quan tr ng và có tính b t bu c ñ i v i s phát tri n c a h th ng. Chi n lư c phát tri n ñ t nư c không ph i là k ho ch phát tri n dài h n ho c trung h n, càng không th là k ho ch phát tri n ng n h n. Do ñó tính c th , tính lư ng hóa c a nó không nhi u, v a ñ ñ m b o cơ s khoa h c c a các ch trương và ñư ng l i phát tri n dài h n và mang t m chi n lư c c a ñ t nư c. Trư c h t m c tiêu chi n lư c ph i c th , các v n ñ tr ng y u mà chi n lư c ñ c p (hay nh ng nhi m v chi n lư c ph i làm), các bư c th c hi n và t ch c th c hi n ph i ñư c th hi n m t cách c th . Ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i ñư c th hi n trong văn ki n l n c a ñ ng c m quy n hay c a nhà nư c; có như th m i t o ra s th ng nh t và quy t tâm trong hành ñ ng c a c dân t c. Tính lư ng hóa ñư c th hi n ñ làm rõ m c tiêu t ng quát c a chi n lư c phát tri n; c n tính toán các ch tiêu c th v kinh t , xã h i tr ng y u. Ch ng h n như các ch tiêu v quy mô dân s , t ng s n ph m qu c n i, t c ñ tăng trư ng kinh t bình quân và m t s ch tiêu khác ph i ñư c tính toán và th hi n b ng con s v i biên ñ nh t ñ nh. H th ng các ch tiêu c th có th ñính kèm như ph l c minh h a.
  • 8.
    8 M t chin lư c phát tri n c n ph i có: - Tên g i c a chi n lư c: ñây là v n ñ r t quan tr ng và luôn luôn khó. Tên c a chi n lư c ph i d hi u, chính xác, rõ ràng, thu hút s chú ý và ph i ch a ñ ng tư tư ng l n. - Ý tư ng và m c tiêu chi n lư c: b t kỳ qu c gia nào, phát tri n không ph i ch là ñ o lý mà còn ph i là chân lý. Xác ñ nh m c tiêu ñúng s có ý nghĩa quan tr ng ñ hành ñ ng chu n xác, có hi u qu . M c tiêu chi n lư c th hi n ý tư ng chi n lư c phát tri n. Ý tư ng chi n lư c ph i ñư c thi t k tương ñ i c th , nó mang n i hàm c a nhi u lu n ñi m chi n lư c có căn c khoa h c. - Nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c (c th hóa thành các m c tiêu, nhi m v c p th p) và l a ch n phương cách ñ th c thi các m c tiêu chi n lư c. ðây chính là t p h p các chi n lư c con hay ti u chi n lư c ho c các nhi m v cơ b n cùng phương cách ñư c l a ch n ñ th c hi n ñư c m c tiêu t ng quát. Ch ng h n, ñ i v i chi n lư c phát tri n qu c gia s có các chi n lư c thành ph n v : phát tri n ngành, lĩnh v c, phát tri n lãnh th , phát tri n nhân l c và khoa h c - công ngh , thu hút ñ u tư, xây d ng nhà nư c g n v i c i cách h th ng chính tr và phòng ch ng tham nhũng. - ð xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c sau khi chi n lư c ñư c c p có th m quy n công b . Ch ñ o th c hi n chi n lư c có vai trò l n ñ i v i vi c bi n chi n lư c thành hi n th c. V n ñ ñ c bi t quan tr ng là xây d ng cho ñư c chương trình hành ñ ng rõ ràng, chính xác và t ch c th c hi n chương trình này có k t qu , có hi u qu . 1.1.3. ð c tính cơ b n c a chi n lư c phát tri n Chi n lư c phát tri n ñ t nư c có các ñ c tính cơ b n sau: - Tính ð ng và tính dân t c: ph i th hi n ñư c quan ñi m ch ñ o c a ñ ng c m quy n, ñáp ng ñư c lý tư ng, hy v ng cao ñ p c a nhân dân và th hi n ñ m nét tính dân t c. - Tính h th ng: chi n lư c phát tri n ñ t nư c c n có tính h th ng và ñã mang tính h th ng thì nó ph i mang tính n ñ nh tương ñ i. Trên nguyên t c h
  • 9.
    9 th ng, chin lư c phát tri n ñ c p ñ n nh ng v n ñ toàn c c, nh ng v n ñ có ý nghĩa ñi m huy t, có s c gây công phá l n ñ i v i s phát tri n c a toàn b h th ng. Tính h th ng c n th hi n yêu c u tiên ti n c a các phân h c u thành cũng như c a c h th ng. - Tính bao quát: th hi n bao quát t t c nh ng v n ñ cơ b n c a ñ t nư c; nó ñ c p nh ng v n ñ l n, t ng th v phát tri n kinh t - xã h i, môi trư ng và an ninh qu c phòng c a qu c gia có tính t i b i c nh qu c t ; v a bao quát nh ng v n ñ dài h n v a ñ c p th a ñáng nh ng v n ñ ng n h n có tính quy t ñ nh. - Tính l a ch n: Ngu n l c phát tri n bao gi cũng có h n. ð t nư c bao gi cũng t n t i nhi u v n ñ l n c n gi i quy t. B i c nh th gi i m i th i kỳ m i khác. Do ñó chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i ch n nh ng v n ñ then ch t ñ tìm cách gi i quy t. - Tính linh ho t và m m d o: Chi n lư c phát tri n ñ t nư c ph i có kh năng ñi u ch nh nhanh, thích ng r ng phù h p v i hoàn c nh m i. - Tính dài h n: Chi n lư c phát tri n ñ t nư c thư ng ñ c p ñ n nh ng v n ñ l n, mà nh ng v n ñ này không th gi i quy t tr n v n trong m t th i gian ng n. - Tính th i ñ i: bi u hi n tính hi n ñ i, tính liên k t, không ch và không quá bó h p b i ranh gi i hành chính. Nh ng thành t u c a nhân lo i ph i ñư c phát huy, nh ng th t b i c a th gi i ph i ñư c rút kinh nghi m và tránh. 1.1.4. Phân lo i chi n lư c phát tri n Tùy theo tính ch t và c p ñ c a chi n lư c phát tri n mà chúng ta có th chia chi n lư c phát tri n thành các lo i chi n lư c: - Theo c p ñ : có ñ i chi n lư c và chi n lư c b ph n. - Theo tính ch t và lĩnh v c: có chi n lư c phát tri n kinh t , chi n lư c phát tri n xã h i, chi n lư c b o v môi trư ng, chi n lư c an ninh, chi n lư c qu c phòng, chi n lư c ñ i ngo i, chi n lư c ñ i n i và các chi n lư c khác.
  • 10.
    10 ð i vi chi n lư c phát tri n kinh t là h th ng quan ñi m, tư tư ng ch ñ o, m c tiêu v phát tri n kinh t c a ñ t nư c trong m t th i kỳ nh t ñ nh. Trong ho ch ñ nh và t ch c th c hi n chi n lư c phát tri n kinh t ngư i ta thư ng ñ c bi t chú ý t i các v n ñ quan tr ng như: tăng trư ng kinh t và ch t lư ng tăng trư ng kinh t , tăng trư ng kinh t g n v i cơ c u kinh t và cách th c cùng phương ti n s d ng ñ ñ t ñư c m c tiêu kinh t ñ ra. Chi n lư c phát tri n kinh t ph i ñ c p ñ n v n ñ m c a c a n n kinh t , phát tri n k t c u h t ng, nhân l c ch t lư ng cao, t ch c n n kinh t , vi c làm và s d ng tài nguyên. Trong ñó, ngư i ta r t chú ý t i lĩnh v c kinh t có ý nghĩa ñ t phá, có vai trò mũi nh n, t o ra nh ng c c tăng trư ng. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i bao g m hai b ph n l n là phát tri n kinh t và phát tri n xã h i và ph i ñ c p ñ n an ninh qu c phòng c a ñ t nư c. Phát tri n kinh t và phát tri n xã h i là yêu c u hai m t c a s phát tri n c a m t qu c gia. S phát tri n ch coi tr ng kinh t ho c ch coi tr ng xã h i là s phát tri n l ch l c. M c tiêu c a chi n lư c ñan quy n tính kinh t và tính xã h i, ñó là m t t p h p m c tiêu v kinh t , xã h i, môi trư ng, an ninh, qu c phòng. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i ph i ph n ánh ñư c ý tư ng t ng quát ch ñ o ñư ng l i phát tri n, h th ng các quan ñi m, nhi m v và con ñư ng phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ nh t ñ nh (có th là 10 năm, 15 năm, 20 năm và xa hơn n a). Phát tri n kinh t nhanh, hi u qu , b n v ng và xây d ng xã h i ti n b là nh ng nhân lõi c a chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c là ngh thu t d a trên n n t ng tri th c cao và thu ñư c nhi u l i ích trong quá trình toàn c u hóa, h i nh p cùng phát tri n. Khi xây d ng chi n lư c kinh t - xã h i ph i trên cơ s n m rõ, n m ñúng tình hình và d báo chính xác tri n v ng c a ñ t nư c; ph i xác ñ nh ñư c m c ñ phát tri n kinh t c a m t nư c (trình ñ kinh t , th c l c kinh t và xu th bi n ñ ng kinh t ) ñ t ñó ñ t ra m c tiêu chi n lư c phù h p và kh thi. Chi n lư c an ninh, qu c phòng: có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c gia là chi n lư c bao trùm; l i có ý ki n cho r ng chi n lư c an ninh qu c gia ch là
  • 11.
    11 m t chin lư c b ph n trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Tuy nhiên, dù th nào ñi n a thì vi c ñ m b o an ninh toàn di n, ñ m b o v ng ch c yêu c u phòng th và ti n công trư c các l c lư ng ch ng ñ i t bên ngoài nh m gi v ng ñ c l p, th nh vư ng qu c gia là nh ng n i dung r t cơ b n c a chi n lư c an ninh qu c phòng. Chi n lư c ñ i ngo i: ñây là lo i chi n lư c ñ c bi t ñòi h i tính m m d o, linh ho t và nh y bén. Chi n lư c này bao quát các v n ñ không ch ñ i ngo i v chính tr , kinh t mà còn c các lĩnh v c h p tác qu c t v quân s , c nh sát, b o v môi trư ng; vi c tham gia các liên minh, các t ch c qu c t và l a ch n các ñ i tác chi n lư c ñ u ph i ñ ơc ñ c p chi n lư c ñ i ngo i. Chi n lư c phát tri n ngành, lĩnh v c và lãnh th : là b ph n c a chi n lư c phát tri n ñ t nư c. Nó chi ti t và c th hơn n i dung v ngành, lĩnh v c và lãnh th ñã ñư c ñ c p trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. Ch ng h n chúng ta có: chi n lư c phát tri n năng lư ng, chi n lư c phát tri n ñi n t tin h c, chi n lư c phát tri n tài chính ngân hàng, chi n lư c phát tri n gi ng nòi và nhân l c, chi n lư c phát tri n các vùng kinh t ñ ng l c, chi n lư c phát tri n các hành lang kinh t và các chi n lư c khác., 1.2. M t s quan ñi m, lý thuy t cơ b n trong nghiên c u chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, B K ho ch và ð u tư thì các lý thuy t trong nghiên c u chi n lư c phát tri n là m t m ng ñang còn tr ng Vi t Nam. Vì v y, trong Ngô Doãn V nh (2007), h ñ xu t m t s quan ñi m và lý thuy t quan tr ng c n và có th nghiên c u ng d ng ñ i v i ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n Vi t Nam. 1.2.1. Quan ñi m các nư c cùng phát tri n Theo các nhà nghiên c u khoa h c c a Vi n Chi n lư c phát tri n, ñây là phương cách phù h p trong th i ñ i toàn c u hóa, h i nh p qu c t phát tri n m nh m và sâu r ng. T b các quan ñi m phát tri n khép kín, l ng tránh trách nhi m ñ i v i công vi c c a th gi i và ch p nh n quan ñi m cùng th gi i phát tri n vì
  • 12.
    12 hưng th nhqu c gia, hòa bình, coi tr ng h p tác, h u ngh và m r ng v th trên trư ng qu c t . Cùng th gi i phát tri n ph i tr thành tư tư ng xuyên su t trong c ñ i n i và ñ i ngo i. Trong b i c nh mà công vi c c a th gi i ñư c gi i quy t c n có s tham gia tích c c c a các qu c gia, ñòi h i các nư c ph i h p tác và chia s trách nhi m; chính vì th các nư c ph i cùng phát tri n và cùng hư ng l i. Do ñó, không ch vì l i ích c a m t qu c gia mà quên l i ích c a các qu c gia khác, nh t là các qu c gia có liên quan tr c ti p. Xét trong ph m vi m t qu c gia, s phát tri n cũng ph i có s “cùng” m i ñem l i k t qu và hi u qu cao. Ch ng h n, m t khi thành th cùng nông thôn phát tri n thì hai khu v c này h tr nhau cùng phát tri n r t t t; m t m t gi m thi u và ki m soát ñư c các dòng di chuy n lao ñ ng t nông thôn vào thành th , m t khác lan t a nhanh văn minh ñô th t i các vùng nông thôn và nh ñó làm cho b m t nông thôn ti n b nhanh hơn. 1.2.2. Cơ c u kinh t quy t ñ nh phát tri n và giao thương qu c t Khi nói v m t h th ng còn có gì quan tr ng hơn là nói v cơ c u c a nó. S phát tri n c a h th ng và cơ c u c a h th ng có quan h ch t ch v i nhau. Như v y, cơ c u c a n n kinh t (thư ng ñư c g i t t là cơ c u kinh t ) luôn là v n ñ ñư c các nhà qu n lý, các nhà ho ch ñ nh chính sách, các nhà khoa h c ñ c bi t quan tâm không ch b i nó c c kỳ quan tr ng mà còn là v n ñ luôn luôn thay ñ i qua các th i kỳ phát tri n c a m i n n kinh t . H th ng kinh t này khác v i h th ng kinh t kia b i cơ c u c a nó. Cơ c u kinh t bi u th n i dung, cách th c liên k t, ph i h p gi a các ph n t c u thành nên h th ng kinh t . Khi nói v cơ c u kinh t ph i nói c v m t s lư ng và m t ch t lư ng; ñ ng th i c n kh ng ñ nh nh ng ñi m cơ b n dư i ñây: - Khi thay ñ i ki u cách k t c u hay thay ñ i c u trúc thì h th ng s thay ñ i c v d ng, tính ch t và trình ñ . Các ph n t trong h th ng cùng t n t i và phát tri n. N u chúng phát tri n cùng chi u thì t o nên s c m nh cho h th ng, nhưng n u chúng phát tri n trái chi u s c n tr l n nhau, làm c n tr cho s phát tri n chung c a h th ng.
  • 13.
    13 - Trong hth ng t n t i t p h p các ph n t theo m t tr t t và quan h t l nh t ñ nh. M i ph n t có v trí trong tr t t cơ c u. Nh ng ph n t quy t ñ nh ñ n tính ch t, trình ñ c a h th ng ñư c g i là ph n t cơ c u. Nh ng ph n t ít có ý nghĩa ñ i v i h th ng thì g i là ph n t phi cơ c u. - Cơ c u chuy n ñ ng không ng ng, bi n ñ i không ng ng; nó có th phát tri n m t cách tu n t ho c có bư c nh y v t. S thay ñ i v cơ c u s làm cho tính ch t, trình ñ c a h th ng thay ñ i theo. Như m i hi n tư ng, s v t khi cơ c u c a nó thay ñ i thì không ch có b n ch t c a h h ng thay ñ i mà các quan h c a nó v i các h th ng khác cũng thay ñ i theo. ðây là ñi u c n coi tr ng trong quá trình k t c u l i n n kinh t b t kỳ giai ño n phát tri n nào. Như v y, vi c xác ñ nh ñư c cơ c u kinh t ñúng ñ n ñã là r t quan tr ng nhưng t ch c xây d ng ñư c cơ c u kinh t ñã ñư c xác ñ nh là ñúng ñ n y còn quan tr ng hơn. C n ph i v n d ng sáng t o lý thuy t h th ng và lý thuy t ñi u khi n tác ñ ng vào nh ng ph n t cơ c u quy t ñ nh ñ n h th ng và tìm cách t i ña hóa ñ u ra cũng như gi m t i m c có th ñ u vào; t i ưu hóa cơ c u c a h th ng và nh ñó làm cho h th ng v n ñ ng ñúng chi u ñã ñư c xác ñ nh b ng h th ng các cơ ch , chính sách ñúng ñ n và có s ñi u khi n h p lý c a Nhà nư c. 1.2.3. T do hóa và liên k t là phương th c h u hi u ñ phát tri n T do ñ gi i phóng các ti m năng c a con ngư i ph c v cho công cu c phát tri n, nghĩa là t do ñ sáng t o và vì phát tri n. Liên k t ñ ñ m b o t do hóa t i ña, h u ích và ñ tăng thêm s c m nh; t do hóa nh m thúc ñ y liên k t b n v ng. T do hóa kinh t là xu th t t y u. Tuy nhiên, t do hóa không làm m t ñi tính ñ c l p c n thi t c a m i qu c gia. Vi c b o v chính ñáng c a m i qu c gia s còn t n t i nhưng nó s ch t n t i trong b i c nh h p tác cùng có l i. Liên k t là xu th ñang không ng ng phát tri n và có tác d ng th c s ñ i v i s phát tri n c a m i qu c gia. Trong khi mà quan ñi m chu i giá tr toàn c u ñã và ñang tr thành xu hư ng chi ph i thái ñ ng x c a các qu c gia thì v n ñ liên k t ñ có m t trong chu i giá tr toàn c u y là m u ch t c a chi n lư c phát tri n ñ t nư c. V n ñ ñ i tác chi n lư c càng tr nên quan tr ng hơn bao gi h t ñ các
  • 14.
    14 qu c gial a ch n “b n chơi” nh m ph c v cho m c ñích phát tri n c a mình. Trong khi nghiên c u chi n lư c phát tri n qu c gia, ñ i tác chi n lư c cho phép m i qu c gia vư t qua nh ng tr ng i trư c m t ñ mưu tính nh ng th l n, lâu dài và hư ng t i tương lai phát ñ t c a s phát tri n. ð i tác chi n lư c ñư c xem như gi i pháp có tính nguyên t c. Các nư c l n và qu c gia láng gi ng luôn luôn ñư c cân nh c trong vi c tìm ñ i tác chi n lư c c a b t kỳ qu c gia nào. V n ñ nương t a và ph thu c trong quá trình phát tri n c n có s phân bi t rõ và l i d ng m t cách có hi u qu . V n ñ nương t a l n nhau gi a các qu c gia ñ cùng phát tri n ñang t n t i trên th c t và nó tr thành d u hi u r t ñáng quan tâm. N u ch vì e ng i s l thu c mà coi nh nương t a gi a các qu c gia thì ñã ñ m t ñi s c n có c a các y u t bên ngoài mà v n các y u t này có tác ñ ng l n ñ n s phát tri n c a m i qu c gia. S ph thu c thư ng làm m i ngư i e s m i khi bàn v phát tri n qu c gia nhưng s ph thu c l n nhau hay nương t a l n nhau trong quá trình phát tri n l i là ñi u quan tr ng c n ch p nh n và có k sách phù h p ñ h n ch nh ng b t l i b t nh ng b t l i trong quá trình này. Trong quá trình phát tri n c a m t ñ t nư c còn y u kém ph i coi tr ng yêu c u t ch , phát huy s c m nh n i sinh ñ gia tăng s phát tri n; trên cơ s l i th so sánh c a mình mà tính toán phương án tham gia m nh m vào chu i các giá tr toàn c u trên cơ s m r ng h p tác qu c t . 1.2.4. Tư duy chi n lư c Tư duy chi n lư c ñư c xem như là cách nghĩ, cách suy ñoán c a nhà chi n lư c ñ xây d ng nên m t chi n lư c phát tri n khoa h c. Tư duy chi n lư c là n n t ng thành công c a các nhà ho ch ñ nh chi n lư c phát tri n. Nó là bư c k ti p nhau c a quá trình suy ñoán và hình thành nên ý tư ng, h th ng quan ñi m ch ñ o và ti n t i l a ch n phương cách cũng như l c lư ng s ñư c huy ñ ng ñ th c hi n chi n lư c. V b n ch t, tư duy chi n lư c là tư duy có tính ñ t phá trên cơ s nh ng gi ñ nh và suy ñoán. Tư duy chi n lư c v cơ b n có các bư c sau: bư c 1, phân tích ñi m xu t phát c a hi n tư ng; bư c 2, xây d ng các gi ñ nh và ki m tra các gi ñ nh cho chi n
  • 15.
    15 lư c; bưc 3, ki n t o t m nhìn chi n lư c; bư c 4, xác ñ nh m c tiêu chi n lư c; bư c 5, xác ñ nh các y u t then ch t ñ th c hi n m c tiêu chi n lư c; và cu i cùng, ñ nh hư ng các ho t ñ ng chính c a chi n lư c (ph l c 2). Khi bàn v tư duy chi n lư c phát tri n, có m t v n ñ r t quan tr ng, chi ph i khá l n ñ i v i tư duy c a nhà chi n lư c, ñó là tam giác T do - Văn hóa - ð i m i. C ba y u t này có chung m t t ñi m và s c s ng là “con ngư i”. T do hay Văn hóa hay ð i m i không th không g n v i con ngư i. Con ngư i ph i là y u t xuyên su t m i quá trình phát tri n và v a là m c tiêu v a là phương ti n c a tư duy chi n lư c. T do c a con ngư i chính là cái g c c a s phát tri n. T do chính là ñ ng l c phát tri n c a m i cá nhân cũng như c a c c ng ñ ng, c a c qu c gia. T do và sáng t o luôn ñi li n v i nhau. T do và sáng t o theo ñúng nghĩa s ñem ñ n s thăng hoa cho s phát tri n. Văn hoá chính là k t qu c a các ho t ñ ng c a con ngư i trong quá kh ; chúng t n t i và ñư c xã h i xem như k t tinh quý báu c a con ngư i thì chúng c n ñư c tôn vinh và phát huy th a ñáng; n u chúng không ñư c coi tr ng m t cách khách quan t c là chúng ít có giá tr ho c không có giá tr thì chúng ph i ñư c xem xét ñ có ñ nh hư ng c i ti n. M t dân t c không coi tr ng giá tr văn hóa c a mình, không hi u bi t quá kh c a mình thì không th phát tri n ñư c. ð i m i là yêu c u khách quan, là hành ñ ng có ý th c c a con ngư i, nó giúp con ngư i phát hi n ra nh ng gi i h n c a mình cũng như c a xã h i và t o ra năng l c m i cho chính b n thân con ngư i cũng như cho c xã h i. ð i m i ñ phát tri n, phát tri n là k t qu và là thu c tính c a ti n hóa. Trong Lý thuy t ti n hóa v phát tri n kinh t (còn g i là Lý thuy t tân Shumpeter v phát tri n kinh t ) ñưa ra hai lo i ñ i m i: ñ i m i cơ b n và ñ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n là nhân t t o ra th i kỳ m i, xóa b th i kỳ cũ. Chính ñ i m i cơ b n ñã mang ñ n các công ngh m i, giúp tăng năng su t, ñ nh hình nh ng ñ c ñi m cơ b n c a t ng mô hình kinh t - xã h i. ð i m i ti m ti n giúp phát tán ñ i m i cơ b n thông qua b t chư c và thích nghi, có th d n ñ n yêu c u ph i thay ñ i th ch . Không có nh ng ñ i m i
  • 16.
    16 cơ b nthì không th có nh ng ñ i m i ti m ti n. ð i m i cơ b n hoàn toàn là do các doanh nhân, các cá nhân ho c nhóm ngư i có kh năng ñ c bi t ñ ñ i m i và sáng t o. S tích lũy ngu n nhân l c, trình ñ h c v n, h th ng Nghiên c u và Phát tri n (R&D) là nh ng nhân t quy t ñ nh ti n b k thu t trong m t xã h i. V y nên ñ nh ng ñ i m i cơ b n xu t hi n trong m t n n kinh t thì nh ng ñi u ki n ñó là c n nhưng chưa ñ . ði u ki n ñ ñ ñ i m i cơ b n ra ñ i là ph i có n n kinh t t do v i ngành d ch v giao d ch n i ñ a ñư c phát tri n t i ña. Phân tích cho th y ñ c tính quan tr ng nh t c a m t cư ng qu c d n ñ u th gi i v phát tri n kinh t chính là kh năng s n sinh ra nh ng ñ i m i cơ b n hay mang tính ñ t phá. Còn các nư c bám ñu i (ñư c thúc ñ y b ng ñ i m i ti m ti n) ch có th tr thành m t qu c gia th nh vư ng mà không ñ t ñư c v trí lãnh ñ o v kinh t . 1.2.5. Tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng Bên c nh các quan ñi m và lý thuy t phát tri n nêu trên thì v n ñ tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng c a n n kinh t là m t trong nh ng v n ñ c t lõi nh t c a lý lu n v phát tri n kinh t . Trong th c t , ngư i ta th y tăng trư ng kinh t có ngư ng, vư t qua ngư ng tăng trư ng s ñem l i k t qu và hi u qu kém. Vì th , trong khi nghiên c u và ho ch ñ nh chính sách phát tri n các nhà ho ch ñ nh chính sách không ph i lúc nào cũng mu n ñ ra t c ñ tăng trư ng kinh t cao m t cách ch quan duy ý chí. Ch t lư ng tăng trư ng là s phát tri n nhanh, hi u qu và b n v ng c a n n kinh t , th hi n qua năng su t nhân t t ng h p và năng su t lao ñ ng xã h i tăng và n ñ nh, m c s ng c a ngư i dân ñư c nâng cao không ng ng, cơ c u kinh t chuy n d ch phù h p v i t ng th i kỳ phát tri n c a ñ t nư c, s n xu t có tính c nh tranh cao, tăng trư ng kinh t ñi ñôi v i ti n b , công b ng xã h i và b o v môi trư ng, qu n lý kinh t c a nhà nư c có hi u qu . M c tiêu phát tri n c a m i qu c gia không ch là tăng trư ng cao mà ph i phát tri n b n v ng, t c là ph i t o ra s hài hòa gi a tăng trư ng kinh t v i gi i quy t các v n ñ xã h i, gi a tăng trư ng kinh t v i b o v môi trư ng sinh thái, gi a tăng trư ng kinh t và ñ m b o qu c phòng an ninh. ð i v i các nư c ñang phát
  • 17.
    17 tri n, vi ñi u ki n ngu n l c còn h n ch , ñ c bi t là ngu n v n ñ u tư không nhi u, l i ñang có m t kho ng cách l n v trình ñ phát tri n so v i các nư c công nghi p phát tri n, thì gi i quy t m i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng như th nào cho phù h p, không vì quá t p trung tăng trư ng nhanh ñ m t n ñ nh xã h i và suy thoái môi trư ng, cũng không vì quá t p trung vào duy trì n ñ nh xã h i và b o v môi trư ng d n ñ n tăng trư ng ch m, t t h u so v i các nư c. ðây là v n ñ nan gi i, không d gi i quy t nhưng cũng không th l n tránh. Theo Ngô Doãn V nh (2005), s phát tri n b n v ng thư ng ñư c phân tích các khía c nh: phát tri n b n v ng v m t kinh t ñư c th hi n khi n n kinh t phát tri n có hi u su t t c là ñ gia tăng c a s n lư ng ñ u ra nhi u hơn là t ng ph n tăng ñ u vào; phát tri n b n v ng v m t xã h i th hi n m c tiêu vì con ngư i, không ch là s m r ng cơ h i l a ch n cho th h hôm nay mà còn không ñư c làm t n h i ñ n nh ng cơ h i l a ch n c a các th h mai sau; phát tri n b n v ng v m t môi trư ng thông qua các ch tiêu v ch t lư ng môi trư ng ph i ñư c ñ m b o và không ng ng c i thi n môi trư ng. Th t ra, gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng có m i quan h h t s c ch t ch . Khi kinh t phát tri n s giúp cho con ngư i nâng cao ñư c kh năng hư ng th c a mình không ch v t ch t mà c văn hóa xã h i và có nhi u hi u bi t, trách nhi m hơn v môi trư ng, kh năng tái ñ u tư vào b o v môi trư ng s cao hơn và do ñó s c i thi n môi trư ng t t hơn. Tuy nhiên, s tăng trư ng kinh t quá nhanh là nguyên nhân gây nên s s d ng quá m c, lãng phí ngày càng tăng ngu n tài nguyên và môi trư ng. Phát tri n kinh t m t cách không tính toán s vư t quá năng l c t i c a môi trư ng v kh năng s n xu t tài nguyên và kh năng ch a ch t th i an toàn. S m t an toàn tài nguyên s tác ñ ng ñ n ñ i s ng, an sinh xã h i c a ngư i dân. Trình ñ khoa h c và công ngh tác ñ ng m nh ñ n tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng, ñ c bi t khía c nh môi trư ng. Ch khi có ñư c n n khoa h c và công ngh hi n ñ i, không nh ng tăng năng su t lao ñ ng, tăng kh năng c nh tranh
  • 18.
    18 ñ ñ ttăng trư ng nhanh mà còn là ñi u ki n cơ b n gi m thi u ô nhi m môi trư ng do ñã hình thành ra n n công nghi p s ch. Chính sách c a Chính ph có tác ñ ng quy t ñ nh ñ n gi i quy t các m i quan h gi a tăng trư ng kinh t và phát tri n b n v ng như: xây d ng m ng lư i an sinh xã h i, phát ñ ng các phong trào xây d ng cu c s ng m i, ban hành các văn b n pháp lu t v b o v môi trư ng, tham gia các công ư c qu c t . 1.2.6. Vai trò c a Nhà nư c Ngày nay, không có m t n n kinh t nào là kinh t “hoàn toàn” th trư ng, t t c các n n kinh t trên th gi i ñ u có th g i là “n n kinh t h n h p” gi a th trư ng và nhà nư c. Nhưng m c ñ và cách th c nhà nư c ñư c s d ng trong các ho t ñ ng kinh t l i t o ra s khác bi t gi a các n n kinh t . Trong kinh t h c, l p lu n quan tr ng nh t ng h vi c nhà nư c can thi p vào n n kinh t là “s th t b i c a th trư ng” hay “s khi m khuy t c a th trư ng”. Theo Li Tan (2006), m t s n n kinh t phát tri n ñi sau d a vào nhà nư c trong phát tri n kinh t có th ñư c lý gi i b ng cách k t h p hai nhân t : chi phí s d ng th trư ng và l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau. Phát tri n d a vào nhà nư c n i lên trư c h t là do s d ng chính ph như là công c ñi u ph i v i giá r hơn s d ng th trư ng1 . Nhưng trong vai trò ñi u ph i, chính ph c n có thông tin “chu n xác” ñ ñ nh hư ng các ho t ñ ng s n xu t trong n n kinh t . V i l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau, các nư c này có th d a vào nhà nư c như m t công c phát tri n, c t b m t s chi phí giao d ch liên quan ñ n vi c s d ng th trư ng trong nư c. Vai trò c a nhà nư c còn th hi n vi c ph i duy trì tính n ñ nh c a n n kinh t vĩ mô thông qua vi c qu n lý chính sách ti n t và chính sách tài khóa; và v i ch c năng như là m t ch th trung gian trong n n kinh t ñ t o ra m t n n t ng v ng ch c cho các ho t ñ ng s n xu t và trao ñ i di n ra trong n n kinh t th trư ng t do. Karl Marx ñã ch ra r ng, v i vai trò là nhà thi hành pháp lu t trong n n kinh t th trư ng, nhà nư c hi n ñ i th hi n s c m nh ch : l i ích cá nhân 1 John Wallis và Douglass North (1986), chi phí giao d ch chi m g n m t n a thu nh p qu c dân (GNP) c a n n kinh t M trong giai ño n 1870-1970.
  • 19.
    19 c a cácquan ch c công quy n hoàn toàn tách bi t kh i công vi c qu n lý s n xu t và tiêu th . Chính s tách bi t này cho phép chính ph ho t ñ ng như m t th c th ñ c l p nh m th c thi nhi m v c a mình. 1.3. Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i m t s nư c 1.3.1. Trung Qu c Trong Ngô Doãn V nh (2007), các h c gi Trung Qu c cho r ng nư c mình có ñ i chi n lư c hay chi n lư c t ng th , nó bao g m hai b ph n cơ b n là chi n lư c an ninh qu c gia và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. ðây là chi n lư c t ng th , cao nh t v phát tri n ñ t nư c ñư c m t cơ quan c a nhà nư c chuyên nghiên c u v chi n lư c phát tri n qu c gia ñ trình lên Qu c v vi n xem xét. Qu c v vi n xem xét và ch p nh n ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c cũng như con ñư ng ñ t ñư c m c tiêu y và công b tinh th n cơ b n c a chi n lư c v i công chúng. H không thông qua chi n lư c theo ki u ban hành m t Ngh quy t v chi n lư c phát tri n ñ t nư c và không pháp lý hóa văn b n chi n lư c. Vi c nghiên c u chi n lư c ñư c gi i h c gi r t quan tâm và các nhà lãnh ñ o, nh ng ngư i làm chính sách h t s c coi tr ng. Năm 1980, ð ng Ti u Bình nêu ra ý tư ng v s phát tri n c a Trung Qu c tr i qua 3 bư c và ý tư ng này ñã tr thành chi n lư c phát tri n c a Trung Qu c. N i dung t ng quát c a Chi n lư c này là: bư c 1, ñ n năm 1990 thoát nghèo kh , GDP/ngư i tăng g p ñôi năm 1980; bư c 2, ñ n năm 2000, xây d ng xã h i no ñ , GDP/ngư i tăng g p ñôi năm 1990; bư c 3, xây d ng xã h i khá gi và tr thành nư c phát tri n trung bình c a th gi i ñ n năm 2020. T i Di n ñàn Bát Ngao (13/11/2003) ông Tr nh T t Kiên ñ xu t ý tư ng phát tri n hòa bình. Ý tư ng này ñư c di n ñ t b ng các khái ni m “qu t kh i hòa bình”, “tr i d y hòa bình”, “phát tri n hòa bình”. ð n 20/4/2004, cũng t i Di n ñàn Bát Ngao, Ch t ch H C m ðào ñã chính th c phát bi u Trung Qu c kiên trì ñi theo con ñư ng phát tri n hòa bình. Sau ñó, ý tư ng này ñã tr thành “Chi n lư c phát tri n hòa bình” c a Trung Qu c.
  • 20.
    20 Trong các vănki n báo cáo v chi n lư c phát tri n ñ t nư c, các h c gi Trung Qu c r t chú ý trình bày các lu n c khoa h c; t ñó xây d ng các nhi m v tr ng tâm c a chi n lư c phát tri n và ñưa ra quan ñi m, ñ nh hư ng gi i quy t cho nh ng v n ñ l n nêu trên. Bên c nh ñ i chi n lư c phát tri n ñ t nư c, ngư i Trung Qu c còn ñưa ra chi n lư c cho t ng lĩnh v c tr ng y u, như chi n lư c khai thác bi n, chi n lư c khai phát mi n Tây, chi n lư c tr i d y mi n Trung, chi n lư c ch n hưng vùng ðông B c, chi n lư c xây d ng th ch , chi n lư c năng lư ng, chi n lư c cư ng qu c nhân tài. 1.3.2. Nh t B n Theo B K ho ch và ð u tư (2007), Nh t B n không có văn b n chi n lư c công b chính th c, có s phê duy t c a Chính ph . Song trong su t ch ng ñư ng công nghi p hoá trư c ñây, nư c Nh t B n luôn nh t quán m t tư tư ng chi n lư c là: “Chi n lư c ñi nh xe” v i phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh phương Tây” (t c là h c t p và làm ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a phương Tây). Hi n nay Nh t B n có hai tài li u chi n lư c ñ n 2020 do hai cơ quan xây d ng, bao g m: - B n chi n lư c c a Vi n nghiên c u t ng h p Nh t B n (NIRA), xác ñ nh “Nhi m v c a Nh t B n trong th k XXI”, trong ñó nêu rõ n n t ng c a s phát tri n qu c gia t p trung vào: Phát tri n năng lư ng, ñ c bi t là phát tri n năng lư ng nguyên t ; C i t cơ c u ñ i v i công nghi p; Chi n lư c trong lĩnh v c an ninh qu c gia và h th ng các hành ñ ng c a Nh t trong ñi u ki n x y ra tình hu ng kh ng ho ng; Chi n lư c trong quan h Nh t B n v i các nư c B c-Nam; Chi n lư c phát tri n và c ng c quan h v i Hoa Kỳ, các nư c khu v c Châu Á Thái Bình Dương và khu v c khác. - B n chi n lư c c a Hi p h i các doanh nghi p Nh t B n (Nippon Keidanren), v i n i dung cơ b n c a chi n lư c là “Ti n t i xây d ng m t nư c Nh t B n năng ñ ng trong th k XXI”. Trong ñó nêu rõ m c tiêu chi n lư c giai ño n ñ n 2020 là: Xây d ng m t nhà nư c v ng m nh trên ph m vi toàn c u (g m: Vai trò nhà nư c
  • 21.
    21 ñóng góp vàohoà bình, th nh vư ng; có c ng ñ ng doanh nghi p gi vai trò tiên phong; minh b ch, nh g n và hi u qu ñ t trong nguyên t c chuy n giao quy n l c t khu v c nhà nư c sang tư nhân, t trung ương xu ng ñ a phương); ð ng th i nêu rõ Chương trình hành ñ ng giai ño n ñ n 2020, g m: Lĩnh v c kinh t và công ngh ; Chính sách và hành ñ ng c a chính ph ; Lĩnh v c ngo i giao và trao ñ i h p tác qu c t ; Lĩnh v c giáo d c; Lĩnh v c kinh doanh. 1.3.3. Liên minh châu Âu Theo Ngô Doãn V nh (2007), Liên minh châu Âu công b chi n lư c phát tri n b n v ng cho th i kỳ ñ n năm 2020 vào tháng 4 năm 2001. Căn c vào chi n lư c chung này các nư c thành viên trong kh i xây d ng chính sách phát tri n cho qu c gia mình. Trong ñó, Ba Lan và Hungary có chi n lư c phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ 10 năm ho c 25 năm, t p trung ch y u vào lĩnh v c kinh t và xã h i. H cho r ng gia nh p kh i EU là v n ñ v a có tính kinh t v a có tính xã h i, có ý nghĩa ñ t phá ñ th c hi n ñư c chi n lư c phát tri n qu c gia. C hai nư c ñ u ñ c bi t coi tr ng hai v n ñ c a chi n lư c: xây d ng nhà nư c g n v i xây d ng n n kinh t qu c gia và h p tác kinh t qu c t ; ñ ng th i, h coi tr ng vi c ñi u hành và th c hi n chi n lư c; và ñ u chú ý xây d ng ngu n nhân l c và c i cách th ch . Tháng 3-2005, nư c Anh có chi n lư c phát tri n nhà nư c b n v ng trong th i kỳ dài h n. Trong chi n lư c m i này, h l y vi c giúp con ngư i có ñư c nh ng l a ch n t t hơn, ki m soát môi trư ng t t hơn, an ninh năng lư ng t t hơn, xây d ng nh ng c ng ñ ng b n v ng làm nòng c t. 1.3.4. Hi p h i các nư c ðông Nam Á (ASEAN) Tháng 12 năm 1997 t i Kuala Lumpur, Malaysia, nh ng ngư i ñ ng ñ u các qu c gia c a Hi p h i các nư c ðông Nam Á ñã cùng nhau ñưa ra “T m nhìn ASEAN” v i mong mu n vào năm 2020 ASEAN th nh vư ng, tr thành khu v c n ñ nh, hòa bình, h u ngh và h p tác, không có vũ khí h t nhân, không có vũ khí h y di t hàng lo t. T m nhìn ASEAN ñ nh hư ng phát tri n và liên k t các qu c gia trong khu v c.
  • 22.
    22 1.3.5. Malaysia Theo BK ho ch và ð u tư (2007), Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Malaysia ñư c công b làm t m nhìn và làm căn c cho các ngành, các doanh nghi p, các t ch c ñ xây d ng k ho ch phát tri n, song không ñư c phê duy t như m t văn b n pháp quy. Ý tư ng chi n lư c xuyên su t c a Malaysia là: Tìm m i phương sách t o cho Malaysia có kh năng vươn t i không ng ng. Các giai ño n chi n lư c c a Malaysia: - Chi n lư c giai ño n 1957-1990: Chia thành 3 giai ño n ng n hơn: Giai ño n 1957-1970: chi n lư c thay th nh p kh u, t p trung phát tri n công nghi p ph c v nông nghi p, gi m ph thu c vào các m t hàng công nghi p nh p kh u, t o thêm công ăn vi c làm cho xã h i; Giai ño n 1971-1985: Chi n lư c hư ng v xu t; Và giai ño n 1986-1990: ði u ch nh chính sách và t do hoá. T o ra m t xã h i công b ng và tăng trư ng. Trong ñó t p trung thay ñ i l n v cơ c u kinh t , lĩnh v c ch t o tr thành ngành có t c ñ tăng trư ng cao, t o cho khu v c tư nhân tăng trư ng vư t tr i. - Chi n lư c giai ño n 1991-2020: ðây là b n chi n lư c ñư c công b , t m nhìn qu c gia 30 năm. M c tiêu c a chi n lư c là th ng nh t, toàn v n lãnh th . Xã h i chu ñáo và công b ng, dân ch . n ñ nh, năng ñ ng, v ng m nh và ñ y s c c nh tranh. Xây d ng m t n n kinh t c a doanh nghi p. 1.4. Công tác nghiên c u và th c thi chi n lư c phát tri n Vi t Nam th i gian qua ð n nay Vi t Nam ñã qua hai th i kỳ xây d ng chi n lư c: chi n lư c n ñ nh và phát tri n kinh t - xã h i ñ n năm 2000 và chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i 2001-2010. 1.4.1. Tích c c V nh n th c: Các nhà ho ch ñ nh chính sách và qu n lý ñ u kh ng ñ nh vai trò to l n c a chi n lư c; ñ u th y r ng c n ph i có chi n lư c ñ căn c ñi u hành và lãnh ñ o quá trình phát tri n kinh t - xã h i. Các tư duy có tính chi n lư c ñã có
  • 23.
    23 nh ng tácd ng nh t ñ nh trong ñ nh hư ng phát tri n kinh t - xã h i m i ngành, m i ñ a phương. V n i dung: ðã xây d ng ñư c chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam cho giai ño n 10 năm, trong ñó ñưa ra ñư c t m nhìn, phác h a ñ nh hư ng phát tri n, ñ xu t nh ng gi i pháp l n, t ñó th y ñư c b c tranh chung phát tri n ñ t nư c, các vùng và ngành trong th i kỳ tri n v ng. Như “Chi n lư c n ñ nh và phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 1991-2000” là chi n lư c có m c tiêu chi n lư c rõ ràng; th c hi n chi n lư c này, ñ t nư c Vi t Nam ñã ra kh i kh ng ho ng và phát tri n m nh m , thu ñư c nh ng thành t u vư t b c; Các b n chi n lư c ñã làm căn c cho vi c xây d ng quy ho ch, k ho ch và các chính sách l n. V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: ñã có ý th c thu hút s ñóng góp, l y ý ki n c a ñông ñ o các nhà khoa h c trong nư c, các chuyên gia nư c ngoài, các t ch c ð ng, các t ch c qu n chúng và ñ i b ph n nhân dân trong c nư c qua các thông tin ñ i chúng; Có s ch ñ o sát sao c a B Chính tr , Ban ch p hành Trung ương và Chính ph . V m t t ch c th c hi n chi n lư c: ðã có bư c c th hoá chi n lư c, b ng vi c xây d ng chương trình hành ñ ng c a Chính ph , bao g m các chương trình, ñ án c th ñ các ngành th c hi n ho c căn c vào ñó xây d ng chương trình hành ñ ng c th c a ngành và ñ a phương; C th hoá m t s n i dung chi n lư c vào trong các Ngh quy t c a Trung ương. 1.4.2. H n ch V nh n th c: Còn mơ h , l n l n trong nh n th c v trí và n i dung c a chi n lư c. Không th ng nh t t trung ương ñ n ñ a phương, t nhà nư c ñ n ngoài nhà nư c và gi a các cơ quan nhà nư c; Vi c xây d ng chi n lư c phát tri n các ngành, ñ a phương mang tính phong trào, mang tính ñ i phó v i c p trên, chưa th c s có k ho ch c th ñ nghiên c u chi n lư c m t cách thư ng xuyên, liên t c. V n i dung chi n lư c: N i dung m t b n chi n lư c r t nhi u, song ý ñ chi n lư c c a qu c gia không rõ, ñ c bi t là chưa th hi n rõ tr ng tâm, tr ng ñi m
  • 24.
    24 và s bt phá2 . các nư c, ý tư ng chi n lư c r t rõ, h không li t kê các ngành, lĩnh v c ph i làm mà h ch xác ñ nh m c tiêu chi n lư c, ví d : Thái Lan tìm m i cách t n d ng ñư c cơ h i ñ “lu n lách” và b t phá có l i cho Thái Lan; Hàn Qu c noi gương các nư c tiên ti n (ñ c bi t là EU) làm gì thì Hàn Qu c h c t p làm ñư c cái ñó ñ có ñư c n n khoa h c - công ngh ngang b ng; Nh t B n trong th i kỳ ñ u CNH luôn nh t quan m t tư tư ng chi n lư c, ñó là “Chi n lư c ñi nh xe” v i phương châm: “Tinh th n Nh t B n + K ngh phương Tây”, t c là h c t p và làm ch b ng ñư c khoa h c và công ngh c a phương Tây. T nh ng ý tư ng chi n lư c này mà các nư c ñ nh hư ng cho các ñ a phương, các ngành, các công ty, các doanh nghi p th c hi n các công vi c “chi n thu t” r t c th . V m t t ch c nghiên c u chi n lư c: Nghiên c u ho ch ñ nh chi n lư c ch gi i h n trong các cơ quan nhà nư c, các cơ quan ngoài nhà nư c, ñ c bi t h th ng các doanh nghi p không tham gia3 . Theo m t t ng k t c a cơ quan tư v n Nh t B n, vi c tham gia vào ho ch ñ nh các chính sách qu c gia Nh t, thì 60% là các ñ i gia (các công ty và doanh nghi p l n), 20% là các nhà khoa h c, 10% là các nhà ho ch ñ nh chính sách c a Chính ph , ch có 10% là c a các quan ch c. V m t t ch c th c hi n chi n lư c: Mang tính hình th c, gi ng tri n khai ngh quy t, ch ng h n h c t p, ph bi n. Th c ch t chi n lư c qu c gia là ph i bí m t, không công b văn b n chi n lư c c th , chi ti t. Chính ph ch công b nh ng tư tư ng chi n lư c ñã ñư c l a ch n, khi hành ñ ng thì c th hoá vào trong các quy ho ch, k ho ch. Bên c nh ñó, công tác rà soát, ñi u ch nh chi n lư c không ñư c 2 Ch ng h n, “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i th i kỳ 2001 - 2010” v i ch ñ là: “Chi n lư c ñ y m nh CNH, HðH theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa, xây d ng n n t ng ñ ñ n năm 2020 nư c ta cơ b n tr thành m t nư c công nghi p”, ñây là ch ñ r t chung mang tính ñ o lý, không xác ñ nh rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a giai ño n chi n lư c. Không có các căn c vào tiêu chí gì ñ có th xác ñ nh th i kỳ chi n lư c 2001-2010 chúng ta ñã (ho c chưa) hoàn thành ñư c vi c “ñ y m nh CNH, HðH theo ñ nh hư ng Xã H i Ch Nghĩa”. Cũng không xác ñ nh ñư c th i kỳ 2001-2010 c n “xây d ng n n t ng c a m t nư c công nghi p hóa” ñ n m c ñ như th nào ñ có th ñ n năm 2020 nư c ta tr thành m t nư c công nghi p?. Ý ñ chi n lư c không n i rõ còn th hi n là các n i dung cơ b n c a chi n lư c th i kỳ 2001- 2010 l i nêu l i các v n ñ c a n i dung chi n lư c th i kỳ 1991-2000, ch khác v m c ñ , không th y s l a ch n m i và tr ng tâm m i. 3 Trong chi n lư c phát tri n th i kỳ 1991-2000 ñã t ch c cho 6 cơ quan cùng xây d ng, chi n lư c th i kỳ 2001-2010 ñã tri n khai 15 chuyên ñ giao cho h u h t các B ngành tham gia xây d ng. T t c các cơ quan tham gia xây d ng chi n lư c c a hai th i kỳ chi n lư c ñ u là cơ quan nhà nư c. Các doanh nghi p, các t ch c qu n chung ch ñư c h i ý ki n, không ph i là nh ng thành ph n cùng tham gia ho ch ñ nh chi n lư c. Chính vì v y, các chi n lư c này chưa th c s vào cu c s ng.
  • 25.
    25 th c hin; các chương trình hành ñ ng ñ th c hi n chi n lư c do Chính ph ñ ra ñã th c hi n ñ n ñâu, ñã ñ t ñư c k t qu gì và có vư ng m c gì không ñư c t ng k t. K t lu n chương 1 T vi c nghiên c u các v n ñ lý lu n chung v chi n lư c phát tri n và kinh nghi m chi n lư c phát tri n Vi t Nam, m t s nư c trên th gi i, có th th y r ng: - Chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. - M i qu c gia trong quá trình phát tri n ñ u có chi n lư c phát tri n dù dư i hình th c này hay m t hình th c khác. - ð xây d ng chi n lư c phát tri n cho m t qu c gia c n phân tích ñi m xu t phát c a qu c gia ñó, phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n quá trình phát tri n c a qu c gia ñó ñ t trong t ng th n n kinh t th gi i ñ xác ñ nh các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t . T ñó, ki n t o t m nhìn chi n lư c và m c tiêu chi n lư c ñúng, phù h p, có căn c khoa h c. Ti p theo là xác ñ nh các nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c ñ th c thi m c tiêu chi n lư c. Và ñ xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c.
  • 26.
    26 Chương 2: M TS Y U T CH Y U TÁC ð NG PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VI T NAM ð N NĂM 2020 T p trung phân tích m t s y u t ch y u (y u t ñ a lý, ngu n nhân l c, th c tr ng phát tri n n n kinh t , h th ng tài chính, khoa h c - công ngh , k t c u h t ng, an sinh xã h i, ô nhi m môi trư ng, vai trò nhà nư c và b i c nh qu c t ) tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020. Thông qua vi c phân tích này s làm rõ v trí c a Vi t Nam trong n n kinh t th gi i, các xu th phát tri n c a th gi i tác ñ ng ñ n Vi t Nam và các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c ñ i v i n n kinh t Vi t Nam làm cơ s cho vi c ñ xu t chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. 2.1. Y u t ñ a lý Vi t Nam là qu c gia n m phía ðông bán ñ o ðông Dương, phía B c giáp Trung Qu c, phía Tây giáp Lào và Campuchia, phía ðông và Nam giáp bi n. Vi t Nam n m trong s nh ng vùng kinh t năng ñ ng trên th gi i; và là c u n i ðông B c Á v i ðông Nam Á. T t c th ñô các nư c ASEAN (tr Jakarta, th ñô Indonesia) ñ u cách thành ph H Chí Minh chưa ñ n hai gi ñư ng bay. ðài B c, th ñô c a ðài Loan, và Dakka, th ñô Bangladesh, cũng ch cách Hà N i có hơn hai gi bay. Mi n nam Trung Qu c, vùng có kinh t phát tri n m nh nh t c a nư c này, tr n trong t m hai gi bay t th ñô Hà N i. Ba c ng trong s nh ng c ng l n nh t th gi i, Singapore, Hongkong và Cao Hùng, cách th ñô Hà N i hay thành ph H Chí Minh chưa ñ n hai gi bay. Vi t Nam có di n tích t nhiên kho ng 331 nghìn km2 , l n th tư trong khu v c ðông Nam Á, sau Indonesia, Myanmar và Thái Lan. Vi t Nam là m t d i ñ t h p ch y dài b phía Tây Bi n ðông v i hơn 3.260km b bi n4 . Nh ñ a hình ñ a th ñó 4 T l di n tích theo s km b bi n thì c 100km2 thì có 1km b bi n so v i trung bình c a th gi i là 600km2 ñ t li n trên 1km b bi n.
  • 27.
    27 mà Vi tNam có ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n như: ñóng tàu, ngành công nghi p h u c n mang t m qu c t 5 , khai thác th y h i s n, khai thác tài nguyên khoáng s n bi n, du l ch bi n. Vi t Nam là nư c m t thành viên thu c Ti u vùng sông Mekong m r ng (GMS). Các qu c gia tham gia chương trình GMS ñã quy t ñ nh thi t l p b n hành lang kinh t k t n i các nư c ðông Dương v i nhau. Trong s b n hành lang ñó thì có ba hành lang k t n i Vi t Nam v i nh ng nư c láng gi ng. Ba hành lang ñó l i là ba hành lang có tính kh thi rõ r t nh t và nh ng ño n trên lãnh th Vi t Nam ch y u ñã ñư c th c hi n xong (ph l c 5). Ngu n tài nguyên thiên nhiên tuy phong phú và ña d ng, nhưng ch tr m t vài lo i (than ñá, s t, bô-xít, d u m và khí ñ t), còn h u h t các lo i tài nguyên có tr lư ng không l n, tính kinh t v cơ b n là không cao (g m tr lư ng, ch t lư ng, m c ñ thu l i cho khai thác v i chi phí th p quy mô kinh t ). Vi t Nam tuy là m t nư c nông nghi p, nhưng di n tích ñ t canh tác nông nghi p trên ñ u ngư i thu c vào lo i th p th gi i6 . Các ngu n d tr ñ t ñai và các lo i tài nguyên thiên nhiên khác tính theo ñ u ngư i ñ u thu c lo i th p và có hi n tư ng suy thoái. Vì v y, v dài h n, khó có th d a vào ngu n tài nguyên thiên nhiên như m t l i th so sánh n i b t c a Vi t Nam. 5 Myanmar không ph i là m t ñ i th c nh tranh vì ñ a th hi m tr làm cho h th ng giao thông v i nh ng lãnh th phía ñông và phía b c không thu n ti n. Thái Lan và t nh Qu ng Tây là ñ i th ñang áp ñ o Vi t Nam. Nhưng b bi n Thái Lan n m g n trong v nh Thái Lan và b bi n t nh Qu ng Tây n m g n trong v nh B c B . Trên phương di n h u c n qu c t , hai v nh này là nh ng ngõ k t. 6 Di n tích ñ t bình quân ñ u ngư i ch có 0,46 ha/ngư i (ch b ng 1/6 bình quân c a th gi i); bình quân ñ u ngư i ñ t nông nghi p ch kho ng 0,103 ha/ngư i.
  • 28.
    28 Hình 2.1: Bn ñ v trí Vi t Nam trong châu Á
  • 29.
    29 2.2. Y ut ngu n nhân l c Ngày nay ngư i ta nhìn nh n, vai trò c a ngu n nhân l c không ch ñơn thu n là phương ti n, là m t ngu n l c cho s phát tri n gi ng như nh ng ngu n l c v t ch t khác mà con ngư i, ngu n nhân l c th c s tr thành m c tiêu c a s phát tri n, v i phương châm hành ñ ng “phát tri n vì con ngư i”. Ngu n nhân l c t t, ch t lư ng cao là ti n ñ v ng ch c, quy t ñ nh ñ n t c ñ phát tri n kinh t - xã h i, tăng năng su t lao ñ ng. Nh n th c rõ v vai trò, v trí c a ngu n nhân l c ñ i v i phát tri n và ph n vinh c a ñ t nư c, ð ng C ng s n Vi t Nam và Nhà nư c luôn kh ng ñ nh xây d ng ñ t nư c tr thành “dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng, dân ch , văn minh” và ñư c c th hóa b ng ñ nh hư ng “nâng cao dân trí, giáo d c và ñào t o con ngư i, xây d ng và phát tri n ngu n nhân l c c a ñ t nư c”7 . Theo s li u ñi u tra dân s ngày 1 tháng 4 năm 2009, Vi t Nam có kho ng 85,7 tri u dân, ñ ng th ba khu v c ðông Nam Á và th 13 trên th gi i. Ngu n nhân l c Vi t Nam ñư c ñánh giá là d i dào (ph l c 6), giá r , có kh năng n m b t nhanh chóng công ngh ñư c chuy n giao. Hơn th n a, Vi t Nam ñang bư c vào th i kỳ cơ c u “k nguyên dân s vàng” v a ñem l i cơ h i cho phát tri n kinh t , vì ñó có th coi là m t l i th dân s có kh năng giúp thăng hoa kinh t . Song, như l ch s dân s các nư c trên th gi i ch ra, ñây là m t giai ño n ñ y cơ h i và thách th c. N u giai ño n dân s vàng di n ra trùng v i th i kỳ kinh t n ñ nh và c t cánh, ñ ng th i h th ng giáo d c th c hi n t t ch c năng chu n b h c v n và ngh nghi p cho lao ñ ng, thì s gia tăng ngu n nhân l c lao ñ ng s tr thành m t ñ ng l c m nh m c a phát tri n kinh t . Ngư c l i, n u h th ng kinh t và giáo d c y u kém, không ñáp ng ñư c s bùng n nhân l c này, thì xã h i s ch ng ki n tình tr ng th t nghi p tràn lan trong gi i tr , thi u vi c làm, thi u nhân l c ñư c ñào t o, d n ñ n t n n và m t n ñ nh xã h i. 7 ð ng C ng s n Vi t Nam (2001): Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i.
  • 30.
    30 B ng 2.1:T ng t su t ph thu c8 v dân s c a Vi t Nam và m t s nư c trong khu v c (1960-2050) ðơn v tính: % Năm Nh t B n Singa- Pore Hàn Qu c Trung Qu c Thái Lan Vi t Nam Indo- nesia Malay- Sia Philip- pines 1960 56 83 83 78 90 78 76 95 96 1965 47 86 87 80 94 93 80 98 97 1970 45 73 83 79 92 96 83 92 93 1975 47 59 71 78 85 92 81 85 90 1980 48 47 61 67 75 88 78 75 86 1985 47 42 52 55 64 82 72 74 83 1990 44 37 45 50 56 78 66 67 79 1995 44 40 41 48 50 72 60 66 74 2000 47 41 39 46 47 63 56 61 70 2005 51 39 39 42 45 53 52 59 64 2010 56 34 38 40 44 46 49 53 58 2015 64 35 38 40 43 45 46 50 53 2020 68 42 40 44 44 45 45 49 51 2025 70 54 46 46 45 45 44 50 49 2030 73 68 54 50 48 45 44 51 48 2035 79 77 61 56 52 46 46 50 47 2040 89 79 69 61 56 48 48 50 46 2045 95 77 75 63 59 52 51 50 47 2050 98 76 79 64 62 56 54 52 49 Ngu n: United Nations (2003) Trích l i t : Bùi Th Cư ng (2004), “K nguyên dân s vàng Vi t Nam: m t ñ i lư ng cho bài toán phát tri n?” Báo cáo t i h i th o “Chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong b i c nh h i nh p qu c t ” t i Vi n Chi n lư c phát tri n. Ngu n nhân l c Vi t Nam có cơ c u tr , song ñang b t ñ u chuy n d n sang quá trình “lão hóa”. T tr ng s ngư i tr ñã b t ñ u gi m khá nhanh và theo ñó t tr ng nhóm trung niên tăng. B ng 2.2: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo nhóm tu i ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 15-24 25,9 21,8 21,5 21,2 25-34 29,3 27,8 26,7 24,3 35-44 23,9 27,8 27,4 27,2 45-54 11,4 15,0 17,2 19,2 55-59 4,0 3,3 3,5 4,4 >= 60 5,5 4,3 3,7 3,8 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1/7 hàng năm; 8 T ng t su t ph thu c v dân s : S ngư i trong ñ tu i (0-14 tu i) c ng v i s ngư i 65 tu i tr lên, chia cho s ngư i trong ñ tu i (15-64 tu i). Dân s h c g i “k nguyên dân s vàng” khi t ng t su t ph thu c m c dư i 50%.
  • 31.
    31 Tình tr ngth l c chung c a ngư i Vi t Nam ñã ñư c c i thi n ñáng k (tu i th liên t c tăng và m c khá cao, t su t ch t th p, t l m c các b nh ph bi n ñã gi m d n). Tuy nhiên, t m vóc và th l c ngư i Vi t Nam còn khá nhi u h n ch ; so v i yêu c u th c hi n CNH, HðH và so v i các nư c trong khu v c và nhi u nư c trên th gi i, tình tr ng th l c c a ngư i Vi t Nam còn th p kém, ñ c bi t là trong các nhóm tu i 6-209 . Trình ñ h c v n và trình ñ chuyên môn c a ngu n nhân l c ñã tăng lên nhưng nhìn chung còn th p và có s khác bi t r t l n gi a thành th - nông thôn và các vùng (ph l c 7, 8). Cơ c u ñ i ngũ lao ñ ng ñã qua ñào t o theo c p trình ñ còn b t h p lý, r t thi u công nhân và nhân viên k thu t. Tình tr ng “th a th y thi u th ” v n di n ra khá gay g t. Phân b ngu n nhân l c theo vùng cũng ñang m t cân ñ i. Theo ñánh giá c a các chuyên gia nư c ngoài, ch t lư ng ngu n nhân l c Vi t Nam còn th p trong so sánh qu c t 10 . Tính theo ch s ñánh giá t ng h p v ch t lư ng giáo d c và ngu n nhân l c thì Vi t Nam ch ñ t 3,2/10 ñi m, thu c vào nhóm y u kém nh t (trong khi Singapore d n ñ u các qu c gia ñư c kh o sát v i 8,4/10 ñi m), x p th 11 trong s 12 qu c gia Châu Á ñư c so sánh, ch ñ ng trên Indonesia và kém xa so v i Philippines, Thái Lan và Malaysia. V t ng khía c nh c th như sau: Ch t lư ng c a h th ng giáo d c: Vi t Nam ñư c 3,25 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th (cao nh t là Hàn Qu c, ñ t 8,0 ñi m); M c ñ s n có v lao ñ ng s n xu t ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 3,25 ñi m, ñ ng th 11/12 nư c và vùng lãnh th (cao nh t là Nh t B n, ñ t 8,0 ñi m); S thành th o c a lao ñ ng trình ñ công ngh cao: Vi t Nam ñư c 2,50 ñi m, ñ ng th 11/12 nư c và vùng lãnh th , tương ñương v i Indonesia (cao nh t là Singapore, ñ t 7,83 ñi m); M c ñ s n có v cán b qu n lý kinh t ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 2,75 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th , x p trên Thái Lan và Indonesia (cao nh t là 9 Theo ñánh giá c a Vi n Khoa h c th d c - th thao, so v i th l c c a thanh thi u niên các nư c Trung Qu c, Nh t B n, Thái Lan, Singapore, Indonesia thì th ch t ngư i Vi t Namt 6-20 tu i còn kém hơn v chi u cao, cân n ng, s c m nh, s c b n và ch tương ñương v s c nhanh, s khéo léo và m m d o. 10 Tính toán c a công ty nghiên c u r i ro chính tr và kinh t trong tài li u c a D án H tr k thu t k ho ch t ng th phát tri n giáo d c. Các n n kinh t có ch t lư ng lao ñ ng dư i 3,5 ñ u có nguy cơ m t s c c nh tranh trên th trư ng toàn c u.
  • 32.
    32 Hàn Qu c,ñ t 7,50 ñi m); M c ñ s n có v cán b hành chính ch t lư ng cao: Vi t Nam ñư c 3,50 ñi m, ñ ng th 10/12 nư c và vùng lãnh th , cao hơn Thái Lan và Indonesia (cao nh t là Hàn Qu c, ñ t 8,0 ñi m); và s thành th o v ti ng Anh: Vi t Nam ñư c 2,62 ñi m, ñ ng v trí th p nh t (12/12 nư c và vùng lãnh th , cao nh t là Singapore v i 8,63 ñi m). Th c t sau th i gian gia nh p WTO cho th y Vi t Nam v n chưa s n sàng h i nh p v phương di n ngu n nhân l c. Ngu n nhân l c v i trình ñ chuyên môn k thu t phù h p còn thi u tr m tr ng, không ch ñ i v i lo i lao ñ ng cao c p như cán b qu n lý và ñi u hành, công ngh thông tin, tài chính ngân hàng mà th m chí là c công nhân v i tay ngh trung bình ñ làm vi c trong các ngành Vi t Nam có l i th so sánh như may m c, da, giày, l p ráp hàng ñi n t . ð i v i ngư i lao ñ ng làm vi c trong các ngành công nghi p ñ nh hư ng xu t kh u, ñó ch là vi c gia công, l p ráp máy móc v i trình ñ lao ñ ng k năng trung bình v i m c lương không cao, không ñ chu c p c gia ñình và có kho n ti t ki m nh . N u ti p t c duy trì cách làm như hi n nay, Vi t Nam s rơi vào b y chi phí và thu nh p th p. Ngoài ra, ngu n nhân l c c n ñư c ti p c n v i góc nhìn khác hơn là năng l c xã h i hay v n xã h i11 . Theo Tr n Văn Th (1997) có th chia xã h i thành năm gi i: gi i lãnh ñ o chính tr , gi i quan ch c, gi i lãnh ñ o kinh doanh ho c nhà kinh doanh, gi i tri th c và gi i lao ñ ng. ð có năng l c xã h i thì m i gi i ph i có nh ng t ch t c n thi t và xã h i ph i có các cơ ch c n thi t ñ các gi i k t n i v i 11 Theo Tr n Văn Th (1997), Năng l c xã h i là m t s c m nh n i sinh, t ng h p c a toàn xã h i có kh năng t ch c các cơ ch tiên ti n ñ kinh t phát tri n. T ch t c n thi t c a nhà lãnh ñ o chính tr là năng l c lãnh ñ o, là kh năng hình thành s nh t trí cao c a toàn dân và nh t là ý th c trách nhi m cao trong vi c t o cơ ch , ñi u ki n ñ khơi d y các ti m năng c a ñ t nư c, trong ñó có c phương châm tr ng d ng nhân tài; T ch t c n thi t c a quan ch c là năng l c qu n lý hành chính, năng l c nghi p v cao và tác phong ñ o ñ c: c n ki m - liêm chính - chí công - vô tư; T ch t c n thi t c a doanh nghi p là tinh th n doanh nghi p, trong ñó có tinh th n m o hi m, không s r i ro trong ñ u tư, tinh th n và n l c khám phá th trư ng m i, nguyên li u m i, công ngh và phương th c qu n lý m i; T ch t ñòi h i trí th c là s quan tâm cao ñ vào các v n ñ hi n th c c a kinh t , xã h i và n l c nghiên c u, tìm tòi các bi n pháp góp ph n c i thi n xã h i, góp ph n làm cho kinh t phát tri n; và t ch t c n thi t c a gi i lao ñ ng là trình ñ giáo d c ngày càng cao, k năng, năng l c chuyên môn ngày càng ñư c b i dư ng và s hăng say làm vi c v i tinh th n trách nhi m. Các t ch t này ph n l n do cơ ch , chính sách t o nên.
  • 33.
    33 nhau thành mt s c m nh t ng h p. Theo cách ti p c n này, hi n nay năng l c xã h i c a Vi t Nam còn r t h n ch . ðào t o ngu n nhân l c ñang là nút th t c chai, có nh hư ng nghiêm tr ng ñ n ch t lư ng phát tri n kinh t và xã h i. Thi u h t ngu n nhân l c có ch t lư ng x y ra trong t t c các lĩnh v c, các ngành ngh và c p trình ñ . Báo ñ ng ch t lư ng giáo d c và ñào t o c trong giáo d c ph thông, d y ngh , trung h c chuyên nghi p, cao ñ ng, ñ i h c và trên ñ i h c. Thi u h t ngu n nhân l c ñang là c n tr l n cho quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c, thu hút ñ u tư và s d ng v n ñ u tư và chuy n d ch cơ c u kinh t . Thi u h t ngu n nhân l c có ch t lư ng cũng là nguyên nhân gây ra v trí y u kém trong c nh tranh qu c t và s ch m tr trong quá trình th c hi n các c i cách trong nư c. ðào t o ngu n nhân l c ñáp ng ñư c yêu c u th trư ng là ñi u ki n tiên quy t ñ Vi t Nam t n d ng cơ h i phát tri n ñang m ra. Ngành ngh ñào t o phù h p ñ ngư i lao ñ ng có th chuy n t lĩnh v c có năng su t lao ñ ng và thu nh p th p sang lĩnh v c có năng su t, thu nh p cao và n ñ nh. ði u này có nghĩa là h th ng giáo d c và ñào t o Vi t Nam c n ph i thay ñ i ñ có th ñáp ng ñúng nhu c u v ngu n nhân l c c a th trư ng. Các thay ñ i này s làm cho ngư i lao ñ ng sau khi ñào t o có ñư c vi c làm n ñ nh v i thu nh p ñ m b o cho cu c s ng. ðây cũng chính là ñ ng cơ ñ thúc ñ y h c hành. 2.3. Th c tr ng phát tri n kinh t Vi t Nam T t c nh ng thành t u v tăng trư ng kinh t , xóa ñói gi m nghèo, c i thi n ñ i s ng nhân dân c v v t ch t l n tinh th n là ñi u không th ph nh n. Nhưng ñó ch là m t c t m c c n ph i vư t qua trong m t ch ng ñư ng dài phát tri n c a dân t c. Các ngu n l c phát tri n kinh t ñ t nư c hi n chưa ñư c khai thác h p lý và hi u qu ; ñ ng th i, trong b i c nh h i nh p sâu r ng vào kinh t th gi i không cho phép Vi t Nam c ti p t c ru ng mình v i nh ng thành t u ñó mà ph i bi t hư ng m nh ñ n tương lai, ph i ti p t c ñ i m i ñ có nh ng thành t u cao hơn. Kinh t Vi t Nam trong th i gian qua có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh. T c ñ tăng trư ng GDP trên ñ u ngư i tăng bình quân 6,1%/năm trong giai ño n
  • 34.
    34 1990-2008, nghĩa làc kho ng 12 năm thì GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam tăng g p ñôi. ð n năm 2008, GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam kho ng 1.050 USD theo t giá hi n hành và tính theo giá s c mua tương ñương là 2.785 USD. Như v y, theo cách phân lo i c a WB, Vi t Nam ñã thoát kh i nhóm nư c có thu nh p th p và ñang nhóm cu i c a các nư c có thu nh p trung bình th p. B ng 2.3: Tăng trư ng GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2000-2008 1990-2008 Singapore 5,9 3,6 3,2 2,5 3,8 Nh t B n 1,2 0,8 1,2 1,2 1,1 ðài Loan 6,3 4,9 2,7 2,9 4,4 Hàn Qu c 6,8 3,5 4,0 3,9 4,6 Malaysia 6,8 2,2 2,6 2,9 3,8 Trung Qu c 11,1 7,7 9,0 11,4 10,4 Thái Lan 7,4 -0,5 4,3 3,9 3,6 Vi t Nam 6,4 5,4 6,1 6,2 6,1 Bruney 0,0 -0,5 -0,6 -0,6 -0,4 Indonesia 6,2 -0,8 3,4 3,9 3,3 Philippines -0,2 1,2 2,4 2,8 1,5 Lào 4,4 4,2 4,2 4,7 4,5 Campuchia 2,9 3,6 8,0 7,9 5,3 Myanmar 4,0 6,2 10,8 5,9* Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB (*: Myanmar giai ño n 1990-2005) Tuy nhiên, quy mô n n kinh t c a Vi t Nam còn khá nh và ñang r t xa so v i các nư c trong khu v c. ð n năm 2008, t ng GDP c a Vi t Nam x p x ñ t 91 t USD, chi m kho ng 0,15% và x p h ng th 58 c a các nư c trên th gi i. N u tính theo s c mua tương tương, t ng GDP c a Vi t Nam kho ng 240 t USD, chi m 0,34% và x p th 46 các nư c trên th gi i. GDP trên ñ u ngư i tính theo giá s c mua tương ñương ch b ng kho ng 2/3 c a Indonesia, x p x 1/2 c a Trung Qu c, kho ng 1/3 c a Thái Lan và kho ng 1/5 c a Malaysia12 . Như v y, chúng ta th y r ng kho ng cách thu nh p c a Vi t Nam so v i các nư c còn khá xa, nhưng ñi u này không quá ñáng lo l ng vì th c t ñã ch ng minh m t n n kinh t hoàn toàn có kh 12 Vào nh ng năm 1950, GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam x p x v i các nư c Thái Lan, Hàn Qu c và cao hơn Trung Qu c.
  • 35.
    35 năng ñu ik p và vư t qua n u tăng trư ng có ch t lư ng; ngay c n u thu nh p có th p hơn nhưng phát tri n công b ng hơn và trong ñi u ki n môi trư ng, môi sinh t t hơn thì ch t lư ng cu c s ng c a ngư i dân v n cao hơn. B ng 2.4: Kinh t Vi t Nam và m t s nư c vào năm 2008 Dân s GDP GDP/ng GDP GDP/ng Tri u ngư i X p h ng T USD X p h ng USD T l v i VN PPP- t USD X p h ng PPP- USD T l v i VN Nh t B n 127,7 10 4.909 2 38.443 36,5 4.355 3 34.099 12,2 Singapore 4,8 112 182 43 37.600 35,7 239 47 49.288 17,7 Hàn Qu c 48,6 26 929 15 19.115 18,2 1.358 13 27.939 10,0 Malaysia 27,0 43 195 42 7.221 6,9 384 28 14.215 5,1 Bruney 0,4 168 11 118 28.894 27,5 20 116 49.219 17,7 Thái Lan 67,4 19 261 34 3.869 3,7 519 23 7.703 2,8 Trung Qu c 1.325,6 1 3.860 3 2.912 2,8 7.903 2 5.962 2,1 Indonesia 228,2 4 514 19 2.254 2,1 907 16 3.975 1,4 Philippines 90,3 12 167 48 1.847 1,8 317 36 3.510 1,3 Vi t Nam 86,2 13 91 58 1.052 1,0 240 46 2.785 1,0 Lào 6,2 101 5 140 837 0,8 13 128 2.134 0,8 Campuchia 14,7 61 10 122 651 0,6 28 103 1.905 0,7 Th gi i 6.692,0 60.115 8.983 69.698 10.415 Thu nh p th p 972,8 569 584 1.366 1.404 Thu nh p trung bình 4.650,7 16.358 3.517 29.004 6.237 Th p hơn thu nh p trung bình 3.702,2 7.909 2.136 17.110 4.622 Cao hơn thu nh p trung bình 948,5 8.445 8.904 11.962 12.612 Thu nh p cao 1.068,5 43.190 40.420 39.606 37.066 Ngu n: World Development Indicators 2009 Th c tr ng phát tri n kinh t trong hơn 20 năm qua ñã cho th y Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng kinh t tương ñ i nhanh nhưng ch t lư ng tăng trư ng kinh t c a Vi t Nam là ñáng c nh báo. C th như sau: - Hi u qu s d ng v n ñ u tư th p, ñư c bi t ñ n t lâu nhưng v n chưa ñư c c i thi n. Trong th i gian qua, kinh t c a Vi t Nam tăng trư ng ch y u d a vào v n13 . Vi t Nam là m t nư c ñang phát tri n nên nhu c u v n ñ u tư là r t l n, kh 13 Theo Nguy n Th Cành (2009), y u t v n ñóng góp 70,4%, lao ñ ng ñóng góp 10,5% và TFP ñóng góp kho ng 19,1% vào t c ñ tăng trư ng kinh t giai ño n 1990-2008.
  • 36.
    36 năng trong nưc không ñáp ng ñ ph i huy ñ ng ngu n v n t bên ngoài14 song hi u qu s d ng v n còn th p. N u so v i giai ño n tăng trư ng nhanh nh t c a các nư c trong khu v c thì hi u qu v n ñ u tư c a Vi t Nam th p hơn. Khu v c nhà nư c có hi u qu v n ñ u tư chưa cao do tình tr ng ñ u tư dàn tr i, th t thoát, lãng phí, ch m ti n ñ thi công. ð i v i khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài và ngoài nhà nư c, có hi u qu ñ u tư hơn khu v c nhà nư c, nhưng xem xét trên góc ñ l i ích toàn qu c gia thì chưa t n d ng ñư c l i th c a n n kinh t (quy mô kinh t , phát tri n các ngành Vi t Nam có l i th ho c có ti m năng), không phù h p v i l i ích qu c gia (nâng c p trình ñ chuyên môn k thu t và công ngh ñ Vi t Nam có th ti n cao hơn trong b c thang chu i giá tr toàn c u, ti t ki m các ngu n l c quý hi m, b n v ng v môi trư ng, t o d ng n n t ng và b sung cho các lĩnh v c Vi t Nam còn thi u và còn y u kém như k t c u h t ng, công nghi p ph tr ). K t qu , v i các d án không hi u qu như v y thì tuy kh i lư ng ñ u tư l n, nhưng năng l c s n xu t c a n n kinh t không tăng nhi u. B ng 2.5: So sánh các giai ño n tăng trư ng c a Vi t Nam v i các nư c Tăng GDP (%) H s ICOR Tăng vi c làm (%) Vi t Nam (1990-2008) 7,6 4,7 2,4 Hàn Qu c (1969-1988) 8,4 2,8 3,2 Malaysia (1977-1996) 7,4 4,9 3,5 Thái Lan (1976-1995) 8,1 3,6 3,0 ðài Loan (1963-1982) 9,8 2,9 3,4 Indonesia (1977-1996) 7,2 2,8 2,9 Philippines (1961-1980) 5,4 2,3 3,3 Ngu n: Tính toán cho Vi t Nam t s li u c a ADB; các nư c còn l i trích t “Nguyên nhân sâu xa v m t cơ c u c a b t n vĩ mô” c a Trư ng Harvard Kennedy và Chương trình gi ng d y Kinh t Fullbright - S d ng nhi u tài nguyên và năng lư ng. Giá tr GDP t o ra trên m i ñơn v s d ng năng lư ng c a Vi t Nam còn th p hơn so v i các nư c. Theo B Công thương, s d ng 1 kWh ñi n Vi t Nam ch t o ra chưa ñ n 1 USD GDP, th p hơn hai l n so v i Philippines và Indonesia và th p hơn b n l n so v i các nư c tiên ti n 14 Thâm h t ti t ki m n i ñ a so v i ñ u tư c a Vi t Nam kéo dài và l n. Singapore, Malaysia, Trung Qu c, Hàn Qu c, ðài Loan, Indonesia ñ u có th ng dư ti t ki m n i ñ a so v i ñ u tư m c khá cao.
  • 37.
    37 như B cÂu, Nh t B n; ñ t o ra cùng m t giá tr s n ph m, s n xu t công nghi p nư c ta tiêu t n năng lư ng g p 1,5-1,7 l n các nư c khác. B ng 2.6: Giá tr GDP t o ra trên m i ñơn v s d ng năng lư ng (USD/kg d u tương ñương, USD giá PPP, giá c ñ nh năm 2005) 1990 1995 2000 2005 2006 Nh t B n 7,2 6,9 6,9 7,3 7,5 Hàn Qu c 4,9 4,5 4,3 4,8 5,0 Singapore 5,4 5,1 6,8 6,0 6,5 Malaysia 5,2 4,8 4,7 4,6 4,7 Trung Qu c 1,4 2,1 3,0 3,1 3,2 Thái Lan 5,1 5,2 4,6 4,4 4,5 Indonesia 3,6 4,1 3,7 4,0 4,2 Philippines 5,7 4,9 4,7 5,7 6,1 Vi t Nam 2,5 2,9 3,3 3,5 3,7 Myanmar 1,3 1,6 2,1 2,9 … Ngu n: ADB - Không t o thêm nhi u vi c làm. Có s b t cân x ng gi a tăng trư ng nhanh kinh t và tăng trư ng ch m v c u lao ñ ng Vi t Nam. Th c t các nư c ñã cho th y trong giai ño n tăng trư ng nhanh nh t c a h thì t c ñ tăng vi c làm cao hơn nhi u so v i Vi t Nam. - Năng su t lao ñ ng c a Vi t Nam tăng liên t c trong hơn 20 năm qua, t c ñ tăng năng su t bình quân x p x 5,1%/năm giai ño n 1990-2008 (th p hơn so v i t c ñ tăng trư ng kinh t , ñóng góp kho ng 67,5% trong t c ñ tăng trư ng kinh t ). Trong ñó, ngành công nghi p có t c ñ tăng trư ng cao nh t kho ng 5,2%/năm, k ñ n là ngành nông nghi p kho ng 4,1%/năm và ngành d ch v 2,2%/năm. M c dù năng su t lao ñ ng ñã t ng bư c nâng cao nhưng so v i các nư c trong khu v c chúng ta v n còn th p và có kho ng cách khá xa (ph l c 11). + Năng su t lao ñ ng nông nghi p th p là do năng su t ñ t, h s c a ñ t - lao ñ ng còn th p, kinh t nông nghi p ch y u d a trên n n t ng quy mô s n xu t nh c a nông h và trình ñ cơ gi i hóa trong nông nghi p còn th p. + S n xu t công nghi p c a Vi t Nam phát tri n ch y u theo b r ng, theo hư ng gia công, l p ráp và thi u nh ng ngành công nghi p ph tr . T l giá tr tăng thêm trên giá tr s n xu t th p và có xu hư ng gi m. Trong giai ño n ñ u c a quá
  • 38.
    38 trình công nghip hóa vi c d a vào các s n ph m thâm d ng lao ñ ng giúp t o vi c làm, thu ngo i t và tích lũy kinh nghi m ñi u hành các doanh nghi p công nghi p hi n ñ i. Tuy nhiên, n u ch d a vào l i th c nh tranh giá lao ñ ng r thì Vi t Nam không th vư t qua m c thu nh p trung bình th p. Kinh nghi m th c ti n c a các nư c ðông Á ñã ch ra r ng b ng c g ng cao ñ c a các cá nhân, doanh nghi p và nhà nư c th c hi n m t chính sách kiên trì nhi u khi ñ n c c ñoan trong vi c theo ñu i k năng, công ngh và tri th c tiên ti n ñ có th giúp các doanh nghi p c a mình xâm nh p th trư ng s n ph m m i và hi n ñ i hóa quá trình s n xu t. B ng 2.7: T l giá tr tăng thêm trên giá tr s n xu t c a ngành công nghi p Vi t Nam ðơn v tính: % Năm Toàn ngành Công nghi p khai thác Công nghi p ch bi n S n xu t và phân ph i ñi n, khí ñ t và nư c 1995 42,5 74,3 36,3 54,6 1996 42,4 73,6 36,2 54,3 1997 42,1 72,6 36,0 54,1 1998 41,7 71,8 35,4 54,4 1999 40,8 70,0 34,5 52,8 2000 38,5 67,4 32,6 49,1 2001 36,8 65,9 31,2 48,8 2002 35,0 64,0 29,9 46,8 2003 33,1 62,9 28,2 46,0 2004 31,4 59,9 26,7 45,8 2005 29,6 59,6 25,3 44,9 2006 28,0 59,2 24,1 44,3 2007 26,3 59,1 22,8 43,6 2008 24,9 58,9 21,7 43,2 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê + Ho t ñ ng d ch v ch y u có quy mô nh , gi n ñơn; các ho t ñ ng d ch v ch t lư ng cao còn chi m t tr ng th p trong n n kinh t . T c ñ tăng năng su t c a ngành d ch v trong th i gian qua là th p và th p hơn so v i t c ñ tăng chung c a c n n kinh t . - ðóng góp c a các ngành vào t c tăng trư ng kinh t , nhìn chung, theo xu hư ng gi m t tr ng ñóng góp c a nông nghi p và tăng công nghi p. Tuy nhiên,
  • 39.
    39 ñóng góp ca nông nghi p vào tăng trư ng kinh t còn khá cao; và có s b t cân ñ i gi a khu v c s n xu t và khu v c d ch v . B ng 2.8: ðóng góp c a các ngành vào t c ñ tăng trư ng GDP c a Vi t Nam (%) 1990-1995 1995-2000 2000-2005 2000-2008 1990-2008 T ng 8,2 7,0 7,5 7,6 7,6 Nông nghi p 2,0 1,8 1,1 0,9 1,3 Công nghi p 1,5 1,9 2,4 2,6 2,3 D ch v 4,7 3,3 4,0 4,1 4,0 Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB - ðóng góp c a TFP trong tăng trư ng kinh t còn quá th p, ch kho ng 19,1% trong c giai ño n 1990-2008. Kinh nghi m c a các nư c phát tri n ñi trư c cho th y, TFP ngày càng ñóng góp to l n vào t c ñ tăng trư ng c a n n kinh t . V i cùng m t t c ñ v tích lũy tư b n nhưng qu c gia nào phát tri n có hi u su t hơn (th hi n b ng TFP) thì qu c gia ñó có t c ñ tăng trư ng cao hơn. Qua vi c phân tích các y u t ñ u vào ñóng góp vào t c ñ tăng trư ng kinh t thì càng th y rõ r ng, kinh t c a Vi t Nam nghiên nhi u v s lư ng hơn là ch t lư ng. B ng 2.9: Các y u t ñóng góp vào vi c tăng trư ng giai ño n 1960-1994 ðơn v tính: % Tăng trư ng Tích lũy tư b n Lao ñ ng TFP Trung Qu c 7,5 3,1 2,7 1,7 Thái Lan 7,5 3,7 2,0 1,8 Malaisia 6,8 3,4 2,5 0,9 Indonesia 5,6 1,9 2,9 0,8 Philippines 3,8 2,1 2,1 -0,4 ðài Loan 8,5 4,1 2,4 2,0 Hàn Qu c 8,3 4,3 2,5 1,5 Nh t B n (1950-1973) 9,2 3,1 2,5 3,6 Vi t Nam (1990-2008) 7,6 5,4 0,8 1,4 Ngu n: Vi t Nam: Nguy n Th Cành (2009), Xây d ng các m c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t Vi t Nam ñ n năm 2020. Các nư c khác: Crafts (1999), d a trên k t qu c a nhi u nghiên c u; Trích t Tr n Văn Th (2005), Bi n ñ ng kinh t ðông Á và con ñư ng công nghi p hóa Vi t Nam Khi phân tích cơ c u kinh t , chúng ta th y r ng n n kinh t ñã có s phân công h p lý hơn gi a các ngành ngh , thành ph n kinh t , các vùng lãnh th theo hư ng
  • 40.
    40 nâng cao hiu qu , năng su t, t o ñ ng l c và phát huy l i th cho phát tri n. Tuy nhiên, cho ñ n nay Vi t Nam v n còn cơ c u kinh t l c h u và b t c p. - Cơ c u kinh t ngành c a Vi t Nam trong th i gian qua nhìn chung là chuy n d ch phù h p v i xu hư ng ti n b ; ñó là gi m t tr ng ngành nông nghi p và tăng t tr ng các ngành phi nông nghi p (ph l c 12). ð n năm 2008, t tr ng ngành nông nghi p ch chi m 31,0% trong t ng GDP c a n n kinh t . Tuy nhiên, v cơ b n, hi n tr ng cơ c u kinh t ngành c a Vi t Nam còn thua kém xa v i m c bình quân chung c a các nư c ñang phát tri n15 và ch tương ñương v i các nư c Nh t B n, Hàn Qu c, ðài Loan vào nh ng năm 1950, các nư c ASEAN 4 vào kho ng cu i nh ng năm 1980. Cơ c u kinh t ngành l c h u còn th hi n Vi t Nam ch tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. ði u này ñòi h i Vi t Nam c n nhanh chóng tham gia vào chu i giá tr toàn c u và liên t c nâng c p v th c a mình trong chu i ñ giành l y nh ng v trí có giá tr tăng thêm ngày càng cao. S chuy n d ch v trí và c i thi n, nâng c p v th c a mình trong chu i giá tr toàn c u chính là quá trình chuy n d ch cơ c u ngành kinh t d a trên quan ñi m hư ng vào h i nh p và d a vào h i nh p. Tương quan t l gi a kh i s n xu t v t ch t và kh i s n xu t s n ph m d ch v chưa ch ng t s phát tri n ñúng ñ n. T c ñ tăng trư ng c a hai kh i này chưa h p lý, chưa t o ra s hài hòa c n thi t cho s phát tri n. Theo kinh nghi m c a các nư c phát tri n, t l tăng gi a kh i s n xu t và kh i d ch v là 1 và kho ng 1,8 (th m chí có nư c t l này là 1:4). Nhưng Vi t Nam, kh i s n xu t tăng 1 thì kh i d ch v ch tăng kho ng 0,6-0,8. T tr ng c a kh i d ch v trong GDP ch tăng trong giai ño n 1990-1995, chi m cao nh t kho ng 53,0% vào năm 1995; và t ñó ñ n nay, t tr ng c a kh i d ch v có xu hư ng gi m là ch y u, chi m kho ng 47,9% vào năm 2008. 15 Theo UNDP, Báo cáo phát tri n con ngư i năm 1999, t tr ng ngành nông nghi p chi m kho ng 13%, ngành công nghi p chi m 36% và d ch v chi m 51% trong t ng GDP c a các nư c ñang phát tri n vào năm 1997.
  • 41.
    41 - Cơ cu kinh t theo thành ph n kinh t nhìn chung có xu hư ng chuy n d ch theo hư ng gi m t tr ng khu v c kinh t nhà nư c và tăng t tr ng khu v c kinh t ngoài nhà nư c và có v n ñ u tư nư c ngoài trong t ng GDP c a n n kinh t . Trong ñó, ñ c bi t là khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài chi m t tr ng t 6,3% vào năm 1995 tăng lên 18,7% vào năm 2008. Khu v c kinh t ngoài nhà nư c chi m t tr ng GDP cao và gi i quy t nhi u vi c làm nh t cho n n kinh t , song các doanh nghi p ch y u có quy mô nh , công ngh l c h u, năng l c c nh tranh qu c t còn nhi u h n ch . Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu th v ngu n l c như tín d ng, ñ t ñai và các chính sách ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư nhìn chung chưa cao và gi i quy t chưa ñ n 10% lao ñ ng c a n n kinh t (ph l c 14). B ng 2.10: Cơ c u GDP và cơ c u v n ñ u tư theo thành ph n kinh t ðơn v tính: % 1995 2000 2005 2008 Cơ c u GDP 100 100 100 100 Kinh t Nhà nư c 40,2 38,5 38,4 34,4 Kinh t ngoài Nhà nư c 53,5 48,2 45,6 47,0 Khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài 6,3 13,3 16,0 18,7 Cơ c u v n ñ u tư 100 100 100 100 Kinh t Nhà nư c 42,0 59,1 47,1 39,9* Kinh t ngoài Nhà nư c 27,6 22,9 38,0 35,3* Khu v c có v n ñ u tư nư c ngoài 30,4 18,0 14,9 24,8* Chú ý: (*): s li u năm 2007 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê - Kim ng ch các m t hàng xu t kh u có giá tr gia tăng cao còn th p. Xu t kh u v n ph thu c nhi u vào các m t hàng nguyên li u thô như khoáng s n (d u thô, than ñá), nông, lâm, th y s n, trong khi các m t hàng công nghi p ch bi n (như d t may, da giày, ñi n t và linh ki n máy tính) v cơ b n mang tính l p ráp và gia công trên cơ s nguyên li u, ph tùng, thi t b nh p kh u, giá tr gia tăng th p. V i vai trò là ngư i nh n h p ñ ng gia công, l p ráp, Vi t Nam n m ph n có giá tr gia tăng th p nh t trong chu i giá tr s n xu t. Vi t Nam g p khó khăn ñ i v i vi c tăng xu t kh u có hàm lư ng giá tr gia tăng cao do các y u t trong n i t i nhi u doanh nghi p còn h n ch như trình ñ chuyên môn k thu t, công ngh , năng l c thi t k , t ch c và phân ph i.
  • 42.
    42 Trong khi ñó,ña s nguyên nhiên ph li u, v t tư và thi t b máy móc ñư c nh p kh u ch y u t Trung Qu c, Hàn Qu c, ðài Loan, Singapore và Thái Lan do l i th v v n t i, giá c và tính phù h p16 . Nh p kh u t Hoa Kỳ, Nh t B n, EU ch y u là máy móc thi t b công ngh ngu n và m t s nguyên v t li u ph tr , nhưng lư ng nh p còn khiêm t n và t tr ng có xu hư ng gi m. Rõ ràng, ti p c n công ngh ngu n tiên ti n chưa ph i là ñi u ph bi n Vi t Nam và ñi u này có nh hư ng không t t ñ n kh năng c nh tranh trong dài h n c a n n kinh t . B ng 2.11: T tr ng hàng công nghi p ch tác trong cơ c u xu t kh u c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2006 2007 Nh t B n 96,6 96,4 94,8 94,1 93,9 93,7 ðài Loan 86,8 88,3 92,2 89,0 88,6 88,9 Hàn Qu c 93,8 92,4 91,1 92,3 91,4 91,1 Trung Qu c 0,0 82,8 85,6 90,4 90,9 91,2 Singapore 71,4 83,1 83,9 79,1 73,3 76,4 Malaysia 66,1 78,2 80,2 71,1 73,7 71,4 Thái Lan 63,4 73,2 76,3 77,5 76,3 … Indonesia 40,5 54,7 57,7 51,0 50,3 49,6 Philippines 45,5 48,2 49,2 54,0 57,2 … Vi t Nam 29,6 33,0 44,7 50,4 51,8 … Myanmar 7,8 14,3 22,3 … … … Ngu n: ADB - Cơ c u lao ñ ng ñã chuy n d ch theo hư ng t nơi có năng su t lao ñ ng th p sang nơi có năng su t lao ñ ng cao hơn, d n ñ n tăng năng su t chung c a toàn n n kinh t ; tuy nhiên quá trình chuy n d ch còn ch m. Theo s li u th ng kê cho th y, n n kinh t Vi t Nam ñã ñ t ñ n “ñi m ngo t” v chuy n d ch cơ c u lao ñ ng vào năm 2005, t c là lao ñ ng nông nghi p không ch gi m v t tr ng mà còn gi m v s lư ng tuy t ñ i. ð n năm 2008, t tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m kho ng 53,5% trong t ng lao ñ ng (ph l c 16). N u coi m c ñ gi m t tr ng lao ñ ng nông nghi p như là m t trong nh ng ch s c a công nghi p hóa, thì Vi t Nam hi n t i còn thua kém các nư c công nghi p hóa ðông Á th i ñi m hơn 50 năm v 16 ð c bi t, ASEAN và Trung Qu c v n là nh ng ñ i tác cung ng l n nh t cho Vi t Nam, v i t tr ng trong t ng kim ng ch nh p kh u c a Vi t Nam tăng t 41,4% năm 2005 lên 43,5% năm 2008.
  • 43.
    43 trư c. Trongm t công trình nghiên c u c a Jungho Yoo ñã so sánh th i kỳ công nghi p hóa gi a các nư c d a trên m t tiêu chí duy nh t là coi th i ñi m b t ñ u ti n trình công nghi p hóa m t n n kinh t khi t tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m 50% t ng lao ñ ng và k t thúc khi t tr ng lao ñ ng nông nghi p ch còn 20% t ng lao ñ ng (ph l c 17). N u theo cách phân chia này thì Vi t Nam m i b t ñ u c a ti n trình công nghi p hóa n n kinh t . - Cơ c u lãnh th c a n n kinh t : bư c ñ u ñã hình thành các vùng, khu v c theo hư ng phát huy l i th c a t ng vùng và khu v c; trong ñó các vùng kinh t tr ng ñi m ñã t ng bư c phát huy vai trò là ñ u kéo, ñ ng l c phát tri n kinh t c a c nư c (ph l c 18). Các trung tâm ñô th như Hà N i, H Chí Minh, ðà N ng, C n Thơ không ch là trung tâm kinh t l n c a vùng, c a c nư c mà còn là ñ u m i giao thương v i các nư c trên th gi i. Tuy nhiên, cho ñ n nay cơ c u lãnh th c a n n kinh t v n còn nh ng h n ch và b t c p c n ph i nhanh chóng ñư c kh c ph c. + M i liên k t trong vùng và liên vùng còn y u, phát tri n ch ng chéo, manh mún và mang tính c c b ñ a phương d n ñ n s lãng phí các ngu n l c phát tri n, h n ch kh năng phát tri n c a m i vùng. + K t h p cơ c u ngành và cơ c u lãnh th trên các vùng chưa h p lý nên chưa khai thác h t th m nh c a các vùng. Cơ c u ngành trùng l p gi a các vùng, gi a các thành ph và các t nh nông nghi p. Các thành ph l n tuy có t tr ng các ngành phi nông nghi p cao trong GDP nhưng chưa th c s t o bư c phát tri n hi n ñ i. + Làn sóng di dân t nông thôn vào các ñô th : thách th c vi c làm các vùng và ti m n nh ng khó khăn trong quá trình phát tri n thành th và nông thôn. + Chênh l ch vùng ngày càng doãng ra. Ch s Gini c a Vi t Nam ngày càng tăng17 . Chênh l ch gi a khu v c ñô th và nông thôn v dân s có 0,35 l n nhưng v GDP là 1,1 l n, v GDP trên ñ u ngư i là 3,47 l n và thu ngân sách bình quân ñ u 17 M t thư c ño m c ñ b t bình ñ ng v thu nh p là ch s Gini. Ch s này b ng 0 n u thu nh p c a t t c m i ngư i b ng nhau, và ch s này b ng 1 n u m t ngư i có t t c trong khi nh ng ngư i còn l i không có chút thu nh p nào. M t nư c có ch s Gini t 0,25 tr xu ng ñư c coi là r t công b ng, còn n u ch s này cao hơn 0,50 thì b coi là r t không công b ng. Ch s Gini c a Hàn Qu c là 0,32, ðài Loan và Indonesia là 0,34, Vi t Nam là 0,37, Malaysia là 0,40, Thái Lan là 0,42, Philippines là 0,45 và Trung Qu c là 0,47.
  • 44.
    44 ngư i là16,2 l n. T c ñ tăng trư ng kinh t c a vùng phát tri n kho ng 1,37 l n m c trung bình c a c nư c và b ng 1,6 l n m c tăng trư ng c a vùng khó khăn. + Cơ ch chính sách vùng chưa phù h p và thi u ñ ng b , chưa phát huy t t ngu n l c các vùng trong quá trình phát tri n. S c c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam t ng bư c ñư c c i thi n nhưng v n luôn n m nhóm nư c có năng l c c nh tranh th p c a th gi i. Vi t Nam không th ch t so sánh v i b n thân mình trong quá kh ñ xác ñ nh ti n b vì ñi u ñó không còn ñ trong công cu c h i nh p kinh t qu c t . Chúng ta ñang tham gia m t cu c ch y thi t c ñ , ta c i cách thì các nư c khác cũng c i cách, hoàn thi n hơn. Trong ba năm g n ñây, theo báo cáo c a Di n ñàn kinh t th gi i (WEF) v c nh tranh toàn c u, năng l c c nh tranh c a Vi t Nam ñã gi m sáu b c, t th 64 năm 2006 xu ng 70 năm 2008. Có th chúng ta chưa ñ ng ý v i cách tính toán, x p h ng c a WEF, nhưng nó l i có ý nghĩa l n ñ i v i các nhà ñ u tư qu c t . T nh ng phân tích trên cho th y, n n kinh t Vi t Nam khó có th vư t quá b y thu nh p trung bình n u không s m tái c u trúc l i n n kinh t theo hư ng phát tri n hi u su t. Kinh nghi m th gi i ñã cho th y có r t ít nư c thoát kh i b y thu nh p trung bình dù trư c ñó có giai ño n tăng trư ng ñáng kinh ng c trong m t th i gian dài. 2.4. H th ng tài chính H th ng tài chính c a Vi t Nam ñã phát tri n r t nhanh t m t h th ng sơ khai trong ñó các NHTM qu c doanh chi m v trí th ng tr thành m t h th ng tài chính ña d ng hơn bao g m c các NHTM nhà nư c, NHTM c ph n và ngân hàng nư c ngoài và ti n ñ n phù h p v i tiêu chu n qu c t . M t h th ng ngân hàng hi u qu và n ñ nh chính là c máy cho tăng trư ng kinh t dài h n. Tuy nhiên, h th ng tài chính c a Vi t Nam tr nên r t d b t n thương, trong ñó ngân hàng hi n là khu v c ti m n nhi u r i ro nh t. Th nh t, Vi t Nam ñã quá d dãi ñ i v i vi c m ngân hàng m i. Th hai, cho phép các t ch c phi tài chính thành l p ngân hàng; Th ba, thi u m t h th ng ñi u ti t, giám sát và cư ng ch th c s có s c m nh. Trong Báo cáo phát tri n tài chính năm 2008
  • 45.
    45 c a WEFñã x p h ng trình ñ phát tri n tài chính c a Vi t Nam th 49 trong 52 qu c gia, sau t t c các nư c châu Á; x p h ng 50 trong 52 qu c gia v s v ng m nh c a các chu n m c k toán, ki m toán và m c ñ b o v nhà ñ u tư; th 45 trong 52 v thông tin tín d ng. Ngân hàng Nhà nư c thi u tính ñ c l p ñ th c hi n các chính sách thu n túy d a trên các tiêu chí nghi p v và ít ch u nh hư ng c a s c ép bên ngoài. Sau cu c kh ng ho ng tài chính năm 1997, h u h t các nư c ðông Nam Á ñã tăng cư ng tính ñ c l p cho ngân hàng trung ương c a h . Trong khi ñó, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam v n thi u tính ñ c l p trên c b n phương di n quan tr ng là m c tiêu, công c , tài chính và nhân s . Năng l c c a Ngân hàng Nhà nư c còn h n ch , ñôi khi dùng c các bi n pháp hành chính trong th c hi n các chính sách ñi u ti t n n kinh t ; ñi u này là không thích h p trong n n kinh t th trư ng và toàn c u ñã tr nên ph c t p hơn trư c r t nhi u. Ngân hàng Nhà nư c c n ph i s d ng các công c lãi su t và nghi p v th trư ng m m t cách hi u qu hơn, cũng có nghĩa là ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c s tr nên minh b ch và có trách nhi m hơn. 2.5. Khoa h c - công ngh Khoa h c và công ngh ngày càng ñóng góp tích c c trong phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c; góp ph n vào công cu c ñ i m i c a ñ t nư c, xây d ng các lu n c khoa h c cho các phương án phát tri n vùng và lãnh th , góp ph n nâng cao năng l c n i sinh trong m t s lĩnh v c công ngh tiên ti n, nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu c a nhi u ngành kinh t . ð n nay, Vi t Nam có m t l c lư ng khoa h c và công ngh kho ng trên 1,3 tri u cán b có trình ñ ñ i h c và cao ñ ng, kho ng 30 nghìn cán b có trình ñ trên ñ i h c (v i hơn 13 nghìn ti n sĩ và kho ng 6 ngàn giáo sư, phó giáo sư18 ) và kho ng 2 tri u công nhân k thu t; ñã xây d ng ñư c m t m ng lư i v i hơn 940 t ch c khoa h c và công ngh thu c m i thành ph n kinh t (trong ñó có kho ng 450 t ch c ngoài nhà nư c)19 . Th c t cho th y, ñ i ngũ này có kh năng ti p thu tương 18 Có ñ n 70% không làm nghiên c u mà ch làm các ch c v hành chính và qu n lý. 19 Theo s li u th ng kê c a B Khoa h c và Công ngh .
  • 46.
    46 ñ i nhanhvà làm ch ñư c tri th c, công ngh hi n ñ i trên m t s ngành và lĩnh v c. M t s t ch c khoa h c và công ngh g n k t t t gi a nghiên c u khoa h c, phát tri n công ngh v i s n xu t kinh doanh. Tuy nhiên, trình ñ khoa h c và công ngh c a nư c ta còn th p hơn nhi u so v i các n n kinh t trong khu v c, c trong lĩnh v c nghiên c u và trong ch c năng ph c v kinh t - xã h i. M c dù có ti m năng trí tu không nh , song trên th c t , chúng ta còn r t lúng túng trong vi c hình thành và tri n khai m t chi n lư c mang tính ñón ñ u và c i cách căn b n, nh m nâng cao trình ñ khoa h c và công ngh c a ñ t nư c ph c v năng l c c nh tranh qu c gia. S cán b nghiên c u khoa h c trên 100 dân và kinh phí chi hàng năm cho ho t ñ ng khoa h c và công ngh theo ñ u ngư i còn r t th p. Nghiên c u cơ b n v a b coi nh v a chưa th hi n ñư c vai trò “cơ b n”. T năm 1986 ñ n nay v n chưa ch m d t tình tr ng cán b nghiên c u cơ b n b ngh , kinh phí nghiên c u cơ b n quá ít, tuy n sinh vào các ngành khoa h c cơ b n g p nhi u khó khăn. B ng 2.12 M t vài s li u v ti m l c khoa h c và công ngh Ch s ðVT Vi t Nam Hàn Qu c ð c M - Ngư i nghiên c u khoa h c/100 dân ngư i 0,18 2,19 2,83 3,67 So v i Vi t Nam L n 1,0 12,2 15,7 20,4 - Chi cho khoa h c và công ngh (ngư i/năm) USD 1,25 212 511 794 So v i Vi t Nam L n 1,0 170 400 635 Ngu n: Nguy n Thi n Nhân, Báo cáo t i H i ñ ng chính sách khoa h c và công ngh qu c gia ð u tư c a Vi t Nam cho nghiên c u và phát tri n khoa h c - công ngh chi m trong giai ño n 2000-2005 chi m kho ng 0,2% GDP; th p hơn Singapore (nư c trong vùng có ñ u tư cao nh t) v i 2,3% GDP, k ñ n là Malaysia kho ng 0,7% GDP, Thái Lan 0,3% GDP và cao hơn Indonesia 0,15% GDP và Philippines 0,12% GDP (ph l c 10). Và sau nhi u năm ph n ñ u, năm 2000 l n ñ u tiên t l chi ngân sách nhà nư c cho khoa h c và công ngh ñ t 2%. Công ngh s n xu t t i các doanh nghi p ch m ñ i m i. Theo k t qu ñi u tra c a B Khoa h c và Công ngh , chi phí ñ i m i công ngh c a các doanh nghi p
  • 47.
    47 Vi t Namch kho ng 0,2-0,3% doanh thu, so v i m c 5% n ð hay 10% Hàn Qu c. Ph n l n các doanh nghi p tư nhân có công ngh l c h u và ít có kh năng ñ i m i công ngh . Trong s công ngh ñư c áp d ng, ñ n trên 90% là công ngh nh p kh u t nư c ngoài. Tính liên k t gi a khoa h c - giáo d c - doanh nghi p y u ñã c n tr Vi t Nam trong quá trình h i nh p. Mô hình t ch c các trung tâm/vi n nghiên c u khoa h c qu c gia tách r i giáo d c ñ i h c ñang có nguy cơ t o ra s ngăn cách gi a khoa h c và giáo d c ñ i h c. Bên c nh ñó, ch t lư ng nghiên c u - tri n khai còn th p, nên trong nhi u trư ng h p chưa ñ s c gi i quy t các v n ñ ñ t ra t các doanh nghi p; và chính b n thân các doanh nghi p không có nhu c u ñ i m i th c s v công ngh . Năng l c h i nh p qu c t c a khoa h c Vi t Nam chưa m nh. Theo s li u th ng kê c a Vi n Thông tin Khoa h c, trung bình m i giáo sư và phó giáo sư công b 0,58 bài báo trong vòng 10 năm qua trên các t p san qu c t . Trong khi các nư c trong vùng như Thái Lan, Malaysia và Singapore, các trư ng ñ i h c ñ t ra tiêu chu n hay khuy n khích m i giáo sư c n có ít nh t m t công b qu c t trong vòng hai năm; còn các nư c tiên ti n hơn, m i giáo sư ph i có ít nh t m t công b qu c t . S lư ng công b qu c t c a các nhà khoa h c Vi t Nam ch b ng 1/14 Singapore, 1/5 s lư ng t Thái Lan, 1/3 Malaysia, 1/1,3 Indonesia và kho ng 1/1,1 Philippines trong cùng th i gian. Trong ñi u ki n còn thi u th n v cơ s v t ch t nghiên c u và thi u th n chuyên gia, ph n l n (kho ng 80%) các nghiên c u khoa h c Vi t Nam ñ u ph i h p tác v i nư c ngoài. Ch có 20% các công trình nghiên c u t Vi t Nam là do n i l c (t c hoàn toàn do ngư i Vi t th c hi n). Ch t lư ng nghiên c u khoa h c cũng r t ñáng quan tâm. M t công trình nghiên c u khoa h c có giá tr thư ng ñư c ñ ng nghi p trên th gi i trích d n. Do ñó, m t cách khác ñ gián ti p ñánh giá ch t lư ng là xem xét t l các bài báo ñư c trích d n. Tính chung, kho ng 1/5 các bài báo khoa h c t Vi t Nam chưa bao gi ñư c trích d n sau năm năm công b . ðây cũng là tình tr ng chung các nư c
  • 48.
    48 trong vùng, vi t l chưa bao gi trích d n ñư c ghi nh n t i Thái Lan (15%), Malaysia (19%), Indonesia (19%), Philippines (13%) và Singapore (17%). Phân tích chi ti t cho th y các công trình n i l c thư ng có ch t lư ng th p hơn các công trình h p tác v i nư c ngoài. Tính trung bình m i công trình n i l c ñư c trích d n 3,2 l n, trong khi ñó công trình h p tác có ch s trích d n trung bình là 11,6 l n. 2.6. K t c u h t ng Các n n kinh t phát tri n m nh ñã cho th y mu n phát tri n c n ph i làm th nào cho xe luôn luôn ch y và ñèn luôn luôn sáng. Nhưng Vi t Nam, t c ñư ng và m t ñi n tr thành câu chuy n hàng ngày. H th ng k t c u h t ng Vi t Nam ñã có bư c ti n nh t ñ nh, góp ph n thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam. Tuy nhiên, tình hình hi n nay c a h th ng k t c u h t ng là v n chưa theo k p, c n tr ñáng lo ng i cho s phát tri n Vi t Nam. So v i các nư c tiên ti n trong khu v c, h th ng h t ng giao thông Vi t Nam dư i m c trung bình. M t ñ m ng lư i ñư ng th p20 , m ng lư i ñư ng phân b không ñ u, thi u s liên k t, tình tr ng ùn t c giao thông các ñô th l n ngày càng tr nên tr m tr ng; t l ñ t dành cho giao thông chưa ñ n 10% ñ t xây d ng ñô th trong khi t l c n thi t ph i là 20-25%. M ng lư i giao thông c a Vi t Nam thi u tính k t n i v i nh ng nư c lân c n và chưa ñ t chu n qu c t ñ thu n l i trong vi c k t n i21 . V n ñ u tư cho cơ s h t ng giao thông là r t l n nên ngoài ñ u tư c a Nhà nư c là ñi u ki n tiên quy t thì vi c khuy n khích các ngu n ñ u tư khác là s l a ch n khôn ngoan. Tuy nhiên, trên th c t Vi t Nam dư ng như cho ñang th t b i cho vi c huy ñ ng các ngu n v n này22 . 20 T i các thành ph l n như Hà N i, H Chí Minh, H i Phòng, ðà N ng ch ñ t 4-5 km/km2 ; các ñô th lo i 2, 3 con s này ch b ng m t n a. 21 Ví d , m ng ñư ng s t Vi t Nam k t n i v i Trung Qu c nhưng c a Vi t Nam có kh 1.000 mm còn c a Trung Qu c có kh tiêu chu n 1.435 mm. M ng ñư ng s t c a nh ng nư c láng gi ng khác có kh 1.000 mm nhưng l i không k t n i v i m ng c a Vi t Nam. 22 Theo B K ho ch và ð u tư, nhu c u v n cho ñ u tư cơ s h t ng giao thông kho ng 25 t USD m i năm, trong ñó Nhà nư c ch b trí ñư c 50-60% nhu c u. Hi n có hơn 80 d án BOT, BT và BTO c a nhà ñ u tư trong nư c v i t ng v n kho ng 6 t USD và 8 d án c a nhà ñ u tư nư c ngoài v i t ng v n 1,8 t USD.
  • 49.
    49 Các d ánñ u tư h th ng k t c u h t ng thư ng b phung phí ho c là ñ i tư ng c a tham nhũng thư ng d n ñ n vi c cung ng d ch v kém hi u qu v i giá thành cao23 . ði u ñáng lo ng i hơn, vi c xây d ng k t c u h t ng l i mang tính c c b , ñ a phương, thi u t m nhìn chi n lư c d n ñ n tính c nh tranh và hi u qu th p; ñi n hình là ñ a phương nào cũng mu n có c ng, có sân bay. Vi c ñ u tư h t ng cơ s cho phát tri n ngành công nghi p h u c n ñòi h i ph i ñ ng b ch không ch ñơn thu n là xây d ng c ng. T m quan tr ng c a ñi n ñ i v i n n kinh t ñư c ví như ôxy ñ i v i cơ th ngư i. N u thi u ñi n, hay n u giá ñi n quá cao thì ñ i s ng kinh t s b ñình tr ngay l p t c. M c dù ai cũng bi t r ng ñi n là m t y u t ñ u vào thi t y u c a s n xu t, th nhưng chính sách năng lư ng c a Vi t Nam l i thi u t m nhìn chi n lư c. V i vi c ñ u tư quá nhi u vào th y ñi n, gi ñây Vi t Nam ñang g p ph i tình tr ng thi u ñi n ngày càng tr nên tr m tr ng trong mùa khô24 . Vi c Vi t Nam không th ki m soát lưu lư ng nư c thư ng ngu n làm tăng r i ro c a vi c ph thu c quá nhi u vào th y ñi n. S n lư ng ñi n cung c p bình quân ñ u c a Vi t Nam v n còn th p hơn m c chung c a khu v c ðông Nam Á, châu Á và th gi i25 . T c ñ tăng s n lư ng ñi n th p hơn t c ñ tăng s n lư ng công nghi p kho ng 1,2 l n. Tình tr ng lãng phí năng lư ng Vi t Nam r t l n26 . Hi u su t s d ng ngu n năng lư ng trong các nhà máy ñi n ñ t than, d u ch ñ t 28-32%, th p hơn so v i các nư c phát tri n 10%; hi u su t các lò hơi công nghi p ch ñ t kho ng 60%, th p hơn m c trung bình c a th gi i ch ng 20%. ð t o ra 1.000 USD GDP, Vi t Nam 23 Theo Ngân hàng th gi i (Doing Business 2010), chi phí xu t kh u trên côngtennơ c a Vi t Nam là 756USD, th p hơn m c bình quân chung c a các nư c ðông Á & Thái Bình Dương (909USD), cao hơn các nư c Malaysia (450USD), Singapore (456USD), Trung Qu c (500USD), Thái Lan (625USD), Bruney (630USD), Indonesia (704USD), ðài Loan (720USD), Campuchia (732USD), Hàn Qu c (742USD) và th p hơn các nư c Philippines (816USD), Nh t B n (989USD), Lào (1.860USD). 24 Tr l i ph ng v n bên l Di n ñàn chính sách an ninh năng lư ng ASEM l n th nh t t ch c t i Hà N i ngày 11 tháng 4 năm 2008, Th trư ng B Công thương ð H u Hào cho r ng tình hình thi u ñi n có th ti p t c kéo dài ñ n năm 2020. 25 Năm 2003, Vi t Nam ñ t 501,2 Kwh/ngư i, c a ðông Nam Á bình quân 801 Kwh/ngư i, c a châu Á bình quân 1.385 Kwh/ngư i, th gi i bình quân 850 Kwh/ngư i; ñ ng th 7 ðông Nam Á (sau Singapore, Brunei, Malaysia, Thái Lan, Lào, Philippines), ñ ng th 40 châu Á và ñ ng th 133 trên th gi i. ð n năm 2007, s n lư ng ñi n bình quân ñ u ngư i c a Vi t Nam tăng lên ñ t 784 Kwh, nhưng v th b c không thay ñ i. 26 B Công thương (2009).
  • 50.
    50 ph i tiêut n kho ng 600 kg d u quy ñ i, cao g p 1,5 l n so v i Thái Lan và g p 2 l n m c bình quân c a th gi i. ð tăng 1% GDP thì ñi n ph i tăng kho ng 2%, trong khi bình quân th gi i ch tăng 1,2-1,5%. Nhưng ñi u ñáng nói hơn, T p ñoàn ñi n l c Vi t Nam (EVN) thay vì th c hi n nhi m v cơ b n c a nó là “gi vai trò chính trong vi c ñ m b o cung c p ñi n n ñ nh, an toàn cho s nghi p phát tri n kinh t - xã h i; th c hi n ñ u tư phát tri n các công trình lư i ñi n ñ ng b nh m nâng cao hi u qu ñ u tư; ñ u tư các d án ngu n ñi n theo nhi m v ñư c giao”, mà trái l i, còn làm phân tán ngu n nhân l c và tài l c có h n c a mình sang lĩnh v c vi n thông, d ch v tài chính, b t ñ ng s n. M t doanh nghi p ñ c quy n nhà nư c như EVN s ch ho t ñ ng t t nh t n u t p trung cao ñ vào nhi m v chính và th c hi n nhi m v này m t cách hi u qu , ñ ng th i không b phân tâm b i các ho t ñ ng kinh doanh ngo i vi. ðã có nhi u d u hi u cho th y EVN không ñ năng l c trong vi c cung c p ñi n ñ ñ m b o duy trì t c ñ tăng trư ng kinh t kỳ v ng. Vì v y, nhà nư c ph i hoàn thi n cơ ch ñi u ti t ñ t o ra nh ng khuy n khích và ñi u ki n thích h p cho khu v c kinh t dân doanh và nư c ngoài tham gia s n xu t ñi n. 2.7. V n ñ an sinh xã h i Suy cho ñ n cùng thì m c tiêu c a m i chính sách phát tri n là nh m ki n t o m t xã h i công b ng và th nh vư ng. H th ng an sinh xã h i là m t trong các công c quan tr ng ñ th c hi n mô hình tăng trư ng kinh t có l i cho ngư i nghèo, làm cơ s cho vi c xây d ng các chính sách vì ngư i nghèo. Vi t Nam ñã ñ t ñư c nh ng thành t u ban ñ u trong lĩnh v c an sinh xã h i. Tuy nhiên, h th ng an sinh xã h i Vi t Nam ñang t n t i m t s b t c p và thách th c. Kho ng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng và kh năng ti p c n không ñ ng ñ u c a các nhóm dân cư và các ñ i tư ng t i các d ch v xã h i. Theo báo cáo c a UNDP (2007), các chính sách xã h i t i Vi t Nam mang tính ch t lũy thoái. Nh ng ngư i giàu nh n ñư c 40% phúc l i xã h i trong khi ñó nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c g n 7%. Nhóm giàu nh t nh n ñư c 47% t ng s ti n lương hưu, trong khi nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c 2%. Nhóm giàu nh t hư ng 45% d ch
  • 51.
    51 v y t, nhưng nh ng ngư i nghèo nh t ch nh n ñư c 7%. T l tr c p giáo d c cho nh ng ngư i giàu nh t là 35% và nh ng ngư i nghèo nh t là 15%. S gia tăng chênh l ch ch y u do s m t cân b ng gi a vùng nông thôn và thành th . Như v y, v t ng th , các v n ñ chính trong khuôn kh an sinh xã h i hi n th i là ph m vi bao ph , tính bình ñ ng và tài chính. Ph m vi bao ph c a h th ng an sinh xã h i hi n nay v n còn h n ch , b t bình ñ ng còn cao. Tài chính và chi tiêu cho an sinh xã h i còn chi m m t ph n r t nh trong t ng s chi tiêu công. Do ñó, c n có chi n lư c huy ñ ng các ngu n kinh phí m i dành cho các chương trình an sinh xã h i. 2.8. V n ñ ô nhi m môi trư ng Nh n th c ñư c t m quan tr ng c a môi trư ng, quán tri t quan ñi m phát tri n b n v ng và tuân theo các nguyên t c c a Rio, Vi t Nam ñã ñ ra các ch trương, chính sách và phương châm hành ñ ng nh m th c hi n Chương trình hành ñ ng 21. Song tình tr ng ô nhi m môi trư ng Vi t Nam ngày càng tr m tr ng và tr thành m t hi n tư ng “bình thư ng” do nh n th c c a c ng ñ ng còn th p, thi u trách nhi m c a các doanh nghi p và chính quy n. Các h sinh thái quan tr ng ñã xu ng c p và gi m ña d ng sinh h c; g n 700 loài ñ ng v t ñang trong nguy cơ tuy t ch ng. Ô nhi m môi trư ng ñô th và công nghi p làm gia tăng s ngư i m c b nh, ô nhi m tài nguyên nư c do vi c x th i ch t th i ñã làm cho nhi u ngu n nư c không còn s d ng ñư c n a. N u Vi t Nam không có bi n pháp k p th i, ñ n năm 2020 ô nhi m s gia tăng g p 4-5 l n so v i hi n nay. T nhi u năm nay, các nhà ñ u tư nư c ngoài ñã c nh báo h r t lo l ng trư c s s t gi m ngày càng t hơn c a môi trư ng s ng Vi t Nam. Có l ch khi nào lư ng ñ u tư nư c ngoài tr c ti p s t h n vì lý do y, không th ñ l i cho tình hình kinh t chung, Vi t Nam m i th c s kiên quy t gi i quy t ô nhi m, n u lúc y chưa quá mu n. Nh ng h u qu c a bi n ñ i khí h u ngày càng ñư c th hi n rõ, trong 70 năm qua, t i Vi t Nam nhi t ñ trung bình hàng năm ñã tăng 0,70 C và nhi t ñ trung bình c a 40 năm g n ñây ñã cao hơn 30 năm trư c. ð ng b ng sông C u Long
  • 52.
    52 trư c ñâyr t ít b bão nhưng ch trong 10 năm qua ñã ch u hai cơn bão l n (Linda gây thi t h i 4.000 ngư i vào năm 1997, Durion gây thi t h i n ng n ngư i và c a năm 2006). T i mi n Trung, ngư i dân ñã ph i s ng t nhi u năm v i hi n tư ng bi n dâng cao, l n ñ t li n (trung bình l n thêm vào 200m sau 10 năm). Theo c nh báo c a Ngân hàng th gi i, Vi t Nam là m t trong năm nư c s b nh hư ng tr m tr ng nh t khi m t bi n dâng cao. Dù theo gi thi t kh quan nh t (m t bi n ch cao hơn 1m) hay t nh t (bi n dâng lên 5m), Vi t Nam v n ñ ng h ng nh t hay nhì trong t t c nh ng nư c s b tác ñ ng n ng n nh t. ñ ng b ng sông C u Long nhi u nơi ch cao hơn m t nư c bi n t 1 ñ n 2,5m nên m c ñ dâng cao ch 1m cũng làm ng p chìm 40% di n tích c a vùng này, và trên bình di n c nư c, ñ o l n cu c s ng c a 11% dân s (t s cao nh t th gi i), m t ñi 10%GDP, tàn phá 13% di n tích ñ t nông nghi p, 10% các vùng ñô th và 28% các vùng ng p nư c. N u m c nư c bi n dâng cao 5m: 16% di n tích c nư c s b ng p chìm, 35% dân chúng s ph i sơ tán, GDP s gi m 36% và 24% di n tích ñ t nông nghi p s b h y ho i. M c dù v y, nhưng s nh n th c trong công chúng nói chung còn r t th p và nh t là chính quy n chưa có chương trình c th và quy mô ñ ñ i phó. B ng 2.13: Th c hi n các m c tiêu b o v tài nguyên môi trư ng ðơn v tính: % 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 T l che ph c a r ng 37,4 38 38,2 39 42-43 T l dân nông thôn ñư c c p nư c h p v sinh 62 66 70 75 75 T l dân thành th ñư c c p nư c h p v sinh 76,2 75 80 95 T l KCN, KCX có h th ng x lý nư c th i t p trung 45 50 55 60 100 Thu gom ch t th i r n ñô th 65 70 75 80 90 X lý ch t th i y t 65 72 79 70 100 X lý cơ s gây ô nhi m môi trư ng 33 41,4 50 60 75 Ngu n: B Tài nguyên và Môi trư ng 2.9. Vai trò c a Nhà nư c T i ð i h i VI c a ð ng (năm 1986) v i quan ñi m c n "Nhìn th ng vào s th t, nói rõ s th t. Tôn tr ng quy lu t khách quan" và ñ cao nguyên t c “ñ i m i
  • 53.
    53 kinh t ñiñôi v i ñ i m i chính tr ” ñã t o cho Vi t Nam có s ñ i m i toàn di n n n kinh t ñ t nư c; ñưa Vi t Nam thoát kh i tình tr ng ñói nghèo, ñ i s ng kinh t - xã h i có s chuy n bi n tích c c; v th c a Vi t Nam ngày càng ñư c nâng cao trong c ng ñ ng qu c t 27 . Trong hơn 20 năm qua, Vi t Nam ti p t c có nh ng ñ i m i mang tính ch t ti m ti n c a ð i h i VI, v cơ b n Vi t Nam ñã vư t kh i b y nghèo, tr thành nư c có thu nh p trung bình th p và quá trình c i cách chuy n sang kinh t th trư ng ñã ñ t ñư c m t s thành qu . Có th nói, Vi t Nam ñã ho c s p k t thúc giai ño n tăng trư ng ban ñ u. ðây có th xem là thành t u song cũng có th xem là th t b i, khi mà c n quá nhi u th i gian ñ ñ t ñư c thành t u này, làm cho n n kinh t Vi t Nam ti p t c t t h u so v i các nư c, nó chưa th hi n ñư c ý chí ñ y m nh c i cách ñ ñưa kinh t Vi t Nam phát tri n nhanh. Sau th i gian tăng trư ng kinh t tương ñ i nhanh, n n kinh t Vi t Nam ñã xu t hi n nh ng v n ñ c t lõi c n tr s phát tri n, làm cho kinh t phát tri n kém hi u su t; k t h p v i yêu c u c a th i ñ i dân t c và trong ñi u ki n Vi t Nam h i nh p m nh vào n n kinh t th gi i ñang thay ñ i nhanh thì vai trò c a nhà nư c Vi t Nam th hi n nh ng b t c p. - Năng l c ñi u hành n n kinh t c a Chính ph còn nhi u h n ch , chưa thích ng k p v i m t n n kinh t h i nh p toàn c u. Năng l c phân tích, d báo và ho ch ñ nh chính sách còn y u. Hi n nay, các cơ quan ho ch ñ nh chính sách c a Vi t Nam ñang b phân tán, thi u s ph i h p, quá nh y c m trư c s c ép chính tr và thi u năng l c chuyên môn. Chính ph Vi t Nam c n xây d ng nh ng cơ quan ho ch ñ nh, phân tích chính sách chuyên nghi p và có trách nhi m, có kh năng ph n ng nhanh chóng và hi u qu trư c nh ng thay ñ i trong n n kinh t n i ñ a và toàn c u. 27 Cho ñ n nay, Vi t Nam có quan h ngo i giao bình thư ng v i hơn 170 nư c, thành viên c a 63 t ch c qu c t và có quan h v i 650 t ch c phi chính ph trên th gi i.
  • 54.
    54 B ng 2.14:M t s ch báo cơ b n v hi u qu và hi u l c ñi u hành c a b máy nhà nư c Vi t Nam28 2004 2005 2006 2007 Hi u l c c a b máy chính ph -0,43 -0,29 -0,38 -0,41 Ch t lư ng khung kh pháp lu t -0,49 -0,57 -0,58 -0,43 Hi u l c th c thi -0,53 -0,51 -0,41 -0,50 Ki m soát tham nhũng -0,79 -0,77 -0,75 -0,69 Ngu n: Kauman và c ng s (2007) - M c dù có nhi u c i cách hành chính, c i thi n khung kh pháp lu t nhưng cho ñ n nay b máy nhà nư c Vi t Nam v n còn quá c ng k nh, quan liêu, chưa hi u qu , h th ng văn b n pháp lu t ch ng chéo và chưa ñi vào cu c s ng. Tình tr ng tham nhũng tràn lan và mang tính h th ng ñã th c s là qu c n n c n tr s c a ñ t nư c. T ch c Minh b ch Qu c t (TI) x p h ng tham nhũng Vi t Nam th 121 trên 180 qu c gia và vùng lãnh th . B ng 2.15: X p h ng ch s nh n th c tham nhũng c a Vi t Nam và các nư c 2005 2006 2007 2008 ði m X p h ng ði m X p h ng ði m X p h ng ði m X p h ng Singapore 9,4 5 9,4 5 9,3 4 9,2 4 Nh t B n 7,3 21 7,6 17 7,5 17 7,3 18 ðài Loan 5,9 32 5,9 34 5,7 34 5,7 39 Hàn Qu c 5,0 40 5,1 42 5,1 43 5,6 40 Malaysia 5,1 39 5,0 44 5,1 43 5,1 47 Trung Qu c 3,2 78 3,3 70 3,5 72 3,6 72 Thái Lan 3,8 59 3,6 63 3,3 84 3,5 80 Vi t Nam 2,6 107 2,6 111 2,6 123 2,7 121 Indonesia 2,2 137 2,4 130 2,3 143 2,6 126 Philippines 2,5 117 2,5 121 2,5 131 2,3 141 Lào 3,3 77 2,6 111 1,9 168 2,0 151 Campuchia 2,3 130 2,1 151 2,0 162 1,8 166 Myanmar 1,8 155 1,9 160 1,4 179 1,3 178 T ng s qu c gia, lãnh th 158 163 179 180 Ngu n: Transparency International 28 Các t ch c khác nhau ño lư ng các ch báo v công tác ñi u hành theo các cách khác nhau. Ví d , Ngân hàng Phát tri n châu Á (ADB) ño lư ng ch s ch t lư ng khung kh pháp lu t b ng cách ñánh giá các chính sách thương m i, môi trư ng c nh tranh và các th trư ng. Kaufman và c ng s (2007) s d ng k t qu ñánh giá c a 35 t ch c qu c t khác nhau. Các ch báo có giá tr l n hơn 0 (t 0 ñ n 10) th hi n ch t lư ng khung pháp lu t t t và ngư c l i.
  • 55.
    55 M t nghiênc u g n ñây c a Ngân hàng Th gi i ñã ñánh giá ch t lư ng qu n tr qu c gia c a chính ph 212 nư c và vùng lãnh th d a trên sáu tiêu chí: tính hi u năng c a chính ph , ch t lư ng chính sách và ho t ñ ng ñi u ti t, thư ng tôn pháp lu t, tham nhũng, ti ng nói và trách nhi m gi i trình, n ñ nh chính tr . Ngo i tr tiêu chí v n ñ nh chính tr , ñi m c a Vi t Nam v năm tiêu chí còn l i ñ u th p hơn so v i các nư c ðông Á và ðông Nam Á (tr Indonesia). S suy gi m v ñi m s ch ch ng t r ng m c dù trên th c t có th Vi t Nam ñã có nh ng ti n b ñáng k v phương di n qu n tr qu c gia, th nhưng các nư c khác trong khu v c ti n b còn nhanh hơn29 . Trư c th c tr ng ñó, ñòi h i Nhà nư c Vi t Nam ph i có m t ñ i m i cơ b n, toàn di n, xây d ng m t h th ng cơ ch hoàn ch nh hơn, quy mô r ng hơn và ph c t p nhưng v ng ch c so v i giai ño n tăng trư ng ban ñ u ñ làm ti n ñ cho giai ño n phát tri n b n v ng. ð c bi t khi kinh t h i nh p m nh vào th trư ng th gi i, nhi u v n ñ ph c t p phát sinh ñòi h i có cơ ch h u hi u ñ t n d ng cơ h i m i và ñ ngăn ng a b t n ñ nh. 2.10. B i c nh qu c t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2020 2.10.1. Xu th phát tri n s c s n xu t xã h i toàn c u và kh năng k t h p ñ ng th i công nghi p hóa v i tri th c hóa kinh t các nư c ñang phát tri n Khoa h c - công ngh ñư c kh ng ñ nh không ch là l c lư ng s n xu t tr c ti p, mà còn là l c lư ng s n xu t quan tr ng hàng ñ u, là nhân t quy t ñ nh nh t trong vi c khai thác s c s n xu t xã h i toàn c u. Xu th phát tri n m nh nh ng lĩnh v c khoa h c - công ngh hàng ñ u trong th k XXI s d n ñ n cu c cách m ng ngành ngh m i trên th gi i, thúc ñ y xã h i loài ngư i chuy n t th i ñ i công nghi p sang th i ñ i kinh t tri th c. M c dù n n kinh t tri th c m i ñư c ñ nh hình m t s nư c công nghi p phát tri n, song quá trình tri th c hóa kinh t mang tính toàn c u. ði u này b t ngu n t ñ c ñi m b n ch t nh t c a kinh t tri th c, ñó là tri th c và thông tin lưu 29 ð i h c Harvard (2008), L a ch n thành công bài h c t ðông Á và ðông Nam Á cho tương lai Vi t Nam
  • 56.
    56 ñ ng khôngbiên gi i, khi n n n kinh t tri th c và thông tin ho t ñ ng trên cơ s s c s n xu t toàn c u, l y toàn c u làm th trư ng. S phát tri n s c s n xu t xã h i toàn như v y t t y u s thúc ñ y các công ty xuyên qu c gia phát tri n, k t n i s n xu t toàn c u. N n s n xu t xã h i bư c d n sang n n “s n xu t trí tu ”, ñòi h i ngư i lao ñ ng càng ph i có trình ñ khoa h c, trình ñ công ngh , tay ngh cao, con ngư i ph i ñư c ñào t o và ñào t o l i. Vi c ñ u tư cho giáo d c các nư c ngày càng l n, ñ ng th i vi c ñ u tư cho nghiên c u, tri n khai (R&D) ñư c tăng cư ng, ngu n nhân l c ngày càng có v trí vai trò ñ c bi t quan tr ng, ñã và ñang là ñ ng l c m nh c a tăng trư ng kinh t . Nh tính toàn c u c a kinh t tri th c mà quá trình chuy n t kinh t công nghi p sang kinh t tri th c cũng xu t hi n các nư c ñang phát tri n. K t h p quá trình công nghi p hóa v i quá trình tri th c hóa, l y công ngh thông tin thúc ñ y, d n d t công nghi p hóa, làm cho quá trình công nghi p hóa các nư c ñang phát tri n có kh năng rút ng n v m t th i gian, nâng cao hi u su t kinh t , ñ m b o các yêu c u tăng trư ng cao, b n v ng. Nhân t quy t ñ nh cho s k t h p hi u qu quá trình công nghi p hóa v i quá trình tri th c hóa các nư c ñang phát tri n là c i cách m c a n n kinh t , ch ñ ng h i nh p kinh t qu c t và khu v c. 2.10.2. Xu th phát tri n th ch kinh t th gi i Th ch kinh t th gi i ñư c hình thành và thay ñ i thích ng v i s phát tri n c a s c s n xu t toàn c u, c a phân công qu c t và c a kinh t th trư ng. ð n năm 2020, th ch kinh t th gi i s phát tri n theo các xu th : th trư ng hóa th ch kinh t c a nhà nư c; qu c t hóa th ch kinh t c a các nư c; liên k t, nh t th hóa khu v c và nh t th hóa kinh t th gi i. - Xu th th trư ng hóa th ch kinh t c a các nư c. Th ch kinh t c a t ng nư c có s ñi u ch nh cho phù h p v i quá trình chuy n bi n t n n kinh t công nghi p sang n n kinh t tri th c. Ch ñ s h u, hình th c t ch c và cơ ch qu n lý c a xí nghi p ñư c ti n hành c i cách theo hư ng làm cho nó ngày càng hi u qu
  • 57.
    57 hơn, linh hot hơn và có tính ñàn h i hơn. ð ng th i, tư tư ng, phương châm, chính sách ch ñ o c a Chính ph ñ i v i qu n lý vĩ mô cũng ñư c ñi u ch nh, c i cách. ði ñôi v i vi c v m t t ng th n i l ng và xóa b s h n ch , phát huy ñ y ñ hơn vai trò c a cơ ch th trư ng, ñ ng th i tăng cư ng vai trò c a Nhà nư c ñ i v i m t s lĩnh v c quan tr ng nào ñó. - Xu th qu c t hóa th ch kinh t c a các nư c. Các nư c s chuy n sang th ch kinh t th trư ng m c a. ði u này có nghĩa là các nư c g n bó ch t ch hơn v i th trư ng th gi i. - Xu th liên k t, nh t th hóa kinh t khu v c. C ng ñ ng kinh t châu Âu, Khu v c t do B c M , Liên k t kinh t ðông Á s tr thành s tr thành h t nhân c a vi c m r ng nh t th hóa kinh t khu v c, ngày càng nâng cao trình ñ th ch hóa kinh t khu v c. - Xu th nh t th hóa kinh t th gi i. Nó ch y u ch u s thúc ñ y c a WTO và IMF thông qua các cam k t c a các nư c thành viên. Di n bi n c a th ch kinh t th gi i s làm n y sinh các nh hư ng to l n và quan tr ng ñ i v i s phát tri n t ng th n n kinh t th gi i. Th nh t, thúc ñ y phân công qu c t . ði u này d n ñ n k t c u s n xu t trên th gi i thay ñ i. Th hai, nâng cao hi u su t c a toàn b n n kinh t th gi i do các ngu n l c c a th gi i ñư c s p x p t i ưu hơn. Th ba, tăng nhanh s tăng trư ng c a kinh t th gi i. Th tư, t o ra s phát tri n không cân b ng c a kinh t th gi i. Th năm, gi m b t s xáo ñ ng c a kinh t th gi i. 2.10.3. Xu th bi n ñ i k t c u kinh t th gi i - Xu th bi n ñ i k t c u khu v c: M t bi n ñ i quan tr ng c a c c di n khu v c trong n n kinh t th gi i là cùng v i vi c M và Nh t s ti p t c gi ñư c th c l c kinh t l n m nh, s tr i d y c a các nư c ðông Á, Nga và M La tinh s làm cho ñ a v kinh t c a khu v c vành ñai Thái Bình Dương tăng lên rõ, vư t qua các nư c xung quanh ð i Tây Dương khi n cho trung tâm kinh t sang phía ðông.
  • 58.
    58 B ng 2.16:GDP 10 n n kinh t l n trên th gi i ðơn v tính: t USD, theo giá và PPP năm 1995 Năm 1985 Năm 2000 Năm 2015 Năm 2020 Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng Quy mô Th h ng M 5.645 1 8.585 1 13.000 1 14.925 1 Trung Qu c 1.115 5 4.425 2 9.930 2 12.978 2 Nh t B n 2.195 2 3.000 3 4.040 4 4.460 4 n ð 750 9 1.735 4 3.880 3 5.071 3 ð c 1.395 4 1.865 5 2.650 5 2.984 5 Nga 1.685 3 1.085 6 2.250 6 2.872 6 Pháp 1.020 6 1.380 7 1.980 7 2.229 7 Italia 975 7 1.255 8 1.770 9 1.983 9 Braxin 20 10 945 9 1.750 8 2.150 8 Anh 915 8 1.230 10 1.730 10 1.938 10 Ngu n: Tính theo Th gi i trong ñ u thiên niên k m i. (D báo v phát tri n kinh t th gi i ñ n năm 2015). NXB Th k m i, Moscva, 2001, tr555 Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i - K t c u ngành c a các nư c ñang có s ñ i m i. ði u này bi u hi n ch y u s tăng, gi m t tr ng c a ba ngành l n: nông nghi p, công nghi p và d ch v trong t ng s n ph m trong nư c. Trong công nghi p ñang chuy n t lo i hình k t c u tiêu hao nhi u năng lư ng, lao ñ ng, tài nguyên sang lo i hình cơ c u có hàm lư ng khoa h c, tri th c và công ngh cao, t c ñ c a nh ng ngành này ñã vư t t c ñ phát tri n bình quân c a s n ph m công nghi p. Trong ñó, thay ñ i ñáng chú ý nh t là t tr ng ngành công ngh cao l y công ngh thông tin làm chính trong n n kinh t s nhanh chóng tăng lên30 . Ngành d ch v ngày càng m r ng v s lư ng, quy mô, t c ñ , tr thành ngành có s ngư i làm vi c và giá tr s n xu t ngày càng l n31 . 30 M , t tr ng c a các ngành có công ngh cao chi m trên 50% trong t ng s n ph m xã h i (ngành công ngh thông tin chi m trên 30%GDP); Nh t, ð c, Anh, Pháp… t tr ng ngành công ngh cao ñã vư t trên 30%. 31 Cu i th k XX, các nư c công nghi p phát tri n, s ngư i lao ñ ng trong lĩnh v c d ch v chi m trên 70%, trong công nghi p kho ng 20-25%, trong nông nghi p còn dư i 5%. ð n giai ño n 2020, theo d báo c a WB, OECD, các con s tương ng s là 80-85%, 10-15% và kho ng 1-2%..
  • 59.
    59 B ng 2.17:Xu th bi n ñ i cơ c u ngành kinh t trên th gi i ðơn v tính: % Các nư c phát tri n Các nư c ñang phát tri n Nông nghi p 5 30 Công nghi p 40 311965 D ch v 55 39 Nông nghi p 3 17 Công nghi p 34 391990 D ch v 63 45 Nông nghi p 2 5 Công nghi p 28 572020 D ch v 70 37 Nông nghi p 1,5 4 Công nghi p 24,5 452050 D ch v 75 51 Ngu n: T ng h p t nhi u công trình d báo kinh t th gi i c a các nư c và các t ch c kinh t qu c t (IMF, WB); Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i - Xu th bi n ñ i c a quan h kinh t qu c t : th nh t, do s thúc ñ y c a phân công qu c t , s phát tri n c a buôn bán hàng hóa và d ch v s nhanh hơn tăng trư ng s n xu t. Th hai, các công ty xuyên qu c gia là l c lư ng ch y u thúc ñ y ñ u tư tr c ti p qu c t . ð u tư vào các nư c ñang phát tri n s r t không cân b ng mà t p trung các nư c có kinh t tăng trư ng tương ñ i nhanh. Th ba, nh ng h n ch v tài chính ti n t s d n d n y u ñi th m chí ñư c h y b , tác d ng c a s lưu thông ti n v n s ñư c th hi n m t cách ñ y ñ . - Xu th các nư c l n chi ph i quan h kinh t qu c t . C c di n chi n lư c qu c t ngày càng phát tri n theo xu hư ng ña c c. Tuy nhiên, trư c khi tr t t th gi i m i công b ng, h p lý ra ñ i, v n khó có th thay ñ i th c tr ng c c di n th gi i n m dư i s ki m soát c a các nư c l n. ð i v i t t c các nư c, quan h v i nư c l n ñ u t o ra m i quan h l i - h i tr c ti p. N m b t chính xác quan h này, tìm ki m v trí chi n lư c có l i t t nhiên s tr thành n i dung h t nhân trong trù tính chi n lư c qu c t c a các nư c.
  • 60.
    60 2.10.4. Xu thtăng trư ng t ng th n n kinh t th gi i Nhìn chung, xu th tăng tăng trư ng t ng th n n kinh t th gi i. T c ñ tăng trư ng c a các nư c ñang phát tri n tương ñ i nhanh, còn các nư c phát tri n thì tương ñ i ch m. ði u này s t o ñ a v kinh t c a các nư c ñang phát tr n s lên cao và kinh t th gi i s phát tri n theo hư ng ña trung tâm, ña c c. B ng 2.18: T c ñ tăng trư ng kinh t th gi i ðơn v tính: % Toàn b n n kinh t th gi i Các nư c phát tri n Các nư c ñang phát tri n 1965-1980 4,1 3,6 6,1 1993-1995 3,6 2,8 5,8 1995-2010 4,0 3,0 6,0 2010-2020 3,5 2,5 5,0 2020-2050 2,6 2,0 3,0 Ngu n: T ng h p t nhi u công trình d báo kinh t th gi i c a các nư c và các t ch c kinh t qu c t (IMF, WB); Trích t Lê Văn Sang (2005), C c di n kinh t th gi i hai th p niên ñ u th k XXI, Nxb Th gi i Trình ñ ti t ki m c a n n kinh t ñư c nâng cao thêm m t bư c. N u l y t l ñóng góp c a nhân t khoa h c - công ngh trong tăng trư ng kinh t ñ ño trình ñ ti t ki m thì s tăng trư ng c a n n kinh t ngày càng d a nhi u vào ti n b khoa h c - công ngh và ngày càng ít d a vào s ñ u tư c a các y u t s c lao ñ ng, nguyên v t li u. 2.10.5. Xu hư ng năng lư ng th gi i Theo ñánh giá c a cơ quan năng lư ng qu c t (IEB), s không có nguy cơ thi u h t tuy t ñ i các ngu n năng lư ng trên toàn th gi i. Ngu n năng lư ng c a trái ñ t s v n ñáp ng ñ cho vi c gia tăng nhu c u trên th gi i ít nh t trong vòng ba th p niên c a th k XXI. Ph n l n năng lư ng tiêu dùng v n là các lo i nhiên li u hóa th ch (d u m 32 , khí ga, than ñá). Vi c ñ m b o ch c ch n ngu n năng lư ng cho nhân lo i lâu dài là v n ñ nên các nư c ñ u mong tìm ngu n năng lư ng m i thay th ngu n năng lư ng truy n th ng tuy nhiên trình ñ l c lư ng s n xu t và ti n b k thu t hi n t i chưa cho phép ñ m b o an toàn. ði u ñó ñòi h i các nhà 32 Chi m kho ng 40% trong t ng ngu n năng lư ng s d ng (theo IEA)
  • 61.
    61 ho ch ñnh chính sách các qu c gia, các t ch c và các th ch qu c t c n quan tâm nhi u hơn t i v n ñ năng lư ng toàn c u và gi i quy t v n ñ này m t cách toàn di n, có s ph i h p. Ph i phát tri n các k ho ch trình ñ cao nh t ñ ngăn ng a nh ng tình tr ng kh n c p v năng lư ng trong tương lai. 2.10.6. Xu hư ng phát tri n nông nghi p và th trư ng lương th c th gi i Các chuyên gia c a T ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) nh n ñ nh r ng, trong tương lai lâu dài, kinh t nông nghi p th gi i có kh năng ñáp ng nhu c u lương th c - th c ph m c a nhân lo i. Y u t công ngh t o nên l i th r t quan tr ng trong s n xu t nông nghi p. Tuy nhiên, T ch c Nông lương c a Liên Hi p Qu c (FAO) cũng ñã ñưa ra nh ng c nh báo kh ng ho ng thi u lương th c; xu t phát t các nư c ngày càng thi u quan tâm hơn trong v n ñ an ninh lương th c, do tác ñ ng c a quá trình ñô th hóa quá cao, do s n xu t nông nghi p ñã không theo k p nh ng thay ñ i v kh i lư ng và k t c u nhu c u lương th c. 2.10.7. Ch nghĩa kh ng b qu c t và các v n ñ an ninh phi truy n th ng (môi trư ng, ma tuý, ñói nghèo, d ch b nh) ñang là nguy cơ l n ñ i v i s phát tri n c a kinh t th gi i và ngày càng tr thành các m i quan tâm toàn c u. K t lu n chương 2 Vi t Nam ñã có bư c tăng trư ng nhanh trong th i gian dài, thoát ra kh i nhóm nư c thu nh p th p. Tuy nhiên, Vi t Nam ñang ñ ng trư c cơ h i, thách th c to l n, ñòi h i ph i có s ñ i m i tri t ñ , tái c u trúc toàn di n n n kinh t ñ vươn lên thành m t nư c giàu. Qua vi c phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng ñ n phát tri n kinh t - xã h i, chúng ta có th rút nh ng ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t Vi t Nam như sau:
  • 62.
    62 ði m mnh - Vi t Nam n m trong khu v c kinh t năng ñ ng nh t c a th gi i, l i có v trí ñ a lý thu n l i và có nhi u ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n. - Vi t Nam có ngu n nhân l c d i dào, ch u khó, có kh năng n m b t nhanh và tinh th n sáng t o. Dân s ñang bư c vào th i kỳ dân s vàng. - Kinh t Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh trong c giai ño n dài, t o ñi u ki n nâng cao ñ i s ng c a ngư i dân và gi m nghèo. - n ñ nh chính tr , ñã phát tri n nhanh các m i quan h kinh t qu c t ; ñ c bi t s ki n gia nh p WTO (tháng 11/2006) t o ñi u ki n cho Vi t Nam h i nh p sâu r ng hơn vào n n kinh t th gi i. - Th ch kinh t th trư ng ngày càng hoàn thi n, ñáp ng yêu c u h i nh p qu c t . - V th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t ngày càng cao. ði m y u - Chưa t o các ñi u ki n thu n l i ñ k p th i khai thác t t v trí ñ a lý chi n lư c s m ñưa Vi t Nam tr thành m t m c xích quan tr ng trong phát tri n kinh t c a khu v c và toàn c u. - Ch t lư ng ngu n nhân l c còn th p, chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n và t o ra s ñ t phá trong phát tri n kinh t c a ñ t nư c. - Kinh t c a Vi t Nam v n ñang tăng trư ng dư i m c ti m năng và quy mô n n kinh t còn nh . Ch t lư ng tăng trư ng c a n n kinh t là ñáng c nh báo khi mà n n kinh t tăng trư ng ch y u d a vào v n nhưng hi u qu s d ng v n th p, năng su t lao ñ ng tăng ch m, trình ñ công ngh l c h u và còn kho ng cách xa so v i các nư c. - Cơ c u kinh t còn l c h u, b t c p và chưa có s thay ñ i v ch t. Vi t Nam tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư th p. Lao ñ ng nông nghi p chi m t tr ng hơn phân n a trong t ng lao ñ ng. M i liên k t gi a các vùng lãnh th còn y u, ch ng chéo và lãng phí. - H th ng k t c u h t ng chưa ñ ng b , c c b và chưa ñ t tiêu chu n ñã tr thành tr ng i cho phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam. - Vi c th c thi pháp lu t còn y u kém, th t c hành chính rư m rà gây c n tr cho s
  • 63.
    63 phát tri nkinh t . - Kh năng c nh tranh c a n n kinh t còn th p. T c ñ c i cách c a Vi t Nam ch m hơn so v i các nư c. - Chính sách phúc l i, an sinh xã h i còn nhi u b t c p, chưa th c s là công c h u hi u trong b o tr cho ngư i dân kh i nh ng r i ro ñ i v i m c s ng c a h , giúp gi m nghèo và b t bình ñ ng kinh t . Cơ h i - Xu th ch ñ o c a th gi i là hòa bình và phát tri n, ñ i tho i và h p tác nên ñi u ki n thu n l i cho Vi t Nam tham gia vào quá trình toàn c u hóa, phân công lao ñ ng qu c t ñ thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. - Th gi i ñang bư c vào th i kỳ m ñ u th i ñ i tri th c hóa kinh t toàn c u. Vi t Nam v i l i th c a nư c ñi sau có cơ h i l n ñ ti n nhanh ñ t trình ñ tiên ti n n u bi t n m b t và t n d ng các cơ h i. - Xu th gia tăng các liên k t kinh t qu c t giúp m r ng thêm các quan h kinh t , h i nh p sâu r ng vào n n kinh t th gi i. - Nhi u nư c l n trên th gi i luôn xem Vi t Nam là ñ i tác chi n lư c trong quan h kinh t qu c t nên c n t n d ng ñ ñ y nhanh quá trình phát tri n kinh t . Thách th c - Vi t Nam có nguy cơ ti p t c t t h u xa hơn n a so v i các nư c trong khu v c; rơi vào b y thu nh p trung bình. - Thi u quy t tâm ñ i m i tri t ñ khi mà n n kinh t ñã thoát kh i nhu c u c p bách gi i quy t ñói nghèo. Chưa t o nên s ñ ng thu n sâu r ng trong xã h i ñ ñ y ñ t nư c ñ n s giàu có, ph n vinh. - Y u kém trong năng l c ñi u hành c a Chính ph . Mà trên h t là n n tham nhũng m t cách tràn lan, có h th ng ñã làm suy y u vai trò c a nhà nư c. - Vi t Nam v n b xem là n n kinh t phi th trư ng (không mu n hơn 31/12/2018) nên trong quan h thương m i qu c t s g p nhi u b t l i. - Môi trư ng ngày càng suy thoái dù Vi t Nam s m ñã có nh n th c và có văn b n pháp lu t ñ b o v , tuy nhiên tính th c thi không cao. Bên c nh ñó, nh ng bi n ñ i khí h u toàn c u ngày càng tr nên ph c t p và tác ñ ng tr c ti p ñ n phát tri n, t n vong c a ñ t nư c.
  • 64.
    64 Chương 3: CHI NLƯ C PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VI T NAM ð N NĂM 2020 Trên n n t ng cơ s lý lu n chương 1 và các phân tích ñánh giá chương 2, chương 3 s ñ xu t tư tư ng, m c tiêu, các nhi m v ch y u và cách th c t ch c th c hi n chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam ñ n năm 2020. 3.1. Tư tư ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 Xu t phát t phân tích các y u t ngu n l c trong nư c và qu c t như trên, trong giai ño n 2010-2020 n n kinh t Vi t Nam ph n ñ u chuy n sang giai ño n m i v ch t so v i hi n nay, t o cơ s ñ ñ t nư c ti p t c phát tri n m nh trong giai ño n ti p theo. Vi t Nam c n tăng t c, phát tri n b n v ng, ch t lư ng, hi u qu và h i nh p thành công; t ng bư c xây d ng Vi t Nam tr thành nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Vì v y, theo tác gi chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam giai ño n 2010-2020 nên l y tên là “Chi n lư c hưng th nh qu c gia”. 3.2. M c tiêu chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020 3.2.1. M c tiêu t ng quát ð y m nh công cu c ñ i m i, phát huy s c m nh t ng h p c a toàn dân t c, ñưa ñ t nư c ti n nhanh, v ng ch c và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Nâng cao hi u qu , t ng bư c hi n ñ i hóa n n kinh t , tránh rơi vào “b y thu nh p trung bình”. M c tiêu ñ n năm 2020 Vi t Nam gia nh p nhóm nư c các n n kinh t công nghi p m i. 3.2.2. M c tiêu c th - GDP trên ñ u ngư i c a Vi t Nam ñ t m c trung bình c a kh i ASEAN và ñ ng trong nhóm nư c thu nh p trung bình c a khu v c (bao g m Trung Qu c và ASEAN4: Malaysia, Thái Lan, Indonesia, Philippines). - GDP/ngư i ñ t 2.500 - 3.000 USD. - T c ñ tăng trư ng GDP bình quân kho ng trên 8%/năm.
  • 65.
    65 - Năng sut lao ñ ng ñóng góp trên 80% vào tăng trư ng GDP. - Nâng cao v trí trong chu i giá tr toàn c u. Vi t Nam ph i tr thành m t m t xích quan tr ng trong chu i giá tr gia tăng c a ðông Á. - Xây d ng m t s m t hàng xu t kh u có s c c nh tranh toàn c u. T l hàng ch tác chi m ít nh t là 75% lư ng xu t kh u. T l xu t kh u hàng công ngh cao chi m kho ng 30% trong t ng xu t kh u hàng ch tác. - Thi t l p các ngành ph tr . Vi t Nam thi t l p m t m ng lư i s n xu t trong khu v c v i mi n Nam Trung Qu c và khu v c khác c a ASEAN, xu t kh u m t s linh ph ki n cho h và mua m t s ñ u vào c a h . M c ñ n i ñ a hoá t i ưu c n ph i ñư c xác ñ nh trên quan ñi m chi n lư c. - T tr ng công nghi p, nông nghi p, d ch v trong GDP là 40 - 45%; 10%; 45 - 50%; t tr ng các s n ph m và d ch v công ngh cao chi m 30 - 35%. - T tr ng lao ñ ng nông nghi p chi m 25-30% t ng lao ñ ng, lao ñ ng phi nông nghi p truy n th ng 45-50% và lao ñ ng tri th c 15-20%. Có ít nh t 70% s lao ñ ng ñ u vào có k năng ñư c cung c p t trong nư c, ch nh ng lao ñ ng yêu c u có k năng ñ c bi t m i ph i l y t nư c ngoài. - Rút ng n kho ng cách v khoa h c và công ngh ; ñ kh năng ng d ng các công ngh hi n ñ i, ti p c n trình ñ th gi i và t phát tri n trên m t s lĩnh v c, nh t là công ngh thông tin, công ngh sinh h c, công ngh v t li u m i, công ngh t ñ ng hoá. T c ñ ñ i m i công ngh kho ng 15-20%/năm. - Vi t Nam tr thành n n kinh t có quy mô trung bình nhưng là cư ng qu c xu t kh u hàng ñ u m t s s n ph m công nghi p và d ch v hi n ñ i b ng ch t lư ng và ti ng tăm c a s n ph m, có năng l c c nh tranh cao; có vai trò quan tr ng và v trí nh t ñ nh trong h th ng phân công lao ñ ng qu c t và khu v c. - X p h ng ch s phát tri n con ngư i c a Vi t Nam vươn lên ñ ng m c trung bình cao trong b ng x p h ng phát tri n con ngư i toàn th gi i. - T l lao ñ ng qua ñào t o ñ t kho ng 60%, trong ñó ñào t o ngh ñ t 30 - 45%;
  • 66.
    66 - T ldân s thành th ñ t 50%, tương ñương m c trung bình c a các nư c NICs, NIEs; - Th c hi n vư t th i h n trư c năm 2015 các m c tiêu thiên niên k ñã cam k t v i th gi i. - Xóa hoàn toàn h ñói, gi m t l h nghèo theo chu n qu c t xu ng còn dư i 5% (chu n 2USD-PPP). - Ch s Gini trong kho ng trên 0,3. - Tu i th bình quân ñ t 76-78 tu i. - Chăm lo s bình ñ ng v gi i, s ti n b c a ph n ; ñ c bi t chăm lo s phát tri n và ti n b c a tr em. 3.3. Nh ng phương hư ng nhi m v tr ng y u 3.3.1. Xây d ng ngu n nhân l c ch t lư ng cao ñáp ng yêu c u hưng th nh qu c gia và h i nh p qu c t Phát tri n ngu n nhân l c là nhi m v hàng ñ u và là khâu ñ t phá c a chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i. Phát tri n ngu n nhân l c ph i hư ng vào vi c xây d ng ñ i ngũ nh ng ngư i lao ñ ng có ph m ch t và năng l c ngày càng cao v i cơ c u h p lý v trình ñ , ngành ngh và theo lãnh th . Coi tr ng vi c phát hi n, b i dư ng, tr ng d ng và tôn vinh nhân tài. Phát tri n ngu n nhân l c là trách nhi m c a Nhà nư c và toàn xã h i. ð m b o công b ng xã h i trong phát tri n ngu n nhân l c, quan tâm nhi u hơn ñ n phát tri n ngu n nhân l c các vùng kém phát tri n và các b ph n dân cư hi n còn ñang g p nhi u khó khăn, th c hi n m c tiêu ñoàn k t, n ñ nh xã h i và phát tri n b n v ng. M c tiêu t ng quát phát tri n ngu n nhân l c Vi t Nam ñ n năm 2020 là có ñư c ñ i ngũ nhân l c ñ t trình ñ tiên ti n trong khu v c và ti p c n trình ñ các nư c tiên ti n trên th gi i; có cơ c u trình ñ , ngành ngh và vùng mi n h p lý, ñ năng l c ñưa ñ t nư c nhanh chóng thoát kh i tình tr ng kém phát tri n, không ng ng nâng cao năng l c canh tranh và v th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t , b o ñ m an ninh, qu c phòng; con ngư i Vi t Nam ñư c phát tri n toàn di n v trí tu , ý chí, năng l c và ñ o ñ c, có ki n th c và k năng ñ t trình ñ qu c t , năng
  • 67.
    67 ñ ng, chñ ng, có năng l c t h c, t ñào t o cao, kh năng thích nghi nhanh chóng v i môi trư ng không ng ng bi n ñ i. ð c bi t, Vi t Nam xây d ng ñư c m t b ph n nhân l c ñ nh cao trong các lĩnh v c qu n lý (qu n lý nhà nư c, qu n lý xã h i, ho ch ñ nh chính sách, qu n lý kinh t và qu n tr kinh doanh), khoa h c và công ngh , giáo d c và ñào t o, văn hóa có ý nghĩa quy t ñ nh ñ n s phát tri n nhanh, b n v ng c a ñ t nư c trong nh ng năm ti p theo, nâng cao hơn n a v th , ti m l c và năng l c c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam trên trư ng qu c t . Nâng cao trình ñ h c v n, chuyên môn - nghi p v và k năng làm vi c c a ngu n nhân l c Vi t Nam ñáp ng yêu c u công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, t ng bư c ti p c n v i trình ñ chung c a th gi i, phù h p v i yêu c u c a th trư ng lao ñ ng trong nư c, khu v c và qu c t . - Trình ñ giáo d c ph thông tương ñương v i trình ñ chung c a th gi i, t o cơ s v ng ch c cho ngư i dân ti p t c làm vi c, ñào t o k năng, có năng l c h c t p su t ñ i và có kh năng n m b t, t o cơ h i và gi i quy t các tình hu ng trong cu c s ng. V cơ b n ph c p trung h c ph thông ñ i v i thanh niên v i tiêu chu n tương ñương trình ñ chung th gi i. - Phát tri n m nh d y ngh theo ba trình ñ (sơ c p ngh , trung c p ngh và cao ñ ng ngh ). T l lao ñ ng qua ñào t o ngh ñ t 30 - 45%. 100% ngư i lao ñ ng giãn vi c có nhu c u ñào t o ngh m i ho c ñào t o nâng cao ñư c ñào t o ñ tìm ki m vi c làm m i. - Tăng s sinh viên ñ i h c - cao ñ ng lên kho ng 400 sinh viên/10.000 dân năm 202033 . - Nâng cao ch t lư ng ñào t o ngu n nhân l c, t ng bư c nâng trình ñ chung lên tương ñương trình ñ trung bình c a th gi i, trong ñó có m t s b ph n ngang b ng v i trình ñ các nư c phát tri n. ð n năm 2020, d y ngh Vi t Nam ñ t trình ñ tiên ti n trong khu v c và có m t s trư ng ñ t ñ ng c p qu c t ; có 3-5 trư ng ñ i h c ñư c x p vào t p 1.000 trư ng ñ i h c t t nh t th gi i34 . Xây d ng các 33 S sinh viên/10.000 dân hi n nay Hàn Qu c là 320, M là 585. 34 Năm 2005, Thái Lan có 5 trư ng, Singapore có 2 trư ng.
  • 68.
    68 trư ng ñi h c theo hư ng h i nh p vào xu th chung c a các trư ng ñ i h c trên th gi i35 . - Chi u cao và cân n ng trung bình c a thanh niên ñ n năm 2020 ñ t tiêu chu n chung c a WHO (nam: cao 1,69m, n ng 56,7kg và n : cao 1,62m, n ng 53,7kg). - Nhân l c Vi t Nam h i ñ các y u t c n thi t v thái ñ ngh nghi p, có năng l c ng x (ñ o ñ c, lương tâm ngh nghi p, tác phong làm vi c, k lu t lao ñ ng, tinh th n h p tác, tinh th n trách nhi m, ý th c công dân) và tính năng ñ ng cao, ñáp ng nh ng yêu c u ñ t ra ñ i v i ngư i lao ñ ng trong xã h i công nghi p. Xây d ng n n văn hoá Vi t Nam tiên ti n, ñ m ñà b n s c dân t c, ñáp ng yêu c u ch n hưng ñ t nư c trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t . Xây d ng ñ i s ng văn hoá tiên ti n, thúc ñ y sáng t o văn hoá và xây d ng thi t ch văn hoá. ð c bi t coi tr ng nâng cao văn hoá lãnh ñ o và qu n lý, văn hoá trong kinh doanh và văn hoá trong nhân cách c a thanh niên, thi u niên; ch ng nh ng hi n tư ng ph n văn hoá, phi văn hoá. 3.3.2. Nâng cao năng l c qu n lý c a nhà nư c Nhà nư c ph i xây d ng ñư c m t cơ ch , m t h th ng các chính sách, chi n lư c khác v ch t và trình ñ cao so v i giai ño n trư c. Vi c xây d ng m t cơ ch có ch t lư ng như v y ñư c xem là m t khâu ñ t phá, ñi t t ñón ñ u hi u qu nh t trong quá trình phát tri n kinh t Vi t Nam ñ n 2020 và xa hơn n a36 . Nh ng cơ ch , chính sách này bao g m các ñi m chính như sau: - C i cách cách th c xây d ng chính sách, chi n lư c. Quy trình xây chính sách, chi n lư c ph i có s tham gia sâu r ng c a c ng ñ ng và là m t quá trình 35 Các xu hư ng phát tri n giáo d c ñ i h c trên th gi i hi n nay là: ñ i chúng hóa; ña d ng hóa, tư nhân hóa; ñ m b o ch t lư ng và nâng cao năng l c c nh tranh; t p ñoàn hóa và công nghi p hóa; ñ i h c tr thành các trung tâm s n xu t, s d ng, phân ph i, xu t kh u tri th c và chuy n giao công ngh m i, hi n ñ i; phát tri n các d ch v ñào t o nhân l c qu c t và khu v c. 36 Hàn Qu c vào ñ u th p niên 1960 là nư c kém phát tri n nhưng sau ñó vư t qua giai ño n phát tri n ban ñ u và thành công trong giai ño n phát tri n b n v ng, tr thành nư c tiên ti n trong th i gian r t ng n. Kinh nghi m Hàn Qu c cho th y cơ ch ñ ng viên m i ngu n l c c a xã h i vào m c tiêu ñư c xã h i ñ ng thu n, nh t là xây d ng và s d ng ngu n nhân l c, t o quan h lành m nh gi a Nhà nư c v i doanh nghi p là ñi u ki n ñ phát tri n b n v ng.
  • 69.
    69 tương tác vi nhau. ð c bi t, ph i nâng cao ch t lư ng công tác thông tin, d báo kinh t và xã h i. - Tăng cư ng s minh b ch, tăng kh năng d ñoán và tăng năng l c qu n lý Nhà nư c ñ v a gi m s b t xác ñ nh, gi m s r i ro ñ i v i nhà ñ u tư, ñ h m nh d n ti n vào nh ng lãnh v c m i (do ñó cơ c u kinh t m i chuy n d ch nhanh), v a tránh ñ u cơ, tránh tham nhũng và gi m các chi phí giao d ch. - Doanh nghi p qu c doanh ph i ñư c c i cách tri t ñ , t o sân chơi bình ñ ng gi a các ch th kinh t . - Có chính sách công nghi p tích c c ñ xây d ng các ngành công nghi p có l i th so sánh ñ ng, như v y v a chuy n d ch cơ c u lên cao v a c nh tranh ñư c trên th trư ng th gi i37 . - Trong các lo i th trư ng, th trư ng lao ñ ng thư ng ho t ñ ng ít hi u qu vì manh mún, có s không ăn kh p trong cung c u gi a các lo i lao ñ ng ho c gi a các vùng. Do ñó c n có chính sách v ñào t o, v h t ng xã h i ñ xóa ho c gi m s b t c p ñó. - Ch n hưng giáo d c, nghiên c u khoa h c, ñ y m nh ng d ng công ngh c n có chính sách, cơ ch thích ñáng c a Nhà nư c. - Tăng cư ng năng l c c a quan ch c, công ch c, s ñ c l p c a tòa án, tính ñ c l p c a ngân hàng trung ương, chính sách thu chi ngân sách minh b ch, có cơ ch giám sát tài chính ñ i v i doanh nghi p Nhà nư c và các ho t ñ ng kinh t công. ð xây d ng và th c thi ñư c cơ ch có ch t lư ng như v y ñòi h i ph i: ñ m b o tính dân ch trong vi c ho ch ñ nh các chi n lư c, chính sách; tôn tr ng ý ki n c a gi i chuyên gia, gi i chính tr ; và ph i có ñ i ngũ quan ch c gi i th t s ñ quá trình ñ t ra các chính sách và th c hi n chính sách có hi u qu . 37 Cơ ch trong giai ño n tăng trư ng ban ñ u, giai ño n c i cách ti m ti n r t ñơn gi n vì ch y u ch c i trói các ràng bu c, hành lang pháp lý cũng không ph c t p, nhưng ñ phát tri n b n v ng, nh t là th i kỳ c nh tranh qu c t ngày càng gay g t, ph i có cơ ch xây d ng, nuôi dư ng các ngành có l i th so sánh ñ ng ñ ngày càng chuy n d ch cơ c u lên cao hơn.
  • 70.
    70 3.3.3. Thúc ñy tăng trư ng kinh t hi u qu và xây d ng cơ c u kinh t hi n ñ i Nâng cao t c ñ và ch t lư ng tăng trư ng n n kinh t ñ tránh nguy cơ t t h u; thúc ñ y chuy n d ch cơ c u kinh t h p lý; thu hút và s d ng các ngu n l c m t cách hi u qu ; nâng cao s c c nh tranh d a vào l i th so sánh ñ ng; tăng trư ng kinh t ph i ñi ñôi v i ngày càng ñáp ng ñ y ñ hơn phúc l i xã h i và b o v môi trư ng. Tăng năng su t lao ñ ng g p 2-3 l n so v i m c hi n nay là phương cách ñ tăng kh năng c nh tranh c a n n kinh t và ti n ñ n s giàu có c a qu c gia. ð t phá năng su t ph i ñ t ñư c thông qua s chuy n ñ i trong s n xu t, t s n xu t s d ng nhi u lao ñ ng gi n ñơn sang s n xu t s d ng nhi u lao ñ ng có k năng, t s n xu t sao chép và h p ñ ng sang s n xu t tích h p và t s n xu t bi t l p cho th trư ng trong nư c sang hình thành m ng lư i công nghi p có liên k t ch t ch v i các doanh nghi p FDI và th trư ng toàn c u. Th c hi n chi n lư c huy ñ ng v n ñ u tư h p lý ñ ñáp ng nhu c u v n cho phát tri n n n kinh t . ð c bi t, c n qu ng bá sâu r ng hình nh Vi t Nam trên trư ng qu c t ñ tranh th thu hút v n FDI có ch n l c theo yêu c u cơ c u l i n n kinh t . ð ng th i, nâng cao nâng cao hi u qu s d ng v n ñ u tư, ñ c bi t là khu v c nhà nư c. Ưu tiên phát tri n các ngành: s d ng nguyên li u trong nư c k t h p công ngh tiên ti n, góp ph n n ñ nh nông thôn, t o v th c a kinh t Vi t Nam; s d ng nhi u lao ñ ng, c n lư ng v n ñ u tư ít và ñ nh hư ng xu t kh u cao làm ch l c; và các ngành d a vào công ngh - k thu t cao. Trên cơ s ñó, m t m t th c hi n tích c c các bi n pháp nâng c p các cơ s hi n có trong chu i giá tr toàn c u; m t khác, l a ch n m t s lĩnh v c có tri n v ng tr thành nh ng ngành có s c c nh tranh cao trong tương lai ñ h tr m t cách kiên trì, d t khoát, ñ t m, t o ra b ng ñư c các ñi u ki n c n thi t v nhân l c, trang thi t b , k t c u h t ng, công ngh cho bư c ngo c c a s chuy n d ch cơ c u kinh t theo hư ng hi n ñ i hóa trong tương lai. Th c hi n chi n lư c công nghi p hư ng v xu t kh u chính là s phát tri n m r ng và k t h p hài hòa gi a th trư ng n i ñ a và th trư ng qu c t , ch không
  • 71.
    71 ñơn thu nlà ñ nh hư ng thay th th trư ng n i ñ a b ng th trư ng qu c t . Trong ñi u ki n th trư ng m , tiêu th s n ph m th trư ng n i ñ a, theo m t nghĩa nào ñó, cũng chính là “xu t kh u”. Nói cách khác, v nguyên t c, tư tư ng c nh tranh qu c t qua giá c , ch t lư ng s n ph m và d ch v mà mô hình công nghi p hóa hư ng v xu t kh u t o ra, cho dù b t c th trư ng nào, trong nư c hay qu c t , v n có ý nghĩa xuyên su t trong quá trình công nghi p hóa hi n t i và tương lai. Bên c nh ñó, c n phát tri n m nh các ngành d ch v , ñây là khu v c có ti m năng l n ñ gi i quy t m i quan h gi a hàm lư ng v n, lao ñ ng và công ngh trong ñ u tư. Trong ñó, ưu tiên d ch v s ch, công ngh cao như du l ch sinh thái - văn hoá, chăm sóc s c kho cao c p, d ch v tài chính - ngân hàng, thông tin, xu t nh p kh u, d ch v v n t i ña phương th c và logistics. Nâng cao tính hi u qu kinh t c a các thành ph n kinh t . ð y m nh c i cách khu v c kinh t qu c doanh; t o ra s phát tri n ñ t phá c a khu v c tư nhân. Vi t Nam c n kh ng ñ nh ch t lư ng s n ph m mang thương hi u Vi t Nam. Phát tri n hài hòa, t o s tương tác cùng phát tri n gi a các khu v c. Khu v c thành th phát huy vai trò c a các trung tâm hành chính, kinh t , văn hóa trên t ng vùng và ñ a phương, ñi nhanh trong ti n trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa, phát tri n m nh công nghi p và d ch v , ñi ñ u trong vi c phát tri n kinh t tri th c. T o vành ñai nông nghi p hi n ñ i các thành ph l n. Khu v c nông thôn phát tri n n n nông nghi p sinh thái ña d ng d a trên các l i th v ñi u ki n t nhiên, ng d ng ph bi n các ti n b khoa h c, công ngh trong s n xu t, ch bi n, b o qu n, tiêu th s n ph m. Hoàn thành ñi n khí hóa và th c hi n cơ gi i hóa nh ng khâu c n thi t. Nâng cao nhanh thu nh p trên m t ñơn v di n tích nông nghi p. Chuy n nhi u lao ñ ng sang khu v c công nghi p và d ch v . Phát tri n m nh ti u, th công nghi p, các làng ngh , m ng lư i công nghi p ch bi n nông, lâm, th y s n và các d ch v . Có chính sách ñ c bi t ñ phát tri n kinh t - xã h i các vùng sâu, vùng xa, biên gi i, c a kh u. ð ng th i, có chi n lư c phát tri n kinh t bi n và h i ñ o theo hư ng ñ y m nh nuôi, tr ng, khai thác, ch bi n h i s n; thăm dò, khai thác và ch bi n d u khí; phát tri n ñóng tàu thuy n và v n t i bi n; m mang du l ch; b o
  • 72.
    72 v môi trưng; ti n m nh ra bi n và làm ch vùng bi n. Phát tri n t ng h p kinh t bi n và ven bi n, khai thác l i th c a các khu v c c a bi n, h i c ng ñ t o thành vùng phát tri n cao, thúc ñ y các vùng khác. ð i v i các chương trình kinh t tr ng ñi m c a Vi t Nam c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t các nư c trong khu v c ñ phát huy vai trò ñ ng l c, ñ u kéo phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. - Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n B c c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t khu v c, v i quy t tâm khai thác th trư ng Trung Qu c, bi n vùng kinh t tr ng ñi m mi n B c thành hành lang, thành trung tâm kinh t không ch c a c nư c mà c a toàn kh i ASEAN ti n vào th trư ng Trung Qu c, ñ c bi t là th trư ng Tây Nam ñang m r ng, nhi u s c h p d n do chi n lư c khai phá mi n Tây c a Trung Qu c ñưa t i. T quan ñi m này, chúng ta s có nh ng bư c ti n ñ t phá trong k ho ch phát tri n hành lang Qu ng Ninh - H i Phòng - Hà N i - Côn Minh (Trung Qu c) và tuy n Qu ng Ninh - H i Phòng - Hà N i - Nam Ninh (Trung Qu c), cũng như các k ho ch phát tri n các khu m u d ch t do d c biên gi i Vi t Nam - Trung Qu c. - Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n Trung c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p kinh t toàn kh i ASEAN, g n nó v i chương trình phát tri n hành lang ðông - Tây, bi n vùng kinh t tr ng ñi m mi n Trung thành ñ u m i giao thông toàn kh i ASEAN nh ưu th bi n c ng nư c sâu, v i tuy n ñư ng b xuyên châu Á s hình thành qua k ho ch phát tri n hành lang ðông - Tây. Hoàn toàn có th khai thác v th trung tâm hàng không qu c t và khu v c t i ðà N ng, có kh năng c nh tranh v i Bangkok trong tương lai. Chương trình kinh t tr ng ñi m mi n Trung cũng c n ñ ng trên t m nhìn h i nh p qu c t và chi n lư c khai thác bi n ðông, c n bi n t t c các c ng nư c sâu vùng này thành thương c ng qu c t , có kh năng c nh tranh v i các thương c ng qu c t H ng Kông, Singapore. - Khai thác các nhân t bên ngoài m nh hơn n a trong chương trình h p tác phát tri n kinh t ti u vùng sông Mê Kông, làm sao thu hút s chú ý c a c ng ñ ng
  • 73.
    73 th gi i- ñ c bi t là Nh t B n, M , EU và k c Liên h p qu c - ñ ñ m b o mang l i l i ích chung cho các qu c gia trong ti u vùng. - Chi n lư c khai thác bi n ðông c n v n d ng quan ñi m h i nh p kinh t qu c t và khu v c, ng x khôn khéo quan h các nư c l n, l y s c m nh c a c ng ñ ng qu c t ngăn ch n bi n ðông n i sóng. L y mi n Trung làm tr ng ñi m khai phá chi n lư c bi n ðông, m r ng ph m vi chi n lư c khai thác bi n ðông ra toàn tuy n th m l c ñ a Vi t Nam, coi tr ng khai phá thương c ng qu c t trên toàn tuy n. 3.3.4. Phát tri n khoa h c và công ngh tiên ti n, mang b n s c Vi t Nam Phát tri n khoa h c và công ngh là n n t ng, ñ ng l c ñ y m nh công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c. Khoa h c và công ngh ph i là mũi nh n tiên phong, ñi trư c m t bư c. Phát tri n khoa h c và công ngh ph i ñ nh hư ng vào các m c tiêu kinh t - xã h i. ð y m nh ti p thu thành t u khoa h c và công ngh th gi i, ñ ng th i phát huy năng l c khoa h c và công ngh n i sinh, nâng cao hi u qu s d ng ti m l c khoa h c và công ngh c a Vi t Nam. ða d ng hóa ngu n v n ñ u tư cho khoa h c và công ngh theo phương châm phát tri n khoa h c và công ngh là trách nhi m c a toàn xã h i, ñ c bi t là c a các doanh nghi p thu c m i thành ph n kinh t . M c tiêu t ng quát phát tri n khoa h c và công ngh ñ n năm 2020 là b o ñ m lu n c khoa h c cho con ñư ng công nghi p hóa rút ng n, phát tri n b n v ng theo ñ nh hư ng xã h i ch nghĩa và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Rút ng n ñư c kho ng cách v i các nư c khác, t c là trong m t th i gian ng n ph i làm ch ñư c nhi u thành t u công ngh tiên ti n. Nâng cao t tr ng ñóng góp c a khoa h c và công ngh trong tăng trư ng kinh t thông qua quá trình ñ i m i công ngh , ñ i m i qu n lý, tăng năng l c c nh tranh c a n n kinh t . Xây d ng, phát tri n và nâng cao hi u qu s d ng ti m l c khoa h c và công ngh ñáp ng yêu c u ñ i m i, ph c v hi u qu quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa ñ t nư c. T p trung phát tri n công ngh theo hai hư ng l n sau ñ ph c v phát tri n kinh t - xã h i:
  • 74.
    74 - Nh ngcông ngh tiên ti n, ch a hàm lư ng cao v trí tu , có tác ñ ng to l n ñ i v i vi c hi n ñ i hóa và t o cơ h i phát tri n cho các ngành kinh t quan tr ng; t o ti n ñ cho vi c hình thành và phát tri n m t s ngành kinh t có hàm lư ng công ngh cao, nâng cao s c c nh tranh c a c n n kinh t qu c gia và phù h p v i xu th chuy n d ch sang n n kinh t tri th c c a th gi i. ðó là: công ngh thông tin, ñ c bi t là công ngh ph n m m; công ngh sinh h c; công ngh t ñ ng hóa; công ngh v t li u m i. - Nh ng công ngh cơ b n liên quan ñ n nhi u ngành kinh t , phát huy ñư c l i th c a ñ t nư c v tài nguyên nông nghi p nhi t ñ i và l c lư ng lao ñ ng d i dào nông thôn, t o ra hàng xu t kh u và vi c làm có thu nh p cho t ng l p dân cư. Trong hư ng này c n ñ c bi t coi tr ng các công ngh v cơ khí; công ngh b o qu n - ch bi n nông s n. 3.3.5. Phát tri n h th ng k t c u h t ng hi n ñ i ph c v hi u qu phát tri n kinh t - xã h i ð y nhanh vi c xây d ng ñ ng b k t c u h t ng cho t ng vùng và trên c nư c ñư c xem là khâu ñ t phá trong phát tri n n n kinh t c a Vi t Nam. C n huy ñ ng t i ña m i ngu n l c ñ ñ u tư phát tri n k t c u h t ng. Phát tri n k t c u h t ng c n r t nhi u v n nên ph i có s ưu tiên, cân ñ i gi a các công trình, tránh tình tr ng lãng phí và gây t n kém cho n n kinh t mà không ñem l i hi u qu . V giao thông Phát tri n k t c u h t ng giao thông ñi trư c m t bư c nh m t o ti n ñ cho phát tri n kinh t - xã h i, b o ñ m qu c phòng, an ninh. Phát tri n h th ng giao thông m t cách ñ ng b , h p lý; k t h p phát tri n t ng bư c v ng ch c v i nh ng bư c ñ t phá ñi th ng vào hi n ñ i t o nên m ng lư i hoàn ch nh, liên hoàn, liên k t gi a các phương th c v n t i, gi a các vùng lãnh th , gi a ñô th và nông thôn trên ph m vi c nư c, ñ ng th i coi tr ng công tác b o trì, ñ m b o khai thác hi u qu , b n v ng k t c u h t ng giao thông hi n có; dành qu ñ t h p lý ñ phát tri n k t c u h t ng giao thông và ñ m b o hành lang an toàn giao thông.
  • 75.
    75 Phát tri nh th ng giao thông ñ i ngo i g n k t ch t ch v i h th ng giao thông trong nư c ñ ch ñ ng h p tác, h i nh p khu v c và qu c t . Phát huy t i ña l i th v v trí ñ a lý và ñi u ki n t nhiên c a Vi t Nam, ñ c bi t là ti m năng bi n, ñ phát tri n h th ng giao thông v n t i h p lý, ti t ki m chi phí xã h i. ð n năm 2020, hình thành ñư c m t h th ng giao thông h p lý, cơ b n ñáp ng nhu c u v n t i ña d ng c a xã h i v i m c tăng trư ng nhanh, ñ m b o ch t lư ng ngày càng cao, giá thành h p lý; ki m ch ti n t i gi m s gia tăng tai n n giao thông và h n ch ô nhi m môi trư ng. - ðư ng b : h th ng qu c l và ñư ng t nh ph i ñư c ñưa vào ñúng c p k thu t; m r ng và xây d ng m i các qu c l có nhu c u v n t i l n; xây d ng h th ng ñư ng b cao t c. Các tuy n ñư ng b ñ i ngo i ñ t tiêu chu n k thu t c a ñư ng b khu v c. - ðư ng s t: hoàn thành c i t o, nâng c p các tuy n ñư ng s t hi n có ñ t c p tiêu chu n k thu t ñư ng s t qu c gia và khu v c; xây d ng m i các tuy n ñư ng s t cao t c. Nhanh chóng phát tri n giao thông v n t i bánh s t t i các ñô th , ñư ng s t n i - ngo i ô, làm nòng c t trong v n t i hành khách công c ng. - ðư ng bi n: phát tri n h th ng c ng bi n qu c gia h p lý, ñáp ng yêu c u phát tri n kinh t - xã h i, h i nh p qu c t . ð u tư phát tri n ñ ng b k t c u h t ng c ng bi n, bao g m b n c ng, lu ng vào c ng, giao thông ñ n c ng và h th ng d ch v h tr sau c ng. - ðư ng th y n i ñ a: hoàn thành nâng c p các tuy n th y n i ñ a chính ñ t c p k thu t quy ñ nh; t p trung c i t o, ch nh tr m t s ño n tuy n quan tr ng. ð u tư chi u sâu, nâng c p và xây d ng m i các c ng ñ u m i, b n hàng hoá và hành khách. - Hàng không: hoàn thành vi c nâng c p, m r ng và xây d ng m i các c ng hàng không ñ t tiêu chu n qu c t ; t p trung ñ u tư các c ng hàng không qu c t trong khu v c Th ñô Hà N i và thành ph H Chí Minh; nghiên c u, tri n khai ñ u tư các c ng hàng không qu c t m i v i quy mô và ch t lư ng ph c v ngang t m v i các c ng hàng không qu c t l n trong khu v c.
  • 76.
    76 - Giao thôngñô th : phát tri n h p lý h th ng k t c u h t ng giao thông ñô th và v n t i công c ng; ñ m b o qu ñ t dành cho giao thông ñô th t 16 - 26%. ð i v i các thành ph l n, phát tri n m nh h th ng xe buýt; nhanh chóng ñ u tư xây d ng các tuy n v n t i công c ng kh i lư ng l n. - Giao thông nông thôn: phát tri n ñư ng giao thông nông thôn cho phương ti n giao thông cơ gi i t i t t c trung tâm xã ho c c m xã, ñ m b o thông su t quanh năm. T l m t ñư ng c ng, r i nh a ñ t 60 - 80%. Hư ng ñ n năm 2030 s cơ b n hoàn thi n m ng lư i giao thông trong nư c cũng như các hành lang giao thông ñ i ngo i. - Cơ b n hoàn thành xây d ng các tuy n ñư ng b , ñư ng s t cao t c B c - Nam. H th ng ñư ng b , ñư ng s t Vi t Nam ñ ng b v i tiêu chu n k thu t, k t n i thu n l i v i h th ng ñư ng b ASEAN, Ti u vùng Mê Kông m r ng và ñư ng s t xuyên Á. - H th ng c ng bi n ñáp ng t t nhu c u thông qua v hàng hoá xu t nh p kh u và n i ñ a. H th ng c ng g n li n v i h th ng trung tâm phân ph i hàng hóa, h th ng giao thông k t n i ñ m b o t o thành m ng lư i cơ s h t ng logistics hi n ñ i, hi u qu ngang t m các nư c trong khu v c. - Ti p t c xây d ng và hoàn thi n m ng lư i c ng hàng không v i quy mô hi n ñ i ñ t tiêu chu n qu c t ; c ng hàng không qu c t Long Thành có vai trò và quy mô ngang t m v i các c ng hàng không qu c t l n trong khu v c. - H th ng giao thông ñô th hư ng t i văn minh, hi n ñ i và nhanh chóng thu h p kho ng cách so v i th ñô c a các nư c khác. V năng lư ng Phát tri n nhanh ngu n ñi n v i cơ c u h p lý, hoàn ch nh h th ng truy n t i, b o ñ m s v n hành an toàn, hi u qu , ñáp ng ñ ñi n cho yêu c u phát tri n kinh t - xã h i, c khu v c mi n núi, vùng sâu, vùng xa và h i ñ o. Nhà nư c t p trung ñ u tư và khuy n khích các thành ph n kinh t ñ u tư ñ phát tri n nhanh ngành ñi n trên nguyên t c c nh tranh lành m nh và th c hi n cơ ch th trư ng v giá bán ñi n, ñ ng th i có chính sách tr giúp h p lý ñ i v i các h nghèo.
  • 77.
    77 Th c hin chính sách ti t ki m và gi m th t thoát ñi n năng. Phát tri n các ngu n năng lư ng m i. 3.3.6. Xây d ng h th ng tài chính hi n ñ i, phù h p v i tiêu chu n qu c t Xây d ng h th ng tài chính hi n ñ i, phù h p v i thông l chu n m c qu c t và l trình th c hi n các cam k t v i các t ch c qu c t . H th ng tài chính ph i th c s là ñ ng l c thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i. Nâng cao v th c a NHNN, ñ m b o NHNN là ngân hàng trung ương th c s , ñ c l p t ch trong xây d ng và ñi u hành chính sách ti n t . M c tiêu ch y u là n ñ nh ti n t , ki m soát l m phát, b o ñ m an toàn h th ng ti n t - ngân hàng, góp ph n t o d ng môi trư ng vĩ mô thu n l i cho phát tri n kinh t - xã h i. Th c hi n ñi u hành chính sách ti n t theo nguyên t c th n tr ng, linh ho t và hi u qu trên n n t ng các công c chính sách ti n t hi n ñ i và công ngh tiên ti n, xây d ng và th c thi chính sách ti n t theo nguyên t c th trư ng, t ng bư c nâng cao tính chuy n ñ i c a VND. Tăng cư ng hi u l c c a NHNN v qu n lý, giám sát các giao d ch ngo i h i, t do hóa giao d ch vãng lai và t ng bư c n i l ng ki m soát các giao d ch v n m t cách th n tr ng, phù h p v i l trình m c a th trư ng tài chính. Tăng nhanh d tr ngo i h i Nhà nư c, th c hi n có hi u qu cơ ch t giá h i ñoái linh ho t theo cơ ch th trư ng. Xây d ng h th ng giám sát ngân hàng hi n ñ i và hi u qu , c v th ch , mô hình t ch c, ngu n nhân l c và phương pháp thanh tra giám sát nh m ñáp ng yêu c u th c t v phát tri n h th ng ngân hàng, th c hi n ñúng các nguyên t c và chu n m c qu c t v giám sát ngân hàng. Cân ñ i ngân sách m t cách tích c c, tăng d n d tr , gi b i chi m c h p lý, b o ñ m n ñ nh kinh t vĩ mô. Qu n lý ch t ch vi c vay n và tr n nư c ngoài, gi m c n qu c gia trong gi i h n an toàn; b o ñ m nghiêm ng t hi u qu s d ng v n vay; quy ñ nh rõ và th c hi n ñúng nghĩa v tr n . C i cách tri t ñ và phát tri n h th ng các t ch c tín d ng theo hư ng ña năng, hi n ñ i, ña d ng v s h u và lo i hình t ch c, có quy mô l n và ho t ñ ng
  • 78.
    78 theo nguyên tc th trư ng v i m c tiêu ch y u là l i nhu n, áp d ng các thông l và chu n m c qu c t vào ho t ñ ng kinh doanh ngân hàng. 3.3.7. Ti p t c nâng cao v th Vi t Nam trong khu v c và trên th gi i Vi t Nam ti p t c kh ng ñ nh m r ng quan h kinh t qu c t v i t t c các nư c trên th gi i, không phân bi t ch ñ chính tr - xã h i; tham gia và nâng cao v trí trong t t c các t ch c kinh t khu v c, toàn c u là c p thi t, c p bách. Ch ñ ng h i nh p qu c t thành công, ñ m b o th c hi n các cam k t qu c t song phương và ña phương. Thi t l p quan h ñ i tác chi n lư c v i các nư c l n nh m nâng cao v th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t và b o v n n ñ c l p dân t c. Trung Qu c, Nh t B n và M là ba nư c l n có nhi u l i ích và ý ñ chi n lư c khá rõ ràng v i Vi t Nam. Vi c x lý ñúng ñ n quan h ba nư c l n này s có ý nghĩa to l n ñ i v i s nghi p phát tri n kinh t và b o v n n ñ c l p c a Vi t Nam. - ð i v i Trung Qu c là nư c láng gi ng “núi li n núi, sông li n sông”, có n n kinh t quy mô, s c c nh tranh m nh hơn ta, ñang th c thi chi n lư c ch ñ o nh t th hóa kinh t khu v c, mà Vi t Nam ñư c coi là “c a ng ” ñi xu ng phía Nam, là c u n i ðông Nam Á v i ðông B c Á trong chi n lư c liên k t kinh t toàn khu v c ðông Á. Do v y ph i h p tác ch t ch v i Trung Qu c, cùng khai thác cơ h i m i do liên k t kinh t khu v c mang l i. Mu n v y ph i c ng c phát tri n quan h h p tác toàn di n v i Trung Qu c, coi ñây như m t suy tính chi n lư c quan tr ng hàng ñ u vì s nghi p phát tri n n ñ nh kinh t Vi t Nam ñ n năm 2020. - H p tác kinh t toàn di n v i Nh t B n ñ nâng nhanh s c c nh tranh n n kinh t Vi t Nam. Vì, Nh t B n ñang trong quá trình tái c u trúc n n kinh t nên nhu c u chuy n d ch m t s ngành công nghi p ra nư c ngoài là r t l n mà Vi t Nam là m t l a ch n cho m c tiêu ñó b i tính an toàn c a các kho n ñ u tư; trình ñ công nghi p ch t o Nh t B n ñ ng hàng ñ u th gi i, nh ng ngành công nghi p Vi t Nam c n phát tri n ñ u có kh năng ñáp ng; quan h ñ i tác chi n lư c gi a Vi t Nam và Nh t B n ñã nâng lên t m cao m i và tin c y hơn.
  • 79.
    79 - ð iv i M , chúng ta c n có cách ti p c n m i trong quan h v i M . Vư t qua v n ñ l ch s , vì l i ích qu c gia, coi M là ñ i tác quan tr ng t nay v sau, theo phương châm không có k thù vĩnh vi n, hóa gi i h n thù, bi n thù thành b n, cùng h p tác phát tri n. - Quan h v i các nư c l n khác như EU, Nga, n ð v i tư cách là nh ng l c lư ng b tr quan tr ng, t o th cho Vi t Nam phát tri n hi u qu quan h v i ba nư c l n tr ng y u trên. C ng c ASEAN thành c ng ñ ng v ng m nh. ASEAN tr thành c ng ñ ng v ng m nh v i vai trò ngày càng tăng c a Vi t Nam s t o ra l i th quan tr ng cho ASEAN trong ñó có Vi t Nam quan h bình ñ ng v i các nư c l n, thu hút ñư c nhi u hơn các ngu n l c t các nư c l n vào phát tri n kinh t - xã h i, c ng c n n an ninh toàn khu v c. 3.3.8. ð m b o an sinh xã h i Xây d ng h th ng an sinh xã h i cơ b n toàn di n, ñ m b o cho m i thành viên trong xã h i có m c s ng trung bình, không b rơi vào tình tr ng b n cùng hóa, k c trong trư ng h p r i ro b t thư ng. H n ch m c doãng ra ho c có th rút ng n chênh l ch v m c s ng và trình ñ phát tri n gi a các t ng l p dân cư, gi a các vùng ñ t nư c. Chương trình an sinh xã h i v cơ b n ph i ñ m b o các m c tiêu: các chính sách th trư ng lao ñ ng ph i ñáp ng, h tr k p th i các nhóm d b t n thương và ngư i lao ñ ng tham gia vào th trư ng lao ñ ng; chương trình an sinh xã h i tiên ti n và m r ng ph i ñư c th c hi n, qu an sinh xã h i ph i ñ m b o ñư c tính n ñ nh và phân ph i công b ng; chương trình b o hi m y t ph i ñ n ñư c v i m i ngư i dân v i kh năng ti p c n d dàng, ñi li n v i các d ch v chăm súc s c kh e ñư c c i thi n; ñ m b o m c s ng cho các nhóm ưu ñãi xã h i, tăng kh năng ti p c n ñ n m i d ch v xã h i; và chương trình tr giúp xã h i ph i ñư c m r ng ñ m b o các nhóm m c tiêu có cu c s ng n ñ nh và ñ y ñ .
  • 80.
    80 3.3.9. Tăng cưng b o v , c i thi n môi trư ng và b o v tài nguyên thiên nhiên Phát tri n kinh t - xã h i g n ch t v i b o v và c i thi n môi trư ng, b o ñ m s hài hòa gi a môi trư ng nhân t o v i môi trư ng thiên nhiên, gi gìn ña d ng sinh h c. Ch ñ ng phòng tránh và h n ch tác ñ ng x u c a thiên tai, c a s bi n ñ ng khí h u b t l i và ti p t c gi i quy t h u qu chi n tranh còn l i ñ i v i môi trư ng. B o v và c i t o môi trư ng là trách nhi m c a toàn xã h i, tăng cư ng qu n lý nhà nư c ñi ñôi v i nâng cao ý th c trách nhi m c a m i ngư i dân. Ch ñ ng g n k t yêu c u c i thi n môi trư ng trong m i quy ho ch, k ho ch, chương trình và d án phát tri n kinh t - xã h i, coi yêu c u v môi trư ng là m t tiêu chí quan tr ng ñánh giá các gi i pháp phát tri n. Vi t Nam c n ti p t c xây d ng năng l c và hư ng d n k thu t cho vi c tích h p môi trư ng vào quá trình ra quy t ñ nh. Ti p t c tăng cư ng năng l c tri n khai th c hi n Lu t b o v môi trư ng cũng như quá trình ra quy t ñ nh liên quan ñ n môi trư ng và phát tri n b n v ng. 3.3.10. B o v v ng ch c ñ c l p, ch quy n, toàn v n lãnh th và an ninh qu c gia K t h p kinh t - xã h i v i qu c phòng, an ninh theo phương châm: phát tri n kinh t - xã h i là n n t ng ñ b o v T qu c; n ñ nh chính tr , c ng c qu c phòng, an ninh v ng m nh là ñi u ki n ñ phát tri n kinh t - xã h i; th c hi n t t ñư ng l i ñ i ngo i, tăng cư ng h p tác qu c t , tranh th m i cơ h i c ng c hoà bình, n ñ nh ñ ñ y m nh phát tri n kinh t - xã h i và gi v ng ch quy n, toàn v n lãnh th , ñ c bi t là vùng bi n, ñ o. S k t h p phát tri n kinh t - xã h i v i c ng c qu c phòng, an ninh ph i ñư c th c hi n ngay trên t ng ñ a bàn lãnh th , t công tác quy ho ch, xây d ng k ho ch và hình thành các d án ñ u tư phát tri n. B trí th tr n qu c phòng, an ninh phù h p v i tình hình m i và k t h p ch t ch v i phát tri n kinh t - xã h i. Phát huy các ngu n l c, l ng ghép các chương trình, các d án ñ xây d ng các khu kinh t - qu c phòng vùng biên gi i, h i ñ o. Rà soát l i quy ho ch và ñi u ch nh ñ t qu c phòng, an ninh ñáp ng ñư c yêu c u
  • 81.
    81 v b tríchi n lư c qu c phòng, dành thêm ñ t cho phát tri n kinh t - xã h i. Có chính sách ñ c bi t phát tri n kinh t , nâng cao ñ i s ng nhân dân t i các khu v c có yêu c u ñ c thù v qu c phòng, an ninh. Nâng cao hi u l c qu n lý c a Nhà nư c ñ i v i s nghi p qu c phòng và b o v an ninh qu c gia và tr t t , an toàn xã h i; ngăn ch n k p th i và ñ u tranh có hi u qu ñ i v i ho t ñ ng c a các th l c thù ñ ch. Hoàn ch nh h th ng pháp lu t và th c hi n t t Chương trình qu c gia phòng, ch ng t i ph m. 3.4. T ch c th c hi n chi n lư c Công b ý tư ng chi n lư c, m t s m c tiêu chi n lư c và phương cách cơ b n ñ t m c tiêu cho dân chúng bi t ñ cùng ñ ng lòng th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c. Chính ph xây d ng chương trình hành ñ ng c th trên cơ s các m c tiêu và nhi m v c a chi n lư c, ñư c th hi n thông qua các quy ho ch, k ho ch phát tri n c a các ngành, lĩnh v c và ñ a phương. Trong giai ño n 2010-2015, t p trung kh c ph c m t cách cơ b n tình tr ng c a 3 th t c chai (s h ng h t v ngu n nhân l c, k t c u h t ng, năng l c qu n tr qu c gia), xây d ng cơ ch có ch t lư ng và c u trúc l i n n kinh t . ðây cũng là nh ng năm chu n b cho m t hư ng phát tri n m i. Giai ño n 2016-2020, b t ñ u th i kỳ phát tri n năng ñ ng c a giai ño n phát tri n m i, nh m vào m c tiêu phát tri n và thích nghi ñ tr thành n n kinh t c u n i trong khu v c. Phát huy dân ch ñ th c hi n ñoàn k t dân t c, xây d ng ñ ng thu n xã h i và tranh th ñư c h u thu n qu c t . Thư ng xuyên ki m tra giám sát vi c th c hi n chi n lư c ñư c thông qua và ñi u ch nh chi n lư c khi c n thi t. ð làm vi c này có tính kh thi cao ñ xu t nên thành l p t ch c chuyên trách có ñ năng l c tư v n chi n lư c và ñ c l p ñ i v i các pháp nhân ñ i di n cho l i ích ngành, vùng.
  • 82.
    82 K T LUN Qua hơn hai mươi năm ñ i m i, Vi t Nam ñã thoát kh i nhóm nư c có thu nh p th p và ñang nhóm cu i c a các nư c có thu nh p trung bình th p. Trong th i gian này, Vi t Nam th c hi n hai chi n lư c phát tri n ñ t nư c như kim ch nam ñ ch ñ o và ñi u hành ñ t nư c. Tuy nhiên, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i chưa th hi n rõ ý tư ng chi n lư c và các m c tiêu ch ñ o c a chi n lư c ñ ñ nh hư ng cho dân t c b t phá và t o ñư c s ñ ng thu n r ng l n trong toàn xã h i nh m xây d ng Vi t Nam tr thành m t qu c gia giàu m nh. Hi n t i, Vi t Nam ñang ti n hành xây d ng chi n lư c phát tri n ñ t nư c cho th i kỳ 2011-2020 trong b i c nh n n kinh t h i nh p sâu, r ng vào n n kinh t th gi i ñang bi n ñ ng m nh m . N u h i nh p t t s thu hút ñư c ngu n l c bên ngoài, t o cơ s v ng ch c khai thác và s d ng ngu n l c m t cách hi u qu nhưng ngư c l i, s b t t h u n u không th hòa nh p vào dòng ch y cu n cu c ñó. V y, c n ph i làm gì ñ có chi n lư c phát tri n rõ ràng, ñúng ñ n ñưa Vi t Nam thoát kh i s t t h u và vươn lên thành qu c gia giàu m nh? V i m c ñích ñó, b ng cách ti p c n h th ng, chúng tôi ñã th c hi n phân tích m t s y u t ch y u tác ñ ng phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong n n kinh t th gi i ñ n năm 2020. K t h p v i s d ng phương pháp SWOT ñ xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n 2020. Thông qua ñ tài nghiên c u này, chúng ta có th rút ra m t s k t lu n sau: - Chi n lư c phát tri n là th hi n tinh th n cơ b n c a ñư ng l i phát tri n c a m t qu c gia; nó chính là ý tư ng mang tính h th ng v các quan ñi m ch ñ o phát tri n ñ i v i m t ñ i tư ng c th hay ñ i v i m t h th ng nào ñó và phương cách bi n nh ng ý tư ng, quan ñi m, m c tiêu y thành hi n th c. Chi n lư c phát tri n là s n ph m do con ngư i t o ra, ph n ánh các v n ñ mang tính quy lu t ñư c d báo và ñư c “ch quan hóa” m t cách khoa h c ñ ch ñ o quá trình phát tri n c a ñ i s ng xã h i. - ð xây d ng chi n lư c phát tri n cho m t qu c gia c n phân tích ñi m xu t phát c a qu c gia ñó, phân tích các y u t ch y u tác ñ ng ñ n quá trình phát tri n
  • 83.
    83 c a quc gia ñó ñ t trong t ng th n n kinh t th gi i ñ xác ñ nh các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và thách th c c a n n kinh t . T ñó, ki n t o t m nhìn chi n lư c và m c tiêu chi n lư c ñúng, phù h p, có căn c khoa h c. Ti p theo là xác ñ nh các nhi m v cơ b n hay tr ng tâm c a chi n lư c ñ th c thi m c tiêu chi n lư c. Và ñ xu t phương án t ch c th c hi n chi n lư c. - M t chi n lư c phát tri n thành công ph i là m t chi n lư c mà các m c tiêu ñ ra ñư c th c hi n m mãn do ñã toàn d ng ñư c các l i th , khu ch trương ñư c các l i th , t n d ng ñư c cơ h i, có tính thích ng cao, h p d n nhi u ngư i tham gia. - Kinh nghi m các nư c cho th y, m t b n chi n lư c phát tri n c n th hi n rõ ý tư ng chi n lư c, m c tiêu chi n lư c c th ; t ñó, h xây d ng các nhi m v tr ng tâm c a chi n lư c, ñưa ra quan ñi m và ñ nh hư ng ñ gi i quy t nh ng v n ñ l n nêu trong chi n lư c. S tham gia c a c ng ñ ng ñ xây d ng chi n lư c phát tri n là r t sâu và r ng, ñ c bi t, các doanh nghi p l n và các nhà khoa h c. - Vi t Nam n m trong khu v c kinh t năng ñ ng nh t c a th gi i, l i có v trí ñ a lý thu n l i và có nhi u ti m năng ñ phát tri n kinh t bi n. Nhưng chưa t o các ñi u ki n thu n l i, k p th i khai thác t t v trí ñ a lý chi n lư c ñ s m ñưa Vi t Nam tr thành m t m c xích quan tr ng trong phát tri n kinh t c a khu v c và toàn c u. - Vi t Nam có ngu n nhân l c d i dào, ch u khó, có kh năng n m b t nhanh và tinh th n sáng t o. Dân s ñang bư c vào th i kỳ dân s vàng. Nhưng ch t lư ng ngu n nhân l c còn th p, chưa ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n và t o ra s ñ t phá trong phát tri n kinh t c a ñ t nư c. - Kinh t Vi t Nam có t c ñ tăng trư ng tương ñ i nhanh trong c giai ño n dài, t o ñi u ki n nâng cao ñ i s ng c a ngư i dân và gi m nghèo. Tuy nhiên, kinh t c a Vi t Nam v n ñang tăng trư ng dư i m c ti m năng và quy mô n n kinh t còn nh . Ch t lư ng tăng trư ng c a n n kinh t là ñáng c nh báo khi mà n n kinh t tăng trư ng ch y u d a vào v n nhưng hi u qu s d ng v n th p, năng su t lao ñ ng tăng ch m, trình ñ công ngh l c h u và còn kho ng cách xa so v i các nư c.
  • 84.
    84 Cơ c ukinh t còn l c h u, b t c p và chưa có s thay ñ i v ch t. Vi t Nam ch tham gia vào nh ng công ño n s n xu t có giá tr tăng thêm th p trong chu i giá tr toàn c u. Khu v c kinh t nhà nư c có nhi u ưu ñãi nhưng hi u qu ñ u tư th p. Lao ñ ng nông nghi p còn chi m t tr ng hơn phân n a trong t ng lao ñ ng. M i liên k t gi a các vùng lãnh th còn y u, ch ng chéo và lãng phí. - n ñ nh chính tr , ñã phát tri n nhanh các m i quan h kinh t qu c t ; ñ c bi t s ki n gia nh p WTO (tháng 11/2006) t o ñi u ki n cho Vi t Nam h i nh p sâu r ng hơn vào n n kinh t th gi i. V th c a Vi t Nam trên trư ng qu c t ngày càng cao. Tuy nhiên, kh năng c nh tranh c a n n kinh t còn th p. T c ñ c i cách c a Vi t Nam ch m hơn so v i các nư c. - Th ch kinh t th trư ng ngày càng hoàn thi n, ñáp ng yêu c u h i nh p qu c t . Nhưng vi c th c thi pháp lu t còn y u kém, th t c hành chính rư m rà gây c n tr cho s phát tri n kinh t . - H th ng k t c u h t ng chưa ñ ng b , c c b và chưa ñ t tiêu chu n ñã tr thành tr ng i cho phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam. - Chính sách phúc l i, an sinh xã h i còn nhi u b t c p, chưa th c s là công c h u hi u trong b o tr cho ngư i dân kh i nh ng r i ro ñ i v i m c s ng c a h , giúp gi m nghèo và b t bình ñ ng kinh t . - Xu th ch ñ o c a th gi i là hòa bình và phát tri n, ñ i tho i và h p tác nên là ñi u ki n thu n l i cho Vi t Nam tham gia vào quá trình toàn c u hóa, phân công lao ñ ng qu c t ñ thúc ñ y phát tri n kinh t - xã h i c a ñ t nư c. Nhưng nguy cơ ti p t c t t h u xa hơn n a so v i các nư c trong khu v c; rơi vào b y thu nh p trung bình. - Th gi i ñang bư c vào th i kỳ m ñ u th i ñ i tri th c hóa kinh t toàn c u. Vi t Nam v i l i th c a nư c ñi sau có cơ h i l n ñ ti n nhanh ñ t trình ñ tiên ti n n u bi t n m b t và t n d ng các cơ h i. Tuy nhiên, Vi t Nam thi u quy t tâm ñ i m i tri t ñ khi mà n n kinh t ñã thoát kh i nhu c u c p bách gi i quy t ñói nghèo. Chưa t o nên s ñ ng thu n sâu r ng trong xã h i ñ ñ y ñ t nư c ñ n s giàu có, ph n vinh. C ng v i s y u kém trong năng l c ñi u hành c a Chính ph .
  • 85.
    85 Mà trên ht là n n tham nhũng m t cách tràn lan, có h th ng ñã làm suy y u vai trò c a nhà nư c. - Nhi u nư c l n trên th gi i luôn xem Vi t Nam là ñ i tác chi n lư c trong quan h kinh t qu c t . Vì v y, Vi t Nam c n t n d ng cơ h i này ñ ñ y nhanh quá trình phát tri n kinh t c a ñ t nư c. Tuy nhiên, Vi t Nam v n b xem là n n kinh t phi th trư ng (không mu n hơn 31/12/2018) nên trong quan h thương m i qu c t s g p nhi u b t l i. - Môi trư ng ngày càng suy thoái dù Vi t Nam s m ñã có nh n th c và có văn b n pháp lu t ñ b o v , tuy nhiên tính th c thi không cao. Bên c nh ñó, nh ng bi n ñ i khí h u toàn c u ngày càng tr nên ph c t p và tác ñ ng tr c ti p ñ n phát tri n, t n vong c a ñ t nư c. - Trong giai ño n 2010-2020, Vi t Nam c n tăng t c, phát tri n b n v ng, ch t lư ng, hi u qu và h i nh p thành công; t ng bư c xây d ng Vi t Nam tr thành nư c công nghi p theo hư ng hi n ñ i. Vì v y, chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong giai ño n này có tên là “Chi n lư c hưng th nh qu c gia”. V i m c tiêu ñ y m nh công cu c ñ i m i, phát huy s c m nh t ng h p c a toàn dân t c, ñưa ñ t nư c ti n nhanh, v ng ch c và h i nh p thành công vào n n kinh t th gi i. Nâng cao hi u qu , t ng bư c hi n ñ i hóa n n kinh t , tránh rơi vào “b y thu nh p trung bình”. ð n năm 2020 Vi t Nam gia nh p nhóm nư c các n n kinh t công nghi p m i. - ð vi c th c thi chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam giai ño n 2010-2020 ñ t hi u qu cao, c n: công b ý tư ng chi n lư c, m t s m c tiêu chi n lư c và phương cách cơ b n ñ t m c tiêu cho dân chúng bi t ñ cùng ñ ng lòng th c hi n chi n lư c phát tri n ñ t nư c; ñ ng th i, Chính ph xây d ng chương trình hành ñ ng c th trên cơ s các m c tiêu và nhi m v c a chi n lư c, ñư c th hi n thông qua các quy ho ch, k ho ch phát tri n c a các ngành, lĩnh v c và ñ a phương; Và thư ng xuyên ki m tra giám sát vi c th c hi n chi n lư c ñư c thông qua và ñi u ch nh chi n lư c khi c n thi t.
  • 86.
    86 TÀI LI UTHAM KH O 1. ASEAN (2006), Third ASEAN State of the Environment Report 2006, Jakarta. 2. Asian Productivity (2004), Total factor productivity growth - survey report, Tokyo. 3. B K ho ch và ð u tư (2007), B i c nh trong nư c, qu c t và vi c nghiên c u xây d ng chi n lư c 2011-2020. 4. B K ho ch và ð u tư (2007), Bàn v chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a Vi t Nam trong th i kỳ m i 2011-2020. 5. B Khoa h c, Công ngh và Môi trư ng (2001), Chi n lư c Qu c gia v B o v môi trư ng. 6. B Lao ñ ng - Thương binh và Xã h i (2006), S li u th ng kê vi c làm và th t nghi p Vi t Nam giai ño n 1996-2005, Nxb Lao ñ ng, Hà N i. 7. ð ng C ng s n Vi t Nam (1991), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th VII, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 8. ð ng C ng s n Vi t Nam (2001), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th IX, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 9. ð ng C ng s n Vi t Nam (2006), Văn ki n ð i h i ñ i bi u toàn qu c l n th X, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 10.David O. Dapice (2003), N n kinh t Vi t Nam: Câu chuy n thành công hay tình tr ng lư ng th b t thư ng? m t phân tích các ñi m m nh, ñi m y u, cơ h i và nguy cơ. 11.Tr n Th ð t (2005), Các mô hình tăng trư ng kinh t , Hà N i. 12.Tr n Th ð t (2005), Sources of Vietnam’s Economic Growth 1986-2004, Hà N i. 13.Tr n Th ð t (2006), T c ñ và ch t lư ng tăng trư ng kinh t Vi t Nam, Hà N i. 14.Tr n Th ð t (2007), Nh ng nhân t tác ñ ng t i tăng trư ng kinh t các t nh, thành ph Vi t Nam giai ño n 2000-2006, Hà N i.
  • 87.
    87 15.Martin Evans (2007),An sinh xã h i Vi t Nam lũy ti n ñ n m c nào?. 16.Fullbright (2008), L a ch n thành công bài h c t ðông Á và ðông Nam Á cho tương lai Vi t Nam. 17.Fullbright (2008), Tình tr ng b t n vĩ mô: nguyên nhân và ph n ng chính sách. 18.Fullbright (2008), Vư t qua kh ng ho ng và ti p t c ñ y m nh c i cách. 19.Fullbright (2008), Nguyên nhân sâu xa v m t cơ c u c a b t n vĩ mô. 20.Fullbright (2009), Thay ñ i cơ c u gi i pháp kích thích có hi u l c duy nh t. 21.Henri Ghesquiere (2008), Bài h c thành công c a Singapore. 22.Lưu Bích H (1992), Cách ti p c n xây d ng chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam trong giai ño n hi n nay, Hà N i. 23.Li Tan (2008), Ngh ch lý c a Chi n lư c ñu i k p - Tư duy l i mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c, Nxb Tr . (Nguyên b n g c: Li Tan (2006), The Paradox of Catching Up Rethinking of State-Led Economic Development, Palgrave Macmillan. 24.Võ ð i Lư c (2007), Kinh t Vi t Nam ñ i m i và phát tri n, Nxb Th gi i, Hà N i. 25.Nâng cao Hi u qu Th trư ng cho Ngư i nghèo (ADB), ð chu i giá tr hi u qu hơn cho ngư i nghèo - S tay th c hành phân tích chu i giá tr , 26. Nguy n Xuân Oánh (2001), ð i M i vài nét l n c a m t chính sách kinh t Vi t Nam, Nxb TP. H Chí Minh. 27. Kenichi Ohno (2006), Ho ch ñ nh chính sách công nghi p Thái Lan, Malaysia, và Nh t B n bài h c kinh nghi m cho các nhà ho ch ñ nh chính sách Vi t Nam, Nxb Lao ñ ng xã h i, Hà N i. 28. Kenichi Ohno (2007), Phát tri n kinh t c a Nh t B n con ñư ng ñi lên t m t nư c ñang phát tri n, Di n ñàn Phát tri n Vi t Nam, Hà N i. 29. Rick Stapenhursh, Sahr J. Kpundeh, Ki m ch tham nhũng hư ng t i m t mô hình xây d ng s trong s ch qu c gia, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 30.Joseph E. Stiglitz (2008), Toàn c u hóa và nh ng m t trái, Nxb Tr .
  • 88.
    88 31. Bùi Tt Th ng (2006), Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Vi t Nam, Nxb Khoa h c xã h i, Hà N i. 32.Tr n ðình Thiên (2005), Liên k t kinh t ASEAN v n ñ và tri n v ng, Nxb Th gi i, Hà N i. 33.Thierry de Montbrial, Philippe Moreau Defarges (2003), Th gi i toàn c nh ramses, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 34. Tr n Văn Th (2000), Kinh t Vi t Nam 1955-2000 tính toán m i, phân tích m i, Nxb Th ng kê, Hà N i. 35. Tr n Văn Th (2005), Bi n ñ ng kinh t ðông Á và con ñư ng công nghiêp hóa Vi t Nam, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 36. T ng c c th ng kê (2000), S li u th ng kê kinh t - xã h i Vi t Nam 1975- 2000, Nxb Th ng kê. 37. T ng c c Th ng kê (2001), D báo dân s cho c nư c, các vùng ñ a lý kinh t và 61 t nh/thành ph Vi t Nam, 1999-2024, Nxb Th ng kê, Hà N i. 38. Vi n Chi n lư c phát tri n (2001), Cơ s khoa h c c a m t s v n ñ trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i Vi t Nam ñ n năm 2010 và t m nhìn 2020, Nxb Chính tr qu c gia. 39. Vi n Chi n lư c phát tri n (2004), Quy ho ch phát kinh t - xã h i m t s v n ñ lý lu n và th c ti n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 40. Vũ Quang Vi t (2005), Phát tri n và ch t lư ng phát tri n: các ch tiêu ñánh giá kinh t . 41. Ngô Doãn V nh (2005), Bàn v phát tri n kinh t - Nghiên c u con ñư ng d n t i giàu sang, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 42. Ngô Doãn V nh (2006), Hư ng t i s phát tri n c a ñ t nư c m t s v n ñ lý thuy t và ng d ng, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 43. Ngô Doãn V nh (2006), Nh ng v n ñ ch y u v kinh t phát tri n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 44. Ngô Doãn V nh (2007), Chi n lư c phát tri n bàn v tư duy và hành ñ ng có tính chi n lư c, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i.
  • 89.
    89 45. Ngô DoãnV nh (2009), Bàn v v n ñ lý lu n, Nxb Chính tr qu c gia, Hà N i. 46. Tư duy l i tương lai, (2006) Nxb Tr . 47. John Wallis và Douglass North (1986), Measuring the Transaction Sector in the American Economy 1870-1970, http://www.nber.org/chapters/c9679.
  • 90.
    90 PH L C Phl c 1: Các nguyên t c cơ b n c a phương pháp h th ng 1. B t kỳ s v t, hi n tư ng, quá trình nào trong th gi i ñ u ñư c coi là m t h th ng. M i h th ng là m t t p h p các y u t , gi a chúng có s liên h , tác ñ ng qua l i l n nhau và v i môi trư ng bên ngoài, t o nên tính ch nh th c a h th ng, ñó là nh ng thu c tính t ng h p, ñ c trưng cho h th ng, là phương th c t n t i c a h th ng. 2. Trong m i h th ng, cái toàn th bao gi cũng l n hơn t ng s gi n ñơn nh ng b ph n c u thành, nghĩa là cái toàn th v i tính cách là m t h th ng có nh ng thu c tính m i, ch t lư ng m i, ch t lư ng t ng h p mà v n không ch a ñ ng trong các b ph n c u thành. Thu c tính m i g i là tính toàn th , thu c tính h p tr i có ch t lư ng cao không có trong các b ph n c u thành. Nó xu t hi n do tương tác c a các thành ph n, ch không ph i là do ho t ñ ng c a các thành ph n. 3. Trong s ti n hoá, vi c tham gia tương tác các thành ph n góp ph n t o nên nh ng tính ch t h p tr i c a h th ng, m t khác nh ng tính ch t h p tr i ñó c a h th ng cũng làm tăng thêm ph m ch t c a các thành ph n. 4. M i h th ng v a là h th ng, ñ ng th i l i v a là y u t c a m t h th ng khác có c p ñ r ng l n hơn. M i y u t v a là y u t , ñ ng th i l i v a là h th ng c a các y u t khác có c p ñ h p hơn. 5. Tính ch nh th c a h th ng ñư c c th hoá thông qua các m i liên h gi a các y u t c u thành h th ng và gi a h th ng v i môi trư ng. Có th nói, ñây cũng chính là s c th hoá nguyên lý c a phép bi n ch ng duy v t v m i liên h ph bi n gi a các s v t và hi n tư ng trong th gi i hi n th c. 6. T ng th các m i liên h ñưa ñ n khái ni m c u trúc và t ch c h th ng. Theo trình t , c u trúc c a h th ng có th ñư c bi u th theo chi u ngang (khi nói ñ n các m i liên h gi a các y u t khác lo i). C u trúc d c d n ñ n khái ni m c p ñ c a h th ng. 7. Phương th c ñi u ch nh các c u trúc ña c p ñ là ñi u khi n. ðó là phương th c liên h gi a các c p ñ h t s c ña d ng mà nh ñó h th ng m i ho t ñ ng và phát tri n bình thư ng. 8. T v n ñ ñi u khi n d n ñ n v n ñ tính hư ng ñích c a các hành vi h th ng, b i vì ñi u khi n nghĩa là gi i quy t m t nhi m v nào ñó, ñ t ñ n m t m c ñích nào ñó theo m t chương trình nh t ñ nh. Tuy nhiên tính hư ng ñích ñây không ph i là m c ñích lu n t m thư ng, mà là theo nghĩa hi n ñ i c a ñi u khi n h c. 9. G n li n v i v n ñ ñi u khi n và tính hư ng ñích, phương pháp h th ng còn quan
  • 91.
    91 tâm ñ ntrình ñ t t ch c c a gi i h u sinh và tính t ñi u ch nh c a các h th ng h u sinh và k thu t. ð c bi t, trong ñ i s ng xã h i, các h th ng xã h i không ch là m t h th ng t t ch c, mà còn là m t h th ng t ch c. S th ng nh t gi a t t ch c và t ch c, gi a t ñi u khi n và ñi u khi n là ñ c trưng cơ b n c a các h th ng xã h i. 10. Ngu n g c bi n ñ i c a h th ng n m b n thân h th ng, mà trư c h t là s th ng nh t và ñ u tranh c a các m t ñ i l p bên trong h th ng. Ch ng h n s th ng nh t có mâu thu n gi a h th ng và y u t , gi a y u t và c u trúc, gi a cái toàn th và b ph n, gi a c u trúc và ch c năng. 11. Phương pháp h th ng quan tâm ñ n m i quan h gi a ho t ñ ng và phát tri n c a h th ng, t c là xem xét m i quan h gi a tr ng thái n ñ nh bên trong và quá trình phát tri n c a nó. Nói cách khác phương pháp h th ng c n gi i quy t v n ñ ñ ng ñ i và l ch ñ i, nh m tìm ra cơ ch tương ng ñ xây d ng nên b c tranh th ng nh t c a khách th . Xét v m t ñ ng ñ i, t c là xem xét s v t m t th i ñi m nh t ñ nh v i t t c các m i liên h ph c t p c a nó, còn xét v m t l ch ñ i, t c là xem xét s v t trong quá trình v n ñ ng, phát tri n theo th i gian c a nó. Theo ñó, phương pháp h th ng g n li n v i nguyên lý v m i liên h ph bi n và s phát tri n. 12. Tính ña chi u là m t ñ c ñi m c t y u c a tư duy h th ng. ða chi u là có nhi u cách nhìn nhi u m t, nhi u c p ñ , nhi u cách hi u khác nhau v các ñ i tư ng, h th ng. M t lý thuy t v m t lo i h th ng nào ñó bao gi cũng ph n ánh m t cách hi u nh t ñ nh v t ng m t, t ng c p ñ khi xem xét nó. C n h t s c tránh vi c áp ñ t m t lý thuy t c th nào là chân lý tuy t ñ i v các h th ng ñó, mà nên xem m i lý thuy t ñ u có nh ng gi i h n gi i thích nh t ñ nh. Quan ñi m ña chi u còn là s c g ng phát hi n cái gi ng nhau trong nh ng cái khác nhau và cái khác nhau trong nh ng cái gi ng nhau. - Tìm cái gi ng nhau trong nh ng cái khác nhau là khoa h c hư ng t i cái ph bi n, cái có tính quy lu t - Tìm cái khác nhau trong nh ng cái gi ng nhau là ngh thu t hư ng t i cái ñ c bi t, s c thái riêng c a c m th , cái m i ngoài quy lu t. - C hai cái ñ u c n thi t và b sung cho nhau ñ sáng t o nên nh ng ch t lư ng phong phú m i c a cu c s ng. Ngu n: Nguy n Hoàng B o
  • 92.
    92 Ph l c2: Các bư c c a tư duy chi n lư c Bư c 1: Phân tích ñi m xu t phát c a hi n tư ng; tìm ra b n ch t c a nó, nh ng quy lu t và ñư ng v n ñ ng có tính quy lu t ñ i v i s t n t i và phát tri n c a hi n tư ng. ð ng th i, c n ph i có so sánh ñ th y rõ nó trong h th ng l n hơn và th y nó trong quan h v i các hi n tư ng cùng c p. Bư c 2: Xây d ng các gi ñ nh và ki m tra các gi ñ nh cho chi n lư c. Nhà tư duy chi n lư c ph i hi u th u ñáo ñ ñưa ra các gi ñ nh có s c thuy t ph c. Khó khăn nh t là trong các gi ñ nh ph i tìm ñư c gi ñ nh g n v i chân lý nh t. ði u ñó ñòi h i nhà tư duy chi n lư c ph i có s uyên thâm, kinh nghi m dày d n và thái ñ ng x nhanh nh y, m m d o cùng v i s quy t ñoán chính xác. Bư c 3: Ki n t o t m nhìn chi n lư c. ðây chính là khâu ñ nh v chi n lư c, gi i h n v n ñ và xác ñ nh t m bao quát c a chi n lư c. Bư c 4: Xác ñ nh m c tiêu chi n lư c. ðây là khâu then ch t, có tính quy t ñ nh ñ n ch t lư ng và s thành công sau này c a chi n lư c. Bư c 5: Xác ñ nh các y u t then ch t ñ th c hi n m c tiêu chi n lư c. ðây là v n ñ r t ph c t p, nó quy t ñ nh l n ñ n s thành b i c a chi n lư c phát tri n. ñây ph i tr l i ñư c câu h i l n: bí quy t thành công c a chi n lư c là gì? Nó ñâu? Ai ñ m nh n vai trò trung tâm c a c a quá trình th c hi n bí quy t ñó? Trong b i c nh c th (c hi n t i và d báo tương lai) ph i tìm cho ra các y u t then ch t. Ph i tìm cho ñư c các ngành, lĩnh v c then ch t, các v n ñ tr ng y u, nh ng khâu ñ t phá, có v trí ñ ng l c cho s phát tri n, ñ m b o an toàn, n ñ nh cho s phát tri n c a toàn b n n kinh t - xã h i c a ñ t nư c trong th i kỳ chi n lư c. Khi xác ñ nh các y u t then ch t c a chi n lư c c n ñ m b o các nguyên t c quan tr ng: s bi n ñ i vô h n. các y u t bi n ñ i không ng ng; tránh tư tư ng th c d ng, quá hoàn h o. Ph i chú ý làm rõ “chúng ta có th làm gì” ch không ph i “chúng ta không th làm gì”. Bư c 6: ð nh hư ng cho các ho t ñ ng chính. Sau khi hoàn t t 5 bư c k trên ph i ti n hành xây d ng chương trình hành ñ ng v i t p h p nh ng ho t ñ ng ch y u ñ t ch c th c hi n thành công chi n lư c.
  • 93.
    93 Sơ ñ tưduy chi n lư c Ph l c 3: Quy trình xây d ng và xét duy t k ho ch c a Vi t Nam t năm 1986 ñ n nay (Ngu n: Kenichi Ohno, 2006) Phân tích ñi m xu t phát ð nh hư ng cho các ho t ñ ng chính Xác ñ nh các y u t then ch t M c tiêu chi n lư c Ki n t o t m nhìn chi n lư c Xây d ng các gi ñ nh và ki m tra, kh ng ñ nh các gi ñ nh (1) (2) (6) (5) (4) (3)
  • 94.
    94 Ph l c4: Nh ng tuy n ñư ng s t xuyên Á s n có (Ngu n: UNESCAP)
  • 95.
    95 Ph l c5: Nh ng hành lang kinh t c a Ti u vùng sông Mekong Ngu n: Asian Development Bank
  • 96.
    96 Ph l c6: Dân s trong ñ tu i lao ñ ng c a Vi t Nam Năm Dân s (1.000 ngư i) Dân s trong tu i lao ñ ng (1.000 ngư i) T l so v i t ng dân s (%) M c tăng bình quân/năm (1.000 ngư i) T c ñ tăng bình quân/năm (%) 1990 66.017 33.728 51,1 845,6 2,7 1995 71.995 38.955 54,1 1.045,4 2,9 2000 77.635 45.170 58,2 1.243,0 3,0 2005 83.106 51.580 62,1 1.282,0 2,7 2010 86.409 55.907 64,7 2147,3 1,6 2015 91.408 58.684 64,2 555,5 1,0 2020 95.977 61.041 63,6 471,5 0,8 Ngu n: T ng c c Th ng kê Vi t Nam Ph l c 7: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo trình ñ h c v n ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 Không ñi h c 5,2 4,1 4,4 4,1 Trư c giáo d c ti u h c 17,0 16,8 15,9 13,2 Ti u h c 21,1 29,1 31,2 29,0 Trung h c cơ s 24,1 31,3 29,4 32,2 Trung h c ph thông 21,3 10,6 10,7 11,6 Trung h c chuyên nghi p 9,1 4,8 4,1 4,7 Cao ñ ng, ðH và trên ðH 2,4 3,4 4,4 5,3 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1/7 hàng năm;
  • 97.
    97 Ph l c8: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo trình ñ ñào t o chuyên môn k thu t ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 C nư c - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 87,7 84,3 78,9 74,7 Có chuyên môn k thu t 12,3 15,4 21,2 25,3 Thành th - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 68,4 63,2 54,5 49,3 Có chuyên môn k thu t 31,6 36,8 45,5 50,7 Nông thôn - T ng s 100 100 100 100 Không có chuyên môn k thu t 92,6 90,8 86,5 83,1 Có chuyên môn k thu t 7,4 9,2 13,5 16,9 T l lao ñ ng có chuyên môn k thu t c a các vùng - Vùng Trung du - mi n núi B c B 11,8 11,3 16,3 16,8 - Vùng ð ng b ng sông H ng 14,5 19,8 28,3 34,8 - Vùng Trung B 10,7 13,5 17,8 22,6 - Vùng Tây Nguyên 10,5 12,0 14,9 17,9 - Vùng ðông Nam B 17,8 22,9 32,7 38,0 - Vùng ð ng b ng sông C u Long 6,7 9,5 13,4 16,8 Ngu n: ði u tra lao ñ ng - vi c làm 1-7 hàng năm Ph l c 9: Cơ c u l c lư ng lao ñ ng theo ngành kinh t ðơn v tính: % 1996 2000 2003 2005 T ng s 100 100 100 100 - Nông lâm th y s n 70,0 65,3 59,7 56,7 - Công nghi p - xây d ng 8,8 9,9 12,1 12,9 Trong ñó: xây d ng 1,9 2,5 4,4 5,0 - D ch v 21,3 24,8 28,3 30,4 Ngu n: Vi c làm và th t nghi p Vi t Nam giai ño n 1996-2005
  • 98.
    98 Ph l c10: M t s ch tiêu v phát tri n con ngư i c a Vi t Nam và m t s nư c năm 2005 Giá tr HDI (x p h ng) GDP trên ngư i Ngư i s d ng Internet Kinh phí R&D 2000- 2005 S ngư i R&D 1990- 2005 Kinh phí s c kh e Kinh phí giáo d c H s GINI (PPP- USD) (trên 1.000 ngư i) (%GDP) (trên 1 tri u ngư i) (%GDP) (%GDP) Nh t B n 0,953 (8) 31.267 668 3,1 5.287 6,3 3,6 0,25 Singapore 0,922 (25) 29.663 571 2,3 4.999 1,3 3,7 0,43 Hàn Qu c 0,921 (26) 22.029 684 2,6 3.187 2,9 4,6 0,32 Bruney 0,894 (30) 28.161 277 0,0 274 2,6 ... … Phát tri n con ngư i cao Malaysia 0,811 (63) 10.882 435 0,7 299 2,2 6,2 0,49 Thái Lan 0,781 (78) 8.677 110 0,3 287 2,3 4,2 0,42 Trung Qu c 0,777 (81) 6.757 85 1,4 708 1,8 1,9 0,47 Philippines 0,771 (90) 5.137 54 0,1 48 1,4 2,7 0,45 Vi t Nam 0,733 (105) 3.071 129 0,2 115 1,5 ... 0,34 Indonesia 0,728 (107) 3.843 73 0,1 207 1,0 0,9 0,34 Lào 0,601 (130) 2.039 4 ... ... 0,8 2,3 0,35 Campuchia 0,598 (131) 2.727 3 ... ... 1,7 1,9 0,42 Phát tri n con ngư i trung bình Myamar 0,583 (132) 1.027 2 0,1 17 0,3 1,3 … Các nư c ñang phát tri n 0,691 5.282 86 1,0 … ðông Á & Thái Bình Dương 0,771 6.604 106 1,6 … Ngu n: Báo cáo phát tri n con ngư i 2007-2008
  • 99.
    99 Ph l c11: Năng su t lao ñ ng c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: USD 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Singapore Chung 29.704 61.124 62.269 73.429 80.257 96.824 96.573 Nông nghi p 25.839 35.055 34.609 38.318 28.660 26.647 28.093 Công nghi p 29.870 70.132 82.224 111.626 122.219 133.451 112.000 D ch v 29.667 58.739 57.488 65.821 71.911 89.579 93.636 Nh t B n Chung 52.404 74.339 67.912 66.935 66.813 70.565 87.632 Nông nghi p 19.598 26.609 25.038 24.141 24.064 24.824 … Công nghi p 57.999 76.589 73.420 80.074 78.034 81.843 … D ch v 53.937 77.478 69.355 66.365 66.556 70.461 … ðài Loan Chung 19.702 29.410 32.038 35.073 36.160 37.835 36.172 Nông nghi p 6.691 10.435 9.652 11.480 12.663 13.642 14.652 Công nghi p 19.196 27.504 27.214 29.622 30.333 32.902 28.492 D ch v 23.099 33.506 36.897 39.455 40.496 41.790 41.019 Hàn Qu c Chung 14.410 25.219 22.549 37.422 42.217 44.449 34.482 Nông nghi p 6.902 13.264 9.313 15.042 16.565 16.705 11.906 Công nghi p 12.996 26.623 28.033 51.137 58.571 63.502 51.817 D ch v 17.639 26.911 22.986 36.494 41.046 42.853 32.799 Malaysia Chung 6.593 11.448 10.119 13.759 15.830 18.361 20.005 Nông nghi p 6.722 10.768 11.370 20.882 24.918 29.803 37.975 Công nghi p 8.011 12.970 13.315 20.567 22.940 27.334 28.814 D ch v 6.001 11.065 8.500 10.053 11.489 13.188 13.753 Trung Qu c Chung 552 1.074 1.663 2.994 3.552 4.575 5.678 Nông nghi p 249 411 501 818 945 1.246 1.623 Công nghi p 1.523 3.060 6.013 … … … … D ch v 751 1.254 1.909 … … … … Thái Lan Chung 2.882 5.393 3.636 4.905 6.096 6.949 7.047 Nông nghi p 640 1.232 934 1.695 2.130 2.457 2.660 Công nghi p 8.044 10.782 8.219 10.735 13.863 15.958 17.197 D ch v 6.327 8.391 4.902 5.608 6.953 7.805 7.605 Vi t Nam Chung 176 629 809 1.241 1.402 1.606 1.939 Nông nghi p 106 280 425 677 762 883 1.125 Công nghi p 275 1.179 1.614 2.092 2.303 2.515 2.916 D ch v 404 1.656 1.498 1.985 2.195 2.466 2.854 Indonesia Chung 1.462 2.458 1.612 3.004 3.890 4.297 4.412 Nông nghi p 816 1.426 973 1.584 2.159 2.391 2.707 Công nghi p 2.979 4.693 3.452 6.471 8.805 9.542 10.048 D ch v 2.098 2.880 1.746 3.517 4.222 4.791 4.445 Philippines Chung 1.732 2.832 2.444 3.153 3.724 4.768 4.527 Nông nghi p 892 1.454 1.070 1.340 1.582 2.066 2.045 Công nghi p 4.273 6.389 5.435 7.675 9.166 11.518 12.026 D ch v 2.017 3.356 2.855 3.575 4.223 5.455 5.012 Campuchia Chung 748* 677 684 819 939 1.090 1.341
  • 100.
    100 1990 1995 20002005 2006 2007 2008 Nông nghi p 418* 399 335 421 473 553 699 Công nghi p 2.851* 2.815 1.572 1.535 1.835 2.215 2.274 D ch v 2.074* 1.781 1.699 1.395 1.596 1.782 2.277 Chú ý: (*): s li u năm 1993; t giá quy ñ i sang USD là t giá cu i năm. Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB Ph l c 12: Cơ c u ngành kinh t c a Vi t Nam và các nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2008 Tăng, gi m bình quân 1900-2008 Singapore Nông nghi p 0,3 0,2 0,1 0,1 0,1 -0,02 Công nghi p 26,0 24,7 25,7 25,4 19,5 -0,36 D ch v 73,7 75,2 74,2 74,5 80,4 0,37 Nh t B n Nông nghi p 2,7 2,1 1,9 1,6 1,5* -0,07 Công nghi p 26,7 23,2 22,2 21,5 21,1* -0,31 D ch v 70,6 74,7 76,0 76,9 77,4* 0,38 ðài Loan Nông nghi p 4,4 3,8 2,4 2,0 2,1 -0,13 Công nghi p 31,2 25,3 23,8 23,2 21,9 -0,52 D ch v 64,3 70,9 73,9 74,8 76,0 0,65 Hàn Qu c Nông nghi p 8,8 6,3 4,4 3,2 2,5 -0,35 Công nghi p 24,5 24,9 25,2 24,7 25,3 0,04 D ch v 66,7 68,8 70,4 72,1 72,2 0,31 Malaysia Nông nghi p 27,1 19,2 19,2 22,8 27,5 0,02 Công nghi p 24,2 26,4 30,9 29,6 26,3 0,11 D ch v 48,7 54,4 50,0 47,6 46,3 -0,14 Trung Qu c Nông nghi p 27,1 20,0 15,1 12,2 11,3 -0,88 Công nghi p 36,7 41,0 40,4 42,2 42,9 0,34 D ch v 36,1 39,0 44,6 45,6 45,8 0,53 Thái Lan Nông nghi p 14,1 10,7 11,4 13,4 15,1 0,05 Công nghi p 27,2 29,9 33,6 34,7 36,0 0,49 D ch v 58,7 59,4 55,0 51,9 49,0 -0,54 Vi t Nam Nông nghi p 43,9 32,0 34,2 31,6 31,0 -0,72 Công nghi p 12,3 15,0 18,6 20,6 21,1 0,49 D ch v 43,8 53,0 47,3 47,8 47,9 0,23 Bruney Nông nghi p 47,8 31,7 45,7 56,8 57,9* 0,56 Công nghi p 11,1 13,0 15,4 12,3 10,4* -0,04 D ch v 41,1 55,3 39,0 30,8 31,7* -0,52 Indonesia Nông nghi p 31,6 26,0 27,7 24,3 25,4 -0,34 Công nghi p 20,7 24,1 27,7 27,4 27,9 0,40 D ch v 47,8 49,9 44,6 48,3 46,8 -0,06 Philippines Nông nghi p 23,5 22,5 16,4 15,5 16,4 -0,39
  • 101.
    101 1990 1995 20002005 2008 Tăng, gi m bình quân 1900-2008 Công nghi p 24,8 23,0 22,2 23,2 22,3 -0,14 D ch v 51,7 54,5 61,4 61,3 61,3 0,53 Lào Nông nghi p 60,8 53,9 46,0 40,2 39,9 -1,16 Công nghi p 9,9 13,7 8,4 8,1 8,5 -0,07 D ch v 29,3 32,4 45,6 51,7 51,6 1,24 Campuchia Nông nghi p 56,2 48,0 36,2 31,1 30,9 -1,40 Công nghi p 5,2 9,1 16,0 17,8 14,5 0,51 D ch v 38,6 42,9 47,8 51,1 54,6 0,89 Myanmar Nông nghi p 57,9 60,5 57,8 47,4 44,3** -0,76 Công nghi p 7,8 6,9 7,2 12,8 14,1** 0,35 D ch v 34,3 32,6 35,0 39,8 41,6** 0,41 Chú ý: Nông nghi p bao g m các ngành nông lâm th y s n và công nghi p khai thác, công nghi p ch có công nghi p ch bi n và d ch v bao g m các ngành còn l i. (*): s li u năm 2007, (**): s li u năm 2006 Ngu n: Tính toán t s li u c a ADB, GSO Ph l c 13: Cơ c u GDP và cơ c u lao ñ ng theo ngành kinh t c a Vi t Nam so v i Nh t B n, Hàn Qu c và ðài Loan ðơn v tính: % Cơ c u GDP Cơ c u lao ñ ng Nông nghi p Công nghi p D ch v Nông nghi p Công nghi p D ch v Vi t Nam (2008) 31,0 21,1 47,9 53,5 14,0 32,5 Nh t B n (1951) 22,6 24,3 52,1 45,2 26,6 28,2 Hàn Qu c (1950) 39,8 30,5 29,8 57,2 18,0 24,8 ðài Loan (1956) 33,3 27,8 38,9 56,0 20,8 23,3 Ngu n: Vi t Nam tính toán t GSO, ADB; các nư c khác theo Harry T. Oshima: Tăng trư ng kinh t châu Á gió mùa. Ph l c 14: T c ñ tăng trư ng lao ñ ng và cơ c u lao ñ ng theo thành ph n kinh t 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 T.ñ tăng bình quân Tăng trư ng lao ñ ng (%) 2,53 2,45 2,70 2,50 2,26 1,91 1,93 1,68 2,53 Kinh t Nhà nư c 2,93 4,08 7,60 1,80 -1,69 -2,23 0,93 2,21 1,91 Kinh t ngoài Nhà nư c 2,30 1,90 1,69 2,13 2,27 1,88 1,50 1,40 1,88 Khu v c có v n ñ u tư Nư c ngoài 20,02 31,59 31,43 22,81 18,92 17,67 17,10 7,25 20,62 Cơ c u lao ñ ng (%) 100 100 100 100 100 100 100 100 100
  • 102.
    102 2000 2001 20022003 2004 2005 2006 2007 2008 T.ñ tăng bình quân Kinh t Nhà nư c 9,3 9,3 9,5 9,9 9,9 9,5 9,1 9,0 9,1 Kinh t ngoài Nhà nư c 89,7 89,5 89,0 88,1 87,8 87,8 87,8 87,4 87,2 Khu v c có v n ñ u tư Nư c ngoài 1,0 1,2 1,5 1,9 2,3 2,7 3,1 3,5 3,7 Ngu n: Tính toán t s li u c a T ng c c th ng kê Ph l c 15: Xu t, nh p kh u hàng hóa c a Vi t Nam và các nư c Nh p kh u hàng hóa (%GDP) Xu t kh u hàng hóa (%GDP) Xu t kh u hàng công ngh cao (% xu t kh u công nghi p ch tác) 1990 2005 1990 2005 1990 2005 Nh t B n 10 11 10 13 23,8 22,5 Singapore … 213 ... 243 39,7 56,6 Hàn Qu c 29 40 28 42 17,8 32,3 Bruney ... 4,9 Malaysia 72 100 75 123 38,2 54,7 Thái Lan 42 75 34 74 20,7 26,6 Trung Qu c 16 32 19 37 6,1 30,6 Philippines 33 53 28 47 32,5 71 Vi t Nam 45 75 36 70 ... 5,6 Indonesia 24 29 25 34 1,2 16,3 Lào 25 31 12 27 ... ... Campuchia 13 74 6 65 ... 0,2 Myamar 5 ... 3 ... 3,0 ... Các nư c ñang phát tri n 24 40 25 44 10,4 28,3 ðông Á & Thái Bình Dương 32 59 34 66 15,3 36,4 Ngu n: Báo cáo phát tri n con ngư i 2007-2008 Ph l c 16: Cơ c u lao ñ ng c a Vi t Nam và m t s nư c ðơn v tính: % 1990 1995 2000 2005 2006 2007 2008 Singapore Nông nghi p 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 0,2 Công nghi p 25,8 21,5 19,5 11,6 11,6 11,2 10,6 D ch v 73,8 78,2 80,3 88,2 88,1 88,5 89,2 Nh t B n Nông nghi p 7,3 5,8 5,1 4,5 4,3 4,3 4 Công nghi p 24,1 22,5 20,5 18,0 18,2 18,2 18 D ch v 68,6 71,7 74,4 77,5 77,5 77,5 77,8 ðài Loan Nông nghi p 13,1 10,7 7,9 6,0 5,5 5,3 5,2 Công nghi p 32,0 27,1 28,0 27,5 27,5 27,6 27,7
  • 103.
    103 1990 1995 20002005 2006 2007 2008 D ch v 54,9 62,2 64,1 66,5 67,0 67,1 67,1 Hàn Qu c Nông nghi p 18,3 11,9 10,7 8,0 7,8 7,4 7,2 Công nghi p 27,2 23,6 20,3 18,1 17,5 17,1 16,8 D ch v 54,5 64,5 69,0 73,9 74,7 75,4 75,9 Malaysia Nông nghi p 26,5 20,4 17,0 15,0 15,0 15,2 14,5 Công nghi p 19,9 23,3 23,5 19,8 20,3 18,8 18,2 D ch v 53,5 56,3 59,5 65,2 64,7 66,1 67,3 Trung Qu c Nông nghi p 60,1 52,2 50,0 44,8 42,6 40,8 39,6 Công nghi p 13,3 14,4 11,2 … … … … D ch v 26,6 33,4 38,8 … … … … Thái Lan Nông nghi p 63,5 46,9 44,3 38,8 39,9 39,6 39,9 Công nghi p 9,7 15,0 14,9 15,9 15,4 15,5 14,7 D ch v 26,7 38,2 40,8 45,3 44,7 44,9 45,4 Vi t Nam Nông nghi p 73,1 71,9 65,2 57,9 56,4 54,8 53,5 Công nghi p 7,8 8,0 9,3 12,2 12,9 13,6 14,0 D ch v 19,0 20,1 25,5 29,9 30,7 31,7 32,5 Indonesia Nông nghi p 56,6 44,8 45,9 46,0 43,1 44,7 41,3 Công nghi p 10,1 12,6 13,0 12,7 12,2 12,2 12,2 D ch v 33,3 42,6 41,2 41,3 44,7 43,1 46,4 Philippines Nông nghi p 45,5 43,8 37,5 36,4 36,3 36,5 36,2 Công nghi p 10,1 10,2 10,0 9,5 9,3 9,1 8,4 D ch v 44,4 46,0 52,5 54,1 54,5 54,4 55,4 Campuchia Nông nghi p 81,5 73,8 60,5 60,5 59,3 59,3 Công nghi p 2,2 7,0 9,5 9,5 8,5 8,5 D ch v 16,3 19,3 30,0 30,0 32,2 32,2 Chú ý: Nông nghi p bao g m các ngành nông lâm th y s n và công nghi p khai thác, công nghi p ch có công nghi p ch bi n và d ch v bao g m các ngành còn l i. Ngu n:Tính toán t s li u c a ADB Ph l c 17: Th i gian hoàn thành công nghi p hóa theo tiêu chí cơ c u lao ñ ng Nư c ho c vùng lãnh th Năm b t ñ u Năm k t thúc Th i gian hoàn thành CNH Hà Lan 1840 1938 98 ðan M ch 1842 1958 116 B 1849 1924 75 Pháp 1858 1962 104 Airơlen 1865 1979 114 Hoa Kỳ 1881 1935 54 ð c 1881 1949 68 Cananña 1888 1929 41 Na Uy 1891 1959 68 Th y ði n 1906 1951 45
  • 104.
    104 Nư c hoc vùng lãnh th Năm b t ñ u Năm k t thúc Th i gian hoàn thành CNH Nh t B n 1930 1969 39 Italia 1932 1966 34 Venezuela 1940 1972 32 Tây Ban Nha 1946 1979 33 Ph n Lan 1946 1971 25 B ðào Nha 1952 1988 36 ðài Loan 1960 1980 20 Malaysia 1969 1995 26 Hàn Qu c 1970 1989 19 Ngu n: Jungho Yoo (KDI School of Public Policy and Management, Korea) Trích t Bùi T t Th ng (2006), Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Vi t Nam Ph l c 18: M t s ch tiêu cơ b n c a các vùng kinh t l n c a Vi t Nam ðơn v tính: % Dân s GDP Thu ngân sách ðóng góp xu t kh u 1995 2005 1995 2005 1995 2005 1995 2005 C nư c 100 100 100 100 100 100 100 100 1. Vùng Trung du mi n núi 13,2 13,0 7,2 6,1 3,6 2,0 1,4 1,6 X p h ng 4 5 5 5 5 5 6 6 2. Vùng ð ng b ng sông H ng 23,7 22,8 22,5 21,2 24,2 26 21 14,3 X p h ng 2 2 2 2 2 2 2 2 3. Vùng Duyên h i mi n Trung 23,9 23,3 16,4 14,5 9,6 8,3 5,1 5,5 X p h ng 1 1 4 4 3 3 3 4 4. Vùng Tây Nguyên 4,7 5,6 3,9 3,9 2,1 1,5 3,5 1,6 X p h ng 6 6 6 6 6 6 5 5 5. Vùng ðông Nam B 12,9 14,0 29,5 35,2 28,6 56,3 65 68,8 X p h ng 5 4 1 1 1 1 1 1 6. Vùng ðBSCL 21,6 21,3 20,6 19,1 5,7 6,0 4,0 8,2 X p h ng 3 3 3 3 4 4 4 3 Ba vùng kinh t tr ng ñi m 38,8 39,2 54,0 62,4 54,4 85,8 87,0 86,4 B n vùng kinh t tr ng ñi m* Ngu n: Nguy n Xuân Thu, Nguy n Văn Phú (2006); (*): s li u năm 2008, l y t ngu n Ban ñi u ph i các vùng kinh t tr ng ñi m và có tính thêm cho vùng kinh t tr ng ñi m vùng ðBSCL
  • 105.
    105 Ph l c19: X p h ng m c ñ thu n l i kinh doanh c a Vi t Nam và m t s nư c 2008 2009 Singapore 1 1 Nh t B n 13 15 ðài Loan 61 46 Hàn Qu c 23 19 Malaysia 21 23 Trung Qu c 86 89 Thái Lan 12 12 Vi t Nam 91 93 Bruney 94 96 Indonesia 129 122 Philippines 141 144 Lào 165 167 Campuchia 139 145 Chú ý: có 183 qu c gia và lãnh th tham gia x p h ng Ngu n: Doing Business database Ph l c 20: Tình hình th c hi n m t s ch tiêu v tăng cơ h i h c t p cho h c sinh, sinh viên th i kỳ 2005-2008 ðơn v tính: % 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 Chi NSNN cho GDðT/t ng chi NSNN 17,0 19,4 18,5 18,9 20,0 S t nh ñ t tiêu chu n ph c p THCS (s t nh) 31,0 32,0 39,0 47,0 (1) 64,0 T l tr em dư i 5 tu i ñi h c m u giáo 92,5 95,0 T l nh p h c ti u h c ñúng ñ tu i 94,6 95,0 96,0 96,0 99,0 T l nh p h c THCS ñúng ñ tu i 77,6 76,6 78,2 79,0 90,0 T l nh p h c TTPT ñúng ñ tu i 50,0 T l tăng tuy n m i ðH và Cð hàng năm 12,5 11,4 11,1 13,0 10,3 T l tăng tuy n m i THCN 20,9 13,4 20,9 18,7 (1) 14,7 T l tăng tuy n m i d y ngh 4,1 11,0 7,2 17,0 (1) 7,2 T l tăng tuy n m i d y ngh dài h n 3,1 8,5 43,0 (1) 17,0 Ngu n: Báo cáo nghiên c u ñánh giá gi a kỳ d a trên k t qu “Tình hình th c hi n k ho ch phát tri n KT-XH 5 năm 2006-2010”, B KH-ðT, D án 00040722 “H tr giám sát phát tri n KT-XH”
  • 106.
    106 Ph l c21: Tình hình th c hi n m t s ch tiêu v y t th i kỳ 2005-2008 ðVT 2005 2006 2007 2008 M c tiêu 2010 T l chi NS cho y t trong t ng chi NSNN % 5,3 6,3 6,2 6,3 9,0 S giư ng b nh/10.000 dân Giư ng 23,9 23,7 25,0 25,7 26,3 T l giư ng b nh trong các b nh vi n tư/t ng s giư ng b nh % 2,2 3 T l tr dư i 1 tu i ñư c tiêm ñ 6 lo i vacxin % 97,8 95,7 81,8 95,7 95 S bác sĩ/10.000 dân Ngư i 6,2 6,2 6,5 6,3 7 T l tr m y t xã có bác s % 65,1 65,1 67,4 70 80 T l tr m y t xã mi n núi có bác s % 60 T l tr m y t xã có ñ ñi u ki n ho t ñ ng và ñ n h sinh % 93,5 93,3 93,6 94 100 T l ngư i dân có BHYT % 43,8 40,8 43,8 T l ngư i nghèo và c n nghèo có BHYT % 18,0 18,2 17,9 T l tr em dư i 5 tu i b suy dinh dư ng % 25,2 23,4 21,2 21,0 20 T su t ch t m liên quan ñ n thai s n/100.000 tr ñ s ng ‰ 80,0 78,0 75,1 75,0 60 T l ch t tr em dư i 1 tu i %o 18,0 16,4 16,0 15,5 16 T l ch t tr em dư i 5 tu i %o 28,0 26,0 25,5 25,0 25 Ngu n: Báo cáo nghiên c u ñánh giá gi a kỳ d a trên k t qu “Tình hình th c hi n k ho ch phát tri n KT-XH 5 năm 2006-2010”, B KH-ðT, D án 00040722 “H tr giám sát phát tri n KT-XH” Ph l c 22: X p h ng ch s s n sàn m ng c a Vi t Nam và các nư c 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Singapore 3 2 1 2 3 5 4 Nh t B n 20 12 8 16 14 19 17 ðài Loan Hàn Qu c 14 20 24 14 19 … 11 Malaysia 32 26 27 24 26 26 28 Trung Qu c 43 51 41 50 59 57 46 Thái Lan 41 38 36 33 37 40 47 Vi t Nam 71 68 68 75 82 73 70 Indonesia 80 Philippines 62 69 67 68 69 81 85 Campuchia 102 106 115 126 T ng s qu c gia, lãnh th 134 Ngu n: Công ngh thông tin toàn c u Báo cáo 2008-2009
  • 107.
    107 Ph l c23: H th ng qu n lý kinh t vĩ mô b t c p và thi u ñ ng b c a Vi t Nam Cơ quan Ch c năng ði m y u C n thay ñ i Ngân hàng Nhà nư c Xây d ng và th c hi n chính sách ti n t Thi u tính ñ c l p; Ph thu c quá m c vào các bi n pháp hành chính. - Tăng cư ng tính ñ c l p cho NHNN; - S d ng ñ y ñ các công c c a chính sách ti n t ; - Gi m cung ti n và tín d ng; - Lãi su t th c dương; - M r ng biên ñ giao d ch c a ti n ð ng; - Tăng cư ng ho t ñ ng giám sát và ñi u ti t khu v c ngân hàng. B Tài chính Xây d ng và th c hi n chính sách ngân sách Thi u chi n lư c h u hi u v ngu n thu ngân sách; Không ki m soát ñư c chi tiêu ngân sách; ki m soát chi thư ng xuyên kém; chi ngoài ngân sách quá nhi u. - Gi m thâm h t ngân sách; - ðưa t t c các kho n chi vào trong ngân sách; - Tăng cư ng minh b ch trong thu chi ngân sách; - M r ng cơ s thu (ñ c bi t là thu nhà ñ t); - Xây d ng khuôn chung cho ngân sách. B K ho ch và ð u tư Phân b ngu n v n Phân b v n và ngu n l c theo các tiêu th c chính tr thay vì kinh t - Lo i b các d án ñ u tư công lãng phí; - Th m ñ nh ñ u tư công ñ c l p; - Quy t ñ nh ñ u tư d a trên phân tích chi phí – l i ích th t minh b ch. Ngu n: Fulbright (2008), Tình tr ng b t n kinh t vĩ mô: nguyên nhân và ph n ng chính sách Ph l c 24: Phân chia các nư c công nghi p theo m c ñ tích lũy k thu t D ng ð c ñi m Qu c gia <N c 1> Ch l p ráp Không có các ngành ph tr . Ph thu c n ng n vào công ngh và qu n lý c a nư c ngoài. Vi t Nam <N c 2> L p ráp và s n xu t linh ki n Có các ngành ph tr quan tr ng. V n ph thu c n ng n vào công ngh và qu n lý c a nư c ngoài. Thái Lan, Malaysia, Trung Qu c <N c 3> Năng l c n i ñ a cao Công ngh và qu n lý ph n l n ñư c n i ñ a hoá. Có th s n xu t các s n ph m ch t lư ng cao nhưng chưa th ñi ñ u trong ñ i m i ho c thi t k s n ph m. Hàn Qu c, ðài Loan <N c 4> ð y ñ năng l c ñ i m i Trang b ñ y ñ năng l c n i ñ a bao g m c vi c ñ i m i và thi t k s n ph m trong lĩnh v c phát minh công ngh . Nh t, M , EU Ngu n: Kenichi Ohno (2006)
  • 108.
    108 Ph l c25 : Các giai ño n phát tri n công nghi p hoá Giai ño n 1 S n xu t gi n ñơn dư i s hư ng d n c a nư c ngoài Giai ño n 2 Công nghi p h tr hình thành nhưng v n c n hư ng d n c a nư c ngoài Giai ño n 3 Làm ch v công ngh và qu n lý, có kh năng s n xu t hàng ch t lư ng cao Giai ño n 4 ð năng l c sáng ch và thi t k s n ph m ñ1ưng ñ u th gi i Vi t Nam Thái Lan, Malaysia Hàn Qu c, ðài Loan Nh t B n, US, EU Tích t H p th công ngh Sáng t o Tr n thu tinh ñ i v i các nư c ASEAN (B y thu nh p trung bình) Thu hút FDI ban ñ u N i ñ a hoá linh ph ki n N i l c hoá k năng và công ngh N i l c hoá sáng ch