Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
0 likes706 views
Komentarz do projektu Małopolskiego Instytutu Kultury: Poprawa jakości gromadzenia danych – o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce
Maciej Zygmunt - Komentarz regionalne obserwatorium kultury w katowicach
- 1. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 1 Komentarz do projektu Małopolskiego Instytutu Kultury: Poprawa jakości gromadzenia danych – o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce Maciej Zygmunt, Regionalne Obserwatorium Kultury w Katowicach I. Wstęp Poniższy, wielowątkowy komentarz powstał w ramach projektu badawczego Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury w Krakowie. W szerokim rozumieniu projekt ma charakter ewaluacji i metaanalizy programu statystyki publicznej w dziedzinie kultury – rozwoju, finansowania, zasobów oraz działalności instytucji kultury w Polsce. Zamierzonym efektem będzie raport zawierający dane z pilotażu nowej, wypracowanej w ramach prac projektowych propozycji badania funkcjonowania i działalności instytucji kultury. Jego częścią będzie zestaw rekomendacji dotyczących reorganizacji systemu gromadzenia danych o instytucjach kultury w Polsce, w szczególności w zakresie monitorowania usług publicznych w dziedzinie kultury oraz otwartości danych źródłowych produkowanych przez instytucje kultury i ich organizatorów. Jednym z partnerów merytorycznych projektu jest Regionalne Obserwatorium Kultury (ROK) funkcjonujące w ramach Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach. Poniższa analiza stanowi efekt zaangażowania kierownika obserwatorium Macieja Zygmunta jeden z etapów wymienionego projektu przeprowadzony w grudniu 2014 r. pod nazwą Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury. Podstawą poniższej refleksji jest wieloletnie doświadczenie katowickiego ROK w działalności analitycznej i badawczej sektora kreatywnego, w tym dedykowanej samorządom, oraz szeroko rozumiana i różnorodna współpraca z samorządowymi instytucjami kultury i
- 2. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2 organizacjami. Należy zaznaczyć, że instytucja ta pozostaje aktywnym interesariuszem publicznej statystyki sektora kultury. II. Publiczna statystyka sektora kultury – filozofia, interesariusze, deficyty Kluczowe dla zrozumienia problemu jest scharakteryzowanie współczesnego systemu statystyki publicznej sektora kultury, w tym m.in. jednej z osi projektu – prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny badania Obiekty i działalność instytucji kultury (GUS 1.28.01). Publikacja, będąca efektem również tego badania, dostarcza sporej ilości informacji charakteryzujących omawiany obszar. Umożliwiają one wielopłaszczyznową analizę wielu wskaźników z uwzględnieniem tych infrastrukturalnych. Co niezmiernie istotne, uczestnictwo „instytucji kultury” w badaniu podlega obowiązkowi ustawowemu, a dzięki zastosowaniu narzędzi teleinformatycznych bywa łatwe do przeprowadzenia. Profesjonalnie przygotowana metodologia, ogólnopolska skala oraz rzetelnie opracowane dane mogą świadczyć o pożądanym standardzie badania, a jego efektem mogą być wyniki „przyjazne” dla współczesnego interesariusza. Obecnie interesariuszami badania są przede wszystkim ośrodki rządowe i samorządowe, organizacje badawcze i analityczne, środowisko akademickie, a dalej przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe oraz sami obywatele. Indeks interesariuszy nie jest jednak zamknięty. Istnieją również realne perspektywy poszerzenia grona beneficjentów systemu statystyki publicznej sektora kultury, czemu – jak rozumiem – służyć mają idee projektu Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce. Wracając do meritum, należy zaznaczyć, że z racji zróżnicowanego profilu współczesnych interesariuszy systemu statystyki publicznej sektora kultury, ich potrzeb oraz kompetencji stopień rozumienia oraz zastosowania danych również diametralnie się różni. Dla celów promodernizacyjnych skupmy się więc teraz na oznaczonych słabych stronach statystyki publicznej sektora kultury prowadzonej przez GUS. Należy zaznaczyć, że wskazane deficyty są uniwersalne dla całej grupy interesariuszy badania. Zacząć warto od niejasnych bądź nieaktualizowanych od lat definicji oraz systematyki poszczególnych wskaźników.
- 3. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 3 Kolejnym problemem, podnoszonym głównie przez badaczy kultury i specjalistów, jest dominacja ilościowego charakteru badania. Współcześnie wiemy, że pomiar „instytucjonalnego uczestnictwa w kulturze” nie wystarcza do jakościowego opisu stanu faktycznego badanego obszaru – pożądanego dla wyników badań w humanistyce. Podsumowując, potrzebna wydaje się korekta modelu prowadzenia statystyki publicznej sektora kultury. Modernizacja systemu i towarzyszące jej wdrożenia wymagają jednak zaangażowania i dialogu wszystkich zainteresowanych stron: począwszy od ciał ustawodawczych, obecnych i potencjalnych realizatorów publicznej statystyki sektora kultury, specjalistów, doradców wspierających oraz innych interesariuszy, z uwzględnieniem interesów strony społecznej. Poniższa analiza, wnioski i dalsze rekomendacje to głos wspierający poprawę jakości gromadzenia danych na temat publicznych i niepublicznych instytucji kultury w Polsce, odnoszący się również bezpośrednio do treści omawianych w ramach etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury. III. Regionalne Obserwatorium Kultury Regionalnego Ośrodka Kultury w Katowicach – perspektywa interesariusza Poniżej przedstawię dwie formy zastosowania statystyki publicznej sektora kultury, odwołując się do konkretnych działań analitycznych i badawczych, odwołując się do wybranych praktyk katowickiego ROK. Analiza poniższych przypadków pozwala diagnozować obszary wymagające pogłębionej refleksji poświęconej rozwojowi idei i funkcji statystyki publicznej sektora kultury, a w przyszłości budowie innego, bardziej spójnego i odpowiadającego na potrzeby współczesności modelu publicznego sektora kultury w Polsce. 1. Działalność analityczna ROK w Katowicach ROK sporządza coroczny Raport wskaźnikowy sektora kultury dla województwa śląskiego – opracowanie danych sektora kultury z terenu województwa śląskiego. Raport powstaje na zamówienie Wydziału Kultury Urzędu Marszałkowskiego
- 4. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 4 Województwa Śląskiego (UMWŚ) w Katowicach i jest jednym z podstawowych narzędzi monitorujących i korygujących politykę kulturalną wdrażaną przez ten urząd. Raport w całości bazuje na ilościowych danych GUS, począwszy od liczby instytucji według ich typów oraz liczby wydarzeń i uczestników, poprzez dane dotyczące szkół artystycznych, na finansowaniu kończąc. Dokument odpowiada zarazem na potrzebę monitoringu dużej części wskaźników świadczących o stopniu realizacji Strategii rozwoju kultury w województwie śląskim na lata 2006–2020. Na bazie corocznych raportów katowicki ROK dokonuje również szerszych analiz trendów w ramach poszczególnych wskaźników lub koreluje je, uwzględniając dane ogólnopolskie. Wydaje się, że dla ostatecznego interesariusza – w tym przypadku jednostki samorządu terytorialnego – jest to optymalne i być może wyczerpujące źródło informacji, zestawienie dostarcza bowiem danych na temat liczby instytucji, „uczestnictwa”, wydatków na kulturę. Należy dodać, że ów raport funkcjonuje równolegle z autonomicznym i zróżnicowanym pod kątem badanych ilości i jakości sprawozdawstwem wewnętrznym instytucji, dla których województwo śląskie jest organizatorem. Wiedzę decydentów z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego uzupełniają również rezultaty własnych lub współorganizowanych, małych i dużych projektów badawczych oraz sondaży. Współcześnie to opisany powyższy komplet danych staje się punktem odniesienia dla monitoringu realizacji samorządowej polityki kulturalnej, łatwym i „przejrzystym” sposobem porównywania oddziaływania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego w sferze kultury oraz dalszego planowania. Warto zauważyć, że w obowiązującym standardzie monitoringu samorządowej polityki kulturalnej właściwe jest korzystanie z publicznych, GUS-owskich źródeł informacji. Porządek ten to bezpośrednia konsekwencja budowania strategii samorządowych i długofalowych programów rozwoju kultury w oparciu o sposób badania kultury obowiązujący współcześnie w GUS. Zachęcając do zmiany myślenia o statystyce publicznej sektora kultury, nie powinniśmy pominąć rozmów z jednostkami samorządu terytorialnego, jako kluczowymi „rozgrywającymi” w kreowaniu przestrzeni kultury w regionach. Tak, by realizując własne
- 5. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 5 polityki kulturalne, w większym stopniu kierowały się, zarówno w ich budowaniu, jak i monitorowaniu, wskaźnikami jakościowymi proponowanymi w omawianym projekcie. Współcześnie wiemy, że np. „uczestnictwo” to coś więcej niż liczba słuchaczy i oglądających, wiemy również, że liczba instytucji nie oddaje w pełni potencjału instytucjonalnego dla rozwoju sektora kultury. Trudno również identyfikować trendy, czytać zjawiska kultury i korelować je w różnych kontekstach – poświęconych badaniu kapitału społecznego, rozwojowi gospodarczemu – bazując jedynie na podstawowych danych ilościowych GUS. Wartościowy wydaje się natomiast publikowany w statystyce publicznej sektora kultury wskaźnik wydatków na kulturę. Mimo niedoskonałości pozwala on ocenić udział środków budżetowych jednostek samorządu terytorialnego w finansowaniu sektora kultury. W mojej ocenie projekt Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce słusznie komunikuje potrzebę szerszego rozumienia mechaniki kultury finansowanej z „publicznej kasy”, rozumienia jej w sensie usługi publicznej, której funkcjonowanie określają takie elementy, jak dostępność, potrzeba, jakość i edukacja. Usługi nastawionej na rozwój społeczny i ekonomiczny, który należy monitorować poprzez: badanie podmiotów prowadzących działalność kulturalną – program badawczy dotyczący dostępności i zakresu publicznych usług społecznych, takich jak edukacja, kultura, pomoc społeczna itp.; badanie przemysłów kreatywnych – program badawczy dotyczący rozwoju kluczowych obszarów nowoczesnej gospodarki w powiązaniu z rozwojem nauki itp.; badanie uczestnictwa w kulturze – program badawczy dotyczący jakości życia, diagnoz społecznych itp.; badanie kultury w ramach sektora organizacji pozarządowych – program badawczy dotyczący kondycji rozwoju sektora pozarządowego, w tym wolontariatu. Uzupełnieniem winno być upowszechnianie wiedzy na temat potrzeby i zastosowania pogłębionych ponadsektorowych analiz realizowanych w partnerstwach, a także wzmożony
- 6. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 6 wysiłek na rzecz propagowania „dobrego nawyku” prowadzenia zaangażowanych badań społecznych przez środowiska samorządowe. 2. Działalność badawcza ROK w Katowicach Katowicki ROK realizuje autorskie, zróżnicowane w problematyce projekty badawcze sektora kreatywnego, w tym realizowane dzięki programom grantowym, m.in. MKiDN. Projekty badawcze mają charakter regionalny i ogólnopolski. Prowadzi również badania animacyjne i diagnostyczne w społecznościach lokalnych. W powyższej działalności również wykorzystywane są dane publicznej statystyki sektora kultury. W tym jednak przypadku stanowią one jedynie podstawę przygotowania badań. Popularne dane ilościowe oraz inne, specjalistyczne dane GUS wykorzystywane są w procesie konceptualizacji projektu badawczego. Na ich podstawie zespoły badawcze przygotowują m.in. dobór próby badawczej – niezmiernie istotny dla procesu badawczego. Dane pozyskuje się na dwa podstawowe sposoby: (1) bezpłatnie – poprzez ogólnodostępną bazę i przyjazny użytkownikowi interfejs witryny internetowej banku danych GUS; (2) komercyjnie – za pośrednictwem Centrum Informacji Statystycznej, w ramach umowy kupna-sprzedaży baz danych, która reguluje i określa m.in. tryb i pola ich eksploatacji. Zrecenzuję drugi z przytoczonych przykładów – komercyjny tryb pozyskiwania baz danych GUS. Jako interesariusze, podatnicy nie mamy wpływu na to, które rodzaje danych będące w dyspozycji GUS funkcjonują w obiegu komercyjnym i z jakim skutkiem (ceny). Jako aktywny interesariusz i kontrahent GUS nie dostrzegam w tym znaczącego problemu. Jako słabość i brak konsekwencji po stronie dostarczyciela tego typu usług odczytuję natomiast fakt, że dane GUS udostępniane komercyjne bywają nieaktualne i nieuzupełniane. Dotyczy to głównie różnego typu informacji na temat instytucji i organizacji. Z przykrością stwierdzam, że od wprowadzanego do obrotu komercyjnego produktu GUS oczekujemy odpowiedniej jakości. Z drugiej zaś strony jestem przekonany, że duża część rynku interesariuszy byłaby
- 7. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 7 zdolna pozyskiwać droższe dane i/lub w systemach lojalnościowych, jeśli tylko wyróżniałyby się one jakością nieporównywalnie wyższą w stosunku do dzisiejszej. Za pomocą powyższej analizy dwóch typów działalności opisałem stopień użyteczności, jakość oraz pole zastosowania publicznej statystyki sektora kultury przez jednego z aktywnych interesariuszy – jednostki badawczej sektora kreatywnego ROK w Katowicach. Płynące zeń wnioski, istotne dla omawianego projektu, możemy uzupełnić o wykazane deficyty i słabe strony. Dla dobrego wykorzystania publicznej sektora kultury warto podjąć kroki modernizacyjne w następujących przestrzeniach: poprawa definicji wskaźników: uszczegółowienie i uwspółcześnienie pojęć oraz definicji; opracowanie wizji realizacji publicznej statystyki publicznej w przyszłości, z uwzględnieniem potrzeb i interesów szerokiego grona interesariuszy oraz koncepcji szerszych niż współcześnie podejmowane problemy badawcze; potrzebę szerszego rozumienia kultury finansowanej z „publicznej kasy”, a więc usługi publicznej uwzględniającej takie czynniki, jak dostępność, potrzeba, jakość i edukacja; efektywne pozyskiwanie i aktualizacja danych statystycznych udostępnianych komercyjnie, m.in. za pośrednictwem Centrum Informacji Statystycznej. Podsumowując, należy zauważyć, że istnieją perspektywy dla polepszenia kondycji i użyteczności publicznej statystyki sektora kultury. Począwszy od filozofii identyfikowania obszarów badawczych i konkretnych problemów badawczych, pojęć i definicji, na kwestiach legislacyjnych, technicznych i narzędziowych kończąc.
- 8. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 8 IV. Poprawa jakości gromadzenia danych o publicznych i niepublicznych instytucjach kultury w Polsce – proces Poniższe treści bezpośrednio nawiązują do konkretnych rozwiązań, wypracowanych przez zespół badawczy omawianego projektu i omawianych w ramach etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury. Propozycja modernizacyjna wzbogaca filozofię działającego systemu statystyki publicznej sektora kultury, określając się mianem „systemu statystyki publicznej części usług publicznych obszaru społeczno-kulturnego i edukacyjnego”. Przedstawiona metodologia badania wraz z elektronicznym kwestionariuszem badania podmiotów prowadzących działalność kulturalną wydają się uzasadnione i zgodne ze współczesnymi potrzebami szerokiego grona interesantów. Propozycja staje się też bezpośrednią odpowiedzią na sygnalizowane w niniejszym artykule wątpliwości i deficyty publicznej statystyki sektora kultury, np. odnoszących się do mierzenia „instytucjonalnego uczestnictwa w kulturze” poprzez proste zestawienia odbiorców. Zespół badawczy przedstawił rozbudowane, ale przyjazne narzędzie online – portal sprawozdawczy – przeznaczony dla podmiotów prowadzących działalność kulturalną finansowaną w całości lub w części ze środków publicznych, a więc: instytucjom kultury, organizacjom pozarządowym, prywatnym firmom obsługującym zamówienia publiczne, wszystko to w ramach poszczególnych profili działalności oraz w kontekście społeczności terytorialnych. Obiektywnie rzecz ujmując, ten punkt wyjścia ma wiele zalet i może prowadzić do szerszego, bardziej jakościowego oglądu rzeczywistości! Dla powodzenia samego narzędzia istotna jest jego prostota i czytelność, logiczna budowa formularzy, intuicyjny dostęp do wszystkich funkcji, optymalizacja technologii obsługi. Korzystne mogą się ponadto okazać dodatkowe profity oferowane sprawozdającej się organizacji, np. personalizacja funkcji analizy wybranych danych, platforma wymiany informacji czy inne pragmatyczne funkcje, których potrzeba zostanie ujawniona podczas pilotażu narzędzia planowanego w dalszej części projektu. Ogromnym wyzwaniem jest
- 9. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 9 identyfikacja i opis badanych przez proponowane narzędzie obszarów oraz wprowadzenie w ich ramy czytelnych wskaźników i podwskaźników. Właściwa wydaje się opcja, by pierwotnie wyszczególnić takie zakresy usług, których jakość i dostępność istotnie wpływa na warunki życia oraz możliwości rozwoju gospodarczo-społecznego. Autorzy wyodrębnili tu następujące przestrzenie: wydarzenia kulturalne – ich produkcja i upowszechnianie; działania związane z ochroną dziedzictwa materialnego i niematerialnego, animacja i edukacja związana z dziedzictwem kulturowym; dostęp do informacji i wiedzy; inicjowanie i wspieranie aktywności społecznej i gospodarczej w dziedzinie kultury; edukacja artystyczna, kulturalna i kulturowa; kształtowanie przyjaznej przestrzeni publicznej i obywatelskiej: debaty, spotkania, dyskusje konsultacje społeczne; badania i analizy. W proponowanym kwestionariuszu znajdą się również konieczne moduły dotyczące przygotowania instytucjonalno-infrastrukturalnego oraz działań techniczno-organizacyjnych związanych z realizacją tychże usług. Powyższe obszary w pełni korespondują z ideami zmiany filozofii podejścia do publicznej statystyki sektora kultury. Niemniej w ramach etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury uznano je za godne uszczegółowienia. Odnosząc się do wskazanych obszarów, wspierając pracę nad ich uszczegółowieniem i uzupełnieniem, polecam skupienie uwagi na trzech kwestiach: 1. Warto rozważyć pominiętą w zestawieniu „promocję twórczości” w rozumieniu zupełnie autonomicznego obszaru. Uważam, że wsparcie i promocja twórczości to
- 10. Dofinansowano przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 10 „pośrednia” usługa publiczna, podnosząca jakość życia mieszkańców, zwiększająca poziom identyfikacji miejsca, budująca jego wizerunek. Ma też swoje ekonomiczne konsekwencje: dodany obszar poszerza grono interesariuszy statystyki publicznej sektora kultury, otwiera nowe, ciekawe przestrzenie korelacji danych. 2. Dla dobrego opisu pożądanych obszarów badawczych istotne może być również inne niż przyjęte i dominujące rozumienie pojęć w nawiązaniu do wartości kapitału społecznego. W celu uzupełnienia i uszczegółowienia obszarów badawczych użyteczne stać się może zastosowanie innych „filtrów” pojęciowych, np. ekonomicznych i gospodarczych. To działanie może pomóc w ostatecznym wyznaczeniu granic pomiędzy poszczególnymi grupami badanych usług, które są bardzo często powiązane tematycznie, celowościowo i funkcjonalnie. V. Podsumowanie Wnioski aktywnego interesariusza publicznej statystyki sektora kultury – przedstawiciela ROK w Katowicach – oraz sugestia zmiany podejścia do tej kwestii, rozpatrywana w ramach etapu Realizacja paneli eksperckich z interesariuszami statystyki publicznej w obszarze kultury omawianego projektu, okazuje się uzasadniona i zgodna ze współczesnymi potrzebami szerokiego grona pozostałych, świadomych interesariuszy. Planowany pilotaż zaproponowanego przez zespół badawczy narzędzia może dostarczyć wielu nieoczekiwanych informacji, a te mogą wzbogacić jego funkcjonalność i być doskonałym źródłem inspiracji do dalszych prac koncepcyjnych w ramach projektu. Ważne, by w przyszłości skutecznie badać jakość i dostępność usług publicznych determinujących jakość życia obywateli, a tym samym sprawnie planować, monitorować i korygować właściwą politykę kulturalną bazującą na publicznym finansowaniu lub współfinansowaniu.