Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com

nh÷ng bµi v¨n mÉu
dµnh cho häc sinh líp 10

1

nguyÔn ph¬ng an – ng« trÝ s¬n
(Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu)


nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh
lêi nãi ®Çu
PhÇn thùc hµnh Lµm v¨n líp 10 Trung häc phæ th«ng võa chó träng
«n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh
võa rÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn, ®¸ng chó ý lµ c¸c ®Ò v¨n sau:
KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ) yªu
thÝch; H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè cña Xi-
m«ng; Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thñy cung, Träng Thñy ®·
t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i c©u
chuyÖn ®ã; KÓ l¹i mét kØ niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia
®×nh hoÆc t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt; C©y lau chøng
kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang than thë mét m×nh råi tù
vÉn. H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã theo giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt hoÆc ng«i
thø ba (më réng truyÖn ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng); H·y hãa th©n
vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn biÕn vµ kÕt thóc cña

3

truyÖn ng¾n "C« bÐ b¸n diªm" (hoÆc diÔn biÕn sù viÖc t¬ng tù, nhng
kÕt thóc kh¸c); H·y tëng tîng m×nh lµ §¨m S¨n ®Ó kÓ l¹i trËn ®¸nh Mtao
Mx©y; ViÕt bµi v¨n t¶ quang c¶nh nhµ tï trëng §¨m S¨n sau khi chiÕn
th¾ng Mtao Mx©y; C¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ vÎ ®Ñp mét nh©n vËt v¨n
häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch; ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ dßng v¨n häc d©n
gian ViÖt Nam víi ®oµn häc sinh níc ngoµi ®Õn th¨m trêng; Anh (chÞ) h·y
gi¶i thÝch vµ lµm s¸ng tá ý nghÜa cña c©u ng¹n ng÷ Hy L¹p: "Häc vÊn cã
nh÷ng chïm rÔ ®¾ng cay nhng hoa qu¶ l¹i ngät ngµo"; Sau hai tuÇn ®Çu
n¨m häc, ban gi¸m hiÖu nhµ trêng muèn biÕt vÒ t×nh h×nh cña líp. Trong
trêng hîp nµy cÇn ph¶i viÕt lo¹i v¨n b¶n nµo? Anh (chÞ) h·y thay mÆt líp
viÕt v¨n b¶n ®ã; Lªnin nãi: "T«i kh«ng sî khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî
nh÷ng phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ
chiÕn th¾ng vÎ vang nhÊt. B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kÓ mét
c©u chuyÖn vÒ "mét häc sinh tèt, ph¹m mét sè sai lÇm nhng ®· kÞp thêi
tØnh ngé, chiÕn th¾ng b¶n th©n; S¸ng t¸c mét truyÖn ng¾n (theo ®Ò tµi
tù chän) mang ý nghÜa x· héi, cã t¸c dông gi¸o dôc thiÕt thùc ®èi víi tuæi
trÎ hiÖn nay; Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt
hoang d·, cña nhiªn liÖu s¹ch,...) trong b¶o vÖ m«i trêng sèng; H·y viÕt
mét bµi v¨n thuyÕt minh vÒ: mét danh lam th¾ng c¶nh hoÆc mét lo¹i
h×nh v¨n häc, mét ngµnh thñ c«ng mÜ nghÖ, hoÆc mét ®Æc s¶n, mét
nÐt v¨n hãa Èm thùc, mét lÔ héi truyÒn thèng; Häc bµi th¬ "ThuËt hoµi"
cña Ph¹m Ngò L·o, cã b¹n cho r»ng: Sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ lµ qu¸ ®¸ng,
kiªu k×. Ngîc l¹i, cã b¹n ngîi ca vµ cho r»ng ®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o
lín lao cña ngêi thanh niªn yªu níc. H·y cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ)…
Tuy nhiªn, v× khu«n khæ nhÊt ®Þnh, cuèn s¸ch nµy chØ giíi thiÖu ®îc
mét sè bµi viÕt theo cÊu tróc nh sau:
- PhÇn mét: ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm çc bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt
minh.

- PhÇn hai: RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn.

§©y kh«ng ph¶i lµ cuèn v¨n mÉu ®Ó häc sinh sao chÐp. ChÝnh v×
vËy, trong mçi phÇn thuéc mçi kiÓu v¨n, sau çc ®Ò bµi tiªu biÓu cho
kiÓu v¨n ®ã, ngêi biªn so¹n nªu dµn ý chi tiÕt ®Ó häc sinh h×nh dung ®îc
çch thøc, bíc ®i vµ híng thùc hµnh viÕt bµi v¨n. Nh vËy, kh¸i niÖm "mÉu"
ë ®©y ®îc hiÓu lµ bµi v¨n do chÝnh häc sinh tù viÕt, tù lùa chän çch diÔn
®¹t phï hîp cña m×nh.
Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong
nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn
in sau.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

nhãm biªn so¹n

4

PhÇn mét
«n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng
lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m,A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng
lµm bµi v¨n tù sù

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù
1. T×m hiÓu ®Ò
- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo (kÓ chuyÖn hay miªu t¶)?
§Ó t¹o lËp v¨n b¶n Êy cÇn sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo lµ chñ yÕu?
- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×?
- §Ó thùc hiÖn yªu cÇu cña ®Ò bµi, cÇn chuÈn bÞ nh÷ng tri thøc vµ
kÜ n¨ng g×?
2. LËp dµn ý
- Më bµi:
Më bµi theo kiÓu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp? X¸c ®Þnh nh÷ng néi dung
cÇn biÓu ®¹t trong phÇn Më bµi tuú theo tõng c¸ch më bµi.
+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: Giíi thiÖu c©u chuyÖn (tªn c©u chuyÖn,
chñ ®Ò truyÖn,…)
+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ®èi tîng miªu t¶.
Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n v¨n th× giíi thiÖu ®èi tîng
miªu t¶ ë c©u më ®o¹n.
- Th©n bµi:
+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: KÓ l¹i diÔn biÕn c©u chuyÖn theo tr×nh
tù më ®Çu, diÔn biÕn, kÕt thóc.
Chó ý: Ph¸t huy trÝ tëng tîng ®Ó x©y dùng néi dung kÓ phong phó,
sinh ®éng; Lùa chän ng«i kÓ cho hîp lÝ (khi nhËp vai nh©n vËt ®Ó tù kÓ
vÒ m×nh th× ng«i kÓ ph¶i lµ “t«i”); Cã thÓ kÕt hîp gi÷a kÓ víi t¶ hoÆc
biÓu c¶m ®Ó c©u chuyÖn thªm sinh ®éng, béc lé ®îc th¸i ®é, suy nghÜ
cña m×nh vÒ sù viÖc, chi tiÕt.
+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: T¶ l¹i ®èi tîng theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh. §èi víi
v¨n t¶ ngêi, chó ý t¶ tõ ®Æc ®iÓm vÒ ch©n dung, cö chØ, hµnh ®éng
®Õn tiÕng nãi; cã thÓ ®iÓm xuyÕt khung c¶nh.
Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n, th× ®©y lµ phÇn th©n

6

®o¹n.
- KÕt bµi:
+ §èi víi ®Ò bµi kÓ chuyÖn: Cã thÓ kÕt bµi b»ng chÝnh sù kÕt thóc
cña c©u chuyÖn hoÆc kÕt bµi theo kiÓu më réng. Tuy nhiªn, tèt nhÊt lµ
biÕt ®a ra nh÷ng suy nghÜ, ®¸nh gi¸ cña m×nh vÒ c©u chuyÖn võa kÓ
®ång thêi cã thÓ më réng liªn tëng, tëng tîng.
+ §èi víi ®Ò bµi miªu t¶: Nªu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ ®èi tîng võa t¶.
Trong trêng hîp ®Ò bµi yªu cÇu viÕt ®o¹n v¨n, cã thÓ phÇn nµy t¬ng
øng víi c©u kÕt ®o¹n.
3. Gîi ý thùc hµnh
§Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc mét truyÖn ng¾n mµ anh
(chÞ) yªu thÝch (VÝ dô: Sä Dõa, BÕn quª, Nh÷ng ng«i sao xa x«i…).
Gîi ý: Bµi lµm ph¶i ®¶m b¶o võa ®óng võa ®ñ néi dung cèt
truyÖn. KÓ l¹i c©u chuyÖn b»ng lêi v¨n cña m×nh. Tuy nhiªn, trong khi
kÓ vÉn cã thÓ dÉn y nguyªn c©u v¨n hoÆc lêi ®èi tho¹i cña çc nh©n
vËt trong t¸c phÈm. Cã thÓ tham kh¶o dµn ý d íi ®©y (kÓ l¹i truyÖn cæ
tÝch Sä Dõa).
(A) Më bµi
- KÓ giíi thiÖu gia c¶nh bè mÑ Sä Dõa
- Sù ra ®êi thÇn k× vµ h×nh ¶nh dÞ d¹ng cña Sä Dõa.
(B) Th©n bµi
LÇn lît kÓ çc sù viÖc sau:
- Sä Dõa ®i ch¨n bß cho nhµ Phó «ng nh÷ng tëng sÏ rÊt khã kh¨n
nhng cËu ch¨n rÊt giái.
- Phó «ng c¾t cö ba c« con g¸i ®a c¬m cho Sä Dõa.
+ Hai c« chÞ ¸c nghiÖt, kiªu k×, thêng h¾t hñi Sä Dõa.
+ C« ót hiÒn lµnh, tÝnh hay th¬ng ngêi, ®èi ®·i víi Sä Dõa rÊt tö
tÕ.
- C« ót nhiÒu lÇn b¾t gÆp Sä Dõa biÕn thµnh chµng trai tuÊn tó
kh«i ng« ®em lßng yªu th¬ng chµng.
- Sä Dõa ®ßi mÑ sang hái cho m×nh con g¸i Phó «ng.
- Hai c« chÞ xÊu tÝnh nªn tõ chèi. C« ót v× biÕt ® îc th©n h×nh
cña Sä Dõa nªn cói mÆt, e lÖ b»ng lßng,
- Sä Dõa ®i thi. Tríc khi ®i cßn dÆn dß vµ trao cho vî nh÷ng vËt
hé th©n.
- Hai c« chÞ bµy mu ¸c råi ®Èy c« em vµo bôngç.
- C« em kh«ng chÕt, gi¹t vµo sèng ë ®¶o hoang råi may m¾n nhê
vµo nh÷ng vËt hé th©n mµ gÆp ®îc chång m×nh.
(C) KÕt bµi
- Hai c« chÞ thÊy c« em trë vÒ th× xÊu hæ bá ®i biÖt tÝch.

7

- Vî chång quan tr¹ng tõ ®Êy sèng h¹nh phóc bªn nhau.
* Lu ý : Víi kiÓu lo¹i ®Ò bµi nµy, ngêi viÕt ph¶i biÕt lùa chän
nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng sù viÖc tiªu biÓu trong t¸c phÈm råi diÔn ®¹t l¹i
b»ng v¨n phong cña m×nh, tr¸nh kÓ dµi dßng, qu¸ tham chi tiÕt.
§Ò 2 : H·y tëng tîng m×nh lµ Xi-m«ng, kÓ l¹i chuyÖn Bè cña Xi-m«ng.
Gîi ý : §©y lµ kiÓu lo¹i ®Ó kÓ chuyÖn tëng tîng nhËp vai. Muèn lµm
tèt cÇn ph¶i ®Æt m×nh vµo hoµn c¶nh cña Xi-m«ng, biÕn chuyÖn cña Xi-
m«ng thµnh lêi tù thuËt cña m×nh. Cã thÓ x©y dùng dµn ý kÓ chuyÖn nh
sau:
(A) Më bµi
- Giíi thiÖu:
+ T«i lµ Xi-m«ng, lµ con cña mÑ Bl¨ng-sèt vµ bè Phi-lÝp yªu th¬ng.
+ ThÕ nhng, çc b¹n biÕt kh«ng, tríc ®©y t«i ®· v« cïng ®au khæ v×
bÞ coi lµ ®øa trÎ kh«ng cã bè.
(B) Th©n bµi
KÓ l¹i lÇn lît çc sù kiÖn trong ®o¹n trÝch “Bè cña Xi-m«ng”.
(1) H«m Êy lµ ngµy ®Çu tiªn t«i ®i häc:
- BÞ b¹n bÌ trªu nh thÕ nµo ?
- B¶n th©n ®au ®ín ra sao ? (trong suy nghÜ, hµnh ®éng,…)
- C¶m gi¸c sî h·i, muèn lÈn tr¸nh, xa l¸nh b¹n bÌ
(2) T«i ®· bá lªn bê s«ng, trong ®Çu víng vÊn ý ®Þnh tù tö ngay lóc
Êy.
- KÓ l¹i t©m tr¹ng v« cïng tuyÖn väng lóc ë bê s«ng.
- C¶nh vËt lóc ®ã thÕ nµo ? Nã khiÕn “t«i” c¶m gi¸c ra sao ?
(3) §ang tuyÖt väng, bçng nhiªn cã mét bµn tay ch¾c nÞch ®Æt lªn
vai t«i. §ã lµ b¸c thî rÌn Phi-lÝp.
- KÓ l¹i viÖc b¸c thî rÌn nãi chuyÖn víi m×nh ra sao.
- B¸c ®a m×nh vÒ vµ nãi chuyÖn víi mÑ thÕ nµo.
(4) V« cïng sung síng khi B¸c Phi-lÝp ®ång ý nhËn lµm cha cña m×nh.
- Muèn khoe víi çc b¹n vµ tù hµo v× m×nh cã bè.
(C) KÕt bµi
- §©y lµ c©u chuyÖn cã ý nghÜa nhÊt ®èi víi b¶n th©n t«i.
- KÓ tõ ngµy Êy t«i lu«n h¹nh phóc vµ tù hµo v× ®îc sèng trong t×nh
th¬ng yªu cña c¶ bè mÑ t«i.
§Ò 3: Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thuû cung, Träng
Thuû ®· t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i
c©u chuyÖn ®ã.
Gîi ý: §©y lµ lo¹i ®Ò yªu cÇu kÓ chuyÖn tëng tîng vµ s¸ng t¹o. §Ó
lµm tèt lo¹i bµi nµy cÇnn ph¸t huy kh¶ n¨ng t ëng tîng liªn tëng (çc sù
viÖc, çc chi tiÕt ®Ó t¹o thµnh cèt truyÖn). Yªu cÇu çc chi tiÕt, sù

8

viÖc ph¶i ®¶m b¶o l«gic, ph¶i phï hîp víi t©m lÝ, tÝnh çch cña çc
nh©n vËt. Kh«ng nh÷ng thÕ çch gi¶i quyÕt ®îc ®a ra còng ph¶i lµm
hµi lßng ngêi ®äc.
Cã thÓ tham kh¶o mét dµn ý díi d©y:
(A) Më bµi
- Sau khi an t¸ng cho vî, Träng Thuû ngµy ®ªm buån rÇu khæ n·o.
- Mét h«m ®ang t¾m, Träng Thuû nh×n thÊy bãng MÞ Ch©u ë díi
níc bÌn nh¶y xuèng giÕng «m nµng mµ chÕt.
(B) Th©n bµi
(1) Träng Thuû l¹c xuèng Thuû cung.
- V× trong lßng lu«n «m nçi nhí MÞ Ch©u nªn sau khi chÕt, linh
hån Träng Thuû tù t×m ®Õn thuû cung.
- Miªu t¶ c¶nh c¶nh ë díi thuû cung (cung ®iÖn nguy nga léng lÉy,
ngêi hÇu ®i l¹i rÊt d«ng…).
(2) Träng Thuû gÆp l¹i MÞ Ch©u.
- §ang ng¬ ng¸c th× Träng Thuû bÞ qu©n lÝnh b¾t vµo ®¹i ®iÖn.
- Träng Thuû ®îc ®a ®Õn quú tríc mÆt mét ngêi mµ lÝnh hÇu gäi
lµ c«ng chóa.
- Sau mét håi lôc vÊn, Träng Thuû kÓ râ mäi sù t×nh. Lóc Êy MÞ
Ch©u còng rng rng níc m¾t.
(3) MÞ Ch©u kÓ l¹i chuyÖn m×nh vµ tr¸ch Träng Thuû.
- MÞ Ch©u chÕt, ®îc vua Thuû TÒ nhËn lµm con nu«i.
- MÞ ch©u cøng r¾n nÆng lêi phª ph¸n o¸n tr¸ch Träng Thuû.
+ Tr¸ch chµng lµ ngêi ph¶n béi.
+ Tr¸ch chµng gieo bao ®ín ®au cho hai cha con nµng vµ ®Êt níc.
- MÞ Ch©u nhÊt quyÕt cù tuyÖt Träng Thuû råi c¶ cung ®iÖn tù
nhiªn biÕn mÊt.
(4) TrängThuû cßn l¹i mét m×nh : Buån rÇu, khæ n·o, Träng Thuû
mong íc níc biÓn ngµn n¨m sÏ xo¸ s¹ch lÇm lçi cña m×nh.
(C) KÕt bµi
Träng Thuû ho¸ thµnh mét bøc tîng ®¸ vÜnh viÔn n»m l¹i díi ®¸y
®¹i d¬ng.
* Lu ý: Ngêi viÕt cã thÓ vÉn dùa vµo dµn ý nªu trªn nhng cã thÓ
chän néi dung c©u chuyÖn kh¸c, vÝ dô:
- Träng Thuû vµ MÞ Ch©u gÆp gì nhau. Hai ng êi tá ra ©n hËn.
Nhng råi hä quyÕt ®Þnh tõ bá mäi chuyÖn ë d¬ng gian ®Ó sèng cuéc
sèng vî chång h¹nh phóc n¬i ®¸y níc.
- MÞ Ch©u gÆp Träng Thuû. Nµng ph©n râ lÝ t×nh vÒ nh÷ng
chuyÖn lóc hai ngêi cßn sèng. HiÓu lêi vî, Träng Thuû tá ra ©n hËn,
nhËn tÊt c¶ lÇm lçi vÒ m×nh. Hai ngêi høa hÑn sÏ lµm nh÷ng ®iÒu tèt
®Ñp ®Ó bï ®¾p nh÷ng lÇm lçi tríc ®©y.

9

§Ò 4 : KÓ l¹i mét kØ niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia
®×nh, t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt.
Gîi ý : KÓ niÖm ®îc chän cÇn cã chän läc (ph¶i quan träng, ph¶i
giµu Ên tîng vµ giµu c¶m xóc). Khi kÓ cÇn chó ý ®¶m b¶o ®óng ng«i
ngêi kÓ (ng«i thø nhÊt).
Cã thÓ tham kh¶o dµn ý nh sau:
(A) Më bµi
- Giíi thiÖu mèi quan hÖ cña b¶n th©n víi ngêi mµ m×nh ®· cã ®îc
kØ niÖm giµu Ên tîng vµ s©u s¾c («ng bµ, cha mÑ, b¹n bÌ, thÇy
c«…).
- KÓ l¹i hoµn c¶nh n¶y sinh kØ niÖm Êy (trong mét lÇn vÒ th¨m
quª, trong mét lÇn cïng c¶ líp ®i ch¬i, ®i häc nhãm hoÆc trong mét
lÇn ®îc ®iÓm tèt, hay mét lÇn m¾c lçi ®îc thÇy c« réng lîng ph©n
tÝch vµ tha thø...).
(B) Th©n bµi
(1) Giíi thiÖu chung vÒ t×nh c¶m cña b¶n th©n víi ngêi mµ ta s¾p
xÕp (t×nh c¶m g¾n bã l©u bÒn hay míi gÆp, míi quen, míi ® îc thÇy
(c«) d¹y bé m«n hay chñ nhiÖm…).
(2) KÓ vÒ kØ niÖm.
- C©u chuyÖn diÔn ra vµo khi nµo ?
- KÓ l¹i néi dung sù viÖc.
+ Sù viÖc x¶y ra thÕ nµo ?
+ C¸ch øng xö cña mäi ngêi ra sao ?
VÝ dô : Vµo giê kiÓm tra, t«i kh«ng häc thuéc bµi nh ng kh«ng nãi
thËt. T«i t×m ®ñ lÝ do ®Ó chèi quanh co (do mÑ t«i bÞ èm…). Nh ng
kh«ng ngê h«m tríc c« cã gäi ®iÖn cho mÑ trao ®æi vÒ t×nh h×nh
häc tËp cña t«i. Nhng ngay lóc Êy c« kh«ng tr¸ch ph¹t. §Ó gi÷ thÓ
diÖn cho t«i, c« mêi t«i cuèi giê ë l¹i ®Ó “hái th¨m” søc khoÎ cña mÑ
t«i…
- KØ niÖm Êy ®· ®Ó l¹i trong b¶n th©n ®iÒu g×? (Mét bµi häc,
thªm yªu quý «ng bµ, b¹n bÌ, thÇy c« h¬n…).
(C) KÕt bµi
- NhÊn m¹nh l¹i ý nghÜa cña kØ niÖm Êy.
- Tù hµo vµ h¹nh phóc v× cã ®îc ngêi «ng (bµ, cha mÑ, b¹n, thÇy
c«…) nh thÕ.

II. Thùc hµnh viÕt v¨n tù sù
§Ò 1: KÓ l¹i mét truyÖn cæ tÝch hoÆc truyÖn ng¾n mµ anh (chÞ)
yªu thÝch (Sä Dõa).
Bµi viÕt
Ngµy xa, cã hai vî chång mét l·o n«ng nghÌo ®i ë cho nhµ mét phó

10

«ng. Hä hiÒn lµnh, ch¨m chØ nhng ®· ngoµi n¨m m¬i tuæi mµ cha cã lÊy
mét môn con.
Mét h«m, ngêi vî vµo rõng lÊy cñi. Trêi n¾ng to, kh¸t níc qu¸, thÊy c¸i
sä dõa bªn gèc c©y to ®ùng ®Çy níc ma, bµ bÌn bng lªn uèng. ThÕ råi, vÒ
nhµ, bµ cã mang.
Ýt l©u sau, ngêi chång mÊt. Bµ sinh ra mét ®øa con kh«ng cã ch©n
tay, m×nh mÈy, cø trßn l«ng lèc nh mét qu¶ dõa. Bµ buån, toan vøt nã ®i
th× ®øa bÐ lªn tiÕng b¶o.
- MÑ ¬i! Con lµ ngêi ®Êy! MÑ ®õng vøt con mµ téi nghiÖp. Bµ l·o th-
¬ng t×nh ®Ó l¹i nu«i råi ®Æt tªn cho cËu lµ Sä Dõa.
Lín lªn, Sä Dõa vÉn thÕ, cø l¨n l«ng lèc ch¼ng lµm ®îc viÖc g×. Bµ
mÑ lÊy lµm phiÒn lßng l¾m. Sä Dõa biÕt vËy bÌn xin mÑ ®Õn ch¨n bß
cho nhµ phó «ng.
Nghe nãi ®Õn Sä Dõa, phó «ng ngÇn ng¹i. Nhng nghÜ: nu«i nã th× Ýt
tèn c¬m, c«ng s¸ l¹i ch¼ng ®¸ng lµ bao, phó «ng ®ång ý. Ch¼ng ngê cËu
ch¨n bß rÊt giái. Ngµy ngµy, cËu l¨n sau ®µn bß ra ®ång, tèi ®Õn l¹i l¨n
sau ®µn bß vÒ nhµ. C¶ ®µn bß, con nµo con nÊy cø no c¨ng. Phó «ng
lÊy lµm mõng l¾m!
Vµo ngµy mïa, t«i tí ra ®ång lµm hÕt c¶, phó «ng bÌn sai ba c« con g¸i
thay phiªn nhau ®em c¬m cho Sä Dõa. Trong nh÷ng lÇn nh thÕ, hai c«
chÞ kiªu k×, ¸c nghiÖt thêng h¾t hñi Sä Dõa, chØ cã c« em vèn tÝnh th-
¬ng ngêi lµ ®èi ®·i víi Sä Dõa tö tÕ.
Mét h«m ®Õn phiªn c« ót mang c¬m cho Sä Dõa. Míi ®Õn ch©n nói,
c« bçng nghe thÊy tiÕng s¸o vÐo von. Rãn rÐn bíc lªn c« nh×n thÊy mét
chµng trai kh«i ng« tuÊn tó ®ang ngåi trªn chiÕc vâng ®µo thæi s¸o cho
®µn bß gÆm cá. ThÕ nhng võa míi ®øng lªn, tÊt c¶ ®· biÕn mÊt t¨m, chØ
thÊy Sä Dõa n»m l¨n lãc ë ®Êy. NhiÒu lÇn nh vËy, c« ót biÕt Sä Dõa
kh«ng ph¶i ngêi thêng, bÌn ®em lßng yªu quý.
§Õn cuèi mïa ë thuª, Sä Dõa vÒ nhµ giôc mÑ ®Õn hái con g¸i phó
«ng vÒ lµm vî. Bµ l·o thÊy vËy tá ra v« cïng söng sèt, nhng thÊy con n¨n
nØ m·i, bµ còng chiÒu lßng.
ThÊy mÑ Sä Dõa mang cau ®Õn d¹m, phó «ng cêi mØa mai:
- Muèn hái con g¸i ta, h·y vÒ s¾m ®ñ mét chÜnh vµng cèm, mêi tÊm
lôa ®µo, mêi con lîn bÐo, mêi vß rîu t¨m ®em sang ®©y.
Bµ l·o ®µnh ra vÒ, nghÜ lµ ph¶i th«i h¼n viÖc lÊy vî cho con. Ch¼ng
ngê, ®óng ngµy hÑn, bçng dng trong nhµ cã ®Çy ®ñ mäi sÝnh lÔ, l¹i cã
c¶ gia nh©n ë díi nhµ ch¹y lªn khiªng lÔ vËt sang nhµ cña phó «ng. Phó
«ng hoa c¶ m¾t lóng tóng gäi ba c« con g¸i ra hái ý. Hai c« chÞ bÜu m«i
chª bai Sä Dõa xÊu xÝ råi ngóng nguÈy ®i vµo, chØ cã c« ót lµ cói ®Çu e
lÖ tá ý b»ng lßng.
Trong ngµy cíi, Sä Dõa cho bµy cç thËt linh ®×nh, gia nh©n ch¹y ra
ch¹y vµo tÊp nËp. Lóc ríc d©u, ch¼ng ai thÊy Sä Dõa träc lèc, xÊu xÝ
®©u chØ thÊy mét chµng trai kh«i ng« tuÊn tó ®øng bªn c« ót. Mäi ng êi
thÊy vËy ®Òu c¶m thÊy söng sèt vµ mõng rì, cßn hai c« chÞ th× võa

11

tiÕc l¹i võa ghen tøc.
Tõ ngµy Êy, hai vî chång Sä Dõa sèng víi nhau rÊt h¹nh phóc. Kh«ng
nh÷ng thÕ, Sä Dõa cßn tá ra rÊt th«ng minh. Chµng ngµy ®ªm miÖt mµi
®Ìn s¸ch vµ qu¶ nhiªn n¨m Êy, Sä Dõa ®ç tr¹ng nguyªn. ThÕ nhng còng l¹i
ch¼ng bao l©u sau, Sä Dõa ®îc vua sai ®i sø. Tríc khi ®i, chµng ®a cho
vî mét hßn ®¸ löa, mét con dao vµ hai qu¶ trøng gµ nãi lµ ®Ó hé th©n.
Ganh tÞ víi c« em, hai c« chÞ sinh lßng ghen ghÐt r¾p t©m h¹i em
®Ó thay lµm bµ tr¹ng. Nh©n quan tr¹ng ®i v¾ng, hai chÞ sang rñ c« ót
chÌo thuyÒn ra biÓn råi cø thÕ lõa ®Èy c« em xuèng níc. C« ót bÞ ç k×nh
nuèt chöng, nhng may cã con dao mµ tho¸t chÕt. C« d¹t vµo mét hßn ®¶o,
lÊy dao khoÐt bông ç chui ra, ®¸nh ®¸ lÊy löa níng thÞt ç ¨n. Sèng ®îc Ýt
ngµy trªn ®¶o, cÆp gµ còng kÞp në thµnh mét ®«i gµ ®Ñp ®Ó lµm b¹n
cïng c« ót.
Mét h«m cã chiÕc thuyÒn ®i qua ®¶o, con gµ trèng nh×n thÊy bÌn g¸y
to:
ß... ã... o
Ph¶i thuyÒn quan tr¹ng ríc c« t«i vÒ.
Quan cho thuyÒn vµo xem, ch¼ng ngê ®ã chÝnh lµ vî m×nh. Hai vî
chång gÆp nhau, mõng mõng tñi tñi. §a vî vÒ nhµ, quan tr¹ng më tiÖc
mõng mêi bµ con ®Õn chia vui, nhng l¹i giÊu vî trong nhµ kh«ng cho ai
biÕt. Hai c« chÞ thÊy thÕ khÊp khëi mõng thÇm, tranh nhau kÓ chuyÖn
c« em rñi ro ra chiÒu th¬ng tiÕc l¾m. Quan tr¹ng kh«ng nãi g×, tiÖc xong
míi cho gäi vî ra. Hai c« chÞ nh×n thÊy c« em th× xÊu hæ qu¸, lÐn bá ra
vÒ råi tõ ®ã bá ®i biÖt xø.

§Ò 2: KÓ l¹i truyÖn BÕn quª cña NguyÔn Minh Ch©u.
Bµi viÕt
NhÜ võa ngåi trªn giêng bÖnh ®Ó vî bãn cho tõng th×a thøc ¨n võa
nghÜ, thêi tiÕt ®· thay ®æi, ®· s¾p lËp thu råi. Çi nãng ë trong phßng
cïng ¸nh s¸ng loa lãa ë mÆt s«ng Hång ®· kh«ng cßn n÷a.
Vßm trêi nh cao h¬n. Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ di chuyÓn tõ
mÆt níc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, n¬i mét vïng phï sa l©u ®êi
cña s«ng Hång ®ang ph« ra tríc khu«n cöa sæ gian g¸c nhµ NhÜ nh÷ng
mµu s¾c th©n thuéc qu¸ nh da thÞt, h¬i thë cña ®Êt mµu mì. Suèt ®êi,
NhÜ ®· tõng ®i kh¾p ®ã ®©y vËy mµ çi bê bªn kia s«ng Hång tëng nh
gÇn gòi nhng l¹i xa l¾c xa l¬ bëi anh cha ®Æt ch©n ®Õn ®ã bao giê.
NhÜ khã nhäc n©ng çnh tay lªn Èy çi b¸t miÕn trªn tay cña Liªn ra.
Anh chµng ngöa mÆt nh mét ®øa trÎ ®Ó cho th»ng con lau mÆt. Chê khi
®øa con trai ®· bng thau níc xuèng díi nhµ, anh hái vî:
- §ªm qua lóc gÇn s¸ng em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?
Liªn gi¶ vê kh«ng nghe chång nãi. Anh l¹i tiÕp:
- H«m nay ®· lµ ngµy mÊy råi em nhØ?
Liªn vÉn kh«ng ®¸p. ChÞ biÕt chång ®ang nghÜ g×. ChÞ ®a nh÷ng

12

ngãn tay gÇy guéc ©u yÕm vuèt ve chång, råi an ñi:
- Anh cø yªn t©m. VÊt v¶, tèn kÐm ®Õn bao nhiªu em víi çc con còng
ch¨m lo cho anh ®îc.
NhÜ thÊy th¬ng Liªn. C¶ ®êi chÞ ®· v× anh mµ khæ. Anh th¬ng chÞ
l¾m nhng ch¼ng biÕt nãi sao.
Ngõng mét l¸t, Liªn l¹i ®éng viªn anh:
- Anh cø tËp tµnh vµ uèng thuèc. Sang th¸ng mêi, nhÊt ®Þnh anh sÏ
®i l¹i ®îc.
NhÜ tho¸ng chèc quªn ®i bÖnh tËt. Anh bÞ cuèn vµo nh÷ng c©u nãi
b«ng ®ïa cña Liªn. Nhng råi, Liªn ®Æt bµn tay vµo sau phiÕn lng ®· cã
nhiÒu m¶ng thÞt võa chai cøng võa lë loÐt cña NhÜ. ThÕ lµ çi c¶m gi¸c
mÖt mái v× bÖnh tËt l¹i trë vÒ víi anh.
Liªn ®· ®i ra ngoµi vµ dän dÑp. ChÞ h·m thuèc cho chång xong råi ®i
chî. Chê cho vî ®i h¼n xuèng díi nhµ råi, NhÜ míi gäi cËu con trai vµo vµ
nãi:
- §· bao giê con sang bªn kia cha? NhÜ võa nãi võa ngíc nh×n ra
ngoµi cöa sæ.
CËu con trai dêng nh nghe cha râ bÌn hái l¹i:
- Sang ®©u h¶ bè?
- Bªn kia s«ng Êy!
TuÊn ®¸p vÎ h÷ng hê:
- Cha...
NhÜ tËp trung hÕt søc cßn l¹i ®Ó nãi ra çi ®iÒu ham muèn cuèi cïng
cña ®êi anh:
- B©y giê con sang bªn kia s«ng hé bè.
- §Ó lµm g× ¹?
- Ch¼ng ®Ó lµm g× c¶. NhÜ ngîng nghÞu nhËn ra sù kú quÆc trong
ý nghÜ cña m×nh. Nhng anh vÉn tiÕp:
- Con h·y qua ®ß ®Æt ch©n lªn bê bªn kia, ®i loanh quanh ®©u ®ã
hoÆc vµo mét hµng qu¸n nµo ®ã mua cho cha çi b¸nh råi vÒ.
CËu con trai miÔn cìng mÆc quÇn ¸o, ®éi chiÕc mò nan réng vµnh
råi ra ®i.
Võa nghe TuÊn bíc xuèng thang, NhÜ ®· thu hÕt tµn lùc lÕt dÇn, lÕt
dÇn trªn chiÕc ph¶n gç. NhÊc m×nh ra ®îc bªn ngoµi phiÕn nÖm n»m,
anh mÖt lö vµ ®au nhøc. Anh chØ muèn cã ai ®ì cho ®Ó n»m xuèng.
Nghe tiÕng bíc ch©n ë bªn kia têng, NhÜ cói xuèng thë hæn hÓn ®Ó
lÊy l¹i søc råi cÊt tiÕng gäi yÕu ít: "HuÖ ¬i!".
C« bÐ nhµ bªn ch¹y sang. Vµ dêng nh ®· rÊt quen, c« lÔ phÐp hái:
"B¸c cÇn n»m xuèng ph¶i kh«ng ¹?".
- õ, õ... chµo ch¸u, NhÜ tr¶ lêi.
C« bÐ cha véi ®ì NhÜ. Nã ch¹y ra ngoµi gäi mÊy ®øa b¹n vµo vµ råi

13

c¶ bän cïng gióp NhÜ n»m ra ngoµi tÊm nÖm. Chóng gióp anh ®Æt mét
bµn tay lªn bËu cöa sæ vµ chÌn mét ®èng gèi sau lng. Anh thÊy h¹nh phóc
vµ cµng yªu h¬n lò trÎ.
Ngoµi s¸t ngay sau khu«n cöa sæ, NhÜ nh×n thÊy ë bê bªn kia mét
çnh buåm võa b¾t giã. S¸t bªn bê cña d¶i ®Êt lë bªn nµy, mét ®¸m ®«ng
®îi ®ß ®ang ®øng nh×n sang nhng NhÜ cø nh×n m·i mµ kh«ng thÊy bãng
th»ng con trai ®©u c¶.
Th× ra th»ng con anh ®ang d¸n m¾t vµo mét bµn cê thÕ. Ngµy xa
anh còng tõng mª cê thÕ. Vµ b©y giê, NhÜ nghÜ mét çch v« cïng buån
b·: con ngêi ta trªn ®êng ®êi thËt khã tr¸nh ®îc nh÷ng çi vßng vÌo quanh
co. NhÜ chît nhí vÒ çi ngµy anh míi cíi Liªn. Mét c« g¸i nhµ quª nay ®· trë
thµnh mét ngêi ®µn bµ thµnh thÞ. Tuy vËy còng nh çnh b·i båi bªn s«ng,
t©m hån Liªn vÉn gi÷ nguyªn nÐt t¶o tÇn vµ chÞu ®ùng. Vµ chÝnh nhê
nh÷ng ®iÒu nµy mµ sau bao ngµy b«n tÈu, NhÜ ®· t×m thÊy mét n¬i n-
¬ng tùa Êy chÝnh lµ çi gia ®×nh bÐ nhá nµy.
Con ®ß ®· sang qu¸ nöa s«ng. Vµ chÝnh gi÷a lóc NhÜ ®ang t ëng tîng
m×nh ®éi chiÕc mò nan vµ sang s«ng nh mét nhµ th¸m hiÓm th× cã tiÕng
ngêi vµo. Anh quay l¹i. §ã lµ «ng cô gi¸o KhuyÕn - ngêi ngµy nµo còng
ghÐ qua hái th¨m søc kháe cña anh.
Hai ngêi ®ang nãi chuyÖn th× bçng «ng hµng xãm hèt ho¶ng nhËn ra
mÆt mòi NhÜ ®á rùng, hai m¾t long lanh, hai bµn tay bÊu chÆt vµo bËu
cöa vµ run rÈy. Anh ®ang cè thu nhÆt hÕt chót søc lùc cuèi cïng ®Ó ®u
m×nh nhß ngêi ra ngoµi, gi¬ mét çnh tay lµm ra vÎ ra hiÖu cho mét ngêi
nµo ngoµi ®ã.
Ngay lóc bÊy giê, chiÕc ®ß ngang mçi ngµy mét chuyÕn chë kh¸ch
qua l¹i hai bªn s«ng Hång võa ch¹m mò vµo çi bê ®Êt lë dèc ®øng phÝa
bªn nµy.

§Ò 3: KÓ l¹i c©u chuyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i cña Lª Minh Khuª.
Bµi viÕt
Nh÷ng ng«i sao xa x«i lµ c©u chuyÖn kÓ vÒ ba c« g¸i: Thao, Ph¬ng
§Þnh vµ Nho trong cïng tæ trinh s¸t mÆt ®êng. C«ng viÖc cña hä lµ ngåi
chê trªn cao ®iÓm. Khi cã bom næ th× ch¹y lªn, ®o khèi lîng ®Êt lÊp vµo
hè bom, ®Õm bom cha næ vµ nÕu cÇn th× ph¸ bom. C«ng viÖc thËt
ch¼ng ®¬n gi¶n chót nµo. RÊt gian khæ vµ gÇn kÒ ngay çi chÕt.
Hä ch¹y trªn cao ®iÓm c¶ ban ngµy ngay bªn c¹nh nh÷ng qu¶ bom
®ang n»m chê næ. Nhng hä anh dòng vµ vui vÎ. Hä ®· quen víi nh÷ng vÕt
th¬ng, víi ®Êt bèc khãi, kh«ng khÝ bµng hoµng vµ tiÕng m¸y bay ®ang
gÇm lªn Çm Ü. ThÇn kinh lóc nµo còng c¨ng lªn nh ch·o, tim ®Ëp nhanh,
ch©n ch¹y mµ biÕt ch¾c r»ng xung quanh bom s¾p næ. Nhng råi khi
xong viÖc, nh×n ®o¹n ®êng, hä thÊy vui, thë phµo nhÑ nhâm vµ sµ ngay
vÒ çi c¨n hÇm m¸t l¹nh cña m×nh. §¸nh mét h¬i níc m¸t cho thËt ®·, xong
th× tÊt c¶ n»m dµi trªn nÒn ®Êt Èm nghe ca nh¹c hay cã thÓ nghÜ lung
tung.
H«m Êy vµo buæi tra, kh«ng gian im ¾ng l¹. Ph¬ng §Þnh ngåi dùa

14

vµo thµnh ®¸ vµ khe khÏ h¸t. C« mª h¸t, cã khi bÞa ra c¶ nh÷ng lêi h¸t ngí
ngÈn lung tung. §Þnh ngêi Hµ Néi vµ lµ mét c« g¸i kh¸ víi hai bÝm tãc dµy,
mÒm, çi cæ cao vµ ®«i m¾t ®Ñp. NhiÒu anh l¸i xe quý mÕn thêng göi
th t¸n tØnh c«.
§ang m¬ mµng suy nghÜ, §Þnh bçng giËt m×nh. Cã tiÕng giôc cña
Nho vµ chÞ Thao. Hä ®· nhËn ra tiÕng m¸y bay trinh s¸t. C¶ tæ ®· rÊt
quen víi viÖc: çi sù im lÆng lµ sù bÊt thêng. TiÕng m¸y bay trinh s¸t vµ
tiÕng ph¶n lùc gÇm gµo theo sau.
- S¾p ®Êy! - Nho quay lng l¹i, chôp çi mò s¾t lªn ®Çu. ChÞ Thao
vÉn thong th¶ nhai mÊy chiÕc b¸nh quy. ChÞ b×nh tÜnh ®Õn ph¸t bùc nh-
ng l¹i hay sî m¸u. ChÞ hay diªm dóa nhng trong c«ng viÖc, chÞ c¬ng
quyÕt vµ t¸o b¹o v« cïng.
ChÞ Thao cÇm çi thíc trªn tay §Þnh, råi nãi: "§Þnh ë nhµ. LÇn nµy nã
bá Ýt, hai ®øa ®i còng ®ñ", råi kÐo tay Nho, v¸c xÎng lªn vai ®i ra cöa.
§Þnh ë nhµ trùc ®iÖn tho¹i. Lßng c« nãng nh löa ®èt. Xung quanh
chØ thÊy khãi bom mï mÞt vµ tiÕng cao x¹ n· nhau chan ch¸t. §Þch tÊn
c«ng d÷ qu¸ nhng còng may çc anh cao x¹, th«ng tin vµ c«ng binh ®· kÞp
chi viÖn cho ba c« g¸i.
Nöa tiÕng sau, chÞ Thao vÒ, b×nh th¶n mÖt l¶ vµ çu kØnh. §¹i ®éi
trëng ®· cã ®îc th«ng tin. Anh tÕ nhÞ c¶m ¬n ba c« g¸i.
Nho còng vÒ, b×nh th¶n vµ ít sòng. C« võa t¾m ë díi suèi lªn, ®Ñp vµ
m¸t mÎ nh mét que kem tr¾ng.
C¶ tæ nghÜ ngîi mét lóc råi tèi l¹i ra ®êng lu«n. Hä ®i ph¸ bom trong
çi kh«ng khÝ v¾ng lÆng ®Õn kinh ngêi. Ba c« g¸i thao t¸c rÊt nhanh vµ
thµnh thôc. Hai m¬i phót sau, mét håi cßi, råi håi cßi thø hai næi lªn.
Nh÷ng tiÕng bom næ vang trêi xÐ toang kh«ng gian yªn lÆng. Mïi thuèc
bom buån n«n, ®Êt ®¸ r¬i lép bép, tan ®i ©m thÇm trong nh÷ng bôi c©y.
Thao vµ §Þnh ®· ®Þnh ra vÒ. Nhng bÊt chît hä ph¸t hiÖn ra Nho ®·
bÞ th¬ng. HÇm cña Nho bÞ sËp khi c¶ hai qu¶ bom cña chÞ cïng ph¸t næ.
§Þnh vµ Thao ®a Nho vÒ. VÕt th¬ng kh«ng s©u l¾m nhng bom næ
gÇn nªn Nho bÞ cho¸ng. Hä tù lo ch¨m sãc cho c« g¸i v× kh«ng muèn lµm
phiÒn ®¬n vÞ. L¸t sau, Nho ®· thiÕp ®i.
Hai c« g¸i ngåi yªn lÆng nh×n nhau. Hä ®ang nuèt nh÷ng giät níc m¾t
vµo trong v× lóc nµy ph¶i gi÷ sao cho cøng cái. ChÞ Thao h¸t, nh÷ng giai
®iÖu sai vµ l¹c nhÞp. Nhng cÇn ph¶i h¸t. H¸t ®Ó quªn ®i vµ ®Ó v÷ng tin
h¬n.
Cã mét ®¸m m©y, mét ®¸m n÷a råi thªm ®¸m n÷a kÐo ®Õn cöa hang.
BÇu trêi ®en ®i vµ c¬n d«ng µo ®Õn ®ét ngét nh mét biÕn ®æi bÊt thêng
trong tr¸i tim con ngêi vËy. ë rõng mïa nµy hay thÕ. Trêi ma. Nhng lµ ma
®¸. §Þnh nhËn ra vµ thÝch thó cÇm mét viªn ®¸ nhá th¶ vµo lßng bµn tay
cña Nho, vui thÝch vµ cuèng cuång.
Ma t¹nh vµ t¹nh rÊt nhanh. §Þnh bçng thÉn thê vµ nuèi tiÕc. Nhng c«
kh«ng tiÕc nh÷ng viªn ®¸ nhá. C« ®ang nhí vÒ mÑ, vÒ nh÷ng ng«i sao to
trªn bÇu trêi thµnh phè, nhí bµ b¸n kem, nhí con ®êng nhùa... c¬n ma ®·

15

v« t×nh ®· xo¸y m¹nh vµo nh÷ng kû niÖm trong t©m hån cña c« g¸i xa quª.

§Ò 4: H·y tëng tîng m×nh lµ nh©n vËt Xi-m«ng, kÓ l¹i c©u chuyÖn Bè
cña Xi-m«ng.
Bµi viÕt
Qu¸ khø cña t«i ®· cã nh÷ng ngµy buån ®au vµ tuyÖt väng. Nhng nÕu
kh«ng cã nh÷ng ngµy nh thÕ, cã lÏ t«i sÏ kh«ng c¶m thÊy h¹nh phóc tuyÖt
vêi nh chÝnh lóc nµy ®©y.
C©u chuyÖn cña t«i x¶y ra vµo ngµy ®Çu tiªn khi t«i bíc ch©n vµo líp
mét. H«m Êy t«i mõng vui l¾m vµ thËt h¸o høc v« cïng. T«i ®Õn trêng vui
t¬i vµ phÊn khëi. ThÕ nhng khi t«i võa chùc bíc ch©n vµo líp th× mét ®¸m
b¹n xóm ®Õn v©y quanh lÊy ch©n t«i. Mét ®øa trong ®¸m b¾t ®Çu nÐm
vµo tai t«i bao lêi chua ch¸t mµ cho ®Õn b©y giê t«i vÉn ch¼ng thÓ nµo
quªn. T«i bùc giËt nhng ®µnh c©m lÆng bëi ®óng lµ lóc Êy... t«i kh«ng cã
bè. T«i bËt khãc, vËy mµ lò b¹n t«i vÉn cha chÞu th«i c¸i trß ch¬i qu¸i ¸c.
Buæi häc ®Çu tiªn víi bao mong ®îi ®· kh«ng thµnh. T«i buån n¶n vµ v«
cïng thÊt väng bá ra phÝa bê s«ng.
Trêi Êm ¸p vµ dÔ chÞu. ¸nh mÆt trêi ªm ®Òm sëi Êm b·i cá. Níc lÊp
l¸nh nh g¬ng. T«i muèn n»m ngay ra ®ã vµ ngñ ®i mét giÊc nhng l¹i kh«ng
sao ngñ ®îc. Kh«ng thÓ nµo quªn ®îc nh÷ng c©u nãi võa qua. §Çu t«i
cho¸ng v¸ng, ch©n tay mÖt mái r· rêi. T«i muèn ch×m ngay xuèng díi lßng
s«ng ®Ó quªn ®i tÊt c¶. Nhng kh«ng hiÓu sao t«i l¹i trï trõ kh«ng muèn
lµm ngay. M¾t t«i rÖu r· nh×n theo nh÷ng ®¸m bät trªn s«ng.
§ang ch¸n ng¸n, t«i bçng thÊy mét chó nh¸i con mµu xanh lôc nh¶y
nhãt díi ch©n. T«i vung tay tãm lÊy mµ kh«ng ®îc. T«i ®uæi theo, vå hôt
ba lÇn liÒn råi míi tãm ®îc hai ch©n sau cña nã. T«i bËt cêi nh×n con vËt
cè gi·y giôa ®Ó tho¸t th©n. Nã thu m×nh l¹i trªn ®«i c¼ng lín, råi bËt ph¾t
lªn, ®ét ngét duçi c¼ng, ngay ®¬ nh hai thanh gç; trong lóc gi¬ng trßn con
m¾t cã vµnh vµng, nã dïng hai ch©n tríc ®Ëp vµo kho¶ng kh«ng, hu¬ lªn
nh hai bµn tay. Trß nghÞch víi chó nh¸i bçng gîi cho t«i nhí vÒ mét ®å
ch¬i thuë nhá. Vµ thÕ lµ tù nhiªn t«i nghÜ ®Õn nhµ, ®Õn mÑ. T«i thÊy
buån v« cïng vµ l¹i khãc. Ngêi t«i rung lªn, t«i sî, quú xung vµ ®äc kinh
cÇu nguyÖn nh tríc khi ®i ngñ nhng kh«ng ®äc hÕt. Nçi buån cµng lóc
cµng gi¨ng kÝn lßng t«i. T«i ch¼ng cßn nghÜ ®îc ®iÒu g× n÷a, ch¼ng
nh×n thÊy c¸i g× n÷a. T«i chØ ngåi «m mÆt vµ cø nøc në m·i kh«ng th«i.
ThÕ råi, bçng nhiªn t«i giËt n¶y m×nh. Mét bµn tay ch¾c nÞch cña ai
®ã võa ®Æt lªn vai t«i vµ tai t«i nghe nh÷ng lêi nãi åm åm nh ng ®Çy chia
sÎ:
- Cã ®iÒu g× lµm ch¸u buån phiÒn ®Õn thÕ, ch¸u ¬i?
T«i quay l¹i. Mét b¸c c«ng nh©n cao lín, r©u tãc ®en, qu¨n, ®ang nh×n
t«i b»ng ¸nh m¾t nh©n hËu v« cïng. T«i tr¶ lêi, giäng nghÑn ngµo trong
khi m¾t vÉn cßn ¬n ít:
- Chóng nã ®¸nh ch¸u... v×... ch¸u... ch¸u... kh«ng cã bè... kh«ng cã
bè.

16

- Sao thÕ - b¸c ta mØm cêi b¶o - ai mµ ch¼ng cã bè.
T«i nãi tiÕp (mét çch khã kh¨n) trong tiÕng nÊc:
- Ch¸u... ch¸u kh«ng cã bè.
T«i nhËn ra b¸c c«ng nh©n bçng nghiªm mÆt l¹i. Vµ h×nh nh b¸c ®·
nhËn ra t«i. B¸c nãi:
- Th«i nµo, ®õng buån n÷a, ch¸u ¬i, vµ vÒ nhµ víi mÑ ch¸u, víi b¸c ®i.
Ngêi ta sÏ cho ch¸u... mét «ng bè.
Ngay lóc Êy, t«i kh«ng biÕt lêi nãi kia cã thËt hay kh«ng. ThÕ nh ng
trªn ®êng vÒ, lßng t«i trµn ®Çy hy väng.
- Tha b¸c, ®©y råi! Nhµ ch¸u ë ®©y - t«i nãi:
MÑ t«i më cöa bíc ra khi b¸c c«ng nh©n ®ang m¶i ng¾m ng«i nhµ
nhá, quÐt v«i tr¾ng vµ hÕt søc s¹ch sÏ cña mÑ con t«i. ThÊy mÑ t«i, b¸c e
dÌ, cÇm mò mét bªn tay vµ nãi:
- §©y, tha chÞ, t«i d¾t vÒ tr¶ cho chÞ ch¸u bÐ bÞ l¹c ë gÇn bê s«ng.
Kh«ng ®Ó cho mÑ kÞp tr¶ lêi, t«i bçng «m chÇm lÊy mÑ råi ßa khãc:
- Kh«ng, mÑ ¬i, con ®· muèn nh¶y xuèng s«ng cho chÕt ®uèi, v×
chóng nã ®¸nh con... ®¸nh con... t¹i con kh«ng cã bè.
§«i m¸ cña mÑ t«i cø thÕ ®á bõng lªn vµ ®«i m¾t gîi mét nçi buån
s©u th¼m. MÑ «m t«i vµo lßng, h«n lÊy h«n ®Ó trong nghÑn ngµo níc
m¾t khiÕn t«i cµng nøc në h¬n. Nhng råi nh võa chît nghÜ ®Õn mét ®iÒu
g× tríc ®ã, t«i bçng ch¹y ®Õn bªn b¸c c«ng nh©n vµ nãi:
- B¸c cã muèn lµm bè ch¸u kh«ng?
T«i håi hép ®îi chê, trong khi Êy mÑ t«i ng¶ vµo têng vµ hai tay «m
ngùc. Kh«ng thÊy tr¶ lêi, t«i l¹i nãi, m¹nh mÏ vµ døt kho¸t:
- NÕu b¸c kh«ng muèn, ch¸u sÏ quay trë l¹i nh¶y xuèng s«ng chÕt
®uèi.
§Õn ®©y, b¸c c«ng nh©n míi në nô cêi råi ®¸p:
- Cã chø, b¸c muèn chø.
T«i ng©y th¬ vµ sung síng v« cïng. T«i hái tiÕp ngay:
- ThÕ b¸c tªn g× ®Ó ch¸u cßn tr¶ lêi chóng nã khi chóng nã muèn biÕt
tªn cña b¸c?
- Phi-lÝp - ngêi ®µn «ng ®¸p.
T«i im lÆng mét gi©y ®Ó ghi nhí çi tªn Êy vµo ®Çu. Råi hÕt c¶ buån,
t«i v¬n hai çnh tay ra nãi:
- ThÕ nhÐ! B¸c Phi-lÝp, b¸c lµ bè ch¸u.
T«i sung síng qu¸! B¸c Phi-lÝp bíc ®Õn nhÊc bæng t«i lªn, h«n vµo hai
m¸ t«i, råi b¸c s¶i tõng bíc dµi bá ®i véi v·.
Sau h«m Êy, t«i l¹i ®Õn trêng. Võa bíc vµo cöa líp, t«i l¹i nghe mét
tiÕng cêi ¸c ý. Buæi häc h«m Êy qua nhanh, lóc tan häc, ®øa b¹n h«m tr íc
l¹i ®Þnh trªu chäc t«i. Nhng t«i lín tiÕng qu¸t vµo mÆt nã:
- Bè tao Êy µ, bè tao tªn lµ Phi-lÝp.

17

Kh¾p xung quanh t«i l¹i bËt lªn nh÷ng tiÕng la hÐt v« cïng thÝch thó:
- Phi-lÝp g×?... Phi-lÝp nµo?... Phi-lÝp çi g×?... Mµy lÊy ®©u ra Phi-
lÝp cña mµy thÕ?
Nhng t«i kh«ng tr¶ lêi. T«i mét mùc tin tëng vµ ®a con m¾t th¸ch thøc
bän kia. Còng may ®óng lóc Êy thÇy gi¸o ®Õn. Bän b¹n kia nh×n thÊy
thÇy bÌn gi¶i t¸n. Cßn t«i, t«i c¶m ¬n thÇy råi còng ra vÒ. Nhng kh¸c h¼n
mäi h«m, h«m nay t«i h·nh diÖn vµ vui mõng l¾m.
C©u chuyÖn cña t«i lµ thÕ. B©y giê th× bè Phi-lÝp ®· vÒ ë víi mÑ con
t«i vµ lò b¹n còng kh«ng cßn trªu t«i n÷a. NgÉm l¹i, nh÷ng chuyÖn ngµy xa
thËt ®¸ng buån. ThÕ nhng sau tÊt c¶ t«i ph¶i c¶m ¬n, c¶m ¬n rÊt nhiÒu
bè Phi-lÝp cña t«i.

§Ò 5: Sau khi tù tö ë giÕng Loa Thµnh, xuèng thñy cung, Träng Thñy
®· t×m gÆp l¹i MÞ Ch©u. Nh÷ng sù viÖc g× ®· x¶y ra? H·y kÓ l¹i c©u
chuyÖn ®ã.
Bµi viÕt
Träng Thñy tØnh dËy th× bµng hoµng nhËn ra m×nh ®ang ë gi÷a
mªnh m«ng biÓn níc. Nh÷ng tÇng san h« cø liªn tiÕp nèi nhau lµm che
khuÊt tÇm nh×n. Xung quanh chµng lóc Êy chØ cã níc vµ nh÷ng ®µn ç
tung t¨ng b¬i léi.
Träng Thñy vÉn cßn ng¬ ng¸c. Chµng dÊn bíc ®i miÔn cìng vµ kh«ng
ph¬ng híng. ThÕ nhng võa ra khái ®¸m san h«, Träng Thñy ®· bÞ bèn
n¨m h×nh nh©n qu¸i l¹ m×nh ngêi ®Çu t«m ç tõ ®©u kÐo ®Õn trãi chÆt
®a ®i. Träng Thñy ®îc ®a ®Õn mét cung ®iÖn nguy nga léng lÉy, çi mµ
chµng cha bao giê gÆp ë trªn trÇn. Nh÷ng ng«i nhµ tr¸ng lÖ s¸ng trng
mµu ngäc, cã ®Çy ®ñ lÝnh canh vµ ngêi hÇu ra vµo tÊp nËp. Qua bèn
n¨m lÇn cöa canh nh thÕ, Träng Thñy bÞ b¾t vµo quú ë trong ®¹i ®iÖn.
Mét tªn lÝnh trong nhãm ngêi kia còng quú xuèng vµ tha:
- Tha c«ng chóa! Bän thuéc h¹ b¾t ®îc tªn nµy ë ngoµi cæng ®iÖn.
Xem chõng h¾n ®Õn ®©y cã ý gian tµ, xin c«ng chóa ®a ra xÐt téi.
Ngêi ngåi trªn kia lªn tiÕng. Träng Thñy nghe thÊy quen quen nhng
mÆt ngêi kia bÞt kÝn nªn chµng kh«ng nh×n râ.
- Nµy, anh kia! Anh tõ ®©u tíi mµ l¹i l¹c ®Õn ®©y?
- D¹, bÈm! T«i ngêi trÇn, v× ngê ngêi t×nh ®ang ë trong giÕng níc nªn
míi lao m×nh xuèng giÕng råi bÞ l¹c ®Õn n¬i ®©y.
- VËy anh tªn g×?
- T«i lµ Träng Thñy, lµ con trai cña TriÖu §µ V¬ng.
- Ta nghe nãi ë trªn trÇn, ng¬i g©y ra nhiÒu téi ¸c cho nh©n d©n ¢u
L¹c, khiÕn hä v« cïng o¸n th¸n. §iÒu ®ã cã ®óng hay kh«ng?
Träng Thñy v« cïng ng¹c nhiªn. Kh«ng ngê mét ngêi hoµn toµn xa l¹ l¹i
biÕt ngän ngµnh mäi chuyÖn cña m×nh. BiÕt lµ kh«ng thÓ chèi, Träng
Thñy bÌn viÖn lý do:
- Thùc t×nh t«i còng lµ lµm theo ý cña vua cha.

18

- Nhµ ng¬i l¹i cßn ®Þnh chèi téi hay sao? Ngêi ngåi trªn ®iÖn kia næi
nãng. Nhµ ng¬i gi¶ vê sang cÇu hßa ¢u L¹c, xin cíi c«ng chóa MÞ Ch©u
®Ó chê c¬ héi trém ná thÇn ®· lµ mét téi. Tµn b¹o h¬n, ng¬i l¹i cho qu©n
lÝnh sang giµy xÐo bê câi níc Nam lµm cho mu«n d©n kªu gµo trong ®au
khæ. Kh«ng nh÷ng thÕ, nhµ ng¬i cßn nhÉn t©m bøc chÕt vua ¢u L¹c, bøc
chÕt ngêi vî thñy chung mµ ng©y th¬ d¹i dét cña m×nh. Víi b»ng Êy téi
danh nhµ ng¬i cßn muèn ®æ lçi cho ai?
Träng Thñy t¸i mÆt, kh«ng biÕt ngêi ngåi trªn ®iÖn lµ ai. Nhng sî qu¸,
chµng cói ®Çu nhËn téi:
- Tha c«ng chóa! T«i biÕt m×nh mang téi lín nhng t«i mét lßng yªu quý
MÞ Ch©u, ngµy ®ªm mong ngãng ®îc gÆp nµng ®Ó tá bµy nçi lßng ©n
hËn.
- B©y giê nhµ ng¬i míi hèi hËn th× cã gi¶i quyÕt ®îc g× ®©u?
- T«i biÕt vËy. Nhng ngµy xa, MÞ Ch©u v× rÊt yªu th¬ng t«i mµ nghe
t«i tÊt c¶. T«i yªu th¬ng nµng thËt t«i ®· lõa dèi tr¸i tim trong tr¾ng cña
nµng nªn t«i day døt l¾m. §Õn khi nµng mÊt ®i t«i míi biÕt dï cã lµ vua ¢u
L¹c nhng nÕu mÊt MÞ Ch©u, cuéc sèng cña t«i còng ch¼ng cã ý nghÜa
g×. T«i rÊt muèn gÆp nµng ®Ó Ýt nhÊt ®îc nãi víi nµng sù hèi hËn cña
t«i.
- Träng Thñy! Chµng h·y ngÈng mÆt lªn vµ nh×n xem thiÕp lµ ai?
- Nµng lµ... MÞ Ch©u!
- V©ng thiÕp ®óng lµ MÞ Ch©u. Sau khi thiÕp chÕt ®i, vua Thñy TÒ
®· rÊt th¬ng t×nh mµ nhËn thiÕp lµm con g¸i. V× thÕ thiÕp míi ®îc ë n¬i
®©y.
- MÞ Ch©u! Ta xin lçi nµng. V× ta mµ nµng ph¶i chÞu bao ®au khæ.
B©y l©u nay ta chØ íc ®îc gÆp nµng. Ta s½n sµng bá ®i tÊt c¶ ®Ó ®îc
cïng nµng sèng trong h¹nh phóc. H·y tha thø cho ta.
- ThiÕp mõng v× chµng ®· nhËn ra lÇm lçi. Nhng chóng ta kh«ng thÓ
sèng víi nhau. NÕu lµm nh vËy, ngêi ®êi sÏ nh¹o b¸ng chóng ta m·i m·i.
Kh«ng ®îc sèng víi nhau coi nh còng lµ mét sù trõng ph¹t xøng ®¸ng víi
nh÷ng lçi lÇm qu¸ lín cña chóng ta ë trªn h¹ giíi. ThiÕp ®· ®îi ngµy nµy tõ
rÊt l©u råi vµ chØ ®Ó ®îc nãi víi chµng mét c©u th«i: h·y sèng sao cho tèt
trong nh÷ng ngµy s¾p tíi ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng g× mµ chóng ta ®· g©y
ra.
MÞ Ch©u võa nãi døt c©u th× c¶ cung ®iÖn nguy nga bçng biÕn
ngay ®©u mÊt. Xung quanh v¾ng lÆng chØ cßn tr¬ l¹i mét m×nh Träng
Thñy. Chµng ©n hËn mµ lÆng c©m kh«ng nãi ®îc. VÕt nh¬ mµ chµng ®·
g©y ra cã lÏ chØ cã níc biÓn §«ng x« d¹t ngµn ®êi míi mong xãa ®îc.
Träng Thñy cø ngåi ®ã hµng chôc ngµy ®ªm. Vµ råi kh«ng biÕt tù bao
giê. Chµng ®· hãa thµnh ngêi ®¸. Sau nµy hµng mÊy tr¨m n¨m, cã ngêi
lÆn xuèng biÓn §«ng mß ngäc quý vÉn cßn nh×n thÊy mét t¶ng ®¸ h×nh
ngêi ©u sÇu khæ n·o ®ang dang hai c¸nh tay ra nh cÇu xin ai ®ã mét
®iÒu g×.

19

§Ò 6: KÓ l¹i mét kû niÖm s©u s¾c cña anh (chÞ) vÒ t×nh c¶m gia
®×nh, t×nh b¹n, t×nh thÇy trß theo ng«i kÓ thø nhÊt.
Bµi viÕt
- Hïng ¬i! Sao l©u thÕ? Muén häc mÊt råi.
-...?
- Tí xin lçi v× ®· ®Ó cËu ph¶i ®îi l©u. TÆng cËu nh©n ngµy sinh
nhËt.
T«i thËt bÊt ngê khi Hïng dói nhanh vµo tay t«i mét ®«i dÐp míi.
NhoÎn miÖng cêi, t«i nãi:
- Sao h«m nay bµy vÏ thÕ. CËu ®Þnh chuéc l¹i lçi lÇm h«m tríc hay
sao?
T«i nãi ra c©u Êy cèt lµ chØ nãi ®ïa th«i. Êy vËy mµ kh«ng ngê mÆt
Hïng xÞu h¼n ®i. Tr«ng cËu, t«i hèi tiÕc vÒ nh÷ng g× mµ m×nh võa míi
nãi.
C©u chuyÖn x¶y ra hai th¸ng tríc ®©y khi t«i víi Hïng tõ mét ®«i b¹n v«
cïng th©n thiÕt trë nªn ®èi nghÞch.
Hïng víi t«i kh«ng cïng xãm nhng chóng t«i lµm b¹n víi nhau tõ khi bíc
vµo líp mét. Tõ ®ã trë ®i n¨m nµo chóng t«i còng häc cïng líp víi nhau,
ngåi cïng bµn víi nhau vµ chia sÎ víi nhau tÊt c¶.
T×nh b¹n cña chóng t«i còng bëi thÕ mµ bÒn chÆt vµ th©n thiÕt l¾m.
Cuéc sèng cø thÕ tr«i ®i thËt ®Ñp nÕu kh«ng cã chuyÖn líp t«i x¶y ra liªn
tiÕp nh÷ng vô mÊt tiÒn.
Trong gÇn mét th¸ng h¬n mét triÖu ®ång bçng nhiªn kh«ng çnh mµ
bay. N¹n nh©n lµ gÇn chôc b¹n líp t«i, trong ®ã Hïng bÞ mÊt nhiÒu h¬n
tÊt c¶.
Kh«ng khÝ ë líp tõ h«m x¶y ra chuyÖn mÊt tiÒn bçng nhiªn trë nªn
c¨ng th¼ng. C« chñ nhiÖm råi c¶ ®oµn thanh niªn còng vµo cuéc mµ
kh«ng thÓ nµo t×m ra thñ ph¹m. ë trêng chóng t«i còng chÞu nhiÒu ¸p lùc.
Mét líp chän víi toµn nh÷ng häc sinh u tó mµ l¹i x¶y ra chuyÖn kh«ng hay
nh thÕ th× tr¸nh sao khái nh÷ng çi nh×n vµ sù chª bai cña çc b¹n líp bªn.
Cø thÕ néi bé líp t«i b¾t ®Çu lôc ®ôc. Mét sè mèi quan hÖ cã nguy c¬ r¹n
nøt vµ ®æ vì. DÉu vÉn biÕt "mét mÊt mêi ngê" nhng râ rµng kh«ng thÓ
kh«ng bùc giËn khi m×nh tù nhiªn bÞ c¶ líp hoµi nghi.
GÇn mét th¸ng ®· tr«i qua vËy mµ chuyÖn ë líp vÉn kh«ng hÒ tiÕn
triÓn. H«m Êy, vÉn nh thêng lÖ, t«i ®i häc vµ qua cæng nhµ Hïng. ThÕ
nhng míi gÆp t«i, Hïng ®· nãi:
- Cã lÏ tõ nay tao ch¼ng nªn tin ai c¶.
T«i nghe thÊy l¹, bÌn hái l¹i:
- CËu nãi thÕ nghÜa lµ sao?
Hïng l¹nh nh¹t:
- Ch¼ng sao c¶. Cã vËy mµ cßn kh«ng hiÓu hay sao?
C©u nãi cña Hïng ®¸p h¼n vµo nh©n çch cña t«i. Nhng t«i cha kÞp

20

ph¶n øng g× th× Hïng quay ngo¾t ®Çu xe ®i th¼ng.
VËy lµ ®· râ, Hïng ®· nghi ngê c¶ b¶n th©n t«i. T«i buån l¾m, rÖu r·
®¹p xe tíi cæng trêng, c¾p cÆp vµo líp ngåi bªn ngêi b¹n th©n c¶ buæi
mµ kh«ng d¸m b¾t lêi. Mçi khi t«i trém nh×n sang, vÎ mÆt Hïng l¹i ¸nh lªn
sù bÊt cÇn vµ th¸ch thøc. Buæi häc h«m Êy tr«i qua c¨ng th¼ng, chËm
ch¹p vµ mÖt nhäc.
Tan häc, lÇn ®Çu tiªn tõ khi bíc vµo ng«i trêng míi, t«i mét m×nh ®¹p
xe véi v· vÒ nhµ. MÖt mái vµ ch¸n n¶n, t«i n»m vËt ra giêng. Ch¼ng lÏ
t×nh b¹n ®Ñp ®Ï cña chóng t«i l¹i ®æ vì mét c¸ch ®¬n gi¶n thÕ ? Kh«ng
thÓ ®îc! T«i ph¶i nghÜ vµ ph¶i lµm râ "vô ¸n" nµy ®Ó chøng minh cho sù
trong s¹ch cña m×nh vµ quan träng h¬n lµ ®Ó cøu v·n t×nh b¹n cña chóng
t«i.
Nh÷ng ngµy sau ®ã lµ nh÷ng kû niÖm rÊt buån ®èi víi t×nh b¹n cña
chóng t«i. T«i kh«ng nãi vµ nh thÕ Hïng cµng cã lý ®Ó ngê vùc gian tr¸
cña t«i. Nhng t«i kh«ng chÊp nhËn, t«i cïng mét vµi b¹n nam trong líp ®·
lËp thµnh mét nhãm quyÕt t©m ph¸ vô ¸n nµy. Kh«ng nghi ngê b¹n nµo
trong líp, chóng t«i híng mòi ®iÒu tra vµo mét sè ngêi hay qua l¹i líp m×nh.
Kh«ng ngê, chØ kh«ng ®Çy n¨m buæi häc chóng t«i ®· tãm ®îc ngay thñ
ph¹m. TÊt c¶ thÕ lµ ®· râ, thñ ph¹m lÊy c¾p tiÒn kh«ng ph¶i lµ häc sinh
cña líp t«i. Nh÷ng c¨ng th¼ng trong líp tù nhiªn kh«ng cßn n÷a, b¹n bÌ l¹i
hßa nh· vµ vui vÎ víi nhau.
Còng sau h«m Êy, Hïng ®· ®Õn tËn nhµ t«i vµ xin lçi. T«i chØ cêi vµ
n¾m chÆt hai bµn tay cña nã. T«i kh«ng bao giê ngê ®îc gi÷a t«i vµ Hïng
l¹i cã nh÷ng ngµy nh thÕ. Nhng qu¶ thùc sau tÊt c¶ nh÷ng chuyÖn nµy, t«i
l¹i c¶m thÊy cµng yªu quý nã h¬n...
- Tí... tí c¶m ¬n vµ xin lçi cËu. Tí chØ ®ïa th«i.
Hïng kh«ng nh×n th¼ng vµo t«i:
- Tí biÕt m×nh cã lçi vµ tí ©n hËn l¾m. Tí chØ mong tõ b©y giê cËu
vÉn coi m×nh lµ b¹n.
- CËu ngèc l¾m. Tí cã suy nghÜ g× ®©u! T«i an ñi.
ThÕ ®Êy kû niÖm cña t«i vµ Hïng lµ thÕ. §óng lµ h¹nh phóc lµ mét sù
®Êu tranh. Hay nãi ®óng h¬n, sau nh÷ng gian nan ta míi hiÓu hÕt ý
nghÜa cña hai tõ h¹nh phóc. T«i tù hµo vÒ ngêi b¹n cña t«i. T«i yªu quý c¶
sù ng©y th¬ vµ ch©n thµnh cña nã.

§Ò 7: C©y lau chøng kiÕn viÖc Vò N¬ng ngåi bªn bê Hoµng Giang
than thë mét m×nh råi tù vÉn. H·y kÓ l¹i c©u chuyÖn ®ã theo giäng kÓ ë
ng«i thø nhÊt hoÆc ng«i thø ba.
Bµi viÕt
Hä nhµ lau tÝa chóng t«i ®· sèng trªn bê Hoµng Giang c¶ triÖu n¨m
råi. Gia téc t«i ®· tr¶i qua bao nhiªu thÕ hÖ t«i còng kh«ng thÓ nhí. Nhng
gia ®×nh t«i thêng cã thãi quen truyÒn kÓ cho nhau nghe nh÷ng "chuyÖn
®êi" x¶y ra ë trªn s«ng mµ c¸c thÕ hÖ cha «ng cña chóng t«i tõng chøng
kiÕn. Bao nhiªu n¨m ®· tr«i qua vµ còng ®· qu¸ giµ ®Ó nhí vÒ mäi

21

chuyÖn, thÕ nhng t«i vÉn cßn nhí nh in çi ngµy bi kÞch ®Õn víi ngêi
thiÕu phô Vò N¬ng.
T«i nhí ngµy Êy t«i vÉn cßn trÎ l¾m. T«i thêng cã thãi quen thøc rÊt
khuya ®Ó kháa m×nh trong níc díi nh÷ng ®ªm tr¨ng. Níc s«ng Hoµng
Giang ban ®ªm rÊt lÆng vµ dÞu m¸t. Tr¨ng s¸ng, l¹i ®îc ®ïa giìn víi mÊy
chÞ ç m¬ng th× thËt lµ tháa thÝch.
H«m Êy, ®ang uèn m×nh trong níc, t«i bçng giËt m×nh khi chît nghe
cã tiÕng ai ®ang nøc në. T«i nÝn lÆng, tiÕng khãc ngµy mét râ h¬n.
Kh«ng nghi ngê g× n÷a (t«i nghÜ), ch¾c cã ai ®ã ®ang gÆp mét chuyÖn
g× ®ã rÊt ®au th¬ng. T«i quªn ngay anh níc vµ mÊy chÞ ç m¬ng khi b¾t
®Çu nghe giäng mét ngêi ®µn bµ than thë:
- Con l¹y trêi l¹y ®Êt, l¹y hµ b¸ díi lßng s«ng! Th©n kiÕp con khæ qu¸.
Nh÷ng mong ngµy chång chinh chiÕn xa vÒ lµ ngµy gia ®×nh ®oµn viªn
sum häp. VËy mµ çi mong íc Êy giê tan nh m©y nh khãi. Bao n¨m qua
con ®· ph¶i chÞu mu«n ngµn cay ®¾ng. Chång ®i chiÕn trËn n¬i xa, mét
m×nh con tÇn t¶o ch¨m mÑ giµ nu«i con nhá. Råi ®Õn khi mÑ giµ l©m
bÖnh, con l¹i ch¹y ®«n ch¹y ®¸o lo ®ñ chuyÖn thuèc thang mµ vÉn kh«ng
sao cøu ®îc. MÑ mÊt ®i, con mÊt h¼n mét nguån ®éng viªn, quan t©m,
chia sÎ. Ngay lóc Êy con ®· ph¶i tù nh¾n nhñ m×nh: Ph¶i nu«i hy väng.
TÊt c¶ mäi ®iÒu tèt ®Ñp, con ®· dµnh cho bÐ §¶n th¬ng yªu. Bao hy väng
®îc mÑ con con nu«i lín tõng ngµy, vËy mµ giê ®©y «ng trêi l¹i hay ch¬i
¸c, l¹i g©y c¶nh trí trªu mµ cíp ®i cña con tÊt c¶. Con cßn sèng ®Ó lµm
chi.
T«i nghe nh÷ng lêi than thë mµ ®au xãt cho ngêi phô n÷. Sèng ë bªn
s«ng, t«i ®· chøng kiÕn bao ®iÒu nhng cha bao giê thÊy chuyÖn nµo ®au
lßng nh vËy. §»ng sau nh÷ng c©u nãi sÇu n·o ®Õn n¸t lßng kia h¼n ph¶i
lµ mét bi kÞch lín. T«i b¨n kho¨n l¾m nhng cha kÞp suy ®o¸n ®iÒu g× th×
ngêi ®µn bµ kia l¹i khãc:
- BÐ §¶n, con yªu! MÑ thËt cã lçi víi con khi mÑ bá ®i gi÷a lóc nµy.
Nhng mÑ ®©u cã thÓ chän ®îc mét con ®êng nµo kh¸c. Bè ®· nghi ngê
sù thñy chung cña mÑ con ta. VËy lµ bao c«ng lao cña con vµ mÑ bè
®Òu ®æ ®i tÊt c¶. MÑ kh«ng thÓ sèng trong sù ngê vùc cña cha con. MÑ
kh«ng thÓ cã lçi víi bµ vµ chÊp nhËn nh÷ng g× xÊu xa mµ m×nh kh«ng
cã. MÑ cã danh dù cña sù thñy chung vµ trinh tiÕt. MÑ ph¶i gi÷ ®îc t©m
hån mÑ trong ¸nh m¾t cña nh÷ng ngêi hµng xãm. MÑ kh«ng thÓ sèng.
MÑ sÏ chÕt ®Ó thøc tØnh sù ghen tu«ng mï qu¸ng cña cha con. §¶n th¬ng
yªu! MÑ xin lçi con v× tÊt c¶.
Sau c©u nãi Êy, mÆt níc b¾t ®Çu khua ®éng m¹nh. T«i giËt m×nh vµ
bµng hoµng nhËn ra ngêi ®µn bµ ®ang dÊn th©n vÒ phÝa lßng s«ng. Yªu
th¬ng vµ o¸n giËn. Nhng chØ lµ mét c©y lau nhá bÐ, t«i kh«ng thÓ lµm ®-
îc g× h¬n. Níc b¾t ®Çu d©ng lªn ®Õn ngang ngêi råi ®Õn gÇn hÕt çnh
tay ngêi phô n÷. Ngêi ®µn bµ ®au khæ ®· quyÕt trÇm m×nh ®Ó gi¶i
nh÷ng oan khiªn.
Bê s«ng Hoµng Giang vÉn lÆng. Giã vÉn thæi m¸t rîi nhng tr¨ng ®·
khuÊt. Kh«ng gian tÜnh mÞch ®Õn ghª ngêi khiÕn t«i vÉn nghe vµ nghe
rÊt râ nh÷ng lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña ngêi phô n÷ khèn khæ kia.

22

- Tr¬ng Sinh chµng hìi! Chµng ®· phô c«ng cña thiÕp. Nh mét ®øa trÎ
th¬ nghÞch mét trß ch¬i mµ kh«ng cÇn suy nghÜ, chµng ®· coi thêng sù
thñy chung cña thiÕp. Nay t×nh chång nghÜa vî ®· ch¼ng thÓ dµi l©u,
thiÕp chØ mong sau çi chÕt nµy chµng cã thÓ thÊy nçi ®au mµ thøc
tØnh. Chµng h·y ch¨m sãc cho con, h·y nu«i d¹y ®Ó cho nã ®îc nªn ngêi.
Con xin l¹y «ng hµ b¸. Con lµ Vò N¬ng. Nay v× bÞ oan mµ ph¶i chän
t×m çi chÕt ®Ó gi¶i mèi oan t×nh. Th©n nµy ®· nguyÖn d©ng cho hµ b¸.
Nhng con chØ mong nÕu thùc lßng thñy chung son s¾t th× xin cho ®îc
gi¶i mèi oan t×nh nh÷ng mong Tr¬ng Sinh thøc tØnh. Nhîc b»ng con ®©y
cã chót t t×nh th× xin hµ b¸ cø ®Çy ¶i m·i m·i díi tÇng ®Þa ngôc.
MÆt s«ng Hoµng Giang ®· lÆng thinh. T«i kh«ng cßn nghe bÊt cø
mét lêi nãi hay mét ©m thanh nµo n÷a. VËy lµ hµ b¸ ®· ®ãn ngêi phô n÷
kia ®i nhÑ nhµng nhng ch¾c ch¾n kh«ng thanh th¶n.
C¶ cuéc ®êi sèng ë bªn s«ng, chøng kiÕn dßng ®êi bao thay ®æi víi
c¶ nçi buån lÉn niÒm vui. Cã nh÷ng chuyÖn t«i ®· quªn, cã nh÷ng chuyÖn
t«i cßn nhí nhng kh«ng cã chuyÖn nµo tª t¸i nh çi chÕt cña Vò N¬ng.
Nghe hÕt c©u chuyÖn Êy, t«i võa giËn anh chång, l¹i võa th¬ng cho ngêi
vî. Hä yªu th¬ng nhau råi l¹i tù g©y nh÷ng ®au ®ín cho nhau. Bao n¨m ®·
tr«i qua, nçi oan cña Vò N¬ng còng ®· ®îc chÝnh ngêi chång kia gi¶i. ThÕ
nhng cho ®Õn tËn h«m nay t«i vÉn kh«ng hiÓu ®îc con ngêi thËt vÜ ®¹i
vµ cao c¶ biÕt bao nhng t¹i sao vÉn cã nh÷ng lóc hä Ých kû vµ nhá nhen
lµm vËy?

§Ò 8: Hãa th©n vµo nh÷ng que diªm kÓ l¹i c©u chuyÖn theo diÔn
biÕn vµ kÕt thóc cña truyÖn C« bÐ b¸n diªm (hoÆc diÔn biÕn sù viÖc t-
¬ng tù, nhng kÕt thóc kh¸c).
Bµi viÕt
Trêi ®· tèi, cöa sæ mäi nhµ ®Òu s¸ng rùc ¸nh ®Ìn vµ trong phè sùc
nøc mïi ngçng quay. Gi©y phót ®ãn giao thõa s¾p ®Õn. VËy mµ chóng
t«i vÉn cïng c« bÐ téi nghiÖp rong ruæi qua tõng con phè. Chóng t«i tù
nhñ h·y n»m yªn, n»m yªn vµ cÇu nguyÖn ®Ó tÊt c¶ chóng m×nh sÏ ®i vÒ
nhµ ai ®Êy. ChØ cã vËy vµ chØ cã vËy th«i, c« chñ míi ®îc vÒ nhµ ®Ó
®ãn TÕt trong Êm cóng.
ThÕ nhng thËt o¸i o¨m thay. §ªm ba m¬i, ai cßn ®i mua diªm lµm chi
n÷a. Giê nµy hä ®· yªn æn c¶ råi. Hä ®ang ngåi bªn lß sëi vµ chê ®Õn giê
ph¸ cç. Chóng t«i biÕt vËy vµ c¶ c« chñ nhá téi nghiÖp cña chóng t«i còng
thÕ. Nhng c« vÉn cø ®i, lang thang trong rÐt mít vµ hy väng. NiÒm hy
väng Êy trong çi ®ªm nay thËt qu¸ nhá nhoi. VËy mµ nã chØ chùc chê
®Ó tan biÕn mÊt.
Trêi ®· vÒ khuya. Vµ chóng t«i c¶m thÊy ®«i bµn tay cña c« chñ ®ang
cøng l¹i. C« dõng l¹i vµ ngÉm nghÜ vÒ mét ®iÒu g× ®ã. Bçng ®ét nhiªn,
c« rót mét trong sè chóng t«i ra vµ quÑt s¸ng. Anh b¹n cña chóng t«i bÐn
löa rÊt nhanh lo¸ng qua råi biÕn ®i trªn nÒn than hång rùc. Chóng t«i
kh«ng biÕt c« bÐ nghÜ g× nhng ¸nh m¾t c« bÐ rÊt vui vµ h×nh nh miÖng
c« cßn ¸nh lªn c¶ mét nô cêi th× ph¶i.

23

C« bÐ duçi ch©n ra nhng ®ê ®Én nh×n que diªm vôt t¾t. C« l¹i bÇn
thÇn vµ suy nghÜ håi l©u. Ch¾c c« bÐ ®ang lo kh«ng b¸n ®îc diªm, vÒ
nhµ sÏ bÞ cha chöi m¾ng.
ThÕ råi, m¹nh mÏ h¬n, c« l¹i quÑt löa anh b¹n thø hai. Löa l¹i ch¸y vµ
s¸ng rùc. ¸nh m¾t c« bÐ l¹i vui lªn. Khu«n mÆt ®á hång r¹ng rì. Nhng
kh«ng ®Çy mét phót sau, anh b¹n t«i vôt t¾t. Tríc mÆt c« bÐ chØ cßn lµ
nh÷ng bøc têng l¹nh lÏo, dµy ®Æc, tèi t¨m. Phè x¸ vÉn v¾ng teo vµ l¹nh
buèt. TuyÕt phñ tr¾ng xãa, giã bÊc vi vu vµ mÊy ngêi kh¸ch qua ®êng
quÇn ¸o Êm ¸p véi v· ®i ®Õn n¬i hß hÑn.
C« chñ kh«ng cßn nghÜ vÒ cha. C« kh«ng cßn sî. C« quÑt thªm mét
que diªm n÷a. LÇn nµy c¶m gi¸c nh anh b¹n cña chóng t«i bèc ch¸y l©u
h¬n. NiÒm vui còng dõng l¹i trªn khu«n mÆt cña c« chñ t«i l©u h¬n ®«i
chót. Kh«ng biÕt lóc nµy c« bÐ ®ang nghÜ ®Õn çi g×, ®Õn c©y th«ng
N«-en hay ®Õn ngêi bµ yªu quý.
C« bÐ l¹i quÑt thªm mét que diªm n÷a. Mét ¸nh s¸ng xanh táa ra xung
quanh. C« bÐ cêi vµ reo lªn h¹nh phóc:
- Bµ ¬i! Cho ch¸u ®i víi! Ch¸u biÕt r»ng diªm t¾t th× bµ còng biÕn ®i
mÊt nh lß sëi, ngçng quay vµ c©y th«ng N«-en ban n·y. Nhng xin bµ ®õng
bá ch¸u ë n¬i ®©y. Tríc khi bµ vÒ víi Thîng ®Õ chÝ nh©n, bµ ch¸u ta ®·
tõng sung síng biÕt nhêng nµo. D¹o Êy bµ tõng chñ ch¸u r»ng nÕu ch¸u
ngoan ngo·n, ch¸u sÏ ®îc gÆp l¹i bµ. Bµ ¬i! Ch¸u van bµ, bµ xin víi Thîng
®Õ chÝ nh©n cho ch¸u vÒ víi bµ. Ch¾c Ngêi kh«ng tõ chèi ®©u.
Anh b¹n thø t cña chóng t«i vôt t¾t. ThÕ lµ çi ¶o ¶nh rùc s¸ng trªn
khu«n mÆt c« chñ nhá còng biÕn mÊt lu«n. Nhng c« b¾t ®Çu l«i ra tÊt
c¶ chóng t«i vµ quÑt s¸ng. Dêng nh c« chñ cña chóng t«i ®ang muèn nÝu
kÐo mét ®iÒu g×. Chóng t«i nèi nhau chiÕu s¸ng nh gi÷a ban ngµy. Vµ
chóng t«i nhËn ra trªn khu«n mÆt kia ®ang në ra mét nô cêi m·n nguyÖn.
Mét xã têng bçng vôt s¸ng lªn nhng còng chØ mét phót sau nã l¹i trë vÒ víi
çi tèi t¨m l¹nh lÏo. Chóng t«i ®· th¾p lªn nh÷ng tia s¸ng cuèi cïng cßn c«
chñ cña chóng t«i th× bçng nhiªn gôc xuèng. Cã lÏ c« mÖt qu¸. C« ®·
kh«ng ¨n vµ kh«ng nghØ suèt nh÷ng ngµy qua nªn ch¾c b©y giê ®ang
®ãi l¶. Chóng t«i th¬ng c« chñ qu¸ vµ cÇu mong sao cho ®ªm giao thõa
qua thËt lµ nhanh.
S¸ng ngµy mïng mét, tuyÕt vÉn phñ kÝn mÆt ®Êt, nhng mÆt trêi lªn,
trong s¸ng vµ chãi chang trªn bÇu trêi xanh nhît. Chóng t«i - nh÷ng que
diªm cßn sãt l¹i trong tói cña c« chñ ®ªm qua bçng nghe thÊy tiÕng gäi
cña mét ngêi phô n÷:
- Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u bÐ ¬i! Ch¸u lµ con çi nhµ ai mµ ra n«ng nçi thÕ
nµy.
Ngêi ®i ®êng còng b¾t ®Çu xóm l¹i. Hä tß mß ®o¸n vµ ng¾m nghÝa
c« g¸i cã ®«i m¸ hång vµ ®«i m«i ®ang cêi mØm n»m gi÷a nh÷ng bao
diªm, trong ®ã cã mét bao ®· ®èt hÕt h¼n. Ngêi ®µn bµ khi n·y rÏ ®¸m
®«ng ra ®Ó chen vµo. Tay bµ mang theo mét cèc s÷a ®ang cßn nãng vµ
mét chiÕc ¸o l«ng cõu ®ang cßn míi. Uèng mét çch khã kh¨n vµi ngôm
s÷a, c« chñ ®· m¬ mµng tØnh l¹i. MÊy ngêi ®µn «ng gióp ngêi phô n÷ ®a
c« chñ vÒ mét ng«i nhµ nhá råi hä t¶n m¸c ®i ch¬i. B©y giê c« chñ ®·

24

tØnh h¼n vµ ®ang ngåi bªn lß sëi.
- Ch¸u c¶m ¬n bµ! C« chñ nãi.
Ngêi phô n÷ nhanh nh¶u ®¸p:
- Kh«ng cã g× ®©u ch¸u ¹! Nh×n ch¸u ta ®· ®o¸n ra tÊt c¶ mäi viÖc råi.
Ta còng buån nh ch¸u. Tríc ®©y ta còng cã mét c« ch¸u g¸i nhng Thîng
®Õ chÝ nh©n ®· ríc nã ®i. Giê ta gÆp ch¸u ®©u ph¶i ch¨ng lµ Thîng ®Õ
th¬ng ta mµ tr¶ cho ta ®øa ch¸u. Ta tuy nhá nhng rÊt réng lßng th¬ng.
NÕu ch¸u muèn, ch¸u cã thÓ ë ®©y víi ta lµm b¹n.
C« bÐ kh«ng ®¸p lêi ngêi phô n÷. M¾t c« bÐ rng rng nh×n nh÷ng
b«ng tuyÕt ®ang r¬i tr¾ng xãa ngoµi khung cöa. Nhng råi bçng nhiªn c«
quay l¹i, sµ vµo vßng tay ©u yÕm cña ngêi thiÕu phô vµ nøc në: Bµ ¬i! Bµ
¬i! Bµ th¬ng ch¸u mµ trë vÒ víi ch¸u thËt hay sao!

§Ò 9: Lª-nin nãi: "T«i kh«ng sî khã, kh«ng sî khæ, t«i chØ sî nh÷ng
phót yÕu mÒm cña lßng t«i. §èi víi t«i chiÕn th¾ng b¶n th©n lµ chiÕn
th¾ng vÎ vang nhÊt". B»ng vèn sèng vµ kinh nghiÖm, h·y kÓ mét c©u
chuyÖn "VÒ mét häc sinh tèt, ph¹m mét sè sai lÇm nhng ®· kÞp thêi tØnh
ngé, chiÕn th¾ng b¶n th©n".
Bµi viÕt
Khi t«i tiÔn anh b¹n cña t«i - ngêi mµ t«i sÏ kÓ cho c¸c b¹n nghe vÒ
cuéc ®êi anh Êy, ®Õn mét ng«i trêng míi, t«i ®· hái: "Anh nghÜ g× vÒ
nh÷ng viÖc ®· qua". Anh ®· tr¶ lêi t«i mµ kh«ng hÒ ngîng nghÞu: "T«i xÊu
hæ. Nhng ph¶i biÕt xcÊu hæ míi ®øng lªn vµ ®i ®îc". T«i nÓ phôc anh ë
c©u nãi Êy sau tÊt c¶ nh÷ng g× ®· x¶y ra víi ®êi anh.
H¶i - tªn cña anh, lµ mét ®øa con ngoan thùc sù. Nhµ anh nghÌo vµ
lam lò l¾m. Bè mÑ anh ®Òu vÊt v¶ nhng hä l¹i ch¼ng hîp nhau. Cßn hä
kh«ng hîp v× lý do g×, t«i còng kh«ng biÕt n÷a. Gia ®×nh vèn ®· kh«ng
yªn æn nªn H¶i ph¶i võa häc võa ch¨m chót cho c«ng viÖc gia ®×nh vµ lo
l¾ng cho c« em g¸i cha ®Çy s¸u tuæi. C«ng viÖc bï ®Çu nh thÕ nhng H¶i
lµ mét häc sinh rÊt kh¸. H¶i häc tèt tÊt c¶ c¸c m«n vµ lµ mét häc sinh cã
nhiÒu triÓn väng (xin nãi thªm ë vïng quª nghÌo khæ nh quª t«i, mét häc
sinh võa lam lò l¹i võa häc giái nh anh lµ rÊt hiÕm).
ChÝn n¨m häc cÊp mét vµ cÊp hai tr«i qua nhanh chãng. Vµ còng
ngÇn Êy n¨m v× c«ng viÖc gia ®×nh mµ H¶i bá mÊt ®i bao nhiªu m¬ íc.
§Æt ch©n vµo ®Õn cÊp ba, H¶i ®· lín nhng l¹i b¾t ®Çu kh«ng chÞu ®îc
nh÷ng ¸p lùc cña xung quanh. Bè cña anh ngµy cµng qu¸ ®¸ng khiÕn anh
kh«ng cßn ®ñ søc vît qua nçi khæ. H¶i b¾t ®Çu nhôt chÝ, häc hµnh sa
sót vµ ch¸n n¶n. H¶i l× ra råi dÇn dÇn nÐ tr¸nh ®i nh÷ng lêi ®éng viªn an
ñi cña mäi ngêi.
Nh÷ng buæi häc b¾t ®Çu ®øt qu·ng. B¹n bÌ th× kh«ng hiÓu v× sao
anh quen biÕt vµ th©n thiÕt víi nh÷ng ®¸m du c«n. Giê ®©y kh«ng ph¶i lµ
nh÷ng gèc c©y nhiÒu bãng m¸t - n¬i ngµy xa H¶i tranh thñ tõng phót ®Ó
ra ®äc s¸ch, mµ n¬i ®Õn cña anh lµ nh÷ng qu¸n game. H¶i trèn tr¸nh vµ
mÊt ®i tÊt c¶ niÒm tin (chø cßn g× lµ niÒm c¶m phôc) cña b¹n bÌ vµ cña
c¶ ngêi thÇy ®¸ng mÕn lu«n hÕt lßng víi H¶i.

25

Mét th¸ng, hai th¸ng råi mÊy th¸ng tr«i qua, H¶i cµng ngµy cµng sa lÇy
vµo lêi biÕng. M¶i ch¬i vµ rÊt cÇn tiÒn. H¶i bÞ lò du c«n bµy cho trß trém
c¾p. §èi tîng mµ anh híng ®Õn Êy chÝnh lµ chiÕc xe míi nhÊt cña mét
b¹n líp m×nh. H¶i ®· lªn kÕ ho¹ch vµ lµm vô Êy rÊt "ngon" khiÕn b¸c b¶o
vÖ ph¶i mét phen khæ së. ThÕ nhng mÊy ngµy sau, ngêi ta thÊy tªn kÎ
trém d¾t chiÕc xe kia ®i th¼ng vµo phßng thÇy HiÖu trëng. Kh«ng biÕt
cËu bÐ kia ®· nãi g× nhng sau ®ã H¶i ®i vÒ líp råi h«m sau anh nghØ
h¼n.
Còng chÝnh h«m Êy, thÇy HiÖu trëng ®Õn líp chóng t«i. ThÇy ®·
kÓ l¹i toµn bé chuyÖn lÊy c¾p xe cña H¶i. Th× ra, H¶i ph¶i lÊy trém xe
v× ®· nî mét mãn tiÒn kha kh¸ ë nh÷ng chç hay qua l¹i ch¬i bêi. Lý ra,
lÊy xe xong, cËu ph¶i mang xe ®i b¸n. ThÕ nhng, cËu l¹i mang xe
th¼ng vÒ nhµ. H¶i ®· thó thùc: khi lÊy xe xong cËu b¾t ®Çu ©n hËn.
Nhng v× sÜ diÖn, cËu kh«ng quay l¹i tr¶ ngay. Mang xe vÒ nhµ bµ
ngo¹i ®Ó mÊy h«m vµ ®µnh nãi dèi lµ xe mîn. ThÕ nhng ®ã còng lµ
nh÷ng ngµy l¬ng t©m cña H¶i kh«ng ngít d»ng co. Anh muèn b¸n qu¸ch
nã ®i ®Ó l¹i ch¬i bêi tiÕp cho quªn ®i tÊt c¶. ThÕ nhng anh l¹i nghÜ,
nÕu m×nh lµm nh thÕ th× còng cã nghÜa lµ m×nh b¸n ®i nh©n çch
cña m×nh, b¸n ®i tÊt c¶ nh÷ng g× mµ m×nh ®· cã. Mét mÆt anh muèn
®îc gi¶i tho¸t ngay nhng mÆt kh¸c l¹i lo, l¹i sî. Cø thÕ, suèt mÊy ngµy
H¶i ®· ph¶i tù c¾n nh¸ l¬ng t©m vµ ch¾c ph¶i gian nan l¾m anh míi vît
qua ®îc chÝnh m×nh. Vµ ph¶i ch¨ng còng chÝnh v× sù thµnh thËt vµ
dòng c¶m cña anh nªn thÇy HiÖu trëng ®· lµ ngêi ®Çu tiªn réng lßng
tha thø cho anh.
Nh÷ng ngµy sau ®ã cßn lµ mét qu·ng dµi vµ khã kh¨n tét cïng víi
H¶i. Çi gi¸ ®¾t nhÊt cho nh÷ng hµnh ®éng d¹i dét cña anh (chÝnh anh
nãi thÕ) lµ nh÷ng çi nh×n e ng¹i vµ xa l¸nh cña mäi ngêi. H¶i ®· ©n hËn
vµ khæ t©m nhiÒu l¾m trªn con ®êng trë vÒ víi chÝnh b¶n th©n m×nh.
ThÕ råi qu¸ khø mªnh mang còng cã ngµy khÐp l¹i. H¶i ®· lÊy l¹i niÒm
tin b»ng søc häc vµ b»ng sù cói ®Çu thËt sù. Mäi ngêi ®Òu ®· nhËn ra
vµ réng lßng tha thø cho anh.
Chóng t«i võa míi chia tay H¶i. Anh ®· vît qua nhiÒu häc sinh giái kh¸c
®Ó tù t×m cho m×nh mét t¬ng lai. Giê ®©y H¶i ®· kh«ng cßn ph¶i lo võa
kiÕm tiÒn võa häc n÷a. Víi riªng t«i, t«i rÊt tin vµo nghÞ lùc vµ sù cè g¾ng
cña anh. Mét con ngêi ®· dòng c¶m vît qua nh÷ng ham muèn tÇm thêng
cña b¶n th©n, dòng c¶m ®èi diÖn víi lçi lÇm h¼n ph¶i lµ mét ngêi biÕt
çch ®Ó vît qua nh÷ng khã kh¨n kh¸c lín h¬n. T«i tin vµo H¶i, tin vµo sù trë
vÒ m·i m·i cña con ngêi ch©n thËt trong anh.

§Ò 10: "T«i tªn lµ Oanh liÖt. Çi tªn nµy cËu chñ ®Æt cho t«i nhê nh÷ng
trËn ®Êu oanh liÖt cña t«i trªn çc síi chäi trong lµng. VËy mµ giê ®©y, cËu
chñ l¹i bá r¬i t«i ®Ó ch¹y theo nh÷ng trß ch¬i míi".
Dùa theo nh÷ng lêi t©m sù trªn, h·y viÕt mét truyÖn ng¾n - b»ng
giäng kÓ ë ng«i thø nhÊt - kÓ vÒ sè phËn vµ nçi niÒm cña mét con gµ
chäi.
Bµi viÕt

26

T«i tªn lµ Oanh liÖt. V©ng çi tªn nµy cËu ®· ®Æt cho t«i ®óng vµo çi
ngµy t«i h¹ gôc ®èi ph¬ng ®Ó v¬n lªn lµm b¸ chñ trªn síi chäi gµ. ¤i çi
ngµy huy hoµng Êy ®èi víi t«i sao mµ ®¸ng nhí biÕt bao. VËy mµ giê ®©y,
qu¸ khø cña t«i m·i m·i chØ lµ qu¸ khø.
T«i sinh ra trong mét gia ®×nh ®«ng ®óc cã tíi trªn díi chôc anh em.
MÑ t«i hiÒn lµnh vµ ch¨m chØ. Bµ thêng rong ruæi ®i rÊt nhiÒu n¬i ®Ó
kiÕm vÒ cho anh em chóng t«i nh÷ng miÕng måi th¬m ngon vµ bæ. Nhê
mÑ mµ anh em chóng t«i ®øa nµo ®øa nÊy ®Òu cã d¸ng vãc vµ søc kháe
kh¸c thêng. Tõ khi cßn rÊt nhá, chóng t«i ®· ®îc dù b¸o sÏ trë thµnh nh÷ng
chiÕn binh hïng m¹nh.
Thùc ra ngêi ®Ó l¹i cho anh em chóng t«i nhiÒu Ên tîng h¬n c¶ l¹i lµ
bè cña t«i. Khi cßn trÎ bè t«i hïng tr¸ng vµ oai phong l¾m. Nghe nãi bè t«i
®· tõng qua tay nhiÒu «ng chñ vµ giµnh ®îc nhiÒu gi¶i thëng trªn kh¾p
çc síi gµ. Khi bè t«i s¾p kh«ng thi ®Êu n÷a, anh em chóng t«i còng ®îc
xem «ng lªn ®µi vµi trËn n÷a. Nh÷ng trËn Êy «ng ®Òu th¾ng c¶ vµ qu¶
thùc «ng ®· trë thµnh mét tÊm g¬ng lín, trë thµnh niÒm kiªu h·nh cho c¶
gia téc chóng t«i.
Anh em t«i lín lªn tÊt c¶ ®Òu ®i theo con ®êng cña bè. ¤ng còng
chÝnh lµ ngêi d¹y anh em chóng t«i nh÷ng thÕ ®¸nh ®Çu tiªn. Bao giê
còng vËy, ®· thµnh lÖ, cø mét anh em nµo ®ã trong gia ®×nh cña t«i s¾p
®i theo mét «ng chñ míi th× bè míi truyÒn cho nh÷ng thÕ ®¸nh tuyÖt vêi
®Ó chiÕn ®Êu vµ ®Ó hé th©n. Ngµy t«i ®i theo chñ míi, bè còng d¹y t«i
®iÒu ®ã.
¤ng chñ cña t«i nghe ®©u lµ mét ngêi ham mª gµ chäi l¾m. ¤ng ®·
tõng ®i kh¾p n¬i ®Ó chän gµ vµ t«i còng cha hiÓu lý do nµo khiÕn «ng
chñ l¹i chän lùa gia ®×nh cña chóng t«i. T«i cø nghÜ «ng chñ t«i giµ l¾m
thÕ nhng khi gÆp t«i míi biÕt «ng cßn rÊt trÎ vµ v× thÕ, tõ ®Êy ®Ó cho
th©n thiÕt t«i ®æi gäi «ng lµ cËu chñ.
Ngµy ®Çu tiªn vÒ nhµ míi, cËu chñ rÊt ch¨m chót cho t«i. CËu cho t«i
ë trong mét ng«i nhµ réng r·i vµ tho¸ng m¸t. T«i nghÜ nã thËt xøng ®¸ng
víi çi vãc d¸ng vµ sù oai vÖ cña t«i. §óng mét th¸ng sau ®ã, t«i bíc vµo
mét síi chäi chÝnh thøc lÇn ®Çu tiªn. H«m Êy t«i gÆp mét cËu choai
hung h¨ng l¾m. CËu ta to kháe vµ lùc lìng h¬n t«i nhng nh÷ng miÕng ®ßn
th× xem ra dë Ñc. ChÝnh v× thÕ mµ chØ cha ®Çy ba hå ®Êu, t«i ®· h¹
gôc cËu choai kia.
H«m Êy cËu chñ hÝ höng vµ vui mõng l¾m. CËu ®· bÕ t«i ®i ®Ó
khoe mÏ kh¾p víi b¹n bÌ. CËu nãi cËu tin t«i sÏ lµ mét con chäi oanh liÖt
nhÊt. Nghe nh÷ng lêi nÞnh nät cña cËu chñ, t«i kiªu h·nh l¾m.
KÓ tõ ngµy Êy, tuÇn nµo t«i còng tung hoµnh trªn çc síi chäi kh¾p ®ã
®©y. CËu chñ qu¶ lµ ngêi ®i nhiÒu vµ biÕt nhiÒu n¬i thËt. Nh÷ng lÇn
cïng cËu chñ ®i chu du nh thÕ, t«i ®· tha hå häc ®îc thªm nhiÒu miÕng
®¸nh kh¸c nhau. Kinh nghiÖm trËn m¹c cña t«i ngµy cµng thªm dµy d¹n.
Thó thùc trong nh÷ng lÇn ra qu©n Êy, cã trËn t«i h¹ gôc ®èi thñ rÊt nhanh
nhng cã trËn t«i còng suýt n÷a th× toi m¹ng. Nhng trong tÊt c¶ nh÷ng lÇn
nh thÕ, nhê nh÷ng miÕng ®¸nh gia truyÒn, cuèi cïng t«i ®Òu ®· ¸p ®¶o ®-
îc ®èi ph¬ng.

27

Trong ®êi chiÕn, ®· dù bao nhiªu lÇn, t«i còng kh«ng nhí. Nhng cã hai
trËn ®Êu mµ t«i kh«ng thÓ nµo quªn. TrËn thø nhÊt lµ trËn tranh gi¶i qu¸n
qu©n víi mét anh chäi næi danh ®· tõng ½m çi gi¶i Êy mét n¨m vÒ tríc.
Nghe ®©u, ngêi ta gäi anh lµ Hïng x¸m. Vµ qu¶ thùc khi m¹nh, thÕ ®¸nh
cña h¾n ta d÷ thËt. Mçi lÇn h¾n ta vç çnh vung ch©n lµ mét lÇn ®èi ph-
¬ng ph¶i tèi t¨m mÆt mòi, nhng khi yÕu h¾n ta l¹i thñ thÕ rÊt v÷ng vµng.
Nghe nãi mÊy anh b¹n tríc ®©y cña t«i ®Òu bÞ nã ®¸nh cho tµn phÕ.
H«m Êy, trêi n¾ng rÊt to. T«i víi nã ®¸nh ®· hÕt bèn hå mµ kh«ng
ph©n chia th¾ng b¹i. Hai bªn ®Òu mÖt lö, chØ cßn tinh thÇn lµ vÉn v÷ng
vµng th«i. Sang hiÖp thø n¨m, t«i bÞ Hïng x¸m cùa cho to¸c ®Çu ch¶y
m¸u. Nhng nghÜ ®Õn danh dù cña cha t«i, t«i ®· quyÕt dïng miÕng ®¸nh
hiÓm cuèi cïng. Êy lµ miÕng ®¸nh mµ bè t«i ®· d¹y tríc khi t«i vÒ nhµ cËu
chñ. Bè t«i dÆn kü nÕu kh«ng thùc sù r¬i vµo lóc l©m nguy, t«i kh«ng ®îc
phÐp dïng thÕ ®ã. Qu¶ nhiªn thÕ ®¸nh thËt lµ hiÓm ¸c. ChØ cÇn vung ra
hai cùa, t«i ®· lÊy ®i ®«i m¾t cña ®èi ph¬ng. TrËn chiÕn h«m Êy kÕt
thóc, phÇn th¾ng thuéc vÒ t«i nhng t«i ch¼ng lÊy g× lµm vui mõng l¾m.
Sau lÇn Êy, t«i yÕu h¼n ®i. Hai th¸ng sau, t«i theo cËu chñ lao vµo
mét cuéc th¸ch ®Êu. Nhng lÇn nµy t«i b¹i rÊt nhanh bëi mét tay mÆt
mµy cßn non choÑt. TrËn ®Êu kÕt thóc nhanh vµ cËu chñ th× v« cïng
thÊt väng. Sau trËn Êy, ®Õn mét th¸ng sau t«i ch¼ng thÊy cËu chñ ®Ó ý
®Õn t«i. T«i nghÜ ch¾c cËu kh«ng cßn dïng t«i n÷a. Giê ®©y ch¾c cËu
l¹i ®i t×m mét chó choai kh¸c thay t«i. Nhng kh«ng, cËu chñ kh«ng ch¬i
gµ chäi n÷a. Nghe nãi cËu cã nhiÒu trß ch¬i míi ham thÝch h¬n c¬. CËu
thêng ®i tõ rÊt sím vµ vÒ rÊt muén. H·n h÷u l¾m cËu míi rÏ qua vøt vµi
n¾m g¹o cho t«i nhng l¹i ch¼ng thÌm ngã ngµng g×.
Cuéc sèng cña t«i cø thÕ tr«i ®i buån tÎ vµ ch¸n n¶n. Giê ®©y, t«i
kh«ng l©m trËn n÷a vµ còng ch¼ng ®îc sèng nh÷ng ngµy cã ý nghÜa nh
cña cha t«i. T«i ®ang n»m ®©y vµ chê ®îi. T«i m¬ vÒ qu¸ khø vµ chê ®îi
vÒ mét ®iÒu tåi tÖ sÏ ®Õn ë t¬ng lai. ¤i çi kÕt côc cho mét chiÕn binh
oanh liÖt thËt lµ buån tÎ. T«i kh«ng tr¸ch giËn vµ ®©u cã quyÒn tr¸ch giËn
cËu chñ t«i. Cuéc ®êi cña t«i dµnh cho chiÕn trËn. Vµ khi kh«ng cßn søc
mµ ®¸nh nhau ®îc n÷a th× sù tån t¹i cña t«i còng ®©u cã Ých chi. Víi t«i
hiÖn t¹i thËt lµ ®¸ng tiÕc nhng mét qu¸ khø oai hïng còng ®ñ ®Ó t«i c¶m
thÊy tù hµo vµ kiªu h·nh víi cha t«i.

§Ò 11: S¸ng t¸c mét truyÖn ng¾n (theo ®Ò tµi tù chän) mang ý
nghÜa x· héi, cã t¸c dông gi¸o dôc thiÕt thùc ®èi víi tuæi trÎ hiÖn nay.
Bµi lµm
Vë cña çc con ®©u?
N¨m t«i 13 tuæi, bè gäi t«i vµ hai cËu em trai vµo phßng ®äc s¸ch. T«i
rÊt lÊy lµm høng chÝ. Gäi lµ phßng ®äc s¸ch nhng chóng t«i biÕt thõa nã
lµ phßng trß ch¬i, n¬i nh÷ng “ngêi ®µn «ng” thêng cïng ®ua xe, c©u ç
nhùa hoÆc xem phim.
- Mçi ®øa mang mét cuèn vë vµ mét çi bót tíi ®©y! – Bè ra lÖnh ngay
khi chóng t«i võa bíc tíi cöa phßng.

28

Chóng t«i ®øng s÷ng nh×n nhau lo l¾ng! Yªu cÇu cña bè nghe rÊt
bÊt thêng vµ ®¸ng e ng¹i – cø nh lµ s¾p lµm bµi tËp Êy.
Khi ®· t×m ®îc vë vµ bót cho m×nh, quay l¹i “phßng ch¬i”, chóng t«i
thÊy bè ®· bµy s½n bµn víi ba çi ghÕ nhùa, kÌm theo mét tÊm b¶ng lín
treo trªn têng. Bè chØ chóng t«i ngåi vµo ghÕ nhùa, chø kh«ng ph¶i lµ çi
ghÕ ®Öm b«ng ªm ¸i, dï nã chØ çch chóng t«i cã mét gang tay.
- Bè muèn çc con ph¶i tËp trung hÕt søc, bè nãi nh mét buæi kinh
doanh - ®ã lµ lý do çc con cÇn ngåi ghÕ nhùa, chø kh«ng ph¶i lµ ghÕ
®Öm b«ng!
Ngay lËp tøc chóng t«i rªn lªn:
- MÑ ®©u råi ¹? Hay lµ chóng ta ®îi mÑ! – cËu em ót tÝnh kÕ ho·n
binh.
- Cã l©u kh«ng ¹? – CËu em kÕ t«i thë dµi.
T«i th× chØ ngåi im lÆng trªn ghÕ nhùa cøng ®¬.
- MÑ ®i chî ph¶i vµi tiÕng n÷a míi vÒ, vµ viÖc nµy kh«ng liªn quan
®Õn mÑ, bè nãi. - Vµ viÖc nµy kÐo dµi bao l©u lµ tuú thuéc ë çc con.
Çc con cµng hîp t¸c th× chóng ta cµng hoµn thµnh nhanh chãng. HiÓu
kh«ng?
- Råi ¹! Chóng t«i ®¸p l¹i uÓ o¶i.
- Tõ b©y giê chóng ta sÏ cã buæi häc vµo çc s¸ng thø b¶y. ChØ
“nh÷ng ngêi ®µn «ng” chóng ta mµ th«i. Bè sÏ d¹y çc con nh÷ng g× bè ®·
häc vÒ cuéc sèng. §ã lµ tr¸ch nhiÖm cña bè ®Ó chuÈn bÞ cho çc con
thµnh nh÷ng ngêi ®µn «ng - nh÷ng ngêi sÏ ®ãng gãp cho céng ®ång vµ
cho c¶ thÕ giíi. Tr¸ch nhiÖm nµy, bè thÊy rÊt quan träng vµ nghiªm tóc.
T«i ng¾t lêi:
- Bè sÏ d¹y bän con mäi ®iÒu vÒ cuéc sèng ¹?
- TÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ.
- Nhng nh thÕ th× m·i m·i còng kh«ng häc hÕt!
- Cã thÓ…- Bè nãi nhá, vÎ suy nghÜ, råi b¾t ®Çu viÕt lªn b¶ng - cã
thÓ l¾m…
Trong suèt ba n¨m, dï khoÎ hay èm, bè vÉn gi÷ ®óng lÞch d¹y chóng
t«i vÒ kÜ n¨ng vµ nh÷ng øng xö ®êi sèng vµo thø b¶y hµng tuÇn. Bè d¹y
rÊt nhiÒu: VÖ sinh ç nh©n, tuæi dËy th×, çc nghi thøc x· giao, çch ®èi
xö b×nh ®¼ng, sù kÝnh träng ngêi giµ, t«n träng nh÷ng ngêi phô n÷, ®¹o
®øc nghÒ nghiÖp, qu¶n lý tiÒn nong, tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång… Chóng
t«i viÕt kÝn hÕt cuèn vë nµy ®Õn cuèn vë kh¸c.
N¨m nay, t«i ®· 16 tuæi vµ ®· trë thµnh mét häc sinh Trung häc phæ
th«ng, nh÷ng bµi häc ®· bít dÇn ®i. T«i vµ çc em còng ®· lín lªn dÇn.
Chóng t«i b¾t ®Çu bËn rén vµ còng b¾t ®Çu vÊp v¸p víi nh÷ng khã kh¨n.
Nh÷ng lóc Êy, chóng t«i thêng ngåi l¹i, nghÜ tíi nh÷ng ®iÒu bè cho ghi
trong vë ngµy xa, v× nh÷ng ®iÒu Êy tríc ®©y bè ®· tõng nh¾c tíi.
Míi ®©y, bè gäi riªng t«i ra vµ nãi:
- Bè sÏ d¹y con ®Õn khi con 18 tuæi, phÇn cßn l¹i cña “bµi häc” con

29

b¾t ®Çu ph¶i tù gom nhÆt trong cuéc sèng mµ th«i!
T«i khoanh tay lÔ phÐp:
- Tha bè! Giê ®©y con ®· hiÓu nh÷ng viÖc lµm cña bè tõ tríc ®Õn
nay. Con chØ mong sau nµy mçi khi ®i xa trë vÒ, bè l¹i ch÷a nh÷ng bµi
tËp vÒ cuéc sèng hÕt søc phong phó nµy cho con.

§Ò 12: So s¸nh lêi nãi, cö chØ, hµnh ®éng cña hai nh©n vËt §am S¨n
vµ Mtao Mx©y. H·y nhËn xÐt vÒ çch ®¸nh gi¸ kh¸c nhau cña t¸c gi¶ d©n
gian ®èi víi hai nh©n vËt nµy.
Bµi viÕt
§am S¨n lµ bé sö thi næi tiÕng, lµ niÒm tù hµo cña nh©n d©n T©y
Nguyªn. §am S¨n lµ nh©n vËt chÝnh lµ ®¹i diÖn, biÓu trng cho søc m¹nh
cña çc céng ®ång ngêi T©y Nguyªn trong buæi ®Çu x©y dùng vµ b¶o vÖ
bu«n lµng. V× thÕ, ngêi T©y Nguyªn dïng nh÷ng ng«n tõ, h×nh ¶nh ®Ñp
nhÊt ®Ó ca ngîi sù dòng m·nh cña chµng.
Trong ®o¹n trÝch nµy, hai nh©n vËt Mtao Mx©y vµ §am s¨n ®Òu ®îc
t¶ b»ng ng«n ng÷ hµo s¶ng cña sö thi song l¹i ®îc miªu t¶ víi hai c¶m høng
kh¸c nhau. Víi §am S¨n, ®ã lµ c¶m høng ngîi ca. Víi Mtao Mx©y lµ c¶m
høng phª ph¸n. Hai ngêi ®Òu tµi giái nhng hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ cña
hä l¹i kh¸c nhau.
Ng«n ng÷ cña §am S¨n lµ ng«n ng÷ cña ngêi anh hïng ®¹i diÖn cho
chÝnh nghÜa. Mtao Mx©y cíp vî cña §am S¨n. V× danh dù cña m×nh,
§am S¨n ®i ®ßi vî. Chµng ®Õn khiªu chiÕn víi Mtao Mx©y b»ng tinh thÇn
thîng vâ cña ngêi anh hïng. Nhng Mtao Mx©y l¹i lµ kÎ xÊu, h¾n bu«ng lêi
chäc tøc chµng "Ta kh«ng xuèng ®©u… Tay ta cßn ®ang bËn «m vî hai
chóng ta ë trªn nµy c¬ mµ". H¾n còng sî §am S¨n cã hµnh ®éng ®©m
lÐn. Nhng §am S¨n kh«ng ph¶i lµ ngêi nh vËy. Chµng coi thêng Mtao
Mx©y vµ ®ã còng lµ th¸i ®é cña ngêi £ ®ª ®èi víi Mtao Mx©y. §am S¨n coi
h¾n kh«ng b»ng con lîn n¸i, con tr©u, "nh con gµ lµng míi mäc cùa… cha
ai giÊm ph¶i mµ ®· g·y mÊt çnh. §Òu nh»m môc ®Ých trªu tøc ®èi ph¬ng
nh÷ng hai nh©n vËt nµy cã hai çch nãi kh¸c nhau thÓ hiÖn mét nÐt b¶n
chÊt quan träng ë hä. Mét ngêi ®Çy tinh thÇn thîng vâ, mét ngêi ti tiÖn.
H×nh d¸ng, vò khÝ chiÕn ®Êu cña hai ngêi ®îc miªu t¶ kh«ng gièng
nhau. Víi Mtao Mx©y " khiªn h¾n trßn nh ®Çu có, g¬m h¾n ãng ¸nh nh çi
cÇu vång… d¸ng tÇn ngÇn do dù, mçi bíc mçi ®¾n ®o, gi÷a mét ®¸m
®«ng mÞt mï nh trong s¬ng sím". H¾n cã vÎ thiÕu tù tin vµ lo sî tríc §am
S¨n. T¸c gi¶ cßn vÝ "khiªn h¾n l¹ch x¹ch nh qu¶ míp kh«". ThÕ nhng lêi lÏ
cña h¾n l¹i rÊt huyªn hoang "Cã cËu, ta häc cËu…cã thÇn Rång ta häc
rthÇn Rång". Tù h¾n còng nhËn h¾n lµ kÎ chuyªn ®i x©m lîc "lµ mét tíng
chuyªn ®i ®¸nh thiªn h¹, b¾t tï binh…". ThÕ råi, Mtao Mx©y ®· thÊt b¹i
th¶m h¹i tríc §am S¨n, " Mtao Mx©y th¸o ch¹y…". Cuèi cïng h¾n ®· ph¶i
hÌn nh¸t van xin díi tay §am S¨n. §am S¨n ®· chiÕn th¾ng thËt vÎ vang.
Ngîc l¹i víi Mtao Mx©y, §am S¨n l¹i ®îc miªu t¶ víi nh÷ng ng«n ng÷
kh¸c. Cö chØ, hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ cña chµng ®Òu rÊt oai phong.
Chµng hiªn ngang th¸ch ®Êu víi Mtao Mx©y b»ng mét tinh thÇn thîng vâ.

30

Chµng cho kÎ thï móa khiªn tríc. VÎ ®Ñp cña chµng trong chiÕn ®Êu ®îc
miªu t¶ "Mçi lÇn xèc tíi, chµng vît mét ®åi tranh… vun vót qua phÝa ®«ng,
vun vót qua phÝa t©y".
T¸c gi¶ d©n gian ®· miªu t¶ hµnh ®éng cña §am S¨n rÊt tØ mØ.
Chµng hiÖn lªn nh mét ®Êng thÇn linh, ®èi lËp hoµn toµn víi h×nh ¶nh
Mtao Mx©y trong ®o¹n trÝch. Khiªn cña Mtao Mx©y "kªu l¹ch x¹ch nh qu¶
míp kh«" th× khi §am S¨n móa "Chµng móa trªn cao, giã nh b·o…"
B»ng ng«n ng÷ kÓ chuyÖn rÊt hån nhiªn vµ ng©y th¬, t¸c gi¶ d©n
gian ®· t¹o dùng hai nh©n vËt anh hïng ë hai tuyÕn kh¸c nhau, qua ®ã
kh¼ng ®Þnh søc m¹nh céng ®ång.

§Ò 13 : ViÕt ®o¹n v¨n miªu t¶ nhµ tï trëng §am S¨n khi chiÕn th¾ng
Mtao Mx©y.
Bµi viÕt
§am S¨n lµ mét tï trëng giµu m¹nh nhÊt trong nh÷ng tï trëng giµu m¹nh.
Víi søc m¹nh b¹t nói ng¨n s«ng chµng ®· chiÕn th¾ng ®îc tï trëng Mtao
Mx©y. Vµ lµng cña §am S¨n ®· m¹nh l¹i cµng m¹nh h¬n. Mõng chiÕn
th¾ng bu«n lµng ®· më héi, ®ã lµ mét ngµy héi thËt vui vÎ, thËt n« nøc vµ
®Çy tù hµo. C¶ bu«n lµng ©m vang tiÕng chiªng quý, tiÕng vßng nh¹c
rung, cá c©y, nói rõng vµ con ngêi cïng ca khóc kh¶i hoµn. Rîu trµn ra
kh¾p nhµ, g¬ng mÆt mäi ngêi ®Òu h©n hoan vµ ®Çy tù hµo.
Nhµ §am S¨n ®«ng nghÞt kh¸ch, t«i tí chËt nÝch nhµ, thøc ¨n ®Çy
nhµ, hoa në kh¾p bu«n. Hä vui mõng trong chiÕn th¾ng, hä tù hµo v× tï
trëng cña hä lµ ngêi anh hïng vµ bu«n lµng cña hä ngµy cµng giµu m¹nh.
Næi bËt trong ngµy héi mõng chiÕn th¾ng Êy lµ h×nh ¶nh oai hïng
nh bËc th¸nh thÇn cña §am S¨n. Chµng lµ biÓu tîng cho søc m¹nh cña c¶
céng ®ång. §am S¨n thËt oai phong, chµng n»m trªn vâng, tãc th¶ trªn
sµn, høng tãc chµng ë díi lµ mét c¸i nong hoa", "§am S¨n uèng kh«ng biÕt
say, ¨n kh«ng biÕt no, nãi kh«ng biÕt ch¸n". NiÒm vui cña §am S¨n trµn c¶
sang c©y cá, nói rõng, tr¶i kh¾p bu«n lµng. §am S¨n ®Ñp nh mét dòng t-
íng "Ngùc quÊn chÐo mét mét tÊm mÒn chiÕn, m×nh kho¸c mét tÊm ¸o
chiÕn… §am S¨n vèn ®· ngang tµng tõ trong bông mÑ". §am S¨n oai hïng
vµ ®îc bu«n lµng tr©n träng nh mét vÞ thÇn. C¶ bu«n lµng cña §am S¨n
®· ¨n mõng chiÕn th¾ng suèt c¶ mïa kh«. Hä vui mõng vµ tù hµo vÒ vÞ tï
trëng can trêng cña m×nh.
§am S¨n lµ biÓu tîng v¨n ho¸ ®Çy tù hµo cña nh©n d©n T©y Nguyªn.
§ã lµ mét trong nh÷ng h×nh tîng nghÖ thuËt ®Ñp nhÊt cña v¨n häc d©n
gian ViÖt Nam.

III. Tham kh¶o
Më lèi vÒ câi xa Kinh B¾c
ChØ hai tiÕng “Kinh B¾c” th«i ®· ®ñ gîi l¹i cho mçi ngêi ViÖt chóng ta
mét qu¸ v·ng ®Ñp, hµo hïng cã lóc ®Õn bi tr¸ng, mét kh«ng gian xa mµ
vÉn biªng biÕc gÇn gòi chan chøa yªu th¬ng cña d©n téc.

31

Trªn ®Çu, nghe vi vót tiÕng bay ngùa s¾t ®a Th¸nh Giãng vÒ Trêi,
mét «ng Giãng ®¸nh tan giÆc x©m lîc võa xong ®· trót bá gi¸p trô mµ
®»ng v©n.
VÒ phÝa T©y, dßng Tiªu T¬ng cßn m·i m·i v¼ng lªn tiÕng h¸t Tr¬ng
Chi “Ngêi th× thËm xÊu” h¼n lêi ca vÉn da diÕt yªu, ai o¸n nhí, ta vÉn
nghe dßng lÖ MÞ N¬ng rµn rôa r¬i xuèng chÐn gç b¹ch ®µn nh mét ®iÖu
hå cÇm tiÕc hËn ®»ng ®½ng vµ th¬ng xãt kh«ng cïng.
H·y t¹m kÓ tõ khi cã mét «ng vua do Hoµ thîng Lý Kh¸nh V¨n chïa Tiªu
S¬n “nhÆt” ®îc ë mét çi bäc ai ®Æt vµo sã cæng chïa lóc chËp tèi, nhµ
s më bäc thÊy mét chó bÐ s¬ sinh cßn ®á hán, ®em vÒ nu«i ®Õn lín
kh«n, d¹y chó bÐ c¶ v¨n c¶ vâ, ®Õn n¨m chó 17 tuæi, hßa thîng ®a cËu
con nu«i Êy vµo Hoa L lµm lÝnh, tr¶i h¬n mêi l¨m n¨m ®¸nh ®«ng dÑp
b¾c, cã ®øc ®é lín, tµi n¨ng vµ chÝ khÝ cao, ngêi dòng sÜ anh hïng Êy ®·
®îc qu©n d©n vµ çc hiÒn sÜ, çc t¨ng l÷ t«n vinh lªn ng«i nèi nghiÖp nhµ
TiÒn Lª ®· suy tµn do h«n qu©n b¹o chóa Lª Ngäa triÒu coi m¸u ngêi nh n-
íc l·.
Lý Th¸i Tæ më ®Çu mét triÒu ®¹i, mét thêi kú quèc gia ®ñ m¹nh, mét
chÝnh thÓ ®êng bÖ víi giêng mèi v÷ng vµng, cã nÒn v¨n hãa v¨n minh vµ
nh©n v¨n cao ®Ñp r¹ng rì.
Cã thÓ nãi Lý C«ng UÈn lµ «ng vua duy nhÊt trong lÞch sö d©n téc
®îc d©n “bÇu” lªn, mét bËc minh qu©n tµi trÝ víi ®øc ®é cña PhËt ThÝch
Ca, ®· x©y dùng nÒn d©n chñ ®Çu tiªn trong lÞch sö ViÖt Nam. Tõ khi
vua Lý rêi ®« tõ Hoa L ra ®Õn mÐp dßng s«ng lín Hång Hµ ®Æt tªn kinh
®« lµ Th¨ng Long, v©ng, chØ t¹m kÓ tõ ®ã th«i, vïng Kinh B¾c ®· ®îc çc
triÒu ®¹i kÕ tiÕp (TrÇn, Hå, HËu Lª, M¹c, Lª Trung Hng, TrÞnh) gäi lµ
“phªn dËu cña Kinh kú”. ThÕ nµo lµ phªn dËu? Tre nøa thÕ th«i cho ®óng
víi nÒn v¨n minh lóa níc vµ s¾c th¸i v¨n hãa Luy L©u nhng ®Ých thùc trÊn
Kinh B¾c xa lµ bøc trêng thµnh v÷ng ch¾c nhÊt ®Ó gi÷ g×n ®Êt níc,
chèng chäi víi bao phen b·o tè µo xuèng tõ ph¬ng b¾c. B·o thèc qua ®©y
råi nh÷ng Th¸nh Giãng xua tan nã còng tõ ®©y. Còng qua ®©y nh÷ng con
em cña Tæ quèc ViÖt, tõ Ch©u Hoan, Ch©u ¸i xa x«i, tõ Nam Hµ, Th¸i
B×nh, Ninh B×nh bao la ruéng ®ång mµu mì, nh÷ng con em ®Êt níc cø
l»ng ®½ng “®i lªn xø L¹ng cïng anh” mµ chÆn b·o, ng¨n lò lu©n phiªn theo
thêi h¹n “ba n¨m trÊn thñ lu ®ån”. Bëi cã nhiÒu ngêi ®i kh«ng vÒ n÷a nªn
khÝ thiªng trêi Nam ®Êt ViÖt míi phãng lªn n¬i ®Þa ®Çu Tæ quèc mét
nµng T« ThÞ väng phu “®au th¬ng b»ng Th¸nh”1. GÇn ngay kinh kú, cßn
rung ®éng tiÕng th¬ bi ai, sÇu t nµng c«ng chóa Ngäc H©n khãc nhí ngêi
chång, ngêi anh hïng “¸o v¶i cê ®µo gióp d©n dùng níc”.
Xa chót n÷a, ®óng gi÷a lßng Kinh B¾c, hái ®· bao nhiªu ®êi huª t×nh
Quan hä, Lý sang s«ng, Lý con s¸o, Lý c©y ®a ®· ph¶ h¬i thë nång nµn
vµo truyÖn KiÒu, tiÕng kªu ®øt ruét cña ngêi trai, ngêi g¸i Kinh B¾c?
Còng chØ çch vµi dÆm ®êng quª, tiÕng h¸t c« g¸i h¸i chÌ ®· b¾c cÇu
vµng cho mét nhan s¾c nghiªng níc s«ng §uèng, s«ng CÇu ®Ó bíc lªn ®µi
vinh quang léng lÉy, ®Ó råi lµm nghiªng, lµm sôp c¬ ®å Chóa TrÞnh h¬n
hai tr¨m n¨m “phi ®Õ phi b¸, quyÒn khuynh thiªn h¹”.

1
Ch÷ trong th¬ cña §Æng §×nh Ph¬ng

32

L¹i qua mét con s«ng s¾c níc n©u hång, hai bê çt tr¾ng, con s«ng cã
lÏ tõ ngh×n n¨m vÉn “n»m nghiªng nghiªng” tr»n träc kh«ng ngñ, thao thøc,
tr¨n trë suy t vÒ sè phËn quª h¬ng. Qua ®ã ®Ó thÊy ®«i m¾t cùc kú hiÒn
hËu, v« cïng s¾c s¶o cña mét c« g¸i 20 tuæi ®øng tùa c©y lan bªn cæng
Chïa D©u mµ quyÕn rò mét Lý Th¸nh T«ng tµi trÝ. §Ó råi ®«i m¾t kú
diÖu Êy l¹i trÞ v× ®Êt níc, lµm cho thÇn d©n nhµ Lý an c l¹c nghiÖp, xanh
rên h¹nh phóc tÇm tang ng« lóa trong h¬ng khãi mµu ThiÒn. Tªn ngêi con
g¸i kú diÖu Êy ®· thµnh tªn §Òn Bµ TÊm, ph¶i ch¨ng c« TÊm tõ cæ tÝch
bíc ra lµm thµnh d¸ng ®Ñp cao quý thiªng liªng nhÊt cña triÒu ®¹i Lý?
H¹nh phóc ngêi Kinh B¾c h¼n ®· “cao nh nói, dµi nh s«ng”2 th× nh÷ng
nçi oan khiªn còng ®Õn lÖch trêi x« ®Êt. Nçi oan Mþ Ch©u, nµng c«ng
chóa nöa huyÒn sö mµ cã ngêi ph¸n xÐt lµ “Tr¸i tim nhÇm chç”3 ®êi ®êi
cßn lµm ®au lßng ngêi ViÖt ®Õn nçi tîng thê còng ph¶i chÐm ®Çu, liÖu
cã mét nhµ th¬ nµo, mét nhµ sö häc nµo viÕt s¸ch minh oan? Kh«ng, tr¸i
tim Mþ Ch©u vÉn lµ tr¸i tim trong s¸ng ®Õn nay vÉn ®Òu ®Òu nhÞp ®Ëp
cña t×nh yªu cho hµng triÖu ngêi ViÖt Nam th¬ng c¶m xãt xa v× çi mÖnh
trêi ®a ®oan, kh¾c nghiÖt.
H¬n ngh×n n¨m sau Mþ Ch©u oan khuÊt l¹i ®Õn nçi oan ngÊt trêi cña
mét bËc ®¹i trÝ thøc Gia B×nh ®êi Lý ThÇn T«ng ®em d©ng hiÕn tÊt c¶
trÝ tuÖ, tµi n¨ng lµm cho d©n b×nh níc trÞ, gi÷ v÷ng ®îc tõng tÊc ®Êt cho
xø së, kh«ng ®Ó giÆc ngo¹i x©m dßm ngã tíc ®o¹t, vÞ tr¹ng nguyªn ®Çu
tiªn trong lÞch sö v¨n hãa d©n téc, mét con ngêi tËn tuþ v× d©n v× níc nh
thÕ mµ bÞ vu ço ©m mu giÕt vua cíp ng«i nhµ Lý råi bÞ truÊt quyÒn, bÞ
lu ®µy lªn vïng ma thiªng níc ®éc. §Õn khi giµ yÕu, muèn vÒ chÕt ë xø
quª n¬i m×nh ®îc ch«n nhau c¾t rèn mµ lª lÕt vît ®Ìo léi suèi g¾ng søc
hµng th¸ng trêi, ®Õn lóc chØ cßn çch ng«i nhµ tæ phô cã chÝn mêi dÆm
cá th× trót h¬i thë cuèi cïng bªn bê s«ng §uèng. VËy ®Õn bao giê nçi oan
Êy ®îc lµm s¸ng tá hoµn toµn ®Ó oan hån Lª V¨n ThÞnh ®îc gi¶i s¹ch ¸m
khÝ cßn nhËp nhoµ ®en tr¾ng mµ bay lªn bÇu trêi Kinh B¾c, bÇu trêi
ViÖt Nam s¸ng to¶ lung linh vµ mµu nhiÖm nh sao Khuª, sao §Èu? Bao
giê ë Hµ Néi nµy, ë kinh thµnh Th¨ng Long bÊt tö, n¬i Lª V¨n ThÞnh ®· ®Ó
l¹i mét sù nghiÖp chÝnh trÞ, v¨n hãa vÜ ®¹i, n¬i «ng ®øng ®Çu Nhµ níc
h¬n chôc n¨m rßng r·, bao giê cã mét tªn phè lín Lª V¨n ThÞnh hay Ýt ra
còng cã mét häc viÖn, mét nhµ trêng mang tªn Lª V¨n ThÞnh?
- Bao giê?
¬i nh÷ng con s«ng nh÷ng triÒn nói, nh÷ng gß cao, ®åi thÊp nh÷ng
bÕn nh÷ng thuyÒn, nh÷ng chïa chiÒn miÕu m¹o, ®Òn ®µi, l¨ng t¹ cña ®Êt
Kinh B¾c cæ kÝnh vµ thanh tao, mét d¸ng m©y vÒ sím, mét con chim lÎ
b¹n sang chiÒu, ®Õn c¶ mét sîi cá may, mét bóp m¨ng tre ®Òu cßn ø
®äng tinh hoa cña nÒn v¨n hãa v¨n minh ®ång b»ng B¾c bé. KÓ tõ mét
thiÒn s Ên §é ®a §¹o PhËt (nghÜa lµ ®a tõ bi hØ x¶, b¸c ¸i, c«ng b»ng vµ
hßa b×nh h¹nh phóc) vµo c¾m rÔ råi ®©m chåi n¶y léc tõ Chïa D©u
(ThuËn Thµnh) to¶ ra kh¾p níc §¹i ViÖt, tõ thÕ kû thø nhÊt cña c«ng
nguyªn. L¹i còng n¬i Luy L©u Êy sang thÕ kû thø hai, §¹o Nho, §¹o L·o
còng bíc theo §¹o PhËt vµo héi nhËp thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c, uy nghi

2
Th¬ Tè H÷u
3
Th¬ Tè H÷u

33

vµ cao khiÕt cho v¨n hãa ViÖt Nam n¶y në, lan to¶ suèt ngh×n n¨m ®Õn
®êi Lý (1010) hßa hîp thµnh “tam gi¸o ®ång nguyªn” t¹o ra søc m¹nh dùng
níc, gi÷ níc, yªn d©n, b¶o vÖ d©n téc ViÖt Nam ®i h¼n vµo câi xanh t¬i
cña thanh b×nh vµ nh©n ¸i.
Mét m¶ng giang s¬n nh thÕ ¾t sinh ra nhiÒu nh©n tµi qua nhiÒu thÕ
kû. KhÝ thiªng s«ng nói hun ®óc ra mét TrÇn ThÞ TÇn ë lµng Bùu Xim,
Tiªn Du, Kinh B¾c. Bµ TrÇn ThÞ TÇn l¹i c¶m thô khÝ thiªng s«ng nói
Hång LÜnh Lam giang do lµm vî ba tÓ tíng NguyÔn NghiÔm míi sinh ra
®îc mét ®¹i thi hµo cho giang s¬n gÊm vãc mäi miÒn. “V¨n ch¬ng nÕt
®Êt”, ®¹i thi hµo NguyÔn Du nãi thÕ, h¼n nhê quª mÑ Kinh B¾c, quª cha
Hång LÜnh.
Vïng Luy L©u, tõ thÕ kû thø nhÊt ®îc coi lµ thñ ®« chÝnh trÞ v¨n hãa
®Êt Giao Ch©u, LÜnh Nam, tr¶i dµi 18 thÕ kû l¹i sinh ra mét nhµ th¬ lín
n÷a, NguyÔn Gia ThiÒu khãc chµo ®êi ë ThuËn Thµnh vµ khãc cho tµi
s¾c cña bao nhiªu cung phi bÞ ch«n vïi th©n thÕ n¬i ®Õ ®«.
Luy L©u, tõ l©u l¹i sinh ra mét nghÖ thuËt ®éc ®¸o, cã thÓ nãi lµ chØ
cã mét, ®ã lµ nghÖ thuËt móa rèi níc mµ b©y giê, thÕ giíi ph¬ng T©y ng-
ìng mé, coi ®ã lµ “mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®éc ®¸o tuyÖt vêi cña ph¬ng
§«ng huyÒn bÝ”. ChØ qua mét con s«ng, v¨n hãa Luy L©u l¹i kÕt tinh vµo
d©n ca, t×nh ca vµ ban cho cuéc sèng t©m t×nh ®Çy íc m¬ khao kh¸t cña
chóng ta mét chuyÖn Tõ Thøc gÆp tiªn d¹o ch¬i díi trÇn ®Ó thµnh tªn
Tiªn Du qu¸ ®Ñp cho mét huyÖn nho nhá, xinh xinh, cã chïa PhËt TÝch,
chïa B¸ch M«n, chïa Tiªn S¬n, ®Æc biÖt ë PhËt TÝch ®· diÔn ra cuéc h«n
phèi tuyÖt vêi gi÷a nghÖ thuËt ®iªu kh¾c Ch¨mpa vµ §¹i ViÖt. Quan hä
còng lµ cuéc h«n phèi mª say gi÷a d©n ca ®ång b»ng vµ trung du n»m
trong vïng v¨n hãa Luy L©u, v¨n hãa S«ng Hång cña níc §¹i ViÖt víi d©n
ca níc Chµm cña c¸c v¬ng triÒu mang dßng hä ChÕ tõ thÕ kû 11, thÕ kû
rùc rì nhÊt cña v¬ng triÒu Lý. Suèt chiÒu dµi lÞch sö, tiÕng h¸t quan hä
sím chiÒu ®»m th¾m n©ng cho tuæi trÎ cÊt c¸nh bay lªn bÇu trêi cña yªu
th¬ng vµ h¹nh phóc. Suèt chiÒu réng cña quª h¬ng, nh÷ng bøc tranh §«ng
Hå t¹o thªm niÒm vui ®êi thêng cho nh÷ng ngêi ch©n lÊm tay bïn, ®Ó
®äng l¹i trong t©m hån mçi ngêi d©n Kinh B¾c, mçi con em níc ViÖt
nh÷ng d¸ng vÎ, mµu s¾c, ®êng nÐt tiªu biÓu cña ®êi sèng ®¬n s¬ chÊt
ph¸c mµ s©u ®Ëm qua nhiÒu thÕ hÖ.
Hoµng CÇm
(V¨n xu«i Hoµng CÇm – NXB V¨n häc, 1999)

Th¸ng hai, t¬ng t hoa ®µo
§· l©u l¾m, chóng m×nh kh«ng ®îc tin tøc cña nhau, Quú nhØ. ChiÕn
tranh c¾t ®øt ©n t×nh cña hai ta, th«i ®µnh lÊy c©u vËn mÖnh ®Ó khu©y
dÇn th¬ng nhí vËy.
Nhng th¬ng nhí kú l¹ l¾m. Cã nh÷ng ®ªm kh«ng ngñ, n»m nghe tiÕng
ma r¬i, t«i cè nhí l¹i nÐt mÆt cña ngêi th¬ng, mµ kh«ng hiÓu t¹i sao con
m¾t, miÖng cêi vµ mí tãc xo· trªn hai bê vai trßn trÜnh l¹i lu mê nh thÓ
ch×m ®¾m trong khãi s«ng. Mµ tr¸i l¹i cã nh÷ng kû niÖm rÊt bÐ nhá, rÊt

34

tÇm thêng l¹i hiÖn ra râ rÖt, kh«ng suy suyÒn mét ly trong trÝ ãc cña ngêi
nÆng nî lu ly, n»m buån trong g¸c nhá ng©m c©u th¬ nhí vî:
ñ ª nÐt liÔu sÇu tu«n giã
Thæn thøc t×nh t¬ lÖ ít bµo
Hoa tñi cßn ®©u duyªn t¸c hîp
M©y bay råi nöa giÊc chiªm bao!
T«i nhí nh÷ng buæi tèi ®i trªn con ®êng toµ ¸n ngan ng¸t mïi hoa s÷a,
nhí nh÷ng ®ªm tr¨ng hai ®øa d¾t nhau trªn ®êng Gi¶ng Vâ xem chÌo,
nh÷ng ®ªm ma ng©u, thøc dËy thæi mét nåi c¬m g¹o vµng ¨n víi thÞt con
gµ m¸i Êp. Bao trïm tÊt c¶ nh÷ng niÒm th¬ng nçi nhí Êy, t«i nhí nhÊt mét
®ªm cuèi giªng, ®Çu hai n¨m Êy, hai ®øa míi quen nhau, cïng ¨n chung
mét qu¶ vó s÷a cña mét ngêi b¹n ph¬ng Nam göi ra cho, råi ®¸nh tam cóc
cho tíi nöa ®ªm vÒ s¸ng.
B©y giê, ngåi xem Ðn nh¹n bay, cã lóc t«i còng bæ mét qu¶ vó s÷a ra
¨n, nhng ¨n th× l¹i nhí ®Õn mét ®ªm th¸ng hai ®· mÊt “®Ó cho mïa xu©n
kia cã trë l¹i còng b»ng thõa”.
Yªu çi ®ªm th¸ng hai Êy kh«ng biÕt chõng nµo, nhí nh÷ng buæi ®¸nh
tam có vµ rót bÊt kh«ng biÕt thÕ nµo mµ nãi.
Lóc Êy, TÕt ®· hÕt tõ l©u, mäi ngêi trë l¹i víi c«ng viÖc thêng ngµy nh
cò, nhng mïa xu©n vÉn cßn ph¬i phíi trong lßng ngêi, kh¸ch ®a c¶m nh×n
vµo ®©u còng thÊy diÔm t×nh b¸t ng¸t. Võa h«m nµo ®i lÔ ë §èng §a,
h«m nay ®· lµ héi chïa Vua; mêi ba lµ héi Lim; r»m th¸ng Giªng ®i çc chïa
lÔ b¸i; råi lµ chïa TrÇm, råi trÈy héi Phñ GiÇy, råi xem tÕ thÇn ë L¸ng, ®i
vÒ qua Gi¶ng Vâ, rÏ vµo xem ríc vÝa ë miÕu Hai C«; vµi h«m sau l¹i ®i héi
Lé, trë vÒ xem ríc ë ®×nh Thiªn H¬ng, ghÐ qua ®×nh ñng xem tÕ thÇn vµ
®Õn ®ªm th× ®i xem h¸t tuång TÇu ë ®Òn B¹ch M·...
ë bÊt cø héi hÌ nµo, ®µn bµ con g¸i còng ®Ñp nân nµ. Hoa rÐt cßn
®äng ë léc c©y, ngän cá. Nh÷ng con m¾t cêi víi nh÷ng con m¾t, nh÷ng
bµn tay muèn n¾m lÊy nh÷ng bµn tay. Lßng ngêi Êm ¸p muèn göi sù Êm
¸p cho nh÷ng ngêi th¬ng mÕn. Qu¸i l¹, sao cïng lµ ®Êt níc mµ ë miÒn B¾c
trêi lµnh l¹nh nªn th¬ ®Õn thÕ, mµ ë nhiÒu miÒn kh¸c th× lóc Êy trêi l¹i
nãng, r«m s¶y c¾n nhoi nhãi muèn lµm cho ta cµo r¸ch thÞt ra. ¡n çi g×
còng kh«ng ngon v× mÖt qu¸. §ªm ngñ ch¼ng ®Éy giÊc v× cµng uèng níc
®¸ l¹i cµng h¸o ngêi. Çi m¸y l¹nh më cho hÕt cì còng ch¼ng lµm th¾m ®îc
tÊm lßng yªu th¬ng mÖt nhäc. Ngêi con g¸i ®a t×nh xa n¬i phÇn tö ®ªm
n»m bçng thÊy buån tª tª ë trong lßng v× chît nhí ®Õn mét c©u h¸t cò cßn
nhí ®îc lóc mÑ ru, khi cßn bÐ, ë ®Êt B¾c xa x«i:
Buån v× mét nçi th¸ng hai
§ªm ng¾n ngµy dµi, thua thiÖt ngêi ta!
Vò B»ng

(Th¬ng nhí mêi hai)

DiÔn v¨n trong buæi tiÖc trµ chóc mõng “PhÕ ®«”

35

®îc gi¶i thëng v¨n häc Femina cña níc Ph¸p
C¶m ¬n nhµ doanh nghiÖp, ngµi Ch¬ng C«ng HiÕu ®· tæ chøc buæi
tiÖc trµ nµy. C¶m ¬n çc b¹n ®· ®Õn ®©y häp mÆt trong lóc ®ang hÕt
søc bËn rén vµ trong thêi tiÕt l¹nh gi¸.
Khi mÊy ngêi b¹n ngá ý tæ chøc buæi tiÖc trµ nµy, t«i ®· tõ chèi. T«i
nghÜ, tuy nguyªn do gÆp mÆt lµ “PhÕ §«” ®îc gi¶i v¨n häc Femina cña
Ph¸p, song ®èi víi t«i, ®îc nhËn gi¶i nµy kh«ng quan träng. Bëi v× s¸ch
nhµ v¨n viÕt ra cßn cã ngêi ®äc, cßn cã ngêi tiÕp tôc xem lµ ®îc an ñi råi,
mµ t«i th× còng dÇn dÇn ®i ra khái bãng tèi. Nhng t«i kh«ng chèi tõ ®îc
lßng tèt cña çc b¹n. B»ng h×nh thøc d©n d·, mäi ngêi gÆp mÆt nhau víi
t çch b¹n bÌ t¹i th«n trang Hu Nhµn, vµ t«i ®· ®Õn. ý nghÜ hiÖn giê cña t«i
lµ: Gi¶i thëng nµy cña níc Ph¸p, níc Ph¸p l¹i lµ mét níc lín vÒ tiÓu thuyÕt,
xÐt cho cïng nã uèn n¾n söa l¹i sù hiÓu nhÇm vÒ cuèn s¸ch nµy sÏ cã lîi,
l¹i cµng cã nhiÒu ngêi t×m ®äc, ®em l¹i cho t¸c gi¶ niÒm tù tin trong s¸ng
t¸c. Nhng t«i còng kh«ng cã ý ®Þnh nãi nhiÒu ®Õn chuyÖn ®îc gi¶i hay
kh«ng ®îc gi¶i, mµ dµnh thêi gian ®ã bµn vÒ v¨n häc nghÖ thuËt, trao
®æi vÒ nh÷ng ®iÓm m¹nh ®iÓm yÕu trong s¸ng t¸c cña t«i thêi gian gÇn
®©y. Nh vËy cuéc häp mÆt cµng cã ý nghÜa.
T«i ®· bíc sang tuæi trung niªn, ®îc mÊt nhÊt thêi nh×n nhËn kh«ng
nÆng nÒ nh tríc ®©y. ChÝnh v× vËy, t«i vÉn ®ang s¸ng t¸c, h¬n n÷a
cµng cã thÓ b×nh tÜnh hßa nh·. T«i s¸ng t¸c lµ do m¹ng sèng cña t«i ®ßi
hái ph¶i viÕt, t«i ®©u cã ®Þnh lµm ngêi gi÷ bÊt ®ång chÝnh kiÕn, còng
kh«ng ph¶i ®Ó trót x¶ o¸n hËn g× cña ç nh©n, vµ cµng kh«ng ph¶i v×
tiÒn. T«i yªu Tæ quèc m×nh, yªu d©n téc Trung Hoa, yªu chuéng vµ quan
t©m theo dâi cuéc c¶i çch cña Nhµ níc, t«i viÕt vÒ thêi ®¹i nµy b»ng sù
quan s¸t vµ gãc ®é c¶m thô cña m×nh. Nhng nçi lo nghÜ d»n vÆt nµy th-
êng bÞ mét sè ngêi hiÓu sai, hoÆc ®äc t¸c phÈm cña t«i mét çch cã
®Þnh kiÕn, ®ã lµ ®iÒu bi ai cña t«i. Nhng t«i v÷ng tin, v¨n häc lµ viÖc nãi
®¹o lý lín, cÇn ph¶i cã sù kiÓm nghiÖm cña thêi gian vµ kh«ng gian, mµ
mäi chuyÖn kh«ng võa lßng x¶y ra th× t«i ph¶i kiÓm ®iÓm b¶n th©n tríc,
nÕu lµ do n¨ng lùc cña t«i yÕu kÐm th× chØ cã thÓ tiÕp tôc cè g¾ng,
kh«ng cã çch lùa chän nµo kh¸c.
§iÒu may m¾n lµ t«i ®îc sèng ë T©y An, sèng trong nh÷ng n¨m th¸ng
Trung Quèc dang cã cuéc c¶i çch vÜ ®¹i, sèng ë thêi kú thÕ giíi thay ®æi
tíi møc cµng ngµy cµng nhá. Çc vÞ tíi dù h«m nay cã çc nhµ v¨n, nhµ phª
b×nh, häc gi¶, gi¸o s, nhµ biªn tËp, nhµ b¸o, çc giµ lµng ë quª h¬ng, thÇy
gi¸o trêng cò vµ nh÷ng ngêi lµm çc ngµnh nghÒ kh¸c. ChÝnh çc vÞ lu«n
lu«n quan t©m theo dâi s¸ng t¸c cña t«i, míi cho t«i søc m¹nh sinh tån vµ
s¸ng t¸c. Xu©n vÒ trong ao, vÞt biÕt Êm; c©y cá bao dung, chim míi ®Ëu.
§ã lµ c©u t«i ph¶i ghi lßng t¹c d¹ suèt ®êi.
ë ®©y t«i cßn muèn bµy tá mét ý n÷a, lóc cßn trÎ t«i thêng cã nh÷ng ý
nghÜ ng«ng cuång vµ c¶m gi¸c thÊt b¹i v× danh lîi. B©y giê nghÜ l¹i, c¶m
thÊy buån cêi. Tr¶i qua chuyÖn ®êi, t«i kh«ng d¸m nãi m×nh ®· nhuÇn
nhuyÔn chÝn ch¾n, nhng Ýt nhÊt t«i ®· biÕt th«ng c¶m vµ bao dung. T«i
kh«ng ghi nhí vµ thï hËn nh÷ng ngêi nh÷ng viÖc ®· tõng g©y r¾c rèi,
thËm chÝ lµm tæn th¬ng ®èi víi t«i víi bÊt cø môc ®Ých vµ ph¬ng thøc
nµo. T«i hiÓu mçi ngêi cã m«i trêng sinh tån cña b¶n th©n, mçi ngêi cã

36

ph¬ng ph¸p t duy cña m×nh, dï chÝnh diÖn hay ph¶n diÖn, bÊt luËn lµ lät
tai hay tr¸i tai, ®èi víi t«i ®Òu lµ mét mãn cña c¶i; lµ mét con ngêi sèng trªn
®êi, t«i ®Òu vui vÎ chÊp nhËn. MÑ t«i ®· nãi víi t«i: Khi mang thai t«i, lóc
®Çu n»m m¬ thÊy mét con r¾n khæng lå cuèn ngang lng, sau ®ã n»m
m¬ l¹c gi÷a vên ®µo h¹t, mÑ t«i cø h¸i m·i, nhÆt m·i, ®ùng ®Çy tói. NÕu
nãi theo mª tÝn, th× trong m¹ng t«i cã mét phÇn lµ sè ®µo h¹t, mµ ®µo h¹t
th× ®Ëp ra míi ¨n ®îc, cho nªn t«i cÇn cã sù rÌn ®Ëp tõ phÝa nµy sang
phÝa kia míi thµnh c«ng cô cã Ých.
T«i kh«ng cã g× cã thÓ b¸o ®¸p l¹i çc vÞ, chØ cã tiÕp tôc viÕt t¸c
phÈm, kh«ng ®Ó hy väng cña mäi ngêi hÉng hôt.
CÇu xin Trêi xanh, h·y ®Ó cho t×nh h÷u nghÞ cña chóng ta cßn m·i
m·i.
S¸ng ngµy 14 th¸ng 11 n¨m 1997
Gi¶ B×nh Ao

ChÊt th¬
En-ri-c«, con ®· b¾t ®Çu hiÓu chÊt th¬ cña trêng häc råi. Nhng cho
®Õn nay, con chØ míi thÊy trêng häc tõ bªn trong th«i. Nhµ trêng ®èi víi
con sÏ cßn ®Ñp h¬n vµ nªn th¬ h¬n rÊt nhiÒu, ba m¬i n¨m sau n÷a, khi
con dÉn çc con cña con ®Õn trêng vµ con thÊy nhµ trêng tõ bªn ngoµi
nh bè thÊy hiÖn nay.
Trong khi chê tan häc, bè ®i d¹o ë çc ®êng phè v¾ng chung quanh
toµ nhµ, vµ bè nh×n thÊy çc cöa sæ ë tÇng díi chØ cã çc çnh cöa chíp
khÐp l¹i th«i. Tõ mét cöa sæ bè nghe tiÕng mét c« gi¸o nãi to: “¤i! NÐt sæ
cña ch÷ t g× mµ khiÕp thÕ nµy! Kh«ng ph¶i nh thÕ ®©u, con ¹. Bè con
mµ tr«ng thÊy thÕ th× sÏ b¶o thÕ nµo?”
ë mét cöa sæ bªn c¹nh, tiÕng mét thÇy gi¸o ®ang ®äc to chÇm chËm:
“T«i mua n¨m chôc mÐt v¶i, gi¸ bèn li-ra rìi mét mÐt, t«i b¸n l¹i...”
Xa chót n÷a, tiÕng mét c« gi¸o ®äc to: “ThÕ lµ Pi-ª-t¬-ri Mic-ca, çi
ngßi ®· ch©m...”
Tõ mét líp bªn c¹nh, næi lªn nh÷ng tiÕng trÎ r× rÇm chøng tá r»ng thÇy
gi¸o ®i ra ngoµi mét lóc. Bè ®i mÊy bíc vµ nghe tiÕng mét em bÐ ®ang
khãc, tiÕng c« gi¸o rÇy la hay dç dµnh. Tõ nh÷ng cöa sæ kh¸c väng ra
nh÷ng ®o¹n th¬, tªn hä cña nh÷ng ngêi næi tiÕng vµ nh©n hËu, nh÷ng
ch©m ng«n vÒ ®¹o ®øc, vÒ lßng dòng c¶m, vÒ lßng yªu Tæ quèc.
Råi tiÕp ®Õn nh÷ng lóc im lÆng. BÊy giê, ngêi ta cã thÓ nghÜ lµ tr-
êng häc bá kh«ng, h×nh nh nã kh«ng cã thÓ nµo chøa næi b¶y tr¨m häc
sinh.
Bçng nh÷ng tiÕng cêi vang ph¸ tan sù im lÆng, v× mét thÇy gi¸o vui
tÝnh ®· nãi mét c©u ®ïa...
Nh÷ng ngêi qua ®êng dõng ch©n l¹i nghe, vµ tÊt c¶ ®Òu nh×n víi mèi
thiÖn c¶m, toµ nhµ ®ang chøa biÕt bao tuæi thanh xu©n vµ biÕt bao
niÒm hy väng Êy.
Bçng nhiªn, ngêi ta nghe ån µo nh÷ng tiÕng s¸ch vë gÊp l¹i, nh÷ng
tiÕng bíc ch©n th×nh thÞch, tiÕng ån µo nh ong vì tæ lan tõ tÇng díi lªn

37

g¸c trªn, nh cã mét tin vui bÊt ngê võa truyÒn ®Õn. §ã lµ b¸c g¸c cæng
®ang ®i hÕt líp nµy ®Õn líp kh¸c, nh¾c l¹i çi ch÷ “Finis” theo lÔ thøc.
Nghe nh÷ng tiÕng ån µo Êy, mét ®¸m ®«ng ®µn bµ, ®µn «ng, thiÕu
n÷, thanh niªn, chen chóc ë çc cöa ra vµo chê ®ãn con m×nh, em m×nh,
ch¸u m×nh, trong khi çc em bÐ xÝu ra khái líp ®Õn t×m mò cña m×nh.
Cuèi cïng th× häc trß xÕp hµng dµi ®i ra, ch©n dËm th×nh thÞch; vµ bè
mÑ ®ãn con, hái dån dËp: “Con cã thuéc bµi kh«ng? – H«m nay cã nhiÒu
bµi tËp kh«ng? – Ngµy mai ph¶i häc bµi g×, ph¶i lµm bµi g×?- Bao giê thi
hµng th¸ng?...”
Cã nh÷ng bµ mÑ ®¸ng th¬ng, tuy kh«ng biÕt ®äc, còng gië vë cña
con ra, xem çc bµi tÝnh vµ hái sè ®iÓm: “ChØ t¸m th«i µ? – Mêi vµ ®îc
khen µ? - §äc bµi ®îc chÝn µ?...”
ThÕ råi hä lo ng¹i, hä vui mõng, hä hái çc thÇy gi¸o, nãi vÒ ch¬ng
tr×nh, vÒ thi cö...
§Ñp ®Ï thay, cao quý thay viÖc gi¸o dôc! Vµ bao la biÕt bao ®iÒu høa
hÑn cña ngµnh gi¸o dôc ®èi víi thÕ giíi nµy!
Bè cña con”.
Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi

Lµng trong hoµi väng
Mét ng«i lµng nhá bÐ, khiªm nhêng nÐp m×nh bªn nh¸nh s«ng ®µo bèn
mïa ph¼ng lÆng. Hai c©y g¹o më cöa ra thÕ giíi ®Çu lµng, xï x× gèc ba
bèn ®øa trÎ «m kh«ng xuÓ, t¬ng truyÒn do çc cô tõ xa trång ®Ó m¬ íc cho
lµng ®ñ g¹o ngµy mÊy b÷a c¬m. Tuæi th¬ t«i ë ®ã - bÌ b¹n cïng giá cua, vã,
rä, n¬m, chµi; ®ång hµnh cïng ®êng xèng tr©u, ¸o t¬i, nãn l¸...
Ch¼ng biÕt nguyªn cí g×, khi chît nghÜ ®Õn lµng, lÇn nµo còng thÕ -
dêng nh mïi bïn hoai h¨ng h¾c cø nghÑn d©ng ®Çy ngùc. Mçi lÇn nh thÕ
t«i l¹i nhí ®Õn bµ. "Suèt ®êi bµ kh«ng ®i ®©u bëi xa lµng mét ngµy lµ
kh«ng chÞu ®îc". §îc nghe bµ nãi nhiÒu lÇn nhng t«i ch¼ng hiÓu g×. Råi
mét ngµy bµ t«i th¨m th¼m theo «ng, vÒ câi. T«i lÉn vµo ®¸m trÎ cïng
trang løa trong lµng, cßm cäc, råi còng lín lªn nh cá nh c©y, nh khoai nh
lóa. NhËn giÊy b¸o ®îc vµo ®¹i häc, t«i bïi ngïi th¾p h¬ng v¸i tríc ban thê:
"Ch¸u xin phÐp tõ mai xa bµ, ch¸u sÏ ®Õn trêng ch¾c toµn ngêi l¹, nhng
ch¸u l¹y bµ h·y yªn t©m". Vµ t«i h¸o høc suèt ®ªm. Mê s¸ng h«m sau, khi
ngíc nh×n hai c©y g¹o ®Çu lµng, hÝt mét h¬i thë thËt s©u, xao xuyÕn mïi
khãi sím th©n thuéc t«i míi bµng hoµng nhËn thÊy mét nçi buån m¬ hå
dån nghÑt. Rêi lµng, lÇn ®Çu tiªn trong ®êi t«i thÊm thÝa lêi bµ néi, song
kh«ng kÞp n÷a. T«i lÆng nh×n mét vµi chÊm löa bËp bïng trong bÕp nhµ
hµng xãm vµ nghe rén rùc nh÷ng ©m thanh quen thuéc cña mét ngµy míi
b¾t ®Çu. T«i ngo¸i nh×n ra nghÜa trang, cã c¶m gi¸c bµ t«i còng ®ang
mØm cêi nh×n theo ch¸u néi.
Cã mét ®iÒu rÊt l¹: xa lµng, c¶ khi trong m¬ t«i còng thÊy lµng rÊt râ.
Ng«i lµng cæ nh nhiÒu ng«i lµng t«i biÕt, nhng t«i còng biÕt: ch¼ng n¬i
®©u gièng ®îc lµng m×nh. Còng "tiÕng lµng, tiÕng níc" nhng ©m s¾c cña
mçi ng«i lµng ch¼ng lÉn ®îc ®©u. Lµng, dêng nh kh«ng chØ lµ mét ®¬n

38

vÞ hµnh chÝnh, mét quÇn thÓ tô häp d©n c mµ cßn Èn chøa bao ®iÒu
thiªng liªng h¬n thÕ. Ngµy xa "phÐp vua thua lÖ lµng" - t«i nghe nãi thêi
phong kiÕn lÖ lµng ngÆt l¾m. Ngêi ngoµi dÉu muèn, nÕu kh«ng cã mÊy
tr¨m viªn g¹ch thÊt ®©u d¸m ríc g¸i lµng t«i? Bëi v× lµng gi÷ "lÖ". LÖ xa
kh«ng ph¶i lµ luËt nhng ai d¸m kh«ng theo? Cø xem con c·i cha, xem ngêi
sèng "xanh vá ®á lßng" hay gÆp khã lµm ng¬... lËp tøc "bia miÖng tiÕng
®êi", c¶ lµng tr¸nh mÆt! Çi céng ®ång nhá bÐ dÉu chØ mÊy chôc m¸i
tranh lÉn ngãi qu©y quÇn bªn nhau Êy tù h×nh thµnh chuÈn mùc - mét
thø chuÈn mùc cña t×nh lµng nghÜa xãm, t¾t löa tèi ®Ìn "kh«ng ai n¾m
tay th©u ngµy ®Õn tèi", mét thø chuÈn mùc lÊy thuÇn hËu bao dung lµm
gèc. Kh«ng lý luËn cao siªu mµ v÷ng nh ®¸ t¶ng, nh heo may ®Çu mïa
thÊu tËn t©m can. Thêi gian tr«i ®i lÆng lÏ, ®em theo c¶ tiÕng thë dµi cña
nçi ngêi nh÷ng khi gi¸p h¹t, lµng khi Êy lµ "mét miÕng khi ®ãi b»ng mét gãi
khi no". ChuyÖn hay, g¬ng tèt ®îc lµng truyÒn tông, cã khi theo suèt ®êi
ngêi. NÐt ®Ñp tù nã cã mét gi¸ trÞ v÷ng bÒn. §iÒu chíng tai gai m¾t
kh«ng qua ®îc d©n lµng. Th× ®Êy, c¶ lµng cïng ¨n níc trong mét giÕng,
thøc cïng mét nçi ©u lo. Çi giÕng ®Çu lµng x©y tù ®êi n¶o ®êi nµo,
quanh n¨m trong m¸t, ai ë xa vÒ vôc lªn nãn níc, kho¶ mÆt vµo ®Êy sÏ
thÊy nh ®îc trót hÕt bôi trÇn, nh l¹i b¾t ®Çu mét bÇu trong khiÕt. Ngêi
lµng t«i cã giäng riªng sÒn sÖt, nh tÝn hiÖu ®Ó nhËn nhau ë mäi ph¬ng
trêi. Lò trÎ con chóng t«i lín lªn tõ sau luü tre lµng, tõ thÕ giíi cña rÊt nhiÒu
chuyÖn kÓ mµ sau nµy con ch¸u muèn nghe ch¾c kh«ng thÓ t×m trong
th viÖn. Nhng ®õng lo, bao giê lµng còng cã ngêi cao tuæi - ®ã lµ th viÖn
cña mu«n ®êi. B¬n b¶ kiÕm sèng, cã ngêi m¶i mª, mô mÉm quªn lèi vÒ
lµng hoÆc v× mét lý do g× kh«ng thÓ trë vÒ, nhng lµng vÉn ®Êy, tù
nguyÖn mét biÓu tîng thuû chung ch¼ng kh¸c mét bÕn ®ß.
H«m nay t«i vÒ lµng, kÞp ¨n r»m th¸ng b¶y. §øng díi gèc c©y g¹o, t«i
båi håi nghÜ ®Õn nh÷ng ngêi ®· qua ®©y. NiÒm m¬ íc Êm no cña lµng
b©y giê vÉn sum suª to¶ bãng, mÆc dï lµng ®· hÕt nçi lo ¨n. R»m th¸ng
b¶y - ngµy "xo¸ téi vong nh©n", nhµ ai còng nhén nhÞp kh¸c thêng. M©m
cç dï to dï nhá, mua s¾m dï Ýt dï nhiÒu, sang hÌn bÊt luËn nhng nhµ ai
còng nÊu mét nåi ch¸o hoa, móc bµy la liÖt ®Ó cóng nh÷ng h¬ng hån
lang thang v« chñ. "TrÇn sao ©m vËy", tôc lµng truyÒn l¹i nh mét lêi nh¾n
nhñ h·y biÕt ®éng lßng tr¾c Èn. §ªm, n»m trong ng«i nhµ ¨m ¾p tuæi th¬,
t«i kh«ng sao chîp m¾t. BiÕt lµm sao, khi ®ang ë gi÷a lµng m×nh mµ nhí
lµng da diÕt. Cuéc sèng n¬i phè thÞ dÉu vËt chÊt vµ tinh thÇn kh«ng qu¸
thiÕu, nhng dêng nh nçi nhí lµng lµ kh«ng g× bï ®¾p. Cã ph¶i v× m×nh lµ
ngêi nhµ quª, çi "tiÕng lµng, tiÕng níc" ®· ¨n vµo m¸u thÞt nªn ®· nghÜ
qu¸ ®i ch¨ng?
Nghe nh÷ng ®ît giã khe khÏ thæi tõ khu vên luån qua song cöa, kh«ng
nh×n ra t«i còng cã thÓ h×nh dung vên tr¨ng ®ang qu¹nh quÏ. NhËp nhoµ
bao g¬ng mÆt, nhËp nhoµ nh÷ng th¸ng ngµy th¬ Êu thÊm ®Ém bÇn hµn
vµ ngîp trµn h¹nh phóc bªn nh÷ng ngêi th©n. TiÕng gµ g¸y sang canh rén
r·. Theo quy luËt, tõng thêi kh¾c l¹i lÆng lÏ tr«i ®i, nhng nçi ®au ®¸u hoµi
väng vÒ lµng th× nguyÖn ®õng phai nh¹t...
Hµ Néi 1999-2000
NguyÔn Träng Hoµn

39

B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng
lµm bµi v¨n BiÓu c¶m

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m
1. T×m hiÓu ®Ò
- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n nµo? §Ó t¹o lËp v¨n b¶n Êy cÇn
sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo lµ chñ yÕu?
- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×? Trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp bµy tá t tëng,
t×nh c¶m, c¶m xóc, th¸i ®é vµ sù ®¸nh gi¸ cña ngêi viÕt ®èi víi ®èi tîng ®-
îc nãi tíi.
kÜ n¨ng g×?
2. LËp dµn ý
a) Më bµi
Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ®èi tîng cÇn biÓu c¶m.
b) Th©n bµi
TriÓn khai néi dung cÇn biÓu c¶m:
- Ph¸t biÓu c¶m tëng vÒ mét t¸c phÈm v¨n häc: cÇn nªu ®îc lý do biÓu
c¶m (c¸i hay, c¸i ®Ñp, Ên tîng cô thÓ) vÒ t¸c phÈm ®ã.
- Nªu suy nghÜ (hay c¶m xóc) vÒ mét sù vËt, hiÖn tîng, vÊn ®Ò: cÇn
nªu ®îc bèi c¶nh n¶y sinh c¶m xóc, diÔn biÕn c¶m xóc.
c) KÕt bµi:
§a ra nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ tæng qu¸t vÒ néi dung biÓu c¶m.
a) §Ò 1: Tõ mét sè bµi ca dao than th©n ®· häc hoÆc ®· ®äc, h·y
ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi
cò.
- Em ®· ®îc häc hoÆc ®äc nh÷ng bµi ca dao than th©n nµo? Sè phËn
cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò ®îc t¸c gi¶ d©n gian kh¾c ho¹ ra sao?
- Em ®· cã nh÷ng hiÓu biÕt g× vÒ x· héi cò (x· héi phong kiÕn)?
Trong x· héi Êy, ngêi phô n÷ ph¶i chÞu nh÷ng ¸p lùc, rµng buéc g×?
- Ngêi phô n÷ trong x· héi ngµy nay ra sao?
Chó ý: CÇn tËp trung vµo chñ ®Ò nçi khèn khæ, tñi nhôc cña th©n
phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò vµ sù bÊt c«ng, thiÕu b×nh ®¼ng, th¸i
®é xem thêng cña x· héi xa kia ®èi víi hä; më réng liªn hÖ, so s¸nh víi
quan niÖm vÒ b×nh ®¼ng nam – n÷, ®Ò cao vai trß cña ngêi phô n÷
trong x· héi ngµy nay. Bµi viÕt ph¶i thÓ hiÖn ®îc th¸i ®é cña em ®èi víi
quan niÖm cña x· héi tríc kia vÒ ngêi phô n÷: sù ®ång c¶m, th¬ng c¶m tr-
íc sè phËn tñi cùc cña ngêi phô n÷ ®ång thêi phª ph¸n t tëng bÊt c«ng,
thiÕu b×nh ®¼ng, coi thêng ngêi phô n÷.
b) §Ò 2: C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu
thÝch.

40

- Chän mét bµi ca dao mµ em yªu thÝch nhÊt.
- Bµi ca dao ®ã nãi lªn ®iÒu g×? NghÖ thuËt cña bµi ca dao ®ã ®Æc
s¾c ra sao?
- Bµi ca dao ®ã gîi cho em nh÷ng suy nghÜ, xóc c¶m g×?
c) §Ò 3: C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò
L·o.
- ¤n l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµ nh÷ng ®iÒu em ®· thu ho¹ch ® îc
khi ®äc – hiÓu t¸c phÈm Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o.
- TËp trung ph¸t biÓu suy nghÜ riªng cña m×nh vÒ gi¸ trÞ cña bµi th¬,
®ång thêi béc lé th¸i ®é t×nh c¶m cña m×nh ®èi víi t tëng, t×nh c¶m cña
t¸c gi¶ göi g¾m trong bµi th¬.
d) §Ò 4: Quan s¸t mét çnh ®ång lóa chÝn hoÆc mét khu nhµ cao
tÇng ®ang x©y vµ nªu lªn nh÷ng c¶m xóc, suy nghÜ cña m×nh.
- Lùa chän ®èi tîng: çnh ®ång lóa chÝn hoÆc mét khu nhµ cao tÇng
®ang x©y.
- VËn dông quan s¸t vµ thÓ nghiÖm, ph¸t huy liªn tëng, tëng tîng ®Ó
béc lé c¶m xóc, suy nghÜ cña m×nh vÒ ®èi tîng.
- Trong bµi viÕt, nªn chó ý kÕt hîp biÓu c¶m víi miªu t¶, lång nh÷ng
suy nghÜ, c¶m xóc cña m×nh vµo nh÷ng h×nh ¶nh cô thÓ cña ®èi tîng.
e) §Ò 5: Nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ kh«ng
n¬i n¬ng tùa.
- Sö dông yÕu tè quan s¸t vµ thÓ nghiÖm khi nãi vÒ nh÷ng em bÐ
kh«ng n¬i n¬ng tùa.
- Bµi viÕt ph¶i béc lé ®îc mét çch ch©n thùc sù ®ång c¶m, t×nh th-
¬ng, nh÷ng xóc ®éng ch©n thµnh cña ngêi viÕt tríc nh÷ng c¶nh ®êi Ðo le.
g) §Ò 6: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét t¸c phÈm ®· häc.
Më bµi
- ViÔn Ph¬ng lµ mét nhµ th¬ tiªu biÓu cña miÒn Nam. Th¸ng 4/1976
sau 1 n¨m gi¶i phãng ®Êt níc. Khi l¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh võa kh¸nh
thµnh, nhµ th¬ cïng ®oµn ®¹i biÓu miÒn Nam ra th¨m Hµ Néi vµo l¨ng
viÕng B¸c.
- Bµi th¬ ViÕng l¨ng B¸c ®îc ViÔn Ph¬ng viÕt víi tÊt c¶ tÊm lßng thµnh
kÝnh biÕt ¬n vµ tù hµo pha lÉn nçi xãt ®au cña mét ngêi con tõ miÒn
Nam ra viÕng B¸c lÇn ®Çu.
Th©n bµi
1. Khæ th¬ thø nhÊt
- T¸c gi¶ ®· më ®Çu b»ng c©u th¬ tù sù: "Con ë miÒn Nam ra th¨m
l¨ng B¸c".
+ "Con" vµ "B¸c" lµ çch xng h« ngät ngµo th©n th¬ng rÊt Nam Bé,
thÓ hiÖn sù gÇn gòi, kÝnh yªu ®èi víi B¸c.
+ "Con ë miÒn Nam" – ë mét ®Þa danh xa x«i ngh×n trïng, ra ®©y
mong ®îc gÆp B¸c; ®Êt níc ®· thèng nhÊt, Nam B¾c ®· sum häp mét

41

nhµ, vËy mµ B¸c kh«ng cßn n÷a.
+ Nhµ th¬ ®· cè t×nh thay ®i tõ viÕng b»ng tõ th¨m ®Ó gi¶m nhÑ nçi
®au th¬ng mµ vÉn kh«ng che giÊu ®îc nçi xóc ®éng cña c¶nh tö biÖt sinh
ly.
+ §©y cßn lµ nçi xóc ®éng cña mét ngêi con tõ chiÕn trêng miÒn Nam
sau bao n¨m mong mái b©y giê míi ®îc ra viÕng B¸c.
- H×nh ¶nh ®Çu tiªn mµ t¸c gi¶ thÊy ®îc vµ lµ mét dÊu Ên ®Ëm nÐt lµ
"hµng tre" quanh l¨ng B¸c "§· thÊy trong s¬ng hµng tre b¸t ng¸t".
+ H×nh ¶nh hµng tre trong s¬ng ®· khiÕn c©u th¬ võa thùc võa ¶o.
§Õn l¨ng B¸c nhµ th¬ l¹i gÆp mét h×nh ¶nh hÕt søc th©n thuéc cña lµng
quª ®Êt ViÖt: lµ c©y tre. C©y tre ®· trë thµnh biÓu tîng cña d©n téc ViÖt
Nam.
+ "B·o t¸p ma sa" lµ mét thµnh ng÷ mang tÝnh Èn dô ®Ó chØ sù khã
kh¨n gian khæ. Nhng dï khã kh¨n gian khæ ®Õn mÊy c©y tre vÉn "®øng
th¼ng hµng", "®øng th¼ng hµng" lµ mét Èn dô mang tÝnh kh¼ng ®Þnh
tinh thÇn hiªn ngang bÊt khuÊt, søc sèng bÒn bØ cña d©n téc.
2. Khæ th¬ thø hai
- Hai c©u th¬ ®Çu:
Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng
ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á
+ Hai c©u th¬ ®îc t¹o nªn víi nh÷ng h×nh ¶nh thùc vµ h×nh ¶nh Èn dô
sãng ®«i.
C©u trªn lµ mét h×nh ¶nh thùc, c©u díi lµ h×nh ¶nh Èn dô
+ VÝ B¸c nh mÆt trêi lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh sù trêng tån vÜnh cöu cña
B¸c, gièng nh sù tån t¹i vÜnh viÔn cña mÆt trêi tù nhiªn.
+ VÝ B¸c nh mÆt trêi: nãi lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c, ngêi ®· ®em l¹i cuéc
sèng tù do cho d©n téc ViÖt Nam tho¸t khái ®ªm dµi n« lÖ.
+ NhËn thÊy B¸c lµ mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á - ®©y chÝnh lµ
biÓu tîng s¸ng t¹o riªng cña ViÔn Ph¬ng, nã thÓ hiÖn ®îc sù t«n kÝnh cña
t¸c gi¶, cña nh©n d©n ®èi víi B¸c.
- ë hai c©u th¬ tiÕp theo:
Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí
KÕt trµng hoa d©ng b¶y m¬i chÝn mïa xu©n
+ H×nh ¶nh dßng ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c ®îc t¸c gi¶ vÝ nh trµng hoa,
d©ng lªn B¸c. C¸ch so s¸nh nµy võa thÝch hîp vµ míi l¹, diÔn ra ®îc sù th-
¬ng nhí, t«n kÝnh cña nh©n d©n ®èi víi B¸c.
+ "Trµng hoa" lµ h×nh ¶nh Èn dô nh÷ng ngêi con tõ kh¾p miÒn ®Êt
níc vÒ ®©y viÕng B¸c gièng nh nh÷ng b«ng hoa trong vên B¸c ®îc B¸c ¬m
trång, ch¨m sãc nay në ré ng¸t h¬ng vÒ ®©y tô héi kÝnh d©ng lªn B¸c.
3. Khæ th¬ thø 3
1) T¸c gi¶ ®· diÔn t¶ c¶m xóc vµ suy nghÜ cña m×nh khi vµo trong
l¨ng

42

- Khung c¶nh vµ kh«ng khÝ thanh tÜnh nh ngng kÕt c¶ thêi gian vµ
kh«ng gian trong l¨ng:
B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn
Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn
+ C¶ cuéc ®êi B¸c ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn khi ®ång bµo miÒn
Nam cßn ®ang bÞ qu©n thï giµy xÐo. Nay miÒn Nam ®· ®îc gi¶i phãng,
®Êt níc thèng nhÊt mµ B¸c ®· ®i xa. Nhµ th¬ muèn quªn ®i sù thùc ®au
lßng ®ã vµ mong sao nã chØ lµ mét giÊc ngñ thËt b×nh yªn.
hån d©n téc ViÖt Nam: gi¶n dÞ, thanh cao nhng bÊt khuÊt, kiªn cêng,
vît qua "b·o t¸p ma sa" ®Ó "®øng th¼ng hµng".
+ Th«ng qua h×nh ¶nh "Hµng tre xanh xanh" t¸c gi¶ nh muèn ca ngîi
søc sèng bÊt diÖt cña d©n téc ViÖt Nam tríc nh÷ng thö th¸ch kh¾c nghiÖt
cña thiªn nhiªn vµ lÞch sö. Hµng tre bªn l¨ng ®· ru giÊc ngñ ngµn thu cña
B¸c, g¾n bã víi Ngêi m·i m·i.
2. Nèi tiÕp víi nh÷ng c¶m nhËn lóc ban ®Çu, nhµ th¬ ®· béc lé c¶m
xóc cña m×nh vÒ B¸c qua h×nh ¶nh Èn dô ®Æc s¾c "Ngµy ngµy… rÊt
®á".
+ MÆt trêi cña tù nhiªn ®em l¹i søc sèng cho mu«n loµi. MÆt trêi thËt
®á gîi lªn sù liªn tëng vµ so s¸nh.
+ B¸c Hå cña chóng ta còng lµ mét mÆt trêi. B¸c ®· dÉn lèi, soi ®êng
cho nh©n d©n ta ®i lªn tõ trong ®em tèi n« lÖ ®Õn víi cuéc ®êi tù do, ®éc
lËp, h¹nh phóc nh b©y giê.
Song sù ngìng mé vµ lßng thµnh kÝnh ®· ®îc t¸c gi¶ ®a ®Õn ®Ønh
cao h¬n. §ã lµ sù h×nh dung vÒ dßng ngêi ®ang nèi tiÕp dµi v« t¹n hµng
ngµy ®Õn viÕng l¨ng B¸c b»ng tÊt c¶ tÊm lßng thµnh kÝnh vµ th¬ng nhí,
h×nh ¶nh ®ã nh nh÷ng trµng hoa kÕt l¹i d©ng ngêi "ngµy ngµy… mïa
xu©n". Hai tõ ngµy ngµy ®îc lÆp l¹i trong c©u th¬ nh t¹o nªn mét c¶m xóc
vÒ câi trêng sinh vÜnh cöu.
3. Tõ c¶m xóc thµnh kÝnh ngìng mé, ë khæ th¬ thø ba lµ nh÷ng c¶m
xóc th¬ng xãt vµ íc nguyÖn cña nhµ th¬. H×nh ¶nh B¸c nh vÇng tr¨ng s¸ng
dÞu hiÒn trong giÊc ngñ b×nh yªn lµ mét h×nh ¶nh tîng trng cho vÎ ®Ñp
thanh th¶n, phong th¸i ung dung vµ thanh cao cña B¸c. Ngêi vÉn ®ang
sèng cïng víi nh©n d©n ®Êt níc ViÖt Nam thanh b×nh t¬i ®Ñp. M¹ch c¶m
xóc cña nhµ th¬ nh trÇm l¾ng xuèng ®Ó nhêng chç cho nçi xãt xa qua hai
c©u th¬ "VÉn biÕt… ë trong tim"…
+ H×nh ¶nh "trêi xanh" lµ h×nh ¶nh Èn dô nãi lªn sù trêng tån bÊt tö
cña B¸c. Trêi xanh th× cßn m·i m·i trªn ®Çu, còng gièng nh B¸c vÉn cßn
sèng m·i m·i víi non s«ng ®Êt níc. §ã lµ mét thùc tÕ.
+ ThÕ nhng, nh×n di hµi cña B¸c trong l¨ng, c¶m thÊy B¸c ®ang trong
giÊc ngñ ngon lµnh, b×nh yªn mµ vÉn thÊy ®au ®ín xãt xa "mµ sao nghe
nhãi ë trong tim". Dï r»ng Ngêi ®· ho¸ th©n vµo thiªn nhiªn, ®Êt níc, nhng
sù ra ®i cña B¸c vÉn kh«ng sao xo¸ ®i ®îc nçi ®au xãt v« h¹n cña c¶ d©n
téc, ý th¬ nµy diÔn t¶ rÊt ®iÓn h×nh cho t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña bÊt kú
ai ®· tõng ®Õn viÕng l¨ng B¸c.

43

4. ë khæ th¬ cuèi
C¶m xóc cña nhµ th¬ khi trë l¹i miÒn Nam ®èi víi B¸c v« cïng ch©n
thµnh vµ xóc ®éng "Mai vÒ miÒn Nam th¬ng trµo níc m¾t".
+ C©u th¬ nh béc lé rÊt ch©n thµnh nçi xãt th¬ng v« h¹n bÞ k×m nÐn
cho tíi phót chia tay vµ tu«n thµnh dßng lÖ.
+ Trong c¶m xóc nghÑn ngµo, t©m tr¹ng lu luyÕn Êy, nhµ th¬ nh
muèn ®îc ho¸ th©n ®Ó m·i m·i bªn Ngêi "Muèn lµm… chèn nµy".
§iÖp ng÷ muèn lµm ®îc nh¾c tíi ba lÇn cïng víi çc h×nh ¶nh liªn tiÕp
con chim, ®o¸ hoa, c©y tre nh ®Ó nãi lªn íc nguyÖn tha thiÕt cña nhµ th¬
muèn lµ B¸c yªn lßng, muèn ®Òn ®¸p c«ng ¬n trêi biÓn cña Ngêi. NguyÖn
íc cña nhµ th¬ võa ch©n thµnh, s©u s¾c ®ã còng chÝnh lµ nh÷ng c¶m
xóc cña hµng triÖu con ngêi miÒn Nam tríc khi dêi l¨ng B¸c sau nh÷ng lÇn
®Õn th¨m ngêi.
KÕt bµi
- Víi lêi th¬ c« ®äng, giäng th¬ trang nghiªm thµnh kÝnh, tha thiÕt vµ
rÊt giµu c¶m xóc, bµi th¬ ®· ®Ó l¹i Ên tîng rÊt s©u ®Ëm trong lßng ngêi
®äc. Bëi lÏ, bµi th¬ kh«ng nh÷ng chØ béc lé t×nh c¶m s©u s¾c cña t¸c gi¶
®èi víi B¸c Hå mµ cßn nãi lªn t×nh c¶m ch©n thµnh tha thiÕt cña hµng
triÖu con ngêi ViÖt Nam ®èi víi vÞ l·nh tô kÝnh yªu cña d©n téc.
- Em rÊt c¶m ®éng mçi khi ®äc bµi th¬ nµy vµ thÇm c¶m ¬n nhµ th¬
ViÔn Ph¬ng ®· ®ãng gãp vµo th¬ ca viÕt vÒ B¸c nh÷ng vÇn th¬ xóc ®éng
m¹nh mÏ.

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m
§Ò 1. H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ ngêi
th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ).
Bµi viÕt
Bè mÑ t«i c«ng t¸c xa quª, c«ng viÖc khiÕn bè mÑ t«i ph¶i thêng
xuyªn thay ®æi chç ë. V× thÕ, n¨m t«i lªn ba tuæi, bè mÑ cho t«i vÒ ë víi
bµ néi.
N¨m ®ã, bµ t«i ®· gÇn b¶y m¬i tuæi. Bµ t«i lng h¬i cßng, nªn trong bµ
rÊt giµ. T«i ë cïng víi anh trai vµ bµ néi. Buæi s¸ng, bµ ®a anh trai t«i ®Õn
trêng råi l¹i ®a t«i ®Õn trêng MÉu gi¸o. Buæi tra, bµ ®i ®ãn c¶ hai anh em.
Cßn buæi chiÒu bµ cho chóng t«i tha hå ch¬i ®ïa víi nh÷ng ®øa trÎ cïng
xãm.
Bµ t«i cã khu«n mÆt rÊt hiÒn tõ vµ mét cÆp m¾t rÊt nhanh nhÑn. Bµ
thuéc nhiÒu ca dao, tôc ng÷, c©u ®è, hß vÌ, nhÊt lµ tryÖn N«m. Bµ thuéc
tõ c©u ®Çu ®Õn c©u cuèi cña cuèn TruyÖn KiÒu. Bµ ®äc KiÒu kh«ng
sai mét c©u nµo, t«i mîn ®îc cña c« gi¸o d¹y V¨n t«i håi líp 9 cuèn TruyÖn
KiÒu ®Ó x¸c minh ®iÒu nµy. Bµ cßn kÓ chuyÖn Hoµng Trõu, chuyÖn
Ph¹m C«ng - Cóc Hoa, Ph¹m T¶i - Ngäc Hoa… Kho tµng truyÖn cæ tÝch
cña th× v« cïng phong phó. §ªm nµo t«i còng ®îc nghe bµ kÓ chuyÖn. Vµ
mçi ®ªm lµ mét c©u chuyÖn mãi. Khi kÓ chuyÖn bµ thêng hái ý kiÕn cña
t«i vÒ çc nh©n vËt råi bµ gi¶ng gi¶i, theo çch cña bµ, nhiÒu khi kh¸c víi

44

sù gi¶ng gi¶i cña c« gi¸o, vÒ çc c©u chuyÖn. T«i rÊt thÝch thó phÇn
b×nh luËn cña bµ. H»ng ®ªm, mét bµn tay bµ phe phÈy chiÕc qu¹t lµm
b»ng l¸ cä (bµ kh«ng thÝch qu¹t ®iÖn v× nã lµm bµ thÊy mÖt), mét tay bµ
lïa xuèng díi mí tãc ch¸y n¾ng cña t«i g·i nhÑ. §ã lµ c¶m gi¸c mµ t«i thÝch
nhÊt. Giäng kÓ chuyÖn rñ rØ cña bµ bªn tai ®a t«i vµo nh÷ng giÊc ngñ ªm
®Òm víi bao nhiªu ®iÒu tèt ®Ñp.
B×nh thêng, bµ t«i rÊt khoÎ m¹nh, bµ ch¨m sãc c¶ hai anh em t«i rÊt
chu ®¸o, khiÕn chóng t«i lu«n c¶m thÊy ®Çy ®ñ, kh«ng bÞ thiÖt thßi khi
bè mÑ v¾ng nhµ thêng xuyªn. Nhng nh÷ng lóc tr¸i n¾ng trë trêi, bµ rÊt
hay bÞ ®au lng. Bµ thêng b¶o t«i lÊy rîu ng©m gõng råi bãp cho bµ.
Nh÷ng lóc ®ã t«i thÊy th¬ng bµ v« cïng. Bè t«i b¶o, bµ ®au lng v× lóc trÎ
ph¶i g¸nh nhiÒu lóa vµ lµm nhiÒu viÖc nÆng. Bµ t«i cßn biÕt c¶ ch÷ H¸n,
bè t«i b¶o ®ã lµ do cô t«i d¹y bµ häc ch÷.
T«i rÊt yªu bµ vµ lu«n tù hµo vÒ bµ néi cña m×nh. Sèng bªn bµ t«i
lu«n c¶m thÊy rÊt b×nh yªn. Bµ ®· cho t«i mét tuæi th¬ thËt diÖu k×. T«i
rÊt yªu m«n V¨n vµ thÝch häc V¨n. Bè t«i b¶o, ®ã lµ v× t«i ®îc hëng mét
chót Ýt dßng m¸u cña cô truyÒn l¹i cho bµ vµ bµ truyÒn l¹i cho t«i.
hång mai

§Ò 2. Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn ®· häc mµ
anh (chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.
Bµi viÕt
Trong nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ®· ®îc häc ë cÊp hai, truyÖn ng¾n
"BÕn quª" cña nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u (ch¬ng tr×nh líp 9) ®Ó l¹i
trong t«i mét Ên tîng rÊt m¹nh mÏ. T«i cha ®Õn tuæi cña anh NhÜ ®Ó
thÊm thÝa ®ñ çi triÕt lÝ s©u s¾c mµ nhµ v¨n göi g¾m ë niÒm kao kh¸t h-
íng ra bªn quª phÝa bªn kia s«ng, nhng t«i ®· phÇn nµo c¶m nhËn ®îc nçi
niÒm nuèi tiÕc cña anh khi anh n»m trªn giêng bÖnh ®Õm nh÷ng ngµy
cßn l¹i cña cuéc ®êi m×nh.
Thãi thêng ngêi ®êi vÉn coi thêng hiÖn t¹i, m¶i mª ®uæi theo nh÷ng h
danh phÝa tríc mµ kh«ng nhËn ra nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña nh÷ng g×
m×nh ®ang cã. Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u qua BÕn quª ®· muèn nãi víi
mäi ngêi triÕt lÝ s©u xa Êy. Lµ nhµ v¨n lu«n cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi mÎ vÒ
nh÷ng ®iÒu quen thuéc vµ gi¶n dÞ cña cuéc sèng, «ng ®· ph¸t hiÖn ra
nh÷ng nçi b¨n kho¨n, day døt, nuèi tiÕc cña con ngêi khi ®øng tríc nhng g×
®· qua. Anh NhÜ ®· tõng ®i rÊt nhiÒu n¬i, c¶ cuéc ®êi anh ch¹y theo
danh väng mµ anh quªn mÊt çi bÕn quª tríc cöa nhµ. Anh kh«ng cã thêi
gian ®Ó ý ®Õn nã. Khi n»m trªn giêng bÖnh, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i l¹i,
anh míi nhËn ra r»ng çi bÕn quª Êy hÊp dÉn biÕt bao nhiªu. Anh bõng
ngé ra r»ng anh ®· ch¹y theo h danh mµ bá qua mÊt mét ®iÒu quan träng
vµ v« cïng quý gi¸ víi m×nh. Anh ©n hËn v× c¶ cuéc ®êi anh míi chØ sang
çi bÕn s«ng Êy cã hai lÇn, vµ mét lÇn lµ ngµy cíi cña anh.
Mçi con ngêi ®Òu cã mét bÕn quª trong lßng m×nh, nhng kh«ng ph¶i
ai còng nhËn ra nã quý träng vµ thiªng liªng ®Ó mµ gi÷ g×n tr©n träng khi
cßn ®ñ søc. NhÜ nuèi tiÕc khi ©nh nhËn ra çi bÕn quª Êy hÊp dÉn víi

45

anh biÕt nhêng nµo vµ anh ®· göi g¾m c¶ niÒm khao kh¸t Êy vµo ®øa
con trai. Anh nhê nã ®i ®ß sang s«ng ®Ó mua cho anh bÊt cø thø g×
phÝa bªn s«ng Êy. Nhng th»ng bÐ, còng nh anh khi cßn trÎ, kh«ng thÓ
nhËn ra nh÷ng t©m sù cña cha. Nã l¹i m¶i ch¬i nªn bÞ lì chuyÕn ®ß
ngang cuèi cïng trong ngµy. Th»ng bÐ kh«ng véi v· bëi nã cßn qu¸ nhiÒu
thêi gian ®Ó sèng, bëi víi nã çi bÕn s«ng Êy còng rÊt b×nh thêng. Th»ng
bÐ sÏ l¹i gièng nh cha vµ nh tÊt c¶ mäi ngêi, kh«ng thÓ nhËn ra sù ®¸ng
quý vµ ®¸ng tr©n träng cña nh÷ng g× ®ang trong tÇm tay.
Mét ngêi bÖnh nÆng, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®i l¹i, ng¾m çi bÕn s«ng
qua khung cöa sæ, khã kh¨n nhÝch tõng tÝ mét trªn giêng ®Ó ®îc ng¾m
çi bÕn s«ng. Vµ nuèi tiÕc v× m×nh ®· v« t×nh víi quª h¬ng, víi nh÷ng
®iÒu b×nh dÞ vµ v« cïng quý gi¸. Cèt truyÖn chØ ®¬n gi¶n vËy th«i nhng
chøa ®ùng c¶ mét vÊn ®Ò nh©n sinh rÊt lín. §iÒu nhµ v¨n nãi ®Õn trong
t¸c phÈm nµy còng kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn míi: Ph¶i biÕt tr©n träng
nh÷ng g× m×nh ®ang cã vµ ®· cã, kh«ng nªn qu¸ m¶i mª víi nh÷ng h danh
mµ quªn mÊt gÝ trÞ cña hiÖn t¹i. V¨n häc ®· tõng nãi vÒ ®iÒu nµy. Nh÷ng
NguyÔn Minh Ch©u ®· cã mét çch thÓ hiÖn thËt gi¶n dÞ vµ s©u s¾c.
BÕn quª lµ c©u chuyÖn vÒ sù bõng ngé cña mét con ngêi ë nh÷ng ngµy
cuèi cïng cña cuéc ®êi. V× thÕ sù bõng ngé Êy ßn cã ý nghÜa nh mét sù
thøc tØnh ®èi víi nh÷ng ai ®ang sèng, h¨m hë ®Ó tiÕn ®Õn t¬ng lai vµ
cßn tiÕp tôc bá l¹i phÝa sau nh÷ng ®iÒu nuèi tiÕc.
Cuéc sèng kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng tiÕc nuèi. Song nÕu ®Ó m×nh
ph¶i nuèi tiÕc qu¸ nhiÒu hoÆc nuèi tiÕc nh÷ng ®iÒu thiªng liªng nhÊt mµ
m×nh trãt ®¸nh mÊt nghÜa lµ ®· bá phÝ mét qu·ng ®êi quý gi¸.
hång mai

§Ò 3. C¶m nghÜ vÒ mét nh©n vËt v¨n häc mµ anh (chÞ) yªu thÝch.
Bµi viÕt
Thêi nay, mäi ngêi, nhÊt lµ thanh niªn häc sinh, thêng coi nhÑ lý tëng
sèng, v× thÕ hä kh«ng cßn yªu thÝch nh÷ng nh©n vËt nh Paven
Coocsaghin (nh©n vËt chÝnh trong tiÓu thuyÕt "ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy" -
mét cuèn s¸ch gèi ®Çu giêng cña thanh nhiªn ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m 60
®Õn 80). Riªng t«i, t«i vÉn kh«ng thÓ kh«ng yªu thÝch vµ tr©n träng
nh÷ng ngêi nh çc anh, nh÷ng ngêi lu«n s½n sµng hy sinh quyÒn lîi ç
nh©n ®Ó sèng v× céng ®ång, x©y dùng mét cuéc sèng chung ngµy cµng
tèt ®Ñp h¬n. Vµ t«i tin, trong thêi buæi nµy vÉn cßn rÊt nhiÒu b¹n trÎ cã
niÒm yªu thÝch gièng nh t«i.
NguyÔn Thµnh Long lµ mét nhµ v¨n mµ tªn tuæi ®· trë thµnh quen
thuéc víi b¹n ®äc yªu thÝch truyÖn ng¾n ViÖt Nam hiÖn ®¹i. T«i yªu
thÝch truyÖn ng¾n cña «ng b¾t ®Çu tõ truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa".
TruyÖn ®· ®Ó l¹i cho t«i nh÷ng Ên tîng s©u s¾c vµ gióp t«i cã nh÷ng suy
nghÜ chÝn ch¾n h¬n trong cuéc sèng. Nãi ®óng h¬n, t«i yªu thÝch
truyÖn ng¾n nµy chÝnh bëi t«i yªu thÝch nh©n vËt chÝnh cña truyÖn.
C©u chuyÖn cã mét çi tªn rÊt ®çi tr÷ t×nh, tr÷ t×nh nh chÝnh m¶nh
®Êt Sa Pa lu«n Èn hiÖn trong m©y mê víi nh÷ng v¹t rõng tr¾ng muèt hoa

46

mËn, hång t¬i hoa ®µo. Nh©n vËt chÝnh cña truþen lµ anh thanh niªn
tr«ng coi tr¹m khÝ tîng. Anh hai m¬i b¶y tuæi, nhËn c«ng t¸c ®îc bèn n¨m,
sèng mét m×nh gi÷a nói cao heo hót, n¬i ®Ønh Yªn S¬n cao hai ngh×n
s¸u tr¨m mÐt. T«i th¸n phôc anh v« cïng. Tuy sèng trong ®iÒu kiÖn thiÕu
thèn c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn nhng anh vÉn rÊt yªu ®êi, vÉn say mª
lµm viÖc víi mét tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. BiÕt lµm chñ cuéc ®êi, biÕt lo
toan s¾p xÕp cuéc sèng riÕng ng¨n n¾p, æn ®Þnh, anh nu«i gµ, trång
hoa, ®äc s¸ch. Anh anh lµ ngêi cã nghÞ lùc phi thêng, anh ®· vît qua ®îc
tÊt c¶, vît qua ®îc nçi buån cña sù nhµm chÊn vµ sù c« ®¬n. ë n¬i heo hót
Êy. §iÒu ®¸ng sî nhÊt lµ nçi c« ®¬n. Anh thÌm ngêi, thÌm kh¸t mét ®iÒu
®êi thêng nhÊt, nhng còng lµ quan träng nhÊt ®èi víi mçi ngêi. V× thÕ,
mçi khi cã kh¸ch, anh v« cïng vui síng. Khi gÆp «ng b¸c sÜ giµ vµ c« kÜ
s trÎ, niÒm vui cña anh khiÕn cho c« g¸i v« cïng xóc ®éng.
T«i yªu mÕn ngêi thanh niªn Êy kh«ng chØ bëi anh ®¸ng yªu trong
çch sèng mµ cßn bëi anh c¶ sù ®¸ng yªu trong nh÷ng ®iÒu anh nghÜ.
Anh c« ®¬n "thÌm tiÕng ngêi" nªn nghÜ ra çch lÊy c©y gç chÆn ®êng
®Ó ®îc nãi chuyÖn trong gi©y l¸t víi nh÷ng ngêi ®i ®êng. §iÒu Êy ch¼ng
cã g× lµ xÊu, kh«ng cã nçi nhí ngêi, nhí nhµ nh vËy th× anh kh«ng cßn
gÇn gòi víi chóng ta n÷a.
C«ng viÖc mµ ngêi thanh niªn Êy cïng bao nhiªu ®ång nghiÖp cña
anh ®ang lµm cao c¶ xiÕt bao. Hä ®· hy sinh nh÷ng kh¸t väng, nh÷ng ham
muèn ç nh©n, chÊp nhËn mäi nçi khæ cùc, mµ nçi khæ cùc khã vît qua
nhÊt lµ sù c« ®¬n, ®Ó mang ®Õn nh÷ng b¶n tin dù b¸o thêi tiÕt. Sù hy
sinh cña çc anh lµm nªn h¹nh phóc vµ cuéc sèng b×nh yªn cho mäi ng êi.
Çc anh ®· ®¸nh ®æi h¹nh phóc cña ç nh©n m×nh ®Ó lµm gi¶m ®i nh÷ng
bÊt tr¾c cho cuéc sèng cña tÊt c¶ chóng ta. Cao c¶ vËy nhng anh vÉn rÊt
khiªm tèn. Khi ngêi ho¹ sÜ giµ muèn vÏ anh, anh ®· ngîng ngïng vµ anh
muèn giíi thiÖu víi ho¹ sÜ nh÷ng ngêi ®¸ng ®îc vÏ h¬n anh. Bëi cßn nhiÒu
ngän nói cao h¬n vµ nh÷ng ngêi thanh niªn cã lÝ tëng sèng cao ®Ñp nh
anh.
Anh thanh niªn Êy ®· ®Ó l¹i trong t«i mét niÒm c¶m mÕn v« bê. T«i
kh«ng thÓ kh«ng nghÜ vÒ cuéc sèng c« ®¬n mµ çc anh ph¶i chÞu
®ùng. ChÝnh t×nh yªu con ngêi, t×nh yªu cuéc sèng ®· khiÕn anh cã ®ñ
can ®¶m ®Ó b¸m lÊy tr¹m khÝ tîng vµ thùc hiÖn nghiªm tóc nhiÖm vô cña
m×nh víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm vµ niÒm say mª c«ng viÖc. Nhµ v¨n ®· x©y
dùng ®îc mét nh©n vËt võa thËt ®êi thêng, võa thËt cao ®Ñp. Néi dung
c©u chuþªn ®¬n gi¶n, l¹i thÓ hiÖn mét t tëng còng kh«ng mÊy hÊp dÉn,
song víi nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt ®Æc s¾c nhµ v¨n dïng ®Ó x©y dùng
nh©n vËt ngêi thanh niªn, c©u chuyÖn ®· khiÕn ngêi ®äc thÝch thó vµ
xóc ®éng.
Nh÷ng trang viÕt cña nhµ v¨n NguyÔn Thµnh Long vÒ mét trong
nh÷ng ngêi lµm nhiÖm vô tr«ng coi tr¹m khÝ tîng trªn nói cao ®· ®Ó l¹i
trong t«i nhng t×nh c¶m tèt ®Ñp. T«i ®· nhËn ra r»ng: yªu th¬ng con ngêi
vµ sèng thËt tèt ®Ñp sÏ mang l¹i cho ta mét cuéc sèng vui vÎ vµ thËt sù cã
ý nghÜa.
hång mai

47

§Ò 4. H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét nhµ th¬ mµ
anh (chÞ) yªu thÝch.
Bµi viÕt
Gièng tÊt c¶ mäi ngêi d©n ViÖt Nam, t«i yªu tiÕng nãi cña d©n téc
m×nh, thø tiÕng nãi lªn bæng xuèng trÇm ®Çy c¶m xóc. V× thÕ t«i yªu
nh÷ng c©u lôc bÊt uyÓn chuyÓn vµ ®»m th¾m chøa chan t×nh c¶m. V× lÏ
®ã, còng ch¼ng cã g× lµ l¹, lµ ®Æc biÖt khi t«i yªu v¨n häc níc m×nh, vµ
t«i say mª TruyÖn KiÒu cña NguyÔ Du. T«i say mª KiÒu bëi ë KiÒu t«i
thÊy NguyÔn Du, mét NguyÔn Du cña tµi vµ t×nh, mét nguyÔn Du cã
t×nh yªu tha thiÕt víi d©n téc vµ tÊm lßng nh©n hËu ®Çy c¶m th«ng ®èi
víi nh÷ung kiÕp ngêi bÊt h¹nh. Mµ bÊt h¹nh nhÊt trong x· héi xa lµ ngêi
phô n÷ - nh÷ng con ngêi hång nhan b¹c phËn.
T«i muèn nãi vÒ sù kÝnh träng cña t«i ®èi víi ®¹i thi hµo d©n téc
NguyÔn Du. C¶ d©n téc ta ®· kÝnh träng «ng nhng t«i vÉn muèn thÓ
hiÖn nh÷ng t×nh c¶m cña m×nh ®èi víi ngêi thi nh©n ®a tµi mµ ®a ®oan
Êy.
§iÒu ®Çu tiªn khiÕn t«i yªu quý vµ kÝnh träng NguyÔn Du chÝnh lµ
t×nh c¶m cña «ng dµnh cho con ngêi. ¤ng lµ con ngêi cã tÊm lßng nh©n
hËu. Cã lÏ, ®©y chÝnh lµ yÕu tè quan trong ®Ó «ng cã ®îc nh÷ng t¸c
phÈm v¨n häc chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c. Ngêi thi nh©n
®a ®oan, viªn quan ®¹i thÇn dßng dâi cña triÒu Lª Êy kh«ng biÕt ®· bao
lÇn "KhÐo d níc m¾t khãc ngêi ®êi xa". ChÝnh «ng ®· tù nhËn ra r»ng,
ngêi thi nh©n bÊt h¹nh bëi thi nh©n lu«n lµ ngêi tù vËn nçi ®au, nçi bÊt
h¹nh cña ngêi kh¸c vµo m×nh (Phong vËn k× oan ng· tù c). Lßng nh©n
hËu khiÕn «ng lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nçi ®au khæ cña ngêi kh¸c, v× thÕ
nh÷ng thi phÈm cña «ng lu«n ®Çm ®×a níc m¾t: níc m¾t cña nµng KiÒu,
níc m¾t cña ngêi ca n÷ ®Êt Long Thµnh vµ cña nµng TiÓu Thanh. Hä
®Òu lµ nh÷ng con ngêi tµi hoa, tµi s¾c song toµn mµ mÖnh b¹c. Nhµ th¬
®ång c¶m vµ ®au nçi ®au cña nh÷ng ngêi Êy kh«ng ®¬n gi¶n chØ lµ sù
c¶m th«ng cña con ngêi ®èi víi con ngêi. Nçi ®au cña NguyÔn Du cßn lµ
sù nuèi tiÕc, xãt xa tríc sù ra ®i cña nh÷ng tµi n¨ng. "Çi tèt ®Ñp th× khã
bÒn", "hoa thêng hay hÐo cá thêng t¬i", ®ã lµ quy luËt cña cuéc ®êi. Sù
v« t×nh cña con ngêi tríc nçi ®au, tríc gi¸ trÞ cña çi ®Ñp còng lµ lÏ thêng.
BiÕt vËy NguyÔn Du vÉn lu«n tr¨n trë day døt:
BÊt tri tam b¸ch d niªn hËu
Thiªn h¹ hµ nh©n khÊp Tè Nh?
"TÊm lßng th¬ vÉn t×nh ®êi thiÕt tha" (Tè H÷u) chÝnh lµ ®iÒu khiÕn
«ng lu«n ®îc ngêi ®êi tr©n träng.
§iÒu thø hai khiÕn t«i say mª NguyÔn Du chÝnh lµ bëi tµi n¨ng.
NguyÔn Du yªu TiÕng ViÖt nªn «ng ®· sö dông thµnh c«ng vµ lµm TiÕng
ViÖt phong phó thªm bao nhiªu. Bao nhiªu n¨m nay chóng ta ®äc vµ say
mª TruyÖn KiÒu mét phÇn bëi çi giäng ®iÖu lôc b¸t dÔ ®äc, dÔ thuéc,
dÔ nghe. NguyÔn Du ®· göi g¾m ë TruyÖn KiÒu mét t×nh yªu lín ®èi víi
tiÕng nãi vµ thÓ th¬ d©n téc. ¤ng dïng nh÷ng tõ ng÷, nh÷ng çch diÔn ®¹t

48

gÇn gòi víi tiÕng nãi cña nh©n d©n. D©n d· mµ vÉn thËt hay, vÉn uyªn
b¸c vµ giµu chÊt nghÖ thuËt. VÝ nh nh÷ng bøc tranh bèn mïa cña «ng:
Cá non xanh rîn ch©n trêi
Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa
TiÕng ViÖt ®Ñp h¬n, giµu ©m thanh, h×nh ¶nh vµ s¾c ®iÖu h¬n bëi
kh¶ n¨ng s¸ng t¹o cña «ng. TruyÖn KiÒu ®· ®a thÓ hiÖn mét c¸ch phong
phó nhÊt kh¶ n¨ng biÓu hiÖn cña TiÕng ViÖt vµ kh¶ n¨ng biÓu c¶m cña
thÓ th¬ lôc b¸t.
Cã biÕt bao nhiªu lÝ do ®Ó ta tr©n träng ®¹i thi hµo d©n téc NguyÔn
Du, vµ lÝ do lín nhÊt, chÝnh ®¸ng nhÊt chÝnh lµ nh©n c¸ch cao ®Ñp cña
«ng, kÕt qu¶ cña sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tµi vµ t×nh NguyÔn Du.
hång mai

§Ò 5. Tõ mét sè bµi ca dao than th©n ®· häc hoÆc ®· ®äc, h·y ph¸t
biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ sè phËn ngêi phô n÷ trong x· héi cò.
Bµi viÕt
Ca dao lµ tiÕng h¸t cÊt lªn tõ câi lßng nh÷ng ngêi b×nh d©n. Trong
®ã, cã kh«ng Ýt nh÷ng c©u ca thÓ hiÖn nçi lßng cña nh÷ng ngêi phô n÷.
Hä lµ nh÷ng ngêi bÞ coi thêng trong chÕ ®é x· héi phô quyÒn víi t t-
ëng"träng nam khinh n÷". Qua nh÷ng bµi ca dao than th©n vÒ th©n phËn
nh÷ng ngêi phô n÷ trong x· héi cò, phÇn nµo t«i hiÓu ®îc nçi ®au khæ mµ
hä ph¶i chÞu ®ùng.
Trong x· héi Êy, hä bÞ tíc ®i nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña con ngêi. Hä
bÞ biÕn thµnh n« lÖ cho nh÷ng luËt lÖ, nh÷ng rµng buéc nghiªm kh¾c
cña lÔ gi¸o phong kiÕn vµ nh÷ng quan niÖm cæ hñ l¹c hËu. Hä kh«ng cã
quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn m×nh mµ hoµn toµn phô thuéc vµo ngêi
kh¸c bëi quy ®Þnh "tam tßng" qu¸ nghiªm kh¾c cña Nho gi¸o "T¹i gia tßng
phô, xuÊt gi¸ tßng phu, phu tö tßng tö" (ë nhµ theo bè mÑ, lÊy chång nghe
lêi chång, chång chÕt phô thuéc con). §iÒu giµng buéc Êy dÉn theo bao
nhiªu bÊt h¹nh cña ngêi phô n÷, v× thÕ hä cÊt lªn tiÕng h¸t th©n thë vÒ
th©n phËn bÞ ®éng cña m×nh:
Th©n em nh tÊm lôa ®µo
PhÊt ph¬ gi÷a chî biÕt vµo tay ai

Th©n em nh h¹t ma sa
H¹t vµo giÕng ngäc, h¹t ra ruéng cµy

Th©n em nh giÕng gi÷a ®µng
Ngêi kh«ng röa mÆt, ngêi phµm röa ch©n
Hä so s¸nh "Th©n em…" víi rÊt nhiÒu thø, thÓ hiÖn nhiÒu b×nh diÖn
kh¸c nhau song vÉn cã mét ®iÓm chung lµ: kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña b¶n
th©n vµ than vÒ sè phËn phô thuéc cña m×nh. Dï lµ "tÊm lôa ®µo" quý gi¸

49

hay"giÕng gi÷a ®µng" m¸t trong th× hä vÉn kh«ng biÕt t¬ng lai nh thÕ
nµo. Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh Êy lµm næi bËt th©n phËn b¬ v¬, bÊt tr¾c
cña hä. Hä kh«ng thÓ tù quyÕt ®Þnh sè phËn cña m×nh. May m¾n th×
®îc chç yªn lµnh h¹nh phóc, bÊt h¹nh th× bÞ r¬i vµo chèn lao ®ao vµ dï
trong hoµn c¶nh nµo hä còng ph¶i chÊp nhËn bëi th©n "c¸c chËu chim
lång" :
C¸ c¾n c©u biÕt ®©u mµ gì
Chim vµo lång biÕt thña nµo ra
V× phô thuéc nªn häc ph¶i lÊy chång khi cßn Ýt tuæi, ngêi phô n÷ lµ
n¹n nh©n ®au khæ nhÊt cña n¹n t¶o h«n:
Bím vµng ®Ëu ®ät mï u
LÊy chång cµng sím, lêi ru cµng buån
§ät mï u non nít ®· bÞ bím vµng ®Õn ®Ëu vµ quÊy ph¸. Còng nh ngêi
phô n÷, cµng lµm vî sím th× cµng khæ nhiÒu. Hä göi nçi buån vµo lêi ru
bëi kh«ng thÓ t©m sù cïng ai. Nh÷ng c« g¸i bÞ Ðp g¶ khi cßn tuæi niªn
thiÕu ®· dÉn ®Õn nh÷ng bi kÞch sè phËn, ®· cã nh÷ng c©u ca dao tù
trµo ®Çy cay ®¾ng xãt xa:
LÊy chång tõ thña mêi ba
§Õn nay mêi t¸m thiÕp ®µ n¨m con
hay:
Ra ®êng thiÕp h·y cßn son
VÒ nhµ thiÕp ®· n¨m con cïng chµng
V× n¹n t¶o h«n, v× nh÷ng hñ tôc l¹c hËu Êy mµ ngêi con g¸i trong x·
héi xu¨ kh«ng ®îc hëng tuæi thanh xu©n. Cha kÞp lín, cha kÞp hiÓu cuéc
®êi th× hä ®· ph¶i g¾n cuéc ®êi m×nh víi con th¬, ph¶i chÞu c¶nh lµm
d©u tr¨m chiÒu cay ®¾ng. Bao nhiªu g¸nh nÆng cuéc ®êi ®Ì nÆng lªn
®«i vai gÇy guéc cña ngêi phô n÷.
Qu¸ nhiÒu bÊt tr¾c ®ãn ®îi ngêi phô n÷ trªn con ®êng ®êi, v× thÕ hä
lu«n mang trong m×nh nh÷ng nçi lo ©u, kh¾c kho¶i. Sè phËn bÊp bªnh,
h¹nh phóc mong manh qu¸ ®çi. Cã ®îc ngêi yªu th¬ng ch©n thµnh ®· khã,
gi÷ ®îc ngêi Êy vµ ®îc sèng chung l¹i cµng khã h¬n bëi hä ®©u cã quyÒn
tù lùa chän h¹nh phóc cho m×nh. Quan niÖm "cha mÑ ®Æt ®©u con ngåi
®Êy" ®· tíc ®i cña ngêi con g¸i quyÒn ®îc tù lùa chän h¹nh phóc cho
m×nh. Bao nhiªu bÊt tr¾c, ©u lo vÒ sè phËn ®îc göi trong nh÷ng c©u ca
dao ®Çy t©m sù:
Hßn ®¸ ®ãng rong v× hßn níc ch¶y
Hßn ®¸ b¹c ®Çu v× bëi s¬ng sa
Em th¬ng anh kh«ng d¸m nãi ra
Sî mÑ b»ng ®Êt, sî cha b»ng trêi
Em víi anh còng muèn kÕt ®«i
Sî vÇng m©y b¹c trªn trêi mau tan
Bao nhiªu giµng buéc, bao nhiªu bÊt tr¾c trót lªn vai c« g¸i ®Ó c« ph¶i

50

mang trong lßng m×nh nh÷ng nçi lo ©u. Th©n phËn yÕu ®uèi cña ngêi
phô n÷ trong x· héi xa ®· ®îc thÓ hiÖn trong rÊt nhiÒu c©u ca dao ca dao
nh thÕ. Th©n phËn con cß, con v¹c lÇm lòi, gÇy guéc, vÊt v¶ kiÕm sèng,
sè phËn lªnh ®ªnh ®· trë thµnh mét biÓu tîng quen thuéc trong d©n ca ca
dao ®Ó chØ ngêi phô n÷. §iÒu ®ã cho ta thÊy, trong x· héi cò, khi con
ngêi cha cã sù b×nh ®¼ng giíi th× ngêi phô n÷ ph¶i chÞu thiÖt thßi nh thÕ
nµo.
Ngµy nay, x· héi ®· tiÕn bé, nam n÷ ®· b×nh quyÒn, ngêi phô n÷ ®·
®îc sèng h¹nh phóc h¬n. MÆc dï kh«ng thÓ cã sù b×nh ®¼ng tuyÖt ®èi,
nhng ngêi phô n÷ ngµy nay ®· ®îc x· héi quan t©m ®óng mùc. Hä ®· ®îc
ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh, ®îc chñ ®éng quyÕt ®Þnh sè phËn cña
m×nh. Tuy ®©y ®ã cßn nhiÒu bÊt c«ng, ngêi phô n÷ cßn chÞu thiÖt thßi,
song so víi ngêi phô n÷ thêi xa th× x· héi ®· tiÕn mét bíc rÊt dµi. Chóng ta
sÏ lo¹i bá dÇn nh÷ng quan niÖm l¹c hËu, kh«ng phï hîp ®Ó ngêi phô n÷ ®-
îc quyÒn sèng h¹nh phóc, ®Ó nh÷ng lêi ca dao than th©n ®îc thay thÕ
b»ng nh÷ng khóc ca vui.
hång mai

§Ò 6. C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao, d©n ca mµ anh (chÞ) yªu thÝch.
Bµi viÕt
Mçi chóng ta ®Òu ®îc lín lªn trong tiÕng ru ngät ngµo cña bµ, cña mÑ.
Tuæi th¬ cña chóng ta lu«n ®îc ®¾m ch×m trong tiÕng s¸o diÒu vi vót
trong trÎo vµ nh÷ng lêi ru, nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch chøa chan nghÜa
t×nh. Vµ ë n¬i ®ã chóng ta häc ®îc bao nhiªu ®iÒu hay, lÏ ph¶i. RÊt khÐo
lÐo vµ tr÷ t×nh, cha «ng ta ®· göi g¾m nh÷ng lêi gi¸o dôc ®¹o ®øc trong
nh÷ng c©u ca ngät ngµo. Em ®· v« cïng xóc ®éng vµ thÊm thÝa khi nghe
c©u ca dao:
C«ng cha nh nói Th¸i S¬n
NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra
Mét lßng thê mÑ kÝnh cha
Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con
§©y lµ c©u ca dao v« cïng quen thuéc ®èi víi mçi ngêi. C©u ca ®¬n
gi¶n vµ v« cïng dÔ hiÓu nhng néi dung l¹i rÊt s©u s¾c vµ thÊm thÝa. Bµi
ca dao nãi ®Õn c«ng ¬n to lín cña cha mÑ vµ gi¸o dôc ®¹o lÝ lµm con.
Nh©n d©n ta ®· vÝ c«ng lao cña cha mÑ víi nh÷ng h×nh ¶nh hïng vÜ, to
lín. C«ng cha sõng s÷ng nh Th¸i S¬n - ngän nói lín. H×nh ¶nh so s¸nh
m¹nh mÏ vµ hïng vÜ, v÷ng ch·i. Tôc ng÷ ®· cã c©u: "Con kh«ng cha nh
nhµ kh«ng nãc". Ngêi cha lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho nh÷ng ®øa con.
H×nh ¶nh so s¸nh mang ®Çy ý nghÜa. Ngän nói Th¸i S¬n biÓu tîng cho
sù v÷ng ch·i cña ngêi cha. Vµ cµng thó vÞ h¬n khi t×m hiÓu ý nghÜa cña
cÆp "C«ng cha - nghÜa mÑ". Cha cã c«ng nu«i dìng gi¸o dôc, mÑ lµ ngêi
mang nÆng ®Î ®au vµ sinh thµnh ra ta. C«ng cha lín bao nhiªu th× nghÜa
mÑ v« tËn bÊy nhiªu. Bªn c¹nh ngêi cha v÷ng ch·i nh Th¸i S¬n lµ mÑ hiÒn
víi bao yªu th¬ng. "Níc trong nguån" võa trong lµnh, m¸t rîi võa kh«ng bao
giê v¬i c¹n. Hai h×nh ¶nh t¹o nªn nh÷ng biÓu tîng nghÖ thuËt ®Çy ý

51

nghÜa. So s¸nh gi¶n dÞ, ®êi thêng mµ sao s©u s¾c ®Õn vËy. Hai h×nh
¶nh so s¸nh võa cã ý nghÜa biÓu tîng, võa thÓ hiÖn ®îc tÝnh chÊt cña
"c«ng cha - nghÜa mÑ". Cha lµ nói Th¸i S¬n bëi chja lµ ngêi che chë, lµ
chç dùa vµ còng lµ ®Ønh cao ®Ó con híng tíi. Cßn mÑ lu«n dÞu dµng,
ch¨m sãc, yªu th¬ng. T×nh th¬ng cña mÑ lµ dßng s÷a ngät lµnh nu«i ta lín
lªn, lµ lêi ru ngät ngµo ®a ta vµo nh÷ng giÊc ngñ ªm ®Òm, lµ nh÷ng b÷a
c¬m ngon, lµn giã m¸t. T×nh th¬ng cña cha mÑ dµnh cho con lµ v« bê,
chØ cã thÓ so s¸nh víi nh÷ng g× vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ giíi nµy. Cha nÑ
cho ta cuéc sèng, d¹y ta çch sèng vµ lµ chèn b×nh yªn nhÊt ®Ó ta híng
®Õn mçi khi nçi nhäc nh»n cña cuéc sèng ®Ì nÆng lªn vai. M¸i nhµ th©n
yªu, n¬i cã mÑ cã cha ta chÝnh lµ bÕn ®ç b×nh yªn vµ an toµn trong cuéc
®êi mçi con ngêi. Nhµ th¬ Nga £xªnin ®· tõng viÕt vÒ mÑ nh thÕ:
ChØ mÑ lµ niÒm vui ¸nh s¸ng diÖu k×
ChØ m×nh mÑ gióp ®êi con v÷ng bíc
V× thÕ mçi chóng ta ph¶i biÕt th¬ng yªu, quý träng cha mÑ, dï cßn
nhá hay ®· trëng thµnh ®Òu ph¶i biÕt nghe lêi cha mÑ, ph¶i sèng cho
trän ®¹o hiÕu. Cha «ng ®· tõng nãi:
Ç kh«ng ¨n muèi ç ¬n
Con cìng cha mÑ, tr¨m ®êng con h
Bµi ca dao ®· nh¾c nhë bæn phËn lµm con cña mçi ngêi. Mçi chóng
ta ®Òu c¶m nhËn ®îc t×nh yªu th¬ng mµ cha mÑ ®· dµnh cho m×nh,
chóng ta tù biÕt m×nh ph¶i sèng, ph¶i lao ®éng vµ häc tËp nh thÕ nµo
®Ó kh«ng phô c«ng nu«i dìng, th¬ng yªu cña mÑ cha. Lµm mét ngêi tèt,
®ã lµ sù tr¶ ¬n, lµ ®¹o hiÕu lín nhÊt mµ mçi ngêi con cã thÓ ®Òn ®¸p cho
nh÷ng nçi nhäc nh»n cña cha mÑ.
hång mai

§Ò 7. C¶m xóc cña anh (chÞ ) khi ®øng tríc çnh ®ång lóa chÝn.
Bµi viÕt
HÌ ®· vÒ, bè mÑ quyÕt ®Þnh cho t«i vÒ th¨m quª ngo¹i. Quª ngo¹i t«i
ë xa nªn ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn t«i ®îc vÒ th¨m. Tõ trung du ®îc vÒ ®ång
b»ng, t«i thÊy rÊt nhiÒu ®iÒu míi l¹, nhng ®iÒu l¹ nhÊt vµ t«i thÝch thó
nhÊt chÝnh lµ nh÷ng çnh ®ång lóa tr¶i réng tÝt t¾p tíi tËn ch©n trêi. N¬i
t«i ®ang sèng kh«ng cã nh÷ng çnh ®ång réng nh thÕ.
Võa bíc xuèng xe, t«i ®· cho¸ng ngîp tríc çnh ®ång. N¬i t«i ®øng
nh×n th¼ng ra çnh ®ång lóa ®ang ®é chÝn. Cã lÏ ®· b¾t ®Çu vµo mïa
thu ho¹ch. Çnh ®ång lóa tr¶i mét mµu vµng ãng, tr«ng nh mét tÊm th¶m
khæng lå. Xa xa cã mÊy b¸c n«ng d©n ®ang hèi h¶ gÆt lóa, ng êi bã, ngêi
g¸nh, ngêi «m. Cã lÏ hä ®Òu rÊt mÖt nhng niÒm vui v× cã mét vô mïa
th¾ng lîi ®· biÓu hiÖn rÊt râ trªn nh÷ng g¬ng mÆt h©n hoan.
Çnh ®ång lóa tr¶i réng tríc m¨t mang ®Õn cho t«i bao nhiªu c¶m xóc.
Trong lóc chê cËu t«i ra ®ãn, t«i vµo ngåi nghØ ë mét hµng níc ven ®êng,
díi mét gèc c©y sÜ giµ rÊt lín. T«i th¶ hån m×nh cïng nh÷ng lµn giã nhÑ
®a trªn tÊm th¶m vµng. B«ng lóa trÜu nÆng se sÏ rung rinh n« ®ïa cïng

52

giã. N¨m nay ®îc mïa lín. Nh×n nh÷ng h¹t lóa mÈy vµng t«i thÇm nghÜ:
kh«ng biÕt cã bao nhiªu giät må héi r¬i xuèng thíc ®Êt kia, bao nhiªu trÝ
tuÖ cña con ngêi dån vµo ®Ó råi ®Êt mÑ rót ruét m×nh ra t¹o nªn nh÷ng
h¹t thãc mÈy vµng. T«i chît nhí ®Õn c©u ca dao:
Cµy ®ång ®ang buæi ban tra
Må h«i th¸nh thãt nh ma ruéng cµy
Ai ¬i bng b¸t c¬m ®Çy
RÎo th¬m mét h¹t, ®¾ng cay mu«n phÇn
Ngµy nay, khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn, ngêi n«ng d©n phÇn nµo ®·
®îc gi¶i phãng søc lao ®éng, nhng nh÷ng giät må h«i Êy vÉn r¬i bëi thiÕu
bµn tay con ngêi th× kh«ng thÓ cã ®îc bÊt cø thø g× trªn tr¸i ®Êt nµy.
Çnh ®ång lóa chÝn Êy lµ sù tr¶ c«ng xøng ®¸ng cña thiªn nhiªn dµnh
cho con ngêi. T«i v« cïng biÕt ¬n vµ kh©m phôc nhng kÜ s n«ng nghiÖp,
nh÷ng nhµ b¸c häc ®· nghiªn cøu ra nh÷ng gièng lóa phï hîp víi ®Êt ®ai vµ
khÝ hËu quª h¬ng. BiÕt ¬n nh÷ng ngêi n«ng d©n mét n¾ng hai s¬ng ®·
biÕn nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc thµnh hiÖn thùc, ®· mang ®Õn cho ®Êt
níc nh÷ng mïa vµng béi thu.
N¾ng th¸ng n¨m vÉn tr¶i réng trªn çnh ®ång gay g¾t, g¬ng mÆt cña
nh÷ng c« th«n n÷ thªm öng hång khoÎ m¹nh. Nô cêi t¬i lµm g¬ng mÆt hä
bõng s¸ng. Quª h¬ng ®· thËt sù vµo mïa. T«i thÊy yªu quª ngo¹i v« cïng vµ
tù hµo vÒ quª h¬ng ®Êt níc m×nh. Quª h¬ng m×nh ®· thËt sù ®æi thay.
Víi nh÷ng ngêi biÕt yªu ®ång ruéng nh cha «ng chóng ta, quª h¬ng m×nh
sÏ ngµy cµng giµu ®Ñp.
hång mai

§Ò 8. Suy nghÜ cña anh (chÞ) khi nh×n nh÷ng em bÐ kh«ng n¬i n¬ng
tùa.
Bµi viÕt
Mçi lÇn ®i trªn ®êng phè, gÆp nh÷ng ®øa trÎ lang thang b¸n b¸o, ®¸nh
giµy, t«i l¹i chît nhí ®Õn c©u h¸t "Må c«i téi l¾m ai ¬i, ®ãi c¬m kh¸t níc
biÕt ngêi nµo lo, ®ãi c¬m kh¸t níc, biÕt ngêi nµo th¬ng". C©u h¸t Êy tõng
lµm nøc në bao ngêi. ThËt téi nghiÖp nh÷ng ®øa trÎ cßn ®ang ë tuæi ®Õn
trêng l¹i ph¶i nai lng ra kiÕm sèng. Çc em ®· ph¶i høng lÊy tÊt c¶ nh÷ng
bôi bÆm cña cuéc ®êi. Hµng ngµy ph¶i ®¬ng ®Çu víi biÕt bao khã kh¨n
cña cuéc sèng, ph¶i ®èi diÖn víi hÇu hÕt nh÷ng cÆn b· cña x· héi, lµm
thÕ nµo ®Ó çc em cã thÓ gi÷ g×n ®îc sù trong s¸ng cho t©m hån m×nh.
Mçi em ®Òu cã nh÷ng hoµn c¶nh sèng riªng, cã nh÷ng con ®êng riªng
®Ó råi çc em sím gÆp nhau trªn ®êng ®êi. Khi nh÷ng b¹n nhá nh çc em
®îc cha mÑ n©ng niu, ch¨m b½m, lo l¾ng cho tõng b÷a ¨n giÊc ngñ, ®îc
®Õn trêng víi nh÷ng bé quÇn ¸o míi ®¾t tiÒn vµ ®îc ®a ®ãn th¬ng yªu
th× çc em víi ®Çu trÇn chÊn b¬n b¶i trªn kh¾p çc con ®êng ngâ phè ®Ó
kiÕm sèng. §Ó råi khi th× bÞ h¾t hñi, khi bÞ ®¸ng ®uæi vµ c¶ nh÷ng khi
nhÞn ®ãi chÞu rÐt trªn hÌ phè hay ghÕ ®¸ c«ng viªn. Tríc khi ®Õn víi ®¸m
b¹n n¬i ®êng phè, ch¾c r»ng nhiÒu em còng cã gia ®×nh. Nhng råi hoµn

53

c¶nh x« ®Èy ®· cíp ®i cña çc em cha mÑ vµ gia ®×nh. Cã em mÊt cha
mÊt mÑ v× thiªn tai lò lôt, cã em th× bá quª ra ®i v× nghÌo qu¸. Nhng còng
cã em th× bá nhµ ®i bôi, nhng sè ®¸ng tr¸ch nµy kh«ng nhiÒu. Th¬ng t©m
nhÊt lµ nh÷ng ®øa trÎ v« thõa nhËn. MÑ çc em sinh ra çc em råi ®ang
t©m vøt bá. Çc em lín lªn trong nh÷ng tr¹i trÎ må c«i råi ph¶i tù ra ® êng
kiÕm sèng.
Nh÷ng ®øa trÎ Êy ngay tõ nhá ®· ph¶i chÞu bao nhiªu thiÖt thßi, khæ
cùc. Çc em kh«ng ®îc vui ch¬i, kh«ng ®îc ®Õn trêng. §· cã lóc t«i v« t×nh
®îc chøng kiÕn c¶nh çc em cïng nhau n« ®ïa trong c«ng viªn. Bªn c¹nh
®ã la liÖt nh÷ng nãn ¸o, hßm ®¸nh giµy, b¸o, nh÷ng tói ®ùng ni l«ng ®ång
n¸t. Çc em vui ®ïa thËt v« t. Nhng nÕu cã kh¸ch gäi lµ chóng l¹i lao ra
tranh nhau kh¸ch. Nhòng nô cêi hån nhiªn v« t l¹i ®îc thay thÕ b»ng vÎ
mÆt thËt kh¾c nghiÖt. T«i th¬ng chóng v« cïng nhng t«i ch¼ng cã nhiÒu
tiÒn ®Ó cho chóng. Mçi ngêi tù lo cho m×nh cã cuéc sèng yªn æn ®· qu¸
mÖt nhäc råi, liÖu mÊy ai cßn ®ñ thêi gian r¶nh ®Ó suy nghÜ xem sè
phËn nh÷ng ®øa trÎ Êy sÏ ra sao. Hay chóng l¹i trë thµnh nh÷ng kÎ ph¹m
téi, ®Ó råi khi t¹m biÖt ®êng phè chóng l¹i ®Õn víi song s¾t nhµ tï.
Nh×n nh÷ng ®øa trÎ lang thang trªn ®êng phè víi mét t¬ng lai mê mÞt,
trong lßng t«i dÊy lªn bao nhiªu c¶m xóc.Gi¸ nh, nh÷ng ngêi quyÒn cao
chøc träng bít ¨n ch¬i xa xØ, nh÷ng thanh niªn con nhµ giµu bít nh÷ng
cuéc ¨n ch¬i th©u ®ªm suèt s¸ng th× ch¾c r»ng sÏ cã rÊt nhiÒu em nhá
®¸ng lang thang kia cã ®îc mét chèn b×nh yªn ®Ó ®i vÒ, cã ®îc mét chç
Êm ¸p ®Ó tró ch©n trong nh÷ng mïa ®«ng rÐt mít.
Cuéc sèng cßn bén bÒ nh÷ng lo toan vµ cßn bao nhiªu bÊt tr¾c. SÏ
vÉn cßn nh÷ng ®øa trÎ lang thang, kh«ng nhµ kh«ng cöa, kh«ng ngêi che
chë yªu th¬ng. ChØ mong r»ng, nh÷ng bËc cha mÑ biÕt nghÜ h¬n, sinh
Ýt con ®Ó ®¶m b¶o cuéc sèng cho chóng, nh÷ng bµ mÑ h·y cã tr¸ch
nhiÖm h¬n khi ®· trãt sinh ra mét ®øa trÎ. §õng v× cuéc sèng cña riªng
m×nh mµ nì bá r¬i ®øa con do m×nh ®øt ruét ®Î ra. Vµ còng mong r»ng
chóng ta sÏ qun t©m gióp ®ì ®Ó h¹n chÕ nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai b·o lôt
g©y ra, ®Ó nh÷ng ®øa trÎ kh«ng phØ rêi bá gia ®×nh, quª h¬ng b¶n qu¸n
mµ ®i tha ph¬ng cÇu thùc… Cßn biÕt bao c¶nh ngé ®¸ng th¬ng t©m, nÕu
mçi chóng ta ®Òu biÕt sèng nh©n hËu h¬n th× x· héi sÏ tèt ®Ñp h¬n, vµ
ch¾c h¼n trªn ®êng phè sÏ bít ®i nh÷ng m¶nh ®êi c«i cót, ch¾p v¸.
Nh©n d©n ta vèn cã truyÒn thèng "L¸ lµnh ®µnh l¸ r¸ch", ®· khuyªn
chóng ta:
BÇu ¬i th¬ng lÊy bÝ cïng
Tuy r»ng kh¸c gièng nhng chung mét giµn
Lêi d¹y ®Çy t×nh nghÜa Êy ch¾c r»ng sÏ lay ®éng l¬ng t©m mçi con
ngêi, ®Ó tr¸i tim ta kh«ng bÞ chai s¹n tríc nh÷ng m¶nh ®êi ®¸ng th¬ng h¬n
m×nh. Khi tr¸i tim con ngêi cßn biÕt rung ®éng víi niÒm vui vµ nçi buån
cña ®ång lo¹i, khi Êy cuéc sèng vÉn thËt tuyÖt vêi. Nh÷ng em nhá må c«i
kia råi sÏ ®îc céng ®ång yªu th¬ng, sÎ chia bÊt h¹nh vµ cuéc sèng cña çc
em sÏ bít nhäc nh»n h¬n.
hång mai

54

§Ò 9. C¶m tëng cña anh (chÞ) vÒ bµi th¬ Tá lßng cña Ph¹m Ngò L·o.
Bµi viÕt
Tá lßng lµ bµi th¬ nãi vÒ chÝ lµm trai theo quan niÖm Nho gi¸o xa.
Bµi th¬ ®· x©y dùng nªn mét h×nh tîng ®Ñp vÒ ngêi anh hïng thêi lo¹n:
mét tr¸ng sÜ hiªn ngang tay c¾p ngang ngän gi¸o, ®¸nh ®«ng dÑp b¾c
®Ó lËp c«ng danh. Bµi th¬ khiÕn ta nhí ®Õn bµi ca dao:
Lµm trai cho ®¸ng nªn trai
Phó Xu©n ®· tr¶i, §ång Nai ®· tõng
§ã lµ tiªu chuÈn lÝ tëng cña ngêi ®µn «ng trong bÊt cø thêi ®¹i nµo.
Trong thêi lo¹n, chÝ khÝ Êy l¹i cµng cÇn thiÕt. Ph¹m Ngò L·o ®· h×nh tîng
ho¸ quan niÖm cña Nho gia vÒ ®¸ng nam nhi. §©y lµ mét quan niÖm
dóng ®¾n vµ cao ®Ñp. Lµ con ngêi, dï lµ ®µn «ng hay ®µn bµ, dï lµ giµ
hay trÎ ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi ®Êt níc, víi quª h¬ng, víi céng ®ång,
huèng chi lµ ngêi tr¸ng sÜ sinh ra trong thêi lo¹n. Hä ph¶i biÕt mang søc
lùc, tµi trÝ cña m×nh ra gióp d©n, gióp níc, b¶o vÖ sù æn ®Þnh cña x·
héi. Víi nh÷ng bËc qu©n tö xa, ®Òn nî níc, b¸o ¬n vua lµ lÝ tëng vµ môc
®Ých sèng cña hä. Nh NguyÔn C«ng Trø tõng nãi:
§· sinh ra ë trong trêi ®Êt
Ph¶i cã danh g× víi nói s«ng
NÕu hä kh«ng thùc hiÖn ®îc con ®êng c«ng danh Êy, hä sÏ c¶m thÊy
hæ thÑn víi mäi ngêi. C¶ cuéc ®êi ngêi qu©n tö chØ cã mét lÝ tëng duy
nhÊt ®Ó theo ®uæi ®ã lµ lËp c«ng danh. Con ®êng mµ Nho gi¸o ®· v¹ch
s½n cho tÊt c¶ çc ®Êng nam nhi lµ "tÒ gia, trÞ quèc, b×nh thiªn h¹". T t-
ëng nµy ®· trë thµnh mét ®éng lùc th«i thóc çc nhµ Nho ph¸t huy tµi trÝ
cña m×nh ra gióp níc. Nhµ Nho tiÕn bé cña thÕ kû XX - Phan Béi Ch©u-
còng ®· tõng thÓ hiÖn mét çch hïng hån vµ ®Çy nhiÖt huyÕt çi chÝ khÝ
Êy cña ngêi anh hïng thêi lo¹n:
Lµm trai ph¶i l¹ ë trªn ®êi
H¸ ®Ó cµn kh«n tù chuyÓn rêi
Trong kho¶ng tr¨m n¨m cÇn cã tí
Sau nµy mu«n thña h¸ kh«ng ai?
T tëng Êy ®· lµm nªn mét h×nh tîng ®Ñp thÓ hiÖn kh¸t väng cøu níc
trong v¨n häc ViÖt Nam:
Muèn vît biÓn ®«ng theo çnh giã
Mu«n trïng sãng b¹c tiÔn ra kh¬i
Trong suèt mÊy ngµn n¨m lÞch sö, ®Êt níc ta ®· ph¶i tr¶i qua nhiÒu
cuéc chiÕn tranh vÖ quèc. Mét ®Êt níc nhá bÐ lu«n ®øng tríc nguy c¬ bÞ
x©m lîc nªn ý thøc gi÷ níc ®· trë thµnh ý thøc cã tÝnh chÊt b¶n n¨ng cña
mçi ngêi d©n. V× thÕ mµ h×nh tîng ®Ñp nhÊt vÒ ngêi anh hïng bao giê
còng lµ ngêi anh hïng thêi lo¹n. Trong ®ã h×nh tîng ngêi tr¸ng sÜ trong Tá
lßng lµ mét h×nh tîng cã vÎ ®Ñp lÝ tëng, bëi thêi k× lÞch sö Êy, nhµ TrÇn
víi ba lÇn chiÕn th¾ng qu©n Nguyªn M«ng ®· viÕt lªn nh÷ng trang sö v«

55

cïng chãi läi trong thiªn sö chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta.. Sau ngêi
tr¸ng sÜ Êy cßn biÕt bao h×nh tîng ®Ñp n÷a, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng
kÓ ®Õn nh÷ng anh bé ®éi cô Hå, nh÷ng anh vÖ quèc qu©n trong kh¸ng
chiÕn chèng Ph¸p, nh÷ng anh gi¶i phãng qu©n - chµng Th¹ch Sanh cña
thÕ kØ XX - trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ…
Ngêi anh hïng víi lÝ tëng cao ®Ñp ®· tõng ®¸nh ®«ng dÑp b¾c, tõng
lµm nªn çi khÝ thÕ "nuèt sao Ngu" dòng m·nh Êy, khi nh×n l¹i sù nghiÖp
cña m×nh vÉn mang nh÷ng niÒm tr¨n trë day døt:
C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî
Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu
§©y lµ çi thÑn cña mét nh©n çch cao ®Ñp. Nh thÕ vÉn cha tho¶
méng c«ng danh, ngêi qu©n tö kh«ng cã ®iÓm dõng trong sù nghiÖp
c«ng danh cña m×nh. Ph¹m Ngò L·o víi Tá lßng ®· thÓ hiÖn mét nh©n
çch cao ®Ñp cña ngêi tíng lÜnh, con ngêi suèt cuéc ®êi khao kh¸t lËp
c«ng, khao kh¸t mang søc lùc vµ tµi trÝ cña m×nh ra gióp níc. Bµi th¬ lµ
niÒm tù hµo cña mçi chóng ta vÒ truyÒn thèng ®¹o ®øc, truyÒn thèng yªu
níc cña cha «ng ta.

§Ò 10: H·y ghi l¹i c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ nh÷ng ngµy
®Çu tiªn bíc vµo trêng Trung häc phæ th«ng.
Bµi viÕt
ThÕ lµ t«i ®· vµo häc ë trêng Trung häc phæ th«ng ®îc ba tuÇn.
Ba tuÇn thËt ®Çy Ên tîng, bëi mçi khi bíc ch©n ®Õn líp, t«i l¹i kh¸m
ph¸ thªm ®îc nhiÒu ®iÒu bÊt ngê, thó vÞ tõ b¹n bÌ, tõ ng«i tr êng míi vµ
tõ cuéc sèng häc sinh Trung häc phæ th«ng cßn ®Çy míi mÎ víi t«i.
§· chÝn lÇn t«i ®îc dù lÔ khai gi¶ng n¨m häc míi, vËy mµ tríc lÔ khai
gi¶ng n¨m nay - n¨m thø mêi, t«i vÉn kh«ng khái håi hép vµ lo l¾ng. Bè
mÑ còng ph¶i ng¹c nhiªn vÒ sù håi hép cña t«i, vÒ mét ®øa vèn nghÞch
ngîm vµ m¹nh b¹o nh t«i mµ còng bån chån nh thÕ. Kh«ng n«n nao sao ®-
îc khi niÒm mong íc vµ môc tiªu phÊn ®Êu cña t«i ®· trë thµnh hiÖn thùc.
Víi t«i, ng«i trêng míi xa l¹ ®Êy nhng còng quen thuéc nh mét cè nh©n.
Suèt bèn n¨m häc Trung häc c¬ së, ngµy nµo ®i häc t«i còng ®i qua
ng«i trêng Êy. §· nhiÒu lÇn t«i dõng l¹i ®Ó nh×n vµo, ®Ó mong íc vµ ®Ó
quyÕt t©m. Tõ ngoµi cæng, t«i nhËn thÊy sù ®æi thay s¾c l¸ cña nh÷ng
hµng c©y to th¼ng t¾p trong s©n trêng. Ng«i trêng còng duyªn d¸ng h¬n
cïng víi sù ®æi thay cña dßng s«ng Hng Long quen thuéc, n¬i mµ tÊt c¶ lò
trÎ chóng t«i ch¼ng l¹ lÉm g×. §Æc biÖt truyÒn thèng häc tËp cña nhµ tr-
êng lµ ®iÒu cuèn hót ®èi víi chóng t«i. T«i m¬ íc, råi kiªu h·nh, tù hµo khi
®îc trë thµnh mét phÇn th©n yªu cña ng«i trêng Êy.
Lßng t«i vÉn håi hép kh«ng yªn. Nh÷ng m«n häc sÏ khã h¬n, cã nhiÒu
quy ®Þnh míi cña nhµ trêng mµ t«i sÏ ph¶i nghiªm tóc thùc hiÖn. Çc thÇy
c« th× cã khi t«i ®· quen g¬ng mÆt nhng cha ®îc trùc tiÕp häc bao giê,
bëi thÕ mµ ch¾c cã nhiÒu ®iÒu l¹ l¾m! Vµ l¹i thªm b¹n bÌ n÷a chø. Cã
mét sè b¹n häc cïng líp 9 víi t«i nhng cßn biÕt bao nhiªu lµ b¹n míi. Cã ch¬i
vui nh líp cò cña m×nh kh«ng? Cã ®oµn kÕt vµ th©n thiÖn?... L¹i n÷a, ai

56

còng b¶o häc Trung häc phæ th«ng lµ quan träng. Nã bíc ®Öm ®Ó b¾t
®Çu ®Þnh híng cho t¬ng lai. ThÕ ®Êy, ®Çu ãc t«i cø hoa lªn bao nhiªu ý
nghÜ. Nh÷ng ý nghÜ lµm t«i phÊp pháng kh«ng yªn. T«i mang theo tÊt c¶
nh÷ng c¶m xóc tù hµo, h·nh diÖn, håi hép, b¨n kho¨n Êy ®Õn trêng trong
buæi lÔ khai gi¶ng ®Çu tiªn.
Buæi lÔ h«m Êy ng¾n ngän mµ s©u s¾c. T«i ®Æc biÖt Ên tîng víi
bµi diÔn v¨n cña thÇy HiÖu trëng. T«i l¾ng nghe vµ ngÊm trän nh÷ng lêi
cña thÇy vÒ tr¸ch nhiÖm cña mçi häc sinh khi ®îc häc tËp ë mét ng«i tr-
êng giµu truyÒn thèng. T«i xóc ®éng vµ b©ng khu©ng man m¸c khi nghe
mét häc sinh líp míi ph¸t biÓu nh÷ng c¶m xóc ®Çu tiªn.
Buæi lÔ tan, chóng t«i häc ngay nh÷ng bµi häc míi. §óng nh chóng t«i
c¶m nhËn, kiÕn thøc míi, l¹ vµ kh¸ khã. ThÕ nhng sù trÇm l¾ng chØ thÊy
ë líp t«i trong buæi häc ®Çu tiªn. Nh÷ng ngµy sau ®ã, quen b¹n, quen
thÇy, chóng t«i tù nhiªn ®· s«i næi h¼n lªn. Líp häc h¸o høc vµ th©n thuéc
ch¼ng kh¸c g× khi ®ang häc trong líp chÝn.
Cuèi tuÇn, chóng t«i b¾t ®Çu tham gia lao ®éng. Ph¶i gãp mét çi g×
®ã cho ng«i trêng míi, ta míi thªm quý thªm yªu. Ngµy lao ®éng tuÇn ®Çu
tiªn thËt lµ thÝch thó. S©n trêng cã nhiÒu c©y to nªn cã bao nhiªu l¸ rông.
H«m tríc trêi l¹i míi ma nªn l¸ rông cµng nhiÒu. L¸ ít lÑp chÑp. C¶ líp mang
chæi ®i mµ kh«ng dïng ®îc bÌn cø thÕ thi nhau nhÆt l¸ b»ng tay! Cã cËu
con trai hÝ höng mang ®Õn tÆng c« b¹n g¸i chiÕc l¸ vµng thËt ®Ñp, c«
b¹n xóc ®éng c¶m ¬n, ch¼ng ngê ®»ng sau mÆt l¸ cã chó s©u ®ang
ngoan ngo·n Èn m×nh. §¸m con g¸i kªu rÐ lªn sî h·i, cßn bän con trai ha h¶
cêi ®¾c chÝ, råi l¹i xin lçi, l¹i b¾t ®Òn b»ng nh÷ng chiÕc kÑo thñ s½n tõ ë
nhµ ®i! Giê lao ®éng v× thÕ mµ ch¼ng thÊy mÖt nhäc, chØ thÊy vui
nhén, chØ nghe thÊy tiÕng cêi. §¸m con trai míi lín thÝch “lµm anh” thiªn
h¹ nªn chØ cÇn mét giäng con g¸i thá thÎ “anh ¬i” lµ c¶ ThÕ Anh, TuÊn
Anh, H¶i Anh, Ngäc Anh ®Òu quay l¹i vµ xo¾n xuýt. T«i còng h©n h¹nh ®-
îc tÆng mét çi tªn míi “DiÖp cßi”! Nh÷ng trËn cêi gißn gi· bËt ra. C¶ líp vui
vµ th©n thiÖn, g¾n bã nh mét gia ®×nh nhanh kh«ng kÓ næi.
Nh÷ng håi hép, lo l¾ng, b¨n kho¨n, l¹ lÉm nhanh chãng bÞ kho¶ lÊp
®i. Kh«ng khÝ häc tËp cña líp t«i ngµy cµng tèt. Mét çch rÊt tù nhiªn vµ
rÊt ©m thÇm, t«i vµ cËu b¹n “hµng xãm” ngåi bªn b¾t ®Çu “®ua søc”
trong häc tËp. §øa nµo còng cè g¾ng t×m ra lêi gi¶i nhanh nhÊt, lµm bµi
tËp ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c nhÊt ®Ó ®Õn líp trao ®æi cho nhau vµ l¹i häc
thªm ë b¹n mét ®iÒu míi l¹.
Tuæi mêi s¸u chãng buån vµ còng nhanh vui. Míi häc cïng nhau t«i
còng cha thËt hiÓu hÕt vÒ hoµn c¶nh vµ tÝnh çch cña tõng ngêi trong
líp. Nhng t«i tin, thêi gian sÏ gióp c¶ líp t«i ngµy mét g¾n bã h¬n vµ häc
tËp cïng sÏ tiÕn bé h¬n. Nh÷ng ngµy ®Çu bì ngì bíc vµo Trêng trung häc
phæ th«ng cña t«i lµ nh thÕ. §èi víi t«i, nã sÏ lµ nh÷ng ngµy ®¸ng nhí, lµ
nh÷ng kû niÖm ngät ngµo kh«ng thÓ nµo quªn.

§Ò 11: H·y ghi l¹i nh÷ng c¶m nghÜ ch©n thùc cña anh (chÞ) vÒ thiªn
nhiªn vµ ®êi sèng con ngêi trong thêi kh¾c chuyÓn mïa.
Bµi viÕt

57

Ngµy bÐ, t«i lu«n h¸o høc mçi khi n¨m míi ®Õn. Nhng bÊt chît mét
h«m, t«i nhËn ra m¸i tãc cha ®· tho¸ng ®iÓm mét vµi sîi tr¾ng. Tõ ®ã, t«i
hiÓu r»ng bíc ®i cña thêi gian kh«ng ph¶i chØ tÝnh b»ng n¨m. T«i b¾t
®Çu chó ý h¬n ®Õn th¸ng, ®Õn mïa. Kho¶nh kh¾c chuyÓn mïa bçng trë
thµnh mét mèc thêi gian l¾ng ®äng trong t«i. T«i yªu vµ thÝch nh÷ng khi
trêi ®Êt giao mïa, nhÊt lµ khi trêi chuyÓn tõ mïa h¹ sang mïa thu m¸t mÎ.
Nh÷ng h¹t ma xu©n lÊt phÊt bay, nh÷ng chåi biÕc trªn cµnh c©y ®·
®iÓm hay nh÷ng c¬n ma µo µo, xèi x¶ gäi mïa hÌ... tÊt c¶ nh÷ng ®æi thay
nhiÖm mµu cña trêi ®Êt Êy ®Òu khiÕn lßng t«i xao ®éng. Vµ h¬n tÊt c¶,
thêi kh¾c giao mïa gi÷a h¹ vµ thu bao giê còng lµm t«i phÊp pháng ®Õn l¹
lïng! Cã lÏ bëi t«i yªu mïa thu nhÊt trong n¨m, t«i ®îi thu vÒ nh ®îi mét ngêi
b¹n ®i xa quay trë l¹i...
Thu sang thËt lµ dÞu nhÑ khi bçng mét ngµy ai ®ã nhËn ra, bÇu trêi
dêng nh trong h¬n, cao vµ xanh h¬n. C¸i n¾ng r¸t báng, ®æ löa cña mïa
hÌ ®· dÞu ®i nhiÒu l¾m. Bªn kia, vµi ®èm löa tho¾t Èn hiÖn gi÷a nÒn l¸
xanh sÉm cña nh÷ng b¸c phîng giµ. Cã ph¶i phîng ®· ch¾t chiu bao nhiªu
giã, bao nhiªu n¾ng, bao nhiªu ma cña h¹ ®Ó chng läc nªn nh÷ng b«ng
phîng rùc ®á cuèi mïa Êy mµ t¹m biÖt h¹ vµ ®Ó ®ãn thu sang? Däc theo
hai d·y phè, s¾c b»ng l¨ng còng ®· nh¹t mµu. Nã kh«ng cßn ng¨n ng¾t
tÝm ®Õn nao lßng n÷a. Con s«ng tríc nhµ kh«ng cßn cuén lªn ngÇu ®á.
Dßng s«ng trë nªn dÞu dµng, e Êp nh c« bÐ tuæi mêi l¨m. TÊt c¶ gi¨ng
gi¨ng xung quanh ng«i nhµ quen thuéc mét kh«ng khÝ ªm ªm, dÞu m¸t,
mÒm m¹i, khiÕn ta mçi khi thøc dËy ®Òu mang mét c¶m gi¸c b©ng
khu©ng.
Míi mÊy h«m tríc ®©y th«i ai còng ng¹i ra ®êng v× n¾ng g¾t, v×
nh÷ng c¬n ma bÊt chît Ëp xuèng kh«ng b¸o tríc bao giê, v× sÊm chíp
th×nh l×nh, nhng h«m nay ta l¹i thÌm ®îc thong dong ®¹p xe díi nh÷ng
hµng c©y t¸n réng. Ta b¾t gÆp nh÷ng c« bÐ, cËu bÐ ngåi sau lng mÑ
xóng xÝnh, h©n hoan. Th× ra bÐ con ®ang ®îc mÑ dÉn ®i chuÈn bÞ ®å
dïng cho n¨m häc míi. ¤i! C¸i ngµy ®Çu tiªn t«i ®i häc tho¸ng vËy mµ ®·
®Õn c¶ chôc n¨m. Thêi gian tr«i qua nhanh thËt! Miªn man trong dßng ký
øc, t«i nghe trong h¬i giã thoang tho¶ng h¬ng hoa s÷a cha kÞp nång, míi
chØ ®ñ gîi ra nh÷ng v¬ng vÊn dÞu ªm.
Thu ®Õn, dêng nh ai còng gîng nhÑ h¬n. NhÞp sèng chïng ch×nh
h¬n, kh«ng cßn qu¸ ån µo, hèi h¶. Nh÷ng c«ng së, nh÷ng ng«i trêng sau
lóc tan ca lÆng ng¾t, trÇm t. Nh÷ng bÕn ®ß, nh÷ng bê s«ng, buæi chiÒu
còng b¾t ®Çu hoang v¾ng.Trêi chiÒu h¬i se l¹nh. Ph¶i ch¨ng v× thÕ mµ
mäi ngêi chØ mong sím qu©y quÇn Êm cóng bªn b÷a c¬m chiÒu. Mét
tho¸ng b©ng khu©ng, t«i nhí tíi lêi cha: thêi gian ch¶y tr«i, mäi sù còng
®æi thay, cuéc sèng sÏ cã thªm ng· rÏ, h·y tù t×m lÊy h¹nh phóc cho m×nh.
T«i vÉn b¨n kho¨n “thÕ nµo lµ h¹nh phóc”. Chît t«i nh×n sang bªn kia con
phè, mét cô bµ dõng ®Èy xe l¨n, lÊy ra chiÕc ghÕ con, ngåi xuèng ngay
bªn c¹nh. ¤ng ®ang nghiªng ®Çu vÒ phÝa bµ. Bµ gië quyÓn s¸ch kh¸ dÇy,
giÊy mµu n©u xØn, chËm r·i ®äc vµ «ng lim dim m¾t l¾ng nghe. T«i bçng
hiÓu thÕ nµo lµ h¹nh phóc. H¹nh phóc Êy lµ khi ta ®îc m·i b×nh yªn bªn
nh÷ng ngêi yªu quý. H¹nh phóc gi¶n ®¬n vµ b×nh dÞ thÕ th«i.
Trêi ®Êt chuyÓn mïa, lßng ta còng nao nao bao nhiªu c¶m xóc. Ta nhí

58

nhung, nuèi tiÕc, ta hÝ höng, vui t¬i... Ta thÊy m×nh mçi ngµy thªm mçi
lín, thÊy m×nh ph¶i sèng sao cho cã ý nghÜ h¬n víi bíc ®i cña nhÞp thêi
gian.

§Ò 12: C¶m nghÜ vÒ mét ngêi th©n yªu nhÊt cña anh (chÞ).
Bµi viÕt
Mçi lÇn trêi trë rÐt lµ néi cña t«i l¹i ®au. Nh nh÷ng lÇn cßn ë díi quª,
lÇn nµy còng thÕ, t«i ngåi c¹nh võa kÓ chuyÖn võa bãp ch©n cho néi.
ThØnh tho¶ng, néi më m¾t nh×n t«i cêi rÊt hiÒn tõ.
N¨m tuæi, tõ thµnh thÞ t«i vÒ quª sèng víi néi theo yªu cÇu cña bè. Bè
t«i nãi, néi ë quª mét m×nh buån l¾m, kh«ng ai trß chuyÖn lóc r¶nh rçi,
còng téi. ThÕ lµ t«i chuyÓn h¼n vÒ sèng ë quª. C¨n nhµ nhá tù dng cã hai
bµ ch¸u. Nh÷ng lóc ®i chî xa, néi göi t«i sang bªn nhµ hµng xãm. Tuy lµ
con g¸i nhng tÝnh t«i th× nghÞch hÖt con trai nªn mçi khi t«i tung t¨ng,
ch¹y nh¶y cïng víi lò b¹n trong lµng vÒ lµ néi l¹i ph¶i l«i ngay t«i ®i t¾m.
T«i ghÐt t¾m thÕ nªn mçi lÇn nh vËy ch¼ng kh¸c nµo t«i ®ang hµnh néi.
Nh÷ng lóc r¶nh rang, néi l¹i kÓ cho t«i nghe nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch.
ChuyÖn c« TÊm hiÒn lµnh, Th¹ch Sanh dòng c¶m, chuyÖn th»ng Lý
Th«ng ë ¸c... Sau mçi lÇn nh thÕ, néi l¹i khuyªn t«i: sau nµy lín lªn ch¸u
ph¶i ch¨m chØ, hiÒn lµnh, tèt bông. Cã vËy, ch¸u míi ®îc nhiÒu ngêi yªu
mÕn.
Nh÷ng ngµy th¸ng ë quª, néi thêng nhê mét anh hµng xãm sang d¹y
ch÷ cho t«i. Buæi tèi, t«i thêng l¶ng sî ma, chèn kh«ng häc bµi ®i ngñ sím.
Néi kiªn nhÉn th¾p ®Ìn thøc cïng t«i. Néi nãi: rÌn nÐt ch÷ còng lµ rÌn nÕt
ngêi ch¸u ¹! ThÕ lµ t«i l¹i cÆm côi ngåi tËp viÕt. Nhng chÝnh v× thÕ mµ
giê ®©y t«i ph¶i c¶m ¬n bµ bëi nÕu kh«ng cã nh÷ng h«m nh vËy th× ch÷
t«i ch¾c b©y giê xÊu l¾m. Vµ quan träng h¬n lµ nh©n c¸ch t«i sÏ ra sao?
N¨m Êy, mÑ t«i sinh thªm em bÐ. Khi em cøng c¸p, bè vÒ quª néi. Bè
ë l¹i th¨m bµ mÊy b÷a, söa l¹i hµng rµo, lîp l¹i ngãi cho bµ. Tíi ngµy chuÈn
bÞ lªn thµnh phè, bè b¶o t«i lªn trªn Êy mÊy b÷a ®Ó gióp mÑ t«i ch¨m sãc
em khi bè ®i c«ng t¸c. T«i kh«ng muèn rêi xa néi, nhng néi cø dç dµnh t«i
lªn trªn Êy víi mÑ Ýt ngµy råi trë l¹i. ThÕ lµ t«i l¹i vÒ thµnh phè. Lóc bè ®i
c«ng t¸c võa xong còng lµ lóc t«i ®Õn tuæi ph¶i bíc ch©n ®Õn líp. ë quª
néi trêng häc rÊt xa, néi l¹i giµ vµ yÕu nªn bè quyÕt ®Þnh t«i kh«ng vÒ
quª n÷a. T«i sÏ ë l¹i vµ häc ë ®©y. T«i ®µnh chÊp nhËn. T«i yªu néi l¾m,
h×nh ¶nh néi lu«n hiÖn lªn trong t©m trÝ cña t«i - mét ngêi bµ hiÒn tõ,
nh©n hËu. Suèt nh÷ng n¨m xa néi t«i lu«n tù hái: kh«ng biÕt néi cã thay
®æi nhiÒu kh«ng? T«i muèn ®Æt cho néi hµng lo¹t c©u hái ®Ó nãi lªn
niÒm khao kh¸t ®îc vÒ th¨m néi cña t«i.
T«i häc ë thµnh phè ®Õn n¨m líp b¶y th× bè ®ãn h¼n néi ra sèng víi
nhµ t«i. Ngµy ®ãn néi, t«i theo bè m·i ra ga. T«i vui mõng l¾m. T«i cø m¬
mµng h×nh dung vÒ néi. Nhng khi néi bíc ra khái toa tµu, t«i kh«ng thÓ
cÇm ®îc hai dßng níc m¾t. Néi ®· giµ h¬n rÊt nhiÒu so víi sù tëng tîng
cña t«i. Lng néi ®· cßng r¹p xuèng, da mÆt nh¨n nheo, duy chØ cã ¸nh
m¾t vµ nô cêi cña néi lµ kh«ng thay ®æi. Nã vÉn gîi sù hiÒn tõ vµ nh©n
hËu nh xa.

59

Nh÷ng ngµy sau ®ã, t«i kh«ng giÊu næi sù vui mõng v× ®îc sèng
trong vßng tay th¬ng yªu cña néi. Nhng néi th× cã vÎ khã kh¨n ®Ó lµm
quen víi cuéc sèng mµ t«i biÕt lµ néi kh«ng hoµn toµn mong muèn. Bè
còng nh t«i rÊt hiÓu ®iÒu nµy nªn thêng xuyªn an ñi néi. L©u dÇn, néi ®·
quen vµ sèng vui h¬n.
Giê ®©y, t«i thùc sù v« cïng h¹nh phóc v× kh«ng ph¶i xa néi n÷a. Néi
¬i! Giê con ®· lín, con ®· häc Trung häc phæ th«ng. Con ®· dÇn hiÓu ®îc
nh÷ng lêi d¹y cña néi khi xa vÒ viÖc rÌn giòa nÕt ngêi. Con sÏ lµm cho néi
vui trong suèt qu·ng ®êi tõ ®©y cña néi. Mong sao nh÷ng viÖc lµm cña
con sÏ lµm v¬i ®i nh÷ng nhäc nh»n cña néi khi xa.

§Ò 13: Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ mét c©u chuyÖn ®· häc mµ
anh (chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.
Bµi viÕt
Chóng ta ®· tõng häc qua nh÷ng truyÖn ng¾n nh L·o H¹c, T¾t ®Ìn vµ
ch¾c kh«ng mÊy ai trong sè chóng ta l¹i kh«ng trÇm trå th¸n phôc tµi n¨ng
nghÖ thuËt cña Nam Cao hay Ng« TÊt Tè. Víi riªng t«i, dï ®· ®äc ®i ®äc
l¹i truyÖn ng¾n L·o H¹c cña Nam Cao rÊt nhiÒu lÇn nhng dêng nh lÇn
nµo t«i còng l¹i t×m thÊy thªm ®îc mét vµi ®iÒu lý thó. Nã cuèn hót t«i, lay
®éng t«i, khi th× gîi trong t«i sù c¨m thï, khi l¹i gäi vÒ chan chøa nh÷ng yªu
th¬ng.
L·o H¹c lµ s¶n phÈm cña mét tÊm lßng nh©n ®¹o cao c¶. Nã lµ t×nh
yªu th¬ng, lµ sù ngîi ca, tr©n träng ngêi lao ®éng cña Nam Cao. Gièng nh
Ng« TÊt Tè cïng nhiÒu nhµ v¨n thêi ®ã, Nam Cao ®· dùng lªn h×nh ¶nh
ngêi n«ng d©n ViÖt Nam tríc Çch m¹ng víi nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý,
®¸ng yªu: ch¨m chØ, cÇn cï, giµu t×nh yªu th¬ng vµ giµu ®øc hy sinh.
Tríc çch m¹ng, Nam Cao say sa kh¸m ph¸ cuéc sèng vµ tÝnh çch cña
ngêi n«ng d©n. Trong çc t¸c phÈm cña «ng, m«i trêng vµ hoµn c¶nh sèng
cña nh©n vËt chÝnh thêng g¾n liÒn víi çi nghÌo, çi ®ãi, víi miÕng ¨n vµ
víi çc ®Þnh kiÕn x· héi ®· thÊm s©u vµo nÕp c¶m, nÕp nghÜ vµo çch
nh×n cña con ngêi ë n«ng th«n.
L·o H¹c còng vËy, suèt ®êi sèng trong c¶nh nghÌo vµ çi ®ãi. L·o ®·
dµnh hÇu nh c¶ ®êi m×nh ®Ó nu«i con mµ cha bao giê nghÜ ®Õn m×nh.
L·o th¬ng con v« bê bÕn: th¬ng khi con kh«ng lÊy ®îc vî v× nhµ ta nghÌo
qu¸, th¬ng con ph¶i bá lµng, bá xø mµ ®i ®Ó «m méng lµm giµu gi÷a
chèn hang hïm miÖng sãi. Vµ ®äc truyÖn ta cßn thÊy l·o ®au khæ biÕt
nhêng nµo khi ph¶i b¸n ®i cËu Vµng, kû vËt duy nhÊt cña ®øa con trai.
Kh«ng b¸n, l·o biÕt lÊy g× nu«i nã sèng. Cuéc sèng ngµy thªm mét khã
kh¨n. Råi cuèi cïng, ®Õn çi th©n l·o, l·o còng kh«ng gi÷ ®îc. L·o ¨n cñ
chuèi, ¨n sung luéc. Nhng l·o nghÜ, l·o “kh«ng nªn” sèng n÷a. Sèng thªm,
nhÊt ®Þnh l·o sÏ tiªu hÕt sè tiÒn dµnh dôm cho ®øa con m×nh. VËy lµ,
thËt ®ín ®au thay! L·o H¹c ®· ph¶i tù “s¾p xÕp” çi chÕt cho m×nh. Cuéc
sèng cña n«ng d©n ta tríc çch m¹ng ngét ng¹t ®Õn kh«ng thë ®îc. Nh×n
çi hiÖn thùc Êy, ta ®au ®ín, xãt xa. Ta còng c¨m ghÐt v« cïng bän ®Þa
chñ, bän thùc d©n gian ¸c.

60

L·o H¹c chÕt. Çi chÕt cña l·o H¹c lµ çi chÕt cïng ®êng, tuy bi th¬ng
nhng s¸ng bõng phÈm chÊt cao ®Ñp cña ngêi n«ng d©n. Nã khiÕn ta võa
c¶m th¬ng võa nÓ phôc mét nh©n çch giµu tù träng. L·o chÕt nhng ®·
quyÕt gi÷ cho ®îc m¶nh vên, chÕt mµ kh«ng muèn lµm luþ phiÒn hµng
xãm.
§äc L·o H¹c ta thÊy ®©u ph¶i chØ m×nh l·o khæ. Nh÷ng h¹ng ngêi nh
Binh T, mét kÎ do çi nghÌo mµ bÞ tha ho¸ thµnh mét tªn trém c¾p. §ã lµ
«ng gi¸o, mét ngêi trÝ thøc ®Çy hiÓu biÕt nhng còng kh«ng tho¸t ra khái
¸p lùc cña c¶nh vî con r¸ch ¸o, ®ãi c¬m. Çi nghÌo khiÕn «ng gi¸o ®· ph¶i
røt ruét b¸n ®i tõng cuèn s¸ch v« gi¸ cña m×nh. Nhng çi thø Êy b¸n ®i th×
®îc mÊy b÷a c¬m? VËy ra ë trong truyÖn tÊt c¶ ®· ®Òu lµ l·o H¹c. L·o H¹c
ph¶i o»n m×nh mµ chÕt tríc thö hái nh÷ng ngêi kia cã thÓ cÇm cù ®îc bao
l©u?
VÊn ®Ò næi bËt ®îc thÓ hiÖn trong L·o H¹c lµ niÒm tin vµ sù l¹c quan
cña nhµ v¨n vµo b¶n chÊt tèt ®Ñp cña con ngêi. ThÕ nhng ®iÒu quan
träng h¬n mµ nhµ v¨n muèn nh¾n göi ®ã lµ mét lêi tè ço. Nã cÊt lªn nh lµ
mét tiÕng kªu ®Ó cøu lÊy con ngêi. Tõ chiÒu s©u cña néi dung t tëng, t¸c
phÈm nãi lªn tÝnh cÊp b¸ch vµ yªu cÇu khÈn thiÕt ph¶i thay ®æi toµn bé
m«i trêng sèng ®Ó cøu lÊy nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh vµ tèt ®Ñp cña con
ngêi.
L·o H¹c cho ta mét çi nh×n vÒ qu¸ khø ®Ó mµ tr©n träng nhiÒu h¬n
cuéc sèng h«m nay. Nã còng d¹y ta, cuéc sèng lµ mét cuéc ®Êu tranh
kh«ng ph¶i chØ ®¬n gi¶n lµ ®Ó sinh tån mµ cßn lµ mét cuéc ®Êu tranh
®Ó b¶o toµn nh©n çch.

§Ò 14: H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hoÆc mét
nhµ th¬ mµ anh chÞ yªu thÝch.
Bµi viÕt
Mïa xu©n nho nhá cña Thanh H¶i lµ mét bµi th¬ trong trÎo, thiÕt tha.
Nã lµ phÇn tinh tuý nhÊt cña mét con ngêi lu«n kh¸t khao cèng hiÕn, kh¸t
khao sèng cã ý nghÜa. Nã lµ tiÕng lßng cña nhµ th¬ vµ còng lµ cña tÊt c¶
nh÷ng ai ham mª çi cuéc sèng trÇn gian rÊt ®Ñp ®Ï nµy.
Mïa xu©n nho nhá ra ®êi khi nhµ th¬ ®ang n»m trªn giêng bÖnh.
Ch¾c h¼n, vµo nh÷ng ngµy cuèi cïng Êy, sau nh÷ng chiªm nghiÖm vÒ
cuéc sèng víi tÊt c¶ t×nh yªu, Thanh H¶i muèn tiÕp tôc cÊt lªn tiÕng hãt
cña “con chim chiÒn chiÖn” ®Ó gãp nªn mét “mïa xu©n nho nhá” cho
cuéc ®êi, cho con ngêi vµ cho ®Êt níc yªu th¬ng.
Víi thÓ th¬ 5 ch÷, víi çch ng¾t nhÞp nhanh, gän mµ vÉn cã ®é d ba,
bµi th¬ ®· d©ng lªn trong lßng t«i c¶m gi¸c rén rµng, n¸o nøc. Nh÷ng gam
mµu trong trÎo, nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp, t¬i s¸ng vµ ®Çy søc sèng trong mçi
c©u th¬ cø thÊm dÇn vµo tr¸i tim tuæi trÎ cña t«i.
Mïa xu©n cña thiªn nhiªn, cña ®Êt níc ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn trong sù
c¨ng ®Çy cña nhùa sèng, trong nhÞp sèng ®ang hèi h¶ vµ trong sù t¬i
non m¬n mën cña nh÷ng hi väng vµo t¬ng lai. Gi÷a mµu xanh yªn b×nh
cña dßng s«ng xu©n, s¾c tÝm biÕc cu¶ b«ng hoa kh«ng hÒ l¹c lâng,

61

ch«ng chªnh. Nã b¸m ch¾c vµo lßng s«ng nh mét sîi d©y v« h×nh lµm nªn
søc sèng. Trªn çi nÒn mµu dÞu ªm cña “s«ng xanh” vµ “hoa tÝm biÕc”,
tiÕng hãt trong v¾t cña con chim chiÒn chiÖn vót cao, ng©n vang ®Õn
bÊt tËn ®Õn trêi xanh. Tõng tiÕng, tõng tiÕng chim trong veo hay tiÕng
nhÞp thë cña khÝ xu©n hoµ vµo trêi ®Êt, vang väng vµo trong lßng ngêi
nh nh÷ng “giät t©m hån” s¸ng long lanh. TiÕng hãt Êy khiÕn ta kh«ng thÓ
döng dng mµ khiÕn ta ph¶i thèt lªn tiÕng gäi rñ vÒ çi kh¸t khao muèn
n¾m b¾t, muèn “®a tay høng”.
Kh«ng t¸ch m×nh khái khÝ xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt níc trong c«ng
cuéc chuyÓn m×nh ®i lªn còng rén rµng, hèi h¶. Søc sèng cña ®Êt níc
kh«ng chung chung, trõu tîng mµ nã biÓu hiÖn ra ë “søc xu©n” cña mçi
con ngêi. Mïa xu©n trªn lng lÝnh, léc xu©n trong tay ngêi n«ng d©n. Mçi b-
íc ®i cña ngêi gieo thªm mét chåi biÕc, mét mÇm non. Vµ cø thÕ, søc
xu©n cña ®Êt níc l¹i d©ng lªn nh nh÷ng líp sãng x«n xao. §Êt níc phÊn
chÊn, høng khëi trong mét nhÞp thë míi, hèi h¶ khÈn tr¬ng. NiÒm tin míi
cña d©n téc ®îc ch¾p çnh tõ truyÒn thèng bèn ngh×n n¨m dùng níc. ThÕ
nªn, dÉu biÕt cã nh÷ng vÊt v¶ vµ gian lao nhng c¶ níc “vÉn ®i lªn phÝa tr-
íc” víi mét quyÕt t©m kh«ng mÖt mái.
Nh÷ng c©u th¬ cña Thanh H¶i ®Çy ¾p h×nh ¶nh, mµu s¾c vµ ©m
thanh. Nã t¹o nªn mét kh«ng khÝ s«i næi, h¸o høc, ph¬i phíi vui t¬i. Nã lµ
mét bøc tranh t¬i s¸ng s¾c mµu, lµ mét b¶n nh¹c rén rµng tiÕt tÊu trong
trÎo, ng©n nga vµ gîi c¶m. §iÒu ®Æc biÖt lµ: bøc tranh thiªn nhiªn, bøc
tranh ®Êt níc ®Çy søc sèng Êy ®· ®îc nhµ th¬ c¶m nhËn khi «ng ®ang ë
vµo çi gi©y kh¾c s¾p l×a ®êi. Trªn giêng bÖnh, nhµ th¬ vÉn më réng
hån m×nh, l¾ng nghe vµ ®ãn nhËn tÊt c¶ nh÷ng thanh ©m xao ®éng cña
cuéc sèng ngoµi kia. ¤ng vÉn l¾ng nghe tõng bíc ®i rÊt khÏ cña ®êi. Bèn
bøc têng cña phßng bÖnh kh«ng thÓ ng¨n çch cuéc ®êi víi nhµ th¬,
nh÷ng c¬n ®au cña bÖnh tËt kh«ng lµm gi¶m ý chÝ, bÇu nhiÖt huyÕt vµ
niÒm tha thiÕt yªu ®êi trong tr¸i tim cña ngêi nghÖ sÜ. Çi nghÞ lùc phi th-
êng Êy ®¸ng ®Ó ta ph¶i n©ng niu vµ tr©n träng xiÕt bao.
Bµi th¬ khÐp l¹i trän vÑn trong t©m hån vµ sù say sa cña ngêi ®äc
b»ng mét íc nguyÖn thËt ch©n thµnh vµ m·nh liÖt biÕt bao. Nã thùc lµ
mét kh¸t khao ®ang bïng ch¸y: muèn ®îc lµm mét nhµnh hoa nh b«ng hoa
tÝm biÕc kia, muèn lµm con chim hãt vang trêi nh÷ng giät long lanh nh
con chim chiÒn chiÖn. Çi kh¸t khao kh«ng hÒ gîi mét chót g× vÒ h×nh
¶nh khæ ®au cña mét con ngêi ®ang chÕt. Nã gièng çi m·nh liÖt vµ r¹o
rùc cña mét søc thanh xu©n ®ang trµn trÒ nhùa sèng vµ kh¸t khao cèng
hiÕn cho ®êi.
NhiÒu ngêi ®· tõng ®ång ý víi t«i r»ng: nh÷ng ngêi trÎ tuæi ®äc Mïa
xu©n nho nhá cã thÓ t×m ra lý tëng sèng cho m×nh, cßn víi nh÷ng ngêi ®·
d©ng c¶ tuæi thanh xu©n cho ®Êt níc th× vÉn thÊy m×nh cßn cã thÓ lµm
®îc nhiÒu h¬n. Mïa xu©n nho nhá qu¶ ®· kh«ng chØ lµ niÒm say mª cña
riªng t«i. Nã xøng ®¸ng lµ mét bµi th¬ hay trong tñ s¸ch quý cña mu«n ng-
êi.

§Ò 15: C¶m nghÜ vÒ mét nhµ th¬, mét bµi th¬ mµ anh (chÞ) yªu

62

thÝch.
Bµi viÕt
Ch¼ng hiÓu sao, mçi lÇn nh¾c tíi NguyÔn §×nh ChiÓu, lµ mçi lÇn
xuÊt hiÖn trong t«i nh÷ng c¶m xóc rÊt ®Æc biÖt, ph¶i ch¨ng v× «ng lµ mét
trong nh÷ng nhµ v¨n ®Æc biÖt nhÊt trong lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam?
§Æc biÖt tõ cuéc ®êi riªng ®Õn c¶ sù nghiÖp v¨n ch¬ng. T«i quý träng
«ng kh«ng chØ bëi nh÷ng ¸ng v¨n hay, nh÷ng vÇn th¬ kiÖt xuÊt, mµ t«i
quý «ng tríc hÕt ë chÝnh cuéc ®êi, chÝnh con ngêi «ng.
XuÊt hiÖn vµo nöa cuèi thÕ kû XIX, nh mét "ng«i sao s¸ng trªn bÇu
trêi v¨n häc ViÖt Nam", NguyÔn §×nh ChiÓu ®· ®Ó l¹i cho d©n téc mét di
s¶n v¨n hãa lín lao vµ mét tÊm g¬ng cao khiÕt vÒ nh©n c¸ch, ®¹o ®øc.
Sèng gi÷a thêi k× can qua bÊn lo¹n cña ®Êt níc, cuéc ®êi cña NguyÔn
§×nh ChiÓu lµ cuéc ®êi thÊm ®Çy bÊt h¹nh, khæ ®au. Nçi bÊt h¹nh c¸
nh©n: m¾t mï, quyÖn vµo nçi bÊt h¹nh chung: níc mÊt nhµ tan, rªn xiÕt
trong t©m hån nh©n ®¹o cña ngêi. Song, cha mét phót gi©y nµo bi lôy,
khuÊt phôc, NguyÔn §×nh ChiÓu lµ tÊm g¬ng anh dòng, kiªn cêng trong
cuéc ®Êu tranh b¶o vÖ ®Êt níc. Ngêi b¶o vÖ ®Êt níc kh«ng ph¶i b»ng
ngän gi¸o, mòi tªn, mµ b»ng th¬ v¨n - nã chÝnh lµ vò khÝ s¾c nhän ®Ó
NguyÔn §×nh ChiÓu trë thµnh mét ngêi chiÕn sÜ ®øng b¶o vÖ cho v¨n
hãa, cho ®éc lËp mu«n ®êi trªn xø së. Trë l¹i dßng lÞch sö h¬n tr¨m n¨m
qua, nhiÒu ngêi kh«ng khái ngì ngµng ®Æt mét c©u hái lín: v× sao th¬
v¨n NguyÔn §×nh ChiÓu cã søc m¹nh, cã søc ¸m ¶nh cao ®Õn vËy? Vµ tõ
bÊy ®Õn nay, mçi lÇn ta th¾c m¾c, ta l¹i t×m ®Õn cuéc ®êi ngêi, cuéc
®êi Êy sÏ tr¶ lêi cho ta tÊt c¶. NguyÔn §×nh ChiÓu ®· sèng víi lßng yªu níc
th¬ng d©n ®Õn tét cïng, nã thÊm thÝa vµo hån ngêi ®Ó råi uÊt ®äng, d
ba, ng©n vang m·i trong mçi vÇn v¨n, c©u th¬ thuë Êy. Cuéc ®êi cña
NguyÔn §×nh ChiÓu chÝnh lµ mét bµi th¬ ®Ñp cña d©n téc nhiÖm vô, lµ
mét tÊm g¬ng trong s¹ch, thanh khiÕt ®Ó bao thÕ hÖ ®êi sau soi bãng.
Ngêi ®· sèng vËy, vµ ®· s¸ng t¸c v¨n ch¬ng. V¨n ch¬ng §å ChiÓu lµ t©m
hån ngêi, lµ chÝnh cuéc ®êi ngêi vËy.
Khi ®Êt níc cßn cha cã bíc ch©n cña ngo¹i x©m, NguyÔn §×nh ChiÓu
- mét nhµ nho tµi n¨ng ®· sím ph¶i chÞu mét sè phËn bÊt h¹nh, nhiÒu
®¾ng cay vµ còng ®Çy ngang tr¸i. Cha cã dÞp lôc t×m tiÓu sö cña ngêi,
ta h·y ®äc Lôc V©n Tiªn, chiªm ngìng nh©n vËt Lôc V©n Tiªn ®Ó thÊy Èn
khuÊt sau h×nh tîng Êy mét NguyÔn §×nh ChiÓu. Ta thÊy râ ®îc chÝnh
c¶m xóc s©u xa, chÝnh nh÷ng suy nghÜ ch©n thùc, nh÷ng t×nh c¶m
n«ng ch¸y tríc cuéc ®êi cña ngêi lµ c¶m høng cho nhµ th¬ viÕt Lôc V©n
Tiªn.
Con ngêi cô cµng ®¸ng kÝnh träng h¬n trong buæi "tang th¬ng" cña
®Êt níc, quª h¬ng. Giê ®©y trong con ngêi NguyÔn §×nh ChiÓu nçi ®au
riªng ch×m xuèng ®¸y t©m t, ®Ó hiÖn lªn tha thiÕt mét nçi ®au d©n téc,
mét nçi th¬ng ngêi ch¸y báng kh«ng ngu«i. NguyÔn §×nh ChiÓu ®· s¸ng
t¸c thËt nhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ. Kh«ng thÓ cÇm g¬m trùc tiÕp ®¸nh
giÆc nh bao ngêi cã ®«i m¾t s¸ng th× ngêi viÕt th¬ ®Ó kªu gäi, ®Ó cuèn
theo tiÕng gäi giang s¬n nång ch¸y, th¾p lªn niÒm tin, lßng yªu níc ë mçi
con ngêi:

63

Chë bao nhiªu ®¹o thuyÒn kh«ng kh¼m
§©m mÊy th»ng gian bót ch¼ng tµ.
Ngêi ®· sèng mét cuéc ®êi kh«ng mÖt mái ®Ó ®Êu tranh cho
chÝnh nghÜa. Cuéc ®êi ngêi lµ mét bã hoa th¬m ngät ngµo nhÊt d©ng
lªn cho ®Êt mÑ ViÖt Nam. Ngêi ®am nçi ®¸u cho nh÷ng ®øa trÎ sèng
trong c¶nh lo¹n li.
Bá nhµ lò trÎ l¬ x¬ ch¹y
MÊt æ ®µn chim d¸o d¸c bay
Ph¶i lµ mét ngêi cã tr¸i tim lín míi nghe, míi c¶m nhËn chÝnh x¸c ®îc
h×nh tîng Êy. Ngêi ®· sèng gi÷a lßng d©n, gÇn gòi víi nh©n d©n ®Ó hiÓu
®îc nh÷ng g× th©n quen. §Ó råi tõ ®ã ngêi tá bµy lßng c¨m phÉn víi qu©n
thï, ngêi ®· cã th¸i ®é bÊt hîp t¸c bëi "®Êt chung ®· mÊt, ®Êt riªng cßn s¸
g×" khi bän thùc d©n muèn mua chuéc cô.
Tuy bÞ mï nhng víi cô:
Thµ cho tríc m¾t nh mï
Ch¼ng thµ ngåi ngã kÎ thï qu©n th©n
Hay:
Thµ ®ui mµ gi÷ ®¹o nhµ
Cßn h¬n cã m¾t «ng cha kh«ng thê.
§äc nh÷ng c©u th¬ Êy, trong t«i chît hiÖn lªn mét c©u hái: r»ng nÕu
kh«ng ph¶i lµ cô §å ChiÓu th× mét ngêi gÆp hoµn c¶nh nh cô th× cã lµm
®îc nh thÕ hay kh«ng? Mï nhng ngêi vÉn sèng tèt, sèng ®Ñp ®Ó gãp
phÇn chèng l¹i éi ¸c tµy trêi mµ thùc d©n Ph¸p ®· giµy xÐo trªn ®Êt níc ta.
Vµ ngêi ®· sèng cao h¬n chóng ta, cô §å ChiÓu ®· sèng vµ s¸ng t¹o v×
nh©n d©n, ®Êt níc. Ngêi lµ mét nhµ gi¸o, mét thÇy thuèc, mét nghÖ sÜ
vÜ ®¹i cña chóng ta.
Cuéc ®êi cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ mét ch©n lÝ, mét lÏ sèng ®Ó h-
íng v¨n ch¬ng tíi gi¸ trÞ ch©n - thiÖn - mÜ. Ngêi ®· viÕt ®óng t©m hån
m×nh, cuéc ®êi m×nh ®Ó mu«n ®êi sau, chóng ta th¸n phôc vµ biÕt ¬n.
Vµ ch¾c h¼n lßng ta bçng nh ®Ñp h¬n khi ®îc ®äc nh÷ng s¸ng t¸c cña
ngêi - c¸i thÕ giíi cña cuéc ®êi t©m hån cao khiÕt Êy.
§Æng ThÞ Thu Trang

§Ò 16: Nªu c¶m nghÜ næi bËt nhÊt vÒ c©u chuyÖn ®· häc mµ anh
(chÞ) kh«ng thÓ nµo quªn.
Bµi viÕt
Trong cuéc sèng cã nhiÒu sù viÖc ®i qua mµ kh«ng bao giê trë l¹i.
Tuy nhiªn chÝnh b¶n th©n sù viÖc ®ã l¹i ®Ó l¹i trong ta nh÷ng kØ niÖm
khã phai nhßa. §äc mét t¸c phÈm còng vËy, cã nh÷ng c©u chuyÖn ta chØ
®äc mét lÇn nhng nã l¹i kh¾c s©u vµo t©m trÝ mçi chóng ta m·i m·i, riªng
víi b¶n th©n t«i, truyÖn ng¾n ChiÕc lîc ngµ cña nhµ v¨n NguyÔn Quang
S¸ng ®· ®Ó l¹i trong t«i nh÷ng d ba, Ên tîng mµ cã thÓ nãi, ®Õn b©y giê
t«i vÉn kh«ng bao giê quªn. §Æc biÖt lµ qua ®o¹n trÝch cïng tªn, víi nh©n

64

vËt bÐ Thu vµ «ng S¸u víi nh÷ng t×nh c¶m cha con ®Çy tha thiÕt vµ xóc
®éng.
¤ng S¸u khi ®i kh¸ng chiÕn, cã mét ®øa con g¸i ®Çu lßng cha ®Çy
mét tuæi. Trong nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn vî cña «ng còng ®Õn th¨m
«ng vµi lÇn vµ lÇn nµo «ng S¸u còng b¶o mang con ®Õn. Tuy nhiªn v×
chiÕn trêng miÒn §«ng ®Çy ¸c liÖt nªn vî cña «ng kh«ng d¸m ®a Thu - tªn
con g¸i hä ®i. Vµ «ng chØ ®îc nh×n con qua nh÷ng tÊm ¶nh nhá mµ th«i.
Vµ giê ®©y, khi trë vÒ th× t×nh cha con Êy l¹i trçi dËy trong lßng «ng, «ng
c¶m thÊy n«n nao. Ngay lËp tøc, khi xuèng thuyÒn, «ng thÊy mét ®øa bÐ
chõng b¶y, t¸m tuæi, tãc ngang vai th× «ng S¸u biÕt ngay ®ã lµ con m×nh
råi cha chê xuång cËp bÕn, «ng ®· nhón ch©n nh¶y thãt lªn bê, véi vµng
bíc nh÷ng bíc dµi råi kªu: "Thu! con". §iÒu ®ã thÓ hiÖn mét t×nh c¶m cña
ngêi cha mét çch tù nhiªn, qu¸ xóc ®éng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm cho t«i
c¶m thÊy dêng nh chÝnh lóc nµy ®©y tr¸i tim cña ngêi cha téi nghiÖp reo
lªn ®Çy sung síng khi sau t¸m n¨m trêi míi ®îc nh×n thÊy mÆt con vµ d-
êng nh «ng còng mong sù ®¸p l¹i t×nh c¶m cña con. Nhng con bÐ l¹i ®Çy
ng¬ ng¸c, l¹ lïng, kh«ng biÕt ®ã lµ ai. Cßn «ng S¸u th× vÉn ®Çy xóc ®éng
miÖng nãi kh«ng thµnh lîi, giäng lÆp bÆp: "Ba ®©y con"! Lóc ®ã chÝnh
lµ lóc t×nh c¶m cña ngêi cha trµo lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm vµ kh«ng thÓ to¸t
ra b»ng lêi v× «ng ®· qu¸ xóc ®éng. Sau ®ã ngay lËp tøc Thu ®· ch¹y vµo
nhµ cßn «ng S¸u th× ®øng s÷ng l¹i ®ã cã lÏ do qu¸ bÊt ngê tríc hµnh ®éng
cña con. Tuy nhiªn theo t«i thÊy, th¸i ®é, çch c xö cña Thu lµ hoµn toµn
hîp lý v× Thu lµ mét ®øa trÎ vµ Thu còng cha bao giê gÆp ngêi ®ã. Cßn
«ng S¸u th× ®Çy thÊt väng, ngì ngµng tríc çch c xö cña con.
Sau ®ã, «ng S¸u vÉn cè g¾ng ®Ó con nhËn ra m×nh lµ cha. C¶ ngµy
«ng ch¼ng ®i ®©u xa, suèt ngµy ë bªn con, s¨n sãc, vç vÒ con. Tuy nhiªn
cµng gÇn gòi ®Ó kÐo gÇn kho¶ng çch cha con bao nhiªu th× con bÐ l¹i
cµng ®Èy ra bÊy nhiªu. ¤ng chØ mong cã mét ®iÒu lµ ®îc gäi m×nh mét
tiÕng "ba". ChØ mét tiÕng "ba" mµ th«i! §ã lµ mét mong muèn mµ víi ng êi
kh¸c cã thÓ lµ ®iÒu hoµn toµn b×nh thêng, nhng víi «ng S¸u ®iÒu ®ã thËt
khã kh¨n. Nh÷ng hµnh ®éng cña «ng S¸u gióp ®ì con hay vç vÒ nã ®Òu
bÞ con bÐ ph¶n øng l¹i. Nhng chÝnh çi t×nh cha ®ã ®· gióp «ng kiªn tr×
vît qua. §Õn mét b÷a c¬m, khi «ng g¾p trøng ç to, vµng bá vµo b¸t nã th×
bÊt thÇn con bÐ hÊt ra, c¬m v¨ng tung toÐ vµ kh«ng kÞp suy nghÜ g×
«ng ®· ®¸nh mét çi vµo m«ng nã. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm «ng hèi hËn vµ
theo t«i th× dêng nh lóc ®ã «ng muèn l¹i nãi víi nã: "Ba xin lçi con, thùc
t×nh ba kh«ng muèn ®¸nh con". Cßn Thu th× cã lÏ h¬i hèi hËn v× viÖc lµm
cña m×nh.
Trong ba ngµy nghØ ng¾n ngñi, «ng ®· ë bªn con nhng con kh«ng
nhËn. Giê ®©y ngµy chia tay bµ con lµng xãm «ng ®Þnh mang theo nçi
buån ®ã. Nhng trong lóc kh«ng ai ngê ®Õn ®ã, mét tiÕng kªu ®· xÐ lßng
«ng: "Ba... a...a... ba". §ã lµ tiÕng "ba" ®Çy xãt xa nghe sao mµ xÐ lßng ta
®Õn thÕ! TiÕng "Ba" ®ã lµ sù dån nÐn trong Thu t¸m n¨m nay vµ b©y giê
nã vì tung ra tõ ngay trong s©u th¼m ®¸y lßng con bÐ. TiÕng "ba" víi nã
lµ ®iÒu kh¸t khao h¬n mäi ®øa trÎ kh¸c v× ngay tõ nhá nã ®· kh«ng cã
t×nh yªu th¬ng cña cha. Giê ®©y tiÕng "ba" vang lªn ®Çy tù nhiªn, ngì
ngµng trong gi©y phót cuèi cha con chia tay. Vµ b©y giê nã muèn cã ba,

65

nã bËt khãc v× h¹nh phóc, nã h«n tãc, h«n cæ vµ h«n víi vÕt theo dµi trªn
m¸ cña ba nã n÷a. Thµnh ra lÝ do nã kh«ng nhËn ba lµ do vÕt thÑo ®ã,
nã thÊy ra lÝ do nã kh«ng nhËn ba lµ do vÕt thÑo ®ã, nã thÊy trong ¶nh
ba nã khi ®¸nh T©y th× nã míi hiÓu ra. Nhng võa nhËn ra th× còng lµ lóc
ph¶i chia tay. Sung síng vµ cã lÉn sù xóc ®éng «ng «m con vµ t¹m biÖt
nhng con bÐ kh«ng muèn ba ph¶i ®i. Cho ®Õn khi «ng høa mua cho nã
mét chiÕc lîc th× nã míi ®Ó cho ba nã ®i.
ë chiÕn trêng tuy chiÕn tranh ®Çy ¸c liÖt nhng anh vÉn cè c«ng lµm
b»ng ®îc chiÕc lîc ngµ.
Trong khi lµm, anh c¶m thÊy vui vui nh ®øa trÎ nhËn ®îc quµ. Anh cè
g¾ng lµm tØ mØ, thËn träng cè c«ng nh ngêi thî b¹c. Khi chiÕc lîc ®îc lµm
xong anh c¶m thÊy sung síng v× m×nh nh ®· thùc hiÖn ®îc phÇn nµo lêi
høa. Sau ®ã anh l¹i kh¾c trªn sèng lng chiÕc lîc "Yªu nhí tÆng Thu con
cña ba". Hµng ®ªm nhí con anh l¹i ®em lîc ra ng¾m ch¶i lªn ®Çu cho lîc
thªm bãng, mît. §iÒu ®ã ®· lµm cho t«i xóc ®éng vÒ t×nh c¶m ®Çy thiªng
liªng cña ngêi cha dµnh cho con. Råi mét chuyÖn kh«ng may x¶y ra, ®ã lµ
anh S¸u hi sinh. Trong giê phót cuèi cïng, tuy kh«ng ®ñ søc tr¨ng trèi, nh-
ng ph¶i ch¨ng t×nh cha con vÉn sèng vµ trçi dËy trong con ngêi anh. Anh
®a chiÕc lîc cho Ba - mét ngêi ®ång ®éi th©n thiÕt vµ nh×n Ba håi l©u
nh tr¨ng trèi r»ng: "H·y ®a chiÕc lîc nµy ®Õn cho Thu". Çi nh×n ®ã cã
thÓ nãi r»ng ®ã lµ çi nh×n cña sù nhê cËy, tin cËy, göi g¾m c¶ t©m hån
anh qua ®ã. §äc ®Õn ®©y, t«i c¶m thÊy nh m×nh ®ang sèng cïng nh©n
vËt, trong cïng mét hoµn c¶nh vµ t«i c¶m thÊy cã mét çi g× ®ã bøc bèi,
ngét ng¹t trong t«i. Ph¶i ch¨ng t«i qu¸ xóc ®éng? §ã lµ sù xóc ®éng tr íc
t×nh cha con ®Çy thiªng liªng, cao quý, nã cã thÓ trçi dËy ngay c¶ khi con
ngêi ta ®ang ®èi mÆt gi÷a sù sèng vµ çi chÕt. Khi nh©n vËt Ba nhËn lêi
th× anh míi nh¾m m¾t tøc íc nguyÖn xem nh ®îc chÊp nhËn.
Sau nµy, b¸c Ba ®· gÆp Thu - giê ®©y lµ c« g¸i giao liªn ®Çy dòng
c¶m vµ b¸c ®· trao l¹i kØ vËt ®ã cho Thu.
Qua t¸c phÈm chóng ta cã thÓ thÊy v× h¹nh phóc cña con ngêi cha
s½n sµng lµm tÊt c¶ vµ ngay khi chóng ta s¾p chÕt th× t×nh phô tö nã
lu«n trçi dËy. Nã gióp cho t«i nhËn thÊy t×nh phô tö lµ mét t×nh c¶m ®Çy
thiªng liªng vµ ®¸ng tr©n träng. §ång thêi qua ®©y t«i còng muèn göi g¾m
mét bøc th«ng ®iÖp: Chóng ta cÇn ph¶i gi÷ g×n vµ quý träng t×nh phô tö
v× ®ã lµ t×nh c¶m ®Çy thiªng liªng.
TrÞnh ThÞ Thu Trang

III. Tham kh¶o
KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu
trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña Tæ quèc
... H«m nay chóng ta häp cuéc mÝt tinh träng thÓ nµy ®Ó kû niÖm
lÇn thø 85 ngµy sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÜ ®¹i trong niÒm vui
chiÕn th¾ng cña c¶ níc.
H«m nay, víi niÒm xóc ®éng v« h¹n, mäi ngêi chóng ta ®Òu muèn b¸o
ço víi B¸c vÒ ®iÒu mµ B¸c c¨n dÆn nhiÒu lÇn trong b¶n Di chóc. “Cuéc

66

kh¸ng chiÕn chèng Mü cã thÓ cßn kÐo dµi. §ång bµo ta cã thÓ ph¶i hy
sinh nhiÒu cña, nhiÒu ngêi. Dï sao, chóng ta ph¶i quyÕt t©m ®¸nh giÆc
Mü ®Õn th¾ng lîi hoµn toµn”.
Tha B¸c, ®iÒu c¨n dÆn khÈn thiÕt ®ã, nh©n d©n ViÖt Nam ta ®·
hoµn thµnh mét çch rÊt tèt ®Ñp, vµ h«m nay chóng t«i kÝnh d©ng lªn B¸c
b«ng hoa cña chiÕn th¾ng, b«ng hoa cña nh÷ng h¹t gièng mµ B¸c ®· gieo,
b«ng hoa t¬i th¾m cña mïa xu©n ngh×n n¨m cã mét.
Lµm xong mét viÖc lín, giê ®©y chóng t«i suy tÝnh ®Õn mét viÖc lín
kh¸c mµ B¸c ®· c¨n dÆn trong ®o¹n cuèi cïng cña b¶n Di chóc:
“§iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ: Toµn §¶ng, toµn d©n ta ®oµn
kÕt phÊn ®Êu, x©y dùng mét níc ViÖt Nam hoµ b×nh, thèng nhÊt, ®éc
lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh, vµ gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù nghiÖp çch
m¹ng thÕ giíi”.
Còng trong b¶n Di chóc, phÇn trªn cã hai vÇn th¬:
Cßn non, cßn níc, cßn ngêi
Th¾ng giÆc Mü, ta sÏ x©y dùng h¬n mêi ngµy nay
Nh÷ng vÇn th¬ nÆng trÜu t×nh non níc vµ ph¶ng phÊt khÝ ph¸ch anh
hïng cña nh÷ng ngêi ph¶i chiÕn th¾ng, sÏ chiÕn th¾ng vµ h«m nay, tha
B¸c, ®· chiÕn th¾ng!
Cã bao giê non s«ng ®Êt níc ta t¬i ®Ñp vµ hïng vÜ nh h«m nay lóc
khãi löa ®· tan vµ ®Ønh nói Trêng S¬n cïng dßng s«ng Cöu Long mét
mµu xanh biÕc díi bÇu trêi trong s¸ng v« cïng!
Con ngêi ViÖt Nam ta, nh©n d©n ViÖt Nam ta, th× nh B¸c ®· biÕt, ®ã
lµ nh÷ng ngêi giµu nhiÖt t×nh çch m¹ng, giµu lßng dòng c¶m vµ trÝ th«ng
minh, giµu søc lao ®éng vµ tµi n¨ng s¸ng t¹o, giµu lßng yªu níc vµ tinh
thÇn quèc tÕ v« s¶n. Vµ h«m nay sau chiÕn th¾ng, cµng v¬n lªn phÝa tr-
íc, ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh çch m¹ng ®Ó giµnh th¾ng lîi to lín h¬n n÷a.
Nh vËy, tha B¸c, viÖc lín nµy nh©n d©n ViÖt Nam, díi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng, nhÊt ®Þnh sÏ lµm. Vµ trong t¬ng lai kh«ng xa, còng trong mét buæi
häp th©n t×nh nh h«m nay, chóng t«i sÏ b¸o ço tin mõng víi B¸c vµ sÏ kÝnh
d©ng lªn B¸c b«ng hoa cña th¾ng lîi!
KÝnh B¸c yªn giÊc ngh×n thu trong c¶nh thanh b×nh vµ t¬i s¸ng cña
Tæ quèc mu«n vµn th©n yªu.
Ph¹m V¨n §ång

(Lêi khai m¹c t¹i cuéc mÝt tinh kû
niÖm lÇn thø 85 ngµy sinh cña Hå
ChÝ Minh, ngµy 19 th¸ng 5 n¨m
1975)

67

C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng
lµm bµi v¨n thuyÕt minh
I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh
1. T×m hiÓu ®Ò
- §Ò bµi yªu cÇu t¹o lËp kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. §Ó t¹o lËp v¨n b¶n
thuyÕt minh, cÇn sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nh thÕ nµo?
- Néi dung cÇn biÓu ®¹t lµ g×? Tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch,…
nh»m lµm râ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña mét ®èi tîng, cung cÊp tri thøc vÒ çc
hiÖn tîng vµ sù vËt trong tù nhiªn vµ x· héi.
kÜ n¨ng g×?
2. LËp dµn ý
a) Më bµi
Nªu ®èi tîng cÇn thuyÕt minh.
b) Th©n bµi
Nªu cô thÓ vÊn ®Ò, néi dung thuyÕt minh theo mét tr×nh tù nhÊt
®Þnh. VÝ dô: thuyÕt minh vÒ mét ®Æc s¶n cña quª h¬ng, cÇn nªu giíi
thiÖu tØ mØ vÒ ®Æc s¶n ®ã. (NÕu lµ mét s¶n phÈm, cÇn nªu çch chÕ
biÕn hoÆc çch lµm).
c) KÕt bµi
Nªu vai trß, ý nghÜa, gi¸ trÞ cña vÊn ®Ò ®îc thuyÕt minh.
§Ò 1: Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt hoang
d·, cña nhiªn liÖu s¹ch,…) trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sèng.
Gîi ý:
- C©y cèi, rõng, ®éng vËt hoang d·, nhiªn liÖu s¹ch,… cã vai trß g×
®èi víi cuéc sèng cña chóng ta? Nªu dÉn chøng? (VÝ dô: chøc n¨ng ®iÒu
hoµ kh«ng khÝ, duy tr× sù c©n b»ng sinh th¸i, ng¨n chÆn lò lôt, lë ®Êt,
lµm ph× nhiªu cho ®Êt, lµm gi¶m sù « nhiÔm m«i trêng,…).
- ThÕ nhng, hiÖn nay, ë nhiÒu n¬i, loµi ngêi chóng ta vÉn ®ang lµm
nh÷ng viÖc cã h¹i ®èi víi m«i trêng. Nh÷ng viÖc ®ã lµ g×? (chÆt ph¸ rõng
bõa b·i, s¨n b¾t çc loµi thó hoang d·, quý hiÕm v« téi v¹…).
- Chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó ph¸t huy vai trß cña rõng, cña c©y cèi…
trong viÖc b¶o vÖ m«i trêng sèng? (tuyªn truyÒn tÝch cùc vÒ vai trß quan
träng cña rõng, cña c©y xanh, xö lý nghiªm minh nh÷ng ngêi vi ph¹m luËt
b¶o vÖ rõng, ®ång thêi tÝch cùc nghiªn cøu ®Ó t×m ra nh÷ng nguån n¨ng
lîng míi, nh÷ng nguån nhiªn liÖu s¹ch).
Chó ý: PhÇn quan träng nhÊt cÇn tËp trung lµm râ vÉn lµ vai trß cña
c©y cèi, cña rõng,…®èi víi m«i trêng sèng. Cã thÓ thuyÕt minh b»ng lý lÏ
nhng còng cã thÓ ®a vµo bµi viÕt nh÷ng sè liÖu tin cËy mµ em ®äc ®îc
trªn s¸ch b¸o hoÆc nghe trªn ®µi, ti vi…
§Ò 2: T¸c h¹i cña ma tuý (hoÆc cña rîu, thuèc l¸,…) ®èi víi ®êi sèng cña

68

con ngêi.
Gîi ý:
- T¸c h¹i cña ma tuý, rîu, thuèc l¸…®èi víi cuéc sèng cña chóng ta nh
thÕ nµo?
+ §èi víi mçi ç nh©n: Ma tuý, rîu, thuèc l¸… lµm tæn h¹i søc khoÎ, gi¶m
sù minh mÉn vµ n¨ng xuÊt trong lao ®éng, gi¶m trÝ nhí vµ tuæi thä…
+ §èi víi gia ®×nh vµ x· héi: ngêi nghiÖn trë thµnh g¸nh nÆng cho gia
®×nh vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä cßn g©y nh÷ng ¶nh hëng xÊu tíi xung
quanh: g©y ån µo; g©y mÊt trËn tù x· héi; lµm n¶y sinh çc tÖ n¹n kh¸c
mét çch nhanh chãng; lµm tæn h¹i søc khoÎ cña nh÷ng ngêi cïng sèng
trong gia ®×nh hay lµm viÖc trong cïng c¬ quan; vÒ l©u dµi, con çi cña
nh÷ng ngêi m¾c nghiÖn nÕu ®îc sinh ra ch¾c ch¾n còng ë trong t×nh
tr¹ng suy nhîc,…
- NhËn thøc cña con ngêi vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt g©y nghiÖn nµy
ra sao? (con ngêi biÕt kh¸ râ vÒ t¸c h¹i cña nh÷ng chÊt nµy nhng v× mét
sè kÎ tham lîi mµ nh÷ng chÊt g©y h¹i nªu trªn vÉn cßn tån t¹i kh¸ phæ biÕn
ë kh¾p n¬i trªn thÕ giíi).
- T×nh tr¹ng nghiÖn ngËp trong giíi häc sinh, sinh viªn hiÖn nay ra
sao? (kh¸ phæ biÕn, chñ yÕu lµ ®ua ®ßi häc theo ngêi lín).
- Chóng ta ph¶i lµm g× ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng tÖ n¹n nªu trªn? (tuyªn
truyÒn, ®éng viªn tÝch cùc ngêi th©n, b¹n bÌ ®Ó mäi ngêi hiÓu râ t¸c h¹i
cña chóng vµ t×m çch l¸nh xa çc chÊt g©y h¹i ®ã. Thªm n÷a, nhµ níc
cÇn cã biÖn ph¸p h¹n chÕ kh©u s¶n xuÊt. Còng cÇn xö lý thËt nghiªm
minh nh÷ng ngêi sö dông chÊt g©y nghiÖn tr¸i phÐp, hoÆc sö dông t¹i
nh÷ng n¬i c«ng céng g©y ¶nh hëng lín tíi søc khoÎ cña nhiÒu ngêi…).
§Ò 3: Mét kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lµm v¨n.
Gîi ý:
- Kinh nghiÖm häc v¨n hoÆc lµm v¨n ®ã lµ g×? (kinh nghiÖm häc
thuéc th¬, kinh nghiÖm tãm t¾t truyÖn, kinh nghiÖm x©y dùng dµn ý, kinh
nghiÖm më bµi, kÕt bµi, ®a dÉn chøng,…).
- M« t¶ l¹i qu¸ tr×nh tr¶i nghiÖm cña b¶n th©n ®Ó cã ®îc kinh nghiÖm
Êy? (B¹n häc ®îc ®iÒu ®ã ë ®©u? tõ s¸ch vë, tõ thµy c« hay do b¶n th©n
tù nghÜ ra vµ ®· thùc hiÖn thµnh thôc nhiÒu lÇn? Kinh nghiÖm cña b¹n
®· ®îc kiÓm chøng hay cha? Nã ®¹t hiÖu qu¶ thÕ nµo? Thµy c« vµ b¹n bÌ
®· ®¸nh gi¸ vÒ ®iÒu ®ã ra sao? B¶n th©n b¹n tù thÊy kinh nghiÖm ®ã
nÕu ®îc phæ biÕn cho ngêi kh¸c th× cã gÆp khã kh¨n trong viÖc ¸p dông
hay kh«ng? HiÖu qu¶ sÏ thÕ nµo?).
- Phæ biÕn l¹i kinh nghiÖm ®ã (tr×nh bµy râ rµng, dÔ hiÓu, sö dông
çc côm tõ nh: Tríc hÕt, bíc thø hai lµ, cuèi cïng,…)
Lu ý: Bµi viÕt tr×nh bµy kinh nghiÖm tríc hÕt ph¶i ®óng, ph¶i khoa
häc vµ Ýt nhiÒu ph¶i mang tÝnh kh¶ thi. Tuy nhiªn, lêi v¨n trong bµi kh«ng
v× thÕ mµ thiÕu ®i c¶m xóc. Mét kinh nghiÖm hay ®îc truyÒn ®¹t l¹i b»ng
nh÷ng c©u v¨n truyÒn c¶m, ch©n thùc vµ nhiÖt huyÕt th× cµng thu hót vµ
thuyÕt phôc ngêi nghe.

69

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh
§Ò 1: ViÕt bµi thuyÕt minh vÒ bé phËn v¨n häc d©n gian víi mét
®oµn häc sinh níc ngoµi ®Õn th¨m trêng.
Bµi viÕt
§Êt níc chóng t«i tuy v« cïng nhá bÐ song d©n téc chóng t«i rÊt tù hµo
víi truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ cha «ng bao thÕ hÖ ®· tÝch tô vµ truyÒn l¹i
cho chóng t«i. Trong nÒn v¨n ho¸ d©n gian ®ã cã mét bé phËn rÊt quan
träng ®ã lµ v¨n häc d©n gian. Nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian Êy lµ n¬i
"Cho t«i nhËn mÆt «ng cha cña m×nh". Do ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi, do
quan niÖm thÈm mÜ vµ ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ riªng chóng t«i kh«ng cã ®îc
nh÷ng bé sö thi ®å sé nh Ramayana, ¤®ixª… song chóng t«i còng rÊt ®çi
tù hµo víi kho b¸u v¨n häc d©n gian v« cïng ®a d¹ng, phong phó vµ v« cïng
quý gi¸ cña chóng t«i.
V¨n häc d©n gian cho chóng t«i nh÷ng lêi ru ngät ngµo tõ thña cßn
n»m n«i. §ã lµ ca dao, mét bé phËn quan träng lµm nªn nÒn v¨n häc vµ
v¨n ho¸ d©n gian cña d©n téc. Ca dao kh«ng chØ lµ khóc h¸t du d¬ng ®a
em th¬ vµ giÊc ngñ mµ ®ã cßn lµ nh÷ng c©u nãi hµm sóc chøa ®ùng bao
lêi khuyªn d¹y vÒ ®¹o lÝ lµm ngêi, nh÷ng bµi häc nh©n sinh. VÝ dô:
C«ng cha nh nói Th¸i S¬n
NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra.
RÊt nhiÒu nÐt v¨n ho¸ cña d©n téc cã lóc cã n¬i bÞ ai ®ã coi lµ xa l¹,
th× chóng t«i l¹i t×m thÊy trong truyÖn d©n gian ViÖt Nam. TruyÖn d©n
gian lµ n¬i thÓ hiÖn vµ lu gi÷ nh÷ng t tëng nh©n sinh cao c¶ cña ngêi xa
nh "ë hiÒn gÆp lµnh", "ngêi ngay th× ®îc PhËt Tiªn ®é tr×", lµ n¬i göi
g¾m mét niÒm tin bÊt diÖt "çi ThiÖn lu«n chiÕn th¾ng çi ¸c".
Tôc ng÷ l¹i lµ n¬i chøa ®ùng nh÷ng ®óc kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt,
nh÷ng triÕt lÝ vÒ cuéc sèng, nh÷ng th¸i ®é øng xö, quan niÖm vÒ cuéc
sèng… Mçi thÕ hÖ gãp thªm mét phÇn vµ cho ®Õn nay, d©n téc t«i ®· cã
mét kho tµng tôc ng÷ rÊt ®¸ng tù hµo. Çc b¹n cã thÓ t×m thÊy rÊt nhiÒu
®iÒu hay trong nh÷ng c©u nãi rÊt ng¾n gän, méc m¹c, gÇn gôi mµ cã
nh÷ng ý nghÜa rÊt s©u xa cña cha «ng chóng t«i. §ã lµ "Kh«ng ThÇy ®è
mµy lµm nªn", "Mét giät m¸u ®µo h¬n ao níc l·", "ThuËn vî thuËn chång t¸t
bÓ ®«ng còng c¹n"…
TruyÖn cêi d©n gian sÏ mang ®Õn cho çc b¹n nh÷ng phót gi©y th gi·n
v« cïng bæ Ých. B»ng nh÷ng c©u chuyÖn vui kÓ vÒ nh÷ng t×nh huèng
rÊt ®êi thêng, truyÖn cêi kh«ng chØ cã t¸c dông gi¶i trÝ mµ ý nghÜa s©u
xa h¬n cßn lµ nh÷ng lêi khuyªn r¨n, nh÷ng bµi häc lµm ngêi, ch©m biÕm
thãi h tËt xÊu trong x· héi, nh÷ng tÝnh xÊu cña con ngêi. TruyÖn cêi phÇn
lín híng ®Õn môc ®Ých phª ph¸n vµ ch©m biÕm çi xÊu…
Çc d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói th× cã truyÖn th¬, ngêi T©y Nguyªn
th× cã çc pho sö thi kÓ mét çch ®Çy tù hµo vÒ çc anh hïng d©n téc vµ
ca ngîi søc m¹nh céng ®ång…
Chóng t«i rÊt tù hµo vÒ kho tµng v¨n häc ®©n gian cña d©n téc

70

m×nh. Bëi v¨n häc d©n gian gióp cho chóng t«i hiÓu d©n téc m×nh h¬n vµ
tù hµo víi nh÷ng g× cha «ng ®· ®Ó l¹i cho chóng t«i.

§Ò 2: ThuyÕt minh vÒ mét danh lam, th¾ng c¶nh hoÆc mét di tÝch
ë ®Þa ph¬ng.
Bµi viÕt
Cã ý kiÕn cho r»ng: Trong nÒn v¨n hãa cæ níc ta cã rÊt nhiÒu viªn
ngäc bÞ che lÊp bëi líp bôi thêi gian mµ nhiÖm vô cña chóng ta lµ ph¶i
t×m tßi, b¶o vÖ cho nã s¸ng m·i. Khu di tÝch lÞch sö v¨n hãa chïa D©u lµ
mét viªn ngäc nh thÕ. X©y dùng tõ nh÷ng n¨m ®Çu C«ng nguyªn, chïa
D©u l¹i mang mét gi¸ trÞ ®Æc biÖt cña trung t©m truyÒn gi¸o ®¹o PhËt
®Çu tiªn ë níc ta.
Chïa D©u nay thuéc x· Thanh Kh¬ng, huyÖn ThuËn Thµnh, tØnh B¾c
Ninh xa thuéc Tèng Kh¬ng, huyÖn Luy L©u, quËn Giao ChØ.
Tõ xa xa ngêi d©n n¬i ®©y thêng sèng b»ng nghÒ trång d©u nu«i
t»m, d©n gian vÉn thêng gäi lµ vïng d©u hoÆc kÎ d©u. ChÊt méc m¹c
th«n d· vµ gi¶n dÞ n¬i ®©y ®· gãp phÇn kh«ng nhá t¹o lªn nÐt ®Ñp d©n
gian tù nhiªn cña chïa.
Kho¶ng ®Çu C«ng nguyªn mét sè nhµ s tõ Ên §é ®i theo ®êng biÓn
vµo Luy l©u ®Ó truyÒn ®¹o. Nhanh chãng chïa ®· trë thµnh mét trung
t©m truyÒn gi¸o ®¹o PhËt ®Çu tiªn ®Ó tõ ®©y lan réng sang L¹c D¬ng
(Trung Quèc) vµ mét sè n¬i kh¸c. BÊy nhiªu th«i còng ®· ®ñ lµm cho
chóng ta tù hµo vµ tr©n träng bëi ý nghÜa cña gi¸ trÞ v¨n hãa n¬i ®©y.
Nhng kh«ng dõng l¹i ë ®ã, chïa cßn ®µo t¹o ®îc 500 vÞ t¨ng ni, dÞch ®îc
15 bé kinh, lµm ®îc hµng chôc b¶o th¸p cã çc vÞ cao t¨ng næi tiÕng ®·
®Õn ®©y trô tr× nh M©u B¸t, Ph¸p HiÒn, Chi Y C¬ng N¬ng, Kh©u §µ La...
Ban ®Çu chïa D©u chØ lµ mét çi am nhá, sau ph¸t triÓn lªn thµnh
mét ng«i chïa víi tªn gäi ®Çu tiªn lµ Cæ Ch©u tù (nghÜa lµ mét viªn ngäc
quý).
§Õn thÕ kû thø II sau C«ng nguyªn (kho¶ng 187-226, thêi Sü NhiÕp)
hÖ t ph¸p ®îc ra ®êi chïa D©u thêi bµ Ph¸p V©n nªn gäi lµ Ph¸p V©n tù.
Vµo thÕ kû XIV (1313), cã thÓ nãi ®©y lµ ®ît hng c«ng lín nhÊt. Díi ®êi
vua TrÇn Nh©n T«ng, Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi ®· cho x©y lªn chïa to
lín nh ngµy nay: Chïa cã hµng tr¨m gian, th¸p chÝn tÇng, cÇu chÝn nhÞp
mµ bao ®êi nay kh¸ch tõ mu«n ph¬ng vÉn vÒ ®©y chiªm ngìng. Hµnh
®éng Êy, viÖc lµm Êy cña «ng cha ta thêi xa ®· thÓ hiÖn ý thøc d©n téc,
sù t«n träng, ®Ò cao v¨n hãa, b¶n s¾c d©n téc. Chïa D©u ®îc coi lµ n¬i
rÊt thiªng liªng nªn ®· cã lÇn chïa ®îc gäi lµ Diªn øng tù (tøc cÇu g× ®îc
nÊy). §iÒu ®ã ®· ®îc minh chøng qua çc ®êi vua cña triÒu ®¹i xa xa
còng tõng vÒ chïa D©u nh vua Lý Th¸nh T«ng cÇu tù (tøc cÇu con) vµ
gÆp ®îc nguyªn phi û Lan khi ®i thuyÒn trªn s«ng D©u. N¨m §inh TÞ
1737 cã rÊt nhiÒu vua chóa cung tÇn mÜ n÷ qua l¹i lÔ PhËt cÇu ®¶o th¨m
chïa, v·n c¶nh,...
Víi diÖn tÝch kho¶ng 1730m 2 trªn khu ®Êt réng b»ng ph¼ng n»m c¹nh
s«ng D©u, chïa ®îc x©y dùng mang ®Ëm phong çch nghÖ thuËt, kiÕn

71

tróc cña thêi Lý, TrÇn do ®îc tu söa vµo thêi kú nµy. Quan träng nhÊt lµ
th¸p Hßa Phong, th¸p cã chÝn tÇng song tr¶i qua thêi gian lÞch sö l©u dµi
nay chØ cßn ba tÇng cã chiÒu cao kho¶ng 15m. Ch©n th¸p h×nh vu«ng,
trong lßng th¸p cã bèn bÖ g¹ch bèn bªn, trªn mçi bÖ lµ mét tîng hé ph¸p
b»ng gç cao 1,6m. ë tÇng hai cña th¸p cã biÓn ®¸ kh¾c ch÷ "Hßa Phong
th¸p". §Æc biÖt h¬n n÷a th¸p dïng ®Ó ®Æt çc x¸ lÞ, bªn trªn lµ mét chiÕc
kh¸nh ®ång vµ mét chiÕc chu«ng ®ång lín cã niªn ®¹i tõ 1893. Mµu thêi
gian ®· bao phñ lªn th¸p nh÷ng líp rong rªu xanh mµu cæ kÝnh. Song cã
thÓ nãi gi¸ trÞ cña th¸p Hßa Phong trong quÇn thÓ di tÝch chïa D©u lµ
kh«ng nhá bëi ®· g©y sù chó ý ®Æc biÖt cña kh¸ch du lÞch th¨m quan tõ
bèn ph¬ng vÒ ®©y.
§Õn víi chïa D©u ngoµi c¶nh quan ®å sé, chóng ta cßn ®îc chiªm ng-
ìng nh÷ng pho tîng quý gi¸ nh Ph¸p V©n, Kim §ång, Ngäc N÷, nh÷ng bøc
phï ®iªu ch¹m kh¾c trªn nh÷ng bøc trèng, cèn, gi¸ chiªng mµ ngµy nay Ýt
khi cã ®îc. TÊt c¶ ®Òu ®îc t¹c vµ rÌn ®óc rÊt tinh x¶o trong bµn tay çc
nghÖ nh©n ®êi xa. Tiªu biÓu ®ã lµ tîng Ph¸p V©n cao 1m85cm t¹o trong
thÕ ngåi ë tßa sen toµn th©n s¬n mµu çnh d¸n. Víi ch©n dung tai to, l«ng
mµy cong l¸ liÔu, cæ cao ba ngÊn tay ph¶i d¬ 5 ngãn lªn trêi, trong lßng
bµn tay cã mét viªn ngäc s¸ng. NÐt thanh tho¸t, mÒm m¹i cña bøc tîng ®·
to¸t lªn vÎ nh©n tõ, ®é lîng cña nhµ PhËt thiªng liªng, cao quý.
Ta cßn nhËn thÊy r»ng tÝn ngìng phËt gi¸o Ên §é ®an xen trong tÝn
ngìng d©n gian ë ViÖt Nam nh thê çc vÞ thÇn: Ph¸p V©n, Ph¸p Vò, Ph¸p
L«i, Ph¸p §iÖn. Göi g¾m vµo ®ã lµ nh÷ng mong íc cho mïa mµng béi thu,
c¬m no ¸o Êm cho mäi chóng sinh cña nh©n d©n khi trêi ®Êt ®îc ma
thuËn, giã hßa.
Mét ®iÓm ®¸ng nãi n÷a trong c«ng tr×nh kiÕn tróc cña chïa D©u lµ
h×nh tr¹m træ trªn ®¸. §ã lµ phong c¶nh thiªn nhiªn chim mu«ng, hoa l¸,
®Æc biÖt lµ rång. Theo mét sè nhµ nghiªn cøu th× mét sè hiÖn vËt b»ng
®¸, g¹ch ®Êt nung trang trÝ cã h×nh vÏ rång phÇn lín lµ kiÕn tróc nghÖ
thuËt rång cã niªn ®¹i vµo thêi Lý TrÇn. Con rång kh«ng chØ lµ biÓu t îng
v¨n hãa quý trong di s¶n v¨n hãa vËt thÓ mµ cßn hiÖn diÖn rÊt phong phó
trong di s¶n v¨n hãa phi vËt thÓ. Nã ®i vµo ®êi sèng h«m nay nh mét nhu
cÇu v¨n hãa kh«ng thÓ thiÕu trong çc lÔ héi.
Ngµy nay kiÕn tróc cña chïa D©u vÉn gi÷ nguyªn nh cò: Nhµ tiÒn
thÊt, th¸p Hßa Phong, TiÒn §êng, tßa Tam B¶o, Thîng §iÖn, H¹ §iÖn, HËu
§êng, hai d·y hµnh lang,... Tuy nhiªn th× cÇu chÝn nhÞp vµ §iÖn Tam
quan ®· kh«ng cßn.
H»ng n¨m cø vµo ngµy 8 th¸ng 4 ©m lÞch, kh«ng ai b¶o ai ngêi d©n tõ
thËp ph¬ng ®Òu kÐo vÒ n¬i ®©y lÔ PhËt cÇu may. §ã còng lµ ngµy héi
chÝnh cña chïa D©u, ngµy mµ bµ Man N¬ng sinh h¹.
Héi D©u më trong 3 ngµy: mång 7, mång 8, mång 9 ©m lÞch víi mét
quy chÕ rÊt chÆt chÏ. 11 kiÖu PhËt ®îc ríc ra ngoµi trêi, ®i kh¾p 12 lµng
x· trong Tæng Kh¬ng. Çc kiÖu PhËt ®îc phong ¸o rÊt léng lÉy uy nghi.
G¾n víi lÔ héi cßn cã çc trß ch¬i d©n gian nh thi cíp níc, móa trèng,
móa gËy, móa s tö. Ban ®ªm cã h¸t chÇu v¨n, h¸t chÌo, h¸t trèng qu©n,... §i
theo çc pho tîng ríc cßn cã çc t¸n, long, tï vµ, trèng chiªng... tÊt c¶ ®· t¹o

72

nªn cho ngµy héi thªm ®«ng vui, n¸o nhiÖt.
VÒ víi chïa D©u ta cßn ®îc nghe kÓ rÊt nhiÒu chuyÖn, truyÒn thuyÕt
d©n gian vÒ Tr¹ng nguyªn M¹c §Ünh Chi, vÒ cuéc khëi nghÜa Hai Bµ Tr-
ng, vÒ sù tÝch gi÷a «ng Kh©u §µ La vµ bµ Man N¬ng ®Çy ly kú, hÊp
dÉn.
Trong hiÖn t¹i vµ t¬ng lai chïa D©u m·i lµ mét n¬i mang ®Ëm mµu
s¾c d©n téc ViÖt Nam, lµ mét n¬i mang nhiÒu ý nghÜa lÞch sö s©u s¾c.
Kh«ng biÕt tù bao giê, héi D©u ®· thµnh lÞch trong d©n gian víi
nh÷ng c©u ca quen thuéc:
Mång b¶y héi Kh¸m
Mång t¸m héi D©u
Mång chÝn ®©u ®©u
Còng vÒ héi Giãng.
§ång thêi chïa D©u - héi D©u ®· trë thµnh tiÕng gäi t©m linh ®èi víi
tÊt c¶ mäi ngêi:
Dï ai ®i ®©u, vÒ ®©u
HÔ tr«ng thÊy th¸p chïa D©u th× vÒ
Dï ai bu«n b¸n tr¨m nghÒ
Th¸ng t, ngµy t¸m, nhí vÒ héi D©u.
Ngîc dßng lÞch sö, bãc trÇn tõng líp bôi thêi gian ta míi thÊy hÕt ®îc ý
nghÜa vµ vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña khu di tÝch v¨n hãa chïa D©u. T«i tin
r»ng c¶ ngµy h«m nay vµ mai sau viªn ngäc quý ®ã sÏ m·i ®îc trêng tån vµ
b¶o vÖ bëi nh÷ng líp ngêi tiÕn bé cña x· héi chñ nghÜa. §Ó chïa D©u
xøng ®¸ng víi tªn gäi lµ mét trung t©m phËt gi¸o ®Çu tiªn cña níc ta. NiÒm
tù hµo Êy kh«ng chØ cña nh÷ng ngêi d©n Kinh B¾c mµ cña c¶ d©n téc,
cña c¶ trang sö vÎ vang trong nÐt ®Ëm ®µ b¶n s¾c quª h¬ng.
V¬ng ThÞ Nhung

§Ò 3: Giíi thiÖu mét di tÝch, th¾ng c¶nh cña quª h¬ng.
Bµi viÕt
Ai ®· tõng ®Õn ThuËn Thµnh - miÒn quª bªn kia s«ng §uèng - mét
vïng ®Êt vèn cã lÞch sö l©u ®êi vµ héi ®ñ nh÷ng truyÒn thèng, b¶n s¾c
v¨n hãa cña nÒn v¨n hiÕn Kinh B¾c. §Õn ThuËn Thµnh du kh¸ch sÏ ®îc
thëng thøc nh÷ng lµn ®iÖu quan hä mît mµ, ®»m th¾m, nh÷ng ®iÖu chÌo
ªm ¶ trªn s«ng, ®¾m say cïng víi nghÖ thuËt móa rèi níc ë §ång Ng. Dßng
tranh d©n gian §«ng Hå næi tiÕng cßn m·i víi thêi gian... Trong mu«n vµn
di tÝch lÞch sö chóng ta kh«ng thÓ nh¾c ®Õn mét nghÖ thuËt kiÕn tróc
®å sé, cã gi¸ trÞ tinh thÇn vÒ ®êi sèng t©m linh cña con ngêi. Chïa Bót
Th¸p lµ mét ®¹i diÖn tiªu biÓu cho ý nghÜa Êy.
C¸ch Hµ Néi kho¶ng 30km chóng ta ®ang ®i trªn lé tr×nh ®Õn x· §×nh
Tæ. K×a ng· t D©u kia råi, phÝa tríc lµ chïa D©u, nhng theo ý kiÕn ®«ng
cña du kh¸ch chóng ta sÏ ®i th¨m chïa Bót Th¸p tríc. Xe ®· ®ç tríc cæng

73

chïa, xin mêi tÊt c¶ du kh¸ch xuèng xe råi chóng ta cïng vµo v·n c¶nh. å,
mét cæng chïa ®îc træ kh¾c rÊt tinh x¶o hiÖn ra tríc m¾t du kh¸ch vµ t«i -
mét híng dÉn viªn du lÞch. Víi nhiÖm vô cña m×nh, t«i tù hµo giíi thiÖu
cho du kh¸ch biÕt: "Chóng ta ®ang ®øng t¹i lµng Bót Th¸p, x· §×nh Tæ,
huyÖn ThuËn Thµnh vµ tríc mÆt quý kh¸ch ®©y chÝnh lµ ng«i chïa cã tªn
trïng víi tªn lµng tøc "Chïa Bót Th¸p". Nã cßn cã tªn ch÷ H¸n lµ "Ninh Phóc
tù" ®îc kh¾c trªn cæng chïa". Vµo s©u trong khu«n viªn chïa du kh¸ch ai
nÊy ®Òu nh¹c nhiªn bëi c¶nh s¾c ®Ñp l¹ thêng nh chèn "bång lai tiªn
c¶nh". PhÝa tríc tiÒn ®êng lµ mét ao sen táa h¬ng th¬m, dÞu m¸t, thanh
tho¸t cña nhµ PhËt. C©y cèi xung quanh chïa uy nghiªm l¹ thêng. "Chïa
Bót Th¸p lµ mét ng«i chïa cæ n»m ven bê nam s«ng §uèng, t¬ng truyÒn,
chïa ®îc khëi dùng vµo ®êi TrÇn Nh©n T«ng (1258 - 1278). Lóc ®Çu, chØ
lµ mét ng«i chïa nhá, ®Õn thÕ kû XVII chïa ®· trë nªn næi tiÕng do nhµ sù
Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt trô tr×". Nh quý kh¸ch ®· biÕt t«i võa giíi thiÖu
vÒ nguån gèc cña chïa. "T¹i sao Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt trô tr× mµ chïa
l¹i trë nªn næi tiÕng; c« cã thÓ gi¶i thÝch cho t«i ®îc kh«ng?". §ã lµ c©u
hái cña mét vÞ kh¸ch níc ngoµi nãi tiÕng ViÖt vÉn cßn sâi. "Tha «ng, c©u
hái cña «ng thËt lµ thó vÞ, cã thÓ mäi ngêi ë ®©y còng cha biÕt hÕt, t«i
xin nãi ®Ó mäi ngêi cïng nghe: Tríc ®©y, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khæ
cùc, c¬m ¨n kh«ng no, ¸o mÆc kh«ng ®ñ, chÝnh Hßa thîng ChuyÕt
ChuyÕt ®· thÊu hiÓu nçi khæ cña nh©n d©n, «ng ®· quyªn gãp, gióp ®ì
nh÷ng ngêi d©n nghÌo. V× vËy ®øc h¹nh cña Hßa thîng ®· ®îc nhiÒu ngêi
biÕt ®Õn. Vµ tÊt c¶ nh©n d©n ®Òu rÊt kÝnh träng Hßa thîng. Bëi vËy
n¨m 1644, Hßa thîng mÊt ®i - ®ã lµ mét sù mÊt m¸t lín ®èi víi nh©n d©n,
tuy nhiªn «ng lµ ngêi cã ®øc h¹nh cao nªn ®îc vua Lª phong lµ: "Minh ViÖt
Phæ Gi¸c Qu¶ng TÕ §¹i §øc ThiÒn S". TiÕp ®Êy ngêi trô tr× chïa nµy lµ
thiÒn s Minh H¹nh, mét häc trß xuÊt s¾c cña Hßa thîng ChuyÕt ChuyÕt".
Mêi quý kh¸ch vµo tiÕp trong nµy chóng ta cïng th¨m quan. "N¨m 1646,
Hoµng th¸i hËu DiÖu Viªn (TrÞnh ThÞ Ngäc Chóc) ®· rêi bá cung thÊt vÒ
®©y tu hµnh. ThÊy chïa bÞ h n¸t nhiÒu bµ cïng con g¸i lµ c«ng chóa Lª
ThÞ Ngäc Duyªn xin phÐp chóa TrÞnh Tr¸ng, råi bá tiÒn cña, ruéng léc ra
c«ng ®øc, cïng víi nhµ s trô tr× lµ Minh H¹nh trïng tu l¹i. §Õn n¨m 1647
chïa míi ®îc trïng tu xong víi quy m« to lín nh ngµy nay". Bíc vµo gian
chÝnh, tÊt c¶ quý kh¸ch ai nÊy ®Òu ng¹c nhiªn bëi kiÕn tróc ch¹m kh¾c
tinh x¶o tõ nh÷ng çi nhá nhÊt ®Õn nh÷ng bøc tîng PhËt to lín. "Chïa Bót
Th¸p ®îc kiÕn tróc theo kiÓu néi c«ng ngo¹i quèc, bao gåm 10 ng«i nhµ víi
162 gian, n»m trªn mét trôc dµi h¬n 100 mÐt. Côm kiÕn tróc chÝnh lÇn lît
tõ phÝa ngoµi vµo lµ çc c«ng tr×nh: Tam Quan G¸c Chu«ng, nhµ TiÒn §-
êng, Thiªn H¬ng, Thîng §iÖn, CÇu §¸, TÝch ThiÖn Am (tßa cöu phÈm Liªn
Hoa), Nhµ Trung, Phñ Thê vµ HËu Dêng. N¬i chóng ta ®ang ®øng ®©y lµ
nhµ TiÒn §êng phÝa tríc - n¬i du kh¸ch võa ®i qua lµ Tam Quan vµ G¸c
Chu«ng. Ngoµi ra cßn cã hai d·y hµnh lang, mçi d·y 26 gian ch¹y däc tõ
håi nhµ TiÒn §êng ra phÝa sau nh «m gän lÊy côm kiÕn tróc trªn. Bªn
ph¶i chïa, phÝa sau lµ nhµ Tæ cã ngän th¸p ®· næi tiÕng. §ã lµ Th¸p B¸o
Nghiªm, cao trªn 13m h×nh c©y bót (Th¸p Bót). §»ng sau chïa (phÝa B¾c)
lµ ngän th¸p ®¸ T«n §øc cao trªn 10 mÐt. C¹nh chïa phÝa §«ng, tríc nhµ
Tæ lµ giÕng Tiªn, miÖng giÕng b»ng ®¸ ch¹m h×nh çc çnh hoa sen.
Dõng l¹i bªn c¹nh giÕng Tiªn, nh×n xuèng giÕng ai còng thÊy râ khu«n

74

mÆt m×nh ph¶n l¹i. T«i kh«ng gi¶i thÝch g× mµ h×nh nh mäi ngêi còng
hiÓu ®îc ý nghÜa cña tªn gäi giÕng nµy nªn kh«ng ai móc níc giÕng c¶.
PhÝa bªn kia du kh¸ch chôp ¶nh kû niÖm, quay l¹i toµn bé c¶nh m×nh võa
®i qua... ThÊy mäi ngêi bít mÖt, chóng t«i l¹i tiÕp tôc ®i. Ra khái TiÒn §-
êng, ®i däc d·y hµnh lang, du kh¸ch cã thÓ nh×n bao qu¸t c¶nh chïa.
"Chïa Bót Th¸p lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc cæ cßn kh¸ hoµn chØnh, ng«i
chïa lµ c¶ mét c«ng tr×nh ®iªu kh¾c ®å sé trªn hai chÊt liÖu ®¸ vµ gç".
Quý kh¸ch h·y ®Ó ý mµ xem ®a sè nh÷ng pho tîng ë ®©y ®Òu lµ nh÷ng
bøc ch¹m gç tinh x¶o, ®Æc biÖt lµ tríc cöa Tam B¶o vµ tßa §¹i Hïng B¶o
§iÖn ë ngay tríc m¾t quý kh¸ch. Çc kh¶m thê ë nhµ Thiªn H¬ng, Thîng
§iÖn, nh÷ng bøc ch¹m kh¾c ®¸ trªn çc c©y th¸p ®¸, cÇu ®¸ vµ lan can ®¸
ch¹y xung quanh nhµ Thîng §iÖn... TÊt c¶ nh÷ng c«ng tr×nh ®ã ®Òu ph¶n
¸nh thÕ giíi tù nhiªn nh chim mu«ng, hoa l¸ rÊt ®éc ®¸o vµ sinh ®éng, lµ
nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cña nghÖ thuËt ®iªu kh¾c ViÖt Nam thÕ kû
XVII.
§Æc biÖt h¬n, chïa Bót Th¸p cµng næi tiÕng gÇn xa bëi hÖ thèng çc
t¸c phÈm ®iªu kh¾c tîng phËt cæ tiªu biÓu nh tîng ThuyÕt S¬n, hai tßa
Tam Thanh - Tam ThÕ, tîng V¨n Thï vµ Phæ HiÒn bå t¸t... Çc vÞ thÊy
thÕ nµo? Qu¶ lµ nh÷ng kiÖt t¸c ®óng kh«ng? TuyÖt vêi - mét du kh¸ch
nãi. C« cã thÓ dÉn chóng t«i ®i xem nèt pho tîng næi tiÕng nhÊt ë chïa ®-
îc kh«ng?". Xin quý kh¸ch ®õng véi, chØ l¸t n÷a th«i chóng ta sÏ tr«ng
thÊy. Nhng tríc hÕt mêi quý kh¸ch h·y chiªm ngìng thªm vÎ ®Ñp cña çc
pho tîng ch©n dung vÒ nh÷ng ngêi cã c«ng x©y dùng chïa Bót Th¸p ®îc
®Ñp nh ngµy nay, bao gåm tîng Tæ chïa vµ tîng hËu PhËt nh tîng: C«ng
chóa Lª ThÞ Ngäc Duyªn, QuËn chóa TrÞnh ThÞ Ngäc C¬, tîng Minh H¹nh
thiÒn s... còng lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Æc s¾c nhÊt cña lo¹i
h×nh tîng hËu PhËt ë thÕ kû XVII.
Mêi quý kh¸ch sang bªn nµy, ®©y chÝnh lµ pho tîng mµ çc vÞ muèn
xem. Nã cã tªn lµ PhËt Bµ Quan ¢m ngh×n m¾t ngh×n tay hay tªn ch÷
H¸n lµ "Thiªn thñ thiªn nhìn". Pho tîng chÝnh lµ hiÖn th©n cña thÕ giíi nhµ
PhËt, ®ång thêi thÓ hiÖn thÕ giíi t©m linh cña con ngêi chóng ta thêi xa
còng nh ngµy nay ph¶i kh«ng çc b¹n? "VËy, c« ¬i cho t«i hái pho tîng nµy
do ai kh¾c mµ khÐo lÐo tµi t×nh thÕ, tríc ®©y t«i ®· tõng ®îc xem rÊt
nhiÒu pho tîng nhng cha çi nµo ®éc ®¸o gièng çi nµy". "Quý kh¸ch thËt
cã con m¾t thÈm mÜ biÕt nh×n nhËn nghÖ thuËt ®Êy. Pho tîng nµy do
nghÖ nh©n Tr¬ng Tiªn Sinh Phông - mét ngêi cã tay nghÒ cao trong lµng
nghÒ tr¹m kh¾c thêi bÊy giê tøc n¨m BÝnh Th©n (1656), lµ mét kiÖt t¸c
vµo lo¹i ®éc nhÊt v« nhÞ trong çc di s¶n v¨n hãa ®iªu kh¾c cæ xa ë ®Êt
níc ViÖt Nam chóng t«i.
T«i còng giíi thiÖu thªm ®Ó quý kh¸ch cïng biÕt vÒ ®êi sèng t©m
linh cña ngêi d©n ®Êt níc t«i thêi Êy: Nh©n d©n ViÖt Nam rÊt coi träng
®«i bµn tay vµ ®«i con m¾t vµ cã quan niÖm r»ng: "Giµu hai con m¾t,
quý hai bµn tay". §«i m¾t lµ cöa sæ cña t©m hån, lµ çnh cöa quan
träng nhÊt ®Ó ®ãn nhËn tri thøc, cßn ®«i bµn tay lµ c«ng cô lao ®éng
gióp con ngêi sèng tèt h¬n. V× vËy nghÖ nh©n Tr¬ng Tiªn Sinh ®· rÊt
khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o khi kh¾c pho tîng nµy. Chç ®éc ®¸o, s¸ng t¹o ë
®©y chÝnh lµ ngh×n m¾t kÕt hîp víi ngh×n tay. "Xin hái cã quý kh¸ch

75

nµo ë ®©y biÕt ngh×n m¾t ë ®©u kh«ng ¹?". "T«i m¹n phÐp xin nãi -
Mét bµ níc ngoµi tr«ng cã vÎ rÊt quý ph¸i - T«i ®· tõng ®îc nh×n thÊy
pho tîng nµy trªn tivi, nÕu t«i nhí kh«ng nhÇm th× trªn mçi ®Çu ngãn
tay lµ mét con m¾t cã ph¶i kh«ng c«?". Xin c¶m ¬n bµ, rÊt chÝnh x¸c
®Êy ¹! Çc vÞ h·y ®Ó ý mµ xem, võa nãi t«i võa chØ vµo ®Çu ngãn tay
cña pho tîng. "§©y chÝnh lµ con m¾t, v× nã rÊt nhá nªn quý kh¸ch
kh«ng nh×n thÊy, vµ tÊt c¶ çc ngãn tay cña PhËt ®Òu cã mét con
m¾t". Theo quan niÖm cña nhµ PhËt trÝ tuÖ vµ c«ng cô kÕt hîp víi
nhau sÏ lµm nªn tÊt c¶. §iÒu ®ã lµ mét triÕt lý ®óng ®¾n vµ x¸c thùc
cña nhµ PhËt vÒ cuéc sèng thêi bÊy giê.
Ngoµi ra, trong chïa cßn nhiÒu ®å thê tù kh¸c ®îc ch¹m kh¾c trang trÝ
hoa v¨n s¬n son, thÕp vµng léng lÉy ®· thÓ hiÖn t tëng t×nh c¶m vµ ãc
thÈm mÜ, bµn tay tµi khÐo s¸ng t¹o cña nh÷ng ngêi thî nghÖ sÜ d©n gian
xa.
Tr¶i qua nhiÒu thÕ kû, ng«i chïa ®· ®îc trïng tu, t«n t¹o nhiÒu lÇn, lÇn
gÇn ®©y nhÊt vµo n¨m 1993 víi sù gióp ®ì tµi trî cña Nhµ níc Céng hßa
Liªn bang §øc, toµn bé chïa Bót Th¸p ®· ®îc trïng tu ®Ñp ®Ï vµ hoµn
thµnh vµo n¨m 1995. Di tÝch chïa Bót Th¸p ®îc Nhµ níc c«ng nhËn vµ xÕp
h¹ng di tÝch lÞch sö v¨n hãa vµ kiÕn tróc nghÖ thuËt n¨m 1962.
Nh vËy, t«i võa giíi thiÖu vµ cïng du kh¸ch th¨m quan v·n c¶nh chïa
Bót Th¸p, b©y giê xin mäi ngêi cho biÕt c¶m xóc cña m×nh vÒ c¶nh chïa
Bót Th¸p. Xin mêi bµ: "T«i rÊt thÝch phong c¶nh ë chïa Bót Th¸p, nã rÊt
®Ñp vµ lµm cho t«i c¶m thÊy tho¶i m¸i h¬n". RÊt çm ¬n bµ, thÕ cßn «ng
th× sao, ngµi Jack: "å v©ng, t«i còng rÊt thÝch phong c¶nh ë ®©y, t«i rÊt
Ên tîng vÒ nghÖ t¹c tîng, ®iªu kh¾c ë ®©y, ®Æc biÖt lµ pho tîng "PhËt
Bµ Quan ¢m ngh×n m¾t ngh×n tay". T«i nghÜ sau chuyÕn ®i nµy t«i sÏ ë
l¹i ViÖt Nam mét thêi gian dµi"... Çm ¬n tÊt c¶ mäi ngêi, cßn ®èi víi t«i -
mét ngêi con cña ®Êt ThuËn Thµnh, t«i rÊt tù hµo vÒ quª h¬ng n¬i m×nh
sinh ra vµ lín lªn cã nhiÒu di tÝch lÞch sö, danh lam th¾ng c¶nh ®Ñp, cã
truyÒn thèng, tinh thÇn ham häc s¶n sinh ra bao vÞ tr¹ng nguyªn, tiÕn sÜ.
ChÝnh v× vËy, chïa Bót Th¸p ®· lµm t¨ng thªm vÎ ®Ñp cña quª h¬ng, ®êi
sèng tinh thÇn cña ngêi d©n, ®ång thêi nh¾c nhë con ch¸u chóng t«i ®êi
sau ph¶i biÕt tù hµo truyÒn thèng quý b¸u cña cha «ng m×nh, vÒ sù s¸ng
t¹o nghÖ thuËt ®éc ®¸o, t¹c tîng, ®óc chu«ng, tr¹m kh¾c... tÊt c¶ ®Òu b¾t
nguån tõ ®êi sèng cña nh©n d©n.
Héi chïa Bót Th¸p më hµng n¨m vµo ngµy 24 th¸ng 3 ©m lÞch, thu hót
hµng tr¨m phËt tö, kh¸ch thËp ph¬ng gÇn xa vÒ trÈy héi tham quan du
lÞch. Víi nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc s¾c vµ næi bËt cña m×nh, chïa Bót Th¸p
kh«ng nh÷ng lµ mét di tÝch PhËt gi¸o ®éc ®¸o nhÊt cña vïng ®ång b»ng
B¾c bé, mµ cßn xøng ®¸ng lµ mét ®iÓm du lÞch v¨n hãa ®Çy hÊp dÉn
bæ Ých, mét ®Þa chØ hµnh h¬ng cña ®ång bµo c¶ níc vµ du kh¸ch níc
ngoµi.
NguyÔn ThÞ Ph¬ng

§Ò 4: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc.
Bµi viÕt

76

NguyÔn Tu©n (1910-1987) lµ nhµ v¨n l·ng m¹n xuÊt s¾c nhÊt cña v¨n
häc ViÖt Nam, mét c©y bót tiªn phong cña nÒn v¨n häc míi. Con ngêi vµ
sù nghiÖp v¨n häc NguyÔn Tu©n víi nh÷ng nÐt phong çch næi bËt tµi
hoa, uyªn b¸c ®· ®Ó l¹i Ên tîng s©u ®Ëm trong lßng ®éc gi¶.
NguyÔn Tu©n quª ë Nh©n Môc, th«n Thîng §×nh, nay lµ phêng Nh©n
ChÝnh, quËn Thanh Xu©n - Hµ Néi. ¤ng sinh ra trong mét gia ®×nh nhµ
nho khi H¸n häc ®· tµn. Th©n sinh cña NguyÔn Tu©n lµ cô NguyÔn An
Lan, tó tµi khoa thi H¸n häc cuèi cïng. Mét nhµ nho tµi hoa bÊt ®¾c chÝ
cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn t tëng vµ phong çch NguyÔn Tu©n.
¤ng häc ®Õn cuèi bËc thµnh chung th× bÞ ®uæi v× tham gia cuéc b·i
kho¸ ph¶n ®èi mÊy gi¸o viªn ngêi Ph¸p nãi xÊu ngêi ViÖt Nam. N¨m 1930,
do "xª dÞch" kh«ng cã giÊy phÐp qua Lµo sang Th¸i Lan, «ng bÞ tï. Ra tï,
«ng b¾t ®Çu nghiÖp cÇm bót b»ng viÖc viÕt b¸o, viÕt v¨n. Nhng «ng chØ
thùc sù næi tiÕng tõ n¨m 1938 víi çc t¸c phÈm Mét chuyÕn ®i, Vang bãng
mét thêi... N¨m 1941, «ng l¹i bÞ b¾t giam v× giao du víi nh÷ng ngêi ho¹t
®éng chÝnh trÞ. Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m, NguyÔn Tu©n trë thµnh mét
c©y bót tiªu biÓu hÕt lßng phôc vô nh©n d©n, phôc vô kh¸ng chiÕn, gi÷
chøc Tæng th kÝ Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam tõ 1948-1958. ¤ng mÊt ngµy
28/7/1987 t¹i Hµ Néi. Víi nh÷ng ®ãng gãp to lín vµ cã gi¸ trÞ cho nÒn v¨n
häc níc nhµ, n¨m 1996, «ng ®îc Nhµ níc phong tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ
Minh vÒ v¨n häc, nghÖ thuËt.
Con ngêi NguyÔn Tu©n lµ mét trÝ thøc giµu lßng yªu níc vµ tinh thÇn
d©n téc. ¤ng yªu tiÕng mÑ ®Î, tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cæ truyÒn
cña d©n téc, nh÷ng kiÖt t¸c v¨n ch¬ng trung ®¹i, nh÷ng lêi ca tiÕng h¸t cña
mçi miÒn quª, çc mãn ¨n truyÒn thèng, d©n d·... ë NguyÔn Tu©n, ý thøc
ç nh©n ph¸t triÓn rÊt cao. Víi «ng, viÕt v¨n lµ ®Ó thÓ hiÖn çi t«i mét çch
k× cïng. Con ngêi «ng rÊt mùc tµi hoa, uyªn b¸c, th«ng hiÓu s©u s¾c
nhiÒu ngµnh khoa häc vµ nghÖ thuËt. ¤ng còng lµ mét nhµ v¨n biÕt quý
träng thËt sù nghÒ nghiÖp cña m×nh, coi nghÖ thuËt lµ mét h×nh th¸i lao
®éng cùc k× nghiªm tóc, thËm chÝ nghÖ thuËt lµ mét sù khæ h¹nh (nh÷ng
®øa con hoang). Nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy vÒ con ngêi NguyÔn Tu©n cã ¶nh
hëng lín ®Õn phong çch nghÖ thuËt cña «ng.
NguyÔn Tu©n thö bót ë nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n hiÖn thùc trµo
phóng, th¬, nhng m·i ®Õn ®Çu n¨m 1938 míi nhËn ra së trêng cña m×nh
vµ thµnh c«ng víi: Mét chuyÕn ®i (1938); ThiÕu quª h¬ng (1940), ChiÕc l
®ång m¾t cua (1941). Sù nghiÖp cña «ng cã thÓ chia lµm hai chÆng kh¸
râ rÖt tríc vµ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m tõ mét nhµ v¨n l·ng m¹n chuyÓn
thµnh nhµ v¨n çch m¹ng.
Tríc Çch m¹ng, NguyÔn Tu©n s¸ng t¸c xung quanh ba ®Ò tµi chÝnh.
"Chñ nghÜa xª dÞch" thÓ hiÖn çi t«i l·ng tö cña nhµ v¨n theo bíc
ch©n qua nh÷ng miÒn quª ®Ó ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹, "thay thùc ®¬n cho
çc gi¸c quan". Tuy NguyÔn Tu©n t×m ®Õn víi chñ nghÜa xª dÞch "nh
mét ph¶n øng bÊt lùc tríc thêi cuéc nhng víi ®Ò tµi nµy, «ng ®· thÓ hiÖn
®îc nh÷ng c¶nh s¾c vµ phong vÞ quª h¬ng ®Êt níc b»ng mét ngßi bót
®Çy tr×u mÕn vµ tµi hoa, qua ®ã nhµ v¨n bµy tá ®îc tÊm lßng yªu níc
thiÕt tha trong t¸c phÈm cña m×nh: Mét chuyÕn ®i, "ThiÕu quª h¬ng...".

77

ë ®Ò tµi "vang bãng mét thêi", nhµ v¨n ®i t×m vµ lµm sèng l¹i vÎ ®Ñp
riªng cña mét thêi xa cò víi nh÷ng phong tôc v¨n hãa, nh÷ng thó tiªu dao
lµnh m¹nh, tao nh·, g¾n víi nh÷ng con ngêi thuéc líp nhµ nho tµi hoa bÊt
®¾c chÝ. Nh÷ng s¸ng t¸c nµy thÓ hiÖn mét çch kÝn ®¸o vµ ý nhÞ tÊm
lßng yªu mÕn, tr©n träng nh÷ng nÐt ®Ñp v¨n hãa truyÒn thèng cña d©n
téc. T¸c phÈm chÝnh lµ tËp truyÖn ng¾n Vang bãng mét thêi.
§Ò tµi ®êi sèng t©m tr¹ng bi quan cña mét çi t«i hoang mang, bÕ
t¾c, t×m çch tho¸t li trong ®µn h¸t, trong rîu vµ thuèc phiÖn, qua ®ã ta
thÊy ®îc t©m tr¹ng khñng ho¶ng cña líp thanh niªn ®¬ng thêi. Nhng ®«i
khi ë ®ã vÉn vót lªn "niÒm khao kh¸t mét thÕ giíi tinh khiÕt, thanh cao, ®îc
n©ng ®ì trªn ®«i çnh cña nghÖ thuËt". T¸c phÈm chÝnh lµ ChiÕc l ®ång
m¾t cua, Tµn ®Ìn dÇu l¹c...
Sau Çch m¹ng, lßng yªu níc vµ sù bÊt m·n víi chÕ ®é thùc d©n ®· ®a
NguyÔn Tu©n ®Õn víi Çch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. S¸ng t¸c cña «ng trong
thêi kú nµy tËp trung ph¶n ¸nh hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng
MÜ, ca ngîi quª h¬ng ®Êt níc, ca ngîi nh©n d©n anh hïng, tµi hoa trong
chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt. T¸c phÈm §êng vui (1949), T×nh chiÕn dÞch
(1950), Hµ Néi ta ®¸nh MÜ giái (1972), S«ng §µ (1960).
Dï ë giai ®o¹n nµo, NguyÔn Tu©n còng cã mét phong çch nghÖ
thuËt ®éc ®¸o mµ biÓu hiÖn chÝnh lµ sù tµi hoa, uyªn b¸c.
Tríc Çch m¹ng, NguyÔn Tu©n ®îc biÕt ®Õn nh lµ mét nhµ v¨n duy
mÜ. ¤ng tr©n träng vµ ®Ò cao çi ®Ñp. Víi «ng, çi ®Ñp chØ tån t¹i trong
mét thêi xa cò, do vËy, «ng ®i t×m vµ lµm sèng dËy çi ®Ñp cña thêi xa
vµ phª ph¸n, chèi bá x· héi trªn ph¬ng diÖn v¨n hãa. NguyÔn Tu©n quan
niÖm x· héi ®¬ng thêi lµ "x· héi c¬ khÝ giÕt chÕt çi ®Ñp". ¤ng còng nh×n
con ngêi ë ph¬ng diÖn tµi hoa, nghÖ sÜ, tËp trung miªu t¶ nh÷ng nhµ nho
tµi hoa bÊt ®¾c chÝ, ®øng cao h¬n hoµn c¶nh. Nh©n vËt cña «ng trong
giai ®o¹n nµy mang d¸ng dÊp cña nh÷ng con ngêi "®Æc tuyÓn". NguyÔn
Tu©n ®i t×m c¶m gi¸c míi l¹, "çi nguån sèng bång bét t¾c lèi tho¸t (Tãc
chÞ Hoµi) trong "xª dÞch" vµ trôy l¹c.
¤ng cã mét lèi viÕt tù do, phãng tóng, võa ®Ünh ®¹c, cæ kÝnh l¹i võa
trÎ trung, hiÖn ®¹i kh«ng chØ dïng vèn ng«n ng÷ v¨n häc phong phó, «ng
cßn sö dông hiÓu biÕt vÒ nhiÒu ngµnh nghÖ thuËt, khoa häc kh¸c nh héi
häa, ®iÖn ¶nh, ©m nh¹c, qu©n sù, vâ thuËt... ®Ó gîi dùng h×nh tîng, ®em
®Õn ngêi ®äc nhiÒu liªn tëng thó vÞ.
Sau Çch m¹ng «ng vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh nÐt tµi hoa, uyªn b¸c
nh÷ng còng cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. Còng nh×n con ngêi trªn ph¬ng
diÖn v¨n hãa nhng NguyÔn Tu©n kh«ng cßn ®èi lËp xa vµ nay mµ t×m ®-
îc sù Êm ¸p cña cuéc ®êi. Çi ®Ñp kh«ng chØ cã trong thêi xa cò mµ cßn
cã trong thiªn nhiªn, ®êi sèng lao ®éng s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu. ChÊt tµi
hoa nghÖ sÜ kh«ng chØ cã ë nh÷ng con ngêi ®Æc tuyÓn mµ cßn cã ë
®¹i chóng nh©n d©n, ngay trong nghÒ nghiÖp cña hä nh anh bé ®éi, chÞ
d©n qu©n, ngêi l¸i ®ß s«ng §µ. ¤ng còng kh«ng cßn ®èi lËp çi phi thêng
víi çi b×nh thêng. NÐt tµi hoa hßa lÉn víi nh÷ng t©m t rÊt b×nh dÞ, rÊt
ngêi. Giäng v¨n kh«ng cßn khinh b¹c, mµ cã th× chØ ®Ó nÐm vµo mÆt kÎ
thï cíp níc, b¸n níc vµ çc mÆt tiªu cùc cña x· héi.

78

Víi nh÷ng nÐt ®éc ®¸o vµ riªng biÖt nãi trªn, NguyÔn Tu©n t×m ®Õn
víi thÓ lo¹i tuú bót nh mét tÊt yÕu vµ cã c«ng n©ng tuú bót lªn ®Ønh cao.
Do ®ã, «ng ®îc mÖnh danh lµ "«ng hoµng" cña thÓ lo¹i tuú bót. Tuú bót
NguyÔn Tu©n còng ®· thÓ hiÖn râ phong çch phãng tóng cña «ng. Çc
s¸ng t¸c nµy giµu cã th«ng tin vµ tÝnh thêi sù cao, cã nhiÒu yÕu tè truyÖn.
Nhµ v¨n ®· x©y dùng ®îc mét lâi sù viÖc, çc nh©n vËt ®îc miªu t¶ mét
çch kÜ lìng, cã tÝnh çch riªng, ®i s©u vµo t©m lÝ. Lêi v¨n kÕt hîp triÕt
luËn, tr÷ t×nh bµn b¹c mét çch tho¶i m¸i. Qua ®ã ta thÊy ®îc t©m hån
phãng tóng, søc liªn tëng tëng tîng bÊt ngê, t¸o b¹o cña nhµ v¨n, kh«ng tån
t¹i ë thÓ tÜnh t¹i mµ nh×n trong chiÒu s©u thêi gian vµ chiÒu réng kh«ng
gian. Ng«n ng÷ nghÖ thuËt cña NguyÔn Tu©n giµu cã, ®a d¹ng, mét mÆt
thÓ hiÖn c¶m xóc tr÷ t×nh cña mét çi t«i uyªn b¸c mµ trÎ trung, hiÖn ®¹i;
mÆt kh¸c thÓ hiÖn sù tinh tÕ, giµu c¶m xóc thÈm mÜ, ®Çy chÊt th¬ vµ
kh¶ n¨ng t¹o h×nh. C©u v¨n co duçi nhÞp nhµng.
NguyÔn Tu©n lµ nhµ v¨n suèt ®êi t×m kiÕm vµ kh¼ng ®Þnh çi ®Ñp,
mét ®Þnh nghÜa vÒ ngêi nghÖ sÜ. ¤ng cã ®ãng gãp to lín cho qu¸ tr×nh
hiÖn ®¹i hãa v¨n xu«i tiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lµ thÓ lo¹i tuú bót. ¤ng xøng
®¸ng lµ mét nghÖ sÜ lín mét nhµ v¨n hãa lín cña d©n téc.
NguyÔn ThÞ H¶i

§Ò 5: ThuyÕt minh vÒ mét t¸c gi¶ v¨n häc.
Bµi viÕt
Ngµy 6-6-1799 ®· trë thµnh ngµy ®¸ng nhí kh«ng chØ cña nh÷ng ngêi
trong dßng hä Puskin mµ cßn lµ cña níc Nga vµ cña c¶ nh©n lo¹i – Ngµy
thiªn tµi th¬ Alªchxan Xecghªªvits Puskin ra ®êi. Ngêi ®· dïng “phÐp
nhiÖm mµu thi ca” mang l¹i niÒm vinh quang kiªu h·nh cho níc Nga vµ t¹o
ra nh÷ng biÕn ®æi to lín trong thÕ giíi v¨n ho¸ tinh thÇn trong ®Êt níc.
XuÊt th©n tõ dßng hä quý téc l©u ®êi vµ quyÒn quý vµo lo¹i bËc nhÊt
níc Nga thêi bÊy giê, Puskin ®îc d¹y dç mét çch chu ®¸o. MÆc dï ®Õn
®êi «ng Xecg©y Liv«vits – cha cña Puskin, kinh tÕ gia ®×nh cã phÇn sa
sót song XÐcg©y Liv«vits rÊt coi träng viÖc d¹y dç häc hµnh cho con çi,
duy tr× nÕp sèng v¨n ho¸ trong gia ®×nh bëi thÕ «ng ®· mêi rÊt nhiÒu gia
s giái vÒ nhµ d¹y häc. Puskin yªu thÝch th¬ v¨n mét phÇn do thiªn tÝnh,
mét phÇn thõa hëng tõ mét sè ngêi trong gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ «ng chó
– nhµ th¬ Vaxili Liv«vits. Tõ nh÷ng buæi b×nh th¬ ®äc v¨n diÔn kÞch t¹i
nhµ do chó tæ chøc, hån th¬ Puskin ®îc nu«i dìng tõ ®ã.
Ngoµi nh÷ng yÕu tè Êy, Puskin cßn ®îc tiÕp xóc c¶m nhËn vèn th¬ ca
d©n gian tõ bµ ngo¹i, l·o béc Nikita C«d¬l«p, vµ nhò mÉu Aria
R«®i«nn«pna. Hä ®· gieo vµo t©m hån cña cËu bÐ Puskin nh÷ng gi¸ trÞ
tinh thÇn quý b¸u cña con ngêi Nga, ®Êt níc Nga. Bµ ngo¹i thêng d¹y ch¸u
tiÕng Nga, bëi mÆc dï bµ rÊt tù hµo v× cËu ch¸u yªu quý th«ng minh häc
giái, nãi tiÕng Ph¸p nh ngêi Ph¸p nhng bµ còng kh«ng hÒ muèn ch¸u bµ,
mét ngêi Nga mµ l¹i nãi tiÕng Nga nh mét ngêi níc ngoµi. Cßn l·o béc
Nikita qu¶ lµ mét kho truyÒn thuyÕt can trêng hµo hiÖp, th¬ng ngêi s½n
sµng ra tay gióp kÎ yÕu. Nhng Puskin thÝch nhÊt vÉn lµ ®îc nghe nhò
mÉu Aria h¸t nh÷ng ca khóc d©n gian Nga vµ nghe bµ kÓ chuyÖn cæ

79

tÝch, mÆc dï bµ kh«ng biÕt ch÷ nhng l¹i cã mét trÝ nhí tuyÖt vêi. Nh÷ng
bµi h¸t, nh÷ng c©u chuyÖn cã mét søc hót kú diÖu trong t©m hån «ng vµ
trë nªn thËt gÇn gòi, tÊt c¶ ®· in vµo t©m trÝ «ng suèt cuéc ®êi. Cho ®Õn
m·i sau nµy h×nh ¶nh nhò mÉu vÉn thêng xuÊt hiÖn trong th¬ Puskin víi
nh÷ng t×nh c¶m ®»m th¾m:
B¹n th©n thiÕt trong nh÷ng ngµy c¬ cùc
Nguån mÕn th¬ng n©ng bíc cuéc ®êi con.
Sau nµy, qu·ng thêi gian häc tËp ë trêng Lixª ®· ®Ó l¹i nhiÒu kØ niÖm
®Ñp trong lßng Puskin. Trong kú thi th¬ 1815 do trêng tæ chøc, «ng ®·
viÕt bµi Nh÷ng kØ niÖm hoµng th«n ghi nhí l¹i thêi kú cuéc chiÕn tranh
vÖ quèc n¨m 1912 cña nh©n d©n Nga ®¸nh l¹i ®éi qu©n x©m lîc cña
Nap«lª«ng. Bµi th¬ ®îc ®ãn nhËn nhiÖt liÖt vµ nhµ th¬ Giuc«pxki kh«ng
ngÇn ng¹i tiªn ®o¸n vÒ Puskin lµ Ngêi khæng lå t¬ng lai. Cïng qu·ng thêi
gian s¸u n¨m häc tËp ë trêng, Puskin ®· cho ra ®êi nh÷ng bµi th¬ hay trÎ
trung trong s¸ng…
Sau khi tèt nghiÖp trêng Lixª, Puskin ®øng gi÷a hai sù lùa chän. NhËn
sù bæ nhiÖm lµm th ký bé ngo¹i giao ë PªtÐcbua hay tiÕp tôc niÒm ®am
mª v¨n ch¬ng, d©ng hiÕn ®êi m×nh cho nh÷ng lý tíng cao c¶. Cã sù lùa
chän Êy lµ bëi ®êi sèng chÝnh trÞ ë níc Nga ®ang trë nªn gay g¾t, chÝnh
phñ Nga Hoµng ngµy cµng ph¶n ®éng. Tríc t×nh h×nh ®ã, nhiÒu trÝ thøc
tiÕn bé ®· tËp hîp nhau l¹i lËp ra nh÷ng tæ chøc bÝ mËt chèng Nga
Hoµng. Puskin còng hoµ m×nh vµo kh«ng khÝ çch m¹ng ®ã. Vµ nh÷ng
bµi th¬ cã néi dung chãng Nga Hoµng mét çch gay g¾t ra ®êi: Tù do
(1817), Nh÷ng c©u chuyÖn thÇn tho¹i N«en (1818), Göi Sa®aep (1818)…
TÊt nhiªn nh÷ng vÇn th¬ ®ã kh«ng ®îc in nhng l¹i ®îc r©t nhiÒu ngêi chÐp
tay vµ thuéc lßng. §iÒu ®ã ®· khiÕn Nga Hoµng Alªchxan I næi giËn vµ lo
sî tríc nh÷ng vÇn th¬ “ g©y n¸o lo¹n” vµ ®ßi “ph¶i tèng cæ Puskin ®i
Xibia”- còng cã nghÜa lµ bÞ tèng vµo câi chÕt.
Nhng ®îc sù gióp ®ì cña b¹n bÌ, Puskin chØ bÞ ®µy ®i ph¬ng Nam
bèn n¨m (1820-1824) sau ®ã bÞ qu¶n thóc t¹i tr¹i Êp quª nhµ Mikhail«p
xc«ie hai n¨m (1824-1826). ë ®ã «ng tiÕp xóc víi nh÷ng ngêi chiÕn sÜ
th¸ng ch¹p vµ cµng ý thøc mét çch s©u s¾c vÒ gi¸ trÞ, b¶n chÊt ®Ých
thùc cña tù do. Bëi thÕ c¶m gi¸c vÒ tù do thêng trùc trong con ngêi nhµ
th¬, chØ cÇn cã mét cí nhng còng ®ñ bËt lªn c©u ch÷. Puskin ®· viÕt
hµng lo¹t bµi th¬ ca ngîi tù do: ¸nh mÆt trêi cña ban ngµy ®· t¾t (1820),
Ngêi tï (1822), Con chim nhá (1823), Ngêi gieo gièng tù do trªn ®ång
v¾ng (1823)…
Ngoµi ra nhµ th¬ cßn muèn thö th¸ch m×nh ë mét thÓ lo¹i lín h¬n: Tr-
êng ca, vµ ë mét ph¬ng ph¸p míi: l·ng m¹n. ¤ng ®· thµnh c«ng víi b¶n tr-
êng ca Rutxlan vµ Lutmila (1820) – t¸c phÈm ®· ®a «ng lªn ngang hµng víi
nhiÒu nhµ th¬ Nga næi tiÕng ®¬ng thêi. §Æc biÖt nhµ th¬ Giuc«pxki, ng-
êi tõng mÖnh danh lµ “®· ph¸t hiÖn ra chñ nghÜa l·ng m¹n cho v¨n häc
Nga” ®· tÆng Puskin mét bøc ch©n dung cña chÝnh «ng víi lêi ®Ò tÆng:
"ThÇy chiÕn b¹i tÆng häc trß chiÕn th¾ng". §èi víi nhµ th¬ trÎ tuæi, ®©y
qu¶ lµ mét phÇn thëng to lín quý gi¸. B¶n trêng ca kh«ng hÒ b¾t chíc m«
pháng nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n gian mµ nã ®îc hoµn thiÖn nh mét t¸c

80

phÈm ®éc lËp, in ®Ëm dÊu Ên ç tÝnh s¸ng t¹o, tù do nång nhiÖt cña t¸c
gi¶. Kh«ng dõng l¹i ë ®ã, Puskin ®· s¸ng t¹o thªm hµng lo¹t nh÷ng b¶n tr-
êng ca xuÊt s¾c kh¸c nh: Ngêi tï Kapka (1820-1821), Anh em kÎ cíp
(1821-1822), §oµn ngêi Sgan (1824) ph¶n ¸nh sù bÊt m·n kh«ng tho¶ hiÖp
cña thanh niªn tiÕn bé ®¬ng thêi víi trËt tù x· héi hiÖn hµnh. Víi nh÷ng t¸c
phÈm nµy, Puskin ®îc coi lµ nhµ th¬ hµng ®Çu cña khuynh híng l·ng m¹n
tÝch cùc trong v¨n häc Nga ®Çu thÕ kû XIX.
BÞ ®µy sang ph¬ng B¾c, tù lßng Mikhailèpxc«ie Puskin tiÕp tôc s¸ng
t¸c vë bi kÞch lÞch sö B«rit G«®un«p vµ viÕt tiÕp tiÓu thuyÕt th¬
Epghªnhi ¤nªghin cßn dang dë, thÓ hiÖn nh÷ng tr¨n trë vÒ lÏ sèng vµ h¹nh
phóc ç nh©n cña tÇng líp thanh niªn quý téc.
Trë vÒ PªtÐcbua sau 6 n¨m lu ®µy, Puskin tiÕp tôc lµm th¬, viÕt kÞch
b»ng th¬, viÕt truyÖn ng¾n, viÕt b¸o. §Æc biÖt «ng cíi Natalia G«nsar«va
– c« g¸i xinh ®Ñp nhÊt Matxc¬va n¨m 1831. Trong kho¶ng thêi gian nµy
tuy h¹nh phóc trong cuéc sèng gia ®×nh nhng Puskin lu«n c¶m thÊy ngét
ng¹t nÆng nÒ bëi mèi bÊt hoµ cña nhµ th¬ víi Nga hoµng. Nhng cµng
buån ®au, «ng vÉn t×m thÊy niÒm vui trong thi ca. Trong hoµn c¶nh xãt
xa tét ®é Êy, Puskin cho ra ®êi nh÷ng t¸c phÈm bÊt hñ. TiÓu thuyÕt th¬
Epghªni ¤nªghin ®îc hoµn thµnh trong thêi ®iÓm ®ã vµ ®îc xem lµ cuèn
“B¸ch khoa toµn th cña ®êi sèng Nga”, trë thµnh kiÖt t¸c cña v¨n häc thÕ
giíi. TiÕp theo lµ chïm truyÖn ng¾n næi tiÕng: Ngêi trëng tr¹m, Ph¸t sóng,
B·o tuyÕt, C« tiÓu th n«ng d©n, Con ®Çm pic, Con g¸i viªn ®¹i uý… víi
nh÷ng t tëng míi mÎ, víi nh÷ng bµi häc cã gi¸ trÞ víi con ngêi..
H¬n hÕt, nhµ th¬ vÉn gi÷ ®îc hån th¬ trong trÎo ®»m th¾m thiÕt tha
mÆc dï ®ang sèng trong nh÷ng ngµy buån ®au ¶m ®¹m gi÷a mét triÒu
®×nh ®Çy nhá nhen xÊu xa. Bëi vËy mét chót rung ®éng nhá nhoi còng
gîi nªn nh÷ng vµn th¬ “xao xuyÕn t©m hån” nh “b«ng hoa nhá”, “ngo¹i vµ
anh”, “ c« vµ em”…
Sau khi viÕt bµi §µi kû niÖm, Puskin linh c¶m thÊy mét tai ho¹ nµo ®ã
®ang ®Õn gÇn. Vµ qu¶ nh vËy, tªn Ph¸p lu vong §¨ngtex ®· quÊy rèi h¹nh
phóc gia ®×nh, b«i nhä thanh danh Puskin. §Ó gi÷ g×n danh dù, Puskin
buéc ph¶i quyÕt ®Êu. ¤ng bÞ §¨ngtex s¸t h¹i vµo th¸ng 1 n¨m 1837.
Lo sî b¹o lo¹n tríc çi chÕt cña Puskin, chÝnh quyÒn Nga Hoµng cè ý
tæ chøc mai t¸ng Puskin mét çch lÆng lÏ. Mét tê b¸o ®Þa ph¬ng chØ kÞp
®a tin: "MÆt trêi cña thi ca Nga lÆn mÊt råi. Puskin ®· t¹ thÕ, t¹ thÕ gi÷a
®é tuæi trµn trÒ sung søc bá dì sù nghiÖp lín lao! Chóng t«i kh«ng ®ñ
søc nãi nhiÒu vÒ «ng vµ còng ch¼ng cÇn thiÕt. BÊt k× mét tr¸i tim Nga
nµo còng ®Òu biÕt çi gi¸ cña sù tæn thÊt kh«ng thÓ bï ®¾p ®îc nµy. Vµ
bÊt cø tr¸i tim Nga nµo còng sÏ quÆn ®au". V©ng! ChÝnh çi tin ®ã ®·
kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ to lín cña nhµ th¬ lçi l¹c trong tr¸i tim con ngêi níc Nga.
Kh«ng chØ ®ãng gãp vµo kho tµng v¨n häc Nga nh÷ng t¸c phÈm cã
gi¸ trÞ mµ Puskin cßn ®ãng gãp vµo phong çch nghÖ thuËt thªm phong
phó. Do ¶nh hëng tõ gia ®×nh mµ t¸c phÈm cña «ng ®Ëm ®µ tÝnh d©n
téc, phong vÞ Nga, sö dông thi liÖu h×nh ¶nh tõ v¨n häc d©n gian Nga.
Ngoµi ra, Puskin cßn cã c«ng lín trong viÖc ®a trêng ca, kÞch cã gi¸ trÞ
trong nÒn v¨n häc Nga. §ång thêi gãp phÇn n©ng ng«n ng÷ ®êi sèng trë

81

thµnh ng«n ng÷ v¨n häc giµu gi¸ trÞ. Nh vËy, tªn tuæi Puskin ®· trë thµnh
biÓu tîng cña v¨n häc Nga, th¬ «ng gÇn gòi mäi t©m hån Nga. Gorki coi
Puskin lµ "khëi ®Çu cña mäi khëi ®Çu".
T×m hiÓu cuéc ®êi, sù nghiÖp v¨n häc vµ phong çch nghÖ thuËt cña
Puskin ta cµng kh¼ng ®Þnh vai trß to lín cña nhµ th¬ trong nÒn v¨n häc
Nga vµ cña c¶ thÕ giíi. Nh÷ng s¸ng t¸c cña Puskin ®· båi ®¾p cho v¨n häc
Nga qua hai thÕ kØ vµ cho tíi b©y giê chóng ta còng cã thÓ kh¼ng ®Þnh
nh thÕ.
NguyÔn ThÞ Hång Th¾m

§Ò 6: ThuyÕt minh vÒ t¸c gia v¨n häc Xu©n DiÖu.
Bµi viÕt
Xu©n DiÖu lµ mét t¸c gia lín cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam, mét nhµ th¬
xuÊt s¾c cã ®ãng gãp lín vµo qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa th¬ ca ViÖt Nam.
¤ng lµ con ngêi toµn t©m, toµn trÝ, toµn hån, nhiÖt thµnh cèng hiÕn sù
sèng cho th¬ ca, ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó giµnh giËt lÊy tõng phót gi©y
cña cuéc ®êi.
Nãi ®Õn Xu©n DiÖu (1916-1985), tríc hÕt ph¶i nãi ®Õn cuéc ®êi cña
nhµ th¬. Xu©n DiÖu lµ bót danh, tªn thËt lµ Ng« Xu©n DiÖu. Cha «ng lµ
Ng« Xu©n Thä, vèn quª ë x· Tr¶o Nha, nay lµ thÞ trÊn NghÌn, huyÖn Can
Léc, tØnh Hµ TÜnh, ®ç tó tµi kÐp H¸n häc, vµo B×nh §Þnh d¹y häc, lÊy vî
lµ NguyÔn ThÞ HiÖp, sinh ra Xu©n DiÖu t¹i Gß Båi, huyÖn Tuy Phíc,
tØnh B×nh §Þnh. Xu©n DiÖu thuë nhá sèng ë quª mÑ, ®Õn n¨m mêi tuæi
sèng víi cha.
Xu©n DiÖu tr¶i qua qu¸ tr×nh ®µo t¹o quy cñ. Thuë nhá häc ch÷ Nho
vµ ch÷ Quèc ng÷ víi cha, sau ®ã häc ë trêng Bëi (Hµ Néi) vµ trêng Kh¶i
§Þnh (HuÕ).
N¨m 1940, Xu©n DiÖu ®ç tham t¸ nha Th¬ng chÝnh vµo lµm ë ti Th¬ng
chÝnh Mü Tho (nay thuéc tØnh TiÒn Giang). Sau 4 n¨m lµm c«ng chøc,
«ng th«i viÖc, ra Hµ Néi sèng b»ng nghÒ viÕt v¨n. Xu©n DiÖu lµ ngêi thø
hai sau T¶n §µ, mét con ngêi d¸m sèng hÕt m×nh víi nghiÖp v¨n ch¬ng cao
®Ñp.
Ngµy 19 th¸ng 8 n¨m 1945, Çch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng, Xu©n
DiÖu h¨ng h¸i ho¹t ®éng v¨n nghÖ phôc vô hai cuéc kh¸ng chiÕn. N¨m
1948, Xu©n DiÖu ®îc bÇu lµm ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi V¨n nghÖ ViÖt
Nam. Sau ®ã, «ng lµ ñy viªn Ban ChÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam çc
khãa 1, 2, 3 (1957-1985). ¤ng ®îc ViÖn Hµn l©m nghÖ thuËt níc Céng
hßa d©n chñ §øc bÇu lµm ViÖn sÜ th«ng tÊn (1983).
Xu©n DiÖu ®· ®îc Nhµ níc tÆng gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc
nghÖ thuËt (®ît I - n¨m 1996).
Sù thµnh c«ng cña Xu©n DiÖu ®îc quyÕt ®Þnh bëi nhiÒu yÕu tè nh-
ng kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn ¶nh hëng to lín cña con ngêi nhµ th¬ ®èi víi
sù nghiÖp v¨n häc cña «ng.
Xu©n DiÖu lµ mét con ngêi cã tinh thÇn lao ®éng nghÖ thuËt ®Çy

82

®am mª vµ bÒn bØ ngay tõ thuë nhá "cha ®µng ngoµi, mÑ ë ®µng trong -
¤ng ®å NghÖ ®eo kh¨n gãi ®á". Xu©n DiÖu tríc hÕt häc ®îc ë cha - «ng
®å NghÖ ®øc tÝnh cÇn cï, kiªn nhÉn trong häc tËp, rÌn luyÖn tµi n¨ng vµ
lao ®éng nghÖ thuËt. ë Xu©n DiÖu, häc tËp, rÌn luyÖn vµ lao ®éng s¸ng
t¹o võa lµ mét quyÕt t©m kh¾c khæ, võa lµ mét lÏ sèng, mét niÒm say mª
lín.
ThÕ L÷ ®· tõng nhËn xÐt vÒ Xu©n DiÖu: "Mét t©m hån ®»m th¾m
vµ rÊt dÔ c¶m xóc". Sinh ra vµ lín lªn ë quª mÑ, sèng gi÷a thiªn nhiªn
phãng kho¸ng víi nh÷ng ngän giã nåm vµ nh÷ng con sãng biÓn ®· t¸c
®éng ®Õn hån th¬ nång nµn, s«i næi cña «ng. Ph¶i sèng trong hoµn c¶nh
Ðo le, «ng lµ con vî lÏ, ph¶i xa mÑ tõ nhá vµ thêng bÞ h¾t hñi. V× thÕ, th¬
«ng lu«n thÓ hiÖn t©m hån khao kh¸t tri ©m, khao kh¸t giao c¶m víi ®êi
mét çch m·nh liÖt vµ da diÕt. §óng nh ý kiÕn cña mét nhµ phª b×nh ®·
®¸nh gi¸: "Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña niÒm kh¸t khao giao c¶m víi ®êi".
VÒ qu¸ tr×nh ®µo t¹o: Mét mÆt, «ng tiÕp thu, häc hái v¨n hãa ph-
¬ng §«ng tõ ngêi cha lµ mét nhµ nho, t×m vÒ vèn tri thøc cæ, v¨n hãa
truyÒn thèng mét çch tÝch cùc. MÆt kh¸c, Xu©n DiÖu lµ mét trÝ thøc
T©y häc, ®· hÊp thô ¶nh hëng cña v¨n hãa ph¬ng T©y, ®Æc biÖt lµ
Ph¸p vµ çc nhµ v¨n thuéc trêng ph¸i tîng trng mét çch cã hÖ thèng. V×
thÕ cã thÓ t×m thÊy ë nhµ th¬ sù kÕt hîp hai yÕu tè cæ ®iÓn vµ hiÖn
®¹i, §«ng vµ T©y trong t tëng vµ t×nh c¶m thÈm mü. Trong ®ã yÕu tè
T©y häc, hiÖn t¹i ¶nh hëng s©u ®Ëm h¬n.
Xu©n DiÖu lµ mét tµi n¨ng nhiÒu mÆt: lµm th¬, viÕt v¨n, nghiªn cøu
phª b×nh v¨n häc, dÞch thuËt. §Æc biÖt, «ng næi tiÕng lµ mét nhµ th¬
xuÊt s¾c víi mêi l¨m tËp th¬. §èi víi Xu©n DiÖu, lµm th¬, v¨n kh«ng chØ
®Ó kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng mµ cßn lµ mét çch giao c¶m víi ®êi, kh¼ng
®Þnh sù hiÖn h÷u cña m×nh trong cuéc ®êi.
Lao ®éng nghÖ thuËt suèt h¬n mét nöa thÕ kû, Xu©n DiÖu ®· ®Ó l¹i
cho ®êi mét sù nghiÖp v¨n häc xuÊt s¾c. Lµ mét con ngêi tµi n¨ng nhiÒu
mÆt, ë lÜnh vùc nµo Xu©n DiÖu còng cã nh÷ng ®ãng gãp lín nhng nãi
®Õn Xu©n DiÖu tríc hÕt ph¶i nãi ®Õn mét nhµ th¬, mét c©y ®¹i thô cña
th¬ ca hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Sù nghiÖp s¸ng t¸c th¬ cña Xu©n DiÖu cã thÓ
chia lµm hai giai ®o¹n: Tríc vµ sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945.
Tríc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, Xu©n DiÖu ®îc xem lµ nhµ th¬ l·ng
m¹n tiªu biÓu cña phong trµo. Th¬ míi víi hai tËp th¬ xuÊt s¾c Th¬ th¬
(1938) vµ Göi h¬ng cho giã (1945). Xu©n DiÖu ®· ®em ®Õn Th¬ míi
nguån c¶m høng míi l¹ cña mét hån th¬ s«i næi, thiÕt tha yªu ®êi, thÓ
hiÖn niÒm kh¸t khao giao c¶m tËn ®é víi cuéc ®êi b»ng mét çi t«i ç thÓ
ý thøc thËt râ gi¸ trÞ cña b¶n th©n tríc thÕ giíi.
Nhµ th¬ béc lé niÒm kh¸t khao giao c¶m nång ch¸y, cuång say tríc
cuéc ®êi, b¾t nguån tõ quan niÖm sèng tÝch cùc cña çi t«i ç nh©n ç
thÓ ý thøc sù hiÖn h÷u cña b¶n th©n trong cuéc ®êi vµ kh¸t khao sèng
ch¸y s¸ng.
Xu©n DiÖu kh«ng muèn hßa lÉn çi t«i cña m×nh vµo biÓn ®êi mê
mê nh©n ¶nh mµ kh¼ng ®Þnh m×nh lµ ®Ønh Hi M· L¹p s¬n, "lµ mét, lµ
riªng, lµ thø nhÊt":

83

Thµ mét phót huy hoµng råi chît t¾t
Cßn h¬n buån le lãi suèt tr¨m n¨m
Trong khi çc nhµ th¬ míi kh¸c ®èi lËp çi t«i cña m×nh víi cuéc ®êi nh
t×m ®Õn chèn bång lai tiªn c¶nh nh ThÕ L÷, t×m vÒ chèn quª nh §oµn
V¨n Cõ th× Xu©n DiÖu hßa lÉn çi t«i cña m×nh vµo cuéc ®êi trÇn thÕ,
yªu ®êi tËn tëng ®¾m say cuéc ®êi.
Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ cña mïa xu©n, t×nh yªu vµ tuæi trÎ. Th¬ Xu©n
DiÖu lu«n thÓ hiÖn lßng yªu ®êi, ham sèng ®Õn cuång nhiÖt, niÒm kh¸t
khao chiÕm lÜnh vµ hëng thô nh÷ng gi¸ trÞ t¬i ®Ñp cña cuéc sèng. Çi t«i
Xu©n DiÖu ®îc gi¶i phãng khái íc lÖ phi ng· cæ ®iÓn, nh×n ®êi b»ng çi
nh×n xanh non, biÕc trêi, ®Çy trÎ trung. Thiªn nhiªn vµ con ngêi mang søc
trÎ t×nh tø s©u s¾c, mét thÕ giíi xu©n ®êi ngån ngét h¬ng s¾c, tinh vi
huyÒn diÖu:
Cña ong bím nµy ®©y tuÇn th¸ng mËt
Nµy ®©y hoa cña ®ång néi xanh r×
Nµy ®©y l¸ cña cµnh t¬ ph¬ phÊt
Cña yÕn anh nµy ®©y khóc t×nh si.
(Véi vµng)
Th¬ ca trung ®¹i, t×nh g¾n víi nghÜa. Mét sè nhµ th¬ nh NguyÔn Du,
Hå Xu©n H¬ng nãi ®îc t×nh yªu c¶ vÒ tinh thÇn vµ thÓ x¸c nhng chØ
®Õn Xu©n DiÖu, kh¸t väng vÒ t×nh yªu míi ®îc thÓ hiÖn thµnh thôc vµ
m·nh liÖt nhÊt, ®em ®Õn ®¬ng thêi nh÷ng ý tëng míi mÎ vµ t¸o b¹o.
Trong th¬ Xu©n DiÖu, c¶m thøc thêi gian ®îc b¾t nguån tõ quan
®iÓm nh©n sinh míi mÎ. Xu©n DiÖu víi t©m hån nh¹y bÐn ý thøc ®îc sù
ch¶y tr«i cña thêi gian mét ®i kh«ng trë l¹i nªn lu«n mang trong m×nh nçi
¸m ¶nh, lo sî. Nhµ th¬ muèn ch¹y ®ua víi thêi gian ®Ó giµnh giËt sù sèng,
tËn hëng tõng phót gi©y cña cuéc ®êi, thÓ hiÖn niÒm ham sèng lµnh
m¹nh.
Bªn c¹nh niÒm yªu say cuéc ®êi, th¬ Xu©n DiÖu còng thÓ hiÖn nçi
buån ch¸n, hoµi nghi, c« ®¬n. Do Xu©n DiÖu lµ mét nhµ th¬, mét nghÖ
sÜ theo khuynh híng l·ng m¹n, ®ßi hái çi hoµn mÜ, tù nu«i m×nh b»ng
nh÷ng ¶o méng cuéc ®êi, lu«n thÌm muèn giao c¶m v« biªn tuyÖt ®Ønh
víi cuéc ®êi, nªn khi gÆp ph¶i hoµn c¶nh x· héi tÇm thêng gi¶ dèi, sèng
trong ®Êt níc mÊt chñ quyÒn, b¶n th©n lµ ngêi d©n mÊt níc, chÞu
vßng n« lÖ khao kh¸t d©ng hiÕn nhng gÆp ph¶i x· héi kim tiÒn, Xu©n
DiÖu r¬i vµo ch¸n n¶n, hoµi nghi, c« ®¬n, "buån tÞch mÞch ngay trong
c¶ nh÷ng ®iÒu Êm nãng t¬i vui":
T«i lµ con nai bÞ chiÒu ®¸nh líi
Kh«ng biÕt ®i ®©u gi÷a sÇu bãng tèi.
Yªu ®êi, thiÕt tha víi cuéc sèng nhng mang trong m×nh nçi ch¸n n¶n,
hoµi nghi, c« ®¬n. Hai tr¹ng th¸i c¶m xóc nµy tëng nh ®èi lËp nhng l¹i rÊt
thèng nhÊt cña mét hån th¬ kh¸t khao giao c¶m m·nh liÖt víi cuéc ®êi, cña
mét çi t«i cã thÓ ý thøc ®Çy ®ñ vÒ sù hiÖn h÷u vµ gi¸ trÞ cña b¶n th©n
tríc thÕ giíi.

84

Th¬ Xu©n DiÖu tríc Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945 còng thÓ hiÖn sù çch
t©n vÒ nghÖ thuËt ®Çy míi mÎ vµ t¸o b¹o Xu©n DiÖu ®em ®Õn nguån thi
tø míi mÎ: Th¬ xa khi viÕt vÒ nçi c« ®¬n thêng t¹o ra kh«ng gian trèng tr¶i,
thiÕu v¾ng con ngêi, cßn ®èi víi Xu©n DiÖu, ngay c¶ khi con ngêi vµ
c¶nh vËt ë bªn m×nh, nhµ th¬ vÉn c¶m thÊy c« ®¬n:
Dï tin tëng chung mét ®êi mét mét
Em lµ em, anh vÉn cø lµ anh
(Xa çch)
T×nh yªu trong th¬ Xu©n DiÖu kh«ng diÔn t¶ bãng giã, íc lÖ nh th¬ xa
mµ hiÖn lªn víi ý nghÜa ®Çy ®ñ nhÊt, trän vÑn nhÊt, lµ sù hßa hîp vÒ linh
hån vµ thÓ x¸c.
H×nh ¶nh th¬ míi mÎ, t¸o b¹o, mang ®Ëm c¶m gi¸c phån thùc:
Tr¨ng ¸c méng ®· mu«n ®êi thi sÜ
Gi¬ hai tay m¬n trín vÎ trµn ®Çy.
Th¬ Xu©n DiÖu víi nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy rÉy tÝnh c¶m gi¸c, ®îc c¶m
nhËn b»ng tÊt c¶ çc gi¸c quan:
Con giã xinh th× thµo trong l¸ biÕc
hay:
H¬ng hiu hiu, nªn giã còng ngät ngµo
Tõ ng÷ sö dông míi l¹, t¸o b¹o, rÊt T©y:
H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh
hay:
Lßng anh th«i ®· cíi lßng em
Çch ng¾t nhÞp míi, l¹ (4 / 2 / 1):
§µn ghª nh níc l¹nh trêi ¬i
C©u th¬ cña Xu©n DiÖu mang ®Ëm yÕu tè khÈu ng÷, cã tÝnh chÊt
®èi tho¹i, mang mµu s¾c lu©n lÝ:
Yªu lµ chÕt ë trong lßng mét Ýt
V× mÊy khi yªu mµ ch¾c ®îc yªu.
Cã nhiÒu khã tõ, c©u hái, c¶m th¸n. Giäng ®iÖu s«i næi, cuång nhiÖt,
®¾m say.
Sau Çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, Xu©n DiÖu trë thµnh nhµ th¬ çch
m¹ng, hßa m×nh vµo cuéc sèng míi, nhiÖt thµnh phôc vô çch m¹ng. Th¬
në ré víi nhiÒu tËp th¬ lín: Riªng chung (1960), Mòi Cµ Mau - CÇm tay
(1962), Mét khèi hång (1964), T«i giµu ®«i m¾t (1970), Thanh ca (1982).
NÕu tríc ®©y, Xu©n DiÖu mang trong m×nh nçi c« ®¬n hoµi nghi tríc
cuéc ®êi th× sau çch m¹ng, nhµ th¬ ®· nhanh chãng hßa nhËp, t×m ®îc
sù tri ©m. C¶m høng th¬ v× thÕ t¬i vui vµ Êm ¸p.
Tríc lÖ sa ta o¸n hËn ®Êt trêi
Nay lÖ hßa ta l¹i thÊy ®êi vui

85

T×nh yªu cã sù chung thñy, sum vÇy, yªu th¬ng, Êm ¸p.
§Ò tµi phong phó h¬n, më réng h¬n. Ngßi bót híng ®Õn §¶ng, nh©n
d©n, cuéc sèng lao ®éng míi.
C¶m høng míi, ®Ò tµi míi, néi dung míi ®ßi hái çch thÓ hiÖn míi.
Ngßi bót cña Xu©n DiÖu kh«ng thÓ ®i theo lèi cò ®êng quen. Xu©n DiÖu
häc tËp lêi ¨n tiÕng nãi cña nh©n d©n, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, gÇn víi ®êi
sèng, tuy cã lóc cßn vông vÒ, dÔ d·i.
Anh kh«ng xøng lµ biÓn xanh
Nhng anh muèn em lµ bê çt tr¾ng.
Giäng ®iÖu th¬ phong phó, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ giäng tr÷ t×nh
mµ cßn mang giäng trÇm hïng cæ kÝnh cña sö ca nh trong trãng ca Ngän
quèc kú hay mang h¬i thë triÕt lý nh trong LÖ:
M¸u cña linh hån lµ níc m¾t
Cßn r¬i biÕt ®Õn thuë nµo th«i
Giäng ®èi ®¸p giao duyªn nh trong bµi Hái:
Ai lµm çch trë ®«i ta
V× anh vông ngîng hay lµ v× em?
Tr¨ng cßn ®îi giã cha lªn
Hay lµ tr¨ng ®· trßn trªn m¸i råi?
Ta cßn gÆp ë th¬ Xu©n DiÖu sau Çch m¹ng giäng th¬ chÝnh luËn,
tù sù tr÷ t×nh, trµo phóng ®¶ kÝch.
Bªn c¹nh s¸ng t¸c th¬, Xu©n DiÖu cßn viÕt v¨n xu«i, nghiªn cøu phª
b×nh v¨n häc vµ dÞch thuËt. PhÊn th«ng vµng (1939) vµ Trêng ca
(1945) lµ hai tËp v¨n xu«i ®Æc s¾c cña «ng. Xu©n DiÖu cßn ®Ó l¹i
nh÷ng tËp tiÓu luËn, phª b×nh cã gi¸ trÞ: TiÕng th¬, Phª b×nh giíi thiÖu
th¬, Dao cã mµi míi s¾c...
Xu©n DiÖu lµ nhµ th¬ lín trong v¨n häc hiÖn ®¹i, nhµ th¬ lín cña d©n
téc. Bµi häc Xu©n DiÖu ®Ó l¹i cho ®êi lµ tinh thÇn lao ®éng nghÖ thuËt
cÇn cï, lµ niÒm tin yªu tha thiÕt ®èi víi con ngêi, lµ ý thøc ch©n thµnh ®èi
víi v¨n ch¬ng. Dï ®· qua h¬n nöa thÕ kû nhng th¬ Xu©n DiÖu vÉn ®Çy
søc hÊp dÉn vµ l«i cuèn çc thÕ hÖ ®éc gi¶.
Ng« Thïy Dung

III. Tham kh¶o
Nhµ v¨n Ng« Ngäc Béi vµ thÓ kÝ
Cã thÓ nãi: Ng« Ngäc Béi lµ nhµ v¨n cã së trêng viÕt vÒ n«ng th«n.
NÕu chØ nh×n vµo nh÷ng Ên phÈm cña «ng, trõ nh÷ng bµi kÝ viÕt vÒ
®Ò tµi chiÕn ®Êu thêi chèng MÜ, cßn l¹i tÊt th¶y - kÓ c¶ truyÖn ng¾n,
tiÓu thuyÕt ®Ò viÕt vÒ n«ng th«n (hay nãi réng ra lµ ®Ì tµi n«ng nghiÖp)
vÉn cha ®ñ c¨n cø. Cã kh«ng Ýt nhµ v¨n sinh ra ë n«ng th«n, sèng ë n«ng
th«n nhiÒu n¨m mµ viÕt vÒ n«ng th«n kh«ng ®îc, hoÆc chËt vËt l¾m mµ
thµnh c«ng kh«ng nhiÒu. Tuy cã th©m niªn c«ng t¸c ë Hµ Néi, nhng nh÷ng

86

trang viÕt vÒ n«ng th«n cña Ng« Ngäc Béi vÉn lu«n t¬i míi, hÊp dÉn, cã
nhiÒu trang ®Æc s¾c. ¤ng tõng quan niÖm: trong çc thÓ lo¹i v¨n ch¬ng,
thÓ kÝ lµ mét thø ®o¶n ®ao. Nã cã kh¶ n¨ng ®¸p øng tøc thêi, t¶ xung
h÷u ®ét, s¾c nhän, quyÕt liÖt, còng ch¼ng kÐm phÇn v¨n ch¬ng. KÝ võa
cã kh¶ n¨ng th«ng tin tin tøc võa giµu tÝnh mÜ c¶m.
Tõ nh÷ng bµi kÝ ®Çu tay in trªn b¸o V¨n häc, Ng« Ngäc Béi ®· sím béc
lé mét çch viÕt kh¸ riªng. B¶n tÝnh n¨ng ®éng, ch©n t×nh, cëi më vµ nh¹y
c¶m ®· t¹o ra lîi thÓ vÒ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ thÓ hiÖn vÊn ®Ò trªn trang
kÝ. ChØ nh×n ®Çu ®Ò nh÷ng bµi kÝ cña «ng, còng ®ñ hiÓu nh÷ng miÒn
®Êt «ng qua, nh÷ng con ngêi «ng gÆp vµ thêi sù cuéc sèng mµ kÝ cña
«ng chuyÓn t¶i mÊy chôc n¨m rßng. ¤ng cã mÆt ë hÇu kh¾p nh÷ng ®iÓm
nãng, nh÷ng phong trµo, khi th× vËn ®éng khai hoang, lóc ®¾p ®ª chèng
lôt, khi ë mÆt trËn, lóc ë c«ng trêng... vµ ngßi bót võa x«ng x¸o, tr÷ t×nh
võa suy t, dÝ dám t¹o nªn trang viÕt võa ®¸p øng ®îc nhu cÇu chiÕn lîc võa
v¨n ch¬ng. Ngay trong nh÷ng bµi kÝ mang tÝnh chÊt “phong trµo”, Ng«
Ngäc Béi còng thiªn vÒ c¶m høng tr÷ t×nh, vµ dêng nh «ng sö dông tr÷
t×nh thµnh mét thñ ph¸p nghÖ thuËt ®Æc dông trong kÝ. ë ®ã t¸c gi¶ võa
cã ®iÒu kiÖn béc lé hÕt m×nh, võa cã ®iÒu kiÖn lµm cho ®èi tîng sèng
®éng trªn trang viÕt.
Ng« Ngäc Béi kh«ng lÖ thuéc vµo nh÷ng sè liÖu - çi mµ nhiÒu ngêi th-
êng cho cho lµ linh hån cña bµi kÝ. ¤ng dïng sè liÖu nh mét thø yÕu, cïng
l¾m míi ph¶i cho vµo bµi viÕt víi ®iÒu kiÖn sè liÖu ®ã ph¶i cã søc gîi. Çi
quan träng trong bµi kÝ ngoµi tÝnh thêi sù nãng báng cßn ë phÈm chÊt v¨n
ch¬ng, ë h×nh tîng ®êi sèng. Th«ng thêng, muèn viÕt kÝ ngêi ta ph¶i th©m
nhËp thùc tÕ. Ng« Ngäc Béi còng vËy, nhng «ng kh«ng lÊy çc b¸o ço cña
c¬ së lµm “bµ ®ì” cho nh÷ng trang kÝ cña m×nh, mµ ph¶i nghe, ph¶i thÊy
vµ ph¶i nghÜ. ¤ng kh«ng a çch nh×n mét chiÒu, kÓ c¶ n¬i cã thµnh tÝch
mµ c¶m høng chung lµ ca ngîi. Ngay tõ phãng sù §ång Lùc, mét ®iÓn h×nh
tiªn tiÕn cña VÜnh Phó nh÷ng n¨m 1960, mÆc dï ®· dù §¹i héi chiÕn sÜ thi
®ua, nghe b¸o ço vµ nghe mäi ngêi t¸n d¬ng, Ng« Ngäc Béi vÉn ph¶i t×m
vÒ tËn c¬ së ®Ó t×m hiÓu ngän ngµnh råi sau ®ã míi lªn bµi kÝ.
ViÖc tiÕp xóc víi sè liÖu, sù kiÖn míi chØ lµ bíc mét cña bµi kÝ. Ng«
Ngäc Béi thêng t©m sù: “Khèn khæ cho t«i, khi cha cã c¶m xóc th× viÕt
mét dßng, thËm chÝ mét ch÷ còng kh«ng viÕt næi”. C¶m xóc thêng xuÊt
hiÖn tríc t×nh huèng, vËy viÕt nh thÕ nµo ®Ó cã t×nh huèng - ®ã lµ vÊn
®Ò mÊu chèt ®Ó n¶y sinh c¶m xóc. Ng« Ngäc Béi khi viÕt thêng ph¶i b¸m
lÊy thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i b¸m s¸t thùc tÕ. §Õn c¬ së, khi ®· t×m ®îc vÊn
®Ò, «ng thêng b¾t ®Çu lµm viÖc kÞch liÖt “s¸ng, tra, chiÒu, tèi, tø chi vµ
n¨m gi¸c quan ph¶i c¨ng ra mµ l¨n lén, th¨m thó, t×m tßi, gi¶ ®Þnh, gi¶
thuyÕt, lËt ngîc lËt xu«i” chø kh«ng chØ ghi chÐp mét çch thô ®éng. «ng
hay t×m vµo nh÷ng t×nh tiÕt, chi tiÕt cã søc næ, søc ch¸y - nhÊt lµ t©m lÝ
t×nh c¶m con ngêi. Nh÷ng “h¹t nh©n” ®ã ®a ®îc vµo ®óng chç, nã chãi
ngêi lµm thµnh Ên tîng cho ngêi nghe, ngêi ®äc. C©u chuyÖn con ç mÌ
chÕt mµ ®em b¸n bá quü (§ång Lùc), chuyÖn híng dÉn bµ con n«ng d©n
cÇm cµy (Trë l¹i mét vïng sau lò lôt), chuyÖn con gµ mÑ bÞ rò con ë l¹i
®em b¸n (Nçi riªng khÐp më) hay c¶nh tîng tËp tÝnh cña çc loµi sinh vËt
trªn b·i biÓn, ph¶n øng cña loµi chim trong rõng só (Rõng cña biÓn)... ai ®·

87

nghe, ®· ®äc mét lÇn th× cã thÓ nhí m·i ®îc.
Khi viÕt kÝ, Ng« Ngäc Béi thêng tham gia trong cuéc víi ®èi tîng. «ng
hoµ vµo nhÞp sèng cña ®èi tîng mµ chiªm nghiÖm, mµ nghÜ suy. Th viÕt
tõ qu¸n Hµu kÓ chuyÖn bé ®éi trong tuyÕn löa Qu¶ng B×nh. §ªm Trêng
S¬n, Hßn Cãc cô kÓ vÒ ®êi sèng bé ®éi Trêng S¬n hay kÓ chuyÖn Rõng
cña biÓn... lu«n cã sù tham gia cña t¸c gi¶. «ng l¨n lén cïng vui buån, gian
khæ cña thùc tÕ mµ viÕt. Trong bót kÝ Trë l¹i mét vïng sau lò lôt cã ®o¹n:
“Chóng t«i quý mÕn nhau tõ nh÷ng buæi “®µo s«ng kª ruéng”, nh÷ng tèi
sinh ho¹t ®éi, nh÷ng buæi gÆt lóa thi. Vµ c¶ lóc çc c« d¹y t«i xÐn lóa. T«i
lu«n uèn n¾n cho çc c« çch cÇm cµy: “Ai l¹i cÇm cµy nh cÇm chµy gi·
cua thÕ, tr«ng th« l¾m. ChØ cÇn ba ®Çu ngãn tay cÇm trªn ®èc cµy th«i.
CÇm cµy còng nhÑ nhµng nh ngêi cÇm bót". T×nh ®êi, t×nh ngêi lµm cho
nh÷ng trang kÝ cña Ng« Ngäc Béi sinh ®éng, t¬i t¾n lµ v× vËy. Ngßi bót
viÕt kÝ cña «ng thËt ®a d¹ng: khi hån nhiªn µo ¹t, lóc trÇm tÜnh l¾ng s©u,
lóc l¹i khoan thai tØ mØ... nhng xuyªn suèt lµ çi nh×n Êm ¸p, nh©n hËu tõ
b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Tuy ë nh÷ng trang kÝ ®ã kh«ng nhiÒu nh÷ng xung
®ét gay g¾t nh trong tiÓu thuyÕt hay truyÖn ng¾n cña «ng, nhng thñ
ph¸p “tia lade” cña «ng l¹i tá ra ®¾c dông trong nh÷ng ®o¹n, nh÷ng pha «ng
chñ ®Þnh chÜa th¼ng, xo¸y s©u vµo vÊn ®Ò, lµm cho chóng bïng ch¸y lªn
khiÕn ngêi ®äc bÞ l«i cuèn, say mª. Ng« Ngäc Béi kh¸ linh ho¹t trong viÖc
®iÒu khiÓn “Tia lade” trong bµi kÝ - khi th× luËn gi¶i khóc chiÕt, khi liÖt kª
næi bËt, lóc tr÷ t×nh gîi c¶m... vµ g©y ®îc bÊt ngê thó vÞ. Ch¼ng h¹n, khi
viÕt vÒ c©y cèi «ng kÕt thóc thÕ nµy: “T«i chît cao høng ng©m mét c©u ca
dao nãi vÒ chiÕu "Ch¼ng ham b«ng cóc b«ng hång - Ham c« b¸n chiÕu
qua s«ng nÆng ®ß". ChÞ Kh¶i còng lµ c« hµng chiÕu ®Êy nhØ? ChÞ Kh¶i
nh×n t«i mñm mØm cêi, råi hái mét c©u thËt hãm: “ThÕ håi anh cíi chÞ Êy
«ng chñ h«n cã tr¶i cho anh mét cÆp chiÕu lång hay kh«ng? - Cã chø
(Ng« Ngäc Béi tr¶ lêi - N.T.H). Ngµy Êy mÑ t«i mua cho t«i mét ®«i chiÕu
míi tinh mµu tr¾ng nh ngµ. §ªm h«m Êy t«i cßn nhí nguyªn çi mïi cãi ph¬i
®îc n¾ng ®îm c¶ h¬ng vÞ mÆn cña vïng biÓn, vÞ nång cña må h«i ngêi
dÖt chiÕu vµ mïi bå kÕt. Ch¼ng biÕt nh÷ng çi buång t©n h«n ë bªn ch©u
¢u hä cã trang trÝ nh÷ng th¶m cãi bµ con ta dÖt kh«ng nhØ, chÞ Kh¶i thu
mua cã thÊy çi mïi th¬m cña cãi hay kh«ng?” (Mïi th¬m cña c©y cãi). ChÊt
tr÷ t×nh, dÝ dám quÊn quyÖn Êy kh«ng ph¶i lµ gia vÞ, dÊm ít trong b÷a ¨n
mµ cã t¸c dông n©ng gi¸ trÞ bµi kÝ lªn râ rÖt. Trang kÝ cña «ng cã lÏ v× thÕ
mµ sèng ®éng, cã khi ®äc lªn, ngêi ta giËt m×nh nhËn ra çi ®Ñp, çi giµu
hoÆc vÊn ®Ò mµ m×nh tõng b¨n kho¨n, tr¨n trë. Trong Mïa ng« ë Nµ S¶n
«ng viÕt: “N¨m giê chiÒu h«m sau chuyÕn xe ngîc T©y B¾c. Qua ngµy thø
hai xe vît khái dèc ChiÒng §«ng. Råi ng· ba Cß Nßi hiÖn ra, “Kh«ng khÝ
ng«” b¾t ®Çu: Ng« v¬n qua ®åi thÊp, ng« len lái vµo çc thung lòng. Ng«
ch¹y sang ®êng sè 6, tõ c©y sè 257 ®Õn c©y sè 283. Ng« quÆt sang ®-
êng 17 vÒ phÝa T©y Nam, ng« thÊp tho¸ng sau nh÷ng rÆng c©y hoa ban.
Mµu ng« chÝn vµng nh¹t, lµm biÕn ®æi çi mµu xanh bao la cña rõng”...
Bøc tranh cuéc sèng ®Ñp ®îc t¸i hiÖn b»ng ®o¹n v¨n võa gîi h×nh, gîi c¶m
võa giµu tÝnh héi ho¹ vµ ®iÖn ¶nh. Tèc ®é miªu t¶ nhanh, m¹nh, t¹o c¶m
gi¸c cho¸ng ngîp, l«i cuèn. Cã khi, nhµ v¨n dõng l¹i ®Æc t¶ bøc tranh hiÖn
thùc mét çch trùc diÖn vµ võa t¶, võa b×nh: “Lo¹i t¸m c¼ng hai cµng ®Ñp
nhÊt, rùc rì nhÊt vµ còng dÞ d¹ng nhÊt, lµ con cßng kª. Khi tÊt c¶ çc con

88

cßng kª bß lªn mÆt bïn díi ¸nh n¾ng ban mai, nã gièng nh ai võa míi bng
ræ ít phËt thñ chÝn mäng tung ra ph¬i, hay lµ mét vïng trång l¹c, khi mÇm
l¹c ®éi ®Êt gi¬ng hai çi tai mÇm cßn víng mµu cïi h¹t ®á au lªn nh×n bÇu
trêi. Con cßng kª ®ùc to nhÊt còng chØ b»ng ngãn tay, nhng çi cµng phÝa
tr¸i còng to b»ng çi th©n cña nã, l¹i dµi gÊp ®«i th©n. Cµng ch¶ t¬ng xøng
víi th©n tÝ nµo mµ l¹i rÊt hµi hoµ, ngé nghÜnh. Gièng nh nh÷ng t¸c phÈm
cña nhµ ®¹i danh ho¹ çch ®iÖu lªn vËy. Cµng vµ ch©n cßng kª ®á rùc rì.
Mai mµu rªu xanh bãng läng, cã hoa v¨n nh hoa ®¸. Cµng to h×nh nh lµ mét
thø vò khÝ tù vÖ, v× khi cã ®éng thÊy nã gi¬ lªn che chë cho toµn th©n,
kÒnh cµng, d÷ tîn vµ nh¹y bÐn. Nã ®¸nh bËt c¶ bé lìi c©u chïm khi cã ngêi
®Þnh bu«ng c©u ra ngoÆc nã vµo giá, vµ ch¹y tho¸t. Tr¸i l¹i, chiÕc cµng
bªn ph¶i l¹i chØ nhá xÝu, b»ng nöa çi ch©n thêng, çi cµng nµy còng rÊt
linh ho¹t liªn l¸u, gièng nh çi th×a con xóc thøc ¨n vµo miÖng. §«i m¾t con
cßng kª míi thËt lµ k× l¹. Cäc m¾t cao tíi mét ph©n rìi, dµi h¬n c¶ chiÒu
ngang cña th©n nã; khi gi¬ng m¾t lªn nã nghªnh ngang nh çi cäc ®Ìn biÓn
tù hµnh d¬ng d¬ng tù ®¾c, chËm ch¹p quay ®¶o tø phÝa, gièng nh çi vØ
s¾t cña tr¹m ra®a. §«i m¾t nghiªng ngã mét phót, chõng mái, chóng l¹i tù h¹
hai cäc m¾t xuèng hè m¾t, n»m dÑp xuèng hai bªn mÐp mai. LËp tøc tõ d-
íi miÖng bËt ra hai çi thanh vÉn gÊp s½n thµnh ba gÊp, dÊu kÝn miÖng v-
¬n dµi lªn vuèt m¾t. Tuång nh nã dÊp níc cho m¾t khái bÞ kh«, ®Ó lu«n
lu«n tØnh t¸o. Thiªn nhiªn thËt k× l¹! Trong khi ®ã con cßng çi l¹i kh«ng cã
cµng to, chØ cã hai cµng rÊt nhá duyªn d¸ng, lon ton vun vÐn lu«n tay...
(Rõng cña biÓn). §äc ®o¹n v¨n lªn võa cã kho¸i c¶m ®îc chiªm ngìng mét
c¶nh tîng b·i biÓn k× thó, võa ®îc båi dìng nh÷ng tri thøc ®êi sèng bæ Ých.
Trang kÝ cña Ng« Ngäc Béi cã kh«ng Ýt nh÷ng ®o¹n v¨n nh thÕ. Mét ®åi
chÌ, mét ®ång cãi, ®ång muèi, ®åi s¬n... ®îc miªu t¶ trong tr¹ng th¸i ho¹t
®éng bao giê còng lÊp l¸nh ®©u ®ã ¸nh m¾t say mª vµ nhÞp ®Ëp tinh tÕ
nh¹y c¶m cña tr¸i tim ngêi viÕt. Cã lÏ çi t©m khi trë thµnh linh hån cho çc
con sè, sù kiÖn, chi tiÕt, th× con sè, sù kiÖn... míi dåi dµo søc sèng vµ lay
®éng.
Víi kÝ, Ng« Ngäc Béi kh«ng c©u nÖ ®Ò tµi. «ng ®Õn víi biÓn, víi rõng,
víi ®åi, víi ®ång ruéng, víi Trêng S¬n, nhiÒu khi viÕt ®i viÕt l¹i mµ lÇn nµo
còng h¸o høc, míi l¹. T×nh çt sái lµ bµi kÝ võa sinh ®éng, hÊp dÉn, võa Êm
¸p t×nh ngêi, t×nh ®êi, ®· ®îc trao gi¶i A cuéc thi viÕt kÝ cña §µi tiÕng nãi
ViÖt Nam tæ chøc n¨m 1982-1984. ë bµi kÝ nµy, c«ng viÖc “bßn tro ®·i
s¹n” - ®Ò tµi xa nay rÊt Ýt ngêi viÕt quan t©m, ngßi bót cña Ng« Ngäc Béi
béc lé râ kh¶ n¨ng quan s¸t nh¹y c¶m ®Æc biÖt kÕt hîp víi së trêng ph©n
tÝch t©m lÝ, do ®ã nh÷ng gian khæ, vui buån ©m thÇm trªn s«ng níc cña
nh÷ng ngêi khai th¸c çt ®îc ph¶n ¸nh næi bËt cïng víi nh÷ng suy nghÜ, trë
tr¨n cña hä.
Cã mét vÊn ®Ò Ng« Ngäc Béi ®Æt ra nh mét nguyªn t¾c kh¾t khe
cho m×nh, ®ã lµ: nÕu c¶m xóc cha chÝn, nÕu viÕt ng¾c ngø th× coi nh
vøt bá, gièng nh b«ng hoa ®· thô phÊn nhng kh«ng ®Ëu qu¶. ChÝnh v×
thÕ, kÝ cña «ng tuy kh«ng khái cã ®o¹n th« th¸p, dµn tr¶i nhng ®ã kh«ng
ph¶i lµ nh÷ng ®o¹n “chÝn Ðp”. Bót ph¸p tr÷ t×nh lµ chÊt men lµm cho kÝ
lÊp l¸nh ©m vang xa réng nªn cã ®o¹n «ng kh«ng dõng l¹i ®îc.
NguyÔn Träng Hoµn

89

Cã mét Hoµng CÇm v¨n xu«i
VËy lµ bµi th¬ Bªn kia S«ng §uèng ®· qua tuæi n¨m m¬i, vµ t¸c gi¶ cña
nã - nhµ th¬ Hoµng CÇm còng ®· vît xa ngìng cöa "xa nay hiÕm". TÊt
nhiªn, Hoµng CÇm kh«ng chØ cã Bªn kia S«ng §uèng, cã Héi yÕm bay
hay Cá Bång thi, Chïa H¬ng, Ma ThuËn Thµnh... (th¬) mµ Hoµng CÇm
cßn cã KiÒu Loan, HËn Nam Quan, Lªn ®êng (kÞch). Vµ, nÕu th¬ cña
Hoµng CÇm ®· tõng lµm rung ®éng hµng ngh×n, hµng v¹n con tim suèt
h¬n nöa thÕ kØ qua; nÕu kÞch cña «ng tõng "lµm nªn b·o t¸p trªn sµn
diÔn vµ trong lßng kh¸n gi¶" mét thêi... th× v¨n xu«i cña «ng (tËp V¨n xu«i
Hoµng CÇm, do NXB V¨n häc vµ Trung t©m V¨n ho¸ Ng«n ng÷ §«ng T©y
Ên hµnh cuèi n¨m 1999) dêng nh cßn cã søc hÊp dÉn "céng hëng" tõ ®êi
sèng t©m lÝ s¸ng t¹o cña mét ngêi lµm th¬ vµ viÕt kÞch.
Cuèn s¸ch dµy 320 trang, tËp hîp 25 bµi viÕt cña t¸c gi¶ trong kho¶ng
tõ 1973 ®Õn 1997. Cã thÓ t¹m chia "V¨n xu«i Hoµng CÇm" bao gåm çc
tiÓu thÓ lo¹i: truyÖn, tù truyÖn, håi øc, phª b×nh, ghi chÐp, th tõ. §iÒu
®¸ng nãi lµ: ë tõng tiÓu thÓ lo¹i Êy, Hoµng CÇm ®Òu thÓ hiÖn ®îc Ên t-
îng kh¸ râ nÐt vÒ nh÷ng ph¬ng diÖn ®a d¹ng cña mét bót lùc tµi hoa.
Men ®¸ vµng lµ mét truyÖn (nÕu cã thÓ ®îc gäi nh vËy) kh¸ l¹ - nhÊt
lµ vµo thêi ®iÓm ra ®êi cña nã (1973). C©u chuyÖn ®îc viÕt theo mét "kÕt
cÊu láng", kÓ vÒ hµnh tr×nh cña mét ngêi trai trÎ kh¸m ph¸ nghÖ thuËt gèm
B¸t Trµng; kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph©n tÝch ®Æc tÝnh lÝ ho¸ vËt liÖu mµ qua
thñ ph¸p hiÖn thùc - huyÒn ¶o, t¸c gi¶ l«i cuèn ngêi ®äc vµo thêi gian mê
nhoÌ "kh«ng n¨m th¸ng" víi hµnh tung cña mét sè phËn vµ t×nh ngêi - c«
Phong KiÒu ®i t×m chång lµ Phï Du. Sù biÕn ¶o mang tÝnh huyÒn tho¹i
cña c©u chuyÖn ngÇm chøa trong çi lâi cña nã lµ ca ngîi khæ c«ng lùa
chän vµ chÕ t¸c, còng nh nghÖ thuËt tinh diÖu cña ngêi d©n xø gèm næi
tiÕng d©n gian. H¬i v¨n Hoµng CÇm ®Ëm ®Æc chÊt th¬, men ®¸ vµng
cña gèm lÊp l¸nh trong men ®¸ vµng cña v¨n; vµ dêng nh n¨ng lîng thÈm
mÜ cïng yÕu tè t©m linh ®· t¹o nªn "dßng ch¶y c¶m xóc" thùc sù quÊn
quyÖn vµ t¬i xanh ë "Më lèi xa vÒ Kinh B¾c", khi «ng ®Æt bót kh¬i nguån
vµo m¹ch v¨n ho¸ Luy L©u, víi nh÷ng chÊm ph¸ ®Æc s¾c vÒ huyÒn tho¹i
tiÕng h¸t Tr¬ng Chi, Tõ Thøc gÆp Tiªn, søc quyÕn rò mª hån cña lêi ca
quan hä hay nh÷ng ®iÖu lý huª t×nh... th× n¨ng lîng ®ã nh bçng trµo lªn
ngän bót, kh«ng cìng ®îc: "¥i nh÷ng con s«ng nh÷ng triÒn nói, nh÷ng gß
cao, ®åi thÊp nh÷ng bÕn nh÷ng thuyÒn, nh÷ng chïa chiÒn miÕu m¹o, ®Òn
®µi, l¨ng t¹ cña ®Êt Kinh B¾c cæ kÝnh vµ thanh tao, mét d¸ng m©y vÒ sím,
mét con chim lÎ b¹n sang chiÒu, ®Õn c¶ mét sîi cá may, mét bóp m¨ng tre
®Òu cßn ø ®äng tinh hoa cña nÒn v¨n ho¸ v¨n minh ®ång b»ng B¾c bé" (tr.
33). Cã lÏ Hoµng CÇm ®· lµm th¬ vµ còng viÕt v¨n xu«i b»ng c¶m høng chñ
®¹o Êy xuyªn suèt nh÷ng "S«ng §uèng b¾t nguån tõ ®©u", "T¸m nhÞp
tuÇn du", "Nhí lan man vÒ çi ®×nh". Mét ®ªm, gi÷a toµ so¹n b¸o Qu©n
ViÖt B¾c (do Nguyªn Hång chñ biªn), bÊt thÇn ®îc nghe tin quª m×nh "n¬i
nµo d©n bÞ tµn s¸t nhiÒu Ýt, ng«i chïa nµo bÞ ®¹i b¸c ph¸ sËp, ng«i ®×nh
nµo chóng lËp së chØ huy, lµng nµo ®· lËp tÒ, trêng häc nµo bÞ ®èt trôi" -
nhÊt lµ c¶nh tîng lµng Hå (L¹c Thæ) cña «ng trong nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu ¸c
liÖt... th× Hoµng CÇm kh«ng ngñ ®îc, "lßng ngæn ngang nh b·i cá rèi lót

90

ngêi... çc ©m thanh chÌn lÊn rèi bèn bÒ, vµ trªn bøc v¸ch, çc h×nh thï
ng¶ nghiªng theo ¸nh ®Ìn së l¾t lay. Mét lóc l©u th× nh÷ng h×nh ¶nh râ
nÐt nhÊt hiÖn lªn bøc v¸ch, cø nh quay vßng nhêng chç lÉn cho nhau.
Quanh khu«n mÆt dÇu d·i cña mÑ t«i, cã çc bé mÆt kh¸c nh ®Ëu chªnh
vªnh vµo ®Êy: vî t«i, çc con t«i... råi thêi gian nh ®Èy lïi çc h×nh ¶nh ©m
thanh vÒ mét qu¸ khø xa... rÊt xa, cã lÏ vÒ thêi Luy L©u, vÒ thêi Lý, TrÇn"
(tr. 169-170). §Êy lµ khëi nguån tõ ý thøc ®Õn v« thøc cña lÝ do ra ®êi
"Bªn kia s«ng §uèng" håi th¸ng 4/1948, mµ kÕt qu¶ cña nã lµ mét thi
phÈm ®îc lu truyÒn qua nhiÒu thÕ hÖ. Còng dêng nh lu«n ¸m ¶nh vµ ®îc
tiÕp søc bëi m¹ch nguån truyÒn thèng, khi viÕt nh÷ng bµi th¬ (®îc tËp hîp
trong VÒ Kinh B¾c), «ng ®·: "ch×m vÒ mét quª h¬ng xa, cã thùc mµ nh
¶o ¶nh, lµ ¶o ¶nh mµ tëng nh gÇn gòi ®©u ®©y, cø chËp chên n¨m th¸ng
vµ b¶ng l¶ng trêi m©y, xanh m¬ mong manh mµu kØ niÖm..." (tr. 189).
NÕu nh trong S«ng §uèng b¾t ®Çu tõ ®©u, v« thøc chØ lµ yÕu tè ban
®Çu gîi ra nh÷ng c©u th¬ (giäng nh h¸t, nh than thë, nh ru em) trong trÎo
vang väng trong ®ªm:
"Em ¬i! Buån lµm chi
Anh ®a em vÒ s«ng §uèng
Ngµy xa... çt tr¾ng ph¼ng l×"
hoÆc dÉn d¾t toµn bé cuéc tri ngé ©m d¬ng b»ng lêi v¨ng v¼ng nh tõ
thêi nµo xa xa mµ t¸c gi¶ ghi lia lÞa trong bãng tèi mê ë T¸m nhÞp tuÇn
du: "V¸y ®×nh B¶ng bu«ng chïng cöa vâng..."; th× trong Nhí lan man vÒ
çi ®×nh, ý thøc vµ v« thøc Êy l¹i hoµ nhuyÔn thµnh ph¬ng tiÖn ®Æc thï
nh»m t¸i hiÖn mét kÝ øc phong tôc vµ sinh ho¹t v¨n ho¸ ®ång b»ng s«ng
Hång xa.
Cã c¶m gi¸c Hoµng CÇm kh«ng ph¶i viÕt v¨n mµ ®iÒu khiÓn dßng t©m
thøc cña m×nh ch¶y xo¾n xuýt trªn nh÷ng trang ch÷ nghÜa. ¤ng håi øc
nhiÒu sù kiÖn quan träng cña ®êi sèng v¨n nghÖ ViÖt Nam nh÷ng n¨m tríc
çch m¹ng th¸ng T¸m 1945, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ thêi k× míi hoµ
b×nh trªn miÒn B¾c. "Sau giê viÔn kh¸ch ®i" lµ nh÷ng nÐt ph¸c ho¹ kh¸ Ên t-
îng cña t¸c gi¶ vÒ ®êi sèng "mét thËp kØ khãi löa, m¸u vµ níc m¾t", "trong
¸nh s¸ng mê tá cña s©n khÊu" cã nçi niÒm ®au ®¸u cña nhiÒu kÞch t¸c gia
muèn nãi lªn nh÷ng t©m t nguyÖn väng cña m×nh víi ®Êt níc, víi d©n téc,
nhng "chØ cÇn ph× phµo mét h¬i thë yªu níc, hoÆc loÐ lªn mét ý chÝ ph¶n
kh¸ng b»ng mòi kim th«i lµ bÞ c¾t xÐn, thËm chÝ bÞ xo¸ s¹ch" (nh çc vë:
"KiÒu Loan", "HËn Nam Quan", "Lªn ®êng" cña Hoµng CÇm), v× thÕ hä
®µnh ph¶i mîn nh÷ng ®Ò tµi lÞch sö, d· sö, "cã khi tËn ®Èu tËn ®©u Êy" råi
s¸ng t¸c vµ cho ra m¾t nh»m göi g¾m chót Ýt tÊm lßng mét ngêi d©n níc
ViÖt (vë "C« Son" cña NguyÔn BÝnh, "Bãng giai nh©n" cña YÕn Lan, "D¬ng
Quý Phi" cña ThÕ L÷...). Còng lµ håi øc, "ThÐp gang hoµ quyÖn t×nh ca" vµ
"Ngµy trë vÒ Hµ Néi" lµ hai bµi viÕt xóc ®éng. Trong "ThÐp gang hoµ quyÖn
t×nh ca", t¸c gi¶ kÓ l¹i chuyÖn §¹i tíng NguyÔn ChÝ Thanh víi mµn quan hä
trong ®ªm mõng c«ng chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ (th¸ng 5-1954) víi nhiÒu
chi tiÕt c¶m ®éng, cung cÊp cho ngêi ®äc nh÷ng t liÖu quÝ hiÕm vµ bæ
Ých kh«ng chØ vÒ kiÕn thøc d©n ca quan hä mµ cßn thÓ hiÖn vÎ ®Ñp gi¶n
dÞ vµ b¶n lÜnh anh hïng cña mét vÞ tíng trong ®êi thêng, cïng víi çch nh×n
nhËn, ®Þnh híng cho mét nÒn nghÖ thuËt çch m¹ng. Cïng víi "ThÐp gang

91

hoµ quyÖn t×nh ca", "Ngµy trë vÒ Hµ Néi" ghi l¹i kh«ng khÝ lÞch sö n¸o nøc
cña qu©n vµ d©n ta trong nh÷ng ngµy hoµ b×nh ®Çu tiªn vµ cuéc diÔu hµnh
hoµnh tr¸ng tiÕp qu¶n Thñ ®«.
Bªn c¹nh nh÷ng trang håi øc lÊp l¸nh vÒ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o mét sè t¸c
phÈm cña m×nh, Hoµng CÇm cßn viÕt Móa s¹p thÊu lßng Tö Ph¸c, Çi g×
thóc ®Èy th¬, TrÇm t tríc linh c÷u TrÇn DÇn - ®ã lµ nh÷ng bµi viÕt vÒ ch©n
dung v¨n nghÖ sÜ b»ng h÷u víi lßng tr©n träng vµ c¶ sù tri ©m s©u s¾c.
§Æc biÖt, khi giíi thiÖu t¸c phÈm cña çc nhµ th¬ kh¸c, Hoµng CÇm viÕt cÈn
thËn vµ kÜ lìng, dêng nh bao giê «ng còng chØ ®a ra nhËn ®Þnh sau khi ®·
®äc vµ lÝ gi¶i, c¾t nghÜa mét çch kh¸ch quan. Ch¼ng h¹n, trong bµi NghÜ
t¶n m¹n trong Bãng ch÷ Lª §¹t, tríc hÕt «ng tù nhËn: "T«i chØ cã chót Ýt kinh
nghiÖm, vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng phª b×nh, ph©n tÝch thËt r¹ch rßi" vµ sau ®ã
«ng chia bµi viÕt cña m×nh thµnh çc phÇn: "Kho¸i c¶m", "Ph©n v©n" vµ
"Thö ®i s©u vµo mét bµi th¬ xuÊt s¾c nhÊt trong Bãng ch÷" råi míi kÕt luËn:
"TËp th¬ Bãng ch÷ lµ mét cét mèc, cã thÓ nãi lµ míi, mét dÊu son trªn ®êng
th¬ ®Çy khã kh¨n, gian khæ cña Lª §¹t vµ cã lÏ còng lµ con ®êng gian tru©n
cña mét sè thi sÜ". HoÆc trong bµi Nói xanh biÓn v¾ng (nh©n ®äc bµi th¬
BiÓn v¾ng cña TrÞnh Thanh S¬n), sau khi t©m ®¾c tõng c©u mét víi t¸c gi¶
bµi th¬, «ng viÕt: "§äc kÜ bµi th¬, riªng t«i l¹i thÊy cßn nhiÒu ch÷ thõa". ¤ng
chØ ra tõng ch÷, råi ë c©u cuèi bµi th¬ «ng gi÷ nguyªn vµ b×nh: "Anh / ngåi /
rãt / biÓn / vµo / chai. Rãt thÕ th× rãt ®Õn bao giê míi hÕt hìi thi nh©n m¾c
nî? Mét nhÞp suy t s©u l¾ng b»ng s¸u tõ, s¸u ©m ®Òu ®Òu mµ bÊt tËn.
C©u kÕt thóc bÊt ngê, s¾c nh níc, nÆng nh tõng khèi ®¸ r¬i, c¶ mét trêi
biÓn c« ®¬n rãt vµo mét chai lång léng cã thÓ chØ b»ng çi chai rîu Lóa Míi
lµ cïng nhng thùc sù lµ çi chai cao réng chøa c¶ mét thÕ giíi nhí nhung,
qu¹nh quÏ cña anh, lóc chiÒu ®· t¾t, t¾t lu«n c¶ hi väng vµ íc m¬" (tr. 216).
Dông c«ng, träng thÞ vµ träng sù tr×nh bµy ý kiÕn mét çch thÊu t×nh ®¹t lÝ,
khen hay chª ®Òu râ rµng, céng víi sù nh¹y c¶m vµ rung ®éng tinh tÕ, nh÷ng
bµi phª b×nh (vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm) cña Hoµng CÇm v× thÕ ®¹t tíi mét
chÊt lîng cao.
Cïng víi th¬, v¨n xu«i cña Hoµng CÇm còng hµm chøa tiÒm n¨ng nghÖ
thuËt. Sinh ®éng vµ riªng giäng ®iÖu, khi ®äc xong tËp s¸ch - xin phÐp dïng
l¹i ch÷ cña nhµ th¬ - ®óng lµ thÊy thùc sù ®îc "kho¸i c¶m"! Vµ cßn mét "kho¸i
c¶m" n÷a, Êy lµ khi ®äc ®Õn "Ba l¸ th gÇy" vµ "Th cuèi n¨m göi con g¸i ë Mü"
- Hoµng CÇm viÕt víi th¸i ®é thiÕt tha "ph¶n tØnh", thÓ hiÖn nh÷ng t©m
tr¹ng gi»ng co day døt, lùa chän lèi sèng ®Ó kh¼ng ®Þnh nh©n çch cña
mét nghÖ sÜ ®a tµi ®a ®oan - ®ã còng lµ nh÷ng "b¶o hiÓm" ®¸ng kÝnh
träng cho nh÷ng trang viÕt cña «ng.
nguyÔn träng hoµn

92

PhÇn hai
rÌn luyÖn kÜ n¨ng
lµm v¨n nghÞ luËn

93

I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn
1. T×m hiÓu ®Ò
Lµm bµi v¨n nghÞ luËn cÇn lu ý:
- X¸c ®Þnh râ ®èi tîng hay vÊn ®Ò ®a ra ®Ó nghÞ luËn.
- Chän ph¬ng thøc thÓ hiÖn phï hîp: b×nh luËn, gi¶i thÝch hay chøng
minh?
- Bµi viÕt cÇn dïng lËp luËn diÔn gi¶i hay qui n¹p?
- X¸c ®Þnh luËn ®iÓm, nªu luËn cø vµ luËn chøng.
2. LËp dµn ý
a) Më bµi
- Nªu vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn.
b) Th©n bµi
TriÓn khai vÊn ®Ò nghÞ luËn:
- LuËn ®iÓm
- LuËn cø
- LuËn chøng
c) KÕt bµi
Nªu ý nghÜa hoÆc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nghÞ luËn.
§Ò 1. Vai trß cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng nh©n lo¹i.
Gîi ý: CÇn sö dông çc thao t¸c gi¶i thÝch, ph©n tÝch, b×nh luËn ®Ó
triÓn khai çc ý c¬ b¶n sau:
- S¸ch lµ g×? Ngêi ta dïng s¸ch ®Ó lµm g×?
- Kh«ng cã s¸ch, cuéc sèng con ngêi sÏ thÕ nµo?
- S¸ch cã vai trß nh thÕ nµo ®èi víi ®êi sèng x· héi?
- CÇn lµm g× tríc t×nh tr¹ng xem nhÑ vai trß cña s¸ch trong x· héi c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i, khi c«ng nghÖ th«ng tin, nghe nh×n ph¸t triÓn å ¹t?
§Ó cã t liÖu cho viÖc t¹o lËp çc ý theo ®Þnh híng trªn, h·y ®äc l¹i bµi
Bµn vÒ ®äc s¸ch cña Chu Quang TiÒm trong Ng÷ v¨n 9, tËp hai.
§Ò 2. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng dòng
c¶m.
Gîi ý: VËn dông çc thao t¸c gi¶i thÝch, b×nh luËn, chøng minh ®Ó
thÓ hiÖn nh÷ng suy nghÜ riªng cña m×nh vÒ lßng dòng c¶m. CÇn huy
®éng nh÷ng hiÓu biÕt vÒ lÞch sö, v¨n häc hoÆc nh÷ng chuyÖn cã thËt
trong cuéc sèng mµ em ®· ®îc nghe, ®îc chøng kiÕn lµm dÉn chøng cho
nh÷ng bµn luËn cña m×nh.
- Ngêi nh thÕ nµo lµ ngêi dòng c¶m?
- Lßng dòng c¶m cã nh÷ng biÓu hiÖn nµo?
- Lßng dòng c¶m cã ý nghÜa quan träng nh thÕ nµo trong cuéc sèng
cña mçi ngêi vµ cña céng ®ång?

95

§Ò 3. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay.
Gîi ý: CÇn vËn dông çc thao t¸c b×nh luËn, ph©n tÝch, chøng minh
®Ó thÓ hiÖn suy nghÜ cña m×nh vÒ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ mét bµi th¬
hay. CÇn kÕt hîp gi÷a viÖc tr×nh bµy lÝ thuyÕt víi viÖc liªn hÖ, ph©n
tÝch, nªu c¶m nghÜ cña m×nh ®èi víi nh÷ng vÝ dô cô thÓ, nhÊt lµ çc bµi
th¬ ®· ®îc ®äc – hiÓu trong ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së hoÆc Trung
häc phæ th«ng.
- Th¬ hay th× néi dung ph¶i nh thÕ nµo? (C¶m xóc ch©n thùc; Néi
dung cã sù thèng nhÊt cao gi÷a çi riªng vµ çi chung, gi÷a c¶m xóc cña
mét ngêi víi c¶m xóc cña nhiÒu ngêi,…)
- Th¬ hay th× h×nh thøc biÓu ®¹t ph¶i nh thÕ nµo? (kÕt cÊu, nh¹c
tÝnh, tõ ng÷, h×nh ¶nh, çc biÖn ph¸p tu tõ,…)
- Néi dung vµ h×nh thøc cña mét bµi th¬ hay ph¶i kÕt hîp víi nhau ra
sao?
§Ò 4. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm v¨n
häc trung ®¹i ®· häc: §äc “TiÓu Thanh kÝ” (NguyÔn Du), Chinh phô
ng©m (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia
ThiÒu).
Gîi ý: §Ò bµi ®a ra ba t¸c phÈm vµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh kh¸i qu¸t. CÇn
vËn dông thao t¸c ph©n tÝch, b×nh luËn song còng ph¶i cã kÜ n¨ng tæng
hîp khi thùc hiÖn yªu cÇu cña ®Ò nµy. Néi dung ph¶n ¸nh vµ h×nh t îng
trung t©m cña ba t¸c phÈm lµ nh÷ng luËn cø mµ ngêi viÕt cÇn ph©n tÝch
®Ó lµm næi râ luËn ®iÓm vÒ bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi phong
kiÕn. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ çch triÓn khai ý díi ®©y:
- Ba t¸c phÈm (§äc “TiÓu Thanh kÝ” cña NguyÔn Du, Chinh phô
ng©m cña §Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm vµ Cung o¸n ng©m cña
NguyÔn Gia ThiÒu) cã ®iÓm g× chung? (§Òu ph¶n ¸nh bi kÞch cña ngêi
phô n÷ trong x· héi cò)
- Th©n phËn, t×nh c¶nh, nçi bÊt h¹nh cña ba ngêi phô n÷ trong ba t¸c
phÈm cã g× kh¸c nhau? (nµng TiÓu Thanh, ngêi chinh phô, ngêi cung n÷)
- Mçi nh©n vËt mang mét nçi khæ riªng, song nh÷ng nçi niÒm riªng Êy
cho ta thÊy tÊn bi kÞch chung cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò nh thÕ
nµo?
- Cã thÓ liªn hÖ so s¸nh nh thÕ nµo víi ngêi phô n÷ hiÖn nay?
- Em cã suy nghÜ g× vÒ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña çc t¸c phÈm thÓ hiÖn
bi kÞch cña ngêi phô n÷?
§Ò 5. Bµi häc vÒ nh©n çch mµ anh (chÞ) rót ra tõ çc c©u chuyÖn vÒ
Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é.
Gîi ý: §Ò bµi yªu cÇu tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ çc nh©n vËt lÞch sö
ngêi viÕt tù nªu lªn nh÷ng suy nghÜ vÒ bµi häc nh©n çch. §Ó thùc hiÖn
tèt yªu cÇu cña ®Ò bµi nµy, cÇn tËp trung vËn dông thao t¸c b×nh luËn,
gi¶i thÝch. Cã thÓ tham kh¶o sù lËp ý vµ çch triÓn khai ý díi ®©y:
- Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é ®îc kh¾c häa næi
bËt ë ®iÓm nµo trong çc c©u chuyÖn lÞch sö? T¹i sao cã thÓ coi hai «ng

96

lµ tÊm g¬ng s¸ng vÒ ®øc ®é, nh©n çch?
- Em rót ra bµi häc g× vÒ nh©n çch tõ nh÷ng c©u chuyÖn vÒ hai
nh©n vËt lÞch sö? ý nghÜa cña bµi häc Êy lµ g×? (Bµi häc vÒ ®øc tÝnh
chÝnh trùc, th¼ng th¾n, chÝ c«ng v« t, lßng qu¶ c¶m, trung thùc, tinh
thÇn yªu níc,…)
- Cã thÓ liªn hÖ ®îc kh«ng gi÷a nh÷ng g× diÔn ra trong c©u chuyÖn
lÞch sö ngîi ca nh©n çch cña T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é víi ®êi
sèng x· héi hiÖn nay?
- Em cã thÓ ¸p dông bµi häc Êy vµo cuéc sèng, c«ng viÖc häc tËp,…
cña m×nh nh thÕ nµo?
§Ò 6. Ng¹n ng÷ Hi L¹p cã c©u: "Häc vÊn cã chïm rÔ ®¾ng ng¾t nhng
hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo".
Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn?
Dµn ý:
I- Më bµi
- Nªu tÇm quan träng cña häc vÊn ®èi víi con ngêi (lÊy mét sè tÊm g-
¬ng häc tËp, rÌn luyÖn cña çc nhµ khoa häc, nhµ v¨n ho¸, nhµ v¨n næi
tiÕng ®Ó lµm lêi vµo bµi cho sinh ®éng)
- Nªu c©u ng¹n ng÷.
II. Th©n bµi
1. Gi¶i thÝch ng¾n gän ý nghÜa c©u ng¹n ng÷.
Tõ "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" ®Õn "hoa qu¶ ngät ngµo" lµ con ®êng gian
nan. Häc vÊn cã vai trß hÕt søc quan träng ®èi víi mçi con ngêi vµ x· héi.
2. §¸nh gi¸ vÊn ®Ò:
- Con ®êng häc vÊn rÊt khã kh¨n, nhiÒu ch«ng gai, lµ "chïm rÔ ®¾ng
ng¾t". Bëi:
+ Tri thøc nh©n lo¹i th× réng v« cïng, kh¶ n¨ng cña con ngêi th× cã
h¹n, liÖu con ngêi cã ®ñ kiªn nhÉn ®Ó chiÕm lÜnh nã?
+ Trªn con ®êng häc vÊn cã nhiÒu thö th¸ch, con ngêi cã vît qua trë
ng¹i vµ vît qua chÝnh m×nh?
- Muèn cã häc vÊn, con ngêi kh«ng chØ vît qua khã kh¨n cßn ph¶i:
+ CÇn cï, nhÉn n¹i,
+ BiÕt çch tÝch luü kiÕn thøc.
+ Cã thÓ ph¶i häc c¶ ®êi.
- Cã häc vÊn – cã çi gèc – tøc lµ cã thµnh qu¶ - 'hoa qu¶ ngät ngµo"
+ KiÕn thøc ta thu ®îc sau bao n¨m häc tËp, dï chØ lµ h¹t çt trong sa
m¹c, giät níc gi÷a ®¹i d¬ng nhng gióp ta ®¶m b¶o cuéc sèng cña m×nh vµ
gãp phÇn x©y dùng x· héi.
+ V× thÕ con ngêi ph¶i ra søc häc tËp, tôc ng÷ ViÖt Nam cã c©u:
"Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn".
3. Më réng vÊn ®Ò:

97

- HiÓu s©u s¾c vÞ ®¾ng cña "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" Êy ®Ó mçi ngêi
cè g¾ng h¬n vµ tù hµo vÒ häc vÊn cña m×nh.
- Nh÷ng nhµ b¸c häc lçi l¹c, nh÷ng danh nh©n næi tiÕng ®Òu lµ nh÷ng
ngêi giµu nghÞ lùc vît qua bao khã kh¨n, thiÕu thèn ®Ó häc tËp vµ gÆt
h¸i vinh quang.
- Trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, quan niÖm vÒ häc vÊn ®îc më réng. Mçi
ngêi ph¶i lu«n lu«n tù häc ®Ó lµm giµu vèn hiÓu biÕt cña m×nh.
III. KÕt bµi
Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa vÊn ®Ò, rót ra bµi häc ®èi víi b¶n th©n:

- X¸c ®Þnh quan niÖm häc tËp ®óng ®¾n;

- Kh«ng ngõng båi dìng nghÞ lùc vµ rÌn luyÖn quyÕt t©m ®i tiÕp con
®êng häc vÊn.

II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn
§Ò 1: T¸c h¹i cña thuèc l¸.
Bµi viÕt
DÞch h¹ch, thæ t¶, hµng v¹n hµng triÖu ngêi chÕt, nhê tiÕn bé y häc,
loµi ngêi hÇu nh ®· diÖt trõ ®îc. C¶ thÕ giíi ®ang lo ©u vÒ n¹n AIDS, cha
t×m ra gi¶i ph¸p th× l¹i xuÊt hiÖn n¹n thuèc l¸. Cã thÓ nã r»ng bªn c¹nh çc
tÖ n¹n kh¸c, thuèc l¸ ®· g©y ra t¸c h¹i rÊt lín ®èi víi ®êi sèng con ngêi.
Hót thuèc l¸ ¶nh hëng rÊt lín ®Õn søc kháe con ngêi. Hót thuèc l¸ cã
thÓ g©y ra bÖnh vÒ phæi, gan, tim, khoa häc vµ thùc tÕ ®· chøng minh
r»ng nÕu mét ngêi hót thuèc l¸ thêng xuyªn trong vßng nhiÒu n¨m th× tuæi
thä sÏ gi¶m ®i rÊt nhiÒu so víi nh÷ng ngêi kh«ng hót thuèc l¸. V× sao vËy.
Trong thuèc l¸ cã c«cain dÔ g©y nghiÖn, khu hót cã thÓ nã kÝch thÝch sù
hng phÊn cho ngêi hót nhng nã l¹i g©y ra t¸c h¹i rÊt lín. Nã lµm thµnh
mµng ®en bao lÊy phæi, hót cµng nhiÒu th× diÖn tÝch mµng ®en cµng
lín g©y bÖnh cho ngêi hót. Kh«ng chØ ç nh©n ngêi hót mµ hót thuèc th×
ngêi gÇn anh còng hÝt ph¶i khãi ®éc. Vî con, nh÷ng ngêi xung quanh...
còng bÞ nhiÔm ®éc, còng ®au tim m¹ch, viªm phÕ qu¶n, ung th... ®Æc
biÖt ngêi hÝt ph¶i khãi thuèc cßn cã kh¶ n¨ng bÞ bÖnh cao gÊp mêi lÇn
ngêi hót thuèc. Hót thuèc c¹nh mét ngêi ®µn bµ cã thai qu¶ lµ mét téi ¸c.
N¹n hót thuèc ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn kinh tÕ mçi ngêi vµ nÒn kinh
tÕ x· héi. Mét ngêi míi b¾t ®Çu lµm quen víi thuèc l¸ cã thÓ hót rÊt Ýt
kh«ng tèn lµ bao nhng thuèc l¸ rÊt dÔ g©y nghiÖn nªn sè lîng vµ sè lÇn
hót sÏ t¨ng lªn mét çch nhanh chãng. V× vËy, sè tiÒn ®¸ng lÏ mét ngêi
chång cha mÉu mùc ph¶i lo cho gia ®×nh, mét cËu thanh niªn dµnh quyªn
gãp ®ång bµo lò lôt... th× l¹i níng vµo hót thuèc l¸. ThËt tai h¹i! §Æc biÖt
trªn phong b× ngoµi bao thuèc nµo còng cã ghi "hót thuèc l¸ cã h¹i cho søc
khoÎ" nªn viÖc nhËp khÈu thuèc l¸ víi thuÕ quan rÊt ®¾t ¶nh hëng ®Õn
nÒn kinh tÕ c¶ níc. Do vËy cã thÓ nãi thuèc l¸ lµm nÒn kinh tÕ ç nh©n,
c¶ níc vµ c¶ thÕ giíi thiÖt h¹i.
NhiÒu thanh niªn (trong ®ã cã c¶ n÷) ngµy nay muèn tá vÎ ta ®©y lµ

98

ngêi lín, lªn mÆt ®µn anh ®µn chÞ bÌn t×m ®Õn thuèc l¸. Hä coi lóc nµo
còng ph× phÌo ®iÕu thuèc l¸ trªn tay míi lµ d©n sµnh ®iÖu. Suy nghÜ vËy
thùc lµ nguy hiÓm! Qu¶ thuèc l¸ ®· ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn nh©n çch
con ngêi. Bè vµ anh hót, chó b¸c hót... kh«ng nh÷ng ®Çu ®éc con em mµ
cßn nªu g¬ng xÊu. Mét ®iÒu ®¸ng chª tr¸ch cña nÒn ®iÖn ¶nh ViÖt Nam
vµ c¶ thÕ giíi lµ nh÷ng chiÕn sÜ c¶nh s¸t mÉu mùc nhÊt, nh÷ng çn bé ®-
îc yªu kÝnh nhÊt... tríc mét vÊn ®Ò ®au ®Çu cÇn suy nghÜ ®Ó t×m híng
gi¶i quyÕt th× l¹i trÇm ng©m cïng ®iÕu thuèc. §iÒu ®ã cµng khuyÕn
khÝch viÖc hót thuèc l¸. TÖ n¹n thuèc l¸ kh«ng chØ giíi h¹n trong ph¹m vi
cña nã. Tõ ®iÒu thuèc ®Õn cèc bia, ®Õn ma tuý thùc lµ kho¶ng çch
kh«ng xa mÊy. Mäi tÖ n¹n dêng nh ®Òu cã thÓ më ®Çu b»ng ®iÕu thuèc.
Thuèc l¸ - M«i trêng ngì kh«ng liªn quan ®Õn nhau nhng thùc ra cã liªn
quan mËt thiÕt ®Õn nhau. Hót thuèc l¸, khãi thuèc l¸ lµm « nhiÔm m«i tr -
êng. Bªn c¹nh khãi nhµ m¸y, khãi xe cé... khãi thuèc l¸ hñy ho¹i m«i trêng
sèng, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ con ngêi.
V× nh÷ng t¸c h¹i ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ kinh tÕ, nh©n çch, ®êi sèng
con ngêi nh vËy nªn mçi ç nh©n céng ®ång, toµn thÕ giíi cÇn ph¶i tÝch
cùc chèng viÖc hót thuèc l¸. Kh«ng chØ lµ lêi nãi, khÈu hiÖu su«ng mµ ai
còng ph¶i tù ý thøc thùc hiÖn b»ng hµnh ®éng. Ngêi ngêi nh¾c nhë nhau,
nhµ nhµ nh¾c nhë nhau... nÕu tÊt c¶ cïng ®ång t©m hiÖp lùc kh«ng hót -
kh«ng mua - kh«ng b¸n thuèc l¸ th× tèt biÕt mÊy.
ë níc ta thËt ®¸ng quý thay cã mét qu¸n cµ phª sinh viªn nghiªm cÊm
hót thuèc. NÕu ai còng cã ý thøc nh vËy th× tÖ n¹n thuèc l¸ sÏ kh«ng cßn
c¬ héi hoµnh hµnh n÷a.
Bµi viÕt vÒ t¸c h¹i cña thuèc l¸ nµy cßn rÊt nhiÒu thiÕu sãt, t«i sÏ tiÕp
tôc hoµn thiÖn nã trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu t¸c h¹i cña thuèc l¸ còng nh
viÖc nªu ra çc biÖn ph¸p phßng chèng h÷u hiÖu.
Lª ThÞ Hoµi Th¬ng

§Ò 2: Vai trß cña c©y cèi (hoÆc cña rõng, cña çc loµi ®éng vËt)
hoang d·, nguyªn liÖu s¹ch... trong m«i trêng sèng
Bµi viÕt
Con ngêi sèng, tån t¹i, lµm viÖc, gi¶i trÝ hµng ngµy trong mét m«i tr-
êng sèng trong s¹ch. Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn sù trong s¹ch ®ã
chÝnh lµ "rõng".
Kh«ng ph¶i dÜ nhiªn mµ tr¸i ®Êt ®îc gäi lµ hµnh tinh xanh. Víi diÖn
tÝch lín lµ biÓn, rõng vµ tÇng «z«n bao quanh, tr¸i ®Êt víi ®iÒu kiÖn lý t-
ëng Êy lµ n¬i b¾t nguån cho sù sèng - mét ®iÒu mµ cha hµnh tinh nµo
cã. §Æc biÖt lµ rõng - mét yÕu tè quan träng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ®êi
sèng con ngêi.
Rõng lµ g×? §ã lµ mét quÇn l¹c sinh ®Þa, trong ®ã sinh vËt rõng, ®Êt
vµ khÝ hËu t¹o thµnh mét thÓ thèng nhÊt, cã quan hÖ t¬ng hç chÆt chÏ
víi nhau. Nã ®îc t¹o nªn bëi nhiÒu thµnh phÇn mµ c©y lµ thµnh phÇn
chÝnh. VËy th× t¹i sao rõng l¹i cã mét ¶nh hëng lín nh vËy ®Õn cuéc sèng
con ngêi?

99

Nh chóng ta ®· biÕt, thµnh phÇn chÝnh cña rõng lµ c©y xanh. Mµ
c©y xanh l¹i cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi m«i trêng sèng. Kh«ng ®¬n thuÇn lµ
t¹o bãng m¸t, lµm ®Ñp phè phêng mµ h¬n hÕt c©y xanh ®iÒu hßa khÝ
hËu gióp cho kh«ng khÝ trong lµnh, lµm s¹ch bÇu khÝ quyÓn. H·y thö t-
ëng tîng xem nÕu nh tr¸i ®Êt nµy kh«ng cã c©y xanh th× ch¾c ch¾n xung
quanh ta sÏ chØ lµ mét bÇu kh«ng khÝ bôi bÆm, « nhiÔm n¾ng, nãng
hoÆc ma l¹nh gi¸, h¹n h¸n ngËp lôt sÏ giµy xÐo lªn cuéc sèng cña ngêi
d©n. Nãi çch kh¸c kh«ng cã c©y xanh sù sèng cña con ngêi sÏ chÊm døt.
Cuéc sèng con ngêi kh«ng chØ ®îc quyÕt ®Þnh ë yÕu tè vËt chÊt mµ
nã cßn bÞ ¶nh hëng bëi ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸ch quan. Trong ®ã xãi mßn
®Êt lµ mét hiÖn tîng tù nhiªn thêng x¶y ra n¬i nh÷ng vïng dåi dµo, ®Êt
träc Ýt c©y bao phñ. Xãi mßn lµm cho líp ®Êt mÆt bÞ röa tr«i, t¹o thµnh
khe r·nh g©y lò lôt, ®Êt tr«i lë... ¶nh hëng nghiªm träng tíi s¶n xuÊt vµ ®êi
sèng con ngêi. Råi hiÖn tîng giã, giã m¹nh ¶nh hëng lín ®Õn c©y rõng lµm
gi¶m 30 - 90% sù ®ång hãa thùc vËt, giã nãng lµm gi¶m kh¶ n¨ng thô
phÊn cña c©y, dÌm çt vïi lÊp ®ång ruéng, nhµ cöa... TÊt c¶ nh÷ng thiªn
tai khñng khiÕp ®ã ®Òu cã thÓ ®îc ng¨n chÆn hoÆc gi¶m bít b»ng çch
trång c©y xanh. Rõng ®iÒu hßa khÝ hËu, ®iÒu tiÕt dßng ch¶y trªn mÆt
®Êt, b¶o vÖ, c¶i t¹o lµm t¬i xèp ®Êt, gi÷ níc cho s¶n xuÊt, h¹n chÕ søc
ph¸ ho¹i cña giã ng¨n sù di chuyÓn cña çt vµo s©u ®Êt liÒn, ng¨n chÆn
giã, b·o, mïa mµng, lµng xãm. Kh«ng chØ thÕ rõng cßn lµ nguån cung
cÊp cho con ngêi gç, cñi, hoa qu¶ vµ lµm ph©n xanh. Cã thÓ nãi rõng
®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng cña mçi con ngêi.
Kh«ng chØ lµ yÕu tè, thµnh phÇn chÝnh trong hoµn c¶nh sèng cña
con ngêi mµ rõng cßn lµ m«i trêng sèng cña rÊt nhiÒu ®éng vËt quý
hiÕm. Rõng cã çc lo¹i c©y tõ thÊp lªn cao. ë mçi tÇng lµ mét m«i tr êng
hoµn c¶nh thÝch nghi riªng biÖt víi tõng loµi vËt. Nµo thá, h¬u, nai, hæ
®Õn khØ, vîn, sãc, chim... ®ã lµ nh÷ng loµi ®éng vËt rÊt quý hiÕm mµ
m«i trêng sèng duy nhÊt cña chóng chÝnh lµ rõng - thiªn nhiªn hoang d·.
Trong rõng cã rÊt nhiÒu loµi gç quý hiÕm nh ®inh, lim, sÕn, t¸u,... råi
çc lo¹i thuèc quý. Cã nh÷ng khu rõng ®îc con ngêi trång lªn ®Ó phôc vô
cho chÕ biÕn c«ng nghiÖp nh rõng cao su, rõng tre, nøa, keo tai tîng,....
Bªn c¹nh ®ã rõng cßn lµ m«i trêng sinh th¸i trong lµnh - mét ®Þa
®iÓm du lÞch lý thó, mét danh lam th¾ng c¶nh tuyÖt vêi ®Çy bÝ Èn,
hoang d· vµ trµn ®Çy hÊp dÉn, l«i cuèn.
¶nh hëng lín vµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn sù sèng con ngêi rõng
cßn rÊt cã Ých víi çc lÜnh vùc kh¸c nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, du
lÞch, dÞch vô... hiÓu râ ®îc nh÷ng lîi Ých vµ ¶nh hëng cña rõng ta míi
thÊy râ vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña nã nh thÕ nµo?
§Êt níc ta víi ba phÇn t diÖn tÝch lµ rõng, ®åi nói - mét ®iÒu kiÖn
thiªn nhiªn tuyÖt vêi. VËy mµ giê ®©y diÖn tÝch rõng ®ã cßn l¹i bao
nhiªu? Kh«ng hiÓu râ tÇm quan träng cña rõng rÊt nhiÒu ngêi ®· chÆt
ph¸ c©y bõa b·i nhÊt lµ nh÷ng ngêi d©n thiÕu hiÓu biÕt "®èt n¬ng lµm
rÉy" khai ph¸ rõng mét çch v« ý thøc. Nhng còng cã nh÷ng ngêi biÕt ®îc
lîi Ých cña rõng hiÓu ®îc sù sai tr¸i trong hµnh ®éng cña m×nh nhng vÉn
chÆt trém, khai kh¸c rõng tr¸i phÐp ®Ó kiÖm lîi vÒ m×nh. HËu qu¶ cña

100

nh÷ng viÖc chÆt ph¸, khai th¸c thiÕu quy cñ, ®èt rõng, ph¸ rõng Êy thËt
kh«ng thÓ tëng tîng ®îc. Tõng tù hµo víi çnh rõng U Minh réng lín, phong
phó th× nhng chØ v× thiÕu ý thøc, c«ng t¸c qu¶n lý kÐm mµ hµng tr¨m,
hµng ngh×n hecta rõng bÞ ph¸ hñy, thiªu rôi trong ngän löa lµm ¶nh hëng
nghiªm träng ®Õn m«i trêng ngêi d©n vµ thiÖt h¹i hµng tr¨m tû ®ång cña
nhµ níc. Nh÷ng vïng ®åi xanh ®Ñp ®Ï xa kia nh÷ng çnh rõng nguyªn sinh
xa kia giê ®©y chØ cßn lµ nh÷ng qu¶ ®åi träc, nh÷ng khu rõng thø sinh.
TiÕp theo ®ã lµ nh÷ng th¶m häa thiªn nhiªn liªn tôc x¶y ra nµo h¹n h¸n,
nµo lò lôt, nµo sôt lë ®Êt... lµm thiÖt h¹i bao tiÒn cña vµ ®au ®ín h¬n lµ
tÝnh m¹ng cña nh÷ng ngêi d©n v« téi. Kh«ng cã rõng th× lÊy çi g× ®Ó
ng¨n chÆn lò lôt, ®iÒu hßa kh«ng khÝ, ®Ó chèng xãi mßn, ®Ó b¶o vÖ
lµng m¹c. Nh÷ng tai h¹i to lín vµ khñng khiÕp Êy ®Òu chØ v× mét sù v« ý
thøc, sù thiÕu hiÓu biÕt vµ h¸m lîi cña mét sè ç nh©n g©y ra.
MÊt rõng ®ång nghÜa víi viÖc m«i trêng sèng cña con ngêi ®ang dÇn
dÇn bÞ tµn ph¸, hñy ho¹i. Nh÷ng lo¹i ®éng vËt hoang d· còng mÊt ®i m«i
trêng sèng cña m×nh. §· bao loµi ®éng vËt bÞ tuyÖt chñng, bÞ ®em vµo
danh s¸ch ®á. Nguy c¬ tuyÖt chñng tÊt c¶ còng v× chÆt ph¸ rõng.
HiÓu râ tÇm quan träng, thÊy râ nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc tµn ph¸
rõng, chóng ta thªm phÇn yªu quý vµ biÕt b¶o vÖ rõng h¬n.
HiÖn nay §¶ng vµ chÝnh quyÒn nhµ níc ta ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p
thÝch hîp vµ qu¶n lý chÆt chÏ trong viÖc khai th¸c rõng. B»ng çch khai
th¸c hîp lý kÕt hîp víi viÖc t¸i t¹o rõng, nhiÒu khu rõng ®· ®îc phôc håi "phñ
xanh ®åi träc".
T¸c ®éng cña con ngêi tíi t¸i sinh tù nhiªn lµ rÊt lín bëi trong t¸i sinh tù
nhiªn thêng gÆp hoµn c¶nh bÊt lîi, ¶nh hëng ®Õn sù n¶y mÇm cña h¹t, sù
sinh trëng cña c©y con. §Ó kh¾c phôc ngêi s¶n xuÊt ph¶i chñ ®éng t¹o
hoµn c¶nh sèng thÝch hîp b»ng çch chÆt ph¸ nh÷ng c©y, cµnh mäc qu¸
rËm, ph¸t bít bôi ®Ó h¹t tiÕp xóc n¶y mÇm dÔ vµ xíi ®Êt t¬i xung quanh
gèc. Lµ häc sinh, sinh viªn chóng ta cã thÓ gãp søc nhá cña m×nh trong
c«ng cuéc c¶i t¹o rõng b»ng çch tuyªn truyÒn tÇm quan träng cña rõng,
hËu qu¶ cña viÖc khai th¸c tr¸i phÐp vµ cã thÓ trång c©y quanh nhµ ®Ó
gãp phÇn lµm trong s¹ch kh«ng khÝ, m«i trêng sèng trong xãm lµng.
H·y yªu quý vµ b¶o vÖ rõng ®Ó tr¸i ®Êt cña chóng ta m·i lµ "hµnh tinh
xanh" "Tæ quèc ViÖt Nam yªu dÊu, cã s¹ch ®Ñp m·i ®îc kh«ng. §iÒu ®ã
tuú thuéc hµnh ®éng cña b¹n, chØ thuéc vµo b¹n mµ th«i".
Th¸i ThÞ V©n Anh

§Ò 3: Ng¹n ng÷ Hi L¹p cã c©u: "Häc vÊn cã chïm rÔ ®¨ng ng¾t nhng
hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo". Anh (chÞ) hiÓu nh thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn.
Bµi viÕt
H¬n mét ngµn n¨m tríc, ë níc Trung Quèc xuÊt hiÖn T«n Ngé Kh«ng -
con khØ ®¸ ngæ nghÞch nhng d¸m qu× suèt ba mïa ®«ng trong ma tuyÕt
®Ó "tÇm s häc ®¹o". Lµ T«n Hµnh Gi¶ hay chÝnh con ngêi ngé ra sù cÇn
thiÕt cña häc vÊn víi b¶n th©n m×nh? Víi T«n Ngé Kh«ng ba n¨m quú
trong ma tuyÕt vµ mÊy chôc n¨m häc tËp, vÊt v¶ kia lµ çi gi¸ ph¶i tr¶ cho

101

sù bÊt tö cña "TÒ Thiªn §¹i Th¸nh". Cßn ë níc Anh xa x«i cã anh chµng
R«binx¬n Crux« nhê cã tri thøc vÒ çc m«n khoa häc, vÒ trång trät, ch¨n
nu«i ®· sèng ®îc trªn ®¶o hoang suèt hai m¬i t¸m n¨m trêi ®Ó råi trë vÒ
trong sù ng¹c nhiªn, kh©m phôc cña mäi ngêi... Dï häc vÊn ë d¹ng nµo th×
T«n Ngé Kh«ng hay R«bins¬n ®Òu nhê cã häc vÊn mµ sèng sãt ®îc. ë Hi
L¹p, xø së cña nh÷ng vÞ thÇn th«ng minh, nh©n b¶n ®· ®óc kÕt mét c©u
nãi rÊt ®¬n gi¶n nhng chÝnh x¸c chøa ®Çy mét sù thùc vÒ häc vÊn: "Häc
vÊn cã chïm rÔ ®¾ng ng¾t nhng hoa qu¶ l¹i rÊt ngät ngµo".
Tõ "®¾ng ng¾t" cho ®Õn "ngät ngµo" lµ c¶ mét qu¸ tr×nh vÊt v¶.
"Chïm rÔ" kia lµ çi gèc, lµ bíc khëi ®Çu cho c¶ mét con ®êng gian nan
vÊt v¶ ®i t×m häc vÊn, ®i t×m tri thøc nh©n lo¹i. "Muèn biÕt ph¶i hái,
muèn giái ph¶i häc", trªn tr¸i ®Êt nµy mÊy ngh×n n¨m qua, tõ nÒn v¨n
minh cæ ®¹i cho ®Õn nay, kh«ng mét vÜ nh©n nµo thµnh danh mµ l¹i
kh«ng cã häc vÊn c¶. Mét nhµ b¸c häc ®îc ngêi ta kÝnh phôc v× ®Çu ãc
anh ta chøa ®ùng nhiÒu kiÕn thøc h¬n ngêi b×nh thêng, çi ®Çu cña anh
ta cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o thÕ giíi, c¶i t¹o vµ lµm biÕn ®æi x· héi. ChÝnh häc
vÊn vµ tri thøc ®· gióp con ngêi tiÕn xa h¬n trong nÊc thang tiÕn hãa
tr¸nh xa h¬n víi lèi sèng ®éng vËt, cuéc sèng cña con ngêi ngµy mét ®îc
c¶i thiÖn h¬n. Nh vËy cã thÓ nãi häc vÊn cã vai trß hÕt søc quan träng
®èi víi con ngêi, mét x· héi v¨n minh vµ hiÖn ®¹i.
Nhng häc tËp lµ mét con ®êng rÊt khã kh¨n ®ã lµ "tÈu lé nan" mµ kÎ
nµo kh«ng cã ®ñ ý chÝ vµ nghÞ lùc ®Ó vît qua sÏ ng· quÞ vµ bÞ tôt l¹i
phÝa sau m·i m·i. Bëi tri thøc th× v« cïng mµ søc lùc vµ trÝ tuÖ cña con
ngêi th× cã h¹n. Tríc mét vÊn ®Ò khã kh¨n nan gi¶i liÖu anh cã ®ñ kiªn
nhÉn ®Ó gi¶i táa víng m¾c hay kh«ng?
Mµ trªn con ®êng häc vÊn sÏ xuÊt hiÖn kh«ng Ýt nh÷ng hßn ®¸ to,
nh÷ng vùc s©u mµ chØ cã nh÷ng kiÕn thøc anh míi vît qua ®îc nhng biÕt
®©u anh sÏ n¶n lßng? Thu nhËn kiÕn thøc lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ vÊt
v¶. Víi häc vÊn sù quyÕt t©m vµ chiÕn th¾ng nh÷ng ham muèn ç nh©n
cña m×nh lµ rÊt quan träng. §iÒu ®ã thËt khã bëi nh÷ng con sè tÝnh to¸n
nh÷ng con ch÷ ch¾c g× cã ®ñ søc gi÷ ®îc ch©n ta, t©m trÝ ta tríc nh÷ng
trß vui, nh÷ng tiÕng cßi ®ang hÊp dÉn, gäi mêi? ChØ cÇn bu«ng th¶
m×nh mét chót, anh sÏ bÞ bá xa biÕt bao nhiªu vµ anh sÏ trë thµnh mét kÎ
b¹i trËn tríc häc vÊn.
BÓ häc v« cïng, ta kh«ng thÓ mét sím, mét chiÒu mµ cã thÓ thu nhËn
tÊt c¶, häc vÊn còng nh gãp nhÆt, tÝch tr÷ cÇn ph¶i cÇn mÉn thu nhÆt
tõng tÝ mét lµm ®Çy thªm kiÕn thøc cña m×nh. NÕu b¾t anh ®Õm
chÝnh x¸c hµng tr¨m con ç ®ang b¬i qua l¹i trong çi bÓ kia anh kh«ng
thÓ chØ ®øng nh×n vµ ®Õm mµ ph¶i nhÉn n¹i, ph¶i vít tõng con mét
sang bÓ kh¸c nh vËy míi ®Õm ®óng ®îc. Häc vÊn còng nh vËy, mçi ngµy
häc mét Ýt dÇn dÇn tÝch luü l¹i cø thÕ mµ häc vÊn sÏ cao lªn. Häc kh«ng
ph¶i chØ mÊy ngµy, mÊy n¨m mµ cã thÓ sÏ ph¶i häc c¶ ®êi. Qu¶ thËt häc
vÊn lµ mét "chïm rÔ ®¾ng ng¾t" mµ chóng ta ph¶i nÕm tr¶i dï nhäc
nh»n, ta cã quyÒn phñ nhËn, cã quyÒn tõ chèi kh«ng tiÕp nhËn häc thøc
nhng råi ta sÏ lµ kÎ v« häc, kÎ l¹c hËu vµ v« dông mµ th«i. Cho nªn dï ®¾ng
ng¾t tíi ®©u nhng nÕu muèn cã hoa qu¶ ngät ngµo ta ph¶i nÕm tr¶i çi
chïm rÔ Êy, nã lµ çi gèc, lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó ta cã thÓ thµnh c«ng

102

vµ v÷ng bíc trªn ®êng ®êi. Cuèi cïng, sau bao nhiªu n¨m häc tËp miÖt mµi
vÊt v¶ nh÷ng kiÕn thøc mµ ta thu nhËn ®îc dï chØ nh mét h¹t çt trong sa
m¹c, mét giät níc trong ®¹i d¬ng häc thøc, nhng ®iÒu quan träng lµ víi vèn
kiÕn thøc Êy, chóng ta cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho cuéc sèng cña chÝnh
m×nh, cã kh¶ n¨ng x©y dùng hay t¸i t¹o x· héi... vµ ®Æc biÖt cã quyÒn tù
hµo m×nh lµ ngêi cã häc, lµ kÎ hiÓu biÕt. Tôc ng÷ ViÖt Nam cã c©u
"kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn", v©ng, mét ngêi dï cã tµi n¨ng thiªn bÈm nh-
ng nÕu kh«ng cã ngêi thÇy d¹y dç cung cÊp cho nh÷ng hiÓu biÕt c¬ b¶n
th× anh ta còng kh«ng thÓ thµnh c«ng ®îc. X· héi ®ang ph¸t triÓn tõng
ngµy, con ngêi hiÖn ®¹i cµng ph¶i lu«n lu«n cã ý thøc n©ng cao häc vÊn
®Ó theo kÞp tèc ®é ph¸t triÓn cña thÕ giíi. Häc tËp v× t¬ng lai cña m×nh
vµ v× c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc kh«ng chØ lµ mét khÈu hiÖu.
§· h¬n 10 n¨m em ngåi trªn ghÕ nhµ trêng, tr¶i qua thùc tÕ, em còng
®· thÊu hiÓu phÇn nµo vÞ ®¾ng cña chïm rÔ Êy, nhng kh«ng chØ em
mµ hµng triÖu häc sinh kh¸c cè g¾ng vµ lu«n tù hµo v× chïm rÔ Êy bëi
chØ cã häc vÊn míi ®¶m b¶o t¬ng lai cña çc em.
Ngµy nay chÊt ra®ium vµ tia X cã nhiÒu øng dông quan träng trong
®êi sèng vµ khoa häc kü thuËt, chÝnh nh÷ng ph¸t minh ®ã ®· ®a Marie
Curie trë thµnh nhµ n÷ b¸c häc ®¹t gi¶i Nobel ®Çu tiªn thÕ giíi. §Ó ®¹t ®îc
thµnh tùu Êy, ngêi phô n÷ Balan nµy ®· ph¶i vît qua bao sãng giã tíi V¬ng
quèc Anh xa x«i ®Ó cã thªm ®iÒu kiÖn nghiªn cøu vµ tù häc. Bµ ®· hi
sinh c¶ tuæi thanh xu©n cña m×nh v× khoa häc. §ã lµ Marie Curie ngêi
®¹t gi¶i N«bel hãa häc. Cßn ë ®Êt níc ViÖt Nam chóng ta, h¼n kh«ng ai
quªn "b«ng sen trong giÕng ngäc" M¹c §Ünh Chi - chó bÐ nghÌo b¾t ®om
®ãm lµm ®Ìn häc sinh, vît qua bao nçi mÆc c¶m miÖt mµi häc tËp kinh
sö ®Ó cã ngµy ®ç b¶ng vµng vinh quy b¸i tæ, ®Ó cã ngµy trë thµnh "Lîng
quèc tr¹ng nguyªn"... vµ n¬i n¬i trªn ®Êt níc ViÖt Nam ta, trªn thÕ giíi nµy
cã biÕt bao nhiªu tÊm g¬ng nghÌo hiÕu häc vµ cuèi cïng hä ®Æt ch©n ®îc
vµo ®Ønh vinh quang cña thµnh c«ng.
ThÕ giíi hiÖn ®¹i, quan niÖm häc vÊn ®îc më réng ra, häc vÊn kh«ng
ph¶i chØ lµ v¨n th¬, lµ kinh sö, lµ tri thøc khoa häc mµ häc vÊn bao gåm
nhiÒu vÊn ®Ò v¨n hãa, x· héi... häc vÊn lµ v« cïng nhng ®Ó ®¹t thµnh
c«ng trong mét lÜnh vùc nµo ®ã, ta nªn am hiÓu kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc
Êy. Mét diÔn viªn muèn næi tiÕng ngoµi tµi n¨ng vèn cã th× buéc anh ta
ph¶i cã nhiÒu kiÕn thøc vÒ kÜ n¨ng, kØ x¶o diÔn xuÊt, mét häa sÜ cÇn
thµnh thôc vÒ kü thuËt phèi mµu vµ pha mµu hay s¾p ®Æt... mµ ®iÒu Êy
hÇu nh chØ häc tËp míi ®¹t ®îc.
"Trªn bíc ®êng thµnh c«ng kh«ng cã dÊu ch©n cña kÎ lêi biÕng", nhê
cã häc vÊn mµ mét kÎ v« danh sÏ trë thµnh mét vÜ nh©n, chØ cã chïm rÔ
®¾ng Êy míi gióp ta cã ®îc nh÷ng hoa tr¸i ngät ngµo. C©u nãi trªn ®· ®óc
kÕt nªn mét quan niÖm thËt ®óng ®¾n vÒ häc tËp nã gióp em cã thªm
nghÞ lùc, quyÕt t©m ®Ó ®i tiÕp con ®êng häc vÊn ®Çy vÊt v¶ ch«ng gai,
®Çy ®¾ng ch¸t ®Ó råi trong cuéc ®êi çc mµ em nhËn ®îc lµ nh÷ng hoa
tr¸i ngät ngµo cña chiÕn th¾ng vµ thµnh c«ng.
L¬ng ThÞ HuyÒn Trang

103

§Ò 4: Ma tuý - chñ nh©n cña nh÷ng con rèi.
Bµi viÕt
Ma tuý lµ mét chÊt g©y nghiÖn vµ g©y kÝch thÝch m¹nh ®èi víi hÖ
thÇn kinh. Khi sö dông ma tuý, con ngêi sÏ c¶m thÊy hng phÊn, r¬i vµo
tr¹ng th¸i ®ª mª thËm chÝ lµ ¶o gi¸c, vµ nguy hiÓm h¬n lµ sÏ bÞ nghiÖn,
®Ó råi sau ®ã g¾n chÆt lÊy nã vµ phôc tïng nã nh nh÷ng con rèi.
T¸c h¹i vÒ mÆt sinh häc cña ma tuý lµ ë chç ®ã nhng t¸c h¹i vÒ mÆt
®êi sèng, x· héi cña ma tuý th× cã lÏ cßn khñng khiÕp h¬n nhiÒu. Nã nh
mét «ng chñ toµn n¨ng ®èi víi nh÷ng con rèi cña m×nh, nh÷ng kÎ dÝnh vµo
ma tuý. Vµ nh÷ng con rèi Êy sÏ lµ nh÷ng hiÓm häa ®èi víi mét x· héi tiÕn
bé.
1. Con rèi thø nhÊt: Con nghiÖn
HiÖn nay sè ngêi nghiÖm ma tuý lµ kh«ng thÓ kÓ hÕt, vµ ë mäi tÇng
líp. Nhng ®iÒu ®¸ng lo nhÊt, phÇn lín nh÷ng con nghiÖn ë ®é tuæi thanh
niªn. Hä lµ nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cña x· héi, sÏ tiÕp bíc nh÷ng ngêi ®i tr-
íc ®Ó x©y dùng ®Êt níc ngµy mét giµu m¹nh. ThÕ nhng mét bé phËn
kh«ng Ýt trong sè hä, ®· kh«ng ®ñ b¶n lÜnh ®Ó vît qua sù c¸m dç cña
nµng tiªn n©u, ®· r¬i vµo con ®êng nghiÖn ngËp cïng mét cuéc sèng v«
nghÜa lÝ. T¸c h¹i cña ma tuý ®èi víi nh÷ng con nghiÖn gÇn nh lµ toµn
diÖn, c¶ vÒ ®êi sèng vËt chÊt lÉn tinh thÇn.
a. §êi sèng vËt chÊt
Ma tuý lµ kÎ ph¸ ho¹i kinh tÕ gia ®×nh con nghiÖn mét c¸ch nhanh
chãng nhÊt. §Ó tho¶ m·n c¬n nghiÖn, con nghiÖn s½n sµng lÊy trém tiÒn
trong nhµ, hay thËm chÝ lµ ®i trém c¾p, g©y téi lçi. HiÖn nay, ma tuý ®·
len lái vµo c¶ chèn häc ®êng, n¬i ®µo t¹o nh÷ng chñ nh©n t¬ng lai cho x·
héi, ®Ó ph¸ ho¹i nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt cña ngêi häc sinh, l«i kÐo hä vµo
con ®êng t¨m tèi cña khãi thuèc phiÖn. Vµ nhÊt lµ nh÷ng ngêi cã ®iÒu
kiÖn kinh tÕ gia ®×nh thuËn lîi, th× ma tuý lu«n lµ nçi ®e däa thêng trùc,
bëi v× nh÷ng kÎ bu«n ma tuý lu«n chó ý tíi ®iÒu nµy. V× vËy khi u mª ch¹y
theo ma tuý, ®êi sèng vËt chÊt cña con nghiÖn sÏ ngµy cµng c¹n kiÖt,
thËm chÝ lµ tr¾ng tay nÕu kh«ng kÞp thêi ng¨n chÆn. Con nghiÖn v×
vËy sÏ lµ nh÷ng con rèi trong tay ma tuý, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý, lµm theo
mäi ®iÒu kiÖn cña chóng ®Ó tháa m·n c¬n nghiÖn.
b. §êi sèng tinh thÇn
T¸c h¹i cña ma tuý vÒ mÆt nµy l¹i cµng nguy hiÓm.
Ma tuý sÏ khiÕn con nghiÖn trë nªn ngµy cµng tha hãa vÒ ®¹o ®øc,
lµm b¨ng ho¹i gi¸ trÞ tinh thÇn tèt ®Ñp. R¬i vµo bµn tay cña thuèc phiÖn,
cÇn sa, con nghiÖn sÏ bÞ l¹c vµo mét thÕ giíi cña ¶o gi¸c, sau ®ã lµ nh÷ng
c¬n vËt v· ®au ®ín vÒ thÓ x¸c, sù mÖt mái cña trÝ lùc, tinh thÇn, dÇn dµ
sÏ cµng trë nªn chai s¹n t©m hån, vµ thËm chÝ sÏ trë nªn xÊu xa, ®éc ¸c,
chØ ®Ó tháa m·n c¬n nghiÖn.
NÕu lµ mét con ngêi lµnh m¹nh, chóng ta biÕt phông sù nh÷ng gi¸ trÞ
®¹o ®øc, lÝ tëng tèt ®Ñp. Nhng nÕu lµ mét con nghiÖn, th× sÏ chØ biÕt
tu©n theo mét «ng chñ duy nhÊt: ma tuý, vµ lµ mét chñ nh©n quû d÷, ma
tuý sÏ gieo r¾c vµo t©m hån con nghiÖn nh÷ng mÇm mèng cña téi ¸c. §ã

104

chÝnh lµ mÇm mèng, cña tÖ n¹n x· héi nh trém c¾p, ®©m thuª chÐm m-
ín... g©y ra sù rèi lo¹n cña x· héi.
Vµ nÕu r¬i vµo bµn tay cña ma tuý, tøc lµ ®· trë nªn mét kÎ cã cuéc
sèng v« lý tëng, v« nghÜa, nãi çch kh¸c lµ mét kÎ thõa, hay thËm chÝ, lµ
cÆn b· cña x· héi. §ã lµ t¸c h¹i vÒ mÆt tinh thÇn cña ma tuý.
Cha hÕt, cã nh÷ng vËn ®éng viªn thÓ thao sö dông ma tuý trong khi
thi ®Êu, ph¸ ho¹i tÝnh nghiªm tóc vµ c«ng b»ng cña thÓ thao ch©n chÝnh.
Tãm l¹i, t¸c h¹i vÒ tinh thÇn cña ma tuý ®èi víi con ngêi lµ ®¸ng sî
nhÊt. MÇm mãng cña tÖ n¹n x· héi phÇn lín do ®ã mµ ra.
Nhng mét vÊn ®Ò nhøc nhèi ®Æt ra lµ, t¹i sao ngµy nay nhiÒu ngêi dï
biÕt râ vÒ t¸c h¹i cña ma tuý vÉn lao vµo con ®êng nghiÖn ngËp?
Thø nhÊt, lµ do lèi sèng thiÕu b¶n lÜnh. NhiÒu ngêi chØ mét tho¸ng
bèc ®ång mµ h¹i c¶ ®êi m×nh, nghe theo lêi b¹n bÌ rñ rª thö cho biÕt "mïi
®êi", r»ng "nÕu kh«ng thö th× kh«ng ®¸ng mÆt ®µn «ng" vµ nhiÒu lÝ do
kh¸c, mµ do thiÕu b¶n lÜnh nhiÒu ngêi ®· r¬i vµo sù çm dç cña cÇn sa,
thuèc phiÖn.
Thø hai, lµ do lèi sèng v« lÝ tëng, do qu¸ ch¸n chêng tríc mét thÊt b¹i
lín, hoÆc do cuéc sèng vËt chÊt qu¸ ®Çy ®ñ, thõa th·i mµ lao vµo cuéc
sèng ¨n ch¬i tr¸c t¸ng, vµ tõ ®ã dÉn ®Õn ma tuý kh«ng ph¶i lµ khã hiÓu.
Hä ®Õn nh÷ng chèn qu¸n bar, vò trêng... n¬i tiªu thô çc lo¹i ma tuý tæng
hîp nh: Hoµng hËu, hång phiÕn, b¹ch phiÕn... khiÕn hä ch×m ®¾m vµo
cuéc sèng cña sù cuång lo¹n, ¶o gi¸c, v« nghÜa lÝ, lµm h h¹i c¶ mét thÕ
hÖ cña x· héi vµ cßn rÊt nhiÒu lÝ do kh¸c n÷a.
Nguy hiÓm h¬n, tiªm chÝch ma tuý lµ mét trong nh÷ng con ®êng
ng¾n nhÊt dÉn ®Õn HIV, AIDS, ®¹i dÞch thÕ kØ, gieo r¾c çi chÕt, nçi
kinh hoµng cho x· héi, n¹n nh©n chÝnh lµ con nghiÖn vµ tõ ®ã cã thÓ l©y
bÖnh cho rÊt nhiÒu ngêi kh¸c.
2. Con rèi thø hai: Nh÷ng kÎ bu«n ma tuý
Nh÷ng kÎ theo tiÕng lãng gäi lµ mafia ®©y lµ mét con rèi tay sai tÝch
cùc ®Ó ma tuý v¬n bµn tay x¬ng xÈu gím ghiÕc cña m×nh len lái vµo mäi
hang cïng ngâ hÎm.
V× sao ma tuý l¹i cã mét kÎ tay sai ®¾c lùc nh vËy?
ChÝnh lµ v× ma tuý ®em l¹i cho chóng çi ma lùc lín nhÊt: ®ång tiÒn.
Ma tuý lµ çi cÇn c©u c¬m, lµ çi m¸y in tiÒn cho chóng, vµ ®æi l¹i chóng
s½n sµng lµm bÊt cø ®iÒu g× ®Ó lÊy ®îc çi ma lùc Êy cña ma tuý.
B©y giê trong giíi x· héi ®en, ma tuý lµ mãn cã ¨n nhÊt. Do ®Æc
®iÓm vÒ mÆt sinh häc lµ g©y nghiÖn cña m×nh, thÞ trêng tiªu thô ma
tuý rÊt lín. Mµ bän chóng kÎ nµo ch¼ng h¸m tiÒn? ch¹y theo ma tuý lµ ch¹y
theo tiÒn. Chóng phôc tïng ma tuý, chñ nh©n ®Çy quyÒn lùc cña m×nh,
®Ó ma tuý cã c¬ héi v¬n nh÷ng xóc tu ra dµi h¬n, ngµy cµng quÊn lÊy
nhiÒu con måi, ©m thÇm tiªu diÖt nh÷ng hi väng t¬ng lai cña x· héi.
Tõ ®ã chóng ngµy cµng trë nªn mê m¾t v× ®ång tiÒn, t©m hån chai
s¹n ®i, trë nªn nh÷ng kÎ m¸u l¹nh, nh÷ng tªn téi ph¹m nguy hiÓm, trùc tiÕp
gieo r¾c "çi chÕt tr¾ng" cho mäi ngêi.

105

Lo¹i con rèi thø hai nµy lµ nh÷ng tªn ®å tÓ ®¾c lùc trong çi m¹ch
sèng cña ma tuý. Ma tuý sÏ kh«ng thÓ g©y ®îc t¸c h¹i cho ®êi sèng con
ngêi nÕu kh«ngcã nh÷ng con rèi nµy. V× vËy chóng lu«n lµ môc tiªu cÇn
lo¹i trõ cña x· héi, cña luËt ph¸p. Mét trong nh÷ng téi ¸c lín nhÊt lµ tµng tr÷,
vËn chuyÓn vµ bu«n b¸n tr¸i phÐp chÊt ma tuý.
ThÕ nhng trong thêi buæi kinh tÕ thÞ trêng ®ång tiÒn cã søc m¹nh
v¹n n¨ng, th× nh÷ng thÕ lùc t¹o ra ®ång tiÒn, dï lµ phi ph¸p, th× vÉn cã rÊt
nhiÒu kÎ s½n sµng b¸n rÎ l¬ng t©m ®Ó ch¹y theo mµ trong nh÷ng thÕ lùc
Êy, lín nhÊt vÉn lµ ma tuý. V× vËy ma tuý thùc sù lµ chñ nh©n cña nh÷ng
con rèi, nh÷ng kÎ bu«n ma tuý. §Ó diÖt ®îc hoµn toµn chñ nh©n quû d÷
Êy, cã lÏ chóng ta ph¶i chê ®Õn mét sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n cña x· héi,
cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi vµ mét nÒn kinh tÕ míi cã thÓ thay thÕ ® îc
nÒn kinh tÕ thÞ trêng (nÒn kinh tÕ míi Êy, tÊt nhiªn ph¶i tiªn tiÕn h¬n kinh
tÕ thÞ trêng mµ cô thÓ lµ kinh tÕ cña x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ
nghÜa). HiÖn nay chóng ta chØ cã thÓ h¹n chÕ ®îc phÇn nµo t¸c h¹i cña
ma tuý chø cha thÓ tiªu diÖt hoµn toµn.
V× vËy thóc ®Èy tiÕn bé x· héi còng lµ mét bíc kh«ng thÓ thiÕu trong
viÖc lo¹i bá hoµn toµn t¸c h¹i cña ma tuý.
3. Con rèi thø ba: Nh÷ng kÎ bao che, dung tóng cho hµnh ®éng bu«n
b¸n tr¸i phÐp chÊt ma tuý.
Trong sè nh÷ng kÎ Êy cã c¶ nh÷ng ngêi cÇm c©n n¶y mùc trong ph¸p
luËt. Nh÷ng kÎ Êy chÞu ¶nh hëng gi¸n tiÕp cña ma tuý, ®ång tiÒn th«ng
qua t¸c nh©n trùc tiÕp lµ con rèi thø hai: nh÷ng kÎ bu«n ma tuý.
Lo¹i rèi thø ba nµy nguy hiÓm cho bé m¸y cÇm quyÒn cña nhµ níc,
cña x· héi, lµ nguån gèc cho tÖ tham nhòng, quan liªu... vµ dung tóng ®Ó
ma tuý dÔ dµng h¬n trong viÖc x©m nhËp ngµy mét s©u h¬n vµo x· héi.
T«i kh«ng muèn nãi nhiÒu vÒ lo¹i rèi thø ba nµy, v× cha cã nhiÒu
hiÓu biÕt. Vµ t«i mong çc nhµ l·nh ®¹o ngµy cµng ®Ó t©m h¬n ®Õn
nh÷ng kÎ Êy, ®Ó lµm cho bé m¸y, tæ chøc §¶ng ®îc trong s¹ch v÷ng m¹nh,
tríc m¾t ®Ó h¹n chÕ t¸c h¹i cña ma tuý víi con ngêi vµ x· héi vµ vÒ mÆt
l©u dµi tõng bíc ®a x· héi ph¸t triÓn ®i lªn, dÉn ®Õn lo¹i bá hoµn toµn t¸c
h¹i cña ma tuý.
Ma tuý nh mét çi kh¸ch s¹n thu hót con ngêi bëi çi vÎ ngoµi hµo
nho¸ng ®Çy ma lùc cña nã. Ta bíc vµo v× ngì ®ã lµ chèn thiªn ®êng. Nh-
ng bíc vµo ta míi biÕt ®ã lµ ®Þa ngôc, lµ mét nhµ th¬ng ®iªn ®îc ngôy
trang. Nã thu hót, mêi gäi ta bëi nh÷ng tiÕp viªn niÒm në, nhng vµo trong
lµ nh÷ng sù vÊt v¶, d÷ déi, khñng khiÕp. Vµ nguy hiÓm h¬n, ta cã thÓ bíc
vµo ®ã, nhng còng cã th× kh«ng bao giê bíc ra ®îc n÷a.
Phan Lª Hoµng Linh

§Ò 5: Cã ý kiÕn cho r»ng: "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua
®êng, sau trë nªn b¹n th©n ë chung nhµ, vµ kÕt thóc lµ «ng chñ khã
tÝnh".

106

Anh (chÞ) hiÓu thÕ nµo vÒ ý kiÕn trªn?
Bµi viÕt
Gi÷a dßng ch¶y cña cuéc ®êi, x· héi, cã rÊt nhiÒu ®iÒu tiªu cùc mµ
con ngêi khã tr¸nh khái. Nãi vÒ sù l©y lan vµ ¶nh hëng nhanh chãng cña
thãi xÊu ®Õn con ngêi, cã ý kiÕn cho r»ng:
"Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch l¹ qua ®êng, sau ®ã lµ ngêi
b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc trë thµnh «ng chñ khã tÝnh".
Qu¶ thËt trong bÊt cø chÕ ®é nµo, bÊt k× thêi k× nµo ®Òu tån t¹i
nh÷ng ®iÒu xÊu. §ã lµ nh÷ng lÒ thãi, nh÷ng ®øc tÝnh kh«ng tèt, cã h¹i
cho b¶n th©n, cho mäi ngêi xung quanh vµ cao h¬n n÷a lµ cho c¶ céng
®ång. NÕu nh÷ng ®iÒu xÊu Êy ®îc tån t¹i, ph¸t triÓn l©u dÇn sÏ thµnh thãi
xÊu, khã mµ thay ®æi ®îc.
"Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch l¹ qua ®êng". Con ngêi ta sinh
ra vèn trong s¸ng, th¸nh thiÖn, kh«ng m¾c ph¶i téi t×nh g× c¶. Nh÷ng tiªu
cùc Êy ®Õn víi ta mét çch v« t×nh vµ bÊt ngê, kh«ng g× b¸o hiÖu sù xuÊt
hiÖn cña kÎ xa l¹ Êy. Còng kh«ng ai nghi ngê vÒ nã. Mét häc trß ngoan
ngo·n, lÔ phÐp ®îc sèng trong m«i trêng gia ®×nh lµnh m¹nh, h¹nh phóc
sÏ thÊy l¹ lÉm víi nh÷ng thãi xÊu cña x· héi, häc ®êng: ma tuý, trém c¾p,
nghiÖn ngËp. Ban ®Çu ®ã chØ lµ sù tiÕp xóc cho biÕt, sau ®ã ngµy
cµng lón s©u, ¶nh hëng. §óng lµ nÕu nh mét con ngêi b¶n chÊt nh©n
hËu, l¬ng thiÖn khã mµ nghÜ ®îc nh÷ng chuyÖn ®ã vµ cµng kh«ng nghÜ
tíi biÖn ph¸p ®Ò phßng, lo¹i bá "ngêi kh¸ch l¹" nguy hiÓm ®ã. Dï thÕ ®iÒu
tÊt yÕu sÏ ®Õn: "Sau trë thµnh ngêi b¹n th©n ë chung nhµ". Tõ ngêi kh¸ch
b©ng qu¬, kh«ng quen biÕt nã ®· trë thµnh "ngêi b¹n th©n". NghÜa lµ
tõng giê, tõng phót, tõng kho¶nh kh¾c con ngêi sÏ chÞu sù t¸c ®éng lín
cña thãi xÊu. Nã ®¸nh vµo ®iÓm yÕu cña ngêi ®ã, hiÓu thÊu vµ len lái
vµo trong suy nghÜ, hµnh ®éng cña hä. Nã trë thµnh kÎ song hµnh ®¸ng
ghÐt mµ chñ nh©n kh«ng nhËn ra. B¹n th©n lµ mét phÇn con ngêi ta, chia
sÎ, thÊu hiÓu m×nh. Ngîc l¹i, b¶n ta m×nh còng yªu mÕn, s½n sµng hi sinh
v× b¹n. Còng vËy, mét khi thãi xÊu lµ b¹n th©n th× ta sÏ lµm nhiÒu viÖc
®Ó tháa m·n thãi xÊu ®ã. DÇn dÇn con ngêi sÏ bÞ tha hãa, xÊu xa.
Nhng ®ã cha ph¶i lµ ®iÒu nguy hiÓm nhÊt. Tõ lóc çi xÊu b¾t rÔ
®Õn lóc nã ngù trong t©m hån ta lµ mét qu¸ tr×nh dÔ dµng, nhanh chãng.
Qua nh÷ng bíc ban ®Çu, nã trë thµnh kÎ chi phèi hoµn toµn, t¸c ai t¸c qu¸i
ghª gím. Lóc Êy con ngêi chØ nh mét kÎ n« lÖ, phô thuéc chuyªn hµnh
®éng nh÷ng viÖc bÞ x· héi vµ mäi ngêi lªn ¸n. Con ngêi ta sÏ chØ lµ kÎ
phôc tïng, kh«ng cã kh¶ n¨ng chèng cù hoÆc chèng l¹i rÊt yÕu ít v× nã ®·
"kÕt côc lµ thµnh «ng chñ khã tÝnh".
Ngêi kh¸ch qua ®êng, tíi ngêi b¹n th©n vµ cuèi cïng lµ «ng chñ khã
tÝnh. §ã lµ qu¸ tr×nh bao chiÕm vµ x©m nhËp cña çi xÊu. Tëng kh«ng
thÓ mµ cã thÓ, tëng khã mµ dÔ. Mét khi con ngêi kh«ng gi÷ ®îc thiªn l-
¬ng, nh©n phÈm tríc sù çm dç cña vËt chÊt, hëng thô... th× rÊt dÔ mÊt
®i nh©n phÈm. Thãi xÊu nh kÎ x¶o quyÖt, ranh ma ®éi lèt ngêi kh¸ch ®Ó
thùc hiÖn ý ®å cña m×nh. §ã lµ sø gi¶ cña ¸c quØ, cña bãng tèi, cña
nh÷ng tiªu cùc ®i ngîc l¹i víi con ngêi, x· héi. Trong cuéc sèng cã rÊt nhiÒu
trêng hîp nh vËy. Mét sinh viªn ®¹i häc cã t¬ng lai s¸ng sña, cã tÊt c¶ çc

107

®iÒu kiÖn ®Ó trë thµnh c«ng d©n tèt. Nhng v× bÞ çm dç, mª hoÆc mµ
dÝnh vµo ma tuý, nghiÖn ngËp. Ban ®Çu thÊy xa l¹, b×nh thêng nhng
cµng ngµy cµng g¾n bã, th©n thiÕt víi nã. BÞ chi phèi, trë thµnh kÎ trém
c¾p, lu«n cã suy nghÜ xÊu trong ®Çu. Tån t¹i song hµnh víi con ngêi ®ã
lµ nh÷ng mu toan, t©m tÝnh ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña m×nh. Cuèi cïng,
ngêi Êy trë nªn lµ kÎ nhÉn t©m, mang t©m tÝnh cña kÎ thó tÝnh. Êy lµ khi
thãi xÊu trë thµnh "«ng chñ khã tÝnh" - kÎ sai khiÕn tµn nhÉn.
Trong kho tµng tôc ng÷ ViÖt Nam còng tõng cã nh÷ng c©u thÓ hiÖn
sù t¸c ®éng cña hoµn c¶nh tíi nh©n phÈm: "GÇn mùc th× ®en, gÇn ®Ìn
th× s¸ng" hay "ë bÇu th× trßn ë èng th× dµi".
Vµ thªm mét lÇn c©u nãi trªn kh¼ng ®Þnh ®óng ®¾n vÒ søc m¹nh
ghª gím cña çi ¸c, çi ®ª tiÖn, mét thø virut cã søc l©y lan khñng khiÕp.
Nhng qua ®ã, t¸c gi¶ còng mang ®Õn cho ta nh÷ng bµi häc ph¶i cã sù lùa
chän, lËp trêng chÝn ch¾n tríc hoµn c¶nh. Kh«ng ai trong ®êi lµ kh«ng
gÆp çi xÊu, vÊn ®Ò lµ b¶n th©n con ngêi ph¶i t×m cho m×nh mét con ®-
êng sèng, ®Ò phßng vµ lo¹i bá suy nghÜ xÊu. Lµm ®îc vËy con ngêi sÏ
thÊy thanh th¶n.
Tuy nhiªn, nãi thÕ kh«ng cã nghÜa lµ bÊt cø ai còng bÞ t¸c oai, t¸c
qu¸i bëi çi xÊu. ¤ng cha ta tõng nãi: "GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn".
Gi÷a nh÷ng bØ æi, ®ª tiÖn cña qu©n ®Þch, nh÷ng chiÕn sÜ cña ta vÉn
kiªn trung sèng trong lßng ®Þch vµ kh¼ng ®Þnh s¸ng ngêi phÈm chÊt
trung thµnh, tèt ®Ñp, híng ®Õn nh©n d©n, Tæ quèc.
Tè H÷u tõng ngîi ca nh÷ng chiÕn sÜ gi¶i phãng s¸ng ngêi t©m hån:
Chóng muèn ta hãa thµnh tro bôi
Ta hãa vµng nh©n phÈm l¬ng t©m
Mét con ngêi biÕt chiÕn th¾ng hoµn c¶nh lµ con ngêi cã lËp trêng.
Con ngêi ®ã sÏ kh«ng ®Ó thãi xÊu thµnh ngêi b¹n th©n vµ «ng chñ nhµ.
NguyÔn ThÞ Hång Nhung

§Ò 6. D©n téc ta cã truyÒn thèng "t«n s träng ®¹o". Theo anh (chÞ),
truyÒn thèng Êy cßn ®¸ng tiÕp nèi hay kh«ng trong thùc tÕ cuéc sèng x·
héi ta hiÖn nay?
Bµi viÕt
"T«n s träng ®¹o" kh«ng chØ cßn lµ vÊn ®Ò ®¹o ®øc mµ cßn lµ mét
ttuyÒn thèng v¨n ho¸ v« cïng tèt ®Ñp cña nh©n d©n ta. Khi nµo cuéc sèng
cßn cÇn kiÕn thøc, con ngêi cßn v¨n minh th× ngêi thÇy cßn ®îc t«n
träng. Mµ ch¾c ch¾n r»ng, con ngêi kh«ng thÓ quay trë vÒ víi ®iÓm xuÊt
ph¸t víi c¶nh sèng ¨n l«ng ë lç ®îc. V× thÕ, dï thêi k× lÞch sö nµo, dï x· héi
nµo "T«n s träng ®¹o" vÉn lµ truyÒn thèng v« cïng tèt ®Ñp, vµ v« cïng
cÇn thiÕt, cÇn ®îc tiÕp tôc ph¸t huy vµ g×n gi÷. §ã lµ yÕu tè quan träng
lµm nªn nÒn t¶ng ®¹o ®øc cña x· héi v¨n minh.
Nh©n d©n ta tõng cã nh÷ng c©u nãi v« cïng gi¶n dÞ mµ chøa ®ùng
nh÷ng ý nghÜa rÊt s©u s¾c vÒ vÊn ®Ò §¹o vµ ThÇy. Nh÷ng c©u nãi Êy
võa t«n vinh ngêi ThÇy, võa nh¾c nhë con ngêi ph¶i biÕt sèng cho ph¶i

108

®¹o lµm ngêi. ThÇy lµ ngêi v¹ch ®êng chØ lèi cho mèi ngêi "Kh«ng thÇy
®è mµy lµm nªn". V× thÕ vÞ trÝ cña ngêi thÇy ®îc ®Æt ngang hµng víi vÞ
trÝ cña cha mÑ, "C«ng cha, nghÜa mÑ, ¬n thÇy". Chóng ta vÉn lu«n tù
nh¾c m×nh:
Muèn sang th× b¾c cÇu KiÒu
Muèn con hay ch÷ th× yªu lÊy thÇy
Ngêi lµm thÇy trong bÊt cø x· héi nµo lu«n ®îc x· häi t«n träng "nhÊt
tù vi s, b¸n tù vi s". Bëi vËy, "t«n s träng ®¹o" kh«ng cßn lµ mét vÊn ®Ò
quan niÖm sèng hay quan niÖm vÒ çch c xö mµ ®· trë thµnh mét ph¹m
trï ®¹o ®øc. Thêi xa Plat«n, Aritxt«t, Khæng Tö… tõ ngêi thÇy ®· trë thµnh
nh÷ng bËc th¸nh trong lßng häc trß. Ngµy nay, ngêi thÇy tuy kh«ng cã vÞ
trÝ tuyÖt ®èi nh thÕ song thÇy vÉn lµ ngêi ®îc x· héi t«n träng vµ "nghÒ
d¹y häc lµ nghÒ cao quý nhÊt trong nh÷ng nghÒ cao quý". Dï ë ph¬ng
§«ng hay ph¬ng T©y, dï mèi quan hÖ thÇy trß cã b×nh ®¼ng ®Õn ®©u,
gÇn gòi ®Õn ®©u th× danh giíi thÇy trß, vÞ trÝ ®¸ng kÝnh cña ngêi thÇy
vÉn kh«ng hÒ bÞ mai mét.
Trªn thùc tÕ, vÊn ®Ò "t«n s träng ®¹o" ngµy nay ®· cã nhiÒu ®iÒu
®¸ng ph¶i bµn. Çc thÇy c« gi¸o dï ph¶i ®øng tríc bao nhiªu khã kh¨n cña
cuéc sèng vÉn ®ang ngµy ®ªm lo l¾ng, nghiÒn ngÉm ®Ó truyÒn thô cho
häc sinh nh÷ng tri thøc quý gi¸ nhÊt. Cßn häc sinh, bªn c¹nh nh÷ng häc
sinh ch¨m chØ ngoan ngo·n, thùc hiÖn ®óng ®¹o lµm trß, kÝnh yªu vµ t«n
träng thÇy c« gi¸o, ®· cã kh«ng Ýt b¹n chãt quªn ®i ®¹o nghÜa thÇy trß.
Nh÷ng häc sinh Êy ®· v« t×nh hoÆc cè ý vi ph¹m ®¹o lµm trß, lµm ®au
lßng çc thÇy c« gi¸o. §· cã nh÷ng c©u chuyÖn ®au lßng mµ chóng ta
kh«ng muèn nh¾c ®Õn nh hiÖn tîng häc trß xóc ph¹m thÇy c« gi¸o, v« lÔ
víi nh÷ng ngêi ®ang ngµy ®ªm d¹y b¶o m×nh nh÷ng ®iÒu hay lÏ ph¶i,
truyÒn ®¹t cho m×nh nh÷ng tinh hoa tri thøc nh©n lo¹i. X· héi ®·, ®ang vµ
sÏ tiÕp tôc lªn ¸n nh÷ng häc sinh ®ã.
"T«n s träng ®¹o" lµ mét truyÒn thèng v¨n ho¸ v« cïng tèt ®Ñp cña loµi
ngêi. NÕu trÎ em lµ tê giÊy tr¾ng th× ngêi cÇm c©y bót viÕt lªn nh÷ng tê
giÊy tr¾ng Êy nh÷ng tr¸ng th¼ng hµng, râ nÐt, râ ch÷ nhÊt chÝnh lµ thÇy
c« gi¸o. T«n träng nh÷ng ngêi gi÷ vai trß truyÒn ®¹t tri thøc nh©n lo¹i cho
thÕ hÖ sau lµ biÓu hiÖn cña t×nh yªu tri thøc, cña lßng ham häc hái, cña
ý chÝ vµ kh¸t väng v¬n lªn cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. V× thÕ "t«n s" kh«ng
chØ lµ vÊn ®Ò t«n träng, kÝnh yªu ngêi lµm nghÒ d¹y häc mµ cßn lµ biÓu
hiÖn cña t×nh yªu tri thøc, biÓu hiÖn cña v¨n minh, tiÕn bé. "§¹o" còng
kh«ng chØ dõng l¹i ë ®¹o lµm trß, ë nh÷ng h×nh thøc, th¸i ®é øng xö víi
ngêi thÇy mµ cßn lµ c¶ vÊn ®Ò ®¹o ®øc x· héi. §ã lµ ®¹o lµm ngêi, lµ ®¹o
häc ë ®êi. Träng ®¹o lµ coi träng sù hiÓu biÕt, coi träng tinh thÇn ham
häc hái, ®Ò cao truyÒn thèng ham häc.
§Ó x· héi ngµy cµng v¨n minh con ngêi ngµy cµng ph¶i chó ý ®Õn
chuyÖn häc hµnh, tiÕp thu tri thøc. V× thÕ, vai trß cña ngêi thÇy trong x·
héi hiÖn ®¹i ®· thay ®æi, tõ ngêi truyÒn ®¹t tri thøc ®· chuyÓn thµnh ngêi
dÉn d¾t häc sinh t×m ra con ®êng ®Õn víi tri thøc. Vai trß cña ngêi thÇy
Ýt nhiÒu thay ®æi nhng vÞ trÝ cña ngêi thÇy th× kh«ng hÒ suy gi¶m.
ThÇy vÉn lµ thÇy vµ ngµy cµng quan träng h¬n. V× vËy, dï x· héi cã ®i

109

®Õn ®©u, x· héi Êy vÉn cã nh÷ng ngêi muèn häc vµ vÉn cã nh÷ng ngêi
thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y b¶o ngêi ®i sau. Trong cuéc sèng ngµy nay, khi
mµ vÊn ®Ò häc hµnh ngµy cµng phøc t¹p vµ sù xuèng cÊp vÒ ®¹o ®øc x·
héi ®ang khiÕn nhiÒu ngêi cã l¬ng t©m tr¸ch nhiÖm ph¶i quan t©m suy
nghÜa th× vÊn ®Ò "t«n s träng ®¹o" cµng ph¶i tiÕp tôc ®îc kÕ thõa vµ
ph¸t huy h¬n n÷a.
T«n s träng ®¹o lµ mét truyÒn thèng ®¹o ®øc v« cïng tèt ®Ñp cña d©n
téc ta. §øng tríc nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng suy nghÜ hiÖn nay vÒ vÊn ®Ò ®¹o
®øc häc ®êng, chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng ho¹t ®éng cÇn thiÕt ®Ó nh¾c
nhë mçi ngêi nh×n l¹i th¸i ®é vµ çch øng xö cña m×nh ®èi víi nh÷ng ngêi
lµm thÇy trong x· héi nµy. T«n s träng ®¹o cÇn ph¶i ®îc quan t©m h¬n
n÷a.
hång mai

§Ò 7. Cã ý kiÕn cho r»ng: "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi kh¸ch qua
®êng, sau trë nªn ngêi b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc biÕn thµnh «ng
chñ nhµ khã tÝnh".
Anh (chÞ) thÊy ý kiÕn nµy nh thÕ nµo?
Bµi viÕt
Nhµ PhËt lêi r¨n d¹y con ngêi r»ng "KÎ thï lín nhÊt ®êi ngêi lµ chÝnh
m×nh". §óng vËy, trong cuéc sèng con ngêi ph¶i ®Êu tranh víi rÊt nhiÒu
thø ®Ó cã thÓ lµ mét con ngêi theo ®óng nghÜa. Trong ®ã, ®Êu tranh víi
chÝnh b¶n th©n m×nh lµ cuéc ®Êu tranh cam go vµ quyÕt liÖt nhÊt. §ã lµ
cuéc ®Êu tranh kh«ng bao giê ngõng nghØ. §iÒu nguy hiÓm nhÊt cña
con ngêi lµ cã thÓ chiÕn ®Êu mét mÊt mét cßn víi ngêi kh¸c song l¹i dÔ
dµng tho¶ hiÖp víi chÝnh m×nh. Mµ suèt c¶ cuéc ®êi, mçi ngêi ®Òu lu«n
ph¶i kh«ng ngõng ®èi diÖn víi cuéc ®Êu tranh gi÷a kh¸t väng vµ kh¶ n¨ng,
íc m¬ vµ hiÖn thùc. Kh¸t väng, ham muèn cña con ngêi kh«ng bao giê cã
®iÓm dõng mµ kh¶ n¨ng l¹i cã h¹n. Cuéc ®Êu tranh trong mçi ngêi ®· dÉn
®Õn nh÷ng con ®êng kh¸c nhau cña mçi ngêi. Ngêi chiÕn th¾ng ®îc
nh÷ng ham muèn ç nh©n, biÕt dõng l¹i ®óng lóc, ngêi l¹i dÔ dµng ®Çu
hµng, bu«ng th¶ m×nh theo nh÷ng ham muèn ç nh©n. Vµ kÕt qu¶ lµ con
ngêi cã nh÷ng tÝnh tèt vµ tÝnh xÊu.
Danh giíi gi÷a ®øc tÝnh tèt vµ thãi xÊu kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ
rµng. BiÓu hiÖn cña tÝnh tèt vµ thãi xÊu ®îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ
cña mçi ngêi ®èi víi nh÷ng ngêi xung quanh. TÝnh tèt lµ kÕt qu¶ sù ®iÒu
hoµ hîp lÝ gi÷a quyÒn lîi ç nh©n vµ quyÒn lîi céng ®ång. Nã trë thµnh
thãi xÊu khi quyÒn lîi cña ç nh©n lµm ¶nh hëng ®Õn quyÒn lîi céng
®ång. Ch¼ng h¹n nh thãi Ých kØ, sù tham lam, lêi biÕng, trèn tr¸nh tr¸ch
nhiÖm, ham ch¬i, tù tho¶ m·n… Tríc khi g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt
®èi víi céng ®ång, thãi xÊu Êy ®· g©y ra nh÷ng ®iÒu tai h¹i cho chÝnh
ngêi "së h÷u" nã. V× thÕ míi cã c©u "Nh÷ng thãi xÊu ban ®Çu lµ ngêi
kh¸ch qua ®êng, sau trë nªn ngêi b¹n th©n ë chung nhµ vµ kÕt côc biÕn
thµnh «ng chñ nhµ khã tÝnh".
§©y lµ mét c©u nãi rÊt ®óng, ®· h×nh tîng ho¸ ¶nh hëng cña nh÷ng

110

thãi xÊu ®èi víi b¶n th©n mçi con ngêi.
Ngêi xa nãi "Nh©n chi s¬ tÝnh b¶n thiÖn", (b¶n tÝnh con ngêi vèn
thiÖn), do ®iÒu kiÖn sèng, v× nhu cÇu sinh tån, v× nh÷ng mèi quan hÖ
phøc t¹p vµ sù kh¾c nghiÖt cña cuéc sèng mµ con ngêi dÇn dÇn cã
nh÷ng thãi xÊu. Kh«ng ph¶i ngay tõ khi sinh ra con ngêi ®· mang s½n
nh÷ng thãi xÊu. Thãi xÊu dÇn dÇn h×nh thµnh vµ ngù trÞ trong mçi ngêi.
Ngêi nµo cã b¶n lÜnh cøng cái, chiÕn th¾ng ®îc chÝnh m×nh th× nh÷ng
thãi xÊu Êy Ýt cã c¬ héi béc lé.
Ban ®Çu, v× nh÷ng lÝ do kh¸ch quan nµo ®ã, v× cuèc sèng cña b¶n
th©n m×nh, con ngêi muèn dµnh lÊy cho m×nh çi lîi. §ã lµ nguyªn nh©n
cña sù Ých kØ. LÇn ®Çu, sù Ých kØ, lßng ham muèn dµnh lÊy çi lîi cho
m×nh Êy cã thÓ chØ lµ b¶n n¨ng, chØ tho¸ng qua nh ngêi kh¸ch qua ®-
êng. Ngêi cã b¶n lÜnh, biÕt dõng l¹i ®óng lóc, sím thøc tØnh th× thãi xÊu
sÏ bÞ h¹n chÕ. Cô thÓ h¬n, lµ hiÖn tîng nghiÖn hót trong x· héi ngµy nay
ch¼ng h¹n. Lóc ®Çu chØ lµ do tß mß hoÆc bÞ rñ rª. Lóc ®ã, ma tuý míi
chØ lµ ngêi kh¸ch qua ®êng. Ng¬i cã b¶n lÜnh sím tõ chèi nã th× sÏ
kh«ng bÞ nã ®iÒu khiÓn. Khi thãi xÊu míi sinh ra, chóng ta rÊt dÔ tiªu
diÖt nã. Song nÕu kh«ng nhËn thøc ®îc ®ã lµ thãi xÊu, tiÕp tôc "së h÷u",
tiÕp tôc ham hè çi lîi cña riªng m×nh, quªn ®i lîi Ých céng ®ång, th× thãi
xÊu ngµy cµng ¨n s©u vµo ý thøc. Còng nh ngêi nghiÖn hót, nÕu kh«ng
sím gi· tõ ma tuý, hót nhiÒu sÏ dÇn dÇn quen víi nã, råi thÌm nã vµ còng sÏ
®Õn lóc kh«ng xa ®îc nã. Kh«ng xa ®îc sÏ dÉn ®Õn phô thuéc, phô thuéc
råi sÏ bÞ ®iÒu khiÓn. Lóc ®Çu nã phôc vô ta, råi ®Õn lóc ta sÏ trë thµnh
n« lÖ cña nã. Lóc Êy, ®Þa vÞ chñ kh¸ch sÏ bÞ ®¶o ngîc, ngêi kh¸ch qua
®êng sÏ trë thµnh chñ nhµ vµ chñ nhµ sÏ trë thµnh kÎ bÞ sai khiÕn.
Mçi ngêi nÕu kh«ng tù nhËn thøc vµ ph©n biÖt ®îc ®©u lµ tÝnh tèt vµ
®©u lµ thãi xÊu th× sÏ rÊt dÔ ®¸nh mÊt m×nh, dÔ biÕn m×nh thµnh n« lÖ
cña nh÷ng thãi xÊu. Lóc ®Çu nh÷ng hµnh ®éng kh«ng tèt cã thÓ chØ b¾t
nguån tõ sù v« t×nh gièng nh ngêi qua ®êng ta v« t×nh gÆp. Nhng nÕu
lÆp l¹i lÇn thø hai, sÏ rÊt dÔ cã lÇn thø ba vµ nh÷ng lÇn kh¸c n÷a (ng êi
b¹n th©n chung nhµ). Vµ khi ®· trë thµnh hÖ thèng, thµnh mét thãi quen,
lÆp l¹i nhiÒu lÇn nã sÏ ®iÒu khiÓn ta (ngêi chñ nhµ khã tÝnh). Mét häc
sinh, lÇn kiÓm tra ®Çu tiªn kh«ng thuéc bµi, hÐ vë nh×n mét vµi lÇn. NÕu
kh«ng tù ®Êu tranh víi m×nh, lÆp l¹i lÇn hai råi lÇn ba vµ dÇn trë thµnh
thãi quen. Thãi quen Êy sÏ khiÕn b¹n trë nªn lêi häc. Vµ nh vËy b¹n ®· ®Ó
thãi xÊu ®iÒu khiÓn m×nh.
Thãi xÊu sÏ lµm cho con ngêi trë nªn nhá nhen, Ých kû, lµm cho ta
lu«n ph¶i tranh giµnh, ganh ®ua, tÝnh to¸n. Cuéc sèng cña chÝnh chóng
ta sÏ mÊt ®i sù thanh th¶n. Thãi xÊu sÏ lµ nguyªn nh©n ®Ó nh÷ng ng êi
xung quanh cã nh÷ng hµnh ®éng ®èi xö kh«ng mÊy dÔ d·i v« t vµ ®é lîng
víi ta. Vµ nh thÕ, v× thãi xÊu, ta trë nªn c« ®éc, ta sÏ lu«n lu«n bÞ d»n vÆt
bëi nh÷ng ham muèn ç nh©n. Vµ cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh giËt, ®Ó tho¶
m·n nh÷ng thãi xÊu sÏ biÕn cuéc sèng cña chóng ta thµnh ®Þa ngôc. Thãi
xÊu lµ con dao ph¶n chñ, nã lµm ®au bÊt cø ai cã ý ®Þnh sö dông nã th-
êng xuyªn. Thãi xÊu lµm mÊt sù trong s¹ch vµ thanh th¶n cña l¬ng t©m,
nã khiÕn cho con ngêi lu«n c¶m thÊy bÊt æn. V× thÕ thãi xÊu kh«ng chØ
t¹o nªn nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®èi víi nh÷ng ngêi xung quanh mµ thãi xÊu

111

cßn khiÕn cho chÝnh ngêi së h÷u nã nh÷ng t¹i ho¹. "L¬ng t©m trong s¹ch
g×n gi÷ sù thanh th¶n trong t©m hån. H¬n thÕ n÷a, nã cßn lµ ®èi träng víi
mäi tai ho¹ vµ khæ ®au".
hång mai

§Ò 8. Hëng øng ®ît thi ®ua x©y dùng m«i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp do
§oµn thanh niªn céng s¶n Hæ ChÝ Minh ph¸t ®éng, chi ®oµn líp 10A tæ
chøc héi th¶o víi chñ ®Ò: "V× mét m¸i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp".
H·y viÕt bµi tham gia héi th¶o ®ã.
Bµi viÕt
M«i trêng cã ý nghÜa v« cïng quan träng ®èi víi sù sèng cña loµi ng-
êi. Mçi chóng ta cÇn ph¶i cã ý thøc tr¸ch nhiÖm, cïng nhau x©y dùng mét
m«i trêng sèng ngµy cµng trong s¹ch h¬n.
M«i trêng mµ hµng ngµy chóng ta ®ang sèng chÝnh lµ ng«i nhµ, lµng
quª vµ m¸i trêng. Trong ®ã m¸i trêng lµ n¬i chóng ta cïng nhau häc tËp, vui
ch¬i. §Ó viÖc häc tËp ®¹t kÕt qu¶ cao, chóng ta ph¶i x©y dùng mét m«i
trêng häc tËp trong lµnh, ®Ó m¸i trêng cña chóng ta ®óng lµ ng«i nhµ thø
hai, ng«i nhµ chung cña tÊt c¶ chóng ta.
VËy chóng ta cÇn ph¶i lµm nh÷ng g× ®Ó cã ®îc mét m¸i trêng xanh,
s¹ch, ®Ñp. M¸i trêng cña chóng m×nh ®· ®Ñp, ®· s¹ch råi, chóng ta cÇn
ph¶i g×n gi÷ ®Ó ngµy cµng ®Ñp h¬n, s¸ch h¬n.
Tríc hÕt, ®Ó gi÷ ®îc mµu xanh cho ng«i trêng, chóng ta ph¶i cïng
nhau trång vµ ch¨m sãc c©y xanh trong trêng. Hµng n¨m, chóng ta ph¶i
tham gia ®Çy ®ñ çc ®ît trång c©y cña §oµn trêng. Chóng ta sÏ cïng ch¨m
sãc vµ b¶o vÖ nh÷ng hµng c©y n¬i s©n trêng. C©y xanh ph¶i ®îc b¶o vÖ
vµ ch¨m sãc, kh«ng nªn h¸i hoa, bÎ cµnh. NhÊt lµ çc b¹n nam, kh«ng nªn
trÌo lªn c©y cèi trong trêng. Çc b¹n còng kh«ng nªn trÌo lªn bÎ hoa trªn c©y
phîng, c©y b»ng l¨ng… M¸i trêng th©n yªu cña chóng ta sÏ ngµy cµng xanh
h¬n nÕu t©t c¶ chóng ta ®Òu cã ý thøc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ c©y xanh.
Líp m×nh sÏ ph¶i cã nh÷ng buæi lao ®éng trång c©y vµ ch¨m sãc c©y
xanh trong vên trêng, s©n trêng.
M«i trêng xanh cha ®ñ, ®Ó cã bÇu kh«ng khÝ thËt sù trong lµnh,
chóng ta cÇn ph¶i gi÷ g×n cho s©n trêng, líp häc, khu«n viªn nhµ trêng
lu«n s¹ch sÏ gän gµng. ¤ng cha ta ®· d¹y "nhµ s¹ch th× m¸t, b¸t s¹ch ngon
c¬m". §Ó s©n trêng s¹ch sÏ, mçi chóng ta ®Òu ph¶i cã ý thóc gi÷ g×n vÖ
sinh chung nh kh«ng vøt r¸c bõa b·i, vÖ sinh s¹ch sÏ líp häc, gi÷ g×n vÖ
sinh ç nh©n. Hµng tuÇn chóng ta ph¶i tham gia nghiªm tóc, ®Çy ®ñ çc
buæi vÖ sinh chung. S©n trêng, líp häc kh«ng cã r¸c, kh«ng cã bôi bÈn lµ
chóng ta ®· cã mét m«i trêng trong lµnh.
Xanh, s¹ch cha ®ñ, ng«i trêng cña chóng ta cßn ph¶i ®Ñp. Bëi ®©y lµ
n¬i chóng ta ®îc häc çi hay, çi ®Ñp, ®îc häc nh÷ng ®iÒu tèt, lÏ ph¶i. §Ó
trêng ®Ñp, tríc hÕt mçi chóng ta còng ph¶i ®Ñp. §Ñp quÇn, ®Ñp ¸o, ®Ñp
ngêi ®Òu cÇn thiÕt song cha ®ñ. Chóng ta cÇn ph¶i ®Ñp trong tõng hµnh
®éng, cö chØ, lêi ¨n tiÕng nãi. H·y lµm sao ®Ó m¸i trêng th©n yªu cña
chóng ta kh«ng cã nh÷ng lêi nãi th« tôc, nh÷ng hµnh ®éng v« lÔ, mÊt

112

lÞch sù víi b¹n bÌ, thÇy c«. §Ñp cho mçi ngêi råi ®Õn lµm ®Ñp cho c¶ ng«i
trêng. Chóng ta ph¶i biÕt s¾p xÕp méi thø cho gän gµng, trang trÝ líp
s¸ng sña ®Çy ®ñ... Chóng ta h·y ch¨m sãc vên hoa cña lãp m×nh ®Ó hoa
lu«n khoe s¾c tríc s©n trêng.
§Ó m¸i trêng cña chóng ta ®îc gäi lµ ng«i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp kh«ng
ph¶i lµ chuyÖn ®¬n gi¶n. Chóng ta ph¶i lu«n cè g¾ng hÕt søc vµ kh«ng
ngõng v¬n lªn, ph¶i lu«n cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång th× míi cã
thÓ x©y dùng ®îc ng«i trêng xanh, s¹ch, ®Ñp. Nhng chóng ta còng kh«ng
nªn chØ chó ý lµm ®Ñp trêng, ®Ñp líp mµ quªn r»ng ®Ó trêng ®Ñp th×
con ®êng ®Õn trêng, ng«i nhµ chóng ta ®ang sèng còng ph¶i xanh - s¹ch
- ®Ñp.
Chóng ta h·y cïng nhau, ch¨m sãc, b¶o vÖ c©y xanh, cïng cã ý thøc
®Ó t¹o nªn mét m«i trêng sèng ngµy cµng trong s¹ch vµ tèt ®Ñp h¬n.
hång mai

§Ò 9. Häc bµi th¬ "ThuËt hoµi" cña Ph¹m Ngò L·o, cã b¹n cho r»ng:
Sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ lµ qu¸ ®¸ng, kiªu k×. Ngîc l¹i, cã b¹n ngîi ca vµ cho
r»ng ®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o lín lao cña ngêi thanh niªn yªu níc. H·y
cho biÕt ý kiÕn cña anh (chÞ).
Bµi viÕt
Nhµ TrÇn ®· ghi vµo cuèn ViÖt sö nh÷ng trang sö v« cïng chãi läi vãi
ba lÇn chiÕn th¾ng qu©n Nguyªn M«ng vµ mét sù ph¸t triÓn thÞnh vîng
cña ®Êt níc. NÒn v¨n minh cña d©n téc ViÖt ®· cã mét bíc tiÕn dµi díi çc
triÒu ®¹i nhµ TrÇn. Nh÷ng trang sö hµo hïng ®ã cña nhµ TrÇn cã ®îc lµ
nhê tinh thÇn vua t«i mét lßng v× d©n v× níc. V× nhµ TrÇn cã nh÷ng tíng
lÜnh tµi n¨ng nh TrÇn Thñ §é, TrÇn Quèc TuÊn, TrÇn Quang Kh¶i, Ph¹m
Ngò L·o… Nh÷ng tíng lÜnh tµi ba Êy ®· gãp phÇn lµm nªn çi "hµo khÝ
§«ng A" trong v¨n häc thêi TrÇn.
Sau nh÷ng th¸ng n¨m chinh chiÕn vµ ®· cã ®îc rÊt nhiÒu c«ng ao ®èi
víi cuèc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn M«ng, Ph¹m Ngò L·o - mét tíng
lÜnh tµi ba cña TrÇn Hng §¹o - ®· tæng kÕt l¹i cuéc ®êi chinh chiÕn cña
m×nh:
Móa gi¸o non s«ng tr¶i mÊy th©u
Ba qu©n hïng khÝ ¸t sao Ngu
C«ng danh nam tö cßn v¬ng nî
Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu.
Trªn thùc tÕ, nh÷ng g× nhµ TrÇn ®· lµm ®îc cho lÞch sö d©n téc ViÖt
Nam lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng tù hµo, kh«ng chØ cña riªng nh÷ng tíng lÜnh
nhµ TrÇn mµ cßn lµ cña c¶ d©n téc. Theo quan niÖm c«ng danh cña Nho
gi¸o th× viÖc "Móa gi¸o non s«ng tr¶i m©y th©u" Êy còng ®· lµ mét sù
nghiÖp c«ng danh ®¸ng tù hµo, ngêi qu©n tö ®· thùc hiÖn ®ñ nghÜa vô
"tÒ gia trÞ quèc b×nh thiªn h¹". ThÕ nhng, ngêi tíng lÜnh trongh bµi th¬
nµy l¹i cã t©m sù "Luèng thÑn tai nghe chuyÖn Vò HÇu". C«ng lao cña Vò
HÇu (Gia Çt Lîng) ®èi víi nhµ Thôc lµ ®iÒu kh«ng thÓ tranh c·i. Sù

113

nghiÖp cña Gia Çt Lîng ®· trë thµnh lý tëng sèng cña çc bËc chÝnh
nh©n qu©n tö theo t tëng Nho gia. ViÖc thua kÐm Vò HÇu vÒ c«ng lao
binh nghiÖp lµ lÏ ®¬ng nhiªn, kh«ng cã g× ®¸ng hæ thÑn. Trong bµi th¬
nµy, t¸c gi¶ còng kh«ng cã ý so s¸nh sù nghiÖp cña m×nh víi Gia Çt Lîng.
"ChuyÖn Vò HÇu" ®îc nh¾c ®Õn kh«ng ph¶i ®Ó so s¸nh mµ nã cã ý
nghÜa tîng trng cho lÝ tëng vÒ tr¸ch nhiÖm cña ®Êng nam nhi ®èi víi x·
héi. V× thÕ sù hæ thÑn cña t¸c gi¶ trong bµi th¬ nµy kh«ng ph¶i "lµ qu¸
®¸ng, kiªu k×". §ã lµ sù b¨n kho¨n, tr¨n trë day døt cña mét con ng êi vÒ
tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi céng ®ång. §ã chÝnh lµ biÓu hiÖn s©u s¾c
nhÊt cña t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc. Híng ®Õn sù nghiÖp cña Vò HÇu lµ
híng ®Õn mét lÝ tëng sèng cao ®Ñp, "®ã lµ biÓu hiÖn mét hoµi b·o lín
lao cña ngêi thanh niªn yªu níc".
Sèng ë trªn ®êi nµy, kh«ng ph¶i ai còng biÕt thÑn, thÑn víi b¶n th©n
m×nh vµ thÑn víi tÊt c¶ mäi ngêi. BiÕt thÑn nghÜa lµ cßn biÕt sèng, cßn
biÕt thÕ nµo lµ ph¶i tr¸i, tèt xÊu. Nçi "then" cña Ph¹m Ngò L·o lµ nçi thÑn
cña mét con ngêi cã nh©n çch cao c¶. §©y kh«ng ph¶i lµ sù xÊu hæ cña
mét ngêi trãt lµm ®iÒu xÊu, còng kh«ng ph¶i sù tù ti cña mét ngêi v« tÝch
sù, v« nghÜa tríc cuéc ®êi. Ngêi tíng lÜnh Êy ®· "Móa gi¸o non s«ng tr¶i
mÊy th©u" vµ ®· gãp nhiÒu c«ng lín, ®· gãp phÇn lµm nªn çi "hïng khÝ
nuèt sao Ngu", ®iÒu ®ã ®· ®ñ lµm nªn sù vÎ vang cho mét cuéc ®êi.
hång mai

§Ò 10. Vai trß cña s¸ch ®èi víi cuéc sèng nh©n lo¹i.
Bµi viÕt
M. Gorki tõng nãi “Mçi cuèn s¸ch lµ mét bËc thang nhá mµ khi bíc lªn,
t«i t¸ch khái con thó ®Ó ®i tíi gÇn con ngêi”. NhËn xÐt nµy ®· kh¸i qu¸t
mét çch chÝnh x¸c vai trß cña s¸ch ®èi víi cuéc sèng nh©n lo¹i. Mçi cuèn
s¸ch më ra tríc m¾t con ngêi nh÷ng ch©n trêi míi.
S¸ch lµ s¶n phÈm cña x· héi v¨n minh, sù ra ®êi cña s¸ch chøng tá
mét bíc tiÕn quan träng cña x· héi lo¹i ngêi. Tríc ®©y khi ch÷ viÕt, giÊy
viÕt cha ra ®êi, con ngêi chØ cã thÓ giao tiÕp víi nhau b»ng lêi nãi, cö
chØ vµ hµnh ®éng. H×nh thøc giao tiÕp Êy chØ cã thÓ dÔn ra trong
ph¹m vi hÑp, kho¶ng çch ng¾n, hÑp vÒ thêi gian vµ kh«ng gian. Khi ch÷
viÕt, giÊy viÕt vµ nhÊt lµ kü thuËt in ra ®êi, x· héi loµi ngêi ®· ®îc tËn h-
ëng mét thµnh tùu v« cïng quý gi¸ cña khoa häc kÜ thuËt. Chóng ta cã thÓ
ghi l¹i nh÷ng ®iÒu chóng ta nghÜ vµ cã thÓ truyÒn nã ®Õn cho rÊt nhiÒu
ngêi thuéc nhiÒu thÕ hÖ kh¸c nhau. S¸ch ra ®êi nh v©y vµ ®· mang ®Õn
nhiÒu lîi Ých cho con ngêi. Thö tëng tîng thÕ giíi chóng ta ®ang sèng
kh«ng cã mét cuèn s¸ch nµo. Chóng ta sÏ t×m hiÓu vµ lu gi÷ vèn kiÕn
thøc khæng lå cña loµi ngêi ë ®©u? Cã lÏ x· héi loµi ngêi sÏ l¹i ch×m trong
m«ng muéi vµ u tèi.
TÊt nhiªn, s¸ch kh«ng ph¶i lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt ®Ó ghi l¹i vµ truyÒn
®¹t th«ng tin tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c, tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c.
Ngµy xa, cha «ng ta ®· dïng h×nh thøc truyÒn miÖng. Tuy "Tr¨m n¨m bia
®¸ th× mßn, Ngµn n¨m bia miÖng vÉn cßn tr¬ tr¬" nhng h×mh thøc truyÒn
miÖng bao giê còng cã dÞ b¶n theo quy luËt "tam sao thÊt b¶n". Cã thÓ

114

®èi víi v¨n häc d©n gian, víi nh÷ng s¸ng t¸c cña tËp thÓ nh©n d©n th×
kh«ng sao song víi nh÷ng tri thøc khoa häc, x· héi, t tëng... dÞ b¶n g©y ra
nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc. V× thÕ, çc tri thøc vÒ lÞch sö, thiªn v¨n, khoa
häc tù nhiªn vµ x· héi ®Òu x¶y ra sù mÊt m¸t, sai hôt, thiÕu chÝnh x¸c. Khi
nh÷ng tri thøc Êy ®îc ghi l¹i b»ng v¨n b¶n vµ ®îc g×n gi÷ mét çch cã ý
thøc th× ngêi ®êi sau sÏ nhËn ®îc nhh÷ng tri thøc chÝnh x¸c do thÕ hÖ tr-
íc truyÒn l¹i. Ngµy nay, chóng ta cã truyÒn thanh, truyÒn h×nh vµ çc ph-
¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng kh¸c, song tÊt c¶ ®Òu kh«ng thÓ thay thÕ ®-
îc s¸ch. Mçi ph¬ng tiÖn truyÒn th«ng tin cã nh÷ng u, nhîc ®iÓm riªng vµ
chóng kh«ng thÓ thay thÕ nhau. Cïng mét néi dung cèt truyÖn nhng xem
phim vµ ®äc tiÓu thuyÕt l¹i mang l¹i hai kÕt qu¶ c¶m nhËn kh¸c nhau. §èi
diÖn víi trang s¸ch, ngêi ®äc ®îc hoµn toµn ®éc lËp vµ tù do ph¸t huy tëng
tîng vµ suy luËn cña m×nh. S¸ch gióp con ngêi ph¸t triÓn trÝ tëng tëng, t
duy s¸ng t¹o vµ ®éc lËp suy nghÜ. Mçi trang s¸ch sÏ mang ®Õn cho ngêi
®äc nh÷ng tri thøc thó vÞ. Ngåi tríc trang s¸ch lµ ngêi ®äc ®ang thùc hiÖn
cuéc ®èi tho¹i víi t¸c gi¶. Víi h×nh thøc ng«n ng÷ ch÷ viÕt - ph¬ng tiÖn
giao tiÕp quan träng nhÊt - s¸ch gióp ngêi ®äc cã ®iÒu kiÖn nghiÒn
ngÉm, suy nghÜ vµ tiÕp nhËn chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ néi dung th«ng tin. H¬n
thÕ n÷a, s¸ch lµ ph¬ng tiÖn cã kh¶ n¨ng truyÒn ®¹t th«ng tin réng r·i vµ
tiÖn lîi nhÊt bëi h×nh thøc tiÕp nhËn th«ng tin ®¬n gi¶n lµ ®äc.
Dï x· héi cã ph¸t triÓn ®Õn ®©u, cã thªm nhiÒu h¬n n÷a çc ph¬ng
tiÖn truyÒn ®¹t th«ng tin hiÖn ®¹i, nhng s¸ch vÉn gi÷ vai trß v« cïng quan
träng ®èi víi cuéc sèng. §äc s¸ch lµ mét ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt v¨n ho¸
cña ngêi ®äc. §äc s¸ch g× vµ ®äc nh thÕ nµo còmg lµ mét ph¬ng diÖn
cña v¨n ho¸ mµ chóng ta vÉn gäi lµ v¨n ho¸ ®äc. Ngµy nay, v× cã qu¸
nhiÒu vµ qu¸ s½n nh÷ng h×nh thøc tiÕp nhËn th«ng tin tiÖn lîi vµ hiÖn ®¹i
dÉn ®Õn viÖc nhiÒu ngêi coi thêng vai trß cña s¸ch. §ã lµ mét thùc tÕ
®¸ng buån. Thê ¬ víi s¸ch sÏ dÉn ®Õn nh÷ng lèi sèng thô hëng, bu«ng th¶,
nh÷ng t©m hån nghÌo nµn vµ c»n cçi. L¹m dông çc ph¬ng tiÖn tiÕp nhËn
th«ng tin qu¸ tiÖn dông nh b¨ng h×nh, phim ¶nh.. . con ngêi dÔ r¬i vµo
t×nh tr¹ng tiÕp nhËn th«ng tin thô ®éng.
Ai còng cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy vai trß v« cïng quan träng vµ
kh«ng thÓ thay thÕ cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng hiÖn ®¹i. V× vËy, mçi chóng
ta cÇn ph¶i biÕt quý träng nh÷ng trang s¸ch, bëi ®ã lµ n¬i kÕt tô t©m hån,
trÝ tuÖ vµ t©m huyÕt cña bao ngêi thuéc bao thÕ hÖ. Khi viÕt lªn mçi
trang s¸ch, ngêi viÕt ®· göi g¾m vµo ®ã tÊt c¶ t×nh c¶m vµ trÝ tuÖ cña
m×nh. H·y tr©n träng nh÷ng trang s¸ch "mªnh m«ng trÝ tuÖ" cña nh©n
lo¹i, s¸ch sÏ mang ®Õn cho çc b¹n nh÷ng mãn quµ v« gi¸.
hång mai

§Ò 11. Anh (chÞ) h·y tr×nh bµy nh÷ng suy nghÜ cña m×nh vÒ lßng
dòng c¶m.
Bµi viÕt
Lßng dòng c¶m lµ mét trong nh÷ng ®øc tÝnh v« cïng cÇn thiÕt vµ
®¸ng quý träng ë mçi con ngêi. Dï ë n¬i ®©u, khi lµm bÊt cø mét viÖc g×,
con ngêi ®Òu cÇn lßng dòng c¶m. Trong nh÷ng cuéc chiÕn tranh vÖ

115

quèc cña d©n téc chóng ta ®· cã rÊt nhiÒu nh÷ng tÊm g¬ng dòng c¶m, v×
níc quªn th©n, lu«n s½n sµng ®èi mÆt víi kÎ thï, víi khã kh¨n gian khæ,
thËm chÝ c¶ hy sinh mÊt m¸t. Nh÷ng anh vÖ quèc qu©n, gi¶i phãng qu©n
®· trë thµnh nh÷ng biÓu tîng ®Ñp vÒ lßng dòng c¶m.
Lßng dòng c¶m lµ mét trong nh÷ng phÈm chÊt v« cïng quan träng cña
con ngêi. Bëi trong cuéc ®êi m×nh, chóng ta lu«n ph¶i ®èi diÖn víi khã
kh¨n, thö th¸ch. Lßng dòng c¶m lµ nghÞ lùc, lµ søc m¹nh, lµ ý chÝ kiªn c -
êng ®Ó con ngêi cã thÓ vît lªn mäi gian nan thö th¸ch, ®Ó cã ®îc søc
m¹nh chÕ ngù thiªn nhiªn, chiÕn th¾ng kÎ thï … vµ nhiÒu khi lµ ®Ó chiÕn
th¾ng chÝnh b¶n th©n m×nh. Ngêi chiÕn sÜ ung dung, b×nh th¶n, kh«ng
hÒ run sî tríc mòi sóng qu©n thï, ®ã lµ dòng c¶m. Chó bÐ tho¨n tho¸t bíc
®i díi lµn ®¹n qu©n thï ®Ó ®a cho ®îc bøc th ®Ò "thîng khÈn". ChÞ TrÇn
thÞ LÝ kh«ng hÒ run sî vµ kh«ng chÞu khuÊt phôc tríc nh÷ng ®ßn tra tÊn
d· man cña giÆc. Tríc nh÷ng khã kh¨n, hiÓm nguy, con ngêi vÉn quyÕt
t©m lµm viÖc, hoµn thµnh nhiÖm vô, ®ã lµ dòng c¶m. Dòng c¶m lµ s½n
sµng ®èi diÖn víi gian khã ®Ó thùc hiÖn cho ®îc môc ®Ých ®Ò ra.
Trong cuéc sèng hoµ b×nh, chóng ta vÉn hµng ngµy hµng giê chøng
kiÕn nh÷ng hµnh ®éng dòng c¶m. Dòng c¶m v¹ch trÇn nh÷ng viÖc lµm
sai tr¸i cña ngêi kh¸c dï ®ã lµ nh÷ng kÎ cã chøc cã quyÒn, nh÷ng chiÕn sÜ
c«ng an dòng c¶m b¾t téi ph¹m ®Ó gi÷ cho nh©n d©n cã cuéc sèng
thanh b×nh, mét b¹n häc sinh s½n sµng lao xuèng dßng níc ch¶y xiÕt ®Ò
cøu b¹n... Nh÷ng con ngêi dòng c¶m Êy ®· gãp phÇn lµm cho cuéc sèng
ngµy cµng tèt ®Ñp h¬n.
ChiÕn th¾ng ®îc ngêi kh¸c ®· rÊt khã kh¨n, nhng chiÕn th¾ng ®îc
chÝnh b¶n th©n m×nh cßn khã kh¨n h¬n nhiÒu. Dòng c¶m ®Ó nh×n ra vµ
c«ng nhËn nh÷ng sai lÇm khuyÕt ®iÓm cña m×nh. Dòng c¶m ®Ó chiÕn
th¾ng nh÷ng ham muèn c¸ nh©n, nh÷ng tham väng vµ nh÷ng nhu cÇu v«
tËn cña m×nh. Kh«ng ®ñ nghÞ lùc ®Ó vît qua khã kh¨n ®· bao ngêi r¬i
vµo c¹m bÉy cña nh÷ng c¸m dç, ®Ó råi trë nªn nghiÖn ngËp, trém c¾p…
Kh«ng ®ñ dòng c¶m ®Ó nh×n th¼ng vµo sù thËt, ®Ó söa ch÷a sai lÇm
mµ bao ngêi ngµy cµng dÊn s©u vµo con ®êng téi léi ®Ó råi khi cã ®ñ
dòng khÝ nh×n l¹i th× ®· qu¸ muén.
Chóng ta ®· nghe nãi rÊt nhiÒu ®Õn lßng dòng c¶m. §ã lµ mét phÈm
chÊt cña nh÷ng ngêi anh hïng, lµm nªn nh÷ng tÊm g¬ng anh dòng, song
®ã còng lµ phÈm chÊt kh«ng thÓ thiÕu trong mçi con ngêi. Cuéc sèng
ngµy cµng khã kh¨n, ®Ó tån t¹i con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi bao nhiªu thö
th¸ch, gian nan. NÕu kh«ng cã ®ñ nghÞ lùc vµ nÕu kh«ng cã lßng dòng
c¶m, chóng ta sÏ rÊt khã cã ®îc sù thµnh c«ng trong cuéc sèng. Dòng c¶m
lµ mét phÈm chÊt mµ chóng ta cã thÓ båi dìng th«ng qua rÌn luyÖn. Cïng
víi lßng trung thùc, dòng c¶m sÏ lµ tè chÊt ®Ó mçi ngêi cã thÓ lµ mét ngêi
tèt.
hång mai

§Ò 12. Quan niÖm cña anh (chÞ) vÒ mét bµi th¬ hay.
Bµi viÕt

116

Th¬ lµ mét kh¸i niÖm v« cïng quen thuéc ®èi víi tÊt c¶ mäi ngêi. NÕu
yªu cÇu ®äc mét bµi th¬ yªu thÝch ch¾c ch¾n ai còng cã thÓ ®äc ®îc Ýt
nhÊt mét bµi. Song nÕu ph¶i gi¶i thÝch thÕ nµo lµ th¬ th× l¹i lµ chuyÖn
kh«ng ®¬n gi¶n. Cßn thÕ nµo lµ th¬ hay l¹i cµng khã.
Th¬ lµ kÕt qu¶ cña sù th¨ng hoa c¶m xóc, lµ s¶n phÈm tinh thÇn cña
nhµ th¬. Mçi bµi th¬ lµ sù kÕt tinh vèn v¨n ho¸, thÓ hiÖn çi nh×n vÒ cuéc
®êi vµ biÓu hiÖn nh÷ng tr¹ng th¸i xóc c¶m cña ngêi s¸ng t¸c. S¸ng t¹o b»ng
c¶m xóc nªn thëng thøc còng ph¶i b»ng c¶m xóc. V× thÕ ngêi ta míi nãi
"Th¬ lµ tiÕng nãi tõ tr¸i tim ®Ëp vµo tr¸i tim".
Tríc hÕt, th¬ hay ph¶i lµ nh÷ng vÇn th¬ ®îc s¶n sinh ra tõ cuéc sèng.
Th¬ ph¶i lµ nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh vÒ cuéc sèng. Bµi th¬ lµ kÕt qu¶
sù céng hëng nhÞp ®Ëp tr¸i tim nhµ th¬ víi nh÷ng "tiÕng ®êi l¨n n¸o nøc".
Nh÷ng vÇn th¬ cña NguyÔn Du, NguyÔn Tr·i trë thµnh nh÷ng kiÖt t¸c bÊt
hñ bëi ®ã lµ nçi lßng tr¨n trë cña nhµ th¬ tríc cuéc ®êi l¾m nçi d©u bÓ.
XuÊt ph¸t tõ cuéc ®êi, v× con ngêi th× th¬ míi cã thÓ sèng cïng cuéc ®êi.
Søc sèng cña nh÷ng thi phÈm nh §éc TiÓu Thanh kÝ (NguyÔn Du),
Cung o¸n ng©m khóc (NguyÔn Gia ThiÒu), th¬ Hå Xu©n H¬ng, Xu©n
DiÖu, th¬ LÝ B¹ch, §ç Phñ sèng m·i víi thêi gian còng chÝnh nhê çi "t×nh
®êi tha thiÕt" lu«n phËp phång sù sèng trong mçi dßng th¬. T×nh ®êi lµ
nh÷ng giät hång c©u nu«i sèng th¬, nh nhµ th¬ Tè H÷u tõng nãi vÒ th¬
NguyÔn Du:
Tr¶i bao giã dËp sãng dåi
TÊm lßng th¬ vÉn t×nh ®êi thiÕt tha.
Th¬ hay ph¶i ®îc nhiÒu ngêi ®äc yªu thÝch, cã ®îc sù ®ång ®iÖu
t©m hån cña nhiÒu ngêi ®äc, nãi ®Õn niÒm vui nçi buån cña nhiÒu ngêi.
Bëi "Th¬ lµ nh÷ng ®iÖu hån ®i t×m nh÷ng t©m hån ®ång ®iÖu" (Tè H÷u).
MÆc dï bµi th¬ xuÊt ph¸t tõ mét tr¹ng th¸i c¶m xóc ç nh©n cña t¸c gi¶
song ®ã ph¶i lµ nh÷ng c¶m xóc ch©n thùc, nh÷ng c¶m xóc trong s¸ng. T«i
yªu em (Puskin), Bµi th¬ sè 28 - Ngêi lµm vên (R. Ta - go) Tù h¸t (Xu©n
Quúnh)… lµ kh¸t väng t×nh yªu cña triÖu triÖu tr¸i tim nh©n lo¹i. Nhµ th¬
víi kh¶ n¨ng trùc gi¸c ®Æc biÖt nh¹y c¶m vµ vèn ng«n ng÷ tinh tÕ cña
m×nh ®· nãi hé chóng ta nh÷ng khao kh¸t, nh÷ng ®am mª, nh÷ng rung
®éng ch©n thµnh tríc cuéc sèng.… Véi vµng (Xu©n DiÖu) §©y th«n VÜ
D¹ (Hµn MÆc Tö) lµ t×nh yªu tha thiÕt cuéc ®êi vµ kh¸t väng sèng ch¸y
báng cña tÊ c¶ chóng ta. Ngêi ®äc ®Õn víi th¬ kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n lµ
®Õn víi nguån th«ng tin mµ lµ ®i t×m nh÷ng t©m sù, nh÷ng nçi niÒm tr¾c
Èn cña chÝnh tr¸i tim m×nh. Víi tÊt c¶ mäi ngêi, bµi th¬ hay tríc hÕt ph¶i lµ
bµi th¬ cã chøa ®ùng nçi niÒm suy t cña chÝnh hä.
Th¬ hay ph¶i thÓ hiÖn nh÷ng t×nh c¶m tinh tÕ, ph¶i lµm cho t©m hån
ngêi ®äc phong phó h¬n. Nhµ th¬ lµ ngêi cã kh¶ n¨ng c¶m nhËn nh÷ng
biÕn th¸i tinh tÕ cña cuéc sèng mµ kh«ng ph¶i ngêi b×nh thêng nµo còng
cã kh¶ n¨ng kh¸m ph¸. V× thÕ, th¬ sÏ lµ n¬i ®Ó ngêi ®äc th«ng qua nhµ
th¬, hiÓu thªm vÒ cuéc sèng xung quanh. Mïa thu víi nh÷ng bíc ®i nhÑ
nhµng cña nã chØ cã thÓ ®îc c¶m nhËn vµ diÔn t¶ mét çch chÝnh x¸c vµ
tinh tÕ víi kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña thi nh÷ng thi nh©n nh Xu©n DiÖu, Lu
Träng L…

117

H¬n mét loµi hoa ®· rông cµnh
Trong vên s¾c ®á rña mµu xanh
Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸
§«i nh¸nh kh« gÇy x¬ng máng manh.
(§©y mïa thu tíi)
Th¬ lµ nghÖ thuËt ng«n tõ nªn bµi th¬ hay ng«n tõ ph¶i ®Ñp, phong
phó, míi mÎ, võa thÓ hiÖn ®îc vÎ ®Ñp cña ng«n ng÷ d©n téc, võa lµm giµu
cã ng«n ng÷ d©n téc. Nh÷ng thi nh©n nh Hå Xu©n H¬ng, NguyÔn Du lµ
nh÷ng ngêi ®· cã c«ng lín trong viÖc lµm nªn sù phong phó cña ng«n ng÷
d©n gian ViÖt Nam.
Th¬ ph¶i hµm sóc, ph¶i gîi më cho ngêi ®äc nh÷ng ngÉm nghÜ, suy t,
lµm giµu cã ®êi sèng néi t©m cña con ngêi, kÝch thÝch con ngêi suy
nghÜ vÒ cuéc sèng ®Ó con ngêi sèng cã t©m hån h¬n. Hoµng h¹c l©u
khiÕn ngêi ®äc nghÜ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ gi¸ trÞ cña cuéc sèng, T«i
yªu em khiÕn ngêi ®äc nghÜ ®Õn t×nh yªu ®Ých thùc, Th¬ míi thæi vµo
kh«ng khÝ ¶m ®¹m, bÕ t¾c cña x· héi có mét kh¸t khao sèng, kh¸t khao
t×m lÝ tëng….
Mét bµi th¬ hay ph¶i lµ bµi th¬ cã sù kÕt hîp hµi hoµ tÊt c¶ c¸c yÕu tè
tõ cÊu tø, thi tø ®Õn ng«n ng÷, c¶m xóc, nh nhµ th¬ Xu©n DiÖu tõng nãi
"Th¬ hay nh con gµ ngon, ngon tõ phao c©u, ®Çu c¸nh, l¾t lÎo khóc x-
¬ng".
Bµi th¬ hay lµ bµi th¬ cã kh¶ n¨ng mang ®Õn cho ngêi ®äc nh÷ng
rung ®éng tinh tÕ vµ ch©n thµnh. Khi ®äc bµi th¬ hay, ngêi ®äc cã thÓ
t×m thÊy ë ®ã nh÷ng c¶m xóc, suy t, tr¨n trë cña chÝnh m×nh. Th¬ kh«ng
chØ lµ mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt gi¶i trÝ, ®äc ®Ó vui, ®Ó th gi·n, th¬ ph¶i
lµ tÊm g¬ng ®Ó con ngêi nh×n thÊy t©m hån m×nh, ®Õn víi bµi th¬ hay
nghÜa lµ t×m ®Õn n¬i ta cã thÓ l¾ng nghe tr¸i tim m×nh nãi. Dï thÕ nµo
th¬ hay vÉn ph¶i lµ bµi th¬ chøa ®ùng nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n cao c¶.
hång mai

§Ò 13. Bi kÞch cña ngêi phô n÷ trong x· héi cò qua mét sè t¸c phÈm
v¨n häc trung ®¹i ®· häc: §äc TiÓu Thanh ký (NguyÔn Du), Chinh phô
ng©m (§Æng TrÇn C«n - §oµn ThÞ §iÓm), Cung o¸n ng©m (NguyÔn Gia
ThiÒu).
Bµi viÕt
Khi nãi vÒ sè phËn nµng KiÒu, NguyÔn Du ®au xãt viÕt r»ng:
§au ®ín thay phËn ®µn bµ
Lêi r»ng b¹c mÖnh còng lµ lêi chung
T tëng cã vÎ thËt bi quan, nhng thùc tÕ lµ nh vËy. Díi chÕ ®é phong
kiÕn, ngêi phô n÷ ph¶i chÞu nhiÒu thiÖt thßi, hä lµ n¹n nh©n cña mét sè t
tëng phong kiÕn. T tëng “träng nam khinh n÷” lµ nguyªn nh©n s©u xa
dÉn ®Õn nh÷ng bi kÞch sè phËn cña phô n÷. Ngêi phô n÷ kh«ng ®îc
quyÒn quyÕt ®Þnh sè phËn m×nh, kh«ng ®îc häc hµnh, hä ph¶i chÊp

118

nhËn sèng phô thuéc. C¶m th«ng vµ thÊu hiÓu nçi ®au ®ín cña th©n
phËn ®µn bµ trong x· héi cò, c¸c thi nh©n xa ®· ghi l¹i nh÷ng bi kÞch Êy
qua sè phËn cña mét sè ngêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn xa. Mçi con
ngêi mét nçi ®au riªng nhng nçi ®au chung nhÊt vÉn lµ nh÷ng bÊt h¹nh
trong cuéc sèng t×nh duyªn.
Phô n÷ vèn lµ nh÷ng ngêi nh¹y c¶m. ChØ riªng ®iÒu Êy th«i còng ®ñ
®Ó hä ph¶i chÞu nhiÒu bÊt h¹nh h¬n ®µn «ng. MÒm yÕu, ®a sÇu, ®a
c¶m vµ c¶ ®a ®oan ®· khiÕn ngêi phô n÷ lu«n rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng bÊt
h¹nh cña m×nh dï hä sèng trong x· héi nµo. Trong x· héi cò, khi ng êi ®µn
«ng cã quyÒn ®îc lÊy “n¨m thª b¶y thiÕp”, th× nh÷ng bÊt h¹nh mµ ngêi
phô n÷ ph¶i gh¸nh chÞu l¹i cµng lín h¬n. Ngêi phô n÷ ph¶i sèng trong c¶nh
“Chång chung ®©u dÔ ai nhêng cho ai”, hä ph¶i chÞu nh÷ng nçi niÒm
cay ®¾ng xãt xa. Nh÷ng khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i trän vÑn lu«n day
døt hä. N÷ sÜ Hå Xu©n H¬ng - ngêi phô n÷ ®Çy b¶n lÜnh - ®· ph¶i thèt
lªn ®Çy uÊt øc khi ph¶i sèng trong nçi tñi hên Êy:
“KÎ ®¾p ch¨n b«ng kÎ l¹nh lïng
ChÐm cho c¸i kiÕp lÊy chång chung”
Còng c¶nh lÊy chång chung, c¬n ghen tu«ng quý téc cña Ho¹n Th ®·
®Èy Thuý KiÒu – Thóc Sinh vµo c¶nh ngé Ðo le:
Cïng trong mét tiÕng t¬ ®ång
Ngêi ngoµi cêi nô, ngêi trong khãc thÇm
Nµng TiÓu Thanh trong §éc TiÓu thanh kÝ cña NguyÔn Du vµ ngêi
cung n÷ trong Cung o¸n ng©m còng chÞu chung nçi ®au nh thÕ. Nhng
tÊm bi kÞch cña hä xãt xa h¬n nhiÒu. Nµng TiÓu Thanh tµi s¾c vÑn toµn
l¹i ®a sÇu ®a c¶m ph¶i lÊy lÏ ngêi ®µn «ng hä Phïng, nµng bÞ ngêi vî c¶
cña chång hµnh h¹ ®Õn ph¶i chÕt trong c¶nh c« ®¬n. Cßn nh÷ng ngêi
cung n÷ vèn lµ nh÷ng trang quèc s¾c thiªn h¬ng th× ph¶i sèng mái mßn
trong c¶nh c« ®¬n buån tñi v× bÞ vua chóa bá quªn gi÷a chèn th©m cung.
Hä ®Òu lµ n¹n nh©n cña chÕ ®é ®a thª.
May m¾n h¬n nµng TiÓu Thanh vµ ngêi cung n÷, ngêi chinh phô ®îc
sèng nh÷ng n¨m th¸ng h¹nh phóc løa ®«i mÆn nång. Nhng bi kÞch cña
nµng l¹i b¾t ®Çu tõ chiÕn tranh. Nµng tiÔn chång ra ®i víi mong muèn
chång lËp c«ng ®Ó lÊy Ên phong hÇu. Ngêi chinh phô ph¶i chê chång
trong c¶nh c« ®¬n. Phong hÇu ®©u cha thÊy, nµng ph¶i chê ®îi mái mßn
trong c« ®éc, lÆng lÏ nh×n tuæi xu©n cña m×nh tr«i ®i trong v« väng.
NiÒm kh¸t khao h¹nh phóc løa ®«i vµ sù c« ®¬n ®· khiÕn ngêi chinh phô
nh©n ra r»ng Ên phong hÇu, c«ng danh lµ phï phiÕm vµ v« nghÜa. Trong
c¶nh c« ®¬n, ngêi chinh phô trong Chinh phô ng©m cña §Æng TrÇn C«n
còng cã t©m tr¹ng gièng nh ngêi chinh phô trong Khuª o¸n cña ]V¬ng X-
¬ng Linh:
“Hèt kiÕn m¹ch ®Çu d¬ng liÔu s¾c
Hèi giao phu tÕ mÞch phong hÇu”
(Chît thÊy mµu d¬ng liÔu ®Çu ®êng
Hèi hËn ®· ®Ó chång ®i tßng qu©n ®Ó t×m kiÕm Ên

119

phong hÇu)
TÊn bi kÞch chung nhÊt cña nµng TiÓu Thanh, ngêi cung n÷ vµ ngêi
chinh phô còng chÝnh lµ bi kÞch cña ®a sè phô n÷ trong x· héi cò. §ã lµ
tÊn bi kÞch h¹nh phóc løa ®«i kh«ng trän vÑn. Khi ngêi phô n÷ kh«nh ®îc
quyÒn quyÕt ®Þnh h¹nh phóc cña m×nh th× hä kh«ng thÓ cã ®îc h¹nh
phóc, nÕu cã th× còng rÊt mong manh. H¹nh phóc cña ngêi phô n÷ trong
x· héi cò phô thuéc vµo sù may m¾n mµ th«i:
Th©n em nh h¹t ma sa
H¹t vµo ®µi çc, h¹t ra ruéng cµy
Bi kÞch cña nµng TiÓu Thanh lµ tÊn bi kÞch cña phËn lÏ män. Trong
chÕ ®é ®a thª, ngêi vî c¶ cã quyÒn hµnh h¬n c¶, nÕu ngêi chång nhu nh-
îc, th× quyÒn sinh quyÒn s¸t sÏ thuéc vÒ bµ c¶ hoÆc mét ngêi ®µn bµ
ghª gím nhÊt trong sè çc bµ vî. Vµ nh÷ng ngêi vî kh¸c chØ cßn biÕt sèng
trong ®¾n cay tñi hên. Nµng TiÓu Thanh tµi s¾c nh thÕ nhng ®· chÕt
yÓu bëi sù hµnh h¹ trong ghen tu«ng cña ngêi vî c¶. Bi kÞch th¶m th¬ng
cña nµng ®· khiÕn bao ngêi ph¶i r¬i níc m¾t cïng Tè Nh:
Chi phÊn h÷u thÇn liªn tö hËu
V¨n ch¬ng v« mÖnh luþ phÇn d
Nh÷ng ngêi phô n÷ nh TiÓu Thanh thêng nh¹y c¶m, ®a sÇu. Chång
chung ®· khæ l¹i cßn bÞ hµnh h¹ th× cßn cã bi kÞch nµo ®au ®ín h¬n. Vµ
kÓ c¶ khi ®· chÕt ®i, nh÷ng t©m sù tñi hên göi g¾m trong nh÷ng trang
th¬ v¨n còng bÞ hµnh h¹, bÞ ®èt bá. Bi kÞch cña TiÓu Thanh lµ tÊn bi
kÞch chung cña nhiÒu ngêi phô n÷ trong x· héi cò. Hä kh«ng ®îc hëng
trän h¹nh phóc løa ®«i mµ cßn ph¶i sèng trong c« ®¬n ª chÒ nhôc nh·.
Bi kÞch cña ngêi cung n÷ chèn th©m cung còng vËy. Ph¶i cã tuæi trÎ,
cã nhan s¾c hä míi ®îc tuyÓn vµo cung ®Ó hÇu h¹ nhµ vua. Vµo chèn
th©m cung, hµng ngµn cung tÇn mü n÷ chØ cã duy nhÊt mét ngêi ®Ó
ngãng tr«ng, ®ã lµ nhµ vua. Hä ph¶i sèng trong hi väng, trong mái mßn
chê ®îi. Nhng tÊt c¶ ®Òu rÊt mong manh. Cã nh÷ng ngêi cung n÷ c¶ ®êi
bÞ ch«n vïi trong chèn th©m cung, c¶ cuéc ®êi kh«ng mét lÇn ®îc nh×n
thÊy mÆt vua. Khi tãc ®· ng¶ mµu hoÆc khi ®îc vÒ quª hä vÉn lµ mét c«
g¸i. Cã ngêi may m¾n ®îc mét ®«i lÇn nhµ vua ngã ngµng tíi th× còng
ch¼ng h¬n g×. Sau ®ã l¹i lµ chuçi ngµy sèng trong ®au khæ, trong mái
mßn chê ®îi, ®Ó råi bÞ nh÷ng nçi khao kh¸t h¹nh phóc vß xÐ câi lßng.
Sèng cuéc ®êi cung n÷, kh«ng chØ c« ®¬n, tñi hên mµ hä cßn ph¶i tranh
giµnh nhau b»ng tiÒn, b»ng thÕ lùc vµ b»ng thñ ®o¹n ®Ó cã thÓ ®îc gÇn
vua. Khi bÞ thÊt sñng, trong chèn th©m cung, hä chØ cßn biÕt sèng trong
v« väng, sèng trong c« ®éc, buån tñi. ThËt chua xãt khi ngêi con g¸i trÎ
tuæi trµn ®Çy søc sèng vµ kh¸t väng ngµy nµo nay ®· trë thµnh ngêi phô
n÷ c« ®éc, ®Ó råi hä ph¶i cÊt lªn lêi than ®Çy uÊt øc:
§ªm n¨m canh lÇn n¬ng v¸ch quÕ
Çi buån nµy ai ®Ó giÕt nhau
GiÕt nhau ch¼ng çi lu cÇu
GiÕt nhau b»ng çi u sÇu ®éc cha”

120

Bi kÞch cña ngêi cung n÷ ®· chøng tá r»ng chÕ ®é cung tÇn lµ n¬i
thÓ hiÖn râ nhÊt b¶n chÊt v« nh©n ®¹o cña chÕ ®é phong kiÕn. ChÕ ®é
Êy ®· cíp ®i cña ngêi phô n÷ quyÒn ®îc sèng, ®îc hëng h¹nh phóc cña
mét con ngêi b×nh thêng. Chèn th©m cung lµ nÊm må ch«n sèng bao ng-
êi con g¸i tµi s¾c. §ã còng lµ b·i chiÕn ®Þa cña nh÷ng ngêi ®µn bµ. Hä
tranh giµnh, ghanh ®ua ®Ó cã ®îc mét chót h¹nh phóc, mét chót quan
t©m cña ngêi chång chung quyÒn quý.
Ngêi cung n÷ mái mßn trong c« ®éc v× phËn cung n÷ chèn th©m
cung cßn ngêi chinh phô l¹i mái mßn tr«ng ®îi ngêi chång ®i chiÕn trËn.
Mong chång mang Ên phong hÇu trë vÒ ®Ó r¹ng danh dßng hä nhng sù
tr«ng ®îi cña hä lµ v« väng. Ngêi chinh phô c« ®éc trong sù mái mßn.
NiÒm khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i ®· giµy vß nµng. Bi kÞch cña nµg
chÝnh lµ nçi c« ®¬n. Ngêi chinh phu ra ®i kh«ng hÑn ngµy trë l¹i. Nh÷ng
cuéc chiÕn tranh phong kiÕn ®· cíp ®i cña nµng h¹nh phóc vµ tuæi trÎ.
Mçi ngêi phô n÷ mét sè phËn kh¸c nhau nh÷ng hä ®Òu r¬i vµo bi
kÞch. Bi kÞch chung nhÊt cña hä lµ h¹nh phóc løa ®«i bÞ dang dë.
Nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn sù dang dë Êy chÝnh lµ tÝnh chÊt phi
nh©n ®¹o cña chÕ ®é phong kiÕn. §ã lµ chÕ ®é n¨m thª b¶y thiÕp, lµ
chiÕn tranh phi nghÜa, lµ méng c«ng hÇu. Çc thi nh©n xa víi niÒm c¶m
th«ng s©u s¾c cña m×nh ®· cÊt lªn tiÕng nãi ®ßi quyÒn sèng, quyÒn ®-
îc h¹nh phóc cho nh÷ng ngêi phô n÷. NiÒm khao kh¸t h¹nh phóc løa ®«i lµ
niÒm kh¸t khao chÝnh ®¸ng cña ngêi phô n÷ nãi riªng vµ cña con ngêi nãi
chung.
hång mai

§Ò 14. Bµi häc vÒ nh©n çch vµ lèi sèng mµ anh chÞ rót ra tõ çc c©u
chuyÖn vÒ Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é.
Bµi viÕt
Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é lµ hai danh nh©n v¨n
ho¸ ®Êt ViÖt, hai ngêi cã c«ng rÊt lín ®èi víi sù thÞnh vîng cña hai triÒu
®¹i phong kiÕn ViÖt Nam. Hä lµ nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng vÒ lèi sèng vµ
nh©n çch. Qua c©u chuyÖn vÒ T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é, nguêi
viÕt sö híng ®Õn môc ®Ých ®Ò cao lßng trung thùc, ca ngîi tÊm lßng
lu«n v× d©n v× níc cña hä. C¶ hai vÞ tíng ®Çu triÒu nµy ®Òu lu«n ®Æt
quyÒn lîi cña d©n téc, ®Êt níc lªn trªn quyÒn lîi gia ®×nh vµ céng ®ång.
C©u chuyÖn vÒ hai vÞ tíng nµy mang ®Õn cho chóng ta nh÷ng bµi häc
nh©n sinh v« cïng quý gi¸.
Trung thùc lµ phÈm chÊt v« cïng ®¸ng quý ë mçi ngêi. Trung thùc víi
mäi ngêi xung quanh, trung thùc víi chÝnh m×nh chóng ta sÏ kh«ng lµm
®iÒu g× khuÊt tÊt. T« HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é ®Òu lµ nh÷ng con ng-
êi rÊt trung thùc vµ th¼ng th¾n. Lµ nh÷ng ngêi ®øng ®Çu triÒu, mçi lêi
nãi, mçi çch øng xö ®Òu ¶nh hëng ®Õn v¬ng ph¸p, v× thÕ hä lu«n trung
thùc vµ c«ng b»ng khi gi¶i quyÕt c«ng viÖc.
ThÕ nhng ®iÒu ®¸ng tr©n träng vµ ®¸ng ®Ó chóng ta häc tËp ë hai
con ngêi Êy chÝnh lµ tÊm lßng m×nh v× mäi ngêi. §iÓm chung gi÷a T«

121

HiÕn Thµnh vµ TrÇn Thñ §é chÝnh lµ tÊm lßng lu«n v× níc v× d©n, biÕt
®Æt quyÒn lîi cña tËp thÓ lªn trªn quyÒn lîi ç nh©n. §ã lµ biÓu hiÖn cña
tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®èi víi d©n téc, ®èi víi céng ®ång. TrÇn Thñ §é ban
thëng cho ngêi lÝnh canh v× anh ta ®· gi÷ nghiªm phÐp níc, mÆc dï anh
ta lµm tr¸i ý cña Linh Tõ quèc mÉu. ¤ng ban thëng cho ngêi d¸m nãi th¼ng
nãi thËt víi ®øc vua dï ngêi ®ã nãi kh«ng tèt vÒ m×nh. Dï viÖc nhá hay
viÖc lín, TrÇn Thñ §é ®Òu v× môc ®Ých gi÷ nghiªm phÐp níc. Mét chøc
c©u ®¬ng nhá dµnh cho ngêi hä hµng cña Linh Tõ quèc mÉu – vî «ng – lµ
viÖc kh«ng khã. Nhng «ng kh«ng lµm theo ý cña vî. Bëi v×, «ng kh«ng
muèn mét chót lîi léc nhá cña ngêi th©n lµm phÐp níc kh«ng nghiªm, sö
viÖc kh«ng c«ng b»ng. V× tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ mµ triÒu ®×nh ®· ®Æt
lªn vai, th¸i s TrÇn Thñ §é ®· s½n sµng hy sinh nh÷ng quyÒn lîi riªng t ®Ó
gi÷ nguyªn phÐp níc.
Th¸i phã T« HiÕn Thµnh còng kh«ng v× miÕng måi danh väng, tiÒn
b¹c mµ lµm tr¸i ®¹o trêi. ¤ng còng kh«ng sî c¶ nh÷ng lêi do¹ n¹t. ¤ng ®·
dòng c¶m b¶o vÖ di chóc cña nhµ vua. V× quyÒn lîi cña d©n téc, «ng ®·
tiÕn cö ngêi thùc sù cã tµi chø kh«ng tiÕn cö ngêi ngµy ®ªm hÇu h¹
m×nh.
Trong cuéc sèng hµng ngµy, chóng ta vÉn ph¶i thêng xuyªn ®èi phã
víi nh÷ng m©u thuÉn gi÷a lîi Ých ç nh©n vµ lîi Ých céng ®ång. NhiÒu khi
mét chót lîi cña riªng m×nh l¹i g©y nªn nh÷ng thiÖt h¹i cho tËp thÓ, cho
mäi ngêi xung quanh. Nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng vÒ nh©n çch vµ lèi sèng cña
ngêi xa nh¾c nhë chóng ta ph¶i sèng sao cho ph¶i ®¹o, ph¶i biÕt ®iÒu
hoµ mèi quan hÖ gi÷a quyÒn lîi cña b¶n th©n vµ lîi Ých cña tËp thÓ, cña
nh÷ng ngêi xung quanh, kh«ng nªn chØ lo cho b¶n th©n m×nh. Cã nhiÒu
ngêi, v× çi lîi tríc m¾t cña b¶n th©n ®· s½n sµng g©y nªn tai ho¹ hoÆc
nh÷ng mÇm ho¹ cho c¶ x· héi. Khi lµm viÖc g× chóng ta còng ph¶i c©n
nh¾c çi lîi vµ çi h¹i nã g©y nªn cho x· héi.
§Ó trë thµnh nh÷ng con ngêi cã Ých cho x· héi, chóng ta cßn ph¶i biÕt
nh×n xa tr«ng réng, ph¶i biÕt sèng ®óng ®¹o lµm ngêi. X· héi sÏ tèt ®Ñp
h¬n nÕu mçi ngêi ®Òu cã tr¸ch nhiÖm, ®Òu cã ý thøc x©y dùng tËp thÓ.
Sù Ých kû, chØ bo bo quyÒn lîi cña riªng m×nh sÏ khiÕn cho con ngêi
sèng nhá nhen vµ tÝnh to¸n. Mµ nh÷ng tÝnh to¸n nhá nhen bao giê còng
g©y nªn nh÷ng ®iÒu kh«ng tèt cho ngêi kh¸c vµ cho c¶ b¶n th©n ngêi Ých
kû. Th¸i phã T« HiÕn Thµnh vµ Th¸i s TrÇn Thñ §é lµ nh÷ng tÊm g¬ng
s¸ng ngêi vÒ nh©n çch. Hä mang nh÷ng tr¸ch nhiÖm v« cïng nÆng nÒ
®èi víi triÒu ®×nh, çch øng xö cña hä liªn quan ®Õn lîi Ých, sù sèng cßn
cña c¶ mét triÒu ®×nh nªn hä ph¶i c©n nh¾c, ph¶i thËn träng. Chóng ta
chØ lµ nh÷ng con ngêi b×nh thêng song còng vÉn lµ mét ç nh©n cña x·
héi. Hµnh ®éng cña chóng ta còng liªn quan ®Õn nh÷ng ngêi xung quanh
nªn chóng ta còng ph¶i biÕt xö xù sao cho ®óng, cho hîp lÏ ph¶i, lÏ ®êi.
BiÕt sèng v× mäi ngêi, s½n sµng hy sinh lîi Ých cña b¶n th©n ®Ó
cñng cè lîi Ých cña d©n téc lµ truyÒn thèng, lèi sèng v« cïng tèt ®Ñp cña
nh©n d©n ta. Vµ nh÷ng anh hïng d©n téc, danh nh©n v¨n ho¸ lµ nh÷ng
tÊm g¬ng s¸ng ngêi, lµ biÓu tîng ®Ñp ®Ï cho tinh thÇn Êy. Lßng trung
thùc, tinh thÇn tËp thÓ vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh©n d©n, víi ®Êt níc lµ
nh÷ng ®iÓm s¸ng trong nh©n çch vµ lèi sèng cña nh÷ng ngêi nh T« HiÕn

122

Thµnh vµ TrÇn Thñ §é, lµ nh÷ng tÊm g¬ng ®Ó chóng ta soi m×nh vµ söa
m×nh sao cho hîp lÏ ®êi.
hång mai

III. Tham kh¶o
Trong thÕ giíi AIDS, im lÆng lµ chÕt
Lêi c¶nh b¸o trªn cña Tæng th ký LHQ Ko-phi An-nan mang nhiÒu
th«ng ®iÖp ®¸ng quan t©m. Sù ph©n biÖt ®èi xö, kú thÞ vµ th¸i ®é thê ¬
cña céng ®ång lÉn chÝnh phñ çc quèc gia ®ang mang l¹i nhiÒu çi chÕt
th¬ng t©m kh«ng ®¸ng cã v× c¨n bÖnh nµy.
Nh¾n nhñ víi b¸o giíi bªn lÒ Héi nghÞ Quèc tÕ AIDS lÇn thø 15 ®îc tæ
chøc t¹i B¨ng-cèc, Th¸i Lan, Tæng th ký Liªn hîp quèc Ko-phi An-nan nãi:
"NÕu cã ®iÒu chóng t«i ®· häc ®îc qua hai thËp kû AIDS hoµnh hµnh, th×
®ã lµ trong thÕ giíi cña AIDS, im lÆng lµ chÕt... Lµ nh÷ng ngêi thuéc giíi
truyÒn th«ng, çc b¹n h·y ®em c¨n bÖnh nµy ra khái bãng tèi vµ h·y ®Ó
mäi ngêi nãi vÒ nã mét çch cëi më vµ cã hiÓu biÕt".
§èi víi giíi l·nh ®¹o çc níc, Tæng th ký Liªn hîp quèc Ko-phi An-nan
nhÊn m¹nh: cÇn nãi vÒ AIDS víi quan ®iÓm tù hµo, kh«ng ph¶i lµ ®iÒu
®¸ng xÊu hæ. Çc níc nghÌo cÇn nhËn thøc râ th¶m ho¹ AIDS vµ c«ng
khai th«ng b¸o thùc tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS ë níc m×nh, tõ ®ã cã ®îc sù
hç trî cña céng ®ång quèc tÕ. Thùc chÊt, ®èi víi çc níc nghÌo, vÊn ®Ò lín
cha h¼n lµ thiÕu nguån tµi chÝnh quèc tÕ hç trî cho ch¬ng tr×nh phßng
chèng AIDS mµ lµ thiÕu çc ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng ®Ó thùc hiÖn tèt çc
ch¬ng tr×nh ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh. Cßn ë çc níc giµu, ®iÒu kiÖn c¬
së vËt chÊt ®Çy ®ñ còng cha ®¶m b¶o thµnh c«ng trong cuéc ®Êu tranh
víi AIDS, mµ chÝnh lµ cÇn sù quan t©m kh«ng ph©n biÖt ®èi xö víi mäi
tÇng líp, thµnh phÇn nhiÔm bÖnh. §¬n cö ngay t¹i níc Mü, x· héi vÉn tù
hµo vÒ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n quyÒn vµ v¨n minh, t×nh tr¹ng ph©n biÖt
chñng téc vµ th¸i ®é thê ¬ cña giíi l·nh ®¹o còng g©y ¶nh hëng ®Õn cuéc
chiÕn chèng AIDS. VÊn ®Ò ngêi Mü gèc Phi nhiÔm HIV t¹i níc nµy ®ang
ngµy cµng gia t¨ng khi cã h¬n 50% sè ngêi nhiÔm HIV ë Mü lµ ngêi da
mµu. Nhng trong 5323 ¸p phÝch tuyªn truyÒn vµ 445 bµi ph¸t biÓu t¹i Héi
nghÞ Quèc tÕ lÇn thø 15 vÒ AIDS, trong ®ã cã nhiÒu bµi ph¸t biÓu cña
Mü, kh«ng cã mét dßng nµo nh¾c ®Õn t×nh tr¹ng l©y nhiÔm HIV/AIDS
cña ngêi Mü gèc Phi.
§èi víi céng ®ång x· héi, ®Ó t¹o ®îc bÇu kh«ng khÝ cëi më cho nh÷ng
bÖnh nh©n AIDS tù t©m sù vµ trao ®æi, còng nh ®Ó mäi ngêi d©n cã
kiÕn thøc hßng chèng l©y nhiÔm, cÇn xo¸ bá nh÷ng t tëng kú thÞ vµ
ph©n biÖt. Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ míi ®©y kªu gäi mäi ngêi lao ®éng
nªn tù nguyÖn thö HIV, xem ®©y lµ ho¹t ®éng thêng kú. Mét quan chøc
ho¹t ®éng trong lÜnh vùc phßng chèng AIDS cÊp ®é toµn cÇu tõng nhËn
®Þnh, nÕu 90% sè ngêi nhiÔm HIV kh«ng biÕt m×nh nhiÔm bÖnh, coi
nh sù nghiÖp phßng chèng HIV/AIDS ®· thÊt b¹i, mét hiÖn tr¹ng ®ang x¶y
ra ngay t¹i çc níc ®ang ph¸t triÓn. Héi nghÞ vÒ AIDS t¹i Th¸i Lan còng ®Ò
cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy vµ khuyÕn khÝch thö nghiÖm HIV thêng kú, ¸p
dông ®èi víi çc bÖnh nh©n ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i çc bÖnh viÖn, trung

123

t©m y tÕ. Nh÷ng ngêi nµy nÕu ®îc yªu cÇu thö lu«n c¶ virus HIV nhng hä
cã thÓ tõ chèi nÕu kh«ng muèn.
Theo ®¸nh gi¸ cña Tæng th ký Liªn hîp quèc K«-phi An-nan, th¶m ho¹
AIDS kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò søc khoÎ mµ cßn ®e do¹ trùc tiÕp ®Õn tiÕn
tr×nh ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i. Nhng kÓ tõ héi nghÞ quèc tÕ cuèi cïng vÒ
AIDS ®îc tæ chøc n¨m 2002 ®Õn nay, tèc ®é hoµnh hµnh cña dÞch bÖnh
®· gia t¨ng chãng mÆt khi cã ®Õn 6 triÖu ngêi thiÖt m¹ng so víi tæng sè
20 triÖu bÖnh nh©n ®· chÕt v× AIDS kÓ tõ khi ph¸t hiÖn ca ®Çu tiªn vµo
n¨m 1981. Trªn thÕ giíi hiÖn cã 38 triÖu ngêi nhiÔm AIDS, riªng trong n¨m
2003 cã ®Õn 4,8 triÖu ca nhiÔm míi. C¨n bÖnh còng ®ang ®e do¹ ngµy
cµng lín ®Õn phô n÷ vµ trÎ em khi cã ®Õn h¬n nöa sè ngêi nhiÔm bÖnh ë
®é tuæi trëng thµnh lµ phô n÷, cßn sè trÎ em bÞ må c«i v× mÊt cha, mÑ
do AIDS ®ang ngµy cµng t¨ng. TrÎ em còng khã cã c¬ héi ®îc ch÷a trÞ
AIDS do thiÕu thuèc riªng thÝch hîp.
(Theo T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ - x· héi,
sè 8/2004, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ
Minh)

Suy nghÜ vÒ mÑ
1. MÑ t«i ngêi mÑ ViÖt Nam. Hy sinh chÞu ®ùng mu«n vµn khã kh¨n.
MÑ t«i lµ ngêi mÑ ®¸ng kÝnh träng nhÊt. §õng cã ai tranh c·i víi t«i vÒ
®iÒu ®ã. Bëi mÑ lµ ngêi t«i yªu nhÊt trªn ®êi.
2. Cha mÑ sinh thµnh ra t«i nhng x¸c th©n t«i ®îc trÝch ra tõ mét
phÇn cña mÑ. M¸u thÞt t«i lµ mét phÇn m¸u thÞt c¬ thÓ mÑ. MÑ nu«i
nÊng t«i tõ trong bông mÑ, råi tõ nguån s÷a mÑ. Trong bµi häc tõ ng÷ H¸n
ViÖt cña ngêi xa göi g¾m, t«i ®äc vµ hiÓu ®îc r»ng tö sè lµ sè con, mÉu
sè lµ sè mÑ. Trong ph©n sè cuéc ®êi ta lu«n lµ mét phÇn cña mÑ.
MÉu lµ tiÒn vèn. Tö lµ tiÒn l·i. DÉu mai nµy t«i søc dµi vai réng. DÉu
mai nµy t«i lµ tØ phó, t«i vÉn nhí r»ng t«i ®i ra tõ mÑ, t«i còng chØ lµ
phÇn l·i tõ mÑ mµ th«i. Vµ t«i hiÓu nh thÕ nµo lµ "§i suèt ®êi lßng mÑ
vÉn theo con".
3. Trong Kinh B¸o ©n LÔ Vu Lan r»m th¸ng b¶y cã c©u: "Chç ít mÑ
n»m chç r¸o con l¨n". Ngµy cßn nhá t«i hiÓu ®ã lµ t×nh mÉu tö cña ngêi
mÑ nghÌo trong ng«i nhµ m¸i dét mÑ nhêng cho con chç kh«. Sau nµy t«i
hiÓu ®ã lµ t×nh mÉu tö cña tÊt c¶ mäi ngêi mÑ nu«i con. Khi con cßn ®á
hán, mçi ®ªm ngµy con tÌ dÇm hµng mÊy chôc lÇn. Ngµy xa kh«ng tiÖn
nghi nh b©y giê, nh÷ng manh chiÕu kh«ng kÞp kh« mµ lu«n tÝm bÇm níc
gi¶i. MÑ ph¶i n»m lªn ®ã cho chãng r¸o ®Ó lît kh¸c chuyÓn chç con n»m.
Mét t×nh mÑ méc m¹c ®¬n s¬ mµ sao ®i hÕt nöa ®êi ngêi c©u v¨n kia t«i
míi hiÓu.
4. Êy thÕ mµ, nÕu ph¶i n»m trong sè nh÷ng ngêi nghÌo th× ngêi mÑ
lµ ngêi nghÌo nhÊt v× ngoµi b¶n th©n m×nh ra, mÑ cßn mang g¸nh nÆng
chi tiªu chî bóa cho c¶ gia ®×nh.
5. Khi ta yÕu ®uèi trong th©n x¸c bÐ báng hay khi ta trong phót søc
tµn lùc kiÖt, nÕu nh chØ mét tõ cuèi cïng ta cßn cã thÓ gäi ®îc th× ®ã

124

ph¶i lµ tõ MÑ. Bëi MÑ lµ tõ cã cÊu ©m dÔ ph¸t ©m nhÊt vµ Ýt tèn søc
nhÊt. §ã lµ phô ©m m«i - m«i céng víi mét nguyªn ©m ®¬n, khÐp. ChØ
cÇn b¹n mÊp m¸y m«i lµ cã ngay mÑ.
6. Than «i, kh«ng hiÓu sao trªn ®êi nµy vÉn cßn nh÷ng ngêi con bÊt
hiÕu. Nh÷ng ®øa con lµm mÑ ®au. T«i còng ®· cã lÇn lµm mÑ ®au. T«i
®· ®¹p vµo bông mÑ tõ bªn trong. Còng chØ v× ngµy ®ã t«i míi lµ ph«i, lµ
thai, t«i ®©u ®îc lµ Ngêi. Ngµy Êy t«i cßn n»m trong bông mÑ. Vµ t«i biÕt,
vµ hìi nh÷ng ngêi con ®Òu nªn biÕt, ®ã lµ lÇn ®Çu tiªn vµ còng lµ lÇn
cuèi cïng ta ®¸ng ®îc tha thø khi lµm cho mÑ ta ®au.
§oµn C«ng Lª Huy

Suy nghÜ vÒ viÖc häc nh©n mïa tùu trêng
§· l¹i thªm mét mïa tùu trêng, mïa cña nh÷ng ®¸m m©y bµng b¹c tr«i
trªn kh«ng vµ l¸ ngoµi ®êng rông nhiÒu. Lßng ta l¹i nh chó bÐ ngµy ®Çu
®i häc trong v¨n cña Thanh TÞnh.
Cã bao giê ta tù hái v× sao ®o¹n v¨n T«i ®i häc l¹i sèng l©u nh vËy
trong ký øc cña ai ®· tõng lµ häc trß? Cã ph¶i v× nã ®· ®îc in vµo s¸ch tËp
®äc cÊp mét? Cã ph¶i v× mïa ®Õn trêng lÆp l¹i hµng n¨m nªn dÔ nhí?
Hay v× ®ã lµ t©m tr¹ng qu¸ ®iÓn h×nh cña mét chó bÐ ngµy ®Çu lµm
"sinh viªn" líp 1?
Sím mai h«m Êy, sím mai ®Çy s¬ng thu vµ gi¸ l¹nh, chó bÐ ®îc mÑ
©u yÕm d¾t tay ®i trªn con ®êng lµng dµi vµ hÑp. Con ®êng nµy chó ®·
quen ®i l¹i l¾m lÇn nhng lÇn nµy bçng l¹. C¶nh vËt chung quanh nh cã
nhiÒu thay ®æi lín. TÊt c¶ thùc ra chØ v× h«m nay "t«i ®i häc". ý nghÜa
s©u s¾c lµm nªn sù ®iÓn h×nh bÊt hñ cña mét t©m tr¹ng n»m trong ba
ch÷ T«i ®i häc.
Sù häc lµ chiÕc b¶n lÒ më ra phÝa s¸ng, khÐp l¹i gi÷a bãng tèi.
Sù häc lµ nhÞp cÇu b¾c bªn nµy bê m«ng muéi sang bªn bê ch©n lý.
Häc cho nªn ngêi, häc ®Ó kh«ng chØ sèng phÇn "con".
Häc ®Ó biÕt chung sèng cïng nhau trong céng ®ång, trong mét thÕ
giíi ngµy cµng chËt hÑp khi mµ ranh giíi cña ®Þa h¹t th«ng tin ngµy cµng
nhoµ ®i.
Häc ®Ó biÕt uèng níc ®un s«i ®Ó nguéi.
Häc ®Ó biÕt kh«ng ai cã thÓ suy nghÜ hé vµ quyÕt ®Þnh cho hiÓu biÕt
cña chÝnh ta.
Häc ®Ó biÕt ¬n §¸c-uyn, Men-®en, nh÷ng Niu-t¬n, Anh-xtanh,... BiÕt
¬n nh÷ng nhµ b¸c häc d¸m cÊy lªn c¬ thÓ cña chÝnh m×nh nh÷ng vi trïng
thÝ nghiÖm... Vµ v« cïng nhiÒu nh÷ng ngän ®uèc kh¸c ®· dÉn ®êng cho
t¬ng lai nh©n lo¹i.
Häc ®Ó biÕt ¬n con ngêi cã 200 ngµn n¨m c©m lÆng tríc 300 ngµn
n¨m biÕt nãi. Häc ®Ó biÕt mét Cæ ®¹i loÐ s¸ng, mét §ªm trêng Trung cæ
tèi t¨m, mét Phôc hng xanh l¹i mµu nh©n b¶n, mét Cæ ®iÓn mùc thíc, mét
¸nh s¸ng bõng lªn lý trÝ vµ mét HiÖn ®¹i ®Çy quyÕn rò mµ cßn ®ã bao

125

ngæn ngang gß ®èng...
§Ó biÕt chíp m¾t lµ mét chiÒu dµi thêi gian niªn ®¹i.
Häc ®Ó thÊy trong mét giät níc cã ph©n tö, cã nguyªn tö, cã 1H 2O.
Häc ®Ó biÕt giät níc ë ViÖt Nam còng gièng nh giät níc ë bªn kia bê ®¹i d-
¬ng, ë Nga, ë §øc. Giät níc cã thÓ soi bãng mäi g¬ng mÆt ngêi.
Vµ nh vËy còng chØ cã häc míi gióp em lµm mét - con - ngêi mang
tÇm vãc nh©n lo¹i.
ChÝnh ý nghÜa lín lao cña sù häc ®· khiÕn chó bÐ m¬ hå dù c¶m vÒ
nh÷ng ®æi thay kú diÖu kÓ tõ khi con ngêi bíc ch©n ®Õn líp. Cã thÓ nãi
mäi con ®êng ®i lªn cña nh©n lo¹i ®Òu b¾t ®Çu tõ nhµ trêng.
Chó bÐ cña Thanh TÞnh n¸o nøc mµ còng "hoang mang", lµ bëi chó
®ang g¸nh tr¸ch nhiÖm qu¸ lín lao ®îc lµm ngêi tiÕp nhËn vµ kÕ thõa c¶
kho trÝ thøc vÜ ®¹i cña nh©n lo¹i. Sø m¹ng cña kÎ sÜ lµ vËy.
DÉu cßn nhiÒu tr¨n trë, dÉu cßn nhiÒu thiÖt thßi, dÉu cßn khã kh¨n,
dÉu "hoang mang" th× còng xin h·y "n¸o nøc" mµ nãi r»ng xin c¶m ¬n ®êi
®îc cßn lµm mét b«ng hoa phîng trong s©n trêng vµ h¹nh phóc thay nÕu
®îc viÕt 3 ch÷ T«i ®i häc m·i m·i ë th× hiÖn t¹i.

Sù dòng c¶m cña kh¸t väng
Khi nhµ th¬ Lu Quang Vò viÕt c©u th¬ "T«i ch¸n c¶ b¹n bÌ t«i, mÊy
n¨m råi hä ch¼ng nãi ®îc c©u g× míi" th× h¼n lµ Vò buån. Nhng nçi buån
®ã ch¾c ch¾n sÏ lµ lín h¬n rÊt nhiÒu nÕu kh«ng x¶y ra víi thi ca mµ x¶y
ra víi kiÕn thøc ®êi sèng, víi khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, bëi ë ®ã
ngêi ta lu«n chê ®îi nh÷ng tiÕn bé tÝnh theo tõng phót tõng giê.
Th¬ ®êi sau cã thÓ kh«ng b»ng ®îc th¬ §êng, th¬ Tèng. Mét nhµ v¨n
h«m nay cã thÓ nãi kh«ng "vËt" næi mét nhµ v¨n thêi Cæ ®iÓn hay Phôc
hng. Còng nh mét NguyÔn Du cña Trung ®¹i bãng rîp trïm lªn c¶ ®¬ng ®¹i
lµ chuyÖn dÔ chÊp nhËn. Nhng thËt bÊt h¹nh nÕu chiÕc m¸y h¬i níc cña
thÕ kû XV ®Õn h«m nay vÉn tiÕp tôc bß lª bß cµng trªn phè x¸ ®«ng ®óc.
ThËt bÊt h¹nh nÕu vi trïng lao cho ®Õn h«m nay vÉn cha cã tªn gäi lµ vi
trïng Cèc. ThËt bÊt h¹nh nÕu trong vèn tõ vùng cña loµi ngêi h«m nay cha
biÕt ®Õn tõ v¾c-xin vµ thËt bÊt h¹nh khi con quû ®Ëu mïa vÉn tiÕp tôc
thß bµn tay gím ghiÕc lªn nh÷ng g¬ng mÆt thiªn thÇn cña çc em bÐ
ngµy nay. Muèn cã ®îc sù tiÕn bé ®Ó vît lªn, ®Ó cho h«m nay kh¸c h«m
qua nh vËy ph¶i b¾t ®Çu tõ kh¸t väng.
Tríc hÕt lµ kh¸t väng cña con ngêi vît qua t¨m tèi cña nhËn thøc ®Ó
t×m ®Õn sù thËt - sù thËt cña kiÕn thøc, cña ch©n lý khoa häc.
§ã còng lµ kh¸t väng tù do cña con ngêi, bëi ngêi ta chØ thùc sù tù do
khi cã ®ñ hiÓu biÕt. "Tù do lµ tÊt yÕu ®îc nhËn thøc" (Çc M¸c).
§ã cßn lµ kh¸t väng cña lßng yªu níc, yªu th¬ng con ngêi, muèn thay
®æi çch nghÜ çch lµm, sao cho x· héi tèt h¬n, ®a cuéc sèng con ngêi
tiÕn lªn mét bíc ph¸t triÓn míi. ¤ng NguyÔn Trêng Té thuë cßn bÐ th¬ ®·
bá thêi gian ®i däc con ®ª s«ng Hång suèt hai ba ngµy, ®Ó quan s¸t, ®Ó -

126

íc lîng nh÷ng ®èng çt trong lßng s«ng cao h¬n mÆt ruéng bªn ngoµi ®ª
®Õn mét hai trîng th× h¼n lµ kh«ng ph¶i v× ®Ó vui ch¬i mµ v× «ng th¬ng
ngêi d©n ch©u thæ s«ng Hång thêng xuyªn trong c¶nh lôt léi. §ª V¨n
Giang ë Hng Yªn håi ®ã vì 18 n¨m liÒn. §Ó råi lín lªn, b»ng nh÷ng nghiªn
cøu thùc nghiÖm, «ng ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p trÞ thuû s«ng Hång b»ng ý kiÕn
tr¸i ngîc vµ míi l¹, kh«ng ph¶i ®¾p ®ª mµ lµ ®µo kªnh gi¶m lu lîng ®Ó võa
tr¸nh ho¹ vì ®ª l¹i tËn dông ®îc phï sa cho c¶ mét vïng ®Êt ch©u thæ cña
«ng cha ®Ó l¹i. §©y chØ lµ mét ý kiÕn nhá trong v« sè nh÷ng luËn ®iÓm
®Ò xuÊt ®Ó canh t©n ®Êt níc cña «ng NguyÔn Trêng Té.
Nhng t¹i sao kh¸t väng l¹i cÇn cã lßng dòng c¶m?
Bëi con ngêi kh«ng d¸m phñ ®Þnh nh÷ng tri thøc cña chÝnh m×nh.
NghiÖp chíng nµy ngêi ta gäi lµ së tri chíng. Trong lÞch sö d»ng dÆc gÇn
20 thÕ kû, chØ v× ngêi ta lì tin theo A-ri-xtèt r»ng vËt nÆng r¬i nhanh h¬n
vËt nhÑ mµ ®Õn cuèi thÕ kû 16, khi Ga-li-lª trÌo lªn ®Ønh th¸p nghiªng Pi-
sa ®Ó th¶ hai viªn bi nÆng nhÑ kh¸c nhau r¬i xuèng ®Êt ®Ó lµm thùc
nghiÖm cho mäi ngêi thÊy tËn m¾t r»ng vËn tèc hai viªn bi ®ã gièng nhau
th× lËp tøc «ng ®· bÞ cho th«i viÖc vµ khëi ®Çu cña bao nçi ®o¹ ®Çy
danh dù, kÐo dµi cho ®Õn tËn cuèi thÕ kû XX. Cuéc ®êi cña NguyÔn Tr-
êng Té phÇn nµo ®ã, còng nh vËy.
Em muèn tËp sèng tù lËp, cÇn lßng dòng c¶m... Suy cho cïng, chÝnh
nhê ngîc giã mµ nh÷ng çnh diÒu ®· bay lªn.

Suy nghÜ vÒ t×nh yªu ®Êt níc
TruyÖn CËu bÐ ®¸nh trèng ngêi X¸c-®ª-nha ®· lµm cho con c¶m
®éng s©u s¾c, thÕ th× s¸ng h«m nay ch¾c lµ con ph¶i lµm dÔ dµng bµi
v¨n ®Çu ®Ò: T¹i sao cËu yªu ®Êt níc cña cËu?
"T¹i sao t«i yªu ®Êt níc cña t«i?". C©u hái Êy ch¼ng ®· gîi lªn ngay
trong ý nghÜ cña con v« sè c©u tr¶ lêi hay sao? T«i yªu ®Êt níc cña t«i lµ
v× mÑ t«i sinh ra ë ®ã; v× dßng m¸u ch¶y trong huyÕt qu¶n cña t«i lµ
hoµn toµn thuéc vÒ ®Êt níc t«i, v× díi m¶nh ®Êt thiªng liªng Êy ®· ch«n
nh÷ng ngêi mµ mÑ t«i th¬ng xãt vµ cha t«i t«n kÝnh; v× thµnh phè mµ t«i
®· sinh ra, çi tiÕng mµ t«i nãi, nh÷ng quyÓn s¸ch d¹y t«i häc, v× em trai
t«i, em g¸i t«i, b¹n bÌ t«i vµ c¶ d©n téc vÜ ®¹i mµ t«i ®ang sèng trong ®ã,
thiªn nhiªn t¬i ®Ñp bao quanh t«i; tãm l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× t«i thÊy, tÊt c¶
nh÷ng g× t«i yªu mÕn, t«i kÝnh phôc, tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng bé phËn hîp
thµnh ®Êt níc t«i. ¤i! Giê th× con cha thÓ hiÓu hÕt t×nh yªu níc Êy ®îc.
Sau nµy, khi kh«n lín, con sÏ c¶m thÊy râ h¬n; sau mét cuéc ®i xa trë vÒ,
mét buæi s¸ng nä, tùa vµo bao l¬n cña con tµu, con tr«ng thÊy ë ch©n trêi
nh÷ng d·y nói xanh biÕc cña ®Êt níc con; bÊy giê con sÏ kh«ng tµi nµo
cÇm næi nh÷ng giät lÖ c¶m kÝch vµ mét tiÕng kªu vui mõng.
Con sÏ c¶m thÊy t×nh yªu níc, khi ë n¬i xa l¹, gi÷a ®¸m ®«ng ngêi
döng dng víi con, con chît nghe t©m hån con ®Èy con l¹i phÝa mét ngêi
c«ng nh©n kh«ng quen biÕt, khi ®i qua ®· nãi mét vµi tiÕng b»ng ng«n
ng÷ cña con. Con sÏ c¶m thÊy qua c¬n phÉn né ®au ®ín lµm con ®á mÆt

127

tÝa tai, khi con nghe mét ngêi níc ngoµi tho¸ m¹ ®Êt níc cña con. Con sÏ
c¶m thÊy lßng yªu níc m·nh liÖt h¬n, vµ tù hµo h¬n, khi sù ®e do¹ cña mét
níc thï ®Þch lµm næi lªn mét c¬n b·o löa trªn Tæ quèc, vµ con thÊy kh¾p
n¬i nh÷ng thanh niªn gi¬ng cao vò khÝ, nh÷ng ngêi cha «m h«n con vµ
nãi: "Dòng c¶m lªn", vµ nh÷ng bµ mÑ vui vÎ tiÔn ®a qu©n ®éi lªn ®êng víi
lêi chóc: "H·y chiÕn th¾ng!". Con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc nh mét niÒm
vui thiªng liªng nÕu con ®îc h¹nh phóc tr«ng thÊy nh÷ng trung ®oµn trë vÒ
thµnh phè, qu©n sè tiªu hao, qu©n sÜ kiÖt lùc, nhng khoÐ m¾t chãi läi vÎ
rùc rì cña chiÕn th¾ng, con sÏ c¶m thÊy lßng yªu níc khi tr«ng thÊy l¸ cê
ba mµu lç chç vÕt ®¹n; theo sau lµ mét ®oµn dµi nh÷ng chiÕn sÜ ngÈng
cao ®Çu quÊn b¨ng çnh tay buéc chÐo v× th¬ng tËt; hä ®i gi÷a mét
rõng ngêi nhiÖt liÖt tung hoa nh ma vµo hä, göi ®Õn hä nµo lêi cÇu
chóc, nµo nh÷ng çi h«n. En-ri-c« ¹, lóc ®ã con sÏ hiÓu thÕ nµo lµ t×nh
yªu ®Êt níc. §ã lµ mét t×nh c¶m vÜ ®¹i vµ thiªng liªng ®Õn møc nh thÕ
nµy, con ¹. Gi¸ mét ngµy nµo ®ã bè thÊy con tõ mét trËn chiÕn ®Êu v×
Tæ quèc mµ trë vÒ, b×nh yªn v« sù, nhng l¹i biÕt r»ng con, dßng m¸u vµ
lµ ®øa con th©n yªu cña bè, ®Ó b¶o toµn tÝnh m¹ng ®· trèn tr¸nh nguy
hiÓm... th× bè cña con ngµy nay mçi lÇn con ®i häc vÒ bè ®ãn con víi
mét tiÕng reo vui, lóc Êy bè sÏ ®ãn con víi mét tiÕng nÊc ®au ®ín; bè sÏ
kh«ng cßn cã thÓ yªu con ®îc n÷a, vµ bè sÏ chÕt víi nh¸t dao g¨m Êy ®©m
vµo tim.
Bè cña con.
Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi

LuËn vÒ nguyªn lý v¨n ch¬ng
Phµm viÖc g× còng cã nguyªn lý. Nguyªn lý tøc lµ çi lÏ c¨n nguyªn cña
viÖc Êy. V¨n ch¬ng còng vËy. §Æt nªn c©u th¬ c©u h¸t, viÕt ra bµi luËn, bµi
v¨n, th× gäi lµ v¨n ch¬ng. Song thö xem c¨n nguyªn cña v¨n ch¬ng Êy, bëi lÏ
g× mµ cã, v× ë ®©u mµ sinh ra th× gäi lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng.
Cha mÑ d¹y con, gi¶ng gi¶i ®iÒu h¬n lÏ thiÖt, r¹ch rßi kÏ tãc ch©n t¬.
Hai ngêi tù t×nh biÖt ly víi nhau, Êm l¹nh ngät bïi, kÓ hÕt nçi nµy kÓ sang
nçi kh¸c. Ngêi ®µn bµ lì bíc, thë dµi than v¾n, phµn nµn nh÷ng sè phËn
hÈm hiu. §øa môc ®ång ®i ch¨n tr©u, nh©n khi thÝch chÝ nghªu ngao vµi
tiÕng gi÷a ®ång, ®ã toµn lµ çi mÇm cña v¨n ch¬ng c¶. Nãi cho cïng th×
mét tiÕng cêi mét tiÕng khãc cña ®øa trÎ th¬, còng lµ çi gèc v¨n ch¬ng.
Ngêi ta cã tÝnh t×nh, cã t tëng, cã ng«n ng÷ v¨n tù, th× tù nhiªn ph¶i
cã v¨n ch¬ng. TÝnh t×nh ngêi ta c¶m xóc víi ngo¹i vËt, sinh ra khi mõng,
khi giËn, khi vui, khi buån, khi xãt xa, khi ham muèn. Çc mèi t×nh Êy
chøa ë trong bông, tÊt ph¶i ph¸t tiÕt ra nhêi nãi: ®ã tøc lµ nguyªn lý v¨n
ch¬ng.
T tëng çi suy nghÜ tù trong ãc biÕt ph©n biÖt lÏ ph¶i lÏ tr¸i, biÕt ph¸n
®o¸n ®iÒu dë ®iÒu hay, biÕt suy xÐt ®Õn nh÷ng lý cao xa, m¾t kh«ng
tr«ng thÊy tai kh«ng nghe tiÕng. Nh÷ng ®iÒu nghÜ ra ®îc l¹i muèn tá cho
ngêi kh¸c biÕt, ®ã còng lµ nguyªn lý v¨n ch¬ng.
Cã tÝnh t×nh, cã t tëng, mµ nÕu kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù th× còng

128

kh«ng thµnh v¨n ch¬ng ®îc. Xem nh gièng sóc vËt cã c¶m gi¸c, cã tri thøc,
mµ kh«ng cã v¨n ch¬ng lµ bëi v× kh«ng cã ng«n ng÷ v¨n tù. VËy ta ph¶i
nhê cã ng«n ng÷ v¨n tù míi ®¹t ®îc tÝnh t×nh t tëng cña ta, th× ng«n ng÷
v¨n tù còng lµ çi nguyªn lý cña v¨n ch¬ng.
Nãi rót l¹i th× së dÜ cã v¨n ch¬ng, mét lµ bëi ë tÝnh t×nh, hai lµ bëi ë t
tëng, ba lµ bëi ë ng«n ng÷ v¨n tù, ®ã lµ ba çi c¨n nguyªn tríc nhÊt. Cã ba
çi c¨n nguyªn Êy, råi nh÷ng sù quan c¶m ë bÒ ngoµi ®a ®Õn míi thµnh ra
v¨n ch¬ng vËy.
Quan c¶m bÒ ngoµi, th× l¹i do ë c¶nh tîng cña t¹o ho¸, do ë c«ng viÖc
cña cuéc ®êi vµ ë c¶nh ngé cña mét m×nh.
C¶nh tîng cña t¹o ho¸ hiÓn hiÖn ra tríc m¾t ta, ngh×n h×nh mu«n
tr¹ng, lµm cho ta ph¶i nh×n ph¶i ng¾m, ph¶i nghÜ ngîi ngÈn ng¬. Ta cø
theo çi c¶nh tîng Êy mµ t¶ ra th× gäi lµ v¨n ch¬ng t¶ c¶nh.
C«ng viÖc cña cuéc ®êi, x¶y qua ®Õn m¾t ta, ch¹m ®Õn tai ta, viÖc
gÇn viÖc xa, viÖc nhín viÖc nhá, cã viÖc ta ghÐt, cã viÖc ta a, lµm cho ta
ph¶i khen ph¶i chª, ph¶i cêi ph¶i khãc. Ta cø theo c«ng viÖc ®ã mµ ghi
chÐp l¹i th× gäi lµ v¨n ch¬ng tù sù hay lµ nghÞ luËn.
C¶nh ngé cña mét m×nh, khi gÆp ®îc c¶nh sung síng, khi gÆp ph¶i
c¶nh chua cay. Ta nh©n çi c¶nh ngé ®ã, ta muèn gi·i tá çi t×nh cña ta
th× gäi v¨n ch¬ng tù t×nh hay lµ thuËt hoµi.
V¨n ch¬ng tuy nhiÒu, nhng ®¹i ý th× bÊt ngo¹i ba ®iÒu Êy.
Cø nh vËy th× v¨n ch¬ng còng lµ mét çi lÏ tù nhiªn, ph¶i cã cña trêi
phó bÈm cho ngêi ta. Song ngêi ta tuy cã s½n çi phó bÈm Êy, nhng phi
cã tµi còng kh«ng t¶ ®îc, mµ cã tµi phi cã häc th× v¨n ch¬ng còng kh«ng
sao hay ®îc.
V¨n ch¬ng kh¸c nhau víi nhêi nãi thêng. Nhêi nãi thêng th× gÆp ®©u
nãi ®Êy, miÔn lµ nãi cho xu«i nhêi, cho ngêi ta hiÓu ®îc ý m×nh th«i. Chí
v¨n ch¬ng th× ph¶i nãi cho cã ý nhÞ, cã v¨n hoa, ph¶i xÕp ®Æt cho ra
nhêi ãng chuèt, ý tø ®Çu ®u«i ph¶i qu¸n xuyÕn víi nhau, míi thµnh ® îc v¨n
ch¬ng.
Ngêi lµm v¨n ch¬ng, còng nh mét tay ho¹ c«ng. Ho¹ c«ng cã khÐo tay
th× míi vÏ ®óng ®îc h×nh tîng, v¨n ch¬ng cã tµi t×nh míi t¶ ®óng ®îc tinh
thÇn.
Ngêi cã v¨n ch¬ng, l¹i nh c©y cã hoa. C©y cã båi dìng ®îc nhiÒu khÝ
lùc th× në ra hoa míi ®îc phæng ph¸p. Ngêi cã hµm sóc ®îc nhiÒu kiÕn
thøc t tëng th× t¶ ra v¨n míi ®îc dåi dµo.
Bëi çc lÏ Êy mµ tµi v¨n ch¬ng lµ tµi hiÕm cã, mµ khoa v¨n ch¬ng lµ
khoa tèi cao vËy.
Phan KÕ BÝnh

Suy nghÜ vÒ viÖc häc
Häc ®Ó lµm g×? C©u hái Êy nghe ra thËt lµ tÇm thêng cò rÝch, tëng
nh kh«ng ai ®Ó ý ®Õn; nhng cø nh nh÷ng c©u tr¶ lêi cña çc nhµ häc gi¶

129

xa nay th× cã mét c©u v¾n t¾t mµ cã thÓ bao qu¸t ®îc toµn thÓ vµ c«ng
dông sù häc lµ:
Häc ®Ó lµm ngêi
Theo c©u nãi Êy, cã kÎ l¹i c·i r»ng: VËy th× kh«ng häc kh«ng lµm ngêi
®îc sao? K×a nh «ng H¸n Cao Tæ kh«ng häc mµ lµm mét «ng vua anh
hïng; «ng Ho¾c Quang kh«ng häc mµ lµm ®îc c«ng nghiÖp lín. Bªn ¢u
T©y, nhiÒu nhµ ®¹i chÝnh trÞ ®¹i s¸ng t¹o, hoÆc trän ®êi ë trong çc má,
çc c«ng xëng mµ lµm ®îc c«ng viÖc to ®ã th× sao? Cßn ë trªn ®êi biÕt
bao nhiªu ngêi vµo trêng nä, ®Ëu b»ng kia, ®µo m·i trong tr¨m ngµn bé
s¸ch, miÖng nãi ra rµnh lµ chuyÖn v¨n hµo ®«ng t©y, mµ xÐt ®Õn phÈm
çch tÝnh chÊt, cã ®iÒu mÊt c¶ t çch lµm ngêi n÷a. ThÕ th× c©u nãi "häc
®Ó lµm ngêi" kh«ng ph¶i lµ kh«ng ®óng sao?
Ph¶i, chØ nãi trèng kh«ng lµ "häc", th× cã h¬i kh«ng râ rµng mµ lÉn lén
nh trªn, nªn tríc ph¶i hiÓu çi "häc lµm ngêi" nµy kh«ng ph¶i nh ngêi m×nh
thêng gäi lµ "®i häc". Theo lèi th«ng thêng ngêi m×nh th× cã «m s¸ch tíi tr-
êng, cã thÇy d¹y, cã thi cã ®ç, míi gäi lµ häc. Nhng çi häc lµm ngêi nµy th×
kh¸c h¼n thÕ. Sao vËy? Çi häc lµm ngêi nµy, nãi vÒ häc kho¸ cÇn thiÕt
th× ngêi th«ng thêng ai còng cã thÓ theo søc lùc cïng b¶n n¨ng cña m×nh
mµ lµm hÕt phËn sù; mµ nãi ®Õn chç cao diÖu th× dÇu th¸nh hiÒn hµo
kiÖt còng kh«ng ai d¸m tù phô, r»ng ®· lµm ®îc hoµn toµn cùc ®iÓm. Bëi
v×, ®· lµ "ngêi" th× ai còng lµ ngêi, mµ nãi ®Õn sù lµm ngêi th× rÊt lµ mªnh
m«ng mµ kh«ng cã h¹n lîng. Tr¨m n¨m ng¾n ngñi, trÎ, lín, giµ, chÕt kh«ng
çi g× míi l¹. Song kÎ th× th¸nh hiÒn hµo kiÖt, kÎ th× ngu tiÖn dung phµm;
ngêi th× cã c«ng víi nh©n lo¹i, mu«n ®êi ai còng hinh h¬ng, ngêi l¹i h¹i gièng
h¹i nßi, tr¨m miÖng còng ®Òu tho¸ m¹. Kh«ng nh÷ng thÕ mµ th«i, lµm mét
ngêi vÒ thêi ®¹i cæ, vµ lµm mét ngêi ë thêi ®¹i nay kh¸c nhau; lµm ngêi ë n-
íc giµu m¹nh víi lµm ngêi ë níc hÌn yÕu kh¸c nhau, suy ra ®èi víi níc nhµ
m×nh vµ ®èi víi thÕ giíi nh©n lo¹i chung, nªn lµm ngêi thÕ nµo. C¶nh ®Þa
cña ngêi tr¨m chiÒu kh«ng ®ång nhau th× çi çch lµm ngêi cho xøng ®¸ng
thÝch hîp còng kh«ng ph¶i cïng mét çch. Nh÷ng chuyÖn mÊy bËc vÜ
nh©n ®«ng t©y xa nay, biÕt bao nhiªu ®iÒu ®ñ lµm g¬ng cho ngêi sau häc
theo mµ ngêi nµo cã ch©n tíng ngêi nÊy, mçi ngêi d¹y cho ngêi sau mét
viÖc; b¾t chíc ®îc mét viÖc th× dÇu ai ®äc thuéc tr¨m ngh×n quyÓn s¸ch
còng ch¼ng h¬n chi.
Çi trêng häc ®Ó "lµm ngêi" ®ã tøc lµ çi câi ®êi ta ë vËy. Bao nhiªu
sù khèn khã ë ®êi, bao nhiªu sù kinh nghiÖm ngêi tríc ®Ó l¹i ®Òu lµ
nh÷ng bµi d¹y cho ta. "Lµm ngêi" ë ®êi ®· khã nh trªn ®· nãi th× "häc lµm
ngêi" ch¾c kh«ng ph¶i chuyÖn dÔ.
Trong çi trêng häc m«ng mªnh kia, tr¾ng vµng chen lén, sù lµnh sù
¸c, ®iÒu dë ®iÒu hay kh«ng thiÕu thø g×; nªn ai ®· ®em th©n tßng häc ë
çi trêng Êy th× cÇn ph¶i cã cÆp m¾t biÕt quan s¸t vµ çi n·o biÕt ph¸n
®o¸n ®Ó lùa nh÷ng chuyÖn ®¸ng lµm theo, cïng nh÷ng chuyÖn ®¸ng
ch÷a c·i.
Çi môc ®Ých ch©n chÝnh cña sù häc lµ thÕ ®ã. Häc nh thÕ míi
mong bæ Ých cho ®êi, lµm ®îc mét phÇn viÖc trong x· héi. Tr¸i l¹i, nÕu
míi cÆp s¸ch ®Õn trêng mµ trong n·o ®· m¬ tëng ®Õn chøc kia hµm nä,

130

thÊy ngêi ta xuèng ngùa lªn xe, mµ còng ao íc cho ®îc cöa cao nhµ réng,
th× çi b¶ h vinh, çi måi phó quý Êy ch¾c kh«ng sao nh¾c ta lªn çi ®Þa
vÞ lµm mét ngêi ch©n chÝnh ë ®êi ®îc. VËy ai muèn khái çi tiÕng h sinh
th× cÇn ph¶i "häc ®Ó lµm ngêi"; mµ häc ®Ó lµm ngêi kh«ng ph¶i nhÊt
®Þnh cã c¾p s¸ch ®Õn trêng vµ thi ®ç b»ng nµy b»ng nä, nhng chÝnh lµ
noi g¬ng kim cæ mµ häc theo, lµm cho hÕt nghÜa vô mét ngêi ®èi víi
nh©n quÇn x· héi vËy.
phan kÕ bÝnh

Hån ch÷ Y Ph¬ng
Nhµ th¬ Y Ph¬ng (tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc). Anh tù giíi thiÖu
vÒ quª m×nh:
Bíc ®¸
Bíc m©y
Bíc mïa ®«ng
Bíc mïa hÌ
C©y ®µn tÝnh d©y trong d©y ®ôc...
Hoa ch¸y ®á miÒn rõng Phja bjooc
Dßng Khuæi Slao con g¸i t¾m cïng tr¨ng
MiÒn quª Êy trong th¬ anh thËt ®Ñp, thËt hiÕu kh¸ch, thËt phãng
tóng kiÓu vïng cao:
Lªn Cao B»ng xin ®õng lµm l¹
Mêi rîu c¶ chum mêi qu¶ c¶ c©y...
§i qua b¶n kh«ng vµo nhµ lµ ngêi giµ tr¸ch ®Êy
TÕt th¸ng giªng hÑn tõ th¸ng b¶y
Tin nhau kh«ng nãi nhiÒu lêi
(Lªn Cao B»ng)
Y Ph¬ng tõng nhËn gi¶i A cuéc thi th¬ t¹p chÝ V¨n nghÖ qu©n ®éi,
hai lÇn gi¶i thëng v¨n häc (lo¹i A) cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Anh tù giíi
thiÖu vÒ m×nh trong trêng ca ChÝn th¸ng:
T«i
Tr¸n d«
Mòi th«
M«i dµy
Ch©n ®i dÐp bèn hai vÉn thõa n¨m ngãn...
Ai ®ã viÕt thÕ th× dÔ ®îc coi lµ cêng ®iÖu, nhng víi Y Ph¬ng, dÉu
biÕt anh ®· nãi qu¸ lªn, ngêi ®äc vÉn nhËn thÊy trong ®ã mét chÊt giäng
ch©n thµnh! Së dÜ nãi vËy bëi trong th¬, anh ®· kh«ng Ýt lÇn g¨m vµo trÝ
nhí ngêi ®äc nh÷ng "tiÒn gi¶ ®Þnh" ®¸ng tin cËy lµm "khÕ íc" cho ®iÒu
®ã. NhiÒu ngêi thÝch nh÷ng c©u th¬ nµy cña anh:

131

Nhµ em tËn miÒn ®«ng
Nhµ anh m·i miÒn t©y
Tõ anh sang em
§i háng ®«i giµy
(§i t×m)
Ch¼ng mÊy ai ®Ó ý ®Êy lµ giµy cá, giµy v¶i hay giµy da, nhng l¹i rÊt
Ên tîng vÒ çi kho¶ng çch Tõ anh sang em kh«ng thÓ ®Õm b»ng bao
qu¶ nói, kh«ng thÓ ®Õm qua mÊy con khe, kh«ng thÓ tÝnh theo kho¶ng
çch ®êng chim bay hay sè ngµy cuèc bé Êy. "§¬n vÞ tÝnh" §i háng ®«i
giµy cã lÏ ngµnh khoa häc ®o lêng cha tõng c«ng nhËn, nªn còng cã thÓ
t¹m gäi ®©y lµ hÖ ®o (hoÆc çch tÝnh) kiÓu Y Ph¬ng. Cè nhiªn, ®Êy lµ
çch tÝnh cña th¬, còng nh ®Þnh nghÜa "Mïa hoa", anh viÕt:
Mïa hoa
Ngêi ®µn bµ
MÆt ®á phõng
§ñ søc v¸c «ng chång
Ch¹y ph¨m ph¨m
Lªn nói

Mïa hoa
Ngêi ®µn «ng
MÖt nh chiÕc ¸o rò
Võa vÞn rµo ®i võa ng¸i ngñ
ViÕt vÒ mïa hoa mµ ®©u thÊy bãng d¸ng mét loµi hoa, ®Õn mét
b«ng hoa còng kh«ng cã nèt. Mïa hoa, mïa xu©n, tuæi xu©n hay søc
xu©n? RÊt nhiÒu tng bõng tiÒm tµng sau lêi kÓ xen trong lêi t¶ lµm cho
bµi th¬ cã vÎ ®Ñp ý nhÞ vµ s©u s¾c bëi çi tø ®îc x¸c lËp kÝn ®¸o trªn c¬
së chuyÓn nghÜa gi÷a tiªu ®Ò vµ sù ph¸t triÓn mét tuyÕn song hµnh
nh÷ng yÕu tè ph©n ly cña biÓu tîng.
Y Ph¬ng triÖt ®Ó khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng t¹o nghÜa cña cÊu tróc
ng«n tõ, miÔn sao lêi ¨n tiÕng nãi ®êi thêng trë nªn hån vÝa. Ch¼ng h¹n:
vÒ hµnh tung cña s«ng Hång, anh c¶m nhËn b»ng phÐp nh©n ho¸ rÊt tù
nhiªn:
Em vç ®Õn ch©n trêi xa t¾p
Em võa ®i võa sinh ra ®Êt
DiÔn t¶ hiÖn tîng s«ng Hång båi ®¾p phï sa nh thÕ võa thËt võa gîi
®Õn bÊt ngê. Víi mét ngêi b¹n Tuæi ba m¬i vÉn g¸i - Mét m×nh, anh mua
nãn lµm quµ mµ khi trao tÆng bçng lÆng ngêi suy ngÉm:
Cha cã quai
BiÕt ®éi
Hay cÇm

132

(Nãn mïa thu)
D©n gian nãi: "Chßng chµnh nh nãn kh«ng quai - Nh thuyÒn kh«ng
l¸i nh ai kh«ng chång". Cø ngì vui v× tÆng ®îc b¹n mét mãn quµ nhá, mµ
tÆng xong l¹i thÊy ¸y n¸y thÕ nµo! Mét chiÕc nãn nÆng trÜu t©m t×nh
cña c¶ ngêi tÆng vµ ngêi ®îc tÆng, mét chiÕc nãn "nçi niÒm", "th©n
phËn". HoÆc mét trêng hîp kh¸c, anh viÕt vÒ t©m tr¹ng cña ngêi con trai
khi yªu:
Vµng b¹c víi ®¸ quÝ
Anh cÊt vµo trong r¬ng hßm kho¸ kÜ
Nhng em, anh biÕt cÊt giÊu vµo ®©u
Th«i ®µnh - Nuèt em vµo trong bông
(CÊt giÊu)
Lêi th¬ cã vÎ khÈu khÝ chÊt chøa mét t×nh c¶m m·nh liÖt, vµ c¸ch
cÊt giÊu ngêi yªu, cÊt giÊu t×nh yªu... vµo trong bông nµy thuéc diÖn "cã
mét kh«ng hai". Cã khi anh viÕt nhÑ nh kh«ng, ch¼ng thÊy dÊu vÕt lao
t©m khæ tø g× mµ giµu tÝnh biÓu c¶m. Th¬ sau mét lÇn ®îc vÒ th¨m con
chèc l¸t:
Thøc dËy ®i nµo hßn ®Êt thã
Con h·y ®¸i cho cha mét b·i thËt to
§Ó cha b«i lem lªn hµng r©u rËm
Kh«ng cÇu k× mµ Ên tîng, mong íc còng nh t×nh c¶m cña ngêi cha
gi¶n dÞ mµ c¶m ®éng, thÊm ®Ém nh©n v¨n.
§· cã kh«ng Ýt c©u th¬ hay vÒ ®Êt níc, nhng khi nghe Y Ph¬ng c¾t
nghÜa:
¢m Êm mét bªn vó ph× nhiªu - §Êt,
Nong nãng mét bªn vó mäng c¨ng - Níc,
§Êt Níc sinh ra tõ ngùc ngêi ®µn bµ
(ChÝn th¸ng)
vÉn thÊy anh gãp ®îc cho thi ca mét tiÕng nãi riªng: céi nguån ®Êt níc
g¾n liÒn víi sù ho¸ th©n vÜ ®¹i vµ thiªng liªng cña tîng h×nh ngêi mÑ. Tr-
êng hîp kh¸c, sau k× nghØ tÕt, c¸c con lÇn lît ®i tr¶ phÐp, anh viÕt vÒ sù
trèng tr¶i, v¾ng lÆng ®Õn tª t¸i:
Giã, löa, than, n¾ng
Thi nhau rÐt
(V¾ng con)
§Õn c¶ nh÷ng thø dêng nh sinh ra ®· mang thuéc tÝnh nãng còng thi
nhau rÐt, hái cßn cã g× l¹nh h¬n? Cßn ®©y lµ vÎ ®Ñp m¸t dÞu, mÞn
mµng, tinh khiÕt cña lµn da mét c« g¸i:
Khi mÆt tr¨ng lÆn
Nã tho¸t vµo da thÞt em
(Da thÞt em)...

133

Nh×n chung, th¬ Y Ph¬ng kiÖm lêi mµ hµm sóc:
Anh ®i kh«ng vung tay
Cëi ¸o v¾t vai
Ph¨m ph¨m bíc
(§i t×m)
LÏ thêng, ®i kh«ng vung tay ph¶i ®i chËm, ®©y l¹i ph¨m ph¨m bíc,
thËt kh«ng dÔ h×nh dung. Th¬ Y Ph¬ng cã khi thÓ hiÖn søc nÐn c¨ng
cña ch÷ nghÜa:
Cã ngêi ®µn bµ bÞ phô t×nh
Kh«ng kÓ ai biÕt
C¶ chÝnh m×nh
Ngêi bÞ phô t×nh thêng khã giÊu, giÊu ngêi kh¸c ®· khã, giÊu chÝnh
m×nh cßn khã gÊp nhiÒu lÇn. BiÕt bao gi«ng b·o trong nh÷ng con ch÷ cã
bÒ ngoµi b×nh lÆng.
Kh«ng chØ ý t¹i ng«n ngo¹i, anh cßn s¸ng t¹o ra nh÷ng tõ ng÷, h×nh
¶nh so s¸nh Èn dô. §ã lµ h×nh ¶nh mét em bÐ: ngÊu nghiÕn ¨n - nõng
nùc nuèt (nõng nùc chø kh«ng ph¶i õng ùc; nõng nùc còng lµ néi ®éng tõ,
nhng miªu t¶ ®éng th¸i nuèt nguån s÷a liªn tôc khi em bÐ bó mÑ). §ã lµ
h×nh ¶nh çc «ng bµ giµ miÒn nói: ph× phµ cêi nh löa (ph× phµ chø kh«ng
ph¶i h× hµ, ph× phµ thÓ hiÖn ©m vùc tiÕng cêi cña ngêi cã tuæi, còng cã
nÐt nghÜa tiÕng cêi lÉn tiÕng löa reo). §ã lµ h×nh ¶nh:
Chî Lång Tæng
ngêi ®«ng
ngêi nhiÒu
ngêi dµi
(ngêi dµi: nghÜa trong c©u chØ ®oµn ngêi nèi nhau ®i chî). §ã lµ
h×nh ¶nh: ch¸u bÐ võa ®Çy th¸ng - non nán nh vµnh tr¨ng... Cã thÓ nãi:
çc ch÷ nõng nùc, ph× phµ, ngêi dµi, non nán trong çc c©u th¬ trªn; hoÆc
ch÷ khe khÏ rÊt tinh tÕ trong c©u th¬ Cá lÊp l¸nh - Khe khÏ ít, sù hîp nghÜa
tµi t×nh gi÷a çc ch÷ long lanh hoi hoi trong c©u th¬ TiÕng trÎ tr©u long
lanh hoi hoi nh ®ång cá lµ nh÷ng gîi ý thó vÞ ®èi víi çc nhµ nghiªn cøu tõ
vùng, phong çch, ng«n ng÷ häc.
Y Ph¬ng kh«ng thiªn vÒ th¬ lôc b¸t. TuyÓn th¬ Y Ph¬ng (NXB Héi
Nhµ v¨n, 2002) gåm mét trêng ca vµ 113 bµi th¬ chØ cã vµi bµi lôc b¸t (mµ
tÊt c¶ ®Òu lµ "lôc b¸t biÕn thÓ"). Bµi Tªn em lµ s«ng anh viÕt trong ngµy
thi vµo trêng viÕt v¨n NguyÔn Du (1982). Ngêi ta ®i thi thêng håi hép, lo
l¾ng chuyÖn bµi vë, nhng chµng trai trong bµi th¬ l¹i håi hép v× mét... çi
tªn b¹n g¸i! Kh«ng biÕt cã ph¶i v× võa gÆp, vµ còng chØ lµ nh÷ng d¹t dµo
chén rén "®Çu mµy cuèi m¾t" cha ®©u vµo ®©u mµ anh míi ®Ó bµi th¬
"biÕn thÓ" vµ ng¾t dßng theo ®å h×nh tù do:
Tªn em lµ s«ng
Dßng s«ng nhá ch¶y quanh ®ång cña anh

134

Dßng s«ng võa tr¾ng võa xanh
Tªn em lµ bÕn
Cho anh ®îi ®ß?
"Tªn em lµ s«ng" - c©u th¬ ng¾n gän, bÊt chÊp sù thiÕu hôt khu«n
©m (lôc) ®Ó x¸c ®Þnh "®èi tîng" cña m×nh. Bµi Lêi ru (1986) anh kÓ l¹i
nh÷ng hoµi niÖm ®au ®¸u vÒ ngêi bµ. Nh nh÷ng tiÕng nÊc ng¾t qu·ng,
t©m tr¹ng ¨n n¨n cña ngêi ch¸u ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ biÓu niÖm cña c©u lôc
b¸t biÕn thÓ:
Bµ ru
T«i kh«ng ngñ
N»m nghe
TiÕng ru hãm hÐm
LËp loÌ
Bµ tr«ng
Ba ch÷ "T«i kh«ng ngñ" nh thÓ tråi ra trong khu«n ©m lôc b¸t, cã t¸c
dông nhÊn m¹nh, cuèn hót sù chó ý vÒ phÝa chñ thÓ (trong khi m¹ch
chÝnh cña bµi th¬ lµ híng vÒ ®èi tîng: ngêi bµ). Mét kØ niÖm Êu th¬, bµ
ru tra kh«ng chÞu ngñ (hay kh«ng ngñ ®îc v× m¶i ngÉm nghÜ vÒ bµ) mµ
tËp trung ®Ó ý vµo s¾c th¸i tiÕng ru vµ h×nh dung sù quan s¸t cña bµ.
M¹ch th¬ cña Y Ph¬ng thêng ®îc c¾t ra nh thÕ, chØ mét hoÆc vµi ch÷
mét dßng, dµi ng¾n tr¶i ra kh«ng ®Òu (®äc tuyÓn th¬ kÓ trªn, chØ thÊy
®óng mét lÇn anh viÕt dßng th¬ 12 ch÷, trong khi ®ã cã rÊt nhiÒu dßng
mét ch÷). Nh×n khèi ch÷ nhÊp nh«, tråi thôt dÔ liªn tëng ®Õn mÊy c©u
trong bµi th¬ Th¾ng cè vµ thæ cÈm víi ®Ò tõ E Sun göi Y Ph¬ng cña nhµ
th¬ Lß Ng©n Sñn:
Cã ngêi b¶o
Th¬ mµy
Nh thæ cÈm
Lîn mu«n s¾c hoa v¨n
Ph¨m ph¨m
§Ìo dèc
§iÒu ®ã ®èi víi Y Ph¬ng ®óng c¶ ë nghÜa ®en vµ nghÜa bãng. Th¬
Y Ph¬ng ®Ëm ®µ h¬ng s¾c vïng cao, ý th¬ kho¸ng ®¹t vµ biÕn ho¸ bÊt
ngê. Anh së trêng diÔn ®¹t nh÷ng dßng th¬ ng¾n, thËm chÝ cã nh÷ng bµi
rÊt ng¾n. C¸c bµi Con hæ, Con ngêi, Ngêi ®µn bµ,... gåm cã ba dßng; c¸
biÖt bµi ChÐn níc gåm mêi ch÷, duçi hÕt cì còng chØ ®óng hai dßng:
Anh biÕt m×nh nh chÐn níc
Chí rãt ®Çy
Bµi th¬ c« ®óc nh mét triÕt lÝ. TriÕt lÝ tëng chõng gi¶n ®¬n thÕ nh-
ng thÊp tho¸ng phÝa sau cña hai dßng ch÷ Êy lµ ngæn ngang nçi ®êi tõng
tr¶i.
Y Ph¬ng ®· thæi vµo th¬ mét ®iÖu hån tha thiÕt s¬ng nói h¬ng rõng;

135

mét ®iÖu hån quÊn quyÖn t×nh qu¶, t×nh c©y, t×nh hoa, t×nh ®¸; mét
®iÖu hån nghiªng ng¶ c©u h¸t Hµ LÒu, ®Ém men ®µn tÝnh, ®µn then...

Nhµ th¬ §Þnh H¶i
Nãi tíi §Þnh H¶i, dêng nh ai còng nghÜ ngay ®Õn mét nhµ th¬ chuyªn
viÕt cho løa tuæi thiÕu nhi. §iÒu ®ã ®óng - bëi §Þnh H¶i ®· dµnh phÇn
quü thêi gian vµ niÒm quan t©m lín nhÊt cña ®êi m×nh ®Ó s¸ng t¸c v¨n
häc cho ®èi tîng b¹n ®äc nhá tuæi, nhng nÕu chØ cã thÕ h¼n cha ®Çy
®ñ. Sinh ngµy 6-6-1937 t¹i lµng SÐt, x· §Þnh H¶i, huyÖn Yªn §Þnh, tØnh
Thanh Hãa - ®îc thõa hëng tñ s¸ch quý nh mét di huÊn tinh thÇn do ngêi
cha ®Ó l¹i sau khi "nhµ th¬ t¬ng lai" chµo ®êi ®îc 7 ngµy; ®îc tiÕp xóc víi
bÇu "khÝ quyÓn" v¨n ch¬ng tõ nhá v× lµng SÐt khi ®ã lµ n¬i tô héi cña
nhiÒu nhµ th¬ viÕt trong kh¸ng chiÕn nh Vò Cao, Vò Tó Nam, Vò Ngäc
B×nh, Quang Dòng, Minh HuÖ... Thªm n÷a, sù khÝch lÖ bëi nh÷ng ngêi
b¹n th©n cña anh ruét nh Hµ Minh §øc, Mai Çt, Hå Quang B×nh... ®· l«i
cuèn «ng vµo sù ®am mª "b¾t chíc" c«ng viÖc cña anh (sau nµy lµ nhµ
th¬ NguyÔn Bao).
¤ng b¾t ®Çu s¸ng t¸c tõ nh÷ng n¨m ®ang cßn häc cÊp hai trêng Lam
S¬n (Thanh Hãa) vµ ®îc ®¨ng th¬ trªn b¸o tõ n¨m 1954 víi bót danh
NguyÔn BiÓu. Víi bót danh nµy, NguyÔn BiÓu ®· ®îc nhiÒu ngêi biÕt
®Õn - ®óng h¬n cã thÓ xem nh ®· "thµnh danh" víi nh÷ng bµi th¬: Quª ta
mét d¶i B¾c - Nam (gi¶i khuyÕn khÝch b¸o TiÒn Phong 1955), Trång c©y
xanh (gi¶i nh× - kh«ng cã gi¶i nhÊt - b¸o Ngêi gi¸o viªn nh©n d©n 1960),
C©y s¸o tróc (gi¶i B - Bé Lao ®éng Th¬ng binh x· héi 1962), Ngµy xu©n
®i ®ãn ngêi yªu vµ Gi÷a mïa lóa chÝn (in trong tËp Th¬ t×nh yªu - NXB
Thanh niªn 1959)... Cø ngì thÕ lµ NguyÔn BiÓu b»ng lßng hoÆc Ýt ra
còng thuËn ®µ tung hoµnh ngang däc trong câi th¬ t×nh mµ kh«ng ai d¸m
ch¾c råi sÏ ®Õn ®©u. Mét b¹n ®äc cña «ng ®·: "gÆp §Þnh H¶i trong v¨n
häc ®Çu tiªn víi th¬ t×nh. Nh÷ng bµi th¬ Ngµy xu©n ®i ®ãn ngêi yªu, Gi÷a
mïa lóa chÝn... tõng lµm x«n xao tr¸i tim bao b¹n trÎ. ChÝnh chóng t«i,
nh÷ng thanh niªn n«ng th«n, ®Õn b©y giê vÉn cßn thuéc lßng nh÷ng vÇn
th¬ cña «ng viÕt çch ®©y ®· gÇn bèn thËp kØ..." - thËm chÝ, còng b¹n
®äc nµy cao høng - ®· ngì «ng "sÏ lµ mét Xu©n DiÖu míi hay mét £-xª-
nhin cña ViÖt Nam"(*).
Nhng kh«ng gièng víi dù ®o¸n (hoÆc Ýt ra còng lµ sù mong muèn) cña
b¹n ®äc nãi trªn, bëi tõ n¨m 1960, NguyÔn BiÓu th¬ t×nh tù chuyÓn híng
thµnh §Þnh H¶i - nhµ th¬ chuyªn viÕt cho thiÕu nhi. Vµ tõ ®Êy, liªn tiÕp çc
t¸c phÈm viÕt cho çc thÕ hÖ tuæi th¬ lÇn lît chµo ®êi. Tõ Chång nô chång
hoa ®Õn H¬u cao cæ, tõ Ðn h¸t - ®u quay ®Õn Nh÷ng c©u tôc ng÷ gÆp
nhau, tõ Bao nhiªu ®iÒu l¹ ®Õn Bµi ca tr¸i ®Êt, tõ Nhµnh hoa trong vên sím
®Õn N¾ng xu©n trªn rÎo cao... Tõ phong çch tr÷ t×nh da diÕt trong nh÷ng
bµi th¬ viÕt cho ®èi tîng lín tuæi ®îc nhiÒu ngêi mét thêi mÕn mé, §Þnh
H¶i "vµo cuéc" thËt ngo¹n môc vµ dÎo dai trong nh÷ng s¸ng t¸c viÕt cho çc
em. NÕu tÝnh tõ chïm th¬ in trong tËp ®Çu tay cã tªn §Ìn kÐo qu©n (cïng

( *)
NhiÒu t¸c gi¶: C©y ®Ìn thÇn. NXB V¨n nghÖ TP Hå ChÝ Minh, 1999.

136

víi NguyÔn Bao, Ng« Qu©n MiÖn, L÷ Huy Nguyªn, Thanh Hµo) ®Õn nay,
§Þnh H¶i ®· ®i gÇn nöa thÕ kØ cïng hµnh trang t©m hån cña hµng chôc
thÕ hÖ thiÕu nhi. Hµng v¹n ngêi ®äc th¬ «ng ®· trë thµnh nh÷ng bËc phô
huynh cña tuæi häc trß, khi lùa s¸ch cho con ch¸u m×nh b¾t gÆp nh÷ng
bµi th¬ cña §Þnh H¶i tõng cã mÆt trong tËp th¬ Chång nô chång hoa (Nhµ
xuÊt b¶n Kim §ång, 1970) ®· bÊt ngê xóc ®éng ngì nh ®îc sèng l¹i kÝ øc
tuæi hoa niªn... Theo thêi gian, b¹n ®äc th× lín lªn, cã ai nghÜ t¸c gi¶ cña
nh÷ng vÇn th¬ Êy vÉn nguyªn vÑn thuû chung víi "nghiÖp dÜ" v¨n ch¬ng
vµ mÆc dÇu ®· tr¶i qua nhiÒu c«ng viÖc, tõ d¹y häc ®Õn biªn tËp s¸ch,
viÕt b¸o, lµm b¸o; ®· cho in trªn 40 ®Çu s¸ch gåm v¨n, th¬, truyÖn th¬, ho¹t
c¶nh th¬, biªn so¹n, dÞch thuËt, tuyÓn chän; ®· cho ®¨ng hµng tr¨m bµi
tiÓu luËn v¨n häc... nhng kh¸t väng híng tíi tuæi th¬ vÉn trong trÎo nång nµn
tõ "çi thuë ban ®Çu lu luyÕn Êy". S¸ch cña «ng cã cuèn ®îc in ®i in l¹i
nhiÒu lÇn, cã cuèn ®îc nhiÒu nhµ xuÊt b¶n cïng in... tÝnh ra tÊt c¶ còng tíi
hµng tr¨m ngµn b¶n, nhng viÕt cho thiÕu nhi lu«n lu«n lµ nçi ®am mª th«i
thóc, nãi ®óng h¬n lµ ®èi tîng nµy lu«n lu«n ®em ®Õn cho «ng m¹ch
nguån d¹t dµo c¶m xóc. ¤ng t©m sù trong lÇn tËp th¬ Bµi ca tr¸i ®Êt (gi¶i
thëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, 1984) ®îc in víi sè lîng lín trong Tñ s¸ch vµng
cña Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång (1997): "§îc suèt ®êi lµm th¬ cho çc em - ®ã
lµ niÒm h¹nh phóc to lín nhÊt mµ t«i ao íc". NghÜ ®îc ®iÒu ®ã, vµ nhÊt lµ
®iÒu ®ã ®· ®îc kiÓm nghiÖm qua thùc tÕ thËt kh«ng dÔ dµng. Ph¶i ch¨ng
yÕu tè chi phèi vµ quyÕt ®Þnh ®èi víi s¸ng t¸c cña §Þnh H¶i lµ do «ng chän
®îc cho m×nh mét lÏ sèng phï hîp. GÆp «ng, Ýt ai nghÜ ®ã lµ mét ngêi ®·
tõng lµ ®¹i biÓu dù thÝnh §¹i héi thµnh lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1957),
tham dù Héi nghÞ viÕt v¨n trÎ lÇn thø nhÊt (1959), tham gia nhiÒu khãa båi
dìng çc c©y bót trÎ trong çc tr¹i s¸ng t¸c, båi dìng çc mÇm non v¨n häc ë
Hµ Néi, Hµ T©y vµ nhiÒu ®Þa ph¬ng, tõng nhËn hµng chôc gi¶i thëng v¨n
häc cña çc c¬ quan: Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam, Trung ¬ng §oµn, Héi V¨n
nghÖ Hµ Néi, Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång, B¸o ThiÕu niªn tiÒn phong; tõng
nhiÒu lÇn tham gia çc Héi ®ång gi¸m kh¶o çc cuéc thi s¸ng t¸c v¨n häc, cã
tíi 10 bµi th¬ ®îc tuyÓn chän vµo s¸ch gi¸o khoa vµ h¬n 20 bµi th¬ ®îc phæ
nh¹c... Kh«ng Ýt ngêi cã mét chót danh råi sinh ra khÖnh kh¹ng, hoÆc lµm
ra vÎ ng¹o ®êi. §Þnh H¶i kh«ng thÕ, cø nh×n nh÷ng lóc çi d¸ng kÒnh cµng
téi nghiÖp cña «ng lät thám gi÷a khung c¶nh khãi thuèc mÞt mï vµ sõng
sõng bia rîu th× biÕt. Chøng kiÕn nh÷ng c¶nh tîng Êy, kh«ng hiÓu sao, t«i
hay chît nhí tíi c©u th¬ cña «ng: "Khãi h×nh nÊm lµ tai ho¹ ®Êy. Bom H,
bom A kh«ng ph¶i lµ b¹n ta"! GÆp §Þnh H¶i, h×nh nh ai cã ý muèn nãi to
còng ng¹i - Êy lµ bëi tÝnh «ng a nhá nhÑ, khiªm nhêng. ¤ng vån v·, cëi më,
chu ®¸o vµ cÈn träng - nhÊt lµ víi líp trÎ. TiÕp xóc hoÆc lµm viÖc víi «ng,
nhiÒu b¹n trÎ thÊy tù tin h¬n khi ®îc «ng quan t©m nh mét ngêi anh, ngêi
b¹n gÇn gòi. Ph¶i ®ã chÝnh lµ "khÕ íc" cho nh÷ng trang viÕt cña «ng cø t¬i
rãi trÎ trung vµ thiÕt tha nh©n hËu!
Cïng víi mét sè tªn tuæi trø danh kh¸c, §Þnh H¶i kh«ng chØ ®îc çc
b¹n ®äc nhá tuæi yªu mÕn - thËm chÝ cã b¹n ®äc lín tuæi cßn cao høng
t«n «ng lµ mét trong nh÷ng "l·nh tô" th¬ cho thiÕu nhi cña ViÖt Nam. §îc
suy t«n, nhng «ng vÉn lu«n lu«n lµ mét ngêi cÇn mÉn häc hái vµ chÞu
khã l¾ng nghe. N¨m 1978, dù tr¹i hÌ thiÕu nhi quèc tÕ ë Céng hoµ d©n
chñ §øc, thÊy thiÕu nhi çc níc n¾m tay nhau nh¶y móa thËt tù nhiªn vµ

137

th©n mËt, cßn çc em thiÕu nhi ViÖt Nam th× xem chõng e dÌ ngÇn ng¹i...
¤ng day døt, ®em chuyÖn nµy t©m sù víi nhµ th¬ Xu©n DiÖu vµ ®îc nhµ
th¬ Xu©n DiÖu tr¶ lêi: víi thiÕu nhi, cÇn ph¶i híng dÉn çc em lèi sèng v¨n
hãa, kÓ c¶ viÖc ph¶i biÕt cÇm ®òa nh thÕ nµo! §ã còng lµ lÝ do §Þnh
H¶i nung nÊu suèt bèn n¨m, m¹nh d¹n vît qua ®Þnh kiÕn, cho ra m¾t hai
tËp th¬ cã tªn lµ Nô h«n häc trß mµ mét sè ngêi lín th× xÐt nÐt cÇm
chõng, cßn çc em l¹i thÝch thó ®ãn nhËn - nhÊt lµ nh÷ng c©u:
- Ra ®êng con cã nh×n ai
Mµ sao con cø vÊp hoµi mÑ ¬i!
- Gèi mÒm cho giÊc ngñ say
Nh÷ng lêi dÞu ngät dÔ lay lßng ngêi.
- Bçng dng trêi ®æ c¬n ma
§Ó cho hai ®øa m×nh thõa çi «...
C¶m høng trïm lîp lªn néi dung çc t¸c phÈm viÕt cho thiÕu nhi cña
nhµ th¬ §Þnh H¶i lµ t×nh yªu th¬ng con ngêi, t×nh yªu thiªn nhiªn vµ t×nh
yªu loµi vËt. Trong th¬ «ng, kh¸t väng lín nhÊt cña tuæi th¬ lµ kh¸t väng
hßa b×nh, lµ t×nh h÷u nghÞ:
NÕu chóng m×nh cã phÐp l¹
Ho¸ tr¸i bom thµnh tr¸i ngon
Trong ruét kh«ng cßn thuèc næ
ChØ toµn kÑo víi bi trßn...
ChÝnh c¶m høng trïm lîp Êy gióp §Þnh H¶i cã mét bót ph¸p linh ho¹t,
tinh tÕ, thÝch øng víi nhiÒu thÓ lo¹i v¨n häc viÕt cho thiÕu nhi. Riªng vÒ
th¬, «ng cã nh÷ng bµi ®Ó ®êi, nhng nÕu chän ba bµi xuÊt s¾c nhÊt cña
§Þnh H¶i th× nhiÒu ngêi ®Ò cö: §¸nh trËn gi¶, TiÕng chim buæi s¸ng vµ
Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt. Qu¶ thËt ®Êy lµ ba bµi tiªu biÓu cho ba ph¬ng diÖn
phong çch th¬ viÕt cho thiÕu nhi cña «ng. §äc §¸nh trËn gi¶, gÆp mét
§Þnh H¶i thËt hån nhiªn, ngé nghÜnh:
TrËn ®¸nh ®· b¾t ®Çu
Qu©n ta µo lªn tríc
Mét tªn giÆc ng· nhµo
"ChÕt" råi kh«ng dËy ®îc!
"ChÕt" lµ kh«ng nhóc nhÝch
Sao nã cø låm cåm?
TÝnh ¨n gian, ch¼ng thÝch
Ch¬i thËt thµ vui h¬n
Th»ng giÆc cuèng c¶ ch©n
Nh¨n nhã kªu rèi rÝt:
- §ång ý lµ tao "chÕt"
Nhng ®©y... æ kiÕn vµng!

138

Bµi th¬ nãi chuyÖn cña trÎ em, bao hµm c¶ kh«ng khÝ hµo hïng cña
d©n téc nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn, cuéc kh¸ng chiÕn trong ¸nh m¾t trÎ th¬
dÉu mang s¾c th¸i cña "cê lau tËp trËn" vÉn ®ßi hái "ch¬i thËt thµ vui
h¬n". §Æc biÖt, çi kÕt thóc hãm hØnh bÊt ngê cã lÏ ®· ® a bµi th¬ vît
qua sù thö th¸ch cña thêi gian, gióp cho bµi th¬ ®øng ra khái hµng ngò
nh÷ng t¸c phÈm "viÕt vÒ çc em" mµ cø ngì "viÕt cho çc em".
§äc TiÕng chim buæi s¸ng, gÆp mét §Þnh H¶i t©m hån nh¹y c¶m,
s¸ng t¹o hãa th©n trong mét häa sÜ, mét nh¹c trëng vµ mét dµn nh¹c tµi
hoa:
S¸ng ra trêi réng ®Õn ®©u
Trêi xanh nh míi lÇn ®Çu biÕt xanh
TiÕng chim lay ®éng l¸ cµnh
TiÕng chim ®¸nh thøc chåi xanh dËy cïng
TiÕng chim vÉy çnh bÇy ong
TiÕng chim tha n¾ng r¶i ®ång vµng th¬m...
Cßn ®äc Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt, l¹i gÆp mét §Þnh H¶i thËt hån hËu, trong
s¸ng, nh©n v¨n:
Tr¸i ®Êt nµy lµ cña chóng m×nh
Qu¶ bãng xanh bay gi÷a trêi xanh
Bå c©u ¬i, tiÕng chim gï th¬ng mÕn
H¶i ©u ¬i, çnh chim vên sãng biÓn
Cïng bay nµo, cho tr¸i ®Êt quay...
Cïng víi BiÕt bao ®iÒu l¹ vµ mét sè bµi th¬ kh¸c, Bµi ca vÒ tr¸i ®Êt ®îc
phæ nh¹c, vµ hÇu nh ngµy nµo, kh«ng ë n¬i nµy th× n¬i kh¸c trªn mäi
miÒn ®Êt níc, çc em thiÕu nhi vÉn h¸t lªn kh¸t väng: Tr¸i ®Êt nµy lµ cña
chóng m×nh... Ch¾c ch¾n, kh¸t väng Êy kh«ng riªng chØ cña çc em
thiÕu nhi ViÖt Nam.
ThiÕt nghÜ, ®èi víi ngêi viÕt, ®Ó t¹o dùng ®îc mét çi tªn trong b¹n
®äc lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n, vµ cã lÏ kh«ng ph¶i ai còng lµm ® îc.
Bëi thÕ, cã ngêi c¶ ®êi chØ lµm ®îc mét viÖc duy nhÊt lµ ®uæi theo mét
çi bãng. NÕu nh×n l¹i gÇn nöa thÕ kØ miÖt mµi trªn hµnh tr×nh s¸ng t¸c,
cã thÓ thÊy §Þnh H¶i ®¹t ®îc ba ®iÒu quan träng: mét lµ, «ng tõng lµm
nªn mét NguyÔn BiÓu th¬ t×nh; hai lµ, «ng thuéc trong sè nh÷ng ngêi næi
tiÕng nhÊt vÒ th¬ viÕt cho thiÕu nhi; vµ ba lµ, th¬ «ng cã nh÷ng bµi ®· vµ
®ang ®îc ©m nh¹c ch¾p çnh thµnh tiÕng h¸t yªu th¬ng kÕt nèi t×nh ng-
êi...

Lêi giíi thiÖu "Tuyªn ng«n ®éc lËp níc ViÖt Nam d©n chñ céng hßa"
cña Hå ChÝ Minh1
Ngµy 2 th¸ng 9 n¨m 1945, t¹i Qu¶ng trêng Ba §×nh, Chñ tÞch Hå ChÝ
1
Nxb Sù thËt, 1975.

139

Minh ®· ®äc b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp long träng tuyªn bè sù thµnh lËp níc
ViÖt Nam d©n chñ céng hßa cïng ®ång bµo c¶ níc vµ nh©n d©n thÕ giíi.
B¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp b¾t ®Çu b»ng lêi kh¼ng ®Þnh mét nguyªn
lý c¬ b¶n: "TÊt c¶ çc d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng; d©n
téc nµo còng cã quyÒn sèng, quyÒn sung síng vµ quyÒn tù do".
TiÕp theo ®ã, b¶n Tuyªn ng«n ®iÓm l¹i qu¸ tr×nh ®Êu tranh çch m¹ng
cña nh©n d©n ta cho ®Õn cuéc Çch m¹ng th¸ng T¸m vÜ ®¹i vµ kÕt luËn:
"D©n ta ®· ®¸nh ®æ çc xiÒng xÝch thùc d©n gÇn mét tr¨m n¨m nay ®Ó
g©y dùng nªn níc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n
chñ mÊy m¬i thÕ kû mµ lËp nªn chÕ ®é d©n chñ céng hßa".
Vµ cuèi cïng, b¶n Tuyªn ng«n kÕt thóc b»ng lêi kh¼ng ®Þnh v« cïng
s©u s¾c vµ m¹nh mÏ: "Níc ViÖt Nam cã quyÒn hëng tù do vµ ®éc lËp, vµ
sù thËt ®· thµnh mét níc tù do, ®éc lËp. Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam
quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc lîng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng
quyÒn tù do, ®éc lËp Êy".
N¨m nay, 1975, 30 n¨m sau kÓ tõ ngµy thµnh lËp níc ViÖt Nam d©n
chñ céng hßa, còng lµ n¨m kû niÖm lÇn thø 30 b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp,
nh©n d©n ViÖt Nam ta võa lµm nªn mét sù tÝch tuyÖt vêi, mét chiÕn
th¾ng huy hoµng bËc nhÊt trong lÞch sö níc ta: chóng ta ®· giµnh th¾ng
lîi vÜ ®¹i trong cuéc cèng Mü, cøu níc vµ ®Ønh cao lµ chiÕn dÞch Hå
ChÝ Minh ®Ëp tan mét triÖu qu©n ®Þch trong 55 ngµy, hoµn toµn gi¶i
phãng miÒn Nam cña Tæ quèc th©n yªu, kh«i phôc hoµn toµn nÒn ®éc
lËp cña níc nhµ, tiÕn lªn x©y dùng mét níc ViÖt Nam hßa b×nh, thèng
nhÊt, ®éc lËp, d©n chñ vµ giµu m¹nh, gãp phÇn xøng ®¸ng cña m×nh vµo
sù nghiÖp çch m¹ng thÕ giíi.
¤n l¹i nh÷ng chÆng ®êng oanh liÖt vµ vÎ vang cña d©n téc ViÖt Nam
trong cuéc ®Êu tranh çch m¹ng díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng nh»m gi÷ níc vµ
dùng níc, chóng ta cµng thÊy râ mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a sù nghiÖp
çch m¹ng cña nh©n d©n ta víi sù nghiÖp çch m¹ng cña nh©n d©n thÕ
giíi trong suèt thêi gian lÞch sö tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn
nay, chóng ta cµng thÊy næi bËt nh÷ng dßng ch÷ bÊt diÖt, nh÷ng t tëng
lín cña b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp, nh÷ng t tëng lín cña d©n téc ViÖt Nam
ta, nh÷ng t tëng lín cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh vÜ ®¹i: Kh«ng cã g× quý
h¬n ®éc lËp, tù do. §ã còng lµ nh÷ng t tëng lín cña cuéc ®Êu tranh çch
m¹ng cña nh©n d©n thÕ giíi.
Lµ ngêi hiÓu s©u s¾c çi gi¸ ph¶i tr¶ trong cuéc ®Êu tranh giµnh ®éc
lËp vµ tù do cho Tæ quèc, nh©n d©n ViÖt Nam cµng quyÕt t©m ra søc
gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp vµ tù do cña Tæ quèc, ®ång thêi tÝch cùc gãp
phÇn xøng ®¸ng cña m×nh vµo cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n thÕ giíi
chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa thùc d©n cò vµ míi, v× hßa b×nh,
®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi.
§ã còng lµ môc tiªu cao c¶ cña b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp. Cuéc ®Êu tranh
®ã cßn rÊt gian khæ vµ phøc t¹p, nhng th¾ng lîi cña nã lµ tÊt yÕu bëi v×
®ã lµ quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö, lµ nguyÖn väng vµ ý chÝ cña nh©n
d©n thÕ giíi.
Ph¹m V¨n §ång

140

(Dµn bµi tËp lµm v¨n 12, Nxb Gi¸o dôc, 1999)

Lêi nãi ®Çu tuyÓn tËp "T×nh b¹n, t×nh yªu – Th¬"(1)
Trong t×nh c¶m riªng t cña mçi mét con ngêi, cßn cã g× ®Ñp h¬n t×nh
b¹n, t×nh yªu?
§ã lµ thø t×nh c¶m da diÕt, g¾n bã hai t©m hån víi nhau, ®Ó l¹i dÊu
Ên trong suèt cuéc ®êi, cã khi quyÕt ®Þnh c¶ sè phËn.
ë mét ®é tuæi nµo ®ã vµ trong nh÷ng t×nh huèng nhÊt ®Þnh, t×nh b¹n
trë nªn thiªng liªng vµ s©u s¾c ®Õn møc lÊn ¸t mäi thø t×nh c¶m kh¸c. Kh«ng
ph¶i chØ cã t×nh b¹n v÷ng bÒn ë løa tuæi c¾p s¸ch ®Õn trêng, cña thêi
thiÕu niªn vµ thanh niªn, mµ nhiÒu t×nh b¹n lín ®· n¶y sinh trong qu¸ tr×nh tr-
ëng thµnh cña con ngêi: trong c«ng t¸c, trong ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, trong
chiÕn ®Êu. §ã lµ t×nh ®ång chÝ, t×nh ®ång ®éi. Còng cã c¶ nh÷ng mèi
t×nh b¹n giµ rÊt thiÕt tha, ®Çy xóc ®éng. TËp th¬ nµy quan niÖm t×nh b¹n
réng r·i nh thÕ, nh nã vèn tån t¹i ë trong ®êi.
Cßn t×nh yªu? Khã mµ nãi qu¸ ®i vÒ chiÒu s©u vµ søc m¹nh cña nã
®èi víi t©m hån con ngêi. Cã thÓ t×m thÊy trong tËp nµy mäi s¾c ®é cña
t×nh c¶m, mäi tr¹ng th¸i t©m hån n¶y sinh tõ mäi t×nh huèng cã thÓ x¶y ra
gi÷a hai ngêi yªu nhau: t×nh yªu trai g¸i vµ t×nh yªu vî chång, t×nh yªu khi
võa chím në vµ t×nh yªu gi÷a ®é trßn h¹nh phóc, t×nh yªu khi gÇn gòi vµ
t×nh yªu lóc chia xa, t×nh yªu thµnh ®«i løa vµ t×nh yªu bÊt h¹nh lì lµng,
t×nh yªu tho¸ng qua vµ t×nh yªu sè phËn, t×nh yªu thêi trÎ vµ t×nh yªu
muén mµng, t×nh yªu mÆn nång tõ hai phÝa vµ t×nh yªu khi ngêi yªu
kh«ng yªu, t×nh yªu trong c¶nh thanh b×nh vµ t×nh yªu gi÷a khãi löa chiÕn
tranh, t×nh yªu cña ngêi ®ang cßn ®èi víi ngêi ®· khuÊt...
Vµ tÊt c¶, tÊt c¶ nh÷ng rung ®éng cña t×nh b¹n vµ t×nh yªu ®ã, trong
tËp nµy, ®Òu tr¶i qua sù sµng läc cña nh÷ng t©m hån nghÖ sÜ, cña
nh÷ng ngßi bót tinh tÕ vµ tµi hoa. Còng nh trong bÊt cø sù c¶m thô nghÖ
thuËt nµo, dÇu cho b¶n th©n chóng ta cã hay kh«ng tr¶i qua nh÷ng t×nh
huèng t¬ng tù th× sù tiÕp xóc víi nh÷ng vÇn th¬ nµy, víi nh÷ng biÓu hiÖn
t×nh c¶m hÕt søc tinh vi vµ m·nh liÖt, còng më réng vµ n©ng cao t©m
hån chóng ta, lµm cho nã giµu cã h¬n lªn, cao ®Ñp h¬n lªn. Chóng ta
sèng gÊp béi, nh©n lªn nhiÒu lÇn cuéc ®êi cña mçi mét chóng ta. Qua sù
thanh läc cña nghÖ thuËt, chóng ta trë nªn ngêi h¬n, t¨ng thªm phÈm chÊt
ngêi trong mçi mét chóng ta. "Kh«ng cã g× thuéc vÒ con ngêi l¹i xa l¹ ®èi
víi t«i", ngêi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· nhiÒu lÇn nh¾c l¹i c©u
nãi ®ã. Cuèn s¸ch nµy lµ mét thö nghiÖm, mét cè g¾ng nh»m vµo c¸i môc
®Ých cuèi cïng mang tÝnh nh©n v¨n Êy.
*
**
Híng theo ý tëng trªn, chóng t«i ®· tuyÓn chän th¬ vÒ t×nh b¹n, t×nh
yªu tõ ba nguån:
1. Th¬ ca d©n gian

(1)
NXB Gi¸o dôc, 1987.

141

2. Th¬ cæ ®iÓn
3. Th¬ hiÖn ®¹i
Khái ph¶i nh¾c l¹i ë ®©y vÒ tÝnh tr÷ t×nh hÕt søc ®Ëm ®µ, s©u
s¾c cña ca dao, d©n ca ViÖt Nam. Trong kho tµng v¨n ch¬ng truyÒn
miÖng, tù ngµn xa ®Ó l¹i, t×nh yªu nam n÷, t×nh yªu vî chång t¹o ra mét
m¶ng lín, s¸ng ngêi, ®Çy søc lay ®éng cho m·i ®Õn b©y giê. Ng êi ®äc
h«m nay vÉn cã thÓ s÷ng sê tríc vÎ ®Ñp cña m¶ng th¬ nµy, nh trë vÒ
nguån mµ t×m l¹i ®îc chÝnh m×nh. Hån nhiªn mµ d÷ déi, trong s¸ng mµ
quyÕt liÖt, lµnh m¹nh mµ ®Çy søc bïng næ, sè phËn cµng Ðo le, íc m¬
cµng t¸o b¹o, cuéc ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng m×nh cña ngêi d©n lao
®éng ngµy xa, h×nh nh, ®· b¾t ®Çu tõ ®ã, trong lÜnh vùc t×nh c¶m tù
nhiªn nhÊt cña con ngêi, khi mµ, gi÷a nh÷ng rµng buéc khe kh¾t cña x·
héi cò, con ngêi muèn ®îc sèng nh nh÷ng con ngêi...
T×nh b¹n vµ t×nh yªu trong th¬ cæ ®iÓn l¹i hiÖn ra díi nh÷ng d¹ng vÎ
kh¸c. Quy ph¹m trong cuéc ®êi vµ quy t¾c trong nghÖ thuËt - h·y hiÓu
lµ nghÖ thuËt phong kiÕn kÐo dµi hµng chôc thÕ kû trong lÞch sö ViÖt
Nam - ®· gß bã çch diÔn ®¹t nguyªn kh«i, t¬i m¸t, ch©n thùc cña t×nh
c¶m con ngêi. TÝnh íc lÖ cña nghÖ thuËt (t×nh huèng kh«ng tõ cuéc
sèng thùc, t×nh c¶m ph¶i tu©n theo ®¹o ®øc, thÓ lo¹i cøng nh¾c víi
nh÷ng niªm luËt phøc t¹p, ®iÓn cè v¨n häc vµ ng«n tõ vay m în...) khiÕn
cho m¶ng th¬ nµy kh«ng dÔ dµng ®i vµo thÕ giíi tinh thÇn cña con ng -
êi hiÖn ®¹i. §èi víi b¹n trÎ ngµy nay, ®Ó thëng thøc v¨n th¬ cæ ®iÓn,
cÇn cã mét sù dÉn d¾t ®Æc biÖt, mét sù gi¶i m· thÝch hîp.
ThÕ nhng, trong bÊt cø thêi ®¹i nµo, ®· lµ nghÖ sÜ ch©n chÝnh th×,
cuèi cïng, m×nh vÉn cø ph¶i lµ m×nh, kh«ng thÓ lµ ai kh¸c, kh«ng thÓ lµ
mét t tëng hay mét ý niÖm. Thµnh ra ®»ng sau v« vµn nh÷ng íc lÖ s¸o
mßn, nh÷ng c«ng thøc xa cò, trong v¨n ch¬ng cæ ®iÓn ViÖt Nam vÉn
hiÖn ra nh÷ng nh©n çch ®éc ®¸o, nh÷ng ç tÝnh s¸ng t¹o: NguyÔn Tr·i,
NguyÔn Du, Hå Xu©n H¬ng, §oµn ThÞ §iÓm, NguyÔn Gia ThiÒu,
NguyÔn C«ng Trø, Cao B¸ Qu¸t, Tó X¬ng, NguyÔn KhuyÕn, T¶n §µ...
T×nh yªu, thø cÊm kÞ trong ®¹o ®øc phong kiÕn, vÉn lé ra trong th¬ cña
hä thêng lµ kÝn ®¸o tinh vi, nhng còng cã khi bõng bõng m·nh liÖt.
Kh«ng ai chèi c·i r»ng ®Ønh cao cña th¬ ca cæ ®iÓn ViÖt Nam lµ
Chinh phô ng©m, Cung o¸n ng©m khóc vµ TruyÖn KiÒu. Nhng ®ã lµ
nh÷ng t¸c phÈm nh thÕ nµo? SÏ lµ mét sai lÇm ®¸ng tiÕc trong tiÕp
nhËn nghÖ thuËt nÕu hiÓu r»ng hai t¸c phÈm ®Çu chØ lµ lêi than khãc
cña mét ngêi chinh phô xa chång vµ lêi o¸n tr¸ch cña mét ngêi cung n÷
bÞ nhµ vua ruång bá, nghÜa lµ nh÷ng thø t×nh c¶m nÆng mµu s¾c
phong kiÕn hoÆc nhi n÷ thêng t×nh ®¸ng phª ph¸n. Kh«ng cã nh÷ng
rung ®éng thùc do t×nh yªu ®em l¹i - mét t×nh yªu ®»m th¾m kh¸t khao
h¹nh phóc -, kh«ng thÓ viÕt nh÷ng vÇn th¬ lay ®éng nh thÕ. Cßn
TruyÖn KiÒu cña NguyÔn Du, nh chóng ta biÕt, tríc hÕt lµ mét b¶n
t×nh ca lín mµ vÒ nghÖ thuËt sau nµy kh«ng cã ai vît næi.
§èi víi çc khóc ng©m vµ truyÖn th¬, dÜ nhiªn, chóng t«i ph¶i dïng
biÖn ph¸p trÝch tuyÓn. Chóng t«i cè chän nh÷ng ®o¹n hay nhÊt mµ ngêi
®äc ngµy nay cã thÓ thëng thøc dÔ dµng, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i g¾n liÒn

142

víi nh÷ng t×nh huèng cô thÓ trong c©u chuyÖn vµ kh«ng cÇn kÌm theo
nh÷ng chó thÝch rêm rµ.
Trong giai ®o¹n nµy cßn cã kh¸ nhiÒu truyÖn th¬ kh¸c vÒ t×nh b¹n,
t×nh yªu, nhng chuyÖn hay mµ th¬ kh«ng hay, thµnh ra chóng t«i còng
®µnh ph¶i ®Ó l¹i.
*
* *
PhÇn lín nhÊt trong cuèn s¸ch nµy dµnh cho ®Ò tµi t×nh b¹n vµ t×nh
yªu trong th¬ hiÖn ®¹i. §iÒu nµy dÔ hiÓu vÒ mÆt lÞch sö vµ vÒ mÆt
nghÖ thuËt. Tõ sau 1930, v¨n ch¬ng ViÖt Nam tr¶i qua mét thêi ®¹i "Phôc
hng" thùc sù, theo kiÓu riªng cña m×nh. Gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng
giai cÊp vµ gi¶i phãng ç nh©n lµ nh÷ng dßng th¸c kh¸c nhau, nhng µo ¹t
ch¶y vÒ mét phÝa, chôm l¹i thµnh søc m¹nh, lËt nhµo chÕ ®é cò vµ ®Èy
nhanh qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa cña x· héi ViÖt Nam. Tr¶i qua mÊy chôc n¨m
chiÕn ®Êu ngoan cêng, chóng ta ®i vµo thÕ giíi ngµy nay: thêi ®¹i cña
®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi.
Cïng nhÞp bíc theo lÞch sö, th¬ ViÖt Nam në ré. Trong vên th¬ rùc rì
®ã, nh÷ng bµi th¬ vÒ t×nh b¹n, t×nh yªu lµ nh÷ng ®ãa hoa ®Ëm s¾c, bÒn
h¬ng, kh«ng thÓ bá qua. V× ®©y chÝnh lµ thêi ®¹i mµ chóng ta ®ang
sèng nªn xin miÔn cho chóng t«i nh÷ng lêi b×nh kh«ng cÇn thiÕt. Xin h·y
tù m×nh ®äc lÊy phÇn hiÖn ®¹i trong tËp th¬ nµy. ThËt phong phó vµ ®a
d¹ng. ThËt da diÕt vµ kháe m¹nh. ThËt s«i næi vµ l¾ng s©u.
*
* *
VÒ cÊu tróc, s¸ch nµy chia ra lµm ba phÇn, theo ba nguån tuyÓn
chän nh trªn kia ®· tr×nh bµy.
Trong phÇn Th¬ cæ ®iÓn, sau çc bµi th¬ riªng lÎ lµ çc ®o¹n trÝch tõ
çc khóc ng©m vµ truyÖn th¬. Çch s¾p xÕp ë ®©y tu©n theo tr×nh tù
thêi gian.
Çc t¸c gi¶ trong phÇn Th¬ hiÖn ®¹i ®îc s¾p xÕp theo thø tù vÇn ch÷
çi tiÕng ViÖt c¨n cø vµo tªn ngêi hoÆc bót danh quen thuéc. ë ®©y cã sù
ph©n chia ra hai thêi kú (1930-1945 vµ 1945-1985), v× tuy cïng viÕt vÒ
mét ®Ò tµi, nhng h¬i th¬ l¹i kh¸c, nªn kh«ng thÓ nµo xÕp chen nhau.
Trong qu¸ tr×nh lµm s¸ch, nhËn lêi cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc, nhiÒu
nhµ th¬ ®· göi bµi cho nhãm biªn so¹n. Sù hëng øng nhiÖt t×nh nµy ®· ®ãng
gãp vµo thµnh c«ng cña tËp th¬. Nh©n ®©y chóng t«i xin göi tíi çc b¹n lêi
c¶m ¬n ch©n thµnh.
Chóng t«i thùc sù bèi rèi khi ph¶i chän bµi ®Ó ®a vµo tuyÓn tËp. RÊt
tiÕc lµ v× khu«n khæ cña s¸ch, chóng t«i kh«ng thÓ qu¸ tham lam. NhiÒu
bµi th¬ hay vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c ph¶i t¹m g¸c l¹i. Chóng t«i rÊt mong ® îc
çc nhµ th¬ lîng thø vµ b¹n ®äc th«ng c¶m.
*
* *

143

Sau mét thêi gian Êp ñ, tËp T×nh b¹n, t×nh yªu - Th¬ cña Nhµ xuÊt
b¶n Gi¸o dôc ®· ra ®êi vµ ®ang n»m trong tay b¹n. Nã dµnh riªng cho løa
tuæi thanh niªn ®ang häc ë çc trêng kh¸c nhau, khi mµ t×nh b¹n vµ t×nh
yªu ®ang cã thÓ lµ t©m t s«i ®éng cña tõng ngêi. Nã còng cã thÓ g©y
høng thó cho b¹n ®äc réng r·i, thuéc çc løa tuæi kh¸c nhau. Mong r»ng nã
sÏ ®em l¹i cho b¹n mét niÒm vui. Lín hay nhá, tïy ngêi. Nhng ch¾c ch¾n
ph¶i lµ niÒm vui vµ søc m¹nh. H·y tù nghiÖm ra ®iÒu ®ã khi ®äc cuèn
s¸ch nµy. Vµ xin chóc b¹n thµnh c«ng trªn con ®êng ®i ®Õn víi T×nh b¹n
vµ T×nh yªu...
NguyÔn §øc Nam

Tõ c« KiÒu ®êi thêng trong nguyªn t¸c
®Õn nµng KiÒu khuª çc cña NguyÔn Du
Ai còng biÕt c« KiÒu tõ Kim V©n KiÒu truyÖn b»ng v¨n xu«i cña
Thanh T©m Tµi Nh©n t¸i sinh thµnh nµng KiÒu trong TruyÖn KiÒu b»ng
th¬ cña NguyÔn Du, nhng Ýt ai ®Ó ý ®Õn tÝnh çch kh¸c nhau gi÷a hai
nh©n vËt Êy - cã thÓ gäi nh thÕ qua sù gia c«ng biÕn c¶i cña thi hµo
NguyÔn Du, ngêi tiÕp thu vµ chuyÓn thÓ.
ë Kim V©n KiÒu truyÖn, c« KiÒu tuy lµ con g¸i mét viªn ngo¹i n¬i ®Õ
®« B¾c Kinh, "th«ng thi th, thÝch ©m nh¹c, nghiÖn hå cÇm" nhng gia
c¶nh kh«ng d dËt, cµng kh«ng ph¶i mét tiÓu th khuª çc. C« lµ con g¸i
®Çu lßng víi ®Çy ®ñ nh÷ng nÕt ®¶m ®ang, th¸o v¸t, qu¸n xuyÕn mäi viÖc
nhµ thay cha mÑ. GÆp c¬n gia biÕn, chÝnh c« nhanh chãng quyÕt ®Þnh
b¸n m×nh chuéc cha. C« lµ ngêi chñ chèt lo ®èi phã víi bän c«ng sai, biÕt
nhê ngêi lo liÖu giÊy tê chu toµn, æn tháa cho cha vµ em trai tho¸t khái
g«ng cïm tï ngôc. C« biÕt thu xÕp viÖc nhµ lµ viÖc riªng ®¹t t×nh, thÊu lý:
trong lóc gia ®×nh khèn ®èn, c« cßn ®ñ tØnh t¸o, kh«n ngoan, sµnh sái,
nhê viªn l¹i giµ hä Chung mîn c©n vÒ c©n l¹i sè b¹c mua ngêi cña M· Gi¸m
Sinh: "Ngêi kh¸ch hä M· xem xong (GiÊy tê t×nh nguyÖn b¸n KiÒu cña V-
¬ng «ng V¬ng bµ, V¬ng Quan), liÒn gäi ngêi hÇu lÊy b¹c ra tr¶ 450 l¹ng.
Thóy KiÒu nhê c«ng sai hä Chung ®Õn tiÖm b¸n t¬ lùa mîn mét çi c©n,
c©n tõng gãi mét, thÊy thiÕu mÊt n¨m l¹ng, Thóy KiÒu nãi:
"- MÊy l¹ng nµy lÏ ra t«i kh«ng nªn ®ßi thªm cho ®ñ, nhng t«i b¸n m×nh
v× cha, kh«ng thÓ kh«ng râ rµng minh b¹ch nh vËy ®îc.
Ngêi hä M· ph¶i bï thªm cho ®ñ sè" (Kim V©n KiÒu truyÖn, håi 5, Nxb
V¨n nghÖ giã xu©n, Liªu Ninh, 1986). Còng ë Kim V©n KiÒu truyÖn, giê
tuÊt ngµy hai m¬i mèt, khi ®Ó cho Së Khanh b¾c thang trÌo qua cöa sæ
vµo phßng, KiÓu ®· bÞ h¾n vßi vÜnh tríc khi ®a c« "®i trèn"...
Ch¼ng chØ riªng Thóy KiÒu mµ Kim Träng còng lµ mét chµng trai
"®êi thêng" víi t©m lÝ mu«n thuë "hoa th¬m h¸i c¶ côm". Ngay lÇn ®Çu
gÆp hai nµng, chµng mÊt hån v× nhan s¾c cña c¶ hai ®Õn nçi thÇm thÒ
r»ng: "Ta mµ kh«ng lÊy ®îc c¶ hai nµng lµm vî th× suèt ®êi ch¼ng lÊy ai
n÷a".
Nh÷ng t×nh huèng, sù viÖc, t©m tr¹ng diÔn biÕn phï hîp víi l«gic ®êi
thêng, cña nh÷ng con ngêi b»ng da b»ng thÞt trong x· héi nh mét vµi trÝch

144

®o¹n trªn ®©y, NguyÔn Du ®Òu lîc bá khi chuyÓn thÓ, nhÊt lµ nh©n vËt
chÝnh, khi bíc vµo trang th¬ «ng hä ®Òu trë thµnh khuª c¸c, hßa hoa
phong nh·. C¶nh, vËt, nhÊt lµ ng«n ng÷ thuËt truyÖn còng ®îc t¸c gi¶ bá
nhiÒu c«ng søc trau truèt ®Ó t«n thªm vÎ ®Ñp cho nh©n vËt. Trong v¨n
xu«i, Kim Träng lµ "mét th sinh kh¨n bay ¸o mÇu cìi ngùa xa xa tiÕn l¹i. V-
¬ng Quan nhËn ra lµ b¹n ®ång m«n Kim Träng nhng kh«ng biÕt b¹n cè ý
theo t×m ®Õn ®©y. Sî hai bªn ch¹m mÆt, V¬ng Quan véi b¶o:
- Anh Kim ®Õn k×a, mau l¸nh ®i!
Thóy KiÒu nghe nãi ngíc m¾t nh×n lªn,m thÊy Kim Träng phong lu
phãng kho¸ng, nho nh·, linh lîi, cìi ngùa tíi tríc mé bÌn cïng Thóy V©n l¶ng
ra sau mé" (håi 1).
Tíi NguyÔn Du, còng c¶nh còng ngêi Êy nhng ®îc thªm th¾t ®Ó trë
thµnh c¶nh th¬ méng biÕt bao!
... Nh¹c vµng ®©u ®· tiÕng nghe gÇn gÇn
Tr«ng chõng thÊy mét v¨n nh©n,
Láng bu«ng tay khÊu bíc lµn dÆm b¨ng,
§Ò huÒ lng tói giã tr¨ng,
Sau ch©n theo mét vµi th»ng con con,
TuyÕt in s¾c ngùa c©u dßn,
Cá pha mµu ¸o nhuém non da trêi.
NÎo xa míi tá mÆt ngêi,
Kh¸ch ®µ xuèng ngùa tíi n¬i tù t×nh.
Hµi v¨n lÇn bíc dÆm xanh,
Mét vïng nh thÓ c©y quúnh cµnh dao,
Chµng V¬ng quen mÆt ra chµo,
Hai KiÒu e lÖ nÐp vµo díi hoa.
Sù biÕn c¶i, lùa chän, s¸ng t¹o nªn trªn ®©y tÊt nhiªn do quan ®iÓm
nghÖ thuËt thÈm mÜ cña NguyÔn Du, cña thêi ®¹i NguyÔn Du. Nhµ th¬
còng nh nhiÒu t¸c gi¶ chuyÓn thÓ tiÓu thuyÕt Trung Quèc kh¸c, tõ
NguyÔn H÷u H¶o (? - 1713) víi Song Tinh BÊt D¹, NguyÔn Huy Tù (1743 -
1790) víi TruyÖn Hoa tiªn, tíi Lý V¨n Phøc (1785 - 1849) víi Ngäc KiÒu Lª,
TruyÖn T©y S¬ng v.v... ®Òu cã chung m¹ch c¶m høng vÒ lo¹i ®Ò tµi th-
êng gäi lµ "tµi tö giai nh©n", cèt truyÖn chñ yÕu lµ t×nh yªu ®Çy tr¾c trë
cña nh÷ng trai tµi g¸i s¾c "tríng rñ mµn che, hµo hoa phong nh·", song
cuèi cïng tróc mai vÉn sum häp trong ®¹o lý hiÕu trung trän vÑn. Sù biÕn
c¶i vµ lùa chän ®ã cßn do ®Æc ®iÓm thÓ lo¹i quyÕt ®Þnh. Th¬ dï lµ tù
sù, ph¶n ¸nh cuéc ®êi song kh«ng cÇn vµ kh«ng bao giê miªu t¶ trÇn trôi,
®Çy ®ñ, chi tiÕt... nh v¨n xu«i.
Con tim nhøc nhèi cña NguyÔn Du còng ®· thæ lé tinh c¶m nång nµn
víi nµng KiÒu cña «ng. Ng«n ng÷ th¬ vµ nh÷ng biÕn c¶i ®Çy s¸ng t¹o cña
«ng khiÕn cho nµng KiÒu khuª c¸c khê d¹i, c¶ tin giµnh ®îc mèi ®ång c¶m
s©u s¾c n¬i b¹n ®äc h¬n mét c« KiÒu s¾c s¶o, kh«n ngoan trong nguyªn
t¸c v¨n xu«i rÊt nhiÒu. §ã chÝnh lµ thµnh c«ng lín cña NguyÔn Du, lµ

145

nguyªn nh©n c¾t nghÜa t¹i sao b¹n ®äc ViÖt Nam khi ®· ®äc TruyÖn
KiÒu råi th× kh«ng muèn ®îc Kim V©n KiÒu truyÖn n÷a, trõ phi lµ ngêi
nghiªn cøu.
Ph¹m Tó Ch©u

§äc v¨n ch¬ng
§äc v¨n ch¬ng lµ mét vÊn ®Ò ®ang ®îc ®Æt ra vµ th¶o luËn s«i næi
trong giíi phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc trªn thÕ giíi. Lóc nµy, trªn Tr¸i §Êt,
còng cã hµng triÖu ngêi ®äc v¨n ch¬ng, ®äc ë nhµ trêng, trong nhµ, ngoµi
®êng, trong th viÖn, trªn xe hoa, mªt¬r«… Tõ xa, ngêi ta ®· ®äc; ®Æc
biÖt tõ gi÷a thÕ kû XV, víi viÖc ph¸t minh m¸y in cña Gutenberg, sè ngêi
®äc v¨n ch¬ng t¨ng gÊp béi; vµ ®Õn thÕ kû XX, nhÊt lµ tõ sau §¹i chiÕn II,
trªn hµnh tinh chóng ta, ë çc níc tiÒn tiÕn, hÇu nh ai còng ®äc v¨n ch¬ng.
ThÕ nhng, chØ çch ®©y vµi chôc n¨m, ®äc v¨n ch¬ng míi trë thµnh mét
khoa häc ®îc bµn luËt triÖt ®Ó. Vµo nh÷ng n¨m 70 vµ 80 cña thÕ kû nµy,
çc nhµ nghiªn cøu tæ chøc nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò nµy (ë
Ph¸p, ®¸ng chó ý, lµ Héi nghÞ Ceresy - la Salle vµ héi nghÞ Reims). Çc
vÊn ®Ò lín ®îc th¶o luËn, nhiÒu khi gay g¾t: §äc v¨n ch¬ng lµ g×? Ai
®äc? §äc g×? §äc thÕ nµo?
Tõ nh÷ng n¨m 60 võa qua, phª b×nh, nghiªn cøu v¨n häc ë Ph¸p (vµ ë
ph¬ng T©y nãi chung) tr¶i qua nhiÒu biÕn ®éng vµ nh÷ng biÕn ®æi lín.
Ba m¬i n¨m ®· qua, kÓ tõ ngµy khëi ®Çu cuéc "tranh c·i" v¨n ch¬ng lín
nhÊt thÕ kû, gi÷a Roland Barthes vµ Raymond Picard; ngµy nay, cã thÓ
kh¼ng ®Þnh Phª b×nh Míi lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu v¨n häc lín nhÊt
cña thÕ kû XX ë thÕ giíi ph¬ng T©y. Phª b×nh, nghiªn cøu trë thµnh mét
bé m«n khoa häc tù chñ, ®éc lËp (®éc lËp víi triÕt häc, mü häc, x· héi
häc, ®¹o ®øc häc, ng«n ng÷ häc…), víi mét kho tõ ng÷ riªng biÖt víi nh÷ng
s¸ng t¹o phong phó, thuyÕt phôc, nh÷ng "siªu v¨n b¶n" cã gi¸ trÞ ®· ra ®êi.
V¨n b¶n (hay t¸c phÈm ®îc nghiªn cøu díi d¹ng cÊu tróc), lµ mét ®èi tîng
nghiªn cøu chñ yÕu cña Phª b×nh Míi. Çi trôc T¸c gi¶ - T¸c phÈm - Ngêi
®äc ®îc soi räi díi nhiÒu gãc ®é. Sau khi tranh luËn vÒ t¸c gi¶ (tiÓu sö,
con ngêi x· héi vµ con ngêi bªn trong c¶m høng; t¸c gi¶ vµ ngêi kÓ chuyÖn
v.v…), vµ t¸c phÈm (v¨n b¶n, lo¹i thÓ, phong çch, liªn v¨n b¶n, tÝnh ®a
©m, ý nghÜa ch×m v.v…), mèi quan hÖ ®Ých thùc gi÷a t¸c gi¶ vµ t¸c
phÈm kh©u ngêi ®äc ®Æt ra vµ bµn c·i s«i næi. §Õn nay, nãi chung Phª
b×nh Míi ®· ®îc c«ng chóng, çc trêng §¹i häc, çc trung t©m, çc trêng
Trung häc chÊp nhËn, mét çch hîp lý (g¹t bá, qua tranh luËn, qua thêi
gian mÊy chôc n¨m mäi ý kiÕn cùc ®oan, nh phñ nhËn tuyÖt ®èi nghiªn
cøu, phª b×nh "truyÒn thèng", nh øng dông nhiÒu c«ng thøc to¸n häc cao
cÊp vµo kÕt cÊu t¸c phÈm v¨n häc…).
Nãi §äc v¨n ch¬ng (hoÆc §äc t¸c phÈm v¨n ch¬ng) lµ nãi mèi quan hÖ
v¨n b¶n/ngêi ®äc. Cã thÓ nãi nhµ v¨n bao giê còng muèn göi s¸ng t¸c cña
m×nh ®Õn ngêi ®äc (t¸c gi¶ híng tíi ngêi ®äc), ngêi ®äc cô thÓ, ®ång
thêi, hoÆc ngêi ®äc trõu tîng, ngêi ®äc "cã thÓ", ngêi ®äc t¬ng lai:
NguyÔn Du nghÜ ®Õn ngêi ®äc ba tr¨m n¨m sau; Stendhal chê ngêi ®äc
cña m×nh nöa thÕ kû sau; mét nhµ v¨n ViÖt Nam muèn "göi th«ng ®iÖp"

146

(nghÖ thuËt) cña m×nh, tøc tiÓu thuyÕt, ®Õn ngêi ®äc. §äc lµ mét kh©u
cña s¸ng t¹o nghÖ thuËt, hoÆc, nh mét sè ngêi nã, cña "s¶n xuÊt" nghÖ
thuËt. T¸c phÈm v¨n ch¬ng g¾n bã chÆt chÏ víi ®äc v¨n ch¬ng (§Õn nay,
nhiÒu s¸ch LÞch sö v¨n häc bá qua kh©u "Ngêi ®äc", lµ mét thiÕu sãt). Tõ
®ã mèi quan hÖ T¸c phÈm/ngêi ®äc sÏ lµ V¨n b¶n - §äc siªu v¨n b¶n. Cã
nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a ViÕt vµ §äc, nh÷ng quan hÖ triÕt häc,
mü häc, ®¹o ®øc häc, x· héi häc, t©m lý häc v.v... Cã thÓ cã sù hµi hßa
hoÆc sù xéc xÖch gi÷a v¨n b¶n vµ ngêi ®äc, gi÷a ngêi göi th«ng b¸o vµ ngêi
tiÕp nhËn.
§äc v¨n ch¬ng cã nghÜa lµ th¸o gì m· cña çc ký hiÖu v¨n ch¬ng trong
v¨n b¶n, lµ t×m hiÓu ý nghÜa cña t¸c phÈm th«ng qua çc cÊu tróc cña v¨n
b¶n (cèt truyÖn, kÕt cÊu, nh©n vËt, ®èi tho¹i, kh«ng gian, thêi gian v.v).
§äc lµ m· hãa çch ®äc, lµ tæng hîp çc kh©u cña viÖc ®äc, - c¶m tëng,
ph©n tÝch, ®èi chiÕu, tæng hîp, ®¸nh gi¸ v.v. lµ ph¸t hiÖn vµ s¸ng t¹o. §äc,
tríc hÕt, lµ ph¸t hiÖn, trong v¨n b¶n vµ tõ v¨n b¶n, mét thÕ giíi kh¸c, nh÷ng
con ngêi kh¸c. Ngêi ®äc sèng trong thÕ giíi tëng tîng cña m×nh, x©y dùng
cho m×nh, th«ng qua t¸c phÈm, mét xø së riªng. §äc lµ mét ho¹t ®éng
tÝch cùc; ngêi ®äc "nhËp cuéc", "hãa th©n", víi nh÷ng c¶m xóc riªng cña
m×nh, nh÷ng kû niÖm, ký øc, kh¸t väng riªng. §äc cã nghÜa lµ chuyÓn
®æi t¸c phÈm nghÖ thuËt thµnh mét vò trô t×nh c¶m, c¶m xóc, t duy,
h×nh tîng riªng cña ngêi ®äc. §äc v¨n ch¬ng lµ mét khoa häc mµ ®èi tîng
lµ ngêi ®äc, ngêi tiÕp nhËn v¨n b¶n. Ngêi phª b×nh x©y dùng, tõ thÕ giíi
nµy, mét b¶n v¨n thø hai, mét b¶n viÕt thø hai. Ngêi phª b×nh lµ ngêi s¸ng
t¹o.
Ngêi phª b×nh lµ mét lo¹i ngêi ®äc ®Æc biÖt, cã tr¸ch nhiÖm tríc x·
héi; ngêi phª b×nh cÇn cã c¶m xóc nhanh nhËy vµ cã n¨ng lùc hiÓu biÕt
con ngêi, x· héi, cã kiÕn thøc vÒ nhiÒu ngµnh khoa häc, nhÊt lµ khoa häc
nh©n v¨n, vµ ®Æc biÖt lµ triÕt häc. Kh«ng ph¶i ai còng ®äc nh ngêi phª
b×nh, nghiªn cøu. Lo¹i h×nh häc ngêi ®äc v¨n ch¬ng thêng ph©n ngêi ®äc
thµnh çc líp sau ®©y: thø nhÊt "ngêi ®äc tiªu thô", thêng "ngÊu nghiÕn"
cèt truyÖn, ham thÝch truyÖn Ðo le, nhiÒu khóc m¾c, nhiÒu c¹m bÉy.
Nh÷ng ngêi ®äc nµy ®äc lít nhanh, vµo nh÷ng giê r¶nh rçi, t×m thó gi¶i trÝ
dÔ d·i víi nh÷ng cuéc phiªu lu ®Õn xø së xa l¹, hoÆc nh÷ng t×nh c¶m r¾c
rèi, vµ cã ®¸nh gi¸ th« thiÓn ("Ch¸n phÌ", hoÆc "TuyÖt, tuyÖt", "Tiªn s
th»ng Tµo Th¸o" - Nam Cao). Thø hai, nh÷ng ngêi t×m ë v¨n ch¬ng nh÷ng
th«ng tin míi vÒ cuéc sèng, suy nghÜ ®«i chót vÒ thÕ sù, ®¹o ®øc, tõ t¸c
phÈm v¨n ch¬ng. Cã thÓ xÕp vµo lo¹i ngêi ®äc nµy, nhµ b¸o cã tr¸ch
nhiÖm "®iÓm s¸ch" hµng tuÇn, hoÆc hµng th¸ng, víi Ýt lêi giíi thiÖu s¬
sµi, ®¬n gi¶n, thêng v« thëng v« ph¹t, nh»m môc ®Ých th«ng b¸o ®Ó ®éc
gi¶ cña b¸o t×m ®äc t¸c phÈm, nÕu a thÝch. Thø ba, nh÷ng ngêi ®äc
chuyªn nghiÖp, ngêi gi¶ng d¹y v¨n häc, ngêi phª b×nh nghiªn cøu ë çc
ViÖn, çc Trung t©m nghiªn cøu v¨n häc, gäi lµ "siªu ®éc gi¶". NÕu lo¹i ng-
êi ®äc thø nhÊt ®äc nhanh, ®äc lít, th× lo¹i ngêi ®äc chuyªn nghiÖp ®äc
chËm, ®äc nhiÒu lÇn, cã nh÷ng thao t¸c nghÒ nghiÖp riªng, nh ghi chÐp,
thèng kª, ®èi chiÕu, suy nghÜ vÒ çi biÓu ®¹t (ng÷ nghÜa, ng÷ ©m, ng÷
ph¸p, çc mèi liªn kÕt…), çi ®îc biÓu ®¹t (ý nghÜa triÕt häc, x· héi häc,
®¹o ®øc häc…) (Cã thÓ cã lo¹i ngêi ®äc thø t, nh÷ng nghÖ sÜ s¸ng t¹o
(nhµ v¨n, nhµ th¬), khi bÊt chît, nh©n mét c¶m høng nµo ®ã, viÕt nh÷ng

147

dßng hoÆc nh÷ng trang phª b×nh ®Æc s¾c, b»ng trùc gi¸c, tµi n¨ng vµ dù
c¶m cña m×nh; cã thÓ kÓ Baudelaire, VelÐry, Proust, NguyÔn Tu©n,
Xu©n DiÖu, NguyÔn Huy ThiÖp, Ph¹m ThÞ Hoµi…).
§äc v¨n ch¬ng lµ mét bé phËn cña x· héi häc v¨n ch¬ng. Ngµy nay, ®·
h×nh thµnh çch ®äc mang nhiÒu hiÖu qu¶ nhÊt; ®äc thÇm vµ ®äc mét
m×nh, ë n¬i yªn tÜnh. §äc cã lÞch sö cña nã. Tríc ®©y nhiÒu thÕ kû, khi
d©n chóng kh«ng biÕt ®äc, biÕt viÕt, mét ngêi cã häc vÊn ®äc mét
truyÖn viÕt, mäi ngêi xóm quanh nghe, võa nghe võa b×nh luËn. H×nh
thøc ®äc tËp thÓ nµy cßn di tÝch ë viÖc gi¶ng Kinh ë nhµ thê, ë nhµ chïa
vµ ë nh÷ng níc l¹c hËu, cßn tån t¹i h×nh thøc ®äc cæ lç nµy (kh«ng kÓ
Radio "KÓ truyÖn ®ªm khuya"). §äc ç nh©n, b»ng m¾t vµ thÇm lÆng
g©y cho ngêi ®äc nh÷ng høng thó nhiÒu d¹ng; ngêi ®äc c¶m thô s©u
nh÷ng çi hay, çi ®Ñp, suy t vµ ph¸n ®o¸n. Sù h×nh thµnh ph¬ng ph¸p
®äc v¨n ch¬ng ®îc mét sè nhµ lý luËn tæng hîp thµnh "Tu tõ häc ®äc v¨n
ch¬ng". Kinh nghiÖm nh÷ng tri thøc loµi ngêi cho biÕt cÇn ®µo t¹o ngêi
®äc - ph¬ng ph¸p ®äc, thãi quen ®äc, dÉn ®Õn "çi biÕt ®äc" (savoir -
lire). Cã thÓ thÊy bèn bíc sau ®©y:
1) Tríc hÕt lùa chän s¸ch ®äc, - nh÷ng s¸ch cæ ®iÓn hay hiÖn ®¹i phï
hîp víi kh¸t väng cña con ngêi; hßa b×nh, tù do, chèng b¹o lùc, ®éc tµi.
2) §Þnh híng: T×m thó phiªu lu, c¶m tëng l¹ lïng, hoÆc t×m hiÓu con
ngêi, "mét Èn sè", vµ x· héi, t×m tßi nh÷ng tµi n¨ng míi, nh÷ng s¸ng t¹o míi.
Kh©u "®Þnh híng" cã tÇm quan träng cña nã: §äc ®Ó lµm g×? Nã liªn
quan chÆt chÏ víi c©u hái mµ loµi ngêi ®· ®Æt ra tõ nhiÒu thÕ kû: ViÕt
®Ó lµm g×? Chøc n¨ng chñ yÕu cña v¨n häc lµ lµm ®Ñp tr¸i tim, t©m hån
con ngêi, lµ më réng m·i m·i t×nh c¶m phong phó cña con ngêi, cëi më hay
tiÒm Èn, lµ n©ng cao ®Õn v« cïng tËn nh÷ng xóc c¶m tÕ nhÞ hay m·nh
liÖt cña con ngêi, v¬n tíi tù do, d©n chñ, t×nh th¬ng yªu, tøc lµ kh¸t väng
ngµn ®êi cña nh©n lo¹i. Nh vËy, th«ng qua ng«n tõ v¨n ch¬ng, ng«n tõ
sèng ®éng, sinh s«i n¶y në, ng«n tõ chøa ®ùng ký øc, gîi më t¬ng lai,
ng«n tõ v¹n n¨ng, bao gåm kh¶ n¨ng nhËn thøc, gi¸o dôc, gi¶i trÝ vµ nhiÒu
kh¶ n¨ng kh¸c, song bao giê còng ph¶i th«ng qua çi ®Ñp cña t×nh c¶m
chøa ®ùng trong ng«n tõ v¨n ch¬ng hµm chøa nhiÒu ý nghÜa.
3) §i t×m çc m· cña v¨n b¶n, gi¶i çc m· ®ã, çc m· ®Æc trng cña
phong çch mçi nhµ v¨n. Çc thao t¸c ph©n tÝch, thèng kª, ®èi chiÕu liªn
v¨n b¶n, tra cøu tiÓu sö, lÞch sö v.v… lµ cÇn thiÕt, song kh«ng ®ñ. Ngêi
phª b×nh ph¶i cã søc m¹nh c¶m thô cña trùc gi¸c vµ t©m linh. Ngêi ®äc
cµng cã kiÕn thøc réng vµ më, søc c¶m thô cµng nhËy bÐn, th× viÖc
®äc cµng cã hiÖu qu¶.
4) Cuèi cïng, ®äc v¨n ch¬ng lµ mét ho¹t ®éng s¸ng t¹o ngêi ®äc ®¸nh
gi¸ t¸c phÈm theo ®Þnh híng cña m×nh.
V× vËy, ®µo t¹o ph¬ng ph¸p, rÌn luyÖn thãi quen ®äc v¨n ch¬ng lµ mét
vÊn ®Ò ®îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m.
Mét c©u hái ®îc nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ vÒ §äc v¨n ch¬ng ®Æt ra lµ:
Tr¸ch nhiÖm ®µo t¹o ngêi ®äc thuéc vÒ ai? T«i nghÜ tríc hÕt, ®ã lµ tr¸ch
nhiÖm cña nhµ trêng; tiÕp sau thêi gian ®µo t¹o ë trêng (hoÆc song song
víi thêi gian nµy) lµ tr¸ch nhiÖm cña b¸o chÝ v¨n häc, cña çc nhµ phª

148

b×nh, nghiªn cøu v¨n häc, nh÷ng ngêi viÕt s¸ch lý luËn, phª b×nh, ch©n
dung lÞch sö v¨n häc.
V¨n häc, nghÖ thuËt lµ nh÷ng nhu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña bÊt cø ai,
gäi lµ con ngêi. Yªu v¨n ch¬ng lµ mét b¶n chÊt cña ngêi. Tõ thuë Êu th¬,
con ngêi ®· say mª truyÖn, th¬. Víi truyÒn thuyÕt Ngh×n lÎ mét ®ªm loµi
ngêi tõ xa kh«ng ngít kÓ truyÖn, dõng kÓ lµ chÕt! Nhµ trêng cã tr¸ch
nhiÖm ®µo t¹o ngêi ®äc v¨n ch¬ng. Ai ®äc? Tõ trêng mÉu gi¸o ®Õn trêng
®¹i häc, ngêi ®äc lµ çc c« bÐ, çc chó bÐ, çc thiÕu niªn, thanh niªn. §äc
g×? §ã lµ ch¬ng tr×nh bé m«n V¨n nhµ trêng. §äc thÕ nµo? §ã lµ ph¬ng
ph¸p gi¶ng d¹y, ph¬ng ph¸p tiÕp cËn v¨n ch¬ng. §ång thêi, ngêi ®äc ®îc
rÌn luyÖn qua b¸o chÝ vµ s¸ch v¨n häc.
§¸nh gi¸ viÖc ®µo t¹o ngêi ®äc hiÖn nay ë níc ta, lµ mét vÊn ®Ò
"khæng lå"; cã thÓ dù ®o¸n cã bao nhiªu ngêi bµn luËn lµ cã bÊy nhiªu ý
kiÕn kh¸c nhau, cã thÓ m©u thuÉn nhau, xung ®ét nhau. Riªng t«i, t«i
tho¸ng nghÜ mét çch kh¸i qu¸t vµ s¬ bé: ViÖc ®µo t¹o ngêi ®äc ë nhµ tr-
êng cña b¸o vµ s¸ch v¨n häc ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu to lín (xem nh÷ng bé
s¸ch gi¸o khoa v¨n häc, nh÷ng s¸ch b¸o v¨n häc ®å sé trong çc th viÖn lín
th× râ). Song, nh×n chung, h×nh nh nh÷ng tiÕng nãi Êy ®¬n ®iÖu, kh«ng
phong phó nhiÒu giäng. Kh«ng nhiÒu phong çch. Cho nªn viÖc ®µo t¹o
nghÌo nµn, cã thÓ bÞ ®e däa trë thµnh x¬ cøng, m¸y mãc. ViÖc cÇn lµm
hiÖn nay lµ sö dông nhiÒu phong çch tiÕp cËn v¨n ch¬ng ®Ó gi¶ng bµi
vµ viÕt b¸o, viÕt s¸ch. Cã nh vËy, gi¶ng v¨n, s¸ch b¸o míi ®a d¹ng, nhiÒu
søc sèng, míi cã kh¶ n¨ng ph¸t huy tinh thÇn d©n chñ, ãc s¸ng t¹o cña ngêi
®äc.
§äc v¨n ch¬ng lµ mét khoa häc xøng ®¸ng ®îc çc thÇy gi¸o, c« gi¸o
quan t©m, çc nhµ phª b×nh, nghiªn cøu héi th¶o.
§ç §øc HiÓu

(Thi ph¸p hiÖn ®¹i – NXB Héi Nhµ v¨n,
2000)

NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc
NguyÔn Tr·i, ngêi anh hïng cña d©n téc, v¨n vâ song toµn; v¨n lµ
chÝnh trÞ; chÝnh trÞ cøu níc, cøu d©n, néi trÞ, ngo¹i giao, "më nÒn th¸i
b×nh mu«n thuë, röa nçi thÑn ngh×n thu" (B×nh Ng« ®¹i ço); vâ lµ qu©n
sù: chiÕn lîc vµ chiÕn thuËt, "yÕu ®¸nh m¹nh, Ýt ®Þch nhiÒu,... th¾ng
hung tµn b»ng ®¹i nghÜa" (B×nh Ng« ®¹i ço), v¨n vµ vâ ®Òu lµ vâ khÝ,
m¹nh nh vò b·o, s¾c nh g¬m dao: "viÕt th th¶o hÞch tµi giái h¬n hÕt mäi
thêi" (Lª Quý §«n), "v¨n ch¬ng mu lîc g¾n liÒn víi sù nghiÖp kinh bang tÕ
thÕ" (Phan Huy Chó). ThËt lµ mét con ngêi vÜ ®¹i vÒ nhiÒu mÆt trong
lÞch sö níc ta!
Chóng ta thêng nãi: «n cò biÕt míi. Ph¶i nãi thªm: tõ míi hiÓu cò. ChØ
cã chóng ta, nh÷ng ngêi ®· ®¹p ®æ chÕ ®é cò vµ dùng lªn chÕ ®é míi,
chÕ ®é ngêi d©n lµm chñ, chØ cã chóng ta, nh÷ng ngêi vò trang b»ng
quan ®iÓm duy vËt lÞch sö, míi nh×n thÊy mét çch ®óng ®¾n nh÷ng sù
kiÖn cña lÞch sö vµ ®¸nh gi¸ mét çch c«ng minh ngêi vµ viÖc. Díi con

149

m¾t s¸ng suèt ®Çy nhiÖt t×nh cña chóng ta, NguyÔn Tr·i, ®êi sèng vµ
ho¹t ®éng, t©m t vµ chÝ híng, th¬ vµ v¨n, tãm l¹i toµn bé sù nghiÖp vµ con
ngêi cña NguyÔn Tr·i sèng dËy, lín lªn, vµ híng tíi chóng ta. §èi víi ngêi vµ
viÖc cña lÞch sö, thêi gian tr«i qua dÇn dÇn lµm lu mê çi g× cßn ®ôc, ch-
a thËt trong, ngîc l¹i, lµm thªm s¸ng tá nh÷ng gi¸ trÞ ch©n chÝnh, nh÷ng
cèng hiÕn thËt quý cho thêi ®¹i vµ con ngêi. NguyÔn Tr·i kh«ng sî thêi
gian. NguyÔn Tr·i sÏ sèng m·i m·i trong trÝ nhí vµ t×nh c¶m cña ngêi ViÖt
Nam ta. Vµ chóng ta cßn ph¶i lµm cho tªn tuæi vµ sù nghiÖp cña NguyÔn
Tr·i r¹ng rì ra ngoµi bê câi níc ta.
Nhí NguyÔn Tr·i, chóng ta nhí ngêi anh hïng cøu níc, ngêi cïng Lª Lîi
lµm nªn sù nghiÖp "B×nh Ng«" ngêi th¶o B×nh Ng« ®¹i ço. NguyÔn Tr·i
lµ mét ngêi yªu níc, yªu níc s©u s¾c, m¹nh mÏ, thiÕt tha, víi t©m hån vµ
khÝ ph¸ch cña ngêi anh hïng. §èi víi NguyÔn Tr·i, yªu níc lµ th¬ng d©n,
®Ó cøu níc ph¶i dùa vµo d©n, ®em l¹i th¸i b×nh cho d©n, cho mäi ngêi.
TriÕt lý nh©n nghÜa cña NguyÔn Tr·i, cuèi cïng ch¼ng qua lµ lßng yªu n-
íc th¬ng d©n: çi nh©n, çi nghÜa lín nhÊt lµ phÊn ®Êu ®Õn cïng chèng
ngo¹i x©m, diÖt tµn b¹o, v× ®éc lËp cña níc, h¹nh phóc cña d©n.
NguyÔn Tr·i suèt ®êi mang mét hoµi b·o lín: lµm g× cho d©n, ngêi
d©n lÇm than cùc khæ. B¾t ®Çu B×nh Ng« ®¹i ço cã c©u: "ViÖc nh©n
nghÜa cèt ë an d©n", ch÷ "an" ë ®©y cã nghÜa an c l¹c nghiÖp, cïng mét
ý víi c©u cuèi cña B×nh Ng« ®¹i ço: "nÒn th¸i b×nh mu«n thuë". NguyÔn
Tr·i lµ t¸c gi¶ cña D ®Þa chÝ, mét cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ vÒ ®Þa lý, lÞch sö,
kinh tÕ, chÝnh trÞ cña níc ta thêi bÊy giê. §¸ng tiÕc NguyÔn Tr·i kh«ng cã
®ñ c¬ héi ®em tÊt c¶ chÝ híng vµ tµi n¨ng cña m×nh cèng hiÕn cho níc,
cho d©n, cho ngêi ®êi. Nhng nghÜ cho cïng, kh«ng thÓ kh¸c ®îc. §èi víi
triÒu ®×nh nhµ Lª lóc bÊy giê, sau khi "bèn biÓn ®· yªn lÆng", NguyÔn
Tr·i nh©n nghÜa qu¸, trung thùc qu¸, thanh liªm qu¸. Nguån gèc s©u xa
cña th¶m ¸n v« cïng ®au th¬ng cña NguyÔn Tr·i bÞ "tru di" ba hä lµ ë ®ã.
Chóng ta h·y ngÉm nghÜ hai c©u th¬ (ch÷ H¸n) díi ®©y cña NguyÔn
Tr·i:
Häa phóc h÷u m«i phi nhÊt nhËt,
Anh hïng di hËn kû thiªn niªn.
t¹m dÞch tiÕng ViÖt:
Häa phóc cã nguån, ph¶i ®©u mét buæi,
Anh hïng ®Ó hËn hµng mÊy ngh×n n¨m.
H×nh nh NguyÔn Tr·i muèn trèi mèi hËn cña m×nh cho ®êi sau!
Nhí NguyÔn Tr·i lµ nhí ngêi anh hïng cøu níc, ®ång thêi lµ nhí nhµ v¨n
lín, nhµ th¬ lín cña níc ta.
Ph¹m V¨n §ång

(TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc, 1996)

Hå Chñ tÞch, h×nh ¶nh cña d©n téc
B×nh sinh Hå Chñ tÞch lµ ngêi rÊt gi¶n dÞ, l·o thùc. VÜ nh©n, thËt

150

vÜ nh©n bao giê còng gi¶n dÞ, l·o thùc. §· cÇu kú lµ thiÕu b¶n lÜnh, cè
lµm trß ®Ó ®¸nh lõa thiªn h¹ vµ hËu thÕ. Vua Nghiªu, vua ThuÊn, chóa
Giªdu lµ nh÷ng ngêi gi¶n dÞ, l·o thùc. ¤ng Lªnin, «ng T«n V¨n, th¸nh
G¨ng®i còng lµ nh÷ng ngêi gi¶n dÞ, l·o thùc. BËc ®¹i khoa häc, ®¹i v¨n
hµo còng vËy. Tr¸i l¹i HÝtle lµ mét kÎ gian hïng. Cßn bªn c¹nh HÝtle,
Mótx«lini chØ lµ mét th»ng hÒ.
Xem mét ®«i bøc ¶nh Hå Chñ tÞch, cã ngêi nãi m¾t Ngêi cã hai con
ng¬i, vµ tin r»ng v× chç ®ã, Ngêi lµ mét «ng th¸nh. Lµm g× cã chuyÖn
hoang ®êng nh thÕ! M¾t Hå Chñ tÞch còng nh m¾t mäi ngêi, s¸ng h¬n
m¾t mäi ngêi nhiÒu l¾m ®· ®µnh, nhng s¸ng h¬n v× Ngêi biÕt nh×n, nªn
nh×n thÊy nh÷ng çi mäi ngêi kh«ng nh×n thÊy: hiÖn t¹i, t¬ng lai, çi nhá,
çi to.
Hå Chñ tÞch lµ ngêi ViÖt Nam. ViÖt Nam h¬n ngêi ViÖt Nam nµo
hÕt. Ngãt ba m¬i n¨m b«n tÈu bèn ph¬ng trêi, Ngêi vÉn gi÷ thuÇn tóy
phong ®é, ng«n ng÷, tÝnh t×nh cña mét ngêi ViÖt Nam. Ng«n ng÷ cña
Ngêi phong phó, ý vÞ nh ng«n ng÷ ngêi d©n quª ViÖt Nam; Ngêi khÐo
dïng tôc ng÷, hay nãi vÝ, thêng cã lèi ch©m biÕm kÝn ®¸o vµ thó vÞ. Lµm
th¬, Ngêi thÝch lèi ca dao v× ca dao lµ ViÖt Nam còng nh nói Trêng S¬n,
hå Hoµn KiÕm hay §ång Th¸p Mêi vËy. MÊy m¬i n¨m xa çch quª h¬ng,
Ngêi kh«ng quªn mïi vÞ nh÷ng thøc ¨n ®Æc biÖt ViÖt Nam nh cµ muèi, da
chua, t¬ng ít, vµ ngµy thêng b©y giê, Ngêi vÉn a thÝch nh÷ng thø Êy.
Ngay sau khi vÒ níc, gÆp TÕt, Ngêi kh«ng quªn mõng tuæi ®ång bµo
hµng xãm vµ quµ b¸nh cho trÎ em, tuy chØ cã mÊy ®ång xu, nhng còng
bäc giÊy hång ®¬n cÈn thËn, tiªm tÊt. B×nh sinh nh thÕ, ®øng ®Þa vÞ
Chñ tÞch ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn kªu gäi quèc d©n, Ngêi dïng nh÷ng lêi
nãi thèng thiÕt ®i s©u vµo t©m hån ViÖt Nam: "NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g -
¬ng, ngêi trong mét níc th× th¬ng nhau cïng".
Lèi ¨n ë cña Hå Chñ tÞch gi¶n dÞ nh thÕ nµo, chóng ta ®· tõng biÕt.
Lóc ë chiÕn khu, Ngêi sèng chung víi anh em trong mét c¬ quan, lµm
viÖc, häc tËp, ¨n ë, sinh ho¹t nhÊt nhÊt nh anh em. Cã nh÷ng lóc v× g¹o
thiÕu hay khÝ hËu nÆng, cÇn ¨n Ýt mét chót, Ngêi còng vui vÎ chÞu ®ùng
cïng anh em. KÓ ra, Ngêi cã chç ®îc biÖt ®·i: ®ã lµ b¸t níc c¬m mµ anh
Léc, ®ång chÝ cÊp dìng lµnh nghÒ vµ th©n mÕn cña chóng t«i lóc Êy,
bao giê còng ®Ó dµnh riªng cho Ngêi, tõ biªn giíi Cao B»ng cho ®Õn T©n
Trµo, tríc khi vÒ Hµ Néi. ë Hµ Néi, Chñ tÞch ChÝnh phñ cã phßng lµm
viÖc, phßng tiÕp kh¸ch, nhiÒu khi chñ täa nh÷ng b÷a tiÖc long träng, nh-
ng b×nh thêng ngµy hai b÷a, Chñ tÞch ChÝnh phñ cïng nh©n viªn ®Òu ¨n
chung.
Ngêi vÉn thÝch ®i bé, t¾m s«ng, hót thuèc l¸ vµ thØnh tho¶ng uèng
mét ly rîu thuèc trong b÷a c¬m. Tríc ®©y, Ngêi ®i mét ngµy 50 c©y sè lµ
thêng vµ cã thÓ ®i nh thÕ ngµy nä qua ngµy kia. Lóc ë C«n Minh, s¸ng
nµo Ngêi còng ®i bé mét vßng quanh thµnh phè. ë LiÔu Ch©u, mïa ®«ng,
mét h«m tíng Tr¬ng Ph¸t Khuª ®i ngùa d¹o buæi sím gÆp Ngêi t¾m trªn
s«ng, Tr¬ng tíng qu©n lÊy lµm l¹ mét ngêi ë ph¬ng Nam ch©u ¸ chÞu rÐt
giái ®Õn thÕ. ë Cao B»ng, cã lóc c¬ quan ®ãng t¹i mét çi suèi lín võa ë
trong hang ®¸ ch¶y ra, níc trong xanh biÕc díi bãng m¸t cña rõng c©y; Hå
Chñ tÞch suèt ngµy lµm viÖc ë ®ã víi çi m¸y ch÷ "HÐtmÐt" lu«n lu«n ®i

151

theo Ngêi tõ n¨m 1938 ®Õn khi vÒ Hµ Néi.
ë rõng, Hå Chñ tÞch chñ tr¬ng tr¸nh ¨n no, kh«ng ngñ tra; ho¹t ®éng
th©n thÓ, buæi s¸ng thÓ dôc, buæi chiÒu lµm vên, lóc cÇn ®i v¸c cñi cho
®ång bµo. Suèt trong thêi gian ë thîng du B¾c Bé, tríc cuéc khëi nghÜa,
nhiÒu ngµy Ngêi lu«n tay n¾m mét hßn ®¸ trßn bÇu dôc, cèt ®Ó luyÖn
g©n tay vµ ho¹t ®éng c¬ thÓ. Ngêi Ýt a dïng thuèc, chØ lóc nµo søc c¬
thÓ kh«ng chèng næi bÖnh th× míi dïng. ë Hµ Néi, b¸c sÜ Tïng, b¸c sÜ
CÈn chuyªn lo søc kháe cña Ngêi, nhng kh«ng mÊy khi Ngêi phiÒn ®Õn.
ë Ph¸p, anh em buéc b¸c sÜ Cu ë bªn c¹nh Ngêi, nhng råi b¸c sÜ lµm viÖc
v¨n phßng nhiÒu h¬n viÖc thÇy thuèc. Sinh ho¹t chiÕn khu thêng cùc
l¾m. Cã lÇn suèt mÊy th¸ng mïa ma, Hå Chñ tÞch ë trong mét çi hang
chËt hÑp, Èm thÊp, ban ®ªm s©u bä ë ngoµi trµn vµo. Lóc Êy v× c¬ së
quÇn chóng kÐm, nªn ph¶i Èn nÊp trong hang cïng, vµ còng v× c¬ së
quÇn chóng kÐm, nªn dÉu Èn nÊp trong hang cïng, mµ còng kh«ng yªn,
thêng vÉn ph¶i ch¹y "c¶nh b¸o". HÔ cã "c¶nh b¸o" lµ ph¶i mang hÕt ®å
®¹c ch¹y l¸nh ®Õn mét chç an toµn h¬n. Lóc Êy Hå Chñ tÞch yÕu, nhng
bÊt kú ®ªm ngµy, hÔ cã tin ®Þch lµ mÊy phót sau Ngêi ®· s½n sµng tríc
anh em, tay x¸ch m¸y ch÷.
Lóc ®Õn Ph¸p, ngay h«m gÆp ®Çu tiªn, lèi ¨n ë gi¶n dÞ cña Hå Chñ
tÞch lµm cho kiÒu bµo rÊt c¶m ®éng. H«m Êy, t¹i BiarÝt, ®¹i biÓu kiÒu
bµo ®Õn th¨m Ngêi, håi hép vµ sung síng. Kh¸ch ®«ng, phßng kh¸ch
kh«ng ®ñ ghÕ ngåi; gi¶n dÞ, Hå Chñ tÞch ngåi xuèng sµn vµ mêi mäi ng-
êi ngåi thÕ nãi chuyÖn. §©y kh«ng ph¶i vÞ Chñ tÞch ChÝnh phñ, ®©y lµ
ngêi cha giµ ©n cÇn vµ th©n mËt hái th¨m ®µn con bao n¨m lu l¹c ë quª
ngêi.
Hå Chñ tÞch, ngêi gi¶n dÞ Êy, còng lµ ngêi lÞch sö mét çch thanh tao
cao quý vµ mäi ngêi ngo¹i quèc cã dÞp tiÕp chuyÖn Ngêi ®Òu ca ngîi çi
phong ®é thanh tao cao quý mµ hä cho lµ ®Æc s¾c cña ngêi ph¬ng
§«ng. ë chiÕn khu, trong c¬ quan, Hå Chñ tÞch thêng mÆc bé ®å xanh,
ch©n ®i ®Êt; vÒ Hµ Néi, ngêi mÆc bé ®å ka-ki, ch©n ®i giµy v¶i. Nhng
sang Ph¸p th× Ngêi mang giµy da vµ mÆc mét bé ®å nØ, cæ ®øng. ë
Pari, cã ngµy Hå Chñ tÞch tiÕp lu«n ba b÷a c¬m kh¸ch, b÷a s¸ng víi b¹n
th©n, b÷a tra víi kh¸ch thêng, b÷a tèi víi kh¸ch ®Æc biÖt, mçi b÷a cã khi
kÐo dµi ba tiÕng ®ång hå, nhng Hå Chñ tÞch thñy chung vÉn ©n cÇn
niÒm në.
Hå Chñ tÞch rÊt vui tÝnh, v× vèn cã çi tÝnh l¹c quan cña nh÷ng ngêi
quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng ngµy nay vµ quyÕt x©y ®¾p ®êi sèng tèt ®Ñp
cho d©n téc ngµy mai. Trong nh÷ng b÷a c¬m, tiÖc trµ th©n mËt gi÷a
nh©n viªn cao cÊp ChÝnh phñ, Hå Chñ tÞch vui thó, nãi chuyÖn, lµm th¬,
kh«i hµi. Mét ®«i khi Ngêi tho¹t ®Õn nh÷ng buæi d¹ héi tng bõng ë nhµ h¸t
lín Hµ Néi, çc ch¸u thiÕu nhi qu©y quÇn l¹i, nhng mét l¸t sau, Ngêi nhÑ b-
íc biÕn ®i ®©u mÊt. Ngêi thÝch hoa vµ cã kÓ c©u chuyÖn ë Nga còng
nh ë çc níc ¢u, Mü, ngêi ta dïng m¸y bay chë çc thø hoa ë xa vÒ ®Ó
trang ®iÓm ®êi sèng hµng ngµy ë çc ®« thÞ lín. Nhng trong vên hoa Chñ
tÞch phñ, hoa ngµy cµng nhêng chç cho khoai, b¾p. GÇn C«n Minh cã
nói T©y S¬n, mét th¾ng c¶nh cã tiÕng; mét h«m anh em muèn ®i xem,
Hå Chñ tÞch b¶o: "NÕu tiÖn l¾m sÏ hay; chóng ta lµ ngêi çch m¹ng chø

152

kh«ng ph¶i kÎ du lÞch".
§êi sèng cña Hå Chñ tÞch lµ mét ®êi sèng kh¾c khæ, cÇn lao vµ
tranh ®Êu. Ngêi l·nh tô cña mét d©n téc mÊt níc kh«ng thÓ cã mét ®êi
sèng kh¸c. Ph¶i kh¾c khæ, cÇn lao vµ tranh ®Êu ®Ó mu cÇu h¹nh phóc
ngµy mai. Cã ngêi em ®êi sèng nghiªm kh¾c Êy kh«ng cßn chç cho t×nh
c¶m. Nhng chÝnh Hå Chñ tÞch thêng nãi: ngêi çch m¹ng lµ ngêi rÊt giµu
t×nh c¶m, vµ v× giµu t×nh c¶m nªn lµm çch m¹ng. Ngêi mµ c¶ d©n téc
t«n lµm vÞ cha giµ cña m×nh ph¶i cã lßng th¬ng mªnh m«ng xóc ®éng
®Õn t©m can cña mäi ngêi. Trong thêi kú bÝ mËt, phót mÆc niÖm chiÕn
sÜ çch m¹ng lµ lóc Hå Chñ tÞch r¬i níc m¾t. T¹i Quèc héi, Hå Chñ tÞch
võa khãc võa «m h«n anh NguyÔn V¨n T¹o sau khi anh ®äc mét bµi diÔn
v¨n thèng thiÕt vÒ Nam Bé.
Ngêi xa nãi: Cã viÖc ph¶i lo, lo tríc thiªn h¹, cã viÖc ®¸ng vui, vui sau
thiªn h¹. Hå Chñ tÞch nãi mét çch gi¶n dÞ vµ thèng thiÕt h¬n: "Mét ngµy
®ång bµo cßn chÞu khæ lµ mét ngµy t«i ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn".
C©u nãi ®ã ®· béc lé t©m tr¹ng Ngêi, mèi t×nh c¶m ruét thÞt bao bäc
tr¨m hä cña ®¹i gia ®×nh ViÖt Nam.
§èi víi ngêi gi¶n dÞ vµ l·o thùc Êy, mét c©u nãi lµ mét viÖc lµm vµ cã
lµm th× míi nãi. Gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong sù ¨n ë, tÝnh t×nh, trong lêi nãi,
viÕt, Ngêi còng gi¶n dÞ vµ l·o thùc trong chñ tr¬ng chÝnh trÞ n÷a. D©n
téc ViÖt Nam b©y giê muèn g×? Muèn thèng nhÊt, ®éc lËp, muèn Êm no,
muèn biÕt ch÷, muèn ®êi sèng bít tèi t¨m. Cho nªn Hå Chñ tÞch chñ tr-
¬ng: ®oµn kÕt kh¸ng chiÕn, t¨ng gia s¶n xuÊt, b×nh d©n häc vô, ®êi sèng
míi. D©n téc ViÖt Nam quyÕt t©m vµ mçi ngµy tiÕn m¹nh trªn con ®êng
sèng cßn sau lng Hå Chñ tÞch.
Hå Chñ tÞch thËt lµ hiÖn th©n cña d©n téc ViÖt Nam vµ mäi ngêi
ViÖt Nam ®Òu thÊy m×nh trong Hå Chñ tÞch.
Søc m¹nh cña Hå Chñ tÞch vµ søc m¹nh cña d©n téc ViÖt Nam lµ ë
chç ®oµn kÕt thèng nhÊt Êy.
Ph¹m V¨n §ång

(TuyÓn tËp v¨n häc, NXB V¨n häc,
1996)

Lµm cho tiÕng nãi trong s¸ng, giµu vµ ph¸t triÓn
Ta ®Æt vÊn ®Ò nµy trong lóc nµo ®©y? Trong t×nh tr¹ng v¨n häc,
ng«n ng÷ ®ang tiÕn lªn, chø kh«ng ph¶i ®ang lïi l¹i. So víi xa, chóng ta rÊt
biÕt ¬n cha «ng, nhng thÕ hÖ, thêi ®¹i chóng ta cã nh÷ng c«ng tr×nh kh«ng
hæ thÑn víi qu¸ khø. Cha «ng kh«ng ®îc tr«ng thÊy mét nÒn v¨n xu«i
phong phó nh ngµy nay. VÒ th¬ ch¼ng h¹n, cßn l©u ta míi cã ®îc mét viªn
ngäc trän vÑn nh TruyÖn KiÒu, nhng ph¶i ®©u thêi ®¹i chóng ta tõng lóc,
tõng m¶ng ®· kh«ng ®¹t ®îc nh÷ng çi ®Ñp míi mµ NguyÔn Du kh«ng thÓ
®¹t ®îc.
Nh×n nh vËy ®Ó chóng ta ®Æt vÊn ®Ò mét çch b×nh tÜnh h¬n,
tho¶i m¸i h¬n: Gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. V©ng, gi÷ g×n sù

153

trong s¸ng vµ ph¸t triÓn cña nã. Nhng vÊn ®Ò hiÖn nay lµ ë chç nµo? ë
chç trong s¸ng? Kh«ng trong s¸ng? Hay ë nh÷ng chç kh¸c?
Thùc vËy, çi nguy b©y giê kh«ng ph¶i chØ ë chç ta vay mîn qu¸
nhiÒu nªn lµm cho tiÕng ViÖt kÐm trong s¸ng. Çi nguy lµ ë chç ta võa
kh«ng trong s¸ng, l¹i võa nghÌo ®i, v× bá mÊt, ®¸nh r¬i nhiÒu tiÕng nãi,
çch nãi phong phó cña d©n téc. ChØ mét truyÖn c©y lóa th«i, mµ biÕt
bao s¸ng t¹o vÒ ng«n ng÷ trong d©n gian:
- Giã ®«ng lµ chång lóa chiªm
Giã bÊc lµ duyªn lóa mïa.
- §îc mïa lóa, óa mïa cau
§îc mïa cau, ®au mïa lóa.
Bëi thÕ, t«i muèn ®ång thêi víi viÖc gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng
ViÖt, ph¶i gi÷ g×n sù giµu cã, mu«n vµn giµu cã cña nã. Chóng ta vèn cã
thãi quen tù ti, kh¼ng ®Þnh l¹i mét lÇn n÷a sù giµu cã cña tiÕng nãi d©n
téc, còng lµ mét ®iÒu quan träng chø sao.
B©y giê t«i sÏ nãi qua vÊn ®Ò trong s¸ng. Quan niÖm vÒ sù trong
s¸ng còng nh quan niÖm vÒ d©n téc, kh«ng ph¶i lµ mét çi g× tuyÖt ®èi
cè ®Þnh. Cã sù trong s¸ng quay l¹i sau, lÊy cha «ng lµm mÉu mùc tuyÖt
®èi, nhng cã sù trong s¸ng nh×n ra tríc, më ®êng ®i cho con ch¸u mai sau.
Cã sù trong s¸ng d©n téc hÑp hßi, chØ biÕt say mª ng¾m nh×n d©n téc
m×nh, nhng cã sù trong s¸ng ®Æt d©n téc m×nh lµ mét bé phËn cña
nh©n lo¹i. Cã trong s¸ng ®éng vµ trong s¸ng tÜnh, trong s¸ng giµu vµ trong
s¸ng nghÌo.
So víi lêi v¨n céc lèc cña NguyÔn C«ng Hoan, x« bå hçn ®én cña
Nguyªn Hång, phøc t¹p ®Õn rèi r¾m cña NguyÔn Tu©n thêi tríc Çch
m¹ng th× v¨n nhµ Tù lùc cã vÎ trong s¸ng ®Êy. Nhng mµ sao trong s¸ng
mét çch nh½n nhôi, b¶nh bao, diªm dóa, tr¬n tru lµm vËy. §Êy lµ hoa
ch¨m, cá xÐn, lèi ph¼ng, c©y trång cña mét khu vên nhµn nh· h¬n lµ çi
um tïm sÇm uÊt cña mét khu rõng! T«i kh«ng bªnh vùc cho ai lÊy cí m×nh
lµ "rõng" ®Ó mµ viÕt Èu! Nhng vÊn ®Ò t«i muèn ®Æt ra lµ ta sÏ b¶o vÖ
mét sù trong s¸ng nµo vËy? Ngµy nay, trong v¨n häc ta, bªn c¹nh çi hiÖn
tîng lµm xÊu tiÕng ViÖt v¨n häc ®i, kh«ng ph¶i kh«ng cã çi khuynh híng
lµm ®Ñp, lµm ®Ìm ®Ñp nã mét çch ®¸ng sî. Mét bªn lÊy cí lµ ®Ó cho
thùc, cho cã tÝnh thêi ®¹i, hä ®· dung tôc hãa th¬ ca, lµm cho bµi th¬
kh«ng kh¸c lêi nãi thêng, kh«ng kh¸c mét b¶n b¸o ço lµ mÊy chót. Hä s½n
sµng viÕt:
Lóa träng ®iÓm nµy lµ tèt nhÊt
Bëi ta ®· th¶o luËn ba lÇn th©m canh t¨ng n¨ng suÊt.
Mét bªn kh¸c th× l¹i lÊy cí ®Ó cho ®Ñp, cho d©n téc, nªn hä ®· thi vÞ
hãa thi ca, lµm nh÷ng bµi th¬ "nªn th¬", xa rêi ng«n ng÷ cña ®êi. Trong th¬
çc b¹n nµy, hoa mËn, hoa ®µo, hoa ban në dÔ h¬n hoa dong riÒng hay
hoa r©m bôt. Hä thÝch con h¶i ©u, con Ðn, vµ kh«ng d¸m viÕt con cãc
hay con Ônh ¬ng. Bëi thÕ chóng ta cÇn ®Þnh râ quan ®iÓm trong s¸ng
cña chóng ta cho thËt chÝnh x¸c th× míi kÕt ®oµn ®îc mäi ngêi vµ më
réng lèi ®i.

154

Chóng ta ®ang ë trong mét thêi ®¹i mµ tõ vùng ta, thËm chÝ c¶ ng÷
ph¸p ta, chÞu nhiÒu biÕn ®éng. Mét mÆt chóng ta gi÷ g×n sù trong s¸ng
cña tõ vùng, cña ng÷ ph¸p d©n téc, nhng mét mÆt chóng ta ph¶i lµm giµu
thªm cho ta nhiÒu tõ vùng míi, nhiÒu quy luËt míi vÒ ng÷ ph¸p mµ thêi ®¹i
®em ®Õn cho ta.
Kh«ng lý g× NguyÔn Du çch ®©y h¬n tr¨m n¨m ®· cã nh÷ng çch nãi:
§o¹n trêng sæ rót tªn ra
§o¹n trêng th¬, ph¶i ®a mµ tr¶ nhau
mµ b©y giê ta cßn nÖ cæ h¬n c¶ NguyÔn Du.
Kh«ng cã lý g× çc d©n téc anh em ë T©y Nguyªn viÕt: M¸i nhµ dµi
b»ng tiÕng ng©n cña mét çi chiªng, hiªn tríc dµi nh h¬i thë cña con
ngùa,... thÕ mµ ta vÉn b¶o thñ, thñ cùu trong çch nãi cña m×nh. Cã
nh÷ng çch cµy bõa t¨ng n¨ng suÊt cho c©y trång. Cã nh÷ng çch dïng
ch÷, viÕt v¨n t¨ng n¨ng suÊt cho ý. Ta ph¶i dïng çc çch Êy.
Ngêi ViÖt Nam dï ë thêi ®¹i nµo còng ph¶i nãi tiÕng ViÖt Nam theo
ng÷ ph¸p ViÖt Nam. Nhng ngêi ViÖt Nam ë thÕ kû xÐt xö kh«ng viÕt vµ
nãi gièng hÖt nh thÕ kû XVIII, XIX n÷a.
Ph¶i b¶o vÖ sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Nhng ë ®©y lµ ta b¶o vÖ
mét çi g× ®ang sinh s«i, n¶y në, chø kh«ng b¶o vÖ çi ®· ph¸t triÓn hÕt
søc vµ nay ®· æn ®Þnh råi.
T«i cã lÊy vÝ dô vÒ mét dßng s«ng. Dßng s«ng võa tr«i ch¶y, võa
ph¶i tiÕp nhËn däc ®êng ®i cña m×nh nh÷ng dßng níc kh¸c. Dßng ng«n
ng÷ còng vËy, mét mÆt nã ph¶i gi÷ g×n b¶n s¾c cè h÷u cña d©n téc, nh-
ng nã kh«ng ®îc phÐp g¹t bá, tõ chèi nh÷ng g× mµ thêi ®¹i mang l¹i, vµ çc
d©n téc kh¸c ®em l¹i.
ChÕ Lan Viªn

(Suy nghÜ vµ b×nh luËn,
NXB V¨n häc, 1997)

Th¸i ®é cña ngêi yªu níc ViÖt Nam tríc çi chÕt
Mçi ai nghiªn cøu chñ nghÜa anh hïng ViÖt Nam ®Òu tá lßng kh©m
phôc ®Æc biÖt ®èi víi th¸i ®é cña ngêi ViÖt Nam yªu níc tríc çi chÕt v× n-
íc; Hai Bµ Trng nhê dßng s«ng H¸t mµ vÒ víi L¹c Long Qu©n, kh«ng chÞu
®Ó M· ViÖn b¾t.
TrÇn B×nh Träng "thµ lµm quû níc Nam, kh«ng lµm v¬ng ®Êt B¾c".
Sa c¬, vua t«i nhµ HËu TrÇn (Quý Kho¸ng, §Æng Dung, NguyÔn Sóy)
®Òu tù t×m çi chÕt ë däc ®êng, kh«ng chÞu lµm hµng thÇn l¬ l¸o ë kinh
®« nhµ Minh. Trong lÞch sö ViÖt Nam, lo¹i g¬ng Êy ®· nhiÒu l¹i rÊt s¸ng.
Thêi chiÕn, vÊn ®Ò sèng chÕt ®îc tiÕp tôc bµn nh mét nguån c¶m høng
cña thi v¨n. BiÕt bao thÕ hÖ ViÖt Nam ®· bíc qua çi chÕt ®Ó t×m ®êng
sèng? Lêi nãi: "Thµ chÕt trong miÖng sµi lang cßn h¬n sèng trong tay
qu©n x©m lîc", "ChÕt vinh cßn h¬n sèng nhôc", nh÷ng ch©m ng«n ®ã lµ
cho tÊt c¶ nh÷ng ch©n thµnh yªu níc bÊt kú xø nµo, nhng ë ViÖt Nam, ng-

155

êi yªu níc thÊm nhuÇn c¶ mét triÕt lý ®Æc s¾c vÒ sèng chÕt vµ ®· biÓu
hiÖn ra b»ng nh÷ng s¸ng v¨n bÊt hñ, nh÷ng cö chØ ®Çy khÝ ph¸ch bi
hïng, cã t¸c dông gi¸o dôc t tëng cho ngêi ®¬ng thêi vµ cho c¸c thÕ hÖ
sau.
S¾p bÞ ®em ra chÐm mµ Hå Hu©n NghiÖp, ngêi Gia §Þnh thõa
b×nh tÜnh, röa mÆt, söa s¸o, kh¨n, ung dung ng©m bèn c©u th¬, míi
nghe th× tëng nh NghiÖp s¾p ®i vµo vÊn an mÑ giµ buæi s¸ng hay vµo
líp gi¶ng bµi cho häc trß:
ThÊy nghÜa lßng ®©u d¸m h÷ng hê
Lµm trai ngay th¶o quyÕt t«n thê
Th©n nµy sèng chÕt kh«ng mµng nh¾c
Th¬ng bÊy mÑ giµ tãc b¹c ph¬.
Tríc khi bÞ hµnh h×nh, NguyÔn Duy Cung, ngêi Qu¶ng Ng·i, c¾n
ngãn tay lÊy m¸u viÕt c¶ mét bµi hÞch dµi, tù x¸c ®Þnh:
... Thµ lµm ma cã hån trung vÝa nghÜa
Kh«ng lµm ngêi ®eo mÆt ngùa ®Çu tr©u
ChÝn phÇn chÕt thµ quyÕt ch¼ng tõ
Sèng dÉu nÊu v¹c xanh kh«ng n¶n chÝ.
Vµ kªu gäi ®ång bµo: "Xin trong tay s¾p s½n qua m©u, lßng ®Þch
kh¸i hay cßn cha mÊt. H·y cïng nhau gän gµng gi¸p trô, chÝ cÇn v¬ng cßn
m¹nh cha quªn".
KhÝ ph¸ch y nh ngêi chuÈn bÞ mét trËn ®¸nh. Bµi hÞch cña NguyÔn
Duy Cung qu¶ lµ mét trËn ®¸nh, trËn cuèi cïng, trong ®ã ngêi viÕt hÞch
chØ cã thÓ th¾ng.
BiÕt bao nhiªu ngêi kh¸c còng vËy: b×nh tÜnh tríc c¸i chÕt. ChÕt mµ
cßn nghÜ ®Õn chiÕn ®Êu vµ chiÕn th¾ng sau nµy. NguyÔn Cao, ng êi
B¾c Ninh:
Nµo g¬m sãc, nµo th¬ trªn trêi, nµo cäc B¹ch §»ng
KhÝ thiªng lªn xuèng chÝn tÇng m©y
H·y hãa thµnh ma, sÊm, sÐt,
Röa tanh h«i cho dßng níc tr«i ®i.
Hoµng Träng MËu, ngêi NghÖ An, lµm c©u ®èi tuyÖt mÖnh, ®Æt hy
väng vµo ®µn em:
Yªu níc téi g×, chØ cã tinh thÇn lµ kh«ng chÕt,
Ra qu©n cha ®îc, nguyÖn ®em t©m sù gëi vÒ sau.
BÞ giam ë nhµ lao Thõa Thiªn, bµ Êu TriÖu c¾n tay lÊy m¸u lµm th¬
tríc khi tù vÉn:
Suèi vµng g¹t lÖ gÆp Bµ Trng
M¸u th¾m hån quyªn khãc th¶m th¬ng
L¹y PhËt, th©n nµy cßn hãa kiÕp,

156

Tay xin ngh×n çnh, çnh ngh×n th¬ng.
B×nh luËn sÏ lµm gi¶m tø th¬.
Chñ nghÜa anh hïng ViÖt Nam thËt lµ tuyÖt diÖu ngay c¶ ë lóc ngêi
anh hïng s¾p bÞ hµnh h×nh. Tinh thÇn ngêi chÕt tiÕp søc cho ngêi sèng
nèi chÝ m×nh. Trong ý nghÜa ®ã, çi chÕt anh hïng lµ bÊt tö.
TrÇn V¨n Giµu

(TriÕt häc vµ t tëng, NXB
TP. Hå ChÝ Minh, 1988)

Khan hiÕm níc ngät
Nh×n vµo b¶n ®å thÕ giíi, ®©u ®©u ta còng thÊy mªnh m«ng lµ níc.
§¹i d¬ng bao quanh lôc ®Þa. Råi m¹ng líi s«ng ngßi ch»ng chÞt. L¹i cã
nh÷ng hå lín n»m s©u trong ®Êt liÒn lín ch¼ng kÐm g× biÓn c¶. C¶m gi¸c
®ã khiÕn nhiÒu ngêi trong chóng ta tin r»ng thiÕu g× th× thiÕu chø con
ngêi vµ mu«n lo¹i trªn qu¶ ®Êt kh«ng bao giê thiÕu níc. Xin ®îc nãi ngay
r»ng nghÜ nh vËy lµ nhÇm to. §óng lµ bÒ mÆt qu¶ ®Êt mªnh m«ng lµ n-
íc, nhng ®ã lµ níc mÆn chø ®©u ph¶i lµ níc ngät, l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ n-
íc s¹ch mµ con ngêi vµ ®éng vËt, thùc vËt quanh ta cã thÓ dïng ®îc. Hai
phÇn ba níc trªn hµnh tinh mµ chóng ta ®ang sèng lµ níc mÆn. Trong sè
níc ngät cßn l¹i th× hÇu hÕt bÞ ®ãng b¨ng ë B¾c Cùc, Nam Cùc vµ trªn
d·y nói Hi-ma-lay-a. VËy th× con ngêi chØ cã thÓ khai th¸c níc ngät ë
s«ng, suèi, ®Çm, ao, hå vµ nguån níc ngÇm. Sè níc ngät nh vËy kh«ng
ph¶i lµ v« tËn, cø dïng hÕt l¹i cã mµ ®ang ngµy cµng bÞ nhiÔm bÈn bëi
chÝnh con ngêi. §ñ thø r¸c th¶i, tõ r¸c th¶i v« c¬, h÷u c¬, nh÷ng thø r¸c cã
thÓ tiªu hñy ®îc tíi c¶ nh÷ng thø hµng chôc n¨m sau cha ch¾c ®· ph©n
hñy, c¶ nh÷ng chÊt ®éc h¹i ®îc v« t ngÊm xuèng ®Êt, th¶i ra s«ng suèi.
Nh vËy lµ nguån níc s¹ch l¹i cµng khan hiÕm h¬n n÷a.
Theo tæ chøc Y tÕ thÕ giíi, trªn hµnh tinh cã kho¶ng hai tØ ngêi ®ang
sèng trong c¶nh thiÕu níc ngät ®Ó dïng trong sinh ho¹t h»ng ngµy. Dù b¸o
tíi n¨m 2015 mét nöa d©n sè trªn hµnh tinh sÏ r¬i vµo hoµn c¶nh kh«ng ®ñ
níc ®Ó dïng. Cuéc sèng ngµy cµng v¨n minh, tiÕn bé, con ngêi ngµy cµng
sö dông níc nhiÒu h¬n cho mäi nhu cÇu cña m×nh, trong khi d©n sè th×
ngµy mçi t¨ng lªn. Ngêi ta ®· tÝnh ®îc nh÷ng phÐp tÝnh ®¬n gi¶n r»ng ®Ó
cã mét tÊn ngò cèc cÇn ph¶i sö dông 1.000 tÊn níc, mét tÊn khoai t©y
cÇn tõ 500 ®Õn 1.500 tÊn níc. §Ó cã mét tÊn thÞt gµ Ýt nhÊt còng ph¶i
dïng tíi 3.500 tÊn níc, cßn ®Ó cã mét tÊn thÞt bß th× sè níc cÇn sö dông
cßn ghª gím h¬n: tõ 15.000 ®Õn 70.000 tÊn. Råi cßn bao thø con vËt
nu«i, c©y trång kh¸c ®Ó phôc vô nhu cÇu cña con ngêi, mµ ch¶ cã thø g×
mµ l¹i kh«ng cÇn cã níc. ThiÕu níc, ®Êt ®ai sÏ kh« c»n, c©y cèi, mu«n vËt
kh«ng sèng næi.
Mµ nguån níc ngät l¹i ph©n bè rÊt kh«ng ®Òu, n¬i lóc nµo còng ngËp
níc, n¬i l¹i rÊt khan hiÕm. ë nhiÒu n¬i, ch¼ng h¹n vïng nói ®¸ §ång V¨n,
Hµ Giang, ®Ó cã chót níc ngät, bµ con ph¶i ®i xa vµi c©y sè ®Ó lÊy níc.
Çc nhµ khoa häc míi ph¸t hiÖn ra r»ng ë vïng nói ®¸ nµy ®ang cã nguån
níc ngÇm ch¶y s©u díi lßng ®Êt. §Ó cã thÓ khai th¸c ®îc nguån níc nµy sÏ

157

v« cïng gian khæ vµ tèn kÐm v× kh¾p mäi n¬i ®Òu trËp trïng nói ®¸.
Chí nghÜ r»ng n¬i nµo kh«ng cã s«ng suèi ch¶y qua th× cø khoan
s©u, khoan thËt s©u xuèng lßng ®Êt lµ cã thÓ lÊy ®îc níc. Do viÖc sö
dông bÊt hîp lý vµ rÊt l·ng phÝ, çc nguån níc ngÇm còng ®ang c¹n kiÖt
dÇn. Th× ë khu vùc T©y Nguyªn, mÊy n¨m nay, vµo mïa kh«, bµ con ta
ph¶i khoan thªm rÊt nhiÒu giÕng míi cã thÓ cã níc ®Ó dïng h»ng ngµy
®Êy th«i. Vïng Ca-ta-l«-nhi-a cña T©y Ban Nha bao ®êi nay, mÊy triÖu
ngêi d©n ë ®©y vÉn sèng nhê vµo níc ngÇm. Nay nguån níc nµy ®ang
c¹n kiÖt tíi møc Nhµ níc ph¶i ®µm ph¸n víi Ph¸p ®Ó dÉn níc ngät tõ s«ng
R«n sang níc m×nh. Nãi nh vËy ®Ó thÊy môc tiªu mµ nhµ níc ta ®Ò ra
trong chiÕn lîc quèc gia vÒ cÊp níc vµ vÖ sinh n«ng th«n lµ phÊn ®Êu
®Ó ®Õn n¨m 2010 sÏ cã 85% d©n c sèng ë n«ng th«n ®îc sö dông níc hîp
vÖ sinh (60 lÝt/ngêi mçi ngµy), vµ tíi n¨m 2020 th× tÊt c¶ ngêi d©n sèng ë
n«ng th«n ®Òu ®îc sö dông níc s¹ch ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng quèc gia. §Ó
®¹t ®îc môc tiªu nµy cÇn mét cuéc phÊn ®Êu gian khæ, ®Ó cã níc ngät
®Ó dïng ë çc vïng réng lín nh vïng cao, vïng s©u, vïng xa - n¬i ®Þa h×nh
phøc t¹p, møc sèng cña ngêi d©n cßn rÊt thÊp, ®· rÊt khã huèng chi ph¶i
cã níc s¹ch, hîp vÖ sinh cho sinh ho¹t h»ng ngµy cña ngêi d©n.
Níc ngät ®ang ngµy cµng khan hiÕm vµ ®Ó cã níc s¹ch, hîp vÖ sinh
®Ó dïng rÊt tèn kÐm. V× vËy, cïng víi viÖc khai th¸c çc nguån níc ngät
®Ó dïng, con ngêi ngµy cµng ph¶i sö dông mét çch hîp lÝ, tiÕt kiÖm tµi
nguyªn níc.
TrÞnh V¨n

(B¸o Nh©n d©n, sè ra ngµy 15-6-
2003)

§¹o ®øc çch m¹ng
QuyÕt t©m gióp ®ì loµi ngêi ngµy cµng tiÕn bé vµ tho¸t khái ¸ch ¸p
bøc, bãc lét, lu«n lu«n gi÷ v÷ng tinh thÇn chÝ c«ng v« t - ®ã lµ ®¹o ®øc
çch m¹ng.
Tuy n¨ng lùc vµ c«ng viÖc cña mçi ngêi kh¸c nhau, ngêi lµm viÖc to,
ngêi lµm viÖc nhá; nhng ai gi÷ ®îc ®¹o ®øc ®Òu lµ ngêi cao thîng.
§¹i ®a sè chiÕn sÜ çch m¹ng ®Òu lµ ngêi cã ®¹o ®øc: C¶ ®êi hÕt
lßng phôc vô nh©n d©n, sinh ho¹t ngµy thêng th× lµm g¬ng mÉu: gian
khæ, chÊt ph¸c, kÝnh träng cña c«ng,... §¹o ®øc Êy cã ¶nh hëng lín ®Õn
sù nghiÖp ®æi x· héi cò thµnh x· héi míi, vµ x©y dùng mü tôc thuÇn
phong.
Kh«ng ph¶i chóng ta ham chuéng khæ h¹nh vµ bÇn cïng. Tr¸i l¹i,
chóng ta phÊn ®Êu hi sinh, v× chóng ta muèn x©y dùng mét x· héi ai còng
Êm no, sung síng. Nhng chóng ta biÕt r»ng: Muèn c¶i thiÖn ®êi sèng, th×
tríc ph¶i ra søc thi ®ua ph¸t triÓn s¶n xuÊt; vµ tríc ph¶i n©ng cao møc
sèng cña nh©n d©n, råi míi n©ng cao møc sèng cña ç nh©n m×nh. Tøc
lµ: "Lo, th× tríc thiªn h¹; hëng, th× sau thiªn h¹".
Nhng chóng ta còng ph¶i nhËn r»ng: ¶nh hëng xÊu cña x· héi cò lµm
cho mét sè ®¶ng viªn vµ çn bé (trong §¶ng vµ ngoµi §¶ng) hñ hãa. Hä t-

158

ëng r»ng çch m¹ng lµ nßng cèt ®Ó lµm cho hä cã ®Þa vÞ, ®îc hëng thô.
Do ®ã mµ hä m¾c nh÷ng sai lÇm: kiªu ng¹o, chng diÖn, hëng l¹c, l·ng phÝ
cña c«ng, tù t tù lîi, kh«ng tiÕt kiÖm ®ång tiÒn b¸t g¹o lµ må h«i níc m¾t
cña nh©n d©n. Hä quªn mÊt t¸c phong gian khæ phÊn ®Êu, l¹t lÏo víi c«ng
viÖc çch m¹ng, xa rêi §¶ng, xa rêi quÇn chóng. DÇn dÇn hä mÊt c¶ t çch
vµ ®¹o ®øc ngêi çch m¹ng, sa vµo tham «, hñ b¹i vµ biÕn thµnh ngêi cã
téi víi §¶ng, víi ChÝnh phñ, víi nh©n d©n.
§Ó ng¨n ngõa çi xÊu Êy, §¶ng ta tõ trªn ®Õn díi ph¶i chó träng viÖc
gi¸o dôc ®¹o ®øc çch m¹ng, t¨ng cêng tinh thÇn c¶nh gi¸c, më réng phª
b×nh vµ tù phª b×nh.
Hå ChÝ Minh

(TuyÓn tËp v¨n chÝnh luËn, NXB Gi¸o dôc,
1997)

ThiÕu søc tëng tîng, tri thøc kh«ng cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn
D©n ta th«ng minh, hiÕu häc, chuéng tri thøc, nhng cßn nghÌo trÝ t-
ëng tîng. H·y b×nh tÜnh nh×n qua çc kiÓu nhµ biÖt thù míi mäc ë thµnh
phè thêi më cöa vµ d¹o qua çc cöa hiÖu, çc chî ®Çy ¾p hµng níc ngoµi.
Tõ quÇn ¸o ®Õn ®å ch¬i trÎ em, tõ ®å dïng v¨n phßng cho ®Õn xe ®¹p,
qu¹t m¸y. NhiÒu hµng néi cña ta kh«ng c¹nh tranh ®îc v× thua kÐm c¶
phÈm chÊt, h×nh d¸ng lÉn mÉu m·. ThËt ra ®· tõ l©u chóng ta quen sao
chÐp, Ýt chÞu khã nghÜ ra ý tëng míi. Nh×n l¹i çi giêng, çi bµn cho ®Õn
c©y bót, çi cÆp... cã thÓ nãi 50 n¨m kh«ng hÒ thay ®æi! Cã lÏ do truyÒn
thèng häc tËp tõ ch¬ng, khoa cö, «ng bµ ta bÞ gß bã qu¸ nhiÒu, cho nªn
ta Ýt cã nh÷ng nhµ t tëng lín, Ýt cã nh÷ng c«ng tr×nh ®å sé víi søc tëng t-
îng phãng kho¸ng, diÖu kú. Ngay c¶ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hay nhÊt
còng chñ yÕu lµm ta say ®¾m bëi v¨n ch¬ng mît mµ, gîi nh÷ng t×nh c¶m
s©u s¾c tha thiÕt, nhng Ýt cã hoÆc kh«ng cã nh÷ng pho truyÖn lín víi
t×nh tiÕt phøc t¹p, ý tëng kú l¹ tÇm cì nh Tam quèc, Thñy Hö, Hång l©u
méng hay tiÓu thuyÕt cña V.Huy-g«, L. T«n-xt«i, Ph. §èt-xt«i-Ðp-xki.
H¬n bÊt cø lóc nµo, c©u nãi cña Anh-xtanh cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh: "Tri
thøc mµ thiÕu søc tëng tîng dÔ biÕn thµnh tri thøc chÕt, tri thøc kh«ng cã
tiÒm n¨ng ph¸t triÓn". BiÕt vµ hiÓu lµ cÇn ®Ó lµm theo, ®i theo, chø hoµn
toµn cha ®ñ ®Ó s¸ng t¹o, kh¸m ph¸. Ph¶i cã trÝ tëng tîng míi ch¾p çnh
cho tri thøc lµm ra çi míi, míi t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh.
¦íc mong mét ngµy trÝ tuÖ ViÖt Nam chøng tá cho thÕ giíi thÊy søc t-
ëng tîng s¸ng t¹o cña m×nh trong x©y dùng còng kh«ng kÐm g× trong
chiÕn ®Êu.
Hoµng Tôy

§am mª
Mçi ngêi tríc sau ph¶i ríc mét ®am mª.
§am mª ph¸t nguyªn tõ b¶n chÊt con ngêi vèn chÊt chøa nöa lý nöa
t×nh, thêng khëi ®Çu b»ng lý vµ ®îc nu«i dìng b»ng t×nh. Thêng lµ nh

159

vËy, v× lý trÝ vît lªn ®Çu ®Ó c©n nh¾c, chän lùa. Trêng hîp ngîc l¹i, nÕu
®am mª ®îc chän tríc tiªn b»ng t×nh, ®am mª Êy cã nguy c¬ sa lÇy.
Ngêi kh«ng ham thÝch mét çi g× c¶ lµ mét ngêi bÖnh, mét ngêi
kh«ng b×nh thêng, hay lµ mét ngêi chuÈn bÞ ®i tu, v× ®· diÖt dôc. Nhng
ai d¸m b¶o ngêi tu hµnh lµ ngêi kh«ng ®am mª? VÉn lµ mét ngêi sèng
xuÊt thÇn trong mét c¶nh giíi kh¸c víi v¹n vËt kh«ng cßn nguyªn h×nh tíng.
Vµ ®am mª mét ý niÖm thêng m·nh liÖt h¬n ®am mª mét çi g× cô thÓ.
Trong t×nh yªu, con ngêi thêng ®ßi hái h×nh ¶nh b»ng chøng vµ gi¸
trÞ cô thÓ, nhng chÝnh nh÷ng çi cô thÓ nµy, suy cho cïng, lµm suy gi¶m
t×nh yªu. T×nh yªu lý tëng vÉn lµ t×nh yªu suèt ®êi v¬n tíi vµ suèt ®êi
kh«ng ®¹t.
Çc bËc cha mÑ thêng hay ®ãn ®êng ®am mª cña con çi b»ng çch
mím cho chóng nã mét ®am mª ®Çu ®êi: tËp cho con thÝch vÏ, thÝch
®µn vµ nhÊt lµ thÝch ®äc. §am mª häc hái lµ ®am mª kh«ng bao giê ph¶n
béi con ngêi.
Ngµy nay, bëi cã l¾m çm dç chÇu chùc ngay ngìng cöa gia ®×nh vµ
trêng häc, muèn cho con m×nh khái r¬i vµo mét ®am muéi tèi ®en, cha
mÑ nµo còng dèc søc lµm lông kiÕm tiÒn cho con çi ®Çu t vµo mét cuéc
ch¬i cã Ých (ch¬i tem...) hay mét m«n thÓ dôc thÓ thao (vâ thuËt...),
mong sao cét buéc sinh lùc vµ n¨ng khiÕu vµo cç xe ®am mª cho ®øa trÎ
trªn con ®êng ®êi.
§ã còng lµ ®Çu t vµo mét ®am mª ®Ó tr¸nh r¬i vµo nh÷ng ®am mª kh¸c.
B¶n th©n t«i ®Õn nay h·y cßn vµo ra líp häc víi mét nçi cÇn cï say mª
trÎ m·i, ngay c¶ trong nh÷ng giê giÊc kh«ng thuËn lîi hay nh÷ng ngµy ma
dÇm, n¾ng r¸t. Ngåi nhÈm l¹i, t«i lµm c«ng viÖc nh thÕ nµy ®· trªn bèn m-
¬i n¨m. Lµm sao vÉn cÇn cï, lµm sao vÉn say mª? T«i xuÊt thÇn tù hái:
Çi t«i n¨m xa vµ çi t«i n¨m nay vÉn lµ mét ch¨ng? Hãa ra bé m¸y ngêi
còng bÒn nh (hoÆc h¬n) mét çi m¸y c¬ khÝ. DÇu mì thêng xuyªn nhá
vµo chiÕc m¸y ngêi lµ mét niÒm khao kh¸t biÕt thªm, biÕt h¬n hoµn toµn
phi vËt chÊt vµ nh÷ng tÕ bµo n·o bé s½n lßng bæ sung cho nhau trong
mét trêng lu©n vò thêng xu©n.
Gi¶ nh, do mét trí trªunµo ®ã cña hoµn c¶nh, t«i ®am mª cê b¹c bèn
m¬i n¨m th× giê ®©y t«i ra sao? RÊt cã thÓ t«i ®ang mÆc mét chiÕc ¸o
ren vµng rua b¹c vµ rñng rÎng d©y kim khÝ vµ b©y giê t«i ®ang co ro v×
giã lïa qua lç r¸ch.
May qu¸, t«i chØ ®am mª víi nghÒ d¹y häc. Tµi s¶n mµ t«i ®Ó l¹i gåm
toµn giÊy tr¾ng mùc ®en vµ x¸c ch÷.
§am mª lµ mét ngän löa mµ çc thÕ hÖ nèi tiÕp truyÒn trao cho nhau.
Khæ nçi, phÇn phËt bèc cao cïng mét lóc lµ ngän löa sinh tån vµ ngän löa
hñy diÖt, c¶ hai quÊn quýt nhau bao nhiªu lµ ®Ó sím lo¹i trõ nhau bÊy
nhiªu. Sèng chÕt ®Òu b»ng mét ngän löa do ta tù ®èt lªn th«i.
Böu ý

(T¹p chÝ Tia s¸ng, 9-1999)

160

môc lôc
TT Trang
Lêi nãi ®Çu
PhÇn mét
«n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng
lµm c¸c bµi v¨n tù sù, biÓu c¶m, thuyÕt minh
A. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n tù sù
I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n tù sù
II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n tù sù
III. Tham kh¶o
B. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n biÓu c¶m
I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n biÓu c¶m
II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n biÓu c¶m
III. Tham kh¶o
C. ¤n tËp vµ n©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n thuyÕt minh
I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n thuyÕt minh
II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n thuyÕt minh
III. Tham kh¶o
PhÇn hai
rÌn luyÖn kÜ n¨ng
lµm v¨n nghÞ luËn
RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn
I. Mét sè lu ý khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn
II. Thùc hµnh viÕt bµi v¨n nghÞ luËn
III. Tham kh¶o

161

NguyÔn Ph¬ng An - Ng« TrÝ S¬n

(Biªn so¹n, tuyÓn chän vµ giíi thiÖu)
_____________________

Nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia tp. hå chÝ minh
03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 – TP. Hå ChÝ Minh
§T: 8239 170 – 8239 171; Fax: 8239 172
Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn
*****

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n
PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn

Biªn tËp néi dung

Tr×nh bµy b×a

Söa b¶n in

_________________________________________
In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in....
GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy....... th¸ng...... n¨m 2006
In xong vµ nép lu chiÓu quý III n¨m 2006.

162

Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com

More Related Content

What's hot (20)

Viewers also liked (18)

Similar to Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com (20)

More from Thế Giới Tinh Hoa (20)

Những bài văn mẫu dành cho học sinh lớp 10truonghocso.com