NOLI ME TANGERE (Buod at Pinaikling Bersyon)
- 1. * KABANATA 1: Isang Handaan - sa bahay ni Kapitan Tiago, Daang Anloague, bayan ng San Diego > Don Santiago de los Santos / Kapitan Tiago - nagpahanda ng isang handaan para sa anak ng kaniyang kaibigan mula sa europa. > Tiya Isabel - pinsan ng kapitan; hindi magkandaugaga sa pag-iistima ng mga bisita > Tenyente Guevarra - tenyente ng mga guwardiya sibil: ayon sa kanya ang pagkakalipat ni Padre Damso ay ang pagpapahukay at paglilipat ng bangkay ng isang tao na hindi daw nangungumpisal at tinawag na erehe > Padre Hernando Sibyla - kura sa Binondok > Padre Damaso Verdolagas - naging kura sa bayan ng San Diego sa loob ng 20 yrs; nanlait sa mga Indiyo * KABANATA 2: Si Crisostomo Ibarra > Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin / Crisostomo Ibarra - anak ni Don Rafael na nag-aral sa europa sa loob ng 7 taon; sa kanya inihandog ni Kapitan Tiago ang handaan ; dinala ang ugaling Aleman sa pagpapakilala sa sarili. > Kapitan Tinong - inanyayahan nya si Ibarra sa pananghalian bukas ngunit tumanggi ang binata * KABANATA 3: Ang Hapunan > Padre Sibyla at Padre Damaso - pinag-aawayan nila kung sino ang uupo sa kabisera > Padre Damaso - napatapat sa kanya ang Tinolang puro leeg at pakpak ang laman na kanyang ikinagalit; ininsulto si Ibarra sa pagsasabing nag-aaksaya lang ng panahon at oras ang pag-aaral niya * KABANATA 4: Erehe at Pilibustero > Tenyente Guevarra - isinasalasay nito kay Ibarra kung ano ang tunay na nangyari sa kanyang ama. > Don Rafeal Ibarra - mayaman at iginagalang sa bayan ng San Diego bagamat kinaiingitan ng iba - napagbintangan pumatay sa kolektor ng buwis at hindi nagungumpisal kaya tinawag siyang erehe at pilibustero’t nakulong na naging sanhi ng pagkamatay nito. > Fonda de Lala - tinutuluyang bahay-panuluyan ni Ibarra * KABANATA 5: Pangarap sa Gabing Madilim > Crisostomo Ibarra - tumingin siya sa bintana kung saan natanaw niya ang isang napakagandang dilag sa isang maliwanag na bahay - kahit pagod, sumiksik sa kanyang isipan ang larawan ng ama niyang nasa bilangguan. * KABANATA 6: Si Kapitan Tiago > Don Santiago de los Santos / Kapitan Tiago - bilugang mukha at kayumanggi ngunit pandak at maitim ang labi dulot ng pananabako. - mayaman at malakas sa gobyerno, halos kaibigan nya nga lahat ng mga prayle > Donya Pia Alba - asawa ni Kapitan Tiago na hirap nagkaanak; pinayuhan silang mag-asawa ni Padre Damaso na magsimba sa Obando at sumayaw ng pandangguhan ng biyayahan ng anak at nagkatotoo ngunit namatay ito > Maria Clara de los Santos - naging bunga ng mag-asawa; ipinasok siya ng kanyang ama sa Beateryo ng Sta. Clara ng maglalabing 14 na taon na sya - magiging asawa/katipan ni Ibarra * KABANATA 7: Suyuan sa Asotea > Maria Clara - di mapakali sa pagdating ni Ibarra; inialala nila ang mga kanilang mga nakaraan no’n bata pa sila sa - binigyan niya si Ibarra ng tuyong dahon ng laurel tanda ng kanilang pag-iibigan - pinagtulos nya Ibarra ng kandila para sa kanyang paglalakbay. > Crisostomo Ibarra - inalala nila ang kanilang pagkabata ni Maria Clara na kung saan binigyan niya ito ng isang liham na naglalaman na mag-aaral siya sa Europa. * KABANATA 8: Mga Alaala > Crisostomo Ibarra - Habang sakay ng kalesa na padaan sila sa KaMaynilaan na kung saan may naging karansan siya dito. - nakaagaw ng kanyang atensiyon ay ang mga nakahanay na bilanggo nagtatanikalang papatagin ang daan > Arroceros - may masamang amoy roon dulot ng pagawaan ng tabako sanhi ng pagkahilo niya doon ng minsan silang dumaan * KABANATA 9: Mga Suliranin Tunkol sa Bayan > Padre Damaso - tutol sa pakikipagmabutihan ni Maria Clara kay Ibarra > Kapitan Tiago - pinatay ang dalawang kandila na para kay Ibarra bilang pagsunod sa pari > Padre Sibyla - ibinalita niya sa isang matandang prayle ang pag-aalitan nina Padre Damaso at Ibarra at ang pagkakalipat sa ibang bayan ni Padre Damaso * KABANATA 10: Ang San Diego > Bayan ng San Diego
- 2. - isa sa karaniwang bayan na malapit sa baybayin, napaplibutan ng malawak na lupain at ang mga mamamayanan nito na may pinaka- iingatang alamat. > Ayon sa kuro-kuro, may isang matandang kastila ang nagtanong at bumili ng kagubatan. Isang araw, may naamoy ang magpapastol sa kagubatan, yung pala ang matangang kastila na nagpatiwakal sa puno ng balete at naaagas na ng makita. > Saturnino - dumating at nagpakilalang anak ng matandang kastila; nanirahan siya sa gubat na mabagsik pero masipag; siya’y nag-asawa ng taga-Maynila at binayayaan ng anak at ito’y si Don Rafael Ibarra > Don Rafael Ibarra - minahal siya ng mga taga- San Diego at pinayaman niya kung ano ang sinimulan ng kaniyang ama sa pagtatanim. * KABANATA 11: Ang Mga Makapangyarihan > Padre Bernando Salvi - isa sa mga makapangyarihan sa Bayan ng San Diego; isang paring payat, masasakitin at laging walang kibo pero may pagtingin kay Maria Clara > Alperes - isa sa mga makapangyarihan sa Bayan ng San Diego ; kamalsan niyang napangasawa si > Donya Consolacion - asawa ng Alperes na may makapal na kolorete lagi sa mukha; madalas ang kanilang pag-aaway nauuwi sa bugbugan. * KABANATA 12: Araw ng mga Patay > Ang Dalawang Sepulturero - ang isa ay baguhan at datihan ung isa; sila’y nag-uusap habang naghuhukay - isinalaysay ng datihan na pinag-utos sa kanya ng kura na ilipat ang 20 days palamang na bangkay, dahil malakas ang ulan itinapon na laman niya ito sa lawa. * KABANATA 13: Mga Unang Banta ng Unos > Ibarra - dumating siya sa libingan at ipinahanap niya sa matandang sepulturo kung saan nakalibing ang kaniyang ama - nasindak siya nang malaman na may nag-utos na nagngangalang Padre Garrote na itapon sa lawa ang bangkay ng kaniyang ama. - nang makasalubong niya si Padre Salvi kaagad niya itong sinunggaban at tinanong kung sino ay may gawa sa bangkay ng kanya ama pero sa sagot ng padre hindi ako magtanong ka kay Padre Damaso * KABANATA 14: Si Pilosopo Tasyo > Don Anastacio / Pilosopo Tasyo - dahil sa katalinuhan nito, balak ng kaniyang ina na maging pari ito ngunit nakapag-asawa kaagad ito - pagkagaling sa sa libingan, nakasalubong nya ang kapitan at sinabi na ang bagyong darating ang magdadala ng lintik sa mga tao, susunog sa kabahayan at gayon di sa bulok na sistema ng lipunan. - hindi sya naniniwala sa purgatoryo ngunit ginagalang nya ito > Crispin at Basilio - dumaan sa simbahan ang pilosopo at sila ang pinagsabihan nito na umuwi ng maaga sapagkat naghada ng masarap na hapunan ang kanilang ina. > Don Filipo at Aling Doray - ang mag-asawang inanyayahan nila ang pilosopo sa kanilang bahay at tinanong kung nakita daw ng pilosopo si Ibarra sa libingan. * KABANATA 15: Ang mga Sakristan > Basilio - Kasama niya si Crispin sa pagpapatunog ng kampana laban sa delubyo; siya ay minultahan dahil sa patigil tigil pa pagpapatunog ng kampana > Crispin - nakakabatang kapatid na pinagbibintangan na nagnakaw ng dalawang onsa na nagkakahalagang ng 32 pesos. > Sakristan Mayor - Narinig niya ang pag-uusap ng dalawa; minultahan niya si basilio at dinakip at pinipilit kung nasaan na daw ang mga onsa na napunta sa pananakit nito kay Crispin kasama ang kura * KABANATA 16: Si Sisa > Sisa - mapagmahal na ina na naghanda ng masarap na pagkain galing kay Pilosopo Tasyo na para sa kanyang mga anak galing sa pagsasakristan > Pedro - Batugang asawa ni Sisa na sugarol at walang pusong lalaki. Dumating siya sa bahay at inubos lahat ng nakahandang pagkain para sa kanilang anak na ikinadismaya at iniyak ni Sisa. * KABANATA 17: Si Basilio > Basilio - Umuwing duguan ang ulo sa daplis ng bala mula sa gwardya sibil at ipinagtapat niya sa kaniyang ina na napagbintangan si Crispin na nagnakaw ng onsa na pinarurusahan ngayon sa simbahan - na naginip sya ng masama na kung saan ang kanyang kapatid ay hinahampas ng saktistan mayor at ng kura - gusto na niyang umalis sa pagsasakristan at humingi nalang ng lupang sakahan mula kay Ibarra at kay Pilisopo tasyo na lang turuan si Crispin > Sisa - Labis na nag-aalala siya sa mga kinahatnan at nangyari sa kaniyang mga anak sa pamamagitan ng pag-iyak * KABANATA 18: Mga Kaluluwang Naghihirap > Sisa
- 3. - Nagpunta siya sa kumbento dala ang basket ng prutas at gulay upang kamustahin ang anak na si Crispin sa kura ngunit may sakit ang kura - ayon sa isa tumakas daw at umuwi ang bata na ipinaghahanap ngayon ng guwardiya sibil * KABANATA 19: Mga Suliranin ng Guro > Binatang Guro - isa sa mga nakipaglibing kay Don Rafael - ibinahagi nya kay Ibarrra ang isa sa mga suliranin ng paaraalan na kung saan kapag nabasa ang mga bata ng malakas ay naisstorbo ang kura na humahantong sa pagpapalo sa mga ito na sinasangayuan naman ng mga magulang ng mga ito bilang disiplina * KABANATA 20: Ang Pulong sa Tribunal > Pangkat ng Liberal at Konserbador - Pinagtatalunan nila sa bulwagan kung paano maipagdidiriwang ang kapistahan sa Bayan ng San Diego - ngunit nanaig ang pasya ng mga prayle na magkakaroon ng 6 na prusisyon, 3 sermon, 3 misa mayor at komedya sa tondo * KABANATA 21: Mga Pagdurusa ni Sisa > Sisa - lito ang isip at may bumabagabag sa dibdib ng malaman ang nagyari sa mga anak - tila sasabog ang dibdib niya ng makita ang mga guwardya sibil sa kanilang bahay nong pauwi na siya; Isinisigaw ang pangalan ni Basilio at Crispin * KABANATA 22: Liwanag at Dilim > Maria Clara - magkasama silang dumating ni Tiya Isabel sa San Diego - ipinakiusap niya kay Ibarra na huwag imbintahan si Padre Salvi na may lihim na pagtingin sa kanya ngunit sinalungat sya nito. * KABANATA 23: Ang Piknik > Bago pa mag-umaga, maagang tumungo sina Maria Clara at mga kaibigan nito patungong sa banka may palamuti > Habang nasa loot kumanta si Maria Clara ng Kundiman kasaliw ang harpa ng hindi maiip > Elias - piloto ng banka; inigtas ang mga kasamahan sa isang buwaya na nahuli sa baklad ni Kapitan Tiago; sinaklolohan siya ni Ibarra nung papatayin na nila ito > Tiya Isabel - tumayong pangalwang ina ni Maria Clara; Inihanda niya ang mga nahuling isda sa pagluluto * KABANATA 24: Sa Kagubatan > Masaya silang kumain sa may puno ng Balete ng dumaan si Sisa na tinatawag ang kaniyang mga anak. > Gulong Ng Kaplaran - kanilang nilaro na napatapat kay Ibarra ang dais ngunit hinablot ito ni Padre Salvi at pinagpupunit > Elias - ang inihahanap ng 4 na gwardya sibil na umano’y nanakit daw sa Padre Damaso * KABANATA 25: Sa Tahanan ng Pilosopo > Crisostomo Ibarra - pagkatapos ng piging, pumunta sya kay Pilosopo Tasyo at isinangguni ang Plano niyang pagpapatayo ng Paaralan. > Pilosopo Tasyo - abala sa pagsusulat ng heroglipo para sa susunod na herenasyon at parehas sila ng gustong magpatayo ng paaralan - sinabi niya na wag sa kanya isangguni kundi sa pamahalaan na nakansadig sa Simbahan at sa Simbahan * KABANATA 26: Ang Bisperas ng Pista > Nob. 10, Abala ang lahat sa kanilang ihahanda bukas tulad ng iba’t- ibang minatamis, hamon, at mga alak na inangkat pa mula sa Europa > Padre Damaso - Laman ng bali-balita na sya ang magsesermon sa misa ng pista. > Nol Juan Siya ang namamatnubay sa ipinapagawang paaralan ni Ibarra > Padre Salvi Hiniling niya na sya ang magbasbas sa paghuhugos ng Bato. > Pilosopo Tasyo - sinabihan nya si Ibarra na hango sa aral ni Balagtas “Kung ang isalubong sa iyong pagdating ay may masayang mukha’t may pakitang giliw,lalong pakaingata’t kaaway na lihim siyang isaisip na kababakahin” * KABANATA 27: Sa Pagtatakipsilim > Crisostomo Ibarra - kinumbida si Maria Clara’t mga kaibigan nito na mamasyal sa liwasang bayan. > Maria Clara - binigyan ni Kapitan Tiago ng maliit na baul na naglalaman ng mga mamahaling bato - nakaramdam ng awa sa lalaking ketongin kaya binigay niya ang regalo na mula sa kanyang ama sa ketongin dahil wala syang dalang pera > Sisa - napadaan at bumulong sa lalaking may ketong kung nasaan ang kaniyang mga anak; dinakip ng mga gwardya sibil * KABANATA 28: Sulatan > Kapitan Martin Aristorenas - Isunatan si Luis Chiquito na ninaanyayahan niyang mamista at makilala ang mga batikang tahur ng Monte na sina Tiago, Padre Damaso at ang Konsul > Maria Clara
- 4. - Isulatan niya si Ibarrana tungkol sa napabalitang may sakit ito at kung hindi sya dadalo sa pista ay hindi sya pupunta sa paghuhugos ng bato. Ang sulat ay ipinadala kay Andeng * KABANATA 29: Ang Umaga > Nob. 11, Araw ng Pista sa Bayan. Abala ang lahat ng tao. Naging masaya ang buong bayan. Lahat ang naggayak ng magagara nilang damit upang dumalo sa misa na pagsesermonan ni Padre Damaso > Pilosopo Tasyo - Hindi nasisiyahan sa nagaganap na kapistahaan at sabing nag-aaksiya lamang sila ng salapi. * KABANATA 30: Sa Simbahan > Punong-puno ang simbahan sa kadahilanang gustong makasawsaw sa Agua Bendita at binayaran nila ang sermon sa halagang 250 sa paniniwalang mapupunta sila sa langit kaysa sa panonood ng komedya > Alkalde Mayor - Sinadya nyang magpahuli upang mapansin ng lahat * KABANATA 31: Ang Sermon > Padre Damaso - Sya ang nagsermon sa misa na kung saan gumamit sya ng dalawang wika; Wikang Kastila at Tagalog - inumpisahan nya ang sermon sa Kastila na kung saan binabatikos nya ang mga Indiyo o Pilipino na hindi naman naintindihan ng mga tao - sunod, binatikos nya din ang pagsesermon ni Padre Martin kahapon at Pang-iinsulto kay Ibarra na kaniya namang hindi pinangalanan. > Elias - Palihim na tinungo si Ibarra sa loob ng simbahan at binigyang babala nya ito sa paghuhugos ng bato * KABANATA 32: Ang Panghugos > Taong Madilaw - sya ang nagdemontrasyon kay Nol Juan sa paggamit ng panghugos na natutunan pa nya sa inkong ni Ibarra na si Don Saturnino. - sya ang nabasakan ng bato at namatay na dapat kay Ibarra * KABANATA 33: Malayang Kaisipan > Elias - dinalaw nya si Ibarra’t sinabing mas mainam isipin ang mga kaaway na walang ingat ang binata na may tiwala sa sarili. - ikinuwento nya kay Ibarra kung paano nya narinig ang pakana laban sa binata at sinabi nya na mag-ingat sa mga kaaway na lihim. * KABANATA 34: Ang Pananghalian > Crisostomo Ibarra - Nagalit ng ungkatin ni Padre Damaso ang pakamatay ng kaniyang ama > Padre Damaso - Ininsulto at inungkat nya ang pagkamatay ni Don Rafael na ikinagalit ni Ibarra’t kaya sya sinungggaban nito at akmang sasaksakin sa didbib > Maria Clara - hinawakan niya ang bisig ni Ibarra’t ipinatigil ang alitan ng dalawa. * KABANATA 35: Ang Usap-Usapan > naging laman ng mga usap-usap sa Bayan ng San Diego ang nangyari sa paggitan nina Ibarra at Padre Damaso > Crisistomo Ibarra Binansagang Pilibustero at Eskomulgado * KABANATA 36: Ang Unang Suliranin > Maria Clara - wala siyang nagawa kundi umiyak ng pagbawalan ng ama makipag-usap kay Ibarra hanggat eskomunyon ito - tinawag nya si Tya Isabel at sinabing sumulat sa papa na pawalang-bisa na ang eskomonyon kay Ibarra. > Padre Damaso - inutos nyang sirain na ang kasuduan nina Maria Clara at Ibarra - itatalaga nya si Maria Clara sa isang binata buhat sa Espanya bilang katipan nito * KABANATA 37: Ang Kapitan-Heneral > Kapitan-Heneral - pagkadating kaagad nyang ipinahanap si Ibarra at kakausapin niya ang arsobispo na pawalang-bisa ang eskomulgado kay Ibarra. - niyaya nya si Ibarra na sumama sa gaganaping Prusisyon - hiniling niya na maging ninong sya sa kasal nina Maria at Ibarra * KABANATA 38: Ang Prusisyon > Panay ang paputok na nagbabadya na magsisimula na ang Prusisyon. Ang mga kalalakihan ay may dalang parol at kandila naman sa kababaihan > Maria Clara - pagtapat ng Mahal na Birhen sa tapat ng kanilang Bahay, siya ay umawit ng ‘Ave Maria’ kasaliw ng piano na narinig ni Ibarra na ang pag-awit nito ay may puso ang pangamba at pighati * KABANATA 39: Si Donya Consolacion > Donya Consolacion - Asawa ng Alperes; Musa ng Guwardya Sibil - hindi nya pinayagan ang kaniyang asawa upang magsimba na nauwi sa kanilang pag- aaway at sinaraduhan nya ang mga bintana ng dumaan ang prusisyon - hawak ang latigo, pinaghahampas nya’t pinakakanta si Sisa sa pasalitang kastila at pinasasayaw dahil kay Si Sisa nya binunton ang galit nya Alperes > Sisa
- 5. - Nakakimbin sa kwartel habang pinakikinggan ang awit ni Maria Clara; ipinatawag sya ng Alperesa - Umawit sa Donya ng kundimang “Awit ng Gabi” * KABANATA 40: Ang Karapatan at Lakas > Don Filipo Ang tenyente mayor, nangangasiwa sa ipapalabas na dula-dulaan > ‘Crispino dela Comare’ - Unang ipinalabas sa dula sa pangunguna nina Chananay at Marianito > Padre Salvi - Sinadya niyang bantayan si Maria Clara ngunit dumating si Crisostomo na kaniyang sinabi kay Don Filipo na paalisin subalit malaki ang abuloy nito sa Palabas - nagkaroon ng pangitain kay Maria Clara na kaniyang ikinabalisa ngunit ng makita nya si Ibarra akay ang walang malay na dalaga na kanya namang ikinakalma > Dalawang Guwardiya Sibil - Dumating sila at sinabi sa tenyente mayor na itigil ang pagtatanghal sapagkat nabubulahaw ang pagtulog ng Alperes at Alperesa; nanggulo sa pagtatanghal kaya nagkagulo ang mga tao. * KABANATA 41: Dalawang Lawa > Ibarra - Hindi dalawin ng antok kaya pumunta sya sa laborotoryo upang mag-eksperimento. > Elias - Unang panauhin; dumating sa bahay ni Ibarra upang sabihin ang kaniyang sadya - Una, sya ay aalis na’t papuntang Batangas. Sunod, may masamang balita na si Maria Clara ay may sakit umano. Huli, sinabi nya kung paano nya nasawata ang kaguluhan sapagkat may utang na loob ang dalawang magkapatid na guwardya sibil sa kanya > Lucas - Pangalwang panauhin na nakasalubong nya sa daan na humihingi ng salapi kapalit ng pagkamatay ng kaniyang kapatid na si Taong Madilaw ngunit tinalikuran ito ni Ibarra. * KABANATA 42: Ang Mag-asawang De Espadaña > Don Tiburcio De Espadaña - kabiyak ng orefea nyang asawang si Donya Victorina; pilay pero hindi gaanong kalbo at mapagpanggap na Doktor - pumunta sa bahay ng Kapitan upang gamutin Si Maria at binigyan nya ito ng gamot: ang liquen, Jarabe de Altea, at Pildoras de Cinoglasa > Donya Victorina De Los Reyes De Espadaña - parangarap nyang mag-asawa ng isang Banyaga, at ipinakilala nya ang isang binata mula sa Espanya * KABANATA 43: Mga Balak o Panukala > Padre Damaso - Nakaramdam ng awa at maluha-luha ng makita ang dalaga na laking ipinagtataka ng mga tao doon > Don Alfonso Linares De Espadaña - pamangkin ni Don Tiburcio at nagpakilala sa padre bilang anak daw ni Carlicos na kanyang inaanak - nag-aral sa Unibersidad Central na ang pakay nakahanap ng Trabaho at mapapanga-asawa kaya kakapulungin ng Padre si Tiago. > Lucas - sinitsitan nito si Padre Salvi at sabing nag-iwan sa kanya ng 500 piso si Ibarra; kinulit nito ang padre ngunit sya’y bigo at bumubulong paalis na kung sino ang magbabayad ng tapat sya ang paglilingkuran * KABANATA 44: Pagsususri ng Budhi > Maria Clara - nabinat at dinaraing ang kanyang inang hindi man lang nakikilala - sinabi nya kay Sinang na sulatan umano si Ibarra na kalimutan na nya ako > Kapitan Tiago - maya’t maya sya nagpapamisa sa mga mapaghimalang santo at nag-alay ng gintong tunkod sa Birhen ng Antipolo para sa Paggaling ng Dalaga > Donya Victorina - iginigiit nya na kung hindi dahil sa kanilang mag-asawa ay hindi gagaling ang dalaga > Padre Salvi - sinagot ang donya na kung hindi nangumpisal ang dalaga baka nasa langit na ito - inutos nito kay Tiya Isabel na ihanda muli si Maria Clara sa pangungumpisal mamayang gabi * KABANATA 45: Ang Mga Pinag-uusig > Elias - pinugtahan nito sa isang yungib si Tandang Pablo at sinabing kung gusto ba nito sumama sa hilaga at doon manirahan kasama ang mga lipi - sinabi sa matanda na limutin nalang ang pansariling kasawian ngunit tutol ang matanda at sinabing umiwas muna sa paggamit ng dahas na malalaman ng matanda sa pagkalipas ng 4 na araw mula kay Ibarra > Tandang Pablo - gaya ni Elias, gusto niyang ipagtanggol at makuha ang katarungan para sa mga napagbintangan niyang 3 anak sa kamay ng mga prayle - niyakap nya si Elias bago ito umalis * KABANATA 46: Sa Sabungan > patuloy ang pagpasok ng mga kilalang tahur sa sabungan ng San Diego > Lucas - ginamit ang perang ibinigay ni Ibarra’t nagpahiram ng pera kapalitang pagsama ng mga ito sa paglusob sa kuwartel upang maipaghiganti niya ang kaniyang ama > Tarsilo at Bruno
- 6. - na-iinggit sa mga pumupusta, dahil sa tawag ng sugal humiram sila ng pera kay Lucas kapalit ang kondisyon nito sa na makalawa mangyayari * KABANATA 47: Ang Dalawang Senyora > Donya Victorina - gumala kasama ang kabiyak sa Bayan upang yurakin ang mga Indyo - nang matapat sya sa Bahay ng Alperes nagtama ang kanilang Tingin ng Alperesa na humantong sa pag-aaway ng mga ito - sinabi nya na isang dating labandera ang Alperesa at sinabi nya kay Linares na labanan umano nito ang Alperes sa Barilan na ikinabalisa nito > Donya Consolacion - naka-alitan ng Orofea dumura’t sinabing mapanggap na magaling sa medisina ang kaniyang asawa at hampas-lupa ang mga ito - bumaba sa bahay dala ang latigo ngunit dumating ang Alperes kaya na-udlot * KABANATA 48: Ang Talinghaga > Crisostomo Ibarra - pumunta sa bahay ng dalaga’t masayang ibinalita na inalis na ng arsobispo ang Eskomulgado nya; ng makita nya si Maria Clara sa balkon kasama si Linares ay sinabi nya ang kanyang hindi pagpunta noong nakaraan at babalik na lang sya kinabukasan - sinalubong sya ni Nol Juan sa ipinapaggawang paaralan at natanaw nya si Elias kasama ng mga trabahador na waring may sasabihing Mahalaga’t lumulan sa isang banka sa lawa kasama ito nag-usap > KABANATA 49: Ang Tinig ng mga Pinag-uusig > Elias - sinabi nya na si Ibarra ang sugo ng mhga sawingpalad at napagkaunduan daw ng pinuno ng mga tulisan na hilingan sa kanya ang ilang bagay tulad ng pagbabago sa lipunan at pamahalaan sa palalakad ng mga ito. > Crisostomo Ibarra - sinabi nya na maaring gamitin ang kaniyang kayamanan at impluwensiya niya mula sa mga kaibigan sa Madrid pero batid nitong hindi ito sasapat para sa pagbabagong hinihingi - Sabi rin niya na kung minsan ay nakasasama ang pagbawas sa kapangyarihan ng tao. Dapat ring gamutin ang mismong sakit at hindi laman ang mga sintomas. * KABANATA 50: Ang mga Kaanak ni Elias > Elias - ikinuwento nya sa binata ang mga nangyari sa kanilang mga nuno. 60 taong nakalipas nagtrabaho ang kaniyang ingkong bilang tenedor de libro sa maynila, napagbintangan ito’t pinarusahan, ito’y nagbigti ng makita ng panganay na anak samantalang buntis ang asawa nito at hintay manganak at tsaka nilatigo - Si Balat ang pangnay na naging pinono ng tulisan upang maghiganti ngunit nakita ng kanilang ina sa isang punong bulak na nakalagay sa isang buslo ang ulo nitong duguan - ang bunsong kapatid ay tumakas at pumuntang Tayabas at nag-asawa’t nagkaanak ng kambal; si Elias at La Concordia ngunit nabalitanang ang magiging asawa ng babae ay nag-asawa na’t bigla itong nawala. Nabalitang namatay ito sa pampang ng Calamaba na danak na saksak sa dibdib * KABANATA 51: Mga Pagbabago > Linares - balisa ng matanggap ang sulat mula kay Donya Victorina kung bakit hindi pa niya nilalabanan ang Alperes > Padre Salvi - ibinalita nya sa bahay ng Kapiatn na napagtibay na ang liham ni Ibarra kaya’t walang hadlang sa kanila ni Maria Clara - humuhingi sya ng tawad kay Ibarra > Crisostomo Ibarra - nagtataka sa magiliw na pagtanggap ng Padre sa kanya; bumulong kay Sinang kung maaring kausapin ang dalaga at sinabing bumalik nalang * KABANATA 52: Ang Baraha ng Patay at Ang mga Anino > May tatlong anino sa entrada ng libingan at napag- usapan ang gagawing tulisan sa kuwartel at kumbento at isisigaw ang “Mabuhay si Don Crisostomo!” > Elias at Lucas - ang ikalima at ikatloang anino, silang hindi magkalilala’t nagkahamung maglaro ng baraha ngunit natalo si Elias at napilitang iwan ang isa > Lucas - nakasalubong nya ang dalawang gwardya sibil na itinatanong kung nakita ba si Elias ngunit ang sagot nito’y hindi > Elias - nagpakilalang si Lucas ng makasalubong ang mga gwardya sibil at sinabing si Elias yung may bilat sa mukha na naka-usap nila * KABANATA 53: Ang Mabuting Araw ay Nakikilala sa Umaga > Don Filipo - pinuntahan si Pilosopo Tasyo’t sinabing tinanggap ng alkalde ang kaniyang pagbibitiw - tinanong nya ang matanda kung gusto ng gamot ngunit ang sagot nito’y ang gamot ay hindi para sa mga mamatanda bagkus kailangan ng mga maiiwan > Pilosopo Tasyo - Tutol kay Don Filipo sapagkat Dahil sa panahon ng digmaan ay dapat manatili ang kapangyarihang nakakbuti - sinabing ibang-iba na talaga ang Pilipinasng makaraan ang 20 taon mula ng dumating ang mga espanyol
- 7. * KABANATA 54: Lahat ng Lihim ay Nabubunyag at Walang Di Nagkakamit ng Parusa > Padre Salvi - dali-daling pumunta sa bahay ng Alperes upang ipa-alam ang pag-aaklas at tulisan > Elias - nagpunta sa bahay ni Crisostomo at sianabing may pagpaplanong pag-aaklas na sinusugurong ang binata ang pinuno ng tulisan - sianbi nya sa binata na sunugin ang mga kasulatan ngunit sa paghahalugad nakita nya ang sulat tungkol kay Pedro Eibarramendia na sinabi nyang iyon ang nagpahirap sa nuno nito kaya nagkawatak ang kanilang ankan na kanyang ikinagalit sa binata’t umalis > Pedro Eibarramendia - ingkong o lolo sa tuhod ni Crisostomo Ibarra na ama ni Don Saturnino at lolo ni Don Rafael. * KABANATA 55: Ang Pagkakagulo > Sa bahay ng Kapitan, naghahapunan ang mga tao doon at ang Padre Salvi ay palakad-lakad ng biglang dumating si Ibarrang nakapangluksa. Pagpatak ng 8:00 ng gabi, nagkagulo sa laba’t sa bayan at may sumisigaw ng tulisan. Ang alperes ay tiniyak ang kasiguruduhan sa bayan * KABANATA 56: Ang mga Sabi at Kuro-kuro > Ni isa mang tao ay walang makitang naglalakad sa gitna ng daan. Walang maglakas-loob na buksan ang mga kanilang bintana sa kadahilangang nangyari noong sinundang gabi. > Lucas - sya ang nakita sa isang tanimang nagbigti sa puno’t nagtungo doon si Elias na nagpanggap bilang tagabuki’t sinabing pinatay si Lucas at hindi nagpatiwakal > Elias - nagpunta sa sakristan mayor at magpamisa sa malapit nang yumao sa halagang piso. * KABANATA 57: Vae Victus! Sa Aba ng Mga Manlulupig > Tarsilo Alasigan - tunay na ngalan ni Tarsilo at pinipilit sa kanyang itanong ng Alperes kung kaalam si Ibarra sa paglusob ngunit sabing wala kayong malalam sa’kin at pinagpapalo sya likudan. - ipinakita sa knaya ng Alperes ang bangkay nina Pedro, bana ni Sisa, Bruno, at si Lucas - nung pinahihirapan sya sa balon ay hindi sya nakapagsalita hanggang bawian ng buhay > Donya Consolacion - sianabi nya sa Alperes na parusahan si Tarsilo sa pamamagitan ng “verdad saliendo de un pozo” o “lumalabas sa balon ang katotohanan” Parusahang ibibintin si Tarsilo ng patiwarik at ihuhuhos sa balon puno ng burak para umamin. * KABANATA 58: Ang Sinumpa > Crisostomo Ibarra - isinisisi sa kanya ng taong bayan ang nangyaring himagsikan - nang makita ng taong bayan na walang posas ito ay sinabi sa kawal na siyang posasan habang naglalakad binabato sya > Pilosopo Tasyo - sinikap na makabangon at umakyak sa isang bundok upang masilayan ang mga naglalakad na mga bilanggo - kinabukasan natagpuan syang patay sa kaniyang bahay * KABANATA 59: Pag-ibig sa Bayan > Ang ginawang pagluson ng mga naapi o sawimpalad ay nakarating at napalathala sa mga diyaryo sa Maynila. Iba rin ang balitang nagmula sa kumbento. Iba-iba ang estilo ng mga balitang lumaganap. > Kapitan Tinong - naiiyak na pinagsisisihan nyang nakipagkaibaigan pa ito kay Kapitan Tiago at Don Ibarra. Kinakabahan baka sila puntahan ng mga gwardya sibil > Kapitan Tinchang - asawa ng kapitan na sinabing dapat nakipagkaibigan nalamang ito sa Kapitan- Heneral kaya kay Ibarra > Don Primitivo - pinsan ng dalawa na pinayuhan si Kapitan Tinong ng Magsulat na ng kanyang huling habilin at nagkusa syang sunugin ang mga sulat at papeles ng kapitan * KABANATA 60: Ikakasal na si Maria Clara > Donya Victorina, Don Tiburcio at Linares - dumalaw at nagpulong kasama si Kapitan Tiago tung sa pagpapakasal ni Maria > Kapitan Tiago - nagsabi kay Tiya Isabel sa gaganaping kasalan kinabukasan - sinabing kapagnagkatotoong iknasal na ang dalaga kay Linares, magbabalik-panaog sila sa palasyo ng Kapitan-Heneral > Maria Clara - Lumayo sa mga nag-uusap at pumunta sa Asotea na kung saan natanaw niya ang lumang banka sakay sina Elias at Ibarrang takas > Crisostomo Ibarra - umakyat sa Asotea upang puntahan si Maria at sabing mahal niya pa ang kasintahan, hinalkan si Clara at nagpaalam na sya * KABANATA 61: Ang Barilan sa Lawa > Elias - inilatag niya ang plano niyang pagbakosyunin si Ibarra sa Mandaluyong at doon manatili pansamantala at dadalhin niya sa binata ang kayamanan nito na ibinaon sa puno ng balete - nagpasya siyang tumalon upang iligaw ang mga humahabol para kay Ibarra, sya pinagbabaril ng mga palwa > Crisostomo Ibarra - sinabi niya na nabuksan na ang kaniyang mga mata at magiging isa syang pilibustero sapagkat kabaligtaran ng kriminal ang lumalaban alang- alang sa bayan
- 8. - itinago sya sa mga dahon upang itago sa mga guwardya sibil * KABANATA 62: Ang Pagtatapat ni Padre Damaso > Padre Damaso - dumalo upang umasiste sa kasal; umiyak humagahuhol na parang bata ng malaman ang hinaing ng dalaga - napagbigyan nya ang dalaga sa kahilingan nito maging mongha o madre > Maria Clara - umiyak at sianbi sa Padre na kung mahal na mahal nya ito tulungan ang ama at sirain ang kasal - sinabing wala na si Ibarra, kumbento nalang at kamatayan ang pagpipiliin ko * KABANATA 63: Ang Noche Buena > Noche buena na, ngunit ang mga taga-San Diego ay nangangatog sa ginaw bunga ng hanging amihan na nagmumula sa hilaga. Hindi katulad ng nakaraan na masayang-masaya ang mga tao, Ngunit ngayon lungkot na lungkot ang buong bayan. > Basilio - inampon sya ng isang pamilya at pinatuloy sa libis ng bundok at sinabing aalis na sya doon matapos mamalagi ng dalawang buwan at dahil narin magpapasko - nang makita ang ina umaawit sa daan ay kaniya namang itong sinundan at binato pasiya ng isang alilang babae - umakyat sa puno ng balete malapit sa libingan at nahulog ito - nang matauhan sya nakita niya ang inang walang malay at hindi na humuhinga; syang napaluha ng muling makita ang ina > Sisa - pinaalis nina Don Filipo at Kapitan Basilio’t pagala-galang parang dating baliw na umaawit ng malumanay at may pighati; kumaripas ang takbo sa pag-aaklang hinahabol sy ng mga guwarya sibil hang makarating sa libingan - sinarhan ang pinto ng libingan at nakita ang bumaksak na si Basilong duguan ang ulo at pumulas Sya ng sigaw > Elias - tinungo ang libingan at sinabi kay basilio na kung sakaling patay na sya, sinugin silang magkasama ni Sisa at sinabi niya sa bata na hukayin ang tinagong kayamanan sa ilalim ng puno ng balete at gamitin ito sa kanyang pag- aaral * KABANATA 64: Katapusan o Epilogo > Padre Damaso - sya ang tunay na ama ni Maria Clara; magmula ng pumasok sa kumbento ang anak, sya’y nanirahan sa Maynila ngunit ng malaman niyang ililipat sya sa malayong provinsya, sya’y natagpuang patay dahil sa bangunot > Kapitan Tiago - ama-amahan ni Maria na itinuring na tunay na ama nito; sya’y naging palaboy-laboy at nalulong sa paglalaro ng lyempo, sabong at pahithit ng opyo o marijuana > Ang Mag-Asawang De Espadaña - nahilig aang Donya sa pagpapatakbo ng karuwahe kapiling ang kaniyang pinatahimik na Don Tiburcio > Linares - namatay at nailibing sa Paco dahil sa Disenteriya > Padre Salvi - inaantay na lamang niya ang kanyang pagiging Opispo sa Maynila ---------- WAKAS ---------- Mga Teoryang Sumuri sa Nobelang “Noli Mi Tangere” 1. Teoryang Biyograpikal - sang teoryang pampanitikan na nagpapakita ng kaugnayan ng akdang isinulat ng may akda sa mga pangyayari sa kaniyang buhay. 2. Teoryang Historikal - Ayon kina Sylvia Bull at Joseph Paille (2015), ang teoryang historikal ay isang uri ng pag-aaral ng akdang pampanitikan batay sa kasaysayan at pag-unlad nito sa paglipas ng panahon. Ipinababatid ng teoryang ito ang mga layunin ng may-akda sa pagsulat ng obra sa kaniyang kapanahunan. 3. Teoryang Humanismo - teoryang pampanitikan na nagpapalitaw ng kalakasan ng tao bilang pinakamatalinong nilalang. Ito ay isang pilosopiya ng pagkatuto at pagtuklas ng kakayahan ng tao. 4. Teoryang Idealismo - Ang idealismo ay mula sa salitang Griyego na idein na nangangahulugang “makita”. Ito ay malikhaing teorya na may mataas na pagkilala sa paggamit ng haraya o imahinasyon. Subhetibo ang pananaw nito at may layunin na matupad ang mga ideya na idinidikta ng kaisipan. 5. Teoryang Sosyolohikal - naglalarawan sa mga pangyayari sa lipunan particular sa mga suliraning kinasasangkutan ng mamamayan. Ayon kay Patrocinio V. Villafuerte(2000), hindi ang akda ang pinagtutuunan ng pansin kundi ang naging impluwensya nito sa mambabasa. Pinapakilos ng teoryang ito ang tao sa dapat gawin sa mganagaganap sa kapaligiran at pinag-iisip ang tao ng maaring solusyon sa umiiral na problema. 6. Teoryang Klasisismo
- 9. - ang isang akda ay may bisa sa pagpapayabong ng mga kaisipan ng tao. May mga klasikal na katotohanang ipinahahayag na nagsisilbing gabay sa paglikha ng mga moral at pilosopikal na ideya. Matatag ang paniniwala sa ideyalismo. Tumatalakay ito sa mga paksang pang alinmang panahon 7. Teoryang Kultural - nagpapaliwanag ng kaugnayan ng kultura sa kalikasan at sa lipunan. Sa pakahulugan ng Dictionary of Sociology(2017), ang kultura ay proseso ng pagtuklas ng kagandahan ng buhay. - Sa ideolohiya ni Antonio Gramsci, ang kultura ay nagpapatibay ng paniniwalang moral at kapangyarihang politikal ng isang lipunan. Nabuo ng Gramsci ang cultura hegemony na nagsasabing upang mapayapang mapamunuan ang isang lipunan, kailangang mapatatag ang kultura at mapahalagahan ang paniniwala, kaugalian, at tradisyon ng isang bansa. 8. Teoryang Arketaypal - gumagamit ng mga simbolismong nag-uugnay sa mga pangyayari. Malalim ang pagbibigay-interpretasyon sa mga simbolong ito ay pinahihintulutan nito ang mambabasa na makita ang kabuuang paglalarawan ng akda. Ang teoryang ito ay nagsimula kay Carl Jung na nagsabing ang pangyayari sa akda ay naglalarawan ng mga imaheng nagmula sa karanasan ng mga tao. 9. Teoryang Marxismo - Ang Marxismo ay isang siyentipikong pandaigdigang pananaw na nagmula sa malikhaing kaisipan ni Karl Marx. Ito ay naghahayag ng isang rebolusyonaryong pagkilos na naghahangad na mabigyan ng bagong anyo ang mundo at magbunga ng pandaigdigang transpormasyon. 10. Teoryang Moralistiko - Itinuturing ang isang akdang pampanitikan bilang bukal ng mga kaisipang batayan ng wastong pamumuhay at pakikipagkapwa. Inilalarawan sa teksto ang mga paksang pagtatagumpay ng kabutihan sa kasamaan, pagwawagi ng katarungan laban sa pang-aapi, pangingibabaw ng kalinisan ng pagkatao at katatagan sa harap ng mga pagsubok at kahinaan. Ipinapakita ang pagtutunggali ng lakas Jose Protacio Rizal Mercado y Alozo Realonda isa sa mga dakilang bayani ng Pilipinas na piniling gumamit ng panulat sa pagtatanggol sa ating bayan. Nangangahulugang “pamilihan” (market) ang orihinal nilang apelyido na Mercado samantalang “luntiang bukirin” ang Rizal. Isinilang siya sa Calamba,Laguna noong ika-19 Hunyo 1861. Pampito siya sa labing isang anak nina Francisco Mercado at Teodora Alonzo. 1887, si Pepe ay nakamit ang ang Batsilyer ng Sining sa Ateneo de Manila Noong 1882, nagtungo si Rizal sa Espanya upang mag-aral sa Universidad Central de Madrid. Napilitan siyang mangibang bayan dahil narin sa udyok nina Antonio Rivera at ga kapatid na Paciano at Saturnina. 1885, Nagsanay si Rizal ng optalmolohiya sa Paris at natapos ang medisina Isa siyang poligloto (polyglot) dahil natutuhan niya ang 22 na wika sa kaniyang paglalakbay. Noong 1890, siya ay naging isang Mason, isang lihim na kapatiran ng mga kilalang tao sa lipunan na layuning isulong ang reporma at ipaglaban ang kalayaan ng bansa. Bumalik sa Pilipinas si Rizal noong 1892, at itinatag ang La Liga Filipina na may layuning mapagkaisa ang mg Pilipino at makatulong sa pagpapaunlad ng kabuhayan Dinakip at nakulong siya noong ika- 6 ng Hulyo 1892 sa Fort Santiago at ipinatapon sa Dapitan sa ilalim ng mga kasunduan. Dito siya nakapanggamot sa mahihirap, nakapagtayo ng paaralan, nakatuklas ng mga halaman, nakapagpinta at nakapaglilok. Sa Dapitan din niya nakilala at naksama ang dayuhang si Josephine Braken na huling babaeng kaniyang minahal. Isinulat niya ang “Mi Ultimo Adios” bago siya barilin sa Bagumbayan noong ika-30 ng Disyembre 1896. Pablo Pastells - ng propesor na anging dahilan ng pagkadismaya ni Rizal sa UST dahil sa magkasalungat nilang ideya sa librong ginamit sa isang asignatura. Kaligirang Kasaysayan ng Noli Me Tangere > Noli Mi Tangere hinango ni Rizal sa kabanata 20 ng ebanghelyo ni San Juan. Nangangahulugan itong “huwag mo akong salingin o hipuin”. Naging inspirasyon niya sa pagsulat ng nobela ang dalawang aklat na The Wandering Jew ni Eugenio Sue at ang Uncle Tom’s Cabin ni Harriet Beecher Stowe. Inihandog niya sa Inang Bayan ang nobela -sinimulan nya itong sulatin sa Madrid at ipinagpatuloy hanggang Paris , natapos sa Alemanya noong Pebrero 21, 1887 Maximo Viola, pinahiram nya si Rizal ng 300 piso na kailangan nito sa pagpapalimbag Nagpalimbag sya ng dalawang libong sipi (200 pages) ng Noli Mi Tangere sa Imprenta Lette sa Berlin at natapos ang pagpapalimbag noong Marso 1887.
- 10. Ayon kay Dr. Ferdinand Blumentritt, ang nobelang ito na isinulat ni rizal ay “sinulat mula sa puso” Daniel Anciano - nahahati sa dalawang bahagi ang pabalat ang kaliwa at kanang bahagi.Sa gitna ng pabalat nakasulat ang malaking pamagat ng nobela NOLI ME TANGERE na nangangahulugang “huwag mo akong salingin” Paa ng Prayle -Inilagay ni Rizal sa pinaka-ibabang bahagi ng tatsulokat sumasakop sa halos mahigit sa kalahati ng paanan ng tatsulok. Ang simbolismo ay ginamit upang ipabatid ni Rizal kung sino ang nagpapalakad ng bayan sa kaniyang kapanahunan. Sapatos sa Paa ng Prayle-Ang paglalagay ni Rizal ng sapatos sa paa ng prayle ay pagbubunyag ng pagiging maluho ng pamumuhay ng mga prayle sa Pilipinas sa kaniyang kapanahunan. Isa sa sinaunang mgakautusan sa mga Pransiskano ay ang hindi pagsusuot ng sapin sa paa. Nakalabas na Binti sa Ibaba ng Abito- Pagpapahiwatig ni Rizal sakalaswaan ng pamumuhay ng mga prayle sa Pilipinas na hayagang tinalakay niya sa loob ng nobela. Maaari rin na ang nakalabas na balahibo sa binti ng prayle ay isang lihim na paglalarawan ni Rizal sana kalabas na balahibo ng lobo/wolf na nakabihis ng damit ng kordero. Helmet ng Guardia Sibil- Simbolo ng kapangyarihan ng kolonyal na hukbong sandatahan na nang-aabuso sa mga karapatang pantao ng mga Pilipino sa kaniyang kapanahunan. Pansinin na inilagay ni Rizalang helmet na parang nakayuko sa tapat ng paanan ng prayle. Latigo ng Alperes-Simbolo ng kalupitan ng opisyal ng kolonyal nahukbong sandatahan. Maging si Rizal ay naging biktima ng latigo ng alperes sa Calamba, Laguna. Ang paglalagay nito sa pabalat ng nobela ay nagpaparamdam sa atin na hindi niya nalilimutan ang ginawang pagpalo sa kaniya ng latigo. Ang lupit ng latigo ay ilalarawan sa iba·t ibang kabanta ng nobela. Kadena-Simbolo ng kawalan ng kalayaan ng mga Pilipino sa ilalim ng kolonyal na pamahalaan. Pamalo sa mga pinarurusahan. Penitensiya -tinatawag sa ibang lugar na suplina ay ginagamit ng mga mapanata sa kolonyal na simbahan upang saktan ang kanilang mga sarili (tinatawag na penitensiya) dahilan sa kanilang paniniwala na ito ay isang uri ng paglilinis sa kanilang mga nagawang kasalanan. Para kay Rizal, wari bang hindi pa sapat sa mga Pilipino ang pananakit ng mga guardia sibil at kailangan pang sila pa mismo ang magparusa sa kanilang mga sarili. Lagda ni Rizal-Mapansin sana na inilagay ni Rizal ang kaniyang lagda sa kanang triyangulo upang ipakita sa mga mambabasa kung saan siyang panahon kabilang. Halamang Kawayan - Isang mataas ngunit malambot na halaman (sinasabi ng iba na puno at ang iba naman ay damo). Inilagay ni Rizal ang punong kawayan upang ipakita ang pamamaraan ng mga Pilipino sa pakikibagay ng mga Pilipino sa isang mapang-aping lipunan at ito ay ang pagsunod sa ihip ng hangin. Makikita ang katunayan nito sa Kabanata25). Bulaklak ngSunflower-ang sunflower ay isang natatanging bulaklak dahilan sa kakayahan nito na sumunod sa oryentasyon ng sikat ng araw. Inilagay ni Rizal ang bulaklak na ito sa layunin na maging halimbawa ng kaniyang mga mababasa na maging ugali na sumunod sa pinagmumulan ng liwanag. Simetrikal na Sulo -ang sulo ay ginamit ni Rizal na bilang sagisag ng Noli Me Tangere. Kung papansining mabuti angdisenyo ng katawan ng sulo, mapupuna na hindi ginamit ni Rizal ang kawayan na siyang karaniwang sisidlan ng panggatong na nagpapaliwanag ng ilaw Ulo ng Babae-Maaring maitanong kung sino ang babaeng ito? Ipinakilala ni Rizal ang babae sa pamamagitan ng paglalagay niya sa harapan ng babae ng pinag-uukulan niyang kaniyang nobela A Mi Patria. Kung isasalin ito sa higit na angkop para sa ating wika ay higit nating ginagamit ang Inang Bayan. Krus -Ang simbolo ng relihiyosidad ng malaking bilang ng mga mamamayang Pilipino. Mapapansin na inilagay ni Rizal ang krus sa halos pinakamataas na lugar ng pabalat. Ipinakikita nito ang mataas nitong katayuan ang kakayahan na makapaghari sa isipan ng Inang bayan Mga Dahon ng Laurel -Ang dahon ng laurel ay napakahalaga samatala ang kabihasnang kanluranin. Ito ang ginagawang korona para sa kanilang mga mapagwagi, matatapang matatalino, at mapanlikhaing mamamayan. Mapapansin na ang mga dahon ng laurel ay hindi panapipitas sa halaman. Isang paglalarawan ng pag-asa ni Rizal na sa pagdating ng panahon ang mga dahon ng laurel na ito pipitasin at ilalagay sa ulo ng mga natatanging mga anak ng bayan. Ang supang ng suha at mga dahon ng laurel ang magpapasibol ng isang pambansang konsensiya ng bayan na nais ni Rizal na sumibol sa kaisipan ng mga Pilipino na noon ay hinahadlangan ng kolonyal na simbahan.