O medio mariño o home (Candea 1994)

q
I
MAR
&¡e8
q,
+(
ffi
ry§
t
,-;
#&
§§
*
r§
"ü
r«
§}
Fk
oOB
t¿l
"5
r§d
J
rF
[J
(J
§
r1"1I r.i
#
ffiffi
ffi6#
ffi
@,
@
%
d#reE
ffiw
^i@'
[J'L§J
1
M¡s i
%, I
d€l[@l
,,,,1i,ll
r,.'.. , .,,lrl
6ql
#t,,r,,1
,rl

O medio mari ño
Xosé Ramón Daporta Padín
Adela Leiro Lois
Manuel Núñez Pérez
Candea 1.995

Autores:
Xosé Ramón Daporta PadÍn
Adela Leiro Lois
Manuel Núñez Pérez
Colaboracións:
Confrarías e Lonxas da Ría de Arousa
Capitanía Marítima de Vilagarcía e distrito de Cambados
C.I.P.E.M.
Dionisio Pereira
Xosé Manuel Villanueva Guimeráns
Divina González Cacabelos
Manuel Lojo Nieto
Lino Lema Bouzas
Alfredo Feinández Prieto
Xoán Antonio Pillado Silvoso
Manuel Rico taboada
Enrique García Outeiral
Lois Rei Núñez
Francisco Trigo Durán...
...e moitos outros -anónimos- das distintas localidades
da Ría que coa súa axuda desinteresada fixeron posible
a reunión do material que compón este traballo.
@ Gandea
@ Adela Leiro
X.Ramón Daporta
ISBN: 84-920310-0-X
lmprime:lmprenta Fidalgo
Cambados.Tf542453
Dep.Legall C -356/94

íruo¡ce:
lntroducción
O TRABALLO:
A Pesca/O Marisqueo
Artes de pesca e marisqueo
Embarcacións
Cultivos
Outros recursos: algas
Outros oficios
Actividades dos portos da Ría
Censo de embarcacións
A comercialización
Cadro de vendas nas lonxas da Ría
Depuración
Transformación
Salga
Secado
Afumado
Conserva
Conxelación
Fariñas, pensos, abonos e outros
A Cociña
A Navegación / q transporte marítimo
A Seguridade no mar
Administración / organizacións
Organismos da administración
Confrarías
Organizacións de productores
!nvestigación e formación
O I.ECER:
Deportes
Praias
Outras actividades
OUTROS USOS: Muíños
EGOLOXíA
O MAR COMO INSPIRACIÓN:
Os nomes das especies na Ría
Vocabulario xeral
Literatura popular. Refráns
Ditos
Cantares
Adiviñas e outros
Crenzas
Contos e lendas
O mar na literatura
5
5
o
26
31
35
37
39
40
41
43
47
48
48
49
50
51
52
52
53
54
57
59
59
60
60
60
67
63
63
64
65
ob
69
69
78
82
85
87
89
90
91
93

A lonxitude da costa galega, case 1.200 km. (1t4 datotal da península lbérica),
fai que o mar sexa un elemento sempre presente. A variedade das formas e
características físicas-ambientais (o tipo de materiais e a acción xeolóxica so-
frida polos mesmos, a orientación, a profundidade,...) crean infinidade de luga-
res aptos para o asentamento de especies animais e vexetais, o que unido á
proximidade das zonas de afloramento e a circulación de auga e nutrintes
convértea nunha zona de gran riqueza biolóxica e sobre todo áe alta produc-
tividade.
Este contacto permanente e as características anteexpostas fixéron que as
súas ribeiras estivesen poboadas dende antiguo (do que dan mostra os nume-
rosos restos e achádegos de culturas e asentamentos prehistóricos como pe-
troglifos, castros e obxectos varios e as innumerables referencias históricas de
tódalas épocas). E con elo unha actividade que debeu escomenzar sendo
marxinal, logo complementaria na alimentación, pola cantidade de recursos e a
facilidade, que para a súa obtención ofrecían as zonas próximas á costa e os
intermareais, orixinou un incremento da poboación e da demanda ata o punto
de que modificou os sistemas de obtención de recursos establecidoi, e fixo
que o home recolector-cazador-agricultor engadise o mar como nova fonte de
obtención de alimentos, e se convertise en agricultor-mariscador-pescador,
aplicando a éste novo medio, e adaptándoas, as mesmas artes que utilizaba
para a caza e a agricultura, entrando deste xeito nun mundo novo: o do mar.

Un mundo que se foi conformando a medida que se ampliaba a cadea acción-
problema-solución-experiencia-novos coñecementos- e maneira de expresalos
(vocabulario), con características específicas, e adaptándose a éstas escolleu-
no como única actividade ou lugar de traballo e converteuse en mariñeiro, ata
acadar, andando o tempo, a especialización actual.
Apoiado todo elo nun rendemento económico importante (case 100.000 millóns
de pts. no ano 1.989) converten a Galicia, cos seus.87 portos pesqueiros nos
que se desembarca un 60% da pesca total do Estado, ó que hai que engadi-la
actividade do sector marisqueiro, tanto.de producción natural como de cultivos
(produce o 50% do mexillón mundial) e o número crecente de granxas mariñas
adicadas á producción e engorde de peixe, nunha potencia pesqueira de pri-
meiro orde.
Parellamente a ésta actividade de extracción fóronse desenvolvendo a nave-
gación, o comercio e o transporte ó que hai que engadi-la importancia que
está adquirindo nos últimos tempos o mar como lugar de lecer.
E dende sempre o mar despertou no home curiosidade e admiración que se
manifestou na creación de obras artísticas de todo tipo -populares e cultas-
(plásticas, literarias, musicais. ) que o toman como referencia ou tentan repre-
sentar a inmensa variedade das súas características cambiantes e os senti-
mentos que desperta.
I

Denomínase pesca á actividade de captura e extracción de especies piscícolas con
destino ó consumo ou á comercialización. Tódalas variacións
'e
complementos que
acompañan ó término fan referencia ós métodos, ó lugar onde se praciica, á duración
da mesma, ou ás especies capturadas:
PESCA ARTESANAL: a que se realiza mediante o emprego de métodos e artes tra-
dicionais pouco evolucionadas. Require un moi amplo coñecemento do medio e das
especies que nel viven, das súas actividades e dos seus costumes, e o éxito neste
tipo de pesca depende dese coñecemento. É selectiva,'tanto no número como na
talla das capturas, e moi variada xa que abrangue un amplo número de especies e
realízase en calquera lugar que polas súas caácterísticas permita a existencia das
mesmas. Precisa unha menor inversión, tanto en barcos, que adoitan ser de pequeno
tamaño (gamelas, dornas,... con ou sen motor) como en aparellos que case sempre
son sinxelos e de manexo individual ou de poucas persoas (liñas, n"irr, redes,...)
PESCA INDUSTRIAL: a que está moi mecanizada e busca un amplo rendemento.
Está dirixida a especies que viven en grandes bancos e que viven no mar aberto.
Precisa de grandes inversións, tanto en barcos como en aparellos e require para
desenvolve-lo traballo a presencia dun maior número de persoas, algunhas cun alto
grado de especialización.
PESCA DE BAlxuRA: a que se realiza nas zonas próximas á costa.
PESCA DE ALTURA: a que se realiza nas zonas alonxadas da costa.
A distancia da costa á que se realiza a pesca inflúe na duración do tempo de traballo,
así tamén podemos atopar as denominacións PESCA DO DÍA (a que se realiza nun-
ha soa xornada), MAREA (a que dura varias xornadas ata compieta-ta cargido barco
ou unha tempada de traballo).
segundo o tipo de arte ou aparello que se empregue: PESCA DE ARRASTRE, cER_
CO, PALANGRE,...
*g^tg:. as especies obxecto de captura: pESCA Do BoNtro, do BACALLAo, da
SARDINA,...
Actividade que se realiza para a captura dun amplo grupo de especies de crustáceos,
moluscos e equinodermos. Faise a pé, fundamentalmente as'mulleres, nas zonas
que a marea deixa ó descuberto, ou a flote, empregando para esto pequenas ou
medianas embarcacións.
Ata época recente tivo un carácter complementario, pero o aumento da demanda
converteuno nunha actividade primordial o que provocou grandes cambios nos apa-
rellos e nos métodos de pesca e induciu ó cultivo das especies máis rendibles
(mexillón, ostra, vieira...) e con esto ó nacemento dun novo tipo de actividade: a acui-
cultura.

,ARTES,::::DE PESGA E:::MARISQU EO
Para realizar este traballo as persoas empregaron nun principio os mesmos útiles
(armas, ferramentas, artes) e métodos que usaban nas súas actividades e labores
terrestres (as lanzas convertéronse en arpóns, cestos e redes de caza convertéronse
en nasas e aparellos de pesca, e os legóns que cavaban a terra remexeron as areas
para desenterrar mariscos,) adaptándose ás novas necesidades e axustándoas ó
novo medio para conquerir con elas unha maior eficacia e un mellor rendemento.
Aínda que na actualidade persisten métodos tan sinxelos como a captura á man ou o
achicado das pozas na marea baixa, que soamente son empregados ocasionalmente
e por xente doutros oficios que algunhas veces aproveitan a marea baixa para ir
"colle-la caldeirada"; a tipoloxía dos materiais de pesca é tan rica e variada que sería
moi longo enumeralos todos, xa que cada porto, case cada barco e cada mariñeiro
ten a súa maneira propia de entender e resolve-los problemas que se lle presentan e
busca e adopta a solución que cre máis convinte. Por iso só falaremos dos esque-
mas-tipo e citaremo-las adaptacións máis comúns.
Anque xeralmente os mariñeiros sempre "van pescat'', e sempre falan da "pesca" e
do "peixe", nós imos diferenciar dentro do posible as artes de pesca propiamente dita
(que se usan fundamentalmente para a captura de peixes) e as de marisqueo (para
a captura dos denominados mariscos: crustáceos, moluscos, equinodermos...), aínda
que nin as unhas nin as outras son monoespecíficas, senón que segundo os casos
ou as circunstancias, os momentos ou os lugares poden adicarse a unha ou á outra
función, ou ás dúas ó mesmo tempo.
Do mesmo xeito a necesidade e o desexo de desplazarse para acercarse ós lugares
máis productivos, ou poder traballar un pouco máis lonxe da costa para evitar compe-
tidores, fixo nacer e desenvolverse os barcos e a navegación, e o que nos comenzos
puido ser unha simple balsa de troncos amarrados empezou a coller forma, a ser
alixeirada, dotada de instrumentos de goberno e ampliada, engadíronselle novos me-
canismos para aforrar esforzo, co paso do tempo e a incorporación dos medios máis
modernos de navegación, propulsión, orientación e comunicación, conveñéronse nas
embarcacións actuais.

Aparello moi simple, de fabricación caseira (feito
xeralmente a partir dun aro de bocoi). Ten forma
de sabre de ata 1 m. de lonxitude. Na empuñadura
protéxese con algún material para facer máis doa-
da a suxección (plástico, madeira...).
Úsase a pé, en augas pouco fondas, ou na seca,
para coller anguías ás que se mata cun golpe.
É de uso restrinxido e case sempre por persoas
alleas ós oficios do mar.
Cá ñ.éh.ó,i.l rrr:b¡.iG.h.éi 16..................,..
Aparello con moitas variantes, xeralmente formado
por un mango de madeira de lonxitude variable e
un ou varios ganchos de ferro'(ás veces anzois
suxeitos nun dos
extremos.
Úsase a pé ou den-
de unha embarca-
ción para saca-los peixes (cóngaros, fanecas barbudas...) polbos... das fendas
(jaretas ou gobeiras) e para pesca-las xibas cando van desovar nos ramos (ramallos
de piñeiro que se fondean nos lugares de desove para atraer ás femias ás que se lle
ofrece un lugar para apega-los ovos).
Francada ::
Formada por unha pletina de ferro
cun número variable de dentes (de
10 a 15 cm. de lonxitude) rematados
en frecha, e un albado cónico para
introducir e suxeitar un mango de
pau de eucalipto de lonxitude variable (2-3 m.). Nalgúns casos leva unha tralla suxei-
ta ó mango que serve para recupera-la francada cando se lanza a distancia.
Úsase para capturar peixes ( sollas, anguías, muxes,...), xibas,... tanto a pé como
desde embarcacións.
I
I
i
i
I
I
I
L
Fío de lonxitude variable que leva no seu re-
mate unhas picas ou anzois (onde se suxeita
o engado para atrae-los peixes) e uns pesos
(chumbos) para facelos afundir. Recóllense
en paus, tacos de cortiza ou gradellas.
Esta estructura presenta moitísimas variantes
que veñen dadas polo tipo de peixes a captu-
rar, o lugar,...
Úsase tanto a pé como dende embarcación
para capturar todo tipo de peixes carnívoros.

Váfá
Unha cana ou pau máis ou menos longo
que nunha punta (a máis gorda) leva ata-
do un cordel ou tanza de aprox.SO cm.e
unha pica forte engadada.
Úsase a pé para pescar cóngaros. Déixa-
se metida nas fendas e buratos e retírase
ó cabo dun tempo.
Cáne
É unha variante
da liña á que se
lle engadeu unha
vara (antigamente de cana e hoxendía dos máis diversos materiais) para permiti-la
colocación do anzol no lugar máis axeitado e o lanzamento a maior distancia da bei-
ra, dotada dun carrete (mecanismo que permite a recollida e almacenado da liña); e
outros elementos como boias (para axusta-lo calado das picas).
Úsase dende a costa ou dende embarcacións para capturar todo tipo de peixes.
F:á:lá,hgré
Formado por unha tralla (madre) de
ata 150 brazas e un número varia-
ble de brazoladas, anacos de tan-
za de ata unha braza no que se
empatan as picas ou anzois. No
comenzo e no remate das madres
van as trallas co fondeo (pedras,
poutadas ou rizóns) e o calamento
(boias ou boureles). Para transpor-
talo ou gardalo recóllese en cestas
ou caixas coa beira acondicionada
para espeta-las picas, gánase a
madre á roda e as picas vanse espetando seguindo a orde inversa á de largada.
veces, e segundo o tipo de pesca, a madre vai lastrada para que non se Separe
fondo ou leva pequenas boias para distribui-los anzois a distintas fonduras.
Úsase dende embarcación, especialmente para cóngaros, pescadas, maragotas, pa-
lometa,.. Cébanse as picas con engado e vanse largando fondeándoo en caceas
(número variable de palangres unidos entre sí) e levántanse pasado un tempo.
Ó oficio chámaselle andar ó pincho, ós mariñeiros pincheiros, ós barcos palangrei-
ros ou barcos do pincho e tamén se chama do pincho ó peixe que pescan que é
moi apreciado pola súa calidade e frescura por non estar nada mazado e ser do día.
Outra arte de pesca que emprega picas anque non se emprega na ría é o CURRCÁN
que consiste en arrastar co barco en marcha liñas engadadas penduradas de varas.
Úsase fundamentalmente para a pesca do bonito.
Ás
do
I

Médió,mü,ndó
Aparello formado por un aro de diámetro variado
(dende 1 ata 6 m.) feito de varas de ferro (antes
eran de pau) e unha rede ou cope en forma de saco
pechado nun extremo ou facendo seo suxeita no
propio aro; a abertura da malla varía segundo a es-
pecie á que se adique. Vai suxeito por uns ventos ou
bolinas, cabos que se xuntan nunha argola da que
sae o cabo que serve para manexa-la arte coa axuda
dunha driza (polea) fixa nun pau que se afirma na
embarcación a xeito de pluma de grúa.
Para traballar fondéase a rede e váise botando en-
gado dentro para atrae-los peixes e cando hai bas-
tantes ízase a modiño ata saca-lo aparello da auga e
escóllese a pesca.
Úsase polo día para pescar panchos, xurelos, piardas...É un aparello case en desu-
so, só quedan algúns en Vilaxoán, Vilanova e Ribeira.
N,á,§,á,:,:dá§, á,h§ü,Ía,S ;j",g¡'¡':7A ¿,
Conxunto formado por unha rede rectangular vertical con cortizos e chumbos de 40 a
50 cm. de altura e 213 m. de lonxitude rematada nos extremos por dous sacos cóni-
cos que se manteñen abertos por medio duns aros metálicos nos que van suxeitos as
bocas de nasa en forma de funil. O primeiro dos aros (o de maior tamaño) pode ser
recto pola parte de abaixo ou rectangular. A rede vai armada de xeito que divide a
boca dos aros en dúas metades o que permite a entrada dos peixes polos dous la-
dos. Forman unha estructura pregable o que facilita o seu transporte e almacenamen-
to.
Ármanse en caceas dun número variable de pezas e fondéanse (coa axuda de pe-
dras ou rizóns) ocupando o maior espacio posible formando unha barreira contínua
que impide a fuxida do peixe. Úsase en zonas de pouco calado que quedan en seco
para pescar fundamentalmente anguías.
Nasa da faneca
Formada por unha estrctura metálica lixeiramente tron-
cocónica de 1,5 m. de diámetro máximo e 50/60 cm. de
altura recuberta de rede e con dúas aberturas en for-
ma de funil de cara ó interior que se manteñen abertas
con aros metálicos e suxeitas á estructura con gomas
ou trallas. Pode abrirse pola parte máis ancha para
saca-lo peixe e para almacenalas.
Armanse en caceas, engádanse e
tanse pasadas dúas ou tres horas.
fondéanse nas zonas de pedras e algas. Leván-
O seu uso está prohibido.

Aparello de forma rectangular cunha lonxitude total que pode variar de 250 a 350
brazas (420 a600 m.), e unha altura aproximada de 80 m. formado por:
CALÓN ou cÚA: pano de malla moi lasa (aberta, de 1B a 20 cm.), de 25 brazas de
lonxitude e de altura lixeiramente superior á do resto do aparello para que cale ben
(vaia ó fondo). Hai un en cada extremo e van collidos nun estrobo (argola de corda)
CABECEIROS: panos de malla resistente, de un tamaño de 10 mallas en cuarta, de
50 a 80 brazas de altura, (segundo o aparello) e media braza de lonxitude. Reforzan
e axudan a cala-lo aparello.
PANOS DO APARELLO: formado por panos de rede de mallas de 17 a 20 en cuarta
que miden 60 brazas de ancho e van armados a 43-45 brazas para que o aparello
colla seo (afrouxe). A lonxitude total é de 275 brazas de lonxitude e 80 de altura
aproximadamente. No extremo de proa, a continuación do cabeceiro vai a enxagua,
pano de 23 a 25 brazas de lonxitude de malla máis fecheira e resistente para que
soporte o peso do peixe.
CALZAS: reforzos de aproximadamente 25 cm. de altura (cuarta e media), formado
por 25 mallas de fío resistente (máis forte que o resto do aparello) e mais lasas.
Chámase tamén pano laso, rodea o aparello todo arredor e recibe diferentes nomes:
-Calza do colcho: chamada tamén cadeneta do colcho: vai na parte superior e nel
van armadas as cortizas (colchos) a unha proporción aproximad a de 26-27 por braza.
As cortizas (que agora son de material sintético) van armadas na tralla do colcho,
que se suxeta á calza por medio dunhas argolas de fío máis forte. A misión da cortiza
é mante-lo aparello aboiado mentras se traballa. Leva nunha beira a tratla do cha-
rango que serve para tirar do aparello cando vai ó fondo.
-Calza do chumbo: vai por baixo e suxeito por argolas de fío forte á tralla do chum-
bo . Mide aproximadamente 1 braza de altura (máis que a calza do cotcho). A pro-
porción de chumbos na tralla é de aproximadamente'1,5 a 1,75k. porcada brazaou
vara e maior cantidade nas cabeceiras para que calen mellor.
XARETA: cabo de nailon con chumbo polo medio (para darlle máis peso) que vai
suxeito á tralla do chumbo por medio dunhas rabizas de 40/50 cm. de lonxitude e
unhas argolas metálicas (de aceiro) repartidas nas cabeceiras cada 14brazas e nos
resto entre 6 e 8 brazas. En total son 35 ou 37. A misión é pecha-lo aparello cando
está largado para facer unha bulsa no centro.
I
I
!
tiro de proa
/7 calónoucúa
l cabeceiro
tralla do charango
/ calza do colcho
angolas
tiro de popa
virol
cabeceiro
estrobo
calón de popa
chumbos
enxagua
,, colchos
,/
---
lralla do colcho
10

PROCESO DE TRABALLO:
O aparello lévase no costado de babor do barco e amáñase de xeito que faga máis
doada a tarefa de largalo: pola popa o tiro de popa e o chicote do estrobo que suxeita
o aparello e a tralla do colcho. A tralla do aparello leva un virol para que o cabo non
colla voltas. Pola proa vai a tralla do chumbo e as argolas ou anelas e o tiro de proa.
Nun carretel ou torno vertical situado ó pé da amura de estribor vai enrolada a xareta
(sitúase así para poder tirar dela co maquiniño (torno) do barco. O pano do aparello
sitúase no corredor de babor.
Unha vez localizado un banco de peixe
coa axuda do radar ou sonda lárgase o
aparello: tírase a boia ó mar e detrás o
aparello facendo circunferencia arredor
do peixe ata chegar de novo ata a boia.
Antes facíase coa axuda dun bote auxi-
liar. Logo gáñase a boia e os dous chi-
cotes ata o cabo todo, o calón de proa
ata as mestas (cabeceiro), e amárrase o
tiro de proa. Ó mesmo tempo vírase a
xareta coa maquiniña ata que as argolas
chegan a bordo e amárrase. Séguese
gañando pano pola cabeceira de popa
coa axuda do halador ou io-io, ata che-
gar á enxagua.
No caso de que haxa pesca, ésta queda
concentrada na enxaga e hai que botala
abordo do barco coa axuda de salabar-
dos ou truels. Este traballo chámase
enxaguar.
Unha vez rematada a enxagua gáñase
o resto do aparello e colócase de novo
a bordo para comenzar un novo lance.
Un lance pode durar aproximadamente
2 horas, dependendo da cantidade de
peixe que se tome. Se hai pouco peixe
peixe que haxa no aparello chámase un
chada.
e se rexe a pulso coa.enxagua e o pouco
alse ou alce, e se hai moito peixe unha pi-
As mellores horas para pescar son ó axexo (noitiña) e ó amanexo ou lusada (ó es-
comenzar a abri-lo día)
os barcos que andan ó cerco de xareta adoitan ser de 20 a 40 toneladas.
A xeira de traballo é dunha noite, ás veces máis. Danse tres ou catro lances, segundo
a pesca e véndese pola mañá nas lonxas ou portos.
As especies que se capturan son: sardiña, xurelo, bocareu, rincha e ocasionalmente
sargo, robalo...
APARELLOS AUXILIARES:
SALABARDO ou NASA : rede en forma de saco que se abre por debaixo suxeita nun
soporte metálico en forma de aro duns 60 cm. de diámetro e cun mango de pau de
medidas variables. Úsase para colle-lo peixe da enxagua e para descargalo para te-
rra coa axuda do guindastre.
11

ARO ou SALABARDO DE MAN: sen mango e máis pequeno (35 cm. de diámetro).
Úsase para descarga-lo peixe á man. Esta traballo facíase antes con patelas, pe-
quenas cestas planas.
TRUEL ou BARREDEIRA: a rede non ten cope e vai suxeita nun aro coa parte dian-
teira recta (45 cm. de lonxitude aprox.) e ten un mango de lonxitude variable. Úsase
para colle-los últimos peixes das caixonadas cando é dificultoso cos salabardos.
XEITOS DE PESCAR Ó CENCO:
Á AnpOnn: chamado tamén escurada. Coñecense os bancos do peixe porque o
mar produce unha fosforescencia ou brillo especial (ardora) cando se bate nel, algo
semellante ó movemento dos peixes ó rebulir..
Ó CRIOEO: bótase no mar peixe moído como engado e unha vez xunta rodéase co
aparello. Esto faise máis cos cercos pequenos ou raspitas.
CON LUZ: atráese os peixes con reflectores, en especial os xurelos.
ANDAR Ó nnOUgO: pescar a base de lances de pouca cantidade
Outro xeito de busca-la pesca é guiándose por aves mariñas, arroases...pero isto non
sempre é posible e hoxe búscase fundamentalmente coa sonda ou radar.
Cando se traballaba á man ían nos barcos do cerco 25 ou 30 mariñeiros. desde que
se usan máquinas (tornos, haladores..) cun número aproximado de 10 é suficiente.
A tempada mellor para a pesca da sardiña e do xurelo é a partir de xuño e no verán.
APARELLOS SEM ELLANTES :
En xeral as medidas destes aparellos son variables e dependen dos costumes da
cada zona ou armador.
RASPITA: coa mesma estructura pero de dimensións máis reducidas: 60 a 120 bra-
zas de lonxitude (100 a 200 m.) por 15 a 30 brazas de altura (25 a 50 m.). Trabállase
con barcos de menos de 20 toneladas.
CERCO DAS PIARDAS: é de medidas moi reducidas e úsase para andar ás piardas
entre as bateas. Trabállase de día e úsase engado.
ATUNEIROS: usan cercos máis grandes con redes de mallas moi fortes e coa axuda
dunha embarcación auxiliar.
12

Rede rectangular
moi longa forma-
da por panos de
malla lasa de
medida variable
que se entestan en caceas por medio de matafións (fíos soltos nas cabeceiras dos
panos). O conxunto podía acada-las 300 brazas. Leva pola parte de arriba unha tra-
lla con colcho e por abaixo unha tralla con chumbo.
Ármase en zonas pouco fondas e que queden en seco ó debala-la marea. Pódese
traballar de varios xeitos:
-Unha vez seleccionada azona ármase a atallada coa marea baixa (en seco) e faise
firme o colcho no fondo con pedras, unha vez que enche a marea e con ela entrou o
peixe líbrase o colcho e o peixe queda cercado. Espérase a que baixe a marea e re-
cóllese o peixe que quedou na rede.
-Largar coa marea chea aíllando unha zona, rodeando un espacio ou unindo dous
puntos da costa para impedi-la saída do peixe. RecÓllese ó debala-la marea.
Cando se traballa en zona de correntes o aparello faise firme con rizóns ou poutadas,
e cando se traballa ós muxes manténse a rede alta e estirada con estacas para im-
pedir que salten por riba.
Péscanse especies de esteiro como muxes, sollas, robalizas...
Actualmente apenas se usa .
Aparello en forma de bolsa coas seguintes partes.
PERNAS: panos de forma triangular ou trapezoidal de 10 a'15 brazas de lonxitude
(25 m.)
COPE: saco de ata 15 brazas de fondo formado por varias pezas:
-boca ou gola: entrada do cope, máis longa na parte de arriba (visejra) para impedi-
la fuxida do peixe
-boca do cope: parte do cope que vai a continuaciÓn da anterior
-trampa: cortina móbil ou funil que divide o cope en dúas partes e impide o retroceso
do peixe.
-saco, fondo do cope ou coroa de rede máis fecheira. E a parte onde queda recolli-
do o peixe. Mantense pechado por unha rabiza ou xareta que se abre para libra-lo
aparello.
A parte de abaixo do cope (que se arrasta polo fondo) vai protexida por unha rede
máis grosa chamada mandileta
t
I
I
7 tralla do colcho
catétn
f
f ,r/ oo'"'
13

O aparello complétase por riba cunha tralla do colcho á que van suxeitas as boias
(antes de vidro e agora de plástico) e pola parte de abaixo cun burlón, estacha de
arame recuberta de esparto que axuda a afundilo. Na entrada do cope engádeselle
chumbo. Nalgúns casos no arranque das pernas engádeselle uns catóns, pezas de
ferro ás que se unen a tralla e o burlón. Nos calóns engánchanse as malletas de
arrastre, cabos metálicos de 50-60 brazas que unen o aparello ás portas, pezas de
madeira rectangulares (de dimensións variables segundo o tamaño do aparello) cun
ou dous vértices redondeados protexidas e reforzadas con ferro para que se afun-
dan, e cuns enganches situados de tal maneira que cando son arrastradas polo barco
desvíanse e manteñen o aparello aberto. As portas levan un calamento, cabo que
as une ó barco, de lonxitude variable dependendo da fondo da zona de traballo.
Para traballar lárgase o apa-
rello pola popa e vaise
arrastrando co barco a media
potencia durante un tempo
variable (1,5 a 4 horas). Ó
remata-lo lance ízase a bor-
do coa axuda da maquiniña
ou halador, ábrese o cope
pola xareta e escóllese o
peixe.
Usase para capturar especies de fondo: pescada, lirio, linguado, chopo, cigala...
Trabállase en zonas moi fondas e fóra da ría.
APARELLOS SEM ELLANTES:
Baquita: de dimensións reducidas que se usou durante un tempo dentro das rías,
polo que foi prohibido.
Bou: de maiores dimensións. Cando o arrastran dous barcos chámase parella e
neste caso non leva as portas e levan un cabo dun a outro barco para mante-la dis-
tancia e a abertura do aparello.
BóU.....d.é....ú.a.rá
Chámase tamén: trambolín,
raios x, e bedrín
Aparello de arrastre de peque-
nas dimensións.
Manténse aberto cunha vara de
ferro (antes era de madeira) que
leva nos extremos unhas pezas
semicirculares en posición vertical e que realizan dúas funcións: impedir que o apare-
llo se atranque e mante-la vara despegada do chan para non espanta-los animais do
fondo.
Úsase no limpo arrastrado por barcos de pequenas dimensións e para coller vieiras,
volandeiras, chopos, nécoras e outras especies de fondo.
Había un aparello semellante (máis pequeno) que se arrastraba a vela e mantíñase
aberto poñendo uns tangóns (varas de madeira) polo costado do barco
14

C.h¡ñChói!!o.
Aparello de
arrastre de
pernas moi
longas dividi-
das en dúas partes. calóns ou claros de malla moi lasa, e as illergas, casaretes ou
abrigos de malla máis fecheira, e cope en forma de saco rematado nunha malla
máis forte e fecheira, a coroa. Vai armado con trallas da cortiza e do chumbo e rema-
ta nunhas cangas de madeira ás que se amarra a cala, cabo do que se tira para
arrastra-lo aparello.
Úsase en zonas limpas, nas postas (zonas onde vai o peixe) largando contra a ma-
rea para que infle o cope e "gánase" á man polo costado do barco ou dende dúas
embarcacións procurando traer parellas as dúas pernas, para eso cántanse os nós,
sinais feitos a distancias regulares na cala ("Canta-la cala")
Captúranse fundamentalmente luras, chopos, xurelos, bolos...
APARELLOS SEMELLANTES:
BOU: igual, pero de maior tamaño
BOLICHE: máis corto e máis alto, úsabase para traballar máis na pedra.
XÁgeGR: de maiores dimensións que gañaba a man desde terra e en moitos casos
coas axuda de bois. Úsabase para a pesca da sardiña destinada á conserva.
Ra
Aparello de
arrastre de
dimensións
moi variables
formado por
dúas pernas
longas e un
cope reducido
armado con
cortizas e chumbo e rematado en dúas cangas de madeira ás que se amarran os
chicotes de arrastra-lo aparello.
Úsase en zonas de pouca fondura e durante as secas para pescar chopos, cama-
róns, muxes, peixes de fondo... Pódese usar de varias maneiras:
-manter un chicote en terra, largar cunha embarcación (xeralmente unha gamela) e
volver para gañar desde terra o aparello tirando dos dous chicotes ata saca-lo copé
para colle-lo peixe en seco;
-dende dúas embarcacións, nunha queda un chicote e a outra larga o aparello facen-
do un rodeo, despois gáñase desde as dúas embarcacións que se xuntan para colle-
-lo cope;
-a pé: quedando alguén cun chicote nun sitio mentras outros largan o aparello.
SACADA, rede grande sen cope que se ganaba desde terra, empregábase a comen-
zos de século para a pesca da sardiña destinada ás fábricas de salgazón.
REDE TORTA: con cope moi pequeno, empregábase para traballar nas praias
TARTANA: traballábase dende dúas embarcacións
15

xe¡to,
Formado por panos rec-
tangulares de 60/70 bra-
zas de longo e ata 2 bra-
zas de alto con malla de
2,Sa4cm.reforzados
arredor cunhas calzas ou
cadenetas. Vai armado
con tralla do colcho e do
chumbo. As pezas ármanse en caceas de número variable polas cabeceiras cuns
matafións (fíos fortes). Cada peza ten un nome propio: a que queda amarrada ó bar-
co chámase man, a seguinte contramán, as demáis numéranse tres, catro... e a
última chámase rabo.
Para traballar unha vez localizado o peixe lárgaselle por diante a cacea que se afun-
de ata manterse entre augas á altura desexada coa axuda de boureis (boias feitas
con grupos de cortizas enfíadas ou panas -pezas planas- ás que nalgúns casos en-
gadíaselle algún tipo de sinal, normalmente un ramo de loureiro). A distancia entre
boureis é de '10 brazas. O peixe malla no
aparello e queda preso polas galadas e pasa-
das unhas horas ou cando o aparello está
cargado, o que se aprecia polo afundimento
dos boureis, levántase coa axuda dun carrete
e desmallase o peixe.
Pódese usar ó axexo ou á luzada para a pesca da sardiña.
Actualmente está en desuso, foi un aparello importante na Ría chegando a dar nome
(xeiteiros) ás embarcacións e os mariñeiros que traballaban con é1.
APARELLOS SEM ELLANTES:
VOLANTAS: aparellos modernos de características similares cos que se traballa do
mesmo xeito. Son de maiores dimensións e úsanse para a pesca de especies peláxi-
cas como o bonito.
BETAS: aparello rectangular de malla lasa con gran variedade de medidas, tanto na
lonxitude como na malla (4 a 8 cm.) que segundo as necesidades, o lugar ou as
especies que se pretenda capturar vai armado con máis ou menos chumbo para
apegalo ó fondo ou mantelo entre augas. Ármase coa rede formando senos para fa-
cilita-lo enmalle. Segundo o uso recibe distintos nomes:
-betas fanequeiras: con malla de 6, 6 cm. coas que se traballa arredor das pedras
para pescar fanecas.
-betas dos muxes: con malla de 5 cm., máis longas e máis altas, coas que se pes-
can muxes largando arredor das bateas
-piardeiras: rede máis pequena e de malla fecheira para pescar piardas
-volantas: malla de 12 cm. para especies grandes como ollomol, badexo, centolo...
-betas da altura: traballan no inverno fóra da ría, de mallas de 4-5 cm. coas que se
"-ffi@
pesca faneca e pixota.
-betas de verán: traballan dentro da ría, de mallas de 5-6 cm. para pescar pixota,
corobelo, faneca...
As betas pódense usar ó garete, fixas (como a atallada) ou ó embalo (rodeando o
peixe e golpeando o mar cos remos ou pandullos -pedras atadas a un chicote- para
obrigalo a mallar na rede.
16

RASCAS ou F{AEIRAS: aparellos de malla moi lasa (25 a 30 cm.) en pezas de 35
brazas de lonxitude e media a unha braza de altura, armado en seos con moito
chumbo para que toque no fondo e se arraste por el ó compás das correntes. Úsase
no limbo ou nas beiradas para pescar especies de fondo de tamaño grande: raias,
centolos, lombrigantes, rodaballos, rabadas, ...
ANGAREÑO: semellante ó anterior, de rede máis forte, malla de 12 cm. e altura de 2
brazas ou máis.
Aparello rectangular formado por tres panos superpostos, os exteriores (mallucos ou
desmalles) de rede lasa (ata 22 cm. de malla) e o do medio (pano fecheiro) de rede
pechada (5-7 cm. de malla) e máis alto para que ó armalo quede floxo e poida ceder
ó empuxe do peixe. O conxunto vai armado con tralla do colcho e chumbeira. As
pezas levan nas cabezas unhas mallas máis fortes, as mestas que serven para en-
testalas formando caceas. Completan o aparello os fondeos (unha tralla que vai
unida a unha boia e outra que vai unida a un rizón ou poutada.
Para traballar lárgase e fondéase nunha zona limpa ou arredor das pedras (touzas) e
déixase no mar durante varias horas (314 ou toda a noite). Dürante este tempo os
peixes que embisten no pano fe-
cheiro empúxano e forman bolsas
ó pasar entre as mallas dos panos
lasos onde quedan mallados. Ó
levanta-lo aparello desmállase o
peixe.
Usase para pescar todo tipo de
especies que habiten nas zonas
onde se traballa: maragotas, vellos, robaliza, linguado, nécoras, centolos, xibas,
polbos...
UIÑOS: igual queotramallo do que o distingue a altura (3a4 metros) e a malla (lasa
30 cm. efecheira 8 cm.). Captura especies de maiortamaño como raias,.,rodaballos,
xibas, centolos...
ffi%
17

Aparello formado por unha rede (cope) de
malla fecheira (0,5 cm.) de 1,80 m. de
longo por 0,75 m. de alto, suxeita polos
lados a uns paus de madeira de medidas
variables (entre 0,75 e 1,25 m.) e armada
con trallas que manteñen fixa a distancia
entre os paus (50-60 cm.) . Na tr:alla de
abaixo leva chumbos para que a rede vaia
ó fondo. Ás veces leva tamén algo de'
chumbo nunha especie de galla que se fai no final do cope para que a rede non
aboieeescapeapesca.
Trabállase a pé, en zonas de pouca fondura, cóllese polos mangos e vaise arrastran-
do polo fondo. Cando se ten collido dentro o peixe ou marisco péchanse os paus e
levántase a rede para sacalo
Usase para pescar camarón, anguía e outros peixes pequenos.
Aparello formado por unha rede en for-
ma de saco cónico (cope) de fondo va-
riable e abertura de malla de aprox. 1
cm. que vai armada nun aro de ferro de
forma redonda ou de semicircunferencÍa
coa parte recta cara adiante, cun diámetro variable entre 40 e 60
cm. O aro leva un albado no que se suxeita un mango cilíndrico
de pau de eucalipto de lonxitude variable, segundo se use a pé
ou dende embarcación.
É un aparello que presenta moitas variantes en formas e tama-
ños, xa que cada mariñeiro adapta o seu ás propias necesidades.
Pódese usar para pescar ou como elemento auxiliar para outras funcións. Trabállase
con á a pé ou desde unha embarcación para pescar fundamentalmente camarón.
Tamén se usa para pescar xibas polo método da "femia" ou "puta": ponse unha femia
viva como engado e vanse pescando co truel os machos que se acercan a ela.
Chamada tamén saranda.
Aparello formado por unha
bolsa de rede en forma
cónica (cope) con malla de
1 cm. que pode ter ata 1 m.
ou máis de fondo, armada nun aro metálico de diámetro va-
riable (de 40 a 100 cm.). 0 aro vai suxeito por catro ventos
a un cabo que serve para recollela.
Para traballar pónselle engado nunha bulsa colgada entre os
ventos, fondéase, agárdase un tempo e levántanse.
Usase para pescar cangrexos, anguías, peixe miúdo de fondo... É frecuente ver ós
rapaces pescando con elas dende os peiraos.
18 1
{

iFSa§a§
Con este nome coñécense un conxunto de aparellos usados para atrapar peixes e
mariscos por medio de engados (trampas). Para esta finalidade teñen entradas a
xeito de funil que se van facendo estreitas, de xeito que as presas poidan entrar e
lles sexa dificultoso saír. As nasas están a evolucionar continuarnente, xa que cada
mariñeiro axeitaas ás súas necesidades ou aparecen novos materiais para facelas.
NASAS DE VIMBIAS (1): cilín-
dricas, máis anchas nun extre-
mo e de tamaño variable (apro.
50 a 60 cm. de lonxitude por 30
cm. de diámetro). Nun extremo
está a boca en fonma de funil
e nematada en picos cara
adentro, e no outro ten unha
especie de porta de madeira ou
cortiza cuns g¡onzos a xeito de
palmela e urnha caravilla para
facela practicable. Por esta
porta sácase a pesca.
l-'lai un modelo semellante a
esta feita con vergas de madei-
na entretecidas a xeito de ces-
to. Actualmente xa non se
usan.
NASAS DE MADEIRA (3,6):
poden ser de forma cilíndrica,
de medio cilindro ou de prisma.
Están formadas por unha ar-
mazón de madeira cuns aros e unhas travesas ou varetas nos que vai montada a
rede (en toda a nasa ou só nas bases). Nun lado leva a boca de medida variable
asegún para que se use, feita con madeira ou plástico (maceta ou caldeiro pequeno
cortado). Nunha das bases vai a porta que se fai pechando a rede cunha xareta que
se mantén tirante cunha caravilla. No interior ou amarrado nun dos lados (oposto á
boca) levan un lastre formado por unha pedra ou cacho de cemento para que ó fon-
dear manteñan a boca cara arriba. Hai un tipo de nasa descuberta por arriba que se
usa para o polbo (5). Algunhas levan a base da armazón de vergas e o resto de aros
de vimbios ou ponlas flexibles(4).
NASAS METALICAS (2): de estructura semellante ás anteriores pero con armazón de
ferro e formas variadas. Algúnhas son totalmente metálicas.
MIXTAS: armazón combinado de madeira e ferro (7)
Para traballar engádanse poñendo den-
tro un cacho de peixe suxeito nun gan-
cho, nunha vareta de pau ou nunha
bulsa de rede. A nasa vai firme nunha
rabiza, suxeita polos lados ou no medio,
e ármanse varias nunha cacea de nú-
rnero variable. Xeralmente lárganse pola
noitiña e levántanse ó cabo de 4-6 horas, Tamén se pode facer polo día.
As medidas das mallas e das nasas dependen das especies a captt¡rar: camarón,
nécora, lagosta, lombrigante, polbo...
ffi
19

Aparello formado por:
-un marco de ferro coas se-
guintes partes: as varas, va-
reiros ou varóns, tres ferros
unidos nun punto (as laterais miden aprox. 1 m.) no que se forma un ollo para en-
ganchar unha argola ou anela; o puente, peza situada na base das anteriores for-
mando un rectángulo cara arriba de 26 cm. de altura; a platina ou polaina, peza pla-
na, rectangular (de 1,40 a 2 m. de anchura por 5 a 7.cm. de lonxitude) cunha rañura
para arma-la rede do cope e na que van suxeitos os dentes, pezas cónicas ou pira-
midais afíadas e curvadas cara atrás de 15 cm. de lonxitude.
-unha rede ou cope en forma de saco de 2 m. de fondo, e malla de 2 cm. que vai
armada arredor da platina e do puente.
Para traballar suxéitase pola argola
cunha malleta e tírase ó mar pola popa
do barco, dáselle forza ó motor e arrás-
trase durante un tempo (5 a 10 minutos).
Logo sóbese, vaise lavando o marisco
no cope e escóllese. Trabállase con em-
barcacións a motor de potencia superior a 50 HP e case sempre con dous rastros á
vez, en zonas de media altura e fondos limpos.
A curvatura dos dentes (cara atrás) permite apaña-lo marisco sin remove-lo substrato.
Úsase para pescar vieiras, volandeiras, zamburiñas, ostras, mexillón de fondo...
Un aparello semellante é o rastro do rabioso, ameixa e carneiro, máis grandes e
cos dentes con dobre curva para que escaven no fondo e levanten o marisco.
eAn
Estructura semellante ó anterior, máis robusta,
de pletina máis estreita e dentes rectos e máis
longos: o da ameixa (l) de 23 cm, o da navalla
(2) de ata 40 cm. Para arrastralos precísanse
embarcacións con motores potentes.
Ultimamente e como consecuencia do excesi-
vo desgaste das redes sustitúense éstas por
un enreixado metálico..
Existe tamén unha variedade de tamaño re-
ducido usado para traballar con planadoras, o
canciño, cadelo ou lulú.
O seu uso está prohibido.
Estructura semellante ó da vieira, máis
lixeiro, coa pletina máis ancha e sen
dentes. Arrástrase con embarcacións
pouco potentes ou a pé para pescar
fundamentalmente camaróns.
20

R.á.ñ'6
Formado por unha estructura
totalmente metálica cun
marco base rectangular,
triangular ou trapezoidal cuberta por un en-
reixado de varetas que sustitúe á rede
(cope)que na parte máis ancha (40 a 60 cm.)
leva uns dentes cónicos (de 5 a 15 cm. se-
gundo o uso) e na máis estreita un ollo ou
albado onde se inxire un mango de madeira
(vara) de lonxitude variable(3 a 10 m.) for-
mado xeralmente por varias pezas empata-
das en cuña (a primeira chámase couso, as
intermedias medios e a última punta). Cando se traballa en moita fondura átaselle á
parte de atrás do marco (que nestes casos é triangular) unha táboa para que "voe"
mellor (se desplace na auga con máis facilidade e a maior distancia), tamén serve de
timón para mantelo na posición correcta e que non voltee
As variantes deste aparello son moi numerosas e están a evolucionar continuamente,
e os que dan maior rendemento dominan sobre os outros facéndose de uso máis
común.
Úsase a pé ou dende embarcación para apaliar berberichos, ameixas, carnei-
ros,relós,... Para traballar lánzase o máis lonxe posible e afírmanse os dentes no fon-
do, logo, a pulos, vaise tirando del ata que os dentes non poidan seguir excavando,
levántase, dáselle a volta para que non caia o marisco, lávase e escóllese.
Ra§Íó...lii;iRá§tfó
Formado por un marco de
ferro de forma triangular
que leva na base menor
(de 40 a 60 cm.) unha ple-
tina con dentes piramidais de 6,5 cm. aprox. e no vértice oposto un albado no que se
mete a vara. sobre o marco, Na zona próxima a pletina, e sobre ela, vai armada a
rede ou cope en forma de saco de 75 cm. a 1 m de fondo.
Úsase a pé ou desde unha embarcación fondeada para apañar berberichos,
ameixas, carneiros,...
Trabállase igual que o raño e actualmente foi desprazado por el.i
I
I
l
21

'l¡:F$tÁ'ui,i&
Formado por unha platina ou polaina de ferro, rec-
tangular, de 40 a 50 cm. de lonxitude e 3 cm. de
ancho á que van soldados uns dentes piramidais e
curvador cara arriba,de número e lonxitude variable
(para ameixa de 25 cm. e para navalla de 35 cm.)
separados entre sí 't cm. Polas beiras leva unhas
proteccións máis fortes que serven para evitar que
caia o marisco. Á pbtina van soldados dous alba-
dos facendo ángulo case recto onde se introducen
os mangos de madeira de 1,10 a 2 m. de
lonxitude.
Trabállase a pé coa auga ata máis de medio
corpo, cóllese polo primeiro mango (o máis
vertical) e espétanse os dentes no substrato,
despois empúxase polo outro mango en ángu-
lo, levántase, lávase e escóllese o marisco.
Como complemento lévase un mono de goma
e un salabardo feito cun pneumático que se
suxeita á cintura para ir botando o marisco.
Usase nos areais (no limpo) para apañar ameixa, navalla, longueirón, reló, carneiro,...
, .= ,,,i{i.:..,',,,, ,
Angazo / Rastro
Aparello formado por unha cota de forma rectangu-
lar que pode ser de madeira ou ferro de aprox. 20 a
30 cm. de lonxitude no que se inxiren ou van solda-
dos uns dentes de forma e tamaño variable segun-
do o caso (6,6, 12 ou 20 cm.) cun ollo ou atbado
para meter un mango cilíndrico de madeira de
áprox. 1 m. de lonxitude. Recentemente e para ex-
traer ameixa fíxose o de dentes máis longos.
Trabállase a pé, lánzase cara adiante, espétanse os dentes na area e tírase del cara
atrás ata que levanta o marisco.
Usase para berbericho, ameixa, labores de limpeza nos viveiros e praias....
Hai un aparello semellante, a forquita primitiva, cun só mango, menos utilizada
Aparello de ferro en forma de vareta cilíndrica de 40
cm. de lonxitude cunha parte máis grosa e rematada
en punta de frecha.
Usase a pé nos areais, búscase un burato (ollo) de
longueirón e métese coa punta cara abaixo ata que
quede no interior das valvas facendo que éstas se
pechen. Logo tírase rápido cara arriba e sácase o
ferro de dentro do longueirón.
Úsase para apañar longueirón .
Ferio l:Fi d0.:..lonú!ú'6i.ió.n
22

S:áClhó,l,fléú:On
Aparello formado por unha folla de ferro de forma
triangülar redondeada (con medidas variables se-
gundo o uso) que na base leva facendo ángulo
agudo un ollo (legón) ou albado (sacho) onde se
introduce un mango cilíndrico de madeira de ata 1
m. de lonxitude.
O sacho é máis usádo na praia por ser de cons-
trucción máis lixeira que o legón (a lámina é máis
fina, corta mellor e pesa menos)
VARIANTES:
-sacho das ameixas: de tamaño grande
-sacho das navallas: pequeno, cóa folla rectangu-
lar
-sacho do burato: pequeno e co vértice en punta
Usanse a pé para traballar no seco ou con pouca auga para apañar ameixas, nava-
llas...
Pequenos aparellos de formas variables formados por
unha superficie plana redondeada ou afíada e un mango.
Nun comenzo usábase unha culler doblada á que se
-lle
enleaba un trapo no mango para facer máis doada a su_
xección.
Usanse para apañar ameixas "ó burato,,. Localízase o ollo
ou burato que fai a ameixa na superficie e cávase para
levantala
Formado por unha folla de ferro de forma triangular alongada, grosa e
pouco afiada e un mango cilíndrico de madeira.
Úsase para arrincar marisco das pedras (ostras, mexillóns, Iapas...) e nas
bateas para limpar e despega-las ostras e vieiras.
Formado por unha
folla rectangular de ferro e un albado no que se introduce o mango de madeira ou
ferro.
Úsase para arrancar mexillóns, perceb€s, ... das pedras e como auxiliar para a limpe-
za dos barcos.
Gbitélo
23

Aparello que consiste nuns ganchos ou picas e unha
pedra que serve de lastre e de base para a carnada,
suxeito a unha tanza que serve para arrastralo e recolle-
lo. As formas poden ser moi variadas: o arame pode ser
sustituído por unha madeira e os ganchos por anzois.
@MPara traballar engádase cun cangrexo ou pateiro vivo
amarrado á pedra cun cordel,e arrrástrase lenta-
mente polo fondo dende unha embarcación, can-
do pasa perto dun polbo éste tenta come-lo can-
grexo e queda enganchado nas picas. Cando o
mariñeiro sente a picada da un tirón cara arriba e
levántao.
Usase para pescar polbos. Actualmente está ca-
se en desuso.
Foteira /Lureiro
Pezas en forma de fuso formadas por un núcleo de chumbo
rodeado de fío de diferentes cores. Nun extremo leva unha serie
de anzós ou picas dispostos en coroa e no outro un ollo onde
se engancha o fío ou tanza. O tamaño da poteira e das picas
varía segundo ó que se destinen.
Trabállase dende unha embarcación pequena, lárgase a poteira
ó mar e vaise petando (movendo a modo coa man arriba e
abaixo) para atraer ás luras e xibas que se lanzan contra ela e quedan enganchadas
na coroa de anzós.
APA'RE .UOS AUX¡LIARES
ESPELLO:
Caixa tronco-piramidal coas
bases abertas. Normalmente
na maior leva un vidro.
Úsase para ve-los fondos
cando a superficie do mar
está revolta, para pescar con
francada, truel, bicheiro, fisga
(para ve-los buratos)
FACHO:
Recipiente cilíndrico con asas
que leva na parte superior
unha pantalla cónica na que
están as buxías.
Funciona cunha mestura de
carburo e auga que ó reaccio-
nar desprenden un gas que ó
arder produce luz.
Úsase para ve-los fondos de
noite
Recipiente formado por un aro
metálico e un cope de rede de
formas e tamaños variables.
Nalgúns casos o aro sustitúe-
se por un pneumático.
Usase para recoller, almace-
nar e transportar peixes e
mariscos.
24

A.PARE.E.E§S,.,.,E).Er.IP.ESGA.....E......MARIS.QU.EO,i,,,.,,RG§:ü:ffi:6I
NOME USO ZONAS CAPTURAS MELLOR EPOCA
ANGAZO aDe no seco berbericho. ameixa outono. inverno
ARTE BRAVA apé pouca fondura camarons todo o ano
ATALLA,DA a oé. con embarcación intermareal muxes. sollas.... Dnmavera. veran
BACA arrastre con motor altura especies de fondo todo o ano
BAQUITA arrastre con motor media fondura especies de fondo nrnhíhida
BETAS ó oarete- con barco rfa e altura crustáceos e peixes variados todo o ano
BICHEIRO a pé. con embarcación pedras oolbo. cóoaro todo o ano
BOU arrastre con motor fondura med¡a, ou
altura
de fondo, todo tipo de peixes
e marisco
todo o ano
BOU DE VARA arrastre con motor media fondura de fondo outono. ¡nverno
CAN arrastre con motor media fondura ameixa. navalla. está prohibido
CANA a pé, con embarcación todas oeixes de todo tioo todo o ano
CANGREXEIRA a oé. con embarcación oouca altura canqrexos todo o ano
CERCO con barcos a motor media altura sardiña, xurelo veran
COITELO aoé oedras ostra. oercebe. mexillón sequndo vedas
CHINCHORRO arrastre (man ou motor) pouca altura chopos. linquados. luras... verán
FERRO/FISGA aDé intermareal navalla. lonqueirón outono. inverno
FORQUILLA apé ata 1 m. de fondo ameixa, navalla.. está prohibida
FRANCADA a oé. con embarcación oouca fondura solla. muxe. anoula... todo o ano
GANCHELO apé no seco ametxa outono, inverno
LEGON aoe no seco amelxa outono. inverno
LINAS a pé. con embarcación media altura todo tipo de peixe todo o ano
MEDIO MUNDO con embarcación media o¡ardas. oanchos. xurelos Dímavera. veran
MINOS ó oarete. con barco ria e altura centolo. linquado. raia tnverno, pr¡mavera
NASA ANGUIA con embarcación oouca altura anouta todo o ano
NASA FANECA con embarcación pouca altura. pedra fanecas está proh¡bida
NASAS
lmariscosl
con embarcacion zonas vanas camarón, lagosta, nécora,
oolbo. lombrioante. ...
setembro a maio
PALANGRES con embarcación altura/baixura pescada. cónqaro. ollomol.. rnverno. pnmavera
POTEIRA con embarcación pouca altura xibas, luras outubro a maio
RAEIRAS-
RASCAS
ó garete, con embarca-
ción
pouca e media altura raia, linguado, rodaballo,
centolo, rabada...
inverno, primavera
RANA con embarcación Douca altura. Dedras polbos rnverno. Dnmavera
RANO a pé, con embarcación pouca altura ameixa, berbericho outono, inverno
RAPETA arrastre, a pé ou con
embarcación
pouca altura chopos, luras, muxes... verán
RASPITA cerco. con embarcación media altura sardiña. xurelo. bolo. pancho veran
RASOUETA aDe nas Dedras mexillón. oercebe outono. inverno
RASTRO a pé, con embarcación pouca altura ameixa, berbericho outono, inverno
RASTRO do
CAMARóN
a pé, con embarcación pouca altura camaron todo o ano
RASTRO da
VIEIRA
arrastre con
embarcación
media altura ostra, vieira, zamburiña,
volandeira, mexillón de fondo
outono, inverno
RENTE ape DOUCa aUOa anoula. solla todo o ano
SACHARELA aoé no seco ametxas outono. inverno
SACHOS apé no seco ameixa. berbericho. navalla outono, inverno
TRASMALLO ó oarete. con barco oouca altura, oédras nécora. faneca. maraoota... Dnmavera. veran
TRUEL a pé. con embarcación pouca altura camarón e outros todo o ano
VARA ape pedras cónqaro todo o ano
XEITO ó qarete. con barco media altura sardiña, trancho, veran
!
25

A pesar das moitas variantes existentes entre as embarcacións todas elas responden
a uns poucos tipos base ós que se engaden as modificacións específicas dependen-
do da función á que se van adicar.
Tendo esto en conta podemos reducilos a tres tipos máis comúns:
O seu tamaño, a facilidade para
o seu manexo (pode facelo un-
ha soa persona) a súa versatili-
dade (gracias á amplitude da
súa manga'-ancho do casco-)
permite o emprego das máis
diversas artes e o traballo cos
máis diversos aparellos. As súas
condicións para a navegación a
remo, vela ou motor favorecidas
pola quilla e a forma e tamaño
da obra viva (parte sumexida)
fan que a pesar da súa antigüidade a dorna sega a ser unha embarcación común,
sobre todo naqueles portos onde perviven os sitemas de pesca artesanal, tradicional
e individualizada (o Grove, llla da Arousa, Ribeira, carreira, Aguiño...).
Presenta moi poucas variacións nos seus patróns constructivos agás aqueles que,
segundo a zona, supoñan unha mellora nas súas condicións.
O casco está conformado por cinco pares de táboas chamadas de abaixo amiba, (na
orde de construcción): par da quilla, táboa da quilla, táboa do plan, táboa de virar,
e táboa de cubrir. Montadas sobre a quilla, a roda (proa), o pinchón ou varragán, o
espello de popa e os madeiros ou cadernas que serven para refoza-la estructura e
darlle forma. Esto complétase cos bancos, os paneis e corredores, e remátase coa
cinta (na que se furan os invornais) e as remadoiras. Entre os bancos fórmanse uns
espacios con nomes propios que son de proa a popa: o escotillón, a tilla (único es-
pacio con cuberta fixa) o panel do medio (que na banda de babor leva un estante,
ou pequena caixa, a chilera), a cadeira (con cuberta móbil de dúas pezas, as pare-
llas), o panel de couso e o cofete.
corredor remadoira tolete
chilera escotillón
oanel do medio'i tilla ^
20

O aparello complétase co pau, a verga,
a vela, a vara de portar, os remos
(longos, de dúas pezas empatadas entre
a cana e a pá) o timón e a caña, para a
navegación e o goberno, e outros como
forquetas (onde colocar e situa-los apa-
rellos para telos listos e á man no mo-
mento preciso), táboas do plan que
crean unha superficie chan no interior, e
escoras, soportes verticais para mante-
la dorna en posición cando queda en
seco.
Pola forma de contrucción distínguense
dous tipos de dorna:
- A tradicional, descrita anteriormente.
dorna de escarba ou de calime, no que
as táboas do casco van montadas unhas sobre das outras en rebaixes (calimes).
- A moderna -dorna de tope- de formas máis redondeadas, feita con máis táboas e
máis estreitas, montadas a tope (unhas apoiadas nas outras). Eran máis grandes e
hoxe practicamente desapareceron.
Ata hai pouco houbo unha dornas de maior tamaño que necesitaban máis xente para
manexalas, esa dificultade, o cambio nas formas de pesca e a introducción de moto-
res fixo que se fosen sustituindo por outras embarcacións.
ragán
27

xinoadeira
cinta chumaceiral /tolete __;_
pinchón
/
pt?n
O seu pequeno tamaño, a
sinxeleza da súa cons-
trucción e a facilidade do
seu manexo fan da game-
la a embarcación de for-
mas máis variadas, e an-
que existe unha tipo, son
tantas as diferencias que
pode presentar que se
chega a denominar game-
la a case calquera
obxecto flotante de fondo
plano.
O casco está formado por
dous pares de táboas
anchas ás que se lle da forma cos madeiros. Xúntanse diante, no pinchón, forman-
do a proa e atrás mantéñense abertas formando unha popa en espello. Complétase
co plan e cóbrese parcialmente coas panetas. Os bancos sostéñense cun pé de
amigo (táboa vertical que se apoia no plan). Na beira da cinta e suxeita ós madeiros
leva as chumaceiras cos toletes para apoiar e suxeita-los remos.
Entre as moitas variantes son correntes as de adaptación das popas para acoplarlles
motores fora borda, (aumento do ancho, recorte, engadido de pezas), gamelas coa
proa recortada (de dúas popas) para facilita-lo atraque nos barcos (chalanas usadas
como auxiliares nos barcos do cerco)... Moi semellante é o loro, de formas máis esti-
lizadas, máislixeiraecoplanmáiscurvado'á,,,q,.-!': |,,.( |t"
Úsanse para todo tipo de traballos de interior dos portos, traballos auxiliares, activi-
dades de marisqueo,...
Antiguamente facíanse gamelas grandes coa mesma división interna que as dornas e
usábanse para os mesmos traballos ca elas.
OUTRAS EMBARCAC¡ÓNS DE PEQUENO TAMRÑO:
Planadora: empezou sendo un derivado da gamela coa popa máis ancha, para que
non se afundise co.empuxe dos motores, e a amura máis voada, para impedir que as
salpicaduras do mar entrasen nela. Na actualidade chámase así a unha embarcación
feita en molde de materiais sintéticos e que leva motor fora borda.
Bote: embarcación co casco montado sobre madeiros, curvo e popa de espello ou
redonda que se pode propulsa¡ a remo, a vela ou con motor fora borda. Tamén se
fan de materiais sintéticos con molde.

Embarcacións ro-
bustas de certa di-
mensión co casco
de liña e sección
curya, armados so-
bre cadernas, proa
lanzada e amura
aberta, popa redon-
da ou de estampa
co motor no interior
e aparellos de na-
vegación e goberno
do seu uso.
/
o'o"
popa de
estampa -
codaste
timón
obra
moña
obra
viva
quilla
nunha ponte. Aparellados das máis variadas formas en función
banda de babor
camara catxa
cuartel (tapa)
corbatón rancho
redonda
banda de
estribor
cuberta
corredor costado
BARCO BATEEIRO: coa ponte a proa, grúa a popa e
cuberta despexada na que se ven o cesto de levanta-las
cordas e outros aparellos de uso nas bateas.
BARCO DO CERCO: co carretel da xareta, o aparello a babor, o halador do aparello co salabardo col-
gado, as caixonadas do peixe e o bote auxiliar a bordo. Leva radar de superficie, sonar e radioteléfono.
29

Nos portos onde perviven as
formas de pesca artesanal pode-
mos atopar embarcacións de pe-
queno e mediano tamaño con
motor interior e formas que non
se axustan ás anteriormente
descritas. Son adaptacións e
transformacións de dornas, botes
e gamelas ou supervivintes dou-
tros antano importantes e hoxe
desaparecidos.
RACÚ:
Barco evolucionado a partir da
traiñeira ó que se dotou de mo-
tor. Conserva o aspecto alonga-
do, amuróuselle a proa, tranfor-
móuselle a popa para mete-la
hélice e púxoselle cuberta.
TRAINEIRA
Hoxe só se conserya como embarcación de-
portiva. Foi habitual como barco de pesca coa
traíña (cerco). lmpulsada normalmente a remo
(ocasionalmente a vela) e tripulada por 18 a 20
homes.
LANCHA:
Embarcación que empezou sendo auxiliar en fae-
nas de longa duración (as "enviadas" que levaban
o peixe a podo e suministraban viveres). Coa proa
e a popa semellantes, propulsábase basicamente
a vela.
30

rii:'GiiH..Eif .lVOIS.
A demanda, e con ela a importancia económica dalgunhas especies de peixes e ma-
riscos, fixo que a xente do mar se esforzase para poder producilas en maiores canti-
dades o que deu lugar á aparición dos cultivos. Na Ría de Arousa o engorde de ostra
foi iniciado polos franceses a comenzos de século e o de mexillón nos anos 40 en
Vilagarcía, instalándose no 1 .g4s a primeira batea por D. Alfonso ozores.
Ostreira de Fefiñáns
Cambados (anos 20)
lviirc:i:i6§
Parcelas acoutadas de terreo
xeralmente situadas na zona
intermareal que reúnen as
condicións axeitadas para o
desenvolvemento de espe-
cies de moluscos de interés
comercial (ameixas e berberi-
chos). Estas parcelas son
concesións da administra-
cións a particulares ou a
agrupacións de productores.
Tamén se lle chama viveiros
ás zonas de estabulación
onde se deposita o marisco
durante un tempo á espera de
ser vendido.
Viveiros de Carril
O cultivo realízase a partir de cría que se recolle do propio viveiro, noutros lugares ou
procedente de criadeiros.
Prepárase o terreo, elimínase o material que dificulta o traballo (pedras, restos) e os
competidores (outras especies, algas...) seméntase, distribúese regularmente a cría,
límpase periodicamente para retirar cunchas, algas.... e cando acada o tamaño co-
mercial faíse a colleita . Nalgúns casos póñenselle proteccións contra os depredado-
res (cangrexos, gradicelas...).
31

Estructuras flotantes de forma cadrada ou rectangular construídas a base de trabes
e pontóns de madeira formando un enreixado sostido por un número variable de
flotadores.
A estructura está feita de madeira de eucalipto para que dure máis. Os flotadores,
que empezaron sendo barcos vellos ou cubos de madeira protexidos con cemento
son na actualidade cilindros metálicos protexidos con materiais sintéticos. Pódeselle
engadir unha caseta para garda-los materiais, ás veces prolongada nunha zona cu-
berta para traballar á que se lle fai un piso con táboas. Vai fondeada cun morto
(bloque pesado, de cemento ) suxeito cunha cadea. Os cultivos cólganse de cordas
(que non poden sobrepasa-los 12 m. de lonxitude) suxeitas ós pontóns.
Os cultivos realizados máis frecuentemente en bateas son os de mexillón, ostra e
vieira e máis recentemente o engorde de peixe (douradas)
Na actualidade
existen en Galicia
perto de 3.500 ba-
teas das que máis
do 60% están na Ría
deArousaeamaior
parte adicadas ó
cultivo do mexillón.
32

CULTIVO DO MEXILTÓN:
-Prepáranse as cordas cos palillos (varetas de madeira ou
plástico de 30-35 cm. que se sitúan entre 60-80 cm. de dis-
tancia para aumenta-la superficie de fixación e impedir que se
desprenda o mexillón.
-Entre decembro e abril encórdase a cria (de 0,5 a 2 cm.)
recollida nos colectores ou nas pedras, suxéitase á corda
cunha envoltura de malla que se desfai ó pouco tempo e
cólgase dos pontóns pola rabiza.
- Pasados 4-5 meses (por maio-xullo) faise o desdobramento, levántanse as cordas
nas que o mexillón alcanzou os 3-5 cm., despréndese delas e vólvese a encordar
repartindo o de cada corda en dúas ou tres para que teña espacio para medrar. Esta
faena pÓdese facer unha ou dúas veces, segundo a situación da batea e o tamaño
ou calidade que se queira obter.
-Cando o mexillón alcanza a talla comercial (aprox. 7 cm.) faise a cotleita: levántanse
as cordas, despréndese, seleccionase nunha grella e embólsase para levar a terra
no caso de ser para depurar; se é para conserva ou cocedeiro lévase a granel e sin
seleccionar.
Ata hai pouco tempo todas estas faenas facíanse á man utilizando aparellos moi
simples que na actualidade están sendo sustituídos por máquinas.
Nunha batea pode haber ata 500 cordas de mexillón (1 por m'¡ cun rendemento de
150 a 200 quilos por corda. O cultivo complétase entre 1 ano e 1S meses.
CULTIVO DA OSTRA:
Na actualidade está en declive polo seu
baixo rendemento como consecuencia da
mortandade provocada polas enfermida-
des. Cómprase a cría (de 3-5 cm.)e logo
pódense seguir dous procedementos: ape-
gala á corda con cemento en grupos de
tres (cada corda leva de 100 a 120 unida-
des) ou metela nuns contedores plásticos
que encaixan uns nos outros facendo res-
tras que se manteñen pechados cunha corda que serve tamén para colgalas dos
pontóns da batea. Cando é preciso levántanse as cordas e límpanse as ostras elimi-
nándolle-la suciedade e os competidores. Unha vez que acadan o tamaño comercial
(6 cm.) levántanse de novo, despéganse ou sácanse dos cestos, depúranse e vén-
dense.Cada batea pode levar 1000 cordas ( 2 por m2).
CULTIVO DA VIEIRA:
Faise dende hai uns anos con carácter complementario. Úsanse
os mesmos métodos que coa ostra (apegado ou estabulación
en contedores) ou cólganse das cordas por medio dun arame
suxeito nun burato que se lle fai nunha orella. En cada corda
pódense ter de 70 a 80 unidades que se retiran a partir de que
alcanzan a talla de 10 cm.
33

lnstalacións en terra, ou flotantes, nas que se traballa para reproducir e/ou engordar
especies mariñas de interés comercial: peixes (rodaballo, dorada, salmón...), e mo-
luscos bivalvos (ameixa, ostra, vieira, zamburiña, volandeira...)
Dispoñen xeralmente das seguintes instalacións:
-Zona húmida. de depósitos, xeralmente cilíndricos (para que as correntes de auga
non presenten turbulencias nin haxa recantos onde poidan almacenarse os residuos)
onde se manteñen ou desenvolven os individuos.
-Zona seca: laboratorios de observación e control
-Cámara de bombeo: instalacións dende onde se suministra, regula e controla a auga
e a súa calidade.
-lnstalacións para a producción ou preparación de alimento
-Outras como almacéns, oficinas...
CRíA DE MOLUSCOS:
o Obtención, estabulación e adaptación dos reproductores
o lnducción e control do desove por medio da temperatura e satinidade.
o Recollida das larvas por rebordamento dos depósitos ou por filtración
Mantemento e engorde con fitoplanton producido nas mesmas instalacións ata que
acadan o tamaño axeitado para a súa sementeira ou mantemento en parques no
exterior( no caso da ameixa en praias e viveiros e no da ostra ou vieira en bateas)
CRíA DE PEIXES:
o Obtención, estabulación e adaptación dos reproductores
o lnducción e control do desove. A extracción dos ovos e espermatozoides é ma-
nual.
o Fecundación e incubación dos ovos
o Alimentación das larvas con organismos vivos e adaptación á alimentación inerte
Pasada esta fase (de cría) empeza o engorde que pode completal.se no mesmo es-
tablecemento ou noutros (instalacións de engorde) nos que permanecerá ata acada-
la talla comercial (no caso de rodaballo 1,5 a 2 kg. ós 2 anos).
RIA DA AROUSA:
CULTIVOS
polígonos de bateas
viveiros
criadeiros de peixes
granxas de engorde
de peixes
criadeiros de moluscos
I
o
o
0
'sEo
o
34

OUTROS RECURSOS: a
i
I
O aproveitamento de recursos
complementarios ou alleos á
pesca e ó marisqueo que ten
noutras zonas do litoral, e nou-
tros países, gran importancia
como a recollida de algas para o
consumo en fresco ou con desti-
no á industria (na que ten múlti-
ples aplicacións) limítase na Ría,
case exclusivamente, ó aprovei-
tamento tradicional das mesmas
como abono (recolléndoas da
beirada ou apañándoas das ro-
chas do intermareal).
Tamén se utilizan como abono,
directamente ou previa transfor-
mación, unha pequena parte dos
residuos da limpeza dos cultivos
en batea. (Na llla de Arousa hai
unha planta de qlaboración de
abonos a partir destes restos).
As cunchas dos bivalvos, espe-
cialmente da ostra, recóllense
para ser moídas con destino á
fabricación de abonos e pensos.
ALGUNS DOS USOS DAS ALGAS
SECTOR APLICACIONS
DIETETICA -Complementos nutricionais
-Bebidas de réxime e reconstttuÍntes
-Alimentación macrobiótica
INDUSTRIA
ALIMENTARIA
-Sopas
-Salsas
-Pratos cociñados (carne, peixe)
-Aditivos (espesantes, estabilizadores,
emulsionantes e antioxidantes) para
cremas, postres, xelados, chocolates,
derivados lácteos, siropes, cervexa,
bebidas refrescantes, caramelos...:
.alxinatos (E 401, 8402, E403, 8404
.agar agar (E406)
.carraxinatos (E407)
-Peixes retexturados
-Ensaladas mixtas
-Galletas
-Pan
-Fiambres
-Xelatinas
COSMETICA -Tónicos
-Perfumes
-Cremas
MEDICINA -Excipientes (espesantes, xelificantes,
estabilizantes e emulsionantes) que
acompañan ós medicamentos
-Suplementos dietéticos
-Tratamentos de desintoxicación
-Tratamentos da pel
-Como antibióticos
-Tratamento da diabete, bocio, escor-
buto, reúma, úlceras gástricas,...
-Vermifugo e astrinxente
-Pastas dentífricas
-Moldes para dentaduras postizas
AGRICULTURA -Abonos e fertilizantes
ACUICULTURA -Alimentación de moluscos en criadei-
ros (cultivos de fitoplanton)
INDUSTRIA -Fabricación de sosa, potasa e carbo-
nato cálcico (para xabón e vidro)
-Obtención de iodo
-Obtención de tintes e colorantes
-Fabricación de pinturas e betúns
-Fabricación de aprestos. e imper-
meabilizantes
INVESTIGACION -Soporte de cultivos
-Ecoloxía: bioindicadores de contami-
nación
35

ó....§á,l',......'.,.:.,.t
E outro recurso de grande importancia obtido do mar dende a antigüidade, que anque
hoxe non se extrae na nosa zona tivo noutros tempos gran relevancia chegando a
darlle nome á parte sur da Ría (Val do Salnés) onde está documentada a existencia
de nurnerosas salinas: ata 10 en Noalla e outras nas illas do Louxo e Tourís, en De-
na, e en diferentes lugares da costa da Enseada do Umia. Actualmente consérvanse
topónimos como "As saíñas" en castrelo (cambados), "Areal de salinas" e "salinas"
en Noalla (Sanxenxo).
A actividade das salinas do Salnés rematou no sécuo XVlll, diante da imposibilidade
de abastecer ó mercado dos almacéns de salga e competir co sal de importación
prodecente de Cádiz e do Aveiro portugués.
Unha salina estaba, e está, formada por unha serie de depósitos pouco fondos, uni-
dos entre sí por canles polos que, por gravidade, circula a auga, nos que ésta se
estanca ata provocar por evaporación da mesma a cristalización do sal.
Estes.depósitos e canles teñen nomes específicos relacionados coa súa función:
- Canle de alimentación (1) : lugar polo que entra a auga nas salinas
- Saladar (2) un primeiro depósito de gran superficie, onde se depositan as impure-
zas máis grosas como algas e outros restos,
- Depósito de decantación (3) onde comenza a evaporación e se depositan o resto
das impurezas.
- Depósitos de cristalización (4) onde se concentra e recolle o sal.
- Canles de desaugue (5) polos que os restos da auga e outras impurezas son de-
voltos ó mar.
O sal obtido amoreábase transitoriamente en pequenos espacios existentes entre os
depósitos e logo nunha morea máis grande (6)
36
_I

O U f RO§..,.,@P|Q l O,S
Parellamente ó desenvolvemento das actividades de pesca e marisqueo foron xur-
dindo necesidades relacionadas coas mesmas como a construcción e reparación dos
materiais empregados. Necesidades que nun comenzo etan solventadas polos pro-
pios interesados, máis logo o aumento e a diversificación dos materiais e a complexi-
dade dos mesmos deu lugar á aparición de persoas especializadas nestas funcións.
CO nsé¡:v,áO:ió ñ :::
e :Cón,§tf üe,C¡ óh d os a pa re ¡ ¡ os :
Antiguamente as redes de fibras
naturais (algodón, liño, cánabo)
para a súa conservación, preci-
saban ser secadas e encasca-
das.
Para tendelas a secar transportá-
bannas ó lombo os propios mari-
ñeiros ou usando angarellas
(plataformas de madeira con
mangos que eran levadas por
dúas persoas)
cando os aparellos eran peque-
nos ou carros dos aparellos (estructuras rectangulares alongadas con catro rodas,
as de adiante suxeitas a unha estructura móbil cun mango para dirixilos) cando eran
moi grandes. O secado facíase nas praias, no propio peirao ou en secadeiros.
O encascado consistía na inmersión do aparello nunhas caldeiras de auga quente
nas que cocían casca de carballo ou salgueiro para protexelo dos fungo. Facíase
periodicamente nunhas instalacións chamadas encascadores.
As REDEIRAS ou ATADORAS arman os aparellos (redes) con panos que se mercan
feitos, e reparan os desgastes e as roturas para
o que empregan:
- Agullas que antes eran de madeira dura e fle-
xible (buxo, castiñeiro...) e agora de plástico, de
diferente tamaño segundo o uso e o tamaño das
mallas: de armar (xungui-los panos ás trallas) e
de ata-lo pano (face-las reparacións).
-Formas. pezas de madeira
ou plástico coa medida para
face-las mallas
-Vara: de unha braza (1,60 a
1,70 m.) para marcar e medir
-Tesouras e navallas para
corta-lofíoeopano.
Atando un aparello do cerco
5t

OS FERREIROS constrúen e reparan tódalas artes e aparellos metálicos'
OS CORDELEIROS elaboran todo tipo de cordas, e aproveitando material de desfei-
to fan cordas Para bateas.
Hai algúns anos OS CESTEIROS facían e reparaban as nasas de vimbias e vergas.
construcción e mantenemento das embarcac¡óns
Os estaleiros son os luga-
res onde se constrúen e
reparan as embarcacións,
pero as reparacións meno-
res que afectan ó casco son
realízadas xeralmente no
propio porto Polos carPin-
teiros de ribeira esPeciali-
zados neste labor, que
ademáis, nos seus talleres,
constrúen pequenas em-
barcacións. As avarías dou-
tros elementos rePáranse
nos talleres navais ou fan-
no a bordo técnicos espe-
cialistas (mecánicos, elec-
trónicos).
Os labores PeriÓdicos de
mantemento (limPeza e
pintado) fannos os ProPios
mariñeiros nas rampas do
porto ou empresas esPecia-
lizadas que disPoñen de
rampas e carros para saca-
los barcos a terra.
Nalgúns portos existen ta-
mén empresas con embar-
cacións esPecializadas no
arrastre, remolque e reflota-
do de embarcacións e ou-
tras especializadas na
construcción e reParaciÓn
de bateas.

As actividades de pesca, ma-
risqueo e acuicultura son un
factor económico básico para
os habitantes da Ría da Arousa
ás que está adicado aproxima-
damente un 38,5 % da poboa-
ción, tendo cada porto caracte-
rísticas propias e nalgún caso
moi definidas:
AGUIÑO: pesca ó cerco e artes
tradicionais
RIBEIRA: arrastre, pesca ó cer-
co, pincheiros, marisqueo e artes tradicionais
POBRA: bateas, descarga de túnidos para conservas
CABO DA CRUZ: bateas
RIANXO: raños, bateas, bou de vara
CARRIL: viveiros, artes tradicionais, marisqueo
VILAXOAN: nasas, raños, bateas
VILANOVA: bateas, raños, nasas
ILLA DE AROUSA. bateas, raños, nasas, artes tradicionais,
CAMBADOS: cerco (36 barcos), rastos, bou de vara, bateas
O GROVE: nasas, aparellos de enmalle, raños, bateas
PRINCIPAIS PORTOS
DA RíA DE AROUSA
EMPREGO NO MAR
nía oe
AROUSA
tr totais
EACUICULTURA
EIMARISQUEO
EPESCA
GALICIA
20

Para realizar estes traballos empréganse 3.658 embarcacións distribuídas por
portos do seguinte xeito (segundo censo de xuño do 1.992)
CHAVE-GUIA DA GRAFICA:
número total de embarcacións correspondentes ó tipo
potencia media das mesmas en C.V.
número de embarcacións do tipo que realizan funcións auxiliares
Dunha lectura desta gráfica pódese deduci-lo tipo de actividade que se realiza en cada porto.
Das 3.658 embarcacións2.322 (o 63,4%) teñen unha eslora inferior ós 6 mts., tipo de embar-
cación utilizada fundamentalmente na pesca con artes tradicionais e no marisqueo polo seu
doado manexo e a posibilidade de ser tripulada por % personas.
Do tramo das embarcacións de eslora entre 9 e 24 mts. o 65,5% pertenecen ó grupo de em-
barcacións auxiliares, empregadas fundamentalmente para o traballo nas bateas de mexillón.
Os barcos grandes (de 24 mts. en diante) somente teñen base en Ribeira o que denota a im-
portancia pesqueira do porto. Polo contrario o de Vilagarcía carece desta actividade. En Ca-
rreira-Aguiño non existen embarcacións auxiliares ó non adicarse ós cultivos mariños, e nos
portos do interior da Ría, agás en Cambados, o número de embarcacións auxiliares (de eslora
entre 9 e 24 mts.) é superior ó número de embarcaciÓns adicadas á pesca.
40
EMBARCAC¡ONS DA RIA DE AROUSA
(flota pesque¡ra e auxiliares clasificados por poños, tamaños e potenc¡a med¡a)
ESLORA EN m.
sen motor
0-6 m.
le0a10cv +de10
6a9 9a12 12a24 24a 33 +de 33
CARREIRA-
AGUIÑO
14 46 7 22
30
5
77
16
227
110
RIBEIRA 45 175 l5
19
l8
26
26
-70
375
337
22
596
3
4.400
3 379
PALMEIRA 3 1
24
1
ó
5
POtsRA DO
CARAMIÑAL
13 37 114
30
1 10
25
2328
67
40 42
142
65 144
BOIRO-CABO
da CRUZ
8 29 12
24
13
35
1s 22
B1
51 54
147
71 128
RIANXO 16203 7 180 787
)1
5 121
25
3e 52
69
106109
127
180 752
CARRIL 1s 27 740 20 33
28
113
29
4
35
47 117
VlLAGARCIA 3 1 22
46
57
218
7 13
VILAXOAN 10 127 16
30
119
aa
22 24
66
15 15
125
40 101
VILANOVA 71 125 23
30
13
17
1e 34
82
22 26
123
41 292
ILLA DE
AROUSA
11106 z+250 378
27
128
31
1s 41
84
6e 74
141
1
U
127 578
CAMBADOS 2 103 1 124 1 124
34
50
54
569
122
14 40
210
23 510
O GROVE 6 103 4 153 626)1
31 56
40
83111
89
70 80
136
200 s29
TOTAIS
RíA DA
AROUSA
54
706
44
{ 190
39
426
41
354
231
418
395
538 22 4
804
3658

A COMERélALlzÁClóñ
É o proceso polo que os productos capturados polos mariñeiros e a través de sucesi-
vas operacións chegan ás mans dos consumidores.
Comenza coa con-
centración dos
productos da pes-
ca na lonxa, (aínda
que este paso pode
saltarse cando os
productos van des-
tinados á industria e
son subhastados a
flote; a descarga
dos mesmos prodú-
cese na zona máis
próxima á factoría á
que van destinados)
Subhasta: realíanna
"á baixa" os vende-
dores empregados
da lonxa) cantando
cantidades decre-
centes ata que os óompradores autorizados "paran" nunha cifra que é a que se
aplica ó lote en venda.
. Rematada a subhasta cada comprador faise cargo do seu producto que a partir
dese momento pode seguir diferentes camiños:
- Se o comprador é un detallista véndeo directamente no mercado
- Se é un intermediario suminístrallo ós seus clientes que poden ser merca-
dos, fábricas, detallistas, restauradores, ...
Os productos da pesca para poder ser capturados e comercializados deben cumplir
coas vedas (espacios de tempo que polas condicións biolóxicas -reproducción, con-
trol da especie- , ou ambientais -contaminación, mareas vermellas-, as especies non
poden ser capturadas) e as tallas mínimas (para garantir un rendemento "óptimo" ou
permitir que acaden o tamaño de reproducción) establecidas pola Administración.
Os moluscos antes de saír ó mercado para consumo en fresco deben pasar por un
proceso de depuración.
GADRO DE VEDAS E TALLAS MíNIMAS:
A LONXA é un edificio adicado á subhasta e pnmeira venda dos produc-
tos da pesca. Normalmente consta das seguintes instalacións: oficinas,
sala de subastas e zonas de servicios (plataformas de embarque, alma-
céns e salas de embalaxe). Algunhas dispoñen ademáis de fábricas ou
depósitos de xeo e almacéns frigorificos
especies tamaño
(cm.)
época de veda especies tamaño
(cm.)
época de veda
molu cos bivalvos lonqueirón 10 marzoloutubro
ameixa fina 4 marzoloutubro navalla 7 maio/outubro
amerxa xaponesa 4 marzoloutubro ca rn et ro 5,5 marzoloutubro
ameixa babosa ?o marzoloutubro reló a
marzoloutubro
ameixa bicuda 2 marzo/outubro coqurna .E
rna rzoloutu bro
ameixa rubia 4 marzoloutubro mexilón E
marzoloutubro
berbericho 2,8 marzo/outubro saltón 6 marzoloutubro
berbericho rabioso 5 marzo/outubro marolo 6 marzoloutubro
ostra o marzoloutubro cornicha )J marzoloutubro
ostión o marzoloutubro volandeiralzamburiña 4 marzoloutubro
Ionqueirón vello B maio/outubro vtetra 10 marzoloutubro

moluscos qasteróDodos pe¡xes
caramuxo II mar¿o/0utubro espec¡e talla especie talla
moluscos cefalóoodos Pescada 27cm rapante 25cm
polbo 750 or. rabada 30 bacaladilla l8
chopo 8 sardlña 11 xurelo 15
choquiño 4 faneca 20 abadexo 30
lura 10 abadexo 30 robaliza óo
crustáceos* ollomol 25 lenquado 24
centolo 12 xullo/xaneiro rodaballo 30 pinto/maraoota 20
laqosta 25 xuño/setembro samartiño 25 conqaro 58
boi 10 xullo/novembro bocarte 12 escacho 20
lumbriqante 25 xuño/setembro rata 40 esoadín/trancho 11
camaron 3 anouila 25 muxe 20
santiaquiño 9 agosto/abril alcrioue 18 oiarda 12
necora 5,5 maio/outubro fodón 11 mariola 20
oateiro 3,5 maio/outubro maruca 63 palometa 30
canorexo 3.5 maio/outubro salmonete 15 boqa '15
conouito 3,5 maio/outubro sarqo 22 vellos 14
canqrexo real '10 maio/outubro dourada '19 xarda 20
equinodermos coruxo 30 solla 25
ounzo 5,5 maio/decembro bolos 15 doncella 14
- está prohibida a captura de femias ovadas, as épocas de vedas poden variar dqn ano a outro.
Actualmente a medida e subhasta da pesca faise por quilos e nalgúns casos por lo-
tes, pero ata hai pouco tempo usábanse outras medidas tradicionais.
PARA O PEIXE:
-CAIXÓN: recipiente cúbico de madeira de aproximadamente 40 cm. de lado cunha
capac¡dade equivalente a 50 kg.
-CESTA: con capacidade para 2 caixóns (100 kg.)
-PATELA: cesta baixa de vergas e de pequeno tamaño ( patela de envasar: aprox.
40 cm. de lado) con capacidade de 10 kg. aprox. (un caixón leva 5 patelas).
PARA O MARISCO.
-CACHARRETA ou LATÓN: recipiente cilíndrico de lata dos usados para envasar
conservas. Capadidade aproximada: 1 quilo.
-CACHARRO. recipiente cilíndrico de lata de maior tamaño. Capacidade. 3 latóns (3
kg. aprox.)
-CAIXA: rec¡piente prismático de madeira con capacidade de 8 cacharros (aprox.2s
kg.). Usábanse tamén as súas divisións: med¡a ca¡xa e un cuarto.
Unha parte da pesca é comprada polas pe¡xe¡ras, pescant¡nas ou regate¡ras, ven-
dedoras ó detalle que na ptaza de abastos ou porta a porta polas poboacións próxi-
mas, oferta a mercancía adquirida, a pescada polos seus familiares ou os qu¡ñóns
(pequena parte da pesca diaria que se reparte entre os tripulantes dos barcos). Esta
venda facíase por ducias ou centos, na actualidade faise por qu¡los.
Ata hai uns anos as peixeiras levaban o pelxe en grandes cestas planas á cabeza
percorrendo ás veces mo¡tos quilómetros nunha xornada, tendo cada unha delas un-
ha zona habitual de venda. Algunhas veces cambiaban o peixe por productos do
campo. Cando eran distancias moi grandes usaban carros, autobuses de liña ou o
tren. Na actualidade a maioría dispoñen de pequenas furgonetas acondicionadas ó
efecto e cando é para pequenas distancias utilizan remolques (carriños de 2 ou 3
rodas).
42

CADRO DE VENDAS NAS LONXAS DA RíA en K .e
i
I
i
43

-.!r!
lonxas Ribeira Aguiño Pobra Cabo da
Cruz
R¡anxo Carril Vila-
xoan
Vila-
nova
llla da
Arousa
Camba-
dos
O Grove
esDecles
lenguado 8980 25 125 428 11551
1 361 41 00 261 00 230000 522816 17498747
lirio 11224153 20479 4068 193
16284411 287916t 734647 40945
listado 398
203132
Iorchos 3898 641
587350 130764
madrenla 3876
1 687536
mariola 43
'10948
maragota 2661 0 605 7647
10229562 230164 3092466
marraxo 961 27
522985 7760
maruca 3411 6
954317 3000
mero 1319 9042
aaE
2120517 I 34001 5: 204565
muxe 9030 1022 5239
605922 3651 0 57051 4
ollomol 5647 6639 2356 5218
4866540 987123( 1 064646 501 1 957
palometa 122074 ZO
43236522 9700
palometa
encarnada
2472
1 668072
panchós 2695 183 860 626
537560 I 36705 445920 353083
pargo 652 794
691 480 960200
pancha 14471 3422 6428
7657143 1 669628 1672540
perxe pau o
3970
pescada 50356 6649 I 8084
4331 8650 7419824 34514917
pescada
lovasl
400 386
203965 309'1 14
pescadilla 436282 4824 302'19
25144161 79788 31 493957
pinto 3172 746 234
1844852 434680 152713
pión
oiarda
131012 90 38232
1 r 363675 I 0600 2070560
quenlla 84733 61 585
9055956 593303€
rabil 2
2800
rabada
raDe
112814 11 3434
76569720 4600 2322002
rapante 69689 526
5't073700 6l 5595
ra¡a 19848 98 2946 806lotes 240s2
9282290 92110 1270120 660220 1 005391 I
reo 505 33
365500 36820
rincha 465959
29603250
robaliza
lubina
18748 1 5398 3536
26563354 ¿453134( 4552634
rodaballo 6603 157 52 165 51 79
12462795 230260 661 50 235227 9609002
rubio 59404 85 16
11365267 78245 17200
45

lonxas Ribeira Aguiño Pobra Cabo da
Cruz
Rianxo Carril Vila-
xoan
Vila-
nova
llla da
Arousa
Camba-
dos
O Grove
esnec¡es
neixe sable 269 140
805'12 19415
salmonete 1 043 17 439
barbo 1310194 1 9705 57931 6
samartiño 1 131 39 660
1041020 321 30 442264
samboga 167
29986
sardiña 51 '14400 742010 33645 1326397
82680250 5435338C 6655336 81 41 3363
sargo 2586'l 7043 31 98 2ólJ
17274215 576987¿ 1 936561 1832298
serrán
vello
31 503
41 85 94710
solla a?l < 2 oó 1782
11^114a 645 30930 7E0209
rancho 30
1 0500
veladores 2364
485450
voladora
lmachol
751 00 50
21315125 22395
xarda 176119 60040 868430 1 5889
15134264 2484331 24800946 927616
xouba 39520 3520 1 6065
4673210 41 8300 5600276
xulia
doncella
945 84
446125 5251 0
xurelo 5244511 93280 48275 182342 a(r1(
81 493008 51 8929( 7999076 40053273 s821 453
varios (-) 44574 350 i318 1589 lotes 9218
1 2938864 1 09000 401467 11s1662 4287737
(*) pequenos lotes de especies diferentes mesturadas
MOVEMENTO EN PESETAS
DAS LONXAS DA RíA. AnO
1.994
Ribeira 3.629.695.162
Aquiño 354.463.483
Pobra 128.851 .638
Cabo da Cruz 184.863.316
Rianxo 227.984.031
Carril 20.864.460
Vilaxoán 72.894.721
Vilanova 208.363.836
llla de Arousa 728.400.873
Cambados 398.498.056
O Grove 526.733.254
TOTAL
RíA AROUSA 6.481_612.830
Nesta táboa somentes figuran os datos obtidos
nas lonxas o que non quer decir que as que figuran
sexan as únicas especies capturadas nin as canti-
dades as reais das capturas xa que as capturas e
extraccións real¡zadas por furtivos -que nalgúns
casos cadruplican ás legais- non pasan por lonxa
Tampouco pasan por lonxa moitas especies acom-
pañantes da pesca habitual que son vendidas di-
rectamente nin a producciÓn dos parques de cultivo
nin das bateas, que na Ría da Arousa e no caso
refer¡do ó mexillÓn, segundo datos da OPMAR,
acada un volume de 13.898.889 kg. (987.095.580
pts ) para venta en fresco e 21.124.608 kg.
(1 .944.440.61 9 pts.) para fábricas
4f)

Todo molusco destinado ó consumo en fresco debe garanti-la súa salubridade. Para
elo debe pasar por un proceso de depuración.
Os moluscos bivalvos aliméntanse filtrando a auga do mar da que extraen partículas
alimenticias (microalgas ou sustancias orgánicas varias) e xunto con elas os xérme-
nes e sustancias tóxicas presentes na auga que se acumulan no corpo do animal e
pasan a través del ós consumidores. A orixe desta contaminación está na perda da
calidade das augas como consecuencia dos verquidos de augas residuais sen depu-
ración previa o que supón un aporte importante de xérmenes, especialmente os cau-
santes de problemas gastrointestinais.
O proceso de depuración, que ten que durar un mínimo de 48 horas consiste no la-
vado da flora bacteriana que se atopa no interior do molusco, eliminándoa ou redu-
cíndoa ós límites permitidos pola normativa legal vixente. Para isto suméxense nun-
ha corrente de auga estéril que elimina os xérmenes que o molusco ten dentro e os
seus resíduos orgánicos (excrementos).
Para a realización d
de depuradoras.
ES
2
te proceso existen unhas instalacións que se coñecen co nome
3
Nunha depuradora distínguense varias zonas.
-Zona de bombeo (1): formada polas tomas de auga do mar e unhas bombas que a
impulsan
-Zona de esterilización (2): depósito onde a auga se decanta (depositanse as partí-
culas en suspensión) e recibe o tratamento químico con cloro gas ou hipoclorito sódi-
co (noutras zonas faise con ozono ou raios ultravioleta).
-Zona de declorado e osixenación (3): conducción en cascada que axita a auga e
fai que se cargue de osíxeno e se evapore o cloro.
-Zona de depurado (4): piscinas longas, de pouco fondo e co piso lixeiramente incli-
nado nas que auga que entra por riba e en toda a súa lonxitude formando unha corti-
na crea unha corrente contínua e sen turbulencias, e sae pola parte inferior arras-
trando os resíduos. Os mariscos sitúanse en caixas ou grellas separadas do fondo
para facilita-lo arrastre dos residuos pola corrente da auga e impedi-la recontamina-
ción.
A auga que sae das piscinas volve ó exterior (5) normalmente sen recibir. ningún tra-
tamento posterior.
A Ría de Arousa, pola súa importancia marisqueira, conta con numerosas depurado-
ras (31)
En Aguiño instalouse a primeira de España no ano 1.964.
47

Unha gran parte dos productos do mar non se consumen en fresco e ás veces nin tan
siquera son destinados ó consumo humano, polo que son sometidos a procesos de
conseryación ou transformación.
Galicia é unha potencia mundial na conservación de peixes e mariscos e na Ría de
Arousa ofrecelle ocupación a unha porcentaxe importante da poboación. Os proce-
dimentos utilizados son diversos e abranguen dende os métodos máis artesanais
(salgado e secado para o consumo propio) ata os máis modernos.
A salga debeu ser un dos primeiros procedementos aplicados para acada-la conser-
vación dos alimentos, entre eles o peixe.
Dende que existe constancia aplicábase a nivel artesanal, en épocas de abundancia,
ós excedentes da pesca e ó peixe destinado ó subministro das poboacións do inte-
rior, previo lañado (abri-lo peixe lonxitudinalmente pola zona ventral mantendo unido
o lombo) e sometido ou non a prensado.
En Galicia corverteuse en industria a
mediados do século XVlll coa cons-
trucción dos almacéns de salga
(salgas) promovidos polos
"fomentadores" cataláns que se asenta-
ron en moitas poboacións da costa (na
Ría da Arousa houbo almacéns de sal-
ga en case tódalas poboacións, ac-
tualmente só queda un en Vilaxoán)).
Esta industria traballaba a sardiña que
mercaba ós mariñeiros ou na maioría
dos casos, os propios fomentadort:s
completaban todo o ciclo, tendo adt:-
máis da propia factoría, embarcacións e
aparellos propios adicados á pesc¿r,
barcos para o transporte (xeralmente giileóns) e mariñeiros asalariados.
Un ALMACEN DE SALGA era un
conxunto de edificacións (cubertos) de
planta baixa situados arredor dun es-
pacio descuberto central (1). Nunha
parte estaban os píos da salmoira (2),
depósitos de pedra de aprox. 2 m. de
lado e 1 m.de fondo cubertos con ta-
pas de madeira. Enfrente estaba o
morto (3), zona de prensas, co piso
enlousado, lixeiramente inclinado e
con canles que desembocaban nas lagaretas ou pozos da graxa (4) dnde se reco-
llían os residuos do prensado. A instalación completábase cos talleres (5) onde se
preparaban os cascos (recipientes cilíndricos feitos de táboas de madeira onde se
embalaban as sardiñas), almacéns de materiais e de sal e ás veces cunha vivenda
do propietario ou encargado.
I
¡-
48

PROCESO DE TRABALLO:
'1. Unha vez descargada a sardiña sálgase e faise a chanca (métese nos píos de
salmoira onde queda entre 10 e 25 días).
2. Sácanse cun truel e espíchanse, unha a unha e clasificadas por tamaños, polos
ollos ou galadas nunhas varetas en grupos de 25.
3. Lávanse en tinas e póñense a escoar
4. Colócanse nos recipientes (segundo o tamaño: cascos, medias pipas, cuartos,
sextos, tabales) dispostas radialmente e coa cabeza cara a fora.
5. Lévanse ó morto e prénsanse suavemente durante varias horas. Os residuos que
escoan vanse almacenando nas lagaretas onde a graxa (saín) sepárase do resto.
Os cascos coa sardíña fóndanse e almacénanse para a súa distribución.
O saín vendíase para utilizar como combustible e para curtir coiro.
Esta operación, que se segue fa-
cendo a nivel artesanal e para o
propio consumo fundamentalmente
co xurelo e ocasionalmente coa
raia, o cazón e o polbo tivo noutro
tempo maior importancia, xa que se
secaba peixe con destino á venda
nas poboacións do interior e nas da
costa en época de escaseza
(xeralmente o inverno).
Para este proceso de conservación
fanse os seguintes pasos.
. Láñase o peixe
. Métese en salmoira durante un tempo que varía en función do tamaño
. Téndese ou espétase nunhas varetas e cólgase ó sol nun lugar aireado durante o
tempo que se precise para acada-lo punto axeitado de secado. Nas factorías faise en
cámaras especialmente acondicionadas
Noutros tempos e en distintos lugares da costa houbo importantes instalacións de
secado de peixe, especialmente cóngaro (hoxe só queda unha en Muxía, na Costa
da Morte).
Na Ría de Arousa, na actualidade, e a nivel industrial, somentes se realiza o secado
de bacallao en factoría en Ribeira e Vilaxoán.
49

iAfumado
É unha forma de conservar peixe máis propia de países onde a calor do sol non acada
a intensidade suficiente para produci-lo secado.
Para face-lo afumado láñase o peixe (cando é grande) ou ponse enteiro, métese en
salmoira, escóase, espétase nunhas varetas e sécase á calor desprendida polo lume,
e segundo a madeira usada dalle Ó peixe un sabor característico.
Facíase e séguese facendo ocasionalmente a nivel particular.
Na Ría de Arousa hai unha fábrica de afumados en Carreira (anchoas, salmÓn...)
Os cocedeiros son instalacións modernas (moi mecanizadas) especializadas basica-
mente no tratamento do mexitlón, onde se pode completa-lo proceso coa conxelaciÓn
ou servir de paso previo a outros tipos de conservación (enlatado, envasado ó va-
cío...). Poden ser instalacións independentes ou formar parte das propias fábricas de
conservas.
O proceso que se realiza nun cocedeiro de mexillÓn é o seguinte:
1. O marisco tal como sae da batea descárgase nunha tolva .
2. pasa á despiñadora que clesfai as piñas (grupos de mexillÓns unidos entre sí polo
biso), lávao, selecciÓnao por tamaño e sepárao do escombro.
3. A desbarbadora arráncalle os "pelos" do biso
4^ Por un.ha cinta transportadora pasa Ó cocedeiro onde o vapor de auga a 120o e
durante 2 minutos produce a cocciÓn e provoca a abertura das cunchas.
5. Pasa a unha vibradora co fondo de rella que fai caí-las viandas e sepáraas oa
cuncha que por unha cinta transportadora, previo repaso manual, vai ó exterior.
6. As viandas e os restos que pasaron a rella da vibradora entran nunha pía de sal-
moira onde as viandas aboian e o demáis vai ó fondo.
7. As viandas recollidas por unha cinta transportadora pasan á mesa de selección
onde se separan por tamaños e calidades manualmente ou de forma automática. Des-
de aquí o mexillón pode seguir dous camiños:
- o da conxelación e envasado (8,9)
- o da fábrica de conservas.
4. Cocedeiro
2.Despiñadora
3.Desbarbadora
S.Vibradora
7.Mesa de
t
lli
li
g.P-e§ú6s'1
envasado
8.Túnet de conxelación
50
Í.l;rEr.t{ seleccion
Et+r
a COnSefVa E+:'¡!'J-¡rFÉt
6.Pia da salmotra

Habitualmente recibe este nome o producto manufacturado e envasado cunha prepa-
ración que lle permite unha longa duración.
A instalación de fábricas de conserva empezou en Galicia no século XIX (hai refe-
rencias do ano 1.840 dunha conserveira artesanal que preparaba carnes e peixe en
Noia). A primeira da Ría de Arousa montouna na llla no ano 1.879 Juan Goday Gual
e facía "sardiñas en aceite ó estilo Nantes", facendo referencia ás da cidade francesa
onde tiveron orixe.
Na actualidade ademáis da sardiña, póñense en conserva: atún, bonito, xarda, xure-
lo, alcrique, bocareu (anchoa), polbo, lura, mexillón, navalla, berbericho, ameixa,
zamburiña, reló, carneiro, ...; en distintas preparaciÓns: cocido ou frito, e ó natural, en
aceite, en escabeche e noutras salsas propias de cada zona ou factoría.
O proceso varía segundo as especies e as preparacións. Basicamente consiste en'
1. Selección e limpeza (eviscerado, descabezado, descamado...)
2. Lavado e salgado
3. Acondicionado en recipientes para cocción
4. Cocción ó vapor
5. Empacado
6. Engadido de salsas
7. Selado
B. Esterilizado en autoclave
9. Etiquetado, empaquetado e almacenado
l.Selección 2.Lavado 3.Acondicionado 4.Cocción 6.Eng
e limpeza e salgado 5.Empacado
g.Etiquetado, empaquetado
e almacenado
S.Esterilizado 7.Sel
Cando se traballa con mariscos bivalvos o proceso sofre algungas variacións: primei-
ro cócese, logo descúnchase e seleccionase e nalgúnhas preparaciÓns frítese para a
continuación segui-los mesmos pasos explicados.
Na actualidade as fábricas constitúen unha porcentaxe moi elevada das industrias da
Ría, tanto polo seu número como polo nivel de negocio e polo número {e persoas
empregadas.
Na Ría de Arousa hai na actualidade 66 fábricas de conserva.
5'1

ConXelaCión
E unha técnica reciente que consiste na conservación en frío de diferentes productos.
Ó mundo da pesca empezou a aplicarse na pesca de altura co engadido de xeo ó
peixe para que soportase mellor o paso do tempo a bordo ata a súa descarga. De
ahí pasouse ós buques conxeladores que dispoñen de cámaras de frío onde despois
dunha limpeza e acondicionamento os productos poden permanecer en boas condi-
cións durante moito tempo e na actualidade os buques factoría realizan ademáis dis-
tas outras preparacións como son: troceado, fileteado, envasado...
Nas factorías en terra realízanse as mesmas operacións e outras específicas segun-
do o destino dos productos:
- cando é para engado de pesca conxélase enteiro,
- cando é para conserva descabezado e eviscerado agás o atún,
- os bivalvos conxélanse xeralmente cocidos e sen cuncha.
fáriñas,'penso§ e abono§
Co peixe de baixa calidade ou o excedente das capturas e cos restos das conseryas
(cabezas, vísceras e recortes) fanse fariñas para o seu posterior uso como compo-
ñentes de pensos e abonos.
A operación consiste no moído, desengraxado e secado, aproveitando por unha ban-
da a graxa e pola outra a fariña propiamente dita.
Na Ría de Arousa hai factorías de fariña de peixe en carreira e A poboa
Cos subproductos do mexillón das bateas (cunchas, algas, animais mariños, ..), pre-
via fermentación, elabórase abono. Hai unha factoría na Illa de Arousa.
Tamén se fan fariñas para pensos con cuncha de ostra moída.
outros prodtrctos
I
Ademáis de tódolos citados anteriormente
- Encurtidos (en vinagre) peixes, mariscos
- Envasado de algas
- Patés de peixes e mariscos
- Barras ou láminas con sabor a marisco
fanse tamén:
e algas
52

A
Non podemos esquecer que a actividade pesqueira comenzou como actividade de
subsistencia e os seus productos ían directamente destinados á cociña, e anque na
actualidade tamén se pesca con esa finalidade moitas veces a pesca recibe trata-
mentos e transformacións previas antes de chegar ós consumidores. Pero unha
grande parte da pesca desembarcada na Ría, (principalmente as especies de baixu-
ra, as do día, e as capturadas con artes tradicionais) está destinada ó consumo en
fresco e á preparación directa nas casas.
A variedade de especies, o gosto das persoas, a necesidade, a experiencia e a ex-
pe¡mentación deron lugar a innumerables maneiras de preparar, presentar e servi-los
productos do mar, que van da simple cocción ou asado ( con engadido ou non de
salsas) ata as elaboracións máis sofisticadas.
A xeito de exemplos collemos as seguintes.
GALDEIRADA
É
"
práprr""ion tipi", dos mariñeiros. Xeralmen-
te facíase a bordo usando auga do mar e mestu-
rando varios peixes ou mariscos segundo fose a
pesca.
lngredientes:
Peixe ou marisco: pescada, abadexo, rodaballo,
raia, rabada, xiba, chopos, polbo, ameixas...
Aceite de oliva
AIlos
Pemento moído
Patacas
Preparación:
Cócense as patacas partidas en cachos e a medio
cocer engádese o peixe en toros ou o marisco. No
caso do polbo ou chopos cócese máis tempo.
Unha vez cocido escóase a auga e faise a allada
fretindo nunha sartén allos e engadíndolle pemen-
to moído e unha pouca auga da cocción. Nalgúns
casos pódese facer tamén con cebola e engadirlle
un pouco vinagre.
ENSALADA MARISQUEIRA
lngredientes: (4 persoas) Preparación:
- 4 follas de leituga vermella
- 4 follas de leituga rizada Arrómbanse nunha fonte as follas de leituga previamente la-
- 4 gambas vadas e sobre elas colócanse:
- 8 mexillóns gordos - as viandas dos mexillóns cocidos ó vapor
- 4 cigalas - as gambas, as cigalas e os chopiños previamente salteados
- 4 chopiños nunha cazola con aceite quente
- 8 ameixas grandes - as ameixas en cuncha en crú e cunhas pingas de limón
- zume deT,limón
- 50 gr. de cogumelos Engádeselle o pemento, os cogumelos, a cebola e o allo cor-
- 50 gr. de cebola doce tados en tiras
- 1 dente de allo
- 1 pemento encarnado Sazónase co sal, a pementa, o vinagre e o aceite
- aceite de oliva
- Vinagfe de ViñO tintO Do libro "A Cociñar con Paco Feixó"
- sal e oementa neora
¡

A N¡nV:gGñei:O'N:r:,, :::::or::::,RfiNS,pORfEi,,|Vl.ARifll,ffi:o....,....
A concentración das poboacións na liña de costa e as malas comunicacións interio-
res, fixeron, dende antiguo dos camiños do mar a principal vía de comunicación e
transporte de mercadorías e persoas entre elas. Froito desta necesidade fóronse
construíndo embarcacións especialmente adaptadas para este traballo e con elas
apareceron as persoas que se adicaron ó seu manexo e á súa conservación xurdindo
deste xeito un tipo de traballadores que non se adicaban á extracción de recursos do
mar, os navegantes.
A Ría de Arousa mantivo
un importante tráfico inte-
rior e de cabotaxe (ver
texto anexo).
Na actualidade só o porto
de Vilagarcía mantén un-
ha importante actividade
comercial. Segundo datos
do ano 1.993 realizaron
actividades comerciais
357 barcos que transpor-
laron 77.836 Tm. de mer-
cancÍa xeral, 283.381 Tm.
de graneis sólidos (sal
común, fertilizantes, ce-
mento, urea, madeira...) e 106.517 Tm. de graneis líquidos e gases (asfalto, meta-
nol...) ós que hai que engadir 44.050 Tm. de atún conxelado (o 'lo porto de España
nesta actividade)
Nos portos da Pobra e Ribeira realízase tamén descarga de túnidos conxelados.
Con respecto ó transporte de
viaxeiros mantivéronse na-
mentras houbo necesidade
liñas interiores de transporte.
- O Grove - Cambados ata o
comenzo dos anos 60,
- A llla - Vilanova e A llla -
Vilagarcía ata a construcción
da ponte no ano 1.995
(completaban o servicio de
viaxeiros con barcazas para
o transporte de vehículos e
mercadorías)
- Vilagarcía - Ribeira
-Vilagarcía-APoboa
- Vilagarcía - Rianxo
Na actualidade só se mante-
ñen liñas turísticas que par-
tendeOGroveeAToxa
fan percorridos pola Ría.
f.-
54

"Pero cando Eu navegue
n-un veleiro
c'as velas afroxadas
noiturno e arcaico
hei de cazar estrelas misferiosas
pra dar-ll'as a Xuan"
(O Gaiteiro, Manuel Antonio' 1.928)
,.Cando
o "María Asumpta", o derradeiro bergantín goleta de cabotaxe en uso, arribou no verán
de 1.994 a Vilagarcía, viña desandando o ronsel das súas raíces.
Construído no 1.85 8 na vila barcelonesa de Badalona, o veleiro perteneceu entre 1.880 e l '91 I a
diversos armadores de A Comña, A Pobra do Caramiñal, Caniposancos e Vilagarcía de Arousa'
E, polo que sabemos, debeu ser un dos últimos barcos a vela que fixo dende portos galegos as
carreiras do Caribe a Arxentina levando conservas e sal c voltando con madeira, especias e taba-
co.
Cando atravesou por vez prirneira as augas de Arousa, xa eran historia as singraduras transo-
ceánicas dos veleiros or'rrrodo. polos fabricantes da Pobra e os derroteiros das corbetas e ber-
gantíns de Carril transportando emigrantes e mercadorias ás Arnéricas. enchendo as sitas adegas
de tiño no Báltico ou competindo coas goletas británicas no carroxo de gando cara ós peiraos
ingleses.
A fins do século XIX e colnen-
zos do actual, os veleiros de
gran porte, quer dicer bergan-
tíns, pailebotes, corbetas e
fragatas. cargaban en Vila-
garcía e Carril (únicos Portos
arousáus que tiñan calado su-
ficientc) puntóns dc Pino Para
as tninas de Asturias e o País
de Gales, adoquíns e barro Para
as rotas do Cantábrico c o
Mediterráneo. De volta traían
sal e froitas do Levante, carbón
procedente de Liglaterra e As-
turias e ferro e cetnento do Pais
Vasco.
55

Asemade. embarcacións máis lixeiras coma o-s pataches. balandros, quechemarins e galeóns.
atendían un tráfico iátensó co porto de Vigo, que era bo cliente das. conservas e salgazons de
Viianova, Vilaxoán, A Pbbra, Ribeira e O Grove, e ó tempo distribuidor de productos alimenti-
cios (fariña, aeeite, zucre,....), e coas vilas mariñeiras do Noi"te como Noia, Camariñas, e Corcu-
bién, que enviaban madeira e recibían barro e materiais de constmccién das telleiras arousáns.
Estas. xunto coas fábricas de salga e conserva e os serradoiros, recibian as materias primas dun
enxame de pequenos galeóns, lanchas e botes, que tamén facian ás veces de serr¿icio de repano
detodotipodemateriais:acalquerapunrodaRía.
O "Maria Asumpta" coñeceu todo este universo inzado de panos e mastros e, ata abandona-los
nosos mares, levou madeira dos serradoiros vilagarciáns ós portosde levante e deles. trouxo o sal
preciso para o salgazón. E tamén albiscou o seu devalo, debido á progresiva substitución da vela
polo vapor.
Primeiro foi a chegada a Carril e Vilagarcía das grandes compañías'estraíxeiras que levaban
emigrantes ós países americanos: a "Mala Real Inglesa", o "Lloyd Norte Alemán".... Despois,
os cargueiros a vapor arrombaron ós veleiros das liñas de altura. Can?o a robusta frgura do
"María Asumpta" tomou
outros derroteiros, aínda
competían no cabotaxe, de
sorte que no ano 1.924 a
metade dos barcos que
fondearon en Vilagarcía
eran de vela. Por ese tem-
po, non obstante, a consoli-
dacíon das liñas mercantes
do litoral, como as de Bar-
celona e Bilbao, cubertas
polos vapores costeiros da
Compañía lbana cuio nome
sempre comenzaba por
"Cabo...". deixou marxina-
dos ós veleiros no pequeno
cabofaxe e no Íáfico da ria.
Este. tivo unha grande importancia na Arousa., polo enAuedellado,da:xéográfiá'e as dificultadt:s
que presenraba á transporte por estrada. Por iso,'xa dende finais do seculo ggydo, ianchas a
vela e vapores ("motoras") atenderon ó tránsito de pasaxeiros entre Ribeíra, A Pobra, Rianlo e
Vilagarcia, dunha beira, e Cambados, A Toxa'e O.Grove, da outra.,E ó "Maria Asumpta" fal-
toulle un chisco para cruzai§e con todb un altigg iate do emperador austrohúngaro Francisco
José, comprado no ano ! .917 por uns armadoies. da Pobra para os devanditos mesteres.
Trinta anos despois calculábase que as oito motoras que arribaban diariamente a Vilagarcía de-
sembarcaban máis de 500 persoas que se multilicaban por catro nas feiras dos martes. E" por
esras daras, unhas 30.000 tbneladas de metcadorías alixábanse ó cabo do ano dos pequenos
costeifos a vapor, galeóns e pataches a vela procedentes douttos portos da ría.
Cando hai poucos meses'o "María Asumpta" enfilou a canle deSpois de tanto tempo puido com-
probar que era o único supervivinte deste universo: a rnellora das comunicacións por terra
aúamplou coa Vela de traballo. máis tamén cos pequenos óargueiros e vapores de tráfico da ria.
substituídos hoxe por embaicacións que cubren roteiros turísticos. Tan só a fasquía dalgún ga:
león reconvertido en auxiliar de batea, ou a ledicia-das dornas a vela, deberon traerlle ó bergan-
tín a emocionada lembranza dos vellos compañeiros de traballo.
:
porén' o'-mar de Arousa que g trouxo' continúa a se-10 *r§*gbrrro
io pereira. camoados1.gg5 :
, O 31 de maio, unha véz rematad€ a redacción recibimos a noticia do afundimento do "Maria Asumpta" en 56
augas de Cornwall (lnglaterra) co triste resultado dun tr¡pulante morto e 2 desaparecidos
PoRTO DE VILp'GARCIA a csmenzon do século

-I
A ciencia de navegar esixe unha serie de habilidades e coñecementos que a xente
do mar ía adquirindo coa experiencia e as ensinanzas recibidas dos seus maiores.
A situación das pedras, as marcas, as postas, os rumbos ... ían memorizándose para
construí-los camiños invisibles que levan dun punto a outro a través do mar. Pero
esta ciencia ten os seus riscos. Nun medio sometido a tantos cambios e imprevistos,
as súa características, e o pequeno espacio no que se desenvolven as actividades
fan do mar e dos barcos uns lugares nos que a seguridade debe ser un factor moi a
ter en conta. Seguridade que debe empezar pola formación dos propios mariñeiros e
completarse co coñecemento e manexo de tódolos medios, aparellos e sistemas que
faciliten a navegación.
Na actualidade,
aínda que pervlven
os vellos métodos,
existe a posibilidade
e a obriga de reali-
zar, previo ó embar-
que, un curso de
formación específi-
ca(de "competencia
mariñeira") no que
se recibe informa-
ción e instrucción
sobre os distintos
aspectos nos que
se vai a desenvolve-
lo traballo que com-
prenden dende o
vocabulario, o co-
ñecemento das em-
barcacións, as súas
partes e o equipa-
mento das mesmas,
manexo e utilización
de cabos, coñece-
mento de aparellos
e normas de nave-
A contínua manipulación de liñas, cabos e redes como elementos
indispensables e insustituíbles nas labores de pesca e marisqueo e a
necesidade de fixalos, unilos, adaptalos e combinalos en función das
situacións xurdidas a cada instante deron lugar á creación de multi-
tude de formas de nós,gazas e costuras de demostrada efectivida-
de. O coñecemento e o manexo dos de uso máis común son unha
obriga para calquera persoa que queira desenvolverse con soltura no
mundo do mar.
gación, regulamentación, documentación e trámites administrativos, normas sobre
seguridade e primeiros auxilios e probas de natación.
Ademáis desta formación personal os mariñeiros dispoñen de materiais para facer
máis segura a navegación:
CARTAS MARIÑAS: rnapas onde aparecen reseñados os portos, a liña da costa coas
súas características e os fondos coa súa profundidade. Sobre estas cartas trázanse
as derrotas (camiños a seguir) e os rumbos (direccións máis axeitadas) que se es-
tablecen pola orientación co COMPAS (agulla magnética que xira libremente sobre un
disco no que están sinalados os pontos cardinais )
I
57

SINAIS VISUAIS: construccións fixas ou flotantes
facelas visibles polo día e dotadas de luces para
pintadas en diferentes cores para
facelas visibles pola noite. Póden
ser de diferentes clases.
- faros : edificacións en
forma de torre situadas na
costa que levan un poten-
te foco lumlnoso para que
os navegantes poidan sa-
ber onde se atopan. Cada
un emite un número distin-
to de destellos ou fases de
ocultación diferentes que
permiten distinguilo de
calquera outro da súa
proximidade. Os faros es-
pañois son de luz branca;
- farolas: construccións
máis sinxelas que sinalan a entrada de.portos ou a presencia de obstáculos. Teñen a
luz menos potente e pode ser branca ou de cor encarnada ou verde e sinalanlle ó
navegante que ven do mar a posición dos obstáculos e o costado do barco polo que
hai que deixalos (verde por estribor, encarnada por babor);
- balizas: obxectos flotantes fondeados para sinalar (por medio de cores e luces) un
perigo e a zona pola que se pode navegar libremente.
Os barcos, para facerse visibles pola noite, tamén levan un sistema de luces de si-
tuación formado por unha ou máis brancas situadas na parte alta e visible e unha
encarnada en babor e outra verde a estribor que indican cal é o costado polo que se
poden realiza-las maniobras
SINAIS ACÚSTICAS: en casos de visibilidade dificultosa a navegación guíase polos
sons emitidos desde a costa polos faros ou dende as embarcacións seguindo un có-
digo establecido.
No caso de accidente ou naufraxio tódalas embarcacións deben dispoñer dos mate-
riais de seguridade axeitados en función do seu tamaño e tripulación: extintores,
equipo de primeiros auxilios, chalecos ou traxes salvavidas, aros, e balsas ou botes
co seu equipamento (asubíos, bengalas, espellos...).
A administración do Estado ten en funcionamento un SERVICIO DE SALVAMENTO
que no caso de Galicia ten a súa base no Monte Enxa (Porto do Son) e dispón de
dous remolcadores de altura, catro lanchas de salvamento un un helicoptero de res-
cate.
A nivel autonómico funciona o servicio S.O.S. Galicia coordenado desde Santiago
que e colabora co anterior.
Tamén colaboran no servicio de salvamento a Cruz Bermella, A Garda Civil e o Ser-
vicio de Vixiancia Aduaneira.
,
58

ADMI]N..I:S.TRACION .I .ORGAN IZAGION:S
O volume e complexidade da flota e as súas actividades fan necesaria a existencia
dun sistema de organización e control, así como ofrecerlle ás xentes do mar os ser-
vicios de asistencia e formación necesarios. Esta organización establécese dende
dous puntos: a Administración e os propios mariñeiros.
ORGANISM.OS.. DA ADM I N ¡STRACIO N
CONSELLERIA DE PESCA, MARISQUEO E ACUICULTURA:
Dependente da Administración AutonÓmica (Xunta de Galicia)
FUNCIÓNS:
-Ten competencias exclusivas no fomento e planificación da actividade económica do
sctor pesqueiro e no desenvolvemento e execución dos Plans do Estado para a rees-
tructuración de sectores económicos;
- Estimulación e implantación de novas empresas de pesca;
- Administración e control de tódolos portos pesqueiros, de refuxio e deportivos (o de
Vilagarcía pola súa condición de porto comercial depende directamente da adminis-
tración do Estado);
- Control e regulación das actividades pesqueiras, marisqueiras e de acuicultura nas
rías e demáis augas interiores;
- Coordenación e control das Confrarías de Pescadores
- Formación e ensino
- Colaboración co Estado en materia de salvamento marítimo e saneamento das au-
gas costeiras.
CAPITANíN TVIRRíTIUR:
Depende da Dirección Xeral da Mariña Mercante, do Ministerio de Obras Públicas,
Transporte e Medio Ambente. A provincia marítima con sede en Vilagarcía abrangue
toda a Ría de Arousa e está dividida en cinco DISTRITOS ou Capitanías de 2u.
- O Grove: abrangue os portos de O Grove e A Toxa
- Cambados: portos de Cambados e A llla
- Vilagarcía: portos de Vilanova, Vilaxoán, Vilagarcía, Carril, e Rianxo
- A Pobra: portos de Cabo da Cruz-Boiro e A Pobra
- Ribeira: portos de Ribeira e Aguiño
FUNCIÓNS:
- Despacho de embarcacións (rexistro de embarques e desembarques e autoriza-
cións para realiza-las distintas actividades)
- Expedición de vales do gas-oil (que no mar está subvencionado)
- Trámite de expedientes de construcción e rexistro de embarcacións
INSTITUTO SOCIAL DA MARIÑA:
Dependente do Ministerio de Traballo e Seguridade Social. A Ría de Arousa como
provincia marítima ten a súa Dirección Provincial en Vilagarcía e direccións locais en
tódolos portos, ubicadas nas CASAS DO MAR onde ofertan os diferentes servicios.
FUNCIÓNS:
- Seguridade Social dos traballadores do mar (recaudación, afiliación, xestión e trámi-
tes): servicios médicos e recoñecementos médicos previo embarque
- Acción social: pensións, becas, clubes de pensionistas, e outras axudas
- Acción formativa: centros e cursos de formación específica.
AC

Confrarías
Buscando protecciÓn diante dos riscos que conleva o traballo no mar e buscando un
maior rendemento do traballo e unha mellor defensa dos propios intereses económi-
cos, a xente do mar foi creando dente tempos pasados diferentes tipos de Asocia-
cións:
Son as asociacións máis antigas e nalgunhas zonas as únicas que existen. Teñen o
seu orixe no século Xl (a primeira de España creouse en Laredo-Cantabria) e empe-
zarcn sendo sociedades de socorros mutuos para soluciona-los problemas dos nau-
fraxios. Na actualidade capitalizan a maior parte da vida pesqueira e marisqueira.
O seu fin é presentar, defender e promociona-los intereses dos seus afiliados diante
das outras confrarías e da administración, na maioría dos casos xestionan conce-
sións (parques de cultivo) e lonxas.
Están formadas por tódolos productores que compoñen a Asamblea. Gobérnanse por
medio dun Cabildo e un Patrón Maior
No total de Galicia existen 66 confrarías e na Ría de Arousa 12 : Aguiño, Ribeira,
Palmeira, Poboa do Caramiñal, Cabo da Cruz-Boiro, Rianxo, Carril, Vilaxoán, Vilano-
va llla de Arousa, Cambados e O Grove.
Organizacións de proguctores pesque¡ros (O.p.p.)
Son asociacións voluntarias creadas pola Comunidade Económica Europea e reco-
ñecidas polo Estado, para regula-lo proceso de producción e comerciaiización dos
productos pesqueiros.
A súa finalidade é:
-desenvolver racionalmente a producción
-estabiliza-los mercados equilibrando a oferta e a demanda
-garantir un nivel de vida digno para os traballadores do mar e asegurarlle ós consu-
midores un precios razonables.
PÓdense constituir como SOCIEDADES CIVíS (anónimas ou limitadas) ou SOCIE-
DADES MERCANTÍS lcooperativas, asociacións profesionais).
Para constituílas hai que elaborar uns estatutos e producir unha cantidade mínima
establecida. A pertenecia ás organizacións de productores supón aeepta-la súa dis-
ciplina, contribuir ó seu mantemento e permanecer nela un mínimos de tres anos. E
desde elas obtense unha seguridade na comercialización, o cobro duns precios mí-
nimos, axudas económicas da administra-
ción...
Na Ría de Arousa existen Asociacións de pro-
ductores, en especial relacionadas cos culti-
vos:
-Mexiloeiros: OPEMAR
-Ostra: OPOGA
-Mariscadores: OP-20. marisqueo e cefalópo-
dos (llla de Arousa)
OP-32: Ribeira- marisqueo
-Cerco e palangre
60

lñVESf-lGAG.i:ON,.:.:.:E.:.:.:FoRMAC|óN
Co fin de mellora-la productividade e a calidade dos cultivos e de obter mellores resul-
tados do traballo xunto cunha mellor explotación dos recursos funcionan unha serie
de organismos a nivel estatal, autonómico ou dependentes da universidade ou enti-
dades privadas (xeralmente de empresas ou asociacións profesionais) nos que se
desenvolven fundamentalmente as seguintes actividades:
-estudo dos bancos naturais
-estudio dos ciclos biolóxicos e dos factores ambientais, enfermidades, poboa-
cións...das diferentes especies de interés,
-aplicación de novas tecnoloxías
-explotación racional dos bancos pesqueiros e marisqueiros
-contaminación mariña
-oceanografía en xeral.....
A evolución contínua e a complexidade do medio mariño e as actividades que nel se
realizan fixeron necesaria a creación de centros que oferten formacións específica
neste medio ou/e a especialización nalgún dos seus apartados.
CENTROS DE INVESTIGACIÓN QUE FUNCIONAN EN GALICIA:
. de titularidade pública
-lnstituto español de oceanografia: con laboratorios en Vigo e A Coruña
-Centros experimentais: de Vilaxoán e Ribadeo dependentes da Consellería de Pes-
ca da Xunta de Galicia
-lnstituto de investigacións pesqueiras dependente do Ministerio deEducación
-Facultade de Bioloxía de Universidade de Santiago
. de titularidade privada
-ANFACO: novas tecnoloxías en conserva (Asociación de fabricantes de conserva)
-CIS. Centro de lnvestigacions submariñas
-Seminario de estudios galegos: área de Ciencias Mariñas

CENTROS DE FORMACIÓN:
o dependentes da consellería de pesca:
-lnstituto Politécnico marítimo pesqueiro: Vigo: Formación Profesional de grados I e 2
e EPA ó que están adscritos os demais centros.
-Escola Náutico-pesqueira en O Ferrol (F.p. 1 e EpA)
-IGAFA: (lnstituto galego de Formación en Acuicultura): técnico especialista de grado
medio e grado superior.
. dependentes da consellería de educación:
-Centros de Formación Profesional de primeiro grado. A Guarda, Marín, Ribeira, Mu-
ros e Burela
. dependentes do instituto social da mariña (lSM):
-centros de Formación profesional de 1o grado en Bueu e Ribeira
o outros:
-Escolas taller (carpintería de ribeira, mergullo...)
-centros de lnterpretación da Natureza : corrubedo, A siradella,...
-Aulas de Acuicultura (nos Colexios de EXB)
-Cursos organizados polas distintas administracións. sobre temas concretos. acuicul-
tura, construcción e reparación de redes, mecánica e electricidade naval, iniciación
mariñeira, radiotelefonista, frigorista, formacións sanitaria, patrón de tráfico interior...
a
I
62

Q'..'.[f.§,§.ft
O atractivo que o mar exerce sobre aS persoas non é só pola súa inmensidade
e as súas riquezas, polos seus segredos, senón que a súa propia beleza e a
dos seres que o habitan fan que o seu coñecemento, estudio, contemplación' e
sobre todo o seu disfrute siga a ter grande importancia, tanto como centro de
actividades que sen ter quJr", direótamente co traballo no mar teñen nel as
súas orixes (deportes de remo e vela, pesca ...) coma outras xeneradas pola
evoLucion dos gustos e os costumes (turismo de praias..')
DEPORTES:
Nalgúns casos as que empezaron sendo actividades Ot
:tl"l]T:é:,:-::IO:i:':::
:';i:"";:;;;;il;,ñ"i;;; f-"n acadando -como consecuencia do interés que xe-
^^^^ -I^fini+ir,áñañfa
;;;;,; l;rl;6;cialización que as apartou, en moitos casos, case definitivamente
,.¡niac a
dos seus orixes converténdose en deportes específicos suxeitos a normas proplas e
organizados en c¡uúes que realizan competicións nas que participan persoas cunha
préparaciÓn específica allea Ó traballo do mar
ffitffi;'or"Irr'"irda se seguen mantendo actividades competitivas de tipo tradi-
, , ---a^^^:Á^ -la rrcn
ffi;i ;;;'ü;;r. de dornaJa vela asociadas ás festas e ata a extensión do uso
^ ^orliai-
;;:H;;:".'tloá torou facíanse regatas de gamelas, loros "' a remo nas que partici-
- -a:- -:l^l^^ ¡^
^l'
r
ffi ;#;iár'..,"nn"iros. E parareras , "rtár
desenvórvense as actividades de clu-
bes propiamente dePortivas.
ACTIVIDADE DEPORTIVA
UA RÍA:
Competicións:
-Volta á llla: dornas a vela
- Regata de traiñeiras: O Grove,
Cabo da Cruz, Rianxo
- Regata de cruceiros: Vilagar-
cla
- Regatas da liga de bateis nas
distintas categorías
- Regata de vela Latina: Carril
- Probas Puntuables de moto-
náutica
- ComPetición de Pesca Sub-
mariña (Liceo de Vilagarcía)
- Travesía a nado do Porto de
Vilaxoán
Clubes e Asociacións:
Traiñeiras e bateis: Rianxo,
Cabo da Cruz, O Grove (2)'
Pobra (bateis)
Piragüismo: Catoira, llla da
Arousa, O Grove
Vela: Vilagarcía, Ribeira
Dorna: Pobra, llla da Arousa, O
Grove
Vela Latina: Carril
Pesca submariña: Vilagarcía,
Boiro
h.J

PRAIAS:
As praias, que ata hai
corenta anos somentes
eran visitadas por grupos
moi reducidos ou por
prescripción médica (para
tomar baños de mar ou
baños de algas) son
neste intre centros de
grande interés e atractivo
turístico, fontes de rique-
za, arredor das que se
estableceron multitude de
empresas de servicios (hoteis, restaurantes, campings, ...o que fai que os concellos
se preocupen polo seu mantemento e, nalgúns casos, pola súa recuperación.
En case toda a costa da Ría podemos atopar pequenos espacios areosos e con
condicións para o baño e tamén praias máis grandes con servicios como a do Castro
en Ribeira, Cabío na Pobra, Barraña en Boiro, Compostela en Vilagarcía, As Sinas en
vilanova, Xestelas e o Bao na llla, Mexiloeira e Area Grande en o Grove,...
EL NECESARIO PUDOR EN LA PLAYA.
Es colxiderablc cl niunero dc pcrsonas dc diariarncn-
tc llegan a Villagarcía a torrar baños r1c mar.
Vamos ¿ hacer un ruego al alcalde de aquella pobla-
ción. En todas partcs se procura que haya la corrcs-
pondicnte separación de sexos; y es qr¡c la playa dc
Villagarcía es tan grandc y tan buena quc ninguna
dilicultad erlcorltrará dicha autoridad para cllo. Por
de pronto debc prohibirse el bañarse cnfrente rnisrno
de los paseos, muelles y casas.
Cierto cs que 1as señoras se meten en cl rnar colr
vestido de baño y algunos hernos visto rluc nada
ticnen quc cnvidiar los quc usatl en las playas urás
favorccidas por la rnoda, pero tlo es mcnos verdad
tlue las mujeres de la aldca solo van envueltas cn una
sábana blanca y los hornbres con uu calzoncilio
corto.
Lo mejor sería que cl ayuntalnicnto irnpusicrl, 1¡or
dc pronto, la construcción dc dos grandcs barracoucs
cn donde los bañistas sc preparasen a cntrar en el
agua, exigiendo adcrnás a todos usar cl vcsticlo
cornpleto. Los quc así no lo hicieran debcrían alejar-
sc dc los puntos rnás liecuentados y dc las vistas dc
las casas.
Corno en cl intcrés dcl Ayuutarniento cic Villagarcía
está cl aumentar la concurrencia a los baños, los
gastos dc la instalación de los barracones deberían
corrcr ¿t cargo dc los cluc durante Ia tctnporada dc
vcrano alquilan habitacioncs, por cierto que a bucn
prccio, y dc los quc dan hospedaje, los cuales idern-
nizarían al Municipio que dcbc tomar la iniciativa dc
los gastos cluc aqucllos ocasioncn. Por lo tanto insis
timos cn r¡uc dc no haber una cas¿r dc baños regu-
lannontc rllontada, corno lo cxijc la irnportancia del
pucblo, al mcnos atiéndasc a la irnperiosa ncccsidad
que dcjamos cxpuesta.
(Gaceta dc Galicia, Santiago, agosto dc 1.880.
tlo libro "Vilagarcía y el mar" de Marcelino Abuín Duro)
Oito anos máis tarde (xullo do 1.888) inau-
gurábase o Balneario e as casetas de baños
Praia de Vilagarcía
a comenzos do século

OUTRAS ACTIVIDADES:
NAVEGACIÓN DE RECREO:
Acada na Ría unha certa impor-
tancia cun censo de case 4.000
embarcacións repartidas por
tódolos portos e concentradas
principalmente nos dotados de
servicios específicos e condi-
cións axeitadas (calado, zonas
de atraque...) como Ribeira, A
Pobra, O Grove e sobre todo
Vilagarcía no que está censada
máis da metade desta flota
COLECCIONISMO E OBSERVACION :
A obiervación e estudio dos animais mariños,
sobre todo das aves é unha actividade que se
pode desenvolver en distintos pontos da Ría
de Arousa por ser importantes centros de in-
vernada, de paso ou de descanso para moi-
tas especies de aves migratorias, sobre todo
anátidas e limícolas
A infinita variedade de formas e o colorido das
cunchas dos animais mariños moven a moitas
personas a reunilas en coleccións e anque
entre os exemplares da Ría non se atopan
especímenes espectaculares pódense con-
querir unha gran variedade de especies
FESTAS:
No ambente mariñeiro a festa máis represen-
tativa é a da súa patrona, A VIRXE DO CAR-
ME, na que non falta procesión maritima na
que participan adornados os barcos de cada
porto, pero ademáis desta celébranse outras
para loubar, engrandecer e promocionar os
productos do mar:
- A do MARISCO en O Grove (mes de outubro)
- A da AMEIXA en Carril
- A do MEXILLÓN en Vilanova (xutto)
- A da SOLLA en Catoira (xullo)
o seu medio de traballo:
- festa da DORNA en RIBEIRA (xutto)
ou as tradicións:
- ROMERíA VIK¡NGA en Catoira (Agosto)
65

OUTROS USOS: Muíños
I
I
i
j
Ademáis dos habituais e ata aquí descritos como usos do mar aínda atopamos
na nosa Ría outro, moi pouco habitual, o uso do mar como fonte de enerxía
para mover muíños.
Aprovéitanse as grandes oscilacións do nivel das mareas nunha pequena enseada
pechada por un valo na que unhas comportas deixan entra-la auga cando a marea
sobe, péchanse coa chea, e cando a marea está baixa sóltase a auga facendoa saír
polo sistema do muíño onde a forza xerada pola presión producida pola diferencia de
alturas move os rodicios e as pedras que moen o gran.
Anque na actualidade xa non funcionan consérva{'rse as construccións:
- MUíÑO DA SECA, en
Cambados, construído a
comenzos do século XVll
polos señores do pazo de
Fefiñáns. Mantívose en
funcionamento ata os
anos 70.
- AS ACEÑAS: na IIIa
da Arousa, de cons-
trucción máis recente.
Tamén deixou de fun-
cionar nas mesmas
datas.
66

Para poder mante-lo nivel de producción e mellora-la productividade de cal-
quera espacio natural hai que preserva-las súas boas condicións e correxi-los
seus problemas.
POBOACIÓN:
Na nosa Ría, un dos sistemas naturais máis producti-
vos e ricos do mundo, como consecuencia da grande
densidade de poboación (aproximadamente 160.000
habitantes) e a dispersión da mesma, a actividade e
productividade económica e o alto nivel de vida ten
como consecuencia que as causas e niveis "normais"
de agresión ecolóxica sexan moi intensos e a conta-
minación que poderíamos chamar "normal" (basuras
e verquidos) producidos por ela e as súas actividades
é causa constante de preocupación e p:roblemas, ós
que hai que sumar a das poboacións que verten ós
ríos que desembocan en ela.
Para combatelos sería necesario exercer unha labor
de formación e concienciación dos cidadáns, dotar de
servicios de recollida e mellora-los existentes, inten-
tando a recollida selectiva e fomentando o reciclado
(papel, vidro, pilas,...) e instalar e poñer en funciona-
mento medidas correctoras e depuradoras. Neste
sentido estanse a producir grandes avances xa que están construídas e en funcio-
namento unha depuradora en Catoira e outra na Toxa, atópanse en fase de cons-
trucción a de Vilagarcía e a de Cambados-Vilanova, están en proxecto unha estación
de pretratado de residuos e un emisario submariño en O Grove. Algunhas poboa-
cións da Ría cgntan con emisarios submariños que limitan a agresión na liña da costa
trasladándoa a zonas máis alonxadas o que non corrixe o seu impacto real.
ESQUEMA DUNHA DEPURADORA DE AUGAS RESIDUAIS E DO SEU FUNCIONAMENTO
POBOACION DOS
CONCELLOS LINDANTES
COA R¡A DE AROUSA
Ribeira:
Pobra do caramiñal:
Boiro:
Rianxo:
Dodro:
Padrón:
Teo:
Cesures:
Valga:
Catoira:
Vilagarcía:
Vilanova:
Cambados
,Meaño
Sanxenxo
O Grove
26.000
10.000
17.600
13.000
3.600
10.200
12.OOO
3.000
7.000
4.000
32.000
15.000
13.000
6.000
14.000
11.000
entrada de
residuais
un filtro asociado a
unha cinta transpor-
tadora separa os ma-
teriais sólidos máis
grandes.
tratar¡ento mecánico
depura o 35o/o
tratamento biolóxico
depura ata o 85%
tratamento químico
depura ata o 98%
emisario de ver-
quido ó exterior
Neutraliza os contaminantes
e extermina as bacterias per-
xudiciais
Foxo de decantación
ónde se deposita o
resto dos materiais
sólidos (fangos)
Ax[taseaaaugapara
favorece-lo desenvolve-
mento dos mioroorganis-
mos que descompoñen
a materia orgánica
I
67

SOBREEXPLOTACIÓru E FURTIVISMO:
A falta de respeto ás normas establecidas
por parte dos furtivos -traballadores do
mar e intrusos ocasionais (turistas,
"deportistas", recolectores para consumo
propio...)- e especuladores que en busca
da solución ó problema inmediato provoca
a interrupción dos ciclos naturais de de-
senvolvemento das especies, coa captura
de inmaduros ou adultos en época de
reproducción, o que impide a repoboación
dos bancos e orixina un descenso da súa
productividade'o que no caso de mante_lo
nivel de extraccións leva ó seu esgota-
mento e con él á destrucción dos recur_
sos.
Para evitalo sería necesario fomenta-la
investigación para conquerir un mellor
coñecemento das especies e dos seus
problemas, ampliar e diversifica-la oferta
económica, desenvolver novas fontes de
recursos, ofrecer formación e busca_la
concienciación necesaria para establece-
lo respeto ás tallas, ás vedas (axustar
éstas do mellor xeito posible en función do rendemento adaptando a producción ós
OUTRAS:
Abuso e falta de respeto
pola natureza e as zonas
públicas manifestado nas
construccións litorais, re-
cheos incontrolados, ex-
traccións de area e outras
prácticas agresivas entre as
que se inclúen algúns de-
portes.
, COS[/IARI$CO$
TAI{II{IIAIOMSEBTICAL
W- MPolhtr
l.$ N il¿ ) M l,¡r.nl : Ttt¡ ¿Á
ffizb ü r, nr M rli;;::l,v,,r ú,, ^
,,,r,,r,,.*W*,rr,,,,,- WIhtcahé .
1nidño tttto.o Lttat: c ?nt.
n,.-*,,,^u,ti.iiiiii*xrd,mi;,,:,:::il:i;¿:!t,.,,,,,,,,,.,,,.,.
Búry ir##il;:li.:,*.,,.,, _,,,
/nri-t¡ {r¿ r?,?/'",t +{-j. ld$nd w a¡üt tt" ilth n, n,l ú t hnntqiú
'c,&"¡{ril n,.
r / evtr !,J-¡n¡ rr.:r,/i!.¡¡rntrut'
. rtroá .u^k;h¡s d ril,,tú ¡ia;oú riflwr tu*rent;
l'tlr.L ¡.(t. cs4utlr -ru ¡rrír;sr)o en (Jnlicio
,
I|/IIEMr,.U§ ¡IT,l/Il/AT ATEMIl O
IíWB tryry'-,.
recursos) e ás normas e canles de comercialización establecidas. Fomehtar, facilitar e
apoia-lo asociacionismo e a explotación racional dos recursos, reordenar e diversifi-
ca-los cultivos para evita-la superpoboación dunha especie co conseguinte pexuício
que pode supoñer para ela e para as demáis e/ou, por último, estaólecer Ln maior
control aumentando a vixiancia e as sancións.
A solución a estes probremas está no compromiso coa conservación'iJo medio, a
elaboración de proxectos globais e a avaliación previa do seu impacto, na formación
e información e na colaboración cos medios ó noso alcance que van dende o aforro
de enexía, a limitación e eliminación dos residuos, uso de material biodegradable,
participación nos proxectos de reciclado, ...
68

l,lN.S:P.l:RAG.l .N,.:... .
A necesidade de nomear e comunica-las experiencias adquirid.as a través do
contacto co medio fixo xurdir novas palabras, termos e conceptos que os
abranguesen, identificasen e describisen, e do mesmo xeito que para os ele-
mentos terrestres, foron xurdindo das onomatopeias, asociacións, compara-
cións... toda a longa serie dos que hoxe se manexan, incluídas as infindas va-
riantes locais e xeográficas. Outro tanto sucede coas ensinanzas acumuladas
ó longo dos anos de experiencia que foron transmitidas oralmente ou recolli-
das nalgunha ocasión por distintas persoas. E se a éstas engadimos as nume-
rosas creacións de xentes ás que o mundo do mar serveu de punto de partida
atoparemos referencias en tódolos eidos da creación artística: literatura, pintu-
ra, escultura, música, fotografía... tantas que a súa ennumeración sería moi
complexa.
Neste capitulo expoñemos unha pequena mostra.
NOMES MÁ¡S COMÚNS EMPREGADOS PARA DENOMINAR ÓS ANIMAIS
MAruÑOS NALGUNHAS PoBoAcIÓNS DA RíA DA ARoUSA
Nome,,
"'
nic,,,;fífíad RIBEIRA
ESCARA:
RIANXO CARRIL VILANOVA CAMBADOS O GROVE
MArvrír.enoS
D;etpifijnqé
deláfi,-i:: ::,::::
corredora corredora
Euba!áená,
,ritáé¡á;t¡s,
ballena ballena ballena ballena ballena ballena ballena
,Mégep!éiá,,;,
nóváoainoliae
chibau chibardo xibarro xibardo xibardo x¡barte xibardo
,Orc¡n:us
orca::':.:'
candorca candorca
tPhóiéaéná
'in¿ia¿ia
toniña toniña toniña toniña toniña toniña toniña
Physetet:ma,
cilo;céohalus,
cachaalote cachalote cachalote cachalote cachalote cachalote
cachelote
cachalote
Pseudórca
ciasidens
arroás -
peixe bravo
arroás arroas arroás arroas arroas arruás
Irf,s,9ps
truncailüs
bota bota búfala, bufla,
búfolo
bota
,L:u)tra
'tutla,.
lontra londra golondrina
londra
londra londra londra londra
AVES
f;lóa,
ioirda
bolaquento arao bolar-
ouento
buraco arau portujés
Alaedo
attis,
reiseñor sanmart¡ño paxaro man-
ñeiro
Fratprgü!á
arcti¿a,,,,,,,,
arau romo
Gavia:
immer
movello movello
Hydrgbates
ncladi¿tts
pauiño aseiteiro
oauíño. oaíño
paíño paiño paÍño paíño,
oeíño
papora
l;arUS javota javota javota javiota javiota javiota, jaivota
ipivnta
javiota, jaivota
,Stema,
'hirundo
carrán carrán carrán carrán carrán carran carrán
,M_elan¡tta
ntQra
pato pato pato pato pato pato
oato de mar
pato do mar
69

'Nomé,'
científiéo RIBEIRA
ESCARA.
B§ft,,,,,,. RIANXO CARRIL VILANOVA CAMBADOS O..GROVENurng.nius
arsuate
masanco masarico masarico masarica masarico masarico masarico
Motaéilla:
alb:a señorita
Phala¿roCot.':
rai ai§totelis
corvo coryo do mar corvo mariño corvo corvo corvo mariño coryo mariño
Hydrobates
peláqicus paíño pafño
Al!e
allé
pito
oío
cabasiña
Puffrnis
ouffrhué
pardela curricacho
Stercó¡,rarius merdeiro palleira comemerda merdeiro merdeiro merdeiro
Tinga
btanus
pírola píldora
bilurico
bildurica
bildurico
Dtlunco bilorico,
bilurico,
oíldora
Una
a,alae
arau arao, arau arao arao
aro
arau arao, arau arau
Sula
bassana
mascato mascato mascato mascato mascato mascato mascato
PEIXES
Petrómyzon
mannus
chupona de
mar
Iamprea lamprea lamprea lamprea lamprea lamprea
Alupias
vulpes,
raposa
perxe porco
Cétorhinué
maximus
bormoso petxe momo
formoso marón
Etmopterus
sD¡hat
lubión jata do mar jatilla jata do mar jata
Ga/eas
galeus
sapata peixe boto casón casón
lsurus
oxvrhvnchius
marrajo marrajo marrajo marrajo tiburón marrajo marra.Jo
Mustelus
mustellus
patarroxa de
color intelro
sapata melja casón
Prionace
qlauc:a
pinturera
quenlla
quenlla quenlla
queña
quenlla quenlla quella, quen-
lla
tinturera
Pristiurus
melastomus
Jaxapo colaio
Scylliorhinus
stellais
melja
oátarroxa
patarroxa
pintarroxa
patarroxa merda
melialho
roxa
melia
rascona patafroxa
Scyll¡orhinus
canicula
casón, melja,
meljacho
can do mar marajacho meUacho
merda
meirajacho
meljacho
can do mar
meljacho
Sgua/us
acanthias
sabludo
ialludo
melca, melja
meliacho
Squatina
sduatine
peixe ánxel peixe ánxel peixe ánxel
Dsyafib
pastinaca
ouxa ouxa carnelro ouxa embrudo ferreiro
Myliotbaüs
aquila
carne¡ro ouxa ouxa ouxa
Raja
batis
bicudo
bicudo raión
Raja
clavata
ra|a rata rata raia tata fata raia cravuda
Raja
fullonica
bicudo bicudo bicudo bicudo
Raja
naevus
raia santiaje-
SA
raia santiaje-
SA
raia santiaje-
SA
Raja
oxvrhinchus
bicudo bicudo bicudo bicudo bicudo
,Torpedó
marmorata
ortuja, ousa ortija ort¡ja ort¡la ortiia ortuja estruja
Chimera'
monstruosa
perxe rato
Alosa
a/osa
samborca samborca samborca samborca samborca samborca samborca
70

Nome ,
cientíñco .RIBEIRA
ESCARA.
BOTE,,,,,,,,, RI,ANXO CARR¡I. VILANOVA CAMBADOS O.GROVE
Argp1tinA,,
aohaVlaéna
torno pión bravo piobardo
ninardo
ollón
oiarda brava
piardo
Spr.€tus
§bratus
trancho espadfn trancho trancho trancho trancho trancho
Engraulls; ,,,.,,
enclaiiócoluis
bocareu
bucareu
bucareu bocareu
bocarte
bocareu bucareu bocareu bocareu
bucareu
Sa{m0
trutta
reo reo reo reo reo reo, no reo
Safdina
pilchardus
sardiña
xouba, parro-
cha (oeo.)
sard¡ña
xouba, parro-
cha loeo.)
sard¡ña
xouba (peq.)
sardiña
xouba (peq.)
sardiña
xouba (peq.)
sardiña
xouba (peq.)
sardiña
xouba (peq.)
Sárdinella
auritá
lacha
Anguil!a
ánguilá
airón(grande)
anguía
angu¡la
airoa, eiroa
lá orande't
anquÍa anguila agu¡acho anguila
anqufa
anquía
Colge.,
canger
concno
airón, anjia-
cho, anquia-
cho (xoven)
concno
anjiacho,
corriolo
(xoven)
con6no,
concro,
cóngaro
anquiacho,
correolo (xov)
cóngaro
anguiacho
(xoven)
cóngaro
concro
concno,con-
cro, congrio,
congro
anguiacho,
anquiacho,
sorrijeiro,
sorraieiro
lYoven
concro
coniolo (pe-
queno e
blanco)
Morae,n;e
heléna',
morea morea morea morea morena morea morea
Belone
belóne
agulla alcrique agulla agulla agulla agulla agulla
Cypséli'rus
hléteturué
peixe voador
peixe volador,
volador
pe¡xe voador peixe volador peixe volador peixe volador peixe volador
sardiña
voladora
sardiña
voladora
Scombá/él
soxrsaurus
alcrique
chandarme
p¡co de xun-
co. oataiillóri
alcrique
patajullón
chandarme
alcrique patajullón alcrique
chandarme
alcrique
chlmpano
patajillón
chindarme
patajillón
HipPiocam.
DUS:;: ,,,,
cabalo de
mare
cabalo de mar cabalo de mar cabalo de mar
Syngnathu.S
acus
culbra de mar culebra do
mar, miñoca
de mar, ajulla
brava
culebra de
mare
ajulla ajulla brava culebra do
mar
culebra
lajarta
Athetrina
'preibvter
piobardo, pión pión piobardo piobardo, pión bojén, piuar-
do. oioardo
piarda, piar-
do. oibardo
piarda, piardo
Chélon
lábló§us
munxe
muxo
muxo muxo muxe muxe muxo
Mugtl ,:,,,
áurátüs
saltón franco franco, muxe,
muxo franco
muxo franco
muxo da ointa
MUS!!;
caioito
muxe cabe-
zón
Mug|"
ccn:háltts
mújel batallán,
muxo batallán
Mugil ,,
p¡oyenzailis
bochudo bochón , mu-
xe bochudo
muxo bochón
89ryi,;,,,;,;,,,,, ¡,,
décadáétvlu:é
palometa roja castañeta roja castañeta
encarnada
castañeta
encarnada
castañeta
encarnada
castañeta
encarnada
castañeta
encarnada
Zelui
faber
samartiño san martiño samartiño samartiño samartiño samartiño
sanmartiño
samart¡ño
Boops
bobos
bo,la boja boja boja boja muxe boja boja
Dentex
dentéx
dentón dentón dentón
Dln!odu,s
-§áraJt.,-s
sarJo sarJo sarlo sarJo sarJo
Dicentrar;
chué lábrax
rebalo
robaliza
rabalisa robalisa
robalo
lorande)
rabalisa :abalisa,
robalisa,
rohalolnrande
robalisa
robalo
lorande
Mullus
bárbatus
barbo barbo barbo barbo salmonete barbo barbo
Mullus
surmuletus
barbo barbo barbo
71

Niime
¿ié.ifífr¿o RIBEIRA
ESGARA.
BOIE ,,,,,,,, :RIANXO CARRII. VII-ANOVA CAMBADOS O..GROVE
Pá-§etlis
acarne
besujo besujo besujo besujo panchós
Pagel!us,
b:ogáraiéo
ollomol,
pancho
panchós
loeo)
ollomol,
pancho
burás (peq.)
ollomol
burás, pan-
chós (peq.)
ollomol
panchós
(peq )
ollomol
burás, pan-
chós (peq.)
ollomol,
besujo
burás, pan-
chós (peq.)
ollomol
burás (peq.)
Sá{pa,
§á/óá,,,
samboja
Spa¡us
autÁtá,,,
dorada dorada dourada samba dourada
SpáruS
Dedrus
prajeta (peq.) parlo pralo prajo prajo
nraiete lneo)
Spai:dyl¡oéó-:',
mátéantháruS
chepa
nancha
pancha pancha pancha pancha pataraña petaraña
Helicolenus,,,,
dáclvlopteroi
cabra
cabrarroca
cabra cabalo do
demo
cabalo do
demo
jaliñeta jaliñeta, jaliña,
ialiña do mar
cabra
Scorpaena
s'cro;fa
escalapote escarapote escarapote can
Sctalp;á.ena
pO/:cUs:::'r,:,,: .
escarrapote escarapote escarapote cacaracá
escarrapa-
teón, escar-
oón
escarpón
demo
'rnelp
cuéulué
escacho
lnen
cabezudo escacho escacho escacho
iscacho
escacho escracho
Tri§la ,.",'
,dutniáld¡ié
rubio
escacho loo)
escacho escacho escacho crejo escacho,
creio. orol
escracho
,Tn$a
1úéeiha
rubio
escacho (pq.)
escacho escacho escacho iscacho rubio
escacho
,M,a!a
'móla
peixe roda roda orellán peixe roda peixe rda
,C-oié
itilí§,,,,
xuliá xuliana donsella donsella señorita,
xuliá
señorita,xuliá,
donsella
AEnólá.br1is
írriÉsfn's::::::::::
vello vello vello vello, vinajre sarrán, vello verderol
;Symph.o-d1!s
melóbs,' ::"
sarráns
serran
serrán serran serranillo serran vello romo vello
rascón
l:abrus
béroú a
marajota vello mara,lota marajota marajota marajota marajota
ointo
Lqbrus,;,:';;'
bimaculatus
escarrapote lavanco lavanco
anela (femia)
liabru§:
mérula
merlo p¡nto pinto pinto pinto pinto pinto
bodeón
i4ü*ls
,thazard
surdo melva
Byama
ratí.
castañeta
palometa
casiañeta
palometa
castañeta castañeta castañeta
morena
castañeta castañeta
nejra, palome-
ta
Euthy.nnus
o:elámvs,
albacora
alistado
alistado bonito pinta-
do. alistado
bonito raiado aristado
Thui:n,üs
thvnnué:
atún atún atún atún atún atún atún
surdo
i[hunnu§
alatuiai),
bonito
mono (peq.)
bonito bonito
mono (oeo.)
bonito bonito
mono (peq.)
bonito bonito
Scomóer-l
co/lá§r,,,r'
verdel albacora cabala
cabalo
albacora
Scorriber,,
scombrué
xarda xarda, cabala
rincha (peq.)
xarda, virote
rincha (peq.)
xarda
rincha (peq.)
xarda,
rinchote
rincha loeo.)
xarda
rincha (peq.)
xarda, torno
rincha (peq.)
,frachurus
,tráóhurus
caneu, xurel,
xurelo
chincho (peq)
caneu, xurel,
chicharro
chinco (peq)
caneu, xurel,
xurelo
chincho (peq)
sardiñeiro
(mediano)
caneu, xurel,
xurelo
chincho (peq)
caneu, xurel,
chicharro
chincho (peq)
caneu, xu-
rel,xurelo,
carapau
chincho (peq)
caneu, xurel,
xurelo, cara-
pau
chincho (peq)
ircióbluS
ntqer.:'.
lorcha de
escama
lorcho lorcha Iorcha lorche, papou-
la. vinaire
lorche, lorcho,
casaDo
casapo
,Bk'1ni¡ti,Dholis
lalo jalo cacaraca ' jareja
Cellionymtls
!ita', ":
¡,;,''
"
escarapote
bravo
escurrup¡ón jurrupión jato escupeturrión
rabada
escorpión escarpón
72

lV..qrjDé.',,i,,i . i t,t,
aiéiúñ;o.',,. .RIEEIRA.,
E§CARAl..,rrr:
EOJE.!.....'i,.,.lt:t...tl ,fitANxo,,,,,,, CARRIE ,c¡tM,B'aDos O..GROVE
tt.laQn!0.vs
,aráü6.:.,.:.:.,.:.:.
berete faneca bar-
buda
:TráCkinus
:wPera:,::,::.::::.
escorpión
fananr renfn
faneca bar-
buda
faneca brava bacallán faneca do
limno
Cádís.t,::::i:i
ié'défrnué
burro burro burro peixe burro
;T.,i§optera§.,
lü§éaé,¡,.","¡',;1;.1¡,
faneca faneca faneca faneca faneca bar-
buda (orand.)
faneca faneca
cabaliño (pe.)
Gfdus:i:.,,,
mfututuS,,,
fodón, fudón fodón fodón cabalo macho fodón cabalo
Follach¡ü:s
:PólJnahju§
badeixo
corbelo,
:urobélo,
:urubelo(peq.)
badexixo
corbelo (peq)
badexo
corbelo (peq)
badexo
corubelo(peq)
badeixo
corbelo (peq)
badexo
corobelo
(peq)
badexo
corbelo,
curbelo (peq.)
,Gádas,,,,,,,,,
:ritiiilá§?ii i
bacalap
lirio
lirio bacalao bacalao bacalao
lirio
bacalao Pexe pau
,G¡l¡ate,','.,
'¡nüé'télá
mariola de
jujo
mar¡o¡a mariola mar¡ola mariola,
barbada,fane-
ca barbuda
faneca bar-
buda
1,G:á!drapsa'rus
,:tríéitatus,; ,,,
madrenla mar¡ola
masoca
mariola mariola,
barbada,
faneca bar-
buda
faneca bar-
buda
Mólva,,
,',,,:,,,,,,,,,,,:,:,,,
maruca
muruca
pexe pau meruca muruGa muruca
neixe nau
maruca
muruca
perxe pau
maruca
Matüaits
trné'ñuéíui
pescada
carioca (peq)
merlusa,
pescada
carioca (peq.)
pixota
pescadilla
merlusa
carioca (oeo)
merlusa
merlusilla
pescad¡lla
pescada
pescadilla
carioca (peq.)
merlusa
pescada
pescadilla
pescada
F,hfcis'..,....,.¡.,,,
bfeinibidé§
basoca,
beltrán,
bertorella
bertorella bertorella bertorella basoca
bedorello
beftorella
lorcha
,4rnogJosús
{qtéma,,,,,,,,,,,,,,
rapapelos
tapadeira
taparrabos tapaconas
rapapelos
rapaconas,ta
pacona, solla
brava, rasco-
na. compresa
rascón
LéBidórlióifi1i;
brsr r:::::r::::::
rapante
rapapelo
meiia
melJa
rapante
taoaconas
rapapelo
rapante
rapante
rapapelo
ollón
rapapelos
rapante rascon
M¡étééh¡ru§
nii¿ii¡ii¿,,:,
asadía asadía asadía
sadía
asadía asadía
sadla
asadía
F'lallahlthys'
.ñexüs).', , ,
solla. solla
hetuYá
solla solla solla solla solla
:,:'aóph:tha!tiias
::niáxi¡ri u s:. :: :.:: :::..:
rodaballo rodabal[o rodaballo rodaballo rodaballo rodaballo rodaballo
,coPhthalmus
ih:ciiiib u:5 :
:. :: ::
:
:.
coruxo curuxo curuxo curuxo curuxo
iiso/eá
iSó/éá
lencuado lencuado lincuado lenguado lenjuado lencuado
lenouado
lencuado
,Lo.ph!us.;;,;;";,
'P!§cata,ria§
rabada, rape,
sapo
rabada, sapo,
peixotín
perxe sapo rabada
peixe sapo
peixe sapo
rabada
rabada, rape,
peixe sapo,
oescantín
arrabada
Lwhii§; rabada, rape,
sapo
rabada, sapo
peixotín
perxe sapo pexe sapo
rabada
peixe ajua
pexe sapo
rabada
rabada, rape,
peixe sapo,
pescantín,
peixe moco
arrabada
CRIJSTACEOS
Mál?,,,,,,,,,,,,,
uenueosa
rabuda
M ¿iJ é¡,:,,,,,, t,:,:,',,
§qú,rado1,l
sentolo
sentola
sentolo
sentola
sentola
carrapateira
(peq.)
sentola
carracha
(peq.)
sentola
sentolo
sentolo
jaiba (grande)
rabuda,felpu-
do. rañote lo.)
sentolo,
sentola
rañorte
/neoueno)
AaFR?,glanu.
lata,,',',., , ::
dormiñento dormiñón sapateiro da
oedra
dormido
PÁguru§''
bernhiéidis
caramuxo caramecha caramecha caramecha
,Eram!4,
.últloaiis
sapateiro
nehrdn
73

r
i
IV-ol?é, ,,,
C:iéntíñdd RIBEIRA
ESGAffi:
BOTE: :::::::: .RIAÑNO GARRII- V¡LANOVA .CAMBADOS O..GROVE
:Cáncér:
pa9arus
boi boi boi boi boi boi boi, raeira, boi
de Francia,
vaca do mar,
rrenu ¡/famir'
Crangóh
iülgátii:
camarón de
area
camarón das
ladeiras
areetro
burra
papoula camarón do
río, camarón
da area
Fa!á9món
'seiráfu§,,,,,,
camarón camarón quisquilla camarón camarón camarón
Cq:¡t?inu.i
'maenas
cancrexo cancrexo candrexo cangrexo cangrexo cangrexo cancrexo
,Eriphia sp!ií:
lra'hé,,,,,,,,",,
peludo peludo cangrexo
moro
felpudo
rañada
Gá!a,té,a
sfn'áoSá
araña ladilla
Hqmarus
demmárus
lumbrigante lumbrigante lumbrigante lombrigante lumbrigante lumbrigante
Hyas ara,.
neus,":: ::::::
carro mouro
Lithodes
ma@:::.::::l
araña
,Máeiiptodia
lan'oírioitrii
arana araña araña araña araña do mar arana
,:.A:chygrapsus
marmorátús,,,
ardecasas ferreiro
oueimacasas
queimacasas quermacasas queimacasas quermacasas quermacasa
oueimacasas
PalinqryÉ
'vul§ais;,'
lanjosta lanjosta
lanjostra
lanjostra lajostra
lanjostra
lanoosta
langosta
langosta
lanjosta
lanjostra
lajostra
P..o,!y,§iué
,hénslowi
pate¡ro
natevo
pateiro pateiro
nñfp¡rñ
poteiro pate¡ro pateiro pateiro
,Nécóra
oubér,,
necora necora
nacura
nécora nécora nécora nécora nocra
Máól6p¡p;us
corii.rálirs
nécora fran-
cesa
nácura fran-
sesa/inclesa
nécora fran-
cesa
nécora fran-
cesa
nécora fran-
cesa
conguito
nec. francesa
nocra france-
SA
,Scyllaius
,arctut,,
sant¡aj¡ño santiajiño sant¡ajiño santiajiño santiajiño santiajiño roquete
,SCy//aiu-s
latus
roquete
,4, n
!! o:g rá ;,:,, 1:L,,., ;,,,;
méditerrán'ea
piollo sapateiro apejoto piollo piollo
,?**0."
arneirón arneirón arneirón arneirón arne¡rón arnetron
P!iléip,e§,,:,,
cofnucóbtá
persebe persebe
Dersebre
persebe persebe persebe persebe
oresebe
:r,a,!i(u,s.
sailtátor
pulja do mar
saltón de
oraia
pulja pulja pulja pulja da area
pulja do mar
pulja
MOLUSCOS
Oelóp!S
viloari§
polbo polbo
ouloo
pulpo pulpo polbo polbo
ouloo
polbo
EJédó:hér11:1:;:,;,
áldronaidiÍ
polbo chopo
polbo da
altura
polbo/pulpo
da altura
pulpo cabe-
zudo
polbo/pulpo
da altura
polbo cabe-
zudo
L:ol¡ga:,.:,
úúloa¡is
lura lura calamar calamar lura lura
calamar
lura
§épra,,;,¡:1
afñéin'ális
choco
chopo
xibia
chopo chopo xiba
chopo (peq.)
xiba xiba
choco, chopo
(oeoueno) .
xiba
,Seprg/á,
,rondé,leti
pota pota pota chopo pota chopo pota
L:p¡do,ch¡tat1a
clnerea! .:: : :
pejote
oeioto
lapra peixeira dormiñento
taéótjd¡a,t
bári¡iló.<e
ruda
Ap.lys4:,.;,
.b;úh¿fátá
pote porca borracha porco borracha borracha borracha
Apoiháls;; :,,,
p;g.§pélíéáni
bujina bujina france-
SA
bujina
74

,Vorre:::::::::::i:i:::: i ::i:::j:
ciéirtfi éol:,,,,,,,,,.:,,,:,, I¡IFlÉ1Rt,,,,
ESGARAI:ir.rirtrir.
BOi[E,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,.,, ,Rt[NX6t:,:: CARRIET,.,i flEANOVA,,,,,, i.O.GROIIE
A éá,;:::
drá1. e ná:: :: :: :: :::: ::
caramuxa cornecho corno
.8é1ar;.:.:.,..:ii::.].,.r.:...r.r...:.l
::tiá:iriál i,áhá::::::::::.::::
caramuxo corneta bujina
caramecha
caracola
brava
cornecho
:,Bti1éé¡4u/¡'1-,,,:,
::u'ií1a*ifu1::;,::,:
bojina
caracola
caricola
bujina buiina bosina bujina bujina buj¡na
iCá/,l1ó§üómá,
lr¡illétiranam
caramuxo eostureira bujina
cornudo
caramuxa caramecha caramecha
mincha
':Geil¡¡J:étbihá:|:
:tzizú.blihiü.ñ.::::
corno
Gé,títEíúm,,,,
i,:i ¡¡i¡¡",,,,,
bujina
Ilarlorr§::,t,,::::,:,::::]
tubéiéalatá,,,,
penerra peneira lapra brava
neneira
peneira
|¿ittsliná,::::
'liltiirál¡s,,,:,
mincha caramecha
caramuxo
caramuxa caramuxo caramuxo caramuxo caramuxo
MüreX,,,,;;,,,,
,,traiculüs
bojina
NÁt¡cá,
:¿ate'há
caramecha caracol caracora
P;úé-Ila,,,,,,
;iilga,tá:';:'
cuco
lapra, llapra
sombreiro
lapa lapa lapa lamparón lapra alapa
copo
Püfiara
,láDiilüé,tl
caramecha
T:¡jf§ ¡',,: ",1'
1"',,;;,;
i6diféir,,:,:, ,:",
:' ,'
bojina
{nv¡la,,;',;,,,;,,;,',
étlrñnáéá
margarita margarita margar¡ta
Ttirrité [á,:,,,,,,,,,:
cofimunls::,
tabaquillo
c-e:i..dl!rm:.:
éóstá'tum
cascarneiro
C--dium:,,::,
é'ahináiu'in
carnelro berberecho
macho
berberecho
macho/fran-
ces
berbiricho
bravo
berbiricho
castellano
birbiricho da
altura
carneiro
cascarneiro
cachola
,,Crd¡r¡?,.,.,.,.,.,.,,,.,i
',:é:¡¡i¡ét::.:',:,' :::,:.,::'." :,:',:t!
berberecho berberecho berberecho berbericho
eránue
berbericho
nrnor re ehnno
birbiricho birbiricho
Cá:rd¡t¡ni,,,,',:",
nóivéacltm
capellán nasida rab¡oso
,lClfi:!d)mY§.;,;:,1,1;,1,;,1
,o.o,n'",11!#',"
anduriña samoriña
portujesa
samburiña/sa
muriña fran-
SESA
samburiña
fransesa
Ghlénys
vana:::::!:
:
: :::::: :::: : ::a
:::a-::: :
samburiña samburiña samburiña samoriña samonna samburiña/sa
moriña espa-
ñola
samburiña
D:qrtax¡::
aiiátínüi
arola carnetro tuturutaina arola
Da§¡n!a;.
é,iótétál
reló reló reló reló
reloiito
arola
reló
Mit¡lü§:,ga!to¡
,Át¿iii iiiiát i¿,,,,,,,
mexillón
mixillón
mexillón mexillón mexillón mexelón mixilón
mexilón
mexillón
,Mad¡alus'
méd¡olui
burra mixilón bravo mexilón bravo
,Núaulá,:
iiéteúé
bruxa meija bruxa
Ostr€a
édil¡s,:,
ostra ostra ostra ostra ostra ostra españo-
la
ostra
vtetra vtetra vlelra vlelra vlelra vtetra
avie¡ra
cunchelolne
vtelra
Ph:e:cctldés:t:t::
bói¿a;fis,,,t,',,,:',
arla tato arola
arolo
Phdlá.s,,,.,
ilár'ft¡lt'¡1
burra folada
cadelucha
Pinnat,
i¡ÁAirs
pala
pe¡neta
75

Nome,,:,:,,,,,,,,
cie;htíñéó RIBEIRA
ESGARA.
BOTE,,,,,,.,,, RIANXO CARRII. VILANOVA, CAMBADOS. O,.GROVE
PSárnobia
foérénsls
arola cadelucha purjatorio
Ehs/§
ensts,
lonqueirón
navalla
navalla navalla navalla linqueirón
novo
Ésnedln
linqueirón/lon
gueirón novo
So,/érr:::.:.,.:,:.:i:.
nar$nátai
navalla
linqueirón
longue¡rón lingueirón
longueirón
lingueirón Iingueirón espadín
lingueirén/lin-
oueirón vello
linqueirón
vello
Anonia , ,
énhinnium
morruncho ostra franse-
sa. tarxa
!§99aid!q
cotr:::::: :::
arola carneiro birbiricho
rabioso
rabioso
Litiaria
Iúfrá'iá,,
arola arola arola arola arola arola arola
Lutiei.á,
oblónoa
pichola
nn riatorin
,Mdétra,
,é:o'rátt¡iá
cona de
monxa
ch¡rla rabioso
rr:áPes.,i'aureas
ameixa bicu-
da
bruxa chirla
7-€p é s::.:.!,ii......
aeCüS§ála
ame¡xa babo-
sa blanca
ameixa san
ameixa de lei
ameixa jalleja ameixa fina ameixa lexíti-
malfina/san
ameixa fina
Venerupis
oullatra '
ametxa ameixa babo-
SA
ameixa babo-
Sd
ameixa babo-
SA
ameixa babo-
sa
ameixa babo-
SA
ameixa babo-
SA
Venérüp¡s '',
rho¡nbo¡deus
amerxa roja ameixa en-
carnada
Téie:do
naialis,
mexabordo rilla, bicho
Venüs
delfine
carnetro rabioso chirla
oula
V.enus
verrucasa
carnérro carnetro
da altura
carnetro carnetro carnetro carneiro carneiro
VARIOS
Ac,tiQ!e,':;;,,,,,
Anémo;niá
chupón
mexón
porca bruxa flor chucho cona de vella polbo da seba
LophoAó.lqia, ramallete carroucha da
Dena
carroucha do
mar
coral coral flor do mar
ramno do mar
flor do mar
ramo do mar
CharSáora
iiiáÁcéiti;
aJuamar ortija borracha sombrilla
almorrana
marea xureleira
xuraleira
ajuamorta
Vélélla
vét¿n'a,
melfa
,,Viré,!,!!p:,,,,,,
,cnd¡nonum
carallo do rei mixoca do
mar
pisote picha chupete
',H,a,lichondria
't,enicee
pan de jaivota pan de javota pán de jaivota pan de sapo pan de ja¡vota
Arehj!!-cóta
manna.,::
carulo
miñoca
mtnoca mtnoca miñoca bichoco miñoca,
canón caoulo
bichoca
bichoco
/üel'éis¡,:t:::,:::
,diVetis¡¿olói
senrada miñoca miñoca cadela miñoca de
mar,
miñoca brava
miñoca
a e,i.t1?
rub'én§,,,,
tallanta estrella estrella estrella jradisela
" da oedra
jradisela
a§{,éiña
dihn*';""'
jradisela da
altura
11aloluná
fotiskal¡
carallo do mar
carallote
miñoca brava carallote
a'pfrtQdprrnA
¡ói;rtiÁtidá,:,,
araña falangista
P:ar.?,é.eit[o;
tüé,liiidus,,,
ounso
ouriso de mar
ounso ounso ounso ouriso ouriso euriso
VEXE TAIS
Cearamium,
rubrufft:::::.::::
pelo de rato pelo de rato fiuncho do
mar
,Cladophlgra
,rawstrís
verdeullo maraña madeixo romeu do mar
rabo de
raDoso
barba de
raposa
Ccid¡um::' :::.::
talmentasam.
carroucha chucho
76

Nome-:,',','
cientíñio RIBEIRA
ESCARA.
BQ:ff::::::: ::
RIANXO CARRII ,II.ANOVA CAMBADOS O.,GROVE
Chandlus
órsDl.r-§
marullo pata de jaliña
Chlorda filum; corres
correa
correa correa correa correa correa correa
Entérómor-
P h á: ::
:: : :,,,,, :, ::, :,: ::
limo pelo de oso
verdello
verdello
Fucú§,,,,
serráfrs
bocho
nalaa-z
carroucha
bocho
brocho bocho bichoso bocho carballa
l:tálidri§
Sl/rouosa
carroucha piñeira
niñcirn
Laminári?
dioitata
atFzo jolfo jolfo jolfo jolfo jolfo
iolfe
jolfo
Lami¡aria
saCháina
cañoto caño
Zoileiai seba seba seba seba
,Ulia
lactuca
manta verdeullo touca verdello verdello touca
verdello
verdello
NOMES XERAIS
PEIXES
aleta oala
alefe,dóistal serro serro do
.Ls.nP.o-...........
i.e.l.e§e............
xarro do
lombo
serro
bio
serro
.-e.3/3.9.9§ ielsQe ielede jalada jalada ialla, ialada talada
9p9!cqlo
esp¡ñaso
pestaña
:9§Pl?er{9.§r{
li§..ú.9,fl
lg.-0.,-,,,-
9§p!¡a 99p.i.i.?ee
hgp.,tr.e,.F.v.g.ne
majas, tripas
bocho buche
!'.{§9,._e.r.l§
l[gg§p....,
rI9l3n_...
ha¡iele¡
.m?lq-s_ majas matas majas maJas
barjales
buche
bariales bariales braiales
Y,?.r!í9,.¡t9!,
boéa,:'
.P.ush-e-..........
pico, peteiro
ubre
boca
f.v.eine............
brajal, juevas
!u.[Ll.?.rg:.........
bolsa da raia
escapulario
i;;; """''
oyas barajal, berjal OVAS millaras
Éiáá.
barajales brajal
pil¿;ii;oyos de ra¡a fol calsóns, vaca
juevas, cartei-
ra, paria
e-scarrás:do::,:,
r..,u..19!g.lL9!!.a.o),
mucosidadé
da pel,'
serro serro da
banda
serro serro serro
l¡mo limo jojo
xoio
Iimo limo limo
oyóS de
¿rarrá¿eós
juevas semilla míllaras JUevaS ovas, juevas,
míllaras
tentáculós
cefálóoóilos
brensas
rAXOS
raxos raxos raxos raxos rAXOS
mdnto.,d9'
nolbólaóirnol
cabaza capeleira bulso cabeza cabeza, jorro
bulsa
cabeza
uísce:rás.dó
pólbo
borro maJorro majorro maJorro
y€nfosas :,, .
ceia¡ói,i6i6Á
boca
tétano
botón botón botón copa
tinfa,do§,.,,, ,
céfáló:n;o:tlói
borra borro borro borro borro borro
MEDIDAS:
BRMA: 1,6718 m.
CABO: 120 brazas / 185 metros
CUARTA: 20 cm. aprox.
VARA: 80 cm. aprox.

VOCABULARIO XERAL:
PEIXE E MARISCO:
Cacho. caparazón de crustáceos e tartarugas
Fol: crustáceo flaco
Posfas: lugares onde se agrupa o peixe
XEITOS DE AGRUPARSE O PEIXE:
Almeiro: agrupación moi apiñada de sardiñas
Bolo: manada de forma redondeada cos peixes amoreados no medio
Cardín: cardume do día
Fi ei ro: manada estreita
Manada, bandada, cardume.. grupo de peixes moi numeroso
Pé: manada grande e apretada, de forma irregular
Sisca//o ou siscallada: grupos pouco numerosos de
peixes, cardume pequeno ou pouco denso.
Tallóns, tellóns'. moreas de centolos. Frecuentes na
época da reproducción, os machos aparecen amo_
reados por riba das femias.
XEITOS DE MOVERSE O PEIXE:
Abatir. baixar, descender un peixe ou
co, bandada...
Achoar, aboiar. subir, aproximarse á
manada, banco ou cardume
Agrimado: cardume embalado ou asustado
Algareiro. dise do peixe reacio a picar
Almeiro, armeiro, manjúa, mansío. cardume acosa
do por outros peixes ou arroaces, golfiños, toniñas,
alcandorcas...
Ardora ou algarea: reflexo que fan no mar, espe_
cialmente nas noites de lúa, os peixes ó moverse
(sardiñas e outros)
Atracar. cando van á costa (xeralmente ó axexo ou
noitiña)
Desatracar, largar. cando marchan da costa cara ó
mar (xeralmente á luzada)
Entrar. dise que non entra o cardume fuxidío
Escarabullar ou aboiar ruído que fan os peixes na
beira da auga
Escarpado, embalado: cardume ,,castigado
de artes,,
Górgola, fervenza, ferve, graneado, guruñada, es-
cuma graneada'. escuma, burbullas que producen as
manchas dalgúns peixes como a sardiña.
Grimo. cardume embalado
Levarse: aflorar cara á superficie do mar un cardume
Lombo. cardume de marisco
Mancha, manchón, negrón, negrura: mancha grande e apardazada dos bancos de
sardiña na súa arribada. Se amosan o costado ó sol, con refrexos pardos e prateados
din que vai barreira, se refrexan só o lombo, din que vai negror.
cardume, ban-
superficie unha
d es atraca r __-___i
;:a1=_¿__
+- ---
f)j'
gorgotu
-.--:'-1---'-.--
.'É1+.+r-+-
_-- j.;_+j-+yj-H-
escarabulla,r;
:_JiM:=.-_...
78

Monte, eixada: banco, non moi grande, de sardiña que
se move sen orde nen forma determinada.
Pé; grande banco de sardiña na súa arribazón, antes de
deformarse
Rilleiro de auga, repio, temblura: axitación da superfi-
cie da auga producida polas aletas dorsais dos peixes
dun cardume moi aflorado ou próximo á superficie.
Saltío, asaltío: cardume que salta. Cando os peixes van
fuxindo e dando pinchos.
AVES:
Avecío, almeiro'. bandada de gaivotas sobre un punto
do mar onde abundan os peixes
Chafar, tirarse de chanfalna: tirarse as aves en picado
para bucear
O MAR:
Debal ar,. baixa-la marea
Balar, abalar. subi-la marea
Mar chan, coma un prato'. cando está en calma
Pouco / moito mar. cando hai ondas pequenas / grandes
Marusía: cando hai mar de fondo
Correntadas: correntes de auga
Barbuxán: escuma na beiriña
Sa/sdiro. escuma nos barcos
Purga, purgazón, éugamar, borda da marea, camaroma, cardil, xeldro, mallante'.
aspecto pardo e ata aceitoso que presenta en ocasións a superficie do mar por mor
da ova ou de microorgaismos.
Freu'. estreito
OS FONDOS:
Baixos: zonas de pouca fondura
Beiradas. arredor da costa ou das pedras
Canles: zona estreita e fonda por onde corre a auga
Cantís. os desniveis
'Cascallo'. con cunchas, pedras...
Golfeiros ou correais.'zonas de pedras con algas pardas (golfos e corres)
Limpo: de area
Lombos. bancos de area que se descobren ó baixa-la marea ou quedan cubertos
con pouca auga
Seóer'ras. zonas de pouca fondura, de cascallo e pedra pequena con sebas
Seco/seca: coa marea baixa
AS PEDRAS:
Cons: saen da auga
Touzas. están no fondo, son planas por arriba
Cabezos, cabesos; están no fondo, son afiadas e levantadas
Rebasfais: series ou fieiros de pedras somexidas
.-_---É-Fj'=dr;+-'É+-J;=---
#ñ
saltío
,,',"ffi
79

Laxes, lás.' cons, pedras grandes da beira,
redondeadas
Fanequeiras: pedras sumexidas onde' se
asenta o peixe
Gabeiras ou coveiros.. buratos das pedras
onde hai polbos e cóngaros
Petóns. pedras grandes e redondas
O TEMPO:
Axexo. noitiña, caída do sol
Luzada, amanexo, luada: mencer
Calma chicha'. sen vento
Cascarro. vento entre norte e oeste (verán)
No¡tón: norte duro
Travesía: vento contrario ó porto
Vento de ferra: leste
O TRABALLO:
Cambo: ducia de peixes que cobraba a cada barco a xusticia clu Santiago. Na Arousa
tratándose de pescada unha ducia eran 29.
Copada, copeada: redada, o que entra no cope
Desmallar. saca-lo peixe que quedou mallado no aparello
Enxaguar. saca-lo peixe da enxagua do cerco
Ganar: traer cabo ou aparello para o barco
Halar; cobrar aparello á man ou co halador
Largar: bota-lo aparello ó mar
Mallar: cando o peixe queda enleado nas redes: miños, trasmallo, xeito...
Petar. move-las liñas ou poteiras coa man arriba e abaixo amodo, para pescar.
QuiñÓn: parte en peixe que se da a cada mariñeiro polo seu traballo cando se vai
polo sistema de "á parte"
Virar: recolle-los cabos, á man ou coa maquiniña, para pecha-los aparellos, recoller
cabos, a xareta do cerco...
XEITOS DE PESCAR:
Alse, alce: dise no cerco cando se colle pouco peixe e se gaña a enxagua á man
Andar á gaivota, ó visto. guiarse polos demais barcos, úsar" parr-os mariñeiros
que non teñen iniciativa
Ardora ou escurada: busca-los peixes polo brillo que producen ó rebulir na auga, en
especial cando non hai lúa.
Balo: lárgase o aparello e rodéase o peixe, logo faise ruído na auga (bálase) dando
golpes con remos, cun remo grande (pica), con pandullos (pedras aiaOas con cor-
das), tirando pedras... para asusta-lo peixe e abrigalo a ¡r cára ó aparello. Faise na
raspita, nalgúns tipos de betas, na atallada...
Caldeo: botar cebo ou engado no medio do aparello para atrae-los peixes (co medio
mundo, raspita para xurelo e burás.".)
Estronda^ usábase unha pedra cun ramo de loureiro que se botaba ó fondo e se re-
mexía para impedir que o peixe se fóra o descubri-lo aparello. Este método xa non se
usa e unha función semellante facíase coa dinamita, de uso prohibido.
Maniúa, mansío. pescar orientándose cara ós bancos pola presencia dos animais
que os acosan (golfiños, arroaces)
80

!-
Píchada: cando se colle moito peixe no aparello (dise no cerco)
Raba: usábase de engado unha masa feita con farelo e fariña moída, para pescar a
sardiña ó cerco (xa non se fai)
Raqueo: pescar a base de lances de pouca cantidade
Saitío: pescar ó cerco orientándose cara ó cardume polo ruído ou ruxío dos peixes ó
saltar.
oFrcros:
piquero, píqueiro. patrón de navegación, o que vai no puente. Nas embarcacións
pequenas, como nas dornas, é o que vai na popa co remo chamado pica ou palote.
Chaboteíro; encargado do mantemento, dos recados, de buscar reparación para os
aparellos (queda en terra). Xeralmente para os barcos do cerco.
Chalaneiros; tripulantes do bote auxiliar ou chalana (no cerco)
Maquinis:ta: encargado de motor e máquinas
Rapás/rapaz de abordo: encargado de limpa-lo barco, achica-la auga...
APARELLOS:
Panos'. redes
Pano /aso: rede de malla aberta
Pano fecheiro. rede de malla máis pechada
Cabeceiro.' remate do aParello
Cope: bolsa ou saco que forman os aparellos de arrastre
Calóns, cúas, mesfas: panos de malla aberta e resistente que van nos cabeceiros
do aparello.
Pernas'. panos dos aparellos de arrastre que abren e separan o cope
Trallas. cabos que arman o aparello arredor
Chicote: punta dun cabo
Malleta: cabo con arame
Calamento; cabo que se amarra ás boias ou boureis para cala-lo aparello
Armar. uni-las trallas ó aparello e demais elementos
Afar uni-lo pano para reparar avarías, buratos...
Apuntar: tomar marcas para armar, reparti-lo pano coas trallas para darlle máis ou
menos seo.
Aliñoar: uni-los panos a bordo en caso de uxencia ou avaría
Entestar: pegar unha peza do aparello con outra
Seo: zona do aparello que forma unha bulsa ó ir armada con máis pano
* NAVEGACION:
Bourel: boia composta de panos de cortizas
unidos
De amura'. co vento de costado
Empopado.'co vento de PoPa
Emproado; cara ó vento, Proa Ó vento
Fondear. quedar nun sitio (bota-lo rizón ou
poutada)
lr á toa: deixarse levar
lr ó garete, ó xarete, á xarra: á deriva, sen goberno
Maréas: puntos escollidos como referencia para navegar: montes, casas, árbores...
poutada: especie de áncora en forma de cruz cunha pedra ou algo pesado no medio
Xingar. bogar cun sÓ remo, Pola PoPa
81

REFRANS
O MAR EN XERAL:
. Mar ancho, colchón de navío
. . Nin en agosto camiñar, nin en decembro navegar
. O home e apesca ós tres días apesta
PEIXES E MARISCOS:
A solla en abril cóllea Ra man (ou abre a man) e déixaa ir
Cando o trigo vai louro o muxe vale ouro
A muller e a sardiña canto máis pequena máis fina
A muller e a sardiña, por pequeniña xeitosiña
A muller e a sardiña, canto máis pequeniña máis xeitosiña
A xiba é a galiña do mar
En xaneiro a faneca sabe a carneiro
En abril a sardiña val pernil
Por San Xoán a sardiña molla o pan
Polo San Xoan a sardiña pinga no pan
Por Sbnta Mariña pinga a sardiña
Sardiña que o gato leva perdida está
O peixe grande sempre come ó pequeno
O peixe morre pola boca
Pola boca morre o peixe
Anos de ameixas, ano de queixas
Camarón que dorme, lévao a corrente
A carne carne cría, o peixe auga fría
Folla na figueira, muxe na ribeira
Cangrexo de ben, á seca non ven
-Nós os mariñeiros, non enganamos a ninguén
-E logo, ¿Non enganades ós peixes?
Os mariscos queren viño pois da auga xa veñen (costeloo. Cousos do vido vl)
Os mariscos queren viño, pois de auga xa veñen cheos
O percebe e o salmón no rnaio están en sazón
Con paciencia e con saliva un cangrexo comeu unha xiba
Pola festa de Santa Mariña, cada pinga unha ameixiña
Os caramuxos en xaneiro saben a carneiro
Cando a ameixa abre a boca a seca desemboca
Chopo na potiña, o mal tempo ha de vir axiña
Un chopo no mar, gaitas a cantar
O marisco da Ría da Arousa disque nunca foi boa cousa
Máis vale o mexillón que unha comida con salpicón
Berberichiños da beira do mar, o que os queira que os vaia a apañar
Ameixiñas sí, ameixiñas non, o que as queira que baixe o riñón
Ameixas e longueirón, gáñase ben o patacón
O cangrexo atrae ó polbo como a muller ó home
A navalla e o longueirón, no mes de maio que bos son
82

AVES:
. Onde haxa boa pesca gaivotas verás
CETÁCEOS:
. A balea é un animál de moita chea
. Balea no mar, a pescar
¡ A candorca leva ou trae
O TEMPO:
. Cando a barbuxán se enche de touca
temos auga moita ou poca
. Ceo amartillado, vento sur declarado
. Vento de tronada, amor de putas
. Tronada polo leste, vento sur ou nordeste
. Bicho pola tarde, vento contrario pola mañán
. Vento do norte e auga da ría, carallada para trdo o día
o Nordeste escuro, vendaval seguro
. Portugal claro, vendaval declarado
. A muller e mailo vento cambian nun mo-
mento
. Ourizo á praia, véndaval á vista
. Ano de ventos, ano de medos
I Gaivotas á terra, mariñeiros á merda
. Gaivotas no mar, mariñeiros a pescar
. Borrasca polo mar, vellos a asollar
. Lúa arriba, seca corrida
o Ceo corpulento (ou caspento) choiva ou
vento
. Cando está en calma a ría, nordés polo
día
. Nublado na Armenteira, norte na ribeira
. Cuberta Arousa, mala cousa
. Curota cuberta, vendaval na porta
As gaivotas non voan polo burro
(Costeloo. Cousos do Vido ll)
EL.- A fame rnete máis medo que o mar
(Cosieloo. Cousos do Vido V)
. Cando a Barbanza ten touca, auga moita ou pouca
. Cando o mar bate a Balieiros, vento sur ou neboeiros
. Barqueiro de Vilanova, ¿Qué vento queres levar?,
pola mañán da ría e pola tarde do mar
. Tenlle respeto á Curota cando lle vexas capota
. Se a Curota ves tapar, vai a San Alberte destellar
ó Ventos das illas de Ons, malos son
. Chuvia do mar e vento da ría, témosche festa todo o día
. Chuvia do Sur, vento da ría, foliada para todo o día
. Calma na ría con día, vento sur ó outro día
. Cando está en calma a ría, nordés polo día
. Con norte forte, ronca a Lanzada, pronto virá a encrucillada
. Cando ronca Corrubedo, mariñeiro ponte quedo
)t,
/ / t.
r/
/(,,1
¿---n I
83

a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
FAENAS E APARELLOS:
Non hai mellor rede que a que pilla o peixe
No xantar prestan máis as do xeito (as sardiñas) que as da traíña
O xeito quere xeito, a rapeta quere seca e o bou quere ocasión
Mariñeiro da praia de Tulla, de noite ó xurelo, de día á manjúa
San Francisco trae a vela, San Xosé lévaa
Ardora no mar, Iarga rede que ven xarabal
ó bou non vou
A rapeta quere seca, o xeito quere xeito
Por San Brais, aparellos para atrás
As betas non te metas
Ó axexo un conexo, á luzada carallada
O que queira mariscar, hase de mollar
Ó boliche, non dormiche
Ó corricán non perdas o pan
Ó chinchoro fai o "sorro"
Á liña, poca fariña
Os miños fan meniños
O palangre chucha o sangue
A sacada, chucha a cana
BARCOS:
. . Barco grande, ande ou non ande
. . Barco veleiro, fondeado se pesca
. Barco á sonada, anda de carallada
OS MARÑEIROS:
. Mariñeiro coma teu tío, pescador
coma teu avó
. Cando ó mariñeiro lle dan de
beber, ou está fodido ou o van fo-
der
,/ . Na terra galo e no mar galiña
,./' . O que non se arrisca non pasa o
mar
. Bo mariñeiro sempre naufraga
/ . Tripulante novo, tormenta ou
capote
_- . Onde hai patrón non manda
mariñeiro
. O polbeiro pouco diñeiro
_-. Cristo ganado, cristo papado
.,. . Ofllol'da, o mar leva
. Polas marcas vaise ás boias
at'
O FABRICANTE.- non hai sardiña porque emigrou
O ¡¡lmÑglRo: .- Emigraria... en latas de conservas
(Costeloo. Cousos do Vido V)
-Emplear d¡namita contra os peixes , que son tan inocentes,..
-¡lso non é de homes!
(Costeloo. Cousos do Vido Vl)
rl
84

D¡TOS
PEIXES E MARISGOS:
o Mala centola te coma
. Andar ó revés coma un cangrexo
. Te-la língua coma un berbericho
. Estar cheo coma unha nécora / coma
un centolo
. Estar negro coma un chopo
. Ter bigote de camarón
. Sabrosa coma unha vieira
. Aberta coma un mexillón
. Ter beizos de maragota
. Te-la pel coma un camarón
. Ter boca de rabada ou de lorcho
. Apegarse coma as lapas
. Dar máis traballo que facerlle un pantalón a un polbo
. Poñersé encarnado coma un escacho
. Ser coma un felpudo...coma un rañote (pequeno, redondo, peludo)
. Parecer unha pedra entre as cunchas dunha ostra
. Ser coma un purzo (bravo, picudo)
. Te-los pelos tan negros coma un mexillón
. Ser bo peixe (boa peza, bo elemento)
. Te-las pernas coma as navallas
. Ser coma peixes de color (fino, boa peza)
. Ser coma un camarón dentro dunha casca dun mexillón (non merece-lo que tés)
. Ser peixe de cocer en branco (fino, delicado)
. Te-los dedos coma os centolos
. Escurrirse coma unha anguía
. Cambiar de cor coma un polbo (cambiar de idea, virachaquetas
. lnchar coma un chopo (cando alguén se enfada moito)
. Roncar coma un sanmartiño
. Rascar coma un sanmartiño (duro, con picos, antipático)
. Ollos coma unha nécora (saltóns)
. Face-la trampa da nécora (enganar, poñer unha trampa
AVES:
a
a
a
a
Vir á gaivota / andar á gaivota (aproveita-lo que outros fixeron)
Meteuse o arau na cal (contratempo, cando alguén entra e desfai unha reunión)
Ter unha vista coma un mascato
Tragouno coma un corvo a unha solla
CETÁCEOS:
Calarás arroás (fala moito, boca grande)
(Codeloo. Cousos do Vido Vl)
Eu poño as patacas, ti pos os peixes e xa vivimos
85

a
a
a
_a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
__a
a
O TEMPO:
Ser coma o vento de néboa (inestable, que cambia de opinión)
Vai voa-lo Beiró (mal tempo do sur, espérase que vai pasar algo gordo)
Despois da tormenta ven a calma
FAENAS E APARELLOS:
Levar un calote, un capote, un bo polbo, un branco...(un contratempo, non pescar)
Andar ó raqueo (conformarse con pouca cousa, pouca pesca)
Aboia o seo (cando se dan lances grandes, boa pesca)
Has de vir á cala, has de picar, xa picarás (xa te coilerei en mellor ocasión)
Enlea-lo palangre (armar un lío, facer algo mal)
Unha pichada (moito peixe, sorte)
Foi o aparello á hélice (avaría, contratempo)
BARCOS:
Fálame de barcos (cambiar de conversación)
Problemas ó puente (non molestes, arranxa os problemas noutro lado)
Faime contas enriba da tilla (contas claras e rápidas)
Tonla-lo folio cambiado (confundir, toma-lo pelo)
Tumbarse coma unha dorniña polbeira (cando unha moza da facilidades)
O peixe é máis grande que o barco (moito para un barco ou persoa)
Non ve-la boia nin os toletes (andar despistado)
Andar aboiado, non ve-la boia (despistado)
Ollo ó leme, escota na man (poñer moita atención
Preséntamas no rol (traer probas ou contas claras)
Andar ó garete, á tóa (deixarse levar)
OS MARIÑEIROS:
. Hache de acorda-la allada
. Ter rollo de varadero (língua de terra,
conto, malas noticias)
. Moita lingüiña mariñeiriño
. Xa caerás, deixa que xa, has de picar
(esperar ocasión)
. Ser mariñeiro de auga dóce
. Chopo, non chopo, rede ó mar (intentar
sempre, aínda que se fracase)
. Cantas me comes (¿canto queres?)
. Para mariñeiros nós (presunción)
. Fálame da Toxa (cambiar de tema)
a
^&
a
a
a
a
a
Birbiricheiros de Cambados
IArriba, que cantan os galos!
-¿Que a terra debía ser de todos?. Xa ves, o mar era
de todos e quedou sen sardiñas
(Casleloo" Cousos do Vido V)
Anda o gañador na costa (cando alguén gasta de máis)
Facer magas / "majas" (abusar, pasarse, aproveitarse)
Has de ir ó mar da marola (aínda que poñas interese hache de costar traballo
Os de Palmeira beben caña pola cuncha da vieira
Ó inglés non se lle pode dar confianza nin na Malveira
86

CANTARES
Pasei a Ría da Arousa
nunha barquiña de vela,
non vin cousa máis bonita
nin quero volver a vela
Sabela vai na vela
e Ramón vai no timón,
Lorenclño o pequeniño
vai tocando o acordeón
Cando veño do axexo
cando vou para a luzada,
quérote ver rianxeira
sempre no peirao sentada
Vento ventiño do norte,
vento ventiño mareiro,
vento ventiño do Norte,
será- lo meu compañeiro
Vento ventiño do mar,
vento non che teño medo,
que anque me leve-la gorra,
temén sei andar en pelo
O cura de Ons
foi ós mexillóns,
dou unha trompada
e rompeu os calzóns
Eu apañei berberichos
na beiriña do mar,
e cominnos tranquilo
á beira do lar
Unha taza de viño
e un cachiño de pan
foi a miña merenda
dunha tarde de verán
A muller do mariñeiro
cando el sae para o mar,
se viúva non queda,
viúva pode quedar
Non te cases cun ferreiro
que é moi malo de lavar,
cásate cun mariñeiro
que ven lavado do mar
O mariñeiro traballa
de noite coa lus da lúa,
da gusto velo chegar...
(ou entrar pola porta)
cheirando a frescura.
Tamén pode rematar
...pola mañán cedo
cheirando a frescura
Non quero que vaias máis
de noite para pescar,
que pode afresca-lo vento
e a piques de naufragar;
cala miña Maruxiña (ou Pepa)
ti xa sabes ó que vou,
xa sabes que non hai sempre
boa colleita no mar.
Os cartiños que eu gaño
non son para malgastar,
son para arranxa-la casiña
e os arranxos da dorniña,
¡Ai, os meus amores,
os meus quereres!
O mar che serva de cama
o ceo de cobertor,
a lúa de cabeceira
para que durmas mellor.
Carril ten un areal
que chega a Vilagarcía,
onde vai o berbericho
detrás da berberechiña.
Nena do meigo xardín
de San Vicente de O Grove,
desprezásteme por probe
e agora andas tras de min.
Cambadesa por te ver
pasei o mar de Cambados
a piques de me perder.
87

Depredéronme a cantar
as neniñas de Rianxo,
deprendéronme a cantar
indo polo mar abaixo.
Mariñeiro quero madre,
mariñeiro me has de dar,
se non me dan mariñeiro
solteiriña hei de quedar.
Fuches a Vilagarcía,
fuches e non viches nada,
non viches baila-lo sol
no meio da mar salgada.
-ou: ...na illa de Cortegada
Unha vez caín no río,
outra vez caín no mar,
gutra caín nos teus brazos
non me puiden levantar.
Moza da beira do mar
non bailes a ribeirana
que non a sabes bailar.
Un mariñeiro me dixo
se me quería casar.
Eu lle dixen :-mariñeiro,
outro ano e nada máis.
Madre de Dios da Lanzada,
Madre de Dios lanzadeira,
éntrache o sol pola porta
sáleche pola vidreira.
Polo mar abaixo, polo mar arriba,
polo mar abaixo vai unha sardiña.
Vai unha sardiña, vai un pexegueiro
que leva pexegos no mes de xaneiro.
Dous anceios (ou amores)
no meu peito,
viven para o meu pensar,
o da mociña que quero
e o do traballo do mar.
Vento, ventiño do mar,
vento, ventiño mareiro.
Vento, ventiño do mar
tráeme ó meu niariñeiro.
Casadiña de onte á noite,
déronme a comer ameixas,
o meu marido vai fóra
non teño a quen da las queixas
Nosa Vixe da Lanzada
que altiña se foi pór,
dalle o aire, dalle o vento,
dalle o mar polo arredor.
Teño lanchas, teño redes
e teño peixes no mar,
teño unha nena bonita
xa non quero traballar.
Vento ventiño do norte,
vento ventiño norteiro,
vento ventiño do norte,
será-lo meu compañeiro.
Para ser bo mariñeiro
tres cousas has de saber,
coñoce-lo mar e os barcos
e non ter medo a morrer.
Juanito dos campos
foi ós mexillóns,
tropezou cunha pedra
rompeu os calzóns.
(ou perdeu os pantalóns)
Xulián das cuncas
foi ós mexillóns,
cando veu de volta
rompeu os calzóns.
San Remoaldo querido
ten dos obres compaixón,
deixa que o mar sexa libre
para gañar un patacón.
O mariñeiro
cando vai para o mar
sabe a que hora vai saír,
pero non á que vai chegar.
O mariñeiro
cando vai para o mar,
leva a patela debaixo do brazo
porque na cabeza non a vai levar.
1'
88

Nosa Señora da Guía,
guía dos mariñeiros,
guíame a miña cuadrilla
toda de homes solteiros
Os mariñeiros traballan
todo o día sen cansar,
despois din que o peixe é caro
cando o teñen que comprar.
ADIVINAS:
¿Qué cousa é cousa
que bate na lousa?
(o MAR)
Ven a cousiña
do alto mar,
roxe que roxe,
venme mollar.
(A VAGA)
¿Qué cousa cousiña é?
para adiviñar é,
que vai deiquí a América
e sen andar nada?
(o MAR)
Estando eu na miña casa
viñeron pra me prender,
foise a casa polas ventás
e eu alí me quedei.
(oPETXEEAREDE)
Nace no mar,
morre na terra,
sópraslle e berra
(A BUXINA)
. Anda co vento e labra sen regos
(o BARCO)
TRABATíUCUES:
Se vou a Bueu nun bou, vou
se non vou nun bou,non vou
A SEMANA DO MARIÑEIRO:
Luns de carallada,
martes de mala gana,
mércores tormenta,
xoves mala venta,
venres traballar,
sábado cobrar (ou pescar)
e domingo descansar.
¿Qué cousa para diviñar é
que antes de selo xa o é?
1a eescnon)
Que é unha cousiña cousa
que moito se move e non ten Pés
(o PErxE)
Vivo no mar,
morro na terra
e estou cando a tí
se vas á feira
(o PoLBO)
A ola é de madeira,
as trébedes son de auga,
e a carne que leva dentro '
está viva e fala
(o BARCO)
¿Qué é algo e ó mesmo temPo na-
da?
(o PEIxE)
¿En qué se parece un ladrón a un
barco?
(OS DOUS ATRACAN)
89

CONTOS:
-Unha vez un home foi á praia da Lanzada, meteuse no medio dos cons e como non
se dou conta Oe q19 subía a marea quedoulle a cabeza no medio dos cons porque o
apretaban os mexillón que inchan ó enche-lo mar.
Entón viu que morría afogado e dixo "San Benito, se me sacas de aquí douche a me-
llor vaca que teño na corte"
E saiu, pero cando estaba fóra dixo: "Ai San Benito, ¡traballas polo interese!, pois
agora non cha dou que é miña". (outro conto semellante é con percebes).
-Unha veza un mariñeiro de Cambados que andaba solo no mar botóuselle enriba un
temporal. Atopouse tan mal que empezou a pedir polos santos: ¡Ai Vixe do Carme,
axúdame!, ¡Ai San Roquiño do can me vaia!...E cando xa non ile quedaba ningún
santo Ó que lle pedir foi e dixo: ¡Ai San Benitiño de Lérez, axúdame aínda que sexas
da competencia!
LENDAS:
A LENDA DOS MARIÑOS
-Naqueles lonxanos tempos do feudalismo, aló polo século
Xlll ou XlV, vivía un conde chamado Froyaz, que moraba nun
testo castelo. Era relativamente xoven e solteiro, moi afeizoa-
do á caza. e adoitaba percorrer a cabalo as súas largacías
posesións e montes adicado ó seu máis estimado apracámen-
to, na compañía algunhas veces dos seus amigos veciños, ou
ben por algún dos seus escudeiros.
Unha mañán que camiñaba pola encosta dun monte achega_
do ó mar, albiscou a carón duns penedos do areal o corpo
dunha muller que semellaba durmida, e estaba núa; máis non
se lle vían ben as pernas por cousa das grandes pedras que
coütaban a súa vista.
cheo de curiosidade foise achegando caladiñamente, pero ó
tripar as areas o cabalo piafóu e o bruído que produceu acor-
dou á dama, que segundo parecía era unha fermosa serea e
dispúxose a se mergullar na auga. Mais foi tarde; tres escudei-
ros que ían na compaña de don Froyaz tíñana xa arrodeada
apresadamente impedíndolle a fuxida.
un dos escudeiros cubreu a serea co seu tabardo, ésta foi moi
postiña no lombo dun cabalo e levada ó castelo de don Froyaz
que, ademirado da beleza daquela muller sentía estremece-la
súa carne varonil cunha emoción e unha inquedanza que en_
dexamáis tiña experimentado ata daquela diante de muller
algunha. E quixo casar con ela.
Xa instalada na súa morada e vestida como compría e atendi-
da por varias doncelas, don Froyaz fíxoa bautiza e como tiña
saído do mar, e no mar foi onde a achao, asmou que ningún
nome tte acaía tan ben senón o o" t¡"r¡ñi
"'ü;;;u":;
o'r5,1'putronim¡co"
Mais dona Mariña era muda. Non sabía falar, e malia de tódolos intentos que don
Froyaz facía para lle deprender a pronunciar algunhas verbas á súa esposa, ésta por
moito que se esforzaba para deci-las frases máis simples, non o acadaba o que tiña
entristecido ó conde. E máis cando ó cabo dalgún tempo naceu o seu fillo primoxéni-
to e veu comp a nai o alumiñaba con amor, bicábao con tenrura, pero non lle dirixía
90

'F
ningunha das parolas cariñentas coas que as nais adoitan dirixírense ós seus filliños
queridos; as súas expresións eran soamente meirós que moitas veces remataban en
bágoas por non poderlle dicir coa voz toda a tenrura que sentía por el.
Chegou a víspera de San Xoán, e como sempre en tal día, ó chega-la noite celebrou-
se no patio do castelo a festa conseguinte e acendeuse a tradicional lumerada. Don
Froyaz gostaba de ver soazarse ós seus servidores na brincadeira troula e folg'base
coas xentes da súa casa, e alí presentouse coma decote. Doña Mariña, que endexa-
mais tiña presenciado tal espectáculo acodiu tamén, levando no seu colo ó fillo das
súas entranas.
Daquela, cun súpeto e apresado movemento, don Frayaz arrincou Ó neno dos brazos
da nai e achegándose á fogueira fixo o aceno de chimpalo antre as labaradas. Espa-
vorida, dona Mariña púxose en pé e ceibou un berro, un brado arrepiante, e cramou -
¡Fillol...E coa pavura que a sobrecolleu fixo tal esfozo que botou pola boca como un
cacho de carne; mais falou, e dende aquela en adiante puido falar normalmente.
E todos choraban naquel momento de emoción e de ledicia. E a festa proseguiu co
maior reloucar e felicidade.
En lembranza do feito e por ter acontecido naquela data chamáronlle ó fillo Xoán.
(Recollido do libro " Lendas tradicionais galegas" de LEANDRO CARRE ALVARELLOS'
CRENZAS:
Cando una muller está preñada non pode tocarlle ó marisco nin coa man nin co
corpo, senón sáelle o fillo cunha mancha.
Cando un cangrexo queda enfronte dunha persoa coa panza para arriba é que lle
pide a morte.
Cando unha ameixa ou longueir'ón están apegados a unha pedra adiviñan a morte
dun mariscador.
Din que cando hai tormenta nun sitio arredado do fondo do mar están reunidos
toda caste de mariscos.
Cando as mozas solteironas querían ter un fillo collían un mexillón e un berbere-
cho e levábanos a unha cova escura paru que pasaran a noite.
É sinal de mal tempo: cando entra fume polas chemineas, cando as gaivotas se
meten á terra, cando hai vento do sur frío, cando o monte da Curota pon o som-
breiro, cando se sente o mar da Lanzada, cando cantan as rás (sinal de que vai
chover), mexan moito os cans, as anduriñas voan a rentes do chan, as curuxas
chían forte, as galiñas espióllanse, os gatos lávanse cara ó sur,
Hai cambio de tempo cando doe a reuma, reven as paredes das casas, reve o
sebo dos bocois, as pombas non marchan do pombal...
É sinal de bo tempo: cando o solpor se pon encarnado, cando hai vento do Norte,
cando queda a noite con estrelas fixas, cando hai nubes con forrha alongada
("bicho")
para que houbese boa pesca os mariñeiros mandaban ás mulleres a facer reme-
dios ós cruceiros ás doce da noite, vestidas de branco, coma pantasmas. facían
ritos, cantaban responsos, queimaban cousas e botaban sal"
91

O día de defuntos non se debe ir ó mar para non colJer mortos ou restos de cada-
vres nas redes.
Conta a xente que cando morre alguén afogado aparece aboiando á volta de nove
días porque lle estoupa a butsa do fel.
Os defuntos que se recollen no mar sangran cando se aproxima alguén da súa
familia.
Da mala sorte saír para o mar se se atopa un cura ou unha meiga. Tamén da ma-
lla sorte falar de cobras, sapos, mouchos e curas. Se se nomeaban sen querer
Para desface-lo meigallo dos barcos
dábanselle tundas con estrugas ou se
ía ás bruxas (cando non se pescaba)
Cando ó saír para o mar se cruzaba
unha meiga e botaba o mal de ollo
había que saír de popa e mexando
pola borda ata estar fóra do porto.
Para estrear un barco ou aparellos
regábase con viño tinto.
Cando se estreaba un aparello poñía-
se unha muller nel para que dese boa
pesca
Para pedir vento íase a un santuario e
levantábase unha tella
Cadro de Ernesto Goday
cando a tapa da caixa do barco cae dentro do cuartel da mala sorte.
Para que as mulleres que non podían ter fillos quedasen preñadas ían á Lanzada
a toma-las 9 ondas nunha noite de lúa (na noiote de San Xoan ou o 15 de agosto)
"o mar, para os nosos primitivos actuais está poboado, como antano, de seres
misteriosos que denominan en xeral encantos, como xa temos advertido ante-
riormente. "É un sagrado o que a mariña, seño/' refería un mariñeiro das nosas
costas a un economista escritor. E un informante de Santa Uxía de Ribeira relata-
ba como o demo, famento, solicitaba dun pobre mariñeiro desde a orela que lle
gardase algo que el estaba cociñando na barca alonxada da praia, porque el, o
Malo, non podía atravesa-lo mar que é sagrado. A solemne bendición da extensión
mariña tan frecuente aínda hoxe nos nosos pobos costeiros, orixinada por este
temor popular, é unha das páxinas máis poéticas da nosa etnografía".
F. Bouza Brey (traducido)
"Los mitos del agua en el noroeste hispánico"
en Etnografía e fotclore de Galicia (l)
92

O,,MA,R.,.,.,N.A,,.,U|.il"E.RAT.UIIRA
Xa dende a ldade Media conservamos mostras literarias da influencia do mar na
creación poética. Proba delo son as cantigas de amigo que fan referencia ó mar ou a
elementos relacionadosa con el; son as chamadas mariñas ou barcarolas, coma a
que vai seguido, que é do trobeiro Paio Gómez Chariño, primeiro Señor de Rianxo.
As froresl do meu amigo
briosas vam no navío.
E vam-s(e) as froros
d'aqui bem com meus amores!
Idas som as frores
As frores do meu amado
briosas vam (e)no barco!
E vam-s(e) as frores
d'aquí ben com meus amores!
Idas som as frores
Briosas vam no navio
pera chegar ao ferido.2
Evam-(se) as frores
d'aqui bem com os meus amores!
ldas sorn as frores
Briosas vatn eno barco
pera chegar ao fossado.3
Idas som as frores
d'aqui bcm com meus amores!
Pera chegar ao ferido,
servir mi, corpo velido.a
d'aqui nem com tneus amores!
Idas som as frores
d'aqui bem com tneus amores!
Pera chegar ao fossado
servir mi, corpo loado.
Idas som as frores
(Cancioneiro da Biblioteca Nacional de Lisboa 817,
Cancioneiro da Vaticana 401)
1. Para uns refírese ás cinco flores de lis do escudo de
Gómez Chariño, ou denominar "frores" ó propio amigo;
para outros "frores do meu amigo" ía referido ó que está
namorado.
2.Expedición militar
3.Server ó rei
4.Formoso, elegante
93

r
O pontevedrés X.M. Pintos Villar, que foi xuíz en Cambados (',l.840-45), escribiu este
fermoso cadro de costumes romántico realista cheo de amor ós humildes.
OS BIRBIRICHOS E OS BIRBIRICHBIROS
Levantan os ollos moitos
para as estrelas do ceo
non se fartan de mirar
as luces do firmamento.
quedando coa boca aberta
sin saber quen fixo aquelo:
e tornando a vista ó chan
xa de todo se esquenceroll
sen coidar que cada herba
volve tolo ó máis discreto.
Cantan as cousas do alto,
cantan as cousas de lonxe,
cantan as cousas buxáns,
cantan as cousas sen prezo,
cantan a mil toleiradas
que xa non acordan tempo,
e coidan que é faramalla
o que temos de nós preto.
Por iso me deu a gana
de abrochar nestes versos
cuus bichiños acochados
nuns cachiños moi pequenos
que pola area esparexidos
moitos miran con desprezo.
É de ver alá en Cambados
enfrente á terra do Meco
cando devala a [larea
tanto chan que queda en seco,
que se fora terra a millo
había pan para o iderno
pois naquel longo areal
que vai por xunto a Castrelo
vense as xentes formigando
que parecen as formigits
que saen dun formigueiro.
Non acode tanta nunca
por oir a un misioneiro
e se tanta se axuntara
para as cousas doulro xeito
non habería as caldeiradas
que decote se están vendo.
Alí pois naquel Sarrido
cando a lúa vai nacendo
ou como a roda dun carro
arnostra o seu rostro cheo,
axúntanse de moitas partes
homes, mulleres e nenos,
todos van esfarrapados
non van ricos, nin van cregos.
Ali van do Grove e Curro,
de Dorrón e Sobradelo
e de Armenteira e de Nantes,
Santa Cristina e Loenzo,
94
van de Meis e de Baión,
Santo Tomé, San Lourenzo,
van de Bamio, van de Cea,
de Oubiña e de Tremoedo,
van os do monte da Escusa,
e máis aínda de máis lonxe,
van de Caldas e de Cuntis,
Vilagarcia e Sanxenxo.
Cada uns pola súra banda
en bandadas c¿rl romeiros
vense acudir ó areal
pola rnañanciña cedo:
ulls cuns panos or.l con foles
outros con cestas ou cestos,
van axiña, corre corre,
van buscar e van valdeiros.
Alí se axunta un xentío
de lugares tan diversos
que propezan rms con outros
e xarnáis se coñeceron.
Cornenzan a f,rchicar
cuns puciños ou cos dedos
alí pola area adiante,
ou con osos ou con ferros,
e sacan moitas manadas
de birbirichiños lrcscos:
van enchendo os seus gabidos
sen liofias e sen berros
pois todos teñen alí
sen disputa igrral dereito.
Ninguén se azaña anque vexa
que se colle rnáis ou menos,
nin dice ninguéu "isto é meu"
mentras que non o ten no cesto
Hai fartura para todos
anquo se axunten mil centos.
E naquel chan tódolos pobres
tornan ó estado primeiro.
De a colleita rernatada
.uúntanse os compañeiros
dinlle adeus ó areal
e dan gracias ó do ceo,
dicíndolle cada un
do máis íntimo do peito
palabras moi acelmosas
así pouco máis ou menos:
"Bendito sexas Señor
que sen traballo e sen tempo
na area decote botas
para os pobres alimento,
dásnolo xa dispostiño
sustancioso e criadeiro
e para que non o furten
serve ós ricos de veleno.
Bendito sexas Señor
por sempre e resempre eterno
cada corazón dun pobre
será sempre o voso templo"
E logo dinlle ás areas
así pouco máis ou menos:
"Adeus areas queridas
á nosa fame remedio
criade birbirichiños
por rnillares de milleiros
nós viremos cobizosos
anque de lonxe collelos,
que cando é moi negra a fame
o camiño non pon rnedo.
Virá a pisa-los pobres
as areas de Castrelo"
Nesto as xentes se carga[,
cada ull co seu peso,
todas se poñen pingando
rnais van con semblante ledo.
Non falta nas compañías
quen sopre algúu punteiro.
algunha frauta, ou ben chifre
ou algún outro instrumento,
e mulleres que mntando
e castañolas mecendo
se espotrican coas ferreñas
repinican o pandeiro.
Comenzan as alegrías
daquela seifa o desexo
e saen do areal
por un cento de carreiros.
Van por aqueles camiños
mil foliadas facendo.
Paran cos birbirichiños
nunha congostr¿ ou penedo,
nun aldea, ben nun campo.
ben ó pé dalgun outeiro.
Alí botan mil cantigas
e rematan os seus versos
cunha chea de aturuxos
que abrouxan ó mesmo ceo.
Cantando lodos a unlta
xa brincando e tamén quedos
docemente van dicindo
ó son dos seus'instfl]mentos:
"Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos
que hoxe cos birbirichiños
as saudades son menos.
Nunca se perda a Inentoria
das areas de Castrelo

e que alá vaian os pobres
polo camiño dereito:
deixaremos sinalado
que non vaian con rodeos
e destas cunchiñas brancas
queden os camiños cheos:
Nós con este ben de Deus,
vivimos anos a centos
criamos fillos a pote
sans como buxos e cedro.
As comidas dos señores
che¿rs de especies e cheiros
que se escachoen no lume
que lles fagan bo proveito:
Pois se viven regalados
ben lle lo paga o pelexo
e ruan á súa costa
boticarios. curandeiros.
Alegrádevos miniñas
mozos, rapaces e vellos
que hoxe cos birbirichiños
as saudades son menos"
E logo séntanse un pouco
para ver de'tomar alento
e comenzan a escochar
os birbirichiños frcscos.
Relóucase de mirar
o bulir daqueles dedos
e con un cada man
e cruzándoos polos tetos
Tris...salta o cacho da arriba
o de abaiso queda clteo.
Desta rnaneira os escochan.
mais despois é ver comeios,
a cobiza con que sorben
o que os cachos teñen dentro
como chuchan as cunchirias
e despois lamben os dedos:
Se por fortuna hai dous cartos
para sacar uns dous netos
e levan algún na falchoca
un anaco dun cortezo
máis de millenta debullan
sábeulle rnellor que quei.ro
van tirando pouco a pouco
cada cal para o seu eido
recordando ós seus filliños
que xa estarán no quinteiro.
Inda a nai non pon o pé
por dentro do portelo
xa chegan os seus miniños
A min. a rnin berbereclio;
Cisca uns poucos pola eirn
os rapaces van collelos
de gatiñas uns con outros
levant¿iLndose e caendo.
Despois tódolos da cas
arredor do fol ou cesto
noll se fartan de gandir
os birbirichirios frcscos :
non vistes algunha vez
¿polo verán uu niño feito
cos paxariños deitados
todos en roda por dentro
como se estrican e chían
con sonidos peiros
cando ven voando a nai
coa bicada no peteiro?
Pois así co mesmo afán
dando gritos, dando berros
os fillos dos pobres brincan
de alegría e de contento.
e saen en coiro a fóra
cando ven ós pais lonxe
que traen os birbirichiños
das areas de Castrelo.
Agora os homes de chola
sen forza-lo entendemento
saberán porque és de Cambados
chaman os birbiricheiros.
Mais ¡ron rne dirán a min
e aposto o que non teño
como dos birbirichiños
se repoñen os viveiros.
pois tantos e tantos sacan
taü decote e tan arreo
que s€ sacaran areas
non había ¿rreal en Castrelo.
Só o que leva por conta
as voltas do Universo.
o que de nada se olvid¿t
e sempre está co ollo aberto
poderzi se quere explicalo
e darnos coñecemento,
que os homes, por moi leidos...
desengañarse, é o vento.
XOAN MANUEL PINTOS
VILLAR
"A Gaita Gallcga" 1.853
üeta¡le dun cadro de Ernesto Goday
95

Na primeira metade deste século Alvaro Cunqueiro e Fermín Bouza Brey tiveron co-
mo fonte de inspiración dos seus poemas a Ría de Arousa. Ámbolos dous recrearon
as formas medievais nun estilo chamado "Neotrobadurismo" do que é unha mostra
este poema de Cunqueiro:
Si miña señor á i-alba da Arousa beilar
poñereille, belida, un ventiño no mar.
A dorna vai e ven
que meu amor ten!
Poñereille unha frauta e mais un reiseñor
e unha longa soedade coma a do mar maior
A dorna vaio e ven
que meu amor ten!
Na illa Cortegada poñereille un galán
por pastor das mareas co seu remo na man.
A dorna vaio e ven
que meu amor ten!
Poñereille unha gaita no bico da ría
e unha avelaneira no medio do día.
A dorna vaio e ven
que meu amor ten!
ALVARO CUNQUEIRO
"Cantiga nova que se chama Ribeira"
Nós. Santiago 1.933
DIANTE DO MAR DE CAMBADOS
O canistrel de mestos lumiares
que na serán calada se derrama,
todo luz, todo ouro, todo flama,
envexa de solpores e de mares,
preludio é dos pálidos luares
con que na noite a praia se rec¿una-
en tanto a onda en paixón ama e desa-
ffi&,
envolveita nas néboas tutelares....
Ría de Arousa, grávida de cores,
serea dos atlánticos amores
que acariñache a miña infancia inxela,
faime un recanto no o.gu*nto colo.
un sartego onde durma ao teu arrolo
no mais esquivo con da túa orela!
FERMíN BOUZA BREY
"Seiluro"
96

A dorna inspirou estes dous fermosos poemas ós poetas cambadeses Ramón Ca-
banillas e Ramén Vidal
MARIÑBIRA
Leste duro,
Mar bravo.
Curiscadas da choiva.
A noite vai rubindo
cabaleira na sombra.
As fortes ás tendidas,
inquedas, sin rumbo, silenciosas,
levadas polo vento
déixanse ir as gaivotas.
Salseada e batida das escumas,
de lombo en lombo das hinchadas ondas,
a vela a catro rizos, bolinando,
coa quilla ó descuberto vai a dorna!
A dorniña pulpeira
durmirá mar afora...
O patrón unha man aferrollada
na caña do timón, outra na escota,
leva os ollos chantados
nos cons ergueitos da lonxana costa.
Ferve o mar, brúa o vento...
¡Pobre da domal
Un refacho asubiante
abate a verga e tronza o palo, as cordas
estalan, e un instante ábrese a vela
e cai a plan no mar...
Galgan as ondas
ouveando roucas, coma cans famentos
en asalto dos cons...
¡Pobre da dorna!
RAMON CABANITLAS
"Venlo Moreiro". A Hobonq, l.9l5q
MARIÑEIRAS:
Naceu a lúa en Xaneiro
con ventos de travesía,
hastra que os comos lle rompan
vamos a ter marusía
Vamos prá Mexeloeira,
temos posta de luzada:
a marea é morta, e vai
o estrelón de baixada.
A marea vense enriba
eo vento non deixa andar,
hai que maniobrar de abondo
para non se asulagar.
Leva o mar moita xurrada
vai a canle feita un lodo;
augas turbas poden dar
cope cheo a mar revolto.
O vento funga na vela
como lobo en noite crara,
o mar entra pola borda,
e a doma vai chea de auga.
Leva tres rizos de vento
e vai deitada no mar,
o tirnón salta de gozo
e a dorna vai a voar.
Leva sardiña do xeito
como un tesouro de prata,
vai prá venta, leva presa,
corre a un largo, e vai que racha.
Deixamos Mesos por banda,
por estribor San Vicente;
pasando por Pedras Albas,
témo-la Torre de frente.
A donra é o meu corazón
a vela ergueita a miña alma,
a miña ilusión o mar,
e a p€sca a miña esperanza.
RAMON VIDAL
En "Eslompos de Combodos", seleccionodos po
José Coomoño Bournocel. Típ" El ldeol Golle-
go,1.953
97

O escritor.rianxeiro Manuel Antonio
tema central da súa obra.
coñécese como o poeta do mar por ser este o
...4o afogado
XA CIIE levaran os ollos
relingadores de lonxanías
e pescadores de profundidades
Xa che levaran avoz
asolagada na furna xiróvaga
po onde escoan as tempestades
Xa che levaran os azos
enmallados na rede sonora
dos cordaxes ereutos
O vento aínda escovaba
coas poutas de escuma
na xerfa
máis cadaleitos
Ibas xuntando soedades
Por un burato do Mar
chopaches un día a buscarte
A noiva goleta
enloitada de branco
que cose roitas esquencidas
acena no vento as súas velas
como ese pano das despedidas
-Din que non hai rías máis bonitas que as nosas.
.Pero xa non teñen peixes
(Casteloo. Cousos do Vido y)
98
Descoberta
QUEN fechou esta noite
a fenestra azul do Mar?
Este Mar fuxitivo
de tódalas ribeiras
. Naúfrago do neboeiro
que desviou o rumbo
dos puntos cardinaes
Ficaron as gavotas
tres singladuras a sotavento
Desourentaronse os arroaces
intrusos e impunes
Hoxe ninguén dá coa relinga
pra aferrar os panos do horizonte
E este serán tampouco
engaiolaremo-lo Sol
O sol era un paxaro triste
que se pousaba no penol.
MANUEL ANTONIO
"De coiro o cotro"
-No meu tempo comíamos sardiña; agora pescámola
nada máis
(Casteloo. Cousos do Vido V)
Debuxos e texto do xenial rianxeiro Alfonso Daniel Rodríguez castelao:

O peixe é un dos símbolos de Cristo.
O peixe é aplatado mar feita carne.
Cada peixe ten a sustancia do seu mar. O peixe
do Mediterráneo sabe a carne civllizada e xa deca-
dente. O peixe do Atlántico -un mar terriblemente
salvaxe- sabe a sal de vida libre.
O peixe galego trai nas frebas da carne as mello-
res esencias do Océano.
¡Cánto custa criar un kilo de came de vaca! En
troques a came de peixe críase sen coidados nen
gastos.
A pesca era un traballo nobre e xeneroso. por algo
Xesús de Nazaret escolieu, para seus apóstoles, a
doce mariñeiros. Máis agora péscase con dinamita...
-O peixe acábase de todo
-Pro mentras du¡e fanse moitos ricos.
(Casteloo. Cousos do Vido V)
Cando naufragaba unha lancha morría o "patrón" xunto cos "compañeiros". Agora o "patrón,,
chámase "armador" e nunca morre afogado porque xa non vai ó mar.
A pesca en Galiza ennobreceráse de novo cando retornen as maneiras coleitivistas da nosa
tradición mariñeira, fondamente afincada no cristianismo. ¡O que queira "quiñóns" que xogue a
vida no mar!
o Fisterre galego -a punta mais avaizada de Europa- fixose para pescar.
"SIRENO", do cambadés Francisco Leiro, unha
mostra de escultura inspirada na mitoloxía mariña
99

BIBLIOGRAFíA:
* Abuín, Marcelino e Villaronga, Manuel: "villagarcía y el mar". Grupo de portos de vilagarcía. 19g3
;.álft"t
colexio P. castrelo "o traballo no mar". conseilería de pesca. Xunta de Gaticia. santiago
* Bouza Brey, Fermín: "Etnografía e forkrore de Garicia (2). Xerais, Vigo 1.9g2
*Cabanillas, Ramón "obra Completa". Edicións galicia do centro Galego de BuenosAires. 1959.
* Carrera, Valentín: "Rio Sil,, Xerais, Vigo 1.gg0
* castroviejo, José María: "Galicia, guía espiritual de una tierra". José Ma castroviejo. Espasa calpe.Madrld 1.970
" castroviejo, José María:: "Rías Bajas de Garicia". Ed. Evererest 1.g5g
* Colexio de Arqutectos de Galicia :
,,O
muíño de mar de A Seca,,. 1.gg0
" concello de Vilagarcía : "ViragarcÍa de Arousa Mar de compostela. vilagarcía .,1
.gg4
* consellería de Pesca:"Galicia no mundo da mar,,. Xunta de Garicia 1.gg1
* cunqueiro, Alvaro: "cantiga Nova que se chama Riveira,,. Ed. Nós. santiago 1.933
* Faro de Vigo
* Feixó, Paco: "A Cociñar con paco Feixó. Ed. lr lndo 1.g94
* Guillén, J'R', Jáudenes, J. :"En torno a los colectivos de seres marinos". consejo Superior de lnvesti-gaciones científicas. rnstituto Histórico de ra marina. Madrid, 1.956
* Manuel Antonio: "poesía,, y. Galaxia. Vigo lg77
* Martín, Paco "¿eué cousa é cousa?. Galaxia, Vigo
* Mora, Ricardo: "Hombres y dornas,,. 1.g65
* Pintos Villar, X'M. "A gaita gallega". Pontevedra '1 .853. De facsimil Real Academia Galega,igg.l .
* Ríos Panisse, Ma carmd "Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia,, . Anexo da revistaVerba. Universidade de santiago : Y: "lnvertebrados y ["c"r" 1 g77,ll,,Mamíferoi ur", y uigrr,, 1.9g3
* Rodríguez Castelao, Daniel: ,,Cousas
da vida,,. Galaxia
* Rodríguez Rodríguez, Manuel: "Hidrotoponimia de la Ría de Arosa". seminario Fontán-sarmiento deHagiografía, Toponimia y onomástica de'Galicia. Colegio rr¡"V"r ó"lrirez-santiago 1.976.
* Varios. "Anuario del puerto,,Xunta de portos de Vilagarcía. l.gg3
" Varios: "O mar da memoria,,. Consellería de pesca. 1.g91
" "La Voz de Galicia"
" Xunta de Galicia "Arousa, la ruta marítima del Apóstol". Consellería de Reiacións institucionais. San-
tiago 1.993
'100

Esta publlcaclón esü subvonclonada pola Consellerla de Pesca, Marlsquso e Aculcultura

O medio mariño o home (Candea 1994)

More Related Content

Viewers also liked (18)

Similar to O medio mariño o home (Candea 1994) (20)

More from candeadosalnes (20)

O medio mariño o home (Candea 1994)