Oinarrizko antolaketa
- 1. OINARRI BIOLOGIKOAK 2. Giza gorputzaren oinarrizko antolaketa TAFYD 1. Maila Juan Arbulu
- 2. Oinarrizko antolaketa Hiru multzo landuko ditugu: 1. Giza zelula 2. Oinarrizko ehunak 3. Organoak, sistemak eta aparatuak 2
- 4. Giza zelula Bizidun unitate txikiena da. Izaki unizelularrak eta plurizelularrak. Giza-zelulak 5-200µm (1µm = 10-6m). Zelulen egiturak betetzen duten funtzioarekin zerikusia dute. 4
- 5. Giza zelula Antolaketa mailak 5
- 6. Giza zelula Zelula eukariotoa Nukleoa Zitoplasma Nukleoplasma Kromosoma Organuloak Egiturak 6
- 7. Giza zelula 7
- 8. Giza zelula A. ZITOPLASMA Mintz zelularra eta mintz nuklearraren artean dagoen tartea da. Bertan, hainbat egitura eta organulo bereizten dira 8
- 9. Giza zelula ZITOPLASMA 5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ) 3.Erribosomak 8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL) 6.Golgiren aparatua 10.Lisosomak 4.Peroxisomak 9.Mitokondriak 13.Zentrioloak 9
- 10. Giza zelula 5. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ) Mintzez inguraturiko pasabideak dira. Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita. Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira. Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden zeluletan ageri da. 10
- 11. Giza zelula 3. ERRIBOSOMAK Zelula guztietan dauden organuloak dira. Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran daudenean. Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko zimurtsuari erantsita ere. 11
- 12. Giza zelula 8. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL) Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak ere egiten ditu. Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira. EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira. Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak (gibela, gonadak eta guruin adrenaletan). 12
- 13. Giza zelula 6. GOLGIREN APARATUA Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz. Diktiosomen inguruan besikulak daude. EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea eta erreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat. Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (gluko proteinak, mukopolisakaridoak,…) 13
- 14. Giza zelula 10. LISOSOMAK Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira. Bertan hidrolasa erako entzimak daude. Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn. Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da. 14
- 15. Giza zelula 4. PEROXISOMAK Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak dira. Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izeneko entzimaz baliatzen da. 15
- 16. Giza zelula 9. MITOKONDRIAK Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira. Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da. Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso ugariak dira (gibela, muskuluak,…) 16
- 17. Giza zelula 13. ZENTRIOLOAK Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz. Nukleoaren inguruan kokatzen dira. Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua kontrolatzen dute. 17
- 18. Giza zelula B. NUKLEOA Mintz nuklearrez inguraturik dago. Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak, entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, … ADNak proteina basikoekin batera kromosomak eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz. Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu (bi sexualak X eta Y) Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte. Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak ARNaren metaketa helburu dutela. 18
- 19. Giza zelula 19
- 20. Oinarrizko ehunak Organismo batean antzeko funtzioa betetzen duten zelulen multzoari ehuna deritzo. Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira. 4 ehun mota daude: Epitelio ehuna Konektiboa Muskulua Nerbio-ehuna 20
- 21. Oinarrizko ehunak 1.EPITELIO EHUNA A. Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko eta barnealdeko estaldura 1. Ezaugarriak: 1. Zelulak estuki lotuta 2. Zelulen etengabeko berritzea 3. Ez dute odol basorik 2. Funtzioak: 1. Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta iraizketa) 3. Motak: Zelularen formaren araberakoa. 1. Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua 2. Kubikoa 3. Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua 21
- 22. Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Laua sinplea Geruza bakarra Laua estratifikatua Geruza bat baino gehiago Kapilarretan Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan. Birika albeoloetan 22
- 23. Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Epitelio kubikoa Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzio duten hodietan agertzen dira: Giltzurrun tubuluetan Pankreasaren hodietan Obulotegiaren azalean 23
- 24. Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Epitelio zilindrikoa Epitelio zilindriko sinplea Epit. zilindriko pseudoestratifikatua Geruza sinple bat, mikrobiloskak ager Geruza bakarra, zilioak ager daitezke daitezke. mukia edo gametoak mugiarazteko. Urdaila Bronkioak Umetokia Trakea Hestemeharra ( mikrobiloskak ) Epididimoa Obiduktoak 24
- 25. Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA Epitelio zilindriko sinplea Epit. zilindriko pseudoestratifikatua 25
- 26. Oinarrizko ehunak 1. EPITELIO EHUNA B. Guruin epitelioa • Zelula jariatzaileak dira. Isolatuta edo multzoka agertu daitezke guruinak eratuz. • Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketaren araberakoa da. EXOKRINOAK ENDOKRINOAK MISTOAK 26
- 27. Oinarrizko ehunak Zelula bakarrak: Zelula multzoa: zelula kaliziformeak guruinak hestemeharrean mukia jariatzen pankreasa dute 27
- 28. Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metaboliko eta estrukturala ematen die. Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktiboak kontrolatzen du. Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia batean murgildurik agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da. Matrizea: 1. Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, proteinak, 2. Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak: a. ez elastikoak ( kolagenoa) b. elastikoak (erretikulina eta elastina) 28
- 29. Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA Zelulak : 1. Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizea sintetizatzen dute. zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,.. helduak: fibrozito, osteozito, … 2. Migratzaileak: organismoaren beste lekuetan sortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzio espezifikoak burutzeko. Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, .. 29
- 30. Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA Funtzioak : Organismoaren ehunak elkarturik mantendu Organoen azpiegitura osatu Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua osatu Gantzak metatu Erresistentzia handiko egiturak sortu Euste-egiturak osatu Substantzien garraioa eta homeostasia burutu 30
- 31. Oinarrizko ehunak 2. EHUN KONEKTIBOA Motak : KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA ) ADIPOSOA KARTILAGO-EHUNA HEZUR-EHUNA ODOL-EHUNA 31
- 32. Oinarrizko ehunak 32
- 33. Oinarrizko ehunak a. Ehun konjuntibo laxoa Non daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta organoen arteko hutsuneetan. Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa, nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak). Zuntz elastikoa Matrizea Kolageno zuntzak 33 Fibroblastoak
- 34. Oinarrizko ehunak b. Ehun konjuntibo trinkoa Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean, kornean eta tendoietan. Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako erresistentzia (tendoiak) Kolageno zuntzak Fibroblastoak 34
- 35. Oinarrizko ehunak c. Ehun konjuntibo elastikoa Elastikotasun handia (elastina) Non daude: forma aldatzen edota deformatzen diren organoetan (birikak).. Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoen mugimenduak. 35
- 36. Oinarrizko ehunak d. Ehun konjuntibo erretikularra Non daude: organoen artean. Betebeharrak: organoen eustea. 36
- 37. Oinarrizko ehunak B. Ehun adiposoa Adipozitoz osaturik Funtzioak: Lipidoen metaketa Babes mekanikoa Tenperaturarekiko babesa Nukleoak Lipido tantak 37
- 38. Oinarrizko ehunak C. Kartilago ehuna Oso elastiko eta malgua da. Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago. Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez. Motak : HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa. ELASTIKOA: bellarrian. EZ ELASTIKOA: sudurrean ARTIKULARRA: giltzarrietan 38
- 39. Oinarrizko ehunak D. Hezur ehuna Ornodunetan Osaketa: Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65) Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35) Zelulak: Osteoblastoak Osteozitoak Osteoklastoak 39
- 40. Oinarrizko ehunak Havers hodiak Hodi kalkoforak Osteozitoak Arteria, bena eta nerbioa 40
- 42. Oinarrizko ehunak E. Odola ODOLA Plasma Odol zelulak Eritrozitoak Sueroa Koagulatzeko O2 garraioa faktoreak Albumina Leukozitoak Fibrinogenoa Globulina Inmunitatea Ur-soluzioa Tronbozitoak Koagulazioa Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu. 42
- 43. Oinarrizko ehunak Eritrozitoak Leukozitoak Plaketak 43
- 44. Oinarrizko ehunak 3. Muskulu ehuna Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina). Motak: Ildaskatua: o Zelula luzeak eta paraleloki jarrita. o Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte. o Mitokondria ugari Kardiakoa: o Nukleoa zelularen erdian. o Mitokondria ugari. o Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa. Leuna: o Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita. o Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak: jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimendu peristaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ... 44
- 45. Oinarrizko ehunak 45
- 46. Oinarrizko ehunak Muskulu ildaskatua 46
- 47. Oinarrizko ehunak Muskulu Leuna 47
- 49. Oinarrizko ehunak 4. Nerbio ehuna Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia eta korrdinatua sortzea da bere eginkizuna. Zelula motak: 1) Neuronak: Kinada elektrikoak garraiatzen dute. NS-ko unitate funtzionala Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak) eta adar luze batez (axoia) osatua. 49
- 50. Oinarrizko ehunak 2) Gliako zelulak: Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude. Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.zentralean Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazko estaldura sortzen du N.S.periferikoan 50
- 51. Oinarrizko ehunak 51
- 53. ANATOMIA OROKORRA 53