SlideShare a Scribd company logo

Pagsusuri sa panitikang pilipino sa panahon ng kontemporaryo

Download as DOCX, PDF
Denni Domingo, profile picture
Denni Domingo

Ang dokumento ay isang pagsusuri ng panitikang Pilipino sa panahon ng kontemporaryo na nakatuon sa mga kilalang manunulat at kanilang mga gawa. Ipinapakita nito ang pag-unlad ng panitikan sa Pilipinas, ang mahalagang papel ng mga institusyon tulad ng Carlos Palanca Memorial Awards, at ang paggamit ng wikang Filipino sa mga opisyal na dokumento. Kasama rin ang talalambuhay at mga kontribusyon ng mga manunulat tulad nina Aniceto F. Silvestre, Rogelio Sikat, at Lualhati Bautista.

Education
1 of 101
Downloaded 1,936 times
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
Most read
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
Most read
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
Most read
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
ADAMSON UNIVERSITY COLLEGE OF BUSINESS ADMINISTATION MANAGEMENT AND MARKETING DEPARTMENT ANG PAGSUSURI SA PANITIKANG PILIPINO sa Panahon ng Kontemporaryo Ipinasa nina: Castro, Jillienne DL. Clara, Roilo Dacillo, Al Vincent M. Domingo, Dennimar O. Hernandez, Jillian Ayn Sophia P. Macasaquit, Ryan D. Panser, John Stevhen Querimit, Coleen Janine SG. Quiroz, Justin Santiago, Camille Apple C. Suba, Risaflor A. Ipinasa kay: Professor Violeta Dulatre
Nilalaman I. Panimula II. Talalambuhay ng Manunulat  Aniceto F. Silvestre  Rogelio Sikat  Genoveva E. Matute  Amado V. Hernandez  Lualhati Bautista  Alejandro G. Abadilla  Lamberto E. Antonio  Patrocinio V. Villafuerte  Robert Ong  Efren Abueg III. Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan  Ang Ibong Mandaragit (Castro, Jillienne DL.)  Bangkang Papel (Clara, Roilo)  Sa Lupa ng Sariling Bayan (Dacillo, Al Vincent M.)  Impeng Negro (Domingo, Dennimar O.)  Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Luha ng Buwaya (Macasaquit, Ryan D.)  Sa Bagong Paraiso (Panser, John Stevhen)  Ang Kwento ni Mabuti (Querimit, Coleen Janine SG.)  Batik ng Buwan (Quiroz, Justin)  Tata Selo (Santiago, Camille Apple C.)  Gapo (Suba, Risaflor A.)  Patula  Patnubay (Castro, Jillienne DL.)  Kalayaan (Clara, Roilo)  Manipesto ng Isang Dayo (Dacillo, Al Vincent M.)  Ang Pagbabalik (Domingo, Dennimar O.)  Ang Panday (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan (Macasaquit, Ryan D.)  Isang Dipang Langit (Panser, John Stevhen)  Ako ang Daigdig (Querimit, Coleen Janine SG.)  Pamana ng Lahi (Quiroz, Justin)  Bagong Taon (Santiago, Camille Apple C.)  Lilik at Pluma (Suba, Risaflor A.)
Panimula Sa panahon ng kontemporaryo, ang mga manunulat na sina Rogelio Sicat, Rogelio Ordones, Efren Abueg, Virgilio Almario, Ruth Mabanglo, Ave Perez Jacob, Domingo Landicho, Clemente Bautista, at iba pa ay naglantad ng mga totoong pangyayari upang mapayani ang realismo. Inilarawan sa kanilang mga akda ang mga pangit at magandang nangyayari sa lipunan. Buong tapang nilang inilantad ang mga kabulukan ng pulitika, ang pamahalaan, ang paghihirap ng mga mamamayang biktima ng karahasan at kahirapan, ang pagtaas at pagbaba ng krimen, prostitusyon at eksploytasyong ng mga kabataan. Nagpatuloy pa rin ang Liwayway sa paglalathala ng mga akdang likha ng ating manunulat, lalo't higit pa iyong mga nagsisimula pa lamang sa larangang ito ng pagsulat. Maging ang mga komiks magasin ay nagkaroon ng mga pagbabago sa kanilang porma at nilalaman at umayon sa hinihingi ng mga simulain ng Bagong Republika. Nagpatuloy ang pagpapayaman sa ating wika lalong higit nang ipalabas ng Pangulong Aquino ang Executive Order No. 335 noong Setyembre 1988. Ito ay nag-uutos sa lahat ng ahensiya ng pamahalaan at iba pang sektor sa lipunan na payamanin ang wikang Filipino sa pamamagitan ng tahasang paggamit nito sa mga liham na korespondensiya, memorandum, mga pulong at maging sa sesyon ng Senado at Kongreso. Ito ay ibinatay ng pangulo ayon sa isinasaad ng Bagong Saligang Batas na niratipika ng mga PIlipino noong 1987. Samantala, ang Carlos Palanca Memorial Awards ay nagpatuloy sa pagkilala sa mga manunulat ng ating bayan sa pamamagitan ng patuloy na pagbibigay ng mga gawad taun-taon. Gayundin ang ginagawa ng Cultural Center of the Philippines at mga iba pang nananatiling patron ng panitikang Pilipino. Maging sa mga paaralan, mula sa elementarya hanggang sa kolehiyo ay nagkaroon ng sigla ang larangan ng panitikan sa pamamagitan ng pagdaraos ng mga literary contest. Sa ganitong paraan maraming mga kabataang may potensiyal ang natutuklasan na susunod sa mga yapak ng ating magigiting at masisining na alagad ng sining ng panitikan.
Talalambuhay ng Manunulat Aniceto F. Silvestre Si Aniceto F. Silvestre ay ipinanganak sa San Mateo, (na sa ngayo'y Lalawigan ng Rizal) noong Abril 17, 1898. Bagama't di nagkaroon ng pormal na pag-aaral sa pagsusulat, siya ay nakapagsulat at nakapag-ambag sa panitikang Pilipino ng magagandang tula, maikling kuwento, nobela at sanaysay. Ang kanyang mga tula na natipon sa katipunang Kalikasan ay pinagpangkat-pangkat sa walo: Malaya, Maalindog, Larawan ng Buhay, Pintig ng Pag-ibig, Tatag ng Pananalig, Tanda ng Pag-asa, Bukas sa Landas ng Kadakilaan at Dugo sa Ningning ng Araw. Ang mga karangalang nakamit ni Aniceto F. Silvestre sa pagsusulat ng tula ay apat na Unang Gantimpala (bago magkaroon ng digmaan); isang Ikatlong Gantimpala (panahon ng Komonwelt na pamahalaan); isang Unang Gantimpala (ika-10 taon ng Republika ng Pilipinas); at isang Unang Gantimpala sa Palanca Memorial Awards for Literature noong 1969.
Rogelio Sikat Si Rogelio R. Sikat (kilala rin bilang Rogelio Sícat) (1939-1996) ay isang Pilipinong piksyonista, mandudula, tagasalinwika, at tagapagturo. Siya ay anak nina Estanislao Sikat at Crisanta Rodriguez. Ipinanganak siya noong Hunyo 26, 1940 sa Alua, San Isidro, Nueva Ecija, Pilipinas. Siya ang pang-anim sa walong magkakapatid. Si Rogelio Sikat ay nagtapos na may Batsilyer ng Panitikan sa Pamamahayag mula sa Pamantasan ng Santo Tomas at isang MA sa Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas. Si Rogelio Sikat ay nakatanggap ng maraming pampanitikang premyo. Siya ay tanyag dahil sa "Moses, Moses", ang kanyang dula na nagwagi ng gantimpalang Palanca noong 1962 sa Filipino (Tagalog). Marami sa kanyang mga istorya ang unang lumabas sa Liwayway, isang sikat na magasing pampanitikan na nasa wikang Tagalog. Ang nangyaring pagpapahalaga kay Sikat sa kanyang nagawa ay nakalahad sa "Living and Dying as a Writer" na isinulat ni Lilia Quindoza-Santiago. Lumitaw ang artikulo sa Pen & Ink III. Si Rogelio Sikat ay propesor at dekano ng Kolehiyo ng mga Sining at mga Titik sa Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman mula 1991 hanggang 1994. Si Angelito Tiongson, na isang propesor sa Kolehiyon ng Komunikasyong Pangmasa sa U.P. ay gumawa ng isang tampok na pelikula pinamagatang "Munting Lupa" batay sa "Tata Selo" ni Sikat, na isa pang nagantimpalaang kuwento. Lumikha naman ang direktor ng pelikula at teatro na si Aureaus Solito ng isang maikling pelikula noong 1999 na batay sa "Impeng Negro" ni Sikat. Noong 1998, bagaman sumakabilang-buhay na si Sikat, pinarangalan siya ng Manila Critics Circle ng isang National Book Award para sa pagsasalinwika.
Genoveva Edroza-Matute Si Genoveva Edroza-Matute ay isang premyado at kilalang manunulat. Siya ay nagtapos sa University of Santo Tomas kung saan din siya nagkamit ng Ph. D. Nagturo siya ng 46 na taon sa mga paaralang bayan at nagretiro bilang dekana ng pagtuturo sa Pamantasang Normal ng Pilipinas. Sa karera niya bilang manunulat, nakatanggap siya ng maraming parangal mula sa Palanca, PNS/PNC, City of Manila, Quezon City, University of Santo Tomas College of Education at marami pang iba. Natamo niya ang unang Gawad Palanca para sa Maikling Kuwento sa Filipino noong 1951, para sa kwentong Kwento ni Mabuti. Nagwagi rin ng Gawad Palanca ang kanyang kwentong Paglalayag sa Puso ng Isang Bata noong 1955, at ang Parusanoong 1961. Nagtamo siya ng Gawad CCP para sa Sining/Panitikan noong taong 1992. Ang ilan sa mga naging aklat niya na nailimbag ay ang "Mga Piling Maikling Kuwento" ng Ateneo University Press, "Ang Tinig ng Damdamin" ng De La Salle University Press at ang "Sa Anino ng Edsa", na mga maikling kuwentong isinulat niya bilang National Fellow for Fiction, 1991-1992, ng U.P. Press. Noong 2005, ginawaran ng pagkilala ang kanyang mga kontribusyon sa panitikang Pilipino ng dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo.
Amado Vera Hernández Si Amado V. Hernandez ay isang makata at manunulat sa wikang Tagalog. Kilala rin siya bilang "Manunulat ng mga Manggagawa", sapagkat isa siyang pinuno ng mga Pilipinong manggagawa at sa kaniyang mga pagpuna at pagsusuri sa mga kawalan ng katarungang naganap sa Pilipinas noong kaniyang kapanahunan. Nakulong siya dahil sa pakikipagugnayan niya sa mga kilusang makakomunista. Siya ang punong tauhan sa isang bukod-tanging kasong panghukuman na tumagal ng 13 taon bago nagwakas. Ipinanganak siya sa Sagrada Familia saHagonoy, Bulacan, ngunit lumaki sa Tondo, Maynila kung saan nakapag-aral siya sa Mataas na Paaralan ng Maynila at sa Amerikanong Paaralan ng Pakikipag-ugnayan (American Correspondence School). Noong 1932, napangasawa niya ang Pilipinong aktres na si Atang de la Rama. Siya ay batang ama at nag ka anak sa maagang idad. Ang mag-asawa ay kapwa kinilala bilang mga Pambansang Alagad ng Sining si Hernandez para saPanitikan, samantalang si de la Rama para sa Tanghalan, Sayaw at Tugtugin.
Lualhati Bautista Si Lualhati Bautista ay isa sa pinakatanyag na Filipinong nobelista. Ilan sa kanyang mga akda ayDekada 70, Bata Bata Pano ka Ginawa? at Gapo. Si Bautista ay ipinanganak sa Tondo Manila noong ika-2 ng Disyembre 1945. Nakapagtapos siyang elementarya sa Emilio Jacinto Elementary School noong 1958 at sekondarya sa Torres HighSchool noong 1962. Siya ay pumasok sa Lyceum University of the Philippines sa kursong journalism ngunit nag-drop bago pa man matapos ang kanyang unang taon. Bagamat kulang sa pormal na pagsasanay, si Bautista ay naging kilala sa kanyangmakatotohanan at matapang na paghayag sa mga isyung kinasasangkutan ng mga babaengFilipino at sa kanyang makabagbag damdamin na pagpapakita sa babae na may mahirap nasitwasyon sa bahay at sa trabaho. Natanggap niya ang Palanca Awards (1980, 1983, 1984) pata sa nobelang Gapo, Dekada 70 atBata, Bata Paano ka Ginawawa?, mga nobelang naglalarawan nang kaapihan ng mga kababaihannoong panahon ni Marcos. Dalawa sa maikling kuwento ni Bautista ay nagkamit din ng Palanca Awards ang "TalongKuwento ng Buhay ni Juan Candelabra"(unang gantimpala, 1982) at "Buwan, Buwan, Huluganmo Akong Sundang"(ikatlong gantimpala, 1983). Hindi rin matatawaran ang kanyang husay sa pagiging script writer. Ang kanyang unangscreenplay ay ang Sakada, 1976 na nagpapakita ng kalagayan ng mga magtutubo. Ang kanyangikalawang pelikula ay ang "Kung Mahawi Mang ang Ulap" noong 1984 na nominado sa FilmAcademy. Ginawa rin niya ang Bulaklak ng City Jail base sa kanyang nobela tungkol sa mgakababaihang nakulong. Nahakot nito halos lahat ng gantimpala sa Star Awards at Metro ManilaFilm Festival. Kabilang siya sa University of the Philippines Creative Writing Center noong 1986, nagsilbing bise-presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines at pinuno ng Kapisanan ng mgaManunulat ng Nobelang Popular. Siya lang ang natatanging Filipino na kasama sa libro ng International Women Writers nanilimbag sa Japan.
Alejandro G. Abadilla Sumilang si AGA sa Salinas, Rosario, Cavite noong 10 Marso 1906. Kahuhuli pa lamang noon kina Heneral Macario Sakay at Col. Lucio de Vega, na siyang nagpatuloy sa rebolusyon laban sa hukbong Amerikano pagkaraang sumuko si Aguinaldo. Patuloy pa rin ang gerilyang pakikidigma ng mga kawal ng Republika tulad ni Felipe Salvador (nahuli at pinarusahan noong 1910), nina Papa Isio sa Negros, at mga pulajanes sa Cebu (Constantino 1975). Pagkatapos ng haiskul sa Cavite City, nagtrabaho si AGA sa isang imprenta sa Seattle, Washington, USA. Pinamatnugutan niya ang seksiyong Filipino sa magasing Philippine Digest. Naging editor din siya ng Philippine-American Review at nagtayo ng Kapisanang Balagtas upang itaguyod ang wikang Tagalog sa mga kababayan roon. Bumalik si AGA sa Pilipinas, natapos ang BA sa pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas, at naging konsehal sa Salinas, Cavite, hanggang 1934, bago nabuo ang Philippine Commonwealth. Bukod sa nagsilbing ahente ng Philippine-American Life Insurance, si AGA ay kumita ng kabuhayan bilang katulong sa pangasiwaan sa iba’t ibang pahayagan at magasin. Nakalikom siya ng maraming antolohiya ng tula, kuwento, sanaysay, atbp., na siyang ipinagtawid sa buhay at kalusugan ng asawa’t walong anak. Nabanggit din sa mga tala na naging gerilya si AGA noong panahon ng pananakop ng Hapon, at nakaranas siya ng pagmamalupit ng Hapon, kaya siya nabingi. Di kaipala’y bayani rin ang makata sa panahon ng karahasan, kung saan ang mamamayang tumututol sa poder ng status quo ay kabilang sa kolektibong lakas ng bansa, bagay na dapat mapaglirip upang hindi manatili ang maling pasiya na ang indibidwalismo ng makata ay walang kaugnayan sa kalagayang panlipunan. Sinapantahang iyon ay pansariling udyok o hilig na hindi maipapaliwanag sa paraan ng agham-panlipunan o agham-pampulitika. Kung hindi, paano maiintidihan ang programang “sining-para-sa sining” nina Oscar Wilde, Walter Pater at Theophile Gautier kung hindi ipapasok ang argumento na iyon ay reaksiyon nila sa utilitaryanismo at moralistikong puritan na laganap sa kapaligiran? Kailangan ang konteksto, lumulukob na balangkas, at pagkakaugnay-ugnay ng bawat sangkap at bahagi sa totalidad/larang (“field,” ayon kay Bourdieu [1993]) ng diskursong tinatalakay upang magkaunawaan at magkapagpalagayan.
Lamberto E. Antonio Si Lamberto Antonio ay ipinanganak sa Cabiao, Nueva Ecija noong ika-9 ng Nobyembre, taong 1946. Ang manunulat na ito ay ang panganay na anak nina Felipe Antonio at Salud Esmeralda. Si Lamberto ay mas kilala sa palayaw na “LABING” na itinatawag sakanya ng kanyang mga walong kapatid. Siya ay isang makata, manunulat ng panitikan at scriptwriter ng pelikula. Nagtapos siya ng BA Political Science sa University of the East noong 1969 . Siya ang naging editor-in-chief ng Dawn, ang opisyal na pahayagan ng UE at pangulo ng KADIPAN. Editor siya ng Aklat Adarna proyekto ng Children's Communication Center. Karamihan ng tula ni Antonio ay tungkol sa mga mahihirap at mga naaaping magsasaka na kanyang nakilala noong kabataan niya. Lagi niyang tinatalakay ang mga isyung panlipunan sa kanyang mga gawain. Ang kanyang mga tula ay pinagsama-sama sa Dalawampung Tula, 1971: Hagkis ng Talahib, 1980 at Pagsalubong sa Habagat, 1986. Ilan din sa kanyang mga tula ay isinama sa mga antolohiyang tulad ng Manlilikha, Talaang Ginto sa tula, Parnasong Tagalog at New Poems sa Pilipino. Ang kanyang mga sanysay at maikling kuwento ay pinagsam-sama sa Rebanse, taong 1991. Kasama siya sa sumulat ng Insiang, noong 1970. Ito ang unang pelikulang Pilipino na inimbitahan sa Cannes Film Festival. Siya din ang manunulat na nanalo sa Palanca Awards ng sampung beses.
Patrocinio V. Villafuerte Nagtapos ng Batsilyer sa Agham sa Edukasyong Pang-elementarya at may sertipikong gradwado, Masterado sa Sining ng Pagtuturo sa Philippine Normal College si Villafuerte. Siya rin ay may titulong Masterado sa Sining sa Filipino, Gawad Merito, na kaniyang natamo mula sa Manuel Luis Quezon University. Si Villafuerte ay guro ng Filipino sa lahat ng antas—elementarya, sekundarya, at kolehiyo. Siya rin ay manunulat na may 145 aklat, na ang karamihan ay teksbuk at sangguniang aklat, sa Filipino. Isang manunulat, makata, komposer, aktor,lider, guro. Kasalukuyan Associate Professor III sa Phil. Normal University. Naging pangulo ng Pambansang Kapisanan ng Propesor sa Filipino, Pambansang Samahan ng mga Edukador sa Pilipinas.Naging Board of Director ng BUKLOD ng mga manunulat sa Pilipinas at ingat Yaman ng Pambansang Samahan sa Linggwistikang Filipino. Pangunahing aktor sa dulang Pamana ng Lahi, Pamanhikan, Kintin, Aidao, May isang Almat at sa ngalan ng amA. Kompositor ng Himno ng San mATeo at Sustagen Jingle. Apat na ulit nang Nagwagi sa Carlos Palanca Memorial Awards for Literature at apat na beses din naging hurado sa pagsulat ng maikling kwento, at pitong ulit ginwaran ng Gawad Surian. Nakapgsulat ng 136 na aklat sa lahat ng antas bilang awtor at ko-awtor, mahigit na 150 tula, sanaysay at maikling kwento na naipalathala sa mga aklat,pahayagan at magasin. sumulat din siya ng dulng "Sa Mahal kong bayan" na naitanghal sa iba't ibang rehiiyon ng Pilipinas at sa U.S.A.
Robert Ong Bob Ong o Roberto Ong, ay ang sagisag panulat ng isang contemporaryong Pilipinong manunulat na kilala sa paggamit ng impormal na Filipino sa paggawa ng nakakatawa at sumasalaming paglalarawan sa buhay bilang isang Pilipino. Mula sa isang kritiko : " Biling-bili ng mga Pinoy ang mga akda ni Bob Ong dahil may halo mang pagpapatawa ang karamihan sa kanyang mga libro, ito ay prinisinta sa paraang nagrereplika pa rin ng kultura at gawing Pilipino. Ito marahil ang dahilan kung kaya't ang kanyang mga naunang inilathalang libro - pati ang mga susunod pa, ay matuturing na ring totoong Pinoy classics." Ang anim na aklat na kanyang inilathala ay may mahigit sa isa-ika-apat na milyong kopya sa kasalukuyan. Madalas akalain na si Bob Ong at ang Filipino-Chinese na manunulat na si Charlson Ong ay iisa. Subalit, ayon sa nabanggit ni Bob Ong sa kanyang aklat na Stainless Longganisa, siya ay hindi talaga Filipino-Chinese. At hindi rin nya totoong apelyido ang "Ong." Ang apelyidong "Ong" ay nangmula lamang sa pangalan ng kanyang website na BobOng Pinoy. Inakala din noon na ang manunulat na si Paolo Manalo ay si Bob Ong, ngunit itinanggi niya ito. Ang mga aklat ni Bob Ong ay kadalasang nakakatawa kaya ang mga ito ay nakakaaliw at paboritong libangan ng mga mambabasa. Isa pang haka-haka ang nagsasabi na ang tagatanggap ng parangal na Carlos Palanca Memorial para sa Panitikan na si Eros S. Atalia, nagtapos sa Philippine Normal University at ngayon ay nagtuturo sa University of Santo Tomas, ay si Bob Ong. Siya ay naglathala din ng dalawang aklat na may pamagat na "Peksman, Mamatay ka Man Nagsisinungaling Ako" at "Lapit na me, Ligo na u". Ang paraan ng pagsusulat ni Atalia ay maihahantulad sa paraan ng pagsusulat ni Bob Ong.
Efren Abueg Si Efren Abueg ang isa sa mga iginagalang na nobelista, kuwentista, mananaysay, at krititiko ng kaniyang panahon. Kabilang sa kaniyang mga aklat ang Bugso, ang kaniyang kauna-unahang koleksiyon ng mga kuwento. Siya rin ang editor at bumuo ng mga antolohiyang gaya ng Mga Piling Akda ng KADIPAN (1964); Mga Agos sa Disyerto (edisyong 1965, 1974, at 1993); MANUNULAT: Mga Piling Akdang Pilipino (1970) at Parnasong Tagalog ni Alejandro G. Abadilla (1973). Humakot ng parangal si Abueg tulad ng Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature (1959, 1960, 1963, 1964, 1967, at 1974); Timpalak ng KADIPAN, unang gantimpala (1957); Pang-alaalang Gawad Balagtas (1969); Timpalak Pilipino Free Press (1969); Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas (1992) mula sa Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL); Timpalak Liwayway sa Nobela (1964, 1965, at 1967). Sumulat at nag-edit ng maraming mga sangguniang aklat si Abueg at ginagamit hanggang sa kasaluyukan sa kapwa pribado at publikong paaralan, mula sa elementarya, sekundarya hanggang sa kolehiyo. Bukod dito, malimit ilahok ang kaniyang mga kuwento sa mga teksbuk na sinulat ng ibang awtor. Samantala, aktibo rin siyang nakilahok sa mga kilusan hinggil sa pagtuturo ng wika at panitikan sa Manuel L. Quezon University(1965–1972), Philippine College of Commerce(1971–1972), Pamantasan ng Lungsod ng Maynila (1974–1977), Ateneo de Manila University (1977–1978), at De La Salle University (1979–2006). Naging pangulo siya ng Kapisanan ng mga Propesor sa Pilipino (KAPPIL) noong 1986–1988; Linangan ng Literatura ng Pilipinas; at nahalal na direktor ng Philippine Folklore Society.
Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan at Patula  (Castro, Jillienne DL.) Ang mga Ibong Mandaragit Amado V. Hernandez Si Andoy ay alila sa bahay ni Don Segundo Montero. Ipinapiit si Andoy ng Donsa Hapones sa suplong na isa siyang gerilya. Nakatakas si Andoy at sumama siya sa mga gerilya. Natulog siya sa bahay ni Tata Matias sa kabundukan. Si Tata matias ang nagturo kay Andoy sa panig ng dagat pasipiko na pinagtapunan ni pari Florentino sa kayamanan ni Simoun. Nasisid ni Andoy ang kayamanan ni Simoun sa tulong ng dalawa pang mga gerilya, sina Karyo at Martin. Si Karyo ay namatay nang makagat ng pating. Tinangka ni Martin na patayin si Andoy upang masolo ang kayamanan ngunit siya ang napatay ni Andoy. Nataga ni Martin sa pisngi si Andoy at ang pilat na ito ang nagtago sa tunay niyang pagkatao. Siya ay nagpabalatkayong si Mando Plaridel. Ipinasiya ni Mando na magtatag ng isang pahayagan, ang kampilan. Ang kaibigan niyang si Magat ang siyang namahala sa pahayagan. Bumili ng bahay sa Maynila si Mando at dito na nanirahang kasama si Tata Matias upang lubos na mapangalagaan ang Kampilan. Dahilan sa kulang siya sa karunungan, naisipan ni Mandong maglibot sa daigdig at magpakadalubhasa sa karunungan. Bago umalis, kinausap ni Mando si Tata Pastor na amain niya at ang pinsan niyang si Puri. Walang kamalay-malay ang dalawa na siya ay si Andoy. Sinabi ni Mando na siya ay tutungo sa ibang bansa ngunit lagi siyang susulat sa mga ito. Sa Paris nakatagpo ni Mando si Dolly Montero, anak nina Donya Julia at Don Segundo na mga Dati niyang amo noong panahon ng Hapon. Nagkalapit sila ni Dolly nang ipagtanggol niya ito sa isang dayuhang nagtangkang halayin ang dalaga. Napaibig ni Mando si Dolly at nagpatuloy siya sa Amerika. Pagkagaling sa Amerika, umuwi si Mando sa Maynila. Nasa Pilipinas na rin si Dolly at minsan ay inanyayahan nito si Mando na dumalo sa isa nilang handaan. Ipinakikilala ni Dolly sa mga panauhin si Mando na isa sa mga iyon ay ang Presidente.
Nagkaroon ng masasakit na komentaryo ukol Sa kampilan at sinabi ni Mando na ang pahagayan niya ay nagsabi lamang ng pawang katotohanan. Pinaratangan ng mga naroon na laban sa administrasyon ang Kampilan.Nalaman ni Mando na hindi na Si Tata Pastor ang katiwala ni DonSegundo. Ang mga magsasaka ay lalong naghirap. Isang Kapitan Pugot ang ipinalit ng Don kay Tata Pastor. Nagdaos ng isang pulong ang mga magsasaka sa asyenda. Naging tagapagsalita pa si Mando, Si Tata Pastor at si Senador Maliwanag. Tapos na ang pulong at nasa Maynila na si Mando nang masunog ang asyenda. Pinagbibintangan ang mga magsasaka at kabilang si Tata Pastor at nahuli at binintangan lider ng mga magsasaka. Lumuwas si Puri at ipinaalam kay Mando ang nangyari. Ginawa naman ni Mando ang kanyang makakaya at nakalaya ang mga nabilanggo. Samantala si Puri ay hindi na pinabalik ni Mando sa lalawigan. Itinira niya sa isang dormitoryo ang dalaga at pinagpag-aral ito ng political Science sa U.P. Minsan ay dinalaw ni Mando si Puri sa tinitirahan. Noon tinanggap ni Puri ang pag-ibig sa Mando. Sa wakas ipinagtapat ni Mando kina Tata Pastor at Puri na siya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor at Puri nasiya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor na makasal sila ni Puri. Minsan ay dumalo si Mando sa isang komperensiya para sa mga patnugot ng mga pahayagan . Nalaman ni Dolly na naroon siya kaya inanyayahan sa kanilang bahay. Nakilala ni Don Segundo si Mando at nagkapalitan sila ng masasakit na salita. Dito ipinagtapat ni Mando sa siya ay si Andoy na dating alila roon . Noong una ay ayaw maniwala ni Dolly ngunit nang ulitin iyon ni Mando ay buong hinagpis na tumangis si Dolly. Sa tulong ng pahayagang Kampilan at ng himpilan ng radyong ipinatayo ni Mando, patuloy na tinuligsa ni Mando ang mga masasamang pinuno ng pamahalaan. Nalaman ni Mando na si don Segundo pala ay puno ng mga smugglers. Hindi nagtigil si Mando hanggang sa maipabilanggo niya si Don Segundo.
I. TAGPUAN Hinanap at natagpuan ni Mando – mula sa karagatan sa may Atimonan - ang kayaman ni Simoun sa tulong ng mapang ipinagkaloob ni Tata Matyas. Ngunit, sa kabila ng kabutihang palad na ito, namatay sina Karyo at Martin. Sinalakay si Karyo ng isang pating, samantalang si Martin naman – dahil sa pagkanais na masarili ang natuklasang kayaman - ay namatay sa pamamagitan ng mga kamao ni Mando. Nang matapos ang digmaan ay nagbalik nga ang kapayapaan, ngunit nagbalik din ang mga dating pamamalakad ng mga mayayaman at maylupa. Kung kaya’t hindi nawala ang paksang panlipunang iniharap sa pamahalaan, sa mga asendero at sa mangagalakal ng mga samahan ng mga magsasaka sa bukirin at ng mga manggagawa sa lungsod. Nangibang-bayan si Mando upang ipagbili ang mga kayaman at nang maging salapi, sapagkat bago siya umalis ay nagtatag siya ng isang pahayagan, ang Kampilan. Dahil sa kaniyang paglisan mula sa Pilipinas, ipinagkatiwala niya ang pagpapalakad ng Kampilan kay Magat, na isa ring dating kagerilyero. Tatakbo ang imprenta sa tulong din ang iba pang dating mga naging gerilya, katulad nina Tata Matyas, Andres, Rubio, at Dr. Sabio. Si Dr. Sabio naman, na dating guro, ay nangako kay Mando na paiinamin ang mga bagay na itinuturo sa paaralang Freedom University (Pamantasan ng Kalayaan), na itinatag din ni Mando, para sa ikabubuti ng kabataan. Ang huli ay isa rin sa mga tagubilin ni Mando, bago maglakbay sa Europa at Estados Unidos. II. TAUHAN Si Mando Plaridel Si Mando “Andoy” Plaridel ang pangunahing tauhan sa nobelang ito. Ang tunay na pangalan niya ay Alejandro Pamintuan. Ngunit nang sumapi siya sa kilusan ng mga gerilyero ay ginamit niya ang pangalang Mando. Naging gerilyero si Mando nang ipagkanulo siya sa mga Hapon ng amo niyang si Don Segundo Montero, isang mayamang asendero at kolaborador na nakatira sa Look ng Maynila. Dating pinag-aaral si Andoy ng mangangalakal na si Don Segundo, na ang tanging pasuweldo lamang ay ang pantustos sa pag-aaral.
Si Don Segundo Montero Bilang mayamang may-lupa at may pagpapahalaga sa pagpapanatili ng katayuan sa lipunan – sa panahon man ng kapayapaan o digmaan – nakipagkasunduan si Don Segundo Montero sa mga bagong mananakop na mga Hapones. Ginamit niya ang kaniyang pananalapi, mga pag-aaring bagay, mga kamaganak at mga tauhan. Maging ang anak niyang si Dolly ay ginamit ang kakanyahan bilang babae at ang pamukas na “pag-ibig” sa pakikisama sa mga Hapon, at nang lumaon, sa mga opisyal na Amerikano rin. III. BANGHAY Isang alila si Andoy na ipinahuli ni Don Segundo Montero sa mga Hapones sa kadahilanang isa raw itong gerilya. Sa kabundukan siya napunta at nakitulog siya sa bahay ni Tata Matias. Si Tata Matias ang nagturo kay Andoy sa Dagat Pasipiko na Pinagtapunan ni Padre Florentino sa kayamanan ni Simoun. Sa tulong ng dalawang gerilya na sina Karyo at Martin, nakuha ni Ando yang kayamanan. Sa lkasawiang palad , namatay si Karyo dahil sa kagat ng pating. Upang masolo ni Martin ang kayamanan,tinangka niyang patayin si Andoy ngunit di siya nagtagumpay. Nataga ni Martin si Andoy sa pisngi kaya iyon ang dahilan kung kaya't tinago siya sa katauhang Mando Plaridel. Nagtatag si Mando ng kampilan at ang namumuno ay ang kanyang kaibigan si Magat (Editor ng kanyang pahayagang kampilan.) Nakabili ng bahay si Mando at dito ay pinatira niya si Tata Matias. Walang kamalay-malay si Tata Matias na siya si Andoy.Sa Paris,nagkita si8 Mando at Dolly Montero na anak nina Donya Julia at Don Segundo na dati niyang mga amo. Nagkalapit sina Mando at Dolly na muntik na itong halayin at ipinagtanggol ito si Mando. Minsan inalok ni Dolly Na dumalo si Mando sa isang handaan at ipinakilala niya ito sa mga panauhin at isa doon ang Presidente. Nagkaroon ng mga komentaryo ukol sa lampilan at ito raw ay laban sa administrasyong nunit ay ipinagtanggol ni Mando,sinabi niya na ang kanyang pahayagan ay nagsasabi lamang ng pawing katotohanan. Sa asyendang nagkaroon ng isang pulong at kabilang dito ang mga magsasaka.Naging tagapagsalita nila si Mando,Tata Pastor at Senador
Maliwanag.Nasunog ang asyenda,walang ibang pinagbintangan kundi ang mga magsasaka na nagging tagapagsalita nila. IV. TONO Ang tono nito ay seryoso, paintelektuwal, at walang halong pagbibiro. V. PUNTO DE VISTA Nagsimula ang unang kabanata sa paglubog ng araw sa kagubatan. Narating ni Mando Plaridel - at ng dalawang pa niyang kasama - ang bahay-kubo ni Tata Matyas na nasa bulubundukin ng Sierra Madre. Si Tata Matyas ay isang dating rebolusyonaryo na nakibaka laban sa mga Kastila at Amerikano. Ang mga kasama ni Mando ay sina Karyo at Martin, na mga kapwa gerilyero rin. Tumakas sila mula sa isang bigong pakikipagtunggali laban sa mga sundalong Hapones na lumusob sa kampo nila sa Sampitan. May mga tatlo o apat na buwan na ang nakaraan ng huling dumalaw si Mando sa tirahan ni Tata Matyas. Noong huling pagbisita ni Mando kay Tata Matyas ay nakapagpalitan sila ng mga usapin hinggil sa kanilang mga sariling suliranin, at maging tungkol sa simulain nila sa kilusan. Napagusapan din nila ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal, lalo na ang kinahinatnan ng kayamanan ni Simoun (ang pangunahing tauhan sa El Filibusterismo) matapos na itapon ang mga ito ni Padre Florentino (isa pang tauhan sa El Filibusterismo). Ayon kay Tata Matyas, magagamit sana ang kayaman ni Simoun bilang panustos sa mga pangangailangan ng mga gerilya. Naniniwala si Tata Matyas na totoo ang mga tauhan sa mga nobela ng bayaning si Jose Rizal, sapagkat kilala ng kaniyang mag-anak ang tunay na “Padre Florentino”. Kung bata pa lamang siyang katulad ni Mando ay sisisirin niya ang dagat para hanapin ang nawawalang kahang-bakal ni Simoun. Naniniwala rin si Tata Matyas na ang lahat ng mga bayani – bukod pa kina Jose Rizal, Andres Bonifacio, at Apolinario Mabini – ay dapat na maging huwaran ng mga mamamayang Pilipino. VI. PAKSA O TEMA Paksang Pangngalan Gumuguhit ng larawan ang alila Paksang Panghalip Tayo ay dapat magbigkis ng magpakumbaba . Paksang Pandiwa mahusay na alila . Paksang Pang-uri dinadakila ang makabayan. Paksang Pang kabundukan siya napunta
at nakitulog siya sa bahay ni Tata Matias ang bahaging pinagtututan ng pansin o pinaguusapan sa pangungusap. Ito ay maaring tao, hayop, bagay, lugar o pangyayari na nagsisilbing pokus ng diwang isinasaad sa pandiwa. May anim uri ng paksa-pangngalan, panghalip, pang-uri, pang-abay, pandiwa at pawatas. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Sosyo-Politikal VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa nobelang ito ay natuto ako na wag maging mapag sarili at matutong magbigay sa ibang tao.
Patnubay Aniceto F. Silvestre Makapal na ulap: mataas na bundok ang nakakatulad, di mapaglagusan ng dating liwanag. Matang naghahanap, ang animo’y bulag: guniguni lamang ang nagpapaningas, at sikdo ng dibdib ang nakakausap. Ngunit kung pasilay ang kahit iisang bituin man lamang, ang bituing yao’y nagiging patnubay. Parang inilagay ng banal na Kamay: (O, dilag ng langit!) ang hanging amihan, nagiging harana ng nahintakutan. Ang sa ibang dusa: madalas mangyaring nagiging balisa ng nangaghahanap ng bagong ligaya. Ngunit pag nagbata, bukas-makalawa, nagiging patnubay ng madlang pag-asa, langit man, sa luha’y buong nakikita. Sa hangi’y langhapin ang singaw ng lupa, tubig at pananim, at diya’y may bango sa madlang panimdim. Di dapat limutin na patnubay natin: kahit ang anag-ag ng munting bituin, patak man ng luha, bakas man ng lagim. Ang sinag ng tala, bayaang patnubay ng paningi’t diwa; at ang agos namang lumuwa-sumuba, bayaang magbadha ng kahit himala ng matatalunton ng madlang pithaya
A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ay pagkakapareho. Maaring pagkakapareho ng ugali o gusto. Kung sa tula, ang tugma ay pagkakapareho ng tunog sa dulong bahagi ng taludtod. Tulad ng lap,lad,nag,nap,lag. Sa una at ikalalawang taludtod ay mga patinig sa ikatlo naman ay mga katinig ang ginamit ng manunulat at sa uling taludtod ay patinig. II. SUKAT Ang sukat ng tula ay tumutukoy sa bilang ng pantig (syllables) sabawat taludtod (stanza). Ang karaniwang sukat ng isang tula ay wawaluhin at lalabindalawahin. Ginamitan ito ng 6:12-12, 6:6:12-12. Ito ay tradisyunal na anyo ng tula. Ang cesura nitoay pandaliang pinapahinto kapag binibigkas ang tula. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Para sakin ang PATNUBAY ay gabay na makatutulong sa mga pagsubok na tatahakin lalo na sa isang paglalakbay. Sa paglalakbay ay kailangan ng gabay na tutulong sayo upang ika'y makaligtas at mapagtagumpayan ang iyong mithiin. Gaya ng iyong mga magulang, sila ang ating gabay upang tayo ay makapagtapos ng ating pag-aaral at magtagumpay sa buhay IV. TALINGHAGA Maraming kaisipan ang taglay ng Tulang Patnubay ni Silvestre. Isa itong maikling salaysay na bunga ng anyong na malimit nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan ang isang moral o relihiyosong aral. Taliwas sa pabula, ang parabula ay walang inilalahok na tauhang hayop, halaman, bagay, at puwersa sa kalikasan na pawang kumikilos at nagsasalita gaya ng tao. Isang katangian nito ang pagiging isang kuwentong naglalahad o nagpapakita ng kung paanong katulad ng isang bagay ang iba pang
bagay. Karamihan sa mga talinghagang nasa Bibliya ay mga kuwentong sinabi ni Hesus, na nagtuturo ng kung ano ang katangian ng Kaharian ng Diyos. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Ginamit dito na halimbawa ang mga likas na yaman, tayong mga tao ay nagbubulag-bulagan sa ating mga nakita at kinatatayuan. VI. ALIW-IW Tradisyunal ang pagbigkas nito, taglay ng tulang ito ang maindayog na pagbigkas. Halimbawa sa Unang taludtod Makapal na ulap, dito parang gusting sabihin ni Silvestre na tayo ay nagbubulag-bulagan.
 (Clara, Roilo) Bangkang Papel Genoveva Edroza-Matute Ang kwentong ito ay tungkol sa pagbabalik-tanaw ng tagapagsalaysay sa tuwing nakakakita siya ng mga batang nag papalutang ng bangkang papel. Isang batang lalake ang nagising sa malakas na dagundong at nakasisilaw na liwanag subalit napagtanto niyang walang pumapatak sa kanilang bubungan. Hinanap niya ang kanyang ama sa kanyang ina ngunit pinatulog lamang siya nito sapagkat magpapalutang pa siya ng bangkang papel bukas.. Subalit hindi niya napalutang ang mga bangkang papel dahil paggising niya kinabukasan ay nakita niya ang kanyang inang nakalugmok sa sahig habang hinahaplos-haplos ang buhok ng kanyang kapatid na si Miling. Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga residente sa ligtas na pook kasama si Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama ay kasama sa labinlimang patay sa sagupaan ng mga kawal at taong- bayan. Tinanong niya ang kanyang ina kung bakit pinatay ng mga sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot sa kanyang tanong dahil sa parehas nilang hinahanap ang kasagutan.
I. TAGPUAN Ang tagpuan ng kwentong “Bangkang Papel” ay sa bahay lang mismo ng pamilyang nangulila dahil sa pagpanaw ng kanilang padre de pamilya kaya pala nagtataka at nangangamba sila nung una pala kung bakit di pa ito umuuwi sa kanilang bahay. II. TAUHAN Ang mga tauhan ay ang batang lalaki na mahilig gumawa ng bangkang papel at paanurin sa baha, ang kanyang ina na nag aalaga sa kanilang magkapatid, at ang kapatid niya. III. BANGHAY Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga residente sa ligtas na pook kasama si Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama ay kasama sa labinlimang patay sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Tinanong niya ang kanyang ina kung bakit pinatay ng mga sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot sa kanyang tanong dahil sa parehas nilang hinahanap ang kasagutan. IV. PUNTO DE VISTA Ang panauhan ng kwento ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay. V. TONO Lungkot ang namumutawi sa kwentong ito dahil hindi birong mawalan ng mahal sa buhay kahit sabihin mong wala ka pa sa tamang pag-iisip. Iba pa rin kapag kasama mo ang pamilya mo ng buo at nakasanayan mo sa pang-araw araw na buhay mo. Kailangan nating tiising ang sakit at lungkot dahil sa pagkawala ng ating mahal sa buhay.
VI. PAKSA O TEMA Ang tema o gustong pakahulugan ng kwento ay hindi mo alam ang pwedeng mangyari bawat oras na dumadaan sa buhay mo, mapa sa ibang tao man, sa paligid o kahit sa mga bagay na di mo inaasahan. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa kwento ay Teoryang Bayograpikal dahil ang manunulat ay nagsusulat ng mga bagay na personal niyang nararanasan at nakikita sa kanyang paligid . Kung gayon, ang mga isinusulat niyang mga akda ay mga hibo o impluwensiya ng mga karanasan at nangyari sa buhay.Ito'y namayagpag sa Kasalukuyan. VIII. REAKSYON/KOMENTO Nakakalungkot ang nangyari sa bata , sa kanyang ina at kapatid na walang kamalay malay na kaya pala hindi pa umuuwi ang kanyang ama ay dahil napatay na ng mga kalaban.
Kalayaaan Patrocinio V. Villafuerte sa balintawak ang gumising ay isang sigaw bumalik ang sagot na tila alingawngaw KALAYAAN at sa bawat lugar ay mauulinig ang dala ng hanging may saliw na awit KALAYAAN narinig namin doon sa taniman narinig namain sa mangangalakal narinig namin hanggang doon sa karagatan KALAYAAN bawat makata awit ang nalilikha at ang mga titik apoy ang ibinabadya KALAYAAN narinig namin sa manggagawa ng niyugan narinig namin sa mangingisda ng karagatan naring namin sa manininda ng pondohan KALAYAAN lahat ng Tao iisa ang sigaw kahit ang kapalit ay kanilang buhay KALAYAAN sa puntod ng alipin at punong mga angkan iisa rin ang tinig na itinitighaw KALAYAAN
sa ituktok ng bundok hanggang sa kapatagan palakas ng palakas palakas ng palakas ang mapapakinggan KALAYAAN Narinig naming sa magwawalis na dukha Narinig naming sa mgahahabing maralita Narinig naming sa panday nsa yaman ay wala KALAYAAN Mula sa Templo,Mula sa Pook dalangina Ang Kris at Gulok nagtagis parang kidlat Kasabay ang sigaw na ang Hudyat KALAYAAN Narinig namin sa mga hikbi,hinagpis at panaghoy Narinig naming sa Pulong di matalunton Narinig naming hanggang sa Dakong Paroroon KALAYAAN
A. URI NG TULA Tulang Liriko o Tulang Damdamin Ipinapahayag ang mga saloobin at damdamin ng makata. Ang kataga ng tulang liriko ay ngayon karaniwang tinutukoy bilang ang mga salita sa isang kanta.Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ng tula ay salitang pag gamit ng katanig at patinig. Sa unang saknong ay puro katanig at sa susunod ay patinig naman salitan lamang ang katinig at patinig sa bawat isang saknong. II. SUKAT Ang tula ay may sukat na labing dalawa at labing isa. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tinutukoy ang paksa sa tula ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin ay isang malayang bansa. IV. TALINGHAGA Ang tulang “Kalayaan” ay binuo ng mga salitang di gaano kalalalim kaya madali maintindihan at makuha kung ano ang gustong ipahiwatig at iparating sa mga makakabasa nito. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa tulang ito naipakita ang kagustuhan ng mga Pilipino na magkaroon ng Kalayaan sa sarili nila at sa bayang kanilang ginagalawan.
VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay dito ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng pagpurisigi sa karapatan ng mga Pilipino na magkaroon ng kalayaan. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay para sa ating mga Pilipino na gutom sa kalayaan na hinahanap pa din ang sarili at pagkakakilanlan sa sariling bayan. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay Teoryang Eksistensyalismo. Ito’y dahil ang tula ay nakatuon sa buhay ng manunulat at sa buhay ng mga taong katha lamang. Malinaw din dito ang proseso ng pagiging at hindi pagkakaroon ng tamang sistema ng paniniwala tulad ng relihiyon at moralidad ang dapat bigyang pansin ng tao upang mamuhay siya ng tunay. Laban din ito sa establisimiyento, at di-kompormista, at sa huli isang teorya ng pagiging tunay na tao sa kabila ng masasabing impluwensya at pananakot ng relihiyon at moralidad ng bawat tao. X. REAKSYON/KOMENTO Ang tinutukoy sa tula ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin ay isang malayang bansa.
 (Dacillo, Al Vincent ) Sa Lupa ng Sariling Bayan Rogelio R. Sicat Bata pa lamang ay naulila na ito sa magulang. Kaya't Inampon ito ng kanyang tiyuhin na si Tata Indo. Lahat ng pagmamalupit ay naranasan niya sa kamay ng kanyang Amain. Kaya't siya'y nagsumikap Na abutin ang kanyang pangarap. Naging manunulat siya sa isang pahayagan sa kanilang bayan at sa gabi naman ay nag aaral siya. Hanggang sa makatapos siya ng pag aaral at naging topnotcher. At naging isang tanyang na abugado sa Maynila at nagkaroon ng isang malaking bahay sa quezon City. At napangasawa niya si Ising na taga San Fernando at nagkaroon sila ng Anak. Sa kabila nang kanyang katanyagan ay hindi nya pa rin malimutan ang sakit at sama ng loob na dinanas nya sa san roque kahit na nangamatay na ang mga gumawa nito sa kanya. At loob ng mahabang panahon ay hindi siya pumunta umuwi doon upang dalawin ang puntod ng kanyang mga magulang. Hanggang sa isang araw ay lumapit sa kanya ang Tiyo Julio niya upang magpatulong ukol sa lupa. Hindi naman ito nabigo sa paghingi ng tulong kay Layo. Ikinagulat ng lahat nang malaman na mayroon siyang kanser. Labis ang kalungkutang nadarama ng kanyang pamilya. Itinatago niya ang takot na nararamdaman. Ipinipilit niya na huwag siyang ilibing sa san roque dahil sa galit at poot na nararamdaman niya. Ngunit pinayuhan ito ni Tiyo Julio na sa kalaunan din ay naintindihan niya at napatawad niya ang mga taong nagpahirap sa kanya noon. At Iniuwi rin ang kanyang katawan sa San Roque at doon na rin Inilibing.
I. TAGPUAN San Roque, Quezon City, San Fernando, II. TAUHAN  Layo - Atty. Pedro Enriquez - Naulila ng Maaga sa magulang at inampon ng kanyang malupit at kuripot na Amain na  kapatid ng kanyang Ama. - Nagsumikap at nagging isang tanyag na abugado sa Lungsod.  Tiyo Julio - Ang natitirang kamag-anak ni Layo  Ben - Ang Anak ni Tiyo Julio  Ising - Ang asawa ni Layo  Fe - Ang Anak ni Layo at Ising  Tata Indo - Kapatid ng Ama ni Layo. Ang malupit at kuripot na Amain na nag ampon sa kanya.  Gallego - Pinaka mayaman sa San Roque at nagmamay –ari ng isang poultry. III. BANGHAY Naulila si Layo mula ng kanyang pagkabata at siya'y inampon ng kanyang amain na si Tata Indo. Kinamuhan nya ito dahil sa kanyang kalupitan at nadala nya ang pagkamuhing iyon hanggang sa kanyang paglaki. Nakapag-aral sya ng abogasya at naging kilalang abogado sa Maynila, naging matagumpay sya at nagkaroon ng maraming pag-aari pati sa ibang lugar. Nilapitan si Layo ng kumpare ni Tiyo Julio para magpatulong sa isang kaso sa manahan at simula nun ay nagkikita na sila. Naging malapit sila Tiyo Julio at Layo sa isa't-isa; sya na lamang ang taga-San Roque na tinuturing na kadugo ni Layo, kasama ang kanyang anak na si Ben. Nang malaman nilang may kanser si Layo, madalas syang dinadalaw nila Tiyo Julio at Ben. Binilin ni Layo sa kanyang asawa na si Ising na sa Maynila nya gustong mailibing, pero sa San Roque (kung saan sya nagmula) sya inilibing nang sya ay pumanaw na. IV. PUNTO DE VISTA Sa bawat takbo at yugto ng buhay ay ikaw ang gumagawa. Kaya't marapat lamang itong pagbutihin at dapat ay maging handa sa lahat ng pagsubok na haharapin.
V. TONO Damdamin ng katapatan at pagmamahal sa sariling bayan at pagmamalki sa kultura at kasaysayan nito. VI. PAKSA O TEMA Pagtanaw sa Pinanggalingan- Kahit gaano kalayo pa ang iyong marating, sa bandang huli ay babalik at babalik ka rin sa kung saan ka galing dahil dun ka nabuo at parte na yun ng katauhan mo habang buhay. Kakayahang Magpatawad- Isipin na lamang na kung ano man ang naranasan mong kalupitan ng kahit sino sayo bilang aral na nagpatatag ng iyong katauhan. Ang tao ay walang karapatan na hindi magpatawad ng kahit na sino. Pag-abot ng Pangarap- Sa kwentong ito, nagsimula si Layo bilang isang ulila. Pagkatapos ng ilang taon, sya ay naging abogado at kinilala ng maraming tao. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp. VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa akdang ito, nararamdaman ko ang impresyon ni Layo na parang gusto niyang maghiganti sa mga taong nagpahirap sa kanya. Gusto niyang ipamukha sa kanila na “Heto nako Ngayon” Ngunit hindi niya ito magawa dahil kahit papaano ay utang parin niya sa kanyang Amain ang kanyang buhay sa pagkupkop sa kanya. Ginawa na lamang niya itong inspirasyon upang umunlad ang kanyang buhay.
Manipesto ng Isang Dayo Pat V. Villafuerte 1. nakahihirin ang bawat paglunok ng laway na sinaid ng mga pagbilin at pagpapaalala habang ang bawat bisig at mga labi ay nag-iiwan ng bakas ng pangungulila. di mahawan ang sapot ng pagluha na binikig ng putul-putol na pangangaral at paninisi, ng pangangatuwiran at pagtanggap, ng pagbabalik-loob at pagpapatawad. sa nalalapit kong paglisan, kayraming nag-ugat na samu’t saring alalahanin na parang asidong tumutunaw sa aking puso at kaluluwa: doon, sa establisyementong ang naghahari’y kapangyariha’t dolyar ay naroon sila’t tila mga rebultong di mapagtanungan, walang tamis ng pagtanggap, silang nangabulag sa aking papel, silang nangapipi sa aking dokumento, silang mga umalipusta sa aking diploma, silang mga nangiligkig sa aking serbisyo, mula ulo hanggang paa, ang pagkakatitig nila’y sumusunog sa aking puso’t utak. hinalay ako ng kanilang maaanghang na salita niluray ako ng kanilang matatalim na tanong dinurog ako ng kanilang di-masikmurang pamumuna. habang doon, sa dako pa roon sa lugar naming tanging sikat ng araw ang nabubuhay ay limang bibig ang sa aki’y naghihintay at umaasam. ay, wala na. wala nang bisa ang pakiramdaman wala nang ritmo ang awit ng aking pagsusumamo. sa gabi, at bukas ng gabi, at sa susunod pang mga gabi . . . habang binabagabag ako ng pudpod na puwit ng saingan at atungal ng aking bunso - ang binabanig ko’y lungkot, ang inuunan ko’y hapis, ang kinukumot ko’y luha habang sa aking tabi, ang aking asawa’y nangingiki sa lagnat at pagkalam ng sikmura. ay, ano’t di ko mayakap ang buwan gayong nakamatyag sa akin sa buong magdamag? ay, ano’t di ko mahagkan ang hangin gayong idinuduyan akong may pagsuyong ganap? kayat nagpasya ako – nasa paglisan ang ulap, nasa pagtakas ang langit,
nasa pagpapaampon ang kaluwalhatian. 2. kayrami naming tumawid-dagat sa silong ng mga bituin bawat buntung-hininga’y isang usal na dalangin, bawat ubo-dahak-dura’y isang awit ng paghiling, bawat araw ay isang siklo ng pakikipagtunggali, bawat oras-minuto-segundo’y isang sipol ng pag-asam. at isang bagong daigdig ang kumupkop sa akin - binago ako ng kanyang kultura’t sibilisasyon, ng kanyang saloobin at mithiin. binuhay ako ng munting negosyong pausad-usad matapos makipagkalakalan, habang sa nilisang bayan ay naibubulong sa akin ng hangin - ang maraming pagsabog, ang lantarang katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, babae, matanda’t kasambahay; ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. paulit-ulit. paulit-ulit. paulit-ulit. ay, salamat sa pagkupkop sa walang kaseguruhang pag-ampon na hininog ng maraming pag-aalinlangan. dito, ang dayuhang tulad ko’y iginagalang dito, ang dayuhang tulad ko’y may laya’t karapatan dito, ang dayuhang tulad ko’y pinahahalagahan. ay, salamat sa pagkupkop salamat sa mayroon nang kaseguruhang pag-ampon na hininog ng maraming pangako. 3. isang pahina ang idinagdag sa kasaysayan ng pandarayuhan. maghahatinggabi, malalaking yabag ang tila bumiyak sa namamahingang lupa saliw ng mga iyak, hikbi, atungal, ungol, sigaw, panangis at panaghoy. isang grupong unipormado ang sumuyod sa aming komunidad – hinahanap ang isang kapirasong papel itinatanong ang legalidad ng aming panananahan. ginagalugad ang aming mga ari-arian. para kaming mga bubuwit na naghahanap ng mapaglulunggaan alumpihit, nagsusumiksik sa isang sulok upang makaiwas sa maraming paghataw tulak dito, tulak doon . . . hataw dito, hataw tdoon . . .
kayrami naming hinubdan ng laya’t karapatan – lalaki’t babae, kahit matanda na’y may iisang kahatulan: lpiit ang mga ilegal na naninirahan! ito ang dikreto. ito ang kapasyahan. ito ang kahatulan. 4. isang manipesto ang aking inihanda na isinulat ko sa dugo at luha, ngalan ng dalawang daan at labing anim na kaluluwang ligaw ang nakatala - hinihingi nami’y kalayaan at katarungan, katarungan at kalayaan. ngunit . . . may lambong ang ulap na hatid ng langit, may takip na anino ang mukha ng buwan, parang kamatayang di napaghahandaan ang aking naranasan. mangyari, lupig ako ng isang sistema, supil ako ng isang ideolohiya, kontrolado ako ng politika. bansa sa bansa, asyano sa asyano, tao sa tao. bansa, asyano, tao. isang dilema ang pagpili: rehas na bakal o bansang nilisan . . . piitan o balik-bayan? may pagkakataon palang kailangang kainin ang suka’t inumin ang laway at ipagpikit-mata ang isang pagpapasya. ngayo’y babalikan ko ang nilisang bayan na humalay sa akin, lumuray sa akin, dumurog sa akin. ay, isang pagpapatiwakal ang gagawin kong pagbabalik. ang pagbabalik ay isang pagpapatiwakal. huwag naman sanang sa pagbabalik ko, ang sumalubong sa akin ay ang maraming pagsabog, ang lantarang katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, matanda’t kasambahay, ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. dahil kapag ito ang naganap, kapag ito ang aking nasaksihan, isang bagong manipesto ang maidaragdag sa kasaysayan.
A. URI NG TULA Tulang Liriko- Nagpapahayag ito ng mga saloobin at pakiramdam ng makata. Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ito ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ito ay nasa isang malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tula ay tungkol sa mga kababayan natin na gusting mangibang bansa upang matugunan ang pangangailangan ng pamily at makaahon sa hirap. IV. TALINGHAGA Ang tulang ito ay masasabi kong malaman at malalim ang mga salitang nagbigay ng kahulugan sa katatagan nating mga Pilipino at kung paano tayo hindi sumusuko sa bawat hamon ng buhay. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Naipakita ng tula ang tunay na ugali at karakter ng mga Pilipino sa pagmamahal at pagmamalasakit para makaahon sa hirap at magkaroon ng magandang buhay. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay ditto ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa.
VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng paghihirap at kahit papaano ay pagkadismaya sa mga kamalasan na nangyayari sa pagtawid nila sa ibang bansa o ang mga paghihirap na dinadanas nila VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang ating minamahal na mga “OFWs” na nagpapakahirap sa ibang bansa para sa atin. Kasama rin ang mga Pilipino sa mga makabagong panahon ang tinutukoy sa tula. IX. TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp. X. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa tula at sa may akda ay mahusay ang mga salitang kanyang ginamit at nagawa niya ng maayos ang gusto niyang iparating sa mga mambabasa. Ang sumulat ng tulang ito ay binigyan ng empasismo ang kahalagahan at paghihirap n gating mga kababayang nangingibang bansa upang magtrabaho.
 (Domingo, Dennimar) Impeng Negro Rogelio Sukat Sa isang iskwater ay naninirahan si Impen at ang kanyang ina at kapatid. Sa tuwing aalis ng bahay si Impen bilang isang agwador ay lagi siyang pinagbibilinan ng kanyang ina na umiwas sa pakikipagaway lalo na kay Ogor. Si Ogor ang siga sa lahat ng agwador sa kanilang lugar. Madals nitong tuksuhin si Impen sanhi panlabas na anyo nito. Anak siya ng kanyang ina sa isang negrong amerikano . Meron siyang kapatid na anak naman ng kanyang ina sa isang Amerikanong puti kaya ganon na lamang ang pagtukso sa kanya ng mga tao. Isang araw sa kanyang pagiigib ay muli na naman siyang sinubukan ni Ogor. Pilit na isiningit ni Ogor ang kanyang balde nito kahit na si Impen pa ang nasa pila. Nakiusap si Impen kay Ogor na hayaan na lamang siya matapos ngunit hindi ito pumayag kaya naisip na lamang niyang umuwi. Subalit sa kanyang paglakad ay pinatid siya ni Ogor at tumama ang pisngi niya sa nabitiwang baldeng tubig. Dahil sa dugong dumaloy sa kanyang pisngi ay agad nitong tiningala ang kaaway at tinawag ang pangalan nito. Nagulat si Ogor at mabilis siya nitong sinipa. Nagpambuno ang dalawa. Subalit bigla ang paglakas ni Impen. Natalo at napasuko niya si Ogor. Ganoon na lamang ang pagkamangha ng mga kapwa niya agwador. Sa pagkakataong ito, pangingilagan na siyang tuksuhin ng mga iyon.
I. TAGPUAN Ang pinangyarihan ng kwento ay sa may gripo, dito naganap ang tunggalian ng kwento. Hindi inilarawan mabuti ng akda kung ano ang itsura ng tagpuan ngunit isinaad niya kung saan nangyari ito. Nakatulong ito sa paglikha ng kinakailangang emosyon sa kapaligiran dahil sa lugar na ito ay ipinakita ni Impen (pangunahing tauhan) ang kanyang poot na mula pa noo’y nadarama niya kay Ogor. Angkop na angkop ang lugar na napili ng akda dahil sa lugar na ito’y maraming tao ang nag-iigib na nakasaksi sa pangyayari. Malaking pagbabago ang naganap matapos mangyari sa lugar na ito ang pagpatol ni Impen kay Ogor. Nakaramdam ng kapangyarihan si Impen matapos niyang mapasuko si Ogor. II. TAUHAN Impen Ang pangunahing tauhan sa maikling kwento ni Rogelio Sikat. Inilarawan siya bilang isang maitim o negro, sarat ang ilong at may makapal ang labi. Base sa kwento, siya lamang ang natatanging negro sa magkakapatid. Pinaniniwalaan niya na ang kanyang ama ay isang sundalong negro na matapos siyang ipanganak ay iniwan ang kanyang ina. Siya ay nagtitimpi sa mga pang-aasar na kangyang natatanggap mula kay Ogor at sa iba pang kagrupo neto ngunit ang huling away nila ang nakapagpabago ng buong kwento. Ogor Ang antagonista sa maiklling kwento. Siya ang hinihirang na hari ng kanilang grupo kung saa’y mahilig mangutsa kay Impen. Hindi naman maiging nailarawan si Ogor sa kwento. Nabanggit lamang na siya’y isang hari ng mga agwador. Base sa aking obserbasyon, makikitang siya ay mapangutyang tao mahilig niyang kutyain si Impen dahil sa balat nitong maitim at dahil na rin sa nanay nito. Siya ay gumanap bilang isang matinding kaaway ni Impen na nagdulot ng pagkakaroon ng tunggalian sa kwento.
III. BANGHAY Naghuhugas ng kamay sa batalan si Impen nang kausapin o pangaralan siya ng kanyang ina. Binalaan siya ng kanyang ina na huwag na siyang makipag-away at uuwing basag ang mukha. Nagpunta si Impen sa igiban ng tubig dahil isa siyang agwador. Mahina na ang kita ng kanyang ina sa paglalaba at mahina na rin ang kanyang kita sa pag-aagawador ngunit patuloy siya sa pagtatrabaho kahit na maraming nang-aapi sa kanya. Inaapi siya dahil sa estado ng kanilang pamilya at dahil sa kanyang kulay. Isa sa mga matinding manukso sa kanya ay ang kapwa agwador na si Ogor. Napansin ni Impen ang langkay ng mga agwador sa may gripo. Nakaanim na karga siya at may sisenta sentimos nang kumakalansing sa bulsa ng kanyang maong. Nanatili siya roon upang mag-igib pa at tatanghaliin siya ng pag-uwi. Nakita niya si Ogor sa isang tindahan malapit sa gripo. Tulad ng nakagawian nito, agad siya nitong tinawag na Negro at pinagsalitaan ng masasakit na salita. Sumingit si Ogor sa pila nang si Impen na ang sasahod ng balde niya. Sa kagustuhang makaiwas sa gulo, hindi na umimik si Impen at nagpasyang umalis na lamang. Pinatid ni Ogor si Impen nang papaalis na ito sa pila. Nabuwal si Impen. Tumama ang kanan niyang pisngi at nagalit si Impen at nagsuntukan sila. Hindi tumigil si Ogor sa pagtadyak, pagsuntok, at pananakit kay Impen hanggang sa labis nang napuno ng poot si Impen. Humina si Ogor sa sunud-sunod na dagok at bayo ni Impen sa kanya. Sumuko siya kay Impen, na ikinagulat ng lahat. Maraming sandaling walang nangahas na magsalita. Naramdaman ni Impen ang paghanga mula sa mga taong pumalibot sa kanila ni Ogor. Tiningnan ni Impen ang nakabulagtang si Ogor. Nakadama siya ng kapangyarihan. IV. PUNTO DE VISTA Ang naglalahad sa kwento ay nasa ikatlong panauhan dahil ang may-katha ang nagsasalita sa kwentong ito. Ang pagsasalaysay ay nagkaroon ng pagbabago matapos mangyari ang rurok ng kwento, ang pagsuko ni Ogor sa kanilang suntukan.
V. TONO Ang emosyon na nagdala sa kwentong ito ay ang galit o poot. Matagal ng nagtitimpi si Impen sa pangungutya ni Ogor. Ang mga salitang ginamit sa istoryang ito ay magaan na tama lamang upang maintindihan ng mga normal na magbabasa. Ang istilo ng paglalahad ay angkop lamang sa kilos na nilarawan. Ang tono ng nagsasalita ay sadyang epektibo upang maintindihang mabuti ng mga mambabasa ang kwento. VI. PAKSA O TEMA Ang layunin ni Rogelio Sikat sa maikling kwentong ito ay matuto tayong lumaban at harapin ang takot sa anumang hamon ng ating buhay. Base na rin sa aking pagsusuri, Makikita rin natin sa kwento ito na si Impen ang nagtatrabaho para sa pamilya niya. Ito ay ang responsibilidad ng mga lalaki. Sila ang dapat na nagpapakain at ang bumubuhay ng pamilya. Sumunod dito ay ang pagkakaroon ng iba’t ibang kulany ng tauhan. Si Impen bilang Negro at si Kano bilang maputi, ipinapakita rito ang pagkakaiba-iba ng mga tao. Iba iba man tayo, hindi ito hadlang upang lagpasan ang ating mga problema. Ang huli ay ang pagkakaroon ng lakas ng loob ni Impen na ipagtanggol ang kaniyang sarili. Hindi dapat tayo magpaalipin sa mga takot na ating nararamdaman. Kailangan natin silang harapin at hindi pagtaguan o kaya’y takbuhan. Hindi habang buhay ay makakatakbo tayo sa bagay na ating kinakatakutan. VII. TEORYA/DULOG Realismo Ang teoryang ito ay tumatalakay sa katotohanan sa lipunan. Karaniwan nitong pinapaksa ang kalagayan na nangyayari sa lipunan tulad ng kurapsyon, katiwalian, kahirapan at diskriminasyon. Madalas din itong naka pokus sa lipunan at gobyerno. Mahalaga din sa nagsusuri ng mga akda na sinusuri sa teoryang ito na maiugnay ang mga pangyayari sa akda o teksto sa lipunan. Sa maikling kwento ito, pinapaksa ng manunulat ang diskriminasyon na kalimitang makikita sa iba’t ibang lugar. Madalas itong mangyari sa labas ng bahay, eskwelahan at sa lugar ng pinagtatrabahuan. Sa kwentong ito, patuloy na kinukutya ni Ogor si Impen hanggang sa napuno na si Impen at nag-amok kaya nagkaroon ng away sa pagitan nila.
VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang storyang Impeng Negro ay isang mahalagang storya na nagtuturong maging mabuti at huwag manakit sa nanakit sa iyo. Si Impen ay niloloko lagi ni Ogor at sinasabi lagi ng nanay ni Impen na huwag lumaban pabalik at umalis na lamang. Laging niloloko at ipinagtatawanan si Impen dahil sa kakulayan niya at pati na rin ang pagkatao ng nanay nina. Si Impen ay isa sa mga pinakaitim sa pamilya niya. Siya’y maitim dahil ang tatay niya an isang Negrong galing sa Estados Unidos. Ang nanay naman niya ay pinagtatawanan din ng iba dahil siya’y tinatawag na parang “whore” dahil sa paging babae na nakakakuha ng para sa pagbibigay ng “pleasure” sa iba’t ibang lalaki. Si Impen ay laging niloloko ni Ogor dahil sa kalagayan ng kanyang pamilya at pagkatao ni Impen. Ang storyang ito ay nagtuturo na maging mas abutting tao at huwag gumawa ng di’ tama o patulan ang nanloko sa iyo.
Ang Pagbabalik Rogelio Sikat Babahagya ko nang sa noo ay nahagkan, sa mata ko'y luha ang nangag-unahan, isang siya'y iwan ko sa tabi ng hagdan!... Sa gayong kalungkot na paghihiwalay, nalulumbay ako't siya'y nalulumbay! Nang sa tarangkahan ako'y makabagtas, pasigaw ang sabing "Umuwi ka agad," ang sagot ko'y "Oo, hindi magluluwat...!" Nakangiti ako, luha'y nalalaglag! At ako'y nagtuloy, tinunton ang landas, na kabyak ang puso't naiwan ang kabyak... Lubog na ang Araw, kalat na ang dilim at ang Buwan nama'y ibig nang magningning; makaurasyon na noong aking datnin ang pinagsadya kong malayong lupain; k'wagong nasa kubo't mga ibong itim ang nagsisalubong sa aking pagdating! Sa pinto ng nar'ong tahana'y kumatok, ako'y pinatuloy ng magandang loob; kumain ng konti, natulog sa lungkot, na ang puso'y tila ayaw nang tumibok; ang kawikaan ko, pusong naglalagot, tumigil kung ako'y talaga nang tulog! Nang kinabukasang magawak ang dilim, Araw'y namintanang mata'y nagniningning, sinimulan ko na ang dapat kong gagawin:
Ako'y nag-araro, naglinang, nagtanim, nang magdi-Disyembre, tanim sa kaingin, ay ginapas ko na't sa irog dadalhin! At umuwi akong taglay ko ang lahat, mga bungangkahoy at sansaknong bigas, bulaklak ng damo sa gilid ng landas ay sinisinop ko't panghandog sa liyag, nang ako'y umalis siya'y umiiyak, O! ngayon marahil siya'y magagalak! At ako'y nagtulin, halos lakad-takbo! Sa may dakong ami'y may'ron pang musiko, ang aming tahana'y masayang totoo at ang panauhin ay nagkakagulo! "Salamat sa Diyos!" ang naibigkas ko, "nalalaman nila na darating ako!” Ngunit, O! tadhana! Pinto nang mabuksan, ako'y napapikit sa aking namasdan! apat na kandila ang nangagbabantay sa paligid- ligid ng irog kong bangkay, mukhang nakangiti at nang aking hagkan ang parang sinabi'y..."Paalam! Paalam!"
A. URI NG TULA Sa tulang “Ang Pagbabalik” ni Rogelio Sikat ay nasa uri ng tulang liriko na siyang pumapaksa sa damdamin ng persona. Ito ay sumasailalim sa Elehiya sapagkat nagpapahayag ito ng damdamin o ang paggugunita sa taong sumakabilang-buhay na. Sa aking pagsusuri, makikita naman na ang kaniyang kabiyak ay namatay na ng siya’y nagbalik at nang kanyang hagkan ay parang kanyang sinabi’y, paalam. palaam. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Ang pagbabalik” ay nakapaloob sa makabagong kayarian ng tula na walang sukat at tugma. Ito ay tinatawag na malayang taludturan o free verse. Sa panahon ng kontemporaryo, marami ang nailathalang tula na hindi sumunod sa tradisyunal. II. SUKAT Ang tulang ito ay walang sukat dahil na rin ito ay nakapaloob sa malayang taludturan kung saan ay kabaligtaran ng tradiyunal na pagsusulat ng tula. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tulang ito ay naglalaman ng lungkot sa kadahilanang sumakabilang buhay na ang kanyang mahal sa buhay. Ito’y naglalarawan ng damdamin ng isang lalaking namatayan ng mahal sa buhay. IV. TALINGHAGA Sa pagbabasa ng tulang "Ang Pagbabalik" ni Rogelio Sikat, masasabing ito'y nagtataglay ng talinghaga. Ito'y dahil napagalaw nang husto ng may-akda ang guni-guni o isipan ng mambabasa. Isang patunay dito, napa-isip ang mambabasa kung ano ang tinutukoy na "pagbabalik". Sa puntong ito, masasabing napagalaw ng mambabasa ang kanyang guni-guni. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa aking pagsusuri, masasabi kong ito ay nagtataglay ng pagpapagalaw ng kaisipan ng mambasa dahil na rin sa kakayanan nitong bumuo sa isipan ng mga
mambabasa ang tunay na sitwasyon sa tula. Ang pangyayaring aking sinasabi ay ang araw ng kanyang pagbalik, kung saan nakita niyang nahihimlay sa kabaong ang kanyang iniirog. VI. ALIW-IW Sa aking pagsusuri, masasabi kong hindi tinataglay ng tulang ito ang pagiging maindayog marahil na rin sa kadahilanang hindi ito sumunod sa tradisyunal na pagkakasulat. VII. TONO Ang tono ng tulang ito ay nalulungkot. Hinagpis ang nadarama niya sapagkat sa kanyang pagbalik ay nakita niya ang kanyang irog na siyang nakalatay sa loob ng kabaong. Hindi niya inakala na sa kanyang pagbabalik, mawawala na ang kanyang minamahal sa buhay. VIII. PERSONA Ang persona ng tula ay ang taong nawalan ng minamahal sa buhay. Siya ang nagkkwento kung ano ang huling nangyari bago siya umalis at ang pangyayaring nadatnan niya ng siya ay dumating sa kanilang tahanan. IX. TEORYA/DULOG Teoryang Romantisismo Maituturing na ito ay nasa ilalim ng teoryang romantisismo dahil ito ay naglalahad ng mga pangyayaring nagaganap sa pang-araw araw. Higit na pinapahalagahan dito ang damdaming namumutawi sa persona na siyang nararamdaman ng mga mambabasa X. REAKSYON/KOMENTO Ang tulang “Ang Pagbabalik” ay isa nga namang napakagandang tula. Napapagalaw niya ang imahinasyong ng mga mambabasa na syang nagpapaganda at lalong nagpapaintindi pa ng tulang kanyang naisulat. Ang mga salitang ginamit dito ay mababaw lamang na siyang nagpanatili ng interes ng mga mambabasa.
 (Hernandez, Jillian Ayn Sophia) Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? Robert Ong Sa unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan. Marami pa siyang kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’, nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’. Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro. Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan.
I. TAGPUAN Maraming tagpuang binanggit sa libro, pero ang pinakamadalas na tagpuan ay sa Maynila. Ang pagkakalarawan ng libro sa Maynila ay isang syudad na maraming mahirap, laganap na prostitusyon at marumi. Meron ding tagpuan sa skwelahan, dito, sinalaysay ng manunulat ang mga larong madalas niyang laruin noon. Naging tagpuan din ang sementeryo, nang ikwento ng manunulat ang araw ng pagdalaw niya sa puntod ng lolo niya. Sa bahay, nang minsang may nangangaroling sa tapat ng kanyang bahay. Binanggit din ang isang tindahan dahil naalala ni Bob Ong ang mga panahon na may tindahan sila. Sa Quezon city naman, binigyang pansin ang mga kakaibang pangalan ng mga kalye doon. At sa Amerika naman ikinwento ng manunulat ang isang barbero na libre ang serbisyo. II. TAUHAN Ang librong nabasa ko ay walang ispesipikong tauhan. Kaya naman ang mga tagapagsalaysay lang ang pangunahing tauhan nito. Isa sa mga nagsasalaysay sa libro ay ang mismong manunulat nito. Isinalaysay ng manunulat ng libro ang mga kulturang Pilipino, pati ang mga karanasan niya noon pa man. Ilan pa sa mga naging tagapagsalaysay dito ay si Teresita Bacolcol, isinalaysay niya ang karaniwang tingin ng ilang taga-ibang bansa sa mga Pilipino. Isa pa ay si Herdy Yumul sa sinulat niyang “Who wants to be a Filipino?” Si Barth Suretski, isang Amerikano kung saan sinalaysay niya ang ilan sa mga napapansin niya kung bakit hindi umuunlad ang Pilipinas. Ang “The Parable of the Mountain Bike” na sinulat ni Orion Perez Dumdum kung saan ikinwento niya ang pagkakaibigan ng isang Amerikano at isang batang Pilipino. Mga Pilipinong ‘kulang sa malasakit sa bayan’ at ilang Pilipino naman na ‘matindi ang malasakit sa bayan’ ang binigyang pansin ni Joaquin Sy sa kanyang sanaysay na “Bago Maging Kulelat”. Sa “The Starbucks Principle” naman ni Nick Garcia, tinalakay naman niya kung gaano ba ka espesyal ang kape mula sa ’Starbucks’, at kung bakit giliw na giliw dito ang mga pa sosyal na Pilipino. Ang “A Matter of Taste” at “A Rhose by Any Other Name” ni Matthew Sutherland na tungkol sa pagkain at kakaibang mga pangalan ng Pinoy. At si Mack P. Magno na sumulat tungkol din sa pagkain ng mga Pilipino. III. BANGHAY Sa unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan. Marami pa siyang
kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’, nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’. Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro. Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan. IV. PUNTO DE VISTA Ang akdang aking nabasa ay lubos kong masasabing makabuluhan. Sapagkat nasasalamin nito ang tunay na mga pangyayari sa ating paligid. Nagbibigay rin ito ng karagdagang mga impormasyon. Ito rin ay napapanahon dahil ilan sa mga suliraning tinalakay sa akda ay problema parin ng ating bansa hanggang ngayon. Ang mga pangyayari at mga isyung tinalakay sa libro gaya ng mga suliranin sa kalinisan, kahirapan, diskriminasyon at marami pang iba ay maituturing kong naaangkop at makatotohanan dahil nakikita, nararanasan o kaya naman ay nababalitaan natin ito. Samantala, dahil nagmumulat sa katotohan at maaaring magamit sa araw-araw ang mga kaisipang pinalutang sa akda. Naging makabuluhan at kapaki-pakinabang ito sa libro. Nagdagdag ito ng interes sa libro. Realismo ang sa tingin ko ay maaring ilapat na teoryang pampanitikan sa akda dahil ito ay tumutukoy sa tunay na buhay. Ang akda ay tumutukoy sa mga pangyayaring
maaaring maganap sa buhay ng sinoman. Gaya na lamang ng ilang mga gawain ng manunulat na sinalaysay niya sa unang bahagi ng akda. Nariyan ang paglalaro niya noong kabataan niya, mga karanasang maaari ding maranasan ng ibang tao at marami pang iba. V. TONO Ang damdamin/tono ng nilalaman ng teksto ay may halong negatibo at may halong pagkatuwa. Una, may halong negatibo sapagkat nilalaman nito ang paglalahad sa mga maling gawain na Pilipino na paulit-ulit na ginagawa. Pangalawa, may halong pagkatuwa sapagkat ginagawaang katuwaan nalang ng ibang Pilipino ang pagkakamaling nagagawa nila sa kanilang araw-araw na buhay. VI. PAKSA O TEMA Ang paksa ng libro ay nakatuon sa kultura ng mga Pilipino. Tinuon ng manunulat ang paksa ng libro sa mga kasanayan, paniniwala at ilang nakakatuwang bagay sa pagiging isang Pilipino. Sa ilang bahagi naman ng libro, naging paksa ang mga suliranin sa ating bansa. Dito tinalakay ng manunulat ang karaniwang mga problema sa ating mga Pilipino. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang maaaring ituon sa Bakit Baliktad Magbasa ang mga Pilipino ay Humanismo. Ang teoryang ito ay nagbibigay ng pagpapahalaga sa buhay ng isang tao. Kung saan ang sentro ng akda ay ang tao. Ang tao ang siyang pinahahalagahan dito. Siya lamang ang makagagawa ng paraan upang siya ay umunlad at ikatatagumpay niya. Siya rin ang nakagagawa ng ikababagsak at ikalalagapak ng kanyang buhay. Pwedeng gamitin ng sanaysay dito. Gaya ng sa teksto, ang Pilipino ay gumagawa ng paraan sa ikakabagsak ng kanilang pagkatao at sa pagpapababa ng pagtingin ng ibang lahi sa kanila ng dahil sa kanilang maling mga gawain. VIII. REAKSYON/KOMENTO Bilang isang mag-aaral, masasabi ko naman na maganda ang maidudulot ng akda para sa akin. Bukod kasi sa mga opinyon ng manunulat, naglalaman din ng karagdagang kaalaman ang libro. Dahil din sa akda, nalaman ko rin ang kahalagahan ng pagbabasa. Para naman sa ibang tao at lipunan ay masasabi ko ring maganda ang maidudulot nito. Maraming tao ang walang alam sa ilang mga suliraning panlipunan sa sarili niyang bansa. Kumbaga may nangyayari na sa sarili mong bahay ay wala ka paring alam. Ang libro ay nagbibigay ng ideya sa kung ano ang tunay na nangyayari at kung ano ang tingin ng ibang lahi sa atin. Kung lahat siguro ng Pilipino ay makababasa nito, magkakaroon na ang lahat ng kaalaman tungkol sa ating lipunan.
Ang bawat bahagi ng libro ay nakakapukaw ng intensyon at nakaka-aliw. Sa paraang ito ng manunulat naging mahusay ang pagkakalikha ng akda. Sa ilang bahagi ng akda ay naibigan kong lubos ang bahagi na kung saan nagtala ang manunulat ng ilang pangalan ng mga negosyong ginawa ng mga Pilipino. Nakakatawa ito dahil sa kakaibang pagkakabuo ng mga pangalan. Ang librong “Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ay inirerekomenda kong tangkilikin ng iba lalo na sa mga estudyante at lingkod bayan. Sa mga estudyante upang maaga silang mamulat sa magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Ito rin ay upang ipagmalaki nilang lubos ang Pilipinas gaya ng may akda. Para naman sa mga lingkod bayan, ito naman ay para malaman nila ang ilan sa mga suliraning wala pa ring solusyon. Malaman din sana nila sa pamamagitan ng libro ang opinyon ng ibang lahi sa atin. Kung gaano tayo kinukutsa at hinuhusgahan dahil sa kagagawan ng ilan sa kanila. Kung ako ay mapagbibigyang dagdagan o isaayos ang akda ay hindi ko na ito tatanggapin. Para sa akin, ang libro ay naisaayos na. Lubos akong nagandahan sa libro kaya naman nais ko itong manatili sa orihinal nitong ayos. Naniniwala akong may sapat nang kakayahan ang manunulat upang makabuo ng isang magandang libro. Isang librong naaangkop sa anumang edad at estado sa buhay. Isang librong napapanahon dahil sa mga paksang tinalakay. Ang librong “Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ni Bob Ong ay isang librong kapupulutan ng aral, magiging dahilan ng iyong pagngiti at pagtawa, magbibigay sa iyo ng impormasyong kasasang-ayunan at kagagalitan mo dahil totoo, at higit sa lahat, magbibigay sa iyo ng mga dahilan kung bakit masarap maging Pilipino at kung bakit ka baliktad magbasa ng libro.
Ang Panday Amado V. Hernandez Kaputol na bakal na galing sa bundok. sa dila ng apoy kanyang pinalambot; sa isang pandaya'y matyagang pinukpok at pinagkahugis sa nasa ng loob. Walang ano-ano'y naging kagamitan, araro na pala ang bakal na iyan; Ang mga bukiri'y payapang binungkal, nang magtaniman na'y masayang tinamnan. Nguni't isang araw'y nagkaroon ng gulo at ang boong bayan ay bulkang sumubo, tanang mamamaya'y nagtayo ng hukbo pagka't may laban nang nag-aalimpuyo! Ang lumang araro'y pinagbagang muli atsaka pinanday nang nagdudumali, naging tabak namang tila humihingi, ng paghihiganti ng lahing sinawi! Kaputol na bakal na kislap ma'y wala, ang kahalagahan ay di matingkala, ginawang araro: pangbuhay ng madla ginawang sandata: pananggol ng bansa! Pagmasdan ang panday, nasa isang tabi, bakal na hindi man makapagmalaki; subali't sa kanyang kamay na marumi ay naryan ang buhay at pagsasarili!
A. URI NG TULA Ang isang epiko ay ukol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan na kinapapalooban ng mga paniniwala, kaugalian, huwaran at sukatan sa buhay na 'di kapanipaniwala. Sa tulang Ang Panday, Ito ay tungkol sa pagsasalaysay sa isang tila bayani-- ang Panday. Ang Panday ay may isang hindi pinahahalagahan ng ibang tao ngunit ang ka yang trabaho ay kailangan dahil sa kanyang mga nagagawa. Isang bayani ng matuturing ang isang Panday. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Walang tugmaan sa tulang Ang Panday dahil ang tunog ng mga huling pantig ay walang Pagkakapareho. II. SUKAT Ang sukat ng tula sa unang saknong ay 18:15:14. Ito ay wala ring pareho ng sukat sa mga sumunod pang mga saknong. Dahil sa walang Tugma at sukat ang tula sa mga saknong at taludtod nito, Ito ay isang halimbawa ng tulang may malayang taludturan. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang Panday ay isang tula na naglalarawan at nagsasalaysay ng paghihirap ng isang Panday sa paggawa ng iba't ibang uri ng bakal na ginagamit sa pang- Araw-Araw at maging sa pakikipagdigmaan na ginagamit na sandata. Marami ang hindi nakakapagpahalaga sa Gawain niyang Ito na siya namang tunay na mahalaga. IV. TALINGHAGA Napukaw ng may-akda ang mga mambabasa sa kanyang talinghagang inilagay sa tulang Ang Panday. Malaman ang bawat saknong at taludtod na nag-iwan ng pagtataka sa kahalagahan ng isang Panday.
V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Bati ng tula na ipakita ang kahalagahan ng Panday na isang tunay na mahirap na trabaho dahil kinakailangan ng Tao ang isang Panday sa paghulma ng mga bakal upang maging Sangkap sa pang-Araw-Araw at pakikipaglaban o pag-aalsa. VI. ALIW-IW Ang tula ay isang halimbawa ng may malayang taludturan kaya sa Kung ang usapin ay Aliw-iw, walang masyadong alindayog ang tula. VII. TONO Ang tono ng tula ay puno ng pait dahil sa kulang na pagpapahalaga sa isang Panday. VIII. PERSONA Ang persona ng Ang Panday ay isang Panday na naglalahad ng kanyang saloon in at hinanakit sa pagpapasawalang-bahala ng tao sa kanyang Gawain at trabaho. IX. TEORYA/DULOG Ang teorya sa tulang Ang Panday ay pamilyar. Ito ay pamilyar sapagkat ang pagpapasawalang-bahala at pag-babaliwala ng Tao sa mga trabaho ng iba ay karaniwan ng nangyayari. Ito ay nangyayari sa mga Gaya ng drayber o dyanitor. Sila ay nagtatrabaho para mag-serbisyo sa ibang Tao at sa pera ngunit ang karamihan ay hindi nadarama ang ka ilang kahalagahan. X. REAKSYON/KOMENTO Ang aking reaksyon sa tulang Ang Panday ay sana pahalagahan ng Tao ang trabaho ng kapwa nila, at bigyang-respeto nalang ang bawat isa dahil pare-pareho lang tayo nagta-trabaho para sa ikabubuhay ng pamilya at sarili at maging ang serbisyo sa nakakarami.
 (Macasaquit, Ryan) Luha ng Buwaya Amado V. Hernandez Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya sa tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila. Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa paaralan. Nalaman ni Bandong kung sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga plano at hinanaing ng mga maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte at ayusin ito sa harap ng hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga Grande. Di naglaon ay napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay pagmamay-ari ito ng isa nilang kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga inosenteng mahihirap at nabigyan ng hustisya.
I. TAGPUAN Ang tagouan ng kwentong Luha ng Buwaya ay sa isang maliit na bayan na matatagpuan sa Gitnang Luzon, ito ay ang Sampilong. Sinasabing ang pangalan ng bayan na ito ay hang okay San Teofilo (San Pilo) ngunit may magsasabi rin na ito ay galling sa pagsampal ng isang prayleng puti sa ilong ng isang hangal na Indiyo. Ang Sampilong ay napapalibutan ng mga lupaing sakahan na pag-aari ng iba’t ibang tao. Ngunit ang pinakamalaking bahagi ng lupain ay nakapangalan sa mga grande. II. TAUHAN Bandong Cruz Siya ay isang gurong hinirang upang maging panibagong principal o punong- guro ng isang paaralan sa Sampilong. Siya ay anak ng isang magsasaka at maagang naulila, kaya’t siya’y kinupkop ng kanyang tiya. Siya ay matuwid, matulungin, responsable, at mapagkakatiwalaan kaya’t palagay sa kanya ang mga mahihirap at ordinaryong tao sa Sampilong. Don Severo at Doña Leona Grande Sila ang mayamang mag-asawa na mapang-abuso sa kanilang mga trabahador at sa mga nangungupahan sa kanilang mga lupain. Mayroon silang dalawang anak na nagngangalang Jun at Ninet. Madalas silang magsimba ngunit sila’y lubhang sakim at gahaman. Maaaring mahalintulad sa matakawa na buwaya. Dislaw Ang katiwala ng mga Grande na mayabang, may masamang ugali at kinamumuhian ng mga magsasaka. Siya ang karibal ni Bandong sa magandang dalagang si Pina. Palagi siyang may dala-dalang rebolber nab aril saan man magpunta. Pina Ang dalagang iniibig pareho nina Bandong at Dislaw. Siya ay anak ni Mang Pablo at Aling Sabel. May kapatid siyang lalaki na nagngangalang Dinong. Tinaka siyang gahasain ni Dislaw pagkat di niya ito makuha sa santong dasalan. Andres Isang lalaking naninirahan sa iskwater area na may lihim na pagkatao. Pinagbintangan siyang magnanakaw ng ulo ng litson na iniabot lamang sa kanya. Siya ang asawa ni Sedes at mayroon silang apat na anak. Lingid sa kaalaman ng iba na siya pala ang
tagapagmana ng malaking lupain ni Kabesang Resong, isang mayaman ngunit mabuting kabesa noon. Tasyo Siya ang hinirang na pinuno ng unyon. Madalas siyang makipag-away sa mga Grande at kay Dislaw dahil nais niyang protektahan at ipaglaban ang kanilang karapatan at mabigyan ng hustisya ang mga pang-aabuso sa kanilang mga mahihirap. III. BANGHAY Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya sa tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila. Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng
paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa paaralan. Nalaman ni Bandong kung sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga plano at hinanaing ng mga maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte at ayusin ito sa harap ng hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga Grande. Di naglaon ay napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay pagmamay-ari ito ng isa nilang kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga inosenteng mahihirap at nabigyan ng hustisya. IV. PUNTO DE VISTA Kung uuriin nang mabuti’y malalim ang pinag-uugatan ng sinasabing “luha” at mahihinuhang hindi dapat iyon itumbas sa gaya ng “luha ng buwaya” na may bahid ng pagtataksil at panloloko. Mahalaga kahit ang “luha” at hindi dapat inaaksaya iyon sa gaya ng paiyak-iyak na pag-arte mula sa isang tao na laki sa layaw. Kagulat-gulat din ang “pagluha” ng mga alon, at sa iba’y higit na pipiliin ang pagluha ng “lawa” o “dagat.” Gayunpaman, sa nobela ni Amado V. Hernandez, ginamit nito ang luha ng buwaya bilang sakit na nararamdamn sa kadahilanan ng pagtataksil. V. TONO Ang tono ng nobelang ito ay galit sa kadahilanang pagtataksil. VI. PAKSA O TEMA Sa aking palagay, ang Luha ng Buwaya ay napapalooban ng dalawang pangunahing paksang diwa. Una na rito ay ang kasakiman ng isang mayamang angkan ng Sampilong. Pangalawa naman ay ang pagkakaisa ng mga magsasaka at iskuwater tungo sa pagbabago. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Markismo Si Ka Amado ay kilalang sumusuporta sa kilusang Komunismo at makikita sa kanyang mga nobela. Maraming ideolohiya ng kilalang Ama ng Komunismo na si Karl Marx ang naging mahalagang element ng Luha ng Buwaya.
“Ya’y sa kanila dapat sabihin, Alkalde,” balik ni Tasyo. “Kami po’y nakalugmok na ang tanging gusto’y makabangon.” Ang nasa itaas ay isang sipi mula sa nobela, pahina 207. Base sa sipi na ito, mapapatunayan natin ang kagustuhan ng mga iskuwater at magsasaka na makaalis sa hikahos ng buhay na idinulot sa kanila ng pang-gigipit at panlalamang ng mag-asawang Grande. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang pangaapi sa kapwa ay hindi tama dahil sila ay may karapatan at damdamin. Kung ayaw nating may masamang karanasan na mangyari sa atin dapat hindi tayo nananakit ng tao. Lahat tayo ay pantay pantay lamang sa mga mata ng Diyos. Walang nakakahigit o nakakalamang.
Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan Amado V. Hernandez Lumuha ka, aking Bayan; buong lungkot mong iluha ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa: ang bandilang sagisag mo'y lukob ng dayong bandila, pati wikang minana mo'y busabos ng ibang wika; ganito ring araw noon nang agawan ka ng laya, labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynila. Lumuha ka, habang sila ay palalong nagdiriwang, sa libingan ng maliit, ang malaki'y may libangan; katulad mo ay si Huli, naaliping bayad-utang, katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan; walang lakas na magtanggol, walang tapang na lumaban, tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan! Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop na sa iyo'y pampahirap, sa banyaga'y pampalusog: ang lahat mong kayamana'y kamal-kamal na naubos, ang lahat mong kalayaa'y sabay-sabay na natapos; masdan mo ang iyong lupa, dayong hukbo'y nakatanod, masdan mo ang iyong dagat, dayong bapor, nasa laot! Lumuha ka kung sa puso ay nagmaliw na ang layon, kung ang araw sa langit mo ay lagi nang dapithapon, kung ang alon sa dagat mo ay ayaw nang magdaluyong, kung ang bulkan sa dibdib mo ay hindi man umuungol, kung wala nang maglalamay sa gabi ng pagbabangon, lumuha ka nang lumuha't ang laya mo'y nakaburol. May araw ding ang luha mo'y masasaid, matutuyo, may araw ding di na luha sa mata mong namumugto ang dadaloy, kundi apoy, at apoy na kulay dugo, samantalng ang dugo mo ay aserong kumukulo; sisigaw kang buong giting sa liyab ng libong sulo at ang lumang tanikala'y lalagutin mo ng punglo!
A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA II. SUKAT III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA IV. TALINGHAGA V. IMAHEN O LARAWANG DIWA VI. ALIW-IW VII. TONO VIII. PERSONA IX. TEORYA/DULOG X. REAKSYON/KOMENTO
 (Panser, John Stevhen) Sa Bagong Paraiso Efren Abueg Isang maikling kuwento kinatha ni Efren Reyes Abueg. Ito ay kuwento ng dalawang batang sa simula ay nalunod sa pagkalito, at di pagka-unawa sa mga pagbabagong nangyayari sa kanila; sa emosyonal, pisikal, at maging sa mental. Gayunpaman, ay ipinaglaban nila ang isa't isa bagaman hindi nila lubusang naunawaan ang mga salitang "Tukso", "at huwag na huwag kayong magkikita..." Sa huli ay nakagawa sila ng isang kasalanang hindi nila maaring takasan, bagkus ay dapat panindigan. Itinuturo sa atin ng maikling-kuwento na ito na "Ang tunay na pag-ibig ay nakapaghihintay..." Ang storyang "Sa Bagong Paraiso" ay isang maikling kwento na nagtatalakay sa pagmamahal ng dalawang kaibigan na nung bata pa naging "close" - sina Ariel at Cleofe. Dati ay nakatira sila sa probinsya (hindi sinabi kung ano ang specific na lugar), ngunit ang storya ay nagtapos sa Maynila (may sinabi na sila ay nasa isang maliit na "village" ng Maynila). Ang storya ay pinakita ang kanilang buhay; mula noong walong taong gulang palang sila hanggang sa maging mga estudyante sa kolehiyo na (mga mid-20s). Dito ipapakita ako ang isang maliit na buod ng storya at sana'y maintindihan niyo ang mahirap-hirap na storyang ito. Nagsimula ang storya sa isang "field" sa probinsya, kung saan isang batang lalake at isang batang babae ay naglalaro. Parehong walong taong gulang sila, at sinasabi na sila ay sobrang "close" na sinasabi ng kanilang mga kapitbahay na sila ang magkakatuluyan kung sila'y malaki na. Iba't ibang laro ang ginagawa nila: minsan ay naghahabulan sila; minsan ay naliligo sa dalampasigan; minsan ay umaakyat sa isang puno at papanoorin ang langit, at natutulog sila dun ng magkayakap; atbp. Minsan ay merong nag-alaska (tease) sa kanila at sinabi na sila'y "kapit-tuko" (ang tuko ay isang "leech" na parating kumakapit sa iyo para makainom ng iyong dugo. eww). Umiyak ang batang babae, ngunit lumaban ang batang lalake at sinuntok niya ang bata. Narinig ito ng buong pamayanan, at sila'y nag-"wonder" kung ano ba ang relasyong ng dalawang batang ito. At sila'y tumungong hayskul. Magkaibigan parin sila, at magkasama, ngunit meron na silang iba't-ibang nadiskubre tungkol sa kanilang sarili. Ang lalake'y nakita ang mga ibang kapwa-lalake na may pinagaabalahan sa isang "alley", at noong tinanong niya iyon sa kanyang tatay, sinabi'y "balang-araw ay mangyayari rin sayo iyon". Tinutukoy dito ang "circumcision" ng lalake, at noong isang araw nga'y ginawa na ito sa kanya. Ang babae naman ay nadiskubre ang "menstruation", at bawat buwan ay hinuhugasan niya ang isang maliit na piraso ng damit pagkatapos siya magkaroon ng kanyang
"period". Noong makita ito ng nanay niya, sinabi niya na hindi na kailangang hugasan yan, at hindi na kailangang itago, dahil normal lang iyan sa lahat ng nagdadalagang babae. Isang araw, noong maglalaro sana ang babae't lalake, sinabi ng babae na hindi na dapat sila naglalaro, dahil sila'y binata't dalaga na. Kahit malungkot sila na hindi na sila magkikita ng "often", tinanggap ito ng dalawa at sila'y naging mas-seryoso na. Noong nakapag-"graduate" na sila ng hayskul, sila ang "date" ng isa't-isa sa kanilang "graduation prom". Sila'y sumayaw, isang nakakamanghang "experience", at ang puso nila'y kumukutob. Meron na silang nararamdaman sa isa't-isa na higit pa sa simpleng pagiging magkaibigan. Parang sila'y nagmamahal sa isa't-isa. Ito'y napansin kaagad ng magulang ni Cleofe (ang babae), kaya't sinabi nila kay Cleofe na hindi na silang maaaring magkita ni Ariel (ang lalake). Sinabi nila ang lalaki ay masama, at ito ay dumikit sa utak ni Cleofe. Ito raw ay makakasama sa pagkuha ng kurso sa kolehiyo sa Maynila. At si Cleofe ay lumuwas patungong Maynila. Pinagbawalan rin ng magulang ni Ariel ang makipagkita kay Cleofe. Sinabi nila na ang babae ay tukso, at dapat raw iwasan ni Ariel ito. Ito raw ay makakasama sa kanyang pag-aral ng kolehiyo sa Maynila. At si Ariel ay lumuwas rin patungong Maynila. Maraming buwan (baka'y umabot na sa taon) ang pagkakahiwalay ng dalawa, ngunit hindi-sadyang nagkita ulit sila habang bumibili ng gamit pang-paaralan. Sila'y nagtitigan lang sa isa't-isa ng mga ilang sandali, at kahit uminbita ang lalakeng kumain, nagtitigan parin sila. Noong tapos na sila sa pagtitig, kumain na sila at naalala nila ang mga "experience" ng nakaraan. At kahit pinagbawalan sila, nagkita parin sila ng maraming beses sa iba't-ibang lugar sa Maynila. Noong nalaman ng mga magulang nila ito, pinagbantaan nanaman sila at sinabi ng ama ni Cleofe na luluwas sila sa ibang bansa. Ngunit hindi na nila sinundan ang kanilang magulang at tumakas sila sa isang maliit na "village", sa isang bangketa. Doon sila tumira, at doon sila nagtalik. Sila'y nag pre-marital sex (PMS). Noong isang araw habang umuulan, nagkaroon ng "morning sickness" ng babae. Noong na-"realize" niya ang sitwasyon, bigla na siyang umiyak. Ang babae ay buntis na.
I. TAGPUAN Ang tagpuan ay sa isang lugar na itinuturing nilang isang paraiso o Bgong Paraiso. II. TAUHAN  Ariel  Cleofe  Mga magulang ni Ariel  Mga magulang ni Cleofe  Mga guro. III. BANGHAY Ang kwentong ito'y tungkol sa pagkakaroon ng lamat ng kawalang-Malay ng mga batang si Ariel at Cleofe. Kapwa sila walong taong gulang at magkababata. Ang kanilang daigdig ay umikot sa isang paraiso'y langit ang kawangis, madalas silang maglaro sa bakuran ng kanilang bahay na malapit sa isang dalampasigan. Tahimik ang kanilang mundo at mistulang walang suliranin. Ang kanilang mga magulang ay Hindi nag-aaway at relihiyoso. Pareho silang nag-aaral kasama pa ng ibang bata sa isang maliit na gusali sa may dakong timog ng kanilang nayon at marami silang pangarap. Wala silang pasok kung araw ng Sabado at Linggo o mga araw na pista opisyal. Silang dalawa'y madalas magpalipas ng oras sa loob ng kanilang bakuran, mula sa umaga hanggang sa hapon. Umaakyat sila sa mga puno kahit na marurupok, maaligasgas at malulutong na ang mga sanga nito. Nagagasgas ang kanilang mga tuhod, nababakbak ang balat sa kanilang siko, nagagalusan ang kanilang mukha at kung minsan ay nababalian pa ng buto dahil nahuhulog ngunit ang lahat ng iyon ay Hindi nila iniinda, patuloy pa rin sila sa paglalaro. Sa may lilim ng punong mangga kung saan ay makapal ang damo kung umaga ay nandun silang dalawa naghahabulan, nagsisirko, nagpapatiran, at kung sila'y hinihingal na sa pagod ay hihiga sila sa damuhang iyon, titingalain nila ang langit at magkukunwaring aanawin sa langit ang kanilang mukha. Magtataka ang batang babae at tatanungin ang batang lalaki kung makikita nga ba ang mukha sa langit at sasagutin ito ng batang lalaki ng bakit Hindi sapagkat ang langit daw ayon sa kanyang itay ay isang malaking salamin. Pagkaraan tumingin ng matagal sa langit sila'y parehong makakatulog at magigising na lamang sa tawag mula sa
kanilang bahay. Kung minsan, ang batang lalaki ang unang magigising; kung minsan naman ay ang batang babae. Ngunit sinuman sa kanila ang unang magising, ay kukuha ito ng kaputol na damo at kikilitiin ang tainga ng natutulog. At ang natutulog naman ay magigimbala sa kanyang pagkakahimbing at pagkarinig na siya'y pinagtatawanan ay magtitindig at ang nangiliti ay mapapaurong at anyong tatakbo at sila'y maghahabulan sa damuhang iyon hanggang sa mapagod at sila'y muling babagsak na naman sa damuhan sa kapaguran, magkatabi at Hindi nila pinapansin ang pagkakadantay ng kanilang mga binti o ang pagkakatabi ng nag-iinit nilang mga katawan. IV. PUNTO DE VISTA Ang naglalahad sa loob ng kwento ay nasa ikatlong panauhan. Sa pagkakasuri, masasabi o mahihinuha dito na konsistent ang pagsasalaysay ng kwento. Subalit, hindi naman gaanong konsistent ang karakter ng ibang tauhan. V. TONO Ang kwento ay masaya at may halong lungkot. Naipakita ng mga tauhan ang kanilang damdamin sa tulong ng mga paggamit ng angkop na mga salita. Isa pang nakatulong dito’y dahil angkop ang kilos ng mga tauhan sa kung paano sila inilarawan. Kung susuriing mabuti, tama lamang ang tonong nakita sa kwento sa mga pangyayari. VI. PAKSA O TEMA Ang maikling kuwentong ito ay tungkol sa isang babae at lalaki na magkaibigan simula pagkabata. Ang tinuturing nilang paraiso ay ang malawak na damuhan at ang dalampasigan. Nang sila'y tumanda ay higpit na pinagbibilin ng kanilang mga magulang na huwag muna silang magkikita kung gustong makatapos ng kolehiyo. Ngunit sinuway nila ito. Pumunta sila sa isang lugar na tinuturing nilang "bagong paraiso" kung saan walang hahadlang sa kanila. Sa huli ay nalaman ng babae na siya'y nagdadalantao. VII. TEORYA/DULOG Romantisismo - nagpakita ng pagmamahalan para sa isa't isa sila Ariel at Cleofe. Nagpatangay sila agos ng kanilang mga damdamin.
Realismo - ang ginawa nila Ariel at Cleofe bilang magkasintahan ay isa na sa katotohanan ng buhay sa ngayon, pinakita lamang nila kung gaano kapusok ang mga kabataan lalo na kapag pag-ibig na ang pinag-uusapan. Simbolismo - ang babae ay isang tukso. Feminismo - masama at isang tukso ang tingin sa babae. Modernismo - pinaglaban nila Ariel at Cleofe ang kanilang damdamin kahit na ito'y labag sa kagustuhan ng kanilang mga magulang. Idealismo - pinakita dito na mas maigi na iwasan muna ang "tukso" habang Hindi pa nakakatapos sa pag-aaral. Klasisismo - si Ariel at Cleofe laban sa kagustuhan ng kanilang mga magulang. Iba ang sinasabi ng kanilang puso sa dinidiktang gawin ng kanilang isip. Nanaig ang kanilang damdamin at sila nga ay nagpatangay sa kanilang mga nararamdaman. VIII. REAKSYON/KOMENTO Isang napaka-gandang kwento ang “ Sa Bagong Paraiso” ni Efren Abueg. Isa, sa mga aral dito ay dapat ay isipin muna ang kahihinatnan, kung ito ba ay makakabuti o makakasama, bago ito pasukin. Ipinakita dito ang isang pangyayaring karaniwang nangyayari sa mga kabataan sa ngayon. Nagiging prayoridad nila ang pag-ibig kaysa sa pag-aaral. Mas nanaig ang kanilang puso/damdamin kaysa sa kanilang isipan
Isang Dipang Langit Amado V. Hernandez Ako'y ipiniit ng linsil na puno hangad palibhasang diwa ko'y piitin, katawang marupok, aniya'y pagsuko, damdami'y supil na't mithiin ay supil. Ikinulong ako sa kutang malupit: bato, bakal, punlo, balasik ng bantay; lubos na tiwalag sa buong daigdig at inaring kahit buhay man ay patay. Sa munting dungawan, tanging abot-malas ay sandipang langit na puno ng luha, maramot na birang ng pusong may sugat, watawat ng aking pagkapariwara. Sintalim ng kidlat ang mata ng tanod, sa pintong may susi't walang makalapit; sigaw ng bilanggo sa katabing moog, anaki'y atungal ng hayop sa yungib. Ang maghapo'y tila isang tanikala na kala-kaladkad ng paang madugo ang buong magdamag ay kulambong luksa ng kabaong waring lungga ng bilanggo. Kung minsa'y magdaan ang payak na yabag, kawil ng kadena ang kumakalanding; sa maputlang araw saglit ibibilad, sanlibong aninong iniluwa ng dilim.
Kung minsan, ang gabi'y biglang magulantang sa hudyat - may takas! - at asod ng punlo; kung minsa'y tumangis ang lumang batingaw, sa bitayang moog, may naghihingalo. At ito ang tanging daigdig ko ngayon - bilangguang mandi'y libingan ng buhay; sampu, dalawampu, at lahat ng taon ng buong buhay ko'y dito mapipigtal. Nguni't yaring diwa'y walang takot-hirap at batis pa rin itong aking puso: piita'y bahagi ng pakikilamas, mapiit ay tanda ng di pagsuko. Ang tao't Bathala ay di natutulog at di habang araw ang api ay api, tanang paniniil ay may pagtutuos, habang may Bastilya'y may bayang gaganti. At bukas, diyan din, aking matatanaw sa sandipang langit na wala nang luha, sisikat ang gintong araw ng tagumpay... layang sasalubong ako sa paglaya!
A. URI NG TULA Tulang Elihiya, dahil ito ay nagsasaad ng matinding kalungklutan. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA katinig at patinig. II. SUKAT  1st-3rd tayutay: 12  4th: 14 at 12  5th: 12  6th-7th: 12 at 13  8th: 10 at 12  9th : 12 at 13  10th: 12  11th: 11 at 12 III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA  Karanasan ng mga kinukulong  Pingadadaan ng mga bilanggo sa araw-araw  Matutong ipaglaban ang iyong karapatan IV. TALINGHAGA Ang isang dipang langit ay mas tumatalakay sa bibyolohikal na anyo. dahil dito, ito ay nagbibigay pansin sa totoong nangyari sa buhay ng may akda. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA  Imahen o larawang diwa  Puno - pagkakasala  Kuta - kulungan  Dungawan -bintanang rehas  Tanikala - kadena
 Birang - itim na panakip sa ulo VI. ALIW-IW Naging maindayog ang pagbigkas ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing Pagdurusa at paghihinagpis ang damdaming nakapaloob sa tula. VIII. PERSONA Ang mismong akda na si Amado V. Hernandez. IX. TEORYA/DULOG Ang isang dipang langit ay mas tumatalakay sa bibyolohikal na anyo. dahil dito, ito ay nagbibigay pansin sa totoong nangyari sa buhay ng may akda. X. REAKSYON/KOMENTO Ipinapakita ng tulang ito ang kalungkutan na nadarama ng nagsasalita dahil sa kanyang pagkabilanggo. Ipinararamdam ng tula ang hirap na dinaranas ng isang bilanggo at ang kanyang hangaring makalaya. Dahil sa pagpapakita nito sa kahirapan ng pagiging isang bilanggo, nagbigay ito ng mensahe na ayusin ang ating mga ugali o kilos dahil hindi makakabuti sa atin ang kasamaan. Ipinahiwating ng tula na dapat tayong gumawa ng mabubuting asal para sa kapakanan ng ating pamilya lalo na sa atin, at sa ating mga gusto pang gawin sa buhay. Nagbigay ito ng mensahe na ayusin ang ating mga ugali o kilos dahil hindi makakabuti sa atin ang kasamaan. Ipinahiwating ng tula na dapat tayong gumawa ng mabubuting asal para sa kapakanan ng ating pamilya lalo na sa atin, at sa ating mga gusto pang gawin sa buhay.
 (Querimit, Coleen Janine) Ang Kwento ni Mabuti Genoveva E. Matute Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan sa kanya. Sa isa sa mga lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. Naroon pa siya’t nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng isang uri ng karunungan sa kanya ko lamang natutuhan. Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan ng buhay. Saan man sa kagandahan; sa tanawin, sa isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako’y lumiligaya. Ngunit walang anumang maganda sa kanyang anyo… at sa kanyang buhay… Siya ay isa sa mga pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa kanyang ng pansin. Mula sa kanyang pananamit hanggang sa paraan ng pagdadala niya ng mga panunugutan sa paaralan, walang masasabing anumang pangkaraniwan sa kanya. Siya’y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya’y nakatalikod. Ang salitang iyon ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang pumalit sa mga salitang hindi niya maalaala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling pag-aalanganin. Sa isang paraang malirip, iyon ay naging salamin ng uri ng paniniwala sa buhay. “Mabuti,” ang sasabihin niya, “… ngayo’y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti nama’t umabot tayo sa bahaging ito… Mabuti… Mabuti!” Hindi ako kailanman magtatapat sa kanyang ng anuman kung di lamang nahuli niya akong minsang lumuluha; nang hapong iyo’y iniluha ng bata kong puso ang pambata ring suliranin. Noo’y magtatakipsilim na at maliban sa pabugsu-bugsong hiyawan ng mga nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid ay tahimik na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan, pinilit kong lutasin ang aking suliranin sa pagluha. Doon niya ako natagpuan. “Mabuti’t may tao pala rito,” wika niyang ikinukubli ang pag-aagam-agam sa narinig. “Tila may suliranin .. mabuti sana kung makakatulong ako.” Ibig kong tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong isipan ay ibinilang kong kahihiyan ay kababaan ang pagkikita pa naming muli sa hinaharap, pagkikitang magbabalik sa gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako makakilos sa sinabi niya pagkatapos. Napatda ako na napaupong bigla sa katapat na luklukan. “Hindi ko alam na may tao rito”….. naparito ako upang umiyak din.” Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa ang kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa’y nakita ko ang bahagyang ngiti sa kanyang labi. Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na klamang ang tinig sa pagtatapat sa suliraning sa palagay ko noo’y siya nang pinakamabigat.Nakinig siya sa akin, at ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo’y nagtataka ako kung paanong napigil niya ang paghalakhak
sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit, siya’y nakinig nang buong pagkaunawa, at alam ko na ang pagmamalasakit niya’y tunay na matapat. Lumabas kaming magkasabay sa paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin ay natatanaw na nang bigla akong makaalala. “Siyanga pala, Ma’am, kayo? Kayo ng pala? Ano ho iyong ipinunta ninyo sa sulok na iyo na … iniiyakan ko?” Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; “ang sulok na iyon na … iniiyakan natin… nating dalawa.” Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig: “sana’y masabi ko sa iyo, ngunit… ang suliranin.. kailanman. Ang ibig kong sabihin ay … maging higit na mabuti sana sa iyo ang … buhay.” Si Mabuti’y naging isang bagong nilikha sa akin mula nang araw na iyon. Sa pagsasalita niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang mabagal at mahiyain niyang mga ngiti sa amin, sa paglalim ng kunot sa noo niya sa kanyang pagkayamot, naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Ang sulok na iyon,.. “Iniiyakan natin,” ang sinabi niya nang hapong iyon. At habang tumataginting sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo’y hinuhulaan ko ang dahilan o mga dahilan ng pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Hinuhulaan ko kung nagtutungo pa siya roon, sa aming sulok na iyong… aming dalawa… At sapagkat natuklasan ko ang katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula akong magmasid, maghintay ng mga bakas ng kapaitan sa kanyang sinasabi. Ngunit, sa tuwina, kasayahan, pananalig, pag-asa ang taglay niya sa aming silid-aralan. Pinuno siya ng maririkit na guni-guni ang aming isipan at ng mga tunog ang aming pandinig at natutuhan naming unti-unti ang kagandahan ng buhay. Bawat aralin naming sa panitikan ay naging isang pagtighaw sa kauhawan naming sa kagandahan at ako’y humanga. Wala iyon doon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili pagkatapos na maipadama niya sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi naging akin ang pagtuklas na ito sa kariktan kundi pagkatapos na lamang ng pangyayaring iyon sa silid-aklatan. Ang pananalig niya sa kalooban ng maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa sa mga pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasaling ng damdamin. Marahil, ang pananalig niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na karaniwan na lamang sa amin ay walang kabuluhan. Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa buong panahon ng pag-aaral naming sa kanya. Ngunit bumanggit siya tungkol sa kanyang anak na babae, sa tangi niyang anak. .. nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin kailanman tungkol sa ama ng batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming ang nakababatid na siya’y hindi balo. Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang maririkit ay nakapaligid sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang paglaki nang mga pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon sa buhay. Minsan, tila hindi namamalayang nakapagpapahayag ang aming guro ng isang pangamba ang pagkatakot niyang baka siya hindi umabot sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang ang mga bagay na “pinagtitiisang” pakinggan sapagkat walang paraang maiwasan iyon. Sa akin, ang bawat pagbanggit na iyon ay nagkakaroon ng kahulugan sapagkat noon pa ma’y nabubuo na sa aking isipan ang isang hinala.
Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng kanyang anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang mga kaibigan niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya’y anim na taong gulang na. Sa susunod na taon siya’y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng guro naming maging manggagamot ang kanyang anak- at isang mabuting manggagamot. Nasa bahaging iyon ang pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking likuran ang bumulong: “Gaya ng kanyang ama!” Narinig ng aming guro ang ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya’y nagsalita. “Oo, gaya ng kanyang ama,” ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang mukha habang sumisilay ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi. Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang tungkol sa ama ng batang may kaarawan. Matitiyak ko noong may isang bagay ngang malisya sa buhay niya. Malisya nang ganoon na lamang. At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa lamang ang layo sa kanya, kumirot ang puso ko sa pagnanasang lumapit sa kanya, tanganan ang kanyang mga kamay gaya ng gingawa niya nang hapong iyon sa sulok ng silid-aklatan, at hilinging magbukas ng dibdib sa akin. Marahil, makagagaan sa kanyang damdamin kung may mapagtatapatan siyang isang taong man lamang. Ngunit, ito ang sumupil sa pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong nakikinig ng walang anumang malasakit sa kanyang sinasabing, “Oo, gaya ng kanyang ama,” habang tumatakas ang dugo sa kanyang mukha. Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko makakalimutan kailanman. Tinignan niya ako ng buong tapang na pinipigil ang panginginig ng mga labi at sinabi ang ganito : “Mabuti…mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-lyon lamang nakararanas ng mga lihim na kalungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na kaligayahan. Mabuti, at ngayon, magsimula sa ating aralin…” Natiyak ko noon, gaya ng pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap na iyon, ni sa aking mga pagsasalita, ni sa aking mga pagsusulat. Ngunit samantalang nakatitig siya sa akin ng umagang iyon, habang sinasabi niya ang pangungusap na iyon, nadama kong siya at ako ay iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat nakaranas ng mga lihim na kalungkutan ay nakakikilala ng mga lihim na kaligayahan. At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting bumabalik ang dating kulay ng kanyang mukha, muli niyang ipinamalas ang mga nagtatagong kagandahan sa aralin naming sa Panitikan. Ang karikatn ng katapangan; ang kariktan ng pagpapatuloy anuman ang kulay ng buhay. At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat nang mabalitaan ko ang tungkol sa pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng batang iyong marahil ay magiging isang manggagamot din balang araw, ay namatay at naburol ng dalawang gabi at dalawang araw sa isang bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang anak. At naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon ay naunawaan ko ang lahat.
I. TAGPUAN Ang tagpuan ay sa isang paaralan. Paaralan na walang pinta. Doon kung saan sila unang nagkita. Sa isa sa mga lumang silid sa ikalawang palapag. Sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. II. TAUHAN Mabuti - isang guro sa pampublikong paaralan. Hindi “Mabuti” ang tunay niyang pangalan , naging Mabuti lamang ang tawag sa kanya sapagkat ito ang palagi niyang sinasabi sa klase sa simula at katapusan. Kung minsan ay sinasabi niya rin ang salitang mabuti kapag wala na siyang masabi o nalilimutan niya ang dapat niyang sabihin. Si Mabuti ay isang lapad na tauhan dahil hindi siya nagbabago ng katauhan. Fe – ang estudyante ni Mabuti sa kwento kung saan siya ang batang nadatnan ni Mabuti sa sulok ng silid- aklatan. Si Fe ay isang bilugang tauhan. Sapagkat, dati ay negatibo siya mag-isip, simpleng problema pakiramdam niya siya na ang may pinakamabigat na problema sa buong mundo. Ngunit nang makilala niya si Mabuti, naging positibo na ang paningin niya sa buhay. III. BANGHAY Isang guro na tinatawag na Mabuti ng kanyang mga estudyante kapag nakatalikod dahil sa lagi niya itong tinuturan kapag wala siyang masabi. Tinuturuan niya ang mga mag-aaral sa Panitikan dahil dito siya bihasa. Magtatakip-silim na n gang isang mag-aaral ay umiiyak sa isang sulok ng silid-aklatan dahil sa isang maliit na problema. Nilapitan siya ni Mabuti at kinausa, inusisa at pinatahan. Namangha ang bata dahil doon din tumatangis si Mabuti sa sulok na iyon. Tinanong niya si Mabuti kung ano ang dahilan ng kanyang pagtangis sa sulok na iyon ngunit hindi siya nasagot ni Mabuti. Simula noon, ang mag-aaral ay nagkaroon ng matinding damdamin sa pagtuklas sa suliranin ni Mabuti na pilit ikinukubli ng guro. Isang araw, nagkwento si Mabuti tungkol sa kanyang anak mag-aaral na sa susunod na pasukan. Nasambit niya na nais niyang maging manggagamot ang kanyang
anak, isang mabuting manggagamot. Bigla niyang narinig ang bulung-bulungan ng dalawang estudyante na ang sinasabi ay “Gaya ng kanyang ama!”. Tumakas ang dugo sa mukha ni Mabuti na parang isang puting tela. Gayunpaman, siya ngumiti ng pilit at sinabing, “Oo, gaya ng kanyang ama”. Sa pagkabigla at pagkakilabot sa narinig nay nakuha parin niyang ngumiti bagamat pilit. Ilang araw din ang itinagal ng pagkamutla ng kanyang mukha. Samantala, napgtagpi-tagpi na ng bata ng mga impormasyon ngunit bigo parin siyang matuklasan ang lihim at suliranin ni Mabuti. Natuklasan ng mag-aaral na nagging malapit kay Mabuti, na kasalukuyang nakaburol ang asawa ngunit hindi sa tinitirhan ni Mabuti. Lubos na naunawaan at nabatid ng mag-aaral na naging malapit kay Mabuti ang lahat at iyon ang nagpagaan ng damdamin nito. IV. PUNTO DE VISTA Ang panauhan ng kwento ay nasa unang tauhan sapagkat inilagay ng may-akda na si Genoveva Matute ang kanyang sarili saisa sa mga tauhan at ito ay si Fe. Bilang patunay ito ang unang pangungusap sa akda ´Hindi ko na siya nakikita ngayon”. V. TONO Ang kwento ay ma-emosyon. Naipakita ng mga tauhan ang kanilang damdamin sa tulong ng mga paggamit ng angkop na mga salita. Isa pang nakatulong dito’y dahil angkop ang kilos ng mga tauhan sa kung paano sila inilarawan. Sa huling bahagi, ang tonong nangibabaw ay malungkot. Kung susuriing mabuti, akma lamang ang tonong nakita sa kwento sa mga pangyayari. VI. PAKSA O TEMA Iyon lamang nakararanas ng mga lihim na kalungkutan ang nakakikilala sa lihim na kaligayahan Sa kabila ng dinadala ni Mabuti ay patuloy pa rin niyang inuusad ang kaniyang buhay. Hindi niya ipinapakita sa iba ang kaniyang pinagdaraanan pagkat alam niyang siya lamang ang pinaka-makatututlong sa sarili niya. At dahil nga sa ganitong paghawak niya sa kaniyang sitwayson ay masasabing namulat rin siya sa mga lihim na kaligayahan. Alam niyang mayroon pa rin siyang dapat ipaglaban sa buhay na ito--ang kanyang anak.
VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa kwento ay Teoryang Humanismo. Ito’y sa kadahilanan na ipinapakita rito ang kabutihang tinataglay ni Mabuti sa kabila ng kanyang mga problema. VIII. REAKSYON/KOMENTO Isinulat ang ''KWENTO NI MABUTI'' upang malaman natin na ang kwentong ito ay maaaring maging inspirasyon upang tayo ay maging mabuti/mabait sa ating kapwa gayundin alam natin na isa ang kwentong ito kung bakit may mabait pa rin sa mundong ating ginagalawan bagkus may mga tao pa rin na hindi mabait o may kasamaan ngunit lahat ng yun ay may hangganan tanging tiwala sa sarili at wag kalimutan ang pananalig sa maykapal. Isang napaka-gandang kwento ang “Kwento ni Mabuti”.
Ako ang Daigdig Alejandro Abadilla I ako ang daigdig ako ang tula ako ang daigdig ng tula ang tula ng daigdig ako ang walang maliw na ako ang walang kamatayang ako ang tula ng daigdig II ako ang daigdig ng tula ako ang tula ng daigdig ako ang malayang ako matapat sa sarili sa aking daigdig ng tula ako ang tula sa daidig ako ang daigdig ng tula ako III ako ang damdaming malaya
ako ang larawang buhay ako ang buhay na walang hanggan ako ang damdamin ang larawan ang buhay damdamin larawan buhay tula ako IV ako ang daigdig sa tula ako ang tula sa daigdig ako ang daigdig ako ang tula daigdig tula ako....
A. URI NG TULA Ang tulang “Ako ang Daigdig” ay nasa uring tulang patnigan. Sapagkat, ito’y nagbibigay linaw tungkol sa isang paksa. Malinaw na naipahatid ng manunulat na sinasabi niyang “siya, ang daigdig, at ang tula ay iisa”. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Ako ang Daigdig” ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ang tulang “Ako ang Daigdig” ni AGA ay nasa isang malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang paksa o kaisipan ng tula ay may kinalaman sa mga personal na pantao at pansining na kapaniwalaan at karanasan ni Abadilla. Ito’y nagpapahiwatig din ng mga makabagong ideya. IV. TALINGHAGA Masasabing napagalaw ng husto ang guniguni ng mambabasa. Patunay dito ang iba’t-ibang reaksyon ng mga tao. Isa pa, dahil sa komento ng mga kapwa manunulat ni Abadilla. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Masasabing mayroon nito ang tulang “Ako ang Daigdig”. Patunay dito ang isang sabi na, gaya ng isang ibon na malayang lumipad at naging hari ng himpapawid ng kanyang buhay, si Alejandro G. Abadilla ay naging kilala rin sa pagpapakilala ng sariling paraan ng pagsulat sa kanyang natatanging akda na “Ako ang Daigdig”.
VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa, masasabing hindi naging maindayog ang pagbigkas ng tula. Una, dahil hindi ito taglay ng tula. At huli, wala ito sa uring tradisyonal ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing masaya ang damdaming nakapaloob sa tula. Nasabi ito dahil, naipakita niya ang kagandahan ng kanyang likha sa pagsasabing siya ay malaya at matapat sa sarili, kahit ano pa man ang sabihin ng mga kritiko. Ipinakita din niya ang pagkakaisa ng kanyang pagkatao, damdamin at paniniwala sa tula ng kanyang daigdig. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang mismong awtor nito na si Alejandro G. Abadilla ( AGA ). Dahil ito’y galing mismo sa kanyang karanasan. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay Teoryang Eksistensyalismo. Ito’y dahil ang tula ay nakatuon sa buhay ng manunulat at sa buhay ng mga taong katha lamang. Malinaw din dito ang proseso ng pagiging at hindi pagkakaroon ng tamang sistema ng paniniwala tulad ng relihiyon at moralidad ang dapat bigyang pansin ng tao upang mamuhay siya ng tunay. Laban din ito sa establisimiyento, at di-kompormista, at sa huli isang teorya ng pagiging tunay na tao sa kabila ng masasabing impluwensya at pananakot ng relihiyon at moralidad ng bawat tao. X. REAKSYON/KOMENTO Sa unang pagbasa ko ng tulang ito, hindi ko ito naintindihan pero nung basahin ko uli ay nalaman at naintindihan ko na ang nais nitong ipahayag. Sobrang naiiba ito sa ibang tradisyonal na tula. Halos tatlong salita lamang ang ginagamit at ito’y paulit-ulit pa. Sa kabila nito, para sakin ito ang pinaka-magandang tula at ito ang may pinaka- makahulugan. Isang magaling na manunulat talaga si Alejandro G. Abadilla.
 (Quiroz, Justin) Batik ng Buwan Lualhati Torres Bautista Mag-asawa ang araw at ng buwan. Marami silang mga anak na bituin. Gustung-gusto ng araw na makipaglaro sa kanyang mga anak at ibig na ibig niyang yakapin angmga ito ngunit pinagbawalan siya ng buwan sapagkat matutunaw ang mga bituin salabis na init ng araw. Kinagagalitan ng araw ang mga anak kapag lumalapit sa kanya. Isang araw, nagtungo sa ilog ang buwan upang maglaba ng maruruming damit.Ipinagbilin niya sa asawa na bantayan ang mga anak ngunit huwag niyang lalapitan angmga ito. Binantayan nga ng araw ang mga anak. Buong kasiyahan niyang pinanood ang mga ito habang naghahabulan. Nakadama siya ng pananabik at hindi siya nakatiisna hindi yakapin ang mga anak. Bigla niyang niyakap ang lipon ng maliliit na bituin nangmadikit sa kanya ay biglang natunaw. Hindi naman nagtagal at umuwi na ang buwan. Nagtaka siya sapagkat malungkot ang asawa. Naisipan niyang bilangin ang mga anak ngunit hindi nya nakita ang maliliitkaya't hinanap niya ang mga ito kung saan-saan. Hindi niya matagpuan ang mga anak. Sa gayo'y sinumabatan niya ang asawa. "Niyakap mo sila? Huwag kang magsisinungaling!” Hindi na naghintay ng sagot ang buwan. Mabilis niyang binunot ang isang punong saging at tinangkang ipukol sa asawa na nakalimutan na ang kanyangkasalanan. Ang tanging nasa isp niya ay kung paano niya maipagtatanggol ang sarili saasawang galit na galit. Dumampot siya ng isang dakot na buhangin at inihagis sa nukhang buwan at dahilan sa nangyari ay nagkaroon ng batik ang mukha ng buwan. Hinabolng buwan ang araw upang makaganti sa ginawa nito sa kanya at hanggang ngayon ay hinahabol pa rin ng buwan ang araw.
I. TAGPUAN Ang tagpuan ng kwentong “ Batik na buwan” ay sa ilog kung saan doon ay maglalaba si buwan. II. TAUHAN Ang mga tauhan ay sina buwan at araw. III. BANGHAY Hindi na naghintay ng sagot ang buwan. Mabilis niyang binunot ang isangpunong saging at tinangkang ipukol sa asawa na nakalimutan na ang kanyangkasalanan. Ang tanging nasa isp niya ay kung paano niya maipagtatanggol ang sarili saasawang galit na galit. Dumampot siya ng isang dakot na buhangin at inihagis sa nukhang buwan at dahilan sa nangyari ay nagkaroon ng batik ang mukha ng buwan. IV. PUNTO DE VISTA Ang layunin ng may akda ay maipakita ang pagsasakripisyo ng isang bagay para sa ikabubuti ng iba. V. TONO Ang tonong gustong ipakita sa kwento ay may pagaalala at pagkagalit dahil sa mga linya ng mga karakter sa istorya. VI. PAKSA O TEMA Ang tema o gustong pakahulugan ng kwento ay may mga bagay na hindi natin pwedeng makuha kahit gaano pa natin ito gusto o kamahal. May mga bagay na dapat ay pinapakawalan na lang para sa ikakabuti nito. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay teoryang naturalism dahil ang pagsusuri ng akda batay sa damdamin ng namayani sa tauhan, nagbigay-puri at naglalahad ng kagalingan ng tauhan ay teoryang naturalismo. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa istoryang ito ay malinaw na naipakita ng akda ang gusting malaman ng mga mambabasa nito. Makabuluhan at may saysay ang mga salitang at ikot ng istorya nito.
Pamana ng Lahi Patrocinio V. Villafuerte
A. URI NG TULA Tulang Liriko o Tulang Damdamin Ipinapahayag ang mga saloobin at damdamin ng makata. Ang kataga ng tulang liriko ay ngayon karaniwang tinutukoy bilang ang mga salita sa isang kanta.Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ng tula ay salitang pag gamit ng katanig at patinig. Sa unang saknong ay puro katanig at sa susunod ay patinig naman. Salitan lamang ang katinig at patinig sa bawat isang saknong. II. SUKAT Ang tula ay may sukat na labing dalawa. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Paksa ng tula ay ang papakita ng kalakasan at katibayan ng loob ng mga Pilipino na kahit anong dumaang kalbaryo sa atin ay kayang kayang harapin at kung paano ito naipasa at naipaalam sa mga makabagong henerasyon sa pag lipas ng panahon. IV. TALINGHAGA Ang tulang “Pamana ng lahi” ay masasabi kong malaman at malalim ang mga salitang nagbigay ng kahulugan sa kalakasan at katibayan ng loob ng ating lahi. Ipinakita din sa tula kung paano ipakita ang isang tulang liriko o damdamin. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Naipakita ng tula ang tunay na repleksyon ng mga Pilipino sa pagpapahalaga sa ating bayan at kung paano natin pahalagahan ang ating kultura. Mapapatunayan ito sa mga salitang ginamit sa tula.
VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay ditto ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng pagpuri at pagmamalaki sa ating lahi. Nagpapakita ito ng pagasa sa mga mambabasa at pagpuri sa ating mga kultura. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang ating mga ninuno at kanilang mga pamana sa ating lahi. Kasama rin ang mga Pilipino sa mga makabagong panahon ang tinutukoy sa tula. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa tulay ay humanismo dahil binibigyang pansin ng may akda ang magagandang saloobin ng ating lahi at ng ating mga ninuno. Itinataas din ang karangalan ng tao bilang sentro ng akda. Ipinakikita ang magagandang saloobin ng tao na nakapaloob sa mga tiyak na pahayag sa akda. X. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa tula at sa may akda ay magaling ang mga nagamit niyang salita at nagawa niya ng maayos ang gusto niyang iparating sa mga mambabasa. Ang sumulat ng tulang ito ay binigyan ng empasismo ang kahalagahan ng mga Pilipino sa ating mga kultura.
 (Santiago, Camille Apple) Tata Selo Rogelio Sikat Isang matandang magsasaka, si Tata Selo, ang hinuli at ikinulong sa isang istaked o istasyon ng pulis dahil sa pagpatay nito kay Kabesang Tano. Si Kabesang Tano ang kasalukuyang nagmamay-ari ng sakahan ni Tata Selo. Nagpunta ito sa sakahang kinaroronan ni Tata Selo upang bawiin na ang sakahan. Ibig sabihin, pinapaalis na si Tata Selo sa sakahan upang iba na ang magsaka nito. Dating kina Tata Selo ang sakahan. Nagkasakit ang asawa niya kaya't naisanla ang lupa kay Kabesang Tano upang may maipangpagamot. Hindi nabayaran ni Tata Selo ang pagkakautang kaya't kinukuha na ang sakahan sa kanya. Ang dahilan ni Tata Selo kaya napatay niya ang Kabesa'y dahil binabawi na nito ang saka. Siya diumano'y nagmakaawa na ngunit ang isinagot ng Kabesa'y ang panunukod sa ulunan ni Tata Selo. Nagkasugat-sugat ang ulunan ni Tata Selo dahil dito. Napatay niya ang Kabesa. Walang gustong maniwala sa napabalitang ginawa ni Tata Selo. Lahat ng kababayan niya'y nais makita ang matanda sa istaked. Lahat ay namamangha sa nangyari. Sinubukan niyang magpaliwanag sa mga pulis ngunit hindi siya pinapansin ng mga ito. Sinubukan din niyang magpaliwanag sa isang bata—sa isip ni Tata Selo ay kapwa niya magbubukid ang bata kaya't maiintindihan siya nito. Kamakalawa bago maganap ang pagpatay sa Kabesa, umuwi si Saling kina Tata Selo matapos ang paninilbihan sa bahay ng Kabesa sa loob ng tatlong buwan. Sinasabi ni Tata Selo habang kausap ang alkalde—tinatawag niyang presidente—na si Saling ay may sakit. Nagpunta si Saling sa opisina ng alkalde. Ipinatawag ng alkalde si Tata Selo. Nang makaharap ni Tata Selo si Saling, sinabihan niya itong Umuwi ka na, Saling. Bayaan mo na... bayaan mo na. Umuwi ka na, anak. Huwag, huwag ka nang magsasabi... Ibig sabihin, may ipinapahiwatig na may nangyari kay Saling, kaya umuwi ito matapos ang tatlong buwang paninilbihan sa Kabesa, kaya namumutla ito, kaya ayaw na itong pagsalitain pa ng kanyang ama. Maaaring lagumin ang sinapit ng pamilya ni Tata Selo batay sa huling pangungusap sa kuwento: Habang nakakapit sa rehas at nakatingin sa labas, sinasabi niyang lahat ay kinuha na sa kanila, lahat, ay! ang lahat ay kinuha na sa kanila.
I. TAGPUAN Sakahan/Bukid. II. TAUHAN Tata selo- isang magsasaka Kabesang tano- Kolektor ng lupa Saling- anak ni Tata Selo III. BANGHAY Punong-puno ng tao sa bakuran ni Tatasela. Halos lahat ng tao ay di-makapaniwala sa ginawa ni Tataselo. Nagulat pati ang kanyang kaibigan, sa pagpatay ni Tataselo sa Kabesa. Dinakip ng mga pulis si Tataselo at dinala sa istaked o prisinto. Jyak ng iyak si Tataselo at sobrang higpit sa kapit ng rehas. Isang binata ang tinanong si Tataselo, kung bakit nya pinatay ang kabesa. Hindi makapagsalita si Tataselo. Hindi narin nakatiis si Tataselong sabihin sa binata ang lahat, pilit nitong sinasabi na malakas pa sya at kaya pa nyang magsaka wag-lang ialis sa kanila ang bukid, Talagang sa kanya ang sakahan ngunit isinanla ito may-sakit ang kanyang asawa. Kinabukasan alas-dose na ngunit hindi pa sya dinadala sa hukuman. Pamayamaya tinawag narin sya ng isang pulis at sinamahanito. At tinanong sya kung ano ang dahilan ng pagpatay sa kabesa. Halos hindi makapag-salita si Tataselo dahil sa takot. Tinanong ulit ito, at sinabi ulit ni Tataselo na kayalang nya napatay ang kabesa dahil kinukuha pilit ang kanilang sakahan. Pagkatapos ay tinawag sya ng mas mataas na hepe at tinangkang suntukin ito sa tiyan batukan ito sa lamesa. Kinabukasan dumating ang kanyang anakna si saling at halatang nangungulila sa ama. Sinabi ni Tataselo na wag nang sabihin ang lahat ng alam wagnang magsumbong. Kaya't ibinalik sya sa istaked at nakita nya ang batang nakausap nya. Kaya't nakaisip ng paraan si Tataselo na magsulat ng liham sa hepe. Kagulatgulat na hindi tinanggap ng hepe ang sulat. Kaya't sinabi nito sa sarili na kinuha na ang lahat sa kanila.
IV. PUNTO DE VISTA Ang Iayunin ng may-akda ay ibigay aug kahulugan ng isaug akda ay wala sa akda, kundi nasa isipan ng mambabasa. V. TONO Ang istilo ng pagsulat ng akda ay akmang-akma lang sa lahat ng mababasa at merong pagkakaayos ang mga letra, tumutugma sa sinasabi ng bawat karakter na gumaganap. VI. PAKSA O TEMA Sinasabi lang dito na hindi tama ang pumatay sa kapwa VII. TEORYA/DULOG Ang teorayng sosyolohikal ay may paksang nagbibigay ng kaapihang dinanas ng tauhan sa kwento. Ang akda rin ay nagiging salamin sa mga tunay na nangyayari sa lipunan. Sa kwentong "TATA SELO" ni Rogelio sikat ay masasalamin ang aktwal na pangyayari sa lipunan. ang pang aapi sa mga mahihirap at pagturing dito na mababang uri. VIII. REAKSYON/KOMENTO Nakakaiyak ang storyang ito. Hindi ko aakalain na mas pipiliing patayin ni Tata Selo si Kabeserang Tano kaysa sa kanilang Alkalde o ang Hepe. Sana pumayag nalang si Saling na pagsamantalahan siya ng Alkalde noong hinubaran na siya. Alam kong nabitin si Saling pero hindi parin niya itinuloy ang pakikipagtalik sa Alkalde dahil inabutan siya ng regla. Pero kahit ganoon pumayag parin si Saling na kainin ang pagkalalaki ng Hepe, inggit na inggit ang Alkalde kaya pinakain niya ang sa kanya kay Tata Selo. Kawawa na talaga si Tata Selo, kaya naman, pinutol niya ang sandata ng Alkalde at linunok. Ngayon ay nakagandti na siya at handa ng magsarili.
Bagong Taon Alejandro Abadilla I. Bagong sigla, Bagong sigla ng pag-asang Kung sa daho’y lantang dahon at tuyo na. Bagong Taon, Sa pagdatal mong mukha ay masaya, Sumariwa itong pita Pagkaraka! II. Bagong diwa, Bagong diwa ng makatang Kung sa bati ay batisang walang tula. Bagong Taon, Pag ngiti mo, ang batisa’y nagkamutya’t Nang kumanta’y walang sawa— Bakit kaya?. . . III. Bagong balak, Bagong balak ng pangarap Ay musmos pa’t walang kayang makalakad, Bagong Taon, Nang ang bata’y mahagkan mo ay lumakas, At sa gayon, ang hinanap, Kanyang palad! IV. Bagong aliw, Bagong aliw ng mithiing Kung sa puso’y kuyom-kuyom ng hilahil. Bagong Taon, Nang lumapit ka sa kanyang may paggiliw, Nahango mo sa tiising Maglilibing! V. Bagong taon, Bagong taong muli ngayon At ng bawat tao’y tila mayr’ong layon, Bagong Taon, Ikaw baga’y magbabalik kay Kahapon Natigmak na sa linggatong? Huwag gayon!
A. URI NG TULA Pasalaysay sapagkat ang tulang “Bagong Taon” ni Abadilla ay nagsasaad ng pangyayari o may kwento sa tula. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Bagong Taon” ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ang tulang “Bagong Taon” ni Abadillo ay nasa isang Malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Sa tula, ang bagong taon ay nagbabadya ng “bagong sigla,” “bagong diwa,” “bagong balak,” “bagong aliw,” at “bagong taon.” Mahahalata na tantiyado ng makata ang pagkatalogo o paghahanay ng mga katangiang maaaring taglayin ng sinumang tao. Sa pagbabago ng panahon, nababago rin ang pananaw, kalooban, at lunggati ng mga tao na parang nagpapaalingawngaw sa matandang kasabihan ng Maranaw: “Mia-alin so mosim na kaonton so tao” (Nagbago ang taon, tao ay nagbago). Sa mga Ilokano, ang pagbabago ng taon ay pagbabago rin ng ugali (Iti baro nga tawen/ Bago nga ugali). IV. TALINGHAGA Masasabing napagalaw ng husto ang guniguni ng mambabasa. Patunay dito ang iba’t-ibang reaksyon ng mga tao. Isa pa, dahil sa komento ng mga kapwa manunulat ni Abadilla.
V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Ipinakikita rin sa tula ni Abadilla na ang panahon ay hindi estatiko, bagkus ito’y umaandar at sa ayaw man o sa gusto ng tao ay mapipilitan siyang tangayin ng agos ng pagbabago. Ang transpormasyon ng mga pangyayari ay hindi lamang matatagpuan sa bawat seksiyon ng tula. Nalalagas ang mga tuyot na dahon at mapapalitan ng sariwang dahon, na pagsasadula ng siklo ng buhay at resureksiyon. Nagpapabukal ang bagong panahon ng sariwang diwaing walang pagkasaid. Nagkakaroon ng gulugod ang mga balak at natutupad ang pangarap sa tumpak na panahon. Napapalitan ang lungkot at humahalili ang kasiyahan. Ngunit ipinagugunita rin ng tula na huwag nawang magbalik pa sa nakalipas na “tigmak sa linggatong” (i.e., hilahil at ligalig) na animo’y walang kalutasan kapag inisip. Kapag pinag-ugnay ang bawat seksiyon, makabubuo ng isang buo’t pambihirang katangian ng Bagong Taon, at ito ang dapat pahalagahan ng lahat. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa, masasabing hindi nagging maindayog ang pagbigkas ng tula. Una, dahil hindi ito taglay ng tula. At huli, wala ito sa uring tradisyonal ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing masayaang damdaming nakapaloob sa tula. Nasabi ito dahil, naipakita niya ang kagandahan ng kanyang likha sa pagsasabing siya ay malaya at matapat sa sarili, kahit ano pa man ang sabihin ng mga kritiko. Ipinakita din niya ang pagkakaisa ng kanyang pagkatao, damdamin at paniniwala sa tula ng kanyang daigdig. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang mismong awtor nito na si Alejandro G. Abadilla.Dahil ito’y galling mismo sa kanyang karanasan.
IX. TEORYA/DULOG REALISMO Sa teoryang ito higit na mahalaga ang katotohanan kaysa kagandahan . May mga bahaging nagpapakita ng mga makatotohanang paglalarawan sa tao , lipunan at kapaligiran. Ang mga akdang nasa ilalim nito ay nagsasalaysay ng mga pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan at iba pang katulong na tauhan . Pinagbabatayan nito ang totoong buhay na madaling madama ng mga mambabasa . Nangangailangan ng mahabang panahon ang mga pangyayari . Marami rin ang tagpuan. Ito'y na mayagpag sa Panahon ng Kastila at Makabagong Panahon. X. REAKSYON/KOMENTO Magandang bigkasin ang tulang ito ni Abadilla. Maaaring bigkasin ito ng isa o limang tao na waring nagsasagutan, at bawat bumibigkas ay may kani-kaniyang himig. Maaari ding lapatan ng musika ang tula, dahil ang repetisyon ng mga salita at diwain ay madaling masasagap ng makaririnig. Ano’t anuman, ipinakikita lamang ni Alejandro G. Abadilla na kahit noon ay sinimulan na ang paghahanap ng bago hindi lamang sa tula, kundi maging sa ating pagsagap ng mga bagay-bagay na malimit kinakaligtaan, kung hindi man pinahahalagahan, sa ating paligid o daigdig.
 (Suba, Risaflor) Gapo Lualhati Bautista Nagsisimula ang kwento sa Freedom Pad, isang night club sa Olongapo. Doon kumakanta si Michael Taylor Jr., at madalas ang kanyang mga kinakanta na mga kanta ay may anti-American message pero dahil Tagalog nag wika na gingamit niya sa pagkanta ay hindi nagagalit ang mga ‘kano na pumupunta doon, at sa halipay tumatawa pa ng mga ito dahil sa nakikisabay sila sa mga tawa ng ka-table nila na hostess. Si Magda ay nakakilala ng isang ‘kano na nagngangalang Steve Taylor, ipinakilala niya ito kay Mike at, sa laking tuwa niya, naging magkaibigan ang dalawang ito. Si Modesto, na nagtatrabaho sa Base, ay madalas na tinatawag na “yardbird” o patay gutom ni Johnson, isang ‘kanong sundalo. Hindi na nakayanan ni Modesto ang pangaabuso ni Johnson at nakipagsagutan na siya, ito ay nauwi sa sapakan na ikinamatay ni Modesto. Si Ali naman ay naging kasintahan ng isang ‘kano na nagngangalang Richard Holloway. Sa umpisa ay mabuti ang dalawa sa isa’t isa, ngunit hindi pala totoo na mahal ni Richard si Ali at gusto lamang nito nakawan ang bakla. Ninakawan niya si Ali kasama si Igna, ang katulong ni Ali, at binugbog nila si Ali. Dahil sa mga nangyari ay lalong naggalit si Mike sa mga ‘kano, pero dahil kay Steve ay naniwala si Mike na nakatagpo na siya ng isang ‘kano na hindi tulad ng iba. Lahat ng ito ay nagbago noong malaman niya na nabuntis nito si Magda, na hindi pala nito mahal si Magda at may pamilya pala ito sa Estados Unidos. Ang masmasaklap pa ay gust nito na ipa-abort ang bata. Dahil sa mga sinabi ni Steve ay naalala nito ang masakit na mga alaala niya bilang isang GI baby na hindi nakakilala sa kanyang ama. Hindi na niya napigilan ang kanyang sarili at hinataw si Steve hangang sa mamatay ito. Pagkatapos ay nakulong siya. Isang araw, dinalaw ni Magda si Mike at pinagpaalam sa kanya na ang ipapangalan niya sa anak niya ay Michael Taylor III. Dito nagwawakas ang istorya.
I. TAGPUAN Ang tagpuan ng nobelang GAPO ay ginanap sa lalawigan ng Olongapo, kung saan sumesentro ang nobela, isa sa mga tagpuan ng nobela ay ang Fredom Pad, bar na pinagtatrabahuan nina Magda at Mike. Dito rin sa bar na ito nagkakilala sinaModesto at Ali. Dito nakilala ni Magda si Steve, dito nagkaroon ng gulo sa pagitan ng mga Kano atPinoy at marami pang iba na hanggang ang bandang dulong bahagi ng nobela na maituturing naμpagkawala ng dambuhalang galit ni Mike sa mga Kano ay dito naganap. Ang Freedom Pad ang siyangnaging piping saksi sa ibat ibang pangyayari sa buhay ng mga pangunahing tauhan II. TAUHAN Ang mga pangalan ng mga tauhan na ginamit ay walang nakakapaggunita sa kasaysayan, at ang kanilang mgapaggalaw, pananamit at itsura, ay naaakma sa panahon, sa kanialng propesyon at sa sakanilang mga mga ginagampanan na tauhan katulad na lamang ni William Smith na responsableng kano sapagkat pinaksalan niya ang isang pilipina ng ito ay kanyang mabuntis. III. BANGHAY Blondeng diyos. Ito ang maikling diskripsiyon kay Michael Taylor Jr., dalawampung taong gulang,isang G.I. Baby na folk singer sa Freedom Pad sa Olongapo na malaki ang galit sa mga Kano dahil sa ginawang pag-iwan ng mga ito sa kanyang inang si Dolores kaya wala siyang kinalakhang ama. Magdalena naman ang pangalan ng naging kaibigan ng kanyang ina na kinalaunay umaruga dito hanggang sa itoy mamatay. Silaynamuhay na magkasama sa iisang bubong. At kabaligtaran ni Mike, si Magda na isa ring hostess gaya niDolores ay malaki ang pagkahumaling sa mga produktong Kano at sundalong Kano sa pag-asang makapunta saAmerika upang guminhawa ang buhay. Sa Freedom Pad, nagkatagpo sina Alipio at Modesto na nauwi sa isanggabi ng romansa. Nagawa lamang ito ni Modesto dahil sa kanyang mapapait na karanasan sa loob ng Base attanging alak lamang ang kanyang labasan ng sama ng loob. Si Ali naman, sa kanyang paghahanap ngmakakatuwang sa pag-aaruga kay Jeffrey na kanyang pamangkin, ay agad na nahulog ang loob sa nooynagpakilalang si Richard Halloway nang sila ay nasa beach.
Nagpatuloy ang normal na pamumuhay ng mgatauhan sa maingay na siyudad ng Olongapo hanggang sa makilala ni Magda si Steve Taylor na maituturing nakaiba sa ibang Kano. Ngunit si Modesto na sa tuwinay mapagtimpi, ay sumabog nat sinubukang lumaban samga sundalong Kano matapos malaman ng anak ang kanyang tunay na sitwasyon. Lamang sana siya ngunitsiyas pinagtulungan, at nasawing-palad.Ang matamis naman na pag-iibigan nina Ali at Richard ay balat-kayo lang pala μpagkat siyay inisahannina Richard at Igna, ang kanyang boy sa bahay. Ninakaw ng mga ito ang kanyang pera at binugbog pa siya.Mabuti na lamang ay nasakluluhan siya ni Mike. Samantala, masaya sana si Magda na siyay nagdadalang-taona ngunit nang siya ay ayaw pananagutan ni Steve dahil siya ay may pamilya na sa Amerika at nang malamanito ni Mike, isang paghulakbos ng damdamin ang naganap. Nang gabing iyon sa Freedom Pad, mataposkausapin ni Steve si Mike at sabihing ipalaglag na lang ang bata, nagbalik sa alaala ni Mike ang kalupitan ngmga Kano sa kanyang mga kaibigang sina Modesto, Ali at Magda. Sa isang iglap, pinaghahampas niya ngkanyang gitara ang ulo ni Steve hanggang sa itoy mamatay.Sa wakas ng nobela, nakulong si Mike at sa pagdalaw ni Magda sa kanya sa kulungan ay matatantong, siMagda na dating nahuhumaling sa mga Kano ay tuluyan nang nagbago. Ipinagbigay-alam niya kay Mike na papangalanan niya ang kanyang anak na Michael Taylor III. Bilang pagtanggap ni Mike na siya na ang tatayongama ng bata, mahigpit niyang ginagap ang kamay ni Magda sa rehas IV. PUNTO DE VISTA Sa nobelang ito, masasabi kong ang nagsasalaysay ay ang pangatlong panauhin kung saan kanyang inilalarawan ang pangyayari sa pagitan ng isang pilipinong may galit sa mga kano dahil sa pagkakaiwan nito sa kanyang ina. Ang nobelang gapo ni Lualhati Bautista ay may pagkakasalaysay na konsistent mula sa umpisa hanggang sa katapusan. At sa nobelang din ito, konsistent din ang obserbasyon at nagsasalaysay mayroom ding mga bagay na hindi dapat banggitin. Sa aking palagay, kung iba ang nagsasalaysay ay magiging mas epektibo ito sa nobela dahil lubhang mararamdaman ng mga mambabasa ang nobela kung ang unang panauhin ang nagsasalaysay.
V. TONO Ang gapo ay isang magandang nobela dahil sa mga sankap nitong umaakma sa istorya ng nobel at isa na dito ang pagkakaangkop ng mga piling lenggwaheng ginamit dito dahil ay nobelang nilikha ni Bautista ay lubhang pormal sa panaghon ng kontemporary. At angkop din ang istilo ng tono ng paglalahad sa nobelang ito dahil kung hindi ito angkop, lubhang maaapektuhan ang interpresasyon ukol sa kwento. VI. PAKSA O TEMA Ang obra maestra ni Lualhati Bautista na Gapo, bagamat kanyang pinaka-unang nobelang ginawa, aytalaga namang matagumpay na naihain sa mambabasa ang pinakadiwa ng akda, ang mapait na katotohanan samatamis na pagsasamahan ng dalawang bansang naging magkaibigan μpagkat nagtulungan noon at matapos angikalawang pandaigdigang digmaan ang Estados Unidos at ang Pilipinas. Bata pa man tayo ay hindimaitatatwang napakaganda na ng imahe sa atin ng alinmang bagay, produkto o dili kaya tao basta galingAmerika ito. Subalit sa nobelang ito ay nabatid natin ang ilan sa mga bagay na oo, kapansin-pansin, subalit bakit di batid ng isa man sa atin. Sa sitwasyon ng mga pangunahing tauhan na sina Mike, Magda, Modesto, Aliat nating mga Pilipino na di hamak na sangkot sa istoryang ito ay tila may tumapik sa ating mga balikat, tilamay kumurot sa ating mga puso at ang ating datiy tila napakatamis na panlasay tila pumait, umalat. Oo, puro pala tayo tila, hindi naman pala tayo ganoon kasigurado dahil ang alam lang natin ay tanggapin ang lahat ng saatiy isubo. Basta ang alam natin, sila ang mas may higit na karanasan, kaalaman at karapatan dahil mga Pilipino lang tayo at sila ang mga dakilang nilalang sa mundo. VII. TEORYA/DULOG Para sa akin ay ibat ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang GAPO dahil na rin sa layunin nitongunti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mganakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:
1. Teoryang Humanismo - Ang galing ni Mike sa pagtugtog ng gitara ay isa ng patunay dito. At sa kabila ng masalimuot na pamumuhaysa Olonggapo at buhul-buhol na kagaspangan ng ugali ng mga tagaroon dala na rin ng kahirapan ng buhay aymay parte pa rin sa nobela na nagpapatunay na ang tao ay may itinatagong kabaitan. Ang pagtulong ni Modestokay Mike nang siya ay hinahabol sa Jungle, ang pakikipagkapwa-tao at pakikipagkaibigan din ni William Smithkay Modesto at miminsang tawanan at maayos na samahan nina Magda at Mike sa Apartment ay ilan lamanghalimbawa nito. 2. Teoryang Realismo - Sa paunang salita ng may-akdang si Lualhati Bautista, kanyang ibinahagi ang kanyang karanasan sa kanyang pananatili sa Olonggapo kasama ang dalawang kapatid na sina Marie at Lumen at pinsang si Carding. Sakanilang pagpunta sa isang bar doon ay nakakuwentuhan nila ang iba pang kasamahan ni Carding sa Base ukolsa ilang mga lihim at mapapait na katotohan sa loob o labas man ng Olonggapo. Dito, mapapatunayan na angnobelang Gapo ay nabigyang-buhay ng karanasang iyon. 3.Teoryang Feminismo - Ang may-akda ay isang babae at isa sa mga pangunahing tauhan na si Magdalena ay babae. Naipakita sa atin niLualhati na ang mga babaing tulad ni Magda ay may mga pangarap din sa buhay, may dignidad na kadalasayipinagbabawalang-bahala na lang makamit lamang ang kaginhawaan. Sa pagtatapos ng nobela ay napatunayan na siMagda ay isang babaing may pagmamahal sa buhay μpagkat kanyang piniling huwag ipalaglag ang bata sa kanyangsinapupunan. Bagkus kanya itong bubuhayin kasama ni Mike, siya ay handing matuto at pinatutunayan ito ng kanyanghanding pag-aaruga kay Jeffrey habang nasa ospital pa si Ali. 4. Teoryang Arkitaypal- Napakaraming pangyayari sa nobela na sa unang basay hindi masasabing isang simbolismo subalit sa iyong patuloy na pagbabasa hanggang sa huli ay matatanto mong ang ilan sa mga ito ay may ipinahihiwatig na pangyayari sa atin. Halimbawa ay ang pamimili ni Magda ng napakaraming produktong stateside noong una at pagsasantabi ng mga produktong Pinoy. Subalit sa huliy kanyang piniling huwag kainin ang Baby Ruth, itoy panahan ng kanyang pagdadalantao at kanyang naalala ang mga sinabi sa kanya ni Mike na kanyang tinawanlamang noon. Ngunit, makikita nating si Magda ay talaga naming nagbago na ng pananaw sa buhay bunga narin ng mapapait na karanasan kina Sam at Steve.
5.Teoryang Historikal - Sa nobela ay binigyang paliwanag ang ilan sa mga kadahilan ng bagay-bagay at mahahalagang kasaysayan ng bansa. Isang halimbawa nito ay ang kuwento ukol sa pagbomba sa Pearl Harbor at ang napakaraming kabuntotna epekto nito sa ating bansa at ng bansang Amerika. VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa unang tingin, hindi mo aakalaing ang isang maliit at tila pipitsuging librong Gapo ni LualhatiBautista ay mayroong napakaraming bagay, aral, katotohanan at kaisipan ang sa ating mambabasay ipapamana. Sa katotohanan, hindi ko intensiyong magbasa ng isang nobelang Tagalog noong una sapagkat nasanay na akosa nobelang isinulat sa wikang Ingles. Pero dahil kailangan, sinimulan kong basahin ang pabalat, sa harap at salikod. Mukhang kakaiba ang tema nito ah. Sa isip ko. Kaya pagbuklat ko sa unang pahina, tila ako namahika pagkat di ko na natigilan ang pagbabasa. Nagising ang natutulog kong diwa, damdamin at espiritung pagka- Pilipino. Mapapansin mo naman sakabuuan ng pagsusuring ito ay tila pinapatutsadahan ko ang bansang Amerika o ang Estados Unidos. Oo, totoo yun, bakit? Sa mas sersoyosong usapan, naramdaman kong mahal ko pala ang bansa ko, ang kapwa ko at angsarili ko. Kasi dati, basta gawang ibang bansa, pinapanginoon natin, pero dahil sa akdang ito, mas nabigyangliwanag ang mga haka-haka. Oo, wala naman payak na patunay si Lualhati maliban sa kanyang karanasan, sa eksperiyensa ng mga taong biktima ng kanilang kabutihang-puso.Kung ang epekto nito sa ating bayan, sa palagay ko ay wala hanggat hindi nakakapagbasa ng isangnobelang tulad ng Gapo. Marahil sa aming mga mag-aaral na required na magbasa nito ay mayroon. Sana lang mabuti ito at magamit sa tamang paraan at hindi lamang nalaman at wala na, ibinaon na sa kung saan
Lilik at Pluma Lamberto E. Antonio Makalawang na lilik Ang buwan sa batisan Nang bigla kong maisip Ang plumang makalawang.
A. URI NG TULA Ang maikling tula na may pamagat na “lilik at PLUMA” ni lamberto ay isang uri ng tulang liriko dahil ang tulang ito ay tumatalakay sa damdamin ng tao na pagkabigla sa kanyang natuklasan. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Pansinin na pinagsalit ng makata ang tugmaan: magkarima ang una at pangatlong linya, gayundin ang pangalawa at pang-apat na linya. II. SUKAT Ang maikling tula ni Lamberto Antonio na TANAGA ay may apat na linyang binubuong 28 pantig, o tigpipitong pantig ang bawat linya. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Dalawang magkaibang bagay, na sa dakong huli ay lumitaw na magkahawig pala. Ayon nga sa isang kritiko, napakaorihinal at napakaangkop ng naturang pagtatambal. IV. TALINGHAGA Ang talinghaga ng tulang ito ay nakabatay sa paghahambing ng dalawang daigdig: ang daigdig ng magbubukid at ang daigdig ng manunulat. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Malinaw ang imahen o larawang repleksiyon ng buwan sa tubig; ginamitan ito ng tayutay (figure of speech) na metapora. Ang “lilik” ay kagamitan ng magsasaka kapag nagdadamo o gumagapas ng palay. Angkop na sagisag ng buwang kakabiyak (crescent moon). VI. TONO “pagkaBIGLA” ang pagkaunawa niya na may iba siyang mga binagay na pinagkakaabalahan, kung kaya matagal niyang naisaisantabi ang pluma o panulat niya.
VII. PERSONA Sa tulang ito, amg tanging nagsasalita ay ang unang persona na ininilarawan bilang isang magsasaka. VIII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa tulang ito ay sa pamamagitan ng TANAGA na may apat na linyang binubuong 28 pantig, o tigpipitong pantig ang bawat linya. Dahil “makipot” na behikulo ng tula ang tanaga, kailangan maging siksik ito sa mga pahiwatig upang makita ay maramdaman ang kahulugan. Ang mahusay na tulang inilulan sa pormang tanaga, kung gayon, ay matipid sa pananalita ngunit mayaman sa diwa IX. REAKSYON/KOMENTO Ang tulang lilik at pluma ay isang napakaikling tula ngunit may pagkakumplikado ang talinghaga sapagkat pinaghambing niya ang dalawang magkaibang bagay, na sa dakong huli ay lumitaw na magkahawig pala. Ayon nga sa isang kritiko, napakaorihinal at napakaangkop ng naturang pagtatambal.

More Related Content

PDF
ANG WIKA SA IBA'T IBANG PANAHON
Mary Grace Ayade
 
PPTX
Pagbasa Week 1.pptx
PrincessAnnDimaano
 
PPTX
Panitikan sa panahon ng rebolusyon ng edsa
Reinabelle Marquez
 
PPTX
Iba't Ibang Paraan sa Pagkilala ng Kahulugan
Rosemarie Gabion
 
PPTX
kayarian ng mga salita
melaaamicosa
 
PPT
Yunit 3 istruktura ng wika
Rita Mae Odrada
 
PPTX
MGA PAMAMARAAN SA PAGKUHA O PANGANGALAP NG MGA.pptx
AprilMaeOMacales
 
PPTX
Pag unlad ng panitikan
Trixia Kimberly Canapati
 
ANG WIKA SA IBA'T IBANG PANAHON
Mary Grace Ayade
 
Pagbasa Week 1.pptx
PrincessAnnDimaano
 
Panitikan sa panahon ng rebolusyon ng edsa
Reinabelle Marquez
 
Iba't Ibang Paraan sa Pagkilala ng Kahulugan
Rosemarie Gabion
 
kayarian ng mga salita
melaaamicosa
 
Yunit 3 istruktura ng wika
Rita Mae Odrada
 
MGA PAMAMARAAN SA PAGKUHA O PANGANGALAP NG MGA.pptx
AprilMaeOMacales
 
Pag unlad ng panitikan
Trixia Kimberly Canapati
 

What's hot (20)

PPTX
Panitikan
Manuel Daria
 
PPTX
Mga Teoryang Pampanitikan
Admin Jan
 
DOCX
Mga Pananaw at Teoryang Pampanitikan
John Jarrem Pasol
 
PPTX
ANG PANUNURING PAMPANITIKAN
MARYJEANBONGCATO
 
PPT
Panitikan sa panahon ng amerikano
Shaina Mavreen Villaroza
 
DOCX
Ang panitikan
Belle Linawan
 
PPTX
Panahon ng amerikan
yahweh19
 
PPTX
Pagsusuri ng akdang pampanitikan
kim desabelle
 
PPTX
Maikling kasaysayan ng dula
Kedamien Riley
 
PPT
Teoryang humanismo
eijrem
 
PPTX
TEORYANG BAYOGRAPIKAL
Allan Lloyd Martinez
 
PPTX
Panitikan Bago Dumating Ang Mga Kastila
Merland Mabait
 
PPTX
Mga Akda/Naisulat ni Dr. Jose Rizal
Cedrick Abadines
 
PPTX
Uri Ng Dulang Pangtanghalan
Marcelino Christian Santos
 
PPTX
Teoryang romantisismo at realismo
benjie olazo
 
PPTX
Teoryang Romantisismo
Floredith Ann Tan
 
PPTX
Urbana at Feliza
Cynthia Buque
 
PPT
Teoryang pampanitikan
JM Ramiscal
 
PPTX
Pagsasaling wika
Antonio Delgado
 
PPT
Panitikan sa Panahon ng Hapones
menchu lacsamana
 
Panitikan
Manuel Daria
 
Mga Teoryang Pampanitikan
Admin Jan
 
Mga Pananaw at Teoryang Pampanitikan
John Jarrem Pasol
 
ANG PANUNURING PAMPANITIKAN
MARYJEANBONGCATO
 
Panitikan sa panahon ng amerikano
Shaina Mavreen Villaroza
 
Ang panitikan
Belle Linawan
 
Panahon ng amerikan
yahweh19
 
Pagsusuri ng akdang pampanitikan
kim desabelle
 
Maikling kasaysayan ng dula
Kedamien Riley
 
Teoryang humanismo
eijrem
 
TEORYANG BAYOGRAPIKAL
Allan Lloyd Martinez
 
Panitikan Bago Dumating Ang Mga Kastila
Merland Mabait
 
Mga Akda/Naisulat ni Dr. Jose Rizal
Cedrick Abadines
 
Uri Ng Dulang Pangtanghalan
Marcelino Christian Santos
 
Teoryang romantisismo at realismo
benjie olazo
 
Teoryang Romantisismo
Floredith Ann Tan
 
Urbana at Feliza
Cynthia Buque
 
Teoryang pampanitikan
JM Ramiscal
 
Pagsasaling wika
Antonio Delgado
 
Panitikan sa Panahon ng Hapones
menchu lacsamana
 
Ad

Viewers also liked (20)

PPTX
Pagsusuri ng nobela
Angeline Velasco
 
PPT
Fil iskrapbuk
Paolo Juan
 
PPTX
Mga tula at kuwento ng puso at damdamin
Paul Pruel
 
DOCX
BALANGKAS NG PAGSUSURI
Emilyn Ragasa
 
DOCX
Ibong adarna buod
Wendy Lopez
 
PDF
Teachers Guide: Arachne
BTGops
 
PPTX
Kwento ni mabuti
Greg Aeron Del Mundo
 
PPTX
Arachne and always script - Transactional Analysis
Manu Melwin Joy
 
PPT
Arachne ppt
TammyJohnsonClassroom
 
PPT
Uri ng tula
Kaira Go
 
PPTX
Pahayagan
Yi Seul Bi
 
PPTX
Summer solstice report.
Sergio Joseph Tusoy
 
PPTX
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Kareen Mae Adorable
 
PPTX
Kontemporaryong panitikan
RMI Volunteer teacher
 
PPTX
Kontemporaryong panitikan
nur bandali
 
PDF
Ang Kontemporaryong Daigdig (Ika-20 Siglo hanggang sa kasalukuyan
Eudalle Casul
 
DOCX
Grade 10 Lesson Plan: Arachne by Olivia Coolidge
Jaerah Mae Pajigal
 
PPT
Wika
Armilyn Nadora
 
PDF
Sining at Agham ng Pagsusulit Pangwika
kennjjie
 
PPTX
Yunit 2 kasaysayan ng wikang filipino
Rita Mae Odrada
 
Pagsusuri ng nobela
Angeline Velasco
 
Fil iskrapbuk
Paolo Juan
 
Mga tula at kuwento ng puso at damdamin
Paul Pruel
 
BALANGKAS NG PAGSUSURI
Emilyn Ragasa
 
Ibong adarna buod
Wendy Lopez
 
Teachers Guide: Arachne
BTGops
 
Kwento ni mabuti
Greg Aeron Del Mundo
 
Arachne and always script - Transactional Analysis
Manu Melwin Joy
 
Arachne ppt
TammyJohnsonClassroom
 
Uri ng tula
Kaira Go
 
Pahayagan
Yi Seul Bi
 
Summer solstice report.
Sergio Joseph Tusoy
 
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Kareen Mae Adorable
 
Kontemporaryong panitikan
RMI Volunteer teacher
 
Kontemporaryong panitikan
nur bandali
 
Ang Kontemporaryong Daigdig (Ika-20 Siglo hanggang sa kasalukuyan
Eudalle Casul
 
Grade 10 Lesson Plan: Arachne by Olivia Coolidge
Jaerah Mae Pajigal
 
Wika
Armilyn Nadora
 
Sining at Agham ng Pagsusulit Pangwika
kennjjie
 
Yunit 2 kasaysayan ng wikang filipino
Rita Mae Odrada
 
Ad

Similar to Pagsusuri sa panitikang pilipino sa panahon ng kontemporaryo (20)

PPTX
MGA-KRITIKO-fvbmmn ccvv dnfvjljgdscg
tiongcoveberly605
 
PDF
Kaligirang pangkasaysayan ng maikling kwento
Cacai Gariando
 
DOCX
Mga dakilang manunulat at ang pamagat ng kanilang akda
Rosalie Orito
 
DOCX
Panitikan sa panahon ng Republika
University of Cebu Lapu-lapu and Mandaue
 
PDF
FILPAN030_kabanata 5_Panahon ng Amerikano.pdf
JohnalecxhanderAdvin1
 
PDF
Panitikan
ssuserff4a21
 
PDF
panahon-ng-himagsikan.pdf
ClydeAelVincentSalud
 
PPTX
Rizal
Dyords Manapat
 
PPTX
PANANAKOP NG MGA AMERIKANO SA PILIPINAS.pptx
NicaHannah1
 
PPTX
Kasaysayan ng maikling kwento
chrisbasques
 
PPTX
Panitikan
Jarmaine Taumatorgo
 
PPTX
Ang Sampung Natatanging Nobelang Filipino
Mckoi M
 
PPTX
IBAT IBANG URI NG POPULAR NA BABASAHIN.pptx
RoseAnneOcampo1
 
PPTX
Ang muling pagsigla ng Panitikan sa Ingles (5).pptx
jobellejulianosalang
 
PPTX
Panitikan sa Panahon ng Batas Militar (Summary) - Presentation.pptx
AndreaKristineCustod
 
PPTX
PANITIKAN-SA-PANAHON-NG -MGA-AMERIKANO.pptx
pbuizontura21
 
PPT
Lesson buhay ni rizal
Sophi A
 
PPT
Lesson buhay ni rizal
Sophi A
 
PPTX
Ang panitikan sa panahon ng liberasyon
Marlene Forteza
 
DOC
Pinoi notes (kasaysayan bahagi ng nobela) iii
Annabelle Beley
 
MGA-KRITIKO-fvbmmn ccvv dnfvjljgdscg
tiongcoveberly605
 
Kaligirang pangkasaysayan ng maikling kwento
Cacai Gariando
 
Mga dakilang manunulat at ang pamagat ng kanilang akda
Rosalie Orito
 
Panitikan sa panahon ng Republika
University of Cebu Lapu-lapu and Mandaue
 
FILPAN030_kabanata 5_Panahon ng Amerikano.pdf
JohnalecxhanderAdvin1
 
Panitikan
ssuserff4a21
 
panahon-ng-himagsikan.pdf
ClydeAelVincentSalud
 
Rizal
Dyords Manapat
 
PANANAKOP NG MGA AMERIKANO SA PILIPINAS.pptx
NicaHannah1
 
Kasaysayan ng maikling kwento
chrisbasques
 
Panitikan
Jarmaine Taumatorgo
 
Ang Sampung Natatanging Nobelang Filipino
Mckoi M
 
IBAT IBANG URI NG POPULAR NA BABASAHIN.pptx
RoseAnneOcampo1
 
Ang muling pagsigla ng Panitikan sa Ingles (5).pptx
jobellejulianosalang
 
Panitikan sa Panahon ng Batas Militar (Summary) - Presentation.pptx
AndreaKristineCustod
 
PANITIKAN-SA-PANAHON-NG -MGA-AMERIKANO.pptx
pbuizontura21
 
Lesson buhay ni rizal
Sophi A
 
Lesson buhay ni rizal
Sophi A
 
Ang panitikan sa panahon ng liberasyon
Marlene Forteza
 
Pinoi notes (kasaysayan bahagi ng nobela) iii
Annabelle Beley
 

More from Denni Domingo (20)

PPTX
The overall concept of financial management
Denni Domingo
 
PPT
Psychological attributes of personality
Denni Domingo
 
PPT
Motivating Employees
Denni Domingo
 
PPT
Foundation of personality
Denni Domingo
 
PPTX
Bonds and their characteristcs
Denni Domingo
 
PPTX
Aspects of individual's personality
Denni Domingo
 
DOCX
Sa aking mga kabata
Denni Domingo
 
DOCX
What is the point of having a good life if everything will end to death? How ...
Denni Domingo
 
DOCX
Hibik ng pilipinas sa inang espanya (trilogy)
Denni Domingo
 
DOCX
Book Review: For One More Day
Denni Domingo
 
DOCX
Financial management I
Denni Domingo
 
DOCX
Factors affecting the rate of a chemical reaction
Denni Domingo
 
DOCX
Database management (activity 4)
Denni Domingo
 
DOCX
Angular speed Examples
Denni Domingo
 
DOCX
Parental consent for student permit
Denni Domingo
 
DOCX
Visita Iglesia
Denni Domingo
 
DOCX
Resume template_03
Denni Domingo
 
DOCX
Resume Template_02
Denni Domingo
 
DOCX
Resume Template_01
Denni Domingo
 
DOCX
Resume Template
Denni Domingo
 
The overall concept of financial management
Denni Domingo
 
Psychological attributes of personality
Denni Domingo
 
Motivating Employees
Denni Domingo
 
Foundation of personality
Denni Domingo
 
Bonds and their characteristcs
Denni Domingo
 
Aspects of individual's personality
Denni Domingo
 
Sa aking mga kabata
Denni Domingo
 
What is the point of having a good life if everything will end to death? How ...
Denni Domingo
 
Hibik ng pilipinas sa inang espanya (trilogy)
Denni Domingo
 
Book Review: For One More Day
Denni Domingo
 
Financial management I
Denni Domingo
 
Factors affecting the rate of a chemical reaction
Denni Domingo
 
Database management (activity 4)
Denni Domingo
 
Angular speed Examples
Denni Domingo
 
Parental consent for student permit
Denni Domingo
 
Visita Iglesia
Denni Domingo
 
Resume template_03
Denni Domingo
 
Resume Template_02
Denni Domingo
 
Resume Template_01
Denni Domingo
 
Resume Template
Denni Domingo
 

Recently uploaded (20)

PPTX
Q1-Araling PANlipunan grade 5-WEEK6.pptx
MercedesTungpalan
 
PPTX
kalayaan EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO .pptx
VanessaTaberlo
 
PPTX
Epiko mula sa Mesopotamia_Epiko ni Gilgameshpptx
JuffyMastelero
 
PPTX
Kabihasnang Aztec Credits to Maam Eve PPT
rhitcheladam3
 
PPTX
Q1 Edukasyong pantahanan at pangkabuhayan ICT 5 WEEK 4 DAY 3.pptx
carlomerle1
 
PPTX
estrakturang panlipunan ng varna caste AP8
dazianray
 
PPTX
Digmaang_Pilipino-Amerikano_Grade6_Timeline.pptx
DaizelBernardoBautis
 
PPTX
Edukasyon sa Pagpapahalaga baitang 7 ESP
marryrosegardose
 
PPTX
KOMUNIKASYON PPT. KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA SA PANAHON NG ESPANYOL, AMERI...
MICHAELOGSILA2
 
PPTX
Q1-WEEK 03 Pag-aangkop sa kabuhayang pangkomunidad ng mga Pilipino (1).pptx
roquecatalan1
 
PPTX
Aral Pan 6 Kasunduan sa Biak na Bato.pptx
RosarioRosario20
 
PDF
Buwan ng Wika 2025 HeadDress Part 1 - 4.pdf
ErrolDePablo
 
PPTX
PANTAY-PANTAY.EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO 9pptx
PASACASMARYROSEP
 
PPTX
Mga Tungkulin ng Bawat Bata. POWERPOINTp
JohnFabul
 
PPTX
Q1-WEEK-2-Ugnayan-ng-Heograpiya-at-Kultura.pptx
roquecatalan1
 
DOCX
G6 Q1W8 DLL ESP (MELCs).documents 2-25-2026
DianaValiente5
 
PPTX
Q1-BAITANG 4_PANGNGALAN AT KAYARIAN NITO.pptx
Teacher Andyelika
 
PPTX
week-5Paniniwala-at-Pananampalataya-buhay-at-sa-kabilang-buhay.pptx
roquecatalan1
 
PPTX
AP7 Q1 Week 3-2 Ang Heograpiyang Pantao ng Timog-Silangang Asya - RELIHIYON.pptx
jordillano
 
PPTX
APTek 10-Yunit 1-Aralin 5 cbdrrm ppt.pptx
MichelleCandelario
 
Q1-Araling PANlipunan grade 5-WEEK6.pptx
MercedesTungpalan
 
kalayaan EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO .pptx
VanessaTaberlo
 
Epiko mula sa Mesopotamia_Epiko ni Gilgameshpptx
JuffyMastelero
 
Kabihasnang Aztec Credits to Maam Eve PPT
rhitcheladam3
 
Q1 Edukasyong pantahanan at pangkabuhayan ICT 5 WEEK 4 DAY 3.pptx
carlomerle1
 
estrakturang panlipunan ng varna caste AP8
dazianray
 
Digmaang_Pilipino-Amerikano_Grade6_Timeline.pptx
DaizelBernardoBautis
 
Edukasyon sa Pagpapahalaga baitang 7 ESP
marryrosegardose
 
KOMUNIKASYON PPT. KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA SA PANAHON NG ESPANYOL, AMERI...
MICHAELOGSILA2
 
Q1-WEEK 03 Pag-aangkop sa kabuhayang pangkomunidad ng mga Pilipino (1).pptx
roquecatalan1
 
Aral Pan 6 Kasunduan sa Biak na Bato.pptx
RosarioRosario20
 
Buwan ng Wika 2025 HeadDress Part 1 - 4.pdf
ErrolDePablo
 
PANTAY-PANTAY.EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO 9pptx
PASACASMARYROSEP
 
Mga Tungkulin ng Bawat Bata. POWERPOINTp
JohnFabul
 
Q1-WEEK-2-Ugnayan-ng-Heograpiya-at-Kultura.pptx
roquecatalan1
 
G6 Q1W8 DLL ESP (MELCs).documents 2-25-2026
DianaValiente5
 
Q1-BAITANG 4_PANGNGALAN AT KAYARIAN NITO.pptx
Teacher Andyelika
 
week-5Paniniwala-at-Pananampalataya-buhay-at-sa-kabilang-buhay.pptx
roquecatalan1
 
AP7 Q1 Week 3-2 Ang Heograpiyang Pantao ng Timog-Silangang Asya - RELIHIYON.pptx
jordillano
 
APTek 10-Yunit 1-Aralin 5 cbdrrm ppt.pptx
MichelleCandelario
 

Pagsusuri sa panitikang pilipino sa panahon ng kontemporaryo

  • 1. ADAMSON UNIVERSITY COLLEGE OF BUSINESS ADMINISTATION MANAGEMENT AND MARKETING DEPARTMENT ANG PAGSUSURI SA PANITIKANG PILIPINO sa Panahon ng Kontemporaryo Ipinasa nina: Castro, Jillienne DL. Clara, Roilo Dacillo, Al Vincent M. Domingo, Dennimar O. Hernandez, Jillian Ayn Sophia P. Macasaquit, Ryan D. Panser, John Stevhen Querimit, Coleen Janine SG. Quiroz, Justin Santiago, Camille Apple C. Suba, Risaflor A. Ipinasa kay: Professor Violeta Dulatre
  • 2. Nilalaman I. Panimula II. Talalambuhay ng Manunulat  Aniceto F. Silvestre  Rogelio Sikat  Genoveva E. Matute  Amado V. Hernandez  Lualhati Bautista  Alejandro G. Abadilla  Lamberto E. Antonio  Patrocinio V. Villafuerte  Robert Ong  Efren Abueg III. Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan  Ang Ibong Mandaragit (Castro, Jillienne DL.)  Bangkang Papel (Clara, Roilo)  Sa Lupa ng Sariling Bayan (Dacillo, Al Vincent M.)  Impeng Negro (Domingo, Dennimar O.)  Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Luha ng Buwaya (Macasaquit, Ryan D.)  Sa Bagong Paraiso (Panser, John Stevhen)  Ang Kwento ni Mabuti (Querimit, Coleen Janine SG.)  Batik ng Buwan (Quiroz, Justin)  Tata Selo (Santiago, Camille Apple C.)  Gapo (Suba, Risaflor A.)  Patula  Patnubay (Castro, Jillienne DL.)  Kalayaan (Clara, Roilo)  Manipesto ng Isang Dayo (Dacillo, Al Vincent M.)  Ang Pagbabalik (Domingo, Dennimar O.)  Ang Panday (Hernandez, Jillian Ayn Sophia P.)  Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan (Macasaquit, Ryan D.)  Isang Dipang Langit (Panser, John Stevhen)  Ako ang Daigdig (Querimit, Coleen Janine SG.)  Pamana ng Lahi (Quiroz, Justin)  Bagong Taon (Santiago, Camille Apple C.)  Lilik at Pluma (Suba, Risaflor A.)
  • 3. Panimula Sa panahon ng kontemporaryo, ang mga manunulat na sina Rogelio Sicat, Rogelio Ordones, Efren Abueg, Virgilio Almario, Ruth Mabanglo, Ave Perez Jacob, Domingo Landicho, Clemente Bautista, at iba pa ay naglantad ng mga totoong pangyayari upang mapayani ang realismo. Inilarawan sa kanilang mga akda ang mga pangit at magandang nangyayari sa lipunan. Buong tapang nilang inilantad ang mga kabulukan ng pulitika, ang pamahalaan, ang paghihirap ng mga mamamayang biktima ng karahasan at kahirapan, ang pagtaas at pagbaba ng krimen, prostitusyon at eksploytasyong ng mga kabataan. Nagpatuloy pa rin ang Liwayway sa paglalathala ng mga akdang likha ng ating manunulat, lalo't higit pa iyong mga nagsisimula pa lamang sa larangang ito ng pagsulat. Maging ang mga komiks magasin ay nagkaroon ng mga pagbabago sa kanilang porma at nilalaman at umayon sa hinihingi ng mga simulain ng Bagong Republika. Nagpatuloy ang pagpapayaman sa ating wika lalong higit nang ipalabas ng Pangulong Aquino ang Executive Order No. 335 noong Setyembre 1988. Ito ay nag-uutos sa lahat ng ahensiya ng pamahalaan at iba pang sektor sa lipunan na payamanin ang wikang Filipino sa pamamagitan ng tahasang paggamit nito sa mga liham na korespondensiya, memorandum, mga pulong at maging sa sesyon ng Senado at Kongreso. Ito ay ibinatay ng pangulo ayon sa isinasaad ng Bagong Saligang Batas na niratipika ng mga PIlipino noong 1987. Samantala, ang Carlos Palanca Memorial Awards ay nagpatuloy sa pagkilala sa mga manunulat ng ating bayan sa pamamagitan ng patuloy na pagbibigay ng mga gawad taun-taon. Gayundin ang ginagawa ng Cultural Center of the Philippines at mga iba pang nananatiling patron ng panitikang Pilipino. Maging sa mga paaralan, mula sa elementarya hanggang sa kolehiyo ay nagkaroon ng sigla ang larangan ng panitikan sa pamamagitan ng pagdaraos ng mga literary contest. Sa ganitong paraan maraming mga kabataang may potensiyal ang natutuklasan na susunod sa mga yapak ng ating magigiting at masisining na alagad ng sining ng panitikan.
  • 4. Talalambuhay ng Manunulat Aniceto F. Silvestre Si Aniceto F. Silvestre ay ipinanganak sa San Mateo, (na sa ngayo'y Lalawigan ng Rizal) noong Abril 17, 1898. Bagama't di nagkaroon ng pormal na pag-aaral sa pagsusulat, siya ay nakapagsulat at nakapag-ambag sa panitikang Pilipino ng magagandang tula, maikling kuwento, nobela at sanaysay. Ang kanyang mga tula na natipon sa katipunang Kalikasan ay pinagpangkat-pangkat sa walo: Malaya, Maalindog, Larawan ng Buhay, Pintig ng Pag-ibig, Tatag ng Pananalig, Tanda ng Pag-asa, Bukas sa Landas ng Kadakilaan at Dugo sa Ningning ng Araw. Ang mga karangalang nakamit ni Aniceto F. Silvestre sa pagsusulat ng tula ay apat na Unang Gantimpala (bago magkaroon ng digmaan); isang Ikatlong Gantimpala (panahon ng Komonwelt na pamahalaan); isang Unang Gantimpala (ika-10 taon ng Republika ng Pilipinas); at isang Unang Gantimpala sa Palanca Memorial Awards for Literature noong 1969.
  • 5. Rogelio Sikat Si Rogelio R. Sikat (kilala rin bilang Rogelio Sícat) (1939-1996) ay isang Pilipinong piksyonista, mandudula, tagasalinwika, at tagapagturo. Siya ay anak nina Estanislao Sikat at Crisanta Rodriguez. Ipinanganak siya noong Hunyo 26, 1940 sa Alua, San Isidro, Nueva Ecija, Pilipinas. Siya ang pang-anim sa walong magkakapatid. Si Rogelio Sikat ay nagtapos na may Batsilyer ng Panitikan sa Pamamahayag mula sa Pamantasan ng Santo Tomas at isang MA sa Filipino sa Unibersidad ng Pilipinas. Si Rogelio Sikat ay nakatanggap ng maraming pampanitikang premyo. Siya ay tanyag dahil sa "Moses, Moses", ang kanyang dula na nagwagi ng gantimpalang Palanca noong 1962 sa Filipino (Tagalog). Marami sa kanyang mga istorya ang unang lumabas sa Liwayway, isang sikat na magasing pampanitikan na nasa wikang Tagalog. Ang nangyaring pagpapahalaga kay Sikat sa kanyang nagawa ay nakalahad sa "Living and Dying as a Writer" na isinulat ni Lilia Quindoza-Santiago. Lumitaw ang artikulo sa Pen & Ink III. Si Rogelio Sikat ay propesor at dekano ng Kolehiyo ng mga Sining at mga Titik sa Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman mula 1991 hanggang 1994. Si Angelito Tiongson, na isang propesor sa Kolehiyon ng Komunikasyong Pangmasa sa U.P. ay gumawa ng isang tampok na pelikula pinamagatang "Munting Lupa" batay sa "Tata Selo" ni Sikat, na isa pang nagantimpalaang kuwento. Lumikha naman ang direktor ng pelikula at teatro na si Aureaus Solito ng isang maikling pelikula noong 1999 na batay sa "Impeng Negro" ni Sikat. Noong 1998, bagaman sumakabilang-buhay na si Sikat, pinarangalan siya ng Manila Critics Circle ng isang National Book Award para sa pagsasalinwika.
  • 6. Genoveva Edroza-Matute Si Genoveva Edroza-Matute ay isang premyado at kilalang manunulat. Siya ay nagtapos sa University of Santo Tomas kung saan din siya nagkamit ng Ph. D. Nagturo siya ng 46 na taon sa mga paaralang bayan at nagretiro bilang dekana ng pagtuturo sa Pamantasang Normal ng Pilipinas. Sa karera niya bilang manunulat, nakatanggap siya ng maraming parangal mula sa Palanca, PNS/PNC, City of Manila, Quezon City, University of Santo Tomas College of Education at marami pang iba. Natamo niya ang unang Gawad Palanca para sa Maikling Kuwento sa Filipino noong 1951, para sa kwentong Kwento ni Mabuti. Nagwagi rin ng Gawad Palanca ang kanyang kwentong Paglalayag sa Puso ng Isang Bata noong 1955, at ang Parusanoong 1961. Nagtamo siya ng Gawad CCP para sa Sining/Panitikan noong taong 1992. Ang ilan sa mga naging aklat niya na nailimbag ay ang "Mga Piling Maikling Kuwento" ng Ateneo University Press, "Ang Tinig ng Damdamin" ng De La Salle University Press at ang "Sa Anino ng Edsa", na mga maikling kuwentong isinulat niya bilang National Fellow for Fiction, 1991-1992, ng U.P. Press. Noong 2005, ginawaran ng pagkilala ang kanyang mga kontribusyon sa panitikang Pilipino ng dating Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo.
  • 7. Amado Vera Hernández Si Amado V. Hernandez ay isang makata at manunulat sa wikang Tagalog. Kilala rin siya bilang "Manunulat ng mga Manggagawa", sapagkat isa siyang pinuno ng mga Pilipinong manggagawa at sa kaniyang mga pagpuna at pagsusuri sa mga kawalan ng katarungang naganap sa Pilipinas noong kaniyang kapanahunan. Nakulong siya dahil sa pakikipagugnayan niya sa mga kilusang makakomunista. Siya ang punong tauhan sa isang bukod-tanging kasong panghukuman na tumagal ng 13 taon bago nagwakas. Ipinanganak siya sa Sagrada Familia saHagonoy, Bulacan, ngunit lumaki sa Tondo, Maynila kung saan nakapag-aral siya sa Mataas na Paaralan ng Maynila at sa Amerikanong Paaralan ng Pakikipag-ugnayan (American Correspondence School). Noong 1932, napangasawa niya ang Pilipinong aktres na si Atang de la Rama. Siya ay batang ama at nag ka anak sa maagang idad. Ang mag-asawa ay kapwa kinilala bilang mga Pambansang Alagad ng Sining si Hernandez para saPanitikan, samantalang si de la Rama para sa Tanghalan, Sayaw at Tugtugin.
  • 8. Lualhati Bautista Si Lualhati Bautista ay isa sa pinakatanyag na Filipinong nobelista. Ilan sa kanyang mga akda ayDekada 70, Bata Bata Pano ka Ginawa? at Gapo. Si Bautista ay ipinanganak sa Tondo Manila noong ika-2 ng Disyembre 1945. Nakapagtapos siyang elementarya sa Emilio Jacinto Elementary School noong 1958 at sekondarya sa Torres HighSchool noong 1962. Siya ay pumasok sa Lyceum University of the Philippines sa kursong journalism ngunit nag-drop bago pa man matapos ang kanyang unang taon. Bagamat kulang sa pormal na pagsasanay, si Bautista ay naging kilala sa kanyangmakatotohanan at matapang na paghayag sa mga isyung kinasasangkutan ng mga babaengFilipino at sa kanyang makabagbag damdamin na pagpapakita sa babae na may mahirap nasitwasyon sa bahay at sa trabaho. Natanggap niya ang Palanca Awards (1980, 1983, 1984) pata sa nobelang Gapo, Dekada 70 atBata, Bata Paano ka Ginawawa?, mga nobelang naglalarawan nang kaapihan ng mga kababaihannoong panahon ni Marcos. Dalawa sa maikling kuwento ni Bautista ay nagkamit din ng Palanca Awards ang "TalongKuwento ng Buhay ni Juan Candelabra"(unang gantimpala, 1982) at "Buwan, Buwan, Huluganmo Akong Sundang"(ikatlong gantimpala, 1983). Hindi rin matatawaran ang kanyang husay sa pagiging script writer. Ang kanyang unangscreenplay ay ang Sakada, 1976 na nagpapakita ng kalagayan ng mga magtutubo. Ang kanyangikalawang pelikula ay ang "Kung Mahawi Mang ang Ulap" noong 1984 na nominado sa FilmAcademy. Ginawa rin niya ang Bulaklak ng City Jail base sa kanyang nobela tungkol sa mgakababaihang nakulong. Nahakot nito halos lahat ng gantimpala sa Star Awards at Metro ManilaFilm Festival. Kabilang siya sa University of the Philippines Creative Writing Center noong 1986, nagsilbing bise-presidente ng Screenwriters Guild of the Philippines at pinuno ng Kapisanan ng mgaManunulat ng Nobelang Popular. Siya lang ang natatanging Filipino na kasama sa libro ng International Women Writers nanilimbag sa Japan.
  • 9. Alejandro G. Abadilla Sumilang si AGA sa Salinas, Rosario, Cavite noong 10 Marso 1906. Kahuhuli pa lamang noon kina Heneral Macario Sakay at Col. Lucio de Vega, na siyang nagpatuloy sa rebolusyon laban sa hukbong Amerikano pagkaraang sumuko si Aguinaldo. Patuloy pa rin ang gerilyang pakikidigma ng mga kawal ng Republika tulad ni Felipe Salvador (nahuli at pinarusahan noong 1910), nina Papa Isio sa Negros, at mga pulajanes sa Cebu (Constantino 1975). Pagkatapos ng haiskul sa Cavite City, nagtrabaho si AGA sa isang imprenta sa Seattle, Washington, USA. Pinamatnugutan niya ang seksiyong Filipino sa magasing Philippine Digest. Naging editor din siya ng Philippine-American Review at nagtayo ng Kapisanang Balagtas upang itaguyod ang wikang Tagalog sa mga kababayan roon. Bumalik si AGA sa Pilipinas, natapos ang BA sa pilosopiya sa Unibersidad ng Santo Tomas, at naging konsehal sa Salinas, Cavite, hanggang 1934, bago nabuo ang Philippine Commonwealth. Bukod sa nagsilbing ahente ng Philippine-American Life Insurance, si AGA ay kumita ng kabuhayan bilang katulong sa pangasiwaan sa iba’t ibang pahayagan at magasin. Nakalikom siya ng maraming antolohiya ng tula, kuwento, sanaysay, atbp., na siyang ipinagtawid sa buhay at kalusugan ng asawa’t walong anak. Nabanggit din sa mga tala na naging gerilya si AGA noong panahon ng pananakop ng Hapon, at nakaranas siya ng pagmamalupit ng Hapon, kaya siya nabingi. Di kaipala’y bayani rin ang makata sa panahon ng karahasan, kung saan ang mamamayang tumututol sa poder ng status quo ay kabilang sa kolektibong lakas ng bansa, bagay na dapat mapaglirip upang hindi manatili ang maling pasiya na ang indibidwalismo ng makata ay walang kaugnayan sa kalagayang panlipunan. Sinapantahang iyon ay pansariling udyok o hilig na hindi maipapaliwanag sa paraan ng agham-panlipunan o agham-pampulitika. Kung hindi, paano maiintidihan ang programang “sining-para-sa sining” nina Oscar Wilde, Walter Pater at Theophile Gautier kung hindi ipapasok ang argumento na iyon ay reaksiyon nila sa utilitaryanismo at moralistikong puritan na laganap sa kapaligiran? Kailangan ang konteksto, lumulukob na balangkas, at pagkakaugnay-ugnay ng bawat sangkap at bahagi sa totalidad/larang (“field,” ayon kay Bourdieu [1993]) ng diskursong tinatalakay upang magkaunawaan at magkapagpalagayan.
  • 10. Lamberto E. Antonio Si Lamberto Antonio ay ipinanganak sa Cabiao, Nueva Ecija noong ika-9 ng Nobyembre, taong 1946. Ang manunulat na ito ay ang panganay na anak nina Felipe Antonio at Salud Esmeralda. Si Lamberto ay mas kilala sa palayaw na “LABING” na itinatawag sakanya ng kanyang mga walong kapatid. Siya ay isang makata, manunulat ng panitikan at scriptwriter ng pelikula. Nagtapos siya ng BA Political Science sa University of the East noong 1969 . Siya ang naging editor-in-chief ng Dawn, ang opisyal na pahayagan ng UE at pangulo ng KADIPAN. Editor siya ng Aklat Adarna proyekto ng Children's Communication Center. Karamihan ng tula ni Antonio ay tungkol sa mga mahihirap at mga naaaping magsasaka na kanyang nakilala noong kabataan niya. Lagi niyang tinatalakay ang mga isyung panlipunan sa kanyang mga gawain. Ang kanyang mga tula ay pinagsama-sama sa Dalawampung Tula, 1971: Hagkis ng Talahib, 1980 at Pagsalubong sa Habagat, 1986. Ilan din sa kanyang mga tula ay isinama sa mga antolohiyang tulad ng Manlilikha, Talaang Ginto sa tula, Parnasong Tagalog at New Poems sa Pilipino. Ang kanyang mga sanysay at maikling kuwento ay pinagsam-sama sa Rebanse, taong 1991. Kasama siya sa sumulat ng Insiang, noong 1970. Ito ang unang pelikulang Pilipino na inimbitahan sa Cannes Film Festival. Siya din ang manunulat na nanalo sa Palanca Awards ng sampung beses.
  • 11. Patrocinio V. Villafuerte Nagtapos ng Batsilyer sa Agham sa Edukasyong Pang-elementarya at may sertipikong gradwado, Masterado sa Sining ng Pagtuturo sa Philippine Normal College si Villafuerte. Siya rin ay may titulong Masterado sa Sining sa Filipino, Gawad Merito, na kaniyang natamo mula sa Manuel Luis Quezon University. Si Villafuerte ay guro ng Filipino sa lahat ng antas—elementarya, sekundarya, at kolehiyo. Siya rin ay manunulat na may 145 aklat, na ang karamihan ay teksbuk at sangguniang aklat, sa Filipino. Isang manunulat, makata, komposer, aktor,lider, guro. Kasalukuyan Associate Professor III sa Phil. Normal University. Naging pangulo ng Pambansang Kapisanan ng Propesor sa Filipino, Pambansang Samahan ng mga Edukador sa Pilipinas.Naging Board of Director ng BUKLOD ng mga manunulat sa Pilipinas at ingat Yaman ng Pambansang Samahan sa Linggwistikang Filipino. Pangunahing aktor sa dulang Pamana ng Lahi, Pamanhikan, Kintin, Aidao, May isang Almat at sa ngalan ng amA. Kompositor ng Himno ng San mATeo at Sustagen Jingle. Apat na ulit nang Nagwagi sa Carlos Palanca Memorial Awards for Literature at apat na beses din naging hurado sa pagsulat ng maikling kwento, at pitong ulit ginwaran ng Gawad Surian. Nakapgsulat ng 136 na aklat sa lahat ng antas bilang awtor at ko-awtor, mahigit na 150 tula, sanaysay at maikling kwento na naipalathala sa mga aklat,pahayagan at magasin. sumulat din siya ng dulng "Sa Mahal kong bayan" na naitanghal sa iba't ibang rehiiyon ng Pilipinas at sa U.S.A.
  • 12. Robert Ong Bob Ong o Roberto Ong, ay ang sagisag panulat ng isang contemporaryong Pilipinong manunulat na kilala sa paggamit ng impormal na Filipino sa paggawa ng nakakatawa at sumasalaming paglalarawan sa buhay bilang isang Pilipino. Mula sa isang kritiko : " Biling-bili ng mga Pinoy ang mga akda ni Bob Ong dahil may halo mang pagpapatawa ang karamihan sa kanyang mga libro, ito ay prinisinta sa paraang nagrereplika pa rin ng kultura at gawing Pilipino. Ito marahil ang dahilan kung kaya't ang kanyang mga naunang inilathalang libro - pati ang mga susunod pa, ay matuturing na ring totoong Pinoy classics." Ang anim na aklat na kanyang inilathala ay may mahigit sa isa-ika-apat na milyong kopya sa kasalukuyan. Madalas akalain na si Bob Ong at ang Filipino-Chinese na manunulat na si Charlson Ong ay iisa. Subalit, ayon sa nabanggit ni Bob Ong sa kanyang aklat na Stainless Longganisa, siya ay hindi talaga Filipino-Chinese. At hindi rin nya totoong apelyido ang "Ong." Ang apelyidong "Ong" ay nangmula lamang sa pangalan ng kanyang website na BobOng Pinoy. Inakala din noon na ang manunulat na si Paolo Manalo ay si Bob Ong, ngunit itinanggi niya ito. Ang mga aklat ni Bob Ong ay kadalasang nakakatawa kaya ang mga ito ay nakakaaliw at paboritong libangan ng mga mambabasa. Isa pang haka-haka ang nagsasabi na ang tagatanggap ng parangal na Carlos Palanca Memorial para sa Panitikan na si Eros S. Atalia, nagtapos sa Philippine Normal University at ngayon ay nagtuturo sa University of Santo Tomas, ay si Bob Ong. Siya ay naglathala din ng dalawang aklat na may pamagat na "Peksman, Mamatay ka Man Nagsisinungaling Ako" at "Lapit na me, Ligo na u". Ang paraan ng pagsusulat ni Atalia ay maihahantulad sa paraan ng pagsusulat ni Bob Ong.
  • 13. Efren Abueg Si Efren Abueg ang isa sa mga iginagalang na nobelista, kuwentista, mananaysay, at krititiko ng kaniyang panahon. Kabilang sa kaniyang mga aklat ang Bugso, ang kaniyang kauna-unahang koleksiyon ng mga kuwento. Siya rin ang editor at bumuo ng mga antolohiyang gaya ng Mga Piling Akda ng KADIPAN (1964); Mga Agos sa Disyerto (edisyong 1965, 1974, at 1993); MANUNULAT: Mga Piling Akdang Pilipino (1970) at Parnasong Tagalog ni Alejandro G. Abadilla (1973). Humakot ng parangal si Abueg tulad ng Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature (1959, 1960, 1963, 1964, 1967, at 1974); Timpalak ng KADIPAN, unang gantimpala (1957); Pang-alaalang Gawad Balagtas (1969); Timpalak Pilipino Free Press (1969); Gawad Pambansang Alagad ni Balagtas (1992) mula sa Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas (UMPIL); Timpalak Liwayway sa Nobela (1964, 1965, at 1967). Sumulat at nag-edit ng maraming mga sangguniang aklat si Abueg at ginagamit hanggang sa kasaluyukan sa kapwa pribado at publikong paaralan, mula sa elementarya, sekundarya hanggang sa kolehiyo. Bukod dito, malimit ilahok ang kaniyang mga kuwento sa mga teksbuk na sinulat ng ibang awtor. Samantala, aktibo rin siyang nakilahok sa mga kilusan hinggil sa pagtuturo ng wika at panitikan sa Manuel L. Quezon University(1965–1972), Philippine College of Commerce(1971–1972), Pamantasan ng Lungsod ng Maynila (1974–1977), Ateneo de Manila University (1977–1978), at De La Salle University (1979–2006). Naging pangulo siya ng Kapisanan ng mga Propesor sa Pilipino (KAPPIL) noong 1986–1988; Linangan ng Literatura ng Pilipinas; at nahalal na direktor ng Philippine Folklore Society.
  • 14. Mga Akda at Pagsusuri  Tuluyan at Patula  (Castro, Jillienne DL.) Ang mga Ibong Mandaragit Amado V. Hernandez Si Andoy ay alila sa bahay ni Don Segundo Montero. Ipinapiit si Andoy ng Donsa Hapones sa suplong na isa siyang gerilya. Nakatakas si Andoy at sumama siya sa mga gerilya. Natulog siya sa bahay ni Tata Matias sa kabundukan. Si Tata matias ang nagturo kay Andoy sa panig ng dagat pasipiko na pinagtapunan ni pari Florentino sa kayamanan ni Simoun. Nasisid ni Andoy ang kayamanan ni Simoun sa tulong ng dalawa pang mga gerilya, sina Karyo at Martin. Si Karyo ay namatay nang makagat ng pating. Tinangka ni Martin na patayin si Andoy upang masolo ang kayamanan ngunit siya ang napatay ni Andoy. Nataga ni Martin sa pisngi si Andoy at ang pilat na ito ang nagtago sa tunay niyang pagkatao. Siya ay nagpabalatkayong si Mando Plaridel. Ipinasiya ni Mando na magtatag ng isang pahayagan, ang kampilan. Ang kaibigan niyang si Magat ang siyang namahala sa pahayagan. Bumili ng bahay sa Maynila si Mando at dito na nanirahang kasama si Tata Matias upang lubos na mapangalagaan ang Kampilan. Dahilan sa kulang siya sa karunungan, naisipan ni Mandong maglibot sa daigdig at magpakadalubhasa sa karunungan. Bago umalis, kinausap ni Mando si Tata Pastor na amain niya at ang pinsan niyang si Puri. Walang kamalay-malay ang dalawa na siya ay si Andoy. Sinabi ni Mando na siya ay tutungo sa ibang bansa ngunit lagi siyang susulat sa mga ito. Sa Paris nakatagpo ni Mando si Dolly Montero, anak nina Donya Julia at Don Segundo na mga Dati niyang amo noong panahon ng Hapon. Nagkalapit sila ni Dolly nang ipagtanggol niya ito sa isang dayuhang nagtangkang halayin ang dalaga. Napaibig ni Mando si Dolly at nagpatuloy siya sa Amerika. Pagkagaling sa Amerika, umuwi si Mando sa Maynila. Nasa Pilipinas na rin si Dolly at minsan ay inanyayahan nito si Mando na dumalo sa isa nilang handaan. Ipinakikilala ni Dolly sa mga panauhin si Mando na isa sa mga iyon ay ang Presidente.
  • 15. Nagkaroon ng masasakit na komentaryo ukol Sa kampilan at sinabi ni Mando na ang pahagayan niya ay nagsabi lamang ng pawang katotohanan. Pinaratangan ng mga naroon na laban sa administrasyon ang Kampilan.Nalaman ni Mando na hindi na Si Tata Pastor ang katiwala ni DonSegundo. Ang mga magsasaka ay lalong naghirap. Isang Kapitan Pugot ang ipinalit ng Don kay Tata Pastor. Nagdaos ng isang pulong ang mga magsasaka sa asyenda. Naging tagapagsalita pa si Mando, Si Tata Pastor at si Senador Maliwanag. Tapos na ang pulong at nasa Maynila na si Mando nang masunog ang asyenda. Pinagbibintangan ang mga magsasaka at kabilang si Tata Pastor at nahuli at binintangan lider ng mga magsasaka. Lumuwas si Puri at ipinaalam kay Mando ang nangyari. Ginawa naman ni Mando ang kanyang makakaya at nakalaya ang mga nabilanggo. Samantala si Puri ay hindi na pinabalik ni Mando sa lalawigan. Itinira niya sa isang dormitoryo ang dalaga at pinagpag-aral ito ng political Science sa U.P. Minsan ay dinalaw ni Mando si Puri sa tinitirahan. Noon tinanggap ni Puri ang pag-ibig sa Mando. Sa wakas ipinagtapat ni Mando kina Tata Pastor at Puri na siya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor at Puri nasiya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor na makasal sila ni Puri. Minsan ay dumalo si Mando sa isang komperensiya para sa mga patnugot ng mga pahayagan . Nalaman ni Dolly na naroon siya kaya inanyayahan sa kanilang bahay. Nakilala ni Don Segundo si Mando at nagkapalitan sila ng masasakit na salita. Dito ipinagtapat ni Mando sa siya ay si Andoy na dating alila roon . Noong una ay ayaw maniwala ni Dolly ngunit nang ulitin iyon ni Mando ay buong hinagpis na tumangis si Dolly. Sa tulong ng pahayagang Kampilan at ng himpilan ng radyong ipinatayo ni Mando, patuloy na tinuligsa ni Mando ang mga masasamang pinuno ng pamahalaan. Nalaman ni Mando na si don Segundo pala ay puno ng mga smugglers. Hindi nagtigil si Mando hanggang sa maipabilanggo niya si Don Segundo.
  • 16. I. TAGPUAN Hinanap at natagpuan ni Mando – mula sa karagatan sa may Atimonan - ang kayaman ni Simoun sa tulong ng mapang ipinagkaloob ni Tata Matyas. Ngunit, sa kabila ng kabutihang palad na ito, namatay sina Karyo at Martin. Sinalakay si Karyo ng isang pating, samantalang si Martin naman – dahil sa pagkanais na masarili ang natuklasang kayaman - ay namatay sa pamamagitan ng mga kamao ni Mando. Nang matapos ang digmaan ay nagbalik nga ang kapayapaan, ngunit nagbalik din ang mga dating pamamalakad ng mga mayayaman at maylupa. Kung kaya’t hindi nawala ang paksang panlipunang iniharap sa pamahalaan, sa mga asendero at sa mangagalakal ng mga samahan ng mga magsasaka sa bukirin at ng mga manggagawa sa lungsod. Nangibang-bayan si Mando upang ipagbili ang mga kayaman at nang maging salapi, sapagkat bago siya umalis ay nagtatag siya ng isang pahayagan, ang Kampilan. Dahil sa kaniyang paglisan mula sa Pilipinas, ipinagkatiwala niya ang pagpapalakad ng Kampilan kay Magat, na isa ring dating kagerilyero. Tatakbo ang imprenta sa tulong din ang iba pang dating mga naging gerilya, katulad nina Tata Matyas, Andres, Rubio, at Dr. Sabio. Si Dr. Sabio naman, na dating guro, ay nangako kay Mando na paiinamin ang mga bagay na itinuturo sa paaralang Freedom University (Pamantasan ng Kalayaan), na itinatag din ni Mando, para sa ikabubuti ng kabataan. Ang huli ay isa rin sa mga tagubilin ni Mando, bago maglakbay sa Europa at Estados Unidos. II. TAUHAN Si Mando Plaridel Si Mando “Andoy” Plaridel ang pangunahing tauhan sa nobelang ito. Ang tunay na pangalan niya ay Alejandro Pamintuan. Ngunit nang sumapi siya sa kilusan ng mga gerilyero ay ginamit niya ang pangalang Mando. Naging gerilyero si Mando nang ipagkanulo siya sa mga Hapon ng amo niyang si Don Segundo Montero, isang mayamang asendero at kolaborador na nakatira sa Look ng Maynila. Dating pinag-aaral si Andoy ng mangangalakal na si Don Segundo, na ang tanging pasuweldo lamang ay ang pantustos sa pag-aaral.
  • 17. Si Don Segundo Montero Bilang mayamang may-lupa at may pagpapahalaga sa pagpapanatili ng katayuan sa lipunan – sa panahon man ng kapayapaan o digmaan – nakipagkasunduan si Don Segundo Montero sa mga bagong mananakop na mga Hapones. Ginamit niya ang kaniyang pananalapi, mga pag-aaring bagay, mga kamaganak at mga tauhan. Maging ang anak niyang si Dolly ay ginamit ang kakanyahan bilang babae at ang pamukas na “pag-ibig” sa pakikisama sa mga Hapon, at nang lumaon, sa mga opisyal na Amerikano rin. III. BANGHAY Isang alila si Andoy na ipinahuli ni Don Segundo Montero sa mga Hapones sa kadahilanang isa raw itong gerilya. Sa kabundukan siya napunta at nakitulog siya sa bahay ni Tata Matias. Si Tata Matias ang nagturo kay Andoy sa Dagat Pasipiko na Pinagtapunan ni Padre Florentino sa kayamanan ni Simoun. Sa tulong ng dalawang gerilya na sina Karyo at Martin, nakuha ni Ando yang kayamanan. Sa lkasawiang palad , namatay si Karyo dahil sa kagat ng pating. Upang masolo ni Martin ang kayamanan,tinangka niyang patayin si Andoy ngunit di siya nagtagumpay. Nataga ni Martin si Andoy sa pisngi kaya iyon ang dahilan kung kaya't tinago siya sa katauhang Mando Plaridel. Nagtatag si Mando ng kampilan at ang namumuno ay ang kanyang kaibigan si Magat (Editor ng kanyang pahayagang kampilan.) Nakabili ng bahay si Mando at dito ay pinatira niya si Tata Matias. Walang kamalay-malay si Tata Matias na siya si Andoy.Sa Paris,nagkita si8 Mando at Dolly Montero na anak nina Donya Julia at Don Segundo na dati niyang mga amo. Nagkalapit sina Mando at Dolly na muntik na itong halayin at ipinagtanggol ito si Mando. Minsan inalok ni Dolly Na dumalo si Mando sa isang handaan at ipinakilala niya ito sa mga panauhin at isa doon ang Presidente. Nagkaroon ng mga komentaryo ukol sa lampilan at ito raw ay laban sa administrasyong nunit ay ipinagtanggol ni Mando,sinabi niya na ang kanyang pahayagan ay nagsasabi lamang ng pawing katotohanan. Sa asyendang nagkaroon ng isang pulong at kabilang dito ang mga magsasaka.Naging tagapagsalita nila si Mando,Tata Pastor at Senador
  • 18. Maliwanag.Nasunog ang asyenda,walang ibang pinagbintangan kundi ang mga magsasaka na nagging tagapagsalita nila. IV. TONO Ang tono nito ay seryoso, paintelektuwal, at walang halong pagbibiro. V. PUNTO DE VISTA Nagsimula ang unang kabanata sa paglubog ng araw sa kagubatan. Narating ni Mando Plaridel - at ng dalawang pa niyang kasama - ang bahay-kubo ni Tata Matyas na nasa bulubundukin ng Sierra Madre. Si Tata Matyas ay isang dating rebolusyonaryo na nakibaka laban sa mga Kastila at Amerikano. Ang mga kasama ni Mando ay sina Karyo at Martin, na mga kapwa gerilyero rin. Tumakas sila mula sa isang bigong pakikipagtunggali laban sa mga sundalong Hapones na lumusob sa kampo nila sa Sampitan. May mga tatlo o apat na buwan na ang nakaraan ng huling dumalaw si Mando sa tirahan ni Tata Matyas. Noong huling pagbisita ni Mando kay Tata Matyas ay nakapagpalitan sila ng mga usapin hinggil sa kanilang mga sariling suliranin, at maging tungkol sa simulain nila sa kilusan. Napagusapan din nila ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal, lalo na ang kinahinatnan ng kayamanan ni Simoun (ang pangunahing tauhan sa El Filibusterismo) matapos na itapon ang mga ito ni Padre Florentino (isa pang tauhan sa El Filibusterismo). Ayon kay Tata Matyas, magagamit sana ang kayaman ni Simoun bilang panustos sa mga pangangailangan ng mga gerilya. Naniniwala si Tata Matyas na totoo ang mga tauhan sa mga nobela ng bayaning si Jose Rizal, sapagkat kilala ng kaniyang mag-anak ang tunay na “Padre Florentino”. Kung bata pa lamang siyang katulad ni Mando ay sisisirin niya ang dagat para hanapin ang nawawalang kahang-bakal ni Simoun. Naniniwala rin si Tata Matyas na ang lahat ng mga bayani – bukod pa kina Jose Rizal, Andres Bonifacio, at Apolinario Mabini – ay dapat na maging huwaran ng mga mamamayang Pilipino. VI. PAKSA O TEMA Paksang Pangngalan Gumuguhit ng larawan ang alila Paksang Panghalip Tayo ay dapat magbigkis ng magpakumbaba . Paksang Pandiwa mahusay na alila . Paksang Pang-uri dinadakila ang makabayan. Paksang Pang kabundukan siya napunta
  • 19. at nakitulog siya sa bahay ni Tata Matias ang bahaging pinagtututan ng pansin o pinaguusapan sa pangungusap. Ito ay maaring tao, hayop, bagay, lugar o pangyayari na nagsisilbing pokus ng diwang isinasaad sa pandiwa. May anim uri ng paksa-pangngalan, panghalip, pang-uri, pang-abay, pandiwa at pawatas. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Sosyo-Politikal VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa nobelang ito ay natuto ako na wag maging mapag sarili at matutong magbigay sa ibang tao.
  • 20. Patnubay Aniceto F. Silvestre Makapal na ulap: mataas na bundok ang nakakatulad, di mapaglagusan ng dating liwanag. Matang naghahanap, ang animo’y bulag: guniguni lamang ang nagpapaningas, at sikdo ng dibdib ang nakakausap. Ngunit kung pasilay ang kahit iisang bituin man lamang, ang bituing yao’y nagiging patnubay. Parang inilagay ng banal na Kamay: (O, dilag ng langit!) ang hanging amihan, nagiging harana ng nahintakutan. Ang sa ibang dusa: madalas mangyaring nagiging balisa ng nangaghahanap ng bagong ligaya. Ngunit pag nagbata, bukas-makalawa, nagiging patnubay ng madlang pag-asa, langit man, sa luha’y buong nakikita. Sa hangi’y langhapin ang singaw ng lupa, tubig at pananim, at diya’y may bango sa madlang panimdim. Di dapat limutin na patnubay natin: kahit ang anag-ag ng munting bituin, patak man ng luha, bakas man ng lagim. Ang sinag ng tala, bayaang patnubay ng paningi’t diwa; at ang agos namang lumuwa-sumuba, bayaang magbadha ng kahit himala ng matatalunton ng madlang pithaya
  • 21. A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ay pagkakapareho. Maaring pagkakapareho ng ugali o gusto. Kung sa tula, ang tugma ay pagkakapareho ng tunog sa dulong bahagi ng taludtod. Tulad ng lap,lad,nag,nap,lag. Sa una at ikalalawang taludtod ay mga patinig sa ikatlo naman ay mga katinig ang ginamit ng manunulat at sa uling taludtod ay patinig. II. SUKAT Ang sukat ng tula ay tumutukoy sa bilang ng pantig (syllables) sabawat taludtod (stanza). Ang karaniwang sukat ng isang tula ay wawaluhin at lalabindalawahin. Ginamitan ito ng 6:12-12, 6:6:12-12. Ito ay tradisyunal na anyo ng tula. Ang cesura nitoay pandaliang pinapahinto kapag binibigkas ang tula. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Para sakin ang PATNUBAY ay gabay na makatutulong sa mga pagsubok na tatahakin lalo na sa isang paglalakbay. Sa paglalakbay ay kailangan ng gabay na tutulong sayo upang ika'y makaligtas at mapagtagumpayan ang iyong mithiin. Gaya ng iyong mga magulang, sila ang ating gabay upang tayo ay makapagtapos ng ating pag-aaral at magtagumpay sa buhay IV. TALINGHAGA Maraming kaisipan ang taglay ng Tulang Patnubay ni Silvestre. Isa itong maikling salaysay na bunga ng anyong na malimit nangangaral o nagpapayo hinggil sa isang pangyayari, na kadalasang isinasalarawan ang isang moral o relihiyosong aral. Taliwas sa pabula, ang parabula ay walang inilalahok na tauhang hayop, halaman, bagay, at puwersa sa kalikasan na pawang kumikilos at nagsasalita gaya ng tao. Isang katangian nito ang pagiging isang kuwentong naglalahad o nagpapakita ng kung paanong katulad ng isang bagay ang iba pang
  • 22. bagay. Karamihan sa mga talinghagang nasa Bibliya ay mga kuwentong sinabi ni Hesus, na nagtuturo ng kung ano ang katangian ng Kaharian ng Diyos. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Ginamit dito na halimbawa ang mga likas na yaman, tayong mga tao ay nagbubulag-bulagan sa ating mga nakita at kinatatayuan. VI. ALIW-IW Tradisyunal ang pagbigkas nito, taglay ng tulang ito ang maindayog na pagbigkas. Halimbawa sa Unang taludtod Makapal na ulap, dito parang gusting sabihin ni Silvestre na tayo ay nagbubulag-bulagan.
  • 23.  (Clara, Roilo) Bangkang Papel Genoveva Edroza-Matute Ang kwentong ito ay tungkol sa pagbabalik-tanaw ng tagapagsalaysay sa tuwing nakakakita siya ng mga batang nag papalutang ng bangkang papel. Isang batang lalake ang nagising sa malakas na dagundong at nakasisilaw na liwanag subalit napagtanto niyang walang pumapatak sa kanilang bubungan. Hinanap niya ang kanyang ama sa kanyang ina ngunit pinatulog lamang siya nito sapagkat magpapalutang pa siya ng bangkang papel bukas.. Subalit hindi niya napalutang ang mga bangkang papel dahil paggising niya kinabukasan ay nakita niya ang kanyang inang nakalugmok sa sahig habang hinahaplos-haplos ang buhok ng kanyang kapatid na si Miling. Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga residente sa ligtas na pook kasama si Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama ay kasama sa labinlimang patay sa sagupaan ng mga kawal at taong- bayan. Tinanong niya ang kanyang ina kung bakit pinatay ng mga sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot sa kanyang tanong dahil sa parehas nilang hinahanap ang kasagutan.
  • 24. I. TAGPUAN Ang tagpuan ng kwentong “Bangkang Papel” ay sa bahay lang mismo ng pamilyang nangulila dahil sa pagpanaw ng kanilang padre de pamilya kaya pala nagtataka at nangangamba sila nung una pala kung bakit di pa ito umuuwi sa kanilang bahay. II. TAUHAN Ang mga tauhan ay ang batang lalaki na mahilig gumawa ng bangkang papel at paanurin sa baha, ang kanyang ina na nag aalaga sa kanilang magkapatid, at ang kapatid niya. III. BANGHAY Napakaraming tao sa paligid at wala ni isa man sa kanila ang nagpaliwanag sa kanya sa nangyayari. Ayon sa malakas na tinig, pinalilikas na ang mga residente sa ligtas na pook kasama si Kapitan Isidro. Napag-alaman ng batang lalake na ang kanyang ama ay kasama sa labinlimang patay sa sagupaan ng mga kawal at taong-bayan. Tinanong niya ang kanyang ina kung bakit pinatay ng mga sundalo ang kanyang ama ngunit hindi rin alam ng kanyang ina ang sagot sa kanyang tanong dahil sa parehas nilang hinahanap ang kasagutan. IV. PUNTO DE VISTA Ang panauhan ng kwento ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay. V. TONO Lungkot ang namumutawi sa kwentong ito dahil hindi birong mawalan ng mahal sa buhay kahit sabihin mong wala ka pa sa tamang pag-iisip. Iba pa rin kapag kasama mo ang pamilya mo ng buo at nakasanayan mo sa pang-araw araw na buhay mo. Kailangan nating tiising ang sakit at lungkot dahil sa pagkawala ng ating mahal sa buhay.
  • 25. VI. PAKSA O TEMA Ang tema o gustong pakahulugan ng kwento ay hindi mo alam ang pwedeng mangyari bawat oras na dumadaan sa buhay mo, mapa sa ibang tao man, sa paligid o kahit sa mga bagay na di mo inaasahan. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa kwento ay Teoryang Bayograpikal dahil ang manunulat ay nagsusulat ng mga bagay na personal niyang nararanasan at nakikita sa kanyang paligid . Kung gayon, ang mga isinusulat niyang mga akda ay mga hibo o impluwensiya ng mga karanasan at nangyari sa buhay.Ito'y namayagpag sa Kasalukuyan. VIII. REAKSYON/KOMENTO Nakakalungkot ang nangyari sa bata , sa kanyang ina at kapatid na walang kamalay malay na kaya pala hindi pa umuuwi ang kanyang ama ay dahil napatay na ng mga kalaban.
  • 26. Kalayaaan Patrocinio V. Villafuerte sa balintawak ang gumising ay isang sigaw bumalik ang sagot na tila alingawngaw KALAYAAN at sa bawat lugar ay mauulinig ang dala ng hanging may saliw na awit KALAYAAN narinig namin doon sa taniman narinig namain sa mangangalakal narinig namin hanggang doon sa karagatan KALAYAAN bawat makata awit ang nalilikha at ang mga titik apoy ang ibinabadya KALAYAAN narinig namin sa manggagawa ng niyugan narinig namin sa mangingisda ng karagatan naring namin sa manininda ng pondohan KALAYAAN lahat ng Tao iisa ang sigaw kahit ang kapalit ay kanilang buhay KALAYAAN sa puntod ng alipin at punong mga angkan iisa rin ang tinig na itinitighaw KALAYAAN
  • 27. sa ituktok ng bundok hanggang sa kapatagan palakas ng palakas palakas ng palakas ang mapapakinggan KALAYAAN Narinig naming sa magwawalis na dukha Narinig naming sa mgahahabing maralita Narinig naming sa panday nsa yaman ay wala KALAYAAN Mula sa Templo,Mula sa Pook dalangina Ang Kris at Gulok nagtagis parang kidlat Kasabay ang sigaw na ang Hudyat KALAYAAN Narinig namin sa mga hikbi,hinagpis at panaghoy Narinig naming sa Pulong di matalunton Narinig naming hanggang sa Dakong Paroroon KALAYAAN
  • 28. A. URI NG TULA Tulang Liriko o Tulang Damdamin Ipinapahayag ang mga saloobin at damdamin ng makata. Ang kataga ng tulang liriko ay ngayon karaniwang tinutukoy bilang ang mga salita sa isang kanta.Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ng tula ay salitang pag gamit ng katanig at patinig. Sa unang saknong ay puro katanig at sa susunod ay patinig naman salitan lamang ang katinig at patinig sa bawat isang saknong. II. SUKAT Ang tula ay may sukat na labing dalawa at labing isa. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tinutukoy ang paksa sa tula ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin ay isang malayang bansa. IV. TALINGHAGA Ang tulang “Kalayaan” ay binuo ng mga salitang di gaano kalalalim kaya madali maintindihan at makuha kung ano ang gustong ipahiwatig at iparating sa mga makakabasa nito. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa tulang ito naipakita ang kagustuhan ng mga Pilipino na magkaroon ng Kalayaan sa sarili nila at sa bayang kanilang ginagalawan.
  • 29. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay dito ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng pagpurisigi sa karapatan ng mga Pilipino na magkaroon ng kalayaan. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay para sa ating mga Pilipino na gutom sa kalayaan na hinahanap pa din ang sarili at pagkakakilanlan sa sariling bayan. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay Teoryang Eksistensyalismo. Ito’y dahil ang tula ay nakatuon sa buhay ng manunulat at sa buhay ng mga taong katha lamang. Malinaw din dito ang proseso ng pagiging at hindi pagkakaroon ng tamang sistema ng paniniwala tulad ng relihiyon at moralidad ang dapat bigyang pansin ng tao upang mamuhay siya ng tunay. Laban din ito sa establisimiyento, at di-kompormista, at sa huli isang teorya ng pagiging tunay na tao sa kabila ng masasabing impluwensya at pananakot ng relihiyon at moralidad ng bawat tao. X. REAKSYON/KOMENTO Ang tinutukoy sa tula ay ang mga ng tao na humihingi ng KALAYAAN sa kanilang sarili at sa bayan dahil alam naman nating isa sa mga karapatan natin ang maging Malaya ata gawin ang mga gusto natin gawin sa buhay at dahil na din ang bansa natin ay isang malayang bansa.
  • 30.  (Dacillo, Al Vincent ) Sa Lupa ng Sariling Bayan Rogelio R. Sicat Bata pa lamang ay naulila na ito sa magulang. Kaya't Inampon ito ng kanyang tiyuhin na si Tata Indo. Lahat ng pagmamalupit ay naranasan niya sa kamay ng kanyang Amain. Kaya't siya'y nagsumikap Na abutin ang kanyang pangarap. Naging manunulat siya sa isang pahayagan sa kanilang bayan at sa gabi naman ay nag aaral siya. Hanggang sa makatapos siya ng pag aaral at naging topnotcher. At naging isang tanyang na abugado sa Maynila at nagkaroon ng isang malaking bahay sa quezon City. At napangasawa niya si Ising na taga San Fernando at nagkaroon sila ng Anak. Sa kabila nang kanyang katanyagan ay hindi nya pa rin malimutan ang sakit at sama ng loob na dinanas nya sa san roque kahit na nangamatay na ang mga gumawa nito sa kanya. At loob ng mahabang panahon ay hindi siya pumunta umuwi doon upang dalawin ang puntod ng kanyang mga magulang. Hanggang sa isang araw ay lumapit sa kanya ang Tiyo Julio niya upang magpatulong ukol sa lupa. Hindi naman ito nabigo sa paghingi ng tulong kay Layo. Ikinagulat ng lahat nang malaman na mayroon siyang kanser. Labis ang kalungkutang nadarama ng kanyang pamilya. Itinatago niya ang takot na nararamdaman. Ipinipilit niya na huwag siyang ilibing sa san roque dahil sa galit at poot na nararamdaman niya. Ngunit pinayuhan ito ni Tiyo Julio na sa kalaunan din ay naintindihan niya at napatawad niya ang mga taong nagpahirap sa kanya noon. At Iniuwi rin ang kanyang katawan sa San Roque at doon na rin Inilibing.
  • 31. I. TAGPUAN San Roque, Quezon City, San Fernando, II. TAUHAN  Layo - Atty. Pedro Enriquez - Naulila ng Maaga sa magulang at inampon ng kanyang malupit at kuripot na Amain na  kapatid ng kanyang Ama. - Nagsumikap at nagging isang tanyag na abugado sa Lungsod.  Tiyo Julio - Ang natitirang kamag-anak ni Layo  Ben - Ang Anak ni Tiyo Julio  Ising - Ang asawa ni Layo  Fe - Ang Anak ni Layo at Ising  Tata Indo - Kapatid ng Ama ni Layo. Ang malupit at kuripot na Amain na nag ampon sa kanya.  Gallego - Pinaka mayaman sa San Roque at nagmamay –ari ng isang poultry. III. BANGHAY Naulila si Layo mula ng kanyang pagkabata at siya'y inampon ng kanyang amain na si Tata Indo. Kinamuhan nya ito dahil sa kanyang kalupitan at nadala nya ang pagkamuhing iyon hanggang sa kanyang paglaki. Nakapag-aral sya ng abogasya at naging kilalang abogado sa Maynila, naging matagumpay sya at nagkaroon ng maraming pag-aari pati sa ibang lugar. Nilapitan si Layo ng kumpare ni Tiyo Julio para magpatulong sa isang kaso sa manahan at simula nun ay nagkikita na sila. Naging malapit sila Tiyo Julio at Layo sa isa't-isa; sya na lamang ang taga-San Roque na tinuturing na kadugo ni Layo, kasama ang kanyang anak na si Ben. Nang malaman nilang may kanser si Layo, madalas syang dinadalaw nila Tiyo Julio at Ben. Binilin ni Layo sa kanyang asawa na si Ising na sa Maynila nya gustong mailibing, pero sa San Roque (kung saan sya nagmula) sya inilibing nang sya ay pumanaw na. IV. PUNTO DE VISTA Sa bawat takbo at yugto ng buhay ay ikaw ang gumagawa. Kaya't marapat lamang itong pagbutihin at dapat ay maging handa sa lahat ng pagsubok na haharapin.
  • 32. V. TONO Damdamin ng katapatan at pagmamahal sa sariling bayan at pagmamalki sa kultura at kasaysayan nito. VI. PAKSA O TEMA Pagtanaw sa Pinanggalingan- Kahit gaano kalayo pa ang iyong marating, sa bandang huli ay babalik at babalik ka rin sa kung saan ka galing dahil dun ka nabuo at parte na yun ng katauhan mo habang buhay. Kakayahang Magpatawad- Isipin na lamang na kung ano man ang naranasan mong kalupitan ng kahit sino sayo bilang aral na nagpatatag ng iyong katauhan. Ang tao ay walang karapatan na hindi magpatawad ng kahit na sino. Pag-abot ng Pangarap- Sa kwentong ito, nagsimula si Layo bilang isang ulila. Pagkatapos ng ilang taon, sya ay naging abogado at kinilala ng maraming tao. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp. VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa akdang ito, nararamdaman ko ang impresyon ni Layo na parang gusto niyang maghiganti sa mga taong nagpahirap sa kanya. Gusto niyang ipamukha sa kanila na “Heto nako Ngayon” Ngunit hindi niya ito magawa dahil kahit papaano ay utang parin niya sa kanyang Amain ang kanyang buhay sa pagkupkop sa kanya. Ginawa na lamang niya itong inspirasyon upang umunlad ang kanyang buhay.
  • 33. Manipesto ng Isang Dayo Pat V. Villafuerte 1. nakahihirin ang bawat paglunok ng laway na sinaid ng mga pagbilin at pagpapaalala habang ang bawat bisig at mga labi ay nag-iiwan ng bakas ng pangungulila. di mahawan ang sapot ng pagluha na binikig ng putul-putol na pangangaral at paninisi, ng pangangatuwiran at pagtanggap, ng pagbabalik-loob at pagpapatawad. sa nalalapit kong paglisan, kayraming nag-ugat na samu’t saring alalahanin na parang asidong tumutunaw sa aking puso at kaluluwa: doon, sa establisyementong ang naghahari’y kapangyariha’t dolyar ay naroon sila’t tila mga rebultong di mapagtanungan, walang tamis ng pagtanggap, silang nangabulag sa aking papel, silang nangapipi sa aking dokumento, silang mga umalipusta sa aking diploma, silang mga nangiligkig sa aking serbisyo, mula ulo hanggang paa, ang pagkakatitig nila’y sumusunog sa aking puso’t utak. hinalay ako ng kanilang maaanghang na salita niluray ako ng kanilang matatalim na tanong dinurog ako ng kanilang di-masikmurang pamumuna. habang doon, sa dako pa roon sa lugar naming tanging sikat ng araw ang nabubuhay ay limang bibig ang sa aki’y naghihintay at umaasam. ay, wala na. wala nang bisa ang pakiramdaman wala nang ritmo ang awit ng aking pagsusumamo. sa gabi, at bukas ng gabi, at sa susunod pang mga gabi . . . habang binabagabag ako ng pudpod na puwit ng saingan at atungal ng aking bunso - ang binabanig ko’y lungkot, ang inuunan ko’y hapis, ang kinukumot ko’y luha habang sa aking tabi, ang aking asawa’y nangingiki sa lagnat at pagkalam ng sikmura. ay, ano’t di ko mayakap ang buwan gayong nakamatyag sa akin sa buong magdamag? ay, ano’t di ko mahagkan ang hangin gayong idinuduyan akong may pagsuyong ganap? kayat nagpasya ako – nasa paglisan ang ulap, nasa pagtakas ang langit,
  • 34. nasa pagpapaampon ang kaluwalhatian. 2. kayrami naming tumawid-dagat sa silong ng mga bituin bawat buntung-hininga’y isang usal na dalangin, bawat ubo-dahak-dura’y isang awit ng paghiling, bawat araw ay isang siklo ng pakikipagtunggali, bawat oras-minuto-segundo’y isang sipol ng pag-asam. at isang bagong daigdig ang kumupkop sa akin - binago ako ng kanyang kultura’t sibilisasyon, ng kanyang saloobin at mithiin. binuhay ako ng munting negosyong pausad-usad matapos makipagkalakalan, habang sa nilisang bayan ay naibubulong sa akin ng hangin - ang maraming pagsabog, ang lantarang katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, babae, matanda’t kasambahay; ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. paulit-ulit. paulit-ulit. paulit-ulit. ay, salamat sa pagkupkop sa walang kaseguruhang pag-ampon na hininog ng maraming pag-aalinlangan. dito, ang dayuhang tulad ko’y iginagalang dito, ang dayuhang tulad ko’y may laya’t karapatan dito, ang dayuhang tulad ko’y pinahahalagahan. ay, salamat sa pagkupkop salamat sa mayroon nang kaseguruhang pag-ampon na hininog ng maraming pangako. 3. isang pahina ang idinagdag sa kasaysayan ng pandarayuhan. maghahatinggabi, malalaking yabag ang tila bumiyak sa namamahingang lupa saliw ng mga iyak, hikbi, atungal, ungol, sigaw, panangis at panaghoy. isang grupong unipormado ang sumuyod sa aming komunidad – hinahanap ang isang kapirasong papel itinatanong ang legalidad ng aming panananahan. ginagalugad ang aming mga ari-arian. para kaming mga bubuwit na naghahanap ng mapaglulunggaan alumpihit, nagsusumiksik sa isang sulok upang makaiwas sa maraming paghataw tulak dito, tulak doon . . . hataw dito, hataw tdoon . . .
  • 35. kayrami naming hinubdan ng laya’t karapatan – lalaki’t babae, kahit matanda na’y may iisang kahatulan: lpiit ang mga ilegal na naninirahan! ito ang dikreto. ito ang kapasyahan. ito ang kahatulan. 4. isang manipesto ang aking inihanda na isinulat ko sa dugo at luha, ngalan ng dalawang daan at labing anim na kaluluwang ligaw ang nakatala - hinihingi nami’y kalayaan at katarungan, katarungan at kalayaan. ngunit . . . may lambong ang ulap na hatid ng langit, may takip na anino ang mukha ng buwan, parang kamatayang di napaghahandaan ang aking naranasan. mangyari, lupig ako ng isang sistema, supil ako ng isang ideolohiya, kontrolado ako ng politika. bansa sa bansa, asyano sa asyano, tao sa tao. bansa, asyano, tao. isang dilema ang pagpili: rehas na bakal o bansang nilisan . . . piitan o balik-bayan? may pagkakataon palang kailangang kainin ang suka’t inumin ang laway at ipagpikit-mata ang isang pagpapasya. ngayo’y babalikan ko ang nilisang bayan na humalay sa akin, lumuray sa akin, dumurog sa akin. ay, isang pagpapatiwakal ang gagawin kong pagbabalik. ang pagbabalik ay isang pagpapatiwakal. huwag naman sanang sa pagbabalik ko, ang sumalubong sa akin ay ang maraming pagsabog, ang lantarang katiwalian, ang dayaan sa eleksyon, ang pagmamaltrato sa mga bata, matanda’t kasambahay, ang abot-langit na pamumulitika, ang labanang muslim at militar, ang pagbagsak ng ekonomiya’t ang pagkalagas ng mga militanteng bayani ng lansangan. dahil kapag ito ang naganap, kapag ito ang aking nasaksihan, isang bagong manipesto ang maidaragdag sa kasaysayan.
  • 36. A. URI NG TULA Tulang Liriko- Nagpapahayag ito ng mga saloobin at pakiramdam ng makata. Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ito ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ito ay nasa isang malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tula ay tungkol sa mga kababayan natin na gusting mangibang bansa upang matugunan ang pangangailangan ng pamily at makaahon sa hirap. IV. TALINGHAGA Ang tulang ito ay masasabi kong malaman at malalim ang mga salitang nagbigay ng kahulugan sa katatagan nating mga Pilipino at kung paano tayo hindi sumusuko sa bawat hamon ng buhay. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Naipakita ng tula ang tunay na ugali at karakter ng mga Pilipino sa pagmamahal at pagmamalasakit para makaahon sa hirap at magkaroon ng magandang buhay. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay ditto ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa.
  • 37. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng paghihirap at kahit papaano ay pagkadismaya sa mga kamalasan na nangyayari sa pagtawid nila sa ibang bansa o ang mga paghihirap na dinadanas nila VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang ating minamahal na mga “OFWs” na nagpapakahirap sa ibang bansa para sa atin. Kasama rin ang mga Pilipino sa mga makabagong panahon ang tinutukoy sa tula. IX. TEORYA/DULOG Teoryang Humanismo- Ang layunin ng panitikan ay ipakita na ang tao ang sentro ng mundo; ay binibigyangtuonang kalakasan at mabubuting katangian ng tao gaya ng talino, talento atbp. X. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa tula at sa may akda ay mahusay ang mga salitang kanyang ginamit at nagawa niya ng maayos ang gusto niyang iparating sa mga mambabasa. Ang sumulat ng tulang ito ay binigyan ng empasismo ang kahalagahan at paghihirap n gating mga kababayang nangingibang bansa upang magtrabaho.
  • 38.  (Domingo, Dennimar) Impeng Negro Rogelio Sukat Sa isang iskwater ay naninirahan si Impen at ang kanyang ina at kapatid. Sa tuwing aalis ng bahay si Impen bilang isang agwador ay lagi siyang pinagbibilinan ng kanyang ina na umiwas sa pakikipagaway lalo na kay Ogor. Si Ogor ang siga sa lahat ng agwador sa kanilang lugar. Madals nitong tuksuhin si Impen sanhi panlabas na anyo nito. Anak siya ng kanyang ina sa isang negrong amerikano . Meron siyang kapatid na anak naman ng kanyang ina sa isang Amerikanong puti kaya ganon na lamang ang pagtukso sa kanya ng mga tao. Isang araw sa kanyang pagiigib ay muli na naman siyang sinubukan ni Ogor. Pilit na isiningit ni Ogor ang kanyang balde nito kahit na si Impen pa ang nasa pila. Nakiusap si Impen kay Ogor na hayaan na lamang siya matapos ngunit hindi ito pumayag kaya naisip na lamang niyang umuwi. Subalit sa kanyang paglakad ay pinatid siya ni Ogor at tumama ang pisngi niya sa nabitiwang baldeng tubig. Dahil sa dugong dumaloy sa kanyang pisngi ay agad nitong tiningala ang kaaway at tinawag ang pangalan nito. Nagulat si Ogor at mabilis siya nitong sinipa. Nagpambuno ang dalawa. Subalit bigla ang paglakas ni Impen. Natalo at napasuko niya si Ogor. Ganoon na lamang ang pagkamangha ng mga kapwa niya agwador. Sa pagkakataong ito, pangingilagan na siyang tuksuhin ng mga iyon.
  • 39. I. TAGPUAN Ang pinangyarihan ng kwento ay sa may gripo, dito naganap ang tunggalian ng kwento. Hindi inilarawan mabuti ng akda kung ano ang itsura ng tagpuan ngunit isinaad niya kung saan nangyari ito. Nakatulong ito sa paglikha ng kinakailangang emosyon sa kapaligiran dahil sa lugar na ito ay ipinakita ni Impen (pangunahing tauhan) ang kanyang poot na mula pa noo’y nadarama niya kay Ogor. Angkop na angkop ang lugar na napili ng akda dahil sa lugar na ito’y maraming tao ang nag-iigib na nakasaksi sa pangyayari. Malaking pagbabago ang naganap matapos mangyari sa lugar na ito ang pagpatol ni Impen kay Ogor. Nakaramdam ng kapangyarihan si Impen matapos niyang mapasuko si Ogor. II. TAUHAN Impen Ang pangunahing tauhan sa maikling kwento ni Rogelio Sikat. Inilarawan siya bilang isang maitim o negro, sarat ang ilong at may makapal ang labi. Base sa kwento, siya lamang ang natatanging negro sa magkakapatid. Pinaniniwalaan niya na ang kanyang ama ay isang sundalong negro na matapos siyang ipanganak ay iniwan ang kanyang ina. Siya ay nagtitimpi sa mga pang-aasar na kangyang natatanggap mula kay Ogor at sa iba pang kagrupo neto ngunit ang huling away nila ang nakapagpabago ng buong kwento. Ogor Ang antagonista sa maiklling kwento. Siya ang hinihirang na hari ng kanilang grupo kung saa’y mahilig mangutsa kay Impen. Hindi naman maiging nailarawan si Ogor sa kwento. Nabanggit lamang na siya’y isang hari ng mga agwador. Base sa aking obserbasyon, makikitang siya ay mapangutyang tao mahilig niyang kutyain si Impen dahil sa balat nitong maitim at dahil na rin sa nanay nito. Siya ay gumanap bilang isang matinding kaaway ni Impen na nagdulot ng pagkakaroon ng tunggalian sa kwento.
  • 40. III. BANGHAY Naghuhugas ng kamay sa batalan si Impen nang kausapin o pangaralan siya ng kanyang ina. Binalaan siya ng kanyang ina na huwag na siyang makipag-away at uuwing basag ang mukha. Nagpunta si Impen sa igiban ng tubig dahil isa siyang agwador. Mahina na ang kita ng kanyang ina sa paglalaba at mahina na rin ang kanyang kita sa pag-aagawador ngunit patuloy siya sa pagtatrabaho kahit na maraming nang-aapi sa kanya. Inaapi siya dahil sa estado ng kanilang pamilya at dahil sa kanyang kulay. Isa sa mga matinding manukso sa kanya ay ang kapwa agwador na si Ogor. Napansin ni Impen ang langkay ng mga agwador sa may gripo. Nakaanim na karga siya at may sisenta sentimos nang kumakalansing sa bulsa ng kanyang maong. Nanatili siya roon upang mag-igib pa at tatanghaliin siya ng pag-uwi. Nakita niya si Ogor sa isang tindahan malapit sa gripo. Tulad ng nakagawian nito, agad siya nitong tinawag na Negro at pinagsalitaan ng masasakit na salita. Sumingit si Ogor sa pila nang si Impen na ang sasahod ng balde niya. Sa kagustuhang makaiwas sa gulo, hindi na umimik si Impen at nagpasyang umalis na lamang. Pinatid ni Ogor si Impen nang papaalis na ito sa pila. Nabuwal si Impen. Tumama ang kanan niyang pisngi at nagalit si Impen at nagsuntukan sila. Hindi tumigil si Ogor sa pagtadyak, pagsuntok, at pananakit kay Impen hanggang sa labis nang napuno ng poot si Impen. Humina si Ogor sa sunud-sunod na dagok at bayo ni Impen sa kanya. Sumuko siya kay Impen, na ikinagulat ng lahat. Maraming sandaling walang nangahas na magsalita. Naramdaman ni Impen ang paghanga mula sa mga taong pumalibot sa kanila ni Ogor. Tiningnan ni Impen ang nakabulagtang si Ogor. Nakadama siya ng kapangyarihan. IV. PUNTO DE VISTA Ang naglalahad sa kwento ay nasa ikatlong panauhan dahil ang may-katha ang nagsasalita sa kwentong ito. Ang pagsasalaysay ay nagkaroon ng pagbabago matapos mangyari ang rurok ng kwento, ang pagsuko ni Ogor sa kanilang suntukan.
  • 41. V. TONO Ang emosyon na nagdala sa kwentong ito ay ang galit o poot. Matagal ng nagtitimpi si Impen sa pangungutya ni Ogor. Ang mga salitang ginamit sa istoryang ito ay magaan na tama lamang upang maintindihan ng mga normal na magbabasa. Ang istilo ng paglalahad ay angkop lamang sa kilos na nilarawan. Ang tono ng nagsasalita ay sadyang epektibo upang maintindihang mabuti ng mga mambabasa ang kwento. VI. PAKSA O TEMA Ang layunin ni Rogelio Sikat sa maikling kwentong ito ay matuto tayong lumaban at harapin ang takot sa anumang hamon ng ating buhay. Base na rin sa aking pagsusuri, Makikita rin natin sa kwento ito na si Impen ang nagtatrabaho para sa pamilya niya. Ito ay ang responsibilidad ng mga lalaki. Sila ang dapat na nagpapakain at ang bumubuhay ng pamilya. Sumunod dito ay ang pagkakaroon ng iba’t ibang kulany ng tauhan. Si Impen bilang Negro at si Kano bilang maputi, ipinapakita rito ang pagkakaiba-iba ng mga tao. Iba iba man tayo, hindi ito hadlang upang lagpasan ang ating mga problema. Ang huli ay ang pagkakaroon ng lakas ng loob ni Impen na ipagtanggol ang kaniyang sarili. Hindi dapat tayo magpaalipin sa mga takot na ating nararamdaman. Kailangan natin silang harapin at hindi pagtaguan o kaya’y takbuhan. Hindi habang buhay ay makakatakbo tayo sa bagay na ating kinakatakutan. VII. TEORYA/DULOG Realismo Ang teoryang ito ay tumatalakay sa katotohanan sa lipunan. Karaniwan nitong pinapaksa ang kalagayan na nangyayari sa lipunan tulad ng kurapsyon, katiwalian, kahirapan at diskriminasyon. Madalas din itong naka pokus sa lipunan at gobyerno. Mahalaga din sa nagsusuri ng mga akda na sinusuri sa teoryang ito na maiugnay ang mga pangyayari sa akda o teksto sa lipunan. Sa maikling kwento ito, pinapaksa ng manunulat ang diskriminasyon na kalimitang makikita sa iba’t ibang lugar. Madalas itong mangyari sa labas ng bahay, eskwelahan at sa lugar ng pinagtatrabahuan. Sa kwentong ito, patuloy na kinukutya ni Ogor si Impen hanggang sa napuno na si Impen at nag-amok kaya nagkaroon ng away sa pagitan nila.
  • 42. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang storyang Impeng Negro ay isang mahalagang storya na nagtuturong maging mabuti at huwag manakit sa nanakit sa iyo. Si Impen ay niloloko lagi ni Ogor at sinasabi lagi ng nanay ni Impen na huwag lumaban pabalik at umalis na lamang. Laging niloloko at ipinagtatawanan si Impen dahil sa kakulayan niya at pati na rin ang pagkatao ng nanay nina. Si Impen ay isa sa mga pinakaitim sa pamilya niya. Siya’y maitim dahil ang tatay niya an isang Negrong galing sa Estados Unidos. Ang nanay naman niya ay pinagtatawanan din ng iba dahil siya’y tinatawag na parang “whore” dahil sa paging babae na nakakakuha ng para sa pagbibigay ng “pleasure” sa iba’t ibang lalaki. Si Impen ay laging niloloko ni Ogor dahil sa kalagayan ng kanyang pamilya at pagkatao ni Impen. Ang storyang ito ay nagtuturo na maging mas abutting tao at huwag gumawa ng di’ tama o patulan ang nanloko sa iyo.
  • 43. Ang Pagbabalik Rogelio Sikat Babahagya ko nang sa noo ay nahagkan, sa mata ko'y luha ang nangag-unahan, isang siya'y iwan ko sa tabi ng hagdan!... Sa gayong kalungkot na paghihiwalay, nalulumbay ako't siya'y nalulumbay! Nang sa tarangkahan ako'y makabagtas, pasigaw ang sabing "Umuwi ka agad," ang sagot ko'y "Oo, hindi magluluwat...!" Nakangiti ako, luha'y nalalaglag! At ako'y nagtuloy, tinunton ang landas, na kabyak ang puso't naiwan ang kabyak... Lubog na ang Araw, kalat na ang dilim at ang Buwan nama'y ibig nang magningning; makaurasyon na noong aking datnin ang pinagsadya kong malayong lupain; k'wagong nasa kubo't mga ibong itim ang nagsisalubong sa aking pagdating! Sa pinto ng nar'ong tahana'y kumatok, ako'y pinatuloy ng magandang loob; kumain ng konti, natulog sa lungkot, na ang puso'y tila ayaw nang tumibok; ang kawikaan ko, pusong naglalagot, tumigil kung ako'y talaga nang tulog! Nang kinabukasang magawak ang dilim, Araw'y namintanang mata'y nagniningning, sinimulan ko na ang dapat kong gagawin:
  • 44. Ako'y nag-araro, naglinang, nagtanim, nang magdi-Disyembre, tanim sa kaingin, ay ginapas ko na't sa irog dadalhin! At umuwi akong taglay ko ang lahat, mga bungangkahoy at sansaknong bigas, bulaklak ng damo sa gilid ng landas ay sinisinop ko't panghandog sa liyag, nang ako'y umalis siya'y umiiyak, O! ngayon marahil siya'y magagalak! At ako'y nagtulin, halos lakad-takbo! Sa may dakong ami'y may'ron pang musiko, ang aming tahana'y masayang totoo at ang panauhin ay nagkakagulo! "Salamat sa Diyos!" ang naibigkas ko, "nalalaman nila na darating ako!” Ngunit, O! tadhana! Pinto nang mabuksan, ako'y napapikit sa aking namasdan! apat na kandila ang nangagbabantay sa paligid- ligid ng irog kong bangkay, mukhang nakangiti at nang aking hagkan ang parang sinabi'y..."Paalam! Paalam!"
  • 45. A. URI NG TULA Sa tulang “Ang Pagbabalik” ni Rogelio Sikat ay nasa uri ng tulang liriko na siyang pumapaksa sa damdamin ng persona. Ito ay sumasailalim sa Elehiya sapagkat nagpapahayag ito ng damdamin o ang paggugunita sa taong sumakabilang-buhay na. Sa aking pagsusuri, makikita naman na ang kaniyang kabiyak ay namatay na ng siya’y nagbalik at nang kanyang hagkan ay parang kanyang sinabi’y, paalam. palaam. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Ang pagbabalik” ay nakapaloob sa makabagong kayarian ng tula na walang sukat at tugma. Ito ay tinatawag na malayang taludturan o free verse. Sa panahon ng kontemporaryo, marami ang nailathalang tula na hindi sumunod sa tradisyunal. II. SUKAT Ang tulang ito ay walang sukat dahil na rin ito ay nakapaloob sa malayang taludturan kung saan ay kabaligtaran ng tradiyunal na pagsusulat ng tula. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang tulang ito ay naglalaman ng lungkot sa kadahilanang sumakabilang buhay na ang kanyang mahal sa buhay. Ito’y naglalarawan ng damdamin ng isang lalaking namatayan ng mahal sa buhay. IV. TALINGHAGA Sa pagbabasa ng tulang "Ang Pagbabalik" ni Rogelio Sikat, masasabing ito'y nagtataglay ng talinghaga. Ito'y dahil napagalaw nang husto ng may-akda ang guni-guni o isipan ng mambabasa. Isang patunay dito, napa-isip ang mambabasa kung ano ang tinutukoy na "pagbabalik". Sa puntong ito, masasabing napagalaw ng mambabasa ang kanyang guni-guni. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Sa aking pagsusuri, masasabi kong ito ay nagtataglay ng pagpapagalaw ng kaisipan ng mambasa dahil na rin sa kakayanan nitong bumuo sa isipan ng mga
  • 46. mambabasa ang tunay na sitwasyon sa tula. Ang pangyayaring aking sinasabi ay ang araw ng kanyang pagbalik, kung saan nakita niyang nahihimlay sa kabaong ang kanyang iniirog. VI. ALIW-IW Sa aking pagsusuri, masasabi kong hindi tinataglay ng tulang ito ang pagiging maindayog marahil na rin sa kadahilanang hindi ito sumunod sa tradisyunal na pagkakasulat. VII. TONO Ang tono ng tulang ito ay nalulungkot. Hinagpis ang nadarama niya sapagkat sa kanyang pagbalik ay nakita niya ang kanyang irog na siyang nakalatay sa loob ng kabaong. Hindi niya inakala na sa kanyang pagbabalik, mawawala na ang kanyang minamahal sa buhay. VIII. PERSONA Ang persona ng tula ay ang taong nawalan ng minamahal sa buhay. Siya ang nagkkwento kung ano ang huling nangyari bago siya umalis at ang pangyayaring nadatnan niya ng siya ay dumating sa kanilang tahanan. IX. TEORYA/DULOG Teoryang Romantisismo Maituturing na ito ay nasa ilalim ng teoryang romantisismo dahil ito ay naglalahad ng mga pangyayaring nagaganap sa pang-araw araw. Higit na pinapahalagahan dito ang damdaming namumutawi sa persona na siyang nararamdaman ng mga mambabasa X. REAKSYON/KOMENTO Ang tulang “Ang Pagbabalik” ay isa nga namang napakagandang tula. Napapagalaw niya ang imahinasyong ng mga mambabasa na syang nagpapaganda at lalong nagpapaintindi pa ng tulang kanyang naisulat. Ang mga salitang ginamit dito ay mababaw lamang na siyang nagpanatili ng interes ng mga mambabasa.
  • 47.  (Hernandez, Jillian Ayn Sophia) Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino? Robert Ong Sa unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan. Marami pa siyang kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’, nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’. Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro. Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan.
  • 48. I. TAGPUAN Maraming tagpuang binanggit sa libro, pero ang pinakamadalas na tagpuan ay sa Maynila. Ang pagkakalarawan ng libro sa Maynila ay isang syudad na maraming mahirap, laganap na prostitusyon at marumi. Meron ding tagpuan sa skwelahan, dito, sinalaysay ng manunulat ang mga larong madalas niyang laruin noon. Naging tagpuan din ang sementeryo, nang ikwento ng manunulat ang araw ng pagdalaw niya sa puntod ng lolo niya. Sa bahay, nang minsang may nangangaroling sa tapat ng kanyang bahay. Binanggit din ang isang tindahan dahil naalala ni Bob Ong ang mga panahon na may tindahan sila. Sa Quezon city naman, binigyang pansin ang mga kakaibang pangalan ng mga kalye doon. At sa Amerika naman ikinwento ng manunulat ang isang barbero na libre ang serbisyo. II. TAUHAN Ang librong nabasa ko ay walang ispesipikong tauhan. Kaya naman ang mga tagapagsalaysay lang ang pangunahing tauhan nito. Isa sa mga nagsasalaysay sa libro ay ang mismong manunulat nito. Isinalaysay ng manunulat ng libro ang mga kulturang Pilipino, pati ang mga karanasan niya noon pa man. Ilan pa sa mga naging tagapagsalaysay dito ay si Teresita Bacolcol, isinalaysay niya ang karaniwang tingin ng ilang taga-ibang bansa sa mga Pilipino. Isa pa ay si Herdy Yumul sa sinulat niyang “Who wants to be a Filipino?” Si Barth Suretski, isang Amerikano kung saan sinalaysay niya ang ilan sa mga napapansin niya kung bakit hindi umuunlad ang Pilipinas. Ang “The Parable of the Mountain Bike” na sinulat ni Orion Perez Dumdum kung saan ikinwento niya ang pagkakaibigan ng isang Amerikano at isang batang Pilipino. Mga Pilipinong ‘kulang sa malasakit sa bayan’ at ilang Pilipino naman na ‘matindi ang malasakit sa bayan’ ang binigyang pansin ni Joaquin Sy sa kanyang sanaysay na “Bago Maging Kulelat”. Sa “The Starbucks Principle” naman ni Nick Garcia, tinalakay naman niya kung gaano ba ka espesyal ang kape mula sa ’Starbucks’, at kung bakit giliw na giliw dito ang mga pa sosyal na Pilipino. Ang “A Matter of Taste” at “A Rhose by Any Other Name” ni Matthew Sutherland na tungkol sa pagkain at kakaibang mga pangalan ng Pinoy. At si Mack P. Magno na sumulat tungkol din sa pagkain ng mga Pilipino. III. BANGHAY Sa unang bahagi ng libro sinalaysay ng manunulat ang mga nakagawian niya noon at ilang kultura at nakasanayang gawin ng mga Pilipino. Nariyan nang ikwento niya ang mga hilig niya gaya ng pakikinig ng radio. Ang pagkwento niya sa mga larong madalas niyang nilalaro pagkalabas niya mula sa skwelahan. Marami pa siyang
  • 49. kinuwento gaya ng mga kakaibang pangalan ng mga kalye, mga uri ng ‘jeepney driver’, nakakatawang mga pangalan ng negosyo at kung paano mo malalaman kung isa kang ‘martial law baby’. Ang bahaging ito ng libro ang pinaka nakaka-aliw para sa akin. Dahil habang binabasa ko ito ay napapadalas ang aking pagtawa. Ang introduksyon ng libro ay matatagpuan sa kalagitnaan na ng libro. Ang introduksyon ay nahahati sa apat na bahagi, ang introduksyon sa internet, sa Bobong pinoy, sa kwentuhang barbero at ending ng introduksyon. Sa bahagi ring ito ng libro lumitaw ang mga puna ng manunulat. May oras na napapangiti ako sa bahaging ito, ngunit ang madalas na naging reaksyon ko ay pagsang-ayon sa mga nabasa ko. Sa bandang dulo ng libro binahagi naman ng manunulat ang mga liham o mga akda ng mga bisita ng website na Bobong Pinoy. Dito naman lumitaw ang mga opinion ng ibang lahi o kahit mga Pilipino. Sa ilang mga liham o akda ay nakakatuwa dahil nagpapakita ito ng paghanga sa ating pagkain at kaugalian. Ngunit hindi naman lahat ay maganda. Merong ilan ay tila nasobrahan sa alab ng damdamin kaya nasobrahan din sa kanyang mga sinabi. Sa huling parte ng libro ay tila nagpapahatid ng mensahe ang manunulat. Nais ng manunulat na maging mulat ang bawat makakabasa nito sa mga magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Galit at kalungkutan ang naramdaman ko sa bahaging ito ng libro, galit dahil sa mga akdang walang sapat na basehan pero sobra kung makapaghusga sa mga Pilipino. At nalulungkot dahil sa ilang mga Pilipinong ikinakahiya ang kanilang pagiging Pilipino, mga Pilipinong walang pagmamahal sa kanilang lupang sinilangan. IV. PUNTO DE VISTA Ang akdang aking nabasa ay lubos kong masasabing makabuluhan. Sapagkat nasasalamin nito ang tunay na mga pangyayari sa ating paligid. Nagbibigay rin ito ng karagdagang mga impormasyon. Ito rin ay napapanahon dahil ilan sa mga suliraning tinalakay sa akda ay problema parin ng ating bansa hanggang ngayon. Ang mga pangyayari at mga isyung tinalakay sa libro gaya ng mga suliranin sa kalinisan, kahirapan, diskriminasyon at marami pang iba ay maituturing kong naaangkop at makatotohanan dahil nakikita, nararanasan o kaya naman ay nababalitaan natin ito. Samantala, dahil nagmumulat sa katotohan at maaaring magamit sa araw-araw ang mga kaisipang pinalutang sa akda. Naging makabuluhan at kapaki-pakinabang ito sa libro. Nagdagdag ito ng interes sa libro. Realismo ang sa tingin ko ay maaring ilapat na teoryang pampanitikan sa akda dahil ito ay tumutukoy sa tunay na buhay. Ang akda ay tumutukoy sa mga pangyayaring
  • 50. maaaring maganap sa buhay ng sinoman. Gaya na lamang ng ilang mga gawain ng manunulat na sinalaysay niya sa unang bahagi ng akda. Nariyan ang paglalaro niya noong kabataan niya, mga karanasang maaari ding maranasan ng ibang tao at marami pang iba. V. TONO Ang damdamin/tono ng nilalaman ng teksto ay may halong negatibo at may halong pagkatuwa. Una, may halong negatibo sapagkat nilalaman nito ang paglalahad sa mga maling gawain na Pilipino na paulit-ulit na ginagawa. Pangalawa, may halong pagkatuwa sapagkat ginagawaang katuwaan nalang ng ibang Pilipino ang pagkakamaling nagagawa nila sa kanilang araw-araw na buhay. VI. PAKSA O TEMA Ang paksa ng libro ay nakatuon sa kultura ng mga Pilipino. Tinuon ng manunulat ang paksa ng libro sa mga kasanayan, paniniwala at ilang nakakatuwang bagay sa pagiging isang Pilipino. Sa ilang bahagi naman ng libro, naging paksa ang mga suliranin sa ating bansa. Dito tinalakay ng manunulat ang karaniwang mga problema sa ating mga Pilipino. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang maaaring ituon sa Bakit Baliktad Magbasa ang mga Pilipino ay Humanismo. Ang teoryang ito ay nagbibigay ng pagpapahalaga sa buhay ng isang tao. Kung saan ang sentro ng akda ay ang tao. Ang tao ang siyang pinahahalagahan dito. Siya lamang ang makagagawa ng paraan upang siya ay umunlad at ikatatagumpay niya. Siya rin ang nakagagawa ng ikababagsak at ikalalagapak ng kanyang buhay. Pwedeng gamitin ng sanaysay dito. Gaya ng sa teksto, ang Pilipino ay gumagawa ng paraan sa ikakabagsak ng kanilang pagkatao at sa pagpapababa ng pagtingin ng ibang lahi sa kanila ng dahil sa kanilang maling mga gawain. VIII. REAKSYON/KOMENTO Bilang isang mag-aaral, masasabi ko naman na maganda ang maidudulot ng akda para sa akin. Bukod kasi sa mga opinyon ng manunulat, naglalaman din ng karagdagang kaalaman ang libro. Dahil din sa akda, nalaman ko rin ang kahalagahan ng pagbabasa. Para naman sa ibang tao at lipunan ay masasabi ko ring maganda ang maidudulot nito. Maraming tao ang walang alam sa ilang mga suliraning panlipunan sa sarili niyang bansa. Kumbaga may nangyayari na sa sarili mong bahay ay wala ka paring alam. Ang libro ay nagbibigay ng ideya sa kung ano ang tunay na nangyayari at kung ano ang tingin ng ibang lahi sa atin. Kung lahat siguro ng Pilipino ay makababasa nito, magkakaroon na ang lahat ng kaalaman tungkol sa ating lipunan.
  • 51. Ang bawat bahagi ng libro ay nakakapukaw ng intensyon at nakaka-aliw. Sa paraang ito ng manunulat naging mahusay ang pagkakalikha ng akda. Sa ilang bahagi ng akda ay naibigan kong lubos ang bahagi na kung saan nagtala ang manunulat ng ilang pangalan ng mga negosyong ginawa ng mga Pilipino. Nakakatawa ito dahil sa kakaibang pagkakabuo ng mga pangalan. Ang librong “Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ay inirerekomenda kong tangkilikin ng iba lalo na sa mga estudyante at lingkod bayan. Sa mga estudyante upang maaga silang mamulat sa magagandang bagay sa pagiging isang Pilipino. Ito rin ay upang ipagmalaki nilang lubos ang Pilipinas gaya ng may akda. Para naman sa mga lingkod bayan, ito naman ay para malaman nila ang ilan sa mga suliraning wala pa ring solusyon. Malaman din sana nila sa pamamagitan ng libro ang opinyon ng ibang lahi sa atin. Kung gaano tayo kinukutsa at hinuhusgahan dahil sa kagagawan ng ilan sa kanila. Kung ako ay mapagbibigyang dagdagan o isaayos ang akda ay hindi ko na ito tatanggapin. Para sa akin, ang libro ay naisaayos na. Lubos akong nagandahan sa libro kaya naman nais ko itong manatili sa orihinal nitong ayos. Naniniwala akong may sapat nang kakayahan ang manunulat upang makabuo ng isang magandang libro. Isang librong naaangkop sa anumang edad at estado sa buhay. Isang librong napapanahon dahil sa mga paksang tinalakay. Ang librong “Bakit Baliktad Magbasa ng Libro ang mga Pilipino?” ni Bob Ong ay isang librong kapupulutan ng aral, magiging dahilan ng iyong pagngiti at pagtawa, magbibigay sa iyo ng impormasyong kasasang-ayunan at kagagalitan mo dahil totoo, at higit sa lahat, magbibigay sa iyo ng mga dahilan kung bakit masarap maging Pilipino at kung bakit ka baliktad magbasa ng libro.
  • 52. Ang Panday Amado V. Hernandez Kaputol na bakal na galing sa bundok. sa dila ng apoy kanyang pinalambot; sa isang pandaya'y matyagang pinukpok at pinagkahugis sa nasa ng loob. Walang ano-ano'y naging kagamitan, araro na pala ang bakal na iyan; Ang mga bukiri'y payapang binungkal, nang magtaniman na'y masayang tinamnan. Nguni't isang araw'y nagkaroon ng gulo at ang boong bayan ay bulkang sumubo, tanang mamamaya'y nagtayo ng hukbo pagka't may laban nang nag-aalimpuyo! Ang lumang araro'y pinagbagang muli atsaka pinanday nang nagdudumali, naging tabak namang tila humihingi, ng paghihiganti ng lahing sinawi! Kaputol na bakal na kislap ma'y wala, ang kahalagahan ay di matingkala, ginawang araro: pangbuhay ng madla ginawang sandata: pananggol ng bansa! Pagmasdan ang panday, nasa isang tabi, bakal na hindi man makapagmalaki; subali't sa kanyang kamay na marumi ay naryan ang buhay at pagsasarili!
  • 53. A. URI NG TULA Ang isang epiko ay ukol sa kabayanihan ng pangunahing tauhan na kinapapalooban ng mga paniniwala, kaugalian, huwaran at sukatan sa buhay na 'di kapanipaniwala. Sa tulang Ang Panday, Ito ay tungkol sa pagsasalaysay sa isang tila bayani-- ang Panday. Ang Panday ay may isang hindi pinahahalagahan ng ibang tao ngunit ang ka yang trabaho ay kailangan dahil sa kanyang mga nagagawa. Isang bayani ng matuturing ang isang Panday. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Walang tugmaan sa tulang Ang Panday dahil ang tunog ng mga huling pantig ay walang Pagkakapareho. II. SUKAT Ang sukat ng tula sa unang saknong ay 18:15:14. Ito ay wala ring pareho ng sukat sa mga sumunod pang mga saknong. Dahil sa walang Tugma at sukat ang tula sa mga saknong at taludtod nito, Ito ay isang halimbawa ng tulang may malayang taludturan. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang Panday ay isang tula na naglalarawan at nagsasalaysay ng paghihirap ng isang Panday sa paggawa ng iba't ibang uri ng bakal na ginagamit sa pang- Araw-Araw at maging sa pakikipagdigmaan na ginagamit na sandata. Marami ang hindi nakakapagpahalaga sa Gawain niyang Ito na siya namang tunay na mahalaga. IV. TALINGHAGA Napukaw ng may-akda ang mga mambabasa sa kanyang talinghagang inilagay sa tulang Ang Panday. Malaman ang bawat saknong at taludtod na nag-iwan ng pagtataka sa kahalagahan ng isang Panday.
  • 54. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Bati ng tula na ipakita ang kahalagahan ng Panday na isang tunay na mahirap na trabaho dahil kinakailangan ng Tao ang isang Panday sa paghulma ng mga bakal upang maging Sangkap sa pang-Araw-Araw at pakikipaglaban o pag-aalsa. VI. ALIW-IW Ang tula ay isang halimbawa ng may malayang taludturan kaya sa Kung ang usapin ay Aliw-iw, walang masyadong alindayog ang tula. VII. TONO Ang tono ng tula ay puno ng pait dahil sa kulang na pagpapahalaga sa isang Panday. VIII. PERSONA Ang persona ng Ang Panday ay isang Panday na naglalahad ng kanyang saloon in at hinanakit sa pagpapasawalang-bahala ng tao sa kanyang Gawain at trabaho. IX. TEORYA/DULOG Ang teorya sa tulang Ang Panday ay pamilyar. Ito ay pamilyar sapagkat ang pagpapasawalang-bahala at pag-babaliwala ng Tao sa mga trabaho ng iba ay karaniwan ng nangyayari. Ito ay nangyayari sa mga Gaya ng drayber o dyanitor. Sila ay nagtatrabaho para mag-serbisyo sa ibang Tao at sa pera ngunit ang karamihan ay hindi nadarama ang ka ilang kahalagahan. X. REAKSYON/KOMENTO Ang aking reaksyon sa tulang Ang Panday ay sana pahalagahan ng Tao ang trabaho ng kapwa nila, at bigyang-respeto nalang ang bawat isa dahil pare-pareho lang tayo nagta-trabaho para sa ikabubuhay ng pamilya at sarili at maging ang serbisyo sa nakakarami.
  • 55.  (Macasaquit, Ryan) Luha ng Buwaya Amado V. Hernandez Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya sa tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila. Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa paaralan. Nalaman ni Bandong kung sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga plano at hinanaing ng mga maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte at ayusin ito sa harap ng hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga Grande. Di naglaon ay napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay pagmamay-ari ito ng isa nilang kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga inosenteng mahihirap at nabigyan ng hustisya.
  • 56. I. TAGPUAN Ang tagouan ng kwentong Luha ng Buwaya ay sa isang maliit na bayan na matatagpuan sa Gitnang Luzon, ito ay ang Sampilong. Sinasabing ang pangalan ng bayan na ito ay hang okay San Teofilo (San Pilo) ngunit may magsasabi rin na ito ay galling sa pagsampal ng isang prayleng puti sa ilong ng isang hangal na Indiyo. Ang Sampilong ay napapalibutan ng mga lupaing sakahan na pag-aari ng iba’t ibang tao. Ngunit ang pinakamalaking bahagi ng lupain ay nakapangalan sa mga grande. II. TAUHAN Bandong Cruz Siya ay isang gurong hinirang upang maging panibagong principal o punong- guro ng isang paaralan sa Sampilong. Siya ay anak ng isang magsasaka at maagang naulila, kaya’t siya’y kinupkop ng kanyang tiya. Siya ay matuwid, matulungin, responsable, at mapagkakatiwalaan kaya’t palagay sa kanya ang mga mahihirap at ordinaryong tao sa Sampilong. Don Severo at Doña Leona Grande Sila ang mayamang mag-asawa na mapang-abuso sa kanilang mga trabahador at sa mga nangungupahan sa kanilang mga lupain. Mayroon silang dalawang anak na nagngangalang Jun at Ninet. Madalas silang magsimba ngunit sila’y lubhang sakim at gahaman. Maaaring mahalintulad sa matakawa na buwaya. Dislaw Ang katiwala ng mga Grande na mayabang, may masamang ugali at kinamumuhian ng mga magsasaka. Siya ang karibal ni Bandong sa magandang dalagang si Pina. Palagi siyang may dala-dalang rebolber nab aril saan man magpunta. Pina Ang dalagang iniibig pareho nina Bandong at Dislaw. Siya ay anak ni Mang Pablo at Aling Sabel. May kapatid siyang lalaki na nagngangalang Dinong. Tinaka siyang gahasain ni Dislaw pagkat di niya ito makuha sa santong dasalan. Andres Isang lalaking naninirahan sa iskwater area na may lihim na pagkatao. Pinagbintangan siyang magnanakaw ng ulo ng litson na iniabot lamang sa kanya. Siya ang asawa ni Sedes at mayroon silang apat na anak. Lingid sa kaalaman ng iba na siya pala ang
  • 57. tagapagmana ng malaking lupain ni Kabesang Resong, isang mayaman ngunit mabuting kabesa noon. Tasyo Siya ang hinirang na pinuno ng unyon. Madalas siyang makipag-away sa mga Grande at kay Dislaw dahil nais niyang protektahan at ipaglaban ang kanilang karapatan at mabigyan ng hustisya ang mga pang-aabuso sa kanilang mga mahihirap. III. BANGHAY Umiikot ang kwento ng Luha ng Buwaya sa tunggalian ng mayayamang may-ari ng lupa at ng kanilang mga inaaping magsasaka sa bayan ng Sampilong ilang taon matapos ang pananakop ng mga Hapones. Nagsimula ang kwento sa pag-uwi ni Maestro Bandong Cruz sa Sampilong upang humalili sa dating punong-guro na nagbakaston muna dahil sa karamdaman. Nagkataon naman na magkakaroon ng malaking handaan sina Don Severo at Doña Leona Grande, ang mga pinakamayaman sa Sampilong, bilang pagsalubong sa kanilang dalawang anak na sina Jun at Ninet. Ang magkapatid ay umuwi sa Sampilong mula sa kanilang pagtatapos sa Maynila. Ang pamilya Grande ay lubhang mapang-api sa kanilang mga magsasaka , at hindi lamang ngayong malapit na ang piging ngunit kahit noon pa man. Sila'y lagging walang-awang sumisingil ng mga nagkakapatong-patong na utang ng mga mahihirap na magsasaka. Isang halimbawa ng kanilang kalupitan ay, ilang araw matapos ang handaan, namatay ang asawa ng isang magsasaka dahil hindi pinagbigyan ng mag-asawa ang hiling ng lalaki na huwag munang kunin ang kanilang pera upang mayroon siyang maipambili ng gamot para sa kanyang maysakit na asawa. Dumating ang mga pangyayari sa puntong napuno na ang mga mahihirap na magsasaka at naisip nilang magtayo ng isang unyon para mapangalagaan ang kanilang mga karapatan. Sila ay tinulungan ng butihing punong-guro na si Bandong. Sa tulong nito ay namulat ang isipan ng mga tao sa Sampilong at gumanda ang kalagayan ng mga mamamayan. Ngunit patuloy na umiral ang kasakiman ng mga Grande at tinangka nilang kamkamin ang lupaing kung tawagin ay 'Tambakan' o 'Bagong Nayon' at hinabla ang mga mahihirap upang mapigilan ang kanilang mga plano. Di nagtagal at nakarating ang mga balitang ito sa mga Grande sa pamamagitan ng kanilang katiwala na si Dislaw, ang karibal ni Bandong sa panliligaw sa magandang dalagang si Pina, at sila'y gumawa ng
  • 58. paraan upang matanggal si Bandong sa pagkapunong-guro sa paaralan. Nalaman ni Bandong kung sino ang mga may galit sa kanya at tahasa na siyang nakiisa sa mga plano at hinanaing ng mga maralitang tao ng Sampilong. Sinubukan nilang dalhin ang problema sa korte at ayusin ito sa harap ng hukuman ngunit nagkaproblema sila dahil sadyang maimpluensya ang mga Grande. Di naglaon ay napabalitang ang lupaing iyon ay hindi pala sa mga Grande, at sa halip ay pagmamay-ari ito ng isa nilang kasamahan na si Andres. Sa huli ay napawalang-sala rin ang mga inosenteng mahihirap at nabigyan ng hustisya. IV. PUNTO DE VISTA Kung uuriin nang mabuti’y malalim ang pinag-uugatan ng sinasabing “luha” at mahihinuhang hindi dapat iyon itumbas sa gaya ng “luha ng buwaya” na may bahid ng pagtataksil at panloloko. Mahalaga kahit ang “luha” at hindi dapat inaaksaya iyon sa gaya ng paiyak-iyak na pag-arte mula sa isang tao na laki sa layaw. Kagulat-gulat din ang “pagluha” ng mga alon, at sa iba’y higit na pipiliin ang pagluha ng “lawa” o “dagat.” Gayunpaman, sa nobela ni Amado V. Hernandez, ginamit nito ang luha ng buwaya bilang sakit na nararamdamn sa kadahilanan ng pagtataksil. V. TONO Ang tono ng nobelang ito ay galit sa kadahilanang pagtataksil. VI. PAKSA O TEMA Sa aking palagay, ang Luha ng Buwaya ay napapalooban ng dalawang pangunahing paksang diwa. Una na rito ay ang kasakiman ng isang mayamang angkan ng Sampilong. Pangalawa naman ay ang pagkakaisa ng mga magsasaka at iskuwater tungo sa pagbabago. VII. TEORYA/DULOG Teoryang Markismo Si Ka Amado ay kilalang sumusuporta sa kilusang Komunismo at makikita sa kanyang mga nobela. Maraming ideolohiya ng kilalang Ama ng Komunismo na si Karl Marx ang naging mahalagang element ng Luha ng Buwaya.
  • 59. “Ya’y sa kanila dapat sabihin, Alkalde,” balik ni Tasyo. “Kami po’y nakalugmok na ang tanging gusto’y makabangon.” Ang nasa itaas ay isang sipi mula sa nobela, pahina 207. Base sa sipi na ito, mapapatunayan natin ang kagustuhan ng mga iskuwater at magsasaka na makaalis sa hikahos ng buhay na idinulot sa kanila ng pang-gigipit at panlalamang ng mag-asawang Grande. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang pangaapi sa kapwa ay hindi tama dahil sila ay may karapatan at damdamin. Kung ayaw nating may masamang karanasan na mangyari sa atin dapat hindi tayo nananakit ng tao. Lahat tayo ay pantay pantay lamang sa mga mata ng Diyos. Walang nakakahigit o nakakalamang.
  • 60. Kung Tuyo na ang Luha Mo, Aking Bayan Amado V. Hernandez Lumuha ka, aking Bayan; buong lungkot mong iluha ang kawawang kapalaran ng lupain mong kawawa: ang bandilang sagisag mo'y lukob ng dayong bandila, pati wikang minana mo'y busabos ng ibang wika; ganito ring araw noon nang agawan ka ng laya, labintatlo ng Agosto nang saklutin ang Maynila. Lumuha ka, habang sila ay palalong nagdiriwang, sa libingan ng maliit, ang malaki'y may libangan; katulad mo ay si Huli, naaliping bayad-utang, katulad mo ay si Sisa, binaliw ng kahirapan; walang lakas na magtanggol, walang tapang na lumaban, tumataghoy, kung paslangin; tumatangis, kung nakawan! Iluha mo ang sambuntong kasawiang nagtalakop na sa iyo'y pampahirap, sa banyaga'y pampalusog: ang lahat mong kayamana'y kamal-kamal na naubos, ang lahat mong kalayaa'y sabay-sabay na natapos; masdan mo ang iyong lupa, dayong hukbo'y nakatanod, masdan mo ang iyong dagat, dayong bapor, nasa laot! Lumuha ka kung sa puso ay nagmaliw na ang layon, kung ang araw sa langit mo ay lagi nang dapithapon, kung ang alon sa dagat mo ay ayaw nang magdaluyong, kung ang bulkan sa dibdib mo ay hindi man umuungol, kung wala nang maglalamay sa gabi ng pagbabangon, lumuha ka nang lumuha't ang laya mo'y nakaburol. May araw ding ang luha mo'y masasaid, matutuyo, may araw ding di na luha sa mata mong namumugto ang dadaloy, kundi apoy, at apoy na kulay dugo, samantalng ang dugo mo ay aserong kumukulo; sisigaw kang buong giting sa liyab ng libong sulo at ang lumang tanikala'y lalagutin mo ng punglo!
  • 61. A. URI NG TULA B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA II. SUKAT III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA IV. TALINGHAGA V. IMAHEN O LARAWANG DIWA VI. ALIW-IW VII. TONO VIII. PERSONA IX. TEORYA/DULOG X. REAKSYON/KOMENTO
  • 62.  (Panser, John Stevhen) Sa Bagong Paraiso Efren Abueg Isang maikling kuwento kinatha ni Efren Reyes Abueg. Ito ay kuwento ng dalawang batang sa simula ay nalunod sa pagkalito, at di pagka-unawa sa mga pagbabagong nangyayari sa kanila; sa emosyonal, pisikal, at maging sa mental. Gayunpaman, ay ipinaglaban nila ang isa't isa bagaman hindi nila lubusang naunawaan ang mga salitang "Tukso", "at huwag na huwag kayong magkikita..." Sa huli ay nakagawa sila ng isang kasalanang hindi nila maaring takasan, bagkus ay dapat panindigan. Itinuturo sa atin ng maikling-kuwento na ito na "Ang tunay na pag-ibig ay nakapaghihintay..." Ang storyang "Sa Bagong Paraiso" ay isang maikling kwento na nagtatalakay sa pagmamahal ng dalawang kaibigan na nung bata pa naging "close" - sina Ariel at Cleofe. Dati ay nakatira sila sa probinsya (hindi sinabi kung ano ang specific na lugar), ngunit ang storya ay nagtapos sa Maynila (may sinabi na sila ay nasa isang maliit na "village" ng Maynila). Ang storya ay pinakita ang kanilang buhay; mula noong walong taong gulang palang sila hanggang sa maging mga estudyante sa kolehiyo na (mga mid-20s). Dito ipapakita ako ang isang maliit na buod ng storya at sana'y maintindihan niyo ang mahirap-hirap na storyang ito. Nagsimula ang storya sa isang "field" sa probinsya, kung saan isang batang lalake at isang batang babae ay naglalaro. Parehong walong taong gulang sila, at sinasabi na sila ay sobrang "close" na sinasabi ng kanilang mga kapitbahay na sila ang magkakatuluyan kung sila'y malaki na. Iba't ibang laro ang ginagawa nila: minsan ay naghahabulan sila; minsan ay naliligo sa dalampasigan; minsan ay umaakyat sa isang puno at papanoorin ang langit, at natutulog sila dun ng magkayakap; atbp. Minsan ay merong nag-alaska (tease) sa kanila at sinabi na sila'y "kapit-tuko" (ang tuko ay isang "leech" na parating kumakapit sa iyo para makainom ng iyong dugo. eww). Umiyak ang batang babae, ngunit lumaban ang batang lalake at sinuntok niya ang bata. Narinig ito ng buong pamayanan, at sila'y nag-"wonder" kung ano ba ang relasyong ng dalawang batang ito. At sila'y tumungong hayskul. Magkaibigan parin sila, at magkasama, ngunit meron na silang iba't-ibang nadiskubre tungkol sa kanilang sarili. Ang lalake'y nakita ang mga ibang kapwa-lalake na may pinagaabalahan sa isang "alley", at noong tinanong niya iyon sa kanyang tatay, sinabi'y "balang-araw ay mangyayari rin sayo iyon". Tinutukoy dito ang "circumcision" ng lalake, at noong isang araw nga'y ginawa na ito sa kanya. Ang babae naman ay nadiskubre ang "menstruation", at bawat buwan ay hinuhugasan niya ang isang maliit na piraso ng damit pagkatapos siya magkaroon ng kanyang
  • 63. "period". Noong makita ito ng nanay niya, sinabi niya na hindi na kailangang hugasan yan, at hindi na kailangang itago, dahil normal lang iyan sa lahat ng nagdadalagang babae. Isang araw, noong maglalaro sana ang babae't lalake, sinabi ng babae na hindi na dapat sila naglalaro, dahil sila'y binata't dalaga na. Kahit malungkot sila na hindi na sila magkikita ng "often", tinanggap ito ng dalawa at sila'y naging mas-seryoso na. Noong nakapag-"graduate" na sila ng hayskul, sila ang "date" ng isa't-isa sa kanilang "graduation prom". Sila'y sumayaw, isang nakakamanghang "experience", at ang puso nila'y kumukutob. Meron na silang nararamdaman sa isa't-isa na higit pa sa simpleng pagiging magkaibigan. Parang sila'y nagmamahal sa isa't-isa. Ito'y napansin kaagad ng magulang ni Cleofe (ang babae), kaya't sinabi nila kay Cleofe na hindi na silang maaaring magkita ni Ariel (ang lalake). Sinabi nila ang lalaki ay masama, at ito ay dumikit sa utak ni Cleofe. Ito raw ay makakasama sa pagkuha ng kurso sa kolehiyo sa Maynila. At si Cleofe ay lumuwas patungong Maynila. Pinagbawalan rin ng magulang ni Ariel ang makipagkita kay Cleofe. Sinabi nila na ang babae ay tukso, at dapat raw iwasan ni Ariel ito. Ito raw ay makakasama sa kanyang pag-aral ng kolehiyo sa Maynila. At si Ariel ay lumuwas rin patungong Maynila. Maraming buwan (baka'y umabot na sa taon) ang pagkakahiwalay ng dalawa, ngunit hindi-sadyang nagkita ulit sila habang bumibili ng gamit pang-paaralan. Sila'y nagtitigan lang sa isa't-isa ng mga ilang sandali, at kahit uminbita ang lalakeng kumain, nagtitigan parin sila. Noong tapos na sila sa pagtitig, kumain na sila at naalala nila ang mga "experience" ng nakaraan. At kahit pinagbawalan sila, nagkita parin sila ng maraming beses sa iba't-ibang lugar sa Maynila. Noong nalaman ng mga magulang nila ito, pinagbantaan nanaman sila at sinabi ng ama ni Cleofe na luluwas sila sa ibang bansa. Ngunit hindi na nila sinundan ang kanilang magulang at tumakas sila sa isang maliit na "village", sa isang bangketa. Doon sila tumira, at doon sila nagtalik. Sila'y nag pre-marital sex (PMS). Noong isang araw habang umuulan, nagkaroon ng "morning sickness" ng babae. Noong na-"realize" niya ang sitwasyon, bigla na siyang umiyak. Ang babae ay buntis na.
  • 64. I. TAGPUAN Ang tagpuan ay sa isang lugar na itinuturing nilang isang paraiso o Bgong Paraiso. II. TAUHAN  Ariel  Cleofe  Mga magulang ni Ariel  Mga magulang ni Cleofe  Mga guro. III. BANGHAY Ang kwentong ito'y tungkol sa pagkakaroon ng lamat ng kawalang-Malay ng mga batang si Ariel at Cleofe. Kapwa sila walong taong gulang at magkababata. Ang kanilang daigdig ay umikot sa isang paraiso'y langit ang kawangis, madalas silang maglaro sa bakuran ng kanilang bahay na malapit sa isang dalampasigan. Tahimik ang kanilang mundo at mistulang walang suliranin. Ang kanilang mga magulang ay Hindi nag-aaway at relihiyoso. Pareho silang nag-aaral kasama pa ng ibang bata sa isang maliit na gusali sa may dakong timog ng kanilang nayon at marami silang pangarap. Wala silang pasok kung araw ng Sabado at Linggo o mga araw na pista opisyal. Silang dalawa'y madalas magpalipas ng oras sa loob ng kanilang bakuran, mula sa umaga hanggang sa hapon. Umaakyat sila sa mga puno kahit na marurupok, maaligasgas at malulutong na ang mga sanga nito. Nagagasgas ang kanilang mga tuhod, nababakbak ang balat sa kanilang siko, nagagalusan ang kanilang mukha at kung minsan ay nababalian pa ng buto dahil nahuhulog ngunit ang lahat ng iyon ay Hindi nila iniinda, patuloy pa rin sila sa paglalaro. Sa may lilim ng punong mangga kung saan ay makapal ang damo kung umaga ay nandun silang dalawa naghahabulan, nagsisirko, nagpapatiran, at kung sila'y hinihingal na sa pagod ay hihiga sila sa damuhang iyon, titingalain nila ang langit at magkukunwaring aanawin sa langit ang kanilang mukha. Magtataka ang batang babae at tatanungin ang batang lalaki kung makikita nga ba ang mukha sa langit at sasagutin ito ng batang lalaki ng bakit Hindi sapagkat ang langit daw ayon sa kanyang itay ay isang malaking salamin. Pagkaraan tumingin ng matagal sa langit sila'y parehong makakatulog at magigising na lamang sa tawag mula sa
  • 65. kanilang bahay. Kung minsan, ang batang lalaki ang unang magigising; kung minsan naman ay ang batang babae. Ngunit sinuman sa kanila ang unang magising, ay kukuha ito ng kaputol na damo at kikilitiin ang tainga ng natutulog. At ang natutulog naman ay magigimbala sa kanyang pagkakahimbing at pagkarinig na siya'y pinagtatawanan ay magtitindig at ang nangiliti ay mapapaurong at anyong tatakbo at sila'y maghahabulan sa damuhang iyon hanggang sa mapagod at sila'y muling babagsak na naman sa damuhan sa kapaguran, magkatabi at Hindi nila pinapansin ang pagkakadantay ng kanilang mga binti o ang pagkakatabi ng nag-iinit nilang mga katawan. IV. PUNTO DE VISTA Ang naglalahad sa loob ng kwento ay nasa ikatlong panauhan. Sa pagkakasuri, masasabi o mahihinuha dito na konsistent ang pagsasalaysay ng kwento. Subalit, hindi naman gaanong konsistent ang karakter ng ibang tauhan. V. TONO Ang kwento ay masaya at may halong lungkot. Naipakita ng mga tauhan ang kanilang damdamin sa tulong ng mga paggamit ng angkop na mga salita. Isa pang nakatulong dito’y dahil angkop ang kilos ng mga tauhan sa kung paano sila inilarawan. Kung susuriing mabuti, tama lamang ang tonong nakita sa kwento sa mga pangyayari. VI. PAKSA O TEMA Ang maikling kuwentong ito ay tungkol sa isang babae at lalaki na magkaibigan simula pagkabata. Ang tinuturing nilang paraiso ay ang malawak na damuhan at ang dalampasigan. Nang sila'y tumanda ay higpit na pinagbibilin ng kanilang mga magulang na huwag muna silang magkikita kung gustong makatapos ng kolehiyo. Ngunit sinuway nila ito. Pumunta sila sa isang lugar na tinuturing nilang "bagong paraiso" kung saan walang hahadlang sa kanila. Sa huli ay nalaman ng babae na siya'y nagdadalantao. VII. TEORYA/DULOG Romantisismo - nagpakita ng pagmamahalan para sa isa't isa sila Ariel at Cleofe. Nagpatangay sila agos ng kanilang mga damdamin.
  • 66. Realismo - ang ginawa nila Ariel at Cleofe bilang magkasintahan ay isa na sa katotohanan ng buhay sa ngayon, pinakita lamang nila kung gaano kapusok ang mga kabataan lalo na kapag pag-ibig na ang pinag-uusapan. Simbolismo - ang babae ay isang tukso. Feminismo - masama at isang tukso ang tingin sa babae. Modernismo - pinaglaban nila Ariel at Cleofe ang kanilang damdamin kahit na ito'y labag sa kagustuhan ng kanilang mga magulang. Idealismo - pinakita dito na mas maigi na iwasan muna ang "tukso" habang Hindi pa nakakatapos sa pag-aaral. Klasisismo - si Ariel at Cleofe laban sa kagustuhan ng kanilang mga magulang. Iba ang sinasabi ng kanilang puso sa dinidiktang gawin ng kanilang isip. Nanaig ang kanilang damdamin at sila nga ay nagpatangay sa kanilang mga nararamdaman. VIII. REAKSYON/KOMENTO Isang napaka-gandang kwento ang “ Sa Bagong Paraiso” ni Efren Abueg. Isa, sa mga aral dito ay dapat ay isipin muna ang kahihinatnan, kung ito ba ay makakabuti o makakasama, bago ito pasukin. Ipinakita dito ang isang pangyayaring karaniwang nangyayari sa mga kabataan sa ngayon. Nagiging prayoridad nila ang pag-ibig kaysa sa pag-aaral. Mas nanaig ang kanilang puso/damdamin kaysa sa kanilang isipan
  • 67. Isang Dipang Langit Amado V. Hernandez Ako'y ipiniit ng linsil na puno hangad palibhasang diwa ko'y piitin, katawang marupok, aniya'y pagsuko, damdami'y supil na't mithiin ay supil. Ikinulong ako sa kutang malupit: bato, bakal, punlo, balasik ng bantay; lubos na tiwalag sa buong daigdig at inaring kahit buhay man ay patay. Sa munting dungawan, tanging abot-malas ay sandipang langit na puno ng luha, maramot na birang ng pusong may sugat, watawat ng aking pagkapariwara. Sintalim ng kidlat ang mata ng tanod, sa pintong may susi't walang makalapit; sigaw ng bilanggo sa katabing moog, anaki'y atungal ng hayop sa yungib. Ang maghapo'y tila isang tanikala na kala-kaladkad ng paang madugo ang buong magdamag ay kulambong luksa ng kabaong waring lungga ng bilanggo. Kung minsa'y magdaan ang payak na yabag, kawil ng kadena ang kumakalanding; sa maputlang araw saglit ibibilad, sanlibong aninong iniluwa ng dilim.
  • 68. Kung minsan, ang gabi'y biglang magulantang sa hudyat - may takas! - at asod ng punlo; kung minsa'y tumangis ang lumang batingaw, sa bitayang moog, may naghihingalo. At ito ang tanging daigdig ko ngayon - bilangguang mandi'y libingan ng buhay; sampu, dalawampu, at lahat ng taon ng buong buhay ko'y dito mapipigtal. Nguni't yaring diwa'y walang takot-hirap at batis pa rin itong aking puso: piita'y bahagi ng pakikilamas, mapiit ay tanda ng di pagsuko. Ang tao't Bathala ay di natutulog at di habang araw ang api ay api, tanang paniniil ay may pagtutuos, habang may Bastilya'y may bayang gaganti. At bukas, diyan din, aking matatanaw sa sandipang langit na wala nang luha, sisikat ang gintong araw ng tagumpay... layang sasalubong ako sa paglaya!
  • 69. A. URI NG TULA Tulang Elihiya, dahil ito ay nagsasaad ng matinding kalungklutan. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA katinig at patinig. II. SUKAT  1st-3rd tayutay: 12  4th: 14 at 12  5th: 12  6th-7th: 12 at 13  8th: 10 at 12  9th : 12 at 13  10th: 12  11th: 11 at 12 III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA  Karanasan ng mga kinukulong  Pingadadaan ng mga bilanggo sa araw-araw  Matutong ipaglaban ang iyong karapatan IV. TALINGHAGA Ang isang dipang langit ay mas tumatalakay sa bibyolohikal na anyo. dahil dito, ito ay nagbibigay pansin sa totoong nangyari sa buhay ng may akda. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA  Imahen o larawang diwa  Puno - pagkakasala  Kuta - kulungan  Dungawan -bintanang rehas  Tanikala - kadena
  • 70.  Birang - itim na panakip sa ulo VI. ALIW-IW Naging maindayog ang pagbigkas ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing Pagdurusa at paghihinagpis ang damdaming nakapaloob sa tula. VIII. PERSONA Ang mismong akda na si Amado V. Hernandez. IX. TEORYA/DULOG Ang isang dipang langit ay mas tumatalakay sa bibyolohikal na anyo. dahil dito, ito ay nagbibigay pansin sa totoong nangyari sa buhay ng may akda. X. REAKSYON/KOMENTO Ipinapakita ng tulang ito ang kalungkutan na nadarama ng nagsasalita dahil sa kanyang pagkabilanggo. Ipinararamdam ng tula ang hirap na dinaranas ng isang bilanggo at ang kanyang hangaring makalaya. Dahil sa pagpapakita nito sa kahirapan ng pagiging isang bilanggo, nagbigay ito ng mensahe na ayusin ang ating mga ugali o kilos dahil hindi makakabuti sa atin ang kasamaan. Ipinahiwating ng tula na dapat tayong gumawa ng mabubuting asal para sa kapakanan ng ating pamilya lalo na sa atin, at sa ating mga gusto pang gawin sa buhay. Nagbigay ito ng mensahe na ayusin ang ating mga ugali o kilos dahil hindi makakabuti sa atin ang kasamaan. Ipinahiwating ng tula na dapat tayong gumawa ng mabubuting asal para sa kapakanan ng ating pamilya lalo na sa atin, at sa ating mga gusto pang gawin sa buhay.
  • 71.  (Querimit, Coleen Janine) Ang Kwento ni Mabuti Genoveva E. Matute Hindi ko siya nakikita ngayon. Ngunit sinasabi nilang naroroon pa siya sa dating pinagtuturuan, sa walang pintang paaralang una kong kinakitaan sa kanya. Sa isa sa mga lumang silid sa ikalawang palapag, sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. Naroon pa siya’t nagtuturo ng mga kaalamang pang-aklat, at bumubuhay ng isang uri ng karunungan sa kanya ko lamang natutuhan. Lagi ko siyang inuugnay sa kariktan ng buhay. Saan man sa kagandahan; sa tanawin, sa isang isipan o sa isang tunog kaya, nakikita ko siya at ako’y lumiligaya. Ngunit walang anumang maganda sa kanyang anyo… at sa kanyang buhay… Siya ay isa sa mga pangkaraniwang guro noon. Walang sinumang nag-ukol sa kanyang ng pansin. Mula sa kanyang pananamit hanggang sa paraan ng pagdadala niya ng mga panunugutan sa paaralan, walang masasabing anumang pangkaraniwan sa kanya. Siya’y tinatawag naming lahat na si Mabuti kung siya’y nakatalikod. Ang salitang iyon ang simula ng halos lahat ng kanyang pagsasalita. Iyon ang pumalit sa mga salitang hindi niya maalaala kung minsan, at nagiging pamuno sa mga sandaling pag-aalanganin. Sa isang paraang malirip, iyon ay naging salamin ng uri ng paniniwala sa buhay. “Mabuti,” ang sasabihin niya, “… ngayo’y magsisimula tayo sa araling ito. Mabuti nama’t umabot tayo sa bahaging ito… Mabuti… Mabuti!” Hindi ako kailanman magtatapat sa kanyang ng anuman kung di lamang nahuli niya akong minsang lumuluha; nang hapong iyo’y iniluha ng bata kong puso ang pambata ring suliranin. Noo’y magtatakipsilim na at maliban sa pabugsu-bugsong hiyawan ng mga nagsisipanood sa pagsasanay ng mga manlalaro ng paaralan, ang buong paligid ay tahimik na. Sa isang tagong sulok ng silid-aklatan, pinilit kong lutasin ang aking suliranin sa pagluha. Doon niya ako natagpuan. “Mabuti’t may tao pala rito,” wika niyang ikinukubli ang pag-aagam-agam sa narinig. “Tila may suliranin .. mabuti sana kung makakatulong ako.” Ibig kong tumakas sa kanya at huwag nang bumalik pa kailanman. Sa bata kong isipan ay ibinilang kong kahihiyan ay kababaan ang pagkikita pa naming muli sa hinaharap, pagkikitang magbabalik sa gunita ng hapong iyon. Ngunit, hindi ako makakilos sa sinabi niya pagkatapos. Napatda ako na napaupong bigla sa katapat na luklukan. “Hindi ko alam na may tao rito”….. naparito ako upang umiyak din.” Hindi ako nakapangusap sa katapatang naulinig ko sa kanyang tinig. Nakababa ang kanyang paningin sa aking kandungan. Maya-maya pa’y nakita ko ang bahagyang ngiti sa kanyang labi. Tinanganan niya ang aking mga kamay at narinig ko na klamang ang tinig sa pagtatapat sa suliraning sa palagay ko noo’y siya nang pinakamabigat.Nakinig siya sa akin, at ngayon, sa paglingon ko sa pangyayaring iyo’y nagtataka ako kung paanong napigil niya ang paghalakhak
  • 72. sa gayong kamusmos na bagay. Ngunit, siya’y nakinig nang buong pagkaunawa, at alam ko na ang pagmamalasakit niya’y tunay na matapat. Lumabas kaming magkasabay sa paaralan. Ang panukalang naghihiwalay sa amin ay natatanaw na nang bigla akong makaalala. “Siyanga pala, Ma’am, kayo? Kayo ng pala? Ano ho iyong ipinunta ninyo sa sulok na iyo na … iniiyakan ko?” Tumawa siya ng marahan at inulit ang mga salitang iyon; “ang sulok na iyon na … iniiyakan natin… nating dalawa.” Nawala ang marahang halakhak sa kanyang tinig: “sana’y masabi ko sa iyo, ngunit… ang suliranin.. kailanman. Ang ibig kong sabihin ay … maging higit na mabuti sana sa iyo ang … buhay.” Si Mabuti’y naging isang bagong nilikha sa akin mula nang araw na iyon. Sa pagsasalita niya mula sa hapag, pagtatanong, sumagot, sa pagngiti niyang mabagal at mahiyain niyang mga ngiti sa amin, sa paglalim ng kunot sa noo niya sa kanyang pagkayamot, naririnig kong muli ang mga yabag na palapit sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Ang sulok na iyon,.. “Iniiyakan natin,” ang sinabi niya nang hapong iyon. At habang tumataginting sa silid naming ang kanyang tinig sa pagtuturo’y hinuhulaan ko ang dahilan o mga dahilan ng pagtungo niya sa sulok na iyon ng silid-aklatan. Hinuhulaan ko kung nagtutungo pa siya roon, sa aming sulok na iyong… aming dalawa… At sapagkat natuklasan ko ang katotohanang iyon tungkol sa kanya, nagsimula akong magmasid, maghintay ng mga bakas ng kapaitan sa kanyang sinasabi. Ngunit, sa tuwina, kasayahan, pananalig, pag-asa ang taglay niya sa aming silid-aralan. Pinuno siya ng maririkit na guni-guni ang aming isipan at ng mga tunog ang aming pandinig at natutuhan naming unti-unti ang kagandahan ng buhay. Bawat aralin naming sa panitikan ay naging isang pagtighaw sa kauhawan naming sa kagandahan at ako’y humanga. Wala iyon doon kanina, ang masasabi ko sa aking sarili pagkatapos na maipadama niya sa amin ang kagandahan ng buhay sa aming aralin. At hindi naging akin ang pagtuklas na ito sa kariktan kundi pagkatapos na lamang ng pangyayaring iyon sa silid-aklatan. Ang pananalig niya sa kalooban ng maykapal, sa sangkatauhan, sa lahat na, isa sa mga pinakamatibay na aking nakilala. Nakasasaling ng damdamin. Marahil, ang pananalig niyang iyon ang nagpakita sa kanya ng kagandahan sa mga bagay na karaniwan na lamang sa amin ay walang kabuluhan. Hindi siya bumabanggit ng anuman tungkol sa kanyang sarili sa buong panahon ng pag-aaral naming sa kanya. Ngunit bumanggit siya tungkol sa kanyang anak na babae, sa tangi niyang anak. .. nang paulit-ulit. Hindi rin siya bumabanggit sa amin kailanman tungkol sa ama ng batang iyon. Ngunit, dalawa sa mga kamag-aral naming ang nakababatid na siya’y hindi balo. Walang pag-aalinlangan ang lahat ng bagay at pangarap niyang maririkit ay nakapaligid sa batang iyon. Isinalaysay niya sa amin ang katabilan niyon. Ang paglaki nang mga pangarap niyon, ang nabubuong layunin niyon sa buhay. Minsan, tila hindi namamalayang nakapagpapahayag ang aming guro ng isang pangamba ang pagkatakot niyang baka siya hindi umabot sa matatayog na pangarap ng kanyang anak. Maliban sa iilan sa aming pangkat, paulit-ulit niyang pagbanggit sa kanyang anak ay iisa lamang ang mga bagay na “pinagtitiisang” pakinggan sapagkat walang paraang maiwasan iyon. Sa akin, ang bawat pagbanggit na iyon ay nagkakaroon ng kahulugan sapagkat noon pa ma’y nabubuo na sa aking isipan ang isang hinala.
  • 73. Sa kanyang magandang salaysay, ay nalalaman ang tungkol sa kaarawan ng kanyang anak, ang bagong kasuotan niyong may malaking lasong pula sa baywang, ang mga kaibigan niyong mga bata rin, ang kanilang mga handog. Ang anak niya’y anim na taong gulang na. Sa susunod na taon siya’y magsisimula na iyong mag-aral. At ibig ng guro naming maging manggagamot ang kanyang anak- at isang mabuting manggagamot. Nasa bahaging iyon ang pagsasalita ng aming guro nang isang bata sa aking likuran ang bumulong: “Gaya ng kanyang ama!” Narinig ng aming guro ang ang sinabing iyon ng batang lalaki. At siya’y nagsalita. “Oo, gaya ng kanyang ama,” ang wika niya. Ngunit tumakas ang dugo sa kanyang mukha habang sumisilay ang isang pilit na ngiti sa kanyang labi. Iyon ang una at huling pagbanggit sa aming klase ang tungkol sa ama ng batang may kaarawan. Matitiyak ko noong may isang bagay ngang malisya sa buhay niya. Malisya nang ganoon na lamang. At habang nakaupo ako sa aking luklukan, may dalawang dipa lamang ang layo sa kanya, kumirot ang puso ko sa pagnanasang lumapit sa kanya, tanganan ang kanyang mga kamay gaya ng gingawa niya nang hapong iyon sa sulok ng silid-aklatan, at hilinging magbukas ng dibdib sa akin. Marahil, makagagaan sa kanyang damdamin kung may mapagtatapatan siyang isang taong man lamang. Ngunit, ito ang sumupil sa pagnanasa kong yaon; ang mga kamag-aral kong nakikinig ng walang anumang malasakit sa kanyang sinasabing, “Oo, gaya ng kanyang ama,” habang tumatakas ang dugo sa kanyang mukha. Pagkatapos, may sinabi siyang hindi ko makakalimutan kailanman. Tinignan niya ako ng buong tapang na pinipigil ang panginginig ng mga labi at sinabi ang ganito : “Mabuti…mabuti gaya ng sasabihin nitong Fe-lyon lamang nakararanas ng mga lihim na kalungkutan ang maaaring makakilala ng mga lihim na kaligayahan. Mabuti, at ngayon, magsimula sa ating aralin…” Natiyak ko noon, gaya ng pagkakatiyak ko ngayon na hindi akin ang pangungusap na iyon, ni sa aking mga pagsasalita, ni sa aking mga pagsusulat. Ngunit samantalang nakatitig siya sa akin ng umagang iyon, habang sinasabi niya ang pangungusap na iyon, nadama kong siya at ako ay iisa. At kami ay bahagi ng mga nilalang na sapagkat nakaranas ng mga lihim na kalungkutan ay nakakikilala ng mga lihim na kaligayahan. At minsan pa, nang umagang iyon, habang unti-unting bumabalik ang dating kulay ng kanyang mukha, muli niyang ipinamalas ang mga nagtatagong kagandahan sa aralin naming sa Panitikan. Ang karikatn ng katapangan; ang kariktan ng pagpapatuloy anuman ang kulay ng buhay. At ngayon, ilang araw lamang ang nakararaan buhat nang mabalitaan ko ang tungkol sa pagpanaw ng manggagamot na iyon. Ang ama ng batang iyong marahil ay magiging isang manggagamot din balang araw, ay namatay at naburol ng dalawang gabi at dalawang araw sa isang bahay na hindi siyang tirahan ni Mabuti at ng kanyang anak. At naunawaan ko ang lahat. Sa hubad na katotohanan niyon at sa buong kalupitan niyon ay naunawaan ko ang lahat.
  • 74. I. TAGPUAN Ang tagpuan ay sa isang paaralan. Paaralan na walang pinta. Doon kung saan sila unang nagkita. Sa isa sa mga lumang silid sa ikalawang palapag. Sa itaas ng lumang hagdang umiingit sa bawat hakbang, doon sa kung manunungaw ay matatanaw ang maitim na tubig ng isang estero. II. TAUHAN Mabuti - isang guro sa pampublikong paaralan. Hindi “Mabuti” ang tunay niyang pangalan , naging Mabuti lamang ang tawag sa kanya sapagkat ito ang palagi niyang sinasabi sa klase sa simula at katapusan. Kung minsan ay sinasabi niya rin ang salitang mabuti kapag wala na siyang masabi o nalilimutan niya ang dapat niyang sabihin. Si Mabuti ay isang lapad na tauhan dahil hindi siya nagbabago ng katauhan. Fe – ang estudyante ni Mabuti sa kwento kung saan siya ang batang nadatnan ni Mabuti sa sulok ng silid- aklatan. Si Fe ay isang bilugang tauhan. Sapagkat, dati ay negatibo siya mag-isip, simpleng problema pakiramdam niya siya na ang may pinakamabigat na problema sa buong mundo. Ngunit nang makilala niya si Mabuti, naging positibo na ang paningin niya sa buhay. III. BANGHAY Isang guro na tinatawag na Mabuti ng kanyang mga estudyante kapag nakatalikod dahil sa lagi niya itong tinuturan kapag wala siyang masabi. Tinuturuan niya ang mga mag-aaral sa Panitikan dahil dito siya bihasa. Magtatakip-silim na n gang isang mag-aaral ay umiiyak sa isang sulok ng silid-aklatan dahil sa isang maliit na problema. Nilapitan siya ni Mabuti at kinausa, inusisa at pinatahan. Namangha ang bata dahil doon din tumatangis si Mabuti sa sulok na iyon. Tinanong niya si Mabuti kung ano ang dahilan ng kanyang pagtangis sa sulok na iyon ngunit hindi siya nasagot ni Mabuti. Simula noon, ang mag-aaral ay nagkaroon ng matinding damdamin sa pagtuklas sa suliranin ni Mabuti na pilit ikinukubli ng guro. Isang araw, nagkwento si Mabuti tungkol sa kanyang anak mag-aaral na sa susunod na pasukan. Nasambit niya na nais niyang maging manggagamot ang kanyang
  • 75. anak, isang mabuting manggagamot. Bigla niyang narinig ang bulung-bulungan ng dalawang estudyante na ang sinasabi ay “Gaya ng kanyang ama!”. Tumakas ang dugo sa mukha ni Mabuti na parang isang puting tela. Gayunpaman, siya ngumiti ng pilit at sinabing, “Oo, gaya ng kanyang ama”. Sa pagkabigla at pagkakilabot sa narinig nay nakuha parin niyang ngumiti bagamat pilit. Ilang araw din ang itinagal ng pagkamutla ng kanyang mukha. Samantala, napgtagpi-tagpi na ng bata ng mga impormasyon ngunit bigo parin siyang matuklasan ang lihim at suliranin ni Mabuti. Natuklasan ng mag-aaral na nagging malapit kay Mabuti, na kasalukuyang nakaburol ang asawa ngunit hindi sa tinitirhan ni Mabuti. Lubos na naunawaan at nabatid ng mag-aaral na naging malapit kay Mabuti ang lahat at iyon ang nagpagaan ng damdamin nito. IV. PUNTO DE VISTA Ang panauhan ng kwento ay nasa unang tauhan sapagkat inilagay ng may-akda na si Genoveva Matute ang kanyang sarili saisa sa mga tauhan at ito ay si Fe. Bilang patunay ito ang unang pangungusap sa akda ´Hindi ko na siya nakikita ngayon”. V. TONO Ang kwento ay ma-emosyon. Naipakita ng mga tauhan ang kanilang damdamin sa tulong ng mga paggamit ng angkop na mga salita. Isa pang nakatulong dito’y dahil angkop ang kilos ng mga tauhan sa kung paano sila inilarawan. Sa huling bahagi, ang tonong nangibabaw ay malungkot. Kung susuriing mabuti, akma lamang ang tonong nakita sa kwento sa mga pangyayari. VI. PAKSA O TEMA Iyon lamang nakararanas ng mga lihim na kalungkutan ang nakakikilala sa lihim na kaligayahan Sa kabila ng dinadala ni Mabuti ay patuloy pa rin niyang inuusad ang kaniyang buhay. Hindi niya ipinapakita sa iba ang kaniyang pinagdaraanan pagkat alam niyang siya lamang ang pinaka-makatututlong sa sarili niya. At dahil nga sa ganitong paghawak niya sa kaniyang sitwayson ay masasabing namulat rin siya sa mga lihim na kaligayahan. Alam niyang mayroon pa rin siyang dapat ipaglaban sa buhay na ito--ang kanyang anak.
  • 76. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa kwento ay Teoryang Humanismo. Ito’y sa kadahilanan na ipinapakita rito ang kabutihang tinataglay ni Mabuti sa kabila ng kanyang mga problema. VIII. REAKSYON/KOMENTO Isinulat ang ''KWENTO NI MABUTI'' upang malaman natin na ang kwentong ito ay maaaring maging inspirasyon upang tayo ay maging mabuti/mabait sa ating kapwa gayundin alam natin na isa ang kwentong ito kung bakit may mabait pa rin sa mundong ating ginagalawan bagkus may mga tao pa rin na hindi mabait o may kasamaan ngunit lahat ng yun ay may hangganan tanging tiwala sa sarili at wag kalimutan ang pananalig sa maykapal. Isang napaka-gandang kwento ang “Kwento ni Mabuti”.
  • 77. Ako ang Daigdig Alejandro Abadilla I ako ang daigdig ako ang tula ako ang daigdig ng tula ang tula ng daigdig ako ang walang maliw na ako ang walang kamatayang ako ang tula ng daigdig II ako ang daigdig ng tula ako ang tula ng daigdig ako ang malayang ako matapat sa sarili sa aking daigdig ng tula ako ang tula sa daidig ako ang daigdig ng tula ako III ako ang damdaming malaya
  • 78. ako ang larawang buhay ako ang buhay na walang hanggan ako ang damdamin ang larawan ang buhay damdamin larawan buhay tula ako IV ako ang daigdig sa tula ako ang tula sa daigdig ako ang daigdig ako ang tula daigdig tula ako....
  • 79. A. URI NG TULA Ang tulang “Ako ang Daigdig” ay nasa uring tulang patnigan. Sapagkat, ito’y nagbibigay linaw tungkol sa isang paksa. Malinaw na naipahatid ng manunulat na sinasabi niyang “siya, ang daigdig, at ang tula ay iisa”. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Ako ang Daigdig” ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ang tulang “Ako ang Daigdig” ni AGA ay nasa isang malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Ang paksa o kaisipan ng tula ay may kinalaman sa mga personal na pantao at pansining na kapaniwalaan at karanasan ni Abadilla. Ito’y nagpapahiwatig din ng mga makabagong ideya. IV. TALINGHAGA Masasabing napagalaw ng husto ang guniguni ng mambabasa. Patunay dito ang iba’t-ibang reaksyon ng mga tao. Isa pa, dahil sa komento ng mga kapwa manunulat ni Abadilla. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Masasabing mayroon nito ang tulang “Ako ang Daigdig”. Patunay dito ang isang sabi na, gaya ng isang ibon na malayang lumipad at naging hari ng himpapawid ng kanyang buhay, si Alejandro G. Abadilla ay naging kilala rin sa pagpapakilala ng sariling paraan ng pagsulat sa kanyang natatanging akda na “Ako ang Daigdig”.
  • 80. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa, masasabing hindi naging maindayog ang pagbigkas ng tula. Una, dahil hindi ito taglay ng tula. At huli, wala ito sa uring tradisyonal ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing masaya ang damdaming nakapaloob sa tula. Nasabi ito dahil, naipakita niya ang kagandahan ng kanyang likha sa pagsasabing siya ay malaya at matapat sa sarili, kahit ano pa man ang sabihin ng mga kritiko. Ipinakita din niya ang pagkakaisa ng kanyang pagkatao, damdamin at paniniwala sa tula ng kanyang daigdig. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang mismong awtor nito na si Alejandro G. Abadilla ( AGA ). Dahil ito’y galing mismo sa kanyang karanasan. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay Teoryang Eksistensyalismo. Ito’y dahil ang tula ay nakatuon sa buhay ng manunulat at sa buhay ng mga taong katha lamang. Malinaw din dito ang proseso ng pagiging at hindi pagkakaroon ng tamang sistema ng paniniwala tulad ng relihiyon at moralidad ang dapat bigyang pansin ng tao upang mamuhay siya ng tunay. Laban din ito sa establisimiyento, at di-kompormista, at sa huli isang teorya ng pagiging tunay na tao sa kabila ng masasabing impluwensya at pananakot ng relihiyon at moralidad ng bawat tao. X. REAKSYON/KOMENTO Sa unang pagbasa ko ng tulang ito, hindi ko ito naintindihan pero nung basahin ko uli ay nalaman at naintindihan ko na ang nais nitong ipahayag. Sobrang naiiba ito sa ibang tradisyonal na tula. Halos tatlong salita lamang ang ginagamit at ito’y paulit-ulit pa. Sa kabila nito, para sakin ito ang pinaka-magandang tula at ito ang may pinaka- makahulugan. Isang magaling na manunulat talaga si Alejandro G. Abadilla.
  • 81.  (Quiroz, Justin) Batik ng Buwan Lualhati Torres Bautista Mag-asawa ang araw at ng buwan. Marami silang mga anak na bituin. Gustung-gusto ng araw na makipaglaro sa kanyang mga anak at ibig na ibig niyang yakapin angmga ito ngunit pinagbawalan siya ng buwan sapagkat matutunaw ang mga bituin salabis na init ng araw. Kinagagalitan ng araw ang mga anak kapag lumalapit sa kanya. Isang araw, nagtungo sa ilog ang buwan upang maglaba ng maruruming damit.Ipinagbilin niya sa asawa na bantayan ang mga anak ngunit huwag niyang lalapitan angmga ito. Binantayan nga ng araw ang mga anak. Buong kasiyahan niyang pinanood ang mga ito habang naghahabulan. Nakadama siya ng pananabik at hindi siya nakatiisna hindi yakapin ang mga anak. Bigla niyang niyakap ang lipon ng maliliit na bituin nangmadikit sa kanya ay biglang natunaw. Hindi naman nagtagal at umuwi na ang buwan. Nagtaka siya sapagkat malungkot ang asawa. Naisipan niyang bilangin ang mga anak ngunit hindi nya nakita ang maliliitkaya't hinanap niya ang mga ito kung saan-saan. Hindi niya matagpuan ang mga anak. Sa gayo'y sinumabatan niya ang asawa. "Niyakap mo sila? Huwag kang magsisinungaling!” Hindi na naghintay ng sagot ang buwan. Mabilis niyang binunot ang isang punong saging at tinangkang ipukol sa asawa na nakalimutan na ang kanyangkasalanan. Ang tanging nasa isp niya ay kung paano niya maipagtatanggol ang sarili saasawang galit na galit. Dumampot siya ng isang dakot na buhangin at inihagis sa nukhang buwan at dahilan sa nangyari ay nagkaroon ng batik ang mukha ng buwan. Hinabolng buwan ang araw upang makaganti sa ginawa nito sa kanya at hanggang ngayon ay hinahabol pa rin ng buwan ang araw.
  • 82. I. TAGPUAN Ang tagpuan ng kwentong “ Batik na buwan” ay sa ilog kung saan doon ay maglalaba si buwan. II. TAUHAN Ang mga tauhan ay sina buwan at araw. III. BANGHAY Hindi na naghintay ng sagot ang buwan. Mabilis niyang binunot ang isangpunong saging at tinangkang ipukol sa asawa na nakalimutan na ang kanyangkasalanan. Ang tanging nasa isp niya ay kung paano niya maipagtatanggol ang sarili saasawang galit na galit. Dumampot siya ng isang dakot na buhangin at inihagis sa nukhang buwan at dahilan sa nangyari ay nagkaroon ng batik ang mukha ng buwan. IV. PUNTO DE VISTA Ang layunin ng may akda ay maipakita ang pagsasakripisyo ng isang bagay para sa ikabubuti ng iba. V. TONO Ang tonong gustong ipakita sa kwento ay may pagaalala at pagkagalit dahil sa mga linya ng mga karakter sa istorya. VI. PAKSA O TEMA Ang tema o gustong pakahulugan ng kwento ay may mga bagay na hindi natin pwedeng makuha kahit gaano pa natin ito gusto o kamahal. May mga bagay na dapat ay pinapakawalan na lang para sa ikakabuti nito. VII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit ay teoryang naturalism dahil ang pagsusuri ng akda batay sa damdamin ng namayani sa tauhan, nagbigay-puri at naglalahad ng kagalingan ng tauhan ay teoryang naturalismo. VIII. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa istoryang ito ay malinaw na naipakita ng akda ang gusting malaman ng mga mambabasa nito. Makabuluhan at may saysay ang mga salitang at ikot ng istorya nito.
  • 83. Pamana ng Lahi Patrocinio V. Villafuerte
  • 84. A. URI NG TULA Tulang Liriko o Tulang Damdamin Ipinapahayag ang mga saloobin at damdamin ng makata. Ang kataga ng tulang liriko ay ngayon karaniwang tinutukoy bilang ang mga salita sa isang kanta.Ang Tulang liriko na uri ng mga tula ay hindi nagpapahayag sa isang kuwento na naglalarawan sa karakter at aksyon. Ang makata ay direktang sinasabi sa mambabasa, ang kanyang sariling damdamin, iniisip, at persepsyon. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tugma ng tula ay salitang pag gamit ng katanig at patinig. Sa unang saknong ay puro katanig at sa susunod ay patinig naman. Salitan lamang ang katinig at patinig sa bawat isang saknong. II. SUKAT Ang tula ay may sukat na labing dalawa. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Paksa ng tula ay ang papakita ng kalakasan at katibayan ng loob ng mga Pilipino na kahit anong dumaang kalbaryo sa atin ay kayang kayang harapin at kung paano ito naipasa at naipaalam sa mga makabagong henerasyon sa pag lipas ng panahon. IV. TALINGHAGA Ang tulang “Pamana ng lahi” ay masasabi kong malaman at malalim ang mga salitang nagbigay ng kahulugan sa kalakasan at katibayan ng loob ng ating lahi. Ipinakita din sa tula kung paano ipakita ang isang tulang liriko o damdamin. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Naipakita ng tula ang tunay na repleksyon ng mga Pilipino sa pagpapahalaga sa ating bayan at kung paano natin pahalagahan ang ating kultura. Mapapatunayan ito sa mga salitang ginamit sa tula.
  • 85. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa ay may indayog na ginamit sa tula. Magpapatunay ditto ay ang pag gamit ng tulang ito sa sabayang pagbigkas para ilaban sa isang kompitisyon at iba pa. VII. TONO Ang tono sa tula ay nagpapakita ng pagpuri at pagmamalaki sa ating lahi. Nagpapakita ito ng pagasa sa mga mambabasa at pagpuri sa ating mga kultura. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang ating mga ninuno at kanilang mga pamana sa ating lahi. Kasama rin ang mga Pilipino sa mga makabagong panahon ang tinutukoy sa tula. IX. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa tulay ay humanismo dahil binibigyang pansin ng may akda ang magagandang saloobin ng ating lahi at ng ating mga ninuno. Itinataas din ang karangalan ng tao bilang sentro ng akda. Ipinakikita ang magagandang saloobin ng tao na nakapaloob sa mga tiyak na pahayag sa akda. X. REAKSYON/KOMENTO Ang masasabi ko sa tula at sa may akda ay magaling ang mga nagamit niyang salita at nagawa niya ng maayos ang gusto niyang iparating sa mga mambabasa. Ang sumulat ng tulang ito ay binigyan ng empasismo ang kahalagahan ng mga Pilipino sa ating mga kultura.
  • 86.  (Santiago, Camille Apple) Tata Selo Rogelio Sikat Isang matandang magsasaka, si Tata Selo, ang hinuli at ikinulong sa isang istaked o istasyon ng pulis dahil sa pagpatay nito kay Kabesang Tano. Si Kabesang Tano ang kasalukuyang nagmamay-ari ng sakahan ni Tata Selo. Nagpunta ito sa sakahang kinaroronan ni Tata Selo upang bawiin na ang sakahan. Ibig sabihin, pinapaalis na si Tata Selo sa sakahan upang iba na ang magsaka nito. Dating kina Tata Selo ang sakahan. Nagkasakit ang asawa niya kaya't naisanla ang lupa kay Kabesang Tano upang may maipangpagamot. Hindi nabayaran ni Tata Selo ang pagkakautang kaya't kinukuha na ang sakahan sa kanya. Ang dahilan ni Tata Selo kaya napatay niya ang Kabesa'y dahil binabawi na nito ang saka. Siya diumano'y nagmakaawa na ngunit ang isinagot ng Kabesa'y ang panunukod sa ulunan ni Tata Selo. Nagkasugat-sugat ang ulunan ni Tata Selo dahil dito. Napatay niya ang Kabesa. Walang gustong maniwala sa napabalitang ginawa ni Tata Selo. Lahat ng kababayan niya'y nais makita ang matanda sa istaked. Lahat ay namamangha sa nangyari. Sinubukan niyang magpaliwanag sa mga pulis ngunit hindi siya pinapansin ng mga ito. Sinubukan din niyang magpaliwanag sa isang bata—sa isip ni Tata Selo ay kapwa niya magbubukid ang bata kaya't maiintindihan siya nito. Kamakalawa bago maganap ang pagpatay sa Kabesa, umuwi si Saling kina Tata Selo matapos ang paninilbihan sa bahay ng Kabesa sa loob ng tatlong buwan. Sinasabi ni Tata Selo habang kausap ang alkalde—tinatawag niyang presidente—na si Saling ay may sakit. Nagpunta si Saling sa opisina ng alkalde. Ipinatawag ng alkalde si Tata Selo. Nang makaharap ni Tata Selo si Saling, sinabihan niya itong Umuwi ka na, Saling. Bayaan mo na... bayaan mo na. Umuwi ka na, anak. Huwag, huwag ka nang magsasabi... Ibig sabihin, may ipinapahiwatig na may nangyari kay Saling, kaya umuwi ito matapos ang tatlong buwang paninilbihan sa Kabesa, kaya namumutla ito, kaya ayaw na itong pagsalitain pa ng kanyang ama. Maaaring lagumin ang sinapit ng pamilya ni Tata Selo batay sa huling pangungusap sa kuwento: Habang nakakapit sa rehas at nakatingin sa labas, sinasabi niyang lahat ay kinuha na sa kanila, lahat, ay! ang lahat ay kinuha na sa kanila.
  • 87. I. TAGPUAN Sakahan/Bukid. II. TAUHAN Tata selo- isang magsasaka Kabesang tano- Kolektor ng lupa Saling- anak ni Tata Selo III. BANGHAY Punong-puno ng tao sa bakuran ni Tatasela. Halos lahat ng tao ay di-makapaniwala sa ginawa ni Tataselo. Nagulat pati ang kanyang kaibigan, sa pagpatay ni Tataselo sa Kabesa. Dinakip ng mga pulis si Tataselo at dinala sa istaked o prisinto. Jyak ng iyak si Tataselo at sobrang higpit sa kapit ng rehas. Isang binata ang tinanong si Tataselo, kung bakit nya pinatay ang kabesa. Hindi makapagsalita si Tataselo. Hindi narin nakatiis si Tataselong sabihin sa binata ang lahat, pilit nitong sinasabi na malakas pa sya at kaya pa nyang magsaka wag-lang ialis sa kanila ang bukid, Talagang sa kanya ang sakahan ngunit isinanla ito may-sakit ang kanyang asawa. Kinabukasan alas-dose na ngunit hindi pa sya dinadala sa hukuman. Pamayamaya tinawag narin sya ng isang pulis at sinamahanito. At tinanong sya kung ano ang dahilan ng pagpatay sa kabesa. Halos hindi makapag-salita si Tataselo dahil sa takot. Tinanong ulit ito, at sinabi ulit ni Tataselo na kayalang nya napatay ang kabesa dahil kinukuha pilit ang kanilang sakahan. Pagkatapos ay tinawag sya ng mas mataas na hepe at tinangkang suntukin ito sa tiyan batukan ito sa lamesa. Kinabukasan dumating ang kanyang anakna si saling at halatang nangungulila sa ama. Sinabi ni Tataselo na wag nang sabihin ang lahat ng alam wagnang magsumbong. Kaya't ibinalik sya sa istaked at nakita nya ang batang nakausap nya. Kaya't nakaisip ng paraan si Tataselo na magsulat ng liham sa hepe. Kagulatgulat na hindi tinanggap ng hepe ang sulat. Kaya't sinabi nito sa sarili na kinuha na ang lahat sa kanila.
  • 88. IV. PUNTO DE VISTA Ang Iayunin ng may-akda ay ibigay aug kahulugan ng isaug akda ay wala sa akda, kundi nasa isipan ng mambabasa. V. TONO Ang istilo ng pagsulat ng akda ay akmang-akma lang sa lahat ng mababasa at merong pagkakaayos ang mga letra, tumutugma sa sinasabi ng bawat karakter na gumaganap. VI. PAKSA O TEMA Sinasabi lang dito na hindi tama ang pumatay sa kapwa VII. TEORYA/DULOG Ang teorayng sosyolohikal ay may paksang nagbibigay ng kaapihang dinanas ng tauhan sa kwento. Ang akda rin ay nagiging salamin sa mga tunay na nangyayari sa lipunan. Sa kwentong "TATA SELO" ni Rogelio sikat ay masasalamin ang aktwal na pangyayari sa lipunan. ang pang aapi sa mga mahihirap at pagturing dito na mababang uri. VIII. REAKSYON/KOMENTO Nakakaiyak ang storyang ito. Hindi ko aakalain na mas pipiliing patayin ni Tata Selo si Kabeserang Tano kaysa sa kanilang Alkalde o ang Hepe. Sana pumayag nalang si Saling na pagsamantalahan siya ng Alkalde noong hinubaran na siya. Alam kong nabitin si Saling pero hindi parin niya itinuloy ang pakikipagtalik sa Alkalde dahil inabutan siya ng regla. Pero kahit ganoon pumayag parin si Saling na kainin ang pagkalalaki ng Hepe, inggit na inggit ang Alkalde kaya pinakain niya ang sa kanya kay Tata Selo. Kawawa na talaga si Tata Selo, kaya naman, pinutol niya ang sandata ng Alkalde at linunok. Ngayon ay nakagandti na siya at handa ng magsarili.
  • 89. Bagong Taon Alejandro Abadilla I. Bagong sigla, Bagong sigla ng pag-asang Kung sa daho’y lantang dahon at tuyo na. Bagong Taon, Sa pagdatal mong mukha ay masaya, Sumariwa itong pita Pagkaraka! II. Bagong diwa, Bagong diwa ng makatang Kung sa bati ay batisang walang tula. Bagong Taon, Pag ngiti mo, ang batisa’y nagkamutya’t Nang kumanta’y walang sawa— Bakit kaya?. . . III. Bagong balak, Bagong balak ng pangarap Ay musmos pa’t walang kayang makalakad, Bagong Taon, Nang ang bata’y mahagkan mo ay lumakas, At sa gayon, ang hinanap, Kanyang palad! IV. Bagong aliw, Bagong aliw ng mithiing Kung sa puso’y kuyom-kuyom ng hilahil. Bagong Taon, Nang lumapit ka sa kanyang may paggiliw, Nahango mo sa tiising Maglilibing! V. Bagong taon, Bagong taong muli ngayon At ng bawat tao’y tila mayr’ong layon, Bagong Taon, Ikaw baga’y magbabalik kay Kahapon Natigmak na sa linggatong? Huwag gayon!
  • 90. A. URI NG TULA Pasalaysay sapagkat ang tulang “Bagong Taon” ni Abadilla ay nagsasaad ng pangyayari o may kwento sa tula. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Ang tulang “Bagong Taon” ay walang tugma. Ito’y walang tugma dahil ito ay nasa malayang taludturan. Kung saan nakasaad na ang malayang taludturan ay walang sukat at tugma bagkus ito’y kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. II. SUKAT Ang tulang “Bagong Taon” ni Abadillo ay nasa isang Malayang taludturan o free verse. Ito’y dahil wala itong sukat at tugma ngunit ito ay kinapapalooban ng kaisipan at talinghaga. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Sa tula, ang bagong taon ay nagbabadya ng “bagong sigla,” “bagong diwa,” “bagong balak,” “bagong aliw,” at “bagong taon.” Mahahalata na tantiyado ng makata ang pagkatalogo o paghahanay ng mga katangiang maaaring taglayin ng sinumang tao. Sa pagbabago ng panahon, nababago rin ang pananaw, kalooban, at lunggati ng mga tao na parang nagpapaalingawngaw sa matandang kasabihan ng Maranaw: “Mia-alin so mosim na kaonton so tao” (Nagbago ang taon, tao ay nagbago). Sa mga Ilokano, ang pagbabago ng taon ay pagbabago rin ng ugali (Iti baro nga tawen/ Bago nga ugali). IV. TALINGHAGA Masasabing napagalaw ng husto ang guniguni ng mambabasa. Patunay dito ang iba’t-ibang reaksyon ng mga tao. Isa pa, dahil sa komento ng mga kapwa manunulat ni Abadilla.
  • 91. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Ipinakikita rin sa tula ni Abadilla na ang panahon ay hindi estatiko, bagkus ito’y umaandar at sa ayaw man o sa gusto ng tao ay mapipilitan siyang tangayin ng agos ng pagbabago. Ang transpormasyon ng mga pangyayari ay hindi lamang matatagpuan sa bawat seksiyon ng tula. Nalalagas ang mga tuyot na dahon at mapapalitan ng sariwang dahon, na pagsasadula ng siklo ng buhay at resureksiyon. Nagpapabukal ang bagong panahon ng sariwang diwaing walang pagkasaid. Nagkakaroon ng gulugod ang mga balak at natutupad ang pangarap sa tumpak na panahon. Napapalitan ang lungkot at humahalili ang kasiyahan. Ngunit ipinagugunita rin ng tula na huwag nawang magbalik pa sa nakalipas na “tigmak sa linggatong” (i.e., hilahil at ligalig) na animo’y walang kalutasan kapag inisip. Kapag pinag-ugnay ang bawat seksiyon, makabubuo ng isang buo’t pambihirang katangian ng Bagong Taon, at ito ang dapat pahalagahan ng lahat. VI. ALIW-IW Sa pagsusuring nagawa, masasabing hindi nagging maindayog ang pagbigkas ng tula. Una, dahil hindi ito taglay ng tula. At huli, wala ito sa uring tradisyonal ng tula. VII. TONO Sa pagsusuring nagawa, masasabing masayaang damdaming nakapaloob sa tula. Nasabi ito dahil, naipakita niya ang kagandahan ng kanyang likha sa pagsasabing siya ay malaya at matapat sa sarili, kahit ano pa man ang sabihin ng mga kritiko. Ipinakita din niya ang pagkakaisa ng kanyang pagkatao, damdamin at paniniwala sa tula ng kanyang daigdig. VIII. PERSONA Ang persona sa tula ay ang mismong awtor nito na si Alejandro G. Abadilla.Dahil ito’y galling mismo sa kanyang karanasan.
  • 92. IX. TEORYA/DULOG REALISMO Sa teoryang ito higit na mahalaga ang katotohanan kaysa kagandahan . May mga bahaging nagpapakita ng mga makatotohanang paglalarawan sa tao , lipunan at kapaligiran. Ang mga akdang nasa ilalim nito ay nagsasalaysay ng mga pangyayari sa buhay ng pangunahing tauhan at iba pang katulong na tauhan . Pinagbabatayan nito ang totoong buhay na madaling madama ng mga mambabasa . Nangangailangan ng mahabang panahon ang mga pangyayari . Marami rin ang tagpuan. Ito'y na mayagpag sa Panahon ng Kastila at Makabagong Panahon. X. REAKSYON/KOMENTO Magandang bigkasin ang tulang ito ni Abadilla. Maaaring bigkasin ito ng isa o limang tao na waring nagsasagutan, at bawat bumibigkas ay may kani-kaniyang himig. Maaari ding lapatan ng musika ang tula, dahil ang repetisyon ng mga salita at diwain ay madaling masasagap ng makaririnig. Ano’t anuman, ipinakikita lamang ni Alejandro G. Abadilla na kahit noon ay sinimulan na ang paghahanap ng bago hindi lamang sa tula, kundi maging sa ating pagsagap ng mga bagay-bagay na malimit kinakaligtaan, kung hindi man pinahahalagahan, sa ating paligid o daigdig.
  • 93.  (Suba, Risaflor) Gapo Lualhati Bautista Nagsisimula ang kwento sa Freedom Pad, isang night club sa Olongapo. Doon kumakanta si Michael Taylor Jr., at madalas ang kanyang mga kinakanta na mga kanta ay may anti-American message pero dahil Tagalog nag wika na gingamit niya sa pagkanta ay hindi nagagalit ang mga ‘kano na pumupunta doon, at sa halipay tumatawa pa ng mga ito dahil sa nakikisabay sila sa mga tawa ng ka-table nila na hostess. Si Magda ay nakakilala ng isang ‘kano na nagngangalang Steve Taylor, ipinakilala niya ito kay Mike at, sa laking tuwa niya, naging magkaibigan ang dalawang ito. Si Modesto, na nagtatrabaho sa Base, ay madalas na tinatawag na “yardbird” o patay gutom ni Johnson, isang ‘kanong sundalo. Hindi na nakayanan ni Modesto ang pangaabuso ni Johnson at nakipagsagutan na siya, ito ay nauwi sa sapakan na ikinamatay ni Modesto. Si Ali naman ay naging kasintahan ng isang ‘kano na nagngangalang Richard Holloway. Sa umpisa ay mabuti ang dalawa sa isa’t isa, ngunit hindi pala totoo na mahal ni Richard si Ali at gusto lamang nito nakawan ang bakla. Ninakawan niya si Ali kasama si Igna, ang katulong ni Ali, at binugbog nila si Ali. Dahil sa mga nangyari ay lalong naggalit si Mike sa mga ‘kano, pero dahil kay Steve ay naniwala si Mike na nakatagpo na siya ng isang ‘kano na hindi tulad ng iba. Lahat ng ito ay nagbago noong malaman niya na nabuntis nito si Magda, na hindi pala nito mahal si Magda at may pamilya pala ito sa Estados Unidos. Ang masmasaklap pa ay gust nito na ipa-abort ang bata. Dahil sa mga sinabi ni Steve ay naalala nito ang masakit na mga alaala niya bilang isang GI baby na hindi nakakilala sa kanyang ama. Hindi na niya napigilan ang kanyang sarili at hinataw si Steve hangang sa mamatay ito. Pagkatapos ay nakulong siya. Isang araw, dinalaw ni Magda si Mike at pinagpaalam sa kanya na ang ipapangalan niya sa anak niya ay Michael Taylor III. Dito nagwawakas ang istorya.
  • 94. I. TAGPUAN Ang tagpuan ng nobelang GAPO ay ginanap sa lalawigan ng Olongapo, kung saan sumesentro ang nobela, isa sa mga tagpuan ng nobela ay ang Fredom Pad, bar na pinagtatrabahuan nina Magda at Mike. Dito rin sa bar na ito nagkakilala sinaModesto at Ali. Dito nakilala ni Magda si Steve, dito nagkaroon ng gulo sa pagitan ng mga Kano atPinoy at marami pang iba na hanggang ang bandang dulong bahagi ng nobela na maituturing naμpagkawala ng dambuhalang galit ni Mike sa mga Kano ay dito naganap. Ang Freedom Pad ang siyangnaging piping saksi sa ibat ibang pangyayari sa buhay ng mga pangunahing tauhan II. TAUHAN Ang mga pangalan ng mga tauhan na ginamit ay walang nakakapaggunita sa kasaysayan, at ang kanilang mgapaggalaw, pananamit at itsura, ay naaakma sa panahon, sa kanialng propesyon at sa sakanilang mga mga ginagampanan na tauhan katulad na lamang ni William Smith na responsableng kano sapagkat pinaksalan niya ang isang pilipina ng ito ay kanyang mabuntis. III. BANGHAY Blondeng diyos. Ito ang maikling diskripsiyon kay Michael Taylor Jr., dalawampung taong gulang,isang G.I. Baby na folk singer sa Freedom Pad sa Olongapo na malaki ang galit sa mga Kano dahil sa ginawang pag-iwan ng mga ito sa kanyang inang si Dolores kaya wala siyang kinalakhang ama. Magdalena naman ang pangalan ng naging kaibigan ng kanyang ina na kinalaunay umaruga dito hanggang sa itoy mamatay. Silaynamuhay na magkasama sa iisang bubong. At kabaligtaran ni Mike, si Magda na isa ring hostess gaya niDolores ay malaki ang pagkahumaling sa mga produktong Kano at sundalong Kano sa pag-asang makapunta saAmerika upang guminhawa ang buhay. Sa Freedom Pad, nagkatagpo sina Alipio at Modesto na nauwi sa isanggabi ng romansa. Nagawa lamang ito ni Modesto dahil sa kanyang mapapait na karanasan sa loob ng Base attanging alak lamang ang kanyang labasan ng sama ng loob. Si Ali naman, sa kanyang paghahanap ngmakakatuwang sa pag-aaruga kay Jeffrey na kanyang pamangkin, ay agad na nahulog ang loob sa nooynagpakilalang si Richard Halloway nang sila ay nasa beach.
  • 95. Nagpatuloy ang normal na pamumuhay ng mgatauhan sa maingay na siyudad ng Olongapo hanggang sa makilala ni Magda si Steve Taylor na maituturing nakaiba sa ibang Kano. Ngunit si Modesto na sa tuwinay mapagtimpi, ay sumabog nat sinubukang lumaban samga sundalong Kano matapos malaman ng anak ang kanyang tunay na sitwasyon. Lamang sana siya ngunitsiyas pinagtulungan, at nasawing-palad.Ang matamis naman na pag-iibigan nina Ali at Richard ay balat-kayo lang pala μpagkat siyay inisahannina Richard at Igna, ang kanyang boy sa bahay. Ninakaw ng mga ito ang kanyang pera at binugbog pa siya.Mabuti na lamang ay nasakluluhan siya ni Mike. Samantala, masaya sana si Magda na siyay nagdadalang-taona ngunit nang siya ay ayaw pananagutan ni Steve dahil siya ay may pamilya na sa Amerika at nang malamanito ni Mike, isang paghulakbos ng damdamin ang naganap. Nang gabing iyon sa Freedom Pad, mataposkausapin ni Steve si Mike at sabihing ipalaglag na lang ang bata, nagbalik sa alaala ni Mike ang kalupitan ngmga Kano sa kanyang mga kaibigang sina Modesto, Ali at Magda. Sa isang iglap, pinaghahampas niya ngkanyang gitara ang ulo ni Steve hanggang sa itoy mamatay.Sa wakas ng nobela, nakulong si Mike at sa pagdalaw ni Magda sa kanya sa kulungan ay matatantong, siMagda na dating nahuhumaling sa mga Kano ay tuluyan nang nagbago. Ipinagbigay-alam niya kay Mike na papangalanan niya ang kanyang anak na Michael Taylor III. Bilang pagtanggap ni Mike na siya na ang tatayongama ng bata, mahigpit niyang ginagap ang kamay ni Magda sa rehas IV. PUNTO DE VISTA Sa nobelang ito, masasabi kong ang nagsasalaysay ay ang pangatlong panauhin kung saan kanyang inilalarawan ang pangyayari sa pagitan ng isang pilipinong may galit sa mga kano dahil sa pagkakaiwan nito sa kanyang ina. Ang nobelang gapo ni Lualhati Bautista ay may pagkakasalaysay na konsistent mula sa umpisa hanggang sa katapusan. At sa nobelang din ito, konsistent din ang obserbasyon at nagsasalaysay mayroom ding mga bagay na hindi dapat banggitin. Sa aking palagay, kung iba ang nagsasalaysay ay magiging mas epektibo ito sa nobela dahil lubhang mararamdaman ng mga mambabasa ang nobela kung ang unang panauhin ang nagsasalaysay.
  • 96. V. TONO Ang gapo ay isang magandang nobela dahil sa mga sankap nitong umaakma sa istorya ng nobel at isa na dito ang pagkakaangkop ng mga piling lenggwaheng ginamit dito dahil ay nobelang nilikha ni Bautista ay lubhang pormal sa panaghon ng kontemporary. At angkop din ang istilo ng tono ng paglalahad sa nobelang ito dahil kung hindi ito angkop, lubhang maaapektuhan ang interpresasyon ukol sa kwento. VI. PAKSA O TEMA Ang obra maestra ni Lualhati Bautista na Gapo, bagamat kanyang pinaka-unang nobelang ginawa, aytalaga namang matagumpay na naihain sa mambabasa ang pinakadiwa ng akda, ang mapait na katotohanan samatamis na pagsasamahan ng dalawang bansang naging magkaibigan μpagkat nagtulungan noon at matapos angikalawang pandaigdigang digmaan ang Estados Unidos at ang Pilipinas. Bata pa man tayo ay hindimaitatatwang napakaganda na ng imahe sa atin ng alinmang bagay, produkto o dili kaya tao basta galingAmerika ito. Subalit sa nobelang ito ay nabatid natin ang ilan sa mga bagay na oo, kapansin-pansin, subalit bakit di batid ng isa man sa atin. Sa sitwasyon ng mga pangunahing tauhan na sina Mike, Magda, Modesto, Aliat nating mga Pilipino na di hamak na sangkot sa istoryang ito ay tila may tumapik sa ating mga balikat, tilamay kumurot sa ating mga puso at ang ating datiy tila napakatamis na panlasay tila pumait, umalat. Oo, puro pala tayo tila, hindi naman pala tayo ganoon kasigurado dahil ang alam lang natin ay tanggapin ang lahat ng saatiy isubo. Basta ang alam natin, sila ang mas may higit na karanasan, kaalaman at karapatan dahil mga Pilipino lang tayo at sila ang mga dakilang nilalang sa mundo. VII. TEORYA/DULOG Para sa akin ay ibat ibang teorya ang maaaring iugnay sa nobelang GAPO dahil na rin sa layunin nitongunti-unting gisingin ang kamalayan at kaalaman ng mga mambabasa sa bawat kabanata na nagpapakita ng magkakaibang katangian sa bawat isa subalit nananatiling magkakaugnay. Ang mga sumusunod ay ilan sa mganakita kong teoryang pampanitikan na napapaloob sa nobela:
  • 97. 1. Teoryang Humanismo - Ang galing ni Mike sa pagtugtog ng gitara ay isa ng patunay dito. At sa kabila ng masalimuot na pamumuhaysa Olonggapo at buhul-buhol na kagaspangan ng ugali ng mga tagaroon dala na rin ng kahirapan ng buhay aymay parte pa rin sa nobela na nagpapatunay na ang tao ay may itinatagong kabaitan. Ang pagtulong ni Modestokay Mike nang siya ay hinahabol sa Jungle, ang pakikipagkapwa-tao at pakikipagkaibigan din ni William Smithkay Modesto at miminsang tawanan at maayos na samahan nina Magda at Mike sa Apartment ay ilan lamanghalimbawa nito. 2. Teoryang Realismo - Sa paunang salita ng may-akdang si Lualhati Bautista, kanyang ibinahagi ang kanyang karanasan sa kanyang pananatili sa Olonggapo kasama ang dalawang kapatid na sina Marie at Lumen at pinsang si Carding. Sakanilang pagpunta sa isang bar doon ay nakakuwentuhan nila ang iba pang kasamahan ni Carding sa Base ukolsa ilang mga lihim at mapapait na katotohan sa loob o labas man ng Olonggapo. Dito, mapapatunayan na angnobelang Gapo ay nabigyang-buhay ng karanasang iyon. 3.Teoryang Feminismo - Ang may-akda ay isang babae at isa sa mga pangunahing tauhan na si Magdalena ay babae. Naipakita sa atin niLualhati na ang mga babaing tulad ni Magda ay may mga pangarap din sa buhay, may dignidad na kadalasayipinagbabawalang-bahala na lang makamit lamang ang kaginhawaan. Sa pagtatapos ng nobela ay napatunayan na siMagda ay isang babaing may pagmamahal sa buhay μpagkat kanyang piniling huwag ipalaglag ang bata sa kanyangsinapupunan. Bagkus kanya itong bubuhayin kasama ni Mike, siya ay handing matuto at pinatutunayan ito ng kanyanghanding pag-aaruga kay Jeffrey habang nasa ospital pa si Ali. 4. Teoryang Arkitaypal- Napakaraming pangyayari sa nobela na sa unang basay hindi masasabing isang simbolismo subalit sa iyong patuloy na pagbabasa hanggang sa huli ay matatanto mong ang ilan sa mga ito ay may ipinahihiwatig na pangyayari sa atin. Halimbawa ay ang pamimili ni Magda ng napakaraming produktong stateside noong una at pagsasantabi ng mga produktong Pinoy. Subalit sa huliy kanyang piniling huwag kainin ang Baby Ruth, itoy panahan ng kanyang pagdadalantao at kanyang naalala ang mga sinabi sa kanya ni Mike na kanyang tinawanlamang noon. Ngunit, makikita nating si Magda ay talaga naming nagbago na ng pananaw sa buhay bunga narin ng mapapait na karanasan kina Sam at Steve.
  • 98. 5.Teoryang Historikal - Sa nobela ay binigyang paliwanag ang ilan sa mga kadahilan ng bagay-bagay at mahahalagang kasaysayan ng bansa. Isang halimbawa nito ay ang kuwento ukol sa pagbomba sa Pearl Harbor at ang napakaraming kabuntotna epekto nito sa ating bansa at ng bansang Amerika. VIII. REAKSYON/KOMENTO Sa unang tingin, hindi mo aakalaing ang isang maliit at tila pipitsuging librong Gapo ni LualhatiBautista ay mayroong napakaraming bagay, aral, katotohanan at kaisipan ang sa ating mambabasay ipapamana. Sa katotohanan, hindi ko intensiyong magbasa ng isang nobelang Tagalog noong una sapagkat nasanay na akosa nobelang isinulat sa wikang Ingles. Pero dahil kailangan, sinimulan kong basahin ang pabalat, sa harap at salikod. Mukhang kakaiba ang tema nito ah. Sa isip ko. Kaya pagbuklat ko sa unang pahina, tila ako namahika pagkat di ko na natigilan ang pagbabasa. Nagising ang natutulog kong diwa, damdamin at espiritung pagka- Pilipino. Mapapansin mo naman sakabuuan ng pagsusuring ito ay tila pinapatutsadahan ko ang bansang Amerika o ang Estados Unidos. Oo, totoo yun, bakit? Sa mas sersoyosong usapan, naramdaman kong mahal ko pala ang bansa ko, ang kapwa ko at angsarili ko. Kasi dati, basta gawang ibang bansa, pinapanginoon natin, pero dahil sa akdang ito, mas nabigyangliwanag ang mga haka-haka. Oo, wala naman payak na patunay si Lualhati maliban sa kanyang karanasan, sa eksperiyensa ng mga taong biktima ng kanilang kabutihang-puso.Kung ang epekto nito sa ating bayan, sa palagay ko ay wala hanggat hindi nakakapagbasa ng isangnobelang tulad ng Gapo. Marahil sa aming mga mag-aaral na required na magbasa nito ay mayroon. Sana lang mabuti ito at magamit sa tamang paraan at hindi lamang nalaman at wala na, ibinaon na sa kung saan
  • 99. Lilik at Pluma Lamberto E. Antonio Makalawang na lilik Ang buwan sa batisan Nang bigla kong maisip Ang plumang makalawang.
  • 100. A. URI NG TULA Ang maikling tula na may pamagat na “lilik at PLUMA” ni lamberto ay isang uri ng tulang liriko dahil ang tulang ito ay tumatalakay sa damdamin ng tao na pagkabigla sa kanyang natuklasan. B. SANGKAP NG TULA I. TUGMA Pansinin na pinagsalit ng makata ang tugmaan: magkarima ang una at pangatlong linya, gayundin ang pangalawa at pang-apat na linya. II. SUKAT Ang maikling tula ni Lamberto Antonio na TANAGA ay may apat na linyang binubuong 28 pantig, o tigpipitong pantig ang bawat linya. III. PAKSA O KAISIPANG TAGLAY NG TULA Dalawang magkaibang bagay, na sa dakong huli ay lumitaw na magkahawig pala. Ayon nga sa isang kritiko, napakaorihinal at napakaangkop ng naturang pagtatambal. IV. TALINGHAGA Ang talinghaga ng tulang ito ay nakabatay sa paghahambing ng dalawang daigdig: ang daigdig ng magbubukid at ang daigdig ng manunulat. V. IMAHEN O LARAWANG DIWA Malinaw ang imahen o larawang repleksiyon ng buwan sa tubig; ginamitan ito ng tayutay (figure of speech) na metapora. Ang “lilik” ay kagamitan ng magsasaka kapag nagdadamo o gumagapas ng palay. Angkop na sagisag ng buwang kakabiyak (crescent moon). VI. TONO “pagkaBIGLA” ang pagkaunawa niya na may iba siyang mga binagay na pinagkakaabalahan, kung kaya matagal niyang naisaisantabi ang pluma o panulat niya.
  • 101. VII. PERSONA Sa tulang ito, amg tanging nagsasalita ay ang unang persona na ininilarawan bilang isang magsasaka. VIII. TEORYA/DULOG Ang teoryang ginamit sa tulang ito ay sa pamamagitan ng TANAGA na may apat na linyang binubuong 28 pantig, o tigpipitong pantig ang bawat linya. Dahil “makipot” na behikulo ng tula ang tanaga, kailangan maging siksik ito sa mga pahiwatig upang makita ay maramdaman ang kahulugan. Ang mahusay na tulang inilulan sa pormang tanaga, kung gayon, ay matipid sa pananalita ngunit mayaman sa diwa IX. REAKSYON/KOMENTO Ang tulang lilik at pluma ay isang napakaikling tula ngunit may pagkakumplikado ang talinghaga sapagkat pinaghambing niya ang dalawang magkaibang bagay, na sa dakong huli ay lumitaw na magkahawig pala. Ayon nga sa isang kritiko, napakaorihinal at napakaangkop ng naturang pagtatambal.