Thiet ke tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853
0 likes60 views
Luận văn nghiên cứu thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm hỗ trợ học sinh khá - giỏi học hóa lớp 10 trung học phổ thông. Mục tiêu là nâng cao năng lực tự học của học sinh, quen với phương pháp tự học và ổn định kiến thức hóa học. Nghiên cứu này cũng phản ánh những khó khăn trong việc tự học của học sinh và đề xuất giải pháp cải thiện chất lượng giáo dục.
![MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN............................................................................................. 3
MỤC LỤC................................................................................................... 4
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... 6
DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................... 7
DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................... 8
MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .............................................................................3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................................3
4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu...........................................................................3
5. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................4
6. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................4
7. Các phương pháp nghiên cứu ................................................................................4
8. Điểm mới của luận văn ..........................................................................................4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
NGHIÊN CỨU............................................................................................ 6
1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ....................................................6
1.2. TỰ HỌC..............................................................................................................8
1.3. PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN ..................17
1.4. BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở TRƯỜNG THPT......................................26
1.5. THỰC TRẠNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH KHÁ GIỎI................................30
CHƯƠNG 2 : THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN
THEO MÔĐUN CHƯƠNG NHÓM HALOGEN VÀ CHƯƠNG
NHÓM OXI............................................................................................... 34
2.1. GIỚI THIỆU PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 10- CHƯƠNG TRÌNH NÂNG
CAO [5], [34]...........................................................................................................34
2.1.1. Mục đích dạy học ................................................................................................................34
2.1.2. Nội dung dạy học.................................................................................................................34
2.1.3. Mục tiêu-yêu cầu của chương “Nhóm Halogen” và chương “Nhóm Oxi” lớp 10 nâng cao
[34]................................................................................................................................................34
2.2. NGUYÊN TẮC THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO
MÔĐUN [23]...........................................................................................................36](https://image.slidesharecdn.com/thietketailieutuhoccohuongdantheomodunnhamhotroviectuhocchohocsinhkhagioihoahoclop10trunghocphothong-170129154921/85/Thiet-ke-tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853-4-320.jpg)
![2.3. QUI TRÌNH THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO
MÔĐUN[23]............................................................................................................36
2.4. PHẦN LÍ THUYẾT CỦA TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO
MÔĐUN...................................................................................................................37
2.4.1. Tiểu môđun 1. Khái quát nhóm Halogen ............................................................................38
2.4.2. Tiểu môđun 2. Clo...............................................................................................................46
2.5. PHẦN BÀI TẬP CỦA TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO
MÔĐUN...................................................................................................................54
2.6. SỬ DỤNG THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO
MÔĐUN ĐỂ HỖ TRỢ VIỆC TỰ HỌC CHO HS KHÁ GIỎI...............................61
2.6.1. Những biện pháp hỗ trợ việc tự học cho HS khá - giỏi.......................................................61
2.6.2. Phương pháp sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn để hỗ trợ việc học cho HS khá giỏi...63
CHƯƠNG 3 : THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................... 67
3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM..........................................................................67
3.2. NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM..........................................................................67
3.3. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM.......................................................................68
3.4. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM........................................................................68
3.4.1. Thực nghiệm thăm dò..........................................................................................................68
3.4.2. Thực nghiệm chính thức......................................................................................................68
3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM............................................................................70
3.5.1. Đánh giá về mặt định lượng................................................................................................70
3.5.2. Đánh giá về mặt định tính...................................................................................................83
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 89
1. Kết luận................................................................................................................89
2. Kiến nghị..............................................................................................................90
TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 91
PHỤ LỤC .................................................................................................. 94](https://image.slidesharecdn.com/thietketailieutuhoccohuongdantheomodunnhamhotroviectuhocchohocsinhkhagioihoahoclop10trunghocphothong-170129154921/85/Thiet-ke-tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853-5-320.jpg)
![Mỗi hướng nghiên cứu đều có những ưu điểm tích cực. Bản thân chúng tôi nhận thấy,
tự học của HS cần có sự hướng dẫn của GV và đặc biệt là kết hợp với những giờ lên lớp. Để
hỗ trợ cho vấn đề này thì tài liệu tự học theo môđun là vấn đề được chúng tôi đặc biệt quan
tâm và nghiên cứu.
Như vậy, tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun phần Hoá hữu cơ lớp 11 và 12 đã có
hai luận văn nghiên cứu. Tuy nhiên, hai luận văn trên thiên về đối tượng là HS ở các trường
THPT chuyên. Tiếp tục theo hướng này chúng tôi nghiên cứu phần Hoá vô cơ ở hai chương
5 và 6 của lớp 10 chương trình nâng cao, đối tượng là HS khá giỏi ở các trường THPT.
1.2. TỰ HỌC
1.2.1. Khái niệm tự học [25]
Theo Rubakin .NA, tự học là hoạt động học không có sự hiện diện của GV, HS không
có sự tiếp xúc trực tiếp với GV, là hình thức học tập hoàn toàn không có sự tương tác trực
tiếp thầy trò, do đó HS phải tự lực thông qua tài liệu, qua hoạt động thực tế, qua thí nghiệm
để chiếm lĩnh kiến thức.
1.2.2. Năng lực tự học [25]
Năng lực tự học là năng lực hết sức quan trọng vì tự học là chìa khoá tiến vào thế kỉ
XXI, một thế kỉ với quan niệm học suốt đời, xã hội học tập. Có năng lực tự học mới có thể
học suốt đời được. Vì vậy, quan trọng nhất đối với HS là học cách học. Năng lực TH là khả
năng tự mình tìm tòi, nhận thức và vận dụng kiến thức vào tình huống mới hoặc tương tự với
chất lượng cao. Để bồi dưỡng cho HS năng lực tự học, tự nghiên cứu, cần phải xác định được các
năng lực và trong quá trình dạy học, GV cần hướng dẫn và tạo các cơ hội, điều kiện thuận lợi cho
HS hoạt động nhằm phát triển các năng lực đó.
1.2.3. Các năng lực tự học cơ bản [25, 12]
Cần bồi dưỡng và phát triển năm năng lực tự học cơ bản sau cho HS:
Năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề
Trong dạy học truyền thống, theo kiểu “bình quân - đồng loạt”, HS được “ru êm” bằng
những bài thuyết trình của GV suốt từ học kì này sang học kì khác của năm học. HS ít khi
được phát hiện vấn đề mới, mà thường lặp lại hoặc phát hiện lại vấn đề đã được GV đưa ra.
Kiểu học như vậy kéo dài góp phần làm thui chột khả năng tự tìm kiếm, tự phát hiện của
HS, trái với quan niệm về việc học “là sự biến đổi bản thân mình trở nên có thêm giá trị,
bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài” là “một hành](https://image.slidesharecdn.com/thietketailieutuhoccohuongdantheomodunnhamhotroviectuhocchohocsinhkhagioihoahoclop10trunghocphothong-170129154921/85/Thiet-ke-tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853-16-320.jpg)
![Mặt khác, kết quả tất yếu của việc rèn luyện các kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn
đề, kết luận và áp dụng kết quả của qui trình giải quyết vấn đề đòi hỏi HS phải luôn đánh
giá và tự đánh giá. HS phải biết được mặt mạnh, hạn chế của mình, cái đúng sai trong việc
mình làm mới có thể tiếp tục vững bước tiếp trên con đường học tập chủ động của mình.
Không có khả năng đánh giá, HS khó có thể tự tin trong phát hiện, giải quyết vấn đề và áp
dụng kiến thức đã học.
Năm năng lực trên vừa đan xen nhưng vừa tiếp nối nhau, tạo nên năng lực TH ở HS.
Các năng lực trên cũng chính là năng lực của người nghiên cứu khoa học. Vì vậy, rèn luyện
được các năng lực đó, chính là HS đặt mình vào vị trí của người nghiên cứu khoa học, hay
nói cách khác, đó là sự rèn luyện năng lực TH, tự nghiên cứu. Cũng chính việc học như vậy,
đòi hỏi việc dạy học không phải là truyền thụ kiến thức làm sẵn cho HS mà người GV phải
đặt mình vào vị trí người hướng dẫn HS nghiên cứu.
1.2.4. Các kĩ năng tự học [9]
Tuỳ theo môn học mà HS có những kĩ năng phù hợp. Một cách chung nhất, đối với HS
cần phải được rèn luyện các kĩ năng tự học cơ bản sau:
Biết đọc, nghiên cứu giáo trình và tài liệu học tập, chọn ra những tri thức cơ
bản, chủ yếu, sắp xếp, hệ thống hoá theo trình tự hợp lí, khoa học.
Biết và phát huy được những thuận lợi, hạn chế những mặt non yếu của bản
thân trong quá trình học ở lớp, ở nhà, ở thư viện, ở phòng thí nghiệm, ở cơ sở thực tế.
Biết vận dụng các lợi thế và khắc phục các khó khăn, thích nghi với điều kiện
học tập (cơ sở vật chất, phương tiện học tập, thời gian học tập...).
Biết sử dụng linh hoạt các hình thức và PP học tập cho phép đạt hiệu quả học tập
cao.
Biết xây dựng kế hoạch học tập trong tuần, tháng, học kì, cả năm, cả khoá
học.
Biết và sử dụng có hiệu quả các kỉ thuật đọc sách, nghe giảng, trao đổi, thảo
luận, tranh luận, xây dựng đề cương, viết báo cáo, thu thập và xử lí thông tin.
Biết sử dụng các phương tiện học tập, đặc biệt là công nghệ thông tin.
Biết lắng nghe và thông tin trí thức, giải thích tài liệu cho người khác.
Biết phân tích, đánh giá và sử dụng các thông tin.
Biết KT-ĐG chất lượng học tập của bản thân và bạn học.
Biết vận dụng thực hành, tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng.](https://image.slidesharecdn.com/thietketailieutuhoccohuongdantheomodunnhamhotroviectuhocchohocsinhkhagioihoahoclop10trunghocphothong-170129154921/85/Thiet-ke-tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853-19-320.jpg)
![1.2.5. Động cơ hoạt động tự học [9], [31], [20]
Động cơ của hoạt động nào thì quyết định kết quả của hoạt động đó. Giống như động
cơ hoạt động nói chung, động cơ tự học cũng có nhiều cấp độ khác nhau, bắt đầu từ sự thoả
mãn nhu cầu phải hoàn thành nhiệm vụ, tự khẳng định mình, mong muốn thành thạo nghề
nghiệp cho tới cấp độ cao là thoả mãn nhu cầu hiểu biết, lòng khao khát tri thức và được nảy
sinh trong mối quan hệ với đối tượng tự học
Động cơ có thể có nguồn gốc từ bên ngoài, được hình thành từ những tác động bên
ngoài và được cá nhân hoá thành hứng thú, tâm thế, niềm tin,...của mình. Hình thành động
cơ hoạt động cho cá nhân phải bắt đầu xây dựng các điều kiện bên ngoài cho phù hợp với
nhận thức, tình cảm của cá nhân. Đó chính là quá trình "chuyển vào trong" của những điều
kiện, những yêu cầu có nguồn gốc từ bên ngoài thành động cơ cá nhân; từ những động cơ có
thứ bậc thấp tới động cơ có thứ bậc cao hơn như: danh dự trong cộng đồng, tương lai cá
nhân, lí tưởng xây dựng đất nước giàu đẹp. Sự nảy sinh động cơ TH lúc đầu xuất phát từ ý
thức trách nhiệm buộc phải hoàn thành các nhiệm vụ học tập đã thúc đẩy hoạt động tự học
của HS.
Động cơ có nguồn gốc bên trong: xuất phát từ logic chính nội dung tri thức khoa học
làm nảy sinh trong HS lòng khao khát hiểu biết sâu sắc, thoả mãn sự tò mò, hoàn chỉnh kiến
thức, thử thách năng lực trí tuệ của chính mình.
Động cơ tự học không có sẵn, không thể áp đặt từ bên ngoài mà phải được hình
thành dần chính trong quá trình HS ngày càng đi sâu chiếm lĩnh đối tượng học tập. Khi bắt
tay vào giải quyết các nhiệm vụ tự học, mục đích tự học xuất hiện dưới hình thức một biểu
tượng chung về sự hoàn thành nhiệm vụ đó. Xét về nội dung, biểu tượng đó còn nghèo nàn,
thô sơ và có nguồn gốc từ động cơ học tập. Quá trình giải quyết các nhiệm vụ tự học, biểu
tượng ban đầu ngày càng được cụ thể hoá, những mục đích bộ phận tiếp theo được hình
thành, dẫn HS tới mục đích cuối cùng là chiếm lĩnh được tri thức khoa học.
Động cơ tự học của HS được hình thành bởi sự tác động của các yếu tố bên ngoài
như: sự bất cập giữa trình độ bản thân với yêu cầu của công việc, nhu cầu thăng tiến, do tự
ái bạn bè, đồng nghiệp, thoả mãn nhu cầu hiểu biết, lòng khao khát tri thức.... và cả những
khó khăn về thời gian, trường lớp nếu đi học tập trung... Chính những mâu thuẫn giữa yêu
cầu của công việc, cuộc sống với khả năng của HS làm xuất hiện nhu cầu tự học để nâng
cao trình độ học vấn của họ.
Động cơ tự học của HS xuất phát từ sự nhận thức, về yêu cầu nâng cao trình độ, từ sự](https://image.slidesharecdn.com/thietketailieutuhoccohuongdantheomodunnhamhotroviectuhocchohocsinhkhagioihoahoclop10trunghocphothong-170129154921/85/Thiet-ke-tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853-20-320.jpg)
Thiet ke tai_lieu_tu_hoc_co_huong_dan_theo_modun_nham_ho_tro_viec_tu_hoc_cho_hoc_sinh_kha_gioi_hoa_hoc_lop_10_trung_hoc_pho_thong_7853
- 1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lê Huỳnh Phước Hiệp THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN NHẰM HỖ TRỢ VIỆC TỰ HỌC CHO HỌC SINH KHÁ – GIỎI HÓA HỌC LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2011
- 2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lê Huỳnh Phước Hiệp THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN NHẰM HỖ TRỢ VIỆC TỰ HỌC CHO HỌC SINH KHÁ – GIỎI HÓA HỌC LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS.ĐẶNG THỊ OANH Thành phố Hồ Chí Minh – 2011
- 3. LỜI CẢM ƠN Tôi xin gởi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, Phòng Khoa học công nghệ và Sau đại học đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để khóa học được hoàn thành tốt đẹp. Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đặng Thị Oanh người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài này. Đồng thời xin gởi lời cám ơn chân thành đến PGS.TS. Trịnh Văn Biều đã quan tâm động viên, khuyến khích tôi vượt qua những khó khăn trong quá trình học tập. Tôi chân thành cảm ơn quý thầy cô giảng viên trường Đại học Sư phạm TP Hồ Chí minh đã tận tình giảng dạy, mở rộng và làm sâu sắc kiến thức chuyên môn đến cho chúng tôi. Tác giả xin gởi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu - Quý thầy cô trường THPT Nguyễn Đình Chiểu, cũng như quý thầy cô của nhiều trường THPT thuộc địa bàn tỉnh Tiền Giang và các tỉnh bạn đã có nhiều giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn. Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè thân thuộc đã luôn là chỗ dựa tinh thần vững chắc, tạo điều kiện cho tác giả thực hiện tốt luận văn này. Trong quá trình thực hiện đề tài còn nhiều sơ sót. Kính mong quí thầy cô góp ý để đề tài được hoàn thiện hơn. Lê Huỳnh Phước Hiệp TP Hồ Chí Minh, 2011
- 4. MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN............................................................................................. 3 MỤC LỤC................................................................................................... 4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... 6 DANH MỤC CÁC BẢNG ......................................................................... 7 DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................... 8 MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .............................................................................3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu.............................................................................................3 4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu...........................................................................3 5. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................4 6. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................4 7. Các phương pháp nghiên cứu ................................................................................4 8. Điểm mới của luận văn ..........................................................................................4 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU............................................................................................ 6 1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ....................................................6 1.2. TỰ HỌC..............................................................................................................8 1.3. PHƯƠNG PHÁP TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN ..................17 1.4. BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở TRƯỜNG THPT......................................26 1.5. THỰC TRẠNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH KHÁ GIỎI................................30 CHƯƠNG 2 : THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN CHƯƠNG NHÓM HALOGEN VÀ CHƯƠNG NHÓM OXI............................................................................................... 34 2.1. GIỚI THIỆU PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 10- CHƯƠNG TRÌNH NÂNG CAO [5], [34]...........................................................................................................34 2.1.1. Mục đích dạy học ................................................................................................................34 2.1.2. Nội dung dạy học.................................................................................................................34 2.1.3. Mục tiêu-yêu cầu của chương “Nhóm Halogen” và chương “Nhóm Oxi” lớp 10 nâng cao [34]................................................................................................................................................34 2.2. NGUYÊN TẮC THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN [23]...........................................................................................................36
- 5. 2.3. QUI TRÌNH THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN[23]............................................................................................................36 2.4. PHẦN LÍ THUYẾT CỦA TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN...................................................................................................................37 2.4.1. Tiểu môđun 1. Khái quát nhóm Halogen ............................................................................38 2.4.2. Tiểu môđun 2. Clo...............................................................................................................46 2.5. PHẦN BÀI TẬP CỦA TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN...................................................................................................................54 2.6. SỬ DỤNG THIẾT KẾ TÀI LIỆU TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN THEO MÔĐUN ĐỂ HỖ TRỢ VIỆC TỰ HỌC CHO HS KHÁ GIỎI...............................61 2.6.1. Những biện pháp hỗ trợ việc tự học cho HS khá - giỏi.......................................................61 2.6.2. Phương pháp sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn để hỗ trợ việc học cho HS khá giỏi...63 CHƯƠNG 3 : THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................... 67 3.1. MỤC ĐÍCH THỰC NGHIỆM..........................................................................67 3.2. NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM..........................................................................67 3.3. ĐỐI TƯỢNG THỰC NGHIỆM.......................................................................68 3.4. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM........................................................................68 3.4.1. Thực nghiệm thăm dò..........................................................................................................68 3.4.2. Thực nghiệm chính thức......................................................................................................68 3.5. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM............................................................................70 3.5.1. Đánh giá về mặt định lượng................................................................................................70 3.5.2. Đánh giá về mặt định tính...................................................................................................83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 89 1. Kết luận................................................................................................................89 2. Kiến nghị..............................................................................................................90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 91 PHỤ LỤC .................................................................................................. 94
- 6. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTCT : công thức cấu tạo CTPT : công thức phân tử dd : dung dịch đktc : điều kiện tiêu chuẩn ĐC : đối chứng g : gam GV : Giáo viên HS : Học sinh HSG : Học sinh giỏi KHTN : Khoa học tự nhiên KT : kiểm tra KT- ĐG : kiểm tra - đánh giá ND : nội dung PP : phương pháp PPDH : phương pháp dạy học PTHH : phương trình hóa học SGK : Sách giáo khoa TN : thực nghiệm TH : tự học TNKQ : trắc nghiệm khách quan TNSP : Thực nghiệm sư phạm THPT : Trung học phổ thông
- 7. DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Số HS tham gia thực hiện phiếu điều tra tự học..............................................33 Bảng 1.2. Số liệu thống kê phiếu điều tra tự học.............................................................34 Bảng 3.1. Các lớp TN – ĐC.............................................................................................76 Bảng 3.2. Số HS đạt điểm Xi của các nhóm TN và ĐC ..................................................79 Bảng 3.3. Tần suất của các nhóm TN và ĐC...................................................................80 Bảng 3.4. Tần suất lũy tích của các nhóm TN và ĐC......................................................81 Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng ở từng cặp TN .............................................82 Bảng 3.6. Tổng hợp các tham số đặc trưng ở các lớp đối chứng.....................................82 Bảng 3.7. Số % HS đạt điểm giỏi, khá, trung bình và yếu kém lớp TN và ĐC...............83 Bảng 3.8. Tổng hợp các tham số đặc trưng các lớp TN và ĐC ............................84 Bảng 3.9. Số HS đạt điểm Xi ở nhóm TN và ĐC trong bài KT độ bền kiến thức.................87 Bảng 3.10. Tần suất các nhóm TN và ĐC trong bài KT độ bền kiến thức......................87 Bảng 3.11. Tần suất lũy tích nhóm TN và ĐC trong bài KT độ bền kiến thức ...............87 Bảng 3.12. Các tham số đặc trưng bài KT độ bền kiến thức của các nhóm TN và ĐC............87 Bảng 3.13. Số HS đạt điểm Xi ở nhóm TN và ĐC trong bài KT năng lực TH ...............88 Bảng 3.14. Số %HS đạt điểm giỏi,khá,trungbìnhvà yếukém bài KTnănglựcTH.................89 Bảng 3.15. Các tham số đặc trưng trong bài KT đánh giá năng lực TH..........................89 Bảng 3.16. Kết quả đánh giá tài liệu tự học có hướng dẫn phần lí thuyết (phiếu hỏi GV )...........91 Bảng 3.17. Kết quả đánh giá tài liệu tự học có hướng dẫn phần bài tập (theo GV) ........92 Bảng 3.18. Kết quả đánh giá tài liệu tự học (theo phiếu hỏi học sinh)............................95
- 8. DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Chu trình tự học......................................................................................14 Hình 1.2. Cấu trúc môđun dạy học.........................................................................19 Hình 1.3. Sơ đồ cấu trúc hệ ra của môđun .............................................................20 Hình 1.4. Phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun.....................................24 Hình 3.1. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10 Lí và 10 Sinh ........................84 Hình 3.2. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10 Lí và 10 Sinh ........................84 Hình 3.3. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10A1(TG) và 10A3 ...................84 Hình 3.4. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10A1(TG) và 10A3 ...................84 Hình 3.5. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10CB và 10CA2 ........................85 Hình 3.6. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10CB và 10CA2 ........................85 Hình 3.7. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10A17 và 10A15 .......................85 Hình 3.8. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10A17 và 10A15 .......................85 Hình 3.9. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10CBA10 và 10CBA5...............85 Hình 3.10. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10CBA10 và 10CBA5.............85 Hình 3.11. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 ở lớp 10A1(BT) và 10A2(BT)..........86 Hình 3.12. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 ở lớp 10A1(BT) và 10A2(BT)..........86 Hình 3.13. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 1 của các nhóm TN và ĐC ..................86 Hình 3.14. Đồ thị lũy tích bài KT môđun 2 của các nhóm TN và ĐC ..................87 Hình 3.15. Đồ thị lũy tích bài KT độ bền kiến thức của các lớp TN và ĐC..........88
- 9. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Giáo dục thế kỉ XXI đã và đang có những chuyển đổi nhanh, mạnh theo xu hướng tích cực và ngày càng hiện đại . Sự phát triển nhảy vọt của khoa học kĩ thuật đang đưa nhân loại bước đầu quá độ sang nền kinh tế tri thức. Xu thế hội nhập, toàn cầu hóa, dân chủ hóa, đại chúng hóa… mạnh mẽ đang diễn ra trên thế giới tác động đến sự phát triển giáo dục. Để đáp ứng được yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, quán triệt mục tiêu đào tạo con người mới toàn diện, vai trò của giáo viên trong nhà trường phải không ngừng được nâng cao. Trong quá trình truyền thụ kiến thức, người giáo viên phải có trách nhiệm điều khiển quá trình nhận thức, phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện tư duy sáng tạo, bồi dưỡng khả năng tự học, tự đọc, tự nghiên cứu thật tốt, nhất là với các em học sinh khá giỏi ở các lớp chọn, các lớp có học nâng cao môn Hoá học. 1.2. Báo cáo chính trị của Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 9, tháng 4 năm 2001 về chiến lược giáo dục có ghi: “phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Nghị quyết Hội nghị lần thứ II, BCH Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa VIII chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, …” Luật Giáo dục đã ghi: “ phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”
- 10. Như vậy, các chủ trương, nghị quyết của Đảng, pháp luật nhà nước đã đặt ra yêu cầu đổi mới theo hướng hiện đại hóa nội dung, chương trình và phương pháp đào tạo. Trong đó phải thường xuyên cải tiến nội dung và phương pháp giáo dục, nhanh chóng bắt kịp xu thế đổi mới phương pháp dạy học hiện đại nhằm hình thành và phát triển những giá trị nhân cách tích cực, năng động, sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề cho HS. 1.3. Tuy nhiên trong nhiều năm gần đây, việc đổi mới phương pháp để nâng cao hiệu quả dạy học nói chung, dạy học Hóa học nói riêng đã được chú ý nhưng chưa thật sự đi vào chiều sâu là chú trọng nâng cao năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh. Qua thực tế nghiên cứu cho thấy các em học sinh khá, gỉỏi ở các trường phổ thông hiện nay phải dành nhiều thời gian để tự học, tự nghiên cứu nhằm nâng cao kiến thức. Tuy nhiên, các em gặp rất nhiều khó khăn trong việc lựa chọn, phân loại sách để tự học trước nguồn tài liệu quá phong phú. Nhiều học sinh không biết phải tự học như thế nào để đạt được hiệu quả học tập cao. Đặc biệt, đối tượng học sinh lớp 10, đây là năm đầu tiên các em tiếp xúc với chương trình THPT, với khối lượng kiến thức nhiều hơn và phương pháp giảng dạy của giáo viên cũng khác hơn so với ở bậc THCS. Do đó, để có được sự hứng thú và kết quả tốt trong học tập, các em cần phải được hình thành một phương pháp, động lực tự học. Tuy nhiên, đây là vấn đề hết sức khó khăn, vì các em vẫn còn nhiểu bỡ ngỡ và chưa có kinh nghiệm nhiều trong việc tự chủ động tìm tòi và nghiên cứu. 1.4. Bên cạnh đó để kịp thời tiếp cận với sự đổi mới của nền giáo dục của các nước trên thế giới, đổi mới phương pháp học cần được tiến hành song song với việc đổi mới phương pháp dạy học. Hỗ trợ việc tự họccho học sinh là một yếu tố quan trọng góp phần vào việc nâng cao chất lượng giáo dục. Xuất phát từ thực tế đó, việc nghiên cứu đề tài “ Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm hỗ trợ việc tự học cho học sinh khá - giỏi Hóa học lớp 10 Trung học phổ thông” là một việc làm rất cần thiết.
- 11. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm nâng cao năng lực tự học phần hóa vô cơ nói riêng và năng lực tự học bộ môn Hóa học nói chung, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học cho học sinh khá - giỏi ở các lớp chọn, các lớp có nâng cao môn Hoá học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài: Những cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài hỗ trợ việc tự học cho HS khá giỏi bằng tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun. Quá trình tự học có hướng dẫn và phương pháp dạy học hóa học ở trường THPT Việc vận dụng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun trong dạy học hóa học đối với học sinh khá - giỏi ở các trường THPT. 3.2. Biên soạn một tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun với nội dung lý thuyết và bài tập chương “Nhóm Halogen” và chương “Nhóm Oxi” theo chương trình lớp 10 - nâng cao trường THPT giúp học sinh khá giỏi có thể tự học có hiệu quả. 3.3. Thử nghiệm đánh giá tính khả thi và tính hiệu quả việc sử dụng tài liệu có hướng dẫn cho học sinh khá, giỏi tại các lớp chọn, các lớp nâng cao môn Hoá học ở trường THPT. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm. - Xử lý thống kê các số liệu và rút ra kết luận. 4. Khách thể, đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình tự học Hóa học vô cơ (cụ thể là chương nhóm Halogen và Chương nhóm Oxi - lớp 10 chương trình nâng cao) trường THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Việc thiết kế tài liệu tự học theo mođun nhằm hỗ trợ việc tự học cho học sinh khá giỏi ở các trường THPT.
- 12. 5. Phạm vi nghiên cứu - Quá trình dạy và học phần Hóa học vô cơ lớp 10 theo chương trình nâng cao (chương nhóm Halogen và nhóm Oxi). - Địa bàn nghiên cứu: các tỉnh Tiền Giang, Bà Rịa – Vũng Tàu, Bình Thuận và Thành phố Hồ Chí Minh. - Thời gian: từ tháng 9 năm 2009 đến tháng 5 năm 2011. 6. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn (lí thuyết và bài tập) theo môđun đảm bảo được yêu cầu, chất lượng và sử dụng một cách hợp lí, có hiệu quả sẽ hỗ trợ tốt cho việc tự học của học sinh phổ thông đặc biệt là đối tượng học sinh khá – giỏi. 7. Các phương pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp mô hình hoá, phương pháp giả thuyết, phương pháp phân loại và hệ thống hóa. - Đọc và nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài. 7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Quan sát, trò chuyện với học sinh nhằm đánh giá khả năng tự học của HS. - Điều tra thăm dò trước và sau thực nghiệm sư phạm. - Nghiên cứu kế hoạch học tập của học sinh giỏi hóa học ở các trường THPT. - Phương pháp chuyên gia: tham khảo ý kiến đóng góp của các thầy, cô giáo lâu năm để hoàn thiện tài liệu tự học. Trao đổi kinh nghiệm với các nhà giáo dục, các GV về kinh nghiệm dạy và học tập. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 7.3. Các phương pháp thống kê toán học 8. Điểm mới của luận văn - Hệ thống hóa cơ sở lí luận về nâng cao chất lượng dạy học và tổ chức việc tự học có hướng dẫn cho học sinh khá giỏi ở các lớp chọn, các lớp nâng cao môn Hoá học ở các trường THPT.
- 13. - Đề xuất một số biện pháp rèn luyện năng lực tự học cho học sinh thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập Hóa học. - Soạn thảo bộ tài liệu tự học có hướng dẫn (chương “Nhóm Halogen” và chương ‘Nhóm Oxi”) với nội dung lí thuyết và bài tập đồng thời sử dụng hợp lý có hiệu quả, nhằm hỗ trợ việc tự học, tự nghiên cứu cho học sinh khá - giỏi các lớp chọn, các lớp nâng cao môn Hoá học ở trường THPT.
- 14. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Đi theo hướng nghiên cứu về tự học nói chung và tự học có hướng dẫn theo mođun nói riêng, trong lĩnh vực nghiên cứu về PP dạy học môn hoá học đã có một số công trình nghiên cứu như: Luận văn Thạc sĩ của tác giả Hoàng Thị Bắc: “Nâng cao chất lượng thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học Hoá học ở Trường ĐHSP bằng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun”, bảo vệ năm 2002 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn Thạc sĩ của tác giả Lê Hoàng Hà: “Nâng cao chất lượng dạy học phần Hoá hữu cơ (chuyên môn I) ở Trường CĐSP bằng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun”, bảo vệ năm 2003 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn Thạc sĩ của tác giả Hoàng Thị Kiều Trang: “Nâng cao chất lượng dạy học phần Hoá vô cơ (chuyên môn I) ở Trường CĐSP bằng phương pháp tự học có hướng dẫn theo môđun”, bảo vệ năm 2004 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn Thạc sĩ của tác giả Bùi Thị Tuyết Mai: “Nâng cao năng lực tự học cho học sinh giỏi hoá học bằng tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun (Chương Ancol-phenol và chương Anđehit-xeton)”, bảo vệ năm 2007 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn Thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Toàn: “Nâng cao năng lực tự học cho học sinh chuyên hóa học bằng tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun (phần hóa học vô cơ lớp 12)”, bảo vệ năm 2009 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận án Tiến sĩ của tác giả Đặng Thị Oanh: “Dùng bài toán tình huống mô phỏng rèn luyện kỹ năng thiết kế công nghệ bài nghiên cứu tài liệu mới cho sinh viên khoa hoá đại học Sư phạm” bảo vệ năm 1995 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận án Tiến sĩ của tác giả Nguyễn Thị Ngà: “Xây dựng và sử dụng tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun phần kiến thức cơ sở hóa học chung - chương trình THPT chuyên hóa học góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh”, bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP Hà Nội. Luận văn thạc sĩ của Tống Thanh Tùng: “ Thiết kế E-book hóa học lớp 12 phần Crôm, sắt, đồng nhằm hỗ trợ học sinh tự học”, bảo vệ năm 2009 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh.
- 15. Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Thị Tuyết Hoa: “Xây dựng website nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa lớp 11”, bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Luận văn thạc sĩ của Đỗ Thị Việt Phương: “Thiết kế ebook hướng dẫn học sinh tự học phần hóa vô cơ lớp 10 chương trình nâng cao bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Luận văn thạc sĩ của Nguyễn Ngọc Nguyên : “Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa học lớp 11 THPT”(Phần Hiddrocacbon) ” , bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh Luận văn thạc sĩ của Trần Thị Thanh Hà: “ Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa học trường Trung học phổ thông (chương Este-Lipit và chương Cacbohidrat)”, bảo vệ năm 2010 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Khoá luận tốt nghiệp của Hỉ A Mổi: “ Thiết kế website tự học môn hóa học lớp 11 phần Crôm, sắt, đồng nhằm hỗ trợ học sinh tự học”, bảo vệ năm 2005 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Khoá luận tốt nghiệp của Lê Thị Xuân Hương: “ Thiết kế website hỗ trợ việc dạy và tự chương Halogen lớp 10 THPT”, bảo vệ năm 2007 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Khoá luận tốt nghiệp của Trịnh Lê Hồng Phương: “ Thiết kế học liệu điện tử chươngOxi lưu huỳnh lớp 10 hỗ trợ hoạt động tự học Hoá học cho học sinh THPT”, bảo vệ năm 2008 tại trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh. Qua nghiên cứu tìm hiểu các luận văn tiến sĩ, luận văn thạc sĩ và khoá luận tốt nghiệp nêu trên chúng tôi nhận thấy: Tự học là vấn đề đang được rất quan tâm nhất từ năm 2002, đây là năm mà ngành giáo dục có nhiều bước chuyển mình đáng kể từ nội dung chương trình, phương pháp giảng dạy cũng như kiểm tra đánh giá và bước ngoặc là kì thi đại học toàn quốc với hình thức 3 chung. Theo các hướng nghiên cứu về tự học, các tác giả đã phân tích được vai trò của tự học, các hình thức tự học và đưa ra các biện pháp để hỗ trợ hoặc nâng cao năng lực tự học của HS. Để hỗ trợ cho HS tự học, hướng thứ nhất của các tác già là thiết kế website, ebook để HS có thể chủ động tự học ở mọi lúc mọi nơi, hướng thứ hai là thiết kế các tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun.
- 16. Mỗi hướng nghiên cứu đều có những ưu điểm tích cực. Bản thân chúng tôi nhận thấy, tự học của HS cần có sự hướng dẫn của GV và đặc biệt là kết hợp với những giờ lên lớp. Để hỗ trợ cho vấn đề này thì tài liệu tự học theo môđun là vấn đề được chúng tôi đặc biệt quan tâm và nghiên cứu. Như vậy, tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun phần Hoá hữu cơ lớp 11 và 12 đã có hai luận văn nghiên cứu. Tuy nhiên, hai luận văn trên thiên về đối tượng là HS ở các trường THPT chuyên. Tiếp tục theo hướng này chúng tôi nghiên cứu phần Hoá vô cơ ở hai chương 5 và 6 của lớp 10 chương trình nâng cao, đối tượng là HS khá giỏi ở các trường THPT. 1.2. TỰ HỌC 1.2.1. Khái niệm tự học [25] Theo Rubakin .NA, tự học là hoạt động học không có sự hiện diện của GV, HS không có sự tiếp xúc trực tiếp với GV, là hình thức học tập hoàn toàn không có sự tương tác trực tiếp thầy trò, do đó HS phải tự lực thông qua tài liệu, qua hoạt động thực tế, qua thí nghiệm để chiếm lĩnh kiến thức. 1.2.2. Năng lực tự học [25] Năng lực tự học là năng lực hết sức quan trọng vì tự học là chìa khoá tiến vào thế kỉ XXI, một thế kỉ với quan niệm học suốt đời, xã hội học tập. Có năng lực tự học mới có thể học suốt đời được. Vì vậy, quan trọng nhất đối với HS là học cách học. Năng lực TH là khả năng tự mình tìm tòi, nhận thức và vận dụng kiến thức vào tình huống mới hoặc tương tự với chất lượng cao. Để bồi dưỡng cho HS năng lực tự học, tự nghiên cứu, cần phải xác định được các năng lực và trong quá trình dạy học, GV cần hướng dẫn và tạo các cơ hội, điều kiện thuận lợi cho HS hoạt động nhằm phát triển các năng lực đó. 1.2.3. Các năng lực tự học cơ bản [25, 12] Cần bồi dưỡng và phát triển năm năng lực tự học cơ bản sau cho HS: Năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề Trong dạy học truyền thống, theo kiểu “bình quân - đồng loạt”, HS được “ru êm” bằng những bài thuyết trình của GV suốt từ học kì này sang học kì khác của năm học. HS ít khi được phát hiện vấn đề mới, mà thường lặp lại hoặc phát hiện lại vấn đề đã được GV đưa ra. Kiểu học như vậy kéo dài góp phần làm thui chột khả năng tự tìm kiếm, tự phát hiện của HS, trái với quan niệm về việc học “là sự biến đổi bản thân mình trở nên có thêm giá trị, bằng nỗ lực của chính mình để chiếm lĩnh những giá trị mới lấy từ bên ngoài” là “một hành
- 17. trình nội tại, được cắm mốc bởi kiến thức, PP tư duy và sự thực hiện tự phê bình, để tự hiểu bản thân mình” (Jacques Delors-Learing: The Treasure Within, UNESCO, Pari 1996). Năng lực nhận biết, tìm tòi, phát hiện vấn đề hết sức quan trọng đối với mọi người, đặc biệt HSG. Nhờ năng lực này HS vừa tự làm giàu kiến thức của mình, vừa rèn luyện tư duy và thói quen phát hiện, tìm tòi,… Năng lực này đòi hỏi HS phải nhận biết, hiểu, phân tích, tổng hợp, so sánh sự vật hiện tượng được tiếp xúc; suy xét từ nhiều góc độ, có hệ thống trên cơ sở những lí luận và hiểu biết đã có của mình; phát hiện ra các khó khăn, mâu thuẫn xung đột, các điểm chưa hoàn chỉnh cần giải quyết, bổ sung các bế tắc, nghịch lí cần phải khai thông, khám phá, làm sáng tỏ,… Để phát hiện đúng vấn đề, đòi hỏi người học phải thâm nhập, hiểu biết khá sâu sắc đối tượng, đồng thời biết liên tưởng, vận dụng những hiểu biết và tri thức khoa học của mình đã có tương ứng. Trên cơ sở đó, dường như xuất hiện “linh cảm”, và từ đó mạch suy luận được hình thành. Phải sau nhiều lần suy xét thêm trong óc, vấn đề phát hiện được nói lên thành lời, hiện lên rõ ràng, thúc bách việc tìm kiếm con đường và hướng đi để giải quyết. Năng lực giải quyết vấn đề Trong cuộc sống của mỗi người bao gồm một chuỗi các vấn đề khác nhau được giải quyết. Nhờ vào việc đối mặt và giải quyết các vấn đề, mỗi người ngày càng trưởng thành và thích nghi hơn với cuộc sống, xây dựng cho mình cuộc sống có chất lượng ngày càng phát triển. Năng lực giải quyết vấn đề bao gồm khả năng trình bày giả thuyết; xác định cách thức giải quyết và lập kế hoạch giải quyết vấn đề; khảo sát các khía cạnh, thu thập và xử lí thông tin; đề xuất các giải pháp, kiến nghị các kết luận. Kinh nghiệm thực tế cho thấy nhiều HS thu thập được một khối lượng thông tin phong phú nhưng không biết hệ thống và xử lí như thế nào để tìm ra con đường đến với giả thuyết. Điều này đòi hỏi sự hướng dẫn cẩn thận và kiên trì của các GV ngay từ những hoạt động đầu của giải quyết vấn đề. Nếu nói rằng trong dạy học đối với HSG, quan trọng nhất là dạy cho HS cách học, thì trong đó cần coi trọng dạy cho HS kĩ thuật giải quyết vấn đề. Với kĩ thuật này, HS có thể áp dụng vào rất nhiều trường hợp trong học tập cũng như trong cuộc sống để lĩnh hội các tri thức cần thiết cho mình. Nên xem kĩ thuật giải quyết vấn đề vừa là công cụ nhận thức, nhưng đồng thời là mục tiêu của việc dạy học cho HS phương pháp tự học. Năng lực xác định những kết luận đúng (kiến thức, cách thức, con đường, giải pháp, biện pháp…) từ quá trình giải quyết vấn đề
- 18. Đây là một năng lực quan trọng cần cho người học đạt đến những kết luận đúng của quá trình giải quyết vấn đề, hay nói cách khác, các tri thức cần lĩnh hội sau khi giải quyết vấn đề sẽ có được một khi chính bản thân HS có năng lực này. Năng lực này bao gồm các khả năng khẳng định hay bác bỏ giả thuyết, hình thành kết quả và đề xuất vấn đề mới, hoặc áp dụng (nếu cần thiết). Trên thực tế có rất nhiều trường hợp được đề cập đến trong lúc giải quyết vấn đề, nên HS có thể đi chệch ra khỏi vấn đề chính đang giải quyết hoặc lệch lạc với mục tiêu đề ra ban đầu. Vì vậy hướng dẫn cho HS kĩ thuật xác định kết luận đúng không kém phần quan trọng so với các kĩ thuật phát hiện và giải quyết vấn đề. Các quyết định phải được dựa trên logic của quá trình giải quyết vấn đề và nhắm đúng mục tiêu. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn (hoặc vào nhận thức kiến thức mới) Kết quả cuối cùng của việc học tập phải được thể hiện ở chính ngay trong thực tiễn cuộc sống, hoặc là HS vận dụng kiến thức đã học để nhận thức, cải tạo thực tiễn, hoặc trên cơ sở kiến thức và phương pháp đã có, nghiên cứu, khám phá, thu nhận thêm kiến thức mới. Cả hai đều đòi hỏi người học phải có năng lực vận dụng kiến thức. Việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đặc biệt trong các trường hợp mới, lại làm xuất hiện các vấn đề đòi hỏi phải giải quyết. Như vậy kĩ năng giải quyết vấn đề lại có cơ hội để rèn luyện và kết quả của việc giải quyết vấn đề giúp cho người học thâm nhập sâu hơn vào thực tiễn. Từ đó hứng thú học tập, niềm say mê và khao khát được tìm tòi, khám phá, áp dụng kiến thức và kinh nghiệm tăng lên, các động cơ học tập đúng đắn càng được bồi dưỡng vững chắc. Giải quyết các vấn đề thực tiễn mới làm nảy sinh nhu cầu nghiên cứu tài liệu, trao đổi, hợp tác với bạn bè, đồng nghiệp. Các kĩ năng về giao tiếp, cộng tác, huy động nguồn lực được rèn luyện. Kết quả của hoạt động thực tiễn vừa làm giàu thêm tri thức, vừa soi sáng, giải thích, làm rõ thêm các kiến thức được học từ SGK, tài liệu. HS thấy tự tin, chủ động hơn, đồng thời họ lại phải có thái độ dám chịu trách nhiệm về các quyết định mình đã lựa chọn và có kĩ năng lập luận, bảo vệ các quyết định của mình. Năng lực đánh giá và tự đánh giá Dạy học đề cao vai trò tự chủ của HS (hay tập trung vào người học), đòi hỏi phải tạo điều kiện, cơ hội và khuyến khích (thậm chí bắt buộc) HS đánh giá và tự đánh giá mình. Chỉ có như vậy, họ mới dám suy nghĩ, dám chịu trách nhiệm và luôn luôn tìm tòi sáng tạo, tìm ra cái mới, cái hợp lí, cái có hiệu quả hơn.
- 19. Mặt khác, kết quả tất yếu của việc rèn luyện các kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề, kết luận và áp dụng kết quả của qui trình giải quyết vấn đề đòi hỏi HS phải luôn đánh giá và tự đánh giá. HS phải biết được mặt mạnh, hạn chế của mình, cái đúng sai trong việc mình làm mới có thể tiếp tục vững bước tiếp trên con đường học tập chủ động của mình. Không có khả năng đánh giá, HS khó có thể tự tin trong phát hiện, giải quyết vấn đề và áp dụng kiến thức đã học. Năm năng lực trên vừa đan xen nhưng vừa tiếp nối nhau, tạo nên năng lực TH ở HS. Các năng lực trên cũng chính là năng lực của người nghiên cứu khoa học. Vì vậy, rèn luyện được các năng lực đó, chính là HS đặt mình vào vị trí của người nghiên cứu khoa học, hay nói cách khác, đó là sự rèn luyện năng lực TH, tự nghiên cứu. Cũng chính việc học như vậy, đòi hỏi việc dạy học không phải là truyền thụ kiến thức làm sẵn cho HS mà người GV phải đặt mình vào vị trí người hướng dẫn HS nghiên cứu. 1.2.4. Các kĩ năng tự học [9] Tuỳ theo môn học mà HS có những kĩ năng phù hợp. Một cách chung nhất, đối với HS cần phải được rèn luyện các kĩ năng tự học cơ bản sau: Biết đọc, nghiên cứu giáo trình và tài liệu học tập, chọn ra những tri thức cơ bản, chủ yếu, sắp xếp, hệ thống hoá theo trình tự hợp lí, khoa học. Biết và phát huy được những thuận lợi, hạn chế những mặt non yếu của bản thân trong quá trình học ở lớp, ở nhà, ở thư viện, ở phòng thí nghiệm, ở cơ sở thực tế. Biết vận dụng các lợi thế và khắc phục các khó khăn, thích nghi với điều kiện học tập (cơ sở vật chất, phương tiện học tập, thời gian học tập...). Biết sử dụng linh hoạt các hình thức và PP học tập cho phép đạt hiệu quả học tập cao. Biết xây dựng kế hoạch học tập trong tuần, tháng, học kì, cả năm, cả khoá học. Biết và sử dụng có hiệu quả các kỉ thuật đọc sách, nghe giảng, trao đổi, thảo luận, tranh luận, xây dựng đề cương, viết báo cáo, thu thập và xử lí thông tin. Biết sử dụng các phương tiện học tập, đặc biệt là công nghệ thông tin. Biết lắng nghe và thông tin trí thức, giải thích tài liệu cho người khác. Biết phân tích, đánh giá và sử dụng các thông tin. Biết KT-ĐG chất lượng học tập của bản thân và bạn học. Biết vận dụng thực hành, tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng.
- 20. 1.2.5. Động cơ hoạt động tự học [9], [31], [20] Động cơ của hoạt động nào thì quyết định kết quả của hoạt động đó. Giống như động cơ hoạt động nói chung, động cơ tự học cũng có nhiều cấp độ khác nhau, bắt đầu từ sự thoả mãn nhu cầu phải hoàn thành nhiệm vụ, tự khẳng định mình, mong muốn thành thạo nghề nghiệp cho tới cấp độ cao là thoả mãn nhu cầu hiểu biết, lòng khao khát tri thức và được nảy sinh trong mối quan hệ với đối tượng tự học Động cơ có thể có nguồn gốc từ bên ngoài, được hình thành từ những tác động bên ngoài và được cá nhân hoá thành hứng thú, tâm thế, niềm tin,...của mình. Hình thành động cơ hoạt động cho cá nhân phải bắt đầu xây dựng các điều kiện bên ngoài cho phù hợp với nhận thức, tình cảm của cá nhân. Đó chính là quá trình "chuyển vào trong" của những điều kiện, những yêu cầu có nguồn gốc từ bên ngoài thành động cơ cá nhân; từ những động cơ có thứ bậc thấp tới động cơ có thứ bậc cao hơn như: danh dự trong cộng đồng, tương lai cá nhân, lí tưởng xây dựng đất nước giàu đẹp. Sự nảy sinh động cơ TH lúc đầu xuất phát từ ý thức trách nhiệm buộc phải hoàn thành các nhiệm vụ học tập đã thúc đẩy hoạt động tự học của HS. Động cơ có nguồn gốc bên trong: xuất phát từ logic chính nội dung tri thức khoa học làm nảy sinh trong HS lòng khao khát hiểu biết sâu sắc, thoả mãn sự tò mò, hoàn chỉnh kiến thức, thử thách năng lực trí tuệ của chính mình. Động cơ tự học không có sẵn, không thể áp đặt từ bên ngoài mà phải được hình thành dần chính trong quá trình HS ngày càng đi sâu chiếm lĩnh đối tượng học tập. Khi bắt tay vào giải quyết các nhiệm vụ tự học, mục đích tự học xuất hiện dưới hình thức một biểu tượng chung về sự hoàn thành nhiệm vụ đó. Xét về nội dung, biểu tượng đó còn nghèo nàn, thô sơ và có nguồn gốc từ động cơ học tập. Quá trình giải quyết các nhiệm vụ tự học, biểu tượng ban đầu ngày càng được cụ thể hoá, những mục đích bộ phận tiếp theo được hình thành, dẫn HS tới mục đích cuối cùng là chiếm lĩnh được tri thức khoa học. Động cơ tự học của HS được hình thành bởi sự tác động của các yếu tố bên ngoài như: sự bất cập giữa trình độ bản thân với yêu cầu của công việc, nhu cầu thăng tiến, do tự ái bạn bè, đồng nghiệp, thoả mãn nhu cầu hiểu biết, lòng khao khát tri thức.... và cả những khó khăn về thời gian, trường lớp nếu đi học tập trung... Chính những mâu thuẫn giữa yêu cầu của công việc, cuộc sống với khả năng của HS làm xuất hiện nhu cầu tự học để nâng cao trình độ học vấn của họ. Động cơ tự học của HS xuất phát từ sự nhận thức, về yêu cầu nâng cao trình độ, từ sự