( VALUES EDUCATION-9) EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO - 9

DRAFT
March 31, 2014
Edukasyon sa Pagpapakatao, Baitang 9, Modyul 1 Pahina 1
Edukasyon sa Pagpapakatao
Baitang 9
Unang Markahan
MODYUL 1: LAYUNIN NG LIPUNAN: KABUTIHANG PANLAHAT
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?
Huwag kang makialam! Hindi mo pa ‘yan dapat pinakikialaman, bata ka pa! Naalala
mo pa ba ang mga linyang ito mula sa mga magulang mo noon? May mga bagay sa iyong
paligid noon na hindi mo maaaring pakialaman dahil bata ka pa; pero lumilipas ang panahon
at nagbabago ang maraming bagay. Darating talaga ang pagkakataong mas mahalaga para
sa isang kabataang katulad mo ang makialam.
Napapansin mo ba ang sarili mo sa kasalukuyan? Marami ka na bang napapansing
mga pagbabago? Nag-iiba na ba ang mga reaksyon mo sa mga nangyayari sa iyong paligid
tulad ng mga balita at mga isyung nangingibabaw sa media? Kung OO ang sagot mo sa
mga tanong na ito, ibig sabihin ay lumalabas na sa iyong sarili ang iyong pagtingin, mayroon
ka ng pakialam sa iyong lipunan. Nakikilala mo na hindi ka lamang nabubuhay para sa iyong
sarili at para sa iyong pamilya, na mayroong mas malawak na mundong iyong
kinabibilangan at ikaw ay isang mahalagang bahagi nito. Kung HINDI naman ang iyong
sagot, huwag kang mag-alala at darating din ang pagkakataong mababago ang iyong
pananaw sa buhay. Maaaring naghihintay lamang ito ng tamang pagkakataon. Maaaring
makatulong nang malaki sa iyo ang mga aralin sa baitang na ito.
Sa dalawang taon mo ng pag-aaral ng Edukasyon sa Pagpapakatao, nagkaroon ka
ng pagkakataong masuri ang iyong pananagutan sa sarili at sa iyong kapwa. Ngayong taon
naman ay mamumulat ang iyong mga mata sa lipunang iyong ginagalawan. Napag-aralan
mo sa asignaturang Araling Panlipunan ang maraming bagay tungkol sa lipunan, ang
kahulugan nito, layunin at marami pang iba. Sa pagkakataong ito’y mauunawaan mo ang
pagkakaiba at pagkakaugnay nito sa mga aralin sa Edukasyon sa Pagpapakatao sa baitang
na ito.
Sa modyul na ito ay inaasahang masasagot mo ang mahalagang tanong na: Paano
makakamit at mapananatili ang kabutihang lahat? Bakit ba mahalagang ito ay
makamit at mapanatili? Nakahanda ka na bang makaalam at makialam sa lipunan? Tara
na!

DRAFT
March 31, 2014
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang mga sumusunod
na kaalaman, kakayahan, at pag-unawa:
1.1. Natutukoy ang mga
elemento ng kabutihang panlahat
1.2. Nakapagsusuri ng mga
halimbawa ng pagsasaalang-alang sa kabutihang panlahat sa pamilya, paaralan,
pamayanan o lipunan
1.3. Naipaliliwanag ang
Batayang Konsepto
1.4. Naisasagawa ang isang
proyektong makatutulong sa isang pamayanan o sektor sa pangangailangang
pangkabuhayan, pangkultura, at pangkapayapaan
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng output sa Kasanayang
Pampagkatuto 1.4:
a. Makabuluhan ang isinagawang proyekto para sa pagkamit ng layunin ng lipunan
b. Maayos ang pagpaplano para sa pagsasagawa ng proyekto
c. Maayos ang implementasyon ng proyekto
d. Nakilahok/Nakibahagi ang lahat ng kasapi ng pangkat
e. May kalakip na komprehensibong dokumentasyon at pagninilay
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahing mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang tanong. Piliin ang
pinakaangkop na sagot at isulat ang titik nito sa sagutang papel.
1. Ayon kay Dr. Manuel Dy, isang propesor ng Pilosopiya sa Ateneo de Manial
University, binubuo ng tao ang lipunan at binubuo ng lipunan ang tao. Ito ay
nangangahulugang:
a. Ang tao ang gumagawa sa lipunan at kaalinsabay nito ay ang lipunan at
hinuhubog ng lipunan ang mga tao
b. Ang tao ang bumubuo sa lipunan dahil mula sa kaniyang pagsilang ay nariyan na
ang pamilyang nag-aaruga sa kaniya; binubuo ng lipunan ang tao dahil
matatagpuan ang tao sa lahat ng bahagi nito.

DRAFT
March 31, 2014
c. Ang tao ang bumubuo sa lipunan dahil ang kanilang mg kontribusyon ang nagpapalago
at nagpapatakbo dito; binubuo ng lipunan ang tao dahil ang lipunan ang
nagbubuklod sa lahat ng tao.
d. Ang tao ang bumubuo sa lipunan dahil pamilya ang nag-aruga sa tao at dahil
matatagpuan ang tao sa lahat ng bahagi nito; binubuo ng lipunan ang tao dahil
sa lipunan makakamit ang kaniyang kaganapan ng pagkatao.
2. Ang mga sumusunod ay hadlang sa pagkamit ng kabutihang panlahat maliban sa:
a. Paggawa ng tao ayon sa kaniyang pansariling hangad
b. Pagkakaroon ng pakiramdam na mas malaki ang naiiambag ng sarili kaysa sa
nagagawa ng iba
c. Pakikinabang sa benepisyong hatid ng kabutihang panlahat subalit pagtanggi sa
pagbabahagi para sa pagkamit nito
d. Pagkakait ng tulong para sa kapwa na nangangailangan.
3. Ano ang pagkakaiba ng lipunan sa komunidad?
a. Sa lipunan, ang nangingibabaw ay ang iisang tunguhin o layunin samantalang sa
komunidad ang mahalaga ay ang pagkakabukod-tangi ng mga kabilang nito.
b. Sa lipunan, ang pangkat ng mga tao ay may nagkakaisang interes, mithiin at
pagpapahalaga samatalang sa komunidad, ang namumuno ang nagbibigay ng
direksiyon sa mga taong kasapi nito.
c. Sa lipunan, ang namumuno ay inatasan ng mga mamamayan na kamtin ang
mithiin ng mga kasapi nito samantalang sa komunidad, ang mga tao ang
nararapat na manaig sa pagkamit ng kanilang mga mithiin.
d. Sa lipunan, mas malaking pamahalaan ang nakasasakop samantalang sa
komunidad ay mas maliit na pamahalaan.
4. Ang buhay ng tao ay panlipunan. Ang pangungusap ay:
a. Tama, dahil sa lipunan lamang siya nakapamumuhay
b. Tama, dahil lahat ng ating ginagawa at ikinikilos ay nakatuon sa ating kapwa
c. Mali, dahil may mga pagkakataong ang tao ang nagnanais na makapag-isa
d. Mali, dahil may iba pang aspekto ang tao maliban sa pagiging panlipunan
5. Ang mga sumusunod ay elemento ng kabutihang panlahat maliban sa:
a. Kapayapaan
b. Katiwasayan
c. Paggalang sa indibidwal na tao
d. Tawag ng katarungan o kapakanang panlipunan ng lahat

DRAFT
March 31, 2014
6. “Huwag mong itanong kung ano ang magagawa ng bansa para sa iyo, kundi itanong
mo kung ano ang magagawa mo para sa iyong bansa.” Ang mga katagang ito ay
winika ni:
a. Aristotle
b. St. Thomas Aquinas
c. John F. Kennedy
d. Bill Clinton
7. Ano ang tunay na layunin ng lipunan?
a. kapayapaan
b. kabutihang panlahat
c. katiwasayan
d. kasaganaan
8. Ano ang kabutihang panlahat?
a. Kabutihan ng lahat ng tao
b. Kabutihan ng mga pangkat na kasapi ng lipunan
c. Kabutihan ng bawat indibidwal na kasapi ng lipunan
d. Kabutihan ng lipunang nararapat bumalik sa lahat ng mga kasapi nito
9. Ang tunguhin ng lipunan ay kailangang pareho sa tunguhin ng bawat indibidwal. Ang
pangungusap ay:
a. Tama, dahil sa pagkakataon na ganito lamang matitiyak na makakamit ang tunay
na layunin ng lipunan
b. Tama, dahil mahalagang makiayon ang bawat indibidwal sa layuning itinalaga ng
lipunan
c. Mali, dahil may natatanging katangian at pangangailangan ang bawat isang
indibidwal
d. Mali, dahil ang bawat indibidwal sa lipunan ang nararapat na nagtatakda ng mga
layunin
10. Kalayaan at pagkakapantay-pantay ang nararapat na manaig sa lipunan. Ang
pangungusap ay:
a. Tama, dahil ito ang mahalaga upang mangibabaw ang paggalang sa mga
karapatan ng tao
b. Tama, dahil ito ay inilaan na makamit ng tao sa lipunan ayon sa Likas na Batas
c. Mali, dahil sa kalayaan, masasakripisyo ang kabutihang panlahat at sa
pagkakapantay-pantay, masasakripisyo ang kabutihan ng indibidwal
d. Mali, dahil sa kalayaan, masasakripisyo ang kabutihan ng indibidwal at sa
pagkakapantay-pantay, masasakripisyo ang kabutihang panlahat

DRAFT
March 31, 2014
B. PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Mulat ka ba sa mga nangyayari sa lipunan sa kasalukuyan? Hindi lamang sa ating
bansa kundi maging sa buong mundo ay mapapansin ang hindi pagkakasundo o alitan ng
mga tao. Hindi lamang mga contestant sa Ms. Universe ang maaaring mangarap ng
kapayapaan sa mundo. Hindi man tuwirang nabibigkas ng maraming tao ay marami rin ang
nangangarap ng matiwasay na lipunan, at marahil ay is aka sa mga ito. Pero paano nga
kaya magkakaroon ng katiwasayan sa lipunan? Kung tatanungin kita ngayon, ano kaya ang
maipapayo mo? Gawin natin ‘yan ngayon sa unang bahagi ng araling ito.
Gawain 1
1. Sa unang bahagi ng gawaing ito ay mahalagang maibahagi mo muna kung ano ang
larawan ng isang matiwasay na lipunan para sa iyo. Isulat mo ang mga katangian ng
isang matiwasay na lipunan.
2. Ang iyong sagot sa tanong na ito ay maaari mong maipakita sa malikhaing
pamamaraan. Maaaring gumawa ng diorama o kaya naman ay gumuhit ng isang
blueprint.
3. Mahalagang maglakip ng maikling paglalarawan sa ginawang representasyon.
Gawain 2
Panuto: Sigurado akong nakakita ka na ng recipe para sa pagluluto ng isang pagkain.
Malinaw na nakasulat dito ang mga sangkap at ang sukat ng mga ito. Nakasulat din ang
malinaw na detalye ng paraan ng pagluluto nito. Kung isusulat natin ang recipe para sa
matiwasay na lipunan, ano kaya ang sangkap nito at paano kaya ito makakamit? Gagawin
mo iyan sa gawaing ito: RECIPE para sa MATIWASAY NA LIPUNAN…
Ang magiging nilalaman nito ay ang mga sumusunod:
 Sangkap na kinakailangan upang matiyak ang katiwasayan ng lipunan
 Mga tiyak na sukat nito, katulad ng tasa, kutsara o kutsarita, kilo, gramo, at iba pa.

DRAFT
March 31, 2014
 Pamamaraan kung paano magagamit ang mga sangkap na inilagay (hal. Ilagay ang
katarungan sa isang malaking lalagyan at haluan ito ng pagmamahal. Matapos itong
mapagsama ay budburan ito ng bukas na komunikasyon)
Matapos ang gawain ay sagutin mo ang mga sumusunod na tanong:
1. Ano ang iyong naging realisasyon matapos maisagawa ang gawain?
2. Ano ang pinakamahalagang sangkap sa pagkakaroon ng matiwasay na lipunan?
Ipaliwanag.
3. Ano ang pinakamahalagang pamamaraan sa pagkakaroon ng matiwasay na
lipunan? Ipaliwanag.
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN AT PAG-UNAWA
Gawain
Tiyak kong napag-aralan mo na sa Araling Panlipunan ang iba’t ibang institusyong
panlipunan. Sa pagkakataong ito ay itutuon natin ang ating pansin sa mga sumusunod:
 Paaralan
 Simbahan
 Pamilya
 Mga negosyo
 Pamahalaan
Panuto:
1. Sumulat ng maikling paglalarawan ng bawat isang institusyon o sektor ng lipunan na
naitala.
2. Pagkatapos, magsagawa ng pagsasaliksik sa mga ito, maaaring sa silid-aklatan o sa
internet upang matukoy ang mga sumusunod:
a. Ano ang layunin ng bawat sektor?
b. Ano ang kontribusyon nito sa lipunan?
c. Ano ang nakikitang tunguhin ng mga ito sa kasalukuyan?
d. Ano ang kasalukuyang kalagayan nito sa ating bansa? Ano ang ginagawa nito
tungo sa pagkamit ng kanilang layunin? Mayroon ba itong nagiging impluwensiya
sa mga mamamayan at naiambag na tulong sa pag-unlad ng lipunan?

DRAFT
March 31, 2014
e. Nakatutulong ba ito sa pagkamit ng layunin ng lipunan? Magsulat ng
komprehensibong paliwanag.
3. Matapos nito ay gumawa ng isang komprehensibong ulat tungkol dito o maaari
naman isang dokumentaryo na maaaring i-post sa social networking sites.
4. Matapos maisagawa ang kabuuang proseso ay sagutin ang mga sumusunod na
tanong:
a. Ano ang maitutulong ng mga sektor ng lipunan na nabanggit sa pagkamit ng
layunin ng lipunan?
b. Ano ang maaaring maganap kung hindi matutupad ng mga sektor na ito ang
kanilang mga tungkulin sa lipunan?
c. Paano matitiyak na makatutulong ang lahat ng sektor na ito upang gawing
matiwasay ang lipunan?
d. Kung magkakaroon ng iisang layunin ang lahat ng sektor na nabanggit, ano kaya
ang layunin na ito?
e. Paano makatutulong ang mga sektor na ito ng lipunan sa pagkamit ng
kaganapan ng iyong pagkatao?
D. PAGPAPALALIM
LAYUNIN NG LIPUNAN: KABUTIHANG PANLAHAT
Kapag nakakita ka siguro ng isang babae o
lalaking katulad nila masasabi mong… “Wow! Ang
sosyal naman nila. Ang sarap sigurong maging
sosyal, ano?” Pero alam mong hindi mo kailangang
maging katulad nila para matawag kang sosyal. Ikaw
ay likas na sosyal dahil ikaw ay nilikhang
sumasalipunan, isa kang panlipunang nilalang. Ito
ang isa sa mga mahahalagang kaalaman na iyong natutuhan mula sa iyong mga aralin
noong ikaw ay nasa ikawalong baitang.
“Walang sinumang tao ang maaaring
mabuhay para sa kaniyang sarili lamang”.
Kinakailangan ng taong makibahagi at mamuhay sa
lipunan, isa ito sa itinalagang likas na katangian ng
mga nilikha ayon sa Likas na Batas. Ayon kay Dr.
Larawan ng isang babae at lalaki
na “SOSYAL”
Magara ang kasuotan, maraming
alahas, may hawak na gadget,
nasa tabi ng isang magarang
kotse, napaliligiran ng maraming
ilaw
Ang buhay ng TAO ay
PANLIPUNAN.
Larawan ng isang tao na
napaliligiran ng maraming tao

DRAFT
March 31, 2014
Manuel Dy Jr., isang propesor ng Pilisopiya sa Ateneo de Manila Univeristy, ang buhay ng
tao ay panlipunan. Makikita ito sa kabuuan ng ating pag-iral bilang tao – sa ating
pagsasagawa ng mga bagay na kailangan upang mahubog natin ang ating sarili. Ang ating
mga gawain ay panlipunan dahil natutuhan natin ito kasama sila. Ginagawa natin ito dahil
mahalaga ang mga ito sa lipunan at iniaalay natin ito para sa ating kapwa. Halimbawa, ang
simpleng gawain na paglilinis ng ating bakuran ay hindi makakasanayang gawin ng isang
bata kung hindi ito itinuro ng pamilya. Nakalakihan itong ginagawa ng pamilya nang tulong-
tulong. Mas nangingibabaw kaysa sa halaga ng mismong kalinisan ang pagsasama-sama at
pagtutulungan. Bilang anak, alam mong iniaalay mo ang gawaing ito sa iyong mga
magulang dahil alam mong ito ay makapagpapasaya sa kanila at kasabay nito, nakapag-
aambag ang inyong pamilya sa kalinisan ng kapaligiran.
Kahit ang pagnanais na mapag-isa ay
panlipunan. Di ba, kaya minsan gusto mong mapag-
isa ay dahil nagtampo ka sa isang tao o kaya naman
ay marami kang mga tanong sa iyong sarili na nais
mong masagot upang mas mapalago mo ang iyong
kakayahan na makipag-ugnayan sa iyong kapwa. Sa
gitna ng pag-iisa, isinasaalang-alang mo pa rin ang
iyong kapwa. Kung kaya, ang ating pagiging kasama-ng-kapwa ay isang pagpapahalaga na
nagbibigay ng tunay na kaganapan sa ating pagkatao (Dy, M., 1994). At ang pagiging
kasama-ng-kapwa ay makakamit lamang kung makikilahok at makikipamuhay ka sa lipunan.
Ngunit bago tayo magpatuloy sa pagtalakay tungkol sa lipunan, mahalagang
maunawaan mo ang kahulugan nito. Ano nga ba ang lipunan? Ang salitang lipunan ay
nagmula sa salitang ugat na “lipon” na nangangahulugang pangkat. Ang mga tao ay
mayoong kinabibilangang pangkat na mayroong iisang tunguhin o layunin. Halimbawa, ang
pangkat ng mga mamamahayag ay mayroong iisang tunguhin o layuning maghatid ng mga
bagong balitang nagaganap sa bansa at maging sa daigdig. Tinitiyak nilang makararating ito
sa mga tao sa iba’t ibang pamamaraan. Ang pangkat ng mga guro ay may iisang layuning
magbigay ng kaalaman/edukasyon sa mga mag-aaral. Ang lipunan o pangkat ng mga
indibidwal ay patungo sa iisang layunin o tunguhin. Kolektibo ang pagtingin sa bawat kasapi
nito ngunit hindi naman nito binubura ang indibidwalidad o pagiging katang-tangi ng mga
kasapi.
Sa kabilang dako, madalas na ginagamit ang salitang komunidad upang tukuyin ang
lipunan. Mahalagang maunawaan ang pagkakaiba at pagkakaugnay ng dalawang salitang
ito upang hindi maging sanhi ng kalituhan. Ang salitang komunidad ay galing sa salitang
“Ang ating pagiging kasama-
ng-kapwa ay isang
pagpapahalaga na
nagbibigay ng tunay na
kaganapan sa ating
pagkatao.”

DRAFT
March 31, 2014
Latin na communis na nangangahulugang common o nagkakapareho. Ang isang komunidad
ay binubuo ng mga indibidwal na nagkakapareho ng mga interes, ugali o pagpapahalagang
bahagi ng isang partikular na lugar. Sa isang komunidad, mas nabibigyang-halaga ang
natatanging katangian ng mga kasapi o kabahagi. Ang bawat indibidwal ay mayroong kani-
kaniyang mga layunin o tunguhin sa buhay. Mas magiging madali ang pag-unawa nito gamit
ang halimbawa: Mayroong dalawang guro na nagtuturo sa magkaibang paaralan. Sila ay
bahagi ng isang lipunan, isang pangkat ng mga indibidwal na ginagabayan ng isang layunin:
ang magbigay ng edukasyon/kaalaman sa kanilang mga mag-aaral. Pero walang malalim na
ugnayan sa dalawang guro na ito. Limitado ang nalalaman nila tungkol sa isa’t isa. Ngunit
dumating ang pagkakataon na nagsama sila sa isang scholarship at naging malapit na
magkaibigan, naging magkumare at nabuo ang mas malalim pa nilang ugnayan. Naniniwala
ang isa na may malaking maiaambag ang kaniyang bagong kaibigan para sa paggabay sa
kaniyang anak kung kaya niya ito ginawa. Sa pagkakataong ito, hindi na lamang bahagi ng
isang lipunan ang dalawang guro kundi naging bahagi na ng isang komunidad.
Mulat tayo sa isang mundo na KApatid,
KAmag-anak, KAklase, KAbabayan at marami pang
ibang kasama na naaayon sa lipunang ating
ginagalawan. Makikita ito maging sa media. May
mga estasyon sa telebisyon na nagtuturing sa
kanilang manonood bilang KApuso, KApamilya,
KApatid, at iba pa. Ayon kay Jacques Maritain, ang
manunulat ng
aklat na The
Person and the
Common Good (1966), hahanapin talaga ng taong
mamuhay sa lipunan sa dalawang mahalagang dahilan.
Una, ito ay dahil sa katotohanang hindi siya nilikhang
perpekto o ganap at dahil likas para sa kanya ang
magbahagi sa kaniyang kapwa ng kaalaman at
pagmamahal. Binigyan ang tao ng kakayahang
Hindi gawa ng dalawang tao ang
WIKA…
Galing ito sa LIPUNAN
Anong lipunan ang iyong kinabibilangan? Ano ang inyong
nagkakaisang layunin? Sino sa iyong kasama sa lipunan ang bahagi rin ng
iyong komunidad?

DRAFT
March 31, 2014
Sa pamamagitan lamang ng
lipunan makakamit ng tao
ang layunin ng kaniyang
pagkakalikha.
magwika o magsalita dahil likas na nilikha ng Diyos ang tao na sumalipunan. Ayon kay Dr.
Manuel Dy, hindi gawa ng dalawang tao ang wika; galing ito sa lipunan. Sa pamamagitan ng
wika, sumasalipunan ang tao hindi lamang dahil nililikha niya ito kasama ang kaniyang
kapwa kundi dahil natutuhan niya ito mula sa kaniyang kapwa at ginagawa para sa kapwa.
Ang kaalaman at pagmamahal ay kapwa maibabahagi lamang sa pamamagitan ng
pakikipag-ugnayan sa kapwa. Pangalawa, hinahanap ng taong mamuhay sa lipunan dahil sa
kaniyang pangangailangan o kakulangan mula sa materyal na kalikasan. Mahalaga ring
makipag-ugnayan siya sa kaniyang kapwa upang matugunan ang pangangailangang ito at
mapunuan ang kaniyang kakulangan. Hindi makakamit ng tao ang kanyang kaganapan kung
hindi matutugunan ng lipunan ang kaniyang mga pangangailangan. Hindi lamang ito
materyal na pangangailangan kundi mas higit ang tulong na maaaring maibigay ng lipunan
upang magamit natin ang ating isip at kilos-loob at mahubog ang mga birtud. Halimbawa,
upang mapagyaman natin ang ating kaalaman, kailangan ng tao ng edukasyon na
naibibigay sa tulong ng mga guro.
Ayon kay Santo Tomas Aquinas, may akda ng
aklat na Summa Theologica, sa pamamagitan lamang
ng lipunan makakamit ng tao ang layunin ng kaniyang
pagkakalikha. Mahalaga sa pagpapakatao ang
pagkilala ng tao na kailangan niya ang lipunan dahil
binubuo siya ng lipunan at binubuo niya ang lipunan (Dy, M., 1994). Malaki ang magagawa
ng lipunan sa paghubog ng iyong pagkatao. Mayroon itong impluwensiya sa paraan ng
iyong pag-iisip at pagkilos. Lahat ng iyong iniisip, nararamdaman, sinasabi at ginagawa ay
naiimpluwensiyahan ng lipunan na iyong kinabibilangan.
Sa lipunan, nagkakaroon ang tao ng
pagkakataong maipakita ang pagmamalasakit, ang
tumulong at matulungan sa panahon ng
pangangailangan. Naipakikita ang pagmamalasakit
na ito sa pagdamay at bukas-palad na pagtulong sa
kapwang walang hinihintay na kapalit. Dahil dito,
umuusbong ang pagtitiwala sa kapwa na siyang dahilan ng sama-samang pagkilos tungo sa
isang mithiin. Nangingibabaw sa pagkakataong ganito na hindi lamang ang personal na
kabutihan ng indibidwal ang nilalayon ng lipunan kundi ang kabutihang panlahat.
Binubuo ang TAO ng
LIPUNAN.
Binubuo ng LIPUNAN ang
TAO.
Naranasan mo na ba ang tumulong sa iyong kapwa – tulad ng pagbabahagi
ng iyong baon para sa isang matandang nagugutom o pagbibigay ng iyong mga
damit para sa mga nasalanta ng kalamidad? Sa ganitong pagkakataon, nakaakit ka
ba ng kapwa mo mag-aaral na tumulong? Nakaramdam ka ba ng galak dahil sa
iyong ginawa? Ano ang magandang maidudulot ng iyong ginawa para sa lipunan?

DRAFT
March 31, 2014
Bigyan naman natin ng linaw ang kahulugan
ng kabutihang panlahat. Ano nga ba ang kabutihang
panlahat? Sa simpleng salita, masasabing ito ay
kabutihan para sa bawat isang indibidwal na nasa
lipunan. Ito ay isang pagpapahalagang naiiba sa
pansariling kapakanan. Mahalagang maunawaan
mong ang tunguhin ng lipunan ay hindi ang kabutihan
lamang ng indibidwal o ang koleksiyon ng indibidwal
na kabutihan ng mga taong bumubuo nito. Kapag
ganito ang paniniwalang mangingibabaw, patuloy na
mabibigyan ng laya ang mga malalakas na apihin ang
mga mahihina. Ang tunay na tunguhin ng lipunan ay
ang kabutihan ng komunidad na nararapat na bumalik sa lahat ng indibidwal na kasapi nito.
Kaya sinasabing may kaugnayan ang tao bilang yunit ng lipunan at ang kabutihang panlahat
ay dahil sa ang kabutihang panlahat tinatanggap ng bawat indibidwal na sumasalamin sa
kabuuan. Ngunit tandaan mong mayroong pagkakaiba ang kabutihan ng nakararami sa
kabutihang panlahat. Ang pag-iral ng nakararami ay nananatiling nag-iiwan ng ilang
kasaping hindi makatatanggap ng kabutihan. Ang isakripisyo ang buhay ng isang taong
nahatulan ng habang-buhay na pagkabilanggo upang subukan ang gamot na maaaring
makatulong sa mga taong may karamdamang hindi pa natutuklasan ang lunas ay maaaring
maging katanggap-tanggap kung paiiralin ang kabutihan ng nakararami. Ngunit magiging
katanggap-tanggap lamang ito bilang kabutihang panlahat kung kusang-loob na inialay ng
bilanggong ito ang kaniyang buhay para sa kagalingan ng lahat ng may sakit at sa mga
taong posible pang dapuan nito sa matagal na panahon.
Mahalagang bigyang-diin na hindi nangangahulugang magkahiwalay ang personal
na kabutihan sa kabutihang panlahat. Sa katunayan, magkaugnay ang dalawang ito.
Ipinaliwanag ni Sto. Tomas Aquinas na ang tunguhin ng lipunan ay kailangang pareho sa
tunguhin ng bawat indibidwal. Nangangahulugan ito ng pagiging tugma ng personal na
kabutihan sa kabutihang panlahat. Ibig sabihin, hindi dapat ihiwalay ng mga tao ang kani-
kanilang sarili sa paghanap ng makabubuti sa bawat isa sa kanila kundi ang magtipon
upang hanapin ang kabutihang panlahat na magkakasama. Sa analogong ito halimbawa,
ang pag-asam ng pagkakaroon ng malusog na puso o kaya malusog na baga, ay makakamit
sa pagiging bahagi nito sa katawan subalit hindi kailangang ihiwalay ang bahaging ito ng
katawan upang makamit ang layuning ito. Kailangan lamang na tugma ang layunin ng bawat
Kabutihan ng LAHAT, hindi
ng NAKARARAMI.

DRAFT
March 31, 2014
bahagi ng katawan sa buong katawan at ito ay ang – kalusugan. Kailangang nakakabit ang
bawat bahagi ng katawan sa buong katawan upang makamit ang layuning ito.
Nangangahulugang makakamit ng tao ang kanyang personal na kabutihan sa pagiging
bahagi niya sa lipunan.
Ayon naman kay John Rawls, isang mamimilosopiyang Amerikano, na ang
kabutihang panlahat ay ang pangkalahatang kondisyong pantay na ibinabahagi para sa
kapakinabangan ng lahat ng kasapi ng isang lipunan. Hindi ito isang mabilis na proseso at
hindi agarang makikita ang katuparan. Katulad ng adhikain ni Mathama Gandhi para sa
India, nakita niyang hindi ito magiging madali kaya itinalaga niya ang kaniyang sariling
maging halimbawa ng pagsisimula nito sa kaniyang sarili at ang paunang pakikibaka para sa
makatarungang pagbabahagi ng lahat ng bagay na nararapat para sa mga tao. Ang
paksang ito ay mas malalim na tatalakayin sa Modyul 3.
Binibigyang-linaw ding ang kabutihang
panlahat ay tumutukoy sa kabutihang naaayon sa
moralidad ng tao, naaayon sa Likas na Batas Moral.
Halimbawa, kung mangingibabaw ang kalayaan, lalo
kung hindi niya nauunawaan ang tunay na kahulugan
nito, masasakripisyo ang kabutihang panlahat dahil
mangingibabaw ang pagnanais na gawin ng tao ang
kanyang naisin. Kung mangingibabaw naman ang
pagkakapantay-pantay, maaaring masakripisyo ang kabutihan ng indibidwal (de Torre, J.).
Halimbawa, kung may isang tao na nagtrabaho ng labindalawang oras at ang isa naman ay
nagtrabaho ng walong oras, masasakripisyo ang kabutihan ng taong nagtrabaho ng mas
mahabang oras kung pantay lamang ang kanilang sahod na matatanggap. Kung
magkagayon, hindi kalayaan o pagkakapantay-pantay ang nararapat na manaig kundi ang
panlipunan at pagkakapatiran, na palaging nangangailangan ng katarungan. Kaya nga
tungkulin ng lipunang matiyak ang kaayusan sa pamamagitan ng pagtataguyod ng mga
karapatang nakabatay sa katarungan. Sa ganitong paraan makikitang posible ang pagkamit
ng kabutihang panlahat.
Hindi kalayaan o
pagkakapantay-pantay ang
nararapat na manaig kundi
ang panlipunan at sibil na
pagkakaibigan, na palaging
nangangailangan ng
katarungan.
Naharap ka na ba sa isang sitwasyon kung saan mas nanaig ang
kabutihan ng nakararami kaysa sa kabutihang panlahat?
Nakasaksi ka na ba ng pagkakataon na may nagsakripisyong
iilang tao para lamang mapagbigyan ang mas nakararami?

DRAFT
March 31, 2014
Mga Elemento ng Kabutihang Panlahat
Ang kabutihang panlahat ay binubuo ng tatlong mahahalagang elemento
(Compendium of the Social Doctrine of the Church)
1. Ang paggalang sa indibidwal na tao. Dahil ang kabutihang panlahat ay
nagpapahalaga sa kalikasan ng tao, hindi ito lubos na iiral kung hindi kikilanin at
pahahalagahan ang kaniyang dignidad. Sa dignidad nakakabit ang iba’t ibang
karapatang kailangang igalang at hayaang gamitin ng tao sa lipunan. Upang
maging makatarungan ang isang lipunan, kailangang nasisiguro ng namumuno
dito na ang karapatan ng bawat indibidwal ay kinikilala, iginagalang,
pinoprotektahan at pinahahalagahan. Halimbawa nito ay ang paggamit ng tao ng
kaniyang bokasyon tungo sa paglinang ng kaniyang sarili. Gayundin ang
protektahan ang kaniyang karapatang kumilos ayon sa dikta ng konsensya. Mas
malawak itong tatalakayin sa mga susunod na aralin.
2. Ang tawag ng katarungan o kapakanang panlipunan ng pangkat. Ang pag-unlad
ang kabuuang pokus ng panlipunang tungkuling kailangang maibigay sa mga
tao. Karaniwang sinusukat ito halimbawa sa mga pampublikong sistema ng
pangangalaga sa kalusugan; epektibong pampublikong pangkaligtasan at
seguridad; kapayapaang namamagitan sa bawat bansa sa mundo;
makatarungang sistemang legal at pampolitika; malinis na kapaligiran at
umuunlad na sistemang pang-ekonomiya. Ang mga nabanggit ay mayroong
malakas na epekto sa kapakanan ng mga kasapi ng pangkat. Mahalagang may
mamagitan upang masigurong nakakayanan at nararating ang mga ito ng bawat
isa sa lipunan. Kapag nangyayari ito, natutugunan ang tawag ng katarungan o
kapakanang panlipunan ng pangkat.
3. Ang kapayapaan (peace). Kalimitang sinasabi na ang kapayapaan ay ang
pagkakaroon ng katahimikan, kapanatagan o kawalan ng kaguluhan sa lahat ng
aspekto ng buhay tulad ng isip, kalooban, pamilya, lipunang ginagalawan at iba
pa, subalit ang kapayapaan ay resulta ng pagkakaroon ng katahimikan,
kapanatagan at kawalang ng kaguluhan. Mayroong kapayapaan kapag
iginagalang ang bawat indibidwal at umiiral ang katarungan. Ang kapayapaan ay

DRAFT
March 31, 2014
indikasyon ng pagkakaroon ng kabutihang panlahat, ang katatagan at seguridad
ng makatarungang kaayusan. Kailangang nabibigyan ng seguridad ang lipunan
at ang mga kasapi nito sa mabuti at maayos na pamamaraan. Gayunpaman, may
pagkakataong hindi natutugunan ang kabutihan ng lahat kaya’t may mga
pagkilos sa lipunan na isinasaalang-alang ang kapakanan ng mas nakararami.
Kaya sa abot ng makakaya ay sa lahat, ngunit kailangang maunawaan ding may
pagkakataong tamang ganapin ang para sa nakararami. Hindi kailangang
magresulta ito sa away o gulo at maaari itong daanin sa diyalogo.
Pinapakahulugan ng mga elementong ito na ang kabutihang panlahat ay hindi
lamang nangyayari nang kusa. Upang makamit at mapanatili ang kabutihang panlahat,
nangangailangan ng sama-samang pagkilos ng mga tao, hindi ng iilan lamang kundi ng
lahat. Halimbawa, kahit na anong pagnanais ng pangulo ng isang bansa na matiyak na hindi
mananaig ang korapsyon sa pamahalaan, hindi siya magtatagumpay kung hindi ito
yayakapin ng lahat ng mga namumuno sa ilalim ng kaniyang pamamahala. Alam ng lahat na
kung ganap sanang maiiwasan ang korapsyon sa pamahalaan, mas malaki ang pondong
mailalaan para sa edukasyon, kalusugan, imprastraktura at marami pang iba, na magiging
kapaki-pakinabang sa lahat mga mamamayan lalo na ang mga mahihirap.
Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr., binubuo ng lipunan ang tao at binubuo naman ng tao
ang lipunan. Binubuo ng lipunan ang tao sapagkat mula sa pagkasilang nariyan na ang
pamilyang umaaruga at gumagabay sa kaniyang paglaki. Nariyan din ang kaniyang kapwa,
ang paaralan, ang simbahan, ang batas na kaniyang sinusunod na may kani-kaniyang
ambag sa paghubog ng iba’t ibang aspekto ng kaniyang pagkatao. Ang tao rin ang bumubuo
sa lipunan sapagkat matatagpuan ang mga tao sa bawat bahagi nito. Kaya’t anuman ang
ginagagawa ng tao para sa kabutihang panlahat ang siyang ibinabalik ng lipunan sa tao.
Kaya’t ang bawat mamamayan ay may pananagutang mag-ambag para sa kabutihang
panlahat. Lahat ay maaaring mag-ambag para sa pagkamit at pagpapanatili ng kabutihang
panlahat, sa iba-iba mang pamamaraan dahil ito ay ayon sa kani-kaniyang kakayahan,
katayuan at kinalalagyan sa lipunan. Totoo ito sapagkat hindi mo maibibigay ang anumang
bagay na hindi mo taglay at hindi mo magagawa ang bagay na wala sa iyong
kapangyarihang gawin.
Nakalulungkot nga lang isiping bagama’t nauunawaan ng ilan ang kahalagahan at
kapakinabangan ng pag-ambag sa pagtamo ng kabutihang panlahat, may mga ilan pa ring
hindi nakikisangkot at nakikiisa upang matamo ito. Ang hamon ng dating pangulo ng
Amerika na si John F. Kennedy na: ‘Huwag mong itanong kung ano ang magagawa ng

DRAFT
March 31, 2014
iyong bansa para sa iyo, kundi itanong mo kung ano ang magagawa mo para sa iyong
bansa”, ay nanatiling totoo maging sa sitwasyong ito.
Mga Hadlang sa Pagkamit ng Kabutihang Panlahat
Narito ang ilang nakahahadlang sa pagkamit ng kabutihang panlahat.
1. Nakikinabang lamang sa benepisyong hatid ng kabutihang panlahat, subalit
tinatanggihan ang bahaging dapat gampanan upang mag-ambag sa pagkamit nito.
Ang mahalaga sa kaniya ay ang pakinabang na kaniyang makukuha sa kabutihang
panlahat na nagmumula sa malasakit at pagsasakripisyo ng iba. Nakikinabang
lamang siya subalit walang ambag o pakinabang na nanggagaling sa kaniya.
Halimbawa, ang sapat na suplay ng tubig ay pinakikinabangan ng lahat ng tao.
Subalit upang mapanatili ang sapat na suplay ng tubig sa panahon ng tagtuyo, ang
mga tao ay kailangang magtipid sa paggamit nito. Hindi lahat ng tao ay nagnanais
gawin ito sapagkat ayon sa kanila, habang may taong nagtitipid makikinabang pa rin
siya nang hindi nagbabawas ng kaniyang konsumo. Ang nakababahala dito ay kapag
dumami ang taong may ganitong pangangatwiran, masisira ang kabutihang panlahat
na nakasalalay sa suportang manggagaling sa kanila.
2. Ang indibidwalismo, ibig sabihin ang paggawa ng tao ng kaniyang personal na
naisin. Ito ay ang pagnanais ng taong maging malaya sa pagkamit ng pansariling
tunguhin nang walang ibang nanghihimasok o nakikialam sa kaniya. Ayaw ng taong
ganito na magambala ang kaniyang personal na buhay – nagnanais na “mapag-isa”.
Hindi niya pinapakay ang pakinabang mula sa kabutihang hatid ng sakripisyo ng iba
subalit ayaw rin niyang magambala para sa kabutihan ng iba. Sa kulturang ito,
mahirap makumbinse ang taong isakripisyo ang kaniyang kaunting kalayaan,
personal na hangarin at pansariling interes para sa kapakanan ng “kabutihang
panlahat” dahil para sa kaniya, hindi niya kailangang mag-ambag sa kabutihang
panlahat kundi ang manatiling malaya sa pagkamit ng kaniyang personal na
kabutihan. Halimbawa, may mga taong ayaw nang manood ng balita at makialam sa
mga nangyayari sa paligid dahil mas marami siyang suliranin sa kaniyang personal
Bilang isang kabataan, ano na ba ang nagawa mo para sa bansa o sa iyong
komunidad? Mayroon ka bang kayang gawin ngunit hindi mo pinagsisikapang
gawin? Ano kaya ang maitutulong ng munting magagawa ng mga kabataan
para sa bansa?

DRAFT
March 31, 2014
na buhay na kailangang isaayos. Maaaring ikatuwirang hindi siya makikialam sa mga
bagay na hindi naman tuwirang nakaaapekto sa kaniya.
3. Ang pakiramdam na siya ay nalalamangan o mas malaki ang naiaambag niya kaysa
sa nagagawa ng iba. Upang mapanatili ang kabutihang panlahat, hinihingi sa ilan
ang mas malaki at mabigat na pananagutan kaysa sa iba. Halimbawa, upang
kayanin ng mga mahihirap ang pagbili ng produkto, kailangang tanggapin ng
negosyante ang mababang tubo o kita mula sa mga produkto; o ang
pangkalusugang seguridad ay maging abot kaya ng lahat, ang health insurance ay
may mababang premiums o ang doktor ay tumanggap ng mababang sahod. Ang
tingin ng ilan sa ganitong sitwasyon ay hindi makatarungan.
Mga Kondisyon sa Pagkamit ng Kabutihang Panlahat
Tatlong kondisyon ang kailangan upang makamit ang kabutihang panlahat ayon kay
Joseph de Torre (1987) sa kaniyang aklat na Social Morals.
1. Ang lahat ng tao ay dapat na mabigyan ng pagkakataong makakilos nang malaya
gabay ang diyalogo, pagmamahal at katarungan. Mahalagang palaging nasa isip ng
lahat ang tunay na kahulugan ng kalayaan dahil may panganib na isipin ng ilan na
walang hanggan ang kaniyang kalayaan. Mahalaga ang diyalogo upang maibahagi
sa bawat isa ang kanilang saloobin, damdamin at pananaw. Madalas na ang sanhi
ng hindi pagkakaunawaan ng mga tao ay dahil sa kakulangan ng kakayahang mag-
usap. Kung hindi mananaig ang pagmamahal at katarungan sa kaniya sa lahat ng
pagkakataon, hindi ganap na kakayanin ng sinuman na isantabi sa ilang
pagkakataon ang kaniyang pansariling kaligayahan at kapakanan para sa kabutihang
panlahat. Ang dalawang pagpapahalagang ito ang susi upang makamit ng lipunan
ang kaniyang tunay na layunin at tunguhin.
2. Ang pangunahing karapatang pantao ay nararapat na mapangalagaan. Hindi
magiging ganap ang isang lipunan at ang mga taong kasapi nito kung hindi
naigagalang ang kaniyang pangunahing karapatan bilang tao. Ang karapatan ang
nangangalaga sa dignidad ng tao at nagtataguyod ng pagkakapantay-pantay.
Hangga’t nananaig ang diskriminasyon sa lipunan, nagpapahiwatig itong hindi pa
ganap ang pagsasaalang-alang ng mga tao sa kabutihang panlahat.
3. Ang bawat indibidwal ay nararapat na mapaunlad patungo sa kaniyang kaganapan.
Ang lipunan ang nararapat na maging isa sa instrumento upang makamit ng tao ang

DRAFT
March 31, 2014
kaniyang kaganapan bilang tao. Kung walang nagagawa ang lipunang kaniyang
ginagalawan upang siya ay lumago bilang tao masasabing hindi pa tunay na patungo
ang lipunan sa tunay nitong layunin, ang kabutihang panlahat. Maaaring hindi rin
nagagawa ng bawat sektor ng lipunan ang kaniyang tunay na gampanin para sa tao
sa lipunan. Tandaang binanggit sa unang bahagi ng babasahing ito na, binubuo
dapat ng lipunan ng tao hindi lamang tao ang bubuo sa lipunan.
Kaya mahalaga ring matiyak na ang integridad at katatagan ng pamilya ay
mapangalagaan dahil ang pamilya ang pangunahing yunit para sa paghubog ng
mapanagutang mamamayang mulat sa tunay na kahulugan ng kabutihang panlahat.
Sa matagal na panahon, maaaring masyadong nakatuon ang iyong pansin sa iyong
sarili lamang at sa pagtiyak na matutugunan ang iyong mga pangangailangan. Maaaring
sinasabi mong masyado ka pang bata para ituon mo ang iyong pansin sa mga bagay na ito
at wala ka pang kakayahan upang ganap na
maunawaan at yakapin ito. Mahalagang maunawaan
mong hindi namimili ng edad o antas sa buhay ang
pagtiyak na mananaig ang kabutihang panlahat. Ito ay
nakabatay sa iyong puso at pagmamalasakit sa iyong
kapwa, na batid mo na sa unang bahagi pa lamang
ng iyong pag-aaral ng Edukasyon sa Pagpapakatao,
na imahe ng Diyos.
Tandaan, ang dignidad ng tao ay nangangailangan ng pagkamit sa kabutihang
panlahat. Ganap lamang na masasabing tunay na kinilala ang dignidad ng lahat ng tao kung
nananaig sa lahat ng pagkakataon ang kabutihang panlahat. Ang lahat ng tao ay nararapat
na magmalasakit upang lumikha o sumuporta sa mga institusyong panlipunan at paunlarin
ang kalagayan ng buhay ng bawat indibidwal na sumasalamin sa lipunan.
Alam kong mahirap pa itong isipin at ganap na yakapin sa kasalukuyan ngunit lahat
ng bagay, gaano man ito kahirap ay magagawa kung talagang nais. Sabi nga, “Kung gusto,
may paraan; kung ayaw, palaging may dahilan.”
Kung gusto mo ng matanggap ang kabutihan mula sa lipunan, paano ka naman
tutugon sa hamon ng kabutihang panlahat?
Tayain ang Iyong Pag-unawa
1. Ano ang kahulugan ng lipunan?
Hindi namimili ng edad o
antas sa buhay ang pagtiyak
na mananaig ang kabutihang
panlahat. Ito ay nakabatay sa
iyong puso at
pagmamalasakit sa iyong
kapwa.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ano ang tunay na layunin ng lipunan? Paano ito makakamit?
3. Paano makatutulong ang lipunan sa pagkamit ng kaganapan ng pagkatao?
4. Sa kasalukuyang kalagayan ng ating bansa, magiging madali ba o mahirap ang
pagkamit ng tunay na layunin ng lipunan? Pangatwiranan.
5. Paano malalampasan ang mga balakid sa pagkamit ng tunay na layunin ng
lipunan? Magbigay ng halimbawa sa bawat isa at ipaliwanag ito.
6. Ano ang maaari mong gawin upang makatulong sa pagkamit ng tunay na
layunin ng lipunan? Ipaliwanag ang bawat isa.
Paghinuha ng Batayang Konsepto
Pag-uugnay ng Batayang Konsepto sa Pag-unlad ko Bilang Tao
1. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa aking pag-unlad bilang
tao?
2. Ano ang maaaari kong gawin upang mailapat ang aking mga
pagkatuto sa modyul na ito?
_____________
_____________
Para sa illustrator:
Ang mga kamay na iguguhit ay
nararapat na magkakaiba.
Halimbawa, kamay ng matanda,
bata, babae, lalaki, kayumanggi,
maputi atbp.
sa
pamamagitan
ng…
ay mga pwersang
magpapatatag sa
__________________

DRAFT
March 31, 2014
PAGSASABUHAY NG MGA PAGKATUTO
Pagganap
Gawain 1
1. Makipag-ugnayan sa guro at kamag-aral upang makapagsagawa ng isang
survey tungkol sa mga suliraning kinakaharap ng komunidad o pamayanan.
2. Ang suliranin ay maaaring pangkapaligiran, pangkapayapaan, pangkaayusan o
pang-edukasyon. Maaaring may iba pang makita sa proseso ng pagsasagawa
nito.
3. Magsagawa ng pagtatanong sa mga naninirahan sa komunidad o pamayanan
kung ano ang kanilang nakikitang suliranin sa kanilang paligid.
4. Mahalagang isama ang mga namumuno sa komunidad o pamayanan sa
isasagawang survey.
5. Matapos maglaan ng panahon sa pangangalap ng datos ay gumawa ng
pangkalahatang ulat ukol sa naging resulta ng survey.
6. Pumili ng tatlo sa mga nakalap at iantas ang mga ito batay sa kahalagahan.
Pumili ng tatlong pangunahing suliranin.
7. Iulat sa klase ang kalalabasan ng survey gamit ang graph na mayroong maikling
pagsusuri at pagpapaliwanag.
Gawain 2
Marahil bilang isang mag-aaral, iniisip mong masyado pang maaga para
masubok kung kaya mo nang pairalin ang kabutihan sa iyong lipunang ginagalawan sa
kasalukuyan. Ngunit mahalagang maunawaan mong bawat tao sa lipunan, anuman ang
kaniyang katayuan sa buhay at edad ay mayroong pagkakataong magbahagi ng
kaniyang magagawa upang matiyak na makakamit ang kabutihang panlahat.
Panuto:
1. Mahalagang magamit ang mga konseptong natutuhan sa modyul na ito upang
maisakatuparan ang gawaing ito. Sa gawaing ito ay magsagawa ka ng
pagsusuri sa mga pagkakataon sa iyong buhay bilang isang mag-aaral at
kabataan kung saan (1) napangibabaw mo ang kabutihang panlahat at (2) mas

DRAFT
March 31, 2014
napangibabaw mo ang kabutihan ng iyong sarili o ng iilan kaysa sa kabutihang
panlahat.
2. Maaaring isagawa ang gawaing ito sa pangkat. Maglaan ng panahon upang
mag-usap bilang pangkat para sa pagbabahagi ng mga karanasan. Magpasya
sa pangkat kung sino ang nakapagbahagi ng karanasang tunay na tutugon sa
hinihingi ng gawain.
3. Ilista ang mga ito gamit ang pormat sa ibaba.
Pagkakataong
Nangibabaw ang
Kabutihang Panlahat
Naging Bunga Paraan kung paano ito
mas mapagyayaman
1.
2.
3.
Pagkakataong
Nangibabaw ang
Kabutihang Pansarili o
Kabutihan ng Nakararami
Naging Bunga Nararapat gawin upang
mas mapanaig ang
kabutihang panlahat
1.
2.
3.
Pagninilay
Nakakita ka na ba ng isang quilt? Ito ay pinagsama-samang piraso ng mga tela
na pinagdugtong-dugtong sa pamamagitan ng pagtatahi. Maaaring makatulong sa iyo
ang larawan sa ibaba:
Maaaring makipag-ugnayan ka sa iba pang mga mag-aaral na nasa paaralan
upang isagawa ang gawaing ito. Makipag-ugnayan sa iyong guro para rito.
Panuto:
1. Maglaan ng panahon upang makapag-usap ang lahat ng mga mag-aaral sa
klase upang makabuo ng mga pangkat. Maaaring hatiin ang klase sa tatlo
hanggang apat na pangkat.
2. Ang bawat isang kasapi ng pangkat ay kailangang magbahagi ng mahalagang
sangkap na kinakailangan upang matiyak na makakamit ang tunay na layunin ng
lipunan - halimbawa, paggalang sa karapatang pantao.

DRAFT
March 31, 2014
3. Matapos makapagbahagi ang lahat ay kailangang ilagay ang mga sangkap na
naibahagi sa isang piraso ng telang may sukat na 1 x 1 na talampakan.
Maaaring gumamit ng kahit na anong klase ng tela o kung anomang kulay.
4. Mahalagang makaisip ng isang simbolo na kakatawan dito upang may maiguhit
ding larawan sa telang gagamitin. Maaaring gumamit ng pintura upang maipinta
ang simbolo at ang sangkap na napili. Maaari rin namang gumamit din ng mga
pinagdugtong-dugtong na retaso ng tela.
5. Maaaring gamiting gabay
ang halimbawa sa kanan:
Ang tema ng quilt na ito ay
para sa KAPAYAPAAN...
6. Matapos ang pagdidisenyo
sa mga piraso ng tela ay
magtulong-tulong upang
mapagdugtong-dugtong ang
mga ito upang mabuo ang
quilt.
7. Matapos ito ay ilagay o
isabit ito sa isang bahagi ng
silid aralan o sa labas ng
silid upang maipakita sa
lahat ang mahalagang mensaheng inihahatid nito.
Pagsasabuhay
1. Makipag-ugnayang muli sa
guro at mga kamag-aral upang mapagplanuhan ang susunod na gawain.
2. Batay sa naging resulta ng
ginawang survey sa naunang bahagi, simulan na ang pagpaplano para sa
pagsasakatuparan ng isang proyekto upang matugunan ang pinakaunang suliraning
naitala.
3. Maglaan ng panahon
upang mapagplanuhan ang isasagawang gawain.
4. Makipag-ugnayan sa guro
upang matulungan o magabayan sa pagpaplano sa proyekto.

DRAFT
March 31, 2014
5. Makatutulong kung gagawa
ng isang action plan upang matiyak na maisasagawa ng maayos ang mga
nakaplanong gawain. Makatutulong sa iyo ang pormat na nasa ibaba.
Gawain Tiyak na
Layunin
Mga Taong
Sangkot/Kasali
sa Gawain
Panahong
Ilalaan
Inaasahang
output
Remarks
6. Mahalagang isaalang-alang
ang mga sumusunod:
a. Ano ang pangkalahatan at
tiyak na layunin sa pagsasagawa ng proyekto?
b. Tunay bang may
pangangailangan ang sektor na inyong mapipili?
c. Tugma ba ang
isasagawang gawain para sa pangangailangan?
d. Ano ang mga kagamitang
kakailanganin upang maisagawa ang proyekto? Kakayanin ba ito ng mga mag-
aaral na katulad ninyo?
e. May ibang tao bang
makatutulong sa pagsasakatuparan ng inyong proyekto? Sino-sino ang mga ito
at paano makikipag-ugnayan sa kanila?
7. Tiyaking maidodokumento
ang lahat ng mga pangyayari sa pagsasakatuparan ng proyekto.
8. Mahalagang makagawa ng
komprehensibong ulat at pagninilay pagkatapos ng proyekto.
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo,
magpunta ka na sa susunod na Modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga
gawain sa modyul na ito. Hingin ang tulong o paggabay ng isang kamag-aral
o ng guro.

DRAFT
March 31, 2014
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat, worksheet)
 Mga piraso ng tela na may sukat na 1x1 foot
 Pintura
 Mga retaso ng tela
 Mga larawang kakatawan sa mga sektor ng lipunan
 Malinis na papel
 Lapis o ballpen
Mga Sanggunian:
Bacungan, C. M. et.al. (1996). A Text on Values Education. Quezon City: Katha Publishing
Co. Inc.
De Torre, Joseph M. (1977). The Roots of Society. Manila: Sinagtala Publishers, Inc.
De Torre, Joseph M. (1987). Social Morals The Church Speaks on Society. 2nd Edition,
Copyright 1987, Manila: Southeast Asean Science Foundation, Inc.
Definitive Edition Catechism of the Catholic Church, Word & Life Publications,
CBCP/ECCCE, Manila
Dy Jr., Manuel B. (1994). Contemporary Social Philosophy. Quezon City: JMC Press, Inc.
Maritain, Jacques. (1966). The Person and the Common Good. Univeristy of Notre Dame
Press
Velasquez, Manuel et. al. The Common Good. Retrieved October 2, 2013 from
http://www.scu.edu/ethics/practicing/decision/commongood.html
Thomas Aquinas on the Common Good Retrieved October 2, 2013 from
http://www.hyoomik.com/aquinas/commongood.html
St. Thomas Aquinas and the Idea of the Common Good Retrieved October 2, 2013 from
http://catholicsocialteaching.yolasite.com/st-thomas-aquinas-and- the-idea-of-the-
common-good.php

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Unang Markahan
MODYUL 2: LIPUNANG PAMPOLITIKA, PRINSIPYO NG
SUBSIDIARITY AT PRINSIPYO NG PAGKAKAISA
A. ANO ANG INAASAHANG MAIPAPAMALAS MO?
Narinig mo na ba ang kasabihang, “Ang tanging kailangan upang magtagumpay
ang kasamaan ay ang hindi pagkilos ng mga mabubuting tao.” (All that is necessary for the
triumph of evil is that good men do nothing)? Kung minsan, hindi naman sinasadya ng mga
tao na wala silang gawin. Kung minsan, hindi lamang nila alam kung ano ang papel nila at
kung paano sila makatutulong. Kung minsan, akala nila ay may iba nang gagawa. Sa takot
na makagulo pa, lumalayo na lamang sila sa eksena.
Sa Modyul 1 ipinakita ang tunay na dahilan kung bakit may lipunan at
pangangailangan sa pakikipaglipunan. Sa loob ng lipunan ay may ugnayang umiiral sa
aspektong pampolitika. . May mga gawing kailangan bigyang-linaw upang hindi maging
hadlang sa pagkamit ng kabutihang panlahat.
Kung pagpapatakbo ng lipunan ang pag-uusapan, sino nga ba ang dapat manguna
dito? Ano ba ang inaasahan sa iyo bilang mabuting mamamayan? Ano ba ang inaasahan ng
taumbayan sa pamahalaan?
Sa modyul na ito ay inaasahang masasagot ang mahalagang tanong na: Paano
matutugunan o makakamit ng tao ang kaniyang pangangailangang pangkabuhayan,
pangkultura at pangkapayapaan? Bakit mahalaga ang pag-iral ng Prinsipyo ng
Subsidiarity at Prinsipyo ng Pagkakaisa?
Nakahanda ka na bang lalong maunawaan kung paano makakamit ng lipunan ang
kabutihang panlahat? Nakahanda ka na bang malaman kung ano ang bahaging iyong
nararapat na gampanan? Simulan na natin, ngayon na!

DRAFT
March 31, 2014
Sa modyul na ito, inaasahang malilinang sa iyo ang mga sumusunod na
kaalaman, kakayahan, at pag-unawa:
2.1. Naipaliliwanag ang:
a. dahilan kung bakit may lipunang pulitikalpampolitika
b. Prinsipyo ng Subsidiarity
c. Prinsipyo ng Pagkakaisa
2.2. Natataya ang pag-iral o kawalan sa pamilya, paaralan, baranggay, pamayanan o
lipunan/bansa ng: (a) Prinsipyo ng Subsidiarity at (b) Prinsipyo ng Pagkakaisa
2.3. Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto
2.4. Nakapagtataya o nakapaghuhusga kung ang Prinsipyo ng Subsidiarity at
Pagkakaisa ay umiiral o nilalabag sa pamilya, paaralan, pamayanan
(baranggay), at lipunan/bansa
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awtput mo sa Kasanayang
Pampagkatuto 2.4:
• Makagagawa ng movie analysis na naglalayong makita ang pag-iral ng prinsipyo
ng Subsidiarity at Pagkakaisa upang maihambing sa sariling karanasan.
 Maisagawa ang isang indibidwal na gawain na nagpapakita ng kahandaan sa
pagpapairal ng dalawang prinsipyo sa sariling kakayahan.
 May isang listahan ng mga posibleng gawain na nagtataguyod ng Prinsipyo ng
Subsidiarity at Pagkakaisa sa pelikulang sinuri
 Magkapaglakip ng pagninilay kung ano ang dapat magawa pra sa bayan,
inaasahan sa pamahalaan at ang kahalagahan ng tiwala sa lipunang pulitikal.
Paunang Pagtataya
pinakaangkop na sagot at isulat ang titik nito sa iyong kuwaderno.
1. Saan inihambing ang isang pamayanan?
a) Pamilya
b) Organisasyon
c) Barkadahan
d) Magkasintahan
2. Ang mahusay na pamamahala ay may kilos na ito.

DRAFT
March 31, 2014
a) Mula sa mamamayan patungo sa namumuno
b) Mula sa namumuno patungo sa mamamayan
c) Sabay
d) Mula sa mamamayan para sa nasa mamamayan
3. Nasa kanilang kamay ang tungkulin na pangalagaan ang nabubuong kasaysayan
ng pamayanan.
a) Mga Batas
b) Mamamayan
c) Kabataan
d) Pinuno
4. Ang dahilan ng pagiging pinuno ng isang indibidwal ay…
a) Personal na katangiang pinagtitiwalaan ng pamayanan
b) Angking talino at kakayahan
c) Pagkapanalo sa halalan
d) Kakayahang gumawa ng batas
5. Siya ay isang halimbawa ng may puso para sa lipunan dahil sa adbokasiya niya ng
pagkilala sa tao lagpas sa kulay ng balat.
a) Ninoy Aquino
b) Malala Yuosafzai
c) Martin Luther King
d) Nelson Mandela
6. Ang tunay na “boss” sa isang lipunang pampolitika ay ang…
a) mamamayan
b) pangulo
c) pangulo at mamamayan
d) halal ng bayan
7. Ito ay ang proseso ng paghahanap sa kabutihang panlahat at pagsasaayos ng
sarili at ng pamayanan upang higit na matupad ang layuning ito
a) Lipunang Pulitikal
b) Pamayanan
c) Komunidad
d) Pamilya
8. ncsiucquiceuibveiuvbui
a) a
b) b
c) c

DRAFT
March 31, 2014
d) d
9. Ito ay mga halimbawa ng Prinsipyo ng Subsidiarity, maliban sa…
a) pagsasapribado ng mga gasolinahan
b) pagsisingil ng buwis
c) pagbibigay daan sa Public Bidding
d) pagkakaloob ng lupang matitirikan para sa pabahay
10. Ito ay mga halimbawa ng Prinsipyo ng Solidarity, maliban sa…
a) sama-samang pagtakbo para sa kalikasan
b) pagkakaroon ng kaalitan
c) bayanihan at kapit-bahayan
d) pagkakaroon ng panahon sa pagpupulong
Gawain 1
Panuto:
1. Mayroong labinlimang salita na nasa kahon sa itaas. Pumili ng lima sa mga salita
mula rito at sikaping magbigay ng paliwanag sa mga mapipiling salita. Maaaring isa
hanggang dalawang pangungusap lamang ang paliwanag. Ibatay ang paliwanag sa
iyong sariling pagdanas ng konseptong na nasa kahon.
2. Ibahagi sa klase ang mga naibigay na paliwanag.
3. Pagkatapos ay sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Saan maiuugnay ang mga salitang nasa kahon?
lakas
katarungan
s i s t e m a n g l e g a l
estado
RESOLUSYON NG HIDWAAN
paggawa ng desisyon
kalayaan
pantay na proteksyon
TUNGKULIN
serbisyong publiko
konstitusyon
karapatan
PAGKAMAMAMAYAN
pagsasabatas
BANSA

DRAFT
March 31, 2014
b. Nagkaroon ka na ba ng karanasang tungkol sa mga konseptong ito? Sa paanong
paraan?
c. Ano ang mga salitang hindi pamilyar para sa iyo?
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN AT
PAG-UNAWA
Gawain 1
Panuto:
1. Gumawa ng profile ng samahang kinabibilangan. Pumili ng isa sa mga sumusunod:
a. pamilya
b. klase sa paaralan
c. barkada
d. organisasyong kinaaaniban, at iba pa
2. Ang magiging anyo ng profile na bubuuin ay isang pahina ng scrapbook, magasin, o iba pang
malikhaing disenyo.
2. Kakailanganin mo ng mga sumusunod na kagamitan:
a. lumang magasin f. mga larawan na may sukat na 2x2
b. gunting g. panulat
c. malinis na papel h. pandisenyo (gamit ang recycled materials)
d. pandikit
e. pangkulay
3. Bigyan ng espasyo sa pahina ang bawat kasapi. Isulat ang kanilang mga pangalan,
at idikit ang kanilang mga larawan sa espasyong nakalaan.
4. Sumulat ng maikling paglalarawan sa bawat isa. Mahalagang maipakita sa
paglalarawan kung paanong namumubukod-tangi ang bawat isa sa pangkat.
5. Kailangang isa-isahin ang (a) pagkakapare-pareho ng mga katangian (ano ang
katangiang taglay ng lahat) at (b) pagkakaiba-iba ng bawat isa (ano ang
nagpapabukod-tangi sa bawat isa).
6. Tiyaking maipakikita ang pagkamalikhain sa isasagawang gawain.
7. Pagkatapos ay sagutin ang mga sumusunod:
a. Paano nakakatulong ang inyong pagkakapare-pareho sa pagiging isang
matatag na samahan?
b. Paano naman ninyo/mo hinaharap ang pagkakaiba-iba upang mapanatili
ang magandang samahan?

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 2
Panuto: Bumuo ng pangkat ng may pitong kasapi. Basahin ang isang sitwasyon sa ibaba.
Isulat ang iyong sagot sa iyong kuwaderno.
May isang bus na bumibiyahe galing Baguio
patungong Maynila. Ito ay naglalaman ng humigi’t
kumulang na apatnapung pasahero. Mayroon silang
iisang tunguhin: ang makarating sa Maynila. May iisa
silang paraan upang makarating sa paroroonan – ang
bus. Sila ay may ugnayang ginagawa tulad ng
simpleng kuwentuhan tuwing hihinto ang bus para sa
pagtugon sa mga pangunahing pangangailangan ng
bawat pasahero. May mga batas silang sinusunod
upang huwag mapahamak habang naglalakbay at
alituntunin katulad ng dapat ay may tiket ka upang makasakay. Nagbabayad ang lahat para
sa gastusin ng sasakyan at suweldo ng driver at konduktor.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong at talakayin sa isang pangkat.
1. Ano-ano ang mga katangiang nakikita sa sitwasyon na hawig sa isang lipunan?
2. Mula sa mga katangiang ito, maari bang ituring na isang lipunang pampolitika
ang sitwasyong ito? Pangatwiranan.
Ikalawang Bahagi
Panuto:
1. Sa pagkakataong ito ay ang bawat pangkat naman ang mag-iisip ng katulad na
sitwasyon. Anong pagkakataon na inyong nararanasan sa pang-araw-araw na buhay
ang maaaring maihalintulad sa prosesong pinagdadaanan ng pamahalaan at ng
lipunan?
2. Mahalagang pag-usapan ng pangkat ang magiging paksa at konsultahin nila ang
guro upang magpasya siya kung ito ba ay tunay na kaugnay ng paksang hinihingi.
3. Matapos na sabihinh ng guro na katanggap-tanggap ang paksa, maaari nang pag-
usapan ng pangkat ang kabuuan ng sitwasyong ibabahagi sa klase.
4. Matapos mabuo ang lahat, ibahagi sa klase ang nagawa.
5. Pagkatapos ay sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Bakit mahalagang mayroong samahan?
b. Bakit mahalagang mayroong namumuno?
http://www.cameronnewland.com/how-large-is-
your-school-bus/

DRAFT
March 31, 2014
c. Paano magkakaroon ng katiwasayan sa isang pangkat o samahan?
d. Ano-ano ang mga pangangailangan ng tao na hindi niya kayang tugunan nang
mag-isa?
e. Sino ang makakatulong sa kaniya upang ito ay tugunan? Sa paanong paraan?
f. Sa paanong paraan makakamit ng samahan ang kanilang mga layunin? Ano-ano
ang mga bahaging gagampanan ng mga kasapi sa pagkamit nito?
D. Pagpapalalim
Lipunang Pampolitika, Prinsipyo ng Subsidiarity at Prinsipyo ng Pagkakaisa
(Solidarity)
Isa sa pinakamasayang bahagi ng buhay-high-school ang paghahanap ng mga
matatalik na kaibigan. Mahirap manimbang sa simula subalit kapag naging kaibigan mo na,
tuloy-tuloy na ang ligaya. Sila ang kasamang sumusubok ng maraming karanasan. Sila ang
kabiruan at kaasaran. Sila ang kakuwentuhan sa maraming mga seryoso at malalim na
kaisipan. Sila ang kasamang pumalaot sa higit pang dakilang tunguhin sa buhay.
Natanong mo na ba kung paano nagsimula ang inyong barkada? Paano kayo naging
magkakaibigan? Bakit sila ang naging matatalik mong mga kaibigan?
Sa isang mahiwagang paraan, nagsasama-sama ang mga magkakatulad. Maaaring
magkakatulad ng interes, ng hilig, o ng mga pangarap. Maaaring magkakatulad ng
pananampalataya o ng pilosopiya sa buhay. Sino pa nga ba ang magsasama-sama,
halimbawa, sa panonood ng sine, kundi ang mga katulad na may gusto kay John Lloyd at
Bea?
Subalit may pagkakataon ding nagsasama ang hindi magkakilala. Dahil sa
nakababagot na paghihintay sa pag-usad ng pila sa sine, maya-maya’y nag-uusap na ang
magkatabi. Hindi sila magkakakilala. Nagkataong magkasunod, parehong naiinip. Sa pila
natagpuan ang bagong kaibigan. Baka nga mamaya, maging kasintahan pa! Napalalalim
ng isang pinagdaanan ang pagsasama. Ang parehong karanasan ang naging dahilan ng
pagkakakilala at pag-uugnayan. Ganyan nabubuo ang barkada. Magkakapareho at kaiba
rin. Umuusad at lumalalim ang pagkakaibigan sa paglipas ng panahon dahil sa mas marami
pang pagkukwentuhan at sama-samang pagdanas.

DRAFT
March 31, 2014
Kultura ang tawag
sa mga nabuong
gawi ng
pamayanan.
Isang malaking barkada
Hawig sa barkadahan ang isang pamayanan. Pinagsama-sama sila, una na, ng
kanilang kinatatayuang lugar. Halimbawa, Barangay Katapatan! Doon sila nakatira at doo’y
sama-sama silang bumubuo ng mga sistema kung paano haharapin ang mga hamon sa
buhay. May mga kuwento silang pinagdadaanan. May kuwento silang binubuo. Ang
valedictorian na anak ni Aling Norma, tagumpay ng buong kapitbahayan. Ang aksidente ni
Manuel sa motor ay lubhang ipinag-alala ng buong baranggay. Ang pagliligawan nina Eric
at Jenny, ikinakilig ng lahat. Ang problema sa patubig ang laman ng usapan sa barberya at
palengke.
Ang kuwentong nililikha nila at ang mga pagkilos upang
ingatan at paunlarin ang kanilang pamayanan ay kilos ng pagbuo
ng kultura. Kultura ang tawag sa mga nabuong gawi ng
pamayanan. Ito ang mga tradisyon, nakasanayan, mga
pamamaraan ng pagpapasya, at mga hangarin na kanilang
pinagbahaginan sa paglipas ng panahon. Iniukit ang mga ito sa mga awit, sining, at ritwal
upang huwag makalimutan. Gabay ang mga tradisyong ito sa mga hamon sa kinabukasan.
Babalikan nila ang nakaraang nakaukit sa kanilang kultura upang makita ang mga landas na
mainam na tahakin sa kinabukasan.
Lipunang Pampolitika
Habang lumalaki ang mga grupo, nagiging mas mahirap na pakinggan ang lahat at
panatilihin ang dating nakukuha lamang sa bigayan at pasensiyahan. Kung ang
magkakabarkada ay nagkakaunawaan na sa kindatan at ang magkakapit-bahay sa
pakiramdaman at delikadesa, sa isang lipunan, nangangailangan na ng isang mas malinaw
na sistema ng pagpapasya at pagpapatakbo. Sa dami ng interes na kailangang pansinin at
pakinggan, sa dami ng nagkakaiba-ibang pananaw, sa laki ng lugar na nasasakop, mas
masalimuot na ang sitwasyon. Hindi na lamang iisang kultura ang mayroon, marami pang
nagkakaiba-iba at nagbabanggaang kultura ang umiiral na pare-parehong nagnanasa ng
pagyabong. Ito ang kinakaharap ng lipunan: paano siya makagagawa at magiging
produktibo sa harap ng maraming mga kulturang ito? Paano magiging isa pa rin ang
direksyon ng bayan sa dami ng mga tinig at lugar na gustong tunguhan ng mga tao?

DRAFT
March 31, 2014
Ito ang kinakaharap ng lipunan ang makagawa at maging produktibo sa harap ng
maraming mga kulturang ito. Maging isa pa rin ang direksyon ng bayan sa dami ng mga
tinig at lugar na gustong tunguhan ng mga tao.
Ang
pamamahala ay
usapin ng
pagkakaloob ng
tiwala.
Hindi madali ang sagot sa mga tanong na ito. Isang pagsisikap na abutin at tuparin
ang makabubuti sa nakararami ang pagpapatakbo ng lipunan. Pampolitika ang tawag sa
paraan ng pagsasaayos ng lipunan upang masiguro na ang mga bawat isa ay malayang
magkaroon ng maayos na pamumuhay, makamit ang pansariling mithiin sabay ang
kabutihang panlahat. Ang pamahalaan ang nangunguna sa gawaing ito. Tungkulin ng
pamahalaan na isatitik sa batas ang mga pagpapahalaga at adhikain ng mga mamamayan.
Magtatatag ang pamahalaan ng mga estruktura na maninigurong nakakamit ng mga tao ang
kanilang batayang pangangailangan. Mag-iipon, mag-iingat, at magbabahagi ng yaman ang
pamahalaan sa pamamagitan ng pagbubuwis at pagbibigay-serbisyo. Sa ugnayang pang-
mundo, ang pamahalaan ang mukha ng estado sa internasyonal na larangan. Ang
pamahalaan ang magpapatupad ng batas upang matiyak ang soberanya at mapanatili ang
seguridad at kapayapaan sa loob ng bansa na kailangan sa pagiging produktibo ng lipunan.
Isang Kaloob ng Tiwala
Sa laki ng tungkulin at kapangyarihan ng pamahalaan, may tukso na tingnan ang
pamahalaan bilang nasa itaas ng mga tao. Palibhasa nasa kamay ng mga namumuno ang
kapangyarihan na bigyang-direksyon ang kasaysayan at kinabukasan ng estado, itinuturing
kung minsan ng mga tao ang kanilang mga sarili bilang sakop lamang ng pamahalaan.
Totoo ito ngunit kailangang idiin at ulit-ulitin na ang pamamahala ay kaloob ng mga tao sa
kapwa nila tao dahil sa nakikita nilang husay at galing ng mga ito sa pamumuno at
pangangasiwa.
Ang pamamahala ay usapin ng pagkakaloob ng tiwala. Hindi
iba ang pagtitiwalang ito sa ipinagkaloob natin sa ating mga
kabarkada o kasamahan sa pamayanan minsan sa ating buhay.
Iyong mga pagkakataong biglang nagyaya ang kabarkadang si
Tonio na maligo sa ilog pagkatapos ng klase. Hindi siya namilit
pero sumama ang buong barkada sa kanya. Nag-enjoy ang lahat, salamat at nakinig sa
kanyang pag-aaya! Si Aling Cora biglang nagtawag na magtanim ng mga halaman sa
paaralan. At dahil sa tindi ng kanyang pagkagusto sa gawaing iyon, mahusay niyang

DRAFT
March 31, 2014
nayakag ang iba na makilahok kahit sa una'y ayaw talaga nila. Ngayon, nakikinabang ang
mga bata sa paaralan sa lilim na dulot ng mga punong tinanim ni Aling Cora at ng lahat ng
nagtiwala sa kanya.
Sa barkada at pamayanan, basta sumusunod ang mga kasapi sa mga tumatayong
lider kahit sa una'y ayaw naman talaga. Bakit? Mayroong nakikita sa kanilang pag-aalab ng
kalooban. May matatayog silang pangarap na nakikita nilang maaaring maabot sa
pakikipagtulungan sa iba. May talas sila ng paningin upang makita ang potensiyal ng grupo
o pamayanan. Malay sila sa layuning komyunal. Mulat sila sa mga katutubong yaman ng
grupo at ang mga potensyal sa pag-unlad nila nang sama-sama. May husay sila sa
pagsasalita upang ipahayag ang kanilang nakikita at may kakayahan silang pag-alabin din
ang damdamin ng kanilang mga kasama tungo sa isang hangarin. Hindi lahat ng tao ay
ganyan. At ang mga ganyan, ang mga Tonio at Aling Cora, ang natural na nagiging pinuno
ng lipunan.
Tayo
Isang pagpapabaya ang isipin na ang mga Tonio at Aling Cora na lamang ang dapat
magpatakbo ng lipunan, na ilagak na lamang sa kanilang mga kamay ang kasalukuyan at
kinabukasan nating lahat dahil sa pagtitiwalang magaling sila. Ang lipunan ay hindi
pinapatakbo ng iilan. Kailangan pa ring makilahok ng taumbayan, gawin ang kayang gawin
ng bawat isa, at ibahagi ang bunga ng paggawa sa bayan. Maaaring mahusay na pinuno si
Tonio, ngunit kailangan niya ng katuwang upang maisagawa ang malalaki niyang proyekto.
Ang totoo, hindi naman talaga sa kaniya ang proyektong kaniyang pinasisimulan. Ang mga
ito ay proyekto ng kaniyang mga kasamahan na nagkataong siya lamang ang
nakapagpaliwanag at nanguna sa paggawa. Ang proyekto ng pinuno ay hindi proyektong
para sa kanyang sarili. Ito ay proyekto ng at para sa kaniyang pinamumunuan.
Kaya’t hindi mula sa “itaas” patungo sa “baba” ang prinsipyo ng mahusay na
pamamahala. Kailangan ang pakikipagtalaban ng nasa “itaas” sa mga nasa “ibaba.” Ang
gagawin ng pinuno ay ang gusto ng mga pinamumunuan at ang pinamumunuan naman ay
susumunod din sa giya ng kanilang pinuno. Gabay sa ugnayang ito ang Prinsipyo ng
Subsidiarity at Pagkakaisa (Solidarity) na pangunahing kondisyon upang maging maayos
ang lipunan. Sa Prinsipyo ng Subsidiarity, tutulungan ng pamahalaan ang mga mamamayan
na magawa nila ang makapagpapaunlad sa kanila. Sisiguraduhin nito na walang hahadlang
sa kalayaan ng mga mamamayan mula sa mga pinuno sa pamamagitan ng pag-aambag sa
estado ng kanilang buwis, lakas at talino. Hindi panghihimasukan ng mga lider ng

DRAFT
March 31, 2014
pamahalaan kung paano mapauunlad ng mga mamamayan ang kanilang sarili.
Sa Prinsipyo ng Pagkakaisa, tungkulin ng mga mamamayan ang magtulungan at ng
pamahalaan ang magtayo ng mga akmang estruktura upang makapagtulungan ang mga
mamamayan. Mailalagay sa ganitong balangkas ang Prinsipyo ng Pagkakaisa: “May
kailangan kang gawing hindi mo kayang gawing mag-isa, tungkulin ko ngayong tulungan ka
sa abot ng makakaya ko. Ako naman ay may kailangang gawin nang mag-isa, tungkulin mo
ngayon na tulungan ako sa abot ng makakaya mo”. Tungkulin nating magtulungan tungo sa
pag-unlad ng ating lipunan.
Kapwa-Pananagutan
Ang lipunang pampolitika ay isang ugnayang nakaangkla sa pananagutan- ang
pananagutan ng pinuno na pangalagaan ang nabubuong kasaysayan ng pamayanan.
Iginagawad sa kanila ng buong pamayanan ang tiwala na pangunahan ang grupo—ang
pangunguna sa pupuntahan, ang paglingap sa pangangailangan ng bawat kasapi, ang
pangangasiwa sa pagsasama ng grupo. Kasama nito ang pananagutan ng mga kasapi sa
lipunan na maging mabuting kasapi sa lipunan. Kung hindi tutuparin ng mga kasapi ang
kanilang papel, kung hindi sila makikisali sa pag-iisip at pagpapasya, kung hindi sila
makikilahok sa mga komyunal na gawain, kung hindi sila magiging maigi sa kanilang mga
paghahanap-buhay, hindi rin tatakbo ang pamahalaan at lipunan.
Ang pag-unlad ng isang lipunan ay hindi gawa ng pinuno. Gawa ito ng pag-aambag
ng talino at lakas ng mga kasapi sa kabuuang pagsisikap ng lipunan.
Dagdag na Komplikasyon
Marahil may magtatanong kung bakit pa siya makikilahok kung sa huli’t huli ay ang
mayorya naman ang masusunod. Sasabihin niya, "Hindi rin naman mahalagang magsalita
pa. Nag-iisa lang naman ako. Ang masusunod naman ay ang marami."
Kailangan pa ring magsalita kahit isang mumunting tinig lamang ang sa iyo. Hindi
mabubuo ang marami kung wala ang iilan. Sa kabila ng dunong ng pinuno at/o ng mayorya,
kung minsan, mula sa isang salungat na opinyon isinisilang ang pinakamahusay na
karunungan. Si Ninoy ay isang tinig lamang na nagpasimula ng pagsasalita ng marami
pang ibang sinisikil ng diktadurang Marcos. Si Martin Luther King ay isang tinig lamang ng
mga African-American na sumigaw ng pagkilala sa tao lagpas sa kulay ng balat. Si Malala

DRAFT
March 31, 2014
Yousafzai ay isang tinig ng musmos na naninindigan para sa karapatan ng mga kababaihan
na makapag-aral sa Pakistan sa kabila ng pagtatangka sa kaniyang buhay. Hindi mabubuo ang
walis-tingting kung wala ang isang tangkay.
Maaaring tututol pang muli ang nawalan na ng loob. Kaniyang sasabihin: "Matagal
na akong tumutulong sa pamahalaan. Tapat ako sa pagbabayad ng buwis. Naglilingkod
ako nang wagas sa bayan. Ang lahat ng paghihirap ko ay inuubos lamang ng mga kurap sa
pamahalaan." Lalong higit tuloy ngayon kailangang gumising at magbantay. Sa harap ng
garapal at talamak na kurapsyon, kailangang maging mas maingat ang taumbayan sa
pagbibigay ng tiwala. Ang pagtitiwala ay ipinagkakaloob at maaari ring bawiin. Hindi utang
na loob ng taumbayan sa mga pinuno ng pamahalaan ang kanilang paglilingkod." Baliktad ito: ang
kapangyarihan ay ipinagkatiwala lamang sa mga namumuno. Ang bayan ay ipinagkatiwala
lamang sa mga namumuno. Ang namumuno ay hindi espesyal na nilalang na hiwalay sa
kasaysayan ng tao at ng bayan. Nangunguna lamang sila sa grupo, hindi nasa itaas ng iba.
Bahagi pa rin sila sa kuwento at kinabukasan ng bayan. Utang na loob nila sa taumbayan
na ipinaubaya sa kanila ang pangunguna sa mga hangarin ng bayan.
Sino ang “boss”?
Sa unang talumpati ni Noynoy Aquino pagkatapos niyang manumpa bilang pangulo ng
bansa, sinabi niyang “Kayo (ang taumbayan) ang boss ko!” Kontra ito sa nakasanayang
pangingibabaw ng mga pinuno sa lipunan. Hudyat ito ng pagbabago sa pagtingin sa
pamahalaan bilang nasa itaas at ang mamamayan ang nasa ibaba. Inilagay ang mga
mamamayan sa pedestal; ang pangulo ang maglilingkod sa kanila. Subalit, hindi pa rin
maaalis ang katotohanang may higit na kapangyarihan at lawak ng pananaw ang pinuno na
kailangang yukuan at pagtiwalaan ng ordinaryong mamamayan. Kaya’t sino talaga ang
“boss”?
Kapwa “boss” ang pangulo at ang mamamayan. Tulad ng isang barkada, walang
sinuman ang nangunguna. Totoo, may mas bibo at may hindi aktibo, ngunit kapwa silang
nag-uugnayan sa loob ng barkada. Sa Lipunang Pampolitika ang ideal ay mabigyang
prayoridad at pagpapahalaga ang mga ugnayan sa loob nito. Hindi ang mga personalidad
ang mahalaga. Ang mahalaga ay ang kabutihang panlahat, ang pag-unlad ng bawat isa.
Ang modelo ay ang relasyon ng magkakabarkada. Walang "boss" sa barkada. Hindi ang
pinuno, hindi ang mas marami, hindi rin naman ang iilan. "Boss" ng bayan ang pinuno—

DRAFT
March 31, 2014
magtitiwala ang bayan sa pangunguna ng pinuno dahil may nakikitang higit at dakila ang
pinuno para sa kasaysayan at kabutihang panlahat. "Boss" naman ng pinuno ang
taumbayan—walang gagawin ang pinuno kundi ingatan, payabungin, at paunlarin ang mga
karapatan at kalayaan ng mga tao sa bayan. Ngunit nakasukob sila sa kaisa-isang
kabutihang panlahat na nakikita at natutupad sa kanilang pag-uusap at pagtutulungan. Ang
Lipunang Pampolitika ay ang proseso ng paghahanap sa kabutihang panlahat at
pagsasaayos ng sarili at ng pamayanan upang higit na matupad ang layuning ito. Ang tunay
na “boss” ay ang kabutihang panlahat—ang pag-iingat sa ugnayang pamayanan at ang
pagpapalawig ng mga tagumpay ng lipunan.
Ano ang naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong naunawaan
sagutin mo ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
1. Ipakita ang pagkakaiba ng pamayanan at lipunan.
2. Ano ang tungkulin ng pamahalaan?
3. Bakit mahalaga ang prinsipyo ng pakikipagtulungan at pakikipagbukluran sa loob ng
lipunan?
4. Bakit mahalagang makita ang pagpapatakbo sa lipunan bilang kapwa-pananagutan ng
pinuno at mamamayan?
5. Bakit may mga taong ayaw makilahok sa lipunan? Ano ang dapat na atitud sa
lipunan?
6. Bakit mahalaga kahit na ang maliit na tinig?
7. Bakit hindi dapat tumigil sa pakikilahok sa pagpapatakbo ng estado kahit na marumi at
magulo ang Lipunang Pampolitika?
8. Paano ginagamit ang salitang “boss” upang ipaliwanag ang dinamismo ng
pagpapatakbo ng estado?
Paghihinuha ng Batayang Konsepto
Panuto:
Anong mahalagang konsepto ang nahinuha mo mula sa nagdaang gawain at babasahi?
Gamit ang graphic organizer, ipakita kung paano naaabot ng lipunang pampolitika ang tunguhin
na kabutihang panlahat.

DRAFT
March 31, 2014
Pag-uugnay ng Batayang Konsepto sa Pag-unlad Ko Bilang Tao
1. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa aking pag-unlad bilang tao?
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto sa modyul na
ito?
E. PAGSASABUHAY NG MGA PAGKATUTO
Pagganap
Panuto:
1. Panoorin ang GMA News TV Special na “Bayan Ko”. Maaari itong mapanood sa
youtube sa mga sumusunod na url:
Kabanata 1: http://www.youtube.com/watch?v=u-a3qSXv4hg
Kabanata 2: http://www.youtube.com/watch?v=DCAiZClTPlg
Kabanata 3: http://www.youtube.com/watch?v=5UUY1RFVunA
Kabanata 4: http://www.youtube.com/watch?v=p1e7mna_2j8
Kabanata 5: http://www.youtube.com/watch?v=aw0IrE6IJdg
Kabanata 6: http://www.youtube.com/watch?v=cBDG3V-LaxI
2. Itala sa iyong kuwaderno ang mga kapansin-pansin na eksena sa bawat kabanata na
nagpapakita ng pag-iiral o pag-labag sa Prinsipyo ng Subsidiarity at Solidarity.
Maaring gamitin ang pormat na nasa ibaba.
Kabanata Eksena
Pag-iral Paglabag
Subsidiarity Solidarity Subsidiarity Solidarity
3. Matapos maisagawa ang mga ito, ibahagi sa isang pangkat ang mga natukoy na
eksena. Pagkatapos, magkaroon ng malayang bahaginan sa buong klase.
4. Magkaroon ng pangkatang tala at ibahagi ito sa klase.

DRAFT
March 31, 2014
5. Pagkatapos, sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Nagkaroon ba ng pagkakataon na tunay mong nasaksihan mo ang ilan sa mga
eksenang nakita sa dokumentaryo? Ibahagi ang iyong karanasan.
b. Ano sa mga eksenang iyong napanood ang kayang magawa ng isang kabataang
katulad mo?
c. Nagawa mo na ba ang alinman sa mga eksenang iyong napanood sa
dokumentaryo? Ibahagi ang karanasan.
d. Alin sa mga napanood ang mahalagang masimulan mo nang gawin? Ibahagi at
ipaliwanag.
e. Paano matiwasay na iiral ang isang lipunan?
f. Paano matitiyak na mananaig ang Prinsipyo ng Subsidiarity at Prinsipyo ng
Pagkakaisa?
Pagninilay
Gawain 1
Panuto: Pagnilayan ang sumusunod at isulat sa iyong journal ang mga naging realisasyon
mo.
1. Ano na ang nagawa mo para sa bayan?
2. Ano ang inaasahan mo sa pamahalaan?
3. Magbigay ng mga pagkakataong kailangan ng tiwala ng pamahalaan.
4. Magbigay ng mga pagkakataong kailangang bawiin ang tiwala sa pamahalaan.
Ipaliwanag kung bakit kinakailangan ang ganitong mga pagkilos sa mga
nasabing pagkakataon.
Gawain 2
Panuto:
1. Gumawa ng isang liham na magpapakita ng kagustuhan na maabot ang kabutihang
panlahat sa pamamagitan ng maliit ngunit epektibong kakayahan na magmumula sa
iyo.
2. Isulat ang mga mumunting kakayahan na puwede mong magawa sa isang metacard.
Idikit ito sa loob ng iyong kwarto upang madaling makita at matandaan. (Hal.: Simula
ngayon, bibigyan ko ng pagkakataon ang iba kong kaklase na magbahagi ng
kanilang opinyon o ng ibang gawain sa isang pangkatang proyekto para mas
mapadali ang mga gawaing pampaaralan.)
Pagsasabuhay

DRAFT
March 31, 2014
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo, pumunta ka na
sa susunod na Modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga gawain sa modyul na ito.
Hingin ang tulong o paggabay ng isang kamag-aral o guro.
Dumalo sa isang Public Hearing sa isang Sangguniang Bayan o Panlungsod (Hal.
Pagdinig sa pagtataas ng pamasahe ng pampublikong transportasyon). Alamin ang mga
sumusunod:
1. Ano-ano ang karapatan mula sa pamahalaan ang malayang ipinaubaya sa mga
mamamayan na nagpapakita ng Prinsipyo ng Subsidiarity?
2. Ano-ano naman ang mga hakbang na ginawa ng mga dumalo ang nagpapakita
ng Prinsipyo ng Pagkakaisa?
3. Ano sa mga nakitang ito nais mong makita sa pamilya o paaralan?
Pangatwiranan.
Mga Sanggunian:
Baliao and Parcon (2012), Society and Culture in a Changing World, Quezon City: Rex
Bookstore
Blackburn, S. (2005), Oxford Dictionary of Philosophy, New York: Oxford University Press
Dinio and Cuano (2011), Ang Pagsasabuhay, Quezon City: Rex Bookstore
Dy, M B. (2013) Contemporary Social Philosophy, Makati City: Katha Publishing Co., Inc.
Glenn, PhD, STD, Paul J. (1965). Ethics A Class Manual in Moral Philosophy, London: B.
Herder Book Co.
Law, Stephen (2007). Philosophy, Strand, London: Dorling Kindersley Limited
Panopio and Raymundo (2004), Sociology Focus on the Philippines, Quezon City: Ken Inc.
Plattel, M.G. (1965) Social Philosophy. Translated by Henry J. Koren. Pittsburgh:
Duquesne University Press
Punsalan et al., Kaganapan sa Paggawa, Quezon City: Rex Bookstore, 2007

DRAFT
March 31, 2014
Contemporary Social Philosophy. Edited by Manuel B. Dy, Jr. Quezon City: JMC Press,
Inc., 1994.
Rorty, R. (1998). Truth and Progress: Philosophical Papers. Vol. 3. Cambridge:
Cambridge University Press
Scheler,M. (1973) Formalism in Ethics and Non-Formal Ethics of Values: A New Attempt
toward the Foundation of an Ethical Personalism. Translated by Manfred S. Frings
and Roger L. Funk. Evanston: Northwestern University Press
Walgrave, J. (c1965). Person and Society: A Christian View. Pittsburgh, Duquesne
University Press
Website:
http://www.inquisition.ca/en/polit/artic/solidarite.htm
http://www.inquisition.ca/en/polit/artic/solidarite.htm
lexchristianorum.blogspot.com
http://www.federalunion.org.uk/subsidiarity-man/
https://www.google.com.ph/search?q=subsidiarity&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=uvqC
UttT5JaIB6qrgagH&sqi=2&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1366&bih=665#q=solidarity&tbm=isch
&facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZvDQ9C4bLRe0CM%3A%3BUo6YLbQQBhx5rM%3Bhttp%253A
%252F%252Fwww.wallsave.com%252Fwallpapers%252F1024x1024%252Fembroidery-
design%252F300226%252Fembroidery-design-solidarity-economy-movement-network-
300226.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.wallsave.com%252Fwallpaper%252F1024x1
024%252Fembroidery-design-solidarity-economy-movement-network-
300226.html%3B1024%3B1024
http://beingsakin.wordpress.com/2011/04/19/albert-schweitzer-on-ethics/
httpwww.federalunion.org.ukwp-contentuploads200909subsidiarityman-753766.gif
http://hans.wyrdweb.eu/wp-content/uploads/2009/07/peer-group.jpg
httpwww.dsusd.k12.ca.ususerskevin.husenAmericanGovBookebookproducts0-13-251359-
5MAG01se0101a5258.gif
http://www.bridgemarkbranding.com/resources/Bridgemark/BackgroundImages/About_Peopl
eLanding_LG.jpg
http://www.thelazy.info/wp-content/uploads/2011/03/what_politics_say__48305.jpg

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Unang Markahan
MODYUL 3: LIPUNANG PANG-EKONOMIYA
Kung minsan, dumarating sa mga magkakapatid ang tanong na "Sino ang paborito ni Nanay"
o "Sino ang paborito ni Tatay." May halong inggit, kung minsan, ang pagpapabor ni Nanay kay
Ate o ang pagiging maluwag ni Tatay kay Kuya. Naghihinanakit naman si Ate dahil sa tingin
niya mas malapit ang kanilang mga magulang kay bunso. Naranasan mo na ba ito? Kung
oo, ano ang naramdaman mo? Ano ang naisip mo? Ano ang ginawa mo?
Sadyang magkakaiba ang mga tao. May mga magagaling sa Math. May mahuhusay
sa pagdrowing. May masinop sa gamit. May marunong sa pera. May magaganda at makisig
ang katawan kahit na hindi nag-eehersiyo. Mayroon din naming tabain at kailangang mag-
ingat sa pagkain. Dahil sa pagkakaiba-ibang ito, hindi maiiwasan ang paghahambing sa isa’t
isa. Nagkakaroon ng inggitan. Nagkakaroon din naman ng pakiramdam ng pagiging mas
angat. Natural ang ganitong mga pakiramdam. Subalit bago lumalim ang pakiramdam at
tumungo sa sama ng loob, marahil magandang balikan ang karanasan at tingnang mabuti
kung nagkulang ba ang pagmamahal sa ating magulang o sadyang naghahangad lang tayo
nang higit pa. Ang karanasan sa pag-ibig ng magulang ay isang ekonomiya na hindi malayo
sa ekonomiya ng lipunan.
Sa modyul na ito ay inaasahang masasagot ang mahalagang tanong na: Ano ang
mabuting ekonomiya? Para sa saan ang ekonomiya?
Handa ka na bang unawain nang mas malalim ang lipunan? Halika na!
Sa modyul na ito, inaasahang malilinang sa iyo ang mga sumusunod na kaalaman,
kakayahan, at pag-unawa:
3.1. Nakikilala ang mga katangian ng mabuting ekonomiya.
3.2. Nakapagsusuri ng maidudulot ng magandang ekonomiya.
3.3. Napatutunayan ang Batayang Konsepto
3.4. Nakatataya ng lipunang ekonomiya sa isang baranggay/pamayanan at
lipunan/bansa gamit ang dokumentaryo o photo/video journal (Hal. YouScoop)

DRAFT
March 31, 2014
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng output mo sa Kasanayang
Pampagkatuto 3.4:
• Nakagagawa ng isang collage gamit ang mga magasin, diyaryo o iba pang print
media na nagpapakita ng ideyal na baranggay/pamayanan at lipunan/bansa na
may mabuting ekonomiya
 Nakagagawa ng isang pagninilay batay sa isang TV segment ukol sa
ekonomikong pag-unlad
 Makabisita ng isang pamayanang may umiiral na livelihood program at matukoy
ang mga importanteng paraan sa pagpapatupad nito
 Makagawa ng pagpaplanong pampinansya na makatutulong sa ekonomikong
aspekto ng pamilya.
Paunang Pagtataya
1. Ang paniniwala na “ang tao ay pantay-pantay” ay nakaugat sa katotohan na…
a. lahat ay dapat mayroong pag-aari
b. lahat ay may kani-kanyang angking kaalaman
c.lahat ay iisa ang mithiin
d. likha ang lahat ng Diyos
2. Ano ang kahulugan ng prinsipyo ng proportio ayon kay Sto. Tomas de Aquino?
a. Pantay na pagkakaloob ng yaman sa lahat ng tao
b. Angkop na pagkakaloob ng yaman batay sa kakayahan ng tao
c.Angkop na pagkakaloob ng yaman ayon sa pangangailangan ng tao
d. Pantay na pagkakaloob ng yaman batay sa kakayahan at pangangailangan
ng tao
3. Sa ating lipunan, alin sa mga sumusunod ang patunay na naitatali na ng tao ang
kanyang sarili sa bagay?
a. Mas nararapat lamang na makatanggap ang isang tao ng tulong mula
pamahalaan, kahit na kaya naman niya itong bilhin o kaya ay hindi naman
kaliangan, dahil karapatan niya ito bilang mamamayang nagbabayad ng
buwis.

DRAFT
March 31, 2014
b. Hindi mabitawan ni Sheila ang kanyang lumang mga damit upang ibigay sa
kamag-anak dahil mayroon itong sentimental value sa kanya.
c.Inuubos ni Jerome ang kaniyang pera sa pagbili ng mamahaling relo na sa
ibang bansa lamang mahahanap. Ayon sa kaniya, sa ganitong paraan niya
nakukuha ang labis na kasiyahan
d. Lahat ng nabanggit
4. Ang mga sumusunod ay naglalarawan sa lipunang pang-ekonomiya maliban sa:
a. Maihahalintulad sa pamamahala ng budget sa isang bahay
b. Pagkilos para sa pantay na pagbabahagi ng yaman ng bayan
c.Pangangasiwa ng yaman ng bayan ayon sa kaangkupan nito sa mga
pangangailangan ng tao
d. Pagkilos upang masiguro na ang bawat bahay ay magiging tahanan sa
pamamagitan ng pangangasiwa ng yaman ng bayan
5. Sa lipunang pang-ekonomiya, ano ang pagkakaiba ng pantay sa patas?
a. Ang pantay ay pagbibigay ng pare-parehong benepisyo sa lahat ng tao sa
lipunan, ang patas ay pagbibigay ng nararapat para sa tao batay sa
kanyang pangangailangan
b. Ang pantay ay pagbibigay ng pare-parehong benepisyo sa lahat tao sa
lipunan, ang patas ay pagbibigay ng nararapat para sa tao batay sa
kanyang kakayahan
c.Ang pantay ay pagbibigay ng pare-parehong pagturing sa lahat ng tao sa
lipunan, patas ay ang paggalang sa kanilang mga karapatan
d. Ang pantay ay pagbibigay ng pare-parehong pagturing sa lahat ng tao sa
lipunan, ang patas ay pagtiyak na natutugunan ng pamahalaan ang lahat
ng pangangailangan ng mga tao
6-10: Magbigay ng limang tiyak na hakbang kung paano maisasaayos ang ekonomiya ng
bansa.
6. __________________________________________________________________
7. __________________________________________________________________
8. __________________________________________________________________
9. __________________________________________________________________
10. __________________________________________________________________

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 1
Panuto:
1. Makipag-ugnayan sa guro upang maisagawa ang pagpapangkat sa klase.
2. Magsagawa ng isang survey sa mga kapwa mag-aaral sa paaralan. Tanungin ang
mga kapwa mag-aaral ng mga sumusunod:
a. Magkano ang kanilang baon sa loob ng isang araw?
b. Ano-ano ang kanilang pinagkakagastusan sa kanilang baon?
c. Sapat ba o hindi ang kanilang natatanggap na baon? Ipaliwanag
d. Ano ang naidudulot ng kakulangan sa baon?
e. Kung hindi sapat ang natatanggap na baon, Paano sinosolusyonan ang
kakulangang ito?
Ikalawang Bahagi
1. Magsagawa ng kaparehong survey. Sa pagkakataong ito ay mga magulang naman
ang bibigyan ng mga tanong.
2. Isulat ang mga sumusunod na tanong:
a. Magkano ang budget para sa isang buwan?
b. Ano-ano ang kanilang pinagkakagastusan sa tahanan?
c. Sapat ba o hindi ang kanilang budget para sa isang buwan? Ipaliwanag.
d. Ano ang naidudulot ng kakulangan sa budget?
e. Kung hindi sapat ang budget, ano ang paraang ginagawa upang
masolusyonan ang suliranin?
3. Isulat ang mga ito sa malinis na papel. Maaaring magpa-xerox ng maraming kopya
upang maibahagi sa mga mag-aaral at mga magulang
4. Matapos na makuha ang mga papel na kanilang sinagutan ay kuhanin ang
pangkalahatang resulta ng dalawang survey na isinagawa.
5. Gumawa ng ulat mula sa pangkalahatang resulta at ibahagi ito sa klase.
a. Sa pangkalahatan, sapat ba ang kakayahan ng mga mag-aaral sa
pagbubudget ng perang kanilang hawak? Pangatwiranan.

DRAFT
March 31, 2014
b. Sa pangkalahatan, sapat ba ang kakayahan ng mga magulang sa
pagbubudget ng perang kanilang hawak? Pangatwiranan.
c. Sa iyong sariling karanasan, mahirap ba o hindi na magbudget ng perang
hawak? Pangatwiranan.
d. Bakit mahalagang matutuhan ng lahat ang tamang pamamahala sa perang
kinikita?
e. Ano ang maaaring maidulot kung hindi mapangangasiwaan nang wasto ang
perang kinikita?
f. Anong sitwasyon sa lipunan o pamahalaan ang sinasalamin ng nagdaang
gawain? Ipaliwanag.
Gawain 1
Paggawa ng Bahay
Layunin:
1. Masaksihan ang proseso ng palitan ng personal na kayamanan para sa mga
kakailanganin sa pagtupad ng tungkulin
2. Maipamalas ang kakayahang unahin ang grupo bago ang sarili
3. Mamulatan at matanggap ang hanggahan ng pagbibigay ng sarili
4. Matutuhang makipagtulungan sa iba sa pagtupad ng tungkulin
5. Makita ang papel ng estado sa lipunang pang-ekonomiya.
6. Matutuhang maging masinop sa mga kagamitan
7. Mamulat sa halaga ng pag-aari at panahon
Mga Gagamitin:
barbecue sticks
masking tape
piraso ng papel (reusable bond paper)
orasan
pamaypay
ruler
pisara
chalk

DRAFT
March 31, 2014
Panuto:
1. Makipag-ugnayan sa guro upang maisagawa ang pagpapangkat sa klase. Hatiin ang
klase sa maliliit na pangkat na may tig-5 o 6 na miyembro ayon sa laki ng klase.
Dapat ay pare-pareho ang bilang ng mga kasapi sa bawat pangkat.
2. Kailangang makabuo ng isang bahay yari sa barbecue sticks, masking tape, at mga
papel na tumutupad sa mga sumusunod na pamantayan
a. may kabuuang taas na hindi bababa sa 5 pulgada
b. matibay
c. matitirhan (may bintana, pintuan, may hindi bababa sa apat na dingding,
bubong na hindi tatangayin ng bagyo at hindi pababagsakin ng ulan, sahig)
3. Ang materyales na gagamitin ay simbolikong bibilhin sa guro. Gamit ang kanilang
mga personal na kagamitan, ipagpapalit nila ang mga ito para sa kailangan nilang
materyales.
4.Maaaring maging ganito ang palitan sa klase.
a. 1 barbecue stick = aksesorya sa katawan (relos, pulseras, headband,
kuwintas, sinturon, etc.)
b. 1 papel = 1 pares ng sapatos o tsinelas
c. 1 pulgadang masking tape = damit
5. Maaaring dumating sa punto na wala nang paninda o wala na ring maipampalit ang
mga pangkat. Mahalagang mapag-isipang mabuti kung paano ito sosolusyonan sa
klase.
6. Anoman ang gagawin pagkatapos na maubos ang mga kagamitan sa guro ay hindi
na kailangan pang ipaalam sa kanya.
7. Bibigyan ng 20 minuto ang bawat pangkat na buuin ang bahay simula sa oras ng
palitan ng mga gamit.
8. Kapag ubos na ang oras, dadalhin ang mga nagawang bahay sa guro upang subukin
ang mga ito batay sa kraytirya.
a. Sapat ang taas ng bahay na ginawa
b. Maaaring matirahan ang bahay
c. Paypayan ang bahay upang makita kung tatayo ito laban sa bagyo
9. Pagkatapos, sagutan ang mga sumusunod na tanong:
a. Ikuwento ninyo ang nangyari sa inyong grupo. Saan kayo nahirapan? Ano ang
ginawa ninyo ukol dito? [Paano ninyo ito nalagpasan?]
b. Ano ang naramdaman ninyo nang kailangan ninyong ipagpalit ang inyong gamit
para makabili ng isang materyales? Ano ang pakiramdam nang naubos na ang
inyong pampalit?
c. Ano ang napansin ninyo sa ibang pangkat? Paano natutulad o naiiba ang
kanilang bahay at ang proseso ng pagbuo nito sa inyo? Sa tingin ninyo, tama ba o
mali ang kanilang ginawa?
d. Ano-ano kaya ang sinisimbolo ng mga sumusunod: (a) bahay; (b) guro; (c)
palitan; (d) orasan?

DRAFT
March 31, 2014
Bahagi ng pagiging tao ng tao
ang pagkakaroon ng
magkakaibang lakas at
kahinaan. Nasa hulma ng ating
katawan ang kakayahan nating
maging isang sino.
…dahil na rin sa hindi
pagkakapantay-pantay na
ito, kailangang sikapin ang
pagkakapantay-pantay sa
pamamagitan ng
pagbabahagi ng yaman ng
bayan.
Max Scheler
e. Ano-anong mga problema sa lipunan ang nakikita ninyong sinasalamin ng
gawain?
f. Ano ang inyong natutuhan mula sa gawain?
D. Pagpapalalim
Lipunang Pang-ekonomiya
Pagkakapantay-pantay
Isang debate sa mga pilosopo ang tanong ukol sa pagkakapantay-pantay. Sa isang panig,
may nagsasabing pantay-pantay ang lahat dahil likha tayo ng Diyos, dahil tao tayo. Isa pa,
dahil kung titingnan ang tao sa kaniyang hubad na anyo, katulad lamang din siya ng iba. Sa
kabilang panig, may nagsasabi rin namang hindi pantay-pantay ang mga tao. May mga
taong mananatiling nasa itaas, dinudungaw ang mga tao sa ibaba. May mga taong
yayaman at patuloy na yayaman at may mga taong mahirap at mananatili sa kanilang
kahirapan dahil sadyang ganito ang kaayusan ng mundo.
Isa sa mga gitnang posisyon ay ang posisyon ng
pilosopong si Max Scheler. Para kay Scheler, bahagi
ng pagiging tao ng tao ang pagkakaroon ng
magkakaibang lakas at kahinaan. Nasa hulma ng
ating katawan ang kakayahan nating maging isang
sino. Ang taong matangkad ay sadyang may
panguguna sa basketbol kaysa maliliit. Ang babae ay mas may taglay na karisma upang
manghalina kaysa lalaki. May timbre ng boses ang hinahanap upang maging tagapagbalita
sa radyo. May linaw ng mata na hinihingi sa pagiging isang piloto.
Idagdag pa rito ang iba pang aspekto ng kasinohan ng tao: ang
kanyang kinagisnan, ng pagpapalaki sa kaniya, ang mga
koneksyon ng pamilya, ang kanyang lahi, relihiyon, at iba pa. Ang
lahat ng ito ay naglalatag ng maaabot ng tao.
Ngunit, sinasabi rin ni Scheler na dahil na rin sa hindi
pagkakapantay-pantay na ito, kailangang sikapin ang
pagkakapantay-pantay sa pamamagitan ng
pagbabahagi ng yaman ng bayan. Hindi dahil maliliit

DRAFT
March 31, 2014
Mayroon ka bang magagawa sa bukod-tangi mong paraan na magpapaiba sa iyo sa
pangkat o organisasyong kinabibilangan mo?
Tinawag ito ni Sto.
Tomas de Aquino na
prinsipyo ng proportio,
ang angkop na
pagkakaloob ng ayon
sa pangangailangan
ng tao.
ang manlalaro ng basketbol hindi na siya kailanman magiging mahusay at masaya sa
kaniyang paglalaro. Hindi niya maaabot ang naaabot ng matangkad ngunit mayroon siyang
magagawa sa bukod-tangi niyang paraan na magpapaiba sa kanya sa matangkad.
Kailangan lamang niya ng tiwala at pagkakataon.
Malabo? Gamitin nating halimbawa ang sitwasyon sa klase. Maaaring si Elmer ang
pinakamagaling sa Math ngunit hindi nito ibig sabihin na si Elmer na lamang ang tuturuan ng
guro ng Math. Pagsisikapan pa rin ng guro na ituro ang mga tuntunin sa Math sa kapwa
mabilis matuto at sa mga mag-aaral na kailangan ng ibayong pag-akay. Subalit, upang higit
pang mapaunlad ang husay ni Elmer, maaaring bigyan siya ng
dagdag na mga Math problems na kanyang pag-aaralan.
Tugma ito sa tinatawag ni Sto. Tomas de Aquino na prinsipyo
ng proportio, ang angkop na pagkakaloob ng naaayon sa
pangangailangan ng tao. Sa madaling salita, hindi man
pantay-pantay ang mga tao, may angkop para sa kanila.
Kailangang maging patas ayon sa kakayahan, ayon sa
pangangailangan.
Kung mayroon man tayong isandaang tinapay na dapat ipamigay sa isandaang tao, ano ang
pinakamabisang paraan ng pagbabahagi nito? Bibigyan ba ang lahat ng tig-iisang tinapay o
bibigyan ang mga tao nang ayon sa kanilang hinihingi? Baka may ibang busog pa o kaya
naman ay mahinang kumain. Baka may ibang may sakit o mas gutom. Hindi ba’t
pinakamabisa at masinop na paraan ang pagbabahagi ng tinapay ayon sa huling batayan?
Pero hindi patas!
Marahil magpipilit ang iba at sasabihing, “bakit hindi na lang ibigay ang tinapay sa lahat at
bahala na ang mga nakatanggap na ipamigay o ibahagi sa iba ang sobra sa kanila?”
Maganda ang hangarin ng ganitong pag-iisip. Umaasa ito sa kabutihang loob na taglay ng
bawat isa. Naniniwala ito sa kakayahan ng tao na gumawa ng matinong pagpapasya para
sa kaniyang sarili at para sa iba. Ngunit may sinasabi rin ito ukol sa pagtingin ng tao sa

DRAFT
March 31, 2014
Una ang halaga
ng tao bago ang
tinapay.
Ang tinapay ay nariyan upang
siya ay busugin, palakasin, at
paginhawahin. May
pangingibabaw siya sa
tinapay; hindi ang tinapay sa
kanya.
tinapay mula sa halimbawa sa itaas, o sa anomang yaman na ibabahagi sa mga tao, sa mas
malakihang pagtingin.
Una, tila tinatali ng tao ang kaniyang sarili sa bagay. Na kung hindi
siya makakakuha ng bagay, bumababa ang kanyang halaga bilang
tao. Kung hahayaan niya na ang iba lamang ang mabigyan ng
tinapay, para siyang nagpapalamang. Para niyang binitiwan ang
tinapay na karapatan naman niya talaga. Pakiramdam niya ay nagpapaapi siya. Mali ang
ganitong pananaw. Hindi sa tinapay nagkakaroon ng halaga ang tao. Una ang halaga ng
tao bago ang tinapay. May tinapay man o wala, may halaga ang tao. May yaman man ang
tao o wala, may halaga pa rin siya bilang tao. Ang tinapay ay nariyan upang siya ay
busugin, palakasin, at paginhawahin. May pangingibabaw siya sa tinapay; hindi ang tinapay
sa kanya. Ang kunin pa niya ang tinapay ay
pagsasayang na lamang sa tinapay. Ang pagpilit
naman niyang kainin ang tinapay para masabi lamang
na hindi nasayang ang tinapay ay isang pagsira naman
niya sa kanyang sarili. Maaari pa itong dahilan ng
kanyang pagkakasakit. Maling-mali ito.
Pangalawa, kailangan yatang balikan ang dahilan ng paggawa at pag-aari (ownership).
Bakit nga ba ako nagtratrabaho at nagmamay-ari ng mga bagay? Nagtratrabaho ba si Tatay
para ipagmayabang niya sa kaniyang kapitbahay ang kanyang kwarta? Bumibili ba si
Nanay ng gamit sa bahay para ibandera sa iba ang kanilang mga bagong appliance?
Gumagawa at nagmamay-ari ang tao hindi upang makipagmayabangan sa iba, ibagsak o
pahiyain ang iba o makipagkompetisyon sa iba. Gumagawa siya dahil nais niyang ipamalas
ang kanyang sariling galing. Nagtratrabaho siya upang maging produktibo sa kaniyang
sarili.
Napakaganda ng salitang Filipino para sa trabaho. Ang tawag natin dito ay “hanap-buhay.”
Ang hinahanap ng gumagawa ay ang kanyang buhay. Hindi siya nagpapakapagod lamang
para sa pera kundi para ito sa buhay na hinahanap niya. Ang kanyang pag-aari ay hindi
lamang tropeyo ng kanyang pagpapagal. Ito rin ay ang mga gamit niya upang matulungan
siyang mahanap ang kanyang buhay. Mayroon siyang videoke machine hindi para mag-
ingay kundi para magamit niya sa kanyang pagpapahinga at muling pagpapalakas.
Mayroon siyang telebisyon hindi upang ipagmalaki ang kanyang kakayahang makabili ng
mamahaling gamit kundi upang malibang at makakakuha ng bagong kaalaman na

DRAFT
March 31, 2014
Ang tunay na mayaman ay
ang taong nakikilala ang sarili
sa bunga ng kanyang
paggawa. Hindi sa pantay-
pantay na pagbabahagi ng
kayamanan ang tunay na
kayamanan. Nasa pagkilos
ng tao sa anomang ibinigay sa
kanya ang kanyang
ikayayaman.
Ang Lipunang Pang-
ekonomiya, sa mas malakihang
pagtingin, ay ang mga pagkilos
na masiguro na ang bawat
bahay ay magiging tahanan.
Pinapangunahan ito ng estado
na nangunguna sa
pangangasiwa at patas na
pagbabahagi ng yaman ng
bayan.
makatutulong sa muli niyang pagbalik sa pagtratrabaho. Mayroon siyang damit hindi para
ipang-porma kundi, dahil kailangan niya ito upang gawing presentable ang kanyang sarili sa
trabaho at sa mga nakakasalamuha niya. Marapat na ipaalala sa sarili na ang mga gamit sa
paligid at yamang pinagbabahaginan ay hindi iniipon para higit na palakihin lamang ang
yaman. Nariyan ang mga ito upang umayon sa mga layunin ng tao.
Ang buhay ng tao ay isang pagsisikap na ipakilala
ang sarili. Naipakikilala ng tao ang kanyang sarili sa
paggawa. Hindi ang yaman, hindi ang mga
kagamitan na mayroon siya o wala, ang humuhubog
sa tao. Ang tunay na mayaman ay ang taong
nakikilala ang sarili sa bunga ng kanyang paggawa.
Hindi sa pantay-pantay na pagbabahagi ng
kayamanan ang tunay na kayamanan. Nasa
pagkilos ng tao sa anomang ibinigay sa kanya ang
kanyang ikayayaman.
Hindi Pantay Pero Patas
Ito nga ang prinsipyong iniinugan ng Lipunang Pang-ekonomiya. Ang lipunang ito ay
nagsisikap na pangasiwaan ang mga yaman ng bayan ayon sa kaangkupan nito sa mga
pangangailangan ng tao. Patas. Nakatutuwang malaman na ang pinagmulan ng salitang
“Ekonomiya” ay ang mga griyegong salita na “oikos” (bahay) at “nomos” (pamamahala).
Ang ekonomiya ay tulad lamang din ng pamamahala sa bahay. Mayroong sapat na budget
ang namamahay. Kailangan niya itong pagkasyahin sa lahat ng mga bayarin (kuryente,
tubig, pagkain, panlinis ng bahay, at iba pa) upang makapamuhay nang mahusay ang mga
tao sa bahay, maging buhay-tao (humane) ang kanilang buhay sa bahay at upang maging
tahanan ang bahay.
Ang Lipunang Pang-ekonomiya, sa mas malakihang
pagtingin, ay ang mga pagkilos na masiguro na ang
bawat bahay ay magiging tahanan. Pinapangunahan
ito ng estado na nangunguna sa pangangasiwa at
patas na pagbabahagi ng yaman ng bayan. Lumilikha
sila ng mga pagkakataon na makapamuhunan sa

DRAFT
March 31, 2014
Ang bawat mahusay na
paghahanapbuhay ng mga tao
ay kilos na nagpapangyari sa
kolektibong pag-unlad ng bansa.
bansa ang mga may kapital upang mabigyan ang mga mamamayan ng puwang na
maipamalas ang kanilang mga sarili sa paghahanapbuhay. Sinisikap gawin ng estado na
maging patas para sa mga nagkakaiba-ibang mga tao ang mga pagkakataon upang malikha
ng bawat isa ang kanilang sarili ayon sa kani-kanilang mga tunguhin at kakayahan. Bilang
pabalik na ikot, ang bawat mahusay na
paghahanapbuhay ng mga tao ay kilos na
nagpapangyari sa kolektibong pag-unlad ng
bansa. Kung maunlad ang bansa, higit na
mamumuhunan ang mga may kapital na siyang
lilikha ng higit pang mga pagkakataon para sa mga tao—pagkakataon hindi lamang
makagawa, kundi pagkakataon ding tumaas ang antas ng kanilang pamumuhay.
Hindi lamang sariling tahanan ang binubuo ng mga tao sa loob ng Lipunang Ekonomiya.
Ginagawa rin nilang isang malaking tahanan ang bansa—isang tunay na tahanan kung saan
maaaring tunay na tumahan (huminto, manahimik, pumanatag) ang bawat isa sa pagsisikap
nilang mahanap ang kanilang mga buhay.
Tayahin ang Iyong Pag-unawa
Ano ang naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong naunawaan
1.Ano ang pagkakaiba ng pantay at patas?
2.Bakit mas epektibo ang patas na pagbabahagi ng yaman ng bayan kaysa sa pantay
na pamamahagi?
3.Ano ang kaibahan ng trabaho sa hanap-buhay?
4.Ano ang tamang-ugnayan ng tao sa kanyang pag-aari?
5.Ipaliwanag ang ugnayan ng pag-unlad ng sarili at pag-unlad ng bayan.
6.Paano makakapanahan ang mga tao sa loob ng Lipunang Ekonomiya?
Panuto
Anong mahalagang konsepto na nahinuha mula sa nagdaang gawain at babasahin
na binasa. Gamit ang graphic organizer, ipakita ang kabuuan ng lipunang pulitikal
kasama ang mga konseptong bumubuo dito upang maabot ang tunguhin na kabutihang
panlahat.

DRAFT
March 31, 2014
ito?
Pagganap
Panuto:
1. Bilang klase ay magsagawa ng isang symposium sa paaralan. Makipag-ugnayan sa
punongguro upang maging malawakan ang gawain.
2. Maaaaring mag-imbita ng mga mag-aaral ng Economics mula sa Unibersidad o kaya
naman ay mga Ekonomista sa pamahalaan man o sa pribadong sektor.
3. Sumulat sa mga ito upang sila ay maimbitahan, mahalagang ilagay sa sulat ang tiyak
na paksa na kanilang tatalakayin.
4. Ang magiging paksa ay: Ano ang magagawa ng isang kabataan sa pagkamit ng
mabuting ekonomiya?
5. Maglaan ng dalawang oras o mahigit pa sa gawain. Mahalagang maglaan ng sapat
na oras upang malayang makapagtanong ang mga mag-aaral.
6. Tiyakin na ang lahat ay matamang nagtatala ng mga tiyak na hakbang na kanilang
magagawa para makatulong sa pagkamit ng mabuting ekonomiya.
7. Inaasahang output sa gawaing ito ay ang pagkakaroon ng bawat isa ng pansariling
tala ng mga tiyak na hakbang.
8. Pagkatapos ng gawain ay sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Alin sa mga nabanggit ng tagapagsalita ang ginagawa o nagawa mo na?
Ipaliwanag.
b. Alin sa mga nabanggit ng tagapagsalita ang nais mong simulang gawin sa
malapit na hinaharap? Paano?

DRAFT
March 31, 2014
Pagninilay
Gawain 1
Panuto: Panuorin ang GMA News TV segment na Kape at Balita na may titulong
“Ekonomiya ng Pilipinas, itinuturing na 'Best Performing in Asia' ng Phil. Chamber of
Commerce”. At sagutin at isulat sa iyong journal ang mga gabay na tanong.
https://www.youtube.com/watch?v=KZAypzf8Y40
1. Ano-ano ang mga bagay na nakatulong sa pag-angat ng ekonomiya ng pilipinas?
2. Ano ang maaari mong magawa o plano upang makatulong sa pag-unlad na ito sa
pamamaraan na kaya mo sa ngayon?
3. Paano pinauunlad ng gawaing pagpaplano ang buhay ng isang tao?
Pagsasabuhay
Gawain 1
Panuto:
1. Bumisita ng isang baranggay. Alamin ang livelihood program na pinaiiral sa
baranggay. Gabay ang mga tanong sa ibaba, isulat ang mga sagot sa inyong
kuwaderno.
2. Alamin mula sa opisyal kung ano ang livelihood program na mayroon ang
baranggay.
3. Ano ang paraan sa pagpili ng livelihood program na naaayon sa
pangangailangan ng mga taga-baranggay?
4. Ano ang tulong na binibigay ng Baranggay sa pagpanimula ng livelihood
program?
5. Sa paanong paraan nabibigyan ng benepisyo ang mga kabaranggay lalo na sa
aspekto ng pag-unlad ng pamilya?
Gawain 2
Proyektong Pampayanan
Layunin:
1.Makalikha ng isang bagay na may pangmatagalang pakinabang sa pamayanan
2.Matutuhan ang pangangalap ng pondo

DRAFT
March 31, 2014
3.Mamulat sa halaga ng kayamanan: salapi, oras, at pagod
4.Matutong makipag-ugnayan sa mga kinauukulan
5.Makapaglunsad ng isang fair kung saan makakaipon ng salapi ang mga pangkat
Panuto:
9. Makipag-ugnayan sa guro upang makabuo ng mga pangkat na may 5 hanggang 6
na kasapi.
10. Mag-isip ng isang proyekto na
a. magagawa agad sa loob ng isang linggo;
b. may pangmatagalang kapakinabangan ang pamayanan
11. Maghanda ng proposal (gamitin ang kalakip na form). Ipasa sa guro at hingin ang
kanyang pagsang-ayon.
A. Unang Bahagi: Fair
1. Bubuo ang bawat pangkat ng mga kubol sa paaralan na may layuning makalikom ng
pera para sa kanilang proyekto. Maaaring magtinda ng pagkain o inumin. Maaaring
mayroon mga palaro (games, raffle, videoke) o mga nakatutuwang mga gawain
(photo booth, marriage booth, fortune-telling booth, etc.)
2. Aayusin ng guro ang iskedyul (maaaring isang buong araw ng Sabado) sa pahintulot
ng punong-guro.
3. Iimbitahan ng mga pangkat ang kanilang mga kaibigan, kamag-anak, kamag-aral na
bisitahin ang kanilang mga kubol.
4. Kung masyadong gahol sa oras, iiwan na sa mga pangkat ang sari-sarili nilang
paraan ng pangangalap ng pondo para sa kanilang proyekto. Halimbawa, maaari
silang magbenta ng sandwich sa kanilang mga kaklase tuwing recess o magbenta ng
tig-pi-pisong tickets na mananalo ng cake.
5. Kailangang tiyakin na ang pangkat na mayroon lamang na pahintulot mula sa guro at
sa punongguro ang papayagan na magsagawa ng gawain.
B. Pangalawang Bahagi:
1. Makikipag-ugnayan ang mga pangkat sa kinauukulan para sa inyong proyekto.
Halimbawa, kung nais nilang magtanim ng mga namumulaklak na halaman sa parke,
kailangan nilang magpaalam sa Kapitan ng Barangay.
2. Pagkatapos ng proyekto, iuulat nila ang kanilang mga paghahanda, naranasan, at
natutuhan sa klase.
3. Kailangang maghanda ng komprehensibong ulat sa isasagawang mga gawain.

DRAFT
March 31, 2014
a. Ano ang nangyari? Ikwento ang magagandang bagay na nangyari. Paano
ito naganap? Ano ang inyong ginawa?
b. Ano ang naging balakid? Paano ninyo ito napagtagumpayan?
c. Ano ang inyong natutuhan?
PROPOSAL
PROYEKTO: Lipunang Pang-ekonomiya
Pangalan ng Proyekto:
Deskripsyon:
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
Iskedyul
Petsa Gawain

DRAFT
March 31, 2014
Budget
Bagay Deskripsyon Halaga
Kabuuang Halaga
Pangkat
Pangalan Tungkulin
Pahintulot ng Guro: Petsa:
_____________________________________ ______________________________

DRAFT
March 31, 2014
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo, pumunta ka na
Mga Sanggunian:
de Torre, J.M. (1977). The Metaphysical ground of Social Ethics: The Roots of Society. 2nd
ed. Manila: Sinag-talaga Publishers, Inc.
Frings, M.S. The Mind of Max Scheler. Milwaukee: Marquette University Press.
Plattel, M.G. (1965) Social Philosophy. Pittsburgh: Duquesne University Press, 1965.

DRAFT
March 31, 2014
Edukasyon sa Pagpapakatao, Baitang 9, Modyul 4 Page 1
Baitang 9
Unang Markahan
MODYUL 4: LIPUNANG SIBIL
May alam ka bang mga organisasyong naghahatid ng tulong sa mga mahihirap? Anong
uri ng tulong ang kanilang inihahatid? Ano kayâ ang nagbubunsod sa kanila upang gawin ang
ganoong kabutihang-loob?
Sa nakaraang modyul ay nakilala mo ang mga palatandaan ng hindi malusog na
ekonomiya. Isang malinaw na palatandaan halimbawa, ang pangangailangan mong gumastos
nang gumastos sa cellphone load habang lumolobo nang lumolobo ang sobrang puhunan ng
telecommunications companies. Marami pang anyo ng hindi patas na pagtatamasa ng mga
bunga ng ekonomiya. At sa wari ba ay pikit-mata mong tinatanggap na lamang ang mga ito.
Nabuo na sa isip mong ganyan talaga ang buhay. Ngunit sa paglalakbay mo sa modyul na ito,
malalaman mong maraming nag-iisip na hindi kailangang maging ganyan na lamang ang
buhay. Ang pagsalungat nila sa kalakaran na sa una’y walang pumapansin, ay unti-unting
nakakuha ng mga kakampi, hanggang sa dakong huli ay nagbunga ng pagbabago sa kalakaran
ng lipunan.
Matapos kang maglakbay sa modyul na ito ay inaasahang masasagot mo ang
mahalagang tanong na: Paano napupunán ng karaniwang mga mamamayan ang
pagkukulang ng pamahalaan sa pagtataguyod ng kabutihang panlahat?
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang mga sumusunod na
kaalaman, kakayahan, at pang-unawa:
4.1. Natutukoy ang mga halimbawa ng lipunang sibil at ang kani-kaniyang papel na
ginagampanan ng mga ito tungo sa kabutihang panlahat.
4.2. Nasusuri ang mga adhikaing nagbubunsod sa mga lipunang sibil upang kumilos
tungo sa kabutihang panlahat.
4.3. Naipaliliwanag ang mga Batayang Konsepto.

DRAFT
March 31, 2014
4.4a. Natataya ang adbokasiya (isinusulong na usapín) ng iba’t ibang lipunang sibil
batay sa kontribusyon ng mga ito sa katarungang panlipunan, pang-
ekonomiyang pag-unlad (economic viability), pakikilahok ng mamamayan,
pangangalaga sa kapaligiran, kapayapaan, pagkakapantay ng kasarian (gender
equality) o espiritwalidad (mga pagpapahalagang kailangan sa isang sustainable
society).
4.4b. Nakapagsasagawa ng mga pananaliksik sa pamayanan upang matukoy kung
mayroong lipunang sibil na kumikilos dito, upang matukoy ang adbokasiya ng
lipunang sibil sa pamayanan, at matasá ang antas ng pagganap ng lipunang sibil
sa pamayanan.
Narito ang mga kraytirya ng mga pagtataya ng awtput sa Kakayahang Pampagakatuto 4.4b:
1. Natukoy ang pagkakakilanlan (identity) ng mga lipunang sibil na kumikilos sa
pamayanan, kung mayroon.
2. Natukoy ang mga taong bumubuo sa mga lipunang sibil na kumikilos sa
pamayanan.
3. Natukoy ang mga adbokasiya ng mga lipunang sibil na ito.
4. Natasá ang antas ng tagumpay ng mga pagsusulong ng mga ito.
PAUNANG PAGTATAYA
Panuto: Basahin at unawain ang mga aytem at piliin ang titik ng pinakatamang sagot; isulat ang
mga titik sa kuwaderno.
1. Ito ang pinakamabigat na dahilan kung bakit kailangan nating magpatulong sa iba:
a. Iba’t iba tayo ng mga kakayahan.
b. Magkakaroon tayo ng panahon para sa iba pa nating nais gawin.
c. Hindi lahat ng pangangailangan natin ay matatamo nating mag-isa.
d. Nais nating magkaroon ng saysay ang kakayahan ng iba.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ang pamahalaan ay gumagawa at nagpapatupad ng batas upang matiyak na:
a. ang lahat ay magiging masunurin.
b. matutugunan ang mga pangangailangan ng lahat.
c. bawat mamamayan ay may tungkling dapat gampanan.
d. walang magmamalabis sa lipunan.
3. Bakit nagkukusa tayong mag-organisa at tugunan ang pangangailangan ng nakararami?
a. Sa ganito natin maipapakita ang ating pagkakaisa.
b. Ang sama-samang pagkilos ay nagpapagaan sa gawain.
c. Walang ibang maaaring gumawa nito para sa atin.
d. Hindi sapat ang kakayahan ng pamahalaan upang tumugon.
4. Pangunahing layunin ng lipunang sibil ang:
a. pagpaparating ng mga karaingan sa pamahalaan.
b. pagbibigay-lunas sa suliranin ng karamihan.
c. pagtalakay ng mga suliraning panlipunan.
d. pagbibigay-pansin sa pagkukulang ng pamahalaan.
5. Ang kahulugan ng “mass media” ay:
a. impormasyong hawak ng marami.
b. isahan ngunit maramihang paghahatid ng impormasyon.
c. impormasyong nagpapasalin-salin sa marami.
d. paghahatid ng maraming impormasyon.
6. Tungkulin ng mass media ang pagsasaad ng katotohanan dahil:
a. wala tayong ibang mapagkukunan ng impormasyon.
b. nagpapasya tayo ayon sa hawak nating impormasyon.
c. maaari nating salungatin ang isinasaad nitong impormasyon.
d. ang mass media ay pinaglalagakan lamang ng impormasyon.
7. May kasinungalingan sa mass media kung mayroong:
a. paglalahad ng mga impormasyong hindi pakikinabangan.
b. pagpapahayag ng sariling kuro-kuro.

DRAFT
March 31, 2014
c. paglalahad ng isang panig ng usapin.
d. pagbanggit ng maliliit na detalye.
8. Ang pananatili nating kaanib ng isang institusyong panrelihiyon ay bunga ng:
a. kawalan ng saysay ng buhay sa gitna ng mga tinatamasa.
b. kalakarang kinamulatan natin sa ating mga magulang.
c. kapangyarihang hawak ng mga lider ng relihiyon.
d. pagkakatantong hindi tayo nag-iisa sa paghahanap ng katuturan ng buhay.
9. Ang mga sumusunod ay mga katangian ng lipunang sibil, maliban sa:
a. kawalan ng pangmatagalang liderato.
b. pagsasalungatan ng iba’t ibang paninindigan.
c. kawalan ng kuwalipikasyon ng mga kaanib.
d. panghihimasok ng estado.
10. Ang samahang nagsasagawa ng __________ ay maituturing na isang lipunang sibil.
a. malayuang pagbibisikleta
b. pagmamasid sa mga ibon
c. pagtatanim ng mga puno
d. pagsisid sa mga bahura (coral reefs)
Gawain 1
Panuto: Pag-aralan ang dalawang mapagpipiliang mga gawain. Pumili ng isa sa mga ito.
Makipangkat sa mga kaklaseng pumili rin ng gawaing napili mo. Gawin ang iba pang mga
panuto ayon sa napiling gawain.
Unang Mapagpipilian (Pangkat A). May naaalala ka bang mga organisasyon na dumayo sa
inyong lugar upang maghatid ng kawanggawa? Nabiyayaan ka na ba sa ganitong paglilingkod-
bayan? Anong serbisyo o tulong ang naipaabot sa iyo?

DRAFT
March 31, 2014
Panuto:
1. Gumawa ng talaan sa papel ng mga natatandaan mong kahalintulad na gawain sa inyong
lugar.
2. Sagutin sa papel ang tanong na ito: Ano kayâ ang nagtutulak sa mga taong ito upang
magpakaabala at magpakagastos, gayong ni hindi naman nila tayo kilala? Ipaliwanag.
3. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng mga kasapi ng pangkat.
Ikalawang Mapagpipilian (Pangkat B): May nabalitaan ka bang mga organisasyon na
nagsagawa ng kilos-protesta? Tungkol sa anong usapín ang kanilang ipinoprotesta?
Panuto:
1. Gumawa ng talaan sa papel ng mga natatandaan mong kahalintulad na pagkilos na iyong
nabalitaan.
Usapíng ipinoprotesta Pangalan o uri ng organisasyon Petsa o taon
3. Sagutin ang tanong na ito: Ano kayâ ang nagtutulak sa mga taong ito upang iprotesta ang
mga ganitong usapín?
4. Ibahagi sa klase ang mga sagot ng mga kasapi ng pangkat.
Gawain 2
Panuto:
1. Panoorin ang dokumentaryong Like You, We Have Rights, Too mula sa
https://www.youtube.com/watch?v=D3zbaL0_L9Y.
2. Italâ sa kuwaderno ang mga usapíng pinalutang ng mga kinapanayam.
Pangalan o uri
ng organisasyon
Uri ng paglilingkod Panahong
inilaan
Pananaw ng mga tao tungkol sa resulta o
epekto ng serbisyo o kawanggawa

DRAFT
March 31, 2014
3. Pag-isahin sa pisara an mga naitala mo at ng mga kamag-aral.
4. Bilang isang klase, gumawa ng concept map ng mga usapíng ito.
5. Tukuyin kung alin ang pangunahing usapín.
6. Bumalangkas ng mga pagkilos na maaaring isakatuparan ng isang lipunang sibil upang
matugunan ang pangunahing usapín.
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN, AT PAG-UNAWA
May mga bagay na tinatamasa ang ating pamilya mula sa kagandahang-loob ng iba.
Panuto:
1. Isulat sa pisara ang mga “uri ng paglilingkod” na nakalap ng Pangkat A.
2. Isulat din sa pisara ang mga “usaping ipinoprotesta” na nakalap ng Pangkat B.
3. Isulat sa kuwaderno ang kabutihang maaaring idulot sa ating pamilya ng mga paglilingkod at
pagpoprotestang ito.
4. Ibahagi sa klase ang mga naisulat sa Bilang 3 ng Panuto.
D. PAGPAPALALIM
LIPUNANG SIBIL
“Paki lang.” May natatandaan ka bang pagkakataon na kailangan mong sabihin ito sa
isang taong kalapit mo? Siguro pagsakay mo sa jeep at nakapuwesto ka malayo sa driver,
sasabihin mo ito sa katabing pasahero at iaabot mo ang bayad. Ganito rin kung toka mong
maglaba pero deadline ang araw na iyon para sa isang project mo sa paaralan. Alam mong
magagawa mo naman, kaya lang may dahilan kung bakit kailangan mong ipagawa sa iba at
kailangan mong sabihing, “Paki lang.”
Kung alam mo kung ano-ano ang mga kaya mong gawin, alam mo rin kung ano-ano ang
hindi. Maaaring marunong kang magsaing, halimbawa, pero marunong ka bang magsaka at
mag-ani ng isasaing mo? Wala ka mang kilalang magsasaká, gusto mong patuloy silang
magsaka upang may maisaing ka, at masasabi mo rin sa kanila, “Paki lang.” At marami ka pang

DRAFT
March 31, 2014
kailangang ipagawa sa iba upang mabuhay, mga pangangailangang hindi mo makakalap nang
mag-isa.
Hindi ikaw ang gumawa ng uniporme mo, ng bag, ng tsinelas. Hindi ikaw ang gumawa
ng kalsadang nilalakaran mo, ng tulay na tinatawid mo, ng tower na naghahatid ng text mo.
Tingnan mo ang loob ng iyong bag. Alin-alin sa mga nariyan ang ginawa mo mismo? Tingnan
mo ang loob ng silid-aralan. Alin-alin sa mga iyan ang kaya mong gawin? Hindi mo kayang
bilangin ang mga taong kumilos upang magkaroon ka ng mga kailangan mo. Kailangan mong
pasalamatan ang napakaraming tao, at kailangan mo ring sabihin sa kanila, “Paki lang.”
Sasabihin mo halimbawa sa karpintero, “Pakiayos lang po ang bubong namin,” o sa tubero,
“Pakiayos lang po ang banyo namin.”
Gayundin sa pamahalaan. Gumagawa at nagpapatupad ito ng mga batas, upang
matiyak nito na matutugunan ang mga pangangailangan natin sa lipunan. Tinitingnan nito kung
natutupad ang mga batas na ito, at pinarurusahan ang lalabag na nakahahadlang sa
pagtatamasa natin ng ating mga pangangailangan. May mga batas tungkol sa pagkain, tungkol
sa tubig, sa hangin, sa lupa, sa pag-aaral, sa paghahanapbuhay, sa lahat halos ng bahagi ng
ating buhay. Iisa ang layunin ng mga batas na ito: upang tayo ay mapabuti, upang makamit ng
lahat ang makabubuti sa isa’t isa.
Magkagayon man, sa maraming pagkakataon ay nagkukulang ang pamahalaan sa
layuning ito. Halimbawa, hindi tayo makakain nang sapat, sapagkat mabilis ang pagtaas ng
halaga ng mga bilihin, at mabagal naman ang pagtaas ng sahod ng mga manggagawa.
Maraming dahilan kung bakit nangyayari ito. Hindi dahil nagkulang ang planetang ito sa
pagkakaloob ng ating mga pangangailangan, kundi dahil ang mga pangangailangan ng
nakararami ay iniimbak ng iilan lamang. Halimbawa, noong 2009, dahil sa mga bagyong Ondoy
at Pepeng, binaha ang mga palayan sa maraming bahagi ng Luzon, nawala ang kikitain sana
ng mga magsasaka, nadagdagan ang presyo bigas, kung kayâ nabawasan ang pambili natin ng
iba pa nating mga pangangailangan. Samantala, ayon sa pagsisiyasat ng Senado, may nameke
sa pirma ng mga magsasaka upang palabasing tumanggap sila ng milyon-milyong tulong mula
sa pork barrel ng mga mambabatas. At habang ang mismong mga magsasaka ay walang
makain, may ilan namang literal na nahihiga sa pera. Ayon pa rin sa pagsisiyasat ng Senado,
sa sobrang dami ng nakamal na pera ng iilan, ay hindi na ito magkasya sa kama nila, at
kinailangang ilagay na lang ang iba sa bath tub. Walang ginawa ang isinasangkot na mga
senador at kongresista kundi sabihing pati pirma nila ay napeke rin, o kaya’y sabihing sangkot

DRAFT
March 31, 2014
din ang ibang senador at kongresista. Wala sa mga nasasangkot ang nagpahayag ng galit sa
pagkakalustay ng salaping para sana sa mga walang makain. Wala rin sa kanilang kumilos
upang mabawi ito at maipamahagi sa napakaraming magsasakang nawalan ng kabuhayan, na
siyang dahilan ng pagtaas ng presyo ng bigas. Hindi mo na tuloy mabili ang iba mo pang
pangangailangan.
Dahil kapos ang kakayahan ng pamahalaan upang ang katiwaliang ito ay mabigyang-
lunas, at lahat tayo ay nabibigatan sa kalakarang ito, napakarami rin ng kailangan nating
katuwangin sa pagtugon dito, at sabihang, “Paki lang.” May mga nag-organisa ng kani-kanilang
sarili upang ipahayag ang pagkasuklam sa ganitong sistema. Isang musikerong nagngangalang
Ito Rapadas ang nagpasimuno sa Facebook ng ideyang maramihang pagpapahayag ng
pagkadismaya, at ikinalat ng isa pang nagngangalang Peachy Bretaña ang ideya. Sa
pagpapalitan ng mga mensahe ng mga gumagamit ng Facebook, nabuo ang planong Million
People March. Inendorso ng Catholic Bishops Conference of the Philippines sa Facebook
account nito ang plano, na ginanap sa Luneta noong Agosto 26, 2013, Araw ng mga Bayani.
Sinabayan ito ng ganoon ding aktibidad sa labing-isa pang mga lunsod sa buong bansa.
Nasundan pa ito noong Oktubre 4, 2013 sa Makati, at tinitiyak ng mga nag-organisa na
magtutuloy-tuloy pa ang ganitong mga pagkilos hanggang hindi naibabasura ang sistema ng
pork barrel.
Ang ganitong kusang-loob na pag-organisa ng ating mga sarili tungo sa sama-samang
pagtuwang sa isa’t isa ang tinatawag nating lipunang sibil. Hindi ito isinusulong ng mga politiko
na ang interes lamang ay ang pananatili sa kapangyarihan. Hindi rin ito isinusulong ng mga
negosyante na ang interes lamang ay ang pananatili ng kita. Sa halip, ito ay ibinubunsod ng
pagnanais ng mga mamamayan na matugunan ang kanilang mga pangangailangan na bigong
tugunan ng pamahalaan at kalakalan (business). Ang lipunang sibil ay nagsasagawa ng mga
pagtugon na sila mismo ang nagtataguyod, kung kayâ nagkakaroon ng likas kayang pag-unlad
(sustainable development) na hindi tulad ng minadali at pansamantalang solusyon ng
pamahalaan at kalakalan.
May nalalaman ka bang iba pang halimbawa ng lipunang sibil? Ano-ano ang kanilang
isinusulong tungo sa kabutihang panlahat?

DRAFT
March 31, 2014
Noong 1994, halimbawa, inorganisa ng Simbahang Katoliko sa Zamboanga, Basilan,
Tawi-tawi at Sulu ang Consultation on Peace and Justice. Matapos ang konsultasyon, nabuo
ang Peace Advocates Zamboanga (PAZ). Layunin ng adbokasiyang ito na palakasin ang
mabuting ugnayan ng mga Kristiyano at Muslim, at ng iba pang mga katutubo. Nagdaraos ito ng
mga pagsulong ng kapayapaan, naglalathala ng alternatibong pahayagan, at nagsasaliksik sa
ugnayang Kristiyano at Muslim. Matapos ang dalawampung araw na sagupaan ng MNLF at
AFP/PNP sa Zamboanga noong Setyembre 2013, idinaos ng PAZ ang “Forum on Rehabilitation
and Reconciliation” nang sumunod na buwan. Ikabubuti ng lahat ang muling pagbuo ng mga
nawasak na tahanan, ang muling pagbangon ng nalugmok na kabuhayan, at higit sa lahat, ang
muling pagpapasigla ng nanlamig na mga ugnayan.
Isang grupo ng kababaihan sa Pilipinas ang nagtipon-tipon noong 1984, at nabuo sila
bilang isang lipunang sibil. Naging isang pampolitikang partido sila na tinawag nilang Gabriela,
at nagkaroon sila ng kinatawan sa Kongreso. Sa kanilang pagsusulong ay naisabatas ang mga
sumusunod: Anti-Sexual Harassment Act (1995); Women in Development and Nation-Building
Act (1995); Anti-Rape Law (1997); Rape Victims Assistance and Protection Act (1998); Anti-
Trafficking of Persons Act (2003); at Anti-Violence Against Women and Their Children Act
(2004).
Ang Gabriela ay nagkaroon ng masigasig na kakampi sa Senado sa katauhan ni
Senador Raul Roco. Siya ang kinikilalang pangunahing nagsulong upang maisabatas ang
pagtatanggol sa mga karapatan ng kababaihan, kung kaya siya ay binigyan ng natatanging
taguring “Honorary Woman.” Ano-anong kabutihan ang maaaring idulot ng mga batas na ito?
Ang Media
Paano ipinapaalam ng isang lalaki sa isang babae na interesado siya rito? Isusulat ba
niya sa ¼ sheet of paper? Ite-text ba niya? Magpapadala ba siya ng emoticon? Manghaharana
ba siya? Live ba, MP3, o YouTube? Sasabihin na lang ba niya nang harapan? Ipi-print ba niya
sa t-shirt? Ano’t ano man ang paraang piliin niya, gagamit siya ng isa, ilan, o lahat sa mga ito:
titik, tunog, o larawan (gumagalaw man o hindi). Alin man sa mga ito ang gamitin niya, ito ang
mamamagitan sa kanya at sa padadalhan niya. Anumang bagay na “nasa pagitan” o
“namamagitan” sa nagpadala at pinadalhan ay tinatawag sa Latin na medium, o media kung
marami. Ginagamit natin ito kung may gusto tayong ipahatid na impormasyon. Kung maramihan

DRAFT
March 31, 2014
Ang pangunahing layunin ng media
bilang isang anyo ng lipunang sibil, ay
magsulong ng ikabubuti ng bawat
kasapi ng lipunan. Ito ang dahilan
kung bakit tungkulin ng media ang
pagsasabi ng buong katotohanan, at
kagyat na pagtutuwid sakali mang
may naipahatid na maling
impormasyon na maaaring maging
batayan ng iba sa pagpapasya ng
ikikilos.
at sabay-sabay ang paghahatid na ginagawa natin, tinatawag natin itong mass media: diyaryo,
radyo, telebisyon, pelikula, o internet.
Sa media mo nalalaman kung may paparating na bagyo, kung kayâ nakagagawa ka ng
kaukulang paghahanda. Kapag may nangangailangan ng saklolo at gusto mong ipanawagan sa
marami, media rin ang iyong inaasahan. Karapatan mong alamin kung ano ang iyong ikabubuti,
kayâ tungkulin mo ring ipaalam sa iba ang ikabubuti naman nila. Sa pagpapalutang ng
mahahalagang impormasyon ay napapanatili mo ang ikabubuti ng ibang kasapi ng lipunan. Sa
pagpapamalagi ng ikabubuti ng bawat kasapi ng lipunan, napapamalagi rin ang ikabubuti ng
kabuuan nito. Ang impormasyon tungo sa ikabubuti ng lahat ay napalulutang mo sa
pamamagitan ng media.
Nagpapasya kang huwag pumasok kung may abiso sa radyo o telebisyon na
suspendido ang klase. Nagpapasya kang huwag kumain ng sitsirya dahil nababasa mo sa
diyaryo ang tungkol sa masamang epekto nito sa
ating kalusugan. Nagpapasya ka ayon sa hawak
mong impormasyon na pinalulutang ng media.
Subalit paano kung ang hawak mong impormasyon
ay mali? Mabubuyo kang pumasok sa klase kahit
suspendido, o kayâ ay magkakasakit ka sa bato. Ang
pangunahing layunin ng media bilang isang
halimbawa ng lipunang sibil, ay magsulong ng
ikabubuti ng bawat kasapi ng lipunan. Ito ang dahilan
kung bakit tungkulin ng media ang pagsasabi ng
buong katotohanan, at kagyat na pagtutuwid sakali
mang may naipahatid na maling impormasyon na
maaaring maging batayan ng iba sa pagpapasya ng
ikikilos.
Ano pa ang mga dapat isulong ng media? May napansin ka na bang paglabag sa
katotohanan ng media? Kung mayroon, ano ang ginawa mo upang ituwid ito?

DRAFT
March 31, 2014
“Kapag naglihim tayo, doon
magtatrabaho ang diyablo.”
(San Ignacio)
Ang media ay pinaglalagakan
lamang ng mga katotohanang
kailangan ng lipunan para sa
ikabubuti ng bawat kasapi nito.
Hindi ikabubuti nino man ang
kasinungalingang bunga ng
pagbabawas o pagdaragdag sa
katotohanan. “Ang kapangyarihan
ng media ay hindi isang lakas na
nananalasa, kundi isang pag-ibig
na lumilikha” (Papa Juan Pablo II,
1999).
Ang isang rally ba ay ibinabalita ng media
mula sa panig lamang ng kapulisan? Ibinabalita ba
ang haka-haka na may rebolusyonaryong layunin
ang mga nag-rally? Ang pagbawas o pagdagdag sa
katotohanan ay nagiging kasinungalingan. Kapag
ang media ay naglahad ng isang panig lamang ng
pangyayari o usapin, maling impormasyon ang
pinalulutang ng mga ito sa lipunan, sapagkat hindi
buo ang impormasyong hawak ng lipunan. Sa
kabilang banda, kung inilahad halimbawa sa media
na isang milyon nga ang sumama sa Million People
March, gayong tatlong daang libo lang naman talaga,
magiging pagsisinungaling din ito. Ang media ay
pinaglalagakan lamang ng mga katotohanang kailangan ng lipunan para sa ikabubuti ng bawat
kasapi nito. Hindi ikabubuti ninuman ang kasinungalingang bunga ng pagbabawas o
pagdaragdag sa katotohanan. “Ang kapangyarihan ng media ay hindi isang lakas na
nananalasa, kundi isang pag-ibig na lumilikha” (Papa Juan Pablo II, 1999).
Bago ang halalan noong 2007, inilunsad ng ABS-
CBN ang lipunang sibil na Bayan Mo Ipatrol Mo. Tinuruan ng
mga taga-ABS-CBN ang mga karaniwang mamamayan kung
paano ipaparating sa telebisyon ang tawag, text o video
gamit ang cellphone. Sa ganitong paraan ay maaaring palutangin ng media, habang
nangyayari, ang mga pandaraya at katiwalian sa halalan. Anumang anomalya ay napipigilan
kapag ito ay naisisiwalat. “Kapag naglihim tayo, doon magtatrabaho ang diyablo” (San Ignacio).
Dahil sa matagumpay na pagsasamadla ng mga katiwalian sa halalan noong 2007, itinuloy-
tuloy na ng Bayan Mo Ipatrol Mo ang pagpapalutang ng mga impormasyong may kinalaman
hindi na lamang sa halalan, kundi maging sakuna at trahedya, paghahatid ng tulong,
pagpapaayos ng mga daan, at pagtatayo ng mga sentrong pampamayanan (communty
centers). Noong 2012, umabot na sa apat na libong mga kabataan ang nabiyayayaan ng
puspusang pagsasanay sa pamamahayag.
Sa pagitan ng Pakistan at Afghanistan ay nagnanais mamayani ang Taliban, mga
katutubong Muslim na nagnanais maging bahagi ng Afghanistan, ngunit pinipigilan naman ng
Pakistan. Ang Taliban ay nananiniwala na ang kababaihan ay hindi dapat magkaroon ng

DRAFT
March 31, 2014
edukasyon. Sa katunayan, pinasasabog nila ang mga paaralan. Noong 2008, nagsimulang
sumulat ng blog sa Internet ang isang mag-aaral na ayaw magpakilala; isang walong taóng
gulang na batang babae. Inilalarawan niya sa blog kung gaano kadelikado ang mag-aral sa
gitna ng panggigipit ng Taliban. Ipinamamanhik niya sa pamahalaang Pakistani na maglaan ng
dagdag na pananalapi para sa mga paaralan, at hinihimok niya ang lahat ng mga kabataang
babaeng Pakistani na igiit ang karapatang matuto. Sa isang pulong sa harap ng mga
mamamahayag ay nasabi ng tatay niya ang totoo na siya ang blogger na iyon, kung kaya lalong
dumami ang sumubaybay sa kanyang mga blog. Naging hayag na lihim na siya ay si Malala
Yousafzai.
Noong Oktubre 16, 2012, sakay ng isang trak na ginawang
school bus, pinara sila ng Taliban sa pag-uwi. “Sino si Malala?”
tanong ng Taliban. Lahat ay napasulyap sa kanya kung kayâ siya ay
natukoy. Binaril siya sa ulo, lumabas ang bala sa panga, at tumagos
sa balikat. Sa tulong ng napakaraming nagkawanggawa sa loob at
labas ng Pakistan, naipagamot siya sa Birmingham, England, at
doon niya ipinagpapatuloy ang pagsusulat ng blog. Sa gulang na
labing-anim, milyon-milyong dolyar na mula sa iba’t ibang bansa ang naipagkakatiwala sa
kanya bilang donasyon, at balak nilang mag-ama na magpatayo ng mga paaralan sa buong
Pakistan. Samantala, kapag may nagagawing Taliban sa kanilang bayan, hinaharap ito ng mga
kabataang babae, at buong tapang nilang idinideklarang, “Ako si Malala.”
Anong mga pagpapahalaga ang isinusulong ng mass media? May nakita ka na bang
isang “Malala” sa ating lipunan? Sa iyong lugar? Anong isyu o problema ang hinarap
niya? Pipiliin mo bang maging isang “Malala” o tatahimik ka na lamang?

DRAFT
March 31, 2014
Gaano man karami ang iyong matamo para
sa sarili, makakaramdam ka pa rin ng
kahungkagan, ng kawalan ng katuturan, ng
kakulangan. Hindi ka nag-iisa sa ganitong
damdamin.
Sa pagiging mananampalataya mo ay
hindi nawawala ang iyong
pagkamamamayan. Sa katunayan,
ang iyong pananampalataya ay
naisasabuhay mo sa pamamagitan ng
pagtuwang sa lipunan, at pagtugon sa
panawagan ng lahat na, “Paki lang.”
Ang Simbahan
Sakali mang nakakamit natin ang lahat
ng ating pangunahing pangangailangan,
hindi pa rin ito nagbibigay ng katiyakan
na magiging ganap na tayong masaya.
Sa apat na bilyong dolyar na kabuuang
kayamanan ni Howard Hughes, walang
tao sa planetang ito ang mas mayaman pa sa kanya noong nabubuhay pa siya. Sa kabila nito,
namatay siya noong 1976 na may palatandaan ng kakulangan sa pagkain, at sa taas na mahigit
anim na talampakan, tumimbang lamang siya ng apatnapung kilo. Samantala, ayon pa rin sa
pagsisiyasat ng Senado, hindi bababa sa dalawampu ang mga bahay ni Janet Napoles sa
Pilipinas, at dalawa sa California, U. S. A. Dumating siya sa puntong hindi siya puwedeng
tumungtong sa isa man sa mga ito, at kinailangan niyang idispatsa isa-isa. Wala ring matinong
taong nagnais bumili ng mga bahay na iyon dahil sa masalimuot na kasaysayan ng pagkakabili
niya. Gaano man karami ang iyong matamo para sa sarili, makakaramdam ka pa rin ng
kahungkagan, ng kawalan ng katuturan, ng kakulangan. Hindi ka nag-iisa sa ganitong
damdamin.
Inorganisa natin ang ating sari-sarili upang hanapin ang makapupuno sa kabila ng
kariwasaan. Iba’t iba tayo ng antas ng pagkaunawa sa totoong kabuluhan ng buhay: may mas
malalim, may mas mababaw. Sa maraming pagkakataon ng iyong pagkabagot, dito mo
napagtatanto ang iyong kababawan, kung kayâ nagpapatuwang ka sa mga kasapi ng lipunan
na may kalaliman ang pang-unawa sa buhay. Lumalapit ka sa mga lider ng moralidad: pari,
pastor, ministro, imam, guru, monghe, at iba pa. Magpapatuwang ka sa kanila, at sasabihin mo,
“Paki lang po.”
Sa kababaang-loob ng mga lider sa moralidad, mas kinikilala nila ang kanilang sarili
bilang tagapaglingkod at hindi bilang nakasasakop. Itinuturing nila ang kanilang sarili bilang
kasabay natin sa paghahanap ng kabuluhan ng
buhay. Sa sama-sama nating paghahanap ay
naoorganisa natin ang ating sarili bilang isa pang
anyo ng lipunang sibil, isang panrelihiiyong
institusyon, na tinatawag ng marami bilang
Simbahan. Sa pamamagitan ng mga lider at iba

DRAFT
March 31, 2014
pang mga kasapi ng Simbahan, nailalagay natin sa mas mataas na antas ng kabuluhan ang
mga materyal na bagay na ating tinatamasa. Hindi ka nag-iisa sa iyong pananampalataya.
Ito ang dahilan kung bakit ang Simbahang Katoliko halimbawa ay hindi nagtuturing sa
sarili bilang hiwalay sa kalakhan ng lipunan, kundi bilang kasanib dito. Sa pagiging
mananampalataya mo ay hindi nawawala ang iyong pagkamamamayan. Sa katunayan, ang
iyong pananampalataya ay naisasabuhay mo sa pamamagitan ng pagtuwang sa lipunan at
pagtugon sa panawagan ng lahat na, “Paki lang.”
Ang mga parokya halimbawa sa Pilipinas ay naoorganisa sa mas maliliit pang yunit na
tinatawag na Basic Ecclesial Community, o Maliit na Sambayanang Kristiyano, o Gamay
Katilingbanong Simbahan. Ito’y upang matugunan ng Simbahang Katoliko ang iba’t ibang
kalagayan ng iba’t ibang pamayanan. Noong si Cardinal Gaudencio Rosales ay obispo pa
lamang sa Bukidnon, ang mga kaabag o mga lider ng mga Basic Ecclesial Community ay
nabigyang-kapangyarihan ng DENR upang dumakip at maghabla sa mga nagtotroso. Ang mga
kaabag ay pinagkalooban ng mga two-way radio upang palutangin ang impormasyon tuwing
may papasok na trak sa mga kagubatan. Sa isang liblib na barangay sa bayan ng Valencia ay
binaril at napatay si Fr. Nery Satur ng mga pinaghihinalaang nagtotroso. Noong 1997, isinulat ni
Bishop Rosales ang talambuhay ni Fr. Satur. Pinamagatan niya itong Father Nery Satur: and
the Church He Died For.
Mula noong naitayo ng Couples for Christ ang kauna-unahang pabahay para sa isang
mahirap na mag-anak sa Bagong Silang, Caloocan City noong 1999, ang Gawad Kalinga
Project ng CFC ay nakapagtayo na ng mga pabahay at pagkakakitaan sa buong bansa. Ang
programa ay nakarating na rin sa Australia, Austria, Cambodia, Canada, Colombia, India,
Indonesia, Ireland, Kenya, Papua New Guinea, Singapore, South Africa, at United States.
Mula pa noong 1982, ang Seventh Day Adventist Church sa Pilipinas ay nagbubuo na
ng koalisyon ng mga organisasyon na tumututol sa paninigarilyo. Noong 1989, nagpasimuno
ang Lungsod ng Quezon sa pagbabawal ng paninigarilyo sa mga pampublikong lugar. Nang
sumunod na taon, nagpasya ang mga kasapi sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas na
tanggihan ang mga kompanya ng sigarilyo sa pagpapatalastas. Pinag-igting ng Kagawaran ng
Kalusugan noong 1994 ang kampanyang isinusulong ng mga Sabadista, hanggang maging
Batas Pambansa noong 2003 ang pagbabawal sa pagpapatalastas ng paninigarilyo.
Anong mas mataas na antas ng katuturan ang maibibigay natin sa ating kinakain,
isinusuot, at tinutuluyan?

DRAFT
March 31, 2014
May mga katangian ang iba’t ibang anyo ng lipunang sibil na inilarawan natin sa modyul
na ito:
1. Pagkukusang-loob. Walang pumilit, nanakot, o nanggipit sa mga kasapi nito upang
makisangkot. Malaya ito mula sa impluwensya ng estado o negosyo. Hindi ito nagsusulong ng
pampolitikang hangarin ng sino mang nasa pamahalaan, o ng pangkomersyong hangarin ng
sino mang negosyante.
2. Bukás na pagtatalastasan. Walang pinipigilan o dinidiktahan sa pagpapahayag ng saloobin.
Ang uri ng pagtalakay ay pangmadla, kung saan buháy ang diwa ng demokrasya. Sa
pagpapalitan ng lahat ng kuro-kuro ay nalilinaw ang mga usapin; daan upang ang mga kaanib
ay magkaroon ng katiyakan sa gagawin nilang mga pagpapasya.
3. Walang pang-uuri. Hindi isinasaalang-alang ang kalagayang panlipunan ng mga kasapi:
mayaman o mahirap, may pinag-aralan o wala, kilalá o hindi, anumang kasarian. Sapagkat ang
hinahanap ay kabutihang panlahat, binibigyan ng pagkakataóng mapakinggan ang lahat ng
panig; sa gayon ay walang maiiwang hindi nagtamasa ng bunga ng pagsisikap ng lipunan.
4. Pagiging organisado. Bagama’t hindi kasing-organisado katulad ng estado at negosyo,
patungo ito sa pagiging institusyon, ayon sa hinihingi ng pagkakataon. Sapagkat nagbabago
ang kalagayan ayon sa mga natutugunang pangangailangan, nagbabago rin ang kaayusan ng
organisasyon upang tumugma sa kasalukuyang kalagayan.
5. May isinusulong na pagpapahalaga. Ang isinusulong nito ay hindi pansariling interes kundi
kabutihang panlahat: isinusulong ng media ang katotohanan, isinusulong naman ng Simbahan
ang espiritwalidad. Ang pagpapahalagang ito ang nagbubunsod sa mga kasapi upang
mapagtagumpayan ang ano mang balakid.
“Walang sino man ang nabubuhay para sa sarili lamang,” sabi nga ni Fr. Eduardo
Hontiveros sa isang awit. Ang lipunan ay parang isang bahay ng gagamba na ang pagpatíd sa
isang hibla ay sapat para maapektuhan ang anggulo ng bawat hibla. Ang pagdudugtong ng
Ikaw ba ay kasapi sa ano mang lipunang sibil? Ano-anong kabutihang panlahat ang
inyong isinusulong? May nakikita ka bang pangangailangan sa iyong pamayanan?
Anong lipunang sibil ang maaari mong itatag upang matugunan ito?

DRAFT
March 31, 2014
isang hibla sa kapwa hibla ay may ganoon ding epekto sa kabuuan. Ang pakikisangkot natin sa
anumang lipunang sibil ay nakapagsusulong ng ikabubuti ng kalakhan ng lipunan. Sa kabilang
banda, ang pagwawalang-bahala natin sa lipunang sibil ay nakapagpapanatili, kung hindi man
nakapagpapalalâ, ng mga suliraning panlipunan. Sapagkat ang ikabubuti ng lipunan ay
nakasalalay sa ikabubuti ng bawat isa atin, hindi maiaalis ang patuloy nating pagmamalay sa
paanyaya ng bawat nakakatagpo nating nakikiusap na, “Paki lang.”
1. Isulat sa kuwaderno ang sagot sa mga sumusunod na tanong:
a. Ano-anong mga pangangailangan ng iyong pamilya ang hindi ninyo kayang matamo
kung sa iyong pamilya lamang iaasa? Ipaliwanag.
b. Ano-anong kalagayang panlipunan ang humahadlang kung kayâ hindi ninyo matamo
ang mga ito? Ipaliwanag.
c. May mga hakbang bang ginagawa ng pamahalaan upang matamo ninyo ang mga ito?
Patunayan.
2. Magpangkat-pangkat nang tiglilimang kasapi, at isulat sa papel ang sagot sa mga
sumusunod na tanong:
a. Sa ano-anong paraan tinutugunan ng lipunang sibil ang mga pagkukulang ng lipunan?
Ipaliwanag.
b. Magbigay ng iba pang mga usapín na hindi natutugunan ng lipunang sibil. Patunayan.
c. Magmungkahi ng mga inisyatibo o adbokasiya na tutugon sa mga usapíng ito.
Paghinuha Sa Batayang Konsepto
Panuto 1: Gamit ang pisara at tisà, o white board at marker, isaayos sa isang graphic organizer
ang sumusunod na mga salita. Ipakita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga: lipunang sibil, media,
pagsusulong, Simbahan, usapin, at kabutihang panlahat. Ipaliwanag ang mga pagkakaugnay-
ugnay.

DRAFT
March 31, 2014
Panuto 2: Matapos pag-ugnay-ugnayin ang mga konsepto at maipaliwanag ang mga
pagkakaugnay-ugnay ng mga ito, gumawa ng isang rap na humihikayat sa mga tagapakinig na
mag-ambag ng kanilang partisipasyon sa pagsusulog ng kabutihang panlahat.
Pagganap
Panuto: Gamit ang Pagpapalalim bilang sanggunian, tukuyin ang mga nabanggit na halimbawa
ng lipunang sibil, at italâ ang mga ito sa ilalim ng angkop na mga adbokasiya:
Katarungang
panlipunan
Pang-
ekonomiyang
pag-unlad
Pakikilahok ng
mamamayan
Pangangalaga
ng kapaligiran Kapayapaan
Pagkakapantay
ng kasarian Ispiritwalidad
Pagninilay
Panuto: Italâ sa iyong journal ang mga sumusunod:
1. Mga pagkakatuto mula sa personal na sagot sa mga tanong
2. Mga pagkakatuto mula sa mga paghahambing sa mga sagot ng kaklase
3. Mga posibilidad na nakikinikinita (Mga halimbawa: isang pamayanang ligtas sa droga, isang
malinis na daluyan ng tubig, o isang malilim na lansangan)
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mgapagkatuto
sa modyul na ito?

DRAFT
March 31, 2014
Pagsasabuhay
Panuto:
1. Magpangkat-pangkat nang may tiglilimang kasapi ayon sa pagkakalapit ng kani-kaniyang
tirahan.
2. Bilang isang pangkat, pagpasyahan ang mga sumusunod:
a. Ang pamayanan kung saan magsasagawa ng pangangalap ng mga datos (survey)
b. Ang lipunang sibil na kumikilos sa pamayanang napagkaisahan
3. Italâ sa kuwaderno ang mga sumusunod na datos ukol sa napagkaisahang lipunang sibil:
a. Pangalan, pamunuan at tanggapan ng lipunang sibil
b. Adbokasiya ng lipunang sibil
c. Petsa kung kailan nagsimulang makisangkot ang lipunang sibil sa pamayanan
d. Sariling pagtayá ng lipunang sibil sa antas ng tagumpay ng adbokasiya nito sa
pamayanan
4. Italâ sa kuwaderno ang mga sumusunod na datos na makakalap mula sa mga naninirahan
sa napagkaisahang pamayanan.
a. Mga usapín sa pamayanan na nangangailangan ng pagtugon
b. Pagkakasunod-sunod ng mga usapín ayon sa tindi ng pangangailangan ng agarang
pagtugon (prioritization)
c. Dahilan ng pagiging pangunahin ng usapíng tinayá bilang una sa talaan
d. Pagtayá ng mga naninirahan sa pamayanan sa antas ng pagtugon ng lipunang sibil
sa pangunahing usapín sa pamayanan
e. Mungkahi ng pangkat ayon sa kinalabasan ng pangangalap ng datos
Mga Sanggunian
Baker, A. (2012). Runner-Up: Malala Yousafzai, the Fighter. From
http://poy.time.com/2012/12/19/runner-up-malala-yousafzai-the-fighter/. Retrieved on November
13, 2013.
Anong pagpapahalaga ang maaaring magbunsod sa iyo upang makisangkot sa isang
lipunang sibil? Ano ang pinaka-layunin mo sa paikisangkot na ito?

DRAFT
March 31, 2014
Baker, Dennis. (1979). Howard Hughes’ doctor gives a chilling description of his strange
patient’s final hours. From http://www.people.com/people/article/0,,20074229,00.html. Retrieved
on November 13, 2013.
Daughters of Saint Paul (Eds.) (2007). Church documents on social communications. Pasay
City: Paulines
Center for Media Freedom and Responsibility. (2007). The CMFR Ethics Manual: A values
approach to news media ethics. Makati: Author.
Charles, R. (1999). An Introduction to Catholic social teaching. Oxford: Family Publications.
De Torre, J. M. (1997). The roots of society (2nd Ed.). Manila: Sinag-Tala Publishers, Inc.
Gorospe, V. (Ed.). (1997). Go and teach. Quezon City: Ateneo de Manila University.
http://gabrielawomensparty.net/ Retrieved October 02, 2013
https://www.facebook.com/pages/Peace-Advocates-Zamboanga/179211413561
Reterived 02, 2013
John Paul II. (1999). Mass media: A friendly companion to those in search of the Father.
http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/messages/communications/documents/hf _jp-
ii_mes_24011999_world-communications-day_en.html. Retrieved on October 2, 2011.
Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas. (2011). Broadcast Code of the Philippines. Makati:
Author.
http://nassa.org.ph/?cat=11 Retrived October 02, 2013
newsinfo.inquirer.net/520547/heard-on-radio-inquirer-990am-bretana-on-venue-of-dec-6 anti-
pork-rally. Retrieved on November 11, 2013
Pfalz, J. (2013). Malala Yousafzai’s book banned in Pakistan.
http://guardianlv.com/2013/11/malala-yousafzais-book-banned-in-pakistan/ Retrived
Novemebr 13, 2013
poy.time.com/2012/12/19/runner-up-malala-yousafzai-the-fighter. Retrieved on October 2,
2013.
Salaverria, L. (2013). ‘Internet loudmouth’ at center of pork protest.
http://technology.inquirer.net/28777/internet-loudmouth-at-center-of-pork-protest. Retrieved on
November 13, 2013.

DRAFT
March 31, 2014
Serrano, I. R. (1994). Civil society in the Asia-Pacific region. Washington: Civicus.
Society of Pofessional Journalists. (2013). SPJ code of ethics.
http://www.spj.org/ethicscode.asp. Retrieved on November 13, 2013.
http://www.abs-cbnnews.com/nation/08/25/13/viral-expectations-pork-barrel-protesters-
march-luneta. Rerieved on November 13, 2013.
www.celebritynetworth.com/richest-businessmen/richest-billionaires/howard-hughes-net-worth
November 13, 2013
www.facebook.com/pages/Peace-Advocates-Zamboaga/179211413561. Retrieved on October
2, 2013.
http://www.uccsda.org/News/Anti-Smoking-Campaign Retrieved November 13, 2013
http://www.gk1world.com/ Retrieved November 13, 2013
www.theglobeandmail.com/news/world/pakistani-schools-ban-teenage-activist-malalas-book-
from-libraries. Retrieved on November 11, 2013.
www.uccsda.org/News/Anti-Smoking-Campaign. Retrieved on September 14, 2012.
Larawan:
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiatYi1ZSNT8Ayvi0Rwx.?p=Malala
+Yousafzai&ei=utf-8&iscqry=&fr=sfp Retrievd 0ctober 02, 2013
Video:
https://www.youtube.com/watch?v=D3zbaL0_L9Y November 13, 2013

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikalawang Markahan
MODYUL 5: MGA BATAS NA NAKABATAY SA
LIKAS NA BATAS MORAL
Isang nakatutuwang tula ni Robert Fulghum ang nagsasabi na natutuhan na natin
ang lahat ng kailangan nating malaman noong tayo ay musmos pa lamang (All I Really Need
to Know I Learned in Kindergarten). Huwag mandaya. Huwag manakit ng kapwa.
Maghugas ng kamay bago kumain. Magpahinga. Mag-ingat sa pagtawid. Ilan ang mga ito
sa kaniyang mga binanggit at kung iisipin, sa dami ng mga nasa batas, sa dami ng mga
tungkulin, sa dami ng mga sinasabi sa ating dapat at hindi dapat gawin, napakasimple lang
naman ng utos sa tao: magpakatao, maging makatao. Subalit, dahil siguro sa sobrang
kapayakan nito, hindi ito mawari ng moderno at komplikado nating pag-iisip.
Inaasahan sa modyul na ito na maipamamalas mo ang pag-unawa sa mga batas na
nakabatay sa likas na batas moral. Ano ang batas na gabay sa ating pagpapakatao? Bakit
kailangang umayon sa batas na ito? Gagabayan ka ng modyul na ito upang maunawaan
mo ang buod ng mga batas na umiiral sa lipunan. Isa rin itong pagpapalawak sa pananaw
na naglilimita sa iisang paraan lamang ang pagtupad sa tawag ng mabuti.
na kaalaman, kakayahan at pag-unawa:
5.1. Natutukoy ang mga batas na nakaayon sa likas na batas moral
5.2. Nasusuri ang mga batas na umiiral, panukala tungkol sa mga kabataan o
tuntunin sa pamilya batay sa pagsunod ng mga ito sa likas na batas moral
5.3. Nahihinuha ang Batayang Konsepto
5.4. Naipahahayag ang pagsang-ayon o pagtutol sa isang umiiral na batas batay sa
pagtugon nito sa kabutihang panlahat

DRAFT
March 31, 2014
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awtput sa Kasanayang
Pampagkatuto 5.4:
a. Nakapagtala ng tatlong batas na sinasang-ayunan at tinututulan
b. Nakapagbigay ng makatwirang dahilan sa pagsang-ayon o sa pagtutol
c. Naitala ang lahat ng hinihinging impormasyong kinakailangan sa naihandang matrix
d. Komprehensibo ang ginawang pagsusuri
e. May kalakip na paglalahat at pagninilay
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga tanong at piliin ang pinakaangkop na sagot
sa bawat bilang. Isulat ang mga sagot sa kwaderno.
1. Ang mga batas ng lipunan ay nilikha upang:
a. protektahan ang mayayaman at may kapangyarihan.
b. ingatan ang interes ng marami.
c. itaguyod ang karapatang-pantao.
d. pigilan ang masasamang tao.
2. Ang likas na batas na moral ay:
a. nilikha ni Tomas de Aquino
b. nauunawaan ng tao.
c. inimbento ng mga pilosopo.
d. galing sa Diyos.
3. Ang mabuti ay:
a. paggawa ng tama.
b. pagsunod sa batas.
c. pagbuo ng sarili.
d. pagsunod sa Diyos.
4. Ang mabuti ay:
a. laging tama.
b. iba-iba sa tao.
c. minsan tama.
d. pare-pareho sa tao.
5. Piliin sa mga sumusunod ang hindi ayon sa likas batas na moral:
a. Pagkaltas ng SSS, Pag-ibig, at buwis sa mga manggagawa
b. Pag-utos sa mga magiging ina na regular na magpatingin sa doctor

DRAFT
March 31, 2014
c. Pangungulit sa bata na maligo
d. Pagpilit sa mga tao na magsimba
6. Paano natututunan ang likas na batas moral:
a. binubulong ng anghel.
b. tinuturo ng magulang.
c. basta alam mo lang.
d. sinisigaw ng konsensya.
7. Piliin sa mga sumusunod ang tamang panukala:
a. Nagpapalit ang likas na batas moral sa paglipas ng panahon.
b. Iba-iba sa mga iba-ibang kultura ang likas na batas moral.
c. Isa lang ang likas na batas moral para sa lahat.
d. Isa lang ang likas na batas moral na may iba-ibang pag-aanyo.
8. Ang tama ay pagsunod sa mabuti:
a. sa lahat ng panahon at pagkakataon.
b. ayon sa sariling tantya.
c. angkop sa pangangailangan at kakayahan.
d. nang walang pasubali.
9. Tama ang isang bagay kung:
a. ito ay ayon sa mabuti.
b. walang nasasaktan.
c. makapagpapabuti sa tao.
d. magdudulot ito ng kasiyahan.
10. Ang pagiging makatao ay:
a. ang pagsaklolo sa iba.
b. ang pagiging matulungin sa kapwa.
c. pagpanig sa tao.
d. pagsunod sa utos ng Diyos.
A. PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Gawain
Sa gawaing ito, bubuo ka ng isang semantic web. May apat na elemento ang
sematic web: ang (1) core question, (2) web strand, (3) strand support, at (4) strand
lines. Ang core question ang magiging pokus ng web. Lahat ng mga impormasyon ay
nauugnay sa core question. Ang sagot sa core question ay ang web strand at isusulat ito
sa paligid ng core question. Ang mga katotohanan (facts) o paghinuha (inferences) na

DRAFT
March 31, 2014
ginagamit sa pagsuporta sa bawat web ay tinatawag na strand support. Ang strand
support ay nagmumula sa web strand. Ang ugnayan ng mga strand ay tinatawag na
strand ties.
1. Makatutulong sa iyo ang template na nasa ibaba. Kalakip nito ang core question para sa
gawaing ito.
2. Gumawa ng katulad na pormat sa iyong kuwaderno. Mula sa core question (Bakit
mayroong batas?) ay isulat ang mga naisip na sagot sa paligid nito (web strand).
Matapos maitala ang mga sagot ay isulat sa ibaba ng bawat strand (strand support) ang
mga katotohanan (facts) o paghinuha na susuporta sa iyong sagot.
Bakit mayroong
batas?
Ito ang web strand. Dito
isusulat ang sagot sa
core question.
core question.
core question.
core question.
Ito ang strand support.
Dito isusulat ang mga
katotohanan o paghinuha
na ginagamit sa
pagsuporta sa maitala sa
web strand.
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
 _________________
Ito ang strand tie
na nag-uugnay
sa mga strands

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 1
Inaasahang makatutulong sa iyo ang gawaing ito upang:
1. makapagsimula ng munting pakikipag-usap sa magulang.
2. makilala ang sarili mula sa pananaw ng magulang.
3. matasa ang sarili kung saan nagmumula ang motibasyon sa pagsunod sa magulang.
4. malinaw sa magulang ang mga inaasahan sa anak.
5. mapagnilayan ang mga kasalukuyang ginagawa tungo sa pagkakaroon ng mabuting
buhay.
Mga gagamitin:
Handout ng sanaysay ni Beth Woolsey (15 Rules for Peeing: A Primer for Kids)
bolpen
kuwaderno
Proseso:
1. Makipagkuwentuhan sa magulang tungkol sa isang sanaysay na isinulat ni Beth
Woolsey: 15 Rules for Peeing: A Primer for Kids (http://www.huffingtonpost.com/beth-
woolsey/15-rules-for-peeing-a-primer-for-
kids_b_3685475.html?ref=topbar&utm_hp_ref=fb&src=sp&comm_ref=false)
2. Pagkatapos, tanungin ang magulang kung paano niya itinuro ang mga tuntuning ito sa
iyo. Tanungin din kung naging mahirap o madali ka bang palakihin.
3. Habang nakikinig sa magulang, maging malay sa mga nararamdaman sa mga sinasabi
nila:
a. Ano ang nararamdaman mo?
b. Sang-ayon ka ba o hindi sa magulang? Bakit? Bakit hindi?
c. Ano ang nais mong sabihin sa magulang tungkol dito?
4. Tanungin ang magulang kung ano ang tatlong pinakamahalagang "utos" na kailangang
matutunan ng anak sa buhay. Ipapaliwanag sa kaniya kung bakit ang mga ito ang
pinakamahalaga para sa kaniya.
5. Tandaan ang sinabi ng magulang at isulat sa kuwaderno ang tatlong "utos" na ito.
Pagnilayan at sagutin sa kuwaderno ang mga sumusunod na tanong:
a. Sumasang-ayon ka ba sinasabi ng iyong magulang?

DRAFT
March 31, 2014
b. Kung oo, gaano ka kalapit sa pagtupad sa hinihingi ng iyong magulang? Bakit mo ito
ginagawa? Ano pa ang kailangan mong gawin? Ipaliwanag.
c. Kung hindi, bakit hindi ka sumasang-ayon? Ano sana ang mas gusto mo?
Gawain 2
Panuto: Ang gawaing ito ay pagpapatuloy ng Gawain 1. Para sa gawaing ito ay
kakailanganin mo naman ng:
 Bond Paper
 Pangkulay
 Masking tape
Proseso:
1. Mula sa tatlong "utos" ng magulang, pumili ng isa na sa tingin mo ay
pinakamahalaga.
2. Gumawa ng poster na nagsasaad ng "utos" na ito. Maging malikhain at makulay sa
iyong poster.
3. Ipaskil ang poster sa paligid ng silid-aralan sa buong panahon ng pagtalakay ng
modyul. Tingnan ang mga "utos" ng mga magulang ng mga kamag-aral. Tingnan
ang pagkakatulad at/o pagkakaiba ng mga ito sa ibinigay sa iyo.
a. Ano-ano ang mga pagkakapareho at pagkakaiba ng mga utos na ito mula sa
mga magulang?
b. Ano ang iyong mga kuwento sa likod ng mga utos na ito mula sa iyong mga
magulang?
c. Ano ang iyong damdamin sa mga utos na mayroon sa iyong paligid?
d. Ano ang pinakapundametal na batas na hinihingi ng magulang sang-ayon sa
likas na batas moral?
D. PAGPAPALALIM
Narinig mo na ba ang prinsipyong First Do No
Harm (Primum non nocere) ng mga manggagamot?
Sinasabi nitong ang unang layunin ng mga
manggagamot ay hindi makapagdulot ng higit pang
sakit. Negatibo man ang pagkakasabi, at hindi positibo
First Do No Harm

DRAFT
March 31, 2014
gaya ng "Magbigay lunas," positibo ang nais sabihin nito: laging may pagnanais na
makapagpagaling at iiwasan ang lahat ng makapagpapalala ng sakit o makasasama sa
pasyente.
Mapapatanong ka siguro kung bakit kailangan pa itong sabihin. Hindi ba't kaya nga
pinili ng mga doktor ang ganitong larangan dahil sa pagnanais na makapanggamot?
Walang doktor ang magbibigay ng payong medikal na ikasasama lamang ng kondisyon ng
pasyente. Walang doktor ang papasok sa operasyon nang hindi handa. Laging ang nasa
isip nila ay ang makagaling ng pasyente.
Magkagayon man, may nasaksihan ka na rin marahil na mga paglala ng mga sakit
dahil sa maling mga reseta ng doktor. May mga kaso rin ng kamatayan dahil sa mga maling
prognosis. Nilabag na nga ba ng mga doktor ang kanilang sinumpaang tungkulin dahil sa
mga pangyayaring ito?
Paniwala ng pilosopong si Sto. Tomas de
Aquino: lahat ng tao ay may kakayahang mag-isip.
Lahat ng tao ay may kakayahang makaunawa sa
kabutihan. Para sa pilosopong si Max Scheler, ang pag-alam sa kabutihang ito ay hindi
lamang gumagalaw sa larangan ng pag-iisip kundi sa larangan din ng pakiramdam.
Ninanasa ng tao ang mabuti; hindi ang masama. Walang sinuman ang magnanais na
mapasama siya. Kahit na tinatamad akong mag-aral, alam kong mabuti ang mag-aral. Kahit
na natatakot akong magpatingin sa doktor, alam kong
mabuting gawin ito upang makita ang kalagayan ng
aking kalusugan. Kahit gustong-gusto kong kunin ang
cellphone ng kapatid ko, alam kong masama ito.
Paano ko nalaman kung ano ang mabuti at ano ang masama? Tinuro sa atin ng ating
mga magulang. Nakuha natin sa mga kapitbahay. Napanood sa telebisyon. Nabasa.
Narinig. Ang nakamamangha dito ay sa dami ng ating mga narinig, sa dami ng ating
nalaman, may maliit na tinig pa rin ng kasiguraduhan sa ating loob na nagsasabi sa atin
kung ano ang mabuti. Nararamdaman ko ang mabuti.
Nararamdaman ko ang tama kahit na kung minsan ay
parang sinasabi ng isip ko na mali ito. At sa kilos ng
pakiramdam ko kung ano ang dapat kong gawin,
napapanatag ako at natatahimik kapag sinunod ko
Lahat ng tao ay may kakayahang
mag-isip. Lahat ng tao ay may
kakayahang makaunawa sa
kabutihan.
Ang pag-alam sa kabutihan ay
hindi lamang gumagalaw sa
larangan ng pag-iisip kundi sa
larangan din ng pakiramdam.
Nararamdaman ko ang mabuti.
Nararamdaman ko ang tama
kahit na kung minsan ay parang
sinasabi ng isip ko na mali ito.

DRAFT
March 31, 2014
Ang mabuti ay ang siyang kilos
ng pagsisikap na laging kumilos
tungo sa pagbubuo at
pagpapalago ng sarili at ng mga
ugnayan.
ang tinig na ito.
Konsensya ba ito? Diyos ba ito? Takot ba ito sa aking magulang? Pressure mula sa
mga kaibigan? Tukso ng media? Isa ang totoo: naaakit ako sa alam kong mabuti.
Ang Mabuti
Pansinin na hindi pa talaga natin pinag-uusapan dito kung
ano ang mabuti. Sinasabi lang na may natural na pagkaakit ang
tao sa mabuti. Ang mabuti ang laging pakay at layon ng tao. Ang
isip at puso ang gabay para kilatisin kung ano talaga ang mabuti.
May matinong pag-iisip, pagsusuri, pagtitimbang at paglilinis sa
mga motibasyon ang kasabay ng pagkilala sa mabuti. Mabuti
bang tumulong sa gawaing bahay? Mabuti bang tumambay
kasama ng barkada? Mabuti bang uminom ng alak? Ang
tanungin ang tanong na
"Mabuti ba?" bago pa
gawin ang isang bagay ay tanda na ng masikap na
paghahangad na matupad ang mabuti. Hindi agad-
agad lumulusong sa paggawa nang walang pagtitimpi
at pagmumuni sa kabutihan ng gagawin. Nakatatakot
at delikado ang taong agad may sagot at hindi nag-iisip dahil malamang, ang ginagawa niya
ay piliin lamang ang pinakakawili-wili sa kaniya. Ang nag-iisip ay namimilipit pa sa
pagtimbang kung tama ba talaga ang pipiliin, kung ano ang mga posibleng epekto ng
pagpili, at kung mapaninindigan ba niya ang mga bungang kaniyang kakaharapin. Sa
pinakapayak na paliwanag, ang mabuti ay pagsisikap na laging kumilos tungo sa pagbubuo
at pagpapalago ng sarili at ng mga ugnayan. Tulad ng doktor, maaaring magkamali siya sa
diagnosis at prognosis ng sakit ng pasyente. Ang pinakamahalaga ay ang paghahangad na
makagaling at hindi makapagdulot ng sakit ang ginawa. Sapat na ito upang tawaging
mabuti.
May Tama ka!
Ngunit sapat na nga ba talaga ang
paghahangad sa mabuti at pagkilos sa inaakalang
mabuti? Paano kung ang inaakalang mabuti ay
nakasasakit o makasisira lamang? Mahirap ang
paniniwala na sapat na ang mabuting intensiyon
For the illustrator:
Larawan na maaaring
sumimbolo sa puso at
isip…
Larawan na angkop para sa mga
linyang ito:
"Magpasalamat kayo sa
ninakawan ko, may nakakain
kayo ngayon."
"Suki, pasensya ka na,
babawasan kita ng isang guhit
dahil may hinuhulugan pa akong
alahas"
Ang isip at puso ang
gabay para kilatisin
kung ano talaga ang
mabuti.

DRAFT
March 31, 2014
para kilalaning mabuti ang gawain. Gusto kong pakainin ang aking pamilya kaya
magnanakaw ako. Gusto kong manalo sa palaro kaya dadayain ko ang edad ng mga
kasamahan ko sa team. Gusto kong kumita nang malaki kaya mamanipulahin ko ang
timbangan ng tinda namin sa palengke. Kabutihan ang hinahangad ng mga nabanggit sa
itaas. Kaya lamang, kailangang maunawaang: hindi maaaring ihiwalay ang mabuti sa tama.
Maaari bang sabihin ng ama sa kaniyang mga anak na, "Magpasalamat kayo sa ninakawan
ko, may nakakain kayo ngayon." O ng ale sa kaniyang suki, "Suki, pasensya ka na,
babawasan kita ng isang guhit dahil may hinuhulugan pa akong alahas"? Maibabalik ba ng
isang tao ang buhay ng kapwa kung sa maling desisyon niya ay naging dahilan ito ng
kamatayan ng kaibigan? Sapat na ba ang sabihing, "Mabuti ang aking hangarin"?
Iba ang mabuti sa tama. Ang mabuti ay ang
mga bagay na tutulong sa pagkabuo ng sarili. Ang
tama ay ang pagpili ng mabuti batay sa panahon,
kasaysayan, konteksto at sitwasyon. Tinitingnan dito
ang mga pangangailangan at kakayahan ng gagawa
ng pagpili. Kung nakikita ni Ramil na makabubuti sa
kaniya ang isports, hindi lang siya basta-basta
sasabak sa laro. Kailangan niyang tingnan ang
kaniyang kakayahan bago siya magsimulang
magboksing. Kung nais nang magpakasal ni Estella at Ruben, kailangan nilang siguraduhing
handa na ang kanilang loob para sa kanilang kinabukasan bilang mag-asawa—ang bahay,
ang pambayad ng koryente, ng tubig, pagkain, at iba pa. Mabuti ang mag-asawa, tama na
ba ito agad? Kahit sa gamot, mabuti ang uminom ng gamot. Ngunit marapat ding tingnan
ng doktor ang kakayahan ng pasyente na bumili ng gamot at ang mga partikular na
reaksiyon ng pasyente sa bisa ng gamot na ibibigay. Mabuti ang gamot, ngunit may tamang
gamot para sa tao. May ibang gamot na nagdudulot ng mga allergies sa mga partikular na
tao. May mga gamot na hindi mabisa sa mga ibang tao. Ganito ang prinsipyo ng generics.
Ang pasyente na ang bahalang humanap ng hihiyang
sa kaniya batay sa reseta ng doktor. Tulad din sa
likas na batas moral, preskripsyon ang mabuti, ang
tama ay ang angkop sa tao.
Ang Kaisa-isang Batas
Iba ang mabuti sa tama. Ang
mabuti ay ang pagtungo lagi sa
pagkabuo ng sarili. Ang tama
ay ang pagpili ng mabuti batay
sa panahon, kasaysayan,
konteksto at sitwasyon.
Tinitingnan dito ang mga
pangangailangan at kakayahan
ng gagawa ng pagpili.
Tulad din sa likas na batas
moral, preskripsyon ang mabuti,
ang tama ay ang angkop sa tao.

DRAFT
March 31, 2014
Wala bang mabuti na tama para sa lahat? Sa kayamanan ng sansinukob at
karupukan ng ating kakayahang umalam, napakahirap humanap ng isang tama na sasang-
ayunan ng lahat. Iba-iba ang kultura, relihiyon, paniniwala. Iba-iba ang mga layunin, iba-iba
ang mga pamamaraan. Maaaring magkasundo-sundo ang nagkakaiba-ibang tao sa mabuti,
ngunit babalik pa rin sa iba’t ibang paraan ng pagtupad sa mabuti. Walang isang porma ng
tama ang mabuti. Mag-aanyo ito ayon sa kondisyon
at hinihingi ng pagkakataon.
Wala nga ba? May liwanag ng karunungan
yata tayong maaninag sa sinusumpaan ng mga
doktor: First Do No Harm. Anumang kalagayan
kasadlakan ng tao, isa ang babalikan natin: ang
huwag manakit. Nagsasalubungan ang mabuti at
tama sa prinsipyo ng pag-iwas sa pananakit sa tao. Na ang pinakamahalaga at
pinakamabuting dapat gawin ay ingatan ang tao. Na iba-iba man ang pormula ng likas na
batas moral, tinuturo nito ay isa lamang: hindi ko kakasangkapanin ang tao. Na ituturing ko
bilang may pinakamataas na halaga ang tao. Na gagawin ko ang lahat upang ingatan at
payabungin ang tao.
Likas sa tao ang hangarin ang mabuti. Ano ang ibig sabihin nito? Na likas sa atin na
maging makatao (panig sa tao): ito ang kaisa-isang batas na hindi dapat labagin ninuman.
Ang lumabag dito ay lumalabag din sa sarili niyang kalikasan.
Pag-aangkop
Dito nga nakaangkla ang Pandaigdig na Pagpapahayag ng mga Karapatan ng Tao
(Universal Declaration of Human Rights) ng mga Nagkakaisang Bansa (United Nations).
Hindi ito nilikha o inimbento o pinagsang-ayunan lamang ng mga bansa dahil magandang
pakinggan na kunwari may dignidad ang tao! Talagang nakikita nila, mula sa iba't ibang
mukha ng mga tao sa iba't ibang sulok ng mundo, na mahalagang ingatan ang dangal ng
tao. Matinding kinokondena ng pahayag ang anumang uri ng paniniil at paglalapastangan
sa tao. Naniniwala silang ang pag-unlad ng isang bansa at ng mundo ay magmumula sa
pagkilala sa pantay na mga karapatan. Ang pagbibigay ng kalayaang isakatuparan ang mga
pagnanais nila ang siyang makapagpapatibay sa mithiing ito ng kaunlaran at kapayapaan.
/
Ang bawat estado (state) rin ay nagsisikap iangkop sa kani-kanilang mga kultura ang
Iba-iba man ang pormula ng
likas na batas moral, tinuturo
nito ay isa lamang: hindi ko
kakasangkapanin ang tao. Na
ituturing ko bilang may
pinakamataas na halaga ang
tao. Na gagawin ko ang lahat
upang ingatan at payabungin
ang tao.

DRAFT
March 31, 2014
pagkilala sa karapatang pantao. Ipinapahayag nila sa kanilang konstitusyon ang mga
karapatan ng bawat mamamayan at ang paggarantiya ng estado na bigyang proteksyon ang
mga karapatang ito. Ang mga batas naman na nililikha ng pamahalaan ay mga mekanismo
at pamamaraan upang isakongkreto ang unibersal at pangkalahatang pagpapahalaga sa
tao. Kaya may batas laban sa pananakit at pang-aabuso sa mga bata dahil tao ang mga
bata. Kaya may batas na magbibigay ng budget sa edukasyon dahil kailangang mahubog
ang pag-iisip at karakter ng mga tao. Kaya may batas na magtatalaga ng pinuno ng bayan
(eleksiyon) dahil mahalaga ang boses ng lahat ng tao sa pagpapatakbo ng kolektibong
kasaysayan. Ang lahat ng batas ay para sa tao, hindi ang kabaligtaran nito.
Instruction Manual?
Nagtagumpay na ba ang mga bansa na tupdin ang pagpapahalagang ito? Isang
proseso ang pagtupad sa mabuti. Hindi laging tama.
Madalas pa nga ay nagkukulang ang mga estado sa
pagtallma sa tawag ng mabuti. Dala na rin ito ng
napakaraming mga tinig at mukha na kailangan lahat
pakinggan at tingnan. Hindi perpekto ang mga batas.
Subalit, muli, babalik tayo sa depinsiyon ng mabuti –
sapat na ang laging pagtingin sa kabutihan at ang pagsisikap na matupad ito.
Kung ang buhay sana ay tulad ng cellphone na may kasamang instruction manual,
madali na sana ang lahat. Kung ang katawan ay may instruction manual, madali na sana sa
doktor ang makatiyak sa gamot, nutrisyon, at pag-aalagang mabisa sa lahat. Sa
kasamaang palad, walang instruction manual ang
tao at ang mundo. Ang likas na batas moral ay hindi
instruction manual. Hindi ito isang malinaw na utos
kung ano ang gagawin ng tao sa iba't ibang
pagkakataon. Gabay lamang ito upang makita ang
halaga ng tao. Ang konstitusyon at mga batas din
ay hindi instruction manual. Naisatitik ng mga ito
ang anumang makatutulong sa pagpapayabong ng
tao. Mga gabay din lamang na natutunan sa karanasan ng mga tao sa pagdaan ng
panahon. Malayo sa pagiging absolutong batas para sa pag-unlad at kaayusan ng lipunan.
Matutupad ba natin ang likas na batas moral sa ating bayan? Isang simpleng sagot:
Hindi perpekto ang mga batas.
Subalit, muli, babalik tayo sa
depinsiyon ng mabuti – sapat na
ang laging pagtingin sa
kabutihan at ang pagsisikap na
matupad ito.
Ang likas na batas moral ay
hindi instruction manual. Hindi
ito isang malinaw na utos kung
ano ang gagawin ng tao sa iba't
ibang pagkakataon. Gabay
lamang ito upang makita ang
halaga ng tao.

DRAFT
March 31, 2014
habang may nakatingin sa mabuti—nagtataka, nagtatanong—tiyak na hahakbang tayo
papalapit sa mabuti.
Ano ang pinakaunang hakbang? First do no harm.
1. Paano nalalaman ang mabuti?
2. Ano ang pagkakaiba ng mabuti at tama?
3. Ano ang kaisa-isang Likas na Batas Moral?
4. Bakit pinakamahalaga ang pagiging makatao?
5. Magkakaiba ba ang Likas na Batas Moral sa iba-ibang kultura o iisa lamang?
Ipaliwanag.
6. Bakit First Do No Harm ang sinasabi ng may akda na unang hakbang sa pagtupad
sa mabuti?
1. Kumuha ng isang malinis na papel.
2. Isulat dito ang lahat ng mga mahahalagang konsepto na iyong natutuhan mula
sa mga gawain at sa babasahin.
3. Gumawa ng isang concept web upang mapag-ugnay-ugnay ang mga
konseptong naisulat.
4. Matapos gawin ito ay subuking sumulat ng isang malaking konsepto mula sa
mga maliliit na konsepto.
5. Makatutulong sa iyo ang gabay na tanong na: Bakit mahalaga ang pagsunod sa
batas na nakabatay sa Likas na Batas Moral?
6. Ano ang maitutulong nito tungo sa pagkamit ng iyong kaganapan bilang tao?
7. Maaring gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba. Huwag limitahan ang
konseptong isusulat sa bilang ng bilog na nasa halimbawa. Maaaring sumulat
ng kahit gaano karaming konseptong iyong nais.
Pagsunod
sa Batas

DRAFT
March 31, 2014
Batayang Konsepto: ___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Pagganap
1. Magsagawa ng pagsusuri sa mga pinagtibay na batas na ipinatutupad sa
kasalukuyan.
2. Pumili ng tatlong batas na iyong sinasang-ayunan dahil pinaniniwalaan mong
nakatuon ang mga ito sa pagkamit ng kabutihang panlahat.
3. Pumili rin ng tatlong batas na iyong tinututulan dahil pinaniniwalaan mong hindi
nakatuon ang mga ito sa kabutihang panlahat.
4. Mahalagang pangatwiranan ang iyong pagtutol o pagsang-ayon. Mahalagang
banggitin sa pagsusuri ang mga probisyon sa batas na siyang lumalabag sa Likas na
Batas Moral.
5. Gamitin ang katulad na pormat na nasa ibaba.
Mga Batas Mga Dahilan
Mga Probisyong
Labag sa Likas na
Batas Moral
Mungkahing
Rebisyon
Ang Aking Sinasang-ayunan
1.
2.
3.
Ang Aking Tinututulan
1.

DRAFT
March 31, 2014
2.
3.
Pagninilay
Sagutin sa kuwaderno ang mga sumusunod na tanong:
1. Ano ang mas dapat sundin—ang mabuti o ang tama? Bakit?
2. Magbigay ng ilang mga pagkakataon sa iyong buhay kung saan nakita ang
pagtutunggalian ng mabuti at tama. Ano ang iyong ginawa? Bakit ganito ang napiling
gawin?
3. Ano ang pinakaayaw mong batas o utos ng iyong magulang, paaralan, komunidad o
bansa? Bakit? Kung ikaw ang masusunod, ano ang gusto mo sanang mangyari?
4. Sa iyong palagay, anong batas ang taliwas sa likas na batas moral? Bakit?
Pagsasabuhay
1. Kung isa kang mambabatas, anong batas ang iyong ipapanukala upang maingatan
ang karapatan ng mga kabataan ayon sa likas na batas moral? Pangatwiranan.
2. Makatutulong sa iyo ang pormat na nasa ibaba.
Panukalang Batas Blg _________________
Ipinanukala ni: _________________________________
Isang batas na _____________________________________________________
______________________________________________________________________
Paliwanag ukol sa batas at kung bakit mahalagang ito ay pagtibayin
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________

DRAFT
March 31, 2014
Kung mapagtitibay ang panukalang ito, ilan sa mga mabubuting maaasahan ay
ang mga sumusunod:
a. ________________________________________________________________
b. ________________________________________________________________
c. ________________________________________________________________

DRAFT
March 31, 2014
 Malinis na papel
 Panulat (ballpen o lapis)
 Mga pangkulay
 Masking tape
 Handout ng sanaysay ni Beth Woolsey (15 Rules for Peeing: A Primer for Kids)
Mga Sanggunian:
Dy Jr., M. B. (1998) Mga Babasahin sa Pilosopiyang Moral. Quezon City: Office of
Research and Publications
Robert Fulghum. (Year?) All I Really Need to Know I learned in Kindergarten. New York:
Ballantine Books.
The Natural Law Tradition in Ethics. Retrieved October 9, 2013 from
http://plato.stanford.edu/entries/natural-law-ethics/.
"Origin and uses of primum non nocere--above all, do no harm!" Retrieved October 10,
2013 from http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15778417.
WMA Declaration of Helsinki - Ethical Principles for Medical Research Involving Human
Subjects. Retrieved October 10, 2013 from
http://www.wma.net/en/30publications/10policies/b3/
Universal Declaration of Human Rights. Retrieved October 11, 2013 from
http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=tgl.
The Universal Declaration of Human Rights. Retrieved October 11, 2013 from
http://www.un.org/en/documents/udhr/index.shtml.
The 1987 Constitution of the Republic of the Philippines. Retrieved October 11, 2013 from
http://www.gov.ph/the-philippine-constitutions/the-1987-constitution-of-the-republic-
of-the-philippines/

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikalawang Markahan
MODYUL 6: KARAPATAN AT TUNGKULIN
Kapamilya ka ba? O Kapuso? Kung wala sa dalawa, siguro, Kapatid ka. Kadalasan
sila ang nag-aagawan sa pagiging una sa rating pagdating sa mga programang kanilang
ibinabahagi sa buong mundo. Pero sandali. Bago natin pagtalunan ito, matanong kita.
Sino ang dapat? Kanino dapat? Sino ang karapat-dapat?
Ito ay usapang pantelebisyon lamang ngunit may pagkakatulad ang mga kapamilya, kapuso
at kapatid. Ano kaya iyon? Tao ang pinag-uusapan natin sa mga tawag na iyon sa mga
masusugid na tagasubaybay ng iba’t ibang television network. Kapamilya, kapuso o kapatid
man lahat sila ay may K.
Sa Modyul 5, binigyang tuon ang Likas na Batas Moral o Natural Law . Naunawaan
mo ang mahahalagang bagay upang makamit ang kabutihan ng lahat. Una ay ang
pagsunod sa Likas na Batas Moral na siyang nagbibigay kasiguruhan sa pagtugon sa kung
ano ang pangangailangan ng tao. Umaayon ang batas na ito sa dignidad ng tao at sa kung
ano ang hinihingi ng tamang katwiran. Alam mo na din ngayon kung ano ang pinagkaiba ng
mabuti at tama.
Inaasahang gagamitin mo ang lahat ng mga pag-unawang ito upang maipamalas mo
ang mga layuning pampagkatuto na inaasahan sa modyul na ito.
Sa huli’y inaasahang masasagot mo ang mahahalagang tanong na: Bakit
kailangan ng tao na alamin at unawain ang mga karapatang pantao? Sa paanong
paraan magkakaroon ng tunay na kabuluhan ang karapatan? Paano ka kikilos upang
maituwid ang nasaksihang na mga paglabag sa mga karapatang pantao sa pamilya,
paaralan, baranggay/pamayanan, o lipunan/bansa ?
Humanda ka at may naghihintay pa sa iyong hamon. Alamin kung ano ang dapat at
nararapat para sa iyo at sa iyong mga kapamilya, kapuso at kapatid.
kaalaman, kakayahan at pag-unawa:
6.1 Natutukoy ang mga karapatan at tungkulin ng tao
6.2 Nasusuri ang mga paglabag sa karapatang pantao na umiiral sa pamilya, paaralan,

DRAFT
March 31, 2014
baranggay/pamayanan, o lipunan/bansa
6.3 Napaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
6.4 Naisasagawa ang mga angkop na kilos upang ituwid ang mga nagawa o namasid na
paglabag sa mga karapatang pantao sa pamilya, paaralan, barangay/pamayanan o
lipunan/bansa
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng kinalabasang proyekto sa
Kasanayang Pampagkatuto 6.4:
a. Makagawa ng angkop na action plan na magtutuwid sa namasid na paglabag sa
karapatang tao sa pamilya, paaralan, barangay/pamayanan o lipunan/bansa.
b. Maisagawa ang indibidwal na gawain sa bawat araw na patungkol sa karapatang
pantao.
c. Magkaroon ng proyekto na nagpapatunay ng pagsasagawa ng tungkulin sa
pamayanan o lipunan.
d. May kalakip na pagninilay tungkol sa namasid na paglabag sa karapatang pantao at
sa tungkuling ginampanan para sa kapwa at lipunan.
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang tanong.
Isulat ang sagot sa sagutang papel.
Piliin ang letra ng tamang sagot para sa bilang 1-3.
1. Ano ang totoo para sa karapatan, kasunduan, kabutihan at kawanggawa?
a. Ito ay mga bagay na pansarili lamang.
b. Ito ay mahahalagang bagay para sa lahat ng nilalang.
c. Ito ay mahalagang bagay na nararapat na mayroon ang bawat tao.
d. Ito ay magdudulot ng pagkakapantay-pantay sa tao.
2. Ang pagiging may pananagutan, mapagpalaya at may pagpapahalaga sa dignidad
ay _______.
a. inaasahang magawa at maisakatuparan ng tao para sa sarili at sa lipunang
kanyang kinagagalawan.
b. maaaring maging hadlang upang maging isang mabuting mamamayan.
c. magpapatunay na ikaw ay karapat-dapat na mabuhay.
d. ang magdadala nang isang masaganang pamumuhay.
3. Ano sa mga sumusunod ang hindi gaanong importanteng batayan ng pagkatao at
halaga ng tao?
a. Konsensiya b. Dignidad c. Katwiran d. Kilos-loob

DRAFT
March 31, 2014
Para sa bilang 4-6, basahin at tukuyin kung ang mga sumusunod na pangungusap ay tama
o mali.
___________ 4. Ang pagkakaroon ng karapatan at kalayaan ay likas sa tao.
___________ 5. Ang karapatan ng tao ang palaging mangangalaga sa kanya bilang tao.
___________ 6. Sa isip lamang nakaugat ang kalayaan at katwiran ng tao.
___________ 7. May kaugnayan ang kalayaan at katwiran sa karapatan at tungkulin ng tao
sa lipunan.
Para sa bilang 8-10, basahin at suriin ang mga pangyayari. Pumili sa kung ano ang
nararapat mong gawin ayon sa Likas na Batas Moral.
8. Nakita mo ang iyong nakatatandang kapitbahay na pinapalo ang kanilang pusa sa
kadahilanang itinakbo nito ang pagkain nila na nasa hapag-kainan.
a. Kukuhanin ko ang pusa at kakalingain ko ito sa aming tahanan.
b. Kukuhanan ko nang video ang pangyayari at ia-upload sa Youtube.
c. Aawatin ko ang aming kapitbahay bago pa niya lalo pang masaktan ang pusa.
d. Papanoorin ko na lang ang pananakit ng matanda dahil maysala ang pusa.
9. Isang lalaking de-kotse, pinagagalitan ang isang matandang drayber dahil sa hindi
pagparada nang tama ng kanyang dyip. Habang pinagsasalitaan nang hindi maganda ang
matandang drayber ay naroon sa tabi niya ang kaniyang paslit na apo.
a. Panonoorin ko ang nangyayaring kaganapan.
b. Tatawag ako ng kinauukulan tulad ng barangay tanod o pulis para mamagitan sa
kanila.
c. Pupuntahan ko ang lalaki at ang matandang drayber. Pagsasabihan ko sila na
tumigil na.
d. Tatawagin ko ang paslit na apo para lumayo kami sa kaganapan.
10. Kayong magkaka-eskuwela ay nasa paborito ninyong kainan. May pumasok na binatilyo
na hindi maikakailang ay may kapansanan sa paglalakad. Napansin mong walang
bakanteng lamesa at upuan para sa binatilyo na tila uhaw at gutom na.
a. Tatawagin ko siya para umupo nang sandali sa aming lamesa habang naghihintay siya ng
malulugaran.
b. Hahayaan ko siya at patuloy akong makikipagkwentuhan at tawanan sa aking mga
kaeskwela.
c. Tatawagin ko ang pansin ang isa sa mga service crew para maglaan ng lugar para sa
mga taong may kapansanan.

DRAFT
March 31, 2014
d. Makikipagkilala at makikipagkwentuhan ako sa binatilyong may kapansanan habang hindi
pa siya nakakahanap ng lugar sa kainan.
Alam mo ba ang nararapat sa iyo bilang tao? Ano naman ang kaukulang
tungkulin mo?
Gawain 1 : Pagsibol
Ang tao ay tulad ng isang binhi. Mula sa pagiging binhi, magkakaroon ng ugat at may
sisibol na mga munting dahon. Sa bawat pagsibol ng mga dahon nito, nagpapahiwatig ito na
may buhay at karapatan ito sa mundong kanyang gagalawan.
Panuto: Magbalik- tanaw kung ano ang kahulugan para sa iyo ng karapatan. Isulat sa
dahon ang pagkakaunawa mo sa karapatan.
Sagutin ang mga tanong sa inyong kuwaderno:
1. Ano ang mga kahulugang naisulat mo sa mga dahon?
2. Ano pa ang hindi mo alam at gusto mo pang matutuhan tungkol sa karapatan?
3. Ano ang pinakamalapit sa puso mong naibigay na kahulugan ng karapatan? Bakit?.
Ang karapatan ay mga bagay na nararapat sa bawat nilalang.
Isang binhi na may sumisibol na mga dahon.
Pakigawang malaki dahil may isusulat ang mag-aaral sa dahon nito.

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 2 : Kalapati
Ang kalapati o anumang uri ng ibon ay may taglay na katangian. Taglay nito ang
pagiging malaya at may karapatang makalipad at makadapo sa kung saang sanga niya ibig.
Ikaw din ay may angking karapatan bilang tao. Ngayon naman ay tukuyin mo ang mga
karapatang pantao.
Panuto: Isulat mo sa bawat laso na nakakabit sa kalapati ang mga pantaong karapatan.
Sagutin mo ang mga tanong na sumusunod:
1. Ano-anong mga karapatan ang natukoy mo?
2. Alin sa mga natukoy na karapatan ang maituturing mong mahalaga? Bakit?
3. Saan kaya patutungo ang pagtukoy mo sa mga karapatang pantao?
Ang ugat ng karapatang pantao ay makikita sa taglay na dignidad ng tao.
Isang kalapati na tangay-tangay sa
kanyang paa ang mga lasong ito.

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 3: Tao Po
Ayon sa iyong pagkakaunawa nalaman mo na ang kahulugan ng karapatan gayon
na rin kung ano ang mga karapatang pantao. Palawakin mo pa ang iyong nalalaman sa
kung ano ang maidudulot sa tao ng pagkakaroon ng karapatan.
Panuto: Narito ang larawan ng isang tao. Sa bahagi ng katawan tulad ng ulo, mata, bibig,
kamay, paa, at iba pa, lagyan ng tungkuling nararapat mong gawin sa pamilya, paaralan,
barangay/pamayanan o lipunan/bansa.
Sagutin ang mga tanong.
1. Nailagay mo ba sa iba’t ibang bahagi ng katawan ang kaukulang tungkuling dapat
mong gawin? Ano-ano ang mga ito?
2. Ang mga tungkuling ito ba ay tumutugon sa mga karapatang pantao? Magbigay ng
halimbawa at ipaliwanag.
Ang tungkulin bilang tugon sa karapatang pantao ay hindi para sa sarili lamang.
Sa halip, ito ay para sa ating pamilya, paaralan, baranggay/pamayanan at lipunan/
bansa.
Isang tao na kakatawan sa parehong
lalaki at babae. Ang larawan ay naka
side view. Pakilagyan ng arrow ang
bahagi ng ulo, mata, bibig, kamay,
at paa. Duon ilalagay ng mag-aaral
ang mga tungkulin na nararapat
niyang gawin.

DRAFT
March 31, 2014
May 3 or 4 na larawan dito na nasa anyong film
strips. Mga larawan ng 1. Mga kabataang
natutulog sa mga bangketa, 2. Sanggol na nasa
basurahan, 3. Lalaki na nakapiring, dala-dala ng
mga pulis o military, 4. Pamilya na nademolish
ang bahay
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN AT PAG-
UNAWA
Matapos mong maibigay ang kahulugan ng karapatan, matukoy ang iba’t ibang
karapatang pantao at matuklasan ang tungkuling inaasahang gagawin mo, narito ang mga
makapukaw-damdaming larawan na naganap sa iba’t ibang panig ng mundo.
Gawain 1: Sine ng Buhay
Panuto:
1. Suriing mabuti ang mga larawan sa film strip.
2. Ano ang mapapansin mo sa bawat larawan?
3. May paglabag ba sa karapatang pantao sa mga larawang ito? Ipaliwanag ang sagot.
4. Ikaw, tunay ka bang nakasaksi ng mga ganitong pangyayari sa pamilya, paaralan,
baranggay/pamayanan o sa lipunan/bansa? Ano ang ginawa mo para mahinto ang
walang-awang paglabag na ito?
5. Matapos ang pagsusuri sa mga larawan ay makipagbahagi sa isa o dalawang
kamag-aral tungkol sa mga sagot mo sa ika-apat na bilang.
Magiging pipi at bulag ka na lamang ba sa mga ganitong pangyayaring
nasaksihan mo sa lipunan?

DRAFT
March 31, 2014
Tao na
kumakatok sa
pinto
D. PAGPAPALALIM
Karapatan at Tungkulin
Tao po. Ito ang mga katagang madalas sinasambit ng mga
Pilipino kapag kumatok sa tarangkahan ng isang tahanan at
mayroong hinahanap. Kahit na sabihin pa nating may mga wikang
banyagang pagbati tulad ng Hi, Hello, Ni hao at Hola na pagbati,
ang katagang Tao po ay bahagi pa rin ng kulturang Filipino. Ngunit
ang mga katagang iyan ay hindi lamang basta paghahahap sa
isang kaibigan o kakilala.
Sa halip, ang mga ito ay pagbibigay-halaga sa pagkatao ng tao. Ang pagkatao ng
(isang) tao ayon kay Dr. Manuel Dy, sa kaniyang artikulong pinamagatang, Ang Pagtuturo
ng Pilosopiya sa K to 12 Edukasyon sa Pagpapakatao, ay ang pagiging sino ng tao, ang
paglikha ng bukod-tanging sarili. Dagdag pa rito, “ang sarili ang persona na binubuo ng iba’t
ibang kamalayan: kamalayang mag-isip, kamalayang makiramdam, kamalayang kumilos,
kamalayang magwika”. Ang magbibigkis sa mga nabanggit na mga kamalayan at upang ito
ay magkaroon ng patutunguhan ay ang halaga ng tao. At dito sa halaga ng tao nakabatay
ang dignidad niya.
Ang tao ay may malalim na kahulugan at pinagmulan. Ang halaga ng tao ay nasa
kaniyang dignidad bilang isang nilikha ng mga Banal na Nilalang. Bilang isang tao, siya ay
may angking karapatan. Ang simulain o ugat ng mga karapatang pantao ay
masusumpungan o makikita sa dignidad na taglay ng bawat tao.
Karapatang Pantao
Tao po. May karapatan ka ba? Ano ang nararapat sa iyo bilang tao?
Tuloy ka at ating suriin ang mga karapatan at karapatang pantao.
Ang karapatang pantao ay mga prinsipyong gumagabay sa pananaw ng tao tungkol
sa pagtrato ng kaniyang kapuwa, at sa dignidad niya bilang tao. Marami sa mga ito ang
ginawa nang batas upang mapangalagaan ang bawat tao sa mundo. Ngunit isaisip na
nararapat ding pangalagaan ng tao ang kanyang mga karapatan.
Mayroong konsehong pinangunahan ng mga indibidwal mula sa iba’t ibang panig ng
daigdig ang bumuo ng Universal Declaration of Human Rights sa taong 1946. Ang UDHR
ay pinagtibay ng United Nation General Assembly noong ika-10 ng Disyembre, 1948. Ito ay
itinaguyod bilang bunga ng mapait na karanasang dulot ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Sa pagtatapos ng digmaan ay sumibol ang United Nations at ang mga
bumubuo nito ay nanumpa na hindi na kailanman magaganap ang anumang pagtutunggali

DRAFT
March 31, 2014
sa buong mundo. Ang mga pinuno ng bawat bansa ay nagbigay kasiguraduhan sa
karapatang pantao ng bawat isa saan mang dako ng daigdig.
Ang deklarasyong ito ay naglalayong mapaigting sa pamamagitan ng edukasyon
ang karapatan at kalayaan ng bawat nilalang. Narito ang mga nakapaloob sa Pandaigdig na
Pagpapahayag ng mga Karapatan ng Tao ng mga Nagkakaisang Bansa (Universal
Declaration of Human Rights) :
Artikulo 1
Ang lahat ng tao'y isinilang na malaya at pantay-pantay sa karangalan at mga karapatan. Sila'y
pinagkalooban ng katwiran at budhi at dapat magpalagayan ang isa't isa sa diwa ng pagkakapatiran.
Artikulo 2
Ang bawat tao'y karapat-dapat sa lahat ng karapatan at kalayaang nakalahad sa Pahayag na ito, nang
walang ano mang uri ng pagtatangi, gaya ng lahi, kulay, kasarian, wika, relihiyon, kuro-kurong
pampulitika o iba pa, pinagmulang bansa o lipunan, ari-arian, kapanganakan o iba pang katayuan.
Bukod dito, walang pagtatanging gagawin batay sa katayuang pampulitika, hurisdiksiyunal o
pandaigdig na kalagayan ng bansa o teritoryong kinabibilangan ng isang tao, maging ito ay
nagsasarili, itinitiwala, di-nakapamamahala sa sarili o nasa ilalim ng ano mang katakdaan ng
soberanya.
Artikulo 3
Ang bawat tao'y may karapatan sa buhay, kalayaan at kapanatagan ng sarili.
Artikulo 4
Walang sino mang aalipinin o bubusabusin; ipagbabawal ang ano mang anyo ng pang-aalipin at ang
pangangalakal ng alipin.
Artikulo 5
Walang sino mang pahihirapan o lalapatan ng malupit,di-makatao o nakalalait na pakikitungo sa
parusa.
Artikulo 6
Ang bawat tao'y may karapatang kilalanin saan mang dako bilang isang tao sa harap ng batas.
Artikulo 7
Ang lahat ay pantay-pantay sa harap ng batas at may karapatan sa walang pagtatangi ng
pangangalaga ng batas. Ang lahat ay may karapatan sa pantay na pangangalaga laban sa ano mang
pagtatangi-tanging nalalabag sa Pahayag na ito at laban sa ano mang pagbubuyo sa gayong
pagtatangi-tangi.

DRAFT
March 31, 2014
Artikulo 8
Ang bawat tao'y may karapatan sa mabisang lunas ng karampatang mga hukumang pambansa
tungkol sa mga gawang lumalabag sa pangunahing mga karapatan na ipinagkaloob sa kanya ng
saligang batas o ng batas.
Artikulo 9
Walang sino mang ipaiilalim sa di-makatwirang pagdakip, pagpigil o pagpapatapon.
Artikulo 10
Ang bawat tao'y may karapatan sa ganap na pagkakapantay-pantay, sa isang makatarungan at hayag
na paglilitis ng isang hukumang malaya at walang kinikilingan, sa pagpapasiya ng kanyang mga
karapatan at panangutan at sa ano mang paratang na kriminal laban sa kanya.
Artikulo 11
1. Ang bawat taong pinararatangan ng pagkakasalang pinarurusahan ay may karapatang ituring na
walang-sala hanggang di-napatutunayang nagkasala alinsunod sa batas sa isang hayag na paglilitis na
ipinagkaroon niya ng lahat ng garantiyang kailangan sa kanyang pagtatanggol.
2. Walang taong ituturing na nagkasala ng pagkakasalang pinarurusahan dahil sa ano mang gawa o
pagkukulang na hindi isang pagkakasalang pinarurusahan, sa ilalim ng batas pambansa o pandaigdig,
noong panahong ginawa iyon. Hindi rin ipapataw ang parusang lalong mabigat kaysa nararapat nang
panahong magawa ang pagkakasalang pinarurusahan.
Artikulo 12
Walang taong isasailalim sa di-makatwirang panghihimasok sa kanyang pananhimik, pamilya,
tahanan o pakikipagsulatang ni sa tuligsa sa kanyang karangalan at mabuting pangalan. Ang bawat
tao'y may karapatan sa pangangalaga ng batas laban sa gayong mga panghihimasok o tuligsa.
Artikulo 13
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa kalayaan ng pagkilos at paninirahan sa loob ng mga hanggahan
ng bawat estado.
2. Ang bawat tao'y may karapatang umalis sa alin mang bansa, pati na sa kanyang sarili, at bumalik
sa kanyang bansa.
Artikulo 14
1. Ang bawat tao'y may karapatang humanap at magtamasa sa ibang bansa ng pagpapakupkop laban
sa pag-uusig.
2. Ang karapatang ito'y hindi mahihingi sa mga pag-uusig na tunay na nagbubuhat sa mga
pagkakasalang di-pampulitika o sa mga gawang nasasalungat sa mga layunin at simulain ng mga
Bansang Nagkakaisa.

DRAFT
March 31, 2014
Artikulo 15
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa isang pagkamamamayan.
2. Walang sino mang aalisan ng kanyang pagkamamamayan ng walang katwiran ni pagkakaitan ng
karapatang magpalit ng kanyang pagkamamamayan.
Artikulo 16
1. Ang mga lalaki't babaeng may sapat na gulang ay may karapatang mag-asawa at magpamilya nang
walang ano mang pagtatakda dahil sa lahi, bansang kinabibilangan o relihiyon. Nararapat sila sa
pantay-pantay na karapatan sa pag-aasawa, sa panahong may asawa at pagpapawalang bisa nito.
2. Ang pag-aasawa'y papasukan lamang sa pamamagitan ng malaya at lubos na pagsang-ayon ng
mga nagbabalak magkapangasawahan.
3. Ang pamilya ay likas at pangunahing pangkat sa sangay ng lipunan at karapat-dapat sa
pangangalaga ng lipunan at ng Estado.
Artikulo 17
1. Ang bawat tao'y may karapatang mag-angkin ng ari-arian nang mag-isa gayon din na kasama ng
iba.
2. Walang sino mang aalisan ng kanyang ari-arian nang walang katwiran.
Artikulo 18
Ang bawat tao'y may karapatan sa kalayaan ng pag-iisip, budhi at relihiyon; kasama sa karapatang ito
ang kalayaang magpalit ng kanyang relihiyon o paniniwala maging nag-iisa o kasama ang iba sa
pamayanan upang ipakilala ang kanyang relihiyon o paniniwala sa pagtuturo,
pagsasagawa,pagsamba at pagtalima.
Artikulo 19
Ang bawat tao'y may karapatan sa kalayaan ng pagkukuro at pagpapahayag; kasama ng karapatang
ito ang kalayaan at kuru-kuro nang walang panghihimasok at humanap, tumanggap at magbigay ng
impormasyon at kaisipan sa pamamagitan ng alin mang paraan ng pagkakalat at walang
pagsasaalang-alang ng mga hanggahan.
Artikulo 20
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa kalayaan sa mapayapang pagpupulong at pagsasamahan.
2. Walang sino mang pipiliting sumapi sa isang kapisanan.
Artikulo 21
1. Ang bawat tao'y may karapatang makilahok sa pamahalaan ng kanyang bansa, sa tuwiran o sa
pamamagitan ng mga kinatawang malayang pinili.
2. Ang bawat tao'y may karapatan sa pantay na pagpasok sa paglilingkod pambayan ng kanyang
bansa.

DRAFT
March 31, 2014
3. Ang kalooban ng bayan ang magiging saligan ng kapangyarihan ng pamahalaan; ang kaloobang
ito'y ipahahayag sa tunay na mga halalan sa pana-panahon sa pamamagitan ng pangkalahatan at
pantay-pantay na paghahalal at idaraos sa pamamagitan ng lihim na balota o sa katumbas na
pamamaraan ng malayang pagboto.
Artikulo 22
Ang bawat tao, bilang kasapi ng lipunan, ay may karapatan sa kapanatagang panlipunan at nararapat
na makinabang sa pamamagitan ng pambansang pagsisikap at pakikipagtulungang pandaigdig at
alinsunod sa pagkakabuo at mga mapagkukunan ng bawat Estado, sa mga karapatang
pangkabuhayan, panlipunan at pangkalinangan na lubhang kailangan para sa kanyang karangalan at
sa malayang pagpapaunlad ng kanyang pagkatao.
Artikulo 23
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa paggawa, sa malayang pagpili ng mapapasukang hanapbuhay,
sa makatarungan at kanais-nais na mga kalagayan sa paggawa at sa pangangalaga laban sa kawalang
mapapasukang hanap-buhay.
2. Ang bawat tao'y may karapatan sa kapantay na bayad ng kapantay na gawain, nang walang ano
mang pagtatangi.
3. Ang bawat taong gumagawa ay may karapatan sa makatarungan at nababatay sa kabayarang
tumitiyak sa kanyang sarili at sa kanyang pamilya ng kabuhayang karapat-dapat sa karangalan ng
isang tao, at pupunan, kung kailangan, ng iba pang paraan ng pangangalangang panlipunan.
4. Ang bawat tao'y may karapatang magtatag at umanib sa mga unyon ng manggagawa para sa
pangangalaga ng kanyang mga kapakanan.
Artikulo 24
Ang bawat tao'y may karapatan sa pamamahinga at paglilibang, kasama ang mga makatwirang
pagtatakda ng mga oras ng paggawa at may sahod sa mga pana-panahong pista opisyal.
Artikulo 25
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa isang pamantayan ng pamumuhay na sapat para sa kalusugan
at kagalingan ng kanyang sarili at ng kanyang pamilya, kasama na ang pagkain, pananamit,
paninirahan at pagpapagamot at kinakailangang mga paglilingkod panlipunan, at ng karapatan sa
kapanatagan sa panahong walang gawain, pagkakasakit, pagkabalda, pagkabalo, katandaan at iba
pang kakapusan sa ikabubuhay sa mga di-maiiwasang pangyayari.
2. Ang pagkaina at pagkabata ay nararapat sa tanging kalinga at tulong. Ang lahat ng bata, maging
anak na lehitimo o di-lehitimo, ay magtatamasa ng gayon ding pangangalagang panlipunan.

DRAFT
March 31, 2014
Artikulo 26
1. Ang bawat tao'y may karapatan sa edukasyon. Ang edukasyon ay walang bayad, doon man lamang
sa elementarya at pangunahing antas. Ang edukasyong elementarya ay magiging sapilitan. Ang
edukasyong teknikal at propesyonal ay gagawing maabot ng lahat at ang lalong mataas na
edukasyon ay ipagkakaloob nang pantay-pantay sa lahat batay sa pagiging karapat-dapat.
2. Ang edukasyon ay itutungo sa ganap na pagpapaunlad ng pagkatao at sa pagpapalakas ng
paggalang sa mga karapatan ng tao at mga pangunahing kalayaan. Itataguyod nito ang
pagkakaunawaan, pagbibigayan, at pagkakaibigan ng lahat ng bansa, mga pangkat na panlahi o
panrelihiyon, at palawakin ang mga gawain ng mga Bansang Nagkakaisa sa ikapapanatili ng
kapayapaan.
3. Ang mga magulang ay may pangunahing karapatang pumili ng uri ng edukasyong ipagkaloob sa
kanilang mga anak.
Artikulo 27
1. Ang bawat tao'y may karapatang makilahok nang malaya sa buhay pangkalinangan ng pamayanan,
upang tamasahin ang mga sining at makihati sa mga kaunlaran sa siyensiya at sa mga pakinabang
dito.
2. Ang bawat tao'y may karapatan sa pangangalaga ng mga kapakanang moral at materyal bunga ng
alin mang produksiyong pang-agham, pampanitikan o pansining na siya ang may-akda.
Artikulo 28
Ang bawat tao'y may karapatan sa kaayusang panlipunan at pandaigdig na ang mga karapatan at
mga kalayaang itinakda sa Pahayag na ito ay ganap na maisasakatuparan.
Artikulo 29
1. Ang bawat tao'y may mga tungkulin sa pamayanan sa ikaaari lamang ng malaya at ganap na
pagkaunlad ng kanyang pagkatao.
2. Sa paggamit ng kanyang mga karapatan at mga kalayaan, ang bawat tao'y masasaklaw lamang ng
mga katakdaan gaya ng ipinapasya ng batas ng tanging sa layunin lamang ng pagtatamo ng
kaukulang pagkilala at paggalang sa mga karapatan at mga kalayaan ng iba at sa pagtugon sa
makatarungang kahilingan ng moralidad, kaayusang pambayan at ng pangkalahatang kagalingan sa
isang demokratikong lipunan.
3. Ang mga karapatan at kalayaang ito ay hindi magagamit sa ano mang pangyayari nang
nasasalungat sa mga layunin at mga simulain ng Mga Bansang Nagkakaisa.

DRAFT
March 31, 2014
www.lifewithdogs.com
m
Artikulo 30
Walang bagay sa Pahayag na ito na mapapakahulugan ang nagbibigay sa alin mang Estado, pangkat o
tao ng ano mang karapatang gumawa ng ano mang kilusan o magsagawa ng ano mang hakbang na
naglalayong sirain ang nakalahad dito.
Sa kabila ng pagbuo ng deklarasyong ito, ilan pang mga peace at human rights
advocates ang naglabas ng mga saloobin ukol sa karapatang pantao. Tulad ng Santo
Papang si Juan XXIII sa kanyang encyclical na Peace on Earth sa taong 1963. Sa kanyang
sulat ay ipinaabot niya na may labingdalawang karapatang pantao na nakabatay sa
pagiging likas na tao at pag-unawa sa buhay ng tao na nag-uugat sa mga Banal na Nilalang.
Sumunod naman si Juan Pablo II sa kanyang The Hundredth Years. Ipinahayag niya na ang
karapatang mabuhay ay siyang saligan upang maisakatuparan ang iba pang karapatang
pantao.
Ang karapatan ay tumutukoy sa kung ano ang nararapat o dapat para sa isang
nilalang o bagay. Kung ang karamihan ay nakatanggap kung ano ang dapat para sa kaniya
doon uusbong ang tinatawag na hustisya. Lubhang malawak ang sakop ng usaping
karapatan. Isaalang-alang ang karapatan hindi lamang para sa tao na siyang tuon sa
modyul na ito ngunit pati na rin ang mga karapatan ng iba pang may buhay tulad ng
kalikasan na binubuo ng mga hayop at mga halaman.
Ang People for the Ethical Treatment of Animals o PETA
at ang ating lokal na Philippine Animal Welfare Society o PAWS
ay nangangalaga sa karapatang-panghayop. Itinataguyod ang
pangangalaga sa hayop, at paglikha ng mga batas na
nagpapataw ng kaukulang parusa sa anumang pagmamalabis ng
tao sa mga hayop. Halimbawa nito ay ang pagkatay ng aso upang
maibenta ang karne nito. May kaukulang multa at pagkabilanggo
ang sinomang lalabag sa batas ayon sa Animal Welfare Act of 1998.
Dahil sa pagkilala sa mga karapatan ng hayop, nailigtas at nabigyan ng bagong
buhay ang asong si Kabang. Sinagip niya ang dalawang bata sa isang aksidente, kung saan
natapyas ang kaniyang ilong pati na ang pantaas na panga.
Mabuti na lamang at may nagmagandang-loob na maibalik ang kanyang nasirang
bibig sa pamamgitan ng operasyon. Ang kuwentong ito ng kabayanihan ng hayop, at
pagmamalasakit dito, ay patunay na hindi lamang karapatan ng tao ang maaari nating
protektahan, kundi pati na rin ang karapatan ng ibang uri ng nilikha dito sa mundo.

DRAFT
March 31, 2014
Tao po! Sandali lang. Alam mo na ang makataong karapatan pero ikaw ba ay mulat
sa tungkulin mo bilang tao? Tuloy sa isa pang makabuluhang pag-aaral.
Tungkuling Makatao
Tao po. Ano ang dapat mo nang gawin dahil (talos mo ng) may karapatan ka?
Ang bawat karapatan na tinatamasa mo bilang tao sa lipunan, saang dako ka man
naroroon ay may katumbas na pananagutan. Ang pananagutan o tungkulin ay ang mga
bagay na inaasahang magagawa o maisasakatuparan ng isang tao. Kung maisasagawa mo
nang maayos ang mga tungkuling paggawa ng mabuti sa kapuwa, maaaring magbigay ng
kaligayahan at kaganapan kung sino at ano ka bilang tao dito sa mundo.
Ang InterAction Council, isang independiente at pandaigdigang samahan na
naglalayong patatagin ang pandaigdigang pagdadamayan ang nagmungkahi ng Pandaigdig
na Pagpapahayag ng Tungkulin ng Tao (Universal Declaration of Human Responsibilities)
sa United Nations. Ang pagpapahayag ay nagsumikap na tapatan ng kaakibat na tungkulin
ang mga nabanggit na karapatang pantao. Ito ay binuo sa taong 1997, isang taon bago ang
ikalimampung taong anibersaryo ng Universal Declaration of Human Rights. Ito ay
naglalayong dalhin ang kalayaan at tungkulin sa isang pantay na antas at itaguyod ang
kalayaang makilahok sa halip na panaigin ang lipunang hindi nagmamalasakit sa kapwa.
Tunghayan ang pangyayaring ito na naganap dito sa ating bansa.
Naging laman ng pahayag sa taong 2010 ang Manila hostage
crisis o mas matatandaan bilang Rizal Park hostage-taking incident. Ito
ay nagsimula nang bihagin ni Rolando Mendoza, isang napatalsik na
police officer ng Philippine National Police, ang isang tourist bus sa
Intramuros, Maynila. Ang bus ay naglalaman ng dalawampu’t-limang
turista na galing sa Hongkong at isang tourist guide. Ang nais niya
lamang ay makabalik sa kanyang trabaho. Ayon sa kanya siya daw ay hindi makatwirang inalis sa
tungkulin. Gusto niyang magkaroon ng karapatang dinggin muli ang kanyang kaso sa hukuman at
maipagtanggol ang sarili. Nagkaroon ng negosasyon sa gabi ng Agosto 23 sa taong nabanggit sa
mismong Quirino Grandstand. Ngunit hindi naging matagumpay ang lahat. Nauwi sa pagkasawi ni
Mendoza at ng walong Hongkong nationals na ikinasugat ng iba pa ang pangyayari yaon. Ayon sa
imbestigasyong ginawa, may kahinaan ang kapulisan sa pagpapangasiwa ng sitwasyon.
May nilabag bang karapatang pantao sa sitwasyong nabanggit? Balikan mo at suriin.

DRAFT
March 31, 2014
Ayon na rin sa nabasa ninyo, bigyang pansin naman ang tungkuling nakapaloob sa
bawat karapatan. Narito ang ilan sa mga iminungkahi ng konseho ng InterAction tungkol sa
Tungkulin ng Tao:
1. Ang bawat tao, hindi alintana ang kasarian, pinagmulan, katayuan sa lipunan, wika,
edad, relihiyon, nasyonalidad, ay may pananagutan na pakitunguhan ang lahat ng
tao sa makataong pamamaraan.
Ang makipagkaibigan ay isa nating angking kakayahan bilang tao. Tayo ay may
tungkulin na pakitunguhan sila nang maayos at walang pagdududa.
2. Ang lahat ng tao ay may pananagutan na pagsumikapang pangalagaan ang dignidad
at pagpapahalaga sa sarili at kapuwa.
Iginalang ba si R.Mendoza at ang mga turista? Ano ang pananagutan ng mga opisyal sa
pangyayaring iyon?
3. Ang bawat tao ay may pananagutang itaguyod ang mabuti at maiwasan ang
kasamaan sa lahat ng bagay.
4. Ang lahat ng tao na pinagkalooban ng katwiran at budhi ay may pananagutan sa
lahat, sa pamilya at lipunan, sa lahi, bansa at relihiyon.
5. Ang lahat ng tao ay may pananagutang igalang ang buhay.
Walang sinuman ang maaaring kumitil sa buhay ng tao. Sa mga pahayagan, may mga
balita tungkol sa mga bagong panganak na sanggol na iniiwanan sa pusali, sa basurahan, o
hindi kaya sa pinto ng mga simbahan. Nasaan ang paggalang sa kaloob na buhay ng Banal
na Nilalang sa ganitong pangyayari?
6. Ang bawat tao ay may pananagutang kumilos nang may integridad, katapatan at
pagkamakatarungan.
Naging makatarungan ba ang mga taong gumagawa ng ganoon sa mga sanggol?
7. Ang lahat ng tao na pinagkalooban ng sapat na kakayahan ay may pananagutan na
magsumikap upang mapaglabanan ang kahirapan, pagkagutom, kamangmangan at
hindi pagkapantay-pantay. Marapat lamang na itaguyod nila ang pagpapaunlad sa

DRAFT
March 31, 2014
buong mundo ng sa gayon ay matiyak ang dignidad, kalayaan, seguridad at
katarungan sa lahat.
8. Ang lahat ng tao ay may pananagutan na paunlarin ang kanilang talento sa
pamamagitan ng masigasig na paggawa. Ang lahat ay kinakailangan magkaroon ng
patas na pribilehiyo na makapag-aral at "pagkakaroon ng makabuluhang
trabaho/hanapbuhay." Ang lahat ng tao ay handang tumulong sa mga aba, may
kapansanan at biktima ng diskriminasyon.
Kilala natin si Apl de Aps at kung paano niya naabot ang kinalalagyan niya ngayon
bilang isang sikat na international singer. Kahit hindi man niya nakilala ang banyagang
ama at dumaan sa hirap ng buhay, nagawa pa rin niyang paunlarin ang kanyang sarili sa
pamamagitan ng pagpapaunlad ng kanyang talento at pagtulong sa kapwa.
9. Ang lahat ng tao ay may pananagutan na magsalita at kumilos nang may katapatan.
10. “Ang kalayaan sa pamamahayag ay dapat gamitin nang may responsabilidad at
masusing pagpapasya”. Ang kalayaang ito ay nagdadala ng namumukod-tanging
pananagutan para sa isang wasto at matapat na pag-uulat. Kailangang iwasan ang
dramatikong pag-uulat na nagpapababa sa dignidad ng tao.
Sa kasalukuyan, sino sa palagay mo sa mga mamamahayag ng bansa ang gumaganap
nang tama sa kanyang tungkulin? Paano ginampanan nina Atom Araulo, Jiggy Manicad,
Kabayan Noli De Castro, Korina Sanchez at iba pa ang kanilang tungkulin sa
pamamahayag?
11. Ang kalayaang panrelihiyon ay nararapat bigyang katiyakan kaya naman ang mga
kumakatawan sa bawat relihiyon ay may pananagutan na iwasan ang pahayag na
may kinikilingan at diskriminasyon patungkol sa ibang pananampalataya.
Si Beato Juan Pablo II ay isang huwarang halimbawa para sa tungkuling ito. Nakuha
niyang maglakbay sa iba’t ibang panig ng daigdig para makipagkilala at makihalubilo sa
taong may iba’t ibang relihiyon. Sa panahon niya ay nagkaroon ng pagtitipon-tipon na
dinaluhan ng maraming mananampalataya. Ito ay ang Pandaigdigang Araw ng
Pananampalataya para sa Kapayapaan kung saan ang lahat ay sama-samang nanalangin
at nag-ayuno.

DRAFT
March 31, 2014
12. Ang bawat lalaki at babae ay may pananagutang ipakita ang paggalang sa isa’t isa.
Walang sinuman ang magsasailalim ng ibang tao sa pananamantalang sekswal o
dependensiya. Sa halip, ang magkabiyak ay dapat tanggapin ang responsabilidad na
kalingain ang bawat isa.
13. Ang pagpaplano ng pamilya ay pananagutan ng mag-asawa. Ang ugnayan sa
pagitan ng magulang at mga anak ay dapat magpakita ng pag-ibig, paggalang,
pagpapahalaga at pagmamalasakit. Walang magulang o ibang nakatatanda ang
mananamantala at mang-aabuso ng bata.
Ang sekswalidad ay isang handog na kaloob ng mga Banal na Nilalang kaya naman
marapat na gamitin sa tamang paraan. Kasabay nito ay ang tungkuling magplano ng
pamilya at maging mabuting ehemplo sa mga supling.
Nauunawaan mo ba ang mga tungkulin o pananagutan mo sa lipunan? Ito ay
mga hamon para sa isang makabuluhang pamumuhay dito sa mundo.
Kung susuriin ang karapatan at tungkulin ito ay katulad din ng sa manggagamot o
doktor. Maituturing na ganap na doktor ang isang tao kung gagamitin niya o isasabuhay niya
ang kanyang sinumpaang tungkulin.
May karapatan ang bawat taong nilikha, kaya naman mayroon naghihintay na
karampatang paggawa at ito ang tungkulin ng tao sa lipunan.
Isa pang halimbawa ay si Peter Parker o si Spider-man. Matatandaan sa pelikula ang
sinambit ng kanyang tiyo, “With great power comes great responsibility”. Matapos
magkaroon ni Peter Parker ng kakaibang galing at lakas, kasabay nito ang pagyakap sa
gawaing panlipunan. Ginamit niya sa kapaki-pakinabang na paraan ang kaloob sa kaniyang
kapangyarihan.
Ang hamon sa atin ng lipunan na ating tingnan kung ano ba talaga ang tungkulin
natin sa pang-araw-araw na pamumuhay. Narito ang ilan:
a. Pagsunod sa takdang oras ng pagpasok sa eskuwelahan
b. Pagsunod sa tamang kasuotan sa paaralan at kung saan may hiniling na tamang
pananamit. (Tulad sa simbahan. May ibang relihiyon na kailangang nakabestida ang
babae.)
c. Pagsusuot ng identification card sa mga opisina o mga tanggapan

DRAFT
March 31, 2014
Ang karapatang pantao
na kaloob ay hindi pansarili
lamang. Ang kaganapan nito ay
nasa pakikipagkapwa-tao sa
lipunan. Kapag ang isang tao
ay mabuting nakikipag-
ugnayan sa kapwa niya,
magdudulot ito ng
kaligayahan, kapayapaan at
pagkakaisa.
d. Pagbabayad ng tamang buwis sa gobyerno ng bawat mamamayan
e. Pagsunod sa batas trapiko
f. Pagbibigay-galang sa bawat isang nilalang
Ang karapatang pantao na kaloob ng mga Banal na Nilalang ay hindi pansarili
lamang. Ang kaganapan nito ay nasa pakikipagkapwa-tao sa lipunan. Kapag ang isang tao
ay mabuting nakikipag-ugnayan sa kapwa niya, magdudulot ito ng kaligayahan, kapayapaan
at pagkakaisa.
Ngunit hindi lingid sa atin na sa pang-araw-araw na pangyayari ay hindi laging
ganoon kaganda ang nababasa sa mga pahayagan o nakikita sa paligid. Ito ay dahil may
mga nagaganap na paglabag sa karapatang pantao.
Mga Paglabag sa Karapatang Pantao
Ngayong alam mo na ang iyong mga karapatan at mga tungkuling nararapat mong
gawin, mas mabuting maging mulat ang iyong isip at puso sa iba’t ibang anyo ng paglabag
sa karapatang pantao. Ilan sa mga paglabag ay ang mga sumusunod:
1. Pagpatay sa sanggol. Ito ay pagkitil sa buhay ng bagong silang na sanggol. Tulad ng
isang babae na taga-Kenosha, Wisconsin, sa Amerika, na nahatulan ng sampung taon na
pagkakabilanggo sa salang pagpatay sa kanyang bagong silang na anak. Ipinanganak niya
ang sanggol nang buhay ngunit isinilid niya ito sa isang basurahan sa hindi malamang
kadahilanan. Kinasuhan siya ng first-degree
intentional homicide.
2. Pang-aabuso sa bata. Ito ay ang
pagmamaltrato sa mga bata pati na ang sapilitang
pagpapagawa sa kanila ng mga krimen. Mayroong mga
sindikato na ginagamit ang mga paslit sa mga
gawaing masama tulad ng pagnanakaw, pagtutulak
ng droga at cyber sex.
3. Diskriminasyon at karahasan sa kababaihan.
Sa larangan ng showbiz at kahit saang panig ng mundo ang kababaihan ang lumalantad at
walang takot na nagsasabi na sila ay biktima ng pisikal at sekswal na pang-aabuso ng
kanilang mga kabiyak. Ito ay labag sa karapatan ng mga babae.
4. Pagwawalang-bahala sa mga may kapansanan. Ito ay hindi makatwirang pagtrato sa
mga taong may kapansanan. Isa dito ay ang hindi pagbibigay ng kaukulang pansin sa kanila

DRAFT
March 31, 2014
sa lugar tulad sa loob ng tren o di kaya ang hindi pagtanggap sa kanila sa larangan ng
trabaho.
5. Diskriminasyong pangkasarian. Hanggang sa kasalukuyan, may mga nangyayari na
ang kasarian ang batayan upang matanggap sa trabaho. Usaping stereotyping sabi nga sa
wikang Ingles kung saan binibigyan o nilalagyan ng ganap na kategorya o kahulagan ang
isang tao o bagay. Ito ay may kinalaman din sa kultura. Halimbawa ay ang mga Tsino sa
una. Mas nanaisin ng ama na magkaroon ng anak na panganay na lalaki sa halip na babae.
Ngunit ayon sa pag-aaral mas nagiging bukas na sa kasalukuyang panahon ang mga Tsino
sa pagbabago o pananaw ukol sa usaping kasarian ng kanilang mga supling.
6. Pagbebenta o ginagawang kalakal ang tao. Laman ng pahayagan, mga bata at mga
kababaihan ay ipinagbibili upang maging kasambahay o hindi kaya ilagay sa mga bahay
aliwan o prostitution den.
7. Pagkamkam ng Lupa. Ang isyung ito ay madalas nangyayari sa mga probinsiya kung
saan ang lupang alam nila na pamana ng kanilang mga ninuno ay pilit inaangkin ng mga
mayayamang negosyante upang patayuan ng mga nagtataasang gusali.
8. Galit sa ibang lahi. Tulad ng naranasan ni Mahatma Gandhi nuong nasa Aprika nang
minsang nakasakay siya sa isang tren. Isang malinaw na lahi ang naging pamantayan ng
kawani ng tren ng siya ay pinaalis sa kinalalagyan niyang first class accommodation kung
saan mayroon naman siyang tiket.
9. Terorismo. Ang Mindanao ay kilala sa pagkakaroon ng mga terorista. Nariyan(g)
nagkaruon ng digmaan sa Zamboanga. Ito daw ay dulot ng mga terorista na gusto lamang
ng gulo laban sa mga sundalo ng pamahalaan. May mga pagsabog na naganap, at
pagbihag sa mga tao at mga turista ay ilan lamang sa tinatawag natin na terorismo.
Ang mga nabanggit na mga paglabag ay inyong matutunghayan sa mga pang-araw-
araw na balita sa radyo, telebisyon at sa mga social networking site. Kalunos-lunos isipin
ngunit talagang may mga paglabag na nagaganap sa ating lipunan. Kung ang bawat isang
tao ay maisasapuso ang mga karapatang pantaong kaloob ng mga Banal na Nilalang, wala
sanang masasawi at mamumuhay nang mahirap.
Ano nga ba ang malalim na implikasyon ng tinatalakay na karapatang pantao at
tungkulin sa lipunan?
Tao po. Halika. Tumuloy ka. Dapat mong maunawaan ang mga
konseptong ito.
Kalayaan at Katwiran
Nailahad sa iyo ang mga karapatan, tungkulin at mga paglabag

DRAFT
March 31, 2014
Ang pagpapasya sa kung ano
ang nararapat gampanan sa
mga tungkulin ay dala ng
kaloob na karapatang pantao.
Ngunit tandaan na may mga
batas na kinakailangang
sundin sa lipunan.
For the llustrator:
Larawan ng isang
bukas na palad na
may puso sa gitna
nito.
sa karapatan. Mas makabubuting balikan mo kung ano nga ba ang kahulugan ng
pagpapakatao. Ang muling balikan ang pagkatao ng tao, alinsunod din sa angking karapatan
at tungkulin sa lipunan, ay magbibigay-daan sa pag-unawa sa kung ano ang kaugnayan nito
sa kalayaan at katwiran.
Ang tao bilang tao ay may kalayaan at may katwiran. Nilalabag din ang dalawang ito
sa tuwing nilalabag ang karapatang pantao. Likas sa tao ang maging malaya. May mga
karanasan ang tao na hindi naman niya pinili; sa halip, ang mga ito ay kaloob sa kanya.
Tulad ng pagluwal sa tao sa mundo at magkaroon ng ama, ina, kapatid at mapabilang sa
lipunan. Hindi pinili ng isang sanggol ang kanyang magiging magulang; sa halip, ay naroon
na kaagad ang kanyang ina.
Dito sa aspektong ito lalabas ang kakayahan
niya na mapangalagaan ang karapatan niya bilang
tao. Ngunit hindi ito nangangahulagan na wala na
siyang kalayaan para sa iba pang aspekto ng buhay.
At sa puntong ito, uusbong ang kakayahan ng tao na
makapangatwiran. Ang katwiran ang magbubukas sa
isang malayang pagpili kung ano ang makabubuti sa
kanya.
Hindi lamang pagiging malaya at may katwiran ang usapin dito. May mga
bagay na dapat isinasaalang-alang. Sa muli, itanong sa sarili kung ito ba ay tama o
mali? May kabutihan bang idudulot ito sa sarili at sa kapwa?
Malaki ang bahagi ng mga Banal na Nilalang sa usapin ng karapatang pantao at sa
kaakibat na tungkulin sa lipunan. Ang mga Banal na Nilalang ang nagpataw sa bawat nilikha
ng kalayaan at katwiran. Naisaad sa aklat na pinamagatang “Pagpapahalagang Moral: Mga
Unang Hakbang” ni Dr. Rainier Ibana, “sa konteksto ng Maykapal, higit na nagiging
mahalagang ipagtanggol ang mga karapatang pantao dahil hindi lamang nababatay sa
sangkatauhan ang kalayaan at katwiran, isinasalamin ng tao ang
kabanalan.”
Ang kalayaan at katwiran ay nakaugat sa puso ng tao kaya
naman kailangang ito ay palaguin at linangin upang magkaroon ng
saysay ang karapatang pantao. Kung bakit may paglabag sa mga ito
ay dahil na rin sa kalayaan at katwiran.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto sa
modyul na ito?
Ikaw, paano mo lilinangin ang mga karapatang pantao?
Tandaan. May pananagutan o tungkulin ka sa lipunan na iyong ginagalawan at
kinabibilangan.
Naunawaan mo ba ang iyong binasa? Makatutulong ang mga sumusunod na tanong
upang masukat mo ang iyong pang-unawa sa natapos mong babasahin. Kunin ang
kuwaderno at duon isulat ang mga sagot.
1. Ano ang karapatan? Magbigay ng halimbawa at ipaliwanag.
2. Sa paanong paraan ang tungkulin o pananagutan ay bahagi ng karapatan?
3. Anong mga pagpapahalaga (values) ang nakapaloob sa karapatan at
tungkulin?
4. Magbigay ng halimbawa ng mga paglabag sa karapatang pantao na mayroon
tayo sa kasalukuyan.
5. Bakit napakahalaga na maunawaan ang kaugnayan ng karapatan at tungkulin
ng tao sa lipunan sa pagkatao ng tao? Ipaliwanag ang sagot.
Anong konsepto ang naunawaan mo tungkol sa karapatan at tungkulin sa lipunan?
Gumawa ng isang flow chart. Ipagpatuloy ang nasimulan sa ibaba.

DRAFT
March 31, 2014
Ang anomang araling natutuhan mo ay kinakailangang may kaganapan.
Katulad ng nabanggit sa pagbasa, ang bawat karapatan ay may kaukulang tungkulin. Hindi
maisasakatuparan ang isang konsepto kung ito lamang ay hanggang sa pahina ng inyong
sipi ng modyul. Hamon ang dala nito sa iyo.
Pagganap
Panuto: Narito ang isang KAPAMILYA, KAPUSO at KAPATID tsart.
1. Kopyahin mo ito sa iyong kuwaderno.
2. Magmasid sa iyong pamilya, sa paaralan, sa barangay/pamayanan at sa
lipunan/bansa ng mga paglabag sa karapatan ng tao.
1. Itala sa tuwing makadalawang linggo kung ano ang pangyayari at ang
nilabag na karapatang pantao. Maaari kang magbasa ng mga
pahayagan upang ikaw ay mulat sa kaganapan.
2. Bago matapos ang isang araw, balikan mo ang iyong tsart.
3. Suriin kung ikaw ay may nagawa para sa mga pangyayaring iyon.
KAPAMILYA, KAPUSO at KAPATID Tsart
Petsa Sitwasyon o Pangyayari Nilabag na
Karapatang Pantao
Maaari Gawin Upang
Maituwid ang Paglabag
Pagninilay
Ano ang naramdaman mo sa paggawa ng gawaing iyon? Naging mahirap ba
ang pagmamasid o pagtugon sa iyong nasaksihan sa iyong pamilya, paaralan,
baranggay o pamayanan at sa lipunan o bansa natin?
Ipaliwanag ang iyong sagot at tukuyin ang mga dahilan kung bakit naging
mahirap para sa iyo ang magmasid.

DRAFT
March 31, 2014
Kung anoman ang kasagutan mo ay isulat ito ng may buong katapatan sa iyong
journal.
Pagsasabuhay
Marahil, napalawak na ang iyong kaalamanan at kakayahan tungkol sa karapatan at
tungkulin ng tao at sa mga paglabag sa karapatang pantao. Ngunit hindi sapat na ikaw ay
nakasaksi sa kung ano ang kaganapan sa pangkasalukuyan.
Ikaw na kapamilya, kapuso at kapatid ay TAO. Ang pagkatao mo ay nakasalalay sa
dignidad na kaloob ng mga Banal na Maylalang. Ikaw ay may angking kagandahang loob,
katarungan, katwiran at kalayaan kaya naman may pananagutan ka sa iyong lipunan.
Gawain: K.A.T Action Plan 2013-2014
1. Maghanda ng isang action plan. Ang layunin nito ay maging tiyak sa pagsasabuhay
ng mga tungkulin kaakibat ng karapatang pantao.
2. Narito ang pormat. Gayahin gamit ang short bond paper at ilagay sa isang polder.
K.A.T. ACTION PLAN para sa taong
Kaganapan o
Pangyayari
Layunin Gawain Time
Frame
Komentaryo
3. Sa bawat pangyayari ay mangyaring bumuo ng layunin upang mas maging tiyak ang
pagkilos na gagawin.
4. Magbigay ng panahon (time frame) kung kailan ito sisimulan at matatapos.
5. At sa huli ay bigyan ng kaukulang komentaryo upang malaman kung tiyak na
nagawa ang tungkulin. Maging tapat sa kung ito ay nagawa o hindi nagawa. Ang
mahalaga ay pagsumikapang maging mapanagutan sa iyong pamilya, sa paaralan,
barangay/pamayanan at sa lipunan/bansa.
6. O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo,
magpunta ka na sa susunod na Modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga gawain sa
modyul na ito. Hingin ang tulong o paggabay ng isang kamag-aral o guro.

DRAFT
March 31, 2014
Binabati kita sa natapos mong modyul! Patuloy kang maging makatao at
mapanagutan sa kapwa.
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, worksheet)
 Panulat
 Mga papel na hugis laso
 Marker
 Masking tape
 Folder at short bond paper
 Sagutang papel
Mga Sanggunian:
Mga Aklat:
 Compendium of the Social Doctrine of the Church. Word and Life Publishing. (2004)
 De Torre, Joseph. The Roots of Society: The Metaphysical Ground of Social Ethics.
2nd Edition Manila: Sinagtala Publishers, Inc. (1977).
 Edukasyon sa Pagpapakatao. Grade 7 Learner’s Material para sa K to 12 Program.
(2011).
 Ibana, Rainier R.A. Pagpapahalagang Moral: Mga Unang Hakbang. Sublime
Paralytic Publications. (1996).
Journal:
 Dy, Manuel B. “Ang Pagtuturo ng Pilosopiya sa K to 12 Edukasyon sa
Pagpapakatao.” Kaisipan I, #.1 (May 2013): 18-27.
Website:
http://www.un.org/en/documents/udhr/ (retrieved October 1, 2013)
http://interactioncouncil.org/universal-declaration-human-responsibilities (retrieved October
1, 2013)
http://www.lifewithdogs.tv
http://www.organizerightnow.com
http://psms29.com/cgi/quirino-hostage-taking

DRAFT
March 31, 2014
http://interactioncouncil.org/about-us (retrieved last March 11, 2013)
http://www.iloveindia.com/history/modern-history/role-of-gandhi.html sinipi at isinalin sa
Filipino nuong march 3, 2014

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikalawang Markahan
MODYUL 7: ANG PAGGAWA BILANG
PAGLILINGKOD AT PAGTAGUYOD NG
DIGNIDAD NG TAO
Ano ang Inaasahang Maipamamalas Mo?
Anak, maghugas ka na ng pinggan! Yung kuwarto mo, nalinis mo na
ba? Mamaya may ipapabili ako sa tindahan ha, huwag kang aalis. Ito ay mga linyang
marahil ay memoryado mo na dahil palagi mong naririnig mula sa iyong mga
magulang o kapamilya. At tiyak ko, may mga pagkakataong napapagod ka na sa
sunod-sunod na utos at ipinagagawa sa iyo. “Ganito ba talaga kapag tumatanda na?”
“Buti pa nung bata ako wala akong ginagawa kundi maglaro” ito ang madalas mong
katanungan sa iyong sarili.
Totoo, nag-iiba na ang sitwasyon kapag nadaragdagan ang edad, kasama rito
ay ang pagdaragdag ng mga responsibilidad na kailangang harapin. May malalim na
dahilan kung bakit kinakailangang iatang na sa iyo ng iyong mga magulang ang ilang
mga responsibilidad sa tahanan at sa pamilya. Sa pamamagitan ng modyul na ito ay
bibigyang-linaw ang mga dahilan sa likod ng unti-unting pag-aatang sa iyo ng mga
gawaing dati naman ay hindi sa iyo ibinibigay. Sa pamamagitan ng mga gawain sa
modyul na ito, inaasahang matutuhan mong mabigyang pagpapahalaga ang mga
tungkuling iniaatang sa iyo at ang mga gawaing ipinagkakatiwala sa iyo.
Bakit nga ba mahalaga ang paggawa sa tao? Ano ang mabuting maidudulot
nito sa ating pagkatao?
Ang mga tanong na ito ay unti-unting masasagot sa pamamagitan ng mga
gawain at babasahin na iyong makikita sa modyul na ito.
Gusto mo na bang ganahan sa paggawa? Halika at tuklasin na natin kung
paano…
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang mga
sumusunod na kaalaman, kakayahan at pag-unawa
1. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng paggawa bilang tagapagtaguyod ng

DRAFT
March 31, 2014
dignidad ng tao
2. Nakapagsusuri kung ang paggawang nasaksihan sa pamilya, paaralan o
baranggay/pamayanan ay nagtataguyod ng dignidad ng tao
3. Napatutunayan ang nilalaman ng batayang konsepto
4. Nakabubuo ng sintesis tungkol sa kabutihang naidudulot ng paggawa gamit
ang panayam sa mga manggagawang kumakatawan sa taong
nangangailangan
(marginalized) na nasa iba’t ibang karera o trabahong teknikal-bokasyonal
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awtput sa titik b:
a. Ang taong kinapanayam ay tunay na kumakatawan sa taong nangangailangan
b. Nakapaghanda ng mga gabay na tanong
c. Ang mga tanong na naitala ay angkop sa tunay na layunin ng pagsasagawa
ng panayam
d. Naidokumento ang isinagawang panayam
e. Nakagawa ng komprehensibong ulat ng isinagawang panayan
f. May kalakip na pagninilay
Paunang Pagtataya
1. Ang mga sumusunod ay paglalarawan sa paggawa maliban sa:
a. Anomang gawaing makatao, nararapat sa tao bilang anak ng Diyos
b. Isang gawain ng tao na palagiang isinasagawa nang may
pakikipagtulungan sa kaniyang kapwa
c. Resulta ng pagkilos ng tao na may layuning makatugon sa
pangangailangan ng kapwa
d. Isang gawain ng tao na nangangailangan ng orihinalidad, pagkukusa at
pagkamalikhain
2. Ang mga sumusunod na sitwasyon ay nagpapakita ng tunay na gumagawa
maliban sa:
a. Si Mang Joel ay matagal ng karpintero, nakilala na siya sa kanilang
komunidad dahil sa kaniyang pulidong trabaho. Hindi lamang siya umaasa
sa disenyo ng arkitekto o inhinyero kundi nagbibigay din siya ng mungkahi
sa mga ito kung paano mas mapatitibay at mapagaganda ang
pagkakagawa ng isang bahay.

DRAFT
March 31, 2014
b. Si Henry ay isang kilalang pintor. Ang kaniyang panahon ay kaniyang
inilalaan sa loob ng isang silid para sa buong maghapong pagtatapos ng
isang obra.
c. Si Renato ay isang batang nagpupunta sa mga bahay upang kumolekta ng
mga basura. Umaasa lamang siya sa kaunting barya na ibibigay ng
kaniyang mga kapitbahay upang may maipambaon sa paaralan dahil gusto
niyang makatapos.
d. Mula pagkabata, si Anthony ay napilitang tumira sa isang malaking pabrika
bilang trabahador. Iniwan na siya ng kaniyang mga magulang sa lugar na
ito dahil mayroong siyang naiwang utang at hindi nabayaran. Bilang
kapalit, si Anthony ay magtatrabaho rito ng ilang taon.
3. Ang tao ay gumagawa upang kitain ang salapi na kaniyang kailangan upang
matugunan ang kaniyang pangunahing pangangailangan. Ang pangungusap
ay:
a. Tama, dahil likas sa tao na unahing tugunan ang kaniyang pangunahing
pangangailangan.
b. Tama, dahil hindi mabibili ng tao ang kaniyang pangangailangan kung wala
siyang pera.
c. Mali, dahil hindi nararapat na pera ang maging layunin sa paggawa.
d. Mali, dahil mas mahalagang isipin na matugunan ang pangangailangan ng
kapwa bago ang sarili.
4. Ano ang nagiging epekto sa pagiging produktibo ng tao paggawa ng pag-unlad
ng agham at teknolohiya?
a. Hindi nagkakaroon ng pagkakataon ang tao na magamit ang kaniyang
pagkalamikhain.
b. Mas nababawasan ang halaga ng isang produkto dahil hindi ito nahawakan
ng tao.
c. Nagkakaroon ng katuwang ang tao sa mabilis na paglikha ng maraming
produkto.
d. Nababago na ang kahulugan ng tunay na paggawa.
5. Sino sa mga sumusunod ang hindi nakatutulong sa pag-angat ng antas
kultural ng bansa sa pamamagitan ng kanilang paggawa?
a. Si Antonino na gumagawa ng mga furniture na yari sa rattan at buli at
nilalapatan ng modernong disenyo
b. Si Renee na gumagawa ng mga damit na yari sa materyal na tanging sa
bansa nakikita at inilalapat sa yari ng mga damit ng mga banyaga
c. Si Romeo na nageexport ng mga produktong gawa sa bansa sa mga
kalapit na bansa

DRAFT
March 31, 2014
d. Si Shiela na gumagawa ng mga pelikulang tungkol sa mga isyung
panlipunan ng bansa na inilalahok sa mga timpalak sa buong mundo
6. Ang paggawa ay isang moral na obligasyon para sa kapwa, sa kaniyang
pamilya, sa lipunan na kaniyang kinabibilangan at sa bansa. Ito ay
nangangahulugang:
a. Hindi nararapat na isipin ng tao ang kaniyang sarili sa kaniyang paggawa.
b. Kailangang kasama sa layunin ng tao sa paggawa ang makatulong sa
kaniyang kapwa.
c. Kailangan ng tao na maghanap ng hanapbuhay na ang layunin ay
makatulong at magsilbi sa kapwa.
d. Lahat ng nabanggit
7. Ano ang obheto ng paggawa?
a. Kalipunan ng mga gawain, resources, instrumento at teknolohiya na
ginagamit ng tao upang makalikha ng mga produkto
b. Mga taong gagamit ng mga produktong nilikha
c. Tunay na layunin ng tao sa kaniyang paglikha ng mga produkto
d. Kakayahang kakailanganin ng tao upang makalikha ng isang produkto
8. Saan nakikita ang tunay na halaga ng paggawa?
a. sa proseso na pinagdaanan bago malikha ang isang produkto
b. sa kalidad ng produkto na nilikha ng tao
c. sa haba ng panahon na ginugol upang malikha ang isang produkto
d. sa katotohanan na ang gumawa o lumikha ng produkto ay tao
9. Ang paggawa ay para sa tao at hindi ang tao para sa paggawa. Ito ay
nangangahulugang:
a. Hindi kasangkapan ang tao na kinakailangan para mapagyaman ang
paggawa bagkus kailangan niya ang paggawa upang makamit niya ang
kaniyang kaganapan.
b. Hindi kasangkapan ang tao na kinakailangan para mapagyaman ang
paggawa bagkus ang tao ang kailangan upang mapagyaman ang mga
kasangkapan na kinakailangan sa pagpapayaman ng paggawa.
c. Ang tao ang gagamit ng lahat ng mga nilikha bunga ng paggawa at hindi
nararapat na iasa lamang ng tao ang kaniyang pag-iral sa mga produktong
nilikha para sa kaniya ng kaniyang kapwa.
d. Ang tao ang gagamit ng lahat ng mga nilikha bunga ng paggawa kung
kaya ibinubuhos ng tao ang lahat ng kaniyang pagod at pagkamalikhain
upang makagawa ng isang makabuluhang produkto.
10. Alin sa mga sumusunod ang hindi nagpapakita ng panlipunang dimensyon ng
paggawa?

DRAFT
March 31, 2014
a. Ang paggawa ay paggawa para sa kapwa at kasama ang kapwa.
b. Ang paggawa ay paggawa ng isang bagay para sa iba.
c. Ang paggawa ay nagbubukas para sa pagpapalitan, ugnayan at
pakikisangkot sa ating kapwa.
d. Ang paggawa ay pagkilala sa kagalingan ng mga likha ng kapwa.
PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Gawain 1
1. Magsagawa ng isang maliit na survey sa loob ng paaralan.
2. Itanong sa mga kapwa mag-aaral: Bakit kailangang maghanapbuhay ng tao?
3. Mahalagang maisagawa ang survey sa lahat ng antas, mula una
hanggang ikaapat na taon. Maaaring makipag-ugnayan sa guro upang
maisagawa ang pagpapangkat para matiyak na maitutuon lamang ang
pansin sa isang antas bawat pangkat.
4. Ipakikita sa pamamagitan ng graph ang resulta ng isinagawang survey
kalakip ang pasalitang interpretasyon nito. Kailangang pagsama-samahin
ang makukuhang resulta para sa lahat ng antas. Maaaring gamiting gabay
ang halimbawa sa ibaba.
Halimbawa: Malaking bahagdan ng mga mag-aaral sa ikatlong
taon ang nakikita na ang layunin ng paggawa ay upang kumita
ng pera. Samantalang pinakamaliit na bahagdan naman mula
sa una at ikaapat na taon ang mayroong ganitong paniniwala.
5. Batay sa resulta ng survey ay bumuoo ng paglalahat o kongklusyon.
6. Ang resulta ng ginawang survey ay kanilang ibahagi sa buong klase
upang makabuo ng paglalahat.
7. Batay sa pangkalahatang resulta ay bumuo ng pangkalahatang kongklusyon.

DRAFT
March 31, 2014
8. Matapos ito ay sagutin ang mga tanong:
Ano ang iyong opinyon ukol sa lumalabas na pangunahing dahilan na
ibinibigay ng mga mag-aaral sa paghahanapbuhay? Tama ba ito o
hindi? Ipaliwanag.
Gawain 2
1. Suriing mabuti ang mga sumusunod na larawan sa ibaba
a. Mga langgam na naghahakot ng pagkain
b. Isang ibong gumagawa ng pugad
c. Isang kalabaw sa bukid na ginagamit sa pag-aararo
d. Isang taong nagtatrabaho
Layunin ng Layunin ng Layunin ng Layunin ng
langgam sa ibon sa kalabaw sa tao sa
kanilang kanilang kanilang kanilang
ginagawa ginagawa ginagawa ginagawa
2. Matapos ang pagsusuri ay sagutin ang tanong: Ano ang pagkakaiba ng
langgam, ibon, kalabaw at tao sa kanilang layunin sa ginagawa?
3. Isulat sa kuwaderno ang mga sagot. Mahalagang maisulat nang malinaw
ang mga layunin.
4. Pagkatapos na isagawa ang mga ito ay sagutin ang mga sumusunod na
tanong:
a. Bakit nagkakaiba-iba ng layunin sa kanilang ginagawa ang mga
nilikhang may buhay ng Diyos?
b. Sa lahat ng mga nasa larawan, sino ang may pinakamalalim na
dahilan ng paggawa?
c. Sa iyong palagay, sapat na ba ang mga layunin ng tao sa paggawa

DRAFT
March 31, 2014
na inyong naitala? Bakit o bakit hindi?
d. Bakit nga ba mahalaga ang paggawa sa tao?
e. May kabuluhan ba ang paggawa sa lipunan? Pangatwiranan.
PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN
AT PAG-UNAWA
Gawain 1
Basahin ang kuwento ni TONY MELOTO, at ang kaniyang pagbabahagi ng kaniyang
karanasan sa pagsisimula ng GAWAD KALINGA, isang organisasyong tumutulong sa
pagbibigay ng bahay na matitirhan para sa mga mahihirap.
(http://www.qi-global.com/antonio-meloto o
http://www.gk1world.com/NewOurFounder)
2. Matapos basahin ang kwento ay sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Ano ang nagtulak sa kaniya upang simulan ang GAWAD KALINGA
at iwan ang kaniyang trabaho?
b. Ano ang mga pinagdaanan niya sa pagsisimula ng GAWAD KALINGA?
c. Ano ang nagpapatatag sa kaniya upang ipagpatuloy ang kaniyang
gawain?
d. Ano ang kaniyang layunin sa pagsasagawa ng ganitong mga proyekto?
e. Ano ang maituturing mong pinakamagandang impluwensiya sa iyo
ng iyong nabasang kwento?
3. Pagkatapos ay gumawa ng pahina ng magasin upang isulat ang mga
sagot sa gabay na tanong. Kailangang iayos ito na katulad ng pormat ng
artikulo sa magasin.
Gawain 2: Pangkatang Gawain (immersion)
4. Makipag-ugnayan sa guro upang maisaayos ang pagpapangkat ng klase.
5. Magkakaroon ng apat na pangkat. Ang bawat pangkat ay magsasagawa
ng mga sumusunod na gawain sa tahanan, paaralan o pamayanan:
Pangkat 1: Mag-alaga ng maysakit o kaya ay nakababatang kapatid
(kakilala o kamag-anak)

DRAFT
March 31, 2014
Pangkat 2: Tumulong sa paglilinis o pagsasaayos ng halamanan sa
paaralan.
Pangkat 3: Tumulong sa guro sa pagtuturo ng remedial classes o tutorial
Pangkat 4: Tumulong sa magulang sa mabibigat na gawaing bahay
6. Gagampanan ang mga papel na ito sa loob ng kalahati o isang araw.
Makipag-ugnayan sa guro upang masiguro ang kaligtasan ng lahat.
7. Ang lahat ng mga karanasan ay kailangan ibahagi sa isang blog sa
isang social networking site o kaya naman ay isulat sa dyornal. Mas
mabuti kung maglalakip ng mga larawan na siyang magiging patunay sa
pagsasagawa ng gawain.
8. Matapos ang gawain ay sagutin ang mga sumusunod na tanong:
a. Naging masaya ka ba o hindi sa naging gawain? Bakit o bakit hindi?
b. Paano mo ilalarawan ang buhay ng isang taong hindi masaya sa
kaniyang trabaho? Masaya sa kanyang trabaho?
c. Ano ang pinakamahirap mong naranasan? Ipaliwanag.
d. Ano ang natutuhan mo mula sa pagsasagawa ng mga naiatas?
e. Ano ang nagtulak sa iyo upang tapusin ang gawain? Ano ang iyong naging
damdamin nang matapos ang gawain?
f. Ano ang nabago sa iyong pananaw sa paggawa?
PAGPAPALALIM
Ang Paggawa bilang Paglilingkod, at bilang Pagtataguyod ng Dignidad
ng TAO
Hindi na bago sa paningin ng isang Pilipino ang makita ang isang kapuwa
Pilipino na patungo sa ibang bansa upang maghanapbuhay. Siyam hanggang
labing-isang milyong Pilipino ang nasa iba’t ibang bahagi ng mundo upang
magsilbi sa mga dayuhan. Bakit kaya inaasam ng buong mundo na makatrabaho
ang isang Pilipino? Bakit kaya kinikilala ang Pilipino sa buong mundo dahil sa
kaniyang kakayahan sa paggawa? Ito ba ay dahil sa kasipagang angkin at sa hindi
matatawarang talino o mas higit dahil sa kanilang labis na pagmamahal sa
paggawa?

DRAFT
March 31, 2014
Ano ba ang kahulugan ng paggawa? Bakit ba ito mahalaga para sa isang
tao? Karapat-dapat bang maunawaan ng lahat ang tunay na esensya ng
paggawa? Ang araling ito ay makatutulong sa iyo upang lubos mong maunawaan
ang malalim na kahulugan ng paggawa.
Bilang kabataan, nagsisimula na marahil mabuo sa iyo ang pananaw sa
paggawa bilang realidad ng buhay: isang bagay na hindi na matatakasan at
kailangang harapin sa bawat araw. Sa paglipas ng panahon, matututuhan mo kung
bakit mahalagang kilalanin ang paggawa bilang malaking bahagi ng iyong pag-iral
bilang tao. Ito ay itinuturing na isang tungkuling kailangang isagawa nang may
pananagutan (Esteban, S. J. 2009).
Ayon sa aklat na “Work: The Channel of Values Education”, ang paggawa ay
isang aktibidad ng tao. Maaari itong mano-mano, katulad ng paggawa ng bahay.
Maaari rin itong nasa larangan ng ideya, katulad ng mga nag-iisip ng patalastas
para sa mga produkto.
Ito ay resulta ng pagkilos ng tao na may layuning makatugon sa
pangangailangan ng kapwa. Kung tayo ay gumagawa, hindi tayo gumagalaw o
kumikilos lamang katulad ng hayop o makina. Tao lamang ang may kakayahan sa
paggawa. Ang paggawa ay para sa tao at nilikha ang tao para sa paggawa
(Institute for Development Education, 1991).
Ang paggawa ay isang gawain ng tao na nangangailangan ng orihinalidad,
pagkukusa at pagkamalikhain; at ang produkto nito, materyal man o hindi ay
magbubunga ng pagbabago sa anomang bagay. Halimbawa, ang isang karpintero
na gumawa ng isang mesa ay nakapagbigay ng ibang saysay sa kahoy na
kaniyang ginamit upang maging kapaki-pakinabang para sa tao. Kung wala ang
mga ito, ang kilos ay hindi matatawag na paggawa.
Sinabi sa panulat ni Pope John Paul II sa kaniyang akda na Laborem Exrcens
na ang paggawa ay anomang gawain - pangkaisipan man ito o manwal, anoman
ang kaniyang kalikasan o kalagayan, na makatao, nararapat para sa tao bilang
anak ng Diyos. Bilang siya ay maraming kaya at alam na gawin. May mga bagay na
inilaan na gawin ng tao dahil siya ay katangi-tanging nilikha.
Sa simula pa lamang ng paglikha sa tao, inilaan na siya upang gumawa ng
mga katangi-tanging gawain. Nang nilikha ng Diyos ang tao ayon sa kaniyang
wangis, ipinagkatiwala Niya ang pangangalaga at pamamahala sa lahat ng
Kaniyang mga nilikha. Inilaan siya upang gumawa ng mga katangi-tanging gawain.
Sa lahat ng mga nilikhang may buhay, tanging ang tao lamang ang inatasan ng

DRAFT
March 31, 2014
mga gawaing ginagamitan ng kaniyang talino. Hindi katulad ng mga hayop na
gumagawa lamang kapag ginagabayan o inaatasan ng tao o maaaring gumagawa
lamang sila sa dikta ng kanilang instinct upang matugunan ang kanilang
pangangailangan. Taliwas sa mga hayop, may malalim na layunin ang paggawa ng
tao. Patunay ito na ang kakayahan sa paggawa ang isa sa nagiging dahilan upang
tawaging katangi-tangi ang tao.
Hindi maaaring ihalintulad sa iba pang mga nilikha ng Diyos ang tao. Hindi
matatawag na paggawa ang ginagawa ng mga hayop upang matugunan ang
kanilang mga pangangailangan. Samakatwid, tao lamang ang may kakayahan sa
paggawa; sa kaniyang pag-iral, siya ay gumagawa. At sa pamamagitan ng
paggawa, napatutunayan ang isa pang dahilan ng pag-iral ng tao… ang pagiging
bahagi ng isang komunindad, ang gumawa hindi lamang para sa kaniyang sarili
kundi para sa kaniyang kapwa at sa paglago nito.
Mga Mahahalagang Layunin ng Paggawa
1. Ang tao ay gumagawa upang kitain niya ang salapi na kaniyang kailangan
upang matugunan ang kaniyang mga pangunahing pangangailangan. Hindi
mabubuhay nang maginhawa ang tao kung hindi siya magtatrabaho. Sa
kasalukuyang panahon, mahalaga ang pera dahil sa papel nito sa pagbili ng
mga produkto at sersbiyong kailangan ng tao. Kailangan ng taong gumawa
para mabuhay. Hindi maaaring maging katulad siya ng isang parasite na
laging iniaasa sa iba ang kaniyang ikabubuhay. Napatunayan na ng tao na
sa pamamagitan ng paggawa, napagyayaman ang kaniyang dangal. Ito ang
dahilan kung bakit ninanais ng mga magulang na makapagtapos ng pag-
aaral ang kanilang mga anak: upang makakuha ng disenteng trabaho ang
kanilang anak at hindi makaranas ng kaparehong kahirapan.
Ngunit kailangang laging isaisip at isapuso na hindi tayo dapat na
magpaalipin sa paggawa. May mga taong ang paggawa na lamang ang
saysay ng kaniyang pag-iral. Sa pagkakataong ganito, hindi nila makikita
ang tunay at malalim na kahulugan ng buhay. Hindi maikakaila ang
kahalagahan ng paggawa, ngunit ang Diyos at hindi ang paggawa ang
pinagmulan at ang patutunguhan ng buhay. Kung ang tanging layunin ay
makuha ang lahat ng mga materyal na bagay na panandalian lamang, hindi
malayong mauwi ito sa kasakiman at sa patuloy na paghahangad na
makakuha ng higit pa sa kailangan. Indibidwal man, pamilya o mga bansa
ay kayang mabilanggo sa labis na kasakiman, mayaman man o mahirap ay

DRAFT
March 31, 2014
maaaring maging biktima ng materyalismo. Mahalaga ring isapuso na, hindi
ang paglaki o pagdami ng mga pag-aari ang pinakamataas na layunin ng
tao o ng nga bansa sa kaniyang pag-iral. Hindi natin nanaisin na patigasin
nito ang puso ng lahat ng tao at mapigilan ang tao na magsama-sama dahil
sa pagkakapatiran kundi dahil sa kanilang mga pansariling interes. Ang mga
ito ang magiging sanhi ng hindi pagkakasundo at pagkakawatak-watak. Ang
pagkagahaman ng tao sa materyal na pag-aari ang siyang magiging
malaking balakid para sa kaganapan ng tao at sa pagkamit ng kaniyang
tunay na (greatness).
2. Makapag-ambag sa patuloy na pag-angat at pagbabago ng agham at
teknolohiya.
Pinagkalooban ng Diyos ang tao ng talento upang gamitin ito sa pag-unlad niya at
ng komunidad. Mahalagang taglayin ng lahat ng tao ang malalim na pagnanais na
maibahagi ang kaniyang kakayahan para sa ikauunlad ng lipunan. Dahil sa
natatanging talino ng tao na ibinahagi ng Diyos, napagyayaman ang agham at
teknolohiya. Nakalilikha ang tao ng mga teknolohiya, bunga ng kaniyang patuloy
na pag-aaral sa pangangailangan ng tao, na nakapagpapadali at
nakapagpapabilis sa kaniyang produksyon. Nakikita ang tulong na naibibigay ng
agham at teknolohiya upang mapadali ang
pamumuhay ng tao at mapaunlad ang
ekonomiya. Isa itong “milestone o
phenomenon” na hindi na maiiwasan at
hindi na maaaring talikuran. Kailangan
lamang masiguro na hindi gagamitin ito
upang mawalan na ng silbi ang tao.
Ginawa ito bilang katuwang at hindi kapalit ng tao.
3. Maiangat ang kultura at moralidad ng lipunanang kinabibilangan. Hinaharap natin
sa kasalukuyan ang realidad na maraming tao ang natutuon na lamang ang
pansin sa paggawa upang kumita ng salapi. Nakatuon na lamang ang layunin sa
pagsisikap sa paggawa para sa pansariling pag-unlad. Mahalagang maunawaan
na ang paggawa ay mayroong panlipunang aspekto at hindi kailangang ihiwalay
ang pananagutan natin para sa pag-angat ng kultura at moralidad ng lipunang
ating kinabibilangan. Nakalulungkot na dumarami ang bilang ng tao na ititunuturing
na hanapbuhay ang magbenta ng ipinagbabawal na gamot sa mga batang walang
kamalay-malay, ang magnakaw ng sasakyan at magbenta nito sa iba, o ang
ibenta ang sarili sa prostitusyon. Hindi malinaw kung pikit-mata na lamang nila
itong ginagawa dahil sinasabi nilang wala na silang
mapagpipilian o kung talagang mayroong mali sa kanilang sistema ng

DRAFT
March 31, 2014
pagpapahalaga. Hindi ito ang tunay na
layunin at esensya ng paggawa. Sa
ganitong sitwasyon, unti-unting hinahatak
pababa ang antas ng moralidad ng
lipunan, at higit sa lahat ay winawasak nito
ang pagkatao ng tao.
Hindi ito ang tunay na
layunin at esensya ng
paggawa. Sa ganitong
sitwasyon, unti-unting
hinahatak pababa ang antas
ng moralidad ng lipunan, higit
sa lahat winawasak nito ang
pagkatao ng tao.

DRAFT
March 31, 2014
Mahalaga ring maunawaan na ang paggawa ay nararapat na patuloy na
nagpapayaman sa kultura ng lipunan na kinabibilangan. Hindi nito dapat na
pinapatay ang ating pagkakakilanlan para lamang makasunod sa agos ng
modernisasyon. Nakatutuwang nariyan ang mga taong patuloy na ipinakikilala ang
kakaniyahan ng mga Pilipino sa mundo sa pamamagitan ng kanilang mga
malikhaing paggawa. Si Kenneth Cobonpue ay nakilala sa pagdidisenyo ng mga
mwebles, inilapat niya ang kaniyang pagiging malikhain sa paggawa ng kagamitan
katulad ng mga upuan na gumagamit ng kagamitang katulad ng kawayan at
rattan. Makikita sa kaniyang disenyo ang disenyong mayroong tatak ng Pilipino.
Nakilala siya dahil sa katangi-tangi niyang mga disenyo na kinikilala hindi lamang
ng kapwa natin mga Pilipino kundi maging ng mga banyaga. Patunay siya na kung
yayakapin natin ang kultura ng bansa ay mas kikilalanin at igagalang tayo ng
mundo.
4. May kakayahin rin ang tao na gamitin ang paggawa sa pagtulong sa mga
nangangailangan. Ang paggawa ay isang obligasyon, isang tungkulin ng isang
tao. Kailangan ng taong gumawa upang tumugon sa ninanais ng Diyos at sa
pangangailangan na panatilihin at pagyamanin o paunlarin ang sangkatauhan.
Ang paggawa ay isang moral na obligasyon para sa kapwa, sa kaniyang pamilya,
sa lipunan na kaniyang kinabibilangan, at sa bansa. Ang lahat ng ito ang malinaw
na nagpapaliwanag sa ating moral na obligasyon na tumulong sa ating kapwa na
nangangailangan. Kasama sa tungkulin ng tao bilang isang bahagi ng lipunan na
magbahagi ng anuman ang mayroon siya para sa kapwa na nangangailangan.
Makikita sa lipunan na hindi pantay ang pagkakahati-hati (distribution) ng yaman.
Hindi ito nangangahulugang tamad ang mga mahihirap at masipag ang mga
mayayaman. Maaaring maging mahirap ang isang taong hindi nabigyan ng
pagkakataong makapag-aral, at samakatwid ay hindi makapili ng trabahong may
mataas na sahod. Ang taong binigyan nang labis ay mayroong mas malaking
pananagutan na magbahagi ng yaman para sa kapwa na nangangailangan.
5. Ang paggawa ay nagbibigay ng dahilan sa
pag-iral ng tao. Ang buhay na walang
patutunguhan ay walang katuturan at ang
paggawa ang nagbibigay ng katuturan dito.
Sa pamamagitan ng paggawa nakakamit
niya ang mga sumusunod:
Ang buhay na walang
patutunguhan ay walang
katuturan at ang paggawa
ang nagbibigay ng
katuturan dito.

DRAFT
March 31, 2014
 nakakayanan niyang suportahan ang kaniyang mga pangangailangan; 

 napagyayaman ang kaniyang pagkamalikhain; 

 napatataas ang tiwala sa kaniyang sarili; 
 nabibigyang-dangal ang kaniyang pagkatao;
 nagkakaroon siya ng pagkakataon na makasama at makasalamuha ang
kaniyang kapwa at ang mapaglingkuran ang mga ito; 

 nagkakaroon siya ng pagkakataon na isabuhay ang tunay na pagbibigay; 

 nabibigyan siya ng pagkakataon bilang indibidwal at kasapi ng lipunan na
maipagpatuloy ang kaniyang bokasyon at bigyang katuparan ito; 

 nagiging kabahagi siya sa paggawa tungo sa kaganapan sarili at ng kapwa; 

 nagagampanan niya ang kaniyang tungkulin sa Diyos. 
Kailangang ibigay ng tao ang lahat ng kaniyang makakaya sa paggawa
upang kaniyang matamasa ang bunga ng kaniyang pinagpaguran.
Nakalulungkot na may mga taong tinitingnan ang paggawa bilang tunguhin
(goal) at hindi daan (means) sa pagkamit ng tunguhin. Inaakala nang marami
na ito na ang kaganapan ng kanilang pagkatao. Ngunit sa maraming mga
pagkakataon, nahihinuha ng tao na kahit gaano kalayo na ang kaniyang
narating, kahit gaanong yaman na ang kaniyang naipon, o kahit gaano na
kataas ang paggalang ng ibang tao sa kaniya dahil sa kaniyang nakamit, ay
hindi pa rin makakamit ng tao ang tunay na
kaligayahan na siyang pinakahuling
tunguhin ng tao. Kailangang maging
malinaw na ang pagbibigay ng iyong
lahat ng panahon at pagod sa paggawa
ay hindi dapat nagwawaglit sa pag-aalay
nito para sa kapurihan ng Diyos.
Ang Subheto at Obheto ng Paggawa
Ang obheto ng paggawa ay ang kalipunan ng mga gawain, resources,
instrumento, at teknolohiya na ginagamit ng tao upang makalikha ng mga produkto.
Ang nakaginan ng tao na uri ng paggawang ginagamitan ng kamay, pagod, at
pawis ay unti-unti nang nagbabago dahil sa pagtulong ng mga makabagong
makinarya, na tao rin naman ang nagdisenyo at gumawa. Hindi maipagkakait na ito
ang nagdulot ng malaking pagbabago sa sibilisasyon. Hindi rin natin maipagkakait ang
Ang pagbibigay ng iyong
lahat ng panahon at pagod sa
paggawa ay hindi dapat
nagwawaglit sa pag-aalay
nito para sa kapurihan ng
Diyos.

DRAFT
March 31, 2014
napakalaking tulong na naibibigay ng teknolohiya: napadadali nito ang trabaho ng tao
at naitataas ang kaniyang produksiyon.

Nilikha ang teknolohiya upang gawing perpekto ang gawain ng tao. Ito ang dahilan
kung bakit patuloy ang tao sa paglikha ng mga teknolohiya na patuloy na makatutulong
upang mas maging madali ang paggawa para sa tao. Ang teknolohiya ay kakampi ng
tao. Ngunit dahil din sa mga pangyayaring ito, unti-unti ng nagiging “kaaway” ng tao
ang teknolohiya, nawawalan na ng malawak na kontribusyon ang tao sa paggawa,
hindi na niya nararamdaman ang kasiyahan at hindi na nahahasa ang kaniyang
pagiging malikhain. Dahil inaako na ng makina ang bahagi ng tao, hindi na nakikilala
ang kaniyang pakamalikhain at malalim na pananagutan. Mahalaga ito upang patuloy
na maramdaman ng tao ang kaniyang halaga sa proseso ng paggawa. Ang pagdami
ng mga teknolohiya sa paggawa ang siyang umaagaw sa tao sa kaniyang trabaho.
Lumalabas na ang tao na ang nagiging alipin ng teknolohiya. Tunay na ang pag-unlad
ng teknolohiya ang isa sa palatandaan ng pag-unlad ng ekonomiya ng isang bansa
ngunit sa wari ay nakaliligtaan na unti-unting nailalayo sa tao ang kaniyang tunay na
esensya sa mundo – ang paggawa na daan tungo sa (1) pagbuo ng tao ng kaniyang
pagkakakilanlan at kakaniyahan (2) pagkamit ng kaganapang pansarili at (3) pagtulong
sa kapwa upang makamit ang kaniyang kaganapan.
Dahil sa kaniyang taglay na natatanging kakayahan bilang tao, ang tao ay
binigyan ng Diyos ng karapatan at tungkulin na mamahala sa mundo at sa iba pang
nilikha. Ang tao lamang ang may kakayahan na kumilos bunga ng proseso ng kaniyang
pag-iisip; siya ang may kakayahan na magpasya para sa kaniyang sarili at may
kakayahan na kilalanin nang lubusan ang kaniyang sarili. Nasa kaniya ang kakayahan
na gumawa at gumanap ng iba’t ibang kilos na kailangan sa proseso ng paggawa.
Samakatwid, maituturing na ang
subheto ng paggawa ay ang tao.
Ang tao ay nabubuhay sa mundo upang
gumawa, ngunit binibigyang-diin na ang paggawa ay
para sa tao at hindi ang tao para sa paggawa. Hindi
maaaring ituring ang tao bilang isang kasangkapan
na kinakailangan para mapagyaman ang paggawa; bagkus, kailangan niya ang paggawa
upang makamit niya ang kaniyang kaganapan. Ang sinumang magtuturing sa tao bilang
kasangkapan sa paggawa o kumikilala sa kaniya bilang isang simpleng manggagawa na
maihahalintulad lamang ang halaga sa materyal na bagay ay sumisira sa tunay na
esensya ng paggawa at naglalayo sa landas patungo sa tunay na hantungan ng tao…
ang kaniyang kaganapan.
Ang paggawa ay para sa tao
at hindi ang tao para sa
paggawa.

DRAFT
March 31, 2014
Ang halaga ng paggawa ay hindi nakikita sa proseso ng paggawa o sa produktong
bunga nito kundi ang katotohanan na ang gumagawa nito ay tao. Nagiging malalim na
pagpapahalaga sa bunga ng paggawa ng tao hindi lamang dahil sa gamit at ganda nito
kundi dahil nakikita rito ang kaligayahan at pagmamahal na inilaan ng tao habang ito ay
nililikha. Ang dignidad na dumadaloy sa paggawa ay nakikita sa taong gumagawa nito.
Mas kailangang manaig ang subheto kaysa sa obheto ng paggawa.
Ang Panlipunang Dimensyon ng Paggawa
Ang paggawa ay mayroon ding panlipunang dimensyon. Ang gawain ng tao ay
likas na nakaugnay sa gawain ng kaniyang kapwa. Higit na nararapat na maging
paniniwala ng lahat na “ang paggawa ay paggawa para sa kapwa at kasama ang
kapwa”. Ito ay paggawa ng isang bagay para sa iba. Hindi ba’t alam naman natin na
ang bunga ng ating ginagawa ay para sa kapakinabangan ng mas marami? Ang bunga
ng paggawa ng tao ang nagbubukas para sa pagpapalitan, ugnayan at pakikisangkot
sa ating kapwa. Ang panlipunang kalikasan ng paggawa ang tunay na tataya sa
paggawa. Ito ay dahil hindi magbubunga ang pagsisikap ng tao kung wala ang
kaniyang kapwa, kung walang mga pamantayang pangkaayusan ng lipunan na
naglalagay ng limitasyon sa paggawa at sa manggagawa, kung hindi magkaugnay ang
mga hanapbuhay, na umaasa sa isa’t isa (interdependent) at hindi nagtutulungan ang
lahat upang gawing ganap ang bawat isa at ang pinakamahalaga, hangga’t hindi
magkakaisa ang isip, materyal na bagay at paggawa upang sila ay maging buo.
Mahalagang parang iisang taong kumikilos ang lahat. Mahalagang naibabahagi ang
pag-asa, paghihirap, pangarap at kaligayahan at napagbubuklod ang loob, isip at puso
ng lahat ng tao habang gumagawa. Sa pagkakataong ganito makakamit ang tunay na
pagkakapatiran – ang tunay na panlipunang
layunin ng paggawa.
Ang tunay na halaga ng tao ay nakabatay
sa kung paano niya pinagsisikapang hubugin ang
kaniyang mabuting pagkatao. Hindi ito nakabatay
Naranasan mo na bang gumawa ng isang
bagay nang mag-isa? Ano ang iyong
damdamin nang makita ang iyong nagawa?
Ang paggawa ay lagpas
sa pagkita lamang ng salapi;
tunay na pinakamataas na
layunin ng paggawa ay ang
pagkamit ng kaganapan
bilang tao.

DRAFT
March 31, 2014
sa anomang pag-aari o yaman. Mahalagang iyong tandaan na ang paggawa ay higit
pa sa pagkita lamang ng salapi; ang tunay na pinakamataas na layunin ng paggawa
ay ang pagkamit ng kaganapan bilang tao.
4. Matapos gawin ito ay subukang sumulat ng isang malaking konsepto
mula sa mga maliliit na konsepto na naisulat.
5. Makatutulong sa iyo ang gabay na tanong na: Bakit mahalaga ang
paggawa? Ano ang maitutulong nito tungo sa pagkamit ng iyong
kaganapan bilang tao?
6. Maaring gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba:
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Pagganap
1. Magsagawa ng pagsusuri sa iyong sariling gawi sa paggawa. Mahalaga ito
upang iyong makilala ang iyong mga kahinaan at kalakasan. Maaring
gamiting gabay ang iminumungkahing pormat sa ibaba.
PAGGAWA
Gawain ng
Tao
Paraan
upang
kumita ng
Pera
Para
magamit
ang
kakayahan
Pag-unlad
ng Sarili

DRAFT
March 31, 2014
Pagninilay
1. Isulat sa journal ang iyong pagninilay sa mga
natutuhan sa natapos na aralin o paksa.
2. Maaaring rin namang gumawa ng cube at isulat dito
ang iyong pagkatuto. Isabit ang cube sa isang
magandang lugar sa silid-aralan o sa sariling silid sa
tahanan upang palagiang maipaalala sa iyo ang
iyong mga natutuhan sa mga aralin.
3. Isulat sa bawat mukha ng cube ang sagot sa mga
sumusunod:
a. Pangalan at petsa
b. Mahahalagang konsepto na aking natutuhan
c. Mga natuklasan tungkol sa sarili matapos ang
aralin
d. Paano ko maisasabuhay ang lahat ng aking natutuhan mula sa aralin?
e. Ang aking komitment para sa paggawa
f. Ang mga mahahalagang tanong na nananatili sa aking isipan
Hakbang kung paano Naisasagawa Di Naisasagawa
Gawi sa Paggawa mapagyayaman (+) o
malalagpasan (-) L M M H B S L L M M H B S L
Positibo
Hal. Positibo ang aking Mas higit kong ituturo sa
pananaw sa lahat ng aking sarili na ang lahat
aking ginagawa ng aking ginagawa ay √ √ √ √ √ √ √
makatutulong sa aking
pag-unlad
Negatibo
Hal. Mahina ang aking Kakain ng √ √ √
pangangatawan masusustansyang √ √ √ √
pagkain

DRAFT
March 31, 2014
Pagsasabuhay
1. Makipag-ugnayan sa
guro upang mapag-usapan ang isasagawang panayam.
2. Magsasagawa ng
panayam sa isang manggagawang Pilipino na iniaalay ang kaniyang paggawa
para sa mga taong nangangailangan. Maaaring siya ay magmula sa iba’t ibang
karera o trabahong teknikal bokasyonal
3. Kailangang
maghanda ng mga gabay na tanong bago magsagawa ng panayam.
4. Tiyakin na ito ay
ipakikita sa guro upang masuri.
5. Gamiting gabay ang
mga sumusunod sa paghahanda para sa panayam
a. Kailangang malinaw
ang tuon ng isasagawang panayam: Ang makita ang kabutihang dulot ng
paggawa para mga nangangailangan
b. Mahalagang makuha
sa panayam ang mga karanasan na pinagdaanan ng kapanayam sa
paggawa lalo na ang mga hamon na kaniyang kinakaharap.
c. Mahalaga ring
malaman kung ano ang tunay na layunin ng kapanayam sa kaniyang
paggawa at ano ang nagtulak sa kanya upang gawin ito.
6. Tiyakin na
idodokumento ang lahat ng mga kaganapan sa isasagawang panayam.
7. Magpapasa sa guro
ng komprehensibon ulat at pagninilay pagkatapos ng panayam.
magpunta ka na sa susunod na Modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga
gawain sa modyul na ito. Hingin ang tulong o paggabay ng isang kamag-aral
o ng guro.

DRAFT
March 31, 2014
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat,
worksheet)
Mga larawan (ibon, kalabaw, langgam at tao)
Malinis na papel
Lapis o ballpen
Cube pattern
Mga Sanggunian:
de Torre J.M. (1987). Social Morals. Greenhills. Southeast Asian Science Foundation,
Inc.
de Torre J.M. (1980). Christian Philosophy. Manila. Sinag-Tala Publishers.
Esteban, Esther J. (2009). The Work of Children. New York. Scepter Publishers, Inc.
Institute for Development Education, Center for Research and Communication.
(1991). Work: The Channel of Values Education. Manila. Sinagtala Publishers,
Inc.
Pontifical Council for Justice and Peace. (2004). Compendium of the Social Doctrine
of the Church. Vatican. Libreria Editrice Vaticana
Ioannes Paulus PP. II. (1981) Laborem Exercens. Retrieved from
http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents
/hf_jp-ii_enc_14091981_laborem-exercens_en.html on August 20,
2011

DRAFT
March 31, 2014

DRAFT
March 31, 2014
Edukasyon sa Pagpapakatao, Modyul 8 Pahina 1
Edukasyon sa Pagpapakatao 9
Ikalawang Markahan
MODYUL 8: PAKIKILAHOK AT BOLUNTERISMO
Hanggang saan mo kayang makilahok? Hanggang saan mo kayang magsagawa ng
bolunterismo? O may hangganan ba ito?
Sa modyul 7, ay napatunayan mo na sa pamamagitan ng paggawa, na bunga ng
paglilingkod ay maaring maiangat ang lipunan at makamit ang kaganapan ng iyong pagkatao.
Inaasahan na sa modyul na ito, ang tunay na diwa at kabuluhan ng paglilingkod sa kapwa ay
lalo pang mapapalalim sa iyong puso. Magiging makabuluhan lamang ang iyong buhay kung ito
ay patuloy mong ibinabahagi sa iyong kapwa. Kung kaya’t layunin ng modyul na ito ang
tulungan ka upang ang kahalagahan ng pakikilahok at bolunterismo ay iyong maiugnay sa pag-
unlad ng lipunan. Dito ay gagabayan ka na makapagsuri sa mga tao na naglaan ng kanilang
buhay sa pagtugon sa pangangailangan ng iba. Mula dito, ay masasagot mo ang mahalagang
tanong na: Bakit mahalaga ang pakikilahok at bolunterismo?
Tayo na! Simulan na natin ang pagtuklas nito. Handa ka na ba?
Sa modyul na ito, inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na kaalaman,
8.1 Naiuugnay ang kahalagahan ng pakikilahok at bolunterismo sa pag-unlad ng
mamamayan at lipunan.
8.2 Nakapagsusuri ng kwentong buhay ng mga taong inilaan ang malaking bahagi ng
kanilang buhay para sa pagboboluntaryo (Hal. Efren Peñaflorida, greenpeace
volunteers atbp.)
8.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin.
8.4 Nakalalahok sa isang proyekto o gawain sa barangay o mga sektor na may
partikular na pangangailangan (hal.,mga batang may kapansanan o mga
matatandang walang kumakalinga)
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awput sa Kakayahang Pampagkatuto 8.4

DRAFT
March 31, 2014
1. Nakagawa ng post sa facebook o nakapagdikit ng poster sa paligid na nag-aanyaya
sa mga kakilala lalo na sa mga kabataan sa lugar tungkol sa pagboboluntaryo sa
proyekto na nasimulan.
2. Nakapagpasa ng mga larawan o dokumento bilang patunay sa kanilang ginawang
pag-aanyaya.
3. Nakahikayat ng isa o dalawa na nais magboluntaryo sa gawain.
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga aytem at piliin ang titik ng pinakatamang sagot.
Isulat ito sa iyong Kwaderno.
1. Ang mga sumusunod ay kahulugan ng pakikilahok maliban sa:
a. Ang pakikilahok ay isang tungkulin na kailangang isakatuparan ng lahat na mayroong
kamalayan at pananagutan tungo sa kabutihang panlahat.
b. Ang pakikilahok ay isang malayang pagpili. Hindi maaring pilitin o pwersahin ang tao
upang isagawa ito.
c. Ang pakikilahok ay maaring tawaging bayanihan, damayan o kawanggawa.
d. Ang pakikilahok ay tumutulong sa tao upang maging mapanagutan sa kapwa.
2. Ito ay nangangahulugang pagiging karapat-dapat ng tao sa pagpapahalaga at
paggalang mula sa kaniyang kapwa.
a. Bolunterismo c. Pakikilahok
b. Dignidad d. Pananagutan
3. Bakit mahalaga na dapat may kamalayan at pananagutan sa Pakikilahok?
a. Upang matugunan ang pangangailangan ng lipunan.
b. Upang magampanan ang mga gawain o isang proyekto na mayroong pagtutulungan.
c. Upang maibahagi ang sariling kakayahan na makatutulong sa pagkamit ng
kabutihang panlahat.
d. Upang maipakita ang diwa ng pagkakaisa at pagmamahalan.
4. Ang pakikilahok ay makakamit lamang kung kinikilala ng tao ang kanyang _________.
a. Pananagutan c. Dignidad

DRAFT
March 31, 2014
b. Tungkulin d. Karapatan
5. Alin sa mga sumusunod ang hindi benepisyo ng bolunterismo?
a. Nagkakaroon ang tao ng personal na paglago.
b. Nagkakaroon siya na makilalang higit ang sarili.
c. Nagkakaroon siya ng kontribusyon o bahagi sa pagpapabuti ng lipunan.
d. Nagkakaroon siya ng pagkakataon na makabuo ng suporta at relasyon sa iba.
6. Sa Bolunterismo, kung hindi mo ito gagawin, hindi ka apektado, kundi yaong iba na hindi
mo tinulungan. Ang pahayag na ito ay:
a. Tama, sapagkat maraming tao ang nangangailangan ng iyong tulong.
b. Mali, sapagkat ang hindimo pagtulong ay isang bagay na maaring makaapekto sa iyo.
c. Tama, sapagkat maari kang managot sa iyong konsensiya sapagkat hindi ka tumugon
sa pangangailangan ng iyong kapwa sa mga sandaling yaon.
d. Mali, sapagkat hindi maaring pilitin ang tao sa kanyang gagawin. Ito dapat ay
manggaling sa puso.
7. Alin sa mga sumusunod ang hindi halimbawa ng bolunterismo?
a. Tuwing Sabado at Linggo ay tinuturan ni Karen ang mga batang hindi nakapag-aaral
sa kanilang lugar upang matutong bumasa at sumulat.
b. Si Jerick ay pumupunta sa bahay ampunan ng mga bata upang alagaan ang mga ito
tuwing bakasyon.
c. Tuwing eleksyon ay sinisigurado ni Rechelle na bumoto at piliing mabuti ang tunay na
karapat-dapat na mamuno.
d. Sumali si Darlyn sa paglilinis ng paligid sa kanilang barangay sapagkat nais niyang
makiisa sa layunin nitong mapanatili ang kalinisan at kalusugan ng kaniyang mga
kapit-bahay.
8. Hindi nakalahok si Rico sa Oplan Linis ng kanilang barangay sapagkat inalagaan niya
ang kanyang bunsong kapatid na maysakit ngunit siya ay nagbigay ng gamit sa paglilinis
tulad ng walis tingting at sako na paglalagyan ng basura. Ano kayang antas ng
pakikilahok ang ipinakita ni Rico?
a. Impormasyon c. Sama-samang Pagkilos
b. Konsultasyon d. Pagsuporta
9. Ano-ano ang dapat Makita sa isang tao na nagsasagawa ng pakikilahok at
bolunterismo?

DRAFT
March 31, 2014
a. Pagmamahal, Malasakit at Talento
b. Panahon, Talento at Kayamanan
c. Talento, Panahon at Pagkakaisa
d. Kayamanan, Talento at Bayanihan
10. Ano ang makakamit ng ating lipunan kung ang bawat isa ay nagsasagawa ng kanilang
taos pusong pakikilahok at bolunterismo?
a. Pagkakaisa c. Pag-unlad
b. Kabutihang Panlahat d. Naitataguyod ang Pananagutan
Sa mga panahon na nangangailangan ng mga volunteer at makikilahok sa mga gawain
o proyekto sa iyong paaralan, barangay, o lipunan, naranasan mo na bang ilaan o ibigay ang
iyong sarili? Ano nga ba ang kahulugan para sa iyo ng Pakikilahok at Bolunterismo?
Gawain 1
Panuto
1. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
2. Isulat mo sa loob ng kahon ang salita o mga salita na nagbibigay
kahulugan para sa iyo sa salitang Pakikilahok.
3. Matapos kang makapagbigay ng iyong sariling kahulugan sa salitang Pakikilahok, ibigay mo
naman ngayon ang kahulugan ng Bolunterismo.
4. Isulat mo ito sa loob ng bilo-haba.
Tungkulin na dapat
isakatuparan ng lahat ng tao.
Pakikilahok
Tungkulin na dapat
Tungkulin na dapat
Tungkulin na dapat

DRAFT
March 31, 2014
5. Mula sa iyong mga isinulat na kahulugan, nakikita mo ba ang pagkakatulad at
pagkakaiba ng pakikilahok at bolunterismo?
Gawain 2
Panuto:
1. Isulat sa kuwaderno ang iyong sagot.
Pagkakatulad ng Pakikilahok at
Bolunterismo
Pagkakaiba ng Pakikilahok at
Bolunterismo
3. Matapos mong maisulat ang kahulugan ng pakikilahok at bolunterismo gayundin ang
pagkakatulad at pagkakaiba nito, humanap ka ng isa o dalawa mong kamag-aral upang
Hal., Pagbibigay ng sarili
na hindi naghihintay nang
kapalit
BOLUNTERISMO

DRAFT
March 31, 2014
ibahagi ang iyong sagot.
4. Suriin mong mabuti kung pareho ba ang inyong ibinigay na pakahulugan sa mga salitang
ito.
5. Maaaring magbahagi ng sariling karanasan sa pakikilahok at bolunterismo.
Gawain 1
A. Basahin at unawain mo ang case study. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga tanong na
kasunod nito. Isulat ang mga sagot sa iyong kwaderno.
Sagutin ang tanong:
1. Magkapareho ba ang pagtugon ng dalawang mag-aaral? Ipaliwanag.
2. Ano-ano ang pagkakaiba nila?
3. Kung ikaw ang nasa sitwasyon. Ano ang reaksyon mo at bakit?
4. Ano sa iyong palagay ang tawag dito?
Mula sa unang gawain, mayroon ka bang natuklasan tungkol sa pakikilahok at
bolunterismo? Ano-ano ang malaking maitutulong sa ating lipunan sa kasalukuyan
ng pakikilahok at bolunterismo? Paano mo ito maisasagawa ng bukal sa iyong
kalooban na nagpapakita ng pananagutan sa iyong kapwa? Lalong lalalim ang
pagkaunawa mo dito sa pagsagot mo sa mga susunod na gawain ng modyul na ito.
Isang araw, nagbigay ng
pangkatang proyekto si Bb.
Fernando sa kanyang mag-
aaral na magsagawa ng
paglilinis sa pamayanan. Ito ay
may kaugnayan sa kanilang
aralin tungkol sa kalikasan.
Wow! Excited na
ako..gusto kong
makatulong para sa
kalinisan ng paligid.
Ako din! Kailangan
ko itong gawin para
tumaas ang grade
ko.

DRAFT
March 31, 2014
Si Kevin Kaplowitz ay labinlimang taong gulang na magician sa Los Angeles.
Sampung taon pa lamang siya ay nagsimula na siyang magpakita ng magic show sa mga
pasyente sa ospital at nursing homes. Hindi niya makalimutan na sa unang pagpunta niya sa
isang burn unit sa isang ospital doon ay nakilala niya ang isang batang babae na nakaranas
ng third-degree burns. Ginawa niya ito ng isang imahe ng hayop mula sa isang lobo na
kanyang hawak. Nang ibigay niya ito sa bata ay tuwang-tuwa ito at nakita niya na napawi ang
sakit na kanyang nararanasan sa mga sandaling iyon. Dahil mayroon siyang taglay na talento
sa pagmamagic, siya ay pumupunta sa mga kilala niyang restawran upang magsagawa nito.
Labinlima hanggang dalawangpung dolyares na kinikita niya dito ay ibinibigay niya sa mga
ospital at mga batang mahihirap.
B. Panuto:
1. Masdan mong mabuti ang mga larawan. Sagutin sa iyong kuwaderno ang mga tanong sa
gawain pagkatapos nito.
Mga Tanong:
1. Ano ang napansin mo sa mga larawan.
2. Ano ang iyong naramdaman habang pinagmamasdan mo ang mga ito? Ipaliwanag.
3. Alam mo ba kung ano ang tawag sa ganitong gawain? Patunayan.
4. Sa iyong palagay bakit mahalaga ang pagsasagawa nito?
Matapos mong sagutan ang unang gawain sa bahaging ito, marahil ay lumilinaw na sa
iyo ang tunay na kahalagahan ng pakikilahok at bolunterismo. Sa pagkakataong ito ay
inaanyayahan kitang basahin ang isang tunay na kwento ng isang kabataan na sa kanyang
murang edad ay nagpakita ng tunay na malasakit, pagdamay, pagtulong, at pagmamahal sa
kaniyang kapwa.

DRAFT
March 31, 2014
Upang higit na mapalalim ang iyong kaalaman sa kahalagahan ng pakikilahok at
bolunterismo. Tara na! Iyong pagnilayan ang babasahin.
pagnilayan ang babasahin.
Bakit kaya naging mulat si Kevin sa gawaing ito? Marahil ay nakikita niya ang kanyang ina
na boluntaryong nagtuturo sa mga bata sa kanilang lugar gayundin ang kanyang nakatatandang
kapatid na si Karen na sumasayaw sa ospital upang pasayahin ang mga maysakit na naroon. Ang
tunay na magic sa kwentong ito ay wala sa pagsasagawa ni Kevin ng iba’t ibang trick kundi sa
kanyang pagiging sensitibo at mapagbigay sa pangangailagan ng kanyang kapwa. (Seeking the
Holy in All Things by Melannie Svoboda, SND, pp.97-98)
Mga tanong:
1. Ano ang tawag sa ginawang pagtulong ni Kevin Kaplowitz?
2. Ano ang kanyang talentong taglay? Paano niya ito ginamit nang makabuluhan?
3. Anong karanasan ang nakaimpluwansya sa kanya na nag-udyok upang tumulong
sa kapwa?
B. Panuto: Upang higit na masubok ang iyong kaalaman.
1. Gumawa ng malikhaing presentasyon gamit ang graphic organizer at ipakita ang
pagkakatulad at pagkakaiba ng pakikilahok at bolunterismo.
2. Humanap ng isa o dalawang kamag-aral upang ipakita ang iyong ginawa.
3. Sagutin ang mga tanong at ibahagi ito sa iyong mga kasama.
Mga Tanong:
1. Ano ang natuklasan mo habang isinusulat mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng
pakikilahok at bolunterismo? Ipaliwanag.
2. Mahalaga ba na ito ay maisakatuparan ng lahat ng tao? Bakit?
3. Mayroon ka bang hindi malilimutan na karanasan kung saan isinagawa mo ang
pakikilahok at bolunterismo? Ibahagi.
4. Paano nakatutulong ito sa pag-unlad ng ating lipunan?

DRAFT
March 31, 2014
D. PAGPAPALALIM
PAKIKILAHOK AT BOLUNTERISMO TUNGO SA KABUTIHANG PANLAHAT
Naranasan mo na bang makilahok at magvolunteer? Marami na ang nagdaang
kalamidad, krisis, at pagsubok na ating naranasan sa bansang ating kinabibilangan. Maaaring
ang mga ito ay napapanood mo sa telebisyon, nababasa sa pahayagan o naririnig sa radyo. At
sa tuwing dumarating ang ganitong mga pagsubok sa ating bansa marahil ay nasasabi mo sa
iyong sarili ang mga katagang: “nakakaawa naman sila”, “papaano na kaya sila”, “sana naman
ay mayroong tumulong sa kanila”. Ang mga ganitong kataga ang madalas na sambitin ng
karamihang kabataang katulad mo o ang iba ay marahil wala pa ngang pakilalam ukol dito.
Nakalulungkot, hindi ba? Hindi maiibsan ang kalungkutan at paghihirap ng mga taong naging
biktima nito kung walang tutulong o dadamay sa kanila. May iba pa nga na nagsasabi: “Ano ang
magagawa ko, malayo ako sa kanila?” o di kaya’y “ang bata ko pa, wala akong magagawa”.
Ngunit huwag sanang maging ganito ang iyong kaisipan sapagkat bilang kabataan malaki ang
iyong magagawa dahil ikaw ay bahagi ng lipunan.
Nang likhain ng Diyos ang tao sinabi Niya “hindi mainam na mag-isa ang tao bibigyan ko
siya ng makakasama at makakatulong” (Genesis 2:18). Ito ang dahilan kung bakit ang tao ay
may kapwa sapagkat hindi siya mabubuhay na mag-isa. Ang kapwa ay bahagi rin ng lipunan,
kung kaya’t ang bawat tao ay may pananagutan sa kanya. Hindi makakamit ng tao ang kanyang
kaganapan kung hindi siya nakikipamuhay na kasama ng iba.
Ayon kay Dr. Manuel Dy Jr., mahalaga sa pagpapakatao ang
pagkilala ng tao na kailangan niya ang lipunan dahil binubuo siya ng
lipunan at binubuo niya ang lipunan. Sa lipunan sumasakasaysayan ang
tao. Ang ibig sabihin, nagkakaroon ang buhay ng saysay sa kanyang
nakaraan, kasalukuyan at hinaharap. Tunay ngang nagkakaroon ng
saysay ang kanyang buhay kung ito ay ginagamit nang makabuluhan
tuwing siya ay nagbabahagi ng kanyang sarili para sa kapwa, para sa lipunan sapagkat bilang
tao na nilikha ng Diyos, ang tao ay may pananagutan na magbahagi sa kanyang kapwa at sa
lipunang kanyang kinabibilangan.
Ang tao ay may
pananagutan na
magbahagi sa
kanyang kapwa at
sa lipunang
kanyang
kinabibilangan.

DRAFT
March 31, 2014
Mula dito ay naipakikita niya ang kanyang dignidad bilang isang tao. Ano nga ba ang
dignidad? Balikan natin ang iyong napag-aralan noong nasa Baitang 7 ka pa. Ang dignidad ay
nangangahulugang pagiging karapat-dapat nang tao sa pagpapahalaga at paggalang ng
kaniyang kapwa. Lahat ng tao, anoman ang kaniyang gulang, anyo, antas ng kalinangan at
kakayahan ay may dignidad. Dahil sa dignidad nangingibabaw ang paggalang at
pakikipagkapatiran, dahil sa mata ng Diyos, ang lahat ay pantay-pantay. Kailangang
mapangangalagaan lamang ang tunay na dignidad ng tao sa pamamagitan ng pagtingin sa
bawat tao na kaugnay ng Diyos. Pinararating nito na ang paggalang sa dignidad ng tao ang
nagsisilbing daan upang mahalin ang kapwa tulad ng pagmamahal sa sarili.
Sa iyong pagbubukas ng puso at isip sa mga nangyayari sa iyong lipunan at sa
pagpapahalaga mo sa dignidad ng iyong kapwa magkakaroon ng ganap na pagbabago…ang
pagkakaroon ng isang maunlad at nagkakaisang lipunan para sa kabutihang panlahat.
Ang tao ay ipinanganak na isang panlipunang nilalang; hindi niya tunay na makakamit
ang kanyang kaganapan bilang tao kung hindi siya makikipamuhay kasama ang kanyang
kapwa; kailangan niyang makilahok sa lipunan. Ang lipunan ang natatanging lugar para sa mga
indibidwal upang makamit ang kanilang tunguhin. Kung kaya mahalaga na makibahagi ang tao
sa mga gawaing panlipunan upang makatulong ito sa pagbuo ng kanyang pagkatao.
Marahil ay nagtatanong ka na ngayon sa iyong sarili: Paano ko naman ito sisimulan?
Ano-ano kaya ang dapat kong gawin para matugunan ko ang pangangailangan ng aking
lipunan? Ano-ano ba ang dapat kong malaman?
Simulan natin sa Pakikilahok. Ang Pakikilahok ay isang tungkulin na kailangang
isakatuparan ng lahat na mayroong kamalayan at pananagutan tungo sa kabutihang panlahat.
Ito ay mahalaga sapagkat:
 una, maisasakatuparan ang isang gawain na makatutulong upang matugunan
ang pangangailangan ng lipunan.
 ikalawa, magagampanan ang mga gawain o isang proyekto na mayroong
pagtutulungan.
 ikatlo, maibabahagi ang sariling kakayahan na makatutulong sa pagkamit ng
Ang pakikilahok ay isang tungkulin na kailangan mong
gawin sapagkat kung ito ay hindi mo isinagawa ay mayroong
mawawala sa iyo. Ang Pakikilahok ay nagbibigay sa tao ng
Ang Pakikilahaok ay
makakamit lamang kung
kinikilala lamang ng tao ang
kanyang pananagutan.

DRAFT
March 31, 2014
makabuluhang pakikitungo sa lipunan na kung saan ang bawat nakikilahok ay dapat tumupad
sa kaniyang tungkulin para sa kabutihang panlahat. Ang obligasyon na ito ay likas dahil sa
taglay na dignidad ng tao. Ang pakikilahok ay makakamit lamang kung kinikilala ng tao ang
kanyang pananagutan. Mula dito makakamit ang Kabutihang Panlahat.
Narito ang mga Antas ng Pakikilahok na makatutulong sa pakikibahagi sa lipunan ayon kay
Sherry Arnsteinis:
1. Impormasyon.Sa isang tao na nakikilahok mahalaga na matuto siyang magbahagi ng
kanyang nalalaman o nakalap na impormasyon. Makatutulong ito upang madagdagan
ang kaalaman ng iba. Halimbawa: Sa Brigada Eskwela, maari mong ipaalam sa iyong
mga kamag-aral at kakilala kung kalian ito magaganap, maaring ipost mo ito sa
facebook o di kaya’y itext sila gamit ang iyong cellphone upang malaman nila ito at ano
ang magandang bunga nito kung sila din ay makikilahok.
2. Konsultasyon. Ito ay mas malalim na impormasyon. Ito ay bahagi na kung saan hindi
lang ang sarili mong opinion o idea ang kailangang mangibabaw kundi kailangan pa ding
makinig sa mga puna ng iba na maaring makatulong sa pagtatagumpay ng isang
proyekto o gawain. Halimbawa: Sa iyong pakikilahok sa Brigada Eskwela ay naatasan
kang mamuno sa iyong kapwa kamag-aral sa lugar na inyong lilinisin sa paaralan.
Marahil ay marami kang ideya kung paano ito pasisimulan ngunit mas mabuti kung ikaw
ay kokonsulta muna sa iyong guro o kapwa kamag-aral sa naiisip mong gawin.
3. Sama-samang Pagpapasya. Upang lalong maging matagumpay ang isang gawain
mahalaga ang pagpapasya ng lahat. Ito ay hindi lamang dapat gawin ng isang tao kundi
ng nakararami. Sa pagpapasya kinakailangang isaalang-alang ang kabutihang
maidudulot nito hindi lamang sa sarili kundi sa mas nakararami.
Halimbawa: Nabigyan na ang bawat isa ng kanyang gagawin. Mahalaga pa rin na
tanungin sila kung sila ay pumapayag dito at kaya ba ang napunta sa kanilang gawain.
4. Sama-samang Pagkilos. Hindi magiging matagumpay ang anumang gawain kung hindi
kikilos ang lahat. Tingnan mo ang walis tingting. Hindi ito makalilinis ng kalat kung isa
lamang tingting ang gagamitin; ngunit kung ang bawat tingting ay pagsasamasamahin

DRAFT
March 31, 2014
mabilis itong makakalinis ng paligid. Ganyan din ang tao. Kung ang bawat isa ay kikilos
ng sama-sama para makatulong sa kanyang lipunan tiyak makikita natin ang tunay na
pagbabago nito. Halimbawa: Sa pagsisimula ninyong maglinis sa lugar na naatas sa
inyo hindi maari na ang pinuno lamang ang palaging gagawa. Kailangan ang bawat isa
ay gaganap sa tungkulin na ibinigay sa kanya upang matapos ng maayos at mabilis ang
trabaho.
5. Pagsuporta (Support) Ang isang gawain kahit ito ay mahirap ay napapadalikung ang
bawat isa ay nagpapakita ng pagsuporta dito. Hindi ito tumutukoy sa tulong pinansyal
lamang. Ito ay maaring ipakita sa pagbibigay ng talento o kakayahan o anumang tulong
basta’t ito ay nanggagaling sa iyong puso. Halimbawa: Hindi mo kayang maglinis
sapagkat mahina ang iyong pangangatawan. Maibibigay mo pa rin ang iyong suporta sa
pamamagitan ng pagbibigay ng donasyon, paghahanda ng pagkain para sa mga
naglilinis o di kaya’y pagpapalaganap ng impormasyon sa mga tao para makilahok sila.
Mula sa Pakikilahok, nahuhubog ng tao na mapukaw ang kanyang damdamin at
kaisipan na siya ay kasangkot at kabahagi ng kanyang lipunan sa pagpapalaganap ng
pangkalahatang kabutihan. Ito ay maipapakita sa pamamagitan ng:
a. Paggalang sa makatarungang batas
b. Pagsisikap na maging masigasig sa tungkulin tulad ng pagtataguyod ng maayos na
pamilya at pagiging tapat sa gawain
Ang Pakikilahok ay hindi minsanan lamang. Ito dapat ay isang patuloy na proseso
hangga’t kaya mo at mayroon kang kayang gawin para sa ikababuti ng iyong lipunan, sapagkat
mula dito nabibigyan ng saysay ang iyong pagiging TAO na nilikha ayon sa wangis ng Diyos.
Sa pamamagitan ng Pakikilahok ang tao ay nagiging mapanagutan hindi lamang sa
kanyang sarili kundi sa kaniyang kapwa. Nakilala niya ang kaniyang mga kakayahan, talento at
kahinaan na makatutulong upang magkaroon siya ng tiwala sa kanyang sarili. Nakikibahagi siya
sa lipunan bilang isang aktibong kasapi nito at nagkakaroon ng kaganapan ang kanyang
pagkatao.
Ngunit hindi kaila na mayroong mga taong nakikilahok dahil sa kanilang pansariling
interes lamang o pansariling layunin. Tulad na lang halimbawa ng:
 mga tao na naglilingkod o tumutulong sapagkat mayroon silang kailangan o
mayroon silang hinihintay na kapalit
 mga tao na ginagawa lamang ito bilang pampalipas ng oras

DRAFT
March 31, 2014
 mga tao na kung nakuha na nila ang kanilang nais o pakay ay humihinto na sa
kanilang ginagawa
Sa mga ganitong gawi ng ilang tao nawawala ang tunay na diwa ng pakikilahok at
napapalitan ito ng pansariling kapakinabangan lamang.
Madalas na nakararanas ang ating bansa ng mga
kalamidad tulad ng Bagyong Ondoy, Pedring at Habagat at
Yolanda. Sa ganitong mga sitwasyon makikita ang
kabayanihan ng ilang kababayan nating Pilipino na kung
saan sila ay nag-aalay ng kanilang panahon, sarili at
yaman para sa iba.Nakatutuwa sapagkat sa mga ganitong
pagkakataon ay makikita ang pagkilos ng mga kabataan
upang tumulong sa iba. Hindi lamang iyan; nakikisangkot
na rin ngayon ang mga kabataan sa mga isyung hinaharap
ng ating bansa upang pakinggan ang kanilang tinig. Hinihimok ang lahat ng kabataan ngayon
na makiisa at magbigay ng sarili para sa kapakanan ng iba. Maraming maaaring magawa kahit
pa ito ay maliit lamang. Kung ito ay bukal sa iyong kalooban, ito ay kapuri-puri sa ating Poong
Maykapal. Ang pakikiisa sa iyong barangay sa paglilinis ng paligid, ang pagtuturo ng iyong
kaalaman at talento sa iba, ang pagtulong mo sa iyong mga kamag-aral sa asignaturang hindi
nila maunawaan o ang pagtuturo mo sa iyong mga kapitbahay na magbasa at magsulat
sapagkat hindi sila nakapag-aral at marami pang iba ay ilan lamang na maaring gawin ng isang
kabataang katulad mo. Alam mo ba ang tawag sa mga ito? Ito ay ang bolunterismo.
Ano nga ba ang Bolunterismo? Ang Bolunterismo ay isang paraan ng paglilingkod at
pagpapakita ng pagmamahal sa kapwa at sa lipunan. Ito ay pagbibigay ng sarili na hindi
naghahangad ng anumang kapalit. Ito ay marami ding katawagan tulad ng Bayanihan,
Damayan, Kawanggawa o bahaginan.
Mayroong benepisyo ang pagsasagawa ng Bolunterismo
1. Nagkakaroon ng kasiyahan ang isang tao kapag siya ay naglilingkod.
2. Nagkakaroon siya ng personal na paglago.
3. Nagkakaroon siya ng kontribusyon o bahagi sa pagpapabuti ng lipunan.
4. Nagkakaroon siya ng pagkakataon na makabuo ng suporta at relasyon sa iba.
5. Nagkakaroon siya ng panahon na higit na makilala hindi lamang ang iba kundi
pati na ang kanyang sarili.

DRAFT
March 31, 2014
Ang tunay na diwa ng Pakikilahok at Bolunterismo ang kailangang makita sa ating
lipunan lalo na sa ngayon. At bilang kabataan ito ay maaari mong simulan. Wika nga ni
Bishop Emeritus Teodoro Bacani sa isa sa kanyang panayam sa Radio Veritas para sa
kabataan, na huwag lamang makuntento sa mga araw-araw na karaniwang gawain, yung
hindi nababahala at pinababayaan lamang tumakbo ang mundo, bagkus kinakailangan na
ang kabataan ay manggulo ibig sabihin ay magsikap na humanap ng pamamaraan at
maging kasangkapan para sa ikauunlad ng buhay at lipunan. Ayon naman kay Pope
Francis sa kanyang mensahe sa kabataan noong nakaraang World Youth Day sa Rio de
Janerio Brazil noong June 24, 2013, “Ang kabataan ang durungawan kung saan ang
hinaharap ay nagdaraan” na ibig sabihin nasa kabataan makikita ang kinabukasan.
Katulad ng sinabi rin ng ating bayaning na si Dr. Jose Rizal, nasa kabataan ang pag-asa
ng bayan.
Mula sa benepisyo nito, naiaangat ang pagkatao ng tao at nagiging mapanagutan siya
sa kanyang lipunan na nagiging daaan tungo sa kabutihan ng lahat.
May pagkakaiba ba ang Pakikilahok sa Bolunterismo? Sa Pakikilahok nagiging
konsiderasyon ang personal na interes o tungkulin. Kailangan mong gawin dahil kung hindi,
mayroong mawawala sa iyo. Halimbawa: ang paglahok sa halalan, paglahok sa pangkatang
gawain na pinapagawa ng guro, o paglahok sa pulong ng mga kabataan sa barangay.
Sa Bolunterismo, kung hindi mo ito gagawin, hindi ka apektado, kundi yaong iba na hindi
mo tinulungan. Kung ikaw man ay managot; ikaw ay mananagot sa iyong konsensiya sapagkat
hindi ka tumugon sa pangangailangan ng iyong kapwa. Hindi lahat ng pakikilahok ay may
aspekto ng bolunterismo pero lahat ng bolunterismo ay may aspekto ng pakikilahok.
Tanong: Bolunterismo ba ang ginawa ni
Peachy Breteña sa ginawa niyang pagpo-post sa
facebook tungkol sa protesta sa “pork barrel”
noong Agosto 26, 2013? Bakit?
Pangatwiranan.
Ito ay isang malaking hamon para sa iyo - ang iyong maaring magawa tungo sa pagbabago at
ikauunlad ng ating lipunan.

DRAFT
March 31, 2014
Sa Pakikilahok at Bolunterismo dapat Makita ang 3 Ts
1. Time (Panahon). Ang panahon ay mahalaga sapagkat kapag ito lumipas hindi na ito
maibabalik. Sabi nga sa isang awit:
“Minsan lamang ako daraan sa daigdig na ito
kaya ano man ang mabuting maaring gawin ko ngayon,
O anumang kabutihan ang maari kong ipadama
itulot ninyong magawa ko ngayon ang mga bagay na to.
Nawa’y h’wag ko itong ipagpaliban o ipagwalang bahala
sapagkat di na ko muling daraan sa ganitong mga landas”.
Tunay ngang mahalaga ang panahon kung kaya’t hanggang maaga ay gamitin mo ito ng
buong husay sa iyong pakikilahok at pagbobolunterismo para sa iyong lipunan.
2. Talent (Talento). Ang bawat isa ay binigyan ng Diyos ng talento at ito ay iyong
magagamit upang ibahagi sa iba. Iba-iba ang talento ng bawat isa. Tinalakay ninyo ito
sa inyong aralin noong ikaw ay nasa ika-pitong baitang pa lamang. Ang paggamit ng
iyong talento ay makatutulong hindi lamang sa iba kundi ito ay makatutulong din sa iyo
upang higit kang magkaroon ng tiwala sa iyong sarili.
3. Treasure (Kayamanan). Maaring ang unang sasabihin ng iba ay wala akong pera,
mahirap lang kami, wala akong maitutulong, ngunit sa pagbibigay hindi tinitingnan ang
laki nito sapagkat gaano man ito kaliit ang mahalaga ay kusa mong ibinigay ito ng buong
puso para sa nangangailangan.
Mula sa 3T’s na ito makikita natin na ang Pakikilahok at Bolunterismo ay dapat
ginagawa na buong husay kasama ang puso at nang may pananagutan para makamit
ang kabutihang panlahat. Mula dito nagkakaroon ang tao ng pagkakataon na ibahagi
ang kanyang sarili sa kapwa at nagagampanan din niya ang habilin sa atin ng Diyos na
mahalin ang kapwa tulad ng pagmamahal sa sarili. Sinabi ng Diyos na anumang bagay
ang gawin mo sa pinakamaliit mong kapatid ay sa akin mo na rin ginagawa.

DRAFT
March 31, 2014
Hindi lamang siya, sa tuwing ako ay nadaraan sa aming kalsada sa aming barangay
pag araw ng Linggo ay nakapukaw sa aking paningin ang mga naglilinis dito. Minsan kong
kinausap ang isa sa kanila at nalaman ko na sila pala ay samahan ng mga “solo parent” ang
iba sa kanila ay namatay na ang asawa, ang iba naman ay iniwan ng asawa. Tinanong ko siya
bakit ninyo ito ginagawa? Ang sagot niya ay, nais kasi naming makatulong sa barangay
upang mapanatiling malinis ang paligid at maiiiwas sa sakit ang mga mamamayan lalo na
ang mga bata. Ako ay natuwa sa kanyang sagot sapagkat ang mga taong ito na solo parent
na bagamat nangangailangan din ng tulong ay nakapagbibigay pa din ng kusang loob para sa
kapakanan ng kanilang kapwa. Sa ngayon ay mayroon na silang tatlumpung kasapi.
Sana sa pamamagitan ng babasahing ito ay maramdaman mo na ikaw ay may
magagawa, ikaw ay may personal na pananagutan para sa iyong kapwa at lipunan. Kung
sisimulan mo sa iyong sarili at nagawa mo ito nang buong puso, matitiyak ko sa iyo na ikaw ay
magkakaroon ng kaganapan sa iyong buhay, isang buhay na ganap at kasiya-siya.
Napagnilay-nilayan mo na ba ang madalas awitin sa Simbahan o sa mga “rallies”.
“Walang sinuman ang nabubuhay para sa sarili lamang,
walang sinuman ang namamatay para sa sarili lamang.
Tayong lahat ay may pananagutan sa isa’t isa,
tayong lahat ay tinipon ng Diyos na kapiling Niya”.
Naalala ko tuloy ang isang kwento ng aking kakilala. Labinlimang taong gulang
siya noon ng maging mulat siya sa pagtulong at pagbabahagi ng kanyang sarili sa iba
na hindi niya kakilala o kaanu-ano. Siya ay nagsimula sa pagiging aktibong kasapi ng
kanilang Simbahan at dito niya nakita na siya ay may malaking pananagutan sa
kanyang kapwa. Sa kanyang kabataan siya ay nagboboluteer sa isang orphanage
upang mag-alaga ng mga batang ulila. Siya ay naatasan sa pagpapaligo, pagpapakain
at pagbibihis sa mga maliliit na bata doon. Naranasan niya din ang matulog sa
malamig na semento katabi ang mga bata doon, pati ang paglilinis ng sugat nila at
gayundin ang paghehele sa mga sanggol na umiiyak. Hindi ito naging madali para sa
kanya sapagkat hindi siya sana’y sa ganitong klaseng gawain. Ngunit ilang taon din
niya itong ginawa at lubos ang kanyang kasiyahang nararamdaman sa kanyang
paglilingkod sa iba.Nagbigay din siya ng oras upang magturo ng Religion sa mga
mag-aaral sa public school sa kanilang lugar sa kabila ng pagiging abala niya sa
kanyang trabaho at pamilya. Hindi din siya tumitigil na maglingkod bilang
Tagapagpahayag ng Salita ng Diyos o Lector sa kanilang Simbahan. Isang araw nga
may nagtanong sa kanya, “Hindi ka ba nagsasawang maglingkod?” Ang sagot niya:
“Kulang pa nga iyang ibinibigay ko sa napakaraming pagpapala na natatanggap ko
mula sa Panginoon”.

DRAFT
March 31, 2014
pagbibigay personal pagtulong paggawalikas pakikilahok
pananagutan bolunterismo kapwa dignidad
pagmamahal Likas
Tayahin natin ang iyong pag-unawa
Ano ang naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong
naunawaan sagutin mo ang sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
1. Mahalaga ba ang pakikilahok at bolunterismo ng isang kabataan?
2. Ano-ano ang maidudulot nito sa iyong kapwa? Sa pamayanan? Sa lipunan?
3. Ano ang pinagkaiba ng pakikilahok sa bolunterismo? Ipaliwanag. Magbigay ng
halimbawa ng pakikilahok at halimbawa ng bolunterismo.
4. Paano mo gagamitin ang talento sa iyong pagsasagawa ng pakikilahok at
bolunterismo?
5. Ano-ano ang mga antas na iyong dapat isaalang-alang sa pakikilahok?
6. Ano-ano ang mga benepisyo ng bolunterismo?
Anong konsepto ang naunawaan mo mula sa babasahin? Isulat ang sagot sa kuwaderno.
A.
ng __________________ sa mga gawaing __________________
batay sa kanyang _______________________ ay makatutulong sa pagkamit ng
B. Punan ang nawawalang salitang upang mabuo ang Batayang Konsepto. Piliin
ang sagot sa loob ng kahon.
Bilang obligasyong ______________ sa _______________ ng tao, ang
________________ ay nakakamit sa ____________________ o ________________ sa mga
aspekto kung saan mayroon siyang ______________ na ________________.
Ang____________
at _______________

DRAFT
March 31, 2014
Pag-uugnay ng Batayang Konsepto sa Pag-unalad ko Bilang Tao
ito?
Pagganap
Ngayon ay nabatid mo na ang pakikilahok lalo na ang bolunterismo ay tunay na
mahalaga hindi lamang sa iyong sarili, lalo’t higit sa iyong kapwa, sa lipunan/bansa. Lagi mong
tatandaan na dapat mong ilakip ang iyong talento/kakayahan sa pagsasagawa ng pagtulong.
Panuto:
1. Tingnan ang kahon sa ibaba. Sa unang kolum ay isusulat mo ang iyong mga
talento/kakayahan.
2. Sa ikalawang kolum ay isulat mo ang iyong mga maaring gawin o maitulong mula
sa mga talento/kakayahan na iyong taglay.
Talento/Kakayahan Paano ko gagamitin?
1. Pagluluto
2.
3.
4.
5.
1. Ako ang magluluto o maghahanda ng
pagkain ng mga kasama kong volunteers.
2.
3.
4.
5.

DRAFT
March 31, 2014
Pagninilay
Ano ang iyong natuklasan tungkol sa tunay na kahulugan ng Pakikilahok at
Bolunterismo? Sagutin mo ang tanong: May nabago ba sa aking pananaw at pagkaunawa ng
pakikilahok at bolunterismo? Paano ko ito maisasabuhay? Kung ito naman ay naisasabuhay mo
na maari mong isulat ang iyong karanasan ukol dito. Gawin ito sa iyong journal.
Pagsasabuhay
Ang tunay na diwa ng pakikilahok at bolunterismo ay hindi minsan lamang. Ito ay
patuloy na proseso na dapat isagawa. Balikan natin ang iyong naging gawain sa unang modyul
kung saan ikaw ay gumawa ng survey sa tatlong pangunahing problema sa iyong pamayanan
at kung paano ka nakilahok. Ngayon naman ay maghahanap ka ng mga volunteers na gustong
makiisa para matugunan ang problema ng pamayanan.
Panuto
1. Magpost sa iyong facebook na nangangailangan pa ng mga volunteers para makatulong sa
problema ng barangay.
2. Maari din na magdikit ka ng mga poster na nag-aanyaya sa iba na magvolunteer.
Halimbawa:
Ikaw ay hinahamon ko na isagawa na ito sa lalong madaling panahon. Sapagkat kung hindi ka
pa kikilos ngayon…kailan pa?
Ano ang nabago sa aking
pananaw at pagkaunawa
sa pakikilahok at
bolunterismo
Paano ko maisasabuhay
ang mga ito?
W
A
N
T
E
D

DRAFT
March 31, 2014
Mga Kakailanganing Kagamitan (website, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Word and Life Publications ,Compendium of the Social Doctrine Of The Church
Cathechism of the Catholic Church
Susan J. Ellis, The Volunteer Recruitment Book, November 22, 2004
Rev. Fr. Roman E. Calleon, Naku Ha! (Mga Kuwento at Pagninilay na Pkikinabangan) Volume
1, April 28, 1997
Websites
http://tl.wikepedia.org/wiki/Bolunterismo
http://www.bygpub.com/books/tg2rw/volunteer.htm
www.partnership.org.uk/pres/fitlog/sld007.htm
https://www.google.com.ph/search?q=peachy+bretana+pork+barrel+protest&espv=210&es_sm=93&so
urce=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=hZOBUqvsGu-SiQfCsYGwBg&ved=0CAcQ_AUoAQ&biw=1366&bih=630
http://cec.vcn.bc.ca/mpfc/key/key-pt.htm
Binabati kita sa iyong pagtugon sa pangangailangan ng iyong kapwa at ng
lipunan. Ipagpatuloy mo ito nang buong husay at lagi mong iisipin na ginagawa
mong ito para sa Diyos.

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikatlong Markahan
MODYUL 9: KATARUNGANG PANLIPUNAN
Ayon sa isang kasabihan, “Hindi mo alam kung ano ang nariyan hangga’t hindi ito
nawawala sa ‘yo.” (You don’t know what you have until it’s gone.) Mula
pinakamumunti at mababaw na bagay tulad ng isang kamiseta o payong hanggang
sa pinakamalalim at malapit-sa-puso gaya ng kaibigan o magulang, madalas
binabalewala lamang sila hanggang sa maging huli na ang lahat. Ganito rin ang
katarungan. Hindi napapag-usapan, hindi nga rin siguro talaga naiintindihan, ngunit
kapag binawi na, saka nagngingitngit sa galit o nagmamakaawang nagsusumamo ng
“katarungan!” ang nakararanas ng kawalan nito.
Inaasahan sa modyul na ito na maipamamalas mo ang pag-unawa sa katarungang
panlipunan. Ito nga ba ay tungkol sa batas ng pagpaparusa at paghihiganti? Ito ba ay
tungkol sa transaksiyonal na ugnayan ng pamahalaan at mamamayan? Gagabayan ka ng
modyul na ito upang makita mo ang hindi pagkahiwalay ng konseptong ito sa iyong
pansariling buhay, nang sa gayon, maghikayat ka na itaguyod at ipaglaban ang
pagpapahalagang ito.
Sa modyul na ito, sasagutin ang mahalagang tanong na: Ano ang katarungan?
Paano ito naging mahalagang sangkap ng ugnayan sa lipunan? Ano ang kinalaman
ng katarungang panlipunan sa buhay ko?
na kaalaman, kakayahan, at pag-unawa:
9.1. Nakikilala ang mga palatandaan ng katarungang panlipunan
9.2. Nakapagsusuri ng mga paglabag sa katarungang panlipunan ng mga
tagapamahala at mamamayan
9.3. Napatutunayan ang Batayang Konsepto
9.4. Natutugunan ang pangangailangan ng kapwa o pamayanan sa mga angkop na
pagkakataon

DRAFT
March 31, 2014
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awtput sa Kasanayang
Pampagkatuto 9.4:
a. May komprehensibong plano para sa pagsasagawa ng programa
b. May tiyak na layuning kaugnay ng paksa
c. Nakagawa ng action plan
d. May mga patunay sa pagsasagawa ng mga gawain
e. Nakagawa ng komprehensibong ulat sa pagtatapos ng markahan
f. May kalakip na pagninilay
Paunang Pagtataya
1.Ano ang katarungan?
a. Paggalang sa sarili.
b. Pagsunod sa batas.
c. Pagtrato sa tao bilang kapwa.
d. Lahat ng nabanggit.
2.Ano ang tamang pagpapatupad sa katarungan?
a. Ikulong ang lumabag sa batas.
b. Patawarin ang humingi ng tawad.
c. Tumawid sa tamang tawiran.
d. Bigyan ng limos ang namamalimos.
3.Sino ang may tungkuling ipatupad ang batas?
a. mamamayan
b. pamahalaan
c. pulis
4.Bakit kailangan ng mga batas?
a. Upang matakot ang mga tao at magtino sila.
b. Upang magabayan ang mga tao sa tamang pagkilos.
c. Upang parusahan ang mga nagkakamali.
5.Alin sa mga sumusunod ang hindi makatarungan?
a. Ang pagbibigay ng bagsak ng grado sa hindi nakakatupad sa mga
kakailanganin sa klase.
b. Ang pagpatay sa mga nahuling kargador ng droga sa Tsina
c. Ang pagbigay ng limos sa namamalimos sa kalye
d. Wala sa nabanggit.

DRAFT
March 31, 2014
6.Alin sa mga sumusunod ang pagpapamalas ng katarungan?
a. Pagsumbong sa guro ng kaklaseng nangongopya.
b. Pagpapautang ng 5-6.
c. Pagturing sa mga fixer ng lisensya bilang kapwa-naghahanap-buhay.
7.Ang mga sumusunod ay mga panukalang makatarungan maliban sa:
a. “Mata sa mata, ngipin sa ngipin.”
b. “Kunin mo lamang ang kailangan mo.”
c. “Walang sala hanggat hindi napapatunayang nagkasala.”
d. “Tulungan ang lahat ng nanghihingi ng tulong.”
8.Ang katarungang panlipunan ay:
a. ideyal lamang at hindi mangyayari sa talaga.
b. ukol sa parehong komunidad at sarili.
c. pinatutupad ng pamahalaan.
9.Nagsisimula ang katarungang panlipunan sa:
a. sarili.
b. pamahalaan.
c. lipunan.
d. Diyos.
10. Nakapaloob sa katarungang panlipunan ang mga sumusunod:
a. batas, kapwa, sarili.
b. Diyos, pamahalaan, komunidad.
c. baril, kapangyarihan, rehas.
d. batas, konsensya, parusa.
Gawain 1
1. Punan ang tsart sa ibaba ng mga sitwasyong nagpapakita ng (a) pagiging
makatarungan at (b) kawalan ng katarungan.
2. Magtala ng pinakamaraming sitwasyong kayang itala.
3. Pagkatapos, ipasa ito sa guro upang makita kung sino sa inyong klase ang may
pinakamaraming tamang naitala.

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 1
Marahil ay narinig mo na sa iyong mga magulang o lolo at lola ang salitang martial
law o batas militar. Ito ay ipinatupad sa bansa noong ika-21 ng Setyembre, 1972 ni
Pangulong Ferdinand E. Marcos. Ayon sa kaniya, ipinatupad ito dahil sa layuning iligtas
ang Pilipinas sa kamay ng mga kaaway nito at upang magtatag ng isang bagong lipunan
na makapagdudulot ng ibayong kaunlaran, kapayapaan at seguridad sa sambayanang
Pilipino. Ngunit dahil sa kapangyarihang iniatang sa mga militar, lumaganap ang
karahasan at paglabag sa mga karapatang pantao.
Ang Dekada ’70 ni Lualhati Bautista ay naglarawan ng mga pangyayari sa
panahong ito.
Panuto:
1. Sikaping makakuha ng sipi ng aklat na Dekada ’70. Maaaring magtanong sa
mga kakilala o kaya naman ay maghanap sa silid-aklatan sa paaralan.

DRAFT
March 31, 2014
2. Makipag-ugnayan sa guro upang makabuo ng mga pangkat.
3. Matapos matukoy ang mga kapangkat ay pag-usapan ang paghahati ng mga
gawain o tungkulin. Maaaring hatiin ang aklat sa bahagi upang mabasa at
pagkatapos ay maglaan ng oras upang talakayin ito sa pangkat. Mahalagang
maunawaan ng lahat ang nilalaman nito.
4. Pagkatapos ay gawin ang ulat para sa ginawang pagsusuri gamit ang gabay
na nasa ibaba:
a. Gumawa ng listahan ng mga mahahalagang pangyayari na nabasa sa
aklat na tumatak sa inyong isipan.
b. Sino-sino ang mga tauhan? Ilarawan ang bawat isa.
c. Ano ang mga suliraning kinaharap ng bawat tauhan sa kuwento? Isa-isahin
ang mga ito.
d. Saan nangyari ang kuwento at sa anong panahon ito naganap?
e. Mayroon bang mga pangyayari sa aklat na labis mong tinututulan? Ano-
ano ang mga ito at bakit?
f. Ano, sa iyong palagay, ang layunin ng may-akda sa kaniyang pagsulat ng
aklat?
g. May mga pangyayari bang nasa aklat na nagpapaalala ng iyong karanasan
o karanasang iyong nasaksihan mula sa isang kaibigan, kakilala o
kapamilya? Ilarawan.
h. Ano ang mahahalagang aral na iyong nakuha mula sa kuwento?
i. Kung magaganap ang kuwento sa kasalukuyan, ano kaya ang magiging
pagkakaiba ng mga pangyayari sa kuwento?
j. Kung bibigyan ka ng pagkakataong baguhin ang ilang bahagi ng kuwento,
ano ang iyong papalitan at ano ang ipapalit mo rito?
5. Ipasa ang ulat kasama ang pagninilay mula sa kuwento.
a. Mayroon bang nabago sa iyong pananaw at paniniwala matapos mong
mabasa ang kuwento?
b. Sa iyong palagay, ano ang idudulot sa bansa kung patuloy na magaganap
ang mga pangyayaring nabasa sa kuwento?
c. Paano matitiyak na laging mananaig ang katarungan sa ating lipunan?
d. Ano ang katarungan?
e. Paano ito naging mahalagang sangkap ng ugnayan sa lipunan?
f. Ano ang kinalaman ng katarungang panlipunan sa iyong buhay?

DRAFT
March 31, 2014
D. PAGPAPALALIM
KATARUNGANG PANLIPUNAN
"Katarungan para kay Ka Dencio!" ang sikat na linya sa 80s ng pelikulang Sister Stella
L (1984) na pinagbidahan ni Vilma Santos. Tungkol ito sa isang madre na nakiisa sa
pagpipiket ng mga manggagawa laban sa mapaniil na pamamalalakad ng pabrika.
Katarungan. Madalas mong naririnig ito sa mga rally kapag ipinaglalaban ang
karapatan sa lupa o kaya sa balita tulad ng iyak ng isang inang pinagnakawan ng buhay ng
anak. Katarungan ang sigaw kapag may inapi. Katarungan ang hinihingi kapag hindi patas
ang turing sa tao. Kung titingnan nang maigi, ang paggamit sa salitang "katarungan" sa
mga nabanggit na halimbawa ay negatibo. Sa totoo, mas angkop yatang sabihin na tungkol
sa pagkawala ng katarungan o "kawalang-katarungan" ang pinag-uusapan sa itaas. May
sinasabi ito sa atin: (1) ang usaping "katarungan" ay lumalabas lamang sa diskursyo kapag
nawawala na ito o kapag umiiral ang inhustisya (kawalang-katarungan), at (2) sa maraming
panahon na hindi nawawala ang katarungan, ang ibig sabihin nito ay umiiral ang
katarungan.
Ano ang katarungan kung gayon? Saan
mararanasan o makikita ang katarungan? Baka
makatulong sa ating pagmumuni ang pagbaliktad ng
mga naunang halimbawa tungkol sa kawalang-
katarungan. Kung kawalang-katarungan ang
pagpatay, ang buhay ay katarungan. Kung
kawalang-katarungan ang pang-aagaw ng lupa,
katarungan ang gumalang sa pagmamay-ari (ng
lupa). Kung kawalang-katarungan ang pang-aapi,
katarungan ang pagkalinga at paggalang sa dignidad
ng tao. Mula sa tatlong halimbawang ito, masasabi
nating ang katarungan ay umiikot sa dalawang nibel: ang nibel ng pagkilala sa tao bilang
tao; at ang nibel ng pagkilala sa karapatan ng tao. Ang una ay tungkol sa taong tumatayo
bilang isang indibidwal na may sariling pagka-siya at ang pangalawa naman ay tungkol sa
ginagalawang ugnayan ng tao sa kapwa at lipunan.
Kung kawalang-katarungan ang
pagpatay, ang buhay ay
katarungan.
pang-aagaw ng lupa, katarungan
ang gumalang sa pagmamay-ari
(ng lupa).
pang-aapi, katarungan ang
pagkalinga at paggalang sa
dignidad ng tao.

DRAFT
March 31, 2014
Tao bilang Tao
Ang tao bilang binubuo ng katawan,
pagnanasa, kasaysayan, mga layunin, at pangarap
ay tinatawag ng sarili na ipunin ang mga
naghahatakang puwersang ito upang manatiling isa
at buo. Kung magpapabaya ang tao sa kaniyang
sarili – halimbawa ay hindi siya kakain nang husto at
wasto – manghihina ang kaniyang katawan at hindi
na niya magagawa ang mga gusto niyang gawin.
Kung magpapadala lamang siya sa mga pagnanasa
ng katawan--magpapakasasa sa pag-inom o uubusin
ang oras sa bigay-hilig na paglalaro ng DOTA,
mawawalan siya ng oras para sa iba pang importanteng bagay tulad ng paglalaba ng damit,
paglalaro ng sports, pag-aaral o pamamasyal kasama ng pamilya. Kung puro prinsipyo
lamang ang paninindigan ng tao, baka makalimutan niya ang iba pang mahahalagang
relasyon na kaniya ring kinapapalooban. Baka dahil sa pagpipilit halimbawa ni Stephen na
maabot ang pinakamataas na grado sa klase, makalimutan niya ang pagkain at/o ang
pakikihalubilo sa mga kaibigan.
Ang katarungan sa sarili ay ang paglalagay sa
ayos ng sarili. Iniipon at binubuo ng tao ang iba’t
ibang salik at puwersang nagtutunggalian at
humahatak sa kaniya na tumungo sa iba-ibang direksiyon. Nariyan ang inay na inuutusan
akong maglinis ng bahay habang sinisikap kong intindihin ang takdang-aralin para bukas
dahil nag-aalanganin akong bumagsak sa klase. Nariyan pa ang hatak ng mga barkada na
gumimik na lang at ang sigaw naman ng loob na disiplinahin ang sarili. May tukso din na
iwan na muna si inay na kanina pa nagagalit at tumakbo na lang papunta sa kasintahan na
nakakaintindi sa pinagdadaanan ko.
Kung nais kong makakilos nang may direksyon sa aking buhay ay kinakailangang
timbangin, ayawan, at/o panindigan ang maraming mga bagay na ihinahain sa aking
harapan. Ang wastong pagpiling ito ang masasabi nating pinakapundamental na prinsipyo
ng katarungan sa sarili. Ano ba ang nais kong mangyari sa aking sarili? Ano ang gagawin
ko para marating ko ito? At sa likod ng mga ano sa aking pagiging makatarungan sa sarili
ay ang tanong na bakit: Bakit ko ito gagawin? Ano ang aking pinahahahalagahan? Bakit ito
Larawan ng batang kumakain ng
junk food at softdrinks
Larawan ng batang na harap ng
computer at naglalaro
Larawan ng batang nakasubsob ang
ulo sa pag-aaral.
(parang collage)
Ang katarungan sa sarili ay ang
paglalagay sa ayos ng sarili.

DRAFT
March 31, 2014
mahalaga? Gaano ito kahalaga?
Sa madaling salita, maliban pa sa paglalagay ko sa
ayos ng aking buhay sa pamamagitan ng pagbabalanse
ng mga naghahatakang pwersa, ang pagiging
makatarungan sa sarili ay nakaangkla sa halaga ko bilang
isang tao at sa pag-iingat ko sa halagang ito. Ang dahilan
kung bakit ko kailangang ayusin ang aking sarili ay dahil
mahalaga (may-halaga) ako. Ang dahilan kung bakit ko
pagsisikapang gawin ang isang bagay ay dahil
makapagpapayabong ito at makapagtataguyod ng aking
sarili. Kaya ko iingatan ang aking sarili ay dahil hindi ko
maaaring bitiwan ang halaga ko bilang isang tao. Tao ako
at hinihingi ng katarungan na tratuhin ko ang sarili ko
bilang tao.
Tao bilang Nasa Ugnayan
Subalit hindi lamang sarili ang tao. Bahagi rin ng kasarinlan ay ang pagiging nasa sa
loob ako ng ugnayan. Salamat sa mga ugnayang ito dahil napupunan ng mga ugnayang
kinapapalooban ng tao ang anumang pagkukulang at pangangailangan niyang hindi kayang
likhain ng sarili. Pipitasin niya sa taniman ang kaniyang kakainin. Kukunin niya sa
kabundukan ang kaniyang titirhan. Aanihin niya sa mga hayop ang kaniyang isusuot.
Makikiugnay at makikipagtulungan ang tao sa kaniyang kapwa upang mapabilis ang
paggawa. Nabubuo ang mga komunidad upang maharap nang mas maginhawa ang mga
hamon ng kasalukuyan, naghahati-hati sa yaman ng bayan, at nagsasama-samang
nagpapatakbo ng lipunan.
Ang katarungang panlipunan ay ang pag-iingat
sa sarili ng komunidad upang makagawa, makabuo,
at makalikha. Kakailanganin sa katarungang
panlipunan ang mga batas upang maingatan ang
mga indibidwal na karapatan ng tao, ang pamahalaan upang masiguro ang patas na
pagbabahagi ng yaman ng bansa, ang pulis upang magbantay sa kalayaan ng mga tao.
Ngunit, higit pa dito, ang pinakasentro ng lahat ay ang mga malalalim na ugnayan ng tao sa
loob ng komunidad. Kung wala at hindi mahigpit ang mga ugnayang ito, mauunawaan ang
Ang dahilan kung bakit ko
kailangang ayusin ang aking
sarili ay dahil mahalaga (may-
halaga) ako.
Ang dahilan kung bakit ko
pagsisikapang gawin ang isang
bagay ay dahil
makapagpapayabong ito at
makapagtataguyod ng aking
sarili.
Kaya ko iingatan ang aking sarili
ay dahil hindi ko maaaring
bitiwan ang halaga ko bilang
isang tao.
Ang katarungang panlipunan ay
ang pag-iingat sa sarili ng
komunidad upang makagawa,
makabuo, at makalikha.

DRAFT
March 31, 2014
katarungang panlipunan bilang transaksiyon lamang ng pamahalaan at ng mga sakop nito.
Mauuwi ang katarungang panlipunan sa usaping legalistiko lamang—bilang pagsunod sa
batas o pagpapataw ng parusa sa mga tao. Bagaman kasali rin talaga ang mga ito sa
paksa, ang katarungang panlipunan ay, una’t higit, ukol sa mga tao at sa mga ugnayan nila
sa isa’t isa. Kaya nagsisikap magkaroon ng katarungan ay dahil sa pagnanais na mabuo
ang sarili at ang komunidad.
Sa ganitong pag-unawa sa katarungang
panlipunan, inaaako ng sarili ang malaking tungkulin
na maging makatarungan sa sarili. Dahil kung hindi
magiging maayos ang tao, ang komunidad na
kaniyang gagalawan ay mawawasak din. At sa isang
katwang balik-ikot ng ugnayang tao at komunidad, kung wala ring katarungan sa lipunan,
pati ang tao sa loob nito ay hindi magagawang mabuo ang sarili. Mahalaga ang papel ng
pamahalaan dito. Kung hindi matuwid ang
pamahalaan, kung hindi ginagawa nang maayos ang
kaniyang ekonomiko at pampolitikang tungkulin,
mahihirapan ang mga tao na pag-ukulan pa ng
panahon ang mga ugnayan sa komunidad. Kani-
kaniyang pagsisikap at pagtatrabaho para sa sariling
buhay ang iiral—kalat at walang direksyon—na, ayon sa nakita natin batay sa siklong-
ugnayan ng tao sa kapwa at tao sa sarili, mauuwi lamang sa wala kundi pagkawasak
lamang ng lahat. Kaya't alang-alang sa lipunan at alang-alang din sa sarili, utang na loob ng
bawat isa na magkaroon ng katarungan sa sarili at sa komunidad dahil ang ikaaayos ng
bawat isa ay nasa kamay ng bawat isa. Mabubuo lamang ng pamahalaan ang mga
mabibisang prinsipyong ekonomiko at pampolitika kung ang mga namumuno sa loob niya ay
makatarungan din sa kani-kanilang mga sarili. Halimbawa na ang Punong Barangay at
Alkalde ay maayos na tao – hindi pinangungunahan ng kanilang sariling mga hilig at
pagnanasa sa kapangyarihan lamang. Na ang mamamayan ay makatarungang tao din na
hindi inaasa pa sa pamahalaan ang sarili niyang pag-aayos ng kaniyang bakuran, pamilya,
at sarili. Ngunit lahat ng ito ay kailangang umpisahan ng makatarungang tao sa sarili niya.
Katarungan
Ano ang katarungan? Sa halip na pag-usapan ang katarungan kapag nawawala na
ito, ang hamon ay makita ang katarungan na isang pagpapahalagang kailangang
At sa isang katwang balik-ikot ng
ugnayang tao at komunidad,
kung wala ring katarungan sa
lipunan, pati ang tao sa loob nito
ay hindi magagawang mabuo
ang sarili.
Kaya't alang-alang sa lipunan at
alang-alang din sa sarili, utang
na loob ng bawat isa na
magkaroon ng katarungan sa
sarili at sa komunidad dahil ang
ikaaayos ng bawat isa ay nasa
kamay ng bawat isa.

DRAFT
March 31, 2014
pagsikapang panatilihin sa bawat sandali. Katarungan ang tumawid sa tamang tawiran.
Katarungan ang maging malinis sa itinitindang pagkain. Katarungan ang magbayad ng
buwis. Katarungan ang sumunod sa batas trapiko. Katarungan ang maging tapat sa
pagsusulit. Katarungan ang sabihin sa kaibigan ang totoo. Katarungan ang aminin sa sarili
ang totoo.
Ang katarungan ay hindi hinihingi o inaasahan mula sa labas. Bagaman iginagawad
din ng panlabas na estruktura tulad ng pamahalaan, ang katarungan ay kailangang makita
bilang isang kilos na nagmumula sa loob ng bawat isa. Hindi bilang karapatan ko lamang
bilang miyembro ng lipunan kundi bilang kilos ng pagpapahalaga ng sarili dahil ako ay may
halaga sa sarili at sa komunidad.
Ang katarungan, ang paghahangad at pagpapatupad nito, ay hindi hinihintay dumating
sa akin. Ginagawa ito ngayon. Sabi nga ni Sister Stella L, "Kung hindi ako, sino? Kung
hindi ngayon, kailan?"
Nakahanda ka na bang tumugon katulad niya? Ngayon na!
1. Ano ang katarungan mula sa punto de bista ng kawalang-katarungan? Paano
makikita ang katarungan bilang positibong pagpapahalaga?
2. Ano-ano ang mga naglalabang kaisipan o alalahanin sa iyong buhay na kailangan
mong timbangin? Paano mo aayusin ang mga ito? Paano mo mabibigyang
katarungan ang iyong sarili? Bakit ganito ang pagpili na ginawa? Ano ang
pinahahalagahan?
3. Ano ang ugnayan ng katarungan sa sarili at katarungang panlipunan?
4. Bakit kailangang pagtibayin at itaguyod ang katarungan ngayon?
5. Saan mo nakikita sa iyong paligid ang katarungan? Ano ang ginagawa mo para
mapagtibay ito? Saan mo nasasaksihan ang kawalang-katarungan? Ano ang
ginagawa mo para mapuksa ito?
6. Ano-ano ang ginagawa mo upang maitaguyod ang katarungan sa ating bansa?
Ikaw, kailan ka naging makatarungan sa iyong sarili? Kailan hindi?

DRAFT
March 31, 2014
1. Kumuha ng isang malinis na papel. Isulat dito ang lahat ng mga mahahalagang
konsepto na iyong natutuhan mula sa mga gawain at sa babasahin.
2. Gumawa ng isang concept web upang mapag-ugnay-ugnay ang mga
konseptong naisulat.
3. Matapos gawin ito ay subuking sumulat ng isang malaking konsepto mula sa
mga maliliit na konseptong naisulat.
4. Makatutulong sa iyo ang gabay na tanong na: Ano ang katarungang
panlipunan? Ano ang maitutulong nito tungo sa pagkamit ng iyong kaganapan
bilang tao at sa tunay na layunin ng lipunan?
5. Maaaring gamiting gabay ang halimbawa sa ibaba:
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
___________________________________________________
Katarungang
Panlipunan

DRAFT
March 31, 2014
Pagganap
Gawain 1
Panuto:
1. Makipag-ugnayan sa guro para sa pagsasagawa ng isang panel discussion.
2. Layunin ng gawaing ito na makakuha ng mga mungkahi sa mga eksperto tungkol sa
kung ano ang maaaring magawa ng isang kabataan para sa pagtataguyod ng
katarungang panlipunan tungo sa pagkamit ng kabutihang panlahat.
3. Mag-imbita ng mga eksperto sa paksa, maaaring
a. mga kasapi ng NGO;
b. mga mag-aaral sa kolehiyo na kalahok sa mga organisasyong may katulad na
layunin;
c. mga opisyal ng pamahalaan, hal. baranggay;
d. mga kasapi ng simbahan, atbp.
4. Makipag-ugnayan sa guro upang matiyak na tama ang gagawing pagpili sa taong
magiging kasama sa panel. Tiyakin din na mapalalagdaan sa guro at sa punong-
guro ang liham na ipadadala sa mga iimbatahang kasama sa panel.
5. Makipag-ugnayan sa mga opisyal ng paaralan upang maimbitahan ang iba pang
mga mag-aaral upang maging kabahagi ng gawain.
6. Mahalagang maging malawak ang partisipasyon sa gawain, maaari ring imbitahan
ang mga magulang at iba pang tao sa pamayanan.
7. Tiyaking nakaplano nang mabuti ang magiging proseso sa gagawing panel
discussion. Dapat na nakahanda ito at mahalagang mabasa ito bago ang
pagsisimula ng gawain. Mahalaga ito upang mabatid ng lahat ng mga kabahagi ang
mga dapat at hindi dapat gawin sa proseso.
8. Idokumento ang lahat ng mga kaganapan sa kabuuan ng gawain.
9. Pagkatapos ng gawain ay maghanda ng komprehensibong ulat at pagninilay.
Gawain 2
Panuto:
1. Makipag-ugnayan sa guro para sa pagpapangkat ng klase.

DRAFT
March 31, 2014
2. Sa gawaing ito ay papangkatin ang iyong klase sa anim. Ang bawat isang
pangkat ay bibigyan ng natatanging sitwasyon na gagamitin sa pagsusuri ng
kaso (case study).
3. Sa pangkat, mamili ng facilitator o tagapagdaloy ng talakayan, tagatala at
magiging tagapag-ulat.
4. Ang mga pangkat ay mamimili o bibigyan ng guro ng alinman sa mga
sumusunod na kaso ng:
a. isang juvenile delinquent o isang batang lumabag sa batas kung kaya
napagpasyahang ilagak sa isang institusyon at nakalaya matapos ang
matagal na panahon
b. isang mag-aaral na anak ng isang bilanggo
c. isang kabataan na may kapansanan o kaya naman ay may kondisyong
special (children with special needs)
d. isang mahirap na mag-aaral na nakakuha ng scholarship sa isang pribadong
paaralan
e. Isang kabataang biktima ng sekswal na pag-abuso
f. Isang kabataang masugid na nangunguna para sa kampanya para sa
paglaban sa paglabag sa karapatang pantao at katiwalian
5. Matapos maibigay ang paksang pag-uusapan sa pangkat ay pag-usapang
mabuti sa pangkat ang mga sumusunod na tanong na kailangang masagot.
a. Ano ang buhay na maaaring kaharapin ng taong ito batay sa iyong
pagkamulat o pagkakakilala sa lipunang iyong ginagalawan?
b. Ano ang mga posibleng paglabag sa katarungang panlipunan na maaaring
kaharapin ng taong ito sa lipunan?
c. Paano matutulungan ang taong ito upang hindi malabag ang katarungang
panlipunan sa kaniyang sitwasyon?
d. Kung ikaw ang mapupunta sa kaniyang sitwasyon, paano mo haharapin ang
buhay sa lipunan upang matiyak mong magiging makabuluhan ka pa rin sa
lipunan?
6. Pagtulungan sa pangkat ang pagsasagawa ng isang komprehensibong ulat
tungkol sa napag-usapan.
7. Matapos masagot ang lahat ng mga tanong ay gumawa ng isang dokumentaryo
ukol dito. (makatutulong ang panonood ng mga dokumentaryo sa telebisyon,
halimbawa sa Channel 11). Kung hindi posible ang paggawa nito ay maaaring
gumawa ng isang artikulo tungkol dito.

DRAFT
March 31, 2014
8. Kung gagawa ng isang dokumentaryo, ipakita sa guro ang output para sa
panghuling pagsusuri at maaari itong i-post sa social networking site (hal.
Facebook o youtube).
9. Magsagawa ng kampanya upang mapanood ng maraming kakilala ang
ginawang dokumentaryo at hikayatin silang magsulat ng comment ukol dito.
Pagninilay
1. Hingin ang permiso ng guro upang makapamili ng isang bulletin board sa
paaralan na maaaring gamitin sa pagpapaskil ng output para sa gawaing ito.
2. Maglista ng sampung bagay na pansariling magagawa para matiyak na palaging
maitataguyod ang katarungang panlipunan.
3. Gamitin ang pagkamalikhain sa paggawa nito. Maaaring i-layout na parang
isang pahina ng magasin o kaya naman ay diyaryo o scrapbook page. Mga
mungkahi lamang ito, maaaring may mas malikhaing pamamaraan kang maisip.
4. Makipag-ugnayan sa guro upang mapili ang sampung pinakaangkop na gawaing
naitala ng lahat ng mag-aaral.
5. Kapag napili ang sampu ay makipag-ugnayan sa diyaryo ng paaralan upang
mailathala ito. Kailangan ding ilagay ito sa social networking sites at sikaping
makakuha ng maraming likes mula sa makababasa nito.
6. Magsulat ng pagninilay pagkatapos ng kabuuan ng proseso ng gawain.
7. Pagkatapos ng proseso ay itanong ang mga sumusunod:
a. Ano ang iyong magagawa para tiyaking patuloy na maisasagawa ang mga
bagay na iyong naitala para sa pagtataguyod ng katarungang panlipunan?
b. Ano ang mga posibleng maging balakid sa pagsasagawa ng mga ito?
c. Ano ang iyong magagawa upang malagpasan ang mga balakid na ito?
Pagsasabuhay
1. Makipag-ugnayan sa guro upang magsagawa ng isang gawaing pampaaralan o
pampamayanan.
2. Pag-usapan sa klase ang paglulunsad ng isang gawain para sa alinman sa mga
sumusunod:
a. Pag-iwas sa paglaganap ng bullying sa paaralan
b. Pag-iwas sa paglaganap ng ipinagbabawal na gamot sa paaralan at
pamayanan
c. Pag-iwas sa paglahok sa fraternity o gang
d. Pagbibigay ng tulong sa mga nangangailangang mag-aaral sa paaralan

DRAFT
March 31, 2014
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo, magpunta ka na
3. Ang mga binanggit sa itaas ay mga mungkahi lamang. Mas makabubuti kung
magsasagawa ng pagsusuri kung ano talaga ang mahalagang bigyan ng
priyoridad sa paaralan. Sa pamamagitan nito, matitiyak na magiging
makabuluhan ang programang ilulunsad.
4. Makatutulong din ang mga pagkatuto mula sa isinagawang panel discussion.
5. Mahalagang tiyaking ang gawaing ilulunsad ay tunay na tumutugon sa
pangangailangan para sa katarungang panlipunan
6. Pag-usapan sa klase ang mga sumusunod:
a. Magiging pangalan o pamagat ng gawain
b. Mga tiyak na layunin sa paglulunsad ng gawain
c. Mga gawaing makatutulong sa pagkamit ng mga tiyak na layunin
d. Mga kagamitang gagamitin sa gawain
7. Matapos ang pagpaplano ay magtulong-tulong sa paggawa ng action plan na
magsisilbing gabay at direksyon sa pagsasakatuparan ng plano.
8. Palagiang makipag-ugnayan sa guro bago ang pagsasagawa ng gawain.
9. Pagplanuhan din ang isasagawang paglulunsad ng gawain sa paaralan upang
malaman ito ng lahat ng mag-aaral at makatulong upang mapalawak ang
partisipasyon sa mga gawain.
10. Mahalagang matiyak na hindi magiging panandalian lamang ang programa.
11. Gumawa ng journal na gagamitin upang maitala ang lahat ng mga karanasan,
pangyayari at realisasyon sa pagsasagawa ng proyekto. Makatutulong sa iyo
ang pormat na nasa ibaba. Maaaring may naiisip kang mas malikhaing pormat,
ito ay gabay lamang.
12. Pagkatapos ay gumawa ng komprehensibong ulat sa pagtatapos ng markahan.
Gawain Mga karanasang
kinaharap
Mga naging balakid
sa pagsasagawa
nito
Mga realisasyon

DRAFT
March 31, 2014
Sipi ng tsart sa gawain sa Pagtuklas ng Dating Kaalaman
Sipi ng aklat na Dekada ‘70
Sipi ng mga gabay na tanong para sa book review
Malinis na papel
Pangkulay
Pangdisenyo
Mga Sanggunian
Dy Jr., M, B. (ed.) (1994) “Social Justice, Virtue and Value in Contemporary Society.”
Contemporary Social Philosophy. Quezon City: JMC Press, Inc.
Plato (1992). Republic. Translated by G. M. A. Grube. Revised by C. D. C. Reeve.
Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc.
Scheler, M. (1973). Formalism in Ethics and Non-Formal Ethics of Values: A New Attempt
toward the Foundation of an Ethical Personalism. Translated by Manfred S. Frings
and Roger L. Funk. Evanston: Northwestern University Press
“Sister Stella L.” Retrieved October 9, 2013 from
http://www.manunuri.com/filmography/sister_stella_l

DRAFT
March 31, 2014
Ikatlong Markahan
MODYUL 10: KAGALINGAN SA PAGGAWA
Ang galing naman nila! Sana pagdating nang
araw ako naman ang sisikat tulad ni Steve Jobs, Bill
Gates, Bryan Mendiola, Sandy Javier at iba pang
Pilipino, makilala sa buong daigdig dahil sa aking
talino at galing. Marahil ang mga salitang ito ay
minsan nang namutawi sa iyong bibig. May
pangarap ka ring maging matagumpay tulad nila,
ngunit paano kaya maisasakatuparan ang iyong
pangarap at mithiin?
Ano nga ba ang taglay nilang katangi-tangi para sila ay magtagumpay at makilala?
Sapat na ba ang pagiging matalino at magaling para mabilis na maabot ng tao ang kaniyang
mga pangarap?
Sa Modyul 7, natutuhan mo ang tunay na kahulugan at kabuluhan ng paggawa.
Naunawaan mo na ang paggawa ay daan upang makamit mo ang iyong kaganapan. Sa modyul
naming ito, inaasahang maunawaan mo nang mas malalim na hindi sapat ang paggawa
lamang, mahalagang tiyakin na maipakikita ang galing sa paggawa at natitiyak na hindi
nayayapakan ang karapatan at kapakanan ng iyong kapwa sa iyong pag-akyat patungo sa
tagumpay.
At sa huli, masasagot mo ang mahalagang tanong na: Bakit kailangang magkaroon
ng kagalingan sa paggawa at paglilingkod upang maiangat ang sarili, kapwa, mapaunlad
ang ekonomiya ng bansa at mapasalamatan ang Diyos sa talentong ipinagkaloob sa
atin?

DRAFT
March 31, 2014
10.1 Natutukoy ang mga indikasyon na ang isang gawain o produkto ay mayroong
kalidad o kagalingan
10.2 Nakabubuo ng mga hakbang upang ang isang gawain o produkto ay magkaroon
ng kalidad o kagalingan sa paggawa
10.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
10.4 Nakapagtatapos ng isang gawain o produkto na mayroong kalidad o kagalingan
na kailangan ng lipunang kinabibilangan
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awtput sa Kakayahang Pampagkatuto 10.4:
a. Naipaliwanag ang kahalagahan ng produkto o gawaing naisagawa
b. Natukoy ang mga kasanayang kailangan upang mabuo ang produkto at maisagawa
ang gawain
c. Naitala ang mga kailangang hakbang upang maisabuhay ang kagalingan sa paggawa
nang tama at napapanahon
d. May kalakip na pagninilay.
Paunang Pagtataya
1. Maganda ang pagkakagawa ng mga bag na yari sa tetra pack ng juice ng pamilya nina
Suzanne. Mabenta ang mga ito lalo na yung mga bag na may iba’t ibang kulay at disenyo.
Alin sa mga sumusunod na pahayag ang nagsasabuhay o nagpapakita sa kagalingan ng
tao sa paggawa?
a. Nagiging malikhain ang tao sa paggamit ng kanyang mga kakayahan
b. Nakagagawa ng paraan ang tao upang iangat ang kanyang pamumuhay
c. Nagkakaroon ng pagkakataon ang tao na magsama-sam sa mithiin ng lipunan
d. Nagkakaroon ng kadahilanan ang tao upang mabuhay

DRAFT
March 31, 2014
2. Inilunsad ng isang kilalang kumpanya ng softdrinks in can ang proyektong “Ang latang
naitabi mo, panibagong pamatid uhaw ang dala nito sa iyo” upang makaipon ng maraming
lata na ido-donate sa Tahanang Walang Hagdan. Ang programang ito ay tumutugon sa mga
pagpapahalagang mayroon ang pagawaan o ang kumpanya sa paglikha ng isang
produktong may kalidad at nakikibahagi sa lipunan, lalo na sa mga may kapansanan. Kung
ikaw ang lilikha ng produkto alin sa mga sumusunod ang dapat mong isaalang-alang?
a. Gumawa ng produktong kikita ang tao
b. Gumawa ng produktong makatutulong sa tao
c. Gumawa ng produktong magpapabago sa buhay ng tao
d. Gumawa ng produktong ayon sa kalooban ng Diyos
3. Laging pagod si Katrina sa trabaho niya bilang tagaluto at tagahugas ng plato sa
pinapasukang karinderya pero hindi ito nagrereklamo at nagpapabaya sa kanyang
tungkulin. Paano isinasabuhay ni Katrina ang kagalingan niya sa paggawa?
a. Ginagawa niya nang may kahusayan ang kanyang tungkulin
b. May pagmamahal at pagtatangi siya sa kanyang katrabaho
c. Ang kaganapan nang kanyang pagiging mabuting manggagawa ay kaganapan ng
kanyang pangarap
d. Ang pagnanais na magkaroon ng karagdagang benepisyo sa trabahong ginagawa
4. Sa pagreretiro ni Mang Rene binigyan siya nang mga benepisyong hindi niya
inaasahan ng pabrikang kanyang pinaglingkuran ng mahigit sa 40 taon, bukod dito binigyan
din siya nang plake ng pagkilala bilang natatanging manggagawa ng pabrika. Ang
pagtanggap ba nang benepisyo at pagkilala ni Mang Rene ay palatandaan ng kagalingan
niya sa paggawa?
a. Oo, sapat na basehan ang 40 na taon niyang paglilingkod
b. Hindi, binibigay talaga ang parangal at benepisyo sa isang manggagawa sa oras
na siya ay magretiro bilang bahagi nang kanyang karapatan bilang isang manggagawa
c. Oo, hindi ibibigay ng isang kumpanya ang pagkilala at benepisyo sa
manggagawang hindi nararapat bigyan o gawaran nito
d. Hindi, binigay lang ang parangal upang maging masaya si Mang Rene dahil sa
edad na mayroon siya
5. Hindi natapos ni Baldo ang kanyang kolehiyo dahil sa hirap ng buhay. Sa kabila
nito siya ay matagumpay dahil sa negosyong kanyang itinayo at pinaunlad. Naging madali
ito para sa kanya dahil ito ay ayon sa kanyang gusto at hilig. Ano ang katangian ang
mayroon si Baldo?

DRAFT
March 31, 2014
a. Masipag, madiskarte at matalino
b. May pananampalataya, malikhain, may disiplina sa sarili
c. Maganda ang relasyon niya sa Diyos, may pagpapahalaga sa sarili, kapwa at
bansa
d. May angking kasipagan, pagpupunyagi at tiwala sa sarili
6. Malapit na ang pasko, abala na ang mga gumagawa ng mga palamuti
dekorasyong siguradong mabenta. Ano ang magandang motibasyon na dapat isaalang-
alang nang gumagawa ng mga ito?
a. materyal na bagay at pagkilala ng lipunan
b. personal na kaligayan na makukuha mula dito
c. pag-unlad ng sarili, kapwa at bansa
d. kaloob at kagustuhan ng Diyos
7. Pinalitan ni Lesie ang nagretirong punong-guro ng kanilang paaralan. Marami ang
nagsasabing hindi niya kayang higitan ang kabutihang nagawa at tagumpay na narating ng
huli. Alin sa mga sumusunod ang dapat niyang linangin upang mapatunayan na siya ay
karapat-dapat sa posisyong ibinigay sa kanya?
a. Magpakumbaba at ipagpatuloy ang mga programang nasimulan ng dating punong-
guro
b. Gamitin ang ganda, angking karisma, talino at kasipagan
c. Maging masipag, masigasig at malikhain sa pagsasabuhay nang kanyang trabaho
d. Sundin ang payo at gusto ng mga matatandang guro upang maging maganda ang
relasyon ng mga ito
8. Bata pa lang si Juan Daniel pinangarap na niyang maging isang guro tulad ng
kanyang mga magulang. Alin sa mga sumusunod ang dapat niyang isaalang-alang upang
maging madali sa kanya na upang maabot ang pangrap at sa huli’y magkaroon ng
kagalingan sa paggawa?
a. Maging masipag, magpunyagi at magkaroon ng disiplina sa sarili
b. Magkaroon ng sapat na kaalaman sa paghawak ng pera at paraan ng paggastos
c. Maging matalino, marunong magdala ng damit, magaling makipag-usap
d. Magkaroon ng kakayahang kontrolin ang sarili sa lahat ng pagkakataon
9. Hindi naging madali kay G. Sandy Javier ang pagpapaunlad ng Andok’s, sa kabila
nito napagtagumpayan pa rin niya ito. Paano kaya tinignan ni G. Javier ang pagkabigong
dinanas kaya ito nagtagumpay?
a. Itinuring niya itong hamon na kailangang malampasan

DRAFT
March 31, 2014
b. Pinag-aralan ang sitwasyon at pinag-isipan ang gagawing hakbang
c. Ang pagkabigo ay paraan ng pagsusulit sa kanya
d. Ang pagkadapa ay hindi senyales upang tuluyang malugmok
10. Maganda ang binitawang hamon ng Tagapagsalita sa mga mag-aaral na
magtatapos sa taong ito bilang susi upang maiangat ang sarili, pamilya, kapwa at bansa
sa kabuuan. Alin ang maaaring maging instrumento upang maisabuhay ito?
a. Gumawa ng produkto o gawaing para sa tao at sa Diyos
b. Gumawa ng produkto o gawaing na pagkakakitaan
c. Gumawa ng produkto o gawaing makatutulong sa tao at bansa
d. Gumawa ng produkto o gawaing magiging intsrumento ng kapayapaan
Panuto:
1. Makikita sa ibaba ang tseklis ng mga palatandaan upang ang isang tulad mo ay maaaring
magtagumpay sa kanyang mithiin at magtagumpay sa hinaharap.
2. Suriin kung iyong tinataglay ang sumusunod na palatandaan. Sa kanan ng bawat aytem,
lagyan ng tsek (  ) ang angkop na kolum. Isulat ang sagot sa kuwaderno.
Mga Palatandaan Ako ito Hindi Ako ito
1. Ginagawa ko ang mga bagay na dapat gawin.
2. Nagdadasal muna ako bago ko gawin ang
anomang bagay.
3. Tinatapos at pinapagbuti ang proyektong
ibinigay.
4. Laging may bagong ideya at konsepto sa isang partikular na
gawain o bagay.
5. Laging nagpapasalamat sa mga biyayang natatanggap.
6. Ibinabalik ko sa lalagyanan ang mga
kagamitang aking ginamit.
7. Inilalaan ang araw ng Linggo bilang araw ng pagninilay at
pasasalamat.
8. Matanong ako sa mga bagay na bago sa aking paningin.
9. Hindi ako sumusuko sa hamon ng buhay na nagpapahina ng

DRAFT
March 31, 2014
aking pagkatao.
10. Madaling umunawa ng mga panuto.
11. Isinasaalang-alang ko ang damdamin ng iba bago magpasya.
12. Itinuturing na ang problema ay biyaya mula sa Diyos na
nagpapatibay ng aking pagkatao.
Paraan ng Pagmamarka
Bilangin ang kabuuang marka sa bawat kolum.
Paglalarawan/ Interpretasyon
0 – 2
3 – 4
5 – 6
7 – 8 -
Hindi pa naisasabuhay ang kagustuhang maisakatuparan ang mithiin at
magtagumpay sa hinaharap.
Nangangailangan ng paglinang sa kakayahan upang maisakatuparan ang
mithiin at magtagumpay sa hinaharap.
May kasanayan sa pagsasabuhay ng mga kakayahan upang maisakatuparan
ang mithiin at magtagumpay sa hinaharap.
Napakabuti sa pagsasabuhay ng mga kakayahan upang maisakatuparan ang
mithiin at magtagumpay sa hinaharap.
Gawain 1
Panuto: Gamit ang iyong malikhaing pag-iisip, dugtungan ang mga guhit sa loob ng mga kahon
upang makabuo ng isang larawan ng kahit na anong bagay. Ano kaya ang mabubuo mo? Iguhit
ang iyong sagot sa iyong kuwaderno.
Ang nakuha mong iskor sa gawain na ito ay hindi nararapat na bigyan ng
negatibong interpretasyon. Ang layunin ng gawaing ito ay upang tulungan kang tayahin
ang iyong kakayahan at maging bukas ka sa pagbabago. May magagawa ka pa upang ito
ay mapaunlad. Kasabay ng unti-unting pag-unlad ng mga kakayahan.

DRAFT
March 31, 2014
Halimbawa: Ikaw naman…
Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa iyong kwaderno:
1. Nahirapan ka bang dugtungan ang mga guhit at makalikha ng kakaibang larawan?
a. Kung hindi, ipaliwanag.
b. Kung oo, Ipaliwanag.
2. Ano-anong mga larawan ang naiguhit mo?
3. Naniniwala ka ba na ito ay bunga ng iyong pagkamalikhain? Ipaliwanang.
4. Ano ang pwedeng maging papel ng pagiging malikhain upang magawa nang maayos ang
isang gawain at makalikha ng kakaibang produktong?
Gawain 2
Panuto: Suriin ang pelikulang may pamagat na “Ron Clark Story”.
Manghiram sa kilala o kaibigan ng cd o dvd ng pelikulang “Ron Clark Story” o maaari
ring panoorin ito sa youtube. com sundan ang URL na
http://www.youtube.com/watch?v=foRsBdbEums0 .
Bago Pagkatapos

DRAFT
March 31, 2014
Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno.
1. Sa pelikulang napanood, sino si Ron Clark? Ano ang kanyang propesyon?
2. Ano-ano ang mga pagpapahalaga ang napansin mong isinabuhay niya sa pelikula?
3. Naging madali ba sa kanya na isabuhay ang mga ito? Ipaliwanag.
4. Paano niya nalampasan ang mga ito? Ipaliwanag.
5. Nagpamalas ba siya ng kagalingan sa paggawa sa kanyang propesyon? Pangatwiranan.
D. PAGPAPALALIM
KAGALINGAN SA PAGGAWA
Wow, ang ganda naman niyan! Perfect! Magnifico! Bravo! Ang galing ng pagkakagawa!
Sino ang gumawa niyan? Imported ba o gawa sa atin? Kadalasan ito ang mga salitang
namumutawi sa iyong bibig kapag nakakakita ka o kaya’y nakapanood ng mga produkto o
kagamitang bago na pumupukaw ng iyong atensyon. Naitanong mo na ba sa sarili mo kung
kaya mo ring gawin ang ganitong produkto o kagamitan? O sumagi ba sa isip mo na “pagdating
ng panahon ako naman ang gagawa niyan, magtatagumpay at makikilala”?
Ang paggawa ng isang gawain o produkto ay nangangailangan ng sapat na kasanayan
upang ito ay maisagawa. Kailangang may angking kahusayan ang gagawa nito. Hindi sapat ang
lakas ng katawan at ang layuning makagawa. May mga partikular na kakayahan at kasanayan
ang kailangan sa paggawa. Ang pagkakaroon ng propesyon o kursong natapos ay isang salik
na dapat-isaalang-alang, ngunit hindi lang ito ang kailangan upang makagawa ng isang
produkto o gawaing mag-aangat sa iyo bilang tao.
Natatandaan mo ba kung bakit kailangang gumawa ang tao?
Masasabi ba na kapag tanyag at may prudukto o gawaing naisagawa ang isang tao, may
kagalingan na siya sa paggawa?

DRAFT
March 31, 2014
Ayon kay Pope John Paul II sa kanyang isinulat na “Laborem Exercens” noong taong
1981, ang paggawa ay mabuti sa tao, dahil sa pamamagitan nito naisasakatuparan nito ang
kanyang responsibilidad sa sarili, kapwa at sa Diyos. Ang kagustuhang maisabuhay ang
layuning ito ang nagtutulak sa kanya upang magkaroon nang “Kagalingan sa Paggawa”.
Ang kagalingan sa paggawa ay naisasabuhay kung tataglayin mo ang mga sumusunod
na katangian: (1) nagsasabuhay ng mga pagpapahalaga, (2) pagtataglay ng positibong
kakayahan, at (3) nagpupuri at nagpapasalamat sa Diyos.
1. Nagsasabuhay ng mga Pagpapahalaga. Ang isang matagumpay na tao ay may tiyak na
pagpapahalagang humuhubog sa kaniya upang harapin ang anomang pagsubok na
pagdaraanan sa pagkamit ng mithiin. Ang mga pagpapahalagang ito ang nagsisilbing gabay
niya upang gumawa ng kakaibang produkto o serbisyo na may kalidad. Ang produktong
kanyang lilikhain ay bunga ng kasipagan, tiyaga, pagiging malikhain at pagkakaroon ng
disiplina sa sarili.
a. Kasipagan. Ito ay tumutukoy sa pagsisikap na gawin o tapusin ang isang gawain nang
walang pagmamadali at buong pagpapaubaya. Ang produkto o gawaing likha ng isang
taong masipag ay bunga ng kahusayan at buong pagmamahal na ginagawa. Dahil dito
ang nagiging resulta ng kanyang pagsasagawa ng gawain ay maayos, kahanga-hanga
at kapuri-puri. May kagalingan ang produkto o gawain o ang paggawa sa kabuuan kung
ito ay bunga ng pagpapamahal at pagkagustong gawin ito ng buong husay.
b. Tiyaga. Ito ay ang pagpapatuloy sa paggawa sa kabila ng mga hadlang sa kanyang
paligid. Isinasantabi ng taong may tiyaga ang mga kaisipang makahahadlang sa
paggawa ng isang produkto o gawain gaya: pagrereklamo, pagkukumpara ng gawain sa
likha ng iba at pag-iisip ng mga kadahilanan upang hindi isagawa ang gawain. Ang likha
ng taong may kagalingan sa paggawa ay bunga ng inspirasyon, turo at gabay na
kanyang nakukukuha sa ibang tao.
c. Masigasig. Ito ay ang pagkakaroon ng kasiyahan, pagkagusto at siglang nararamdaman
sa paggawa ng gawain o produkto. Ang atensyon o oras niya ay nakatuon lamang sa
produkto o gawaing kanyang lilikhain. Sa pamamagitan nito madali siyang nakatatapos
ng produkto at gawain nang hindi nakararamdam nang anomang pagod o pagkabagot.
Ang damdaming di nakararamdam ng pagod at pagkabagot sa anomang gawain ay
resulta ng kagalingan sa paggawa.
d. Malikhain. Ang produkto o gawaing lilikhain ay hindi bunga nang panggagaya ito ay likha
ng mayamang pag-iisip. Orihihinal at bago ang produkto, bunga ito nang ideyang

DRAFT
March 31, 2014
Ano-anong mga pagpapahalaga ang naisabuhay mo na at kailangan mo pang malinang?
Ano-anong mga hakbang ang iyong gagawin upang ito ay maisakatuparan?
maging iba at kakaiba, ganun din naman sa gawain kailangan hindi ito katulad ng iba o
nang nakararami, maaring ipakita ang kahusayan ng isang produkto o gawain sa
pamamagitan ng pagiging una. Magaling ang produkto o ang gawain kung ito ay bago
sa tao. Ito ang magtatakda ng kalidad nito hindi kamukha pag ito ay ginaya kailangang
hungusan o higitan ang kinopya.
e. Disiplina sa Sarili. Ang taong may disiplina ay nalalaman ang hangganan ng kanyang
ginagawa at mayroon siyang paggalang sa ibang tao. Maari niyang ipagwalang bahala
ang pansariling kaligayahan para sa kapakanan ng ibang tao. Ang kagalingan ng gawain
o produkto ng taong may disiplina sa sarili ay sa ikabubuti ng lahat.
Ang mga sumusunod na bunga ng pagsasabuhay ng mga pagpapahalaga ay ilan sa mga
mahahalagang basehan sa kagalingan ng paggawa ng isang produkto o gawain.
 Ang kagalingan sa paggawa ay bunga ng pagmamahal at pagkagustong gawin ito ng
buong husay at pagmamahal.
 Ang likha ng taong may kagalingan sa paggawa ay bunga ng inspirasyon, turo at gabay
na kanyang nakukukuha sa ibang tao.
 Ang damdaming di nakararamdam ng pagod at pagkabagot sa anomang gawain ay
resulta ng kagalingan sa paggawa.
 Magaling ang produkto o ang gawain kung ito ay bago sa tao.
 Ang kagalingan ng produkto at gawain ay sa ikabubuti ng lahat
2. Nagtataglay ng Kakailanganing Kakayahan. Upang maisakatuparan ang mga mithiin sa
buhay at magtagumpay sa anomang larangan, kailangang pag-aralan at linangin ang mga
kakailanganing kakayahan at katangian tulad ng: kakayahang magbasa, magsulat, magkwenta,
makinig at magsalita, at ang pagkakaroon ng mayamang kaisipan na gagabay sa iyo upang
maging sistematiko at malinang ang tatlong yugto ng pagkatuto: pagkatuto bago ang paggawa,
pagkatuto habang gumagawa, at pagkatuto pagkatapos gawin ang isang gawain.
a. Pagkatuto Bago ang Paggawa. Ang yugto ng paggawa ng iba’t ibang plano na siyang
magsisilbing gabay upang maging malinaw ang mga layuning isasakatuparan,
paglalarawan ng mga katangian ng tunguhin (goal), pagbuo ng konsepto, pagtataya ng

DRAFT
March 31, 2014
mga istratehiyang gagamitin ayon konseptong binuo, pagtukoy ng mga hakbang
gagawin at paghahanda ng mga kagamitang gagamitin, pagkilala sa mga tutulong sa
pagsasagawa ng kilos at pagtatakda ng panahon ng pagkilos. Sa yugtong ito, matututo
kang gumawa ng plano, hakbang maging handa at organisado ang gagawing gawain o
proyekto.
Halimbawa:
Naatasan ang pangkat mo sa klase sa Edukasyon sa Pagpapakatao na gumawa
ng proyektong tutugon sa mga pangangailangan ng mga bata na may edad na 5
hanggang 9 sa inyong barangay. Kailangang malinaw ang tunguhin (goal) at mga
inaasahang kalalabasan (expected outcomes) ng proyekto. Ito ba ay upang buklurin sila
sa paggawa ng mabuting gawain sa pamayanan – halimbawa, ang proper hygiene,
tamang asal o Catechism? Ang mga inaasahang kalalabasan ba ay ang pagbawas ng
bilang ng mga kabataang gumagala sa kalye sa gabi? Kapag malinaw na ang tunguhin
at mga inaasahang kalalabasan, magsagawa ng tanung-tanong (unobtrusive interview)
sa ilang bata tungkol sa kanilang mga pangangailangan. Ang mga sagot nila ang
batayan ng paggawa ng mas organisadong talatanungan (questionnaire) bilang batayan
ng gagawing proyekto na tutugon sa kanilang mga pangangailangan.
b. Pagkatuto Habang Ginagawa. Ito ang yugto na magtuturo ng iba’t ibang istratehiyang
maaaring gamitin upang mapadali ang pagsasakatuparan ng mga tunguhin sa
pamamagitan ng pagtatala ng mga konkretong hakbang upang maisagawa ang
proyektong napili at mga posibleng kakaharaping problema at posibleng solusyon.
Halimbawa:
Sa ginagawang proyekto sa Edukasyon sa Pagpapakatao na nailahad sa unang
bilang. Pagkatapos makuha ang mga kinakailangang impormasyon magiging madali na
ang pagsasagawa nang plano dahil may basehan na sa susunod na hakbang na
gagawin o isasagawa. Ang mga impormasyon na nakuha ay makatutulong upang
maiwasan ang anomang problema na pwedeng kaharapin at kung sakali mayroon man,
madali na ang paglalapat ng solusyon sa mga ito dahil napaghandaan na. Alam na
kung sinong tao o opisyal ang lalapitan para makatulong sa gagawing proyekto.
c. Pagkatuto Pagkatapos Gawin ang Isang Gawain. Ito ang yugto ng pagtataya kung ano
ang naging resulta o kinalabasan ng gawain. Sa yugtong ito malalaman mo ang mga
posibleng kilos, pagpapasya na dapat baguhin at panatilihin.
Halimbawa:

DRAFT
March 31, 2014
Sa isinagawang proyekto magkakaroon ng ebalwasyon. Ano ang mga naging
resulta ng programang isinagawa, ano ang naging epekto nito sa komunidad, gaano
naging kapaki-pakinabang ang gawain, ang mga tunguhin ng proyekto ay
naisakatuparan ba? Ilan lamang ang mga tanong na ito na kailangang masagot. At kung
sakali ang resulta nang gawain ay hindi kaaya-aya gagawing basehan ang mga ito sa
pagpaplano sa susunod na gawain upang lalo pa itong mapaunlad.
Ang mga hakbang na ito ay susi sa kaganapan nang iyong tunguhing makagawa ng
isang gawaing di matatawaran ang kalidad. Ang kagalingan sa paggawa ng isang gawain ay
ayon sa kung paano isinagawa ng maayos ang mga hakbang na dapat gawin o isaalang-alang.
Ang mga sumusunod na kakayahan ay makatutulong din upang magkaroon ng matalinong
pag-iisip na kailangan upang maisabuhay ang kagalingan sa paggawa (“How to Think like
Leonardo da Vinci” ni Michael J. Gelb):
1. Mausisa (Curiosita). Ang taong mausisa ay maraming tanong na hinahanapan niya ng
kasagutan. Hindi siya kuntento sa simpleng sagot o mababaw na kahulugan na kanyang
narinig o nabasa. Dahil sa kanyang masidhing pagkahilig sa pagbabasa, pag-aaral at
pag-eeksperimento, nakadidiskubre siya ng bagong kaalaman o produkto na magiging
isang malaking konstribusyon sa kaalaman o nakapagpapaunlad ng kalidad ng buhay.
Halimbawa:
Sa pamamasyal ni Johnlu Koa sa ibang bansa,
napansin niya na kakaiba ang mga tinapay na ibinebenta
sa restaurant na pinuntahan nila. Nagtanong-tanong si G.
Koa sa kung paano ito ginagawa, ano-ano ang sangkap
nito, paano ang paraan ng pagluluto nito at marami pang
iba. Ang ideyang ito ang nagbigay daan sa kanya upang
buoin sa isip niya na dadalhin niya ito sa bansang kanyang
kinagisnan at dito na nga nagsimula ang pagkakatatag ng
Frenchbaker. Taong 1989 ng unang buksan ni G. Koa ang kauna-unahang sangay ng
French Baker at ito ay sa SM North Edsa na kung saan iba’t ibang klase ng tinapay ang
kanilang ibinebenta sa presyong kaya ng lahat. Ng sumunod na taon pinalawak niya ang
French Baker bilang isang uri ng “restaurant”, kasama sa mga inihahanda ang mga
produkto at tinapay na sadyang si G. Koa ang gumawa, umisip ng sangkap, mga
imported na kape, tsaa at iba pa. Sa kalidad at serbisyung ibinibigay ng French Baker sa

DRAFT
March 31, 2014
mga tagatangkilik nito at sa bansa nakuha nito ang Agora Award for Company of the
Year na iginawad ng Philippine Marketing Association ng taong 2004 at napili bilang isa
sa may natatanging produkto ng “Superbrands Philippines para sa taong 2003
hanggang 2004, Patunay ito na ang layo na nang narating French Baker na itinatag ni
G. Johnlu Koa.
2. Demonstrasyon (Dimostrazione). Ito ang pagkatuto sa pamamagitan ng mga di
malilimutang karanasan sa buhay upang maging matagumpay at maiwasang maulit ang
anomang pagkakamali. Sa karanasang ito natututo ang isang tao na tumayo at muling
harapin ang hamon na gumawa muli.
Halimbawa:
Pinangarap ni Sandy Javier na magtayo ng
tindahan ng litson ng manok. Inumpisahan niya ito sa
pamamagitan ng ilang piraso ng manok na inutang
niya sa kaibigan ng kanyang nanay. Sa unang subok
ni Sandy iilan lamang ang nabenta sa mga manok na
kanyang inihanda. Pinag-aralan niya ito nang mabuti
hindi sumuko kundi nagsilbi pa itong hamon upang
pag-aralan ang negosyo na kanyang inumpisahan
taong 1985 ng gantimpalahan ang pagod at sakripisyo ni G. Javier nang mag-umpisang
dumugin ang kanyang tindahan ng mga tao dahil sa tinda nitong litson manok at liempo.
At mula noon nakilala na ito at nagsimula na ito lumaki ng lumaki at buksan ito “for
franchise”. Sa kasalukuyan may mahigit sa 300 at patuloy na dumaraming sangay ito.
3. Pandama (Sansazione). Ito ang tamang paggamit ng mga pandama, sa pamamaraang
kapaki-pakinabang sa tao. Ang kakulangan ng bahagi nang katawan ay hindi hadlang
upang isakatuparan ang tunguhin.
Halimbawa:
Ang pagiging bulag ni Maria Gennett Roselle
Rodriguez Ambubuyog ay hindi naging hadlang upang
maisakatuparan niya ang kanyang pangarap sa buhay. Ang
pagpapamalas niya ng kagalingan ay di matatawaran bilang
patunay nang kanyang kagalingan iba’t-ibang parangal ang
kanyang nakuha bukod sa lagi siyang kinukuha bilang

DRAFT
March 31, 2014
tagapagsalita sa mga iba’t ibang pagtitipon. Sa kasalukuyan si Bb. Ambubuyog ay
Product & Support Manager ng Code Factory, S.L. sa Barcelona, Spain, na
nangungunang tagapagtustos ng screen-reading, magnification at Braille access
solutions para sa mga bulag at bahagyang nakakikita gamit ang mobile devices tulad ng
cell phones at personal digital assistants (PDAs.)
4. Misteryo (Sfumato). Ito ang kakayahang yakapin ang kawalang katiyakan ng isang
bagay, kabaligtaran ng inaasahang pangyayari. May mga pagkakataon sa buhay nang
tao na nangyayari ang hindi inasahan at ang hindi inaasahan na ito ay ang siyang
magbibigay nang pagbabago sa buhay niya bilang tao.
Halimbawa:
Ang tagumpay na tinatamasa nang pamilya ni
Ryzza Mae Dizon ay hindi kailanman nila ito inaasahan.
Sumasali sya sa mga kiddy pageant noon pero hindi sya
pinalad na manalo. Ngunit hindi naging balakid ito sa pag
abot ng kanyang mga pangarap hanggang makasali siya sa
Little Ms. Philippines. Di pinalad pero nabigyan ulit ng
pagkakataon para sa patimpalak na ito at dito na nga nagsimula ang lahat. Sa
kasalukuyan si Ryzza ay kinagigiliwan bilang host, commercial model at artista.
5. Sining at Agham (Arte/Scienza). Ito ang pantay na pananaw sa pagitan ng agham,
sining katuwiran at imahinasyon. Binibigyang diin nito ang kaalamang magpapatibay
upang lalo pang maging malikhain ang pag-iisip.
Halimbawa:
Ang ginagawang pagsasaliksik ng mga kilalang indibidwal upang makalikha nang
isang proyekto na makatutulong sa tao. Ginagawa nila ang pagsisiyasat bilang isang
paraan ng sining upang makabuo at makagawa ng
produkto o gawaing kapaki-pakinabang gaya nang gawa
ni Dr. Rafael D. Guerrero na unang nagpasimula ng
Vermicomposting Science and Technology sa bansa at
maging sa Timog Silangang Asya. Inilahad niya ang
unang pananaliksik na ginawa niya sa Charles Darwin
Centenary Symposium on Earthworm Ecology sa
Inglatera noong 1981, bilang isa sa 150 na mananaliksik sa buong mundo. Kilala rin siya
bilang may natatanging kaalaman sa vermineal production sa buong mundo. Bukod sa
mga nabanggit, marami pa siyang ginawang pananaliksik na naging daan upang maging

DRAFT
March 31, 2014
Handa ka na bang linangin at isabuhay ang mga positibong katangian at kakayahang ito?
Sa papaanong paraan mo ito sisimulan? Anong produkto o gawain ang iyong lilikhain? Ano-
anong mga pamamaraan ang iyong gagawin upang magkaroon ng kalidad at kagalingan
ang iyong gagawing produkto o ibibigay na serbisyo?
tanyag siya sa kanyang larangang pinili. Ang pinakahuli sa kanyang trabaho ay malaking
tulong sa mga magsasaka upang magamit pang muli ang mga “farm wastes” na lubos
na nakatutulong sa tinatawag na “curbing pollution, emission of carbon dioxide,” at iba
pang “greenhouse gases” na nagpalalala sa “global warming”.
6. Ang kalusugan ng pisikal na pangangatwan (Corporalita). Ito ang tamang pangangalaga
ng pisikal na pangangatawan ng tao upang maging malusog upang maiwasan ang
pagkakaroon ng karamdaman. Kasama dito ang pag-iwas sa anomang bisyo na
pwedeng makasama sa katawan.
Halimbawa:
Iniiwasan ni Bernard ang matataba, maalat na pagkain, magpuyat, uminom ng
alak at iba pang bisyo sa kagustuhang maging malusog at hindi magkasakit. Marami
pang pangarap ang gusto niyang isakatuparan para sa kanyang pamilya kaya
pinapanatili niyang malusog ang kanyang pangangatawan.
7. Ang pagkakaugnay-ugnay ng lahat ng bagay (Connessione). Ito ang pagkilala at
pagbibigay pagpapahalaga na ang lahat ng bagay at mga pangyayari ay may
kaugnayan sa isa’t-isa. Ayon sa Law of Ecology: “Everything is connected to everything
else.” Ang mga halaman ang nagbibigay ng Oxygen sa lahat ng uri ng mga hayop, ang
mga hayop naman ay naglalabas ng carbon dioxide na gagamitin ulit ng mga halaman
sa paggawa ng pagkain.
Halimbawa:
Kailangan nang tao ang makakain, ang pagkain niya ay nagmumula sa hayop,
puno at mga halaman. Ang halaman, puno at hayop ay bahagi ng kapaligiran, ito ang
pangunahing dahilan kung bakit iniingatan nang tao ang kanyang kapaligiran kasama na
ang pag-aalaga sa mga hayop, puno at halaman na nakapaligid dito.
Sa pamamagitan ng mga kaalamang ito masasabi na ang isang paggawa ay may kagalingan
kung naisa-sa-alang-alang at nasasagot ang mga tanong na: ito ba ay pinag-isipan, nasunod ba
ang mga hakabang na dapat gawin upang ito ay isakatuparan, ito ba ay bunga nang maurirat
na kaisipan, nagagamit ba ang kakayahang ipinagkaloob ng Diyos, naging masining ba ang
pagkakagawa ng produkto o gawain, nagamit ba ang karanasang natutunan mula sa aral nang
buhay? Ang mga katanungan ito ay kraytiryang maituturing upang masabi na ang paggawa ay
may kagalingan o kalidad.

DRAFT
March 31, 2014
Itinuturing mo bang paraan ng pasasalamat at pagpuri sa Diyos ang iyong gawain?
Sa papaanong paraan mo ito isinasabuhay? Ano ang nararamdaman mo kapag
naisasabuhay mo ang kaisipang ito?
3. Nagpupuri at Nagpapasalamat sa Diyos. Ang pinakamahalaga sa lahat upang masabi na
ang paggawa ay kakaiba, may kalidad at kagalingan kung ito ay ayon sa kalooban ng Diyos.
Kung ang paggawa o produkto ay ginawa bilang paraan
ng pagpuri at pasasalamat sa Kanya. Kapag ganito ang
natatak sa iyong isipan, pagbubutihan at paghuhusayan
mo ang lahat ng iyong gawain at ang balik nito ay
pagpapala mula sa Diyos. Ganito ang nangyari sa buhay
nina Vic at Avelyn Garcia. Ayon sa kanila, wala nang
hihigit pa sa kaligayang mararamdaman kapag ang iyong
gawain ay isinabuhay bilang paraan ng pagpuri at
pagbibigay pasasalamat sa Diyos. Hindi mo kailanman mararamdaman ang pagod at unti-
unting masusumpungan mo ang damdaming para kang nasa langit, lalo na kung bahagi ng
iyong kinikita ay ibinabahagi mo sa mga nangangailangan. Ang susi sa tagumpay ng mag-
asawa bilang matagumpay na “Career Coach at Motivational Speaker” na kanilang minsan
nang naibahagi sa 700 Club.
Ano ang naunawaan mo sa iyong binasa? Upang masubok ang lalim ng iyong naunawaan,
1. Anu-anong mga kaalaman ang nahinuha mo sa sanaysay na binasa? Isa-isahin at
ipaliwanag ang mga ito.
2. Bakit mahalaga na isaalang-alang mga mga katangian at kakayahang ito? Ipaliwanag.
3. May kakayahan ka bang isabuhay ang mga katangian at kakayahang ito?
a. Kung oo, ipaliwanag.
b. Kung oo, Ipaliwanag.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto sa modyul na ito?
4. Makatutulong ba ang kaalamang iyong binasa sa pagkakamit ng kabutihang panlahat?
Ipaliwanag.
Paghihinuha ng Batayang Konsepto Pls adjust text & clip-art
Panuto: Anong mahalagang konsepto ang nahinuha mo mula sa nagdaang gawain at
babasahin na binasa.
Pagganap
Panuto: Magsagawa ng isang pakikipanayam sa isang indibidwal o pangkat sa inyong
komunidad na naging matagumpay ang pamumuhay dahil sa kakaibang paglilingkod,
produkto o gawaing isinasagawa niyo. Gumawa ng isang artikulo na naglalahad ng
kinalabasan ng iyong pakikipanayam.
Pagninilay
Gawain 1
Panuto: Pagnilayan ang mga sumusunod at isulat sa inyong journal ang naging reyalisasyon o
pag-unawa: Pls let them surface their learnings, don’t pinpoint to them.
1. Saan nakasalalay ang kagalingan ng paggawa?
2. Sino ang pangunahing susi sa pagbabago sa mundo ng paggawa?

DRAFT
March 31, 2014
O, kumusta? Nagawa mo ba nang maayos ang mga gawain? Kung oo, magpunta ka na
3. Sino-sino ang kabahagi upang makamit ang inaasam na tagumpay ng bansa sa mundo ng
paggawa?
Gawain 2
Panuto: Gumawa ng isang liham ng pasasalamat sa Diyos sa mga kakayahan at biyayang
ipinagkaloob Niya na makatutulong upang magtagumpay sa buhay para sa sarili, pamilya at sa
bansa. Isulat ito sa iyong journal.
Pagsasabuhay
Umisip ng kakaibang proyekto na orihinal na maaari mong ibenta o pagkakitaan. Ang
proyekto ay kailangang di magastos, kung maaari ang gamit ay mula sa mga gamit na itatapon
na o pwedeng i-recycle. O maaaring kakaibang gawain o serbisyo na tutugon sa
pangangailangan ng iyong komunidad. Ipaliwanag sa klase ang awtput ng gawain.
Mga Sanggunian:
Punsalan, T. G. et. Al. (2007). Kaganapan sa Paggawa. Maynila: Rex Book Store
Gelb, M. J.. (1998). How to think like Leonardo da Vinci. New York: Dell Publishing
Morato, E. Jr. (2007) Self Mastery. Quezon City: Rex Printing company, Inc.
http://www.catholic-pages.com/documents/laborem_exercens-summary.asp
http://theandoks.jimdo.com/history/
http://www.tofil.ph/awardee_profile.php?id=96
http://www.filentrep.com/success-stories/johnlu-koa-french-bakers-success-story.htm
Mga larawan
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiZePKGhS9V0AeSO1Rwx.?p=exc
ellence%20in%20work&fr=yfp-t-711&ei=utf-8&n=30&x=wrt&fr2=sg-gac&sado=1

DRAFT
March 31, 2014
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images?p=andoks&n=30&ei=utf-
8&y=Search&tab=organic&ri=193
http://researchforstudents.com/2011/04/filipino-scientist-pictures/rafael-d-guerrero-iii/
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHPSPIRSJx8A0am1Rwx.?p=vic+
and+avelynn+garcia+of+unleash+international&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiaAkxYxSOXAAV9G0Rwx.?fr2=sg-gac-
sy&p=ryzza%20mae%20dizon&ei=utf-8&iscqry=&fr=sfp

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikatlong Markahan
Modyul 11: KASIPAGAN, PAGPUPUNYAGI, PAGTITIPID AT WASTONG
PAMAMAHALA SA NAIMPOK
Masipag ka ba? Naitanong mo na ba ito sa iyong sarili? Paano kung ang isang tao ay
hindi magtataglay ng ganitong katangian, ano kaya ang mangyayari sa kanyang buhay?
Sa Modyul 10, natuklasan mo ang kahalagahan sa kagalingan sa paggawa. Ito ay
nagsisilbing instrumento upang ang sarili ay maiangat at mapaunlad ang ekonomiya ng isang
bansa. Ang isang tao na nagpapakita ng kagalingan sa paggawa ay nakapagtatapos ng isang
produkto o gawain na mayroong kalidad.
Layunin naman ng modyul na ito na mas lalo kang bigyan ng sapat na pagkaunawa sa
mga katangian na dapat taglayin ng isang manggagawa. Sa pamamagitan nito, matutulungan
ka hindi lamang upang mapaunlad ang iyong sarili kundi upang mapaunlad ang bansa na iyong
kinabibilangan at mula dito ay masasagot mo ang mahalagang tanong na: Bakit mahalaga ang
Kasipagan, Pagpupunyagi, Pagtitipid at Wastong Pamamahala sa Naipok?
Handa ka na ba? Simulan mo nang tuklasin ang susi ng iyong pag-unlad.
11.1 Natutukoy ang mga indikasyon ng taong masipag at mayroong pagpupunyagi sa
paggawa at nagsasagawa ng pagtitipid at wastong pamamahala sa naimpok
11.2 Nakapagsusuri ng mga sitwasyon na nagpapakita ng kasipagan, pagpupunyagi,
pagtitipid at wastong pamamahala sa naimpok

DRAFT
March 31, 2014
11.3 Napatutunayan na:
a. Ang kasipagan na nakatuon sa disiplinado at produktibong gawain na naaayon sa
itinakdang mithiin ay kailangan upang umunlad ang sariling pagkatao, kapwa,
lipunan at bansa.
b. Ang mga hirap, pagod at pagdurusa ay nadadaig ng pagpupunyagi tungo sa
pagtupad ng itinakdang mithiin.
11.4 Nakagagawa ng Chart ng pagsunod sa hakbang upang matupad ang itinakdang
gawain nang may kasipagan at pagpupunyagi.
Narito ang mga kraytirya ng pagtataya ng awput sa Kakayahang Pampagkatuto 11.4:
 Mayroong nabuong hakbang upang matupad ang itinakdang gawain.
 Mayroong kalakip na patunay na naisagawa ang itinakdang gawain.
 Mayroong nagawang daily log sa pagsasagawa ng itinakdang gawain.
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang mga aytem at piliin ang titik ng pinakatamang
sagot. Isulat ito sa iyong kwaderno.
1. Mula sa saknong ng isang tula “Marami ang nagtuturing mahirap daw itong buhay, Araw-
arwa ay paggawang tila din walang humpay; Datapuwat isang pantas ang nagbadya at
nagsaysay; Tagumpay ay nakakamit kapag tao ay masikhay”.
a. Mahirap ang buhay kaya’t ang tao ay kinakailangan na magtiis.
b. Kahit mahirap ang buhay ang tao ay dapat na maging marangal.
c. Sa kabila ng kahirapan, ang tao ay kinakailangan na maging masipag.
d. Mahirap man ang buahay ang tao ay hindi dapat mawalan ng pag-asa.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ang mga sumusunod ay kahulugan ng kasipagan maliban sa:
a. Ito ay pagsisikap na gawin o tapusin ang isang gawain na mayroong kalidad.
b. Ito ay pagtingin ng kasiyahan at positibo sa isang gawain
c. Nakatutulong ito sa tao sa kaniyang pakikipagrelasyon sa kaniyang gawain, kapwa
at lipunan.
d. Tumutulong ito sa tao na malinang ang mabubuting katangian tulad ng tiwala sa
sarili, mahabang pasensya, katapatan at disiplina.
3. Si Rony ay sadyang masipag, hindi siya nagmamadali sa kaniyang mga gawain at
sinisiguro niya na magiging maayos ang kalalabasan nito. Ano kayang palatandaan sa
kasipagan ang taglay ni Rony?
a. Hindi umiiwas sa anumang gawain
b. Ginagawa ang gawain ng may pagmamahal
c. Nagbibigay ng buong kakayahan sa paggawa
d. Hindi nagrereklamo sa ginagawa
4. Ang isa sa palatandaan ng taong nagtataglay ng kasipagan ay hindi umiiwas sa anumang
gawain. Alin sa mga halimbawa ang nagpapakita nito?
a. Si Marife ay hindi na kailangan pang utusan ng kaniyang ina sa gawaing bahay.
Siya ay gumagawa ng mayroong pagkukusa.
b. Si Jazmine ay palaging nagbibigay ng kaniyang malasakit sa anumang gawain na
ipinapagawa sa kaniya ng kaniyang ina.
c. Masipag na mag-aaral si Hans, sa tuwing siya ay nag-aaral ay ibinibigay niya ang
kaniyang panahon at oras dito ng buong husay.
d. Sa tuwing gumagawa ng proyekto sa paaralan si Marianne ay hindi niya ginagawa
ito basta lamang matapos, kundi naghahanap siya ng perpeksyon dito.

DRAFT
March 31, 2014
5. Ito ay pagtitiyaga na maaabot o makukuha ang mithiin o layunin sa buhay na may kalakip
na pagtitiyaga, pagtitiis, at determinasyon.
a. Kasipagan b. Katatagan c. Pagsisikap d. Pagpupunyagi
6. Ito ay kakambal ng pagbibigay na nagtuturo sa tao na gamitin ito upang higit na
makapagbigay sa iba.
a. Pag-iimpok c. Pagtulong
b. Pagtitipid d. Pagkakawanggawa
7. Ano ang naglalarawan sa pinakmahalagang paraan ng pagtitipid?
a. maging mapagkumbaba at matutong makuntento
b. maging mapagbigay at matutong tumulong
c. maging maingat sa paggastos at matutong maging simple
d. maging masipag at matutong maging matiyaga
8. Ano ang sinasabi ng Teorya ni Maslow, The Heirarchy of Needs tungkol sa pera?
a. Ang pera ay nagsisilbing pantulong sa araw-araw na kailangan.
b. Ang pera ay dapat nating ingatan at huwag sayangin.
c. Ang pera ay tumutulong sa tao na maramdaman ang kaniyang seguridad sa
buhay lalo na sa hinaharap.
d. Ang pera ay nagbibigay sa tao ng kasiguraduhan upang ang kaniyang buhay ay
maging maayos sa hinaharap.
9. Ang mga sumusunod ay dahilan kung bakit kailangan na mag-impok ang tao ayon kay,
Francisco Colayco maliban sa:
a. Para sa pagreretiro
b. Para sa mga hangarin sa buhay
c. Para maging inspirasyon sa buhay
c. Para sa proteksyon sa buhay

DRAFT
March 31, 2014
10. Hindi dapat taglayin ng tao ang katamaran. Ang mga sumusunod na pangungusap ay
nagbibigay ng kahulugan nito maliban sa:
a. Ito ang pumapatay sa isang gawain, hanapbuhay o trabaho.
b. Ito ang pumipigil sa tao upang siya ay magtagumpay.
c. ito ay maaaring sumira sa ating kinabukasan.
d. Ito ay magdadala ng panganib sa buhay.
Gawain 1
Panuto: Tingnan mabuti ang mga larawan. Ilagay ang titik sa loob ng kahon upang mabuo
mga salita. Isulat sa kuwaderno ang iyong sagot.
1. 2.
3.
K P N P U Y I
Larawan ng tao na bumibili sa
tindahan at pinili niya ang mas
murang sabon kaysa mamahalin na
pareho naman ang kalidad.
P T D

DRAFT
March 31, 2014
Mga Tanong:
1. Ano-ano ang mga nabuo mong salita mula sa larawan? Pamilyar ka ba sa mga iyan?
2. Sa iyong palagay tinataglay mo ba ang mga iyan? Pangatwiranan.
3. Ano ang kaugnayan ng mga ito sa paggawa?
Gawain 2
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod. Tingnan ang kahon sa ibaba. Lagyan ng tsek ( )
ang kolum kung ito ay iyong naipamalas at ekis ( X ) kung hindi. Isulat ang iyong sagot sa
kuwaderno.
Sitwasyon Naipamalas Hindi Naipamalas
1. Tinitiyak na magiging maayos ang kalalabasan
ng gawain.
2. Ibinibigay ang buong kakayahan, lakas at
panahon sa gawain ng buong husay.
3. Hindi sumusuko hanggat hindi natatapos ang
gawain.
4. Naglalakad imbis na sumakay kung malapit ang
pupuntahan.
5. Hindi na kailangan na utusan pagdating sa
gawain sapagkat mayroong pagkukusa.
6. Patuloy na sinusubukan na gawin ang gawain
kahit na maraming beses na nagkakamali.
7. Nagbabaon na lamang ng pagkain kaysa bumili
ng mamahaling pagkain sa kantina o sa labas ng
paaralan.
8. May oras lamang sa paggamit ng tv, computer,
electric fan at iba pa.
9. Pinipilit na tapusin ang gawain kahit na
nahihirapan.
10. Nagbibigay ng malasakit sa gawain.
11. Tinitiis ang pagod matapos lamang ang
gawain.
12. Hindi umiiwas sa gawain lalo na kung
nakaatas ito sa kanya.
13. Pagbili sa palengke kaysa mga malls.
14. Kahit maraming pinagdaraanang pagdurusa
ay hindi tumitigil sa ginagawa.
15. Ginagamit lamang ang cellpone sa
importanteng text at tawag.

DRAFT
March 31, 2014
Matapos mong sagutan ay tingnan mo ang ibig sabihin ng iyong sagot.
Nagpapakita ng Kasipagan Nagpapakita ng
Pagpupunyagi
Nagpapakita ng Pagtitipid
 Kung ikaw ay
naglagay ng tsek sa
bilang 1,2,5,10 at 12
ikaw ay nagpapakita
ng kasipagan.
 Kung ang ikaw ay
nakakuha ng 4-5 na
tsek, ibig sabihin ay
indikasyon ito na
nagtataglay ka ng
kasipagan.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 3 na
nasasaiyo na ang
katangian ng
pagiging masipag
ngunit kailangan mo
pa itong linangin.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 1-2 sa
mga bilang na
nabanggit, ibig
sabihin ay ibayong
pagsisikap pa ang
dapat mong gawin
upang taglayin mo
ang katangiang ito.
 Kung ikaw ay
naglagay ng tsek sa
bilang 3,6,9,11 at 14
ikaw ay nagpapakita
ng Pagpupunyagi.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 4-5 na
indikasyon ito ng
Pagpupunyagi.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 3 na
nasasaiyo na ang
katangian ng
pagpupunyagi ngunit
kailangan mo pa
itong linangin.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 1-2 sa
mga bilang na
nabanggit, ibig
sabihin ay ibayong
pagsisikap pa ang
dapat mong gawin
upang taglayin mo
ang katangiang ito.
 Kung ikaw ay
naglagay ng tsek sa
bilang 4,7,8,13 at 15
ikaw ay nagpapakita
ng pagiging matipid.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 4-5 na
indikasyon ito ng
pagiging matipid.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 3 na
nasasaiyo na ang
katangian ng
pagiging matipid
ngunit kailangan mo
pa itong linangin.
 Kung ikaw ay
nakakuha ng 1-2 sa
mga bilang na
nabanggit, ibig
sabihin ay ibayong
pagsisikap pa ang
dapat mong gawin
upang taglayin mo
ang katangiang ito.
Sagutin ang mga sumusunod:
1. Ano ang masasabi mo sa iyong gawain? Naging masaya ka ba sa kinalabasan ng iyong
sagot? Bakit?
2. Ano ang iyong natuklasan sa iyong sarili? Alin sa mga katangian ang iyong tinataglay?
3. Ano-ano ang indikasyon ng taong masipag, mayroong pagpupunyagi at marunong
magtipid? Ipaliwanag.
4. Paano makatutulong ang mga pagpapahalagang ito sa tao sa kanyang paggawa?
Ipaliwanag.
5. Ibahagi ang iyong sagot sa iyong katabi at pagkatapos ay sa buong klase.

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 1
Panuto: Pag-aralan ang mga comic strips sa ibaba. Isulat ang iyong mga posibleng sagot sa
speech balloon. Isulat ang iyong sagot sa kuwaderno.
Natapos mo na ang gawaing bahay na
nakatalaga sa iyo. Nakita mo ang iyong kapatid na
hindi pa niya natatapos ang pinapagawa sa kanya ng
inyong ina sapagkat napakarami niyang takdang
aralin sa araw na iyon. Humihingi ng tulong sa iyo
ang nakababata mong kapatid na gawin muna kung
maaari ang gawaing bahay na nakatalaga sa kanya.
Ikaw naman malapit naring matapos sa proyekto mo
sa EsP. Ano kaya ang magiging tugon mo dito?
Ate, maaari ba
na ikaw muna
ang gumawa ng
pinagagawa ni
nanay?
Araw nang iyong sweldo, nakalaan na
ang iyong pera sa mga gastusin mo sa bahay sa
araw-araw. Ngunit bago ka umalis sa opisina ay
niyaya ka ng iyong mga katrabaho na kumain sa
labas at magsaya. Ano ang iyong gagawin?
Sumama ka na
sa amin.
Magsaya
naman tayo.

DRAFT
March 31, 2014
Mga Tanong:
1. Naging mahirap ba para sa iyo ang pagsagot sa mga sitwasyon? Pangatwiranan.
2. Bakit mahalaga ang kasipagan, pagpupunyagi at pagtitipid at wastong pamamahala sa
naimpok sa buhay ng tao? Ipaliwanag.
3. Paano ito makakatulong sa tao at sa lipunan na kaniyang kinabibilangan? Ipaliwanag.
4. Humanap ng kapareha at ibahagi ang iyong naging sagot.
D. Pagpapalalim
Naniniwala ka ba na mahirap ang buhay? Marahil ay madalas mong marinig ito sa mga
taong nakapaligid sa iyo hindi ba? Ngunit ikaw ano ang pananaw mo ukol dito? Sa
pagpapatuloy ay nais kong ipabasa sa iyo ang isang tula upang mas lalo mong mapagnilayan
ang babasahin.
Upang higit na mapalalim ang iyong kaalaman sa kahalagahan ng kasipagan,
Pagpupunyagi, Pagtitipid at Wastong Pamamahala sa Naimpok, Tara na! Sasamahan
kita upang maunawaan ang babasahin.
Hindi mo matapos-tapos ang iyong proyekto
sa TLE. Ilang beses kanang gumagawa ngunit palagi
kang nagkakamali. Naiinis ka na sapagkat
nahihirapan ka na sa ginagawa mo. Nakita mo ang
iyong mga pinasan sa labas na nagkakasiyahan.
Tinawag ka nila at pilit na pinapapunta upang sumali
sa kanila. Ano ang iyong gagawin.
Halika dito,
sumali ka na sa
kasiyahan
naming. Itigil mo
na yan.

DRAFT
March 31, 2014
Marami ang nagtuturing mahirap daw itong buhay,
Araw-araw ay paggawang tila din walang humpay;
Datapuwat isang pantas ang nagbadya at nagsaysay;
“Tagumpay ay nakakamit kapag tao ay masikhay.”
Ang sandali’y mahalaga hindi dapat na sayangin,
Kasipagay isagawa at itanim sa damdamin;
Kapag ito’y inugali walang liwag na kakamtin
Ang ginhawang inaasam at bungkos na pangarapin.
Hindi dapat na mahiya itong palad ay kumapal
Kung gawain ay mabuti at hangarin ay marangal;
Pagsisikap na may tiyaga, kasipagan ang kakambal
Ay sandatang pananggalang…pamuksa sa kahirapan.
Paalala’t pagunita sa diwa mo, kabataan…
Sa tuwina’y isaisip, sana’y laging tandaan:
“Kasipaga’y ugaliin at gawin mong pamantayan
Upang kamtin ang masaya at magandang kapalaran.”
www.pinoyedition.com/mga-tula/kasipagan-/
Napakaganda ng tula hindi ba? Ano ang iyong nagging kaisipan matapos mong mabasa
ang tula? Nakita mo ba ang kabutihang dulot nito sa iyo, sa iyong kapwa at sa lipunan? Ito ay
nagpapakita na ang kasipagan ay dapat isaisip, isapuso at isagawa ng bawat isang nilikha.
Kahit anong bagay at anomang larangan ang ating gagawin kailangan natin ang kasipagan.
Kung walang sipag ang isang tao, wala siyang matatapos na gawain. Kung kaya’t kaakibat ng
sipag ay tiyaga na kung wala ang mga ito, mahihirapan ang tao na makaahon sa buhay na ito.
Ano nga ba ang kahulugan ng kasipagan? Ang kasipagan ay
tumutukoy sa pagsisikap na gawin o tapusin ang isang gawain na
mayroong kalidad. Ito ay tumutulong sa tao na malinang ang iba pang
mabubuting katangian tulad ng tiwala sa sarili, mahabang pasensya,
katapatan, integridad, disiplina at kahusayan na kung saan malaki ang
maitutulong nito sa tao sa kaniyang relasyon sa kaniyang gawain, sa
kaniyang kapwa at sa kaniyang lipunan.
Ang kasipagan ang tumutulong sa isang tao upang mapaunlad
niya ang kanyang pagkatao. Nagagamit niya ito sa mabuting pakikipagrelasyon niya sa
kaniyang kapwa at mula sa kasipagan na taglay niya ay makatutulong siya na mapaunlad ang
bansa at lipunan na kaniyang kinabibilangan.
Narito ang ilang palatandaan ng taong nagtataglay ng kasipagan.
1. Nagbibigay ng buong kakayahan sa paggawa. Ang taong masipag ay hindi nagmamadali sa
kaniyang ginagawa. Sinisiguro niya na magiging maayos ang kalalabasan ng kaniyang gawain.
Ang kasipagan
ay tumutulong
sa tao upang
mapaunlad niya
ang kaniyang
pagkatao.

DRAFT
March 31, 2014
Hindi siya nagpapabaya, ibinibigay niya ang kaniyang buong kakayahan, lakas at panahon
upang matapos niya ito ng buong husay.
2. Ginagawa ang gawain ng may pagmamahal. Ang isang taong nagtataglay ng kasipagan ay
nagpapakita ng pagmamahal sa kaniyang trabaho. Ibinibigay niya ang kaniyang puso sa
kaniyang ginagawa ibig sabihin naroroon ang kaniyang malasakit. Hindi lamang niya ito
ginagawa upang basta matapos na lamang kundi naghahanap siya ng perpeksyon dito.
3. Hindi umiiwas sa anumang gawain. Ang taong masipag ay hindi umiiwas sa anumang gawain
lalo na kung ito ay nakaatang sa kanya. Ito ay ginagawa niya ng maayos at kung minsan ay
higit pa na maging ang gawain ng iba ay kaniyang ginagawa. Hindi na niya kailangan pang
utusan o sabihan bagkus siya ay mayroong pagkukusa na gawin ang gawain na hindi
naghihintay ng anomang kapalit.
Tunay nga na mahalaga na taglayin ng isang tao ang kasipagan sapagkat isa itong susi
sa magandang kinabukasan. Ang pagiging masipag ay magbubunga ng mas maraming biyaya
sa mga taong nagtataglay ng ganitong katangian.
Lahat ng tao ay naghahangad ng magandang buhay. Ito ay hindi lamang para sa ating
mga sarili, kundi pati na rin sa ating mga minamahal sa buhay. Kung mas maganda o magiging
sagana ang ating buhay mas magkakaroon pa tayo ng higit na pagkakataon na makapagbigay
o tumulong sa ating kapwa. Mahalaga sa tao ang maging masipag upang siya ay mayroong
maabot o marating na magandang bukas. Kung ikaw ay masipag sa iyong pag-aaral ay
makapagtatapos ka. Kung ang isang empleyado ay masipag siya ay kikita at aasenso. At kung
ang isang nilikha ng Diyos ay masipag na gumawa ng kabutihan makakamit niya ang buhay na
walang hanggan. Lagi nating tandaan na ang kasipagan sa paggawa ng may kabutihan ang
magpapaunlad sa ating bayan.
Ang kabaliktaran ng kasipagan ay katamaran. Ito ay hindi natin dapat taglayin sapagkat
ito ang pumapatay sa isang gawain, hanapbuhay o trabaho. Ang katamaran ang pumipigil o
humahadlang sa tao upang siya ay magtagumpay. Ang isang taong tamad ay ayaw tumanggap
ng gawain. Hindi pa niya ito nasisimulan ay umaayaw na siya. Palagi niyang nararamdaman
ang kapaguran kahit kaunti pa lamang ang kaniyang nagagawa. At kadalasan ay hindi niya
natatapos ng maayos ang isang gawain. Kung kaya’t dapat na
puksain natin ang katamaran at huwag itong bigyan ng puwang
sa ating kalooban sapagkat wala itong maidudulot na maganda
sa ating kinabukasan.
Bilang kabataan ay dapat lagi mong ipakita sa lahat ng oras at pagkakataon ang iyong
kasipagan sa iyong gawain.
Ngunit lagi mo ring tatandaan na sa isang gawain ay tiyak na makararamdam ka ng
hirap, pagod ng katawan at isipan, mga pagsubok at mabibigat na problema ngunit sa mga
ganitong pagkakataon ay hindi dapat sumuko sapagkat ang pagsuko ay kaduwagan.
Ang katamaran ang pumapatay
sa isang gawain, hanapbuhay o
trabaho. Ito ang pumipigil sa tao
upang siya ay magtagumpay.

DRAFT
March 31, 2014
Pagnilayan natin ang isang awit ng Orient Pearl na may pinamagatang “Pagsubok”.
Isip mo'y litong lito
Sa mga panahong nais mong maaliw
Bakit ba bumabalakid
Ay ang iyong mundong ginagalawan
Ang buhay ay sadyang ganyan
Sulirani'y di mapigilan
Itanim mo lang sa 'yong pusong
Kaya mo yan....
[Chorus:]
Pagkabigo't alinlangang
Gumugulo sa isipan
Mga pagsubok lamang 'yan
Huwag mong itigil ang laban
Huwag mong isuko....at 'yong labanan
Huwag mong isiping ikaw lamang
Ang may madilim na kapalaran
Ika'y hindi tatalikuran
Ng ating Ama na Siyang lumikha
Hindi lang ikaw ang nagdurusa
At hindi lang ikaw ang lumuluha
Pasakit mo'y may katapusan
Kaya mo 'yan....
[Chorus]
[Instrumental]
Hindi lang ikaw ang nagdurusa
At hindi lang ikaw ang lumuluha
Pasakit mo'y may katapusan
Kaya mo 'yan....
Gumugulo sa isipan
Huwag mong itigil ang laban
Gumugulo sa isipan
Huwag mong isuko ang laban
http://www.metrolyrics.com/pagsubok-lyrics-orient-pearl.html
Ano ang masasabi mo sa awitin? Kung hihimayhimayin mo ang bawat linya nito ano ang
kahulugan nito para sa iyo. Tuna’y ngang bahagi ng buhay ng tao ang mga pagsubok at

DRAFT
March 31, 2014
problema ngunit ang mahalaga ay huwag sumuko bagkus kailangan na magpatuloy. Ang
pagpapatuloy sa gawain kahit na ikaw ay nahihirapan, ang pagpatuloy kahit minsan ikaw ay
nasasaktan o nagdurusa, ang pagpapatuloy kahit maraming natatanggap na mga puna mula sa
iba, at ang pagpapatuloy sa kabila ng matinding pagod at hirap makamit mo lamang ang iyong
minimithi sa buhay ay palatandaan lamang ng pagpupunyagi.
Ang pagpupunyagi ay pagtitiyaga na maaabot o makukuha ang iyong layunin o mithiin
sa buhay. Ito ay may kalakip na pagtitiyaga, pagtitiis, kasipagan at determinasyon. Ito ay
pagtanggap sa mga hamon o pagsubok ng may kahinahunan at hindi nagrereklamo. Ito ay
patuloy na pagsubok ng mga gawain hanggat hindi nakakamit ang mithiin.
Ang Pagpupunyagi ay mahalagang katangian na makatutulong upang magtagumpay
ang isang tao. Sa kabila ng mga balakid at mga problema na kanyang
susuungin ay hindi siya dapat panghinaan ng loob bagkus kinakailangan
na magpatuloy at maging matatag.
Pag-isipan mo ito: Pagkatapos ng ulan ay sisikat ang araw,
pagkatapos ng gabi ay darating ang umaga, at pagkatapos ng hirap ay
darating ang ginhawa. Ibig sabihin lamang nito ay gaano man ang iyong
pagdaraan na hirap sa iyong gawain ay pagsumikapan mo itong mabuti
sapagkat darating ang araw na malalasap mo ang kaligayahan at
tagumpay na dulot nito.
Tingnan na lamang natin si Thomas Edison, isang Amerikanong imbentor. Siya ang
nakaimbento ng electric light bulb. Bago niya natapos ito ay dumaan siya sa maraming
pagsubok. Maraming beses siyang nagkamali ngunit hindi siya tumigil bagkus nagpatuloy pa
siya ng husto hanggang sa nakuha niya ng tama ang kanyang imbensyon. Mula dito ay nakilala
siya hindi lamang sa bansang Amerika kundi sa buong panig ng daigdig. Ngunit, paano kaya
kung siya ay sumuko sa bawat pagkakamali niya sa kaniyang imbensyon? Paano kung itinigil
na niya ito at hindi na nagpatuloy? Ano kaya ang mangyayari? Ikaw, katulad ka din ba ni
Thomas Edison? Hindi ka rin ba sumusuko hanggat hindi mo natatapos ng buong husay ang
iyong gawain? Kung ikaw ay may ganitong katangian ay ipagpatuloy mo lamang sapagkat ito ay
magbubunga ng tagumpay. Isang tagumpay na maaring makapagbigay sa iyo ng masagana at
magandang buhay.
Ngunit ang tanong, Bakit maraming mga tao na matapos kumita at magkaroon ng
maraming pera dahil sa kanilang kasipagan at pagpupunyagi ay nabalewala lamang pagdating
ng panahon? Tulad na lamang ng ilang mga naging sikat na personalidad sa industriya na
matapos kumita ng malaking pera ay bumalik ang kanilang buhay sa paghihikahos o
paghihirap. Ano kaya ang masasabi mo ukol dito? Paano kaya nila ginamit ang pera na
ipinagkatiwala ng Diyos sa kanila?
Naging matipid kaya sila o naging maaksaya sa kanilang kinita? Naging simple kaya sila
sa kanilang pamumuhay o naging praktikal kaya sila? Walang kinalaman ang liit o laki ng
kinikita ng isang tao; ang mahalaga ay kung paano niya ito pinamamahalaan ng tama at wasto.

DRAFT
March 31, 2014
Mayroong isang ina na sa tuwing papaubos na ang kanilang toothpaste ay pinipiga pa
niya ito ng husto, kumukuha pa siya ng gunting upang hatiin ang tube ng toothpaste at simutin
na maigi ang laman nito. Para sa kanya kahit kaunti lamang ang makuha niya dito ay
magagamit pa niya ito sa kaniyang pagsisipilyo. Para sa kanya, hindi kailangan na punuin ng
maraming toothpaste ang haba ng sipilyo, para lamang makapagsipilyo. Sa tuwing siya ay
pupunta sa palengke ay sinisiguro niya na umaalis siya ng maaga at siya ay naglalakad lamang
imbis na sumakay ng tricycle mula sa kanilang bahay. Ayon sa kanya makatutulong ang
paglalakad sa kanyang kalusugan at ang pera na dapat sana’y gagamitin niya bilang pamasahe
sa tricycle ay kaniyang itinatabi sa kaniyang lalagyan upang pagdating ng pangangailangan ay
makakatulong din ang kaunti niyang naitabi.
Sa tingin mo, ano kaya ang ipinapahiwatig nito sa iyo? Sa punto na ito, ipinapakita ng
isang ina ang kanyang pagiging matipid kahit sa pinakamaliit na bagay lamang. Ano nga ba ang
ibig sabihin ng Pagtitipid?
Ang Pagtitipid ay ay kakambal ng pagbibigay. Ito ay isang birtud na nagtuturo sa tao na
hindi lamang mamuhay ng masagana, kundi gamitin ang pagtitipid upang higit na
makapagbigay sa iba. Ang pagtitipid ay hindi ubos-ubos sa pera o bagay na walang saysay.
Sapagkat dapat mong mahalin ang bunga ng iyong ginawang pagsisikap at pagtitiyaga.
Upang lubos mong maunawaan ay narito ang ilang paraan na nagpapakita ng pagtitipid.
1. Magbaon ng pagkain sa opisina o eskwela. Mas makakatipid kung magbabaon na
lamang ng pagkain kaysa bibili pa sa kantina o kakain sa labas.
2. Matutong maglakad lalo na kung malapit lang ang paroroonan. Maganda itong
ehersisyo at natitipid mo pa ang pamasahe na gagamitin mo.
3. Mas matipid na bumili sa palengke kaysa mga malls. Maaring hindi gaanong
konbinyente sapagkat mainit at maputik ngunit mas malaki naman ang iyong
matitipid.
4. Gamitin ang load ng cellphone sa mga importanteng bagay lamang. Hindi mo ba
naiisip na sa bawat text mo na hindi naman mahalaga ay nag-aaksaya ka ng
pera? Ang pera na ipinapaload mo ay maari mong ipunin pandagdag sa iba pang
mga gastusin.
5. Orasan ang paggamit ng TV, computer, electric fan at iba pa. Kung hindi naman
ito ginagamit ay patayin mo ang mga ito.
6. Sa pagsisipilyo ay gumamit ng baso. Huwag hayaang tumapon ang tubig mula sa
gripo.
7. Huwag ng bumili ng imported. Marami na tayong produkto ng ating bansa na
pareho lamang ang kalidad tulad ng mga imported. Kung sa tingin mo ay

DRAFT
March 31, 2014
mapapamahal ka pa ay mas tangkilikin mo na ang produkto natin.
Iyan ay ilan lamang sa mga paraan ng pagtitipid. Dapat mong
maunawaan na kailangan na maging mapagkumbaba at
matutong makuntento sa kung ano ang meron ka. Ito ang
pinakamahalagang paraan ng pagtitipid. Laging isaisip na hindi
makukuha ng kaligayahan sa mga materyal na bagay lamang.
Ito ay hindi mahahanap sa labas ng ating sarili sapagkat
matatagpuan ito sa ating kalooban.
Bakit mo kailangan na bumili ng mamahaling relo kung
nais mo lang naman malaman ang oras? Bakit mo kailangan na
bumili ng mamahaling cellphone kung ang pangunahing gamit lamang nito ay maka text o
makatawag? Bakit mo kailangang bumili ng mamahaling damit na may pangalan kumpara sa
mura na babagay din naman sa iyong katawan? Iyan ay ilan lamang katanungan sapagkat
marami sa mga tao ngayon ang hindi nagpapahalaga sa kanilang pinaghirapan o pinagpaguran
na nagiging dahilan ng kahirapan ng buhay.
Nasasayang ang kasipagan at pagpupunyagi ng isang tao kung hindi niya
napapamahalaan ng wasto ang kaniyang mga pinaghirapan. Kaya nga, kung ang isang tao ay
magtitipid ay mapamamahalaan niya ng tama ang kaniyang mga naimpok. Ang Pag-iimpok ay
paraan upang makapag “save” o makapag ipon ng salapi, na siyang magagamit sa ating
pangangailangan sa takdang panahon.
Bakit kailangan na mag-impok ng pera? Ayon sa
Teorya ni Maslow, The Hierarchy of Needs, Ang pera ay
mahalaga na makatutulong sa tao na maramdaman ang
kanyang seguridad sa buhay lalo na sa hinaharap. Kung
kaya’t dapat natin na pahalagahan ang ating mga
naipon. Sapagkat hindi napupulot ang pera, hindi ito
mapipitas sa mga puno, o di kaya hindi ito nalalaglag
mula sa langit. Ang pera ay pinagpapaguran upang kitain
ito. Kaya kinakailangan lamang na gastusin sa tama upang huwag itong mawala. Ayon sa isang
financial expert na si Francisco Colayco, mayroong tatlong dahilan kung bakit kailangan na
mag-impok ang tao.
1. Para sa proteksyon sa buhay. Maraming mga hindi inaasahan na maaaring mangyari sa
buhay ng tao tulad na lamang ng pagkakasakit, kalamidad, pagkawala ng trabaho o
pagkabaldado. Kung sa hindi inaasahang pagkakataon ay mangyari ito, kailangan na ang tao
ay nakahanda at mayroong magagamit na emergency fund sapagkat kung wala ay mahihirapan
siyang makabangon mula dito.
2. Para sa mga hangarin sa buhay. Ito ang nagiging motibasyon ng iba. Ang mag-impok para sa
hangarin sa buhay na mabigyan ng magandang edukasyon ang mga anak, ang magkaroon ng
Ang pera ay
pinagpapaguran upang
kitain ito. Kaya kailangan na
gastusin ito sa tama upang
huwag itong mawala.
Dapat maunawaan na
kailangan na maging
mapagkumbaba at
matutong makuntento
sa kung ano ang meron
ka. Ito ang
pinakamahalagang
paraan ng pagtitipid.

DRAFT
March 31, 2014
sariling bahay at magkaroon ng maayos na pamumuhay. Mahalaga na matamo ang mga ito
bilang bahagi ng ating kaganapan sa buhay.
3. Para sa pagreretiro. Hindi lamang kailangan na mag-impok para sa proteksyon sa buhay at
sa mga hangarin sa buhay, mahalagang nag-iipon din para sa pagtanda sapagkat hindi sa lahat
ng oras ay kakayanin pa ang magtrabaho. Darating din sa kasukdulan ang buhay ng tao na siya
ay magiging matanda at mahina at hindi kakayanin pa na magbanat ng buto.
Ayon pa rin kay Francisco Colayco, kinakailangan na tratuhin ang pag-iimpok na isang
obligasyon at Hindi Optional. Gaano man kalaki o kaliit ang kinikita ay obligasyon natin sa ating
sarili ang pag-iimpok. Kaya, simulan mo na hanggat maaga. Sapagkat ito ang makapagbibigay
ng masaganang bukas. Tingnan natin ang isang langgam, sa tag-araw ay buong sipag silang
nag-iipon ng pagkain kung kaya’t sa pagdating ng tag-ulan ay kampante na sila na hindi
magugutom dahil matagal na nila itong pinaghandaan. Tayo rin bilang tao ay dapat mag-ipon
habang tayo ay malakas upang makamtan natin ang magandang bukas.
Mangyayari lamang ito kung ang kasipagan at pagpupunyagi ay paiiralin at ang
pagtitipid ay pananatiliin. Kaya simulan mo na. Now na!
Tayahin Natin Ang Iyong Pag-unawa
1. Ano ang kahulugan ng kasipagan, pagpupunyagi, pagtitipid at wastong pamamahala sa
naimpok?
2. Bakit mahalaga na ito ay taglayin ng lahat ng tao? Ipaliwanag.
3. Ano-ano ang mga indikasyon ng taong nagtataglay ng kasipagan, pagpupunyagi,
pagiging matipid at wastong pinamamahalaan ang naimpok?
4. Paano makatutulong sa tao ang mga katangian na ito lalo na pagdating sa trabaho?
5. Ano sa palagay mo ang mangyayari sa tao paghindi niya pinagsikapan na linangin ito sa
kaniyang sarili? Bakit? Ipaliwanag.

DRAFT
March 31, 2014
Paghinuha sa Batayang Konsepto
Matapos mong basahin at pagnilayan ang babasahin at gawin ang mga natapos na
gawain sa modyul na ito ay inaanyayahan kita na bumuo ng graphic organizer mula sa iyong
nahinuha sa konsepto. Maging malikhain sa paggawa at isulat ito sa iyong kuwaderno.
Ngayon ay nabatid mo ang kahalagahan ng ng kasipagan, pagpupunyagi, pagtitipid at
wastong pamamahala sa naimpok. Ito ay makatutulong sa iyo upang mapaunlad mo ang iyong
sarili at ang iyong lipunan.
Pagganap
Ang kasipagan at pagpupunyagi ay mababalewala kung ito ay hindi lalakipan ng
pagtitipid at wastong pamamahala sa naimpok.
Panuto:
1. Maghanap ng isang manggagawa na nagpapakita ng kasipagan, pagpupunyagi, pagtitipid
at wastong pamamahala sa naimpok. Kapanayamin sila at ipakuwento ang kanilang mga
naging karanasan sa kanilang trabaho at paano sila naging matagumpay.
2. Maaaring sila ay iyong kapitbahay, magulang, guro at iba pa.
1.. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa aking pag-unlad
bilang Tao?
2. Ano-ano ang maari kong gawin upang mailapat ang aking mga

DRAFT
March 31, 2014
Pagninilay
Ano ang iyong natuklasan tungkol sa kahalagahan ng kasipagan, pagpupunyagi, pagtitipid at
wastong pamamahala sa naimpok. Sumulat ng pagninilay sa iyong journal ukol dito. Gawing
gabay ang mga tanong sa ibaba.
Pagsasabuhay
Panuto:
1. Gumawa ng chart at isulat ang mga itinakdang gawain sa araw-araw at kung ito
ay natutupad ng may kasipagan at pagpupunyagi. Isulat ang mga hakbang kung paano
mo ito isasagawa.
2. Gumawa ng daily log na nagpapakita ng iyong gawain.
Binabati kita sa iyong paggawa ng Chart na may pagsunod sa hakbang
upang matupad ang itinakdang gawain ng may kasipagan at pagpupunyagi.
Nawa ay makatulong ito sa iyo sa pang-araw-araw na gawain.
Bakit mahalaga ang
kasipagan,pagpupunya
gi, pagtitipid at wastong
pamamahala sa
naimpok?
Paano ito
makatutulong sa
iyong sarili at
lipunang pag-unlad?

DRAFT
March 31, 2014
Mga Sanggunian:
Haring, Bernard (1997). The Virtues of An Authentic Life. Liguori Publications
Hinckley, Gordon B. (2000). Standing for Something: 10 Neglected Virtues that will Heal our
Hearts and Souls. New York: Times Book
Isaacs, David. (2001). Character Building: A Guide for Parents and Teachers. Dublin Four
Courts Press
Websites:
www.jamesnara.com/2011/03/5-rules-to-help-you-manage-your-money-savings/
http://www.intothyword.com/
http://en.wikipedia.org/wiki/Diligence
http://science.blurtit.com/101071/how-important-is-perseverance-in-life
http://moneyning.com/frugality/the-importance-of-getting-thrifty/

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikatlong Markahan
MODYUL 12: PAMAMAHALA SA PAGGAMIT NG ORAS
Krring, krring, krring.
Tik tak tik tak.
Hoy gising!
Hindi ba’t nakakapukaw ng atensiyon ang bawat tunog ng orasan? Nakakagulat.
Nakakagulantang kung ikaw ay himbing na himbing sa pagtulog o hindi kaya ikaw ay nasa
malalim na pagmumuni-muni. Ang maaaring kasunod na kilos ay pagmamadali o
pagkataranta kung paano hahabulin ang oras ng pagpasok sa paaralan o sa trabaho dahil
mahuhuli na sa takdang oras.
Hoy, gising! Ikaw na kabataan, madalas ka bang mahuli sa klase, sa pagpapasa ng
mga proyekto at sa usapan ninyo ng iyong mga kaibigan? Gumising ka! Tingnan mo ang
sarili kung paano mo ginagamit ang oras.
Sa Modyul 11 ay lumawak ang iyong pag-unawa tungkol sa kasipagan at
pagpupunyagi. Kaugnay pa nito ay minulat sa isip mo at hinamon ka na maging matipid at
mapagpamahala sa iyong pera nang sa gayon ay makapag-impok.
Inaasahang gagamitin mo ang lahat ng mga pag-unawang ito upang maipamalas mo
ang mga layuning pampagkatuto na inaasahan sa modyul na ito.
Sa huli’y inaasahang masasagot mo ang mahahalagang tanong na: Bakit
mahalaga ang pamamahala ng paggamit ng oras? Ano ang kinakailangan mong
pamamahala ng paggamit ng oras? At hanggang saan ang kakayahan mo na
pamahalaan ang oras?
12.1 Naipapaliwanag ang kahalagahan ng pamamahala ng paggamit ng oras
12.2 Nakapagtatala sa journal ng mga pagkakataong napamahalaan ang oras
12.3 Nahihinuha ang Batayang Konsepto ng modyul
12.4 Natataya ang sariling kakayahan sa pamamahala sa oras batay sa pagsasagawa ng
mga gawain na nasa kaniyang iskedyul ng mga gawain

DRAFT
March 31, 2014
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng awtput sa Kasanayang Pampagkatuto
12.4:
a. Makagawa ng iskedyul ng mga gawain.
b. Maisagawa ang indibidwal na gawain na magpapakita ng kakayahan sa
pamamahala sa oras.
c. Makapagnilay sa kahalagahan ng pamamahala sa paggamit ng oras.
Paunang Pagtataya
“Checklist” sa Pamamahala sa Paggamit ng Oras
Panuto: Basahin ang bawat bilang. Lagyan ng X ang kaukulang kahon ng
sagot mo.
Oo Hindi
1. Gumagawa ka ba ng sarili mong kalendaryo ng mga gawain?
2. May sinusunod ka bang lingguhang iskedyul?
3. May pagkakataon mahirap para sa iyo ang magsimulang mag-aral?
4. Nahuhuli ka ba sa pagpasok sa paaralan?
5. Mahirap ba sa iyo ang makagawa kaagad ng takdang-aralin?
6. Madali ka bang mawala sa konsentrasyon kapag ikaw ay nag-aaral?
7. Madali ka bang mabagot sa pag-aaral?
8. Mayroon ka bang partikular na lugar kung saan ka nag-aaral ng
leksiyon?
9. Kasama ba sa iskedyul mo ang paglilibang at pagpapahinga?
10. Binibigyan mo ba ng gantimpala ang sarili mo sa tuwing matatapos ang
isang gawain?
11. Mahirap ba para sa iyo ang makagawa ng proyekto?
12. Madali ka bang mabahala kapag may pagsusulit?
13. Mas inuuna mo ba ang mga payak na gawain bago ang mas mahirap?
14. Naglalaan ka ba ng oras ng pahinga kapag ikaw ay nag-aaral?
15. Mahalaga ba sa iyo ang paggamit ng oras?
Bilangin kung ilang Oo at Hindi ang sagot mo.
May napagtanto ka ba sa mga naging sagot mo? Ibahagi sa iyong ka-dyad. (Ang dyad ay
pakikipag-usap o pagbabahagi ng ideya o saloobin. Ang ka-dyad ay kung kanino mo
ibabahagi ang ideya o saloobin.)

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 1: Si Haria
Panuto:
1. Basahin ang maikling kwento na nasa kahon.
2. Sagutan ang mga tanong sa inyong kuwaderno.
a. Ilarawan ang dalawang pangunahing tauhan sa maikling kuwento.
b. Sa paanong paraan ginamit ng dalawa ang oras? Pinahalagahan ba nila ang
takdang oras? Ipaliwanag ang sagot.
c. Anong aral ang maibabahagi mula sa maikling kuwento?
Gawain 2: Kaban ng Yaman
Gaano kahalaga sa iyo ang oras?
Panuto: Isulat sa bawat ginto ang kahalagahan ng oras para sa iyo.
Minsan, may isang hari at isang tamad na lalaki na nagngangalang Haria. Mabuti silang
magkaibigan. Isang umaga, tinanong ng hari ang kanyang kaibigan, “bakit hindi ka humanap ng
trabaho upang ikaw ay kumita ng pera?”
Sumagot si Haria, “Wala kasing nagbibigay ng trabaho sa akin. Pinagsabi ng mga kaaway
kong hindi daw ako marunong gumawa sa takdang oras.”
Ang mabuting hari ay tumugon, “Maaari kang pumunta sa imbakan nang aking mga
yaman at doon mamulot ka ng kayamanan hanggang sa paglubog ng araw.”
Nagmadaling umuwi si Haria upang ibalita sa kanyang asawa ang utos ng hari. Inutusan
siya ng asawa: “Sige pumunta ka na ngayon at kunin mo ang mga ginto at mga mamahaling
bato”.
Tumugon si Haria. “Huwag muna, pakainin mo muna ako ng tanghalian.”
Matapos ang pananghalian ay nagpahinga pa ng isang oras si Haria. Sa bandang hapon
na niya kinuha ang kanyang kagamitan at nagtungo sa palasyo.
Sa kanyang panlalakad, nakaramdam siya ng matinding init at nagpasyang maupo sa
ilalim ng puno upang magpahinga. Makalipas ang dalawang oras, bumalikwas siya para
ipagpatuloy ang paglalakbay ngunit nakakita siya ng isang lalaki na nagtatanghal ng mahika.
Huminto siya upang manood. Nakaisang oras siya sa panonood.
Nang siya ay makarating sa palasyo ang araw ay palubog. Ang mga pintuan ng palasyo
ay sarado na.
(hango sa http://www.english-for-students.com/Value-of-Time.html#chitika_close_button)
Treasure chest/
baul na naka-bukas

DRAFT
March 31, 2014
Ibahagi ang iyong sagot sa iyong dalawang kamag-aral. Ipaliwanag na mabuti kung
bakit mahalaga para sa iyo ang oras.
Ang taong may pagpapahalaga sa oras ay may pagpapahalaga sa kaayusan.
C. PAGLINANG NG MGA KAALAMAN, KAKAYAHAN AT PAG-
UNAWA
“Time is gold.” Maaari mong bigyan ng patotoo ang kasabihan na ito sa
pamamagitan ng pagtatala kung paano mo ginamit ang oras . Tingnan natin kung talagang
pinapahalagahan mo ang oras.
Gawain 1: 24 oras
Panuto:
1. Gumawa ng isang pie graph na magtatala kung paano mo ginagamit ang 24 oras.
2. Gamitin ang sumusunod na kategorya.
a. Trabahong-bahay
b. Pagkain
c. Pahinga/ Pagtulog
d. Pageehersisyo
e. Pansariling gawain (paliligo, pagbibihis, atbp.)
f. Klase sa paaralan
g. Pag-aaral
h. Paglilibang/Pamamasyal
i. Pagsimba/Pagsamba
12 Gold bars in a row

DRAFT
March 31, 2014
j. Oras pampamilya
k. Iba pang gawain
3. Ipakita kung ilang porsiyento ang sinasakop ng bawat gawain.
Sagutan sa iyong journal.
1. Anong kategorya sa mga gawain ang may malaking bahagi? Bakit?
2. Napamahalaan mo ba nang wasto ang iyong oras? Kung oo, ano ang iyong
isinaalang-alang para mapamahalaan mo ang iyong oras? Magbigay ng tunay na
karanasan.
3. Kung hindi ang sagot, ano ang naging balakid sa iyo para hindi mapamahalaan ang
24 oras? Magbigay ng makatwiran at matapat na paliwanag.
Gawain 2: Dyad
Panuto: Ibahagi ang naging sagot mo sa isang kamag-aral.
Ang oras kapag ito ay lumipas ay hindi na maaaring ibalik. Minsan
lamang daraan ang pagkakataong bigay sa iyo, kaya naman ituring mong
isang yaman ang bawat sandali.

DRAFT
March 31, 2014
D. PAGPAPALALIM
Pamamahala sa Paggamit ng Oras
Tik tak tik tak. Anong oras na?
“Time is gold” sabi nila.
Ano ang oras para sa iyo? Ano ang pananaw mo sa paggamit ng oras? Bakit kaya
nasabi ng karamihan na time is gold?
Bilang isang mag-aaral, ang pagpasok mo sa iyong klase, paggawa ng takdang-
aralin at pagsali sa mga iba’t ibang gawain sa loob ng paaralan ay nangangailangan ng mas
maraming oras mo. Ang pangangailangang pampaaralan ay kadalasang nakasasagabal sa
paglilibang at iba pang panlipunang gawain. Ang katotohanang nabanggit ay nagpapatunay
lamang sa gaano kahalaga ang magplano at unahin ang mahahalagang gawain.
Pananaw sa Paggamit ng Oras
Tik tak tik tak. Nagkakasya ba ang oras mo?
Kung ikaw ay nakararamdam na kulang ang panahon o
oras sa lahat ng mga gawain o bagay-bagay, tanungin mo ang
sarili, “ginagamit ko ba nang wasto ang oras ko?”
Bilang isang mag-aaral na nasa ika-siyam na baitang,
napakaraming gawaing nakapataw sa iyo, sa iyong tahanan at paaralan. Marahil minsan ay
gusto mo nang sumuko o di kaya iyong hinayaan na lang na walang magawa o gawin. Suriin
mo ang sarili kung anong bagay ang nakapipigil sa iyo para gamitin nang tama ang oras.
May nakakapag-aksaya sa oras natin. Isa na rito ay ang pagpapaliban ng gawain.
Inaantala mo ang paggawa sa mga bagay na puwede mo naming gawin agad-agad. Matagal
nang ginagamit ng mga tao ang "agad-agad." Agad-agad, ibig sabihan, magmadali, dalian ang
paggawa. Ngunit ano ang kadalasang tugon ng tao sa gawain? “Mamaya na lang!”
Sa kultura nating Pilipino may tinatawag na mañana habit. Ito ay ang pagpapabukas
ng gawain. Bakit nga ba may ilan na ipinagpapaliban ang paggawa? Maaaring sila ay
tinatamad, ayaw gumawa, o hindi nila alam kung paano isagawa ang isang gawain.
Ikalawang nakapag-aksaya ng oras ay ang paggamit nito nang walang katuturan ng
dahil sa mga “distraction”. Isang halimbawa ay ang paggamit ng mga social networking site.
May takdang aralin ka. Habang ikaw ay gumagawa, sa halip na unahin mong matapos iyon,

DRAFT
March 31, 2014
Ang taong
marunong
magpahalaga sa
oras ay siyang
may mahusay na
nagagawa.
nakikipag-chat ka o panay ang tingin mo sa ibang bagay tulad ng “Facebook.” Nawawala
ang iyong tuon sa mismong trabaho.
Ang ikatlo ay ang hindi maayos na paggawa ng iskedyul. Likas sa atin ang
palakaibigan. May pagkakataong tanggap na lang tayo ng tanggap sa mga imbitasyon. Hindi
na rin minsan natitingnan kung ano ang pinakamahalaga at dapat unahin. Sa paggawa ng
wastong iskedyul, maaaring iwaksi na ang gawain na hindi masyadong mahalaga. Isang
halimbawa: Ang iyong guro sa Araling Panlipunan ay nagbigay ng proyekto sa simula pa
lamang ng ikatlong markahan. Naitakda na kung kailan ito ipapasa. Ngunit isang araw bago
ang nakatakdang araw ay nagkaroon ka nang imbitasyon para sa birthday party ng isang
malapit na kaibigan.
Ano ang uunahin mo? Ang tapusin ang proyekto o ang dumalo sa kasiyahan?
At ang huli na maaaring makasayang ng ating oras o panahon ay ang sobrang pag-
aalala. May taong pinapangunahan ng takot at sobrang pag-iisip kaya may nasasayang na
sandali. Sa halip na mag-alala ng labis marapat na gumawa kaagad.
Ang Oras o Panahon
Ang oras ay tumutukoy sa panahon, pagkakataon, saglit,
araw, at sa gaano katagal ang iginugol sa isang paggawa. Ito ay
isang mahalaga at kakarampot na yaman. Kaya naman ang oras o
panahon ay itinuturing na mainam na pambalanse sa lahat ng bagay.
Tayo ay pinagkalooban ng 24 oras bawat araw anuman ang ating
estado o katayuan sa buhay. Ngunit sa kabila ng kahalagahan nito,
hindi binibigyan ang oras ng kaukulang pansin. Marami pa rin ang
hindi nakauunawa sa kahalagahan nito. Mayroon nga tayong
tinatawag na Filipino time sa ating kultura. Kapag ang magkakaibigan ay may usapan na
magkikita at dumating ang isa sa lagpas sa itinakdang oras, ayan ang tinawag sa Filipino
time. Ibig sabihin, hindi siya marunong tumupad sa pinagkasunduang oras.
Ang taong marunong magpahalaga sa oras ay siyang may mahusay na nagagawa.
Hindi siya naaantala o nahuhuli. Nakatatapos siya ng gawain sa takdang oras. Ang pagiging
maagap ng tao ay nagpapahiwatig na may pagpapahalaga siya sa oras ng ibang tao. Hindi
niya nanaisin na masayang ang sariling oras pati na rin ang oras ng kanyang kapuwa. Ang
ganitong uri ng tao ay itinuturing ang panahon o oras bilang isang kayamanan.

DRAFT
March 31, 2014
Ang pagpa-
prioritize at pagpaplano
ng gawain sa takdang
panahon ay
makatutulong upang ikaw
ay maging mapanagutan,
kapaki-pakinabang at
matagumpay na mag-
aaral, gayon na rin bilang
kasapi sa isang pamilya,
lipunan at bansa.
Ang bawat tao ay nakaasa sa panahon. Ang iyong mga
gawain ay apektado ng kung anong oras mayroon ka. Kung
titingnan natin, ang lahat ng narito sa mundo ay dikta ng oras.
May nakatakda kung kailan at kung anong oras dapat matapos
ang gawain. Tulad ng isang manggawa na kontraktuwal. Hindi
niya makakamit ang kanyang gana o suweldo sa katapusan ng
buwan kung hindi niya matatapos ang gawaing iniaatas sa
kanya. Kaya para sa isang manggagawa, pagsisikapan niyang
gamitin ang oras na mayroon siya sa maghapon at sa loob ng
isang buwan para matapos ang gawain.
Ito ay nagpapatunay na napakahalaga at hindi kailanman mabibili ang oras at
panahon. Ipinahihiwatig din na ang pagpa-prioritize at pagpaplano ng gawain sa takdang
panahon ay makatutulong upang ikaw ay maging mapanagutan, kapaki-pakinabang at
matagumpay na mag-aaral, gayon na rin bilang kasapi sa isang pamilya, lipunan at bansa.
Ang oras o panahon ay nararapat lamang na ginagamit nang husto at wasto ayon sa
pangangailangan ng gawain. Ito ay dapat matalinong inilalaan sa makabuluhang gawain.
Kapag ito ay nagamit nang maayos, ang bawat araw ay magiging ganap at may bunga.
Kahit ang pinakamasipag na tao ay hindi kayang gawin ang lahat ng gawain kaya naman
kailangan na nakaplano ang pagsasagawa ng bawat isa batay sa halaga ng mga ito.
Pangangasiwa o Pamamahala ng Oras
Isa sa nabanggit na dahilan kung bakit mayroong nasasayang na oras ay sanhi ng
mañana habit sa mga Filipino. Narito ang ilang mungkahi upang maiwaksi ang pagpapaliban
sa paggawa:
1. Pagtukoy sa iyong layunin na magbibigay ng direksiyon sa nais mong matupad.
Magplano para sa iyong buhay.
Ang pagpaplano ay hindi kung kailan ka nasa sitwasyon o nasa
pangkasalukuyang panahon. Ito ay nararapat gawin bago dumating
ang panahon. Tulad ni Jovit Baldovino, ang kauna-unahang Pilipinas
Got Talent winner sa taong 2010. Nagmula sa isang mahirap na
pamilya at para lang may pantawid sa pang-araw-araw na
pangangailangan nagawa niyang magtinda ng siomai sa palengke pagkatapos ng klase.
Nilayon niyang makaahon sa hirap kaya ginamit niya ang kanyang talento sa pag-awit. At
wala siyang sinayang na oras sa tuwing malalaman niya may mga patimpalak sa mga
kalapit nilang baryo ay sumasali siya. Sa pamamagitan ng kaniyang pagsali sa mga

DRAFT
March 31, 2014
patimpalak ay nabuo ang kanyang pangarap na maging isang mang-aawit. Hindi na siya
nagdalawang isip na mag-audition para sa Pilipinas Got Talent ng magkaroon ng
pagkakataon.
2. Pagtukoy sa kung ano ang iyong pangangailangan sa kinahaharap na gawain.
Sina Jan Nicole Malig at Frances Valeri Uy ay ilan lamang sa mga mag-aral sa isang
Buddhist-Chinese school. Sa tuwing may proyektong gagawin sa paaralan, silang dalawa ay
katangi-tangi. Palagi silang may kompletong kagamitan para sa gawain. Kung ang ibang
kamag-aral ay naghahanap pa ng kagamitan, silang dalawa ay masigasig ng gumagawa na.
Sa paghahanda ng mga kinakailangan ay paggamit na ng tamang oras.
3. Pagtasa sa mga gawain. Kung ito ay malawak, simulan sa pinakamaliit na gawain
hanggang sa mabuo at matapos ang gawain. Ang pagsisimula sa pinakapayak at
madaling gawain ay makapagdudulot ng kasiyahan o sense of achievement.
Saan ba nagsisimula ang mga malalaking bagay? Hindi ba sa maliit? Ganoon din sa
mga gawain. Hindi magkakaroon ng malaki at magandang resulta ang
isang proyekto kung hindi sisimulan sa simpleng pagpaplano. Tulad
na lamang ni Tony Tan Caktiong na nagmamay-ari ng Jollibee Food
Corporation. Paano ba nagsimula ang Jollibee? Nagsimula ito sa
isang ice cream parlor. Matapos makabisita si Tony at mga kaibigan
sa planta ng Magnolia ice cream ay nagtayo siya ng negosyo. Ngunit
nakita niya hindi lang sorbetes ang gustong kainin ng mga tao. Naisipan niya, sa tulong na
rin ng mga kakilala na magdagdag ng spaghetti at hamburger sa kanilang kainan. At sa
isang payak na simula, nagkaroon na siya nang sense of achievement nang ipinanganak at
makilala si Jollibee.
4. Pag-aayos ng mga kongkretong hakbang o plano ng pagkilos upang matapos nang
maayos. Magtakda ng araw kung kailan tatapusin ang gawain. Iwasang malihis sa
ibang gawain. Mag-focus.
Matapos kang magkaroon ng tiyak na layunin sa kung anong direksyon ang tatahakin
mo o kung ano ang iyong gagawin, mabuting magkaroon ka ng dyornal. Dito sa
kuwadernong nasabi ay isulat kung ano-ano ang kongkretong hakbang na gagawin at
magtakda ng araw kung kailan dapat matapos ang gawain. Ituon ang pansin sa mga bagay-
bagay na nakapaloob sa plano ng pagkilos.

DRAFT
March 31, 2014
5. Gumawa. Itakda ang oras. Gantimpalaan ang sarili sa tuwing may natatapos na
gawain.
Kadalasan ang mga guro ay subsob sa gawaing pampaaralan, pambahay at pansarili.
Ngunit sa kabila nito ay may isang guro sa elementarya mula sa isang pribadong paaralan
na nagngangalang Teacher Dang ang malimit gantimpalaan ang sarili sa pamamagitan ng
paglalakbay sa tuwing matatapos ang isang semestre. Sa loob ng ilang buwang nakatuon
ang isip at puso niya sa pagtuturo sa mga nursery at kinder pupils ay talaga naman
nakakapagod. Kaya naman sinisiguro niyang makabiyahe siya o hindi kaya umuwi sa
kanilang probinsiya sa Batangas para lang makapagpahinga at makasagap ng sariwang
hangin. Pakiramdam ni Teacher Dang na nagagantimpalaan niya ang sarili sa tuwing
matatapos ang isang taong pagtuturo sa paaralan.
6. Tasahin kung nagawa ang nararapat gawin. Maging matiyaga at kapaki-pakinabang.
Huwag susuko.
Si Juno Sauler, coach ng La Salle Green Archers ay isa sa naging
instrumento upang manalo ang koponan sa ika-76 na taon ng
University Athlethic Association of the Philippines. Mariin niyang
ibinahagi sa manlalaro ng nasabing koponan ang kahalagahan ng
disiplina sa pang-araw-araw na pag-eensayo sa basketball. Bahagi
nito ay ang paggamit ng oras. Sa bawat pagtatapos ng laro or laban, mabuting balikan ng
tanaw kung nagawa ba ang nararapat para sa nasabing laro. At kung matatandaan sa
larong nasabi, hindi sumuko ang bawat manlalaro kahit ang kalaban nila ang nakakalamang
sa puntos. Sa huli, sila ang nakakuha ng titulo bilang kampeon sa ika-76 Season ng UAAP.
Pagpaplano ng Oras
Upang magabayan ka sa pagpaplano ng oras, narito ang
ilang maaari mong gawin:
a. Timbangin ang iyong oras para sa pag-aaral, trabahong
bahay, pagtulog, pagtulong at pananalangin.
b. Planuhin ang kinakaharap na “grading period”.
c. Gumawa ng layunin sa bawat asignatura.
d. Alamin kung gaano kahaba ang kinakailangang gugulin para sa pag-aaral sa mga
asignatura.

DRAFT
March 31, 2014
e. Mag-aral sa tamang lugar. Humanap ng isang lugar sa loob ng tahanan kung saan
maaaring mag-aral.
f. Planuhin kung paano kinakailangang humingi ng tulong sa mga guro at kamag-aral
sa mga araling hindi naunawaan nang lubos.
g. I-prioritize ang mga asignaturang pag-aaralan.
h. Alamin ang mga epektibong paraan ng pagbabalik-aral at pagsusuri sa mga
babasahin.
i. Alamin ang sining sa pagtatanong. Maraming matututuhan kung nagtatanong.
j. Gamitin nang kapaki-pakinabang ang oras.
Sa Tamang Oras: Landas sa Pag-unlad
Marami nang naimungkahi tungkol sa paggamit ng oras ngunit
hindi pa sapat iyon. Narito ang paunang mga linya sa awiting pinamagatang
Kanlungan na isinulat at inawit ni Noel Cabangon:
“Pana-panahon ang pagkakataon, maibabalik ba ang kahapon?”
May oras o panahon ang lahat ng bagay dito sa mundo ayon sa awit ngunit ang
tanong ng kompositor ay kung maibabalik pa ang nakalipas na panahon. Ano sa iyong
opinyon ang tanong ng kompositor?
Isang magandang halimbawa ang "The Time Keeper," isang kuwento ng batikang
manunulat na si Mitch Albom. Ibinahagi ng magaling na manunulat ang
kahalagahan ng oras sa katauhan ni Dor. Ang pangunahing tauhan ay
labis na nagumon sa maraming gawain na hindi niya namalayang
marami na siyang mahahalagang sandaling nasayang. Isa na rito ay ang
malamang nalalapit na sa kamatayan ang kanyang kabiyak. Doon ay
minarapat ni Dor na tumawag sa Diyos upang hilingin pang bigyan siya
ng mas mahabang oras. Sa halip, binigyan siya ng makabuluhang gawain. Inatasan si Dor
na harapin ang dalawang nilalang upang mapahalagahan ang oras na kaloob sa kanila.
Ipinaabot ng nobelang sa mga mambabasa na bigyang-halaga ang bawat sandali sa araw-
araw. Ito ay ang pagkakaroon ng kamalayan sa oras (time-consciousness).

DRAFT
March 31, 2014
Maging ang oras o panahon ay nakaraan na, pangkasalukuyan at panghinaharap,
may hamon dala ito na gamitin nang wasto at pahalagahan.
Ang pagpapahalaga sa oras ay makataong tawag para sa isang malayang
pagdedesisyon at kaayusan sa kilos. Balik tanawin ang kuwento sa paglikha ng Banal na
Ispiritu. Ginamit niya ang bawat sandali sa makatuturang gawain. Ngunit bago niya ito
isinakatuparan, nagkaroon siya na malalim na pag-iisip, sinundan ng malayang pagpapasya
na gusto niyang magkaroon ng buhay sa kanyang likha. Hindi nagtapos sa ganon lamang.
Sa halip, nilapatan niya ng kaayusan. Inisa-isa niya ang paglikha sa bawat araw.
Ang tao ay marapat na maging tulad ng Banal na Ispiritu sa pananaw ng
pamamahala sa paggamit ng oras. Sa tamang pamamahala ng oras, ang tao ay inaasahang
maging mapanagutan at kapaki-pakinabang sa mga gawain niya sa lipunan niyang
kinagagalawan.
Sa katatapos na paglalahad tungkol sa oras, naunawaan mo ba ang iyong binasa?
Makakatulong ang mga sumusunod na katanungan upang masukat mo ang iyong pang-
unawa sa natapos mong babasahin. Kunin ang kuwaderno at duon isulat ang mga
kasagutan.
1. Ano ang oras para sa iyo? Magbigay ng ilang kahalagahan at ipaliwanag.
2. Alin sa mga nabanggit na dahilanan ang nakakapag-aksaya ng oras o panahon
mo? Ibigay ang iyong paliwanag.
3. Paano mapapangasiwaan ng isang tao ang kanyang oras?
4. Saan patungo ang tamang pamamahala ng paggamit ng oras? Maging
makatwiran sa pagpapaliwanag.
Sa loob ng bilang na 24, isulat mo ang naunawaan mo tungkol sa pamamahala sa
paggamit ng oras. At sa huli ay tukuyin at isulat mo sa loob ng kahon kung ano ang
maaari mong malinang sa tamang paggamit ng oras. Ito ay nagsisimula sa letrang K.

DRAFT
March 31, 2014
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto sa
modyul na ito?
Ang anomang araling natutuhan mo ay kinakailangang may kaganapan
upang lalo mong malinang ang iyong pagkatao.
Pagganap
Gawain: Pagsubaybay sa IYONG ORAS
Gumawa ng talaarawang sumasaklaw sa isang linggo kung saan makikita kung
paano mo ginugol ang oras at lakas mo. Sundin ang panuto.

DRAFT
March 31, 2014
Panuto:
1. Itala ang lahat ng iyong gawain.
2. Isaalang-alang ang oras na gugulin mo sa paaralan para sa pag-aaral mo.
3. Siguraduhing nagamit mo ang 24 oras sa iyong talaarawan.
4. Gamitin itong halimbawa bilang talaarawan mo.
Time Mon Tues Wed Thur Fri Sat Sun
5:30AM
6:00
6:30
7:00
7:30
8:30
9:00
9:30
10:00
10:30
11:00
11:30
12:00nn
12:30PM
1:00
1:30
2:00
2:30
3:00
3:30
4:00
4:30
5:00
5:30
6:00
6:30
7:00

DRAFT
March 31, 2014
7:30
8:00
8:30
9:00
9:30
10:00
10:30
11:00
11:30
12:00mn
12:30AM
1:00
1:30
2:00
2:30
3:00
3:30
4:00
4:30
5:00
Pagninilay
Balikan ang naitala mo sa iyong isang linggong talaarawan. Sagutan ang mga
sumusunod na katanungan sa iyong dyornal.
1. Anong gawain o aktibidad mo ang kumakain ng pinakamaraming oras?
Ipaliwanag kung bakit.
2. May pag-aaksaya ka ba ng oras ayon sa ginawa mong talaarawan?
3. Anong mga gawain ang puwede mong palitan ng kapaki-pakinabang
para sa mas makabuluhang gawain?
4. Ano ang naramdaman mo sa bahaging ito ng gawain matapos mong
masagutan ang bilang 1-3?
5. Sa paanong paraan mo mas lalong mapamamahalaan ang oras mo? Sa
palagay mo, magiging kapaki-pakinabang ka kung ikaw ay matutotong
gumamit ng oras? Maging makatwiran sa pagpapaliwanag.

DRAFT
March 31, 2014
Pagsasabuhay
Nakita at napagtanto mo na kung paano mo ginugol ang oras/ panahon mo sa loob
ng isang araw at isang linggo. Marahil may kailangan ka pang ayusin sa pamamahala sa
paggamit ng oras mo. Kaya heto muli ang gawain para maisabuhay mo ang napag-aralan
mo sa modyul na ito.
Gawain 1: Magplano Agad-agad
Panuto:
1. Magbuo ng plano na magbibigay sa iyo ng pagkakataon na magawa mo ang
nararapat na gawain para ikaw ay mas maging kapakipakinabang.
2. Isulat ang layunin mo para sa susunod na isang linggo, sa kung ano ang ninanais
mong makamit.
3. Maaari mong gamitin ang mga gawain o kategorya sa gawain sa Pagganap.
4. Ang pormat na ginamit sa pagganap ang siya mo uling gamitin.
PANGALAN _______________________ TAKDANG PANAHON _______________
Mga Layunin ko:
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
Time Mon Tues Wed Thur Fri Sat Sun
5:30AM
6:00
6:30
7:00
7:30
8:30
9:00
9:30
10:00
10:30
11:00

DRAFT
March 31, 2014
11:30
12:00nn
12:30PM
1:00
1:30
2:00
2:30
3:00
3:30
4:00
4:30
5:00
5:30
6:00
6:30
7:00
7:30
8:00
8:30
9:00
9:30
10:00
10:30
11:00
11:30
12:00mn
12:30AM
1:00
1:30
2:00
2:30
3:00

DRAFT
March 31, 2014
3:30
4:00
4:30
5:00
Gawain 2: “Checklist” sa Pamamahala ng Paggamit ng Oras
Sagutan muli ang checklist na sumusunod.
Oo Hindi
1. Gumagawa ka ba ng sarili mong kalendaryo ng mga gawain?
2. May sinusunod ka bang lingguhang iskedyul?
3. May pagkakataon bang mahirap para sa iyo ang magsimulang mag-aral?
4. Nahuhuli ka ba sa iyong pagpasok sa paaralan?
5. Mahirap ba ang makagawa kaagad ng takdang-aralin?
6. Madali ka bang mawala sa konsentrasyon kapag ikaw ay nag-aaral?
7. Madali ka bang mabagot sa pag-aaral?
8. Mayroon ka bang partikular na lugar kung saan ka nag-aaral ng leksiyon?
9. Kasama ba sa iskedyul mo ang paglilibang at pagpapahinga?
10. Binibigyan mo ba ng gantimpala ang sarili mo sa tuwing matatapos ang isang
gawain?
11. Mahirap ba para sa iyo ang makagawa ng proyekto?
12. Madali ka bang mabahala kapag may pagsusulit?
13. Mas inuuna mo ba ang mga payak na gawain bago ang mas mahirap?
14. Naglalaan ka ba ng oras ng pahinga pag ikaw ay nag-aaral?
15. Mahalaga ba sa iyo ang paggamit ng oras?
Ikumpara mo ang iyong sagot dito sa gawaing ito sa naunang mga kasagutan mo sa
PAUNANG PAGTATAYA. May pagkakaiba ba?
Ang talaarawan na ginawa mo ay ipinapayong gawin linggo-linggo upang
magkaroon ka ng kaayusan at prayoritasyon sa mga gawain. May kaukulang pagtataya
ang nararapat mong gawin para malaman kung nagaganap ang mga layunin mo.
magpunta ka na sa susunod na Modyul. Kung hindi, balikan mo ang mga gawain sa
modyul na ito. Hingin ang tulong o paggabay ng isang kamag-aral o guro.

DRAFT
March 31, 2014
Binabati kita! Nakatapos ka na uli ng isang aralin. Nawa ay magamit mo ang iyong
natutunan upang ikaw ay maging isang kapakipakinabang at mapanagutang kabataan.
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, worksheet)
 Panulat at kuwaderno
 Kopya ng Talaarawan
 Journal
Mga Sanggunian:
Mga Aklat:
 Estanislao, Jesus P. Towards a National Culture of Excellence Book II. Southeast
Asian Science Foundation. 1995
 McBride, Dr. Josephine S. Achieving Your Dream for College Success. Project
Dream, Mandaluyong City. 2010
 Punsalan, Twila G. Goodness in Service. Salesiana Books by Don Bosco Press.
2008
 Robbins, Stephen and Judge, Timothy A. An Introduction to Organizational Behavior.
Pearson Apprentice Hall. 2007
Website:
http://www.millionaireacts.com/735/tony-tan-caktiong-and-jollibee-success-story.html
(retrieved on October 14, 2013)
http://en.wikipedia.org/wiki/Jovit_baldivino (retrieved on October 15, 2013)
http://www.mightyracing .com
http://www.nationalturk.com
http://www.ateneoaluminiassociation.com
http://lifewith3.com
http://www.iep.utm.edu/phe-time retrieved on November 16, 2013
http://www.youtube.com/watch?v=6Rf8Rp81HMA
http://www.goodreads.com
http://ph.images.search.yahoo.com/images/view;_

DRAFT
March 31, 2014

DRAFT
March 31, 2014
Baitang 9
Ikaapat na Markahan
MODYUL 13: Mga Pansariling Salik sa Pagpili ng Tamang Kursong
Akademiko o Teknikal-Bokasyonal, Sining at Isports,
Negosyo o Hanapbuhay
“Handa ka na ba?” ang malimit na tanong ng taong hinihintay ang iyong
paghahanda sa isang gawain. Madalas ito rin ang linya ng iyong guro bago ang pagsusulit o
di kaya naman, ito ay nasasambit ng isang Game Master sa kanyang contest bago
magsimula ang kompetisyon o laro. Kawili-wiling tanong ngunit nakakagulat kung paano ito
sasagutin nang mabilisan. Ikaw, handa ka na rin bang pumili ng nais mong kurso sa
pagtuntong mo sa Senior High School (Baitang 11 at 12)? Ito na ang huling markahan bago
magtapos ang iyong taon sa Baitang 9, ngunit bago ito mangyari, kailangan mo munang
magpasya at pumili para sa iyong sarili kung ano ang nais mong kuning kurso. Nais mo
bang masagot ang mga tanong na iyan nang sigurado ka at nang walang alinlangan? May
mga dapat bang pagbatayan sa mga pagpili mong ito, o sapat na bang makinig na lamang
at umasa sa mga taong nakapaligid sa iyo? Ang mga tanong iyan ay malinaw na sasagutin
at ipaliliwanag sa iyo ng modyul na ito kasama na ang susunod na tatlo pang bahagi ng
markahang ito. Ang mga kaalaman na makukuha mo rito ang magsisilbing unang hakbang
patungo sa direksyong minimithi mo at ang pangarap ng mga taong sa iyo ay nagtitiwala.
Inaasahang masasagot mo ang mga mahahalagang tanong pagkatapos ng modyul
na ito: Bakit mahalagang tugma ang mga pansariing salik sa mga pangangailangan
(requirements) sa napiling kursong Akademiko, Teknikal-Bokasyonal, Sining at
Isports, Negosyo o Hanapbuhay daan upang magkaroon ng makabuluhang
hanapbuhay o negosyo at matiyak ang pagiging produktibo at pakikibahagi sa
pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa?
13.1 Nakikilala ang mga pagbabago sa kanyang talento, kasanayan, hilig,
pagpapahalaga, katayuang pinansiyal at mithiin (mula Baitang 7) at naiuugnay ang
mga ito sa pipiliing kursong akademiko, teknikal-bokasyonal, sining at isports,
negosyo o hanapbuhay.

DRAFT
March 31, 2014
13.2 Napagninilayan ang mga mahahalagang hakbang na ginawa upang mapaunlad ang
talento at kakayahan ayon sa kanyang hilig at mithiin
13.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin.
13.4 Natutukoy ang mga paghahandang gagawin upang makamit ang piniling kursong
akademiko, teknikal-bokasyonal, sining at palakasan o negosyo o hanapbuhay.
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng awtput sa Kakayahang Pampagkatuto 13.4:
a. Makagawa ng heksagon ng mga hilig bilang gabay sa pag-uugnay ng mga interes na
makatutulong sa pagbabago ng isip tungo sa paghahandang gagawin sa napiling
kursong akademiko, teknikal-bokasyonal, sining at isports, negosyo o hanapbuhay
b. Makapagbigay ng mga tiyak na hakbangin na siyang mag-uugnay sa mga
pansariling salik sa pagsasagawa ng mga piniling pasya mula sa talento, kasanayan,
hilig, pagpapahalaga, katayuang pinansiyal at mithiin (mula Baitang 7)
c. Makabuo ng sariling career goal sa pamamagitan ng paggawa ng Force Field
Analysis para sa pagtatakda ng mga napiling kurso mula sa mga pansariling salik
d. Makapagtakda ng paraan sa pag-iibayo ng mga napiling pasya para sa kursong
kukunin gayundin ang mga hadlang sa pagharap dito.
Bago magsimula ang pagtalakay sa mga paksang susunod, mabuting sagutan ang
mga maikling pagtataya bilang sukatan ng iyong mga kaalaman at maging puhunan mo sa
mga susunod pang talakayan. Handa ka na ba!
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahin at unawaing mabuti ang bawat aytem. Isulat ang mga sagot sa iyong
kuwaderno.
1.) Ano ang dalawang kakayahang taglay ng bawat tao na magagamit niya sa pagpapasya
at malayang pagsasakilos ng kanyang pinili at ginusto nang may pananagutan dito?
a. Kagalingan mangatwiran at matalas na kaisipan
b. Kahusayan sa pagsusuri at matalinong pag-iisip
c. Kalinawan ng isip at masayang kalooban
d. Kakayahang mag-isip at malayang kilos-loob
2.) Ano ang inaasahan sa atin bilang tao sa lipunan na nilikha upang makipagkapwa at
makibahagi sa buhay-sa-mundo (lifeworld) na ang layunin ay makipag-ugnayan sa isa’t
isa at makipagtulungan?

DRAFT
March 31, 2014
a. makiangkop c. makipagkasundo
b. makialam d. makisimpatya
3.) Alin sa mga pansariling salik na dapat pagbatayan sa pagpili ng kurso na may kinalaman
sa iyong kahusayan o galing sa isang bagay o tiyak na abilidad na maaari mong
matuklasan mula sa pakikiharap sa mga taong nakakasalamuha, paglutas ng mga
mahihirap na bagay, pagbubuo at masistemang paraan sa pagkuha ng datos at iba pa?
a. Hilig c. Pagpapahalaga
b. Kasanayan (skills) d. Talento
4.) Sa teoryang Multiple Intelligences ni Dr. Howard Gardner (1983), ang lahat ng tao ay
may angking likas na kakayahan, iba’t iba ang talino o talento. Bilang nasa Baitang 9,
ano ang mahalagang gampanin na dapat mong gawin sa mga talino o talentong
ipinagkaloob sa iyo na may kaugnayan sa pagpili mo ng nais na kurso sa pagtuntong mo
sa Senior High School?
a. Pahalagahan at paunlarin
b. Pagtuunan ng pansin at palaguin
c. Paunlarin para sa sarili at ibahagi para sa kabutihang panlahat
d. Tuklasin at gamitin sa pagpapayaman mula sa tinapos na kurso
5.) Ano ang dapat na maging aksyon mo sa panahong ikaw ay naguguluhan pa sa mga
pagpipiliang kurso para sa nalalapit na Senior High School?
a. Makinig sa mga gusto ng kaibigan
b. Huminto muna at sa susunod na taon na lamang mag-aral
c. Magbasa at maglaan ng panahon na makapag-isip at magplano
d. Humingi ng tulong sa malapit sa iyo at umasa sa kanilang desisyon
6.) Alam ni Cita na hindi niya kakayanin ang kursong Medisina gayundin ang kakayahan ng
kaniyang magulang na suportahan siya. Kaya ang kanyang ginawa ay naghanap siya ng
mga scholarship sa kanilang munisipyo at iba pang institusyon at unti-unti ay nagsulat
siya ng mga tiyak niyang plano at mga paalaala daan upang maging gabay niya. Anong
pansariling salik ang isinagawa ni Cita?
a. katayuang pinansyal c. mithiin
b. hilig d. pagpapahalaga
7.) Hindi lingid sa kaalaman ni Alfred ang mga naging puhunan ng kaniyang mga magulang
sa negosyong ipinundar simula noong bata pa siya hanggang sa kasalukuyan kung kaya
sila ngayon ay maginhawa at nakapagtapos lahat ng pag-aaral sa kolehiyo. Siya ang
saksi sa kasipagan at pagiging bukas-palad ng kaniyang mga magulang. Sa kaniyang
propesyon ngayon dala niya ito lalo na kapag may mga mahihirap siyang pasyente sa

DRAFT
March 31, 2014
probinsya kapag nagdaraos sila ng medical mission. Anong pansariling salik ang naging
gabay ni Alfred sa pagpili ng kurso?
a. hilig c. katayuang pinansyal
b. pagpapahalaga d. kasanayan
8.) Bata pa lamang si Cecil ay may interes na sa pagbabasa ng mga Educational book,
kasabay din nito pagguhit at minsang pagsusulat. Lalo niya itong napaunlad nang siya
ay sumasali sa mga paligsahan sa paaralan at nananalo. Kaya sa pagdating ng pagpili
ng kurso ay hindi siya nahirapan dahil alam na niya ang magiging linya ng kaniyang
propesyon, ang maging Journalist. Alin sa mga sumusunod na pansariling salik ang
naging daan upang makamit ni Cecil ang tagumpay ng kaniyang piniling hanapbuhay?
a. kasanayan c. mithiin
b. hilig d. pagpapahalaga
9.) Malungkot si Melchor dahil hindi niya mapilit ang kaniyang mga magulang sa gusto
niyang kursong Engineering at mag-aral sa isa sa mga unibersidad sa Maynila.
Gayunpaman, ang kanilang lokal na pamahalaan ay nanghihikayat ng mga potensyal na
mag-aaral na magtatapos sa kanilang batch na pakuhanin ng mga kursong Tech-Voc.
Sila ay sasailalim sa 6-month training, at pagkatapos ay may naghihintay na trabaho sa
Middle East. Sa kaniyang pagsasarili, naisip niyang ito ang magiging daan tungo sa
kaniyang magandang pangarap para sa kaniyang sarili at pamilya. Pumayag siya at
naging desidido sa kaniyang desisyon na piliin ito. Anong pansariling salik ang
isinaalang-alang ni Melchor sa kaniyang naging desisyon na maghanap ng alternatibo
bilang tugon sa lumalaking demand sa lipunan?
a. katayuang pinansyal c. pagpapahalaga
b. mithiin d. kasanayan
10.) Alam ni Diane ang kaniyang galing at husay pagdating sa Matematika. Ang kahusayan
niya sa pagkalkula ay namana niya sa kaniyang ama. At ang kaniyang determinasyon at
pagtitiyaga ay nakuha sa kaniyang ina. Apat na buwan bago ang kanilang pagtatapos sa
Junior High (Baitang 10) ay mayroon na siyang ideya kung ano ang kaniyang pipiliing
kurso. Suportado din siya ng kaniyang mga magulang lalo pa siya naman ay bukas
pagdating sa komunikasyon sa mga nais niyang kuning propesyon. Kahanga-hanga si
Diane dahil siya ay may matatag na loob na magpasya para sa kaniyang sarili. Anong
pansariling salik ang naging tuntungan niya sa pagpili ng kurso?
a. mithiin c. pagpapahalaga
b. kasanayan d. hilig

DRAFT
March 31, 2014
GAWAIN 1
Naalala mo pa ba ang mga natukoy mong kursong akademiko, teknikal-bokasyonal
noong ikaw ay nasa Baitang 7 pa lamang? Ano-ano ang mga ito?
Mula sa pagbabalik-tanaw mo, dalawang taon mula ngayon, may pagbabago kaya
sa iyong talento, kasanayan (skills), hilig, pagpapahalaga, katayuang pinansyal at mithiin?
Gayundin sa nais kong kuning kurso sa pagtuntong ko sa Senior High Schoo? Itala ang mga
ito at isulat sa iyong kuwaderno.
Tunay na hindi ganoon kadali ang pumili at tumukoy ng mga pagbabagong
naranasan noong ikaw ay nasa Baitang 7 na may kaugnayan sa talento, kasanayan (skills),
hilig, pagpapahalaga, katayuang pinansyal at mithiin ngunit dahil sa angking kalayaan sa
pagpapasya ay magagawa mo ng walang alinlangan ang mahalagang bagay na ito sa
buhay mo.
Sa pagtuntong mo sa susunod na gawain, maging malaya sa pagpapahayag ng
iyong saloobin at pananaw kaugnay ng iyong malayang pag-iisip at kilos-loob.
GAWAIN 2
Ngayon naman, isa-isahin natin ang mga gawain o kasalukuyang sitwasyon mo sa
buhay na kung saan ay nagamit mo iyong KAKAYAHANG MAG-ISIP (Intellect) at
MALAYANG KILOS-LOOB (Freewill). Pagtuunan natin ng pansin ang mga naiisip mong mga
bagay na may kaugnayan sa pipiliin o kukunin mong kurso. Tingnan ang pormat sa ibaba at
subuking magnilay dito. Ilagay ang mga lista sa iyong kuwaderno.
Mga Tanong:
1. Ano-anong pagbabago sa talento, kasanayan (skills), hilig, pagpapahalaga, katayuang
pinansyal at mithiin noong ako ay nasa Baitang 7?
2. Nagbago ba o hindi ang kursong kukunin ko noong nasa Baitang 7 ako? Ipaliwanag.
3. Sa pagbabago ng mga ito, ano ang kursong plano kong kunin sa Senior High School?

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman.
Sagutin ang mga tanong:
1. Ano ang iyong naramdaman mula sa mga nabanggit mong pahayag sa itaas?
2. Paano dapat pahalagahan ng isang mag-aaral na katulad mo ang paggamit ng
kakayahang mag-isip at malayang kilos-loob?
3. Anong paghahanda ang iyong mga ginagawa sa pagtupad o pagkamit mo ng mga mithiin
sa buhay sa pamamagitan ng pagpili ng angkop at tamang kursong nais mong kunin?
Nasa unang hakbang ka ngayon ng pagpaplano n iyong kukuning kurso, ang
PAGSUSURING PANSARILI (self-assessment). Binubuo ito ng pagtingin at pag-unawa sa
iyong sarili. Maaari mong gamiting batayan upang malaman kung ikaw ay nasa tama o
angkop na trabaho o kurso, o kung nasa ibang direksyon o linya ng trabaho ang nararapat
sa iyo.
Natukoy mo na ba ang iyong mga interes o hilig? Kilala mo na rin ba ang mga uri ng
kurso o trabaho na kaugnay ng mga bagay na kinawiwilihan o kinagigiliwan mong gawin?
Kakayahang Mag-isip (Intellect) Malayang Kilos-Loob (Freewill)
Hal.
1. Magdesisyon para sa aking nais na kurso
- Accountancy
Hal.
1. Maghanap ng mga unibersidad na may
mababang tuition fee ngunit de-kalidad
ang edukasyon
2. Maunawaan na hindi lamang mataas na
suweldo ang batayan ng kukuning kurso
kundi kung ano ang gusto at interes ko
2. Makipag-usap sa magulang at iparating sa
kanila ang iyong mga plano para sa
kukuning kurso
Kakayahang Mag-isip (Intellect) Malayang Kilos-Loob (Freewill)
1. 1.
2. 2.
3. 3

DRAFT
March 31, 2014
Kung magagawa mong matukoy ang iyong mga interes, magiging basehan rin ito ng iyong
mga kasanayan (skills), kakayahan (abilities), kagalingan (competencies) at kahusayan
(proficiencies).
GAWAIN 1
Mapa ng mga Makukuhanan ng Trabaho: Ang Salu-salo (The Party)
Ipagpalagay nating ikaw ay nasa isang party o salu-salo. At ito ay dinaluhan ng iba’t
ibang pangkat o grupo ng mga taong may kani-kaniyang interes. Sa iyong pagpasok, alin sa
mga grupong ito ang nais mong samahan?
Tingnan mula sa malayo ang mga posisyon ng mga grupong iyong
makakasalamuha.
Illustrations:
Isang estudyante na nakapuwesto sa gitna at napaliligiran
ng iba’t ibang propesyon o grupo ng mga taong may iba’t
ibang hilig/interes. Siya ay naeenganyong pumunta sa
bawat grupo na may kapareho niyang interes kaugnay ng
hinahangad niyang hanapbuhay sa hinaharap.
Masaya ang kanyang mukha at tila nais niyang
makipagkaibigan o makisalamuha sa mga ito.

DRAFT
March 31, 2014
KABUUAN NG KUWARTO AT MGA GRUPO
Hango mula sa The Quick Job-Hunting Map: The Party ni Richard N. Bolles
Grupo ng mga
taong talentong
pangmekaniko,
nais ng mga
bagay, makina,
tools, halaman o
mga hayop o mga
gawaing outdoor
Grupo ng mga
taong nais
magmasid,
matuto, mag-
imbestiga,
magsuri at
lumutas ng mga
problema
Grupo ng mga taong
mahilig sa mga
datos, may abilidad
sa mga numero, nais
ay mga bagay na
detalyado at
nakalatag ang mga
direksiyon
Grupo ng mga taong
masining, makabago
o may likas na
galing sa mga
gawaing ginagamit
ang imahinasyon o
pagkamalikhain
Grupo ng mga taong
nais gumawa
kasama ang iba –
mang-impluwensiya,
manghikayat,
manguna o maging
lider ng isang
organisasyon na
may iisang tunguhin
Grupo ng mga taong
nais gumawa
kasama ang iba –
magpaliwanag,
magbigay-alam,
tumulong, makialam,
gumamot o anumang
kasanayan gamit ang
salita
Illustration:
Larawan ng
isang batang
nasa Baitang 9

DRAFT
March 31, 2014
Pagkatapos makapili, basahin at sagutin ang tatlong katanungan, lagyan ang mga kahon ng
angkop na letra sa sinamahan mong grupo (R.I.A.S.E.C.). Isulat ang iyong mga sagot sa
kahon sa gawing kanan. Mula Gawain 1, subukang sagutin ang mga tanong. Ilagay ito sa
iyong kuwaderno.
1. Alin sa anim na grupo ang nais mong puntahan
at makasama nang mahabang oras? (Paalala muna sa
iyo: Isantabi muna ang pagiging mahiyain at maging
palakuwento o magiliw sa kanila)
2. Pagkatapos ng 15 minuto, bibigyan ang bawat isa ng
pagkakataong pumunta sa ibang grupo. Nang ikaw na
ang papipiliin, aling grupo ang pupuntahan mo?
3. Pagkatapos ng 15 minuto, muli ay papipiliin ang bawat
isa ng mga nais nilang grupo maliban sa iyo. Sino sa
kanila ang pipiliin mo at nais mong makagrupo?
Pagmamarka at Kahulugan nito
Ang mga taong bumubuo sa bawat grupo ng Salu-salo (The Party) ay kumakatawan
sa anim na Katangian/Interes/Hilig. Upang mabigyang kahulugan ang iyong mga pinili,
kailangan suriin ang mga katangian ng mga ito. Maaari itong gawin sa pamamagitan ng
pagbibigay ng antas sa bawat pinili. Kung aling grupo ang pinakauna mong pinuntahan, iyon
ang pinakagusto mong samahang grupo.
GAWAIN 2
1. Sa mga linya sa ibaba, isulat ang tatlong nangingibabaw mong mga INTERES/HILIG ayon
sa iyong mga pinili sa Gawain 1. Sundan ang pormat. Ilagay ang sagot sa iyong
kuwaderno.
Una - _________________________________ _____________%
Ikalawa - _________________________________ _____________%
Ikatlo - _________________________________ _____________%
2. Ibahagi ang kabuuang 100 bahagdan (%) bilang puntos sa tatlong piniling mga interes o
hilig ayon sa tindi o halaga nito sa iyong pagkatao. Halimbawa, kung nakikita mo na ikaw
ay nasa Realistic, may bahaging pagka- Investigative, at Conventional, maaari kang
maglagay ng 60 puntos sa Realistic, 30 puntos sa Investigative at 10 puntos sa

DRAFT
March 31, 2014
Conventional. Ngayon, subukan mo namang maglagay ng bahagdan/puntos sa mga linya
para sa iyong kasagutan. Ilagay ito sa iyong kuwaderno.
Tanong para sa iyo:
1. Mayroon bang lumitaw na siyang itinuring mong pinakamataas sa bahagdan/puntos sa
iyong mga interes? Ano-ano ang mga ito?
2. Naging madali ba para sa iyo ang pagpili sa mga magiging trabaho o kailangan pang
mamili sa tatlo mong inihanay? Kung oo, bakit? Kung hindi, bakit naman hindi?
GAWAIN 3
1. Balikan muli ang iyong kasalukuyang ninanais na trabaho. Ilista sa ibaba ng kolum A ang
mga pangunahing gawaing kinagigiliwan mong gawin. Sa kolum B naman, isulat ang mga
trabaho/occupational environment hal., Realistic, Artistic at iba pa. (Tingnan ang bahagi
ng Pagpapalalim, pahina 18 bilang gabay sa pagsagot dito.).
A. B.
____________________________________ _______________________
____________________________________ _______________________
____________________________________ _______________________
____________________________________ _______________________
____________________________________ _______________________
2. Ilista sa kolum A ang mga pangunahing gawain na ginagampanan mo (mga gawaing-
bahay o sa paaralan man) ngunit hindi mo gusto at ayaw mong gawin. Sa kolum B ay
ihanay naman ang mga trabaho/occupational environment na kaugnay nito. Tingnan ang
halimbawa sa ibaba. Ilagay ang iyong sagot sa kuwaderno.
A. Mga pang-araw-araw na gawain ko na
ayaw gawin
B. Mga trabaho/occupational environment na
kaugnay nito
Hal.
1. Magkompyut at mag-solve ng mga
math problem.
Conventional – Clerical administrative,
accountant, bookkeeping, personnel clerk,
cashier, secretary

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman.
A. Mga pang-araw-araw na gawain ko na
ayaw gawin
B. Mga trabaho/occupational environment na
kaugnay nito
1.
2.
3.
Mga Tanong:
1. Ano ang naramdaman mo matapos mong malapat ang iyong mga sagot sa bawat kolum?
2. Ano-ano ang mga naging realisasyon mo matapos mong magawa ang Gawain 3? Naging
sigurado ka ba sa iyong mga naisagot sa itaas?
3. Magmungkahi ng mga paraan upang mapalago o mabalanse mo ang pagtupad sa mga
gawaing ayaw mong gawin. Magbigay ng tatlo.
Gawain 4
Pag-usapan natin kung ano ang mga di-mabuting bunga at posibleng alternatibo kung ang
job responsibilities/activities ay hindi magtutugma sa iyong interes at hilig. Ilagay ang mga
magiging posibilidad sa kabilang kolum nito.
Mga Sitwasyon Di-Mabuting Bunga Alternatibo
(Posibleng Solusyon)
Hal.
Pagpilit sa sarili na magustuhan
ang isang trabaho dahil sa laki
ng suweldo
Pagsakripisyo ng sariling
interes at hilig kapalit ng
malaking kita
Pagiging malikhain (creative) at
pagbabagong-bihis (re-design) sa
pagtatrabaho upang mas maging
interesado sa araw-araw na
paggawa
Ikaw naman.
Mga Sitwasyon Di-Mabuting Bunga Alternatibo
(Posibleng Solusyon)
Pagpilit sa sarili na magustuhan
ang isang trabaho dahil sa laki
ng sweldo
Mga Tanong:

DRAFT
March 31, 2014
Illustration:
Isang magulang na
nagbibigay payo sa
kaniyang anak na nasa
Baitang 9. Nagbibigay siya
ng inspirasyon sa anak na
mag-aral mabuti at
magkaroon ng matatag ng
hanapbuhay.
1. Natukoy mo na ba ang iyong mga interes at hilig gayundin ang iyong mga kakayahan,
talino at talento mula sa mga nagawa mong pagsasanay sa gawain 1-4?
2. May pagbabago bang nangyari sa iyong mga interes at hilig mula noong nasa Baitang 7
at ngayong nasa Baitang 9 ka na? Ano-ano ang mga ito? Isa-isahin.
3. Mula sa mga kasagutan sa nagdaang gawain, maiging tingnan kung ang mga
kasalukuyang gawain sa bahay at paaralan gayundin sa mga bagay na kinagigiliwan ay
nasa linya ng iyong hilig at interes. Sumulat at bumuo ng isang maikling kongklusyon
mula sa mga ito.
D. Pagpapalalim
Mga Pansariling Salik sa Pagpili ng Kurso Daan sa
Maayos at Maunlad na Hinaharap
“Anak, mag-aral kang mabuti para sa iyong
kinabukasan at para sa ating pamilya.” Narinig mo na ba ito sa
iyong nanay o tatay, maging sa iyong lolo o lola? May ideya ka ba
kung bakit nila ito sinabi sa iyo? Bunga ng kanilang mga karanasan
at karanasan ng iba nilang kakilala, ibinahagi sa iyo ang ganitong
payo. Matapos mong tuparin ang kanilang payo, may mga
paghahanda ka bang ginawa para sa papasukin mong mundo
pagkatapos ng pag-aaral – ang mundo ng paggawa?
Matapos mong magpamalas ng kasipagan sa pag-aaral, paghahasa ng iyong
isipan sa mga pagsusulit at pagbubuo ng mga konsepto mula sa lahat ng iyong mga
natutuhan, ano naman kaya ang paghahandang iyong ginawa upang makapili ng angkop o
tamang kurso tungo sa hanapbuhay o trabahong iyong papasukin? Pareho rin kaya ang
mga ito noong ikaw ay nasa Baitang 7? Nagbago na ba ito dahil sa maraming mga bagay na
dapat mo munang isipin bago ka magpasya? Nais mo bang malaman ang mga pangunahing
salik sa pagpili ng tamang kursong akademiko o teknikal-bokasyonal, negosyo o
hanapbuhay, ngunit nauunahan ka ng agam-agam o pagkalito dahil sa dami ng
nanghihikayat sa iyo o dahil sa impluwensiya ng kapaligiran at sa lumalaking “demand” ng
lipunan?
Ang nakalulungkot dito ay hindi mo man lang masabi o maipahayag ang iyong tunay
na pasya o nais na kuning kurso dahil may gusto ang iyong mga magulang para sa iyo.

DRAFT
March 31, 2014
Maaaring hindi pa matatag ang iyong loob na ito ay sabihin at ipaliwanag. Hindi pa huli para
sa iyo na magpasya para sa sarili at maging maligaya sa pinili mo.
ang iyong loob na ito ay sabihin at ipaliwanag. Hindi pa huli para sa iyo na
magpasya para sa sarili at maging maligaya sa pinili mo.
Mahalagang maglaan ng oras sa pag-iisip bago mamili, dahil ito ang tutulong sa
iyong na makita ang kabuuan at ang iba’t ibang anggulo ng sitwasyon. Mas maraming
kaalaman sa mga bagay at sitwasyon, mas malinaw itong makikita. Mas malaki ang
panahon at oras sa pag-iisip ng solusyon, mas malaki rin ang pagkakataon na maging
tugma at angkop ito sa mga bagay na pinili o ninais. Malaya kang lumapit sa mga taong
pinagkakatiwalaan at makapagbibigay sa iyo ng mabuting payo. Hindi ito maiaalis sa iyo
dahil sila ang mga taong matatakbuhan natin sa oras na kailangan natin ng tulong. Sila ang
may malaking impluwensiya sa ating pagkatao. Bagaman ikaw ay may malayang isip at kilos
loob, hindi pa rin ito sa lahat ng oras ay maaaring pagbatayan. Kailangan natin ang mga
taong nakapaligid sa atin upang matulungan tayong magtimbang, magsuri ng mga bagay-
bagay at maggabay tungo sa tamang pagpapasya.
Kaugnay nito, mula sa pananaw ng isang Alemang pilosoper
na si Jürgen Habermas tungkol sa pagiging indibidwal ng tao na
tayo ay nilikha upang makipagkapwa at makibahagi sa buhay-sa-
mundo (lifeworld), at itong buhay-na-mundo ay nabubuo naman sa
pagkomunikasyon ng kanyang mga kasapi. Dagdag pa niya,
nahuhubog lamang ng tao ang kanyang pagkakakilanlan sa
pakikibahagi sa kanyang pakikipag-ugnayan sa kapwa. Ito ay
pananaw na etikal sapagkat may kinalaman ito sa magandang buhay para sa akin, para sa
atin at sa ating lipunan (Good life for me for us in community) at moral dahil ibinibigay nito
kung ano ang mabuti para sa lahat (what is just for all). Nakita mo na, napakahalaga ng
iyong bahagi sa iyong sarili, kapwa at sa lipunan. Ikaw ang bumubuo sa pangkalahatan.
Gamit ang kilos-loob, nakapipili tayo sa mga pagpipilian – mabuti man ito o masama.
Kaya nga, ang kalayaan ay hindi lamang para gawin ang sariling gusto dahil nagiging daan
ito upang ikaw ay magkamali sa pasya o pagpili. Maipapayo na suriing mabuti ang mga
plano sa buhay upang maging batayan sa maayos na tatahaking karera. Ang isang
kabataan na nais ng kalayaan at nais na maging malaya ay kailangan na maikintal sa isip
ang kaniyang kapangyarihan na gamitin sa tama at mabuti ang kaniyang pagpili.

DRAFT
March 31, 2014
Illustrations:
Isang batang naging masaya sa
kanyang mga pinagkakaabalahang
interes mula sa kanyang mga
natuklasang taelnto.. hal.,
pagguhit, pagsulat, pagsayaw at
pakikisalamuha sa iba.
Sa yugtong kinalalagyan mo ngayon, mainam na matutuhan mo na ang buhay ay
binubuo ng maraming pagpipilian. Lahat ng bagay sa mundo ay dapat na pag-isipang
mabuti. Kahit ang taong ayaw pumili o magpasya o makialam sa isang bagay o sitwasyon ay
pumipili pa rin sa isang aksyon o kilos: ang hindi pagpili o hindi pakikialam. Dahil ang tao ay
malaya at may kakayahang pumili, siya ay inaasahang maging mapanagutan sa piniling
pasya at maging masaya para dito.
Manahimik sumandali at maglaan ng panahon sa pagsagot dito.
Sa bahaging ito ng modyul, pagtuunan mo naman nang malaking pansin ang mga
pansariling salik sa pagpili ng tamang kursong akademiko o teknikal-bokasyonal, negosyo o
hanapbuhay ayon sa iyong:
1. Talento 4. Pagpapahalaga
2. Kasanayan (skills) 5. Katayuang pinansiyal
3. Hilig 6. Mithiin
Basahin at unawain ang mga ito sa tulong at gabay ng iyong guro sa EsP Baitang 9.
1. Talento. Paglipas ng dalawang taon, pagkatapos mong masuri at malaman ang mga
resulta na lumabas sa iyong Multiple Intelligences Survey Form noong ikaw pa ay nasa
Baitang 7, lumabas ba at napalago mo ba ito nang buong husay o mas lalo itong
nadagdagan dahil naging malaya ka sa
pagpapahayag ng iyong sarili sa kursong nais mong
kunin? Naibahagi mo rin ba ito sa iba tulad ng iyong
mga kamag-aral, kaibigan at kapatid? Tandaan mo na
ang mga talento ay isang pambihirang biyaya at likas
na kakayahang kailangang tuklasin dahil ito ang
magsisilbi mong batayan sa pagpili ng tamang
kursong akademiko o teknikal-bokasyonal, negosyo o hanapbuhay sa iyong pagtatapos
ng Junior High School (Baitang 10). Sa iyong pagsusuri mula sa mga talentong
napaunlad mo na, alin pa sa mga ito ang natuklasan mo at ngayon ay napagtutuunan mo
Ang isang kabataan na nais ng kalayaan ay kailangan na maikintal sa isip
ang kaniyang kapangyarihan na gamitin sa tama at mabuti ang kaniyang pagpili.
Repleksiyon para sa iyo!
1. Kung babalikan mo ang Baitang 7, pareho pa rin kaya ang kursong pinili mo noon sa
ngayon? Kung iyon pa rin, ano ang naging batayan mo sa pagpili?
2. Kung nagbago naman, ano ang mga dahilan ng pagbabago ng iyong isip?

DRAFT
March 31, 2014
Illustration
Isang larawan ng batang nasa
baitang 9 na nakikita ang kanyang
hinaharap na siya ay magiging
matagumpay na Social worker na
naglilingkod mula sa kanyang
piniling kurso. At nagpapakita ng
mga paglalarawan sa kategorya ng
people skills
ng pansin at pagpapahalaga? Maaari bang isa-isahin mo ito upang maging
konsiderasyon mo sa pag-iisip ng angkop na kurso para sa iyo?
Balikan natin ang mga Talino o Talentong ito mula sa teorya na binuo ni Dr.
Howard Gardner (1983):
1. Visual Spatial 5. Musical/ Rhythmic
2. Verbal/ Linguistic 6. Intrapersonal
3. Mathematical/ Logical 7. Interpersonal
4. Bodily/ Kinesthetic 8. Existential
Nakapag-imbentaryo ka na ba ng mga napalago mong talento mula sa itaas? Alin sa
kanila ang tunay na makatutulong sa iyo sa pagpili mo ng tamang kurso? Gamitin ang
iyong kalayaang mag-isip at ang iyong malayang kalooban sa pagkakataong ito.
Kung matagumpay mong maitutugma ang iyong talento sa trabaho/ hanapbuhay ay
makakamit mo ang kagalingan at produktibong paggawa.
2. Kasanayan (Skills). Ang mga kasanayan o skills ay isa ring maituturing na mahalagang
salik sa paghahanda sa iyong pipiliing kurso. Ang mga kasanayang ating tinutukoy ay ang
mga bagay kung saan tayo mahusay o magaling. Ito
ay madalas na iniuugnay sa salitang abilidad,
kakayahan (competency) o kahusayan (proficiency).
Upang makilala at matukoy mo ang iyong mga
kasanayan sa isang bagay, kailangang ikaw ay may
hilig o interes, mga tiyak na potensiyal at malawak
na kaalaman. Sa iyong pagsusuring pansarili, may
mga tiyak ka bang kasanayan o skills na siyang
magagamit mo sa pagtukoy ng iyong pipiliing kurso? Kung hindi mo pa tukoy ang mga ito,
makabubuting tingnan at bigyan ng oras ang mga kategorya na nakalista sa ibaba
(Career Panning Workbook, 2006):
1. Kasanayan sa Pakikiharap sa mga Tao (People Skills) – nakikipagtulungan at
nakikisama sa iba, magiliw, naglilingkod at nanghihikayat sa iba na kumilos, mag-isip
para sa iba.
2. Kasanayan sa mga Datos (Data Skills) – humahawak ng mga dokumento, datos,
bilang, naglilista o nag-aayos ng mga files at ino-organisa ito, lumilikha ng mga
sistemang nauukol sa mga trabahong inatang sa kanya
3. Kasanayan sa mga Bagay-bagay (Things Skills) – nagpapaandar, nagpapanatili o
nagbubuo ng mga makina, inaayos ang mga kagamitan; nakauunawa at umaayos sa
mga pisikal, kemikal at biyolohikong mga functions.

DRAFT
March 31, 2014
Illustration
Larawan ng isang batang na Baitang 9
na nagpapakita ng kanyang kasiyahan
habang ginagampanan ang tungkulin sa
tahanan (hal., paglilinis ng bentilador at
pag-a-assemble dito pagkatapos linisin)
/ tungkulin sa paaralan (hal., masayang
paggawa ng proyekto at takdang aralin
4. Kasanayan sa mga Ideya at Solusyon (Idea Skills) – lumulutas ng mga mahihirap at
teknikal na bagay at nagpapahayag ng mga saloobin at damdamin sa malikhaing
paraan.
Mainam na ngayon pa lamang ay matiyak mo nang maaga ang iyong mga kasanayan o
skills, nang sa gayon ay makatulong ito nang malaki sa iyong pagpili ng kurso nais kuhain.
3. Hilig. Nasasalamin ito sa mga paboritong gawain na nagpapasaya sa iyo dahil gusto mo
at buo ang iyong puso na ibigay ang lahat ng makakaya nang hindi nakakaramdam ng
pagod o pagkabagot. Salungat dito ang mga
gawain o bagay na ayaw mong gawin.
Nakararamdam ka ng kawalan ng sigla at mabagal
na pagkilos kung kaya maikling oras lamang ang
iyong ginugugol sa mga ito. Kumpara sa mga
bagay na kinahihiligan mong gawin, hindi mo
pansin ang humahabang oras sa pagsasagawa ng
mga ito dahil nasisiyahan kang gawin kahit ito ay
mahirap sa paningin ng iba. Kung magagawa sa ngayon ang ituon ang pansin sa mga
tiyak mong mga hilig, umasa kang mas magiging madali ang pagpili ng iyong nais na
kuning kurso sa iyong nalalapit na Senior High. Hamon ito na dapat mong paghandaan
upang maging makabuluhan ang iyong pipiliing hanapbuhay o negosyo at matiyak ang
pagiging produktibo at pakikibahagi sa pagpapaunlad ng ating ekonomiya.
Hinati ng Sikolohistang si John Holland sa anim ang mga Jobs/ Careers/ Work
environments, ito ay ang mga sumusunod: Realistic, Investigative, Artistic, Social,
Enterprising at Conventional. Hindi lamang nasa iisang kategorya ang hilig o interes ng
isang tao, maaari siyang magtaglay ng tatlong kombinasyon. Halimbawa, maaring tatlo
ang kombinasyon ng kanyang trabaho gaya ng ESA (Enterprising, Social at Artistic) o di
kaya naman ISC (Investigative, Social at Conventional) o anumang dalawa o tatlo sa iba’t
ibang kombinasyon.
Kung ang linya ng ating interes ay ESA (Enterprising, social at Artistic), ikaw ay
malalagay sa linya na ang mga trabaho ay may kaugnayan din sa ESA.
Tingnan muli ang mga letra na nakalista sa itaas na may anim na grupo at ang mga
paglalarawan nito sa ibaba. Isipin mo kung paano mo magugustuhan o hindi ang mga
gawain/trabaho sa bawat sitwasyong tinalakay at paano ang mga ito ay nagkaroon ng
kaugnayan sa iyong personalidad, katangian at interes.

DRAFT
March 31, 2014
Sa mas malawak na pagtingin, ang mga kategoryang ito ay maaaring makabuo ng
mas marami pang mga job personalities, ang ilan sa mga ito ay maaaring maging taliwas sa
katangian ng isang tao at ang kanyang piniling trabaho. Halimbawa, ang isang tao ay nasa
kategoryang “realistic” (R) ngunit maari rin maging “artistic” (A) at ang “enterprising” (E) ay
makakita ng trabahong ang gawain ay masiglang naglilingkod sa publiko sa ilalim ng
Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Kayamanan o DENR. Gamitin mo ang mga ideyang
ito patungo sa magandang hakbangin sa mas malawak mo pang pag-unawa sa iyong sarili.
Mga Interes Deskripsyon Halimbawa ng mga Trabaho
Realistic -ang taong nasa ganitong interes ay
mas nasisiyahan sa pagbuo ng mga
bagay gamit ang kanilang malikhaing
kamay o gamit ang mga kasangkapan
kaysa makihalubilo sa mga tao at
makipagpalitan ng opinyon. Ang mga
taong realistic ay matapang at
praktikal, at mahilig sa mga gawaing
outdoor.
forester, industrial arts teacher, radio operator,
auto engineer, mechanical engineer, mining
engineer, vocational agriculture teacher, civil
engineer, industrial engineering technician,
aircraft mechanic, mechanical engineer
technician, fish and game warden, surveyor,
dental technician, architectural draftsman,
electrician, jeweler, powerhouse repairman,
tool and die maker, machinist, mechanic, stone
cutter, locksmith, nuclear reactor technician,
tree surgeon, piano tuner, typesetter, air
conditioning engineer, ship pilot, instrument
mechanic, motion picture projectionist,
carpenter, tailor, machine repairer.
Investigative - ang mga trabahong may mataas na
impluwensiya dito ay nakatuon sa mga
gawaing pang-agham.Ang mga taong
nasa ganitong interes ay mas gustong
magtrabaho nang mag-isa kaysa
gumawa kasama ang iba. Sila ay
mayaman sa ideya at malikhain sa
mga kakayahang pang-agham, isa na
rito ang mga pananaliksik. Mapanuri,
malalim, matatalino at task-oriented
ang mga katangian nila.
Economist, internist, physician, anthropologist,
astronomer, pathologist, physicist, chemist,
production planner, medical lab assistant, tv
repairer, biologist, osteopath, chiropractor,
math teacher, natural science teacher,
optometrist, psychiatrist, psychologist, medical
technologist, bacteriologist, physiologist,
research analyst, computer analyst,
programmer, pharmacist, actuary, quality
control technician, computer operator,
geologist, mathematician/statistician, surgeon,
meteorologist, agronomist, animal scientist,
botanist, zoologist, horticulturist, natural
scientist, oceanographer, biochemist,
veterinarian, geographer, x-ray technician,
administrator, dentist, tool designer, chemical
lab technician, engineers such as aircraft,
chemical, electrical, metallurgical, radio/tv
technician, engineering aide, weather observer.

DRAFT
March 31, 2014
Artistic - ang mga taong may mataas na
interes dito ay mailalarawan bilang
malaya at malikhain, mataas ang
imahinasyon at may malawak na
isipan. Nasisiyahan ang mga nasa
ganitong interes sa mga sitwasyon
kung saan nakararamdam sila ng
kalayaan na maging totoo, nang
walang anumang estrukturang
sinusunod at hindi basta napipilit na
sumunod sa maraming mga
panuntunan. Nais nila ang mga
gawaing may kaugnayan sa wika,
sining, musika, pag-arte, pagsulat at
iba pa.
Drama coach, language teacher, journalist-
reporter, drama-teacher, dancing –teacher,
foreign language interpreter, philosopher, art
teacher, literature teacher, music teacher,
musician, orchestra conductor, advertising
manager, entertainer, public relations person,
fashion model, writer, editor, radio program
writer, dramatist, actor/actress, designer,
interior decorator, critic, fashion illustrator,
furniture designer, jewelry designer, furrier,
garment designer, decorator, architect, artist,
photographer , photograph retoucher,
photolithographer (printer), music arranger,
composer.
Social - ang mga nasa ganitong grupo ay
kakikitaan ng pagiging palakaibigan,
popular at responsable. Gusto nila ang
interaksyon at pinaliligiran ng mga tao.
Madalas na mas interesado sila sa
mga talakayan ng mga problema o
sitwasyon ng iba at mga katulad na
gawain, kung saan mabibigyan sila ng
pagkakataong magturo, magsalita,
manggamot, tumulong at mag-asikaso
- education, teaching, social welfare, human
development, counseling, health professions
(medicine, nursing, etc.), social service,
compensation advising etc., dorm director,
interviewer, employment representative, funeral
director, chamber of commerce executive,
employee benefits approver, food service
manager,claim adjuster, production expediter,
health and welfare coordinator, educational
administrator, training director, historian,
environmental health engineer, home service
rep., community recreation administrator,
business agent, extension agent, physical
education teacher, building superintendent,
therapist, political scientist, sociologist, social
and group worker, personnel director, food and
drug inspector, teacher, minister, librarian,
foreign service officer, history teacher
Enterprising - likas sa mga taong nasa ganitong
grupo ang pagiging mapanghikayat,
mahusay mangumbinsi ng iba para sa
pagkamit ng inaasahan o target goals.
Ang mga taong may mataas na interes
dito ay madalas na masigla,
nangunguna at may pagkusa at kung
minsan ay madaling mawalan ng
pagtitimpi at pasensya
- sales and marketing field, banker, insurance
underwriter, real state appraiser, florist,
industrial engineer, contractor, warehouse
manager, salesperson-technical products,
lawyer, judge, attorney, tv/radio announcer,
branch manager, director industrial relations,
government official, insurance manager,
managers such as restaurant/office/
traffic/human resource/production, etc., salary
and wage administrator, labor arbitrator,
systems analyst, director of compensation and
benefits, securities salesperson, human

DRAFT
March 31, 2014
Illustration
Tatlong larawan ng mga taong
nagpamalas ng pagsisikap at
pagmamahal sa kanilang trabaho at
nagtagumpay dito. Kung hindi dahil sa
ipinamalas na pagpupunyagi ay hindi
makakamit ang tunay na kaganapan.
resource recruiter.
Conventional - ang mga grupo o pangkat ng mga
taong may mataas na interes dito ay
naghahanap ng mga panuntunan at
direksyon; kumikilos sila nang ayon sa
tiyak na inaasahan sa kanila. Sila ay
maaaring mailarawan bilang matiyaga,
mapanagutan at mahinahon. Masaya
sila sa mga gawaing tiyak, may
sistemang sinusunod, maayos ang
mga datos at organisado ang record.
- clerical,administrative, time study analyst,
business (commercial) teacher, finance expert,
accountant, credit manager, timekeeper, auto
writing machine operator, bookkeeping
machine operator, estimator, foreign trade
clerk, office worker, payroll clerk, accounting
machine operator, personnel clerk, sales
correspondent, reservations agent,
bookkeeper, cashier, secretary, medical
secretary, library assistant, data processing
worker, mail clerk, personnel secretary,
proofreader at iba pa.
4. Pagpapahalaga. May kilala ka bang taong
nakamit ang kaniyang pangarap sa buhay
nang dahil sa kaniyang mga natatanging
pagpapahalaga? Sa iyong palagay, ano kaya
ang nagpaunlad sa mga taong ito? Ang
kanilang mga ipinamalas na pagsisikap na
abutin ang mga ninanais sa buhay at
makapaglingkod nang may pagmamahal sa
bayan bilang pakikibahagi sa pag-unlad ng
ating ekonomiya.
Sa isang gurong nagbibigay ng mga aralin, takda at grado, at humihikayat sa
kaniyang mga mag-aaral na matuto at magsikap sa pag-aaral, ang mga pagpapahalaga
ay may kalakip na kaalaman at pagsasanay. Personal na alam ng guro ang halaga at
bunga ng kaalaman mula sa pormal na pag-aaral tungo sa magandang hinaharap ng
kaniyang mga mag-aaral. At siya, sa kaniyang sinumpaang tungkulin ay determinado na
ganapin ito nang buong tapang para sa kapakanan at kabutihan ng kaniyang mga mahal
na mag-aaral. Gayunpaman, sa tindi at bigat ng kanilang responsibilidad, gusto niya ang
kaniyang ginagawa at masaya siya dahil dito niya nakikita ang kaganapan ng kaniyang
mga pinili at pinahalagahang katangian.
5. Katayuang Pinansiyal. Mahalagang isaalang-alang mo ang kasalukuyang kalagayan o
ang kakayahang pinansyal ng iyong mga magulang. Gayundin, ang mga taong
nagbibigay ng suportang pinansyal sa iyong pag-aaral hanggang sa Baitang 10 patungo
sa paghahanda mo nang angkop at tamang kurso. Makatutulong ang pansariling salik na

DRAFT
March 31, 2014
Illustration:
Larawan ng batang nasa
Baitang 9 na nagsusulat ng
mga plano ng kanyang
kursong kukunin batay sa
kanyang katayuang
pinansyal.
Illustration:
Larawan ng isang batang nangangarap ng
mga salitang nasa itaas na minimithi niya
pagdating ng panahon…ang pagkamit ng
hinahangad sa buhay
ito upang ikaw ay magpasya nang malaya at kumilos ayon sa ikabubuti ng iyong sarili at
pagiging produktibong bahagi ng lakas-paggawa. Sa ganoong paraan, makaaambag ka
sa patuloy na pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
Sa pagkakataong ito, subukan mong sukatin ang iyong sarili pagdating sa
kasalukuyang katayuang pinansyal na kakayahan ng iyong magulang na pagpapaaral sa
iyo.
1. Angkop ba ang kursong kukunin ko sa estado o
kakayahang pinansyal ng mga magulang ko?
2. Kakayanin ko ba ang demand sa akin kung kukuha ako
ng kursong akademiko?
3. Kung kursong teknikal-bokasyonal naman ang aking
magiging priyoridad sa pagtuntong ko ng Baitang 11,
anong mga benepisyo ang aking makukuha mula dito na
pumapabor at sumasagot sa aking sitwasyon sa buhay
pagdating sa katayuang pinansyal ng aking mga
magulang?
4. Sa kursong sining-isports, alin sa mga talento, hilig at
interes ko ang maaari kong maituring na gabay sa pagpili ko ng kurso sa Baitang 11?
5. Tiyak na ba ako sa aking pasya tungkol sa kursong aking kukunin? Ano-ano pa
ang aking mga alalahanin na may kaugnayan sa katayuang pinansyal ng aming
pamilya?
6. Mithiin. Kalakip ng pagkamit ng mithiin sa buhay
ay ang pagkakaroon ng matibay na personal na
pahayag ng misyon sa buhay. Hindi lamang
dapat umiral sa iyo ang hangaring magkaroon
ng mga materyal na bagay at kaginhawaan sa
buhay, kailangan ay isipin rin ang pakikibahagi
para sa kabutihang panlahat. Kung ngayon pa
lamang sa mura mong edad ay matutuhan
mong bumuo ng iyong personal na misyon sa
buhay, hindi malabong makamit mo ang iyong mithiin sa buhay at sa iyong hinaharap.
Sa huling pansariling salik na ito sa pagpili ng tamang kursong kukunin ay
masasabing may malaking bahagi sa pagtamo ng iyong mga naisin sa buhay. Dito na
hinahamon ang iyong kakayahan upang isakatuparan o gawing ganap ang iyong mithiin

DRAFT
March 31, 2014
sa buhay. Sigurado akong may ginamit kang pamantayan sa pagtakda at pagkamit ng
iyong mga itinakdang mithiin.
Subukan mong sagutin at pagnilayan ang mga inihandang katanungan para sa iyo.
1. Mula sa mga natalakay na naunang mga salik na pinagbatayan mo sa pagpili,
anong kurso (akademiko o teknikal-bokasyonal, sining at isports) ang nasa isip mo
ngayon?
2. Angkop ba ito sa iyong kakayahan sa pag-abot ng mga mithiin ayon sa itinakda
mong panahon?
3. Alin sa mga itinakda mong mithiin ang pangmadalian (short-term) at
pangmatagalan (long-term)?
4. Positibo ka bang ito ay matutupad ayon sa itinakda mong panahon na mangyari
ito? Kung hindi, anong alternatibo o iba pang paraan ang naiisip mo?
5. Sino-sino ang mga posibleng tao na maaari mong malapitan na higit na
makatutulong sa pag-abot mo ng iyong mithiin?
Ngayong nasagot mo na ang mga katanungang ito, malaki ang posibilidad na
maisaayos pa ng mabuti ang mga itinakda mong mithiin bilang pansariling salik sa pagpili ng
tamang kursong akademiko o teknikal-bokasyonal. Binabati na kita!
Ang anim na pansariling salik sa pagpili ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal
ay ilan lamang na gabay tungo sa iyong maayos na pagpili patungo sa maunlad na
hanapbuhay na nag-aantay sa iyo sa pagtatapos mo sa Senior High. Kaya, ngayon pa
lamang mula sa iyong kakayahang mag-isip (intellect) at kalayaan ng kilos-loob (freewill) ay
gamitin ito tungo sa tama at wastong pagpili o pagpapasya.
Kung magagawa mo ngayon na pumili ng tamang kurso para sa Baitang 11,
makakamit mo ang tunay na layunin nito:
Una, ang pagkakaroon ng makabuluhang hanapbuhay. Dito, hindi lamang
makatutulong na maiangat ang antas ng iyong buhay dahil sa magandang kita/sweldong
kalakip nito kundi ang halaga ng pagkamit ng iyong kaganapan mula sa kasiyahang
nakukuha at pagpapahalaga sa iyong paggawa. Mas lalo mong naibibigay ang iyong
kahusayan dahil ang talento, kasanayan at interes ang iyong puhunan.
Pangalawa, tataglayin mo ang katangian ng isang produktibong manggagawa. Ang
produktibong manggagawa ay masasabing isang “asset” ng kanyang kompanya o
institusyong na kinabibilangan. Katulong siya sa pagpapaunlad ng mga programa at
adhikain ng kaniyang pinagtatrabahuhan tungo sa sama-samang paggawa.
Pangatlo, kung masisiguro ang pagiging produktibo sa iyong mga gawain, ikaw rin ay
nakikibahagi sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng bansa. Naipamamalas ito sa pamamagitan
ng tamang pamamahala ng oras sa pagtapos ng gawain, pagpapasa ng mga proyekto sa

DRAFT
March 31, 2014
takdang-araw, paggamit ng teknolohiya para sa mabilis na produksiyon at maayos na
pakikitungo sa iba at naaabot mo ang iyong itinakdang layunin. Kung ang isang mag-aaral
na katulad mo ay may paghahanda sa hinaharap, hindi malayo na taglayin mo ang mga
kahanga-hangang gawi na ito at maging bahagi ka ng lumalaking bilang ng mga magagaling
na manggagawa ng ating bansa.
Tayain natin ang iyong pag-unawa
Mula sa iyong nabasa, subukan natin ang iyong pagkaunawa sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga ibaba at isulat ito sa iyong dyornal o kuwaderno.
1. Ano-ano ang mga pansariling salik sa pagpili ng tamang kursong Akademiko o
Teknikal-Bokasyonal, Sining at Isports, Negosyo o Hanapbuhay sa pagtuntong mo ng
Senior High (Baitang 11-12)?
2. Bakit mahalaga ang mga pansariling salik na ito sa pagpili mo ng iyong kurso at
hanapbuhay?
3. Alin sa mga pansariling salik sa pagpili ng kurso ang iyong higit na isinaalang-alang?
Alin ang hindi? Ipaliwanag.
4. Bilang kabataan, anong mga hamon ang iyong hinaharap sa kasalukuyan (Baitang
10) na may kaugnayan sa iyong pagsasaalang-alang sa pipiliing kurso o hanapbuhay
(akademiko o teknikal-bokasyonal)?

DRAFT
March 31, 2014
Anong konsepto ang naunawaan mo sa tinalakay tungkol sa mga pansariling salik sa
pagpili ng kurso? Sundan ang isang flow chart.
TUNGO
SA
KURSONG AKADEMIKO, TEKNIKAL-BOKASYONAL,
SINING AT ISPORTS, NEGOSYO O HANAPBUHAY
TUGMA
SA
MGA PANSARILING SALIK SA PAGPILI NG KURSO
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________

DRAFT
March 31, 2014
Pagganap
Panuto: Pag-aralan natin ito. Ang heksagon na nakalarawan sa ibaba ay nagpapakita ng
anim na pangunahing interes. Ang anim na interes na ito ay magkakaugnay batay sa
kanilang pagkakasunod-sunod at sa mga katapat nito ay ang mga magkakasalungat na
katangian ng bawat interes. Kulayan ang mga bahagi ng heksagon ayon sa tindi ng iyong
interes, pumili lamang ng tatlo.
Paggawa ng Aking Heksagon ng mga Hilig
Tanong:
1. Ano ang kinalabasan ng iyong pagsusuri sa heksagon?
2. May pagkakasundo ba ang bawat isa o magkakasalungat ang isa’t-isa? Anu-ano ito? Alin
ang mga magkasalungat?

DRAFT
March 31, 2014
3. Kung magkasalungat, ano ang implikasyon nito sa iyong pagpili ng kurso?
4. Paano mo ito babalansehin upang makapili ka ng angkop na kurso para sa iyo? Ilahad
ang iyong mga hakbangin dito.
Pagninilay
Panuto: Pagnilayan ang mga sumusunod. Isulat sa kuwaderno ang iyong sagot.
1. Bakit mahalagang matukoy ang mga iyong mga interes/hilig, kasanayan (skills), talento,
mga pagpapahalaga at mithiin sa buhay sa pagpili mo ng iyong kukuning kurso?
2. Paano mo iuugnay ang mga pansariling salik sa pagpili ng kurso, akademiko o teknikal-
bokasyonal, sining at isports sa iyong paghahanda para sa paghahanapbuhay?
Pagsasabuhay
Force Field Analysis
Panuto: Tingnan at Pag-aralan ang halimbawa sa ibaba. Subukang bumuo ng isang Force
Field Analysis. Ito ay isang tool sa paglutas ng isang suliranin ng pagsasakatuparan ng
iyong mga plano. Kasama dito ang pagsuri sa mga puwersa (forces) na nakakaapekto sa
iyong mga gawain na maaaring nakatutulong o nakasasagabal patungo sa pagkamit ng
iyong Career Goal o mithiin sa buhay.

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman.

DRAFT
March 31, 2014
Mga Kakailanganing Kagamitan: (websites, software, mga aklat, worksheet)
Mga Sanggunian:
Covey, Sean. The 7 Habits of Highly Effective Teens. NY.Fireside. (1998)
Dy, Manuel B., Contemporary Social Philosophy, Makati City: Katha Publishing Co., Inc.,
2013
Dy, Manuel B., Mga Babasahin sa Pilosopiyang Moral.
Santamaria, Josefina (2006), Career Planning Workbook (4th ed.), Makati City: Career
Systems, Inc.
Career: A Dream, A Mission, A Vocation
Website:
Retrieval date: November 12, 2013
http://www.labanmovie.com/thefilm2.html
http://www.labanmovie.com/bios1.html
http://objectivistanswers.com/questions/3950/what-is-productive-work
http://en.wikipedia.org/wiki/Productivity
http://siteresources.worldbank.org/INTDEBTDEPT/Resources/468980-
1316457581843/IGC2011_Ronnas.pdf
http://www.fundingcentral.org.uk/Page.aspx?SP=6296
http://en.wikipedia.org/wiki/Collaborative_working_environment
http://en.wikipedia.org/wiki/Force-field_analysis
https://www.google.com.ph/search?q=force+field+analysis&rlz=1C1CHJX_enPH419PH419&
es_sm=93&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6RWEUsHsI6WXiAfS6YGoBA&ved=0
CD0QsAQ&biw=1365&bih=665#facrc=_&imgdii=_&imgrc=rdWfRs77EgXvbM%3A%3BN2hsl
I4suapteM%3Bhttp%253A%252F%252F
www.mindtools.com%252Fmedia%252FDiagrams%252FForce-Field-Analysis-
ExampleLARGE1.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fjobspapa.com%252Fkurt-lewin-force-
field-analysis-book-kootation.html%3B1208%3B889

DRAFT
March 31, 2014
Ikaapat na Markahan
MODYUL 14 PERSONAL NA PAHAYAG NG MISYON SA BUHAY
Naranasan mo na bang pumunta sa isang lugar na hindi mo alam ang tamang daan ng
iyong pupuntahan? Paano kaya kung ikaw ay magkamali? Paano kung ikaw ay maligaw? Ano
kaya ang maaaring mangyari sa yo?
Sa modyul 13, natuklasan mo ang kahalagahan ng pagiging tugma ng iyong mga
personal na salik sa mga pangangailangan ng pipiliin mong kurso. Ang pagtutugmang ito ay
isang tulong sa pagkakaroon mo ng makabuluhang trabaho at negosyo na makatutulong sa
pagiging produktibo mo at pakikibahagi sa pagpapaunlad ng ekonomiya ng ating bansa.
Layunin naman ng modyul na ito na magabayan ka upang magkaroon ng tamang
direksiyon sa kurso o karera na iyong pipiliin. Sa pamamagitan nito, makikita mo ang
kahalagahan nito sa iyong buhay at mula dito ay masasagot mo ang mahalagang tanong na:
Bakit mahalagang makabuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay?
Handa ka na ba? Simulan mo na ang iyong paglalakbay patungo sa pagbuo ng Personal
na Misyon ng Iyong Buhay.
14.1 Nakapagpapaliwanag ng kahalagahan ng Personal na Pahayag ng Misyon sa
Buhay
14.2 Natutukoy ang mga hakbang sa pagbuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa
Buhay
14.3 Napatutunayan na sa pamamagitan ng pagbuo ng Personal na Pahayag ng Misyon
sa Buhay, nagkakaroon ng malinaw na direksiyon ang kurso o karera
14.4 Nakapagbubuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng awput sa Kakayahang Pampagkatuto 14.4:
 Nagtataglay ng S.M.A.R.T. ang nabuong Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
 Nakagawa ng talahanayan o matrix upang maging tiyak ang bawat elemento nito

DRAFT
March 31, 2014
 Naging malikhain sa paggawa nito gamit ang iba’t-ibang resources
Paunang Pagtataya
Panuto: Panato: Basahin at unawaing mabuti ang mga aytem at piliin ang titik ng
pinakatamang sagot. Isulat ito sa iyong kwaderno.
1. Alin sa mga sumusunod ang hindi kahulugan ng Personal na Misyon sa Buhay?
a. Ito ang batayan ng tao sa kaniyang pagpapasya.
b. Ito ay katulad ng isang personal na Kredo o motto na nagsasalaysay ng nais mong
mangyari sa iyong buhay.
c. Isang magandang paraan ito upang higit na makilala ang sarili.
d. Ito ay gawain tungo sa paglilingkod sa kapuwa.
2. Ang Personal na Misyon sa Buhay ay maaaring mabago o palitan.
a. Tama, sapagkat araw-araw ay mayroong nababago sa tao.
b. Mali, sapagkat mawawala ang tuon ng pahayag kung ito ay babaguhin o papalitan.
c. Tama, sapagkat patuloy na nagbabago ang tao sa konteksto ng mga sitwasyon sa
buhay.
d. Mali, sapagkat ito na ang iyong saligan sa buhay. Maaring magkaroon ng problema kung
ito ay babaguhin pa.
3. Ayon kay Stephen Covey, nagkakaroon lamang ang misyon natin sa buhay ng
kapangyarihan kung:
a. nagagamit sa araw-araw ng mayroong pagpapahalaga.
b. nakikilala ng tao ang kaniyang kakayahan at katangian.
c. nagagampanan nang balanse ang tungkulin sa pamilya, trabaho at komunidad.
d. kinikilala niya ang kaniyang tungkulin sa kaniyang kapuwa.
4. Ito ay ang hangarin ng isang tao sa buhay na magdadala sa kaniya tungo sa kaganapan.
a. Misyon c. Propesyon
b. Bokasyon d. Tamang Direksiyon
5. Ang ibig sabihin nito ay calling o tawag.
a. Bokasyon c. Tamang Direksiyon
b. Misyon d. Propesyon

DRAFT
March 31, 2014
6. Saan dapat makabubuti ang isasagawang pagpapasya?
a. Sarili, simbahan at lipunan c. Paaralan, kapuwa at lipunan
b. Kapuwa, lipunan, at paaralan d. Sarili, kapuwa at lipunan
7. Ang mga sumusunod ay pansariling pagtataya sa paglikha ng Personal na Misyon sa
Buhay maliban sa:
a. Suriin ang iyong ugali at katangian c. Tukuyin ang mga pinahahalagahan
b. Sukatin ang mga kakayahan d. Tipunin ang mga impormasyon
8. Sa paggawa ng Personal na Misyon sa buhay kinakailangan na ito gamitan mo ng
SMART. Ano ang kahulugan nito?
a. Specific, Measurable, Artistic, Relevance, Time Bound
b. Specific, Measurable, Attainable, Relevance, Time Bound
c. Specific, Manageable, Attainable, Relevance, Time Bound
d. Specific, Manageable, Artistic, Relevance, Time Bound
9. Bakit mahalaga na magkaroon ng tamang direksiyon ang isang tao.
a. Upang siya ay hindi maligaw
b. Upang matanaw niya ang hinaharap
c. Upang mayroon siyang gabay
d. Upang magkaroon siya ng kasiyahan
10. Ayon kay Rev. Fr. Jerry Orbos, ang tunay na misyon ay ang paglilingkod sa Diyos at
kapuwa.
Ano ang maibibigay nito sa tao sa oras na isinagawa niya ito?
a. Kapayapaan c. Kaligayahan
b. Kaligtasan d. Kabutihan
Gawain 1
Sa bawat araw ay nagpapasya ang tao hindi ba. Ikaw, paano ka nagpapasya? Sa iyong
palagay nakatuon ba ang iyong pasya sa tamang direksiyong na iyong pupuntahan? Mayroon
ka bang saligang ginagamit upang maging maayos at tama ang iyong gagawin?

DRAFT
March 31, 2014
Panuto:
1. Punan ang kolum sa ibaba.
2. Magbigay ng limang sitwasyon sa iyong buhay na kung saan nagsagawa ka ng
pagpapasya.
3. Isulat sa mga sumusunod na kolum kung paano mo ito isinagawa, ano
mabuting naidulot nito at hindi mabuting naidulot nito sa iyo?
4. Isulat ang iyong sagot sa kuwaderno.
Sitwasyon sa Aking
Buhay
Paano isinagawa
ang pagpapasya?
Mabuting Naidulot Hindi Mabuting
Naidulot
1.
2.
3.
4.
5.
Sagutin ang mga tanong:
1. Ano ang natuklasan mo sa iyong sarili mula sa gawain?
2. Bakit mahalaga na magpasya nang tama? Ipaliwanag.
3. Mayroon ba itong magiging epekto sa iyong buhay sa hinaharap? Pangatwiranan.
Gawain 2
Panuto:
1. Mula sa naunang gawain ay gumawa ng Linya ng Buhay o Life Line.
2. Isulat ang mga ginawang pagpapasya sa mga sitwasyon na naranasan mo sa iyong
buhay.

DRAFT
March 31, 2014
Ang Linya ng aking Buhay
3. Ikaw ay gagawa ng Line Graph. Tingnan ang halimbawa at isulat ito sa iyong kuwaderno.
Ikaw naman…..

DRAFT
March 31, 2014
Mga Tanong:
1. Ano ang napansin mo sa Linya ng Iyong Buhay?
2. Mula sa iyong ginawa, nakikita mo bang tinatahak mo ang tamang direksiyon na
iyong nais na mangyari sa iyong buhay? Bakit? Ipaliwanag.
3. Paano makatutulong sa isang tao ang pagkakaroon niya ng gabay o pattern sa kaniyang
buhay? Ipaliwanag.
5. Mahalaga ba sa isang taong magkaroon siya ng kaniyang magiging gabay sa
kaniyang ginagawang pagkilos at pagpapasya? Ipaliwanag.
6. Ano kaya ang tawag sa saligang ito?
7. Matapos mong sagutan ang Gawain 1 at 2 ay ibahagi ang iyong sagot sa isang kamag-
aral.
Gawain 1
Panuto:
1. Isulat sa loob ng puso ang iyong mga positibong taglay na katangian.
2. Matapos mong maisulat ay pumili ka ng isang katangian mo na gustong-gusto mo. Ilagay
ito sa loob ng pentagon.
3. Ipaliwanag mo kung bakit mo ito nagustuhan. Ano ang naitulong nito sa iyo?
Hal.: Katatagan
Pagtitimpi
Katatagan- ito
ay aking
nagagamit
sa tuwing
dumarating
ang problema
at pagsubok sa
aking buhay.

DRAFT
March 31, 2014
4. Isulat mo naman ngayon sa loob ng kahon ang mga tagumpay na iyong narasanan
noong mga nakaraang taon. Maaaring ang mga ito ay tagumpay mo sa paaralan, pamilya,
pamayanan, simbahan, atbp.
Mga Tanong:
1. Ano ang napansin mo sa iyong sarili matapos mong gawin ang gawain?
2. Mayroon bang kinalaman ang iyong katangian sa iyong mga naging tagumpay?
Ipaliwanag.
3. Paano mo mapananatili ang mabubuting katangian na ito?
Gawain 2
A. Panuto:
2. Isipin mo kung ano-ano ang iyong mga pagpapahalaga mo sa buhay.
2. Isulat ito sa loob ng ulap.
3. Matapos mong maisulat lahat ay piliin mo ang isang pinakamahalaga sa iyo at isulat ito sa
patlang.
4. Ilagay ito sa iyong kuwaderno.
Ang Aking mga Tagumpay

DRAFT
March 31, 2014
__________________
B. Panuto:
1. Isulat sa loob ng kolum ang iyong naging kontribusyon na kung saan ipinakita mo
ang iyong kahusayan.
Pagpapakita ng
kahusayan sa:
Naging Kontribusyon
1. Pamilya
2. Paaralan
3. Pamayanan
4.Simbahan
C. Panuto:
3. Ngayon naman ay isulat mo ang iyong mithiin sa buhay sa loob ng biloghaba.
4. Ilagay mo kung ito ba ay pangmadalian o pangmatagalan.
5. Matapos mong isulat ito, iguhit mo naman sa loob ng screen ng telebisyon ang nakikita

DRAFT
March 31, 2014
mo sa iyong sarili matapos mong maitakda ang iyong mga mithiin. Kung ikaw ang
manonood ano ang gusto mong makita sa iyong sarili.
6. Sagutan ito sa iyong kuwaderno.
Ngayon ay ikaw naman…
Matapos mong maisulat ang iyong mga mithiin ay iguhit mo sa telebisyon set ang nais mong
makita sa iyong sarili kung ikaw ang manonood.
Mga Tanong:
1. Mula sa gawain, ano ang masasabi mo sa iyong sarili?
2. Bakit mahalaga na suriin ang mga sumusunod:
a. Mga pagpapahalaga mo sa buhay
b. Mga naging kontribusyon mo sa iyong pamilya, paaralan, pamayanan at
simbahan
c. Mga mithiin sa buhay? Ipaliwanag bawat isa.
3. Sa iyong palagay, paano ito makatutulong sa iyong pagpapasya? Ipaliwanag.
Ang Aking Mithiin sa Buhay ay
maging isang mahusay na guro.
Note: larawan ng isang telebisyon
at isang tao na nanonood sa harap
nito. Walang palabas na makikita
sapagkat sila ang guguhit sa loob
nito

DRAFT
March 31, 2014
4. Ano ang iyong iginuhit sa TV screen? Nasiyahan ka ba sa iyong napanood? Bakit?
Ipaliwanag.
5. Ibahagi ang iyong sagot sa iyong katabi at pagkatapos ay sa buong pangkat.
D. Pagpapalalim
Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
Alam mo ba ang direksiyon na tinatahak mo sa
buhay? Naitanong mo na ba sa iyong sarili kung saan ka
patungo? Tingnan mo ang larawan sa itaas. Sa iyong
palagay, alam ba ng taong iyan ang tamang direksiyon na kaniyang tatahakin? Paano kaya
kung siya ay magkamali at maligaw sa ninanais niyang puntahan? Ano kaya ang maaaring
mangyari sa kaniya? Ano kaya ang maaari niyang hantungan?
Mahalagang sigurado ang tao sa landas na kaniyang tinatahak. Ito ang susi na
makatutulong sa kaniyang na makamit ang kaniyang layunin sa buhay. Balikan natin ang iyong
napag-aralan noong ikaw ay nasa Baitang 7 pa lamang, tinalakay ninyo ang tungkol sa tamang
pagpapasya. Ito ay mahalaga sa pagkakaroon ng makabuluhang buhay at ganap na pagkatao.
Kaya sa tuwing nagpapasya, kinakailangang pag-isipan ito nang makailang ulit upang maging
sigurado at hindi maligaw. Ito ay dapat na makabubuti sa sarili, sa kapuwa at sa lipunan.
Sa pagpapasya, kailangan mo ng gabay. Tulad ng isang bulag, lubos siyang
mahihirapan sa paglalakad kung walang tungkod na gagabay sa kaniya. Ito ang nagsisilbing
kasangkapan niya upang marating niya ang kaniyang nais puntahan. Gayundin ang tao,
kailangan niya ng gabay sa pagpapasya upang hindi siya magkamali; nang sa gayon,
magkaroon ng tamang direksiyon sa pagkamit ng mga layunin. Bakit nga ba mahalaga na
magkaroon ng direksiyon ang buhay ng tao? Una, sa iyong paglalakbay sa buhay mo ngayon,
ikaw ay nasa kritikal na yugto ng buhay. Anuman ang piliin mong tahakin ay makaaapekto sa
iyong buhay sa hinaharap. Kung kaya’t mahalagang maging mapanuri at sigurado sa iyong
Upang higit na mapalalim ang iyong kaalaman sa kahalagahan ng pagbuo ng
Personal na Misyon sa Buhay, Tara na! Sasamahan kita upang maunawaan ang
babasahin.

DRAFT
March 31, 2014
gagawin na mga pagpapasya. Ikalawa, kung hindi ka magpapasya ngayon para sa iyong
kinabukasan, gagawin ito ng iba para sa iyo halimbawa ng iyong magulang, kaibigan, o ng
media. Kung kaya’t dapat na maging malinaw sa iyo ang iyong TUNGUHIN sapagkat kung
hindi, magiging mabilis para sa iyo na basta na lamang sumunod sa idinidikta ng iba sa mga
bagay na iyong gagawin.
Tunay na mahalaga ang pagkakaroon ng malinaw na tunguhin sa buhay. Marahil
tinatanong mo ang iyong sarili sa ngayon kung paano mo ito gagawin o sisimulan. Alam ko na
pamilyar ka na dito sapagkat natalakay na ito ng iyong guro sa ikaapat na bahagi ng iyong
modyul noong nasa Baitang 7 ka pa lamang. Naalala mo pa ba ng tawag dito? Ito ay ang
Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay (Personal Mission Statement).
Ano nga ba ang kahulugan ng Personal na Misyon sa Buhay? Ito ay katulad ng isang
personal na Kredo o isang motto na nagsasalaysay kung paano mo ninanais na dumaloy ang
iyong buhay. Ito ay magiging batayan mo sa iyong gagawin na mga pagpapasya sa araw-araw.
Isang magandang paraan ito upang higit mong makilala ang
iyong sarili at kung saan ka patutungo. Nagsisilbi itong simula ng matatag na pundasyon sa
pagkakaroon mo ng sariling kamalayan at mataas na pagpapahalaga sa iyong mga layunin sa
buhay. Hindi madali ang paglikha nito, dahil nangangailangan ito ng panahon, inspirasyon at
pagbabalik-tanaw.
Ayon kay Stephen Covey sa kaniyang aklat na Seven Habits of
Highly Effective People “Begin with the end in mind”. Nararapat na
ngayon pa lamang ay malinaw na sa iyong isip ang isang malaking
larawan kung ano ang nais mong mangyari sa iyong buhay.
Mahalagang kilalanin mong mabuti ang iyong sarili at suriin ang iyong
katangian, pagpapahalaga at layunin. Mag-isip ng nais mong mangyari sa
hinaharap at magpasya sa direksiyon na iyong tatahakin sa iyong buhay upang matiyak na ang
bawat hakbang ay patungo sa mabuti at tamang direksiyon. Ayon din kay Covey, ang paggawa
ng personal na misyon ay nararapat na iugnay sa pag-uugali at paniniwala sa buhay.
Sa paglikha ng Personal na Misyon sa Buhay, makatutulong na magkaroon ka ng
pansariling pagtataya o personal assesment sa iyong kasalukuyang buhay. Ang resulta nito ay
magiging kapaki-pakinabang sa iyong mapanagutang pasya at kilos. Narito ang mga dapat
mong isaalang-alang sa pansariling pagtataya.

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw, natukoy mo na ba ang iyong mga pinahahalagahan sa iyong buhay?
Ano-ano ang mga ito?
1. Suriin ang iyong ugali at katangian. Simulan mo ang paggawa ng iyong personal na misyon
sa pamamagitan ng pagtatala ng iyong mga ugali at mga katangian. Ang pangunahin mong
katangian ang magpapakilala sa iyo kung sino ka, paano ka naapektuhan ng mundo na iyong
ginagalawan, ano ang mahalaga sa iyo at paano ka kumikilos para sa iyong gagawin na
pagpapasya.
2. Tukuyin ang iyong mga pinahahalagahan. Kailangang maging maliwanag sa iyo kung saan
nakabatay ang iyong mga pagpapahalaga. Kung saan nakatuon ang iyong lakas, oras at
panahon. Ang iyong mga pinahahalagahan ang magiging pundasyon mo sa pagbuo ng
personal na misyon sa buhay.
3. Tipunin ang mga impormasyon. Sa iyong mga impormasyon na naitala, laging isaisip na ang
layunin ng paggawa ng personal na misyon sa buhay ay mayroong malaking magagawa sa
kabuuan ng iyong pagkatao. Ito ang magbibigay sa iyo ng tamang direksiyon sa landas na
iyong tatahakin.
Ang pagsulat ng personal na misyon sa buhay ay hindi madalian o nabubuo lamang sa
ilang oras. Ito ay kailangan mong pagnilayan, paglaanan ng sapat na oras/panahon at bigyan
mo ng buong sarili sa iyong ginagawa. Sa oras na ito ay mabuo mo, ito ang magiging saligan ng
iyong buhay. Magkakaroon ka ng pagbabago sapagkat ang lahat ng iyong gagawin o iisipin ay
nakabatay na dito.
Sa pagbuo ng personal na misyon sa buhay, ito dapat ay nakatuon sa kung ano ang
nais mo na mangyari sa mga taglay mong katangian at kung paano makakamit ang tagumpay
gamit ito. Ayon kay Stephen Covey, upang makabuo ng mabuting personal na misyon sa
buhay, mabuti na ito ay magsimula na alamin ng tao ang sentro ng kaniyang buhay.
Gawaing Top of the Mind
Anong limang katangian ang maglalarawan sa iyo? Ano ang gusto mong
sabihin ng ibang tao sa iyo?

DRAFT
March 31, 2014
“All of us are
creators of our
own destiny”
Halimbawa: Diyos, pamilya, kaibigan, komunidad, atpb. Ito ay dahil ang sentro ng buhay mo
ang magbibigay sa iyo ng seguridad, paggabay, karunungan at kapangyarihan.
Ang personal na misyon sa buhay ng tao ay maaaring mabago o
mapalitan sapagkat patuloy na nagbabago ang tao sa konteksto ng mga
sitwasyon na nangyayari sa kaniyang buhay. Ngunit magkagayon man,
ito pa rin ang magsisilbing saligan sa pagtahak niya sa tamang landas ng
kaniyang buhay. Sabi nga sa isang kataga, “All of us are creators of our
own destiny”. Ibig sabihin, tayo ang lilikha ng ating patutunguhan.
Napakaganda hindi ba? Kaya pag-isipan mong mabuti, sapagkat
anuman ang iyong hahantungan, iyan ay bunga ng iyong mga naging pagpapasya sa iyong
buhay.
Sa pagbuo mo ng personal na misyon sa buhay dapat na masasagot nito ang mga
katanungang:
1. Ano ang layunin ko sa buhay?
2. Ano-ano ang aking mga pagpapahalaga?
3. Ano ang mga nais kong marating?
4. Sino ang mga tao na maaari kong makasama at maging kaagapay sa aking buhay?
Ayon kay Stephen Covey, nagkakaroon ng kapangyarihan ang misyon natin sa buhay
kung ito ay:
1. Mayroong koneksyon sa kaloob-looban ng sarili upang mailabas ang kahulugan niya bilang
isang tao
2. Nagagamit at naibabahagi nang tama at mabuti at may kahusayan ang sarili bilang
natatanging nilikha
3. Nagagampanan nang may balanse ang tungkulin sa pamilya, trabaho, komunidad at sa iba
pang dapat gampanan
4. Isinulat upang magsilbing inspirasyon, hindi upang ipagyabang sa iba
Kung ang isang tao ay mayroong personal na misyon sa buhay, mas malaki ang
posibilidad na magiging mapanagutan siya upang makapagbahagi sa pagkamit ng kabutihang

DRAFT
March 31, 2014
panlahat. Makatutulong ito upang makita mo ang halaga ng iyong pag-iral sa mundo na ikaw
bilang tao ay mayroong misyon na dapat gampanan sa iyong buhay. Anuman ito ay dapat mong
pagnilayan at ihanda ang iyong sarili kung paano mo ito sisimulan at gagawin. Mula dito,
kailangang maging malinaw sa iyo ang iyong pag-iral: ikaw ay mayroong misyon na dapat
gampanan.
Ano nga ba ang misyon? Ang misyon ay ang hangarin ng isang tao sa buhay na
magdadala sa kaniya tungo sa kaganapan. Para sa iba ito ay pagtupad sa isang trabaho o
tungkulin nang buong husay, na may kasamang kasipagan at pagpupunyagi.
Lahat ng tao ay may nakatakdang misyon sa buhay. At dahil
iba-iba ang tao, iba-iba rin ang kanilang misyon. Maaaring isagawa
ang misyong ito sa pamilya, kapuwa, paaralan, simbahan, lipunan o sa
trabaho o gawain na iyong ginagawa. Kung kaya’t mahalaga na
ngayon pa lamang ay makabuo ka ng iyong personal na misyon sa
buhay upang mula dito ay makita mo o masalamin kung saan ka
patungo.
Mula sa misyon, ay mabubuo ang tinatawag na bokasyon. Ang bokasyon ay galing sa
salitang Latin na “vocatio”, ibig sabihin ay “calling” o tawag. Ito ay malinaw na ang bawat tao ay
tinawag ng Diyos na gampanan ang misyon na ipinagkaloob Niya sa atin. Ito ay mahalaga sa
pagpili mo ng propesyong akademiko, teknikal-bokasyonal, isports at sining pagkatapos mo ng
Senior High School.
May pagkakaiba ba ang propesyon sa misyon? Mahalaga na ito ay iyong mabatid
sapagkat sa anumang propesyon na iyong tatahakin, kailangan na makita mo ang kaibahan nito
at kung paano mo ito iuugnay sa iyong buhay.
Ang propesyon ay trabaho na ginagawa ng tao upang siya ay mabuhay. Ito ang resulta
ng kaniyang pinag-aralan o matagal ng ginagawa at naging eksperto na siya dito. Ito ay
maaaring gusto niya o hindi ngunit kailangan niyang gawin sapagkat ito ang pinagkukunan niya
ng kaniyang ikabubuhay. At dahil sa ikabubuhay lamang nakatuon ng kaniyang paggawa hindi
siya nagkakaroon ng ganap na kasiyahan.
Ang bokasyon naman ay katulad din ng propesyon subalit nagiging mas kawili-wili ang
paggawa para sa tao. Mas lalo siyang nasisiyahan sapagkat nagagamit niya ang kaniyang mga

DRAFT
March 31, 2014
talento at hilig sa kaniyang ginagawa. Hindi niya nararamdaman ang pagkabagot. Hindi
nagiging kumpleto ang araw sa kaniya kung hindi ito magagawa sapagkat ito ang
nakapagdudulot ng kasiyahan sa kaniyang buhay. Mula dito ay hindi na lamang simpleng
trabaho ang kaniyang ginagawa kundi isang misyon na nagiging isang bokasyon. Dito tunay na
nagkakaroon ang tao ng tunay na pananagutan sapagkat naibabahagi niya ang kaniyang sarili
at kumikilos siya para sa kabutihang panlahat.
Kaya napakahalaga para sa isang tao lalo na sa iyo bilang kabataan na bumuo ng
personal na pahayag ng misyon sa buhay. Nakikita mo na ba ang kahalagahang ito para sa
iyo? Ito ang makapagbibigay ng direksiyon sa iyong buhay upang sa pagtahak mo ng iyong
misyon patungo sa iyong bokasyon ay maging malinaw na nakapagbibigay ito sa iyo ng
kaganapan bilang isang tao.
Mula dito ay madarama mo ang tunay na kaligayahan. Wika nga ni Fr. Jerry Orbos: ang
pangunahing sangkap para sa tunay na kaligayahan ng tao ay magkaroon ng misyon. Aniya,
ang misyon ay hindi lamang para kumita ng pera, maging mayaman o maging kilala o tanyag.
Ang tunay na misyon ay ang MAGLINGKOD. Ang paglilingkod sa Diyos at sa kapuwa ang
magbibigay sa tao ng tunay na kaligayahan.
Upang ikaw ay lubos na magabayan sa pagbuo ng iyong Personal na Pahayag ng
Misyon sa buhay narito ang halimbawang ginawa ng isang guro.
May pagkakatulad ba ang Propesyon at Bokasyon?
Ano-ano ang pagkakaiba ng mga ito?

DRAFT
March 31, 2014
Bilang isang mapagmahal at matiyagang guro na patuloy na naglalakbay sa buhay,
ang bawat araw ay nagsisilbing hamon na tunay. Kung kaya’t ang layunin ay kailangan na
makamit at sa puso ay laging masambit. (1) pananalig sa Diyos ay dapat ipakita upang
laging gabayan sa tuwina ,(2) patuloy na pag-aaral ay kailangan upang higit na maging
kapakipakinabang, (3) pagtulong sa mag-aaral sa problemang kanilang pinagdaraanan ay
magiging susi upang sila ay mapangiti (4) pagiging tapat sa tungkulin ang hain na sa bawat
araw ay dapat gagawin.
Misyon sa Buhay ng Isang Guro
Mula sa personal na pahayag ng misyon sa buhay ng isang guro ay narito ang mga hakbang
upang lalong mapatatag ang mga elemento. Mahalaga na ikaw ay gumawa ng matrix o
talahanayan sapagkat makatutulong ito nang malaki upang lalong maging tiyak ang mga
isusulat sa pahayag.
Elemento Hakbang na Gagawin Takdang Oras/Panahon
Pananalig sa Diyos Regular na pagdarasal
 Pagsisimba
 Pagbabasa ng Bibliya
 Pagdarasal bago magsimula ang
klase sa bawat pangkat
 Pagkagising sa umaga,
bago at pagkatapos
kumain at bago matulog
 Tuwing araw ng Linggo
 25 minuto bago matulog
 Araw-araw mula Lunes-
Biyernes
Patuloy na pag-aaral  Pagkuha ng Masteral Units
 Pagbabasa ng mga angkop na
babasahin na may kinalaman
 Paggamit ng bagong kaalaman na
makatutulong sa ikagaganda ng
aralin sa araw-araw.
 Tuwing Sabado at mga
araw ng bakasyon
 1 oras araw-araw
 1 beses sa isang Linggo
Pagtulong sa mag-
aaral sa problemang
kanilang
pinagdaraaanan
 Pagbibigay ng payo o counseling
 Pagdalaw sa kanilang tahanan
 Pakikipag-ugnayan sa magulang
 Tuwing araw ng
Biyernes
 Minsan sa loob ng isang
buwan
 Bigayan ng card
Pagiging tapat sa
tungkulin
 Pagpasok at pag-uwi ng tama
sa oras
 Pagsusumite ng mga hinihingi
na dapat ipasa sa paaralan
 Pagtuturo ng maayos dahil ito
ang aking misyon
 Araw-araw
 Araw-araw
 Araw-araw

DRAFT
March 31, 2014
Narito naman ang halimbawa ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay ng isang mag-
aaral.
Elemento Hakbang sa Gagawin Takdang Oras/Panahon
Pag-aaral ng mabuti  Pagbabalik-aral sa mga
nagdaang aralin
 Pag-aaral ng mga
asignatura
 2 hours a day
Pagsasagawa ng
Pananaliksik
 Pananaliksik sa mga
problema na
kinakaharap ng lipunan
 Pananaliksik tungkol sa
mga bagay na
makapupukaw ng
atensyon sa mga
kabataan, maliliit na
bata at mga tinedyer
 Isang beses
isang Linggo
 Isang beses
isang Linggo
Pag-alaala sa Diyos  Panalangin
 Pagdalo sa Banal na
Misa
 Pagsali sa mga gawain
sa simbahan at
organisasyon
 Araw-araw
 Tuwing Linggo
 Sabado at Linggo
Balang araw ay nais kong maging isang inhinyero at instrument sa pagpapahayag
ng pagmamahal ng Diyos at pagpapalaganap ng Kaniyang mga salita at karunungan sa
lahat, lalo na sa mga kabataan, maliliit na bata at mga tinedyer sa pamamagitan ng pag-
aaral ng mabuti, pagsasaliksik at pag-alaala sa walang hanggang pagmamahal ng Diyos
sa lahat ng aking ginagawa.

DRAFT
March 31, 2014
Sa paggawa nito isaalang-alang ang kraytiryang SMART, ibig sabihin, Specific,
Measurable, Attainable, Relevant, Time Bound. Ito ay mahalaga upang maging kongkreto sa iyo
ang iyong tatahakin sa iyong buhay.
Tiyak (Specific). Kailangan ang lahat ng isusulat mo dito ay ispisipiko . Kung kaya’t mahalaga
na ikaw ay magnilay upang makita mo ang nais mong tahakin. Hindi makatutulong sa iyo kung
pabago-bago ka ng iyong nais. Kailangan mong siguraduhin ang iyong gagawin.
Nasusukat (Measurable). Nasusukat mo ba ang iyong kakayahan? Kailangan na ang isusulat
mo sa iyong personal na pahayag ng misyon ay kaya mong gawin at isakatuparan. Dapat mo
rin na pagnilayang mabuti kung ito ba ay tumutugma sa iyong mga kakayanan bilang isang tao
sapagkat kung hindi ay hindi mo rin ito mabibigyan ng katuparan.
Naaabot (Attainable). Kailangan na itanong mo sa iyong sarili na ang personal na pahayag ng
misyon ko ba sa buhay ay makatotohanan? Ito ba ay kaya kong abutin o kaya ko ba itong
gawin? Ito ba ay mapanghamon?
Angkop (Relevant). Ito ba ay angkop para makatugon sa pangangailangan ng iyong kapuwa?
Isa ito sa kinakailangan mong tingnan at suriin. Dito ay kailangan na ituon mo ang iyong isip na
ang buhay ay kailangan na ibahagi sa iba.
Nasusukat ng Panahon (Time Bound). Kailangan na magbigay ka ng takdang panahon o oras
kung kalian mo maisasakatuparan ang iyong isinulat. Ito ang magsasabi kung ang personal na
pahayag ng misyon sa buhay ay iyong nagawa o hindi. Kailangan rin na itakda ito kung
pangmatagalan o pangmadalian lamang upang maging gabay mo ito sa iyong mga pagpaplano
at pagpapasiyang gagawin.
Tayin Natin Ang Iyong Pag-unawa
a. Ano ang kahulugan ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay? Ipaliwanag.
b. Ano-anong pansariling pagtataya ang dapat mong isaalang-alang sa paggawa mo
ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay. Ipaliwanag ang bawat isa.
c. Bakit kailangang alamin ng isang tao kung sino ang pinakasentro ng kaniyang
buhay bago siya gumawa ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay?

DRAFT
March 31, 2014
d. Bakit mahalagang magkaroon ng direksiyon ang buhay ng tao? Ipaliwanag.
e. Mayroon bang pagkakaiba ang misyon sa propesyon? Patunayan.
f. Sa iyong palagay makakatulong ba ang pagbuo mo ng Personal na Misyon sa
Buhay upang maging malinaw sa iyo ang karera o kurso na iyong pipiliin? Paano?
Ipaliwanag.
Paghinuha sa Batayang Konsepto
Matapos mong basahin at pagnilayan ang babasahin at gawin ang mga natapos na
gawain sa modyul na ito ay hinahamon kitang gumawa ng malikhaing presentasyon gamit ang
graphic organizer sa iyong nahinuha mula dito. Kailangang masagot ang mahalagang tanong
na: Bakit mahalaga ang pagbuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay? Ilagay ito sa
iyong kuwaderno at ibahagi ito sa klase.
Ngayon ay nabatid mo na ang pagbuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay
ay mahalaga. Ito ang iyong magiging saligan sa iyong buhay. Kung kaya sa bahaging ito ng
aralin, inaasahan na matutulungan ka upang makabuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa
Buhay.
Pagganap
Isipin mo na ikaw ay magdiriwang ng iyong ika – 50 na kaarawan. Marami kang
inimbitahan na bisita. Sa bahagi ng programa ay nasorpresa ka sapagkat ang mga kakilala,
kapamilya at kaibigan mo na naroon ay magbibigay pala sa iyo ng isang parangal o tribute. Isa-
isa silang magsasalita tungkol sa iyo.
 Ano kaya ang maaalala nila na ginawa mo?
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga pagkatuto sa modyul
na ito?

DRAFT
March 31, 2014
 Ano kaya ang sasabihin nila tungkol sa iyo?
 Ano-ano kayang mga katangian ang maalala nila sa iyo?
Panuto: Punan ang kolum sa iba-iba. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
Mga Magsasalita Ano ang gusto mong sabihin nila sa iyo?
1. Pamilya
2. Kaibigan
3. Dating Kamag-aral
4. Kapit-bahay
5. Dating Kasama sa trabaho
Pagninilay
Pakinggan ang awit ni Leah Salongga na may pamagat na The Journey. Maaari mo
din itong awitin.
Half the world is sleeping,
half the world's awake
half can hear their hearts beat
half just hear them break
I am but a traveler, in most every way
Ask me what you want...to know
Refrain.
What a journey it has been
And the end is not in sight
But the stars are out tonight
and they're bound to guide my way
When they're shining on my life
I can see a better day
I won't let the darkness in,
what a journey it has been.
I have been to sorrow
I have been to bliss
Where I'll be tomorrow,
I can only guess
Through the darkest desert
Through the deepest snow,
Forward always forward, I go..
Refrain…
what a journey it has been...
Forward, always forward...
Onward, always up...
Catching every drop of hope
In my empty cup
Refain..
what a journey it has been...
What a journey it has been...

DRAFT
March 31, 2014
 Ano ang mensahe ng awit na ito sa iyo?
 Ano ang iyong naramdaman habang pinapakinggan mo ang awitin?
Ngayon naman ay inaanyayahan kita na sumulat ng pagninilay tungkol sa natuklasan
mo sa aralin. Sagutin ang mga tanong na:
1. Bakit kailangan ko na bumuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay?
2. Ano ang kahalagahan nito sa aking buhay? Isulat mo ito sa iyong Journal.
Pagsasabuhay
Panuto:
1. Bumuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa Buhay.
2. Ito ay dapat nagtataglay ng S.M.A.R.T.
3. Gumawa ng talahanayan o matrix upang maging tiyak ang bawat element nito.
4. Maging malikhain sa pagbuo nito.
Mga Sanggunian:
Rick Warren, The Purpose of Driven Life
Carol Adrienne, The Purpose of Your Experiential Guide
Stephen Covey, Seven Habits of Highly Effective People
Edukasyon sa Pagpapakatao Grade 7 Learner’s Material
Project EASE Edukasyon sa Pagpapahalaga / Module 10: Ang Misyon ko sa Buhay
Binabati kita sa iyong pagbuo ng Personal na Pahayag ng Misyon sa
Buhay. Nawa’y magsilbi ito sa iyo na isang inspirasyon sa pagtahak mo sa
tamang landas ng iyong buhay upang ikaw ay hindi maligaw at magkamali.

DRAFT
March 31, 2014
Websites:
http://www.e-turo.org/?q=node/1129
http://www.wikihow.com/Write-a-Personal-Mission-Statement
https://www.stephencovey.com/mission-statements.php
www.wikihow.com/write-aPersonalMissionsatatement
www./evoleague.com/articles/career-advice/personal-mission-statement-three-easy-steps-
defining-creating

DRAFT
March 31, 2014
Ikaapat na Markahan
MODYUL 15: LOKAL AT GLOBAL NA
DEMAND
Sa dalawang nakaraang modyul, napag-aralan mo na ang mga salik upang
magtagumpay sa mundo ng paggawa. Marahil malinaw na sa isip mo ang propesyon
o negosyo na gusto mong tahakin na makatutulong sa pagkamit ng iyong pangarap;
para sarili, sa pamilya at lipunang kinabibilangan.
Ang mga kaalaman na natutuhan at iyong magagamit sa katuparan ng iyong
mga pangarap ay lalo pang mapagyayaman sa modyul na ito.
At sa huli, masasagot mo ang mahalagang tanong na: Bakit kailangang
magkaroon ng sapat na impormasyon sa mga trabahong kailangan sa Filipinas
at sa ibang bansa na may kaugnayan sa kursong akademiko, teknikal
bokasyonal, sining at palakasan at negosyo o paghahanapbuhay?
15.1 Natutukoy ang mga trabahong may mataas na lokal at global na demand
15.2 Nakikilala ang mga mapamimiliang kursong akademiko o teknikal-
bokasyonal, sining at palakasan, negosyo o hanapbuhay na angkop sa
sariling talento, kakayahan at hilig
15.3 Naipaliliwanag ang Batayang Konsepto ng aralin
15.4 Nakabubuo ng profile ng mga trabahong mataas ang lokal at global na
demand na angkop sa taglay na mga talento at kakayahan,
pagpapahalaga at tunguhin
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng awtput sa Kakayahang
Pampagkatuto15.4:

DRAFT
March 31, 2014
 Ang mga napiling hanapbuhay o negosyo ay ayon sa taglay na
talento, kakayahan, pagpapahalaga at mithiin;
 Natutukoy ang mga kasanayang kailangan ayon sa kursong
dapat piliin na tugma sa trabahong mataas ang lokal at global na demand;
 Naitatala ang mga kailangang hakbang upang ito ay maisabuhay
nang tama at napapanahon;
 Nakikilala ang mga tungkulin bilang kabahagi ng lipunan sa
inaasam nitong pag-unlad.
Paunang Pagtataya
Panuto: Basahing mabuti ang bawat pangungusap at unawain ang
tanong. Piliin ang pinakaangkop na sagot at isulat ang titik nito sa iyong kuwaderno.
1. Alin sa mga sumusunod na suliranin ang dapat bigyan pansin ng
pamahalaan na maaaring maging susi sa pag-unlad ng ekonomiya nito?
a. Ang patuloy na pagdami ng Pilipinong walang trabahong
mapapasukan
b. Ang dumaraming bilang ng manggagawang Pilipinong inaabuso sa
ibang bansa
c. Ang kawalan ng sapat na impormasyon sa mga trabahong lokal o
maging sa ibang bansa na angkop sa hilig, talento at kakayahan na
ayon sa kursong natapos
d. Ang mga batas na hindi naipapatupad upang makalikom ng buwis sa
kita ng mga manggagawa
2. Ang mga sumusunod ay mga bagay na dapat isaalang-alang upang maging
matagumpay ang isang tao bilang kabahagi sa mundo ng paggawa maliban
sa:
a. Ang kanyang hilig, talento at kakayahan
b. Ang benepisyong makukuha para sa sarili, pamilya at lipunan
c. Ang kursong kukunin na ayon sa kasanayan mayroon siya
d. Ayon sa demand na kailangan sa paggawa

DRAFT
March 31, 2014
3. Isinasabuhay ng pamahalaan ang kanyang tungkulin sa kanyang
mamamayan sa pamamagitan ng _______________.
a. paglikha ng maraming trabaho para sa kanyang mamamayan
b. paglulunsad ng mga programang pampagkatuto na magagamit ng
kanyang mamamayan sa paggawa at mithiin ng lipunan ang
kabutihang panlahat
c. pagbibigay ng sapat na impormasyon sa mga batas na nilikha para
pangalagaan ang kanyang karapatan
d. pagsasaayos sa sistema ng pamamahala upang mawakasan ang
kurapsyon at maling pagsasabuhay ng tungkulin
4. Kung isasabuhay mo ang iyong mga pangarap, alin sa mga sumusunod ang
maaaring makatulong sa iyo?
a. Pagsasabuhay ng mga kaalamang ibinahagi ng magulang, guro, at
kaibigan
b. Mga kasanayang ayon sa lipunang kinabibilangan
c. Mga karanasang pampagkatuto na gagamitin sa pagtatayo ng
negosyo
d. Pagpili ng kurso ayon sa talento, hilig, at kakayahan
5. Ang pagpili ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal, sining at
palakasan, negosyo o hanapbuhay na angkop sa sariling talento, kakayahan
at hilig ay makatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa. Ang
pangungusap ay:
a. Tama, ang maling pagpili ng kurso na ayon sa iyong sariling talento,
kakayahan at hilig ay nangangahulugang karagdagang problema sa
isyu ng job mismatch
b. Mali, ang pag-unlad ng bansa ay responsibilidad ng pamahalaan at
hindi ng kanyang mamamayan
c. Tama, ang pagpili ng tamang kurso ayon sariling talento, kakayahan at
hilig ay hakbang sa minimithing trabaho at buhay sa hinaharap para sa
sarili, pamilya, kapwa at bansa
d. Mali, ang pag-unlad ng bansa ay nakasalalay sa mga batas na
gagawin at ipatutupad nang mga naihalal na ng taong bayan

DRAFT
March 31, 2014
BAM HESS CHED TECH-VOC TESDA STEM
Panuto: Gamit ang kahon sa ibaba: Tukuyin kung alin ang angkop na track o strand
para sa kursong kukunin ayon sa talento, kakayahan at hilig para magtagumpay sa
iyong mithiin. Isulat ang sagot sa k uwaderno.
6. Si Ponchit ay anak ni Mama Chit na nakilala sa sa ipinagmamalaking Chitcharon
ng kanilang probinsya. Ang ideyang ito ay mula mismo kay Ponchit sa kanyang
ideyang ipagsama ang chicharon at chichirya.
7. Nagtatrabaho bilang kahera at stockman si Benedick sa negosyo
ng kanyang tiyuhing si Ka Estong. Ang kaalaman mayroon siya ay namana niya
sa kanyang Lola Paz na may angking galing at talino sa negosyo.
8. Madalas mapagalitan si Jerome sa kanyang tatay dahil sa pag-
butingting ng mga samu’t-saring gamit sa kanilang bahay. Ang hilig na ito ni
Jerome ay hindi nawala hanggang sa siya’y magbinata.
9. Ang gusto ng tatay ni Jennifer para sa kanya ay maging isang
abogado at sikat na mamahayag, si Jennifer ay mahiyain, ang hilig niya ay
gumuhit at mgpinta na taliwas sa mga kakakayahan na dapat mayroon ang isang
abogado at mamamahayag.
10. Bata pa lang si Dyosa ay hilig na niya gumupit at ilang gawain na
may kaugnayan sa pagpapaganda. Pangarap niyang magtayo ng isang Beauty
Parlor.
Gawain 1
Tara Maglaro Tayo!
Panuto: Marahil pamilyar ka sa larong may pamagat na “4 Pics 1 Word”. May mga
inihandang larawan at mga titik na iyong pag-aaralan at huhulaan pagkatapos.

DRAFT
March 31, 2014
Handa ka na ba? Pagkatapos mong mahulaan ang mga larawan sagutin ang mga
tanong na nasa ibaba. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno:
1. Naging mahirap ba para sa iyo na hulaan ang bawat larawan?
Ipaliwanag
2. Magkakaaugnay ba ang bawat larawan na iyong nahulaan?
a. Kung hindi, ipaliwanag.
b. Kung oo, ano ang kaugnayan ng mga ito sa isa’t isa? Ipaliwanag.
3. Nakikita mo ba ang iyong sarili sa mga larawang nahulaan? Sa
papaanong paraan?
4. Sa iyong palagay, may kaugnayan ba ang mga ito sa uri ng
trabaho na gusto mong pasukin? Ipaliwanag.

DRAFT
March 31, 2014
Gawain 2
Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na kaisipan ayon sa kanilang pagkakasunod-
sunod. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
a. Sa mga kaalamang ito natuto akong makisalamuha at makipagkapua
b. Kasama na dito ang pagpili ng maaaring kuning larangan o karera
c. Ako ay natatanging nilikha na pinagkalooban ng buhay
d. Mula dito unti-unting lumalabas ang aking hilig, talento at kakayahan
e. Na aking magagamit sa pagsasabuhay ng aking mga mithiin sa buhay
f. Bahagi ng aking buhay bilang isang tao ang aking pamilya
g. Para sa aking sarili, pamilya, kapwa at lipunang kinabibilangan
h. Sila ang nagturo ng mga pangunahing kaalaman na kailangan ko sa buhay
Gawain 1
Halika at Maglakbay Tayo!
Panuto: Pumikit saandali habang nagbabalik-yanaw at isipin ang mga gawain sa
tahanan, paaralan, at lipunan. Gagabayan ka ng iyong guro sa mga tanong na iyong
sasagutin sa iyong isip:
1. Anong mga karaniwang gawain ang gusto mong ginagawa?
2. Ang mga gawain bang ito ay nagdudulot ng kasiyahan sa iyo? Bakit
3. May kaugnayan ba ang mga gawaing ito sa iyong hilig, talento at kakayahan?
Ipaliwanag.
4. Tugma ba ang mga gawaing ito sa iyong mithiin sa buhay? Pangatwiranan
5. Anong kurso ang sa palagay mo ang puwede mong kunin na may kaugnayan
sa trabaho o gawain na lagi mong ginagawa?

DRAFT
March 31, 2014
6. Sa anong larangan ba ito puwedeeng ihanay, akademiko, sining, palakasan
teknikal-bokasyonal?
7. Ano-ano kayang mga trabaho ang kakailanganin ng lipunan lima o sampung
taon mula ngayon? Ipaliwanag.
Gawain 2
Panuto:
A. Batay sa ginawang pagbabalik-tanaw, punan ang hinihingi ng sumusunod na
talahanayan. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
Karaniwang
gawainotrabaho
Nagdudulotbaitong
kasiyahansaiyo?
Maykaugnayanbaitosa
iyonghilig,talent,at
kakayahan?
Tugmabaitosaiyong
mithiinsabuhay?
Kursong
Gustong
Kunin ayon
sa iyong
Hilig,
Talento
at
Kakayahan
Sa anong
larangan ba ito
puwedeng ihanay?
Naaayonbasa
Pangangailanganng
Lipunansakasalukuyan?
Oo
Hindi
Oo
Hindi
Oo
Hindi
Akademiko
Siningat
Palakasan
Teknikal-
Bokasyonal
Oo
Hindi
Hal.:
Inaayos
ang mga
sirang
gamit sa
bahay.
Basic
Carpentry

DRAFT
March 31, 2014
B. Ibahagi ang natapos na gawain sa iyong kamag-aral o sa buong klase. Itala
sa kuwaderno ang magiging karanasan sa ginawang pagbabahagi.
Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa iyong kuwaderno.
1. Ano-anong mga gawain ang naitala?
2. Sa mga gawaing naitala alin ang mas marami:
a. Ang mga nagdudulot ng kasiyahan o hindi? Bakit kaya? Ipaliwanag.
b. Ang mga naayon sa hilig, talento at kakayahan? Bakit kaya? Ipaliwanag.
3. Sa aling larangan ang mas marami, ang sa akademiko, sining, palakasan o
teknikal-bokasyonal? Bakit kaya? Ipaliwanag.
4. Ano-ano ang masasabi mo sa naging resulta ng iyong gawain? Ipaliwanag
D. PAGPAPALALIM
LOKAL AT GLOBAL NA DEMAND
“Ako animation artist!” “Ako magtatayo ng restaurant!” “Magaling yata akong
magluto!” “Ako graphic artist!” “Ako mekaniko!” Tapos magtatayo ako ng sarili kong
talyer.” “Hilig ko talaga ang mga bagay na napapatungkol sa sasakyan.” Marahil ay
pamilyar ka sa mga katagang nabanggit dahil minsan mo na itong nabasa o narinig.
Kung ikaw ang tatanungin, ano nga ba ang gusto mong kursong kunin pagkatapos
ng iyong pag-aaral: engineer, doktor, IT technician o iba pa?
Sabi nga nila, ang isang musmos ay maraming pangarap at ang mga
pangarap na ito ay maaaring hindi permanente. Maaaring magbago ang iyong
pangarap o gustong maging sa hinaharap sa pagkakataong makakita ka ng mga
bagay na pumupukaw ng iyong interes. Halimbawa, kung noong nasa Baitang 4 ka
pa ay gusto mong maging engineer dahil ganoon ang propesyon ng tatay mo,
maaaring magbago ito sa pagiging guidance counselor kapag nasa Baitang 10 ka
na, kung makita mo ang positibong epekto ng inyong Guidance Counselor sa iyong
pag-aaral.
May larawan ang iyong mga pangarap na nakaguhit sa iyong isip: ang
maging isang responsableng miyembro ng pamilya, maging kapaki-pakinabang na

DRAFT
March 31, 2014
mamamayan at magkaroon ng isang maayos na trabaho at pamilya.. Upang
matupad ang mga ito, kailangang kang maging aktibo sa mundo ng paggawa.
Sa kasalukuyan, malaki pa rin ang problema sa kakulangan ng trabaho sa
bansa, at lalo pa itong nadaragdagan dahil sa kawalan ng impormasyon tungkol sa
mga trabahong “in demand” sa Filipinas at sa ibang bansa. Kasama din sa suliraning
ito ang maraming bilang ng mga mag-aaral na nakatapos na di sapat ang kaalaman
sa mga trabahong maaaring pasukan; idagdag pa ang mga pagpapahalagang hindi
naisasabuhay na may kaugnayan sa paggawa.
Ilang taon na lang at ang isang tulad mo ay kabahagi na sa mundo ng
paggawa. Sa susunod na taon Grade 10. Mabilis ang takbo ng panahon.
Pagkatapos nito nasa Senior High School ka na. Bago pa dumating ang
pagkakataong iyan dapat alam mo na kung anong “track” ang pipiliin mo na may
kaugnayan sa mga kursong gusto mo. Mahalaga rin na malaman mo ang mga “in
demand” na trabaho sa Filipinas at sa ibang bansa na puwede mong maging
basehan sa pagpili ng kurso at magkaroon kaagad ng trabaho pagkatapos ng iyong
pag-aaral.
Ang mga sumusunod na uri ng trabaho ang “in demand” sa bansa at sa
buong mundo, ayon sa Department of Labor and Employment at sa mga search
engine:
Key Employment Generators Mga Kaugnay na Trabaho
I. Hotel and Restaurant a. Front Office Agent/Attendant
b. Baker
c. Food Server and Handler
d. Food and Beverage
e. Service Attendant
f. Waiter
g. Bartender
h. Room Attendant
i. Other Housekeeping Services
j. Reservations Officer and other Frontline
Occupation

DRAFT
March 31, 2014
k. Tour Guides
l. Commissary Cook
m. Pastry Cook
n. Hot-Kitchen Cook
o. Pantry Worker/ Cold-Kitchen
Key Employment Generators Key Employment Generators
II. Cyberservices a. Accountant (Back Office Processing)
b. HR Outsourcing Specialist (Back Office
Processing)
c. Call Center Agent
d. Medical Transcription Editor
e. Medical Transcription
f. Software Development
g. Computer Programmers
h. Developer (Software, Web)
i. IT/Information Technology (MIS
Developer, Platform Engineer)
j. Specialist (Learning Solution, System
and Technical Support)
k. Animation Artist
l. Clean-Up Artist
m. In-between Artist/In-betweener
n. Clean-Up Art Checker
o. In-between Checker
p. Animation Checker
q. Web Designer
r. Multimedia Artist
s. Library builder
t. Layout artist
u. 2D digital animator
III. Banking ang Finace a. Operations Manager
b. Teller/Accounting Clerks
c. Bookkeepers
d. Auditor
e. Cashier
f. Credit Card Analyst
g. Finance Analyst/Specialist
h. Accountant (Account Officer, Analyst)
i. Risk Management Officer/Manager
IV. Overseas Employment a. Domestic Helpers and Related Workers
b. Production and Related Workers
c. Nurses (anesthetic, critical care/ICU,
pediatric, scrub, and cardiac)

DRAFT
March 31, 2014
d. CaregiversPlumbers, Pipe-fitters, and
Related Workers
e. Cooks and Related Workers
f. Wiremen, Electrical, and Related
g. Workers
V. Agribusiness a. Animal Husbandry
b. Agricultural Economist
c. Aqua-culturist
d. Coconut Farmer
e. Entomologist (Plant)
f. Farmer (Fruit, Vegetable and Root
Crops)
g. Fisherman
h. Horticulturist
i. Plant Mechanic
j. Rice Thresher Operator-Mechanic
k. Veterinarian
l. Pathologist
m. Food Processor/Food Technician
n. Fishery Technologist
VI. Health Wellness and Medical
Tourism
a. Nurse
b. Herbologist
c. Optician
d. Optometrist
e. Doctor
f. Physical Therapist
g. Pharmacist
h. Medical Technologist
i. Laboratory Technician
j. Physician/Surgeon
k. Spa/Massage Therapist
l. Masseur
VII. Manufacturing a. Electrical Technicians
b. Finance and Accounting Managers
c. Food Technologist
d. Machine Operators

DRAFT
March 31, 2014
e. Sewers
f. Chemist
g. Electrical Engineer
h. Industrial Engineer
i. IT Specialist
j. Machinist
k. Mechanical Engineers
l. Mechanical Technicians
m. Chemical Engineer
VIII. Ownership Dwellings,
Real/Retirement Estate
a. Building Manager
b. Construction Manager
c. Construction Worker
d. Foreman
e. Mason
f. Welder
g. Real Estate Agents/Brokers
h. Marketer
i. Civil Engineer
j. Mechanical Engineer
k. Surveyor
l. Architect
IX. Construction a. Fabricator
b. Pipe Fitter
c. Welder
d. Civil Engineer
e. Electrical Engineer
f. Design and Structural Engineer
g. Planning and Contract Engineer
X. Mining a. Mining Engineer
b. Geodetic Engineer

DRAFT
March 31, 2014
c. Metallurgical Engineer
d. Mining & Metallurgical Technician
e. Welders, Flame-Cutters, and Related
Workers
f. Laborers, General Workers, and
Related Workers
g. Char workers, Cleaners, and Related
Workers
XI. Transport and Logistics a. Checker
b. Maintenance Mechanics
c. Stewardess
d. Gantry Operator
e. Ground Engineer
f. Heavy Equipment Operator
g. Long Haul Driver
h. Pilot
i. Transport and Logistics
j. Machinery Operator
k. Aircraft Mechanic and other
related skills
XII. Wholesale and Retail a. Cashier
b. Merchandiser o
c. Buyer
d. Salesman or Saleslady
e. Promodizer
EMERGING INDUSTRIES
I. Diversified/Strategic Farming
and Fishing a. Fisherman
b. Aqua-culturist
c. Horticulturist
d. Farmer (root crops, fruit &
vegetable: upland and lowland)
II. Creative Industries a. Broadcast Engineer

DRAFT
March 31, 2014
Pamilyar ka ba sa mga Key Employment Generators na ito? Aling
trabaho ang sa tingin mo ay tugma sa iyong hilig, talento, o
kakayahan? Sa anong Key Employment Generators ito kabilang?
Tugma ba ang kursong nagugustuhan mong kunin?
b. Video Editor
c. Video Graphic Artist (Animators)
d. Visual Artist Designer
e. 3D modelers
f. 3D Artist
g. 3D Animators
d. Flash Animators
III. Power and Utilit a. Electrical Control Operator
b. Equipment Operator
c. Electrical Technician
d. Mechanical Technician
IV. Renewable Energy a. Checker
b. Loader
lectrical Engineer
Mechanical Engineer
Quality Control Engineer
Ang “demand” sa trabahong lokal o pandaigdigan sa kasalukuyan ay hindi
problema. Ang lumilitaw na malaking suliranin ay ang kakulangan ng mga
kwalipikadong aplikante na pupuno sa mga posisyon na kailangan. Ang mga
trabahong ito ay hindi lamang nakatuon sa mga kursong pang-akademiko kundi pati
na rin sa teknikal-bokasyonal, maging sa larangan ng sining, palakasan at negosyo,
Sa pinaunlad na Kurikulum ng Batayang Edukasyon ng K to 12, may pitong
disiplina; Languages, Literature, Communication, Mathematics, Philosophy, Natural
Sciences, at Social Sciences na may tatlong track: ito ay ang Akademiko, Sining at
Palakasan at ang Teknikal-Bokasyonal. Nahahati ang kursong akademiko sa tatlong
strand: ang STEM (Science, Technology, Engineering,Mathematics), BAM
(Business, Accountancy, Management), at HESS (Humanities, Education, Social
Sciences). Ang pagpili ng track at strand ay magsisilbing hakbang upang makapili ng
kurso na may kaugnayan sa iyong hilig, talento o kakayahan. Tunghayan ang

DRAFT
March 31, 2014
talahanayan sa ibaba para sa mga kurso na maaaring piliin ayon sa track o strand
na angkop sa iyo:
Track and Strand Mga Kaugnay na Kurso
Academic
STEM
Science
Technology
Engineering
Math
Pharmacy, Radiology Technology, Medical Technology,
Atmospheric Science and Environmental Science,
Pathology, Agricultural Science and Fishery, Animal
Science
Information Technology and Computer Studies, Multi-Media,
Animation, Programming, Computer Science and
Information System Management
Mechanical, Electronics, Communication, Metallurgical,
Computer, Biomedical, Chemical, Geodetic, Electrical,
Meteorological, Mining and Geological Engineering
BS Mathematics, Physics at Statistics
HESS
Humanities
Education
Social
Sciences
Philosophy, Literature, Liberal and Fine Arts
Education major in Math, Science, Physics, Chemistry,
Reading, English, Educational Media/Technology and
Special Education (SPED), Music, Physical Education and
Health
Communication, Psychology, Social Work, Criminology,
Sociology, Antropology, Political Science, and Law
BAM
Business
Accountancy
Business Management, Banking and Financial Services,
Business Information Technology
Bookkeeping and Accounting Technology

DRAFT
March 31, 2014
Management Management Sciences, Advertising and Public Relations,
Hotel Restaurant Management
Track/Strand Mga Kaugnay na Kurso
TECH-VOC Auto Gas Mechanic, Auto Diesel Mechanic, Auto Electrical
Mechanic, Basic Baking, Basic Computer, Basic
Cosmetology, Basic Drafting, Basic Dressmaking, Basic
Electronics, Basic Tailoring, High Speed Sewing, Building
Wiring Installation, Computer Repair, Domestic Ref and
Aircon Repair, Food Processing, International Cuisine,
Shielded Metal Arc Welding (SMAW), Practical Nursing,
Housekeeping, Care Giving, Basic Carpentry.
Inayos ang mga ito upang pagkatapos ng labingdalawang taon na pag-aaral,
ang isang mag-aaral ay inaasahang may sapat na kaalaman sa larangan ng ICT
(Information, Media at Communication Technology), mayaman sa makabagong
ideya (Learning and Innovation Skills) na puwedeeng magamit sa pagsisimula ng
negosyo o hanapbuhay, may epektibong paraan ng pakikipagkomunikasyon
(Effective Communication Skills), at kasanayan sa pagsasabuhay ng karera (Life and
Career Skills).
Maging ang mga mag-aaral na may husay sa pagguhit, pagpinta at
pagdedekorasyon ay kailangan din. Dahil sa tumataas na bilang ng mga taong
nangangailangan ng ehersisyo, maraming mga “fitness instructor” ang kailangan sa
Filipinas at sa ibang bansa. Ang interes at pagkakaroon ng kaalaman sa larangan ng
sining at palakasan o isport ay isang malaking oportunidad. Patunay dito ang bilang
ng dami ng mga Pilipinong nangingibang-bansa bilang mang-aawit, mananayaw,
tagapagsanay sa iba’t ibang uri ng laro, manunulat ng mga peryodikong pang
palakasan at iba pa. Ang pagkabihasa ng mga manggagawang nabanggit ayon sa
kanilang larangan ay tinitingnan din ng pamahalaan ng ibang bansa, dahilan upang
tumira sila at ang kanilang pamilya sa Filipinas, halimbawa sa United Kingdom,
Canada at iba pang bansa sa Asya.

DRAFT
March 31, 2014
Ano-anong kurso ang may kaugnayan sa sa iyong hilig, talento, o kakayahan?
Sa anong track o strand ito kabilang?
Handa ka na bang isabuhay ang iyong pagkatuto sa pagiging produktibong
kabahagi at tungo sa kaunlaran ng bansa?
Ang hangarin ng iba na gamitin ang hilig sa pagnenegosyo ay di nawawala.
Maraming Pilipino ang nagtagumpay gamit ang kanilang talento sa pamamalakad ng
negosyo: si Pacita “Chit” Juan ng Figaro Coffee Shop, ang may-ari ng Julies
Bakeshop na si Julia Gandionco, si Fe Esperanza Rodriguez at ang kanyang kapatid
ng Burger Machine, at marami pang iba. Nagsimula ang negosyo nila sa maliit, unti-
unti, itong lumaki hanggang sa di nila namamalayan na isa na sila sa mga
kinikilalang indibidwal sa larangan ng pagnenegosyo sa kasalukuyan.
Makatutulong ang mga kaalamang ito upang makabuo ka ng plano tungkol
sa kursong nasa iyong isip. Unti-unting nagkakaroon na ng linaw ang mga mithiin na
dapat isabuhay upang maging matagumpay sa anumang larangang gustong tahakin.
Ang kaalamang mayroon ang isang indibidwal sa mga bagay na dapat niyang
gawin ay hindi napagtatagumpayan kung ito ay ginagawa nang walang kabuluhan.
Ayon sa encyclical “Laborem Exercens” ni Pope John Paul II, sa pamamagitan ng
paggawa ipinapakita ng tao ang kanyang dignidad at sa pamamagitan nito
nagkakaroon siya ng malaking kontribusyon sa ibang tao at sa lipunan tungo sa
Wala nang hihigit pa sa uri ng trabaho na puwedeeng pasukin o makuha ng
isang tao kung ito ay tumutugon sa pangangailangan ng industriya. Mahalaga rin na
ito ay naaayon sa moral na batayan ng paggawa at sa iyong hilig, talento at
kakayahan.
Ang mga kursong nabanggit ay tumutugon sa programa ng pamahalaan,
maging ito ay akademiko, teknikal-bokasyonal, sa larangan ng sining, palakasan at
paghahanap-buhay.

DRAFT
March 31, 2014
Anong konsepto ang naunawaan mo mula sa babasahin? Makatutulong ang mga
larawan na nasa ibaba upang mahinuha ang salitang ilalagay sa mga puwang upang
mabuo ang mahalagang konsepto mula sa aralin. Isulat ito sa iyong kuwaderno.
Ang pagkakaroon ng sapat na _____________ sa mga trabaho sa
____________ at sa ___________ ay makatutulong upang ____________ at
mapaghandaan ang kursong ____________, ______________, ______________,
_______________, _____________ o ___________ na maaaring maging
___________ ng _____________, tagumpay at pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
1. Ano ang kabuluhan ng Batayang Konsepto sa aking pag-unlad bilang
tao?
2. Ano-ano ang maaari kong gawin upang mailapat ang aking mga

DRAFT
March 31, 2014
E. PAGSA
SABUHAY NG MGA PAGKATUTO
PAGGANAP
Panuto: Batay sa Track o Strand ng pinaunlad na Kurikulum ng Batayang
Edukasyon ng K to 12 bumuo ng talaan ng kurso na ayon sa iyong hilig,
talento at kakayahan at sa mga trabahong maaaring pasukin na “in
demand” sa Filipinas at sa ibang bansa ayon DOLE o maaaring bisitahin
ang website na ito
http://www.jobopenings.ph/article_item367/DOLE_Lists_Most_In_Deman
d_Jobs_in_the Philippines.html
Halimbawa:
Track o Strand Hilig, kakayahan at talento Kurso Trabaho
maaring
pasukin
Academic
Technology
(STEM)
Mahilig sa mga bagay na
napapatungkol sa paggawa
ng program sa Computer
Information and
Technology
Programmer
o IT Expert
Sining at
Palakasan
Pagguhit at Pagpinta Fine Arts Artist
Teknikal-
Bokasyonal
Mahilig sa pagkalikot ng
mga bagay na may
kaugnayan sa makina ng
sasakyan.
Auto Gas
Mechanic o
Auto Diesel
Mechanic
Mekaniko
Pagnenegosyo Mahilig magluto Food
Processing
Chef o Cook
Magtayo ng
sariling
karinderya

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman:
Track o Strand Hilig, kakayahan at talento Kurso Trabaho
maaring
pasukin
A. PAGNINILAY
Panuto: Pagnilayan ang sumusunod at isulat sa inyong journal ang naging
reyalisasyon o pag-unawa:
Ang pagpili ng tamang kursong akademiko, sining, palakasan, teknikal-
bokasyonal at maging pagnenegosyo o hanapbuhay ng isang tulad mo ay susi sa
inaasam na tagumpay at pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
B. PAGSASABUHAY

DRAFT
March 31, 2014
Panuto: Bumuo ng profile ng mga trabahong mataas ang lokal at global na demand
na angkop sa taglay mong talento, kakayahan, pagpapahalaga at tunguhin.
Gawing gabay ang nasa ibaba.
Sanggunian:
Punsalan, T.G.et. Al (2007). Kaganapan sa Paggawa. Maynila: Rex Book Store
International labor Organization. (2007). Guiding youth careers: A handbook for
those who help young job seekers.London: Author
Mga websites:
Ipasa sa guro ang iyong kwaderno sa pagtatapos ng araling ito. Binabati kita!
Handa ka na sa pagpili ng kurso na ayon sa iyong hilig, talento at kakayahan.

DRAFT
March 31, 2014
http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-
ii_enc_14091981_ laborem-exercens_en.html
http://www.catholic-pages.com/documents/laborem_exercens-summary.asp
httpwww.np.edu.sghomecoursesDocumentsBA.pdf
http://www.mukamo.com/ched-in-demand-courses-jobs-philippines/
http://www.rd.com/advice/work-career/25-jobs-in-demand-right-now/
http://www.jobopenings.ph/article_item367/DOLE_Lists_Most_In_Demand_Jobs_in_the_
Philippines.html
http://www.jobopenings.ph/article_item491/DOLE__Top_10_Hottest_Jobs_in_Metro_Ma
nila.html
http://www.marikenya.com/2011/05/free-technical-vocational-courses-still-open-for-
enrollment/
http://www.bubblews.com/news/145272-top-10-most-in-demand-jobs-in-the-philippines
http://www.phil-job.net/?action=top50&mode=vacancy
http://www.sooperarticles.com/careers-articles/career-management-articles/demand-
careers-job-opportunities-around-world-973896.html
http://www.articlesbase.com/internet-marketing-articles/in-demand-jobs-in-the-
philippines-3077581.html
http://www.articlesbase.com/internet-marketing-articles/in-demand-jobs-in-the-
philippines-3077581.html
http://www.ble.dole.gov.ph/pjf/List.pdf
http://www.gov.ph/k-12/#top
http://www.k12stem.in/
http://theoccupiedtimes.org/?p=11498
http://www.studymode.com/essays/Burger-Machine-620804.html
Mga larawan:
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images?p=map+of+the+philippines&fr=yfp-t-
711-s&fr2=piv-web&tab=organic&ri=155
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiaBJmlNSZS8AFeq1Rwx.?
p=tools&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHFWmlNSo20Alai1Rwx.?p
=academics&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHGKmlNSMFoAyUK1Rwx.
?p=information&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHFWmlNSo20Alai1Rwx.?p
=arts+and+sports&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiatjm1NSJAUAUuW1Rwx.?
p=business&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHIYnFNSnAwATgO1Rwx.
?p=common+good&fr=yfp-t-711-s&ei=utf-8&n=30&x=wrt&tab=organic&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=ApfHoyi.QhQc0KYyPeLdHtUu44
05;_ylc=X1MDOTY1NjAwMDQ2BF9yAzIEZnIDeWZwLXQtNzExBG5fZ3BzAzEwBG9ya

DRAFT
March 31, 2014
WdpbgNwaC55YWhvby5jb20EcXVlcnkDd29yawRzYW8DMQ--
?p=work&toggle=1&cop=mss&ei=UTF-8&fr=yfp-t-711
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiZfD30xSeyUA4Ce1Rwx.?
p=computer+games&fr=yfp-t-711&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiaGRwFRS_AwAnJC1Rwx.
?p=procedures&fr=&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHE_vlRSvxoABp21Rwx.?p
=courses&fr=&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiHPHvFRSezkAInG.Rwx.?
p=dreams&fr=&ei=utf-8&n=30&x=wrt
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images?p=values&n=30&ei=utf-
8&y=Search&fr=yfp-t-711&tab=organic&ri=44
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiaFkuVRSmEEAbzO1Rwx.
?p=talents+and+abilities&fr=yfp-t-711&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search
http://ph.images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A2oKiaFeuVRSskMALk21Rwx.?
p=in+demand+job&fr=yfp-t-711&ei=utf-8&n=30&x=wrt&y=Search

DRAFT
March 31, 2014
Ikaapat na Markahan
MODYUL 16: PAGHAHANDA SA MINIMITHING URI NG
PAMUMUHAY
ANO ANG INAASAHANG MAIPAMAMALAS MO?
Isang taon na lang senior high school ka na. Nalalapit ka na naman sa isang
crossroad. May mahalagang pagpapasya ka na namang gagawin – ang pagpili ng
angkop na track o stream sa senior high school. Higit na madali dahil nakapagtakda
ka na ng iyong mithiiin at mayroon ka nang mga hakbang bilang paghahanda sa
minimithing uri ng pamumuhay.
Sa Modyul 13 ay binalikan at sinuri mo ang iyong mithiin kaugnay ng kursong
kukunin sa kolehiyo o negosyo na nais itayo balang araw. Nalaman mong maaaring
magbago ang kursong akademiko o teknikal-bokasyonal o negosyo na iyong
minimithi kasabay ng paglago ng iyong mga pansariling salik at ng pagkakaroon ng
mga karagdagang impormasyon tungkol sa mga Key Employment Generators.
Ngunit mahalaga ring matibay ang iyong prinsipyo at paninindigan tungkol sa uri ng
pamumuhay na ninanais mo sa hinaharap. Dahil dito, muli mong pinagnilayan ang
iyong Pahayag ng Personal na Misyon sa Modyul 14. Binigyan ka ng mga
napapanahong impormasyong kailangan mo kaugnay ng napiling kursong
akademiko o teknikal-bokasyonal o negosyo at ang mga tracks at stream sa senior
high school sa Modyul 15.
Sa modyul na ito ay inaasahang gagamitin mo ang lahat ng mga pag-
unawang ito upang maipamalas mo ang mga layuning pampagkatuto na inaasahan
sa modyul na ito.
Sa huli, inaasahang masasagot mo ang mahalagang tanong: Bakit mahalaga
ang tamang pagpili ng track at stream sa senior high school sa paghahanda para sa
minimithing uri ng pamumuhay sa lipunan?

DRAFT
March 31, 2014
16.1 Naipaliliwanag ang mga konsepto ng mabuting pagpapasya, career
exploration, mga pagbabago sa mundo ng paggawa at career path
16.2 Nasusuri ang pagkakatugma ng pamimiliang track at streams sa senior
high school sa kanyang mga pansariling salik, sa ninanais na negosyo
o hanapbuhay, at sa inaasahang local at global demand sa hinaharap.
16.3 Napangangatwiranan ang Batayang Konsepto
16.4 Nakapipili ng track at stream na kukunin sa senior high school, kursong
akademiko o teknikal bokasyonal at mga posisyon, trabaho at
pagsasanay na maaring daanan upang makarating sa minimithing uri
ng pamumuhay
Narito ang mga batayan ng pagtataya ng awtput mo sa titik d:
 Pagtukoy ng mga kailangan upang makamit ang mithiin (hal. kasanayan,
kakayahan, talento, halaga, at hilig)
 Pagtukoy sa mga kasanayan, kakayahan, talento, pagpapahalaga, at hilig
na kailangan sa napiling trabaho o negosyo
 Pagtatala ng mga maaring mga posisyon o pagsasanay na makatutulong
upang matamo ang minimithing uri ng pamumuhay
PAUNANG PAGTATAYA
Paunang Pagtataya
A. Panuto: Isaayos ang mga sumusunod na hakbang sa pagpaplano ng karera o
uri ng buhay na minimithi. Lagyan ng bilang ang patlang kung saan ang 1 –
ang unang hakbang na dapat isagawa at 5 – naman ang huli.
____ Magsiyasat tungkol sa mga kursong akademiko, teknikal-bokasyunal, o
negosyo na naayon sa iyong natuklasan tungkol sa iyong pansariling salik sa pagpili
ng kurso o negosyo. Magtala ng isa o limang maaring pamilian
____ Kilalanin ang mga pansariling salik sa pagpili ng kurso o negosyo.
____Pumili ng kursong sa iyong palagay ay pinakamabuti para sa iyo

DRAFT
March 31, 2014
____Tignan ang ginawang talaan ng mga pamimiliang kurso o negosyo at magkalap
ng mga napapanahon at angkop na impormasyon tungkol sa mga napiling kurso o
negosyo
____ Magtakda ng mga mithiin – short-term at long-term goal
B.
C. Panuto: Tukuyin kung ang organisasyong inilalarawan sa bawat anekdota ay
isang “flat” o “tall” organization”. Iguhit ang ( ) sa patlang kung ito ay “flat
organization” at ( ) kung ito ay “tall organization”. Gamiting batayan o
reference ang sumusunod na larawan:
____________1. Ang Microsoft Corporation ay itinatag ni Bill Gates noong 1975.
Isang halimbawa ng bagong estruktura ng organisasyon ang Microsoft. Binibigyang
halaga dito ang pagiging produktibo ng mga manggagawang may natatanging
kasanayan sa teknolohiya. Hindi mahalaga dito ang posisyon o rango. Ang mga
manggagawa ay tinitingnan bilang mas mahalaga kaysa sa mga tagapangasiwa at
mga tagapamanihala sa organisasyon.
____________2. Ang kumpanyang Starbucks ay kabilang sa top 100 industries sa
daigdig. Isa sa sekreto sa kanilang tagumpay ang kanilang pagbibigay ng higit na
mataas na pasahod para sa kanilang mga manggagawa. Binibigyan din sila ng
pagkakataong magmay-ari ng shares o stocks. Tila kasosyo kung ituring ang mga
manggagawa dito.
____________3. Ang Kagawaran ng Edukasyon ay isang uri ng organisasyon kung
saan dahil sa napakalaking bilang ng mga kasapi dito ay nangangailangan ng higit
na maraming namamahala at tagapangasiwa sa iba’t ibang Rehiyon at Siyudad.
____________4. Ang Trumphet Manufacturing Firm ay isang pagawaan ng mga
instrumento para sa mga banda. Ang kumpanya ay may iba’t ibang sangay at units.
Bawat isa ay may division heads at unit heads. Ang unit heads ay under sa mga
division heads. Bawat division at unit ay may kanya-kanyang gawain at tungkullin.
Pinangangasiwaan naman ng isang supervisor ang bawat grupo ng division sa ilalim
ng isang area.
“Flat”“Tall”

DRAFT
March 31, 2014
a. Ang steady state – ito ay ang career path na nangangailangan ng
panghabangbuhay na pananatili sa isang trabaho lamang at patuloy na
paglago ng kaalaman at kasanayan sa karerang ito. Ang larangan ng
medisina, dental, pag-iinhinyero, at pag-aabogado ay madalas na
matukoy bilang mga “steady state” na career path.
b. Ang linear – ito ay nangangahulugan ng patuloy na pag-angat o
pagtaas, kung saan mayroon ding patuloy na pagtaas ng posisyon,
kapangyarihan, responsibilidad sa gawain ng ibang manggagawa sa
kumpanya at kinikita. Ang mga managers at mga politiko ay
karaniwang tumatahak sa linear na career path.
c. Ang transitory – ito ay nagpapakita ng madalas na pagbabago. Ang
mga sumusunod sa transitory career path ay karaniwang naghahanap
ng sari-saring karanasan at hindi nagpapatali sa isang pinapasukan
lamang. Hindi rin sila naghahangad ng pag-angat sa posisyon o ng
higit na malaking kikitain.
d. Ang spiral – ito ay nangangahulugan ng regular na pagbabago,
kadalasan ay sa loob ng lima o pitong taon. Ang direksyon nito ay
madalas nagsisimula nang pahalang o lateral o pababa. Ang isang
business executive na nagpasyang magturo, ang abogadong naging
duktor ng medisina, o ang isang dentista na muling nag-aral para
maging nurse ay masasabing tumatahak sa spiral career path.
D. Panuto: Basahin ang paglalarawan sa iba’t ibang uri ng career path sa kahon
sa itaas. Punan ang mga patlang ng titik ng angkop na uri ng career path na
isinalarawan o iginuhit sa bawat bilang.
1.
2.
3.
4.

DRAFT
March 31, 2014
PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN
Gawain 1: Panuto: Balikan ang mga nagdaang taon – Ano-ano ang
mga hakbang na ginawa mo kaugnay ng pagpili ng kurso o negosyo?
Itala ang mga ito ayon sa panahon – umpisahan sa una mong ginawa
hanggang sa pinakahuli.
Halimbawa:
1. Pagkilala sa mga pansariling salik sa pagpili ng kursong akademiko, teknikal-
bokasyonal o negosyo.
2. Pagtatakda ng Mithiin
3. Paggawa ng Action Planning at Goal Setting Chart
4. Pagbuo ng Personal na Misyon sa Buhay
5. Pagkuha ng NCAE
6. Pagsusuri ng Key Employment Generators (KEGs) at in-demand na trabaho
Ikaw naman:
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
Iba pa: (Isulat ang iba pang mga hakbang na ginawa mo kaugnay ng pagpili
ng kurso o negosyo balang- araw):
_____________________________________
Sagutin sa iyong kuwaderno:
1. Nakatulong ba ang mga hakbang na ito sa iyong pagpapasya kaugnay ng
pagpili sa kursong pag-aaralan o negosyong itatatag? Sa paanong paraan?
2. Sa iyong palagay sapat na ba ang iyong mga naging paghahanda upang
makagawa ng mabuting pasya? Patunayan.
3. May mga gawain bang isinasagawa ang pamunuan ng paaralan upang
tulungan ka sa iyong pagpapasya?

DRAFT
March 31, 2014
Mahalaga sa pamunuan ng paaralan ang angkop na pagpili ng mga mag-aaral
ng kurso o negosyo balang araw. Isa sa mga inaasahang kalalabasan ng K to 12
to 12 ang maipamalas ng mga kabataang nagtapos sa Grade 10 ang matalino,
mapanuri, at malikhaing pag-iisip sa pagharap sa mga sitwasyon sa buhay; at
pagpapasya nang naaayon sa mga hakbang sa paggawa ng moral na pasya.
Gawain 2: Ang Kahulugan ng Tagumpay
Panuto: Tapusin ang mga sinimulang pangungusap:
Ipinapalagay ko na ako ay magtatagumpay…
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_______________________________
Ang aking pinapangarap na trabaho ay...
______________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_________________________________
Sapagkat…
______________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
_________________________________
Sagutin:
1. Sa dalawang naunang di tapos na mga pangungusap, alin ang mas mabilis
mong nasagutan? Bakit?
2. Sa iyong palagay, may sapat ka na bang kaalaman upang matukoy kung ikaw
ay magtatagumpay sa kurso o negosyong pipiliin mo balang araw?

DRAFT
March 31, 2014
Matapos ang mga gawain sa mga naunang modyul, may sapat ka nang
kaalaman tungkol sa iyong mga kasanayan, kakayahan, hilig o interes; alam mo na
rin kung tugma ang mga pansariling salik na ito sa iyong minimithing kurso o
negosyo balang araw; nakasulat ka na rin ng iyong pahayag ng personal na
misyon sa buhay. Alam mo na kung ano ang mga bagay na nakatutulong upang
maging produktibo at mahusay ang iyong mga gawain.
PAGLINANG NG KAALAMAN, KAKAYAHAN AT PAG-UNAWA
A. Career Exploration
Sa mga naunang modyul ay ginawa mo ang unang mga hakbang kaugnay ng
paghahanda sa kurso, trabaho o negosyo na minimithi mo sa buhay. Ang mga
hakbang na ito ay kaugnay ng higit na pagkilala sa sarili.
Ang susunod na mga hakbang sa paghahanda ay kaugnay naman ng
pagsisiyasat sa mundo ng paggawa. Pangunahin dito ang tinatawag na Job
Analysis. Ang job analysis ay ang pagsusuri kung ang mga propesyon, trabahong
teknikal – bokasyonal o negosyo na kasama sa tinatawag na key employment
generators o KEG ay tugma sa iyong minimithi at sa mga personal o mga pansariling
salik tulad ng mga hilig o interes, kakayahan, pagpapahalaga at kasanayan.
Gawain 3: Job Analysis
Panuto: Punan ang sumusunod na tsart. May dalawang paraan upang magsaliksik
at mapunan ang tsart na ito. Ang una ay sa pamamagitan ng pagsasaliksik sa
internet. Pangunahin ang sumusunod na website:
http://online.onetcenter.org/gen%5Fcrosswalk%5Fpage
1. Pumunta sa website ng onetcenter.org.
2. Piiin ang Crosswalk page.

DRAFT
March 31, 2014
3. Piliin ang DOT o Dictionary of Occupational Titles.
4. I key-in ang nais na trabaho.
5. Piliin ang tamang occupational title sa listahan.
Ang ikalawang paraan ay sa pamamagitan ng classified ads ng mga pahayagan,
sa pagkikipagpanayam sa mga taong may ganitong hanapbuhay o negosyo at sa
pakikipagpanayam sa tagapayo o guidance counselor ng paaralan.
Pagsusuri ng Napiling Trabaho
Job Title:
Mga Gawain (Tasks)
Paglalarawan ng mga gawain (work
activities) at mga responsabilidad (tasks)
kaugnay ng trabaho
Paglalarawan ng kalagayan at konteksto
ng trabaho (Hal. panahon ng
pagbibiyahe, kinakailangan ba ng
computer, telepono at iba pang gamit,
humaharap sa kliyente, at iba pa.)
Mga Kailangan upang maging
matagumpay sa trabaho:
a. Edukasyon at Pagsasanay
b. Kaugnay na Karanasan sa
Trabaho
c. Mga Kakailanganing
Pagpapahalaga Kaugnay ng
Trabaho
d. Mga Kakailanganing Kasanayan
e. Mga Kaugnay na Hilig o Interes
f. Kaugnay na Pananaw sa
Pagtatrabaho o Work Attitude

DRAFT
March 31, 2014
Sagutin:
1. Tugma ba ang iyong mga interes o hilig, pagpapahalaga at pananaw sa
paggawa sa mga kinakailangan sa trabahong napili mo? Patunayan.
2. Ano-anong kasanayan at kakayahan ang kailangan mong taglayin para
maging matagumpay sa trabahong ito?
3. Ano-anong mga pag-aaral at pagsasanay ang kailangan para sa trabahong
ito?
Gawain 2: Ang 21st
Century Skills at ang mga Key Employment Generators ng 21st
Century
Panuto: Magtala ng limang pampropesyonal at limang pang-skilled worker na
trabahong in-demand sa sumusunod na tsart. Maaaring konsultahin ang talaan sa
Modyul 15. Maaari ring magtungo sa http://www.dole.gov.ph . Piliin sa ilalim ng
“Projects” ang Employment Guide for Students and Job Seekers”. Mababasa dito
ang talaan ng mga local in-demand jobs sa ilalim ng “Labor Market Information”.
Isulat ang mga hinihinging mga kasanayan para sa mga trabahong ito. May
dalawang paraan upang magsaliksik at mapunan ang tsart na ito. Una ay sa
pamamagitan ng pagsasaliksik sa internet. Pangunahin ang mga sumusunod na
website:
http://online.onetcenter.org/gen%5Fcrosswalk%5Fpage
1. Pumunta sa website ng onetcenter.org.
2. Piliin ang Crosswalk page.
3. Piliin ang DOT o Dictionary of Occupational Titles.
4. I key-in ang nais na trabaho.
5. Piliin ang tamang occupational title sa listahan.
Ikalawa ay sa pamamagitan ng classified ads ng mga pahayagan, sa
pagkikipagpanayam sa mga taong may ganitong hanapbuhay o negosyo at sa
pakikipagpanayam sa tagapayo o guidance counselor ng paaralan.
Gawin ito sa iyong kwaderno.
Mga Trabahong In-Demand Kinakailangang Kasanayan/Kakayahan
Propesyonal (Mga trabahong

DRAFT
March 31, 2014
nangangailangan ng lisensiya,
pagtatapos sa 4 – 6 taong kursong
akademiko)
1. Halimbawa: Registered Nurse Active Listening. Giving full attention to what
other people are saying, taking time to
understand the points being made, asking
questions as appropriate, and not
interrupting at inappropriate times.
Social Perceptiveness. Being aware of
others' reactions and understanding why
they react as they do.
Service Orientation — Actively looking for
ways to help people.
Speaking — Talking to others to convey
information effectively.
Coordination — Adjusting actions in relation
to others' actions.
Critical Thinking — Using logic and
reasoning to identify the strengths and
weaknesses of alternative solutions,
conclusions or approaches to problems.
Reading Comprehension — Understanding
written sentences and paragraphs in work
related documents.
Judgment and Decision Making —
Considering the relative costs and benefits
of potential actions to choose the most
appropriate one.
Monitoring — Monitoring/Assessing
performance of yourself, other individuals,
or organizations to make improvements or
take corrective action.
Writing — Communicating effectively in
writing as appropriate for the needs of the
audience.
Hango sa O*NET Online
Skilled Worker (Mga trabahong

DRAFT
March 31, 2014
nangangailangan ng specialized skill na
hindi nangangailangan ng mataas na
akademikong pag-aaral, maaaring
nangangailangan ng teknikal-
bokasyonal na pagsasanay)
1. Halimbawa: Cashier
Active Listening — Giving full attention to
what other people are saying, taking time to
understand the points being made, asking
questions as appropriate, and not
interrupting at inappropriate times.
Service Orientation — Actively looking for
ways to help people.
Speaking — Talking to others to convey
information effectively.
Mathematics — Using mathematics to solve
problems.
Social Perceptiveness — Being aware of
others' reactions and understanding why
they react as they do.
Ikaw naman:
Mga Trabahong In-Demand Kinakailangang Kasanayan/Kakayahan
Propesyonal (Mga trabahong
nangangailangan ng lisensya,
pagtatapos sa 4 – 6 taong kursong
akademiko)
1._____________
2._____________
3._____________
4._____________
5._____________
Skilled Worker (Mga trabahong
nangangailangan ng specialized skill na
hindi nangangailangan ng mataas na
akademikong pag-aaral, maaring
nangangailangan ng teknikal-
bokasyonal na pagsasanay)
1._____________

DRAFT
March 31, 2014
2._____________
3._____________
4._____________
5._____________
1. Ihanay ang mga hininging kasanayan ayon sa talaan ng 21st
century skills.
Halimbawa:
21st
Century Skills Mga Kinakailangang Kasanayan
1. Kasanayan sa pagkatuto at
paggawa ng inobasyon (Learning
and Innovative Skills)
 Mapanuring pag-iisip (critical
thinking)
Mathematics
Critical Thinking
 Pakikipagtalastasan
(communication)
Speaking
Judgment and Decision Making
 Kolaborasyon (collaboration) Coordination
 Pagkamalikhain (creativity)
2. Kasanayan sa pagkalap at
pagproseso ng impormasyon
(information literacy), media
literacy at ICT literacy
Active Listening
Reading Comprehension
Writing
3. Life and career skills
 Pagiging bukas (flexibility) at
kakayahang makatugon sa mga
pagbabago (adaptability)
 Pagkukusa at disiplina sa sarili
(initiative and self-direction)
Monitoring
 Kasanayan sa pakikipagkapwa at
pakikibagay sa mga taong mula sa
iba’t ibang kultura (social & cross-
cultural skills)
Service Orientation
Social Perceptiveness
 Pagiging produktibo at
mapanagutan (productivity and
accountability)
 Kakayahang mamuno at humawak
ng responsibilidad (leadership and
responsibility)

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman:
21st
Century Skills Mga Kinakailangang Kasanayan
1. kasanayan sa pagkatuto at
paggawa ng inobasyon (Learning and
Innovative Skills)
 mapanuring pag-iisip (critical
thinking)
 pakikipagtalastasan
(communication)
 pakikibahagi (collaboration)
 pagkamalikhain (creativity)
2. kasanayan sa pagkalap at
pagproseso ng impormasyon
(information literacy), media literacy at
ICT literacy
3. life and career skills
 pagiging bukas (flexibility) at
kakayahang makatugon sa mga
pagbabago (adaptability)
 pagkukusa at disiplina sa sarili
(initiative and self-direction)
 kasanayan sa pakikipagkapwa at
pakikibagay sa mga taong mula sa
iba’t ibang kultura (social & cross-
cultural skills)
 pagiging produktibo at
mapanagutan (productivity and
accountability)
 kakayahang mamuno at humawak
ng responsibilidad (leadership and

DRAFT
March 31, 2014
responsibility)
Sagutin:
1. May mga kasanayan bang kapuwa kailangan para sa mga trabahong
pampropesyonal at mga trabahong pang-skilled workers? Ano-ano ang mga
ito?
2. Sa iyong palagay, bakit kailangan ang mga kasanayang ito sa mga trabahong
in-demand ngayon?
3. Kailangan sa mga in-demand na trabaho sa hinaharap ang mga 21st
century
skills. Ano ang implikasyon nito sa iyong mga ginagawang paghahanda para
sa iyong napiling kursong kukunin o negosyong itatag balang araw?
Ipaliwanag.
Basahin:
Isa sa mahalagang pagbabago sa mundo
ng paggawa ay ang pagkakaroon ng tinatawag
na “lean and mean” o “flat” na istruktura ng
organisasyon. Sa ganitong istruktura ng
organisasyon, nababawasan ang bilang ng mga
namamahala at nadaragdagan naman ang
bilang ng mga manggagawa. Isa sa
mahalagang implikasyon nito ang pagkakaroon
ng mas mataas na pangangailangan sa mga manggagawang may mataas na
kasanayan. Ang kinakailangang skilled workers o manggagawa sa ngayon ay
hinahanapan ng mga sumusunod na kasanayahan: pangunahin o batayang
kasanayan (Basic Skills), kasanayan sa teknolohiya, Organizational Skills, at mga
tinatawag na Company Specific Skills.
Basic Skills: Kabilang dito ang mga pangunahing akademikong kasanayan
tulad ng pagbasa, pagsulat at pagtutuos. Mahalaga ang kasanayan sa pagbasa
dahil sa ang mga manggagawa sa ngayon ay kinakailangang gumamit ng
impormasyon sa computer terminals, forms, charts, instructions, manuals at iba

DRAFT
March 31, 2014
pang impormasyong nakalathala o naka-display. Mahalaga ang kasanayan sa
pagtutuos o computational skills sa pagsasaayos at paghahanda ng mga datos para
sa pagsusuri at paglutas ng mga suliranin. Ang pagsulat ay mahalagang bahagi ng
pakikipagtalastasan o komunikasyon sa loob at labas ng organisasyon. Higit sa lahat
mahalaga ang kasanayang ito sa pagbubuo ng isang maaasahan at permanenteng
data base.
Technical Skills: Ang computer skills ay maaring maging isang pangunahing
kailangan o baseline requirements sa maraming trabaho sa hinaharap. Ang mga
manggagawa sa ngayon ay gumagamit ng patuloy na nagbabagong teknolohiya sa
pakikipagtalastasan, pagkuha at paggamit ng impormasyon at sa industriya o
produksiyon. Bunga ito ng pagpili ng industriya na gamitin ang makabagong
teknolohiya upang pataasin ang kahusayan at pabilisin ang produksiyon at
pagandahin ang kalidad ng produkto. Hangad din ng maraming industriya sa ngayon
na makaangat sa mga karibal na industriya sa pamamagitan ng kakaiba at mas
makabagong paraan ng pagbibigay ng serbisyo. Dahil nga tumataas ang
kasanayang kailangan habang patuloy na nagbabago at nagiging mas mataas ang
teknolohiya, kailangan din ang patuloy na pagsasanay ng mga manggagawa. Kaya
nga sa bawat upgrade ng mga teknolohiya kailangan din ang upgrade sa kasanayan
ng mga manggagawa. Karaniwang tinutustusan ang mga pagsasanay na ito ng mga
industriya, ngunit ang bagong pananaw sa paggawa ay nagdidikta na tungkulin ng
bawat mangagawa ang patuloy na paglago ng kanyang kasanayan.
Organizational Skills: Ang mga pagbabago sa estruktura at pamamahala ng
mga organisasyon gayon din ang mga pagbabago sa ugnayan sa pagitan ng
manggagawa at mga tagatangkilik o customer, ay nangangailangan din ng mga
karagdagang kasanayan sa mga manggagawa. Kabilang na dito ang kasanayan sa
pakikipagtalastasan, pagsusuri at pagsisiyasat, paglutas ng mga suliranin at
pagkamalikhain. Kailangan din ang kakayahan sa pakikipagkasundo at
panghihikayat at pamamahala ng sarili. Sa nagbabagong estruktura ng organisasyon
ang mga manggagawa o mga empleyado na wala sa posisyong namamahala o
nangangasiwa ay nakikibahagi sa mga pagpupulong upang pag-usapan ang mga

DRAFT
March 31, 2014
suliranin kaugnay ng gawain kung kaya’t mahalaga ang mga kasanayan at
kakayahang nabanggit.
Company Specific Skills: Dahil sa patuloy na tumataas at nagbabagong
teknolohiya, nagbabagong merkado at dumaraming katunggali, ang mga kumpanya
o industriya ay napipilitang gumawa ng sariling mga inobasyon, pagbutihin at gawing
napapanahon ang mga produkto at serbisyo, at magbigay ng tuon sa patuloy na
pagpapaunlad ng proseso ng paggawa. Bunga nito ay patuloy din ang pagsasanay
ng mga empleyado at manggawa upang matugunan ang mga hinihinging kasanayan
na angkop at partikular lamang sa mga inobasyon na ginagawa ng kompanya o
industriya.
Sagutin:
1. Paano mo maihahambing ang mga 21st
century skills sa mga kasanayang
kinakailangang taglayin ng isang skilled worker sa ngayon ayon sa binasang
maikling sanaysay? May pagkakapareho ba ang mga ito? Ipaliwanag.
2. Ano ang implikasyon nito sa paghahandang kailangan mong gawin para sa
mundo ng paggawa bilang isang propesyonal, skilled worker o negosyante?
Ipaliwanag.
Gawain 3: Senior High School
Panuto: Basahin ang pag-uusap ng magkakaibigan na nasa ika-siyam na baitang at
sagutin ang sumusunod na tanong.
Maaring mas nais mo na mamasukan bilang propesyonal o
manggagawang may kasanayang teknikal-bokasyonal o kaya nama’y
magnegosyo. Ano pa man ang tinitingnan mong pagkukunan ng ikabubuhay
upang matamasa ang uri ng pamumuhay na pangarap mo, magsisimula ka pa rin
sa pag-aaral at pagsasanay. Higit na mahalaga sa ngayon ang pag-aaral at
pagsasanay dahil sa patuloy na pagbabago sa teknolohiya lalo na sa larangan ng
information technology at produksyon.
Sa yugtong ito ay mahalagang pumili ka na ng track at stream na kukunin
mo sa senior high school.

DRAFT
March 31, 2014
Malapit na tayong
mag senior high
school.
Sa pamamagitan ng senior high school ang Kagawaran ng Edukasyon ay naglalayong
ihanda ang mga mag-aaral upang makapagpatuloy ng pag-aaral ng kursong akademiko sa
kolehiyo, teknikal-bokasyonal o sa larangan ng sining at palakasan. Layunin din nito na
mabigyan ng mga napapanahon at globally competitive na kasanayan ang mga mag-aaral
upang tiyakin ang kanilang pagpasok sa mundo ng paggawa o pagnenegosyo pagkatapos
ang senior high school.
Ang kurikulum para sa senior high school ay nakaayon sa 21st Century Core Skills at
sa College Readiness Standards; ang mga pamantayan sa pagkatuto para sa mga
specialization o focus areas ay nakaangkla sa TESDA Training Regulations (TR) ng
Pangasiwaan sa Edukasyong Teknikal at Pagpapaunlad ng Kasanayan (TESDA), National
Qualifications Framework/ Industry Standards at talaan ng mga kinakailangang kasanayan sa
pagtratrabaho ayon sa Department of Labor and Employment (DOLE). Magkakaroon din ng
asignatura para sa mga kasanayan sa pagnenegosyo o entrepreneurial skills sa ika-labing –
isa at ika-labindalawang baitang.
Kung ang napili mong track ay teknikal-bokasyonal o palakasan at sining, maaari kang
mabigyan ng tinatawag na National Certification (NC). Ito ang katibayan na tinataglay mo ang
mga kinakailangang kasanayan ayon sa hinihinging pamantayan sa kahusayan ng Philippine
TVET Qualification and Certification System (PTQCS) ng TESDA. Pasaporte mo iyan upang
makapagtrabaho pagkatapos ng senior high school. Ang galing ‘di ba?
Mahalagang bahagi ng
K to 12 Program ang
Senior High School!
Tugon ito sa job
mismatch o ang hindi
pagkakatugma ng mga
kailangan ng KEG at ng
labor force ng bansa!
Kailangan ba talaga
tayong mag-senior
high school?
Bakit ang kuya ko
hanggang fourth
year lang?

DRAFT
March 31, 2014
Sagutin:
1. Paano nakatutulong ang pagkakaroon ng senior high school sa paghahanda
ng mga mag-aaral sa mundo ng paggawa? Ipalliwanag.
2. Bakit sinabing pasaporte mo para makapagtrabaho ang pagkakaroon ng
National Certification o NC?
3. Naghahanda ka na ba para sa senior high school? Ano-anong paghahanda
na ang iyong nagawa o ginagawa?
B. Career Path
Makabubuting ngayon pa lang ay tinitingnan mo na ang career path na
maaari mong tahakin upang matamo mo ang hinahangad na uri ng pamumuhay.
Ang senior high school ang maaaring unang hakbang mo sa pagtahak sa career
path na ito.
Ang career path ay tumutukoy sa mga pagsasanay, pag-aaral, posisyon o
iba’t ibang trabaho, at mga paghahanda na ating pinagdaraanan upang matamo ang
ating nais na uri ng pamumuhay o career goal.
Gawain 4
Panuto: Basahin at suriin ang mga sumusunod na anekdota.
1. Si Lorna ay dating isang licensed vocational nurse (o practical nurse) sa
Amerika. Matapos ang dalawang taon sa trabahong ito ay muli siyang bumalik ng
Pilipinas at nag-aral upang maging isang registered nurse. Nagtrabaho siya sa
Pilipinas ng mahigit tatlong taon bilang isang Operating Room Nurse bago muling
nagbalik sa Amerika. Doon nag-aral siya ng M.S. Nursing sa loob ng dalawang taon
habang nagtratrabaho sa isang ospital doon. Sa ngayon si Lorna ay isang Nursing
Instructor sa Anderson University. Binabalak niyang kumuha naman ng Masters
Ano nga ba ang career path? Bakit ito
mahalaga?

DRAFT
March 31, 2014
Degree sa Business dahil balak nitong magtayo ng isang nursing home matapos
mag retiro sa pagtuturo sa edad na 50 taon.
2. Nag-aral si Fidel ng Business and Finance sa isang kilalang paaralan sa
Maynila. Nagtapos siya nang may pinakamataas na karangalan sa kanilang klase.
Madali rin siyang nakakuha ng isang scholarship sa isang sikat na unibersidad sa
Inglatera. Matapos ang dalawang taon ng pag-aaral ay umuwi ng bansa si Fidel.
Bagama’t walang karanasan sa trabaho, agad siyang natanggap bilang isang
executive assistant sa isang malaking insurance company. Matapos nito ay
nagtungo siyang muli sa Europa at doon nagtrabaho sa isang investment bank na
pag-aari ng Pilipinas. Naging mabilis ang pag-angat sa puwesto ni Fidel bunga na rin
ng kanyang kahusayan, pagtitiyaga at pagsisikap na matutuhan ang lahat ng bagay
tungkol sa pagbabangko, pamumuhunan at pagnenegosyo. Sa ngayon siya na ang
nagpapatakbo o CEO ng isa sa pinakamalaking kompanya sa Asya.
Sagutin sa iyong kuwaderno:
1. Ano ang pagkakaiba ng tinahak na career path nina Lorna at Fidel?
Ipaliwanag.
2. Sa iyong palagay, sino sa kanilang dalawa ang naging higit na matagumpay?
Bakit?
3. Para sa iyo, ano ba ang sukatan ng pagtatagumpay? Ipaliwanag.
4. Paano nakatutulong ang pag-aaral at pagsasanay upang matamo natin ang
uri ng buhay na pinapangarap?
5. Kung iguguhit mo ang career path nina Lorna at Fidel ano ang magiging anyo
nito? Iguhit ang paglalarawan nito.
Basahin:
Pinag-aralan ni Professor Michael Driver ng Graduate School for Business ng
University of Southern California ang career development ng mga mamamayan
doon. Sa kanyang naging pag-aaral natukoy niya at nailawaran ang iba’t ibang uri ng
career paths. Nagkakaiba-iba ang mga career paths na ito ayon sa mga sumusunod
na kraytirya: bilang ng naging trabaho, posisyon o pagbabago sa buhay; direksyon

DRAFT
March 31, 2014
na tinatahak ng karera; at ang pagitan ng panahon ng mga pagpapalit o pagbabago
sa karera. Ang mga career paths na natukoy ay ang steady state, linear, transitory,
at spiral.
Ang steady state – ito ay ang career path na nangangailangan ng
panghabambuhay na pananatili sa isang trabaho lamang at patuloy na paglago ng
kaalaman at kasanayan sa karerang ito. Ang larangan ng medisina, pagdedentista,
pag-iinhinyero, at pag-aabogado ay madalas na matukoy bilang mga “steady state”
na career path.
Ang linear – ito ay nangangahulugan ng patuloy na pag-angat o pagtaas,
kung saan mayroon ding patuloy na pagtaas ng posisyon, kapangyarihan,
responsibilidad sa gawain ng ibang manggagawa sa kumpanya at kinikita. Ang mga
managers at mga politiko ay karaniwang tumatahak sa linear na career path.
Ang transitory – ito ay nagpapakita ng madalas na pagbabago. Ang mga
sumusunod sa transitory career path ay karaniwang naghahanap ng sari-saring
karanasan at hindi nagpapatali sa isang pinapasukan lamang. Hindi rin sila
naghahangad ng pag-angat sa posisyon o ng higit na malaking kikitain.
Ang spiral – ito ay nangangahulugan ng regular na pagbabago, kadalasan ay
sa loob ng lima o pitong taon. Ang direksyon nito ay madalas nagsisimula nang
pahalang o lateral o pababa. Ang isang business executive na nagpasyang magturo,
ang abogadong naging doktor ng medisina, o ang isang dentista na muling nag-aral
para maging nurse ay masasabing tumatahak sa spiral career path.
Ang sumusunod na paglalarawan ay mas epektibong nagpapakita ng
pagkakaiba-iba ng mga career path na ito.
(Sinipi
sa Career Planning Workbook)

DRAFT
March 31, 2014
Ayon sa pagsasaliksik ng US Department of Labor, kayong mga kabataan na
kasalukuyang nasa paaralan ay magpapalipat-lipat sa 10 hanggang 14 na trabaho
bago dumating ang edad na 38 taon. Isa sa apat na empleyado ang mamamasukan
sa isang employer sa loob ng isang taon; samantalang isa sa dalawa naman ang
mananatili ng hindi hihigit sa limang taon. (Fisch, 2010) Samakatwid, spiral at
transitory ang hinuhulaang magiging karaniwang career path ng mga kabataan sa
21st
Century.
PAGPAPALALIM
Basahin ang sumusunod na sanaysay.
Pagpili ng Kurso o Trabaho
Nakatutuwa, nakalulula, at nakamamangha ang mga pagbabagong
nagaganap sa mundo natin ngayon. Ang video presentation na “Did You Know” na
sinaliksik ni Karl Fisch tungkol sa hinaharap ay naglalaman ng ilan sa mga
pagbabagong tunay na nakaiintriga. Halimbawa, sa India, 25 porsiyento ng mga
taong may pinakamataas na I.Q ay mas marami pa kaysa sa populasyon ng buong
Amerika. Ibig sabihin ba nito ay mas maraming matatalinong tao sa India kaysa sa
Amerika? Alam mo rin ba na ang sampung pinakakailangang trabaho sa taong 2010
ay hindi pa nalilikha noong 2004? Ayon pa kay Fisch, sa ngayon, sinisikap ng mundo
na ihanda ang mga kabataan para sa mga trabahong hindi pa nalilikha at mga
teknolohiyang hindi pa naiimbento upang solusyonan ang mga problemang ni wala
pa sa hinagap natin.
Sa iyong palagay anong career path ang higit na
makatutulong sa pagkakamit ng iyong minimithing karera o uri ng
pamumuhay?

DRAFT
March 31, 2014
Ayon sa pagsasaliksik ng US Department of Labor, kayong mga kabataan na
kasalukuyang nasa paaralan ay magpapalipat-lipat sa 10 hanggang 14 na trabaho
bago dumating ang edad na 38 taon. Isa sa apat na empleyado ang mamamasukan
sa isang employer sa loob ng isang taon; samantalang isa sa dalawa naman ang
mananatili ng hindi hihigit sa limang taon.
Sa larangan naman ng komunikasyon; alam mo ba na umaabot sa 845
milyong tao ang gumagamit ng Facebook o FB kada buwan. Ang FB ay nagagamit
na ngayon sa 70 wika. Kung bansa ang FB, ito ang ikatlo sa pinakamalaking
populasyon sa buong mundo. Ayon pa kay Fisch, tayo raw ay nabubuhay sa
ngayon sa tinatawag niyang exponential times. Halimbawa, ang Google ay
tumatanggap ng 31 bilyong “searches” kada buwan; noong 2004 2.8 bilyon lamang
ito. Maaaring itanong mo, saan kaya naghahanap ng impormasyon ang mga mag-
aaral bago nagkaroon ng Google? Ang unang commercial text message ay ipinadala
noong Disyembre, 1992. Sa ngayon, ang bilang ng mga text messages na
tinatanggap at ipinadadala araw-araw ay mahigit pa sa populasyon ng ating planeta.
Ang wikang Ingles pa rin ang pinakamahalagang wika sa larangan ng
komersiyo. Sa ngayon, ang wikang ito ay may 540, 000 na salita, makalimang ulit
ang dami kaysa sa panahon nina Jose Rizal. Ang mga impormasyong teknikal o
technical information ay nagiging doble bawat dalawang taon. Ang implikasyon nito?
Kung kukuha ng apat na taong kursong teknikal ang isang kabataang tulad mo, ang
mga pinag-aralan mo sa unang semester ay lipas na o obsolete pagdating ng
ikatlong taon mo pa lang. Hinuhulaang sa taong 2049 ang isang computer na
nagkakahalaga ng 1, 000 U.S. dollars ay mahihigitan na ang computational
capabilities ng lahat ng tao sa mundo. Naku bata, paano mo ihahanda ang sarili mo
sa mga pagbabagong ito?
Ayon sa Kagawaran ng Edukasyon, ang mga kinakailangan mo raw na
kasanayan para sa ika – 21 siglo ay ang mga sumusunod: kasanayan sa pagkatuto
at paggawa ng inobasyon (Learning and Innovative Skills), nabibilang dito ang
mapanuring pag-iisip (critical thinking), pakikipagtalastasan (communication),
pakikibahagi (collaboration), at pagkamalikhain (creativity); kasanayan sa pagkalap
at pagproseso ng impormasyon (information literacy), media literacy at ICT literacy;

DRAFT
March 31, 2014
at life and career skills, kabilang dito ang pagiging bukas (flexibility) at kakayahang
makatugon sa mga pagbabago (adaptability), pagkukusa at disiplina sa sarili
(initiative and self-direction), kasanayan sa pakikipagkapwa at pakikibagay sa mga
taong mula sa iba’t ibang kultura (social & cross-cultural skills), pagiging produktibo
at mapanagutan (productivity and accountability), kakayahang mamuno at humawak
ng responsabilidad (leadership and responsibility). Kung pagbabatayan mo ang mga
inaasahang mga pagbabago sa malapit na hinaharap, ang pagtataglay ng mga
kasanayang ito ang magbibigay sa kabataang tulad mo ng pagkakataong maging
matagumpay sa buhay balang araw.
Sinisikap ngayon ng Kagawaran ng Edukasyon na simulan ang pagsasanay
mo sa 21st
century skills sa pamamagitan ng K to 12 Curriculum. Sa katunayan
ngayon pa lang ay masusubok na ang kasanayan mo sa, kakayahang magkalap at
magproseso ng impormasyon, pagiging mapanuri at pagiging mapanagutan. Sa ika-
siyam na baitang o Grade 9, pa lang ay dapat na pinag-iisipan mo na ang track at
stream na iyong kukunin sa senior high school.
Paano ka pipili? Nagsisimula ang lahat sa pangarap. Ano ba ang
pinapangarap mong buhay sa hinaharap? Sabi nga ang lahat ng tagumpay ay
nagsisimula sa pangarap. Sa iba ang tagumpay ay maaaring ang pagkakaroon ng
magandang trabaho o negosyo balang araw. Para naman sa iba, ang magkaroon ng
masayang pamilya. Ang karamihan sa atin ay nangangarap ng maginhawang buhay.
Siyempre ang gusto nating lahat ay masayang buhay ngayon at sa hinaharap.
Nakalulungkot na ang iba ay nakukutento na sa pangangarap lang at hindi na
umahon sa kinasadlakang kahirapan. Ang iba naman ay naghahangad ng ginhawa
ngunit ayaw namang gumawa para makamit ito. Nais nila ay “short cuts”. Ayaw nila
ng tuwid na daan. Kaya nga karaniwan silang naliligaw ng landas. Gaano man
katayog ang marating nila hindi pa rin sila tunay na magiging masaya. Hindi ka tunay
na magiging maligaya gaano ka man kayaman o katanyag pagdating ng panahon
kung hindi mo isinaalang-alang ang plano ng Diyos para sa iyo. Bilang tao ang
katuparan ng ating pangarap ay nakatali sa ating pinipiling bokasyon. Nakasalalay
dito ang pagtatamo ng tunay na kaligayahan. Ang bokasyon ay higit sa trabaho o
propesyon o negosyo. Ang bokasyon ay kalagayan o gawain na naayon sa plano ng
Diyos sa atin. Sabi nga ng iba, ito ang iyong “calling” sa buhay.

DRAFT
March 31, 2014
Kung malinaw na sa iyo ang
pinapangarap mong buhay, mainam na
mayroon kang personal na pahayag ng
misyon sa buhay. Isang mabuting giya o
gabay sa ating mga pagpapasya ang
pagkakaroon ng pahayag ng personal na
layunin sa buhay o personal mission
statement. Ayon nga kay Sean Covey sa
kanyang aklat na The Seven Habits of
Highly Effective Teens, “Begin with the end
in mind.” Kung sa simula pa lang ay alam na
natin ang gusto nating mangyari sa ating
buhay, hindi na magiging mahirap para sa
atin ang mga mahahalagang pagpapasya na
gagawin sa hinaharap. Ito ang kredo o paninindigan nating mga prinsipyo kapag
tayo ay dumaraan sa mga pagsubok sa buhay. Ayon pa kay Covey (1998) ang
pahayag ng personal na layunin sa buhay ay maihahalintulad sa isang punong may
malalim na ugat. Ito ay matatag at hindi mawawala, ngunit ito ay buhay at patuloy na
lumalago. Kailangan natin ang matibay na makakapitan upang malampasan ang
ano mang unos na dumarating sa ating buhay. Walang permanenteng bagay sa
mundo. Lahat ay nagbabago. Ang pahayag ng personal na misyon sa ating buhay
ang titiyak na hindi tayo bibitaw sa ating mga pangarap anong hirap man ang
danasin upang makamit ito. Maaaring sa pagtupad ng ating misyon ay marami
tayong kailangang baguhin sa ating sarili, ngunit hindi dapat magbago ang ating
adhikain at prinsipyo sa buhay.
May pahayag ka na ng personal na layunin sa buhay kaya’t madali ka nang
makapagtatakda ng mga mithiin. Ano nga ba ang mithiin o goal at bakit ito
mahalaga? May dalawang uri ng mithiin, ang enabling o short term goal at ang long
term goal. Ang mithiin ay maihahalintulad sa isang balangkas na susundan upang
mabuo ang pinapangarap na buhay. Maaari rin itong ihalintulad sa mga baitang ng
hagdan na aakyatin upang marating ang rurok ng tagumpay. Ang tuktok nito o huling
baitang ang long term goal at ang bawat baitang naman ang short term goal. Ang
Bilang tao ang katuparan
ng ating pangarap ay
nakatali sa ating pinipiling
bokasyon. Nakasalalay dito
ang pagtatamo ng tunay na
kaligayahan. Ang bokasyon
ay higit sa trabaho o
propesyon o negosyo. Ang
bokasyon ay kalagayan o
gawain na naayon sa plano ng
Diyos sa atin. Sabi nga ng iba,
ito ang iyong “calling” sa
buhay.

DRAFT
March 31, 2014
pangarap natin sa buhay ang lugar na nais nating puntahan at doon mamalagi. Ang
mithiin ay maariing pit stop lang sa karera ng buhay. Ang personal na misyon sa
buhay naman ang nagsisilbing GPS o global positioning system upang huwag
maligaw ng landas. Maraming pit stop sa karera ng buhay. Maraming hagdan na
kailangang akyatin bago makarating sa top floor. Walang elevator dito. Ang bawat pit
stop ay pinaghahandaan o kalkulado (well calculated) - pinaplano at
pinagtratrabahuhan. Para ding rock-climbing ang pagtatakda ng mithiin sa buhay,
pinag-aaralan ang mga batong maaaring kapitan at tapakan. Hindi maaaring tuloy-
tuloy ang pag-akyat, humihinto ka, nagpapahinga at muling pinag-aaralan ang mga
susunod na hakbang. Kaunting mali lang ay maaaring ikahulog mo sa ibaba. Kaya
nga mayroong safety line – ang personal mission statement mo. Sa pamamagitan
nito mahulog ka man hindi ka tuluyang bubulusok sa pinakaibaba at higit sa lahat
matutunton mo kung saan muli magsisimula.
Sa puntong ito, bilang mag-aaral maaaring ang long term goal mo ay
makatapos ng pag-aaral at makapagtrabaho o magkaroon ng negosyo. Nasa ika-
siyam na baitang ka at dapat nang pumili ng track at stream sa senior high school.
Maaari mong ituring na enabling o short-term goal ang makatapos ng junior high
school at isa pang short term goal ang makatapos naman ng senior high school.
Mahalagang ngayon pa lang ay mapagpasyahan mo na ang track at stream sa
senior high school, habang may panahon ka pa upang mapagnilayan ang ginawang
pasya. Sa ganitong paraan, may isang taon ka pa para paghandaan ang mga
pagsasanay na gagawin sa track at stream na ito.
Sa pagpapasya, nararapat na gamitin mo ang iyong natutuhan tungkol sa
paggawa ng mabuting pasya. Balikan natin ang mga hakbang sa paggawa nito.
1. Magkalap ng kaalaman. Ang pagiging tama o mali ng isang pagpapasiya ay
nakasalalay sa mga katotohanan. Ano nga ba ang mga impormasyong kailangan
mong makalap kaugnay ng pagpili ng track at stream sa senior high school? Una
dapat na lubos mo nang nauunawan ang mga pansariling salik kaugnay ng
pagtatrabaho o negosyo; ikalawa ang mga in-demand jobs pito hanggang sampung
taon mula ngayon; ang pangarap o nais ng iyong mga magulang para sa iyo; ang
pinansyal na kakayahan ng iyong magulang; at ang mga paaralan, trade center o

DRAFT
March 31, 2014
unibersidad na maaaring pasukan. Sa puntong ito, mahalaga rin na ikaw ay
sumangguni at humingi ng opinyon sa mga taong nakaaalam at mayroong sapat na
karanasan sa mga impormasyong kailangan. Sa pagsusuri ng mga impormasyong
ito magkakaroon ka na ng sapat na kaalaman at pag-unawa na pagbabatayan sa
pagpili ng angkop na track o stream na siya mong magiging tuntungan patungo sa
minimithing trabaho o negosyo. Ngunit ang pag-unawa ay simula pa lamang.
2. Magnilay sa mismong aksiyon. Sa anumang pagpapasiya ng tao, mahalaga
ang pagninilay sa mismong aksiyon. Maaari mong gamitin ang mga sumusunod na
gabay:
a. Kailangan mong suriin ang uri ng aksiyon. Tanungin mo ang iyong sarili, Ano
ba ang aking binabalak na gawin? Ito ba ay naaayon sa pamantayan ng Likas na
Batas Moral? Ito ba ay mabuti? Ito ba ay naaayon sa plano ng Diyos sa akin? Ano
ba ang plano ng Diyos para sa atin? Yaong makapagpapabuti at makapagpapaunlad
sa pagkatao at uri ng iyong pamumuhay.
b. Mahalagang tanungin mo rin ang iyong sarili kung ano ba talaga ang iyong
personal na hangarin sa iyong isasagawang aksiyon. Pagnilayan mong mabuti ang
iyong isasagawang kilos dahil tiyak na makaaapekto ang iyong mga hangarin sa
pagiging moral ng iyong kilos. Hindi maaaring ang mithiin natin sa buhay ay para
lamang sa ating sariling pag-unlad. Nabubuhay tayo sa isang lipunan. May tungkulin
din tayo sa ating kapwa. Katunayan ang paggawa, bilang namamasukan man o
negosyante, ay dapat na nakatuon sa paglilingkod sa kapwa. Sinabi nga ni Fr.
Daniel Mc Lellan, OFM, “Dahil ito ay grasya, ang paggawa ay hindi kailanman
nakatuon sa gawain kundi sa kapwa. Ang doktor ay hindi nagbibigay-lunas sa
karamdaman kundi gumagamot ng may sakit; ang propesor ay hindi nagtuturo ng
teknolohiya, nagtuturo siya sa mga mag-aaral; ang kusinero ay hindi naghahanda ng
pagkain, siya’y nagpapakain ng tao.”
c. Mahalagang tingnan din ang mga pangyayaring may kaugnayan sa aksiyon.
Dahil nga ang tao ay nabubuhay sa mundo na kasama ang kaniyang kapuwa, may
epekto sa iyong kapwa ang iyong mga pagkilos. Ito ang dahilan kung bakit mahalaga
na suriin muna kung ano ang magiging kahihinatnan ng iyong kilos bago ito isagawa.
Halimbawa, pangarap mong makapagtrabaho sa ibang bansa at doon manirahan

DRAFT
March 31, 2014
balang araw. Dapat na isaalang-alang mo rin ang magiging epekto nito sa iyong
bayan. Paano kung lahat na lamang ng kabataang tulad mo ay ito ang minimithi?
Dapat din isaalang-alang mo ang magiging damdamin ng iyong mga magulang at
pamilya. Hindi kaya magdamdam at malungkot sila kung lalayo ka?
3. Pagkatapos makakalap ng kaalaman at mapagnilayan ang isasagawang
pagpili ay mayroon ka ng kahandaan upang piliin ang sa iyong palagay ay tama at
nararapat.
4. Hingin ang gabay ng Diyos sa isasagawang pagpapasiya. Ang panalangin
ang pinakamabisang paraan na maaaring gawin upang ganap na maging malinaw
kung ano talaga ang plano ng Diyos para sa atin. Dahil sa panalangin, mabibigyang
ng linaw sa iyo kung ano talaga ang gusto ng Diyos na iyong gawin. Mahalagang
gawin ito upang magkaroon ng lakas na maisakatuparan ang anomang dapat gawin
ayon sa paghuhusga ng sariling konsensya.
Ngunit paano kung matapos ang pagkalap ng mga kaalaman, pagninilay at
pagdarasal ay nananatili pa rin ang iyong pag-aalinlangan sa iyong pagpili? Ano na
ang iyong dapat na gawin? Makatutulong sa iyo ang susunod na hakbang.
5. Tayain ang damdamin sa napiling isasagawang pasya. Mahalaga ring
isaalang-alang ang ating damdamin o kalooban sa ating gagawing pagpili. Hindi
lahat ng lohikal o makatwirang pamimilian ay makabubuti sa atin. Mahalaga ring
isaalang-alang ang ating magiging kasiyahan bunga ng ating ginawang pagpili.
6. Pag-aralang muli ang pasiya. Kung nananatili sa iyo ang agam-agam dahil
mayroon ka ring pakiramdam na maaari kang magsisi sa iyong pasiya, kailangan
mong pag-aralan muli ang iyong pasiya na may kalakip na panalangin at mas
ibayong pagsusuri. Maging bukas sa posibilidad na magbago ang pasya pagkatapos
ng prosesong pinagdaanan mo.
Sa huli’y dapat na maalala natin na mula’t sapul pa, tayo ay may kalayaan at
walang mapanagutang pagpapasya ang nagaganap nang walang kalayaan. Kaya
nga, anoman ang kahinatnan ng iyong kinabukasan, tandaang nakarating ka diyan

DRAFT
March 31, 2014
bunga na rin ng iyong naging mga pagpapasya. Sana nga lang piliin mo ang daang
matuwid at anoman ang mapiling kurso o trabaho o negosyo balang araw, sana
isinaalang-alang mo ang kabutihan ng lahat.
1. Ano-ano ang mga inaasahang pagbabago sa hinaharap sa teknolohiya, lalo
na sa larangan ng paghahatid ng impormasyon?
2. Ano ang iyong damdamin tungkol sa mga pagbabagong ito? Ipaliwanag
3. Paano makaapekto ang mga pagbabagong ito sa inyong paghahanda at pag-
aaral para sa minimithing uri ng pamumuhay?
4. Nagagawa mo ba ang mga imunangkahing paraan ng mabuting pagpapasya?
Patunayan.
5. Ano-anong mga konsepto ang natutuhan sa binasa? Ipaliwanag ang bawat
isa.
6. Bakit mahalaga ang pagpili ng tamang track at stream sa senior high school?
Ipaliwanag.
Matapos ang iyong naging mga pag-aaral, subukan mo muling
sagutin ang Mahalagang Tanong:
Bakit mahalaga ang tamang pagpili ng track at stream sa senior
high school sa paghahanda para sa minimithing uri ng pamumuhay sa
lipunan?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
____________________________________________________

DRAFT
March 31, 2014
Pagganap
Tsart ng Pagpili ng track o stream na pag-aaralan sa senior high school
Panuto: Punan ang sumusunod na tsart. Gamiting gabay ang sumusunod na
halimbawa.
Minimithing Uri ng Pamumuhay Balang Araw: Nagmamay-ari ng isang restaurant
na nagsisilbi ng mura at mataas na kalidad na pagkain; Nakapagkakawanggawa
gamit ang 10% ng kinita sa negosyo .
Napiling Kurso sa Akademiko: Hotel and Restaurant Management
Mga Kaugnay na Kurso Teknikal-Bokasyunal:
Cullinary Arts
Bar Tending
Baking
Talaan ng mga Unibersidad o Paaralan na Maaring Pasukan:
(Mga Paaralan, Kolehiyo o Unibersidad na May Programa o Kursong Ninanais)
Mga Pamantayan sa Pagpili: Distansiya sa tirahan, Reputasyon ng Institusyon,
Tuition Fee, Scholarship Programs (Iba pa, tulad ng mga extra curricular programs
na kaugnay ng iba pang mga interes tulad ng paglilibang)
1._____________
2._____________
3._____________
4._____________
5. ____________
Mga Intitusyon/ Programang Maaring Tumustos sa Pag-aaral:
1. CHED Scholarships tulad ng…
2. University Scholarships tulad ng …

DRAFT
March 31, 2014
Mga Kasanayan (Skills) na
Kinakailangan
Mga Kakayahan na
Kinakailangan
Tugma/
Angkop na
Track
Tugma/
Angkop na
Stream
Paglilingkod sa mga
Tagatangkilik (Customer) –
May puso sa paglilingkod;
Humahanap ng paraan upang
makatulong sa kapwa
Coordination – Marunong
maglapat ng aksyon o
tumugon ayon sa
pangangailangan ng kapwa
Mapanuring Pag-iisip –
Gumagamit ng tamang
pangangatwiran upang
mataya ang mga kalakasan at
kahinaan ng mga pamimiliiang
solusyon o pagdulog sa isang
suliranin
Pagsasalita – May
kakayahang ipahayag ng
malinaw ang gustong sabihin
Pamamahala ng mga tauhan
– may kakayahang tulungan
at udyukan ang mga tauhan
na paunlarin ang kakayahan
at kasanayan at pag-ibayuhin
ang pagtratrabaho
Monitoring – Pagtataya ng
sariling mga kahusayan at
mga kahinaan sa gawain,
gayun din ng mga tauhan at
kasamahan; upang
mapalakas ang mga kahinaan
at mapag-ibayo pa ang husay
sa gawain
Social Perceptiveness –
Natutukoy at nauunawaan
ang dahilan ng mga pagtugon
at dadamdamin ng kapwa sa
Oral Comprehension –
May kakayahang makinig
at umunawa ng
impormasyong pasalita
Oral Expression – May
kakayahang magpahayag
at magpaliwanag ng mga
impormasyon at ideya
upang maunawaan ng iba
Problem Sensitivity- May
kakayahang matukoy
kung mayroong mali sa
sariling gawain o gawain
ng iba; kung may nag-
aambang suliranin o mga
sitwasyon na maaring
potensyal na proglema sa
hinaharap. Hindi ito
nangangahulugan ng
kakayahan o kahusayan
sa paglutas ng
problemang natukoy.
Written Comprehension –
May kakayahang
magbasa at umunawa ng
mga nasusulat na
impormasyon at ideya
Deductive Reasoning –
May kakayahanng
maglapat ng mga
pangkalahatang
pamantayan sa mga tiyak
o natukoy na suliranin
upang masolusyunan ito.
Speech Clarity – May
kakayahang magsalita at
nakapagpapaliwanag ng
malinaw upang
BAM –
Business
Accountancy
Management
HRM –
Hotel and
Restaurant
Management

DRAFT
March 31, 2014
mga sitwasyon
Pamamahala ng Oras – May
kakayahang isaayos ang
sariling mga gawain at gawain
ng iba upang matapos ang
mga ito sa itinakdang
panahon
Pakikinig – Nakapagbibigay
ng atensyon sa sinasabi ng
kapwa, sinisikap maunawaan
ang kanyan mensahe,
nagtatanong kung may mga
puntong hindi nauunawaan sa
tamang pagkakataon at hindi
pinuputol ang pagsasalita ng
kausap.
Patuloy na Pag-aaral –
Nuunawaan ang mga
implikasyon ng paglabas ng
mga bagong impormasyon sa
paggawa ng mga pagpapasya
at pagtugon sa mga sulliranin
maunawaan ng iba
Inductive Reasoning –
May kakayahang
makabuo ng isang
paglalahat mula sa mga
nakalap na impormasyon
o konsepto; gayun din
ang matukoy ang
kaugnayan ng mga
konseptong sa unang
pagwawari ay walang
kaugnayan.
Information Ordering –
May kakayahanng
isaayos o mapagsunod-
sunod ang mga bagay o
kilos ayon sa pamantayan
Written Expression – May
kakayahang maipahayag
ang mga impormasyon at
ideya sa panulat upang
maunawan ng babasa
Category Flexibility- May
kakayahang maglapat ng
iba’t ibang pamantayan
upang magsaayos ng
mga bagay sa paraang
hinihingi ng pagkakataon
Ikaw naman:
Minimithing Uri ng Pamumuhay Balang Araw:
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
_
Napiling Kurso sa Akademiko: _______________________________________
Mga Kaugnay na Kurso Teknikal-Bokasyunal:
___________________________________________________________________
____________________________________________________________

DRAFT
March 31, 2014
Talaan ng mga Unibersidad o Paaralan na Maaring Pasukan:
(Mga Paaralan, Kolehiyo o Unibersidad na May Programa o Kursong Ninanais)
Mga Pamantayan sa Pagpili: Distansiya sa tirahan, Reputasyon ng Institusyon,
Tuition Fee, Scholarship Programs (Iba pa, tulad ng mga extra curricular programs
na kaugnay ng iba pang mga interes tulad ng paglilibang)
1._____________
2._____________
3._____________
4._____________
5. ____________
Mga Intitusyon/ Programang Maaring Tumustos sa Pag-aaral:
1. CHED Scholarships tulad ng…
2. University Scholarships tulad ng …
Mga Kasanayan (Skills) na
Kinakailangan
Mga Kakayahan na
Kinakailangan
Tugma/
Angkop na
Track
Tugma/
Angkop na
Stream
Pagninilay

DRAFT
March 31, 2014
Ano ang implikasyon ng sumusunod na pahayag? Isulat sa iyong reflection journal
ang iyong sagot.
Pagsasabuhay
Pagpaplano ng career path na tatahakin
Panuto: Inaasahang marami kang nalaman tungkol sa napili mong kurso sa
pamamagitan career exploration na iyong ginawa; kasama na dito ang job analysis
at ang pagsusuri ng mga kinakailanang kasanayan sa paggawa para 21st century.
Gamit ang mga kaalamang ito, inaasahang makagagawa ka ng isang
pagbabalangkas ng iyong career path patungo sa minimithing uri ng buhay sa
hinaharap.
Halimbawa:
Balangkas ng “Career Path” Tungo sa Minimithing Uri ng Pamumuhay
“A journey of a thousand miles begin with a single
step.”

DRAFT
March 31, 2014
Ikaw naman:
Balangkas ng “Career Path” Tungo sa Minimithing Uri ng Pamumuhay
Senior High School –( 2
taon) Track: BAM/
Stream: HRM
Kolehiyo – (4 na taon)
Kurso: HRM
Tech-Voc – (6 months)
Kurso: Culinary Arts
Apprenticeship sa isang
Hotel bilang Chef
Minimithing uri ng buhay:
Nagmamay-ari ng isang
restaurant na nagsisilbi ng
mura at mataas na kalidad na
pagkain;
Nakapagkakawanggawa gamit
ang 10% ng kinita sa negosyo
Head Chef
Restauranteur

DRAFT
March 31, 2014
Mga Sanggunian :
1. Santamaria, Josefina (2006), Career Planning Workbook (4th
ed.), Makati City:
Career Systems, Inc.
2. Abiva, Thelma (1993), Learning Resource for Career Development, Q.C.: Abiva
Human Development Services
Ipasa sa guro ang iyong kwaderno sa pagtatapos ng
araling ito. Binabati kita!
Senior High School –( 2
taon) Track: _________
Stream:____________

DRAFT
March 31, 2014
3. Covey, Covey, Sean; “Habit 2: Begin With the End in Mind”; The 7 Habits of
Highly Effective Teens; (1998): 105-130
4. Wolff, Pierre; “Chapter 1:Everybody Has What Is Necessary for Choosing”;
Discernment The Art of Choosing Well; (1993): 3-11
5. Hango sa http://inpathways.net/21stjobs.pdf
6. Hango sa http://www.tradingeconomics.com/philippines/unemployment-with-
primary-education-percent-of-total-unemployment-wb-data.html
Mga Larawan, hinango sa:
http://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=A0SO8zQk1X9SgGAAZdRX
NyoA?p=flat+and+tall+organization&fr=yfp-t-900&fr2=piv-web

( VALUES EDUCATION-9) EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO - 9

More Related Content

What's hot (20)

Similar to ( VALUES EDUCATION-9) EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO - 9 (20)

More from Charm Sanugab (7)

Recently uploaded (20)

( VALUES EDUCATION-9) EDUKASYON SA PAGPAPAKATAO - 9